Quellen zu
Geschichte der
Stadt Worms
jJriu r rt an Llnilicr si t n .
Digitized by Google
DJgitized by Google
Digitized by Google
Quellen
ZUR
Geschichte der Stadt Worms
AUF VERANLASSUNG UND MIT UNTERSTUETZUNG
DES
HERRN C. W. HEYL,
VORMALS MITGLIED DES DEUTSCHEN REICHSTAGES
HERAUSGEGEBEN
DURCH
■
H. Boos.
I. THEIL: URKUNDENBUCH I. G27-1300.
BERLIN
WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG
1886.
Digitized by Google
URKUNDENBUCH
DER
STADT WORMS
HERAU8GEGEBEN
DUKCH
Heinrich Boos.
L BAND
i 627-1300. 4
BERLIN
WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG
1886.
Digitized by Google
Digitized by Google
SEINER KOENIGLICHEN HOHEIT
LUDWIG IV.
r
» GROSSHERZOG VON HESSEN UND BEI RHEIN
WIDMET DIESES WERK
3
i
i
IN TIEFSTER EHRFURCHT
CORNELIUS W. HEYL
I..L. MITGLIED DER ERSTEN' KAMMER DER STAENDE
'-O
Digitized t%Google
VORWORT.
Ze Wormz bi dem Sine.
ol kaum ist es nöthig die Herausgabe eines Wormser Urkunden-
buches näher zu begründen, eher muss man sieh wundern, dass diese Arbeit
nicht schon früher gemacht worden ist. Hat doch schon im Jahr 1845
der unvergleichliche Frankfurter Historiker Joh. Friedrich Böhmer den
Wunsch darnach ausgesprochen. „Am erfreulichsten wäre es gewiss, sagt
er, wenn Jemand ein Wormser Urkundenbuch unternähme, und dann
auch mit Zuziehung der Belehrung welche die Werke von Fichard
Bluntschli Jäger und Bensen über Frankfurt Zürich Ulm und Botenburg
ßr Städtegeschichte gewähren, eine Geschichte der Stadt bearbeitete. Es
ist Jetzt wieder ein Gymnasium und also doch einige literarische Bildung
in Worms. SoUte der Boden Niemanden lieb genug sein, sollten die noch
vorhandenen Denkmäler der Baukunst und Dichtung Niemanden genug
anziehen, um etwas würdiges für die Geschichte der Stadt zu thun oder
zu veranlassen?"1 — Allein Zeit und Umstände waren damals einem
solchen Unternehmen nicht günstig. Zu sehr hatte die Stadt noch an den
Folgen der furchtbaren Schicksalsschläge zu leiden, womit sie seit zwei
Jahrhunderten heimgesucht worden war. Die tägliche Noth erstickte das
Bedürfniss für die idealen Güter der Kunst und Wissenschaft. Die er-
habenen Denkmäler der Vorzeit ivaren dem Untergang preisgegeben und
selbst die reichen Schätze, welche der Boden an Alterthümern bewahrt,
wurden, wenn sie zufällig an das IJcht kamen, kaum der Beachtung ge-
würdigt und in alle Winde zerstreut2. Mit dem politischen und wirt-
schaftlichen Aufschwünge Deutschlands in der zweiten Hälfte dieses Jähr-
hunderts trat auch in Worms eine Wandelung ein. Zeugen dafür sind das
1 Fontes rerum Germanicarum II. Stuttgart 1845 p. XX VI, vgl. auch Quartal-
Untier de* kist. Vereins ßr das Grostiterz. Hessen 1876 nr. 3 n. 4 p. 13.
* s. Aug. Weckerling, die Römische Abteilung des Paulus-Museums der Stadt
Worms. Worms, E. Kranzbühlcr 1885. 8. (Programm nr. 675) p. 2. 25 ff.
VTII Vorwort.
am 9. Oktober 1881 eingeweihte Pauhis- Museum, nicht minder das am
16. Oktober 1885 der Stadt iibergebene neugeordnete und künstlerisch
ausgestattete Archiv, sowie die ganze Physiognomie der heutigen Stadt mit
ihrer neubelebten Fürsorge ßr die Denkmäler der Vergangenheit. Nun
war auch die Zeit gekommen, wo man an die Veneirklichung des von
Böhmer aufgestellten Programmes denken konnte. Es ist das grosse Ver-
dienst des Herrn Geh. Commerzienrath Cornelius W. Heyl in Worms eu-
er st dem Wunsche wich einer der grossartigen Vergangenheit der Stadt
Worms würdigen Geschichte Ausdruck gegeben zu haben und es ist sein
noch grösseres Verdienst , dass er die Ausführung dieses Unternehmens
ermöglichte und zwar in einer Weise, die Böhmers bescheidene Wünsche
weit übertraf. Es geigte sich nämlich sehr ftald, dass, bevor etwas weiteres
geschehen könne, das städtische Archiv einer grütidlichen Revision unter-
zogen werden müsse. Denn obicohl dasselbe im Jahre 1838 von dem
verstorbenen Gymnasiallehrer Dr. Georg Lange neu geordnet worden war,
so hatte dennoch kein Mensch wirklich eitlen Einblick in das Archiv,
weil die Neuordnung, wie Arnold richtig sagt1 „äusserlich mit vieler Sorg-
falt und Aufmerksamkeit, sachlich mit wenig Umsicht und Geschick"
gemacht worden war. Böhmer sowol wie Arnold haben darum auch nur
einen kleinen Theil der im Archiv aufgesimeheiien Sehätze zu sehen be-
kommen und ganz wichtige Sachen wie z. B. das Eidbuch (s. u.) sind
ihnen entgangen. Ich wurde im Jahre 1880 von der städtischen Ver-
waltung, im Einverständnis mit Heriii Geh. Baih Heyl, der in echt
altbürgerlicher Gesinnung die Kosten dieser Arbeit übenu>mmen hatte,
mit der Reorganisation des Archives beauftragt und führte dieselbe in
den Jahren 1881—1885 zu Ende.
Es ist hier nicht der Ort, näher auf diesen Gegenstand einzugehen,
indem ich auf den von mir an den Herrn Bürgermeister Küchler er-
statteten Bericht hinweisen darf1. Das Archiv ist in einem Gewölbe des
Bürgerhofes (Stadthauses) untergebracht, das wohl von jeher diesem Zwecke
diente; freilich weist die bauliche Construction nicht wie Arnold meint
auf das 13. Jahrhundert hin, sondern rührt aus mel späterer Zeit her.
Dieser Raum wurde durch Hinzufügung eines weiteren Getcölhes bedctUcnd
erweitert und nach den Plänen des Herrn Gabriel Seidl in München
schmuckvoll ausgestattet. Die Deckenmalereien in dem vorderen Gewölbe
(als Arbeitszimmer gedacht) sind von der Hand des Herrn Otto Hujm
in Sehleissheim (bei München).
1 Verfassnngageschichte der deutschen Freistiidte. Hamburg und Gotha, I. 1864.
p. XIII.
* Wieder abgedruckt in r. LoherS ArchiralUche ZeUtcttrifl IX, p. 99-119.
X, 193—196, vgl auch CorrtspondenzbUUt der Westdeutschen ZeiUcJirifl für Geschichte
und Kumt WM Nr. 11, im Nr. IL
Digitized by Google
Vorwort.
IX
So erzählt das neugeordnete und aufgestellte Archiv von
der alten Wormatia und ist zugleich ein Denkmal des wiederbelebten
grossherzigen Bürgersinnes.
Die Neuordnung des Arch ivs hat vieles bis dahin unbekanntes Material
zu Tage gefördert, wovon das wichtigere publicieri werden soll, wahrend
anderes in der zu bearbeitenden Geschichte der Stadt Worms Verwendung
finden wird. Unter dem Namen:
Quellen zur Geschichte der Stadt Worms
nmfasst das zu public iei ende Werk:
1. die Urkunden und zwar solche, die sich im städtischen Archiv vor-
finden, als auch solche, welche demselben entfremdet worden sind,
sowie die Urkunden der geistlichen Stiftungen, die theils in Darmstadt
lagern, theils zerstreut an andern Orten verwahrt werden.
2. Eine Auswald von Acten des XV. und XVI. Jahrhunderts, darunter
Correspondenzen betreffend die Fehde mit Franz von Sickingen, die
bürgerlichen Unruhen in den Jahren 1513 — 2515, das Tagebuch des
Rathsherrn Reinhard Noltze 1493—1509, das Memorial eines Un-
benannten gegen 1490 und namentlich die Acta Wormatiensia 1487
bis 1513.
3. Eine Sammlung des wichtigsten chronicalischen Materials. Wie billig
erscheinen die Urkunden zuerst..
Keine Stadt am Rhein wurde so oft durch grosse Fettersbrünste
heimgesucht wie Worms im XII. und XIII. Jahrhundert l. Wie viele
Urkunden mögen nicht damals schon zu Grunde gegangen sein! Aber
die schwerste Leidenszeit beginnt erst im XVII. Jahrhundert. Die grosse
Masse der Archivalien tear in der neuen Münze verwahrt. Diese ging
zu Pfingsten 1089 in Feuer auf. Glücklicherweise hatte der Rath für
die Rettung der wichtigsten Privilegien und Acten alles mögliche gethan,
so dass wahrscheinlich die meisten der ßr die Geschichte der Stadt wich-
tigen Urkunden noch vorhanden sind. Schon frühe erkannte übrigens der
Rath die Notwendigkeit für die Erhaltung der Privilegien zu sorgen,
darum icol Hess er sich von König Rudolf, Kaiser iAtdioig, Karl IV.
und andern viele Urkunden doppelt ausfertigen. Im XV. und XVI. Jahr-
hundert wurden wichtigere Urkunden in Copialbücherti gesammelt. Dessen-
ungeachtet ist der Verlust an Urkunden sehr gross, teenn man die Ur-
kundensamtnlungen anderer Städte damit vergleicht. Es genügt nur auf
die Thatsache hinzuweisen, dass bis zum Abschluss dieses ersten Bandes
nur eine einzige Zunfturkundc vorhanden ist und auch diese nicht im
Original: Noch bedeutend grösser als der Verlust an Urkunden, die die
• Annale» Worm. ed. Böhmer II, 158 f.
X Vorwort.
öffentlichen Verhältnisse berühren, ist der Verlust an Privaturkunden.
Da man auf diese iveniger Werth legte, so wurde auf ihre Verwahrung
keine Sorgfalt verwandt und eine Masse sind noch in diesem Jahrhundert
dem Archiv entwendet worden. Manches einst dem städtischen Archiv
ungehörige Stück hat sich indess in andern Archiven gefunden, so kenn-
zeichnen sich verschiedene Urkunden im Staatsarchiv in Darmstadt, in
der Handel sehen Sammlung, im Germanischen Museum in Nürnberg
durch ihre Signaturen als ehemaliges Eigenthum des Wormser Archivs.
Die reichste Quelle für die Geschichte der Stadt, namentlich für
die Topographie der Stadt, die Rechtsverhältnisse etc. würden die Urkunden-
sammlungen der Kirchen, Stifter und Klöster in Worms bieten. Allein
kein einziges Archiv dieser geistlichen Corporationen ist noch in voller
Integrität erhalten. Schon im Jalxre 1525 wurde das Kloster Kirschgarten
von aufrührerischen Wormser Bürgern zerstört und nur weniges hat sich
im Archiv erhalten l. Zur Zeit der Revolution hörte jede Ordnung auf
und die Urkunden teurden überallhin zerstreut. Der grösste Theil ist
dem Grossherzoglichen Staatsarchiv in Darmstadt einverleibt worden; eine
Sammlung liegt auf der Universitätsbibliothek in Heidelberg, eine dritte
bildet den Hauptbestandtheil des sogenannten Gatterer' sehen Apparates im
Staatsarchiv in Ltizern2; einzelne Stücke finden sich an verschiedenen
Orten. Viele auf die Wormser Geschichte bezüglichen Urkunden enthielt
auch das Archiv der geistlichen Administration in Heidelberg. Dieses
Archiv wurde nach der Neuordnung der rheinländischen Staaten zivischen
Baden, Hessen und Bayern getheilt.
Wormser Urkunden umrden folgenden Archiven und Bibliotheken
entnommen:
J. Stadtarchiv in Worms. (St.-A. W.)
2. Archiv der Familie Kämmerer- Dalberg im Schloss Herrnsheim l>ei
Worms, jetzt im Besitz des Geh. Commcrzienrathes C. W. Heyl
3. Stadtbibliothek in Mainz.
4. Grossherzogl. Staatsarchiv in Darmstadt. (St.-A. Darmstadt.)
5. Universitätsbibliothek in Heidelberg.
6. General- Landesarchiv in Karlsruhe. (G. L.-A.)
7. Staatsarchiv in Luzern. (St.-A. Ltizern.)
8. BandeVsche Sammlung im Besitz der Familie Bttri in Burgdorf,
Canton Bern9.
9. Germanisches Nationalmuseum in Nürnberg.
« S. v. Loher'* Archinü. Zeitschrift IX, p. III. Stätltitches Archiv Ii IV. Band
Ml— 1877.
* 8. r. Löher'8 Zeit^trift II, 204 ff.
* Udier Bändel rgl. Weckerling, die Komische Abtheilung etc. p. 24 f.
Digitized by Google
Vorwort.
XI
Auch in Berlin sollen nach Böhmer'1 s Angahe1 Wormser Urkunden
verwahrt werden, allein weder im Königl. Staatsarchiv noch in der Königl.
Bibliothek waren solche aufzufinden und auch die Nachforschungen in
der Correspondem zwischen Böhmer und Pertz in den Papieren der
Monumenta Germaniae ergaben kein Resultat. Die HabeVsche Sammlung,
früher in Miltenberg, nun im Reichsarchiv in München deponiert, ergab
für diesen Band keine Ausbeute, ebenso wenig als das Kreisarchiv in
Speier. Das Stadtarchiv in Speier fiel für diesen Band ausser Betracht,
weil alles einschlägige Material von Alfred Hüdgard ediert worden ist*.
Für eine Anzahl Urkunden sind wir auf secundäre Quellen an-
gewiesen, theüs auf beglaubigte Copien, theils auf Copialbücher und ztear:
1. Eidbuch im Stadtarchiv Worms B I. Band 23. fol. Holzdeckel
mit weissem Leder überzogen und mit Schliessen. Eine Lage
Papier, das ein alphabetisches Register von der Hand des
XVI. Jahrhunderts enthalt; dann folgen 124 Blätter auf
Pergament mit Einträgen seit dem Ende des XIV. Jahr-
hunderts bis zum XVI. Das Buch enthält Abschriften von
Urkunden, ferner Eide, Ordnungen und anderes in bunter Folge.
2. Chartularlum Warmatiense in der Königl. Bibliothek in
Hannover. Pergament klcin-fol. 48 Blätter, von Heremannus
magister scolarum um die Mitte des XII. Jahrhunderts ge-
schrieben (C). Vgl. Sickel, Urkunden der Karolinger II,
221 f. 335.
3. Vidlmationsbuch von 1616 im Staatsarchiv in Darmstadt.
fol. 429 Blätter (B). Das Domstift liess im Jahre 1616 einen
Theil der Urkunden durch den Lector des Reichskammergerichts
Joh. Valentin Armbroster sorgfältig vidimieren, jedoch ist dieses
Buch nur in einer Copie vom Jahre 1777 erhalten.
4. Liber privUegiorum ecclesiae WormaHensis im Staatsarchiv
in Darmstadt aus dem Anfang des XV. Jahrhunderts, klein-
fol. 412 Pergamentblätter (D); vgl. M. G. Dipl. 1, p. 655.
5. Schönauer Codex I Nr. 728 im General -Landesarchiv in
Karlsruhe, fol. Pergament, 157 beschriebene Blätter und 3
unbeschriebene. Lederband mit Messingbuckeln und Schliessen.
Doppelspaltig geschrieben von verschiedenen Händen gegen Ende
des XIII. oder Anfang des XIV. Jahrhunderts. Einträge
späterer Hände aus dem XIV. und XV. Jahrhundert.
1 Fontes II, XXV „denn aus Bodmanns nachlas* wurden hierher durch Dormr
Wormser origmalien verschleppt, die jetzt auf der Königl. BiblioOuk sind".
1 Urkunden tut Geschichte der Stadt Speyer. Sirassburg, Karl J. Trübner, 1886
(ausgegeben im Oktober 1885), 4* XII und 595 Seiten.
Xll
Vorwort.
6. Copialbuch des Klosters Otterburg in der Stadtbibliothek
in Maina, fol. 131 Pergatnentbmer aus dem XV. Jahr-
ft C+/*<tCT? Ir.
Bei einer Anzahl Urkunden konnte weder das Original noch eine
CopUi Iteigebraeht werden; es sind Urkunden, die bei Schannat, Würdt-
wein und Böhmer abgedruckt sind.
Aufgenommen worden sind alle Urkunden, die in irgend einer Be-
ziehung mr Geschichte der Stadt stehen, indem für mich die im Urkunden-
buch der Stadt Sirassburg von Weigand geltend gemachten Grunde mass-
gebend waren l. Ich bezweifle nicht, dass die Auswahl hie und da auch
anders hätte getroffen werden können. So z. B. wäre Nr. 268 besser
weggeblieben, während die Urkunde vom Jahre 1290, betreffend den Ver-
trag des Klosters Schönau mit den RheinfährletUen zu Scharr au , ab-
gedruckt von Monc, Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins IX,
p. 423 f., einen Wiederabdruck verdient hätte. Da für die ältere Zeit
das Material ohnehin ziemlich dürftig ist, so brauchte ich auch in der
Auswahl des aufzunehmenden Stoffes nicht allzu ängstlich zu sein. Aus
diesem Grunde sind auch die beiden Briefsammlungen im Anhang ab-
gedruckt worden. Die Briefsammlung aus dem XI. Jahrhundert berührt
allerdings die Geschichte der Stadt nur beiläufig, allein eine strenge
Scheidung zwischen Stadt und dem Klerus ist in der ältesten Zeit un-
möglich und in einer Quellensammlung zur Wormscr Geschichte würde
man die erteähnte Briefsammlung ungern vermissen. DU Wormser Brief-
sammlung aus dem Trierer Codex ist hingegen hier zum ersten mal voll-
ständig abgedruckt. Die dritte Bachtung vom Jahre 1300 bildete einen
natürlichen Abschluss für den ersten Band. Während dieser erste Band
nur zum kleinsten Thcil wigcdrucktes Material bringt, so wird sich dieses
Verhältniss im zweiten Band anders gestalten, und während im ersten
Band nur der geringste Theil dem städtischen Archiv entnommen werden
konnte (90 Nummern von 509 Nummern), so werden im zweiten die Bei-
träge aus andern Archivm bedeutend zurücktreten.
Der Werth dieses Werkes besteht ja einerstnts gerade darin, dass
hier das weithin zerstreute Material zusammengestellt ist, andererseits,
dass in den meisten Fällen bessere Texte geboten werden konnten als in
den früheren Druckwerken. Die Arbeit des Sammeins erleichterte in
grossem Maasse das Buch von U. Ed. Scriba, Begesten der bis jetzt ge-
druckten Urkunden zur Landes- und Ortsgeschichtc des Grosslierzogthums
Hessen. Dritte Abtheilttng: die Begesten der Provinz BJieinhessen. Darm-
stadt 1851 (Publication des historischen Vereins für das Grossherzogthum
Hessen), 4°; mit Nachträgen aus dem Jahre 1854, ein Werk, wie es
» SfraxÜHrg, Karl J. Triibner, 187V I, p. IX.
Digitized by Google
Vorwort.
XIII
auch für die übrigen Länder Deutschlands erwünscht wäre; wol zeigt
es Mängel, namentlich sind die Datierungen nicht immer correct1, allein
nichts destominder leistet es vortreffliche Dienste.
Folgende Druckwerke enthalten eine grössere Anzahl Wormser Ur-
kunden:
1. Joh. FYiedr. Schannat, (Sch.) Historia episcopattis Worma-
tiensis. Totntts I. Franeofurti ad Moenum apud Franc. Varren-
trapp 1734. fol. Tomus II. Codex Probationum. Vgl. über
ihn die Bemerkungen bei Arnold, Verfassungsgeschichte I,
p. XVII f. und die Notizen bei Franz X. von Wegele, Ge-
schichte der Deutsch™ Historiographie, München und Leipzig
1885, p. 569 f. 581. 589 und 702. Schannat 's Arbeit ist eine
hochachtbare, wenngleich die von ihn mitgethcilten Texte an
Correctheit zu wünschen übrig lassen. Zuweilen hat er einzelne
Sätze weggelassen oder auch Urkunden, die dem von ihm ver-
tretenen Interesse wider spreclien, ganz unterdrückt. Die ältesten
Urkunden scluint er tneist D entnommen zu haben.
2. Joh. Friedr. Moritx, Historisch -Dijnomatischc Abhandlung
vom Ursprung derer Reiclisstätte insonderheit von der allezeit
unmittelbaren und teeder unter Herzoglich- und Gräflich- noch
unter Bischöfflich- weltlicher Jurisdictioti jemahls gestandenen
Freyen Reichs-Statt Worms denen offenbaren Irrthümern und
Zudringlichkeiten des Schannats in seiner Bischöfflich- Worm-
sischen-Historie entgegeti gestelkt. Frankfurt und Leipzig 1756,
4° mit einein Appendix Documentorum. Morits schrieb sein
Werk im Auftrage des Rathen von Worms, um Schannafs
Behauptung zu widerlegen, dass Worms niemals autonom ge-
wesen sei, sondern zu allen Zeiten unter Praefectis gestanden,
bis Kaiser Otto III. dem Bischof die weltliche Jurisdiction über-
geben liabe. Die Urkundenabdrücke sind nicht sehr genau und
auch Moritz erlaubt sich einigemal leise Aenderungen des Textes
vgl z. B. p. 48 Note 2.
3. Dipl&mata et Regesta Wmmutiensia 1074 — 1522 in Böhnuv's
Fontes II, p. 215—249.
4. L. Baur, Hessische Urkunden (Baur, HU.) Band I — V.
Darmstadt 1846—1862, natnentlich Band II und V. Baw
publiciert hier die im Staatsarchiv Darmstadt lagernden Ur-
kunden, doch benutzte er auch das Staatsarchiv in Luzem
und andere Sammlungen, die Hessische Urkunden enthaUm.
1 S. muh K. Fr. Stumpf-Brentano, Acta Maguntina seculi XII. Inntbrud- 1898.
Vorv:urt.
XIV
Vorwort.
Seine Abdrücke sind im ganzen correct, doch giebt er selten
die Texte vollständig, sondern küret sie. Da die Urkunden
der Inhaltsangabe entbehren und da die Register mehr als
mangelhaft sind, so fehlt dieser grossen immerhin verdienst-
lichen Urkundensammlung jede Ueber sieht.
5. Im Anhang zu seiner Geschichte des Eigenthums in den Deutschen
Städten, Basel 1861, publicierte W. Arnold eine Anzahl
Urkunden aus dem St.-A. Darmstadt.
6. Wormser Urkunden sind auch in den Publicationen des Mainzer
V* F. de Gudenus enthalten, namentlich in seinem SyUoge
variorum diplomatariorum res Germanicas imprimis vero Mogun-
tinas iüustraniium. Francofurti 1728, 8° (citiert Gudenus
SyUoge). Ueber ihn vgl. Wegde l. c. 581.
7. 8. A. Würdtwein, Subsidia diphmatica 13 T. Heidelberg,
Francof. et Ups. 1772-80. Nova Subsidia dipl.UT. Heidelb.
1781-92, 8°.
Andere Druckwerke sind bei Gelegenheit angeführt.
Was nun die bei der Bearbeitung der Texte befolgten Grundsätze
betrifft, so könnte ich einfach auf die Einleitungen meiner früheren Ur-
kundeneditionen verweisen1. Ich habe mich jedoch noch mehr als frühe}-
von Sickel aufgestellten Regeln angeschlossen und ich glaube, es läge
im Interesse der Einheit in der Veröffentlichung deutscher Urkunden-
bücher, wenn alle Herausgeber künftig diesem Beispiel folgen würden*.
In Nebendingen wird man sich immerhin kleine Abweichungen erlauben
dürfen, und zu solchen Nebendingen rechne ich z. B. mein Verfahren,
die Stückbeschreibung und andere Bemerkungen nebst Angabe der Litteratur
an das Ende der Urkunde zu stellen und nicht wie Sickel wünscht zwischen
Regest und Urkunde. Die Urkunden sind möglichst getreu abgedruckt
worden. Lucken, welche durch Beschädigung entstanden sind, sind ergänzt
worden und durch eckige Klammem [ ] bezeichnet. Interpolierte Stellen
sind durch ( ) bezeichnet. Wurde ein Theil der Urkunde gekürzt, so ist
das Fehlende durch . . . angemerkt. Waren längere Stellen ganz verdorben
und unlesbar, so ist dies mit . . . angedeutet. Verlängerte Schrift ist
zwischen zwei Reihen Sternchen | 5 gestellt. Alle Zuthaten des Heraus-
gebers sind cursiv gedruckt. Ebenso sind Ergänzungen von Eigennamen wie
z. B. W or matiensis cursiv gedruckt worden conform dem in Band II der
Basler Chroniken her. von W. Vischer und H. Boos, Leipzig 1880 ein-
geschlagenen Verfahren. Kleiner gedruckte Stellen bedeuten, dass sie einer
' Urkundenbuch der Stadt Aarau. Aar au, IL R. Sauerländer 1880. Urkunden-
buch der Landschaft Basd. Band, C. Ddtoff- * Thcik. 1881—1883.
Digitized by Google
Vorwort.
XV
Vorurkunde entnommen sind. Bei Nummer 124 ist aus Versehen unter-
lassen worden, die Vorurkunde anzugeben, es ist nr. 73. Auf die Be-
achtung graphischer Merkmale ist alle Sorgfalt verwandt worden, also
Verschiedenheit der Schrift oder Identität der Schreiber, Correcturen u. a.
Doch ist das ganze Materud weitergeftenden diplomatischen Untersuchungen
nicht sehr günstig, wie denn überhaupt eine solche locale Urkundensamm-
lung in erster Linie historischen Zwecken und erst in zweiter diplo-
matischer» zu dietwn hat l. Die Bemerkungen Uber die Siegel sind knapp
gehalten, weil die meisten Wormser Urkunden theils früh ihre Siegel ganz
verloren haben, theils weil die Siegel nur noch fragmentarisch erhalten
sind. Ueber die verschiedenen städtischen Siegel werde ich in einem
Excurse des II. Bandes näheres mittfieilen. Ohne gute Abbildungen, wie
sie z. B. Fr. von Weech seinem Codex dipl. Saiernitanus% in vortrefflicher
Ausführung beigegeben hat, bleibt jede Beschreibung mangelhaß. Hoffent-
lich gelingt es mir eine Anzahl der wichtigsten Siegel in guten Abbil-
(I Hilgen zu geben.
Die bei der Stückbeschreibung gebrauchten Abkürzungen sind bekannt,
doch setze ich sie nochmals hin:
or. = original; cop. = Abschrift; vid. = Vidimus; mb. = Pergament;
chart. = Papier; c. sig. pend. = cum sigiUo pendente; c. s. pend. del. —
cum sigiUo pendente delapso; c. sig. pend. I. = cum sigiUo pend. laeso;
(C.) = Chrismon; (M.) = Monogramma; (SR.) = Signum recog-
nitionis; (81.) = Sigiüum impressum.
Orts- und Personenregister. Dasselbe ist in ähnlicher Weise be-
arbeitet wie beim Strassburger ürkundenbuch; viele Belehrung habe ich
aus dem Register im Speyrer Ürkundenbuch von Hildgard, im Hessischen
Ürkundenbuch von Atihur Wyss und den Registern von Winkelmann
in den Acta imperii inedita geschöpft. Die Ortsnamen sind nach der
heutigen Schreibweise eingereiht mit Verweisung auf die urkundlichen
Namensformen. Zur Bestimmung der Schreibung der hessischen Orts-
namen bediente ich mich des officieUen Verzeichnisses der zu dem Gross-
herzogthum Hessen gehörigen Städte, Marktflecken, Dörfer etc. vom J. 1876
sowie der Landkarte (Verlag von Frommann und Bünte in Darmstadt)
1883, worin die Kreise eingezeichnet sind; für die bayrische Pfalz leistete
mir die Generalstabskarte die besten Dienste und nicht minder das noch
jetzt vortreffliche Werk von Joh. Goswin Widder, Versuch eitler vollstän-
digen Geographisch -Historischen Beschreibung der Kurfürstl. Pfidz am
Rhein. Frankfurt und Leipzig. 4 Theile. 8°. 1786 — 8. Einigen Nutzen
gewährte mir auch die Abhandlung von L. Bossler, die Ortsnamen von
' *. Fkker, Beiträge zur Urlcundenidtre II, p. 408 f.
1 KarUruhe. G. Braun, I. Band. 1883. 8'.
•
Digitized 9f Google
XVI Vorwort.
Starkenburg und Rheinhessen, in Germania her. von K. Bartsch. 29. Jahr-
gang. Wien 1884, p. 307—336, während dagegen WagncSs Wüstungen
im Grossherzogthum Hessen, 3 Bände, Darmstadt 1854—1865, ßr mich
wenig boten, lieber Laubwiese vgl. Falk, Forschungen zur Deutschen
Geschichte XIII, 398 f., der sie mit der Kieselswiese itlentificicrt ; da-
gegen Freiherr Schenk zu Schweinsberg und Frohnhäuser, die sie auf die
rechte Seite des Rheins unweit des Rosengartens verlegen, vgl. Quartal-
blätter des bist. Vereins ßr das Grossherz. Hessen 1876, nr. 3 u. 4 p. 11.
Archiv für hess. Geschichte XIV, 445 fl.
Sämmtliche Personen sind sowol unter ihren Taufnamen angeßhrt,
als unter ihrem Geschlechtsnamen; dieses System erfordert etwas mehr
Raum als das gewöhnliche, wo nur einmal die Beläge gegeben sind, er-
leichtert daßr das Nachschlagen, und die Nachweisungen an beiden Stellen
dienen einander zur Controüe. Das im Urkundenbuclie der Stadt Stras-
burg angewandte Verfahren nimmt fast ebenso viel Raum in Anspruch.
Für die spätere Zeit genügt vollkommen die einmalige Anführung unter
dem Geschlechtsnamen. Ein Sach- und Wortregister wird dem II. Bande
beigegeben werden.
Es erübrigt mir noch allen, die mir bei dieser Arbeit behilflich
waren, aufs herzlichste zu danken, vor allen den Herren Beamten der
Archive und Bibliotheken, die mir ihre Schätze in so liebenswürdiger
Weise zur Verfügung gestellt haben, nämlich den Herren Freiherrn G. Schenk
zu Schweinsberg und A. Wgss in Darmstadt , dir Kgl. Bibliothek in
Hannover, der Universitätsbibliothek in Heidelberg, Herrn Dr. Velke,
Bibliothekar in Mainz, Herrn Staatsar chivar Theodor von Liebenau in
Luzern, Herrn Franz von Löher, ReicJisarchivdirector in München, Herrn
Fr. von Weech, Director des bad. General- Ijandesarchivs in Karlsruhe,
der Verwaltung der Stadtbibliothek in Trier, den Herren L. Sieber, Ober-
bibliothekar und R. Wackernagel, Staatsarchivar in Basel, die mir Gast-
freundschaft in ihren Amtsräumen getetihrten, und schliesslich meinen ver-
ehrten Freunden den Herren Prof. Eugen Huber, Prof. Fr. Misteli in
Basel, Ernst Woerner, Hofgerichtsadvocat , und Dr. Tit. Goldmann in
Darmstadt, die durch ihre TheilnaJime meine Arbeit wesentlich forderten.
Der Aufschwung, den die rheinische Geschichtsforschung in dem
letzten Jahrzehnt genommen hat, ist im höchsten Grade erfreulich; ich
erinnere hier nur an die Gründung der Westdeutschen Zeitschrift, die
Entstehung der Gesellschaft für Rheinische Geschichtskunde und die der
Badischen historischen (Kommission u. a. m. Auch dieses Werk tcill einen
bescheidenen Beitrag zur genaueren Kenntniss der Geschichte des so herr-
lichen deutschen Ia indes geben.
Basel, Lichtmess 1886. H
Digitized by Google
627. September 21. Mainz. — Küttig Dagobert schenkt der Kirche s. 1.
Peter und Paul in Worms alle seine Rechte im Lobdengau.
Dagebertus1 rex Francorum. Cnnctos nosse volumus, qualitcr nos de
remedio anime nostre et de futura retributione cogitantes, omnino propo-
suimus in signo nostro ecclesias dei de allodiis nostris coheredes facere et
loca sanctorum augmentare. De hoc tulimus bonum consilium procerum nostro-
rum, Pippini8, qui est maior domus, Arnolfi8 Metensis episcopi, Huniberti* s
Coloniensis episcopi5, et inde misericordiam domini consequi et eias sanctorum
suffragia promereri confidimus. Ideo omnes dei fidclcs et nostri, presentes et
futuri, cognoscite, qualiter omnes res iuris nostri in pago Lobedungovve6, et
quicquid7 ad nostram urbem ambulare visum est, et omne quod ad fiscum
nostrum bactenus pertinebat, excepto stipe et comitatu8, nichil ex eo dimit- 10
teotes, tradimus totum ex integro, magnum et parvum, ad basilicam sancti
Petri et Pauli9 apostoU vel ceterorum domnorum10, que est in Vvormatia civi-
tate constructa, cui preest domnus" vir apostobcus Amandus. Hoc est, quod
tradimus: civitatem nostram Lobedunburg18, palatium nostrum, edificia, man-
cipia, vineas, terras cultas et incultas, agros, prata, campos, omnem silvaticum u
in silris Otenwald, cum omni utensilitate in omni pago Lobedungovve 15 et
undique in Jutrahau, in pascuis, materiamina, aquas aquarumque decursus,
piscationibus, quesitis et inquirendis, omnem teloneum mercatum et quicquid15
dici aut nominari potest; sicut prius ad nostrum usum14 ambulare videbatur,
sie inantea ad prescriptam basilicam pro eterne mercedis augmento17 possiden- «o
dum donavimus et sub integra communitate omnia ad eandem basilicam pcr-
tinentia preceptione nostra a novo confirmamus, sicut18 priori anno communi-
tatis tuitionem dedimus de omnes villas, facultates seu abbatias 19 et quicquid20
ad ipsam civitatem Vvormatiam aspicere videntur; ut nullus iudex publicus
nec ad causas audiendo nec preda*1 exigendo nec homines ipsius ecclesio 25
fl.J AU ü&ertchrift haben C u. D: Traditio curia Lobottenburg (*> C, D
liest: civitatis Laudenburg) cum omnibas adiacentibus tibi per Dagobertum regem.
Diese Uebertehriftm sind bei C stets roth. Am Bande stellt bei 0 von gleicher Hand:
§ Amandus epc.
1 to C D\ 8: Dagobertos; bei Pertz falsche Angab*. 9 Dx Pipini. 3 D: so
Arnolffi. * Dx Huinberti. 6 D u. S: archiepiscopL 6 D: Laudemburgensi. 7 Dx
quid quid. 8 Dx commitatu. 9 Cx Petri et Pauli; D u. 8 Um PetrL 10 vel ce-
terorum domnorum fehlen bei D u. 8. 11 D: dominus. 19 Dx Laudemburg. 11 Dx
Laudemburgensi. u) Dx Intraha; 8: intrantia. 15 Dx quidqnid. 16 «o C tu D; et
mutz offenbar gdeten werden: ad nostram urbem. 17 Dx aogxnentum. 18 Dx sicud. »
19 D: abbacias. 90 D: quidqnid. »»C«.fl; gelesen mutz mit 8 werden: freda.
H. Booi, Urkaod.obycb i. Sudt Woran L 1
2
764.
tarn*8 ingenuos quam et servientes distringendo, nullum inpedimentum*3 audeant
facere, nisi ad** partem ipsius ecelesio vcl ipsc pontifex Amandus aut suc-
cessores hoc habentur*5 concessum atque indultum, quicto ordine possidere
atque dominare, quod partibus fisci nostri fuit consuetudo reddendi. Et ut
c auetoritas hec firmior sit, manu nostra subscriptionibus subditia illam decrevi-
mus roboraro.
Dagebertus1 rex Francorum.
Odefridus recognovit.
Datum sub die XI kalendas octobris anno regni nostri VI*6. Actum
10 Mogontie palatio nostro. Feliciter satis.
Kgl. Bibliothek in Hannover: Chart. Wormat. saeeuli XII. fol V. (C).
St.-A. Darmstadt: Chart, s. XV foL 289'. (D).
Drucke: Dreher, de Lupoduno antigu. Alemannia« oppida commentariohu. Heidelb.
1618. fol. p. 263 ad. a. 636. = U Cointe, Annale* eeclet. Francorum 1665 ff. fol. H,
up- 786. — Gaüia Christ. 17 15 f. fol. V, Instr. col.451 n. /. — Sehannat, Eist. Wom.
1734. fol. I, p. 300 [S\. Sein Text flieset weder aus C noch D. — Hartzheim, Coneilia
Germ. 1759 ff. fol. I, 25. — De Foy, Notice des diplomes etc. 1766 fol. ad atm. 627. —
Acta Acad. Fol. 1766 f. 4°. VII, p. 61 ex C. — De Breguigny et la Forte du Theil,
Diplomata etc. 1791 ad. an. 627, Sept. 30. — Fardessus, Dipl. 1843 f. fol. I, p. 228
wn. 242. — Wauters, Table chronol. etc. 1866 ff. 4°. ad. Sept. 21. — MG. Dipl. ed.
Fem. 1872. fol p. 138 f. — Regest: Scriba nr. 2.
Sehannat, Acta Fat. etc. hielten diese Urkunde für echt, he Cointe für interpoliert,
aber schon Moritz p, 288 bestreitet ihre Aechtheit und niemand wird heute mehr anders
urtheilen; s. namentlich die Beweisführung bei Arnold II, 7 f. Unstreitig lag aber dieser
» Fälschung eine echte Urkunde K. Dagoberts zu Grunde, denn die IntmuniUUfformel ist cdu.
2. [764.] — Pippin bestätigt der Kirche von Worms auf Bitte des
Bischofs Erembert die von Dagobert verliehene Immunität.
Pipinus rex Francorum vir illustris. [Si] 1 factum antecessorum nostrorum,
quod ad loca sanetorum ac deum timentibus hominibus pro mercedis eorum
w augmento prestiterunt vel concesserunt, conservamus vel confirmamus, nos autem
id postmodum stabile esse confidimus, ut eos inantca Semper melius delectat cul-
mine regali fidem conservare vel pro 6tabilitate regni nostri dominum misericorditer
deprecari. Ideoque apostolicus vir domnus et in Christo patcr noster Erembert
Yvormatiensis ecclesie episcopus clementie regni nostri snggossit, eo quod
aotecessor noster Dagobertus quondam rex integra emunitate ad basilicam saneti
Petri et Pauli apostolorum vel ceterorum sanetorum domnorum, qui sunt in
ipsa civitate Wonnati«t«, ante hos annos de omnibus vilhs vel facultatibus
vel abbatiis, que ad ipsam eivitatem respicere videntur, concessit, ut nullus
iudex publicus nec ad causas audiendo nec freda exigendo nec fideiussorcs
40 » C: quam; bei D fehlt das Wort; 8 liest: ingenuos quoque, et servientes.
M D: impedimentum. ** D: per partem. 25 D: habent; S: habeanfc. * D: seito.
[2.] Ueberschrifi in rother Schrift: Carta emunitatis quam Pippin us rex con-
firmavit. Am Band steht: Erembertus epc. Die Ueberlieferung ist eine so schleclue,
da** jeder Wiederhersteüungsversueh scheitern mutz.
4» 1 Si musz ergänzt werden, will man überhaupt einen Sinn in diese verttütnmeüe
Arenga bringen, Siekd wirft aus diesem Grunde das autem (nos autem id postmodum) am.
Digitized by Google
767.
3
tollendo nec mansiones aut paratas faciendo nec homines ipsius ecclesie tarn
ingenuos quam servieutes distringendo nec ullas redibitiones requirendo nec
exactendo (!) [ibidem ingredere non presumat]*, nisi quando ad utilitatem
regnm faerit necessitas, una cnm ipso pontifice ibidem debeant ambulare; et
nullum tcloneum nec alias redibitiones de bominibus ipsius ecclesie requirere •
nec ex&ctare penitus debeant, et quicqiüd potestatis comitcs vel alii sui
iudices in familia ipsius ecclesie habebant, boc totum deo sanctisque apostolis
Fetro et Paulo omnimodis condonavit. Unde et ipsam preceptionem seu8 et
confirmationem antecessoris nostri Dagoberti qaondam regis nobis in presentia
ostendit relegendam; sed pro firmitatis studio peciit celsitudinem nostram, ut w
boc in ipso Eremberto episcopo vel ecclesia sua aut successoribus suis per
nostram auctoritatem plenius in dei nomine confirmare deberemus. Cuius
peticionem pro mercedis nostre augmento vel pro reverentia ipsius sancti loci
ita prestitisse et in omnibus confirmassc seu a novo concessisse cognoscite.
Precipientes enim, ut sicut constitit ab antedictis antecessoris nostri quondam 1*
regis Francorum integra emunitate omnes villas vel facultates ipsius ecclesie
Wormatwnm seu Yvangionensis, quicquid ibidem ex munificentia regum
vel de collatu populi vel de quolibet atrio, quod ad ipsam ecclesiam pertinet
aut inantea ac deum timentibus bominibus pro amore Christi delegatum fuerit,
nulla requisiüone nec ullo inpedimento, nec ab bominibus ipsius ecclesie, so
qui in ipsis vilhs commanere videntur, nec de parrocbüs vel abbatiis penitus
facere debeant, nisi sub integra emunitate, omnis freda vel omnis redibitionis
concessus, ipsa ecclesia vel ipse pontifex Erembertus aut successores sui, si-
cut ab antecessore nostro rege Dagoberto, ita ex nobis hoc habeant conccssum
atque indultum, ut nullus noster comes aut aliquis ex missis nostris ullam ss
deinceps babeat potestatem super familiam sancti Petri et Pauli, sed omnes
res vel facultates ecclesie ipsius quieto ordine debeant possidere; et nulla
requisiüone nec ullo inpedimento tarn de hominibus ipsius ecclesie quam de
ipso teloneo vel reliquis redibitionibus, quod partibus fisci nostri fuit consuetudo
reddendi. Et ut hec auctoritas firmior sit, manu nostra subscriptionibus sub- so
ditis decrevimus roborare.
KgL Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. fol. 2'. (C).
Druck: Sich* in: Forich. z. d. Goch. IX, 405 ff. —
Reg.: Sittel Reg. P. 35. II, 221 f. — Böhmer, Reg. imp. led. E. Miihtbacher nr. 97.
Auch dieser Fälschung tag trol ein echte* Diplom ISppint zu Grunde. Die Stellen ü
über die ZMe und die Auitcldieuung der größichen Qerichtbarkeit lind interpoliert.
767. Mai 11. — Kartula traditionis Eggiolti de Uuormacinse. 3.
Actum Uuangiona civitate publice sub die V idus maias anno XII II reg-
nante domno nostro Pippino gloriosissimo rege, f sign. Aggioldi, qui haue do-
nationem fieri rogaviU f Altoni. f Odalfridi. f HruotfridL + Gummundi. f 4»
Reginfridi. f AdalmannL f Nordmanni. f ego Hiaelo presbyter et ammanuensis
haue kartolam donationis rogante Aggioldo scripsi.
Codex dipl. Fuld. ed. Dronke p. 19 nr. 29. — Reg. Seriba nr. 123.
' ibidem ingr. n. presumat ergänzt Sichel nach Iioziere nr. 20 = Zeumtr p. 44.
Da* folgende ist interpoliert. 3 im Chart steht sed (nicht set wie Sichel liest). Nament- «c
1»
Digitized by Google
4
770. 771.
4. 770. Dezember 20. — Traditio Folcrati et Agilolf! de Alsacinse.
Actum Vuangiona civitate publicae sab die XIII kal. ianuarias anno III
regnante domno nostro Karolo rege, f Folcradus. f Agilolfus qui hanc kartam
donationis fieri rogaverunt, f Baugolfi comitis. f Vuarinbari. f Ermberctus epi-
s scopu8. f Gunduuinus. f Ulfridus. Ego Jaelo presbiter et ammanuensis hanc
kartam donationis scripsi.
Druck: Codex dipl. Fuldenm ed. E. Fr. J. Dnmke nr. 31.
5. 771. — Donatio Bloac in Wormacia.
Anno III regoi domini nostri Karoli regis ego Bloa vidua pro remedio
io animae meae dono donatumque in porpetuum csso volo et devota mente con-
firmo ad sanetum Nazarium martyrem, qui requiescit in corpore in pago Ri-
nensi in monasterio Laurcsham, vcl ad illos servos dei, qui ibidem dco servire
videntur, ubi vir venerabilis Gundelandus abba praeesse videtur, hoc est in
civitate Wangionum, quae cognominatur Wormacia, mansum I, cui subiungitur
is de I latere strata, de alio tenet Lingulfus et ipsa donatrix, a die praesenti de
iure meo in ius et dominationem saneti Nazarii trado atque transfundo, ita
ut ab hac die ad ipsum locum sanetum omni tempore proficiat in augmentnm.
Signum Bloae, quae huius donationis cartulam fieri et firmari rogavit, Signum
Hildigerni filii eius, ßignum Hiltuuini, Signum Liutuuini. Samuel scripsi.
20 Druck: Codex LaurethamewU dipl. II, p. 1. nr. 819. - Heg. Seriba nr. 223.
6. 771. Januar 1. Lorsch. — Donatio Bloae.
Octavo eiusdem prineipis anno ego etiam Bloa dono ad sanetum Nazarium,
qui requiescit in monasterio Lauresbam, alium mansum infra civitatem Wor-
in aciam situm et reliqua ut supra usque stipulatione subnixa.
s» Actum in monasterio Lauresbam kalcndas ianuarii.
Druck: Codex Laurah. dipl IT, p. 2 nr. 821. — Heg. Scriba nr. 223.
7. 771. September 17. Pfeddersheim. — Donatio Hildegerni.
anno Hiltdigernus dono ad cundum sanetum martyrem N. I mansum
in praedicta civitate Wonnacia cum casa et scuria, cui subiacet iUe mansos et
so confinis est Uli, quem genitrix mea ad sanetum Nazarium tradidit et duas
partes vertit in stratam, de III latere tenet Lingulfus, et ille alius mansus si-
miüter coniungitur manso iam dicto et in alio latere Warnhcrius comes de HII
strata et in marca Wonnacia iurnales VIII de terra arraturia, cui subiungitur
de I latere ratio saneti Petri, de alio ecclesie Wizzenburgonsis, de in decurrit
as Iscnade, de IUI ipse donator, a die praesente de iure meo in ius et dominium
saneti N. trado atque transfundo in dei nomine perpetualiter ad possidendum
stipulatione subnixa. Actum in loco publico Paternovilla coram testibus XV
kalendas octobris. Signum Hiltdigerni, qui hanc donationem fecit. Signum
Hiltduuinr, Liutuuini, Dindonis. Samuel scripsit.
«o Druck: Codex Ismre*. dipl. II, p. 1 nr. 820. — Heg. Seriba nr. 219.
Digitized by Google
774-708.
5
774. Mai 31. Lorsch. — Donatio Gebehardi et Dudae. 8.
Diese schenken dem Kloster Lorsch u. a. XII mancipia in civitate Wormacia.
Actum in monasterio Lauresham die II kalendas iunii anno VI Karoli
Druck: Codex Laurethamewis dipl. //, -351.
780. Mai 28. Lorsch. — Donatio Bertlindis in Wormatia. 9.
In Christi nomine sub die Y kalendas iunii anno XII regui domini nostri
Karoli regis ego Bertiint dono ad sanctum Nazarium martyrem, qui requiescit
in monasterio Lauresham, II iurnales terrae arrabilis et I vineam in Wormacia
donatumque in perpetuum esse volo pro remedio animae meae et parentum io
meorum stipulatione subnixa. Actum in monasterio Lauresham, ubi Helmericus
yenerabilis abbas praeesse videtnr. Signum Bertlindis, quae haue donationem
fecit. Georgius scripsit.
Druck: Codex Laureth. dipl. 27, j>. 2 nr. 822. — Reg. Seriba nr. 424.
784. Mai 20. — Carta Gcrbaldi de Alisacinse vel Vvonnacinse. 10.
Actum Yvagione civitate publico datum quod mensis mad. d. XX anno
XVI regnante Carolo rege Francorum. Sign. Gerbaldi, qui hoc testamentum
fieri rogarit. Sign. Vvilone. Sign. Liudrico. Sign. Muathario. Sign. Thiodberti.
Sign. Childirichi. Ego Geroinus scripsi et subscripsi.
Trad Wizenburgetue» ed. C. Zeuts nr. 60. *>
798. Juli. Valenciennes. — Karl der Grosse bestätigt der Kirche von 11.
Worms die vorgelegten Urkunden Hilperichs und Pippins.
Karolug gratia dei1 rex Francorum et Langobardoram' ac patricius Ro-
manorum. Quicquid3 sacerdotes de suis et ecclesie sue necessitatibus nostris
auribus infuderint, id pio animo suseipere equum censemus deique misericor- w
diam in supplendis petitionibus illorum promereri liquido credimus. Quapropter
noverit omnium dei ecclesie nostrique fidelium industria, quod4 vir venerabiüs
Erembcrtus6 Vuormatiensis ecclesie episcopus nostram excellentiam adiit, se
reclamans ob contentionem quandam, quam rei publice iudices et exaetores
fecerunt inter ecclesiam suam et inter regiam potestatem, de silvis Otenvvald so
et ceteris utensilibus in pago Lobedungouue6, volentes omnem usum predicti
pagi in dominicum fiscum redigere; propterea anto nos in manibus detuut
preeeptum Dagoberti7 regis Francorum, in quo continebatur, qualiter idem Da-
lli.] 1 D u. 8: dei gratia. * C: Longobardonun. 3 D: Quidquid.
4 C: quomodo. » D: Erenbertxw. 6 D: Laudenburgen; S: Lobodunbergeaee. u
1 D: Dageberti.
6
798,
gobertus7 rex Francorum8 ad basilicam sancti Petri apostoli, que est in Vuor-
macia civitate constructa, tradidit civitatem Lobedunburg9 in pago Lobedungouve
silam cum omnibus rebus ad illam pertinenübus, boc est edificia mancipia
vineas terras cultas et incultas agros prata campos omnem sylvaticum in sylvis
» Otenvvald cum omni utensilitate in omni pago Lobedungouue et undique in
Utraha10 in pascuis, materiaminibus11 aquis aqnarumque decursibus piscationi«
bns quesitis et inquirendis; item1' teloneum mercatum et quicquid ad fiscura
pertinebat, cxcepto stipc et comitatu, ex integro omnia concessit et sub integra
emunitate omnia ad eandem basilicam pertinenüa sua preceptione confirmavit
10 Preterea in nostram presentiam attulit cartas et precepta predecessornm no-
strorum regum Francorum 13 Hilpcrici et genitoris nostri bone memoric Pippini
in quibus continebatur, quomodo ipsi principes et reges Francorum preceptum
Dagoberti et omnes predicte ecclesio res suis preceptionibus confirmassent.
Sed pro rei firmitate petiit celsitudinem nostram, ut nostra etiam auctoritate
u id ipsum confirmaremus. Cuius petitionibus ob anime nostre remedinm Ii-
bentcr annuentes, dissensioni finem fecimus et boc nostre auctoritatis preceptum
eidem ecclesie fieri decrevimus; addidimus etiam de nostro et donavimus ad
prefatam basilicam sancti Petri principis apostolorum ecclesiam in villa
Edinga constructam et quandam censualem terram in villa Husen nominata
» cum curtilibus et omnibus utcnsilibus ad eandem terram pertinenübus campis
praüs pascuis aquis aqnarumque14 decursibus et decem18 mansos in villa Ulves-
beim16. Et ut bec auetoritas nostre confirmationis et traditionis in futura
tempora inviolabilis permaneat, manu nostra subter cam roborare decrevimus
et de anulo nostro sigillare iussimus.
« Lutberus17 recognovit.
Data mense iulio anno XXX regni nostri.
Actum Valentianas.
Schannat II, 1. (S). — Beg.: Seriba nr. 653. — Sichel II, 442. — Böhmer I ed. Mülüb.
nr. 338.
Dien Urkunde Ut gleichfalU teie da» Diplom Ludwig» 829, September Ii lehn
stark interpoliert (t. Siekel IT, p. 335). Miihlbacher bezeichnet die Arenga und die I\Mi-
85 kationsformel alt jüngere EintchUbtel teegen der Verbindung liquido credimus in ertterer,
anstatt da tonst üblichen confidimns (». auch Siekel It 205) und dei ecclesie in letzterer.
In Betreff der Datierung macht Mühlbacher darauf aufmerksam, dau die tut
Fidtchung benutzte echte Urkunde Karl» in den Zeitraum 774 — 775 su setzen sei, einmal,
weil die RekognitUm de* Bitheriu» (= Lutherus) nur bit Januar 775 nachweisbar Ut,
40 dam teeU der Titel rci Franc, et. Lang. ac patr. Rom. ertt teit 774 üblich Ut.
8 rex Fr. to C u. D; 8 lotst Francorum aus. 9 D: Landenbnrg. 10 Ou. D:
undique Utraha; vgl. aber p. 1, 17. 8: intrantia. 11 mat. feldt in 8. 11 C u. D:
nostrum teloneum. u C: regum videlicet Fr. u 8: et aquarum. 15 8: x mans.
Bei C am Rand von späterer Hand: x mansi. 16 C: Ulueszh.; am Band eine spatere
« Hand Vluvensb. D: Ulvinsb. 17 8: Hlutcrius.
Kgl. Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. foL 4. (C).
Su-A. Darmstadt: Chart Worm. ». XV fol. 290. (D).
30
Digitized by Google
814.
7
814. September 3. Aachen. — Ludwig der Fromme bestätigt der Kirche 12.
von Worin» die Immunität mit Königsschutz sowie Exemtion der
Leute von der Heerfahrt.
In nomine domini dei et salvatoris nbstri Jbesu Christi. Hlndovvicus1
divina ordinante prpvidentia imperator augustus. Si sacerdotum ac scrvorum s
dei petiüones, quas nobis pro suis neccssitatibus innotuerint, ad effectom per-
ducimus, non soium imperialem exercemus consuetudinem, verum etiam ad
beate retributionis* mercedem talia nobis facta pro futura confidimus. Qua-
propter notam sit omniam fidelium nostrornm industrie presentiam scilicet et fu-
turorum, quia vir venerabilisBernhariusVvormaticnsis parochie episcopus veniens w
ad nos, detuüt nobis preceptiones rogum antccessorum nostrornm, qnibus invcnimus
insertum, qnomodo ipsam sedem com ccllulisvcl rebus ibidem aspicientibus sub ple-
nissima defensione et emunitatis tuitione Semper habuissent; petiitnamqneidempre-
fatus episcopus, ut nos denuo pro mercedis nostre augmcnto similia concedcre et
confirmare deberemus, cuius petitioni adsensimus et in omnibus sicut petiit a »
nobis sibi fuisse concessum seu9 confirmatura presentes et futuri fidelcs sancti4
dei ecclesie ac nostri cognoscitc. Precipientes ergo iubemus, ut nullus iudex
publicus nec5 quislibet ex iudiciaria potestate nec ullus ex fidelibus supra-
dicte6 dei ecclesie ac nostris in ecclesias vel parrochias cellas aut loca vel
agros seu reliquas possessiones predicte ecclesie sancti Petri et sancti Pauli, so
quas moderno tempore iuste et rationabüiter possidere videtur in quibuslibet
pagis et territoriis sitas vel quicquid ibidem propter divinum amorem collatum7
fuit ad causas audiendas vel freda seu tolonea8 exigenda aut mansiones vel
paratas faciendas aut fideiussores tollendos aut ullas redibitiones illicitas9
requirendas aut homines ipsius ecclesie tarn ingenuos quam et servos distrin- u
gendos ingredi audeat aut exactare10 presumat. Hostem vero hominibus suis
non requirant nisi quando utilitati regum necessitas raerit simul cum suo
episcopo pergant; quicquid autem de rebus predicte11 ecclesie fiscus sperare
poterat, totum nos pro nostre1* mercedis incremento predicte ecclesie concedi-
mus, ut perennibus13 temporibus in aümonia pauperum et stipendia servorum u
dei ibidem deo famulantium proficiat in augmentum, quatinus ipsis scrvis dei,
qui ibidem deo famalari videntur, pro nobis et coniuge proleque nostra et
stabibtate totius imperii nostri a deo nobis conccssi" iugitcr domini miseri-
cordiam exorare delectet. Et nt bec auctoritas nostris futurisque temporibus
domino protegente valeat inconvulsa mauere, manu propria subscripsimus et u
anuli nostri inpressione signari iussimus.
Signum Hludowici1 Serenissimi imperatoris16.
Helisacbar16 recognovi17 et subscripsi18.
iü.] AU Uebertehrift hat C roth qttchritbm:
tem corta emunitatis quam Ludouuicus imperator confinnavit. Am Rande «o
Meht: Berenharius eps. 1 C: Lödorricns. 3 8: remnnerationis mercedem. 3 S: et.
4 B: srilicet. 6 C u. S: neqne. • C u. 8: sancte. 7 S: conlatum. 8 C: telonea.
* C: inlicitas. 10 C: exactione. 11 C'u.S: prefate. u B: nostro. 13 C: perhenni-
bns. w C: concessum. »* Signum — imperatoris fehlt bei C. •« J3: Ualixacbar.
C: Helysachar. w C: recognovit. 18 et sab. fehlt bei C. tt
Digitized öy Google
8 819-826.
Data III nonas septembris anno primo Christo propitio imperii nostri
indictione VIII. Actum Aquisgrani palatio regio; in dei nomine feliciter19.
St.-A. DarmMtadl :Worm»er TTdimationsbuch, $. XVII. fei. 1. iß).
Kgl Bibl. in Bannover: Chart. Worm. .. XII. fot. 2'. {C\
Druck: Schannat II, 2 ex areh. eaih, [8). — Reg. Scriba nr. 755. —
ed. Mühllacher nr. 517.
13. 819. Oktober 10. — Carta Rcgingeri et Austräte et Meginratae.
Monasterium quod vocatur Vvizunb., . . . ubi vir venerabilis Bernbarius
io üuormacinse arbis episcopus abba supradicti mouasterii esse videtur . . .
Trad. Wiz. ed. C. Zeutz nr. 177.
14. 820. September 2. — Concambitio Hugonis de Alisacinse.
Wie bei nr. 13.
Trad. Wiz. ed. C. Zeutz nr. 69.
15. 820. — Carta quam fecit Gisalrih et uxor eins Vadalraht
Bernharius üuormacinsae urbis episcopus.
Trad. Wiz. ed. C. Zeuez nr. 176.
16. 826. Oktober 31. Ingelheim. — Ludwig der Fromme und Lothar I be-
stätigen avf Bitte des Bischofs Fofcoic von Worms einen in zwei
» gleichlautenden Exemplaren ausgefertigten Tauschvertrag.
In nomine domini dei et salvatoris nostri Jesu Christi. Hludowicus et
Hlothariu8 divina favente Providentia imperatores augusti. Si enim ea, quac
fideles imperii nostri pro corum oportunitatibus inter se communieaverint,
nostris connrmamus edictis, imperialem exercemus consuetudinem et hoc in
ss post[modum iure firmissimo mansurum esse volumus. Idcirco]1 noverit omnium
fidelium nostrorum presentium quam et futurorum solertia, quia vir venerabilis
Fulcoicus episcopus innotuit celsitudini nostrac, eo quod cum quodam homine
nomine Dagolfo pro ambarum partium oportunitate aliqua maneipia inter se
commutassent. Dedit igitur inprimis praedictus vir venerabilis Fulcoicus episcopus
so de ratione accclesiae saneti Petri memoratae Dagulfo ad suum proprium ad baben-
dum maneipia duo, his nominibus: Reginolt, Hradolt; et e contra in compensatione
huius rei dedit memoratus Dagulfus de maneipiis propriis suis praedicto Fulcoico
episcopo ad partem aecclesiae suae saneti Petri maneipia sex his nominibus:
" 8: feliciter amen.
f 16.] » Da» eingeklammerte fehlt bei S; tiehe aber 8ickd L 253. 255. 256* etc.
Digitized by Google
8-29.
9
Yuodilolf, Vuolöelh, Vaolhfer, Albsind, Sebiha, Arlind, a die praesentc possi-
dendum. Unde et duas commutationes pari tenore conscriptas manibusqne
bonorum hominum roboratas se prae manibus habere professi sunt; sed pro
iutegritatis firmitate petiit celsitudini nostrae, nt ipsas commutationes denuo
per nostrum mansuetudinis praeceptum plenius in dei nomine confirmare »
deberemas; cnius petitionem denegare noloimus, sed sicut nnicuique üdelium
nostrorum [iuste petentium, ita nos eis]8 concessisso atque [in omnibus]3 con-
firmasse cognoscite. Praecipientes ergo iubemus, ut quicquid pars iuste et
rationabüiter alten contulit parti, deinceps per hanc nostram auctoritatem iure
firmissimo habeat atque possideat et quicquid exinde facere voluerit, libero in 10
omnibus perfruatur arbitrio faciendi. Hoc vero praeceptum ut pleniorem in
dei nomine obtineat rigorem et a fidelibus nostris verius credatur et diligentius
conservetur de anulo nostro subter iussimus sigiilari.
Meginharius notarius ad ricem Fridugisi recognovi et subscripsi.
Data II kalendas novembris anno Christo propitio XIII imperii domni m
Hludowici et Hlotharii V serenissimis augustis, indictione IUI. Actum Engilin-
heimpalacio regio; in dei nomine feliciter amen.
Schannat II, 4 ex arch. cath. unter 827. (8). — Reg. Scriba nr. 786. —
Böhmer- MiÜUbaektr nr. 808.
829. September 11. Worms. — Ludwig der Fromme und Lothar I be- 17.
»täligen der Kirche von Worms den Zoll von den nach Worms
kommenden Kaufleuten, Handwerkern und Friesen.
In nomine domini dei et salvatoris nostri Jesu Christi. Hludowicus1
et Hlotharius* divina ordinante Providentia imperatores augustL Si pcütionibus
sacerdotum' in quibuslibet necessitatibus ecclesiasticis nostra auetoritate suble- u
vandis consulimus, boc nobis proeul dubio tarn ad statum terreni regni corro-
borandum quam et* ad eterne6 rite beatitudinem capessendame profuturum
esse credimus. Idcirco notum fieri7 volumus omnibus fidelibus sanete dei
ecclesie et nostris presentibus scilicet et futuris, quia vir venerabilis Fulco-
yricus8 sanete Uuangioncnsis9 ecclesie episcopus detulit nobis preeeptum domini «o
et genitoris nostri bone memorie Earoli10 serenissimi11 augusti simul et avi
nostri Pippini regis, in quibus continebatur, quod ipsi et predecessores eorura
reges videlicet Francorum1* Dagobertus, Sigebertus19 et Hilpericus concessissent,
ut quanticumque negotiatores vel artitices seu et Frisiones apud Uuangionem
» Das eingeklammerte fehlt bei 8} siehe aber ÄdW L 253. 255. 256* etc. ' desgL u
[11.] C hat die üeberschrift roth geschrieben: Carta confirmationis Ludorrioi
et Lotharii imperatorum de theloneo. Am Bande steht: RicoYricus episcopus und
dazu ist von späterer Band (XV Jahrh.) bemerkt: Tel Folcwicus. 1 C: Lndovvicus.
9 C: Lotharius. 9 8i pet sacerdotum fehlt in C. * Band des XV Jahrh. in C eorrigiert
das et »tt eciam. 6 2>: etenü. 6 Band des XV. Jahrh, corrigiret bei C capessend. 40
in capecendam. 7 C: fieri notum. 8 b: Richowicus; C: Ricovricus; D: Ri-
chowicus. » C u. D: Wangionenris. »° 8: Caroli. « serenissimi ist bei C erst von
der spätem Band hineineomgiert worden, « D: Franckorum. 1S D: Sygobertus.
Digitized b/»Google
10
«vitalem devenissent", omne teloncum15 undecumque16 fiscus leloneum" <et in
predicta civitate et in casteUis Lobedunburg18 et Yuinpina19) exigere*0 poterat,
ad integrum per eorum auetoritates*1 cidem ecclesie conces6issentM. SedM pro
rei firmitate petiit nos prefatus Fulcowicus*4 episcopus, ut huiuscemodi*5
t beneficium erga ipsam ecclesiam fieri iuberemus. Cuius petitioni ob amorem
dei et anime Dostre remedium libenter annuimus et boc nostre auetoritatis
preeeptura eidem ecclesie fieri decrevimus per quod iubemus atque preeipünus,
ut aicut*6 a memoratis prineipibas et regibus concessum atque confirmatum
e8t, ita deineeps prefatum teloneum" Fulcowicus episcopus suique succes-
10 sores per haue nostram auetoritatem habeant concessum ad necessitates ecclesie
sublevandas. Et ut bec auetoritas nostro confirmationis per futura tempora
inviolabilem atque inconvulsam obtineat firmitatem, manibus propriis subter
firmavimus et anuli nostri inpressione assignari iussimus.
Signum HJudovvici88 serenissimi imperatoris*9.
u Signum Hlotbarii90 gloriossimi augusti91.
Durandus diaconus advicem Fridugisi'* recognovi".
Data nt idus 6eptembris anno Christo 84 propitio XVI imporii domini
Hludovvici55 serenissimi imperatoris et Hlotbarii augusti VII, indicüone VJJ.
Actum Vuonnatic*6 civitate publica; in dei nomine feliciter amen.
so Kgl. Bibliothek in Hannover: Chart Worin. «. XII, fal 13. {€).
Sl-A. Darmttadt: Chart. Worm. t. XV, foL 26. (D).
St- - A. Darmttadt: Worm». Vtdtmathnsbtüh fol. 4' entnovtmtti einem Vidlmus
ertheilt von K. Sigismund 1415, April 4. Cbnstanz (6). Dieter »ehr ver-
stümmelte Text geht wahrscheinlich auf C zurück.
*f Drucke: Freher, de Lupuduno 23. — Sehannat II, 5 ex areh. eath. (8) — liergh
Oorkondenboek van Holland en Zedand I, 11. — Reg. Seriba nr. 793. — Sieket L. 264
». n, p. 335. — Böhmer ed. Mühlbacher nr. 842.
Au» dem Diplom Otto'» I Jan. 14. 947 MO. DD I, 165 geht hervor, dat» die
< > eingeklammerten Worte interpoliert sind.
18. 830. Februar 18. — Carta Gebahardi de Saroinse nec non et precaria.
Folcuuicus Uuormacinse urbis episcopus.
Trad. Wtz. ed. C. Zeutz nr. 198.
19. 830. Februar 18. — Traditio Gebarti de Saroinse.
Wie bei nr. 18.
ss Trad. Wiz. ed. C. Zeutz nr. 251.
14 C: devinissent. 15 C: telonium; D: tholoneum. 16 S: undocumque illud.
17 teloneum fehlt bei S. 18 D: Lobdenburg. 19 C: Wippina; D: Wumpina. 90 exigere
fehlt bei D. » ß: autoritates. » D: concessisset. » D: et ** C: Ricovvicus;
D: Ricbowicus, »4 8: huiusmodi. 38 D: siend. 37 D: tbooloneum. 88 D: Ludu-
40 wici. 29 Signum — imperatoris fehlt bei C. M D: Lotharii. 31 Signum — augusti
fehlt bei C, 82 D: Fridogisi. 319 C: recognovit, 1006« das t später wegradiert worden
ül « D: Christi. » C: Ludowici; D: Ludowici. » C: Wormatia; D: Wonnatie.
»7 C: publice.
Digitized by Google
830-85«.
11
830. November 17. — Carta Milonis presbiteri de villa Gerireshusa. 20.
Folcuuigus Uuormacinsae urbis episcopus.
Trad. Wiz. cd. C. Zeun nr. 172.
832. September 29. — Donatio Liutdradis Wormaciae. 21.
Ego Liutdrat dono ad ßanctum martyrcm Nazarium, qui requiescit in •
pago Rinensi in monasterio qnod vocatur Lauresham, ubi vir venerabilis Ada-
lungus abba praeesso videtur, I vincam in Wormacia, ut ad ipsum locum
sanctum omni tempore proficiat in augmentura stipulatione subnixa. Actum III
kalendas octobris anno XVIII regni doraini Ludouuici imperatoris. Signum
Liutdradis, Rutwigi, Ruthardi. Altuuinus scripsit. »
Druck: Code* LaureA. dipl. 17, p. 3 nr. 823. — Beg. Scriba nr. 799.
856. Januar 20. Frankfurt. — K. Ludwig der Deutsche schenkt der 22.
Kirche von Worms die königliche Münze, das Kdnigsmasz sowie alle
Einkünfte in der Stadl Worms.
In nomine sanete et individue trinitatis. Hludovvicns1 divina favente cle- u
mentia rex. Si ecclesias* dei nostra traditione et auetoritate aliquatenus9 ut
exaltentur aecommodaverimus et cetera a predecessoribus nostris illuc tradita
confirmamus, id proeul dubio ad statum presentis salutis et potestatis eternique
gaudii premia capessenda nobis profuturum credimus. Idcirco omnibus Chri-
stiane fidei coltoribus* nostrisque fidelibus presentibus scilicet et futuria notum so
fieri desideramus, quia nos divino compuneti5 amore, quasdam res iuris
rcgalis infra« Vuormatiam7 ciritatem ad ecclesiam saneti Petri prineipis apo-
stolorum, que ibi honorificentur construeta videtur, cui etiam Samuel8 vene-
rabilis episcopus presidet, id est: monetam ad integrum, modium etiam regis
qnod vulgari nomine stuofehorn9 appellatur, quiequid10 ad nostrnm usum et ins w
pertinet, ob anime nostre remedium in proprietatem donamus etu tradimus
et iosuper omne telonium1' et vectigal vel quiequid in dominicum fiscum de
predicta ci vitale infra vel extra in vadiis aut fredis sive iustitiis13 legalibus
redigi potest seu ceteris utensilibus a predecessoribus nostris regibus videücet
vel imperatoribus illuc traditis, que regura exaetores in eorum utilitatem unquam1* so
poscere solebant, nostre auetoritatis preeeptione denuo confirmamus. Ad hec
itaque ob petiüonem prefati Samuelis dignissimi pontificis supradicte ecclesie
et locis illuc aspicientibus boc nostra auetoritate concedimus interdicentes, ut
nullas iudex publicus nec quisquam ex iudiciaria potestate in mansionibus ibi
dandis aut telonio vel fredo de famiüis ecclesie usptam poscendo aut ho- »
[22.] Ucber$chrift bei C roth geschrieben: Traditio Lndovvici regis monete et
raodii regia et confinnatio de theloneo et emunitatis. 1 C: Lfidowicus. 1 C:
•celesii. 3 C: «liquid. *Cb: fidei debitoribus nostreque potestatis. 6 C: eonpuneti.
• C: intra 7 V: Yvormatiam. • C: SamuheL 9 6: stoufkorn; 8: stuofkari.
10 8: quidquid. » Cu. b: ac " C: teloneum. " Ca. 6: aut fredis a Solutionen ue <o
negotiatoria sive inst >« C: umquam.
12
856.
minibus eidem ecclesie15 subditis tain ingenuis quam etiam servis distringcndis
aliqaod ius habeat nec ullam iuris exactionem de colonis liberis 6eu de"
servis repetere presumat, quin poüus advocato prefate ecclesie sicut regio
exactori totum quod legi debebant, omnino persolvant Jussimus etiam pre-
• sentem nostrc auctoritatis titulum inde conscribi regali iussu precipientes17,
ut iam facta traditio et confirmatio nostra in ius prescripte ecclesie penitus
reducta sub tuitione pontificis superius nominati sucessorumquc illius aut18
cetere ad eandem ecclesiam pertinentes cause, absque illius persono obstaculo,
perhenniter maneant, quatinus pareutum nostrorum nostrique nomiuis memoria
10 in orationibus deo ibi servientium per succedentia 6ecula19 incessabiliter habeatur.
Et ut hec auctoritas nostre traditionis et confirmationis perpctuum obtineat
vigorcm, manu propria subtus eam notavimus et anulo nostro eam signan'0
precepimus.
Hadebertus subdiaconus ad vicem Baldrici abbatis recognovit."
u Data XIII kalendas februarii anno XXII1I regni Hludowici Serenissimi
regis in orientali Francia rcgnantc" indictione IHL Actum Franconofurt"
palatio regio; in dei nomine feliciter amen.
Sgl Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. t. XII fei. 5'. {Q.
SL-A. Darmstadt: Vidinuitionsbuch foL 14 f. entnommen einem Vidimus autgettelit
M von König Sigismund 1415, April 14. Oonstanz (b).
Druck: Schamat J7, 6 (S). — Bog. Böhmer 773. - Seriba 830.
Diese Urkunde Ut eine Fälschung. Schon Heumann, Oommentarii de re dipl. im-
peratorum ac regum Germ. II, 225 f. hat auf einzelne tonst ungewhnliche Autdrücke der
Urkunde hingewiesen. Sickd, Sitzungtber. XXXVI, 396 ff. beanstandet namentlich die
SS Artnga, sodann das Vorkommen einet eximirten geschlossenen Sprengeis (in predicta ciri-
tate infra vel extra) und die Verleihung des Münzrechtes vgl. Sichel, Sitzungsber.
XXXIX, 132 ff. Indessen ist in Bezug auf letzteren I\tnkt ein strikter Beteeis, dau solche
Münzverleihxmgcn durch Ludwig nicht stattgefunden haben, keinenoegt geführt worden
vgl. auch WaitZ) V. Q, TV, 80 ff.
856. Januar 20. Frankfurt. — Ludwig der Deutsche bestätigt dem
Bischof Samuel von Worms die durch die königlichen Beamten
bestrittenen Rechte seines Hochstiftes im Lobdengau und Odenwald.
In nomine domini nostri1 Jesu Christi. Hludowicus" divina providente
dementia rex. Si petitiones sacerdotum dei, quas ad nostram notitiam de
ss necessitatibus ecclesiarum sibi commissarum pertulcrint, ad effectum perducimus,
hoc nobis incunctanter ad temporalis regni statum et ad eterne beatitudinis
incrementa8 profuturum confidimus. Idcirco omnium dei nostrique fidelium
presentium videlicet et futurorum noverit magnitudo, quia vir venerabilis Sa-
muel4 Vvangionum5 urbis episcopus excellentiam nostram adiens querula voce
<o » C: ecclesie, 16 de fehU bei C. « C: iussu solide prec. w C: ut » C:
seculi ißtius temporis incess. 80 C: et anulo nostro rignare prec. n Die Be-
cognitionszeilc fefdt bei S. a 8: regnantis; t . aber Siekel, Sitzungsberichte XXXVI, 388.
w C: Franconoßrt
[23.] C hat als Uebertehriß roth getehr. : Confirmatio Ludorvici regia de Oten-
4ä vrald et eronnitatit. Am Bond steht: Samuel epc. 1 to C. * C: LudoTricus;
D: Lndowicus. s S: incrementum. * C: Samuhei 5 D: Wang.
Digitized by Google
13
retulit, quod regie potestatis procuratores et exactorcs frcqucns litigium facercnt
intcr rempublicam et suam ecclesiam do utilitaübus, que sunt in pago Lobedun-
govve8 et de silvatico in silvis Otenwalt7 ac omnem usum predicti pagi una
com silvatico in dominicnm fiscnm redigere vellent; ob hanc ergo disseosionem
nostris visibus obtulit preceptionem domni8 avi nostri beate raemorie Karoli •
famosissimi Francorom imperatoris, in quo scriptum reperimus, quomodo Da-
go bertus rex Francorum ad basilicam sancti Petri apostoli in Wormatia9 civi-
tatc con&tructam tradidit civitatem Lobedunburg 10 in pago Lobedungowe*
sitam," cum omnibus utensilibus illuc aspiciontibus edificiis mancipiis vineis
terris cultis et incultis agris pratis campis omni silvatico in silvis Otenwalt7 10
cum omni utensilitate in pago Lobedungowe6 teloneum1* mercatum et que dtci
aut nominari possunt, excepta stipe regia19 et comitatu ülic1*, omuia donavit
et cetera ad eandem basilicam pertinentia sua preceptione confirmavit Sed
ne hec contentio ulterius procederet, precatus est nostram serenitatem, ut hoc
interdicerexnus et 15 nostra auctoritate denuo id ipsum coufirmaremus, cuius u
precibus ob divini cultus augmentum16 acquiescentes 17 boc nostri culminis
preceptum eidem ecclesie inde fieri decrevimus, per quod iubemus, ut nullus
prefato Samueli episcopo aut successoribus suis ullum impedimentum 18 in19
predicte80 ecclesie utilitatibus ullo umquam tempore facere presumat, nisi
staut" confirmatum est a predecessoribus nostris regibus videlicet vel impcra- so
toribus Francorum, ita deinceps per baue nostram auetoritatem prefatus Samuel
episcopus suique successores hoc sibi babeant concessum atque indultum nullo
inquietante possideodum. Et ut hec auetoritas nostre confirroationis inviola-
bilem teneat vigorem, manu propria sobter eam notavimus et nostri sigilli im-
pressione" insigniri iussimus. u
Hadebertius*8 subdiaconus advicem Baldrici abbatis recognovit.
Data XIII kalendas februarii anno XXI1II regni Ludovici Serenissimi
regia in orientali Francia regnanto84, indictione IUI. Actum Franconofurt
palatio regio; in dei nomine felicitcr amen.
Kgl. Bibliothek ro Haimover: CWfc Worm. t. XII. foU 5. (Cl so
8t.-A. Darmttadt: Chart. Worm. $. XV. fol. 291'. (Z>).
Druck: Sehannat II, 7 (S). — Beg. Böhmer 774. — Scriba 831.
Diese Fälschung hangt mit den Streitigkeiten der Wormeer Kirche mit dem Kloster
I^rtch zusammen. Schon Heitmann l. e. II, 226 f. beanstandet einzelne Ausdrücke, nament-
lich: nostri sigilli und den Kamen de» Kanzler»: Oodebertos; letzterer Zweifel fallt aber 35
durch die richtige Ueberlieferung von C u. D dahin. Sickel l. c XXXVI, 396 halt ins-
besonders die Arenga und die Promulgatio für verfälscht.
858. März 18. Frankfurt. — Ludwig der Deutsche gestattet dem
Kloster Lorsch mit einem Schiff frei auf dem Rhein zu fahren und
namentlich im Wormser Hafen zollfrei zu landen. «o
In nomine sanete, et individue, trinitatis. Hludowicus divina favente gratia
rex. Omnibus episcopis abbatibus abbatissis comitibus vicariis centenariis
* C: Lobedango uue; D: Lobedungowe. 7 C: Otenvvald. 8 D u. 8: domini
» C: Vvonnatia. 10 »0 C u, D. "Cm. D: situm D: theloneum; 8: teloniuro.
«* regia fehlt bei 0 u. D. " 0 u, D: illuc. »» fehlt bei C u. D. »« 0 u. D: cultus «
«morem « D\ adq. »« C: inp. " fehlt bei C u. D *» C u. D: predicti«.
n D: sieud. a C: inpr. w S: uodebertus. ** S: regnantis.
14
8»7.
actionariis pontonariis clusariis vel cunctis fidelibus sancte, dei gcclesie. nostrisque
presentibus scilicet et futaris in regno a deo nobis collato consistentibus, notum
sit, qualiter qoidam vir venerabilis Eigilbertus abbas ex monasterio sancü Na-
zarii, ubi preclarissimus martyr Christi corpore requiescit, nec non et monachi
* in eodero monasterio deo famulantes, deprecati sunt celsitudinem nostram, ut
anam navem per Renum flavium, ob ntüiUtcm atque necessitatem eorum pro-
curandam, ad Wormatiam civitatem omni tempore discurrere licuisset et assidue
huc Ulucque transmeare potoisset absque alicuias contrarietate aut impedimento.
Quorum petitionem denegare noluimus, set sicut unicoique fidelium nostrorum,
10 inste petentium, ita nos Ulis concessisse atque in omnibus confirmasse, omnium
fidelium nostrorum cognoscat magnitudo. Et hos apices serenitatis nostre, pre-
fato Eigüberto abbati et monachis in eodem monasterio consistentibus fieri
decrevimus, per quos decernimus atque iubemus, ut nullus episcopus vel abbas
nec abbatissa neque comes aut ricarius seu centenarius aut clusarius nec pon-
u tonarius neque ullus iudex publicus seu aliqua potestas prefato Eigüberto
abbati neque monachis ex monasterio sancti Nazarii ullam deinceps molestiam
aut aliquam calumniam facerc presumat aut audeat Set sicut eis perdonavimus
ita ab hodierno die et tempore liceat memorato abbati et monachis sibi sub-
iectis sicut supra diximus unam navem Ulorum per Re, num fluvium huc illucque
m discurrere et ad portam Wormatiam civitatem absque ullo theloneo pervenire
et necessitates corum per hanc nostram auctoritatem feliciter penigere. Et ut
hec auctoritas concessionis atque confirmationis nostre, firmior habeatur et
per futura tempora a cunctis fidelibus nostris verius credatur atque diligentius
conservetur, de sigülo nostro subter eam iussimus sigillari.
w Signum Hlndowid (M) serenissimi regis.
Comeatus notarius ad vicem Grimaldi archicapellani recognovi.
Data XV kalendas aprilis anno Christo propiüo XXVI regni domni
Kudowici1 gloriosissimi regis in orientali Francia, indictiono VI. Actum
Franconorort palatio regio. In dei nomine feliciter amen.
so Codex Luuretham. ,. XU im k. Beiehearchie tu München {A).
Drucke: Codex Lauretham. dipL I, p. 65. — MO. SS. XXI, p. 368. — Beg.i
Böknxr nr. 787. — Scriba nr. 835.
üeber diese Urkunde vgl. Sieket, Sitmmgtberichte XXXVI, p. 385, der tie alt sehr
verdächtig beuichnet, namentlich wegen Formel IX: de sigülo nostro, da sigillum in de»
SS Urkunden Ludwige hoch* teilen wrkonnu.
897. Juni 8. Worms. — König Arnolf schenkt auf Bitte des Bischofs
Adelbero der Kirche in Worms 27 Hufen in Oppenheim, Horchheim
und Weinsheim.
In nomine Bancte et individue trinitatis. Arnolfus divina favente cle-
«•mentia imperator augustus. 8i fidelium nostrorum petitionibus, quas pro
ecclesiarum sibi commissarum utilitatibus nobis suggesserint, clementer annuimus,
id nobis ad corporis nostri salvationem animeque liberationem liquido pro-
futurum esse confidimus. Quapropter totius Christianitatis religioni notum fieri
[24.] » A: Luodowici.
Digitized by Google
897.
15
capimus, qualiter Diotolah1 sancte Wormatiensis8 civitatis8 venerabilis epi-
scopus, interventu Adalperonis dilecti episcopi et magni divine legis amatoris
atque Ruotbardi* fidelis ministerialis nostri, precatus est clemeotiam nostram,
ut ad ecclesiam sancti Petri principis apostoloram Christi infra muros eiusdem
orbis constructam , obi principalis sedes est sui episcopü, quasdam res iuris *
nostri ipsi ecclesie oportunas in comitatn Vualahonis5 in pago Wormazfelda
sitas, in elemosinam nostram conccderemus. Nos quoque eornm admonitionibos
iostisque snggestionibus permoti divinoque amore componcti pro absolutione
criminum nostrorom atque pro remedio pie recordationis animarum parentum
nostrorum, quidquid6 in villis Oppenheim, Horagahcim7 nec non in Vuigines- ic
heim8 usqne hac specialitor ad nostrum opus et scrvitium perünuit, hoc sunt
höbe XX et VII cum omnibus rebus ad ipsas hobas iuste ac legaliter perti-
nentibus ad prefatam ecclesiam perenniter9 in proprium donarimuB curülibus
edificiis vineis terris cultis et incultis agris pratis campis pascuis silvis aquia
aqaarumque decursibus molendinis pi6cationibus 10 mancipiis viis et inviis11 u
oninibusque appendiciis 1S. Insuper et enim1' quidquid6 nos quondam Wülolfo1*
eiusdem familie clerico infra terminum predictaram vülarum Oppenheim et
Horagaheim16 concessimus, totum ex integro cum omnibus appendiciis1' ad
prekbatam ecclesiam sancti Petri donamus. Jussimus quoque hoc preceptum
inde conscribi firmissime statuentes, quatenus 16 omnes res suprataxate ipsius so
episcopatus ecclesie nostra largitione collate, illuc perpetim possidende con-
sistant, quatinus servos dei ibidem domino famulantes pro nostra presenti
atque perpetua felicitate arctius 17 et instantius iugiter exorare delectet Et ut
hoc preceptum nulla unquam18 mutabilitate violotur, manu nostra illud firma-
vimus anuloque nostro iosigniri iussimus. ts
Signum domini Arnold imperatoris augusti18.
Ernustus80 cancellarius advicem Deotmari archicapellani recognovit
et subscripsit81.
Data VI iduum inniarum die anno incarnationis domini DCCCXCVII,
indictione XV, anno vero regni domni8* Arnolfi X, impcrii autem eins II. so
Actum Wormacie83; in dei nomine feliciter amen.
Kgl. Bibliothek in Hannover: CharU Worm. t. XII fol. 10. {€).
&.-A. Darwtadt: Chart. Worm. i. XV fol. 184. (D).
Druck: Sehannat II, 11. (S). - Reg. Böhmer 1130. - Seriba nr. 862.
897. August 7. Frankfurt. — König Arnolf schenkt dem h. Cyriacus zu
Neuhausen bei Worms die königlichen Besitzungen, welche fünf
Ministerialen zu Worms inne haben.
In nomine sancte et indiridue trinitatis. Arnolfus diviha favente de-
mentia imperator augustus. Si erga loca divino cultui mancipata nostre po-
[25.] Uebenehrift bei C roth geichrieben: Traditio Arnolfi iraperatoris de rillis «o
Openhcim, Winesheim, Horgenheim et de predio Willolfl clerici. 1 C: Dioto-
loch; D: Deoteloch. 8 C: Vrorm. 3 fehlt bei C. * C: Rodharti; D: Rodhardi.
5 C: Vol.; D: Walah. 8 C: quicquid. 7/):Horgch. 8 C: Vviginisheim. 9Cu.D:
perhenniter. 10 campis — piscationibus Ut bei S axugeta—en. 11 viis et i. fehlt bei S.
« C: appenditiis. » enim fehlt bei S. " C: Vvill. " C: Horgaheim; D: Hergh. <«
" C: quatinus. » C: artius; D: arcius. "> C: umqnam. « Die Signunzeile fehlt bei
C «. D. *> 5: Arnolfus ; vol. Dtimmler, Geich, dei ottfrank. Reiche» 27, 482 f. » et a.
fehlt bei C. 88 C: domini. 83 C: Vvormatie.
16 897.
testatis benevolcntiam ostenderimus , hoc nobis liquido ad eterne beatitudinis
premia capessenda profuturum credimos. Quapropter noverit omnium fideliom
nostrorum tarn prescntium quam fatororum industria: quia vir venerabilis Deo-
tbolob1 sancte Vuormaticnsis* ecclesie episcopus, que constructa in honore
s sancti Petri principis apostolorum esse cernitur, adiit celsitudinem nostram
sapplicans: ut res, quas nostri servitorcs infra Vuormaciensem8 urbem per
preeeptam nostrum diebus vite sue videntur habere9 in proprium, id est:
Folchuuin Yoto et Papo4 neenon et illas res, quas Lanto9 et Penno absque
prcccptali tenore ibi retinent, ad sanetum Cyriacum Christi martyrem8 traderemus,
10 eo quod priori dono, quod eidem electo dei7 pro remedio anime nostre conta-
limus, remanserunt. Nos rero suggestionibus eius pro dei amore predictique
martyris promerenda intercessione libenter assensum prebentes decrevimus ita
fieri. Tradimus quoque ad prescriptum beatissimum Cyriacum dei martyrem
quiequid iam fati viri hactenus in ipsa urbe in curtilibus edifieiis territoriis
u vineis seu universis causis habere visi sunt pro absolutione criminum nostrorum
eternaliter in proprium, quatinus iure perpetuo sine ulla contradictione seu di-
minutione sub regimine ac potestate episcoporum iam dicte sedis amodo et
deineeps cum omni integritate agrorum pratorum8 seu etiam molendiuorum et'
quiequid dici aut nominari potest permancat; ea tarnen ratione, ut prescripü
»o fideles nostri Folcuvin10 Voto et Papo suas res tempore vite sue sicut in pre-
ceptis eorum continetur babeant; post obitum iliorum filii sui ipsas res cum
censu annuali deserviendas11 obtineant, id est: ut unusquisque unciam unam
ad prefatum sanetum dei, cuius corpus sacrum" in loco Niuuhusa15 humatum
est, die solemnitatis14 eius unoquoque anno pcrsolvant; similiter etiam nunc
u statim15 Lanto et Penno et in perpetuum posteritas iliorum faciat16. Et ut
hoc verius credatur ac diligentius observetur in evum et a nullo unquam"
suecossore nostro violetur sed Semper stabile et inconvulsum perseveret, manu
nostra hoc preeeptum subtus roborantes anulo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Arnolfi piissimi imperatoris18.
so Engilpero notarius ad vicem Deotmari archicappellHni19 recognovi*0
et subscripsi81.
Data VII idus angusti anno dominice incarnationisM DCCCXCYII in-
dictione XV anno X regni domni Arnolfi regis, imperii eius II. Actum Fran-
chonovurt89 curte1* regia*5; in dei nomine feliciter amen.
w Kol. Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. t. XIL fol. 12. (C).
Druck: SehamuU II, 12 (S). - Beg. Böhmer 1134. - Seriba nr. 864.
[26.] üebereehrift lieht bei C roth gttehrieben: Traditio Arnulfi impera-
toris de predio quodam quod hominea sui possederunt 1 C: Deotoloh. * C:
VTormat » C: hab. rid. * C: Folcrrin et Popo. * C: Lanco. 8 Chr. mart fehlt
«o bei S. 7 quod e. e. d. fehlt bei S. 8 S: prediorum. 9 C: veL 10 C: Folcwin.
11 C: proserviendas. " C: sacruro corpus. 13 C: Nurrhasa. 14 C: solempnit.
" nunc statim fehlt bei S. 16 S: faciar. 17 C: um quam. 18 Die Signumzeit fehlt bei
C. »» C: archicapellani. 10 C: recognovit. « et subs. fehlt bei C. B C: inc dorn.
M C: Franconouurt M C: curtL » C: regis.
Digitized by Google
897.
17
897. August 7. Frankfurt. — Kauer Arnolf schenkt auf Bitte des 27
Bischofs Deothloh der Kirche in Worms die königlichen Güter, welche
der Cleriker Wiüolfus daselbst und in der Umgegend inne hatte.
In nomine sancte et individue trinitatis. Arnolfas1 divina favente8 de-
mentia imperator angustus. Si pctitiones saccrdotnm, quas iuste et rationa- s
biliter coram nobis cffudcrint, ob divinum3 amorcm ad effectum duxerimus,
id procnl dubio ad augmentum mundahe ac perpetue salutis nobis perüngerc
confidimus. Quapropter omnium fidelium nostrorum tarn presentium quam4
futurorum novcrit industria, qualiter vir vencrabilis Deothlob5 sancte Worma-
tiensis ecclesie episcopus per interventum Hathonis6 et Adelperonis7 venera- 10
bilium episcoporum et Rodhardi8 fidelis ministerialis nostri nostram adivit
excellentiam supplicans, ut proprietatem quandam, quam Willoifo nostre fa-
müie clerico dudum concessimus infra civitatem Wormatiam et in villis Oppen-
heim et Horageheim9 et Yuiginesbeim sitam, ecclesie sancti Petri principis apo-
stolorum, quo in predicta civitatc constructa videtur, ob eteroe beatitudinis «
premia promerenda donaremus. Nos vero talcm petitionem benigne susci-
pientes deumque nos ob id in futuro examinc ampliori donatione remuneraturum
firmiter credentes, dedimus ad prefatam ecclesiam quicquid10 suprascriptus
Willolfus11 clericus infra aut extra urbem superius nominatam nostra conces-
sione ullis ntilitatibus visus est habere in curtilibus edifieiis maneipiis utriusque to
sexus agris cultis et incultis pratis paseuis vineis ceterisque utensilibus, que
dici aut nominari possunt. Ad hec etiam nostre celsitudinis precati sunt clc-
mentiam, ut nostros fiscalinos servos, qui regio potestati parafridos debita
submissione 18 in expeditione13 reddere consueverunt 14 una cum ipsa institutione
persolutionis parafridorum coterorumque utensilium, que dominicus fiscus ab eis »
exigere soUtus erat, quorum nomina quidem infra scripta16 videntur: Leibolf,
Herolf, Anstolf, Gozbraht, Occi16, Richgoz17, Diedo, Ezo, Madalolt18, item
Ezo, Iso, Coz19 cum filiis eorum omnemque familiam utriusque sexus et cum
omni progenic ad eandem societatem parafridorum pertinente oportunitati
predicte sedis Wormaticnsis 80 episcopi propter dei amorem concederemus et so
insuper servitores nostros81 Folcovinura88 videlicet Lanzonem83 Votonem84
Pennonem83 Paponera8* Alboltum87 una cum suis possessionibus, quas nostre
largitatis dono tenuerant, in nostram parentumque nostrorum88 memoriam dona-
remus. Hanc igitur nt priorem postulationem humane pertractantes divini
amoris inspectione quicquid10 prenominati fiscaliai servi eorumque consocii »
regali dignitati antea persolvere debuerant, totum ex integro, roagnum cum
parvo, simul cum ipsis ad prelibatam ecclesiam condonavimus. Jussimus quoque
[27.] Utbertclirift bei C roth geschrieben: Traditio Arnulfi imperatoris de
proprietate Willolfi clerici. 1 C: Arnoldus. * C: fav. div. ' C: divini 4 0 u.
D: quam et f. 6 C: Deotloch, D: Dcotoloch. 6 D\ Hachoais. 7 CD: Adalperonis. «o
8 C: Rotbarti. 9 C: Horegh., D: Horgh. « D: quidquid. 11 D: Willolffua supr.
18 C u. D: subministratione. 13 C u. D: in expeditionem. u C: consneverant.
u> Cu. D: inscripta. C «. D: Oci. " C u. D: Kichgo. »8 C u. D: Madelolt.
»• C: Eos; fehlt bei D. » C u. D: Wormatie. 81 nostros steht bei C zweimal. » S:
Fateconem $. aberp. 16, 8. » S: Tansonem ». aber p. 16, 8. ** S: Vuotonem i. aber u
p. 16,8. 83 S: Pemonem ». aber l. e. *« S: Daponem ». aber l. e. 87 S: Altholtum.
» fehlt bei S.
BL Boof, Uikuutabath d. Budl Wotu. I. 8
18
898.
inde hoc89 preceptum conscribi per qnod iubcmus, ut iam prescriptus Deo-
tboloh venerabilis episcopus suiquc successores prefatam familiam omnemquc
posscssioncm saam deinccps sub suo iure, ut regia potestas prius tenuit, per-
enniter80 teneant ac possideant. Et ut hec auetoritas firmior in futura
t tempora permanent, manu propria 6ubtus eam roborantes anuli nostri inpressione
insigniri iussimus.
Signum domini Arnolfi imperatoris augusti31.
Engilpero notarius ad vicem Dcotmari arcbicapellani recognovi33.
Data YII idns augusti anno incarnationis dominice DCCCXCVTI88, in-
10 dictionc XV, anno X regni domni84 Arnolfi regis, imperii eins 86 II. Actum
Franconofurt36 curte regia37; in dei nomine feliciter amen.
Kgl. Bibliothek in Hannover: Chart. Worin. «. XU fol. 11. {C\
Sl-A. Darmstadt: Chart. Warm. «. XV fcL 183'. (D).
Drucke: Schannat II, 13 (S) = Lünig, Spicil. eedet. cont. III, 1289. — Beg.
15 Böhmer nr. 1135. - Seriba nr. 865.
28. 898. Okiober 14. Regentburg. — Kaiser Arnolf bestätigt dem Bischof
Dietheloch von Worms die dortige Münze, den Zoll, das Königsmasz
sowie die in dieser Stadt fallenden königlichen Abgaben.
In nomine sanete et individue trinitatis. Arnolf us1 divina favente cle-
aomentia imperator augustus. Si erga loca divino cultui2 maneipata nostre po-
testatis beneficentiam ostenderimus, eterne beatitudinis premia nobis inde accu-
mulari pro certo confidimus. Omnium itaque Christiane8 religionis fidelium
presentis scilicet temporis ac4 futuri cognoscat industria, quoniam nos divino
dueti5 amore et per supplicationem vencrabibum episcoporum Hatbonis vide-
18 licet et Adelperonis6 quasdam res iuris nostri infra Wormatiam7 civitatem"
ad ecclesiam saneti Petri prineipis apostolorum, in qua eiusdem episcopii
sedes principalis constituitur, cui etiam Diethcloch9 reverendissimus10 presul
iure pontificii cultuque sacerdotali non immerito decoratus presidet, id est:
monetam thelonium11 modium regis, quod alias stuofehorn" nuneupatur, vel
ao quiequid13 ad opus regium in ipsa ciritate fiscus dominicus in servitoribus
debito servitio maneipatis seu reliquis singulis quibuscumque14 utriusquo sexus
maneipiis cum proprictatc omniqae acqaisitione15 sua, magna aut parva iusto
iure possidere dinoscitur, totum ex integro, quod anterioro17 dono superaverat
commemorationem divorum parentum nostrorum animequo nostre remedium1*
ss perhenniter ad proprium donamus, tradimus atque firmamus cum cor-
» C: hos. «o C: perhen. « Die Symmeeile fehlt bei C u. D. » C: re-
cofrnoTit. Die Kanzlerzeile fehlt bei D. » C: DCCCXCVI. ** $o C. »eins fehlt
bei S. *• D: Franckonofurt. ** C u. D: curti regis.
[28.] AU Ueberiehrift bei C roth geschrieben : Carta Arnolfi imperatoris da
40 moneta et tbeloneo et regis raodio. 1 C: Arnoldtts. ' C u. D: dirinis cultibus.
3 Cu. D: Idcirco Christ. * C u. D: et. 6 C u. D: dacta. 6 Di Adalp. 7 Cu. D:
YTonnatiensem. 8 C, b u. D: ciritatem regalis. » C: Deotoloh; D: Deotoloch.
10 C: reverentissimns. « Cu. D: thelonenm. » C: stuofehron; S: stoffkorn; vgl.
p. 11, 25. n Du. S: quidquid. 14 C, b u. D: qnibnsque. 16 D u. S: adquis. " C;
46 b u. D: magna parvaqne. « C, b u. D: anteriori. 18 C u. D: remedio.
Digitized by Google
tfO-i.
19
tilibus19 edificiis20 censibus vineis vel quicquid13 dici aut nominari potest; et
ins&imus hunc presentem21 auctoritatis nostre titulum inde conscribi, imperiali
potentia firmiter precipientes, ut iam dicte traditionis nostre integritas de
nostro iure in ins et potestatem proscripto sacrosancto sedis collata sab
tuitione antefati pontificis successorumque ipsius, at cetere eiusdem diocesis *
cause perbenniter constituta82 absque alicuios maioris minorisve persone con-
tradictione, quatenus23 illic nostro24 nostroromque parentum25 tarn ab ipsius
sedis pontificibus qaamque commissi gregis ordinibns per succedenüa huius
mundi spatia orationis instantia incessabilitcr excolatur2'. Et at hec largitionis
nostre auctoritas finniorem in Christi nomine per cnncta futura secola obtineat 10
stabilitatis vigorem et a fidelibus nostris omnibas verius credatur ac diligentius
conscrvetur27, manus proprio snbscriptione eam roborantes anulo nostro iossi-
mus insigniri.
Engilpero notarius advicem Diotmari arcbicapellani recognovit28.
Data29 II idus octobris anno incarnationis dominice DCCCXCVM, in- 1*
dictione II, anno XI regni domni30 Arnoin regis, imperii eius HL Actum Re-
gina ciritate; in dci nomine feliciter31 amen.
Kgl. Bibl. in Hannover: Chart. Worm. s. XII. f. IV. (C).
St.-A. Darmstadt : Chart. Worm. s. XV. f. 28. (D).
St.-A. Darmstadt: J Idimationsimch fol. 9 (6), entnommen einem Vidimus, ans- 20
gestellt von K. Sigismund 141.5. April; offenbar liegt diesem Mdinms D tu Grunde.
Druck: Scharmat U, 14 (5). — Beg. Böhmer nr. 1143. — Seriba nr. 866.
904. März 18. Ulm. — König Ludwig IV bestätigt auf Bitte des Deo- 29
toloch, Bischofs von Worms der dortigen Kirche die kömglichen
Güter, welche der Cleriker WiUolfus in und bei Worms inne hatte. »
In nomine sancte et individue trinitatis. Lädowicus divina favento de-
mentia rex. Si ea que sacerdotes petiverint pro necessitatibus ecclesiarom
sibi commissarom libenter compleverimus et promptiore animo nobis servire
baut dubitamus deique misericordiam facilius posse promercri confidimus. Id-
circo omnes dei fideles ac nostri presentcs scihcct atque futurt cognoscite, so
qualiter Deotolocbus Vvormatiensis ecclesie reverendus prcsul ad nostram celsitu-
dinem venit et in nostram prcsentiam secum detulit preceptioncs domni Arnulfi im-
peratoris augusti bone memorie pii genitoris nostri, inquibus continebatur, quomodo
predinm suum, quod habuit intra civitatem Yvormatiam et extra in viliis Oppenheim,
Horegeheim etVviginesheim cum omnibus appenditiisillucpertinentibasincurtUibus u
edificiis mancipüs utriusque sexus agris cultis et incultis vineis pratis pascuis
piscationibus molendinis et ceteris utensilibus que dici aut nominari possunt
ad ecclesiam sancti Petri principis apostolorum ob eterne beatitudinis premia
19 S: cmtibus; $. aber«. 17, 20. 20 C: et edificiis. n so C, b u. D ; S: presentii.
22 b: constituat; Cu.D: consistat; *» C: qnatinns. ** Cu. D: nostre. 25 Cu. D: <o
parentumque nostrornm. 86 D: spatia orationibus inst inc. eic, so auch b, doch ist
die Stelle hier verdorben. S: sp. orationibus exc. 27 D u. b: conservatur. 28 Die
Unterschrift da Kanzlers fehlt bei D u. S. *» 6 u. S: datum. *> D u. S: domini.
31 fehlt bei D, b u. S.
2*
Digitized by Google
20
018.
capienda contradidit et ut insuper proprietatem Vvillolfi sue familie clcrici prc-
nominatis villis sitara, quam dudum sua concessione tenuit, cum omni utüitate
ad eaodom pertinente una cum suis servitoribus Folchvvino videlicet Lanzono
Pcnnono Papono Yotone Abolto eorumquc possessionibus nec non et omnem
* familiam utriusque sexus, quo regio potestati parafridos et cetera utensüia, quo
dominicus fiscus exigere ab ea consuevit, quotienscumquo U9us poscebat, red-
diderat, quorum et nomina quidem iu preeeptis scripta babentur cum omni
progenie ad eandem societatem parafridorum pertinente pariter condonavit Scd
pro rei firmitate peeiit magnitodinem nostram, ut nos denuo bec eadem ot
10 quecumqne simul ac singulariter predicte ecclesie ob divinum amorem aecom-
niodavit ob illius et anime proprie remedium nostris preeeptionibus conürma-
romus. Nos vero divine conpunetionis instinetu postulationi eius consentientes
traditiones et suas et ceterorum imperatorum videlicet seu regum Francorum
vel quodeumque divino amore illuc umquam ab ab'quibus collatum est aut dein-
u ceps dei nutu adaugeri aliquo modo poterit, presenti auetoritate preeeptionis
nostre confirmavimus. In qua preeipimus, ut nullus prefatum Deotiochum
venerabüem episcopum suprascripta traditione domni Arnulfi genitoris nostri
püssimi iraperatoris aut reb'quis rebus, quo illuc tradite sunt, inquiotare pre-
sumat, sed ipse suique successores per banc nostram auetoritatem donatas res
io sub sua potestate firmitor teneant atque possideant. Et ut bec auetoritas
nostre preeeptionis per futura tempora inviolabilis consistat, manu propria
subtus eam notantes anulo nostro insigniri iussimus.
Ernustus cancellarius ad vicem Diotmari archicapellani recognovi.
Data XV kalendas aprilis anno incarnationis dominice DCCCCIIII, in-
m dictione VII, anno autem regni domni Ludovvici V. Actum Ulme; in dei no-
mine feliciter amen.
Kgl. Bibl. in Hannover: Chart. Wornu t. XII fol. 8'. (0).
Erwähnt bei Arnold I, 23 Atm. 1.
30. 918. Sepieniber 12. Trebur. — König Konrad bestätigt dem Bischof
so Richgowo von Worms, was dessen Kirche von Amol f und Ludwig IV
geschenkt oder bestätigt worden war.
In nomine sanetae et individuae trinitatis. Conradus1 dei adjuvante gratia
rex. Si ea enim* quae sacerdotes piis supplicationibus pro utilitate suarum
aecclesiarum nostris auribus infuderint pia devotione suseipiendo perfieimus, id
m proeul dubio ad augmentum mundanac ac perennis salutis nobis profuturum
liquido credimus. Quapropter omnium dei ac nostri fidelium tarn praesentium
quam et futurorum pateat industriae, quomodo Ricbgouuo3 Wormatiensis* sedis
reverentissimus pracsul magnificentiae nostrae obtutibus monstravit cartas et
praeeeptiones domni Arnolfi5 püssimi imperatoris nec non et Hludouici6
4obeatae memoria« serenissimi regia, in quibus scriptum inveniebatur, quomodo
Arnolms5 bonae recordationis imperator ad sanetum Petrum apostolum, cuius
130.) 1 C: Cunradus. » CD: enim ea: enim fehlt bei S. s C: BichgOTVo,
D: Richgnuo. ♦ D: Wormaciensis, Woimacia. 6 C: Arnulfi, D: Arnolffl. • C:
L&douuici, D: Lndowici.
Digitized by Google
918.
21
ecclesia in Wormatia* civitatc constructa est, cui ctiam tunc temporis Deotbo-
loch7 venerabilis episcopus praefuit, omne praedium suum, quod habuit intra
et extra Wormatiam 4 cum omnibus appendieiis illuc aspicientibus, in curtilibus
aedifieiis maneipiis agris cultis et incultis vincis pratis campis paseuis et
ceteris utensilibus, qua© dici aut nominari possunt, una cum servitoribus suis s
eorumque possessionibus omnique familia utriusque sexus quae parafridos et
cetera utensilia regiae potestati, quando usus exigit, in servitium persolverat,
quorum et nomiua in praecoptis scripta inreniuntur, cum omni progenie ad
eandem societatem parafredorum pertinente spe dirinae remunerationis contra-
didit ac suis praeeeptionibus donata confirmavit, et quomodo Hludouicus" sere- io
nissimus rex baec eadem et omnes res quae illuc ab aliquibus traditae fucrant
suae praeeeptionis auetoritate denuo corroboravit. Sed pro rei firmitate pre-
catus est nostram clementiam, ut nostrae auetoritatis etiam praeeepto baec
et cetera, quae illuc tradita sunt, noviter confirmaremus. Cuius petitioni con-
sentiri9 dignum esse iudicantes praefatas traditiones et confirmationes hac w
nostrae auetoritatis nova praeeeptione propter divinum amorem confirmavimus
in qua praeeipimus, ut nullus praefatum Richgouuonem venerabilem epi-
scopum praedictis traditionibus aut confirmationibus ullo unquam tempore in-
quietet, sed ipse suique successores tradita et confirmata per hanc nostram
auetoritatem sub sua ditione absque impedimento maioris minorisve10 alieuius so
personae perpetualitcr teneant et possideant. Et ut baec nostrae praeeeptionis
auetoritas per futura tempora inconvulsa perduret, propriae manus subnotatione
eam consignantes sigilli nostri impressionc signari praeeepimus.
Signum domni Chuonradi serenissimi regis (M)u.
Salomonu cancellarius adricem PUigrimi18 arcbicappelani recog- 25
novi1*.
Data II idus septembris anno incarnationis domini DCCCCXX1II15, in-
dictione XII, anno vero regni gloriosissimi regis Chuonradi1 XII; actum Tri-
burias; in Christi nomine feliciter amen.
Sgl. Bibl. in Hannover: Chart. TTorm. s. XII fcl. 14'. (C> so
St.-A. Darmstadt: Chart Worm. s. XV fcl. 70. {D).
Drucke: Schannat II, 16 f. (S). — Oereken, CD. Brandenburg. Tin, 375 nr. 1
au» 1770 im Wormser Archiv benutztem Original zu 923 (A) — Böhmer, Acta Conr. 21
nr. 18 cu 913. — MO., DD. 1 P. 34 nr. 37 (Foltz). — lieg. Böhmer Kar. 1249 zu 913. —
Reg. imp. nr. 17. — Scriba nr. 872 zu 913. u
Da die Jahretmerkmale zwar unter sich im Einklang Heben, aber die Jahrelangahe
unrichtig ist, hat Oereken diese» Diplom für falsch erklärt. Schannat hat desshalb will-
kürlic/i die JahreszcJU in 918 geändert. Der Irrthum stand also jedenfalls schon in der
Quelle für ACD u. S (denn Schannat hat sicherlich nicht, wie Foltz meint, aus D ge-
tchöpft). Diese Quelle ist kaum das Original gewesen , sondern eine Abschrift und Folts 40
nimmt an, dass der Schreiber dreimal irrig ein X für ein V gesetzt hat; es lautet ur-
sprünglich DCCCCXVIH = ind. VII = a. r. VII. Der Wortlaut gibt sonst durclu«cs
keinen Anlasz su einer Verdächtigung dieses Diploms.
7 C: Deotoloch, D: Deotelech. 8 C: Ludouuicus, D: Ludowicus. 9 C: con-
Bentire. 10 m. m. fehlt in A. 11 8ig. — regis fehlt in CDS. u C: Salemon. «
» D: Pilgrimi. M C: recognovit. D: eine jüngere Hand corrigiert in DCCCCXVIH.
22
947.
31. 947. Januar 14. Frankfurt. — König Otto I bestätigt dem Bischof
Richgowo von Worms den Bezug des in Worms zu entrichtenden
(C) | In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina
* favente dementia rex. Si petitionibus sacerdotum in quibuslibet uecessi-
tatibus aecclesiasticis nostra | auctoritato sublevandis consulimus, hoc • 1 procul
dubio non solum in hac vita, sed etiam in futura nobis profdtorum esse
credimus. Idcirco notum esse volumus omnibus fidelibus sanctae dci aecclesie,
nostrisque sciücet presentibus et faturis, quia vir venerabilis Ricbgouuo sanctae
i» Uangionensis aeedesiae episcopus detulit nobis preeepta • *, in quibus contine-
batnr, qualiter antecessores nostri, reges videlicet et imperatores Fran-
corum « 9, concessissent ut, quanticumque negotiatores vel artifices seu et
Frisiones apud üuangionem eivitatem advenissent, omne theloneum undeenmque
fiscus theloneum • * exigere poterat, ad integrum per eorum auetoritates eidem
15 accclesiae concessissent. Sed pro rei firmitate petiit nos prefatus • 5 epis-
copus, ut buiuscemodi beneficium erga ipsam aecclesiam ficri iuberemus.
Cuius petitionibus ob amorem dei et anime. nostrae remedium libenter annuimus
et hoc nostrae auetoritatis preeeptum eidem aecclcsiae fieri decrevimus per quod
iubemus atqae preeipimus, ut sicut a memoratis prineipibus regibus et im-
» peratoribns concessum atque confirmatum est, ita deineeps prefatum theloneum
Ricbgouuo episcopus suique successores per hanc nostram auetoritatem habeant
concessum ad necessitates ipsius gcclesiae sublcvandas. Et ut haec auetoritas
confirmationis nostrae per enneta futura tempora inviolabilcm atque incon-
vulsam obtineat firmitatem, manu propria subter confirmavimus et anuli
» nostri inpressione adsignari iussimus.
| Signum domni Ottonis invictissüni (M) regis. |
| Brun cancellarius advicem Fridurici archipellani* recog-
novit.| (SI.D.) (SR.).
DataXVIIII kal.febr.annodominicejncarnationis DCCCCXLVII,
m indictione III, regnante püssimo rege Ottone anno XI; actum
Franconefurt; in domino feliciter amen.
St.-A. Darmstadt: Worms. (A). Abschrift in Diphmform aus dem X Jahr-
hundert, geschrieben von einem Wormser, der erst seit 970 in der Kanxlei verwendet wurde
( — 993), also kaum im Auftrage der Kanzlei sclum 947 das vorliegende Stück mundirt hat.
U Vorlage ( VU) für dieses Diplom war das D. Ludwig des Frommen s. nr. 17.
Drucke: Freher Oomment. de Lupoduno (Heidelb. 1618) 24 Beg. — Lünig
RA. 21<*, 1291 nr. 162 aus A. — Schmmat II, 18 aus A. — MG., DDJ, 165 nr. 84.
— Reg. Böhmer nr. 144. — Seriba nr. 880. — Stumpf nr. 140.
[Sl.] 1 VU: hoc nobis proonl. 1 VU: preeeptum domini et genitoris
40 nostri bone memorie Karoli 8er. ang. simul et avi nostri Pip. reg. in quibus etc.
8 VU: Francorum Dagobertas, 8igebertus et Hilpericus. 4 VU: tel. et in predicta
civitate et in castellis Lobedunburg et Uuinpina. Diese Worte wären hier kaum aus-
gelassen worden, wenn sie im J. 947 schon in der VU. gestanden hätten. 6 VU: prefatus
Zolles.
Digitized by Google
23
965. November 27. Wolthausen. — Kaiser Otto I beitätigt der Kirche 32.
von Worms ihre von früheren Kaisem und Königen erhaltene Im-
munität.
(C) | In nomine sanctae et individoae trinitatis. Otto divina
favente dementia imperator aogustos. Dignum igitur censemus, ut *
qaoniam exaltatio aecclesiarum salns regum vel imperatorum et sta-
bilitas | creditur esse regnorum, sublimitas imperialis in eo quod sui
est officii, studere non recuset, quin potius decreta antecessorum
suorum regum videlicet aut imperatorum eisdem dei aecclesiis divini cul-
tus amore concessa sua etiam auctoritate roberet et confirmet. Unde io
notum esse volumus omnium fidcliam nostrorum tarn praesentium quam fu-
turorum industriae, qualiter vir yenerabüis Anno sanctae Uuorroacicnsis vel
Uuangionensis aecclesiae episcopus nostram adiit sublimitatem, ferens
secum cartas seu praecepta regum vel imperatorum Christianissimornm
videlicet antecessorum nostrorum, in quibus continebatur: ipsam sedcm i»
cum aecclesiis, cellulis, vicis ac villis vel rebus omnibus illuc aspicientibus*
plenissima defensione et emunitatis eorum tuitione Semper fuisse munitam
petiitque*, ut nos ob spem divinae remunerationis similia conccdoremus
et confirmatione nostrae auctoritatis impertiremus. Nos vero divino
tacti amore pro statu et incolomitate regni vel imperii nostri, pro ao
sanitate etiam nostra dilectaeque coniugis nostrae Adalheidis filiique
nostri carissimi Ottonis pie. illius petitioni assensum praebuimus et in
omnibus sicut petiit obedivimus, ita sane, ut eadem Uuangionensis sedes
vel aecclesia sub perpetua regiae vel imperatoriae emunitatis defen-
sione cum aecclesiis in Lobotonbarg vel Uuinphina constructis consistat u
nullusque iudex publicus vel quislibet ex iudiciaria potestate vel aliquis ex
nostris sanctaeque dei aecclesiae fidclibus praesentibus scilicet et futuris
in aecclesiae vel paroechias cellas aut loca vel agros seu reliquas possessiones
praedictae sedis vel aecclesiae Uuangionensis in honorc sanetorum aposto-
lorum Petri et Pauli construetae, quas bactenus iuste et rationabiliter »
possedisse Visa est, in quibuslibet pagis vel territorüs sitas vel quiequid
ibidem tarn a nobis quam ab1 antecessoribus nostris seu ce.teris fideli-
bus quoquo modo propter divinum amorem collatum est vel quae deineeps
in ins ipsius aecclesiae superna pietas addere vel amplificare voluerit,
ad causas audiendas vel freda seu telonea exigenda aut mansiones vel paratas w
faciendas aut fideiussores tollendos aut ullas redibitiones inlititas* requirendas
aut ad homines ipsius aecclesiae tarn ingenuos quam et servos distringendos
ingredi audeat vel quid exigere ullo umquam tempore praesumat nec ab
bominibus ipsius aecclesiae hostilis expeditio requiratur, nisi quando ne-
cessitas utüitati regum fuerit, simul cum suo episcopo pergant Quiequid autem *o
de rebus praefatae aecclesiae fiscus sperare poterat, totum nos pro nostrae
[32.] 1 übtr der Ztilt hmetneorrigiert. » bo ä.
Digitized by^Google
970.
mcrccdis incrcmonto pracdictao aecclcsiac concedimus, ut perennibus tempo-
ribus in perpetuos usus ipsius aecclesiae deoque ibi famulantium proficiat*,
quatious* pro nostra dilecteque coniugis nostrae nostraeque prolis salute
vel pro stabilitate regni vcl imperii uostri illos iugiter* exoraro delectet.
»Et ut haec emunitatis nostrae confirraatio rata et probabilis' existat,
volumus et firmiter iubemus et antecessorum nostrorum decreta sive
statuta super eiusdem aecclcsiac rebus nostra auetoritate probamus
roboramus et coufirmamus. Et ut hoc auetoritatis nostrae preeeptum
flrmum et stabile permancat, cartam haue conscribi et anuli nostri im-
10 pressione signari iussimus, quam et manu propria subtus firmavimus.
| Signum domni Ottonis (M) magni et invictissimi impera-
toris augusti. 1
! Liudolfus cancellarius advicem Uuillihelmi archicappellani
recognovi. | (S7.5) (SR).
m Data V kalendas decembris anno dominicae incarnationis DCCCCLXV
indictione Villi, anno regni* domni Ottonis XX xi, imperii vero IUI.
Actum Uualahußon; in dei nomine feliciter amen.
St-A. Damutadt : Woran, or. mb. e. »ig. subterimpr. (A).
Schön erhalten.
so Drucke: Schaimat II, 21 (5.) — Muratori, Antiq. lud. II, 447. — Länig,
Beichtarchiv 21a, 1292 (ex A). — I/O., DD. I, 424 nr. 310. — Reg. JJtfimer 307. -
Seriba 889. — Stump/ 388.
AU Virrurkunde diente nr. 12.
33. 970. April 10. Ravenna. — Kaiser Otto J bestätigt der Kirche von
„ Worms ihre Rechte an den Odenwald gegen die Anspräche der Abtei
Lorsch.
(C) | In nomine sanete. et individuae trinitatis. Otto divina
favente dementia imperator augustus. Noverit omnium fidelium nos-
trorum tarn presentium quam et futurorum | industria, quomodo vir
so venerabiüs et nostcr in omnibus fidelis Anno Uuormaciensis aecclesiae epis-
copus nostram celsitudinem adivit, sese reclamando ob frequentem conten-
tionem quotannis habitam inter suam ecelesiam et Laureshamensis aecclesiq
abbatem, de quibusdam utilitatibus, que. sunt in pago Lobedangouue, eo
quod prefatus abbas Uuormaciensi aecclesie omnem silvaticum in Silvia
m Otenunalt potestativa manu velit abdicare sueque per integrum vendicare.
Ob hanc igitur altercationem nostre. excellentie, porrexit preeeptum Dago-
bert! famosissimi regia Francorum rclegendum, in quo scriptum habetur,
qualiter ipse Dagobertus rex ad basilicam saneti Petri apoatoli Uuormacia
* Zuerst stand probobilis; das zweite 0 wurde dann unterpunetiert und darüber
«0 «m gleicher Hand teie die de* Texte* a gesetzt. * regni Uber der Zeile hineincorrigiert.
Digitized by Google
970. 25
civitatc constructam tradidit civitatem Lobcdunburg in pago Lobedungouue
sitam cum omnibus Utensilibas illuc pertinentibas aedificiis mancipiis vineis
terris cultis et inculüs agris pratis campis, omni silvatico in silvis Otcnnuald
omniqae utensilitate in Lobedungouue in undique in Jutraha in pascuis mate-
riaminibus aquis aquarumque decursibus, piscationibus quesitis et inquirendis, »
omnem theloneum mercatum et que, dici aut nominari possunt ad prgscriptam
basiiicam donavit ceteraque illuc aspicientia sua preceptione noviter confir-
maviL Ad hoc etiam nostris visibus obtulit precepta successorum illius
videlicet Pippini Karoli Hludouuici clarissiraorum scilicet rcgum Franco-
rum vel imperatorum, in quibus scriptum invenitur, quomodo ipsi tra- 10
ditionem ac confirmationem prescripti regis Dagoberti suis preceptionibus
a novo confirmaverunt. Sed pro rei firmitate precatus est nostram clemen-
tiam, ut frequenti liügio finem statueremus omnemqne ecclesie rem nostra
preceptione denuo confirmaremus. Cuius pctitionibus ob dei amorem eius-
que servitium libenter annuentcs boc nostrae, auctoritatis preceptum eidem i»
necclesie, fieri decrevimus, per quod iubemus, ut prefato Annoni episcopo
fideli nostro aut successoribus suis nullum impcdimentum predictis accclesiae
facultatibus ab aliqua persona occurrat vel bomines ipsius aecclesie, tarn
ingenuos quam et servientes distringendo seu thelonea vel freda exigendo
aut causas in locis aecclesie concessis audiendo vel fideiussores tollendo »
aut mansiones seu paratas faciendo sive ullas redibitiones inlicitas
requirendo aut silvatico superius nominato pro quo specialiter nostram
maiestatem quesivit, ullam aliquis iniuriam facere pr^sumat, nisi sicut
traditum atque con6rmatum est a predocessoribus nostris, regibus videlicet
Francorum vel imperatoribus , ita deineeps prenominatus Anno episcopus u
fidelis noster suique successores per presentem nostre iussionis auetori-
tatero sub integra emunitate sibi conecssum atque indultum babeant ac
quieto ordine possideant. Et ut hgc auetoritas nostre connrmationis firmior
in futura tempora permaneat, anuli nostri inpressione e[am insigjniri iussimus
manuque propria subtus annotavimus. so
i Signum domni Ottonis magni (M) et invictissimi impera-
toris augnsti. :
! Liutigerus cancellarius advicem Ruodperti archicapcllani
recognovL | (57.5)
Datum IUI idus aprilis anno incarnationis domini nostri Jesu »s
Christi DCCCCLXX, indictione XTII, regni autem ipsius domni Ottonis
XXXV, imperii vero Villi; actum feliciter Rauen[ncJ.
St.-A. Darmstadt or. mb. c. sig. lubterimpr. (A).
Drucke: Schatmat H, 22. (5). — MQ., DD. 1, 533 nr.392 — Reg. Böhmer
374. — Scriba 892. — Stumpf 486. 40
Gleich wie die Yorurkwulen nr. 1, 11 u. 23 Fälschung.
/
Digitized by Google
2G
973.
34. 973. Juli 1. (?) Worms. — Kaiser Otto II bestätigt der Kirche von
Worms ihre Besitzungen.
(C.) | In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina favente
dementia imperator augustus. Si petitiones sacerdolum, qnas nobis indica-
6 verint de necessitatibus aeccllesiarum sibi commissarum benigne compleverimus, |
id proeul dubio ad statum presentis salutis et potestatis aeterniqoe regni
prgmia capessenda nobis proraturum credimas. Idcirco notam esse volamos
omnibas sanetae dei aecciesiao fidelibus nostrisque prgsentibus scilicet et ra-
turis, quia vir venerabilis Anno Vuormaciensis ecclesiae episcopus detulit nobis
10 preeeptum domni genitoris nostri bong memoria Ottonis imperatoris augusti
aliommque regum videlicet et imperatorum prgeeptioncs, in quibus contino-
batur, qualiter ipso genitor noster et antecessores iliius aecclesie, saneti Petri
concessissent omne theloneum, quod negotiatores vel artifices seu Frisiones
regiao potestati apud Uuomiaciani civitatem umquam persolverant, et ut alias
i* utilitates omnes, qu§ infra aut extra urbem prgdictam in dominicum fiscum
redigi aliquomodo potuerant, in banno quod penningban vulgariter dicunt aut
ceteris 6olutionibus hoc est fredo vecügalibus sive ullis iustitiis legalibus vuadiis
vel curtilibus aut ceteris utcnsüibus, qu§ dici aut nominari possunt, illuc
omnioo permisissent ac suis prgeeptiombus et has et alias res a regibus vel im-
m peratoribus illuc traditas denuo confirmassent; sed pro rei firmitate prgfatus
episcopus Anno petiit celsitudinem nostram, ut buiuscemodi beneficium erga
ipsam aecclesiam fieri iuberemus, cuius petitionibus propter divinum amorem
et iliius servitiuro, quod genitori nostro sgpius adhibuit nobisque voluntarie
impendit, asseusum pio animo pre>entes hoc nostrae auetoritatis pre,ceptum
» eidem aecclesie, fieri decrevimus. Per quod firmiter interdieimus, ut nullus
comes aut publicus iudex aut alia qu^libet persona prgdictum Annonem epi-
scopum aut successores eius in supradictis rebus inquietare aut familiam ipsius
ecclesig theloneo aut fredo locorum uspiam distringere vel ullam iuris oxae-
tionem de colonis liberis sive servis repetere pr$sumat, quin potius sicut a
m pr^decessoribus nostris coucessum est, ita per hanc nostrg auetoritatis prgeep-
tionem coram advocato prgfatg aecclesie, quasi coram regio exaetore totum
quod lex ab eis poscat persolvant Et ut b«c auetoritas nostre, confirmationis
per futura tempora inviolabilis atque inconvulsa permaneat, manu propria subtus
eam notavimus anulique nostri impressione assignari iussimus.
« % Signum domni Ottonis (M) imperatoris augusti. $
8 Uuillisus cancellarius advicem Rotberti archicapellaDi recognovi J
(SI. D.)
Data kalendas iulii anno dominier incarnationis DCCCCLXXIII, indic-
tione II, regnante piisimo imperatoro Ottone anno XIII, imperii autem V; actum
«o Vvormacie; feliciter amen.
Staatsarchiv Luxem, Gatterer'tcher Apparat nr. 2. Orwinaldiphm. Die Urkunde
hat gelitten, tiamentlich in den Falteiü-aijen; da* aufgedrückte Siegel fehlt. Auf der Rück-
»eite »teht von einer Hand de» XI Jahrh.: Confirroatio Ottonis regis de theloneo et
*» Drucke: Sehamutt D7, 23. — Länig, RA. 21, 1293. — {Hormayr\ Beitrage tnr
Lotung der Breitfrage 2, t. — Reg. Böhmer nr. 441. — Seriba nr. 894. — Stumpf
Digitized by Google
[>79.
27
nr. 594 zum 2S. Jutu. — ty/. <#« Bemerkungen SiclxU in: Uder Kai$erurkunden in
der Schweiz. Zürich 1S77. p. 52 f. Ficker, Beiträge zur UrkundenUkre II, p. 498 (im
Antchlutz an Siekel) und p. 262 über da» Datum, indem auch er mit Oietebreeht, Ranke
Jahrb. II» 117 annimmt, datt vor kal. iulii eine Ziffer autgefallen tei, und aear aus
Yertehen. Als Torurkunden für unter I), doch in ziemlich freier Weite, dienten nr. 17 u.nr. 22. '
979. [August 11]. Magdeburg. — Kaiser Otto II schenkt der Kirche
von Worms das bisher seinem Neffen Otto zugestandene Drittel des
Bannes und Zolls zu Worms.
In nomine sanete et individue trinitatis. Otto divina favente dementia
imperator augastus. Quia nostri regiminis curam et officium preeipue respicit 10
dei ecclesiarum commodis et utilitatibus invigilare, nec non etiam sumptus
adaugere deo militantiom, ne quod absit a proposito rerum inopia devient,
püs dilecte coniagis nostre Theophana petitionibus assensam prebentes pro
reqaie in Christo fatara stunmopere desideranda nec non pro statu et pace
imperii nostri in colomitatisque nostro sanete Wangionensi ecclesie in memoriam u
et honorem beati Pctri prineipis apostolorum consecrato, cui Hildeboldus epi-
scopus magni erga nos meriti dei nostriquo munere presulatur, cuius etiam
continuis rogacionibus1 ac suggestionibus acquievimus, quiequid nepos noster
atque equivocus Otto Wannie intra urbem vel in suburbio tarn in bannis quam
toletis visus est nostra ex parte tenuisse nostre auetoritatis perpetim habendum *>
condonamu8 privilegio. Nam traditione ac permissu nostrorum decessorum
usque noEtra tempora eadem ecclesia tarn in toletis quam in bannis duas
t&ntum totius utilitatis partes tenuit; tertia, ut omnibus illius provincie opti-
matibus notum est nostro fisco reservata. Sed nos Hildeboldi episcopi meri-
torum ut supra diximus non immemores quiequid intra duetum nove et antique w
urbis ad nostram utilitatem alienum hactenus ab ecclesia prelibata visum est
tam bannis quam in toletis8 pertinero a nostro iure in eiusdem ecclesie ius
transfundimus, ut omnes euiuscunque negotiationis utilitates toletis videlicet
et bannis sive'ex ipsa urbe vel ex suburbio villeve adiacentis confinio pro-
venientes, idem Hildeboldus episcopus suique successores ut reliquarum occlesi- *>
arum Mogontiensis atque Coloniensis presules pleno iure possideant nullaque
iudiciaria persona in predicta civitate ullam deineeps exerceat potestatem preter
ipsam, quam8 pastoralis dignitatis sollertia prefecerit advocaturo. Et ut hoc
nostrum preeeptum stabile inconvulsumque permaneat, hanc cartam nostro edicto
conscriptam ac anuli nostri inpressiono signatam manu propria subtus firmavimus. m
Hildeboldus episcopus et caucellarius advicem Willigisi archi-
episcopi recognovi.
Data anno dominice incarnationis DCCCCLXXVIHI, secundi Ottonis regni
anno XHI, imperii XI. Actum Magadaburg.
Kgl. Bibliothek in Bannover: Chart. Wormat. t. XII. fol. 20'. (0). <o
Drucke: Scheid, Originet Guelßcae IV, 296 («Q- Moritz, Ursprung derer Beicht-
Statte p. 207 ff. = Ennen u. JEckertz, Köln. Geschichttqu. I, 469. — Reg. Böhmer 548.
— Scriba 899. — Stumpf 745.
und ungenau, denn et miittte heilten regni anno XIX. 45
[35.] Bei C rothgetchriebene üebertehrifi: Traditio regalis banni. 1 0: rogatibu*.
' C: tam in toletis quam in bannis; t. aber nr. 36. 3 C: ipsum quem.
28
985.
36. 985. April 29. Divsburg. — König Otto III bestätigt der Kirche von
Worms das ihr von Otto II geschenkte letzte Drittel an Zoll und Bann.
(C.) i In nomine sanctae et individuae trinitatis. [Ott]o divina
favente dementia rex. Si piis petitionibus sacerdotum, quod regiae
4 maiestati bene congruit, assensum | devotione prona exhibemus a deo
nobis id recompeusari ae[ter]na mercede procul dubio credimus. Qua-
propter cunctis1 fidelibus nostris presentibus scilicet atque futuris
intimatum esse volumus, quomodo vir venerabilis Hildibaldus sanctae
Yuangionensis ecclesiq episcopus ad nos (ven]it secum deferens prae-
loceptum beatae memoriae genitoris nostri Ottonis imperatoris augusti,
in quo continebatur, qualiter ipse ad ecclesiam saneti Petri prineipis
apostolorum prejibata civitate Yuangione construetam pro divino amore
suae auetoritatis privilegio perpetim sub iure ecclesie, et pr$fati epi-
scopi successorumque illius habendum condonavit quiequid suus nepos ac
« noster aequivocus Otto intra urbem Uuangionensem vel in surburbio tarn in
bannis quam toletis visus est regia et imperiali parte tenuisse. Nam tradi-
tionc ac permissu decessorum suorum usque in sua terapora eadem ecclesia
tarn in toletis quam bannis duas tantum totius utilitatis partes tenuit: tertia,
ut [omnfjbus illius provincie, optimatibus notum est, regio et imperiali fisco
so fuit reservata. Pro rei tarnen firm i täte iam dictus praefatc,' ecclesie.
Hildibaldus magni erga nos meriti episcopus petiit celsitudinem nostram,
ut genitoris nostri traditionem nova dominationis nostrae prgeeptione
confirmaremus. Cuius petitionem suadente nobis carissima genitrice
nostra Teophanu imperatrice augusta ac fidelibus nostris Yuilligiso
« videlicet Mogontine, sedis arebiepiscopo et aequivoco nostro Ottone
duce ßubnixis preeibus adhortantibus benigne suseipientes devoto etiam
illius servitio s?pius ab co nobis adbibito incitati: omne quod prae-
scriptus genitor noster imperator augustus intra duetum novg et antique,
urbis tarn bannis quam toletis a suo regio et imperiali iure in eiusdem
»ecclesiq ius tradendo transfudit', boc nostrae celsitudinis regis pr$cepto
nos noviter donamus ac confirmamus regia potestate firmiter pre,ci-
pientes: ut omnes cuiuscumque negotiationis utilitates toletis videlicet et bannis
sivo ex ipsa urbe vel de suburbio villg vel [adiac]ontis confinio pro[ve]nientes,
idem [Hildibaldus episcopus suique suejecssores [ut] relifquarum] ecclesiarum
•* [Magontijae atquo Colonie presulcs pleno iure possideant et nullus comes vel
iudex aut aliqua iudiciaria persona in predicta civitate Yuangione ullam
deineeps exerceat potestatem preter nisi is solus, quem pastoraUs dignitatis
sollertia prefecerit advocatum. [Et ut] boc nostrum preeeptum stabile incon-
vulsumque [p]ermaneat, banc cartam nostro edicto conscriptam anuli nostri
40 inpressione signatam manu propria subtus firmavimus.
[36 ] Bothgeiehriebene Ueber$ehrifi bei C: Confirmatio Ottonis regis de theloneo.
1 S: Christi. 2 C: ponüfex. 3 S: transtulit.
Digitized by Google
(1000.)
29
! Signum domni Ottonis (M) gloriossirai regis. •
i Hüdebaldus episcopus et cancellarius vice Uuilligisi archi-
capellani recognovi. • (SI).
Data HI kalendas maii anno dominier incarnationis DCCCCLXXXV»
indictione XIII, anno vero regna[ntis terjtii Ottonis secundo. Actum
Diusburg feliciter amen.
St.-A. Damutadt. or. tnb. c. $ig. mbterhnpreuo laeto. Die Urkunde hat $ehr
gelitten, namentlich tind die Falten gebrochen. (A).
KgL Bibl. in Datmocer : Chart. Worm. ». XII fol. 21. (C).
Su-A. Darmttadt: Chart. Worm. t. XV fol. 26'. (D).
Drucke: Schannat II, 26 f. (S). — Scheid, Qrig. Ouelf. IV, 296. — Lünig,
Beiehtarchiv 17», 922. — Heg. Böhmer nr. 633. — Scriba nr. 903. — Stumpf nr. 883.
AU Vorurkunde diente nr. 35.
[Um 1000]. — Durchard Bischof von Worm* übergibt dem Altar s. Petri
in Worms und dessen Custos die bisher von den Censualen dem
Bischof bezahlten Abgaben, das Wehrgeld, das Besthaupt etc.
Noverit industria oronium fidelium presentium scilicet et futurorum, qua-
liter ego Burchardus Wormatiensis ecclesie episcopus iniustam potestatetn,
quam nostri antecessores et nos hactenus habuimus saper censuales homines,
qoi suum capitalem censum ad altare saneti Petri apostoli Wormatiensis per-
solvebant, propter dei timorem et iusticiam omnimodis reliquimus. Que po-
testas talis fuit, ut si ullas censualium hominum interficeretur, ministeriales
nostri wiregeldum ad cameram nostram exigerent. Et si aliquis illorum, quod
non exoptamas, extraneam midierem fortuitu in suum coniugium duceret, quic-
qoid iusticie inde diiudicaretur, ad nostram potestatem vendicarent. Et post
mortem illorum Optimum caput sive melius vestimentum vcl quiequid iusticie
de illorum capito constitutum erat, ad manus nostras aeeiperent. Quo omnia
ob redemptionem anime nostre et nostrorum antecessorum ad altare saneti
Petri apostoli Wormatiensis et eiusdem altaris custodi cum commuoi cousilio
nostrorum fidelium restituimus, quia maiore iusticia ad usum ecclesie quam ad
servitium nostram pertinebant, et ita disposuimus, ut bannus per omnia esset in
potestate nostra, ea videlicet ratione, ut in quibuscumque locis possessionem
haberent sive ex ista parte Gouueberges sive in ministerio orientali sive in
prepositura Mosebachcheusi sive ubicumque in extraneis locis latitarent, iustos
ecclesie saneti Petri Wormatiensis iusticiam eorum in prenominatis rebus ad
usus ecclesie reeiperet. Et ut hec restitutio et confirmatio firma et stabilis in
perpetuum perseveret, nostro sigillo hanc cartam sigillari preeepimus.
Kgl. Bibl. in Hannover: Chart. Worm. ,. XII fei. 301. (C>
Druck: Mone, Ataeiger für Kunde deuUcher Vorzeit 1838 nr. 443. ex C. —
Beg. Scriba nr. 4928.
Bei C alt Uebertchrift: Permissio de woregeldis et substantiali particione,
quam Burchardus episcopus fecit altari saneti Petri in potestatem custodia.
30
1002.
38. 1002. Juni 10. Worms. — (Data anno incarnationis dominice MII,
indictione XV, IUI idus iunii, anno vcro domni Heinrici regis I.
Actum Vvormacie feliciter).
K. Heinrich H schenkt auf Bitten Herzogs Otto (per petitionem dilecü
s nepotis nostri Ottonis ducis) dem Burchard Bischof von Worms den könig-
lichen Wildbann in dem Forste Forehahi.
Su-A. Darmttadt. or. ml. c. tig. nd>terimpre$so laeto. {A).
Drucke: Seheid, Orig. Ouelf. IV, 297 nach dem Chart. Ilan. — Schannat II,
34. ex A. - lieg. Böhmer nr. 892. — Scriba nr. 925. - Stumpf 1307.
39. io 1002. Oktober 3. Brudtsal. — König Heinrich II schenkt der Kirche
zu Worms alles, was sein Vetter Herzog Otto daselbst besessen und
dem König übertragen hat, mit Ausnahme dreier Ministerialen.
In nomine sanete et individue trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Si ecelesias dei ex aliquibus divino nutu nobis conecssis rebus
1« ditamus non solum ad regni nostri feliciorem stabilioremque statum nobis prod-
esse sapimus, verum ctiam ad eterna paradisi gaudia capienda multum nos
inde iuvari minime dubitamus. Quapropter noverint omnes nostri fideles pre-
sentes scilicet et futuri, qualiter nos pro remedio anime dilectissimi senioris
nostri bone1 memorie Ottonis videlicet imperatoris augusti et etiam pro nostris
m aliorumque nostrorum parentum dignis commemoraüonibus saneto Yuormatiensis
e^clesi^ per interventum Cunigunde dilecte coniugis nostre et per eiusdem ecclesie
venerabilis episcopi scilicet Burchardi8 dignas postulationes totum predium
omnemque9 proprietatem, quam nos per dilecti consanguinei nostri Ottonis
quoquo ducis firmam traditionem in proprium ius aeeepimus, sicut ipse visus
u est habere infra eandem eivitatem hoc est Vuormatiam predicto ecclesie in
honore saneti Pctri consecrate et vcnerabili prenominate ecclesie episcopo
eiusque successoribus per hoc regium* preeeptum in proprium ius tradidimus
cum omnibus ad eandem proprietatem iuste et lcgalitcr pertinentibus, id est
areis edifieüs viis et inviis exitibus et reditibus aquis aquarumque 5 decursibus
io piscationibus molendinis maneipiis utriusque sexus exceptis tribus supradicti
ducis Ottonis servienübus videlicet Syggelone6, Ebone, Hezilino cum uxoribus
et filiis filiabusque eorum eo videlicet tenore, ut idem prenominatus episcopus
Burchardus* suique successores de his suprascriptis rebus ad utilitatem ecclesie
liberam potestatem habcant faciendi quod velint. Et ut hec nostre traditionis
3« auetoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hanc preeepti pagiuam inde con-
scriptam manu propria roborantes sigilli nostri inpressione7 signari iussimus.
Engilbertus8 cancellarius vice Vuilligisi archicapellani recognovi.
Data V nonas octobris anno dominice incarnationis MH, indictione I,
anno vero domni Heinrici regis primo. Actum Bruochsale9.
[39.] 1 C u. b: beate. 8 to C. 3 S: omniumque. * C: regale. 5 C: aqua-
runm. « C: Siggiline; b: Sigelino. '«Cji: gedankenlos appensione. » S: Engel-
bert us. « C: Bruschsole b: BruceeL
Digitized by Google
1007.
31
St.-A. Darmstadt: Wormser Vtdimati<m»buch ». XVH fol. 33 f., enthalten in
etneni von K. Sigismund 1415, April 14 Constam aufgestelltem Vidimus. (6)
Kgl. Bibl. in Hannover : Chart. Warm. s. XII fol. 31. (C\
Drucke: Schmmat II, 35. (S). — Scheid, Orig. Outlf. IV, 297. — Reg. Böhmer
908. - Scriba nr. 928. - Stumpf nr. J326. *
1007. März 6. Ladenburg. — König Heinrich II bestätigt dem Bischof 40.
Burchard von Worms alle von seinen Vorfahren dem Bisthum
In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricos di?ina favente de-
mentia rex. Nihil commodius ad1 nostre sublimitatis honorem nostrique re- 10
giminis corroborationem posse facere credimus, quam si sanctarum dei ecclesiarum
habentes ßollicitudinem earum dotes inconvulsas servare studucrimus. Ob hoc
omnium sancte dei ecclesie fidelinm noverit indastria presentiom scilicet et
futurorum, qnatinos divine recompensationis emolumento nec non bcatissimi
apostolorum principis Petri venerationo*, in cnius honorem9 Vaormaticnsis 1»
episcopatus randatus esse dinoscitur, sive ad monitionem et petitionem4
Borchardi eiosdem sedis dcvotissimi presnlis, prememorate6 eccle9ie per huius
nostre concessionis paginam confirmamus omnia, que reges et imperatores
nostri quoque antecessores sive nos eidem ecclesie contuleront; ea videlicet
ratione, nt prefatus episcopus suiqae successores uni versa sne6 ecclesie ut m
diximns collata habeant teneant firmiterqne possideant omnium hominum
molestatione et contradictione remota. Quod nt verius credatur diligentiusqne
ab omnibas observetur, hanc cartam inde conscriptam mann propria roborantes
sigilliqne nostri inpressione ut subtus videtur insigniri iussimus. Et ex proprio
ecclesiam sitam in snburbio älterem7 uno8 ab nrbe miliari sancti Amandi9 et u
Obpenheim10 preposito11 ad usum prebende fratram contradidimus ".
Signum domni Heinrici regis invictissimi13.
Eberhardus cancellarius vice Vuilligisi arcbicapellani recognovi.
Data II nonas martii indictione in, anno dominice incarnationis MVI,
anno vcro domni Heinrici secundi regnantisuV. Actum Laudcnburc15; feli-so
citer amen.
Kgl. BuM. in Hannover: Chart. Worm. s. XII fol. 32'. (C).
St-A. JJarmstadt: Chart. Worm. $. XV fol. 81'. (D).
Druck: Schatmat II, 36 f. (S). — Reg. Böhmer nr. 981 tu 1006. = Scriba
nr. 930. — Stumpf nr. 1440. M
Diese Urkunde zeigt einige Auffälligkeiten, Ober welche, da die Deberlieferung eine
tpäie irt, »chicer zu urtheilen ist. Einmal der Nachtat» nach der Oorroborationsßrmel.
vgl Ficker, Beiträge § 216 f. Dann Bimmen die Angaben des Datum nicht
[40.] 1 C: Tel. * to G u. D. » C u. D: honoro. * C u. D: monitione et
petitione. 6 D: prenominate. a C: sancte. 7 D: alta. » C u. D: i. 9 D: A. 40
1° D: Oppenheim. 11 bei S sind die Worte sancti Amandi et O. pr. axugtlassen und
die Lücke durch .... bezeichnet; offenbar waren in seiner Vorlag« die Worte nicht mehr
tu lesen. » so C. »Die Signumeeile fehlt bei C. » D: regni. " C: Laudenburg;
D: Laudemburg.
Digitized by Google
32
1012. 1014.
41. 1012. Avgust IS. Nierttein. — (Data XV kal. septembris anno
incaraationis domini millesimo XII, indictione X, anno vero domni
Heinrici secundi X. Actum Neristein feliciter).
K. Heinrich II schlichtet die Streitigkeiten zwischen dem Bisthum Worms
6 und der Abtei Lorsch wegen der Gränzen im Odenwalde. Poppo, Graf des
Lobedungouue, Sigibodo Uuormatiensis miles, Wernherus Laurcshamensis miles,
sowie Sigibodo, Sigiuuin, Uuazzo, Ältduom, [Reolfregin]ger, item Sigiuuin, Hart-
man, Hczzil, Esg[eri]h sollen die Gränzen beschwören.
St.-A. Darmttadt. or. mb. e. tig. tubterimpreuo ddapto. (A). Die Urkunde hat
10 gelitten; in der Milte ist ein Lech.
Drucke: Sehatmat II, 38 ex. A. — Acta ae. PdUxt. VII, 65. — Reg. Seriba
938. — Stumpf 1559.
42. 1014. Juli 29. Martfelder*. — Kaiser Heinrich II verleiht der Kirche
von Worms einen Schutzbrief gegen die Gewaltlhätigkeii der Grafen.
15 In nomine sanete et individae trinitatis. Heinricus divioa preordinante
dementia imperator augustus. Si petitiones1 sacerdotum dei, quas* ad nostram
notitiam de necessitatibus ecclesiarum sibi commissarum pertulerint, ad effectum
perdneimns, hoc nobis ineunetanter et ad temporalis regni statum et ad eterne
beatitudinis incrementum pervenirc9 confidimus. Idcoque omnium dei nostrique
»o fidelium presentium sciücet et futurorum noverit industria, quomodo vencrabilis
vir Burchardus sanete Wormatiensis ecclesie episcopus communi lamentatione
pontificum et abbatum ciusdem provincie celsitadinem nostram adiit sese
reclamando, ob frequentem iniuriam ac legem iuiustam a comitibus nostris
familie sue ecclesie tali presumptione impositam, ut quisquis ex cadem familia
»6 in furto vcl pugna aut aliqua criminali* causa culpabilis inventus fuisset, seu
magna vel parva res esset, LX solidos comiti Semper componere debuisset.
Inter hec etiam preeepta emunitatis, que Christianissimus Frankorum res Da-
gobertus deo sanetisque suis apostolis Petro et Paulo primitus condonavit,
visibus nostris relegenda presentavit, in quibus scriptum est, quomodo ipse
so Dagobertus constituit, ut nullus comes aliquam in causis audiendis super eaudem
familiam potestatem haberet; insuper confirmationes successorum illius videlicet
Pippini, Caroli, Ludovvici, Helpcrici6, Arnoin, Henrici6, trium Ottonum clarissi-
morum regum vel imperatorum anteecssorum nostrorum nobis nostrisquo fidcli-
bus demonstravit, in quibus reperimus, quod ipsi constitutionem predieü regis
S6 Dagoberti suis7 preeeptionibus a novo confinnaverunt Et ne hec lex iniasta
ulterius8 procederet, precatus est clemenüam nostram, ut insultantem comitum
presumptionem nostra dominatione coherceremus remquo suc ecclesie nostra
[42.] 1 S u.D: petitionibus. 8 D: que. 3 8: proücere. 4 D: criminalia.
6 Help, ist bei S und St. 2503 ausgeUuten. 6 D: Armuffi neenon trium Ottonum;
«0 St. 2503: A. neenon tr. O. atque Heinrici et beatse memoriae genitoris nostri
Chuonradi clar.'reg. et imp.; St. 2595: A neenon tr. 0. a. Ii. et b. m. avi nostri
Cfinradi et dilectissimi patris nostri Heinrici cL xes. et imp. 7 D: suisque 8 ult.
fehlt bei D.
Digitized by Google
1014.
33
auctoritatc denuo confirmaremas. Cnius petitionibus ob divini cultus amorem
eiusquc Tolantariam Servituten) acquiescentes9 boc nostri culininis prcccptum
eidem ccclosie fieri decrevimus, per quod iubemus, ut prcfatus antistcs Burg-
hardus eiusque successores sicut a prenominatis regibus vel iroperatoribus con-
stitutum est et confirmatum, omnem rem sue ecclesie quiete possideant et s
comites nostri nullam familie sue ecclesie iniuriam vel iniustitiara post bac in-
ferre presumant. Preterea ob eterne beatitudinis remunerationein et beatorum
Petri et Pauli apostolorura10 venerationem istud imperiale preceptum constituiraus
hocqne in sempiternum stabile firmumque permanere preeipimus, ut si quis
deineeps ex familia Wormaciensis ecclesie furtum vel pugnam aut ullam aliam 10
criminalem causam in eadem familia perpetraverit, ad manus episcopi suo
advocato componat; si autem extra familiam cum extranco aliquo rixam ba-
buerit, advocatus suus comiti pro eo iustitiam faciat et si alicui libero homini
ullam iniustitiam fecerit vel cum eo pugnaverit vel si extra familiam raptum
aliquem peregerit, advocatns suus similiter pro eo iustitiam faciat; si autem «
infra 6epta cuiuslibet furtum aliquod commiscrit, reddat quod abstulit vel
restituat, et insuper V solidos persolvat; si extra, Herum quod abstulit resti-
tuat et insuper unam unciam tantum modo componat et nunquam maius vadi-
monium promereatur quam V solidos. Comites autem nullam penitus babcant
potestatem super familiam predicte ecclesie nisi in lcgali placito cum iudicio »
scabinorum et iuramento liberorum hominum aliquis11 in ea für esse convin-
catur. Et si palam in furto deprehendatur, in compede comitis intcrea reser-
vetur donec scabiniorum iudicio in suo placito iustc düudicetur. Illos vero
LX solidos, quos usque nunc iniusta et irrationabili lege reeepenint, omnino
interdieimus nisi in publicis civitatibus. Et si quis huius confirmationis preeepta u
violaverit vel nostre constitutionis transgressor exstiterit1*, si liber est, III libras
auri ad nostram cameram persolvat, sin autem servus corium et capillos
amittat. Sed ut hec auetoritas firma stabilisque in perpetuo13 maneat, manu
propria [hanc cartam indc conscriptam14] subtus annotavimus nostrique sigilli
inpressione consignare16 preeepimus. so
Data II1I kalendas augusti, indictione XII, anno dominice incarnationis
MX MI, anno vero domni Heinrici secundi regni XIII, imperii autem I. Actum
Mersfelt16; in dei nomine feliciter amen17.
St-A. Darmttadt: Chart. Worm. s. XV foL 12' (D).
Druck: Scharmal II, 40 (S) teohl kaum au* dem Gr., aber auch nicht am D, M
tri« die zahlrricftsn Abweichungen der Texte S und D erkennen lauen. — lieg. Böhmer
nr. 1127. — Scriba nr. 939. — Stumpf nr. 1631.
Zur Herstellung einet correcteren Textet, alt ihn die um erhaltene Ueberlieferung
bietet, ziehe ich die mit unterer Urkunde Wort für Wort übereinet immenden Erneuerungen
von Heinrieh III, Worm» 1056, Juli 7, St. 2503 und Heinrich IV, Elten 1061, August 7, i0
Ä 2595 [abged. bei Stumpf, Beichtkamter III, 68 ff.) heran.
9 S u. D; adquiesc. »« »post fehlt bei S. St. 2503 u. 2595 b. apos. P. e. P.
11 St. 2503: com iod. scab. et iur. lib. bom. quod si aliquis in ea etc.; bei St. 2503
ist der Satz verständlicher. « D u. St. 2595: extiterit. « S: perpetuum. M bei S
u. D sind die Worte: hanc cartam inde conscr. autgefallen. 15 D: eam cons; St. 2503 45
u. 2595: insigoiri lusaimua. 16 1): Mersifeld. 17 amen fehlt bei S.
YL B001, üxkumUoWh d. Su4t Worm«. L 3
Digitized by Google
34
1016.
43. 1016. Juni 29. — Bischof Burchard stiftet die s. Paulskirche in Worms.
(C.) | In nomine sancte, et individue trinitatis. { Notum sit omnibus
iusticie, dilectoribus tarn futuris quam presentibus, qualitcr ego Burchardas solo
nomine episcopusWormacie, civitatis, qaam ego prediis meis et peennia a duce
« Ottono ex magna parte redemi domum eiusdem ducis in ecclesiam saneti Pauli
commutavi et qu§ etiam prius ad eandem domum pertinebant circumiaeeotia
loca eidem ecclesie, contradidi et viginti canonicos pro remedio anime, mee, et
maiorum meorum ad serviendum deo et doctori ecclesiarum in ea ordinavi.
Quibus preter illa que, ex bac parte Reni ad prebendam eorum disposul, dedi
10 ultra Reuum ad Hovehein dimidiam partem possessionis mee,, eodem iure quo
ad me pertinuerat; ad Edcnigun sex mansus; ad Husun octo mansus et duo
molendina et quatuor iugera vincarum et quandam partem nemoris, que, omnia
a prefato duce mco precio comparavi. Preterea ad Gowenkircben dedi eis
viginti octo seniles mansus et salice. terrc. duos et diroidium; ad Angelachen
m novem mansus et dimidium et salice terrc, duos mansus; ad Nuzzelohen unam
aream; ad Benemaden unum mansum et quatuor iugera; ad Risoluesbein III
or
iugera; ad Gemunde IUI iugera; ad Leinhein II1 mansus et quintam partaem
palustris silvg et quatuor iugera vinearum unam aream et molendinum unum.
Preterea emunitati et maasioni canonicorum descripsimus terciam partem, que,
«ointerYsenam et plateam monetariorum in longum et latum protenditur amuro
eimiterii usque ad plateam, que. ineipiens a porta saneti Martini, mediam fere
dividit civitatem. Infra hunc terminum nec comes civitatis nec aliquis iudex
aliquid agere vel exigere presuroat excepto episcopo vel preposito aut decano.
Dedimus etiam custodi Eberbardo et eius successoribus positionem $cclesi§ de
u
ss Ädenesbach et oronem deeimationem eiusdem ville, et XXX maneipia cum
aliis perünentibus ad eandem §cclesiam et ut familia saneti Pauli alium advo-
catum non babeat preter eum et ut quarta parrochia civitatis ad eum respiciat,
ut ipse per vicarios suos omnibus in ea commorantibus de baptismate et sepul-
tura et universis animg necossariis respondeat Que. traditio ut in omnibus
io retro soculis firma permaneat eam sigilli nostri inpressione et subscriptorum
virorum testimonio adnitente domino meo H. imperatore ego et dominus meus
Wiüigisns Mogontiensis archiepiscopus sub perpetuo anathemate confirmavimus,
ut si quis aliquid inde inminuere presumpscrit iudicio beati Pauli eterng damp-
nationi subiaceaU Brunicho, Bfibo, Mazelin, WiUericb, Obbo, Henzo, Gerlieb,
m Ebbo, Hazzo, Franco; isti clerici prescripti affuerunt nostre, traditioni. Et
laici: Franco, advocatus Folcmar, Ruthar, Dammo*, Diemar, Nanzo, Mcgiulacb,
Buggo, Reginolt, Richozo, Erkenbrabt, Reginbodo Gumbreht. Anno incarna-
üonis domini M.XVL, indictione XIIII, III kalendas iulü facto b§c
Universitätsbibliothek Heidelberg. 332 mb. (A\ Das aufgedrückte Siegel ist völlig
40 zerstört. Dat Pergament icheint später einmal an allen Bändern beschnitten worden zu sein.
Druck: Schannat II, 41 f. - lieg. Scriba nr. 940. - Zeitschrift für d. Ge-
schichte dee Oberrheine XXIV, p. 152.
[43.] 1 A. II; ruertt schrieb der Schreiber also duas, was er dann in duos cor-
rigierte. * Räthar, Dammo sind vom obern Sand des Siegels vollständig bedeckt.
Digitized by Google
1016.
35
Wattenbach in der Zeitschrift XXIV p. 152 bezeichnet die*« Urkunde als eine
Fälschung aus dem XII Jahrhundert. Wir haben aber vielmeltr eine Aufzeichnung aus
drm Anfang des XII Jahrh. vor uns, der möglicherweise ein Authenticwn zu Grunde liegt;
die Kamm der Zeugenliste stimmen zum Theil mit denen der Urkunden nr. 44 u. 45.
1016. Juni 29. — Bischof Burchard schenkt der neugestifteten Kirche s 44.
*. Paul in Worms zwei Mühlen am Eisbach sowie das Wasser-
recht; eine dritte Mühle giebt er dem Kloster Nonnenmünster.
(C.) | In nomine sancte. et indtvidue. trinitatis. % Notum sit omnibus
tarn futuris quam pregenübus, qualiter ego Burcbardus episcopus redacta
ifrrmatia in potestatom beaü Petri, quam ego prediis meis et pecunia a duce io
Ottonc ex magna parte redemi domom eiusdem ducis in gcclesiam sancti Pauli
commntavi et in ea XX canonicos ordinavi, quibu3 in prcbendam suam cgteris
omnibus dispositis ad subplementum albi panis dedi duo molendina in Ysana,
unum infra muros civitatis et aliud extra; tercium in medio horum tradidi
sanctQ Marie, abbatiae, monialium. Ipsam vero aquam et ripam eins «t alveum u
dedi in potestatem canonicorum sancti Pauli, ne quis preter voluntatem corum
vel alveum artare vel do ipsa aqua aliquid prosumat derivare. Excepimus
autem duo foramina, que in latitadino et altitudine mensuram unius pugni
represso pollice debent habere vel infira scripta forma demonstrat1, quorum
alterum nostre, piscing, alterum abbatisse. sancte. Marie, sorori meg Mehthilde, »o
concessimus. Que, tradicio ut in omnibus retro seculis firma permaneat eam
sigilli nostri inpressione et subscriptorum virorum tcstimonio sub perpetuo
aiiathemate confirmavimus: Brunicbo, Bubo, Mezzehn, WiUerib, Obbo, Henzo,
Gerlieb, Eppo, Hazzo, Francho. Et laici: Folcmar advocatus, Röthart, Dammo,
Dicmar, Meginlach, Bucco, Reinolt, Richezo, Gumbret. m
Anno incarnationis domini M. XVI, indictione XIIU, III kalendas iulii
acta sunt h§c.
St.-A. Darmstadt, mb. Aufzeichnung aus der ersten Hälfte du XII. Jahrhunderts,
vorauf die Schrift hinteeist, namentlich die Abbreeiationaeichen; vgl. diese Urkunde mit
nr. 43 und nr. 45, namentlich die Zeugenliste und die Datierungszeile. Da» aufgedruckte so
bjscMdijjte Swj^irt ein anderes <^&e^nr^, auch die Sehrifi ist eine andere ah bei
Drucke: Schannat II, 42. — Länig, Spicil. eeel. eonU III, 1296 u. IITheil 923.
— Heg. Scriba nr. 941.
Für diese Urkunde gilt, was wir bei der vorhergchaulm bemerkt haben; alt eine 3*
Fälschung darf man tie nicht bezeichnen, denn trie käme ein Falscher gerade auf die auf-
fällige Farm unterer Urkunde. Bier kommen eben die von O. von Buchwald, Bitehof,-
und FürUenurkunden de» XU. u. XIII. Jahrhunderts gemachten Bemerkungen in Betracht.
1016. Juni 29. Worms. — Bischof Burchard schenkt dem Kloster 45,
Nonnenmünster bei Worms alle seine Güter und Leibeigenen im io
Hessengau zu Herbrachtshausen und anderswo.
(C.) In nomine sancte, et individne trinitatis. Notum sit omnibus fidelibus
presentibus scüicet atque futuris, qualiter ego Burghardus Wormaüensis
[44.J » In der Mitte der Urkunde ist ein Quadrat gezeichnet.
Digitized by Google
3G
1016.
£cclcsig cpiscopns quoddam prcdium mci iuris in pago Hassia situm nomine
Gcrbrahteshuson et quiequid habco in Fiormannin et in Ratverkeshuson et in
Dreisbahe et in Scroufin et in Adcibcredeshuson et in Winethereshason et in
üiiomcreshuson et in Orcana in areis agris pratis silvis pascais aquis aqua-
« rurave decursibns in molcndinis et in Omnibus utensilibus qugsitis et inqoi-
rendis et orania maneipia, que, hactenu9 babui sive illa, que, ad predictum
predium pertinent sive illa que, aliunde ab amicis meis adquisivi exceptis sex
mulieribus ex eadem familia, quarum hgc sunt nomina: Hemma, Godefthui,
Imma, Osburg, Azzeia, Richcla et earum proercatione, quas ad monasterium
10 saneti Petri infra murum Wormacie, construetum tradidi, alia omnia ntrinsque
sexus ob recordationem anime, mec, et sororis mee, Mahthildis ad monasterium
sanete, Marie, foris murum Wormatie, positum, ubi sanctimoniales sunt, trado
ea ratione, ut singuli masculi sive mansum habeant sive non habeant, quando
ad suos dies perveniant, singulis annis ad predictum monasterium in aBsumptione
16 sanete, Mari§ 11 denarios persolvant; femine, autem postquam nupserint in eadem
festivitate- ad id ipsum monasterium similiter II denarios persolvant. Et hoc
constitno, nt nullus advocatus neque abbatissa nec ulla iudiciaria persona
supradicta maneipia ad nllum servitium cogat nisi ut male » « • [fejmine,1 ab
omni Servitute liberi sint, postquam censum suum ad predictum monasterium
so persolverint. Post mortem autem virorum, magister, qui Ulis ab abbatissa ad
aeeipiendum censum positas est, quam magnam substantiam habuerint, nihil
plus ad manus abbatisse,8 aeeipiat nisi XII denarios, hereditatem vero iilornm
sui heredes, si ex eadem familia sint, habeant atque possideant Si autem
alienas uxorcs aeeeperint post obitum vite, duas partes illorum substantie, ab-
25 batisse, aeeipiat et heredes illorum, qui ex eadem familia sunt, predium illorum,
si habeant, aeeipiant. Si vero ex eadem familia uxorcs aeeeperint, sui heredes
hereditatem possideant. A feminis igitur post earum mortem similiter XII
denarii reeipiantur, si talis substantia ibi reperiatur; si autem non invenitur,
nihil inde auferatur. Mundiburdium autem et defensionem ab episcopo et a
so rectoribus supradicti monastcrii habeant et bis in anno ad duo legitima placita
in Firmannin veniant, que, Ulis certo tempore magister illorum nunciaverit,
qui censum ab eis requisierit. Et si aliqua necessitate vel infirmitate inter-
venienlc censum suum et placita uno aut duobus vel tribus annis seu plus
neglexcrint8 et per hoc abbatissa vel alia aliqua persona libertatem eomm (?)
u eis infringero voluerit, snpersessum ius emendent et libertatem suam ut prius
habeant Si quis vero ego ipse quod absit vel aliquis heredum vel coheredum
meorum hanc cartam ingenuitatis infringere vel violare voluerit, iram omui-
potentis dei et sanete, Marie, dei genitricis et saneti Petri prineipis apostolorum
et omnium sanetorum habeat et episcopus supradicti monasterii suo ministerio,
«o ne id perficiat, eum constringat. Et ut h§c traditio firma stabilisque permancat,
stipulatione subnixa cam corroboro atque confirmo. Quod ut verius credatur
diligentiusque ab omnibus observetur meo sigülo insigniri iubco. Actum publice
[45.] 1 nach nisi folgt eine ausgewischte Stelle, erkennbar ist ut male, das fol-
gende, etwa 4 Buchstaben, ist unlesbar. * ad manus abbatisse, $ehr verwischte Stelle.
4j ' neglexerint ist «m späterer Hand Uber die Zeile geschrieben worden; durch da»
Zusammenlegen hat da» Pergament hier sehr gelitten.
1018.
37
coram altarc sancti Petri apostoli in presentia tcstium subtus signatorum.
Signum Barghardi cpiscopi f. Signum Brunicbouis prepositi f. Signum
Wezzelini prepositi f. Signum Buobonis prepositi f. Signum Diczmanni
prepositi -f. Signum Gerliebi prepositi +. Signum Mazzelini prepositi f.
Signum Emicbonis prepositi et camerarii f. Signum Hczzelini decani f. 4
Signum Epponis scolarum magistri f. Signum Opponis cantoris f et omnium
fratrum sancti Petri et sancti Ciriaci et sancti Andrej et sancti Pauli et sancti
Martini. Isti sunt clerici. Laicorum autem nomina hgc sunt: Folcmarus
advocatus, Boppo, Dietmarus, Adalboh, Reginolt, Embricbo, Dammo, Sigebodo,
Ricbezo, Gerbart, Liutfrid, Meginlach, Buggo, Reginbodo, Ezzo, Hunfrit, Liut- 10
brant, Focco, Diemo, Lanzo, Liutfrit, Gumbrabt, Walfrid, Gundeloh, Ebo,
Ruothart, Dietuuin, Benzo, Megizo, Ruodolf, Azzelin, Sigebodo, Wobbcün, Alt-
duom, Herrieb, Diedolt, Willcman, Ernust, Regelo, Benno, Ricbezo, Diedericb,
Hartuuig et pene omnes urbani.
Anno dominice, incarnationis millesimo XVI, indictione XHU, Hl kalendas u
iulii, regnante Heinrico imperatore anno XV, mee, autem ordinationis anno
XVUL Actum Wormaci?, feliciter.
St.-A. Darmstadt, or. tnb. e. sig. subterimpresso laeso. Das Pergament hat ge-
litten und die Schrift itt vielfach ausgewischt. Auf der Rückseite steht «n wohl gleich-
seitiger Schrift: Traditio predii in Hassia ad sanetam Mariain foris inurum Worraaciq. 10
Druck t Baur, Hessische Urkunden I, 855 ff. — Angeführt im Archiv für hes».
Geschichte II, 301. — Reg. Scriba nr. 942.
Die Angaben des Jahres, der Indietim und der lleglenuigsjahrc Katier Hcinriclis II
stimmen zusammen, nicht aber die der Ordination des Bischofs.
1018. Juli 11. (?) Worms. — Kaiser Heinrich II schenkt dem Bisthum »46.
Worms auf Bitten des Bischofs Burchard den Zoll und Markt zu
Kailbach.
In nomine sanete et individue trinitatis. Heinricus divina favente dementia
Romanorum imperator augustus. Viri iusti dum postpositis tumultibus secularium
negotiorum in contemplatioms sue vertice superne voluntatis sententiam perseru- so
tantur, ministeriis sepius deservire officii exterioribus necessitate coguntur. Unde
sciat cunetorum dei nostrorumque fidelium generalitas, qualiter Burcbardus dis-
cretus in appentendo, fortis in tolerendo, iustus in iudicio, sanete videlicet Wor-
matiensis ecclesie episcopus nostram potestatem imperialem adiit rogans, ut fra-
tribus sue sedis principalis sub bonore scilicet beati Petri prineipis apostoloruiu w
fundotenus a se construete, tbeloneum et mercatum in loco qui dicitur Kebelin-
bacb cum omnibus suis pertinentiis per nostrum preeeptum in proprium trade-
remus. Cuius rationabili peütioui libentius aurem aecommodantes more regum
atque imperatorum nostrorum quoque antecessorum firmissime et ex integro
postulata concessimus. Et ut bec nostre confirmationis pagina inde conscripta «0
firma et inconvulsa permaneat, manu propria corroborantes sigüli nostri in-
pressione eandem subter bullari iussimus.
Guntherius cancellarius vice Erkanbaldi arcbicapellani notavit
Data V idus iulii anno dominice incarnationis MXYIII, anno vero domni
Heinrici secundi regnantis XVII, imperii V, indictione VII. Actum Wormatie. 45
Kgl Bibl. in Bannoter: Chart. Worm. s. XII fol. 35. (C).
Digitized by Google
38
1023.
Druck: Motxe, Anaeiger für Kunde etc. 1838, p. 444. ex C. — Stumpf, Reichi-
hmzier III {Acta imp.\ p. 42 ex C. — Reg. Seriba nr. 946. — Archiv der Get.f. über«
d. Ucschichtskundc XI, 477. — Stumpf nr. 1711.
Da» Datum dieser Urkunde ist nicht in Ordnung; einmal stimmt die Indiction nicht,
fi denn dm Jahr 1018 entspricht Indiction I; sodann i$t da* Tagetdatum Y idus iulii mit
Oietebrecht, Kaiserzeit II, 608, dem Birsch-Brcsslau, Jahrbücher d. d. Reichs unter Hein-
rich II, Band III p. 79* beistimmen, in V id. iunii umzuändern, da diese Schenkung
mit dem Aufenthalt de» Kaisers su Worms bei Gelegenheit der Einweihung de» Dom» zu-
sammenfällt*
47. io 1023. Dezember 2. Tribur. — Kaiser Heinrich II scfdichtet die Sireilig-
keiten zwischen der Kirche zu Worms und der Abtei Lorsch.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Ego Hcinricos1 divina favento
dementia Romanorum ' imperator augustas. Notum facio Omnibus sanctae
dei ecclesiac fidelibus tarn8 presentibus quam ot futuris, qualiter assidua pro-
i* clamatio nostras aures ioquietabat ob inveteratas et frequentes contentiones et
ob inmarcidas inimicitias, quae Semper erant inter Wormatiensem episcopum
et Laureshammensem* abbatem et inter familias ntrarumque «cclesiarum, quae
iam in tantum convaluerunt, ut etiam innumerabila inter se fierent bomicidia,
et in boc maximum dctrimentum utraque patcretur ecclesia. Quapropter cum
m consilio meorum fidclium id ordinäre disposui, quomodo tantae discordiae
temerariam presumtionen inter utramque ccclesiam et earum familias nunc et
inposterum aut omnino dissolverem aut impunitam non relinquerem. Jnprimis
precepi et ad hoc peragendum meos nuncios misi, ut omnis iniustitia, quae iam
per multa tempora ex utraque parte incorrecta remanscrat, ab advocatis illorum
m utrimque pleniter corrigeretur, et debinc prevideant, ne talia apud illos sie
inveterescant; et si aliqua nova contentio inter illos exorta fuerit, volo, ut con-
veniant et quam citissime possint corrigant. Et ne talis ac tante seditionis
audatia sine digna ultione inter utrasque familias post remaneret, per huius
cartulae preeeptura istud constitui decretum: Si quis ex familia saneti Petri
so Wormatiensis aliquem ex familia saneti Nazarii vel e contrario aliquis ex familia
saneti Nazarii quemquam servorum saneti Petri insequitur et ausu temerario
et armata manu aliquem ad occidendum vel ad depredandum eius curtem sive
eins domum infregerit et eum impugnaverit, et si ille aut aufugerit vel quoquo
modo ab eius potestate sive impugnationc se liberaverit, aut si forte domi non
m fuerit, Uli, qui huius audatiae et invasiouis dux et prineeps fuerit, tollantur
capilli et corium5, et insuper in utraque maxilla ferro ad hoc facto etiam
candenti bene cratetur6 et comburatur, reliqui eius sequaces cuto et capillis
priventur. Si autem ibi occiditur, omnes qui buius homicidii vel invasiouis
partieipes sunt, cuto et capillis perditis supradicta combustione signentur ac
40 wcrigeldum occisi domino suo auetor homicidii persolvat et cum proximis eiusdem
interfecti reconciliationem faciat, et in quocumque loco aliquis ex utraque familia
ab utrisque innocens occiditur, homicida snpradictao sententiao subiaceat. Hanc
vindictam et istud meum constitutum advocatus, in cuius advocatione hoc
[47.] 1 A : Ueinricus secundue. ' fehlt bei C 3 C: tarn et. 4 C: Laves-
41 samensem. 1 C: corium et capilli. 6 A: gretetur; darüber von derselben Hand: cra-
tetur; C: gratfltur.
Digitized by Google
10-24.
39
cvenerit, cum scicntia episcopi et abbatis in prcscntia nunciorum utroramque
fideliter adimpleat. Si vero advocatus aut mercede conductus aut gratia
commotus, aliqua colliditate hec dccreta avertcro voluerit, gratia nostra et
advocatioae carebit, nisi super sacras reliquias hoc iurare audebit, qaod eum,
qai bomicidii sea invasionis illias reus est, nusquam acquirere possit; tarnen e
quam citissime potent acquirat. Et si homicida cx familia episcopi est et
advocatus eum acquirere non potuerit7 vcl noluerit, fideles abbatis si possint
illum acquirant et ad predictam poenam presentibus nuneiis utroramque repre-
sentent; similiter fiat ex parte episcopi. Et de servientibus episcopi et abbatis
illud constituimus ut si quis illorum tale aliquid fecerit, predictae penae subiaceat 10
vel decem libris denariorum redimatur. Unum autem est, quod volo, iubeo et
firmiter preeipio, ut rem semel benc ac recte definitam nullas iterare vel reno-
vare audeat. Si autem predictus episcopus aut abbas hoc decretum anullare
cupiat, michi vel meo successori duas libras auri persolvat, conatum tarnen8
suum nequaquam perficiat Et ut hec constitutio stabilis inconvulsaque per- is
maneat, sigilli nostri impressione banc cartam insigniri9 iussimus.
Signum domoi Heinrici (M) Romanorum invictissimi imperatoris
augusti I0.
Guntherius cancellarius vice Aribonis arcbicapellani recognovi11. so
Data III! nonas decembris, indictiono VI, anno dominice incarnationis
MXXI1I, anno "domni Heinrici secundi regnantislSannoXXHI, ünperii autem WX.
Actum in Triburia16 regia villa; amen.
Codex Laureih, im Reich $archiv München i. XII fol. 20. (A)
Chart Worm. $aecuii XII. fol. 34. (C). »
Drucke: Scharmat II, 43. (S). — Cod. dipl. Laureeh. I, 156 beide vmolhtihulij.
— Dtmnont-Bcnutet Corp. dipl. luppl. I", 27. — Länig, Reiehiarchiv 17", 023. — Beyer
Mittelrhein. UB. II, 19. — [MO., SS. XXI, 405 f. ex A. — Reg. Seriba nr. 948. —
Stumpf nr. 1816. Ueber die Urkunde vol. Jahrbücher de* deutsch. Reichet unter Hein-
rich II. III Bernd von H. Brodau p. 293 ff. so
[1024]. — Das Hofrecht des Bischof» Bwrchard von Wörme. 48.
[Incipit prologus de privilegiis Burchardi Worma/i'«w« ecclesie episcopi.
Decursis venerabilium antistitum temporibus, quibus ecclesiam Worma-
tientem sibi a deo commissam in undis diversarum proccllarum seeuudum debitum
offitii sui pervigili cura gubernabant et eam vel propria largitione vel regura »
seu imperatorum traditione facultatibus bonoribus exuberantem reliquerant, acce-
dendum nobis est ad introitum pü pastoris et tempora Burchardi episcopi,
cuius memoria propter prerogativam meritorum apud homines est celebris et
in conspectu altissirai immortalis, qui qualiter se in episcopatu habuerit, non
est neces6arium verbis exponere, cum faroa virtutum eius ubique terrarum com- «
probata sit operum attestatione et ut pace omnium dicam licet plures precesserint
eum viri mire sanetitatis in sede Wormatienti respectu eius plantationis et
superedificaüonis ecclesia ista tarn iu spiritualibus quam in temporalibus erat
quasi informis. Hoc testatur clerus et populus paterna dilectione educatus,
7 C: potent 8 fehlt bei C. 9 C: insignire. 10 Die SynutnzeWe feltU bei C. 4»
» C: recognovit i* C: anno vero. » 6': regnante. " fehlt bei C. w C: Triburi.
Digitized by Google
40
1024.
hoc civitas adornata et adaueta, hoc universus episcopatus rebus et largis
possessionibus ditntus, hoc testaatur congregationes buius ecclesie, quas ipse
permodicas inveniens largitionibus habundanter ampliavit vel ex novo instituit;
corpus canonum in unam faciom castomra eloqniorum multo laborc collegit;
6 legem specialem faroilie saneti Pctri ot infra videtur dedit et ut breviter con-
cludam ecclesiam Wormatiensem in meridiano splendore oranibus bonis lucentem
feliciter reuquit, unde XIII kalendas septembris in pace factus est locus eins
et apud sanetum Laurentium sepultus.]
[Lex familie Wormaticnsis ecclesie.]
io In nomine sanetae et individuae trinitatis. Ego Burchardus1 Worma-
tiensis ecclesiae episcopus propter assidaas lamentatioues miserorum et crebras
insidias multorum, qui morc canino* familiam saneti Petri dilacerabant, diversas
leges eis imponentes et infirmiores quosqae suis iudieiis opprimentes, cum con-
silio cleri et militum et totias familiae bas iussi scribere leges, ne aliquis advo-
ls catus auts vice dominus aut ministcrialis sive intcr eos alia aliqua* loquax
persona supradictae familiae novi aliquid subioferre posset, sed una eademque
lex5 diviti et6 pauperi ante oculos prenotata omnibus esset communis.
[I.] Si quis ex famiha saneti Petri ad sociam suam legitime venerit,
quiequid7 in dotem dederit, et boc ipsa annum et diem non proclamatum
so possidet, si vir prior moritur, uxor eius totam habcat dotem usque ad finem
vitae suae; si autem ipsa moritur sine filiis, proximi heredes mariti sui dotem
reeipient; similiter fiat, si uxor prior moriatur; et quiequid simul acquisierant,
si quis eorum alterum supervixerit, totum habeat in sua potestate et quiequid
inde8 facere velit, faciat. Quod9 autem mulier secum ad maritum attulerat10,
»ambobus mortuis, si filios habuerint, ipsi raatris baereditatem possideant; si
autem filios non habuerint, nisi" ipsa traditione prepediatur1» post vitam eius
totum ad proximos mulieris redeat, et si filios simul genuerint et mater prior
obierit, si quid baereditatis ex matre filiis devenerat et ipsi obierint, haereditas
ad proximos matris redeat.
so [II.] Lex crit familiae, si quis praedium vel maneipia in baereditatem
aeeeperit13 et in paupertatem inciderit et ex bac necessitate baereditatem vendere
voluerit, prius proximis bacredibus suis14 cum testimonio proponat ad emendum;
si autem emerc noluerint, vendat socio suo15 cui voluerit Si autem aliquis
mansus in manum episcopi iudicio iudicum18 pervenerit17 et si haeredum aliquis
« supersessum ius emendare voluerit, detur sibi potestas, ut tali conditione
baereditatem aeeipiat. Si autem nullus haeredum satis facere voluerit, illius loci
minister, cuicumque ex familia mansum illum dederit, hic postea haeres firmus
fuerit18; si autem aliquis venerit post duos annos aut post tres aut plures et
dicit19: ego sum haeres, pauper eram, orphanus eram, non habui qui me pa-
40 Beeret, ideo extra patriam ivi et ibi usque modo me meo labore conduxi, et
[48.] Der Prolog ist nur bei C. Incipit — episcopi itt roth geichrieben; ekentn
die Haupt über tchrift Lex fam. W. eccl. ' BD: Burgehardus. 9 B: canooieo.
3 D: seu. * D: aliq. alia. 6 vor lex tteht bei C: persona durchgestrichen. 6 et fehlt
bei 0 u. D. 7 bei D meUten» quidquid. 8 D: idem. 9 D: Quot. 10 C: adtulerat.
« » II: in. ,ä BD: prepediat; G: impediat. «Z)u.ft reeeperit. w suis fehlt bei C.
»5 gocio s. fehlt bei ü. 16 B: indicium. i» C: provenerit; D: provenerint i» S: sit.
" 8: dicat.
1024. 41
vult cum solo testimonio illum, qui iussione episcopi hacrcs effectus est et quia
suum mansum bene excaltum et fimatum*0 habet, expellere, constituimus,
quia prias nallas heredum erat, qui supersessum ius cmendare voluisset, ille fir-
mus baeres sit, qui a ministeriali*1 baeres effectus est; si haeres erat, cur au fugerat,
cur domi non sederatM ut baereditatem suam custodiret? volumus, ut nulla vox c
eins de hoc amplius audiatur, nisi iusta atque rationabilis causa ibi intelligatur.
Si autem aliquis, qui haeredivalem mansum habet, moritur et parrulum baeredem
reb'querit, et ille haeres non potest debitum servitium persolvere, si est*8 aliquis
proximior, qui velit debitum servitium de praedicto manso facere, quousque
haeres ille ad suos dies pervenerit, ne propter teneritatera baeredis exhaeredctur 10
baeres, concedimus et constituimus, ut misericorditer de eo agatur rogamus.
[III.] Si quia in dominicata nostra" haereditatem babens moritur,
haeres sine oblatione haereditatem aeeipiat et postea debitam servitutem inde
provideat
[IV.] Si quis ex familia moritur, quiequid indotatum reliquerit, nisi11 is
traditione prepediatur*6, proximi haeredes possideant.
[V.] Si quis manu coniugis*6 suae cum testimonio bono aliquant tradi-
tionem sive in dote sive in aliis quibuslibet rebus fecerit, hoc firmum erit, nisi
alia res prepediat".
[VI.] Si quis praedium vel haereditatem suam infra familiam vendiderit ao
et aliquis baeredum suorum praesens fuerit et nihil contradixerit, vel si absens
aliquis haeredum est, postea reseiverit, et si infra spatium ülius anni hoc reti-
cuerit, postea iure carebit.
[VII.] Lex erit familiae, si quis ex aliquo commisso in manus episcopi
cum iudicio sociorum suorum pervenerit, ipse cum omnibus suis possessionibus sc
eo flnuuicetur.
[VIII.] Si quis cum aliis quos secum adduxerit*8 alicui ex societate sua
aliquid w iniustitiao fecerit, ius erit30 familiae, ut se tantum et suos viros una
sati6factione reconciliet et unusquisque aliorum semetipsum propria satisfactione
reconcUiet so
[IX.] Jus erit familiae, ut de weregeldo fisgilini31 hominis quinque librae
ad cameram reddantur et duae librae et dimidia3* amicis eius contingant ss.
[X.] Jus erit, si ex familia vir aliquis et uxor eius obierint et filium cum
filia reliquerint, ülius haereditatem servilis terrae aeeipiat94, filia autem vesti-
menta matris et operatam pecuniam aeeipiat; reliqua quae remanserint, in om- ss
nibus aequaliter inter se partiantur.
[XL] Haec etiam lex erit familiae, si quis praedium vel maneipia in
baereditatem aeeeperit et in lectum aegritudinis ita inciderit, ut equitare aut per
sc ambulare non possit, praedium suum vel maneipia baeredibus suis alienare
non possit35, nisi pro anima sua aliquid inde dare libuerit; alium suum questum <o
det cuicumque libeat.
[XII.] Ut in omnibus locis ubicunque fieri possit36, declinentur periuria,
*° B: formatum. « BC: niinistrali. » D: ced. 33 B: sicut; S: et sit.
*• to CD. 8 liett: in Dominicato nostram. 85 O: impediatur. 36 D: coniuge.
37 Q: impediat «• S: adduxit 89 aliquid bei C zweimal. » B: Yiserit. sl «o B, D «
u. 0; C u. 8: fiscalini. » B: dimidium. » 8: contingat. « D u. 0: reeipiat.
» 8u. O : potent. >« S: potent.
Digitized by Google
42
1024.
qualiscunque sit ex familia, qui cum socio suo sivc in agro sive in vineis sive
in Ulis levioribus rebus aliquid iniusto fecerit, et se ad magistrum87 loci pro-
clamaverit, volumus, ut illius loci minister cum subiectis coneivibus suis sine
iuramento hoc determinet.
* [XIII.] Et hoc est constitutum, ut si quis fisgilinus88 homo89 ex familia
rem aliqaam magnam Tel parvam ad iniustitiam patraverit, ad bannum epi-
scopi quinque solidis ut dagewardus vadetur40 et quinque sohdos componat
ei41 cui iniquitas facta est, si de eadem societate est; et si extra suam socie-
tatcra est, una uncia vadeturu et nihil iuret
10 [XIV.] Et48 siquis nupserit ex dominicata44 episcopiin beneficium ali-
cuius suorum, iuris sui respondeat ad dominicatam48 episcopi; si46 autem ex
beneficio in dominicatam48 episcopi nupserit, iuris sui47 respondeat domino
benefieii.
[XV.] Si quis cx familia alienam uxorem aeeeperit, iustum est, ut
u quando obierit*8, duac partes bonorum suorum assumantur ad manum
episcopi.
[XVI.] Jus erit, si fisgilinus49 homo dagevrardam aeeeperit, ut filü qui
inde nascantur80 secundum peiorera manum iurent51; simUiter si dagewardus
fisgilinam49 mulierem aeeeperit5*.
•io [XVII.] Jus erit familiae, si quis in placito iniustum clamorem fecerit
aut iratus de sua sede recesserit vel in tempore ad placitum non venerit et in
hoc a consedeutibus superatus non fuerit, nichil iuret, sed in testimonio scabi-
norum88 sit.
[XVIII.] Lex erit familiae, ut unusquisque cum socio suo iuret cum
u una manu, si propter faidam erit, cum VII et episcopo similiter.
[XIX.] Habucruut et hoc in consuetudinc, si quis alten pecuniam suam
praestiterat, redderet quantum voluisset, et quod noluisset cum iuramento
negaret Sed ut declinentur periuria, constituimus, si ille qui pecuniam suam
praestiterat, iuramentum cius pati noluerit, ipse contra eum duello pugnaturus
so negatam pecuniam acquirat, si voluerit; si autem tarn digna persona est,
qui84 pugnare cum co pro tanta re dedignetur, vicarium suum ponat
[XX.] Si quis in civitate Wormatia duello convictus ceciderit, sexaginta
solidis88 vadetur86, extra eivitatem vero infra familiam, si in duello oeeubuerit,
illi, quem impugnaverit, pro pugna iniuste illata87 suam iustitiam tripliciter
» componat, bannum episcopo persolvat, advocato XX solidos tribuat, aut cutem
et capillos amittat58.
[XXL] Si quis ex familia saneti Pctri praedium vel maneipia a libero
homine89 comparaverit vel aliquo modo aequisiverit60 extra familiam neque
cum advocato neque sine advocato nisi commutet, dare non liceat.
«0 37 S: ininistrum. » BD: fipilinn«; S: fiscalinns. 88 homo fehlt bei 0.
*> Orimm: vadietur. « ei fehlt bei S. 42 Grimm: vadietur. 43 Et fehlt bei 8. 44 B:
ex domincata eorrigiert in ex domincato; S: ex dominicato. 45 B: ad dominicatam
eorrigiert in ad dominicatum ; 8: ad dominicatum. 46 CD: sin. 47 alle Hu.; O hin-
gegen nach L: rebus suis. 48 G: abierit 4» 8: fiscalinus. w 8: nascantur.
44 *l jo BS; CD: iuriant; Q nach L: vivant. M Q: aeeepit. 63 C: scabiniorum.
84 C: qua. 88 CS: solidos. « $o aUe Hu. » B: Ulatam. »• D: amittet 88 C:
ad liberum hominem. 60 Q: acquisierit.
Digitized by Google
1024.
43
[XXII.] Si quis fiscali viro iustitiam saam infringere voluerit, id est ad
dagowardom Tel ad censum iniustura, fiscalis vir cum Septem proximis suis
non mercede conductis, iustitiam sibi innatam61 obtineat; et si ex patris parte
vituperetur, ex eadem parte duae cognatorum suorum et tertia cx matre assu-
matur; similiter erit ex parte roatris nisi cum68 iudicio scabinorum53 aut «
proximorum testimonüs superari possit
[XXIII.] Lex erit familiae, si quis63 domum alterius cum armata manu
introierit et filiam eius vi rapuerit, euueta vestimenta, quibus tunc induta
fuerat quaodo rapta est, siogulariter in triplum patri eius vel mundiburdo"
restituat, et per ßingulas vestimentorum partes bannum episcopo compouat; w
postremum*4 ipsam triplici 6ua satisfactione cum banno episcopi patri reprae-
sentet; et quia legitime eam secundum canonica praeeepta habere nequiverit,
amicis illius XII scuta et totidem lanceas et uiiam libram denariorum pro recon-
ciliatione persolvat.
[XXIV.] Et hoc constituimus, 6i quis debitum alieuius rei coram nri- u
nistro confitetur et minister in illa die locum non habeat diffinire66 et hic qui
debitum in priori die confessus est alia die negare voluerit, minister si testi-
monium pristinae confessionis habet, ut aequum est, de se faciat sicut antea
debuisset.
[XXV.] Et hoc lex erit, si quis de aliqua re minist eriaü confitetur et 10
hoc ad placitum differtur, sicut tunc in ptacito confessus fuerit, iudicetur67, si
minister eum cum testimonio de priori confessione ibi convincere non potuerit.
(XXVI.] Lex erit coneivibus, ut si quis in civitato haereditalem aream
habuerit, ad manus episcopi diiudicari non poterit, nisi tres annos censum et
aliam snam iustitiam inde supersederit88, et post hos tres annos ad tria legitima m
placita invitetur89, et si supersessum ins pleniter emendare voluerit, ipse eam
sicut antea possideat; et si domum in civitate vendiderit, aream perdat.
[XXVII.] Et lex erit, ut si quis in civitate aliquem ita percusserit, ut70
ad terram decidat, ad bannum episcopi LX solidos componat; si autem cum
pugno aut aliquo levi flagello, quod bluathram71 vocant, aliquom percusserit et so
non deciderit, V solidos tantum componat.
[XXVIII.] Lex erit, si quis in civitate ad aliquem occidendum gladium
suum evaginaverit aut arcum tetenderit et sagittam nervo imposuerit vel lanceam
suam ad feriendum protenderit, LX solidos componat.
[XXIX.] Lex erit, si episcopus fiscalem hominem ad servitium suum w
assumere voluerit, ut ad aliud n servitium eum ponero non debcat, nisi ad came-
rarium aut ad pincernam vel ad inferiorem73 vel ad agasonem vel ad ministe-
rialem; et si tale7* servitium faecre noluerit75, quatuor denarios persolvat ad
renale servitium et VI76 ad expeditionem et tria iniussa placita quaerat in anno
et serviat cuicumque voluerit. «
[XXX.] Propter homicidia autem, quae quasi cottidie77 fiebant infra fa-
S: iart. suam. 6i D\ nisi si com. 63 D: eorum. M BC u. D\ mundibrudo
w Du. L: poBtremam. w D u. L: difflniri. 67 Ii: iudicet. 08 BS: subsederit.
99 B: immittetur; 8: immittatur. 70Z)u.O: aliq. per. ita ut. 71 bluathram Conjectur
von J. Chimm; B: blitthirum; C u. D: blathiram; 8: blutthiram; L: bluthuram. «»
n BDu. L: aliuin. 7» B: inferiorem. 7« m 8; CD: et si eum ad t. «. 7» Di nol. fac.
78 G: quinque. 77 «o C u. D; B: quotidiej die übrigen Ifen cotidie.
44
10-21
miliam 8ancti Petri more belluino, quia sacpc pro nichilo aut per cbriotatcm
aot per superbiam alter in alterum insana mcnte ita insaeviebat78, ut in curri-
culo unius anni XXXV79 servi sancti Petri sine culpa ex80 servis eiasdem
ecclesiae sint intereropti, et ipsi interfectores magis inde gloriati sunt et elati,
a quam aliquid81 penitudinis82 praebuissent; proinde ob illud maximum detri-
mentum nostrae ecclesiae cum consilio nostrorum fidelium hanc correctionem
fieri decrevimus, ut si quis ex familia consocio suo sine necessitate id est83
sine tali necessitate, si 6e ipsum interficere voluerit, aut si latro erat, se et
sua defendendo, sed sine istis84 supradictis rebus interfecerit, constituinras, ut
10 ei tollantur corium et capilli et in utraque maxilla ferro ad hoc facto corabu-
ratur et weregeldum reddat et cum proximis occisi more solito pacem faciat
et ad hoc constringantur proximi ut accipiant; proximi autem occisi, si per-
sequi voluerint proximos occisoris, si quis illorum proximorum consilii et facti
iuramento sese cxpurgare85 potuerit, a proximis iaterfecti firmam et perpetuam
i8 paccm babeat; si autem proximi occisi istud constitutum contempnere volunt
et supradictis insidias parant, tarnen nichil nocent nisi quod insidiantur, corium
et capillos amittant sine combustione. Si autem aliquem illorum interfeecrint
sive vulncraverint per contemptum, corium et capillos amittant et supradictam
combustionem patiantur86. Si autem occisor aufugerit et capi non potest, quic-
to qnid habet ad fiscum redigatur, et proximi eius si inculpabiles sunt, firmam
pacem habeant ; si autem homicida non aufugerit, sed cum proximo occisi suam
innocentiam per duellum defendere voluerit et vicerit, weregeldum reddat et
cum proximis pacem faciat; si autem nullus occisi87 proximorum cum occisore
pugnare voluerit, ipse se bullienti aqua adversus episcopum expurget et were-
u geldum reddat et pacem cum proximis faciat et ipsi cogantur, ut accipiant
Si autem propter timorem istius constitutionis vadunt ad alienam familiam et
incendunt cam contra proprios consocios, et si non est abquis, qui contra ali-
quem illorum duello pugnare audeat, singuli bullienti aqua adversus episcopum
sc expurgent, et si quis victus fuerit, ea patiatur, quae supra scripta88 sunt.
soSi quis autem ex familia in civitate8' sino supradictis necessitatibus aliquem
ex familia interfecerit, corium et capillos perdat et combustionem supra scripto
more patiatur et bannum persolvat et weregeldum reddat et pacem cum pro-
ximis faciat et ilU constringantur ut accipiant. Si autem aliquis de aliena
familia terram sancti Petri colet90 et tale praesumptum feecrit, id est, si ali-
u quem ex nostra familia sine necessitate iara supra scripta interfecerit aut ista
supra memorata patiatur aut nostram gratiam91 perdat et familiae et ad-
vocati insidias habeat. Si autem noster servitor qui in nostra curte est aut
noster ministerialia talia audetM praesumerc, volumus, ut hoc sit in nostra
potestate et consilio nostrorum fidelium, qualiter talis praesumptio vindicetur.
«0 [XXXI.] Si quis ex familia contenderit cum socio suo de una qualibet
re sive de agris sivo de vineis sive de maneipiis sive de pecunia; si potest ex
78 8: insurgebat. 79 O nach Länig viginti qoinque. *> 8: a. 81 BD:
aliud. 88 B: plenitudinis. 83 B: idem sit; S: et qaidem sine. 84 istis/eUt bei C.
85 BCDu. L: eipugnare. 86 C: patiuntur. 87 8: ntülas prox. occ. 88 D u. L:
M subscripta 89 B: i. f. ex civ. *o 3 u. O: colat. 91 Ortmn ergänzt nostram Pro-
tect! onem; ö: nostram terram. B ganz unverständlich autriofitria perd. "5:
audeat; D u. L\ habet.
Digitized by Google
1025- 1044.
45
utraque parte cum testiraoniis utroruroque sine iuramento discerni, laudamus,
sin autem, ut devitentur periuria, volumus, ut ex utraque parte ostendantur
illorom testimonia, et ita collaudent testes, quasi gratum haboaut, et ex supra-
dictis duobus testimoniis duo eligantur ad pugnam et cum ducllo litem decer-
nant et cuius campio ceciderit, pcrdat, et eius tcsümonium talia patiatur propter »
faisum testimonium, quasi iuratum haberct
[XXXII.] Si quis ex familia furtum fecerit, et hoc non pro necessitate
famis sed propter avaritiam et cupiditatem et propter consuetudinem fecit, et
quod furatus98 est, si V solidis appreciari potest et superari potest, quod aut
in macello pubüco aut in conveutu coucivium dcbitori vadiatus sit supra dictum io
furtum; ad correptionem94 malorum constituimus, ut legem sibi innatam propter
furtum perditam habeat, et si ab aliquo de aliqua rc inculpatus fuerit, non se
expurget iuramento, sed aut duello aut bullicnti aqua aut ferventi ferro. Si-
militer faciat ille, qui in periurio publico captus est, similiter et ille, qui in
falso testimonio captus est; similiter et ille, qui propter infamiam furti in u
duello ceciderit ; similiter et ille, qui contra seniorem suum episcopom videlicet
cum 6uis inimicis consilatus est sire contra eius honorem sive contra eius
salutem.
St.-A. Darmstadt: lldimatUmtbueh t. XVII. fol. 46 — 56. (B). Am Sehlutz heistt
et: Concordat cum suo Tero illaeso originali cuius impreuum sigilltun integrum w
Ioaim Valentin Ambroster lector subscr. Der Abtchrtiber verstand seine Vorlagt nicht
" Kgl. BW. in Hannover: Chart. Wbrm. t. XII. fol. 25' -W. (C.)
8t. -A. Darnistadt: Chart. Worm. t. XV. fol. W-12'. (D).
Drucke: 0. Chr. Mnig, Cont. II tpic. eeel. 1721. p. 1013 ff (L). — Schannat II, u
4.? ff. ex areh. eeel. cath. Worm. (&'). = F. Walter, Corput iuris Oermanici III, 775 ff.
b Qriutm Weitthümer /, 804 ff. — Ii. O. Qengler, dat Hofrecht det Bischofs Burehard non
Worms. Erlangen 1859. 4°. {Mit Commmtar O.) Qengler'» Text beruht auf Lünig, der
wie et icheint I) benutzt hat, vährend S vielfache Abweichungen und überhaupt einen
jtayern Text bietet. Aut C entnimmt Bö/tmer, Archiv für hett. Geschichte II, p. 148 ff. 30
[1025—1044]. — Hunbrath schenkt mit Zustimmung seines Bruders 49.
Gumbert dem Altar der Kirche s. Peter in Worms einen Mansus
in Wachenheim (in pago Spirichgouue et in comitatu Burghardi
comitis) unter der Bedingung, dass der Gerhild, der Schwester des »&
Gerhard Ritters (Gerhildi sorori Gerhardi militis) und dessen Sohn
Rubert eine Praebende als Precarium gegeben werde, wie jedem der
Brüder der Dienstleute von s. Peter (qualis uni fratrum domino et
saneto Petro servientium tribuitur). Bischof Azzecho siegelt.
Acta est vero huius precarii conditio cum Azzechone eiusdem sedis epi- «•
scopo atque Ruthardo preposito coram testibus subnotatis clericis et laicis:
Sigeuuart, Diezzeman prepositus, Bereuger prepositus, Erleuuin prepositus, Eppo
custos, Oppo decanus, Wolzo magister scolarum, Sigebodo, Diedo, Diederich,
Francko, Gezmannus, Eberbart, Wolfram, Ezelin, Constantin.
Kgl. Bibl in Bannover : Chart. Worm. «. XII. fol. 38. *»
w BC: üratufl. « C: correctionom.
Digitized by Google
46
1033-1056.
50. [1033]. — Bischof Azzecho von Worms stiftet die s. Mauritiuskapelle
und begabt sie mit verschiedenen Gütern, u. a. decimationem
vinearum quae sitae sunt intra Munistere et istam civitatem, infra
et *** rivulum, qui vocatur Isana.
6 Druck: Schannat II, 50; völlig verstümmelt; da» Original oder die Vorlage
SchamnaU toar nicht aufzufinden. — Reg. Seriba nr. 4931.
51. [1033]. — Bischof Azzecho von Worms schenkt den Todfall der Cusiodei.
| In nomine et honore sanetae et individuae trinitatis. Omnium dei
nostrumque fideliam presentiam videlicet et futarorum noverit sollertia quo-
io nam modo ego Azecho { licet indignus Uuormatiae tarnen divinae Providentia
clementiae prcsul divino tactus amorc pro aeternae mercedis auementatione et
interventu fidelium meorum Dizmanni, Gerhardi, Mazelini nec non pro Ebbonis
custodis servicio octavo mcae ordiuationis anoo tributariorum ad beatura Pe-
trum Uormatiae respicientium capitalem iusticiam, id est manumortum ex meo
i6 iure huins loci custodis iuri concessi in haec verba, ut post hac singuli huiua
loci eustodes indultum hoc quieto ordine teneant; nimirum horum tantum
tributariorum capitalem iusticiam ad hoc iuris concessi« qui me episcopatum
regente a primo ordinationis meae dieusque ad ultimum vit§ meae terminum
vel sponte ex libertatc se beato Petro tradiderunt vel Servitute liberati aliorum
io traditione venerunt. Et ut eins erounitatis tuitio stabilis et inconvulsa per-
petuo duraret, mei inpressione sigilli assignare preeepi.
St. ' A. Darmttadt. er. mb. c tig. tubterimpretto. Auf der Büekteiie ttehl von einer
Band de» XII Jahrhundert*: De capitali iure ab Aiechone episcopo cuatodi tradito.
Kgl. Bibl. in Hannover, Chart. Worm. täte XII fei. 38'.
*5 Druck: Schannat I, 72. — Beg. Seriba nr. 5t 33.
52. 1044. Juni 16. Bonndorf. — König Heinrich III bestätigt dem Bischof
Adaiger seinem Kanzler die Güter und Rechte des Wormser Bisthums.
Kgl. Bibl. in Hannover: Chart. Worm. t. XII fol. 39'. {C\
Drucke: Schannat II, 54. — Stumpf, Beichtkansler III, p. 60 ex C. — B<y.
ao Böhmer 1520. - Seriba 960. - Stumpf 2263.
53. 1056. Mi 7. Worms. — Kaiser Heinrich III erneuert auf Bitten des
Bischofs Arnold von Worms die Verfügungen seiner Vorfahren zum
Schutze der Wormser Kirche gegen die Gewaltlhätigkeiten der Grafen
und ebenso die Bestimmungen Über die Rechte der Wormser Mini-
st sterialen.
St.-A. Darmttadt: Chart. Worm. $. XV. fol. 15. {D).
Druck: Schannat II, 56 ff. (5). — Beg. Böhmer nr. 1690. — Scriba nr. 972.
- Stumpf 2503; .. o. nr. 42.
Digitized by Google
1061-1074.
47
1061. August 7. Elten. — König Heinrich IV erneuert das Privileg 54.
Heinrichs HI betr. den Schutz der Wormser Kirche und die Wormser
Ministerieden.
Kgl. Bibl. in Haimover'. Chart. Worm. $. XII. fol. 40. (C).
Druck: Stumpf, Reichskanzler III, p. 68 ff. ex C. — Reg. Böhmer nr. 1741. — 6
Stumpf nr. 2595. — t. ob. nr. 42.
1068. — Data est anno ab incarnatione domini MLXVIII, indictione 55.
VI ab Adalberte venerabili Wormatiensis scclesic, antistiti. —
Adalbertus, Bischof von Worms, ordnet die zerrütteten Verhält-
nisse des s. Andreasstiftes und bestimmt die Einkünfte der Brüder io
für Kleidung und Nahrung, wozu er bestimmte Gefälle zu Lob-
denburg, Albesheim, Biscofesheim, Lampertheim, Phephilincheim,
Sulza, Logenach, Buodeubach, Hohcheim, Lidrichisheiin, Hoveheim,
Franchindal, Durincheim anweist.
Testes clerici et laici: Ödalrich de Mardigin1 prepositus, Alewic "
cu8tos, Ebbo decanas, Wolfkanc cantor, Winihart scolasticus, Wolfman, Rih-
gou, Dagno, Benzo, Üdalrich de Augusta, Sigboto prepositus de Niuhusin,
Bezelinus custos, Marcwarc scolasticus, Adalbero*, Rudbrath prepositus de
o
Wiupina, Vdalrich Grossus, Jobannes prepositus de 6ancto Paulo, Wczil archi-
presbitcr, Gotefritus custos, Hugo prepositus de saneto Martino, Willicbint »o
decanus de saneto Andrea, Sinzo decanus, Bukko, Dammo, Gczeman, Ileinrich,
Herrich Chostantin, Bugko, Dudolin, Eppo, Adalbero, Burcharth. Isti laici
fuerunt: Stephan, advocatus, Marcwart frater cius, Mazclin, Rcgnolt, Gerhart
de Huchilheim, Chäno, vicedominus, Heio, Werinher, Gebehart, Raphnolt,
Helzeman, Arnolt 25
Su-A. Darmstadt, mb. Et tind drei Bande erkennbar; die ertte Hälfte der Ur-
kunde itt eng geschrieben mit verblastter Tinte; später wird die Schrift grosser und ist
tief schwarz. Die Urkunde hat durch Feuchtigkeit gelitten. Unten ut da» auffallend gut
ertiauene Siegel aufgedrückt. Legende: f ADELBERTV8. DL GRATIA. EPS.
Druck: Schannat II, 59 f. — Reg. ScrUn nr. 98-3. $0
1074. Januar 18. Worms. — König Heinrich IV belobt die Bürger 56.
von Worms wegen ihrer Treue und ertfteilt ihnen Zollfreiheiten.
(C.) | In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente
dementia rex. f
Regiae potestatis est et pietatis omnium servituti congruis respondere »
benefieüs, yidelicet ut qui in servitii devotione se exhibent promptiores, in
[55-1 1 de Mardigin steht über der Zeile. * das \ itt hineincorrigierU
Digitized by Google
48
1074.
servitü etiam remuneratione se iudicari digniores gaudeant et sublimiores.
Inter qaos Uvormatiensis civitatis habitatores non minima sed maxima et spe-
ciali remuneratione dignos quin Omnibus cuiuslibet urbis civibus digniores iudi-
cavimus, quos in maxima regni commotione maxima et speciali fidelitate nobis
a adhaesisse cognorimus , cum nec viva nec litteris notata nec per nos nec per
nuncium vcl aliqua voce iilos in banc tarn egrcgiam fidclitatem attraxerimus.
Quam iccirco tarn egregiam diximus, quia cunctis regni principibus in uos
neglegta hdei rcligione sgvientibus bi soli quasi in mortem rueutcs contra omnium
voluntatcra nobis adhaeserc. Nam cum singulae civitates quasi immo ve.re in
10 no&trum adveutum claudcrentur, dum vigilum custodiac per vices1 distribue-
rentur, dum cerere et ferro tntandae nocte et die circumirentur, sola Uvormatia
communi civium favore omnigenum armorum munitione nostro adventui serva-
batur. Sint igitur servitü remuneratione primi, qui in servitü devotione exti-
terunt non novissimi; sint omnibus exemplo in dcbita servitü responsione, qui
16 omnibus praestant in servata fidei religiouc; sint omnium civitatum habitatores
regiae munificentiae spe laetificati, quam Uvormaticnses ipsa re sunt consecuti;
discant omnes regi servare istorum imitatione fidelitatem, qui in istorum uti-
Utate regis probant benignitatem. Quae quidem utilitas paucis verbis compre-
henditur, sed in eorum consideratione non levis sed grata et honorabüis com-
to putatur. Tcloneum siquidem, quod teutonica lingua interprctatum est zol, quod
in omnibus locis regiae potestati assignatis vidcUcet Franchenevurt Boparten
Uamerstcin Drutmunne Goslarie Angere Jndei et coeteri Uvormaticnses solvere
praetercuntes debiti erant, Uvormatiensibus, nc ulterius solvant zol, remisimus',
in principum nostrorum scilicet Lipmari Hammaburgcnsis metropolitani, Ebbonis
«s Nuimburgcnsis, Diedcrici Virdunensis, Hcrimanni, Babcnbergensis, Burcbardi
BasiUensis episcoporum coeterorumquo fidclium Christi nostrorumque praesentia
firmavitnus. Quam firmationcm super praefati zol remissione factam, ut nullus
succcssorum nostrorum vidclicet regum scu imperatorum infirmare velit, rogamus
et per sui facti cuiuslibet optanda stabilitatc obUgamus, qui quod absit in quo
w nos infirmat, se et quod fecerit infirmnri credat. Hanc igitur firmationcm ut
infra videtur uostra manu in hac carta quam scribi iussimus inscriptam et
nostri sigilli impressione insignitam omnis generationis tarn futurae quam prae-
sentis notitiae reüquimus.
| Siguum domni Heinrici quarti regis humillimi et invic- (M)
m tissimi |
(SI)
| Adalbero canccllarius vice Sigefridi archicancellarü recognovi. f
Data est XV kalendas februarii anno dominicac incarnationis mUlesimo
LXXIII, üidictione XII, anno autem ordinationis domni Heinrici III! regis XVIIU,
«o regni vero XVII. Actum est üuormatie; feliciter in dei nomine amen.
[56.] lS: vicos; auch Breslau nukkts da» in A. Hebend« vices in vicos ändern.
» U a.ukrt die$m Salz willkürlich und ofenbar abnehdich in: Angere Iudeia et coeteris
WorniAtienaibn«, ne ulterius solvant sol remisimus.
Digitized by Google
1080.
49
St.-A. W. nr. 3or. mb.ctan sig. subterimpr. (A) Scluin erhaltenes Exemplar ; Siegel
3 bei Brettlau, im neuen Archiv der (Jet. Jür altere deutsche Gwhichttkunde VI, »lt.
Drucke: Ludeicig, Bei. JI, I7*i. — Schonnot I, 342. ($). — Moritz 14t. {M.)
— Lünig, BeieJisarehiv J4", 679. - Unfern, Sittg. Grimberg -340. — Böhmer, Ood.
Moeno.-Fr. I, 12 frgt ; diese alle bieten einen mehr odrr teeriger icldeehlen Text. — »
Bester Abdruck Breslau, Dipl. V*utum p. 122 f. — Beg. BOItmer 183V. — Seriba 990.
— Stumpj 2770.
Alle Merkmale autter der Indiclion treiben auf das JaJir IO~'l, allein die Verwir-
rung der Zeitbestimmungen ist in jener Periode häußg; jedenfalls kann daran* nicht die
Unechtfieit dieser Urkunde arguutentirt teerden. 10
1080. — Bischof Adalbert von Worms bestimmt die Grenzen der Pfarrei
s. Paul.
| In Domiue sanete. et individue. trinitatis. { Ego Adelbertus sanete,
Wormatieusis1 gcclesie, episcopus dispensationcs de rebus ecclesiasticis3 venera-
bilium predeecssorum mcorum Btircbardi et Arnoldi et aliorura usque ad nostram in
memoriam omnimodis laudans et conprobans quiequid ab ipsis bene et religiöse
pro salute animarum nostrarura ordiuatum est, cum ipsis ordino et confirmo.
lnter cetera itaque secundum quod civitatem nostram ab ipsis divisam in
quatuor aeeepimus barroebias, nos barrochiam * saneti Paidi terminamus a
porta saneti Martini deorsum usque ad portam Iudeorum sive usque ad Friso- <o
num4 spizam et sursum contra Rcnum usque ad portam Panis et a porta
illa sursum per Broth gazzun5 usque ad domum Ebonis et inde rursum per
medium plateam civitatis usque ad predictam portam saneti Martini, ut omnes
infra bunc ambitum commorantes de baptismate8, de infirrnorum visitatione et
unetione, de viatico et sepultura et aliis animarum suarum necessitatibus ad »a
custodem saneti Pauli et eius barrochianum3 prespitcrum respiciant; terminum
quoque claustri et emunitatem predicte, gcclcsie, et canonicorum mansiones
distinguimus ab eo loco ubi lliscna7 per murum civitatis effluit et ita ab altera
parte eius sursum usque8 ad curtim Hugonis9 de Wczzenloch10 et ex latere
eius per transversum usque ad plateam iuxta Monetam et ita deorsum usque so
ad murum prepositi. Curtilia quedam iuxta eimiterium et curtim prepositi
extrinsecus adiacencia in festo saneti Remigii pro situ et quantitate sua certum
persolvent censum cellerario11 fratrum ad complcndam1' vestituram eorum,
duas quoquo portas et duo foramina per murum civitatis ad necessitatem fra-
trum et prepositi versus Renum ipsis permittimus; et ne quis in ea parte exi- »
tum13 eorum velperterram vel per aquam obstrucre vcl artarc presumat, sub
anatbemate Christi prohibemus. Hec itaque sicut ab reverendis antecessoribus
nostris nobis mandata suseepimus ita quoque successoribus nostris ea semper
iteranda et contirmauda in nomine Christi coramittimus. Acta sunt hgc Wor*
inatie, anno dominieg incarnationis raillesimo lxxx14 ipso ordinationis mee, anno 40
feliciter amen.
£57.) 1 a: uuorm. 3 A: ecclesiasticis corrigirt au» ecclesiastkt*. 8 a: par-
rochUw nos parrochiam. * a: Krisen spiza. * o: gazun. 6 a: babtismato 7 a: isena.
8 A: das que ist durch ein Loch weggefressen. 9 a: Uügonis. 10 a: Uuezelocb.
11 a: celerario. 18 a: conpl. 13 n: extium. 14 A: über XXX hat eine spatere Hand 45
uu gesetzt ; a: LXXXIIIX
IL Boos, ürkuDdonb.ch i. Sud« Wu,m». I. 4
50
Um 1106.
St.-A. Darmitadi. or. mb. Grone Schrift. Das sehr beschädigte Siegel ist links
unten aufgedrückt (A).
Ein anderes Exemplar ebendaselbst; datiert vom Jahre 1084 (a). Dieses letztere
ist eine sehr ungeschickte Nachbildung ivn A. Von dem rechts unten aufgedrückten Siegel
A ist tror ein Best erhalten, welcher aber von dem Bruchstücke bei A abweicht. Die Nach-
bildung mutz vor dem XV Jahrhundert gemacht worden sein, da eine Aufschrift auf der
Bückseite: de terminis parrochio nostre sancti Ruperti aus dem Ende des XJV Jahr-
hunderts stammt, entsprechend der Aufschrift bei A.
Druck: Schannat II, 60 f. offenbar nach A; er las die Jahnahl Lxix = 84.
10 Bog. Scriba nr. 99,1.
58. [Um 1106]. — Adalbert Bischof von Worms errichtet auf Bitte des
(Burg)grafen Wernher eine Innung von 23 Erbfischern in Worms.
Iq nomine sanete et individue trinitatis. Notum sit omnibus tarn pre-
sentis quam postere etatis hominibus, quod Adalbertus1 Wormaticnsis ecclesie
« vencrabilis* episcopus comitis Wernberi petitionc aliorumque optimatum suorum
consilio et persuasione XXIII piscatores Wormatie constituit videlicet istos:
Herrieb Sethwin Satmar Herrich Etmau Dietmar Siegefrit8 Lutwin Godeschalc4
Wolfram Wilricb Güntere Woppelin Lutfrit Gerhart Luzo5 Berchtolt Luzo Bern-
helm Truthnit Rutbart Hildcbrant Godescalch*. Eisque hoc Privilegium sub
*o tali conditione distribuit: ut si eorum aliquis morte preventus succumberet,
proximus eius hereditario more officio suo succederet; sin vero heres deesset,
urbanorum communi consilio supradicti numeri fieret restitutio. Ad hec quoque
idem episcopus supradictorum consilio constituit, ut si quis intcr has duas
villas Suclntheim et Altdrupben pisces emissc causa venditionis inveniatur vel
u in ipsa eroptionc a supradictis piscatoribus deprehendatur, pisces ei aufferantur7
atque inter urbanos equaliter dividantur; ipse vero qui deprebensus fuerit in
bac emptione ante iudices prostituatur factoque iudicio tria talenta duo pre-
suli, tertium autem comiti ab illo offerantur. Ipsi vero qui capiunt, vendere
non prohibentur; sed supradicti XXI U piscatores ante primam aliquos emere
so non coucedentur8. Propterea pro huius rei confirmatione, ne post aliqaornm
dirui posset consilio vel dissensione, idem predictus episcopus banno suo con-
stituit, ut hi XXI II piscatores in tempore rogationum tres salmones, dnos
presuli, tertium vero comiti semper offerrent eorumque Privilegium tali oblatione
per singulos annos confirmarent Huius rei testes sunt: prepositus Adalbret,
s& decanus Rubret, magister scolarum Tcgeno, Heinrich, Druhoz, Helzo0, Henrich
capellaui; Regenbodo, Bubo, Cuno, Gernot, Gebehard10, Welfrit, Bevclin, Ruzo,
Rumhart, Hezel, Lufrit, Ebehart, Godefrit, Gerlach, Lutfrit, Folcmar et Folc-
mar, Sigefrit, Wernhere, Heio, Hertherich, Siger, Godeschalc, Weitere, Wig-
nant, Godebolt, Ebehart, Nanzo, Heinrich, Gerlach, Menighot, Rustent".
«0 St.-A Darmstadt. Chart, s. XV. fol 66'. (D).
Druck: Schannat U, 62 (unvollständig) (S). — Reg. Scriba nr. 4038.
[58.] 1 D: Adelbertus. > fehlt bei S. » D: 8igefryk * S: Godeschalc.
5 Wolfram- Luzo fehlt bei D. 6 D: Godescalth 7 D: auferantur. 8 Ipsi-concedentur
fehlt bei S. » D: Hetzo. » D: Gebehart; S: Geberhard. u Bevelin- Rustent fr« S
Digitized by Google
1106. 1110.
51
[1106]. — Herzog Friderich tauscht Sigtboto Rrichard und Cunebert 59.
mit Frauen und Kindern von der Ktrche Ezelingin ein und übergibt
sie an den Altar von 9. Peter zu Worms.
Zeugen: Adalbcrtus Wormacicnsis episcopus. Werenherns et Adalbertus
eiusdem civitatis alter comes, alter prepositus. Vdalricus frater prenominati *
episcopi. Bencelinus. Volchardus. BÖuo. Nouclunchus ». Rumhart. Wich-
nant. Sigefridus. Wercnherus. Nanzo. Adelwinus. Hfrdcricus. Zeizolfus.
Adelwinus. Hezelinus. Liutfridus. RÖdolfus. Rudolfus. Erkcnbertus. Wolbero.
Volmarus. Hermaunus. Salemanus.
St.-A. Stuttgart or. mb. c »ig. subterimpr. (A). 10
Drucke: L&nig Reicksarchiv XXI, 1296. — Schannat II, 61, — Wirt. ÜB.
I, 412 nach A. — Reg. Scriba nr. 4937.
1110. — Hartwig Probst von s. Paul in Worms verzichtet zu Gunsten ßo.
seines Stiftes auf einige Güter.
In nomine sanetae et individue trinitatis. Notum sit omnibus in Christo »
fidelibus tarn praesentibus quam futuris, qualiter Arnolfus beatae memoriae
Wormatiensis ecclesiae episcopus tactus amore intrinsecus et dilectione domni
sui imperatoris Heinrici et Gunegundae reginae quaedam de suis ad se per-
tinentibus fratribus saneti Pauli tradidit, scilicet raansum uuum in Diereme-
stein et nonam partem ex frugibus et totius salicae terrae tarn cultis quam incultis *o
et nonam partem totius villae deeimationis, ea quidem ratione et intentione, ut
quotienscumque eorum anniversarius revolutis anni temporibus occurreret, ab
ipsis fratribus cum vigiliis et orationibus missa defunetorum in eorum comme-
morationem cum magna devotione celebraretur. Heu! sed quia studia bonorum
saepe per malorum cupiditatem hominum destmuntur, contigit, ut praepositi, »s
qui nobis praeesse et prodesse debuerunt, episcopis non bene in hoc vigilan-
tibus, hoc tantillum sibi iam in longum usurparent, dicentes, quod praedicta
elemosyna illorum miserae deservire deberet mensae, nobis autem saepe hoc
flentibus et proclamanübus, Ulis autem cum omni studio nobis repugnantibus,
interea divina misericordia tetigit Hartwici praepositi nostri praecordia, qui ao
antecessorum suorum in hoc maxime recognoscens delicta et suimet culpam
convocatis de civitate maioribus clericis scilicet et laicis, quorum nomina in
praesenti continetur kartula: Adalbraht praepositus, Rubbracbt decanus, Hein-
rich et Heinrich, Ernost, Hartwig, Ernost, Eberhart, Droghgoz, Sigeman, Adel-
bero decanus, Sigebolt, Wernheri, Godebrabt, Berhtolf, Ebbo decanus, Arnolf, *s
Udalricb, Burckart, Regenhart, Hezel et Hezel, Zeizolf, Folcmar, Frowin de-
canus, Constantinus, Zizo, Zezolf, Waldoif, Cuonrat, Godescalc. Ex laicis:
Gebehart, Hug, Diemar, Gerunc, Bennelin, Werenheri, Sigefrit, Rumhart, Hezel,
Godescalc, Folcmar, Erkenbraht, Gerbodo, Wolfbero, Ebbo, Saleman, Folcmar,
Diethoch, Drohgoz, Hertderich, Ebbo, Adalwin, Gozwin, Regenbolt, Megentot, *t
Wezel, Werenheri, Guono, Gerolt, Berhtolt. Coram omnibus bis nullo cogente
sed sola et pura veriUte sibimet hoc demonstrante nobis nostrisque successoribus
[59.] 1 A: Neuelonchas.
4*
Digitized by Google
52
1112.
in futurum «loroliquit et dignuin credimus semper dos in prac-enti vita pro
salute eins studiosius orare et post haiiis vitac curricula illum vitam aelernam
possiderc. Et ut ipsi et omuibus fidelibus defunetis nunc et in futuro semper
proveniat ab ipsis fratribus dispositum est de praedicta elomosyna in aimiversario
« beatae memoriae Burchardi episcopi X sulidos et in commemorationem Arnolfi
episcopi X solidos et ob memoriam ciusdem praedicti praepositi nostri Hartwici
similiter X et in eoena ob mandatum domini fratribus solidos XX et dtiodecim
pauperibus singuüs singulos deuarioset unieuique illorum panem ununi in festivitate
sajictae Margaret liae, quaudo anniversarius eiusdein praedicti imperatoris Heinrici,
10 pro cuius amore baec omnia nobis tradita sunt, celebratur, cum omni gaudio
eisdem fratribus ad rcfcctioncm plonum servicium. Et insuper, ut nullus Chri-
stianus in Christo defunetus extra reliuquatur, constituimus, ut in sequenti die
celebrata omniuni sanct-uriim festivitate memoria fiat omnium fidelium defun-
ctorum adiuneta X solidorum clemosina; amen. Hacc autem concessio facta
15 est anno iacarnationis dominicac MCX regnante Heinrico Romanorum rege
quinto, indictione III, Brtinone Trcverensi archiepiscopo teste cum caetcris archie-
piscopis et episcopi.-: Fridcrico archiepiseopo, Burchardo Monasteriensi episcopo,
Ottonc Bambergen» episcopo, Albewino Merseburgensi episcopo, Erlungo Wirze-
burgensi episcopo, Brunone Spirensi episcopo, Adalberto cancellario cum caeteris
*o fidelibus Christianis.
Druck: d'hannat 11, 62 f. — Rr<j. Scriha 10/ü.
61. 1112. Oktober 10. Frankfurt. — Kniger Heinrich V bestätigt der Stadl
fVortns die Zollfreiheit und erliiszt ihr das Wachlgeld.
(C.) | In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heiuricus divina fa-
u> vente dementia quartus Romanorum imperator augustus f Imperialis potestatis
est et piotatis omnium servituti cougruis respomlcre bonefieiis videlicer, ut qui in
servicii devotionc se exibent promtiores, in servicii etiam remuneratione se iudicari
digniorca gaudeant et sublimiores. Notum igitur esse volumus omnibus Christi
nostrique fidelibus tarn presentibus quam futuris, qualiter nos ob firmam et in-
so violabilem fidem, quam Warmacicnses cives patri nostro beat§ memorie. serva-
verunt et nobis etiam servare debent, consilio etiam et rogatu prineipum
nostrorum Alberti Maguntini archiepiscopi, Burchardi Monastericnsis episcopi,
Frederici ducis, Godefridi comitis de Caloen, Hcrimanni inarchionis, Gerardi
de Wasemberc, teloueum, quod pater nostcr eis remisit, nos etiam eis remitti-
88 mus et Judeis ibidem demorantibus et stabili privilegio conßrraamus, in om-
nibus locis imperiali potestati assignatis, si quidem Francheuncvort, Bopartcn,
Hamerstein, Drutmunni, Goslarig, Augcrc et Nvorenbcrc. Insuper etiam censum,
quem pro vigiliis omni anno soliti craut, salva tarnen custodia civitatis, ut
nobis perpetuam fidelitatem conservent, eis coudonamus. Quam confirmatiouem
4o 8upradictam remissione facta, ut nullus successorum nostrorum videlicet regum
scu imperatorum iufirmare velit, rogamus et pro sui facti cuinslibet optanda
stabilitate ohliganiu«, qui, quod absit, in quo nos infirmat, sc et quod feecrit
infirmari credat. Hanc igitur conti rmationen ut iufra videtur nostra manu in
hac carta quam seribi iussimus iuscriptam et nostri sigilli impressioue insigni-
15 tarn omnis gencrationis tarn future, quam presentis noticie. reliquimus. Et ut
1114.
53
omnos horum iraitacionc regibus et dominis suis discant servare fidclitatem,
nos cos omnibus cuiuslibet urbis civibus digniores iudicamus et eis inaximam
tocius iusticie, dignitatem, quam apud predecessores meos et meeum habuerunt,
in eternum firmam concedimus.
| Signum domni Heinrici quarti Romanorum imperatoris invic- (M) »
tissimi. |
* Arnoldus vice Albcrti Maguntini archiopiscopi et archicancellarii
recognovit. |
(SI)
IS
Data XVII kalendas novembris indictionc V, anno dominice. incarnationis 10
millcsimo CXII, regnante Heinrico V rege Romanorum auno VI, ordinationis
eins XII, imperü il. Actum est Franciienevort In Christo feliciter amen.
St.-A. W. nr. 4. or. mb. c. *ig. suhterimpr. Schiin erhaltenes Exemplar. Unten
rechts sind halbverwischte Schriftproben. Siegel 2 X. Archiv VI. 57 ü\
Drucke: Ludewig, Hti. II, 1*0. — Moritz 142. — (Hiilclfr») Sing. Xorimb. 16
.766'. — Bester Abdruck; jedoch nicht fehlerfrei Breslau. Dipl. centum p. 124 f. — lie*,.
Böhmer 2024. - Scriha 1020. - Stumpf -WM.
JUtr Schreiber dieser Urkunde int Albert I) mit Ausnahmt des Zusatzes: Et Ut —
CuncediuiUS nach dtr Corroboralionsfarmrl. Leber solche /.»nütze an unpassender Stelle
vgl. ficker, Beiträge 21,r> u. 210. Kr glaubt wegen des meos et meciun, <Ya>.< dieser 90
Zutat: gar nicht in der lUnhrkanzlei gemacht tri, während ihn Breslau einem unmittel-
baren Befehl de* Kaisers zuschreiben will. Die Angaben des Dalums (Indictinn und
Ordmatwnsjahr) stimmen auch hier nicht wie an uft in Urkunden dieser Zeit überein. Dtr
Vonirkunde nr. öti hat der .Schreiber nur die Lleingedrucktc Arenga entnommen.
1114. November 30. Worms. — Kaiser Heinrich V verleiht der Stadt v>
Worms einen Frriheifsbrief betreffend das Erb folg erecht der Ehegatten,
den Sterbefall, die Rechte des Vogts und die Verändt ruwj des Schiffs-
zolles in eine Abgabe in Tuch.
(C.) f In nomine sanete, et indiv^due, (!) trinitatis. Heinricus divina
faventc dementia Romanorum imperator augnstus | Quoniam ex imperialis so
auetoritate dignitatis antecessores mei reges vel imperatores urbes et populos,
quos plus diligebant, sepc pre ceteris spcciali honore donabant, volumus et
nos simili auetoritate omnibus regni nostri prineipibus notum esse, quod Privi-
legium honoris dederimus Wormaciensis urbis eoneivibus. Videlicet lamcnta-
bilem riusdem populi clamorem et infinitas, quas patiebantur insuper conubiis ss
suis, calumnias ex eorum petitione et consensu prineipum raeorum ita termi-
navi, ut deineeps ob haue causam non habeant oecasionem conquerendi. Nempe
volumus statuimus iubemus, ut quicumque aut undecumque sit vir, qui. uxorem
seu de consorcio suo sive de alia familia ibidem aeeeperit aut uxoratus aliunde
Ulac venerit, hanc unam candemque iusticiam omnis indiscretc ex hoc in per- <o
petuum habeant, ut uullus advocatus couiugia eorum iuramenti coactione dis-
solvat, et nulla vel maior vel minor potestas in obitu vel viri vel mulicris ali-
quid de rebus relictis tamquam iure debitum exigat, sed sicut in sequentibus
ordinavimus, hec res h'xa sedeat. Scilicet si vir prior uxore sua obierit, uxor
et eius progenies, quam de viro illo habucrit, quiequid possessionis reliquerit *»
vir, ipsa absque omni contradictionc obtineat, et cadem lex de muliere, si
54
1127.
prior obierit, ad maritum redcat. 8i vero sine progenie ambo defuncti fuerint,
proximi hercdes rclictam substantiam habeant. Et nulla ut predictum est ab
aliquo advocato aut ab alia qualibct persona pro eisdcm bonis calumnia eis
fiat. Est et aliud quod siraili iuris nostri potentia eisdem urbanis nostris
• remitto, hoc scilicet, ut nullus a magistratibus nrbis invitus super theloneum
navium constituatur. Sed no servitium inde nobis constitutum vilescat, dum
unusquisque boc officium timore damni reeipere non audeat, tradimus in sub-
" plementura ad hoc officium de nigris et grossis laneis pannis theloneum con-
stitutum, cuius thclonei mensura de singulis pannis in dimidio constat denario.
10 Et nt hec auetoritatis nostre, traditio stabilis et inconvulsa omni evo permaneat,
ßigno nostro corroboravimus et subtus inpressione sigilli nostri insigniri iussirous
asscriptis testibus, qui videmnt et audierunt: Bruno Trevereusis archiepiscopus,
Erlöne Herbipolr«*/* episcopus, Erlolf Wldensis abbas, Gotefrit comes pala-
tinus, Willihelmus coroes et alii complures clerici ac laici.
u | Signum domni Heinrici quarti Romanorum impera (M) toris in-
victissimif iS.sp.)
i Arnoldus vice Brunonis archicancellarii recognovit. i
(81 del.)
Data II kaiendas decembris anno dominice, incarnationis millesimo CXITII,
*> indictione VII, regnaute domno Heinrico V rege Romanorum anno VIII, ordi-
nationis eius regni quidem XIIII, imperü autem IUI; in nomine domini. Actum
Wormacie/, feliciter amen.
St.-A. W. nr. 5. or. mb. c *ig. subterimpr. det Gut erhalten. (A).
Druck: Ludewig, Rtl II, 1S3. — Moritz 144. — Bresslau l. c p. 125 ff.,
Halle aus A mehr oder minder fehlerhaß. — Reg. Böhmer 2042. — Seriba 1024. —
Stumpf 3119.
Die Zweifel von Giestbrrcht, Gesch. d. d. Kaiterseit III3, 11.95 an der Aeektheit
dieser Urkunde sind kaum stichhaltig, vgl. Dresslau L e. p. 168 u. p. 84 (Lief. IV, Taf. 27)
der Bemerkungen zu den Kaiserurkunden her. ron Sybel und Sickel. Was die Incongruen*
80 der Datenangaben betriff} «V*- <*«« vorige Bemerkung.
63. 1127. Mai 18. Worms. — Konrad Graf von Laufen bekennt vom Bischof
Iiurchard von Worms ein Lehen empfangen zu haben und übergibt
der Familie s. Peter in Worms acht seiner besseren Ministerialen
nebst ihrem Eigenthum.
u In nomine sanete et individuc trinitatis. Innotcscat universis Christi
fideübus tarn fnturis quam presentibus, quo in loco et quo tempore, qua etiam
conditione ego Cunradus filius comitis Bopponis de Loufo beneficium, quod
pater meus de episcopatu Wormatiensi habuerat, per manum venerabilis epi-
scopi Ruggonis obtinuerim. Tompore concilii, quod Petrus diaconus cardinalis
40 domno Godefrido Treverensi archiepiscopo Wormatie ad expurgationem suam
do symonia cum aliis catholicis instituit, ego Cunradus beneficio patris mei a
domno meo Buggone Wormatiensi episcopo investitus sum. Ad cuius rei
memoriam confirmandam in familiam beati Petri super altare ipsius octo ex
ministerialibus meis melioribus cum uxoribus et filiis et cum omni possessione
« et proprietatc ipsorum, secundum legem Francorum, per manum Berhtolfi
1137.
55
comitis contradidi, quorum nomina infra scripta sunt: Werenheri, Suiger, Adel-
bretb, Friderath, Cunrath, Heinrich, Cnnrath, Bcrengcr. Ut autcm hcc traditio
in eternam firma et incoovulsa pcrscverct, domnus meus Buggo episcopns hanc
cartam super his conscribi fecit, eamquc sigilli sni inpressioue consignavit et
aoetoritate et testimonio snbscriptorum episcoporum et clericomm sive laicorum *
corroboravit. Testes Sigefridns Spirensis episcopns cum clero et familia saa,
Wdalricus Constantiensis episcopus, Heinricus Tullensis episcopns, clerus et
familia Wormatiensis, Heinricus maior prepositus, Gebehardus prepositus saneti
Pauli, Gramlib Nohensis prepositus, Bruthgoz prepositus de Wileburg, Heinricus
decanus, Nibelung custos, Walterus magister. De laicis ministerialibus saneti 10
Petri: Gumbertus, Ruigerus vicedominus, Gerbodo thelonarius. De liberis:
comes Bertolfus, Wernhart et Liubolt filius suus, Gerung de Alcnvelt, Cünrat
de Hohenhart et alii quam plares clerici et laici.
Data XV kalendas iunii anno dominice incarnationis MCXXVII, in-
dictione ni, regnante domno Lotbario III rege Romanorum augusto, Buggone u
episcopo venerabiliter administrante et providente sanete Wormatiensi ecelesie
anno VII ordinationis stie. Actum Wormatie; feliciter amen.
Kgl Bibl. in Hannover: Chart. Worm. t. XII. fol 44. (Q.
Drucke: Mone, Anzeiger 1H38, Sp. 446 ex C = Wirtemb. ÜB. I p. 374 f. -
Reg. Scriba 1036. 90
Die Angaben de* Datums stimmen in keiner Weise tu einander.
1137. Juni 29. Worms. — Data Wormatiae III kalendas iulii in festo 64.
apostoloram Petri et Pauli coram clero et familia et populo
Wormatienti anno domtnteae incama/ion»> MCXXXVII, indic/ionc
XII, regnante Luthario imperatore feliciter amen. u
Bischof Buggo qui et Burchardus von Worms schenkt den Brüdern zu
a> Peter in Worms verschiedene Güter u. a. curtim nostram in
Crigesheim et quidquid in eadem villa habuimus, in comitatu
praefeetnrae civitatis nostrae sitam etc.
Huius traditionis testes sunt: Godefridus praepositus de Domo, Heinricus so
decanus, Nibelungus custos, Tbeodoricus cantor, Waltherus magister, Heinricus
senior, Hermannus. De Nova domo: GramoUnus praepositus, Bernhelmus
decanus, Ermenoldus custos, Erenfridus magister. De saneto Paulo: Gebe-
hardus praepositus, Lufridus decanus, Godefridus magister. De saneto Andrea :
Heinricus praepositus, Berewigus decanus, Fridericus custos et magister. De so
saneto Martino: Syffridus praepositus, Adelmudus decanus, Anshelmus cantor.
De laicis: Gumpertus vicedominus, Heinricus thelonearius et Burchardus frater
suus, Erkenbertus camerarius, Gerbodo et frater suus Wernherus, Engelhardus,
Gerlacus caeterisque prioribus eorundem claustrorum praesentibus cum plurima
laicorum multitudine de familia et de populo eiusdem ecelesie. 40
Druck: Schannat II, €8. — Reg. Scriba 1058.
Die Indiction stimmt nickt mit dem Inearnationsjahr.
S
Digitized by Google
56
1139. 1140.
65. 1139. — Bischof Burchard vermehrt die Einkünfte der s. PauUhirche
in Worms.
Anno dominicae incarnationis MCXXX Villi, indictionc II sub piissimo
rege Cuonrado et Burchardo Wormatiensis ecelesie sedem feliciter gubernante,
» facta sunt sub asscriptis testibus ista clericis et laicis: Godcfridus praepositus
saneti Pctri de Domo, affuit bis et vidit et audivit, et Nibclongus ciusdom mo-
nasterii custos et saneti Pauli praepositus. Heinricus decanus, Thcodoricus
cantor, Waltherus magister scolarum, Bernhclraus decanus saneti Cyriaci, Er-
menoldus custos, Ercnfridus magister. Bcrwich decanus saneti Andreae, Fri-
10 dericus custos et magister. Marcuardus cantor, Sigcfridus praepositus saneti
Martini, Adelmudus decanus. Gunbraht vicedominus, Ercheubrcht, Regiiibodo,
Ravenolt, Nibelunc, Heinrieb tcloneariiis, Gerbodo, Werenherc, Liutfrit, Hezcl,
Rüsten, Gerlahc, Welfrit, Heizolf, Nantbohc, Heinrich.
Druck: Üchannat 11, 70. — Reg. Scrffn 1004.
66. l» [1140]. — Baggo Bischof von "Worms urkundet, dass prepositus 8ige-
fridus de saueto Martino und Guropertus prepositus de Nuhusen
den Brüdern in Sconaugia sub regulari professione degentibus je
ein predium in Bliggersforsth verliehen haben.
Testes: de clero: Godcfridus prepositus de Domo, Nibelungus custos,
so Gumpcrtus prepositus saneti Cyriaci, Sigefridus prepositus saneti Martini, Her-
mannus magister scolarum, Heinricus decanus; de laicis: Waltherus de Husen,
Bliggerus et frater eius Cunradus; de ministerialibus: Heinricus thelonearius,
Gerboto et frater eius, Wernherus Hezelo et frater eius Lutphridus.
L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I foL 70.
67. u 1140. April 3. — Burchard Rischof von Worms bestätigt die von seinen
Vorfahren über das s. Paulsstift in Worms getroffenen Verfügungen.
| In nomine sanetc, et iudividue, trinilatis. | Ego Boftgo saneto. Uuorma-
tiensis e/clesie, advocatus episcopus, qui et Burchardus nominor, dispensationes
de rebus ecclesiasticis venerabilium prgdecessorum meorum Burchardi et Arnoldi
30 cejerorumque usque ad nostram memoriam omnimodis laudaus et comprobans,
quiequid ab ipsis bene et religiöse pro salutc animarum nostrarum ordinatum
est cum ipsis ordino et confirmo. Inter cetera itaque prout aeeepimus Bur-
chardus predeecssor noster bcate. memoria episcopus cum aliis quibus ecclgsiam
saneti Pauli adauxit benetiiis §cclcsiam saneti Rfiberti custodi saneti Pauli et
» eius successoribus iure privilegii sui dieavit, quatinu9 per totara ciusdem
eccl^sig parrochiam de baptismatc, de inlirmornm visitatione, de unetione, de
viatico et sepultura et reliquis animarum suarum uecessitatibus ad custodem
saneti Pauli respiciant. Qiig traditio ut apud posteros nostros ßrma et incon-
vulsa permaneat, quem admodum a predeecssore nostro Burchardo episcopo
40 sanetitum est, nos cnm sigilli nostri inpressiono consignamus et sub perpetuo
Digitized by Google
1140. IUI.
57
anathemate tota syuodo aduitcntc et subscriptorura virorum testimonio confir-
mamus: Godefrit prepositus sancti Pctri, Nibelunc custos, Heinrich decanus,
Dicderich magister, Uualther, Folmar, Heinrich; Beruhelm decanus sancti
Cyriaci; Lüfrit decanus sancti Pauli, Hcreman, Marcolf, Adelbreth. Laici:
Gunbreth vicedominus, Gerbodo, Werenherc, Lufrit, Uezel, Gerlacb, Heinrich, »
Burchart.
Acta sunt h§c anno incarnatiunis dominice. M.C.XL, indictione IH, HI
nonas aprUis.
St.-A. Darmstadt, or. mb. e. sig. subtrrimprrsto laes. Grontf schöne Sckri/i.
Druck: Schannat II, 71 unvollständig. — Heg. Scriba nr. 1065. \o
1140 oder 1141. — Bucco oder Burchardu» Bischof von Worms urkundet, 68.
dass mit seiner Einwilligung Heinrich Propst su s. Andreas den
Brüdern des s. Andreas sti fies die Pfarrkirche in Hocheim geschenkt
habe.
Huius rei testes sunt ex ordine clerici: Gotfridus prepositus de Domo, u
Nibelungns maioris ecrlesic thesaurarius et C;cclesic, sancti Pauli archidiaconus,
Heinricus dreanus, Sijiifridus prepositus Wimpinensis ecclesi?, Heinricus pre-
positus sancti Andrej apostoli, Sigefridus prepositus bcati Martini, Theodericus
cantor, Walthcrus maxister scolarura, Heinricus, Hermannus, Chöradus', Gc-
rungus, Berenhclm decanus beati Ciriaci, Altmannus custos, Bertoldus cantor, »
Erenfridus, Li&tfridus decanus beati Pauli, Heinricus, Benedictus, Bcrewicus
decanus sancti Andre?, Marcwardus, Adalpero, Johannes, Cbono, Adalbertus,
Heinricus, Sigifridus sancti Martini, Adalmodus decanus, Bmnicho, Johannes.
Laici: Symunt prefectus urbis, Gunbertus vicedominus, Reginboto, Heinricus,
Gerboto, Werinherus, Liutfridus, Hezil, Egilfiridus, Nanthoc, Theodericus, Bruno, w
Ch5no, Walto.
m Acta sunt hec ab incarnatione domini anno millesimo C. XL, indictione
III, regnante Chönrado III Romanorum rege, presidente Buccone Wormatiense
epüscopo.
or. mb. c. »ig. tvbttrimpr. delapso. (A). 30
Druck: Baur, HU. II, p. 9 jff.
1141. (indictione III). — Buggo oder Burchardus Bischof von Worms go,
erneuert die Urkunde Bischof Adalberts vom Jahre 1068 für die
s. Andreaskircfie.
4
Zeugen: Godefridus prepositus de Domo,. Nibelunc custos, Heinricus »
decanus, Dicdericus precentor, Waltherus magister, Bernhelm decanus de saneto
Ciriaco, Altmannus custos, Ernfridus magister, Liutfridus decanus de saneto
Paulo, Godefridus, Heinricus prepositus sancti Andre? apostoli, Benvigus de-
• [68.] » So A.
Digitized by Google
58
IUI.
canus, Johannes, Marqoartus. Isti laici sunt: Symunt urbis prefectus, Gum-
bertns viccdomnus, Reginbodo, Erkembertus camerarius, Woluerath, Heinricus,
Gerbodo et frater eius Wernherus.
St.-A. DarmstadL or. tnb. Das unten recht* aufgedrückte Siegel ist sehr gut
b erhalten. Legende: BVGGO. DEI. GBA. WORMATIEN8I8. EPISOOPVS.
Urkunde schön und gleickmässig geschrieben.
1141. — Buggo oder Burchard Bischof von Worms ur kündet, data der
Kirche s. Andreas die Kirche s. Magni, die Kapelle s. Silvestri,
die Kirche s. Andrei in monte und die Kapelle s. Albani, ferner die
10 Kirche in Hocheim und die Kapelle in Pftephelincheim, die Kirche in
Lidrichisheim, die Kirche in Lampertheim, die Kirche in villa Sulza
und andere Güter gehören.
Anno incamationis dominice. M.C.XLI, iodictione Ol, regnante C&nrado
Romanorum rege, renovata et confirmata sunt bec a Buggo Wormatiensi epi-
la scopo coram raultis fidelibus,de quibus paucos subnotavimus. Huius rei testes 6unt:
Godefridus prepositus de Domo, Nibelunc custos, Heinricus decanus, Diedericas
cantor, Waltbcrus magister; de sancto Cyriaco: Bernhelmus decanus, Altmannnus
custos, Ernfridus magister; de sancto Paolo: Liufridas decanus, Godefridus;
de sancto Andrea: Heinricus prepositus, Bcrewigus decanus, Johannes, Mar-
io quart; de sancto Martino: Sigefridus prepositus, Adalmudus, Johannes. Laici:
Symunt urbis prefectus, Gunbertus vicedomtnus, Regenbodo, Erkenbertus
camerarius, Woluerath, Heinricus, Gerbodo, Werenherus.
St-A. Darmstadt, or. mb. c sig. subterimpr. laeso. (A).
Druck: Schannat JJ, 71 auszugsweise. - Baut, HU. II., 11 ß. aus A. — Reg.
U Scriba nr. 1070.
Eine weitere Urkunde von, »elben Jahre enthält wesentlich dasselbe wie oben, dock
in anderer Fassung. Zeugenliste dieselbe. Das aufgedrückte Siegel ist sehr wohl erhalten.
71. 1141. (indictione III). — Bischof Buggo oder Burkard von Worms be-
stätigt die von seinen Vorfahren in Bezug auf die s. Andreaskirche
so zu Worms gemachten Anordnungen mit Aufzählung der den Brüdern
zukommenden Einkünfte von den Gütern zu Hocheim, Phephelincheim,
Lidrichisheim, Wortnatia, Lampertheim, Biscovesheim, Munnesheim,
Horgeheim, Oppenheim, Glefeswilre, Uischereshusun , Luzelheim,
Sulza, Budenbach, Logenach, Phleresheim, Vvachenheim, Alvesheim,
w Rudenesheim, Mummsheim, Nisenachen, Hoveheim, Frankendal, Lob-
denburc.
In Worms u. a.\ Mansi quinque et dimidius siti sunt apud urbem et in
Hocheim etc., ad hos mansos pertinent quatuor aree, in urbe sit§, una in platea
saneti Petri, alia in vico, qui dicitur Glasccoph, tercia in platea sanete, Margarete^
«0 quarta in termino eiusdem platee. . . . Viginti aree, ante portam saneti Andrej
site. in festo saneti Remigii decem uncias ad carnes fratrum debent exsolTcre-,
Digitized by Google
1152. 1156. 59
quatuor arec, in platea saneti Pctri 'quatuor solidos persolvunt; cnrtis nna in
foro superiori solidum persohit, alia in platea Frisonum unciara, dimidia in
platea sellariorum sex denarios, dimidia in platea Hagcnonis sex denarios,
curtis una ante portam Pavonum sex denarios, alia apud ecelesiam saneti
Magni novem denarios persolvit, alia iuxta ecelesiam saneti Aodree octo de- «
narios et obolnm, alia iuxta illam sita solidum persolvit.
Zeugen: Godefridus prepositus de Domo, Nibelunc custos, Heinricus de-
canus, Dicdericus cantor, Walterus magister. Do saneto Cjriaco: Bernhelm
decanus, Altraannus custos. ErnfriduB magister. De saneto Paulo: Liufridus
decanus, Godefridus. De saneto Andrea: Heinricus prepositus, Bervvigus de- »
canus, Johannes, Marquart. De saneto Martino: Sigefridus prepositus, Adel-
mudus, Johannes. Laici: Simunt urbis prefectus, Gunbertus vicedominus,
Regenbodo, Erkenbertus camerarius, Woluerath, Heinricus, Gcrbodo, Werenherus.
St-A. Darmstadt, or. »6. c. sig. subterimpr. laeso. Schöne gleichmässige Schr\fl;
gleiche Hand wie die vorhergehende Nimmer. U
'Druck: Schannat II, 72 f. unvollständig. — Reg. Scriba nr. 1071. — Angeführt
bei Baur, EU. II, 15*.
1152 \ — Bischof Cunrad von Worms genehmigt einen Gütertausch 72.
zwischen dem Kloster Schönau und Wolfram (homo Über.)
Zeugen: de clero: Gotefridus prepositus de Domo, Nibelungus vicedominus, w
Cunradus prepositus saneti Ciriaci, Sigefridus prepositus Wimpinensis, Heinricus
decanus de Domo, Hermannus magister scolarum; de liberis: Boppo comes,
Ludewiccus de Wirtenberg, Hliggerus de Steinahe, Cunradus de Hirzberg; de
ministerialibus: Wernhcrus theloncarius, Regenboto de Lobtenburch, Wernberus
et Gerlacus et Jobannes de Wormatia. v>
L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I foL 85. (B).
Druck: Gudenus, Sylloge p. 13 ff.
1156. Oktober 20. Worms. — Kaiser Fridrich T verleiht der Stadt Worms 73.
einen Stadt frieden und zur Erhaltung desselben ein Gericht aus zwölf
Ministerialen und acht und zwanzig Bürgern. [Fälschung). 30
(C.) • In nomine sanete et individue trinitatjs. Fredericus divina favente
dementia Romanorum imperator augustus. • Cum imperialis dementia omnibus
sibi devotis auxiliura defensionis exhibere debeat, devotionis civium Wormatie
haut immemores pacem nostram imperialem eis tradidimus et tali eam con-
ditionc observari preeepimus, quod si quis infra terminum huius pacis aliquem »
blasphemavcrit, blasphemato satisfaciens iuramento se expurget; quod si iurare
contempserit, ei quem verbis male tractavit XX solidos et iudieibus dvitatis X
solidos conponat, ibidem fideiussionem exhibens, quod infra XIIII dies com-
positos denarios persolvat, et 6i pro sua paupertate persolvere non poterit,
(72.] 1 B: M. CC. L. secundo, wobei ein C wieder durchgestrichen ist. 40
Digitized by Google
GO
1156.
verberatus et tonstis de civitate eiciatur numquam reversurns. Si qnis autera
aliquem depilaverit vel verberibus afflixerit aut vulneribus plagaverit, reus pacis
haheatur et man um proscriptam 1 truncetur. Si quis autcm aliquem occiderit
et de bomicidio convictus fuerit, iugulus eius proscribatur. Si quis vero alicui
5 bona sua contra iusticinm abstulerit aut aliquem infra atrium suo mansionis
violcnter invascrit, reus pacis habcatur. Si quis autcm pro suo arbitrio contra
aliquem iniustas inimicias (t) excrccus iniqua qucrimonia circumvenerit et ab
co satisfactionem suseipere noluerit, sub proscriptione imperatoris babcatur et
si super hoc infra eivitatem manerc presumpserit, deprehendatur et domino im-
io peratori puniendus reservetur. Termini vero huius pacis protendantur ad
ultcriores fines vinearum et usque ad hortos Mccclini et ad fines communis
paschuo burgensium et ad ripam Primme, ubi influit in Rhcnum. Si quis autem
burgensium extra eivitatem alium burgensem prosequens in aliquo totius imperii
loco contra statuta huius pacis inquictando invascrit, habeatur pacis violator
i* ac si infra eivitatem idem fecisset. Item si quis burgensis suum conburgensem
super aliqua causa voluerit inpetere, coram iudieibus hoc faciat et co iure con-
tentus fit, quod ci iudices per sententiara secundum iura civitatis dictaverint
et non appcllet ad maiorem audientiam. Ad confirmationem iamque pre-
dicte pacis ex mandato imperinb' XII ministcriales ecelesie Wormal/Wut« et
«o XXVIII burgenses* statueutur, qui de invasionc ledentium et lesorum a testibus
testimonium audiant et secundum veritatem testium discernant, et si predicti
XL iudices in aliquo discordaverint, standum erit iudicio partis maioris. Si
quis autem iudicum ratione consanguinitatis vel precii sive cuiuslibet occasionis
reum aliquem malo ingenio tueri et coutra iuramentum quod fecit vel innocentem
u conderapnare attemptaverit et de hoc convictus fuerit, per tres iudices suos
videlicet consortes de consortio eorum ignominiosc eiciatur. Insupcr si habere
poterit ad cumulum sue dampnationis et penc, VII libras Wormato««'* monete
persolvat, tres scilicet episcopo, duas iudieibus et reliquas duas advocato et
sculteto et officiatis eorum, qui vulgo ambitman vocantur. Pretcrea nulli liceat
10 burgensem aut extraneum ad duellum provocare. Si quis extraneus burgensem
in rebus aut in persona molcstaverit et molcstatus ipsum infra eivitatem de-
prehenderit coram itidice eundem in causam trahat et iniurias suas rationa-
biliter proponat et si testimonio trium iudicum fuerit convictus, satisfaciat.
Insuper firmitcr observari volumns, ut si quis conprovincialium nostrorum
s» aliquem de civibus in quovis imperii loco invaserit aut depredatus fuerit, vui-
neraverit aut occiderit rumorque ad vos perveuerit, burgenses vestri illum in-
sequantur, et si deprebeusus fuerit, flagrante malcficio in eivitatem Wormatiensrm
deducatur et taliter de eo iudicium sumatur ac si hec infra eivitatem commis-
sisset. Quod si aufugerit et a burgensibus capi nequiverit et in aliqua civitate
40 vel castello reeeptus fuerit, burgenses illuc veniant et ipsum ab eis qui illum
detinent reposcant; et si eis presentatus fuerit, pacitice recedant, sin autcm et
facultatem babucriut, potestative ipsum auferant ; et si locus adeo munitus fuerit,
ut evincere subito non possiut, obsidione eum cingant et nuncios WernA*ro
de Boulanrf*» mittant, ut eis succurrat, et si per eius auxilium locus expugnari
4s [73.] 1 *o A, Breslau lUrt prescriptam, «w er ändern möchte in manu pro-
ecripta. » Obwohl das Wort burgenses voll ausgetchrielen Ut, steht bei A dennoch ein
Abkürtun^zeichen über den ersten e.
1158.
61
poterit, gratum habeant; sin autem Wcrahrrus idcm nuntios suos cum vestris
ad clementiam imperialem dirigat3, auxilium cius imploraturos. Super integritate
itaque buius pacis conservanda primos et preeipuos adiutorcs et consiliarios
habere debetis videlicet WernArrwi« de Boula»'/«» vicedominum, Richizonem
scultetum, prefectum et iudices de eivitate, qui vos pariter precedaut, et si s
quid contra pacem haue factum fuerit, sicut imperium deeet et iusticiam et
honorem ac com ni od um civitatis vobiscum ememlent et ulciscantur. Volentes
igitur ut pax \Vorma//rw*/> iuxta prescriptam formum rata et inviolabilis per-
severet, baue impcrialis auetoritatis nostre cartam indo conscribi feeimus et
sigillo nostro communiri. i°
• Signum domni Frederici Romanorum imperatoris invictissimi. •
Ego Godefridus imperialis aule cancellarius vice Cunradi Mo-
guntin« sedis archiepiscopi et Germanic arcbicancellarii recog-
novi. Acta sunt hec anno dominice incarnationis McTvL, in-
dictione IUI, regnante domno Fredcrico (M) Romanorum imperatore u
to „
gloriosissimo anno regni eins V, imperii vero eius III. Datum
apud Wormatiam XIII kalendas novembris; feliciter amen.
Testes: Cunradus MogK»*W sedis arebiepiscopus, Cunradus Worma/««i*j*
episcopus, Godefridus Spircnsis episcopus, Ileiuricus abbas Laurissrn.»»*, Gode-
fridus cancellarius, Cunradus prothonotarius, Sifridus maior Wormatiensis pre- so
positus, Heinricus decanus, Emicho prepositus saneti Pauli, Cunradus prepo-
situs saneti Andrec, Sifridus prepositus saueti Martini, Cunradus palatinus
comes Rheni, Emicho comes de Liningen, Godefridus comes de Spanheim,
Ulricus de Horningen, Berhtolfus de Scowenburg, Waltberus de Husen, Mar-
quardt de Grunbach, Weruherus de Bonlanden, Burcardus vicedominus, »
Richizo et alii quam plures tarn liberi quam ministeriales ac burgenses.
St.-A. ]\r. nr. 6. tnb. r. sig. pend. del. (A).
Drucke: Ludewig Rel. II, 192 ff. — Srhannat II, 76 f. — Moritz 146 ff". —
Humelmann, dipl. Beweis, dass dem Haute Hohenlohe die Landeshoheit nicht in dem sog.
Interregna zu Theil geworden etc. Dürnberg 1761. II, 27$. — Brtsslau L c. 127. — Pfalz, jo
Bilder au» d. deutsch. Städteleben (Uebersetzg.) I, 1S9. — Reg. Böhmer 2365. — Seriba
109«. — Stumpf 3759.
Diese Urkunde ist eine Fälschung aus dem Anfang des XIII Jahrh. teie Stumpf,
Sitzungsberichte der hiat.-phil. Cl. XXXII p. 603 ff. (1S60) schlagend nachgewiesen hat.
AU Vorlage wenigstens J~är die Composition der Zeugenliste dienten St. 4053 und 4>'170. 94
1158. Mär: 9. — Acta sunt haec in curia nostra Partenheim anno ab
incar. dorn. MCLVIII, indict. VII, regnante Friderico imperatore
anno regni eins VII, Cunrado Wangionum episcopo presidente.
Datum Treveri VII idus martii. Erzbischof Hillinut von Trier
urkundet, dass er »einen Hof Dorf und Mark Parthenheim in pago v>
Nahgowe an die Kirche zu Worms deren Gut in Nasove in
pago Logenae verlauscht habe.
Unter den Zeugen: Hi sunt testes de clcro Wormaticnsis ecclesie: Con-
radus prepositus de Domo, Cunradus prepositus de Nuehusun, Nibelongus
*A: dirigaot, wobei das n unterpunetin ist.
46
62
1159. 1160.
custos, Henricus decanus, Siffridus prepositus de Winppina, Cunradus pre-
positus saueti Andrce apostoli, Sifridus prepositus saneti Martini, Herimannus
magistcr scolurum, Henricus cantor, Henricus qui dicitur Infans, Adalbertus,
Wernerus, Burchardus, Siffridus, Rupert us. Isti sunt testes de comitibus et
s de liberis: Symon advocatus maioris domus Wormatiensis ecclesie (comitis
de Sarbruke) etc. Testes laici de ministerialibus Wormatiensis ecclesie: Si-
frit et frater eius Burchardus, Reinbodo, Hecel, Wernerus.
Au* Schannat II, 78 ff — Hontheim, Ilist. TrtvL I, 585. — Reg. Scriba 1102.
Die Indiction stimmt nicht «um Jahr.
75. 10 1159. Wormatie. — Waltherus homo Uber de Husen vergabt die Vogtei
zu Rorheim dem Kloster Schönau.
Zeugen: Cunradus Worm. episcopus, Sigefridus prepositus, Heinricus
decanus, Odalricus magister scolarum; de liberis: Simon comes, Bobbo comes,
Waltherus de Husen, Gerhardus de Schowemburg; de ministerialibus: Wern-
u herus de Worraa/ia, Richinzo, Johannes, Reimbodo de Lobdemburg.
L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 93'.
Druck: Gudenus, Sylloge p. 18 f.
76. 1160. April . . Worms. — Die Brüder des Kloster» Lorsch verpachten
dem Wernher (Wernhero honorato et spectabili viro) gegen Bezahlung
so eines jährl. Zinses von 20 Schillinge Wormser Münze, welclte am s.
Remigiustage zu entricltten sind, ihren Hof (partem curtis nostre)
in Worms.
Zeugen: Cunradus Wormatiensis episcopus, Heinricus Laureshammensis
abbas, Nibelungus vicedominus et prepositus saneti Pauli, Sigefridus prepositus
ss saneti Petri, Cunradus prepositus saneti Andree, Cunradus prepositus saneti
Cyriaci, Heinricus decanus maioris ecclesie, Heinricus cantor, Meginhardus,
Eberhardus, Gernodus canonici. De ministerialibus Wormatiensibus: Sigefridus
et frater eius Burkardus de Steine, Giselberte, Johannes, Sigebodo, Ruggerus,
Heinricus frater eius, Adelbunus et fratres sui, Gerlahus et Richinzo frater
•o eius, Ravenoldus, Reginbodo de Lobedenburg, Heinricus. De civibus: Her-
tricus, Dietroarus, Weyherns, Gerlacus, Eberhardus, Heinricus, Godebcrtus,
Sigebodo, Johannes, David, Wikardus et alii multi. De ministerialibus Laures-
hammensibos: Cunradus, Bertholdus, Gernodus, Burkardus, Hartlieb, Hildbertus
de Wincnheim, Craft, Arnoldus, Giselherus, Hildericus de BeBinsheim, Rum-
st hardus et Ingram de Henscnesheim. Actum Wormatie . . kalcndas maii anno
dominicc incarnationis MCLX, indictione . . , imperante gloriosissimo imperatore
Friderico anno . . , presidente in episcopatu Wormaticnsi domino Cunrado epi-
Bcopo anno . . , in abbatia autem Lauresbammensi domino Heinrico abbate
anno . . Felicitcr in Christo amen.
Druck: Codex Lauruh. dipL L p. 270 f. — Reg. Scriba nr. 1108.
Digitized by Google
1160. 1161.
63
1160. — Bischof Burcfuxrd von Straszburg beurkundet den Verkauf eines 77.
dem St. Stephansklo»ier zu Strassburg gehörigen Gutes im Wormser
Sprengel an das Domstift zu Worms.
Unter den Zeugen: Cunradus Wormatiensis ?cclesi§ episcopus et canonici
eiusdem gcclesie, de Domo: Cunradus prcpositus de Domo, Nibelungus custos, *
Heinricus decanus, Herimannus magister scolarum, Heinricus cantor, Heinricus
senior, Adelbertus, Burkardus, Anno, Gernodns, Eberhardus et universa con-
gregatio; laici: Cunradus palatinus de Rcno, Cuaradus de Hohenhart, Regin-
bodo de Lobedenburk, Burkardus, Werinherus, Adelbertus; Heinricus Lauris-
hamensis abbas, Rudolfus prepositus; laici: Swiggerus, Üdalricus, Arnoldus, io
Gisilberns, Megingoz, Heremannus, Ramungus.
Drucke: Schannat II, 80. — Würdtwein, Nova tubs. dipl. VII, 193. — Zeit-
schriß f. G. d. Oberrheins XIV, 185. — Strauburger UB. ed. H. Wiegand I, 90 f.
Die Handlung ftllt in* Jahr 1157 *, Stumpf 4534. 15
[1161]. — Wernher Custos zu s. Paul in Worms schenkt dem Kloster 78.
Nonnen- Münster einen Hof.
Notum 6it omnibus tarn futuris quam presentibus, qualitcr ego Wern-
herus gcclesie, beati Pauli custos et canonicus anno deeimo regni Friderici impe-
ratoris Romanorum Cönrado existente Wormaticnsium episcopo curtim unam iuxta so
portam 8alis sanetimonialibus bcate. Marie, ad illuminandum uno lumine dor-
mitorium earum ea videlicet conditione contradidi, ut eandem curtim in earum
possessionem post obitum meum semper babeant et beati Cyriaci fratribus sin-
gulis annis quatuor uncias inde persolvant, quiequit vero reliquum fuerit, earum
necessitati deserviat. Volo igitur ut in honorem beatissime. dei genitricis u
Marie, meique memoriam singulis diebus ab eis et a sacerdote una dicatur
oratio, quatenus eadem dei genitrice intercedentc peccatorum1 meorum maior
fiat remissio. Bec autem traditio, ut deineeps rata permaneat, cum sigillo
beati Pauli consignavimus et subscriptorum virorum tarn laicorum quam clcri-
corum testimonio confirmavimus. Clerici* so
Heinricus decanus, Hermannus magister scolarum, Heinricus cantor, Con-
radus beati Cyriaci prepositus, Nibelungus custos, Ortho magister scolarum,
Sigefridus Winpcnensis prepositus, C&nradus custos, Embecho saneti Pauli
prepositus, Reginhardus decanus, Dyrolfus magister scolarum, Conrad us beati
Andree prepositus, Adelbero decanus et custos, Burchardus magister scolarum, u
Sigefridus beati Martini prepositus, Roricus custos, Godescalcus magister sco-
larum. Laici: Sigefridus vicedominus, Burchardus frater eius, Hcizel, Nant-
hoch, Wernherus et Giselbertus frater eius, Gozmarus, Cönradus, Ricbezo,
Gerlac frater eius, Jobannes et Heizel frater eius, Sigebotho, Dithmar, Hein-
rich et Rögerus frater eius. 40
St-Ä. Dannladt. or. mb. c tig. tubterimpr. laeso. Legend«: f PAYLVS
APOSTOLYS.
Druck: Bcmr, Hü. II, 91 f.
[78]. » Da* Wort ist
Lücke.
Theil durch ein Lock MtrtörL » Nach Clerici folgt
«6
Digitized by Google
64
1161. 1165.
79. [1161]. — Wernher Custos zu s. Paul in Worms schenkt den Brüdern
seines Stifts ein Steinhaus.
Notura sit otnnibus tarn futuris quam presentibus, qualitcr ego Wern-
herus bcati Pauli custos et canouicus domum quondam lapideam iuxta curtira
< nostram prebendariam sitam fratribus beati Pauli ad illuminandum uno lumioe
singulis noctibus ante altare sauet e. crucis nionasterium ea videlicet conditione
contradidi, ut cum anniversariis obitus mei dies agitur vigilia cum novem le-
ctionibus a fratribus iugiter deeantetur et ebdomedarius sacerdos tres denarios,
or
diaconus duos, subdiaconus vero duos indc reeipiant. Item custos ecclesie, IUI de-
io narios ad concinnandum a vespera usque ad vesperam lumen unum, decanus
eünm duos, portenarius similiter duos, campanarius unum, quotiiam hü quidem
or
plurimum in bis laborare videntur, aeeipiant Sacerdoti etiam ebdomedario et Uli
aliis sacerdotibus in inanc missam cejebrantibus singuli denarii singulis offerantur;
duodeeim quoque pauperibus totidem tribuantur et eadem die de reliquo fratres
i» in refectorio suo consolentur et reficiantur. Hanc autem traditionem ne quis
infringere vel inminuore sive in aliura usum commutare presumat, «cd ut iu
omnibus retro seculis quemadmodum dictum est firma et incouvulsa permaneat,
cam sigilli buius inpressione consignavimus et subscriptorum virorum idoncorum
tarn laicorum quam clericorum tesiimonio contirmavimus. Clerici1 Heinricus
io beati Petri decanus , Uermannus magister scolarum, Heinricus cantor, Con-
radus beati Cyriaci prepositus, Nibeluugus custos, Ortho magister scolarum,
Reginbart beati Pauli decanus, Dirolfus magister scolarum, Embecho beati
Pauli prepositus, Conrat beati Andre« prepositus, Adelbcro decanus et custos,
Burebart magister scolarum, Sigefrit beati Martini prepositus, Roricus custos,
» Gothscalc magister scolarum. Laici: Sigefrit vicedominus, Burcbardus frater
eius, Gozmarus, Conradus, Wernbcrus et Gisclbertus frater eius, Heizel, Nant-
hoc, Dithmar, Heinrich et Röchcrus frater eius, Johannes et Heizel fra-
ter eius.
St.-A. Darmstadt. or. mb. c tig. subterimpr. delapto.
pt Gleiche Hand wie nr. 78.
80. H65. September 24. Worms. ~ Kaiser Fridrich I bestätigt den Münzern
von Worms die aufgeführten Rechte.
In dem namen der heiligen und ungeteylten drivaltikcit. Friederich
von gots gnaden Romscher keyscr zu allen zyten merer dos riebs. Wie dicke
&* hilffe unser keyserlichen bestetigung mildeclich geheischen wirdt , so sal man
sie follenbringen und wirdet sye geheischen in den dingen, die man meinet,
dasz sie ewiclichen weren sollen, so sal man sie in brieve schriben, daz sie
nicht doreb lange zyt unsicher oder zwifelsam werden. Darumb sollcnt wiszen
alle dye, die da got und dem riebe getruwe sin, die da nuwe leben oder her
40 nach leben sollen, in welicher wyse wir die da sin ein einiger furste des
ganzen Romschcn richs und yederman sin rechte behalten, rechtfertige hey-
schunge der muntzer zu Wormsz gnedeclich gelaszen bau und ire rechte, off
(79.) * Nach Clerici Ut eine Lücke.
Digitized by Google
im.
65
dasz sie nicht vergessen werden oder von bösen luden gebrochen mit einer
besletigunge, die ewiclich weren sal, befeslel han. Daruinb wollen wir , daz
von unser satzunge fcsticlich gehalten werde, dasz wie offle ein keyser oder
ein Romscher kunig gein Wormsze keine und einem muntzmeister silbers als
vil als er wolle tun antworten und wolte eyn summe pfennig und dasselbe 5
gewicble des silbers, dasz der muntzmeister genommen bette, widernemen,
als es mit dem eyde besletiget ist, so sol der zolner kolen darzu geben und
der muntzmeister der sal darzu schicken wercklude und isern gezuge, da mit
man bilde off die pfennige mache. Auch geben wir den muntzern von irem
alten rechte und von machte itc fryheid und besunder rechts wegen, obeio
ein keyser oder ein kunig mit groszem volke zu Wormsze inkeme und ein
bischoff zu Wormsze nicht diener gnug bette eime keyser oder eyme kunige
zu dienen, so sollent dye muntzer von der muntze, die da ist eins keysers
caincr , der diener gebreslcn und stad erfüllen , also daz man sie an eins
marschalks oder truchsessen oder eyns schencken oder eins kamcrers ampte u
neme und man sal sye zu keynem nydern ampte in dheine wyse twingen;
und wan man der numme bedarff, so sollent sye wieder gen on ir erste
ampte. Auch wer in ire geselschafft genommen wurde, der sol geben ein
halbe untze goldes, die sunderlich gebort zu vergulten eins bischoffs Stabe,
und sal geben zwcne gülden pfennige, den einen dem muntzmeister, densu
andern dem camerer. Were aber, dasz er der pfennige nicht gehaben mochte,
so mag er sie beyde bezalen mit funff Schillingen. Auch sal man keinen
muntzer zu keinen andern stetde ampte oder meister schelten der stetde er-
erwelen, er wolle ez dann mit sinem willen haben. Vort were, dasz die
muntze also snode wurde, dasz keine mann davon nutze haben mochte, so »r.
sal der bischoff zu samcn heischen die muntzer und ein orteil von in nernen,
daz man zwene, die nutze sin zu dem muntze ampte, erwele und einen under
den zweynen. der darzu allerbest dauget, an eins ineisters stad setze, der die
gantze woche bisz an den samszlag zu vesper in der muntze als viel als er
mag und kau die andern besorge; und wasz in der muntze gewonnen wirdetw
bynnen derzyt, dasz sol der meystcr dem bischoff antwerten und sal der
bischoff dem meisler zu lone durch sin arbeid dry Schillinge und sinem lere
knechte sehs pfennige geben. Schuldigt auch der vorgenante bischoff den
meister, daz er mere in der muntze gewynnc, dann er yme antw&rtet, so
sal der vorgenante meister mit simc eide sich entschuldigen und sal auch 3s
mit syme eyde ledig und loisz von der schuldunge und pene sin. Audi
geben wir den muntzern daz rechte, daz wann sie beclaget werden in keiner
hande sache, so sal kein man in der sachc urteyl über sie sprechen, er sy
dann ire huszgenosze, es were dann, daz sie beclaget wurden mit sachen, die
da ere und lyp antreffen, als dotslegc, wundenslehe, muntze oder diepstal, in 40
den sachen sal man gemeinlich von yn gerichte halten. Auch were ez, daz
der muntzer dheiner für den bischoff solte geladen werden, so sal in keyn
man laden dan der lereknechte, der von den muntzmeistern darzu gesetzt ist.
Vort setzen wir von keyserlicher satzunge, dasz niemands in der gantzen
stad gewalt habe gelte zu wescheln (!) ane allein die muntzer, die iren ge-«
satzten zinsz davon bezalen, und sal daby den Juden ir recht behalten sin.
II. »oos, Urkunrfcnbmh ,1. St:i.lt Worms I. JJ
Digitized by Google
6«
llfis.
Auch sal der muntzmeister drfl gedinge durch dasz jare hehalten, an daz er
sin undertanen darzu heysche, und welich muntzer die dry tage versumet,
der sal zu einer neue funIT Schilling gehen und sal ofT dem selben gedinge
der muntzmeister all sine undcrtanen darzu verpindcn, daz alle versumete
rechte und wasz wieder daz recht sy dem meyster sagen und kein dincke
verewigen, dasz sie in irer consciencien wiszen, und sal der meyster nach
siner vermöge den undertanen in allen dingen gnug dun, und wo er des
nit mochte, so sol er ez verziehen an den bischoff und laszen in alle dingk
uszrichten. Auch geben wir den muntzern an zwein merckten als zu Lauden-
jo bürg und zu Wissenloch ire weschelreehte , wann die merckte unser sind
und zu unser camern sunderlichen gehören. Auch were ez, daz ein muntzer
beclaget wurde vor dem bischoff oder vor dem muntzmeister und künde
keinen bürgen gehaben, daz er zu rechte wolde slcn, so sal man yn in kein
gefengniszc oder hude setzen, dann allein in des bischoffs camer, da sin ge-
ii meine dyenerc innc behütet werden. Auch were , dasz der bischoff dheinen
argwan off den muntzmeister bette, also dasz er ineynte, die muntze were ge-
felschet und die muntze ire reinkeit und swere nicht helle, so sal man die
phennige, ec sye von der munlzcn genommen werden, nach dem dasz die
bilde ingetrucket sin, in dem husc zwuschen vier wenden vor luten, die gute
w gezugnisse geben mögen, besehen und versuchen und sal die Versuchungen
anders an keynen enden gescheen. Zu dem letztsten male ist alle des bischoffs
rechte, daz die meisler von der muntzen zu den obersten hochgeziden als zfi
wynachten, zu ostern, zu pfingsten dry krenchc und dry pfunt pfeffers sollen
geben. Darumbe setzen wir und in welcher wyse daz wir mögen bestetigen
wir und gebieten aller festiclichst , daz kein pereon unsere richs werntlich
oder geystlich diese keyserliche besalzunge zubreche (!) oder wieder sie mit
dheiner frevelicher gelorstiekeit tu oder kome, wann diese satzunge eweclich
gancz und unzerbrodien hüben sollen und hau dorumb geheiszen, das man
diesen brieff davon schrihe und mit unserme ingesiegel bcsicgel. Und hat
* so man daby gehabt erber gezuge, der namen hernach geschrieben sten : Cunrad
bischoff zu Wormsze, Hermann apte zu Folde, Sifrid der grosz probste, Emich
probste zu saut Paule, Heinrich dechan zum dume, Ulrich herezog zu
Beheim, grave Symon von Sarbruchen , Marquart von Brabach (!) der alte und
Marquart sin son , der junge , Emiche grave von Lyningen , Ulrich von
3i Horingen, Bertholdiis von Schauwenburg, Wernher von Steynsberg, Walther
von Husen, Bernger von Ravensteyn, Wernher von Bolanden, Conrad Cow,
sehen ck und sin bruder, Ludewig und Berngcr, Rudolff truchsess der von
Scharpinberg, Hunfride (?) und Heynrich von Falkensteyn, Sifrid Vitztum und
Burkard sin bruder, Adelbert Bertholt und Heynrich sin bruder, Werw7tfr
«tzolner, Gyselbreoht und Gyselbrecht sin bruder, Rigolio schultheisz und sin
bruder Gerlach, Gernot, Gerbod, Reynmond , Cunrad Dude und sin bruder
Rumhard Wynat, Sifrid Heyhcl der alte und sin son Ortolff und Lutfride,
Baldemar. Und des unuberwundens kevser Fryederichs zeichen hau ich
Heynrich oberster schriber an Cristians eins erweiten ertzbischoff zu Mcnlzeu
<i und ertzkanlzeler slad an diesem brieffe bekant, der da geben ist zu Wormsze
off den dag da man schreib eichle kalend des mandes, den nennet october,
Digitized by Google
1165. 67
in dem jare nach Crists gepurte do man schreibe dusent hundert und funff
und sechlzig jare in der drizehen indictien, do regnieret der aller herlichst
herre keyser Fryederich in dem dritzehenden jare sines richs und in dem
eilfflen sins keysertums. Diese ding sint geschehen in Cristo seliclichen amen.
G. L.-Ä Karlsruhe, Pfähercopialbuch IVfol. 124 f. enthalt™ in einem Vidimus, i
ausgestellt von Ruprecht 1400, Oktober 31. (B).
Drucke: Schannat II, 188 ex transs. Karoli IV lückenhaft = Hmisflmann,
Landeshoheit L 464. — Chtnel. Heg. Ruperti p. 187. er. B. — Mone in Zeitsdtrift f.
d. G. d. Oberrhema IX, 285 grosser Auszug ex R — Reg. Seriba 1 115. — Stumpf 4052.
Die Datenangaben stimmen zusammen. 10
1165. September 26. Worms. — Kaiser Fridrich I entscheidet die 81.
Frage, ob ein Geistlicher auf dem Todbette über seinen Mobüiar-
nachlass verfugen könne.
In nomine sanete et individue trinitatis. Fridericus divina favente de-
mentia Romanorum imperator et Semper augustus. Quemadmodum divinis ts
humanisque legibus 1 inretractabiliter obnoxius tenetur, quisquis vel tyranica
violencia vel aliqua detestabili versutia sanete dei ecclesie, que nos in divine
adoptionis hereditatem parit, dampna aliqua vel detrimentum molitur, sie
omnis, qui defensioni provectionique eins ac libertati consulit, certam re-
munerationis flduciam apud illum tremendum iudicem sibi prospicit. Eaproplersv
noverit omnium Christi imperiique2 nostri fidelium tarn 'presens etas quam
successura posteritas, qualiter quidam canonicus saneti Pauli in Wormatia
nomine Wernherus in lecto iniirmitatis positus, cum iam de vita desperaret
et supreme voluntatis iam insLiret articulus, convocatis aliquibus concanonicis
suis et matre et ceteris propinquis testamentum suum fecit et unieuique j,:,
ecclesie in Wormatia et matri sue et cuicumque volebat persone tum pro re-
medio anime sue tum pro humanitatis officio mobilia bona sua distribuit et
nemine hanc donationem contradicente ipse in fata concessit. Contigil post-
modum, ut Gundolffus vitricus defuneti maritus scilicet matris eius nomine
hereditatem, que matri contingebat, cuius ipse legitimus procurator extitit, 3u
cuneta prius in testamento ordinata studio malignandi repeteret et testamentum
modis omnibus infringere laboraret, asserens dictante iustitia neminem in
lecto infinnitatis sue aliquid de bonis suis vel mobilibus preter quinque so-
lidos erogare aliquid 3 sine consensu heredum suorum. Unde sepenumero
contra ecclesiam Wonnaliensem querimonia raola, decisa non fuit. Tandem 3i
nobis Worinatie existentibus et curiam sollempnem celebrantibus , predicui
causa inter clericos et laycos diversa hinc inde sencientes coram nobis diu
ventilata est; et quesita sententia a clerico et layco, clericus ultimam volun-
tatem cleri de rebus mobilibus rat am et irrefragabilem esse asseroit, quam
sententiam laicus penitus contradixit. Post longam itaque huius cause dis-<0
[81] » D: laudibus. * que fehlt bei D. * Der Text scheint hier verdorben
5»
Digitized by Google
G8
1166.
ceptationem et diuliriam tarn implicate rei ambiguitatem* clerus ex sanclionc
canonum. ex legibus divorum augustorum, ex decreti« Romanorum pontificum pre-
dictnin scntentiam rat am et nulla rcfragaüone evacuandam eomprobavit. Nosigitur
precessorum nostrorum divorum imperalorum magni Constantini videlicet et Justi-
5 niani et Valentiniani necnon Karoli et Ludowici vesligiis inhcrentes et sacras leges
eoruin tanquam diviua oracula venerantes, imitari non erubescimus Constantinutn
imperatorein de sacrosanctis ecclesiis et rebus et privilegiis'eoruni coustituentem ac
dicentem: habcat unusquisque licenciam dccedcns bonorum quod optaverit re-
linquere, et non sint cassa iudicia. Nihil est enim, quod magis hominibus debealur,
10 quam ut supreme voluntatis, postquam iam aliud vellc non possunt, liber
sit stilus et licitum quod iteruin non redit arbitrium. Item sacratissimam
legem Valentiniani imperatoris prefecto prelorio 5 Palladio conscripto recolimus :
verum sive lestamento quocunque iure facto seu codicillo vel sola nuncu-
patione, legato sive fideicommisso aut mortis causa aut alio quocunque ultimo
is arbitrio aut certe inter vivcntes habita largilate sive contractu vcnditionis sive
donationis aut alio quocunque tytulo, quisquam6 ad prefatam venerabilem
ecclesiam Patrimonium suum partemve certam palrimonii in fundis, prediis
seu domibus vel annonis, mancipiis vel colonis eorumve' peculiis volueril8
pertinere: inconcussa sine ulla penitus immutacione conserventur. Hiis
itosacris legibus et Karoli et Lodoici. quibus par circa cultum divine religionis
et catholicc fidei studiutn fuit, institutionibus eruditi, sententiam venerabilis
cleri Wormatiensis ecclesie, deeedenli bonorum suorum mobilium quod opta-
verit, relinquere aut pro remedio anime sue vel alio quovis respectu tribuere
et testamentum facere sub lestimonio admimis duorum confratrum suoium,
*s sane huic libcrtati perpetuam tribuimus firmitatem. Et nc bec noslre per-
hennitatis statuta audaci spiritu et mente sacrilega quisquam hominum tcme-
randa crediderit,9 presentcm inde paginam conscribi et sigilli nostri impres-
sione insigniri iussimus, penc mille librarum auri et banni nostri huius sacre
legis violatorem condempnantes , adhibitis ydoneis testibus, quorum nomina
so bec sunt: Guonradus episcopus, Sifridus prepositus de Domo, Henricus de-
canus, Henricus cantor, Ulricus magister scolaruin, Albertus custos, Conradus
de Nuenbusen 10 prepositus, Emicho prepositus sancti Pauli, Conradus prepo-
situs sancli Andree, Syfridus prepositus sancti Martini, Hermannus abbas Ful-
densis, Ulricus dux Boemorum, Marquardus de Gnmbac, Symon comes de
si Sarebruggen, Emicho comes de Lyningen, Ulricus de Horningen, Folmarus
comes de Sarewerde, Gotefridus comes de Sponheim, Waltherus de Huse,
Berlholdus de Scovenburg ll, Wernherus de Bonelande, Syfridus vicedominus,
Borchardus frater eins, Wernherus theolonarius et Gislebertus frater eins,
Gerlacus et Rikezo scultetus, Dudo et frater eius Rumandus et Wichnandus,
«• Syfridus, Wichnandus.
Ego Henricus impcrialis sub prothonotarius vice Crisliani Moguiiliiiensis
electi et archicancellarü recognovi.
* I): ambiguit&te. * J): pape. • D: quinquc. ' D: eoruin. • D: voluerint.
• D: credidit. D: Hisehnso, s. aber ji. rt4, *>. 1 1 Breslau : Sconenlmrg 8. aber p. tftf. 30.
1166. 1173.
09
Datum Wormalic VI kalcndas oclobris, anno donrinice incarnationis
MCLXV, indictionc XIII, regnante domino Fridcrico Romanorum «imperatorc
gloriosissimo anno regni oius XIII, iniperü vero XI. Actum in Christo fe-
liciter amen.
St.-A. DurmstwU: Cluirt. Wurm. s. XV fol. 55 (D). i
Drucke: MG., LL. II, 1HH (rvn Wwter) ex D. — Bresslau l. c. 130 ex 1). —
Reg. Böhmer 2508. - Stumpf 4053.
1 1*>6. — Acta sunt hec anno incar. dorn. MCLXVI, regnante impe- 82.
ratore Fridcrico, presidento urbi Wormatiensi prefecto Symone
de Sareburc l. io
Au* Schanmt II, 81. (S).
1173. Noceniber 29. Worms. — Kaiser Fridrich I bestätigt den 83
Kirchen : bcati Petri prineipis apostoloruin , beati Cyriaci mar-
tiria in Niuhusa, b. Marie, virginis, b. Pauli apostoli, b. And reo
apostoli, b. Martini, in Worms die Einkünfte, welche ihnen Bein u
Kaplan Hartwig zur Feier eines Jahrestages aus dessen Hofe zu
Worms bestimmte.
Zeugen: Heinricus Romanorum rex, Fridericus dux Suevie, et Otto filii
nostri, Christiauus Mogonliiius arcliiepiscopus , Arnoldus Treverensis episco
pus, Philippus Colonicnsis urchiepiscopus, Hertwicus Augustensis episcopus- *>
Chunradus Wormaciensis electus, Rapolo Spirensis electus, Godefridus can-
cellariua, Wortwinus protonotarius, Liupoldus Niulmsensis prepositus, Emicho
prepositus saneti Pauli, Gernodus decanus de Domo, Wortwinus decanus de
Nova domo. Liberi : Cunradus palatinus comes de Rheno, Rudolfus comes de
Phulndorf, Emicho comes de Liningen, Ulricus de Stouphen. Ministeriales: 2J
Wernhere de Bonlant et filius suus Phylippus, Purchart vicedominus, C im rat,
Richezo, Wernhere, Giselbrath, Johan et Hecil, Rugger et frater snus Heinricus.
Drucke: BiHuuer, Acta imperii seltctu p. 124 ex or. zum Jahr 1172. — UnroU-
ständig Schannat II, 82 ex arefi. eccl. s. Martini. — Reg. Scriba nr. 112H. — Stumpf
wr. 4151. Wegen der nidU übereinstimmenden Datierung und wegen der Nennung 30
Christ iatu unter den Zeugen von Stumpf Itei Böhmer l. c. p. 125 für unecht erklärt.
Jedoch Jtält nie Ficker, Beiträge zur Urkundcnlchre § 147 für „zweifellos echt", indem
er annimmt, dass in der Urkunde die Zeugen einer früheren Handlung genannt sind.
[1173.] ~ Bischof von Worms urkundot, dass dio Brüder zu 84.
Odderburc mit den Dorfgenossen (villanis) von Ibernsheim einen 35
Vertrag eingegangen seien, wonach sie gegen einen jährlichen
Zins von 40 solidi Worm. monete eine jenen Dorfgenossen ge-
hörige Weide in Besitz nehmen.
[82.] • S: Larelmrc.
Digitized by Google
70
1174. 1178.
Zeugen: Gernothus decanus maioris ccclcsie, Warnerus prepositus saneli
Andree, Mainardus, Ebcrhardus, Warnerus, canonici de Domo, Sigefridus
prepositus de Hagcne, Bernhehnus prior ciusdem loci, Hermannus et Orto,
canonici in eodem loco, Stephanus primus abbas de Odderburc, Gerwinus
.<, prior eiusdem loci, Adelbero, Warnerus, Brunicbo, Godefridus, monachi in
eodem cenobio, Emicho comes de Liningun et fdius eins Ebcrhardus, Wal-
terus de Husun advocatus eiusdem ville et Fridericus filius eius, Warnerus
et Giselbertus germanus eius, Richezo, ecclesie nostre ministeriales , predietc
pascue heredes; Johannes, Cunradus, Sigefridus, Wahsmudus: Mengolus,
loRudegerus, Waldo, Herebortus et germanus suus Ernustus, Marcwardus, Em-
bercho, Adelbertus, Gernotus, Hcinricus, Nibelungus, Ranuoldus, Eberhardus,
Sigefridus filius Hedewigc, Ebcrhardus Sucvus, Ernestus germanus suus,
Hcinricus Sporo, Emicho —
&.-A. Darmstadt, or. mb. Chyrographtm.
i* Druck: Baur, HU. II, 23. f.
£5. 1174. Wormatie. — Cunradus Bischof von WormB bestätigt die
Gründung des Klosters Schönau.
Zeugen: Cunradus Wonnatiensis electus, Lupoldus prepositus de Niu-
husen, Wernherus preponitus de saneto Andrea, Mcgenhardus et Eberhardus
3u canonici de Domo, Gernodus decanus, Volmarus abbas de Franckental; de
liberis: Fridericus de Truheningen, Rupertus comes de Bcrbach, Ocgerus de
Winzenlocb, Hugo de Brächhusen; de ministerialibus : Burcardus vice-
dominus, Richinzo, Johannes, Wernherus Wormatienses, Godefridus de
Lobtenburg.
2* G. L.-Ä. Karlsruhe. Schönauer, Codex I fol. 9. Die rotiigtitchriebene Ueber-
schrift (gleichzeitig) lautet: Cunradi episcopi Worin, de Steinberg de fundacionc
SchooauR.
Drucke: Schannat II, 83 f. — Gudrnus, Syüoge ji. 29 ff.
86. [1178.] — Wortwin Prothonotar und Probst zu s. Andwts in Worms
ao überlässt die ihm und seinen Vorgängern zustehenden klösterlichen
Gebäude den Brüdern seines Stiftes.
\ Wortwinus divina favente dementia • imperialis aule prothonotarius
et bcati Andrej in Vvormatia prepositus.
Ewangelicis et apostolicis auetoritatibus plenius instruimur et preceden-
jj tium patrum exemplis salubriter provocamur, ut ministeria ecclesiastica divina
Digitized by Google
1175».
71
gratia nobis eondila, ea devocione. ca solliciUidiue, in lmc vita dispensemus,
quatinus in fuUira consortio scrvorum fidelium aggregati dco propicio mcre-
amur. Que Iiiiniruin non solum in interioribiis verum etiam in exterioribus,
que, ad cultum honoris et decoris ecclesiaslicarum personarum pertinere vi-
dentur, credimus cautius esse providenda. Intuentes ergo edificia claustralium
mansiouum prescripte eeclesie videlicet beati Andree apostoli dilapsa ac ncgleclu
deformata ex eo, quia potestas ordinationis fundi, que ex antiquitatis consue-
tudine post trausilum alicuius fralris preposilo pertinere videbatur, vires tesla-
menti super cdificiis confecti pregravabat ac sepius molestabat in eodem ar-
ticulo consideratione caritatis fratruin quieti et coinmoditati consulendum forc 10
decrevimus. Innotescal igitur universitali tarn prescntium quam futurorum
fratrum, quod nos respeetu salutis elerne et ut memoria nostra in prcfata
ecclesia iugiter recolatur et anniversarius noster cum sollempni officio defunc-
torum congruis temporibus celebrelur, ius prescriptarum claustraliurn arearuin,
quod predecessoribus nostris et nobis conpetebat, universis fratribus resigna- u
vimus et ea intencione contulimus, ut frater confratri de cetero inter vivos
sive in extrema voluutate easdem areas testamentis hiis vel aJiis consuetis
modis legandi habeat potestatem. De ipsis ctiam areis et edifieiis iuxta qua-
litatem ipsorum caris suis si voluerint competentem et in aliis ecclesiis con-
suetam cxbibeant consolacionem et pro se instituat oblationem ac debitorum 2(>
si opus fuerit ordinet congruam solutionem. Ut autem hec valeant in me-
moria retineri presentern eartam conscripsimus et sigillo nostro signavimus.
fit, - A. Dttrmsttult. or. tnb. c. «ig. subterimfiresso. Jjegemle de» Sieyeis:
-r WORTWIN». DI. CHAT. IPIAL. AVLE. PTHONOTARf». Auf der Rück-
seite steht tun einer Hand des XIII. Jahrh.: Ortvrini de cluustnilibuK cum» fodi-ns 23
raencionem.
Druck: Schannat I, 128 f. unnilständig.
1179. — Cunradus seenndus Bisehof von Worms beurkundet eino 87
Stiftung Sifrids Propst der Kirche von Boppard.
Huius rei testes sunt: Gunradus, TYudwinus, Embrico, Teodericus ca-io
nonici et cum supra nominatis quatuor laicis, Eberhardus, Godehertus, Bcr-
trammus, Arnoldus, Hcinricus monctaiius, Arnoldus Ysae, Cunradus Enekel,
Godescalcus, Scathe Arnoldus filius Engeigini et frater suus Reuengerus, Si-
bodo, Warart, Waltrauen ceterique huius civitatis cives. Acta sunt hec
anno dominice incarnationis millesimo C. LXXVHII, indiclione XII, anno 3.'.
imperii Fritherici illustris Romanorum imperatoris XXVIIH, presidente Arnoldo
Trevericc sedi.
UnixtrsitätsbiWotliek Heidelberg 310. or. mb. c. sig. pend. de}.
Reg. Zeitschrift für GeschidUe des Oberrheim XXIV, p. IM f.
Die Indiction stimmt zum Incarnationsjahr , dagegen ist die Angabe anno im- «,
perii unrichtig.
Digitized by Google
72
1180. 1182.
88. 11 SO. — Konrad der zweite, Bischof von Worms, verfugt, dass wenn bei
der s. Andreaskirche eine Vacanz einträte, die betreffende Praebende
der Faltrik der Kirche auf 4 Jahre zugewiesen sei.
Cunradus secundus dei gratia Wormat itmsis eedesie episcopus Cunrado
s decano saneti Andree in Worin«//« et suis cotifratribus. Dum visitandi gratia
ad ccclesiam beati Andree divertissemus et lacrimabiles ruinas ex omni parte
cerneremus l, diuliua cognitione pensavinms, qualiler eins edifkia possent re-
sarciri circa slipendiorum sive oblationum teuuitas ininiinc polcrat suffragari.
Hoc igitur animo nostro secundum consilium ut est aliqua canonica ibidem
iu vacaret continuis qualuor annis ad fabrieam eederet eedesie ante quam ali-
cuius* substituto assignaretur ; volentes autein id fratribus saneti Andree con-
cedere, ut firmiter usque ad consummationem ' ccclesic et officinarum teneatur
nec in alios usus convertatur. Haue paginam mihi (?) conscribi et sigillo
nostro preeepimus communiri aucloritale domini pape Alexandri et noslra sub
is analhematis inlerminatione, prohibentes ne quis ci contraire prcsuinat. Quod
si attemptare presumpserit, indignationem dei omnipotentis et beatorum aposto-
Iorum Petri et Pauli se noverit ineursurum. Actum est anno domini
MCLXXX« indictione XIII.
St.-A. DarmrtaAt: Worms, or. mb. c sig. pend. laeso. Legende de» Sieqcte:
ao D». SECVND». WORMACIKNSIS . . Sdtri/l deutet auf dm XIII. Juhr-
hundert hin. Auf der Rückseite rieht von einer Hund des XIII. Jaltrhundertt: du
II fl annis vacantis prebende ad fabricaui deputatos.
89. 1182. Mai 31. Mainz. — Kaiser Fridrich I verkündet dm Rechts-
spruch, dass die Jjnäe der Wonnscr Kirche, welche sich aus-
2i schliesslich dem Dienste derselben widmen, von der Stadtsteuer be-
freit seien.
In nomine sanete et individue trinitatis. Fridericus divina favente
clemencia Romanorum imperator augustus. Ad elerni regni meritum et
ad imperii temporalis increinentum apud regem rcguni nobis proficere non ambi-
aogimus, si ecelesiis dei iura sua eis conservando imperiali dementia salubriter
provideamus. Universis igitur imperii nostri fidclihus tarn presentibus quam
futuris, notum esse volumus, quod Wormaciensis ecclesie canonici ad nostre
maiestatis accedentes presenciam sua nobis conquestione monslrarunt, quod
eives Wormacienses ecclesie suc ministros indebite vexarent et ad solvendas
ss de suo peculio collectas, que in eivitate ad nostrum fiunt obsequium, ipsos
acriter angariarent. Dum itaque in curia Maguncie celebrata, presentibus tarn
canonicia quam civibus VVormaciensibus, super hac queslionc sentenciam re-
quireremur, a curia nostra indicatum fuit, quod universi ecclesiarum min ist ri
ab huiusmodi exaetionibus liberi esse debeant et immunes, hü videlicet, qui
«fratribus et ecclesie cottidie in propria persona deserviant, nec mereimoniis
[88J 1 da* Wort wt undeutlich. * dU Lesung ist fraglidi. * dto. * zuerst hat
der Schreiber MCXXXX getcJtrieben, dann dm erst* X in L corrigiert.
Digitized by Google
11*1.
73
operam dant, ncc foro rerum vcnalium Student, nec pro subtcrfugio nostre
collecte obsequio fratrum se applicant. Nos itaquc omnes huiusmodi ecclesie
Wormaciensis ministros, qui certi et publici mercatores non sunt, ab omuibus
angariis et perangariis, ab exactionibus et collectis, auctoritatc impcriali ab-
solvimus, et ut ecclesie ac fratribus libete servire possint ac devote, immunes 5
esse decernimus. Statuentes ut quecumque jxrsona parva seu magna baue
nostram constitucionem violare seu quolibet modo 1 attemptare presumpserit,
cen tum libras auri componal, quarum uua medielas fisco imperiali, altera vero
ecclesie et fratribus iniuriam passis jwrsolvatur. Ut igitur hoc in omne evum
rata perrnaneant et inconvulsa, presentem paginain conscribi et sigilli nostri 10
hnpressione feeimus coinmuniri. Huius rei lestes sunt: Philippus Coloniensis
arehiepiscopus , Hermannus Monasteriensis episcopus, Ulricus Spirensis epi-
scopus, Arnoldus maior prepositus in Moguncia, Rudolfus imperialis aule pro-
thonotarius, Heinricus docanus maioris ecclesie in Moguncia, Sifridus magistcr
scolarnm. Hermannus canlor, Ruckerus arebipresbiter, Meinbardus decanusi.%
Wormaciensis , Cunradus magistcr scolarum, Gonradus cellerarius, magister
Gerhardus, Ludowicus. Laici : Heinricus comes de Dietse, Harlmannus de
Budingeu, Dudo camerarius. Cives Wonnaeienses: Wernherus tbeloncarius,
Wignandus, Gcrnodus, David, et alii quam plures.
Signum domini Friderici Romanorum imperaloris inviclissimi. 20
Ego Godefridu« imperialis aule eancellarius vice Christiani Maguntinensis
sedis arcliiepiscopi et Germanie arcbicancellarii recognovi.
Acta sunt bec anno dominice incarnacionis M.C.LXXXII itidictionc XV,
regnante domino Friderico Romanorum imperatore gloriosissimo anno regni eius
XXXI, imperii vero XXVIII. Datum Maguncie in sollempni curia, II kalendas iunii.
St.-A. Darmstadt: Chart. Worin, s. XV. foi. 15'. (D).
Druck: MG., LL. II, 165 ex D. — Reg. Böhmer 2647. — Stumpf 4343.
Die Angaben des Datums stimmen, mit Ausnahme der anni imperii , welche um
1 zu hoch gerechnet sind.
1184. Januar 3. Strasslmry. — Kaiser Friedrich I bestätigt der Stadt 90.
Worms die ihr t on K. Heinrich IV und Heinrich V crtheUtcn
Privilegien und hebt das Hauptrecht auf. so
(G.) j In nomine sanete et individue trinitatis. Fridericus divina favente
dementia Roinanorum imperator augustus. • Imperialis iusticio decet cle-
raentiarn , ut que ab anteecssoribus nostris regibus sive impcraloribus ad
favorem populi alieuius aut civitatis pie statuta cognoverimus , ca nos con-
firmare et renovare debeamus. Cum igitur ad noticiam nostram perlata fuisset s&
dive menioriQ Hcinrici V Romaw>ri<»i imperatoris augusti constitucio civibus
Wormaciensibus racionabiliter indulta, nos rata volentes baberi ea, que idem
imperator, de cuius nos Stirpe originem dueimus, laudabilitcr statuit et ad
favorem civium Worm&liensium privilegio suo roboravit, ipsis fidelibus nostris
189.] > modo fehlt hei D, ist aber eu ergänzen.
74
11*4.
civibus "WormsAiensibus confirmamus ex conscienlia et conscnsu filii nostri
Heinrici Romatwrww rcgis augusti, ad consilium principum el peticioncin
fidelis nostri Cunradi YVormaWewsts episcopi, Thielheri maioris prepositi,
Luppoldi custodia, cum bcncplacilo ctiam Burchardi Wormat«.'*«fW vlccdomini
ü alioruinquc, qui ius et )>otcstatem in cives Worinat/enses habere vidcbantur,
slatuimus: ut civis Wormatiens/s quilibel et in eadem habitans civitate, si
uxorem duxerit suq conditionis aut alterius sive uxoratus illuc aHunde vencrit,
hac in pcrpetuuin indulgentia perfruatur, ut nullus adrocatus coniugia cuius-
cumque Wornxatiensis civis iurainenti coactione aut quovis alio ingenii modo
10 dissolvat. Nulla potestas maior aut minor viri mortui aut mulieris res rclictas
aut aliquid de rebus cius tamquam iure sibi dcbitum exigal. Si ergo vir prior
uxorc sua moriatur, uxor et proles ex illo viro suscepta omnera viri hercdita-
tcm tarn mobilia quam inmobilia sine conlradictione obtinebit. Similiter si
uxor prcmoriatur, vir et sua proles ex illa uxorc suscepta omnia mortui
uuxoris bona obtinebit. Quod si alteruter coniugum sine herede prcmoriatur,
supcrstes omnem premortui hercditalcm, quoad vixcrit, libere possidebit;
defunctis autem ambobus sine prolc coniugibus ad proximos cor um heredes
relicta ab Ulis substancia devolvetur, et viri quidem hereditas ad heredes
viri, mulieris autem hereditas ad heredes mulieris transibit, ita ut nemo
waliquod sibi ius dicat in bonis mortuorum racione suppcllectilis, que vidgo
buvteil nominatur. Nos quoque fidem ac devotionein et prona obsequia
corundem civium1 Wormatktisiwn attendentes impcriali eis auctoritalc in-
dulsimus, ut sicut ab exacüone iuris quod buvteil dicilur indulgentia privilegii
antiqui sunt inmunes, ita etiam ab exacüone optimi animalis sive precio-
ms sioris vestünenti, quod in vulgari houbitreht vocatur, de cetero sint ab-
soluti. Similiter indultum eis confirmamus, ut nullus eorum a magistrati-
bus civitatis invitus super theloncum navium constituatur. Ne autem servitium
de theloneo nobis aut episcopo Wormattensi debitum diminuatur, dctrcclanti-
bus omnibus hoc officium reeipere, collaudamus el confirmamus in supple-
ao mentum huius officii datum theloneum de grossis et nigris laneis pannis con-
stitutum, cuius thelonei precium dimidio denario constat de singulis pannis.
Et ut hec civibus Wormatiensibus facta clementer indulgentia omni evo
permaneat inconvulsa, presentem inde paginam conscribi iussimus et sigilli
nostri inpressione insigniri. Si quis autem huic nostr§ renovationis el con-
35 lirmalionis auetoritati contraire temptaverit , LX libras auri puri pro pena
componat, quarum medietas phisco impcriali, reliqua vero injuria lesis per-
sonis persolvatur. Item sub eadem pena slatuimus et sieul in privilegio
predecessoris et proavi nostri Heinrici quarti divi imperatoris indultum legitur,
eis auctoritalc imperiali confirmamus, ut cives Worma/tewses in locis imperio
40 pertinentibus nulluni theloneum persolvant, nominatim vero in his : Frankinvurt,
Bopardin, Hamirstein, Tramonuj, Goslari$, Angerg, Numage, Duspnrc et in
locis reliquis ad imperium spectanlibus. Similiter carundein civitalum seu
opidorum cives nulluni apud WormcUienses theloneum persolvant, ut hec
itt.
1 Ueber civium steht ein Abkürzungszeichen, trotzdem das Wort ganz
Digitized by Google
1190. 75
equa vicissitudo inter loca imperio specialitcr pcrtincntia et inlcr Worma/»et»ses
perpetuo inviolata pernianeat. Huitis rei sunt testes : Heinricus Romanorum
rcx augustus, Cunradus Moguntmu.? archicpiscopus , Cänradus Wonnatiensis
episcopus, Hermannus Monastei iensw episcopus, Cfino Ratisponettsis cpiscopus,
Dietherus maior prepositus Worma/M?»ms, Meinhardus dceanus, Rädulfus *
Worma/ierois ccclesi^ canonicus et iinperialis aule, prothonotarius, Fridericus
dux Sucvi§, Luduuicus langravius Thuring/t', Cunradus palatinus Rheni, Wern-
herus de Bonlanten et lilius eius Phylippus, Dudo camerarius MogutUinus,
Luppoldus custos Worma/iewsw, Ebirhardus precentor, Burchardus vicedominus
Worma/i«w*s et alii quam plures. 10
• Signum domini Friderici Romanorum iinperatoris invictissimi. • (M).
Ego Gotefridus iinperialis aule, cancellarius vice Cünradi Mogunttn«
sedis archiepiscopi et Germanie archicancellaWf recognovi.
Acta sunt hec anno dominicQ incarnationis M.d.LXXX.lMl, indictionc
V, rcgnantc domino Friderico Romanorum hnperatore gloriosissimo , anno i*
regni eius XXX. III, iinperii vero eius XXX. I. Data apud civitatnm Argenti-
nensem fll nonos ianuarii; feliciter amen.
f&.-A. W. nr. 7. (A) Die goldene Bulle hängt an seidener Schnur , deren Farbe
verblichen ist. Auf der Rückseite ist noclunals da» llandmal abgebildet, in kleinerer
Form als in der Urkunde. i w
Drucke: Schannat II, 84 au* Lehmann'« Stirer Clironik unter dem J. 1180.
— Morits 150 ex A. — ftjitduni, Charterboek der lurtogcn ran Gelderlant I, 231. —
Tolner, Hütt. paUdina «. — Crusius, Ann. Suee. II, 471. — Lünig, Reichsarchic
14», 680. — Böhmer, Cod. Moenofr. I, 17 unter 1180. — IhvssUtu, Dipl. centum 133 ex A,
niclU fehlerfrei. — Stumpf, Reichskanzler III (Acta ünp.) 220 ex A, bester Abdruck, 25
die andern abgesehen von Bresslau z. Th. sehr entstellt. — Beg. Böhmer 2819. —
Scriba unter 11 HO nr. 1133 u. 1134 madd zwei Urkunden daraus. — Stumpf 4370.
Die Angaben des Datums wideyxjirrcJien sich sämmtlkh. Aus der Zairjrnlixtr fttlU,
tvie Ficker Betträge § 148 I p. 256 bemerkt hat, hervor, dass die Handlung nicht zu
Strassburg stattgefunden hat, sondern in der Nähe rem Worms, cieUekJU fällt sie in das*3
Jahr 1182. Als Vorurkunde diente hauptsächlich die Urkunde Heinrichs V rom J. 1114,
Nor. 30 nr. 62, jedoch wurde sie in höchst freier Weise benutzt; doch hat sie die
Fassung der Corroboration stark beänflusst, s.: BigiM noatri inpreiwione insigniri,
während doch das Siegel angchingt ist.
[Um 1190]. — Hermann Bischof von Münster bestätigt die Sclumkung 91.
seines Bruders Biether iccüand Propst zu s. Andreas in Worms as
über Güter zu Loubwisen, Pfiffligheim und Worms an die Kirche
s. Andreas.
• In nomine sancte et individue trinitalis. • Omni bono negocio virtus
et racio suos aminiscent effectus. Verum quia tempore labile, quid est, que
in tempore geruntur cum tempore transseunt et dilabuntur, humanos enim«)
actus oblivio demolitur vel • • • 1 emulorum venenum lesionis instillare fre-
quenter nilitur, unde neecsse est, ul que sui natura tendunt ad intcritum,
adtestatione roborata litterarum debite defendant auetoritatis amminiculum.
Notici§ igitur tarn presentium quam posterorum subieimus, qualiter ego
6« A steht ganz deutlich: giguius; alkin in« sind diese Buchstaben v>
f
76 U90.
Hermannus dei gratia Monastericnsis episcopus licet immcrilus karitatis ac
divini amoris instinctu ductus ob incmoriain dilceli fratris nostri Dithcri
digne incmorie imperialis aide canecllarii et beati Andre? prepositi ncc non
ob niemoriam nostri el nostrorum parentuin donationem a iam diclo l'ratre
■\ noslro faclam ?cclesi? sancli Andre? ac iratribus in eadcm ?cclesia deo
scrvientibus confirinanius et coufirmanlcs ileramus, tradeules, nt pretaxalum
est ?celesi? boati Andre? viginti jurnales et unum jurnalein et diinidium
campe-slriimi agrormu pratoriun quoque, quanliini novem homincs in uno die
meiere valent. Sita sunt autem bec prata in prato quod dicilur Loubwisen;
i»» campestres vero agri sili sunt in campo PcITcIchcm et Worni/uv«. l:t autem
liec donatio prefatomni agrorum tain a nobis quam a dileclo prememorato
fratre noslro facla rata et ineonvulsa permaneat, sigilli nostri inpressione
munimus banc cartam subpositorum quoque aucloritate testium roboramus.
Testes huius facti sunt: Hermannus saneti Mauricii Monasteriensis preposilus,
»s Philippus in Heiligesten prepositus, comes Hermannus de Arnsberc,* Wanna-
ciensis quoque civitatis lam ?cclesiaslicc quam seeulares persone: Herboldus
prepositus saneti Andre?, Rudolfus eiusdem ?cclesi? decanus, Getlacus cautor,
Werherus, Cuno, Eberhart, VVcrnherus de Suscnhem, Eberhart cuslos, Erchen-
bretb, Cünradus de Horbem, Gerwin, Cnnrath de Rameslat, Hardunc, Mcingoz,
wHcicel, Gunlramus scolasticus, Crafdo. Laici: Wolframus filius David, Sigefrit
filius Gernodi, Gernoth et Gerhart fllii Riehecem, Erkenbrelh dapifer et Richezo
filius ipsius, Wenrlier canunerarius, Adelbret pincerna, Cunraht de Chirs-eboume,
Bertdolt de Dirmeslen aliique quam plures tarn clerici quam layei tarn nobile*
quam de plebe cives YVarmatiensis civitatis, iniuistcriales quoque doiniui
2S Warmatiensis extra civilatem in rure habitantes.
Unirersitätsbibliotltek Heidelberg. (A). Dicke» Pergament, nur die obere Hal/ie
Ifetchrieben. Dax aufgedrückte Siegel int abgefallen.
f*.-A. Darmstadt. Kopialbudi de» ». Andreasstift*. I, fol. 13. (Bj.
Drucke: z. Th. bei Schannat L 129. — lieg. Scriba nr. 1108 zum J. 1181;
so rgl. Forsch, z. d. G. XIII, 399. Zcitxehriß f. G. des Oberrheins 24, 153.
Da Diether als Kanzler zicischen dem 1. Febrwtr 1190 und dem 17. Juni ll'.U
rorkommt, so fällt die Urkunde in diese Zeit, womit auch die Zeuge nungalxn stimmen.
Die Bemerkung auf der Rückseite 11Ö0 ist von sptiter Hand und ohne Wertii.
92. 11 90. — Facta sunt hec anno dominice incarnationia MCXC, indictione
35 VIII, presidente Romane sodi Clomento,1 imperanto Friderico
glorios issimo Romanorum imperatoro augusto; regnantc filio eius
Heinrico Romanorum rege augusto et nobilissima coniugo cius
Constantina augusta. —
Conradus secundus Wormacimsts ecclesie episcopus entscheidet den
♦«Streit der Klöster Münsterdreisen (Monasterium) und Otlerberg (Odderburg)
1 A: die Buchstaben her stehen auf einer Rasur.
[92.1 ' nach demente ist eint Lücke.
Digitized by Google
1190. 1192.
77
über die Zutheilung des Klosters Enkenbach. Zeugen: Lnpoldus Nuhusmsw
prepo?itus, Herboldus decanus de Domo, Marquardus prepnsitns saneti Pauli,
Eberardus cantor de Domo, Heinricus Sinucelinus , Hartungus , Baldcmarus,
Godebertus. Rudegerus de Harwishf/w, Mcingotus cellerarius, Heinricus porte-
narius, Giselbertus decanus saneti Pauli cum suis concanonicis , Rudolfus de- i
canus saneti Audree cum suis concanonic is, Fridericus decanus saneti Martini
cum suis concanonicis, abbas* de Eberbacli ; Dudo abbas Uonasterii
Burcardus quondam abbas. Peregrinus abbas de Rodenkirchen. Udalricus
prepositus de Lulra. Frater Cunradus. Gerlacus de valle sanete Marie.
Dudo prepositus de Enkinbach. Reginbodo de Hagene. Nycolaus prior de io
Munstre. Volmarus de Lutra. Ludewicus de Stctin. Anshelmus cellerarius
et Hunfridus de Munster. Hugo sacerdos de Albeshc/wi. Johannes sacerdos
de Horbach. Cunradus sacerdos de Loginsfelt. Testes laici: Cunradus ante
Monetam, Wicnant, Gernot, Gernot et frater eius Gerliart, Wolfram, Sifrit, Hildebolt,
Johannes de W[insw]ilre\ Helwic de Lammenshcj'w, Gelfrat et Cunrat den
Freinishcun , Wirih, Ripreht, Edilwin de Hergishew», Cuno et Cuno tilius
eius, Heinrih de Cagelstat, Johannes, Cuno, Arnolt, Geldolt, Duimkhart, Hesse,
Cunrat, Huc de Günthern*, Anshelm, Simon, Regenfrit, Fokelin de Alsenze-
brunnen , Stephanus, Diderich, Volmar de Elrestat, Stephanus, Jacob de
Biscouisht'/w, Engilfrit, Eggibreht de Stetin, Diderih de Aplamonstre, GodefriU'o
de Schornishf im, Diderih de Cazwilre, VVecil, Heinrih, Hartunc de Houeheim,
Heinrih. Rugger, Wernhere de Abinhewt.
G. L.-A. Karhrulte. <tr. mb. CA). Drw riilliq zertrümmerte und aligefullene
Siegel hingt an rerMasster rotltxeidener Schnur. Die Urkunde hat gelitten.
Drucke: Schannat IL 87 ex A. unvollMätidig. - X. f. G. de* Olxrrfvins vi
//, 434 f. ex A.
II 90, . . Gelnhausen. — K. Heinrich VI gibt den Bürgern von Worms 93.
ein Privileg betr. die Heimburger.
Vgl Quellen zur Gexhidde der Stadt Warm», in. Band. Xorn, Wormter
Cltronik «. «. 30
Ertiähnt bei Böhmer, Fontes IL */5. — Beg. Scrit*t JIM. - Stumpf 4669.
[Um 1J92J. — Die Kardinäle P(eter) und Johannes Itestüligcn die Ver- 94,
figung des verstorftmen Bischofs Konrad II von Worms Mr. die
I*raebenden der s. Andreaskirche.
P. dei gratia tituli sanete Cecilic et Johannes tituli saneti Stephani in 31
Celio monte presbiteri cardinates apostolice sedis legati dilectis in Christo
fdiis decano et fratribus saneti Andree de Uuarmatia salutem et dilectiouem
in domino. Justis petentium desideriis prono nos decet animo consentire et
* Für den Namen de» Abu rott Etterliach ist eine Lücke «pfoxM-n. * Durch das
Xummmenfallen ist ein BruJt entstanden. w
78
um.
vota, que a ratiotiis tramile non discordant, efleclu prosequenlc complere.
Sane cum veni«scnt ad nostram preseiitiam Cuarncrus, Coradus et Crafto
fratres vestri et proposuissent nobis ex parte (?) vestra hanc in ecclesia vestra
consuetudinem observari, ut cum contingit ibi aliquam vacare prebendam usque
.% ad quattuor annos vacare pcrmiltatur et del)eat in usum fabrice converti sicut
et episcopus C. quondam episcopus vester approbassc dicitur et vobis con-
cessisse, nos eis petentibus lianc consuetudinem conßrmari consensum prebui-
mus. Ea propter tandem consuetudinem, sicut hacteuus rationabiliter a vobis
observata est, auctoritate apostolica ex officio Icgationis quo fungimur confir-
lomainus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum
liceat hanc paginam nostre confirmalionis infringere vel ei ausu temerario
contrairc. Si quis vcro hoc altemptare presumpscrit, indignationcm dei omni-
potentis et beatorum Pelri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum.
St.-Ä. Darmstadt: Worms, or.mb. Die zim
Ki seidenen ticlmuren.
95. 1194. April 25. Worms. — Konrad Erzbischof zu Maina entscheidet
in dem Streit zwischen dem Propst und dem Custos zu s. Paul in
Worms tiber das Patronatsrecht der Kirche s. Ruprecht in Worms
zu Gunsten des Letztem.
20 Cunradus dei gratia Maguntmus archiepiscopus Sabinen.?;« episcopus
apostolice sedis legatus in perpetuum. Quia memorie altius imprimitur,
quod teslimonio pagine comtnittitur, notum constituimus universis tarn pre-
sentibus quam futuris, quod Marquardus prepositus ecclesie beati Pauli in
Wormatia et Hcinricus custos eiusdem ecclesie, cum de iure patronatus ecclesie
2.', saneti Ruberli in Worma//« diu varieque diseeptassent , accedentes tandem
ad nostram preseiitiam Wormatie litem de patronatu prcinemorate ecclesie
attemptatam quam sepius sei nunquam decisam finaliter iu audientia nostra
et omnium prelatorum Wormaiiensium denuo sunt ingressi. Post multas
itaque allegationes, quas pro commodo suo pars utraque proposuil, de bene-
M placito partium fuit, ut per compositionem laudabilem liti finem imponeremus.
Nos igitur secundutn tenorem iusticie cupientes procedere cum tarn privilegiorum
auctoritate quam testium concordia omni exceptione maioris nobis de iuslicia
partis custodis constilisset, ipsum cuslodem per assensum partis adverse in
iure suo confirmavimus. Huius formam transactionis ut et firmius presenlium
so imprimatur memorie et testimonio presentis pagine traducatur ad posteros si-
gillo nostro munivimus. Cuins rei testes sunt qui intererant : Lupoldus maior
prepositus, Herboldus decanus, Eberhardus cantor, Wernbardus, Eberardus de
Hirzberg; Volcnandus Nuhusewsts decanus, Cunradus custos, Bertolfus sco-
lasticus, Hermannus cantor; Giselbertus decanus sanol i Pauli, Gregorius seo-
«ulasticus, Gernodus, Gerbodo, Godefridus, Wernherus de Dirmestew; Rudolfus
decanus saneti Andree, Erkenbertus, Gerwinus, Crafto scolasticus, Hecilo,
Cunradus de Rameslat ; Sifridus de Elbenstein prepositus, Volnandus scolasticus
saneti Martini; Arnoldus, Rifridus, Albertus, Philippus, Cunradus iunior de
Moneta, Sifridus, Gernodus, Comes Albertus, Imbernus, Hecilo Albus, Fridigerus.
Digitized by Google
1195. 1196.
79
Anno incarnationis doininice MGXGIIII. indiclione XII. Datum Wor-
m&tie aput sancluni Marlinuni VII kalendas niaii, presidente sancle Romano
ecclesie et apostolice sedi papa Celestino, hnperante gloriosissimo Roinanorum
impcratore Heinrico sexto.
St.-A. Darmstadt: Wams. or. mb. Das acfucer beadiädigte Siegel hingt an s
rotitgelbseidenem Band. Gleichmässige Sdtrifi. Sichtbare Lineatur.
Druck: Schannat II, 88 nnrdUtündig. — Reg. Seriba nr. 1169.
1195. November 6. Worms. — Kaiser Heinrich VI bestätigt den 96.
Vertrag zwischen dem Bischof Heinrich von Worms und dem
Grafen Walram von Nassau betr. die Stadt Weilburg. Beide i0
Theile stellen gegenseitig je 10 ihrer Ministerialen alB Bürgen.
Ministerialen des Bischofs: Syfridus, Erlewinus, Gemodus, Conradus
Rufus, Welfridus, Otto et Conradus, Godefridus de Stockheim, Adelherus de
Wormalia, Bertolfus de Dirmstein.
Drucke: Sdtamtat II, 88. — Kremer, Or. Kam. 307. - Reg. Böhmer 2863. u
— Stumpf 4974.
1195. November 28. Kaiserslautern. — Kaiser Heinrich VI bestätigt 97.
dem Kloster Otterburg seine Besitzungen, u. a. curiam Wormacie.
Stadtbibl. Mainz: Otterberger Copialbuch fol. 8.
Drucke: Frey und Remling, ÜB. von Otterberg p. 4. — Hennen, Geschichte ao
de* Haute* Nassau I, 229. — Reg. Scriba 1176. — Stumpf 4976.
1190. Februar 6. — Acta sunt hec anno ab incarnacione domini 98.
M. (3. nonagesimo V% indictione XII, octavo idus februarii, pon-
tificatus nostri anno primo. — Liupold Bischof von Worms sowie
Bein Bruder Fridrich von Scheinveit verzichten zu Gunsten des»
Klosters Schönau auf ihr Recht an das Gut bei Locheim.
Zeugen: Eberhardus cantor maior ecclesie, Heinricns Smuzelinus, Har-
tungus, Baldemarus, Dietherus, Wernhardus, Rudolfus, Godebertus, Rudegerus,
Wernherus de Wartenberg, Sporo, Arnoldus, Ulricus, H. Adeluni, Wicramus
decanus de Nova domo, C. custos, Bertoldus scolasticus, Hermannus cantor,»
Eberhardus canonicus, Giselbertus saneti Pauli decanus, Heinricus custos,
Gregorius scolasticus. Nantochus cantor, Rudolfus saneti Andree decanus,
Eberhardus custos, Crafto scolasticus, Rudegenis custos saneti Martini, Volc-
nandus scolasticus, Wicgerus cantor; Sifridus Gernodi filius, Gernodus et
Gerhardus ; Erkenbertus, Erlewinus, Godefridus Rustein, C. ante Monetam et frater jj
suus Jacobus, Albertus comes, Berwelfus, Gozmarus, Waltherus, Edelwinus, H.
Ritterchin, Hugo de Wormatia, Hezelinus Albus, Arnoldus Hagnonis.
80
1 1%.
G. L.-A. Karlsruhe: Sdtönmier, Codex I, fol. 00.
Drucke: Gudeuu*, Sylloge p.41 ff. — Sdumual II, >JO nurollMändifj.
Die Indiction Mimmt nicht zum Jtdir; hri Schäumt ist iml. XIV Cmrediir.
99. 1196. Juni 10. Worms. — Kaiser Heinrich VI wiederholt die Urkunde
i von 1190, April 4 betr. die Vogtci zu Dirmstein und eine jähr-
liche Pfründe von 16 Pfund gegen Ucberlassung des Zolls zu
Boppart an da» Reich.
Unter den Zeugen : Lupoldus eleclus Wormatiensis, SilTridus prepositus
saneli Pauli, Eberhardus canlor saneti Petri, Cunradus scholasticus, Henricus
loSiuuccl, magister Gerardus imperialis aule capellanus, Ulricus de Bilstein,
Conradus custos Nuhuseusis et maioris eeclesie canonicus. Wicramus decanus
Nuhuseusis, Giselbertus decanus saneti Pauli, Hudolfus decanus saneli Andrcc,
Gerardus de Lulra, Hudigerus custos, Wicgcrus cantor de saneto Maitino.
Ilias, Gernodus, Gerardus, Sifridus, Erluwinus, Conradus de Monela, Al-
libeitus conics, Ingebrandus, Henricus de Einiringeu , Albrandus, Haitungus
eonies, linber ainbetinan.
Aus Schäumt II, HO. - Hetj. Bäkmer M74. - Scrihu 1177. - Stumpf Wl.
100. 1196. Oktober 30. (III kal. nov.) — Luppoldus Bischof von Worms
urkundet, dass Heinricus filius David XXIIII maldra nnnone,
vii quo de molendino in Luzelhcim iure feodali a nobis annis singulis
pereipiebat, nachdem die Cauoniker zu s. Peter ihm XX Mark
bezahlt hatten, ihm ubergeben, der sie darauf den Canonikern zu
s. Peter überlassen habe.
Zeugen: Heinricus decanus maioris eeclesie, Hartungus, Baldemarus,
■.•i Titherus , Wernhardus, Rodolfus, Godebertus, Rudegerus, Wernherus de
Wartenberc, Conradus Sporo, Amoldus, Heinricus Adeluni filius, Eberhardus
de Hertesperc. De Nova domo: Conradus custos, Bertolfus scolasticus,
Herimannus cantor, Eberhardus canonicus. De saneto Paulo: Giselbertus
decanus, Heinricus custos, Gregorius scolasticus, Nantogus cantor, Bemoldus.
w De saneto Andrea: Eberhardus custos, Crafto scolasticus, Gcrwinus. De
saneto Marlino: Volcnandus scolasticus, Rudegerus custos, Wikerus cantor.
Laici: Sifridus Gernodi filius, Gernodus et Gerardus frater suus, Albertus
comes, Edclwinus, Walterus, Erlcwinus et frater suus Godefriilus, Sifridus
Mergardis lilius, Conradus ante Monetam et frater suus Jaeobus, Conradus
3.sRufus, Erkenbertus et filius suus Richezo, Gozmarus, Lutfridus, Wolfrainus,
Giselbertus, Heinricus Wackerpil, Embricho, Godefridus Selichcit.
St.'A. DarmMadt. or. mb. c »ig. pend. laeso. Verblusste Sclnift.
Druck: Haut, DU. II, 31 f.
Digitized by Google
st
1197. März 19. Worms. — Lupoid Bischof von Worms verkündet, dass 101.
Heinrich Cttstos zu s. Paul in Worms seitu-r Kirche das Patro-
natsrecht der Kirche s. Ruprecht in Worms geschenkt halte.
(C.) • In nomine sanete et inilividue trinitatis. Liupoldus favente de-
mentia Wormatiensis ecclesie episcopus. « Non minus iuslum quam opere 5
prelium est ea, que divine pietatis intuitu dei conferunlur ecclcsiis, lam scriptis
quam personarum testimonii.s eonfirmari, ne per fraudem malignantium, que
pie facta sunt, possint inmutari aut per humane memorie fragilitateui valeant
aboleri. Noveril igitur omnium Christi (ideliuni tarn presens etas quam suc-
cessura posteritas, quod Heinricus ecclesie saneti Pauli custos considerato, m
quod ea, que ad usus ecelesiarum elemosinanim elargitione quondam distri-
buta fuerunt, nunc per manus laicales et maxime per ministeriales, qui statu-
tum pensum non persolvunt ecclcsiis, magLs distrahuntur quam augmententur,
et quia prebendas fratrum nohilis ecclesie saneti Pauli, tum ex frequenti
inundantia Rheni, tum ex maleficorum dilapidatione ultra modum altenuatas in
esse non duhitabat, ins patronatus ecclesie beati Buperti in Wormatia, quod
ad eum spectabat, pretaxate ecclesie saneti Pauli et fratribus ibidem deo
famulantibus ad petitionem ipsorum et pro remedio anime nostre ac sue per
manum nostram in perpetuum donavit, ita. ut parrochianis supramemorate
ecclesie unuru de fratribus suis aut alium quemeuinque voluerint sacerdotem su
constituant, qui in mensa Christi offerat salutis hostiam et plebem domint
divini verbi reficiat alimeiito, fruetus autem de eadem ecclesia provenientes in
communes usus fratrum cedant. Quisquis ergo huic donationi pie el canonice
facte, quam in presenti pagina subscribi iussimus, contrarius esse presumpserit,
omnipotentis dei et beate Marie Semper virginis et beati Johannis ewangeliste
et domini pape et nostram indignationein se noverit ineursurum.
Actum publice anno ab incarnatione domini millesimo centesimo
nonagesimo VII istis presentibus: Ulrico maiore preposito, Heinrico decano,
Hartungo, Baldemaro, Tithero, Rodolfo, Wcrnhardo, Rudegero, Wernhero de
Wartenberc, Conrado Sporone, Arnoldo, Heinrico Adeluni fdio, Eberhardoso
de Hirtesperc, Heinrico de Popardia, Heinrico de Wirzeburc, Conrado cuslode
Nuhusensi, Bcrtolfo scolastico, Hermanno cantore, Eberhardo Cancro, Gisel-
berto saneti Pauli decano, Nautogo cantore, Cregorio scolastico, Bernoldo,
Hartungo, Salemauno, Wernhero Longo, Gerbodone, Waltero, magistro
Bartholome*), Eberhardo cuslode saneti Andree, Craftone scolastico, Heinrico, J >
Hczelone, Gerwine Rudegero cuslode saneti Martini. Volcnando scolastico,
VVikero cantore. Istis vero laicis presentibus: Sifrido Vrietak, Gerardo et
Gernodo, Erlewino, Erkenherto et filio suo Richezone, Rusteino, Conrado Rufo,
Conrado ante Monetam et fratre suo Jacobo, Godefrido, Heinrico de Heppenheim,
Bertoldo Baleiz, Alberto Comite, Gozmaro, Edelwino, Waltero de Nicht, Wolframo, <„
Giselberto, Embrichone Judeo et ceteris tarn ministerialibus quam burgensibus.
»
Data per manum notharii nostri Constantini XUII kalendas aprilis in
pid)lica sinodo Wormatiensi, pontilicatus nostri anno seeundo.
St.-A. DarmMiult, or. mb. Das abgefallene Siegel hieng an roOujelbaeidener Schnur.
Druck: Baur HU. 11, 33 /'. «■'•
II. Boo», Urkundonbuch d. Stadt Worms I. G
82
1197. 1198.
102. 1197. - Data anno ab incarnatione domini M.C°C.LXXXX. VlV in-
*
dictinnc XV. — Liupold Bischof von Worms schützt das Kloster
Schönau im Besitz zweier Mansen in Suuetzingen.
Zeugen : Ulricus maior prepositus, Smucilinus maior decanus, Hartungus,
Wernherus Labia; laicii Sigefridus Vritag, Gcrnodus et Gerhardus, Herchen-
berlus. Richecen, Rusteinus, Sigefridus, Cunradus, Adelbcrttis, Wolframus,
Gozinarus, Heinricus WackerpluZ, Arnoldus, Heinricus Miles, Sigefridus
monetarius.
O. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fot. ftl. (B).
io Druck: (rudentts, Sylloge p. 52 f.
103. 1 198. — Acta sunt hec anno dominico incarnationis Ä. CXÖ. Vlll. pre-
sidente apostolice eedi Innocentio papa et Moguntine sedi Cun-
rado archiepiscopo trans mare in peregrinatione constituto;
indictione secunda. — Liupold Bischof von "NVorms verkauft mit
n Willen seines Bruders Fridericus de Schenvelt und dessen Frau
Mchtild dem Kloster Schönau das Predium in Locheim.
Zeugen : De clericis : Ulricus prepositus maioris ecelesie Wowuitiensis,
Heinricus decanus, Wernherus custos, Woinherus cantor, Hartungus, Balde-
marus et alii fratres ciusdein ecelesie. Cunradus prepositus Nuhusms/s,
*i Wicramus decanus, Herniannus cantor, Bertoldus scolasticus et alii fratres
eiusdem ecelesie; Sifridus prepositus saneti Pauli, Giselbertus decanus, Gregorius
scolasticus, Nanthocus cantor et alii fratres eiusdein ecelesie; Rudolfus decanus
saneti Andree, Craflo scolasticus, Eberhardus cuslos et alii fratres eiusdem
ecelesie; Volnandus decanus saneti Martini, VViggerus cantor, Gerhardus custos
»et alii fratres eiusdem ecelesie; ex laicis liberis: conies Boppo de Loufen,
Cunradus et Otgerus de Wizzenloch. Blicgerus et frater eius de Steinahe,
Ulricus et Cunradus, Cunradus de Hirzberg, Meiugotus de Schriesheim,
Drutewinus de Quirnbach , Heinricus et frater suus Cunradus de Kircheim ;
ex ministerialibus: Albertus pincema et Heinricus frater eius, Eberhardus
3ofilius pinceme de Hocgenheini, Gcrnodus et Gerhardus frater eius; de Wormatfta.*
Sifridus Frietac, Sifridus, Erlcwinus, Godefridus, C. de Moneta, Adelherus,
Rusteinus, Erkinbertus, Richizo, Mhcrtits Cotnes, Waltcrus, Edilwinus et filius
eius Edilwinus, Albertus, Inibemus, Reinbodo de Grasehof, Gozinarus, Godes-
mannus, Heinricus Holtmunt, Wolframus gener Alberli Comitis, Heceio Albus,
35 Emicho Judeus, Volmarus filius Liebe, Hartmannus, Hartungus, Birtelo, Eber-
hardus fdius Wolfgeri, Gelfradus, Bertoldus marscalcus, Volmarus de Stulen,
Godefridus Seligheit et de quadraginta iudieibus in Wormatia.
[KS.] 1 Offenbar ein Schreibfehler rtm B, da die Zeugenli*te yenan mit der ron
nr. 101 stimmt, anclt die Jndiction XV zum Jahr 1197 pas*t,
Digitized by Google
[1198-1217.] $3
Siegler: der Bischof, s. Peter, s. Cyriaeus und die Stadt Worms.
6?. L.-A. Karlsruhe: Schönauer rWe.t I, fbl. *r.
Drucke: Gudenn«, Stjlloge p..">ff. - Sduntnnt. II, 92 f. mwJktändig.
[1198-1217.] - Lupoid Bischof von Worms Imirhundet, dass das 104.
Kloster Nonnen -Münster in Worms ron David und Humbert, Wormser %
Bürgern, den dritten Theil des Eisbaches ertcorbeti habe.
• In noraine domini amen. » Lupoldus divina favente dementia Worma-
tiensis ecclesie episcopus in perpetuum. Pastoralis sollicitudo regiminis
hoc deposcit, nt subditarum sihi quieti eodesiarum prospiciat in postcrum et
non solum ea , que ex pia (idelium largitionc possident , verum etiam quem- io
cumque iusto dmptionis titulo fuerint adepte, paterna confirmet auetoritate,
manu teneat ac defendat. Ad noticiam itaque tarn futurorum quam presentium
volumus pervenire, quod conveutus sororum eedesiQ beatQ Marie in Womuitia
venditis quibusdam honis suis in Flamburnc minus utilibus in usus ecclesie.
necessarios convertat et a civibus Worma-ciensitms Davide et Humberto terciam u,
partem aqueduetus procedentis per meatum quondam ab alveo Ysene extra
muros civitatis apud ecclesiam saneti Michahdis prefatamque ecclesiam sanete.
MariQ preterfluentis et ad pascua civitatis usque labentis, in quo quedam
molendina sita sunt et qui quondam per vicum Cerdonum transmanare di-
noscebatur, cum comnumi consilio et consensu tocius capituli saneti Pauli, *>
saneti Martini comparavit cum omni iure et utilitate inde proveniente, hoc
videlicet pacto accedente, ut nemo alius potestatem aliquam habeat in ipso
aqueduetu quiequam nrdinandi preter iam dictam ecclesiam beatQ MariQ et
eius consortes scilicet predittam mlesiam saneti Pauli el ecclesiam saneti
Martini duas rdiquas partes eiusdem aqueduetus habentes. Nos igitur eandem r,
terciam partem prelibati aqueduetus sicut eam convenlus prememoratQ ecclesie;
beatQ MariQ rationabiliter comparavit cum omni iure et utilitate, ita sihi ponti-
ficali nostra auetoritate confirmamus camque banno domini et patris nostri
Innocentii pape et nostro subponimus ipsius et nostra preeipientes auetoritate,
ut nulla in posterum ecclesiaslica secularisve persona presumat in ea dictam 30
ecclesiam beatQ MariQ aliquomodo perturbare nostrQque confirmalionis paginam
infringere vel ei ausu temerario conlraire ; quod si quis facere attemptaverit,
ndignationem dei omnipotentis et beatorum Petri et Pauli apostolorum se
noverit ineursurum et in districto die iudicii portionem cum humani generis
inimico habittirum. Ut autern hec firma et omni evo inconvulsa permaneant, 3s
hanc inde paginam conscribi feeimus et sigillo nostro communiri. Testes
huius rei sunt —
St.-A. Darmstadl, or. mb. Das völlig zertrümmerte Siegel hingt an roütseidener
Sdmur. Für die Zeugen und da» Datum ist Raum gelassen.
Druck: ßaur, HU. II, 30 f.
84
1199. 1200.
105. 1199. August 9. (V idus auguati, indictione secunda). — L(iupold)
Bischof von Worms tauscht mit Zustimmung «einer Ministerialen
mit dem Kloster Schönau Güter in Schriesheim gegen einen Hof
extra primos muros Lobetenburgcnsis civitatis.
i Zeugen : Fridericus de Schenvvelt , Hugo Worroatiensis , 1 Sifridus
Frigedac, Gcrnodus el Gerhardus fraler eius, Jngebrant, Godefridus, Cunradus
et Jacobus frater eius, Heinrieus Miles, Sigefridus.
O. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fiA. «P. (B).
Druck: Gudenut, Sylloat p. 60. — Schannat II, US nHiollstätulig.
IOC 1200. — Lupoid Bischof von Worms trifft Verfügungen über den Kultus
im s. Andreasstift in Worms.
; Lupoldus dei gracia Wormatiensis episcopus • dilectis in Christo fratribus
canonicis saneti Andree in Wormatia tum presentibus quam futuris in per-
petuum. Ea que a predecessoribus nostris ad promolionem ecclesiarum nostre
lidyoceseos pia cura et salubri dispensatione ordinata sunt non solum rata et
inconvulsa permanere volumus verum etiam de nostre auetoritatis palrocinio
ea libenter adiciinus, que ad domus dei decorein et sacri officii increnientuin
profectura speramus. Significavit nobis fraternitas vestra, quod ad quinque
officia decani scolastici cantoris eellerarii et portenarii vestri nulla spectent
wbeneficia, ratione quoruni ipsi tndiantur ad suseeptos labores equanimiter fe-
rendos et officia sua strennue peragenda et ob hanc causam, siquando illa
vaeaverint, nonnulli ex vobis licet peridonei administrationem eorum declinant
et laborein, quem teniporali fruetu carere conspieuunt, subire penitus recusant.
Deinum si qui coaeli subierint se minus obligatos estiniantes in hiis, que ad
2ssua spectant officia, pigri aut minus strennui sunt et quandoque dorraitant.
Preterea nobis evidenter inuotuit, qualiter vineta vestra, unde pocuhini vobis
propinari solebat, ex nimia frigoris intemperantia funditus deperierunt, quin etiam
molcndinum unum vobis cotidianus panis miiiistrabatur, tempore beHorum ab
hostibus nostris trina adustionc cognoseimus incineratum. Proinde nos attenta
au supplicatione flagitavil vestra devotio, cum sint aput vos XX prebende, quatenus
de duobus stipendiis in proximo vacantibus lianc indulgentiam seu dispen-
sationem facerenuis, ut alterum l'psorum ad quinque prenominata officia per-
petuo cederet eo in quod respectu, ut ipsi officiati ratione talis benelicii sc
magis obligatos recoguoscerent ac debitum tarn deo quam fratribus de ipsis
ajoffieiis fainulatum tanto vigilantius inpenderent, set de reliquo agriculture
vineis plantandis ac reparando molendino fratres in posterum communiter
providerent. Considerantos igitur vestram favorabilem industriani, quam circa
ecclesie vestre sartatecta declarastis, quoniam paucis in temporibus sicut in
presentiarum cernitur divino auxilio nobile opus de antiquitatis templi ruinis
io excitastis, preterea petitionem hanc vestram possibilem honestam rationabilcni
L10f».J ' Ii: Wotuft.
Digitized by Google
1200.
pensantes admittendum duximus ob hoc prcsortini, ut defectus in choro de
cetero sollicite caveatur et totus conventus ad landein dei cotidie certis horis
expeditus quinque personaruin preditlarnm ingi prcsentia seil obsequio fnlciatur.
Communicalo ianiqne prelatorum nostroruin et prudentioris cleri consilio paritcr
et dilecti nostri Cunradi prepositi sancti Andree coniventia karitati vestre s
concedimus et firmiter tenendnm statuimus, nt de duobus stipendiis, que
proxime aput vos vacavcrint, alteruin ad usus quinque personarurn antcdic-
tarum scilicet decani scolastici cantoris cellerarü portenarii perpetuo con-
vertatur, alterum vero culture agronnn et vinearuni ac restitutioni seu melio-
rationi molendini deputetur. Hanc sane concessionem et Constitutionen! ratam i<>
et inconvulsaiu omni evo permanerc cupientes presentis pagine scripto et
auetoritatis nostre palrocinio vobis confirmantes sigillinn nostrum ac sigillum
Cunradi prepositi apponi voluimus. Nulli ergo oninino hominmn liceat hanc
nostre concessionis et confirmationis paginam infringere vcl ei ausu tenierario
contrairc. Si quis vero hoc attemptare presumpserit, indignationein dei omni- is
potentis se noverit ineursurum. Actum est anno verbi incamati M. CC. in-
dictione III. Testes: Ulricus maior prepositus, Heinricus decanus, Harlungus,
Baldemarus, Godebertus, Rudegerus cellerarius, Cunradus cuslos Nuhuse,
Eberhardus de Hirzberg, Rudolfus de Elrestat, Arnoldus de Selbold, Cunradus
Sporo, Heinricus portenarius, Gerbodo portenarius , Heinricus custos, Hein- 20
ricus de Bobardia, magister Heinricus plebanus sancti Johannis, Sifridus pre-
positus sancti Pauli, Giselbcrtus decanus, Gregorius scolasticus, Nantholi
cantor, Wcrnherus plebanus sancti Roberti, Volnandus decanus sancti Martini,
Wicgerus cantor.
St~A. Darmstadt: Worms nt: Hl. or.mb. Das Siegt! des Bisdtofs etwas be-2b
schädigt hängt an geümuimer Schnur. Legende. + LVPOLDVS. DEI • < * WOKMAT.
EPC. Das Sieget des Dekans Mngt an' buntseidener SeJmitr, icohl erfüllten. ] Agende:
-f C. PP0S1T. s. ANDREE. 1. WARMACIA. Dax Siegel zeigt einen Drachen,
darüber einen Baum. Die Jahr zahl und dk ZeugenreSte scheinen sjxiter geschrieben
worden zu sein; es W«W unten noch Raum übrig. .»
Druck: Schannat II, 94 unmflstnndig. - Reg. Scriba nr. 1184.
[Um 1200}. — Die vom Pabst Innocenz III beauftragten Legaten ver- 107.
fügen, dass ztcei vacante Praebenden der s. Andreaskirche zur
Wiederherstellung der GeMude des Klosters wul zum Unterhalt der
Aemter des Dekans, Scolastictts, Cantors ,■ Kellers und Pförtners**
dienen sollen.
W. dei gratia humilis minister Sconaugimsw, A. decanus, F. cellerarius
Spirensis ecclesie maioris iudices a domino papa delcgati dileclis in Christo
canonicis sancti Andree in Wormatia tarn presenlibus quam futuris in per-
petuum. Cum reverendus pater et dominus noster Innocentius papa III ex 40
parte vestra intellexissct, quod decanus, magister scolarum, cantor, cellerarius
et portenarius vester nullos certos haberent redditus, sicut est in aliis ecclesiis
consuetum, et inde sepe contingeret, quod offieiis illis vacanlibus vix qui vellet
Ulorum onus suseipere aliquis inveniretur et alias ctiam graves necessitates
Digitized by Google
8G
im im
haberet tarn propter sterilitatem agrorum et vinearum quam proptcr bcllicam
cladem et causas varias paupertatis, quod ad reficienda tecta ecclesie atque
claustri non |>ossetis sicut convcnit sub venire et ob hoc ab ipso patre nostro
humiliter postulassetis , ut cum in ecclesia vestra sint ordinale XX probende,
* duas tunc vacantes faceret ad hoc in pcrpetuum deputari, per apostolica nobis
scripta mandavit, qualenus inquisita super hoc plenius vcritate auctoritatc
apostolica quantuin honesta« permitteret statuerenius , quod necessitati et uti-
litati vestre ecclesie cognosceremus expedirc. Perquisita igitur et cognita
evidenti neccssitate iuxta acceptuin a domino papa lnandatutn auctoritate apo-
io stolica statuimus, ut duc prebende vacantes, altera quidem ad culturam agrorum
et ad reficienda tecta ecclesie atque claustri, altera vero ad officia decani sco-
lastici cantoris cellerarii portenarii perpetuo convertantur. Porro si quis
contra constitutiouem hanc ausu temerario venire presumpserit, indignationem
apostolorum Petri et Pauli et apostolicc sedis se noveril ineursurum.
n St.-A. lktrmetwlt: Worms, or. tnb. c. 3 mg. jxnd. In einer atulern Urkunde
geben die 3 oben genannten ein Vidimm der Urkuttdc Zmwcotj' DJ. (Datum Laterani
II kalendaa octobris pontificatus nostri anno tercio.) or. mb. e. 3 sig. peruf.
108. 1203. April 9. Lateran. — Innoconz III befiehlt dorn Erzbischof
S(iffrid) von Mainz keine Amtshundlungen des Bischofs (Lupoid)
■m von Worms in der Mainzer Kirche zuzulassen.
Reg. Potthast. Reg. pont. I nr. 1879. — Scriba 1189.
109. 1208. Mai 27. s. Veter in Worms. — Die Wormser Jiürger Urkunden,
dass die Bürgerin Gisela die Schenkung des Hofes Rebstock an die
Andreaskirche erneuert habe.
2S Cives Wormacienscs. Prisce aucloritatis docta prudentia cautum esse
voluit, ut rerum geslarum seriem stilus memoric et veritatis suffraganeus
exararet, ne ignorantic nubes seu nialignantium teineritas aput posteros fo-
mitem cavillationis ministraret. Quocirca dignum duximus ad noticiam pre-
senlis etatis et successure posteritatis scripti huius explanaüone deducere,
aoqualitcr burgensis nostra Gisela, vidua Sifridi, soror ecclesie saneti Andree,
eidem ecclesie volens plenius providere in curti, que dicilur Rebestoc, quam
ipsa dudum una cum marito suo Sifrido beato Andree super altare suum
tradiderat, set interfm sibi census retinuerat, novissime per inanum mundi-
burdi sui Sifridi Friedac donationein quam prius fecerat iteravit et ad maiorem
»5 stabilitatem ipsam curtim pariter cum annuo censu predicte ecclesie resignavit.
Testes: Baldemarus cantor maioris ecclesie, Eberardus de Hirzberg, Heinricus
cellerarius, Heinricus et Albertus de Bobardia, Cunradus Sporo, Arnoldus de
Selbolt, Nicholaus, Gerbodo, Svenigerus, Sifridus Friedag, Ingebrandus, Gode-
fridus, Sifridus frater Wienand!, Guinpertus, Sifridus Mcnnekin, Albertus Comes,
wHecilo Albus, Reimbodo Nobbo, Cunradus et Heinricus Altkint, Edilwinus
Digitized by Google
12»)8.
87
iuvcnis, Didericus, Sifridus Velir, Fuhselin, Heinricus lilius Burwelfi, Hcinricus
de Buggcnhe«/«, Einricho Willa. Actum anno domini M. CC. VIII, mcnsc
maio, tercia die jKMithecostes , indictionc XI, in claustro sancti Petri ante
crucilixum.
St.-A. DurnuU<ult: Worin* nr. 32 or. tttb. c. »ig. petul. dd. (A). 5
Druck: Bö/utur, FoiUas IT, Jtß f. ex A. — Reg. Scriba nr. 1206.
1208, bei Si*icr. — König Otto IV bestätigt den Bürgern von Worms 1 10.
ihre von seinen Vorgängern erhaltenen Privilegien.
(C.) • In nomine sanctc et individuc trinitatis. Otto quartus divina
favenle dementia Romanorain rex semper augustus. » Regie celsiludinis et i«
pictatis est (idelium suorain devotionis et servitutis constautiam dignis respicere
beneliciis, ut se non modica remuneratione gaudeant et utilitate honoratos,
qui pura voluntate et unito omuiuin voto regie sublimitati et Romano imperio
se iugiter reddiderunt astridos. Inde est (juod nos super fidclitate et sincera
devotione civium nostroram de Wormalia habita consideratione, eorum plurima u
servicia antecessoribus nostris Iiilariter exhibita et ipsorum circa Romain im-
perii promolionem vigilem sollerciam respicere volentes. privilegia a divis
augustis nostris predecessoribus eis concessa, tarn de pacis ipsorum eonfir-
matione quam etiam de tbelonei exemptione, quod lingua Theutonica inter-
pretatiim est zol, in Omnibus locis regno Romano assignatis videlicet Franken- *>
vort, Bobarten, Hamerstein, Drutmunde, Goslarie, Angeren, Dusburc, Werde,
sicut domini imperatoris Heinrici quarti autenticum Privilegium eis tradituin
continet conßrnuimns.1 Volumus staluimus et (irmiter preeipimus, ut ab
omni tbeloneo in inemoratis locis in perpetuum siut absoluti, et nequis ex-
traneus aliquem de prefatis civibus nostris vel aliquis civium aliquem extraneum »
non possit aliquatenus in duello impetere alia quoque iura qualiacumque et
bonas consuetudines privilegiatas eis conlirmamus, omnes posleros nostros
Romano imperio post nos successuros diligentius rogantes, ut sicut ipsi facta
sua cupiunt illibata servari, ita huius nostri privilegii firmitalem fidelibus
Wormatie babitatoribus munitam servare curenl et illesam. Qui si quodsu
absit nos in boc facto nostro inlirinavciinl, sc quod fecerint in boc debilitari
credant. Ut igitur bec nostre auctorilatis traditio, quam ad cetera Worma-
tiensium privilegia et alia ipsorum iura servanda et confirmanda eis con-
tulimus, stabilis et inconvulsa omni evo permanerc debeal, signo nostro corro-
boravhnus et subtus nostri inpressione sigilli iussimus insigniri ascriptis«
tesübus, qui viderunt et audierunt: Sifridus Moguntitu: sedis archityiscoptis,
Johannes Treverensis arduepiscojnis , Cameracensis episcopus, Argen linensis
episcopus, abbas de Wizenburc, WirzeburgeHsis episcopus ; laici: frater noster
Heinricus palatinus conies Reni, marchio de Baden, Ludewicus et Hartmannus
comitea de Wirtenberc, comes Fridericus de Liningin, Cunradus hirsutus«o
comes et fdii sui, Godefridus comes de Spanheim et alii quam plures clerici
et laici. (M).
•
[110.] 1 contirinainua wt :ti ergänzen.
88 1208.
Dalum anno domini«: incarnationis millesiino duccntesimo oelavo, in-
*
diclione XI, per manum cancellarii nostri Spirms/.s episcopi Cunradi et per
manum prothonotar/7 nostri Waltcri; in nomine domini apud Spirom actum
feliciter.
J St.-A. W. nr. S or. mb. c. sig. pend. del. (A).
Drucke: M)rit3 153 ex A. — Dresslau, Dipl. cent. m ex A. - Reg. Scriba
1207. - Höhmer-Ficker 248.
Ah Vorurkunde diente luiujttmchlidt nr. 62, natntntlich ist die Fassung der
Corroborationsforvtel und des Protokolls dadurdi stark beinjlusst tcorden; vgl. Ficker,
io Beiträge § 174 und 177.
111. [Um 1208]. — Die Bürger von Speier bettrhtinden , wie sie mit denen
von Worms über die gegoiseiligen Zollabgaben übereingekontmen sind.
Cives de Spira. Ne quod semel bene diflinitum est, oblivio noverca
memorie in posterum valeat denigrarc. ldcireo notum sit Omnibus hoc scrip-
u tum cernentibus , qualiter in preseneia beate memorie illustris regis Pbilippi
intcr nos et cives Wormacienses de bcentia domini nostri Cunradi episcopi,
impcrialis aule cancellarii, et domini nostri Liupoldi episcopi de thelonio utrobi-
qtie dando equaliter de nostro et ipsorum consensu fuit ordinatum, sieul in-
ferius subscriptum est : Si civis Spirens/s cum quibuscumque mereimoniis vencrit
20 Wormacie et fecerit forum suum de viginti solidis vel amplius, dabit quatuor
denarios, si minus quam viginti soUdis, nichil dabit. Si cum curru onerato
per Spiram transierit vel in eundo vel in veniendo nichil dabit. Si sarcinani
deponit et si per forum inutata non fucrit, curruni suum oneret et det quatuor
denarios; si vero sarcinam de curru deposuerit et si mercando in foro dicta
21 sarcina in alias res mutata curru m suum iterato oneraverit, dabit oeto denarios.
Item de nave wnder phlihtden dabit quinque denarios. Item bos unutn de-
nariurn, vacca obulum. Item quatuor oves unum denarium, duo porci de-
narium, equus quatuor denarios. Item navicula que dicitur nahcho denarium.
Item alia navicula cum duobus limbis iluos denarios. Item navis porlans
so peregrinos nichil dabit. Statuimus etiam firmiter observandum, ut sub forma
prescripta theloneum utrobique detur et si quis thelonearius noster vel ipsorum
aliter quam dictum est theloneum aeeeperit et veraciter convictus, in penam
solvet ad commune opus civitatis LX solidos. De ponderc olei sit utrobique
equalc theloneum. Actum est hoc tempore Ilardtungi thelonearii nostri. Ad
sshuius ordinationis robur presens dedimus scriptum nostro munitum sigillo
et WormaciensiMW scriptum sub hac forma habemus penes nos.
St.-A. W. nr. 9. or. mb. c. sig. liend. del. (A). Das Perguinent hat durch
Feuchtigkeit und sddeclde Behandlung sehr gelitten. Ein anderes Exemplar im Stadt-
archiv m Speier or. mb. c. sig. pend. laeso. ' (A'j.
<o Drucke: Bölaner, fontes II, 217. ex A. — Schaab, GescfticlUe des rhein. Städte-
bundes II, l ex Ä schlechter Abdruck. - Hilgard, UB. der Stadt Speier p. 26. — Reg.
Digitized by Google
1208-1210.
89
1208. (indictione XI). — Canonici s. Petri in WormatM Baldcmarus 1 1 2.
cantor, Eberhardus de Hirzberg, Hcinricus de* Bobardi«, Heinricus
cellerarius, Swenigerus, Hclngerus, Jacobus bezeugen, daas Cun-
radus prepositua s. Andree in Wormatta et camerarius Spire
zu Gunsten der Kirche s. Andreas auf sein Recht an die Kirche &
in Lidrichishetm verzichtet habe.
Zeugen: Cunradus Spirensts episcopus , Godefridus cantor Moguntfwus,
Cuno notarius Spirensis episcopi, Guno de Minzinbcrg, Gerardus vicedominus,
David de Hocheim, Herbordus Winkelpost, Lodewicus gener eius, Lufridus
et Heinricus, Heinricus Amelia et duo filii eius, Richerus. 10
St.-A^Dm^idt: Worin* nr. 33. or. mb. c. trig. pend. laeso. Kleiner Per-
Druck: Baur, HU. II, 39 f.
1209. Worms — in claustro saneti Petri Wormatie. regnanto glo- 113.
riosissimo imperatore Ottone anno consecrationis eius primo. — J5
Schiedsspruch über Güter in Opphowe zu Gunsten des Klosters
Schönau.
Haue sentenetam approbaverunl niaioris ecclesie Wormatiensis: Hein-
ricus scolasticus, Baldemarus cantor, Nibelungus portarius, Cunradus Sporo,
Gerbodo de Nithenshcim, Heinricus de Cnifdc, Albertus de Bopardia, Theo- 20
dericus subeustos, Baleiz, Gerlacus filius Anshelmi de Spira, Fridericus maior
cellerarius de Spira; de saneto Paulo: Dudo, Eberbardus, Johannes de
Richenbacb; de saneto Andrea: Graph to scolasticus, Heinricus cantor, Eber-
hardus, Heinricus de Sedibus; de saneto Martino: Gerhardus decanus, Hezzelo,
Johannes de Capella,1 Heinricus cognomento cancellarius, Geizolfus; de laicis:s.\
Ingebrandus, Gerliardus et Heinricus filius eius, Eberbardus de Moro gener
eius, Egbertus, vicedominus, filius Reinhardi de Lutra, Albertus Gomes,
Albertus ambittnan, Lutphridus de vico saneti Petri, Lutphridus de vico
Romanoruin, Embercho, Willo, Heinricus Ridderchin, Richerus et filius eius
Heinricus, Wolfratnus de Grindestat. 50
G. L.-A. Karbmihe: Sdwnauer Codex I fol. m f. (B).
Druck: Gudenwt, Syltoge p. 76 ff.
1210. Januar 20. Mainz. — Acta sunt hec anno ab incar. dorn. 114.
MCCX, indictiono XII. Datum Maguntic XIII kal. februarii.
Erzbischof Sifrid von Mainz vereinigt die Pfarrei s. Lampert zu Worms 35
mit dem Dekanat des s. Martinsstifts.
SJuimutt II, V6.— Hey. Scriba 1214.
113.] 1 B: Capello.
1212. 1213.
115. 1212. Oktober 5. Hagenau. — Kaiser Fridrieh II verzichtet in be-
tmcht der treuen Dienste, welche ihm sein geliebter Freund Bischof
Lupoid von Worms geleistet hat, auf alle seine Hechte, die er zu
Lorsch hatte, und versjmcht ihm, nur durch ihn bei den Bürgern
i und Juden von Worms eine Bede einzubringen.
Fridericus dei gratia in Romanorum ini]>eratorcin electus, rex Sicilie
elc . . . Uiüvcrsis Christi fidelibus presentes litteras inspeeturis salutem in
aulore salutis. Ut ecelesiis et personis ecclesiastids maximc prineipibus et
illis preeipue, qui pro nostra promotionc res pariter et personas non dubi-
lwtarunt exponere non solum ea, que ad ipsos pertinent, liberc ac paeifice
dimiltamus, verum etiam eadein augmeiitare regia uumificentia sludeamus et
ipsa ratio persuadet et consideratio nostri adversarii nos indueit, qui propler
facta contraria prenotatis adversitatem homiuum et offensam divinam meruit
sustinere. Quapropter lios inultiplicia et devola obsequia, que dilectus amicus
i5» noster Lupoldus Wormatiensis episcopus nohis sub gravi periculo et labore
ac immoderatis expensis et dampnis impendit, diligentius attendeides, uuiversis
bonis, que vei progenitores nostri vcl alii quicumque imperatores aut reges
tenuerunt ab ecclesia Wormatiensi et abhatia Laurissensi sive que alias
occupabant, de bouis eisdem ecelesiis pertinentihus libere et absolute de bona
a>et sponlanea voluntale renuntiamus et iam diclo episcopo suisque successori-
bus dimittimus paeifice et quiete imposterum possidenda. Preterea universa
iura tarn ecclcsiastica quam secularia et consuetitdines approbatas, que idem
episcopus tarn in civitale Wormatiensi quam in abbatia Laurissensi quam
etiam in oppidis et castris sibi subiectis habere consuevit vcl que ad eu in
*'•> pertinere noscunlur, ea rcmiltimus illibata, ut sine quolibet impcdimcnlo
libere utatur eisdem. Dimisimus etiam ipsi et ecclesie Wormatiensi Neckerawc
cum Omnibus usibus et appenditiis. Ut autem commodius et competenlius
omnia premissa debilum sortiantur effectum , volumus et iubemus, ut autori-
tate propria sepedictus episcopus ea vendicet et in suam redigat potestatem.
au Concessimus quoque ipsi, ut quameumque petitionem in civitale Wormatiensi
apud hurgenses sive ludeos faecre voluerimus, per eum solum et non per
aliam personam faciamus. Acta sunt hec prescutibus dilectis nostris
Syfrido Maguntinensi archiepiscopo apostolice sedis legato, Conrado Mctcnsi
et Spirensi episcopo, imperialis aule canccllario, Heinrico Argentinenßi episcopo,
wWolfraino abbate de Wizenborg, Friderico ducc Lotharingie; comite Boppone
de Louffc, Bcrtholdo de Aleveit et alii» quam pluribus. Datum Hagenauwe
III nonas octobris indictione XV.
Drucke: SchantuU II, <iö = Huillard I, 225. — Reg. Scriba 1225. — Böhmer-
Ficker 676.
116. 1213 (indictione I). — Liupold Bischof von Worms beurkundet, dass
Cunrad Probst der s. Andreaskircbc in Worms die Kirche in
Sulzen, deren Patronatsrecht bisher ihm zustand, zu den Stifts-
pfründen hinzugezogen habe.
Testes de majori ecclesia: Ulricus prepositus, Heinricus decanus,
«iGcrboto prepositus saueti Pauli, Baldemarus cantor, Heinricus scolasticus
Digitized by Google
1213.
91
Cunradus Spuro, Arnoldus de Selbolt,1 Eberhardus de Hierzpccli , Heiuricus
Adelhuni, Gerbolo de Nittenshe/m, Nicolaus, Heiuricus de Bopardm, Nibelungus
de Wolueskelen , Cunradus de Ripure, Suengcrus, Bcrtoldus de Hirzberc,
Albertus de Boparten, Eblinus, Baleiz cellerarius. De saueto Paulo: Albertus
decanus, Wernherus custos, Gernodus, Hartungus, Heiuricus. De saueto j
Martino: Cunradus decanus, Arnoldus, Hartungus custos.
Universitätsbibliothek Heidelberg 212. or. mb. Das abgefallene Siegel hing an
ruthgelbseidener Schnur.
Heg. Zätodirifl ßr Geschichte den Oberrten* XXIV, p. IM.
1213. — Ulrich Dompropst zu Worms bestätigt die Iworjtorutwn «fcrii>117.
Pfarrei s. Lantpert zu Worms mit dem Decunat zu s. Martin.
Ulricus dei gratia niaioris ecclesie prepositus in Worm«t-Mi. Scianl
universi, quod venerahilis dominus S. sanete MaguiittVi« sedis archiepiscopus
et sancle Romane ecclesie legatus ecclesiain saneli Lamperti, que (juarta
parrochia civitatis Wormaciewsis infra muros est, conventui ecclesie is
saneti Martini ad suppleinentum prebendarum ibidem deo servientium auetori-
tate metropolitica et legationis , qua fungebatur legittiine collatam cum con-
sensu S. prepositi eiusdem ecclesie subsequenteque venerabilis L. Wormaciensis
ecclesie episcopi consengu et nostro accedente confirmavit et nos sub eadem
forma, quam Privilegium desuper datuin lestatur, pastores ad eandem ecclesiam ao
nobis presentatos dono altaris investiendo, approbando confirmavimus. Statutum
est siquidem, quatiuus quicumque est decanus ecclesie saneti Martini, sit
pastor ecclesie saneti Lamperti. Ne autem huic facto dolositas adversantium
possit contraire, hanc inde cartam feeimus conscribi sigilloque nostro muniri.
Acta sunt bec anno dominice incarnationis M.CC.XUI. »
St.-A. Darmxtadt: Worms ^ Enthalten in einem von Nibelunjriw maiori« ecclesie
Wormacicn«« prepositu» li. CÖ. XLll Wormacie ausgestellten Vülimus. vr. mb. c.
sig. pend.
Druck: Sehannat II, 97. — Reg. Sariba nr. 1235. — vgl. Banr, HU. II, 40.
1213. — Lupoid Bischof von Worms schenkt den Brüdern des Dom-*>118.
stifls auf dem s. Laurentiusaltar: bundam nostram, que inter
Lussenheim et Pedersheim sita est.
Zeugen: Ulricus maior prepositus, Heiuricus decanus, Wernherus custos,
Baldemarus cantor, Heinricus scbolasticus cum ceteris fratribus capituli maioris
ecclesie. Laici ministeriales : Conradus vicedominus , Siffridus Friedag, Ger-s.%
T geschriebe ^ Arn0^U!1 **e öe'*K)'t an "m* t*re* ^etiteH Zeilen mit blasserer
<>2
(1215.) 1216.
hardus et Gcrnodus fralres, Richzo dapifcr, Conradus de Moncta, Eberhardus
de Moro, Gerhardus iunior, Bcrtholdus iilius Rusleri, Edelwinus magister
coquine, Heinricus Militcllus.
Scftannat TT, 99. — Reg. Scrihu 1234.
119. [1215.) — Papst Innoconz III ertheilt dem Kl. Otterburg verschiedene
Freiheiten und Rechte u. a. curiam in Wormatfwi.
StadtbüA. Mainz: Copialhuch de» Kl. Olterburg s. XV fol. 3.
Druck: Frey <f Remling, ÜB. de» Kl. OUerb. j>. 10. - Reg. Potthast 5019.
12(1. 1216. November 11. s. Stephattskirche in Worms. — Der Propst, der
i» Dekan und das Coßegiwn der Wortnser Kirclte sowie der Rath
von Worms Urkunden, dass Daniel Abt des Klosters Selmnau von
Bcriholf von Dirmstein dessen Allod in Scham gekauft habe.
In nomine sanete ot individue trinitatis. Heinricus dei gracia maior
preposilus, Heinricus maior decanus lotumqne collcgium Wonnatiensis ecclesie
l^ncc non et universitas concilii et primatum eiusdem civitatis tarn presentibus
quam futuris imperpetuum. Ne sollempnes et ulilos contrarius homimim
possinl oblitterari vel calumpiiiatorutn malicia depravari, scripturc suffragia
cautc adinvenit humana industria. Quod et nos libenter et diligenter obser-
vare cupientea notum facinuis omnibus huius scripti seriem comperturis, quod
■m Daniel vencrabilis abbas Schonaugtiftsü et fralres sui ad suhsidium deo inibi
iugiter famulantium emeruiit a Bcrhlolfo de Dinnenstein cum consensu et
bona voluntate uxoris eius Hirmendrudis allodium, quod habebal in Scharren
cum omni integritate et appendieiis suis videlicct curlibus agris pratis pas-
cuis frucleli-s et decursu Reni et eius utilitatibus et omni censu in denariis
et aliis rebus pro L marcis et XX libris WoTmatiensibus et pallio constante
XXVIH unieiis ad opus prenominate uxoris, ex cuius hereditate ipsum allodium
ad eum fuerat devolutum. Hec empeio palrata et eonsummata est medianli-
bus et adstipulantibus XL consiliariis nostre civitatis in ecclesia saneti Stephani
in die saneti Martini. Ut autem hec actio debitam sorciatur firmitatem et
*> inviolabile munimentum, decrevimus cum sigillo abbatis sigilla ecclesie nostre
et civitatis huic scripto appendere. Fideiussores sunt: Gerhardus filius
Richezonis, Heinricus privignus Ingebrandi, Eberhardus de Moro, David iuuior,
Rudegenis de Dimaristein , Gerhardus de Dirmestein , Gerlacus de Karlebach.
Huius rei testes sunt: de tlericis: Heinricus scolasticus, Wernherus custos,
3* Eberhardus cantor, Cunradus Spor, Bertolfus filius Adelhuni, Nibelungus ante
Monetam, Nibelungus de Wolveskelen , Swencgerus, insuper totus maioris
ecclesie conventus. De ministerialibus: Cunradus vicedominus, Ingebrandus,
Gernodus fraler Gerhardi, Humberlus, Gerhardus frater Willehelmi, Wernherus
eiusdem frater, Adelherus, Wernherus frater eius, Richezo, Albertus Comes,
♦o Heinricus Wakcrphil, Luphridus, Heinricus Millitellus, Edelwinus, Albertus,
Digitized by Google
93
Sifridus Saxo, Hezzelo Albus, Richerus, Dirolfus, Engelgcrus, Hartungus,
Rupertus et oinnes relique persone de eonsilio, de Dirmenslein. Sacerdotes:
Bertolfus et Bertolfus. De laicis: ßertolfus Smuzzel et Sigbodo frater eins,
Engelfridus, Symon de Huchclheim et Johannes filius eius, Bertolfus de Ebeslein,
Oddo, Heinricus de Phetrisheim, Eberhardus Mercelinc, Wernherus et alii
O O O
quam plures honesti viri. Actum est hoc anno dominicc iucarnationis M.GG.XVI
indictione quarta, epacta XI, regnante domino Friderico Romanorum rege;
feliciter amen.
6. L.-A. Karlsruhe : Schönauer Codex It fo!. iVi.
Druck: Gudenu», Syüoge p. 93 ff. ,„
Die JitHjobcw des Datuffis stit/iuicti sintftffttttctt.
1218. — Konrad Propst des Andreasstiftes zu Worms urkundet, dtiss 121
Lutfrid von Weibeistat die Fähre bei JleideVferg dem Kloster
Schönau verkauft habe.
• In nomine sanete et individue trinitatis. | Cünradus dei permissione r,
ecclesie saneti Andree in Wormacia humilis prepositus tarn presentibus quam
futuris in perpetuum. Cum brevi termino coartetur vita humana et memoria
sit lubrica, laudabiles hominum actus et utiles contractu» deperirent a posleronua
noticia, nisi scriptorum intervenirent suffragia. Inde est, quod et nos notum
esse volumus universis presentis scripti seriem conperlis, qualiter Lutphridus a>
de Weibeistat iure hominä in feodo de manu nostra tenebat navalem transi-
tum, quod vulgo dicitur passagium, in flumine Neccaro aput Heidelberch,
cuius rei proprietas ad prenominatam saneti Andree ecclesiam pertinere dinosci-
tur. ldem vero L. miles sue prospiciens utilitati et nostro vel ecclesie nichil
derogans iuri de coniventia et bona voluntate nostra et confratrum nostronim »s
domino Danicli venerabili abbali Scotiaugie et fratribus illius cenobii ad perpe-
tuam ipsorum utilitatem et liberam ordinalionem pretaxatum passagium pro
numerata vendidit pecunia, nobis autem et ecclesie nostre in restaurum iure
proprietatis reddidil predium suum in Rorbach carioris estimationis et illud a
nobis in beneficium reeepit tali accedentc pacto, ut qtiicumque de heredibusao
suis idem predium post ipsuni possessurus est, de manu prepositi saneti
Andree illud feodali iure suseipiat. Ceterum abbas et fratres Sconaugienses
et nos cum universitate fratrum nostrorum convenimus in vinclo caritatis et
pacis sub bac forma: mutuam fraternitatem aeeepimus et dedimus, specialis
memoria defunetorum cum recenter obierint utriusque convenlus ab utrisquesi
Semper habebilur. Et singulis annis cum abbas eorum de generali capitulo
remittitur annuncians illud magnum officium defunetorum, in quo quilibet
sacerdos XX missas, quilibet inferioris ordinis monachus X psalteria, quilibet
conversus M et quingentis vicjbus miserere mei deus cum dominica oracione
decantabunt, defuneti nostri cum defunetis eorum absolvi et includi in eodem*o
solempni officio pari partieipacione debebunt. Ad recognitionem etiam pro-
prietatis persone et certi nuncü iam sepe dicte ecclesie nostre sine nautica
04
1230.
mercede apud Heidelbercli liberum habebunt transitum. Et circa feslutn beati
Andree servis ecclesie cum porcis transeuntibus in grangia fratrum prebebitur
• hospicium. L't igitur liec actio debita firmitate et perhenni stabilitate fulciatur
et roborctur, presonti carte per nos consiripte appensa sunt abbalis et nostrum
i et ecclesie sigilla. Huius rei testes sunt: Heinricus decanus maioris ecclesie,
Ebelinus, Nicolaus, Cunradus decanus saneti Andree, Ebcrhardus custos,
Bcrbtoldus. De minislcrialibus: Gerhardus, (Jernodus frater eius, Eberhardus
de Mulboume, Adelherus, Heinricus VVaccerfil. De civibus: Edelwinus, Liut-
phridus, Richerus, Heinricus Mililellus, Ebelinus Cippurc, Heinricus frater
10 eius et alii quam plures. Acta sunt hec anno ah incaraatione doinini
M.CC.XVII1, indictione VI.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 37 or. mb. Stark sidübare Linetdur; unten bleitit
unbeschriebener Raum. Das Siegel des Abtes von s. Andrea», etica* Itcsdüidigt, hängt
in der Mitte der Urkunde an griinrothseidener Schnur ; dm Siegel der Kirche hing ganz
M rechts an der Urkunde.
Druck: Gudenus, Sylloge p. J03 (f.
122. 1220. April 7. Worms. — Heinrich Erwählter von Worms entscheidet
einen Streit zwiscJien der Aeötissin von Noniien -Münster und den
Rittern Sifrid und Gct ard über den Eisbach.
so Heinricus dei gracia VVormaciensis electus. Scripto presenti tarn pre-
sentibus quam futuris cupimus declarari, quod cum iam dudum controversia
inter ahbatissarn monastcrii monialium ex parte una et Sifridum fratrem dicte
abbatissc et Gcrardum filiuni (i. quondam vicedomini ex parte altera ver-
teretur super decursu aque, que vocatur Isena, per ipsoruin curtim transeuntis,
!tr. landein prenominati milites ad uoslram instanciani et jx-tilionem iuri ipsoruin,
quod in eodem aque decursu videbantur habere, lenunciaverunt coiam nobis
omnino predicte abbatissc recognoscentes et unanimiter consencientes , preno-
minatam aquain per ipsoruin curtim debere liberum habere decursum. Verum
ne in postenun super eodem facto aliquid dubii vel questionis valeat exoriri,
so haue cartam feeimus conscribi et sigilli nostri munimine roborari. Dalum
Wormacie anno incarnalionis dominice M.CC.XX. VU idus aprilis.
St.-A. Darmstadl: Worms nr. 38. or. mb. c. »ig. j)cnd. del.
Druck: Baur, HU. II,
123. 1220. April 14. Worms. — Die Ministerialen, Rothe und Bürger von
si Worms eiiheilen dem nctwrwählten Bischof Heinrich die Zust immung
Kaiser Friedrich II mit Wimpfen zu belehnen.
Ministeriales consules cum universiß in Wormacia civibus omnibus in
perpetuum. Utile censetur et salubre, ut ea que fiunt per modernos in
scriplis redigantur, ul sie ad noticiam postcrorum verius deducantur. Ea
4o propter tenore presencium universis cupimus declarari, qualiter dominus nosler
Digitized by Google
12-20.
H. venerabilis Wormaciensis electus, cum benevolenciam per omnia domini
nostri Fr. Romanorum regis incliti Semper augusti et regis Sicilie non habere!,
eo quod Wimphinam et attinencia ipsi domino regi non concessit pro feodo,
quid in huiusmodi sibi esset faciendi! m nostrum duxit consilium requirendum.
Nos vero deliberato concilio nostroque accedenle consensu domino nostro electo
persuasimus, ut domini regis benevolenciam sibi conciliarel et favorem conce-
dendo ipsi, si supersedere nollet, Wimphinam cum attinencüs in feodo, si sie
graciam regiam posset adipisci. Ne autem super huiusmodi quasi alienacione
domino nostro electo posset aliquatenus calumpnia suboriri, in testimonium
nostri consensus presens scriptum sigillo civitatis Wormaciensis fecimus con- u»
signari. Datum Wormacie anno incarnacionis dominice M.CC.XX, XVIII
kalendas maii.
St.-A. Dartnstadt: Wormter Vidimationetnu* s. XVII. foL 67 f. ex A. (B).
St.-A. Darmstadt: Chart. Wormat. s. XVfol. JTf. (D).
1 220. April 20. Frankfurt. — Kaiser Fridrich II bestätigt den Bürgern v>\ 24.
von Worms ihre Privilegien.
(C.) • In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus di-
vina favente clemencia Romanorum rex augustus et rex Sycilie. ♦
Cum imperialis clemencia omnibus sibi devotis auxilium defensionis exhibere
debeat, devocionis civium Wormacie non inmemores, privilegium presens, so
quod de multa benignitate et gratia avi nostri divi Romanorum augusti
hnperatoris Friderici meruerunt accipere in forma suscripta, candcm
pacis et iuris condicionem civibus ipsis tradimus et observari precipimus,
quod si quis infra lerminum huius pacis aliquem blasphemaverit, blasphemato
satisfaciens iuramento se cxpurgel. Quod si iurare contempserit, ei, quem 2:.
verbis male tractavit, XX solidos et iudicibus civitatis X componat, ibidem
fideiussorem exhibens, quod infra XIIH dies compositos denarios persolvat, et
si pro sua paupertate persolvere non poterit, verberatus et tonsus de civitate
eiciatur numquam reversurus. Si quis autem aliquem depilaverit vcl verberibus
afflixerit aut vulneribus plagaverit, rens pacis habeatur et manu proscripta»
truncetur. Si quis autem aliquem occiderit et de homicidio convictus fuerit,
iugulus eius proscribalur. Si quis vero alicui bona sua contra iusticiam ab-
stulerit aut aliquem infra alrium sue mansionis violenter invaserit, rcus pacis
habeatur. Si quis autem pro suo arbitrio contra aliquem iniustas inimicicias
exercens iniqua querimonia ipsum circumvcnerit et ab eo satisfactionem sus- sj
cipere noluerit, sub proscriptionc imperatoris habeatur, et si super hoc infra
civitatem mancrc presumpserit, deprehcndatur et domino impcratori puniendus
reservetur. Termini vero huius pacis prolendantur ad ulteriores fines vinearum
et usque ad hortos Mezelini et ad fines communis pascue burgensium et ad
ripam Primme, ubi influit in Renum. Si quis autem burgensium extra civi-w
latem alium burgensem persequen.s in aliquo tocius imperü loco contra sta-
tuta huius pacis inquietando invaserit, habeatur pacis violator ac si infra
civitatem idem fecisset. Item si quis burgensis suum comburgensem super
aliqua causa voluerit inpetere, coram iudicibus hoc facial et co iure contcntus
sit, quod ei iudices per sententiam seeimdum iura civitatis dictaverint et non
appcllent ad maiorem audienciam. Ad confirmalionem itaque predicle pacis
ex uiandato imperiali XII miuisteriales ecclesie Woimacimsw et XXVIII bur-
& genses statueutur, qui de iuvasioue ledeucium et lesonnn a testibus tesümo-
■
niuiu audiaut et secundum vcritatem lestium discernant, et si predicti XL
iudices in aliquo discordaverint , standuin erit iudicio partis maioris. Si quis
autein iudicutn rationc consanguinitatis vel precii sivc cuiuslibet oceasionis
reum aliquein malo ingenio tueri et contra iiiramcntum, quod fecit, vel inno-
locentem condempnare atteniptaverit et de hoc convictus fuerit per tres con-
iudiecs, suos videlicel consortes, de consorcio eorum ignominiose eiciatur;
insuper si habere poterit ad cuimilum sue dampnationis et penc VII libras
Wormatiensis monete, persolvat, tres videlicct episcopo, duas iudicibus et rc-
liquas duas advotato et scultheto et officiatis eorum, qui vulgo ambehtman
uvoeantur. Prcterea nulli liceat burgensem aut extraneum ad duellum provo-
care. Si quis extraneus burgensem in rebus aut in persona molestaverit et
molestatus ipsuin infra civitatem deprehenderit, coram iudice eundein in causam
trahat et iniurias suas rationabiliter proponat, et si testimonio trium indicum
fuerit convictus, satisfaciat. Insuper (irmiler ol)servari volumus, ut si quis
-m conprovincialium vestrorum aliquem de civibus in quovis imperii loco invaseril
aut depredatus fuerit, vulneraverit aut occiderit rumorque ad vos pervenerit,
burgenses vestri illum inse<iuantur et si deprehensus fuerit flagrante maleficio,
in civitatem Wormaciam deducatur et taliter de eo iudicium sumatur ac si
hec infra civitatem commisisset. Quod si aufugerit et a burgensibus capi
8;, nequiverit et in aliqua civitate vel castello reeeptus fuerit, burgenses illuc veniant
et ipsum ab eis, qui illum detinenl, rcposcanl ; et si eis presentatus fuerit, paeifice
recedant ; sin autem et facultatem habuerint potestative ipsnm auferant, et si locus
adeo inunitus fuerit, ul evincere subito non possinl. obsidione cum eingant et
nuncios ad Wernberuin de Uonlant et fratrem cius Phylippuni mittant. ut eis
aosuccurant, et si per eorum auxilium locus cxpugnari poterit, gratum habeant;
sin autem dicti Wernherus et Phylippus nuncios suos cum vestris ad cle-
menciam imperialem dirigant auxilium eius imploraturos. Super inlegritate
itaque huius pacis conservanda primos et preeipuos adiutores et consiliarios
habere debetis antedictos de Bonlant confrntres, vicedominum, sculthetum,
3-, prefeclum et iudices de civitate, qui vos precedant pariter, et si quid contra
pacem hanc factum fuerit, sicut imperium decet et iusliciam et honorem et
commodum civitatis vobiscum emendent et ulciscantur. Volentes igitur ut
pax Wormaciensis iuxta formam prescriptam insuper omnes traditiones et
iura privilegiata ipBis a divis Romanorura imperatoribus augustis do-
«omino Fridcrico videlicet avo nostro et patre nostro Heinrico salva per-
maneant et inconvulso, auetoritate regia confirinamua, omnes posteros
nostros Romano regno poat nos successuros rogantes diligencius, ut
sicut ipsi facta sua cupiunt illibata servari, ita huius privilegii nostram
confinnationem fidolibus regni Wormaciensibus munitam servare curent
4i et illesatn. Signum Friderici Romanorum regis invictissimi et regia
Digitized by Google
1220.
97
Sycilie glorioai. (M). Ego Cuonradus Spirenaia et Metensia epiaeopus, im-
perialia aule cancellariua, vice domini Siffridi Moguntine sedia nrchicpiacopi
et Germanie archieancellarii recognovi. Teste» : Siffridus Moguntinus nr-
chiepiacopus, Engelbertus Colon/ewsis archiepiscopua, TheodericuaTreve-
renaia archicpiseopu«, Albertus Magdeburgenaia archiepiscopua. Cunradua r,
Ratiaponms« epiaeopus, Theodericus Monasterienaia epiaeopus. Otto Tra-
jeetensis epiaeopus. Heinrieus duxSuevic rcctorque Rurgundie, Ludewicus
dux Bawarie palatinua comcs Reni, Heinrieus dux Bravancie, Ludewicua
lantgraviua Turingie, Hermannua marchio de Baden, comea Gerhard us de
Diedse, Diepoldua marchio de Voheburg, Anshalmus de Justingin mar- u<
aealcus, Wernberua dapifcr de Bonlandia, Canradua pincerna de Scyphe,
o
Ulricua de Minzenberg, Phylippua de Bonlandia et alii quam plurea.
Datum apud Frankenyord anno domini M. CÖ. XX\, Xll kalcndaa
mai, indictione VIII.
St.-A. W. nr. 10 or. mb. c. sig. pend. delapso. (A). n
Drucke: Mortis MO ex A. sdiledd. = Hnillard I, fc?.5. — Bre**Ian dipl. cent.
13S ff. ex A. — Retj. Scrdxt 1265. — Bäluner-Ficker U09.
1 220. August 22. Worms. — Heinrich Bischof von Worms urhmtM, 125.
dass Werndrudis sich und ihren Hof der Kirche in Franlenthaf
übergehen habe. »
Heinrieus dei gratia Wormaciens/'.s episcopus omnibus in perpetuum.
Ad noticiatn dedueimus omniuin quibus series presencium innotuerit, quo«!
Werendrudis vidua Steimari Womxaciensis in nostra precencia, aslantibus
plerisque consulibus et civibus Wormaciensj&tts, sc simul cum curia sua retro
murum sita ecclesie in Vrankindal obtulit et donavit sub hac forma, ul cum r,
dicte W. sederit voluntati ad ipsam ecclesiam sc transferet et ibi secundum
formam regulc ibidem conservate vile sue debile ac lieile inponet finem ae
pridem cum regule sie se redidderit aut diem exlremum clauseril curia pre-
fata ad ius et possessionem dicte ecclesie perpetuam ascribetur. Ceterum idem
claustrum censum quendam, qui ralione proprietatis de ipsa Gerardo quondam so
vicedomino soivebatur, curia sibi depulavit sulvcndum lalem videlicet, quod
centum carralas ligni fissi in feslo Retnigii diclo G. exliibebit. Ut au lern
presens legacio robur obtineat finnilatis, huic scripto noslrum civitatis quoque
Wormaciensis sigilla deputavimus apponenda. Actum Wormaetc anno
domini M. CC. XX. in octava assumptionis. r%
SL-A. Luzern, Ontterer1 'acher Apparat nr. 4L or. mb. c. 2 »ig. pend. Das Siegel
des Bischofs ist eingenäht, das der fÜatU abgefallen. Das PergametU zeigt Brand/qntren.
Druck: Baur, HU. V, p. II.
1220. Attgitst 23. Worms. — Ministerialm , Richter und Räthc zu 120.
Worms erlasstm eine Verordnung wider GauJd-er, wider laichen- w
malzciU'n und wider Gastereien in Häuserti Abwesender.
Nos ministeriales *, iudices et consiliarii Wormacienses ad honorem et
profectum civitatis propensius intendentes provida deliberatione et consilio
[126.] 1 B: ministralcti.
H. Boos, Urkundenboeli d. Stadt Woran I.
7
98
1222.
gtatuimus communi, enormes quasdam et reprobas consuetudines honestati
publice et ntilitati contrarias prorsus abolere, ne bonor et Privilegium civi-
tatis pregnante bac vicinorum malitia sub nostro videatur regimine vacillare.
Precipiinus ergo et salva indempnitate domini nostri episcopi rntum esse
i volumus, ut barones, comites, liberi, milites, peregrini uiercatores seu cuiusque
condilionis bospites millam in hospiliis pressuram vel inrommodum ex con-
eursu iocidalorum ioculalricum , histrionum nul garcionum2 in civitate nostra
substineant: quos si quis burgensinm nostrorum colleclis in dorn um suain
hospitihus lemere admiserit, XXX solidos dabit ad fabricam civitatis. Inhihcmus
io iusuper, quod hic sub anatbemate meiuinimus inlerdictuiu, ne post celebratas
aliiuius exequias parentos alque affines in bospilio sepulti conviviorum in-
staureut sulemuia, cum sit necessarium familie in domo luclus moerore et
lamentalionibus exbausle, dare quieli polins quam conviviis indulgere. Si
quis vero hospes vel bospita deineeps tales exequiarum tempore commessationcs
r, nuptiarum solemniis aptiores in domo sua vel alias instauraveril, civitatis fa-
brice XXX solidos componel. Prohibemus etiain ad vitandinn graves sumptus
et inutiles, ut amici vel parentes burgensis peregre proficiscentis post disecssum
eins tales ut diximus commessationcs in duino peregrinantis facere non pre-
sumant, sieul hospilam doinus immunem esse volumus a XXX solidorum poena.
v,> civitatis fabrice deputala. Quicquid vero ante discessum vel post reddilum
peregrinantis studio caritatis vel amicilic factum fueiit, lanquam possibile
debilum et bonestum im|)ime decernimus sustinendum. Stabilitatem ilaque
circa presens negociuin et rati profiteutes babitationem baue inslitutionis
nostre Seriem annuenle civium universitale presentis carte et sigilli nostri
•r.. patrociniu eonfinnamus. Datum Vormacie X calendas septembris sub ina-
gislerio Godofridi de Moro et Gernerod i Lougi, currenle anno incarnalionis
dominice MCGXX. indictione VUI.
Sl.-A. W. nr. 11 con. cluirt. mecuU XVII. (Bj. Darauf beruid «mc/» der
AUlrudc bei Moriiz p. l'>4 (). — Itey. Scriba 1*7 >.
jo f.Vftrr den InttaH rgl. Arnold 1, :M f.
127. 1222. Marz 10. Worms. — König Heinrich (VII) genehmigt die vor
dem Bischof uml dem Jtathc von Worms geschehene Uebergahe eines
Hofes seitens des Ritters Rwlewin von Flamhurnen uml seiner Frau
Massivilie an das Kloster in Otterburg.
x, l Hcinricus dei gracia Romanorum rex et semper augustus in per-
petuum. « Nolum sit universis Christi fidelibus ad quos presens scriptum
pervenerit, quod Rudewinus miles de Flamburnen vir hone opinionis zelo do-
mini accensus curtiin Wormacie silam , quam cum atlincnliis suis a Judda
vidua Heinrici Emeringeris et a liberis eiusdem scilicet Petrissa, Adilheide,
e-Cunrado, Heinrico et colieredibus eorum emptionis tilulo iuslo ac rationabililer
* Ii: Kardoruiu.
Digitized by Google
1223. 1221.
99
adeptus est, communicala manu uxoris sue Massivilie cenobio beate Marie in
Ottirburg pia voluntate ac libera contulit et Christum in celo ac genilricem
eius gloriosam pro terrenis heredibus quos non habebant hcredes sibi feliciter
eligentes suis ac parenlum suorum animabus in hoc salubre remcdium pre-
pararunt. Hanc igitur prefale curtis donationem coram episcopo et consiliariis ;
Wormaeienst&us publice ac sollempniter celebratam nos rata in haben les pre-
sentis scripti et regatis bulle patrocinio duximus confirmandam sub optentu
gracie nostre precipientes, ne quis eam in preiudicium OttirburgensiLs eoclesie
aliquatinus infringere presumat. Quod si quis ausu temeritalis attemplaverit,
indignationein dei omnipotentis et nostram se noverit incursurum. Datum iu
Wormaci«? per manum domin i C. Metens/.s et Spirens»*? episcopi imperialis
aule cancellarii XVII kalendas aprilis regnaute domino nostro Friderico Ro-
manorum imperatore glotiosissimu feliciler amen. Anno incarnationis dominice
MCCXXII, indictione X.
St.-A. Luzern, GMarr'scJter Appnnd nr. 43. nr. mb. c. sig. naul. de!.; nur ^
noch die rothgdbstidcne Schnur üt vorhanden. Hinten stettt ron einer Jlnnd den XU f.
Jiünh.: Heinrici regia pro curia nostra in Worin.
Drucke: Freu <f Peaüing, lTrkundenbuch de» KIttsters (Mtertiurq p. :i>. —
Huill. 7, 733. — Reg. Scrht nr. PJH2. - Böhmer-Vicker nr. 3870.
1223. — Nibelungus preposilus maior et universa synodus Wormatiensiswl28.
schlichten den Streit zwischen dem Kloster Schönau und den Loben-
feldern (Lobenveldenses).
Unter den Zeugen: de civibus: Heinricus Militellus, Ciuiradns Fnhselinus,
Ebilinus Cippura, Petrus Rossebacho.
Druck: frudenwt, Sylioge VMff. sn
1224. Februar 12. (pridie idus febr. Laurissc) Ijorsch. — Cunrad Abt 129.
von Lorsch urkundet, dass Odilia relicta Hermanni Rukhelini ihre
Güter in Scharra dem Kloster Schönau verkauft habe. Dieser Kauf
wird auch durch Heinrich Bischof von Worms bezeugt und dabei waren
u. a. anwesend : so
Eberhardus de Mulboum, Heinricus de Ort. David, Heinricus Ritterchin,
Heinricus Fuhselin, cives Worm.
G. L.-A. KurlsnJu: Schönttuer Codex I, fd. 110\
Druck: Gudenut, SyUogc 138 ff.
1224. [Mai]. Frankfurt. — König Heinrich (VII) a'lässl ein PrÜetptMO.
betreffend die Münzer *w» Worms.
H(einricus) dei gratia Roraanorum rex et Semper augustus.
Digitized by Google
100
1224.
Ad notitiam omnium presens scriptum intiicntiinn pervenire volumus,
quod dilecto principe nostro H(einrico) Wonnaliensi episcopo requirente, coram
nobis in sollempni curia nostra Franckenfurt sentenüatum est: quod quicumque
argentuin vendere voluerit, ad monetam debeat illud prescnlare nec ad nun-
i diuas nee alias presumat deferre, sed si in peregrinatione aliquis proficisci
voluerit, liberum habeat arbitrium secnm quantum voluerit deferendi. Si vero
aliquis contra banc senlenliam veniens argentuin ex civitate deferre pre-
sumpseril, Wormatiensis episeopus potestatem habebit plenariam illud auferendi
et nullo modo restiluendi. Huius rei testes sunt : dominus Coloniensis
iu aivhiepiscopus , dominus Trevirensis archiepiscopus. dominus Augustensis
episeopus, dominus Spirensis eleclus, abbas Fuldensis, abbas Hersveldensis,
abbas de Wissenburg, dux Bavarie, landgravius Thuringie, comes de Dyztes 1
et alii quam plures tarn comites quam Mobiles. Datum Franikenfurd
per mauum protbonotarii anno dotnini8 MGCXXIIII 3 indictione* — .
Ii 8t. -A. DarmMtidt: Cltnrt. Wr*m. g. XV. ftü. 30 (D).
Drucke: Sdumtutt II, 117 f. (Sj = MG., LL. II, 302 unter </<w Jahr 1234
eingereiht. — Huill. II, 795. — Heg. Seriha nr. 1292. — IMtmer- Fkker nr. 3923.
131. 1224. (indictione XII). — Ministeriales et consiliarii Wotxwatiemes Urkunden,
dass Wernherus de Selsen zu Gunsten des Kl. Schönau auf all sein
•-'o Recht au Gütern in Scharren verzichte.
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Culex I /«/. 113.
Druck: Gudruns, SylUxje p. 132.
132. 1224. — II. Bischof von Worms urkundel, dass, nachdem gegen die
Einsprache des Gerhard dictus Vicedominus das Verfügungsrecht der
« domina Judta de Smidevelt Ober ihre Guter in suburbio Wormatiens»
aput Nunnenmunster et in campo PefTlincheim anerkannt worden sei,
diese der s. Andreaskirche mit Einwilligung ihres kranken Mannes
Cunrad um LXXHI libris verkauft habe : XL iugera campestris agri cum
pratis allinentibus.
*» Bürgen: Reimboto de Sueigere frater ipsius domine et B. vicedominus
de Mez. Testes : de maiori ecclesia : Nibelungus prepositus, Ebclinus decanus,
Cuustantinus custos Nuhusensis, Nibelungus de Moneta et Lodewicus scolasticus
saneti Martini. De consulibus: Eberhardus de Moro et Godefridus frater eius.
[130. ] 1 D: niete*, i« sonstigen Urkunden meist Pietwo. 1 dornini fMt bei D.
r. » m D; S: MCCXXXI1II. * iudictione fehlt bei 8.
Digitized by Google
1224. 1225.
101
Ricliezo, David, Meinhardus de Durcnchcim, Ebclitius et frater suus Heinricus
Cyppura Cunradus Vulpccula, H. Militcllus, Thirolfus, Gcrnodus in vico s. Petri.
St.-A. Dartnatadt: rfi/'fligheim. ur. mb. c. »ig. jiend. kusto.
Druck: Baur, HU. II, 62 /.
1224. — Jutta Schmidf<M verkauft dem Andrcasstiß zu Wortns 5133.
Aüodiahjut bei der Stadt.
H. dei gracia Wormaciensis episcopus. Univcrsis presens scriptum
inlucntibus innoteseat, quod Judda Smidvelt funeta auetoritatn mariti sui Clin-
radi egrolantis et ob hoc venire nequeuntis una cum filiis et fralribus suis
vendidit ecclesie sancti Andree XL iugera campestria et quartälc, si quid super w
est cedat eidem, et pratum, quod XVIII viri vix metere valent, pro LXX libris
Wormaciensium, idemque allodium coram nobis in publico sinado, quod et in
terminis Wonnatie et Phelinkeim situm dinoscitur, canonici» nroscripte ecclesie
tradidit. Quod siuodali iusticia diclante sub interminationc anathematis inhi-
buimus, ne quis eos in eisdem bonis ausu teraerario molestare presumat. i.s
Quod si quis attemptaverit, indignacionem dei omnipotentis et beatorum Petri
et Pauli apostolorum et Andree et nostram sc noverit ineurrisse. Actum
anno dorn in i M. CC. XXIHI. Testes: prepositus Gerbodo maior ecclesie Ma-
guntine, Nibelungus prepositus Wormaciensis ecclesie, Heinricus decanus,
Sucncgcrus cantor, Ebelinus, Wolfram de Amerin, prepositus de Winpina. »
Sancti Pauli : decanus Berhdoldus, Salmannus, Hartungus cantor. Sancti Mar-
tini: Giselherus decanus. Magister Folco et multi alii interfuerunt. Laie»:
Berhdoldus vicedominus, Eberhardus de Moro et frater suus Godevridus, Ger-
hardus Militellus, Richerus, Cunradus Vulpecula, Ebelinus et frater suus Hein-
ricus Cippura, Cunradus filius Hezelonis, Rupertus, Dimarus, Cunradus, 2s
Johannes, Reimarus.
St.-A. Darmttadt: Worms nr. 40. or. mb. c. tig. jiend. laeao. (A).
Druck: W. Arnold, Gt^huMe dt» EigenOmms j>. 809. ex A. — Aufuihlung
der Zeugen bei Baur, HU. II, p. 63.
1225. Jtdi 8. Heute. — Papst Honorius III. befieJUt dem [Sifrid 17/ »,134.
Erzbischof von Mainz alle Einkünfte der Wormser KircJie zu
sammeln, damit er die Komischen Bürger befriedige.
. . archiepiscopo Maguntino.
Cum olim tibi nostris dederimus litteris in mandatis, ul onines omnino
provenlus et redditus Warmaciensis ecclesie colligi faciens, eos in Franciam j.->
mittcres apud Trecas, ut exinde dilecto filio Matheo Widonis Marroni et cius
soeiis civibus Romanis satisfierel de pecunia, in qua est eis Warmaciensis
ecclesia obligata, quia, sieul intelleximus, provenlus eius adeo sunt exiles,
[132.] 1 das a in Cyppura scheint eint Correctw zu sein.
1(12
quod vix longo lemporc possei ex eis a debitis cadem ecclesia liberari, fra-
ternitati tue per apostolica scripta inandamus, quatinus proventus eosdem
studeas obligare, ecclesiarumque prclatos, canonicos et alios clericos civitatis
et diocesis Wannaciensis nec non cives et vassallos ecclesie, ut in hoc eidera
s subveniant, moncas propensius et inducas et si necesse fuerit per censuram
ecclesiasticam, ac Judeos tarn civitatis quam diocesis Warmaeiensis per sub-
tractionem communionis fidelium ad id appellaüone remola compellas, ita
quod usque ad proxinnun festum resurrectionis dominice (19. April) tnillc sex-
centas etviginti marcas colligas, computatis in ipsis quadringentiset triginta marcis
10 iam collectis, et eas in tuto loco deponas el collecla pecunia ipsa nobis festines
quanlolius intiinare, ul dictis Romanis de pecunia sibi debila celerius satisfiat
et ecclesia ipsa facilius liberetur.
Datum Rcate octavo idus iulii anno nono.
Drucke: Würdtictin No,v »itteid. IV, 128. = Md., Ep&oUu sacculi XIII
ja ed. C. Rodenberg I, 195 f. - Reg. PoitJuist nr. 7437.
135. 1226. Februar 24. Worms (in festo Mathie ap.) — Vergleich zwischen
Heinrich Bischof von Worms und Hartrad von Merenberg.
Zeugen: N. maior prepositus, E. decanus, H. de Wielenstein, B. prepo-
situs de Wilburg, C. custos Nove domus, Cono magister, H. magister, F. ca-
amonicus maioris ecclesie, B. cantor et Th. canonicus Nuhusensis, Wiricus de
Dune, Bertolfus vicedominus, Godefridus de Slockheim, Hermannus de Esshirs-
hausen, Godefridus Nigra-barba, David Herricus et Ruberus de Moneta. Con-
sules: Riberus, Dimarus, Joannes, Gonradus et alii quam plures tarn clerici
quam laici Wormatienses.
2S Sdmnnat II, 106.
130. 1226. April 29. — Gonradus de Steina und seine Frau Adelhedis verzichten
auf Güter zu Bruningesheim et Hapirshove.
Sicglcr: capitulum maioris ecclesie, civitas Wormaciensis et antcdiclus
nobilis Gonradus. Zeugen: Nibelungus maior prepositus, Ebelinus decanus,
:w Heinricus quondam decanus, G. de Elwangen, Landolfus Rapa, canonici Wor-
macienses. David et Gonradus tunc temporis magislri civitatis. Gonradus et
Rugerus fratres. Dyrolfus. II. Militellus. Ebelinus et Heinricus fratres. C.
Vosselinus. Wernzo. Dimarus. Ruperlus. Gernodus. Conradus Spain et
alii quam plures tarn de consilio quam de universitatc civitatis.
äs Druck: Böhmer, Cod. dij*. Moenofr. I, 44 f.
137. 1226. Juni 4. Lateran. - Paj>sl Honorius III befiehlt dein [Sifrid II]
Erzbischof von Mainz, dass er die Wormser in Bann thm, tvcil
sie das zur Zahlung der Schulden der Wormser Kirche nötige Geld
nicht sammeln wollen.
w . . archiepiscopo Maguntino.
Ex parte tua fuit coram nobis expositum, quod cum, sicut a nobis in
mandatis aeeeperas, ad Warmacicnscm accedens ecclesiam, ccclcsiarum prclatos,
Digitized by Google
1226.
103
canonicos et alios clericos civitatis et diocesis Warmaciensis nee nun eives,
vassalos et Judeos ecclesie monucris diligenler, ut usque ad fest um resurrect km is
dominice proxiino preteritum (Ii). April) in nulle sexcenlisel viginti marcis colli-
gendis a te, computalis in ipsis quadringentis et triginta marcis iam eollectis, eidem
ecclesie subvenirent pro solutione debitorum, quibus est plurimuin aggravata, *
ipsi boc facere contempnenles in voeein appellationis fruslratorie proruperunt,
quam tu reputans frivolam et inauein, in eos exeommunicationis sententiain
promulgasti. Set predicti prelati et clerici seilten tiam ipsam pertinacitcr con-
dempnentes, exeommunicati exeommunicatis presuinunl divina officia celebrare
in animarum suarum periculum et scandalum plurimorum. Ne igitur illi de i<»
sua valeant conlumacia gloriari, fraternitati lue per apostolica scripta man-
damus, quatinus dictam exeommunicationis sententiam sicut rationabiliter est
prolala, facias usque ad satisfactionem condignam auetoritate nostra sublato
appellationis obslaculo inviolabiliter observari, et si forte aliqui voluerint satis-
facere, ipsis iuxta formam ecclesie beneiieium absolutionis impendas , et cum is
clericis, qui laliler celebrarunt, ad mandatum tumn humililcr redeuntibus tibi
liceat misericorditcr dispensare. Illos autem qui perduraverint contumaces,
canonica diseiplina castiges.
Datum Laterani II nonas iunii [anno X].
Drucke: WiirdUcein Nota Sub*. IV, 133. - MG., Epistolac sueculi XIII, ao
Vol. I, 226. — Reg. Pottluul nr. 7582.
1226. November 27; bei Wilrzburg. — König Heinrich (VII) verordnet 138.
auf Antrag des Erzbigehofs Sifrid von Mainz mit Rath der Fürsten,
dass die Dienstmannen, Bürger und andere Leute dieses Erzbischofs,
welche in der Stadt Oppenbeim aufgenommen worden sind, demselben -.'5
wiedergegeben, und dass dessen Leute daselbst ferner nicht aufge-
nommen werden sollen; ferner dass die Bündnisse und Eide, wodurch
sich die Städte Mainz, Bingen, Worms, Speier, Frankfurt, Geln-
hausen und Friedberg zum Nachtheil der Mainzer Kirche gegenseitig
verbanden, aufgelöst und für nichtig erklärt werden sollen.
Zeugen: die Erzbischöfe Theoderich von Trier und Heinrich von Köln,
die Bischöfe Hermann von Wirzburg, Bertold von Strassburg, Sifrid von
Augsburg, Heinrich von Eichstädt, Heinrich von Worms, Engelhard von
Naumburg, . . von Basel, die kgl. Äbte Cunrad von Fulda, Ludwig von
Hersfeld und Cunrad von Lorsch, dann Ludwig Pfalzgraf am Rhein und 3:>
Herzog von Baiern, Ludwig Landgraf von Thüringen.
Dr weite: Gudenm, Cod. dijj I, 493. — Böftmcr, Cod. Moeiwfr. I, 48. — MG.,
LL.II, J57. — Mon. Baku XXX«, 143. - Solutab, GexjiidUe de» rhetn. Stüdteb. II, 2.
— Huülard II, 899. - Reg. Scribu 1310. - Bölimer-Fickar 4028.
Digitized by Google
104
1221».
139. 122G. - Die ConvetUe lies Klosters Nonnen -Münster, «. Pattl und
s. Martin zu Worms verleihen dem Heinrich ihre Mühlen bei s. Miehad.
\ In nomine snnete et iridividuc Irinitatis amen. : Beate Marie el
sanclorum Pauli et Martini conventus Wormalienses omnibus hec scripta au-
5 dituris in perpetuum. Ut presentis actionis memoriam traducamus ad
posteros, dignum duximus scripto comniendandum, qualiter molendina noslra
apud sanclum Micbabelem sita, quibus conmnmiler partieipamus, unanimi
consensu Heinrico et suis beredibus post ipsum, ila quod seniori semper
in presenlia venerabilis domini nostri N. dei gralia Wormaliensis prepositi
w hereditario iure concessimus el sub hac forma, quod ipsi singulis annis cuüibet
■
dictorum conventuum XXIII maltra tritici debeaul assignare ad XIIII dies Semper,
cuius convcnlui I mallrum quousque pretaxalam pensionem solverint presen-
lando et bec quoliens neglexerinl, lotiens el stalim die sequenti ad Solutionen!
tritici a dotnino preposito abs<|uc eilatione et senteutia ferenda sunt anatbemate
i-' eompellendi termino supradicte pensionis solvende festo Margarete ineboante
et finiente. In subsidiuni etiam edificiorum restaurationis in eisdem molendinis
iam lapsorum, prefato H. VI talenta in hunc modum contulimus, quod tarn
ipse quam sui heredes quiequid in dictis molendinis tarn stantibus quam
currentibus edilicandum el readintegrandum fuerit in posterum propriis
.11 sumptibus debeant edilicare et redintegrare, et si suo igne vel alieno in eorum
offensa adbibito fuerint exusUi, ipsi illa tenebuntur reedificare; si vero com-
muni igne vel in nostram aut civium offensam cremala fuerint, nos illa tc-
nebimur restiluere. Ileni ut omnis rixa inter dictum H. el molendinarium
dominarum spelialem in rivo descendenle versus eas super purgatione eiusdem
•.srivi sepius orla deineeps sil sopita, de consensu utriusque moleudinarii sta-
tuimus, quod tempore purgationis dicti rivi molendinarius dominarum suis
expensis UN virus per II dies preslabit H. in subsidiuni purgationis, quos
unanimi consensu locabunl1 inier se in locis purgatione inaxime indigenlibus,
post molendinuiu vero dominarum versus Rcnum molendinarius earum suis
*j expensis rivi ulveum purgalurus. Ad reparationem eliain pontis in com-
muni strata infra eos Iranseunte, cum lapsus fuerit, pares sinn plus sunt facluri.
Preterea tempore yemali tarn ruptioni quam evectioni glaciei sepedieli rivi tarn
infra se quam posl molendinum dominarum versus Renum pari expensa
collidie intendent et si qnis eorum quo prelibata sunt prior reperlus fuerit
35 transgressor el quotiens lotiens doiuino nostro maiori preposito in penam
transgressionis X. solidos Wormafewi«»» persolvet. Hec igitur, ut a neutra
parte post bac cassari valeanl, domini noslri maioris prepositi neenon et civium
similiter et ecelesiarum nostrarum sigillorum appensione decrevimus robo-
p <p <• e
rare. Acta sunt aulem bec anno iuearnationis dominice M.CC. XXVI.
loindictione lercia X.
St.-A. Darmstadl: Worin* m: 41. or. »ib. c. :> sig. jtend.; tlas Siegel der
Stadt ist ganz al/gefallen, die andern »itul mehr oder weniger stark beschidigt. Ungeübt*
Hand. Die Urkunde ist ein (Jgrographum. (A).
Druck: Baur, HU. II, 65 ff.
44 [ 139.) • A : consensu loca locabunt, uxjbei das erste loca wieder dHrdtgettrichen ist.
Digitized by Google
1227. 105
1227. — Datum Wonnato anno domini M.CC. XXVII. indicüonc XV. 140.
Die Böiger von Worms bestätigen die Schenkung eines Hofes genannt
Emeringcris zu Worms von Seiten Rudewins von Flambume und seiner Frau
an das Kl. Otterburg.
StadAM. Maina: Otlerb. Cojmlbuch f<A. 80'. »
Druck: Frey & Rending, UB. de» Kl. OUerb. />. 36. — Reg. Scriba nr. 1H15.
1227. — Wormacienses ciusdem dicti consules civitatis Urkunden, dass Sigc- 141.
wardus de Sunthoven und Adelheid dessen Frau dem Kl. Schönau
Güter in Sunthoven verkauft haben.
Zeugen : Eberhardus in Mulboume, Rikece dapifer, Heinricus Ritlerchin, t<»
Cuonrat Span, Ebelinus in platea saneti Petri, Heinricus Cyppure.
G. L.-A. Kurhrulu: Sdwuiuer Codex I, fol. 121.
Druck: Gttdenut, SyUoge 152 ff.
>
1227. (indiclione XV.) — H(einrich) Bischof von Worms bestätigt das 142.
Testament des Dragboto Decans der Kirche s. Andreas daselbst , der n
20 Morgen Acker auf zwei Feldern bei Pefflincheim dein Pförtner von
s. Andreas vermacht.
Testes de maiori ecclesia: Nibi-Iungus inaiur el saueti Martini preposilus,
Ebelinus decanus, Wcrnherus custos, Ruperlus scolasticus, Landolfus cantor,
Constantinus custos Nuhusens/s, Nibelungus ante Monetam, magister Heinricus
Sucuus. De Nuhusa: Stephanus preposilus, Johannes decanus, Burcardus
cantor, Lufridus Streif, Heinricus Amella, Albertus, Diedcricus. De sanclo
Paulo: Gerboto prepositus, Symon decanus. De saneto Andrea: Heinricus de
Sedibus, Hartungus saneli Magni plebanus, Berlholdus Holtmunl, Lodewicus.
Bertho&fas de Dirmisleiu, Baltramus, Hartungus ccllerarius, magister Ceizolfus. :%
De sanclo Marüno: Giselherus decanus, Lodewicus scolasticus. Laici: Gode-
fridus Suarzgraue et fdius suus, Rugerus ante Monetam, Cunradus capellarius.
Hugo do Pefflincheim, Cunradus Wlpecula, Heinricus Cyppura.
Uniceraitälabiblwlliek Heideiberg 164 or. mb.c. 6 ixtui. (A). Nur das Siegel
von s. Marlin hängt «ocA, Legende: +. STüILLVM. SANC'TI. MARTINI. WORMATMC. »,
St-A. Darmtt<tdt, Copuübuch den s. Andreasstift* (B).
Druck: Baur, HU. II, 69 ex B. - Reg. Zeitschrift f. G. d. Oberrlteius XXIV
p. 153 ex A.
Digitized by Google
106
1228-1229.
143. 1228. April 30. (pridic kal. maii, indiclione prima.) — Bcringcrus Bischof
von Speier beurkundet, dass Odilia filia Harlmanni 1 de Besensheim re-
licta Hermanni Ruchelini dorn Kl. Schönau Güter in Scharra verkauft
habe. Heinrich Bischof von Worms investirt das Kl. mit diesen Gütern,
s wobei Zeugen waren:
Nibelungus prepositus, Heinricus decanus, Richardis et Fridericus ca-
nonici maioris ecclesie; Constantinus eustos, Burcardus cantor, Wernhardus,
Gernodus et Thcodericus canonici in Niuhusen; Ebcrhardus de Mulboum,
Heinricus de Ort, David Parvus, Gunradus Fuhselin, Richerus, Ebelinus, Hein-
i.i ricus Zippur et Petrus Rosseboc, consiliarii et cives Wormatfenses.
G. L.-A. Karlsrtüw: Schönauer Codex J, fiA. III.
Druck: Gndentut, Sylloge Jö4 ff.
I I I. 1229. Juni 23. (in vigilia Joh. bapl. indictione II.) - Bischof Heinrich
von Worms und die universitas civium Wormatiensium bezeugen,
,A dass Emercho de Worma/ia dictus de Mulbaum und seine Frau An-
thonia samt ihren Söhnen Ulrich, Heinrich und Emercho zu Gunsten
des Kl. Olderburg auf ihre Ansprüche an die Mühle zu Sanibach
verzichten.
Zeugen: Gerbardus vicedominus et (ilii eius, Gerhardus senior, Richcro
:o dapifer, David retro sanetum Stephanum, Heinricus Crulburgedor, Meinhardus
de Dürenkeim, milites; cives aulem: Conradus Fusseln, Ebclinus in platea
saneli Petri, Marquardus Buso, Gernodus de Peffelnkeim, Lufridus in platea
saneti Petri, Conradus Span, Bertoldus de Möterstal, Bertholdus Saxo, Dy-
marus niagisler civium, Johannes under gademen, Fridericus Rufus, Gerhardus
2j Unmasze.
Stadtbibl. 3(ain:: Otterb. Copialbucli fol. 35'.
Druck: Frey <f: Brmling, UB. den Kl. Olterburg p. it.
145. 1229. August 24. Perugia. — Papst Gregor IX verspricht allen, tcelclw.
den von den Predigern in Worms begonnenen Bau ihres Klosters
m fördern, die ewige Seligkeit und Ablass.
Gregorius episcopus servus sei vorum dci. Universis Christi Odelibus pre-
scnlcs litteras inspecturis salutcin et aposlolicam benedictionem. Quoniam
ut ait apostolus omnes stabimus ante tribuual Christi reeepturi, prout in cor-
pore gessimus, sive bonum fuerit sive malum, oportet nos diem messionis
3% extreme misericordie operibus prevenire et elernorum intuitu seminarc in terris,
quod reddente domino cum mulliplicato fruclu recolligere debcamus in eclis
|14;}.| 1 Hurtuwnui curriyiert aus llcnminoi.
Digitized by Google
122J>.
107
firmara spem fiduciamque tenentes, quotiiam qui parte seminat, parce et nietet
et qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et nietet vitam cternam.
Cum igitur dileeli fitü fratres ordinis Predicatorum in civitate Wannaliens«'
ecclesiam cum claustro ineeperint de novo coustruere, ad quorum consummalioncm
proprio sibi non suppetun t facultates, universitatem vestram rogamus monemus *
et hortamur in domino alque vobis in Emissionen) iniungimus peccatorum,
quatinus ad perficieuduin opus huiusmodi de bonis a dco vobis collatis pias
clemosinas et grata eis caritalis subsidia erogelis, ut j>cr Subventionen) vestram
predictum opus valeal consunnnari et vos propter liec et alia bona, que do-
mino inspirante feceritis, ad eterne |>ossilis felicitatis gaudia pervenire. Nos
aulem de omnipotentis dei miscricordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum
eiua aucloritate confisi omnibus in festo assumptionis beate virginis eandeni
ecclesiam visitantibus quadraginla dies de inuneta sibi penilentia misericorditcr
relaxamus. Datum Perusii Villi kalendas septembris ponüficatus nostri
anno tertio. i'.
Unüemtät&WiaÜitk Heidelberg or. mb. Die BteUmOe hing an rothgelb-
seidetier Schnur.
Angefahrt von Lehtnann im ArxJtir fir /«**. (iacluchte II, 323 - Reg. bei
Fottkaä nr. 8447.
1229. September 3. Perugia. — Papst Gregor IX verweht den* Bischof *>14C.
von Worms, dass er die Predigerbrnder und Minor iten gegen die
dort üblichen Spottgesänge und Beschimpfungen nicht geschützt habe.
Gregorius episcopus servus servorum dei. Venerabili fratri . . Wanna-
tiensi episcopo salutem et apostolicam benediclionem. Nec novuin est peccatis
exigentibus nec insolitum, quod abbominantur iinpii virus iustos eo, quod non w
est conventio lucis ad tenebras nec Christi ad Belial partieipalio polest esse.
Verum et si perversi difficile corrigantur, ul a pravitatibus resipiscant, sunt
tarnen, ne iustis noccant cobibendi , ut malorum limore sublalo iusli tranquilla
devolione letentur, proficiendo sibi per vite inerituni et aliis per exemplum.
Inlelleximus siquiden) nec possumus sine amaritudine recenserc, quod quidam:w>
Tdii Belial tue diocesis, babentes odio diseiplinam, dilectos filios fratres ordi-
num Predicatorum et Minoruin impie persecuntur, in declractionem eorun)
non solum linguas laxando maliloquas, sed etiam famosas iimno infames, in-
tonando publice cantiones in auimarum suarum periculum et contemptum
ecclesiastice honesta tis, quod te nunquam deeuit sustinere, quin prius penea-.
quam culpe timor talium ad uoslram audientiam pervenisset. Ne igitur saltcm
amodo inexcusabilis habearis, si tales desieris castigare, fraternitalcm tuam
rogamus et monemus altentc, per apostolica tibi scripta preeipiendo mandanles,
quatinus dictos fratres habens ob reverentiam apostolice sedis et nostram pro-
pensius commendatos, ipsos ab huiusmodi molesliis iniuriis conlumeiiis et m
conviliis tuearis, ita quod viros religiosos videaris diligere et nos devotionein
tuam possimus merito commendare, alioquin dilectis filiis . . preposito . . decano
et . . cantori Warmatiens&Hs nostris damus litteris in mandatis, ul te in exe-
108
1231.
< iilionc mandali nostri cessanlc , id sublalo appcllationis obstaculo cxe-
quantur. Datum Perusi III nonas septembris puntificatus noslri anno tertio.
Heidelberger Unircrsiiätebibliothek. or. mb. Die an HanfscJtmtr Mngendc Blei-
bulle ist abgeschnitten wurden und fehlt.
•*> Druck: E. Winkehmnn, Acta imperii inedita I p. 4itö.
Angeführt von Leitmann im Ardiio ßr hess. Geschichte II, 323 — Reg. bei
l'oUhast nr. 8461.
147. 1231. Januar 18. Worms. — König Heinrich (VII) beauftragt den
Erzbischof Sifrid von Mainz und dm Bischof Sifrid von Rcgens-
»■> bürg die Amnassungcn der Worniscr Ruthe gegen Bischof und Ka-
pitel zu untersuchen und denselben ein Ende zu machen.
Heinricus dei gratis Romanorum rex Semper augustus. Fidelibus, prin-
eipibus suis Sigfrido Moguntino archielecto et Sigfrido Ratisbonensi episcopo
imperiahs aulc cancellario gratiain suam et omne bonum. Ad aures
r, nostre subliinitatis conquestione dilecti prineipes Henrici episcopi et capituli
Wormatiensis pervenit, quod cives Wormatienses dicti consiliarii diversis
iniuriis ipsum episcopum et ccclesiam affleiunt contra Ii her tat ein et
iura eiusdem ecclesie veniendo. Cum igitur ad regalem munißcenliam
pcrlineat ecclesiaslicas personas defendere et in iure suo confovere, die tarn
jo ccclesiam a divis progenitoribus nostris tarn imperatoribus quam regibus pio
affectu dotatam et in libertnte hactenus conservatam nostris nolumus labi
temporibus vel ipsius statum a quoquam aliqualenus interverli; idcoque fidcli-
tati veslrc damus (trmiter in preeeplis, quatenus vocatis qui fuerint evocandi,
quod in iniuriam dictorum episcopi et ecclesie inveneritis ab ipsis civibus
ss attemptatum, in irritum revocetis; facientes quod slatuerilis auetoritate regia
inviolabiliter observari, nullis litleris obstantibus barum tenore tacite impetratis;
quod si ambo bis exequendis non polucritis interesse, tu archielecte ea nihilo-
minus exequare. Dalum Wormatie XV kalendas febroarii indictione Uli.
Drucke: Sclutnuat I, 367 ex aulogr. = Moritz I, 43 1. ~ Huitt. III, 440. —
so Rtg. Scriba 1SS3. - Böhmer- Ficker 4177.
148. 1231. Januar 23. Worms. — König Heinrich (VII) beurkundet dem
Bischof Heinrich von Worms den vor ihm ergangenen Rechtsspruch
gegen die Städtefreiheit, nämlich dass weder eine Stadt noch ein Städtlein
Einuugen, Verordnungen, Verbindungen, Bündnisse oder Eidgenossen-
3X schallen, wie sie auch genannt werden mochten, zu machen befugt ist ;
dass er, der König, obne Beistimmung des betr. Herrn dergleichen zu
machen weder erlauben konnte noch sollte, und dass hinwider den
Herren dergleichen ohne seine Einwilligung in ihren Städten zu machen
nicht gestaltet isl.
«o Druck: SchunwU II, nrj. — lieg. Böluner- Fkker 4183. Dazu vgl. Böhmer-
Ficker 4181 und namentlich die von Kaiser Fridricfi II im Dezember 1331 rti
Ravenna erlassene Verordnung gegen die Autonomie der bischöflichen Städte nr. 1917
(= 1936) und im (= 1973).
Digitized by Google
1231.
109
123t. Januar 24. Beate. — P<t2>st Gregor IX gittt dem Prior und t49.
Suitjtrior der Prediger Weisungen Mr. die Handhabung der
Kirchensucht.
Gregoriiis episcoptis servus sorvorum dei. Dilectis filiis . . priori et . .
suppriori fratrum ordinis Prcdicatorum Warmatiensmm salutem et apostolicain :
benedictionem. Sicut nostris est auribu« inlimatuni, cum olim bone memorie
G. Portucufftt episcopus ttinc in partibus Alamanie apostolice sedis legalus in
omnes illos, qui moniales et alias midieres religiosas dictis suspensionis vel
factis de lapsu carnis vel aliis illecebris mundi modo quolibet sollicitare ausu
temerario attemptarent , exeommunieationis sententias promulgasset , quam llt
plures clerici et laici buiusmodi sententias ineurrernnt et nonnulli ex clericis
ipsis suseeperunt sacros ordines et divina celebrarunt officia sie ligati. Quare
Tuit nohis humiliter supplicatum,1 ut cum multitudo in causa esse dicatur,
super boc eis providere salubriter dignaremur. Illius igitur licet immerili vi-
carii constituti cuius miserationes super omnia opera sunt ipsius discretioni« j
vestre, de qua plenam in domino fiduciam obtinemus, presentium auctorilate
concedimus, ut eosdem exeommunicatos absolvatis ah exeomunicatioue ipsa
iuxta formam ecclesie vice nostra iniuneto eis, quod de iure fuerit iniungendum.
Et si aliquorum fuerit gravis et enormis excessus, illos remittatis ad sedem
apostolicam absolvendos. Ulis quoque, qni sie ligati per simplicitatem vel iuris au
ignorantiam suseeperunt sacros ordines et divina officia celebrarunt, iniuneta
penitenlia competenti ea peracta liceat vobis de misericordia que superexaltat
iudicio cum eis prout eorum saluli expedire videritis dispensare. Si vero pre-
fati exeommunicati scienter et in contemplum ecclesiastice diseipline talia pre-
sumpserunt, eis per biennium ab ordinum executione suspensis et iniuneta r.,
penitentia competenti cum eisdem post modum si fucrint bone conversationis
et vite valeatis auctorilate aposlolica dispensare sicut videritis expedire.
Datum Reale Villi kalendas februarii pontificatus nostri anno quinto.
UniirnüfuMMiothek Heidelberg, or. mb. Die Buiie hing an hänfener Schnur.
Angeführt ron Lehmann im Archiv fir he*«. Geschichte II, 324 — lieg Scriltn mi. j»
1231. Februar 27. Rieti. — Gregor IX beauftragt den Prior und l.r>0.
Subprior der Dominikaner von Worms gegen die in den deutschen
Nonnenklöstern übliche Simonie einzuschreiten.
Gregorius episcopus servus servonnn dei. Dilectis filiis . . priori et
. . subpriori fratrum ordinis Predicatorum Warmatiensi&MS salutem et apo-y,
stolicam benedictionem. Rem detestabilem uon absque stupore mentis ac-
cepimus et borrore, quod symoniaca beresis, que contra dei ecclesiam impia
et diabolica supplantatione surrexit et in ipso sui prineipio zelo apostolice
ultionis percussa est et dampnata, adeo in partibus Alamannie domiuatur,
quod vix alique moniales in monasteriis admittuntur nisi pecunia mediante«*
[149.] 1 suppli 9teht auf einer Rasur.
110
1231.
eligentes in monasteriis non proficere sed perire, cum sit scriptum, quod
tlanti et recipienti fit anatherna. Quas detestande cupiditatis prophanus amor
adeo excecavit, ut diligcnter prout convenit non attendant, quod dominus
cnnetis peecatoribus per gratiam in lemplo dimissis, specialiter vcndentes et
& erneutes cohunbas increpans et flagellans de lemplo legitur eiecisse, et quos
Christus eiecit de lemplo, numquam spiritus Christi faciet sibi templum. Licet
igitur contra tales edita fuerit constilutio concilii generalis, quia tarnen grandis
in causa esse dinoscitur multitudo, propter quod constitutionis ipsius severitas
nequit in eisdem partibus absque gravi scandalo et multarum animarum
m periculis observari, nos et precidi morbmn huiusmodi, ne ullerius iuvalescat,
et circa iam receptas taliler volentes remedium competens adhiberi, discretioni
veslrc per apo.stolica scripta mandainus, qualinus huiusmodi moniales cum hiis,
<|ue pro ipsarum receptione data fuerunt, removentes a monasteriis, que per-
peram sunt ingressc, ad alia eiusdem ordinis cum bonis ipsis transferatis
ir.easdem. Quod si propter nimiam multitudinem alibi forte nequiverint com-
mode collocari, ne dampnabiliter evagentur in seculo, recipiantur in eisdem
monasteriis dispensativc de novo, mulatis prioribus locis et inferioribus assi-
gnatis. Symoniace vero data pro ipsis converti facialis in usus alios pietatis,
prout saluti male dantium et recipientium secundum deum videritis expedire,
vücontradictores et rehelles per censuram ecclesiasticam appellatione postposita
compescendo. Ad hec auctoritate nostra districtius inhibere curetis, ne talia
de cctero prcsumantur, quia quanlo benignius ipsarum liac vice initigamus
offensas, rigorem mansueludine temperantes, tanto puniremus severius, si
contra facercnt in futurum. Ne vero per ignorautiam excusalionem habeant
2: in peccatis, predictam constitiitionem concilii frequenter in eisdem monasteriis
legi publice facialis. Quod si non ambo hiis exequendis potueritis interesse,
alter vestrum ea nichilominus cxequalur. Datum Reate III kalendas marlii
pontifieatns nostri anno quinto.
UmrernitäMWiotiiek Hcidcllxrg. or. mb. Die Bulle hing an luinfentr Schnur. (A.)
so Druck: Winkelmann Acta I, &U f. ex A.
Angeführt von Ishmann im Archir für hesg. GexJiidUe II, JUS =s lieg. Scribn 1336.
151. 1231. Ajml 13. Lateran. — Gregor IX befiehlt dem Dekan, Cantor
und Sclwlastilcer zu Trier, dass sie den Bischof (Heinrich) von
Worms veranlassen, von rf/r Belästigung der Prediger daselhst ab-
. . decano, . . canlori et . . scolastico maiorts ecclesie Treverensis.
Tanto acerbius stuporem nobis ingerit et horrorem quorundam nimis
ubslinata perversitas, quanto eosdem in altiuri gradu specule domini consti-
tutos, maioris perfectionis attendimus artiorisque iustitie debitores. Etenim
wquod non sine dolore referimus, optimates gregis et capila populorum, qui
viam domini et iudicium dei sui amplius pre ceteris cognovisse debuerant.
ecce magis hü simul confregerunt iugum, vincula dirupcrunt. Et qui in
Digitized by Google
1231.
111
defensionem positi sunt et refugium subditorum, ipsi periculosius vineam domiui
depascentes , sanetitatem impngnant , novercanlur iustitie , obviant pietati,
eoque inexorabilius suo redemplori in membris ipsius recalcitrant, quo minus
de pretio redemptionis anime sue sese incrassatos attendunt. Prodit namque
ex adipe ipsorum iniquitas, cuius clamor iam in tantum ascendit, quod contra i
se apostoticam provocat equitatem. Dilectorum siquidem filiorum, provinrialis
et aliorum prioruin nec non et f rat nun oi-dinis Prediealorum in Theutonia,
iam crebra nobis est eonquestione monstratum, quod cum olim . . Wanna-
tiensi episcopo primo secundo et tertio firmiler nostris dederimus litteris in
preeeptis. ut a molestationc ipsorum, quos multis et variis vexationibus et m
gravaminibus fatigabat et adbuc fatigare non desiuit. omnino cessaret, sibi
super boc pluries executoribus deputatis, eisdem executoribns del'erentibus
bomini plus quam deo et mandatuin nostrum exequi non curantibus, dictus
episcopus malilie sue adhibens incrementa, non solum non destitit ab ipsorum
uiolestüs et pressuris, sed in cumulum afflictionis eorum post appellationein r.
ad nos interpositam ipsorum operarios ab eorum hedifiriis expulit violenter,
et quod horribilius est auditu, corpus cuiusdam fratris eorum defuneti ex-
humari ab ipsorum oratorio et ad suani feeit ecclesiam deporlari. Insnper
dum quidam ex ipsis fratribus fuisset a quodain non absque ipsius notilia
verl>eratus , excoimnunicatum nuntiari ipsum sacrilegum non permisit. Et w
quasi propria malilia ad persequendos predictos fratres non sibi sufficeret,
nisus est et alios sui sibi erroris procurare faulorcs, ut assensu plurimn et
auxilio constipatus ipsorum iunocentiam ralidius possit et multiplicius impug-
nare. Hüs quoque minimc contentus et impetu suo motum sui animi non
refrenans, in eosdem fratres Warmaeie connnoranles suspensionis sententiam a.-.
pi*omulgavit. Quia igilur ad boc sumus in beatorum apostolorum prineipis
cathedra domino disponente licet immeriti conslituti, ut plantare debeamus
qne ad divinum spectant decorem, et evellere atque eradicare, que sunt obvia
rationi et salutis videntur impedire profectuni, iudicare et iam in iustitia pau-
peres et in equilate pro mansuetis arguere, discretioni vestre per apostolica m
scripta districte preeipiendo mandamus, quatinus si est ita, cum nolimus die-
torum prioruin et fratrum molestias et iacturas conniventibus oculis pertrans-
ire, quos ob vite sanetioris meritum et utilioris prerogalivam officii singulari
iam dudum favorc fovemus et speciali amplectimur caritate, predicta suspen-
sionis sententia lata in ipsos nulla penitus nuntiata, dictum episcopum et alios r.
quoscumque, quod ab ipsorum molestiis et pressuris penitus conquiescant, et
quod cos occasione quarundam arearum, quas emptionis titulo sunt adepti,
ulterius non molestent, modo predicto sub apostolica obedientia per ecclesiasti-
cam censuram cogatis. Diclo vero episcopo nec non Warmaciensi capitulo,
ut infra quindeeim dies post monitionem vestram corpus prefati fratris de-w
funeli, quod in ipsorum fratrum preiudicium et gravamen, apostolice quoque
sedis opprobrium et contemptum, per ipsum episcopum exhumatum apud
suam ecclesiani tumularunt, ad claustrum ipsorum cum debito bonore tumu-
tandum reducant, sicut est eis ab apostolica sede concessum, firmiter iniungatis,
eos ad id censura simili compellentes; mandatum nostrum taliter impleturi, v.
ut tante religionis atque iustitie vos experianuir existerc zclatores et vestram
112
1231-1232.
sollertiam possimus mcrilo commcndare. Quod si dictus episcopus nostris
adhuc mandalis contrarius invenitur, quia omnino suas immanitates relinqui
nolumus incorreclas, cum ut infra mensem post commonitionem vestram nostro
se ronspectui rcpresentet r nobis de tanlo conlcmptu et iniuria responsurus,
; per censurain eandem appellatione postposita compellatis. Nam dante domino
udversus aueloritatis ecclesiastice firmitatem porte inferi tandein ininime pre-
valebimt. Testes etc. Quod si non onmes — , duo vestrum etc.; constitutione
de dnabns dictis in generali coneilio edita nun ohstante.
Data Laterani idus aprilis pontiOcatus noslri anno quinto.
in Ann: Md., KpintfJae 8. XIII. ed. ('. Bodenlxrg I p. 3öJ f.
1 f>2. [1231]. Juni 2. Worms. — König Heinrich (VII) benrhmdet den
hier ror ihm ergangenen Rechtsspruch, dassvon dem Nachlas» derer,
die wegen Ketzerei mm Tode vernrtheilt werden, die Erbgüter an
deren Erben, die Lehengüter an den Ishnshenvi, die Fahrhabe
ii 1 länger an deren Herrn fallen still.
Heinricus dei gratia Romanorum rex et semper augustus. Universis
lioc scriptum cementibus graliam suam cl omne bonum. Quesilum fuit
Wormalie coram nobis in sententia, cui de iure cedere deberent, cuiuslibet
humiiiis bona, qui propter beretice pravitatis errorem condempuaretur ad
:i> mortem. Abbas vero saneti Galli requisitus talem promulgavit sententiatn ap-
probatain ab omnibus , quod beredes condempnali bonis eius deberent berc-
ditariis ac patrimonio gaudere, benefieiis eius simililer ad ius et poteslalem
dominorinn, a quibus habebant, redeuntibus, doniino vero cuiuscumque esset
bomo condempnatns bonis eius mobilibus innitente, boc tarnen excepto, quod
suuiptus ad incendiiiiu hcreticorum faciendi et merces comitis de bonis eorum
forent mobilibus reeipienda. Super quo presentem paginam conscribi feeimus
et sigilli nostri testimonio communiri. Testes : Sifridus Ratisponensis episcopus,
imperialis aide cancellarius, Wernberus de Bonlanden, imperialis aide dapifer,
Gotefridus de Randeggen, Heinricus de Oppinheiin et Sifridus de Lutra scul-
wteti, Hindismula et quam plures alii. Datum Wormacte IUI nonas iunii, in-
dictionis Uli l.
St.-A. Hr. nr. IS. or. mli. c. »ig. jiend. dd. (A).
Druckt: Moritz 100. — MG., LL. II, 284. — Huill. III, 4fiö. — ßregshm
dijj. cent. 77 ex A. — Heg. Scribn 1338. - Bohmer-Ficker 4202.
153. 1231 — 1232. - Die Kardinäle S(inibaldus), R(atjneriw) et B(ainaUlus)
geben ein Vidimus über Urkunden betreff end die Prediger in Worms.
Noverint universi presentem paginam inspecluri, quod nos S. tituli saneti
Laurencii in lucina presbiter, R. sancle Marie in Cosmidin et R. saneti
[152 1 » Die Zahl kann iric «eÄmi Morit: bemerkt trie VII gelesen teerden, «vis
toaber unmöglieli int.
Digitized by Google
1231-1232.
113
Eustachii diaconi cardinales vidimus et de verbo ad verbum nicliil addendu
minuendo ve) mutando conscribi fecimus litleras conpositionis facte inter ve-
nerabilem pal rem . . episcopum et capitulum Warinacicnsem ex una parle
et . . priorem et fratres ordinis Predicatorum ibidem commorantes ex altera
super quibusdem areis, quaa eomparaverant dic.ti fratres ad habitandum, prirno s
coram dilecto fratre nostro 0. sancti Nicolai in carcere Tulliano diacono car-
dinali tunc apostolice sedis legato, secundo coram . . decano, . . cantore et
. . scolastico Treverens/fois iudicibus a domino papa delegatis, tercio inter
dictum episcopum et suprascriptos fratres pro ut in eiusdem episcopi et pre-
dictorum iudicum aulenticis litteris perspexinnis contineri. Hanc quoque i»
scripturam precibus dictorum fratrum ad cautelam propter periculum futuri
tempoiis sigillis propriis duximus muniendam.
Universis Christi fidelibus hanc paginam inspecluris . . decanus, . .
canlor, . . scolasticus Trcverenses in vero salutari salutem. Conmissa nobis
auctoritate sedis apostolice causa, que vertebalur inter venerabilem patrem r-
ac dominum . . episcopum Warmaciensew et capitulum ex una parte et fratres
Predicatores ex altera crastino Egidii procuratoribus parcium in nostra pre-
sencia constitutis instrumentum eompositionis, que intervenerat auctoritate do-
rn ini 0. legali signatum sigillo ipsins ex parte fratrum est exbibitum et per-
leclum. Parti quoque alteri copia ücbal transscripti. Huius autem instrumenti ao
tenor talis erat:
a.
[1231]. Märs 22. Regensburg. — Otto Kardinaldiakon von
s. Niclans j/äpstlicher Legat genehmigt einen Vergleich zwischen
dem Bisthum und den Dominikanern von Worms. 2:
Otto miseratione divina sancti Nicolai in carcere Tulliano diaconus
cardinalis apostolice sedis legatus. Dilectis in Christo 0. scolastico
et II. decano sancti Thome Argentinensis salutem in domino. Cum
inter venerabilem patrem . . episcopum et capitulum Warmaciensem
ex una parte et dilectos in Christo . . priorem et fratres Predicatores s»
ex altera occasione quanmdam arearum, quas iidem eomparaverant
ad habitandum, conlrovcrsia esset suborta, ipsis (andern in nostra
presencia constitutis et de pacc tractantibus coram nobis sie est divina
inspirantc gracia et nostro studio accedente inter eos consensum,
pacis osculo viam concordie preparante, ut dicti videlicet episcopus r,
et capitulum cisdem fratribus ecclesiam sancti Andrec extra muros
cum toto ambitu suo et omnibus, que infra ambitum continentur,
liberam conferant et assignent, expediendo eam a . . preposito
et canonicis ecclesie sancti Andree, quibus eadem ecclesia est
subiecta, ita quod occasione illius nulli subiaceanl dicti fratres veU»
respectum habeant qualemcumque, quod dicti episcopus et capitulum
facere firmiter promiserunt. Dicti vero prior et fratres concesserunt
cedere loco priori, ita tarnen, quod areas illas vendere liceat eis,
episcopi iure salvo, de edifieiis autem facere quiequid velint. Nos
autem dicte conventioni auetoritatem commodavimus et consensum. 4i
II. Buos, rrkimilotilmrli .1. Stu.lt Wurm» t. 8
U4
1231.
Quo circa discretioni vestre qua fungimur auctoritate mandamus,
qualinus prediclam convenlionem faciatis auctoritate nostra ab utraque
parte firmiter ubservari, contradictores et rebelles per censuram
ecclesiaslicam compellentes. Datum Ratispone XI kalendas aprilis.
i Druck: Wiiikelmttmi,AdaI,p.4WaiM\Vürdhctiri*monati.Wo^^
tl Heidelb. UnicBM. - tixtr, im Anh. f. hess. Geich. II, 326. - Reg.Scriba 1337.
b.
1231. Sept. 2. — Dekan, Cantor und Scholastiker tsu Trier
vergleichen den Bischof van Worms mit den Predigern
l0 daselbst, indem der Bischof letztem die s. Andreaskirche
ausser der Stadt einräumt.
Dccanus, . . cantor et'. . scolasticus Treveronses iudices a domino
papa delegati constitutia in presencia nostra B. procuratore domini
. . episcopi et B. procuratore capituli Warmaciensis et fratre C. pre-
is curatore . . prioris et conventus fralrum ordinis Predicatonun in
Wannacia haben tibns speciale inandatam ad componendum in hanc
formam pacis nobis medianlibus convencrunt. Dicti episcopus et
capitulum laborabunt fideliter, quod ecclesia saneti Andree assignabitur
dirtis fratribus secundum ordinacionem compromissi (?) coram domino
:,, O. legato nobis sub sigillo suo preservatani, et hoc expedient usque
'2. Febr. ad fest um purißcationis bcatc virginis, quatinus in eis est. Memorali
quoque procuratores episcopi et capituli in manus nostras promiserunt,
quod quantumeumque poterunt procurabunt, ut assignatio dicti loci
fiat fratribus antedictis, et si istud elaborari nun poterit vel alias de volun-
ss täte parcium fratribus in humanitate provisum non fuerit usque ad diem
predictain , partes ad nos redibunt quarto die post purificationera causa
2. Sept. existente in eo statu in quo erat in craslino Egidii, co excepto, quod
renunciatum est dilaloriis exceplionibus. Circa sepulturam vero in hoc
consensum est, quod iidem fratres ad sepulturam reeipiant illos, qui
apud ipsos elegerint sepeliri. Sic videlicet quod corpus apud ipsos
tumulandum primum deferatur ad ecclesiam parrochialcm , de qua
sumilur et missa ibidem cantata postmodum ad ipsorum ecclesiam
proprio sacerdote funus ducentc et deferatur. De relictis a morien-
tibus ipsis fratribus, qui apud ipsos elegerint sepulturam, placuit
si partibus, ut sie qualis porcio relicla sit ipsis fratribus et ecclesie
conventuali, de cuius parrochia corpus transferlur, utraque pars sua
contenta sit poreionc. Si vero nichil ecclesie conventuali et aliquid
fratribus relictum sit, illius fratres duas partes retinebunt, terciam
ecclesie restituendo; si vero plus ecclesie conventuali et minus
i0 fratribus, utraque pars similiter erit contenta sua porcione. Scd si
plus relictum sit fratribus et minus ecclesie. equalis porcio hino inde
et quod residuum est, in tres partes dividelur, duahus apud fratres
renianenü'bus, tercia ecclesie restituenda. De Ulis vero, qui relinquuntur
fratribus ab eis, qui alias elegerint sepulturam vel que in vivos con-
4i feratur1 eisdem nichil pereipient ecclesie. Item fratres inlerdictu
[irrt] » verdunkelte Stelle.
Digitized by Google
1232.
115
servabunt in nullo privilegionim suorum tenore excedentes, obedicntes
episcopo et ecclesie Warmacicnsi in omnibus, in quibus tenor privi-
legionim ipsis a domino papa indultorum vel oi-diuis ipsorum insti-
tutiones a papa vel a iure approbate non repugnanl. Item canonici
maioris ecclesie singulis annis secundum consuetudinem hactenus s
observatam Stationen) servabunt apud ecclesiam saneti Andree in
montc, si contigerit eandem fratribus assignari. Insu per in quo-
JJtz. übet anno in crastino Andree cominunem missam celebrabunt pro
tocius ordinis fratribus defunetis et idem et eodem die facient fralres
pro eauonicis defunetis utrique in suis ecclesiis et specialiter pro i"
domino H. Warmacicnsi episcopo. Partes hinc inde renunciaverunt
omnibus questionibus, si quas habebant vel quas habere videbantur
ad invicem, si super premUsis composilio fuerit consummata. Acta
sunt hec coram nobis anno domini M.CÖ. XXXI. in crastino saneli Egidii.
Extr. im Archiv f. Ae*t. Gesdiichte II, 326. — Ittg. Strikt 1339. u
c.
1232. Jidi 18. Veste Stein.— H(einrich) Bischof wm Worms
gestattet dm Predigern in Worms sich anzusiedeln.
H. dei gracia Warmaciensis episcopus omnibus presentem paginam
inspecturis salutem in domino. Notum sit universis ipsi fidelibus, *o
quod de bona noslra voluntate fratribus Prcdicatoribus in Warmacia
commorantibus suisque successoribus assensum prebuimus et aueto-
ritatem dedimus emendi locum sive areas ibidemque ecclesiam et
claustnun construendi et inhabitandi infra muros civitatis Warma-
ciensis, ubicumque voluerint, excepto eo loco, quem dicti fratres primo ->:.
oceupaverunt, salvo tarnen censu debito et consueto. Preterea in-
dulsimus eisdem fratribus, quod ubicumque infra muros excepto
loco, quem primo inbabitabant, remansenint secundum formam
compositionis priinam a iudieibus Treverensibus ordinatam, ibidem
coinmorentur preter illum articulum, quod ad mon lern saneti Andree
non tenebuntur exire sicut in predicta compositione tactum fueral et
expressum. Insuper etiam promisimus eisdem fratribus, quod ecclesias
nostras ad hoc inducemus, quod usque ad octavain nativitatis beate
15. Sept. virginis proximam ipsis de monte saneti Andree faciant recompensa-
tionem, cum nos eundem mon lern ex compositione 0. legati eisr
conferre cum liberlate omuimoda teneremur; quodsi ab illis obtinere
non possumus, nos ad eandem recompensalionem faciendain esse
votumus obligali, ita quod usque ad memoratum terminum secundum
arbitrium domini Landolphi decani maioris ecclesie Warmaciensis et
Burcbardi prepositi deWilburg ipsa ^compensatio persolvatur. Testest
sunt: Stephanus preposilus Nuliusensis, Constantinus custos ibidem,
Hildehrandus capellanus dicti prepositi, fraterVolmarus et fraterTyrolphus
predicatores. Dalum in Castro Lapide anno domini M. CC. XXXll.
xV. kalendas augusti.
Unü-ersität*bibiiothtk HeidcUxnj. or. vtl,. c. 3 «»«/. jieud. del. Dtu Pergament a
ist be*chndigt.
116
1232.
154. 1232. März 17. Augsburg. — König Heinrich (VII) Itestätigt, du sein
Vater ihm das Regiment von Deutschland überlassen hat, den
Bürgern von Worms ihre Privilegien uml imbesondere ihren Stadtrath.
H(einricus) dei gratia Roinanormu rex et sein per augustus. Fidelibus
% suis consilio et universis civibus Wormaciens//jMs gratiam suam et omne
bonum. Pia aniniadversione considerantes preclara obsequia, c|iie pluries
nobis exbibuit universitas vestra et in posterum dante domino poterit exbibere
iura et libertates vestras a divis progeniloribus nostris vobis indullas illesas
voluraus conservare fovere vos volentes et manu teuere prout regie congruit
iu bouestati. Sane quia serenissimus dominus unperator pater noster noslre
dicioni depulavit terram Alemannie plenius et commisit, intendimus in ea
disponere et ordinäre, quod nobis et fidelibus nostris videtur expediens et
consultuin; statuentes et auctorilate vobis regia indulgentes, ut iuxta formam
privilegiorum vobis a divis imperatoribus et regibus indultorum, salva tarnen
libertatc ecclesie Wormaticnsis, iura et libertates vestras et consilium babeatis
et secundum veslram consuetudinem approbalam velul badenus civitatis veslre
bonori et commodo fideliter intendatis. Datum apud Augnstam XVI ka-
lendas aprilis, indictione V.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 42. or. tnb. (A). Dim hinten aufgedrückte Steffel
20 ist abgefallen. Diester Brief lag ftiilter im st<idti*ehen Archiv zu Worms, tr»> schon die
Auftdirijl auf der Rückseite ron der Hand des Statt! Schreiber* Haüungius Iteireist.
Drucke: Moritz ttVJ (ex Aj. — Ludewig, Ret. II, 182. — Hansselmann,
jMndeslwltcit II, 277. — Huill. IV, 564. — Reg 'Scriln 1342. — Boltmer- Ficker 422*
»mV ausßhrlidier Erläuterung. - Schirrmadter in For*ch. :. d. Gesih. XI, Xj:>. Dargnn,
r. elxl. XIX, HÖ3 ff.
155. 1232. Mai. Udine. — Kaiser Fridrich II erklärt gemäss den Be-
schlüssen von Ruvenna alle, welche, zu Worms einen Stadtrath r«
bilden sieh unterfangen haben, in die Reichsacht.
F(riderieus) dei gratia Homanorum imperator semper auguslus Jerusalem
»»et Sicilie rex. Prcsenti scripto notum fieri volumus universis imperii fidelibus
tarn presentibus quam futuris, quod dilectus prineeps noster H. venerabilis
Wormaciens« episcopus in sollepni (!) curia Sybidati presentibus ibidem prin-
eipibus conquerendo proposuit corain nobis, quod cum in generali curia Ra-
xenensi sollempniter celebrata per sollempnem Constitutionen) nostram de
3:>comuni approbatione prineipum consilia communitates coniurationes et biis
similia, que fuerant in civitatibus Alemannie temere altem ptata, duxerimus
omniuo cassanda. Gives Wormacienscs, postquam ad eos constitucio nostra
pervenit, consilium facere et tali uti officio presumpscruul constitucioni nostre
presumptuosius obviantes; verum quia idem prineeps noster procedi peeiit in
*» buiusmodi transgressiones, nos prineipum omnium qui interfuerint approbante
senlentia omnes illos, qui post predicle nostre eonslitucionis ediclum in eadeni
eivilate Wormacf'om consilium facere et ipso uti officio aeeeptarunt vel amodo
acccptabunt, anetoritate imperial! duximus perscribendos pene in privilegio
contente pro eorum trausgressu similiter addicenles. Ad euins rei memoriain
Digitized by Google
1232.
117
presens scriptum fieri feciimis sigillo niaiestalis nostrc roboratum. Huius
rei testes sunt: B. patriarchu» Aquilcgicns/s, E. Salzeburgens/.s et A. Made-
burgcnsis arehiepiscopi . E. Babinbergens/s. S. RatisjKme/Jsü* impcrialis aulc
cancellarius et . . Herbipolens/* cpiscopi ; . . Fiisigensvs electus, A. dux Saxonie,
O. dux Mcranie, B. dux Karinlli«', comes Hcinrieus de Ortinberch, comes s
Adolfus de Xuemburch, Warncrus de Bullindia, Conradus et Syfridus de
Hohenloch et alii quam plures.
Datum aput Utinuin in Foio Julii anno dominicc incarnalionis millcsimo
dutentcsinio tricesiiuo secundo, mensc madii, qninte indictionis.
St.-Ä. Lnzern, GuUercr'scJtcr Ap/Mrat nr. A3, or. ml. c. «ig. jKnd. tlel.; nur noch 10
ein liest der geUbseidenen Schnur ist turhanden.
Drucke: Sdumnat I, 36H (mit falndicm Dutum). — Lintig, Rctduarchir 14,
fisi. — (Bussart) Securü 210. — Ifuillard IV, 333. — Heu. Scräxt 1346. — Röluuer-
Fkkcr 1976.
1232. Mai; bei Udine. — Kaiser FridricJi II beauftragt den Bisehof 156.
fleinrieh txrn Worms, das Stadthaus zu Worms gänzlich abreissen
zu lassen, und schenkt den Platz der Kirche daselbst.
Fridcricus dei gracia Homanorum imperator et Semper auguslus, Jeru-
salem et Sicilie rex. Per presens scriptum universis imperii fidelibus volumus
esse notum, quod dilecto prineipi nostro Heinrico venerabili Wormaciensi 20
episcopo dedimus in mandalis, 11 1 domum que vocabatur comunilalis in Wor-
macia funditus dirui faciat et id ßrmitcr et instanter aucloritate nostri culminis
exsequatur. Concessimus insuper ei de gracia nostra fundum eiusdem domus,
ut in proprielate ecclesie debeat perpetuo possideri. Quare universis et singulis
sub oblentu gracic nostrc mandamus, quatenus nullus sil, qui super executione m
dicti mandali nostri eidem prineipi nostro contrarium se opponat, sed ad
diruitionem eiusdem domus omiies quos exinde requisicrit sibi commode assi-
statis, scituri omnes, quod quicunque presenti mandato nostro presumpserit
contraire, indignationem nostram se noverit ineurrisse. Ad cuius rei memoriam
presens scriptum feeimus sigillo nostrc celsitudinis roborari. Huius rei testes m
sunt: B. patriarcha Aquilcgensis, E. Salzburgcnsis et A. Magdeburgensis arebie-
piscopi; E. Babenbergensis , S. Ratisbonensis imperialis aule cancellarius et
Herbipolensis episcopi; electus Frisingensis. A. dux Saxonie, 0. dux Meranie,
B. dux Karinthie ; comcs II. de Ortemberg, comes Adolfus de Scobenburg,
W'ernherus de Bolanden , Sifridus et Conradus de Hoenlocb et alii quam 3:1
plures. Datum apud Utinum in Foro Julii anno dominice incaniationis
inillesimo CC.XXX.1I, mense maii, quinte indictionis.
Original tco?
Drucke: Bö/imer, Fontes II, 218 = IluUlard IV, 336. — Angeführt bei
Schannat I, 369. — Reg. Scriba 1345. — Bähmer-Ficker 1077. 40
1232. August 3. Frankfurt. — König Heinrich (VII) bestätigt den 157.
treuen Bürgern von Worms alle ihre Freiheiten.
(C.) ; In nomine sanete et individue trinitatis. Hcinricus seplimus divina
favente dementia Roinanorum rex et Semper augustus ;. Si ea que per
■
Digitized by Google
US
1232.
sanctioncs divoruni auguslorum imperatorum ac rcgum saJubriori consilio
disponunlur, regio patrociniu confirmanms, iura sua illesa cuilibct cunservanles
fideles imperii, credimus, per hoc ad proniptiora obsequia invitamus. Noveriut
igitur tarn prcscus etas quam successura postcrilas, quod nos cognoscentes
:• fidein et devotionein neenon obseqniosam voluntatcin tidelium noslrorum uui-
vcrsorum civium Wormatiensium, quain nobis et predecessoribus ac progcni-
toribus nostris exbibuerunt hactcnus indefessc, ipsis singula et universa privi-
legia a predecessoribus nostris imperaloribus ac regibusRoinanorum et nominatiin
ab hnperalore Friderico proavo nostro, ab iinperalore Heinrico avo nostro,
10 et a sercnissimo domino imperatore patre nostro, eisdem indulla auctoritatc
regia et cx gratia et potestate, quam a sercnissimo domino imperatore patre
nostro, nuper suinus adepti, confirmamus, volenles ea velut hactenus in suo
robore et vigore absque calumpnia in posterum pernianere. Statuimus igitur
et sub interminalione gralie noslre districle prccipiinus , ut nulla unquam
i:> persona humilis vel alta, ecclesiasüca vel secularis, huic facto et confirmationi
nostre audeat contraire vel ausu teuierario in aliquo obviare. Quod qui facerc
prcsumpserit, iram nostram gravein sentict et offensani et pcnam reatus sui
cenlum libras auri componet, medielatem camcre noslre, reliquum passis
iniuriam persolvendas. Ad huius itaque facti noslri et confirmationis memo-
üoriam evidentem et robur in posterum valilurum presens exindc Privilegium
conscribi et sigilii nostri muniinine iussimus roborari. Testes hü sunt: S.
venerabilis Magunlinus et . . Trcvercnsis archiepiscopi, B. Argentincnsis , . .
Camcraccnsis, . . Osnaburgensis episcopi, C. abbas Fuldensis, H. marchio de
Baden, H. dux de Lunburg, 0. A(|uensis et . . Trajectensis preposili, C. pre-
positus de Tanne, comes Walrammus de Lucilnburg, comes E. de Urach,
H. marchio de Burgowe, comes A. de Habichisburg, comes A. de Rodemburg,
Gcrlacus de Büdingen, Godefridus de Hohinloch, W. dapifer de Bonlant,
W. pincerna de Schiphe, E. dapifer de VValpurg, C. pincerna de Winderstetin,
C. pincerna de Clingiinburg, Ludewicus de Schipha et alii quam plures. Actum
watuto1 dominicc incarnationis millesimo ducentesimo tricesimo secundo, IU
nonas augusti, indictione quinta, anno regni eius undeeimo.
• Signum domini Heinrici Romanorum regis invictissimi. • (M).
Datum apud Frankenfort in sollempni curia nostra anno nonis indictione
prenolalis.
a<, »9t.--.-l. W. nr. 14. or. inb. c. sig. jtend. dcl. (A).
Drucke: Moritz 163 ex A scldecht. — Ifansebmnn, LuiuUvhoJtcil II, 277 -
IlniO. IV, 57V. — Bresslun, Di]*, ccntum Hl cx A. — Reg. ficriba im. — Böhmer-
Ficker 4245.
lieber den Inhalt s. Arnold II, 28 ff'., der niclUs ron einem Widerspruch dieses
4« Privilegs mit dem folgenden ttissen will; dagegen Winkelmann, Gesdiidde Fridridts I,
42<J. SchirrmiKlier in den Forsch, z. d. Gesch. XI, 333 f. Dargun, Forsch, z. d. G.
XIX, 356 ff. Letiterer sudtt diese Urkunde als eine Fälsduinq nadizmctisen und zwar
teeil die Zeugenreihe nicht in Ordnung sei. Allein dagegen ntadu Ficker in den Mitiheil.
des Instituts für oestr. GexilüdUxfirrsauuig II, 179 ff. geltend, dass Ungenauigkeiten m
Zeiigenredten oft ivrkonuuen. Hin Anstand, L. dapifer de Walpurg, den es nach
Stalin gar nicht gegeben hat, erledigt sicli übrigens mn selbst durdi das Or., indem hier
(157.1 • feldt bei A.
Digitized by Google
im
119
deutlich, trotz Bresslau E steht. JcA möchte zur Erklärung des Widersprudis zwischen
beiden Urkunden die Meinung Ficker's (im Heg.) annehmen, wonach eben nr. 157 cd*
Aufdruck der jxrscndichen Politik des König» zu betrachten ist, tcogegen aber die Fürsten
Einsprache erhoben und den Konig zum Erlern des widersprechenden Mandates näthigten.
Es ist ganz natürlich, dass die Wormser dieses lWirileg in Ehre hielten, dass aber s
andererseits dieses nicht in die bischöflichen Copialbücher aufgenommen wurde. Letzteres
cerbürgt doch die Aechtheit einer Urkunde in keiner Weise,
1232. August 4. Frankfurt. — König Heinrich (VII) liebt auf Antrag 158.
seines Ruthes die Rothe und Brüderschaften zu Worms auf und
sendet Boten dorthin, tun gemeinsam mit dem Bischof die Ver- »°
fassung der Stadt su ordnen.
H(einricus) dei gracia Romanoriwn rex et Semper augustus. Fidclibus
suis universis civibus Wormaciensibus graciam suam et orane bonum. In-
strueti de plenitudine tocius consilii nostri, consilia et fraternitates, que in
civilate vestra bueusque habuislis, vobis poleslate regia auferimus vosquet*
deineeps a tali consuetudine ccssarc penitus iubemus. Mittentes ad vos
dilectum prineipem nostruni venerabilem archiepiscopum Moguntinenscm et
dilectos familiäres nostros H. marebionem de Baden et Gerlacum de Undingen,
ut cum episcopo Wormatiensi consedeanl et ad honorem nostrum et ipsius
episcopi de statu civitatis ordinent et disponent. 1 Et 2 volumus, ut vos so
talibus conindcm ordinacionibus sine remuneratione (?) * unanimiter obediatis.
Datum apud Frankenfurd 11 nonas augusli, indiclione quinta.
SL-A. Darmstadt: Chart. Worm. s. XV. fol. 26. (D).
Drucke: Böhmer, Fontes 11, 219 = Iluillart IV, 681. — Auszugstoeise Schannat,
1, 370. — Reg. Scriba 1351. — Döhmcr-Fkker 4246. 2b
[1232]. — Räthe und Bürger von Worms verkünden, tote ihr Rischof 159.
Heinrich auf dem su Ravenna gehaltenen Reichstag bei dem Kaiser
sie hintergatigen und gebannt hohe, und versprechen den Meistern,
icelche ihre Verteidigung übernehmen wollen, eine Belohnung.
Consiliarii et universi cives in Wormac/a omnibus Christi fidelibus in so
perpetuum. Tenore presencium ad noticiani dedueimus universoruin, quod
quedam discordia, que fuit intcr venerabilem dominum episcopum Worma-
eiensem clerum et cives predictos 1 median tibus quibusdam prelatis ecclesie,
taliter sopita fuit videlicet, quod quiequid offense clericis occurreret, cives
'Wormacienses ut pote suas iniurias vindicarent et ipse clerus e converso in-as
iurias civium, ubi gladius eorum matcrialis deticeret, gladio spiritali sive banno
inimicos civium coartarent. Iusuper dominus noster episcopus nostri recor-
datus fidelitcr repromisit, ut nulluni ius ab antecessoribus suis civibus in-
dultum abqualiter inürmaret. Hec autem ordinala composicio presenle domino
[158.) 1 D: disponuntur. 1 Et bei D über die Zeile hineincorrigiai. * das «>
Wort trt unleserlich, nur re atione ist tu erkennen.
[159.] ' predictos steld auf einer Rasur und ist nur undeutlich erkennbar.
120
1232.
opiscopo poblicala fuil omni populo pulsnta campana in curia convocalo.
Sanc per liltcras ilmuini noslri imperatoris tum dominus noslcr episcopus
quam civcs vocabantur ad curiam Ravennc celcbraturam, at quam cum2
doiiiinus episcopus vellel accedere adiunxerunt ei civcs nundos suos honeste
* suis expensis, in (ali familiaritalc et fidelilatc, qua coniuneli fucrant, suoquc
subsidio suporaddito iuxla possc, ut curia domini episcopi decencius augmen-
laretur et sie atnicabili modo ad curiam domini imperatoris processerunt.
Nichilque preter bonum ipsi cives speraverunl, donec quidam civitatis noslrc
fautores civibus narraverunt, quod dominus episcopus contra ipsos ad curiam
loaccessisscl. Quod cum domino episeopo civcs obicerenl, dominus episcopus
mendaces asscruit recitatores lalium. Quod volens comprobare coimnendavit
civcs omnibus familiarilatcm consilii domini imperatoris babentibus, ut negocia
avium ad honeslateni civitatis Vellen t promovere. Postquam autem domini
episcopi auxilio promoti fuerant et manu propria domino imperatori ipsos
n commendasset et de licencia domini imperatoris et sua recederent, privilegium
quoddam aput dominum iinperatorcm obtinuit, per quod omnia iura civitatis
antiqua et privilegia ab imperatoribus, regibus, arehiepiseopis, episcopis sanc-
cita nitlitur infirmarc. Verum ciun liec intellexissemus domino nostro regi
conquerendo significavimus, qui litteris suis apertis nobis indulsit, ut ipsiu*
*> aucloritatc in iure nostro antiquo subsislercmus, cui consensimus. Ob bec
dominus episcopus proscriplionem et bannum nobis procuravit. Nos vero ante
denunciationem nobis faclatn ad sedem apostolicam provoeavimus. Igitur
quicunque magistrorum istius facti * proecssum consideraverit et pensalo
negotio causam noslrain fovere volueril, in conpetenti summa pecunic iuxla
issui laboris meritum, ipsi parati crimus respondere.
St.-. 4. W. nr. 16. or. inb. c. sitj. jtentl. laem. (A). Kleine* Pergatnent-
blutt ; der Raum reidU kaum au«, m dms'nur ein schmaler Streifen unten umgcscMagen
werden konnte. Die untere Hälfte den Siegels fehlt.
Drucke: Moritz m ex A. — Vvluncr, Fönte* II. Jli) f. ex A. — lieg.
wSvriba 1353.
160. 1232. August H. Frankfurt. — König Heinrich (VII) schreibt dm
Bürgern van Worms, dass er sie mit dem Bischof versöhnt hübe,
und (heilt ihnen seim weitem Absichten mit.
H(cinricus) dei gratia Womanorwn rex et setuper augustus. Fidelibus suis
iisunivcrsis civibus Wormacicnsifrus gratiam suam et omne bonum. Signi-
licandum duximus universitati vestre, quod nos de providencia consilii
nostri intcr episcopum vestrum et vos concordiam feeimus et reconcilia-
vimus vos, ad plenum volentes, ut consilium vestrum et confralernitates
veslras dimittatis super consilium et iuretis banni iusticiam super nos et
4u consilium nostrum. Üecrevhnus itaque in instant! festo decollationis saneti
29. .<«<;. Johannis bapliste dilectos familiäres nostros venerabilcm Magunlmum archi-
episcopum, marchionem de Baden, Gerlacum de Bütingen et E. dapiferum
* A: atquam cum mit dunklerer Tinte gesclineben. * facti über der Zeile.
Digitized by Google
1232. 1233.
121
de Walpurc ad vos a lalcre nostru trausmittcre, qui inter vos auctoritatc nnstra
et iiiipcrii slatuant et componant ad honorem noslrum et impeiii necnnn ad
commoduin et honorem episeopi vestri el noslnun taliter, quod ulrique parli
lolerahilc videatur. Mandantes vobis et firinissime precepienlcs, quatenus
dictis familiaribus nostris crcdatis in hiis, que vobis dixerint et prcccpcriut
facienda. Datum apnd Frankinforl VI idus augusti, indietione V.
St.-A. \V. nr. /.». vr. mb. c. n'uj. jiend. dd. Klein gencJuieben auf kleinem
VergumentzeUcl. (A).
Drucke: Anszugstct'ut Arnold II, 27 ex A. = llnillard IV, IM. — lieg.
Bohuur-Ficktr 4247. f>
1232. Oktober XX. Atmgnu: (XI kal. nov. pontif. noslri anno sexto). ~ H>1.
Gregor IX spricht seine Freude über die Bereitwilligkeit und Wohl-
thätigkeil der Worniscr Bürger bei der Aufnahme der büßenden
Schwestern (im Bcrgkloster) aus, cinpflchlt sie ihrem fernem Wohlwollen
und gewährt allen, welche diese Schwestern unterstützen, Ablass. v<
Lehmann im Archie f. lies». GeacJucfUe II, 340 Exlr. (ex or.) — Reg. Scribu m>2.
1233. Februar 10. Anagniae. — Papst Gregor IX. ItesUitigt einen 162.
Vertrag, welcher zwischen [Heinrich] Bischof von Worms und tlen
Predigern in Worms über eine Hofstätt jener Stadt gemacht worden ist.
Grcgorius episcopus servus servorum dei. Dilectis liliis . . priori et
fratribus ordinis fratrum Predicatorum Warmaciensmm salutem el apostolicam
benedictionem. Ad tollendas lites, quas fraternum plerumque odium comitatur,
per quas eliam quies profectusque regularium impeditur, speciali sollicitudiue
inlendere nos oportet, quamquam generaliter omnium fidelium amplecti pacem
et querere ex iniunete nobis amministrationis officio teneamur. Ex parte si -'^
quidem veslra fuit propositum coram nobis, quod olim inter vos ex parte
una et venerabilem fratrem noslrum . . episeopum et dileclos lilios capilulum
Warmaciense ex altera super quibusdam areis, quas in eivilate Waiinaoien.s/
ad edificandum et habitandum emistis, questione suborla. post compositionem
quandam inter vos factam per dilectum filium nostrum 0. saneti Nicolai in »»
Carcere Tulliano diaconum cardinalem, tunc apostolice sedis legatum, el or-
dinalionem, quam . . decanus Trevcrensis et coniudices sui delegati a nobis
fecerunt, tandem talis inier vos et eundem episeopum ainicabilis compositio
intervenit, videlicet quod prefatus episcopus vobis el successoribus vestris
emendi aream sive locum ad ecclesiam construeudain et clauslrum el in- 3'«
habitandi, ubicumque volueritis infra muros civitatis eiusdem , excepto illo
loco dumtaxat, ubi priores habueratis areas, salva in aliis ordinatione predicta,
auetoritatem tribuit et assensum, censu sihi debito in eodem loco, quem
eniendum et construendum duxerilis, reservato, prout in litteris confectis
exinde plenius continetur. Quarc nobis humiliter supplicastis, ut eomposi- «'■'
tionem ipsam apostolico dignaremur munimine roborare. Nos igitur vestris
devolis precjbus inclinati supplentes si quis est ex eo defectus, quod consensus
predieli capituli in premissa compositione ullima uou accessit. de noslre
Digitized by Google
122
im
plenitudine potestatis compositioncm candcm sicut sine pravitate provide facta
est et sponte ah utraque parte reoepla, auctorilate apostolica conlirmamus et
presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo oranino hoininum liccal
hanc paginam nostre confumationis infringere vel ei ausu temerario contrairc.
i Si quis autem hoc allemptare presumpserit, indignalioncm omnipolenüs dei et
beatoruin Pctri et Pauli apostoloruni eius se noverit ineureurum.
Datum Anagnie IUI idus februarii, pontificatus nostri anno sexto.
UnirentiititMUliottek Heidelberg or. nib. Die BkibuRe hieng an roUujdb-
sätlener Schnur.
in Druckt: Rn*>üi, Jiullur. J'raed. I. 42. nr. 62. — MG., Epistolae *. XIII
Vol. I, lO'j. - Reg. Lehmann im Arehie f. heu. GescJUdUe U, 328. — Potthwst nr. 9087.
103. 1233. Februar 27. — Ucbereinkunß zwischen dem Bischof und den
Bürgern von Worms über die Besaitung des Stadtratlies mit neun
Bürgern taul seclis Rittern.
i-, Heinricus dei gratia Wovmatiensis episcopus. Univcrsis hoc scriptum
cerrieiilibus salulem in auetore salutis. Hcc est forma compositionis regio
ateedente consensu inter nos cum ecclesia et cives Wormatieuses : Prepositus
maior vel decanus vel cuslos Nove donuis unus islorum iurabit in animam
nostram, quod nos eligemus inter cives IX viros, quos esse viderimus potiores
20 et utiliores nobis et ecclesie ac toti civitati. Idem IX iurati eligent VI milites
in civitate, quos esse crediderint poüores et utiliores nobis, ecclesie ac civitati.
Qui XV una nobiscum Semper consilio presidebunt. Quod si nos ierimus
extra provinciam, personam ydoneam, que nomine nostro consilio presideat,
subrogabimus. Item nos cum istis XV super iuramentum prestitum eligemus
2ö scultetum et officiatos in festo Martini, ila quod nee nos nec isti XV umquam
exigemus vel reeipiemus inde aliquam pecuniam, tales eligendo, qui possint
nobis et civitati servire, nullam amiciciam vel inimiciciam in luis cligendis
attendendo. Item ad constituendum exaetionem vel ungelt nos cum predictis
or
XV de qualibet parrochia Uli viros assumemus eorum et XV virorum consilio
■m> civitatis commodo provisuri. Quod si unus ex illis IX decesscrit, nos alterum
substituemus sub forma prioris iuramenti. Si de VI mililibus quisquam
decesscrit, i Iii IX preslito iuramento sub forma predicta alterum subrogabunl.
Si quis vero XV consiliariorum contra iuramentum suum venerit, nos con-
victum duabus vel tribus personis de consortio suo a consilio eieimus, alterum
si illi sub forma priori subrogando. Si de VI mililibus aliquis sc per annum
absentaverit, alter iu locum eius ab illis IX eligetur. Si vero de IX civibus
se aliquis per annum absentaverit, nos in locum eius alterum subrogabimus.
Si quis autem de XV consiliariis peregrinalus fuerit, alter usque ad redilum
illius assumetur, ita quod si fuerit miles, IX consiliarii alterum mililem
wassument, si fuerit civis, nos alterum civem substituemus. Si vero predicti
XV super aliquo consilio inter se dissenserint, assentiendum est maiori parü.
Item dominus rex ex novem burgensibus consiliariis eliget unum in magistrum
civitatis mutando ipsum si placuerit de anno in annum vel inmutatus ab eo
Digitized by Google
123.1.
123
in eodem officio pro sue voluntalis arbitrio pennancbit. Nos vcro de VI
militibus unum eligemus in festo Martini et ipsutn de anno in annum com-
mutabimus. Item omnes fraternitates civium husgenoz et wiltwerkere il Iis
exceplis animodo penitus ecssabunt. Preter bec omnia que supradicta sunt
nos omnia iura omnia privilegia bonas eonsuetudines civitatis salvas con- &
servabimus et confu-mabitnus et meliorabimus. Ul autem bec rata et incon-
vulsa permaneanl et inviolabililer observentur, formam haue compositionis
noslro ac maioris ecclcsic sigillis iussimus roborari. Acta sunt bec anno
domini M.CC.XXX1H tertio kalendas martii. indictiune VI. Testes : dominus
C. Spircnsis episcopus, H. marchio de Baden, E. de Ebetstein, W. dapifer 10
de Bonlanden, C. pincerna de Clingenbuic, C. de Smidevelt, E. de Hertingcs-
berc, Hauwardus de Holtswanc et alii quam plures.
SL-A. W. nr. 17. or. tnk c. i wj. yend. (A). Oben sind die untern Hiilftcn
der Buchstaben: C1KOGUAPHVS erkennbur.
Drucke: MoriU 167 ex A. - MG., &S. XVII, 11. u
1233. Februar 27. — Lantlolf der Dekan und das Domkapikl zu 164.
Worms beurkunden die zwischen dem Bischof und den Bürgern
von Worms geschlossene Uebereinkunft.
Landolfus decanus et capitulum maioris ecclcsic Wormae/ciw/s.
Universis haue paginam cementibus fidein adhibure Bubscriptis. Hcc est so
forma compositionis regio ateedente consensu inier dominum nostrum II.
episcopum cum ecclesia sua et cives Wormalicwses. Prepositus maior vel
decanus vel custos Nove domus unus istorum iurabit in animam domini
episcopi, quod idem dominus nostcr eliget intcr cives suos IX viros, quos
esse viderit potiores et utiliores sibi et ecclesie ac toti civitali ; idem IX n
iurati cligent VI milites in civitate, quos esse crediderinl potiores et utiliores
domino episcopo ecclesie ac civitali. Qui XV una cum domino episcopo
semper consilio presidebunt. Quod si dominus episcopus icrit extra pro-
vinciam, personam ydoncam, que nomine suo consilio presideat, subrogabit.
Item dominus episcopus cum islis XV super iuramentura prcslitum cligent .10
seultctum cum officiatis in festo Martini, ita quod nec ipse dominus epi-
scopus nec isti XV umquam exigent vel reeipient inde aliquam pecuniani,
tales eligendo, qui possint domino episcopo el civilati servirc, nullam ami-
ciciam vel inimiciciam in biis eligendis atlendendo. Item ad constituenduni
exaetionem vel ungelt dominus episcopus cum prediclis XV de qualibeU«
parroebia IUI viros assumet eorum et XV virorum consilio civitatis conmiodo
provisurus. Quod si unus ex Ulis IX deecsserit, dominus episcopus altcrum
substituet sub forma prioris iuramenti. Si de VI militibus quisquam deecsserit,
Uli IX prestito iuramento sub forma predicta altcrum subrogabunt. Si quis
vero XV consiliariorum contra iuramentum suum vencrit , con victus duabus *»
vel tribus personls de consorlio suo auetoritate domini episcopi a consilio
eicietur, altero Uli sub forma priori subrogato. Si de VI iniliübus aliquis
124
1ÄÖ.
sc per anmtm absenlavcrit, aller in locum eins ab illi.s IX cligelur. Si vero
de IX civibus sc aliquis per aniiuni absenlavcrit, dominus episcopus in locum
eins allcrum subrogabit. Si quis autein de XV eonsiliariis |* i egrinatus fuerit,
aller tisque ad reditum illius assunietur, ila quod si fuerit miles, IX eonsiliarii
■i alterum mililcm assument ; si fuerit civis dominus episcopus allcrum eivem
»uhstituet. Si vero pmtieli XV super aliquo consilio inier se disscnserinl,
assenlicndiim est inaiori parli. Item dominus rex ex IX burgensibus con-
siliariis eliget unuiu in magistrum civitatis mutando ipsum si placueril de
anno in annum vel inmutatus ab eo in codem officio pro sue volunlatis
marbitrio permanebit; sed dominus episcopus de VI mililihus unuiu cliget
in festo Marlini et ipsum de anno in aiimim commutabit. Item omnes
fralernitates busgenoz et wiltweckerc Ülis exceptis ainmodo penitus cessabunt.
Preter bec omnia quo supradicla sunt dominus episcopus omnia iura omnia
privilegia bonas consucludines civitatis salvas conservabit et confirmabit et
n rneliorabit. Ii autem bec rata permancant et inconvulea et inviolabiliter
observentur, formam baue compositionis domini regis et doinini episcopi
sigillis roboratam ccclcsic nostre sigillo feeimus conununiri. Testes:
Nibelungus mnior prepositus, Landolfus decanus, Wcrnherus custos,
Nicolaus, Constantinus, Hurcardus prepositus Wileburgensis, Friderieus
>• de üobardia, Balciz, Cuno de Klewangen. Benzo, Cunradus de "Wolucskelo.
llcinricus Sueuus, Volzo et Jobannis magistri. Albertus Kapa et ceteri
confratres nostri. Acta sunt hec anno domini M.CC.XXX.m tertio
kalendas martii, indictione VI.
St.-.i. Wurms nr. IS. or. mb. c. *»'//. ]<end. dcl. (A). Uns Pergament hat durch
r, Feuchtigkeit sehr gelitten. Oben sieht je die untere II-tt/le der BnchsUiben: UllO
liltAPHVS.
Druck: liultmcr Fönte* II, 221. cx A.
1H5. 1233. Februar 27. Oppenheim. — König Heinrich (VII) bestätigt die
zwischen dein Bischof und den Bürgern von Worms geschlossene
*. Racbtung.
Drucke: Sdmnnat II, tli rentiimmeU. — Ilnill. IV, H02 ergänzt. — Jluhuter-
Fickrr, Reg. 4209.
HMi. 1233. Februar 27. — Die Bürger von Worms beurkunden die mit dein
Bischof vereinbarte Pachtung.
s;. Drucke: Sdiamutt II, 115, rerstümmelL — Ludetcig, IMiq. II, 112.
167. 1233. März. — Bischof Heinrich von Worms erneuert den Vertrag vom
18. Juli 1232 betr. die Niederlassung der Prediger in Worms.
SJunnuit II, 116. - Würdticci», Xom Sülm. VI, 33. - Extr. Ardür f. Itess.
Gcwh. II, 328. — Reg. Scriba W>t>.
Digitized by Google
im
125
1233. März 29. Lateran. — Gregor IX gibt dem Dekan des Doms, dem HiS.
Scholastiker zu Allerheiligen und dem Thesaurarius zu s. Guido in Speier
die Vollmacht, die, welche sich von der gelobten Kreuzfahrt durch Geld
abkaufen wollen, von ihrer Pflicht zu lösen; von der daraus erlangten
Summe Geldes mögen sie im Betrag bis zu 100 Mark den Predigern r.
in Worms zum Kauf eine* Grundstückes und zur Erbauung der Kirche
und des Klosters geben.
Hurdhcein, Nora Subsidia VJ, 82. - Beg. Scriba - PotÜuut 9134.
1233. Mai HO. Lateran. (Dalum Laterani Iii kalendas iunii pontificatus H»9.
nostri anno septimo.) — Papst Gregor [IX] nimmt die geistlichen Frauen iu
der Stadt und Diöcese Worms (flliabus virginibus perpeluam deo voven-
tibus castitatem per civitatem et diocesim Wannaciense»/) in seinen Schutz.
Heidelberger UnirermlätnlnWrthek. or. mb. Die an rothgeJbmdener Sclmnr
hangende Bleibulk ist abgefallen.
1233. — Hermann Markgraf von Baden, und Irmengardis seine Gemahlin, 17t».
mit Zustimmung ihrer Kinder, schenken ihr sämmtlichcs Allodialgut in
den Dörfern (villis) Opphouwe und Uluersheim, nebst aller Zugehör an
Feldern, Wäldern, Wiesen u. s. w., der St. Peterskirche in Worms als
freies Eigen. Der Markgraf empfängt indessen seine Schenkimg vom
Bischöfe Heinrich von Worms als Lehen zurück und reversiert sich, »>
dass alle seine Lehenserben solche von dem jeweiligen Bischöfe von
Worms zu Lehen tragen sollen.
Zeugen: Nibelungus maior prepositus, Landolfus decanus, Nicolaus,
Constantinus custos Nuhusensj's. Baleizius, Fridericus, Benzo, Heinricus Sveus,
prepositus de Wilburc nomine Burcardus, et magister Volzo ecclesie Worma- r,
tiensis canonici et notarius Lodewicus. Milites quoque: Reinbodo pincerna
de Loutenburc, Richezo, Sigelo et Dauid. Civcs quoque Wormatienses: Ebelinus
et Ebelinus Zeizolfi, Gimradus Span, Gunzo Dirolfi filius, Ditmarus, Wernezo
magister civium, Wernezo Militelhis. Sigelo monetarius et alii q. plures.
Archiv des germanischen Museums in Nürnberg, or. mb. c. 2 »ig. pend. del. m
1233. — Bischof Heinrich von Worms bezeugt, dass Siboto miles de Dirmc- 171.
stein und Mehlild seine Frau ihre Güter zu Ucelensheim den vier
Klöstern ord. Gyst. Sconaugie, Otterburg. Uzzerstal und Wcrnswilr ge-
schenkt haben.
Zeugen: viri religiös! Bertholdus, Gerhardus, Iscubardus et Henricus
predietarum ecclesiarum abbates : Nibelungus maioris ecclesie noslrc prepositus,
Landolfus decanus, Constantinus et Henricus canonici; milites vero de Dirme-
stein Siboto, Gerbordo Longus. Beiloldus filius Kngilfridi, Berloldus Smutze-
lini, Ulricus iunior, Bertoldus de Ebestein, Gerhardus de Ripa, Gerhardus et
Fridericus fratcr eius: civcs quoque nostri Wolframus gener Richeri. Henricus io
tilius Richeri, Ebelinus Cipure et Sigele monelarius.
G. L.-A. Karlsruhe, nr. mh. c. *ig. pend.
Drucke: Frey <(■ Bending. ÜB. de* AI. Otterb. p. 44 f . — Zeitschrift f. fiesth.
de* Ol-errlteim IX, i>W.
120
1*M.
172. 1234. Februar 19. — Heinrich Bischof von Worms überlässt den Bürgern
von Worms die Münze auf 10 Jahre, während welcher Zeit zwischen
ihm und ihnen aUer Streit ruhen soll.
Heinricus dei gratia Wonnaliens/s episcopus. Presenlis scripti noverint
i iuspectores, quod nos de conseusu et voluntatc capituli maioris vendidimus
tivibus nostris monetam, ul in pondere XXX solidorum et cisdem ferramentis
per X annos continue stabilis permaneat, sopita Interim ex parte nostra
omni inalcria, que inter nos et cives alieuius discordie poterit et rancoris
foinitcm niinislrare. Igitur ad preces universitalis usum fori, sicut bactenus
K'habuerunt, per istud decennium indulsimns eisdem, salvo ex tunc tarn nobis
quam eis iure suo. Ad colligendum vero sine preiudicio cleri nostri pecuniatn
pro moneta debitam et ad conservandum in Omnibus iura monete, favorem et
assensum nostrum ippis inipendere tenemur cum effectu. Ut autem hec apud
nos et successorem nostrum, si quem medio tempore habuerimus, rata per-
i'-maneant et inconvulsa, paginam hanc inde conscribi fetimus et bulle nostre
testimonio communiri. Acta sunt hec XI kalcndas martii, quarta videlicet
die ante kathedram Petri, anno incarnationis duminice MCCXXXUl, anno
quarto in nativitate domini tunc inchoato.
St.-A. W. nr. 19. or. tnb. c. sig. pend. dei.
ju Druck: Hühner, Font«* II, J2Jf. — Reg. Scrilxi 1M7.
173. 1231. Oktober 28. — Nihclung T)otnproj)st zu Worms hcsscuyt den Verkauf
von Gütern su Silken durch das Kloster Hirsau an Heinrich Richer
Bürger zu Worms.
Nibelungus dei gratia maior prepositus Wormaliensis oinuibus hoc
^ scriptum intuen tibus salutem. Universos et singulos scire cupimus, quahter
venerabilis in Christo ahbns et conventus Hirsaugensis vendiderunt unanimi
consensu bona coruin in Sulzin, que iure proprietatis possidebant, Heinrico
iuniori filio Richeri civi Wormatiensi pro quadam summa peeuuie, ut eos
et ecclesiam ipsorum a gravissimis usuris Homanorum liberarent, et integrum
so precium a dicto H. receperuut et iuslam warandiam in eisdem bonis secun-
<lum quod consuetudinis est sibi promiserunt. Et ne ulla litis occasio in
premissa vendicionc prefato H. et suis heredibus imposterum valeat suboriri,
quin emptorcs bonorum libera semper et quicta gaudeant possessione, pre-
sentem liltcram ad peticionem partium sigillo nostro duximus roborandam.
3i Acta sunt hec coram nobis anno domini M. CG. XXX111I festo Simonis et
Jude, presentibus et testimonium perhibentibus : Bertholdo cantore, Cunone de
Elewangen, Alberto Rapa canonicis maioris ecclesie Wormaticnsis, Rudolfo
plebano de Porzheim, magistro Eggelhardo de Spira, Bertholdo canonicis
saneti Andree; Rcinfrido et Mudelone clericis; laicisvero: David et Wolframo
«oinililibus, Ebelino in vico saneti Petri, Cunrado Thirolfi, Ebelino Zeizolfi,
Gernodo Longo, Luphrido, Friderico Rufo, Heinrico fratre suo, Sigelonc
Eigelmari. Berwelfo Saxone, Emnierehone Judeo, Heinrico fratro suo, Cuu-
Digitized by Google
\2M.
rado filio Cunradi, Johanne Vuhsselini, Heinrico de PefTelncheim, Gerhardo
Winkelpust, Herburdo fratre suo, Herburdo iuveni Rapario, Cunzone Helle-
oraphen et Gozzelino civibus Wormatiensibus et aliis quam pluribus.
St.-A. jMzem, Gatterer'itdier Apptirut nr. 5ö. or. mb. c. fig. pend. de!.
Druck: Arnold, Zur Gesdtichte den Eigenthum in den deutsclten Studien, i
Baxel 18ßl. p. Sil, nadi Abschrift wn Böhmer.
1234. Oktober 28 (festo Simonis et Jude.) — Reinbodo abbas et conventus 174.
Hirsougensis verkaufen dem Heinrico iuniori filio Richwini civi Wormat.
ihre Güter in Sulzen, damit sie sich von den römischen Wucheren
befreien können. io
Zeugen: Nibellungus prepositus, Bertholdus cantor, Cuno de E\ewi)Ujeti,
Albertus Rapa, canonici maioris ecclesie Wormatiensis ; Rudolfiis plebanus
de Horchheim, magister Eggehardus de Spira, Bertholdus, canonici s. Andree;
Reinfridus et Mudelo clerici. Laici vero: David et Wolframus mililes, Ebe-
linus in vico s. Petri, Cunradus Dirolfi, Ebelinus Zeizolfi, Gernodus Longus, is
Lufridus, Fridericus Rufus, Heinricus frater suus, Sigelo Egchnari, Berwolfus
Saxo, Eminericho Jiuleus, Heinricus frater suus, Gunradus filius Cunradi,
Johannes Vuchsclini, Heinricus de Peflelnkeim, Gerhardus Winkelphost, Her-
bordus frater suus, Gerbodus iuvenis Raparius, Cunzo Hellccraphen et Geze-
liims oives Wormat. w
St.-A. Darmstadt. Copialitudt dt« s. Andretmtißs.
Druck: Baur II!'. II, 70 f.
[1234.] November 1. Esslingen. — König Heinrich ( VII) beurkundet die 175.
zu Gunsten des I'Jrwählien von Worms ergangenen Rechtssprüche:
d(iss alle, welche auf dem Iiischofshof Häuser errichtet haben, diese n
wieder afocissen sollen, und dass derselbe alle Lehen wieder einziehen
möge, welche neuerdings von seinen beiden Vorfahren vetiieMen
worden sind.
H(einricus) dei gratia Romanorum rex et Semper augustus. Universis
imperii fidelibus, quibus presens littera fuerit visura, graciam suam et omnew
büimm. Cum nos velimus dileclum prineipem nostrum vencrabilcm Wor-
matiensem eleclum conservare in omnibus iuslitiis suis, scire volunms vestram
universitatem, quod talis coram uobis lata est sententia et ab omnibus ap-
probala : quod omnes, qui aliquibus edificiis oecupaverunt curiam ipsius elecli,
quam ipse et predecessores sui a nobis et imperio iure possident vel possi-r,
derunl feodali, quod prorsus ipsa edificia demere debeiit, quibuscumque nomi-
nibus censeantur nisi de sua obtineant voluntate. Insuper per senlentiam
obtinuit1 generalem, quod ledigere debet cum omni integritatr ad usus suos
[I7f).) ' D: optinuit.
128
1234. 12.15.
oinnia fcoda illa, que ex novo a predecessoribus 2 suis Luipoldo el Heinrico
sunt concessa et pro feodis licet iiidebile possidentur. Mandamus itaque et
prei ipimus sub obtcnlu grulie nostrc et imperii, ut nullus sit, qui memoralum
prhicipem nostrum no))is dileetum in ipsis sententiis audeat vel presumat
impodire, quod qui fecerit a gralia nostra sit exclusus.
Datum apud Edingen s kalendas novenibris indictione VIII.
St.-A. Dannstadt: Clmrt. UV/n. ». XV fol (D).
Drucke: Sdumwit I, 225 (untvlfttändig) = Hnillard IV, 094. — Heg. Serba
1375. — Bühmer-Ficker 43.j7.
I7G. 1234. — N(ibelung) Propst, Ijfmulolf) Dekan und das Kapitel der Kirche
von Worms geloben dem Dekan und Kapitel zu s. Martin (beziehungs-
weise s. Andreas), dass sie keinen Bischof m'ihlen woV/-n, der sieh
ihnen nicht eidlieh verpflichte.
N. prepositus, L. decanus et capilultini maioris eeclesic Wormaciensis
» i-. dilectis in Christo decano et capitulo saneti Martini1 Wormacie eoruinque
successoribus salutem. Presentis scripti testiinonio profilcmur, nos et suc-
cessores nostros ad hoc iuraiuenlo astrictos, ut quemcunique inposterum
episcopum elegerimus, corporale prestet iuramenlum, ne umquain in elenim
civitatis vel diocesis sue aliquain exaelionem ponat vel poni procuret. Item
w quod numqnain mutuum contrabat aput aliquos creditoi-cs Romanos vel
Halicos vel alios quoscumque, qui super instrumenta consueverunt muluare.
o o o a *
Actum anno domini M.CC.XXX.IIH, indictione VII.
St.-A. Darmxtadt : Worms. Zwei Exemplare, eine* für *. Martin (a) und erneu
für k. Andrea* (b). or. ml>. c sig. pend. laeso.
» Druck: Jiuur HU. II, 76.
Vgl den ron Bischof Heinrich 1234 auH/tsteHtCH Herers Sdiannat II, 117. —
Hey. Senkt 1381.
177. 1235. April 2. Worms. — Gerhard der Abt und Convenl des Kl.
Hodcrburcb übergibt dem Herrn Godelmann de Metze und seiner Frau
su Gertrud ihren Hof bei der Pfarrkirche s. Magnus in Worms gelegen
auf Lebenszeit.
St.-A. Innern, (iatteraJsclier Apparat nr. .58. or. mb. c. sig. pend. loa.
Druck: Frey <f- Remling, UB. de* Kl. Otlcrh. 47. — Reg. Scriln 1384.
Kin zteeites gleichlautende* Exempl. 1235, 3. April St.-A. Luxem l. c. nr. 59
3r. or. mh. c. »ig. pcrnL lue».
178. 1235. — Kaiser Fridricb II schreibt den Bürgern von Worms, das» er ihr
Schreiben erhalten habe, belobt sie wegen ihrer Treue und insbesondere
desshalb, weil sie sich weder durch Bitten noch Drohungen bewegen
Hessen, den ihnen angesonnenen Schwur zu leisten ohne Namen und
4« Ehre des Kaisers dabei auszunehmen. — Transmissas nuper — iuramento.
Druck: immer, Fönten II, 223. Hnill. IV, 527. - Heg. l*i IhVimer-Ficker 2<>7<i.
* D: apud decedsoribu*. 1 D: Bedingen.
[17<',.] 1 b: Andrer-.
Digitized by Google
12a->. 123(5.
129
1235. — Kaiser Fridrich II fordert (die Bürger von Worms) auf, in ihrer 179.
Treue zu verharren und keinen Schaden au Sachen und Personen zu
scheuen, da er in Kürze persönlich kommen werde, schreibt ihnen, wie
sehr er es bedaure, dass sein Sohn, den er so sehr gelieht hahe, den
Frieden seiner Getreuen störe, wie er die benachbarten Edeln und alle ■'•
seine Getreuen zu ihrer Unterstützung aufgefordert habe, und dass sie
den verlangten Schwur nicht leisten sollen, auch wenn sein Sohn selbst
sie dazu auffordere, da demselben nur seinetwegen und seines Befehles
wegen Gehorsam gebt'ihre. — Noster quoque audiatis.
Druck: Ifuill. IV, r,2s. — i*i Bohmer-Fidrr 2077. i.»
1235. — Kaiser Fridrich II schreibt (den Bürgern von Worms), dass er ihr ISO.
Schreiben erhalten, belobt sie wegen der darin ausgesprochenen Treue,
fordert sie auf, wie er ihnen das schon früher geschrieben, sich durch
keine Drohungen dazu bewegen zu lassen, seinem Sohn einen andern
Eid zu schwören, als den demselben auf seinen Befehl geleisteten , da ii
die Bedrängniss nur eine augenblickliche sei und bei seiner nächst-
bevorstehenden Ankunft verfliegen werde, wie ein vom Winde ergriffenes
Blatt, worauf er ihnen dann allen erlittenen Schaden reichlich vergüten
werde. — Affectionc benigna — reportetis.
Druck: Ifuill. IV, W.o. - lirp. M BMnu-T-Fkkn 207*. *>
123«. Mai 5. Viferbo. - Gregor IX befiehlt dem (Sigfrid) Erzbischof 18t.
von Mainz, dass er dem (Landolf) Erwählten von Worms, sofern kein
kanonischer Grund entgegenstehe, die Weihe ertheile.
Drucke: Würdturin, Nor, *uh. IX, 10 = Huillard IV, 842. — litt}. Scribtt
l.VM. — Pottluut iot57. r.
1236. Mai. Wärzburg. — Kaiser Fridrich II erneuert und Itrstätigt den 182.
Bürgern von Worms sein eingerücktes Privileg d. d. 1220, April 20.
Frankfurt. Stadtfrieden und Gerichtsverfassung betr.
(C). ; In nomine sanete et individue trinitatis. Fridericus secundus
divina favente dementia Romariorum imperator Semper augustus Jerusalem:»
et Sicylie rex * Imperialis dementia eorum iuste devotis petitionibus aures
sue pietatis acomodat, quorum obsequia digne prestita tanto liberalius desi-
derata merentur acci{>ere, quanto ipsa servicia maiestas imperialis gratiora sc
recolit reeepisse, lunc enim iocunda subditorum devotio insolita persistit con-
stantia et ad serviendum imperio ferventius animatur. Hac siquidem rationcr.
dueti notum esse volumus tarn preseutibus quam fuluris, quod constituti
coram nobis cives Wormatienses devoti et fideles nostri exhibucrunt celsi-
tudini nostre quoddam Privilegium ipsis a maiestale nostra contradictum
tempore regni nostri, supplicanles illud innovari pariter et de plenitudine
noslre gratie confirmari, cuius tenor talis erat (folgt Urkunde nr. 124). to
Kos itaque attendentes puritatem fldei ac devotionis qua prenotati cives
H. Ii«»«, l'ikillxlcnUnrh .1. Sla<tt Wurm* I. y
130
12:K
Wormaliense* progenitoribus nostris divis augustis eonslanler et fideliter
hactenus adheserunt, recolentes nichilominus, quod pro serviciis tempore
necessario nobis et imporio prestitis ipsis teneamur ad digna prernia respon-
dere, ut eorum devolio et virtus laudata crescens gaudens in posteris et
* iocunda nostros etiam transeat ad heredes, devotis eorum supplieationibus
favorabiliter annuentes de plenitudinc imperatoric dignitatis presens Privilegium
innovare duximus et confirma_re. Nulli ergo omnino bominuni liceat han«:
nostre renovationis et confirmationis nostre pagiuam infringere vel ei ausu
teinerario contraire. Quod qui presumpserit, indignationein summi iudicis
i« nostramque iram se sentict incurrisso.
Ego Siferidus Ratisponensis ecclesie episcopus itnperialis aule can-
ccllarius vice domini Sipheridi Maguntine sedis arcliicpiscopi et in Ger-
mania arcbicancellarii recognovi. Testes huius rei sunt : venerabiles
Siferidus Maguntinus, Theodericus Treverensis archiepiscopi, Otto dux de
u Druneswic, Otto comes palatinus Rcni et dux Bawarie, Hciuricus lant-
gravius Thuringie, frater Hermannus magister domus Theutomcc, Her-
mannus marctiio de Baden, Conradus burgravjus de Nueriuberc, comes
Fridttricus de Zolrc, Gothefridus comcs de ' ZiegcnhMW, Goliridus et
Conrad*» de Hohenloc/t comiles Romaniole, Eberhardus et Otto fratres
*• de Ebersteine, Wernherus dapifer de Bonlandia, Heinricus de BabbenA<?»*m
imperialis aule marschalcus, Philippus de Bonlaudia, Philippus de Hoheu-
velse et alii quam plures.
j Signum domini noslri Friderici secundi dei gratia inviclissimi
Romanorum imperatoris Semper augnsti Jerusalem et Sicilie
« regis t (M).
Acta sunt bec anno dominiee incarnationis MCCXXXVI, mense madii.
none indictionis, imperatore domino nostro Vxiderico dei gratia Woxwanonttn
imperatorc semper augusto Jerusalem et Sicilie rege, Romani imperü eius
anno XVII, Jerusalem XI, regni vero eius Sicilie XXXVII, feliciter amen.
*> Datum apud Herbipolim anno mense indictione prescriptis.
St.-A. W. nr. 20. or. mb. Die Goldbutte Imngt an gelbmdener Schnur. (A).
Drucke: Moritz 109 ex A. — Eamutelmann, Dipl. Beurig IT, 27S. — Huittard
IV, 802. — lieg. Scriba 1391. — Böhmer- Ficker 2167.
183. 1236. September 20. Reati. — Gregor IX gestattet (lein Erwählten von
s.'i Worms, das Kloster Nonnen-Münster in Worms der Hegel des
Ordens von Cistere zu unterwerfen.
Gregorius episcopus servus servorum. Dei dilecto fdio . . electo Warmacieim
salulem et apostolicam benedictionem. Vigilis pastoris sicut credimus gerens solli-
citudinem circa gregem dominicum et ardenter cupiens, ut in locis divino
4«> cullui deputatis debita deo honorifleentia impendatur super eo, quod in ecclesia
sanete Marie suburbii Warmaciensis sunt ut asseris canonice seculares, qnarum
conversatio cum vivant nimium dissolute honestati ecclesiaslice penitus con-
tradicit, npostolicum romedium implorasti, prescrlim cum in prediota ecclesia
Digitized by Google
1236. 1237.
131
per enormitates ipsarum potius blasphemari quam laudari nomen domini
rideatur. Nos autem, qui reformationem locorum religiosorum cupimus et
commoda libenter qucrirnus animarum, diligentiam tuam in domino commen-
dantes et gerentes de discrctione tua fiduciam pleniorem, devotionis tue pre-
cibus inclinati, presentium tibi auctoritate eoncedimus, ut cum reformationi '<
eiusdem ac illarum saluti expedire propona«, quod ordo Cisterciens*« inducatur
ibidem, ut in vinea domini sint, de cetero qui fructum ei teinporibus suis
reddant, ipsam in predicto ordine auctoritate nostra studeas reformare eisdem
mulieribus si que noluerint ordineiu ipsum assumere et transire in dexterani
de sinistra in locis sibi competentibus collocatis, eontradietores per censuram i°
eeclesiasticam appellatione postpnsita compescendo. Datum Reati XII kalendas
octobris pontificatus nostri anno dccimo.
St.-A. Dttrmstadt. or. mb. c. bulla pl. pend.
Drucke: Manriquc, Ann. CiV«r. IV, 534. — Schwund II, 119 f. :nm Jahr
1-237. - Beg. Heriba «JW *. n. 1237. — Pottlm*t lo24r,. v>
1236. — Landolf Bischof von Worms urkundet, das« das Kl. Schönau von 1 S-l.
Gerhard Edehvin dictus Vinazzen die Mühle in Oppenheim, quod est
proximum ecclesie ibidem in ripa fluminis quod dicitur Isen, gekauft habe.
Zeugen: de militibus: Richenzen, David. Heinricus Krutsack, Wolframud,
Cunradus Edelheri, Gerhardus Schmuze! de Dirmenstein, Gerhardus Magnus,
Cunradus de Durnenkeiin et G. frater suus et Wernherus filius fratris Vinazzen ;
de burgensibus: Heinricus Richeri, Cunradus Dierolfi, Fridericus Rufus, Hein-
ricus Amellen, Heinricus Preislich, Beitoldus de Mutterslatt et Heinricus
Rufus, Marquardts Rufin.
Siegler: der Bischof, das Kapitel, s. Andreas und die Bürger von Worms. * •
Druck: G><denu*, Syliopt isr,f.
1237. Juni 23. — Gerhard Protist zu s. Andreas in Worms schenkt 185.
ein Grundstück seiner Kirche.
Gerhardus dei gratia prepositus ecclesie s. Andree Wormaciensis etc.
publice profitemur, quod nos ius proprietatis in area, que inter nostram etnu
Richezonis felicis recordationis curiam sita est, ecclesie nostre s. Andree re-
eognoseimus attinere et quod eandem aream ipsius ecclesie nomine possidemus.
Datum anno domini M.CC.XXXVII, in vigilia s. Johannis baptiste.
St.-A. Darmstadi, Copialbiicii des *. Andrmsstifls.
Druck: Baur HU. H, 80. s.-.
1237. August 3. Worms. — Bischof Landolf von Worms genehmigt, 186.
dass seht getreuer Kämmerer Richezo und dessen Frau Agnes den
Garten, welchen sie vom Domstift eu liehen haben, dem daselbst
erbauten Kloster Kirschgarten übergeben.
Landolfus dei gratia Wormaciens/s episcopus. Serie presentium ad noticiam n>
universorum tarn presencium quam futurorum volumus pervenire, quod Richezo
9*
132
1237.
camerarius fidelis noster communicata manu uxoris suo Agnctis areani illarn
seit fiindum, quem a nobis in feodo tenuit. in quo situm est ccnnhium, quod
dicitur Ortns beate Marie prope Wormaciam, nostro aecedenle consonsu
donavit cenobio memorato et nos Proprietäten» dicti fundi de concordi assensu
■• nostri capituli, in quo videlicet ipsum cenobium cum oflicinis et ceteris edificiis
conslructum est, enutradimus ipsi cenobio sine impedimento quolibet perpetuo
possidendum. In huius nostre donacionis et capituli nostri consensus robur et
memoriam presentem litteram nostro et capituli Wormaciensis sigillis placuit
consignari. Datum Wormacic anno incarnationis dominice MCCXXXVll
min inventione Stepbani, Gamalielis et Abibis.
Si.-A. Lu:em, Gattcrer'sclter Apparat nr. frj. or. mb. e. 2 sig. pend. Starke
Lineatur. Dax Siegel des Bischofs ist stark liescttiidigt. das des Kapitels fehlt.
Drucke: Anonym. Kirschgart. ed. Ludeuig, Bei. II, p. ltTf. — Schanmt II,
119 ex B. de Flersheim Ohmn. Worms. Ms*. — Beg. Scriba N0.3.
1S7. 1237. — I/andolf) Histhof von Worms urkundet , dass Konrad von
Uettchelheim und sein Bruder Dimar dm Kanonikern zu s. Andrejs
die Rente eines Talents auf eine Mühle bei s. Michael verkauft haben.
i In nomine sanete et htdividue trinitatis L. dei gratia Wormaciensis
episcopus. Quoniam nostra interest, ut in factis ad nos ob cautele graliam
»■ deduetis iuste ac racionabiliter pelentibus nostre auetoritatis Privilegium non
negemus. Nolum esse cupimus universis cedule presentis inspectoribus. quod
Cunradus de Hßchilhcin et frater eins Dimarus communicata manu et de
consensu matris et omnium coheredum reditus unius talenti Wormacicnsiwn
denariorum in molendino Fullonum et attinentibus inier villaw saneti Michaelis
•.i et ortum bealc virginis sitis, que bereditario iure quiete ac libere possederunt,
dilectis nostris canonicis saneti Andree in Wormacia pro aeeepta summa
peccunie vendiderunt, ita videlicet quod ipsis et eorum successoribus in eadetu
t. /wr.ecclesia singulis annis dictus census in vigilia puriticationis perpetuo per-
solvatur. Cum vero et ampliores reditus de diclo molendino solvi contingat,
rwnullus omnino quiequam de ipsis pereipiet, nisi prius prefate ecclesie saneti
Andree quod debelur annuo censu fucrit plenarie persoiutum. Ut hec igitur
rata permancant et inconvulsa, presens scriptum sigilli nostri muniinine feeimus
roborari. Testes : Gerbardus prepositus saneti Andree, Fredericus de BopardfVi,
Wernherus, Cunradus, Heinricus de Moro, canonici maioris ecclesie. Erchin-
3-. bertus de Karlbach, Sigilo fratruelis eiusdein, milites. Heinricus Amella,
Wernherus Rflperli, Eckilmannus, cives Wormacienses et alii quam plure?.
Acta sunt hec anno domiui M.CC.XXX.VII, pontificatus nostri anno tercio. ■
.Sf.-^4. Dtirmstadt: Worms nr. 45°. or. mb. Das sdiön erhaltene Siegel hängt
an brannseidener Schnur. Tsgrtule: -j- LANDOLFVS. DFL OH A. WORMACIENSIS. EPS.
«> Druck: Buir HU. II, TS f. vnroflstiindig.
Digitized by Google
123«.
133
1238. August 1. (datum et actum apud Wormatiani). — Bischof Landolf 188.
von Worms urkundet, dass Golfridus de Metis und seine Frau Gertrudis
dem Kl. Otlerburg 20 taJenta monete Worin, und alle ihre Güter in
Horsultzeri vermacht, wogegen sie den Hof in der Pfarrei s. Magnus
auf Lebenszeit empfangen haben. ,i
Zeugen: Burkardus prepositus de Wilbürg, David miles retro sanetum
Stephanum, Hcinricus lilius Richeri, Fridericus Rufus, Coiiradus Dyrolli,
Wilhelmus siultetus, Hcinricus de Pcffelkeim.
SUultm. Main:: Ott. Copudbucti fol. 'JH.
Druck: Frey «t lltmlhuj, Uli. des Kl Otterb. r*>f. - Heg. .Senk« 1414. »«
1238. September 29. (circa festum Michahelis). Worms. — Der Propst 189.
und Convent in Lutra Urkunden, dass sie dem Heinricus iunior Richcri,
der ilmen seine Güter in Sulzen vermacht hatte, jährlich XVI maldra
siliginis bezahlen wollten.
Zeugen: Nebelungus prepositus, Albertus cantor, magister Vollzog'-
Cunradus de Bergeheym, canonici maioris ecclesie, Gerhardus prepositus
saneli Andrec Wormaticnsis, Reinhardus de Lutra, Bcrtoldus vicedoininus, Ger-
hardus Juvenis, Gerhardus milites, Cuutzo filius DyrolH, Heinricus Longus
lilius Richeri, cives Wonnacienscs.
St.- A. DarmMadt, Copialbudt d. s. Amlmudift*.
Druck: liaur HU. II, 8»
[1238.] November 0. Cremona. — Kaiser Fridrich II beauftragt den 190.
Bischof I/andolf) von Worms, in der Stadt Worms jährlich von
neuem vier Dienstmannen und acht Bürger xu ItcstcUcn, tvelche nebst
ihm oder seinem Stellvertreter die VertcaUung führen soüen. -':>
Fr(idericus) dei gratia Romanorum imperator semper auguslus, Jerusalem
et Sicilie rex. Dilecto prineipi suo L. venerabili Wormacie/Wi episcopo graciam
suam et omne bonum. Quia tranquillo statui Wormacu»»» ecclesie et
civitatis ciusdem nostra Providentia suffragante consultius volumus providere,
tenorc presentium duximus staluendum : quod quatuor de ministerialibus n
ecclesie et octo circumspecti viri de civibus per te annis singulis statuantur,
qui una tecum vcl cui comnn'seris vices tuas ordinenl et statuant, que honorem
ecclesie et tranquillum statum respiciant civitatis, approbata consuetudine
ecclesie et civitatis in omnibus observata. Presenti quoque slatuimus et man-
damus edicto, ut predicti dtiodecim viri, qui statuti fuerint, de anno mutentur v.
in annum et aüi provisionc consimili a te vel cui committerc volueris, statuantur,
ut per vicissitudinem et providentiam succedentium Status ecclesie et civitatis
commoditas de bono promoveatur in melius et in pace et iusücia conser-
vetur. Data Cremone VI. novembris, XII. indiclionis.
134
123*.
St.-A. Darmstadt: Win tun nr. 51. ur. mb. C- sig. pend. del.
Drucke: Schannat I, 374 — HuiUard V, 25'J. — Reg. Scriba 1415. — buhmer-
Fwker 2402. Zum Inhtdt Arnold II, 46. Hesselbarih in Fornch. zur d. Gtsch. X VI,
■Ulf. will die Unechtheil dieser Urkunde erweisen, einmal weil ihr Inhalt mit de» An-
s ;f<d#n der Annul. WormU. MG., SS. XVII p. 43 ff. Böhmer, Fontes II, 166 im
'Wtderspruclt stelle, dann ireil Schannat die Herkunft der Urkunde rerschtecige. Letztere*
Argument ßllt didün, da die Urkunde im Original rorhanden ist, und du* erste Argument
tst nicht stichhtdtig, weil es in diesem Theil der Annalen auch sonst an 11 Widersprüchen
ntdU feldt,
101. 1238. Nocemher 10. (fcria III post Martini). — N. prepositus Worni. sclilichtcl
an Stelle des in Italien beim Kaiser weilenden Bischofs einen Streit
zwischen dem Cantor und dem Sohn seines Bruders Engelmann einerseits
und andererseits dein Magister de Scharren cum suis confratribus und
dem Kloster Schönau Ober einen Zins.
is Zeugen: scolasticus W'oraiatiensis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti
Martini decani; Gerhardus Camerarius, Chrudsaccus et Ruggcrus de Moneta,
milites, Henricus Amella, Sigelo Eigelinari et Waltherus fdius Edelwini
burgenses.
G. L.-A. Karlsrulte: Schönauer Codex I, fol. 113'.
=u Druck: Würdttoein, Chron. dipl. mm. Schönau p. 78 f.
102. 1238. November 20. (XII kal. dec.) Worms. — Landolfus Bischof von
Worms genehmigt, dass die s. Lampertikirche dem s. Marlinsslift incor-
poriert worden sei.
St.-A. Darmstadt. or. mb. c. sig. pend. del.
2-« Druck: Baur HU. II, 82.
103. 1238. November. Cremona, — Kaiser Fridrich II ruft auf Bitte des
Bischofs Ixttidolf von Worms alles wieder in den Besitz dieser
Kirehe zurück, was an ZoU, Münze, SchuUheisseitamt und weltlichem
Gericht von dessen Vorgängern ohne Icaiserliche Erlauhniss ter-
3u äussert worden ist.
Fridcricus dei gratia Romanorum Imperator semper augustus, Jerusalem
et Sicilie rex. Per presens scriptum notum fieri volumus universis, quod cum
in curia nostra dictante senlentia priueipum et de speciali petitiouc conque-
renüum sil obtentum, quod theloneutn, moneta, officium sculteti et iudicium
süseculare nec non et similia, que prineipes ecclesiastici reeipiunt et tenent de
manu impcriali et predeecssorum nostrorum sine cousensu nostro infcodari
non possint, cumque quilibet imperator in dicla curia pereipere debcl integraliter,
et vacantibus ecclesiis omnia usque ad concordem cleclionem habere, donec
Digitized by Google
1238.
135
electus ab eo regalia recipiat, supplicavit celsititdiui nostre venerabilis Worum-
ticnsis episcopus dilectus princeps »oster, quatenus ea, que per predccessores
suos alienata sunt a sua ecclesia sine consensu nostro, de predictis ad ius et
possessionem ecclesie Wonuaciensis revocari de noslra gratia iuxta latam sen-
tentiam mandaremus, büs dumtaxat que de consensu predecessorum nostrorum •>
et nostro collala noseuntur suo robore pennansuris. Nos igitur prefati epi-
scopi supplicationibus inclinati et late super hoc senlentie inherentes, quidquid
de predictis teloneo monela et seculari iudicio nec non et consimilibus a Wor-
inaciensi ecclesia per predccessores suos sine nostro consensu alienatuui
extitit vcl subtractum, auetoritate imperialis culminis ad ius et possessic-nem w
ipsius ecclesie revocamus, presenlis seripti auctorilate lnandanles, quatenus
uullus sit qui contra latam sententiam et presenlis nostre revocationis tenorein
huiusinodi aUeuata temere audeat deünere. Quod qui presumpserit, poeoam
transgressoribus sentenlie ac mandatorum imperialium debitam sc noverit
ineursurum. Ad cuius revocacionis meiuoriam presens scriptum üeri et sigillo v*
nostre celsitudinis feeimus roborari. Data Cremone anno dominice incar-
nacionis M. CG. XXXVIII mensc novembris, XII indictione.
St.-A. Durmstadt: Chart. Worm. XV. fol. 30'.
Drucke: Schannat II, 120 = MO., LL. II, 329 = JIuiR. V, '260. — Reg.
Scriba 1416. — Bottmer-Ficker nr. 2403. w
1238. Dezember 21. Worms. — Isandolf gewälirt unter Hinweis uuf 194.
eine Bidle Gregor1 s IX den Hissenden Schwestern s. Markt Mag-
dalena (im Bergkloster) in Worms Ablass.
I^andolfus dei gratia Wormatiensts episcopus. Uilectis in Christo filiis
universis abbatibus, prepositis, arebipresbiteris, plcbanis aliisque ccclcsiarum -:s
reetoribus per Wormaticnsem dyocesim constitutis salutem in salutis auetore.
Cum dominus papa gavisus de conversione illarum mulierum , que iam
dudum in limo profundi infixe videlicet in sordibus peccatorum ad semitam
veritatis reduete penilcntiam suorum iam facinorum facere deo sludent, ipsis
ad vite sustentationem tnulta privilegia et indulgentias contulerit speciales, au
ul tarn pietatis intuitu quam tantarum induetu indulgentiarum populus fidelium
excitatus predictis mulieribus quasi ad fidei rudimenta conversis maiori affectu
impendant opera caritatis maxime cum ipsis ad sustentandum proprie non
suppetant facultates. Nos cupientes etiam esse tarn pü negotii cooperatores
et banc novellam plantationem, cui solus deus dare poterit incrementum, eor-
quo possumus affectu rigare, quo melius perducatur ad fruetum maturitatis
in Christo, universitatem vestram rogamus et exhortamur in domino atque
in remissione vobis iniungimus peccatorum, quatinus super conversione
peccantium Christo et angelis suis congaudentes nuncios sororum peni-
tentium ordinis sanete Marie Magdalcne in Wormatia, quibus sicut aliisw
pcnilentibus eiusdem ordinis 1 dominus papa propter evidentem necessitatem
gratiam petendi elemosinas indulsit, cum ad vos declinaverint benigne suseipientes
[194.) 1 dem ordinis ist kaum noch tu erkennen.
13G
123».
in jietendis 2 eleinosiuw subditos veslros, ut ipsis opcrn caritatis impcndant.
propcnsius inducatis, caventes sollicitc sub nostre inhibitionis dislrictione , nc
c|iiis veslrum quicquam de oblationibus vcl quibuscumque ipsis intuitu caritatis
pro paupertate carinii sublevanda collalis subtrahere aut alias impedire pre-
s sinnat. Nos aulem de omnipotentis dei misericordia cl bcati Petri prineipis
apostolorum uu-ritis et intcroessione confisi omnibus dictarum paupercularum 5
subventoribus XX dies de iniiintla eis peuitenlia et an mim de peccalis venia-
libus misericorditcr relaxamus. Pretcrea nolumus vos ignorare, quod el
debetis vestris subditis publieare, (piod dominus pajm XI* dierum indulgcntiam
K'eoncedit universis, qui predictis sororibus contulerint beneficia caritatis, que
indulgontia et alie plures videlicet singulis mensibus XL dies, in annunciatione
sanete Marie, LX dies in septimana pascbali annus, in festo sanete Marie
Magdalene LX dies, in assumptione beate Marie LX dies, in dedicatione G
dies ipsannn benefactoribus collate in privilegiis a benignitatc sedis apostolice
r ad ordinis proinolioncm indultis plenius conlinentur. Datinn Wormalie atmo
ab incarnatione dominica M.CC.XXXVIU, in festo saneli Tliomc aposloli.
St.-A. Darinstadt: Worin« nr. 47. or. mO. c. xig. (Irl. Glcidte Hand nie
nr. ll>5. Starke Lineatur. Da« Pergament hat durch Feuclitigkeit sehr gelitten,
Druck: Baur HU. II, 83.
Wo. IT.IS. Dezember 28. Worum. — LatuUf Bischof ron Worms genehmigt
die Verfügung des Gerard Propst zu s. Andreas in Worms, wonach
dieser das Palromt der s. Magnuskirehc an das Stift s. Andreas abtritt.
• In nomine sanete cl individne triuitatis. Amen.' • Landolfus dei
gracia Wormaciensfx episcopus. Omnibus Christi lidelibus in perpetunm. Quam-
-h quam universa2 modernorum Ordinationen et statuta quovis modo soleant
confirmari et in successoruin memoriain caueius propagari, ea tarnen speeialius.
que ad honorem ecclesiarum et ccdesiasticaruni connnodiun personarum3
staluuntur et ordinantur* omni qua iieri stahililate eonvenit etemari. L'ni-
versis igitur Christi fidelibus lenore presencium deelarctur, quod cum summo
M affectemus desiderio noslro subieetas regimini ecclesias tarn couventuales quam
parrochiales promoveri in omnibus ae* emendari, ordinationem de ecclesia
parrochiali saneli Magni in Wormaeia0 el deputalionem per vinun discrelum
et honestum familiärem7 quoque noslnmi (ierarduni preposituin saneli Andren
WoriuaWc 8 conventui saneti Andrce9 in Wormaeia*0 factam11 liberaliler et
r> fraterue, ila quidem, ut meinorata parroehia ad ipsius couventus emendationein
perpetuo speclct prebendarum, ratam hahemus et firmain, consensum nostrum
pariter et favorem ordinationi adhibentes prelibate. In huius igilur nostri
• in petendis irt fast ganz cerwuJU. 1 deutlictt erkennbar nur: p . . . <>rcularnm.
111)5.] > 49": Die feierliche Formel felät. ' 49*: univerw. * 49": et pera. com.
40 oeol. 4 49* ord. et stat * 49*: et. • 49*: Worui. T 49": virum hon. fani. quoque.
' 49": Wor. fehlt. ' t'J«: conventui huo. »• 4'.*1: in Worm. fehlt. 11 49".
videlicet factam.
Digitized by Google
12W.
137
consensus robur in cvuin valiturum 12 ncunon '* mcmoriam clcrnnlcm prä-
sentem litleram nostro duxiinus sigillo consignanduin.
Datum Wormacie anno iiicamalionis dominke M.CC. XXX VIII., festn
sanetorum innoccntuin.
St.-A. DurniXtadt: Wurms; in zuci Kraufdaren ron der selben Hand nr. 4i> •"•
und Jl/a. wr. 4'J. or. mb.; das mdtr schön erhaltene rothe Wadtmegel hängt an ruth-
gelbseidener Sdtnur. GleieJte Legende wie bei nr. W7. Urkunde neltr xclton erfudten ;
M/rgßltige Schriß, starke Lineatur; 4'.** gleiche Ausstattung; das terbrvdienc Siegel luiugt
an Pergamttdstxeifen.
Druck. Buur HU. II, S4 /'. nnvoUsUiiulig. ,„
Vgl. Scltannat I, 64 f.
1 2:jy. März 17. Worum. — Imulolf Bischof von Worms bt»tiitigt die. I '.»<».
Confirmathn das Biscltof's Lupoid betr. die Schenkung der Pfarrkirche
s. Rupert in Worms au s. Paul.
• In nomine sanele et individue trinitaüs. Amen. • Landolfus dei ^
gratia Wormaciens/s episcopus universis Christi tidelibus in perpeluum. L i
ca quo pio inluilu et utili a nostris feliciter sunt peracla predeecssoribus ad
nascittue postcritatis mcmoriam perveniant, cum salute nos ex oflicio nostro
summopere decet esse inlentos. Quemadmodum enim nolumus cura nostras
actiones canonicas a nostris aliquid successoribus immutari, ita nostrorum 2»
rata» habere debemus sentendas predecessorum et statuta, ul in eviuu pro-
liciant et subsislaul. Noverint igilur universi, quod boue memoric Lupoldus
venerabilis Wormacietisis episcopus predecessor noster considerata necessitatc
fratrum ecclesie saneti Pauli in Wormacia donationem parrocliic saneti Rupert!
Wovmatiensis ab Heinrico custode eiusdem ecclesie ad relcvanduin fratrum -*•
defectum pie factam approbavit et conlirmavil et nos vestigiis ipsius inherentes
eandem donationem ratilicamus et stubilimus, ita quod ipsi fralres per idoneam
personam de suo collcgio vel aliuudc assumptam in cadein parrochia divina
procurent et archidiacono loci representent eandem, que utique persona illa
prebenda erit conlenta, quam trat res ordinaverunt et quod fuerit residuum,*»
cedet proportionaliter in usus fratrum presencium omni cessante queslionc.
Ipse quoque plebanus, qui fuerit pro tempore, habebit soeiinn sacerdotein et
scolarem, qui in eboro saneti Pauli cum fratribus intererunt divinis ea fre-
quencia quam regimen petitur parrochie memorate. Qui eciani corporale
preslabunt iuramentum ipsis fratribus, quod indempnitatem ipsius ecclesie et ;:'
fratrum pro nosse suo et posse procureut et fideles omnimodis se geraut
cisdem. Ut autem donatio prcsencialiter expressa et ordinatio robur opliueat
valiturum in evum et mcmoriam eternalem, presentem litteram nostro duxiinus
sigillo consignandam. Dalum Wormacie et actum anno incarnationis
dominice M.CC. XXX Villi. Gerdrudis virginis. Testes quoque sunt: Nybe- 4"
lungus maior prepositus, Heinricus scolaslicus, Albertus eantor, Nycolaus,
Nibelungus de Moneta; Buicbardus prepositus Wilburgcnsis, Fridericus de
11 4<J»: vu). iu evuiu. " 4<J*: et.
13$
1239. 1241.
Bopardia, Conradus de Wolviskel, maioris ecclesie. Cono decanus, Conslan-
tiaus custos, Burkardus cantor, Conradus «co)a*licus, Nuhusenses. Hartungus
decanus, Lodcwicus cantor, Berlholdus custos, saneti Andree. Giselenis decanus,
Hccclo cantor, Conslantinus custos, Lodewicus scolaslicus, saueti Marlini, canonici
•> Wümiacienscs et alii quam plures tarn clerici providi quam honesli.
St.-A. Dumstadt: Worms nr. 52. or. mb. Die untere Hälfte des Siegels luinift
an rothgelbseklener Schnur. Die Urkunde ist sehr icohl erfüllen und sorgfältig ge-
sdtrieben; starke Lineatur ; gleiche Hand wie bei nr. lWi.
Druck: Schannut II, 131; auszttgmccisc. — Hey. Scribu 14 tü.
197. 1 231*. April :'). (non. aprilis) stellen Godelmamius mües de Meli und Gertrud
seine Frau einen Revers über Urkunde nr. 188 aus.
StadtbiUUAhtk Mainz: Ott. Copialbuch fol. «3 .
Druck l. c. 51. — Reg. Scriba 1419.
198. 1239. October 24. Asmgnic. — Gregor IX bestätigt die Incorpomtivn
i* der s. Magnuskirche in Worms mit dem s. Andreasstift.
Grcgorius episcopus servus servorum. Dci dilectis filiis capitulo ccclesic
saneti Andree Warmaciensis salutein et apostolicam bencdictioneni. Cum
a nobis petitur, quod iustum est et honcslum tarn vigor equitatis quam ordo
exigit rationis, ut id per sollicitudincm officii nostri ad debitum perducatur
2oelTcctum. Ea propter dilecti in domino filii vestris iustis postulationihus grato
coneurrentes assensu, ecclesiam saneti Magni cum pertinentiis suis ad ecclesiam
veslram sicut asseritis pleno iure spectantem prout cam iuste ac paeiflee
possidetis vobis et per vos ipsi ecclcsic vestre auctorilalc apostolica confirmamus
et presentis scripti patrocinio communinius. Nulü ergo omnino bominuni
•-i liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu tcrucrario con-
traire. Si quis autem hoc atlemplare presumpserit , indignationem omni-
potentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum cius se noverit ineursurum.
Dalum Anagnic Villi kalendas novembris pontificatus nostri anno lercio deeimo.
St.-A. Darmstadt: Worms, or. mb. c bulla pl. pend. deL
.10 Druck: Baur HU. II, 85 Extr. — Reg. Potthast 10802.
199. 1241. März 19. — B(erthoU) Dekan und das Kapitel der Kirche zu
Worms Urkunden, dass Eberzo und seine Frau Liebese dem Kloster
Schihutu zivei Häuser in Worms geschenkt haben.
B. decanus et capitulum maioris ecclcsi$ Wormatiensis. Noverinl
35univcrsi prcscnlem liltenun inspecturi, quod Eberzo et uxor sua Liebeze in
vico Lane duas domos 1 inter curiam Sconowien.scm et estuarium in loco
diclo Crazzewingel sitas, et pomerium ibidem ecclesie; beat§ virginis in Sco-
nowia pro remedio animaruin suarum in presentia noslra el domiui fundi
[199.] * domos corrigiert uus dunios.
Digitized by Google
1241.
139
videlicet Gcrhardi tilii Humberli, contulerunt iure propiietario in perpeluuin
possidendas et cadeni bona predicti E. et L. reccpeiunt ab eadem ecclesia
sub annuo censu duarum librarum cere ipsi ccclesir;, quoad vixcrint, solven-
darum. Et ut hcc donatio rata et iuconvulsa in posterum pcrmaucat, pro-
sentcm littcrani ad facti incmoriani cxinde conscriptam sigillo occlcsic, nostrc, •'•
fccinius roborari. Actum anno domini M. CG. XL1. XIUI kalendas aprilis.
O. L.-A. Kurlsruhe. or. utb. c. triff, pctid. del. Hinten stclU con ylciehteitüfcr
Hund: Ebereo et Liebeza domo« duas n'obiB dederant in Woroiatia,
Druck: Z.f. Gesch. des Oberrheim II, 437 f. — Reg. Seriba 5lWi.
1211. November 11. Worms. — Giselher Dekan m s. Martin in Wurms 200.
schenkt dem s. BenedictuxaUar in der Kirche s. Martin Güter in
und bei Worms.
■ In nomine saucle et iudividue trinitalis amen • Ego Gisclhcrus decanus
ecclesie saneti Martini in Worma/t« volcns dominum deum, qui est unica
spes salulis, de mea honorare 1 substantia, ad honorem ipsius et pro remedio u
anime mee nee non parentum meorum do liberaliter beato Martine patrono
meo bona subnotata, dotans specialiter per hec bona altare saneti Benedicli,
quod est in ecclesia beati Martini, de consensu omnium canonieorum meorum,
statuens et ordinans, quod quicumque in perpetuum fuerit senior et pro-
pinquior clericus in mea et Hezelonis, ecclesie mee cantoris, cognationc, com
feret et assignabit hos reditus honesto sacerdoti, qui ratione dictorum proventuum
faciet obed'tenüain decano ad perficieudum ea, que sunt decentia et ecclesie
utüia, et chorum saneti Martini more vicario frequentabil et inissam in pre-
dicto altari saneti Benedicti cottidic celebrabit, Semper post decantatum custodis
offertorium dee inchoandam. Sunt auteui hec bona et situs earum. Area-'<
quedam retro capellam saneti Georgii sila, que solvit annuatim XV uncias
minus Vlil deuarüs in festo Remigii et X11II capones inter purifteationem
beate Marie et carnisprivium. Item area quedam apud capellam saneti
Pangratii sita, que solvit XIII uncias annuatim, quarum medietas datur in
festo Remigii et medietas in pascha et solvit insuper Uli libras olei. ltem*>
area quedam apud Rebestoc, (|ue solvit IUI uncias in festo Remigii annuatim.
Item area, quam comparavi a C. Dirolfi, quam nunc possidet vidua Cunradi
fdii Howere hereditario iure, que solvit annuatim in festo Remigii X solidos,
de quibus dabuntur dicto Cunrado Dirolfi X denarios. Item ego et dictus H.
cantor emimus simul quasdam areas in vico saneti Petri a Nibelungo et fralribus w
suis, que solvunl singulis annis XXX solidos, de quibus pertment ad me X
solidi in festo Remigii solvendi. Item ego et cantor emimus dimidiam navim,
que vulgo dicitur newe, in portu a Rudewino de Flamburne, quam com-
munem habemus et hec solvit censum nobis in purißcatione et festo Margarete.
Item area, quam emi a Behrtoldo de Multirstat sita in Hanegazzc ex opposilo *«
C. Spon, quam nunc possidet quedam mulier, que facit oleum ; hcc area solvit
i*2UÜ.j > honorare über der Zeile fmiemcorrigiert. *
140
1241.
anmiatiiu VII uncias, de quibus pertinent ad nie IUI uncie, quaruni LXX
denarii dantur in pascha domini et X denarii in festo Remigii, residium
autem V solidi pertinent ad viduani Edilwini. Item area, quam comparavi
a Jutta vidua Wernheri filia Adilheri contigua arce C. Dirolfi aput precipuuin(?)
■'• et alia area, quam cniin a Beatrice vidua Adilheri, iam dietc aree vicina que
sunul solvunt in festo Georgii IUI uncias et X denarios et insuper area
Beatricis solvit in carnisprivio duos pullos. Item quedani area ibidem sita,
quam comparavi a YVernhero tilio Ruperti, que solvit V uncias, quaruni
media pars datur Georgii, reliqua Hemigii et insuper duos eappones; hec
,IJ autem area solvit singulis annis in curiam Salzhof III denarios Trag-
bodoni fdio Cippure. Item area, quam emi ab Heinrico Wakirpil et Cunrado
filio Dirolfi et Hertolouc de Hocheim, sita aput esluarium iuxta Renum, que
solvit annuatiin IX uncias et X denarios in festo Remigii, de quibus Uli
uncie attinent ecclesie saneti Lamperli. Item area sita ex opposito chori
>* saneti Pauli, quam nunc faber possidet, que solvit IUI uncias in festo Remigii.
Pretcrea sunt due vinee videlicet unus iurnalis et dimidius in Bcrstrata aput
Hentschugisheim. Sunt quoque X iugera terre arabilis sita continuatim in
campo, qui dicitur Nunninmunstervelt. quibus ex uno lalere adiacent agri
saneti monialiuin de Nunninmunstcr ex allero filioruin Hunperti. Item in
-•«campo burgensium versus Moguntiam sita sunt V iugera consullanea ex
opposito chori saneti Cyriaci. Item illic in vk-ino sunt III iugera. Item ego
et cantor comparavimus a Sigewizza vidua Pridcrici de Durincheim VI iurnales
in campo burgensium versus Pefilcheim et totidem in alio campo burgensium
versus Nuhusam, de quibus VI spectant ad me. Item comparavi ab Ernoldo
de Hocheim duos iurnales et dimidium in campo burgensium versus Pefilcheim,
quorum unus contiguus est agris fralris sui Karoli et tendit ad locum, ubi
mulieres fueruut exuste, alter et dimidius coutigui sunt agris dicti Karoli et
tendit usque ad Korzgewande. Istc iurnalis et dimidius solvil in censu VII
denarios et obolum. Item in vicino situs est I iurnalis tendens ad bunam
3" domini episcopi. Item tria quartalia aput iurnales dominorum meorum de
«meto Marti n o iuxta cruoem. Item I iurnalis et dimidius in strata versus
Nuhusam iuxta vallum contigui agris Ruggeri. Item in eadem strata dimi-
dius. Item in campo Nuhusen« emi a Diderico Lericoph unum situm inter
agros Suzzelad et Cunonis de Nunnenmunster. Item comparavi a Wolframo
31 de Petrinsheim duos silos iuxta Hungerburnen. Item aput Wattinheim situs
est unus iurnalis. Oinncs quidem dicti agri liberi sunt a censu preter iurnalem
et dimidium superius nominatos. Hec utique bona confero bealo Martino
cum omni iure et tytulo, quo ego ipsa possedi, in perpetuum possidenda,
iuxta formam superius annotatam, statucns de consensu venerabilis patris ac
«•domini Laudolfi Wormacieims episcopi et omnium ecclesiarum conventualium
in Worma/wi, quod prenominati proventus neque procuratione alieuius legati
ncque exaetione domini episcopi vel alieuius sucecssorum suorum aul casu
consimili sentirc debent aliquatenus diminutionem. Preterea annum gratie de
prebenda mea lego saneto Martino ad conparandum post obilum l neu in
«redditus annuos, qui spectabunt ad redditus prenotatos, statucns et ordinans
de confratrum meorum consensu, ul in anniversario obitus mei die fiat in
Digitized by Google
1241. 1242.
141
choro sancti Martini memoria mei et parentum meorum cum missa et vigiliia
novem lectionum et eodem die2 sacerdos, qui hoc beneficium, quod nunc,
instituo, tunc hahuerit, unum soüdutn Wormaciens«M unieuique domiiioriini
qui fuerint tum- presentes sive sunt canonici sive vicarii amministret. Ut
aulein hec mea donatio et circa iain facta ordinatio omni evo in suo robore s
perseverent, presenti scripto prefatus dominus L. Wormacieiifw episcopus et
omnes ecclesie convenluales sua sigilla in testimonium mei facti et argu-
mentum suorum conscnsuum iuclinati meis precibus appenderunt. Actum
Wormacic anno ab incarnatione dominica millesimo ducentesimo quadra-
gesimo primo in festo sancti Martini Tburonorum episcopi gloriosi. s i»
M.-A. Darmsiadt: Worms, or. mb. Die H theils sehr theils wenig besdu'idigten
Siegel hingen an buntteidenen Kindern.
Druck: Jtnttr HU. II, ftiiff. unvollständig.
1241. — Actum in Orto b. Marie. — Bischof Landolf, das Kapitel und die 201 .
Räthe und Bürger von Worms Urkunden, dass Sifridus miles cognomine i1-
Fridacli diclns de Starkinberc und seine Frau domina Petirsa dem
Kloster Kirschgarten (conventui sanclimonialium in Orto b. Marie) XL
iurnales campest res sitos in campo ville Pefflincheim et pratum unum
estimalum ad VIII virorum messiones situm in prato, quod dicitur
Loubwise, iuxta prata Heinrici Crutsac militls et Heinrici Crouhel, ver-20
kauft haben.
Zeugen : Bertholdus decanus, Heinricus scolasticus, Burchardus prepositus
de Wileburg, Gerhardus prepositus s. Andree, Constantinus custos Nuhusensis,
Cunradus quondam notarius rcginc et Heinricus de Bilestein, canonici maioris
ecclesie ; Baltrainus canonicus s. Andree, Ludewicus scolasticus s. Martini, Ger- vi
hardus camerarius, David retro coquinam, H. Gruthsac et Wolframus de
Petrinsheim, milites; Cunradus Dyrolfi, Heinricus Richeri, Wcrnherus frator
Ruperti, Diinarus et Heinricus Amella, cives.
Sl.-A. Luzern. Gotterer'sclier Apjmrtd. or. mb. c. 3 sig. jxnd. del. (Aj.
Drude: Sduintuü II, 1JI aussugstreise (zum J. 1240) tx urch. admin. Heidelb.M
— Bunr HU. V, l'J ex A. — Beg. Scriba 14H4.
1242. März 2o. — Landolf Bischof von Worms belehnt die Stadt Worms 202.
mit der Vogiei zu Nonttenmütister.
Landolfus dei gratia Wonnatiensis episcopus. Universis in perpetuum,
quibus presentis scripli seriem intueri contigerit, volumus esse notum, quod .15
recupcratam per nos ab invictissimo domino Friderico Romanorum imperatore
advocatiam in Nonneninonster coneessimus universitati civium Wormatiensium
dilectorum nostrorum titulo feodi cum omni iure suo in perpetuum possidendani,
consnlibus civitatis eam de manu nostra suscipientibus in fcodo nomine lotius
2 die ülter der Zeile hincincorriyicrt. * In festo — gloricwi mit anderer dunklerer w
Tinte gesdtrietien, also scheint das Tagesdatum erst später nachgetragen tcorden :u sein.
142 1242.
univorsilati£. Ul igitur hoc nostra concessio robur obtineal perpetuo valiturum,
nos in eins testimonium et memoriam presentein paginam sigilli nostri muni-
mine duximus consignandam.
Acta sunt hec anno ab incarnalione domini MCCXLII, in annunciatione
:. bcate Marie virginis gloriose.
»S'f.-vt. W. nr. 21. Das im rorigpi Juhrh. noch vorhandene Original ist verloren.
Vorhanden *iud eine co}>. cJiarf. au* aem XVI. Jahrh. und eine aun dem XVI IL ron
der Hand de* Stadtiv/ireilxr* Laut:.
Druck: mimer, Fönte* II JJ4. — Hey. Strilxt UHU
2'»3. 1242. Juni 18. NcuJuuisen. — Das Stiß s. Ciriacus in Netthnmm hei
Worms vergleicht sieh mit den Bürgern von Worms.
\ In nomine domini amen. ♦ Nos Stcpbanus prepositus, Cuno decanus,
Burcbardus cantor totumque capitulum ecelesie saneti Cyriaci in Nuhusa
omnibiis in perpetuum. Justa consideratione dueitur et movetur, qui servala
ir. debita boneslate causas discordic suis temporibus amputat et deeidit, cum sit
juodus modum in pacis adieclionibus non teuere. Hac itaque ratione per
presens scriptum ad modernorum el fnturorum noticiam pervenire cupimus
et protendi, quod cum a retroactis temporibus qnidam discordie scrupulus in
dcstrnclione muri ecelesie Nuhuscns/.? questionem contra civeä WormatiensfS
.-«»nostro tempori reservasset et de novo lam pro vallo quam pro sepe ac aliis
edifieiis ecelesie nostre per eosdem cives deslructis priori questioni discordia
iueidißset, tandem ad preces el mandatum domini Conradi illuslris Romanorum
in regem elccti gloriosi domini Friderici secundi Romanorum imperatoris fdii
ac ordinationein venerabilis patris domini Uindolfi Wormatienm episcopi,
•a mediante Conrado de Ulma, Babinburgcnsis ecelesie el nostre canonico, im-
perialis aule notario, omnem veteris et novi causam discidii seu questionem,
que ratione premissorum usque in presentein diem nobis et ecelesie Nuhn-
senst contra cives memoratos aliquatenus competebat, plene et simplieiler
ainpulantes. super cisdem actioni cedimus el illatam per eos nobis et ecelesie
so nostre olTcnsam ac dampnum tarn det'unclis eorum patribus quam ipsis, ut
favorabilius ammodo nos foveant et ecclcsiam Nuhusensew, iuxta formam
arbitrii a predicto notario promulgatam pure remittimus coram deo, ita ut
uno eodemqne caritatis et amicicic vineulo nos unacum predictis civibus
Wormatiensj&tts deineeps ad invicem diligamus. Ut igitur omnis ambiguitas
r. et cavillatio ammodo in premissis locum non habeanl, que fideliter sunt
sopita, et ut pacis el concordie inter nos et cives Wormatienses redundent
tempora diebus nostris ecce in testimonium premissorum presenlcm paginam
conscribi feeimus de consilio prelatorum et canonicorum maioris, saneti Pauli,
saneti Andree et saneti Martini ecclesiarum Wormatiensww et eandem pre-
40notati patris episcopi nostre ecelesie et nominatarum ecclesiarum inunimine
sigillorum duximus roborandam. Huiiis autem rei testes sunt: dominus
Nybelungus preposilus, Berlholdus decanus, Wernherus custos, Heinricus
scolasticus et Albertus cantor maioris ecelesie, Salemannus decanus, Heinricus
■
Digitized by Google
1242. 124:1.
143
cantor et Ebelin us scolasticus sancti Pauli, Gerhardus prepositus, Hartungus
decanus, Ludewicus cantor el Bcrtholdus custos sancti Andree, Giselbert«
decanus, Hezzelo cantor et Constantinu.s custos sancti Martini, Wormatiena»«
et alii quam plures. Acta sunt hec anno doininire incarnationis M.CC.XLll.
mense iunii in feslo beatornm martyrum Marci el Marcellini, XV indictionis.
Data apud Nuhusam auno mense et indictionc pretnissis fclicitcr amen.
St.'A. W. nr. 22. or. ml>. Das Pergutnent hat durcfi Feuchtigkeit sehr gelitten.
Die ß an grünseidenen Bünden* luingendeii rothen WacJissiegel sind alle stark bescfuidigt.
Sdifmc Schrift, stark sichtbare Lineatur.
Druck: ScJtannat IL 122 unvollständig, nach dem Or. des Stiftes Neuhausen. io
— Reg. Scriba 1447. — Böhmer- Ficker 4462.
1242. Juli 27; ttri Worms. — König Konrad IV befreit auf Bitte 204.
des Bischofs J/awldf) die Bürger von Worms rom BheinzotJ hei
Oppenheim.
Conradus divi augusti ini|>eratoris Friderici füius dei gracia Romanorum ir.
in regem electus Semper augustus ac heres regni Jerusalem. Universis imperii
lidelibus tenorem presentium inspecturis graciam suatn et omne bonum. Ad
universorum noticiam volumus pervenire, quod attendentes devota servicia
multociens patri noslro et nobis per cives Wonnalienses fideles nostros exbibita,
eisdem civibus de plenitudine consilii nostri. ad preces venerabilis principisw
L(andolfl) Wormatiensis episcopi, fidelis nostri, de special i favore nostre graeie
indulgemus, ut ipsi cives Wormalienses a theloneo nuncupato vulgariter ungelt,
quod apud Oppenheim ab eis hucusque recipi solebat in Reno, sint de cetero
absoluti. Sub obtentu graeie prefali domin i ac patris nostri et nostre firmiter
inhibentes*, ne quis huic graeie se opponat. Testes: L(andolfi) Wormatiensis
episcopus, maregravius de Homberg, G. de Hohinloch, Crafft de Boxsperg,
Wolveratb de Cricheim, Conradus de Smidefelt dapifer noster, Philippus de
Hobinfels, Philippus de Valkenstein, Conradus dictus Croph buregravius castri
Trifels, Marquardus schultetus de Oppinheim, fideles nostri et alii quam plures.
Ut igitur premissa supradictis civibus Wormaticnsibus irrefragabiliter observentur, 3u
nos presens scriptum sigilli nostri munimine duximus roborandum. Actum
et dalum in castris apud Wormatiain anno dominice incarnationis inillesimo
CC.XL.il., VI kalendas augusti, XV indictionis.
St.'A. W. nr. 23. Enthalten in einem Vidhnns r. J. 1417, April 5. Worms, or.
mh. c. 2 sig. pend. dei. (B). v,
Drucke: Böhmer, Fontes IL 224 ex B = Huillard VI, 840. — Reg. Scriba
1448. — Böhmer-Ficker nr. 4469.
1243. August. — Die Wormser BicJiter bekennen, dass Gerhard Leid- 205.
priester zu ». Magnus in Worms keine Ezceommunication gegen
seine Pfarrkinder erlassen könne, ohne Beistimmung der Geschworenen «u
seines Sprengeis.
Iudices Woitnatienses. Universis Christi fidelibus notum esse volumus,
quod Gerhardus sancti Magni plebanus viris discretis presentibus coram nobis
144
in figura sentencialiter oblinuit, (|uod quemlibel suuni parrochialem parrochie
iiiobediontem et ei sacramentaria iura apul cxtraneos rapiendo recalcit ran lein
liccat per censuram ecclesiasticam ad verum ovile et ad viam veritatis revocare,
hoc tarnen adiccto, quod sine provido consilio et deliberata sententia iuratoruni
parrochie nullam possit in snbditos suos excommunicationem eflulminare.
Decrevimus quoque el hoc sub pena exeommunicationis precepimus. dum
quieumque plebanus memoralc eeclesie pro hominum emendatione et parrochie
promotione immo pro sancte matris nostre eeclesie lionore loquilur. ne iurati
de eadem parrochia suas sentenlias et sana consilia presumant in anime sue
i.ipericulum ocultare. Huius rei festes sunt: prepositus de VVilburc, C. de
Wolvcskclen et Wörnerns de Starkenherc. R. de Rutelingen, F. de Stocheim,
canonici maioris eeclesie Wormatiensis, Alkindus vicarius ibidem. Berfholdns
de Dirmestein, C. magister. Zcizolfus, canonici saneti Andree, C. de Stokhcim,
canonicus Nove domus et alii quam plures. Actum anno domini
i.'i M.CCXL1II mense augusto.
Sl.-A. Daruixtadt : Wurms in: .W. nr. iitb. c. xiq. iwirf. hie&t. Legeitde des
Siegel*: . . » ILLVM. IVDICVM. CIENSIV.. ». Pelms mit' SMüuel
inul Bit dt.
Druck: Baur UV. II, 91 f.
206. 1 243. Attgusf. Ariani. — Kaiser Fridrich II errichtet m Worms eine
jährliche Messe.
Fridericus dei gracia Romanoruin Imperator semper augustus Jerusalem
et Sicilic rex. Ad hoc in oportunis locis generales tumdine1 sunt invente. ttt
communis utilitas quam longe latcque humana procural industria, communilcr
alternis commereiis procuretur, hinc est, quod subditorum comoditatibus pro-
videntes nichilomimis generales curas liominum et labores benigno prospicientes
intuitu civitatein Wormaciensein pro mutuis comodis exercendis utilem et
aeeeptam ad celebrandas annuatim universales nundinas quinto deeimo2 die
post pascha resurrectionis dominice et abinde diehus aliis quindeeim duraturas,
.wduximus deputandum. Statuenies ut ibidem sub securitate nostra et imperii
tarn vicini quam remoli convenianl cum mereimoniis suis ad communia sieud
moris est comoda facienda dum modo per indulta vicinis nundinis non possit
in eisdem diebus oportunitas impediri. Ouare mandamus preeipimus et hor-
lainur universos et singulos, quos gerendarum usus utilitatum et comoda
3:, rerum ubique sollicitanl, quatenus statutis loco et tempore sub nostro et
imperii securo ducato cum rebus mereimoniis et ceteris oportuuitatibus, que
consueverunt ad invicem ad comune comodiim procurari, hilariter et prompte
convenianl pro prelixis nundinis exercendis: presenlis scripti sancientes edicto.
ul omnibus ad ea venientibus morantibus et abinde redituris secura tranquillitas
40 et tranquilla securitas preheatur, et quod in personis et rebus undique ser-
ventur indempnes et nullus audeat eos oflfendere vel occasione qualibet aliquod
[SOG.] ' I): nundine», tcobei das s wegradiert ist. * I): deoimn.
Digitized by Google
I 4f>
ipsis impedimentum inferre, donec ad pretaxalum locum veniant et sub eiusdem
nostra et imperii securitatis indulgencia salubriter ad propria revcrtatur. Scientes
quod quicumque mandati noslri temerarius existeret violator, indignacioni
nostre et imperii ac ultioni debite subiaoebit, liiis qui pacein et indempnitatem
servabunl nostri favoiis graciam obtenturis. Ad cuius rei memoriam prescns i
scriptum fieri et maiestatis nostre sigillo iussimus communiri. Datum
Ariani anno dominice incarualionis MCCXL1II, mense augusti, prime indictionis.
St.-A. Darnutadt: Chart. Worm. x. XV. fei. 30. (Dj.
Druck: Huul. VI, 106 ex D. — Reg. Böhmer- Ficker 3373.
1243. August. Ariani. — Kaiser Fridrich U befreit die Bürger 207.
von Worms wegen den traten Diensten, die sie dem Reiche leisten,
vom RheinzoU zu Oppenheim.
Fri(dericus) dei gratia Romanorum imperator semper augustus, Jerusalem
et Sicilie rex. Tenore presencium notum fieri volumus uni vereis, quod nos
respectum babentes ad grata valdc et fidelia servieia, que cives Warinacienses is
fideles nostri nobis et imperio incessanter exhibent, et quod ad propugnacionem
et confusionem rebellium nostrorum vires suas strenue exerceant personarum
suarum laboribus et rerum dispendiis non parcentes, ipsos de special i gratia
nostra, qua eos meritis suis poscentibus specialiter confovemus, a solucione
thelonei super Renum apud Oppenheim duximus eximendos, ut nullo ex nunc ao
futuro tempore in predicto loco ad solucionem alieuius thelonei teneantur.
Ad huiiM igitur nostre exempeionis memoriam presens scriptum fieri et maie-
statis nostre sigillo iussimus communiri.
Datum Ariani anno dominice incarnacionts millesimo ducentesimo quadra-
gesimo tercio, mense augusti, prime indictionis. w
SL-A. W. nr. 24. Dax etwas beschädigte Siegel hängt an rothstidener Schnur.
Kleine tierliche Schrift. (A).
Drucke: Moritz 174 ex A. = HuiU. VI, 108. — Breslau 79 ex A. — Reg.
.ScnJo 1452. — Böhmer- lecker 3374.
1243. August. Ariani. — Kaiser Fridrich II verspricht in anbeiracht 208.
der masslosen Treue und Dienstleistung des Bischofs I/andolf),
des Clerus und der Bürgerschaft von Worms, mit der Römischen
Kirche keinen Vergleich einzugehen, ohne sie ausdrücklich eimu-
schliessen.
Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, Jerusalem js
et Sicilie rex. Tenore presentium notum fieri volumus universis, quod nos
attendentes immensam fidem et devota servieia dilecti prineipis nostri L. vene-
rabilis Wormatiensis episcopi, tocius cleri et devoti populi nostri Wormatie
II. Boos, Urkundenhuch d. Stadt Worm« I.
10
146
nostrorum fidelium nostrorum, promittimus, quod si contigerit nos cum ecclesia
Romana compositionem inire, prcdictum principcm nostrum Wormattmsffm
episcopum, clerioum et Wormatiensem populum fidcles nostros ab cadem com-
positione nullatcnus patiemur excludi, ut sicut nobiscum sunt ob reverentiam
i et honorem Status nostri in adversitate partieipes, sie compositione tranquilli-
taüs esse debent inexpertes. Ad cuius rei memuriam et cautelam presentes
litteras conscribi et culrainis nostri sigillo iussimus communiri. Datum
Ariani anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo quadragesimo tercio,
mense augusti, prime indictionis.
10 St.~A. W. nr. 25. or. mb. c. sig. pend. de/.
Drucke: Huül. VI, 106 schlecht. - Bresdan 78 ex A. - Reg. Böhmer-
Ftcker 3375.
209. 1 243. — Landolf Bischof von Worms bestätigt die von G(erhard) Propst
zu s. Andreas den hassenden Schwestern gentachte Schenkung der
Ii m der Vorstadt atif dem Berge liegenden s. Andreaskirche.
Landolfus1 dei gracia Wormaciensis episcopus. Noverint universi pre-
sencium inspectores, quod G. prepositus saneti Andree de consensu capituli
eiusdem ecclesie nec non maioris ecclesie prepositi archidiaconi loci parrochiani
saneti Andree de monte in suburbio Wormaiutui cum loco attinente ambitu
»videlicet et eimiterio, exceptis domibus et areis censualibus, si que in eodem
site sunt, sororibus Penitentibus ibidem commorandi gracia contulit. Hiis
adiectis conditionibus, quod Daniel, qui pastor exstitit in eadem, fruetus ipsius
parrocliie quoad vixerit pereipiet, prepositus vero earundem Penitentium populo
eiusdem parrocliie ecclesiastica sacramenta tamquam verus pastor ministrabit.
sj Servicia quoque, que maiori ecclesie ab ipsa parrochia debentur, ipse sorores
annuatira persolvere tenentur, Si qui autem homines de parrochia beati
Magni infra muros aput dictas sorores elcgerint sepulturam, primo ad par-
rochiam propriam deporlabuntur ac deitide ibidem missa pro defunetis cele-
brata in loco eiecto sepelligentur, medictate lcgali, quod ab eisdem parrochianis
jo saneti Magni dictis sororibus relictum fuerit, parrochie saneti Magni assignanda;
potestatc conferendi deeimam et cetisus quondam ipsi parrochie attinentes cum
pane cotidiano a capitulo saneti Andree adieeto sacerdoti ydonco deservienti
in ecclesia beati Andree infra muros tamquam vicario decano obedienti aput
prepositum saneti Andree, ad quem patronatus ius ipsius parrochie prius
ssspectabat vel • « • 3 remanentc; hoc etiam adieeto, quod si Torte sepedictas
sorores ab eo loco quocumque casu contingente recederc contigerit, ipse locus
et parrochia in prislinum statum reverlentur. Ut autem hec donatio rata et
inconvulsa permaneat, noslro accedente consensu presentem paginam sigilli
nostri munimine maioris ecclesie et saneti Andree prepositorom capituli quoque
io [209.] 1 Die Initiale L ist teeggehtssen worden. » das ausgelassene Wort ist
undeutlich : Dominus (?).
Digitized by Google
1244. I24ft.
147
sancti Andree duximus munienda. Actum anno domini Bi.CC.XLlfl,
indictione prima.
St-A. Darmstadt: Worms nr. 54. or. mb. Die vier Siegel hängen an leinenen
Schnüren und zwar sind die Siegel des Btscfiofs, des Domstifts und des Kapitels von
8. Andrais beschädigt, das Siegel des Propstes von s. Andreas fehlt. $
Druck: Schannat II, 122 f. unvollständig. — Reg. Scriba 14M. — Siehe auch
Archiv f. hess. Oesdi. II, 340 f.
1244. Okiober 15. — Mit Bewilligung der Bäthe und Bärger von Worms 210.
verkauft Heinrieh Holheimer der s. Martinskirche 8 Unzen jährlichen
Zinses auf zwei Fleischbänken am Fischmarkt. 10
Consules et universi civcs Wormaciensgs. Omnibus presentibus et
futuris, qui Seriem presentium adverterint, innotescat, quod cum nos in duobus
macellis id est schrannis Heinrici Holbeimeris concivis noslri sitis iuxta forum
piscium habeamus et dudum habuerimus VIII unceas Yformacienses annuatim
de areis censuales, idem Heinricus salvo iure civitatis vendidit ecclesie sancti»
Martini apud nos VH1 unceas Wormacienses singulis annis de macellis eisdem
solvendas, ita quod annuatim in festo Georgii de utroque macello medietas
et in festo Remigii altera medietas debet solvi ecclesie memorate. Et quoniam
huius Tenditionis contractum predictus H. coram nobis in consilio publice
recognovit, nos de suo conscnsu hanc litteram capitulo sancti Martini dedimus »
sigillo civitatis munitam in perpctuum testimonium et memoriam huius facti.
Actum anno dominicc incarnationis M.CC. XLHH idus octobris.
81. -A. Darmstadt: Worms nr. 57°. or. mb. c. »ig. pend. del.
1244. — Kaiser Fridrich II befiehlt den Prälaten und dem Clerus (von Worms) 211.
bei Strafe des Verlustes aller ihrer Einkünfte dem verrätherischen archi* »
diaconus JA&guntinus das auf Grund einer Gewährung des apostolischen
Stuhls verlangte und zu seiner und seiner Getreuen Bekämpfung
bestimmte Fünftel der kirchlichen Einkünfte nicht zu zahlen, ihnen
Schutz und Einschluss in den mit der Kirche zu machenden Frieden
versprechend. — Ad notitiam — eisdem. so
Druck: Huül. V, 1131. — Reg. Röhmer-Fieker 3436.
1244. — Kaiser Fridrich II belobt (die Bürger von Worms) wegen ihrer 212.
unverbrüchlichen Treue und fordert sie auf, sich dem verrätherischen
Archidiacon zu widersetzen, der von den Prälaten und Glerikern der
Stadt und des Bisthums Worms ein Fünftel der Einkünfte erpressen »s
will. — Fidei vestre — obtinere.
Druck: Huül. V, lt3l. — Reg. Böhmer- t^idter 3437.
1245. Mai Vi. Lyon. — Innocenz IV nimmt das Kloster Nonnenmunster 213.
in Worms in seinen Schutz.
St.-A. Iktrmxtadt : Worms, or. mb. c. buUa pl. pend. del. *°
Druck: Bmr HU. DJ, 96. - Reg. Archiv f. hess. Gesch. II, 304. -
Potthast nr. 11660.
10*
148
1245. 124f,.
214. 1245. Mai 14. Lyon. — Innocenz IV crtheill dem Erzbischof von Mainz
und allen seinen SuHraganen elc. den Auftrag, das Kl. Nonnenmunster
(monasterium s. Marie extra muros Wonnatienses) gegen seine Wider-
sacher zu schützen.
h St.-A. Darmstadt: Worms, or. mb. c. btilla pl. pend. dei.
Druck: Baur HU. II 97 f. — Reg. Archie f. hess. Geschichte II, 304 f. -
Serita 1461 unier falschem Datum. — Potthart nr. 11602.
215. 1245. Juli 8. Verona. — Kaiser Frulrich II verspricht den Bürgern
von Worms, soivohl die Clcriher dieser Stadt als die Laien, welche
io ihm und dem Reich Treue bewahrt haben, in den mit der Römischen
Kirche oder dem Erzbischof wn Mains abzuschliessenden Frieden
aufzunehmen.
Fr(idericus) dei gralia Romanorum imperator semper augustus, Jerusalem
et Sicilie rex. Per presens scriptum notum faeimus universis, quod nos
ir. devotis supplicationibus civiuin Wormatiensittm nostoruin fidelium favorabiliter
inclinati eorumque future quieti miscricorditer providentes, promiltimus, quod
tarn clericos quam laicos Worma/tetts/s civitatis, qui fidem suam circa nos
et imperium laudabiliter conservarunt, conposicioni nostre, quam facturi sumus
cum ecclesia Romana sive cum archiepiscopo Magunlmo, fideliter assumemus,
aoita ut omnis cesset questio, que ipsis occasionc obsequii nobis et imperio
exhibiti moveri posset a predictis Romana ecclesia et archiepiscopo Maguntino.
Ad cuius rei memoriam presens scriptum lieri et sigillo nostro iussimus
communiri. Datum Verone VIII iulii, tereie indictionis.
St.-A. W. nr. 26. or. mb. Dm volerhtdtene Siegel hangt an grünseidener
w Schnur. (A).
Druckt: Moritz m ex A. = HuiU. VI, 31.',. — Reg. Scrib» 1463. — Böhmer-
Fkker 3490.
216. 1246. Januar 23. Speier. — König Konrad IV beurkundet den zwischen
den Bürgern von Worms und dem Reichshof kämmerer Philipp von
30 Hohenfels zu Stande gebrachten Friedensschluss.
Cunradus divi augusti imperatoris Fr(iderici) filius dei gracia Romanorum
in regem electus semper augustus et heres regni Jerusalem. Per presens
scriptum notum esse volumus universis imperii fidclibus tarn presentibus
quam futuris, quod cum inter cives et fideles nostros Warmacienses et
s» Philippum de Hohenvels imperialis aule camerarium publica discordia verteretur,
de mandato et plenitudine voluntatis nostre ac consiliariorum nostrorum vide-
licet Kraftonis de Bocgesberg, Cunradi pincerne de Clinginberg et Walteri
pincerne de Limborch, amicabili tractatu superveniente, ad huiusmodi pactum
pacis ei firme concordie pervenerunt in presentia nostra. Videlicet quod
«Jacobus dictus Rapa de Alzeia. a quo ipsa discordia sumpsit exordium, feodum
suum castrense ad Lapidem et omne ius, quod habet ibidem, resignabit sim-
■
Digitized by Google
124«.
149
pliciter et precise et omni hosülitati et actioni, quas habet 1 ad versus Lan-
dolfum venerabilem episcopum Wannaeiensem principem nostrum et ecclesiam
Warmaciensera et universitatem eiusdein civitatis, renunciabit oranino. Item
dictus camerarius iurabit cum XIX aliis militibus, quod ipse et omnes amici
sui, quos ista tetigit discordia, omni rancore et inimicicia contra eundem epi- s
scopum et eosdem cives dimissis, deinceps eorum erunt amici, et quod factum
est nuuquam vindicabunt nec vindicari procurabunt. Tab videlicet conditione
adiecta, quod si ab aliqua parcium concordia ipsa extiterit temere violata,
per Karolum de Kidenheim, Heinricum de Hephenheim et Symonem de
Guntheim ex parte ipsius Pby(lippi) et per Wolframum militem, Cunradum™
Thirolfum et Eberhardum in vico Lane pro parte civium Wormaciensium
electos,2 et mediante Marquardo sculteto de Oppenheim fideli nostro, qui ad
hoc ab ulraque parle mediator electus est et provisor, videri debet ac plenius
discerni rei vcritas de violacione ipsius concordie. Et si ex parte ipsius
Phy(hppi) eadem concordia infringetur, idem Pliy(lippus) et aJii XIX predictiu
milites secum iurati civitatem Worinaciensem intrabunt, inde non recessuri,
donec pars ipsius civitatis recipiat de violentia concordie satisfactionem debitam
et condignam. Et si forte idem Ph(ylippus) et secum iurati iuramenti sui
quod absit voluerint vel presumpserint fore immemores promissam et statutam
concordiam minime observantes, haberi debent et publice dici persone in-»
fames, omni robore fidei et honoris carentes, nichilominus predicti cives ab
eorum personis et rebus liberum habebunt arbilrium satisfactionem debitam
repetendi. Nomina autem iurantium simul cum Ph(ylippo) * camerario pre-
dicto hec sunt: Krafto filius Embrichonis, Ludewicus de Richenstein, Wem-
herus Heinricus Johannes fratres dicti Wulleschirzele, Wölfin de Svabesberg, «•>
Jacobus füius Rape de Alzeia, Dieterichus de Ensintheim, Jacobus de Dagis-
heim, Hermannus de Fleresheim, Cunradus de Epeinsheim, Karolus de Kiden-
heim, Heinricus de Eppilnsheim, Ludewicus de Valccnstein, Simon de Guntheim,
Durinkart de Westhoven, Cuno de Guntheim, Nagil de Nittensheirn, Heinricus
de Eppilnsheim. Si vero pars eorundem civium contra pactum eiusdem con-*>
cordie venerit, eam presumptuosius infringendo, consilium ipsius civitatis
locum, qui dicitur mundat, intrabunt, sirailiter ab eodem loco non recessuri
donec pari pena satisfactione et infamia, quibus dictus camerarius astrictus
est, satisfaciant, ut tenentur. Et si contigerit aliquem XIX iuratorum pre-
dictorum cum eodem Ph(ylippu) sive predictorum sex, qui electi sunt ada»
discernendam veritatem de excessibus partis utriusque, sive dictorum4 con-
siliariorum Wormaciensium ' mortale tributum subire, statim alius loco ipsius
debet sine mora qualibet subrogari, ut nullatenus eorundem numerus minuatur.
De quodam autem puero, qui in confiictu orte discordie occisus est, talis
promissio intervenit, quod dictus Phy(lippus) procurare tenetur, ut omnes con- *>
sanguinei et amici eiusdem pueri ex parte tnatris remittere6 debent puro corde
omnem noxam adversus quemlibet, qui de ipsius morte posset merito con-
[216.] 1 qua« habet ist mit blasserer Tinte über der Zeüe kinmnoorrigieri.
' electoa ist mit blasserer Tinte über der Zeile hineineorrigiert. * simul cum Ph. mit
Hasserer TitUe. * dictorum oorrigiert aus dictum. * couail. Wor. mit blasserer Tinte. *i
• remittere steht zweimal, das erste Mal durch untergesetzte Punkte als ungiltig bezeichnet.
150 1846-
veniri, et aput consanguineos patris ipsius pueri Tide bona partes suas inter-
ponet, ut similiter nullam vindictam de morte predicti pueri querere moliantur.
Preterea quilibet captivus detentus per cives Warinacienses, qui in eodem
conflictu capti fuerunt, iurabunt cum quatuor aliis, et Rupertus, qui dicitur
s comes irsutus cum quinque aliis secuui, quod nullam vindictam de ipsorum
captione vel de dampnis illatis eis quereret vel queri faciet adversus Wanna-
ciensem episcopum vel cives eiusdem, et semper de cetero bona ßde pro
amicis babebunt eosdetn. Et similiter iuratnentum facient omnes capti vi,
qui in vinculis prefati camerarii detinentur. Promisit insuper idem Ph(ylippus)
10 in presentia nostra dare litteras apertas civibus Warmacienst&us, in quibus
debent apponi sigilla Eberhardi et Otlonis fratruin de Eberstein, Friderici
comitis de Liningcn, Silvestris coniitis et Embicbonis filit sui, Heinrici irsuti
comitis, Cunradi irsuti comitis, Wernheri de Bollandia, Philippi de Falcen-
stein fratris sui, Wernheri dapiferi de Älzcia, quod si aliquando idem Phy(lippus)
is contra pactum ipsius concordie venerit, predicti omnes excludent eum a con-
sortio et amicicia eorum, nec ei prestabunt aliquod auxilium contra Warma-
cienses predictos. Promisit insuper excellentia nostra utrique parcium, ut
si aliqua ipsarum parcium contra pactum nominale concordie venerit et eam
violare presumpserit, nos alteri parti astarc volumus contra ipsam viribus et
ao potencia celsitudinis nostrc. Unde ad futuram memoriam similia duo scripta 1
de vcrbo ad verbum scribi fecimus, quorum unum penes Warmacienses cives
et aliud penes eundem Phylippum servari debent sigillo nostro munita.
Datum aput Spiram XXIII ianuarii quarlc indictionis.
St.-A. Darmstadt: Warm» nr. 43. or. mb. (A). Das sehr Ixschadtgte Siegel
35 hängt an rotlueidener Schnur. Das Pergament hat durch Feuddigkeit gelitten,
Drucke: Böhmer, Fontes II, 225 ff. ex A. = HuiOard VI, 895. — Reg. .Seht«
im. — B&mer Fidser 4503.
217. 1246. August. — Die Räthe und Bürger von Worms beurkunden einen
Vergleich zwischen dem Kloster Schönau und Wernher MüüeUus
»* Bürger von Worms wegen der Dachtraufe des Hauses des Klosters
in Worms.
Consules et universi cives Wonnatienses. Notum faeimus universis
presentem litteram inspecturis, quod dominus R(udolfus) abbas et totus con-
ventus Schonaugicww ex una parte et Wernherus Militellus coneivis noster
3i ex altera in hoc concordiler et amicabiliter consenserunt , quod stiUicidium
domus curie Schonaugten&ts in nostra civitate site in ortum dicü Weraeheri
sibi contiguum perpetuo iure cadet. Ipso orto ab eadem parte sumptibns
ecclesie Schonaugienst« paeificato imperpetuum ac firmato. Testes: David,
Heinricus Crutsach etWolframus, milites; Cunradus Dirolfi, Heinricus Amella.
4oHeinricus Richeri, Cunradus Vulpecula, Cunradus gener Richen, Eberhardus,
Heinricus Cyppura et Heinricus Hollmunt burgenses, consules; Wernherus
Dirolfi, Harquardus Buso, Bertoldus de Muddirstadt, Herbordus Raparius,
7 scripta mit blasserer Tinte.
Digitized by Google
1247. 1248.
151
Heinricus Hellecrapho, Johannes et Wernherus filii sui, Conradus gener
Hellecraphe, Heinricus PefTelkcimer l, Jacobus fllius Marcgravü, Heinricus
quondam scultetus, cives Wormatienses ei alii complurcs. Nos quoque in
testimonium ac memoriam premissorum presentem paginam rogati ab utraque
parte sigillo civitatis feciraus communiri. Actum anno dorn in i MCCXLV1» s
mense augusto.
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 20' . (Bj; von einer spätern Hand
nochmals fol. 26' mit toller Angäbe de» Jahn.
Druck: Gudenus, Syüoge p. 203 f. — Reg. Scriba nr. 5202.
1247. April 7. (VII idus aprilis). — Albertus canonicus ecclesie saneti Pauli 218.
Wormarte vicem gerens prepositi ciusdem ecclesie urkundet, dass
Elizabeth vidua Siboldi de Mcrgestad et Guntherus filius eius vor ihm
bekennen, dass sie von der Kirche s. Martin zu Worms tres iurnales
apud Mergestad versus Petrinsheim in Erbleihe haben.
Zeugen : Wilhelmus clCuno nostri concanonici, Constantinuscustos, Hezzelo n
cellerarius, Wernherus canonicus et magister Jordanus scolasticus supradicte
ecclesie saneti Martini. Wernherus pistor dictus Kegehsbergere civis 'Wormatiensis.
St-A. Darmstadt: Mämtadt. or. mb. e. sig. pend. de/.
Druck: Baur HU. II, lOlf.
1247. (pontificatus nostri anno Xfl). — Bischof Landolf von Worms verzichtet 219.
zu Gunsten des Kl. Schönau auf sein Recht an die Rheininsel bei Scharren.
Zeugen: Johannes decanus, Cunradus scolasticus et Constantinus custos
Worm. ecclesie; Rudolfus abbas Schonaugtettsis, Wolframus notarius, Fridericus
et Heinricus conversi; Wolframus miles, Heinricus Richeri, Eberhardus in
Wollengazzen. *s
G. L.-A. Karlsruhe : Schönauer Codex I fol. 113'. (B).
Drucke: Gudenus, Sgüoge p.204f.— Schannat II, 123 ex B — Reg. Scriba 1477.
1248. August 4. Lyon. — Papst Innocenz IV beauftragt den Abt von 220.
s. Martin zu Trier die Gegner des Richard zu vernehmen, welchen P.
Gardinaldiacon von s. Georg und päpstlicher Legat an die Stelle des *>
Propstes Conrad von Worms, nach Cassierung von dessen durch das
Kapitel geschehener Wahl, zum Bischof von Worms ernannt hat.
Druck: Bahne, Misceü. VII, 437 (ed. Mann I, 213). — Heg. Böhmer, Fönte»
II, 245. — Höfler, Alb. von Beham (Stttttgarter Kt. Verein XVL 1847) p. 169 nr. 249.
— Scriba 1480. — Potthast nr. 12994. si
1248. Okiober 21. (XII kal. novembris). — Heinricqs dictus Hellecrappo 221.
civis 'Wormatiensis schenkt mit Einwilligung seiner Frau Elizabet dem
Kl. Otterburg verschiedene Güter, u. a.
Item omnes nepotes meos utriusque sexus tarn genitos quam gignendos
•r
feci berede» censuum meorum, videlicel IUI libraruui et dimidie Vfonaatiensium, M
1217.] » B: H]K>«clkeiiner. * B: mill. XL. «exto.
152
1249.
quc de curia nunc Heinrici Richeri sed quondain Ruperti mihi solvuntur, ut
si ante obitum meum quisquam liberorum meorum decesserit, illius pueri nie
defuneto aeeipiant de predictis censibus porcionem, quam ipsorum parens, si
tunc viveret, fuerat aeeepturus; quos utique census meo usui usque ad vite
'» mee lerminum rcservavi. Preterea quandain aream sitam Wormatie iuxta
superiorem curiam ecclesie in Otterburg apud sanetum Magnum, et quosdam
agros sitos in campo burgensium circiler iurnales XI vel paulo plus mee
potestati, ut de ipsis quod voluero faciam reservavi. Item de domo iuxta
pullum et de apotheca sita retro parroebiam saneti Johannis spectantibus
10 precise ad Elizabet uxorem meam, ipsa libere quod sibi placitum fuerit, ordi-
nabit, heredibus mets nichil iuris habentibus in eisdem, et insuper proventus
unius prebende in Nuhusensi ecelesia servient eidem uxori mee Elizabet ad
perpetuum suc vite, nec aliquis hcreduin meorum quidquam iuris habebit in
eadem prebenda; post obitum tarnen eiusdem uxoris mec libera erit ab huius-
i»modi pensione ecelesia Nuhusensis . . . Zeugen: Wernhcrus prior et Ger-
hardus cellerarius, frater Heinricus de Curia, et frater Hermannus de Otterburg,
Cunradus de Wolviskele et Conradus quondam regine notarius, canonici
maioris ecclesie Wormatiensis et Hartungus decanus saneti Andrec, Wolframus
miles, Eberhardus magistcr civium, Conradus Dyrolfi, Heinricus Richeri, H.
soCypura, Edelwinus, Wernherus Militellus, Wasicho et Conradus Geldere, cives
Wormatienses.
StodtbM. Mainz: Ott. Cop. 57.
Druck: Frey & RemHng, ÜB. den Kl. Otterb. 61 ff. — Reg. Scriba 1483.
222. 1249. März 18. Lyon. — Innocenz IV beauftragt den Probst von s. Maria
25 in Metz den durch Provision des Cardinallegaten P. von s. Georg zum
Bischof von Worms ernannten R., welchen er auf Vorstellung des
Wirich von Düna königlichen Hofmarschalls, seines Bruders, der päpst-
lichen Gunst würdig achte, bis zur Beendigung der damaligen Streit-
fragen in den Genuss der bischöflichen Einkünfte zu setzen.
» Druck: BaUaze, Mivxll. VII, 475 (cd. Mansi I, 221). — Beg.: Böhmer, Fontes
II, 246. — IIBfler L c. p. 185 nr. 423. - Scriba 1491. — rotthart 13254.
223. 1249. Aprü. — Gttdelmann Bürger von Worms bekennt, vom Stift
s. Martin eine Hofstatt zu Erbrecht erhalten eu haben.
Consules universique cives Wormatienses. Coram nobis in consilio
3&recognovit et protestatus est Gudclmannus filius Embrichonis BukJcelini se
habere quandam aream, in qua linei panni venduntur, sitam in inferiori foro,
quartam a capella saneti Pancratii in extrema linea versus Rhenum, sibi et
suis heredibus in perpetuum hcreditario iure concessam ab ecelesia saneti
Martini, de qua area idem G. et quicumque per totam successionem heredum
4osuorura antiquior fuerit, solvet in censum dietc ecclesie saneti Martini viginti
denarios Wormatenses in festo Remigii annuatim. In quorum robur et
Digitized by Google
1249.
153
evidentiam nos rogati ab utraque parte presens scriptum sigillo civitatis duximus
roborandum. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.CÖ.XLIX.
mense aprilis.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. r>8. or. mb. c. mg. pend. laeso. (A).
Druck: Arnold, z. Geschieht d. EiyniÜtums p, 318 f. — Baur HU. II, 108. *
Itcidt ex A.
1249. Juni 2. — Die KircJie s. Martin in Wortns verspricht dem Ritter 224.
Wolbero von Bockenheim den Zita von seinem Hause in der
WoUgasse zu erlassen, wenn er einen andern gleichwcrthigen Zins
verschaffe. io
R. decanus totunique capitulum ecclesie saneti Martini Wormalte. Noverint
universi presenüum inspectores, nos Wolberoni militi diclo de Bockenheim,
qui de consensu uxoris et puerorum suorum IX uncias Vformatienses cen-
suales de totati curia sua in vico Lane sita, quarum medietas in nativitate
Johannis baptiste et medietas in festo Thome apostoli singulis annis solvetur, is
ecclesie nostre vendidit, fideliter promisisse, quod quandocunque ipse eorundem
censuum recompensationem per alios census cquivalentes et in loco bene certo
sitos nobis assignaverit, predicta curia sua erit a nobis et a solutione prefati
census libera penitus ac soluta. In cuius rei tesümonium ac memoriam . .
abbatissa et conventus dominaruin in Nunnenmunstir, ad quas dominium»
ipsius curie pertinere dinoscitur, sigillum ecclesie sue una cum sigillo nostre
ecclesie presentibus litteris appenderunt. Actum anno domini M.CÖ.XLIX.
IUI nonas mnu.
SI.-A. Darmstadt: Worms, or. mb. c. 2 sig. petid. Da» Siegel des Klosters
Nonnenmünste, ist etwas beschädigt, das von s. Martin fehlt. »
Druck: Baur HU. II, 109.
1249. Dezember 9. (quinta feria p. f. Nicolai). — Die Räthe und Bärger 225.
von Worms Urkunden, dass Petrissa relicta Wernheri de Flersheim
iunioris nostra coneivis, ihr Haus, quam nunc inhabitat, olim compa-
ratam sua et iam dicti mariti sui pecunia ab heredibus Rudolfi Smer- io
sinden, der Kirche in Otterburg vermacht habe. Auf dem Hause lasten
noch 5 HL Heller zu Gunsten der Nonnen in Frankendal und 5 «l. zu
Gunsten der Nonnen in Ramosa.
Zeugen : David et Wolfraraus milites, Conradus Dyrolfi, Heinricus Richeri
nunc magister civium, Conradus Vosselinus, Eberhardus de vico Lane, Hein-ss
ricus Cipura, H. Holtmund et Conradus de Arbore rosarum, consules. Wern-
herus retro Monetam, Edhelwinus, Heinricus Judeus, Johannes Richeri et
Johannes Vosselinus nostri coneives.
Stadtbild. Mainz: Ott. Copialbuch fol. 81'.
Druck: Frey dt Bemlmg, UB. d. Kl. Otterb. 68. — Reg. Scriba 1498 «o
Digitized by Google
154
1249-1261.
226. 1249. Dezember 12. (doniinica qua cantatur gaudete in dorn, semper). —
Die Räthc und Börger von Worms Urkunden, dass Rudolfus dictus de
Sulza noster coneivis et Margaretha uxor sua mit Einwilligung ihres
Sohnes dem Kl. Otterburg septem iurnalcs vinearum minus quartali
i apud Ufsteiu sitarum vermacht haben. Sie erhalten diese Reben zum
Niessbrauch auf Lebenszeit zurück und zahlen dafür als Recognitionszins
dem nuntio curie, quam habet predicta apud nos Wormatie, einen
jährlichen Zins unius ume vini:
Zeugen : David et Wolframus milites, Conradus Dyrolß, Heinricus Richeri
io nunc magister civium, Wosselinus, Ebirhardus de vico Lane, Heinricus Cyppura, «
Heinricus Holtmud et Conradus de Arbore rosarum, consules. Wernherus
retro Monetam, Marquardus Buso, Edclwinus, Wernherus Dirolfi, Engelfridus
Margravius, Jacobus Richeri dictus Rex, Enkelmannus pistor et Conradus de
Pedersheim et Dytzo de Karlebach nostri coneives.
u ^dM^r^ ; ■FV<y d' Rt*d*»g, UB. des KL Otterb. 68. — Reg. Scriba nr. 1495 mit
227. 1250. Februar 12. (sabb. a. dorn, invoeavit). — Johannes decanus maioris
ecclesie Worin, urkundet, dass in dem Streit der Kapitel s. Paul, s. Martin
und des Klosters Nunnenmönster einerseits und Albertus maioris ecclesie
so vicarius andererseits über eine Hofstatt (area), prope sanetum Michaelem
inter duo raolendina, studio et labore predicti A. in poraerium redacta,
die beiden Schiedsrichter Engelscalcus provisor sanetimouialium in
Nonnenmunster und Hcrbordus dictus R&ber civis Worm. das Urtheil
gefällt haben, dass der genannte Albert den genannten Stiftern 30 Denare
S5 jährlich zu bezahlen habe.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 60. or. mb. c. 4 »ig. pend. larxix.
Druck: Baur Hü. U, III.
228. 1251. Januar 7. — Die Rothe und Bürger von Worms Urkunden, dass
Jakob, Sohn des Richer von Worms, da er als Bruder in das Kloster
so Schönau treten tooUe, Verfügung über seine Habe getroffen habe.
Consules et universi cives Wormatienscs. Notum fieri cupimus um-
versis presentis scripti seriem inspecturis, quod cum Jacobus filius Richeri
coneivis noster, attendens, quia deo servire regnare est, proponat, ad eeclesiam
Schonaugtewsew» ad militandmn ibidem deo sub habitu et regula Cysterciensis
»ordinis se transferre, facta bonorum suorum ordinatione, curiam suam, in
qua residebat, cum suis attinentibus l; item quindeeim uncias Wonnatienses
et novem denarios censuales annuatim de curia Trunderis in Twerchgazzen,
de quibus debentur tres denarii in refectorium maiori preposito annuaüm;
item decem solidos de area sita ex opposito curie Egenonis in vico Laue;
«o 122b.] 1 eine andere Hund schrieb über attinentibus tib und so liest auch Oudenus.
Digitized by Google
155
quos oensus videlicet in summa viginti uuam unciam et novem denarios solvit
Sigelo ftlius Gosmari; item quinque solidos et quinque denarios de domo
Waltheri et Hcnnanni de Hamme inter Calcariatores ; item tres iurnales cam-
pestres apud Hochheim et centum talcnta Wormatiensia duobus iiliis suis
Richero et Jacobo accedente consensu fratrum sororum et omnium choheredum *
suorum deputavit et assignavit sub hac forma: quod si, antequam predicti
pueri ad maturos discretionis annos perveniant, alter eorum decesserit, alter
superstes illi pleno iure succedet in omnibus supradictis. Si autem ambo
ante discretionis annos 3 obierint, omnia prenotninata cum omnibus eorundem
puerorum bonis mobilibus et immobilibus ac universis lucris exinde medioio
tempore provenienübus ad ecclesiam Schonaugiensem pro remedio anime sue
et Mergard is uxoris sue et omnium parentum suorum* libere devolventur,
ita quod nec heredibus ipsius Jacobi nec beredibus Mcrgardis uxoris sue
quidquam iuris in premissis omnibus relinquetur. Huius autem facti testes
sunt: venerabilis pater Heinricus abbas, Wolframus prior et frater Walde- 1*
verus Schonaugtenses; Cunradus viceplebanus saneti Lamperti; David et
Wolframus müites ; Cunradus Dierolfi, Heinricus Richeri, Cunradus Vulpecula,
Eberhardus de vico Lane, Cunradus de Arbore rosarum, Heinricus Holtmunt
et Heinricus Cippura nunc inagister civium, consulcs; Diemarus, Heinricus
Rufus, Johannes Richeri, Heinricus Amella, Johannes et Gudelmannus fratres »
sui, Johannes Hellecrappho, Johannes Diemari, Richerus et Diemarus Diemari
cives nostri et alü complures. Ut igitur supradicta firniiter in suo robore
perseverent nec de eis processu temporis dubictatis scrupulus oriatur, presentem
paginam sigillo civitatis nostre duximus muniendam. Acta sunt hec anno
domini mfllesüuo CCL primo, in crastino epiphanie. »»
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fd. 22. (B).
Druck: Qudenu», Syüoge p. 209 ff.
1251. Februar 11. (ill idus febr.). — Die Räthe und Bürger von Worms 229.
Urkunden, dass Adelheid vidua Grezingi coneivis in Gemeinschaft mit
ihrem Sohn Herlwinus, ihrer Tochter Hedewig und deren Gemahl so
Conrad, sowie beider letzterer Sohn Johannes, das ihnen allen gehörige
Haus, welches sie mit gemeinsamen Mitteln auf dem Grundstück des
verstorbenen Heinrichs, genannt Cancellarius , Subcustos des Domstifts
gebaut haben, dem Kl. Otterburg vermacht habe.
StadtbüA. Mainz: Otterb. Copialbttcli fol. 80'. 3.\
Druck: Freu & Remling, ÜB. de» Kl. OUtrburg 73. — Reg. Scriba 1507.
1251. Februar 19. Lyon. — Innocenz IV fordert die Räthe und das Volk 230.
von Worms (consiliarios et populum Warmacienses) auf, dass sie zum
Gehorsam gegen die Mutter-Kirche zurückkehren und dem König Wilhelm
den Eid der Treue leisten. *>
Druck: Meermann, Gtsdiiedeni» van Graaf Willem van Holland V, 91. —
Reg. Scriba 1488 unier falschem Datum. — Potthast 14210.
* B: anno. » B: »uo.
Digitized by Google
156
1251.
231. 1251. März. — Bertold und Gottfried von Metz, Gebrüder und Vohnar
ihres Bruders Sohn, Ritter, vermachen detn Kloster Kirschgarten
in Worms ihre Rechte an 28 Jucharten im Bürgerfeld.
Nos Bertoldus et Godefridus fratres dicti de Metis et Volmarus filius
s fratris nostri mililes presentium serie protestamur et notum faeimus universis,
quod quiequid iuris habebamus in XXV1U iugeribus tarn vinearum quam
agrorum iuxta Wormaliam in campo burgensium sitis, que Fridericus miles
filius Peregrini de Odernheira a nobis tenebat in feodo, donavimus et resigna-
vimus pro remedio animarum nostraruin et omnium parentum nostrorum
loconventui sanetimonialium de Orto sancle Marie in suburbio Wormocienst,
ita quod idem conventus singulis annis in Perpetuum quarta feria post octavam
pasche vigilias et missam pro defunetis celebret in salutem omnium, a quibus
eadem bona ad memoratam sunt ecclesiam derivata. In cuius rci testimonium
ac memoriam perbenniter duraluram sigilluin illustris domini Emiehonis comitis
•Jde Liningin una cum sigillis nostris presenti pagine nobis consentientibus ac
petentibus est appensum. Acta sunt hec anno domini MCCL primo, mensc
marcio.
St.-A. Luzern, Gaäcrer'scher Apparat nr. 79. or. «ib. c. 3 sig. pend. Die Siegel
mid eingenäht. Das Pergament zeigt Brandapttren.
'«> Druck: Ämr HU. V, 22. - Reg. im Archiv für hes*. Geschichte II, 400 =
Scriba nr. 1509.
232. 1251. Mai. — Biß Käthe und Bürger von Worms Urkunden, dass
Demudid von Hoheneck, ihre Bürgerin, dem Kloster Nonnen-Münster
in Worms ihre Güter vermacht habe.
is Consules et universi cives Wormatiensc«. Notum esse cupimus uni-
versis presencium seriem inspecluris, quod Demudis dicta de Hohenecke
nostra coneivis obtenta in figura iudicii coram sculteto nostro per scabinorum
sententiam ab universis prudentioribus et honestioribus civitatis nostre tunc
astantibus approbatam, quod bona sua, que possidebat, posset dare libere et
aolicite, cui vellet; quedam bona sua videlicet vineam sitam apud Nunnen-
munstir ante portam Pavonum et omnia prata sua sita in Loubwisen, que
estimata sunt ad XLV virorum niessiones et amplius, ecclesie beate Marie in
Nunnenmunstir pro remedio anime sue liberaliter dedit et sollempniter re-
signavit dominium ipsorum bonorum in possessionem iam dicte ecclesie
a transferendo. Que bona eadem D. reeepit ab ipsa ecclesia ad utendum eis
usque ad terminum vite sue pro annuo censu unius libre cerc prefate ecclesie
singulis annis in assumptione sanete Marie solvende in signiun et recognitionem
dominii eomndem bonorum ad sepedictam ecclesiam pertinentis; ita tarnen,
quod ea defuneta omnia bona prenominata ad memoratam ecclesiam absolute
40 et iure perpetuo devolvenlur nec aliquid iuris in eisdem bonis supradicte
Demudis heredibus relinquetur. In cuius rei testimonium et perhennem
memoriam presens scriptum communi civitatis nostre sigillo ad petitionem
Digitized by Google
1251. 1252. 157
sepefate D. duximus rohorandam. Datum anno domiiu M. CC. L pnmo,
mense maio.
Sl.-A. Darmstadl: Worms «/«. or. wl. c. »Ig. penti. dei.
1251. [Dezember]. — König Konrad IV «neidet den Bürgern von Worms 233.
seinen glücklichen Eintritt in Italien , dass er mit unbeschreiblicher *
Freude empfangen worden, dass die Reise des Papstes in die Lombardei
ihm eher nützlich als schädlich geworden, und das« er nun in ununter-
brochenen Tagesmärschen seinem Erbkönigreiche zueile, dahin berufen
durch die angesehensten Magnaten desselben und insbesondere den
Markgrafen (B.) von Hohenburg. io
lgitur de puritate vestre fidei plenam fiduciam optinentes, rogamus et
monemus altente, qualinus circa devocionem nostri nominis et honoris, sicut
confidimus, vos servantes, felicem reditum nostrum ad partes Alimanie, qui
erit in proximo, viriliter expectetis, ut ad incrementa nostri comodi et honoris
gracie nostre liberalibus benefieiis teneamur benignius aspirare. «•*
Druck: Bähmcr, Fontes II, 227 f. — Reg. Böhmer- Fi der -*,VW.
1252. April 23. (in festo saneti Georgii). — Die Räthc und Bürger der 234.
Stadt Worms Urkunden, dass Drutmannus coneivis noster et Drntlindis
uxor eius dem Kl. Otterburg ihren Hof vor der Judenporten (ante portam
Judeorum) vermacht haben. Sie erhalten ihn zum Niessbrauch auf»
Lebenszeit gegen Zahlung eines jährlichen Zinses eines halben Pfundes
Wachs zurück. Beide wählen im Kloster ihr Begräbniss.
Zeugen: David et Wolframus milites, Conradus Dyrolfi nunc magister
civium, Heinricus Richeri, Conradus Vosselinus, Ebirhardus de vico Lane,
Conradus de Arbore rosarum, Heinricus Cyppura et Heinricus Holünßd con-w
sules ; Sygelo Gozmari, Heinricus Rufus, Edelwinus, Wernherus Dyrolfi, Ulricus
Militellus, Gerlacus Judeus, Heinricus Amella, Herbordus Raparius, Heinricus,
Nycolaus, Johannes Richeri, Johannes Vosselinus et Heinricus Machtolf
coneives nostri.
Stadibibiioihek in Mainz, Otterb. CopMbuch foi. 80'. m
Druck: Frey & RtmHng, ÜB. da Kl. Otterburg 78. — Reg. Scriba 1522.
1252. Dezember 13. Pentsii. — Innozenz IV gestattet dem Domkapitel 235.
in Worms in Zeiten des allgemeinen Interdicts bei verschlossenen
Thüren Gottesdienst zu halten.
innocencius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis capitulo Worma- 35
ciensi salutem et apostolicam benedictionem. Devocionis vestre preeibus
benignum inpertinentes assensum auetorifate nobis presencium indulgemus,
ut cum generale terre fuerit interdictum liceat vobis ianuis clausis interdictis
et exeommunicatis exclusis non pulsatis campanis submissa voce divina officia
Digitized by Google
158 1253-
celebrare dummodo causam non dederitis interdicto et id non contingit vobis
specialiter interdici. NuHi ergo omnino hominum liceat hanc paginara nostre
concessionis infringere veJ ei ausu temerario contraire. Si quis au t ein hoc
attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri
i et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Perusii idus
decembris pontificatus nostri anno decimo.
St.-A. Darmdadt: Chart. Worm. $. XV. foi. 75.
236. 1253. Mai. Worms. — Richard Bischof von Worms urkundet, dass
Demudis relicta H. de Hohenecke die Schenkung, welche sie dem Kl.
io Schönau vor den Bürgern seiner Stadt (coram burgensibus civitatis
nostre) gemacht, erneuert habe.
Zeugen: Chunradus scolasticus ecclesie nosti-e, Chunradus canonicus
et scriptor, Emiricho canonicus saneti Andree, Gerlacus plebanus in Opphowe ;
item Wolframus monachus. Heinricus camerarius, Heinricus magister operis ;
upreterea Sigelo filius Gozmari, Engilfridus Marchio dictus, Fridericus de Ost-
hoven, Richardus calcifex et Heinricus filius Humberü : burgenses.
O. L.-A. Karkruhe: Schönauer Codex I, fol 156. (B).
Drucke: Gudenug, Shfloge p. 315 f. — Schannat II, 124 unnOitnndiger; beide
<n« Ä — Reg. Scriba 1538.
237. 1253. Juni 23. Worms. — R(ichard) Bischof von Worms stiftet eine
Sühne zwischen dem Dotnstift und den übrigen Kirchen einerseits
und dem Kloster Nonnen- Münster andererseits.
Omnibus presentes litteras inspecturis R. dei gratia Vformariensis epi-
scopus salutem et sinceram in domino dilectionem. Noveritis, quod cum
jsinter decanos et capitula maioris et ecclesiarura omnium Worma^miMMm ex
parte una et abbalissam et conventum dominarum de Nunnenmunster in
suburbio Wormodcn*i ex altera questio verteretur super 1 onerum seu mune-
rum eis simul imminentium prestacione, veluti in procuracionibus tegatorum
sedis apostolice subsidiis et servitiis quibuslibet ab eisdem ecclesüs suis
70 superioribus communitcr impendendis, expensis quoque communium necessi-
tatum, in quibus omnibus prefate domine ante sui habitus mutacionem
partem ipsas conlingentem solvere et dictis capitulis ut dicebant proporciona-
liter contribuere consueverunt, capitulis eisdem pro neglectis in preterito qua-
draginla marcas argenti petentibus a dominabus et quid in futurum onus
is consuetum cognoscerent contribucionum, cisque id efficere recusantibus, tandem
hinc inde super hiis omnibus in nos fuerit compromissum. Nos volentes
dominas predictas eximere a sollicitudmibus huiusmodi, nostro et successorum
nostrorum in aliis iure salvo, contribucionum munera seu etiam onera, ad
quorumeumque dictis ecclesiis vel eorum capitulis aut pariter cum eisdem
»
io [237.] » »uper deht über der Zok.
Digitized by Google
1*53.
159
hactenus tenebantur capitulo tnaioris ecclesic arbitrando duximus imponenda,
dominas a quolibet contributionum onere penitus absolventes, ita quod pro
ipsis dominabus idem capitulum sibi et aliis ecclesüs de hiis plene satisfaciat
in futurum et domine de cetero ad subeundum onera huiusmodi miniine
teneantur. De ncglectis vcro in preterito volumus, ut maioris ccclesie capi- s
tulum prediclum eis renuntiet omnino. Onere vero secundariis ecclesüs pro
eisdem neglectis in festo beati Martini proximo vigintiquiuque libras Wormo-
cienses ve! viginti hallenscs pro sobdo quolibet solvere teneatur, cuius solu-
cionis tunc faciende ipsis ecclesüs per dominas sufficiens cautio fideiussoria
prebeatur. Huic autem nostre arbitracioni et voluntati partes supradicte pro- io
fitentes se in nos simpliciler compromisissc sponte et sine conlradictione
qualibet conscnscrunt et quod predixiinus graviter acceptantes promiserunt
bona fide bec omnia se inviolabiliter observaturas. In cuius rei testimonium
presentes litteras super hiis conscriptas nostro capitulorum abbatisse et con-
ventus supradictorum sigillis fecimus communiri. Actum et datum Wormacie is
IX kalendas iulü anno domini M.CC.L1II.
St.-A. Darmstadt : Warm* m. or. mb. Die 7 Siegel in gelbem Wachs hängen
meid wolerhalten an vxissen leinenen Schnüren, welche mit bunter Seide umsponnen sirul .
1) -f R1CHAEDVS. PEI. GRACIA. WORMACIENSIS. EPISCOPVS. 2) + S10ILLVM.
CAPITVLI. MAIORIS. ECCLESIE. IN. WORMACIA. 3) + EST. NOVA . . . VS. *>
REGIT. HANC. 8ACS. 01RIACVS. 4) + S10ILLVM. ECCLESIE. SANCTI. PAVLI.
APLI. 5) -f TE. SACER. ANDREA .... YDEA. 6) + SIGILL. CAPITVLI. SANCTI.
MARTINI. IN. WORMACIA. 7) + S'. SCE. MARIE......
Druck: Bour HU. II, tan f. unroüstündig.
1253. Juni 25. — ]}ie fünf Stifte in Worms geben ihre Zustimmung 238.
zu dem Sühnspruch des Bischofs R(ichard) von Worms zwischen
ihnen und dem Kloster Nonnen- Münster.
Viris venerabilibus et in Christo dilectis Nuhuscnsis, saneti Pauli, saneti
Andree et saneti Martini ecclesiarum Wormaciensium capitulis decanus et
capitulum maioris ecclesie eiusdem loci salutem et sinceram in dorainojo
dilectionem. Cum reverendus pater et dominus noster R. Wormaciensis
episcopus onera contributionum, ad que nobiscum simul et vobiscum reli-
giöse domine . . abbatissa et conventus in Kunnenmunsterc hactenus tene-
bantur, nobis arbitrando duxerit imponenda, nos eiusdem domini nostri volun-
tatem in Omnibus cupientes amplecti ac omnia huiusmodi onera in nos 32
liberaliter reeipientes vobis loco memoratarum . . abbatisse et conventus de
cetero contribuere et suplere vicem earundem in comportandis oneribus pro-
mittimus bona fide. In cuius rei testimonium presentes litteras prefati domini
nostri episcopi et nostro sigillis vobis tradimus communitas. Datum VII
kalendas iulü anno domini M. CC. LIII. *o
Sl.-Ä. Darmstadt: Worms 65. or. tob. c. 2 »ig. pend. Drei Exemplare von
rersdnedener Hand; zwei Ex. stark beschädigt.
Extr. Baur HV. II, 121. ex frort s. XV (D).
Digitized by Google
160
12.V».
239. 1253. September 13. (idus sept.). Actum Wormatie. — Räthe und Bürger
von Worms Urkunden, dass domiua Peters dicta Flershcinmiern dem
Kl. Otterburg ihr Haus, que contra novas institas sita est in superiori
parte Hanegassen, vermacht habe. Der Abt Walthelmus verleiht dieses
s Haus gegen einen jährl. Zins von 3 41 Wormser Geld weniger 20 dn.
den Gebrüdern Heinrich und Wcmher, Söhne der Selzerinne, Bürgern ;
im Falle das Haus abbrennt, müssen es die Brüder wieder aufbauen.
Stadtbibl. Mainz: Otterb. Copiaibudt fol. 81'.
Druck: Frey <t Remhng, ÜB. de» Kl. Otterb. 85. — Reg. Scriba 1539.
240. 1253. Okiober. — Magister Cunradus scolasticus raaioris ecclesie, Daniel
canonicus saneti Andree, Wormacienses fällen in dem Streit zwischen
W. prepositus Worm. und Engelscalcus provisor conventus in Nunnen-
munster über das Patronalsrecht der Kirche s. Cecilie in suburbio Worm.
einen Spruch zu Gunsten des Klosters.
is St.-Ä. Darmstadt: Worin» 69. or. mb. 1. Siegel hängt »ehr woterludlen an
braumreisMcollenem linrul ; Legende: -| SIG1LLVM. WALRAMI. PREPOSITI.
WORMACIENSIS. J. Siegel hieng an grünbraumeollenem Band; 3. Siegel hängt
f «schädigt an grunbrauntoollenem Band; Legende: ■[• S\ DAN1ELIS ...SCI.
ANDREE. WO . . .
20 Druck: Banr HU. II lJ2f. unvollständig.
241. 1253. November 29. — B(urchard) Dekan und das Kapitel der Wormser
Kirche geben ihre Einwilligung mr Incorporation der s. Cäcüiakirche
fn der Vorstadt mit dem Kloster Nonnen -Münster.
B. decanus totumque capitulum maioris ecclesie Wormaciensis universis
jspresentem litleram inspecturis salutem in domino et noticiam subscriptorum.
Cum iuspatronatus ecclesie sanete Cecilie in suburbio 'Wonnaciensi ab anti*
quo ad abbatissam in Nunnenmunsler in iamdicto suburbio Wormadawi
dinoscatur perünere, a nobis eadem abbatissa et conventus ibidem nunc ordinis
Cisterciensis, quod propter deum ad sustentationem sororum et fratrum ibidem
so deo famulanlium, quarum utique sororum est augmentatus numerus in viginti,
consenüre vellemus, quod memoratam ecclesiam sanete Cecilie, cum ipsam
vacare contingeret, dicto conventui in prebendarum suarum emendationem et
elemosinarum erogationem ibidem largius ministrandam conferre liceret;
ipsarum igitur piis supplicationibus inclinati et earum peticioni plenius
»annuentes in donationem dicte ecclesie conventui memorato cum facta fuerit
presenlibus in perpetuum consentimus, salvo iure nostro in annona nobis
debita de deeima ecclesie memorate. Proviso etiam, quod talis prebenda
sacerdoti curam illius ecclesie gerenti ordinetur, per quam deo famulari et
in servieiis debitis et nobis in iure nostro in
40 rogationibus valeat respondere. In cuius rci evidentiam presentem cedulam
Digitized by Google
1253. 161
sigillo nostro fecimus communiri. Datuni anno domini M. CG. L. 111., in-
dictione XI., III kaJendas decembris.
St.-A. Darmstadt: Worms 67. or. mb. Das teolerhaüene gdbe Wachssiegel
hingt an leinenem Bande, welches z. Th. mit bunter Seide überspontten ixt. Schöne
ijcnn/iy marke i^tneaiur. s
1 253. Dezember 2. — R(khurd) BiscJwf von Worms bestätigt die In- 242.
corporation der s. Cäciliakirche mit dem Kloster Nonnen-Münster.
R. dei gracia Wonnaciensis episcopus omnibus presentes litteras in-
specturis salutem in domino. Quicquid ad dci cultutu et religionis augmentum
facere possumus, sperainus Hrmiter et constanter, quod exinde a divina 10
retributione que iuxta meritum cuiquc reddit nullatenus excludamus. Sane
cum conventus sanctimonialium in Nunnenmunster suburbii W'onaatie, ubi
quandoque canonice fucrant seculares, aucloritate sedis apostolice et ex pro-
vida procuracione venerabilis domini L. Wonnaciensis episcopi predecessoris
nostri ibidem iriductus, ad Cysterciensem ordinem de conscnsu nostro nostriquc is
capituli incorporatus exislat et de bono in melius ordinante divina dementia
permutatus, ita quod cum prius ministrarentur tantuin viginti prebende domi-
nabus in ordine beati Augusüni deo in eodem loco servientibus, nunc per-
mutationem dextere excelli XL moniales et amplius de ordine Cystercienst
ibidem deo et sanetis eius deserviunt incessantcr noeübus et diebus; quiaao
igitur crescente religiosarum numero, necessarium est crescere auxilia oportuna,
quibus mediantibus onus religionis tanto facilius sustentetur, nos volentes
eisdem dominabus cura et sollicitudine pastoral i quantum possumus subvenire
et cum eis pondus diei et eslus humiliter paterna compassione portare dona-
tionem, quam venerabilis Agnes abbatissa loci eiusdem fecit in subsidium
sororum et fratrum deo ibidem famulancium, de parrochia sanete Cecilie in
suburbio memorato, cuius donatio ac presentatio ex antiquo ad ipsam abba-
tissam dinoscitur pertinere, gratam et ratam babemus et eam auetoritate
nostra capituli nostri accedentc consensu tenore presencium coniirmamus, ita
tarnen, ut capitulo Wormaciensi annona de eadem ecclesia sanete Cecilie so
debita integre persolvatur. Volumus etiam et preeipimus, quod in predicta
parrochia a domina abbatissa et conventu predictis perpetuus ordinetur vica-
rius, cui singulis annis XXX maldra siliginis et karrata vini ac oblationes
elemosine, testamenta et obvenciones ad sustentationem suam debeant assignari
et idem vicarius ad iura katedralia nobis et nostris successoribus episcopisss
et archidiaconis sive ad alia iura debita de processionibus ad eandem parrochiam
in diebus rogationum tenebitur persolvenda. In cuius rei testiraomum pre-
sentes litteras sigilli nostri munimine iussimus roborari. Actum anno
domini M. C°C. L. ifl. indictione XI, IUI nonas decembris.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 68. or. mb. c. sig. pend. dd. Da» Pergament «
ist unten ausgerissen. Schön gesdtrieben ; sichtbare Lineatur; tcaltrschehdich gleiche
Hand wie nr. 237.
Druck: Baur Hü. II, 124 f. unvollständig.
H. Boos, ürkmidoiiboch d. Stadt W..rm* I. 11
Digitized by Google
162
1253.
243. 1253. Dezember 20. — Walram Propst der Kirche von Worms ver-
zichtet zu (hülsten des Klosters Nonnen -Münster auf jede Rechts-
handlung in Betreff der s. Cäciliakirche.
Waleramus dei gratia prepositus Wormocicnsis. Noverint universi
s presencium inspectores, quod nos renunciavimus et presentibus renunciamus
omni actioni et inpeditioni, quam babebamus vel liabere videbamur coulra . .
abbatissam et conventum in Nunnenmunster in suburbio Wormatienisi occa-
sione ecclesie sanr.te Gecilie videlicet vel alias inidccunqiic contra ipsas posse-
mus babere discordiam vol rancorem, incorporationi dicti conventus quantum
10 ad ordinem Cislercicnsm secundum consensum capituli Wormodensis pre-
sentibus consentientes; promittimus etiam bona Tide prefatum conventum in
quantum de iure et salvo bonorc nostro possumus in omnibus ipsius con-
ventus negoeiis et agendis fideliter promovere. In euius rei testimonium
presentem cedulam sigillo nostro dedimus roboratam.
is Actum et datum anno domini M. CG. LIM, indiclione XI, XI II kalendas
ianuarii. Testes sunt: abbas Eberbaciensis et abbas Sconaugensis, Burchardus
decanus, Gunradus scolasticus et Jacobus cantor maioris ecclesie et Daniel
custos saneti Andree; laiei: Jacobus de Lapidc, David retro coquinam et
iunior David filius suus et Gozze de Moro, milites; Gunradus Dirolfi, Cun-
wradus de Arbore rosarum, Heinricus Gypure, Heinricus Rufus, Hein rieb us
Richeri et alii quam plures.
St, -A. Dfirmstadt: Worms nr. »4. or. mb. c. sig. pend. laem. Legende dt»
Siegels: . IGILLVM. WALRAMI. PIt . , . SITI. WORMA . . NSIS. Da* Siegel
zeigt einen stehenden Mönch in ganzer Figur.
ä& Druck: Baur HU. II, 125; unvollständig.
244. 1253. — Die Dekane und Kapitel zu Neuhausen, s. Paul, s. Andreas
und s. Martin in Worms geben ihre Zustimmung zu dem von
Bischof Richard zwischen ihnen und dem Kloster Nonnen-Münster
geschlossenen Compromiss.
'm Niuhusensis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini ecclesiarum
Wormatiensium decani et capitula. Nolum faeimus presentium inspecto-
ribus universis, quod nos in ordinationera factam a venerabili patre ac domino
nostro Richardo Wormatiensi episcopo inler nos et abbatissam et conventum
sanetimonialium in Nunnenmunster in suburbio Vfonnutictuti super contri-
« butionuin omnibus, item et super 1 peeunia, pro qua nobis iam solvenda ipsas
inpetebamus, sicut in cundem dominum nostrum episcopum ex parte nostri et ex
parte prefatarum dominarum extitit arbitraliter conpromissum, pleno favore et
concordia unanimiter consentimus atque ipsam pro nobis et nostris successoribus
in perpetuum volumus esse salvam. Profitcmur etiam presentibus summam
*) pecunie, qua prefatus dominus noster episcopus nobis a supradictis doininabus
dari constituit XXV libras Wormaticnses videlicet plenaric persolutam. In
1244.J « super stelU über der Zeile.
Digitized by Google
1254. 163
cuius ratihabitionis et solutionis robur et mcmoriam presentem cedulam
sigillis nostris dedimus communttam. Anno domini M. GC. L. lll.
St.-A. Dannstadt: Wormx nr. 62. ur. mb. Die 4 Siegel hängen an leinenen
Kindern, velche zum Theü mit bunter Seide überspannen sind. Die Siegel rem Neu-
hamen und s. Paul sind sehr beschädigt. Schrift wie bei nr. 237. i
1254. Juni 5. Worms. — Die Dekane und Kapitel der Stifte in Worms 245.
beurkunden das Testament des Heitel weiland Cantor zu s. Martin
in Worms.
In nomine sanete et individue trinitatis amen. Decani et capitula
omnium ecclcsiaruni Wonnaciensium. Notum fieri volumus universis tarn io
presentibus quam futuris tenorem presencium conspecluris, quod Hezelo olim
cantor ecclesie saneti Martini Warmaciensis bone memorie nunc defunetus 1
ad honorem dei omnipotentis et pro remedio anime sue ac parentum suorum
tesfamentum de bonis suis ordinavit et disposuit in hunc modum: Donavit
siquidem ac legavit idem H. cantor beato Martino patrono suo bona sub- is
notala dotans specialitcr per hec bona capellam sanete Marie Magdalenc, que
est in ecclesia saneti Martini, slatuens et ordinans, quod quicumque in per-
petuum fuerit senior et propinquior clericus in sua et Hezzelonis nunc cantoris
eiusdem ecclesie cognacione vel laicus senior ac propinquior si desit clericus
conferet et assignabit hos reditus honesta sacerdoti, qui ratione dictorum so
proventuum decano ecclesie saneti Martini obedienciam faciet ad faciendum
ea que sunt decencia et ecclesie utilia et chorum saneti Martini more vicario
frequenlabit et cottidie per totum circulum anni preter quam in summis
festivitaübus missam de beata Maria virgine sollempnitcr celebrabit, Semper
post lectum ewangelium ad altare saneti Benedicti ineipiendam, in qualibetss
autem secunda feria missam pro defunetis cantabit. Sunt autem hec bona
et silus eorum: In vico saneti Pctri de arcis Godefridi Longi et Volzonis
fratris sui solvitur libra Wormaciens/s in festo beati Remigii annuatim. Item
de area Alberti generi Heinrici Rufi dantur VII uncie et dimidia in eodem
termino. Item de area Gozmari, que fuit Anshelmi iuxta rivum, quatuor uncie so
in eodem termino. Item de area Prundclini X solidi in festo beati Remigii.
Item Heinricus de Heidelberc de area contigua ciraiterio saneti Üdalrici
solvit X solidos in festo Remigii. Item iuxta capellam saneti Pancracii sita
est area, de qua solvit soror Brunonis V uncias in festo Remigii. Item in
foro feni dantur de quatuor areis contiguis XI1II uncie, quarum medietasss
datur in festo Remigii et altera medietas in festo Georgii. Insuper de eisdem
areis X capones in festo Martini solvuntur. Item de area Conradi Crudelbiz
«r
iuxta ecclesiam saneti Pauli IUI uncie dantur in festo Remigii et Georgii
solvende, de quibus quatuor uneiis dabitur unus denarius censualis ecclesie
saneti Pauli. Item novem uncie in festo Remigii, quas dabit Bonifant Judeus 40
de area domus sue iuxta portam saneti Martini. Item dimidia navis in
[245.] » A: defactus.
11*
Digitized by Google
164
12f>4.
passagio Rheni, quam eniit supradiotus cantor ab ecclesia Schonaugiensi.
Item quarta pars navis, quam eniit a Rudiwino de Flamburne. Item sili
sunt in campo burgcnsium XII iurnales campeslris agri ab omni censu liberi
et immunes. Item apud Ostovin duo iurnales vinearum siti in Libenberg.
s Item ad supplementum et augmenlum huius beneficü legavit prefatus cantor
annum gracie de prebenda sua, ut inde H. subdiaconus nunc cantor emat
bona, que cum aliis predictis bonis percipiet sacerdos, cui beneficiuni fuerit
hoc collatum, statuens ut idem sacerdos lumen nocturnum ante altare sancle
Marie Magdalenc procurct et in anniversario suo singulis annis de nocle post
10 vesperas quartale optimi vini, quod venditur eonventui sancti Martini, pro-
pinet et de manc cantatis vigiliis IX lectionum et missa pro defunctorum
idem sacerdos unicuique presencium tarn canonicorum quam vicariorum solidos
Vformacienses amministret. Et quia voluit sepedictus cantor ea que premissa
sunt inviolabilitcr observari, talem penam adiecit, quod si capitulum sancti
i& Martini eandem vicariam commutavcrit in canoniam vcl beredes suos circa
institucionem sacerdotis ad ipsum bcnelicium impediverit, ipso facto hec
universa bona ad heredes proximos revertentur. Verum cum non sine magno
dispendio Hezzelonis nunc cantoris ordiuacio prefati testamenti propter co-
heredum et aliorum amicorum resistenciain perducta sit ad eflectum, libera
io resignacione omniiim supradictoruni bonorum ab eodem H. nunc cantore et
universis coheredibus ac proximioribus suis super altare bcate Marie Magdalene
facta sollcmpniter coram capitulo sancti Martini et aliorum honestorum virorum
mulliludine copiosa, ad preces eiusdem H. nunc cantoris et amicorum suorum
de consensu ac bona volunlate capituli sancti Marlini sie extitit ordinatum,
ssquod Hczelo iunior subdiaconus filius sororis prefati H. nunc cantoris me-
dietatem omnium bonorum seu proventuum ad predictam vicariam perünen-
cium sive fuerit presens sive absens lemporibus vite sue sine qualibet diffi-
cultate ad usus suos reeipiat, reliquam vera medietalem ministrabit sacerdoti,
qui ibidem secundum ordinacionem testamenti eboro decano et altari predicto
90 sit ut est prehabitum obligatus, deduetis tarnen primo eis, que pro lumine
ad predictum altare exiguntur et in anniversario prefati testatoris secundum
ipsius ordinacionem sunt a iam dicto H. iuniore quam diu ipse vixerit distri-
buenda. Sacerdos autem vel eius successores post obitum prefati H. iunioris
vel ad liberam ac voluntatem ipsius resignacionem universa bona ad vicariam
si predictam spectancia cum omni integritate reeipient voluntatem et ordinacionem
testatoris in omnibus fideliter exequendo. Ut autem hec donacio et circa
eam provide facta ordinacio omni evo in suo robore perseverent, presenti
scripto ecclesiarum nostrarum sigilla in testimonium facti et argumentum
nostrorum consensuum duximus appendenda. Datum Wormacie anno ab
40 incamacione dominica M. CC. L""° quarto, nonas iunii.
St.~A. Darmstadt: Worms, nr. 71. or. mh. c. 5 sig. pend, (A). 1) Siegel des
Ihmistifts zerbrochen; -2) Siegel de» t. Ciriacusstifts zerbrochen. 3) Siegel des «. Paulstifts
beschädigt. 4) Siegel des *. Andreasstifts legende: + TK. SACEPANDOEA. BVLIATA.
FIGÜRAT. YDKA. 6) Siegel des s. Martinstifts fehlt. XierHche kleine Schrift.
44 Druck: Baur HU. II, 131 ff. unrotlMundig.
Digitized by Google
165
1254. [Jidi 13. Mainz], — Die Richter. Ruthe und Bi'mjcr von Mainz, 246.
Köln, Worms, Sj>eicr, StrassUtrg, Basel und andere gründen den
Rheinischen Bund.
In nomine sanete et individuc trinitatis amen. Judices et consulcs
et universi cives Mogontinmxes, Colonienses, Worniaccns<?s, Spyrcnses, Argen- r.
tinenses, Basiiienses ac alie ci vitales sanete pacis federe coniurate. Omnibus
Christi fidelibus salutem in eo, qui auetor est pacis et prineipium saluüs.
[1] Cum terrarum pericula et viarum discrimina nonnullos ex nostris iam
per multum temporis discursum destruxerint penitus, et plerosque bonos et
ydoneos traxerint in ruinam, ut innocentes opprimerentur sine calculo racionisno
ad obviandum buiuscemodi tempestatibus et procellis modum rimari oportuit
et perquiri, per quem noslri saltim termini et districtus, omisso equitatis
digressione, possint ad {weis orbitam revocari. [2| Hinc est quod nos seric
presentis scripti cupirnus innotescere universis, quod nos, cooperante domino
Jesu Christo pacis auetore ac amatore. per quem tocius boni exordium est is
et via, propter culturam pacis et iusticie o bservacionem convenimus unanimiter,
in hanc formam, prestitis iuramentis nos invicem astringendo, a festo sanete Juli is.
Margarete nunc instanti ad decem an nos videlicet anno doraini M.CC.1III pacem
generalem, quam iuravimus firmiler observare. [2») Quam utique pacem vene-
rabiles patres ac doinini Gerhardus Mogontine/ww, Conrads Colonicnsis, io
Arnoldus Treverensis archiepiscopi, Richardus Vformacensis, HeinrfcMS Argen-
linensis, Jacobus Metensis, Bertoldus Basileims episcopi, neenon multi comites
et nobiles terre nobiscum iuraverunt, sua thelonea iniusta sicut et nos tarn in
terris quam in aquis benigne et liberaliter relaxantes. [3]. Tanta quoque
federis firmilate servabitur hoc promissum, ut non sohim majores intra nos 2^
hoc communi presidio gratulentur, verum universi, minores cum maioribus,
clerici seculares et omnes religiosi cuiuscumque sinl ordinis, laici et Judei.
hac tuitione perfrui se gaudeant et in tranquillitate sanete pacis valeant per-
manere. [3*]. Quicumque vero huius pacis violatores ac perturbatores ex-
titerint, contra illos totis viribus insurgemus, ipsos usque ad condignam so
satisfactionem compellendo. [4] Propter questiones tarnen, que iam intcr
pacis federe coniuralos habentur ac fortassis in posterum emergere videbuntur,
ne de hiis quod absit nunc ant in futuro fotnes discordic vel litis occasio
valeat suboriri, inventum est circa hoc remedium sjdutare, quod videlicet in
quaUbet civitate vel in quolibet dominio nobis coniurato quatuor viri fides."»
digni et iurati super hoc specialitcr eligantur, qui auetoritate plena ipsis
super hoc tradita sub debito iurainenti universas questiones per amicabilcm
compositiotiem vel per iusticiam terminabunt. [5]. Quod si per ius aut per
amicabilem viam has causas discindere nequiverint et sopirc, quicumque
quatuor iuraverint, quod suus dominus aut sua civitas ad id, quod ei impo-«
nitur, non teneatur iuxta iuris ordinem persolvendum, idem dominus vel civitas
super eo, quod ei imponitur, jienitus absolvatur. [6]. St vero horum quatuor
aliquis decesserit, alius loco eius substituetur. [7J. Si pax in aliquo dominio
vel in aliqua civitate fuerit perturbata, predicti quatuor a dominis vel a civi-
tatibus ad hoc deputati pro perturbatione pacis et eciam super negocio pacis»
Digitized by Google
166 1254.
tractando convenient et de consilio communi traclabunt qualiter id honorifice
valeat refieri et sancte pacis forma possit stabiliri. Actum anno domini MCCLUII.
Aus Weizsäcker, der Rheinische Bund 1254 p. 15 ff. s. daselbst die übrigen Acten
247. 1254. September 17. Worms. — H. Bischof von Osilia in Liefland
eriheiÜ allen denen, welche die Kirche der büssenden Schwestern
8. Maria- May&ilena in Worms besuchen, einen Ablass.
Frater H. de ordine fratrum Predicatorum dei gratia Osiliensis episcopus
de partibus Livonie. Universis Christi fidclibus per Wormaciam diocesim con-
to stitutis, ad quos presens scriptum pervenerit, salutem.in domino Jesu Christo.
Quoniam ut ait apostolus omnes stabimus ante tribunal Christi rocepturi
prout in corpore gessimus, sive bonum fuerit sive malum, oportet nos diem
messionis extreme misericordie operibus prevenire ac eternorum intuitu Semi-
nare in terris, quod reddente domino cum multiplicato fructu recolligere
uvaleamus in celis firmam spem iiduciamque tenentes, quoniam qui parce
semin at parce et nietet, et qui scminat in benedictionibus, de benedictionibus
et metet vitam eternam. Cum igitur sicut ex parte dilectarum in Christo
filiarum paupcrum sororum Penitentium ordinis beate Marie Magdalene aput
Wormaciam sub monachali vita degencium nostris futt auribus intimatum,
soeedem que mundi vanitatibus abnegatis optulcrunt domino sacrificium laudis
semet ipsas facultates non habeant, de quibus sustenlare valeant vitam suam,
uni?ersitatem vestram rogandam duximus adtencius et monendam in rem is-
sioncm vobis peccaminum iniungentes, qualinus de bonis adeo vobis collatis
pias eis elemosinas et grata subsidia conferatis, ut per hec et alia bona, que
a» domino inspirante feceritis, ad eterne felicitatis gaudia pervenire possitis. Nos
autem de omnipotentis dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum
cius sulfragiis confisi omnibus, qui ad ecclesiam ipsarum devote confluxerint,
opera misericordia eisdem inpendendo per octavas pasce et nataiis domini,
in anniversario dedicacionis ecclesie earum, in die beate Marie Magdalene et
io per octavam assumpcionis beate Marie virginis, unam carrenam accedente
consensu venerabilis domini R. Wormaciensis episcopi miscricorditer re-
laxamus. Datum Wormafte anno domini M.CÖ.LIlll, X°V kalendas octobris.
BandePsche Sammlung m Burgdorf (Ct. Bern), or. mb. Das Siegel hievg an
rutiigtlbmdener Schnur.
»s Exe. im Archiv f. Hess. Geschichte IL 342. — Beg. Scriba 1552.
248. 1254. September 17. (XV. kal. octobris) Worms. — Frater H. de ordine
fratrum Minorura dei gracia Cnronensis episcopus verleiht den armen
Schwestern Reuerinen ordinis sancte Marie Magdalene in Wormocia
einen lndulgenzbrief.
« St.-A. Darmstadt: Worms nr. 73. or. mb. c sig.pend. dei. Schön getcJirieben.
Druck: Baur HU. II, 135 unvollständig.
Digitized by Google
12M.
1«>7
1254. Oktober IS. Haag. — König Wilhelm bestätigt auf die Bitte 249.
des Bischofs den Bürgern von Worms ihre Freiheiten.
Wilhelmus dci gratia Romatiorum rex senipor augustus. Universls
imperü fidclibus presentes litteras inspeduris gratiam suam et omne bonum.
Cum celestis dispositio nos ad legalem celsitudmcm duxerit mirifice promo- &
vendos, decel et expedit, ut quibuslibet iniperii fidelibus, qui nostre gralie se
coaptant, inveniamur et benigne reddamur in iusticia faciles et in gratia
liberales. Volentes igitur dilectos fidcles nostros cives Wormacienscs obtentu
venerabilis . . Wormacien.s/s episcopi dilecti prineipis noslri, qui ad nostram
presentiam pro eisdem laborem subiit personalem, speeiali prosequi gratia etio
favore libertates et iura eis a divis imperatoribus et regibus Romanis legitimis
predecessoribus nostris providc ac pie conecssa ipsis inconvulsa et imperpetuum
valitura promittimus observare. In cuius rei testimonium presens scriptum
exinde conscribi et sigillo nostro iussimus communiri. Datum apud Hagam
III idus octobris, indictione Xlll, anno domini MCC quinquagesüno quarto. »»
St.'A. W. nr. 27. or. mb. c. »ig. pend. laeao.
Druck: Böhmer, Fönte« II, 230. — Reg. Scriba 1557. — Böhmer- Ficker 5304.
1254. Dezember 31. — Die Räthe und Bürger von Worms Urkunden, 250.
dass Trukind Kämerer, Bürger von Worms, dem Kloster Schönau
einen Zins ron 10 Schillingen auf einen Uof gegenüber von s. Sixtus™
geschenkt habe.
Consules et universi cives Wormatienses. Omnibus presentem litteram
inspecturis noticiam subscriptorum. Dignum est ut que ad bonorem dei et
sanete genitricis sue salubriter disponuntur perpeluum robur optineant testi-
monio firmitatis. Hinc est, quod seric presentium cunetis faeimus manifestum, js
quod Trukindus1 camerarius coneivis noster saluti anirae sue providc intendens
decem solidos Wormatienses annuos de censibus duarum librarum, quos habet
super curiam Eberhard i Heldecoph coneivis noslri sitam in opposito iuxta
sanetum Sixtum, contulit pro remedio anime sue ecclesie sanete Marie et con-
ventui in Schonaug/«, ut singulis annis pro eisdem decem solidis ad refee- so
tionem fratrum ibidem deo famulantium in capite ieiunii allectia comparentur,
et ipsc Trukindus hos denarios temporibus vite sue statu to termino expediet
et persolvet, post obitum vero ipsius beredes sui hoc perpetuo facere tenc-
buntur ad quoscumque predicti census duarum librarum imposterum sucecssorie
devolventur. Proviso, quod si iidem census super aliam curiam vel locum aj
quocumque modo commutabuntur, ila quod alibi locabuntur, nichilominus
tarnen de eis semper pretaxati X solidi memoratis fratribus persolventur in
tempore constituto. In quorum omnium evidentiam et robur presentem
paginam ad petitionem supradicti Trukindi sigillo nostro feeimus communiri.
Huius rei testes sunt: Jacobus miles et Heinricus Ricberi magistri civium;«o
[250.] 1 Gud. liest hatäwlig Trutkindus.
Digitized by Google
168
12M.
David, Wolframus , Wernhems, Gozzo de Moro et Gozzo de Sulzen militcs;
Gunradus Dierolfl, Wernherus retro Monetam, Heinricus Gippura, Cunradus
de Arborc rosarum, Heinricus Holtmunt, Eberzo in vico Lane, Heinricus
Rufus, Edelwinus et alii quam plures. Actum coram venerabiü patre ac
•\ domino nostro Richarde» 'Wormatiensi episcopo anno dominice incarnationis
M. CG. L. quarto, in die saneti Silvestri pape.
G. L.-A. Karhruhc Schönauer Codex I fol. 28'.
r T4*oX? * ^^^^^^^^^ i^* ^^^^5 ^ ^* ^§^o^*i?^^Ä f^}*
251. 1254. — Heinrich Dekan und das Kapitel zu s. Paul in Worms ver-
io leihen ihre Mühle bei der Kirche s. Paul, welche früher Konrad
der Müller, seine Frau Luchardis und sein Sohn Gernod innegehabt
haben, dem Heinrich Sohn der Luchardis.
Heinricus decanus lotumque capitulum ecclesie saneti Pauli Worma-
ttensis. Serie presentium patefaeimus universis, quod nos de communi
ueonsensu permisimus, quod Gunradus moleudinarius et Luchardis uxor eius
et Gernodus eorum filius quiequid iuris in niolcndino nostro iuxta ecclesiam
nostram sito habebant, quod ad dies vitc ipsorura eis a nobis concessum
fucrat, in Hcinricum dicte Luchardis filium et illius hcredes committerunt,
ita ut idem et ipsius heredes nobis ad omnes conditiones ad iura et pensiones
soteneantur, ad que predictus C. uxor eius et filius nobis hactenus tenebantur.
Sunt autem hec conditiones: Singulis septimanis duo maldra purgati tritici
dictus H. ecclesie nostre solvet et preterea molet orane trilicura pertinens
ad panem nostrum cottidianum. Item si predictum raolendinum igne cre-
mabitur extraneo, nos totum molendinum preter parietem versus rotas et
2* preter currentia reparabimus cum expensis nostris. Si autem proprio igne
perierit, ipse H. molendinum cum omnibus attinentiis suis sumptibus reparabit.
Item quiequid in navi, per quam rivus in civitatem vehitur, et per totam
ripam fuerit reparandum, dummodo expensas X solidorum Vformatiensium
non excedat, ipsi H. suis sumptibus reparabit, quiequid autem ultra X soli-
sodomm expense tales exegerint, ecclesia nostra solvet. Item si cursus molen-
dini quocumque de casu fuerit inpeditus et illud inpedimentum non amplius
quam X1III diebus continuis duraverit vel infra, supradictus H. nullam a nobis
remissionem sentiet pensionis. Si vero steterit inpedimentum sine culpa sua
ultra dies XIIII, extunc in antea quamdiu duraverit inpedimentum, nichil
3s tenebitur nobis dare. Item supradiclis Cunrado uxore ipsius et filio mortuis,
molendinum prefatum ad nos liberum rcvertelur. Et si de medio dictus H.
ius suum vendere vel commutare in aliam personam voluerit, hoc tantum
faciet cum consensu nostro et in talem cliam personam, que ecclesie nostre
conveniat et solvende possit sufficere pensioni. Item quandocunque ecclesiam
wcontingit resumere raolendinum semper in tarn bono statu ut nunc est vel
meliori cum instrumenlis quatuor libras Wormatienses valcntibus nostre est
ecclesie resignandum. Predictis adieeimus, quod idem H. aquam, que per
curiam nostram prebendalem defluit, ipse nullo tempore inpediat vel detineat
Digitized by Google
12M.
Ifi9
aut meatum, per quem eflluit, debilo faciat artiorcm. Noluraus quoque, ut
parieti citra rivum versus ecclesiatn nostram erecto stabulum adiungat vc)
alia struat edificia, unde dampna oriri possint ecclesie vel inmundicie senti-
antur, alioquin si quicquara talium fecerit, nos ab eo usum parietis et loci
pariter auferemus. Huius rci lestes sunt: Cunradus Thierolfi, Edilwinus, &
Johannes Vulpecula et Gerwinus molendinarius. Nos quoque in robur et
testimonium predictorum presens scriptum capiluli nostri et Cunradi Thierolfi
.... • • *°
sigilus voluimus roborari. Actum anno domini M.CC.L1III.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 70. or. mb. c. mg. peml; das Siegel des Kapitels
itt stark beschädigt, das des C. Thier olf abgefallen. 10
Druck: Baur Hü. II, 126 f. unvollständig.
1254. — Bund zwischen Mainz, Wonns und Oppenheim. 252.
In nomine sanete et individuc trinilalis amen. Arnoldus camerarius,
Fridericus scultetus, iudices consilium et universi cives Maguntini, ministeriales,
consules, iudices, scabini et universi cives Wormalienses, Marquardt!» scultetus, is
scabini, milites et universi cives in Oppenheim. Omnibus presentem litteram
inspecturis salutein in eo qui auetor et prineipium est salutis. Cum terrarura
pericula et viarum discrimina nonnullos ex nostris iam per multum temporis
discursum destruxerint penitus, et plerosque bonos et idoneos traxerint in
ruinam, ut innocentes opprimerentur sine calculo rationis : ad obviandum huius- *>
modi tempeslatibus et proccllis modum rimari oportuit et perquiri, per quem
nostri sallem termini et districtus, omissa equitatis digressione, possint ad pacis
orbitam revocari. Hinc est, quod nos serie presentis scripü cupimus inno-
tescere universis tarn presentibus quam futuris, quod nos cooperante domino
Jesu Christo pacis auetore per quem totius boni exordium est et via, propterss
culturam pacis et iusticie observationem convenimus unanimiter in hanc for-
mam, obligatione prestiti iuramenti publice nos ad invicem adstringendo, quod
fide reeiproea ac dilectione mutua tenemur in perpetuum esse coniuneti auxilio
et consilio contra quoscunque nobis iniuriam irrogantes, nos relativis ammi-
niculis nullatenus descrendo, ut, quicunque ex nobis a quibuscunque contra*»
iustitiam molestantur, manus alioruin ex nobis tanquam pro re propria sentiant
adiutrices. Tanta quoque federis firmitate servabitur hoc promissum, ut non solum
majores inter nos hoc communi presidio gratulentur, verum universi minores
cum maioribus, clerici seculares et omnes religiosi cuiuscunque ordinis nobis
attinentes, laici et Judei, qui nobiscum convixerint commorantes, hac tuitionesj
perfrui debeant in eternum. Propter questiones tarnen, si que iam habentur
inter nos aut fortassis in posterum emergere videbuntur, ne de hiis quod absit,
nunc aut in futuro fomes discordie vel litis occasio valeat suboriri, inventum
est circa hoc remedium salutare, quod videlicel in qualibet civitatum nostrarum
quatuor viri consules fide digni et iurati super hoc specialiter sunt electi:4o
Moguncie Arnoldus camerarius, Ingebrandus milites, Arnoldus Walpodo et
Ulricus de Arbore rosarum; Wonnacie vero Jacobus, Wolframus de Pcterns-
heim milites, Henricus Richeri et Eberzo in vico Lane; Oppenheim quoque
■
Digitized by Google
170
Gerlacus de Bibclnheim, Jacobus de Litwilre milites, Uto, Theodericus Rotcolbe;
qui duodecim, auctoritate plena sibi per nos tradita, tarnen sub debito iura-
raenti, universas questiones iam inter nos existentes vel in posterum hincinde
forsitan orituras per compositioncm amicabilem aut per iustitiam terniinabunt.
s Quod si per ius aut amicabilem viani has causas descindere nequiverint et
sopire, quicunque qualuor ex predictis iuraverint, quod sua civitas ad id, quod
ei imponilur, non tenealur iuxta iuris ordinem persolvendurn, ea civitas super
illo penitus absolvetur. Et ita bii duodecim huius ordinationis officium vite
sue temporibus exercebunt. Decedente vero aliquo inter ipsos, a consulibus
10 civitatis, unde fuerit, alter ipsius loco continuo eligetur. Si vero aliquis
ipsorum egrotaverit vel peregre extra provinciam profectus fuerit, usque ad
illius reditum alter idoneus statuetur. Item si alicui civitatum molcstie vel
gravamina inferuntur, super eo prefati duodecim convenient et de consilio
civitatum tractabunt, qualiter id bonorifice valeat refieri. Ne autem bec pre-
ii missa successu temporis possint in dubium pervenire aut aliquo modo vacillare,
ad ipsorum robur et memoriam sempitemain presentem paginam sigilüs
nostris duximus esse muniendam. Actum anno domini MCCLIU1.
St.-A. W. nr. 28. Copie aus dem XV. Jahrh. im Eidbuch nr. 28 fol. 39'. (B).
Drucke: Böhmer, Cod. dipl. Motnofr. I, 101. = Schaab l c. II, 8. = J. Wetz-
wxicker, der rheinische Bund 1254. p 48ff. — lieg. Scriba 1566.
253. 1254. — Dienstmannen, Bäthe, Richter, Schöffen und Bürger von Worms
Bürgern von Mainz zur Hilfe, zur Auf-
rechthaltung aller bürgerlichen Rechte und zur schiedsrichterlichen
Schlichtung aller Streitigkeiten gegenseitig eingegangenen und be-
!» schworenen Bund.
In nomine sanete et individue trinitalis amen. Ministeriales consules
iudices scabini et universi cives Wormatienses. Universis presentem paginam
inspecturis perfectam noticiam subscriplorum. Mirifici creatoris dementia
pacem et concordiam in bominibus operatur, cuius nomen est in secula bene-
so dictum. Huius itaque spiritu et favore, sine quo nicliil laudabile aut per-
fectum, nos antique fidei et dilectionis memores, (pie inier nos nostram et
Maguntiam civitates agebatur temporibus preteractis, idem fedus concordie et
unitatis digne duximus innovandum, et ne labatur per secula confirmare.
Civibus quidem eiusdem civitatis nos unanimiter et publice astrinximus iura-
umento, quod eorum fideles esse tenebimur in perpetuum adiutores contra
universos, qui ipsos propulsaverint iniuriis aut presumpserint contra iusticiam
molestarc. Preterea omnia iura civilia in iudieiis sententiis neenon in uni-
versis aliis iustieiis et ungeltis, que civilatem nostram contingunt, ipsis in
civitate et districtu nostro tanquam nostris exhibebimus equa lance, ita quod
♦ohiis iidem, existendo nostri coneives, una nobiscum perhenniter contentur.
Que de cetero ipsis rite observabiraus sine dolo. Et ipsi similiter nobis iura-
verunt et observabunt hec omnia vice versa. Ad removendam autem omnem
litis occasionem aut discordic fomilem, que inter nos et coneives nostros
Digitieed by Google
1355.
171
Moguntinos nobis specialitcr dilectos posset aliquolenus suboriri, qualuor viros
inter dos elegimus et ipsi similiter inter se quatuor slatuerunt, qui auctoritate
utriusque civitatis omnes questiones et negotia inter nos utrosque amicabiliter
vel per iusticiam terrainabunt ; quorum cum aliquis decesserit, alter loco ipsius
a consilio statuetur. In quorum robur et evidentiara perbennalem presentem 5
litteram ipsis tradidimus sigilli nostri niuuimine insignitam. Actum anno
domini M.CC.L.1II1.
Drucke: Böhmer, Cod. dipi. Motnofr. I, 100. = Fonta II, 339. — Schaab,
Gtsch. d. rh. Stndtebundt II, p. 7. — Reg. Scriba nr. 1565.
1255. Januar 10. Werden. — König Wilhelm verstehen die Bürger 254.
von Worms seines WolwoUens.
Wilhelmus dei gratia rXomanorttm rex Semper augustus. Sculteto,
scabinis et universis civibus Wormatiensf&tts dilectis fidelibus suis gratiam
suatn et onine bonum. Devotioni vestre cunetam de nobis inesse volumus
Rduciam, quod singula et universa libertates et iura vobis a divis predeecssori- »
bus nostris Romanorum imperatoribus et regibus tradita et concessa minuere
non intendimus sed augere, prominentes vobis inviolabiliter observare et
tan tarn vobis de nostra gratia confidenciam elargimur, quod non solum vos
Christiani, quos dilectionis braebiis amplcxamur, quam etiam Judei gaudebitis
vos nostro dominio subdidisse et nil dulcius nilque suavius sentiatis nostroM
dorn in io experiri, cum intentionis noslre extiterit et existat contra iura vobis
debita penitus nichil attemptare, sed honorum vos 1 tytulis et beneficiorum
extollere incrementis. Datum Werde IUI idus ianuarii, indictione XIII.
SL-A. W. nr. 39. or. mb. c. »ig. pend. lae$o. (A). Flüchtig ytxcJiriehen.
Drucke: Moritz m schlecht. — Bre&dau 79 ex A. — Heg. Seriba 1570. — «
Böhmer- Ficker r>214.
1255. Januar 14. Köln. — Die Stadt Köln verpflichtet sieh gegenüber 255.
den Bundesgenossen zur Aufrechthaltung des Bundes.
Venerabiiibus patribus . . Moguntino, . . Coloniens» archiepiscopis, . .
Wormacien«, . . Basiiiens» episcopis et honorandis viris . . seniori et . .»
iuniori Silvestribus comitibus, G. de Limpurg et Ulnco de Mincenberg ac
aliis nobilibus, Moguntino, Wormaciens», Spirensi, Hagenowen«, Argen-
tinenst, Basiiiens?, Sletstadensi, ColumbariensY, Brisacensi, Frankenfordens*,
Geylenhusenst, Wetflarienst, Vridebergensi, Oppenheymenst", Pinguensi, Wesa-
henst, Bacheracensi, Dietpacens«, Bopardiens» et universis civitatibus aliis pacis »
federe copulatis . . iudices scabini ceterique consules et cives Colonienses quiequid
poterunt obsequii et honoris cum salutc sincera. Tenore presentium rc-
[254.] ' voh über der Zeile hmemeorrigiert.
■
Digitized by Google
172
1255.
cognoscirnus et publice protestamur, quod Tide data promisimus et corporaliter
preslitimus iuranientum, quod generalem pacem terre, quam vos cooperante
Spiritus saneti gralia ad honorem dei et salutem tocius patrie ordinastis et
lyjih. statuistis a festo beate Margarete proxime preterito usque ad decem annos
•*> fuluros inviolabiliter observandam, omni studio et pura fide observabimus et
quanlum poterimus faciemus eandein ab Omnibus fidelitcr eflicaciter et in-
violabiliter observari iuxta formas conditiones et modos, qui in litteris vestris
super huiusmodi pacis observatione confectis plenius continentur. Hec omnia
et singula fideliter observabimus et complebimus contra quemlibet liomincm,
todoinino nostro W. rege Romanorum illustri et venerabili patre domino
nostro . . archiepiscopo Coloniens* dumlaxtat exceptis, quos in hoc special iler
volumus honorare. Si autem ipsi pacc huiusmodi non servata nobis vel
vobis quod absit iniurias vel molcstias irrogarent, nos ad propulsationem talis
iniurie vel violentie contra ipsos quantum poterimus opponemus. In pre-
is dictorum testimonium et firmitatem commune sigillum civitatis Colon iensü?
presentibus duximus appendendum. Actum et datum Colonie anno domini
mülesimo CG. quinquagesimo quarto, crastino octava epyphanie domini.
Stadtbibliothek Mains nr. 32. or. mb, (Aj. Da* zerbrodiene Siegel hängt an
rothgrünseidener Schnur; dag Pergament ist germen.
*> Drucke: Schaab, GetchkhU das gr. Städteb. II, 23 ex A tchlcdU. — Böhmer,
Cod. dhiL Motnofr. I, 93 = Ennen <f EckerU, Quellen zur Geschichte der Stadt
Köln II nr. 365.
256. 1255. Januar 31. Mainz. — Kimig Wilhelm verzeüU den Bürgern
von Worms ihre Theilnahmc gegen ihn und nimmt sie in seinen Schutz.
2> Wilhclmus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Dilectis fidelibus
suis civibus Wormacieim&tts gratiam suam et omne bonum. Propter grata
servitiorum merita, quibus vos nobis circa sublimationcm et exaltationem
nostram fruetuose ac fideliter coaptastis et reddidistis sedulos et intentos in
hiis, per que honor imperii procuratur, nos ex eo non indigne volentes
so sincerilatem vestram amplecti voliva gratia et favore tenore presentiuin pro-
lestamur, quod quiequid occasione discordie inter sedem apostolicam et eius
adversarios per vos contra sedem eandem et cclsiludinem et fautores nostros
commissum est, vobis de piano pure remittimus et clementer et ab aliis
ingnosci procurabimus et remitti sub proteeiionis nostre gratiam vos universos
m et singulos tamquam dilectos fideles nostros specialiter admittentes, concedendo
vobis in robur et testimonium premissorum preseiites litteras sigillo impres-
sionis maiestatis regie communitas. Datum Maguntie II kalendas februarii,
indictionis XIII, anno domini MCCX quinto.
St.-A. W. nr. 30. or. mb. c sig. jtend. dei. Schrift etc. wie bei nr. 257.
40 Druck: Ludewig, Od. II, 229. — Reg. Scriba 1573. — Höluner-Ficker 5215.
Digitized by Google
1265.
173
1255. Januar 31. Mainz. — König Wilhelm bestätigt den Bürgern von 257.
Worms ihre Freiheiten.
Wilhelmus dei gratia Romanoruin rex Semper augustus. Universis
sacri Roman i imperii fidelibus presentem paginam inspecturis gratiam suam
et omne bonum. Cum simus Ulo auctore, per quem reges regnant et prin- &
cipes obtinent principatus, ad apieem regie dignitatis assumpti divina nobis
gratia suffragante, regiam condecet maiestatcm eos, per quos nostre celsi-
tudini fideliter deservitur, non solum in antiquis eorum iuribus tueri pariter
et foveri, immo potissime novis iuris et gratie muneribus decentcr et hono-
rabiliter decorare, ipos condignis magnificando favoribus et gratia beneficiisi"
attolendo. Sane cum dilecti ac fideles nostri cives Wormacieiwes nobis et
imperio servierint ftuctuosc ipsorumque devotionis sincera fidelitas circa
sublimationem nostram claruerit evidenter, nos sedulitatem et sollicitudinem
dignis commendationum laudibus efferentes ipsosque favorabiliter prosequentes
special! gratia et favorc omnia privilegia et liberlates ipsis a divis imperatoribus >*
et regibus Romanis predecessoribus nostris concessa et bonos consuetudines
et eorum iura volentes habere grata et rata, ea regali privilegio confirmainus,
presenti edicto et auctoritate regalis culminis districtius inhibentes, ne quis ipsos
contra privilegia libertates iura et eorurn bonas consuetudines presumat ali-
quatenus perturbarc. Quod qui facerc presumpserit, gravetn indignationem *>
celsitudinis nostre se noverit incursurum. In cuius rei testimonium presentes
litteras exinde conscribi et sigillo maieslatis nostre iussimus cominuniri.
Testes qui interfuerunt sunt hü: G. vcnerabilis Maguntinus archiepiscopus,
H. senior et E. iunior, comites Silveslres, A. comes de WaJdeke, Arnoldus
dominus de Dist, Wiricus de Dune, Wilhelmus advocatus Aquensis et alii *5
quam plures. Datum Maguntie II kalendas februarii, indictione tertia-
decima, anno domini millesimo CG.L quinto.
St.-A. W. nr. 31. or. mb. Das beschädigte Siegel hängt an roÖujrümcidener
Schnur. Schöne Schrift. Das erste Wort Wilhelmus in Zierschrift. StarJce Lineatur.
Druck: Böhmer, Acta inedita nr. 372. - Reg. Scriba 1&74. - Böhmer-Ficker M18. jo
1255. Februar 6. Worms. — König Wilhelm hält einen Reichstag, an 258.
dem u. a. der Missbrauch der Grundruhr aufgehoben wurde.
Wilhelmus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri
imperii fidelibus presentem paginam inspecturis gratiam suam et omne bonum.
Ad notitiam universorum volumus pervenire, quod nobis apud Wormaciamw
pro tribunali sedenlibus et presentibus venerabilibus G. Maguntino archi-
episcopo et R. Wormaciensi episcopo dilectis principibus nostris quam pluri-
bus comitibus nobilibus et ministeriahbus imperii nec non et sollempiubus
nuntiis omnium civitatum pacis federe coniunctarum de Basilea inferius et
pacem communiter generalem iurantibus requisitum fuit in iudicio coram nobis *o
de quadam consuetudine, que inolevit in plerisque parübus regni Alamanie,
que potest dici potius corruptela, ut cum contingit intcrdum aliquos predicti
regni pati naufragiura, circumadiacentes patrie, superaddentes afllictionem
Digitized by Google
174
äfftet is, omnia bona naufragantium velul propria sibi vendicanl et usurpant.
Ad quod per cundetn archiepiscopuin sententiatum fuil et eliam diffinitum,
quod talis consuetudo de cetera cessaret omnino, cum detcstabüis et perni-
ciosa existat. Item requisitum fuit et per eundera archiepiscopum senten-
s tialiter diftiuitum, ut omnis moneta adulterina et falsa penitus de cetera cesset
nec aliquis abutatur predictis adulterinis et falsis monetis deineeps sed utatur
vera et legitima moneta in locis singulis per imperium statuta et concessa
dumtaxat; et domini terrarum et locorum predictos falsarios et abusores in
suo districtu eorum quilibet studeat penitus amovere, predictos falsarios et
10 abusores pena qua convenit et severitate debita percellendo et etiani puniendo.
Quas sententias omnes et singuli stipradicti pari voto coramuniter approbarunt
et nos eas utpote iustas et idoneas ratas et gratas habenies eas auctorilate
regalis culminis confirmamus et saneeimus atque preeipimus eas ab universis
et singulis inviolabililer observari presenti edicto sub interminatione gratie
unoslre districtius inhibentes, ne quis contra predictas sententias et confirma-
tionis et inhibitionis nostre tenorein venire presumat vel ausu temerario con-
traire. Quod qui facere presumpserit , gravem indignaüonem celsitudinis
nostre se noverit ineursurum. Datum Wormatie VIII idus februarii, in-
dictione XIII, anno domini MCCL quinto.
au St.-A. W. nr. 32. or. mb. Das (abgefallene) Siegel hieng an gelbseidenem Band.
Schrift etc. wie bei nr. 257.
Drucke: MG., LL. LT, 37 t = Fontes rerum Bernens. II, 387. — Queüen sur
Geschichte der Stadt Köln II, 343 nach dem or. in Köln mü dem unrichtigen Dattim.
— Reg. Bolimer-Ficker 5218. — Mittheü. au* d. Stadtarchiv r. Köln III. Heft p. 37.
u Vgl. Weizsäcker, d. rhein. Bund p. 189 ff.
259. 1255. Februar 24. Speier. — König Wilhelm nimmt Priorin und Convent
des Klosters der Reuerinen (monasterium s. Marie -Magdalene ordinis
Penitentium extra muros Wormat.) mit Personen und Gütern in seinen
besondern Schirm und verbietet solche mit Abgaben zu beschweren.
so Druck: Sdumnat II, 126. — Reg. Scriba 1576. — Böhmer-Ficker 5230.
260. 1255. Märe 10. Hagenau. — König Wilhelm bestätigt den von Fürsten,
Grafen, Edlen und den Boten der Städte von Basel abwärts in seiner
Gegenwart neulich zu Worms ad deponenda inconsueta et iniusta the-
lonia super Renum beschworenen allgemeinen Frieden, gebietet, dass
sj Niemand ihn übertreten solle, und verordnet, dass wenn sich doch einer
dessen unterfange, derselbe von Bürgern und andern Friedensverbündeten
mit seinem oder seines Justiciars Rath und Willen solle gerichtet werden.
Or« ww Jiciditiftvcfiiv ^futwhcn und SttultttvcJiw Köln*
Drucke: M. Boica 30», 321. — MG., LL. II, 372. — Schaab. Städtebund II,
40 25. - quellen t. G. d. St. Köln II, 344. — Reg. Scriba 1571. - Böhmer-Ficker 5235.
- Mittheil, aus d. Stadtarchiv r. Köln IB. Heft p. 37.
Digitized by Google
175
1255. Mars 11. Sirassburg. — Petrus Cardinailegat von s. Georg bef reit 261.
die Bürger von Worms und Speier von auswärtigen Gerichten.
Petrus miseraüone divina sancti Georgii ad velum aureum diaconus car-
dinalis apostolice sedis legatus. Dilecüs in Christo Wormatiensi&«s et Spiren-
sibus consulibus et civibus universis salutem in dounino. Attendentes solici- j
tudines et labores, quos ad promovendam et manu mittendam pacera provincie
prudenter et ferventer adhibuistis hactenus et iugiter adhibere curatis, propter
que nieremini specialis favoris et prerogativa gaudere, auetoritate vobis pre-
sentium indulgemus, ut extra civitates vestras per litteras nostras impetratas,
per quas non sit ad citationem proecssum vel etiam impelrandas, que de hoc io
indulto plenam et expressam seu de verbo ad verbum non fecerint mentionem,
trahi ad iudicium minime valeatis, quamdiu parati fueritis de vobis conque-
rentibus coram ordinariis vestris facere iustitie complementum. Nulli ergo
omnino hominum liccat hanc paginam nostre concessionis infringerc vel ei
ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, u
indignaüonem omnipolentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius
se noverit ineursurum. Datum Argentine V idus martii anno dorn in i
M. GC. LV.
Einten rieht: Angelina.
St.-A. W. nr. 33. or. mb. c. sig. pend. dei. 20
Druck: Böhmer, Fontes II, 'J30f. — Reg. Seriba J578.
1255. Mai 27. (VI kal. iunii). — Richard Bischof von Worms, das Kapitel 262.
und die Räthe und Bürger von Worms Urkunden, dass Fridericus dictus
Streiphe miles de Rodenburg alle seine Rechte in Frankcndal dem
dortigen Kloster gegeben habe, wogegen das Kloster ihm Güter injs
Ophäwa und Odenkein übergab. Bürgen : Sifridus gener Davidis militis
retro coquinam Wormaciensis, Johannes de Dörenkein, milites et Sifridus
Buzhamer.
Zeugen : Burchardus decanus, G. scolasticus, H. custos, Cunradus capellanus,
canonici maioris ecclesie Wormaciensis ; Wernherus Dapifer de Alzeia, David et w
filius suus, David retro coquinam, Gerbodo et Gozo fratres de Moro, Jacobus
de Lapide, Wolframus milites; Edelwinus magister civium, Cunradus Dirolfi,
Heinricus Richeri, H. Cyppura, Wernherus Dyrolfi, Johannes Wlpecula.
Sl.-A. Luzem, Gaiterer'aeher Apparat nr. 86. or. mb. Stark beschädigt. Die
Siegel der Auweiler hängen sdhwer beschädigt an rothseidenen Bändern. as
1 255. Juni 7. (VII id. iunii) in villa Bockenheim. — Bertholdus, Godfridus 263.
fratres dicti de Metis, Conradus de Warten berg, Jacobus de Lapide,
milites; Heinricus Richen, Heinricus Holtmund, Heinricus Cypure, Sygelo
Gotzmari et Wernzo Dyrolfi cives Vformatienses beurkunden den Schieds-
spruch , welcher in dem Streit zwischen der Gräfin Uda de Liningen «o
und dem Kloster Otterburg über Güter zu Bockenheim gefällt wurde.
Zeugen: Dydericus de Gauwersheim, Sigelo de Lumersheim, Nagil de
Hoenfels, Neblungus de Sultzen, Rudigerus de Hargesheim, Conradus de
Digitized by Googl
176
Dyrraestcin, Heroldus de Dyrmestein, mililcs; Wer. Tritel, Heinricus Amella,
Gunzelinus et Hugo freier suus de Bockenheim, Heinricus Schit, Germannus
et Conradus frater suus . . . cives Wormatienses.
Stadibibl. Mainz: Ott. Copkdbuch fui. 53.
i Druck: Frey & Emling, UR den Kl. Otterb. p. 93ff\
264. 1255. Jtdi 30. (HI kalendas augusti). — Richard Bischor von Worms Ur-
kunde!, dass Gertrudis vidua Wormatiatsts dicta Sahbatissa der s. Martins-
kirche in Worms verschiedene Güter geschenkt habe, u. a. item domum
unam sitam in civitate Wormatia iuxta curiam prefate Gerdrudis cum
10 ortulo altinente; item suh codem tecto domum predictedomui collateralem.
Testes: Cunradus scolasticus maioris ecclesie, . . decami!?, . . scolasticus,
. . cantor, Willehelmus, Wiricus. Ebelinus et Mengotus canonici sancti Pauli;
. . decanus, . . cantor, . . scolasticus, Marquardus et Erbo, Cunradus Wolframi
et Wolzo canonici sancti Martini; Wolframus de Peternsheim, David senior
ü et David iunior, Burcardus de Cropphesberg, Carolus de Keddenheim milites;
Eberhardus de Cropphesberg et Gobelo aurifaber cives Wormatienses.
Siegler: Bischof, Domstift, Neuhausen, s. Paul, s. Andreas und s. Martin.
ijt.-A. Darmstadt : Worms nr. 72*. or. tnb. c. 6 tag. pend. del. Von den Siegeln
tmd^nur Reste der bunten Seidenbänder vorhanden. Die Urkunde ist in 3 Theite
265. 1255. November 10. Oppenheim. — König Wilhelm bestätigt den be-
schworenen Landfrieden.
Wilhelraus dei gratiaRomanorwm rex scmper augustus. Universis presentes
litteras inspecturis dilectis fidelibus suis graciam suam et omne bonum.
»Gracias agimus domino deo nostro gratiarum omnium largitori pro eo, quod
clamoribus pauperum bellorum et gwerrarum temporibus ex afflictione con-
tinua per perversorum tyrannidem miserabiliter obpressorum auditis paterne
et misericorditer exauditis tranquillitalem et pacem, que iam dudum exilium
passa est, largiflua sue pietatis gratia per ministerium et labores humiliura
»maxime hüs diebus, quibus Romam regni gubernacula feliciter obtinemus,
miraculose et potenter induxit et conlulit toti mundo ad laudem et gloriam
sui nominis ac salutem et comodum tocius populi Christian i. Nos igitur in
nomine domini nostri Jesu Christi pacem instauratam salubriler et consulte
iuratam totis affectibus et puro corde zelantcs auctoritate maiestatis regie
is confirmamus, volentes et desiderabiliter affectantes, ut clerici scculares monachi
moniales et omnes religiös! cuiuscumque ordinis, laici eliam et Judei huius
pacis et tranquülitatis comodo gaudeant perpetuo et fruantur. Ut autem inter
nobiles terre et civitate» non possit dissensionis vel discordie scrupulus sub-
oriri, per quem hoc factum pacis negocium impediri valeat vel turbari, de
«o concordi consensu et unanimi voluntate nobilium et etiam civitatum ex matura
deliberatione nostri consilii sie decrevimus statuendum, ut nobiles et domini
Digitized by Google
1256.
177
terre iudicüs suis iuste utanlur ac iura sua per omnia obtineant sicut debent,
ab illis etiam hominibus, qui in eorum iurisdictionibus commorantur, ea
servicia et iura reeipiant et requirant, que ipsi et progenitores eorum ante
triginta vel quadraginta seu quinquaginta annos iuste facere consueverunt et
illis etiam ipsi domini sint contenti. Omnes etiam ecclesie civitates et opida u
et earum quelibet iuxta special ia iura sua gaudeant et fruantur paeißee et
quiete illis libertatibus bonoribus et iuribus generalibus et specialibus, que
obtinuerunt bactenus ex antiquo. Si autem nobilcs et domini predicti per
civitates sibi illatas iniurias conquerantur, ipsi propter hoc nulluni captivabunt
ex eis nec eorum pignora capient nec etiam ex motu proprio contra ipsos 10
procedent aliquatenus ad vindictam scilicet coram nobis vel A. comite de
Waldeke nostro iusticiario aut . . sculteto Bopardienst, . . sculteto Franken-
Vördens, . . Oppen heimewst, . . Hagenowenst vel . . Columbariensi suas in-
iurias recto iudicio et per iustam sententiam prosequentur. Civitates etiam
et opida iniurias suas, si que ipsis illate fuerint, iusto iudicio sicut premissum i&
est coram nobis vel aliis prosequentur. Ita quod quilibet nobilis et una
queque civitas et opidum recursum habeat ad iudicem unura de predictis
plus sibi vicinum pro suis iniuriis prosequendis. Si autem civitates et opida
propter negligenciam iudicis non poterunt iudicium et iusticiam obtinere,
ex Lüne nobiles et civitates propter observationera pacis iurate totis viribus w
eorum collectis contra illum iniuriatorem procedent hostiliter nec ex eo pax
censebitur violata. Si vero civitates vel opida aliqua nobiles vel quicumque
alii pacem violavcrint in aiiquo predictoruin, sub oblentu gratie nostre distric-
tissime preeipimus ab omnibus pacis federe coniuratis procedi hostiliter contra
illos, ut sie pax ab omnibus reformetur et in posterum inconeussa permaneat
et illesa. Ut autem hec salubria et iusta nostra statuta rata et firma per-
maneant et ab omnibus inviolabiliter observentur, has litteras regie maiestatis
sigillo duximus roborandas. Actum apud Oppenheim anno domini
M.CC.LV, in vigilia beati Martini, indiclionc X1III.
St.-A. W. nr. 84. or. mb. Das beschädigt* Siegel hing an bunttpoüenem Batul so
Andere Originale im Kölner Stadtarchiv und dem Archiv des Ertstiftes Mainz.
Drucke: Böhmer, Cod. dipl. Moenofr. J, 95. — Man. Boica 30», 325. — MG.,
LL. n, 375 und SS. XVII, 158. — Datt, de voce puU. 22. — Scwkenberg, Medil. 351.
— Mierü, Charterboek I, 294. — Lümg, lieidutarchiv XU, 24. — Dumont, Corp»,
dipl. I», 202. — Sendcenberf,, Reichnabach. I, 30. — Solutab, rh. St. II, 81. — Quellen 35
t. O. d. St. Köln II, 360 ex or. — Reg. Scriba JC98. — Bölmer-Ficker 5282.
1256. März 17. Mainz. — Abschied des zu Mainz (am 12. März) 266.
gehaltenen Sundestages.
Universis Christi 1 fidelibus A. camerarius, F. scultetus, iudices consilium
et universi cives Moguntint, Wormacienscs, Spirenscs, Argentinenses, Franken- <»
vordenses, Bopardienses, Colonienses, Aquenses, Monastcrienses, Susacenses et
omnes alii nuncii civitatum congregati Moguncie in colloquio generali salulem
[266.] 1 Ueber Chrinti hat eine moderne Hand: imperii geschrieben.
H. Bö«», UrkuiKlenbuoh d. 8t«Jt Worm» I. 12
Digitized by Googl
178
1256.
et obsequium. Ad laudem et gloriam Jesu Christi, qui est pacis auetor et
humane salutis amator, ad honorem etiam sanete Romane ecclesie, matris.
nosüe, que pacem et iusticiam amplexatur, pro reverencia quoque imperii,
cuius rigore iudicii incorrigibiles ad viam rectitudinis redueuntur ad salutem
set pauperutn ac tocius populi Chris tiani, qui pacis tranquiUitalem summo
desiderio siciunt et expectant in nomine domini, qui sperantes in se nullatenus
derelinquit, pacem iuratam inviolabiliter bona fide servabimus et ad corrobo-
rationem et propagacionem ipsius ex concordi consensu et maturo consilio
dominorum et nobilium, qui tunc aderant, feeimus et ordinavimus hec statuta :
iu Quelibet civitates et opida iuxta vires eorum Semper erunt parati in equis et
armis contra pacis et iuslicie turbatores et insuper statuent et tenebunt pro
posse suo stipendiarios , qui suldenere dicuntur vulgariter, ut i Iii ad loca
remoia horis singulis, quandocumque necesse fuerit, transmittantur. Et quo-
niam nunc vacat imperium et domino ac rege caremus, omnia bona imperii
ü donec vacat imperium totis viribus tanquam nostra defendere volumus et tueri.
Misimus etiam sollempnes nuncios nostros ad prineipes, ad quos spectat regis
electio, rogantes eos sollicite, ut pro salute tocius patrie in unam dignentur
concordare personam, ne ex eorum discordia sanete pacis nego[tium] valeat
perturbari. Statuimus etiam sub debito iuramenti, quod si in discordia plures
aoelecü fuerint, nulli eorum in aliquam civitatem et opidum pateat adit[us],
fidelitatem vel servicium eis nullomodo prestabhnus , viclualia eis non mini-
strabimus, mutuum eis non dabimus nec clam vel palara aliquod ipsis auxiliura
faciemus. Si autem aliqua civitas vel opidum seu etiam singulares persone
contra hoc statutum et ordinacionem nostram quod absit aliquid presumpserint
vi attemptare, presumptores huiusmodi periuri infames ac violalores fidei cense-
buntur et contra ipsos totis viribus procedemus tamquam contra violatores
pacis et nostros publicos inimicos. Et hec omnia unanimiler et flrmitcr taindiu
servabimus donec nobis unus presentetur in regem, qui de iure regnum Ro-
manum debeat obüncre, cui de concordi consensu et unanirai consilio
so tanquam nostro regi et domino fidelitatem et servicia debita libentissime
faciemus. Volumus etiam ut sunt quatuor generalia colloquia diu statuta
annis singulis observentur. Propter colloquium vero, quod nunc in preterita
dominica reminiscere Moguncie habebatur, decrevimus illud colloquium, quod
in octavis pasche ibidem habere debuimus, non servari hac vice, sed dictis
35 0ctavis pasche erit in posterum annis singulis observandum, statuentes, ut
omnes illi, qui ad dicta colloquia non venerint, pena debita puniantur. Et
quoniam quidam milites et alii in villis et locis alüs residentes pacem iurare
non curant et pro corroboracione et conservacione pacis nolunt facere aliqua
servicia vel labores et tarnen volunt pace gauderc, statuimus, ut illi a pacis
4ocommodo penitus sint exclusi nec pax violabitur in eisdera. Hoc statutum
etiam renovando statuimus, ut nulli dominorum vel cuicumque alii qui nego-
cium sanete pacis turbaverint mutuum detur vel victualia de civitatibus vel
opidis aliquatenus ministrentur. Item statuimus, ut civitates in eorum pas-
sagiis et navibus lalem adhibeant custodiam et cautelam, ne ibidem transitus
4.'. pateat inimicis. Volumus etiam ut expedicio, que apud Colon iam ' nuper fuit
1 C'oloniaiu nur mutentlidi zu erlnnicn.
179
indicta, processum habeat sicul exsliüt tunc condicta. Placol etiam et gratum
est nobis, ut nobües et domini terre libere gaudeant suis iuribus, sicut debent.
Omnia etiam statuta, que hactenus* ordinata fuerunt, cum omnibus nunc
statutis sicut iuravimus volumus inviolabiliter observare et in perpetuutn mutuis*
auxiliis nos iuvabimus bona fide. In testimonium autem oranium predictorum s
presentem litteram sigillo* civitatis Maguntine, quo nos ceteri usi sumus8,
dux nnus muniendam. Actum Mag[untiej ad generale colloquium civilatum
anno domini M.CÖ.LVI, in die beate Ger[drudi]s.
Stadtbibliothek in Mainz nr. 25. or. mb. c. sig. pend. dei. (A). Das Pergament
hat sehr gelitten; es i*t später »ehr ungeschickt auf Papier aufgezogen worden. in
Drucke: Böhmer, Codex dipl. Moenofrancf. I, 97 = MO., LL. II, 376. —
Schaab, (iexchidUe des rhein. StädtcbuHtles II, 36 ff. ex A. schind U. — Heg. Scrilwi
nr. 1607. — vgl Weissäcker 1. c. p. 31 f. und 78-83.
1256. Juli 1. (kal. iulii anno 2). Anagnie. — Alexander IV bestätigt die 267.
Abkunft zwischen dem Bischof (Richard) von Worms und Everhardus i'-
clericus comes Irsutus, wonach ersterer dem letzteren, welcher zum
Bischof gewählt worden war, jährlich 150 Pfd. Wonnser Gewicht als
Entschädigung zu geben hat.
Druckt: Meermann, Oraaf Willem. V, 234. - Reg. Scriba nr. lfil2. —
J'otthast nr. J6444. W
1256. Oktober Ä. Anagnia. — Papst Alexander IV verdammt eine 268.
Schmähschrift.
Alexander episcopus servus servorum dei. Ad perpeluam rei memoriam.
Romanus pontifex de summi apostolatus specula urbi et orbi debita Servitute
proficiens curis occupatur innumeris et cogitationibus rapitur infinitis. Quia ?s
eminencior ceteris sedes eius sollicitudinis sibi vehemenciores accumulat et ipsius
auetoritas pocior meditacioncs ei tnultiplicat ampliores. Quo enim allius presidet eo
longius latiusque circumspicit, et quanto plus potest officio, tanto maioris vigi-
lancie sibi sarcina ineumbente plus pensat. Quoniam maxime dignitati potissima
sollicitudo coheret et altiorem honorem onus gravius comitatur curaque profusior w
ardentioribus stimulis mentem urget. Unde cum aliis plebium fidelium pastori-
bus, quibus grex dominicus particulariter est commissus, immineat de suarum
ecclesiarum eminencia vigilanter ad suas oves attendere, ineumbit utique Romano
presuli, cui est grex ipse generaliter creditus, de sublimi ecclesiarum vertice sede
scilicet apostolica propensius ad illum et instancius intueri. Quia cum hiiai
suis limitatis populis presint, singuli quidem singulis, hic sine dislinctione
prelatus est pontifex universis, dominice quidem vince custos generalis et
cultor et tocius ovilis catholici pastorumque omnium summus pastor, in-
eumbente itaque sibi generali sollicitudine super omnes, cum ex hoc sue
* dto. « inperpotuum imituis, es sind nur notJt einzelne Buchstaben sichtbar, io
• dto. • dto.
12*
■
Digitized by Google
180
125«.
mentis intuitum per cuncta difTunderc tcneatur. Stupet nimirum ipsius animus
et sub tarn gravis et diflicilis eure pondere contremiscit, quod possit sufferre,
ut convenit, vis nature occidue vix confidit. Ad eum namque negoeia undique
confluunt, perveniunt lites, dubia deferuntur et desünantur implicita et per-
iplexa, nec umquam horum influens torrens cessat nec huius alti pelagi
valideque et infeste procelle quiescunt; sed hiis que nunc iraniinent, expeditis
mox alia subsecuntur nec tot implexarum questionura nodi decisione aposto-
lica solvi possunl, quin et alie irretite ac nodose supervenianl deliberatione
inatura et consulta diffinitione solvende. Immo ex quo de instanü'bus diffi-
jocilibus et obscuris dubietatis caliginem verbo sue declarationis amoverit,
statim nova et recencia turbulenta ingruunt apostolico dilucidanda oraculo et
ambiguis ac incerüs mentibus clare dissertationis lumine serenanda. Propter
quod inest Romano antistiti sollicitudo, sine ocio labor, sine quiete occupatio,
sine vocatione exercicium, sine tranquillo ingens et sedula meditatio et vigilia
i& sine sompno nec ad modicam etiam sua cottidiana intermissionem habet
instancia, que nec omittitur aliquo tempore nec aliquot ipsa ternpus omittit.
Urget conlinue, quia cogitandi raateria semper adest nec successu temporis
desinit sed cum illius diuturnitale perdurat, quia nec decursu temporis
deficiunt negoeia, sed assidue Ulis succedentibus renascuntur. Nam et hostis
20 antiquus argutus quidem insidiator caUidusque deeeptor animarum, vehementis
et ardentis sollicitudinis causam prebet. Humane quippe pacis emulus, fra-
terne invidus caritatis, divisionis actor, dissipator unionum et tranquillitati»
fidelium anxius persecutor interserit odia, rancores ingerit, livores accendit,
movet lites, iurgia suscitat, contentiones irritat, parat seditiones et dissen-
Sisiones procurat; et illorum etiam qui perfectiores et firmiores esse creduntur,
interdum corda subvertit et ibi magis impietatis sue machinas engere ac
nequicic faces accendere nititur, ubi forc plus estimat malignitatis sue co-
namina obfutura. Jacit impius laqueos, pedicas obicit, ponit tendiculas, ut
prudentiores etiam intereipiat et captivet. Hinc turbationes oriuntur, surgunt
30 inimicicie, dissidia prodeunl et scandala generantur. L'nde sie iam seculum
declinavit ad malum, quod exerescenübus et invalescenlibus in co noxiis, quasi
vix locus in ipso salutaribus invenitur et exclusa fere inde concordia, quia
stabilem ibi habet discordia mansionem. Quare oportet cura incessabili
vigilare, ut de torta et corrupta per maliciam bonitatis virtute rectificentur
3.'. et reformentur, divulsa per odium caritate ligentur, commota consistant et
pausent, habeant turbata tranquillum et status fidelium semper in melius
roboretur. Sane quidam scripture sacre intelligenciam se habere fatentes, sed
divertentes a tramite recti sensus cogitaverunt nuper maliciam et contra inno-
centes et rectos iniquitalem maximam sunt loculi, exarserunt in cordibus suis
40 et lingua eorum maliloqua dolum et nequiciam exeogitavit. Surgentes
adversus fratres detraxerunt et contra dilectos matris ecclesie filios scandalum
posucre, prodiere inquam et in prava commenta ex nimio calore animi pro-
ruperunl libellum quendam valde perniciosum et detestabilem, temere compo-
nentes libellum quidem non rationabilem sed reprobabilem, non veritatis sed
4smendacii, non eruditionis sed derogationis, non monentem sed morden tem,
non inslruentem veraciter sed fallentem, quem nos ad sedem delatum apo-
Digitized by Google
las«;.
181
stolicam venerabili fratri . . episcopo Tusculano et dileclis füüs nostris J. tituli
sancti Laurencii in Lucina, H. tituli sancte Sabine, presbiteris, et J. sancti
Nicholai in carcere Tulliano, diaconis cardinalibus, examinandum comisiraus,
ut plene ipsum inspicerent et universa in eo contempta perfecte attenderent
et discuterent diligenler. Quo studiose perlecto et mature ac districte exa- »
minato nobisque de hoc plenaria facta relatione ab eis, quia in ipso quedam
perversa et reproba contra potestatem et auctoritatcm Roniani pontificis et
coepiscoporum suorum et non nulla contra illos, qui propter deum sub artissima
paupertale mendicant, inundum cum suis opibus voluntaria inopia superantes ;
aha vero contra eos, qui salutem animarum zelantcs ardenter et sacris studiis 10
procurantes multos in ecclesia dei operantur spirituales profectus ei magnum
faciunt ibi fruclum, quedam autem contra salutarem pauperum seu mendi-
cantium religiosorum statum sicut sunt dilecti fratres Predicatores et Minores,
qui vigore Spiritus seculo cum suis diviciis derelicto ad solam celestem
patriam tota intentione suspirant necnon et alia plura inconveniencia dignan
utique confutatione ac confusione perpetua manifeste conperimus contineri.
Quia etiam idem libellus magni scandali seminarium et multe turbacionis
materia existebat et inducebat etiam dispendium animarum, cum retraheret
a devolione solita et a consueta elemosinarum largilione ac a conversione et
religionis ingressu fideles, nos libellum eundem, qui sie ineipit: „Ecce videntesso
clamabunt foris", quique secundum ipsius titulum „tractatus brevis de periculis
novissimorum temporum" nuneupatur, tamquam iniquum, scelestum et
execrabilem et instruetiones ac docuraenta in eo tradita, ut pote prava
falsa et nefaria de fratrum nostrorum consilio auetoritate apostolica repro-
bamus et in perpetuum condempnamus , districte preeipientes, ut quicumqueas
libellum ipsum habuerit, cum infra octo dies ex quo nostram huiusmodi
reprobationem et condempnationem seiverit, prorsus in toto et in qualibet
sui parte comburere et abolere procuret. In illos enim qui huius nostri
preeepti fuerint conlemptorcs , exeommunicationis sentenüam promulgamus,
Grmiter in virtute obediencie prohibendo, ne quisquam predictum libellum»
ore apostolico iam dampnatum approbare vel quomodolibet defensare pre-
sumat. Si quis vero presumpserit , tamquam conlumax , inobediens et
rebellis Romane ecclesie ab omnibus habeatur fidelibus. Et nos nichilominus
alias contra eum talitor procedemus, quia pena condigna temerarium feriet et
alii ea perterriti a siraUibus frenabuntur. Nulli ergo omnino hominum liccat 3s
hanc paginam nostre reprobationis conderapnationis preeepti et prohibitionis
infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare
presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apo-
stolorum eius se noverit ineursurum. Datum Anagnie III nonas octobris,
pontificatus nostri anno secundo. to
UnitvrniUittdjiblioÜwk Heidelberg. Die Urkunde ist erfüllten in einem von Richard
Jiindwf von Worms sub dato Wormatte anno domini millesiino dacentesimo quin qua- Juli '10
esinio septimo in die sanetorum martinun septem fratnini gegebenen Vidimue. or.
Drucke s. bei Potthast nr. 16565.
t
Digitized by Google
1S2
12f)7.
261). 1257. April 30. (in vigilia b. Pbilippi et Jacobi). — Burchardus decanus
et capitulum maioris ecclesie Yfürmatiensis geben ihre Einwilligung
dazu, dass Adeluolcus scolasticus Spirensis, (s. Andree) prepositus, n oster
concanonicus, die Pfarrkirche sancü Mangni Wurmatiensw, deren Patro-
i natsrecht ihm zustand, der s. Andreaskirche Obertragen habe.
St.-A. Darmstadt: Worms 73. or. mb. c sig. jtend. laeso.
Druck: Baur HU. II, 137 f.
270. 1257. Juni 24. Wanna. — Vor detn Dekan und Kapitel der s. Andreas-
kirche m Worms bekennen Egelmann der Bäcker und seine Frau
io Guda dem Ludwig, Mütter der genannten Kirche, ewei Pfund Heller
jährlichen Zinses auf einen Hof verkauft sowie ewei Grundstücke
verpfändet eu haben.
Eberhardus decanus et capitulum ecclesie sancü Andree Wormatiensts. Ab
humana facilius elabuntur memoria, que nec scripto nec voce testium roborantur.
uCognoscant itaque tarn preseutes quam posleri presentem litteram inspecturi,
quod Egelmannus pistor et Guda uxor eius manu communicala Ludcwico
molendinario noslro duas libras hallensiura annualis census super curia Mum-
hardi sita iuxta curiam Heinrici dieli de Fine nobis annuentibus vendiderunt,
salvo tarnen iure nostri census videlicet libram \forn\atiensetn, que nobis
sodebetur singulis annis curia de cadem in feslo beate Margarete, ut plcnius
doecre possumus per litteram sigillo civitatis WoTmatiensis sigillatam. Oliga-
verunt etiam iidem E. ct. G. duas areas sitas in vi I reo Cifo obligatione, que
vulgariter dicitur underpanth, dicto Ludewico, que inquam aree dinoscunlur
da
nobis esse censuales in X1U1 denarüs Wormaiiensibus et duobus cappunibus,
»hoc modo pro h&llensibus prelibatis, ut si negligentes extiterint in solutione
memoratorum haUcnsium, quorum dimidietatem solverc tenentur in festo beati
Martini, reliquam vero partem in purificationis beate virginis Marie, quod
extunc sepe diclus Ludewicus respectum habeat pro Uli defectu hallensmm
ad areas supradictas et quod nobis nichilominus census nosler persolvatur
»oareis ab cisdem. Huic vendicioni ac obligacioni interfucrunt: Wernberus de
Flersheim, Eberhardus pistor et Heinricus de Pedernesheim cives "Wormatütiscs
neenon alii quam plures honesti. Ne autem super premissis in poslerum
aliqua Iis valeat suboriri, nos capitulum presentem litteram ad petitionem
partium nostri sigilli munimine in robur et teslimonium duxhnus sigillari.
35 Actum anno domini M. CC. LVII. in die beati Joliannis bapliste Wormatie
in claustro nostro.
St.-A. Daruutadt: Worms 74. or. mb. c »ig. pend. laeso. Kirim Schrifl.
Druck: Baur HU. II, 14H unvollständig, unter falschem Datum eingereütL
271. 1257. — Walravus prepositus, Burcardus decanus, Cunradus scolasticus und
40 das Kapitel der Kirche zu Worms Urkunden, dass Heinricus miles diel us Telo-
nearius de Alzeia seine Güter in Mergestat dem Kl. Olterberg verkauft habe.
Zeugen: Dizo de Enselintheim , Jacobus de Lapide, Gerbodo de Mule-
boimc, David in Wormatia retro coquinam, Wolframus Pedernsheim, Rüde-
Digitized by Google
183
gerus Bftbo, Kerne, Cunradus de Sterrenberg, Losenaph, milites; Cunradus
Dirolfi, Heinricus Richen, Cunradus de Rosenbaumc, Edelwinus, Heinricus
Holtmunt, Sigelo Gosraari, Wernherus Dirolfi cives Wormatienses.
StadibibL Mainz: Ott. Copialbueh fol. m\
Druck: Frey £ Beinling UR de» Kl. OU. p. 08. — Reg. Scriba nr. 1631. s
1258. März 25. — Gerdrud genannt Sabatissa, Schwester des David, 272.
des Wormser Ritters hinter der Garküchen, errichtet ein Testament.
In nomine domini amen. Ego Gerdrudis soror Davidis miliüs Worma-
ciensis relro coquinam dicla Sabbatissa rneinor condicionis humane, quam
Semper committatur innata fragilitas et ob hoc volens dominum deum de mea io
substancia honorare, dispono testamento meo alias confecto et in scripüs redacto
ac sigiüis felicis recordacionis domini R. Wormaciensis episcopi ac omnium
ccclesiarum conventualium Wormaciensium roborato aliqua superaddere, ut
per hec anime mee ac animabus parentum meorum salus et requics augeatur.
Do itaque Hberaliter et resigno super altarc saneti Bartholomci , quod est in i*
ecclesia saneti Martini Wormaciensis et in manus domini Johannis, qui in
presenciarum vicariam ad ipsum altare a me dudum ordinatam obtinet census
XXI sobdorum Wormaciensium denariorum et V capponum sub hac forma :
quod quicumque ipsam vicariam pro tempore obtineat, in anniversario meo
vicario de saneta Katerina de hiis denanis V solidos Wormacienses et vicario »
de saneto Benedicto V solidos Wormacienses neenon vicario de saneta Maria
Magdalena tantumdem persolvel ; sex autem solidi Wormaciensium denariorum,
qui supersunt, et V cappones vicario de saneto Bartholome« remanebunt et
or
unusquisque horum sacerdotum IUI in anniversario meo et XXX diebus sub-
sequentibus memoriam mei ac parentum meorum faciet missam pro defunetis«
cottidie celebrando. Census vero predicti hoc modo solvuntur: Heinricus Rasor
dictus de Frankenvort solvit de area domus sue in foro inferiori VIII uncias
Wormacienses et dimidiam et III cappones. Item Heinricus vicinus suus
solvit de area domus sue L1III denarios Wormacienses et I capponem. Item
Gunbertus piscator dat de area domus sue XXVIII denarios Wormacienses**
et I capponem. Hos siquidem census conparavi a Conrado diclo Span genero
Heinrico Richeri civis Wormaciensis et solvitur medietas in festo Georgii,
rcliqua vero medietas cum capponibus in festo beati Remigii. Do preterea
libcraliter et resigno in manus prefati Jo. ac super altare saneti Bartholomei
census V unciarum Wormaciensium et III cappones, qui census et cappones 3:.
de area domus Wigeri carpentarii persolvuntur. Et volu ut singulis annis
in anniversario meo medietas de predictis V uneiis fratribus Predicatoribus et
rebqua medietas fratribus Minoribus de manu domini Johannis vel alterius
qui pro tempore ad antedictum altare saneti Bartholomei vicarius fuerit mini-
strentur, ut et ipsi memoriam mei faciant et parentum meorum; tres autem 40
cappones vicario de saneto Bartholomco, ut de aliis V capponibus supradictum
est in perpeluum remanebunt. Committo autem in anünas . . decani et . .
Digitized by Googl
IM
1258. 1259.
cantoris sancti Martini Wormaciensis, quod non permitlanl prenominatos
census V unciarum vendicione seu commutacione vel quolibet aiio modo alie-
nari, ut per omnia salva et intacta maneat voluntas mea et pro voluntate
ordinatum legitime lestamenlum. Ut autem hec mea donacio et circa eam
5 providc facta ordinacio omni evo in suo robore perseveret, presentera litteram
sigiUis omnium ecclesiarum Wormaciensium pecii communiri. Dalum et
actum anno domini M. CC. LVUI in annunciacione sanete Marie virginis
gloriose.
St.-A. Darmstadt. Worms nr. 77. or. mb. c. 5 sig. pend. Zwei gleidilmUende
io Exemplare ron derselben Hand.
Druck: Baur HU. II, 146 f. unvollständig.
273. 1258. Juni 16. Oppenheim. — König Riebard gebietet dem Gerhard von
Landscron ihm auf Mittwoch nach der (klare von Joh. Bapt. (3. Juli)
bewaffnet und zu Pferd selb dritt bei Oppenheim Zuzug zu leisten gegen
15 die .rebellischen Bürger von Worms.
Drucke: Gudenus, Cod. dipl. IL 952. — MiUdrhein. UK III, Jflö* — Reg.
Scriba 1641 unter falschem Datum. — Bohmer-Fvcker 6347.
274. 1258. Juli 24. Worms. — König Richard bestätigt den Bärgern von
Worms ihre Rechte und Freiheiten.
so Ricardus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis
sacri imperii Romani fidclibus presentes littcras inspecturis in perpetuum.
Cupientcs ad imitationem divorum imperatorum Romanorum et regum pre-
decessorum nostrorum universis imperii fldelibus nos exhibere in iustitia faciles
et in gratia liberales, omnia iura libertates et privilegia dilectis fldelibus nostris
sseivibus Wormacicn*t&t« a predictis predecessoribus nostris iuste ac rite con-
cessa et bonas et honestas consuetudines apud eos hactenus observatas, quibus
tempore predictorum predecessorum iuste usi et gavisi huc usque fuisse
noscuntur, eisdem civibus nostris Wormaciens&ttö, quos propler eorum grata
merita sincere diligimus, auetoritate regalis culminis confirmamus et presentis
aoscripti patrocinio communimus. Tenore presentium universis et singulis
districtius inhibentes, ne quis eos contra hanc nostram confirmaüonera irapedire
vel molestarc presumat. Quod qui faecre presumpserit, gravem indignationem
celsitudinis nostre sc noverit ineursurum. Datoum Wormacie XXIUI die
iulii, indictione prima, anno domini millesimo CCL octavo, regni vero noslri
«anno secundo.
SL-A. W. nr. 35. or. mb. Das zerbrochene Siegel Itängt an grunstidenem Band.
Druck: Gebauer, Leben und Thaten Herrn Richards etc. Leipzig 1744. 4*. p.
368 mit falschem Datum. — Regest Scriba nr. 1642. — Böhmer-Ficker 6351, wo auf
den Widers dt uch den Dutums mit der Awxibe der An. Worin. 60 aufmerksam (tenuicht wird
275. 1 259. April. — Efberhard) Bischof von Worms beurkundet, dass Adelheid
genannt Dandestat ihr Haus der Kirche s. Martin vermacht habe.
E. dei gracia Wormaciensts electus. Tenore presentium constare
volumus universis, quod domina Adelheidis dicta de Dandestat coram nobis
Digitized by Google
1259.
165
consthuta domum suam, quam inhabilal iuxla mumm civitatis rctro ecclesiam
sancti Martini sitam, eidcm ccclesic sancti Martini propter deum ac salutem
anime sue spontanea voluntate conlulit ac donavit liberaliter sub hac forma,
ut quicumquc in perpetuum fuerit decanus ipsius ecclesie sancti Martini ipsara
domum inhabilet et ad usum suum optineat ac in ea edificet et emendet s
quicquid edißcandum fuerit aut etiam emendandum, ila ut eque bonam vel
pocius meliorem relinquat, quam ipsam invenit; qui etiam in annivcrsario
die predicte domine XIII solidos Vformaciensium dcnariorum distribuet tarnen
inter presentes. Ceterum memorata domina prescriptam domum pro diebus
vite sue inhabitandam recepit a Wernhero nunc decano ecclesie sancti Marlini 10
pro annuo censu duorum denariorum WormactefWtum in festo sancti Martini
decano qui pro tempore fuerit annis singulis solvendorum. Actum et
datum Wormacie presentibus Walromo preposito "Wormaciensi et WilhetVno
custode Wormaciettsi, Wernhero decano, H. cantore et Hezelonc canonicis
sancti Martini in Wormacta et aliis quam pluribus anno ab incarnatione is
domini M. CG. L Villi, mense apnu.
St.-A. Damutadt: Worms nr. 79. or. mb. c. »ig. pend. Lemmie da Siegeh:
-f EBIKHARD. DEL GR .. . RMACIENS. ELECTVS.
Druck: Schannal II, 127 unvollständig. — Heg. Sariba nr. 1669.
1259. August. — Eberhardus Wormatiensis electus schenkt dem Kl. Schönau 276.
curiam nostram Iiberam 1 sitam in villa Blanckestat.
Zeugen: Gerhardus prepositus sancti Pauli Wormo/te et Fridericus
canonicus sancti Petri ibidem ; item Gerlacus dictus Pullus vicarius Nove domus,
Dirolfus scriba et capellanus noster; de militibus: Heinricus Wackirphil et
Wolfram«* de Pethernsheim ; preterea de civibus: Cunradus Dirolfi et Hein- 21
ricus filius Richen*.
G. L.-A. KarUruJte: Schönauer Codex I, fol. 107.
Druck: Gudenue, SyUoge 231 f.
1259. November 29. — Gertrud, Wtitwe, genannt Sabatissa, schenkt der 277.
s. Martinskirche in Worms ihren Hof. 30
Eberhardus dei gracia V/ormaciensis electus. Notum faeimus universis
tarn presentibus quam posteris, ad quos presens scriptum pervenerit, quod
constituta in nostra presencia Gerdrudi 1 vidua dicta Sabbatissa, quesilum fuit
et optenter per sentenciam iustam ab omnibus circumstantibus approbatam,
quod eadem Gerdrudis de curia sua totali sicut sita est, quam inhabitat,
posset licite et sine omni impedimento quidque sue voluntati esset placitcr
ordinäre; quocirca eadem G. saluti sue intendens anime predictam curiam
donans inter vivos legavit ecclesie sancti Martini WormoctCTWW, hac sub
forma videlicet, quod eadem G. quamdiu vixerit eam inhabitet et post mortem
eius Gerdrudis neptis sua filii sui proles tredeeim solidos Wormaciensis 40
raonete dare tenetur in anniversario sue anime prenotate, qui tredeeim solid i
[276.] ' Iiberam von späterer Hand h^ncorrigieri.
[277.] ' A : Gerdrudis wobei das • wieder wegradiert wurde.
Digitized by Googl
186
1259.
dicta die inter presentes distribuendi sunt, ut eius anniversarium devote ac
solletnpniter celebretur; debet eciam eadem G. nepüs predictain inhabitare
curiam sine omni contradictione dominorum sancü Martini quamdiu vixeril
aut voluerit, et si eadem G. sine liberis decesserit, nultus heredum eius aut
iquisquam de genere suo respectum habebit ad curiam, immo capitulum
ecclesie sancti Martini Worm&ciensis cum predicta curia totali tamquam cum
propria possessione sine omni impedimento aut instancia choeredum suam
faciet voluntatem. Si vero sepedicta G. nepüs liberos generabit, ius idem, quod
ipsa niater habere dinoscitur, iidem liberi observabunt nec ecclesia prenotata
10 ex fetu eius in tredccim solidis ut prescriptum est sendet detrimentum. Hoc
eciam constare volumus, quod eadem curia ex antiquo dare tcnetur sex
denarios Wormaeienses in oensu debito in die Martini ad officium cellerarii
dicte ecclesie deputatos. Ne autem super premissis inposterum valeat ali-
quantus dubitacio suboriri vel calumpnia, in ipsorum robur et memoriam
11 scmpiternam prcsentem paginam ad preces sepedicte G. senior is Sabbatissc
sigilli nostri munimine dedimus roboratam. Datum et actum anno
domini M.CC.L, nono, tcrcio kalendas decembris, in vigilia beati Andrce
apostoli, presentibus: Berlewino, Merbodonc et Meinhardo canonicis maioris
ecclesie Wormaciensis ; Wer. decano, M. custode, Cunrado canonico sancü
20 Martini Wormaciensis ; et H. Richeri, Wer. Amelle, H. Indiscrcto, Gudel-
manno Amelle et quam pluribus aliis tarn clcricis et layeis Wormaciensibus.
SL-A. DarmshuU: Warm» nr. 80. or. mb, (A). Da» schön erhaltene rvtlte
WctcJitsicttd hängt an rothyUmidewm Band; I^ayende: + S. EB1RHAUD». DEL
(«RA. WORMACIES. ELECTU8.
2» Reg. bei Baut HU. II, 147. Anm.
278. 1259. Dezember 2. Anagnia. — Papst Alexander IV verbietet, die
Wormser Bürger ausserhalb ihrer Mauern vor die geistlichen Gerichte
Alexander episcopus servus servorum dei. Dilectis ßlüs consulibus et
so universitaü civitatis Wormaüenns salutem et apostolicam benedicüonem. Non
numquam instans devotorum supplicaüo nos inducit, ut ipsorum peüciones,
per quas oorum occurritur gravaminibus et quieü consulitur ad exaudiüonis
graüam admittamus. Sincere igitur devolionis affectum, quem ad nos et
Romanam ecclesiam habere dinoseimini sollicite attendentes ac per hoc vestre
ascupientes providere quieü auetoritate vobis presentium indulgemus, ut nullus
vos extra muros vestros ad ecclesiastica iudicia evocare presumat absque
mandato sedis apostolice speUali de hoc indullo plenam et expressam de verbo
ad verbum mentionem faciente, dummodo parati siüs coram archidiacono
vestro omnibus de vobis conquerentibus iusücie plenitudinem exhibere. De-
♦ocernimus cüam, ut si ahquid contra huiusmodi concessionis nostre tenorem
a quoquam exsüterit propria temeritate, presumplum sit irritum et inane.
Et si forte alique sententie in vos hac occasione prolate fuerint, nullum robur
oblineant (irmitaüs, mandato sedis apostolice Semper salvo. Nulü ergo omnino
hominum liceat banc paginam nostre concessionis infringerc vel ei ausu teme-
«rario contraire. Si quis autem hoc altemptare presumpserit, indignaüonem
Digitized by Google
187
oninipotentis dei et beatorum Petri et Pauli aposlolorum eius se noverit
incursurum. Datum Anagnie IUI nonas decembris pontificatus nostri
anno quinto.
St.-A. W. nr. 38. or. mb. Die Bleünille hängt an roOujtlbscidener Schwur.
Auf dem Umschlag luden rechts stehen die Budiüaben: B. s. v. Auf dem Rücken: s
fa. boI. la.; alles in gleichzeitiger Schrift.
Erwähnt bei Arnold II, 88.
1259. Dezember 3. Anagnia. — Alexander IV bestätigt den Wormser 279.
Bürgern ihre Privilegien und Freiheiten.
Alexander episcopus servus servorum dei. Dileclis filiis consulibus etio
universitati civitatis Wormacicnsis salutem et aposlolicam benedictionem.
Solet anuerc scdes apostolica püs votis et honestis petencium precibus favorem
benivolum impertiri. Ea propter dilecti in domino filü vestris iustis postu-
lationibus grato concurrentes assensu omnes libertates et immunilates a prc-
decessoribus noslris Romanis pontificibus sive privilegia scu alias indulgcntias is
nccnon libertates et exempüones ab imperatoribus a regibus et principibus
vel aliis Christi fidelibus rationabiliter vobis indultas auctoritate apostolica con-
flrmamus et presentis scripti patrocinio coinmunimus. Nulli ergo omnino
dominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ci ausu
temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationera 20
omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit
incursurum. Dalum Anagnie HI nonas decembris pontificatus nostri
anno quinto.
St.-A. W. nr. 37. or. mb. Die Bleibulle hängt an rothgdbseidener Schnur.
Bemerkungen unten auf dem Umschlag und hinten wie bei nr. 378. 2\
Reg. Scriba nr. 166S. — Potthast nr. 17719.
1259. — Ebirbardus dei gracia Wormatiensis eleclus, Burcardus decanus et 280.
capitulum maioris ecclesie ibidem genehmigen, dass Anshclmus Hlius
quondam Gerhardi dieli Ummazc militis Worm. et filii fratris sui mit
der s. Paulskirche vertauscht habe : dimidietatem deeime provenienlis de *>
loco, qui vocatur in Prato sito extra muros Worm. in terminis parroebie
saneti Ruperti civitatis eiusdem, quam idem Anshelmus et filii fratris
sui a preposito ecclesie nostre titulo feodi retinebant — gegen die Ein-
künfte von 5 maldrorum ailiginis, que dictus Anshelmus et filii fratris
sui prefate ecclesie saneti Pauli de bonis ipsorum in villa Phephlincheira ss
sitis annuatim solverc tenebantur.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 78. or. mb. c. 2 sig. pend. Das Siegel des
Bischofs ist abgefallen, das des Decans sdiicer bescltädigt.
Druck: Baur HU. II, 153 f. unvollständig.
Digitized by Google
188
281. 1260. Februar 29. (dominica reminiscere). — E. Bischof von Worms ur-
kundet, dass Jutta nobilis raatrona, relicta quondatn Wühelmi militis
de Randecken, unacum pueris suis Heinrico clerico, Jutta, B. et Gutta
ihre Güter in Mergistat den dominabus de Orto beatc Marie extra muros
j Worm. ordinis Cisterciensis für CG lib. hall, et XU üb. in die Hände
des Wernzon de Mullinheim, Procurator des Klosters, verkauft habe.
Sie stellt als Bürgen: Ebirhardus miles Ohus Gerhardi Magni: Ulricus
frater suus; Heinricus, Gerhardus et Eminercho fralres canonici; Godefridus
de Randecken et frater suus Gozo, qui habet dominam de Sulzen ; Wormacienses.
10 St.-A. Luxem, Gatterer' »eher Apparat nr. 101. or. mb. c. sig. pend. dei.
282. 1260. Mai 20. Änagnia. — Alexander IV bestätigt den Wormser
Bürgern ü\re Exetntion von auswärtiger geistlicher Gerichtsbarkeit.
Alexander episcopus servus servorutn dei. Dilectis lUiis civibus Wornia-
ciensibus salutem et apostolicam benedictionem. Apostolice sedis benignitas
usincere obsequentiuiu vota fidelium favore benivolo prosequi consuevit et
illorum personas, quas in sua devotione promptas invenerit et ferventes qui-
busdam titulis decentius decorare. Ul igitur ex devotione, quam ad nos et
Roman ain ecclesiam habere noseimini, sentiatis vobis favorem apostolicam
aecrevisse vestris preeibus inclinati, quod auetoritate htterarum sedis apostolice,
2oque de hac indulgentia plenam et expressam de verbo ad verbum mentionem
non fecerint, trahi extra civitatem Wormacien«cm ad iudicium nequeatis in-
viti quamdiu parati fueritis coram vestro ordinario de vobis conquerenübus
stare iuri, auetoritate vobis presentium indulgemus. Eadem auetoritate nicbilo-
minus decernentes, ut si aliquid contra huiusmodi concessionis nostre tenorem
»a quoquam exsliterit propria teraeritate presumplum sit irritum et inane.
Et si forte alique sententie in vos hac occasione prolate fuerint, nulluni robur
obüneant firmitatis, mandato sedis apostolice semper salvo. Nulli ergo omnino
hominum liceat hanc paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu temc-
rario contraire. Si quis autem hoc attemptarc presumpscrit, indignationem
so omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit in-
cursurum. Datum Anagnie XIII kalendas iunii pontificatus nostri anno sexlo.
St.-A. W. nr. 38. or. mb. c bulla pL pend. dei.
Hinten auf dem Umschlag rechts die Buchstaben: B. b. v. Hinten ron yladu>r
Hand: Ego.
u Drucke: Schannat II, 128. — Ludewig, JReliquiae II, 329 unter falsdiem
Datum, daher ist Scriba nr. 1584 zu streichen. — l'otthast 17866.
283. 1260. Mai 20. Änagnia. — Alexander IV befiehlt dem Abt von Schönau,
die Wormser Bürger im Genuss ihres Privilegs der Befreiung von
auswärtigen Gerichten su schützen.
«0 Alexander episcopus servus servorum dei. Dilecto filio abbati monasterü
Schonoiensis ordinis Cisterciensw Wormacienais diocesis salutem et apostolicam
Digitized by Google
1260.
1S9
benedictionem. Cum dilectis filiis civibus Wormaciensibus ex spetiali gratia
duxerimus concedendum, quod auctoritate litterarum sedis apostolice extra
civitatem Wormacien»?m ad iudicium nequeant evocari, quamdiu parali fuerint
coram suo ordinario de ipsis conquerentibus iusticie plenitudinem exhibere.
Discrctioni tue per apostolica scripta mandamus, quatinus non permitlas ipsos %
super hiis contra concessionis nostre tenorem ab aJiquibus indebite molestari,
molestatores huiusmodi per censuram ecdesiasticam appellatione postposita
compescendo. Non obstante si aliquibus a sede predicta sit indultum, quod
suspendi vel interdici aut excommunicari non possint, nisi de indulto huius-
modi sibi concesso plena et expressa in nostris litteris mentio habeatur. 10
Datum Anagnie XIII kalendns iunii pontificatus nostri anno sexto.
St.-A. W. nr. 39. or. mb. DU Bleibulle Mngt an der Hanfochnur.
Unten auf dem Umschlag recht* stehen die Buchstaben: B. 8. v. Hinte»: fiu
aot. la in gleichzeitiger Schrift.
Gittert bei Arnold II, 69. is
12t>0. Mai 21. Anagnia. — Alexander IV bestätigt den Wormser 284.
Bürgern ihre Privilegien.
Alexander episoopus servus servorum dei. Dilectis filiis civibus Worma.
ciensibus salutem et apostolicam benedictionem. Justis petenlium desideriis
dignum est nos facilem prebere consensum et vota, quo a rationis tramite»
non discordant, effectu prosequente complere. Ea propter dilecti in domino
filii vestris iustis postulationibus grato coneurrentes assensu omnes libertates
et immunitates sive priviiegia seu alias indulgentias a predecessoribus nostris
Romanis pontifieibus ab imperatoribus a regibus et prineipibus vel aliis Christi
fidelibus rationabihter vobis concessas neenon bonas consuetudines et omnia»
iura, que huc usque observastis auctoritate apostolica confirmamus et presenlis
scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si
quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et
beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit ineursurum. Datum so
Anagnie XII kalendas iunii pontificatus nostri anno sexto.
St.-A. W. nr. 40. or. mb. BlttbuHe hängt an rol!>f/?l!meidener Sdmur.
Unten rechte auf dem Umschlag: B. s. v. Hinten: Ego in gleichzeitiger Schrift,
e. Arnold II, 89.
1 260. Mai 21. Anagnia. — Alexander TV befiehlt dem AU von Schönau, 285.
die Wormser Bürger im Genuss ihrer Freiheiten zu schuteen.
Alexander episcopus servus servorum dei. Dilecto filio abbati monasterii
Schonoiensis ordinis Cisterciensis Wormatienws diocesis salutem et apostolicam
benedictionem. Cum dilectis filiis civibus Wormaciensibus omnes libertates
et immunitates sive priviiegia seu alias indulgentias a predecessoribus nostris«
Digitized by Google
190
1260.
Romanis pontiflcibus ab imperatoribus a regibus et prineipibus vel aliis Christi
fidelibus rationabiliter ipsis concessas neenon bonas consuetudines et omnia
iura, que huc usque observarunt, auetoritate apostolica duxerimus confinnandas,
discretioni tue per apostolica scripta mandamus, quatinus non permittas ipsos
s super hiis contra confirmationis nostre tenorem ab aliquibus indebite molestari,
molestatores huiusmodi per censuram ecclesiasticam appellatione postposita
compescendo. Non obstante si aliquibus a sede apostolica sit indultum,
quod suspendi vel interdici aul exeommunicari non possint nisi de indulto
huiusmodi sibi concesso plena et expressa in nostris litteris mentio habeatur.
10 Datum Anagnie Xll kalcndas iunii pontificatus nostri anno sexto.
St.-A. W. nr. 41. or. mb. Die BleümUe hängt an einer Hanfachnur.
Unten rechts auf dem Umschlag: B. ». v. Hinten mit gleichzeitiger Hand:
fu. sol. la.
(Stiert bei Arnold II, 89.
286. 1260. Juni 3. — Die ßnf Wormser Stifte verjiflichten sich eidlich,
jeder weltlichen Gewalt, tvelche ihnen an ihren Rechten und Freiheiten
Abbruch thtin wolle, eu widerstehen.
Maioris, Nuhusensis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini eccle-
siarum . . decani et . . capituli. Quoniam adversus clerum et ecclesiastioe
sodignitatis honestatem laycorum frequenler sevit malicia et eorum plcrique ad
hoc studia sua dirigunt et conatus, ut cleri et ecclesiarum iure minuant, con-
suetudines honestas aboleant et perimant libertates cleri condicionem suis
condicionibus deteriorem efficere et servituti eam, quam in sortem dei electam
divina institucio liberam ordinavit, subicerc molientes, ne ex eo possimus a
w successoribus nostris negligencie argui, si cleri aut ecclesiarum, quarum bene-
fieiis sustentamur et quibus tarn ex officio karitatis quam ex debito tenemur
obnoxii, iura, consuetudines honestas et libertates communes labi seu interire
tamquam desides paciamur, unanimiter fide data promisimus et promissionem
nostram corporali firmavimus iuramento, ut layeali violencie vel cuilibet alleri
»potestati, que in preiudicium seu lesionem aut oppressionem predictorum
iurium consuetudinum libertatum se erigere presumpserit violenter pari et
unanimi consilio et iuvamine resistamus, iura nostra, consuetudines honestas
et communes libertates fovendo, conservando et usque ad satisfactionis com-
petentis exhibitionem , si in hiis impulsati fuerimus, communibus expensis et
sslaboribus pro viribus defendendo; personam preterea quamlibet de noslro
collegio existentem, que non odü vel rancoris sive inimicicie sed zelo fideli-
tatis dueta supradicto negotio consilium apposuerit, auxilium inpenderit sive
ipsum de mandato universitaüs nostre assumpscrit prosequendum, si ob id a
layeali seu alia potestate perseeucionem pati ceperil et rerum suarum vel per-
«>sone offensam ineurrerit vel gravamen sub obsenacione prehabiti iuramenti
manutenere promittimus et eidem adesse et asistere communibus sumptibus
et labore, donec illatorum sibi gravaminis et offetise satisfactionem congruam
et universitati nostre acceptabilem consequatur. Volumus eciam, ut in vigilia
Digjtized by Google
1260.
191
beati Thome bec presens litten in quolibet capitulo per annos singulos reci-
tetur, ne fratrum vel canonicomm quispiam se possit per ignoranciam excu-
sare et si quis in capitulum de novo receptus fuerit, bec audiat atque sciat
et iuramento consimili ad observacionem predictorum specialiter obligetur.
Contra quemlibet eciam huiusmodi condicli transgressorem in nostris collegiis s
existentem ad penam canonicam animadversione condigna pariter insurgemus,
ut sie honor clero debitus per observacionem premissorum in sua libertate
consistere valeat et durare. Super quo presentem litteram ecclesiarum nostrarum
sigillis duximus roborandam. Actum anno ab incarnaüone dominica Ä.CC.
sexagesimo, III nonaa iunii. •*>
St.-A. Darmxladt: Worms 80b. or. mb. c. 6 sig. pend. latais. (A).
SI.-A. Darmstadt: Copvxlbuch da «. Andreasgtift». (B).
Druck: Baur HU. II, 160 ex B. unvoUsUlmüg.
1260. September 16. Worms. — König Richard bestätigt den Bürgern 287.
von Worms das ihnen von Ka iser Fridrich II 1243, August ver- is
Ricardus dei gratia Romanorum rex semper augustus. Universis imperii
Romani fidelibus presentes litteras inspecturis gratiam suam et omne bonum.
Volentes dilectos cives nostros Wormacienses nobis et sacro Romano imperio
ab antiquo fideles ob grata sue sincere devotionis obsequia, quibus in oculissu
nostre celsitudinis se exhibuerunt non modicum graciosos condignis prosequi
gratia et favore ipsorumque libertates et iura nequaquam felici tempore nostro
minuere sed augere gratiam sive concessionem a clare memorie divo Fr(iderico)
Romanorum imperatore predecessore nostro pie ac Uberaliter sibi faclam, prout
continetur in lilteris imperatoris ipsius inferius annotatis, quarum de verbot
ad verbum per omnia is est tenor (folgt Urkunde nr. 207). Ratam habemus
et gratam ipsamque concessionem seu gratiam prout a prenominato prede-
cessore nostro rite ac provide facta esse dinoscitur ex regali benignitate pre-
sentis scripti patrocinio communimus predictos cives Wormacien«cs a dicti
solutione tliclonei penitus eximentes. In cuius rei testimonium presens scriptum so
exinde conscribi et celsitudinis nostre sigillo iussimus communiri. Datum
Wormacie XVI die septembris, indictione tercia, anno domini millesimo
GC. sexagesimo, regni vero nostri anno quarto.
St.-A. W. nr. 43. or. mb. e. «ig. pend. del.
Druck: Gebauer 875. — Reg. Scriba 1683. — BÖhmer-Ficker 6378. as
1 2(>o. September IG. Worms. — König Richard verspricht den Bürgern 288.
von Worms, dass er den Philipp von Hohenfels vermögen werde, auf
aUe Bürgschaß m vergkhten, die sie ihm in Bezug auf ihren Streit
mit dessen Btirgmannen Jacob von Stein und Simon von GunÜieim
gesetzt haben. «
Ricardus dei gracia Romanorum rex semper augustus. Universis imperii
fidelibus presentes litteras inspecturis graciain suain et omne bonum. Tenore
liehene Zoliprimleg in
Digitized by Google
192
1260.
presencium publice protestamur et promittimus bona fide pro dilecto fidel i
nostro Philippo de Hoenvels, quod ipse omni cautioni fideiussorie vel alii
qualicunque occasione discordie, que vertebatur inter dilectos fideles nostros
cives Wormacienses et Jacobura de Lapide et Symonem de Gunlheim milites
s castrenses dicti Pbilippi et eorum complices, a dictis civibus sibi facte sive
recepte, ad mandatum nostrum regium renuntiabit sünpliciter et de piano.
Super qua renuntiacione facienda eisdem civibus per memoratum Philippum
iuxta promissionem nostram dedimus posuimus et statuimus eisdem civibus
fideiussores dilectos fideles nostros videUcet : Wiricum de Düna, Philippum de
10 Palkenstein camcrarium, Syfridum de Honeg, Willelmum advocatum Aquensem
et H. dictum Snelle de Sletstat dilectos consiliarios nostros; tali condiüone
videlicet, quod si predicta renuntiatio non Hat, ut superius est expressum,
quilibet predictorum fideiussorum unum militem pro se transmittet Wormaciam,
qui exinde non exibunt donec renunciatum fuerit super dicta discordia cautio-
isnibus et fideiussionibus universis. In cuius rei testimonium presentes litteras
exinde conscribi et sigillo maiestatis nostre iussitnus communiri. Actum
Wormacie XVI die septembris indictione III anno domini M.CC. sexagesimo,
regni vero nostri anno quarto.
Original m Berlin?
» Druck: Böhmer, Fontes II, 233. — Reg. Seriba nr. 1680. — Bohmer-Ficker 6379.
289. 1260. September IG. Worms. — König Richard macht eine Sühne
surischen den Bürgern von Worms und denen von Osthofen einerseits
und Simon von Guntheim und Jacob von Stein andererseits.
Ricardus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri
xiiniperii Romani fidelibus presentes litteras inspecturis gratiam suam et oinne
bonum. Cum inter dilectos fideles nostros cives Wormaciensc* et illos de
Ostoven fautores eorum ex una parte et Symonem de Guntheim et Jacobum
de Lapide ac ipsorum fautores tarn clericos et laicos ex altera gravis suscitata
esset materia questionis, tandem faciente pacis auetore post diversas alterca-
soüones binc inde in nos tamquam in arbitrum ab utraque parte coram nobis
apud Worraaciam unanimiter extitit compromissum, quod quiequid arbitrando
seu sententiando dtxerimus, deberet a predictis omnibus certis penis adiectis
a nobis et adnolatis inferius inviolabiliter observari. Nos itaque pacem et
concordiam inter ipsos potissime affectantes causa questionis huiusmodi de
siconsilio fidelium nostrorum plene discussa: In nomine sanete et individue
trinitalis in primis dieimus et arbitrando pronuntiamus, quod captivi ex utraque
parte tarn civitatis Wormacien«« quam predictorum Syraonis et Jacobi sine
alieuius pretii redemptione liberi sint et penitus absoluta, cum Jacobus et
Symon fideiussores reeeperint, quos Philippus de Honvels et Philippus de
40 Falkestein reeeperunt. Item dieimus, quod dampna quecumque et per quem-
cumque modum facta per incendia, rapinas, cedes hominum, si que facta sunt,
destruetiones domorum edificiorum vinearum agrorum vel alia quacumque de
causa |>enitus sint remissa. Querimonie vero, si que hinc inde super bona
Digitized by Google
1260. 193
vel possessiones dictarum partium per iudicium facte sunt, similiter sint
remisse et eorum quilibet ex utraqua parte bona sua in statu quo iam sunt
rehabebit. Et quia predicti Symon et Jacobus plurima dampna sustinuissc
dicuntnr, pro eisdem dampnis et captivis eorum reeipient quingentas
marcas ColonienAYHW denarioruni, quarum centum et quinquaginta marcas s
quatuordeeim diebus post instans feslum beati Martini et centum et quinqua-
ginta marcas in festo epiphanie domini proximo subsequenti et residuas
ducentas marcas in die beatorum apostolorum Plulippi et Jacobi proximo
futuro reeipient Symon et Jacobus supradicti. Et liec pecunia dividetur ita
quod Symon predictus ducentas marcas habebit, Jacobus vero trecentas de»»
pecunia memorata et assignabitur predicta pecunia Wormac/e et conducelur
Guntheim vel Oppenheim. Kt ob hec boni ainici crunt et facient cum omnibus
amicis suis, quos sub debito iuramenti sine interventu pecunie habere poterunt,
vruedam debitam et consuetam. Insuper dieimus et arbitrando pronuntiamus,
quod omnia predicta iurent al) utraque parte inviolabiliter observare et qui- is
cumque hoc sei-varc nolueril, periurus sit et infamis et exeommunicationi
domini pape subiaceat et nostre ac imperii proscriptionis vineulo sive sen-
tentia sit proscriptus, et simiJiler tenentes et foventes eosdern simili pena plec-
tan tu r. Et niebilominus tarn episcopi quam alii nobiles inferius adnotati et
civitates subscripte violatores dicte pacis non debent teuere fovere neque iuvare m
auxilio consilio vel favore, sed alteri parli contra violatores huiusmodi debent
assistere suis viribus potenter pariter et patenter. Hec sunt nomina illorum,
qui debent in istis assistere observantibus supradicta: venerabiles H. Spirensw
et . . Wormacicnsür episcopi, nobiles viri E. de Lininge, . . de Spanheim et . .
silvestres et C. irsutus comites, Ph. de Kalkestein, camerarius, Ph. de Hoen-»
vels, Wiricus de Düna, Weruerus dapifer et Ph. fratres de Bolandia dilecti
(ideles nostri. Et hec sunt nomina civitatum: Maguntia, Wormacia, Spira et
Oppenheim. In quornm omnium testimonium et perpetuam firmitalem presentes
litteras exinde conscribi et tarn nostro sigillo regio quam sigillo predictorum
episcoporum dilectorum prineipum nostrorum feeimus et iussimus sigillari. Aliiso
vero nobiles et offieiati ac familiäres nostri aliis consimihbus lilteris super hoc
confectis una cum sigillis predictarum civitatum eorum appendant sigilla in
testimonium veritatis. Actum Wormacie XVI die septembris, indictione
tertia, anno domini millesitno CC. sexagesimo, regni vero nostri anno IUI.
Sl.-A. W. nr. 43. or. mb. Pergament beschädigt. Das Siegel des Königs undsh
das de» Bisdtofs ran Speier hängen bescluidigt an braunseidenen Bändern; das des
litschofs ton Worms ist abgefallen.
Druck : Böhmer, Fontes II, 231. — Reg. Scriba 1681. — Böhmer- Fkker 6380.
1260. Dezember 1. — Vor dem Ruthe von Worms schenkt Herburgis 290.
des Gudämanris Bürgers von Worms Wittice dem Kloster Otterburg *o
ihre Güter in Abenheim, Gundheim und Bermersheim sowie ihr
Haus genannt zum Neuen Ilaus.
Consules et universi cives Wonnacienses. Constare volumus presencium
inspectoribus universis, quod Herburgis relicta Gudilmanni coneivis nostri in
H. Boo», rrknndenbnch A. Sto.lt Worin* I. 13
Digitized by Google
194
12fiO.
nostra presencia constituta bona sua omnia, que habebat Abinheim, Guntheim
et Bermersheim in villis sita aliquando communicata manu mariti sui viventis
ob honorem sancte Marie gcnitricis dci . . abbati et conventui in Othirburg
post mortem utriusque pro remedio animarum suarum donata, nunc de novo
sdicto Gudilmanno defuncto conventui predicto eadem bona omni iure quo
habebant et domurn suam dictam ad Novam domutn sitam in civitate nostra
ex opposito Vulpecule propc Ichestein pro remedio animarum ipsius et mariti
necnon ob honorem virginis gloriose donavit et eisdem bonis prehabitis renun-
ciavit simpliciter liberaliter et de piano, ita videlicet, quod . . abbas et con-
10 ventus predicti diclo Herburgi singulis annis quoad vixerit quadraginta maldra
siliginis et duas carratas vini unatici ad quemcumque locum Wormaciensem
eadem voluerit presentabunt, con ventus laboribus et expensis. Hoc etiam
adiecto, quod singulis annis anniversarius amborum coniugum post mortem
ipsius Herburgis in unum diem conscriptus et redactus a dicto conventu cele-
ubretur devote cum memoria salutari et codem die anniversarii predictorum
singulis annis fratribus dicti conventus refectio consolacio sive pitancia con-
sueta ministrabitur universis. Qua Herburge mortua fratres predicti aput
conventum suum ipsam sepelient tamquam suam sororera et fraternitatis sue
et omnium beneficiorum suorum, que aput cosdem fiunt communionem ad
*o salutem et remedium animarum dictorum coniugum suorum confratrum equa-
liter parcientur. In cuins rei et facti teslimonium partibus valiturum ad
peticioncm ambarum parcium presentes litteras civitatis nostre sigillum dedimus
communitas. Actum anno doinini tf.CC. l5L in crastino beati Andree
apostolL
äs St.-A. Luzern. Gatterer' scher Apparat nr. 99. or. mb. c. sig.pend. Da» Per-
gament itt beschädigt, da» Siegel eingenäM.
Druck: Frey <£ Jlemling, UB. de» Kl. Otterburg p. 104. nr. 136. — Reg.
Sa%a nr. 1684.
291. 1260. Detembcr 9. — Der Rath und die Bürger von Worms Urkunden,
so dasH Gerdrud genannt Semerin ihre Bürgerin den Bürgern Heinrich
Oippure und Johannes Vulpectda ihre Tochter Gerdrud sammt
verzeichneten Gütern zu dem Zwecke übergeben habe, damit sie die
genannte Tochter in ein Kloster thun sollten.
Consules et universi cives Wormacienses. Conslare volumus presencium
»s inspectoribus universis, quod Gerdrudis dicta Semerin nostra coneivis coram
nobis Heinrico Cippure et Johanni Vulpecule coneivibus nostris in manus
eorum commisit et potestatem plenam dedit et habundantem Gerdrudim fUiam
eius cum bonis subnotatis ca condicione, ut ipsam fiUara in claustro reli-
giosam commendarent ad famulandum deo allissimo, cui omnia famulantur,
40 pro remedio animarum suarum. Cum qua filia omnia bona sua prout ex-
pressa sunt infra dedit eisdem et resignavit renunciavitque eisdem plane et
simpliciter sub hac forma, ut predicti H. et Jo. super animas eorum sicut
vellent in die novissimo domino Jesu Christo de commissis sibi bonis et
1260. 195
puero respondere, quod ad quodcumque claustnim religioni puerum predictura
darent et commendarent, eidem claustro seu conventui dare deberent bona sub-
scripta et ipsa mater G. ab illo claustro et conventu deberet temporibus vite sue
bona data et resignata possidere et habere pro annua pensione scilicet dimidium
librum cere singulis annis in purificacione beate virginis exinde solvende. Et s
sunt isla bona: Primo curiam suam sitam ex opposito Predicatorum eo iure
quo possedit et habet eandem ; item duas Hbras Wormaciensium denariorum
singulis annis pereipiendis super curia Wilhelmi de Lulra dicta ad Lobium
in vico Hagenone sita; item super domo sita retro macella dicta ad Lumers-
heimmere duas hbras Wormacicnses singulis annis pereipiendis et solvendis ; 10
item estuarium situm aput portam Judeorum cum duabus domibus adiunetis;
nr
item Herlisheim octo iugera vinearum et IUI iugera ortorum; item in prato
curiam et ortum prout sita sunt; item ante portam saneti Martini singulis
annis solidos tres denariorum Wormaciensium. Hec omnia prescripta bona
dedit cum puero ad claustrum, qua ipsam Ger. hliam eius deo omnipotenti «
contingeret famulari. Item dedit pueris Gudilmanni filii eius domum sitam
ante arcum ex opposito chori beati Petri, que aliquando propria fuit Ar. dicti
Waysmengerc. Item dedit dictis pueris Gudilmanni singulis annis libram
Wormaciensium denariorum super domo quondam Virlinges apud portam
Judeorum sita. Post mortem vero eiusdem Scmerin omnia prout expressum jo
est supra claustro, in quo filia deo famulabitur, data cedent libere pariter et
solute, similitcr que pueris dedit, cedent ipsis; quiequid preter 1 prescripta
bona dicte muberi superaverit et superfluum fuerit ea defuneta, medietas illorum
omnium cedet Ger. filie predicte et claustro, qua domino voluerit famulari,
aliam medietatern superflui, quod relinquerat vel relinquet, reeipiet et habebit »i
Gudilmannus eiusdem filius prenotatus. In cuius rei et facti testimonium
atque robur presentem litteram ad peticionem partium nostre civitatis sigillo
dedimus consignatam. Actum anno domini Ü. CG. LX, quinta feria proxima
ante diem Lucie virginis beate.
St.-A. Ltizern. Gatterer'sciier Apparat nr. 103. or. mb. e. gig. pend. del. so
Druck: Baur HU V, Br,f.
1260. Worms. — Eberhard Bischof von Worms urkundet, dass Heinricus 292.
sartor fratrum Predicatorum in Wormacia X maltra siliginis jährl. Zinses,
welche er für XL Pfund Hall, von Sigilino, Ritter, von Dandistat und
dessen Frau Jutha erworben hatte, den Predigern in Worms geschenkt habe. S5
Zeugen : Wulframus de Pclirisheim et Heinricus Wackirpil , milites ;
Wernherus retro Monetam, Heinricus Richeri, Conradus de Arbore rosarum,
Heinricus Span, Heinricus Rufus, Eberhardus in vico Lane et Conradus filius
Alheri, cives Wormacienses ; Eberhardus scultetus, Berenwelf, Heinricus
Caseus et Jacobus, in Horgiheim villani. 40
St.-A. Luzern. Gatterer'sciier Apparat, or. mb. Das Siegel hängt zerfrochen
an rotfi&eidetier Schnur.
Druck: Baur HU. V, 33.
(281.] ' preter id über der ZeUc hineinenrrigiert.
13*
Digitized by Google
um
12H0.
293. 1260. — Statuten für die Heetorm der Schulen in Worms.
Maioris, saneti Pauli, saneti Andrec et saneti Marlini ecclesiarum Wor-
matiensium decani et capitata. Cum a nol»is quod est cunsenlaneum rationi
quodque ecclesiarum aliquid aecommodat honeslati, ab illis petitur, qui fami-
» liaritate nobis et obscquüs sunt coniuneli, eorum non immerito desideriis
assentimur, maximo cum eorum profectus inciementum aliquale reeipiat, undc
nobis quoque et ecclesiis bonestalis et commodi quid resultat l. Cari itaque
nostri scolarum nostrarum rectures circa disdplinam cboralem et doctrinam
scolarium honestatis et rectitudinis zelo dueti, errori eorum in via morum et
lodoctrine consulere cupienles, animadvertentes manilestis indieiis varias ipsorum
dissolutiones ex causis aliquibus exoriri causas ipsas « • * a de nostro con-
sensu, quem afibre pclunt et desiderant providimus exstirpare. Ne cum ad
doctorum remissionem et negligcntiam scolarium dissolucio et iusticia respectuui
habeat relatum, culpa eos redarguat, verum illus tamquam malviolos diseipline
i.\et seiende non capaces culpe meritum comitetur3 (?) ; nos igitur constitu-
tionibus eorundem ad obviaudum causis dissolutionum bmusmodi conditis*
eonsensum benivolutn adbibenles promitlimus e<is ymmo nostras ecclesias * in
eisdem manutenere fiducialiler et fovere". De nostra igitur voluntate et con-
sensu statuenmt: [JTJ. Ut nullus omnino Scolaris in oeclesia non lwneliciatus
wchorum frequentet, nisi et scolas frequentaus magistro scolarum de pretio
respondeat, qualiler est consuetum ; exceptis duntaxat biis, qui nos rcspiciunl
et nobis deserviunt; qui tarnen non debent correctiones magistrorum pro
cliorali diseiplina surdis auribus preterire; cboralem enim et scolasticam
rigorem et disdplinam non medioeriter distuibaret, si tales scolares in ecclesiis
ib non beneficiati cum ad decanos respectum non babeant ex leges viverent non
subieeli scolasticis et magistris. [II'*. Preterea scolares canonici existentes in
scolis manere cogenlur quoadusque ad tractatus capitulares reeipiantur, quod
si renucrint, cum eorum dissolutio rigori cliorali plurimum deroget, aliisque
scolaribus causa potissima7 sit erroris eeclesie, in quibus sunt, prebendas
30 eorum pereipient8 et si in procuratione scolasticuruin sunt, ipsi procurationem
eis subtrabent9 quoadusque10 ab erroribus huiusmodi 11 revocentur. [III]- Item
si Scolaris existens canonicus in magistrum suum rectorem scilicet scolarum
ob correctionera aliquam manum miserit violenlam, aubtrahatur eidem prebenda
sua per anninn in fonnam predictam , nisi tempore medio ex ordinatione
3.% scolasticorum et magistrorum leso satisfactum fuerit competenter; si vero
Scolaris non canonicus boc fecerit, a scolis omnibus civitatis excludctur12
quoadusque 10 lesus pro ipso duxerit supplicandum. [IV]. Item sta-
tucrunt, quod nullius Scolaris pactum erit citra quinque uncias ballensium,
nulli tarnen pauperi advene scolarum introitus precludetur. Pueri pauperum,
4oquos de novo15 apponent scolis, ut babeant panem a curiis dominorum
prompterem, ad alpbabetum non admittentur, nisi ad minus XX hallenses
cum minuta iusticia '* dederint, maxime cum magis occasione aliqualis susten-
[293.] 1 maximo — renultat fehlt bei S. * bei D folgt nach ipwu ein un-
deutliches Wort, das auch l*ei S ausgelassen i*t. • Ne cum — comitetur bei S. aus-
<<, gelassen. 4 conditio feftlt bei S. * ymmo n. ccclenia« fehlt bei S. * fid. et fov. fMt
bei S. T 5: potissimum. • S: pereipiant. » .V; Hubtrahant D: quouüque. 11 S:
eiusmodi. «» 8: excludatar. »« de novo fthtt bei S. •« cum m. i. fehlt bei &
Digitized by Google
1261.
197
tationis1* quamquam 16 scientie appetitu accuriat talium inultitudo. [V]. Item
quam cito Scolaris depactatus magistro fucrit ad pretium dimidii anni obli-
gatio crit ; si vcro sine pacto in seolis per octo dies steterit, idein erit. [ VI]. Item
decanis et canonicis ecclesiarum, ubi sunt magistri, possunt facere servitium
vel amicitiam gratis docendo aflines eorum si volunt, quos ipsi gratis reci- &
piunt11. [Vit]. Item Scolaris recedere volens a magistro suo proptcr corrcc-
tionem scolasticam, ab alio magistro recipi non debet, quon iam alterius correctio
facilius contempnitur , dum ad alterum refugium invenitur; providere tarnen
debent magistri ut modum in correctionibus non excedant, sed ut correctionis
quantitas culpe respondeat qualitati; si vero modum correctionis exeesscrit, io
magisfer per lesiones difformes, quales sunt vulnera vel ossium confracture,
Scolaris pro emcnda libertatem habebit recedendi ab ipso non soluto etiam
pretio ad quod pro dimidio anno fuerit obligatus. Si aulem Scolaris vel
amicus eius occasione sua magistrum verbis probrosis affecerit et ob hoc
eiectus a magistro fuerit, ad alias scolas non recipietur et ad huc cum satis- ts
fecerit, apud priorein magistrum per dimidium annum remanebit. Scolares
adolescentes cum a scolis subtrabere se incipiunt, amicis eonim desiderantibus
ut distant ad scolas alias quam in quibus steterunl, recipi non debent,
cum talis mutatio exquisita sit oceasio magistrum scolasticum evadendi 18.
[VIII]. Item uullus magisler nec per sc nec per interpositam personam so
alliciat1* scolares alterius et si compertum fuerit et probatum aliquem sco-
larem fore huiusmodi scolarium allectorem et magister suus fidei datione con-
stare fecerit, quod per eum iussus non fuerit, ipsc a scolis omnibus cxcludatur 20
et ad magistrum priorem scolares sibi abstracti talitcr revertenlur. Hec omnia
promiserunt fide prestita sine dolo et inviolabiliter observare, que et nos aban
eis et eorum successoribus volutnus observari. Si quis autem in contrarium
alicuius constitucionis huiusmodi venerit et hoc probari per aliquas personas
possit ydoneas in presencia scolasticorum maioris ecclcsie et sancti Pauli
necnon decanorum aliarum ecclesiarum, ubi scolastici non habentur, carcer
sibi claustralis per octo dies iudicelur cum alia satisfactione, quam de volun- 30
täte magislrorum dicti scolastici et decani pro qualitate negocii duxerint ordi-
nandam*1. In horum omnium robur perpetuum el ratihabitionis nostre
signum sigilla ecclesiarum noslrarum presentibus sunt appensa.
Actum anno domini MCCLX.
St.-A. Darmstadt: Chart. Worm. s. XV. fol. 92. (D). s.%
Druck: Schannat II, 128 ff . unvolMändig. (Sj. — Reg. Scriba nr. 1686.
1261. März 13. — Dekan zu s. Paul, H. Cypure Schtdtheiss in 294.
Nonnenmünster ttnd Ileinrich, Müller der Herren zu .s. Paul, er-
richten ein Statut betreffend die Midier der s. Pmdskirche, des
Klosters Nonnenmüttster und des Klosters Kirschgarten. *o
Nos decanus sancti Pauli Wormaciensis, H. Cypuri scultctus in Nunnen-
tnonster, Heinricus molcndinarius dominorum sancti Pauli. Tcnore presencium
11 D: sust. aliq. '* D: quam. ,T qaon — reeipiunt fehü bei S. Si autem Sco-
lari« — evadendi fehU bei S. *• D: alliciet. 10 D: excludetor. 11 Hec omnia — ordi-
nandam fehlt bei S. «
Digitized by Google
198
constare cupimus uni vereis, quod cum multo tempore controversia sive rixa
vertcrctur inter dominos sancti Pauli , monasteriura dominarum in Nunnen-
monster et dominarum de Orlo sanctc Marie sive omnes molendinarios , qui
ad societatem eorum pertincre videntur, super iuribus et consuetudinibus mo-
slendinarum, tandem eadem causa consencientibus omnibus partibus in nos
tamquam arbitros extitit conpromissa, quare nos eamdem1 conlroversiam
assumptis viris prudentibus et honestis tabtcr difnnimus. Slatuimus itaque,
quod si domini molendinorum unum vel plura habeant molendina, quibus
personal iter presint vel aliquis molendinator ex parte eorum habeat unum vel
10 plura molendina, ad convocationem iudicii vel magistratus unum tantum
nuncium sive magistrum pro se transmitet Item staluimus, quod quando-
cumque vel quocienscumque alveus ripe inundaverit, ita quod retentacula aque
fuerint fracta vel ex alia causa, quodlibet molendinum mittet unum servum
vel plures iuxta preccptum magistri in superiori molcndino* dominorum sancti
»Pauli ad aquam recolligendam et ad retentacula reficienda, quod preceptum,
qui adimplere neglexerit, XX hallenses pro pena persolvet, qui autem infra
primam et terciam vocatus ad iudicium in claustrum sancti Pauli venire
neglexerit, similiter X hallendes ipsa die splendente solc pro pena persolvet,
et si non fecerit, die sequenti magistro supradicto X hallendes persolvet.
» Item staluimus, quod nunquam ad iudicium diebus dominicis vel festivis venire
presumanl. Item de Ulis denariis, qui pro pena t-adunt, nemo ad alios usus
convertat nisi quod reficiat navem cum diraidia parte denariorum in utilitatem
et refectionem ripe partem alteram convertendo. Qui autem hec statuta contra
dixerit vel observare non curaverit, libram hallen sium pro pena persolvet.
js Ut hec rata et firma in perpetuum permaneant, presentes litteras nostris sigillis
unacumque sigillo officialis curie Wormaciensis fecimus roborari.
Actum anno domini M.GC.LX primo in crastino Gregorü pape.
St.-A. J)<irmsta<ti: WorrM nr. 86. or. mb. Link« hängt da» Siegel de» Official*;
Leuende: -f S'. CVHIE. WOR . ACIENSIS; in der Mitte dag Siegel des Deean» von
jo*. Paul, den Erzengel Michael, wie er den Ihnchen tödtet, darstellend; Legende: -f 8'.
H. DE . , NI. S. PAVL .; rechts das draeckU,c Siegel dt» Schultheissen, Legende: + S\
. . INBIC . IPPVRE.
Druck: Baur HU. II, 163 f. unvollständig.
295. 1261. Märe 28. (V kal. aprilis) Worms. — Wernher Erzbischof von Mainz
jj verleiht der Priorissa et conventus sororuin Penitentium sanete Marie
Magdalene in suburbio Wormacims* einen Indulgenzbrief für alle die,
welche ihre Kirche in monte sancti Andree extra muros Worm. besuchen.
St.-A. Darmstadt: Worms 83. or. mb. Das beschädigte Siegel hängt an roth-
scuieneT xnnur. outun <frnt/in<x>tti.
40 Druck: Baur HU. II, 165 f. unvollständig.
[294] 1 so A. 1 luolendino corrigiert aus molendeno.
Digitized by Google
1*61.
199
1261. Mai 2. — Eberhard Bischof von. Constanz gewährt allen, welche 296.
die abgebrannte Stiftskirche s. Paul in Worms sowie die Pfarrkirche
s. Ruprecht daselbst unterstützen, einen Ablass.
Eberhardus dei gracia Constanciensis episcopus universis Christi fidelibus
saluteiu in doniino. Quoniam ut ait apostolus omnes stabimus ante tri- s
bunal Christi reccplnri, prout in corpore gessimus, sive bonum fuerit sive
malum, oportet nos diem messionis extreme misericordie operibus prevenire
ac eternorum intuitu seminare in terris, quod reddente domino cum multi-
plicato fruetu recolligere valeamus in celis, firmam spem fiduciamque lenenles,
quoniam qui parce seminat, parce et metet, et qui metet in benedictionibus, 10
de benedictionibus et metet vitam eternam. Cum igitur conventualis ecclesia
saneti Pauli in Wormacia ex anliqua exustione similiter et parrochia saneti
Rupperti eidem ecclesie contigua adeo sint collapse, quod eas a fundaraentis
necessario oporteat innovari, ad quarum reparationem proprio sibi non sup-
petunt 1 facultates, nisi fidelium Christi elemosinis adiuventur, universitatem is
vestram rogamus et monemus attente et in domino propensius cohorlamur
in remissionem vobis peccaminum iiiiuugenles, quatinus de bonis vobis a deo
collatis pias ad id elemosinas et grata caritatis erogare subsidia curetis, ut
per hoc et alia bona, que domino inspirante feceritis ad eterne claritatis
gaudia pervenire possitis. Nos enim de omnipotetitis dei misericordia et»
beatorum apostolorum eius Pelri et Pauli meritis et auetoritate tonfisi omnibus
vere penitentibus et confessis, qui ad predictas ecelesias mauum porrexerint
adiutricem, quadraginta dies de iniuneta penitentia annum venialium peccata
oblita vota fracta, si ad ea redicrint, oflensas palrum et matrum sine in-
iectione manuum violenta misericorditer relaxamus. Datum anno domini«
millcsimo ducentesimo sexagesimo primo in crastino Philippi et Jacobi
apostolorum.
St-A. Darmstadt: Worms 85. or. mb. e. sig. pend. laeso. (A). Sorgfältig
geschrieben.
Druck: Baur Hü. II, 166 f. unvollständig. so
1261. Mai 25. — Walramtts Propst der Kirche von Worms urkundet, 297.
dass Heinrich Cipura Wormser Bürger, Verwalter des Neuen
Hospitals vor der Neupforten zu Worms, im Namen dieses Hospitals ver-
pflichtet sei, der Pfarrkirche s. Magnus jährlich 15 Pfund Oel zu zahlen.
Walramus dei gracia prepositus Wormaciensis. Tenore presentiumjs
profitemur et adtestamur, quod Heinricus Cipura civis Vformaciensis pro-
curator Novi hospitalis ante Novam portain Wormaeiensem pro sc et Cänrado
Dirolpho eiusdem hospitalis una secum procuratore dixit in figura nostri
iudicii 1 Simone clerico nostro vice nostri iudicio presidente, quod idem hospi-
[296.] 1 suppetunt.
[297.] 1 iudicii ist über der Zeile hineincorrigiert.
Digitized by Google
•200
1261.
tale teneretur singulis annis in XV libris olei parrochie sancti Magiii dandis
in festo purificationis beatc virginis et hoc pro quadam domo, (piam Albertus
Wizgwergere vendidit iain dicto hospilali, qui prius tantum olei et eodeni die
antedicte parrochie amministravit eciam singuJis annis. Huius rei testessunt:
J Eberhardus decanus sancti Andree WormaWmsrä et Gcrhardus plebanus
sancti Magni; laici: Heinricus Rex, Wernherus Cerdo, sepedicte parrochie
iurati, Arnoldus, Drutwinus Flegel, cives W or maciemes et alii quam plures.
Sed ne apud posteros super hüs valcat oriri scrupulus alieuius erroris,
voluimus presentem litteram sigilli nostri munimine insigniri. Actum anno
10 domini M. CG. LX. primo, in festo beati Urbani martiris.
SI.-A. Darmstadt: Worms tw. 84. or. mb. c. sig. jiend. lat*o.
Druck; Buht HU. II, 167 unvollständig.
298. 1261. Juni 26. Worms. — Die Kämmerer und ihre Verbündeten
schliessen mit der Stadt Worms eine Sühne.
15 Nos Ebirhardus filius quondam G. dicti Magni, Heinricus, Gerhardus,
Emercho fratres Camerarii, Johannes de WaUhenheu», Willehchnus de Frisen-
heim, Gerhardus de Wachinheim, miUtes, Ulricus fratcr dicti Ebirharrft et
Conradus filius suus. Tenore presencium profitemur et notum faeimus pre-
sencium inspectoribus universis, quod cum inter nos nostros amicos et fautores
2« ex parte una, consules et universos cives Wormacienses ex parte altera, que-
dam dissensionis et discordie materia suburta fuisset et eandem dissensionem
sive discordiam ad pacem et concordiam reformandam venerabiles patres et
domini nostri 'Wonaaeiensis et Spirensis episcopi neenon nobilis vir dominus
E. comes de Liningin sibi assumpsissent decidendam utraque parle in dictos
ji compromittente, dicti domini omnem dissensionis materiam raueorem sive
discordiam, que inter nos nostros amicos et fautores et predictos cives fuerat,
taliler decidebant et ynanimiter ordinarunt videlicet, quod nos otunibus dampnis
dissensioni rancori sive discordie pro nobis nostris amicis et fautoribus ad-
versus dictos consules et cives universos quocumque modo fuerat suscitata
so renunciavimus publice simul et scmel simpliciter et de piano usque in illum
diem videlicet Johannis et Pauli nunc preteritura, quando reformabamur cum
eisdem civibus per dominos memoratos ; similiter consules et universi cives
predicti nobis idem faciunt renunciantes omnibus prenotatis. In testimonium
et robur premissorum dedimus sepedictis civibus presentes litteras sigillis
ss nostris, qui sigilla habemus, roboratas et alii, qui sumue in presenlibus litteris
nominati, contenti sumus appensione sigillorum predictorum. Datum et
actum Wormocte anno domini M. G°C. LXI, in die beatorum Johannis et
Pauli martirum.
Dallxrf}ische8 Archiv im Schlosse Herndteim. or. mfc. c. 4 »ig. pend. 1. Smpl :
40 f- S. EBERHARDI. ARE. DE . . MA. >2. + S'. GERHARDI. CAMKRAHII. WORM.
3. 4- S. IOHANNI. MIL1TIS. DE. WATTENUEIM. 4. + S\ WILHELM]. DE.
FRISENHEIM.
Digitized by Google
12C1. 201
1261. Juni. — GiUertamch zwischen der s. Antlrcaskirche und dm 299.
Retterinen auf dem s. Amlreashcrg in Worms.
Eberhardiis decanns totumque capitulum ecclesie sancti Andrec Wornia-
tiensis. Manifestum esse volumus universis seriem presencium inspectoris,
quod nos conventui dominarum Peiiilcntiiiin in montc ante portam sancti »
Andree considerata utilitate et comodo ecclesie nostre et conventus eiusdem
unius iurnalis agri in eodem monte siti ad dominium et proprictatem eeclesic
nostre speclantis commutacionem feeimus pro uno iurnali et dimidio vinearum,
qui siti sunt aput Manschende, de quibus debetur unus hallms/s in censu
Volzoni de Ripa civi Wormaehnsi, quem nos dabimus annuatim, nobtsqueio
dicte iam sorores viam facient ad agros nostros et vineas in montc predicto
sitas iuxta eundem iurnalem, quem conventui commutavimus iam predicto.
Pro deeima vero ipsius iurnalis dabunl sorores annuatim XVIII denarios
Wormaciensis monete ei qui et aliam deeimam reeipere consuevit ibidem.
In super peeiam quandam iam determinatam suis finibus et distinetam et viam i*
iuxta parietem earum dormitorium contingentem et ad nos pertinentem me-
morato conventui dominarum concessimus pro annuo censu XVIII deuariis
Wormatiensilms, ita quod quando nobis persolverint tres libras haHctisium ad
predictum censmn ipsc conventus non tenebitur persolvendum. In buius
facti robur et memoriam valituram presentem litteram sigillis ecclesie nostre»
et conventus predicti duximus consignandam. Actum anno domini M.CG.LXI
mense iunio.
fX.-A. Darmstudt: Wärmt 81. ur. ntb. c. 2 sig. jtatd.; das Siegel der ». Andreas-
kirche ist abgefallen.
Druck: Höht HU. II, 167 f. uncolMäntlig. — Angeführt im Arcliir f. Aew. 25
<r«*cft. II, 343. — Btg. Scriba nr. 1688.
1261. Dezember. — Walramus Propst der Kirche von Worms schenkt 300.
mit Einwilligung des Bischofs E(berhard) dem Kanoniker Wemher
ein Stück IauuI zur Erweiterung seines Hofes.
Wallcramus dei gracia prepositus Wormaciensis. Presentium tenoreso
profitemur et publice protestamur, quod nos Wertdiero parroebiano canonico
Wormaciensi familiari nostro ac dileclo meritis suis et instantia provocati
partem sive spacium curie nostre prepositure scilicet WormtKiensis attinentis
in longitudine et latitudine a fenestra proxima domus nostre a parte muni-
tionis civitatis curie sue contigue usque ad aliam domum nostram directesi
huic oppositam vie et curie sue contiguam et coniunclam, accedente con-
sensu venerabilis patris ac domini E. Wormaciensis episcopi neenon venera-
bilium virorum decani et capituli Wormaciensis plenaria voluntate assignavimus
habendam et perpetuo possidendam dedimus liberaliter et benigne ad opus
ampliationis curie sue, que nimis arla sive stricta ad exercendas in ea utilitatesio
et commoda videbatur. Et ne a successoribus nostris diclo W. aut sibi in
curia successuris aliquid in contrarium valeat suscitari, presens scriptum a
nobis sibi traditum ad petitionem nostram ac suam predicti patris venerabilis
Digitized by Google
202
1261.
domini E. Wormaciettsis episcopi nostro ncc non prcfalorum decani et
capiluli sigillis ad futuraru memoriam est raunitum. Datuni et actum
anno domini M. CC. L XI. mcnse decembris.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 88. or. mb. Das Siegtl des Bischof* ist sammt
i dem Pergament abgerissen ; die Siegel des Decans und des Kapitels hängen rollig zer-
trümmert an rothseidenen Sdmüren.
Druck: Battr HU. II, l&) unvoOstündig.
301. 1261. — Eberhard Bischof von Worms schliesst einen Vertrag zwischen
der Kirche s. Paul und den Bürgern von Worms, dahinlautcnd,
«o dass die von Bürgern am Ufer des Eisbaches errichteten Häuser
wieder entfernt werden sollten.
Eberhardus dei gracia Wormaciensrä episcopus, consules et universi eives
ibidem. Conqucrcntibus coram nobis decano et capitulo ecclesic saneti Pauli
Wormaciensis, quod quidam cives Vformacienscs super ripam rivi, qui ipsam
w perfluit civitatem et ecclesie dinoscitur ipsorum attinere, quidam cives ibidem
edificia collocasscnt ipsi rivo debito viciniora, unde rivi purgationem poscente
neecssitate inpediri coutingerel et in usu rivi ad molendina dicte ecclesie
neecssario dampnum ipsi et gravamen non modicum suslinercnl; Engel-
mannus fdius Jacobi Marcgravii, Mezza relicta eiusdem Jacobi, Heinricus dictus
so Unbescheiden, Jacobus dictus Keiser, Wolverat, Hugo dictus Cippelinus, cum
de numero civium predictorum, de quibus querimonia vertebatur, existerent,
coram nobis comparentes cum prefato capitulo pro se salva eidem capitulo
sua contra cives alios actione taliter convenerunt, quod ex parte sua capi-
tulum Heinrico scolastico et Gerlaco suis concanonicis, ex parte vero altera
wdicti cives Heinrico Richeri et Herbordo Rapario suis coneivibus assumptis
dicte questionis decisionem eorum ordinationi et arbitrio concorditer sub-
miserunt; qui prudenlum virorum consilio infbrmali super questione predicta
compositionem huiusmodi slaluerunt, ut cives prenominati edificia sua rivo
vicinius debito superposita sine contradictione qualibet ammoveant et tarn
solatum super ripam rivi relinquant spatium, quod terram, que de rivi puvga-
tione eicitur, comode capere possit et eam in rivum cum eiecta fuerit spatii
angustia refluere vel relabi non cogat. Quoniam autem plura civitati nostre
ministrat comoda rivi transitus supradicti, nos ordinationi prediete adicirous
et statuimus, ut unusquisque civium Wormaciettsium, cuius domus vel area
aisupra rivum porrigitur, terram Ulam, que de rivi purgatione eicitur, a tem-
pore quo rivus ipso purgato in civitatem refluit, infra dies quatuordeeim
secundum quantitatem porrectionis domus sue vel aree faciat asportari et
qui infra dies quatuordeeim hoc facere neglexerit, ad penam unius solidi
denariorum "Wormaciensium teneatur, singulis quoque diebus quatuordeeim
*o neglientiam eandera pena consimilis consequelur sine remissione aliqua com-
ponenda, donec quilibet civium secundum porrectionem domus sue vel aree
supra rivum et spatium se contingens terram de rivo eiectam procuraverit
asportari. Pene autem prediete medietas diclo cedet capitulo et raedietas
Digitized by Google
203
reliqua comiti et iudicibus civitatis, ut cum a capitulo requisiti fuerint, pene
huius solutionem cxigant et ubi dcnegata fuerit, pignus accipiant et apud
capitulum reponant, donec pena predicta fuerit persoluta. Volumus etiam,
ut nullus omnino civis editicium aliquod seu clausuram supra rivum pre-
dictum collocet ex transverso, sed vie super ripam eius libere sint et aperte. »
Actum anno domini millcsimo ducentesimo sexagesimo primo.
Sl.-A. Darmutadt: Worms 87*. or. mb. Das dojtpdseitige rothe Wachssitoel
hängt sehr beschädigt an grunbraunseideiiciit Hand. liegende der Rückseite : + SECRETVM.
DNl. EBERHARDI. EPI. WORMA.
Drucke: Schannat II, 131 f. — Senckenberg, Sclect. iur. II, 590. — Reg. lo
Scriba nr. 1690.
1262. Februar 11. (in crast. b. Scolastice virg.). — Kbirhardus Bischof 302.
von Worms, B. der Decan und das Kapitel Urkunden, dass sie den
Streit zwiseben Wernhcr de Mullinhein Procurator des Klosters Kirsch-
garlen (conventus Orti s. Marie extra muros Worm.) und Wernher is
dictus Lumersheimere Ober das von letzterem bewobnte Haus, sita retro
macella dicta ad Lumersheimere, an ein Schiedsgericht bestehend aus
Wernher retro Monetam und Heinrich Richcri cives Worm. als Ver-
treter des Klosters und E. Dekan zu s. Andreas und Friderich de
Stockeim canonicus Worin, als Vertreter des Wernher de MäUinheim *>
gewiesen haben.
Zeugen: Heinricus Camerarius, Gozo de Moro, milites; Heinricus Holt-
mundi magistcr civium, Conradus Dirolü, Heinricus Gippure, Conradus de
Arbore rosarum, Frischo de Ostovin, cqnsules Wormacicnses.
St.-A, Luxem. GaUerer'acher A]>parat nr. HO. or. titb. c 2 »ig. pend. del.
Da* Pergament Ixsdtaduß.
Druck: Battr Hü. V, 38.
1262. Februar 13, (in octava epiphanie domini). — Consules et universi 303.
cives Wormatienses Urkunden, dass Hilteburgis vidua quondam Richen
civis Vfonnatiensis dem Kl. Schönau verschiedene Güter und Gefälleso
in Osthoven und Worms vermacht habe.
In Worms: census novem unciarum Worm. cum denariis decem Worm.
subscriptos infra muros civitatis nostre annis singulis in festo beali Georgii
de areis infra notatis assignandos: Heinricus Buschilhart et sui hcredes de
area domus, in qua morantur, in inferiori furo quinque uncias Worm. preterw
denarios quinque; item Gumpertus piscator et sui hcredes ibidem quadraginta
quatuor Worm. de area domus sue; item Heinricus gener Volperti viginti
quinque denarios de area domus sue ; item domine de Orto sanete Marie de
area sita in loco predicto viginti quinque denarios Worm. censuales.
O. L.-A. Karleruhe: Schönauer Codex lfd. 23'. 40
Druck: Würdtwem, Chron. dipl. mon. Schönau p. 111 ff. — Reg. 8criba 5242.
Digitized by Google
201
304. 1262. Märe (>. Worms. ■- Eberhard Bischof von Worms urkundet,
dass das Kloster Schönau ron dem Edelknecht Joliannes Rufus
Wormser Bürger und seiner Frau Agnes Hof in Worms er-
worben habe.
i Eberhardus dei gralia Wormatiensis episcopus. Noverint universi
presenünm inspectores, quod dileeli in Clirislo ubbas et convenlus monaslerii
Schonaug/etts/s curiam quaiidam sitam iti Wormatia cum et aliis omnibus
eidem curie atlinentihus, quo curic predictonira abbatis et conventus adiacent
et qiiondain fuerunl Wernheri agnomine Militelli, a serviente domino Johanne
lodicto Rufo cive Wovmatiensi et Agnete ipsius uxore comparaverunt iusto
titulo emptionis. Quam curiam dictus Johannes et coniunx eins coram
probis et honestis viris civibus nostris Wormatiensibus in iudicio sicut moris
est et iuris civitatis nostre coninunicata manu publice tradiderunl et assigna-
verunt fratribus monaslerii prenotati, plenam eis warandiam |>er annum et
lsdiem secundum civitatis noslre consuetudinem, prominentes presentibus pueris
coniugum eorundem et renuntiantibus curie prelibate. Quo facto Cunradus
dictus Gelter et Volzo super Ripam nomine dileclorum in Christo prepositi,
decani et cupituli maioris ecclesie "Wormatiensis ex parte quorum iudicio
presidchant et Cunradus filius qtiondam Cunradi Üierolli civis Wormatiensis
wprefatam curiam venditam a Johanne et coniuge sua concesserunt fratribus
memorati monasterii iure hereditario imperpetuum possidendam cum omnibus
pertinentibus ad eamdem. Ita quod census inde debitos videlicet duos
denarios Wormatienses maiori preposito Wormatietisi, item decano et capitulo
supradictis quatuordet im uncias denariorum etiam Warmatiensium, item septem
w uncias eiusdem monetc predicto Cunrado filio quondam Cunradi DieroKi
tamquam dominis fundi, in quo curia predicta consistit, singulis annis in
fesfo saneti Remigii persolvere teneantur. Testes autem, qui huic vendilioni
traditioni et concessioni intererant, sunt hü: Waccerphil et Bertoldus de Bocken-
heim, mililes; Heinricus Riclieri, Sigelo Gozmari, Cunradus fittus Cunradi
so Dirolfi , Cunradus Gelter, Volzo super Ripam, Gerungtis faber et Gerungtis
dictus Friese, cives ~Wormatienses; item frater Cunradus cellerarius Schönau-
giensis, Rudolfus monachus, Godefridus et Wernherus conversi monasterii
sepedicti ac alii quam plures. Et quia prefatus Johannes rem sie gestam
coram nobis est publice protestatio, nos ad preces ipsius et fratrum predic-
3&torum presens scriptum nostro sigillo munitum ipsis deditnus in testimonium
premissorum. Datum Wormatie anno domini millesimo CÖ sexagesimo
secundo, II nonas mareii.
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex 1, foL 2o'. (B).
Drucke: Giidtnus, Sylloge p. 238 f. — Schannat II, 132; beide aus R — Btg.
«o Scriba nr. 1694.
305. 1262. März 14. Worms. — Eberhard Bischof von Worms urkundet, dass
die Gebrüder llicher und Jakob zu Worms ihre Güter dem Kloster
Sclwnau vermacht haben.
Eberhardus dei gracia Vformatiettsis episcopus. Tenore presentiuin
« prolestamur, quod cum Richerus et Jacobus fralres filii Jacobi quondam civis
Digitized by Google
1-J6-2.
•205
Woniuttiensis in nostra prescnlia constituti, obtinuissent in forma iutlicii per
scntcntiam generalem, quod universa bona sua. euicuinque vellent, licite darcnt
vel dare poasent 1 cl de ipsis bonis pro sue voluntatis arbitrio ordinäre; omnia
bona tain mobilia quam immobilia, que babebant, pari consensu et unauimi
voluntate dcdcrunt monasterio Schouaugims* , tradentes et resignantes ea 5
publice in manus abbatis monasterii prcuolati. Ita lamen, ut ädern fratres
Richerus et Jacobus bona predicta dum vixerint ad usus suos leneant et
altero ipsorum decedente alter superstes succedat ei in bonis eisdem, ea usque
ad suiun obitum liabiturus. Si vero predicti fratres Richerus et Jacobus
habituin rcligionis susceperint vel in seculo remanentes sine liberis et uxori- io
bus decesserint, statim posl mortem ipsorum universa bona predicta ad pre-
falum monasterium Schonaugiense liberc et sine contradictioue qualibet dcvol-
ventur. Testes buius rei sunt: Heinricus dictus Wackerphil miles noster;
H. Richeri, Heinricus Cippura, H. Rufus. H. dictus Span, Cunradus de Arbore
rosarum, Sigello Gosmari, Johannes Vulpecula, Wernezo Dierolli, cives Wor- u
nuUienses et alii quam plures. Acta sunt hec Wormatie anno domini mil-
lesimo ducentcsimo sexagesimo secundo pridie 3 idus marcii.
G. L.-A. Karlsruhe; Schönauer Codex I, fol. 'Ml. (Bj.
Druck: Gudenus, Sylloge 240 f. — Heg. fkriba nr. 5243.
1 262. März 14. — E. Dekan und das Kapitel s. Andreas zu Worms 306.
Urkunden, dass Sifrid von Flamersheim seinen Hof mit einem Haus
auf detn Oltermarkt in Worms der Kirche s. Martin vermacht halte.
K. decanus totumque capitulum ecclesie saneti Andree Wormacicnsis.
Universis ad quos presens scriptum pervenerit salutein in omnium salvatore.
Nc transeant opera cum hominibus temporis in successum, quod ab eissi
agitur, expedit litteratorie conservari. Hinc est, quod universis constare
volumus, quod Siuridus de Flamersheim coram nobis comparens in manus
nostras resignavit aream suam cum domo sitam in foro superiori Nidungo
pellipario conu'guam in hunc modum, quod eam iure hereditario concederemus
decano et ecclesie saneti Martini 'Wonnaciensis in remedium anime sue, sie so
tarnen quod dictus Siuridus quam diu vixerit in carne dictam domum pos-
sideat et ecclesie noslrc in festo Remigii V presentet denarios annuatim,
quos post mortem eius dabit ecclesia memorala. Datum anno domini
MCÖ. LX secundo, pridie idus marcii.
St.-A. Darmstadt: Worum nr. «9. or. mb. c. aig. petul. del.; kleine Scltrift. 35
Druck: Baur HU. II, 170 f. unvollständig.
1262. März 15. (feria quarta ante dominicam qua cantatur lelare Jerusalem) 307.
apud Wormatiam. — Eberhard Bischof von Worms urkundet, dass
Hezelo cantor ecclesie saneti Martini Worin, seinen Antheil am Hof in
Wattenheim dem Kl. Schönau abgetreten habe. 40
[305.) 1 vel dare possont in kleinerer Scloift über der Zeile. • B: in die; ullein
die Innung GudenuKi' ist trat richtiger.
206
Zeugen: Heinricus Richeri, Ileinricus Rufus, H. Cippure, Sigelo Gozm ari,
Fridegerus raonetarius, Engelmannus filius Jacobi Marcgravii, Engelmannus
filius Engelfridi Marcgravii, Bertoldus de Agersheim, cives Wormatienses.
G. L.-A. Karlinvhe: Schönauer Codex I, fol. 102.
5 Druck: Gvdenun, Sylloge 241 f. - Reg. Scriba nr. 5244.
308. 1 262. April 5. Speier. — Die Kirche zu Speier verkauft dem Erbo Kanoniker
zu s. Martin in Worms die Fleischbank auf dem Niedertnarkt zu Worms.
Adelvolcus dei gracia decanus totutnque Spirensis ecclesie capitulum.
Universis. ad quos presens scriptum pervenerit, salulem in doinino ac credere
tu subnotatis. Universität! vestre lenore presencium liquere cupimus, quod nos
macellum situm Wormacie in foro inferiori, quod ad ecclesiam nostram
spectabat, cum omni utilitutc ac proventibus macelli eiusdem Erboni canonico
ecclesie sancti Martini Wonnaciensis pro octo libris hallen* /um de consensu
unanimi vendidimus titulo proprietatis ac iure perpetuo possidendum. In
iscuius rei teslimonium presentcs litleras sigillo capituii nostri duximus
4> O 4
sigillandas. Datum Spiro anno dorn in i M. CC. LXII nonas aprilis.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 90. or. mb. c. sig. pend. laeso.
Druck: liaur HU. II, 171.
309. 1262. Mai. — Die Dekane und Kapitel des Domstiftes und der
zu s. Andreaskirche willigen in den Tatisch mehrerer Grundstücke ein.
Maioris et sancti Andree ecclesiarum Wormaciensium decani et capitula.
Presencium tenorc profilemur, quod nos vencrabilium virorum B. scolastici,
Friderici et Conradi de Stock heim fratrum canonicorum Wormatiensium pre-
eibüs ineünati in permutacionem talera considerala buiusmodi ecclesiarum
»jnostrarum ulilitate et com modo consensimus unanimi voluulate, quod area
domini Wer lüicri parrochiani canonici Wormaciensis sita in vico Claiskoip
et area Erperti prebendarii Wormaciensis in eodem vico sita, que solvunt
annis singulis quatuor uncias denariorum Wormaciensium, in ins et dominium
ecclesie sancti Andree cum ipso censu sunt translatc et versa vice tres aree
worlo curie claustralis, quam dicti fratres inhabitant, contiguc, que solvunt
annis singulis V solidos et quatuor denarios Wormacienses, translatc sunt in
ius et dominium curie antefate, ita scilicet quod similiter quatuor uncie
Wormaciensium denariorum de ipsis areis annis singulis maiori ecclesie per-
solvantur. Cum itaque XVI denarii residui sunt super quinque solidos et
ss quatuor denarios, qui de tribus illis areis ecclesie sancti Andree solvi con-
sueverunt, nos decanus et capitulum sancti Andree duos denarios, qui nobis
de Hoicheim a maiore ecclesia solvebanlur, et X1H1 de orreo dictorum fratrum
ante portam sancti Andree sito dcfalcamus, ut sie ipsi dictas IUI uncias
maiori ecclesie de dicta area persolvere integraliter teucanlur. In cuius per-
Digitized by Google
12G3.
207
mulacionis et consensus evidcnciam et robur perpetuum sigilla ecclesiarum
nostrarum presentibus sunt appensa. Actum anno domini M.CC. LXll
mense tnaio.
St.-A. Darmstadt: Chart, Worm. s. XV. fol. t04\ (D).
Druck: Baur HU. II, 172 unrollrtündig ex D. i
1263. März 23. (VI feria a. diem palmarum). — B. decanus totumqtie 310.
capitulum maioris ecclesic Wormaciensis Urkunden , dass Gerhardus
Smuzelin et uxor sua Ortherun neenon Eberhardus frater predicti Ger-
hardi dem Kloster ad Ortum s. Marie extra muros Worm. ihre Güter
in Oppenheim und Husen verkauft haben. io
Zeugen : Bertholdus Smuzelin, miles de Dirmensthein, Heinricus Rieheri,
Wernherus relro Monetam, Wernherus Amelle, Richelmannus , Wernherus
Hellecrappo, Wernherus Militellus, Gonradus de Petherinsheim, Wernherus
de Mullenheim procurator conventus predicti, cives Wormacienses, Lodewicus
de Oppenheim. is
St.-A. Luzern, Gatterer'scher Apparat, er. mb. c. «ig. pend. del.
Druck: Baur HU. V, 3».
1263. Mai 1. (in die beatc Walburgis). — Bischof Eberhard schlichtet 311.
einen Streit zwischen Adelheid magistra et conventus sanetimonialium
in Frankendal und den milites ac universitas ville Lammeshein super so
purgacione alvei rivi per villam predictam fluentis in valle, que dicitur
Vöezgrabe.
Zeugen : Rupertus comes Jrsutus frater noster ; frater Otho de Buchens-
hein predicator; frater Gerhardus Smuzelin de Dirmensthen, Wolframus de
Le wen stein et Franco de Laineshein, Fridericus et Billungus filii fratris sui, a.%
Bertlioldus dictus Rubc müites; Gerhardus dictus Spiez, Hertwicus dictus
Curie, Heinricus Rieheri, Heinricus Cippure, Richelmannus, Herburdus Rubere,
Cunradus Span, Sigelo, Gozmari et alii quamplures cives nostri Wormacienses.
St.-A. Luzern, Gatter er' acher Apparat nr. 118. or. mb. sehr beschädigt. Die
Siegel de» Bischof», E. und Friderich Grafen von Liningen hängen eingenäht.. 30
1263. Juni 5. — Bündniss des Wormser Klents gegen jede äussere 312.
Gewalt.
Maioris, Nuhusensis, sanet Pauli, saneti Andree, saneti Martini eccle-
siarum decani et capitula. Quoniam adversus clerum et ecclesiastice dignitatis
honestatem laicorum frequenter sevit malitia et eorum plerique ad hoestudiass
sua dirigunt et conatus, ut cleri et ecclesiarum iura minuant, consuetudines
honestas aboleant et perimant libertates, cleri conditionem suis conditionibus
deteriorem efficere et servituti eam, quam in sortem dei electam divina insti-
Digitized by Google
208
l-_v,:i.
tutio liberam ordinavil, subicere molicntes. .\c ex eu possimus a successoribus
noslris neglientie argui, si eleri aut ecclesiarum, quarum benefitiis sustentamur
et quibus tain cx officio karilatis quam ex debito tencmur obnixi, iura, con-
suetudines bonestas el libertales communes labi seu interire tamquani desidea
r. paliamur, uuaniniiler fide data promisimus et promissionem nostram corporali
lirniavimus iuramento. ut laicali violetitie vel cuilibet alteri potestati, que in
preiudicium seu lesionem aut opprcssionem predictorum iuriuin consuetudinuni
liberlatum so engere presumpserit violcnter, pari et unatiimi consilio et iu-
vaiiiine resistamus, iura uostra eoiisuetudines houestas et commune* libertales
10 fovendo, conservando et usquc ad satisfactionis eonq>etentis exbibitionem , si
in biis impulsati fuerimus, commuriibus expcusis et laboribus pro viribus
defendendo; personaiu prcterea qiiarnlibet de nostro collegio existentem, que
non odii vel raiuoris sive inimicitic sed zelo fidelitatis ducta supradicto negotio
consilium apposu«-rit. auxilium impenderit sive ipsum de mandato universitatis
i'. nostrc assumpscrit prosequenduni, si ob id a laicali seu alia potestate per-
secutionem pati ceperit et rerum suarum vel persone offensam incurrerit vel
gravamen sub observationc prcbabita iiiramenti manu teuere promittimus et
eidem adesse et assistere communibus sumptibus et labore doncc illatarum
sibi gravaininis et olfcnse satisfactionem congruam et universitali nostre ac-
w> ceptabilem consequatur. Volumus etiam ut in vigilia boati Tbome bec presens
littera in quolibet capitulo j>er anuos siugulos reeitetur, ne fratrum vel ca-
nonicorum quispiam so possit per ignorantiam exeusare. Kt si quis in capi-
tulum de novo reeeptus fuerit bec audiat atque sciat et iuramento consimili
ad observalionein predictorum specialilcr obligetur, contra quemlibet etiam
huiusmodi coudicti transgressorem in nostris eollegiis existentem ad penam
canonicam aniniadversione condigna pariter insurgemus, ut sie honor clero
debitus per observalionein preiiiissorum in sua liberlate consistere valeat et
dnrare, super quo preseiitem litteram ecclesiarum nostrarum sigillis duximus
roboramlam. Actum anno ab incarnatione dominica MCCLXIH nonas iunii.
so St.-A. Ln:ern,' Gatterer'scJter Aji/Mrat nr. Uö. or. mb. Schön erhalten; schöne
Schrift. '> Siegel hängen : 1) Siegel de* Kapitels hingt sehr nol erluüten an rothseidener
Schnur. 2) Siegel de» Stifts Xnüutusen zertrümmert, hängt un riolett seidener Schnur.
3) Siegel des s. Pattlusstijls hängt wolerhtlten an gelbseidener Schnur. 4) Siegel de*
s. Andreasstifts hingt icolerhdten an grünseidener Schnur. t>) Siegel des s. Martitis-
3i Stifts hängt zerbrwlxn an ruthseidener Schnur.
Drucke: Sdtannat II, 133. (S). — Würdtwein, Subsui, dipl. XIII, 206 ff',
nach einem Vidimus vom .1. 13H4, Juni 11. (die b. Barnabe apostoli) — St. A. Darm-
etadt : Worms ad «o». — Heg. Scriba nr. 1703.
313. 1263. August 29. — Belinus Abt und Convent des Klosters Schönau
4i> verleihen ihren Hof zu Worms, der einst dem Richer Bürger von
Worms gehörte, dem Heinrich Ricfier und seintr Frau Elisabeth.
Belinus dictus abbas totusqne conventus monasterii Scbonaugiensis.
Tenore presentium profitemur , quod nos curiam quondam Ricberi
civis Wormatiensis ad nos et claustrutn nostrum per fratres (?) Jacobum
Digitized by Google
12*3.
209
Richeri, Richilmannum et Jacobum ipsius pueros nostros confratres dcvo-
lutam libera voluntate omni spatio, prout ipsa curia sita est in civitate
Wormatiensi cum domo retro attinente, sita ex opposito curie quondam
Alkindi, concessimus Heinrico Richeri et Elizabetb ipsius consorti dilecte, cui
Heinrico prius in ipsa curia quedam gratia facta fuit, pro annuo censu &
videlicet pro IUI libris denariorum Wormaticnsiuni legalium, quarum due-in
festo beati Georgii, relique duc in festo beati Rcmigii annis singulis nobis
dcbent assignari a coniugibus menioratis. Hoc adiecto, quod post mortem
predictorum Heinrici et Elizabetb medietas curie cedet pueris Heinrici pre-
dicti, quos babel ex Hedwige bcate memorie coniuge sua prima et eorum jo
heredibus possidcnda; rcliqua rucdietas curie cedet pueris Heinrici predicti,
quos habet ex Elizabeth secunda coniuge sua, nunc vivente, et eorum here-
dibus possidenda. In testimonium et robur premissorum et concessionis nostre
facte coram venerabili domino nostro Eberhardo Wormatiensi episcopo et
multis presentibus fide dignis, presentem litleram sigillo nostri conventus »
dedimus consignatam. Actum anno domini MCCLXIII, quarta feria post
octavam assumptionis virginis gloriose.
Druck: Gudow», SyUoge 244 f.
1263. September 14. (in exaltatione s. crucis) Wormatie. — Eberhard 314.
Bischof von Worms gibt seine Zustimmung zur Uebcrtragung desjo
Patronalsrechts der Kirche s. Johannes in Worms vom Custos Wilhelm
an das Domkapitel.
St.-A. W. nr. 45. cop. (hart. Alnchrifl des Stadtschreiber* lAintz, entnommen
einem TYanssumpt itn Archiv. ( B).
St.-A. DarmttatÜ: Chart. Worin. ». XV. (D). as
Druck: Baur Hü. IL 182 ex D.
1263. September 16. (XVI kal. octobris) Wormatie. — Dekan und Kapitel 315.
der Kirche von Worms erhalten von Wilhelm Custos des Domstiftes
das ihm gehörige Patronatsrccht der s. Johann iskirebe in Worms und
sie geben ihm dafür andere Pfründen. ao
St.-A. W. nr. 49. cop. Chart. (B).
St.-A. Darmstadt: Chart. Worm. ». XV. (D).
Druck: Baur Hü. II, 182 f. ex D.
1263. September 23. (dominica post fest um b. Mauricii) Wormacic. — 316.
Tbeodericus episcopus Vironensis bekennt, dass er mit Beistimmung des s:»
E. Bischofs von Worms und auf Bitten des Abtes und Convents in
Otterburg sowie des Bruders Heinrichs, tunc curie eorum magistri
Worin atiensis, die Kapelle in ihrem Hofe am Sonntag nach dem
s. Mauriciustag geweiht und allen Besuchern einen Ablass verliehen habe.
St.-A. Darmstadt : Worms nr. 93. or.mb. Dasrotht Wachssiegel hängt an gelb- to
rothseidener Schnur; Legende: BONITATE. DIVINA. THKODERICVS. EPS. WIR
Druck: Baur HU. II, 183 f. unvollständig.
H. Boo«, ITrkandenbuch d. Stadt Wnnm I. 14
Digitized by Google
210
1263. 1264.
317. 1263. September 2<). (die Michaelis). — Walram Propsl des Domsüftes
Worms gibt seinen Consens zur l'ebcrtragung des Patronatsrechtes der
s. Johanniskirehc in Worms.
St.-A. W. nr. 46. cop. chart. (Ii),
s St.-A. Dannstadt: Chart, »form. *. XV. (D).
Citiert hei Baur IUI II, m*.
316. 1263. November 5. — Die Büthe und Bürger von Worms beurkunden
das Vennächtniss der Guda, Witttee des Ulrich Marschalks Bürgers
von Worms, zu Gunsten der Kapeüe des Klosters Schönau in ihrem
io Hof zu Worms.
Consules et universi cives Wormatienses. Noverint universi presentium
inspectores, quod Göda vidua relicta bone memorie Ulrici Marscalci quondam
nostri coneivis, ut in eterna sibi meritum comparel mansione, contulit Capelle
fratrum Schonaugcnsmm site in nostra civitate in curia eorundem fratrum
i:> quinque uncias denariorum Wormatiens/w» censuales solvendas annuaüm
tarn de curia, que dicitur Militelli, sita in civitate nostra in vico Lane, quam
de area cidem curie adiacente, quam dicla vidua a mulierc, que nominatur
de Susenheim, comparavit, ita quod quinque solidi de parle illa curie pre-
notate, quam Cunradus dictus Militellus coneivis noster nunc inhabitat, et due
iouncic de area supradicta, que iam dicte curie adiacet, annis singulis per-
solvantur, quorum censuum medietas in festo beate Margarete et reliqua
medietas in die nativilatis doiuini solvi debel. De hiis autem censibus con-
stiluit Guda predicta et taliter ordinavit, ut de ipsis oleum ad lampadem in
predicta capella nocturno dunlaxat tempore arsurain perpetuo ministretur.
sä In cuius rei testimoniuni et noliciam pleniorem presentes litteras inde con-
fectas ad peticionem vidue memoratc et fratrum de Schonaugia feeimus com-
muniri. Datum anno domini millesimo GC. LX. tercio, nonas novembris.
O. L.-A. Karhrtihe: ScJtönauer Codex 1 fol. 2t'.
Druck: U ünUtcem, Chron. dipl. man. Schönau p. 117 f. — Reg. Scriba nr. 5346.
319. 1264. Januar 18. — Eberhard Bischof von Worms entscheidet einen
Streit zwischen der Kirche s. Paul und den Wormser Bürgern über
Gärten an den Ufern des Rheins.
Eberhardus [dei gratia Wormaliensis episcopus]. Cum inier . . decanum
[etj capitulum ecclesie safneti Pauli ex una| parte et cives Wonaacienses ex
»altera super d[ . « « ] convenientibus de ortis sitis inter alveos || duos Ren[i
« * •] loco, qui vocatur in paseuis [« • • extra mujros Wormacienses in
terminis [parro]chie saneti Ruperti prefate saneti Pauli ecclesie [* • »] questio
verteretur, ne litis huius j[ protractio per |* , « . , .] muo[# • .] expensis
p[« « • » • •] inter eos [• , . . . ,] contingeret suscitari. Nos qui clerum
«unostrum e[« • .] in mutua desideramus vivere concordia || et dilectione (• • .]
Digitized by Google
12*4.
211
ulla in posterum inter eos [» • •] remaneret hortati nostro [• • • djiximus,
quod super decisione questionis pred[iete • • • decjanus et capitulum memo-
rati pro se in [| Heitmann d[eeanum (?)], Heinricum scolasticum ecclesie
[••• • « • ••*] vero pro parte sua [• • * R]icheri et Heinricum Holt-
mundi tanquam in ar[bitros • • •] miserunl. Nos insuper et Eberharduni |j *
decanum sancli A[ndree] communibus assumentes [••• •••] inter
se concorda[nt . • ,] et iamdicti . . decani sancli Andree stan[. • * • * «] to
a partibus utrobique; verum cum preflij 1 bäte p[artes • • *] dissentirent,
[••• * * * • * * conjcorditer adm(« » • « * *] possent. Nos et E. decanus
sancti Andreje * • «Jlus in formain [com]positionis snbscrip[« • • || »"
communiter censuimus persolvendas. Statui [mus • * e]t arbit [♦ • •
• • «jiavimus, ut [• • • — |] ] de ortis pratis in p[» • «
• • .jdictis [••• ••*[!— — ____] triginta libras hallensium a
predictis civi[bus . . .] fest um beati Johannis bapliste proxime || [
] postpositi [♦ . « • * .] supradicte in ccrtos redditus alios ab [eccle- »*
sia (?) sanctji Pauli possidendos et habendos in || perpetuum (• • * . « •]
[• • • • • •] extendi tantum ad [• • •] profitentes nichilominus predictum
[• • • * • •] plantatos iure decimarmn in pratis et [• • • • • •] de cetera
et ex novo plantandi fue|jrint dicte [• » « . • *]i hü«, itaque cenlum et [• * ,J
Pauh salvo per omnia permanent f» * • • • *] hallenses supradictis prenotato *>
capitulo a cu[* * • • • •] comparati sunt super curia dicta [| ad Boponem
[• • • • • • n] Vformaciensinm censuales [• * *]dus Cippure inhabitat tres
[• • •] et area dicta ad Othelmdim decem unetVw [• • * • • •] censuales et
super curia dicta ad || Lutwinum [• . • • • • • *]me supradicte. Ad [• • *
• * •] Viorvaaciensiutn censuales in restaur[« * • • . •] si predicti cives ab»s
alia ecclesia vel quou[« • • • • •] assignacione decime supradicte in || iudicio
[••*••• ♦ «jt capitulum [«•* * • » •*• • » •] eain tracti sepedictus
[• • * • • «Jbunt et ab actione huiusmodi reddent ipsos [. . * • • •] penitus
et indempnes. In || huius [# • • • * *] paginam nostro co[* • • • • •] com-
muni (?) evidens atque robur [• • * sanjcti Pauli atque civitatis sigillis fecimusso
com[muniriJ cum testibus subnotatis quorum nomina || hec sunt [» . • * • •]
Rufus Her[» • • . » .] Heinricus Holtinundi, Wernzo Amella, Johannes Cipelin,
Rupelo [• « • • • *] Holderboum, Volzo de Ripa [| , Vol[zo « • * • • * C]un-
radi A[ • • * • • • •* Nijoholaus fdius [• • • • • «. Anno] domini
&.Ö£.L&.llll, XV kalendas [fe]bru[arü « « - bjeate Prisce virginis. »*
St.-A. W. nr. 47. or. mb. Das Pergament ist mn Moder zerfressen und in
ritte Stöcke terfaäen. Von den 3 CO Siegeln hängt nur noch ein Fragment des Siegels
der Stadt Worms. Die Zeilen habe ich durch |» abgetheilt.
1264. «Jim» 18. — Eberhard Bischof von Worms und die Rothe und 320.
Bürger der Stadt Worms entscheiden einen Streit einsehen Bruder 40
Jakob RicJter, Mönch des Klosters Schönau, und Heinrich Richer
Bürger von Worms, Gebrüder, über einen Hof zu Wonns.
Nos Eberhardus dei gratia Vformatiensis episcopus, consules et universi
cives civitatis eiusdem. Constare volumus universis presentium inspectoribus,
14*
212
quod cum inter fratrem Jacobum Richen de Schonaugi'a et Heinricum Richeri
civein Vformatirnscm fratrem suum super curia Richeri quondam patris
eorundem dudum questio verteretur, tandem venerabilis vir abhas Scbonau-
giensis nomine ipsius et conventus sui questionem de ipsa curia motam inter
•• fratres predictos decidit et eam decisionem littcris suis et conventus sui paten-
tibus stabilivit modo subscripto. Fratcr Ebelinus dictus abbas totusque con-
ventus monasterii Schönau giensis. Tenore prcsentium profitemur et notum
facimus presentium inspectoribus universis, quod nos curiam quondam Richeri
civis Wonnaticnsis ad nos et claustrum nostrum per fratrem Jacobum
10 Richeri Richihnannum et Jacobum ipsius pueros nostros confratres devolulam
libera voluntalc omni spacio prout ipsa curia sita est in civitate Wormaciensi
cum domo retro attinente sita ex opposito curie quondam Alkindi, concessi-
mus Heinrico Richeri et Elizabeth ipsius consorti dilecte, cui H. prius in
ipsa curia quedam gratia facta fuit pro annuo 1 censu videlicet pro quatuor
islibris denariorum Wormati/nsiwn legalium, quarum duc in festo beati
Georgii, relique duc in festo beati Remigii annis singulis nobis et conventui
nostro dcbcnt assignari a couiugibus memoratis, hoc adiecto quod post
mortem predictorum H. et E. medietas curie cedet pucris Heinrici predicti,
quos habet ex Hadwigc bone2 memorie coniuge sua prima et corum here-
sodibus possidenda; rcliqua medietas curie cedet pueris Heinrici predicti, quos
habet ex Elizabeth secunda coniuge sua nunc vivenle et eorum heredibus
possidenda. In testimonium et robur premissorum et concessionis nostre
facte coram venerabili domino nostro Eberhardo Worm/Uiensi episcopo et
multis presentihus fide dignis presentein litteram sigillo nostri conventus de-
« dimus consignatam. Actum anno- domini millesimo CG. LX. tercio, quarta
% feria post octavam assumptionis virginis gloriose. Hanc siquidem decisionem
et conccssioncm de ipsa curia factain dictus abbas coram nobis nomine ipsius
et conventus sui publice profitendo innovavit eandem et modo subscripto
pro se et conventu suo ipsam curiam resignavit. In cuius facti testimonium
»atque robur presentem litteram sigillorum nostorum* muniraine dedimus
consignatam. Datum anno domini millesimo CG. LX. quarto, quarta feria
[»ost octavam pentecostes.
(i. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I foi.22 \ (B).
Druck: Würdtirein, Chron. dijii. monast. ScfUman p. 121 ff. ex R— Reg. Scriba
35 nr. Ü2M.
321. 1264. August 23. (in vigilia Bartholomei). — Wilhelm von Lichtenstein,
Gustos des Domstiftes zu Worms, schenkt dem Domstift ein beim Kirch-
hof s. Johannis (domum apud ferrura cimilerii s. Johannis Worm. situm)
gelegenes zu seinem Amte gehöriges Haus (ad meum spectantem
40 officium).
St.-A. W. nr. 48. eop. chart.
[IJ520. | 1 B: annu ; ein« moderne Hand hat ein o vier das u gesetzt. * B: bome.
» B: nostrum : eine moderne Hand hat ein o »7fter dun r ge*etzt.
Digitized by Google
1264. 1265. 213
1264. November 29. — E(berhard) Bischof von Worms urkundet, dass 322.
die Kirche von Worms dem Hospital ausserhalb der Mattem von
Worms seclis Jucharten Weinberge genannt Neusatz gegeben habe.
E. dei gracia 'Wonnaciensis episcopus. Universis presens scriptum in-
tuentibus salutein in domino sempitornatn. Noveritis, quod cum . . decanus .%
et capitulum ecelesie nostre hospitali extra muros "Worxnaeienscs sex iugera
vinearum in loco qui dicitur Nuwesat contulerint et Willehelmus custos eiusdem
ecelesie nostre dampnum ad duas atnas vini ex collacione tali racione deeime
suc, quam in predicto loco habere dinoscitur, secundum iuramentum rusticorum
saneti Michahelis extra iam dictos muros Worniacienses singulis annis in- iü
currerit, de nostro . . decani et capituli predictorum et ipsius custodia con-
sensu taliter extitit ordinatum, quod de prefato hospitali custodi prenotato et
suis successoribus in perpetuum singulis annis in restaurum dampni
memorati dabuntur due ame vini communis, prout de deeima in prefato loco
et eciam in loco qui dicitur Kaderloch haberi consuevit. In cuius rei roburu
et tesümonium nostrum . . decaui et capituli predictorum ac sepedicti . .
custodis sigilla presentibus sunt appensa. Dalum anno domini
M. Ct. LXU1I, lil kalendas decembri».
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 94. or. mb. c. 2 Big. pend. Das Siegel des
Bisdtofs ist abgefallen, das de» Custos zertrümmert.
Druck: Baur EU. II, 188 unvollständig.
1265. Janttar. — WernJier Dekan und Kapitel der Kirche s. Martin 323.
in Worms Urkunden, dass das Kloster Schönau seinen Hof auf dem
Obermarkt in Worms dem Konrad Bürger von Worms und seiner
Frau in Erbleihe gegeben habe. *j
Wernherus decanus totumque capitulum ecelesie saneti Martini Worma-
tiensis. Noverint universi presentium inspectores, quod dominus abbas et
conventus Schonaugiemtis domum suam sitam in superiori furo Wormatie,
quam bone memorie Heinricus et uxor eius eidem monaslcrio Schonaugiens*
pro animarum suarum reinedio contulerunt, Cunrado et uxori sue civibusjo
Wonaatiensibus concesserunt hereditario iure tenendam, pro annua pensionc
videlicet novem solidis denariorum Wormatieusiuin eidem ecelesie Schonau-
giensi in festo beati Remigii persolvendu, hoc adiecto, quod si domus eadem
exusta fuerit aut vetustate collapsa, dictus Cunradus et uxor ipsius vel qui-
curaque ipsam domum inhabitaverit, eam suis sumptibus reparabit. Quod sijs
fortassis ipsam noluerit reparare, dictam nilulominus pensionem persolvet
monasterio memorato, salvo nobis iure nostro videlicet novem denariis
Wormatiensibus , qui a fratribus Schonaugjcnsi&Ms nomine census annis
singulis persolventur. In cuius rei tesümonium presentem litteram sigillo
capituli nostri duximus roborandam. Datum anno domini millesimo*u
mense tanuario.
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fol. 25.
Druck: Würdtwcin, Chiron, dipl. mon. Schönau p. 130 f. — Reg. Scriba nr. 5252.
Digitized by Google
214
12t«.
324. 1265. April 17. (dccimo quinto kal. maii). — Jutta, die Aeblissin, und der
gesammte Convcnt des Klosters Nunneninunster, Cistercienser Ordens,
bei Worms (extra niuros Wonnalienses), tun kund und zu wissen aller-
männiglich für jetzt und in alle Zukunft, dass sie nach reiflicher Vor-
s berathung und unter Einwilligung ihres Vorstandes (qui nobis preest)
des Abtes Ebelin von Eherbach, die bis jetzt ihnen eigentümlich
zustehenden Güter zu Gartach (majori Gartach, Grossgartuch) mit allen
ihren Zubehörungcn an das Stift und die Kirche von St. Peter zu
Wimpfen auf dem rechtlichen Wege des Verkaufs und Ankaufs abgetreten
iü haben, und diese somit als künftige volle Eigenthümer derselben an-
erkennen. Zugleich erklären sie, dass ihnen für die Kaufsumme von
dreihundert Pfund alter und gesetzlicher Haller, welche ihnen in
bestimmten Zielen bezahlt werden sollen, vollkommene und genügende
Bürgschaft geleistet worden ist. Bürgen dafür sind zu gesammter
i.s Hand: Herr E., Dekan von St. Andreas zu Worms, Wernher Mililellus,
Stiftsherr daselbst, und Richard, Sliftsherr zu Wimpfen, Wernher Amella,
Wernher Militellus, und Volzo super Ripani, Bürger zu Worms. Die
rechtsgültigen Gewere des vorstehenden Vertrages aber, und zwar nach
des Landes Gewohnheit auf die Datier eines Jahres übernehmen zu
2i' gesammter Hand: Herr E., Dekan zu St. Andreas zu Worms, Wernher
Militellus, sein Stiftsherr, Heinrich Holtmuud, und Wernher, desselben
Sohn, und Wernher Militellus, Bürger zu Worms. Zu Bekräftigung
dieser Urkunde haben die Aebtissin Jutta, und Ebclin, Abt von Eber-
bach, ihre Insiegel angehängt. Zeugen waren die oben genannten
w Bürgen und viele Andere.
Germanisches Museum in Nürnberg: or. mb. c. sig. pend. dd. f. Sch<tnntit Jp. ISO.
325. 1265. August 13. Oppenlieim. — Die Bürger von Worms und Oppen-
heim erneuern ihren alten Btttul und wollen ihre seitherigen Streitig-
keiten durch Schiedsrichter entscheiden lassen.
au In nomine domini amen. Noverint universi tarn presentes quam posteri
presencium inspectores, quod cum inter nos cives Wormacienses ex una
parte et nos cives Oppenheimenses ex altera super mutuis quesüonibus dis-
sencio rancor et discordia verteretur; nos ex utraque parte attendentes con-
federaüonem et formam privilegiorum connexionc mutua initam et iuramentis
si inter nos eciam longo tempore slabilitam, volentes cavere, ne illa confederaüo
parte aliqua scinderetur, sed integra et inviolabilis permaneret: nos cives
Wormacienses pro nohis et nos cives in Oppenheim pro nobis renunciavimus
omnibus impeticionibus actionibus 1 requisitionibus quibuscumque et dampnis
habitis utrobique, ita quod de cetero manebimus iurati et fideles adiutores ad
4oinvicem. Et sopita est inter nos omuis discordia seu guerra per octo viros
1325.] » action. fthU bei B.
Digitized by Google
12G5.
215
ex ulraque parte electos, quorum quatuor ex nobis Wormaciensibus sunt:
Gozo senior de Moro, Gerbozo milites; Heinricus dictus Richer et Heinricus
Holtmundi; ex nobis Oppenhehnensibus: Petrus de Winetsheim, 2 Heinricus
de Congernheim s milites, Heinricus dictus Grezingheiin et Conradus dictus
Fugere. Et ut hec forma mutue dilectionis inter nos iuxta formam privi- s
legiorum nostrorum conscriptam inviolabiliter in perpetuum observetur, pre-
sentem litteram sigillo nobilis viri domini Wernheri Ringravii, qui complana-
tioni nostre interfuit, petivimus et vohiimus communiri in robur tcstimoniuni
et in evidentiam anipliorein. Actum et datum apud Oppenheim anno
domini M.CC.LX.V. in die bcati Hippolyti. tu
St.-A. W. B.I. 23 Eidbudi foi. 41'. (». XV) (Ii).
Druckt: Böhmer, Fontes II, 234. — Schaab, Rhein. Sbidteh. II, 63 «x B. fehler-
haft. — Reg. Scriba nr. mit.
1265. Oktober 16. — Berlwin, Ritter von Alzei, genannt Zürne ver- 326.
gleicht sich mit dein Kloster Otterburg. u
Ego Berlwinus miles de Altzeia dictus Zurna littcris presentibus con-
slare cupio universis presentibus et futuris, quod super actione et impeticione,
quam habui contra dominum . . abbatet« et ecclesiam de Otterburg ordinis
Cyatercktisis Moguntwc dyocesis occasione cuiusdam curie site Wonnacie
super muros sive occasione sex marcarum sive occasione pcllium bovinamm m
sive super omni contractione, quam movi diclo doinino . . abbati et ecclesie
nomiuate, mediante domino Philippo de Bolandia et Wernhero inilite nepote
nostro de Altzeia. Talis est amicabilis composicio ordinata videlicet, quod
dictus dominus abbas sive ecclesia in Otlirburg XVI libras hailensium usque
ad festum beati Andree proximum michi dabuut, quibus ego contentus peras
omnia in presencia iam dicti domini . . abbalis et quorundam fratrum suorum
neenon presente diclo domino Philippo de Bolandia et Wernhero milite ante-
dicto una cum Berthet collaterali mea et Wilhelmo lilio meo omni actioni
sive querele, que mihi sive heredibus meis contra iamdictam ecclesiam in
Otterburg competebat seu competcre posset in postcrum; renuncio manifeste ao
cum debita eflfestucacione, ita ut prescripta ecclesia a mc vcl meis heredibus
in posterum super aliquibus actionibus non possit aliquatenus faligari. Ut
autem dicta composicio lirma et stabilis permaneat, presentem litteram super
hoc confectam dicte ecclesie tradidi sigillo domini Philippi antedicti et meo
communitam. Actum et datum anno domini M. CG. LXV in die Galli. ss
SUuUbM. Mainz: (Jtterb. C'optuflwcÄ fol. 82'.
Druck: Frey Remling, UB. de» Kl. Otterburg p. 112. — Reg. Scriba nr. im.
1265. Oktober 26. (VII kal. novemb. pont. anno primo) Perusia. — Papst 327.
Clemens IV befiehlt dem Bischof von Worms, denjenigen, über welche
1 B: WindodiKtheim. * B: Köngernheim. 40
Digitized by Google
216
1265. 1266.
sich die Dominikaner beschwert hätten, das Predigen in Worms und
in der Diöcese zu verbieten, sie im Betretungsfalle zu strafen, sowie
überhaupt die Dominikaner und Minoriten in ihren von Päpsten und
Legaten ertheilten Gerechtsamen und Befugnissen, nämlich öffentlich
i predigen, Beichte hören und absolviren zu dürfen, zu schützen und zu
handhaben.
Exc. von Lehmann im Archiv für hat. Geschichte II, 330 ex or. — Reg. Seriba
nr. 1722.
328. 1265. November 21. — B. Dekan und Kapitel der Kirche zu Worms
io verleihen dem Kloster Kirschgarten den Zehnten von verschiedenen
Jucharten.
B. decanus et capitulura ecclesie Wormaciensis. Universis presens
scriptum intuentibus esse volumus manifestum, quod nos . . abbatisse et
conventui in Orto ceresorum extra muros Wormacienses deeimam Septem
uiurnalium infra novum mumm ibidem sitorum et duorum iurnalium apud
locum qui dicitur Zcngewade iure hereditario contulimus pro annuo censu
unius libre hallensium nobis et nostris successoribus in die beati Thome
aposloli perpetuo persolvende. In cuius couflrmationem et robur perpeluura
prescntcin htlcram ecclesie nostre sigillo duximus roborandam. Datum
wanno domini M.CC. sexagesimo quinto, sabbato ante festum beatc Katerinc
proximo.
int ngenäht L%Uern' <*atterer>scher APP*"^ »»*• tlV. or. c. »ig. pend.; da» Sieget
Druck: liaur IIU. V, 43.
329. 1266. Februar 28. — Konrad mm Hosenbaum schenkt dem Kloster
Kirschgarten zehn Schillinge Jährl. Zinses.
Ego Cunradus de Arbore rosarum constare volo presentium inspectoribus
universis, quod ego pro remedio animc mee et meorum dedi Hildegardi dicte
abbatisse et conventui de Orto sanetc Marie extra muros Wormacienses ordinis
jo Cisterciensis decem solidos denariorum Wonnaciensium annualium super
arcis silis Wormocte retro domos Bukelini, quas a me possidet Heinricus
Rufus civis Worraacwtwis, quorum denariorum medietas in festo beati
Rcmigii, rehqua medietas in festo beati Gcorii persolvitur quovis anno. Hoc
adieclo, quod post mortem meam predicti decem solidi cedent Juthe sorori
35 mee et filie eius Juthe temporibus vite ambarum, quibus mortui», dictus
census cedet predicto conventui inlegralis. In testimonium premissorum pre-
sentem litteram dedi sigillo raeo munitam. Actum anno domini M.CC.L&
sexto, dominica qua cantatur oculi mei.
St.-A. Luzern, GaUertr'tcher Apparat nr. 124. or. mb. c. stg. pend. laem. Das
«o i ergatnent not geittten.
Druck: liaur HU. V, 46.
Digitized by Google
1266.
217
1 266. März 19. — Mit Bewilligung des Biscltofs Eberhard von Worms 330.
schenken die Gebrüder Heinrich, Gerhard und Emircho Kämmerer,
Bitter, von Worms, dem Kloster Nonnetimihistcr Güter zu Lindesheim.
Eberhardus dei gralia Wormaciensis episcopus etc. Justis petencium
desideriis digmuii est, nos facilem preberc consensum et effectum verba com- s
plere, que a racionis tramite non discordant. Ea propter lidelium nostrorum
Heinrici, Gerhardi et Emirchonis 1 fratrum Camerariorum nostrorum militum
"Wormaciensium devotis preeibus inclinali tradicionem ab eis factam dilectis
in Christo filiabus abbatisse et conventui sanctimoniaJium in Nunnenmunster
extra muros Wonnacienses de bonis et possessionibus, que »dem milites ato
nobis apud vülam Lidergisheim titulo feodi possidebant, videlicet XXIX agris
campestribus in inferiori cainpo sitis in loco, qui dicitur Szeuwir et prato
eisdem adiacenti et ripa fluminis dicti Niesenache usque in alveum Reni a
stanno dominarum apud villam sito prolendente, pro quorum recompensa et
restauro tres libras et quinque solidos Worniaciensium denariorum census is
annui intra Wormaciam nobis dicti milites resignarunl et dederunt, ita quod
et ipsi et heredes corutu dictos census a nobis et a nostris successoribus
amodo nomine feodi similiter retinebunt, prehabita ergo super hiis cum nostro
capitulo deliberatione raatura et nostra et nostre ecclesie indempnitate pensata
ratam et gratam tradiciotiem habentes prehabitam una cum nostro capitulo»)
in ipsam concorditer consentimus. Verum ne dicti conventus atque milites
vel successores corum aliqui super hiis aliqua molestie vel perturbationis
nebula in posterum agitentnr, nos omni iuri, quo ad dictos agros pratum
et ripam rivi penitus renuueiamus ac omnibus aliis que ficri obponi vel obiri
possent contra predictam permutacionis formam et contractum et contra s»
presentes litteras, quas in testimonium et memoriam predictorum omnium
predictis conventui et militibus contradidimus nostro et capituli nostri sigillorum
munimine communitas. Actum sunt bec anno domini M. CC. LXVI, feria
sexta post festum beate Gerdrudis virginis.
Dalberyixche* Arclüc im Schloß» Hern»heim. or. mb. Die 2 Siegel hängen an so
weixuleinenen Bändern und zwar (las des Bischofs Eberhard tcoierhalten, aas dt* Kaintel»
beschädigt. Auf dem Rücken der Urkunde äeJU ron der Hand de» XIU. JtM^:
Inatrumentum Curaerarioruin.
Druck: Exc. von Lehmann im Arcltiv f. hess. Geschictde II, 308. — Scriba
nr. 1734. S1
1266. Mai. — Das Kapitel der Kirche von Worms urkundet, dass Conrad 331.
Bürger von Worms den Klöstern Schönau und Otterburg seinen Hof
vor der Pfauenpforte (ante portam Pavonis) vermacht habe.
StadihiU. Mainz: Otterb. Copialbuch fol. 81.
Druck: JVey d: Bemhng, UB. de» Kl. Otterb. 116. — Reg. Scriba nr. 1736. 40
^330.) 1 Zuerst stand G. et E. fratrnm; ritte gleicfiztitige Hund ctnrvjierU die»
in: Heinrici, üerbardi et Eraicboni« fratrum.
-
Digitized by Google
•218
12M.
332. 1266. Juni 23. (in vigilia b. Job. bapt.) Wormatie. — Wcrnbcr und Sifrid
Rhcingrafcn (Ringravii) Gebrüder verkaufen ihre Güter in Rindorincbeim
dem Heinrieb Bürger von Worms (Heinricus gener Zeizolfi civis Worin.).
Stadlbibl. Main:: Otterb. Copialb. fol. 130.
» Druck: Frey t(- Iiemling, UB. d<* Kl. Otterb. 117. — Reg. Scrüta nr. 1737.
333. 1266. Juni 29. — Die Käthe und Bürger ton Worms Urkunden, tktss
ihr Mitbürger Sigclo von Osthofen dem Kloster Schönau eine Benfe
auf sein Haus in der Zwerggänse in Worms geschenkt habe.
Consules et universi cives Wormalienses. Constare volumus presentium
\» inspectoribus universis, quod Sigclo de Osthoven dictus noster coneivis in
nostra presencia eonstitntus induetus affectionc pateroa ad honorem dei et
matris eius virginis gloriose nec uon pro remedio anime Jacobi lilii sui bone
memorie dedit abbati et eonvcnlui monasterii Schonaugiensr* ordinis Cister-
eiensis decem et oeto solidos denariorum Vtormatiensium super curia sua
usita in vico Thwerchgazzen , quam inhabitat, censuales, qui census in festo
beati Georgii annis singulis persolvetur, itaque de huiusmodi censu anni-
versarius predicti Jacobi Filii sui a predicto conventu cum devocione debita
anno quolibet celebretur, tali conditionc adiecla, quod quandocumque dictus
Sigelo predicto conventui comparaverit alios decem et octo solidos bene sitos
-°in recompensam predicloruiii denariorum censualium designando, illos census
conventu» prebabitus aeeeptabit et ex lunc dicti Sigelonis curia a censu pre-
nominato soluta et libera permanebit. In testimonium et robur premissorum
presentem litteram ad preces abbaüs et conventus et ad preces dicti nostri
coneivis nostre civitatis sigtllo dedimus comiuunilam. Actum anno domini
»M. CG. L\. Vi. in die bcatorum Pelri et Pauli apostolorum.
O. L.-A. Karlmthe: Schönauer Codex I fol. 24 (B).
Druck: Würdtwein Chron. dipl. mon. Schönau p. 138 f. ex B. — Reg. Scriba
nr. 0255.
334. 1266. Juni 29. — Die Bäthe und Bürger von Worms Urkunden, dass
30 die Wittwc das Fridrich von Osthofen ihre Mitbürgerin dem Kloster
Schönau eine Bente auf ein Haus geschenkt habe.
Consules et universi cives 'Wormacietises. Constare volumus presenciuin
inspectoribus universis, quod cum Mergardis dicla Pannenheberen nostra con-
eivis super curia quondam dicti Wigonis sita ex opposito curie Gozonis
sMnilitis de Moro unam libram denariorum Wormaciensium censualem et
annalem (!) haberet, super qua etiam curia Wikelmannus quondam noslrc
civitatis scultetus duas libras denariorum Wormaciensium censualium et
annualium conparavit predicta libra, que ipsi Mergardi cedebat; post mortem
ipsius Mergardis ad Johannem Aurigam uxorem eius et ipsorum heredes
wfuerat devoluta. Qui Johannes uxor sua et eorum heredes predictam libram
Digitized by Google
219
Wormaciensetn census 1 nomine . . relicte Friderici de Ostoven nostrc con-
civi iuste vendicionis titulo vendiderunt, a cnius libre mediclas in festo beate
Margarete, reliqua medietas in oclava epipbanie doniini ' annis singulis per-
solvetur. Postmodum predicta . . relicta Friderici ipsam libram Wormo-
ciensem censualem super prebabila curia comparatain . . abbati et conventui \
raonasterii Schonowgensis ordinis Cisterciensis pro reinedio anime eins et
raariti sui propter deum et beataiu Mariaiii genitriccm eius dedit simpliciter
per hunc modurn, quod de ipsa libra ceusuali lumen ardens nocte dieque
perpetuo lucem ministrans in donium capitularem f rat nun et ex altera parte
respondens super sepulcrum dicti Friderici mariti eius prebabiti procuretur et 10
incommutabiliter observetur. In testimonium et robur perpetuo valiturum
presentem ütteram ad preces . . abbatis et conventus et civium nostrorum
dictorum nostre civitatis sigillo dedünus communitam. Actum anno
domini ii.CG.LX sexto, in die beatorum apostolorum Petri et Pauli.
St.-A. Luzern, Gatterer'adier Ajyparat nr. 127. er. mb. c. mg. pend. del. Das 15
Pergament hat »ehr gelitten und i*t in den Falten gebrochen. (A).
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I foi. 24'. (B).
Druck: Würdttcein, Chron. dipl. mm. Sdumau p. 140 f. ex R — Reg. Scriba
nr. 5266.
1266. Juli 12. — Die Ruthe und Bürger von Worms beurkunden, wie 335.
sie sich mit ihrem Bischof Eberhard und dessen Kapitel über den
Bürgerhof geeinigt haben.
Consules et universi cives Worrnaciciises. Noverint universi tarn presentes
quam posteri presenlium inspeclores, quod cum inter reverendum patrem ac
dominum nostrum dominum Eberhardum Wormaciensem episcopum et capitulum js
ipsius maioris ecclesie super curia nuneupata communiter curia civium sita
in vico Hagenonis protensa et ineipiens a vico Hagenonis predicto, tenninans
et transiens versus ecclesiam saneti Nazarii, prout sita est in longitudine et
amplitudine, ex parte una, et nos et nostram civitatem ex parte altera, dis-
cordia verteretur, eo quod dictus dominus noster episcopus et ipsius capitulum *>
sibi ius per imperatorias [litteras] vero sigillo signatas in dicta curia vendi-
cabant, quarum litterarum tenor talis est:
Fridericus dei gracia Romanorum imperator etc. Per presens scriptum
universis etc. Datum apud Utinum in foro Julii anno dominice incarna-
tionis M.CC.XXX.U. mense maii, quinta indictione. (s. nr. 156.) s:,
Tandem mediantibus venerabili domino nostro Heinrico Spirensi episcopo et
aliis viris quam plurimis Tide dignis, in formam subscriptam fuimus ad in-
vicem concordati: quod dicta curia totalis ad usus civitatis nostre |>erpetuos
cedet, ita tarnen, quod areas prout volumus distinetas ex utraque parte longi-
tudinis predicte curie locabimus seu concedimus cuicunque volumus iure«
[334.1 ' das Wort ist in A undeutiidi. » titnlo vend. Die SUUe i$t bei A
uiüesbar; der richtige Text geht aus B herroi: » ep. doraini nach B.
Digitized by Google
220
hereditario pro ccnsu annuo possidcndas, ita quod per curiam cx utraquc
parle dumorum edificatanim vicus publicus et communis transiel, iucipiens
in vico Hagcnonis, finiens et transicns versus bcalum Nazariutu prenotatum,
nullo proressu Icmporum obstruendus. Que domus locate iure beredilario
•*• si ex incendio vel vetustale lemporis destruantur, si illi qui eas habent iure
hereditario noluerint vel nun potuerint reparare, aJüs hominibus ille domus
iterum erunt iure hereditario concedeuda. Domus quoque lapidea, quam nos
edificavimus in dicta curia, erit in usibus nostre civitatis perpctuis, in qua
baliste acuta et res alie civitatis nostre bellice servabuntur, quatenus si ad
10 hoc nobis non suffecerit vel expedierit, ipsam concedemus iure hereditario
pro censu annuo possidcndam sicut alias domos in area memorata. Guius
domus lapidec ianua versus Hagouis vicum ponetur, introitum et exitum ibi
prebens. In cuius rei testimonium et robur, ne in posterum super his ali-
quid inier predictos dominos nos et nostram civitatem possit scrupuli sub-
üoriri, sed quod perpetuo in suo robore perseveret, prcsentem litteram sigillo
nostre civitatis communiri dedimus roboratam. Datum et actum anno
domini M.CC.LXVI, in vigilia bcatc Margarete.
Original tpo?
Druck: Böhmer, Vontes II, 23i ff. — Reg. Scriba nr. 1738.
336. 126G. Oktober 22. — Vor den Wormser Richtern verkaufen Rüdiger
und seine Frau Elisabeth, Bürger von Worms, dem Herrn Hezelo
Sänger der Kirche s. Martin eine Rente auf eine Backstube.
Judices 'Wormacicnses. Ad universorum noticiam volumus pervenire,
quod Rudegero iilio Rudegeri et Elizabede coniuge sua civibus Wormacien-
asibus in nostra nobis in claustro ecclesie Wormaciensis iudicio presidentibus
constitutis presencia recognoverunt dicti coniuges et publici confessi extitcrant
de corum communi consensu et bona voluntate se vendidisse domino Heze-
loni cantori ecclesie saneti Marlini Wormaciensis in nostra eciam simili
modo presencia, constitulo super pistrino quondam Wasegonis civis Worma-
aoeiensis in vico Hagcnonis ex obposito curie civium Wormac iensium sito,
census annuos videlicet decem unciarum Wormaciensium denariorum legal iu in
in festo beati Remigii annis singulis persolvendos, quos utique census coram
nobis publice in manus dicti cantoris prenotati coniuges voluntarie resignarunt,
renuncianles omni iuri, si quod eis compelebat vel competere poterat super
Mcensibus prenotatis; recognoverunt nichilominus et publice confessi fuerant
dicti coniuges sibi pecuniam pro qua dictos census supradicto cantori ven-
diderunt esse ab eodem cantore plenarie persolutam. In cuius facti testi-
monium et evidenciam plcniorem presentera litteram tarn de rogatu dictorum
coniugum et consensu quam eciam domini Hezelonis cantoris supradicti eidem
40 cantori sigillo nostro dedimus cominunitam. Actum et datum anno
o o o «
domin i M. CG. LX. VI. feria sexta post festum beati Galli abbatis proxima.
St -A. Lasern, Gatterer'mher Apparat nr. 129. ur. mb. c. mg. pend. dtl. Perga-
ment oeadiädigt.
Druck: Baur, HU. V, 48 unvollständig.
Digitized by Google
221
1267. Januar 9. (v. idus ianuarii, pont. nostri anno secundo) Viterbo. — 337.
Papst Clemens IV befiehlt dem Dekan zu s. Stephan in Mainz die Klage
der Dominikaner in Worms über einige Bettelordcn, die in ihrer Nähe
Klöster und Kapellen erbaut hätten, zu untersuchen und nicht zu
gestatten, dass die genannten Bettelorden, besonders aber die Gesellschaft r,
der Büssenden, sich in der Nähe des Dominikanerklosters zu Worms
anbauen, sondern ihnen diess nur dann zu erlauben, wenn sie 300
Schritte von demselben entfernt blieben.
Exc. bei Lthmatm im Archiv für hess. Geschichte II, 330 f. ex A. mit unridtiüfcm
Datum (1266) = Scriba nr. 1727. io
1 267. Janttar 20. — Godcltnann von Metz, Bitter, schenkt dein Kloster 338.
Kirschgarten Gitter auf dem Biirgerfdd.
Ego Godilmannus de Meti miles tenore presencium proflteor aperte et
notum facio, quod ego, consensu Gerdrudis uxoris mee bone memorie dum
vixerat accedente, dedi simpliciter et pure . . abbatisse et conventui ad Ortum is
sanete Marie extra muros civitatis Wonnaciensis, ordinis Gisterciensis, omnia
bona, sive fuerint agri campestres sive prala et quecumque vel quocumque
nomine censentur, que quondam Volzo super Rivum civis Wormaciensvi a
me et uxore mea in campis burgensium civitatis Wormaciensis possedil, ita
quod dictus convenlus illa bona in perpetuum possidebit pacilice et quiete. n»
Renuncians in totum bonis predieüs et omne ius, quod habebam in bonis
eisdem in dominas et conventum transtuli memoratas. In cuius donacionis
testimonium presenlem litcram dedi meo sigillo domini Wernheri parrochiani
de Starkenberg, Johannis de Meli vicedomini, Wolmari, filiorum fratrum
meorum, Eberhard i de Ekinburg, Emmerchonis et Wolframi de Lewens tein, xi
Wolframi ibidem, Eckeberti, Heinrici de Eche, Sigelonis de Lutra et Hugonis
de Starkenberg sigillis munitam. Datum anno domini M. GC. LX septimo
in die beatorum Fabiani et Sebastiani.
St.-A. Ltuern, Gatterer'scher App. nr. 132. or. mh. c. 8 sig. pend. laesis. Da»
6. und 6. Siegel igt abgefallen. so
Druck: Baur HU. V, 50 unvollständig.
1267. April 17—24. (infra octavam pasche). — Fraler Waltcrus dictus 339.
abbas totusque convenlus montis saueti Dysibodi ordinis Gisterciensis
Moguntinensis dyocesis verleihen dem Jacobus canonicus saneti Marlini
Wormat.: curiam suam, quam inhabitat, cum domibus adiacenlibus »
omni spacio et iure, quo ipse eam possedit, cum quindeeim uneiis
denariorum Worm. in apoteca sita in inferioribus apotecis, quam Gode-
bertus apotecarius et sui heredes hereditarie possident, singulis annis
reeipiendis, auf Lebenszeil gegen Bezahlung eines jährl. Zinses von
2 denariatis cere. 40
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 94«. or. mit. c. sig. pend. del. Die Schrift ist
t. Th. verwischt.
Dmct: Baur Hü. II, 303 f. unvollständig.
Digitized by Google
222
1267. 1268.
340. 1267. Oktober 19. - Die Milte und Bürger von Worms Urkunden, dass
die Gebrüder Johannes Clerik/r, Nikolaus und Heinrich, Sohne des
verstorbenen Heinrichs genannt Brünac dem Konrad genannt Karle-
bechere eine Itoitc auf ihr Haus verkauft haben.
5 Consules et universi eives Wormacienses. Constare volumus presencium
inspectoribus universis, quod Johannes clericus, Nicolaus et Heinricus fratres
sui, fdii quondam Heinrici dicti Brünac, coneives nostri, in presencia nostra
astantes vendiderunt iuste vendicionis titulo Cunrado dicto Karlebechere
nostro coneivi el suis heredibus super curia eorum dicta ad Brftnac in omni
tospacio attinente prout sita est decem solidos dvnariorum W or maciensium
censualium annis singulis in festo bcati Georii dicto Cunrado Karlebechere a
predictis fratribus heredibus dicte curie census nomine persolvendos, hoc
adiecto, quod quandociunque dicti fratres heredes dicti Brunac in civitate
nostra in loco alio bene certo et sito predicto Cunrado et suis heredibus
is comparaveriut el designaverint decem solidos alios censualcs in recompensam
census prioris, extunc dicta curia a censu prehabito libera remanebit. In
cuius rei testimonium presentem litteram ad peticionem dictorum nostrorum
coneivium sigillo civitatis nostre dedimus communitam.
r o a o
Actum anno domini M.CC.LX. Vif, in crastino beali Luce ewangeliste.
so St.-A. W. nr. 51. or. mb. c. rig. pend. dei.
341. 1268. April 2. — E(lnrhard) Bischof von Worms urkundet, dass Hel-
fricus von Sulzen, Helfricus von Eppelsheim und Ruwelin von
Worms Bitler im Namen der unmündigen Gerdrud tw» Dirmstein
der Kirche s. Martin in Worms den Hof genannt ad Sabbaium
« verkauft haben.
E. dei gracia Wormaciensis episcopus. Universis ad quos presens scriptum
perveneril salutem in vero salutari. Accesserunt ad nos Wernherus decanus
et capitulum ecclesie saneti Marlini Wormaciensis ex parte una et Helfricus
de Sulza, Helfricus de Ephclnsheim et Ruwclinus de Wormacia milites et
aoeonsanguinei Gerdrudis proneptis domine Sabbatisse Wormaciensis nunc
defuncle ex altera et idem milites confessi fuerunt publice coram nobis, quod
mediante Emechone de Dirminstein patre dicte Gerdrudis nunc defuneto acce-
dente eiusdem consensu nostro et aliorum amicorum eiusdem Gerdrudis curiam,
que ad Sabbatum nuneupatur, silam in civitate Wormaciensi, de qua inter
äs partes iam dictas quondam contencio vertebatur, coram nobis vendidisse de-
cano et capitulo ecclesie supradicte pro LI II libris hal\ensium pecunie numerate,
quas dictus decanus et capitulum Helfrico et Helfrico militibus assignarunt
de consensu patris et amicorum Gerdrudis supradicte; verum quia dicta
Gerdrudis annis nubilibus obslantibus dictam curiam resignare non potuit
«0 cum effectu nec eidem renunciare, pater eiusdem Helfricus, Helfricus et Ru-
welinus milites supradicti se fideiussores constituerunt in solidum, ita quod
si unus ex eis decederet alter loco defuneti restituatur et fideiussores super-
Digitized by Google
1268. 223
stites ad ammonicionem dictorum decani et capituli satisfaciunt quousque
alter loco defuncti substituatur, quod similiter confessi sunt publice coram
nobis tarn diu fideiussorcs existentes quousque dicta Gerdrttdis curie supra-
diclc renunciet cum effectu. Nos quoque in testimonium et evidenciam pre-
dictorum presentem litteram ad pelicionem prediclarum parcium nostri sigilli .'.
munimine duximus roborandam. Datum et actum anno domini M.CC. LX VIII
in crastino palmarum.
S.-A. Darmstadt: Warm» nr. 97. or. mb. Das Siegel des BiscJtof» hängt eticas
beschädigt; Legende: . BERHA SIS. EPISCO...
Druck: Baitr HU. II, 212 f. unvollständig. 10
1268. Mai 31. Viterbo. — Papst Clemens IV gibt seine Zustimmung zur 342.
Uebertragung des Palronatsrechtes der Kirche s. Johannes in Worms
an das Domkapitel, s. nr. 314.
Sl.-A. W. nr. 52. cop. (hart. (B).
St.-A. Darmstadt: Chart. Worm. s. XV (D). 15
Citiert bei Baur HU. II, 182*.
1268. Juli 5. (in crastino b. Udalrici). — Frater Philippus prior totusque 343.
conventus fratrum Predicatorum dotnus Worinat. Urkunden, dass sie mit
der s. Martinskirche ein maldrum Iritici super bonis in villis Flamers-
heim et Studernheim, welches Ulricus miles filius Gerhardi militis Worin, w
den Predigern geschenkt hatte, gegen ein maldrum Iritici de area domus
Boemi pistoris civis Worm. defuncti vertauscht haben.
St.-A. Darmstadt: Worms 98. or. mb. e. sig. pend.
1268. August 31. — Ritter Ulrich von Worms, erbhs, schenkt seinen 344.
Hof daselbst gegen eine Fruchtrente an Heinrich den Kämmerer. ?5
Nos Eberhardus dei gracia Wormaciensis episcopus, consules et uni-
versi cives civitatis eiusdem. Constare volumus presencium inspectoribus
universis, quod Ulricus miles filius quondam Gerhardi dicti Magni militis
Wormaciensis in figura iudicii nostri Eberhardi episcopi predicti constitutus
in communi sentencia duxerat requirendum, si ipse, qui non haberei legitimam ao
neque pueros aliquos et quia compos esset corporis ad equitandum et eundem,
potestatem haberet et possei de omnibus bonis suis dando, legando et ordi-
nando disponere queque vellet et ea dare licitc cui vellet, et sentencia data
fuit ab omnibus fidedignis in iudicio astanlibus approbata, quod dare bona
sua posset licite cui vellet. Dedit ilaque dictus Ulricus eadem hora in diclo»
iudicio Heinrico Camerario militi et suis heredibus curiam suam in vico
Canum sitam prope sparas sive repagula ibidem locata cum orto adiacente
et domibus adiacentibus in omni amplitudine et longitudine sicut sita est
Digitized by Google
221
1269.
libcre possidendam ; ita tarnen, quod dictus Camcrarius et sui heredes dare
tenentur de prenotata curia dno maldra tritici singulis annis, ad quemcumque
locutn idein Ulricus illa maldra dcputaverit assignari, tali condicione adiecta,
quod quandocumque idcm Camerarius et sui heredes in recompensam illorum
iduorum maldrorum alia duo maldra tritici annualia conparaverint et designa-
verint bene sita, extunc dicta curia a soluoione duorum maldrorum pre-
habita lihera reiiiauebit. Testes qui hiis aderant hü sunt: Burcardus de
Frisenheim , Heinricus diclus Wackirphil , Johannes aput Novam portam,
Johannes de Watdcnheim, Gozzo de Sulzen, Gerbudo frater suus, Wikil*
lumannus dictus Crulsac, Gerhardus et Kniercho fratres Camerarii, Sigelo de
Watdenheim, Eberhardu? de Moro, Johannes de Petcrensheim , Heinricus
Alheri, mililes; Cunradus frater suus, Heinricus Richeri, Wernherus relro
Monetam,* Heinricus Rufus, Heinricus Cippure, Wernherus dictus Ridderchen
magister civium, Johannes Dimari. Richihnannus, Wernherus Amella, Cun-
i.'. radus scultetus, Gudelmannus comes, Godebertus iudex, Morderanftus iudex,
Heinricus diclus Selzere, Petrus et Friso nuncii civium, et alü quam plures
cives Wormacienscs. In cuius rei tesümonium et perpetuam firmitatem
presentem litteram sigillis nostris dedimus communitam. Actum anno
domini M. CG. LX. V1H in vigilia beati Egidii.
*> St.~A. Darmdadt: Worms nr. ltf«. or. mb. c 2 »ig. pend. del. (A).
Drucke: Arnold, Z. Gescli. d. Eigenthum* p. 333. — Baur, HU. II, JKf.
Beule aus A.
*
345. 1269. März 11. Worms. — König Richard urhtndet, dass Teter von
Wünnenberg statt eines Hofes zu Worms dem Reich andere Güter
ss lehnbar macht.
Richardus dei gracia Romanorum rex Semper auguslus. Universis sacri
imperii Romani fidelibus presentes litteras inspecturis graciam suam et omne
bonum. Ad universorum noticiam volumus pervenire, quod dilectus fidel is
noster Petrus de Wunenberg pro quadam curia in Wormacia sita in vico
*> Clericorum, quam ab inperio lenuit tilulo feodali et candem curiam Wille-
heimo de Frisinheiin et eius uxori vendidit pro quadam pecunie quantitate,
in reconpensacionem predicte curie hec infrascripta bona, que iure hereditario
possidebat, nobis et inperio resignavit et ca recepil a nobis feodi titulo possi-
denda; videlicet in villa Flersheim partem vinee, que vulgo dicitur ein zeni-
«Jdeil an der stigelin; item ibidem duo iugera vinearum et viginti quinque
talenta olei vinee attinencia; item in loco, qui dicitur Kysclinc, in duobus
locis quinque iugera vinearum. In cuius rei testimonium presens scriptum
exinde fieri et sigillo maiestatis nostre iussimus communiri. Datum
Wormoctc XI die marcii, indtetione XII, anno domini Ä. CC. LX. VIII, regni
4©vero nostri anno XII.
St.-A. Darmxtadi: Worms nr. 95. Erhalten in einem von den Jodices Worma-
cienses Ä.db.LiX.VI. in vigilia beati Andreo apontoli (29. Nov.) ausgefeilten Vutmns,
wobei folgende Zeugen waren: Alexander decanu« ecclesie Worui., Berlewinus, Con-
rado8 de Stocheim, Wernherus die tu» Meinkemer, Arnoldus de Schonenburg, canonici
Digitized by Google
1269. 225
eccleaie Worm. ; maxister Gotfridua custos eccleaie Bancti Andree Worm.; Sigelo de
Wattinheim miles Worin, or. m»6. c. sig. pend.; Legende des Siegeh: -\- SIG1LLVM.
IVDICVM. WORMACIENSIV.
Drucke: Arnold, Z. Geschichte d. Eigenthums 332 f. — Bour, HU. IL 'JOS f.
unvollständig und mit unrichtiger Angabe der Regierungsjahre. — Reg. Böhmer- Picher s
nr. 5452. Die Jahrzahl 1268 ist falsch, tcol aber stimmen Indictwn, Angabe der
Eeflierungszahl und Ort zusammen.
1269. April 20. Worms. — König Richard urkundei, dass die Räthe 346.
von Worms vor versammeltem Reiclistage auf die fernere Erhebung
des Ungeldes eidlich verzichtet haben. io
Richardus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis im-
perii Romani fidelibus presentes litteras inspecturis gratiam suam et omne
bonum. Cum pridem per consules civitatis Wormaciensis dilectos fideles
nostros in ipsa civitate quedam exactio sive angaria ungelt appellata vul-
gariter instituta de facto misset, 1 que in non leve tarn ecclesiasticarum quam »
secularium personamm incolarum et etiam advenarum dispendium per dimi-
nutionem mensure vini, frumenti et aliorum victualium vergere videbatur;
nosse volumus universos, quod prcnotati consules in generali colloquio per
nos celebrato Wormacie in nostra et venerabilium . . Moguntini et . . Tre-
vereiwts archiepiscoporum, . . Wormaciensis et . . Spiremrö episcoporum, ao
dilectorum principum nostrorum ac aliorum multorum comitum et magnatum
fidelium nostrorum constituti presentia, sub prestiti 5 iuramenti religione pro
rei publice bono et generali pace solempniter spoponderunt * ab omni de cetero
exaclionis* huiusmodi vel 5 angarie' receptione ac extorsione cessare, usum
eiusdem angarie vel abusum potius abiurantes. In cuius rei testimonium s*
presens scriptum sigillo nostro regio iussimus communiri. Datum Wormacie
XX die aprilis indictione XII, anno domin i millesimo ducentesimo sexagesimo
nono, regni vero nostri anno XII.
Si.-A. Darmstadt: Worms nr. 703«. or. mb. c sig. pend. laeso. (A).
St.-A. Darmstadt. Chart, s. XV. fol. 5. (D). so
Drucke: Schannat LT, 134 (S) = lAmig, Rdehsarchiv 21, 1314. — Gebauer
403. — MG., LL. II, 382. — Br esslau, Dipl. cent. 80 ex D. — Reg. Scriba nr. 1595. —
BÖhmcr-Ficker nr. 5456.
Unter demselben Datum beurkundet Erzlnschaf Werner ton Maine diesen Ver-
zicht. St.-A. Darmstadt: Worms im. or. mb. c. sig. pend. laeso. Chart, fol. 5\ w
bn selben Jahre 6. Juli (II nonaa iulii) ridimiren die Judices sancte Maguntine
aedis letztere Urkunde. St.-A. Darmstadt: Worms 104. or. mb. c. sig. pend. laes.
Chart. foL 5'. Abgedr. bei Schannat IL 135. Die Vermutung bei Mimer-Fkker nr. 5457
ist also richtig.
1269. Juni 5. — Ritter Johann von WaUmheim und seine Frau Irmdrud 347.
vergaben vor den Rüthen von Worms einen Zins zur Seelmesse des
Ritters Ulrich von Worms.
Consules et universi eives "Wonnacienses. Constare volumus pre-
sencium inspectoribus universis, quod Johannes miles dictus de Waddenheim
[346.] 1 I): fuiaaet de facto. 1 D: ȟb prettcripti; S: et preatiti. * D: apo-n
aponderunt. * D: exactione. * S: et. • receptione — angarie fehlt bei D.
H. Boos, Urkunden!««* d. Stadt Worm» I. 15
Digitized by Google
1269.
et Irmdrudis uxor sua nostri cortcives in nostra constituti prescncia iuste
vendicionis litulo vendidcrunt Hezzeloni cantori ecclesie sancti Martini, Hein-
rico et Gerhardo fratribus Camerariis militibus noslris concivibus libram
denariorum Wonaaciensium censualem super curia sua, in qua morantur,
sque libra singulis annis in festo beati Remigii presentabitur sacerdoü ad boc
deputato, ut cotlidie ultimam missam sonante prima campana hora prime in
capella sancte Kathcrine, quc est in ecclcsia sancü Martini predicla, celebret,
ita quod de hac Ubra dictus sacerdos lumen perpctuum procuret, quod in
dicla capella pro remedio anime Ub-ici militis bone memorie filii quondam
10 Gerhardi Magni militis ardeat noctibus et diebus. Renunciaverunt itaque dicti
coniuges predicte libre super curia sua predicla vendite manu communicata
publice coram nobis; hoc adiecto, quod quandocumque dicti coniuges vel
eorum heredes aliam libram Wormaciensium denariorum censualem in alio
loco bene sito sine permutacione comparaverint et designaverint in recom-
11 pensam prioris libre Yformaciensium, extunc predicla curia a censu prehabilo
libera remanebit nec dicla libra a loco, ubi lunc comparata et designata
fuerit, debet de cetcro permutari. In cuius facti robur et evidens testimonium
presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus communitam. Actum
et datum anno domini M. CC. LX. nono, in die beati Bonifacii.
so St.'A. Darmstadt: Worms nr. 100. or. mb. c. sig. pend. laeso. Unter dem Um-
schlage steht: coiuulee et uni vertu civeu Worm. consules et. Wegen dieser VerschreSmng
hat der Schreiber dann das Pergament umgekehrt (A).
Drucke: Arnold, Z. Geschichte d. Eigenthums 335. — Baur HU. II, 221 f. un-
vollständig. Beide aus A.
348. 1269. Juni 5. — Vor den BMhen von Worms verkauft Jttdda Witttee
des Ritters Wilhelm von Randecken den Ileinrich Kämmerer Ritter,
Wernher genannt Ridderchen wul Heinrich genannt Seigere Güter
und Zinse.
Consules et universi cives Vkormacienses. Nossc volumus omnes tarn
aopresentes quam posteros presentium inspectores, quod Judda rclicta Wilhelmi
militis de Randecken in nostra astans presencia iuste vendicionis titulo ven-
didit hec bona et census subscriptos Heinrico Camerario militi, Wernhero
dicto Ridderchen et Heinrico dicto Selzere consensu puerorum et heredum
suorum communiter accedente videlicet Johannis de Lihthensthein , Judde
35 uxoris sue, Cunradi dicti Ulnere de Dipburg, Beatricis uxoris sue, Gude vidue
Ingebrandi per manundelem suum Heinrici Emerchonis, Mehildis uxoris sue,
Wilhelmi et Wirici. Et hec bona sunt que comparata sunt a Heinrico Came-
rario predicto erga domiuam prcnotatani videlicet centum plaustra lignorum
singulis annis in festo beati Martini dicto H. Camerario presentanda de curia
«Loshardi, quc sita est iuxta curiam Vendonis; item de area H. Pezzeraden
XX denarios festo Remigii; item ante porlam sancti Martini in strata
Nuhusensi X Villi unetos Vformaciensium denariorum censualium festo
Remigii preter sex denartos Wormacienses et decem capoues in carnisprivio ;
Digitized by Google
1269.
227
item de orto Frankonis super prato II 1 soiidos denariorum Vformacicnsium
censuales ; item ibidem de orto Emistani 3 duos solidos Wormaciewsittm cen-
suales; item ante portam sancti Andree de II areis Stephani et Philippi
fratrum XX denarms Wormacienses censuales et duos c&pones; item in
villa Hocheim vidua Reinbodonis de Hocheim solidos Wormaciensium et &
caponem censuales; item vidua Hugonis ibidem solidos Wormaciensium et
caponem censuales. Hec itaque bona subscripta emit Wernberus Ridderchen
predictus erga dominam memoratam ut dictum est videlicet quatuor jornales
vinearum in Handal, qui siti sunt in uno sulco; item ibidem VI jornafes
vinearum, qui similiter siti sunt in uno sulco. Similiter hec bona subscripta tu
comparavit Heinricus dictus Selzere erga dominam prefatam ut superius est
expressum videlicet in villa Hocheim iuxta rivum ortus, qui est vinea prout
situs est. Hec itaque bona omnia predicta dicta Judda de Randecken pueri
et heredes eiusdem Judde prenotati resignaverunt publice coram nobis H.
Camerario militi, Wemhero diclo Ridderchen et Heinrico dicto Selzere nostris u
coneivibus memoratis, renunciantes eisdem bonis simpliciter et de piano. In
testimonium et robur omnium premissorum presentera litteram sigillo civitatis
nostre dedimus communitam. Actum anno domini M. CÖ.LX. IX. die
Bonifacii.
BoÄerffwcft«« Archiv tm SchUm Hernshem. or. mb. c. sig. pend. dd. Nach-»
1269. Juli 30. — Vergleich zwischen dem Kloster auf dem s. Andreas- 349,
berg und dem Vikar der s. Andreaskirche eu Worms.
W. 1 miseratione divina generalis prepositus monasteriorum beate Marie
Magdalene ordinis sancti Augustini et sedis apostolice capellanus. Universis»
Christi fidelibus notum faeimus per presentes, quod prepositus sive prior,
priorissa et conventus monasterii beate Marie Magdalene ordinis sancti
Augustini in monte sancti Andree extra muros Wormacienses in recom-
pensam minute deeime animalium, que in domo seu curia ipsorum cenobio
contigua ex ea parte, que versus muros civitatis respicit sita, in qua dictus so
prior moratur, nutriabantur, quam tenebantur dare vicario in ecclesia sancti
Andree Wormaciensi servienti, licet iam dudum ipsam dare denegaverint,
propter quod ipsis questio mota fuit; cesserunt decano et capitulo ecclesie
sancti Andree predicte actionem, que eis compelebal contra Judeos Worma-
cienses ex eo quod domos in parrochia ipsi conventui attenente dicti Judeias
ipsorum dominio quoquomodo titulo adtrahentes et ad3 ampliandum eorum
eimiterium edificia destruentes, oblationes et alia iura parrochialia, que ab
hominibus, qui* in ipsis domibus vel edefieiis morari solebant, competebant,
parrochie memorate abstraxerunt, in ipsius monasterii preiudicium et gra-
vamen, dicte cessioni seu collaüoni actionis nobis auetoritatem prebentibus et«
[348.] 1 II toie es scheint corruriert aus X. 1 der Name ist undeutlich.
[349.] 1 Nach dem W. ist eine Easur. 1 ad ist ton anderer Hand eincorrigiert
worden. * qui scheint tm derselben Hand emcorrigiert worden zu sein.
Digitized by Google
228
1269.
consensum. Dictum vero capituluni ipsum conventum propler prediclam
cessionem a prestationc minute decime a 4 prefata area debile, et ab eo quod
iam dudum dare neglexit, nunciavit penitus absolutos. Sed si in aliis domibus
seu locis, quorura locorum dccimaüo vicario ecclesie sancü Andree predicte
» atünet, ipsum conventum anünalia nutrire contigerit, vult et protestatur sepe-
dictum capitulum vicario suo ius suum per omnia fore salvum. In cuius
rei testimonium nostro et predicti capiluli sancü' Andree necnon prioris,
priorisse et monasterü predicti sigillis prcsentem litteram fecimus communiri.
Actum anno domini M.GC.LX.IX. tertio kalendas augusti.
io UnkenitäMribt. Heidelberg, or. mb. Die fünf hängenden Siegel fehlen. Wol-
erhaUen. (Ä).
Druck: Zeitschr. f. O. d. Oberrhein» XXIV, J56f. ex A.
350. t269. Dezember 21. — Eberhard Bischof von Worms sowie die Käthe
und Bürger von Worms Urkunden, dass Konrad genannt Schangezzere
n Ritter von Dirmstein und seine Frau Liba dem Heinrieh Kämmerer
Ritter eine Rente auf einen Ilof in der Hagengasse verkauft haben.
Nos Eberhardus dei gracia Wormaciensis episcopus, consules et uni-
versi cives civitatis eiusdem. Gonslare volumus presencium inspectoribus
universis, quod constitutis in noslra presencia Cunrado dicto Schangezzere
somilite de Dirmenstein et Liba uxore sua relicta Eberhardi in vico Lane,
civibus nostris, dicti coniuges manu communicata iuste vendicionis titulo
vendiderunt Heinrico Camerario militi concivi nostro libram denariorum
Wormacicnsium censualem super curia corum in vico Hagenonis sita, que
quondam fuerat Herbordi Rufi, que quidem curia ad dictam Libam ex morte
asmatris eius fuerat devoluta, cuius Ubre medietas in festo Georgii, reliqua
medietas in festo Remigii annis singulis census nomine persolvetur, immediate
post solucionem decem unciarum Wormaciensium censualium, quas capitulum
maioris ecclesie habet super curia prebbata. Et si quis census debetur alicui
post censum predicte libre Camerario solvende de curia prenotata, ad illum
socensum respectus habebitur pro non defectu, qui in futurum posset emergere
de curia prenotata et non ad libram Gamerarii prenotati, que precise sine
omni impedimento libere persolvetur. De hac itaque libra dictus Camerarius
salubre testamentum pro ipsius patris et matris necnon omnium parentum
suoruni anünarum remedio observandum instituit modo subscripto: donans
ad legans de libra predicta quatuor uncias ad lumen perpetuum noctibus
ardens ante altare Capelle sancü Jodoci, quod est in ecclesia saneti Hartini;
item quatuor uncias de eadem libra deputavit et dedit dominis eiusdem ecclesie,
ut in vjgilia sancü Jodoci de nocte vesperas, in mane matuünas et missam
summam ante capcllam predictam decantent sollempniter et devote, quemad-
«omodum singulis annis faciunt ante capellam beate virginis Katherine, et hec
dies beati Jodoci occurrit singulis annis in die beate Lucie. Has quatuor
1 n ixt riiiYrhAtrirhpM
Digitized by Google
1270.
229
uncias sacerdos ad dictam capellam sancti Jodoci celchrans priinam missam
prior institutus ad eandem inter fratrcs dividet tunc presenles; hoc adiecto,
quod si decanus et capitulum predicti ante dictam cappellam in vcspcris et
in mane decantare, quod absit, negligerent vel obmittcrent ex causa qua-
cumque, extunc predictus »acerdos rcceptis pro sua persona viginli denariis s
super Guos quinque solidos dividet inter pauperes Jesu Christi; item ultima»
quatuor uncias predicte libre deputavit et legavit ad perpetuum lumen , quod
ardebit in parrochia sancti Lamperti indeficienter ante eukaristiam Jesu Christi.
Haue libram predictam integralem annis singulis reeipiet sacerdos predictus
distribuendam modo predicto. In premissorum testimonium atque robur per-io
petuo valiturum presentem litteram ad preces dicti Camerarii sigiUis nostris
dedimus communitam. Actum anno domini M. CC. LX. nono in die beati
Thome apostoli.
St.-A. Darmstadt: Warm» nr. toi. or. mb. c. 2 sig. pend.; das Siegel der Stadt
ist tum grämten Theil abgefallen. i.%
Druck: Baur HU. U, 228 unvollständig.
1270. Märe 19. (feria quarta p. dorn, oculi mei). — Die Wormser Richter 351.
Urkunden, dass Schwester Cristina (soror Cristina Worm.) dem Kl. Otter-
burg 3 Morgen (iornales) Reben bei Gunthcim geschenkt habe.
Zeugen: Merbodus de Bilenstein canonicus Worm., magister Pelms so
can. Nove domus, magister Gotfridus can. sancti Andree et Gcrlacus dictus
Pullus can. ecclesie sancti Pauli Wormolie.
StadtbibL Mains: Ott. Copialb. fol. 124.
Druck: Frey dt Bemling ÜB. da Kl. Otterb. 124. — Beg. Scriba nr. 1779.
1270. April 23. (in die beati Georgii marüris). — E. Bischof von Worms 352.
urkundet, dass Gerbodo et Gotfridus de Moro fratres niilites Wormacienses
die Zehnten und das Patronatsrccht der Kirche in Uzelensheim um
900 Pfund Haller der s. Andreaskirche in Worms verkauft haben.
Zeugen : Heinricus Camerarius, Gerhardus frater eius, Heinricus Wagger-
pil et David milites Wormatienses. su
Dalbergisches Archiv in Hernshem. or. mb. c. sig. pend. laeso. Schön geschrieben.
1270. April 28. (feria secunda post dominicam misericordia domini). — 353.
Wernher Dekan und das Kapitel der s. Andreaskirche in Worms
Urkunden, dass der verstorbene Ulricus miles, filius Gerhardi Magni
militis, ihrer Kirche ein Malter Weizen (maldrum tritici), welches jährlich sä
an seiner Jahrzeit den gegenwärtigen Brüdern zu vertheilen ist, auf
seinem Hof in vico Canum extra muros Worm., der nun dem Heinricus
Camerarius miles gehört, geschenkt habe.
Druck: Gudemts, Codex dipl. III, 1138 f. ex autogr. — Reg. Scriba nr. 1778
Digitized by Google
230
1270.. 1271.
354. 1270. Mai 23. — Datum et actum anno domini M. CG. septuagesimo in
crastino ascensionis domini.
Testament des Volzo dictus MorUe de Peternsheim canonicus ecclesic
saneti Marlini Wonnatie zu Gunsten seiner Kirche; u. a. vergabt er: super
& curia mea dicta ad Morllinum sita inter gladiatores unam libram denariorum
Worm.
Siegler: der Aussteller, der Official von Worms und die Bürgen (manu-
ßdeles) Erbo et Wernherus concanonici et Fridericus frater meus.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 105. Pergamentblatt. Von einer Beziendnng keine
10 Spur, also scheint das vorliegende Blatt ein Concept zu sein oder eine gleichzeitige Copie.
Druck: Baut EU. U, 230 f.
355. 1270. Juli 14. (in vig. b. Margarethe). — Die Wormser Richter Urkunden,
dass Elizabet, uxor Berthelmanni uülitis dicti de Bockenheim, civis
Worm., auf ihr Wiltumsrecht in Hinsicht auf die dem Otterberger Kl.
is verpfändeten Güter zu Bockenheim verzichtet habe.
Zeugen: Johannes abbas, frater Godfridus camerarius ipsius conventus
de Otterburg, frater Heinricus dictus Militcllus.
Stadtbibl. Mainz: Otterb. Copialb. fol. 55.
Druck: Frey dt Remling ÜB. 125.
356. 1271. März 27. — Heinrich Dekan und das Kapitel der Kirche s. Paul
m Worms verkaufen der Kirche s. Martin zwei Pfund Wormser
Pfennige und dem Magister David ein Pfund auf dem Hof hinter
Heinricus1 decanus totumque capitulum ecclesie saneti Pauli Wormörfte
2.slitteris presentibus profitemur, nos propter melius et utilius ecclesie nostre de
Ulis tribus libris denariorum Wormatiensium censualibus, quas erga David
militem filium Davidis mililis retro coquinam super curia sua dicta retro
coquinam ex opposito saneti Stcphani prout sita est comparavimus, . . decano
et capitulo ecclesie saneti Martini Wormo/ie duas libras Wormacienses,
aoquarum una cedet Wilheimo decano eiusdem ecclesie, quam suis propriis
denariis comparavit, et terciam libram ex predictis magistro David fratri militis
predicti iuste vendicionis titulo vendidisse; transferentes omne ius Ularum
trium librarum quod habuimus omni littera super hoc confecta in emptores
predictos simpheiter et de piano, promittentes nos teneri eisdem emptoribus ad
s&faciendam sibi certam warandiam prout de censibus iustum fuerit et con-
suetura, condicione hac adiecta, quod si ipsc David miles vel sui heredes
infra tres annos a tempore huius empeionis inchoantes venerint designando
et comparando in civitate Wormaciensi istis emptoribus duas libras vel tres
[356.] » B: H.
Digitized by Googl
1271.
231
libras similiter denariorum Wormaciensium censuales adeo certas ut priores
et bene silas in recompensam priorum, extunc dicta curia pro quantitate
designati census remanet absoluta. Post terminum elapsum ad huiusmodi de-
signacionera nullatenus adraittentur. Predictarum vero trium librarum medietas
festo Georgii, reliqua medietas festo beati Remigii annis singulis persolvetur. In &
premissorum tesümonium adque* robur presentem litteram sigillo capituli nostri
dedimus communitam. Actum anno domini M. CC. LXX 1 feria sexta ante
dominicam palmarum.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 107. or. mb. 2 Exemplare von gleicher Hand (A
und B) c. sig. pend. laeso. io
Druck: Baur HU. Ht 286 unvollständig.
1271. Juni 27. — Wilhelm Dekan und das Kapitel der Kirche s. Martin 357.
*» Worms stellen einen Revers über die Vergabung des VoUo aus.
Wilhelmus decanus totumque capitulum ccclcsie sancti Martini Worma-
ciensis. Litteris presentibus hoc testamur, quod nos habemus super curia is
dicta ad Morlinum Jibram denariarum Wormaciensium censualem festo beati
Johannis baptiste singulis annis ecclesie noetre cxindc solvendam pro remedio
anime Volzonis nostri confratris, et quandocumque Gutmannus frater dicti
Volzonis vel sui heredes assignaverint ecclesie nostre triginta duas libras
ballensium, tunc dicta curia a libra huiusmodi censuali remanet absoluta. Into
cuius rei lestimonium presentem litteram dedimus sigillo nostri capituli con-
signatam. Datum anno domini M. CC. LXX. primo in crastino beatorum
Johannis et Pauli.
SI.-A. Darmstadt: Worms nr. 108. or. mb. c. sig. jiend.
1271. Deeember 2. — Vor den Rüthen von Worms verkauft Berthold 358.
genannt Agirsheimer der Kirche s. Martin eine Rente auf seinem Hof.
Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium
üispectoribus uni versis, quod constitutis in nostra presencia Bertdoldo diclo
Agirsheimere una cum heredibus suis primis, quos habet ex Elizabet coniuge
sua prima, videlicet Elizabet uxore Berolfi, Johanne et Engilmanno pueris.v»
Meilhildis defunete, et eadem vice presente Gudela secunda uxore sua nata
Fridegeri, communicata manu et primi et secundi heredes ipsius BerldoJdi
iuste vendicionis titulo vendiderunt Wilhelmo decano et capitulo ecclesie sancti
Martini Wormaciensis super curia eorum, quam ipse Bertdoldus inhabitat,
que quondam fuit Ortdonis monetarii, prout ipsa sita est cum domo textorisu
adiacente cum transitu ad Rinum, duas libras denariorum Wormaciensium
censualium, quarum unam Wilhelmus decanus predictus suis denariis proprüs
comparavit, que cedere debet sibi de curia memorata, altera libra capitulo
* B: atque.
1272.
memorato. Harum librarum una festo Georg», reliqua festo Remigii annis
singulis persolvetur. Hoc adiecto quod dicti heredes potestatem habebunt
infra decennium duas libras in civitate nostra in recompensam venditarum
suis denarüs comparandi et designandi decano et capitulo memoratis, ubi duo
»magislri nostri qui pro tempore fuerinl super animas eorum dicant bene
certas et sitas, qua designacione decanus et capitulum crunt contenti, complcta
designacione huiusmodi dicta curia a censu huiusmodi remanet absoluta; de-
cennio elapso dicti heredes ad designandas alias libras nullatenus admittentur.
In cuius facti testimonium presenlem lilteram ad preces dictorum decani et
10 capituli et dictorum nostrorum coneivium sigillo civitatis nostre dedimus com-
munitam. Actum anno domini M. C& LXX primo quarla feria proxima
ante Nicolai.
St.-A. Darmstadt: Warm» 109. or. mb. c. sig. pend. laeso.
Druck: Baur HU. II, 238 unvollständig.
359. t272. November 22. (in die s. Gccilie). — Eberhard Bischof von Worms
urkundet, dass Arnoldus dapifer in Wininheim und Agnes seine Frau
ihre Güter in Oppinheim dem Kloster ad Ortum b. Marie extra muros
Worin, vermacht haben.
Zeugen: dominus Simon canonicus in Henegcn, prepositus dominarum
so predictarum, Heinricus dictusWakerpil, Gerbodus de Moro, milites in Wormacia,
Didericus scultetus in Horgeheim et Oppinheim, Ludewicus et Burchardus
fratres de Oppinheim, Heinricus iuxta fontem.
St.-A. Liuem, Gatterer'scher Apparat, or. mb. c. 2 sig. pend. dei.
Druck: Baur HU. V, 63.
360. 1 272. Juli 22. — Hildegard die Aebtissin und der Konvent des Klosters
Kirschgarten verleihen dem Wilhelm Schulherm zu s. Paul einen Hof.
Nos Hildegardis abbatissa et conventus sanetimonialium de Orto sanete
Marie in suburbio Worraaciem». Ad universorum noticiam cupimus pervenire,
quod de nostro communi consensu aream sitam apud pontem lapideum
to versus Nänninmunsther cum fossato domino Wilhelmo scolastico ecclesie
saneti Pauli Wormocie et suis hcredibus concessimus perpetuo pro annua pen-
sione videlicet quatuor capunis festo Remigii presentandis , quos idem sco-
lasticus seu sui heredes dabit capitulo ecclesie sancü Pauli Wormodc in
recompensam quatuor capunorum, quos de area sita apud sanclum Micha-
a&helem dare capitulo tenemur eidem. In cuius rei evidenciam uberiorem sibi
presens scriptum exlüberi feeimus nostri sigilli munimine consignatum.
Actum et datum anno domini M. CG. LXX. secundo, ipso die beate Marie
Magdalena
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 110. or. mb. c sig. pend. latso. Hinten steht von
40 einer etwas spätem Hand: de propngnaculo acolastici Wilhelrai.
Druck: Baur Hü. II, 243.
Digitized by Google
1272. 1273.
1272. Juli 22. — Der Dekan und das Kapitel der Kirche s. Paul 361.
bekennen vom Kloster Kirschgarten einen jährlichen Zins von vier
Kapaunen auf einen Hof bei s. Michael m empfangen.
Decanus toluinque capitulum ecclesie saneti Pauli Wormacicnm. Presenli
pagina confitemur et lucide protestamur, nos in capunorum quatuor recon- s
pensam, quos conventus sanctimonialium de Orto sanete Marie in suburbio
Worniaciensi nobis de area quadam apud sanclum Michahelem sila presentarc
annis singulis tenebatur super fundo, quem dominus Wilhelmus scolasticus
ecclesie nostre a conventu possidens prelibato iure hcreditario ediliciis occu-
pavit, capunos quatuor aeeeptasse annuatim nobis festo Remigii videlicetto
presentandos. In cuius rei memoriam pleniorem ac evidentiam lucidiorem
memorato conventui presentem littcram dediraus nostre ecclesie sigilli appen-
sione munitam. Actum et datum anno domini M. CG. LXl. secundo, ipso
die beate Marie Magdalcne.
SI.-A. Luzern, Gatterer sdier Apparat nr. 150. or. mb. c. sig. pmd. laeso. u
1273. Februar 5. (die b. Agathe). Maine. — Die Städte Mainz, Worms, 362.
Oppenheim, Frankfurt, Friedberg, Wezlar und Gelnhausen verbünden
sich bis zum 8. Sept. 1273 und von da auf zwei Jahre zu gegen-
seitigem Schutze.
Drucke: Gudenus, Syüoge I, 476 = Cod. dipl. I, 744. = Olengchlager, Erläut. w
der Gold. Buße 57. = Böhmer, Cod. dipl I, 162. = MG., LL. II, 382. = Sc/Mab, rhem.
Siadtebund II, 58. — Reg. Scriba nr. 1801.
1273. Februar 5. (die Agathe). Mainz. — Die Städte Mainz, Worms, 363.
Oppenheim, Frankfurt, Friedherg, Wezlar und Gelnhausen verbünden
sich auf ewige Zeiten, in Fällen wann das Reich wie dermalen erledigt
ist, keinen andern als König anzuerkennen, als den die Wahlfürsten
nach einmüthiger Wahl ihnen vorstellen werden.
Drucke: Gudemu, SyOoge I, 476. — Cod. dipl. I, 744. = Olenachlager, Erl. der
Gold. Buße 57. = Böhmer, Cod. dipl. Moenofr. I, 161. - MG. LL. II, 882. = Schaab,
rttem. SUuUebund IL 56. — Reg. Scriba nr. 1802. ao
1273. Februar 13. (idus febr.). — E. Bischof von Worms urkundet, dass 364.
Cuno miles de Dörenkeim und seine Frau ihren Hof gelegen bei
s. Margaretha in Worms den Rittern Wackerpil und Ulmann de Grinde-
sted und dem Canonicus Philipp zu s. Andreas in Worms überlassen
haben. »*
Stadänbl. Mainz: Otterb. Copialbuch fol. 82.
Druck: Frey & Reinting, UB. des Kl Ott. 134. — Reg. Scriba nr. 1803.
Digitized by Google
234
1273.
365. 1273. Märe 18. (sabbato ante dorn, letare). — Die Wormser Richter
Urkunden, dass Ebelinus prebendarius ecclesie s. Andree Worm. sein
Haus in Worms dem Kl. Olterburg vermacht habe.
StadOnbl. Maitu. Ott. Copialb. fol. 82.
i Druck: *\ey de Remling UB. des KL Ott. 135. — Reg. Scrtba nr. 1806.
366. 1273. Dezember 7. Worms. — König Rudolf bestätigt den Bürgern
von Worms aUe ihre Privilegien.
Rudolfus 1 dei gratia Romanorum rex semper augustus. Univereis sacri
Romani imperii fidclibus presentes Utteras inspecturis gratiain suam et omne
io bonum. Regie celsitudinis et pietatis est fidelium suorum devotionis et servi-
tuüs constantiam dignis respicere premiis seu benefieiis, ut se non modica
remuneratione gaudeant et utilitate honoratos, qui pura voluntate et unito
omnhim voto regie sublimitati et Romano imperio se iugiter reddiderunt
astrictos benivolos et attentos. Inde est quod nos pro fidclitate et sincera
» devotione dilectorum fidelium nostrorum civiura Wormacienstwm et ad am-
pliandain* Ubcrtatem civitatis et civium predictorum, quam fidelitatem et
sinecram devotionem divis imperatoribus et regibus videlicet divo Heinrico*
imperatori, Ottoni quarto*, Friderico avo Friderici* secundi ac ipsi divo im-
peratori Friderico secundo ac regibus predecessoribus nostris indesinenter et
so fideliter prestiterunt. Volentes gratiam seu libertalem ipsis a predictis impera-
toribus et regibus nostris predecessoribus hactenus observatam non minuere
sed pocius augmentare, singula et universa privilegia ipsis a prenotato Fride-
rico secundu imperatore suisque predecessoribus imperatoribus et regibus
Romanis* paritcr et indulta prout rite et provide sunt concessa auetoritate regia
^confirmamus, volentes ea omnia velud hactenus in suo roborc et vigore
absque omni ealumpnia permanere. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
nostre renovationis seu concessionis et confirmationis pagin am infringere vel
ei ausu temerario contraire. Quod qui faecre presumpserit, indignationem
summi iudicis nostramque iram sc sentiat ineurrisse. Testes huius rei sunt:
M Wernherus archiepiscopus Magunt int (s, Engclbertus archiepiscopus Coloniensts,
. . episcopus Padcrburncns/s, Ulricus electus abbas saneti Galh, Ludewicus
comes palatinus Rcni dux Bawarie,1 Albertus dux Saxnnie, Heinricus comes
de Furstenberg8, Hugo comes de Werdenberg', Albertus comes de Hohenberg10,
Ludewicus comes de Otingen, Cönradus et Ludewicus fiJii sui, Emicho et
a» Fridericus 11 comites de Liningen, Phylippus et Theodericus fratres de Hohen-
velsia, Wernherus et Phylippus fratres de Bolandia, Cönradus 13 et Johannes
pincerna de Ertpach et alii quam plures. In cuius rei testimonium presen-
tem litteram dictis civibus tradidimus sigilli nostre maiestatis munimine robo-
ratam14. Datum Wormacie15 Vll idus decembris, indictione secunda, anno
40 [366.1 ' B: Rudolphe. 1 A: ampliandam. » B: H. ♦ B: IUI*«. » B: Fr.
• B: Rom. ' dux Bawane ftitU in B. * B: Furstenberc. • B: Werdenben;. •• B:
Honberc »» B: Fr. '» B: Hohenveh. l» B: Conr. »• B: communitam. '» Die
Angabe der Jahreszahl a. d. fehlt bei B.
Digitized by Google
1274.
235
domini millesimo ducentesimo septuagesirao tercio, regni vero nostri anno
priruo.
St.-A. W. nr. 63. Erhalten in 2 Exemjdaren. A) or. mb. c. »ig. pend. del.;
scfu}n geschrieben, das erste Wort Rudolfus m Zierbttchstaben. B) or. mb. Kleinere»
Format und nachlässiger geschrieben. Das rothe guterhaltene Wachssiegel hängt an s
verblasster rot>u)ell>*eu1ener Schnur.
Druck: Böhmer, Acta imperü selecta p. 317 nr. 392 ex Au. B.— Böhmer Reg.
nr. 33. — Reg. Scriba nr. 1810.
1274. Februar 7. (feria IUI p. purif. b. virg.). — Die Wormser Richter 367.
Urkunden, dass Berthelmannus miles de Bockenheim civis VVorm. et uxor 10
sua Elizabet ihre Güter zu Bockenheim dem Kl. Otterburg verkauft haben.
Zeugen: dominus Conradus de Alzeia, magister Bertholdus ecclesie
VVorm. prebendarius, Wackerpilus , Rupertus de Dalsheim, Conradus dictus
Lantkescere, milites; Petrus et Godfridus de Otterburg monachi, Heinricus
dictus Möntzere. u
Stadtbild. Mainz : Ott. Copialli. fol. 55.
Druck: Frey dt Remling ÜB. des Kl. Otterburg 136.
1 274. Mai 1. — Die s. Paulskirche zu Worms vererbleiht dem Siechen- 368.
spital daselbst 18 Morgen Land, und das Spital verpfändet zu
grösserer Sicherheit des Leihezinses genannte Zinse in der Stadt, so
Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium
inspectores universis, honorabiles viros Johannem decanum totumque capitu-
lum ecclesie saneti Pauli Wormaciensis pauperibus hominibus leprosis extra
muros civitatis Wormaciensis in domo degentibus decem et octo iugera agri
campestris concessisse, quorum sex sita sunt apud capellam ibidem et duo-2&
deeim iugera sita sunt in Adilberge, pro quindeeim maldris siliginis, a dictis
pauperibus annis singulis super granarium dictorum dominorum saneti Pauli
infra assumpeionem et nativitatem beate virginis non obstante grandine exer-
citu effluxione Reni seu aüqua alia causa absque dicte ecclesie omni periculo
presentandis dictorum pauperum vectura laboribus et expensis. Ad maioremso
etiam certitudinem huius pensionis dictis dominis assignande dicti pauperes
infrascriptos census ipsis dominis pro subpignore obligarunt, videlicct libram
denariorum Wormaciensium de sede panum in inferiori foro, cuius libre
medietas dabitur festo Remigii, reliqua medietas festo pasche, item super curia
Ymbers quinque solidos et decem denarios festo Remigii cedentes, item de»
curia Wigelini, quam nunc Flemingus possidet, quinque solidos denariorum
die beate Margarethe cedentes, ad quos census respectum habebunt, si dicti
pauperes alieuius annorum in assignacione maldrorum huiusmodi quindeeim
fuerint negligentes, donec defectus et negligentia huiusmodi suppleatur. In
testimonium premissorum presentem litteram tarn ad peticionem dictorum«)
dominoi-um quam ipsorum pauperum sigillo civitatis nostre dedimus com-
munitam. Datum anno domini Ü. CG. LXX. IÜI, die beatorum apostolorum
Philippi et Jacobi.
Druck: Arnold, Gesch. des Eujenthums p. 342.
Digitized by Google
1274.
369. 1274. Juni 21. - Eberhard Buohof von Worms verleiht den Eberhard
von Erenburg, Konrad seinem Sohn und Hugo von Starkenberg ein
Pfund auf das Schultheissenamt in Worms, 30 Wormser Schillinge
auf die Münze in Worms und drei Pfund Heller auf das Schult-
* heissenamt und den Zoll in der Stadt Ladenburg.
Nos Eberhardus dei gralia Wormaciensis cpiscopus. Nossc voluruus
omnes presencium inspcctores, quod constitutus coram nobis Hugo fratcr
Wcrnheri parrochiani de Starkenberg dilectus et fidelis noster nobis libram
Wormaciensem de officio sculteti Wormacie ccdentem et triginta solidos
io Worwacienses de moneta nostra Wormacie cedcntcs in medio augusto die
assunipcionis bcate Marie virginis; item tres libras haWensium de officio
sculteti et de thclonio in civitate nostra Laudenburg die beati Martini cedentes
annuatim, que omnia idcm Hugo a nobis in feodo habuil, resignavit et nos
ad liberam rcsignacionem suam proptcr dilectionem et obsequia Eberhardo
i» de Erenburg, Cunrado filio suo ac ipsi Hugoni prcdicta omnia fcoda in denariis
et hsMensibus ipsis tribus in conmunia feoda duximus concedendum. In
cuius facti testimonium et robur presentem litteram sigillo nostro tradidimus
conmunitam. Datum anno domini M. CÖ. LXX. Illl. die beaÜ Albani
marüris.
ao St.-A. DarmstaiÜ: Worms lllb. or. wtb. c. sig. jiend. dd.
370. 1274. November 29. — Vor den liäthen von Worms verkaufen Heinrich
Alheri Ritter und seine Frau Elisabeth dem Konrad Becherer
eine Benfe.
Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium
21 inspectoribus universis, quod consütuti in nostra presencia Heinricus Alheri
miles et Elizabet uxor eius nata Heinrici Rufi nostri coneives illarum duarum
librarum Wonnaciensium , quas quondam Sigelo dictus Sparwenzagel una
cum Elizabet legittima sua predicta erga Cunradum dictum Schangezzere
militem et Liberam uxorem suam rclictam Eberzonis in vico Lane nostros
m coneives super duabus curiis eorum sitis in vico Hagenonis, una apud Cun-
radum dictum Gelthere, alia ex opposito domus Elsungi clerici, iuste empeionis
titulo emerunt et que curie quondam fuerunt Gerungi apothecarii, libram
unam denetriorum Wonnaciensium manu communicata super anteriori curia
protendente versus vicum Hagenonis predictum Cunrado diclo Becherer et
si suis heredibus nostris coneivibus iuste vendicionis titulo vendiderunt sub con-
dicionibus prius habitis inter Cunradum Schangezzere Liberam Sigelonem
Sperwenzagel et Elizabet suam coniugem, quando empeio et vendicio dictarum
duarum librarum habita fuerat et Iractata videlicet ita, quod quandocumque
predicü Cunradus et Libera uxor eius vel eorum heredes diclo Cunrado
«oBechcrer vel eius heredibus comparaverint et designaverint in civitate nostra
in alio loco bene sito unam libram Wormaciensem censualem, quam magister
civium qui tunc pro tempore fuerit iudicet bene sitatn et certam in recom-
Digitized by Google
1275.
237
pensam libre prioris, illam designacionem dictus Cunradus et sui heredes ad-
mitteilt et extunc dicta curia anterior a libra huiusraodi absoluta et libera
remanebit et huius libre censualis medietas festo beati Georgii, reliqua medictas
festo beati Remigii annis singulis persolvetur. In cuius rei testimonium pre-
sentem litteram sigillo nostre civitatis ad preces tarn emptorum quam u
venditorum predictorum dedimus roboratam. Actum anno domini
M. CC. LXX HU in vigilia beati Andree apostoli.
St.-A. Darmgtadi : Worms nr. 112. or. mb. c. trig. pend. laexu.
Druck: Baut Hü. II, 253 f. unvollständig.
1275. Märe. — Vertrag des Klosters Nonnenmünster mit der Stadt 371.
Worms über den Unterhalt von Strassen und Wegen.
Nos Jutta abbatissa totusque conventus sanctimonialium in Nunnen-
munster in suburbio civitatis Wormaciensis ordinis Cistercicrms. Labiiis
memoria hominum et sucessio temporum hoc requirunt, quod ea que geruntur
in tempore ne in oblivionem possint vergere, scripturarum testimonio fulcian- n
tur. Inde est, quod ad noticiam tarn presentium quam futurorum volumus
pervenire, quod cum dilecti nobis in Christo civitas et concives nostri Worma-
cienses ad diligentem promocionem et fidelem paternitatem venerabüis patris
et domini nostri Eberhardi Wormaciensis episcopi stratam sive vias publicas
ante portas claustri nostri transeuntes ad situacionem officinarum noslrarumw
ampliandarum utiles et valentes nobis et ecclesie nostre contulerint et dona-
rint ad usus nostros perpetuos retinendas et nostro ambitui includendas
recom pensam sive restauram illarum stratarum sive viarum nobis datarum
tarn ipsis civibus quam omnibus incolis et advenis feeimus per construetionem
strate sive viarum aliarum distinetarum per modum subscriptum: a colliculo»
siquidem ecclesie leprosorum ineipientes pontem lapideum ibidem construemus
viam sive stratam omnibus transeuntibus communem et utilem, ab eodem
loco protendemus nostris laboribus et expensis in longitudine directe retro
murum claustri nostri ultra rivulum, qui defluit de alveari molendini nostri
usque paludem sive Rhenum, et ultra rivulum eundem pontem secundumw
lapideum construemus et nostris expensis ponemus, a quo ponte via sive
strata a colliculo ecclesie leprosorum diclonim protensa directe transiet per
ortum quondam Gerhardi Magni usque ad alteram partem fontis, qui theu-
tonice Strekefuz nuneupatur, et super stratam sive viam, que ducit ad portam
Pavonis, et in omni parte longitudinis huiusmodi vie sive strate, qua inundacio s&
Rheni accedere potent, murum nostris expensis ponemus adeo fortem et altum
elevando viam cum terra, quod Rhenus, nisi ultra naturam inundet, non
possit strate facere nocumentum et viam eandem sive stratam adeo latam et
illa latitudine omnibus transeuntibus faciemus, quod duo currus in ea sibi
coneurrere possint invicem et transire bono comodo contigue et quiete. Ad«
aliud latus dicti fontis Strekefuz viam sive stratam alteram protendemus versus
sanetam Ceciliam ultra rivum et ibi tercium pontem lapideum construemus
nostris expensis transeuntibus valem atque fortem. Ad observacionem omnium
238
1275.
predictorum fideliter et perpetuo servandorum nostris laboribus et expensis
nos et nostram ecclesiam obligamus, ita quod si huiusmodi vie sive strate
' sive pontes collapse sive destructi aliquo tempore fuerint, ad raonicionem
duorum magistrorum civium Vformaciensium vel alterius eorum, qui pro
6 tempore fuerint, si infra duos mcnses non refecerimus, illa et impedimentum
transeuntibus per nos et nostros procuratores non fuerit sublatum, nisi aura
dei et legittima causa refectionem huiusmodi impediat, quibus intervenicntibus
reparacio viarum stabit sine fraude ad oportunitatem temporis facienda, qua
oportunitate habita si non reparaverimus deslructionem stratarum dictarum,
io exlunc duo magistri civium vel alter eorum deslructionem viarum huiusmodi civi-
tatis nomine reparabit et nos et ecclesia nostra expensas huiusmodi et dampna
si qua accurrerit tenebimur resarcire ac. ipsi duo magistri civium Wormo-
ciensium vel alter eorum qui pro tempore fuerit immunitatem ecclesie nostre
accedenles et intrantes nos in bonis nostris ubi illa invenerint sine contra-
is dictione nostra et nostrorum qualibet licite et libere pignorabunt, donec satis-
fiat ipsis de expensis et dampnis prediclis et per hoc nee magislros civium
W or maciensium cives ipsos et civitatem nos dieimus oiTendisse nec ipsis ob
id actionem ullam movebimus ncque nostri superiores movebunt in foro
ecclesiastico vel civili nec contra ipsos nobis vel aliquibus de mundo liceat
soocasionem huiusmodi pignoracionis et dampnorum ex hac pignoracione pro-
veniencium aliquas sentencias fulminare. In cuius rei testimonium et firmita-
tem perpetuo duraturam presentem litteram sigillis venerabilis patris et domini
nostri Eberhardi Wormoctcjwis episcopi, capituli Wormaet^Msts ecclesie, domini
et patris nostri . . abbatis Eberbaccnsis , civitatis Wormaciensis et nostro
»sdedimus roboratam. Actum anno domini M. CC. LJüt V, mense marcio.
St.-A. W. nr. 64. or. mb. c. 5 sig. pend. del. Kleine flüchtige Schrift. Auf der
Rückseite mit gleichzeitiger Schrift: Hec est commutacio strate iuxta NunnenniunHter.
372. 1275. April 5. (sexta feria prox. ante diem palmarum). — Eberhardus
WormaA episcopus, consules et universi cives civitatis eiusdem Urkunden,
so dass Elizabeth relicta Friderici de Osthoven nostra coneivis dem Kl.
Schönau, dem Domstift in Worms, dem Kl. Nunnenmünster in Worms,
den Reucrinen in monte saneti Andree in Worms, dem Kl. in Weidahs,
der Kirche in Opphawin und den Predigern in Worms verschiedene
Vergabungen vermacht habe. Ausserdem: legavit clerico celebranti in
35 cripta parrochie saneti Johannis in Wormacj« ad altare beatoruin
Symonis et Jude decem solidos hallensium annuatim in feslo beati
Georgii, qui dabuntur de domo dietc Elizabeth, quam habet ante portam
saneti Andree, pro remedio animarura ipsius Elizabeth, Friderici mariti
sui ac Friderici filii sui. Item legavit super eadem domo feslo Georgii
**> ad novum hospitale quinque solidos hallensium annuatim pauperibus et
infirmis ad communem utilitatem eibariorum suorum ipso die. Item
legavit super eadem domo quinque solidos hallensium leprosis in festo
Georgii annuatim ad communem utilitatem eibariorum suorum ipso die.
Item dicta Elisabeth legavit pro remedio animarum ipsius Elisabeth,
1275.
Friderici mariti sui ac Friderici filii sui presbitero celebranti in capella
curie dicti conventus Schonaugiensts, quam habet in civitate Wormatiensi,
cui presbitero viginti maldra siliginis antea legaverat, carratam vini
annuatim super vineis suis, quas habet ante civitatem Wormatiensem
in toco qui dicitur Handa). s
Testes : Heinricus et Gerhardus frates Camerarii, Gozzo de Moro, Gerbodo
de Moro, Sigelo de Wachenheim 1 inilites ; Wernherus retro sedem monetario-
rum, Heinricus Richeri, Heinricus Cippure, Heinricus Rufus, Wernherus
Amelle, Richelmannus, Wernherus Ridderchin, Engelmannus Marcgravii, Edel-
uuinus de Zweimbrucken * consules. 10
O. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 130 ff. (B).
Druck: Würdtwem, Chron. dipl. mm. Schönau p. 155 ff. — Reg. Scriba nr. 5271.
1275. Juni 8. — Vor den Rathen von Worms errichten Heinrich Rufus 373.
und AJheidis seine Frau eu Gunsten einer Anzahl geistlicher
Stiftungen in und bei Worms ein Testament. u
Consules et universi cives Wormacienses. Noverint universi presentium
inspectores, quod Heinricus Rufus et Alheidis uxor sua nata Richeri nostri
coneives, volentes deum qui largitor est bonorum omnium de sua substancia
honorare, pro remedio animarum suarum et parentum suorum communicato
consensu et manu communicata testamentum coram nobis condiderunt per»
modum subscriptum: Dederunt itaque seu legaverunt . . abbatisse et con-
ventui de Orto sanete Marie extra muros civitatis nostre libram denariorum
Wormatiensium super curia Friderici dicti Morle inter Gladiatores sita, ceden-
tem festo Remigii, a qua libra ipse Fridericus et sui heredes per designa-
cionem alterius libre designate in civitate Wormaciensi, ubi illa designacio «
certa fuerit, absolventur. Item eidem conventui legaverunt decem solidos
denariorum Wormatiensi wn pro remedio anime Jacobi filii eorundem, quos
decem solidos raagister civium qui pro tempore fucrit festo Martini annis sin-
gulis assignabit. De predictis XXX solidis Wormaciensibus ipse conventus
in anniversario dictorum coniugum et Jacobi refectionem habebit quantoaw
poterit largiorem. Item eidem claustro legaverunt libram denariorum Worma-
tiensium super curia Lamponis in Salzgassen cedentem pro lumine perpetuo
accendendo, cuius libre medietas festo Remigii, reliqua festo Georgii annis
singulis persolvetur. Item legaverunt . . abbatisse et conventui in Nunnen-
mu rister undeeim uncias et dimidiam denariorum 'Wormaciensium super »
domo Meffridi aput Bubenb&en cedentes festo Remigii in anniversario dicto-
rum coniugum ipsi conventui pro refectione et servicio ministrandas. Item
legaverunt . . priorisse et conventui ad sanetum Lampertum ordinis fratrum
Predicatorum novem uncias et dimidiam denariorum Wormaciensium et unum
pullum de curia Cunradi Span iunioris in vico Hagengazzen sita festo Remigii <o
et Georgii cedentes in anniversario dictorum coniugum dictis dominabus pro
[372.] « B: Watchenheim. » B: Zweimbucken.
Digitized by Google
1275.
mensa sive pro servicio ministrandas. Item legaverunl ducentas libras
hallenstum dandas per modum infra scriptum : . . decano et capitulo maioris
ecclesie et vicariis sex libras halle»«'»«» in anniversario cor um pro maldro
tritici presentibus ministrando; item dominis de Nuhusa VI libras hallet»*»«»!
i pro maldro tritici presentibus ministrando ; item ad sanctum Paulum sex
libras haWensium pro maldro tritici presentibus ministrando; item ad sanc-
tum Andream VI libras h&Wensium pro maldro tritici presentibus dando ; item
ad sanctum Martinum sex libras haMensium pro maldro tritici presentibus
ministrando; item Predicatoribus sex libras halleim«»» pro maldro tritici sive
10 ad refectionem ipsorum in die anniversarii dictorum coniugum ; item fratribus
Minoribus sex libras hallcnsmm pro maldro tritici sive ad consolacionem fratri-
bus inde habendam; item conventui de Orto sanete Marie VI libras pro
maldro tritici comparando; item conventui in Nunnenmunster VI libras
hattensium pro maldro tritici ministrando; item conventui ad sanctum Lam-
upertum sex libras pro maldro tritici comparando; item dominabus in monte
sex libras hattensium pro maldro tritici ministrando; item leprosis sex libras
hallcnsium, ut in anniversario dictorum coniugum apud ipsos in oracionibus
eorum memoria habeatur; item hospitali novo VI libras hattensium ad indi-
gentiam infirmorum; item III libras fratribus saneti Augustini et fratribus
ao saccitis lantundem ; item pro Baldekino sex libras hallensium ad ortum beate
virginis cum feretro ferendo et postca de illo casula habeatur; item con-
ventui in Eberbach VI libras halle»?»'»*»» pro maldro tritici comparando ; item
conventui in Schonenaugen VI libras halle»«!*»* pro maldro tritici; item con-
ventui in Otterburc sex libras pro maldro tritici; item in diem sepulture
»unius islorum coniugum, qui prior decesscrit, triginta sacerdotibus cuiiibet
XXX hsMenses, ut in missis suis memoriam habcant coniugum predictorum.
Item quadraginta muliebris bekinis vigilantibus et orantibus ad funus XL
solidos hallen«'»«»»; item panis et vinum die obitus alterius istorum coniugum
distribui debet inter pauperes Iesu Christi. Et quiequid ultra premissa legata
so de hiis ducentis libris superfluxerit , illud dabitur ad quecumque loca magis
necessarium fuerit et secundum quod magis utile deo fuerit et aeeeptum. Et
omnes predicti conventus, quibus huiusmodi triticum legatum est, anniversa-
rium dictorum coniugum in suis ecclesiis peragent humiliter et devote. Dictis
coniugibus manu communicata hoc ordinantibus coram nobis, quod qui prior
x>ex ipsis decesserit, alter superstes ad omnia premissa legata perficienda et
conplenda tenebitur bona fide prout in (?) novissimo die deo de hoc volucrit
reddere rationem. Item dicti coniuges communicata manu dederunt Nicoiao
filio suo canonico ecclesie saneti And[ree] Wormatiensis pre ceteris pueris
suis curiam eorum apud sanctum Paulum sitam, quam inhabitant, . . decano
*n et capitulo ecclesie saneti Pauli Wormatiensis in decem denariorum cen-
sualem. Item dicto Nicoiao pre ceteris pueris dederunt domum quondam
Reinbodoiiis ex opposito predicte curie sitam, dominis maioris ecclesie • • •
et de pedibus sive reposilione lignorum civitati nostre in XXI denariorum
censualem ; quam curiam et domum dicto Nicoiao dederunt * * « decani et
ucapituli ecclesie saneti Pauli Wonna/wtww continenciam litterarum desuper
confectarum. Dictis coniugibus sibi reservantibus plenam potestatem ordi-
Digitized by Google
1275. 241
nan[di et] faciendi de curia ex opposito cimiterii sancli Pauli, quam iuliabitat
Heinricus cum . • • 1 sitam pro sue libitu voluntatis salvo ••* **• **•
curia memorata. In cuius rei lestimonium et rubur presetitem litteram ad
preces dictonim coniugum nostroruni coneivium sigil)[um] [civitatis) (V)
[VVormjacie dedimus roboratam. Actum anno domini M. GG. LXX. V
sabbato proximo post diein peutliecostes.
81.- A. Lttzern, Gatterer'scher Apjmrut nr. 168 or. »«/>. c. sig. fieml. <M. (A).
Das Pergament hat sein- gelitten, nainentlidi ixt es in den Faltetthtgen zum T/teil zerstört.
Druck: Baur HU. V, 68 ff. ex A. unvollständig.
1275. Juni 21. — E(berhard) Bischof ixm Worms Itekennt von Gnszo 1174.
de Moro Hitler eine Rente von .9 Unsen Wormser Pfennige auf
dem Schultheissenamt (von Worms) um 11 Pfund 5 Schillinge Udler
erworben zu haben.
E. dei gracia Wormaciensis episcopus. Litteris presentibus confitemur,
nos a Gozzone de Moro milite fideli nostro Wormaciensi novem uncias dena- 1:>
Horum Wormaeiensium, quos idem Gozzo a nobis et ecclesia noslra in feudo
obtinens de officio sculteti consuevit annuatim reeipere, pro undecitn libris
quinque solidis hallensium comparasse, subscripto videlicet pacto, ut si nos
prehabitas novem uncias infra duos annos in medietate a festo beaü Johannis
baptisle proxime compudandos duxerimus redimendos, nobis competere debeat m
actio redimendi, alioquin extunc in antea ecclesia ipsa et capitulum obtinebit
eas in perpetuo in possessionc paeifica et quieta. In cuius rei evidens argu-
mentum litteram hanc nostro sigillo duxerimus muniendam. Datum anno
domini M. CG. LXXV, XI kalcndas iulii.
St.-A. W. nr. 05. cop. cJiart. saeculi XV. Sdilecht geschrieben. ai
1275. Juni SO. — Vor den liäihen von Worms verkauft d*r Bitter 375.
David mit Zustimmung seiner Söhne dem Kloster Nonnenmünster
seinen Hof mit aller Zubchörde.
Consules et universi cives Wormacienses. Constaie volumus presen-
cium inspectoribus universis, quod constituti in noslra presencia David milesao
fdius Davidis tnilitis retro coquinam una cum filiis suis Davide et uxore sua
Jutta, nata Gerbodonis de Moro, Sifrido, Eberhardo dicto Rukelin, Emerchone,
Sigelone et Wolframo minore annis, nostris coneivibus, idem Davit consen-
cientibus filiis suis predictis curiam suam in Nunnenmunster sitam cum domo
lapidea ortis et officinis, prout sita est cum omnibus suis attineneiis, sicut ü
ipse eam possedit, . . abbatisse et conventui in Nunnenmunster ordinis
Cisterciensis in suburbio civitatis nostre iuste vendicionis titulo vendidit ac
in ipsum conventum omne ius, quod in ipsa habuit vel habere poterat, per
[373.1 ' Wort ist unlesbar.
H. Boo», Urkandenbnch d. Stadt Worms 1. IG
Digitized by Google
1275.
modum vendicionis Iranstulil simpliciter et de piano resignans ipsam curiaiu
coram nobis sicut prius eam in gedinge coram scuJteto et mansionariis in
Nunnenmunster resignaverat in potestatem dicti conventus et procuratorum
eiusdem; renunciavit eciam curie memorate ac omni impeticioni restitucioni
'■> in integrum et omni actioni , si qua sibi et suis beredibus quo ad dictam
curiam exuuiic posset conpetere vel eciam in futurum. Confessus est similiter
coram nobis se esse legitime peragatum de pecunia illa, que sibi a conventu
predicto in huius vendicionc cedebat pro curia memorata. Dedit eciam ad
maiorem cautelam dictis . . abbatisse et convenlui fideiussores in solidis pro
10 certa warandia et evictione iusta et consueta facienda videlicet Gebold et Hel-
fricum de Eppeinsheim milites consanguineos suos, se ipsum et filios suos
predictos, qui a tempore empeionis per annum et diem super inpeticione, si
qua occurrerit tollenda pro dicta curia medio tempore ad fideiussoriam
cautionem obligatur et cavebit, ut consuetudinis est et iuris, et iidem fide-
üiussores una cum patre et filiis, qui similiter fideiussores sunt, cavere pro-
miserunt more fuleiussorio pro Wolframo predicto minore annis, ut quam
primum ad annos discrecionis venerit, quod buiusmodi vendicionem gralam
et ratam habebil resignando ipsam curiam sicut pater et fratres fecerunl
renunciando eidem et a tempore resignacionis et renunciacionis sue per annum
aoet diem dicti fideiussores ad certam warandiam prestandam fideiussoric obli-
gatur. Insuper dicti fideiussores pro Margareta Philippi de Smertse (?) uxore
dicti Davidis nata idem facienl et efficient, quod ipsam vendicionem gratam
et ratam habebit et pro ipsa eavebunt sicut superius est exj)ressum. In cuius
rei lestimonium presentein litteram ad preecs dictorum nostrorum con-
v:. civium sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Actum anno domini
M. CÖ. LXX V in crastino beatonim apostolorum Petri et Pauli.
St.-A. Darmrtadt: Worms 113». or. mb. c. sig. pend. dei. (A).
376. [1275]. — Wemher Dekan und Kapitel der Kirche s. Martin Urkunden,
dass Hezch Schulherr zu s. Martin ein Testament errichtet habe.
30 Wernherus decanus totumque capitulum ecclesie saneti Martini Wonnacie.
Notum esse volumus presencium inspectoribus universis tain presentibus quam
futuris, quod Hezelo cantor ecclesie nostre volens novissima Hezelonis bone
memorie filii sororis sue nostri quondam concanonici providere pro remedio
anime ipsins Hezelonis sororis sue filii testamentum de consilio voluntate et
3..assensu domini Burkardi scolastici maioris ecclesie et Marquardi custodis
nostri dicti Hezelonis manufidelium condidit per hunc modum: donans et
speeificans ecclesie nostre quinque solidos Wormaciensium censualium et
annualium super domo et area sita ante portam saneti Martini, in qua residet
Petrus, qui fach lagenas, aput hospitale dominici sepulcri; item duas uncias
4udenariorum Wormaciensium super area ortuli siti infra domum lapideain
quondam senioris Rieben et curiam Wcrnbcri Dirolfi; item super quadam
[37").] 1 A: occurrererit.
Digitized by Google
127fi.
243
area sita aput pistrinum ackcrs, quam possidct Wernhcrus Philippi in vico
Sowinariorum , viginti sex denarios Wormacienses ccnsuales; item quinque
iornales campestres contiguos sitos Ostoven ante Hirneberg, de quibus solvuntur
annuatim dominis de Cella decem et seplem denarios Wormacienses et obolus
censuales; in reconpensam et restaurum quorurn decem et Septem denariorum 5
et oboli domine de Möllen solvent et dabunt quatuordeeim denarios Worma-
cienses et obolum censuales, quos predicto cantori nostro de bonis earum
dederunt, dominis de Cella predictis ipsos annis singulis assignando et residuos
videlicet tres denarios dominis de Cella dandos dabit vicarius sanete Marie
Magdalcne celebrans in ecclesia nostra, qui pro tempore fuerit, quovis anno. 10
Quos census predictos integros et medietalem fruetuum proveniencium de
iornalibus quinque predictis sepedictus ecclesie noslre vicarius pro tempore
existens colliget Remigii 1 et distribuet inter fratres presentes in anniversario
Hezelonis predieli, ut ipsius memoria salubriter peragatur. Adicimus etiam, quod
si nos vel nostri succcssorcs census vel bona prescripla et distribucionem ts
eorundem aliquo actu vel presumpeione a vicario predicto alienemus vel
commutemus vel aliud de ipsis Hat quam prescriptum est, quod bona omnia
prescripta extunc libere redeant ad heredes. Adieclum est etiam, quod si
predictus cantor noster census alios adeo certo loco sitos nomine et loco
predictorum censuum comparaverit et speeifieaverit ecclesie nostre, illud sinejo
contradictione qualibet admiltemus et de hoc sibi potestas libera remanebit.
In testimonium et robur premissorum presentem litleram sigillo capituli nostri
duximus muniendam. Et nos B. et M. manufideles predicti ad maiorem
evidenciam testamenti predicti lillere presenti una cum sigillo capituli sigilla
nostra duximus apendenda. Acta sunt bec ts
St.-A. Darmstadt: Worms 114. Ein Fergamentblatt, der untere TheU ist teeg.
schnitten; Schrift vom Ende des XIII. JtJirhnnderts; eine moderne Band auf der
Rückseite nennt da» Jahr 1275.
Druck: Säur HU. II, 256f. unvollständig.
1276. Januar 14. (crast. oct. epiph.). Acta sunt hec in claustro Wormo- 377.
tiensi. — Die Wormser Richter Urkunden, dass Margaretha uxor
Baldemari de Röprechtisburg ihre Güter zu Kaistat dem Kl. Otterburg
verkauft habe.
Zeugen: Eberhardus de Lutra can. Worm. , plebanus saneli Magni,
Heinricus Richen, Conradus dictus Span, Wilhelmus dictus Bfinne, Heinzel-sj
mannus Dyrolfi, cives Worm.
Stadtbibl. Mainz: Ott. CopiaB/. fol. 84'.
Druck: Frey dk Renting ÜB. de» Kl. Ott. 146.
1276. Februar 6. — Testament der AUrudis Tochter des vcrstorlmtm 376.
Bcmold Ritters von Hochheim. 40
Noverint universi presentium inspectores, quod ego Altrudis filia quon-
dam Bernoldi militis de Hocheim volens de bonis meis pro remedio anime
[376.] ' ftemiffü eincorrigiert.
1»;*
Digitized by Google
211
1276.
ince et parentum meonim, de quibus bona ad me dcvoluta sunt, condere
tcstamentuui , ne super eisdem bonis in posterum aliqua possit litis discordia
suboriri a consanguincis et heredibus meis, talem feci ordinacionem de Omni-
bus bonis meis, accedens namque ad iudicia, sub quorum iurisdictione fueranl
i eadem bona sita et presidente Volzone diclo super Ripam, qui ex parle vene-
rabilis domini . . cpiscopi Wormaüensi.s' est constitulus scultetus in Hochcim,
et Cunrado dicto Geltere sculteto in Luzelbeim, in sentencia requirebam, cum
ego ad dies et annos discrelionis pervenissem, si de bonis meis ad me devo-
lulis ordinäre concedere vel dare vel quocumque modo alienare possem,
io secunduin mee libitum volunlatis. De quo requirens utcrque scultetus in sen-
tencia dominum Heinricum Camerarium Wormatiensew, si possem facere
eadem, que predixi. Item Heinricus omnibus astantibus et consenüentibus
sentenciaüter dictavit, quod sie bene possem, si mundiburdum eligerem, per
cuius manum hec omnia ordinärem. Data est ergo hec sentencia et appro-
ubata. Elegi itaque mundiburdum Ricbelmannum lllium Heinrici Richen
magistrum tunc civinm, per cuius manum conünuo concessi omnia bona
mea sita in Hocheim videlicet quadraginta iugera et in Luzilheim duodeeim
iugera et dimidium, in Herlesheim eliam viginti unum iugerum et in Oters-
heim septuaginta iugera et quedam prata attinencia eisdem bonis sita ultra
aoRenum in Burgervelde, quantum duodeeim viri uno die meiere feni, Lude-
wico filio palrui mei de Hocheim pro annua pensione sive censu quocumque
casu emergente pro quadraginta mallris siliginis infra muros civitatis Worma-
tiensts inter duo festa videlicet assumptionis et nalivitatis gloriose virginis
Marie absolute ad quameumque domum voluero presentandis. Ipse vero Lude-
ü wicus solvet camerariis vel aliis quibuscumque de eisdem bonis debitos omnis
census. Huic ordinacioni sie facle esl adiectum, quod si dictus Ludewicus
sine heredibus deecsserit, senior hercs inter consanguineos patris mei aeeipiet
et habebit eadem bona pro quadraginta maltris sub eadem conditione, ut
predictum est, absque omni difficultate in civitate Wormatiensi eodem termino
su presentandis , salvis tarnen censibus exinde debitis sine diminutione prehabite
pensionis. Hec siquidem bona prenotata ego Altrudis per manum mundi-
bordi mei inclusis apud ecclesiam Hocheim habitantibus donavi liberaliler
sub hac forma, quod si ego Altrudis me a prcdiclis inclusis alienare voluero,
dicta bona sive pensio ipsa sine omni contradiclione me sequentur, tantum
sr» ad tempora vite mee, post mortem vero meam, omnia bona predicta ad diclas
inclusas plenarie pcrtinebanl. Si vero diele incluse quod absit destruete fuerinl
et sie anullate, quod ad nullum alium locum communitcr sc transtulerint, de
prcdiclis quadraginta maltris triginta mallra extunc cedent fratribus Predica-
toribus in Wormatia et fratribus Minoribus ibidem decem mallra, que a
*o pensionariis sine omni conlradictione presentanda sunt eisdem, sicut fuissent
inclusis, si simul communiter permansissent, ita tarnen, quod viginti maltra
cedent Gerdrudi, cognate mee, que manet in eodem reclusorio, ad dies tan-
tum vite sue, si dissipate fuerint incluse et extunc ad fratres, quibus ordinatum
est, libere reverlentur. Si vero dicte incluse ad serviendum deo ad alium
« locum sibi magis conveniente se simul transtulerint, pensio predicta ut pre-
seriplum est apud ipsas sine omni contradictionis scrupulo permanebit.
Digitized by Google
1276.
215
Adiectum est ctiatn, quod si dictus Ludewicus vcl cius succcssorcs in huius-
modi pensionis solutione temporibus constitutis fuerint negligentes et super
hec commonili usque ad festum sancti Martini non persolverint dictam pcn-
sionera, bona omnia supradicta cum omni iure suo liberalitcr et sine omni
contradictione ad dictas inclusas sive ad fratres predictos in quorum reeeptione s
tunc Stent absolute revertentur non obsüuite iudicio spirituali vel seculari.
Et tunc predieli de ipsis bonis possunt ordinäre secundum quod ipsis utilius
et melius visum fucrit expedire. Ne autem super omnibus premissis sive
prescriptis ordinationibus et donationibus inpostcrum umquam aliqua possit
suboriri litis calumpnia, ego Altrudis una cum manu mundiburdi mei Richel- n>
manni tunc magistri civium presentem litteram conscribi iussi et sigillorum
videlicct . . prioris fratrum Prcdicatorum, . . gardiani fratrum Minorum, domini
Heinrici et domini Gerhardi fratrum Camerariorum WormatiensiMM , domini
Sigelonis de Wattenheini, Heinrici Richeri, Richelmanni filii sui, Werneheri
Amelle, Werneheri Militelli, Engelmanni, Volzonis super Ripam, sculleti in«s
Hochcim, munimine roborari. Testes qui interfuerunt: . . prior frater Hein-
ricus de Wissa, frater de Wormacia, Conradus de Denkendorf, frater Dirolfus,
frater Gerlacus, frater Heinricus de Lumersheim ordinis fratrum Predicatorum,
G. de Moro, Gozo de Moro, Wikelmanns Crutsac, Heinricus et Conradus
Alhcri, Dirolfus, Johannes de Hocheim, milites. Isli qui sigillis carent sigillis so
Camerariorum contenti sunt. Item cives: Conradus dictus Span, Conradus
Dunari, Conradus Holderboum, Conradus dictus Geltere scultetus in Luzel-
heim, Heinricus Hellecrapho, Arnoldus de Hocheim. Isti omnes contenti sunt
sigillo Heinrici Richeri. Actum anno domini M. CÖ. LXX. sexto, in crastino
beate Agathe virginis et martiris. »4
St.-A. iMzem, Gatierer'scher Apparat nr. 179. or. mb. Unsichere Hand. Auf
der Rückseite steht ron einer Hand des XV. Jahrh.: Dia Altrfit ist eine nonne in
unserm closter gewest und brachte uns dissen brieffe mit ir und die guter die her
ine geschriben sint, die sint unaers convente und niemonts andere. Und dann von
späterer Hand: gelegen in Hocheim bann. 14 Siegel hängen an hänfenen Schnüren;»»
davon sind 10 sehr stark beschädigt, 4 sind abgefallen.
Druck: Baur HU. V, 74 ff. unvollständig. — Reg. Archiv für hess. Geschichte
II, 421. — Scriba nr. 1851.
1276. — Jakob Bürger von Worms schenkt dem Kloster Schönau eine 379.
Rente auf ein Haus in der Hagengasse in Worms. ss
ludices Wormacienses. Noverint universi presencium inspeclores, quod
Jacobus civis Wormaciensis, gener Wikelmanni, in nostra presentia constitutus,
confessus est, se donasse pro remedio anime sue communicata manu uxoris
sue Gertrudis quatuor uncias censuales denariorum Wormaciensium monasterio
Schonaugensi, qui census de curia, que dicitur Sigelonis, sila in vico Hagenonis, to
in festo Remigii singulis annis datur. Constituit quoque Jacobus prenotatus,
quod de censu predicto annuatim in vigilia beati Nicholai conventui monasterii
prelibati ad refectionem ipsius aliqua consolatio ministrelur. In cuius facti
lestimonium et noticiam pleniorem preseiis scriptum ad petitionem tarn fratrum
Digitized by Google
246
1'277.
Schonaugensium quam Jacobi memorati sigillo nostro fecimus roborari. Acta
sunt hec anno doinini M. CO. L. XX sexlo.
St.-A. Luzcrn, Galterer'echtr Apparat nr. 169. or. mb. c. sig. jiend. kiew. Da*
Pergament hat gelitten.
& Druck: Baur HU. V, 71.
380. 1277. August 25. — Die Kirche s. Paul vercrblciht dem Zimmermann
Berzo ihr Haus an der NuwenbrUckcn.
Heinricus decanus lotuinquc capitulum ecclesie saneti Pauli Worinaciensis.
Ad universorum noticiam cupimus pervenire, quod dotuutn noslram apud
»»> Nuwenbröcken sitam, quam Berzo carpenlarius inhabilat, sibi et suis heredibus
conecssimus pro X solidis Wormaciensium denariorum iure hereditario possi-
dendam, quem censum nobis et Dyrolpho 1 militi tamquam doniino fundi dare
tenentur in terminis subnotatis, ita tarnen quod Dirolpbus primum censum
« •
reeipere debet, videlicet in festo Georii XXX denarios, in festo Remigü XXX
\* denarios et in carnisprivio duos cappones; reliquam vero partem sepedicti
census videlicet V solidi Wonnaciettses nobis et nostris ofiiciatis libere dabunt
singulbs annis in festis et terminis antedictis. In cuius facti testimonium et
memoriam valituram presentem littcram nostro sigillo dedimus consignitam.
so o o
Datum anno domini M. CC. L XX VII in crastino Barlholomci apostoli.
ao St.-A. Jauern. Gatterer'scher Apparat nr. 180. or. mb. c. sig. pend. laeso. Nach-
lässig geschrieben.
Druck: Baur HU. V, 81 f. unvoUttändig. — Reg. Zeitsdmfl f. d. Getchidde
da Oberrheins IT, 447. = Scriba 5275.
381. 1277. Okiober 25. — Die Rothe von Worms verkaufen dem Kloster
25 Schönau ein Stück der Allmend.
Consules et universi eives Wormaüenses. Constare volumus presentium
inspectoribus universis, quod nos vendidimus abbati et convenlui ecclesie
Schonaugens/s aüneindam, quam edifieiis suis attraxerant, inchoantem ab
orto Gunzonis usque ad lapideam stegam civitatis nostre in muro locatam;
30 ita quod stegam ipsam non debent uliis editieiis neque ascensum 1 ncque
descensum aliqualiter occupare sed via civitati ad illam patebil. Et in hac
venditione duas libras hallensium reeepimus ab eisdem, quas libras cum aliis
reeeptis binc inde ab illis, qui almeindam preter voluntatem civitatis sibi
attraxerant, in usus convertimus civitatis et in solutionem civitatis gravium
3.% debitorum. Certam warandiam ipsis dominis de hac almeinda prestantes,
quod ipsam proprictatis titulo imperpetuum possidebunt. In cuius rei testimo-
nium presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Datum
anno domini M. CC. LXX. VII die beatorum Crispini et Crispiniani.
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 21'. (B).
«i Druck: Gudenus, Syllogc 269 f. — Reg. Scriba nr. im.
[380.] « Am 1 ist Mneincorrigiert.
[SM.] 1 B: aattensum.
Digitized by Google
1277. 1278.
247
1277. Oktober 27. (actum a. d. M.CC.LXX.VH in vigilia bb. ap. Symonis 382.
et Jude). — Heinrich Dekan und das Kapitel der s. Paulskirche in
Worms verleihen dem Wernher Margravii Wonnscr Bürger: propugna-
culum quondam Wilhelmi scolastici nostri ante Novam portain civitatis
Worin, situin gegen einen jährt. Zins von 2 <tt. Heller und 4 Kapaunen. .■>
St.-A, Dartnstadt: Wurms nr. 114*. or. mb. c. sig pend. laeso.
Druck: Baur HU. II, 284 f.
1 278. Januar 11. — F(ridrich) enmJUter Bischof von Wortns verzichtet 383.
auf aUe Ansprüche an die städtische Albnend und bewilligt der
Stadt die Erhebung eines Ungeldes. io
F. dei gratia Wormatiensis electus. Constare volumus universis, quod
cum nos post electionem et confirmacionem nostram ad civitatem Worma-
tiensem venissemus, providentes de singulis et universis et disponentes ea que
providenda fuerant et tractanda, inter alia duo invenimus, almendam videlicet
infra territorium civitatis ipsius sitam fore venditam propter ineumbentem is
necessitatem civitatis et oppressionem gravem multiplicium debilorum, et ungel-
lum, quod pereepit civitas et suis usibus applicabat, super quibus dilectis
nostris civibus intentavimus questionem. Et tandem cum ipsis convenünus et
concordavimus paterne pariter et amice, quod totaliter simpliciter et de piano
renunciamus quoad huiusmodi almendam gralum haben tes, quidquid per ipsos so
et in hac parte attemptatum et numquam pro huiusmodi almenda civibus
ipsis movebimus actionem. De ungelto eciam sie concordavimus, quod de
bona nostra voluntate esl et assensu , quod illud ungeltum ab instanlibus
paschis per annum pro necessitate civitatis teneanl et pereipiant comode et
quiete. In quorum evidenciam presentem litteram civibus ipsis nostro sigilloaj
dedimus communitam. Datum anno domini fi.ee. LXX.Vill feria tercia
post epiphaniam domini proxima.
St.-A. W. nr. 57. or. mb. c. sig. pend. dei.
Druck: Böhmer, Fontes II, 236. — Reg. Scriba nr. 1882.
1 278. Januar 25. — Fridrich Bischof von Worms genehmigt die Grün- 384.
dung des durch den Ritter Thyrolf und seine Frau Agnes gestifteten
Klosters in Hochkeim.
Fridericus dei gratia Wormatiensis episcopus. Universis Christi fldelibus
presentem litteram iuspecluris in autore salutis eternam salutein. Quoniam
quiöque mortalium toto conanime mentis illi negotio sollicitudincm debemus3.-.
impenderc, per quod conditori nostro laus et gloria cumulatur, nos, qui divina
providente dementia pastoralis officii curam gerimus, ipsa suramopere manci-
pare debemus effectui, per que honor dei attolilur et zelus proficit animarum.
Hinc est quod dilectus nobis Thyrolfus miles et Agnes collateralis ciusdem
inspirati divinitus pro remedio animarum suarum et parentum suorum claustrum 40
Digitized by Google
2 IS
1278.
id est ccclesiain cum officinis in ipsorum allodio in villa Hoclicim, ubi caslel-
lum eoruin quondam situm fuerat, in honorem domini nostri Jesu Christi et
gloriose virginis Marie conslruere intenderunt, in quo sanctimoniales sub habitu
monastieo famulanlcs domino collocarenl ; cuius concepli tarn felicis execulioni
savidius inhiabant. Verum quia nulli edificare ecelesiam sine consensu epi-
scopi civitatis sue licet nec missannn possint nisi ubi ipse permiserit vel in
locis ab episcopo sacratis sollempnia celebrari, predictus miles ad nostram
presentiam veniens a nostra patcruilatc tain ex parte sua quam ex parte uxoiis
sue devote ac humiliter postulavit, ut ad confirmandum ipsorum intentionis
10 propositum tarn laudabile nostrum assensum apponere dignaremur. Nos vero
intuentes, quod nemini tain pium opus displicere debet, annuimus mente
libenti et libera votis suis; ita tarnen quod ecclesia parochialis ipsius ville
non fraudetur in aliquo suo iure, quia ipsam in iuribus suis indempnem in
omnibus volumus permanere, concedentes ipsis, ut in loco pretaxato ecelesiam
u et officinas, prout claustralibus expediens est, edificare valeat licite et missa-
rutn sollempnia in ecclesia sive oratorio, quod ibidem construxit, quoadusque
dedicata fuerit, ipsis in tabula consecta celebrari. Insuper providere volentes
quietc personarum ibidem locatarum ob reverentiam Jesu Christi et gloriose
virginis Marie, in quorum honore construenda est ecclesia memorata, dono
:v gratie spiritualis prosequendo easdem sub nostram et beati Petri patroni nostri
ex nunc et in amplius defensionem reeipimus et tutelam. Et quia predictus
miles Thyrolfus a nobis ex parte dominarum petivit regulam beati Augustini
et habitum, quem nunc habent, et quod ipsas committcremus in spiritualibus
priori fratrura ordinis Predicalorum nostre civitatis in omnibus vice nostra
•-'j votis acquievimus carundem, volentes ut secundum regulam beati Augustini
vivant habitumque teneant, quem nunc habent, et prior fratrum ordinis Predi-
calorum, qui tunc pro tempore fuerit vel quos ipse de suis fratribus ad hoc
duxerit, in spiritualibus ipsis presint. Datum et actum anno domini
MCCLXXV111, in conversione saneti Pauli. In cuius rei testimonium et per-
3ohennem memoriam presentem litteram nostro sigillo dediinus communitam.
Drtict; Schannat II, 139. — Beg. Strikt 1883.
385. 1278. April 8. (sexta feria a. d. palm.). — Hugo miles de Starkenberg
vertauscht seinen Hof in Worms gegen einen andern des Kl. Otterburg.
SUultbiN. Mainx: Otterb. CojrialbucJt fot. 82.
a.% Druck: Frey <6 Emling UB. des Kl. Ott. 155. — Reg. Scriha nr. 1884.
386. 1278. Juni 24. Hagenau. — Ludwig Pfalzgraf bei Khein, die Grafen
von Hohenbert, Kalzencllcnbogcn und Leiningen sowie 17 genannte
Städte, darunter Mainz, Strassburg, Basel, Worms, Spcier etc. schliessen
einen Landfrieden von vergangenen Pfingsten an auf zwei Jahre,
40 besonders gegen die, welche ungerechte Zölle erheben.
Drucke: Böhmer, Cod. dipl Moen. fr. I, 185. — Sduwb, rAem. Städtebund
II, 62. — Heg. Scriba nr. 1887.
Digitized by Google
1278.
249
1278. November 25. — Die Räthc von Worms verkaufen dem WiUtclm 387.
genannt Bunne ihrem Mitbürger verschiedene Renten.
Consules et universi cives Wormacienses. Tcnore presencium prolilemur,
quod nos Wilhehno diclo Bunnen nostro coneivi de comraunibus censibus civi-
tatis nostre vendidimus quindecitn solidos denuriorum Wormaciensium ; item .%
eidem VVilhelmo triginta denarios, quos erga Jacobum cerdonem comparavil;
item eidem triginta denarios Wormac ienses erga Swebelinuin comparatos ;
item triginta denartos Wormacicnses erga Wolframum füium Golzonis com-
paratos; item triginta denarios Wormacwnses erga dominum . . arzit ab
ipso Wilbelmo comparatos, ad census annuos vendidimus, dictos quoque census iü
ipsi Wilhelmo in die saneti Martini per atmos singulos per magistrum civium
nostrorum, qui per annum usque tunc eiapsum magister civium exütit, depu-
tavimus assignari. Quod si dictus magister civium in eorum assignacione se
prebuerit negligentem, volumus, ut dictus WilMmus conveniendi eum in
iudicio civitatis nostre tanquam alium coneivem suum census sibi debitorem 1.1
et tanquam si ipse magister dictum censuin de bonis propriis ipsi solvere
teneretur, plenam et liberam habeal potestatem, adiecto eo, (pjod civitas noslra
in redempeionem huiusmodi censnum non dabit ultra ad redempeionem unius
libre nisi viginti octo Hbras hallettsmm apud quemeumque redemerit unam
libram. In testimonium predictorum presentem litteram sigillo civitatis nostre 20
dtHÜinus communitam. Actum anno domini M. C6.LXX.VIII die beatc
Katerine.
St.-A. irurmshuU: Worms nr. 115. or. mb. e.
Drude: Baur HU. II, 290. — Arnold, z. Goch, des Eigenthums 348, beide ex A.
1278. Dezember 6. — Fridrich Bischof von Worms verzichtet auf aüc 388.
Anspruch an die Allmenden der von Pfiffligheim und von Hoch-
heim auf der andern Seite des Rheins.
Nos Fridericus dei gratia Wormct/iewsts episcopus. Ad universorum
noticiam volumus pervenire, quod nos attendentes dilectionem et fidem quibus
dilectos nostros cives Wormtienses amplectimur et ad devitandam cuiuslibct3o
turbacionis nebulam, que inter nos et cives ipsos posset in posterum suboriri
super actione ipsis a nobis et ecelesia nostra Worma/tewst pro alemenda illo-
rum de Pcflfelnkein et de Hochem intentata ex altera parte Rheni aput
crucem lapideam sita, babita et reeepta prius diligenti investigacione et
experiencia a nostris et ecclesie ministeralibus pro eadem in tantum experti, 35
quod ex nunc et inperpeluum pro nobis et ecelesia nostra renunciamus eidem
almende simpliciler et in totum, ita quod numquam pro ipsa almenda dictis
civibus vel aliis inpeditionem seu actionem movebimus vel procurabimus
canonicam vel civilem. In testimonium et robur perpetuo valiturum presen-
tem litteram sigillo nostro dedimus roboratam. Actum anno domini 40
LXX octavo, die beati Nicolai.
St-A. W. nr. 68. or. mb. c. sig. pend. taeso.
Druck: Schannat II, 140. - Reg. bei Böhmer, Fontes II, 246. - Scriba nr. 18'J1.
Digitized by Google
250
1279.
389. 1279. April 16. — Voleo super Rivttm Schultheis* urkundet, dass seine
Schwester Gisela WUtwe des Hartlieb mit Einwilligung ihrer Kinder
der Hedwig Wittwe des Heinrich von Eberbach eine
Bürgerweide verkauft habe.
5 Ego Volzo diclus super Rirum civis Vformaciensis scultetus a venerabili
domino Friderico 'Wormaciensi episcopo constitutus. Ad noüciam omnium
tarn presencium quam futurorum volo pervenire, quod constituti coram rae,
iudicio me et in figura iudicii presidente, Gisela relicta bone memorie Hartlibi
una cum füiabus eius Gisela, Elizabet et Ortlibo genero Gisele sororis m<jc
tu predicte, dicta Gisela soror mea de consensu puerorum suorum et generi pre-
dictorum iuste vendicionis et eraptionis titulo vendidit Hedewigi relicte Hcin-
rici de Eberbach bone memorie super iornalibus viginti campestribus infra
scriptis in campis burgensium, Hochem et Pfcflilukcm sitis sedeeim maldra
siliginis perpetua et perpetua ipsi Hedewigi in quocumque habitu exstiterit vel
t5 Ulis seu Ulis in quoscumque vel quemeumque heredes scu alios eadem maldra
trauslulcrit, non obstante grandine, exercitu, decrescencia fnictuum seu quavis
alia causa, quocumque exeogitari posset ad impedimentum seu retardacionem
assignacionis et solutionis maldrorum dictorum in civitate Wormaciensi singulis
annis infra assumpeionem et nativitatem beatc virginis , ante quameumque
so domum ipsa Hedewigis voluerit, ipsius Gisele et eius heredum expensis vectura
et laboribus sine difficultate qualibet et sub eorum periculo presentanda. Et
iugera infrascripta ad solucionem dictorum maldrorum designata ad * • »l
tanlum heredem Gisele devolventur, quem respondebit et cavebit in assig-
nandis maldris predictis in forma prescripta. Et iugera predicta sita sunt
s& hoc modo: duo iornales et dimidius siti sunt in strata Magunttna versus
Nuchusam consulcaneus versus civitatem Jacobus Keyser et exterius Gozo
Pullus; item in strata Nuhusensi unus iornalis tendens versus Cipel, consul-
caneus Wernherws Militellus versus civitatem, exterius Gamerarius; item in
den Roderen tres iornales et dimidius ex una parte super viam Hochem pro-
»utensos et super iornales Cunradi Holderbawm ; item unus iornalis et dimidius
super viam Peffelnkem consulcanea domina relicta Jacobi Margravii; item
unus iornalis et dimidius in loco qui dicitur Sparwinkel consulcaneus Cun-
radus Span iunior; item prope villam Peffelnkem sex iornales tendentes una
parte super prediclam viam, ex altera super Primam, consulcaneus una parte
34 C. Holderbawm, ex altera maneus; item ex isla parte arborum estivahum
quatuor iornales tendentes super btöndam episcopi consulcaneus Keppelere,
exterius G. Holderbawm. Omnes1 quidem iornales ipsa Gisela cum heredibus
predictis ipsi Hedewigi in forma predicta resignarunt et ipsos iornales ab ipsa
domina reeeperunt sub pensionc predicta annua» in forma prehabita persolvenda;
40 pro qua pensione, si non satisfecerint ut est dictum, dicti iornales tollentur
per iudicum sicut consuetudinis est et iuris. Testes: Sigelo de Watdenhew,
Dirolfus milites; Wernherus Militellus, Wcrnherus Dirolfi, Bunno, Heinricus
Dirolfi, Volzo iunior, C. Span iunior, Cunradus Bunnonis lilius, Albertus et
[m.] 1 das Wort ist undeutlich. ' dio, * die Le*muj nicht gatu sicher.
Digitized by Go<
1279. 251
Wernherus pistores, Ludewicus, Johannes Losharl el alii quam plures. In testi-
moniura et robur prcdictorum presenleni litleram sigillo mco et testium diclo-
iura sigilla habencium dedi munitam. Actum anno doinini M.C&LXX.IX
dominica misericordia domini.
SL-A. Lusem; GaUerer'scher Apparat nr. 194. or. mb. c 6 sig. pend. laesis; 5
zwei Siegel sind abgefallen. Da das Pergament zu klein war, musste der Schreiber
gegen das Ende die Schrift immer mehr zusammendrangen; für den Umschlag und
dte Befestigung der Siegel blieb kaum ein llaum. Auf der Rückseite steht von einer
Hand des XUL Jahrh.: dominus de Schonauwia über XVI mal. sil.
Druck: Baur 1IU. V, 89 f. unvollständig. io
1 279. Mai 20. — Fridrich Bischof von Wonns iibcnccisl seinen Streit 390.
mit der Stadl Worms über die Allmende der Dörfer Pfiff ligheim
und Hochheim an ein SchiedsgericJit.
Nos Fridericus dei gratia Wormatiensis episcopus. Nosse volumus
omnes presenciuin inspectores , quod nos attendentes dilectionem et fidein n
quibus dilectos nostros cives Wormaticnscs amplectimur et ad devitandam
cuiuslibel turbacionis nebulam, que inter nos et dictos cives posset in poslerum
suboriri super actione ipsis a nobis et ab ecclesia noslra Wormatiensi pro
alemenda illorum de Peffinkein et de Hochein intentata ex altera parte Rheni
aput crucera lapideam sita, in qualuor viros nos et ipsi cives convenimus et*>
compromisimus videheet in Heinricum et Gcrhardum fratres camerarios nostros,
in Heinricum dictum Wakirphil et in Gerbutdoncm de More milites, ita quod
ipsi cives duos ex hiis quatuor viris, quos volunt, eligent et quidquid hü duo
ex parte civium electi pronunciaverint super dicta alemenda, pro rato et grato
debet a nobis ecclesia nostra et de civibus predictis inviolabiliter observari. as
Et si fortassis nostrum, quod non credimus, adventum usque in festum beati
Martini proxime afiuturum contingeret prolougari, pronunciacione arbitorum
sie pendenlc extunc renunciainus simpiieiter actioni de almenda predicta secun-
dum nostrarum datarum super eo continenciam lilterarum. In testimonium
et in perpetuum robur premissorum presentera litteram sigillo nostro dedimus *»
consignat&m. Datum anno domini M.CO. LXX nono, in vigilia pcnthccoslcs.
St.-A. W. nr. 5'J. or. mb. c. sig. pend. laeso. Gleiche Schrift wie nr. 388.
1279. Juni 15. — . Vor den Röthen von Worms vergabt Ilceelo Schid- 391.
herr zu s. Marlin den Klöstern Nonnenmünster und Kirschgarten
einige Kenten. 3i
Consules et universi cives Wovmacienses. Constare volumus presenciuin
inspectoribus universis, quod constitutus in nostra presencia dilectus et specialis
noster Hezelo cantor ecclesie saneti Martini Wormaciensts intuitu divine
remuneracionis et in honorem beate Marie virginis neenon pro remedio animc
sue et suorum antecessorum donavit pure . . abbatisse et conventui monialium *o
Digitized by
252
im 1281.
in Nuunenmunslcr , . . ahbalisse et convcntui de Orto sanclc Marie extra
muros civitatis nostre quiuque uncias cum dimidia denariorttm VformaciensiuM
censuales cedentes annuatim super domo et area quondam patris Gudilmanni
cerdonis tendentibus super rivum aput Novam portam ; item donavit diclis
4 convenlibus triginta denarios censuales cedentes de domo Eberhardi de
Grindestat annuatim in Swenkovc sita1; item donavit convenlibus prenotatis
duos solidos denariorttm Wormaciensium censuales annuatim super domo
contigua borreo domine Mcrtbildis relicte bone memorie Jacobi Margravii in
foro superiori, ubi pecora venduntur, sita. Hos si quidem census omnes
lopreuotatos donavit post mortem cantoris ab ipsis conventibus possidendos et
pereipiendos et ipsos coram nobis procuratoribus dictorum conventuum publice
resignavil et ipsos deuuo pro annuo ceusu ab ipsis procuratoribus reeepit
babendos tempore vite suc scilicet pro duabus denariatis cere in purilicacione
solvendis, predieli vero conventus predictos census equalitcr dividentes prefaü
nHezclonis cantoris anniversarium refectione ex buiusmodi censibus babitur
missis defunetorum vigiliis et oracionibus2 peragent nec omittent sicut in
animas earum voluerint die novissimo responderc. In testimonium predictorum
presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Actum anno
domini M\ CG*. LXX. IX die beatorum Viti Modesti et Crescencie.
«i St.-A. Darmstadt: Worms nr. 117. or. mb. c. sig. pend. del. Zwei Exemplar*
von gleicher Hand. (Ä u. B).
392. 1 260. November 1. (kal. nov.). — Henricus prepositus ecelesie saneti Andree
Worrnaciensis verkauft dem Dekan und Kapitel seiner Kircbe: unam
libram Wormacicnsem census annui in tola curia nostra sita iuxta
•j5 torcular ecelesie.
St.-A. Darmstadl: Worms nr. 118. or. mb. c. sig. pend. laeso.
Druck: Baut HU. II, 308 f.
393. 1281. Januar 25. (in conversione s. Pauli). — lulda rclicla Eberhardi de
Erenbcrg, Jobannes de Randecken miles et Beatrix coniuges verkaufen
30 eine Korngülte zu Mergestal dem Wernhero aurifabro et Elyzabet con-
iugibus civibus Worm.
Stadtlnbl. Mainz: Ott. Cop. foL 124.
Druck: Frey <t BemUng UB. des Kl. Ott. 166. - Reg. Seriba 1905 unter
fakxhem Datum.
394. 1261. Mai 16. — Vor den Hainen von Worms verzichtet Wolfram Sohn
des Ritters David hinter der Garküche eu Gunsten des Klosters
Nonnenmünster auf seinen Hof im Nonnenmünster.
Consules et universi cives Wormacienscs. Constare volumus presencium
iuspectoribus universis, quod constitutus in nostra presencia Wolframus füius
«o [tmi.] ' donavit - «ta ist bei B durdtgestrichen. » B: ot vigil. orac.
Digitized by Google
1281.
253
Davidis militis filii quondam Davidis scnioris dicti retro coquinam resigna-
cionem et rennnciacionem de curia et mansione in Nunnenmunster sita olim
dicti patris sui cum Omnibus suis pertinenciis sicut sita est ab ipso patre et
pueris suis venerabili . . abhatisse et conventui in Nunnenmunster prius factam
eo tempore, quo dictus Wolframus minor annis fuerat, nunc vero annos i
discretionis habens ; idem Wolframus dictam resignacionem et renunciacionem
de predicta curia et mansione ratam et gratam habens ipsam curiam et
mansionem coram nobis diclo conventui publice resignavit clTeslucando
renunciavit eidein. In testimonium et robur predictorum presentem litteram
ad preces utriusque partis sigillo civitatis nostre dedimus consignatam. Actum i»
anno domini M. CÖ. LX^X primo, sexta feria proxima post dominicam cantate.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 120«. or. mb. c. sig. pend. dd.
1281. August 23. (vigilia b. Barthol.). — Die Wormser Richter Urkunden, 395.
dass Elizabet filia quondam Machtolfi cerdonis sich und ihr Vermögen
dem Kloster Otterburg übergeben habe. ir.
Zeugen: . . plebanus sancti Magni parrochianus ipsius EUznbet, Phil-
mannus, Wernherus Amelle, Wernherus Ritterchin consules, Petrus filius
ipsius Ritterchin, Voltzo gener Dylmanni apothecarii, cives Wonn.
Stadtbibl. Mains: Ott. Copialbwfi foL 81'.
Druck: Frey d- JUmling UB. des Kl. Ott. 171. ao
1281. — Das Kapitel der Wormser Kirche beschliesst, in Zidnnfl keinen 396.
Bürger zu einem Kanonikat oder einer Prälatur zuzulassen.
Univcrsis Christi Odelibus ad quos presentes littere pervenerint Eber-
hardus decanus et capitulum Worraaciensis ecclesie fidem inlegram adhibere
subscriplis. Cum per inpressiones et violencias burgensium Wormaciensium ss
manifestas, utpote in occisione quondam Conradi vicarii nostri, cum in vesle
rcligiosa ad matutinas descenderet in claustrum ecclesie nostre, patrata et in
confractionibus curiarum concanonicorum noslrorum Jacobi videlicet quondam
cantoris, Wernheri parrochiani et i Horum de Stochmn, in ipsius ecclesie
emunitate nocturno tempore similiter . perpetratis, liquet et claret omnibusw
evidetiter, de quibus videlicet curiis non solum res alique sunt abstracte,
verum eciam canonicorum ipsorum equi aliqui interfecti, quidam eciam ex
ipsis canonicis manus et insultus civium predictorum ultra murum civitatis
fugientes vix mortis periculum videantur evasisse, prepositus quoque ecclesie
nostre, cuius curiam, cum iurisdictionem suam exsequi vellet, incorrigendis ss
delictis clerici sancti Magni ßlii dictorum civium, clerici cum suis parentibus
inportune nimium intraverint, per cos graves et cnormas contumelias sit
perpessus neque tandem percitum sit venerabili domino patri nostro episcopo,
cuius famulum pre foribus curie sue in emunitate eadem constitute nequiter
occiderunt, venerabilem quoque dominum et palrem Eberhardum quondam«
Digitized by Google
254
1281.
episcopum predecessorem suum pro optinendis volunlatibus ipsorum in bene-
ficiis, que assequi nilebantur, verbis elatis et citra honestatem suam sonantibus
offenderunt ac in aliis raultis, que enumerari non possunt, oflfense sunl et lese
frequenter nostra et alie civitatis ecolesie, sicud ex earum nobis querimoniis
& innotuil. Cum eorundem civiura fdii concanonicos eonim oppriinant et con-
culcent, quos armata manu aliquando cum ad decantandas matutinas ad
ecclesiam pergerent, ut eos vulncribus afficerenl aut interficerent, sunt hosti-
liter persecuti. Insuper quod vi volentes beneficia in ecclesüs optinere com-
minacionibus et tcrroribus, quos pretcndunt, omnem voluntatem suam • • « 1
loapud ecclesiarum canonicos optinere de cognatorum suorum potencia sive
violencia confidenles; dicunl eciam Olli civium eorundem, quod si unum vel
duos electores in ecclesia nostra habeant, in assequendis esse debeant et
oporleat pociores. Hiis et similibus enormitatibus mullipliciter lacessili, volentes
in posterum nobis preeavere, ne si per modum predictum ecclesiam nostram
15 intrarent, talia contra nos presumerent, qualia in ecclesüs aliis faciunt et feecrint
suos concanonicos opprimendo, cum deliberacione provida statuimus et ordi-
namus firmiter sancientes et ad boc inviolabiliter observandum omnes nos et
nobis in prebendis succedentes obligainus prestito iuramento corporali , quod
nostri similiter prestabunt successores, nc aliquis vel aliqui filii burgensium
20 in ecclesia nostra ullo umquam tempore ad canonicum aliquem vel ad prela-
turam assumantur, nisi adeo devotos et obsequiosos cum parentibus ecclesie
se reddiderint, quod de communi omnium canonicorum consensu nec uno
eorum contradicentc procedere videatur assumptio corum. Si quis autem
concanonicorum nostrorum contra buiusmodi statutum nostrum venire pre-
2ssumpseril, predictorum burgensium fdiuni vel filios iu ecclesia nostra in
canonicum vel canonicos vel ad prelaturam aliquam eligendo eo ipso beneficio,
quod liabet in ecclesia, sine spe recuperacionis noverit sc privatum. Addicimus
eciam, quod si quempiam flliorum civium predictorum ius aliquid ad bähen-
dum in ecclesia nostra canonicatum vel prelaturam sive per electionem de
w eo factam sive alio modo contingeril adipisci, nos eidem resistemus communi-
bus ecclesie laboribus et expensis, ad quos nos faciendum astringimus corporali
ut diximus prestito iuramento. Ut igitur hoc factum nostrum maturo ac
diligenti consilio coneeptum et discussum robur sorciatur perpetue firmitatis
ac a nobis et nostris successoribus inviolabiliter observetur, reverendi in
S5 Christo patris et domini nostri Fr. Wormatiensis episcopi, Eberhardi decani,
Symonis cantoris, Berlewini, Merbedonis de Bilenstcin, Wernheri de
Meinkemcr Johannis de Richenbach, Conradi de Stochern», Lamberti de
Bacheim, Gerhardi de Liechtenstein, Arnoldi de Schonenburg, Friderici de
Slochetm, magistri H., Gisilberti, Bertold! de Altzeia, Sifridi de Schonenburg,
*o Gerhardi prepositi Wilburgensis , Emichonis de Boimburg, Johannis de
Wittenburg, Cristiani, Heinrici, Bintrime, Jacobi de Alzeia, Arnoldi de Mons-
heim et Johannis de Moro sigilla presenlibus sunt appensa. Datum anno
domini M. CC. LXXX primo.
St.-A. Darmstadt: Chart, g. XV. fol. 65 (D).
45 Druck: Baur HU. II, 313 ff. ex D unvollständig und vumgeOtafl.
[o'JÜ.] ' Nadi snain folgt- ein wilaurhclte* Woti.
Digitized by Google
1282. 1283.
255
1282. September 7. (in vigilia nativ. b. virginis). — Fridrich Bischof von 397.
Worms erlässt dem Domkapitel die ihm jährlich zu entrichtenden 2 tt.
Heller, behält sich dagegen 20 Unzen Heller vom Schultheissenamt zu
Worms und 4 Unzen vom h. Grabspital daselbst vor.
Heg. im Archiv für hex». Geschichte ZT, 463. = Scriba 1936. s
Der InhaU dieser Urhtnde tcird nochmals in einer Urkunde vom 20. Jttnnar V284
wiederholt vgl. Baur HU II, 364.
1282. Oktober 31. — Die Kirche s. Paul in Worms verleüit dem. Priester 398.
Ekelmann Pfründer m s. Andreas daselbst die Hälfte eines Back-
hauses und zweier Häuser. w
. . decanus et capitulum ecclesie saneti Pauli Wormaciensis. Tcnore
presencium recognoseimus et publice protestamur, quod nos Ekelemanno
sacerdoli prebendario ecclesie saneti Andree Wormaciensis et suis successoribus
mediam partem pislrini siti iuxta curiam Schidonis civis Wormaciensis et
duarum domorum, in quibus fabri nunc habitant, cum parte curie circum-»s
iacenlis, quas pistrini domorum et curie partes magister Wemherus phisicus
quondam noster concanonicus nohis post Luze sororis sue obilum legavit in
svia ultima voluntate; concessimus pro sedeeim uneeis hallenstum ecclesie
nostre annuatim tercia die ante festum beati Galli persolvendis , pro quibus
predicti magistri Wernheri anniversarium sollempniter peragemus. Et ut in so
eisdem sedeeim uneeis haWensium sit plenius ecclesie nostre cautuni, idem
Eckelemannus nobis in pignore obligavit aliam medietatem pistrini et domonim
predictarum et curie adiacentis ac quandam domum sitam retro pistrinum in
vico qui dicitur Glasecoph et stabulum attinens domui prenotate, cuius domus
et etiam stabuli area ecclesie saneti Andree Wormaciensis est censualis in»
quatuordeeim denariis Wormaciensibus et duobus caponibus et predictas vero
unceas prenotata Luza reeipiet quoad vivit et post eius mortem ecclesie nostre
cedent ad peragendum ipsius magistri Wernheri anniversarium ut est dictum.
In cuius rei testimonium et memoriam valituram nos iudices Wormacienses
ad preces domini Eckelemanni predicti sigillum curie Wormaciensis duximus ao
apponendum. Actum et dalum anno domini M. CC.LXXX. secundo in
vigilia omnium sanetorum.
Sl.-A. Darmstadt: Worms nr. i21h. or. mb. c. sig. pend. laeso.
1283. Januar 21. — Vor den Rathen von Worms verkaufen Gerhard, 399.
Sohn des Schmuzü Ritters von Dirmstein, und seine Frau Hilde- u>
bürg dem Ritter Dyrolf eine Rente.
Consules et universi cives Wormatienses. Constare volumus presencium
inspecloribus universis, quod constituti in nostra presencia Gerhardus filius
dieli Smuzeln militis de Dirmenstein et Hildeburgis uxor sua filia bone
memorie Eberhard! de Crophesberg recognoverunt sp eommunicata manu«
Digitized by Google
256
vendidisse Dyrolfo militi sucessori (!) dicti Eberhardi sedecim unctVis et quatuor
denartos "Wormacienscs el quatuordecim cappones singulis annis ante portam
ludeorurn super areis et domibus census nomine eedentes festo Reniigii, qui
census ex morte dicti Eberhardi ad dictos Gerhardum et Hilteburgim coniuges
.'' dinoscilur pervenisse, quem censum dicti coniuges coram nobis ipsi Dyrolfo
manu communicata pariter resignarunt et renunciaverunt eidem simpliciter et
de piano. In testimonium et robur prcdiclorum presentem litteram ad preoes
dictorum nostrorum coneivium sigillo nostre ctvitatis dediinus roboratam.
Actum anno domini M.CC. LXXX. tertio, die beate Agnetis.
in St.-A. Darmstadt: Worms 124». or. fkb. c. sig. pend. dei.
400. 1283. Februar IS. Breisach. — König Rudolf ßllt den Rechtssjmtch,
dass jeder mit dem Münzrecht belehnte Reiclisßrst wich dem
alten Herkommen nicht alier wich dem Willen der Hausgenossen
münzen soü.
is Rudolfus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri
imperii Romani fidelibus presentes litteras inspecluris gratiam suam et omne
;o.»*r.bonum. Nobis pro tribunali sedenlibus in Brisacbo in die beate Scolastice
virginis, per sentenciam prineipum, comitum, nobilium ac aliorum imperii
Hdelium quesitum el obtentum extitit coram nobis, quod quilibet prineeps
20 imperii ecclesiasticus vel secularis ab ipso imperio monetam tenens in feodum,
ipsam monetam pocius debet eudere vel eudi faciet secundum ius et con-
suetudinem, quibus ab antiquis temporibus de iure bactenus est gavisus, quam
iuxta voluntatem consorcium qui vulgariter huessgenocs appellantur; unde
nos videntes eandem sententiam inniti iuslicie ipsam auetoritate regia approba-
ttinus. Testes sunt: vencrabiles . . Argentinensis, H. Basiliensis episcopi;
honorabiles viri . . Maguntinus et . . Argentinensis prepositi; nobiles viri . .
dux de Tecke, Egeno comes de Friburgo, . . comes de Veldens, Ot. de Ossen-
stein, W. de Clingen et quam plures alii. In cuius rci testimonium presens
scriptum exinde conscribi et maiestatis nostre sigillo feeimus communiri.
so Datum in Brisacho idus februarü indictione XI, anno domini M. cc. lxxx. ili,
regni vero nostri anno deeimo.
St.-A. Darmstadt: Worms, or. mb. Das etwas beschädigte Siegel hängt an roth-
seidener Sdmur. NacJdässige Schrift.
Druck: Schannat II, 143. = MG. LL. II, 443. — Reg. Böhmer 734.
401. 1283. Januar 20. — Vertmichtniss der Gisela Witttcc des Hartlieh
und ihrer Töchter zu Gunsten des Klosters Schönau.
Iudices Wormatienses. Noverint universi presentium conspectores , quod
Gisela relicta Hartlibi coneivis noslra nec non Gisela el Elizabeth filie eiusdem
in noslra presentia constitute pure et simpliciler legaverunt et donaverunt hec
4o quo subscripta sunt, post mortem suam pro remedio animarum suanim dicti
Digitized by Google
1283.
257
Hartlibi et Ortlibi Gisele iunioris mariti omniumque progenitorum eoruradem
conventui de Sconaugw. In primis curiam suam in vico Hagenonis cum
omnibus attinentiis suis ad undecim libras hallensium in censu annuo estima-
tam. Item quandam domum inter gades ad duas libras hallensium annis
singulis estimatam. Item quandam apolhecam ad quinque solidos annuatim. s
Item ante portam piscium duas arcas ad unam libram hallensium annuatim.
Item apud novum pontein ad quinque so] idos annuatim. Item duas uncüis
et dimidiam, quas magister civium quicumque pro tempore fuerit in die beati
Martini annis singulis assignabit. Item imme Cratzwinkele duas areas ad
Septem soYidos annuatim. Item quandam curiam apud Nunnenmunster adio
duas libras annis singulis estimatam. Item ibidem curiam anteriorem annuatim
ad duas libras et dimidiam estimatam. Item in Pephilnkeim ad novem unetos
annuatim. Sunt in villa Westhoven quinque iugera et dimidium vinearum et in
Hocheim vinearum quatuor iugera et quartale; que omnia ad duodeeim Udenta
in censu annuo computantur. Item inter civitatem Wormatiensem et Peterns- v->
heim oc togin la et Septem iugera terre arabilis sita, que sine defectu ad centum
maldra siliginis annis singulis computantur, tali tarnen condicione interposita,
quod de pensione prenotate annouo dabuntur Heinrico filio iunioris Gisele et
Ortlibi viginti et quinque maldra siliginis annuatim tantum temporibus vite
sue, que tarnen nequaquam reeipiet nisi post mortem senioris Gisele et »
ambarum filiarum premissarum, ita ut post eius obitum ad prefatum mona-
sterium revertantur. llem post obitum carundetn dabuntur Mctbildi nulrici
sue ad vitam suam quinque maldra siliginis annuatim et duabus beginis dictis
Margaretis unum inaldrum annuatim. Simiü modo duabus filiabus Mie vide-
licet (Catherine et Agneti unum inaldrum ad vitam suam ita tarnen , quod s»
una earum priorum sive posteriorum si altera premortua fuerit quoad vixerit
possidebit. Hec autem omnia singulis exspirantibus, prout supra expressum
est, post obitum dictarum Gisele et filiarum suarum ad usus conventus
SconaugfV/ts/s libere revertentur, sitl quia de prescriptis agris quibusdam
personis alibi expressis ad viginti et quinque maldra siliginis insuper et»
tri'decim unctYis et dimidiam in censu annuo persolventur. Nec non et duo
maldra tritici monacho in capella SconaugiVws/ Wonnatic celcbranli a pre-
dictis Gisela et filiabus suis perpetualiter ordinata de prescriptis centum maldris
tantummodo supercrunt septuaginta et quatuor maldra cunetis exspirantibus,
qui superius expressi annuam pensionem reeipient ad vitam suam, que septua- is
ginta et quatuor maldra pro decem et novem librLs hallensium in censu
annuo estimantur. Item legaverunt et donaverunt eidem conventui iugera
pratorum ad viginti et duo mannesmaden, que pro sex Ubris hallensium sunt
in censu annuo estimata. Hec singula et universa predicta Gisela et filia
eiusdem Gisela et Elizabeht in nostra presenlia legaverint et donaverint libere«
et absolute conventui in Sconaugw post mortem omnium predictarum estimata
in censu annuo ad quinquaginta et Septem et dimidiam libram hallensium
et insuper duo maldra tritici monacho in curia Wormattews» celebranti, verbis
talibus interiectis, quod post mortem earundem prenominata bona camerario
qui pro tempore fuerit vel alii persone monasterii, si tarnen illud decreverint«
dispensanda libere committentur; ordinantes taliter et legantes de censu supra
Jl. Boos, irrkundonVuch <l. Surft \V..rm» i. 17
Digitized by Google
258
128:1.
notato viginti et sex libras videlicet, ul singulis seplimanis in feria secunda
decem solidi in conventum pro piscihus expcdiantur. Item legaverunt de
prescripla summa pecunie anmiatim in sabbatis singulis qnatuor temporum
triginta sol/V/os omni occasionc rcmota infirmario assignandos pro solatio
s infirmorum. Item tociens Ires ao\idos eisdem sabbatis hospitali ibidem. Item
legaverunt et ordinavcrunt viginti lab'/*/« pro quinque anniversariis Hartlibi,
Ortlibi et predictarum Oisele filiarum suarumque Giscle et Elizabetli in
Schonaugw celebrandis annis singulis in bunc modum, quod singutis earum
decedentibus snccessive superslites vel snperstcs tarn in die sepulturc quam
10 in singulis anniversariis cum tribus libris ballensium conventui ministrabit,
post obitum vero ultimc prelihatus disponsator, qui pro tempore provisor
fuerit dictorum bonorum, similiter tria la]enfn circa exequias ultime conventui
ministrabit et postmodum in singulis anniversariis cum quatuor libris vide-
licet quinquics in anno cum viginti InletUis ballensium quinque servitia pro-
neurabit, ita tarnen cum pensiones supra notate annone videlicet triginta duo
maldra universis ac singulis decedentibus dicto vaeaverint monasterio et cum
plenum censum superius expressum habere potuerit de eisdem, medio vero
tempore sieul et Semper deineeps secundum (juod provenlus annis singulis se
extenderint, ministrabit. Sane si eorundem bonorum census sive provenlus
2oaliquo aunorum supra estiinatam taxationem aecreverint, idem provisor sequenti
die post anniversarium cuiuslibet prediclorum ad nutum prioris et conventus
de super babundantibus solacium proenrabit. Item ordinaverunt de curia
anteriori apud Nuuncnmunster superitis expressa uuam libram ballensium ad
altare sanete Katherine Sconaug/c pro lampadis lumine imperpetuum pro-
as curando. Item decem solidos de eadem curia ad lampadem in curia Sconau-
giensi Wormaftc imperpetuum exornandam. Verum si forte quod absit con-
ventum dictum causa penuric dispargi contigerit, perinittunt prefate Gisela et
fdie sue, ut bona et redditus supradicti in solucionem debitorum eorundem
medio tempore convertantur, donec conventus ad propria revocetur, quo
sorevocato iterum ipsa bona eidein servire ineipiant sicut ante. Tactum est
etiam quod dicta Gisela senior ipsa bona quamdiu vixerit possidebil paeifice
et quiete et potestatem babebit de ipsis bonis faciendis quiequid sue placuerit
voluntali, nec aliquis eidem actionem movere debet vel eam ad iuramentum
compellere, si necessitate cogente ipsa bona non potuerit obtinere vel si alitcr
34 disposuerit ordinäre. Filic vero, si mortem matris advixerint, dicta bona
immobilia non divident, sed sub observatione conlinentie simul et comrauniter
se reeipient in uno domicilio pariter conviventes, ipsa bona quoad vixerinl
et per necessitatem corporis obtinere potuerint libere possidentes, si vero
ambabus adhuc viventibus aliquam possessiuneulam in suprema necessitate
40 easdem vendere contigerit, ipsam necessitatem evidentem et legitimam declara-
bunt, ipsam tarnen ordinationein post mortem matris non poterunt retractare.
Porro ultima filiarum altera decedente nichil vendere poterit nec de huiusmodi
tractatibus immutare, quod si aliquid talium attemptaverit, dictum monasterium
reclamabit, ante omnia aulem mater supplicat, ut ad eius conniventiam per
«spacis et caritatis concordantiam memores verborum suorum invicem per-
severent. LH aulem omnia supradicta scilicet servitia ebdomadarum quinque
Digitized by Google
1283. 259
anniversaria cum latnpadibus superius expressis duo maldra tritici, sex ialenta
pro infirmis, duodecim %o\idi pro hospilali cum ceteris ordinacionibus supra
scriptis firmius observcntur, penam talem annuentibus venerabili abbate Wern-
hero et conventu duxenmt provide annectendarn, ul cum singulis annis decano
et capitulo maioris ecclesie Wormatiensis duo inaldra tritici pro remedio s
animarum Hartlibi et Gisele prediclorum fuerinl assignata, ipse decanus et
capitulum singulis annis de obscrvatione predictorum inquisitionem facient
diligentem et si aliquid ex premissis invenerinl non servatum, dictus abbas
et conventus eisdcm assignare tenebitur tantum quantum de premissis sub-
tractum fuerit vel neglectum. Si vero quicquam de bonis et redditibus 10
sepedictis distractum fuerit aut quocunque modo a dicto monasterio alienatum,
prescripto maiori capitulo in tanta pecunie summa quantum bona vendita
valuerint erunt protinus obligati. Huius rei testes sunt: dominus Lampertus
officialis curie Vformatiensis, venerabilis abbas Wernberus monasterii de
Sconaugta, frater Herdegenus, frater Jacobus camerarius et frater Johannes u
dictus Amella monachi de Schonaug/a. Item Reinoldus civis VfoTmatiensis
et alii quam plures. In testimonium autem omnium premissonim et robur
sigillum nostrum una cum sigillo iain dicti abbatis de Schonaugta presentibus
sunt appensa. Acta sunt hec anno domini M. ducentesimo octogesimo
lertio Fabiani et Sebastiani. w
SU-A. Darmstadt: Worms 121 or. tnb. c. 2 sig. pend.; das Siegel de* Abts ist
abgefallen. Kleine Schrift. (A).
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fei. 144—146. (B).
Druck: Würdtwem, Chrrm. dipl. man. Schönau p. 178—186. — Reg. Scriba
nr. 5289. n
1283. Mai 20. — Biindniss des Wormser Klerus. 402.
Nos maioris, Nuhusensis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini
ecclesiarum Wormatiensium prepositi, decani et capitula. Considerantes, quod
licet de imponendis oneribus ecclesiis Wormatiensibus et de exaetionibus ab
eis faciendis nec non pro earum libertatibus et iuribus conservandis manifeste so
satis provisioncs a predecessoribus nostris et nobis emanaverint et super Müs
instrumenta per improbe cupiditatis audaciam ecclesie Wormatiensis clerus
civitatis et diocesis graves passe sunt usque adeo lesiones, quod Status cleri
deterioris conditionis plerumque factus videatur, quam tempore Pharaonis, qui
legis divine noticiam 1 non habebat, tot enim angariis et dispendiosis exaetioni- sä
bus affliguntur, ut eis, quod Jhereinias deplorat, competere videatur: Princeps
provinciarum facta est sub tributo. Ad hoc, inquam, mal um evitandum pre-
dictis provisionibus et infrascriptas de cominuni cousüio decrevimus adiun-
gendas, ut nostre ecclesie et alie parrochiales ecclesie et Capelle nostris ecclesiis
annexe et ecclesiarum nostrarum offieiis unite exaetionibus et oppressionibus 40
indebitis et iueonsuetis oneribus multipliciter hactenus pregravate inantea non
graventur. Deliberatione itaque provida et matura* habita super premissorum
[402.] « .S': legem divinum non lisib. 1 S: j.rovida habita et matnra.
17»
Digitized by Google
1283.
relevatione in futurum fidc datione et iuramenti prestatione nos ad invicem
firniavimus et a nobis et nostris successoribus volumus inviolabililer observari,
quod dcinceps nullo unquain tempore pro toto anno vel aliqua parte anni
prebendas nostras suspensas vel non suspensas alicui episcoporum qui pro
s tempore fuerit dabimus vel aliquid de earum provenlibus concedemus. Volu-
mus etiam et ordinamus secundum antiquam consuetudinem observatam, ut
dum concilium a domino tnetropolitano fuerit celebrandum, quelibet ecclesia
faciat expensas pro suis prelatis et Ulis sibi ab ecclesia adiunctis et ultra
illas expensas ecclesie nullas facient alienas. In aliis etiam articulis et casibus
10 eraergentibus pro libertatibus iuribus ecclesiarum et personarum carundem
conservandis ad invicem adherebimus sub vinculo prenotato, expensis com-
munibus et labore, sicut de hoc in quodam alio instrumenta sigillis ecclesia-
rum sigillato plenius continetur. Omnes etiam canonici de novo ad capitulum
admissi vel admittendi fide dato promittent et iurabunl premissa inviolabiliter
üobservare. Volumus etiam ut singulis annis in vigilia Thome hec littera in
cuiuslibet ecclesie capitulo cum littera, de qua supra facta est mencio3, reci-
tetur, super quo presentein litteram ecclesiarum nostrarum sigillis duximus
roborandam. Actum anno domini MCCLXXXI1I, XIII kalendas iunii.
St.-A. DarmsUult: Chart. Worm. *. XK/irf. St. (Dj.
» Drucke: Schannat II, 144 (S). - Würdturein, Subt. Dipl. XIII, 202. - Reg.
Scriba 1947.
403. 1283. Juni 18. — Testament des Hezclo Kantor tu s. Andreas in
Worms.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Noverit omnium Christi
as fidelium tarn presencium quam futurorum sollers industria, qualiter ego Hezelo
cantor ecclesie sancti Martini Wormaeiensis memor condictionis humane,
quam semper humana comitalur fragilitas, considerans eciam mentis oculo
diligenter graviludinem peccatorum mcorum, dominum deum, a quo bona
cuncta procedunt, qui est unica spes salutis, de mea substancia, in qua me
sodispensatorem in hoc brevi temporis spacio utinam lidclem constituit, volo et
ex intimis nie delectat honorare, confidens sumilerquc sperans id miebi ad
eterne mercedis augmentum liquido profuturum. Lego igitur in hiis scriptis
pro remedio anime mee ac parentum meorum beato Martino patrono meo
bona subnotata, dotans specialiter per hec bona allare beatc Marie Magdalene,
ss quod est in ecclesia sancti Mariini, statuens et ordinans, quod quicumque
fuerit senior ac propinquior layeus in mea cogualione vel clericus senior ac
propinquior, si non sitlaicus1, conferet et assignabit hos redditus alicui clerico
de mea cognatione si invenitur vel hnnesto sacerdoti, qui racione dictorum
proventuum decano ecclesie sancti Martini obedienciam faciet ad faciendum
40 ea, que sunt ecclesie decentia et utilia, et chorum sancti Martini more vicario
frequentabit presenciam quoque chori in diminutione pereipiet et habebit;
* cum littera — mencio fehlt bei S.
I4()a| 1 laieus stelU einer Humr.
Digitized by Google
12*3.
261
Semper eciam post decantatum offertorium ad altare tnaius in contradictione
decani missam cottidie pro dcfunctis nisi sit dies dominica vel festiva, in
quibus licite officium diei sibi competens sine nota dicet. Sunt autem hec
bona et situs eorum: tres iurnalcs, ubi puniuntur homines versus campum,
consulcanei domini de saneto Andrea cum uno iurnali versus civitatem, con- s
sulcanea vidua Frizzonis de Osthown. Item extra melius in eadem via II
iurnales versus civitatem, consulcanei domini de saneto Andrea cum duobus
iurnalibus versus campum, consulcaneus dominus de Ebestein cum duobus
iugeribus. Item in strata Moguntina I iurnalem tendens super viatn, qua
itur ad patibulum versus civitatem, consulcanei domini de Nuhusa cum unoto
iurnali. Item II iurnales tendentes super Bubumvert versus civitatem, consul-
caneus Wernherus Amel cum 1 iurnali versus patibulum, consulcaneus Cape-
lere cum II iurnalibus. Item unus iurnalis et dimidius in Ringewandun
versus civitatem, consulcaneum hospitale cum 1 iurnali et dimidio versus cam-
pum vidua Frizzonis de Osthowen cum Hl iurnalibus. Item in Ringewandun l*
retro ecclesiam domine nostre I iurnalis versus campum hospitale consul-
caneum cum I iurnali et dimidio versus civitatem, consulcaneus quidam clericus
saneti Andree. Item l iurnalis et dimidius imme Sezze versus Renum, con-
sulcaneus fdius Cunonis de Nunnenmunster cum uno iurnali et dimidio versus
stratam Moguntwaw Wernherus Ritderchun cum uno iurnali. Hein tinusw
iurnalis et dimidius super blalduti versus Renum, consulcaneus vicarius sanete
Marie Magdalene ecclesie saneti Martini cum uno iurnali Dirolfus miles
habet III iurnales tendentes super predictos. Item unus iurnalis ibidem versus
patibulum, consulcanei domini de saneto Martino cum duobus iurnalibus et
tres iurnales predicti Dirolfi sunt consulcanei versus civitatem. Item in strata as
Nuhusensi tres iurnalcs et dimidius; item duo iurnales lougi versus campum,
consulcanea vidua Spanus cum uno iurnali versus civitatem, consulcaneus vicarius
saneti Bencdicti in ecelesia saneti Marlini cum II iurnalibus. Item extra melius
in eadem gwanda duo iurnales et dimidius versus Hochheim, consulcanei
domini de saneto Martino cum dimidio iurnali. Item unus iurnalis et dimi-so
dius versus civitatem, consulcanei domini de saneto Martino, versus vallum
domini de saneto Andrea cum quatuor iurnalibus. Item in alio campo in
pari anno, ubi comburuntur homines, duo iurnales, consulcanei domini de
Nuhusa versus campum cum 1 iurnali versus civitatem Dirolfus miles cum
uno iurnali. Item duo iurnalcs tendentes super bundam domini episcopi s.s
versus civitatem, consulcaneus Crutsaccus miles cum uno iurnali et dimidio
versus campum, consulcanee domine de Orto cerusorum. Item quatuor iurnales
in Grasewege tendentes super Wolfgruben versus civitatem, consulcaneus Ger-
hardus Kamcrarius cum duobus iurnalibus. Item unus iurnalis infra melius,
consulcaneus versus campum Sigilo de Watdcnhcim miles cum uno iurnali <o
versus civitatem, consulcaneus Jacobus Keiser cum duobus iurnalibus. Item
unus iurnalis tendens super Horgeheimcr weh versus campum, consulcaneus
Wolgeburne cum uno iurnali versus civitatem, consulcanee domine de Orto
cerusorum cum uno iurnali. Item super Primma VI iurnales. Item quatuor
iugera vinearum sita in Ostowen, quorum duo sita sunt in gwanda, que dici- a
tur Rudal, versus campum, consulcanei pueri Engelmanni cum III iugeribus
S'
Digitized by Google
262
128.1
versus Renuni domini de saneto Petro; alia vero duo sita sunt in gwanda,
que dicitur Libenberch , versus Westowen , consulcanei domini de templo.
Sunt eciam hü census primo vidua Garlebecheri de curia sua, quam inhabitat,
unam libram Wormaciensium denariorum in festo Remigii et in festo
& Georgii unam libram denariorum. Item underu Salzcasten Jacobus filius
Berzonis dicti Stecchoseln de area domus sue V solidos Wormaciensium
denariorum in festo Remigii et in festo Georgii V solidos de eadem area et
duos cappones in carnisprivio. Item ibi prope Holzaphel de area domus sue
duos solidos W or maciensium denariorum minus uno denarw et maldrum
tosalis de eadem area in festo Martini et in eodem festo duos solidos Worm/i-
ciensium denariorum minus uno denario. Item Ludewicus Fleming tres
solidos Wormacienses et unum denarium de area domus sue in festo Remigii
et in festo Georgii de eadem area tres solidos Wornutcienscs et unum deno-
rium et duos capones in carnisprivio. Item Burcardo cerdo de area domus
ii sue sita iuxta rivum Septem uncias W br maciensium denariorum in festo
Remigii. Item iuxta sanetum Georgium VVernherus Becherarius de area
domus sue sita ex opposito fontis apud sanetum Georgium quinque uncias
Wormaciensium denariorum et duos capones in carnisprivio. Item in vico
Panis Wcrnherus Hellcrapphc de curia sua V uncias Wormaciensium dena-
30 riorum Remigii et festo Georgii V uncias. Item in Scimergazzen Wernherus
pellifex de curia sua in festo Margarete octo uncias Wormaciensium dena-
riorum. Item de area Liben, que fuit Ymberus, X solidos Wormaciensium
denariorum in festo assumpeionis. Item Johannes Blencheln de area domus
sue sita ex opposito curic domini Berlewini XVII denarios in festo Remigii
»et unum caponem in festo Marlini. Item Klizabct filia Lanthechern de area
domus sue duos solidos Wonnacicnsium denariorum in festo Remigii et
unum caponem in festo Martino. item Cfinradus Span iunior duos solidos
Wormaciensium denariorum de area domus sue, que sita est ex opposito
Wlpecule. Et quia ea, que in hac littera expresse continentur, volo et summo
ju studeo desiderio ad cfTcctum optabilem perduci et inviolabiliter observari, talem
penam adieci et adicio, quod si capitulum ecclesie saneti Martini eandem
vicariam commutaverit in canoniam vel heredes meos circa sacerdotis institu-
tionein ad ipsum beneficium inpediverit, ipso facto hec universa bona ad heredes
meos in contradictionc decani et capituli predictorum proximos revertentur.
saHec utique bona transfero beato Martino cum omni iure et titulo, quo ego
ipsa possidco in perpetuum possidendum iuxta formam superius annotatam.
Statuens de consensu omniurn ecclesiarum conventualium in Wormacia, quod
prenotati proventus neque provocatione neque exaetione aliquorum sentire
debent diminutionem. Preterea statuo et ordino de confratrum meoruin con-
40 sensu, ut in anniversario obitus mei die Hat in choro saneti Mar/im memoria
mei et parentum meorum cum inissa et vigiliis novem lectionum et eodem
die sacerdos, qui hoc beneficium predictuin, quod nunc instiluo, tunc habuerit,
tres libras hallensium et tria maldra tritici dividendas equaliter canonicis et
vicariis amministret, de quibus maldris Wemhems Holtmunt decanus ecclesie
*» saneti Andree de V iurnalibus sitis iuxta Primtnam tendentibus super sex
iurnales mei ipsius duo maldra solvit et unum Cdnradus Bigarius in vico
Digitized by Google
1283.
2R3
Canum de iurnali sito in vico Canum, considcaneo dominis saneti Marlini, sin-
gulis annis persolvit. De prefatis autoin maldris tritici ita slatuo, quod unum
in anniversario patrui mei H. quondain cantoris, quod est in octava beali
Stephani, secundum in anniversario matris sue ave mee, qui est tercia die
mensis iunii, tercium in anniversario tneo predicto, quando occurrerit inter s
presentes ut premissum est dividenda. Preterea adicio statuo et ordino, quod
si predictum beneficium alieui clerieo de mea cognacionc nondum forte pro-
moto ad ordinacionem sacerdocii collatum fuerit, dum modo idem habilitcr
se et statutis temporibus iuxta etatis sue qualitatem et possibilitatem se faciat
adulteriores ordinaciones promoveri , statim collationem sibi facta quamdiu 10
adeptus non fuerit Ordinationen) sacerdocii alium sacerdotem pro se ad cele-
brandum divinum officium in ecelesia memorata instituel ministrando ei
medietatem proventuum predictorum taut diu quousque in pari propria non
querendo aubterfugia ad ordinacionem sacerdocii potuerit promoveri. Item
volo et ordino , quod si processu temporis ita progenics mea mortalitate u
preventa penitus ignorem adeo, quod presentator seu huius beneficii collator
per oblivionis scrupulum requiri nequeat vel inveniri, decanus et cantor qui
tunc pro tempore fuerint in ecelesia saneti Martini predicta beneficium ante-
dictum conferent in animas suas honosto viro, qui in forma premissa offi-
cium in choro et aliis ecclesie utilibus laudabilitcr excquitur. Ut autem heca»
mea voluntas secundum Ordinationen» prescriptam omni evo firmior habeatur,
presenti scripto omnes ecclesie conventuales in Wormacia sua sigilla in testi-
monium mei facti et argumentum rei gestc inclinati meis preeibus appen-
derunt. Et nos maioris, Nuhusensis, saneli Pauli, saneli Andrec et saneti
Martini ecclesiarum Wormwiensium decani et capitula ob devotam petirio-
nem Hczelonis cantoris prefati in evidenciam et robur omnium premissorum
nostra sigilla duximus presenlibus apponenda. Datum anno domini
M. CC. LXXX III. in octava penthecostes vel pnmo idus mnu.
St.-A. Darmstadt: Wurm* nr. mh*. or. mb. Scluhie gltxchmästiae Sclurift. Die
4 rothen Wachssiegel hängen an rotltgrünseidetten Schnüren; das Siegel von Neu- 3»
hausen fehlt.
Druck: Baur HU. II, 348 ff. unvollständig.
1283. — Die Bürger von TForros ajtj)dlierm an den Pojw/ und reclU- 404.
fertigen sich.
Quia vos . . vcnerabilis pater et dominc Wormatiensis episcopus, . . s«,
decane et capitulum ecclesie WormatU-nsia . . contra . . magistros, consules
ac universos cives Wormatienses divina suspendere deerevistis affirmantes,
quod magistri consules ac universi cives predicti monetam eudere intendant
secundum sue arbitrium voluntatis, cum tarnen secundum racionabilem con-
suetudinem et a tempore a quo non extat memoria observatam, si dominus«)
V/ormatiensis episcopus, qui pro tempore fuerit, decreverit, quod nova eudatur
moneta, raonetarii Wormatienses pondus monete debeant et consueverint
modarari utpote qui circa hoc pre aliis sunt periti ac moneta ipsa pondere
2«i 4
1283.
legitimo defraudetur, quod ex nunc intcnduut racione privilcgii sui et consue-
tudinis supradicte. Item* quia vos domine episcopus et capitulum prenotaü
suspensionis divinorum causam pretenditis iniurias notorias Wormatiensis
ecclesie, ut asseritis irrogatas in personis uobilium virorum Heylemanni et
.-.Geboldi militum de Eppclinshcim et Syfridi, quos de claustrali curia ecclesie
Wormatiensis asseritis magistros eosdem et consules extraxisse et suo carceri
intrusissc, cum tarnen prcdicta curia nee in innnunitate ecclesie Wormatiensis
existat nec a canonicis vel personis ecclesie antique (?) sit possessa nec incor-
porata sit possessionibus ecclesie supradicte, sed sit layco censualis et a
io layco inhabitata fuerit, cum predicta dicitis conligissc nec eo gaudere debeat
iure, ob boc, quo gaudenl res ecclesiastice secundum canonicas sanetiones, et
predicti milites et Syfridus layei, quorum unus tarnen ministerialis est ecclesie
Wormaticnsis, auetoritate conpetentis iudicis fuerint occupali, de quo etiam
facto mediante doniino Wormatiensi episcopo et ad cius placitum est pro
is occupalione huiusmodi cum predictis militibus et SyOido compositum et ami-
cabiliter concordatum. Item causam suspensionis pretenditis vos domine epi-
scopus et capitulum prenotati, quod magislri et consules ac universitas civium
prediclorum exaetionem, que dicitur ungelt, extorqueaut a vobis et aliis uni-
versis, cum tarnen predicti magislri et consules racione ordinacionis facte inter
so magistros et consules predictos et dominum episcopum Wormatiensem cum sua
ecclesia Wormatiensi, qui sedi pro illo tempore presidebat, assumptis sedeeim
de quatuor parroebiis civitatis, mediante doniino Wormatiensi episcopo, insti-
tuendi ungelt pro necessitate et uUlilatc civitatis eiusdem babeant potestatem
secundum quam etiam ordinationem ungelt, quod nunc reeipitur, est ratio-
3» nabiliter institutum. Item quia vos dominc episcopus et capitulum pro causa
suspensionis pretenditis, quod annonam vestram et aliorum clericorum Wormo-
tiensium deduci extra civitalcm non permittant, . . magistri et consules pre-
notati, cum tarnen prohibicio deduetionis annone specialiter clericis non sit
facta sed generaliter edicta causa famis seil penurie devitande et ob hoc
ao tanquam omnibus utilis et communis sit communiter conservanda. In quibus
omnibus supradictis tamquam in causis propriis vos . . domine episcopus et
capitulum actoris et iudicis usurpatis officia licet in causa vestra actores et
iudices esse non debeatis nec penain infligere possitis reis secundum legiti-
mas sanetiones. Item quia pro causa suspensionis pretenditis vos domine . .
3s episcopus et capitulum prenotati . . magistros et consules quendam de eimi-
terio Minorum fratrum Wormatiensitim violenter extraxisse et eum » . ,l
procurasse, cum tarnen nec extraxerint nec eum extrahi procurarint, sed
ipsum adduetum et coram iudicc constitutum tanquam latronem publicum
permiserunt a competenli iudicc sententialiler condempnari, unde non ipsi
40 magistri consules ac universi eives sunt puniendi, cum sint in facto huius-
modi innocentes, sed si quis fecit conveniendus et puniendus est cum pena,
suum auetorem debeant tenere et puniendus sit iuxta meritum sue culpe.
Item quia vos domine episcopus et capitulum pro causa suspensionis divino-
rum in penam magistrorum consulum et civium prediclorum pretenditis ma-
45 [404,1 « da» Wort i*t undeutlich.
Digitized by Go<
1283.
285
gistros et consules vicum qtiendain l'redicatoribus Wormatkmibus pro ccrla
pecunia vendidisse et quod accepta pecunia ab eisdem restituerc non curarint
dictis Prcdicatoribus pecuniam neque vicum, et cum super hoc et aliis supra-
dictis raagistri consules ac cives eciam supradicti nec conventi confessi finiter
vel convicti fuerint et vos . . domine episcopus, . . decane et capituluin s
ecclesie Wormatiensis nulla cause cognicione prehabita ac iuris ordine preter-
ruisso contra magistros consules ac universos cives Wormatienses et in penam
eorundem divina suspendere decreveritis nisi de premissis infra quindenam
fuerit satisfactum. Nos Cunradus Span senior magister civium et Heinricus
Dyrolphi procuratores magistrorum consulum et civium prefatorum sencientes 10
nos et ipso8 ex premissis gravaminibus vel aliquo eorundem indebite pregra-
vari habentes mandatum ad hoc procuratorio nomine et pro ipsis et pro
nobis in hüs scriptis ad sedem apostolicam appellamus et apostolos cum in-
stancia petimus, quos si denegaveritis ex hoc iterum appellamus subicientes
nos ipsos singulos et universa sua et suos protectioni sedis apostolice speciali. is
Inlerposita est hec appellacio per nos procuratores predictos. Anno domini
M. CC. LXXX. tercio.
St.-A. W. nr. 64. mb. Ohne Spir einer Ausfertigung, scheint daher Wo*.««»
Coneept zu sein.
Vgl Arnold II, 108 f. 20
1283. Juni 24. — Neun Bäthe der Stadt beschließen keinem neu- 405.
gewählten Bischof zu huldigen, bevor er nicht die Versiclwrung gebe,
alle Freiheiten der Stadt, namentlich die Rachtung aufrecht erhalten
zu wollen.
Nos Rigelmanuus, Wernherus Auielle, Wernherus Ritderchin, Rupcrlus, »
Cunradus Holderbön, Helemanuus Judei, Willelmus diclus Bunne, Cunradus
Span et Cunradus Dymari consules cives Wormacienses lilteris presentibus
profitemur et notum facinius universis, quod nos ad preeavendum futurum
malum nostrum noslrorum successorum ad invicem concordavimus et in hoc
convenimus iuramento prestilo et sub pena decem inarcarum argenli solven- w
darum cuibet (!) ex nobis ab eo, qui infrascripta infregerit vel eis contraierit;
nichillominus ille, qui ea infregerit vel eis contraierit, periurus existit: primo
videlicet quod umquam alicui episcoporum prestabimus iuramentum fidelitatis
nisi prius 1 instrueti simus et securi de iure servando de conposicione inter
ipsum episcopum cum ecclesia sua nos et civitatem nostram facta et qualiter s*
de iure (?) servemus eandem prout ])rivilegium conscriptum de eadem con-
posicione continet manifeste. Item quod nunquam cidem episcopo prestabimus
iuramentum fidelitatis nisi prius instrueti simus de iure privilegiorum monc-
lariorum husgenoz et de iure eorum, qualiter se consules et husgenoz predicti
de iure teuere defawnt (?) cum episcopo et ecclesia sua et utrum ab antiquo«o
secundum Privilegium monetariorum husgenoz iu,.#e habere debeant vel
[405.] ' A: priuus.
Digitized by Google
266
1283.
episcopus et ecdesia proforre dcbeant alia pririlegia fortiora et ♦ • viora in-
flnnancia privilegia nionetariorum husgenoz predictorum. Item quod nunquam
eidem episcopo preslahimus iuranienturn Hdelilatis nisi prius de sex militibus
consulibus rectificctur hoc quod conquerimur, quod cum ipsi milites iuraverint
ä sicut et nofl so debere ire ad omncs tractatus ncccssarios civitatis pro civitatis
commodo sive iucommodo et hoc non fecerunt sicut apparebat quando actionem
habuimus cum episcopo, cum clero, cum Judeis et cum extraneis. Item quod
nunquam cidem episcopo prestabimus iuramentum Hdelitatis uisi prius ipsc
episcopus et ecclesia sua promittaut nos gaudcre antiquo nostro iure et con-
losuetudinc videlicrf, quod qucmlibct ministerialem suum tarn milites quam
cives de Lawtenhurg vol de aliis suis unuwribus (?) reciperc possimus in
nostrum concivem, corum reelamacione non obstante. Item quod nunquam
eidem episcopo prestabimus iuramentum fidelitatis nisi prius certi simus, quod
scultetum civitatis ab ipso et consulibus prefectum permittat gaudcre iure
>* antiquo et ultra servicia solita non cogat eundem. Item precainur, ut tollatur
per ipsum actio pro illis de Berwartstein et Drachenwils, pro qua clcrici et
cives nostri sepins delenti sunt captivi. In testimonium dictorum presentem
litteram sigillis nostris voluimus communiri. Ego C. lunc magister civium
sigillis appensis sum contenlus. Dalum anno domini M.CC. LXXX tercio
»die Johannis bapliste.
St.-A. W. nr. Od. vr. mb. c. U xig. jxiul. del. (A). Auf einem zu kleinen Pergu-
mentblnit ge*diriet/en, daher die Schrift sehr zuMmmenifedrnngt. Unten blieb nidtt ein-
mal soeiel Baum, um das Pergament umschlagen zu können. Iltü durch FeudUigkeit
gelitten, namentlidi find am linken Rande Worte und Buchstaben anngetcischl.
3* Vgl. Arnobl II, W'J.
406. 1283. Juli 13. (die Margar.). - Hcinricus comes irsutus de Nova Beinborg
et Alheidis nostra collateralis, Emicho canonicus maioris ecclesie Worm.
verkaufen ihre Güter zu Gundramsheim und Onisheim dem Kl. Otterburg.
Zeugen: Hcinricus diclus Ruwe scullctus, Herbordus dictus Raspe,
au Theodericus dictus Driquart, Jacobus, Nibelungus, Bruno, Dydericus, Gerhardus,
Jacobus Volzo.
Stadtlnbt. Mainz: Ott. Copialb. ftal. 126.
Druck: Frey <t Bemiing, UB. des Kl. Ott. 174. — Reg. Scriba nr. m9.
407. 1283. Juli 13. - Die oben (nr. 406) genannten Verkäufer stellen dem
35 Kl. Otterburg Bürgen: Rupertum domicellum comitem irsulum, Hcr-
mannum Muckelinum, Philippum dictum Ulnere, Gerhardum de Alsenzcn,
Emichonem de Burgwelt, . . monachum de Westhoven, milites; Eber-
hardum canonicum saneti Pauli Worm., Gudelmannum de Rockinhusen,
Wernherum dictum Amella, Heinricum dictum Frevil, Sigelonem dictum
«• Lenis, Sigelonem dictum Grünt cives Worm.
Sladtbibl. Mainz: Ott. Copialb. fol. 137.
Druck: Frey cf Bemiing, UB. de» Kl. Ott. 175. — Reg. Scriba nr. 1960.
Digitized by Go<
1283.
267
1283. Attgust 1. — Bischof Simon von Worms nimmt die von der Stadt 408.
aufgestellten Artikel an.
In godes namon ainen. Wir Symon von godes gnaden ir welit bischof
von Wormezen dfin kunt allen di disen brif ane giseihint, daz wir durch
di» wegern und dis bessern willen ane hau gisehen, daz wir in ganzen s
willen mit ganzeme herzen wollen unde solen l)it unscrin üben bürgeren von
VVorinezen gutliche unde cimnulecliche leben, dar umbe ir kenne wir unde
binden uns bit disen brive, von aller erst: [/] daz wir unser husgenoz die
munzere haltden unde bi schirmen unde lazen in der friheit in deine reichte,
alse si von keyserin kftnigen unde von unsern vurvaren die bischove unde 10
von guder gewonheit her hanl brayt. [2] Dar nach vir binden wir uns,
daz wir unser hfirgere ginienliche von Wormezen solen lazen an deme
reichdtc, daz si hanl von der sazunge, di da gisdiach schuschen bischof
Heinrich, syme stifde unde dir slat unde diu bürgeren von Wormezen, gischoz
oder ungelt zu sezene alsi di brive sigent, di dar über gi schriben »int.«
[3] Dar nach so vir gehen wir unde vir binden uns, daz wir den rat von
Wormezen nit in solen hindern, swanne gihftrt den friden zu retchdene.
[4] Dar nach vir binden wir uns, daz wir den schultbeizen von Wormezen
nit in solen dringen über die gilthe, di er git von syuemc ammetde, alse es
von althcre here komen ist unde bc scriben ist. [~>\ Dar nach so vir gehen s°
wir unde vir binden uns, daz wir nit hindern solen die bürgere von Wor-
mezen, swanne si wollen si in phahen wole unser dinest luldc unde ander
bürgere zu bürgeren , alse es reicht ist unde von altherc here hant bracht.
\0] Dar nach so vir gehen wir unde vir binden fins, daz wir alle di hant-
festen, reicht unde friheit unde gutdc gwiwonheit (!), di unser übe bürgere 2*
von Wormezen beyde Cristene unde Juden, sunder oder sament, hant unde
her bracht hant, daz wir di haltden steitde bessern unde nit ergeren.
[7] Dar nach wollen wir unde gehin des, swar ane di seligen bischove,
bischof Kberhart unde bischof Fridrich sin brflder unser vurvaren, di bürgere
von Wormezen Cristenen unde Juden gi drangen hant zu iWetde, daz ins«
daz an inne reichtde unde an irre gutden gi wonheit vur wert nie nit schade.
Was hi vor gi scriben ist, daz wollen wir, daz es steitde si unde un-
zerbrachen bilibe ane argen list, wir in mögen danne bit guden hantfeslen
oder bit reither contschefle vorbringen, daz wir unde unser stifde besser reith
haben, des wir billiche ginizsen solen. Daz dis dinck steitde vir Übe, so«
geben wir disen brif bi sigelit bit ünsermc ingisigelc unde dir reicbldere von
Menzcn unde dis dumprobistes von Menzen unde dis probisles sant Andres
von Wormezen. Wir vurgenanthen unde die reicbldere von Menzen wir
gehen, daz wir dfirch beytde unde bit gihenckenissc des vurginanthen herren
von Wormezen zu eineine gizöcknisse unde zu einer bisteitdekeit unser ingi-4o
sigcle an disen brif han gi leigit. Dirre brif wart gi geben von godes gi
burt dusent jar zwehundert jar azich jar unde drft jar, an santc Petris dage,
der dir erst dack was imme aweste.
St.-Ä. W. nr. 63. or. mb. c. 4 sig. petul. Das Sieget des Bischofs ist abgefallen,
das der Bidtter von Mains und des Domprobstes von Mainz beschädigt; das Segel desa
Digitized by Google
268 12*1.
Probat» zu g. Andreas wol erhalten; Lcaende: S. HEIRICI. PP0S1TI. ECCLE. ANDREE.
WORMA. Die Schrifl dieser Urkunde ist gross. (A).
Drucke: Mone, Zeitschrift f. d. Geschichte des Oberrhein* XX, 29 f. ex A. —
Unvollständig bei Schannat IT, ex libro act. eint. Warm. — Reg. Scriba 1951. —
s Vgl. Arnold II, Iii.
409. 1283. August I. — Simon Bischof von Worms erklärt von allen Klagen
und Forderungen, welche sein Vorgänger gegen die Stadt Worms
erhoben habe, abstehen zu wollen.
Symon dei grutia Wormaeiensis clectus. Tenore presencium profitemur,
loquod dos monicioues et processus habitos per bone memorie dominum Fridc-
ricum episeopum Wormacienscw predecessorem nostrum contra consules et
cives nostros Wormacienscs super quihusdam arliculis et questionibus l. qui
eisdem inponebantur, quos etiam dictus episcopus dicitur ante suum ohitum
revocasse, presentibus revocamus, ila tarnen, quod si capilulum ecelesie nostre
i.\vel alter quicuiuquc predictos cives nostros super aliquo inpetere voluerit, eis
de ipsis civibus exhibebimus iusticic conplementum. In cuius rci testimonium
presentem litteram sigillo nostro duximus roborandam. Datum anno
domini M. CC. LXXX tercio, kalendas augusti.
St.-A. \V, tir. 62. or. tnb. c. sig. pend. del. Schmaler Pergamentstreifen. Flüch-
mlige Sduift.
Druck: z. 2 Vi. bei Arnold II, 112.
410. 1283. August 20. — Vor den Eäthen von Worms verkauft der Converse
Konrad als Prokuralor des Klosters Himmelskron dem Wernher
Ritterchen Bürger von Worms eine Rente.
7i Consules et universi cives XVormaciensts. Constare volumus presenti-
um inspectoribus universis, quod constitutus in nostra presentia frater Cßn-
radus con versus procurator vencrabibum in Christo priorissc et conventus
domiuarum de Celi corona aput villam Hochheim residentium ordinis fratrum
Predicatorum, dictus frater C. nomine dicti conventus professus est et publice
so recognovit, se nomine dicti conventus iuste venditionis titulo vendidisse Wern-
hero dicto Hitterchcn et suis beredibus nostris coneivibus duas libras Worma-
ciensium fanariorum censualium annuatim cedentes super curia dicta ad
Keppelerum, que quondam fuit Friderici de Osthoven, in Twergazen sita, cum
omni spacio attinentc, quas itiquam duas libras bone memorie Elizabct reiieta
udicti Friderici de Osthoven contulil seu dedit puelle Elizabel übe Wolzonis
fratris eins ad providendum eidem in claustro aliquo, in quo sub regulah
habitu possei domino famulari, sicut etiain peractum est de ipsa pitella, que in
diclo claustro ad Celi coronam reeepta est in monacham et sororem, et
cum ipsa predicte due libre translate sunt in conventum predictum. Dictas
40 (409.] « Das Wort ist z. Th. uusgewisdd oder wegradiert.
Digitized by Go<
12*3.
269
etiam libras predictus C. coram nobis nomine conventus ipsi Wernhero et
suis heredibns publice resignavit et renunciavit eisdein et omni iuri seu actioni,
que ipse conventus habuit vel babere potuit in libris duahus prediclis. Habuit
etiam et habet dictus Wernherus Riderchen ante emptionem istarum librarum
duarum duas alias libras Wormacicnsium censuales sibi cedentes annuatim 5
super curia memorala, cuius census medietas festo beate Margarete, reliqua
medietas in ephyphania (!) domini annis singulis persolvetur. Professus est
etiam dictus frater C. procurator nomine dicti conventus ipsum conventum a
dicto Wernhero in cmptione huiusmodi duarum librarum rccepisse sexaginta
duas libras hallenswm et eas in usus meliores dicti conventus convertisse io
scilicet ad emptionem bonorum in terminis ville Guntheim sitorum, per Jacobuin
müitem ipsi conventui venditorum. In cuius rei testimonium et robur pre-
sentem litteram ad preces dictorum conventus et Wernlieri nostri concivis sigillo
civitatis noslre dedimus roboralam. Actum anno domini M.CC.LXXX1II
sexta feria post assumptionem beate virginis. u
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 124. or. mb. c. sig. pend. laeso. (A).
Druck: Arnold, Gesch. d. Eigenthum« p. 362. - Baur HU. II, 356 f. untvll-
stündig; beide ex A.
1 283. November 13. Worms. — Simon Bischof von Worms verleiht dein 411.
Kloster Himmelskrone in Bochheim die Pfarrkirche s. Amandus in ao
der Vorstadt von Worms.
Symon dei gracia Wormaciensis electus et confirmatus. Dilectis in
Christo . . priorisse et conventui monasterii in Hinielcrone in villa Hocheim
ordinis Predicatorum nostre diocesis salutem et sinceram in domino karitatem.
Ut parrochia sancti Amandi in suburbio Vformaciensi tarn in spirilualibus us
quam in temporalibus ad vcstrum collegium pertineat, ad sublevandum vestre
onera paupertatis et ut cultus divini nominis in vestro collegio augeatur, vobis
eandem concedimus et presentibus indulgcmus nostro et successorum nostroruni
ac capituli nostri necnon . . preposili . . loci archidiaconi ac . . patroni ipsius
ecclesie in omnibus iure salvo, quorum consensum requiri volumus et haberi *>
iuxta canonicas sanctiones, dantes vobis presentes litteras sigillo nostro
signatas in testimonium super eo. Datum Wormawe anno domini
idus novembris.
St.-A. Darmstadt: Worms J25*. or. mb. c. »ig. pend. del. Naddässig geschrieben.
G. L.-A. Karlsruhe, or. mb. c sig. pend. del. si
Druck: Zeitschrift für d. Gesch. d. Oberrheins II, 443. — Heg. Scriba nr. 6290.
vgl. Scriba nr. 1962.
Eine teeüere Urkunde Ober diesen Gegenstand ist die ro«i 3ü. Okt. 1283 bei Baur
HU. V, im ff. ex or. Luxem.
1283. Dezember lö. (sabbato quatuor temporum quo tanlatur veni et 412.
oslende). — Testament des Hezelo cautor eoclesie sancti Martini in
Digitized by Google
•270
12*1.
Wormacü*; zahlreiche Güter in Oisthofen, Waddenhem«, Bybeloz,
Hoveheiro, Bobestat, Rorheym, Gerensheym, Bubenheim etc. In Worms:
Item ad altare boate Marie Magdalene in ecclesia beati Martini domum
apud fontem in VVormacm; item Julte filie Jacohi XXII solt7/<« denariomm
et IUI capones de cetisibus in Holtzgassen ante portam Judeorum; item
dominis de saneto Petro in Worniac/Yt V soMdos denariontin et II capones
censuales, quos dat Paflb macellarius de area sua; item ad sanetum An-
dream V soYidos haWcmium, quos dal tiudelmannus Slcppere de Büehove;
item II uncias, quas dant f rat res Augustiueiw.? et sunt hallen»«; item
lofratrihus Augustiuensi'6/ts relaxo V soYidos denariorum, quos mihi debebant;
item ad sanetum Pauluni V solidos denarknttnt de orto Karlebccher : item
fratribus Minoribus relaxo V solidos denariomm; item ad sanetum Sixtum
IUI uncias denariomm de domo ad Nucum; item ad sanetum Ciriacum
Nuhusmwm V solidos denariomm et II capones de area iuxta fossatum,
i:. quos dat Philippu.s cantor saneti Andrce; item Prcdicatoribus V soYidos dena-
riorum, qui census1 perpetui in die anniversarii mei presentibus dividentur ;
item do curiam Buchs (letze Umcnshcymera; item Johanni Vinensheymer 5
ad prebendam suam curiam cum domo in vico Canum ; item horreum magnum
et domum contiguam in civitate do Jacobo filio sororis mee; item curiam
wmeam, quam inhabito, et ad papam et curiam peeudum ex opposito cum
duabus domibus iuxta privatam dominorum dictis Lybe sorori mee, Luze
predicte et suis pueris neenou Jacobo fdio sororis mee; item duas domos ex
opposito curie mee de polris cooperalas Bertinauno et matri sue, ita quod si
mater sine liberis decesscril, ad eum revertantur; domino Herbordo de
2.% Altzeia XXX libras haWoisium do in parata pecunia ; ad cantoriam saneti
Martini IUI anserum redditus de curia dominarum de Sebach in Horgeheytn;
item Penitentibus in monte II uncias et düuidiam denariorum, quas dat
Crulsaccus de domibus retro Predicatores ; Getze Umcnsheymer sex maldra
siliginis; Baldemaro II nquos meliores et cuilibet servo ultra precium libram;
3« Dussem anno VIII libras, ancille III libras unum lectutn, duo linteamina et
cussinum; Cleyneinanno II libras; item cuilibet vinitori in Oisthofen maldrum
Ii
siliginis; Getze Ribeluz X maldra siliginis; item ultra mare peregrinantibus XX
libras: item monaeliis de Schonaug/« X libras; dominabus in Nuwenburg V
libras; domine Bertmanne lectum unum, duo linteamina, cussinum; pauperibus
33 in hospitale lectum, II liulcmanina , cussinum; leprosis unum lectum, duo
linteamina, cussinum ; item maü rem ullam eream dominis de Summo, quam
mihi obligavit dominus de Prato pro libra Wormacicnsi ; item decano Wil-
helmo librain, plebano X soYidos; item magislro Bertoldo Nuhuscn« libram
fr
et IUI maldra siliginis; Erhardo sacordoti X solwfos, Scolari parrochie II
40 uncias, Getze Umensheymer carratam viui unici ; item do Jacobo filio sororis
mee ortum uieum ex opposito curie et domum, quam Petrus sacerdos in-
habitat, ut ibi inlruitum habeat; et quia ipsam domum prius dedi seu depu-
tavi ad curiam meam , quam inhabito, ipsam presentibus revoco et Jacobo
[412.] 1 A: ceisHiis. * Das V im Yineraheynier int corrigiert.
Digitized by Go<
1284.
•271
eani assigno ; fratribus saccitis II libras. Volo cciani et iubeo, quod ante
omnia debita mea solvantur de rebus mihi ultra relictis per tres predictos
videlicet Jacobutn Lybam et Luzatn , quos beredes institiio de bonis predictis
ut est premissum et suppleant defecluin in censibus perpetuis prefatis, si non
potcrint iuveniri et bcc meis manufidelibus videlicet Wernhero notart'o meo s
eoncanonico, Heynnco et Gerhardo Gamerariis, Wilhelmo Amelle, Jacobo
cognato meo predicto, Wernhero Ruperto et Jacobo Margravii committo et
commisi fideliter exequenda, qui eciam buic donacioni seu legato interfuerunt.
St.-A. Danmtadt: Worms nr. 122. (A). Entnommen einem roti den Jndict*
Cime Wormaciensis 1370, Dez. 3 (feria tercia prox. post festum beati Andree ap.) 10
ausgestalten Vidimiu. or. mb. c. mg. perui. laeso.
Exc. bei Baur HU. II, 352 ff', ungenau.
1284. Mai 1. — Die Kirche s. Paul in Worms verleiht den SiecJien 413.
ausserhalb der Mauern der Stadt 18 Morgen Achrlundes.
Consules et universi cives Wormac/msvs. Gonstare volumus presencium ts
inspectoribus universis, honorabiles viros Jobannem decanum totmnque capi-
tulum ecclesie sancti Pauli Wormocic pauperibus hominibus leprosis extra
muros civitatis WonnOCÜMStS in domo degentibus deeem et octo iugera agri
campestris concessisse , quorum sex sita sunt apud capellam ibidem et duo-
decim iugera sita sunt in Adilberge, pro quindecim maldris siliginis a dictis:»
pauperibus annis singulis super granarium dictonun dominorum sancti Pauli
infra assumpcionem et nativitatem beate virginis, non obstante grandine exer-
citu effluxione Reni seu quavis alia causa, absque diele ecclesie omni periculo
presentandis dictorum pauperum vectura laboribus et expensis. Ad maiorem
eliam certitudinem huius pensionis dictis dominis assignande dieli pauperesas
infrascriptos census ipsis dominis pro subpignore obligarunt videlicet libram
denariorwn W 'or vaaciensium de sede panum in inferiori foro, cuius libre
medietas dabitur festo Remigii, reliqua medietas festo pasche. Item super
curia Ymbers quinque solidos et decem denan'os festo Remigii cedentes.
Item de curia Wigelin, quam nunc Flemingus possidet, quinque solidos»
denariorum die beate Margarethe cedentes. Ad quos census respectum habe-
bunt, si dicti pauperes aliquo annorum in assignacione maldrorum huiusmodi
quindecim fuerint negligcntcs, donec defectus et negligencia suppleatur. In testi-
monium premissorum presenlem litteram tarn ad peticionem dictorum domino-
rum quam ipsorum^ pauperum sigillo civitatis nostre dedimus communilam. 3i
Datum anno domini M.CC.LXXXIIII diebeatorum apostolorum Pbilippi et Jacobi.
St.-A. Darmstadt : Worms 129*. or. mb. c. mg. pend. latso. Nadtlüssigc Sd*rift.
Druck: Baut HU. II, 365.
1284. Mai 20. (sabbato infra octavam ascensionis domini). — Wilhelm 414.
Decan und Kapitel der Kirche s. Martin in Worms Urkunden, dass«
Hezzelo weiland Gantor ihrer Kirche für sein Seelenheil sowie für das
Digitized b
272
1-»S4.
seines Oheims (patrui) Hezzelo weilaud Decaii zu s. Martin und Hezzelo
de» Schwestersohnes dem Kloster Schönau Güter geschenkt hahe und
zwar in Wachenheim, Scarra, Dossenheim, Schriesheim.
Item triginta solidos Wormatiensis inonete in censibus annuis, qui
s solvuntur de arcis infra scriptis : de area <<ita ante portam sancti Martini, que
dicitur ad Rotam tres uncias et dimidiam Wormatiensis monete, qui cadunt
in festo sancti Johannis baptiste; item de pistrino Heinrici Wasichonis, quod
situm est ex opposito curie civiuin Wormaciensium octo uncias et dimidiam
Wormaciensis monete; item de area dicta Cunradi de Cornu decem solidos
Ki Wormaciensis monete, qui cadunt in festo beati Martini.
Siegler: s. Martin und der Abt von Schönau.
G. L.-A. Kurlsrultt: ScJtönauer Codex I fol. '2,1 f.
Druck: Würdhrem: Chron. dipl. man. Selmnau p. M). — Hey. Scriba nr. 5S94.
415. 1284. Juli 2ü. Gennersheim. — Käuig Rudolf verpflichtet sich gegen-
n iilter der Stadt Worms, dass ihr die auf seine Bitte erfolgte Wieder-
aufnahme da- wegen Todtschlag verbannten Heinrich Zippür und
Emmcrcho Drutkint nicht zum Nachtheil gereichen solle.
Rudolfus dei gracia Rornanorum rex semper augustus. Universis sacri
imperii Romani Hdelihus presenles litteras inspecturis graciam suam et omne
xobonum. Cum iuris intuilu ad omnes regimini suo subditos regie se debeat
favor benignitatis extendere. laudabilius noscitur illis cum provisionis impendi,
quos in omnibus articulis efficax et pura devocio fidesque non iicta reddit iu
suis negoeiis plus accuptos. Nam excellencia regie potestatis quanto libencius
suorum fidclium votis assensum sue benignitatis inclinat, tanlo magis eos ad
a.. intemerate fidelilalis obsequia quadam sui gratitudine favoris invitat. Ea
propter uoverit presens etas et successura posteritas, quod nos prudentes viros
cives WonnacienwÄ fideles nostros dilectos ob devocionem purissimam, qua
semper laudabiliter in fidc coaluerunt imperii singularis dilecüonis prerogativa
non volentes deserern nee valentes quamquam Heinricum dictum Zippure et
joEmmerchonem dictum Drutkint, qui pro reatu homicidii ex levitate auimi
perpetrato a dicta civitate proscripti fuerant et exciusi, nostrarum precum
intuitu ad die tarn civitatem gratantcr reeeperint benivole pertractandos. Tarnen
nolumus, quod huiusmodi gracia, que prefulsit clarius ad nostram instanciam,
in predictis circa quoscumque alios, quos deineeps reddiderit consimilis reatus
ü nota notabiJes, in consequenciam protrahatur yel ipsis civibus in eorum privi-
legiis libertatibus iuribus graeiis eis ab imperaloribus et regibus Roinanis
noslris predeecssoribus recolendc memorie traditis et concessis aliquod preiu-
dicium generet vel iacturam, sed voluiuus et regali auetoritate statuimus,
quod quicumque deineeps in ipsa civitate Wormaciens» homicidium perpetra-
4overit, ab ca et eius immunitate sine spe obtinende misericordie vel ullo tem-
pore revertendi infra immunitatem civitatis predicte perpetuo secludatur. Et
nos civibus eisdem promittimus, quod nunquam ipsis ammodo in excessu
Digitized by Google
1285.
273
consimili pro aliquo precamina porrigennis. Volumus eciam quod is, qui
aliura vulncraverit non letaüter vel consimiles exccssus coiumiserit aut loquendo
vulgariter hussoginge fecerit, iuxla privilegia libertates iura et consueludines
ipsius civitatis severius puniatur. Quas libertates privilegia iura et consue-
tudines racionabiles et honestas ipsis civibus confirmamus et volumus per- a
petuo inviolabiliter observari. Nulli ergo omuino bominum liceat banc pagi-
nani nostre concessionis et confirmacionis in aliquo premissorum infringere
aut ei ausu lemerario contraire. Quod qui fecerit, gravem nostre maiestatis
offensam se noverit ineurrisse. Huius rci testes sunt: venerabiles Gotfridus
Pattaviensts, Conradus Argentinensis, Fridericus Spirensis et . . Misinensmu
episcopi ; illustres L. comes palalinus Reni, dux Bawarie, . . suus filius, Ru-
dolfus filius noster karissitnus, dux Austrie et Stirie, Hesso marebio de Baden,
Heinricus marebio de Habpercb, Conradus dux de Teckc; nobiles viri Eber*
hardus comes de Caczenellenbogen, Fridericus burgravius de Nfirinberg, item
Fridericus de Liningen et Fridericus suus filius, Emgo de Liningen, Albertus u
et Burgardus fratres de Hoenberg, Heinricus de Wilinowe et Ludewicus de
Oetingen comites; item Crafto et Godfridus de Hoenlocb, Godfridus de Brunecke,
Otto de Eberstein et Ulricus de Hanowe et alii quam plures. In cuius rei
tesümonium presens scriptum exinde conscribi et maiestatis nostre sigillo
iussimus communiri. Datum apud Germersheim VIII kalendas augusti, »>
indictione XII anno domini M.CC.LXXX quarto, regiü vero nostri anno
undeeimo.
St.-A. W. nr. 65. er. mb. c. sig. pend. del. Das Siegel hieng an roÜt- und gelb-
seidener dicker Schnur. Urkunde gut erluiHen.
Drucke: Moriti j>. 178. - Ludeteig II, 239. - lieg, bei Bölwcr ttr. 792. — u
Scriba nr. 1961.
1285. Januar 20. — Johannes Russebacke und seine Frau verkaufen 416.
dem Dehrn der s. Martinskirche zu Worms einen Zins.
Consules et univerai cives Wormacicnses. Constare volumus presencium
inspectoribus universis, quod constituti in nostra presencia Johannes Russebacke *»
et 1 coniuges nostri coneives professi sunt, se manu communicata vendi-
disse Wilhelmo decano ecclesie saneti Martini Wormacic quatuordeeim uncias
denariorum Vfovmaciensium super domo et area Cfinradi dicti Barvöze prout
sita est festo Remigii annis singulis cedentes ac predictas quatuordeeim uncias
denariorum dicto decano utpote pro primo censu de prefata domo publice js
resignarunt, profitentes eandem domum nemini alteri censualem. In cuius
rei testimonium presentem litteram ad peticionem decani et coniugum pre-
dictorum nostrorum coneivium sigillo nostre civitatis dedimus roboralam.
Datum et actum anno domini M. CÖ. LXXX quinlo, die beatorum Fabiani et
Sebastiani martirum. **>
St.~A. Darmstadt: Worms 130°. or. mb. c. sig. pend. laeso. (A).
Drucke: Arnold, Gesch. des Eigenthums 3&4 — Rtur HU. II, 373 unroll-
ständig; beide ex A.
[416.] 1 Für den Namen ist eine Lücke gelassen.
U. Boos, ürkundenbuch d. StaUt Worin« I. 18
Digitized by Google
274
1285.
417. 1285. Februar 25. (dominica oculi) Wornvt/te. — Emicho Bischof von
Worms vidimirt die Urkunde Buggo's oder Burcardus Bischof von
Worms 1142 betr. die Stiftung des Klosters Schönau.
Zeugen: Jacobus domus miliüe templi, Eberhardus comes Hirsutus,
scanonicus Worm.; Wiricus de Dune, iunior, Emercho de Lewenstein, Sigelo
de Wattenheim milites; Gunradus Span, Jacobus Eberzonis, Cunradus Bunne
consules.
G. L.-A. Karbmdte : »Schönauer Codex I fol. 8'.
Druck: Gndenus, SyUoge p. 7 f.
418. 1285. Juni 22. — Camerarius, iudices et universi cives Wormacienaes
bezeugen des Königs Rudolf Aussöhnung mit den Bürgern von Wetzlar
und versprechen auf Verlangen des Königs, wenn er die Freiheiten der
Stadt verletze, ihm weder beizustehen noch Markt zu gewähren.
Stadtarchiv Wetzlar, or. tnb. c. »ig. pend. laeso.
15 Ein gleichlautende» Exemplar int ron Main: aufgestellt abgedruckt bei Winkel-
mann, Acta imperii II, p. 745.
419. 1285. Juni 20. Maine. — Konig Rudolf verbietet dem Hofrichter Klagen
gegen die Bürger von Worms anzunehmen.
Nos Rudolfus dei gracia Romanorum rex semper augustus. Ad uni-
aoversorum tarn presencium quam futurorum noticiam volumus pervenire, quod
nos ob fidem inpermutabilem et preclare devorionis memorandani constanciam
prudentum virorum . . civium Wormaciensw»/, quibus nos et imperium sunt
iugibus obsequiis prosecuti , nobili viro . . iudici curie nostre inlubuimus et
presentibus inhibemus, quod de eisdem civibus WormacienstfaiS nulli iudicet
»s conquerenti, sed volentes de eisdem civibus vel eorum aliquo querelari ad nos
eosdem dictus iudex debet transmittcre et nos cos ad civitatem Wormaciensew
remittemus, amore vel iusticia complanandos. Quod si ibidem factum non
fuerit, nos utrique parti exhibebimus iusticie complementum. Dantes eis has
nostras litteras in testimonium super eo. Datum Maguncie VI kalendas
»iulii, indictione XIII, anno domini M.CC.LXXX quinto, regni vero nostri
anno duodeeimo.
Sl-A. W. nr. M. or. mb. Das zum Theil beschädigte Siegel hängt an roth-
Druck: Moritz p. 177. — Heg. bei Böhmer nr. 836. — Scriba nr. 1973. rgL
ss Arnold II, US.
420. 1285. September 4. (feria tercia a. f. nativilatis beate virg.). — Volzo dictus
Super ripam civis Wormoeieims scultetus et officialis ecclesie Worm.
urkundet, dass Hedewigis relicta quondam Johannis dicti Materie civis
Worm. und H. clericus fdius eins dem Kl. s. Maria Magdalena in
Digitized by Google
1286. 275
Frankencia] Zinse von Gütern in Hcpphenheim und Uzzelnsheim und
eine Hofstatt in Worms (aream sitam inter areas Linitorum in inferiori
foro civitatis Worin.) vermacht habe.
Zeugen: dominus . . Crenzelinus et H. dictus Duvel canonici sancti
Pauli Woran., Gozzo de Moro miles, Cunradus Dimari consules Worin., &
Werazo Amella, Dyno, H. dictus Lengelin, H. dictus Starko, Sigulo dictus
Eygelmar et . . suus filius, Cunradus Pullus, Gozzo Pullus, Johannes Fridegeri,
cives Worra. Siegler: Judices Worin, und die Zeugen, welche Siegel haben.
St.-A. Luxem, Gattertr' scher Apparat nr. 214. or. mb. e. « sig. pend. del.
Druck: Baur, Hess. Urk. V, 114. io
1286. Juli 24. — Simon Bischof von Worms urhtndet, dass die 421.
Schwestern Gisclti und Elisabeth ihre Güter dem Kloster Schönau
vermacht halten.
Simon dei gratia Wormaciensis episcopus. Quoniam habundavit ini-
quitas et refriguit karitas super terratn, caulum est, ea, que laudabiliter ordi- 15
nantur, litteranim testimoniis quam calumpniosas malignantium insidias com-
muniri. Hinc est quod per presens scriptum ad universorum notitiam cupimus
pervenire, qualiter Gisela et Elisabeth soror eins filie quondam Hartliebi civis
Vformaciensis licet bona illa, que mater ipsorum Gisela iam dudum in testa-
mento legavit monasterio Sconaugiensi , sicut in litteris inde confectis diciturso
contineri, communicata manu adhuc viventc matre predicta publice tradidissent
coram officiali curie nostre in forma iudicii in manus abbatis Sconaugiemtts
loco et nomine sui monastcrii prelibati et sollempniter assignassent; post
modum tarnen mortua matre sua bona omnia supradicta dicte sorores ad
habundantiorem caulelam denuo tradidenmt et assignaverunt manu communi- 1:>
cata et unanimi voluntate in manus abbatis predicti in strata publica civitatis
Wormatiensis adhibita sollempnitate debita et consueta, presenlibus personis
honorabilibus videlicel H. ecelesie sancti Andree preposito, Arnoldo dicto de
Schonemburg ecelesie Wormaciens/.s canonico, Wernhero dicto Militello tunc
civium Wormaciensium magistro, Wernhero dicto Amella, Richelmanno, »
Heilmanno dicto Judei et Wilhelmo Bunne civibus Vformaciensibus, quos ad
idem negocium specialiter miseramur, neenon coram aliis personis quampluri-
bus ßdedignis videheet abbate predicto, Jacobo camerario, Bertholdo plebano
monüs Haselach, Jacobo tunc presbitero montis eiusdem, Gumperto converso
Sconaugiensi et Nicoiao dicto Starke cive Wormaciensi. In cuius rei testi- ji
monium et robur perpetuo valilnrum presentes litteras ad petitionem partium
feeimus sigilli nostri muniminc communiri. Acta sunt hec anno domini
M. Cd. LXXiC. Vi in vigilia Jacobi apostoli.
O. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fol. 144.
Druck: Gudenu» SyUoge p. 284. 40
1 286. Juli 29. (HU kal. augusti). — Frater Wernherus dictus abbas totus- 422.
que conventus Schonaugerms Urkunden, dass Gisla et soror eius filie
18«
Digitized by Google
276
1286. 1287.
quondam Hartlicbi civis Worin, dem Kloster Schönau: agros suos omnes
ad suum aratrum pertinentes sitos extra civitatem Worm. una cum
curia sua sita prope pontem lapideum in loco, qui dicitur an deme Wate,
geschenkt haben, unter folgenden Bedingungen: dass das Kloster den
i Schwestern als Leibgedinge 100 Malter Spelz (siliginis) und 10 Malter
Weizen (tritici) ausrichte; ferner Wein von ihren Reben und Holz, que
sibi comparaverint apud Renum prope Wormactam ad ignem domus
sue ipsis faciemus nostra vectura; ferner 7 Malter Spelz ihrer Magd
Mehtild, den Frauen des Klosters in Hocheim 16l|3 Maller Spelz von
io 20 Jucharten und den Kanonikern des Domstiftes 2l/a Malter Spelz, von
7 Viertel Ackers (de VII quartalibus agri, qui Berzonis fuerunt). Siegler:
das Kloster, der Bischof und die Stadt Worms.
St.-A. Luxem, Gatterer'Dcher Apparat nr. 217. or. mb. c. 3 sig. pend. del.
Druck: Banr, HU. V, U6f.
423. 1286. Dezember 6. Speier. — König Rudolf befiehlt der Stadt Mainz dem
Erzbischof Heinrich und dem Grafen Eberhard von Katzenellenbogen
bei der diesen aufgetragenen Confiscirung der Güter der über das Meer
entflohenen Juden in den Städten Speier, Worms, Mainz, Oppenheim
und denen der Wetterau behilflich zu sein.
to Druck: Schunde, Cod. dipl. 122. — Reg. Scriba nr. 1999.
Gleiddautende Schreiben ergingen an Worm«, Sjieier, Oppenheim und die Städte
in der Wetterau vgl. auch M. Wiener, Regenten zur GeschidUe der Juden in Deutsch-
land iciihrend des Mittelalters. Hannover 1862 nr. 74.
424. 1286. Dezember 0. Speier. — König Rudolf gebietet der Judenschaft in
jij Mainz den in nr. 423 genannten bei der Aufspürung des Vermögens
der übers Meer ohne Erlaubniss flüchtig gewordenen Juden beizustehen
und deren Güter jenen auszuliefern.
Druck: Sdiunck, Cod. dipl. 124. Gleiddautende Sdireiben an die Judenachaft
in Worm» etc. rgl. Wiener l c. nr. 75.
425. 1287. März 8. — Johannes von Winiabach , Kanoniker zu s. Martin
in Worms, schenkt semein Stift d<ts Haus, welches er bewohnt.
Ego Johannes de Winterbach canonicus ecclesie saneti Martini Wormacie
tenore presenciura profiteor et notum facio universis, quod ego volens deum
honorare de bonis mihi ab eo concessis curiam meam, quam inhabito prout
uipsa sita est, confero et contuli ecclesie mee saneti Martini predicte ab ipsa
ecclesia nullatenus alienandam et predictam curiam coram dominis meis . .
decano et capitulo publice et sollempniter resignavi; ita tarnen, quod ego et
Gudela mea consanguinea tempore nostre vite ipsius curie erimus possessores,
qui decanus et capitulum medietatem horrei versus ortum quondam Gfinradi
Digitized by Google
1287.
277
dicti Cornmarket contigui mcc curie unanimi conscnsu ad prcdictam mcam
curiam perpetuo contulerunt. In cuius pie donacionis testimonium presenü
littere sigillum curie Wormaciensis una cum meo sigillo petivi appendi humi-
liter el apponi. Et nos iudiccs Wormacienses sigillum curie Wormaciensis
ad preccs dicti Johannis de Wintherbach presentibus appendimus in testi- s
monium super eo. Datum et actum anno domini M. CÖ. LXXX. Vll, octavo
ydus marcü.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 135. or. mb. c. 2 sig. pcnd. laeso et dd.
Druck: Baur HU. II, 389 nnvoOständig.
1287. Aprü 1. — Fridrich Graf von Leiningen der Alte, Eberhard 426.
und Walram Grafen von Zweibrücken und Emich Graf von
Leiningen Urkunden, dass der Streit zwischen dem Bischof, Kapitel
und der Stadt Worms und Rudolf und Anselm von Drachenfels
Rittern beigelegt sei.
Nos Fridericus comes de Liningen senior, Eberhardus et Walramusi.s
fratres comites de Zwenbruken et Emicho comes de Liningen litteris presenti-
bus testimonium perhibemus, quod cum super quibusdum feodis inter vcne-
rabilem patrem dominum . . Wormaciensem episcopum, capitulum suum,
consules et universos cives Wormacienses , nobiles viros Rudolfum et Ansei-
mum fratrueles milites de Drachinvels dudum fuisset et questio suscitata, de»
hac questione inter ipsos pura simplex et iurata compositio observanda invio-
Iabiliter intervenit, secundum datarum super hoc utrarumque parcium conti-
nenciam litterarum. Et nos ad petitionem partium predictarum in testimonium
huiusmodi composiüonis presentem litteram sigillis nostris dedimus consigna-
tam. Datum et actum anno domini M . CC. LXXX. septimo, kalendas aprilis. »j
Druck: Böhmer, Fontes II, 236 ex or. — Reg. Scriba nr. 2004.
1287. Aprü 1. — Bischof Simon von Worms, das Kapitel und die 427.
Stadt Worms schliessen mit Rudolf und Ansehn von Brachenfels
Wir der bischof Symon von Wormtjerc und daz gemeine capitel von»
Wormwc und der rat, die stat und die gemeinde von Wormire dunt kunt
allin den die disin brif angesehint und die in horint fesin, daz wir habin
eine ganze söne ummerme ewecliche gemäht mit hern Rfidolfe und hern
Anselme den ritterin von Drachinvels, die gebruder kint sint, und allin im
vrfindin und allin irn magin und irn nachkömin, umbe die anspräche, die 35
sie hant gehabit umbe die wage und umbe den fändere und umbe den zol
und umbe die münze und umbe die marauwe und umbe alle die lehin, die
sie hattin in dem burgfriden zu Worm*«c. Daruf hant virzigin dise vorge-
nantin herrin von Drachinvels vor sich und vor alle ir erbin. Herumbe so
han ouch wir der bischof der vorgenante herre von Wormire und daz 40
Digitized by Google
278
ia>7.
capitel und der rat und die gemeinde von Worin/*«? luterliche virzigin anc
alle geverde und anc allirslahte argin list ufTe allin den schadin , der uns gc-
schehin ist von den vorgenanlin herrin von Drachinvels und allin in» alt-
vordern und von allin irn frundin und von uliin im helferen. Daz diz stete
i blibe, des gebin wir disen brif bestcligit mit unserm ingcsigildin des bischophis
Symons von Worin ize, des capitels und der stete von Worin ize. Dirre brif
wart geben von godes gehörte dusint iar zwei bundert iar und sibene und
alizig iar an dem erstin dage des eppurlis.
St-A. W. nr. 67. or. mb. Nach der Aussage der Urkunde tollten die Siegel
lüden Bischof*, den Kapitels und der Stadt Mngen. Die» int nicht der Fall. Zur Er-
klärung dieser Alnceichung steht auf dem Umschlage mit anderer Schrift als der Text:
In istum inodum haben t domini de Draekenveln littera* doiuini episcopi. capituli
et civitatis et non alitor. In cuins teatimonium ego Kiehelniannua magiater civium
gigillum meuni presentibus appcmli. Dm um Pergamentstreifen hängende etwa» be-
ll, schädigte örale Wachssiegel zeigt einen selircitenden Drucken; Umsdurifl: -f- »1GILL.
RIChE . . M MA
428. 1287. Ajtril 1. — liudolf wul Anselm von Drtichenfels Vettern, Ritter,
schliessen mit dem Bischof Simon, dem Kapitel und der Stadt Worms
eine Sühne.
2u Wir Rudolf und Anselm die ritterc von Drachinvels, die gebrudere kint
sint, dun allin den kunt1, die disen brief angesebint und in borint lesen, daz
wir mit dem herrin dem bischove Symonc von Wormize* und mit dem capitele
und mit dem rate und mit der stat und mit der gemeinde von Wormiee
eine sunc uinmenue ewccliche han gemäht vor uns und vor alle unser erbin
aMimbc die anspräche, die wir gein in hattin umbe die wage und umbe den
fundere und umbe die münze und umbe den zol und umbe die marauwe
und umbe alle die lehen, die wir hattin in dem burgfriden zu Worniire.
Des han wir virzigen* vor uns und vor alle uusir erbin. Und han ouch
gelobit diz vorgenante gut zu verstene unde zu virenlwrtene vor rehte an-
9o spräche. Dise vorgenante wort han wir gesworn stete zu 4 haltenc also vere
so wir mogin ane alle geverde und allen * argin list. Daz diz stete blibe *,
des gebin 7 wir disin 8 brief bestetigit mit unserin * ingcsigildin Rudolfes 10
und Anselmis der rittere von Drachinvels. Dirre brief wart geben vongotes11
geburtc dusent iar zwei hundert iar und sibine18 und alizig iar an dem
35 erstin dage des eppurlis.
St.-A. W. nr. 68. or. mb. m zicei Exemplaren: vom selben Schreiber; A teol
erhalten mit zwei an leinenen blautceissen Sc/murin hängenden Siegeln, woron das des
Anselm etteas beschädigt ist; B hat etwas gelitten; das Stegd des Rudolf' hangt an grnn-
leinener Schnur, das des Anselm an ungefärbter leinener Schnur. Siegel: 1) dreieckiges
4o kleines Waclixsiegel, ein Drache auf einem . Felsen, Umschrift: H. KVDOLFI DE DRACHIN-
VELS. 2) rundes Wachssiegel mit demselben sprechenden Wappen nie bei 1) im Seckigen
Schild; Umschrift: S. ANSÜELMI DE TRACHENVEILS.
[428.] 1 B: dun kunt allin den. * A: immer Worin. B: an den andern Stellen
eitfnfalts Worin. ' B: virzigin. 4 B: ze. • B: und ane allin. • B: belibe. 1 B:
4s geben. ■ B: diuen. » B: unrirn. >• B: Rudolfe«. " B: von gotes fehlt in A.
11 B: sibene.
Digitized by Google
1287.
279
.1287. Juni 13. — Simon Bischof von Worms und der Ruth der Stadl 429.
Worms machen eine Salzung, um der Ungnade und dem Unfrieden
xu widerstehen, welche sich in der Stadt Worms erhoben haben.
Wir Symon der bischoph undc der rath von Wormezeu wir han vur-
selien die ungenade unde den Unfrieden, der sich in der stat zu Wormezen 5
irhaben halh, deirae zu widerslende han wir gemachet diese satzunge: von
allernerst so setzen wir, swo sich ein krieg erhebet innewendech unsers
burchfriden, so sal sie von beiden sithen begnügen bit deinie gereilhe unsers
des bischofes unde des rades, also wir geswren han unde die hantfesten
sagent. Swer darüber keine haufunge machet in sime hus oder in eins an- 10
deren hus bit dage oder bi natli, ez cn si danne, daz er bit dage siner
f runde sesse oder echthe zuhauf bithe iren rath zu habene, wi er sine clage
vollen vfire, der unde geinre in des hus die haufunge geschit, der sal itweder
di stat unde den burgfriden rumen en jar unde seis pfint Wormesser der
stat geiben. Swer aber zu sinen frunden zu der haufunge kummet, der salu
die stat rumen unde den burgfriden einen inanth unde ein pönt pennenge
der stat geiben, ist er en burger; ist er en uzman, so sal man in werfen in
einen turn. Swer aber die butden sinth haufunge zumachene, die sollent die
stat unde den burgfriden rumen zwene manden unde zwei punt Wormesser
der stat geiben. Dunth sie kein unfuge, so rechthet man von in also recht 20
ist. Dar nach so setzen wir, swo der friede geclageth wirth unde man ge-
zuge dar uf leiden sal, swer die gezuge irreth mit trauwene oder mit ander
sache, der sal di stat unde den burgfriden rumen zwene mande und zwei
punt Wormesser der stat geiben. So setzen wir auch zu den geziden, so
man die gezuge leiden sal, daz der von deime geclaget wirt, noch kein sin as
frunth oder iiman von sinen weigen uffeme hofe oder uffeme sale kein under
reide oder irresal dun den gezugen noch da si oder stein, ez en si danne,
daz yme dar zu eime gezuge gebudden si. Swer diz brichet, der sal die
stat unde den burgfriden rumen zwene mande unde zwei punt Wormesser der
stat geiben. Dar nach setzen wir, wer ummanne hilfet bezugen felsliche, swojo
man daz bit wahrheide irvindet, ez si unime den frieden oder umme ander
dinch, daz der ewechliche di stat sal rumen unde ez von alter her ist
kummen also. Dar nach so setzen wir, daz nieman keinen muntman habe,
vonde ez vomme riebe verbutden ist muntman also, daz nieman dem anderen
keinen dinest du umbe daz er in bechirme unde ime gebunden si; swer dazu
brichet, der ith do giebet oder niemet, der sal iweddere die stat unde den
burgfriden einen manth rumen und ein punt Wormesser geiben. So setzen
wir auch, swer nachdes nach der dritden winclocken gel mit werlicher hant,
da von man argen wan haben mac, er si burger oder eüi uzman, der sal
ein manth rumen die stat unde den burgfriden unden en punt Wormescher«o
geiben. Gel er aber ünsterlingen ane werliche hant, so sal er rumen die
stat und den burgfriden zwo Wochen unde cehen sillcngc pennenge geiben,
er enswer danne, daz erz ane argeliste gethan habe. Dar nach setzen wir,
swo keine heime suche in der stat oder in den burgfriden geschit, do sollent
die nachgebure, die drumme gesezzen sint, dar zu gen, ez enneime in dan«
Digitized by Go(
280
1287.
clichc nol, oder ichlichcr der da geruget des wirt, er cn wolle sweren, daz
er des nith enhorthe noch wizende were, der sal di stat unde den hurg-
friden nimen ein manth unde ein punt Wormescher der stat geiben. Swer
diese vor genanthe satzunge bricliel, der sal die pennege geiben c er widder
i in di stat kumme. Bl ichet er daz oder klimmet er e siner zith her in , so
sal er zwifeldege penc lieden bit uzfarnde unde an den pennengen unde vindet
niemer gnade, er en habe daz follenbrath. Qucme er über daz her in, so
sal man in in einen turn werfen , biz er sine bezerunge gedut unde auch
sine pennenge gcgilh, mac er sie geleisten, mac er der pennenge nit geleisten,
10 so sal er die stat unde den burgfriden ewecliche rumen, biz er sie gegith.
Unde swer die bezerunge dut also gescriben stet, der en hat odern sal kein
sin ere oder sin recht verlaren han. Dar nach her über seezen wir luthe
uns fome radde unde die seszehene unde die schevenen , welcher under den
allen ith weiz oder ervert, der sal uffe sinen eith an deme neisten frithago
iä kummen in den rath unde sal daz rügen , ez en neime imme danne eliche
noth, so sal er iz abir an deme ersten fritdage dar nach dun. Swer da ge-
ruget wirt, mac man in bezugen, so sal er die penc lieden; mac man daz
nith, so sal ime der burgermeister heizen künden, daz er kumme an deme
neisten fritdage so der rath siezeth unde uffenliche sich enschuldegen zu den
soheilegen; dut er des nith, so sal er di penc lieden unde sal man sie des
nith erlazen. Zu allen disen vorgenanthen dingen unde den fritden zu rech-
dene, sollen wir der bischoph behulfen sin unde wir der rath verbinden uns
dar zu, swer sich herengeine setzet, daz wir witder den sin bit hebe unde
bit gudde, also ane grifen, daz ez vollenbrath werde. Wer ez abir also, daz
2!i unser keiner von dehne rathe der tili ist oder hernach wirt sich dar von
ziehen oder verren wollhe durch fruntscaft oder durch macschaft oder durch
heider hand sache, den sal man eischen, also ez her kummen ist bit dehne
minrendeile des rathes. Gel er dan nit dar zu unde cnhilfet nith dar zu bit
liebe unde bit gutlie ane argeliste, so ist er meineidec unde sal den rath
so rumen. Aller dirre vorgenanthen Satzungen sollen wir der bischof ane den
rath oder wir der rath ane unseren herren den bischof niemer vorandern.
In en gezunisse unde en steidekeith dir vorgenanthen salzungen han wir dir
bischof bit unserme ingesigelde unde wir dir rath bit unserrc stethe ingesigeldc
disen brif bcsigelet nnd besleidegeth. Diz geschach nach gots geburthe
uthusent jar zwei hundert iar azzik iar unde sieben iar imme hauwe manthe
an deirae neisten fritdage zweir martiler Primi et Fcliciani.
St.-A. W. nr. 69. or. mb. (A). Das Siegel des Bischofs ist abgefallen, das der
Stadt, stark bestMdigt, hängt. Das erste Wort mit vertierten Buchstaben geschrieben.
Druck: Böhmer, Fontes IT, 237 ff . ex A. — Reg. Scriba nr. 2007.
430. 1 287. November 21. (in vigilia b. Cecilic virginis). — Heinricus monetarius
civis Wormaciensis confrater donünorum ecclesie bcati Andree schenkt
dieser Kirche seine Güter in Worms und in villa Karlebach.
Digitized by Go<
1287.
281
Zeugen : Berlewinus scolusticus ecclcsic Wormaciensis, Merboto canonicus
ibidem, Albertus dictus Bezzeren, Volzo frater quondiiin Volzonis super Ripa,
Cfinradus dictus Ritdere, cives \Y onncicicnscs.
St.-A. Darmtiadt : Worms nr. 134. or. mb. c 3 »ig. pend. Die Siegel der Curie
uiul de* Kapitels s. Andreas hängen äteas beschädigt, das Siegel des Heinrich ist s
1287. Novetnber 23. — Die Stadt Worms nimnt den Grafen Fndrich 431.
von Imningen ah Bürgt* und in ihre Dienst*: auf gegen Betaklung
eines Jahrgeldes von 30 Mark kölnisch.
Consules et universi cives Womacienses. Recognoscimus hiis nostris 10
litteris protestand[um] , quod cum nobilis vir dominus Fridericus comes de
Liningen senior noslre coneivilitatis coilegio voluntate gratuita nunc (?) unitus
ad defensionem et promocionem civitatis nostre ac civium nostrorum bone
fidei slabilitate iugiter quoadvixerit sicut revera de ipso constantissime presu-
mimus ad a * • • • * * suam , nos in hoc ipsius pie sollicitudini et affectu (?) u
respondere aliquibus beneüciis cupicientes de b*** • « «ba ••• nostram (?)
ad solucionem annue pensionis triginta videlicet marcarum denariorum
Coloniensium eidem quamdiu vixerit faciendam, nos presentibus obligamus
predictas vero triginta marcas Colon inmum denrmorum aut pro qualibet
marca Colon imsi duas libras h&Wensium eidem secundum quod nobis magisw
placuerit in festo penthecostes aunis singulis persolvemus. Sed ipso comfile]
defu[nctoJ eidem triginta marce Colonienses ad nos et nostram eivitatem
redibunt libere et solute nec liercdes ipsius de hiis quidquam iuris aut requisi-
cionis sunt umquam in posterum habituri. Profitemur eciam, quod nos
dominum [Fri]dericura comitem tamquam dilectum nostrum coneivem quoad-u
vixerit fovebimus eidem in cauais, in quibus sub assercione [iurjamenti (?)
nostri sibi iniuriam inferri iudieaverimus contra quoslibet, inclito (?) dotnino
nostro rege, venerabile patre domino nostro WormocMtwi episcopo, nobilibus
nostris Philippo seniore et Theoderico fratribus de Hohinlon , Maguntinen-
sibus, Oppinheimensibus, illic de Ostoven, nostris adiutoribus coniuratis, ex-jo
clusis, auxiliuin tamquam nostro coneivi debitum inpendemus. Ceterum ne
aliquis inter nos eivitatem et cives nostros et dictum comitem scrupulus oriatur,
ipse comes elegit duos de consilio civitatis nostre scilicet Rychilmannum et
Wernherum Ritderchin et nos nomine civitatis elegimus duos ex castrensibus
dicti comitis scilicet Johanncm de Randeckein et Fridericum de Luthershein ss
milites, quia si inter ipsum comitem, castrenses et homines suos, eivitatem et
cives nostros, singulos et universos, scrupulus sive questio oriatur, quod Uli
quatuor illas questiones per ius vel amiciciam decidant, et si concordarc
nequiverint, dicti quatuor questiones nostras ac dicti comitis in scriptis da-
bunt consilio civitatis Maguntine, ubi dictus comes est civis, et qui Maguntini 40
sunt nostrorum civium W 0 rm aciensium adiutores iurati, ut ipsum consilium
civitatis Maguntine huiusmodi questiones per ius decidat. [Qjuorum arbitrorum
quatuor, si quis decesserit a parte, que ipsum legit, alius assumetur. In cuius
rei testimonium ac debitam firmitatein presentes litteras ipsi comiti sigülo
Digitized by Go<
1287.
civitatis nostre dedimus communilas. Actum anno domini M.CÖ. LXXX
septimo, die bcali Clenicntis.
8t. 'A. W. nr. 71. or. mb. Dan Verpament hat durch FeudUigkeü gelitten, so
432. 1287. November 23. — Fridrich (traf von Leiningen wird Bärger der
Stadt Worms und verpflichtet sich mm Dienst der Stadt.
Nos Fridericus couies de Liningen recognoscimus hiis nostris litlcris
publice profitemur, quod quia dilecti nobis universi cives Wonnacienses per
cxhibicionem beneficiorum et obsequiorum suorum nobis multipliciter inpcn-
losorum se nostre farailiaritati et amicicie iungere curaverunt, placet nobis, ut
bene übet nos in boc ipsis grata vicissitudinc respondere. Profitemur igitur
sub debito ßdei nostre nos (?) [fjirmiter obligantcs, quod nos dictorutn civium
et civitatis Wonnaciensis , quamdiu vixerimus, civis sumus et esse debemus
et contra quoslibet eorum iniuriatores, ubi sub assercione iuramenti nostri
14 ipsis iniuriam fieri iudicaverimus , domino nostro rege dumtaxat excluso, et
Emicbone fratrueli nostro, sub liac forma, quod si aliquis scrupulus inter
ipsum cotnitem [et] civitatem Wormaciensem emerserit, laborabimus fideliter
et omni diligencia, ut illud p[rest jetur ; sed si ita esset, quod civitas iniuriam
inferret comiti prediclo, quod nos super iuramentum nostrum iudicaverimus
so iniuriam esse civitatis, extunc possfumusl iuvare (?) fratruelem nostrum contra
civitatem, et econtrario si ipse iniuriam comes i ufert civitati, ita quod nos
super iuramentum iud[ica]verimus iniuriam esse comitis, extunc exutraque
parte sedebimus quieti, neutram partem consiliis aut auxiliis adiuvando eorum
esse [d]ebemus et volumus adiutorcs, et si ex isla parte Reni contra suos
2» iniuriatores nostrum auxilium invocaverint, cum vigin[ti] viris et (?) dextrariis
bene preparatis sub nostro periculo et expensis nostris in auxüium veniemus ;
eodem modo ex alia parte Reni cum duodecim vir[is] et to[ti]dera dex-
trariis bene preparatis. Et si nos vel ipsi aliquid lucri de adversariis consecuti
fuerimus, ipsi nobiscum et nos cum ipsis civibus equaliter parciemur. Quod
»osi etiam ad vocacioncm ipsorurn civium cum armatis ingressi fuerimus civi-
tatem Wormaciensem, consilium civitatis nobis in expensis, secundum quod
eis expedire videbitur, providebunt. Ad dies autcm placitorum cause ipsorurn
extra civitatem Wormaciensem ex isla par[te] Reni sub nostris expensis, cum
a nobis requisierint, accedemus. Sed si ab ipsis vocati civitatem Worraa-
js ciensem intraverimus, sivc multam sive paucam babeamus familiam, pro ex-
pensis dabunt nobis die qu[oli]bet u[na]m m[ar]cam Colonieiwwm denorw-
rum ; similiter si ex altera parte Reni placitis eorum interfuerimus , dabunt
nobis pro expensis similiter die quoUbet unam marcam denariorum [Colo-
niensium]. In hoc eciam civibus eisdem conde[scen]dendo parcere [vjolumus,
40 quod numquam ipsos cum exercitu in nostrum subsidium aut cum expedicione
extra civitatem Wormaciensem vocabimus vel ducemus, nisi h[oc] de bona
et libera poterint voluntale. Ceterum ne a[liquis] inier [nos] et civitatem
Wormaciensem scrupulus oriatur, nos comes [e]legimus duos de consilio civi-
tatis Wormacicnsis scilicet Richümanum et Weraherum dictum Ritterken, et
Digitized by Google
1288.
ipsa civilas [sjivc cives Wormaeicnses elcgerunt cx noslris castrcnsibus duos
scilicet Johannem de Randecken et Fridericum de Luüirsheim milites, qnod
si inter nos noslros castrenses et homines et civitatein et singulos et uni-
versos cives Ytormacienses scrupulus sive questio oriatur, quod illi quatuor
illas questiones per ius vel amiciciam decidant; quod si concordare nequi- s
verint, dicti quatuor questiones nostras et civitatis Wormacicnsis inscriptis
dabunt consilio civitatis Mogunüne, ubi nos comes civis suinus, et qui Mo-
gunttni sunt civium Wormaciensium adiutores iurati, ut ipsum consilium
Moguntt« huiusmodi questiones per ius decidat. Quorum arbitroruin quatuor,
si quis decesserit a parte, que ipsum elegit, alius assumetur. Adiectum estto
etiani, quod si extra provinciani icriinus vel intirmi fuerimus, quod ipsis
civibus auxilium prestare non possunnis, Fridericus filius nosler, quamdiu sub
rcgimine nostro est, loco nostri prcstabit et auxilium faciet civibus prenotatis ;
sed si ipse exclusus d[e] nostro regimine fuerit, castrenses nostri et ofliciati
nostri facient adiutorium predictis civibus Wonnaciensibus ac si prcsentcsu
essemus. Protitemur etiam, quod redditus triginta marcarum Colonienst'w»*
illarum, ad quarum solucionem dicti cives se nobis suis patentibus litteris
obligarunt, post obitum nostrum ipsis absque omni rcquisicione heredum
nostrorum esse debeant liberi et soluli. In cuius rei testimonium ac debitam
firmitatem prcsentes Utteras ipsis civibus Wovmadensibus appensione sigillijo
nostri dedimus coinmunitas. Actum anno domini M.CG. LXXX septimo,
die beati Clementis.
St.-A. W. nr. 70. or. wb. Die Urkunde hat durch fetuhtujkrit sehr gelitten und
tri dah&^apäter auf Papier aufgesogen worden, viele Stellen sind fast unusbar. Das
Angeführt bei Sdtaah, Geschichte des rhein. Städtebundes II, 64. - Reg. bei
Hertha nr. 2011.
1288. Januar 22. (die beati Vincentii). — Die Wormser Richter beurkunden, 433.
dass vor ihnen Frizzemann nepos quondam Friderici de Osthoven civis
Worin, et Kunegundis sponsa ipsius, ülia Heinrici de Liehtenstein militis, so
zu Gunsten des Kl. Schönau auf ihre Ansprüche an Güter in Opphawe
verzichtet haben (renuntiaverunt efiestucando).
Unter den Zeugen: Heilmannus Judei, Willehelmus Bunne consules
Wonnattmses; Heilmannus Gippure, Heinricus Hellecraphe cives Worm.
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 132. »
Druck: Gudenus, Sylloge 28V ff.
1268. (Zwisclien dem 5. Januar und Ende Februar). Maitie. — König 434.
Rudolf besiegelt den Vertrag der Ritter von Drachenfels mit dem
Bischof und der Stadt Worms vom 1. April 1287.
Wir Rudolf von gottes gnaden Romeschcr küninch allewege merer des riches w
tön kuut allen den die disen brief sehent oder hörent lesen, daz unser heben
Digitized by Google
284
getrüwen Rfidolf und Anselm die ritterc von Drachenvels, die gebruder kint
sint, zeichten uns einen brief mit ir beider ingesigel besigelt, der gemachet
wart über eine sfine, die zwischen in und dem bischolfe (!) von Wormze und
dem capittele und der stat und dem rate und der gemeinden von Wormze
i eweclich gemachet ist, und baten uns, daz wir ze einre merer vestenunge den
selben brief under unserme kuninchchen ingesigele in geschriben geben. Der
brief stat also:
Wir Rudolf und Anselm die rittere von Drachenvels, die gebruder kint
sint, t3n allen den kunt, die disen brief angesehent und in horent lesen, daz
10 wir mit dem herren dem bischove Symone von Wormze und mit dem capitele
und mit dem rate und mit der stat und mit der gemeinde von Wormze eine
sSne iemerme ewecliche han gemacht vor uns und vor alle unser erben umbe
die anspräche, die wir gen in hatten umbe die wage und umbe den fandere
und umbe die münze und umbe den zol und umbe die marauwe und umbe
15 alle die lehen, die wir hattin in dem burchfriden ze Wormze. Des han wir
verzigen vor uns und vor alle unser erben und han ouch gelobet diz vor-
genante göt ze verstene und ze verantwürtene vor rehte aneeprache. Dise
vorgenante wort han wir gesworn stete ze halteno also verre, so wir mügen
ane alle geverde und allen argen list. Daz diez stete belibe des geben wir
so disen brief bestetiget mit unserme1 ingesigeldin Hudolfes und AnselmeB der
rittere von Drachenvels. Dirre brief wart gegeben von gottes gebürde tusent
jar zweihundert jar und aibene und ahezig jar an dem ersten dage des
eppurlis.
Und wir Rudolf Römescher küninch durch bete der vorgenanten Rudolf
wund Anselm von Drachenvels han* unser künniclich ingesigel an disen brief
gehenket. Dirre brief wart geschriben ze Megenzc do man zaltc von gotes
gebürde tusent zweihundert und aht und ahtzich jar in dem vümfzehendem
jarc unsers riches.
St.-A. W. nr. 74. or. wo. Nachlässig geschrieben. Das an grünseidener Schnur
hctiigeudr. Siegel ixt zertiroclien. (A).
435. 1288. April 14. (die sanetorum Tiburtii et Valeriani). — Consules et uni-
versi cives Wormatienses bekennen, dass Johannes natus quondam
Heinrici Zippure noster coneivis dem Kloster Schönau die Hälfte seines
Hofes in Osthoven vermacht habe unter der Bedingung, dass sein
■v. Bruder Heilmann die lebenslängliche Nutzniessung dieser Güter habe.
Preterea confessus est ipse Johannes, quod curiam suam in vico Lanc
sitam, que fuit patris sui H. Zippur, prout sita est cum domibus circum-
iacentibus cum omni iure ... et cum onere census, qui ex ea solvi consuevit,
Heümanno fratri suo prefato dedit et donavit cum bonis infra scriptis. Dedit
«oitaque ortum super Weide, qui fuit ave sue et dicebatur Herbordl Raparii.
Item duas domus et horreum in Crazwinkel, quarum domorum ipse Johannes
unam concessit hereditarie pro XI uneiis hallen«!*»». Item duas libras
hallcnstum et IUI uncias censuales, quas habebat super eivitate nostra titulo
[434.] 1 das letzte e acheint ausradiert worden eu sein. * A: han wir, wobei
45 das wir wieder durchgestrichen ist.
Digitized by Google
285
proprietatis contulit in perpetuum, salvo tarnen nobis, quod eas possumus
liberare. Item dedit eidein decem solidos haMensium et duos capones censuales
de duabus domibus ante portam Judeomm in Holzgazzcn; item partein pra-
tormn ipsum contingentem. Item de tali eensu, quem ipse Johannes una
cum Wernhero Holtmundi et domina Lengen habet super curia prepositi i
Wileburgensw, partem suam et omnem actionem simililer, que compelit sibi
de censu neglecto.
G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex J, foL 147.
Druck: Würdttcern, Chron (Upt. won. Schönau j>. 197 ff". — lieg. Scribanr. 0310.
1288. August IG. — Die Richter von Worms Urkunden, dass Elisabeth 436.
Brogoren ihr steinernes Haus den 14 Schwestern zum Beioohnen
geschenkt habe.
Judices Worinacienses. Ad noticiam omnium cupimus pervenire, quod
constituta coram nobis soror Elyzabeth dicta Brogoren volens preeavere, ne
post mortem eius pia et salubris donacio domus lapidee site inter curiam is
Symonis cantoris ecclesie Wonnaciensis et domum, quam quondam inhabitabat
magister Wilhclmus rasor pannorum, quam quidem domum ipsa Elyzabeth
«r
ipsis denariis comparavit, deputavit et donavit X1III sororibus bone fame et
vite decentis perpetuo in habitandam et habendam 1 a quoquam in posterum,
repulsam habeat vel ineurat; dicta Elyzabeth ipsam donacionem domus factam so
predicte cum suis pertineneiis de consensu sororum dicte domus coram nobis
in figura iudicii sollempniter innovavit, donans et addens de suis in subsidium
solvendi census de domo et ad reparacionem eiusdem duos ifimales vinearum
preter octavam partem sitos in locis scilicet in Bflrnendal et in Lucgendal
in terminis ville Ostoven. Item duos iflrnales in terminis ville Westovenai
vinearum sitos in loco qui dicitur Zfigrisccn. lta quod huiusmodi utilitas de
dictis iurnalibus perveniens solum cedat ad solucionem census domus predicte
or
et ad reparacionem domus eiusdem. Quarum sororum XIIII in nuniero, si
qua decesserit, extunc si qua cognatarum dicte sororis Elyzabeth petierit, se
loco decedentis a sororibus domus reeipi vel admilti, dummodo sil bone fameao
et vite, pre aliis omnibus reeipi debet a sororibus et admitti. Si vero de
cognacione dicte Elyzabeth talis non habetur, sorores domus, que pro tempore
fuerint, si quam sororera bone fame et vite ipsis et domui expedientem
reeeperint, ipsam debenl . . gardiano f rat mm domus Minorum in Wormaria
qui pro tempore fuerit et . . confessori sororum domus, qui eciarn pro tempore»
confessor earum fuerit, referre et ofTerre, quod talem sororem reeeperint bone
vite. Et ut dicte sorores de huiusmodi collatis iurnalibus magis certe red-
derentur, dicta Elygabeth dictis sororibus in figura iudicii ville Ostoven
secundum ius et consuetudinem ville presenübus Gerhardo Kamerario et
Sigulone de Wathdinheim militibus, qui coram nobis confessi sunt, se affuissew
[436.] » A: et donandan habendam, tcobei donaQdnn wieder durdyestrkheH itt.
Digitized by Google
286 1288.
vidisse et audivisse resignacionem, diclos iurnales in Ostoven public« resignavit.
Et similiter predictos iärnales in Westoven coram iudicio secundum ius et
consuetudinem ville Westoven presente Sigulone de Watdenheim predicto in
man us et potestatem Richilmanni civis Wormaciensis recipientis ipsos iurnales
& numine dictarum sororum et domus publice ipsa Elyzulx'th resignavit sicut
eciam dicü Sigulo et Richilmannus hoc accidisse se interfuisse vidisse et
audivisse coram nobis publice sunt professi. Est eciam adiectum a dicta
Elyzabeth, quod si tantum una sororum vel due aliis eciam non existenübus
in domo ipsa perstelerint, se tenentes soli vel duabus illis cedere debent otnnia
10 ut dictum est, ac si essent quatuordecim sorores in numero, ut est dictum ;
sed si ita accideret, quod deus averlat, quod nulla sororum vellet vel posset
inhabitare domum eandem, extunc domus et iörnales predicti cum suis per-
tinenciis Omnibus cedere debent fratribus Minoribus domus Wormaciensis pro
ipsius Elyzabeth eius parentum et anteoessorum remedio animarum. In testi-
i:>monium et robur predictorum litteram presentera sigillo curie Wormaciensis
et sigillo . . gardiani fratrum Minorum domus in Wormoda ad instanciam
diele Elyzabeth et sororum dedimus roboratam. Actum anno domini
M. cc. lxxx .VIII., in crastino assumpeionis beate virginis.
&.-A. W. tw. 72. or. mb. c. 2 mg. pend. ddapti». (A).
437. 1288. August 19. (feria quinta post assumptionem b. Marie virginis). —
Die Wormser Richter Urkunden , dass Orto prebendarius ecclesie saneti
Pauli Wormacie im Namen der Kirche dem Gerhardo de Lichtenstein
canonico Worm. verliehen habe: ortum situm extra Novam portam
civitatis Worm. prope pontem lapideum cum vinariis etc. pro duabus
» libris hall, et quatuor caponibus.
St.-A. Darmstadl: Worms nr. ISfi. or. mb. c. 3 *ig. ptnd. del.
Druck: Baur HU. II, 410.
438. 1288. Dezember 22. — Gudelmann toeüand SchuUheiss des Domstifles
zu Worms stiftet den Richardiconvent.
30 In nomine domini amen. Universis presentes litteras inspecturis Christi
vocabulo consignatis ego Gudelmannus quondam scultetus maioris ecclesie
Wormaciensis cupio esse notum, quod si me domino iroperante mori oon-
tigerit nisi de rebus meis post istud aliud ordinavero, istud volo meum esse
ultimum testamentum scilicet: quod pro anima mca et parentum meorum
j.%lego omnia bona mea mobilia et immobilia, que ad presens habeo vel habi-
turus sum in posterum, neenon et domum meam in Wormacia sitam, quam
emi a fdiis David militis bone memorie, sive aliam, si istam pro alia contigerit
commutari, pauperibus sororibus vel beoginis numero viginti; si autem rebus
habundaverint vel per presentes sumptus suflecerint ad habitandam in ea
«operpetuo de consilio fratrum potest numerus augmenlari, que sint honeste
Digitized by Google
1288.
281
fame et bone et quod una dcfuncta de consilio gardiani fratrum Minorum in
"Wormacia qui pro tempore fuerit tnox alia et similis vel melior loco defunete
succedat. Quibus de bonis meis in dictam curiam perpetuo ministrentur ligna
sufficientia et sal et commune lumen et due uneee hallensiwm omni septimana
ad conficiendum unum pulmentum cum sagiminc vel oleo secundum quod s
pro tempore fuerit oporlunum et hec numquam perpetuo ininorantur. Item
adicio et volo, quod ex predictis bonis meis per sorores in dicta curia
manentes fratribus Minoribus Wonnaciensibm, apud quos eligo sepulturam,
in die sepulture mee et in anniversario meo deineeps singulis annis perpetuo
tempore revoluto novem uneee hallerwmwt pro piseibus et pro vino et in vigilia 10
natalis domini quatuor uneee halleiwt«/« et in vigilia pasche quatuor uneee
hallen««*», in die sanete Cläre quatuor uneee hallenst**m, in vigilia assumpeionis
V uneee hallensttw» et in vigilia omnium sanetorum IUI uneee hallenfffwm pro
piseibus ministrentur; fratribus etiam Prcdicatoribus in Wonnacwi sequenti
die anniveraarii mei sex uneee hallensmm pro piseibus similiter in perpetuum 1»
propinentur. Item lego, ut magistra curie de predictis bonis ministret singulis
annis infxa octo dies anniversarü mei perpetuo infirmis, qui erunt in hospilali
ante Novam portam, V solidos hallermum, prout viderit eis in eibariis utilius
expedire, que eibaria in curia debent preparari et fideliter infirmis predictis
a magistra duabus sibi sororibus assumptis ministrari. Item lego et volo, so
ut in die anniversarü mei singulis annis magistra enrie predicte ministret
or
sororibus ipsius curie ad prandium IUI solidos hallenswi»; item sororibus in
domo domine Engilmanne III solidos hallcnsmm similiter ad prandium; item
sororibus in domo Srubeline III solidos hallen.swm similiter ad prandium. Hos
decem solidos predictarum doraorum sorores non divident inter se nec ad-jj
alios expendant usus nisi ad prandium diei supradietc. Ut autem omnia isla
legata possint plene persolvi, volo, ut omnia bona mea ad dictam curiam
pertineant et de Ulis magistra ipsius curie omnia legata ministret. Constituo
autem fide commissarios 1 meos huius testamenti executores * proenratores
fratrum Minorum, qui pro tempore fuerint, qui ipsum testamentum exequentur w
cum consilio et cum scientia gardiani. Hec autem spccialiter exprimo et
lego curie, unde dicti redditus habeantur, videlicet centum maldra siliginis
census perpetui, que emi a monasterio dominarum in Wldas Cisterciens/s
ordinis Maguntinen.w diocesis, que tenentur suis periculis et expensis ubi-
cumque Wormocic assignare. Item lego V unceas perpetui census, quasu
tenetur michi consilium Wormadense et debent ministrari per magistrum
civium singulis annis sequenti die post festum beali Martini. Item lego ad
id II unceas hallensmm et dimidiam, que debentur dicte curie perpetuo super
area unius domus et dimidie, que sita est in foro superiori et dicte domus
sunt Johannis Wollensiehers et coheredum ipsius. Item lego similiter ad id«,
II unceas et dimidiam hallenswm census perpetui, que debentur ex pensione
unius dimidie domus, que similiter sita est in foro superiori predicto inter
supradictam domum et dimidiam, quam inhabitabat Mcthildis filia magistri
[438.1 » das letzte o bei commiraarioB tttht auf einer Ramr. * B: executores
out, wobei est wieder dttrcfufextriciien i$t. a
288
13X8.
Wezelonis, ad id explendum, et dahuntur in die beatc Margarete; item novem
unceas Vformnciensium denariorum perpelui census, que dabuntur dicte1 curie
de domo, que dicitur Holheiminerc, et dabitur medielas in die beati Georgii
et alia medielas in die beati Remigii; item XXX denarios Vformacienses
i perpelui census, que debentur dicte curie de domo quadam retro pisciculum
et fuit Cunradi de Odenkeiin. Item lego X unceas hallcns/um, que dabuntur
in die beati Jacobi apostoli de duabus domibus imme Sweichove, de quibus
hallensibus dabuntur due uncee hallenstum canonicis ecclesie sancti Andree in
festo beati Remigii. Et omnia alia bona mea mobilia et immobilia, que babeo
10 vel habebo, que aliis specialiter non legarem. Et quia omnis, qui deo inlendit
servire, de bonis suis conaiderare debet sollicite, ut ea utiliter et caute expendat,
idcirco bona, que dicte curie lego, ne in usuin malarum personarum con-
vertam, districte sine ulla disspensationc prelati volo, ut nulla in dictarum
sororum consortium recipiatur, quam oporteat mendicare quin aliquo modo
ishonesto vel labore consueto et honesto valeat sibi necessaria acquirere et
comparare, tali interiecta condicione, quod si qua ex eis convicta fuerit vel
publice defamata per verisimilia argumenta, quod cum aliquo homine in
peccatutn camis lapsa fuerit, cx quo in die tarn curiam venit, stalim sine
misericordia de aliarum consortio, ne illius contagione alie inquirienlur, ex
»dicta curia expellatur nec concedatur ei de omnibus que introtulit aliquid
efferre nisi unam tunicam et clainidein viliorem ; que etiam in aliis conventum
tu r bare t vel scismata seminaret nec vellet correctiones admittere vel obedientiam
observare sed in pertinatia sua permanere, si sit sane mentis, sine misericordia
eiciatur et de omnibus bonis eiusdem media pars ipsi curie remanebit. Et
ti ideo gardianus dictorum fralrum vel cui coramiserit ad minus semel mensibus
singulis cum dictis sororibus capitulum teneat et de publicis offen sis condignas
penas inponat, ne facititas venie fomitem dclinquendi amministret. Et quoniam
divites et nobiles humilioris condicionis socias contempnere consueverunt, nolo
ut aliqua soror in curiam recipiatur, nisi prius resignet omnem substantiam
josuam in manus magistre et effleiatur sicut pauperior que est intus. Nec
aliquam ultra quartam partem anni retineant in dicta curia, que inter alias
voluerit discordias Seminare. Sirniliter ubi due sorores camales vel mater
cum filia sunt propter carnalem aflectum sibi minis assistant et ideo collegium
aliarum perturbant, ob hanc causam nulla talium recipiatur in islarum con-
j&sortium, nisi sit bone fame et approbate humilitatis. Quando autem aliqua
earum proprio motu a societatc aliarum discedere vellet, etiam si in nullo
offenderelur, omnium bonorum suorum pars media ipsi curie rcmanebiL
Omnes igitur istius curie sorores caveant, ne incestii statu habitu vel aliis
motibus cuiusquam oflendant aspectum3 et ideo nulla earum pcrmiltatur
«oportare alias vestes quam simplicitcr tunicas griseas cum scapruneis griseis
et clamides griseas, pepla et vela de panno lineo albo et spisso non rugato;
vestes quoque earundem non babeant plicas quod vulgariter säume nuneupanlur,
et pellicia eorum, quas portent, sint ex cutibus ovinis facta. Item non portent
cingulos bums pater nosler vel alia appendentia curiosa nec aviculas nutriant
*i * B: awpectum, wobei da« zweite s wieder wegradiert worden wrf.
Digitized by Google
289
in caveis aut catulos parvulos. In humililatc in vicem so preveuiant ot ob-
sequio et ideo preter magistram, que unam tarnen septimanam faciet in anno,
nnlla qne facere possil eximatur a septimanna coqnine porle et aliarum
ofRciannn domus, et egrediente septimana lavet omnia.vasa et scopct domum
et curiam ubi viderit oportnnum. Omnes eonfiteantur gardiano vel illi fratri *
soli cui ipsc commiserit et tocicns eomuniccnt in anno quociens ordinaverit
confessor earum nisi aliqua a communione abstineat de* sui confessoris
licentia speciali. Si qua vcro convicla fuerit, postquam in curiam recepta fuit,
quod alibi quam apud fratres Minores vel suo piebano parrochiali confessa
fuerit, secundum form am supradictam debct eici a curia memorata. Omnes »o
simul ad ecclesiam vadant mane sorores nisi vel pro coquina vel pro alia
necessitate aliqua remaneat, cui ne sola sit socia deputetur. Nolo etiam
quod in curia soror sola aliqua relinquatur; caveat etiam magistra, ne sorores
habeant negotia suspecta vel familiarilatcs cum personis suspeclis. Omnes
infirmb sororibus inservicüs obsequentur et tarnen uni vel duabus cura illanun v<
specialiter comittatur, ut eis tarn de suo, si babent, quam de dominum elemo-
sinis, si de suo non babent, necessaria ministrcntur, ut doctrina evangelica
impleatur, que dicil: quecumque vullis ut bomines vobis fariant et vos facite
illis; morientibus omnes assistant et nocturnas vigilias faciant et cum eis ad
ecclesiam vadiant et si de suis non babent, componant inter so, ut eam*»
sepeliant cum lionore. Si autem sulTicienlia babent, lerciam partem omnium,
que relinquet, det pro anima sua quibuscumque vult religiosis, terciam partem
ad eius sepulluram et aliam partem ad dietc curic fulcitamentum. Nulla
earum secularibus personis munuscula det vel ab eis reeipiat nisi de licentia
sue magistre vel sui confessoris. Quicquid etiam habet aliqua ultra valorem
trium librarum, in manus magistre resignabil et tarnen de eisdem bonis
honeste de licentia magistre ipsius quicquid sibi expedit faciat, cui magistra
licenciam non negabit. Nolo quod sorores etiam sua bona expendant vane
et cum scandalo vel circa seculares persona» sed honeste in elemosinis et
circa religiosas personas et religiosa loca de ronsilio magistre sive confessoris
earum. Preterea volo et ordino, quod si aliqua in modico furtu sepius depre-
hensa fuerit et si legitime convicta fuerit, sine misericordia eiciatur tamquam
esset in adulterio publice 5 deprehensa. Volo etiam ut quicquid in poslerum
hereditatis vel denariorum legatur curie supradiete, quod illud ad reedificationem
et • ad utililatem ipsius curie convertatur non ad consolationem sive pitan- 35
ciam, nisi ille, qui legal ad coquinam sororum hec, quod legat, velit specialiter
deputare. Valorem quoque de rebus intrantium debet magistra in omnibus
habere noticiam et diligenter considerare. Ut autem nulluni prescriptorum
per ignorantiam negligatur, ad minus semel in mense in vulgari superius et
inferius posita sororibus exponantur, ut etiam ille, que de novo intus recipi<u
debent, ne possint dicere, se deeeptas fuisse. Magistre etiam, quando magistra
constituitur, in suam animam imponatur, ut res curie Fideliter conservet et
sibi commissa prout hic scripta sunt distribuet et invigilet honeslati sororum
* de steht auf einer Rasur. 4 B: plublice, tcobei das 1 nacli dem p nieder weg-
radiert vumlen ist. * et ist über der Zeile hineincorrigiert. * *i
H. Doos, irrknmlonlmch i. Stadt Wonn* I. 19
Digitized by Google
21)0
128«.
et gardiano vel suo confcssori insinuet, quod vires eius excedit. Si autem
gardiamis, qui fuerit pro tempore, probatus fuerit in hiis, que hic scripta sunt,
fore negliens aut rcmissus et amonitus fuerit et nun emcndaverit , omnia,
que conventui eius legavi, in monachos Sconaugensis monaslerii Cistercieims
s ordinis convcrtantur, ul ipsi per inodutn hic scriptum dicte curie curani pera-
gant dil igen lern, a monachis autem si et ipsi desides probarentur. Sex scilicet
pitantiarum beneficia dicti testamenti transeant ad conventum Predicalorum
per modum predictum ; ab istis quoque, si et ipsi fuerint neglientes in omni-
bus prcnotatis, transeat ad prediclos fratres Minores et in animas eorum
loomnis negligentia redundet. Nolo etiam quod predicte sorores omni mane
curiain prius exianl, nisi aliquam ipsarum ad bcc legitima necessitas compellat,
quam Minorum fralrum primum signum bore prime pulselur. Volo etiam
quod sorores prefate de festo pasche usque ad festum beati Remigii non
diutius extra curiam maneanl quam usque ad primam companam vini necnon
nde festo beati Hemigii usque ad fesluin pasehe non diutius extra curiam
eandem maneant quam usque ad primam campanam completorii. Nolo etiam
quod aliqua sororum pernoctct extra curiam nisi sit cum licentia sue magislre
et confessoris eius. Quecumque autem sororum hec stiprascripta facere recu-
saverit per modum supradictum de consortiis aliarum eiciatur. Si autem
2»sepedicte sorores nollent portare scaprunca vel qualicumque modo eveniret,
quod non servarent omnia superius ordinata et conscripta, tunc supradicta
curia cum omnibus rodditibus ad eam pcrtincntibus cedere debet quatuordecim
claustris videlicet Sconaugens/, Oldirburgenst , Uzirstal, Wemeswilre, monti
sancti Dysiboti, Eberbach, fratribus Minorihus, fratribus Predicatoribus in
tiWormatin, Orlo sanete Marie extra muros Wormacienscs, Nunnenmonstcr,
monti sancti Andre«, Corone ccli, Syou, Weidas, exceptis V solidis hospitalis
ante Novam porlam, quas quomodo de aliis Hat eisdem annis singulis assig-
ar
nari. Inter premissa lego conventui dominarum in monte sancti Andree Uli
unceas hallcns/um ad pittantiam dictis dominabus in die anniversarii mei sin-
nogulis annis assignandis , ut meum anniversarium peragant sollempniter et
devote. Nolo etiam et districte prohibco, ne vir aliquis secularis vel religiosus
in ipsa curia hospitetur per noctem vel prandium aut cenam in ipsa curia
faciat, nisi forte aliquis ex devotione sororibus in communi vellet dare pitan-
tiam et cum honesta societate et hoc de consensu confessoris earum et tunc
35 posset cum ipsis prandere. Nec etiam volo, quod predictus gardiamis aliquam
sororem possit inter curiam ponere sua » * • 7, sed solum de consensu maioris
partis dictarum sororum nisi partes essent equales et tunc gardiamis et con-
fessor earum * « * 8 sibi adherente in animain suam locare possent personam
ibidem. Dicta etiam magistra singulis annis midet rationem gardiano seu
4o confessori ipsarum et conventui sororum de inlroitibus et exitibus bonorum
curie anledicte procurationi autem huius curie et testamenti eiusdem. Si
aliquis defectus ingruerit, non Act minoratio prebendarum sororum, sed solum-
modo de* hiis, que curie superfluerent, solutis omnibus legatis ver si illa non
' das Wort ist wegradiert und nur einzelne Spuren der Buchstaben rorltanden;
v.rieHeicht muss sua licencia gelesen werden. * das Wort ixt icegradiert. * preben-
darum — de stellen auf einer Rasur.
Digitized by Google
128?).
291
sufficiunt tunc de legalis omnibus preter sororum quantum sufücict secundum
legem Falcidiam imputetur. Nolo etiam, ut aliquis sive aliqui de omnibus
que curie atlinent vendendi vel quocumque modo alienandi aliquam habcant
potestatem, sed ut ordinata sunt suis statutis sub pena legati sint penitus
observanda. Volo etiam, quod omnes sorores obedienles sint magistre nec •'
extra curiam vadant absquc eius licencia, ipsi magistre causam vie sue et
negocii exponenda. Volo eliain, quod si sola inter omnes supradicta servare
voluerit, illa una cum gardiano et fratribus omnes alias eiciant et reliquas in
locum reiectarum recipiant. Item volo, quod omnes prefale sorores calcios
cum conigiis portent, ne aliquem sive aliquam cenam aut prandium facereto
vel pernoctari in dicta consentiant curia. Nolo etiam, quod predicte sorores
aliquem infirmum extra domum sive curiam respiciant nec in eandem curiam
recipiant personam extraneam infirmantem. Item volo et ordino, quod si
qua bona ab ipsis sororibus seu conventu reempta fuerit, quod illam pecuniam
antedicte sorores inter se sive intcr alios non distribuant sed in alios ususis
sive redditus aut bona procurent fideliier assignari. Volo etiam per omnia
parrocbie ius suum fore salvum ila ut per omnia que bic scripta et ordinata
sint nullum parrochiali ecclesie preiudicium generetur. Igitur ut singula et
universa in hiis scripta et ordinata robur perpetue firmilatis 10 obtineant sigilla
honorabilium viromm iudicum curie Wormaaeruts, gardiani fratrum Minorum so
domus Wormacicnsis una cum sigillo meo presentibus sunt appensa.
Datum anno domini mUlesimo ducentesimo LXXX. octavo, Xl. kalendas
ianuarii.
St.-A. W. nr. 73. mb. c. »ig. jtend. Wie aus der Urk. s. d. 24. Jan. 1307 (Band II)
erhellt, ist dieser Brief eine am '1-1. Januar 1307 von den Richtern der Curie uus-k
tfefertufie Renovation der Sliflungsurktmde. Obgleich nur ron drei Sieglern die Rede int,
f ind im Pergament 4 ICinschnitte für die Siegel sichtbar. Erkalten ixt rom ersten Siegel
ein kleines Fragment, besser erhalten ist Jas Siegel des Gardiana. Die Urkunde ist
1289. Januar 21. (XU kal. febr.). — Symon preposilus sancli Marlini et 439.
cantor maioris ecclesiarum Wormf icicnsium bekennt, dass der Dekan
und das Kapitel dieser Kirche ilun 250 Pfund Heller geliehen, zu deren
Sicherheit er folgende Bürgen gestellt habe: Gerhardus prepositus sancti
Pauli, Emicho frater nosler, Arnoldus de Schoninburc, Gerhardus de
Lithemstein, Heinricus dictus Bintrime, Jacobus dictus Rode nostri con- r»
canonici, Egenolfus cantor ecclesie sancli Martini, Eberhardus canonicus
sancti Pauli, Wernherus Amelle et Heilmannus dictus Jude cives
Wormacienses.
St-A. Darmstadt: Worms nr. 137. or. mb. c. 10 mg. pend. 1. S'. SIMON. DEL
GRA. PPOI. SCI. MARTI. WORM. 2. die Legende ist zerstört; Bild des stehenden*)
s. Paulus. 3. S\ EM ICH • ONIC. WOR. ... Bild: ein Ritter auf dem sjtrin-
getulen Pferde. 4. ist abgefallen. 5. Legetule unlesbar; Bild: ncei einander eugetcendete
Pfauen. 6. fast ganz zerstört. 7. S . IACOBI. CAN . . • • Bild wenig erkennbar.
& fast zerstört; Bild: s. Pauhtskojf. 9. f. WERNHERVS. OENERE. C. DIROLFI.
WOR, Bild: ein Brach. 10. fast zerstört. «
Druck: Baur Hü. II, 412.
- B: inänuitatis wobei das in wieder teegradiert worden ist.
Digitized by Google
292
1289. 1290.
440. 1289. April 2. (in vigilia palmarum). — Sygilo de Wattenheim miles et
Ida coniuges Wormatienses bekennen von der Kirche s. Andreas gegen
einen jährlichen Zins von 3 Malter Korn (si)iginis) als Leihe erhalten
zu haben: II iurnales cum diraidio campestris agri in fine vici dicti
& Canum retro ortum Henrici Camerarii mililis Wormatiensis siti. Zur
Sicherheit geben sie der Kirche als Unterpfand einen halben Morgen.
St.-Ä. Darmstadt: Copialbuclt des * Andrensstiftes c« Worms. (B).
Druck: Btiur HU. II, 422 ex R
441. 1289. August 29. — Das Kloster Kirsehgartm nberlüsst dem Kl
io Nonnenmünster einige Zinse.
Nos Hildegardis abbatissa totusque convenlus in Orto heate virginis
apud WormacfVwi recognoseimus per presentes et publice profitemur, quod
omnes census, quos Hczelo bone memorie quondam cantor ecclesie saneti
Martini Wormac<> abbatisse et conventui in Nunnenmunster atque nobis pro
is remedio anime sue et suorum antecessonim dedit sive legavit propter deum,
sicut in lilteris civitatis Wormaciensis plenius sunt conscripti, damus et
resignamus eosdem census abbatisse et conventui in Nunnunmunster antedictis
exceptis XXX denariis censualibus, cedentibiis de domo Kberhardi dicti de
Grindestat annuatim in Sweichove sita, qui XXX denaivV nobis et nostro
soclaustro hactenus cedere debent. Prelerea diele abbatissa et convenlus HI
sol«/os denariorum censuales quondam nobis cedentes de domo sita ad sanetum
Michaelem prope ecclesiam, que quondam fuit Gerdrudis nunc sororis in
Nunnunmunster, similiter pereipient paeifice cum aliis censibus supradictis.
Profitemur eliam in hiis scriptis, quod nos annis singulis scilicet in festo
übeati Remigi Uli denarios Wormacicnses tenemur darc dictis dominabus et
huhenarium unum constituere, quo decedente alium constituemus, ut est ipsius
olaustri in Nunnunmunster consuetudinis ab antiquo. In cuius rei testimonium
presentem litteram sigillo nostro eisdem dedimus communilam. Datum
anno doniini M. CG. LXXX. IX. in decollatione saneti Johannis baptiste.
su tit.-A. Darmstadt: Worms 137 a. or. mb. c. sig. pend. dcl. Verzierte Initiale.
442. 1289. Srjttember 1, (Aegidii). — Der Bischof von Worms macht eine Sühne
zwischen den Bürgern vou Worms und dem Kapitel zu Neuhausen,
welcher Streit desshalb entstanden ist, weil die Bürger dem Stift das
Columbarium zu Liebenau zerstört haben. Der Rath soll dem Stift
3i zum Schadenersalz jährlich auf s. Marlini 4 Pfund Heller zahlen.
Zom'sche Chronik ed. Arnold p. 129.
443. 1290. Juni 9. — Das Kloster KirsrJigartm vertaufl der Kirche s. Martin
einen Garten mit zwei Häusern beim Kreuzgang genannter Kirche
gelegen.
4o Hiltegardis abbatissa totusque convenlus monialium ad Ortum beate
virginis extra muros Wornv*e7Vwr/'.<e ordinis Cisli'rciew.s/'s. Gonstare volumus
Digitized by Google
im
293
prcscnciuin inspedoribus univciiiis, nos de tommuni volunlate et consensu
nostri conventus orlmn cum dualms dornibus adiacentibus relro ambitum
ecclesie sancü Martini Wormacicnsis sitis nobis per Gerdrudim relictam
quondara Jacobi dicti in Foro ad fdiatn suatn Lysam in nostrum collegium
et habitutn reeeptam collatis, prout idem orlus cum ipsis dornibus situs est, »
bonorabilibus viris . . decano et capitulo ecclesie saneti Martini predicte iustc
vendicionis titulo vendidisse, quibus dominis sancü Martini dedimus fideiussores
in soliduin istos Richelmannuni, Wemberum Amelle, Wilhelmum Binnen et
Jacobum Eberzonis generum ipsius Wilbelmi cives Wormacienses et eosdem
in hunc modum obligavimus apud decanum et capitulum memoratos videlicet, 10
quod ipsi eavebunt et obligati erunl, donec Cönradus dictus Gudelher gener
predicte Gerdrudis et Jutda uxor sua una cum ceteris pueris ipsius Gerdrudis
minoribus annis predictum ortum cum ipsis dornibus resignaverint, sicut con-
swetudinis est et iuris, et renunciaverint omni iuri, quod eis competere posset
occasione huiusmodi hereditatis exnunc vel eciam in futurum, qua resignacionc tx
facta dicti fideiussores pro certa warandia per annum et diem erunt apud
prefatos dominos niebilominus obligati. Et si medio tempore sepedictis
dominis saneti Martini ab hcredibus dietc Gerdrudis racionc nominati ortus
et domorum aliqua actio inoveretur, dicti fideiussores nioniti tamdiu fide-
iussionis debitum exequentur, donec actio buiusmodi dictis dominis motaso
penilus sit sopita, uno etiam fideiussorum decedente alius loco decedentis
infra mensem sub inonitione fideiussoria slatuetur. In teslimonium pre-
missorum presentein litteram sigillo nostri conventus dedimus communitam.
Datum et actum anno domini M. CG. LXXXX. V ydus iunii.
St.-A. Dtinnsludt : Worum nr. 142. ur. mb. c sig. pend. hteso. (A). v>
^ Druck: Baur HU. II, 441. — Arnold, z. Geschichte des Eujenthum* 368;
1290. Juni 10. (in crast. b. Primi et Feliciani). — Frater Johannes abbas 444.
totusque conventus fratrum ecclesie Schonagens/s Urkunden, dass
Elizabeth filia quondam Hartlibi civis Worin, quinque iugera viriearuni so
cum dimidio in terminis ville Wesloven mit Willen des Conventes, an
den die Güter nach dem Tode der Elizabeth fallen sollen, dem Cunradus
dictus Holderbaum civis Worin, verkauft habe.
St.-A. Luzern, Gatlera'gdier Apparat nr. 237. or. mb. c. sig. pend.
Druck: Baur, HU. V, 127. 3S
1290. Juni 12. — Die Kirch: Neuhausen vererbleiht dem Konrad 445.
zivei Morgen Acker.
Volzo decanus totumque capitulum ecclesie Nuhusensis. Presentibus
profitemur, quod nos ad preces et dilectionem honorabilis viri Conradi dicti
Holderbaumer civis Wormacicnsis duos iornales terre arabilis de XX iornali- 40
Digitized by Google
291
12!»*).
hus nostris, quo» Hcinricus Molus colit, contiguos cohunbario ipsius Conradi,
pro nccessitate sua sibi et suis heredibus conecssimus iure hcrcdilario possi-
dendos, ita quod duo maldra siliginis census nomine singulis annis nobis
solvat et quandoeuinque volucrimus infra tres annos alios duos iornales
5 in campo burgensium equivalcntes vel precium eorundem et valorem nobis
assignare tenetur in recompensam iornalium antedictorum et extunc ipse C.
et sui hcredes a solucione census hmusmodi absolventur. In cuius rei testi-
monium presentem litleram sigillo iudicum Vformaciensiunt petivimus roborari.
Nos iudices curie Wormaciensis ad preces venerabilium virorum . . decani
iü et capituli Nuhusensis presentem littcram nostro signavimus cum sigillo.
Datum et actum antio domini M.GC. XC. die beati Nazarii et sociorum eius.
St.-A. iMZtm, Gattcrer'sdier App. tn: 238. or. utb. c. sig. pend. laeso.
Druck: Baur HU. V, 128 unter falscJiem Datum eingereiltt.
446. 1290. Septemher 75. — Bischof Simon verleiht den Heilmann Jude,
is Konrad Holderbaum und Konrad Diemar die Insel bei dem Dorfe
Hausen genannt „Lamparier Atte".
Wir Symon von gots gnaden bisclioff zu Wormsz tun kunt allermenglicb,
die disen brieffe ansehen, das wir durch gunsl und verhengnisze unsers
capittels han zu ewigen zyten verliehen Hcilman Jude, Conrat Holdcrbaum
2« und Conrat Diemar unser inscl gelegen by dein dorffe Husen genant Lam-
parter auwe mit aller zugehorde, als sie dann gelegen ist, umb einen jerlichen
zinsc mit namen XL pfunt heller, die uns und unsern nachkomen alle jar
o(T saut Martins tag an alle hinderniszc oder anzicheu von den obgenanten
usgericht und zalt sollen werden. Und han die obgenanten burger Heilman
a.sJude etc. vor sich und ir erben uns und unsern nachkomen zu Sicherheit des
obgenanten zins zu underpfant geleit ir guter hicunden geschriben und
bestimpt also, das ieglicher (?) hat sin unlerpfant eigentlich beslimpt: Zum
ersten Heyhnan Jude, Alheide sin eliche husfrau, vor sich und ir erben, die
sie miteinander haben oder miteinander haben werden, uns und unsern nach-
so komen hat zu underpfande geleit XVI { morgen garten s gelegen in der march
des dorfs Hernliszhein, die etwan Heinrichs de Mitra gewest sin, und haben
solichs mit gesameter hant in gerichts wise des genanten dorfs uffgeben.
Der ander Conrat Holderbaum, Margret sin elich husfrau, vor sich und ir
erben uns und unsern nachkomen hant zu unterpfant gesetzt IUI iL Wormser
sswerunge uff der mannen Juden schöle dasclbs in zins wise jerlich fallende
und die selben zins auch mit gesameter hant uffgeben. Der dritt Conrat
Diemar mit Lieben siner elichen husfrauwen vor sich und ir erben uns und
unsern nachkomen zu underpfand gleit iren hof zu Abenheim im dorf gelegen
mit allen iren zinsen etc., wie sie die bisher in besesze gehabt han, die etwan
4o Siegel Sparwcnzagel gehabt und beseszen hat und dieselben guter mit ge-
sameter hant in gerichts wise desselben dorfs ufgeben. Und han sich die
obgenanten burger vor uns vcrpflicht, das solich insel unverteilt bliben sol
und ein einiger erbe, der cltest eins iglichen vatters, er sy knabe oder moget,
Digitized by Google
12U0. 1201. 12J>2.
der da sinen vatler erbt, sol den teile sins vatlcrs an der inseln nn verteilt
besitzen mit den underpfanden auch un verteilt etc. etc. Zu Urkunde gezögnisz
und festigunge aller vorgeschriben dinge lian wir disen brief befestiget mit
unserm ingesigel auch unsere capittels ingesigel und unser ordenlicben riechler
ingesiegel, des wir das capittel obgesebriben und wir die ordenlichen ricchtcr s
uns bekennen. Datum etc. anno doinini M. CG. XC. ufl" den achten unser
lieben frauwen dag, als sie geborn wart.
St.-Ä. W. nr. 75. cop. c/wrt. a. XV.
1290. Degeniber 15. (feria sexta post festum beate Lucie). — Wernherus 447.
de Lewenstcin custos maioris ecelesie Wormaciensis und Symon prepo- to
situs de Henche Worin, dyocesis beurkunden einen Vergleich zwischen
dem Dekan und Kapitel der s. Andreaskirche und David, Sifridus, Sigclo,
Rukelinus und Emcrcho Gebrüder, Laien, Söhne des David militis Worin.
SL-A. DarmsUuÜ: Worms nr. 141. or. mb. a 2 $ig. pend. ktesw.
Druck: Baur HU. II, 443. »
1291. Mai 3. (feria V post dominicain quasimodogcnili). — Die Judiccs 448.
Wormacienses Urkunden , dass Sophia relicta quondam Gonradi dicti
Ammetman civis Wormaciensis dem Bergklosler (priorisse et conventui
sanetimonialium montis saneti Andree extra muros Wormacienses) IX
iornales agri campestris sitos in terminis ville Pedirnsheim et IV iornales »
vinearum sitarum in terminis eiusdem ville geschenkt habe unter der
Bedingung des Niessbrauches zu ihren Lebzeiten.
Acta sunt hec presentibus magislro Johanne de Flandria advocato,
SifTrido de Burgheim clerico et Conrado de Laudenburg clerico, tabellioni
curie nostre, neenon pluribus fidedignis. s5
St.-A. Darmstadt: Cvpialbudi den Bergkloxtcrs zu Worms. (B).
Druck: Baur HU. II, 449 ex B.
1292. Juli 16. — Das Stift Neuhauaen verkauft dem Johannes Holder- 449.
baumer den Zins von 12 Pfutul Wormser Heller auf dem Colum-
bariwn zu Liebenau. so
S. decanus tolumque capitulum ecclesie Nuhusensis presenti pagina
recognoseimus et notum faeimus presentium inspectoribus universis, quod
Johannes Holderbaumcr et sui coheredes eives Wormacienses census dtio-
decitn librarum denariorum Wormaciensium censualium nobis cedentium
singulis annis de columbario quondam G. patris eorum, molcndino, agris et.r,
aliis attinentibus super fluvium Primma, ubi nunc sanctinioniales de ordine
Predicatorum domino famulantur, a nobis et ecclesia nostra iuste einpdonis
titulo pro certa summa pecunie nobis solute et numerate compararunt et
Digitized by Google
296
1 •-'!!-'.
propter hoc ipsutu cobunbarium, molendinuin cum omnibus attinentiis necnon
pignora qtialiacumque, sive sint in ccnsibus, agris vel quibuscumquc rebus,
ipsos quoque beredes C. quondam Holderbaumcr a solucione census prefati
absnlvimus et dieimus in pcrpeluum liberos et solutos, protestamur tarnen,
.■> quod adbuc unam libram denariomm Wormacicttsium censualcm super Jacobi
Kngolmanni curia in civitate W'omutcicnsi nobis aunis singulis persolvcndam
reservamus. In cuius rei tcstiinonium prcscnlem litleram sigülo ccclesie nostre
ipsis beredibus dedimus roboratam. Datum anno domini M. CG. XC. II., in
craslino divisionis apostulorum.
10 St.-A. Luzern, Gatterer' sclter App. nr. J~>1. or. vtb. c. sig. jtend. del. Das Perga-
ment hat durch Feuer gelitten.
Druck: Baur HU. V, 134 ungenau und uncollstämlig.
450. [1292]. — Die Stadt Worms protestirt gegen die Wahl des Bischofs
Eberhard von Strahlenlterg.
n In nomine domini amen. Quia vos reverende domine Ebberbarde de
Stralinberch , qui vos dicitis elcctum in episcopum Wormaciensem et con-
lirmatum a reverendo patre domino . . arebiepiscopo Maguntmo, a ministra-
cioni episcopatus predicti tarn in spiritualibus quam in temporab'bus vos temere
ingerendo, bonestos viros . . consules et cives Womiaeienses universo» et
sosingulos ac civitatem Wormacmwm tarn per mandata dicti domini arebi-
episcopi tarn veslra tarn eciam screuissimi priueipis domini Adolfi Romanorum
regis, si mandata dici possunt ai tare nitimini contra iusticiam ad prestandum
vobis fidclitatis itiramentum et ad obedienciain vobis tamquam electo et con-
firmato, insuper impeditis, nc iusticia fiat qucrelantibus eoram . . scultelo
2* civitatis Wornvtc/msi.s inliibendo eidem, ne iudicio presideat et ne cuiquam
ius reddat 1 in predictorum civitatis et civium preiudicium non modicum et
gravamen, cum constet elcclionem veslram, que de vobis attemptata dicitur
in episcopum Wormac iensetn et conlirmacionem eiusdem electionis subsecutam
ipso iure nullas immo irritas et inanes propter inbabiJitatem persone vestre,
.10 cum tempore electionis ac eciam cotifirmacionis predictarum plures dignitates
sive personatus scilicet . . scolasticam in ecclesia Spirens/ et preposituram in
ecclesia Nuhuseim extra muros Wormaeienses, cui* arebidiaconatus cum*
(450.] ' Nach reddat icird durch das Zeichen -j- auf eine Ergänzung, welche
unten von flüclUiger Hand geschrieben ist, reririesen: Requisitis eciam a predictis
35 viribus ducentas Hbras hallensium tamqnam vol»is debita* racione monete Wornio-
ctcji.fi« ad (teieder darclujestridien) contra iusticiam, cum iiilem ad solvendum easdem
vaeante sede nec de iure nec de conxuetudine rint aatricti et hec attcniptatis in
predictorum etc. ut supra.
Juro etiam tectiH Bacrosancti« ewafi., quod oiunia et singula que oppono
«oestimo esse vera ot mc ea jKwse probare, protestor etiam, quod quiu ud presens
copiam predicti domini archiepiacopi Magunt. (letztere ztcei Worte, teieder durch-
ge&tridien) Kberhardi, qni se dicit electum et confirmatuni Wormaciensem babere (?)
nou possum neque ad eius presentiam pervonire, quod primum ipsius copiara babere
potero appellationeni predietam coram ipso interponam et super eo etc.
<s Invoco et super eo oninium invoco (?) presenciuiu testium dominorum.
» A: cui tarnen, wobei tarnen teieder durchgestrichen ist. * cum mit anderer
Tinte über der Zeile.
Digitized by Google
1292.
cura animarum esl annexus, insuper plures prebendas el sex parroehiales
ecclesias scilicct in Brucella unani et Osleringen aliam, Spiren.si.s- dioccsis,
item tres in dyoccsi Wornuiciensi scilicct in Schrishehn, Dossenheim et in
Crucesteina, item in dyoeesi Maguntma unani scilicct in Pungcstait tenucritis
et ad huc teneatis contra canonica instiluta, quod nequit non esse notorimn, 5
cum ociain proventus cornndem beneliciorum in presenti tempore pereipiatis.
Et quia cisdem temporibus fnislis una cum conünnatorc vestro pluribus ex-
communicationum senteneiis irretili 4 el quia multas dissensioncs litigia et
conspirationes in ecclesia et civitate Spirens/ intcr clericos et laicos et contra
reverendum patrem proprium vestrum Spirensttt« episeopum procurastis sive n>
seminastis5 et aliis pluribus de causis, quo omnia et singula suis locis et tem-
poribus coram competenti iudice exprimentur. Et cum in causa episcopatus
Wormaciaisis predicti ex eertis gravaminibus et a sentencia, quam pro clectione
vestra, si sie dici posset, tulit predictus dominus . . arebiepiscopus et a confir-
macionc sive investitura vobis ab codem iinpensa de facto ex parte . . honora- is
bilium virorum . . Berlewini scolastici, . . magistri Henrici phisici, Gyselberti,
Henrici dicti Bintrimc et aliorum eorum in bac parte consortmn canonicorum
Wormaciensinm ad sedem apostolicam sit legitime appellatum et propler lioc
quiequid per vos sive per dictum . . archiepiscopum in causa huiusmodi
attemptatur invalidum sit causa episeopatus predicti iain per appellationem -•'>
legitimam ad sedem apostolicam devoluta nec obstare creditur, si prefati sco-
laslicus et canonici a |>ersecueione appellacionis sue forte desistcrent vel
renuneiarent* per collusionem et pactiones illicitas sive aliam quandibet pra-
vitatem sive metu 1 privacionis beneficiorum suorum vel carenciam expensarum,
quia niehilominus ea iam ad sedem apostolicam devoluta non debetis necs:.
potestis vos de iure administracioni episcopatus ingerere memorati. Et quia
ipsi . . consules et . . cives Wonwicicnscs sc vobis possunt opponere et
appellacioncm persequi, cum eorum intersit bonum habere prelatum, qui
per ostium non aliundc per maliciam contendat apicem dignitatis, ne langues-
cente capite cetera membra inficiantur, pelunt instanter consules et cives 10
memorati, ut tarn vos quam predictus dominus . . arebiepiscopus ab eorum
vexaeionibus penitus desistatis pendente lite quousque causa episcopatus pre-
dicti per examen sedis apostolicc terminetur. Et quia pretlicta ipsis dene-
gatis, ne saltein de facto cum de iure non possint prefati domini . . archie-
piscopi vel veslris exeommunicacionis vel interdicti senteneiis vidcantur irretili, ss
4 Durch a\ts Zeidien (D wird auf das unten stehende rerxciesen: quaruni una
exeommnnicationi« »ententia lata- fuit in predictum dominum . . archiepiscopum per
dominum et reverendum (?) archipresbiteruin de Celle domini . . pape capellanum
iudicem aive executorem a Kode apoütolica constitutum ad instunciam quorundam
mercatorum Florentinorum dictorum de Alphanis pro eo, quod dictua dominum«
arehiepiscopus legere commonituH nongentas marcaa argenti et ampliu* statuto «ibi
termino predictis mercatoribu« debitax non persolvit et ex hac cau»a in Romana
curia et per ecclesias Romana» ante vc*tram confirmacionem denuntiatuH luit p?
exeommunicatus et nunc in Maguntta et ulibi exeommunimtus p? nuntiatur. Et
quia etc. • Nacli «emina^tis statt mit amlerer Tinte über der Zeile: Et pro con-
Hpinuiooo ab eodem (?) doinino episcopo vestro fuistis exeommunicationi» sententia
innominatug (?). • renuneiarent corrigiert au» renuncient 7 ro»i anderer Hand ist
zwischen metu priv.: suspensionis et eingeschoben.
208
ego Hcnricus prncurator consuluin et civium predictoruin ad hoc specialiler
depulatus scncicns ipsos et nie nomine corundem et raco ex causis predictis
vel aliqua carinii qne sufficicus est repntanda indebite pregravari in hiis
scriptis sedem apostolicam appello et apostolicos (?) peto cum instancia, quos
ssi michi denegaveritis, ex hoc Herum apello subiciens res et personas nostras
et omnium nobis adberentium seu adhibere volencium et tocius civitatis
Wornumensis ipsius sedis apostolice protectioni. Et super eo omnium in
voco presencium testimonium dominorum, interposita est hec appellacio.
St,-A. W. wr. 56. vtb. (A). Das Schriftstück ist offenbar ein Cotuxpt, vorauf
10 die mehrfaclten Coireduren, mit hellerer Tinte und flüchtigerer Hand geschrieben, hin-
weisen, abgesehen rom Mangel jeder Ausfertigungsformel.
451. 1293. Mai 1. — Vor den RätJicn von Worms idterträgt Jacob VtdjM-cule
Bürger von Worms all sein Recht an den Hof in der Petersgasse
auf das Haus der Minderbrüder.
u Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium
inspectoribus universis, quod constitutus in nostra presencia Jacobus Wlpecule
nostcr coneivis publice protestando recognovit, se omne ius, quod habuit vel
habere poterat in curia vel super curia quondam Nycolai dicti Starke in vico
saneti Petri civitatis nostre sita, procuratoribus fratrum Minorum domus
so Wormaeiettsis nomine dictorum fratrum siinpliciter contulisse et renunciasse
iuri, si quod habuit curia in eadem, salvo iure census, qui Dyrolfo militi
nostro coneivi debetur de curia memorata, videlicet trium librarum Wormo-
ciensitwi cum dimidia, quarum medietas festo beati Remigii, reliqua mcdielas
festo beati Georgii persolvetur annis singulis de curia memorata. In testi-
2s monium et robur prcmissoruin liltcrain presentem ad preces dictorum nostro-
rum coneivium sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Actum sub
magistro nostro Sigelone diclo Leui anno domini M CC nonagesimo III, sexta
feria proxima post domin icam qua cantatur cantatc.
St.-A. Luzern, Gatlerer'scher Ajtparat nr. 255. or. mb. c. sig. pend. del
so Druck: Bnur Hü. V, 136.
452. 1293. Mai 16. Ottenheim. — König Adolf bestätigt den Bürgern von
Worms das ihnen von König Heinrich (VII) verlieJwne Privileg
vom 3. August 1232.
Adolfus dei gracia Romanorum rex Semper augustus. Universis imperii
sifidelibus presentes liltcras inspecturis graciam suam et omne bonum. Quo-
niam regie celsitudinis est quosque fideles et devolos imperii pro eorum
frequencia obsequiorum dignis remuneracionibus et honoribus anteferri et
eorum commodis et utilitatibus intenderc regia pietale, obinde dilectorum
nobis et devotorum nostrorum civium Wormacienstum non immomores, quod
♦oipsi a retroactis temporibus divis imperatoribus et regibus predecessoribus
Digitized by Google
1293. 299
nostris cum fidci constancia et multiplicibus obsequiis prestitis imperio ad-
hesemnt, apud quos eciam nieruerunt omnia eorum privilegia, iura et über-
tates ipsis civibus et civitati indulta et concessa confirmari, sicut in privilegio
infrascripto de verbo ad verbum vidimus et legi feeimus, cuius tenor talis
est : (s. nr. 157). Volentes itaque predictis nostris fldelibus et devotis civibus *
Wormacienstfafs eorum privilegia iura et liberlates ipsis concessa a predicto
domino Henrico Romanorum rege et a suis predecessoribus imperatoribus et
regibus Romanis non minuere sed pocius augmentare, ipsis ea in nomine
domin i poteslale regia presentibus conlirmamus et ea rata et grata tenentes,
volumus in suo robore et vigorc velut bactenus permanere. Nulli ergo««
bominum liceat hanc nostre confirmacionis litteram infringere vel ei austi
temerario contraire. Si quis autem hoc facere presumpserit , indignacionem
nostrara et iram gravem se noverit ineurrisse. In huius nostre conflrmacionis
facte memoriam et robur valiturum presentem litteram conscribi feeimus et
sigillo nostro regio roborari. Datum apud Oppenheim XVII kalendas"
iunii, indictione sexta, anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio,
regni vero nostri anno secundo.
St.-A. W. nr. 76. or. mb. (A). Das grosse Mujestätssiegcl tätigt an rothgrün-
seidener Schnur. Schön geadtrieben.
Drucke: Böluner, Ada imjterii selecta p. 374 nr. 4'J'J ex A. — Regest bei IHjhmerw
nr. 123. — Scriba nr. 2088.
1293. August 12. — Der Rath, die Richter und die Bürger der Städte 453.
Mains, Worms und Spei er verbünden sich neuerdings einander
sti helfen.
Wir [der] rat, die rihter und die burger gemeinliche der stat ze Menze, ss
fde|r stat ze Wormesse und der stat ze Spire. Also wir von alter in langer
zit mittenander in vrftntlichcr helfe und in gegensebender liebe schirme unde
stetikeit bar sint komen ze vorderst mit der gottes genaden, also wellen wir
aber in gottes nammen durch friden und durch gemeine gflt uns undernander
unde gegenander bevesten unde bestetigen unde verbindent un[sj ze samtnene jo
mit guder druwen unde mit geswomem eide enander ze helfenne unde niht
enander ze lassen ne, also hie nach geschriben unde bescheiden ist: Kumct
ein k&nig, der teze ist oder künftig wirt, zu einre stat der vorgenanten drier
slette unde vordert, das si iine huldc oder gehorsam werde, so sol die stat
wider an den köng vordem, d[az] er ir bestetige unde bevesten mit sinsj
offen besigelten brieven unde och stete halde unverbrochenliche ir vriheit, ir
reht unde ir g[ut]e gewonheit, sunder unde samet, also si von sin vorvaren
keisirn unde kungen und och von kung Rudolfe hat mit den selben worten
unde bescheitnisse. Si sal öch vordem an den kung, das er das selbe tilge
einre iegelicher [stat] der vorgenanten zweien stellen; dut er das, so sol si«
ime hulden oder gehorsam werden mit solicher gedinge und usgebunden
worten, ob er das niht dete oder er das dete, und da [nah] etzliche stat
ane griffe der vorgenanten stette also, daz er ir vriheit reht unde gute gewon-
Digitized by Google
300
heit breche, das die stat, die inic denne geduldet hat oder gehorsam hat ge-
tan, iiilil [schuldig sol| t=in ime ze helfenne gegen den anderen vorgenanten
stellen cinre oder allen, wand si so) der seihen stat, die der kung derumbc
ane griffe und tirlugen wolle, helfen getruweliche, das si [bi irni] rehte vri-
4 heil unde gewonheit hlibe. Und ist das der kung etzlicher stat der vor-
genanten dis verseite zc tfinne, so sol si ime weder hulden Iielfen noch
dienen weder mit übe, mit gut oder mit borgende, unde leite dennc der
kunig an die selbe stat sin ungenade unde wollte si urlugen, die andern
zwo stette sollcnt [ir] heholfen sin mit guter druwen und an alle geverde,
tualso hie nach geschriben stat: Kumet öch ein bischof etzlichcr stat der vor-
nauten , der ieze ist oder künftig wirt, unde vorderl an die stat, das si ime
hulde oder gehorsam werde, so sol die stat wider an in vordem, das er ir
besletigc unde gelobe stete halden unverbrochenliche ir vriheit und ir rcht
und öch ir gute gewonheit, die si von bebeslen keisiru kungeu unde s[in]
i» vorvarn hat und öch von ime selber haben sol, also der rat oder das merrc-
tcil des rates sprichet, das er in tun sal und das er in öch der über sin
offen besigeUen brieven gebe; dul er das, so sol si ime hulden oder gehorsam
werden. Wolt er aber das nihl dfin, so sol si ime oeh niht hulden oder
gehorsam werden unde wolle der bischof si dar über urlugen oder anders
solidigen, die andern zwo stette sollent ir helfen unde bislen vestekliche unde
getruweliche. Wer aber, das er ir wol ge[lobde|, dis alles stete ze habenne
unde si da nah anegriffc unde leidigete an ir vriheit rehte oder gewonheit,
so sollent die andern vorgenanten zwo stette aber heholfen sin der stat, als
da vor geschriben stat und hie nach öch b[esch]cid[en] ist. Welch stat öch
2J der vorgenanten drien steftlje irm bischove huldet, die sol das gegen ime
offenlich usbinden ; werc das der bischof uf der andir stette der vorgcn[anten]
schaden oder leidigunge vfire, das si denne gegen ir eide niht dete, das si
hülfe den andern stellen ane geverde. Es ist öch also gerel, weihe stat der
vorgenanten an griffen wurde mit [u]rluge oder anders geleidiget von ir
sovienden, swer die werent, und der rat von der stat, die das ze vorderst
anegat, oder das merreteil des rates spricht uf irn eit, das in unrecht ge-
schehe an ir vriheit rehte unde gewonheit, so sollent die andern vorgenanten
zwo stette ane vragc vurbas der selben etat hjclfen v]lissekliche und [vestck]-
liehe ane geverde und an alle widerred. Wie aber wir von den vorgenanten
3sdricn Stetten enander helfen sollent, das ist alsus bescheiden: Weihe stat
dirre stette ze vorderst not angienge und erbeit von urluge oder von anderre
leidigunge also da vor geschriben stat, die sol das verbolscheflen unde schriben
den andern zweien Stetten unde sol denne iegeliche der andern stette öch das
verbolscheften unde schriben unde die stat, die not und erbeit hette, deme
«oherren, der ir das dul, das er da von lasse unde sollent das dun in den
nehesten vierzehin nebten, so es in vcrbotsch[eft]el wirt von der bekumbertcii
stat, also ebe der herrc da von niht lassen wolle, das si ane verzog ze hant
nach deu vierzehen nebten der stat zc helfe koment ane geverde und also,
das si deme herrc öch denne widersagent und allen sin heifern. Aber die
45 helfe, die eine stat der andern tun sol, die lit also; das ir iegliche der andern
helfen sol mit dem v[iertjeile der stette uf ir selbes kost schaden unde ver-
Digitized by Google
121*3.
301
lust, es si deune also, das die bekumberle stat minie genuinen welle, ane
alle geverde. Ist och das men uf elzlichfe stat * • *) vorgenanten varende
wirt oder si beiiget, so sollent die andern stette binderwert ane grifen, die
in gesessen sint, die uf der ander stette schaden gevaren sint oder ir hite
dar lihent oder vor [ine lige]nt in dem ses, ane geverde. Wer aber, das s
ieman keine dirre drier stette ane griffe mit zuckende, mit röbende oder mit
andern leidigunge unde niht rebt von ir nemen wo[lte] und der rat der selben
stat oder das merre teil des rates sprichet, das in unrebt geschehe unde
kündet och das den andern [zwo] Stetten, kumet der anegrifer in etzlich[e
der anderjn vorgenanten stat, da nach so es ir kündet wirt, die sol den uf- 10
halten unde halten ane geverde unz an die stunde, das der stette das uf
[gerijht werde unde abe gelo[ssen (?) als der] rat der selben slat oder das
merreteil des rates sprichet, das es reht und eben ste. Es ist öch also geret,
welch burger der vorgenanten drier stette ibtzibt v[erkaufl] o[der] liebe oder
[gebe] etzlichen der stette vienden nach der zil so es kündet wurde unde ii
wirt |das] beret mit drien erberen sin miltebnrgern , also vil er denne den
verköfet, lihet oder giht, also vil sol die stat, da er burger inue ist, von ime
zu einre pein in den nehesten ahte [dagen nemen] unde niht l[assen] noch
wider geben [uff den eit]. Mag men aber es [also] niht bereden, er sol
sich des enschlaben mit sim eide. Welch burger aber, er si ratherre oder 20
usser dem [rat], der stette viende lipliche hfilfe tele zu (?)] der zit also das
[kunt] wirt und daz der der rat oder das merreteil des rates der selben slat,
da er inne burger ist, [sprechet, das es (?)] in klintlich were, den sol inen
ewekliche da nach in den aht dagen schicken us der stat, den selben sol
öch kein stat der vorgenanten zwein andern Stetten [nimmer entzihen njoch n
halten in guten druwen. Kumet aber ein usman in eine st[at] der vorge-
nannten unde wil da inne köfen keinreleye köfmansobaft, das sol men in
niht lassen [usffiren, er s]wer denne uf den heiigen, das es der stelle viende
niht [anhöre] und öch es in niht gebe an alle geverde. Dis alles sol under
uns burgern der vorgenanten [drier stette e]weklichc stete hüben unde ge-ao
loben wir das der rat von iegelicher stat der vorgenanten uf den eit, den
iegclicher rat sinre stat hat getan stete zu habenne, *•* *** • • * ze hal-
tenne in ganzen druwen und das wir der rat [von] iegelicher stat der vor-
genanten uf den selben eit niemer kein enphahcnt in den rat, er en gelobe
[denn (?) *** d]ise vorgenante verbuntnisse unde ordenunge also si davor 35
Jge]schriben sint stete ze habenne unde ze vollcndenne mit guten druwen
ane alle geverde. Und [des zu einer ewigen ur]kunde so sint der vorgenanten
drier Stetten [ingesigel an] disen brief gehenkt. Dirre brief wart geben an
der mittewochen nach sante Laurencien[tage, in dem jare, do nach Christi]
geburte warent dusent jar zweihundert jar dor nach (?)] dru und nunzig jar. a>
Studtiribliotliek Mainz nr. 53. or. mb. (A). Das Pergament hat durch Feucht ig-
keil gelitten und ist dann später ungeschickt auf graues Packjupier aufgezogen icorden;
dei' untere linke Rand ist weggerissen. Das Mainzer Siegel fehlt; das starkbescliädigte
Wormser Siegel hängt an starkrerUasster rothgelbseidener Sdinur an falsdter Stelle; aas
Si>eirer Siegel an seidener Schnur von gleicher Farbe wie das Wormser, leidlicfi altalten, «s
Jiin zweiten Exemplar in Sjxier. (A).
Drucke: Senckenlterg, Selecta iur. II, 122 ex A. — Kxc. bei Lelunann, Speirer
Chrotiikn. 328 ex A. Dumont C. D. I, 281. — Solutab, Gesch. des rhein. Slädte-
butules II, 68 ff. ex A entstellt. — Reg. Scriba 209Ö. — Bäimer, Reidtswchen 175.
302 1293.
454. 1293. November 10. — Eberhard ErtmhÜer von Worms bestätigt zur
Erhaltung des Friedens die aufgestellten Artikel. (Die zweite
Rachtung).
In gottis namen amen. Wir Ebirbart von gottis gnaden ein erweit
s bischof ze Worms und besliget (!) veriehen und tun kunt allen di disen
brif an gesebent, daz wir dureb übe und dureb fruntschafl und durch daz,
daz wir mit friden und mit gemache leben mit unsem üben burgern von
Wormn, so han wir in bestetiget und besigelt di artikle, di her nach ge-
sell riben sint: Ze allir erst daz wir di burger gemeinliche laszen an dem
to rechte, das si haut von der satzunge, di da gesebach zwischent bischof Hein-
riche, sime stifte, der slat und den bürgern ungelt ze selzene und ze neraene
alse di brive sagen t, di dar über geschriben und besigelt sint. Dar nach
daz wir den rat nit ensulen irren , swanne in gehurt den friden ze richlene.
Dar nach daz wir den schullheizen von der stat nit sulen furbas dringen
isubir di gulle, di er von sime amle als es von altre her komen ist und ge-
schriben ist gegeben hat und geben sal. Dar nach daz wir den rat von
Worin.sc nit hindern sulen, swanne si wellen unser dinstlule oder ander lute
Cristen oder Juden ze burger empbaben. Dar nach daz wir kein anspräche
haben sulen an unser burger umbe daz, daz si daz schullheizen ammet oder
»o ander ammet und die almeide verkouft hanl und furwert nit bindern sullen,
di wile daz uns an der gulte unser schullheizen aintes und ander unser
amle nit brüst ist ; wurde abir uns an der gulte der amte brüst, daz sulleut
uns di burger ufrichten. Dar nach swar ane bischof Ebirbart und bischof
Fridrich sin bruder unser bürgere Cristen oder Juden uzer irme rechte oder
«von ir guter gewonbeit gedrungen hant, des veriehen wir, daz in daz an
irme rechte nit schaden sol. Dar nach veriehen wir und verbinden uns, daz
wir alle di hantfesten, alle di recht, alle di vribeit und alle die gute gewon-
beit, di unser burger zu WonujfC beide Cristen und Juden sunder oder
sament hant oder her bracht hant, daz wir di halten stete beszern und nit
wergern. Disc vorgenanten artikle, di hi vor geschriben sint, di sullen wir
stete halten mit den furworten und mit dem undirdinge, weihen dirre artikle
sunder oder sament rurent unser bürgere und ir dinc da mit schaffen wellent
nu furwerter me und uns des dunket, daz es rure uns und unsirs Stiftes
recht und vribeil, wo wir danne mit hanlfcsten oder mit guter kuntschefte
asmugen furbringen also daz der rat oder der meiste teil des rates sprechest
uf irn eil, daz wir und unser stifl recht haben , sweleh artikel daz ist, es si
einer ine oder alle, der sal man furwerter me abe sin und sulen unser bürgere
den oder di artikle, di wir also mit rechte gewinnen, von disem brive tun,
also daz wir in einen andern brif geben ubir di andre artikle, der wir nit
40 mit rechte gedrukket han. Wir veriehen ouch des, daz wir di bürgere umbe
deheinen der vorgenanten artikle sullen ansprechen, es si danne, daz si in
ruren und anegrifen, und verbinden uns swas der rat oder daz merro teil
des rates her ubir sprechent uf irn eit, daz uns da mitte begnügen sal und
si nit hoher dringen mit deheime gerichte geistlich oder werltlich oder mit
4s dekeinerleier sache. Grifent abir unser bürgere dirre vorgenanten artikle de-
Digitized by Google
1203.
•MM
heinen ane und manen wir si, daz si uns darumbe sprechen ein recht, daz
sullen si uns tun uf im eit unverzugenliche ane alle geverde. Daz diz stete
und unzerbrochen verlibe so geben wir disen brif ze einer vestenunge und
ze einer stetikeite besigelt mit unserm ingesigele.
Diz geschach und dirre brif wart geben nach goltis geburte tusent iar s
zweihundert iar drü und nünzic iar an sant Martins abende des heiligen
bischofis.
St.-A. W. nr. 77. or. mb. c. sig.jpend. dcl. (A). Grosse Schrift. Alacftriß im
Eulbutft nr. 23 fof. XXII. Auf der Rückseite steht von einer lUintl des XV. Jahr-
hunderts: Confinnacio ilomini Eberhardi de Stralenberg opiscopi. io
Druck: Hölter, Fontes II, 240f. ex A. - Reg. Scriba nr. 2097.
1203. November 10. — Eberhart Erwählter von Worms verzichtet auf 455.
alle Anspraelum an die Bürger von Worms um alles toas in ihrem
Krieg mit ihm zwischen ihm und ihnen aufgelaufen ist.
In gottis namen amen. Wir Ebirhart von gottis gnaden ein irwelt is
hischof zu Worms und bestetiget verieben und tun kunl allen den di disen
brif ansehent, des wir durch helle und dur übe und durch fruntschafl unser
liber burger von Worms« verzihen genzliche und hiterliche, also daz wir
niiner keine anspräche haben oder haben wellen umbe keine di sache, di da
rriret di arlikle, di wir in besigelt und bestetiget han, swi si di anegriffen w>
haut oder swas si irs dinges mitte geschaffet haut bis uf disen tac und umbe
allis das, das zwischen uns und in uf geloufen ist in disem krige, des ver-
zihe wir luterlicbe und genzliche für uns und unser frunt gegen in und irn
fründen, es si paffen oder leigen ; si verzihenl ouch luterlicbe und ellikliche
gegen uns und nnsern fründen und unsern heifern paffen oder leigen von»-'»
beiden siten bis uf disen tac. Das dis stete und unzirbrochen verübe, so
geben wir disen brif ze einer verstenunge und ze einer stetikeit besigilt mit
unserm ingesigele.
Dis geschach und dirre brif wart gegeben nach gottis geburte tusent
iar zwei hundert iar drin und nunzic iar an sante Marlins abende des 3«
heiligen bischofes.
St.-A. W. nr. 78. nr. mh. (A). Das spitzornh Siegel hängt an rothseidetier
Schnur. Umschrift: S. EBERHA • » . A. ELECTI. WORM. Gleite Schrift irie bei
nr. 454.
Drucke: Schannat II, 149 ex libro Act. civit. Worin. — Böftmer, Fontes si
II, 241 ex A. — Reg. Scriba nr. 2075 unter falschem Datum 1292.
1293. Novetnber 10. — Eberhard Erwählter von Worms bestätigt den 456.
Münzern Hausgenossen zu Worms ihre hergebrachten Rechte.
Druck: Schanwt II, 150. — Reg. Scriba nr. 2098.
1293. November 10. — Das Kloster Frankenthal verkauft dem Simon 457.
von Löbio Kanoniker zu s. Paid in Worms eine Rente.
. . magistra totusque . . convenlus sanetimonialium in Frankendal. Con-
stare volumus presencium inspectoribus universis, quod nos vendidimus Symoni
Digitized by Google
30-1
1294.
de Lobio eanonico ecclesie sancti Pauli Worin«/://? quinque solidos denariorum
Worm«e/mswm, qui nohis de domo magistri Arnoldi fabri Wormaeiensis in
vico Lane sila e( aliis areis eidem domui contiguis annuatim in festo beati
Rcinigii census nomine dari consueverunt pro sex libris ballensiuni nobis
»persohitis et conversis in monasterii nostri usus ampliorcs. In testimonium
premissorum presentes litteras dediinus prefato Symoni sigillo . . conventus
nostri roboratas. Actum anno domini M. CG. XGUI in vigilia beati Martini.
S1.-A. Darnutwtt: Worms nr. 146 f. er. tnb. e. mg. pend. de!.
Druck: Baur HU. II, i&5 umollslündig.
458. 1294. März 1H. — (hidelma^n verleiht dem Priester Heinrich Sygin
einen Hof.
Judices Wormacienses. Ad universorum noticiam volumus pervenire.
quod constitutus in nostra presencia Gudelmannus in curia Davidis (piondam
inilitis Wormatiensis recognovil, so quandam aream sitam extra portam sancti
is Andre« iuxta Intimi apud cimiteriiim Judeoruin Wormatie pro libra hallensium
nomine census Heinrico preshylero diclo de Sygin locavisse.
St.-A. Darmstadt: (hjwuVmdt des Klöstern s. Andrem auf dem Berg *. XV.
Druck: Baur 11U. II, 487.
459. 1294. Mai 14. (feria sexla post dominicam quo oanlatur jubilate). — Vor
iit den Rätben von Worms schenkt Gndilmann weiland Schultheiss der
Wormser Kirche den im Hof des verstorbenen Killers David wohnenden
Schwestern alle seine Habe.
Druck: Sdianuut II, 151 unndMäudig. — Rtq. Archir für lux*. Gesdtkhle
II, 410f. — Scribn 21 IX,
460. 1294. Juli 28. Frankfurt. — König Adolf erweist der Kirche s. Martin
die Gnade, das* hinfort kein Jude mehr in ihrer Pfarrei Haus
oder Hof kaufen dürfe.
Adolfus dei gracia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri
Romani imperii fidelibus presentes litteras inspecturis graciam suam et omne
» bonum. Pro eo quod honorabiles viri . . decanus et capitulum ecclesie sancti
Martini in Wormacia de quadam curia sita in eorum parrochia, quam Anshel-
mus de Oppenheim Judeus comparasse dinoscitur, preces nostras favorabililcr
admiserunt, eis haue graciam duxiiuus concedendam, ut nullus Judeus in
antca aliquam curiam sive dorn um in dicta parrochia sancti Martini debeat
3scomparare. Quod qui facere presumpseril, camere nostre fisco viginti, ecclesie
sancti Martini viginti et civibus Wonnaciensi/«« viginti marcas argenli pro
pena plene persolvet presencium testimonio litterarum. Datum in Franken-
Digitized by Google
305
furt V kalendas augusti, indictione VII, anno domini M. Ct. LXXXXIIII, regni
vero nostri anno tercio.
St.-A. Darmsttuti: Warm» nr. 148. or. mb. c. »ig. pend. heao. (A).
Druck: Böhmer, Ada imptrii sekeia p. 3H1 nr. 513 ex A. — Heg. Böftmcr
nr. 207. — Scriba 2121. i
1294. August 5. — Emicho Bischof von Worms bestimmt, dass kein 461.
Jude mehr einen Hof oder ein Haus in dir Pfarrei s. Martin
erwerben dürfe.
Emicho dei gracia Yformaciensis episcopus. Universis presentes lilteras „
inspecturis salutem in omnium salvatore. Pro eo quod honorabiles viri . . iu
decanus et capitulum ecclesie sancti Marlini Wormact« de quadam curia in
eorum parrochia sita, quam quondam bone memorie Wilhelmus eiusdem
ecclesie sancti Martini decanus possedit , quam Anshelmus de Oppinheim
Iudeus comparasse dinoscitur, preces nostras favorabiliter admiserunt eis
paterna sollicitudine providere volentes iuliibemus, ne ullus Iudeus in anteai*
aliquam curiam sive domum in dicta parrochia debeat comparare. Quod
qui facere presumpserit , camere nostre viginti, ecclesie sancti Martini viginti
et civibus Wormaciensibtts viginti marcas argenti pro pena plcne persolvet,
dantes presentes litteras in testimonium super eo. Datum anno domini
. XCIIII, nonas augusti. w
Sl.-A. Ditrmrtadt : Worms nr. 14H". or. mb. (A). Vom Siegel und »einer Be-
festigung ixt keine Sjntr sichtbar.
Druck: Arnold, tur Getdiicitte des Eigenthum» p. 37» ex A. — lieg. Scrilia 2124.
1294. November 12. — Vor den Rüthen von Worms verkaufen Menlin 462.
der Jttde von Worms und seine Frau Saia dem s. Martinstift a
Zins.
. . Consules et universi cives Vformacicnscs. Constare volumus pre-
sencium inspectoribus universis, quod constituti in nostra presencia Menliniis
et Sara coniuges Judei Worniflc/e residentes publice sunt professi, se manu
communicata et pari voto iusto vendicionis titulo vendidisse honorandis viris 30
. . decano et capitulo ecclesie sancti Marlini Wormacie super area et domo
sua, quam inhabitat, sita apud pistrinum Seochus ex opposito curie dicte ad
Papam, libram Wormaciensium dcnar/omm perpetui census annis singulis
festo beati Martini dominis sancti Martini predictis assignandam. Hoc tarnen
adiecto, quod quandocumque dicti coniuges super alia domo seu area, tibi 35
non detur wandclunge, infra muros Wormacienses dictam libram denariorum
designaverint seu comparaverint, super qua domo seu area duo magistri civi-
tatis, qui tunc pro tempore fuerint, super iuramentum suum dixerint, tute et
firmiter esse designatam, ibi decanus et capitulum ecclesie sancti Marlini
memorate debent predictam libram Wovmfutfensem aeeeptare ac deineeps+o
H. Booi, Urinndonbnch d. Stadt Worms I. 20
Digitized by Google
306
12M. 1295.
domus sua et area ab huiusmodi censu omnimode absolvunlur. In tesü-
monium el robur porpoluum premissorum sigillum civitatis nostre Wormfl-
ciensis presentibus est appensum. Actum et datum anno domini M.CG.
nonagesiino quarto crastino beati Martini.
St.-A. Darmsiadt: Worms »r. 147. or. ml>. c. sig. pend. laeso. (A).
Drucke: Baur HU. IT, 497 unwlktändig. — Arnold, zur Ge*chi<btt des Eigen-
thums p. 380; beide aus A.
463. 1294. Dezember 20. — Johannes von Metz Edelknecht gibt dem Konrad
genannt Geltere Bürger von Worms und dem Johannes seiner
iu Schwester Sohn ein Pfund Wormser Pfennige auf das Schuliheissen-
amt zu Worms.
Ego Johannes fdius Johannis quondam dicti de Mcti militis armiger.
Ad universorum noliciam cnpio pervenire, quod ego servicia in inpensa per
Gunradum dictum Gellere civem Wormadenrnn attendens ipsi ac Johanni
ü lilio Hedewigis sue sororis vidue Vi'ormaciensis libram W'ormaciensium den«-
riorum de feudis meis, que ab ecclesia Wormaciensi super oflicio . . sculteli
Vformaciensis babens in feudum et iure feudali a nie lenendum et possiden-
dum, fiatris mei Heinrici de Scharphenccken accedente consensu libero, conluli
et confero per presentes et si eorum alterum conlingit decedere alter nichil-
2oominus redditus dicte libre denariorum Wormaciensium iure feudali a me
tenendum possidebit, redditus etiam predicti dabuntur eisdera a . . sculleto
anno quolibet W'ormacie in festo beati Martini episcopi, qui tunc pro tempore
fuerit constitutus. In euius rei testimoniuni presentem litteram eisdem G. el
Jo. tradidi sigellatam meo sigillo proprio. Kgo eliain Heinricus de Scharphen-
ecken miles huic donacioni et conecssioni conscnsuin meum plenum et liberum
adbibui et adhibeo et in testimonium sigillum meum duxi preseutibus appo-
nendum. Actum anno domini M.GG.LXXXX quarto, feria secunda post
domitiicatn exurge domine proxinia.
St.-A. W. tir. 70. or. mb. c. 2 sig. petid, luesis. Hinten steht mit (lücldiger Hand:
*» Test«« sunt, quod C. Geldere donavit eoclenie: C. Romilmuni. Ny. Capeleri«, C. Mur-
»rravii, H. .loh. Longu», Kincr. Anitman et plures alii tidedigni. Actum anno domini
M.CC. X&Vl., crastino beati Lamberti nuirtiris cjjiNcopi. (18. Sept. 1296).
464. 1295. April 28. — Die Wormser Richter beglaubigen die Schenkung
Gudehminns, iceihtnd Schtdthciss der Ki reite von Worms, an die
3i Frauen im Hofe des Ritters David.
ludices Wormacienscs. Tenore presentium reoognoseimus et publice
profitemur, quod constitutus in presencia nostra Gudclinannus quondam scul-
tetus dominorum ecclesie Worin«« iensis sanus corpore el compos mente
gracia dei preventus pro salute anime sue omnium quoque parenttim suorum
w donatione facta inter vivos ordinavit donavil et disposuit . . sororibus in curia
sua quondam David militis degentibus et domino ibidem unanimiter famu-
Digitized by Google
12!*.
307
lantibus omniuni bonorum suonuu mobilium el immobilium census seu
redditus quocumque modo vel iure ipsos possidebat babobat vel in posterum
dinosceretur possidere in ins et potestatem ipsarum sororum transferens tota-
liter et libere proptcr deum, sicut in lilteris super boc confectis civitatis sigillo
finnatis plenius continetur. Ipsarum aulem sororum numerus excedere viginti
nun debebit, quarum una de inedio sublata de consilio . . gardiani fratrum
Minorum domus Wormaciensis et . . confessoris earundetn alia domino cum
celeris1 servitura in locum decedentis proinde collocetur. Hoc adiecto, quod
sorores predicte in confessionibus seu consiliis quibuscumque ingruentibus
semper ad gardiauuin et fratres Minores domus predicte et non alias sine 10
ipsorum consensu recursum habebunt pari t er et respectum. Freterea slatuit
idem Gudelmannus, quod nulla cuiuscumque condicionis antequam locus dece-
dentis vacare sciatur reeipiatur quoquomodo. Si tarnen aliqua ex ipsis
sororibus quod absit slultieie et vesanie spiritu rapta buiusmodi ordinacionem
vilipenderet, sc ad alios pro confessione vel consilio scienter et cum delibera- 1:.
cione transferendo, extunc ipso facto tanquam indigna benefieüs buiusmodi
a sororum conliabitacione penitus expellatur. Testes huius ordinacionis seu
donacionis sunt: Cunradus Margravii, Johannes advocalus, Nicolaus tabellio
curie Vformaciensis, Emercbo Wakirpil, Ludewicus 1 dictus Kilchterz3 de
Epulnshem4 et Bertboldus frater eins atque alii quam plures Kdedigni. In 20
cuius etiam rei et donacionis testimonium et memoriam ad ipsius Gudelmanni
et sororum prediclarum peticionem sigillum curie Wormaciensis duximus
presentibus appendendum. Actum et datum anno domini M.CC.XÖ. quinto,
in die saneli Vitalis martiris.
8t.- A. W. nr. 80. or. mb. c. »ig. pend. Uteno. Zicei gleichlautende und ron gleklur
Hand gescfurielxM Exemplare (A und B).
1295. Juni SO. — Elisnln-th geimnnt Vromuth , Conrcrsa, vergabt der 405.
Kirche s. Martin in Worms eine Benfe, auf ihrem Steinhaus in (hr
Ilagengassen.
ludices "Wonnacienses. Lillerarum presencium tenore recognoseimus a«
publice protestando, quod constituta in nostra presencia Elyzabeth dicta
Vromuth conversa de Wormacia pro reinedio anime sue et parentum suoruin
Hermanni et Vromuth honorabilibus viris dominis ecelesie saneti Martini
Wormacic donacione inter vivos super domo sua lapidea sita in vico Hach-
gengassen dedit duo maldra tritici ipsis dominis post mortem diele Elyzabeth 3:.
perpetuo assignanda, pro quibus duobus maldris tritici domini saneti Martini
memorati diem anniversarii dicte Elyzabeth et Hermanni patris et Vromuth
matris Elyzabeth prenotate et omnium parentum eius peragent perpetuo vigiliis
missarum defunetorum sollcmpnitatibus, sicut pro defunetis fieri est consuetum.
Testes huius donacionis sunt viri honesti subnotati: Herbordus de Lauden-40
bürg et Conradus saneti Blasii maioris ecelesie WoriiMcicnsis prebendarii, et
J4G4.| » B: alia cum ceteri* domino. * Ii: LodewiciiH. 1 B: Cnchtrrz.
* B: Kppulinsheni.
30*
Digitized by Google
308
129.Y
. . plebanus sancti Johannis Wormacie. In huius rei testimonium sigillum
curie Wormaciensis presenlibus est appensum. Actum et datum anno
domini M. CG.XGV, crastino beatorum Petri et Pauli apostoloruin.
St.-A. Darmxtadt: Worm» nr. ISO. or. mb. c. »ig. )*nd.; kleine Schrift.
5 Druck: Baur HU. II, 507 unroUntändig.
*
466. 1295. Juli 29. (in die ss. mart. Felicis, Simplici, Faustini et Beatricis). —
Die Wormser Richter Urkunden, dass Ludowicus dictus Kuchteiz de
Eppilnsheim seine Gilter sieben Klöstern vermacht habe.
Zeugen: dominus Johannes decanus, Gonradus Venar nccnon Jacobus
io dictus Heidelberger; nolarius quoque Wernherus civitatis Worm., Gonradus
de sancto Blasio, Conradus Elmanni et Joh. Syfridi prebendarii ecclesie Worin.
Stadtbibl. Mainz: Otterb. Copialb. fei. 103.
Druck: Frey <£ Remiing UB. des Kl Ott. 203. - Reg. Seriba nr. 2133.
467. 1295. August 21. (die dominica ante Bartholomei) vor den Wormser
ii Richtern. — Ileinricus dictus Ferevel civis Worin, verkauft dem Jacob
Engelmann Wormser Bürger um XXII Pfund hallische Pfennige II ior-
nales vinearum in Westhoven.
Zeugen: Johannes Engelmann fraler Jacobi predicti, Dyno dictus
Rustheim cives Worm.
so St.-A. Lueem, Gatterer' »eher Apparat tir. 273. or. mb. c. ng. pend. dcl.
Druck: Baur HU. V, 144 f.
468. 1295. Septeniber 2. — Vertrag des Klosters Himmdskron in Ilochhem
mit Margaretha genannt von Mitra über Zinse von Gütern in
Horchheim.
»s Iudices Wormacienses. Tenore presencium publice protestamur, quod
. . priorissa et conventus sororum ordinis Predicatorum in Geli corona in
villa Hocheim tenentur Margarete diele de Mitra decem maldra siliginis
annuatim de bonis in Horgeheim sitis iuxta Wormaciam, que Mergardis et
Katherina friie Kuze bone memorie quondam de Mitra suo convenlui contule-
sorunt, a nunc ineipiendo ante quameumque domum 'Wormaciensem voluerit,
infra assumptionem et nativitatem beatc virginis, non obstante grandine exer-
citu decrescentia frugum vel quavis alia causa, fidelitcr assignare, ut ipsa de
Ulis decem maldris suis germanis Heinrico et Petro fratribus ordinis Predi-
catorum in necessariis providcat indumentis, ita dumtaxat, ul si unus pre-
3sdictorum fratrum moritur, a medietate X maldrorura solvendorum prefatus
conventus absolvetur; post mortem vero amborum a decem maldris predictis
ex integro absolvetur. Profitem ur similiter in hüs scriptis, quod predictus
conventus tenetur eidem Margarete et suis heredibus post mortem dictarum
Digitized by Google
12Ü5.
309
Mcrgardis et Katherine vel post introitum carum in rcligionem triginla libras
hallensium erani impediinento seu cxceptionc postposita assignarc et respec-
tum earundem XXX librarum hallensium predicti . . priorissa et conventus
habebunt super domo predictarum Mergardis et Katerine sita in Wormoci«
versus eimiterium fratrum Predicatorum et super omnibus bonis suis. Et s
nos Mergardis et Katerina supradicte renunciamus omni actioni seu debito,
quod nobis dictos fratres H. et P. avuneulos nostros seu eciam materteram
nostram Margaretam et suos heredes competere videbatur. Et nos fratres
H. et P. ac soror nostra Margareta et sui heredes renunciamus omni iuri
sive actioni, que nobis contra dictas cognatas nostras M. et K. competere w
videbatur. In testimonium ac robur premissorura presentem litteram sigillo
curic Wormaeicnsw dedimus roboratam. Testes vero qui huic tractalu inter-
fucrunt, sunt: frater Hermannus prior domus Wormaciensis ordinis Predica-
torum, Wernborns Amella, Heylmannus Judei, Conradus Dymari cives et con-
sules Wormacienses cum ceteris fidedignis. Datum anno domini M.C(5.XC\ u
quinto, in crastino Egidii.
St.-A. Luzern, Gatterer'scher Apinrat nr. 274. vr. mb. c sig. pend.
Druck: Baur HU. V} 14Öf. unvollständig.
1295. Okiober 2. (crastino Remigii). — Vor den Wormser Richtern bekennt 469.
Frizschemannus dictus Osthouen Wonnscr Bürger, dass er dem Berg- au
kloater s. Andreas einen Zins von 5l/a Schilling Heller auf Haus und
Hof bei der s. Andreaspforte gelegen, das einer genannt Golthanc
Fuhrmann (auriga) bewohnt, zu zahlen schuldig sei, welchen Zins
Mechtildis, die nun verstorbene Tochter des weiland Heinrich Richeri,
zum Heil ihrer Seele gestiftet hatte. Femer muss genannter Frizschc-25
mann dem Bergkloster 8 Unzen Heller vom genannten Haus jährl.
bezahlen, welcher Zins aus einem Tausch gemacht zwischen Cunrad
Span Wonnscr Bürger und dem genannten Kloster herrührt.
St.-A. Damutadt: CopiaBntch des Bcrgklostcrs.
Druck: Baur HU. U, 510. 30
[1295.] Ladenburg. — Emicho Bischof von Worms zeigt dem Iiaih von 470.
Worms an, dass ihm der in dem Streit zwisclien ihm und Nibelung
von Nunnenmünster angesetzte Termin recht sei.
Emicho dei gracia episcopus 'Wormaciensis honorabilibus viris et dis-
crelis . . magistro civium . . consulibus ceterisque . . civibus W or maciensibus »
universis suis fideUbus et dilectis salutem cum plcnitudine omnis boni. Cum
nobis super controversia , que vertitur inier nos ex una et Nibelungum de
Nunnenmunstere suosque conplices ex parte altera, per vestras litteras et
nuncios certura terminum videlicet feriam sextam proximam hora primc
assignaveritis ad pernunciandum super causa controversie memoratc, noveritis ta
Digitized by Google
310
1296.
quod parati sumus ac vita conüte intendimus , nisi aliud quod absit legiti-
mum nos inpedicrit comparcre in tcrmino inemoralo. Datum in oppido
nostro Laudcnborc.
Auf der Rückseite die Adresse:
h Honorabilibus viris et discretis . . magistro civium, consulibus ceterisque
civibus V/ormaciensibus fidelibus suis dilectis.
St.-A. W. nr. 81. w. wb. Das hinten aufgedrückte kleine Siegel ist abgefallen.
. 1296. April 22. — Der Rath von Wonns dankt dem Grafen Walram
von Zweibrücken und verspricht nichts gegen den zu s. Engelbert
io neuerrichteten Zoll zu thun.
Nobili viro doinino predilecto doinino Walramo comiti de Zweinbrucken
consules et universi cives W'ormacienses quiequid possunt obse<|uii et honoris.
Pro bonis nostris coneivibus et civibus Moguut/NÜ? nostris ainieis dilectis per
Welthcrum de Wurmingen in vestro conduetu aeeeplis vobis grates referimus
iu multiplices et inmensas , quod illud efficere curavistis , quod eadem bona dis-
ligata non sunt seu distracta, sed adhuc colligata manent, habentur et
servata multo graciosius et obsequiosiores in vestrum obsequium nos trahentes,
quod per magnam vestram solliciludinem non sine vestris gravibus laboribus
et expensis sicut vestram honestatem decebat ad talcrn punctum perduxistis,
so quod eadem bona nostris coneivibus et civibus Mogunlm/s aeeepta resütuuntur
eisdem, pro quibus bonis aeeeptis per dictum Welthcrum de Wurmingen et
dampnis omnibus liabitis pro recuperacionc bonorum eorundem primo et princi-
paliter nostri coneives, quorum bona aeeepta fuerunt, pro se et eorum here-
dibus et partieipantibus in bonis eisdem renunciant imperpetuum simplicitcr
sset in tot um. Et nos per consequens consules ceterique cives nostre civitatis
nomine civitatis nostre renunciamus bonis predictis simpliciter et in totum,
ita quod neque per eos, quorum dicta bona fuerant, beredes eomm neque
per alios civitatis nostre cives vobis vel vestris heredibus pro huiusmodi bonis
sive dampnis occasione illorum bonorum perpessis ullus 1 poterit imperpetuum
w actio intentari ex iure ecclesiastico vel civili ; item diele principales persone, quo-
rum bona fuerant3, pro sc et eorum heredibus et nos nomine civitatis nostre
pro nobis et nostris civibus tarn presentibus quam futuris renunciant, renuncia-
verunt et renunciamus, quoad vos dominum Walramum comitem de Zwein-
brucken vestros heredes, quod nullo [tem]pore vobis occasione dictorum bono-
3s nun in thclonio vestro novo, quod ad sanetum Engclbertum aeeipitis, inpedi-
menlum aliquod faciemus nec coram domino nostro rege vel imperio vobis
et vestris heredibus actionem movebimus pro codein. In cuius renunciacionis
facte testimonium atque robur presentem liltcram sigillo civitatis nostre dedi-
mus roboratam et datam sub Wernhero Rilderchen magistro nostro anno
4odomini M.CC.XÖ.vl. dominica canlate.
Ht.-A. Darmstadt: Worms nr. 153". or. mb. c. sig. peml. del. Das Pergament
ist beschädigt.
Druck: Baur HU. II, 3/5 unrvlhtändig.
[471.] » das Wort ist verwischt » dto.
Digitized by Google
1296. 1297.
311
1296. Juli 18. - Der Rath vm Worms gesbUict ihr Gertrud von 472.
Opitcnhcim, dnss sie die Mauer ihres llauscs auf die Stadtmauer
hauen dürfe.
Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus, quod nos
provida deliberacione prehabita ad rogatum et dilectionem venerabilis viri s
Berlewini prepositi ecclesie Nubusensis scolastici Wormaeiensis indulsimus et
gratiam feeimus specialem Gertmdi de Oppenheim, ut mumm domus sue silc
in antiquo foro peeudum civitatis nostre dicte ad Bobpardcrcn licite possit
ponere et fundare stiper tnurum civitatis nostre, ita tarnen, quod über tran-
situs nobis pateat superius per domum absque conlradictionc quandocumquo w
et quocienscumque civitatis necessitas hoc requirerit. In cuius rei teslimo-
nium presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus hdeliter roboratam.
Actum et datum anno domini M.CCXCVI, XV kalendas augusti.
St.-A. DnrmsUtdt: Chart. Worm. s. XV fitt. 106' (D).
Druck: Baur HU. II, 516 ex D. unvollständig. n
1296. Dezember 22. (in crasL b. Thome). — Vor den Richtern von Worms 473.
bekennen Hugo lilius quondam Vakonis super Ripam dictus Rockenhuser
und Mergardis seine Frau dem Kloster der Reucrinen auf dem s. Andreas-
berg ausserhalb der Mauern von Worms 16 Malter Weizen (siliginis)
jahrlichen Zinses auf 7 Juchailen Weinlandes in Hanendal und 2 Jucharlen 2'»
in PelTclnkeim um 4 Pfund weniger 5 Schillinge Heller verkauft zu haben.
Zeugen: Johannes dictus Crenzelin canonicus saneti Pauli, Cunradus
saneti Blasii prebendarius maioris ecclesie Wormatiensis , Cunradus Bunno,
Johannes dictus Hug, Dydcricus supra montem, cives Wormatienses.
St.-A. Darmstadt: Copialbuch des Bergklosters in Worms. 25
Druck: Baur HU. II, 522.
1297. Märe 18. (in crastino beatc Gerdrudis virginis). — Vor den Richtern 474.
von Worms bekennen Wernborns dictus Crig de Ostofhin armiger et
Benigna seine Schwester, Wittwc des Jacob genannt Hasenvel sowie
Herbord ihr Sohn, dass sie ihren Hof, der einst dem Hczcl Sänger zu 30
s. Martin in Worms war, der s. Martinskirche verkauft haben. Als
Bürgen stellen sie Johannes de Umesheim ihren Blutsverwandten,
Pfründner zu s. Martin, Gerhard, Emercho KSmcrcr Ritter und Jakob
Engilmann Bürger von Worms.
Zeugen: Heinricus Camerarius, Johannes de Frisenheim, Gcrhardusss
Smuz7.il milites; Johannes, Heinricus Camerarii annigeri, Eberhardus de
Watthenheim , Cfinradus plebanus saneti Lamperti, Eckchardus, Heinricus
Cornmarckit, Jacobus Bcnedicti et Balzo prebendarii ecclesie saneti Martini.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. or. mb. c. sig. perul laeso.
Druck: Baur HU. II, 530 ff. «o
Digitized by Google
312
1-297.
475. 1297. Juli f. (üdalrici conf.). — Die Wormser Richter Urkunden, dass
Wcrnherus aurifaber et Elizabet coniuges cives Worm. ihre Güter zu
Mergestat den Eheleuten Sifrid, Sohn des weiland Jacob von Mergestat,
und Orteruna in Erbbestand übergeben haben.
.% Stadtbibt. Mainz: Ott. Cop. foL 123.
Druck: Frey & Reinting, ÜB. da Kl. OU. im ff. — Reg. Scriba nr. 2160.
476. 1297. September 14. — König Adolf verleiht der Stadt Worms das
PrivOty „de höh evocando".
Nos Adolfus dei gracia Romanorum rex Semper augustus. Ad uni-
iu versorum tarn presencium quam futurorum noticiam volumus pervenire, quod
nos ob fidcin impermutabilem et preclare devolionis memorandam constanciam
prudentum virorum civium WormacicusittW, quibus nos et imperium sunt
iugibus obsequiis proseculi, volentes ipsos reeiproce speciali prosequi gracia
et favore, ipsis haue graciam duximus liberaliter concedendam ex dono nostre
ü regie maiestatis videlicct, quod eos vel aliquem ex eis extra civitatem suam
evocari ad nos vel iudicium nostrum qualecumque per quempiam nolumus
in antea quovis modo quamdiu parati sunt in civitale sua de se querelantibus
iusticiam exhibere. Si aulem alicui nobis de ipsorum civium aliquo querclanti
misso ipsis a nobis cum nostris litteris vel uuneiis non fuerit de eodem inibi
2« facta iusticia indilata, extunc idem reus in facto tantum eodem polest et debet
et non aliter evocari. In testimonium et evidenciam premissorum sigillum
nostrum regium presentibus duximus appendendam. Actum et datuin anno
domini millesimo ducentesimo nonogesimo septimo, die exaltacionis sancle
crucis, regni nostri anno VI.
2J St.-A. W. nr. 82. or. mb. in doppelter Ausfertigung: a) mit dem an ruüiseidener
Schnur Mngenden rerktden MajestäUstegel ; b) Siegel abgefallen.
Drucke: Ludetrig, Hei. II, 243 f. mit unridüiger Angabe der Regierungsjahrt. —
Moritz II, ISO f. — Reg. Böhmer nr. 371. — Scriba nr. 2165.
477. 1297. September U. Speier. — König Adolf schliesst mit den Bürgern
so von Worms und Speier ein Schutzbiindniss.
Wir Adolf von gotes gnaden ein Romescher kunig unde ein merer des
riches wellent wissen alle die die disen brief iemer sehent oder horent lesen
nu oder her nach, das wir durch ganlze druwe unde bewerte stedikeit, die
wir unde unser erbern vorvarn keyserc und kunge von Romc bevunden hant
äs unde gewar sin worden gentzliche und ögsunekliche zu nutze unde zu erber-
keit des hcilgen riches an mangen dingen unde zu allen stunden an den
ersamen wisen löten den burgern von Wormesse unde von Spire unsern
lieben unde gelruwen. Der umbe haben wir si in unsern schirm unde helfe
genomen unde geloben si mit guten truwen zö beschirmenne und in zu
whelfenne also hie nach geschriben stat: Zu dem ersten neinent die selbe wise
Digitized by Google
313
löte tnitenander us ncmcliche undc usbundcnliche die gelubcdc und die vcr-
bunlnisse, die di burger von Menze, die burger von Wormesse und die burger
von Spiro enander hant getan also si ir brieve geben hant, das si die mit-
enandcr unde gegenander Haiden wollent und daz nibl irren sol die verbunt-
nissc, die wir unde si enandcr bant gelobet, die verbuntnisse die si enander &
getan hant also si ir brieve enander hant gegeben, die sint also, das si enander
sollent bebolfen sin, swo men in an ir vriheit, an ir rehte, an ir Übe oder
an ir gute un rehte tetc, daz ist also, daz wir den selben burgern von Wortnesse
unde von Spire und in von ieweder stat gelobenl mit göter truwen, das wir
si schirmen und in helfen , swa in ieman unrehte dete unde si der rat von 10
ieweder stat uns gesworn hant vur sich und ir mitteburger und die gemeinde
von ieweder stat uns zu helfenne wider mengelichen getruweliche unde niht
zu laszenne in keine wiz. Bi den selben guden truwen geloben wir den
selben burgern von Wormesse unde von Spire und in von ieweder stat alle
ir vriheit also sie si haben t an brieven von keysern oder von kungen unsern is
vorvarn, den got genade, und och von uns, von bebesten oder von bischoven,
zu haltenne ane ursöche unde niht zu ergernde, also ob unser lantfogele
oder ander unsere am inet lute in die in die keine wiz verbrechent, das wir
in das abc tön vurslihtekliche undc bewarn, das si des erlassen werdent;
und eb in daz ieman anders dete, daz wir si danne schirmen und in helfen *»
getruweliche unde vestekliche ane alle geverde wir und unser ametlule. Und
der gruntröre sollent si lidig sin gentzliche, wände si unreht ist unde wider-
teilet vor unsern vorvarn. Wer och daz si sunder oder samet ieman ane-
grifle oder heden anegrifTen an libe oder an gute, varent oder ilcnt si deme
nach in des riches oder in anderre herren lande, daz si in gerne begriffen 25
unde sühtent si den iu husern undc stiezenl duren nach deine uf unde was
si da zu tönt, der ane sollent si niht vereveln an dem lantfriden noch
gegen uns noch gegen andern herren. Kein es och also, das wir usser lande
weren und da zwischen etzliche herre 1 ane griffe sin man, der von ime ge-
varn were unde burger were worden in etzlicher des riches stat, die nach so
einre ander stat gevriet were, und der herre spreche, daz der man niht ge-
sessen were rehte also ein burger der stat, und der herre daz zöge an die
stat nach der sine stat gevriet ist und unser lantfoget oder ein ander unser
ammetman daz niht genamen noch halden wellte, daz die stat nach der sine
gevriet ist, spreche ane geverde und der über den herren anegriffe unde den ss
burgern von Wormesse oder von Spire oder ietwedern helfe hieschen, die
sollen si iine danne niht schuldig sin zu tönnc unz an uns, was der umbe
unsers willen were, da sollen si zu helfen. Wir geloben in och beiden und
ir ietwedern sunder und samet, cbe wir den burgern und der stat von Menze
keine genade vurbaz nu oder her nach detent den in den burgern von 40
Wormesse unde von Spire, das wir die selbe genade in beiden oder ir
iewedern sollent tun gentzliche und ellcklichc ane alleinc an den Juden,
wände die von Menze an den Juden, die zu Meinze inne sint, vurbas ander
reht haben t danne die burger von Wormesse oder von Spire hant an den
[477.] 1 A: herreß. «s
Digitized by Google
314
121*7.
Juden, di bi in silzent undc ane andere ding, die die von Meinzc sunder habent,
der die von Wormesse unde von Spiro niht bedorfent ane alle geverdc.
Und unbe die helfe, die die selben burger von Wormesse unde von Spiro
uns tun sollent, das sol also stau; wanne wir ir helfe bedorfen , so sollen
s wir etewen unsern heimlicher zu* in senden , der in vurlcge unsern willen
und war die reise gc unde sollent die vorgenanden burger mittenander denne
ze rate werden, was helfe si uns danne tun, die uns vronic si und nutzlich
und in crlich ane.geverde nach deme dinge also es danne stet undc was
helfe si die bürgere von VVorinesse unde von Spiro mitenander also bc-
w schophent, die sollen wir genamen und da inidde sol uns och begnügen also
das wir vurbaz unbe ine helfe si sunder oder saniet niht trengen sollent.
Das dis war si unde stede blibc, der unbe haben wir unser kunglieh ingesigel
mit ingesigcln der burger und der stete zu Wormesse und der burger und
der siede von Spiro der vorgenanten gchenkel an disen gegenwertigen brief
is zu eime war Urkunde und einer gantzer veslenunge aller der vorgenanten
rede. Wir aber die burgerineistere der rat und die burger gemeinlichc von
Wormesse undc wir die burgermeister der rat uHd die burger gemeinliche
von Spiro veriehen an disen brieven, das wir geloben unde gelobet haut bi
geswornem eide, den wir der rat von ieweder stat der vorgenanlen getan
2u haut vur uns und unser mitte burger und die gemeinde von ieweder stat
unserm herren deme klinge x\dolfc zc dienende unde zu helfennc gctruwelithe
Verbundenheit unde veslekliehe in alle die wis, also da vor geschriben slat
ane alle geverdc. Undc des zu oim Urkunde undc einer stetikeit so han
wir unsere ingesigele von ieweder stat gehenket an disen brief zu unsers
2J herren ingesigele des vorgenanten kunges.
Dirrc brief wart geben zu Spiro an des heiigen criiees dage also es
erhaben wart, da men zalte von Oistes gehörte zwclf hundert jar unde siben
und nun zig jar in dem schsten jaro unsere riches.
St.-A. W. nr. 83. or. mb. c. 3 sig. pend. (A). Das Majestätssitgel Itängt teol-
30 erJudtcji an rothgelbseidener Schnur; das der Stadt Worms ist abgefallen und von dem
Siegel der Stadt Sjmier ist nur noch die ruthgelbseiflene Schnur vorhanden.
Drucke: 1. Nacfi dem Wormser or. Scfutab, Gesch. des rJtein. Städtebundes
II, 72 ff. (schlecht mit Auslassungen). 2. Nach dem Si>eierer or. IsJununn, Sjteier.
Chronik 583 f. = Dumont, C. D. % 1, 3o 1. ^ Lünig, Cod. Germ. I, 374.
35 Ilegeste: Böhmer nr. 372. — Scriba nr. 2164.
478. 1297. November 15. — Die Wormser Richter und Wernzo Amdla
Bürgermeister beurkutulen, dass Johann genannt Paulin und
seine Frau der s. Paulskirche einen Zins von ihrem Hof ver-
kauft haben.
40 Judices Wormiunenses et Wernzo Amella magistcr civium ibidem. Con-
starc volumus presencium inspectoribus, quod conslituti in nostra presencia
Johannes dictus PauUn et Mezza legittimi coniuges cives Wormacienscs pubüce
rccognoverunt se vendidissc iuste vendicionis titulo honorabilibus viris . . decano
et capitulo ecclesie saneti Pauli Wormac*e unam libram Woviuaciensium
Digitized by Google
denariorum censualem supra curia sua, quam inhabitant, sitam iuxta curiam
quondam Davidis dicti Hindcr der kuchen, cuius libre medietatem in festo ad
kathedram saneti Petri, reliquam vero in assumpeione beate virginis prefatis
dominis ecclesie saneti Pauli predicti coniugos vel eorum hcredes singulis
annis nomine census perpetuo tenebuntur assignaic Est tarnen huic vendicioni &
boc adiectum, quod quandocumque prenominati coniuges vel eorum heredes
dictam übram Wormaciensium denariorum super domibus et areis certis et
in uno loco in civitate Womutciensi sitis, de quibus domiuo nostro Wornia-
ciensi episcopo ius quod wlgaritcr dicitur wandelungc non est dari consuelum,
designaverint vel reemerint ad exonerandum curiam suam a censu prediclo, w
tunc . . decanus et capitulum ecclcsic saneti Pauli predicti eam aeeeptabunt,
ita si . . decanus ecclesie dicte et magister civium nostre civitatis, qui Urne
pro tempore fuerint, in animas suas dictaverint et sentenciaverint, predictam
libram Vformaciensium denariorum in locis certis et tutis in uno loco sitis
fore assignatam, addicientes ctiam, quod tinus eorum beredum dictam libram ts
censualem sepedictis dominis ecclesie saneti Pauli terininis antedictis tenebitur
annuatim assignare. In cuius rei testimonium presentibus littcris nos . .
iudices Wormaeienses sigillum curie Wormaciensis et ego Wernzo Amella
magister civium predicti ad inslanciam partis utriusque meum proprium
sigillum duximus appendenda. Datum anno domini M.CÖXC.VII. feriaw
sexta proxima post feslum bcati Martini episcopi.
St.-A. Darmstadt: Worin» nr. 153. or. tnb. c 2 sig. pend. (A). Siegel 1. Da»
geiröhnlidie der W ortnscr Richter, sddetht erhaittn. Siegel 2. Oralen Siegel, darin drei-
eckiges Schild mit dem w«cA link» schreitenden Draclien; Legende z. Th. zerstört.
Druck: Baur IIU. II, 516 unvollständig. — Arnold, zur Geschichte de» Eigen- js
thum» p. 388; beide ex A.
1298. Februar 14. (Valentini). — Dyrolfus miles, Wemhcrus Amella, Hein- 479.
ricus Dyrolfi, Heilmannus Judci, Cunradus Haslula et Jacobus Eberzonis
consules Worin. Urkunden, dass Margarctba rclicta quondam Zeizolfi,
Johannes, Margareta, Franciscus et Jacobus liberi eiusdem dem Kl. Otter- so
bürg ihren Hof in Rindfirincheim verkauft haben.
Sttultbibl. Mains: OH. Cop. fol. ISO.
Druck: Frey & Remling, UR de» Kl. OUerburg 212. — Reg. Scriba nr. 2166.
1298. Juni 23. — Hie Prior in und der Convent des Klosters Himmels- 480.
krön in Hochheim geben dem Hugo Güter in Mörstadt. ss
Nos . . priorissa totusque conventus sororum ordinis fratrum Predi-
catorum in Celi coronarn in villa Hocheim Wormatiensis dyocesis. Tenore
presencium publice protestamur, nos Hugoui filio sororis Billungi et Margarete
coniugibus de Mcrgestat et uni tarnen eorum heredi euicumque post ipsorum
obitum dederint quadraginta novem iugera minus quartali agri campestrisio
sita in termiois ville Mergestat, quorum situs infra scribitur; item domum et
S
Digitized by Google
316
im
mansionem in siiuul sitaai inier dotninam Hermani et stralam Syveridi, pro
antiua pcnsionc videlicct pro viginti octo maldris siliginis pcrpctue pcnsionis
ooncessissc dictorum coniugum vel heredum suorutn veclura laboribus et
expensis in civitatem W'ormatietisem ante domum quamcumque volueriiuus
* vel in cenobium nostrum usque ad nativitaüs beate virginis Marie annis
singulis assiguandum, non obstante grandine, exercitu vel alia quavis causa.
Dicti eciam coniuges aut corutn heredes non commutabunt vel vendent nec
concanbium aliquod facient in iugeribus prenotatis. Mortuo eciani uno berede
seu possessorc bonorum huiusmodi alter heres, qui substitutus fuerit infra
luinenseni, quo inortuus est, idem venire debet ad nostrum conventum se
petendo corundem bonorum substitui in bcredem, quod si obmiserint vel in
aliquo premissorum fuerint negligentes, oranc ius, quod habebant in bonis
prenotatis, dinoscentur penitus amisisse, non obstante auxilio quolibet iuris
canonici vel civilis. Est eciam adiectum, quod omnia bona prcmissa apud
•lunuin heredem maneant indivisa. Insuper proßtemur nos donasse convenlui
sive sororibus in domo domini Davidis retro ecclesiam sancti Stephani com-
morantibus iugera subscripta ac renunciasse omni iuri, quod in bonis habuimus
vel babere potuimus sepedictis. In buius rei tcsümonium presentem litteram
sigillo nostri convcntus una cum sigillo venerabilium virorum iudicum Wormo-
wtieHsium dedimus communitam. Datum anno domini M. CG. XCVU1 in
vigilia beati Johannis baptiste. Situs autem iugerum prcdictorum talis est :
primo V quartalia iuxta Abenhcimerwege supra wideme hüben ; item IUI iugera
tendcncia super Flersheimerwec versus Abenheim consulcanea domina Her-
manni de Flersheim; item IUI iugera tendencia super weide consulcanea
» dominabus de Kirsegarthen ; item 1 f iugera prope grasewege consulcanea
monachis de Otterburc ; item in alio campo X iugera tendencia de Flersheim
super viam, que ducit Worma/mw; item VI iugera prope Jacobum de Budens-
heim; item III iugera sita prope Jacobum de Flersheim; item aream in villa
iuxta fontem Syfridi; item dimidium duale prope II iugera claustri iuxta salices
ao Gudelmanni ; item I zweite! versus Stuthburne; item dimidium duale versus
Bernhelmes burne; item IJ iugera prope salices Kunegenerheimeren super
Flersheimerwege ; item VI iugera consulcanea monti sancti Georgü tendencia
super pascua; item I iuger tendit über den obersten Guntheimerwec; item
dimidium iuger tendit ultra candem viam. Item Ii iugera an Guntheimcr
»i pedelin consulcanea dominabus in Orto cerasorum ; item 1 duale in Piphcr-
lachcn ; item in alio campo I iuger an Flersheimerwege consulcaneura dominabus
in Orto cerasorum ; item 1 iuger apud candem viam consulcancum hospitali
apud Worma/tam; item I iuger consulcaneum hospitali apud Worma/MW* et
est anwender.
40 St.-Ä. W. nr. 84. or. mb. c. 2 sig. pend. JAw Swtjcl des Concente» ist abgcfaüen,
da» der Richter beschädigt.
481. 1 298. September 1. — Die Stadt Worms verkattß dem Konrad Span Zinse.
Consules et universi cives Wormacienses. Tenore presencium recogno-
seimus et fatemur ac notum faeimus universis, quod cum nos et noslra
Digitized by Google
317
civitas oppressi essemus muttiplicum onere debitorum propler diversa negoda
lerminanda , que civilati et civibus necessarie incumbebant, remedium nos
excogitare oportuit et perquiri, qualiter nos et civitas a damnis huiusmodi
gravibus absolveremur et ab onere debitorum. Et cum ad soludonem huius-
modi magne pecunie indigenciam haberemus, pari et unanimi voluntale %
deliberalione ad hoc habita diligenti iusto vendicionis titulo sponte et libere
vendidimus viro discreto Gunrado Span nostro concivi et suis heredibus census
perpetuos infrascriptos: scilicet super pistrinis Eberwini pistoris apud portam
Judeorum libram V/ormaciensium, cuius libre decem solidi festo beati Remigii
et beati Georgii rebqui decem solidi annis singulis persol ventur ; item super io
fossato Cunradi Bunnonis, quam erga civitatem conduxit, libram Wonna-
ciensium cedentes festo beati Remigii et Georgii predictis ; item super domun-
culis infra portam sancti Martini et pontem in latere versus portam Judeorum
tredecim solidos denariorum cedentes Remigii et Georgii terminis predictis;
item super domo Rasoris ante portam sancti Martini duos solidos denariorum, is
cedentes festo beati Martini; item super domo Nicolai Kaufman tres solidos
et tres capones Martini cedentes; item super domo Johannis Gruzzeres ibidem
tres solidos, eodem festo cedentes; item super domo Nugebel duos solidos
denariorum eodem festo Martini cedentes; item super area Burkardi pedelli
civitatis ibidem sita duos solidos denariorum similiter festo Martini cedentes; so
item super sede panum ante portam sancti Martini decem solidos denariorum,
quos dat . . relicta Richiimanni in festo Remigii; sciendum est, quod omnes
census infrascripti debent dari in festo beati Remigii; item super area Berzonis
dicti Strichuseln retro curiam suam apud sanctum Paulum sita quadraginta
quinque denarios; item Gerwinus Lignitor dat de curia Reinbutdonis viginti»
unum denarios; item Heinricus Wasmut dat de area sua retro curiam suam
quatuor solidos et dimidium; item super orto Dyrolß militis octo denarios;
item relicta Nicolai Hellecrapponis dat de orto soliduin denariorum ; item super
orto Harthungi Bechereres senioris octo denarios; item relicta C. Dymari dat
de orto solidum; item super macellis quondam vidue Dymari sededm denarios; 30
item super orto domine Alkuze Spenen quinque solidos Wormuciensium ;
item sorores Penitentes in monte dant de orto quadraginta denarios; item
Venia nepos Lamponis dat de domo una sub arcubus caponem ; item Gunradus
Olearius dat de domo ex opposito domus sue, quam inhabitat, tres capones;
item quedam dicla 1 dat de domo sub arcubus caponem ; item relicta Lude- 3i
wici Flemingi dat de domo apud Novum pontem duos capones; item super
domibus sub Stega an Nuwenburdoz duos capones; itein super orto dicti
Gunradi Span ante Novam portam duos solidos; item super orto quondam
Wilmanni sex denarios, quos dat Wernherus de Laudenburg; item Heinricus
Holzappel dat de orto quatuor denarios; pro centum libris viginti quatuor«)
libris et Septem unciis hallensium, ita ut ipse Gunradus Span et sui heredes
census huiusmodi in omni iure et utilitate recipiant et possideant, sicut civitas
hactenus recepit et possedit eosdem, et confitemur ipsam pecuniam a prediclo
C. integraliter recepisse ipsamque in usus nostre civitatis necessarios con-
|481.] » J-Mr den Hamen ist eme Lücke gelassen. u
Digitized by Google
318
vertisse. Et quia di<:li eensus domine Alkuze Spenen nostre toncivi pro
pensione siliginis anmia, prout in littera super hoc confecla continetur, sunt
pro subpignore obligati preter libram super fossato, condictum est et con-
venlum, quod duo viri probi et idonei nostri concives, quos ad hoc deputamus
&et eligimus, nostre civitatis recipere debeant octavain partem ungelti, que
H. Dyrolfi et Heilmanno Ilollmundi vendita fuerat et quam partem postmodutn
resignaverant civilati ipsamque octavani partem ungelti fideliter conserrare
ad reemendam et designandam dominc Alkuze supradicte et suis heredibus
si decedit pensionem siliginis memoratam, prout littera civitatis super hoc
loconfccta continet et ostendit. Et quandocunque dicta pensio reempta fuerit
et designata, ex tunc census predicti erunt a subpignoratione liberi et soluti.
Appositum est etiam, si dictus Cunradus Span vel sui heredes in censibus
huiusmodi sibi venditis minus invenerint scilicet infra summam quinque
libraruin minus quinquaginta denariorum, illum defectum magister civium,
uqui pro tempore fuerit, restaurabit nomine civitatis. Est etiam condictum,
quod funtlus dictorum censuum in oisdem ediflciis et iuribus, in quibus nunc
est, debet in perpetuum permanere. In cuius rei testimonium presentem
litteram sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Datum sub magistro
nostro Wernhcro Amelle anno domini M.C&X&Vill, die beati Egidii.
20 St.-A. lhirmMtult: Worms nr. 160a. or. mb. c. sig. pend. del. (A).
Drucke: Arnold, zur Gcschidde des Eigenthums p. SS» ff. — Baut Uli. IL, GSOff.;
bettle ex A.
482. 1208. SfpirmhfT 1. (datum sub magistro nostro WernAm» Amelle anno
domini M. CC. XG. VIII. die beati Egidii). — Die RSthe und Bürger der
ai Stadl Worms verkaufen dem Cunrad Span folgende Zinse:
Super aqua, que dicitur Schurkchc, decem solidos Wonuacienscs, que
quidem aqua ipsi C. Span et Heinrico Dirolfi a civitale iure hereditario con-
cessa fuerat pro libra denariorum Wormacicnsium censuali, unde dictum
C. Span et suos heredes a decem solidis Wormaciensibtis censuaJibus, quos
aoipsos de dicta aqua dare oportuit, dieimus in hiis scriptis in perpetuum liberos
et solutos; item vendidirnus eidem C. Span et suis heredibus super domibus
Weruheri Plesser apud Novum ponlem quatuor solidos et dimidium denariorum
Yfonnacietisium et quatuor capones; item super quadam domo sub arcu
retro pistrinum Eberwini pistoris solidum denariorum, quem dal parrochia
3:. saneli Ruperli, cedentes festo beati Remigii anuualim, pro viginti una libris
hallensium et octo uneiis nobis inlegraliler persolutis et in usus civitatis
necessarios permutatis etc.
SL-A. Darmsiadt: Worms ISO", or. mb. c. sig. pend. rW. Gleiche Schrifl irie
bei nr. 481. Arenga sowie der Sdduss getum wie die i-vrltergeiiende Urkunde.
4o Exeerpt bei Ä*«r, HU. II, 65J*.
Digitized by Google
12!<8.
319
1298. Oktober 31. — Bischof Emicho von Worms erhebt die Kapelle 483.
s. Maria in ihr Vorstadt von Worms niben dem Rhein gelegen,
ehenuds das alte Münster genannt su einer KoIlegUitkirche (Lielt-
frauenJcirche).
In nomine domini nostri Jesu Cristi amen. Emicho dei gratia Worma- &
ciensis episcopus universis tarn presentibus quam futuris, ad quos presentes
littere pervenerint, melliflue benedictionis fruetus 1 cum beatitudine sempiterna.
Felicitati nostre et honori salubriter consulimus et consulere speramus2
dum sanetorum laudibus extollendis et pie matris ecclesie profectibus aug-
mentandis iugiter et misericorditer insudamus. Hinc est quod anime nostre 10
necessitatibus providentes ob gloriam virginee5 matris* dulcissime Marie, que
nobis, in cuius nomine nos omnes salvos oportet fieri 5, spem et vitam edidit,
dominum nostrum Jesum Cristum instituere intendimus6 et instituimus übera-
ll ter collegium duodeeim7 personarum canonicorum sacerdotum in capella
beate virginis Marie* in suburbio nostre civitatis secus litus Rheni, que olim is
Vetus monasterium vocabatur et adhuc eodem titulo conveiiienter* insignitur,
accedente consensu et coniventia 10 Heinrici de Dtma nostri consanguinei pre-
positi maioris loci supradicti archidiaconi , ad quem collatio predicte Capelle
hactenus pertitiebat, nec non decani et capituli ecclesie nostre Wormaciensis.
Qui etiam prepositus ius collationis dicte Capelle in perpetuum beate Virginia»
animo devoto offerens, remisit et ei renuntiavit, ita quod deineeps ipsam capellam
singulari persone non conferet sed eam liberam cum omnibus suis provenlibus
redditibus 11 iuribus et perlinentiis suis permittit12 et permisit coram nobis ob
anime sue remedium et ob honorem beate virginis, si etiam in nostro scripto
super hoc confecto plenius continetur13. In cuius dotiationis seu collationis u Ji
recompensam ordinamus et statuimus: ut prepositus maioris15 ecclesie Worma-
ciensis predicte, qui pro tempore fuerit, ipsius loci prepositus sit et canouicaltis
et prebendas illic ibi omnium conferat canonicorum, cum eas vacare conli-
gerit1* eosque investiet17 et eos decano dicte ecclesie seu eius vices gcrenti
ad installandum seu in possessionem corporalem mittendum 18 faciet1* pre-3o
sentari, qui 20 canonici sie a preposito presentati actualiter31 debent esse
sacerdotes et hone vite; sed si prepositus, qui pro tempore fuerit, diaconum
aliquem vel clericum inferioris ordinis presentat, volumus et statuimus, quod
talis nunquam22 ad pereeptionem suorum proventuum et prebendarum 23 ad-
mittatur vel etiam ad consorüum ipsorum canonicorum , antequam ordines 3s
suseipiet24 sacerdotales, quatenus25 exspectalionis sue terminus slalutus inferius
sit elapsus. Si autem prepositus ipsius loci, qui pro tempore fuerit, aliquam
ibidem personam presentaret seu intruderet inabilem vel etiam indignam, cuius
[483.] 1 D: fructioneni. »9: dalcodinem. ' ot com. 8p. fehlt Ixi S. * C: virginis.
* C: noutriuB. * S: omnes aulvo« fieri optamu«. • D u. S: int. inntit. T S: XX. *>
•Dm. S: Mario virg. • convenienter fehlt bei D h. S. 10 coniventia felilt bei S.
" redd. fehlt bei S. 11 S: perniittet. " D: »init (?) in instnnneiito suo super boc etc. ;
et ob hon. — continetur fehlt bei S. 14 wu coli, fehlt bei S. '* S: maior. *• C:
vacari. " D: inveutiget S: investiat. 11 S: imniittendum. 1) u. S: faciat.
*• C: cum. 11 J) u. 8: act. presi-nt. etiam actualiter debent " C: cuiuscunque. *h
» D w. »V: prebende. *« I) u. S: Huwipiat. " D: qnamviH.
Digitized by Go<
320
vite flagitiositas instilute congregalionis famosum incrementum dehonestare
seu cohabitantiuin conversalionem posset corruaipere et per canonicos ipslus
ecclesie convinci poterit legitime coram nobis seu nostris successoribus epi-
scopis, volumus et statuimus, ut talis a sua prebenda et canonicatu amove-
s atur et alii idonee persone a nobis seu nostris successoribus, qtii pro tempore
fuerint, illa vice2* conferatur et eandem etiam sine contradictione 37 qualibet
prepositus predictus investiet et confirniet ,8. Porro ipsi fratres et canonici
per se communiler in principio nove plantationis sue et deinceps in perpe-
tuum quandocumque vacare conligerit ad decanatum et cantoriam et ad custo-
ludiam vel ad aliam quamcumque dignitatem seu personatum, quem in eadem
ecclesia institui conligerit in futurum, personas eligant et polestalem eligendi
babeant et in talibus sibi personis provideant, in quibus ecclesie et conventui
sane et commode consolatur2* ipsasquc personas electas ad conlirmandum
eorum prcposito representent. Insuper vicarias seu alia officia, si quas vel
ii si que apud eos institui ab eis seu a quibuscunque contigerit, volumus et
indulgemus, ul iidem canonici sibi de hiis personas provideant etso utiles
eligant et conferant eadem beneficia pro tempore vacatura'1; si vero ipsos
canonicos in buiusmodi electionibus discordare contigerit et partes fieri5*,
volumus extiinc. 35 ut is'* assumatur sine omni Ute et discordia ac strepitu
so iudiciario quem maior pars canonk-orum seu etiam capituli duxerit simpli-
citer noininandum, campanatore excepto, cuius cura solius ad custodem debet
perlinere, qui tarnen talis esse debet, quod" neque ecclesie vel etiam per-
sonis in aliquo sil damnosus. Et quia ecclesie civitatis nostre Wormaciensis
conventuales boc habent et tenent ex consueludine ab anliquo observata, quod
2& vacante prebenda et canonicatu in eorum ecclesiis eleclus et institutus, fructus
prebende sue perciperc non debeat nisi post elapsum quatuor annorum sjhi-
tium, huiusmodi tempus eisdem canonicis duximus moderandum, et volumus,
quod talis qui per prepositum ipsius ecclesie sive per nos si contigerit presen*
latus fuerit et etiam institutus, per duos tantum annos a tempore mortis
3»decedentis canonici pro anno gratie primus convertatur *8 annns, alius vero
in utilitatem ecclesie beate virginis supradicte. Ut autem ipsi fratres in eadem
ecclesia deo famulanles pro nobis et omni ecclesia nostra devotius el attenthis
orando indesinenlius elaborent, quicquid iuris et privilegii alie ecclesie nostre
habent, ipsis quoque concedimus et quo saucioris et strictioris sunt et esse
ssdebent conversationis co liberiores ab omni exactione seculari eos esse iudi-
camus. Ipsis quoque fratribus et successoribus eorum1* sub anathemate
Cristi et omnium chatholicorum pacem et securitatem confirmamus40 in
omnibus, que ad ipsos pertineant*1 in maneipiis, in vineis, in pratis, in
agris, in aratris et non aratris, aquis aquarumque decursibus, molendinis
«opiscalionibus41 et omnibus acquisitis et acquirendis, ut nullus ex iudiciaria
potestate sive persona episcopi cura eis agere aut ipsos de aliquo inquietare
" C: vite. " fehlt bei D. »• quatenus - et confirniet fehU bei S. »• et in
tal. — conBolatur fehlt bei S. *• prov. et fehlt bei S. *' 8: vacantia. '* et parte*
fieri fehÜ bei S. ** C: extreme. 14 D: hÜH. ** «ine omni — iuüioiario fehlt bei S.
44 C: cum. " S: qui. B: confertatur. C: conferatur. et quo «auc — eorum
fehlt bei S. **S: confirniavimns. 41 S: pertinent. 41 in aratris — piscat. fehlt bei &
Digitized by Google
321
prcsumat ipsemet in prediclis omnibus disponcndis et ad commodum suum
commutandis et augmentandis Hcentiam habeant. Si quid iniurie patiantur,
ad episcopum referant et sub mundiburgio et defensione nostra et successo-
rum nostrorum catholicorum deo securi deserviant sitque isdem43 locus im-
perpetuum ab omni iniusta dislrinctione et exactione securus et quielus **. In- •">
super indulgcmus eisdera sacerdotibus et canonicis45 et pcrmittimus , ut in
adiutorium noslrum confessiones audire, sepulturam ecclesiasticam liabere,
verbum dei prcdicare et etiam alia sacramenta ecclesiastica porrigere Heile
valeant atque possint exercere omni iure et consuetudine *• sicut alie ecclesie
conventuales nostre civitatis, ut ex hoc dei et bcate virginis predicte honorio
et gloria et divinus cultus in ipsa ecclesia augeatur. Item cum aliquando in
Visitation ibus nostris invenerimus, quod conventuales ecclesie nobis subiecte in
cantando et legendo non concordent, volumus et ipsis iniungimus, ut iidem
fratres in sua ecclesia cantandi et legendi Moguntini ordinis vel regnlaris
breviarii tenorem observent, cum eisdem breviariis officiandi pene sit unusu
modus *'. Que omnia supradicta ut firma et inconvulsa apud posteros noslros
permaneant in eternum, has litteras conscribi feeimus easque nostri sigilli
inpressione unacum sigillis48 predicti Heinrici preposili nec non lotius capiluli
maioris nostre Wormatiensis ecclesie insignimus". Et nos H. de Düna pre-
positus toturaque capitulum ecclesie predicte Wormatiensis nostra sigilla inw
consensum et lestimonium premissorum presentibus duximus appendenda 50.
Actum et datum anno incamationis dominice millesimo ducentesimo
nonagesimo octavo51, in vigilia omnium sanetorum.
*S5f.-v4- W. nr. 85. 1. Cop. chart. s. XV. (B). 3. Copia ab antiquo quodam
hunssumpto in Archiv, apud Acta ad b. M. virg. mim. 17 asservato fidclitcr demimptn 2i
(J. Lantz, Archiv.) saeculi XVIII (C).
St.-A. Darmstadt: Cliart. Wann. s. XV. fol 135'. (D).
Druck: Schannat II, 153 ex arch. eccl. Colieg. b. Virginis Worm. (S). — liegest:
Scriba nr. 2186.
Eine weitere Verordnung des Bischofs Emicho über Kleidung. Bdrutfen und so
Pflichten der Kanoniker der iAebfrauenkirche unter demselben Datum tm Chart. Warm,
s. XV. St.-A. Darmstadl fol. 137.
1298. Dezember 5. — Gernod und Heinrich Bürger von Worms ver- 484.
kaufen dem Konrad Bunne ihren Hof eum Gernod.
Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium x,
inspectoribus universis, quod constituti in nostra presencia Gernodus filius
quondam Gemodi in Hanenburdoz et Heinricus filius sororis sue nostri con-
cives, recognoverunt et profitebantur aperte, se pari voluntate et unanimi
consensu curiam suam dictam ad Gernodum in Hanenburdoz cum omnibus
suis attineneiis, sicut sita est, discreto viro Cunrado Bunnonis noslro coneivi«*
et suis heredibus iusto vendicionis ütulo sponte et libere vendidisse ac dictam
** D: idem. 44 ut nullus ex — securos et quictus fehlt bei S. 44 sacerd. et fehlt
bei 8. «• exercere — cons. fehlt bei 8. 41 Item — unus modus fehlt bei & 44 S:
Bigillo. 4» 8: inaifrnivimuB. »• Et noa H. — appendenda fehlt bei S. 41 8: MCCXCVHI.
H. Boos, Urkundonbuch d. Stadt Worm» I, 21
Digitized by Go<
322 im
pecuniam ex ipsa vendicione curie provenientem confitebantur a memorato
Gunrado Bunnonis intcgralitcr recepisse ipsamque in usus suos necessarios
convertisse dictam quoquc curiam prclibati Gernodus et Heinricus prefato
Gunrado Bunnonis coram nobis resignaverunt et in ipsum transtulerunt ean-
5 dem, sicut consuetudinis fuerat atque iuris. Renunciaverunt etiain Gernodus
et Heinricus omnibus exceptionibus et defensionibus facti et iuris utriusque
tarn canonici quam civilis, que ipsis conpetere possent quoad ipsam curiam
in presenti vel in futuro ad rescindendam vendicionem supradictam. In cuius
rei teslimonium presentem litteram ad preces et rogatum dictorum nostrorum
10 coneivium sigillo civitatis nostre dedimus fideliter roboratam. Datum sub
o e O o *
magistro nostro Heilraanno Judei anno domini M.CC.XC.VIH, in vigilia beati
Nicolai episcopi et confessoris gloriosi.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 755». or. mb. c. «ig. pend. laeso. (A). Gleiche
Hand wie bei nr. 481 und 482.
11 Drucke: Arnold l. c. p. 392 — Jtaur HU. II, 655 unvollständig; beide ex A.
485. 1298. Dezember 14. — Das Kloster lautem verkauft dem Hyppd
Bürger von Worms zwei Häuser in Worms.
. . Nos Syfridus prepositus, Wernherus prior . . totusque convenlus
monasterii Lutrensis ordinis Premonstratensts, Wormaciensis dyocesis, pre-
aosentis scripti serie ad universorum notitiara volumus pervenire, nos iuste
venditionis titulo vendidisse . . Hyppele civi Wormacien« pro viginti quinque
libris hallensium 1 domos contiguas, lapideam videlicet et ligneam, que quon-
dam fuerunt Eckelonis pistoris, titulo et iure proprietatis perpetuo possidendas,
et quod eidem Hyppele ad diem et annum integrum pro certa warandia sibi
25 facienda, ut consuetudinis est et iuris, existamus ac simus obligaü, presentem
litteram sigillorum nostrorum munimine dedimus fideliter roboratam. Datum
anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo VIII, in crastino beate Lucie
virginis.
iSl.-A. Darmstadt: Worms nr. 158*. or. mb. c 3 sig. pend. laesis. (A).
m Drucke: Arnold l. c. p. 392. — Säur HU. II, 556 unvollständig; beide ex A.
486. 1298. Dezember 22. (crastino b. Thome). — Phylippus der Dekan und
das Kapitel der s. Andreaskirche in Worms kaufen von Konrad Bunnonis
Bürger von Worms jährliche Zinse im Betrage von 22l/a Pfund Wormser
Pfennige um 700 Pfund Heller weniger 25 Pfund Heller. Wenn der
3s Schuldner säumig sein sollte, so darf Konrad Bunnonis sich auf Kosten
des Schuldners das Geld bei Juden oder Christen verschaffen.
gatdtfiß^- darmstadt: Worms nr. 157°. or. mb. c. sig. pend. laeso. Nachlässig
Druck: Baur HU. U, 559.
40 [485.] 1 civi Worm. — lib. hallen», mit hellerer Tinte geschriel>eii .
Digitized by Google
1290.
323
1299. Februar 14. — Konrad Prior und der Content der Prediger zu 487.
Worms verkaufen dem Herrn Jakob von Rupertsburg Kanoniker
zu s. Martin einen Zins.
Nos frater Cunradus . . prior totusque conventus fratrum ordinis Pre-
dicalorum in Wormacia. Tenore presentium publice profitemur et recog-
noseimus, nos domino Jacobo de Rupertsburch canonico ecclesie saneti Martini
quatuor uncias Wormaciensium denariomm iuste vendicionis Ütulo super
curiam, que dicitur Hellecrepinne, iuxta sanetam Gertrudim sitam, pro decem
libris hallensium vendidisse, ila quod post primum censum videlicet XX uncearum
Wormaciensium denariorum , quas reeipient canonici ecclesie saneti Martini, io
et post secundum censum videlicet unam libram Wormaciensium denariorum,
quam reeipiet domina Mecbildis relicta domini Sigelonis Lenisii, tercium cen-
sum videlicet quatuor uncearum predictarum Wormaciensium denariorum
reeipiet dominus Jacobus de Repertsburch (!) antedictus. De residua vero
libra census Wormaciensium denariorum emit Cunradus Lobegot unam libram ir.
ballensium perpetuo et quod superest habebunt fratres pro pitlantia in anni-
versario domine Hellecreppinne perpetuo peragendo. In cuius rei teslimonium
presentem littcram sigillo conventus nostri dedimus communitam. Datum
anno domini M.CC.XC.IX in die beati Valentini martiris.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 163'. or. mb. e. sig. pend. Jaeso. w
Druck: Baur HU. II, 663.
1299. Februar 24. Worms. — König Albrecht gebietet dem Kgl. Hof- 488.
richter keine Klagen gegen Wormser Bürger anzunehmen.
Nos Albertus dei gratia Romanorum rex Semper auguslus. Ad uni-
versorum tarn presentium quam futurorum noliciam volumus pervenirc, quod 25
nos ob fidem inpermutabilem et preclare devotionis memorandam constanliam
ad instar inclite recordationis domini Rudolfi Romanorum regis genitoris
nostri karissimi prudentum virorum . . civium Wormatiens««m , quibus nos
et imperium sunt iugibus obsequiis prosecuti, nobili viro . . iudici curic nostre
inhibuimus et presentibus inhibemus, quod de eisdem civibus Wormaciens&UÄ 30
nulli iudicet conquerenti, sed volentes de eisdem civibus vcl eorum aliquo
querelari ad nos eosdem diclus iudex debcl transmittere et nos eos ad civi-
tatem Wormaciensm remittemus amore vel iusticia complanandos. Quod si
ibidem factum non fuerit, nos utrique parti exhibebimus iusticie complcmentum,
dantes eis has noslras litteras in testimonium super eo. Datum apudai
Wormaciam Vi kalendas martii, indictione duodeeima, anno domini M.CG.
nonagesimo nono, regni vero nostri anno primo.
St.-A. W. nr. 87. or. mb. Das schon erhaltene Majestätssugd hängt an roth-
seidener Schnur. Gleiche Hand wie nr. 489. (A).
Drucke: Moritz p. 181 nach A. — Reg. Böhmer nr. 143. — Scriba <o
nr. 2190.
21*
Digitized by Google
vm.
489. 1299. Februar 24. Worms. — König Albrecht bestätigt den Bärgern
von Worms alle ihre Freiheiten.
Albertus dci gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri
Romaiii imperii fidclibus presenles litteras inspccturis gratiain suam et omne
& bonum. Regie celsitudinis et pietatis est fidelium suorum devotionis et servi-
tutis constantiam dignis respicere premiis seu beneficiis, ut sc non modica
remuneratione gaudeant et utilitate bonoratos, qui pura voluntate et unito
omnium voto rcgie sublimilati et Romano imperio se iugiter reddiderunl
astrictos benivolos et attentos. Inde est quod nos pro fidelitate et sincera
lodevotione dilectorum nostrorum civium Wormaciensww et ad ampliandam
libertatcm civitatis et civium predictonim, quam fidelitatem et sinceram devo-
tionem divis imperatoribus et regibus videlicet divo Heinrico imperatori,
Ottoni IUI, Friderico avo Friderici secundi, ac ipsi divo imperatori Friderico
secundo ac regibus predecessoribus nostris indcsinenter et fideliter prestiterunt,
üvolentes gratiam seu libertatem ipsis a predictis imperatoribus et regibus
nostris predecessoribus ad imitationein clarc recordationis domini Rudolf! regis
Romanorum Serenissimi genitoris nostri dilecti hactenus observatam non minuere
sed potius augmentare, singula et universa privilegia ipsis a prenotato Friderico
secundo imperatore suisque predecessoribus imperatoribus et regibus Romarto-
;o rum concessa paritcr et indulta prout rite et provide sunt concessa auetoritate
regia confirmamus, volentes ea omnia velud hactenus in suo robore et vigore
absque omni calumpnia permanere. Nulli ergo omnino hominum liccat hanc
nostre renovaüonis seu concessionis et confirmationis paginam infringere vel
ei ausu temerario contraire. Quod qui presumpserit, indignationem summi
25 iudicis noslramque iram se sentiat ineurrisse. Testes buius rei sunt: Ger-
hardus archiepiscopus Maguntinensis , Sifridus Curiensts, Chunratfas Agen-
tinensts (!) episcopi venerabiles, et speclabiles viri Jobannes de Avesnis
Hannonä? et Ludwicus de Otinge comites et alii quam plures fidedigni.
In cuius rei teslimonium presentes litteras conscribi et nostre maieslatis sigilli
wmunimine iussimus communiri. Datum Wormacic Vi kalendas marcii,
indictionc duodeeima, anno domini M. C(Ü . nonagesimo nono, regni vero nostri
anno primo.
St.-A. W. nr. 86. or. mb. c. sig. pend. del. (A). Schön geschrieben.
Druck: Böhmer, Acta imperii sdeda p. 396 nr. 539. — Reg. Böhmer nr, 144. —
ss Scriba nr. 2197.
490. 1299. Januar 21. — Heinrich Dierolf und seine Frau verkaufen der
Margaretha von Flamborn Zinse, die sie von der Stadt Worms
erworben haben.
Consules et universi cives Womacienses. Constarc volumus presencium
40 inspectoribus universis, quod constitutus in nostra presencia Heinricus Dyrolfi
ac Gerdrudis coniuges noslri coneives recognoverunt et profitebanlur aperle,
se pari voluntate ac manu communicata census perpetuos infrascriptos scilicet :
Digitized by Google
1209.
325
libram denariorum \V or maciensium super uno macello respiciente super
forum piscium, quajn dal Ruckerus maccllarius ; item super duobus macellis
quondam Jacobi Macharü ibidem sitis quatuor uncias denarton«» Worma-
eiensium, quos dal relicta eiusdem Jacobi ; item super arcis quondam Cunradi
de Bercheim, ubi ligna ponuntur, in foro lignorum quinque solidos dena- *
Horum W or maciensium, quos dat Berzo Slricbuscln ; itetn super arcis Johannis
lapicide, ubi etiam ligna ponuntur, ibidem pitis viginti septem denarios; quos
quidem census dicti coniuges erga nos et civitalem nostram comparaverant,
Margarete de Flanburnen begine relicte quondam Heinrici Lechen miliüs iusto
vendicionis titulo spontc et libere eodem iure, quo dicti coniuges erga nos et 10
civitatem conparaverant, vendidisse pro quadraginla tribus Ubris ballensium
et quatuor uneiis, quas dicti coniuges se profitebantur a prelibata Margareta
integraliter reeepisse ipsasque in usus suos alios convertisse, dictosque census
memorati coniuges sepefate Margarete coram nobis resignaverant sicut consue-
tudinis fuerat atque iuris. Renunciaverunt etiam dicti coniuges omnibusi*
exceptionibus et defensionibus facti et iuris utriusque tarn canonici quam
civilis, que ipsis conpetere possent in presenti vel in futuro ad rescindendam
vendicionem supradictam. In cuius rei lestimonium presentem litteram ad
preces dictorum nostrorum coneivium sigillo civitatis nostre dedimus roboratam.
Datum sub magistro nostro Heilmanno Judei anno domini M.CC.XC. IX, die»
beatc Agnetis.
St.-A. Dannstadl: Worin» nr. 162». or. mb. c »g. pend. laeso. Gleiche Band
wie nr. 481. 482. 484.
Drucke: Arnold l. c p. 393. — Baur Uü. U, 564 unvollständig; beide ex A.
1299. Mars 26. (fer. quinta a. d. letare). — Die Wormscr Richter Urkunden, 491.
dass Wernherus aurifaber civis Worm. seiner Frau Elizabeth seine Güter
zu Westhoven, Geroltsheim und Mcrgstat vermacht habe.
Zeugen: Conrad us de saneto Blasio presbyter ecclesic Worm., Eber-
hardus tabcllio curie nostre, Helmannus Margravii, Conradus frater Elizabet
predietc. 30
Stadtbild. Mainz: Ott. Cop. fol. 61.
Druck: Frey dt Beinling ÜR des Kl. Otterb. 219. — Beg. Scriba nr. 2200.
1299. April 1. (feria IUI p. d. letare). — Räthc und Bürger von Worms 492.
Urkunden, dass Heilmannus Judei consul et coneivis dem Kl. Otterburg
Güter in Hächilnheim vermacht habe. w
Stadtbild. Mainz: Ott. Cop. fol. 50'.
Druck: Frey £ Remling ÜB. de» Kl. Otterb. 220.
1299. April 14. — Heinrieh Amptnan Kanoniker zu s. Martin verkauft 493.
der Kirche s. Martin Zinse.
ludiecs Wormacienses. Litteris presentibus recognoseimus publice protes- 40
tando, quod Heinricus dictus Ampman canonicus ecclesic saneti Martini
f
Digitized by Google
326
1 2W.
Wormacic in nostra conslitutus prcsentia csl confessus, sc bonorabilibus viris
suis coiicanonicis . . dccano et capitulo ecclesie sancü Martini predictc super
orto suo cum edificiis eius, prout situs est ante Novam portam, sex maldra
siliginis annuc et perpetue pcnsionis pro viginti quatuor libris hallensium sibi
s sobiüs iusto vcndicionis titulo vendidisse ipsius Heinrici laboribus et expensis
ante granarium diclorum . . decani et capituli infra assumpeionem et nativi-
tatem beatc virginis annis singulis presentanda, non obatante grandine
exercitu aut alia quavis causa. Est pretcrea adiectum, quod si prediclus
Hcinricus super aliis bonis a civitate Wonaaciensi ad distantiam unius miliaris
tuet ab isla parte Reni sitis et secunduin quod . . decano prefato sue ecclesie
videbitur expedire, sex maldra siliginis annuc et perpetue pensionis ipsis decano
et capitulo prefatis obtulerit 1 seu designaverit, extunc ortus suus cum edificiis
eius predictis erit Uber et reemptus. In cuius rci testimonium presentem
litleram ad preces ipsius H. sigillo curie Wormaciensis dedimus roboralam.
o c n
i.s Datum anno domini M.CC.XC. nono, feria lercia post diem palmarum.
^ ^St.-A. Darmstadt: Wurms nr. 161". or. utb. c sig. pend. laeeo. Flüchtig gt~
Druck: Baur HU. II, 568 tmvoOständig.
494. 1299. April Iii. Stein. — Emicho Bischof van Worms gibt den Schuh-
.'ii macJtcrn zu Wurms eine Marktordnung.
Emicho von goltes gnaden bischof zu Worms. AUcmenglich so gegen-
wertigen so zukünftigen denen dieses unser schriben zukumpt, sy ewig heyle
in dem herren. Dwyl von alter und bewerter gewonheit von langen hievor
verschienen ziten berkomen und umb gemeines nutzes und bequemlicheit willen
2i aller verkaufer und kaufer hcilsamiglich gesetzt ist, das kaufleule, kramer
und aller hantwerglicher kunsten hantwergsleute und maister an margtagen
zu kaufen und verkaufen sunderliche verordent stettc, da sie steen haben
sollen, auf das einer den andern in kaufen und verkaufen nit furkomme,
sunder das sich kaufer und verkaufer gemeins mergs bequemlicheit glich
wund gemeinsamlich freuen mögen, und wiewol unsere lieben bürgere die
Schumacher zu Worms, wie auch andere ein besundere stat oder raargstand
haben, davon sie uns und unsrer kirchen ein jerlichen zins zu geben schuldig
sin und an dem sie auf margtagen alle gemeinlich pflegen zusten, so sin
doch etliche Schumacher so inwoner so auslender, die an gemelten margstand
si zu steen nit achten, sunder ire schuw hin und her durch die gassen tragen
und feile bieten, dadurch sie die gemelten meislcr in kaufen und verkaufen
vilfaltiglichcn furkomen verhindern und bclaidigen und darzu den gepurlicheu
margzins zu bezalen weigern oder speren. Darumb dwil wir den gemelten
meistern als unsern getreuwen räche zu Üiun schuldig sin und sie in irer
40 gerechtikeit nit verlassen sollen, auf das sie desto bas und williglichen uns
und unsre kirchen den gepurlichen und gewonlichen zins von unserm margk
[493.] 1 ourrigiert au« optnlerit.
Digitized by Google
1299. 327
bezalen mögen, so haben wir mit gegenwertigen schrillen erkent zu ordnen
sin, das alle schömacher auf marglage in kaufungen und verkaufungen irer
schw an gemeinem platz oder Stent inen von alter verordnet steen sollen
und sol keiner sunst anders dun in sinem haus oder under siner haus
thoren an margtagen schw verkaufen in cinichem wege. Wir wollen auch a
und vergünstigen in kraft gegenwertiger Schriften, das die meister der schw-
inacher alle Schumacher, die an margtagen schw verkaufen ausserhalb des
inargplatzes und Stands so inen verordnet ist durch unsre weltliche riebter
umb den gewonlichen margzins uns und unserer kirchen gepurende und
darzu umb ein zimlichen abtrag oder straf mögen und sollen furnemen, 10
damit sie die gemelten Schumacher hinfuro wither nit verhindern und dadurch
zu gewonhehem margstand gezwungen werden mögen. Und auf das obgemelt
unsre Ordnung ewige kraft der bestantlicheit gehaben möge, so haben wir
den obgemellcn schumachern diese Schrift gegeben mit unsere sigels be-
vestigung bekreftiget. Geben zu Stein anno M.CÖ. nonagesimo nono, is
XI kalendas maii.
St.-A. W. nr. 88. cop. chart. saeeuli XVjXVI. Offenbar eine deutete lieber-
setzung.
1 298. April 27. (quinla cal. maii). — Emicho Bischof von Worms beur- 495.
kündet eine Uebereinkunft des Hcinricus Camerarius miles senior mit»
seinen Blutsverwandten nämlich: seinen Söhnen Wilhelm Dekan zu
s. Martin in Worms, Gerhard Gustos zu s. Paul, Johann und Heinrich
Rittern; mit den Rittern Gerhard und Johannes Gebrüdern, den Söhnen
des verstorbenen Gerhard Camerarius Ritters, Bruders des genannten
Heinrichs; sowie mit den Gebrüdern Johannes clericus, Emircho Ritter ss
und Heinrich Edelknecht, Söhnen seines Bruders Emircho Camerarius
Ritters, wegen des Präsentationsrechtes zweier Beneßcien in der s. Jodocus-
kapeile, que est in ambitu ecelesie saneti Martini predicte. Das erste
Beneßcium stifteten Gerhard Camerarius und seine Frau Beatrix, das
zweite Ulrich Ritter, Sohn des weiland Gerhardus Magnus und seinem
Frau Kunigunde.
Druck: Würdtwein, Subsidia dipl. IV, 849 unvollständig. — Reg. Sariba 2201.
1299. April 28. — Dirolf Ritter und seine Frau Agnes, die Stifter 496.
des Klosters Bimmelskron in Ilochheim, vermachen diesem Kloster
1300 Malter Korn jahrl. Zinses. ss
In nomine domini amen. Nos Dirolfus miles et Agnes coniuges, cives
Wormaticnscs, fundalores claustri ad Celi coronain in Hochheim, ordinis
fratrum Predicatorum , Wormatiensis diocesis, ad honorem omnipotentis dei
et beatc virginis Marie et omnium sanetorum et in remedium aniinarum
nostrarum et animarum omnium progenitorum nostrorum, de M. CCC. maltris w
siliginis mensurc Wormatiensis, que in certis et perpetuis reditibus habuimus
Digitized by Go<
328
1299.
in villis cl lerminis infrascriptis , testamentum noslrum ordinavinius in hunc
inodum : [1] Primo quidem ordinavinius CXX maldra pro dote altarium, que
in ccclcsia dicli clauslri consccrata sunt in honorem bcate virginis Marie et
beate Anne, matris eiusdem virginis gloriose, item in honorem saneti Jacobi
i maioris et saneti Pauli aposlolorum, saneti Luce evangeliste et saneti Dionysii
inartiris, item in honorem sanete Agnetis, sanete Catharine, saucle Margarethe,
sanetc Darbarc et sanete Brigide, ita quod euilibet altari cedant XL maldra
pro prebenda, ut in quolibet eorum missa singulis diebus celebretur, apud
candem ecelesiam in churo sororum sepulturam noslram elegimus, quam
io immutabilem et irrevocabilem volumus permanere. [IT] Item ordinavinius
CCCGC. maldra pro viginti prebendis-, pro qualibet prebenda XXV maldra
deputanda. [III] Item ordinavimus C1V maldra singulis annis ad refectoriuni
sororum , qualibet II feria 1 maldrum et qualibet VI feria I maldrum con-
ventui pro piseibus, ut eisdem feriis due misse dicanlur, una pro defunetis,
la alia de saneta cruce, si ferie vaeaverint, vel si propria officia habuerint, misse
fiant de eisdem et preter quamhbet missam dicant sorores psalmum misercre
flexis genibus cum collecta pro defunetis, et ad hunc psalmum tencantur
omnes sorores in choro et extra chorum, pro quo quelibet soror laica septem
pater noster dicat. [IV] Item ordinavimus CIV maldra ad infirniariam , de
2u quibus qualibet septimana II maldra vendantur, quorum pretium in septem
partes equales dividantur, ut sorores inhrme qualibet die de una portionc
prout fieri potent melius procurentur. [V] Item ordinavimus L maldra, de
quibus fiant quotidie due prebende de vino pane et aliis eibarns conventus
quantum duabus sororibus datur, que in parvula mensa in medio refectorü
2s ponantur, que infra refeclionem sororum specialiter ad hoc deputetur et cedem
prebende duabus personis dentur et non pluribus, in quibus deus videbitur
amplius honorari. [ VI] Item ordinavimus XLVIII maldra pro viginti quatuor
feslivitatibus videlicet nativitatis, resurreclionis , ascensioms, penteeostes et
oinnium sanclorum, annuntialionis, assumptionis , nativitatis et purificalionis
»»beate virginis Marie, duodeeim apostolorum, saneti Dominici et beati Petri
martyris neenon sanete Agnetis virginis et inartyris, ut in qualibet dictarum
festivitatum II maldra dentur convenlui pro piseibus, ita tarnen, quod si
duorum aposlolorum festivitas una die celebratur, II maldra in vigilia et II
in festo minist renlur. [VII] Item ordinavimus LVI maldra, de quibus
35 qualibet septimana V per adrentum et qualibet septimana V per quadragesi-
mam sororibus dentur pro piseibus et sie qualibet dies adventus cl quadra-
gesime I maldrum habebit cum bis, que per totum annum singulis septi-
inanis sunt superius ordinata. [ VIII] Item ordinavimus L maldra ad usum
vesliaria, quam annonam vestiaria circa festum pasche vendet, et de eius
«oprelio de lana, quanto plus poterit, comparabil. [IX] Item ordinavimus L
maldra singulis annis, de quibus in diclo claustro edificia nova fiant et antiqua
reparentur. [X] Item ordinavimus X maldra singulis annis, quorum 11 in
commemoratione animarum et VIII in quatuor anniversariis ordinis dentur
sororibus sepedictis pro piseibus, ut in diebus istis nostri et progenitoruni
onostrorum memoriam facianl specialem. [Xf] Item ordinavimus XL maldra
pro viginti anniversariis, videlicet mei Dirolphi militis predicti, Caroli et Gude,
Digitized by Google
12W.
329
parentum tncorum, ilcm Agneüs predicte coniugis mee, Conrad! et Agnetis
parentum suorura, Agnetis et Eve filiaruni nostrarum, item Caroli et Mar-
garethe Dirolphi et Gude, item Cunradi et Guttc, Richeri et Hildcburgis
avorum nostrorum et aviarum nostrarum, item Arnoldi patrui mei et Ludovici
patruelis mei, item sororis Aleidis priorisse, que pro tempore huius ordinationis s
officium suum decem et Septem annis tenuerat laudabiliter uüliter et honestc,
sub cuius regimine fratres Predicatores curam sororum reeeperunt, que etiam
sororibus usum et artem dedit legendi et cantandi, dictandi et scribendi et
normam totius tradidit diseipline; item fratris Conradi sororum predicatoris ;
volumus quoque, ut in quolibet anniversario predicto II maldra dentur sororibus 10
pro piseibus et ipse anniversarium cuiuslibet predictormn singulariter peragent,
prout in calendario fuerit annotatum. [XII] Item ordinavimus XVI maldra
singuüs annis pro oleo quatuor lampaduin, quarum una in ecelesia ante
maius altare, alia in choro sororum super sepulchra nostra pendeat, que
diebus ac noctibus sint ardentes, tertia vero erit in dormitorio et quarta in»
infirmaria, que ardentes sint solum tempore nocturnali. [XIII] Item ordi-
navimus IV maldra pro candela torticea, que ad elcvationem corporis domini
semper incensa teneatur. [X/F] Item ordinavimus LXX maldra, de quibus
in festo beali Martini tredeeim tunice dentur lotidem pauperibus, quarum
quelibet octo ulnas habeat et quelibet ulna XVI hallenses solvat, cuilibet etiam so
eorum dentur duo calcei rufi et corrigiati pro III solidis hallensium, de eadem
etiam annona cuilibet illorum, si vivi et in tali vicinitate fuerint, quod commode
possint haberi vel aliis loco ipsorum, si eidem non habent, qualibet die per
quadragesimam panis de hallensi et de vino quantum emitur pro hallensi et
unuin alletium detur de claustro sepedicto; hos vero pauperes eligere debetss
priorissa de consensu sororum de consilio et persona, pro qua preces porrocte
fiunt, per quameumque personam extraneam ad elemosynam predictam nulla-
tenus admittalur. [XV] Item ordinavimus fratribus Predicatoribus in Wor-
matia XXXIV maldra, que dabunt predicte sorores ipsis pro pitanüis his
festis et anniversariis scilieet nativitatis, cene, pasche, pentecostes, omniumao
sanetorum, omnium animarum, beati Dorainici, beati Petri martyris et sanete
Agnetis virginis, in quatuor anniversariis ordinis, in anniversario cuüibet
nostrum, in anniversariis Eberhardi de Moro et Gude, quolibet festo et anni-
versario predicto fratres habebunt II maldra et agent singulorum anniversaria,
sicut in calendario sunt assignata. [-XKT] Item ordinavimus assignariss
vestiarie XX maldra, de quibus Agneti filie nostre quamdiu vixit de vestibus
providentur, et ut post mortem ipsius addantur L maldris vestiarie usibus
deputatis. [XFZZ] Item ordinavimus XV maldra pro luminibus ad predicla
tria altaria et quatuor cereis, que de quatuor libris cere fiant ad predicta
viginti anniversaria peragenda. De supradicla annona relicta Blacii de«
Pedrenshcim dabitur perpeluo XXIV maldra, item in Crigesheim relicta
Bcrtholdi LH maldra, item de inferiori Flersheim Diro Hummel XXVII maldra,
ibidem Gudelmannus XIX maldra, in Dalsheim Sifridus pistor LXX maldra
minus uno, ibidem Rcimar XL VIII maldra, in Guntheim domina de Watten-
heini LXX maldra, ibidem Wigandus et mater cius LXXXU maldra, in 45
Frensheim Rudewinus XLV maldra, ibidem Conradus Hockeman XL1I maldra,
Digitized by Google
330
1299.
ibidem de bonis Hcnrici de Alchcne XL VIII maldra, item ibidem provideant
L maldra, in Westhoven Merbodo C maldra, ibidem Conradus de Imesheim X
maldra, in Munzenbeim Cuntzo Blumechin XXIV maldra, ibidem Simon XXXI
maldra, item ibidem Wernherus X maldra, in Didelsheim Wigandus XXU
& maldra, item ibidem Henricus Ingenbrand XXV maldra, ibidem Anseimus
Blerrinck L maldra, item Durrendurckheim Cuntzo Gross XXV maldra, in
Dolgesheim Johannes Gausche L maldra, ibidem Didericus LXXX maldra,
ibidem Herbordus Rhode et genii ipsius XXX maldra, item Petrus de Apen-
heim XXII maldra, in Flersheim Henricus de Elbenstein L maldra, item
10 Tbeodoricus de Rudensheim XX maldra, in Abenheim relicta Friderici Stören
XXIV et dimidium, in inferiori Flersheim de bonis Wigandi L maldra et
dimidium, item de omnibus bonis nostris in Uzelnsheim et Roxheim et in
terminis earum G maldra. [XVIII] Item ordinavimus L libras hallensium
censuum perpetuorum infra muros Wormatienses, de his dabit Wernherus
uAmella IX libras denariorum Wormatiensium minus VI, solvet medietatem
Remigii et medietatem Georgii de curia sua et domibus et arcis ad eam
pertincDtibus ; item magister Wido XXV solidos denariorum Wormatiensium,
medietatem Remigii et medietatem Georgii et in carnisprivio duo cappones
de curia, que fuit Johannis de Hochheim; item Conradus de Amore II libras
so denariorum Wormatiensium, medietatem Remigii et medietatem Georgii de
curia sua; item parvus Gudelmannus II libras denariorum Wormatiensium,
unam Remigii et aliam Georgii de curia sita in E vergaren; item III libras
denariorum Wormatiensium, medietatem Margarethe et medietatem Johannis
evangeliste, de curia in vico saneti Petri, que est puerorum Eberhardi de
wRota; item fratres Minores III libras et dimidiam denariorum Wormatiensium,
medietatem Remigii et medietatem Georgii, de curia, que olim fuit Nicolai de
Starcken; item Frisco Osthover XXX solidos denariorum Wormatiensium in
festo Remigii de curia sita in vico saneti Petri dicta ad antiquum Dirolphura ;
item Conradus Holderbaum II libras denariorum Wormatiensium, unam
so Remigii et aliam Georgii, de bade lapidea super ripam, que conligua est
badi Wernheri de Riltenheim. Predicte XXIV Ubre denariorum faciunt XL
libras hallensium, de quibus sepediete sorores fratribus1 Minoribus in Wor-
matia 1 libram hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum X solidos, item
fratribus saneti Augustini VIII uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet
3& nostrum IV uncias, item fratribus beate Marie VIII uncias hallensium, in
anniversario cuiuslibet nostrum IX uncias, item fratribus saneti Wilhelmi VIII
uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV uncias. Si vero aliquis
conventus predictorum fratrum de civitate Wormatia transferatur, a solutione
pecunie, que eis sorores tenebantur, penitus absolventur. De residuis autem
40 XXXVII libris ballensium comparabunt sorores singuhs annis IX maldra süiginis
perpetue pensionis, ut si in testamento supradicte annone aliquid imposterum
decreverit, huiusmodi pensione suppleatur. Estimavimus nos predicti fundatores,
quod predicta IX maldra infra decem annos ad nuraerum XC maldrorum ascendent
et volumus, quod in perpetuum singulis annis emantur IX maldra, sicut supra
« [496.] 1 B: sorores dominabus fratribus etc.
Digitized by Google
331
ordinaviiuus, ut sie ordinatio testamenti noslri plena permaneat et perfecta.
[X/X] Item ordinavimus canonicis maioris ecclesic XX uncias hallensiuni, in
anniversario cuiuslibet nostrum X uncias pro presentia, de quibus dabunt
monachi de Laurissa X uncias hallensium de area ante Novam portatn, Conradus
clericus de Kornhus X solidos hallensium de area ante eandem portam, Henricus &
Rufus IV uncias hallensium de area iuxta areas predictas, medictatem Remigii
et medietatem Georgii. [XX] Item ordinavimus canonicis saneti Andree VIII
uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV uncias pro presentia,
quas tenebantur nobis dare de vinea in Hochheim iuxta ripam, in festo Georgii.
Item canonicis saneti Martini libram hallensium, in anniversario cuiuslibet 10
nostrum X solidos pro presentia, medietatem Remigii et medietatem Georgii,
dabit Johannes iniles de Frisenheim de curia sua. Item qualuor sacerdotibus
celebrantibus in parrochia saneti Lamberti IV uncias et III hallenses, medie-
tatem in anniversario cuiuslibet nostrum pro presentia, que dantur Remigii
de area Engnonis piscatoris iuxta pontem piscium; item canonicis saneti 15
Pauli VIU uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV uncias
pro presentia; item canonicis in Neuhusa VIII uncias* hallensium, in anni-
versario cuiuslibet nostrum IV uncias hallensium pro presentia; item canonicis
sanete Marie VIII uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV
uncias pro presentia. Predictas II libras hallensium aeeipient canonici tan tum so
predictarum ecelesiarum de curia Jacobi Dine, que sita est inter insütas in-
feriores, quarum una datur Remigii et alia Georgii. Residuas VI uncias, que
dantur de predicta curia, terminis antedictis aeeipient infirmi de hospitali et
XL VII hallenses et 1 capponem, quas nobis tenebuntur censualiter de coemiterio
suo ex opposito ipsius hospitalis, quorum medietas in anniversario cuiuslibet»
nostrum ipsis infirmis dabitur, ut melius his diebus reßeiantur. [XXi] Item
ordinavimus conventui in Nonnenmunster monialium V uncias Worraatiensium
denariorum, medietatem in anniversario cuiuslibet nostrum et conventui
monialium in Kirshgarten V uncias Wormatiensium denariorum, medietatem
in anniversario cuiuslibet nostrum; que quidem X uncie dantur in festo so
Remigii de area in vico Panis , que vulgariter dicitur zu der Vinselen. Item
poenitentibus in monte saneti Andree V uncias Wormatiensium denariorum,
medietatem in anniversario cuiuslibet nostrum, quas dabit Walbrunna in festo
Remigii de area iuxta aream predictam. Item sororibus in Libenaw V uncias
Wormatiensium denariorum , medictatem in anniversario cuiuslibet nostrum, ss
de quibus dabit Jacobus Engelmanni XL denarios Wormatienses in carnisprivio
de area in vico Ametmcnnen et Wernhcrus Amclla V solidos Wormatiensium
denariorum in nativitate domini de area super Hardt ex opposito pist[r]ini sui.
Item leprosis VIII solidos denariorum Wormatiensium, in anniversario cuiuslibet
nostrum IV solidos pro speciali eorum refectione, quos dabit Sifridus Kuffman <o
in festo Remigii de area inter bicariarios. Item leprosis peregrinis V solidos
denariorum Wormatiensium preter V denarios pro lignis ad ignes et stupas,
quos dabunt heredes Gudelmanni Rupele de area iuxta predictam aream.
Predictos L librarum census eo iure quo eos possidemus in omnes, qui pre-
nominati sunt, fatemur nos transtulisse, reservata tarnen in Dirolpho milile«
predicto plena potestate, quamdiu vixero disponendi de predictis censibus,
quidquid mihi placuerit et visum fucrit expedirc. Supplicamus igitur nos
predieli fundatores priorisse et cetcris sororibus, que pro tempore fuerinl in
predicta congregatione, et conscientias carum coram deo obligamus, ut omnia
et singula supradicta secundum Ordinationen! nostram immutabiliter observentur
i et omnipolentis dei et bcate Marie et omnium sanclorum indignacionem ipsis
imprecamur, si aliquid predictorum ex proposito cum efTectu decreverit im-
mutare. Ul autem hec nostra ordinatio seinpcr in suo robore permaneal,
supplicamus humiliter domino Emcchoni episcopo Wormatiensi et eiusdem
civitatis consulibus, quatenus has litteras scriem nostre ordinationis continentes
10 dignarentur per appensionem sigillorum suorum firmiter communire. Acta
sunt bec anno domini M. CC. XC1X. IV kalendas maii, vicesimo anno a fuu-
datione claustri sororum predictarura.
Drucke: Baur HU. II, 669—576 nach einer allen Abschrift. (B). — Schannat
I, 167 auszugsweise. — Exc. Archiv f. Hess. Gtxhichte II, 424 ff. — Reg. Scriba 2202. —
15 Fehler bei Baur habe ich stillschweigend verbessert, namentlich durch ricJitigc
Interpunctvm das Verständnis» dieser Urkunde erleichtert.
497. 1 299. Mai 8. — Zeisolf, der Fischer, und seine Frau Mechthild schenken
all ihr Gut dem Kloster Nonnenmünster.
. . Judices Wormacietises. Ad universos notitiam fideliter volumus per-
*> venire, quod in nostra constituti presencia anno domini M. CC. XC. IX., feria VI
post inventionem sanete crucis Zeysorfus piscator et Melhildis coniuges Wormo-
cienses recognoverunt et confessi sunt publice coram nobis, se pari consensu
et communicata manu omnia bona sua mobilia et inmobilia, que nunc habent
ac ipsos inposterum habere contigerit, donaverunt donatione facta inter vivos
Met in venerabilcs . . dorainas ac conventum in Nunnenmunster transtulerunt
pure et simpliciter propter deum in parentum suorum neenon suarura remedium
animarum. In cuius facti testimonium presentem litteram sigillo curie Wormo-
ciensis dedimus firmiter communitam. Datum anno et die prenotatis.
St.-A. Dfirnatadt: Worms nr. 16&K or. tnb. c. sig. pend. laeso. Die Schrift ist
498. 1299. Juni 9. — Emicho Bischof von Worms urkundet, dass Heinrich
Kämmerer Ritter und seine Frau Hedwig für den Altar s. Osteoid
in der Pfarrkirche s. Lambert ein Bcncficiwn gestiftet haben.
Emicho dei gracia Wormatieiws episcopus. Univcrsis Christi fidelibus,
35 ad quos presentes littere pervenerint, salutem in domino sempiternam. Ut
ea que inter vivos aguntur, potissimc que ad divini cultus ampliationem et
augraentum pertinere noscuntur, perhennem et indubitalam obtineant firmi-
tatem, utile est et neecsse, ut scripturarum testimonio confirmentur, ne posteris
questionis materia relinquatur. Eapropter ad noticiam omnium tarn presentium
40 quam futurorum volumus pervenire, quod Hcinricus Camerarius noster miles
et Hedewigis sua legittinia ad cternam vitam feheiter obtinendam pro suarum
Digitized by Googlj :
1299.
333
et parentum suorum animarum rcmedio beneficium ad altare sancti Oswaldi
marliris, quod est in parrochia sancti Lamperti, instituerunt conferendum per
decanum ecclesie sancti Marlini Wormatie, qui pro tempore fuerit, sacerdoti
ydoneo et honesto, qui missam ad dictum altare cotlidie tenebitur celebrare,
statuentes et pie ac provide ordinantes, quod si decanus infra quindenam, &
postquam dictum beneficium vacaverit, non contulerit vel forte altcri quam
sacerdoti conferre presumpserit, ipso facto iure presentandi ea vice sit privatus
et collacio ad capitulum dicte ecclesie devolvetur. Scd si infra mensem
proximo sequentem capitulum non contulerit vel alteri quam sacerdoti similiter
conferre presumpserit, collacio dicti bcneficii ea vice ad seniorem heredem xo
masculum dictorum coniugum devolvetur. Sacerdos eciam ad predictum bene-
ficium institutus frcquentabit cborum ecclesie bcati Martini memorate more
vicariorum presenciam percipiendo et decano obedienciam faciet debitam et
consuetam. Celebrabit eciam missam illa hora, quando decano ecclesie pre-
dicte melius videbitur expedire. In cuius rei perhennem memoriam presentem u
litteram sigilli nostri munimine duximus una cum sigillo capituli sepedicte
ecclesie sancti Martini fideliter roborandam. Et nos decanus et capitulum
ecclesie sancti Martini sepefate sigillum nostrum presentibus apposuimus in
testimonium premissorum. Datum anno domini M.CÖ. nonagesimo nono,
in die beatorum martirum Primi et Feliciani. 20
St.-A. Darmxtadt: Warm» 164". or. mb. c. 2 sig.pend. Da» Siegel de» Buiduiß
ist abgefallen. Schöne Sdtrift.
Druck: Baur, DU. U, 678 unvoOsUinduf.
1299. Juli 29. — Ileinrich Kummerer Ritter und seine Drau Hedwig 499.
schenken dem s. Ostvaldaltar in der Pfarrkirche s. Lampert Zinse. »
. . Decanus totumque capitulum ecclesie sancti Martini Wormaciensis.
Ad universorum noticiam tenore presencium volumus pervenire, quod Heinricus
Camerarius miles Wormaciensis et Hedewigis sua legittima redditus viginti
maldrorum siliginis super bonis suis subscriptis ad altare sancti Oswaldi, quod
est in parrochia sancti Lamperti, contulerunt sub condicionibus infrascriptis so
videlicet, quod quandocumque dicti coniuges vel eorum heredes viginti maldra
siliginis ex ista parte Reni in dyocesi Wormaciensi infra duo miliaria a civitate
Worraaciensi super bonis ab omni exaetione liberis designaverint, que scabini
sive iurati ville flüus, in qua designacio fieri debet, super iuramentum suum . .
decano ecclesie nostre, qui pro tempore fuerit, vel alteri de ecclesia, quemas
capitulum ad hoc deputaverit, si decanus forte interesse non posset, dixerint
esse certa et bene designata, extunc dicta iugera a censu dictorum viginti
maldrorum erunt libera et penitus absoluta et ad dictos coniuges vel eorum
heredes libere revertentur. Situs vero agrorum talis est: in campo burgensium
versus Renum extra bundara episcopi duo breves iornales tendentes versus«)
Hocheim; item duo iornales iuxta Primmam; item duo iornales tendentes de
är
strata Mogunttha super Bubinwert; item IUI iornales iuxta Ringewanden
•r
tendentes super Renum ; item in campo superiori IUI iornales an Peffilkeimer
Digitized by Google
334
1209.
wege; item III iornales super Blattin ; item III iornales iuxta viara Horgeheim
tendentes super Hanindal; item I zveiteil retro cimilerium Judeorum, quod
seminatur annuatim; item III iornales an Peffilkeimer wege, qui quondam
fuerunt vinea. In cuius rei testinionium presenlem litleram sigillo nostro
» p o o o
5 dedimus roboratam. Datum anno domini M. CG. XC. Villi. IUI kalendas
augusti.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 164». or. mb. e. sig. pend. lae*.
500. 1299. Juli 29. — Heinrich Kämmerer Ritter und seine Frau Hedwig
schenken dem s. Ostoaldaltar in der Pfarrkirche s. Lantpert Zinse.
io Judices Wormacienscs. Ad universorum noticiam tenore presencium
volumus pervenire, quod constituti in nostra presencia Heinricus Camerarius
miles Wormaciensis et Hedewigis sua legittima manu communicata altare
saneti Oswaldi, quod est in parrochia saneti Lamperti, dotaverunt et eidem
altari bona sua propria infrascripta pure propter deum et pro suarum et
isparentum suorum animarum remedio conlulerunt videlicet duodeeim maldra
perpetui redditus in Uzilnsheim de bonis subscriptis annis singulis infra duo
festa beate virginis assutnpeionem videlicet et nativitatem beate virginis, non
obstante grandine exercitu decrescencia frugum seu alia quavis causa, Wormaciam
presentanda. Sunt autem bona hoc modo sita : in campo versus Wormacirfwi
20 primo VI iugera super Winsheimere gewandin et super Lammisheimer strazen
in der langin gewandin; item in der haldcn IIU iugera tendencia ultra
Lammisheimer strazen ; item dimidium iuger finit super Lammisheimerstrazen ;
item in campo inferiori, qui pertinet ad campum predictum, VI iugera tendencia
super Smalergraben; item IUI iugera in eodem campo tendencia super Smaler-
as graben; item IUI in Dicheggeren tendencia super stege; item ortus aput
pontem, qui iaeet pro tribus 1 iugeribus ; item I iuger ex opposito, quod dicitur
gemeine garte ; item in der langen gewanden super Winsheimer wingart duo
iugera et dimidium tendencia super Lammisheimer straze; item dimidium
iuger tendens super arbores cerasorum ; item in alio campo versus Nittinsheim
or
soan der brücken IUI iugera wege lange; item in der twerengewanden II iugera;
item in campo inferiori in der langen gewanden III iugera tendencia super
Bruwel; item an Nittinsheimer marke VI iugera anewendere; item super
monto III iugera tendencia versus Heppinheim; item ibidem super monte
•r or
IUI iugera; item zu Luzzcnreine IUI iugera ane wendere; item über der
»Lammisheimer strazen III cum dimidio; item inter grasewec 1 iuger tendens
super Lammisheimerstrazen retro ecclesiam; item prope villam V quartalia
tendencia super Lammisheimer strazen ; item in der langen stricken VI iugera
anewendere; item area quedam sita est in villa ante portam Wackirpil. Item
viginti maldra siliginis annis singulis infra duo festa beate virginis similiter
40 [500.] > pro fcribtw dUht tweivui!.
Digitized by Google
335
non obslante grandine exercitu decresccncia* ve) alia quavis causa perpeluo
persolvenda per predictos coniuges vel unicum eorum heredum de iugeribus
subnotalis videlicet extra bundam episcopi duo breves iornales tendentes versus
Hocheim; item duo iornales iuxta Primmam; item duo iornales tendentes de
strata Magunttna super Bubinwert; item IUI iornales iuxta Ringewanden s
tendentes super Renum; in alio campo IUI iornales an Peffilkcimer wegc;
item III iornales super Blattin ; item III iornales iuxta viam Horgeheim tendentes
super Hanindal; item I zveiteil retro cimiterium Judcorum, quod seminatur
annuatim ; item III iornales an Peffilkeimer wege, qui quondam fuerunt vinee.
Hac tarnen condicione adiecta, quod quandocumque dicli coniuges vel eorum 10
beredes viginti maldra siliginis perpetua ex ista parte Reni in dyocesi Worm«-
ciensi infra duo miliaria a civilate Wormaciensi designaverint , que scabini
sive iurati villc illius, in qua designacio fieri debet, super iuramentum suum . .
decano ecclesie sancti Martini, qui pro tempore fuerit, vel alteri de ecclesia,
quem capitulum ad hoc deputaverit, si decanus forte interesse non posset, u
dixerint esse certa et bene designata, extunc dicta iugera a solucione dictorum
viginti maldrorum erunt libera et penitus absoluta et ad dictos coniuges vel
eorum heredes libere revertentur. In cuius facti perbennem memoriam pre-
sentem litteram sigillo nostro dedimus communitam una cum sigillo H. Camerarü
predicti. Et ego H. Camerarius miles prefatus sigillum meum presentibus feci w
appendi in testimonium premissorum. Datum anno domini M. CG. JiG. Villi,
quarto kalendas augusti.
St.-A. Darnutadt: Worms nr. 164 ». or. mb. c. 2 sig. pend. Joes, et del Wahr-
sclwinliJt von der sdben Hand wie nr. 499; der Inhalt letzterer Urkunde trf wörtlich in
die rorstcltnuh aufgenommen worden. 3*
Druck: Baur II, 681 unvollständig.
1299. August 1. — Johannes Holderbaum und seine Frau verpflichten 501.
»ich das Haus zum Hohenbaum nur einem eingesessenen Bürger
von Worms, der nicht Pfaffe oder Ritter sei, zu veräussern.
Wir Johan Holderbaumer unde Mechilt sine eb'chc wirthen burger von»
Wormeszen dun kunt allen den die dissen brief ane sehent oder horent lesen,
daz wir mit gesameter bant und mit glichen willen han uns unser erben
und unser nachkumelinge verbunden ulTenliche, daz wir daz hus zume Hohen-
bäume nummer sollen geben verkaufen oder versetzzen 1 nu oder umraerme,
dan eime gesezzene burger zu Wormeszen, der nit sie paffe oder ritder; undesi
were daz, daz keiner unser erben oder unser nachkumelinge, die da rebt
gewinnent an deme vorgenantben huse, die zu Wormeszen nihl gesezzen
bürgere wolthen sin, die soln kein rcht haben an deme vorgenantben huse,
wan die andern erben die zu Wormesze verlibent und siztzen wollent, die
soln an deme huse ir reht haben. Were auch, daz iene erben, die da«
* A: decrescia.
[501.] « versetzen, das t ist übtrp*torieben.
Digitized by Google
33ß
rcht habent an deme huse, die uzgesezzen weren, her wider in quemen zu
Wormeszen undc sizzen wolthen als rehle bürgere, di soln ir erbe und ir
relit wider haben an deme huse. Und wer auch daz, daz wir oder unser
erben oder unser nachkumelinge wolthen daz vorgenanlhe hus verkaufen
s geben oder sezzen eime orden zu eime closter, ez sie mannen oder vrowen,
daz mögen wir wol dun also, daz man die graben welle unde zursleufe.
Unde breche man daz, daz hievor gescriben ist, so sol daz vorgenanthe hus
der stat eigen sin unde mac die stat do mitde dun swaz si wil. Daz diz
siede sie, daz geben wir disen brief besigell mit mime Johannes ingesigelde,
10 da milde mich Mechilt begnüget, und mit der stede ingesigelde zu eime
reihen Urkunde dirre vorgenanthen dinge. Dirre brief wart gegeben nach
Oistes geburthe zwolfhundert jar unde nunc und nunzig jar an santlie
Pethers dage in der ernen.
St.-A. W. nr. 89. or. mb. c. 2 nig. pend. dd. Gleidte Hand wie nr. 481. 482.
lb484. 4m.
502. 1299. August 14. — Konrad Bunonis und seine Frau verkaufen der
Kirche s. Andreas Zinse.
Consulcs universique cives Wormacienscs. Constarc volumus universis
tarn presentibus quam fu Iuris seriem presencium inspecturis, quod Cönradus
so Bunonis et Hyldeburgis uxor cius in communi placito noslri consihi constituti
pro se et suis heredibus dedertmt vendiderunt et tradiderunt iure proprio in
perpetuum manu coramunicata dictaverunt nostra sentencia, quod hoc possent,
honorandis viris . . decano et capitulo ecclesie saneti Andree Worraaciensts
ementibus et reeipientibus pro se et suis successoribus census viginti duarum
is librarum et decem solidorum Wormaciensmm denariorum minus septem
denariis Wormaciensi&t« tarn in civitate quam extra civitalem Wormaciensem
solvendos, pro pretio secentarum sepluaginta quatuor librarum hallensium cum
dimidia libra monetc iam predicte, quamlibet libram Wormaciensem pro tri-
ginta libris hallensium estimatam, quo precio dicti venditores confessi sunt,
so se esse contentos, quod eciam sibi numeratum et plenc assignatura in usus
suos converterunt, promittentes pro se et suis heredibus prenotatis emptoribus
pro se et suis successoribus neenon pro ecclesia saneti Andree 1 iam predicta
stipulantibus litem vel controversiam ipsis et eorum successoribus de dictis
censibus ullo unquam tempore non inferre vel inferenti consentire et pre-
m dictam vendicionem et omnia et singula suprascripta rata ac firma habere et
lenere ac non contra facere vel venire per se vel per alium aliqua causa vel
ingenio de iure vel de facto et iustam warandiam secundum civitatis nostre
consuetudinem generalem pro quibus omnibus et singulis firmiter observandis.
Dicti coniuges renunciantes in dictis censibus omni iuris auxilio tarn canonici
«»quam civilis a nobis petiverunt communi sigillo nostre civitatis presentes
litteras sigillari. Situs autem censuum predictorum talis est sicut conünetur
in hoc scripto videlicet: Johannes filius Wcrnheri maccllarii de macello suo
[Mß.J 1 A: 8. Andree stipulantibus iam etc., trotei atipul. unierjmnetiert M.
Digitized by Google
1299.
337
inter macella superiora libram hallensium et quatuor pcdes porci ; item Susen-
heimer de domo Volzonis cerdonis duos denarios Wormacienses; item Jacobus
de Pephilnkeim cerdo de domo, quam inhabitat, sex solidos denariorum
Worma«<7»wii4»i ; item de domo dicta ad Caduanum sita in vico Hagenonis
duas libras hallensium; item de domo Clyppels piscatoris decem uncias i
hallensium ; item Bernoldus Spitcebauc de domo sua libram hallensium ; item
Civi[cus (?)] de Schintbrucken dat septem uncias Wormaciensium denariorum
cum dimidia; item Gotzohurntrogil de3 domo sua sita ante portam novam
factam decem uncias hallensium ; item Hecilo de domo sua ibidem sita quatuor
uncias hallensium; item Godebertus de domo contigua domibus prediclisi»
quinque solidos hallensium; item relicta Karisii de orto sito ante portam
predictam quatuor uncias hallensium; item Lödewicus carnifex de domo sua
quinque uncias hallensium ; item Paulinus de curia sua libram denariorum
Vformaciensium; item de domo Masurin iuxta Quarmfilin novem uncias
hallensium; item de domo sita retro domum predictam dat Johannes dictus 15
Nazce decem solidos hallensium; item Nicolaus Dymari de domo sita retro
domum suam lapideam decem uncias hallensium ; item Johannes filius Wern-
heri camificis de area, quam quondam dictus Cretcere possedit decem et
septem uncias et diraidiam hallensium et unum capponem; item de curia
Jacobi Marcgravii apud Novain portam duas libras denariorum Wormaciensium ; so
item Cönradus Rosenbeumere de domo Johannis de Virdüna libram dena-
riorum Wormaciensium; item Johannes Phil de pistrino Scormes septem
uncias hallensium; item Schydil ante Novam portam de domo, quam
inhabitat, quatuordeeim uncias hallensium; item de domo sita in Twerch-
gazzen, quam Jacobus carpentarius inhabitat, dat Heinricus Kcse quatuor 25
uncias et dimidiam Wonnacimswm denariorum; item Johannes Schygeler
de domo et area, quam possidet decem et novem uncias hallensium; item
relicta Vendonis de domo sita retro domum predictam quinque solidos hallen-
sium; item de estuario apud portam Judeorum duas libras denariorum Wor-
maciensium ; item relicta Emichonis de vineis suis sitis in Westhoven libram m
denariorum; item magister Wido de estuario sito apud sanetum Paulum
libram hallensium ; item Hartmudus dictus Silhaucr de domo sua sita in vico
Mansurin triginta denariorum; item Berwardus piscator de domo sua ibidem
sita quinque solidos hallensium et quinque hallenses; item Cflnradus Wiz-
gerwer de domo et area contigua Herbordo textori in ripa superiori quin- 3s
deeim uncias hallensium ; item Berczo dictus Farre de domo sita in ripa pre-
dicta decem solidos hallensium ; item de domo nova sita iuxta domum dictam
ad Steinhuselin octo uncias denariorum; item de hospitali ante portam saneti
Martini quinque solidos denariorum; item de domo ad Aquilam sita ante
portam predictam dat Gotzo Pullus libram hallensium ; item Heinricus Spirensis 40
dictus et Bertoldus Möltinmechere dant de domibus in vado sitis, quas quon-
dam Wernherus raacellarius possedit, octo uncias; item civitas viginti quinque
solidos denariorum; item Ulmus sartor de domo sita in Saumergazzen triginta
hallenses; item funifex dictus Herbordus de domo apud estuarium mag ist ri
« de über der ZeOe kmeüunrrigiert. «5
H. Boo« , Urkundenbnch d. Stadt Worms I. 22
Digitized by Go<
338
1299.
Widonis predictum quinque solidos hallensium; item Metza relicta Heinrici
dicti Geselleschafl de domo ante portam iuxta horreum Conradi Bunonis
predicti in fossato duos solidos dcnariorum; item Agnes Lirerin et Heilmannus
filius suus de domo ibidem sita quadraginta quatuor hallenses; item Agnes,
i Cunradus, Hermannus et Orto fdii eius de domo ibidem sita quinque solidos
hallensium; item Ludewicus dictus Kaufman de domo inmediale oontigua
domibus supradictis quinque solidos hallensium minus uno hallensi. Et nos
consules et cives predicti ad rogatum predictorum coniugum has Utteras pre-
fatis . . decano et capitulo sigillo nostre civitatis dedimus roboratas in testi-
lomonium et memoriam premissorum. Datum et actum anno domini M.CÖ.
nonagesimo nono in vigilia assumptionis beate Marie Virginia gloriose.
St.-A. Darmstadt: Worms 1<W>». or. mb. Die Schrift ist tum Theii abgerieben.
Das nur wenig beschädigte Siegel hängt an verbktsster rothseidener Schnur.
Druck: Baut HU. JJ, 683 ff. unvollständig und ungenügend.
503. 1299. September 22. (crastino beati Matthe! ap.) Worms. — Emicho
Bischof von Worms gestattet den Karmelitern, auf dein ausserhalb der
Mauern von Worms erworbenen Platz ein Kloster zu bauen.
Druck: Schannat U, 155. — Reg. Scriba 2307.
504. 1299. Dezember 9. — Konrad Bunonis und seine Frau geben der Kirche
20 s. Andreas eine Quittung für empfangene G7£xli Pfund Heücr.
Judices Wormacienses. Constarc volumus universis presentes litteras
inspecturis, quod Cunradus Bßnonis et Hyppela uxor eius in nostra constituti
presencia fuerunt confessi et contenti, se habuisse et reeepisse ac in utililatera
suam tamquam per melius convertissc neenon sibi integre datas solutas et
sr.numeralas esse ab honorabilibus viris decano et capitulo ecclesie saneli Andree
Wormaciensis secentas et septuaginta quatuor libras hallensium cum dimidia
libra monete ciusdem, quas dicti . . decanus et capitulum Cönrado prefato
dare et solvere lenebantur, ut patet in instrumento sigillato sigillo decani et
capituli predictorum, cuius instrumenti inicium est tale:
so Philippus decanus totumque capitulum ecclesie saneti Andree Worma-
ciensts. Tenore presencium recognoseimus et falemur, quod nos erga
virum discretum Cunradum Bunonis civem Wormacienscm iusto emp-
tionis tilulo comparavimus census perpetuos viginti duarum librarum
Wormaciensnun dcnariorum cum dimidia pro septingentis libris
sj hallensium minus viginti quinque libris hallensium, quos census
annuos prefatus Cunradus Bunonis nobis designavit et cetera.
Finis autem eius est istc:
Si ex tunc sepedictus Cönradus de dicta pecunia carere noluerit,
ex tunc prenominatus CSnradus, si sibi placuerit, dictam pecuniam
40 aecomodabit super dampnum nostrum et super usuram apud Judeos
vel Christianos et illud dampnum profitemur integraliter solvere et
deponere nos debere. In cuius rei testimonium et cetera, (s. nr. 486).
Digitized by Google
i.m
339
Quod instrumentum predictus Cunradus eisdem decano et capitulo
restituit et in presenti reddil, ut ex nunc instrumentum huiusmodi debiti
secentarum et septuaginta quatuor librarum hallensiura cum dimidia libra
raonele eiusdem sit cassum vanum irritum inefficax et cancellatum. Pre-
nominati coniuges renunciaverunt exceptioni sibi non datc et non solute 5
predicle quantitatis pecunie et omni alii iuris auxilio1 tarn canonici quam
civilis, promittenles pro sc et suis heredibus universis sollempni stipulatione
eisdem decano et capitulo predictam solucionem2 et omnia ac singula supra-
dicta firma et rata habere ac tenere et non contrafaecre vel venire per se
vel per alium aliqua racione vel causa de iure vel de facto. Acta sunt 10
hec* in figura iudicii coram nobis. Et in tesümonium premissorum nostrum
sigillum ad peücionem Cunradi Bunonis et Hyppele coniugum predictorum
presentibus litteris duximus appendendum. Datum anno domini M. ducen-
tesimo nonagesimo nono, feria quarta proxima post Nicolai.
1300. Februar 22. — Das Domkapitel verleiht der Kirchgemeinde 505.
s. Michael einen Garten zur Ertveiterung ihres Gottesackers.
Nos Johannes de Wizenburg.decanus totumque capitulum maioris ecclesie
Wormaciensis. Universis Christi fidelibus tarn presentibus quam futuris tenore
presentium publice profitemur, quia non inmerito illorum affectuosis desideriis 30
assenlimus, cum ab Ulis qui nobis familiaritate connectunlur ßdeliter postulatur,
quod rationi consentaneum et sanete dei est ecclesie salutiferum et honestum,
cum ilaque dilecti nostri iurati ac universitas parrochie nostre saneti Micha-
helis extra muros Wormacienses cum instancia nobis sepius duxerint mani-
festandum, quod diele parrochie ob populositatem dilatate preangustia cimi-2*.
terii suffteiencia defleeret sepulture, eorundem postulationibus favorabilibus
inclinati ortum nostrum iuxta candem parrochiam situatum ipsis libere totius
capituli accedente consensu concedimus ac donamus, ut in eodem orto tarn
pro sepultura quam de qualibet ulilitate dicte parrochie necessaria disponendi
et ordinandi plenariam in perpetuum habcant facullatem prefatique iurati aeso
universitas in recompensam huius beneficii nobis et ecclesie nostre dabunt
annuatim sedeeim uncias hallensium, quorum octo uncias in festo saneti Georgii
et alias octo uncias in festo beaü Remigü perpetuo solverc tenebuntur et
eundem ortum cum sua melioracione ac duas domus adiacentes parrochie
proprias nobis ad dicti census certitudinem pro subpignore posuerunt. In 35
cuius rei testimonium presentem litteram ecclesie nostre sigillo dedimus robo-
ratam. Actum et datum anno domini M.CÖC, in kathedra saneti Petri.
81.- A. Darmstadt: Chart. Worm. 9. XV. fol. 143. Die Urkunde ist durchgestrichen
und am Rand steht ton einer spätem Hand: Reemptun est iste census anno domini
M. CCCC XX, vigilia nativitatis Marie. 40
Der von den Judices Worm. ausgestellte Qegenbrief der Jurati parrochie saneti
Michahelis unterm gleichen Datum ebendaselbst fol. 143'. Am Rande steht: vacat.
[504.] 1 Das folgende ist mit heilerer Tinte und vielleicht von anderer Hand
geschrieben. 1 A schrieb zuerst: pred. Btipnlationem, strich dann stip. wieder atts.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. 165*. or. mb. c. sig. pend. del. (A).
v.
22»
Digitized by Google
340
1300.
506. 1300. April 14. (feria quinta pasche hoc est XVUI kal. mai.). — Eberwinus
Bischof von Worms, die Wormser Richter und Wilhelm Decan der
s. Martinskirche Urkunden, dass Engelmann und Lieba seine Frau
Wormser Börger einer Anzahl von Klöstern namentlich den Frauen in
i Liebenawen grosse Vermächtnisse gestiftet haben.
Siegler: der Bischof, die Wormser Richter, der Decan, der Stifter und
die Prediger zu Worms.
St.-A. Luzcrn, Gatterer'sther Apparat nr. 297. or. mb. Das Pergament ist sehr
beschädigt, so dass vieles nur achtrer entziffert werden kann. Die 5 Siegel ebenfalls sehr
io rerleUt hängen an braunwoUenen Schnüren,
Druck: Schannat II, 156 im Auszug. — Heg. Scriba nr. 2318.
507. 1300. Juli 21. — Heinrich Dyno und seine Frau Paulina verkaufen
der Kirche s. Patd in Worms einen Zins auf ihr Haus.
Judices Wormacienscs. Ut ea que coram nobis et sub proborum testi-
l&monio aguntur fiunt et dicuntur effectum debitum et incommutabilem
sorciantur, oportet huiusmodi actus scripturarum teslimonio communiri. Ea-
propter omnibus, ad quos presens scriptum.devenire contingerit, volumus esse
notum, quod in nostra constituti presencia Heinricus dictus Dyno et Paulina
uxor eius legittima cives Wormacienses recognoverunt et dilucide sunt con-
sofessi, se manu communicata et unanimi consensu iustoque emptionis et
venditionis contractu vendidisse . . decano et capitulo ecclesie saneti Pauli
Wormacie nomine annui et perpetui census trium librarum denariorum
Wormaciensium redditus super curia ipsorum, quam inhabitant, sita ex
opposito ecclesie saneti Pauli predicte, solvendos et assignandos ipsis . . decano
s» et capitulo ac eorum ecclesie in perpetuum a predictis coniugibus et eorum
successoribus, ad quos dicta curia devenire contingerit, in festis beatorum
Georgii et Remigii, prout moris est censum solvendi, pro centum et sex
libris hallensium, et hanc pecuniam dicti coniuges se a dictis . . decano et
capitulo reeepisse et eis solutam et numeratam fore publice sunt confessi,
*> tradentes et resignantes prpprietatem et possessionem reddituum et subpignoris
prefatorum 1 in manus et potestatem . . decani et capituli predictorum, renun-
ciantes omni exceptioni in factum et doli mali et quod dicti redditus pro
minori precio non sint venditi et specialiter omni iuris auxilio ecclesiastici et
civilis, quibus dictus contraclus rescindi posset ex nunc vel in futurum ; preterea
»dicta Paulina de non repetendo redditus huiusmodi per modum dolis aut
donationis propter nuptias fidem loco iuramenti presütit corporalem. Ut autem
premissa rata et firraa permaneant, presentes litteras ad peticionem tarn . .
decani et capituli quam coniugum predictorum sigillo nostre curie dedimus
fideliter roboratas. Datum et actum anno domini M.CfcC. in vigilia beate
«Marie Magdalene presentibus . . decano, . . scolastico, Wernzemanno Amelle,
Heinrico dicto Span cantore Nuhusen«, canonico ecclesie predicte, Heilmanno
[507.] ' prefatorum steht zweimal, das nceitemal unterpunetiert.
Digitized by Google
1300.
341
Judei, Johanne Drukindi, civibus, Eckehardo tabellione curie nostre et aliis
pluribus probis et honestis ad hoc vocaüs et rogatis.
St.-A. Darmstadt: Worms nr. J56c. or. mb. c sig. pend. dei.
Druck: Baur HU. U, 598 stark abgekürzt.
•
1300. September 11. — Eberwin Bischof von Worms, der Rath und 508.
die Secheehen von Worms treffen ein Uebercinkommcn wegen Ueber-
lauf der StadtscJitUdcn und Verwaltung des Ungelts. (Dritte
Bachtung).
In godes namen. Wir bischof Eberwin der rat und die seszehene von
Wormesze viriehen und dun kunt allen den die disen brief anesehent oderio
horent lesen, daz wir anegesehen han den uberlauf der schulde, da milde
unser stat swerliche bekumert ist und daz daz ungelt der stedc niht also
bewaret unde besetzet was nochin ist, als der stat not unde nutze werc.
Daz vörwerthere ze bewarne, so sin wir uberkummen gemeinliche, daz die
seszehene, die unser herre der bischof und der rat gekoren hant, und auch 15
die seszehene, die die gemeinde gekoren hant, soln beliben biz an santhc
Marthins dag der n eheste der nu kumet, und an deme selben santhe Marthins
dage, so soln die erstin seszehene unsere herren des bischoves und des rades
mit den seszehenen von der gemeinde benennen ic in der parren vönf biderbe
man, die ir ere hant und jegelicher ubir driszig jar sie, nennen uf irn cit.ao
unde wcrdcnt sie dar ane zweien, so sal iz stan an unserme herren dem
bischove ; swelchen der gestet , daz sal Vorgang han ; uszer den zweinzegen
sal unser herre der bischof und sin rat seszehene ie uszer der parren viere
kysen und uszer den seszehenen der sal ie uszer der parren einre mit den
herren vonme rade zwein, der sal einre ein burgermeister sin, obe man wil, 2s
die seshe soln ein virtdeil jaris das ungelt emphan, also daz die selben seshe
daz ungelt bekern und bewenden sohlt an der stede ba und an der stede
nutz uf irn eit an alle geverde; und die grosze bushe, da man daz ungelt
mit emphehet, die soln die seshe, die danne über deme ungeltlie sitzent, be-
veln der vier eime uszer den parren, die über deme ungelthe sitzent, und so
die zwene sluszele zu1 der bushen sal man bevcln den zweien herren von
deme rade, die danne über deme ungelthe sitzent, unde swan daz virtdeil
jaris uzget, so soln die seshe, die daz ungelt daz virtdeil jaris emphangen
hant, deme bischove und deme burgermeister sagen, daz sie häufen den rat
und die seszehene von den parren unde soln danne rechenen daz ungelt
von deme virtdeil jaris, wie viel si iz emphangen hant; und swar si iz ge-
geben hant, und uf der stat so sal man ander seshe dar setzen in der selben
wise, als da vor gescriben stat, also daz der bischof und der rat zwene von
deme rade darbenennen soln und die seszehene von den parren vier andere
dare benennen soln und die seshe die soln daz ander virtdeil jaris daz un-«>
gelt emphan und uzgeben unde berechen uf irn eit als da vor gescriben
[508.1 1 A: du zu der; du ist wieder durchgestrichen.
Digitized by Google
342
im
slat; daz sal man aber dun unde halthen und rechen ie zu deme virtdeil
jaris als da vor gescriben stat biz daz jar uzget; daz jar sal ane gen und
uzgen an santhe Martlüns dage und an deme selben santhe Marlhins dagc
so soln die seszehene von den parren, die daz vorder jar gesezzen sint, ie
suzer der parren vönf biderbe man benennen, die ir ere hant, der sint
zwenzig von den parren, deme bishove und deme rade uf irn eit unde
werdent die seszehene umbe daz benennen sich zwegen, so sal man der
meyste meinen volgen unde sal der bischof und der rat uszer den zwenzigen,
die von den seszehenen benennit sint, ie viere von den parren uszer den zwen-
lozigen kysen, die seszehene sollint abir mit deme bischove unde mit deme
rade daz ungelt und der stede not unde nutz besetzen als davor gescriben
stat uf irn eit daz jar und der stede wegestes vorkeren und dan aber an
santhe Marthins dage so soln die seszehene, die daz jar von der gemeinde
uszer den parren da gesezzen hant, uzer ie der parren vünf man uf irn eit
ü benennen dem bischove und deme rade als davor gescriben stat , doch also
daz sie die oder ir ein deü , die da vor in3 gesezzen sint, wol benennen da
mögen. Me ist auch geredet unde gemachet, swan man sitzen sal umbe
uzferthe und herren zugewinene umbe der siede nutz oder umbe ander not,
die die stat anegent, so sal aber der bischof und der rat und die seszehene,
so die der bischof und der rat gesetzet hant, dar über sitzen unde soln aber
der stede wegestes vurkeren uf irn eit unde wörden danne die seszehene von
den parren zweiende mit deme rade, so soln die seszehene von den parren
vire uszer den ritdern kysen, die da sitzent in deme rade, und die soln in
uf irn eit danne raden diz wegestc. Mogent aber die viere ritdere den rat
•-•sund die seszehene danne einmudig gemochen, daz ist gut; enmogent sie des
niht, so sol unser herre der bischof und der rat und die seszehene darüber
sprechen uf den eit unde sal man danne der meysten meinen volgen. Wir
han auch uberdragen unde sin zurade wßrden, daz wir der vier sluszel einen,
die da horent zu der arken, da der stede ingesigelde inne ist, bevoln han
so den seszehenen uszer den vier parren, also daz sie den vorgenanthen sluszel
soln bevcln eime biderben manne under in uf den eit, da sie wenen, daz er
wol bewart sie und der selbe biderbe man, deme der slutzel bevolen wirt,
der sal nemen uf sinen eit, den er unserme herren dein bischove und der
stat gesworn hat: swelche brieve die stat gemeinliche rurent oder der stede
wgut, daz er die niht laze bcsigebi ane wiszentheit unde gehengnissc der
seszehene, die da sitzent uszer den parren oder der meyste meinen under in ;
Urkunde und ander brieve, die die stat gemeinliche niht anegent, die sal er
helfin besigeln ane die seszehene, in dunke danne, daz er rades bedürfe von
in uf sinen eit ane alle geverde. Der selbe biderbe man, deme der sluszel
«bevolen wirt, were, daz er in numme wollhe halthen oder got ubir in ge-
bude, so soln aber die seszehene uszer den parren den selben sluszel beveln
eime andern biderben man, der sal in aber halthen unde besigeln uf sinen
eit, als da vor gescriben stat. Wir sin auch zerade worden und uberkummen,
daz die seszehene und die gemeinde bic den eiden, die sie zehauf gesworn
45 5 in über der Zeile,
Digitized by Google
13U0.
343
liant, des slifles und des bischoves und der stede reht unde vriheit zehalthene
unz zcbcschirmene und auch ulTene unrehte gewalt obe icraan die dede in
der slat oder in den burgvriden, daz sie der widerslen und weren mögen
ane vrevil uf der vrischen dat, mag man in begrifen; dede aber dehein
burger jemanne eine gewalt oder eine dat unde wirt er nibt begriffen oder s
gebalthen uf der vrischen dat, so sal man gerethe von ime eischen als reht
ist unde sal auch da mitde begnügen. Wir han auch uberdragen, daz die
seszehene und die gemeinde mögen zu häuf gen sich zu underredene ane
wapin und ane geverde und ane vrevel. Wir sin auch gemeinliche uber-
kummen, geschehe deheine geschithe oder dat, daz den vriden rurthe, so sal 10
man gerehte vordem an deme bischove unde sime rade unde sal man daz
rehthen innewcndig cime mande, als obe die seszehene von der gemeinde
oder ir ein deil kumment zu unserme herren dem bischove oder zu deme
burgermeister und eischent gerethe, so sal unser herre der bischof oder der
burgermeister deme rade beizen zu häuf gebieden an deme nehesten fritdagc 15
unde sal in die sache künden warumbe man sie dar ieschc unde sal daz
dun viere vritdage nach enander. Werez danne, daz sich der vonme rade
einre oder me die vier vritdage vrevenliche dar von methc an ehafthe not,
der sal sinen rat han verlorn. Ist er ein burger oder me, so sal user (!)
herre der bischof ein andern oder andere an ir stat ane allerleye vorzugao
setzen. Ist er aber ein ritder oder me, so sollint die bürgere einen andern
oder andere an ir stat setzen ane allerleye Vorzug. Mothe aber der bischof
darbie nibt sin, so sal er einen setzen an sine stat uszer deme rade, die wil
er imme lande ist. Wil er aber uszer lande varen, so mag er ein andern
an sine stat setzen alse die hantfesten sagent unde sollint daz rethen unde»
mit deme gerethe sal begnügen den seszehen und der gemeinde unde soln
darzu behulfin sin bie dem eide mit übe und mit gude gegen allen den, die
sich dar gegen setzen wollint. Me ist auch gemachet so man den vriden
rechen sal, ist danne unser herre de bischof niht in der stat und ist ine-
wendig zwölf milen von Wormesze, so sal manz ime verbotschefthen mitJo
eime brieve ; kumet dan unser herre niht in den ach tagen so ime der brief
geanlwftrthet wirt, so mag der rat den vriden rechen ane sinen zorn. Diz
sal man unserme herren verbotschefthen, iz in si danne, daz ein mort oder
dupstal oder raup oder notzug kumit, daz also daz mans niht gefristen mag,
so mag manz wol rechen ane unsere herren zorn. Unser herre dir bischof 3&
dir rat und die seshene von der gemeinde und die gemeinde sint uberkummen
unde wolhnt daz man daz uf den eit ewecb'che halthe, swelch unser burger
sin burgreht ufgit und uszer der stat vert, uf daz daz er krigen wolle mit
unsern burgern sunder oder samit und in niht begnügen wil mit reihe von
deme, die er anesprichet, der sal sin burgreht ewecb'che verlorn han und<©
sal manz ime nummerme widergeben unde sal nummer sedelhaft werden in
der stat noch in den burgfriden; dut er darüber jemanne deheinen schaden,
so sal man alliz sin gut, swo manz haben mag, anegrifen mit verkeufenc
und mit versclzene unde sal ieme oder ienen, den er schaden gedan hat, uf
rechen unde gelthen alse verre alz iz gelangen mag. Ist aber unser burger 45
ctzeUcher der sinen herren oder vrunden helfin wolthe und sin burgreht uf-
■
Digitized by Google
344
1300.
gebe umbc daz, daz er die slat crutdes unde kriges urhube, swanne der sins
kriges ein ende gewinnet, bidet er danne, daz man ime sin burgreht wider-
gebe, daz ensal man ime niht versagen. Ist aber unser burger deheiner,
der sin burgreht ufgit umbe daz daz er crigen wil mit eim uzman, deme
5 sal man sin burgreht nummer widergeben ern habe sich danne mit ieme ver-
sunet oder habe die stat des sicher gemachet; habe man deheine anesprache
von sinen wegen, daz er dar umbe bde unverzogenliche swaz man sprichit,
daz ein reht sie. Daz diz stede und unzurbruchen umraerme blibe, so han
wir dir bischof Ebirwin unser ingesigeldc und unsers capitels ingesigelde mit
«oder stede ingesigelde an disen brief gehenkit.
Diz geschach und dirre brief wart gegebin nach godis geburthe dusent
jar druhundert jar ame sundage vor den crutzin.
SL-A. W. nr. 90. or. mb. (A). Die drei Segel hängen an rothgelbseidtneti
Schnüren; das Siegel des Bischofs %st ganz abgefallen, das des Kapitels und der St<uü
15 stark bescJtädigt. Gleiche Hand wie bei nrs. 481. 482. 484. 490. 501.
Druck: Schannat II, 156 ff. aus dem arch. ep. Worin. — Reg. bei Böhmer,
Fontes II, 247. — Scriba nr. 2220. vgl. Arnold II, 302 ff., der das falsche Datum
(15. Mai) angiebt.
509. 1 300. November 8. — Die 8. Paulskirche in Worms lässt sicJi notarielle
■•0 Abschriften der Urkunden ttrs. 44 und 301 betr. den Eisbach geben.
In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem M. CGC, indictionc
XIIII, sexto idus novembris, hora prime, in presencia mei notarii infrascripü
et testium subscriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum, accedentes
honorabiles viri . . decanus et capitulum ecclesie saneti Pauli Wormadensis
25 ad presenciam reverendi in Christo patris ac domini Eberwini dei gracia
episcopi Wormaciensts humiliter supphearunt et instanter petiverunt, quod
quedam privilegia ecclesie eorum, quorum forma et tenor sequitur, faceret et
mandarel in publicam formam redegi, cum ob eorum vetustatem et propter
diflicultatcm probacionis a iure eorum possent cadere ipsis privilegiis penitus
ao anüquatis ; qui dominus Eberwinus Wormaciensw episcopus volens probacionibus
subvenire, ne veritate occultata iusticia deperiret, vocatis eis, qui fuerant evo-
candi et quos res tangere videbatur, videlicct . . magistro consulum Johanne
de Frisinhcim, Gerhardo et Emerchone Camerariis militibus, Heinrico Dyrolfo,
Heylmanno Judei et Hcyhnanno Holtmundi civibus et consulibus Worma-
35 ciensibus et aliquibus magistris universitatis scilicet Jacobo Macholfi, Conrado
diclo Colhals, Johanne Lapicida et Syfrido diclo Heltli et ipsis venerentibus
et presentibus et nichil rationabile obicientibus propter quod deberet publicacio
impediri, dictis privilegiis undique diligenter inscriptis et consideratis eis
invenlis non viciatis non cancellatis nec in aliqua parte sui abolitis, ipse
40 dominus . . episcopus michi nolario infrascripto preeepit, ut eorum tenorem
in publicam formam redigerem ad fidem perpetuam faciendam, quorum privi-
legiorum tenor talis est (folgt nr. 44). Item tenor alterius privilegii talis est
(folgt nr. 301). Publicata vero sunt suprascripta privilegia anno indictionc
mensc die et hora diei predictis in pallacio prefati venerabilis patris domini
Digitized by Google
345
Eberwini dei gracia episcopi Wormaciensis presentibus honorabilibus viris
dominis maioris, Nuhusensis, sancti Andree et sancti Martini ecclesiarum
Worroacieimmn . . decanis et capitulis ad audiendam et videndam publica-
cionein suprascriptorum privilegiorum vocatis et rogatis, qui sua sigilla ad
rogaturo et peticionem honorabilium virorum . . decani et capituli ecclcsic 5
sancti Pauli predictorum una cum sigilio domini . . episcopi predicti litteris
presentibus appenderunt Nos Eberwinus dei gracia episcopus Wormaciensts,
qui ad bumilem et instantem peticionem et requisicionem dilectorum nobis . .
decani et capituli ecclesie sancti Pauli predictorum suprascripta privilegia
publicari mandavimus, sigillum nostrum ... 1 huic instrumento apponi fecimus 10
in tesümonium preinissorum. Nos quoque maioris, Nuhuscnsw, sancti Andree
et sancti Martini ecclesiarum Wormacienstum . . decani et capitata, qui publi-
cacioni suprascriptorum privilegiorum et mandato in ipsis privilegüs in formam
publicam redigendis infrascriplo notario per predictum reverendum patrcm
dominum nostrum . . episcopum facto ac aliis omnibus et singulis supra-is
scriptis interfuimus ad peticionem honorabilium virorum . . decani et capituli
ecclesie sancti Pauli Wormactc prefatorum in tesümonium et ad fidcm per-
petuam faciendam sigilla nostra huic instrumento una cum sigilio ipsius
domini nostri . . episcopi Vfonaaciensis duximus appendenda. Actum et
datum anno indictione mense et die prenotatis. 20
f**'Zk£j ^t e8° Heinricus de Flershcim clericus Wormaciensis publicus auctori-
tate imperiali notarius, qui presens fui omnibus et singulis suprascriptis,
ipsa originalia vidi et quod predicto domino . . episcopo ostensa fuerunl
et exponi audivi et vidi non cancellata non abolita nec viciata in aliqua
ipsorum parte nec in sigillis aliquid vicium et quod sigillum prioris2s
privilegii rotundum et in parte ruptura, sed ymago integra et liltcrc
circumscripte legibiles, sigillum vcro allcrius privilegii oblongum, ymago
integra et littere circumscripte legibiles apparebant, de mandato predicti
reverendi patris domini . . episcopi Wormacien«*s raichi per ipsum viva
voce facto et ipso auctorilatem prebente ipsa privilegia rescripsi etao
formam latitudinis et altitudinis quadrati fo ramin is in priori privilegio
signati, quanto diligencius potui hic inserui et in hanc publicam formam
redegi meique nominis signo quo utor una cum reverendi patris domini . .
episcopi Wormaciensis antedicti ac honorabilium dominorum maioris,
Nuhusensis, sancti Andree et sancti Martini ecclesiarum Wormacienstum 3s
. . decanorum et capitulorum sigillis signavi.
St.-A. Darmstadt : Worms «r. 155h. or. mb. Da» Siegel de» Bischof» ist ab-
gefallen, die 4 andern m rothem Wach» hängen mehr oder weniger stark beschädigt an
seidenen rothgelben Bändern,
[509.] 1 Die Stelle ist hier abgescheuert und das zvovtdhen nostrum und huic 40
liegende Wort unerkennbar.
Digitized by Google
ANHANG
A.
WORMSER BRIEFSAMMLUNG.
XL JAHRHUNDERT.
Der Codex Vat. Palatinus 930 (A) enthält eine früher unter dem
Namen LorscJier Briefsammlung bekannte Sammlung, welche neuerdings
von P. Ewald im Neuen Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche
Geschichtskunde III, 321 — 340 in ihrem gangen Umfange besprochen
und erläutert worden ist, nachdem schon früher Würdtwein, Nova Sub-
sidia dipl. I, 32 ff. aus dieser Handschrift (saeculi XII) und A. Mai,
Spicilegium Romanum, Romae 1841, V, 147—153 einiges daraus mit-
getheilt haben. Ferner hat Mone, Anzeiger für Kunde der deutschen Vor-
zeit 1838, 204 — 212 aus einer in Karlsruhe befindlichen modernen Ab-
schrift 8 Briefe abgedruckt, von welchen Böhmer, Notizcnblatt (Beilage
zum Archiv für Oester. Geschichtsquellen) 1855 p. 520, und Giesebrecht
II*, 675 ff. einige Nummern nachgedruckt haben. Lernen wir aus dem
Verzeichniss von Ewald den Umfang dieser Sammlung kennen, so gebührt
J. von Pflugk-Harttung (P.-H.), Her Italicum, Stuttgart 1883 (die Vor-
rede ist vom April 1884 datiert) das Verdienst, zuerst 26 Nummern
p. 382 — 416 nebst Erläuterungen p. 719 — 727 abgedruckt zu haben (von
Dr. A. Mau in Born coüationiert). Die meisten dieser Briefe bczieJten
sich auf Worms und zwar fallen eine grosse Anzahl in die Zeit des
Bischofs Azecho von Worms 1025—1044. Doch sind nähere Zeit-
bestimmungen der einzelnen Briefe kaum möglich, da das Material aus
jener Zeit viel zu spärlich ist. Für unsern Zweck entnehmen wir den
besten Drucken die Briefe, welche sich mit einiger Wahrscheinlichkeit auf
Worms beziehen lassen und zwar theüeti wir sie nach der Reihenfolge
mit, wie sie bei Ewald nummerierl sind, während Pflugk (alias Harttung)
eine Einordnung nach Gruppen (Wolzo nr. 6—9, Poppo 10—12, Ruothard
Digitized by Google
Wormser Briefsammlung, XI. Jahrhundert.
3 47
13—U,Ebbol5—19, Immo 20—24, Egübert25—26, Reginhard 27— 28,
II. 29—30, Verschiedene 31 — 32) vorzieht. Die Bricfgrupi>c Immo ist
neuerdings von H. Bresslau, Jahrbücher des deutselum Reichs unter
Konrad II, Band II, p. 531 ff., mit Erläuterungen abgedruckt worden.
UEBERSICHT UEBER DIE WORMSER BRIEFSAMMLUNG
CODEX VAT. PALATINUS 930.
Pflngk-
Boob Cod. Vat fo!. Ewald Harttung Andere llerauegeber.
nr.
1
* •
r
* •
2
2
2
3
AnFf'ln Mai nr 1
3
2'
* •
24
BrPHsla.il nr 6
4.
3.
5.
Mono nr. 6. Mai nr. 2. Giescbrecht
11 3 p. 678. Bresslau nr. 3.
5.
3'.
6.
6
4'
8
>
7
* •
5
9
10.
«
5'
10.
9
0
6'
13.
Moni; nr 1 Giescbrecht Ii. 675.
»■ivi Iis- in t a ■ v.* i *jv ■ ' a v vaa * f *
10
7
14.
Mai nr. 4-
*'iui tat • ■ •
11
* M •
7'
* •
15
12
8.
16.
13.
13
8'
17.
14
9
18
22.
Brnsslau nr 4
1R
<t
»f.
19
nr W
yf III • *Jm
Iß.
9.
20.
17.
10.
21.
18.
13'.
22.
19.
16'.
25.
15.
20.
17.
26.
16.
21.
18.
27.
Mone nr. 5. Mai nr. 5. Böhmer No-
tizcnblatt p. 520. Giesebrechl p. 677.
22.
19.
28.
23.
19.
29.
24.
21.
3t.
21.
Bresslau nr. 1.
25.
21'.
32.
18.
26.
22'.
34.
27.
25'.
35.
19.
28.
26.
36.
29.
29.
37.
30.
30'.
38.
11.
31.
31.
39.
12.
32.
31'.
40.
348
Wornwcr Brief Kunmlung.
Pflugk-
Bom Cod. Vat ful. Ewald Harltung
33. 32. 41. 17.
34. 33'. 43. 20.
35. 34. 44. 31.
36. 35. 45. 32.
37. 35'. 46. 25.
38. 36. 47.
Brcsslau nr. 2.
39. 36'. 48. 29.
40. 36'. 49. 27.
41. 37. 50.
42. 39'. 51.
43. 40. 52.
Mone nr. 3.
44. 40. 53. 26.
45. 40'. 54.
46. 41. 55. 14.
47. 41'. 56.
Monc nr. 8.
48. 42. 57.
49. 42'. 58. 7.
50. 44. 59. 8.
51. 46. 61. 28.
1. — E. preposito, assumpla crucc, abnegatis omnibus, deum consequenü E.
preccs devotas in Christo. „Quando quidem — capita sua."
Schreiber klagt über seine NoÜi und bittet um lineuni pannum ad
damidem.
2. [1025—1044]. — H. hofft auf die Ankunft des Bischofs A(gecho? von
Domno A. sumrao pontifici nomen meritis ornanti H. suus utinam
dignus, cum omni fratrutn calcrvula oraminis ac serviminis munia. Sani-
tärem vestrt} prosperitatis adventum optavimus; et merito optavimus, quia
tovobis secundo et incolomi nullam adversitatis procellam nos evertere formi-
damus. Scd nec linguQ officium prevalet ad explanandum, nec mentis
intentio sufficit ad cogitandum quantum gaudü, quanlumque spei, vestri
laboris meta, iocundissünique vestri adventus gratia nobis arrisit. Talern
enim patronum, tanlQque religionis virum quis non amabit? quis non hono-
ii rabil? Nam qui omnibus prodesse conatur, merito ab omnibus veneratur.
Adsurgat igitur, universorum salvatori laudem tollcndo Wangia tanti presuhs
fulgoribus iüustrata. Gaudeat et ipsius congregatio gregis, nunquam in-
visibilium dentibus luporum laceranda, salvo baculo pastoris; tamque pr§-
senüs gaudü gratia communi voto surgamus in h§c verba; l^tenlur ce,li et
Worms).
" Digitized by Google
XI. Jahrhundert.
349
exultet terra, et cetera. H§c de communi. Quid autem ego inestimabili, ut
iterum ad vos pater sanete respiciain, vestr§ pietatis misericordia vivens et
viclurus? Quid, inquam, tali tantoque tarn saneto tarn egregio pastori vero-
que Christi confessori dignum aut honostum apportabo, quem totius expertem
consilii nullius decoratum preüositate virtutis nullus ignorat? Verum enun &
vero, si cuneta sermonum genera <meis nutibus servirent, tarn dementem,
tarn paterne miserationis gratiam vestra ex parte mihi exhibitam explanarc
non sufficerent. Sed quod valeo, cum devotione Petri, quam devotus impendo.
Non cessat igitur mens mea, cum omni desiderio animQ, tota mentis inten-
tione preeibus insistendo, lacrimas effundendo, deum inquietare, quatinus vos 10
salvum et incolomen, veluti tota plebs vobis subiecta precatur, conservare
dignetur.
Der Bischof A. ist offenbar Azecho, der von 1025—1044 auf dem bischöflichen
Stuhl m Worms sau; s. oben die Urk. nr. 49—51. Zorn'sehe Chronik ed. Arnold
p. 41, der ihn sum Grafen von Nassau macht, wogegen Bresslau, Jährlicher des d. Reichs u
unter Konrad II, Band I, p. 96 nr. 2 trifft ige Gründe anführt. Er mm dem König
Konrad H sehr nahe acxt<uulen haben, wie aus dem unter nr. 4 folgenden Brief hervor-
geht. So wird er auch in der Urk. Konrads II $. d. 1026. Febr. 14. Augsburg, Schannat
II, 49 (SL 1903) fidelissiiuus genannt. Als Tag seiner Weihe wird von Schannat I, 336
und Zorn L c 41 der 5. Dee. 1025 angegeben. »
[1036 — 1038]. — Bischof I(mmo) von Arejseo schreibt an Bischof A(zccho)
von Worms.
Domino A. sanete. Wormaciensis ecclesie. vencrabili episcopo, I. Aritinus
sive quod verius est peregrinus, quiequid frater fratri sive filius patri. Fra-
terne. caritatis debitum ex parte noslra Semper vobis impendi, ne dubilelis, 25
et quia dorn i na nostra imperatrix secum nos1 retinere statuit, quasi nostris
consentiens votis, gratias ago deo et sibi. De adiutorio vero et servitio nostro,
quo vos indigere per legatum nostrum percoepimus, multis modis pensamus,
quomodo facilius sive cum hominibus propter difficultatem temporis et vie,
seu cum bestiis de nostro gaforio vobis dirigeremus. Recogitavimus tandemso
nobiscum aliquando carius fore tempore oportuno buccellam amico mitti,
quam prandium sine necessitate parari. Et ideo tamquam filius devotus
benigno patri, mittimus vobis parvulam caritatem, precantes benigno aflectu
suseipi, ut cum familiaris rei deo iubente abundaverit prosperitas, quod modo
est quasi marmoreum, tunc fiat subito donum aureum. Caeterum de itineress
seu de reversione nostri senioris imperatoris, quam desiderando desideramus,
nobis si quid sapiatis intimare rogamus.
Dieser Brief faOt nach P.-H. in die Zeit K. Konrads IL und, da Immo um
1037 Bischof von Areszo wurde, in die Jahre 1036-1037. Breslau nimmt im Gegen-
Mts zu P.-H. auf Grund einer verschiedene Lesart (Zeüe 26 nos statt von) an, 40
Immo habe sich im Gefolge der Kaiserin befunden, während er de itinere aeu de
reversione nostri senioris imperatoris, quam desiderando desideramus von Azecho
Nachrichten erwartet. Der Kaiser aber war am 15. März 1038 in Arezeo; nach
Ostern trennten sich Kaiserin und Kaiser, indem entere nach Born reiste, letzterer
nach Unteritalien. In diese Zeit gehört also dieser Brief. Azecho von Worms «vir <s
[3.] > P.-H.: vos.
350
Wormaer Briefsammlung.
also 1038 in Italien und madUe. den Zug Konrad* nach Campanien mit. Bresslau rer-
muthd ferner, das» Immo von Arezzo Diakon in Worms gewesen und durch Bischof
Jiurdutrd von Worms an dm Hof Konrads gekommen sei. Ihm wird wegen seine*
Fkisse* vom Custos ron TltieJ in einem an ihn gerichteten Schreiben über die Wunder
5 der h. Walpurgis (Ada SS. Febr. DU, 548) hohes Lob ertheUL vgl. Wattenbach, Geschieht*-
quellen I», p. 349 und 360.
4. [1036 Juli—Augttst]. — I(mmo) schrcilrt dem Bischof A(zccho) über die
Verhältnisse am kaiserliehen Hofe.
A. presuli §gregio dilectoque suo domno I., quiequid est, eodem indignus,
io orationis hostias in deo mactandas. Vestre itaque 1 sanetitati obaedienter, ut
dignum erat, ac dcccntcr paruissc nunciumque vestnim domnae nostrae im-
peralrici studiose ac diligenter presentavissc, ex hoc aperte sciatis, quod eam
ipsam vestri muneris partem propria manu reeepisse non dubium est. Deinde
quanta bei) igni täte quantaque gratiarum actione vestro se patrocinio et ora-
ismine ac servitio visitari meminerit, crebra ac sollicita vestrae sanilatis inter-
rogatio inanifestat; in quo videlicet idoneos atque placidos vobis tesles adfuisse
credatis, dominum H(einricum) scilicet cum tenera coniuge Chunegunda,
quam ctiam post vestrum discessum a nemine se amigdalis donatam, paternis
verbis consolatam, satis muliebriter ingemuisse sciatis. Preterea iter vobis
aodomni nostri C(onradi) imperatoris felix prosperumque, quantum adbuc sciri
potest, donuntio. Audivimus enim, Saxones ad adiutorium süi uniformiter
armari. Porro autem nec illud vos latere volo, quod legati Anglorum nostrae
iuniori domnae, nuper infirmae, nunc autem deogratias! valenti, missi sunt;
qui vero dixcrunl sibi bacc: „Infelix ergo, inquiunt, et iniusta noverca vestra*.
r. Arduichenut, germano vestro regnum fraude subripere cupiens, universis pri-
matibus nostris convivia maxima eclebravit, et nunc cos prece, nunc pretio
corrumpere satagens, iuramenüs sibi suoque nato subiugare temptavit; qui
vero non solum ei in aliquo huiusmodi non consenserunt, verum etiam nuntios
prefato germano vestro, quatenus ad eos cito redeat, unanimes transmiserunt."
soSed illi quidem talia. Ad baec, ut fidcliter semper faciam, notum fieri vobis
volo, episcopum Mettensem cum gratia magna a curte recessisse, archiepisco-
pum vero C(oloniensem) atque episcopum L(eodinensem) , abbatem E. atque
abbatem Brum(iensem) simul cum domna nostra usque IV id. augusti manere
dieque eadem ipsam a Noviomago Saxoniam tendere depositum laudalumque
s» habere. Quando magis sapio, magis intimabo. Bene valete, paler kare.
Vgl Steindorff, Heinrich DI, Band L, p. 86. Dieser datiert ihn ewischen 29. Juni
und 10. Aug. 1036; Bresslau hingegen setzt ihn in den Sommer 1036, Juli oder Anfang
August (p. 216 nr. 3 und 635).
5. [1025 — 1044]. — Domno suo A(zecho) luce interiori die noctuque cejestia
40 con tem plan ti R. vix animalis vocabulo dignus, quiequid roranti c^lo
dehiscens et arida tellus. „Cum in superfluente — consolari dignetur".
Der Schreiber klagt über seine Noth an Kleidungsstücken.
[4.] 1 itaque ist später ausradiert. * vestra corrigierl aus nostra.
Digitized by Google
XI. Jahrhundert.
351
— [Vor 1025?]. — A(secho?) schreibt dem W(olso?). 6.
W. dilectorum dilectissimo A. post fragilitatis huius habilaculum per-
petu§ beatitudinis tabernaculum. Immense, dilectionis vestre, frugalitati pro
omnibus, quibus mei causa vel presentialiler vel absentialiter operam dedistis,
et adhuc daturus eritis, non dignas referre grates queo, scd Ülum, cui nihil s
est inpossibile, precor, omnia meritis vestris reponderare. Quod autem usque
modo non litteris nec viva voce, quid de meis rebus vobis innotui, hec causa
est. Verebar cnim, vestram dilectionem meorum indiciis inquietari, quia non
vestro nec aliorum amicorum meorum acquiescens consilio furtivus aberravi.
Nunc vero quando quidem de vestra mihi servata dilectione non dubito, quic- io
quid precepistis, rescribo. Sed primum deo laudis inpcndo sacrificium, vos
valere, et ad nutum senioris nostri militantem, premii coronam, si non fama
mentitur, labori vestro non abhorrentem accepisse. Deinde, si Übet, quid
mecum agatur, acripite. Sanus sum deo gratias! et quid mei est operis,
Scolari negotio multifariam insisto, et nunc artium ordine conservato musice, 15
finem dabo. Celera voto meo respondcnt, scd, quod fidis auribus vestris instillo,
doleo, dominum episcopum ita floccipendisse, si quis meorum consimilium de-
lectatur, huiusmodi negotio irapiger insudasse, et illud miror, quod, quando
pereepit, me hic loci tarn devotum instare labori, mihi ullius consolationis
gratiam vel magistro meo vel alüs, quorum beneficiis hic vivo, ullius spei fiduciam so
inpertire supersedit. Sed credo, quia id distulit non sine consilio; consilium
autem male consiliantium cum ipsis damnelur. Ad ultimum omnia mea in
vestre, spem gratie. committo, et ut pro me matreque mea Semper fidus non
preter solitum intercedatis, defensor expostulo.
DU Initialen A. und W. kommen bei Ewald in den Nummern 8. 58. 59 und io sr.
vor und sind wol dieselben Personen, nämlich Azecho, der spätere Bischof von Worms
utul Wolzo magister scolarum s. oben p. 45, 43. P.-H. meint, A. habe diesen Brief
sowie nr. 49 vom kaiserlichen Hofe aus geschrieben.
[1017—1032]. — Bobbo Erzbischof von Trier schreibt an F. einen Speirer 7.
Geistlichen. so
Hat offenbar mit Worms nicht» eu thun.
[1025—1032]. — W(oleo) klagt dem Bischof A(zecho), seine Anstalt leide 8.
Mangel, weil die ZaJil seiner Schüler zunehme, und bittet um Unter-
stützung.
Venerabiii domino suo A. noraen pontificalis honoris vite, decorantiss
merito frater W. cum omnibus sibi commissis , munus devoüssim§ orationis.
Volumus vos non ignorare, pater sanetissime, nos admodum triste ferre,
presentiam dominalionis vestre; tarn diu corporaliter nobis abesse, quam cre~
dimus semper nobis spiritualiter adesse. Variis enim sollicitudinum obpressi
anxietaübus seimus et certum habemus, si crebro vestro frui colloquio potuisse- *j
mus, non solum nos in nostris egeslatibus vestrQ prudentie. consiliis, verum
etiam promtissimis benignissimae exhibitionis multum iuvari subplementis.
Proinde quod viva voce nequimus locorum pr§pediti intercapedinc, his sig-
Digitized by Google
352
Wormser Briefsammlang.
norum signis cupimus vobis palificarc. Intimaraus celsitudini vestrQ, domi-
norum mitissime, quam plurimis nos indigere, maxime vero nos laborare
vini indigentia sagin§que penuria. Hinc, ut vestre, dapsilitatis iuvamine con-
solemur, humilitas nostra suppliciter deprecatur. Grex enim noster, summi
& pastoris aspirante gratia, in dies augmentatur et crescit, unde nec mirum, si
non eadem, qu§ prius nobis alimentorum administratio sufficit. Quo circa,
prout melius scitis et altius sapitis, quia post deum in vobis sita est nostr?
spes salutis, sie vestre, super nos respiciat pietas paternitatis , ne dum nimis
exterioris hominis cogimur necessarüs insudare, minus ad ea, qu§ sunt interioris,
lopossimus invigilare. — In domino vere cupimus vos, domne, valere.
Ewald meint, W. sei Prior einet Klosters, ich halte ihn mit P.-H. für identisch
mit Woho dem magister scotarum.
9. [c. Herbst 1025]. — A(ribo Ergbischof von Maine) schreibt der Wormser
Geistlichkeit und Ministerialität, wie er wegen Beeinträchtigung
15 seiner Rechte bei der Wormser Bischofswahl über den König
(Konrad II) empört sei.
Clero militi§ et familie, Wormatiensi A. dei gratia quiequid est salutem
cum omni bono. Legalio vestra quantum inaudita, tantum nobis mira
videtur. Invitatis me ad vestram voluntatem peragendum in cauda, qui pri-
aomus fore in electione praesulis Wormatiensis ecclesiae aut cum primis esse
debueram. Vix aut nullo modo legatis vel litteris talibus 1 credere potuissem,
domnum nostrum regem, quae nostri iuris sunt et antecessorum nostrorum
fuerunt, nobis absentc velle invadere et a nobis eligendum et consecrandum
episcopum sine nostro consilio et consensu statuere, nisi vestra eruditio veri-
sidica proderet, quod tarn enorme et incredibile raemoratu foret De indueiis
autem adventus mei ad consecrationem episcopi nondum quiequam certi vobis
intimare possumus. Verum, utut haec se habeant, quando opportunum fuerit,
ex debito officii iuxta qualitatem rei neque canonum institula nec fratrum
consilia renuemus. Valete.
jo Vgl. Bresslau, Konrad II, I, p. 104.
10. [1025 — 1044]. — Bischof U. (Azecho?) von Worms entschuldigt sich bei
dem Erzbischof B. (Poppo) von Trier, dass er bei seinem Empfang
nicht anwesend gewesen sei etc.
Serenissimo Trevcrensis ecclesi§ archiepiscopo B. omnigenc/ claritatis
jsviro Wormatiensis episcopus H. a se ipso cunetarumque suarum congre-
gationum collegio fidelissime, servitutis atque orationis indicia. Si vestr^
reeeptionis adventui digne congratulari possem, nihil eo libentius faceretn.
Enim vero et si tunc temporis nostre, regionis loco aliquo remansissem,
omni mentis exultatione, toliusque famulicü devotione vos sine dubio rece-
4o [9.] 1 Qiesebrecht verbessert dies in alterius.
Digitized by Google
XI, .Juhrhundert.
353
pissem. Sed quamvis corporali absentia vobis abessem, genuine;1 tarnen
dilectionis perfeclionc spirilaliler adesse pronuntio. Mansionem, quam vobis
a me prestari rogastis, cum omni quo possum servitio volunlarie donabo.
Fabrum vero vobiscMm2 aecommodarc nequeo, quia simul ut a nobis in
orationis iter perrexistis, unus, quem Optimum habui, seculum mutavit. •'•
Proinde me huius rei erga vos excusatum esse intente deposco. Earum
namque rerum omnium quas vel habeo, vel ullatenus investigare valco,
quotienscumque vobis dignum erit, a me reeipiendi securilatem vobis demando *.
Ergo et vestram incolomitatem qualis sit rescire desidero, quoniam dum in
vestra gratia taliter ut modo remaneo , non ulterius de me ipso quam de 10
vobis, deo teste, curam habeo. Ad hec igilur, si quid novi apud vos in
pr^sens acciderit, de vestra parte mihi intimari exopto. Apud nos enim,
preler quod omne vulgus attrectat, rari nihil est; sed si quando quid evenerit,
certa legatione vobis per manum pateriet.
[1107— 1115?]. — Die Wormser Geistlichkeit unter Ebbo (Bischof von
Worms) schreibt an vier ihrer auswärtigen Genossen, wie man über
den Erfolg ihrer Heise besorgt auf glückliche Rückkehr hoffe und
berichtet von der Noth in Worms.
W. W. N. W. nimie, virtutis flore coronaque politis indoctus grex Ebonis,
integre, fedus dilectionis. ao
— — — Notam esse vestre. caritati seimus litem, quam cum Herbi-
polensibus cxcrcilü causa habuimus; nec non nostro victorie et laudis avidos
vos esse non dubitamus. ldeo que nunc instant vestro adiutorio fidenter
committimus. Litteris nostris kalendis novembris ad cos direclis hactenus
nil contrahiscere audivimus. Quo animi consilio id fecisse dicantur, queratü
quem hoc cura somno excitet; nos vero noeeipendimus. Noveril dilectio
vestra B. cancellarium eorum legationis gratia nescio quod opus mathemalicum,
artem inquam , Eufranoris aut Policleti , nimirum urbis nomen (sie !) ad nos
vexisse; sed nobis non oslendisse, verum secum in expeditionem tulisse. Hec
enim vestrQ fraternitati commendamus, ut ipsum opus aliquo modo videre»
lemptetis et curam adhibeatis, ut vel aliquod exemplar inde excerptum, nobis
mittere non pigritemini. Nec interim cessabit noslrum opus iuxta vires
surgere, domno Ebbone operam inpendente, Nannonc fundamento ponenle,
ceterisque prout quisque valet aut cementum aut lapides congerentibus, non
sine doctoris manibus nostraüs Ebbonis. Valete. ss
Druck unvollständig Ewald p. 326. Es folgt dann der Vers:
Mise rat has grammaa vocitatua Nobile clamaas.
Die chronologische Fixierung dieses Briefes ist ausserordentlich schwierig. Ew.
will ihn in die Zeit des schiematischen Bischofs Ebbo arischen 1090 — 1106 setzen wegen
der Notiz vom Dombau; allein nach der Zorn'schen Chronik ed. Arnold p. 60 fiel die 4u
Weihe des Doms in die Zeit des andern Ebbo, der von 1107—1115 regierte. Offenbar
bilden die Briefe Ewald nr. 16. 26. 26. 82 und 41 eine Gruppe und es ist unter E. der
nutguter und spätere custos Ebbo tu verstehen, der in den Zeugenlisten unserer Ur-
[10.] 1 A: gemine. * A: vobis aecotn. * Corrector verbessert in: vobis donato
H. Boos, Crkandeobuch d. SUdt Wurms I. 23
35.1
Wormser Briefsaramlung.
künden 44. 45. 46 und 50 vorkommt. Eng hängt unserer Brief mit 2?tr. nr. 25 rw-
summen (Streit mit den Würzburgern). Bei der Dürftigkeit aller und jeder Nachrichten
aus dieser Zeit ist es schwer sich su entscheiden.
12. [1026—1032?]. — R. schreibt dem A(sccho?) und beklagt seine Annuth.
s Tolius ecclesiQ speculo et seniori dulcissimo A. castilate tnonim divina
et humana mirabilitcr disponenti, R. in dominicc oralionis obsequio omne,
quod amirum et frugi mancipiiim domino. Propter itineris tui dulcissimo
reruin adversitatem in luclilicam meroris hcremum, ut servus devotissiinus,
descendensf per hoc maximc contristor totusque deficio, quia mir§ sanctitati
jo tue, cum ceU»ris, quihus habundant divitic, nihil acceptabilc mitlendum habeo.
Verum, si fortuna mihi pleno cornu arridcret, milhis deo altestante pro equo-
rum defectu, quo contristaris , libentiori vol puriori animo tibi, domino, suc-
currendum sudaret. Nimirum habui et adhuc, deo volente, habeo tenerum
equum, nuper castratum, nuper frena patientein, nuper deambulare incipicn-
ütem, quem ante optimales tuos eligendum produccns eorum consilio, quia
laboranti similis p lau sc. sonitum cervicis discit amare, tibi soli, cui omnia
debeo, domi nutriendum optineo. Nam si illum, tarn möllern, tarn invalidum
emitterem, pervenire non valentem, te ipso teste nil meis damnis tibi profi-
cerem. Cesset igitur inimicorum suspicio et a nie longe longeque tua aver-
aotatur indignalio, quia eundem equum omnibus tnodis procurabo, et non
solum equuin, sed etiam caput et caudara, culem et corium, et omnia, que,
habeo, tolo mentis et animi desiderio in spem Iuq gratig distribuero. De
cetero, qualiter mee, et fratrum meorum sese res habeant, non audeo, tibi
scribere plura, quia te rapit altera cura. Hoc etiam unum tibi denuntio,
äs quia domesticus meus H. assidua magistri sui nostraque aramonitione de
virlute in virtutem scandendo, tibi, deo iubente, sano redituro cuiusque servi-
tutis dulcedine dignus et presens exüterit. Freier hec, quia ut scriptum est
in omnibus operibus nostris Semper oportet considerari novissima, et quia
cinis et pulvis est omnis nostra gloria, cITunde preecs ad dominum pro spiritu
so fralris nostri Arnoldi de saneto Paulo, qui non. marcii obdormivit in Christo.
7.jfJr*.Vale.
WahrscJteinlich ist auch hier A. — Azecha, oh aber IL = dem prepoflitu« Ruthard
(*. o. p. 45, 41) ist, ide P.-J7. annimmt, ist sehr sxceifeJhaft. Der hier soteie Ewald
nr. 57 erwähnte Amoldns de Rancto Paulo kommt in den Urkunden nicht vor.
13. — Eximie pietatis amatori R. per omnia et in omnibus spe, caritate.
honeslate perfecto, W. regnum cejeste ubi resonat vox lQtitiQ. „Nihil
omnino — suseepero."
W. bittet um Unterstützung in seiner Noth, um Pelzwerk oder ein
anderes Geschenk.
40 R. «rf rieJleicM identisdi mit dem bei Etrald nr. 16 und nr. 55. W. = Woho?
Digitized by Google
XI. Jahrhundert.
355
[1036 Herbst). — E(bho) Schtdme ister von Worms bittet den designierten 14.
Bischof I(mmo von Aresso), die schlechte Schrift des Briefes su
entschtddigen , er empfiehlt ihm seinen Bruder, befragt- ihn wegen
Albold, über seine Beise, seine Gesundheit und den Bischof von
Worms. i
Dilcctissimo domno suo I. presuli designato, meritis et honore probalo,
E. victima infirmitatis, si quid beatius est oclo beatis. Inprimis oro, ne
grave sit vobis hQC tarn male scripta perlegere: ipse quidem non scripsi,
set ille,
In cuius manibus niralis pala tenetur. \»
Multa haberem vobiscum loqui, si deitate propitia locus mibi contigisset.
Commilto fidei vestr§, quam expertam mille modis habeo, committo, inquam,
fratrem meum, committo pro sorore illa qu<} non agit perperam, committo,
ut senex ille Beniamin suum, ut Tobiam c^cus pater et, ut Virgiliane loquar,
committo ut veteranus ille Alexander1: ir.
Commisit primis natum Pallanta sub armis
Enec, fido, si non foret inproba Dido2.
De c^tero scire vellem super Alboldo3, qualiter vobiscum militat, preterea
singula veslri itineris et statum valetudinis, et quod caritatis domnus mens
episcopus vobis inpendisset sollicitus scire desidero. Valete. Credo me citius:'o
sanandum, si vestras litleras videre promeruero.
I. igt wieder Immo als designierter Bisdiof ron Arezzo und zwar wir er, ah er
diesen Brief erhielt, icarsdteinlidi noch in Deutschland. E. ist Ebbo der cuslos, nach
P.-II. der Jjehrer Immo' 8.
[1030 Herbst). — I(mmo) antwortet dem E(bbo?) von Worms auf 15.
seinen Brief.
I.1 carus carissimo E.2 plcnam karitatem et plurimam salutein. De
scriptura non erit curandum, cum magis ad sententie, nucleum seu ad
miltentis devotionem sit respiciendum. Non enim curo de lirQ vel arpo, qua-
Utate sive campanQ pulcritudine, si tan tum sonum emittit dultiorem. Coeterum *>
ut Israel Beniamin, tuum mihi commitlis dilectum, qui dum tibi sit dileclus,
non erit mihi nisi carissimus. Diligam eum ut Joseph Beniamin , sed non
aperle, ne forte inde elatus audatior fiat c^teris. Cui au fem Tobias suum
commissi! equivocum, nobiscum dignetur manere in §ternum, et ducat atque
reducat nos secundum suam misericordiam in viam pacis et prosperQ pro-s.-.
speritatis. Ad hqc domnus noster episcopus, sicut pater filium vel mater
unicum dimittit plena caritalc et Ilde non ficta, mc quamvis indignum non
sine lacrimis dimisit. Alboldum autem ad unius anni spacium mihi commen-
[14.] « Eine sreeUe Hand corrigiert in Euandor. 1 Anspielung auf Vergil
Arn. VIII, 514 ff. * Zweite Hand corrigiert aus Albodo. 40
[15.) 1 naeJdräglich eingetragen. * dto. Bresslau liest: Carua cari«imo I.
plenam etc.
23»
Digitized by Google
Wormaer Briefeammlung.
davit et per meam peticionem prebendam sibi ad sanclum Petrum dedit.
Lectum unum honorilice incisum et sellam, similiter duo scrinia lineis laneis-
que et palliis bene carcarata mihi dedit, et osculo pacis ac signo designans
salutis misericorditer me dimisit. Sed et omnia bona me habere putassem,
5si infirmatem sohtara non timuissem. Ergo te, frater, rogo, ut ubicumque
deum invoeaveris, mei peccatoris non obliviscaris; si autem tui obliviscar,
oblivioni detur dextera mea.
Dieselben Personen wie im vorigen Brief. Die Stelle ad sanetnm Petra tu besieht
sich auf den Wormser Dom.
16. — Caritaü's rnarito F.1 fidei propinquo peritorum peritissimo M. alieni egens
auxilii, quiequid Joseph discretioni Abraham fidei. „Non eril uti —
promissum."
M. klagt Ober die Unredlichkeit seiner Freunde, sie suchten ihn dazu
zu bringen, sich non satis firme, nec ut mihi videlur publice, coniugis
is prebcndQ dico connubiis zu verbinden. Tali persuasioni reclamarem
nisi vos mihi tanto longius alienari formidarem. Quare hoc? audivi
quidem domnam imperatricem in hec verba venissc, qualinus aliquod
fomentum miserationis mihi non pignim ducat impendere; et hoc est,
quod vobis in infirmilatis lecto iacenti musa interpreli propalavi. M.
2u bittet um seinen Rath.
17. — F.1 sollicita pars anim<j procurando suo M. quantum indiget sui. „In
querendis — bis inmorari."
F. antwortet dem M. auf den vorhergehenden Brief in schwülstiger
Weise.
18. — Ver§ sanetitatis viro 0. 1 senum baculo, iuvenum speculo R. vis vivens
vermiculum cor contritum cum spiritu humiliato. „Nil adeo — vila mea."
R. klagt, dass er die Gunst und Zuneigung O's., die er seit seiner
Kindheit genossen, verloren habe, gesteht seine Schuld und bittet um
Verzeihung.
so lieber die Per&men tdsst sich wie bei den ewei vorhergehen* l&i Briefen nicht ein-
mal eine Vermuthung wagen.
19. [c. 1025 — c. 1035]. — Die Schüler Ebbo's von Worms schreiben an die
Jugend des heiligen Mariin (in Maine), dass die Diöcese sich in
Zweifeln an die Metropole eu wenden habe, berichten über ihren
u langjährigen Streit mit Würzburg und bitten um Rath.
DilectQ in Christo iuventuti beato Marti no servienti, Ebonis farinam
lambentes, quiequid dilectis diligentes. Pauca vobis scribere non parvus
\U).] 1 oder auch E.
[17.] 1 oder E.
«> » oder auch D.
Digitized by
XI. Jahrhundert
357
indulsit amor; quid autem in vero sit, qui solus novit, noverit. Noücia vestra
nostre parvitati nubcrc non indignurn ducat, ut diligcris et dilcctus, cum sint
in carne una, proles inde nascatur, cui nomcn sit dilectio vera, quatinus
huius aflinilatis graüa vestro ßducialius innitamur consilio. Diocesim per
omnia novimus oportere, ex melropolis xcnodochia singula dubitando inquircre. *
Dubitare enim de singulis non est inutile. Non pretcrissc vos putamus
indigladiabile litis odium, quod ab Erbipolensibus iani per annorum dicrhonium
perpessi suraus, ubi nunc pcndeat, sie vobis innotescat. Multi corum a culpa
se excutiunt, et maiorcs eorum huius occasionis obripilatione domno nostro
coeterisque urbis nostre. prineipibus se huius rei immunes esse, sub iuramenti 11»
obtentu nuper demandaverunt. Quendam tantum excipiunt Citra- Moynen-
sem, dicam ne monachum — et non, per barbam lovis! non, sed raisam
cuculJam — quem post carecta iaccentem, quid cum sacra virgine quadam
cruroperaretur, quidam nostrum aspexit. Illum, illum in culpa relinquunt,
illum , quoddam contranos inslrumcntum , cui nomcn natum ficri non est ts
erexisse, ubi aliorum nomine suam honeste obliniret culpam, comperimus.
Nc longum faciamus, illc est, qui abbale suo monoculo quodam duce in nos
sevire nullo modo erubescit. Tarnen aliquando Torte crubucril, si iure gen-
tium in iniurias eius non ulcisci veslri consilium innucrit. Huius rei gratia
hanc brachilogiam vobis transmittere communiter decrevimus. Respondercso
igitur non dedignetur dilectio vestra, quid inde fleri censeatis, libenter enim
in his et in coteris vestro utimur consilio. Valcant in unum diligentes et
dilecü, foveantque sinu dulccm fdiolam, quam cejesüs maritus ducat uxorem
multiplicando prolem.
VgL die Bemerkungen tu nr. lt. ss
[c. 1025 — c. 1035]. — Der Maineer Jl. versickert die Wormser Jugend 20
der Freundschaft der Mainzer und berichtet, dass die Mainzer, um
den Würzburgern nicht eu nahe zu treten, in dieser Angelegenheit
lieber keinen Rath ertheilcn wollten, sondern nur zu besonnenem
Handeln ermahnen. »
Eximie, iuventuti Wormatiensium, insudanti studüs et artibus Athenien-
sium, R. Mogontinus, non Grecus, sed vix effectus Latinus, amicitiam indi-
vulsam, fidem inconeussam. Amor communis dilectionis optinende. compulit
et compellit nos, quorumque bonorum virorum amiciÜQ partieipare, ut, quod
per nosmet ipsos nec audemus somniare, per illorum suffragia saltim merc-ss
amur optinere. Hanc ergo dilectionem vobiscum inire tanto desideramus
avidius et studiosius quanto reverenlia amicorum apud vos tractatur rcligiosius
et copiosius, et grates vobis multiplices habentur et referentur, quod federe
tarn intcrnQ caritatis tantaque sinceritate dilectionis nos in communionem
vestr§ amiciti§ voltfistis suseipere, sed, postquam vera didiceramus relatione, «
quoddam odium intcr vos et Wcrzeburgcnses haben et consilium utile ex-
postulari, decrevimus potius, ut vobis nostra desint consilia, quam nobis
inpulsoribus aliqua ullo modo illis fiant inportuna. Sic quoque, ut amiciti^
358
Wormuer Briefsammlung.
fe.dus ccu diximus apud omncs bonos conserveruus vcstram dilectionem non
oiniücrc, nec illos oflcnderc studemus. Undc, ul omnium participct nobis
familiaritatis gratia, adhQrcrc omnibus ardemus quadam mentis et oris con-
eordia, kleoque profecto scimus oportcre, capitis sublimilatcm membris omni-
bus sibi adhcrcntibus Qquc providere, ut ne illud desperata capitis soliditale
corruat vcl debilitet, quasi minus provisuiu, nec aliud supra raoduru eiusdem
firmitate capitis confisum surgat et in tantum extollatur, ul deindc capitis
rcgimine frustra reprimatur. Hoc rogamus, hoc vestra providcat industria,
quod apud nos Ulis, sicuti vobis exoptanda sunt prospera. Vos igitur, uli
lodecet sapicnles, omnia consilio agcntes, quorum consiliis ad omnia usi estis
ab inicio, hos itcrum opilulari et consulcre vobis in hoc facite negotio, et
quos haclenus harum rcrum omnino inmunes rcliquistis, hos iam ferme
omnibus prospcrc cxactis, deo auxiliantc, ad aliquem iudicandum noUte in-
quielarc. Adtiuc aliquid superest, quod licet exponi vcstr§ amato et amande.
i% dilectioni. Igitur, quamvis ego minimus exislam et ultimus horum, quibus
vcstrc, epistolq missum est opus cximium, priraus tarnen vestrum conveni
legatura, cautc cius pcrcipicndo rclatum, et quia pretilulatos fralres tum
minimc erat copia intcrpellandi, et de tali Jegatione tarn repcnte sollicilandi
proposui, mente citius faccre intcnta, qu§ tarnen post ca essent facienda.
ao Quippe, hec pauca solus scribebaui, qug alios simili modo dicturos sciebam. 1
At, ne diu pcnnis volitans lcbarcis, tanto quod precurro inmcrgar equore,
paulispcr optans quicscere, salubrc mihi sumam olium, rogans humiliter
dcum, ut vobis mittat, qui assidue vos et illos protegat, custodem pacis
angclum. Valctc.
21. [Ende 1035]. — Ein Mainzer Kleriker G. schreibt dem Bisehof A(zecho)
von Worms über die Verhandlungen zwischen dem Kölner Erzbischof
F(Hgrim) und dem Würzburger Bischof B(runo) und andern Meichs-
fürsten zu Mainz etc.
Dignissimo dilectae filiolae WormaÜQ patri, domno suo A. episcopo, G.
so infirmus et inuülis summi patris familias vespertinum denarium. Mallem
aures domini mei prosperis semper lactificarc quam adverso quolibet nuncio,
quod non deect, unetum dominum inquictare, sed quia vos michi iam dudum
preeepisse memini, ne qua vos eclem, quae michi alieubi innotescanl, pre-
cepto et voluntati vestrac in huiusmodi parere non ignoro oportere. A
ssproxima, quae nuper fuit, dominica, prineipes regni, scilicet II.1 Coloniensis
archiepiscopus , B. Wirceburgensis episcopus cum caeteris compluribus nunc
usque Moguntia se continent, mulla consilianles, mulla tractantes, multa con-
ferentes. Huius conventus summam quia intimare vobis certam non possu-
mus, quaedam, quae ipsis referentibus reperire nos contigit, vobis scribere
«jeuravimus. Fenint, domnum imperatorem augustum, veferis existente causa
[20.] 1 A: scribebam, ton anderer Hand am Rande sciebam.
[21.] 1 Offenbar ein Fehler con A., da Pilgrim Ersbiadhof toar.
Digitized by Google
XI. Jahrhundert.
359
odii, vehementer aniuiatum esse in A(dalberonem) ducem et marchionem, et
ita aniinaluin, quod convocalis coram »e prineipibus, sei licet E. A.2 marebio-
nibus caetcrisque prineipibus, qui tunc ibi intererant, qualinus ipsi A(alberoni)
dueatum suum et marcham iudicio abdicarent, preeeperat. Sed ipsi, non id
nisi in presentia et iudicio filii sui H(einrici) regis fieri debere, aeeepto con- 5
silio responderunt. Quo vocato, imperator iniuriam suam exposuit, filium
suum, quatinus A(dalberonem) omnimodis insequeretur, ul ipso cum sc diii-
gere cognosceret, postulavit, simulque dueatum sibi iudicio abdicandum et
nunciavit et rogavit. Domnus vero H(einricus) rex, etsi patri per omnia obae-
dirc et vellet et deberet, memor tarnen cuiusdam pacti, quod cum A(dal- 10
beroni) pepigerat, quod pater rogavit, sc non posse nec debere exequi con-
stanti animo iuravit. Quod cum diu tractarent, patre semper et monitionibus
et minis et precc omnibusque huiuscemodi cxliorlationibus ineumbente, fdio
vero econlra ubstinato animo et nil a priore sententia mutato recalcitrante,
tandem imperator huius doloris immedicabili vulnere tactus, cum ita filium is
suae voluntali decsse videbat, ante ora omnium iam prorsus elinguis sibi
excidebat, et neque loquens neque videns ncque quemquam presenlium, ut
videbatur, agnosecns et ita in cetasy mentis positus intcr brachia tollcntium
in lectum collocatur. Post aliquanta ad se ipsum rediens, convocari iterum
iubet filium ad se et prineipes. Quibus convocatis sciens, quia cor contritum 20
et humilialum deus non despicit, sese ad pedes filii sui bumo tenus proiecit,
lacrimis multum obtestatus, quatinus recordari dignarelur patris, nc inimicis
gaudium augeret, ne regno dedecus, ne sibi infamiam pararet, dum a patre
discordaret, ne discordando fieret Absolon, dum paeifice vivere posset Salomon.
Motus tandem filius püs lacrimis patris ad se rediit ; redüt inquam ad se, 2s
quia exivit a sc; rediit vero ad se, dum rediit ad obaedienciam , ad preeep-
lum, ad voluntatem patris. Sed ita rediit: iuramentum, quod A(dalberoni)
feeit, patri aperuit, eiusque iuramenti E(gilbertum) episcopum auetorem fuissc
rclulit. Quod cum imperator vehementer iratus ab E(gilberlo) episcopo, an
ita esset, requireret, ille non dissiinulavit, non negavit, sed sc id ea causa 30
fecisse memoravit, quatinus A(dalberoncm) regi fidum faceret; qui non aliud
esse iuramentum dixil, ni quod absque iuramento custodiri oporteret, scilieet
nc sibi in bonis suis dampno esset, ni forte ex iudicio perdidisset. Quo per-
cepto imperator vehementissime in episcopum animatus, inconvenientibus et
multimodis convieiis cum magna verecundia ac pudore limen excedere, cami-3.%
nadam egredi preeepit. Quo facto redivit ad iudicium, abdicaturque A(dal-
beroni) ducatus et marcha. Ergo dicunt, ipsum A(dalberonem) , confisura
Cruvvatis et Mirmidonibus8, regiae potestati vellc rcsislere, cuius occasionis
timorc ccssabunt domi Bavvarii ab indicta expeditione. Marcham vero ipsius
A(dalberonis) fertur commissam esse cuidam A. de L.4; dueatum autem nullit
adhuc esse commissum, pro quo petendo domnus Cuono in isla epdomada
ad curtim proficiscitur. Ad ultimum, nisi infirmitas corporis mc maxima
* zuerst stand: EA archionibus, dann hat der Corrector Uber A ein m über-
corrigiert. (riesebrecht löst die Sigkn in Eckard ton Meissen und Adalbert von Oest-
reich auf. * der Corrector hat vor Mirm. ein a gesetzt. * Von Cfiesebrecht in Arnold 45
von Lambach aufgelöst.
Digitized by Google
360
Wornwcr Briefsammlung.
delineret, videre vos tarn diu non dislulisseui. Verun tarnen vila comitc videbo
vos citissime et, quae nunc non scribo, tunc presens loquor vobis. Valete.
Vgl. darüber Steindorff, Heinrich III, Band I, 30 ff.
22. — Lampabilis rubrice. emulatori carissimo nostro E. suus B. „Dum spirilalcm —
.s menioris. Valete."
Auf das Gcbeiss E.'s (vicUcicM Ebbo?), ihm erbauliche Schriften zu
schicken, sendet er collaüones fratrum; die cantica canticorum habe er
nicht. B. schickt gleichzeitig zurück: Ysagogas cum c§teris retentis
tanlum Ypothcücis sillogismis, omni modo petens, ut cathegoricos paucis
m diebus prestalis.
Die Antwort darauf ist Ewald nr. 32; doch ist vielleicht hier B. in G. zu ändern
oder dort umgekehrt.
23. [c. 1 038]. — Der Wonnser Kleriker E. scJireibt an König Heinrich III.
Domno suo H. regi augustissimo E. Wormalicnsis, Mantua quod Roiiiq,
uquod eidem Parma corone. cum mola dominum molc. Cum nuntius abit
feslinus, succensendum non est, si quid in ornamcnlis verborum titubat stilus.
Senioris mei episcopi inopina Irihulatio, nc ad vos, ut optavi, venirem, ne
vobiscum gauderem, dominumve meum imperatorem in hoc carissimo speculo
contemplarcr, ahe! infcUcitcr invidil prohibuil et impedivit. Sed forlassc,
»•qua re nunc landein non veniam, inquics. Ad quod ego: Her meum domine
iam pridem Romam ad limina beaü Pelri disposui, quod perficere absque
veslra nolo scientia vestraque licenüa. Scd et domno meo imperatore absente,
sola que. mihi vobiscum spes restal rogandi fiduciam prestat, quatinus epistola
veslra domngque mee imperatricis sigillala comes mihi detur, que. nie vestro
«audilo visoque nomine paeifice securum reddat, et aliqua ilineri necessaria
per quedam aecomodet loca. Ccrtc si dco ducente salvus rediero domi et
milicio. vobiscum libenlcr per omne tempus militabo, in spem videUcet grätig
et ero inde letior, si servituti veslre. inlcressc dignus iudicor. Quod nie
legalio veslra intcrpellavit de modis non adhuc, ul volui cos congregavi. De
ȟcijlero si veslre. sanitatis statum per epislolam vestram1 scire promererer, in
tantum gauderem, quod id cliam pro dono maximo deputarem.
Diesem räthsdha/Un Briefe folgen noch rätlisrfhaflrre Verse mit zugdtörigem
Sdweiben, icdches mit dem obigen Briefe an Heinrich nichts zu thun hat.
A. fol. 20. — Druck: Ewald nr. 30.
24. [1027—1032?]. — Ifmmo Diakon von Worms) schreibt an den Abt
B(eginbaM von Lorsch?).
Domno R. abhati, vero Christo confessori, 1. huc iter certum, quo
cottidie porrigit animum. Imperialis legalio et preeeptum, ne te vita cario-
[23. J 1 A: vestri.
Digitized by Google
XI. Jahrhundert.
361
rem in proximo viderem, me detraxcrunt. Vcrunlaincn divine. gratias ago
et agerc poslhinc non cessabo medicin§, qug Ic de leclo infinnilalis in slatum
relevavit pristino. sanitatis, triplicatutn Ezcchi^ regis annorum nuiucruin pro
meritis dueturum. Id tibi pecculiari solatio spei meapte poscilur tantillitate,
et ut hoc deus provideat, qualcnus secundum cor tuum tibi tribuat, ut in 5
salutari suo lgteris et in nomine saneto eins magnificcris. Quis nie hoc
inmerito oplare dicat? nemo enim, qui ignoret, mc multöciens in stabuio
procurationis iuq oleo exultacionis perfusum, non soluin duorum denariorum
precium, immo multorum aeeepisse, quod tibi cum redierit, ipse verus sacerdos
reddat. Ad calccm solite penurig iaculo tactus, tue. largitali precium mearutn 10
manuum extendo, ut in appropinquantc pascali tempore alieuius generis
pclliceo me digneris ornare, ut dum isloc munerc corpus calcfacio, tc, dulcis-
sime, calcfaciam in mentc.
Reddat ut hoc donum tibi, qui dal cuneta bonorum,
Ut sine fine bonam merearis habere coronam. iS
Premia centena redeant tibi tempore pleno.
P.-H. utul Ikeswlau lösen die SiaJe R. in Rtginlxtld, Abi mn TxwwA, seit 10H2
Bischof i»n Speicr, auf. Immo befand sieh am kaiserlklten Hofe als Geistlieher der
Kapelle, in ärmlichen Verhältnissen.
f 1025 -1035]. — G. dankt dem E(bbo?) ßr die Erftdlung seiner 25.
Bitten etc.
E. fralri suo dilecto G. non sentiens cum Arestippo, quiequid Antistcnes
Cralippo. Natura rcrum fert, ut, qui balbutiunt plus et ceteris libentius
loquantur, dum pudorc defectus facundie, copiam, quam1 non habent, extor-
quere conantur. Hoc exemplum me tangit et expetit, quem non adornal»
oracionis elegantia, sed garrire cogit temeraric, proruptionis inpatientia. Sed,
quia non ignotis aut alienis verba sum facturus, quiequid habco, fidelibus
auribus commilto securius. Grales tibi in primis multiplices et memorialcs,
quia preces meas super caleulo Victorini fecisti aeeeptas et precordiales, et
habentur, cl si forluna votis arriscrit, uberiores reddentur. Nosti namque, so
operam non negandam amicorum desideriis, preeipue si non refragetur cquitas
postulanlis, ut auetor est in bcncficüs suis, satis scribens comiter, illum bis
dare, quisquis dat celeriter. Et, quia te peticionis mee promptum expertus
sum efleclorcm, Ucct imparem habiturum redditorem, ingratus et iniurius non
inmerito iudicarer, si, qu§ postulasti, tibi mitlere aliquo modo gravarer. si
Milto igitur librum, quem rogasü, non tuo, devotionis responsurum dignQ
j)reconio, sed me eius monct§ alium emendaciorem non invenisse apud nos3,
sub indubitat$ fidei confirmo testimonio, et eo videlicet mitto studiosius, quo
manifestum est, te preeeptis philosophicis delcctari copiosius, ut lanto me
facias obligatiorcm , quanlo te in huiusmodi studiis adhibueris diligentiorem. *o
Cum autem in cathegoriis multa legantur difficilia, que tarnen a magislris
dicuntur solubiha, unum est de equivocatione habendi, quod me movet acriter,
125.] > A: quem. * voa?.
Digitized by Google
362
Wormser Briefsamralung.
quod ncc per magistros nec per libros perccpi plcniter. Et, ne te lateat,
quod mihi difficilc videtur, locus hic est, uhi „Socrates cum uxore Itabeul*
scriptum habetur. Iiide tc volo esse sollicituin, ut, quod per tue non polero,
tuo consequar adiutorio. Si quid de slatu meo uosse volueris, dicet tibi
frater Mauno, umis ex tuis diseipulis et cultui tuo deditus et studii tui non
ignarus. Quia familiaritatis inter nos slaluimus nidimenta, reslal, ul, quod
inchoavimus, per tnutue, dilectionis augeamus incrementa. Vale.
Dieser Brief ixt die. Antwort auf nr. 22. E. ist der Magister Ebbo. Unter G.
ist rieileicht der Wormser Kleriker Gerlieb zu selten, der in den Urk. nr. 13 und 44
lororkomnä. Ob Manno mit dem in nr. 11 vorkommenden Baumeister Nanno iden-
tisch ist ?
26. — Tocius sui profectus iniciatori et omnibus, probato adiutori, magistro suo
K. virtutc mirahili, et qmjque raüonc disponenli E. secundum in priori
mandatum. „Scpe mi — mercennariis tuis."
v, E. entschuldigt mit vielen Arbeiten und Krankheiten seine Saum-
seligkeit im Schreiben ; er bittet inständigst für einen puer, dem er trotz
seines Vergehens seine Gnade wieder zuwenden möchte.
27. [1025—1035]. — E(bbo?) glatibt sich beim Bischof A(zccho) angeschuldigt
und verklagt, und schreibt desshalb an ihn über den Neid und die
•» Lügmhaftigkeit.
Domno suo dilecto A. episcopo E. iste presens suus servimen quadrin-
genium devocius quinqetmio. Brevis esse cum volo, multa occurrunt dicenda,
quo. si singula ruminarem, tedium vobis inferendo admodum meo iudicio
peccarem. Recordor, patcr, ex parle et ulinam ex tolo recordor, inquam,
iv. verborum vestrorum, que, sunt vcluti clavi in altum defixi, quibus me sepius
in vestris. secrelis nunc mouendo, nuue castigando, nunc bene promitlendo,
sicut pater lilium mulcere soletis. Inter quo. unum frequenter rogavi et fre-
quentissime rogabo, qualinus huiusmodi gratiam coram vobis inveuiam, nc
cuiquam Qtnulo meo credatis, prius quam me vestri in presentia audiatis.
aoNostis, domine, et omnes norunt, illum esse miserrimum, qui nullum habet
invidum. Die, pagane, quid sentis de lalibus? Invidus altcrius inacrescit
rebus opimis. Sed quibus opitnis? Quia tua foveor graüa, quia tua refteior
benignilatc, quia te demente, te misericorde, te secundum tempus fruor
aflabili: hg sunt divitig, quibus invidcnl. Quid au lern de invidia, qua nemo
wnisi miserrimus aliquis facile caruerit, tracto, cum etiam einuli mei me
destruendi causa conscientias suas mendatio polluerc, nullo modo crubescant?
Sed quia ommis homo mendax, menliatur iniquitas sibi ; nefas enim est, coram
tanta maiestatc mentiri. Hcc, idco loquor, quia credo, me penes vos accusa-
tum. Numquam enim cessant amici mei, qui magnificant super me sub-
40 planlationcm, quam deo volonte nihili pendo, donec vestra gratia mihi arridet,
ut hactenus feeit monendo. Cuius ammonitioni, si in aliquibus usque modo
minus cfücax extiti, catenus poslhac emendabo, quateuus obstruatur os loquen-
Digitized by Google
Xi. Jahrhundert.
•MV.)
tium iniqua. Ad ultimum, ad medium et ad primum, unum Semper rogando
in occulto, ut prius in omni accusatione audiar, quam iudicer, ne his accu-
santibus servitium meum preteritum et futurum perdam, sub quoruin labiis
venenum aspidum, quoruin lingue gladius acutus. Hec omnia vestra discernat
discretio, que est mater virtutum et profeclio. s
— Discretionis studioso E. custodi 1 serpcntcm tcnera plumarum vestc gerenti 28.
M. vestimenti eius fimbriam tangere neutiquam dignus, quicquid ovi
vellus, vel agresti reddil agellus. ,,Multa volventi — persuasit."
Enthält erbauliche Betrachtungen.
Ein Eppo custos kommt in Urkunde nr. 49 ror. 10
[1025 — 1044]. — Festivo patris et pastoris Azechonis doinino R. quod carius 29.
habet, se ipsum servitio prebet. „Sepe fieri — desit."
Handelt über die Unschuld.
[1032?]. — B(oppo Erzbischof von Trier) schreibt der Wormser Kirche 30.
über das Missgeschick, welches ihrem Propste sugestossen sei etc. »
Domnis et confratribus 0. et E. cuncfijquc sanete Wonnatiensis ccelesie,
fratrum congregationi B. nihil nisi miser propter peccatum, in quantum valet
et audet, suspirat, oral et optat, salutis perpetue. donum. Audita turbatione,
que paulo ante quadam sinisteritate magislrum tetigerat et prepositum vestrum,
continuo moeroris ingressus sum heremum, quia prius, quam certitudinem 20
cause, cognovissem ex integro, suspicionis cuiusdam falsg duplici stringebar
nodo. Suspicabar enim, aut ex ipsius ncglegentia, aut ex vestra, sicut apud
quosdam fieri solet, illum accusari invidia, quoruin, quorumlibet foret, merito
mihi stimulum adhiberet. Nam, si ipso se in vestra procurationc neglegerct,
quis hoc in tarn cauto tamque laudabilis fame, viro non doleret? Si autemas
innocenter vobiscum conversatus vestra invidia pulsaretur, quis hoc, ut parri-
cidale quoddam facinus, non criminaretur? Sed quia rei veritas hoc ex
ulraque parte defendit, meroris mei magnitudo decrescens, penitus evanescit.
linde vero et ipsius innocentie et fidel itati congratulamur araplius vcstrQ,
quia, etsi ille, sicut est humana fragilitas, aliquid deliquit, hoc vestra pietasso
fraterne compassionis humero laudabilitcr portavit. Proinde illud in vobis
compleri certissime spero, si frater fratrem adiuverit, ambo consolabuntur.
Et qua consolatione? Non ista foenca, non ista caduca, non ista transitoria,
quam illud sequilur: vc vobis, qui ridetis, quia lugebitis et flebitis1; sed illa,
de qua scriptum est: beati misericordes , quoniam ipsi misericordiam consc-31
quentur2. Merito misericordiam consequemini , quoniam pia miseratione
[28.] » Ursprünglich E. C. von gleicher Hand ist ustodi nachgetragen worden.
[30.] > Luc 6, 25. * Matth. 5, 7.
Digitized by Google
364
Wormser BriefHanmilnng.
miserati eslis miseriam magislri vestri, et quia nullus lerror dominationis in
vobis fcrvorem poluit cxtingucrc carilatis. Atquc. enira multe non poluerunt
extinguere caritatem. 0 Caritas, quam fertiges! Forüs est, ut mors, dilectio,
dura, ut inferi, emulalio. Inter fortiludinem aulein et duritiam magnam esse
snovimus differentiam. Durus enim nec in bonam partem nectitur. Ab bac
duritia, deo gratias, vos seiunxit Caritas, vos in causa magislri vestri Caritas
possedil, vos Caritas forles fecit, et quia Caritas ab apostolo via eminentior
appcllatur, laus vestra in caritatc super omnem alütudinem dignitatum cxal-
tabitur. In hac, karissimi, persistile, ab bac nuinquam recedite, mansio vestra
10 sit semper in caritatc, quia, qui manet in caritate, in deo manet et deus in
eo. Fidern, quam in magistro vestro cepislis boneste, ad finem honestum
usque perducite, quia melius erat nec honestatem ineipere, quam ab honestatis
tramitc deviare. Nullus in vobis sit Judas, quin potius Judam excludat Caritas,
quia etsi magistcr vester vobis cum illo in caritate manentibus durius ab quid
»palilur, post passionein tarnen maior gloria speratur. Ad extremum vero
vestris pedibus provolutus humillime postulo, ut, quia sepulcrum redemptoris
mei causa criminum mcorum aliquantulum minuendorum visitare desidero,
mc vestre, orationis manus sustentandum- suseipiat, quem pessimi criminis
imminens actio gravat. Valcat in Cbristo dilectio vestra valequc pcrpeluum
soinveniat in vita perpetua.
B. ist offenbar dieselbe Person wie in nr. 7 und 10, also Poppo, Erzbischof von
Trier, aus dem Schlüsse unseres Briefes erhellt, worin es heisst, dass er
das Grab des Erlösers besuchen möchte. I'.-II. verlegt diese Reise in das JaJtr 1032
(in I'ick's Monatsschrift für Itheinland und Westfalen III, 4Tiff.), nach Bresslau
2.%/. c. p.618 kann die Reise enticeder 1028— 102» oder 1032—1034 stattgefunden haben.
O. = Oppo decanus «. oben Urk. nr. 49 und E. — magister Eppo (Ebbo) der später
ciutos wurde.
[1032?]. — Die Wormser Kirche gewahrt B(oppo's) Bitte, er sott nach
Worms kommen etc.
so Diguo. memorio. viro B. sanete. Wormaticnsis ecclesie, humillima con-
gregatio spiritalium plcnitudincm gaudiorimi. Lileras vestro dilectionis gra-
tanter atque Icü aeeepimus et bonesüssimo nec minus arduo vestre inlentionis
ineepto caritatis visceribus congaudentes, deo, huius rei veraciter auetori, immo
suasori, gratias egimus. Pia igitur devotione communique affectu honesta
3spetilioni vestre assensum prebentes, sicut postulatis, utrumlibet vobis1 pla-
eucrit, aut ad nos venire vel domi itineri vestro, quo vos satis occupatum
novimus, intendere, cQterum, unde nobiscum vestra dudum loquebatur epistola
ima, de fide servanda apud prepositum vestrQ suavi et castigate ammonitioni
grates agentes, conamur omnimodis ei fide adesse, nec unquam in hoc defi-
4ocimus, id enim fratrura2 esse, et scriplurc, et vobis vehementer adsentimur.
Valcat in domino Caritas vestra, qui vobis secundum cor vestrum tribuat et
consibum vestrum confirmet.
Ist die Antwort auf den vorhergehenden Brief.
131.) 1 A: verbis. * B: fratrem.
Digitized by Google
XL Jahrhundert.
365
— Domino et patri suo E. cum honestissima gravitate morum cminentiores 32.
promerituro gradus honorum E. per victimam oboedienliQ quod Ysaac
AbraliQ. „In spem — digneris."
E. in Noth und Mangel, bittet um Unterstützung.
[1025—1035]. — E. schreibt an E. und bittet um seine Hüfe. 33.
Archidilecto raagistro suo E. E. scabellum emulorum votivum servitutis
donum. Tamdiu te abesse anxius queror, nam in te maximum consilii mei
abesse confugium, mala mea indicant, que, ex magna parte tecum lenirem.
Ne ad te ipse modo venirem, ul erat in voto, rei familiaris intcrpolavit inopia,
que. ultra modum insurgens plura mihi divertit commoda. Sed te aliquanto io
fidelius mea fidissimis auribus tuis tute commissa, quam, si presens adessem,
tractalurum, virtus et fides tua satis mihi probata credendi fiduciam prestant.
Misi tibi per quendam epistolam pro curte Adalheidis erga senioris mei
gratiam impetranda, que, si ad te pervenit, necne iusta, modo precare senio-
rein, hortare, qualinus ea Uli merear. Impetrabilis facile nam est, qui vinci i&
velit. De cetero, nihilominus perpendat fidei tue gratia, quam pre c^tcris
semper sperare mihi liceat, perpendat, inquam, de Huinfrido nostro, nuper a
nobis fugiente, quem fruclum laboris mei ibi executus sum. Scitis et vos
et senior meus, si licet attestari, scitis, quia sepe querebar, illum tardiusculum
esse propter morbum quendam et deperire volenlem. Quod , quia sibi non «o
consensi, timens seniorem meum, exposcensque cottidie litteras cius, suasu
et conduetu cuiusdam Bavuarii apud me legentis evasit et Wirzeburc modo
sc lutatur. Huius rei patcr eius quasi conscius esse credi potest, vehementer
fautor exisüt, et ul ibi docendus permaneat, omnibus modis intendit. Num-
quid ita de nobis meruerunt Hcrbipolenses? Numquid ita puerilis vincetss
affectus? Preterea fuge, eius culpam mihi obiciunt. Tange igitur seniorem
nostrum consilio tuo, mone, sicut loquitur vonerabilis Beda presbiter, ut sepiat
aures suas spinis virtutum, ne audiant linguam nequam, linguam incircum-
cisam, meditantem et proferentem mendatia. Quid plura? sat sapienti uno
diclo, omnia mea tibi committo. so
Von den Personen E. und E. läsxt sich nur mit einiger Sicherheit sagen, dass
sie der Wortnser Schule angehörten.
[1027—1036]. — I(mmo Diakonus von Worms) schreibt dem Magister 34.
E(bbo?).
Domino et patri carissimo E. magistro I. fidei firmitatem perfectQ cari-3&
talis sale condilam. Quod mihi pro palüo ab imperatoria maiestate tibi,
patcr, promisso inposuisti, secundum preeeptum tuum adimplere caute curavi.
Cum enim solita misericordia et familiaritas tua antiqua mentem accenderit,
Caritas mecum pullulans tibi recreecit. Iam enim antique. fidei firmitatem
repetens, sub umbra alarum tuae caritatis foveri quandoque coneupio, quam, *o
pie paler, quia divina pietas a te requirendam mihi suggerit, noli, queso,
Digitized by Google
300
Wormser Briefsammlnng.
respucre, quin potius inimicitic totius oblitus fraterne, compassionis humerum
nunc acclina, et quo mihi sunt necessaria apud seniorcm nostrum cpiscopum
intercedendo adiuva. Prepositurani quoquc Musebahc quondam mihi promissani
hurnilibus , immo scrvilibus modis crga illum acquircre desidero. Ergo h§c
i sub velamine fidei tibi soribens tui anxilii, quia poleris, subnixe postulo firrai-
tatcm. Si enim illam mihi [conjcesscrit per manus tue. paternitatis, devovco
illi libram dimidiam auri purissimi. Si autem hqc non sufficit exhibitio, iuxta
tuum consilium promissa augcbo , tantummodo ut optineam , quod expecto.
Tue vcro fidclitati prcmia sua non deficient. Nam si desiderata te adjuvante
10 expostulavero , unum pallium bonum tibi me daturum in fide vera promillo.
Quodsi in hoc voluntas mea inpleri nequiverit, saltcm illum meum veterem
locum apud sanctum Martinum, quem iam audivi melioratum, tua Providentia
dam cunctis requirerc me adiurabit. Igitur si pietas supcrna, antiqua miseri-
cordie siiq mirabilia renovando, me ad maiora promovere dignata fucrit, fides
u mea incorrupta nostro scniori pcrmanebit, atque ea, quo mihi agenda sunt,
omnia secundum suum consilium pariter et preceptum me facturum in veritate,
que. Christus est, promitto, et si quem consanguineorum vcl fidelium suorum
uiihi commendaverit, illum, ut ipse iusserit, tractabo, et quibuscumque potero
bonis honorificabo. Ergo si dicla apud illum impctravero, promissa omnia
winramento quo voluerit confirmabo. Isla tibi soli legenda transmisi, et ne
publicarentur, manu propria scripsi, quo ne tercius oculus videat vel auris
aliqua a le audiat, flagito et intime rogilo. Quicquid autem de his tibi
mentc fuerit, vel quem in his adiutorem tua prudcntia habere voluerit, non
per nuntium, sed potius per epislolam mihi rcmandabis.
•js I. ixt wiederum Immo, der später als Bischof von Arrezzo erscheint; er ist am
Hofe des Kaisers, also ist der Hnef nach 1037 geschrieben. Wir erfahren aus diesem
Briefe, dass er, ehe er cum Hofe kam, eine Pfründe bei der s. Mariinskirche in Worms
inneluüte. Wie P.-II. auf den Ort s. Martm im Kreis Edenkoben (bair. Pfalz) ver-
fallen konnte, ist mir unbegreiflich. Das hier erwähnte Munebahc ist die Abtei Mosbach
»(ansehen Heidelberg und Heilbronn am Neckar), welches Otto II im J. 976 der Warmsrr
Kirche schadete (St. 690).
35. [1025 — 1044], — Bischof Afzecho) schreibt an die Schtvester Ae. über
die Frage, ob die Freundschaft und der Umgang mit Frauen su
fliehen sei.
3i A. non merito sed gratia vice funclus pontificali Ae. dilecte in Christo
sorori spiritalium plenitudinem gaudiorum. Ecce quam bonum et quam
iocundum habitare fratres in unum, licet in psalmo Jochim sil! non minus
tarnen iocunda iure perhibetur fratrum et sororum in deo cohabitatio et spiri-
talis in invicem dilectio, si in utrisque deo Semper medio, et speculum casü-
w tatis, et Studium fervet caritatis. Sunt nimirum, qui familiaritafes et colloquia
mulierum esse fugienda dicunt. Cur id ita sentiant, miror, cum facile inier eas
discretio habeatur, que fugienda, que etiant sit diligenda. Ut de ceteris taceam,
obiciunt mihi Dalilam. Esto. Sed eius nequitia merito proiecta, cui non
esset Judiht castimonia et tanta vis consilii dulcis et dilecta, cum in Holo-
Digitized by Google
XL Jahrhundert.
307
fernis cervice libido iaceret interfecta, Dicam de nolioribus: lohannis certe
et Marie in spiritalis contemplationis dilectione cohahitatio magna fuit et
mirifica. Opaula et Eustochium nolum est, beatum Hieroninmm virum erudi-
tissimum, vestram castitatem animi desiderio dilexisse, etiam pbirima, qu§
noluit viris vestra prece rogalus, vobis adscripsissc. Licenter igitur dicani: 5
Ecce quam bonum et quam iocundum babitare fralres, habitare etiam sorores
in unum , quia illic mandavit dominus benedictionem. Cohabitemus ideo et
nos in spiritu consilii et pacis, fidei et lenitatis, quod facile apud nie invenies.
Nam deus seit, ex quo tecum loquebar de rebus, quas tu nosti, semper in
hoc totus eram, qualiter ex meis bonis, si qua babeo, quibus tu delectaris, 10
diiectionis testimonium tiiQ voluntaü inpenderem, et adhuc illud velle non
desistam, non panim hjtus, si quid de meo poscerc velles. Sed et facie ad
freiem te nunc videre lecumque in verba venire scias, me magno desiderio
ardere, maxime quia quedam incommoda mihi ex parte tuoruin contigisse
audivi, quod te nollc, bene non ignoro. Recordare igitur, quid tecum trac-t:.
laverim, quid vero rogaverim, recordare, inquam, et iterum summa prece
rogata, in proxima pentecostes epdomada D. obviam mihi venire satage. Ibi
vero non questui, sed iustieie. studenles utrinque quod bonum est operemur.
Quecumque enim tili de mc vel meis ibidem proclamaverint, bono animo et
iusla satisfaclione respondebo, id ipsum a te et a ttiis quero. w
Die Sdneesfer Ae. gehört ritJlcithl dem Kloster Nonnenmüttsler in Worms an;
s. oben Urk. tw. 45.
[1031 — 1044]. — Bischof A(secho von Worms) beklagt sich Mm Erz- 36.
bischof B(ardo) von Mains, dass sein Viccdominns in Mains ihn
in dm Rechtsansprüchen gegen den servitor Sigeh nicht unter stütze . 2.-.
SummQ revercnlir» viro arebiepiscopo Mogontino P. dei dispositione
vicetn apostolicam digne sortito A. episcoporum quamvis minimus, quiequid
anima et corpore potest dignius. SanctQ malris ecclesig fundamentum divina
Providentia satis firmo lapide solidavit, cum vestrg vigilantiae curam su|>er
eam edificandam locavit, cum vos, inquam, elegit, non mercennarium fugientem, 3«
sed pro ovibus suis an imas in pen den tem ; non amndinem venlo agitatam, sed
donum dei inmolam. Vobis igitur tantc. pietatis viro cum mee servitutis uni-
vcrsalitate semper devotissime coraparabo. Et hoc summa veilet divinitas,
quatinus id, quod vobis verbis promitto, re ipsa erga me vestra karitas experiri
dignaretur. Inveniret utique mc per omnia vestra voluntas vobis devotum.si
Et id merito. Quiequid enim usque modo a vestra paternitate mea parvitas
exposcebat, facile obtinebat. Precepistis autera petitionis mee/ causa non
seme), sed quinquies ad vos perlinentis, cuiusdam mulieris substantiali parti-
cione vestrum servitorem Sigeloncm nobis iusta rationc satisfacere et respondere.
Misi ergo Mogontinam nuntios, sicut vos dixistis, explorandi causa, quQ mihi 40
illi, quibus commisistis id tractandum, darent responsa. Sed vicedominus
vester et alii floccipendenles, se oblivioni vestram iussionem dedissc respon-
Digitized by Google
308
Wormaer Briefsammlung.
denint, et nihil aliud mihi dederunt. Qua neccssitate vobis dirigo has
petitionis HUcras quatinus recalesccns fidci vestrQ promissio, ut vestre, gratie.
confido, hec fine quantolius porducat. Quid roulta? Orat pro vobis nostra
dcvolio dcum, ut vobis sccundum cor tribuat, consilium conflrmet, quatinus
iet corpus in salutari letctur, et anima in nomine sancto eius magnificetur.
37. [1032?]. — A(zccho) Bischof von Worms bittet den Bischof E(gilbert
von Freising?) um einen Geleitsbrief an den Ungarischen König etc.
Summe rcligionis speculo E. coofficiali suo A. Wormatiensis §cclesie.
episcopus, vestem nuptialem Mariamquc sollicitam. Re ipsa consensivum est,
io multotiens evenire, rebus ut incognitis tanto difficilius fides adhibcatur verbis.
Vellern ergo et iocunde exoptarem, te ipsius rei veritate ipso, inquam, actu
perpendisse, quali devotione, quali intentione, quanto desiderio tibi in omnibus,
quantum suppetit facultas, animam induxerim ad nutum obtemperare. Nec
veneranda tue gra Vitalis, ut ita loquar, familiaritas permittit, a me dubitari,
la penes te parvitatem nostram simili devotionis effectu, ne dicam affeclu, recreari.
Cogit igitur non tan tum ipsa Caritas, verum tue tociens experte. probitatis
largitas, precum inportunitate tue inveteratc, et semper nove fidei dispositionem
inquictarc, quatenus huius epistole portilorem meum scilicet amicum et fami-
liärem, domini sepulchrum, ipso cooperante, visurum, in tue, fomentis dement ie,
aoealefieri pennittas, tuamque forma tarn, sigillo solidatam, pro inpetranda pace
et itineris securitate Ungarico regi egterisque id loci cohabilantibus amicis
tuis transcribi facias. Vale.
J?iraH lost die Sialen A. und E. in Arnold twt Worms und Engelbert von Passau
auf; allein wahrscheinlicher tind darunter Axecho und Eoilbert Bischof von Preisingen
nzu verstehen rgl. Steindorff, Heinrich III, Band I, 221?.
38. — H. presulum dignissimo B. abbas quiequid valet animo devotissimo.
„Quoniam omne — venerande. Valeto."
Abt B. verwendet sich beim Bischof II. für die Schwester Ulhilia,
die er im Kloster sanete, Marie ordiniert liaben möchte.
30 Vielleicht ist auch hier wie bei nr. 10 H. = Azecho und das Kl. s. Maria =
39. (1025—1040). — B. schreibt an IL, sein Freund und Bruder sei be-
stöhlen etc.
Amico suo Hu '. B. salutem et dilectionem. Fidei et dilectionis in-
sstegritatem inter nos vigere certum teneo, si nititur Pinna radice, quod con-
diximus ratum et perpetuum inter nos fore. Hoc ita esse desidero et exopto
[39.] 1 Lesung unsicher, vielleicht audt Nu.
Digitized by Google
XI. Jahrhundert.
369
illud re cxperiri, quando exigit necessitas rei. Quidam frater noster et araicus
res suas furtiva ablatione amisit et has illuc devenisse fert opinio. Quam ob
rem exoramus nos et omnis fratrum congregatio, ut vestr§ cautele. sit traditum
ad investigandum, si quid ex his rebus inter vestrates* clericos vel Judeos
forte fuerit delatum. Summa autem h$c est rerum, quas amisit: pellicium &
grisum cum manicis harmilinis serico paratis, et aliud vulpinum grisis manicis,
paratum cum linea tunica, et coopertorium vulpinum novum, cgteris rebus
pretermissis, quia ad investigandum evidentia sunt indicia. Vale.
lieber die Personen diean Brief* lässt sich nidUs sttgen und die Vermuthutu^,
P.-H.'s darüber siiui völlig unstiMaltig. 10
[1032—1039?]. — Bischof A(zecho) schreibt an Bischof Reginbald von
Speier?).
Gratia et merito coepiscopo R. libra iusticie. sibi commissa regenti A.
solo nomine pastor et pontifex, coltidiang orationis hostiam et totum posse
servitutis. Quamvis nonnullos esse vestra Caritas novit, quos me liistais
dilectionis causa amare facit, pre omnibus tarnen vos patrem spiritalem, mihi
acceptum, divine, gratie, laudes ago, vestramquc dilectionem pre cunclis in
sinu meo gestabo; tali non inmerito gavisus patrono, qui est salus, spes et
totius ecclesie. speculum, a quo incredulus et infidelis s$pe regitur, cuius
salutari munere pauper et dives o,que letatur. Ego, vester igitur spiritalis so
adoptivus, tan tarn vobiscum valere sanctitatis prerogativam conscius, iusticie.
vos operam dare pro certo confirmo. Ubi sapiens, ibi iusticia. Cuius autem
rationis occasionc Iiqc vobis miserim, sie colligilc. Habita synodo in proximo
ibique tractato iure nostro iuxla preeepta canonum et, ut nos doeuit communis
scientia ingenii, audivimus, vestras Qcclesias dico A. et D. non, ut deberent,
iuslificatas. Que, modo synodali decreto tractare pro vestra distulimus caritate.
Ergo vestrQ pietatis sollertiam rogamus, ut h§c non amplius in nostra synodo
quisquam quejatur, sed, sicut scitis, ita emendare illud velitis. Ad hec vero
supplicando vos pulsamus, quatenus in nostro prediolo AM domini mei impera-
toris potestate pro su§ suorumque remedio anime, saneto Petro tradito, vel so
horreum vel domus aliqua, ubi nostra compleri possint necessaria, nobis
aecomodetur, eo pacto, quo pro eo domus habitaculo beatus Petrus, cui id
iuris concessum est, §tern$ aul$ hoslium vobis aperiat. De qjtero, quod
nobis carissimum est, qualiter optanda vit§ vestr§ sospitas se habeat, hoc vel
per nuntium vel carla fideli nobis rescribere dignemini postulamus. 35
Vgl, Bresslau, Konrad II, Bd. II, p. 100 Antn. 1.
R. ist gewiss Reginbald (nicht Reginhard wie P.-H. achreibt), früher Abt von
Lorsch, seit 1032 Bischof von Speier, beim Kaiser Konrad II irolangesxhen, vgl. Bresslau
Up. 8 ff. A. ist Affalderbach m der Wetterau, welches K. Konrad II am 80. Januar
1034 dem Bischof Aisecho ivltenkte, wofür ihm die Verpllicldung auferlegt wurde, das 40
GedueJitniss der %erxtorbencn Ahnen Konradsf tnstbesowtere seines früh dtihingetjatu/enen
Vaters Heinrich durch Messen und Seelenfetern tu verewigen. Bester Druck Gerden,
Cod. dipl. Brandenb. VIII, 878 nach dem jetzt verlorenen Original. St. 2061. Bresslau,
Kanzlet Konrads II, nr. 194.
' P.-H. ve* träte* (!).
H. Boot, Urkoadenbach d. Stadt Wenn. I.
370
Wormser Briefsammlung.
41. [1025—1044]. — Viro probatissimo A. summe dignitalis gradu dignissimo
E. quod arida nimbo germina. „Sint quamvis — conscribi."
Ueber Freundschafl, A.'s Wertb als guter Christ und seine Tugenden,
die man schon daraus erkennen könne, weil ihm die Natur körperliche
s Grösse versagt habe: omnia namque minima maioris ineriti maiorisque
dignitalis estiinantur. Es folgt ein unsinniger mathematischer Beweis etc.
Man freue sich über A.'s Ankunft.
A. wol AzechoY
42. [1025— 1044]. — Sancti meriti viro B. abbati A. Wormatiensis ecclesi§ presul
lo indignus, quicquid potest dilectionis et servitutis. „Dominicum habemus —
mandale. Valete."
Bischof A(zecho) schreibt von seiner Trauer über den Tod seines
am 11. Dez. verstorbenen Abts Remigius. Abt B. solle einen Ort zur
Zusammenkunft bestimmen und ihm darüber schreiben.
43. (1036?]. — Bischof Afzeeho von Worms) bittet den Erzbischof B(ardo
von Mainz) um sein Gebet für dm glücliichm Erfolg seiner Reise etc.
Summe, revercnlig viro P. archipresuli A. solo nomine episcopus, quic-
quid spiritali patri filius. Sanctitatis vcstre ineflfabile merilum non dubiuui
ducat me in divinis et humanis, quicquid sum vel esse potero, ad oinnem
wvestrg voluntalis nutum semper existere dcvotissimum et ita devotum , ut
clericum decet proprium. Igitur licet non ignoraverim vestram providentiam
sibi per se satis consulentem monitoris non indigere, excitat me tarnen non
elationis presumptio, sed vera caritalis nec minus debiti ratio, excitat et ecclesiQ
sanctQ utilitas ad vos virum incomparabilem in huiiismodi tribulationc verba
lidirigere deprecatoria , quatinus insurgat vestra Martha, sollicitudo inquam
vestra surgat et secum sollicitel ad oratiouem episcopum Wirceburgensem
cum suis, Spirensem cum suis, abbatem Laurensem et ceteros ad id aptos,
qui orando domi pro nobis vigilent, ut et paganoruin iniquitas frangatur et
prosperum iter faciat nobis deus salutaris noster. De cetcro rogat vos nostra
so dilectio , quatinus in expeditionem ituro ad Norzunim 1 cum aliqua caritalis
exhibitione mihi pateat hospitium. Valete.
Darnach scheint BiscJtof Aztcho von Worms den Feldsug gegen die Liutizen im
J. 1036 mitgemacht tu haben; vgl. Brcsshtu, Konrad II, Bd. II, 217 nr. 2. Norzunim
ist wol Nörten bei Einbeck (Hannover).
44. [1029—1035?]. — Bischof A(eccho) von Worms bittet den Bischof E(gil-
bert von Freising?), die Ucbcrbringcr dieses Briefes, Gesandte eines
seiner Freunde, sicher an den Kaiserhof führen zu lassen.
E. episcopo A. Wormatiensis ecclesio provisor sollicitus, quicquid caritali
Paulus, nihil sibi preter illam visus. Loquor ac testificor coram domino Jesu,
+j [43.] > Ä: norzunnn. Motte: Norzunam.
Digitized by Google
XI. Jahrhundert.
371
quia in spiritu gaudium mihi redundat, si vestre. dilectioni iuxta volnm cuncta
subpeditant, si matri olim dilectissim§ Constantie nunc quidem filiq, vestra
in edificalione complacuit, si fdios ipsa cducat iuxla cor vestrum, et eedesie;
sanete, filios, inquam liberc,, nepotes Abrahe, patriarcliQ. De cetero rogat
vos dilectio nostra, quatinus huius cpistolQ latores, cumsdam amici mei legalos, ■'•
vestra legatio ad curiam usque paeifice perducat.
Es sind offenbar die gleichen Personen wie oben in nr. 37.
[1025 — 1044?]. — Domino convivatori facetissimo A. nec ob hoc minus
iocundo dulcique amico M. suus, ad quodlihet relativum promptus, quic-
quid dignum sapiente bonoque est. „Peritus ut — salvum." m
Gott möge A.'s Gemüse gedeihen lassen ; M. dankt für das ihm am
Pfingsltage gesandte höchst willkommene Geschenk"; er möchte wissen,
euius Epicuri magisterio tanla doctus sit arte temperare culinam ut
noveris et languidum in esuriem provocare convivam.
A. = Azeelvot n
[circa 1032?]. — R. schreibt an Bischof A(zccho von Worms), bittet um
Geld, damit er das Gut Alsheim kaufen könne etc.
Totius sup, consolationis et honoris initiatori A. domno tarn meritis
(piam nomine episcopo R. quiequid dilectissimo patri filius et non solum filius,
sed per omnia obediens Famulus. Facie ad faciem vos sepissime videre, w
tneum est quasi corpus et animam reficiens gauderc. Quod et nunc quam
maxime vellem, si necessitatibus aliis super alias ineumbentibus possem.
Litteris autem committo, que, mallem vivo depromere dicto. Per me partim
rerum dulcissime multum aut ex vestra doctrina novi oportere, me loci istins,
a vestra gratia mihi commissi, honori nec minus ulilitali totis viribus provi-j.',
dere. Quod et in presenti Facere festino, vestro subveniente consilio et auxilio.
Predium quidem in Alesheim, de quo aliquando vobis innotui, divina dispo-
nente dementia et mea non osdtante opera, iamiam in manus nostras tra-
detur, si ex maxima paupertate nostra non inpedielur. Exquirunt autem a
nobis pro co a feneratoribus suis redimendo X libras. Ad hex rogant in so
precarium illud, quod in eadem villa nunc habemus prediolum. Sed hoc
pro nihilo puto ; pecuniam autem, unde acquiram, ignotum dueo. Quapropter
vestre, inpulso ianuam misericordie, ut inopiam nostram sicut scitis ea largi-
tate, qua pauperibus erogare soletis, reminisci velitis. AI non ideo pater
sanete tarn inportune ad vos clamo, quin luce lucidius videam vestram necessi- jj
tatem quam plurimam et neecssitati non convenientem substantiam. Quando
autem locus et tempus mihi dabitur vos videndi et conloquendi , si meum
non renuitis consiliolum, quasi digito pecuniam monstravero preter vestrum
dampnum. De cetera pro rebus quibusdam, inter abbalem et vestrates trac-
tandis, die, qui ad h§c definienda constitutus est, ad sinodum Sahsenheim veni 4»
24»
372
Wornwer Briefsammlung.
et abbatem vel aliqucm suorum mihi rcspondentera non inveni. Igitur pro
re utraque prescripta vestra desidero precepta.
K. kann die gleiche Persönlichkeit sein, wie oben im Itrief nr. 12 oder auch wie
in nr. 24. Die beiden Ortsnamen Alesheim und Siwhsenheim kommen öfters im Cod.
5 Lauresh. als eu Ixnrsch gehörig vor und enthalten somit eine Jimdeutung auf Lorsch.
Aus dem Chron. Laur. (SS. XXI, 410) erfahren wir, dass AU Humbert (seü 1033)
Sachsetdieim dem Kloster entfremdet hatte.
47. [nach 1049?]. — Der Klerus von Mainz und Worms beschwert sich bei
Kaiser II(einrich III?) über die Bedrückungen Friderichs von Fulda.
io Laicorum speculo, clericorum baculo II. imperatori, tarn pio quam
sapienti cor conlritum et humiliatum non despicienti cJericalis universalitas in
Mogunliensi et Wormaciensi episcopatu habilans, si quid valet in domino
gementium et lacrimantium oratio. Vide domine afllictiones nostras, vide et
attcnde, si est dolor sicut dolor noster. Hactenus pater piissime apud vestros
is predecessores homines fuimus et cum hominibus conversati, nunc in tem-
poribus vestris, quod deus avertat, sumus des pect i et nec inter homines nomi-
nandi. Surrexit enim contra nos Fridericus quidam Vultdensis et quiequid
ad opprobrium et confusionem clericorum potest exeogitare, tum apertc tum
occulte non cesset 1 eruetare. Quod ut aplius intelligant aures dominier, vult
:tocnim illc prediota cum suis consentientibus omnes clericos, et si quos ex
clericali natos sanguine sub suo invenerit iure, exleges et exheredes efficere,
quod et proeul dubio efficiet, nisi per vos ei ille resistat, qui Naman 3 anti-
quitus non solum Mardochacum sed omnes sui generis cupientes exlirpare
non cessavit sapienter humiliare. Resurgat igitur vestra imperialis dignitas,
üspes et consolatio nostra, et repugnet adversario nostro eo gladio, quo eos,
qui in sua feritate confidunt, comprimitis, eaque resistatis fortitudine, qua
discordantibus et calumniantibus nobis resistere soletis.
Motte und Ewald weisen diesen Brief Heinrich III eu. Wart nicht eher an
Heinrich II zu denken?
48. [1025 — 1044]. — Suq soli post deum spei et solalio A. presuli dilecto et
unico M. cum fidc et devotione Abrah§ post deum, quod sibi habet
carissimum mente et corpore. „Posset domine — pingue fiat."
M. schreibt an Bischof A(zecho?), dass dessen Brüder und Knechte
wol seien, berichtet von seinem Amtseifer und meldet, dass ihr Bruder
35 Amoldus de saneto Paulo am 7. März gestorben sei.
Vgl nr. 12.
49. [circa 1025?]. — Der Schüler A(aecho?) beklagt sich, dass W. den Ver-
läumdungcn seines Feindes vertrauend, Hin bei der Kirche an-
geschuldigt habe etc.
40 Amico suo W. olim dilecto A. pauper scolicola, parva scolarum munera.
Pauca volui vivis vobiscum communicarc loquelis, sed timui, ne, si locum
[47.] » A: emt * oder Haman.
Digitized by Google
XI. Jiihrhnndt'rt.
373
et tcmpus ad hcc convenicns preriperem, inanilcr laborcra hunc suscipcrem.
Putavi namque, si partem audiretis, ut aliqua occasione toturn audire nollctis,
aut, si totum pcrcipcrc vellclis, pro toto rcspondcre nollclis, aut non consone
rcsponderetis. Proindc litteras pro me orare feci, non titncns, quin has
lcgatis, et si contra non rcspondeatis, racionis tarnen veritatem apud vos s
pcrpendatis. Ergo he,c attendite, nunc a me scripta, prius a Salomonc dicta :
Est, ait, aniicus secundum tempus suum et non permanebit in die tribulationis,
et est amicus, qui convertitur ad inimiciciam, et est aniicus, qui odium et
rixam et convitia denudabit1. Et post pauca: Amico fideli et anliquo nulla
est comparalio et non est digna recompensatio auri et argenti contra boni-io
tatem illius fidei a. In illo postremo genere amicorum elegi vos, habui et
colui, servavi et nulla mca culpa huius amicitig sanetitatem violavi. Quo-
modo autem eam erga nie servaretis, vobismet ipsi conscius 3 estis. Forsitan
dicelis, vos illam integre et pure custodisse et in nullo corrupisse, aut culpa
artificiose in me traiecla, dicetis, me iugum illius suave prius abiecisse eti»
inbonesle illam adulterasse, aut forte, si hec non dicitis, altiorem cogitationem
habetis, vos ea, quo. fecistis, non contra me fecisse, sed ad emendationem
ineorum factoruin respexisse. Quibus est breviter respondendum : Amicitiam
inter nos honeste4 fundamento inpositam non pure custodistis, quando ini-
micutn meum , de me omnia , que potuit , mala dicentem , super mea crimi- ao
natione audistis, et non solum audistis, sed multipliciter omnia que dixit
confirmastis. Aliud quando de relationc eius non credenda habuistis aliquid
contra me, quam vis non verum, etiam si de factorum meorum correptione
provideretis, nonnc oporluit, id prius milii diecre quam §cclesi<;? Est, ne hic
ordo rectus correptionis primum ecclesiQ dicere, quem dominus noster ultimum 2*
preeepit esse? Sed respondebitis , id non vos, sed alium §cclesi§ dixisse.
Credat, qui velit. Ego veraciter in hoc credo, quod vidi et audivi. Nam,
quis fratrum duetor vel orator fuit preter vos ? Certe fratribus hoc est ecclesie.
dixistis, et non solum dixistis, sed alios vos contra me commotum videntes,
in quibus discordie, fontem extinguere debuistis, et si parum verbis, vultu et au
habitu in me commovisüs, forsan et illud dicelis, propter hoc Ulis dixisse, ut,
si quam culpam erga me factam haberent, recognoscerent. Absit, domine,
ut hoc dicatis. Tali enim animo et habitu in inicio flamme, vos vidi, ut
hec a me nunquam possint credi. Quapropter veraciter eos contra me com-
movisüs et ita inflammastis , ut, si vestro animo in me placato nunc, eos.as
quam libentissime lenire vellctis, minime proficeretis. Igitur maiorem fidei
spei sororem in me corrupistis nec ego iugum eius abieci nec eam adultcravi
nec aliud seniori meo dixi vel dicere feci, nisi, quod omnes preter usum sine
offeusione possent audire, et eius rci polest argumentum esse, quod ipsius
testimonium audacter interpellavi, et etiam id ab eo impetravi. Ergo ut salva <o
vestra dicam gratia, non ego, sed vos estis in culpa. O deus deus, quo
respiciam? quem mihi fidelem amicum inveniam? Omnes aniici mei sunt
secundum tempus et non permanent in die tribulationis, ad inimicitiam quasi
harundo vento agitata facillime inclinant, odium et rixam et convicia denu-
[49.] 1 Eodi. 6, 8 und 9. * Eccli. 8, 15. * besser xeol conseii. * tvol heuern
hoaesto.
Digitized by Google
374
Wormser Briefsaiiinilung.
dant; nullus est fidelis, nec talis mihi, quabs cgo sibi. Adhuc vestra defen-
dendo aliquid ut puto contradicitis. Audivi enim, nisi fallor, vos dicerc, quic-
quid in hoc fecislis, si niagister non essetis, et talia zelare non deberetis,
nun contra ine sed pro me potius staretis. Quid contradicam? Dicat pro
inte iJle antiquus sophista: fronte capillata post hgc occasio calva. Mallem
vos firmirorem habere defensionera, quia h§c facillinie retunditur per vcrilaleni.
Numquid oportuit, vos per magisterium vestrum sororem illaw, que paciens
est, benigna est, que non agit perperam, post tergum rcicere? Numquid
propter honorem vestrum divinum debuistis transcendere preeeptum? Ait
10 enim ipsa veritas , si peceaverit in tc frater luus , corripe cum inier le et
illuin solum, si audierit te, lucratus es euni». An deeuit, vos propter car-
nalem favorem me fratrem vestrum in divinis et humanis hbris aliquid quamvis
purum valentem sie annichilarc et tarn vilem facere et externa oprobria in me
suscitare? Quia non solum contra me dixistis, quQ audistis, immo maiora
i.%ad ea magnificanda ipse exeogitastis. Quid dieet de his senior noster, si
comperiet? nihil enim opertum, quod non revelelur6. Certc laudabit vos, in
hoc non laudabit. Ecce, quoniam omnes defensiones vestras vel excusationes
parum scriptis, multum in cogitationibus meis refelli atque discussi. Quid
ullerius dicam? Uactenus quidem dilexi vos propter virtutem, propter quam
•.oTullius1 docet nos, cos ctiam diligerc, quos numquam vidimus. Propter
eain nimirum vos dilexi, amavi vos propter verum amorem, posthac amabo
vos propter timorem. Timeo enhu, ue, cum commota sit aqua, vos veniaüs
et me in piscinam non sanationis sed confusionis mittatis. Sufficianl Iiqc
vobis, o amice, soh legenda, non enim alium invitavi ad Iiqc videnda. Vobis
:stantum he,c scripsi non, ut vos corriperem, aut, qu§ facienda essent, doecrem;
stultus namque essem, si Minervain littcras docerc vellcm, sed, ut sciatis,
me nec muluin nec surdum nec ita slultum vel exeordem esse, quin aheuius
scientie, tilio, me vestientc, sapiam, ubi quis me pungit, et intellegam, ubi
me quis ungit.
:w Die Personen sind dieselben wie in nr. Q. Der senior ist offenbar Bischof
JJurchard von Worms.
50. [circa 1025?]. - W. sucht den Zorn A(zccMs?) zu bertüiigm und bittet
um Versöhnung.
W. non tarn in preterito dilecto, quam in futuro diligendo A. antique,
3-svestigia dilectionis. Licet, nc rogo, rursus amicum meum paucis appellare,
et ea, qu§ sunt in animo, per eas, quas dicunt notas intcllcctuum assignarc.
Licet nisi fallor non enim ille is est, cui lectio molesta vel gravis aut cornu-
peta videatur, talibus namque totam diem, quam longa est, non invitus vel
oflensus, sed potius plenam hinc ducens dclectationem immoratur. Ergo ad
«0 vos, o dileetc, respiciens, loquar pauca, vos autem paucis intellcgitc mulla.
Memini quidem, ante non longum tempus nie scriptis, quid durius vos appcl-
lasse, et vcstrQ suavitatem dilectionis aliquantisper exaeerbasse. Commolo
» Matth. 18, 15. • Matth. 10, 26. ' Oic. Lad. 9, 29.
Digitized by Google
XI. Jahrhundert.
»75
namque fatcor animo dixi magis verbis quam factis, magis voce quam veri-
tate, dixi, quod non feci, nec facio, dixi, me vos hactenus amasse, proplcr
vestre, virtutis amorem, posthac autem aniaturum esse propter timoreui.
Delcnda sunt haec verba, quQ tantum brevis furor irg dictavit, ponenda sunt
verba, qu$ Johannes immo Jesus per Jobannem super pectus suum recum- 5
bendo sui dulccdinem nectaris haurientem de dileclionc imperavit. Non dili-
gauius, ait, verbo neque lingua, sed opere et veritate *. Igitur vere diligamus
nos invicem, quia Caritas ex deo est, et omnis, qui diligit, ex deo natus est
et cognoscit deum. Nam idem, qui supra de perfectione dilectionis preeipiens,
si diligamus, inquit, invicem, deus in nobis manet, et Caritas cius in nobisio
perfecta est*. Et de timore excludendo, limor, ait, non est in caritate, sed
perfecta Caritas foras mittit timorem, quoniam timor poenam habet ; qui autem
timet, non est perfectus in caritate 8. Nam quis, ut Tullius Johanni veraciter
consentit, sed que, conventio Christi ad Bclia] ? Quis consensus templo dorn in i
cum idolis? Videamus tarnen pagani verba non ficta. Quis, ait, aut eumn
diligat, quem metuat, aut eum, a quo sc metui putet? Sed quoniam nunc
aliquam feci mentionem de preeeptis Tullii, que, de vera scripsit amicicia,
übet adhuc, salva pace Iohannis, item de eodem colligere pauca. Par est,
ait1, primum ipsum virum esse bonum, tum alterum similem sui querere,
in talibus enim ea, quam laudamus stabiütas amiciciae confirmari polest, w
Hac dilectionis informatione vellem et ego bonus esse, sed quamvis non sum
bonus, tarnen, ne me conlaudem nec me vituperem ipsc, non sum nimium
malus. Qualiscumque autem dei gratia sum vel esse potero, bonum aliquem,
cum quo amiciciae vel dilectionis non curandum est, quo ea nomine vocem
tantum, ut, quod dico, intcllegatur, stabilitalem exercere possim, invenire desidero. »5
Nam ut verbis eiusdem, quem supra dixi*, utar: digni sunt amicicia, quibus
in ipsis inest causa, cur diligantur; rarum quidem genus, sed omnia preclara
rara. Igitur, ut idem in alio loco* virtuti, ait, quo, est maxima causa vere,
dilectionis, opera danda est, sine qua nec amiciciam nec ullam rem consequi
possumus, ea vero neglecta, qui sc amicos arbitrantur, tum so denique errasse so
sentiunt, cum gravis aliquis casus experiri cogit. Nec sunt 1 III audiendi, qui
virtutem duram et quasi ferream esse quandam volunt, que, quidem cum in
multis rebus, tum in amicicia tenera est atque tractabilis. Ergo, ut cum
auetore supradicto firmissimum faciam clavera dilectioni, cum conciliatrix
aniicicie, virtutis opinio fuerit, difficile est, eam manere, si defeceris a virtule. 3.s
Item de illius usu necessario. Non aqua, inquit7, nec igni pluribus in locis
utimur, quam amicicia. Et post pauca8: Solem ctiam de mundo tollere
videntur hi, qui amiciciam c vita toliunt. Item de vera et non simulanda ami-
cicia. Est, inquit9, boni viri, quem eundem sapientem licet dicere, haec
tenere in amicicia, ne quid sit fictum neve simulatum, aperte enim vel odisse 40
magis ingenii est, quam fronte occultare senlentiam. Cum igitur ex nova
conspersione et ex vetcri paganismo in formanda dileclionc plurcs testes
multum idoneos convocare possem, scio namque Salomonem de veris amicis
[T>0.1 1 IJoan. 3, 18. » IJoan. 4, 12. » IJoan. 4, 18. * Cicero Lad. c. 22 (82).
* Cic. Lad. c. 21 (79). * Ladius c 21 (84). ' Ladius c. 6 (22). • Ladius c. 13 (47). a
• Ladim c. 18 (65).
Digitized by Google
37«
Wormser Briefeammlung.
elegendis, immo disccrncndis, mirificc philosophanlem, scio paulura de caritale
terribiliter tonitruanlem , scio mukös alios, tarn cx agiographis quam ex
paganis sapienter et honeste de ca disputantes, hos solummodo duos , unum
cx lege spirituali, alium ex prudenüa gentili, utruraque in suo genere in
s dilectionis edificatione peritissünum, hos, inquam, duos elegi, quorum auetoritate
et mclliflua exhortatione inier nos dilectionis vinculum, quod non abiectum
vel fractum, sed quod infirmum fuit, consolidetur. Diligamus ergo nos ea
dilectione, qua deus est, amemus nos invicem nullo puerili amore, nulla
momentanca carilate, nulla simulatione; minus enim periculosus est apertus
10 inimicus, quam simulatus amicus. Sed diligamus nos omni amoris fortitudine,
omni constantia, tota perfectione, aperta, si dicam, nuditate. Puerilis absit
a nobis dilectio puerorum, namque transcendimus etatem corum, siquidem
est ad tempus amare, statim irasci, iterum amare et irasci, et neutra in rc
stabiles permanere. Quare hoc? scilicet, ut Terentiane loquar, quia infirmum
isgerunl animum, qui eos regere deberet Quaproptcr omni studio et tolis
viribus illam dilectionem vitemus, quia si non est in pueris propter teneram
etatem vituperanda, in viris est viciosissima. Faciamus insuper, ut uterque
nostrum alium cognoscat, quia, si quid nuper in caritate titubavimus, inde
fuit, quia nec vos me, nec ego tos pleniter cognovi, hoc ubi fit, vera servari
so dilectio ncquit. Ulud nimirum, hoc est maximum in dilectione venenum,
toUamus, ne nostrg concordio, invidentes, et propter hoc discordig lolium
detrahendo seminare volcntes, nimis arreclis et patulis auribus audiamus.
De quibus ecclesiastes : Musce, ait 10, morientes perdunt suavitatem unguenli.
Et vere. Nam, sicut apud medicos musce,, quo, raoriuntur, in unguento eius
»perdunt suavitatem, sie proeul dubio invidi et destrahentes 11 corrumpunt
amiciciQ firmitatem. Ad ultimum, ut in nostra rcconciliatione iterum et
iterum repetam de dilectione, diligamus nos sine limore, sine fueo vel fallacia.
Diligam vos propter deum et propter vestram amabilem virtutem, vos ilidem
diligite me propter deum, non propter virtutem, qu§ nulla in me est, propter
Mvirtutis tarnen umbram et opinionem.
51. [1033—1039?]. — V. macht dem Bischof R. Vorwürfe, dass er es ver-
säume, sich mit V.'s Bischof A(zecho von Worms), den er unbesonnen
beleidigt, zu versöhnen.
Sancti meriü viro domno suo R. episcopo V. divina miscratione, quic-
is quid est, fidelcm in Christo Jesu servitutem. Quamvis per tc satis, tibi con-
sulens, pater venerande, noveris, quid rectum, quid utile, quid honestum sit
aut non, monitus tarnen ego ca, quam tibi cx iure debeo, dilectione silcre
ncquaquam audeo, quod sentio, alioquin dissimulator potius, quam amicus et
viderer et essem. Coopcratrix dei sapientia, que, te sibi domum condignis
«undique collatis instrumentis §dificavit, hoc ornamento, hoc totius Christiani-
tatis firmamento non privavit, quin scire et discerncre habeas, quid pax, quid
»Eak».10,i. » «o P.-H.
Digitized by Google
-
XIII. Jahrhundert. 377
pacifici in domo dei operentur, quem finem expectent. Beati, inquit auclor
pacis, beati pacifici, quoniam filü dei vocabuntur. Vide ergo, patcr sanctissime,
qui in omnibus aperle scmper vigilas, nc in hac doclrina, ne in hac saluber-
rima promissione obdormiscas, ne perdere videaris, quin merito filius dei
vocari merearis. Illud, inquam, vide, cauteque levalis alüus oculis contcmplarc, s
quam periculosum , quam deo inacceptabile sit sacrificium et, ut altius in-
gcmiscam, quam contrarium sit noslre coltidiane orationi deo victimara ollere,
et tarnen cum fratre nostro in aliquo dissentire. Lege et inveni. Si olTers
munus tuum ante altare1 et cetera. Quod cum diligcntcr exposueris, dili-
gentius intellexeris, te ipsum credo redarguis, qui cum fratre tuo reconcüiari 10
neglcgis. Reconciliare igitur, pater carissime, reconcialiare cum fratre tuo,
domno meo A. episcopo, quem tu prior non caute, non iuste, non digne
ofTendisti. Certe, etsi iUe prior oflendisset, te tarnen cum illo rcconciliari
convenisset. Nunc autem: ibi culpa, ubi fomes. Pete, pater venerande, pete
ab illo pacem et inducias reconcilialionis , donce saniori consilio dissipetur, is
quod incaule3 actum videtur. Maxirae ob id pete pacem et inducias, ut
obstruatur os de tu loquentium iniqua. Et vere, ni petieris, aliquid in proximo
videbis, unde postea eheu sero pgnitebis. Ecce, ut Caritas foris mittit timorem,
cum id nolo reticerc, quod vereor. Valc.
Ttizcliof R. ist wol dieselbe Person wie in nr. 40, nänUich Rajitilxdd txm Sjteicr, so
ufu2 wn&& IM tef steht ijiogltcJwKiveisc wt. 40 wt fioherer DeztehtttiQ.
B.
WORMSER BRIEFSAMMLUNG.
XIII. JAHRHUNDERT.
Die StatlibMiothck in Trier besitzt eine Handschrift, welche die
Nummer 32 trägt, ein Quaternio in Id. 8°; starkes Pergament, sehr ab-
gekürzte Schrift aus dem Ende des XIII. Jahrhundert; Quaternionen-
eeichen. Im XV. Jahrhundert wurde der Band gebunden und erhielt
von einer Uawl des XV. Jahrhunderts die Signierung:
Codex monasterii saneti Mathio apostoli extra muros Trevcrenses
ordinis s. Benedicti. In isto libro continentur infrascripta : primo
vocabularius qui dam secundum ordinem alphabeti. Item greciamua
Ebrardi. Item alique epistole.
Die Iis. (B) enthaU also:
1) ein latein. Glossar: Abbas — atamen Bl. 1 — 2.
2) ein latein.-niederl. Glossar: Abdico — zona. BL 2* — 44.
3) Grecismus Eberhardi Bl. 45 — 112*.
4) Briefformular Bl. 113—120'.
[51. J 1 Matth. 6, 23. ■ A. nach P.-H. ineavit.
Digitized by Google
:$78
Wornwer Brieftammlung.
An den Briefen Itaben mehrere Hände derselben Schreibschale
geschrieben, wie aus der ganz gleichen Behandlung von Einzelheiten
(s. B. inperium, eclesia etc.) hervorgeht. Wie schon Monc, der stierst
in der Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins III, 59 ff. auf diesen
GhIcx aufmerlisam gemacht hat, bemerkt, ist diese Brief Sammlung offenbar
in einer bischöflichen Kanzlei entstanden. Die Briefe tragen deutlich
<lcn CJmraeter von Formtdaricn an sich, die Orts- und Personcnnatnen
sind meist mit Buchstaben und nicht immer mit richtigen bezeichnet,
manchmal heisst es auch blas: talis locus; sie sind oft verkürzt oder ver-
stümmelt. Doch sind es keineswegs blosse Stilübungen, sondern diese
Briefmuster sind unstreitig ächten Briefen entnommen und sie gewähren
uns einett nicht zu unterschätzenden Einblick in das Treiben und Leben
am Mittelrhein, specieü in Worms, am Anfang des XIII. Jahrhunderts.
Denn dass die Briefsamtnlung dieser Zeit zuzuweisen ist, erhellt aus der
Erwähnung des Ersbischofs Sifried von Mainz 1230—1249; des Bischofs
Ixindolf von Worms 1231—1247; des Bisclwfs Heinrich III von Stras-
burg 12-14 — 1260; des Königs Konrad etc.
Mone l. c. hat 15 Briefe abgedruckt. Winkeltnann, Acta imperii
inedita I weitere 11 Briefe.
Wir geben hier zum ersten mal die vollständige Sammlung, die einer
QuellensamnUung der Stadt Worms nicht fehlen darf. Mein Freund
Dr. K. iMtnprccht in Bonn hat seiner Zeit die Briefe abgeschrieben und
mir sein Manuseript zur Veröffentlichung übergeben. Ich habe sie nocli-
mals mit dem Codex verglichen. Auf die Beigabc von Anmerkungen habe
i<h verzichtet, weil im III. Band dieses Werkes die eitischlägigen Ver-
hältnisse erörtert werden sollen.
I. — Carnisprivium ieiunio salutem.
Magne est gloric vim vi possc rcpcllcrc, sed summe est virtutis culpas
ignoscere ac benivolentiam suspectis et rebellibus exibere. Tua niminim
sciat discretio, nos cum domina gula huius mundi rcghia, que ex regali
.■, Stirpe progenita socias (?) nobilitate precedit, superborumque et sublimium colla
propria virtute conculcans potenüa quoque preminet universis, nec non et
mundi sapientes licet ipsa minus sapiens apostatare compellit, matrimonium
contraxisse ; cum qua sollerapncs nuptias in commessationibus et ebrietatibus,
in tinpano et choro, in cordis et organo ac universis ludorum seu dilecta-
to tionuin (?), quibus gaudet pruritus sensuuni humanorum generibus explicandas
proponimus in proximo per tres dies continuos cclcbrarc. Licet igilur gracia
nostra actenus carueris, pula quia nostris semper moribus adversaris, tarnen
quia nos iunata pietas et tante sollemnitatis nostre iocunditas cogit esse tocius
rancoris immemores, tc ad nostra convivia invitamus, mandantes, quatinus tc
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert
379
cum familia tua nostre curie floribus representes, ubi diversarum epularum
fercula, quc laucioribus Kgipli condita picmenüs dulci sapore et saporosa dul-
cedine commedentis excitant appctitum, et insuper vinuui, quod linpidissimo1
eristallo sui pcrspicuitate non cedens quadam leni morditalione linguam bihenlis
castigat tacrimisque leticie pupillas occulorum humcclat, facictnus tuis et tibi 5
in tanta habundanlia luinistrari, quod omnern defectum, quem per lotutn
annum ex fame continua sentiebas, tibi buius brevis8 teinporis fcrlilitas com-
pensabit.
B. Blatt 113.
— Ieiunium carnisprivio spiritum confilii sanioris.
Si iuxta psalmistam gigas non in forütudinc virium suarum salvabilur,
quid prodest exquisitis epularum deliciis gulosum corpus esuriente anima
delectare1, cum noslra3 salus in talibus non consistat. Tuis fedis conviviis,
quibus inaniter commendatis animum nostrum lurpiter3 templasti, nos et
noslram absit con laminar i familiam, quibus summus eibus est volunlatem dei n
patris, qui ad magnam cenam elerni convivii luminis nos voeavit, totis sludiis
operari. An nescis, quod propria convivia multo celebriora tuis nos, qui
sanetam et immaculatam virginem, per symoniam (?) solitam respuere nimia et
modicis esse contentam, nobis eligimus in sociam et in sponsam, sie4 detinent
occupatos, ut non 5 dum solum nobis non liceat tuis interesse conviviis, verum so
eliam scmel ad ca intuitum nostre mentis flecterc prohibemur. Atque utique
[ad] nostra convivia tc ex preeepto ' karitatis, que omnium salutern desiderat,
invitamus, rogantes et monentes in domino, quod poslposilis escis carnalibus,
quc quantum tua suavitate corpus roborant, tantum ipsam animam debilitant,
nostio olusculo ex diversis herbarum speciebus confecto, cui et instillavimus 2.%
parumper de oleo karitatis, humiliter te coaptes, 7 indubilanter, quod
fames nostra coquinaria quoslibet eibos quantumeumque duros intenues tuo
apetitui suis artibus apparabit.
B. Bl 113.
— Filiorum unico Ft. canonico Nubuscnsi B. sua mater salutem et quic-
quid salubrius est salutc. [Bl. 113'] Inlerni doloris solatia ab amicis intimis
et proximis sunt petendo Tuo dilcclioni conqueror et expono, Ali karissime,
quod duo latrones domum meara preterite noctis crepusculo ingressi 1 latenter
cum singulos angulos querendo quod r aperen t scrutali fuissent, ipsi mihi ad
hostium stupe, quod apperui ad videndum quisnam esset strepitus, quem audivi, 3S
evaginatis cutcllis crudeliter occurrerunt banc animam, ut vehementer suspicor,
jl.] 1 B: linpadisaimo. 1 B: brevi.
[2.] 1 B: dilatnre. 1 B: veatra. 1 Folgt ein übergeschriebenes unleserliches
Wort. * B: sicut. * B: vel nc; das Folgende rerderbt. * B: preeepte. 7 contentis
fp tilgt, darüber ein verwischtes Wort, etwa: oensentes. 40
[3.] 1 in gre8si steht auf einer Ihmtr, dann folgt eine Lücke.
380
Wormser Briefsatnmlung.
cxcussuri, si non a dco commota vicinorurn auxilium clamore querulo cvo-
cassem; de quo ipsi latroncs pcrlcrriü in fugam subilani sunt conversi.
Quare te rogo, quatinus mihi tuum inperciaris consilium, utrum1 me dcccat
domi stare diucius, vcl in locum me rccipcre tuciorcm.
» B. Bl 113. 113'.
4. — Venerande [domine] ac matri sue B. vidue R. canonicus Nuhusensis
salutem et obedienciam filialctn. Dampnosa est et honestali contraria solitudo
iuxta illud : Vc soli, quia si ceciderit sublevantem non habet. Tue turbationis
passionibus, pia matcr, cx corde compacior et evcnlus tuos estimo proprios
10 non indigne, quia id et lex naturalis requirit et ipsa apud me mulüs bene-
ficiis mcruisli. Verum cum fuerit mihi semper molestura, quod una ancilla
contenta quasi solitariani ducis vitam nec habes penes te, si necessitas ingrueret,
defensorem, tibi consulo immo te rogo sollicite, ut unum de cognaüs tuis,
qui rebus et domui tue provideat, ad te trahas, aul si mavis, ad me venias
u habitando l, vel saltim, si neutrum istorum tibi placuerit, de angulo in quo
nunc lates ad alium locum tuciorcm et hominibus frequentaluin declinarc
non ccsses.
B. m. 113'.
5. — DilecUssimo domino suo H.1 vencrabfli Spirensi elccto H. miles talis
»loci fide et opere se devotum.
In necessitate probatur amicus et in adversilate dominorum circa suos
clarescit alTeclus. Sane quod a vencrabiti domino Argcntinensi episcopo,
cuius caplivus ego sum, inducias ad representandum me vineulis ulteriores,
quam usque ad festum saneti Nicolai proximo futurum obtinere non potero,
asnisi velit mihi vestra gracia subvenire, vestram duxi clemenciam supliciter
exorandam, quatinus recolentes, me numquam rebus vel persone tarn in
patris vestri bone memoric quam in vestris et fratrum vestrorum pereepissc (?),
mihi apud dominum dictum Argentinensem episcopum inducias usque ad
festum pascale, quia poteritis, impetrare velitis, me perindc vestris servieiis
Min perpcluum obligato.
B. Bl. 113 '.
6. — Venerabiii in Christo patri et domino predilecto H. 1 Argentinensi
episcopo H. dei graüa Spirensis elcclus salutem et obsequium in karitate
non Acta.
" Nos inducit piclas inmo compellit alTeclio naturalis, ul3 lesi quandoque
a noslris proximis et amicis ac eorum hominibus contra nos arma gerentibus
* Stelle verdorben und veruneckt: utrum niede . . domi mc vel »tare d. vel i.
1. m. reeipi t.
[1] 1 B: habität
♦o [5.J • Heinrich II von Leiningen 1246-1372.
[6.] « Heinrich III von Stahleck 1244—1260. « B: ne.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert.
381
non solum remittamus offensas [Bl. 114], verum eorum necessitatibus clementer
intendere studeamus. Hinc est, quod cum H. de Camelebach miles fratris
nostri Fr.' comitis de Liningen vir captivus flnitis nunc induciis, quas vestra
gracia sibi concesserat, nobis, ut ad vos pro ipso4 ad inpetrandas sibi ulteriores
inducias intercedere dignaremur, humiliter supplicaret, vestram karitatem duximus s
pro eodem affectuose rogandam, quatinus nos prout vobis conßdimus hono-
rantes in ipso inducias usque ad pasca domini proximum indulgeatis eidem,
scientes quod quicquid in hac5 causa sibi boni feceritis, reputabiinus nobis
factum.
R Et. IIS'. 114. io
— Venerabiii domino et amico in Christo dilecto domino H. Spirensi
electo H. dei gracia Argentinensis 1 episcopus plenum mutue karitatis affectum
cum obsequio indefesso2.
Amicorum rcquirit integritas, ut alternis precibus nulla sit obvia diffi-
cultas. Quamquam nostre fuerit fixe voluntatis, nullas omnino prestare deis
cetera caplivis nostris inducias, tarnen ad vestras preces, quibus etiam rem
grandem denegare nollemus, H. militem fratris vestri induciamus* usque ad
fest um pasce. proximo futurum, rogantes, ut pro nullo captivorum nostrorum
induciando preces ad nos omnimodo (?) facialis.
B. bi. 114. i»
— Viro strenuo et honesto B. militi de tali loco suus hospes A. civis
Wormaciensis salulem et promptam in obsequiis voluntatem.
Amicicia que procedit ex corde propria et amici necessitates ponderat
equalitate. Ex quo enim pax treve, que inter vestros castellanos et concives
nostros Wormacienses fuerat, finem habet, presumimus, quod vestri nostrorum m
dampnis et incommodis toto nisu studeant1 et Intendant. Cum igitur, nisi
ex eos premuniar, possim incurrere grave dampnum, vestram dilectionem
duxi studiose rogandam, quatinus circa me longe familiaritatis et amicicie
memores, si fuerit inlentionts vestre, cives Wormacienses ledere per rapinam,
mihi, quando id sitis facturi8, premisso occulte nuncio demandetis, scientes so
hoc vos posse facere secrete, cum per hoc nichil intendam, quam indempnitati
proprie providere.
B. BL 114.
— Dilecto hospili suo A. civi Wormaciensi B. miles de tali loco salutem
et obsequium et quicquid potest. Sic docet proverbium generale: amicorum«
* Fridrich. 4 B: ipsa. • B: hoc.
[7.] H. und H. wie bei nr. 6. * B: indefenso. 1 B: inducamus.
[8.] • B: atudeat. * ex eo übergeschrieben und hier eingewiesen; Steile ver-
dorben. * B: nie. fem.
382
Worms« BriefsiimmlanK-
utililaü ea circumspectione provideas, quod per hoc honori» dispendium non
incurras. Sane vobis predicere lempus et horam, quando casteftam mei ad
lesionem hostium suorum procedant, esset mihi difficile, nec ut puto honnri
meo circa mihi speciali Familiarilate coniunctos satia utiliter providisaem, quia
s hoc ipsi forsan 1 comperto nie prodicionis argucrent et ab eorum consortio
ine tanquam (et) traditorcm ingnominiose de cetero removerenU Consulo tarnen
vestre dilectioni suramatim, ut quicquid in equis et in armentis aliisque bonis
ad rapiendum abilibus extra nniroa habetis, in firmam recipere ctiatodiam
[Bl. 1 14'] nullatenus differatis, quia nemo nimis propere didicit nocitura cavere.
iü B. Et. 114.
10. — C. dictus Rukilin et universi castellani de tali loco dilccto amico
P. de Argentina salutcm et dilectionem.
Quem ad conquirenda mature necessaria formice non polest exemplum
inducere, hunc neccsse est hyemali tempore cum cicada dcfectum et pennuriam
i*. sustinere. Inde est, quod cum adhuc perpauea eorum, que requirit humana
commoditas, habcamus, pro ipsis aquircndis cogimur, antequara nos hyems
nunc instans preoccupet, licet cum gravi periculo laborare. Et quia non
speramus ex ista parte Reni nos aliquid possc proficere, tuam discretionem 1
nobis dilcctam rogamus attentes, quatinus navibus quotcumque' poterilis
aoadduclis occultc de Necaro nobis iuxta Sari etiam usque ad talem diem et
horam occurras, ubi transito Reno temptabimus, si quid ad rapiendum nobis
Fortune propiciatio representet.
Ii. Bl. 114'. — Druck: Motu l. c nr. 4.
11. — Honorabilibus dominis consiliariis univcrsisque civibus Wormaciensi-
»5 bus scultelus de tali loco paratum sue possibilitatis servicium.
Quoriens adventus sui signa luppomm prcmittunt insidie, maiorem
cuslodiain »olent pastores suis gregibus adhibere. Intellexi de nuncio, [quod]
ca-stellani de tali loco navibus congregatis quam pluribus Renum transire
proponunt1, aliquid rapiendo, et quia vehementer presumo, quod in vos veliut
soirruere, consulo vobis fidelitcr, quatinus si quas greges in pascuis habeatis,
in firmiorein recipere cuslodiam properetis; certum est enim, quod fiel in
brevi, quicquid predicti domini sunt Facturi.
B. Bl. 114'. — Druck: Mone l. c. nr. 5.
12. — Illustri ac sinccrc1 dilecto domino suo F. comiti9 de Liningen Ph.
ssde Hoinvels cum3 obscquio ad omnia tarn debitum quam paratum [serviciumj.
Ulilitatem propriam neglexisse dinoscitur, qui vicini sui donuun ab
incendio non tuetur. Sane cum archiepiscopus Maguntinus ad eversionem
(y.) > B: foraam.
110.1 » B: diacretioni. * ist durchgestrichen. » B: quodc.
40 [11.] 1 B: preponunt
[12.) » B: sincero. * B: commoti. » B: cum Th. de Uoinvela obs. etc.
Digitized by Google
XHL Jahrhundert.
3S3
tocius provincie inter Maguntiam et Argenliwaw* site cum magno 5 exercitu . . .8,
iam cremalurus omnes villas, que pecuniam iuxta libitum sibi non dederint
expetitam, quod heu due nostre ville iam exuste comprobanl esse verum,
vestram benignitatem nobis debitam cum inslancia commonemus ac diligenter
rogamus, quatinus non solum nobis sed etiam vobis ipsis amicis nostris 5
salubriter7 providentes, sine mora nobis, quia iam lesi sumus et maiorem
lesionem thnemus, in auxilium veniatis, ut processum non habeat fastuosa
arc[h]iepiscopi predicti protervia, communibus noslris viribus in ipsis foribus
propulsata.
B. Bi. U4\ — Drude: Mone 1. c nr. 6. io
— F. dei gratia comes de Liningcn viro nobili et dilecto Pb. de Hohl- 13
vds salutem cum dilectionis plenitudine.
Comunis universoruin neeessitas est collalis fideliter singulomm viribus
adiuvanda. Sicut a nobis petere curavisti, tiiam dilectionem ad resistendum
iniquis archiepiscopi Maguntini conatibus libenter volumus adiuvare. Tu itaque ir.
vires tuas aceelera congregare, et nullius rei melus robur animi 1 tui deiciat,
nec desperes, quia speramns firmiler, quod nostris ac Ulis civitalutnque inperii
viribus in unum collectis inimicorum processibus magnifice debeamus (?) et
laudabiliter obviare2 ita, quod cognoscalur a male coneepto proposito resilire.
R Bl. 114' — Druck: Mone l. c nr. 7. vo
— Venernbili domino preposito Wormaciensi C. dei gracia abbas Wizen- 1 4
buregensis salutem cum obsequiomm alTectu sincero.
Ad ecclesiam in Mnndenheim ex resignacione domiui Vipperti vacantem,
cuius ius patronatus ad nos spectare noscitur, vobis 1 presentamus dominum
B. cautorem, rogantes affectuose, quatinus ipsum de eadern ecclesia inveslire w
velitis curam eiusdem committentes sibi pro ul spectat ad nostnim officium
et postulal . . 2.
B. Bl 114' am Rande unten ron etmu späterer Hand.
— C. miles Wormaciensis dilecto consanguineo suo E. militi salutem |5
cum pleno debite dilectionis affeclu. so
Cum scriptum invenialur legum decalogo: honora patrem tuum et matrem •
tiiam, ut sis longe super terram, videtur probabile, quod qui conlrarium fecerit,
ipse sibi dies, quibus [Bl. J1n\ intenturus (!) erat, decurtavit l. Porro mani-
festum est et invesligatione2 non indiget, le et fralrices tuos bone memorie
* B: Argenti. * B: mago. • Ist etwas attsgeiassen. 1 B: selubiter. 35
113.) 1 B: omni. * B: adiuvare. Mone liest adiuvuri.
[14.] • B: nobis. * Die letzten 2-3 Worte sunt grössten 27*»7< weggeschnitten.
Man liest am Schluss noch: Datum. ]
[15.] « B: decoravit. * B: instatione.
384
Wormaer Briefsanmilung.
patri vestro, sive iuste sive iniusle nescio lamquam hoc divino* relinquens*
iudicio, multas et graves offensas tarn verbis quam operibus sepius intulisse,
propter quod ut videtur domino vindicanto patris in filiis suis iniurias omnes
fratres tui iuvenes utique fortes et vivaces de hac vita ante sua tempora sunt
ssublaü. Que quidem res prodigiosa cum debeat animum tuum non inmerito
deterrere et ad voluntatem patris omnimodo inclinare, dilectioni tue duxi
fideliter persuadendum, quatinus, omni rancone quem habes adversus patrein
tuum pure et simpliciter ex corde remisso5, te cum rebus et persona suae
gracie submittere non omiltas6, ut per merita humilitalis, quam exibes, (que
10 et tibi terreno) possis gratiam apud celestem patrem, qui potens est et hic et
in futuro tibi pro sinplo reddere centuplum, invenire.
Ä Bl. IM —US. Text sehr verdorben.
16. — Dilectissimo et consanguineo suo C. müiti Wormaciensi C. miles
salutem et paratum debite dilectionis obscquium.
15 Etsi iuxta legem tenentur patrem et matrem filii dignis honoribus
revereri, nusquam tarnen legitur indultum parentibus, quod pro sue voluntatis
arbitrio liberos suos iam adultos et honore dignos obprobriis et iniuriosis
violentiis inhonorent. Vestre quidem dilectioni de transmisso mihi reslro
salubri consilio tanto uberiores gratiarum refero actiones, quanto minus dubito
so de liquidissimo fönte pure sinceritatis huius vestri consilii rivulum emanasse.
Verum cum pater meus pro eo, quod ego et fratres mei felicis memorie
hereditatem nostram, quam a nobis contra ius alicnare volebat, nitebamur
defendere, nobis ex patre subito 1 publicus hostis factus predictos fratres meos
usque ad mortem suam omni qua poterat malignitate fuerit perseculus et
»hodiertia die me quantum potest persequi non desistat; scire debelis, quod
nec aliena mors nec etiam proprie mortis mctus ncc alicuius consilium me
ad subiectionem * sue gracie poterit inclinare, cum gracia non sit querenda,
ubi perversi cordis duriciam nulla polest pietas emollire.
B. Bl. U5.
17. — Viro provido et honesto B. plebano sancli Quintini magistri O.
parrochianus sancti Johannis Wormaciensis salutem et sinceram in domino
karitatem.
Noveritis quendam de meis parrochialibus mihi exposuisse flebiliter, quod
uxor sua legitima qua nichil dulcius anime sue fuit rupto federe coniugali ab
3s eo fugitiva recessit ad civitatem se transferens Maguntinam1, ubi dicitur in
ministerio cuiusdam vestri parrochialis vitam ducere contra solilum anciliarem.
Cum igitur periculosum sit eos, quos deus coniungi3 voluit vivere separatos,
vestram prudentiam rogo diligenter, quatinus eandem iuvenculam, ut ad
* B: dirini. * B: relinquo. * B: remisse. ' B: obmittas.
40 [16.] • B: subdito. * ab'ictwh.
[17.] 1 B: Siagfam. 1 B: coniugi.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert.
3S5
maritum suum, sine quo animam suara salvare non poterit, revertatur, verbis
salutribus moniüs inducatis, coercionem debitam, si necesse fuerit, adhibentes.
B. Bl 116.
— Viro discreto 0. plebano saneti Johannis Wormaciensis B. plebanus 18.
saneti Quintini Moguntini salutem et orationes in domino. &
Et dura indomitorum equorum austerilas et stulta tenerarum sponsarum
simplicitas est materno ac discreto reghninc coliibenda. Intcrrogatam a me
iuveneulara, pro qua mihi scripsistis, cur a marito suo diverterit, noveritis
respondisse [Bl. 115'], quod propter inordinatos et intollcrabücs viri sui mores
secum nullatenus possit stare, malens ' alibi mendicare, quam conünuis aflligi tu
doloribus penes ipsum. Verum quia ex ipsius confessione cognosco, eam non-
dum esse pollutam ab altero, consulo, ut recepla ab eodem viro sufficienti
cautione9, quod uxorem suam, si ad eum reversa fuerit, benigno pertractet
aflectu, ipsum ad me pro reeipienda sua coniuge transmittatis.
B. Bl m. n
— Reverendo in Christo domino S. sanete Maguntine1 sedis archi- 19.
episcopo iudices cruce2 signatorum Maguntine diocesis conslituti1 debitam
obedientiam et orationum frequenciam.
Non sine gravi cordis dolore, sed lacrimarum effusione* vestre paternitati
exponimus conquerentes, quod cum nuper littcras exeoramunicalionis in 20
quendam civem de Oppenhein* de iusta causa plebano eiusdem loci in pre-
sencia civium noster nuncius presentasset , dicti cives in eundem tanquam
canes rabidi* irruentes eum per capillos extra eclesiam7 distractum multis
et duris verberibus ceciderunt ; nec eo contenti mutilatum 8 auribus et scissum
naribus* eum 10 remiserunt. In quo quidem facto cum principaliter nobis, ss
sanete paler, et per consequens toti clero non modicus exhibitus sit con-
tenptus11, vestre supplico humiliter dominationi, quatenus virgam correclionis
super tales maleficos extendentes eorum rebellionem prout dignum fuerit
refrenetis ut alii eorum exemplo commonitil, discant iurisdictioni ecclesia-
stice obedire14. so
B. Bl. im' und Bl. 117. — Die Briefe 19—31 (Bl) sind identisch mit nr. 81—33
(B II). Der hier gegebene Text ist aus beiden Oopien hergestellt, stärkere Abtoeichun{)en,
soweit sie nicht auf Versthreuntng und Auslassung beruhen, werden im Foifjenden bemerkt.
— S. dei gracia sanete Maguntine sedis archiepiscopus dilectis in Christo 20.
iudieibus cruce signatorum salutem et paternam in domino1 benedictionem. J5
Exaudiri meretur peticio3 quea tarn agentis pertinet* quam petentis.
Vestrarum litterarum continencia nos rogavit, ut super nuncii vestri mutilatione
[18.) 1 B: males. * B: cautionem.
[19.] 1 B II: immer Mogont « B I: ecclorie. * BII: fehU. « Bl: confumone.
• BII: Hoppenhein. • Bl: rabini. 7 extra eclesiam fehlt Bl. * Bl: nobis inu-40
eilisttun. • B: cissum nasibos. 10 fehlt BII. 11 Bl: contentus. '* Bl: referetis.
»• Bl: muniti. " BII: iurisdictioni discant obedire.
[20.] • Bl: in d. fehlt. « B I: petito. ' verderbte Stelle; in Bl fehlt que;
i'iellekht zu ergänzen ad utilitatem. 4 BII: tain agentis quam patentis pertinet.
H. Boo», UrkoDdonbaeh d. Stadt Worms I. 25
Digitized by Google
386
Womwer Briefsnmralung.
sibi apud Oppenhein illatam vellemus paterna sollicitudine vigilare, quod utique
vita comite faciemus5 domino cooperante. Verumlamen cuncta6 prius temp-
tanda, si' inmodicabile vulnus ense recidendum est, ne pars sincera frangatur*.
Cum enim sit incongruum ut innocentes cum 10 nocenlibus puniantur,
5 proponimus 11 diligenti indagalione ipsos auclores sceleris investigare, qui
dignam recipianl penam pro commissis l2, ila quod qui übet alii manus inicere
violenlas in pcrsonas ecclesiasticas aut,s corum nuncios de celero verebunlur.
B BL 115' und Bl. 117.
21. — Reverendo in Christo patri ac domino S. sancte Magunline sedis
tu archiepiscopo C. scultetus et universitas civium in Oppenhein cum debita sub-
iectione voluntariam et paratam ad omnia beneplacita servitutem.
Nun porlabit filius iniquitatem patris, nec1 pater iniquitatem filii, sed1
anima que peccaverit, ipsa morietur. Fama didicimus3 insinuante vestram
dominationem nobis graviter indignari, eo quod quidam de nostris concivibus
15 male circumspecti in quendam nuncium, qui de Maguncia transmissus fuerit,
excesserunt. Verum cum nulli sane menüs equum aut conveniens videatur,
ut pro quorundam excessibus qui in sua stulticia glorianlur tota civitas malum
debeat sustinere, excellencie vestre4 summis desideriis supplicamus, qualenus
uuiversitatis nostre innocenciam respicientes ab ea vestrum favorem et graciam
wnon alienetis, sed pocius5 iram indignationis vestre super ipsos maleficos
eflundatis, ad quos torrigendos nos invenietis [Bl. 1W\ vestros quomodo
volueritis cooperatores •.
R BL 115'. 116. = Bl 117.
22. — Viro honesto et pcrito magistro M. dicto de Lamdeshem phisico
2* Wormaciensi G. miles talis loci dilectionis et obsequü sincerum aflectum.
Cum secundum Catonem corporis auxilium sit fideli medico committendum
vestram honestatem, de qua firmam habeo confidenciam , duxi sollicite exor-
andam, qualenus summe dilectionis intuitu ad me veniatis [ad] dilectam con-
iugem meam, que gravi laborat egritudine, visitandam, pro certo sciturus,
so quod gratanter et sufficienter vestris laboribus respondebo.
B. Bl. 116.
23. — Venerabiii viro C. militi talis loci M. phisicus Wormaciensis salutem
et obsequiorum promptitudinem.
Licet cura quorundam egrotorura, qui sc me§ sollicitudini commiserunt,
asadventum meum inpediant personalem, nolens vos tarnen oinnimodo carere
» Bl: fecimuB. • Bl: contra. T Bl: sed. » BII: trahatur. • Bl: in-
congruua. taBI: tarnen. »» Bl: proninms. 11 BII: qui dign. penam pro comm,
rec. •» BII: vel.
[2L] «Ä//. neque. 1 Bl: hec. » BII: didiacinm«. ♦ Bl: nortre. *BI:
io potiain. • B I: cooperantes.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundort.
387
auxilio et consilio a me tarn curialiter requisito, H. socium meum in predicta
sciencia satis exercitatum vobis transmitto, qui uxoris vestre egrotantis urina
visa et iudicata medicinam debitam secundnm meum consilium adhibebit.
R El. 116.
— Precordiali matri sue M. in Wormacia C. Scolaris Parisiensis intime 24.
dilectionis debitum et obedienciam filialem.
Disciplinis scolasticis non valet Scolaris sufficienter intendere, quem
oportet frequenter pro vite necessariis cogitare. Noveris, mater karissima, me
pecuniam, quam mecum ad Studium deportavi, deus seit quod non mencior,
non in vanos usus, sed necessarios et honestos integraliter 1 expendisse. Cum iu
igitur ex rerum indigencia sollicitudo mea circa Studium aliquantulum tepescere
conpelleretur2, tue suplico benign itati, qnatinus mihi in quinque marcis puri
argenti subvenias lempestive, ne rerum continuus defectus me cogat ineeptum
Studium interpolare.
B. Bl. 116. 15
— A vidua Wormactensis filiorum karissimo C. Scolari Parisiensi materne 25.
dilectionis sincerum affecluni cum salute peremni.
Scolares honesta1 necessitate laborantes sunt non inmerito a suis
parentibus adiuvandi. Volcns igitur, care fdi, tuis necessitatibus obviare tibi
quinque marcas puri argenti per presencium latorem transmisi. Licet semperaao
tu circa doctrinam fueris Studiosus, tarnen quia non nocet admisso subdere
calcar equo, dilectionem tuam duxi propensiiis exorandam, quatenus tempora
studii inutiliter non expendas te sie babendo, ut dignus sis tuis fratribus
anteponi.
B. Bl. 116. 3&
— Illustri ac sincere dilecto domino1 comiti de Liningen H. filius R. 26.
civis Wormaciensis sine fallacia promptitudinem et obsequium.
1 Cum terminus solvende pecunie, pro qua nobis materiam vesti-
mentorum transmisistis, ad me S. et C. vestris militibus mutuavi, ipsa tarnen
pecunia minime persoluta [Bl. 116'] et exinde susüneo grave dampnum,M
vestram instanter moneo dominationem , quatenus ad huc, cum ad nundinas
Frankinvurt sim iturus, solucionem mee pecunie veliüs intendere cum effectu,
ut eo melius ea que voluero possim comparare.
Ä Bl. 116.
[24.] 1 B: integranter. 1 B: conpellaretar. ss
125.] 1 B: bonartate. 1 Licet s. auf einer Rasur.
[26.) • B: mneero domino dilecto. * Das Folgende theQuma auf Rasur von
25«
388
Wormser Brie&ammlung.
27. — Vcnerabili domino N. preposito Wormaciensi B. humilis femina obe-
diencie devotionem et quicquid preter peccata.
Videns dominus, quod non esset bonum hominem esse solum, fabricata
de viri latere muliere 1 instituil coniugium, ut ex ea humana generatio reciperet
i incremcntum. Non ex animi levitate sed legittima necessitate vobis exponere
sum compulsa, quod vir meus, cui sub spe prolis procreande2 me contractu
legilbno sociavi, infra trigcnium quo cohabitavimus carnalis copule debitum
nunquam reddiderit, quia non volebat. [Quod] 3 cum exigente morum
suorum4 inlollerabili pravitate non possim vel velim diucius dissimulare,
lovestre subplico humiliter equitati, quatenus rei verilate diligenlius indagata
divorcium in nos prout expediverit iusticia celebretis manifeste.
B. Bl. 116'.
28. — Venerabiii domino in Christo N. preposito Wormaciensi devotus suus
B. de tali loco promptam ad omnia beneplacila Servituten! .
is Cum nulli sane sit cognilum, quanta sit quarundam levitas et malicia
mulierum, vestram benignitatem dcsidcro esse commonitam et exoratam,
quatenus uxoris mee verbis mordacibus, quibus sicut intellexi me immo se
ipsam in vestra presencia dehonestare 1 presumpsit, credere non velitis, immo
ad tarn frivolam querimoniam aures vestre reverencie obstruatis. Non enim
2« est mirandum, si eius nequam nature non sufficiunt vires mee, cum sint illa
tria insaturabilia et quartum, quod nunquam dicit, suflicil. Evidenter exponent
parabole Salomonis.
Ä Bl. 116.
29. — Domino in Christo honorabili et discrcto N. preposito Wormaciensi
äs B. talis locis femina orationum continuam devocionem *.
Ad manifestam veritatis experienciam super causa, que vertilur inter
me et virura meum, qui pretensione feminee levitatis suum5 laborat vicium
palliare et asserit me mendacem, pelo domine iudex instanter, quatenus tribus
aut pluribus matronis et honestis et fidedignis detis in mandatis, ut de corporis
somei statu videlicet utrum sim virgo aut nupla diligenti examinatione cogno-
scant; et vos, secundum quod ille3 sub iuramento fuerint protestete, in
presenti negocio procedaüs.
B Bl 116 '.
30. — M. dei gracia prepositus Wormaciensis.
3& Ager, qui ex sui cultoris negligencia diu permanet infructuosus, alü
agricole vult locari, cui fructum temporibus suis reddat. Ad nos venit B.
(27.] » B: mulicrem. * B: precande. » fehlt bei B; Platt dafür ist frei-
gelüsten. « B: meoruui suorum.
[28.] » B: de honeatate.
40 [29.] 1 B: davocionuni. » auum sttht zweimal. * B: quod ille secundum.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert.
3S9
bona femina et sua nobis querimonia dcclaravit, R. virum adeo esse frigidum,
quod ipse nunquam a tempore contractus eorum potucrit vcl semel ci reddere
debitum coniugale; propter quod, cum ipsa desideret esse mater et filios pro-
creare et non inveniat in viro suo, propter quod contraxerit cum codem,
petivit instanter a nobis [Bl. 117] inter ipsos divorcium celebrare. Cuius s
assercioni 1 siraplici credere nos nolentes, presertim cum idem vir eius minime
diceret esse verum, ipsam, quia adhuc se virginem esse asserebat, Septem
matronis honestis et Tide dignis commisimus examinandam, que sub dis-
strictionc iuramenti testiiieate3 sunt, cam ab omni corruptione virilis * cogni-
tionis esse liberam et immunem. Nos itaque sub hoc prudentum virorum 10
usi consilio predictos R. virum et B. feminam per sentenciam difiinitivam
abinvicem separavimus, dantes sepe dicte femine liberam potestatem
viro contrahendo
R BL 116'. 117.
31. = 19. is
32. = 20.
33. = 21.
— Venerabiii in Christo patri ac domino L. Wormaciensi episcopo C. 34.
decanus totumque capitulum in Musbach debitam et conlinuam orationum et
obediencie devotionem. 20
Intellecto quod prepositus noster viam fuisset universe carnis ingressus
convocatis fratribus in unum convenimus et R. cognatum domini V. de
Wimpina virum providum et discrelum in preposilum eclesie nostre unanimiter
elegimus domino concedentc sperantes, nos in eo et nobis et eclesie nostre
utiliter providisse. Inde est, quod eundetn R. vestre patemitati tesümonio a&
presentanles humiliter exoramus, quatenus nostram clectionem 1 ratam habentes
ipsum rite et canonice electum in eandem preposituram investire velitis.
B. Bl. ur.
— L. dei gratia Wormaciemis episcopus viris honestis C. decano toti- 35.
que capitulo in Musbach salutem in omni salutari1. ao
Cum non sit vestri3 iuris preposilum vobis eligerc, sed pocius ad manum
nostram dinoscatur vestre3 prepositure dominacio pertinere, nos elcctioncm a
vobis factam tamquain frivolam et iniustam revocamus in irritum et cassamus,
et eandem preposituram liberaliter conferimus H. diclo de Bilinslein canonico
Wormaciensi, mandantes vobis et districtius precipienles, quatenus dictum H. as
sine contradictionis obstaculo in vestrum4 prepositum exhibitione revereneie
debite reeipiatis.
R BL llf.
[30.] » B: absercioni. * B: testificare. » B: virili.
[34.] 1 B: dilectionem. u>
[35.] » B: «alvatore. « B: nontri. • B: nostre. 4 B:
s'
Digitized by Google
390
Worni-ser Briefwinimlung.
36. — L. dei gracia Wormaciensia episcopus dilecto fratri suo S. de Lutra
salutem et fraterne dilectionis affectum.
Tue dilectioni, que iure debet de nostra oflfensa non minus quam de
propria conlurbari, volumus esse notum, quatenus R. miles dictus de Lapide
s mi|>er nos et noslros cives de Loddenburch equis pluribus quam XL* de loco
paseuorum abstractis sub noctis conticinio spoliarc presumpsit, in quo quidem
facto dampna, quantumlibet sint gravia, non tanti pendimus, quantum ipse
contemplus a tau' persona nobis talis exhibitus nos offendit. Quare te monc-
mus diligenler et rogamus, quatinus hec nostra gravamina, sicut de te con-
to fidiinus, fraternum aflectum 1 moveant et effectum, qui nostrum favorem circa
te et tuos in perpetuum ampliabit.
B. Bl llT. Text am Schlwu verdorben. - Druck . Mone L c tw. 8.
37. — Vcncrabili ac sincere dilecto domino ac fratri suo L. Worraaciews*
episcopo debile fldclitatis et obsequii perpetuitatem.
i*i Cum revera nulla vobis1 offensa sine meo magno gravamine valeat irro-
gari, veslra enim incommoda reputo esse mea, rogo immo volo, ut ex hoc
gravamine vobis ab illo predone nuper illato magni doloris materiara non
trahatis, sed iniurias vestras ad presens a clausis oculis pretereatis, scientes
sine qualibel ambiguitate nie ad earum vindictam tanlo ardencius laboraturum,
soquanto mihi aeeeptius hoc existit, quod mihi non indignabamini vestras*
molestias intimare et cetera.
B. Bl. 117'. — Druck: Motte l. c w. 9.
38. — Viris honorabilibus et dilectis sculteto universisque civibus in Open-
hem G.! dictus inaior miles salutem et obsequium indefessum.
•js Cum ad declinandam indignationem domini mei Wormaciensis episcopi,
que adversum me graviter est acecnsa, meritis tarnen meis id non [Hl. US]
exigentibus, mihi a eivitate Wormacie»wt ad tempus recedere sit necesse,
universitatem vestram duxi sollicite exorandam, quatinus mc coneivem vestrum
ad vos declinare volentcm bctiivole reeipientes super persona (?) mea pro-
soteclionem inperii extendatis, quousque adtemptelur, si possim, graciam [et]
favorem domini mei supradicti aliquatenus recuperare etc.
Ä Bl. 117'. 118. — Druck: Winkdwumn Ada I, p. 634 und auf 1241? datiert.
39. — Concivi suo predilccto domino C. militi de Wormacia S. scuJtctus
et universitas civiura in Hoppenhcm salutem et sinecro dilectionis affectum.
3i Cum vestra presencia non semel, inmo sepius nobis fuerit desiderata,
vellcmus, ut non tarn (?) 1 ex necessitate, sed ex propria voluntate ad nos con-
[36.] • B: fraterno affecto.
[37.] 1 B: nobis. * B: apresen«. ' B: nostras.
[38.] 1 vielleicht auch C. * Verwischt.
«0 [39.] ' Verwischt.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert.
391
tigerit tos transsire. Vemmtamen rebus qualilercumque se habentibus ad
nos alacriler et hylariter transscatis, nobis bcne venturus et visibililer exper-
turus, quod pro honore et iure vestro recuperando corpora nostra cum rebus
periculis3 cxponemus.
R Bl. 118 zum Theii vermacht. — Drude: Winkelmann Ada 1, p. 534 und auf s
1241? datiert.
— Abbas et convenlus talis loci viro honorando et dilecto W. talis 40.
ecclesie canonico 1 salutem et orationes in eo, qui oravit ad patrem.
Annonam vobis iara dudum prout iustum fuerat solvissemus *, si id
rerum penuria, que nostre graviter ineumbit eclesic, non inpedivissel. Cum io
igitur vix sub inrecuperabili dampno nostro annonam, quam vobis demus,
(non) inveniamus alieubi mutuandam, nos de vestra caritatc* plurimum
confidentes vos affectuosc rogamus, quatenus de vestra liberali voluntate nos
usque ad natalem bcate Marie virginis inducietis , vobis enim medio tempore s*pi. 9.
et iam pro neglecto et pro tunc solvendo sine qualibet difllcullate propiciante 15
domino satis faciemus.
R Bl 118.
— Viris religiosis abbati totique conventui talis loci W. canonicus talis 41.
eclesie orationum et obsequii perpetuitatem.
Dure cervicis constat cum esse, qui proprie utililalis ambicione aliorum a>
necessitates negligit intueri. Cum in redituum meorum annua solucionc vos
usque modo invenerim faciles et paratos, vehementer conicio, quod modo non
habcrem vos difliciles, si 1 facultas esset vestre socia voluntati. Quapropter
volo vestre satisfacere peticioni dando vobis inducias usque ad beate virginis«^.*.
natalem ea condicionc, ut universos * reditus et preteritarum et superveniencium as
messium sine protractionis aut alterius cuiuscumque occasionis suspendio per-
solvatis usque ad terminum ante dictum.
B. BL 118.
— Dilectissimis dominis decano totique capitulo saneti Martini Wor- 42.
maciensis H. eorum pensionarius in tali villa sue possibilitatis cum omni so
promptiludinc servitutem.
Ad vestram credo noticiam pervenisse, qualiter V. dominus Spircnsis
episcopus preliaturus cum nobili viro domino de Stralcnburch intravit cum
magno exercitu territorium nostre ville et conculcatis1 ibidem segelibus et
resectis grave dampnum [et] ingens irrogavit. Cum igitur in omni pensione 35
» ao Winkelmann; B: pericula.
[40.] 1 B: canoniens. * B: solvissimus. * B: carialitate.
(41.) 1 ri corrigiert aus set * B: univerau«.
(42.] 1 B: conculcataa.
Digitized by Google
392
Wormser Briefsammlung.
grandinis et cxercitus violencia ipso iure* sit excepta, vestre instanter3
supplico bonestati, quatenus in pcnsione vcstrarum decimarum, quam a vobis
rcccpi, mccum miscricorditer, ut saltem indempnis permaneam, dispensetis,
alioquiti ipsi rcnuncio pensioni.
i B. Bl. 118.
43. — C. dci gracia Coloniensis eclcsie archiepiscopus. Dilectis ministerialibus
suis per totam Westvaliam constitutis salutem et sinecre dilectionis aflectum.
Ad aures vestras credimus pervenisse, quod dux Pravancic nimia duetus
superbia immo vesania vires suas contra nos [Bl. 118'] non uüliter sed viliter
tu adtemptatas de novo reparat et proponit, ut dicitur, iterato eclesiam Colo-
niensera efTusis totis viribus impugnare et illam nobilem civitatem Goloniensem
cum vab'do exercilu obsedere et sie tanta videtur velle Neoptolemus , que vix
expieret Achilles. Ne igitur saneta Coloniensis eclesia fiat, quod absit et quod
deus avertat1, obpropium vicinis suis, subsannacio et illusio hiis, qui in
n cireuitu nostro sunt, universitatem vestram diligenter commonemus et alTectuose
rogamus, quatinus iuxta debilum vestre fidelitatis nobis ex eclcsie Coloniensi
equis et armis preparati in auxilium, si necesse fuerit, veniatis, condignam
remuncracionem et favorem perpetuum pro vestris minister üs reeepturi.
Ä BL 118. — Druck: Winkdmann Acta I, T>. 533. Winkdmann datiert: 1240
so vor Aug. 31; vgl. Chron. reg. z. J. 1240, Sloet OB. 8. 634.
44. — Gloriosissimo domino C. divi augusli imperaloris F. filio, dei gracia
Romanorum in regem electo et Semper augusto 1 et regni Hierusalem heredi *
lideles sui universi cives Wormacienses perpetuum ac fidele Semper obsequium.
Ad vestre serenitatis clemenciatn confugimus conquerentes, quod arebie-
v> piscopus Maguntinus, qui paternc benedictionis [manum] ' super nos extendere
et aucloritate inperii sibi commissi nobis inperii fidelibus preesse debuerat
et prodesse, nos incautos nec sicut moris est difDduciatos sine causa persc-
quitur ac molestat, cives nostros in Reno, que inperialis strata* [est]* capti-
vando et rebus suis violentcr et indebite spoliando, cognatos quoque et amicos
so suos in nostrum dampnum et odium stimulando. Cum igitur ad omnia, que
honor inperii requirebat, sempe^• inventi fuerituus devociorcs et paraciorcs,
regie maiestatis auxilium inploramus, humiliter suplicantes, quatinus indebitas
vexaeiones noslras dignemini miscricorditer inlueri et super nos defensionis
dexteram extendatis, ut securi vobis ad omne7 vestrum beneplacitum et man-
3idatum serviamus.
B. Bl 118'. - Druck: Winkdmann Acta I, p. 534-636 und auf 1242 daücri.
* verwischt. * B: instancia.
[43.] 1 B: advertat
[44.] 1 B: olcctus — aufrustuB. * B: heres. » so ergänzt Winkelmann, * B:
40 stata. » so ergänzt Winkdmann. • B: euper. T B: omnem.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert.
— C. et cetera dilecto principi vencrabili domino S. Moguntine sedis 45.
archiepiscopo graciam suam et omne bonum et tocius boni plenitudinem.
Querelam dilectorum nobis civium Wormaciensium fidelium nostrorum
aeeepimus continentem, quod tu sine causa racionabili in res et personas
eorum manum miseris violentam et alios incites ad eorum iniuriam et gra- 5
vamen modis quibus potes gravis et iniuriosus existens eisdem, cum pocius
defensionis dexteram super ipsos tibi ab illustri domino ac genitorc nostro
Romanorum imperatore commissos extendere te deceret. Ideoque discretioni
tue auetoritate memorati patris nostri et nostra mandamus affectuosc roganlcs,
quatinus desistas 1 a nostrorum fidelium lesione et iniurias eis iam illatas to
corrigas et retractes. Si quid enim contra te deliquerunt3, parali sunt,
condignam exliibere satisfacionem iuslicia mediante.
R BL U8\ - Drude: Winkelmann Acta I, p. 403-3. Nach Winkelmann l c.
vor August 1242, vgl. Ann. Wormat. SS. XVII, 47. 48.
— Viris honorabilibus et dilectis iudieibus et universis civibus Mogun- 46.
tinis universi cives Wormacienscs sincere dilectionis constanciam promptitudine
obsequiorum.
Dominus archiepiscopus Moguntinus, cui non suffecerat1 tot et tanta
mala nobis in locis aliis intulisse, eciam apud Mogunciam et in vestris* ter-
minis violenter nostros spoliat ac molestat et, quod non sufßcimus ad plenum 30
mirari, tos id permittitis et dissimulatis, cum tarnen nos vobis aliquid fieri
malum apud nos nullatinus pateremur. Cum igitur nos et vos extitcrimus
unum par amicicie ab antiquo, discretionem vestram cupimus diligenter esse
commomtam et exoratam, quatenus nostris iniurüs condolentes sallim in
vestris1 terminis nobis inferri violenciam non sinatis, talcs tos circa nos 2s
nunc exhibentes, quales nos habere [Bl. 119] velitis, si casu neccssitale
consimili vos contigerit, quod absit, laborare*.
B. Bl. 118'. 119. - Druck: Wmkdmann Acta I, p. 535 und datiert auf 1242.
— Viro honorando A. iusticiario Wimpinensi decanus totumque capi- 47.
tulum saneti Pauli in Wormacia salutem et orationes in Christo devotas. so
C. miles de Stheinahem non formidans pacis infringere libertatem nec
reveritus in sanetum domini manum mitterc violcntam nuper eclesie nostre
scolasticum et sacerdotem ab equo suo non absque lesione corporis preeipi-
tatum equis rebusque aliis spoliavit, cum tarnen per os prophete dominus
preeepisset, ne quis tangeret Christos suos nec in prophetis suis, id estj.%
in viris eclesiasticis maügnaretur. Quod ulique vestre equitati ex intimis
precordiis conquerentes peümus instanter nobis super premissis iudicium fieri
et vindictam vestre equitatis adiutorio suffragantc *.
B. Bl. 119.
145.] 1 B: testes. * B: delinquerant «o
(46.1 1 B: »nfficerat. » B: nostris. » B: vos laborare.
[47.] » mrrigiert aus effragante.
Digitized by Google
394
Wormaer Briefaammlung.
48. — Nobili viro domino P. de Steinachen A. auctoritale inperiali iusü-
ciarius Wünpinensis salutern in omni bono.
Nobis innotuit, [vos] in vestro castello spolia detinere, que C. Wimpi-
nensis castellanus cuidam clerico Wormacicnsi in strata iniperiali nuper
&abstulit sui excessus non considerans quanütatem. Nc igitur ipsius ocasione
vos in hoc facto culpe maculam non contrahatis, vobis sanc consulimus immo
auetoritate inperiaJi preeipimus et mandainus, quatinus talem maleficum a
domo vestra penitus excludentes nobis eum usque talem terminum tali die
presentetis, alioquin certo discetis experimento, quam sit difficile inperiah
topolencie contraire.
B. Bl. 119.
49. — Viro discreto et equitatis amatori A. iusticiario Wimpinensi P. miles
de Steimahem salutem et obse<]uium.
Quoniam C. castellanus meus, quem plus debito inculpatis, quia hic
isreus spolii non existit, quod illum clericurn Worinoctensem pro quibusdara 1
debitis, que [quamvis] sepius amice fuerint ab eo repitita nullalenus oblincre
poterat, pingnoravit, vestre supplico honeslati, quatinus circa dictum militem
anitnum vestrum mitigantes sustincre vehtis, ut salva pacc corporis et rerum
suarum compareat coram vobis exibiturus et aeeepturus super causam, que
hinter ipsum et suura adversarium versatur, iusticie complementum.
B. Bl. 119.
50. — Dilecto amico et consangwineo dapifero de Alccia A. cantor maiorU
ecelesie \\ or maciensis obsequium cum aflectu sincero.
Dilectioni vestre duxi necessario inliruandum, quod sororis mee füium
2i qua de causa nescio captivatutn cives Wormacieuses in carccrcm, quo suos
latrones claudere consueverunt , iniserabilitcr se tercio detruserunt, absque
suis meritis sicut spero. Cum igitur sciam vos civibus ca familiaritate astric-
turn, ut1 fädle sit vobis ab ipsis, quod voluerilis, inpetrare, rogo vos studio
quanto possum, quatenus ad perpeluam confusionem nostri generis abolendam
»sine mora pro cognato vestro fideliter intercessurua Wormociai» accedatis.
B. BL 119.
51. — Amico suo et cognato specialiter dilecto A. cantori Wormacwws»
V. dapifer de Alceia promptam ad obsequia volunlatcm cum dilecüone sinecra.
Ex relaüone quorundam iam dudum aeeeperam continente, quod filius
3s sororis vestre et quidam sui complices iuxta slratam inperialem se 1 furtim et
ncquiler occultantes* transsiluros paupercs et inermes non viriliter sed vihter
[49.] 1 B: quibus causa.
jfiO.j 1 B: et.
(51.] 1 B: 8^. * B: olcultante«.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert
:i95
invaserunt eos rebus suis non sine lesione corporis spoliando. Quare non
inconveniens iudico vel indignum, si illis proplerea captivalis rcspondcbitur
digna vice. Verum tarnen quia cognati vestri dampnatio esset nobis et aliis
amicis suis confusio, iuxta preces vestras ad inlcrcedendum pro ipso non sui
misertus, sed pocius affeclu' vestre dilcctionis inductus intrabo die proxiraa %
ci vitalem.
B. Bl. 119.
— C. dei gratia prepositus sancti Martini in Wormacia viro discreto V. 52.
inagistro civium [BL 119') in Wormacia locius boni plenitudinetn cum salute.
Scire debctis, quod et vestris concivibus aliisque inperii ßdelibus referreto
polerilis pro constanti, quod licet ad babundantem cautelam nos edificiis et
vigilibus muniamus, neminem tarnen de vestris provincialibus formidamus.
Omnis enim tarn nostre terre quam inferiorum partium domini preter solum
Coloniensem archiepiscopum, qui non agit omnino sine vestro consilio, tantam
contra serenisaimum dominum nostrum Fr. Romanorum inperatorem proterviam i.s
exereuit et exercet . . . vgl. p. 396, 6 —10.
B. Bl 119.
— C. dei gracia prepositus, G. decanus totumque capitulum eclesie 53.
Moguntine viris honorabilibus et discretis sculteto, scabinis et universis civi-
bus in Hoppenbiem (!) obsequiorum proraptiludinem cum salute. ao
Miramur et inconveniens reputamus, quod cum clerus Moguntinus
nullam prorsus üJustri domino nostro Fr. Romanorum imperalori et suis
ofTensam nec vestre civitati verbo vel opere lesionem ingesserit aut intendal
ingerere, vos non minus prepositum Wilburigenscm nostrum concanonicum
sine causa, nisi forte a fratre suo, cui nec auxilium nec consilium iste parti- a
eipat, nunc causam (nec causam) vclitis inducere, non inspecto libertatis
eclesiastice privileio captivastis Licet igitur non modicus sit execssus in
personas eclesiasücas manum inicere violentam, nos tarnen iniurias iam illatas
omnino dissimulare volentcs, discretionem vestram quanta possumus precum
instancia deprecamur, quatinus ob reverenciam sanete eclesie errorem vestrum, so
dum licet et nondum 3 quid gravius atlemptatum est, corrigentes . . .'.
B. Bl. 119'. — Druck: Winkthnann Ada I, p. 535 und auf 1242? datiert.
— Venerabiiibus dominis preposito decano tolique capitulo eclesie 54.
Moguntine scultetus, scabini totaque universitas in Hoppinheim obsequium,
quäle possunt. jj
Si facti nostri, de quo nos arguilis, causam pariter et causarum equo
velletis exaroine intueri, non possetis asserere nos aliquid fecisse sine causa,
• B: affectum.
153.] » aus captivastas comgxert. • B: nun dum. » folgen 2 Zeilen Rasur.
Digitized by Google
3<J0
Worm.Hcr Hriefaanunlung.
cum cause multipHces et nimis legitime sint pro nobis. llle enim vester
concanonicus et noster captivus, quem tarn plane intenditis excusare, ut de
fratre suo omnino sileamus, destruetioni inperatorie civitatis Wisbadenc, sicut
aeeepimus ab hüs, qui oculata 1 fide viderunt, personaliter armatus inter-
ifuit, non ut clericus sed ut predo, illius facti nefandi quoque cooperator
quantum potuit et promotor. Preterea dominus archiepiscopus, qui non agit
omnino1 sine vestro consilio, tantam contra serenissimuin dominum nostrum
F. Romanorum inperatorem proterviam» exereuit et exereet, quod nos sue
et omnium subditorum suorum saluti * cogimur invidere et eorum gravamini,
to quanto poteriinus, aspirare.
B. Bl 119'. — Druck: Wmküuutrm Ada I, p. 536 und auf 1242? datiert.
55. — Uxori sue predilectc ceterisque suis amicis in Wormacia De. captivus
archiepiscopi Moguntini salulcm, que heu longe est ab ipso.
Calamitates et miserias, quas pacior incessanter, nec verbo nec scripto
nsufficio declarare, sed deus, qui solus1 laborem et dolorem considerat, eas
novit. Verum cum extra deum a vobis spes sola mec salutis dependeat, preces
ex intimo corde fluentes porrigo vobis singulis et universis, quatinus misere-
amini mei vos saltem amici mei bonis a deo mihi concessis in hoc articulo
non parcentes; certus enim sum, cum interiero, non sumam omnia, sed1
'X transsibit m ecum gloria bonorum meorum.
B. Bl 119 '.
56. — Marilo suo immeritis vineulis alligalo S. uxor sua sc sine consortis
sui salute non habere salutem.
Communis utrique fit eorum altcrius lesio, qui veri amoris [Bl. 120]
jiconncxi sunt adinvicem ligamenlo. Scire debet tua indissolubilis dilectio tuis
malis, que sustines corporaliter, mentem meam esse tarn suaviter 1 occupatam,
quod pro tua redemptione cuneta que possideo* usque ad corporis1 mei
denudationem venderc non anbiguerim deo teste, si edictum civitatis, quod
cives captivos pecunia redimi prohibuit, non timerem. Deus igitur, qui
3u Danielem liberavit de lacu leonum, mittat tibi auxilium de sublimi.
B. Bl 119'. 120.
57. — S. dei gratia sanete Moguntinc sedis archiepiscopus sacri inperii per
Almaniam arcliicanccllarius viro provido burgravio de Nuremberch graciam
suam et omne bonum.
3i Fama didieimus referente, cui non inviti [credimus], quod tu Cucnonem1
de Alceia mali tocius artificem et auetorem detineas caplivatum; qui cum ab
[54.] 1 B: ocultata. * B: omnia; s.p. 395, 14. * B: proterulam. * B: soloti.
[55.] 1 B: aolum. * B: n. ». o. noc; Text verdorben.
[56.] 1 doch eher acriter. * B: possodio. * B: corpora.
«o [57.] ' B: Huenonem. Monc liest: Haraonem.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert
397
inperio multipliciter sit proscriptus, discretioni tue mandamus auctoritate in-
perii districte precipientes, quatenus carcere * maleficum quocumque casu con-
tingente evadere non permitlas, quousque ipsum regie curie exhibeas et pre-
sentes recepturum dignam pro suis meritis talionem.
Ä Bl 120. — Druck: Mone l c. 11. 4
— M. dei gracia palatinus comes Reni et dux Bavarie viro discreto et 58
honesto burgraveo de Nurenberh salutem et sincere dilectionis affectum.
C. miütetn de Alceia palacie nostre apud Renum et Mosellam procura-
torem, qui propter quedam secreta et ardua negotia nobiscum conferenda
nos fuerat personaliter aditurus, tu, sicut intelleximus , in ipso itinere capti-io
vasti; cuius captivitas qualicumque ex causa proveniens cum ignominiosa sit
nobis plurimum et dampnosa, tuam rogamus affectuose discretionem, qualinus
eundem nobis restituas absolutum, Habens ad nos respectum, quod tibi pro
molestiis, si quas fecit, emendationem dignam exhibebit.
R Bl. 120. — Druck: Mone l c. nr. 12. is
— lllustri principi C. pälatino comiti Reni ac duci Bavarie G. burgra- 59
vius de Nuremberh obsequiosam cum multa promptitudine ad eius beneplacitum
voluntatem.
Vestra nequaquam ambigat dominatio, rae quantum sinit facultas ad
omnia, que vestra requirit voluntas, esse Semper voluntarium ac paratum. so
Verumtamen ad presens vestrum, quod doleo, nec possum nec audeo desi-
derium adinplere, quod dominus archiepiscopus Moguntinus mihi nuper
auctoritate inperii districte precepit, ut C. vestrum militem, quem idem
dominus archiepiscopus asserit esse proscriptuin inperii, non dimitlam, donec
regie curie presentetur. 21
R Bl. 120. — Drude: Mone l. c. nr. 13.
— Dilecto coneivi suo domino H. de Honeegen universi cives Worma- 60.
cienses dilectionis et parati obsequii sinceritatem.
Noveritis, quod dominus Nipharius palacii Reni procurator obiciens
nobis, quod vos e vestra civitate dominum palatinum comitem in suis homini- »
bus gravassetis, nobis primum diffiduciatis ex parte iam dicti domini contra-
dixit '. Cum igitur grave sit nobis tan Ii prineipis 9 inimici inimicicias sustinere,
veslram dilectionem diligenter commonendo rogamus, quatinus aut illatas eidein
domino comiti palatino iniurias revocetis aut nobis preeaveatis, ne propter
vestram presenciam et cohabitationem dampna et lesiones ineurrere nos 34
contingat.
R BL120. — Drude: Mone l c. nr. 14.
* J?: cüo'e. Mone liegt: eundem.
[60.] ' Text verdorben. * B: prineipiia.
398
Wormser Briofsammlong.
61. — Dilectis ac Semper diligendis amicis suis consiliariis et universis civi-
bus Wormaciensibus H. de Honeegen salutem et sincere dilectionis affectum.
Quoniam presencia [mea], quod timetis, vobis posset esse forsitan noci-
tura, indempnitati ac securitati vestre non minus quam mee cupiens providere,
ieivitatem Wormaciam, quam [Bl. 120'] diu vobis expedierit, intrare cavebo,
nec tarnen pignorationem , quam feci non irrationabüiter adversus palatinum
comitem, aliquatinus revocabo, donec mihi salarium, cuius gracia exposui
corpus et animam periculo, persolvatur.
Ä Bl. !*>. — Druck: Mone l. e. nr. 15.
62. — Dilecto sororio suo C. militi de Assebumen S. burgravius de Fride-
berch salutem et debite dileetionis integritatem.
Cum nec propter domini regis presenciam nec ob honestatem propriam
dominus archiepiscopus Moguntinus suo potuerit animo moderari, quin iubeat 1
me in civilate Spirensi violenter a suis satellitibus 3 captivari, facturus mihi
ii malum, si magestas ei regia non obviasset, et si ego ex precedentibus coniciens
ac timens futura dubitem ipsum mihi passiin insidias posuisse, tuam rogo
dilectionem, quatinus ad me cum securitate reducendum, coadunatis vestris
amicis et cognatis, venias sine mora.
B. Bl. 130'. — Drude: Winkelmann Ada It p. 533 und auf IUI (Frühjahr) Hattert.
63. — 0. miles de taJi loco domino G. de Eppensten salutem pro meritis.
Noveritis vos eo, quod de magna potencia vestri fratris1 nimis confisi
manum in sororium meum, qui nichil feceral vobis mali, inicere violentam
et ipsum tamquam furem et latronem captivum ducere non erubuistis*,
etiam nobis inimiciciam conparasse. Quapropter estote securi, quod ex
si nunc in antea vos et vestros in rebus et personis quandocunque potero ledere
non cessabo.
R BL 120'. — Drude: Winkehnann Ada I, p. 536 und auf 1242 Y datiert.
64. — Universis Christi fideübus presentem litteram inspecturis N. humilis
provisor talis parrochie, si quid potest oratio f>eocatoris. Dicens dominus in
ao deuteronomio 1 : non abhominaberis Ydumeum, quia frater tuus est, neque
Egiplum, quia ipse advena fuisti in terra Egipti; et alibi in Salomone: qui
despexil pauperem id est peccatorem opprobrat factori eius, id est Christo,
qui1 propter peccatores factus est homo — satis dedit intelligere, quod cum
peccatoribus pie ac misericorditer sit agendum. Rogo igitur universos et
3&singulos, quatenus N. latronem sub omicidio et aliis peccatis suis gra viter
(62.] 1 B: iubet. * B: satalibus.
163.J 1 Es üt offenbar Erzbitdwf Sigfrid III ton Mainz gemeint; ». Wtnkd-
marm. 1 B: erubuisti me; Wniki'lmann liest e. ax.
[64.] 1 B: deutronimio. * B: in Christo propter.
Digitized by Google
XIII. Jahrhundert.
399
penitentem, cum ad vos venerit, benigne ac humane tractetis ei in neeessariis
corporalibus et spiritualibus subveuiendo, quia letum in celestibus inpelrat
meritum 3 o per um suorutn, [qui] unieuique misericordiam ministrabit.
R EL 120'.
— Universis Christi fidelibus, ad quos presens littera pervenerit N. 65.
plebanus de tali villa salutem in eo, qui salvat omnes sperantes in se. Cum
A. et E. presencium latrices, quarum una infantulum suum apud se defunetum
de mane, cum de lecto surgeret, [sej invenisse, altera in publico miretriceo
per bigenium se steüsse lacrimabiUter sunt confesse, penitenciam competenteni
pro his et aliis peccatis suis a me suseeperunt peragendam. Ipsas Yestre iu
transmitto karitati una cum ipsis rogans in domino, quälen us honus ipsarum
dignemini pia cum passione vestris orationibus aliisque karitatis operibus
allevare1, Ulud Jacobi attendentes: alter alterius honera portale et sie ad-
implebitis legem Christi.
Ä 2H. 130'. is
— Venerabiii patri ac domino L. Wormaciensi episcopo V. de Bolandia 66.
sacri inperii dapifer se ad eius obsequia voluntarium ac parat um.
Pü pastoris requirit officium, subditorum suorum discordiis resistere
et pacem int er cos raediante iusticia reform are. Unde veslram dominalionem
deceat prevenire, ne C. et C. fratres ministeriales pro quodam curie vestrej»
officio prelianles invicem sese usque ad egestalem et exterminium, quo minus
possint servire, perducant. Vestram exhortor et diligenter rogo equitatem,
proprie honestatis respeclu predictorum fratrum cause vos 1 medium ingeratis,
ut eam aut secundum ius aut secundum conposicionem amicabilem decidatis.
Am Rande unten gleichzeitig: Summa de litterb exceptim (?), ob zu lesen: Summa 15
de litten« excerptim.
Ä Bl. 120'. - Druck: Wmtelmann Acta 1, p. 538 und auf 1242Y datiert.
* B: initum.
[6f>.] 1 B: alleuiare.
[GGJ. 1 B: nfa. ju
Digitized by Google
400
1033. 1252.
NACHTRAG.
50. [1033]. — Bischof Azecho von Worms weiht die s. Mauritiuskapeüe in
Worms und begabt sie mit Gütern.
In nomine sancte et individue trinitalis. Notum sit omnibus fidelibus,
i presentibus scilicet atque futuris, qualiter Azzecho huius sedis episcopus in
cimiterio fratrum in honorem dei et reliquiarum sancti Mauricii capellam unain
construxit et consecravit et, consentiente Buobone preposito, Rfithardo prepo-
sito et Oppone decano, Thiezmanno etiam et Erlevuino prepositis ceterisque
fratribus decimationem vinearum, quc site sunt intra Munistere et istara civi-
totatem infra et supra rivulum, qui vocatur lsana, et mansum unum in villa
Wachenheim in omni utilitate potestativa manu illuc contradidit, ea videlicet
constitutione, ut, quicumque edificia eidem Capelle coniuncta inhabitet, eandem
decimationem et mansum prenominatum pleniter et ex toto habeat atque
possideat, et in ordinatione supradicti A. episcopi plenum servitium fratribus
i"annis inde persolvat. Mortuo autem episcopo, idem servitium ad obitus
sui anniversarium diem transmutet et reddat et per singulos annos in anni-
versario Burghardi beate memorie ponlifkis fratribus eiusdem pleniter serviat
et ante altare memorate Capelle lumen per singulas noctes ardere missamque
pro fratribus ibidem in Christo sepullis omnibusque deninctis Gdelibus cantari
»cottidie faciat. Et ut hec traditio Firma stabilisque permaneat, idem Azzecho
episcopus hanc paginam scribere eandemque sigilli sui inpressione corroborare
precepit.
Kgjl. Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. s. XII fol. 3T. (C).
Druckt: Schannat II, 60 verstümmelt. — I. ron Pflugk-Hurttung, Der Jlaücum
n 1883. p. 418 ex C; er datiert die Urkunde auf 1028—1032.
234*. 1252. Mai 27. Worms. (Actum et datum Wormacie anno domini M.CC.LI1,
feria secunda post octavas penthecostes.) — Die Stadt Worms beurkundet,
dass ihre Bürger die Eheleute Hertrich und Gisela dem Deutschen
Orden elf Morgen Weinland zu Karlbach (Karrelabach) unter Vorbehalt
3o des Ertrags Oberlassen haben.
Zeugen: Dauid post Coquinam, Wolframus de Pelernsheim, mililes;
Conradus Dirolfi, Henricus Richeri, Conradus Vosselin, Henricus Cipura, Eber-
hardus in vico Lane, Conradus de Arbore Rosarum, Henricus Holtmunt,
Bertholdus cerdo et Franco frater suus.
is Aus d. Hess. Urhundenbudi her. von A. Wyss I. Band, p. 94 nr. 114. (Pubti-
cationen aus den k. Prems. StaaUardiwen III. Bd. 1879.)
Digitized by Google
ORTS- UNI) PERSONEN -REGISTER.
H. Boo«, Urktindonbocl. d. Stadt Woms I.
Digitized by Google
VORBEMERKUNG.
Als Stichwort für die Ortsnamen ist die heute übliche Namens form
gewählt. Bei den Personenwimen ist das erstmalige und letzte Vor-
kommen durch cursiv gedruckte Jahreszahlen atigegeben. Ein den Per-
sonennamen vorgesetztes f bedeutet, dass die Person gestorben ist. K ist
unter C zu suchen, y ist i gleichwertig.
ABKÜRZUNGEN.
baiii.schos Bezirksamt.
bad. BA.
pf. BA. =
K. = Kreis.
KA. — hessisches Kreiaamt.
OA. — wirtembergiBches Obenuut
KB. = preussiacher Regierungsbezirk
ahb. = abbas.
adv. = advocatus.
s. Aud. = ». AndreasHtift in Worms.
archiep. ~ axebiopiscopus.
Ben.O. =^ Beiiedictinerorden.
can. = canonicus.
cant. = cantor.
Cist.O. = Cisterzionser Orden.
civ. = civis.
oons. =
conv. ^
dec. — docanus.
dioc. = diocesis.
dl«. — dictus.
ep. = epiÄCopua.
f. = filius.
fr. = frater.
in. e. — maior ecclesia Domstift,
mag. = magistar.
s. Mart = s. Martinsatift in Worms.
mil. — miles.
min. = ministerialia.
Nuh. = Stift in NeuhauBen bei Worms.
s. Pa. — s. Paulsstift in Worms.
pleb. = plebanus.
preb. = prebendarius.
prep. = prepositus.
scol. = seobuticus.
s. — saeculi.
Mcult = scultetns.
sor. = soror.
8p. Spir. = »pirensis.
ux. = nxor.
W. bezeichnet die Zugehörigkeit tu Worms.
Digitized by Google
A.
A. 8. XIII: 399, 7.
A. ff. Affalderbacb.
A. civ. W. s. XIII: 381, 21 ff.
A. com. do Rodemburg 1332: 118, 26.
A. dec m. c. Sp. um 1200: 85,87.
A. inaticiarius Wirapinenaia a. XIII:
393, 29 ff. 394, 1 ff.
A. vidua W. «. XIII: 387, 16 ff.
Aachen, Aquiagranum, Aquenaia 8, 2.
177,41 ff.
— 0. prep. 1232: 118,24. - Wilhelm ad*.
1255—1260: 173, 25. 192, 10.
Abenheim, Abinheim KA. W. 194, 1. 294,
38. 316,23. 330,10. s. auch Mörstadt
Flurnamen. Weraherus de 1190:
77,22.
Adalbert, Adelbert, Adalbero v. Albert,
Adaiger ep. W. cancellarius 1044 : 46,27.
AdaJheidis, Alheidis, Aleidis, Adilheidia,
Adelheidiß, Adelhcdia.
— magistra in Frankendal 1263: 207, 19.
— sor. prioriasa sororum in Hochheim
1299: 329, 5 ff.
— domina dicta de Dandestat 1259:
184,43 ff.
— filia H. Emeringeria 1322: 98, 89.
— vidua Grezingi civ.W. 1251: 155,29 ff.
— ux. Heilmanni Judei civ. W. 1290:
294,2a
— ux. Heinrici comitia irauti 1283:
266, 27.
— ux. Ottonis I imperatoria 965: 23,21.
— ux. H. Rufi, nata Richen civ. W.
1270: 239, 17 ff
— ux. Conradi do Steina 1226: 102, 26.
— ux . Sigewardi de Sunthoven 1227: 105, 8.
Adalheidis curtis 365, 13.
Adalhoh W. 1016: 37,9.
Adalmannua 767: 3, 41.
Adalungua abb. Laureaham. 832: 11,6
Adelheredeahuson in pago Haasia viel-
leicht Alterehamen, Wüstung bei Fran-
kenberg n. Marburg 36, 3.
Adelherua, Adilherua min. W. 1195-1218:
79,13. 82,31. 92,39. 94,8. 1241:
140,4 et 5 (stcei Perwnen).
Adelhunua min. W. 1160: 62,29.
Adelhuni, Adeluni, Bertolfus f., can. ni.
e. W. 1216 : 92,35.
— Heinricua f., can. m. e. W. 1196 — 1213:
79,29. 80,26. 81,30. 91,1.
Adelmudua, Adalmödus, Adalmudus dec.
a. Mart. 1137 — 1141: 55,36. 56, 11.
57,23. 58,20. 59,11.
Adeluolcu8, Adelvolcua, acol. m. e. Sp.,
s. And. prep. et can. m. e. W. 1257:
182, 3.
— dec. Sp. 1262: 206, 8.
Adelwinua, Adalwinus 1106: 51, 7 f.
(2 Personen).
— W. 1110: 51,40.
Adeneabach vielleicht Atiersbach bad. BA.
Sinsheim? 34,25.
Adolfua rex 1292—1297: 296, 21 ff. 298 ff.
304,28 ff. 312 ff.
— com.deWaldeke 1255: 173,24. 177,11.
— com. de Xuemburch (Schaumburg)
1232: 117,6 ; 34.
Ae. aor. c. 1025-1044: 366,35 ff.
Affalderbach m der Wetferau 369,26.
Aggioldua, Eggioltua 787: 3, 37; 39.
Agentinenais r. Straaaburg.
Agilolfna 770: 4,1 ff.
Agiraheim r. Oggersheim.
Agnes W. 1299: 338, 4. — Cunradua,
Hermannus, Orto filii eiua.
— begina W. 1283: 257,25 ff.
— ux. Arnoldi dapiferi 1272: 232, 16.
— ux. Dirolfi mil. W. 1278 : 247,39 ff.
26*
404 Agnes -
Agnes filia Dirolfi mil. W. 1299: 329, 2 ff.
— Schwiegermutter des Ritters Dirolf
1299.- 320, 1.
— Lirerin W. 1299 : 338,3. Heilmannus
f. eius.
— ux. Richezonis Camerarii W. 1237:
132, 1 ff.
Alamannia, Aleniania, Aliinania, ALmania
t. Deutschland.
Albertus, Adalbero, Adalpero, Adelbero,
Adalbertus, Adelbertua, Adalbret,
Adalbraht, Adelbreth, Albrecht.
— archiep. Magdeburg. 1220— 1232 : 97,5.
117,2; 31.
— archiep. Magunt. 1110—1112: 52,19;
32. 53, 7.
— ep. Auguatensis 897—898: 15, 2. 17, 10.
18, 25.
— I ep. W. 1068: 47,8 ff. t»7,33.
— II ep. W. 1080: 49 ff.
— prep. m. e. W. lim— 1110: 50,34.
51. 4; 33.
— dec.W. llio: 51,34.
— dec. et cus. s. And. 1161: 03,85. G4,23.
— dcc s. Pa. 1213: 91,4.
— cus. m. e. W. 1165 : 68,31.
— cant. m. e. W. 1238 — 1242: 133, 15.
137, 41. 142, 43. 394, 21.
— m. e. W. vieariua 1250: 154, 19 ff.
— can. a. And. 1140: 57, 22 (2 Personen).
— can. m. e. W. 1158—1160 : 62,3. 63,7.
— can. Nuh. 1068: 47, 18.
— can. Nuh. 1227: 105, 22.
— can. h. Pa. 1140 : 57,4.
— can. s. Pa. 1247: 151, 10.
— cancellarius 1074: 48,36.
— clericus W. 1068: 47, 22.
— mon. de Otterburg 1173: 70,5.
— rex 1299: 323,24 ff. 324.
— marchio (Austrie) 1035: &"»9,2 ff.
— dux (Karinthie) 1036: 359,1 ff.
— dux Saxonie 1232: 117,4 ; 33.
— dux Saxonie 1273: 234,32.
— com. de üabichisburg 1232: 118,26.
— com. de Hohenberg 1273— 1284: 234,
33. 273, 15.
— 1165: 66,39.
— min. 1127: 55, 1.
— min. W. 1160: 03,9.
— (min.) 1178: 70, 11.
— min.W. 1216: 92,40.
Alsacinse.
AlbertuB pinccrna W. 1190 — 1198 : 76, 22.
82, 29.
— (civ.) W. 1194-1198 : 78,43. 82,33.
— ambitman W. 1209 : 89,28.
— comea W. 1194—1218 : 78,44. 79,36.
80, 14; 32. 81,40. 82, 32 ; 34. 86, 39.
89, 27. 92, 39.
— pütor W. 1279 : 250,43.
— dta. Besseren civ. W. 1287 : 281, 2.
— de Bopardia can. m. e. W. 1208—1213:
86,37. 89,20. 91,4.
— Rapa can. iu. e. W. 1233—1234: 124,
21. 126,37. 127,12.
— gencr Heinrici Rufi civ. W. 1254:
163, 29.
— Wizgwergere W. 1261: 200,2.
Albesheim, AJveaheim rießeicht Albisheim
kö. Kirchlteim-JBclanden 47, 12. 58,34.
Hugo de, Bacerdos 1190: 77, 12.
Albewinua ep. Merseburg. 1110: 52, 18.
Alboldus 1036: 355, 18; 38 ff.
Alboltus aervitor 897—904: 17, 32. 20, 4 ff.
Albrundus (civ. W.) 1196: 80, 15.
Albsind mancipium 826: 9, 1.
Albus, Hecilo min. et civ. W. 1194—1216:
78,44. 79,37. 82,34. 86,40. 93, 1.
Alchene, Ileinricus de 1299 : 330, 1.
Alkindus vicariuB m. e. W. 1243: 144, 12.
Alkindus W. 1263: 209,4.
Alkuza Spene civ. W. 1298 : 317, 31.
318, 1 ff.
Aleidis r. Adalheidis.
Alenvelt, Aleveit vielleicht Alfeld hannörer,
Amtsstadt?
Bertholdus de, 1212: 90,36.
Gerung de, Uber, 1127: 55, 12,
Alewic cus. m. e. W. 1068: 47, 15.
Alexander IV papa 1256-1260: 179 ff.
186—190.
— dec. m. e.W. 127« ; 224,43.
Alheidis v. Adalheidis.
Alheri, Cunradua f., civ. W., mil. 1260—
1276: 195,38. 224,12. 245,19.
— HcinricuB fr. squb, mil. 1268 — 1276:
224, 11. 236,25 ff. 245, 19. Elizabet
ux. eiiu 1274 : 236,26 ff.
AliaucinRe r. Elsaaa.
AlphaniB, mercatores Florentini dicti de,
(1292): 297, 40.
Alsacinse r. El6ai*s.
Digitized by Google
Alsenzehrunnen — Arbore.
■105
Aisenzebrunnen vielleicht Alsenborn pf.
BA. Kaiserslautern Fokelin de, 1190:
77,18.
Aisenzen, Gerhardus de, rail. 1283: 266,36.
Alsheim, Alesheim KA. W. 371, 27.
Altkind s. auch Alkind.
— Conrad civ. W. 1208: 86, 40.
— HeinricoB civ.W. 1208 : 86,40.
Altdruphen , ob AUrijtp sü. Mannheim?
50,24.
Altduom (min.?) W. 1016: 37,12.
— 1012: 32,7.
Altmannus cus. Nuh. im— 1141: 57,20;
37. 58, 17. 59, 9.
Altonus 767: 3.40.
Altrudis filia Bernoldi mil. de Hocheim
1276: 243,41 ff.
Altuuinus 832: 11, 10.
Alzey, Alceia, Altzei, KA. Alzey.
— Berlwinus miles de, dictua Z&rna
1265: 215, 16 ff.
— Berthet de, collateralis Wernh. de
Altzeia 1265 : 215, 28.
— Bertoldus de, can. m. e. W. 1281 : 254, 39.
— Cuno de, s. XIII: 3%, 35 ff. 397, 8 ff.
— dominus Cunradus de 1274: 235, 12.
— Heinricus mil. dt». Telonearius de,
1257: 182, 40.
— Herbordus de, 1283 : 270,24.
— Jacobus dts. Rapa de, 1246: 148,40 ff.
— Jacobus f. eius 1246: 149,26.
— Jacobus de, can. m. e. W. 1281: 254,41.
— Wernherus dapifer de, mil. 1246—1255:
150,14. 175,30. 394,21 ff.
— Wernherus mil. de, 1265: 215,22 ff.
— Wilhelmus de 1265 : 215, 2a
Amandus ep. W. 627: 1, 13 ff.
Amella, Amellen, Amelle, Amel.
— Gudelmannns civ. W. 1251—1259: 155,
20. 186,20.
— Heinricus civ. W. 1208: 89, 10.
— Heinricus can. Nuh. 1227: 105,22.
— Heinricus civ. W. cons. 1236 — 1256:
131,22. 132,35. 134,17. 141,28. 150,
39. 155,20. 157,27. 176,1.
— Johannes fr. Gudelmanni et Heinrici
A. 1251: 155,20.
— fr. Johannes mon. Schonaug. 1283:
259, 15.
— Wernherus, Wernzo, Wernzemannus,
civ. W. cons., mag. civ., gener C.
Dirolfi, 1259-1300: 186,20. 207,12.
211,32. 214,16. 224,14 239,8. 245,
14. 253,17. 261,12. 265, 25 ff. 266,39.
275,6 ; 30. 291,37 ff. 293, & 309,14
314,40 ff. 315,27. 318,19; 23. 330,
14 ff. 331,87. 340,40.
Amella, Wilhelmus civ. W. 1283: 271, 6.
Amerin, Wolframus de, can. m. e. W.,
prep. Wimpinensis 1224: 101,20.
Ammetinan, Amtman, Ampman.
— Conradufl dts. civ. W. ror 1291: f 295, 17.
— Emer. civ.W. 1296: 306,31.
— Heinricus can. s. Mari 1299: 325,41 ff.
Amore, Conradus de, W. 1299: 330, 19 ff.
Anagni, Anagnia sö. Born. 121,11. 122,
7. 138,28. 181,39. 187,2; 22. 188,31.
189,11; 31. 190,10.
Angelachen wahrscheinlich Wald- Angel-
loch bad. BA. Sinsheim oder Gau-
Angelloch sö. Heidelberg. 34, 14
Angere v. Engern.
Angli 350, 22 ff.
Anno ep. W. 965-973: 23,12 ff. 24, 30 ff.
26, 9 ff.
— can. m. e. W. 1160: 63, 7.
Anshelmus, Anseimus, Anshalmus 1190:
77, 18.
— cant. s. Mart. 1137: 55, 36.
— cellerariuB U90: 77, 11.
— Blerrinck 1299 : 330,5.
— mil. de Drachinvels 1287-1288 : 277 f.
284, 1 ff.
— de Justingin roarscalcus 1220: 97,10.
— iuxta rivum, civ. W. 1254: 163,30.
— de Oppenheim, Judeus, 1294: 304 31 ff.
805, 13 ff.
— de Spira 1209:89,21. Gerlacus f. eius.
— nliusquondara Gerhardt dictiUmmazze
mil. W. 1269: 187, 28 ff.
Anstolf fiscalinus W. 897: 17, 27.
Anstrate 819 : 8, 8.
Anthonia ux. Em. de Mulbaum civ. W.
1239: 106, 15.
Apenheim teol Abenheim KA. W.
Petrus de, 1299: 330, 8.
Aplamonstre, Diderih de, 1190: 77,20.
Aquileia, Aquilegiensis.
B(ertholdus) patriarcha 1232: 117,
2; 31.
Aquisgranum v. Aachen.
Arbore roearum de v. Rosenbaum.
400
Arduichemit — Bayern.
Arduichennt r. Harteknut.
Arezzo, Aritinua.
episcopua: Immo 1036 ff.: 349 ff.
355 f.
Argentinenais civitas r. Sirassburg.
Arianum ö. Benevtnt 145,7; 24. 146,8.
Aribo archiep. Magunt. 1023—1025: 39, 20.
352, 17 ff.
Arlind mancipium 826: 9, 1.
Arnoldus, Arnolt, I arcbiep. Treverensis
1173-1179: 69, 19. 71, 36.
— II archiep. Trey. 1254: 165,21.
— ep. W. 1066: 46,32. t49,15. f56,29.
— cancellariua 1112: 53, 7. 54, 17.
— prep. m. e. Magunt. 1182 : 73, 13.
— camerariua Magunt. 1254 — 1256: 169,
13; 41. 177,39 ff.
— can. 8. Mart. 1213: 91,6.
" — can. m. e. W. 1196-1197: 79,29. 80,
26. 81, 30.
— com. de L(ambach) c. 1035: 359,40.
— civ.W. 1179—1194: 71,32. 78,43.
— civ.W. 1261: 200,7.
— min. Laureaham. 1160: 62, 34. 63, 10.
— min. W. 1068: 47,25.
— 1190: 77,17.
— mag., faber W. 1293: 304, 2.
— patruua Dirolfi mil. 1299: 329, 4 ff.
— dominus de üiat 1255: 173,24.
— f. Engeigini min. W. 1179 : 71,33.
— Hagnonia min. W. 1196: 79,37.
— de Hocheim civ. W. 1276 : 245, 23.
— Yaac civ.W. 1179: 71,32.
— de Monsheim can. m. e. W. 1281:
254,41.
— de s. Paulo 1026— 1032 (f): 354, 30.
t372, 35.
— , Scathe, filius Engeigini civ.W. 1179:
71, 33.
— de Schonenburg can. m. e. W. 1276—
1289: 224,44. 254,38. 275,28. 291,34.
— de Seibold can. m. e. W. 1200—1213:
85, 19. 86, 37. 91, 1.
— dts. Wayamengere W. 1260: 195, 17.
— Walpodo civ. Mogunt 1254 : 169,41.
— dapifer inWininheim 1272: 232,16.
Arnolfua ep. Metensia 627: 1,5.
— ep. W. vor 1110: t51,l6. f52,5.
— imperator 897—898: 14—19. f 20, 41.
1 32, 32.
— clericusW. 1110: 51,85.
Arnsberg, Arnsberc in Westfalen.
Hennannus com. de, 1190: 76,15.
Asseburnen, C. mil. de, e. 1241: 398, 10 ff.
Augsburg, Augusta, Augustenais 116, 17.
episcopi: Hertwicus 1173: 69,20.
Sifridus 1224— 1226: 100, 10. 103,32.
Aoguata, Odalrich de, can. m. e. W.
1068: 47, 17.
a. Augustini ordo v. Frankentbai, Loben-
feld, Worms.
Austria v. Oestreicb.
Aveanea, Aveania, un Ilennegau.
comea: Joh. de, Hannonie 1299:
324,27.
Azecho, Azzecho, A., H. ep. W. 1026 — 1044:
45, 89 ff. 46. 848-376. 400, 5 ff.
Azzela 1016: 36, 9.
Azzelin min. W. 1016: 37, 12.
B.
B. r. Boppo.
B. «. XUI: 360, 4 ff.
B. a. XUI: 368, 34 ff.
B. abbaa a. XI: 368,26 ff. 370,9 ff.
B. cancellariua a. XI: 353,27.
B. cantor a. XUI: 383, 25.
B. femina W. ». XIII: 388.
B. mater R. can. Nuh. a. XUI: 379, 30 ff.
380,6 ff.
B. mil. *. XIU: 381, 21 ff.
B. pleb. a. Quirini Mogunt. s. XIII: 384,
30 ff. 885,4 ff.
B. procurator ep. W. 1231: 114, 13 ff.
B. procurator capituliW. 1231: 114, 14 ff.
B. de Bandecken 1260 : 188,3.
B. vicedominua de Mez 1224: 100,30.
Babbenhoim v. Pappenheini.
Babenbergenaia f. Bamberg.
Bacharach, Bacberacensis am ÜA«m RR
KöbUm 171,35.
Bacheini, Lampertua de, can. m. e. W.
1281: 254, 87.
Baden marchionea Markgrafen 1208: 87, 39.
Hennannus II 1112: 52, 33.
Hennannus V 1220—1236: 97,9.
118,23. 119,18. 120,42 ff. 123,
10. 125, 15 ff. 130, 16. Irmen-
gardia ux. sua 1233: 125, 15.
Heaso 1284 : 273, 12.
Bayern, Bawaria, Bavaria, Bavuariua
365,22.
Digitized by Google
Bayern — Beringer.
407
Bayern, Herzoge von v. Rhein - Pfabv
grafen.
Baldekinus 1275: 240, 20.
Baldeniarus 1166: 66, 43.
— W. 1283 : 270,29.
— cant m. e.W. 1208—1213: 86,36. 89,
1; 19. 90,45. 91,34.
— can. m. e. W. 1190—1200: 77, 3. 79, 28.
80,24. 81,29. 82, 18. 85,18.
— de Ruprechtisb&rg 1276 : 243,32.
Baldricus abb. cancellarius 856: 12, 14.
13,26.
Baleiz, Baleizius.
— can. m. e. W. 1209— 1233: 89,21,
cellerarius 91, 4. 124, 20. 125. 24.
— Bertoldus civ. W. 1197: 81, 40.
Baltramns can. s. And. 1227—1241: 105,
25. 141, 25.
Balzo prcb. 8. Mart. 1297: 311, 38.
Bamberg, Babenbergensis , Babinberg.,
Bambergens., Babinbargens.
episcopi :
E(kbortus) 1232: 117, 3; 32.
Herimannus 1074 : 48, 25.
Otto 1110 : 52, 18.
Bamberg, Conradus de Ulma, can. eccleaie
1242: 142,25.
Bamberg, Neu-, Beinborg, NovaBoimburg
KA. Ahei.
Emicho de, can. w. e. W. 1281—
1283 : 254,40. 266,27.
Heinricas de, com. irsutus 1283:
266, 26.
Bammenthai, Benctuaden atf. Heidelberg
34, 16.
Bardo, P(ardo) archiep. Magnnt. 1031—
1044: 367, 26 ff. 370, 17 ff.
Bartholomeus, mag. can. s. Pa. 1197:
81, 35.
BarvSze, Conradus dts. W. 1285: 273, 33.
Basel, Basilea, Baailienses, Basilensis
165. 171,33. 173,39. 174,32. 248,38.
episcopi :
Bertoldus 1254-1255: 165,22. 171,30.
Bnrchardus 1074: 48, 25.
(HeinricuB II) 1226: 103,34.
H(einricus) IV 1283: 256,25.
Baugolfus comes 770: 4, 4.
BavuariuB r. Bayern.
Bawaria r. Bayern.
Beatrix ux. Adilheri W. 1241: 140,5 ff.
Beatrix ux. Gerhardi Camerarii mil. W.
12 99 : 327,29.
— ux. Conradi dicti Ulnero 1269 : 226, 35.
Becherer, Becherarius.
— Cunradus dt«., civ.W. 1274: 236, 34 ff.
— Harth ungus, senior, civ. W. 1298:
317, 29.
— Wernherus civ. W. 1283: 262, 16.
Beda presbyter 1 365, 27.
Beinborg — Nova, Boimburg t\ Bamberg
— Neu.
ßelinus r. Ebelinus.
BencelinuB 1106: 51, 6.
s. Benedicti ordo: r. Hirschau, Lorsch,
Neuburg, Worms.
Benedictus can. W. 1140: 57, 21.
— Jacobus preb. s. Mart. 1197: 311,38.
Benemaden r. Bammenthai.
Benigna relicta Jacobi dict. Hasenvel
1297: 311,29. Herbordus f. eiuB 1297:
311,30.
Bennelin min. W. 1110: 51,38.
Benno min.W. 1016: 37,13.
Bensheim, Besinsheim, Besensheim, KA.
Bentheim.
Heilmannus de, 1228: 106,2.
- Hildericus de, min. Lauresh. 1160:
62,34.
Benso min. W. 1016: 37, 12.
— can. m. e. W. 1068: 47, 17.
— can. in. e. W. 1233: 124,20. 125,24.
Berbacb, Rupertus comes de, 1174: 70, 21.
Bercheim, entteeder Bergheim bei Heidel-
berg oder Bechtheim KA. W.
Conradus de, W. 1299: 325,4.
Bcrenger, Beringer, Bernger.
— ep. Spir. 1224—1228: 100,11. 106,1.
— prep.W. 1025—1044 : 45,42.
— 1165: 66,37.
— min. 1127: 65, 2.
— von Ravensteyn 1165: 66,36.
Berewigus, Bcrwich, Berewicus, Ber-
wigus, Berwigus, dec. s. And. 1137
-1141: 55,35. 56,9. 57,21; 38. 58,
19. 59, 10.
Bergheim, Bergeheym r. Bercheim.
Cunradus de, can. m. e.W. 1238:
133, 16.
Bergstrasse, Berat rata, am Odenwald
140, 16.
Beringer v. Berenger.
-
Digitized by Google
Berlewinua — Berwartstein.
408
Berlewinua, Berlwinas.
— prep. Nuh. 1296: 311,6.
— = bcoI. ra. e. W. 1287—1296: 281,1.
297,16. 311,6.
— can. m. e. W. 1259—1281: 186, 18.
224, 43. 254, 36.
— dominus W. 1285: 262,24.
— milea de Altzeia dicios Z&rna 1265:
215, 16 ff.
Bennersheim KA.W. 194,2.
B{ernhardus) dux Karinthie 1232: 117,
5; 34.
Bernhariua cp. W. abb. Wizzunburg 814
-820: 7,10. 8,9; 16.
Bentheim, Berenhelm. piBcatorW. 1106:
50, 18.
— dec. Nuh. 1137—1141: 55,32. 56, a
57, 3; 20; 36. 58,17. 59,8.
— prior de Hagene 1173: 70,3.
Bernoldua can. h. Pa. 1196 f. : 80, 29. 81,33.
— mil. de Hocheim tw 1276: 1 243, 42.
— Spitcebauc W. 1299 : 337,6.
Berolfua W. 1271: 231,30. Elizabot ux.
eius.
Beratruta v. Bergatraaac.
Berthet collateralis Berlewini militia de
Altzeia 1265: 215,28.
Berthold, Berchtolt, Bertold, Bertdolt,
Berhtolf, Bertolf, Berhdoldua, Behr-
toldua, Berthclmann.
— patriarcha Aquilegiena. 1232: 1 17, 2 ; 31.
— 1 ep. Argent. 1226-1232: 103, 32.
118,22.
— ep. Baailiens. 1254 — 1255: 165, 22.
171,30.
— abb. Sconaugie 1233: 125,35.
— dec m. e. W. 1241 — 1242: 138,34 ff.
141,22. 142,42.
— dec. s. Pa. 1224 : 101,21.
— cus. s. And. 1239-1242: 138,3. 143,2.
— scoL Nuh. 1194—1198: 78,38. 79,80.
80,27. 81,32. 82,20.
— cant. m. e. W. 1234: 126,36. 127,11.
— cant. Nuh. 1140: 57,20.
— can. b. And. 1218: 94,7.
— can. s. And. 1234: 126,38. 127,13.
— aacerdoa W. 1216: 93, 8 (2 Per-
— preb.W. 1274: 235,12.
— pleb. montia Haaelach 1286: 275,83.
— mag. Nuh. 12S3: 270,38.
Berthold dericuaW. lUO: 51,35.
— roarchio de Hohenburg 1251: 157, 10.
— com. 1127: 54,45. 55,12.
— vicedominus W. 1224—1226: 101,23.
102, 21.
— vicedominus W. 1238: 133,17.
— min. W. 1110: 51,41.
— min. Lauresh. 1160: 62, 33.
— piscatorW. 1106: 50,18.
— cerdo W. 1252: 400, 34. Franco fr. eiua.
f. Adelhuni can. m. e, W. 1218: 92, 35.
— de Agirsbeim civ. W. 1262-1271: 206,3.
231,28 ff.
— de Aleveit 1212: 90,36.
— de Altzeia can. m. e. W. 1281: 254, 39.
— Baleiz civ. W. 1197 : 81,40.
— de Bockenheim mil. W., civ. W. 1262
—1274: 204,28. 230,13. 235,10.
— rclicta, in Crigcsheim 1299 : 329,41.
— fr. L&dewici Kuchterx civ. W. 1295:
307,20.
— de Dirmeatein min. et civ. W. 1190
—1216: 76, 23. 79, 14. 92, 21.
— de Dirmistein can. 8. And. 1227—1243:
105,25. 144,12.
— de Ebeatein mil. W. 1216-1233: 93,4.
125, 39.
— f. Engolfridi mil. W. 1233: 125,38.
— de Eppelsheim civ.W. 1296: 307,20.
de Hiraberc can. m. e. W. 1213: 91,3.
— Holtmunt can. a. And. 1227: 105,24.
— Maracalcua civ.W. 1198: 82,36.
— de Metia mil. W. 1251-1255: 156, 4 ff.
175,86.
— Multinmechere W. 1299: 337, 41.
— do Muttcratat civ. W. 1229 — 1246:
106,23. 131,23. 139,40. 150,42.
— dta. Rube mil. 1263: 207,26.
— f. Ruatcri civ.W. 1213: 92,2.
— Saxo civ. W. 1229: 106, 23.
— de Schauenburg 1156 — 1165: 61, 24.
66,35. 68,37.
— Smuzzelmil.W. 12/6-1233:93,3. 125,38.
— Smuxelin, mile8 de Dinnenatein 1263:
207, 11.
Bertlindis, Bertiint in Worraatia 780 : 5, 6 ff.
Bertmann ua W. 1283: 270, 23 ff.
Bertrammua civ. W. 1179: 71, 31.
Berwardua piacator W. 1299: 337, 33.
Berwartstein Rume gw. Dahn pf. RA.
IHrmastns 266, 16.
Digitized by Google
Berwelfus — Boppard.
409
Berwelfus, Berenwelfas, Berwolfus.
— civ. W. 1196 : 79,36.
— , Heinricus f. -, civ. W. 1208: 87, 1.
— villanus in Horgiheim 1260: 195,39.
— , Saxo, civ. W. 1234: 126, 42. 127, 16.
Berzo, Berczo.
— W. 1286: 276, 11.
— carpentarius W. 1277: 246, 10.
— dtfl. FarreW. 1299: 337,36.
— , Jacobus f. — , dts. Stecchoseln W. 1283:
262,5.
— dU. Strichuseln W. 1298—1299: 317,
23. 325, 6.
Besensheim, Besinsheini r. Bentheim.
Bevelin min. W. 1106: 50, 36.
Bezelinus cust. Nuh. 1068: 47,18.
Bezzeren, Albertus dt«., civ. W. 1287:
281,2.
Biblis, Bybeloz, KA. Beruhen, 270, 1 ff.
Biebelnheim, Bibelnh., KA. Oppenheim.
Gerlacus de, miL in Oppenheim
1254 : 170, 1.
Bigarius, Cfaradus, W. 1283 : 262,46.
Billungus f. fratris Franconis de Laniis-
heim mil. 1263: 207,25.
Bilstein, Bilestein, Biünstein, BilenBtein,
Ruine bei
Schltttstaät?
— Heinricns de, can. m. e. W. 1241:
141,24. 389.34 ff.
— Merbodo de, can. m. e. W. 1270-1281:
229, 20. 254, 36.
Bingen, Pinguensis 103,20. 171,34.
Bintriroe, Heinricns dta., can. m. e. W.
1281-1292: 254,41. 291,35. 297,17.
Birtelo civ. W. 1198: 82,35.
Bischofsheim, Bisco fcsb., Biscouish., ein-
gegangene* Dorf bei Lampertheim 47,
12. 58, 32.
Jacobus de, 1190: 77,19.
Blacii, relicta — , de Pcdrensheim 1299:
329, 40 ff.
Blanckestat r. Plankstadt.
8. Blasii, de s. Blasio, Conrad ns preb.
in. o. W. 1295-1299: 307, 41. 30b, 10.
311,22. 325,28.
Blencheln, Johannes W. 1283: 262,23.
Blerrinck, Anseimus 1299: 330,5.
Bliggerus, Blicgerus de Steinach, Uber,
1140—1198: 56,22. 59,28. 82,26.
BliggcTsfbrsth 56, 18.
Bloa vidua 771: 4,8 ff. 4,21 ff.
Blumechin, Cuntzo 1299: 330,3.
Bobstadt, Bobestat, KA. Bensheim. 270, 2 ff.
Bockenheim 8w. W. pf. BA. Frankenthal
175, 36 ff. 230, 15 ff. 235, 11
— Bertholdus, Berthelmanmis de, mil.
\V., civ. W. 1262-1274: 204,28. 230,
13. 235, 10. Elizabet ux. sua 1270:
230,13. 235,11.
— Gunzelinus de, civ. W. 1265: 176,2.
Hugo fr. suus 176,2.
— Wolbero mil. de, 1249: 153, 12.
Boemus pistor civ. W. 1268: 223, 22.
Böhmen, Beheim, Boemi.
dux: ülricus 1165 : 66,32. 68,34.
Boimburg v. Beinborg.
Bolanden, Bolandia, Bullindia, Bonel.,
Bonlant , Ruine am Donnersberg pf.
BA. Kirchheim-Botanden.
— Philippus de, f.Wernheri U 1173-1184 :
69,26. 75,8.
— Philippus fr. Wernheri III 1220: 96,
29 ff. 97, 12.
— Philippus de, fr. Wernheri IV 1236:
130,21.
— Philippus de Falcenstein fr. Wernheri
1246: 150, 13.
— Philippus de, 1260—1273: 193, 26. 215,
22 ff. 234, 36.
— Wernberus IT de, 1156—1184 : 60,43 ff.
66, 36. 68, 37. 69, 26. 75, 7.
— Wernherus III de, dapifer 1220: 96, 29 ff.
97, 11.
— Wernherus IV de, dapifer 1231—1260:
112,28. 117,6; 35. 118,27. 123,10.
130,20. 150.13. 193,26. 399,16 ff.
— Wernherus, fr. Philippi, 1273: 234,36.
Bonifant Judcuu, civ. W. 1254: 163, 40.
Boppard, Bobarten, Boparten, Borpardin,
Boppart, Bopardia, am Rhein RR
Coblenz 48, 21. 52, 36. 74,41. 80,7.
87,21. 171,85.
cives de, 177,41 ff.
prep. ecclesie — Sifrid 1179: 71, 29.
scult. de, 1255: 177, 12.
Boppard, Albertus de, can. m. e. W. 1208
—1213: 86.37. 89,20. 91,4.
— FridericuB de, can. in. o. W. 1233 —
1289: 124,19. 132,33. 137,42.
— Heinricns de, can. m. e. W. 1197—1213:
81,31. 85,20. 86,37. 89.2. 91,2.
/'
Digitized by Google
410
Boppo — Burchardus.
Boppo, Bobbo, Poppo.
— archiep. Treverens. 1017— 1032: 351,
29. 3f>2,34 ff. 363, 17 ff. 364,30 ff.
— com. de Lobedungouue 1012: 32,5.
— II com. de Laufen 1127: 54, 37 ff.
— III com. de Laufen UM- IM: 59,22.
62, 13. 82, 25.
— IV com. de Laufen 1212: 90, 35.
— min. W. 1016: 37,9.
Boxberg, Boxsperg, Bocgesberg, bad, BA.
it. Mergentheim,
Crafft de, 1242-1246: 143, 26. 148,
37 ff.
Brebach 66, 33, verlesen für Grumbach r.
61,25. 68,34.
Brabant, Bravancia, Pravancia.
duces: c 1240: 392,8 ff.
Heinricus 1220: 97, 8.
Brauneck, Brunecke n». Rotlienburg a. d.
Tauber.
Godfridus de, 1284 : 273,17.
Braunschweig, Bruneawic.
dux: Otto 1236: 130,14.
Breiaach. Brisacenses, Brisacho 171,33.
256,17; 30.
Breungeshain, Bruningesheim, KA. Schot-
ten, 102,27.
Brogoren, sor.Elyiabetdicta — , W. 1288:
285, 14 ff.
Bruchhausen, Brächhusen, ». Heidelberg.
Hugo de, Uber, 1174: 70,22.
Bruchsal, Bruochsale, Brusaella, bad. A.-
St. 30,39. 297,2.
Brumicnsis v. Prüm.
Brfinac, Heinricus dte., civ. W. ror 1267:
1 222, 7. Heinricus, Iohannes clericua
et Nicolaus f. eius 1267: 222, 6 ff.
Brunecke r. Brauneck.
Bruneswic t\ Braunschweig.
Brunicho clericusW. 1016: 34,84. 35,23.
— prep. m. e. W. 1016: 37,2.
— can. s. Mart 1140 : 57,23.
— mon. de Odderburc 1173: 70,5.
Bruningesheim t\ Breungeshain.
Bruno, Brun, archiep. Col. cancellarius
947: 22,27.
— archiep. Treverena. 1110— 1114: 52, 16.
54,12.
— ep. Spir. 1110: 52, 19.
— ep. Wirceburg. 1035: 358, 86 ff.
— archicancellarius 1114: 54,17.
Bruno min. W. U40: 57,25.
— 1283: 266, 30.
Brunonis soror 1254: 163,34.
Brusaella r. Bruchsal.
Bruthgoz prep. de Wileburg 1127: 5ö, 9.
Bubenheim teahrKheinlkh Bobenheim s.
W. pf. BA. Frankenthal 270. 2 ff.
Bubo, Bubo, Buobo, clericus W. 1018: 34,
34. 35,23.
— prep. W. 1016—1033: 37, 3. 400, 7.
— W. 1106: 50, 36.
-, Rudegerus miJ. 1257: 182,43.
Bukkelin, Bukelin.
Embricho civ. W. 1249: 152 , 35.
Gudelmannus f. eius.
Buchsenshein, fr. Otho de—, predicator
1263 : 207,23.
Budenbach, Buodenbach wo? vielleicht
bei Neckarbischofshexm oder am Hunds-
rück bei Sinmern 47, 13. 58, 34.
Budensheim rießeicht Büdeduim KA.
Bingen oder Erb - Büdesheim KA.
Alzey.
Jacobus de, 1298: 316, 27.
Büdingen, Büdingen, B&d. , B8t., KA.
Büdingen wo. Frankfurt.
Gerlacusde, 1232: 118,27. 119,18.
120,42.
Hartmannus de, 1182: 73, 17.
Buehove, Gudelmannus Sleppere de, 1283:
270,8.
Buggenheim, Heinricus de, civ.W. 1208:
87, 1.
Bukko, Bucco, Bugko, Buggo i\ Bur-
chardus.
Bunne, Bünne, Bunno, Buno.
— 1106: 51,6.
— civ. W. 1279: 250, 43. Conrad us f. eius
civ. W. cons. 1279 — 1299: 250, 43.
274, 6. 311, 23. 317, 11. 321, 40 ff.
322, 32. 336 ff. 338, 22 ff. Hylde-
burgis ux. sua 1299: 336,20. Hyppela
ux. sua 1299: 338, 22.
— Wilhelmus dte. — civ. W. cons. 1276
-1290 : 243, 35. 249, 4. 265, 26 ff.
275,31. 283,33. 293.8.
Burchardus, Burghardus, Burgardus, Bur-
cardus, Burcharth, Burckart, Pur-
chart, Buggo, Bucco, Boggo, Bukko,
Bugko.
— ep. Basil. 1074: 48,25.
Digitized by Google
Burchardua — Calw.
411
Burchardua ep. Monasteriens. 1110—1112:
52, 17 ; 32.
— I ep.W. c. 1000—1024 : 29,18 ff. 30,
5; 22 ff. 31,17 ff. 32,20 ff. 34 - 45.
374.15. f 49,15. f 52,5. t 56,29.
1 400, 17.
-r II ep.W. 1127-1141: 54, 89 ff. 55, 26 ff.
56-58. 274, 2.
— prep. de Wilburg, can. ra. e. W. 1228
—1243: 102,18. 115,40. 124,19. 125,
25. 133,6. 137,42. 141,22. 144,10.
— dec. m. e. W. 1253—1265: 160,24 ff.
162. 16. 175, 29. 182, 1 ; 39. 187, 27.
203,13. 207,7. 216,12 ff.
— gcol. 8. And. 1161: 63,35. 64,24.
— acol. m. e. W. 1262—1276: 206, 22.
242, 35.
— cant Nub. 1226—1242: 102,20. 105,
21. 106,7. 138,2. 142, ia
— can. m. e.W. 1160: 68,7.
— clericuaW. 1068: 47,21.
— clericuB W. 1068: 47, 22.
— clericuaW. 1068 : 47,22.
— clericua W. l HO: 51, 86.
— com. de Hoenberg 1284: 273, 16.
— com. in pagoäpirichgouue 2026 — 1044:
45,34.
— vicedominua 1156 — 1184: 61,25. 69,
26. 70,22. 74,4. 75,9.
— min. W. 1016 : 34,87. 85,25. 37,10.
— min. fr. Heinrici thelonearii W. 1137:
55,37.
— min. W. 1160: 63, 9.
— cerdo W. 1283: 262, 14.
— pedelluaW. 1298: 317,19.
— de Cropphesberg, mil. 1255: 176, 15.
— de Friaenheim mil. 1268: 224, 7.
— de Oppinheim 1272: 232, 21.
Hurgiiu, Burgowo v>nu>. Augsburg.
marchio: H. de, 1232: 118,26.
Burgheim, Siffridua de, clericua W. 1291:
295, 24.
Burgundia: comea palatinua: Otto 2273:
69, 18.
rector: Heinricua dux Suevie 1220:
97, 7.
Burgwelt, Emicho de, mil. 1283: 266, 37.
Buachilhart, Heinricua W. 1262: 203, 34.
Buao, Marquardt» civ. W. 1229—1249:
106,22. 160,42. 154,12.
Buzhamer, Sifridua 1255: 175,27.
C. K.
C. Portuenaia ep. apoatolice aedia legatua
in partibua Alamanie 1231: 109, 7 ff.
C. abb. Wizenburg. *. XIII: 383,21 ff.
C. prep. a. Mart. «. XIII: 895, 8 ff.
C. prep. m. e. Mogunt. c. 1242 : 395, 18 ff.
C. prep. de Tanne 118,24.
C. dec. eccleaie Mogunt. c. 1242: 395, 18 ff.
C. dec. in Muabach a. XIII: 389, 18 ff.
C. mag. can. a. And. 1243: 144, 18.
C. com. palatinua Reni a. XIII: 397, 16 ff.
C. mil. 9. XUI: 387, 29.
C. mil. de Worraacia «. XIII: 390, 33.
C. mü. W. e. XUI: 383, 29 ff. 384, 13.
C. mil. s. XUI: 384, 13 ff.
C. min. c. 1242: 399, 20 (2 Personen).
C. mil. de Aaaeburnen 1241: 398,10 ff.
C. scol. Pariaicneia «. XUI: 387, 5 ff.
C. dt«. Rukilin a. XIII: 382, 11 ff.
C. mil. de Stheinahem «. XIII: 393,31 ff.
C. de Stokheim can. Nuh. 1243: 144, 13.
C. Wimpinen». caatellanuB a. XIII:
394, 3 ff.
C. a. XUI: 393, 1 ff.
Kämmerer t». Camerarii.
K&rnthen, Karinthia.
ducee: Adalbero) 1033: 359, 1 ff.
B(ernhardua) 1232: 117, 5;34.
Cagelatat, Heinrih de, 1190 : 77,17.
Kailbach, Kebelinbach KA. Erbach $1 ,36.
Kaiaeralautern, Lutra, Lutrenaia, bayr.
Pfah 79, 17.
Abtei Praemon8tratenaia ord. 133,
12. 322, 18 ff.
prep.: Syfridua 1298: 322, 18.
Udalricua 1190: 77.8.
prior: Wernherua 1298 : 322, 18.
mon.: Volmarua 1190 : 77, 11.
— Eberhardua de, can. pleb. a. Magni
W. 1276: 243, 34.
— Gerardua de, can. a. And. 1196: 80, 13
— Reinhardua de, mil. W. 1209—1238:
89,27. 133,17. Egbertua vicedominua
f. cius 1209: 89, 27.
— Sigelo de, 1267: 221,26.
— Sifridua de. acult. 1231: 112,29.
— S. de, *. XUI: 390, 1 ff.
— Wilhelmua de, W. 1260: 195,8.
Kaistat vielleicht Kallstadt KA. Heppen-
heim 243, 82.
Calw, Caloen, OA. Stadt.
■
Digitized by Google
412
Calw - Kegelisbergere.
Calw, Gotfridus com. et com. palatinus
1112— 1114 : 52,33. 54,13.
Cambrai, Cameracensia ep. 1208: 87,37.
1232: 118,23.
Camerarii, Kämmerer 250, 28.
ConraduB f. Ulrici 1261: 200, 18 ff.
Eberhardus mil. f. Gerhardi Magui,
1260-1266: 188,7. 200,15.
Emicho prep. 1016: 37,5.
Emicho mil. 1261—1299: 200, 16 ff.
217,7 ff. 224,10. 311,33. 327,26.
Emicho mil. f. Emichonis 1299—
1300: 327,25. 344, 33.
Erkenbertua 1137— 1141: 55,38. 56,
11. 58, 2; 21. 59, 13.
Gerhardus cus. s. Pa. 1299: 327, 22.
Gerhardus Magnus, mil., 1260:
131, 20. 1 1H8, 7. f 200, 15. f 223,
28. 1 226, 10. f 229, 34. f 237,33.
1 327, 30.
Gerhardus iuü. W. 1238—1297:
134,16. 141,25. 200,15 ff. 217,7 ff.
223.20. 224,10. 226, & 229,29.
239, 6. 245, 13. 251,21. 261,38.
271,6. 285,39 ff. 311,33 t»27,
24; 29. Beatrix ux. sua. Ger-
hardus f. 8UU8.
Gerhardus mil. 1299—1300: 327, 23.
344,33.
Heinricus 1253: 158, 14.
Heinricus mil. senior 1261—1299:
200, 15 ff. 203,22. 217, 7 ff. 223,
36 ff. 226,2; 32 ff. 228, 22 ff. 229,
29; 37. 239, 6. 244, 11 ff. 245, 13.
251.21. 271,6. 292,5. 311,35.
327, 20 ff.
Heinricus mil. f. Heinrici senioris
1297—1299: 311,36. 327,22. 332ff.
Hedewigis ux. sua.
Heinricus armiger f. Emichonis
1299: 327,26.
Johannes mil. f. Heinrici senioris
1297—1299: 311,36. 327,22.
Johannes clericus 1299: 327, 25.
Jobannes mil. f. Gerhardi mil. 1299:
327,23.
Kichezo 1237: 131, 41 ff. Agnes
ux. sua.
Trukindus 1264: 167,26 0.
Ulricus mil. fr. Eberhardi 1260—
1268: 188,7. 200, 17 ff. 223,20;
28 ff. f 226, 9. f 229, 34. 1 327,30.
Kunigunda ux. sua.
Camerarii, Wernheru« 1190: 76,22.
Wilhelmus dec s. Mart 1299:
327,21.
Cancellarius , Heinricus cognomento — .
can. s. Mart. 1209: 89,25. f 155, 33.
Cancro , Eberhardus can. m. e. W. 1197:
81, 32.
Capclere Ny. civ. W. 1296: 306, 30.
— W. 1283: 261,12.
CapellaW., loh. de, can. s. Mart 1209:
89, 25.
Capellarius, Cunradus civ. W. 1227:
105,27.
Karisii, relicta, W. 1299 : 337, 11.
Karl, Carolus, Karolus.
— imperator: 770—798: 4,3; 9. 5,3; 7;
17; 23 ff. f 9, 31. fl3,5. f25,9.
f32,32. f 68, 5; 20.
— de Keddenheim 1246—1255: 149,9 ff.
176, 15.
— Dirolphi civ. W. 1299: 328,46 ff.
— Dirolphi civ.W. 1299: 329,2 ff.
— de Hocheim 1241: 140,26 ff.
Karlbach, Karlebach, Karrciabach, pf. JiA.
Frankmthal, 280, 42. 400, 29.
— Dytaso de, civ.W. 1249: 154,14.
— Erchinbertus de, mil. W. 1237: 132, 34.
— Gerlacus de, civ. W. 1216: 92, 33.
Karlebechere , Carleb., Cunradus dta., civ.
W. 1267: 222, 8 ff.
— vidua 1283: 262,3.
Carnelebacb tcahracheinlicli Karlbach.
H. de, mil. c. 1240: 380, 19 ff. 381,
2; 17 ff.
Caseus, Heinricus, villanus in Horgihciin
1260: 195,39.
Katherina begina (?) W. 1283: 257, 25 ff.
— filia Kuze de Mitra W. 1295: 308, 29 ff.
Katzenellenbogen, Caczcnellcnb.
comites: 1278: 248,37.
Eberhardus 1284 —1286:
273, 13. 276, 16.
Kaufman, Ludewicus 1299: 338. 6.
— Nicolaus 1298: 317, 16.
Cazwilre, Diderih de, 1190: 77,21.
Kebelinbach r. Kailbach.
Keddenheim c. Kettenh.
Kegclisbergere , Wernherus dU., pistor,
civ.W. 1247: 151,17.
Digitized by Google
I£qi4£1* K. ud^^ ruht? hu .
413
Keiser, Keyser, Jacobus dta., civ. W.
1261—1383: 202,20. 250.26. 261,41.
Ceizolfua r. Zeieolfüs.
Cella f. Zell.
Celle, . . archiprcsbyter de, capellanus do-
niini pape 1292: 297, 38.
Keppeler W. 1279: 250, 36. r. ttiam
Capelere.
Cerdo, Wernherus, iuratus parrochie s.
Magni W. mi : 200,6.
Kerne mil. 12Ö7: 183, 1.
Kese, Heinricus W. 1299: 337, 25.
r. etiam Caseus.
Kettenheim , Kidenheim , Keddenheim,
KA. Alzey.
Karolusde, 1246- W5: 149, 9; 27.
176, 15.
Childerichus 784: 5, 19.
Chirseboume, Canraht de, civ. W. 1190:
76,22.
Christianus, Cristian.
— I archiep. Mogunk 1165—1182 : 66,44.
68,41. 69.19. 73,21.
— can. m. e. W. 1281 : 254,41.
Christina, Cristina sor. W. 1270 : 229. 18.
Chor, Curiensis ep.: Sifridus 1299: 324, 26.
Kidenheim r. Kettenheim.
Cipel, Cipelin, Cippclinus, Hugo dt«., civ.
W. 1261: 202, 20.
— loh. civ.W. 1264: 211,32.
— 1279: 250,27.
Cippura, Cypura, Zippur, Cippure, Cipurc,
Cypuri.
— (Conra)dnB civ.W. 1264: 211,22.
— Ebclinus civ. W., cons. 1218 — 1233:
94,9. 99,24. 101,1; 24. 102,32. 106,9.
125, 41.
— Heilmannua civ. W. 1288: 283 , 34.
284, 35 ff. loh. fr. cius 1288: 284, 32 ff.
— Heinricus fr. Ebelini, civ. W. cons.,
1218-1228: 94,9. 101, 1; 24. 102,32.
105, 11 ; 28. 106, 9.
-- Heinricus civ. W., cons., mag. civ.
1246-1284: 150,41. 152,19. 153,35.
154,10. 156,19. 157,25. 162,20. 168,2.
175, 83; 38. 194, 36 ff. 199, 36 ff. 203,
23. 205,14. 206,1. 207,27. 224.13.
239, 8. 272, 29 ff. 400. 32. f 284, 33.
Heilmannua et loh. filii eius.
— Heinricus scult. in Nunnenmonster
1261: 197, 41 ff.
Kirchheim, Kircheini bei Heidelberg.
„ . . I fratres de. liberi, 1198:
Heinricus I
82,28.
s. Cyriacus v. Neunaugen W.
Kirschgartshausen, Humin, bei Lampert-
heim, bad.BA. Mannheim, 34, 1 1 . 294, 20.
Cisterzienser Orden, Ci — Cysterciensis
ordo, Orden von Cytels r. Kirsch-
garten W., Disibodenberg, Eber-
bach, Eusserthal, Müblheim, Nonnen-
münster W. , Otterberg, Ramsen,
Schönau, Syon, Weidas, Wörsch-
weiler.
Citra-Moynensis 357,11.
Civicu8 de Schintbrucken W. 1299: 337. 7.
Cividale del Friuli, Sybidatum 116, 32 ff.
Cleynemannus W. 1283: 270, 31.
Klein-Niedesheim v. Niedesheim.
Clemens III papa 1190: 76,35.
— IV papa 1265—1268: 215,38 ff. 221,
2 ff. 223,11.
Clingen, W. de, 1283: 256,28.
Klingenberg, Clinginberg, Clingenbnrc,
Clingimburg, v. Wertheim.
Cunradus pincerna de, 1232—1246:
118,29, 123,11. 148,37 ff.
Clyppol piscator W. 1299 : 337,5.
Coelestinus, CelestinuslII papa 1194: 79,!1.
Köln, Colonia, Coloniensis 172, 15.
civea: 165. 177,41 ff.
archiepiscopi :
27, 30 ff. 28, 34.
Bruno 947: 22,27.
Conradus I 1254- 1255: 165,20.
171,29. 172,11. 392,6 ff. 395,14.
Engelbertusl 1220-1224: 97,4. 100,9.
Engelbertua II 1273: 234,30.
Fridericus I 1110: 52, 17.
Heinricus I 1226: 103, 31.
Hunibertus anstatt Cunibertus 627:
1, 5.
H. verschrieben fiir P. 358,35.
Philippus I 1173 — 1182: 69,20.
73,11.
Pilgrimus 1035-1036: 350,31.358,
35 ff.
Köngernheim, Congornheim , Küngernh.
an der Selz, KA. Oppenheim.
Heinricus de, miles Oppenheim.
1265: 215,3.
414 Colhala -
Colhals, Conradus dt«., mag. W. 1300:
344, 35.
Colmar, Colombariensis 171,33.
scult.: 1255: 177,13.
Comeatus notarius 868 : 14, 26.
Cornea ist Amtstitel r. W. comites.
Conrad ua, Cunradus, Chfiradua, Chun-
radns, Cunradua, Cunratb, Cuonrat.
— I arcbiep. Colon. 1254—1255: 165,20.
171,29. 172,11. 392,6 ff. 395,14.
— I arcbiep, Magunt. et Snbinenais ep.
1184- 1198: 75,3; 12. 78,20. 82,12.
1156: ßlschiidifür Arnold 61, 12 ff.
— III ep. Argen t 1283—1299: 256 , 25.
273, 10. 324,26.
— electus Frisingensis 1232: 117, 4; 33.
— IV ep. Ratispouena. 1220: 97,5.
— III ep.Spirena. et Metens., cancellariua
1208 — 1222: 88,2; 16. 89,7. 90,83.
97,1. 99,11.
— IV ep. Spirena. 1233: 123,10.
— I ep.W. 1156-1165: 61,18,38. 62,12;
23. 63, 4; 20 ff.
— II ep. W. 1165 — 1190: 66, 30. 68, 30.
69, 21 ; 34. 70, 16. 71, 28 ff. 72. 74, 3 ff.
75, 3. 76, 39. 1 78, 6.
— electus W. 1248: 151,31.
— prothonotariua 1156: 61,20.
— notarius regine, can. m. e. \V. 1241—
1248: 141,24. 152,17.
— abb. Fuldensis 1226—1232: 103,34.
118,23.
— abb. Laureaham. 1224— 1226: 99,26.
103,35.
— prep. s. And. U56-U65: 61,21. 62, 1;
25. 63, 34. 64, 23. 68, 32.
— prep. s. And. 1200—1218 : 85,5 ff.
89,3. 90,41. 93, 15 ff.
— prep. m. e. W. 1158-1160: 61, 43. 63, 5.
— prep. Nun. 1152—1158: 59,21. 61,44.
— prep. Nuh. 1160—1165 : 62,25. 63,31.
64,20. 68,31.
— prep. Nuh. 1198: 82,19.
— prior fratr. Predicatorum 1298: 323,4 ff.
— dec. s. Andr. 1180-1218: 72, 4 ff. 94, 6.
— dec, s. Mart. 1213: 91, 6.
— cua. Nuh. et can. m. e. W. 1194—1200:
78,38. 79,30. 80,11;27. 81,31.85,18.
— cua. Winp. 1161: 63,33.
— mag. scol. m. e. W. 1182-1196: 73, 16.
80,9.
Conradus.
Conradus, mag. scol. m. e. W. 1247—1257:
151,22. 158,12. 160,10. 162,17. 175,
29. 176,11. 182.39.
— mag. scol. Nuh. 1239: 138, 2.
— clericusW. 1110: 51,87.
— can. W. U40: 57, 19.
— can. s. Andr. 1192 : 78,2.
— can. in. e. W. 1179: 71, 30.
— can. in. e. W. quondam notarius regine
1241-1248: 141,24. 152,17.
— can. et scriptor (capellanus) m. e. W.
1253-1255: 158,12. 175,29.
— can. a. Mart. 1259: 186, 19.
— cellerarius W. 1182 : 73,16.
— fr. 1190: 77,9.
— sacerdos de Loginsfelt 1190 : 77, 13.
— pleb. s. LampertiW. 1297: 311,37.
— viceplcb. 8. Lamperti W. 1251: 155, 16.
— fr. cellerarius Schonaug. 1262: 204, 31.
— conv. procurator conventus in Hocheim
1283: 268, 26 ff.
— fr. predicator 1299: 329, 9 ff.
— vicarins m. e. W. 1281: 253, 26 ff.
— I Rom. rex 918: 20,32 ff.
— II Rom. rex 1036 ff.: 349. 350,20 ff.
(Gisela) ux. sua 349, 26 ff.
— III Rom. rex 1139-1141: 56,4. 57,28.
58, 13.
IV Rom. rex 1242-1251: 142,22 ff.
143, 15 ff. 148 ff. 157, 4. 392, 21 ff.
— dux de Tecke 1283—1284 : 256 , 27.
273, 13.
— com. palatinus Rheni 1156—1184: 61,
22. 63,8. 69,24. 75,7.
— com. de Loufo 1127: 54, 37 ff.
— com. de Otingen 1273: 234,34.
— burgravius de Nficrinberc 1236: 130, 17.
— com. irsutna 1208: 87, 40.
— com. irsutus 1246: 150, 1&
— com. ireutus 1260: 193,25.
— über 1198: 82, 27.
— vicedominus 1313— 1216:91,35. 92,37.
— min. Laurosh. 1160: 62,33.
— min. W. 1127: 66, 2 (2 Personen).
— inin.W. JJ«/- 1173: 68,38. 64,26. 69,26.
— min. W. 1190-1196: 77, 18. 79, 13.
— mag. civ.W. 1226: 102,31.
— scult W. 1268: 224, 14.
— civ.W. 1178: 70,9.
— civ. W. 1200: 84, 6.
— civ.W. 1234: 127,1; 17.
Digitized by Google
Conrad uii .
415
Conradus civ. W. cona. 1224 — 1226: 10,
25. 102, 23; 31.
— civ. W. 2355: 176,3. Germannua fr.
SU US.
— civ.W. 1265—1266: 213,30 ff. 217,36.
— W. 1299: 329, 1 ff. (2 Personen).
— 1251: 155,31.
— molendinarius s. Pa. 1254: 168, 15 ff.
Luchardis ux. eius ; Gern od us f. eorum.
— f. AgnetisW. 1299: 338,5
— Alheri ciy. W. 1260—1276 : 195,38. —
mil. 224,12. 245,19.
— Altkint civ.W. 1208: 86,40.
— de Alzcia, dominus 1274: 235,12.
— dt«. Ammctmann civ. W. f 295, 17.
— de Amore 1299: 330, 19.
— de Arbore roearum v. Rosenbaum.
— dte. BarvuzeW. 1285: 273,33.
— Becherer civ.W. 1274: 236, 34 ff.
— de BercheimW. 1299: 325,4.
— de Bergeheym can. m. e. W. 1237—
1238: 132,34. 133,16,
— Bigarius W. 1283: 262, 46.
— a. Blasii preb. m. c. W. 1295 — 1299:
307,41. 308,10. 311,22. 325,28.
— Bunno, Bnnnonis civ. W. cons. 1279
—1299: 250,43. 274,6. 311,23. 317,
11. 321, 40 ff. 322, 32. 336 ff. 838,
22 ff.
— f. ülrici Camerarii civ. W. 1261: 200,
18 ff.
— Capellarius civ. W. 1227: 105, 27.
— dte. Karlebochere civ. W. 1267: 222,8 ff.
— de Chireeboume civ.W. 1190: 76,22.
— Cippura civ. W. 1264: 211, 22.
— de Kircheim, über, 1198: 82,28.
— pincerna de Clingenberg 1232 — 1246:
118,29. 123,11. 148,37 ff.
— dt«. Colhab mag.W. 1300: 344,35.
— fr. Conrad! civ. W. 1234: 126, 42.
127,17.
— clericas de Kornhus 1299: 331, 4.
— dte. Cornmarket W. 1287: 276, 39.
— de Corau W. 1284 : 272, 9.
— Cow, schenk 1165: 66,36.
— Chroph burcgravius caatri Trifels
1242: 143,28.
— CrudelbizW. 1254: 163,37.
— de Denkendorf fr. Predicatorum 1276:
. 245,17.
— Diniari civ.W. cons. 1276—1295: 245,
21. 265,27 ff. 275,5. 294, 20 ff. 309,
14. f 317, 29.
Conradus de Dyrmestein mil. 1265: 175,43.
— Dirolfi , Thirolf civ. W. cons. 1234—
1262: 126,40. 127,15. 131,22. 133,7.
139, 32 ff. 140, 4 ff. 141, 27. 149, 10 ff.
150, 39. 152, 19. 153, 34. 154, 9. 157,
23. 162,19. 168,2. 169, 5 ff. 175,32.
183,1. 185,25. 199,37 ff 203,23. 400,
32. f204, 19. Conradus f. suus 1262:
204, 19; 29.
— de Durneukeim mil. 1236: 131,2t.
— Dude 1165: 66,41.
— Edelheri mil. W. 1236: 181, 19.
— fr. Elizabet W. 1299: 325, 29.
— Elmanni preb. m. e. W. 1295: 308,11.
— f. H. Emeringeris 1222: 98, 40.
— Enekel civ.W. 1179: 71,32.
— de Eppeinsheim 1246: 149, 27.
— de Erenburg 1274: 236,15.
— pincerna de Ertpach 1273: 234,36.
— de Freinsheim 1190: 77, 15.
— Fuchsclin, Vulpecula civ. W. cons.
1223—1229: 99,23. 101,2; 24. 102,32.
105,28. 106, 9; 21.
— Fuchselin, Vulpecula civ. W. cons.
1246-1252: 150,40. 153,35. 154,10.
155,17. 157,24. 400,32.
— dte. Fugere civ. Oppenheim. 1265:
215,4.
— Gelder© civ. W. 1248—1294: 152,20.
204, 16; 80. 236, 31. 244, 7 ff. 245, 22.
306, 14 ff.
— dte. Gndelher W. 1290: 293, 11.
— Hastula cons. W. 1298: 315, 28.
— gener Heinrici Hellecraphe civ. W.
1246: 151, 1.
— f. Hezelonis civ.W. 1224: 101,25.
— de Hirzborg 1152-1198: 59, 23. 82, 27.
— Hockeman 1299: 329,46.
— de Hohenhart, libcr, 1127—1160: 55,
12. 63,8.
— de Hohenloch 1232-1236: 117, 6; 35.
130, 19.
— Holderbaum civ. W. cons. 1276—1292:
245, 22. 250, 35 ff. 265, 26 ff. 293, 32 ;
39 ff. 294, 19 ff. t 295, 35.
— Holderbaura 1299: 330, 29.
— f. HowereW. 1241: 139,32.
— de Hucbilhein 1237: 132, 22 ff.
— de Imesheim 1299: 330, 2.
416
Conradus ~ Craft.
Conradus dts. Lantkeacere mil. W. 1274 :
235, 13.
— de Laudenburg clericus W. 1291:
295, 24.
— LobegotW. 1299: 323,15.
— Margravii civ.W. 1295-1296: 306,30.
307, 18.
— Militellus v. Ritterchen.
— ante monetaiu, de moneta min. W.
1190: 77, 13.
— ante monetani , de raoneta min. W.
1194—1213: 78,43. 79,35. 80, 14 ; 34.
81,39. 82,31. 92,1.
— de OdenkeimW. 1288: 288,6.
— OleariusW. 1298: 317,33.
— de Pedersheim civ. W. 1249 — 1263:
154, 13. 207, 13.
— Pullus civ.W. 1285: 275,7.
— de Ramestat can. s. And. 1190 — 1194:
76, 19. 78, 42.
— gener Richeri con«. W. 1246: 150,40.
— de Ripure can. m. e. W. 1213: 91,3.
— Ritterchen, Militellus civ. W. 1263:
210, 19.
- Ritdere civ.W. 1287: 281,3.
— de Rorhem clericus W. 1190: 76, 19.
— Rosenbauni, de arbore rosarum civ.
W. cons. 1249—1266: 153,36. 154,11.
155,18. 157,25. 162,19. 168,2.183,2.
195, 37. 203, 22. 205, 14. 216, 27 ff.
400,33.
— Rosabaum civ. W. 1296—1299: 306, 30.
337, 21.
— Rufus min. W. im— 1197: 79. 12. 80,
34. 81,38.
— Schangezerre mil. de Dirraenstein \Vr.
1269-1274 : 228, 19 ff. 236, 28 ff.
— pincerna de Scyphe 1220 : 97, 11.
— de Smidevelt W. 1224 : 100, 27. 101,8 ff.
— de Smidevelt dapifer Conradi IV 1233
—1242: 123, 11. 143,27.
— Span civ.W. 1226—1283: 102,33. 106,
11. 106,23. 125,28. 139,41. 183,31.
207, 28. Benior, mag. civ. 1283:
265, 9 ff.
— Span junior civ. W. cona. 1275—1298:
239,40. 243,35. 245,21. 250, 32 ; 43.
262,27. 274,6. 309,27. 317 ff.
— Sporo can. m. e. W. 1196—1216: 79,
29. 80,26. 81,30. 85,19. 86,37. 89,
19. 91,1. 92,35.
ConradoB de Steina 1326: 102, 26.
— de Stcrrenberg mil. 1257: 183, 1.
— de Stockheim can. m. e. W.
1281: 206, 23. 224, 43. 253, 29 ff.
254, 37.
— de Ulma, notarius, Babenberg, et
Nuh. can. 1242: 142,25.
— dt», ülnere de Dipburg 1269: 226, 35.
— Venar 1295: 308, 9.
— Vulpecnla t>. Fuchjelin.
— de Wartenberg mil. 1255 : 175,37.
— pincerna de Winderstetin 1232: 118,28.
— WizgerwerW. 1299: 337,34.
— de Wizzenloch, über, 1198: 82,26.
— de Wolveskele can. m. e. W. 1233—
1248: 124,20. 138,1. 144,10. 152,17.
— Wolframi can. s. Mart. 1255. 176, 13.
Constantia c. 1029—1035: 371,2.
Constantina ux. Heinrici VI imperatoria
1190: 76,37.
Constantinus , Chostantin, cos. m. e. W.
1247: 151,22.
— cus. a. Mart. 1239-1247: 138,4. 143,3.
151, 15.
— cus. Nuh. can. m. e. W. 1224—1241 :
100,32. 102,19. 105.20. 106,7. 115,
41. 124,19. 125,24;37. 138,1.141,23.
— notariua ep. Lupoldi 1197: 81,42.
— clericus W. 1088; 47, 22.
— clericus W. llio: 51,37.
— imperator f 68, 4 ff.
— 1025—1044: 45,44.
Constanz, Constanciensis, Constantiensi*.
episcopi ;
Eberhardus 1261: 199,4 fl.
Salomon 918: 21,25.
Wdalricus 1127 : 55, 7.
Coquinam retro, hinter der QarkQchen
r. David.
Kornhus, Conrad us clericus de, 1299:
331,4-
Cornmarket, Cornmarckit, Conradus dts.,
W. 1287: 276, 39.
Heinricus preb. s. Mart 1297:
311, 37.
Cornu, Conradus de, W. 1284 : 272,9.
Cow, Conradus, schenk, 1165 : 66,36.
Coz fUcalinu8 W. 897: 17, 28.
Craft, Crafdo, Craphto, Crafft, Crafto scol.
s. And. 1194—1209: 78,41. 79, 33. 80,
30. 81,35. 82,28. 89,23.
Digitized by Google
Craft — Dagno.
417
Craft can. 8. And. 1192: 78,2.
— clericuaW. 1190: 76.20.
— min. Lauresham. 1100: 62, 34.
— de Boxaperg 1242—1246: 143, 26. 148.
37 ff.
— f. Embrichonis 1249: 149,24.
~ de Hocnloch 1284 : 273.17.
Cremona 183, 39. 135, 16.
Crenzelinua, dominus Joh. dt«., can. 8.
Pa. 1285-1296: 275,4. 311,22.
Cretcere, . . dU. 1299: &37, 18.
Cricheim (nach FkJur - Rtg. nr. 4469
Crutheim?;, Wolverath de, 1242:
143, 27.
Kriegsheim , Crigeaheim , KA. W. 55, 28.
329, 41.
Crig, Wernherus dt*., de Ostofhin, ar-
miger, 1297 : 311,88. Benigna sor.
sua 1299 : 311,29.
Croaten, Cruwati 369, 38.
Krobaberg, Croppheaberg, Crophesb. Burg
bei 8. Martin, pf. BA. Landau.
Burcardus de. mil. 1265: 176, 15.
Eberhardna de, cir. W. 1255: 176,
16. t 255, 40. Hildoburgi« filia
8ua 1283: 255, 39.
Cropb. Conradaa dta., burcgraviu8 castri
Trifeb 1242: 143.28.
Crouhel, Heinricua W. 1241: 141,20.
Cruceateina dioc W. 297, 4.
Crudelbiz, Conradus W. 1254: 163,37.
Crnfde, Heinricua de, can. m. e. W. 1209:
89,20.
Crutburgedor, Heinricua mil. W. 1229:
106, 20.
Krutaack, Chrudsaccus, Crutanc, Crnthsac.
— mil. W. 1283: 261, 36.
— W. 1283 : 270, 28.
— Heinricua mil.W. 1238-1246: 181,19.
134,16. 141, 20; 26. 150,39.
— WikilmannuamilW. 1268-1276: 224,
9. 245, 19.
Cruwati r. Croati.
Kuchterz, Kuchteiz, Lndewigus dta., de
Epulaheim 1295: 307, 19. 308, 7.
Kuffraan, Sifridua W. 1299: 381,40.
Cun-, Cun- r. Con-.
Cunebert 1106: 51, 1.
Knnegunda, Gunegunda, Cunigunda,
Kunegundis, Cbunegunda.
II. Boos, Urkarxlontiuch i. SUdt Worms I.
Kunegunda ux. Heinrici II imperatorig
lOfri: 30,21. f61,18.
— ux. Heinrici III imp. 1036: 350, 17.
— ux. Gerhardi Magni Caraerarii 1299:
327. 31.
j — filia Heinrici de Liehtenstein mil.
1288: 288,30.
Cuno, Chuno, CW>no, ep. Ratisponens.
1184 : 75.4.
— dec. Nun. 1239 -1242: 138.1. 142,12.
— can. s. Pa. 1247: 151, 15.
— mag. W. 1226: 102, 19.
— notarius ep. Sp. 1208: 89,8.
— clericuaW. 1140: 57,22.
— clericusW. 1190: 76,18.
— min. W. 1108: 50,36.
— min. W. 1140: 57,26.
— min.W. 1190: 77,16 (2 Brüder).
— min.W. 1190: 77,17.
— Ticedominus 1068: 47,24.
— mil. de Alceia «. XIII: 396, 35 ff.
897, 8 ff.
— mil. de Durenkeim 1273: 233, 82.
-- de Elwangen can. m. e. W. 1226—1234 :
102,30. 124,20. 126,36. 127,11.
— de Guntheim 1246: 149,29.
— de Hinsinberg 1208: 89, 8.
— • de Nunnenmunster 1241: 140, 34.
, Cuno f. suua 1283: 261, 19.
I Cunzo, Cuntio Blumechin 1299: 330, 3.
I — f. Dirolfi civ. W. 1233-1238: 125. 28.
133, 18.
— Gros» 1299: 380,6.
— Hellecraphen civ. W. 1234: 127.2; 19.
Curia, fr. Heinricua de, in Otterburg
1248—1263: 152, 16. 209, 37.
j Curienaia r. Chur.
Kurland, Curonensia ep. H. de ordine fr.
Minorum 1254: 166,36.
Curie, Hertwicua dt«., civ. W. 1203: 207,2«;.
Kuza de Mitra W. 1295: f 308, 29 ff. Mer-
gardia et Katherina filiac suac 1295:
808,28 ff.
D. a. muh T.
D. c. 1032-1039 ? 369,25.
D. oder 0. s. XI: 356,25.
Dagiaheim vielleicht Dackenheim jif. BA.
Neustadt.
Jacobua de, 1246: 149, 2*i.
Dagno clericusW. 1068 : 47,17.
27
4
418 Dagobertua —
Dagobertua I, Dagebertus, rex Francorum
027: lf. f2,35. f3,9. t5,33. f9,33.
t 13, G. t 24, 39. 1 25, 11. 1 32, 27 ff.
Dagolfua 826: 8, 28 ff.
Dalsheim KA. TT. 329, 43.
Kupertus de, mil. W. 1274: 235, 13. |
Dammo clericuaW. 1088 : 47,21.
— min. W. 1010 : 34,36. 35,24. 37,9.
Daniel abb. Schonaugiensis 1216—1218:
92, 20 ff. 93, 26 ff.
— cua. s. And. 1253: 162, 17.
— can. s. And. 1253: 160,10.
— pastor ccclcsie a. And. in monto W. J
146,22 ff.
DunnatAdt, Dandistat ?»«. Neustadt.
— Adelheidis dotuinu, dicla de, W. 1259:
184. 43 ff.
Sigilino de, mil , VMIO: 195. 34. Jutta
ux. sua.
Daun , Dhun , Dune , Düna nö. Kirn an
der Nahe .
— Heinricus de, prep. m. f. W. 1298:
319, 17 ff. 321, 19 ff.
— Wiricua de, 1220: 102, 20.
— Wiricus de, legi. Hofmarschall 1249:
152, 27.
— Wiricua de, 1255-1200: 173,25. 192,
9. 193,26.
— Wiricua de, iunior, mil. 1285: 274,5,
David, Davit, Herricua min. W. 1226:
102, 22.
— de Hocheim civ. W. 1208: 89, 9.
— Parvua cona. W. 1228: 106, 9.
— civ. W. 1160—1217: 62,32. 73,19. 76,
20. 80, 19 ff. 83, 15 ff. Heinricna f.
«•iua.
— iunior civ. W. cona., mag. civ. 1216—
1226: 92,32. 99.31. 101.1. 102,31.
— mil. W. = David mil. retro, poat
coquinam, senior 1233—1275: 125, 27.
126.39. 127,14. 131,19. 141,26. 150,
38. 153,34. IM, 9. 155,16. 157,23.
162, 18. 175, 26 ff. 176, 14. 230, 27.
241,31. 1 253,1.
— iunior, mil., f. Davidis mil. 1253—1281:
162,19. 175,30. 176,15. 182,43. 183,8.
230,27 ff. 241,.'» ff. 253,1. 400,31.
1 286, 37. 1t 295, 13. — mag. David fr.
eins 1271 : 230,31. Gerdrudis sor. eius
1258: 183, 8 ff. David, Eberhardus,
Kmercho , Sifridna. Sigilo et Wolfra-
Dcutttchland.
mua f. eius; Margaretha filia eins
«75. 242, 21. David f. Davidia
iunioris 1275—1290: 241,31 ff. 295,12.
Jutta ux. sua 1275: 241,32.
David , retro 8. Stephanum mil. W. 1229
—1-238 : 106, 20. 133, 6.
De. captivna archiep. Mog. *. XIII:
396, 13 ff.
Demudia dicta de Hohenecke, civ. W.
1251-1253: 156, 26 ff. 158,9.
Denkendorf OA. Esslingen.
fr. Conradus de. predicator W. 1276:
245, 17.
Deotmar v. Dietmar.
Deutachland, Alamania, Alemannia, Theu-
tonia.
civitates AI. 116,36.
in partibua Alamannie 109, 7; 39.
173,41 partes AI. 157.13.
terra AI. 116,11.
in Theutonia 111,7.
Komanorum imperatores et rege«:
Adolfus (von Nassau) 1202 — 1297:
296. 21 ff. 298 ff. 304, 28 ff.
312 ff.
Albertus 1299 : 323,24 ff. 324.
Arnolfua 897 - 898: 14-19. f 20.
41. f 32. 32.
Conradus I 918: 20, 32 ff.
Conradus II 1086 ft.: 349. 350, 20 ff.
Gisela ux. aua 349, 26.
Conradus III 1139—1141: 56,4. 57,
28. 58, 13.
Conradus IV 1242—1251: 142. 22 ff.
143, 15 ff. 148 ff. 157, 4 ff. 392,
21 ff.
Fridericus I 1156-1190: 59 ff. 62,
37. 63,19. 64-69. 71,36. 72-75.
76,35. f95,21. t96,40. tH8,9.
t 234, 18. f324, 13.
Fridericu8 II rex Sicilie et Jeru-
salem 1212—1246 : 90. 93,7. 95,
2; 17 ff. 99, 12. 116 ff. 128 ff.
133 ff. 141,36. 142,23. 143, L\
144 ft. 147 f. 395, 15 ff. 396,8 ff.
t 191, 23. 219 , 33. f 234, 18.
1 324, 13.
Heinricus I f32,32.
Heinricus II 1002-1023: 30 ff. 34.
31. 37,16; 28 ff. 38 f. t51,18.
f52,9.
Digitized by Google
Deutschland.
419
Deutschland.
Cunigunda ux. sua. 1002: 30, 21.
t 51, 18.
HeinricuB III 1036-1044: 46, 26 ff. I
350,17. 372, 10 ff. (?). Chunegunda
ux. sua 1036: 350, 17.
Heinricus IV 1061—1074: 47 f. f 52,
30. f 74,38. t87,22. f 234, 17.
T324, 12.
Heinricus V 1110 — 1114: 52,15;
24 ff. 58 f. f 73, 36.
Heinricus VI rex Sicilie 1173—1196: <
69,18. 74,1 ff. 75,2. 76,37. 77,
27. 79,4; 8 ff. 80,4 ff. f 96,40. j
t 118, 9. Constantina ux. sua
1190: 76, 37.
Heinricus (VII) 1222—1235: 98, 35 ff.
99, 37 ff. 103, 22 ff. 108. 112.
116 ff. 124.28. 127, 29 ff. 129,4 ff.
1 299, 7 ff.
Lothar III 1127-1137: 55, 15; 25.
Ludowicus (Germanien*) 856—858 :
11—14.
Ludowicus IV (Pucr) 904: 19,26 ff.
t20,39. f21,10.
Otto I 947-970: 22-25. f 26, 10.
1 32, 32. Adalheidis ux. sua 965:
23, 21.
Otto U 966 -979 : 23, 22. 26 f. f 28,
10. f 32, 32. Theophano ux. sua
979—985 : 27,13. 28,24.
Otto HI 985 : 28 ff. f 32,32.
Otto IV 1208—1209: 87 f. 89,15.
1 234, 18. 1 324, 13.
Philippus 1208: f 88, 15.
Richardus 1258-1269: 184. 191 ff.
224 f.
Kudolfus I 1273—1288 : 234 f. 256,
15 ff. 272 f. 274. 276, 15 ff. 281,
27. 282,15. 283,40 ff. f 299, 38 ff.
1 323, 27. t324, 16.
Wilhelmus 1251—1255: 155,39. 167,
3 ff. 171, 12 ff. 172 ff. 176 f.
catnerarii :
Falkenstein, Philippus de, 1260:
192, 9. 193, 25.
Hohenfels, Philippus de, 1246:
148, 35 ff.
archicancellarii, archicapellani : s.
auch Erzbischöfe von Mainz.
Albertus 1U2: 53,7.
Aribo 1023: 39,20.
Baldricus 856: 12, 14. 13, 26.
Cbristianus 1165-1182. 66, 44. 68,41.
73, 21.
Conradus 1156 : 61, 12 ff.
Conrad us U84: 75, 12.
Deotmarus 897—904: 15,27. 16,30.
18, 8. 19, 14. 20, 23.
Erkanbaldus 1018: 37, 43.
Friduricus 947: 22,27.
Grimaldns 858: 14,26.
Piligrimus 918: 21,25.
Ruodpertus 970— 973: 25, .'13. 26,36.
Sigifridua 1074: 48,37.
Siffridus II 1220: 97,2.
SifriduB III 1236: 130, 12 ff. 396,31 ff.
Willigise 979—1007: 27, 36. 29,2. 30,
37. 31, 28.
Willihelmus 965: 24,13.
cancellarii:
Adalbero 1074: 48, 37.
Adalbertus 1110: 52, 19.
Adalgerus ep. W. 1044 : 46,27.
Arnoldus 1112—1114: 53, 7. 54, 17.
Brun 947: 22,27.
Bruno prep. Argent, 1114: 54, 17.
Conradus ep. 8p. et Metensis 120«
—1222: 88, 2; 16. 90, 33. 97, 1.
99,11.
Ditherus vor 1190: 1 76, 2,
Eberhardus 1007: 31, 28.
Engelbertus 1002: 30,37.
ErnustUB 897- 904: 15, 27. 20, 23.
Godebertus 856: 13,35; 47.
Godefridus 1156: 61, 12.
Godefridus 1173-1184: 69,21. 73,
21. 75, 12.
Guntherius 1018- 1023 : 37 , 43.
39,20.
Hildeboldus ep. W. 979 - 995: 27,
36. 29,2.
Liudolfus 965: 24, 13.
Liutigerus 970: 25,33.
Salomon 918: 21,25.
Sigfridus ep. Ratispon. 1231—1236:
108,13. 112,27. 117,3; 32. 130,11.
Willigisus 973: 26, 36.
notarii :
Albertus D. 1112: 53, 18.
Comeatus 858: 14,26.
420 Deutschland
Deutschland, notarii.
Conradus 1156 : 61. 20.
Conradus quondam notarius regine
1241-1248: 141,24. 152,17.
Conradus 1242: 142,25.
Engilpero 897: 16, 30. 1», 8. 19, 14.
Hadebcrtus, Hadebertiuis subdia-
conus 856: 12, 14. 13, 26.
Heinricus prothonot. 1165: 66,44.
68,41.
Kudolfus prothonot. im — 1184:
73, 13. 75,5.
Waltcrus prothonot. 1308: 88,3.
Wortwinus prothonot 1173—1178:
69,22. 70, 32 ff.
dapiferi :
Bolandia, Wernherus III de, 1220:
97,11.
Bolandia, Wernherus IV de, 1231
-1260: 112,28. 117,6; 35. 118,
27. 123,10. 130,20. 150,13. 193,
26. 399, 16 ff.
Smidcfelt,Conradu«de, 1242: 143,27.
Waldbarg, E(berhardus) de, 1232:
118,28. 120,42.
iudex caric:
1285: 274,23 ff.
iusticiarius:
Adolrus com. de Waldcck 1255:
177, 11.
marncalci :
.luKtingen, Annelruus ilo, 1220:
97, 10.
Pappenheini, Heinricus de, 7256.
130,20.
pincernae;
Klingenberg, Cunradus de, 1232 —
1246: 118,29. 123,11. 148,37 ff.
Schipf, W. de 1232: 118,28.
Winterstetten, Conradus de, 1232:
118,28.
DeuUcborden 400, 28.
magister domus Theutonice: Her-
tnannus (de Snha) 1236: 130, 16.
Dhun v. Daun.
DideUheini v. Dittelsheim.
Didericus c. Dietrich.
Dicbach, Diotpacensis civita* w. Lorch.
RR Wiesbaden 171, 35.
Dieburg, Dipburg KA. Dieburg,
v. ülner.
— Dietrich.
Diedo fiscaHnua 897: 17,27.
— min. W. 1025 ff. : 45, 43.
Diedolt min. W. wiä: 37, 13.
Diedse c Dietz.
Diemar c. Dietmarus.
Diemo min. W. 1016: 37, 11.
Diepoldus marchio de Voheborg 1220:
97, 10.
Diest, Diät. Süd-Brabant.
— Arnoldus dominus de, 1256: 178,24.
Diether, Thietherus, Ditherus r. Dietrich.
— prep. in. e. W. 1184 : 74,3. 75,5.
— prep. s. And. ror 1190: 1 76, 2 ff.
— can. m. e.W. 1196-1197: 79,28. 80,
25. 81,29.
Diethoch min.W. 1110: 51,40.
Dietheloch r. Diotolah.
Dietmar, Deotroarus, Diotmarus, Diemar,
Dymari, Dithmar.
— arcbicapellanus, archiep. Sakburgens.
897-904: 15,27. 16,30. 18,8. 19,14.
20,23.
— min.W. 1016 : 34,36. 35,25. 37,9.
— min. W. llio: 51,38.
— niiu. W. 1161: 63,39. 64,27.
— civ. 1160: 62, 81.
— civ. W. co na. mag. civ. 1224 — 1229:
101,25. 102, 23; 33. 106,23.
— civ.W. 1241-1261: 141,28. 155,19.
— , Conradus civ. W. cons. 1276—1295:
245, 21. 265, 27 ff. 275, 5. 294, 20 ff.
309, 14. f 317, 29. Liebe ux. sua
1290—1298: 294,37. 317,29.
— Diemarus civ.W. 1261: 155,21.
— , Johannes civ. W. 1268: 224, 14.
-, Nicolaus civ. W. 1299: 337, 16.
— , Richerus civ. W. 1251: 155, 21.
— de HSchilheim 1237: 132, 22 ff. Con-
radus fr. 8UU8.
— piscator W. 1106: 50, 17.
Dietrich, Diedericus, Diderih, Dydcricus,
Theodoricua, Theodericus, Teo-, Dizo,
DyUo r. Diether.
— II archiep. Treveren*. 1220 — 1236: 97,4.
100,10. 103,31. 118,22. 130,14.
— ep. Monasteriensis 1220 : 97,6.
— ep. Virdunenais 1074: 48,25.
— ep. VironenBis 1263: 209, 35 ff.
— mag. scol. m. e. W. 1140 : 57, 3.
— cantor. m. e. W. 1137—1141: 55,31.
56, 7. 57, 18. 58, 16. 59, 8.
Digitized by Google
Dietrich — Dirolfua.
421
Dietrich subcu«. m. e. W. 1209: 89,20.
— precentor m. e. W. 1141: 57,36.
— can. m. e. W. im: 71,30.
— can. Kuh. 1226-1228: 102,20. 105,22.
106, 8.
— min. W. 1016 -im ff.: 37, 13.
45,43.
— min. W. 1140: 57, 25.
— 1190 : 77,19.
— 12S3: 266,30.
— civ. W. 1208: 87, 1.
— acult. in Horgeheim et Oppenheim
12»: 232,21.
— de Aplamonstre 1190: 77, 20.
— de Karlebach civ. W. 1249: 154, 14.
— de Cazwilre 1190 : 77, 21.
— dU. Driquart 1283: 266, 30.
— de Ensintbeim, mil. 1246—1267: 14»,
26. 182,42.
— de Gauwenheim mil. 1266: 175,42.
— de HohenveU 1273: 234, 35.
— de Hohinlon 1287: 281,29.
— Lcricoph 1241: 140,33.
— supra montem civ.W. 1296: 311,24.
— Rotcolbe civ. Oppenheim. 1254: 170, 1.
— de Rudenabeim 1299: 330, 10.
Dietuuin min. W. 1016: 87, 12.
Dietx, Dietae, Diedse, Dyztes, an der
Lahn, Nassau.
comitea de:
Gerhardus 1220—1224: 97,9. 100, 12.
Heinricus 1182: 73,17.
Uiezroannus, Diezseman, Thiezmannus,
prep. W. 1016-1038: 37,3. 45, 42.
46,12. 400,8.
Dylmann, apothecarius , civ. W. 1281:
253,18.
Dindo 771: 4,39.
Dine, JacobusW. 1299: 331,21.
Dyno civ.W. 1285 : 275,6.
Heinricua civ. W. 1300: 340, 18 ff.
Faulina ux. sua.
— dt«. Rastheim civ.W. 1296: 308, 18.
Diotolah, Deothloh, Deotholoh, Dietheloch,
Deotolochus, ep. W. 897- 904: 15, 1 ff.
16, 4 ff. 17, 9 ff. 18, 1 ff. 18, 27 ff. 19,
31 ff. 121,1 ff.
Dirmstein, Dieremestein, Dirmestein, Di-
maristein, Dyrmestein, Dirmenstein,
Dirrainstein, pf. BA. FranktnÜuU 51,
19 ff. 80,5.
I Dirmstein, Bertholdus de, can. s. And.
1-227—1243: 105,25. 144,12.
— Bertholdus de, Berhtolfus, min. W. 1190
-1216: 76,23. 79,14. 92, 21 ff.
Hirmendradis ux. sua 7216; 92, 22 ff.
— Bertholdus Swuzelin mil. de, 1263:
207,11.
i — Conradus de, mil. 125H: 175, 43.
— Conrad ua de, mil. dts. Schangezzere
1269—1274: 228, 19 ff. 236, 28 ff.
Liba, Libera ux. sua.
— Emicho de, ror 1268: 1 222, 32. Ger-
drudis filia eius.
— Gerhardus de, civ. W. 1216: 92, 83.
— Gerhardus Schmusei de, mil. W. 1236:
131,20.
— fr. Gerhardus Schmuzel de, 1263 : 207, 24.
— Gerhardus f. dicti Smuseln mil. de,
1283: 255,38 ff. Uildeburgia ux. sua.
— Heroldus de, mil. 1255: 176,1.
— Rudegerua de, civ. W. 1216: 92, 33.
— Siboto mil. de, 1233: 125,31 ff. Meh-
tüd ux. soa.
— Wernherus de, can. «. Pa. 1194 : 78,40.
Diro Hummel 1299: 329,42.
Dirolfua, Dyrolfi, Thirolfus, Tyrolphus,
Dierolfus.
— mag. scol. s. Pa. 1161: 63,34. 64,22.
— fr. predicatorW. 1232: 115,42.
— fr. predicatorW. 1276: 245,17.
— scriba et capeUanusep.W.J*5». 185,24.
— com». W. 1216—122«: 93, 1. 101,2.
102, 32.
— inil. W. 1276-1299: 245,20. 246, 12 ff.
247, 39 ff. 250,42. 256, 1 ff. 261,22 ff.
298,21. 315, 27 ff. 327,36 -332. Agnes
ux. sua 1278—1299: 247,39 ff. 327,36
— 332. Agnes et Kva filiae suae
1299: 325», 2 ff.
— Curolus pater Dirolfi mil. 1299: 328,
46 ff. Guda ux. sua.
— Carolus civ. W. 1299: 329, 2 ff. Guda
ux. sua.
— Conradus civ. W. cons. 1234—1262:
126, 40. 127, 15. 131, 22. 133, 7. 139,
32 ff. 140, 4 ff. 141,27. 149, 10 ff. 150,
39. 152,19. 153,34. 154,9. 155,17.
Iü7,23. 162,19. 168,2. 169, 5 ff. 175,
32. 183, 1. 185, 25. 199,37 ff. 203, 23.
400, 32. f 204, 32. Conradus f. suus
1262: 204, 19; 29.
Digitized by Google
122
Dirolfus — Ebbo.
Dirolfus, Cunaso f.—, civ. W. 1233— 1238 :
125,28. 133,18.
— Heiuricus civ. W. com. 1279 — 1300:
250, 42, 266,9 ff. 315, 27. 318,6 ff.
318,27. 324, 40 ff. 344,33. Gerdrudis
ux. sua 1299: 324,41 ff.
— Heinzelmannus civ. W. 1276: 243,35.
— Wernherus = Wernzo civ. W. 1246 —
1279: 150,41. 154,12. 157,26. 175,
33; 39. 183,3. 205,15.242,41.250,42.
Disibodenberg conventua s. Dysibodi ord.
Cist Mogunt. dioc. 6« Odernhehn ato.
Kreuznach 221, 33. 290, 23.
abb. fr. Walterus 1267: 221, 32.
Dittelsheim, Didelsh. KA.W. 330,4.
Diusburg r. Duisburg.
Diso, Dytzo ». Dietrich.
Dolgesheim KA. W. 830, 7.
Dominikanerorden, Predicatoree 179 ff.
216, 3 ff.
p. Himmelskron bei Hochheim; s.
Lamperti 8. bei Worms. H. fr.
de ordine — 1254: 166, 8 ff.
Dorn-Dürkheim, Durrendurckh. KA. W.
330,6.
Dortmund, Drutmunne, Tramonia, Drut-
munde 48, 22. 52, 37. 74, 41. 87, 21.
Dossenheim n. Heidelberg, bad, BA. Mann-
heim 272,3. 297,3.
Drachenfels, Drachen wils, Drachen vels,
-vila, Ruine bei Landau 266, 16.
Anseimus mil. de, 1287—1288: 277 f.
284, 1 ff. Rudolfus mil. fratruelis
8UU8 dtfl.
Dragboto, Tragbodo dec. s. And. 1227:
105, 15 ff.
— f. Cippuro civ. W. 1241: 140, 10.
Dreisbahe t\ Treisbach.
Driquart, Theodericu« dts., 1283: 266,30.
Droghgoz, Druhoz, Drohgoz.
— capellanusW. 1106: 50,35.
— clericus W. 1110: 51, 34.
— min. W. 1110: 51,40.
DrukinduR, Drutkint, Trukindus.
— Camerarius, civ. W. 1254 : 167, 26 ff.
— Emmercho dts., civ. W. 1284: 272,30 ff.
— Johannes, civ. W. 1300: 341, 1.
Drnhoz v. Droghgoz.
Drutmannns civ. W. 1252 : 157, 18. Drut-
lindis uxor eins.
Drutmunne r. Dortmund.
Drutwinus, Drutewin, Trudwin.
— can. m. e.W. 1179: 71,30.
— Flegel civ. W. 1261: 200, 7.
— do Quirnbach, über, 1198: 82,28.
Duda 774 : 5,1.
Dude, Dudo abbas Monasterii 1190 : 77, 7.
— prep. de Enkinbach 1190: 77,10.
— can. s. Pa. 1209: 89, 22.
— camerarius Mogunt. 1182—1184: 73,
18. 75,8.
— Conradus 1165: 66,41. 68,39.
Düdelin clericus W. 1068: 47,22.
Duimkhart 1190: 77, 17.
Duisburg, Diusburg, Duspurc, Duitburc,
am Rhein nö. Düsseldorf*), 6. 74, 41.
87, 21.
Düna, Dune r. Daun.
Durandus diaconux 829: 10, 16.
Dürkheim, Durincbeim, Durencheim, Dü-
renkeim, -kein, Durnenkeim, pf. BA.
Neustadt 47,14. s. auch Dorn-Dürk-
heim, Rhein-Dürkheim.
— Conradus de, mil. W. 1236: 131, 21.
Ö. fr. 8UU8.
— Cuno de, mil. W. 1273: 233,32.
— Fridericus de, cor 1241: t 140, 22.
Sigewizza ux. eius.
— Iohannes de, mil. 1255: 175, 27.
— Meinhardus de, cons.W. mil. 1224—
1229: 101,1. 106,20.
Durinkart de Westhoven 1246: 149,29.
Durrendurckheim r. Dorn-Dürkheim.
Dussemannus W. 1283: 270, 30.
Duvel, H. dts., can. s. Pa. 1285: 275, 4.
E.
E. abbas 1036 : 350, 32.
E. Worniat. e. 1038: 360, 14 ff.
E. Worniat. s. XI: 362, 12 ff. (2 Personen).
E. 8. XI: 360,4 ff.
E. s. XI: 365, 1.
! E. et E. 1025— 1035 : 365,6 ff.
E. 1025—1044: 370, 2 ff.
E. oder F. ». X/. 356, 10; 21.
E. *. XIII: 399, 7 ff
E. mil. 8. XIII: 383,29 ff.
E. r. Ebbo.
E. r. Egilbertus.
E. v. Emicho.
Ebbo, Ebo, Eppo.
— ep. Nuimburgensis 1074: 48,24.
Digitized by Google
Ehbo — Eberbardus.
Ebbo, ep. aut. cus. W. s. XI out XII:
353, 19 ff.
— dec. (m. e.) W. 1068: 47, 16.
— dec. W. lno: 51,35.
— can. m. e. W. = cus. =
— mag. scol. 1016—1033 : 34,35. 35,24.
37, 6. 45, 42. 46, 12. 355, 7 ff. 356,
36 ff. 361,22 ff. 362,21 ff. 363, 6; 16 ff.
365, 35 ff.
— clericusW. 1068: 47,22.
— W. 1080: 49, 22.
— serviens 1002: 30,31.
— min. W. 1016: 37,11.
— min. W. 1110: 51, 39; 40 (J Vcrmnmj.
Ebehard r. Eberhard.
Ebelinu», Eblinus, ßelinu.«.
— abb. Eberbachens. 1285. 214,6.
— abb. Schonaug. 1263-1264: 208, 42 ff.
212, 6 ff.
— dec. m. e. W. 1224— 1227: 100, 31.
102, 18; 29. 105,19.
— scol. s. Pa. 1242: 143, 1.
— can. m. e.W. 1213—1224 : 91,4. 94,6.
101,20.
— can. s. Pa. 12Ö0: 176, 12.
— preb. a. And. 1273: 234, 2.
— civ.W. 1233: 125,27.
— Cippure civ. W. cons. 1218—1233:
94,9. 99,24. 101,1; 24. 102,32. 106,9.
125,41.
_ in Plal««L P()trici,iW ro_BW;
in vico »
105, 11. 106, 21. 126, 40. 127, 14.
— Zeizolfi civ. W. 1283— 1234: 125,28.
126,40. 127, 15.
Ebenstem r. Eppstein.
Eberbach, Eberbacensis , Cisterzienser-
abtei bei Eltville im Rhemgau, 240,22.
abbas: 1190: 77,7. 1275: 238,24.
Ebelinus 1265: 214,6.
Eberbach, Heinricus de, 1279: f 250, 11.
Hedewigis ux. sua.
Eberbardus, Eberhart, Everhart, Ebber-
hart, Ebirhart, Eberardus, Ebehart
8. auch Ebenso.
— archiep. Salzburg. 1232: 117, 2.; 31.
— ep. Constant., 1261: 199, 4 ff.
— clericus, comes irsutus, electus W.
1256—1276: 179, 15 ff. 184,43. 185 ff.
187, 27 ff. 188, l ff. 193, 24. 195,
32 ff. 200, 23. 201, 37 ff. 202-205.
207, 18 ff. 209 -213. 215, 39 ff. 217.
219, 25 ff. 222 ff. 228 f. 232, 15. 233,
31. 236 ff. 241, 14 ff. 244,6. f253,
40. f267,29. 1 302, 23 ff.
Eberhardos (de Stralinberch) electus W.
1292—1293: 296 ff. 302 ff.
dec. s. And. 1257—1266: 182, 13 ff.
200,5. 201,3 ff. 203,19. 205, 23 ff.
211,5 ff. 214, 15; 20.
dec. m. e. W. 1281 : 253, 23 ff.
cus. s. Pa. 1016: 34, 24.
cus. 8. And. 1190—1218: 76, 18. 79,33.
80,30. 81,85. 82,23. 94,6.
cant. m. e. W. 1190-1216: 77, 3. 78,
37. 79,27. 80,9. 92,35.
precentor W. 1184 : 75, 9.
cancellarius 1007: 31, 28.
can. 8. And. 1209: 89,23.
can. m. e. W. 1160-1174 : 62, 27. 63. 7.
70,2; 19.
can. Nuh. 1196: 79,31. 80,28.
can. s. Pa. 1209: 89, 22.
can. s. Pa. 1283-1289: 266,37. 291,36.
clericusW. U90 : 76, 18.
clericusW. 1025 ff.: 45,44.
clericusW. llio: 51,34.
tabellio curie W. 1299: 325, 28.
com. de Catzenellenbogen 1284-1286:
273, 13. 276, 16.
com. irsntus can. W. 1285(7): 274, 4.
com. de Liningen 1173 : 70,6.
com. de Zweibrücken 1287 : 277, 15.
cons. W. 1246: 150, 40. = mag. civ.
1248: 152,19.
civ. W. 1160: 62,31.
1107: 50, 37.
1173: 70,11.
W. 1179: 71,31.
pistor civ. W. 1257: 182,31.
Camerariua, mil., f. Oerhardi Magni
1260-1266: 188, 7. 200, 15 ff.
Cancro clericus W. 1197: 81, 32.
deCropphesberg, civ.W. 1255; 176,16.
1 255, 40 ff.
dta. Rukelin f. Davidis iunioria mil.
W. 1275: 241,32.
de Eberstein 1233—1246: 123, 10. 130,
19. 150,11.
de Ekinbftrg 1267: 221, 25.
de Erenbnrg 1274 : 236, 14. f 252, 28.
deOrindcstetW. /279-Sfi.-2f>2,5. 292,18.
424
Eberhardna — Egbertu*.
Eberbardus Heldecoph civ. W. 1254:
167,28.
— de Hertingesberc 1233: 123,11.
— de Hirzberg can. m. e. W. 1194 — 1213:
78,37. 80,26. 81,80. 85.19. 86,86.
89,2. 91,1.
— f. pincerne de Hocgenheim min. W.
1198 : 82,29.
— kcuU. in Horgiheim 1360: 195, 39.
— de Lutra pleb. a. Magni W. 1276:
243,34.
— Mercelinc min. W. 1216: 93,5.
— de Moro, de Mulboume, gener Ger-
hardi, min et civ. W. com. 120/9—
1228 : 89,26. 92,1; 32. 94,7- 99,31.
100,33. 101,23. 105,10. 106,8.
— de Moro mil. W. 1268: 224,11.
— de Moro 1299: 329, 33 ff.
— de Rota 1299: 330,24.
— fr. Gerhardt Smuzelin 1263: 207,8.
— SaevuB 1173: 70, 12.
— dapifer de Walpurg 1232: 118, 28.
120,42.
— de Watten heim 1297: 311,36.
— f. Wolfgeri civ. W. U98: 82, 35.
in derWoUgaaae i .
— • i } «v. W. cons. 1246
in vico Lane )
-1260: 149,11 ff. 151,24. 168,85.
154, 10. 155, 18. 157, 24. 195, 38.
400,32.
Ebemtein, Ruine bei Baden-Baden.
E(berhardua) de, 1238—1246: 123,
10. 130, 19. 150, 11.
Otto de, fr. eiua, 1236-1284: 130,
1J>. 150,11. 273,18.
Eberwinus cp. W. 1300: 340,1. 341 ff.
344, 25 ff.
— piator W. 1298: 317,8.
Ebenso Koteform rot» Eberhard.
— Jacobua, com. W. 1286 (?)- 1298: 274,
6. 293,9. 315,28.
in vico Lane i .
"inderWollgaaaenl C1V- W lUl~
1254: 138,ar)ff. 168,3. 169,43. f228,
20. f 236, 29. Lieba ux. aoa 1241-
1274 : 138, 35 ff. 228, 20 ff. 236, 29 ff.
Ebeatein, Ebenstein r. Eppstein.
Eckhard, Eckehard, Eggelhard, Egge-
hard.
— mag. de Spira, can. «. And. 1234:
126, 38. 127, 18.
Eckard, tabellio curie W. 1300: 841, 1.
— marcbio de (Misnia) 1035: 869, 2 ff.
— W. 1297: 311, 37.
Eckbert, Egbertoa, Eigilbertaa, Eggibreht,
Erkenbraht, Erkenbert, Erchenbraht,
Erchenbreth, Erchinbert, Herchen-
bcrt, «. auch Engelbert
— ep. Babinberg. 1232: 117,3; 82.
— abb. Laureah. 868: 14, 3 ff.
— can. «. And. 1194: 78,41.
— clericuaW. 1190: 76,18.
— camerariusW. 1137—1141: 55,38. f>6.
11. 58,2 , 21. 59,13.
— dapifer W. 1190: 76,21.
— vicedominwi W. 1209: 89, 27.
— min. W. 1016: 34,87.
— min.W. 1108—1110: 51,8; 89.
— min. W. 1198—1198 : 79, 36. 80, 85. 81,
38. 82,5; 32.
— 1267: 221, 26.
— de Karlbach mil. W. 1237: 132, 34.
— de Stetin 1190: 77,20.
Eche, Heinricni de, 1267: 221, 26.
Eckelraannua, Ekele-. Eckil-, Egel-,
Enkel-.
— aacerdos, preb. g. And. 1282: 255, 12 ff.
— civ.W. 1237: 132,36.
— piator civ. W. 1249 — 1257: 164, 13.
182, 16 ff. Guda ux. eiua 1267: 182,
16 ff.
Eckelo piator W. 1298: 322, 23.
Ekinbfirg, Eberhardna de, 1267: 221, 25.
Edelheri, Conrad us, mil. W. 1236: 131,20.
Edelwinua, Edil-.
— civ. W. cona. 1196—1218: 79,86. 80,33.
81,40. 82,32. 92,40. 94,8. Edel-
winu8 iuvenia f. eins 1198— 1908: 82,
38. 86,40.
— mag. coquineW. 1213: 92,2.
— civ. W. mag. civ. 1248-1257; 152, 20.
153,87. 164,12. 157,26. 168,4. 169.6.
175,32. 188,2.
— de Hergiaheim min. W. 1190: 77, 16.
— Gerhardua dta. Vinatsen 1236: 181, 17.
— de Zweimbrucken cona. W. 1275:
239,9.
Edelwini, vidua 1241: 140,3.
— , Waltheni8 f., civ. W. 1238: 134, 17.
Edingen, Edinga, Edenignn bei Mann-
heim am Neckar 6, 19. 34. 11.
Egbertns r. Eckbert.
Digitized by Google
Erhard — Emicho.
425
Erhard, Eggelhard r. Eckhard.
Eggibreht r. Eckbert.
Egelberts Eigilbert r. Engelbert.
EgelfridoB r. Enpelfridus.
Egelmari, Eigilmari, Eygelmar, Sigelo
civ.W. 1334-1285: 126,41. 127,16.
134, 17. 275, 6. . . f. suus 1285: 275,7.
Egeno, Egino com. de Urach 1232:
118,25.
— com. do Fribargo 1283: 256,27.
— civ. W. 1251: 154,39.
Egenolf cant e. Mart 1289: 291. 86.
Eggelhard im r. Eckhard.
Eggioltus v. Aggioldua.
Ehrenburg, Erenburg abgegangene Burg
bet Wonne.
Eberhardus de, 1274 : 236, 14.
t 252, 28. Jutda ux. eins 1281:
252,28. Conradus f. eiua 1274:
236, 15.
Eichstädt ep. Heinricus 1228: 103,33.
Kigelmari r. Egelmari.
Eigilbertus r. Eckbert.
Eimsheim, Umesheim KA. üpjwüieim.
Johannes de, preb. s. Mart. 1297:
811,32.
Einseltheim, Ensinth., Enaelinth., an der
Pfrimm, 6. Ktrchheim-Bola nden .
Diedericua, Diso de, mil. 1246—
1257: 149,26. 182,42.
Eisbach, Isenade, Ysena, Ysana, Hiaena,
Ysene, Buch, entspringt hinter Etzen-
berg, 4,85. 84,20. 85, 13 ff. 46,4.
49, 28. 88, 16 ff. 94, 24 ff. 202. 344 f.
4€0, 10 ff.
Elbenstein wahrscheinlich verschrieben für
Ebbenstein r. Eppstein.
Elewangen v. EUwangen.
Elisabeth, Elizabeth, Eliiabet, Elya.,
Elizabeda.
— ux. I Bertholdi Agiraheimere 1271 :
231,29.
— ux. Alheri mil.W. 1274: 286,26.
— ux. Berolfi W. 1271: 281,80.
— ux. Bcrthelmanni mil. de Bocken-
heim 1270-1274: 230,13. 235,11.
— sor. dicta Brogoren W. 1288: 285, 14 ff.
— filia Hartliebi civ. W. 1279—1290:
260, 9. 256, 88. 257 ff. 275, 18. 293,
30 ff.
— ux. H. Hellecrapponis 1248: 151,87.
H. Boo», Urknndontmcb d. Stadt Worin» I.
Elisabeth filia Lanthechern W. 1283:
262, 25.
— filia Machtolfi cerdonia W. 1281:
253, 14.
— vidua Siboldi de Mergestad 1247:
151, 12. Günthern» f. eiua.
— ux. Frid. de Osthoven civ. W. 1275 —
1283: 238,30. 261,6. 268,34.
— ux. II Heinrici Richen civ. W. 1263
—1284: 209,4. 212, 18.
— ux. Rndegeri civ. W. 1268: 220,24
— ux. 8ig. Sparwenzagel W. 1274: 236,
28 ff.
— dicta Vromuth conv. de W. 1296:
307,31 ff.
— nx. Wernheri aurifabri civ. W. 1281
-1299: 262,80. 312,2. 825,26.
— filia Wolzonis W. 1283: 268,85.
Elmanni, Conradus preb. m. e. W. 1295:
308,11.
Ellerstadt, Elreatat pf. BA. Neustadt.
— Rudolfus de, can. W. 1200: 85, 19.
— Volmar de, im: 77, 19.
EUwangen, Elewangen, OA. Esslingen,
Cuno de, can. in. e. W. 1226—1234:
102,80. 124,20. 126,36. 127,11.
Eisaas, Alsacinae, AÜHacinse 4, 1. 5,15.
8, 12.
Elsungua clericusW. 1274 : 236,31.
Eroeringen OA. Münsingen, Emeringer.
— Heinricus 1196: 80, 15. 1 98,89. Judda
ux. eiua 1222 : 98, 88 ff. Adelheidis,
Conradus, Heinricus et Petriasa liberi
eiua 1222 : 98,39 ff.
Emicho, Erabecho, Emricho, Embrico,
Emercho, Emmericho, Emircho, Em-
bricho, Embercho, Emecho, Emgo.
— ep.W. 1294— im-. 274,1. 305,9. 309,
34 ff. 319 ff. 826 f. 332, 8; 34 ff.
338,15.
— prep. et camerarius W. 1016: 87, 5.
— prep. s. Pa. 1156—1178: 61,21. 63,33.
64,22, 66,81. 68,32. 69,22.
— can. s. And. 1253: 158, 18.
— can. m. c.W. 1179: 71,80.
_ can. m. e.W. 1260: 188,8.
— com. de Liningen 1156—1173: 61,23.
66,34. 68,86. 69,25. 70,6.
— com. de Liningen 1261—1287: 156,14.
193,24 200,24. 234,84. 273,15. 277,
16. 282, 16 ff.
28
426
Emicho — Eppo.
Emicho com. silveutris 1246: ITH), 12.
— com. silvestris iunior 1255: 171,30.
173,24.
— 1173: 70,10.
— 1173: 70, 13.
— min. W. 1016: 37,9.
— min.W. im: 80, 36.
— 1246: 140,24.
— rclictaW. 1299 : 337,30.
— Amtman civ. W. 1296 : 306,31.
— de Boimburg can. m. e. W. 1281 —
1283 : 254,40. 266,27.
— Bukkelin civ. W. 1249: 152, 3T>.
~ de Burgwelt mil. 1283 : 26«», 37.
Camerarius, mil. 1261—1299: 200,16 ff.
217, 7 ff. 224,10. 311,33. 327,2«.
— Camerariua mil. 1299 — 1300: 327,25.
344,:«.
— f. Davidiu iunioris mil. retro coqui-
nam civ.W. 1275: 241,32.
dt«. Drutkint civ.W. 1284 : 272, 30 ff.
— Heinricus W. 1269: 226, 36. Mehildis
ux. sua.
— lüde civ. W. 1197 im: 81,41. 82,35.
— Iudeua civ. W. 1234: 126,42. 127,17.
— de Lewenstoin mil. 1267—1285 : 221,
25. 274,5.
- d« I £L t *• w- ßa»: m-
15 ff. Emercho f. eius.
— Wakirpil civ.W. 1295: 307,19.
— Willa, Willo civ. W. 1208-1209: 87,2.
89, 29.
Eimstanns \V. 1269: 227, 2.
Enkenbach, Enkinbach nö. KaiserslatUern.
Frauenkloster Pracmonstratenser-
Orden 77, 1.
prcp. Dudo 1190: 77,10.
Enckcl, ConraduB civ.W. 1179: 71,32.
s. Engelbertua 310, 35.
Engelbertus, Engil-, Eigclbertus I archiop.
Colon. 1220-1224 : 97,4. 100,9.
— 11 archiep. Colon. 1273: 234,30.
— cancellarius 1002 : 30, 37 = ep. Frising.
1035 : 359, 28 ff. 368, 8 ff. 370, 38 ff.
Engel- Engilpcro notarius 897—898: 16,
30. 18,8. 19,14.
Engelfridns, Egilfridus, Engilfrit.
— 1190 : 77,20.
— min. W. 1140: 57,25.
— min.W. 1216: 93,4.
Engelfridus, Bertoldus mil. W. 1233:
125, 38.
— Margravius civ. W. 1249-1262: 154,
12. 158, 15. 206, 3.
Engelgerus min.W. cons. 1216: 93,1.
Engelginus civ. W. 1179: 71, 33. Arnol-
du8 et Reuengcrua f. eius.
Engelhardts *. auch Eggelhard s. r.
Eckhard.
— cp. Naumburgens. 1226: 103,33.
— min. W. 1137: 55, 38.
Engeluiannus, Engil- 1238: IM, 12.
— civ. W. 1276: 245, 15.
— civ.W. 1300: 34*3,3. Lieba ux. sua.
— domina 1288 : 287,23.
— pueri 1283: 261,46.
— Jacobus civ. W. 1292 — 1299 : 296, f>.
308,15. 311,33. 331,36.
Johannes fr. eius 1295 : 308, 18.
— f. Engelfridi Marcgravii civ. W. 1262
—1275: 206,2. 239,9.
— f. Jacobi Marcgravii civ. W. 1261 —
1262 : 202, 18. 206,2.
— puer Meithildis W. 1271: 231,30.
EngelscalcuB provisor sanctiiuonialium
in NonnenmunBter 1250—1253: 154,
22. 160.12.
Engern, Angern, Angerc, Angeren, v.
Herford in Westfalen 48,22. 52,37.
74,41. 87,21.
Engil v. Engel-.
Engilinheim r. Ingelheim,
Engno piscatorW. 1299: 331,15.
Enselintheim, Ensinth. v. Einscltheim.
Enzheim, Ouisheim bei Gundersheim KA.
W. 266,28,
Eppelsheim, Epeinsheim, Ephelnsheim,
Eppilnsh.,Epul8h.,Eppulinsh. KA. W.
— Bertholdus de, 1295: 307,20.
— Conradus de, 1246: 149,27.
— Gebold de, mil. 1275-1283: 242, 10 ff.
264, 5 ff.
— Heylmannus de, mil. 1283: 264,4 ff.
— Heinricus de, mil. 1246: 149, 28 ff.
(2 Personen).
— Helfricus de, mil. 1268-1275 : 222,
29 ff. 242, 10 ff.
— Ludewicus dt«. Kfichtei* de, W. 1295
307, 19. 308, 7. Bertholdus fr. eins.
Eppensten v. Eppstein.
Eppo r. Ebbo.
Digitized by Google
Eppstein — Flörsheim.
427
Eppstein, Ebestein, Ebenstein, Elben-
stein, Eppensten bei Frankenthal.
— dominus de, 1283: 261,0.
— Bertholdns de, mil. W. 1218-1233:
93,4. 125,39,
— G. de, 1242 ft): 398, 20 ff.
— HeinricuB de, 1209: 330. 9.
~ Sifridus de, prep. s. Mart. 1194:
78, 42.
Erbach, Ertpach KA.
Conradns i ,
, , J pincerna de, 1273:
Jolmnnes \
234, 36.
Erbo can. s. Mart. 1256—1270: 176,13.
206, 12 ff. 230, 8.
Erbipolenses r. Würzburg.
Erkanbaldus archiep. Mogunt. 1018:
37, 43.
Erkern-, Erkenbert, Erkenbruht, Erchcn-
breth, Erkinbert v. Eckbert.
Erembertus, Ermberctua ep. W. 764—798:
2, 33 ff. 4,4. 5,28.
Erenburg r. Ehrenburg.
Ercnfridus, Ernfridus mag. scol. Nuh.
1137-1141: 55,33. 56,9. 57, 21; 37.
58, 18. 59, 9.
Erhardus sacerdos W. 1283: 270, 39.
Erlewinus, Erluwin, Erlevuinua prep.W.
1025 ff.: 45,42. 400,8.
— min. W. cons. im— 1198: 79, 12; 35.
80, 14; 33. 81,38. 82,31.
Erlolf Wldensis abb. 1114: 54,13.
Erlungus, Erlöne ep. Hcrbipol. 1110—1114:
52, 18. 54, 13.
Ermberctus r. Erembertus.
Ermenoldus cus. Nuh. 1137—1139: 55,33.
56,8.
Ernfrid r. Erenfrid.
Ernoldus de Hocheim 1241: 140,24.
Ernst, Ernuatus, Ernost
— cancellarius 897—904: 15,27. 20,23.
— min. W. 1016: 37, 13.
— clericusW. 1110: 51,34 (2 Personen).
— 1173: 70, 10; 12 (2 Pertonen).
Erpertus preb.W. 1262: 206,27.
Ertpach i\ Erbach.
Esgerih 1012: 32, 8.
Esshirshausen wo?
Hermannus de, min. \V. 1226:
102,21.
Esslingen, Ezelingin, Edingen 51,2. 128,6.
Etman piscator W. 1106: 50, 17.
Eusserthal, Uraerstal, Uzirstal nw. Lan-
dau pf. BA. Bergzabern. Cister-
zienser Orden 125,33. 290,23.
abb. Isenbardus 1233: 125,35.
Euterbach, Jutraha, Utraha Bach an der
Ostgrenze der Hess. Provinz Starken-
berg 1.17. 6,6. 25,4.
Eva filia Dirolfi mil. 1299: 329,2.
Ezelin clericusW. 1025 ff.: 45,44.
Ezelingin r. Esslingen.
Ezo, Ezzo, Escalini W. 897: 17,27 f.
(2 Personen).
— min. W. 1016: 37, 10.
F. s. auch V.
F. r. Fridrich.
F. can. m. e. W. 1226: 102, 19.
F. oder E. s. XI: 356, 10 . 21.
F. clericus Spir. 1017-1032: 351, 29.
Falkenstein, Valkcn-, Valcen- Ruine stc.
vom Donnersberg.
Ludwicus de, 1246: 149,28.
Philippus de, 1242—1246: 143,28.
150, 13. f. Bolandia.
Philippus de, camerarius, 1260:
192,9. 193,25.
Falcidia lex 291,2.
Farre, Berczo dta., W. 1299 : 337,36.
Fine, Heinrica« dts. de, ciy. W. 1257:
182, 18, confer Ort.
Fiorm&nnin, Firmannin r. ViermOnden.
Fischerbhausen , Vischereshusun dttge-
gangenes Dorf bei Lampertheim 58, 33.
Flamburnen r. Flomborn.
Flamersheim r. Flomersheim.
Flandria, Joh. de, adv. curie W. 1291—
1296: 295, 23. 307, 18.
Flegel, Drutwinus, civ.W. 1261: 200,7.
Flcmingus W. 1274 — 1284 : 235 , 36.
271, 30.
— Ludewicus W. 1283-1298 : 262, 11.
317,35.
Flesser, Wernherus, W. 1298: 318, 32.
Flörsheim, Fleres-, Flers-, Phleresheim
KA. W. s. auch Mörstadt Flurnamen
58,34. 224,34. 330,9.
: Kyselinc 224, 36.
anderstigelin224,35.
426
1* lüraheiui — t ranconmi.
Flonheim, Heinricus de, clericusW. no-
tariua 1300: 345, 21 ff.
— Herrn annus de, 1246—1298: 149,27.
816, 23.
— Jacobua de, 1398: 316, 28.
— Wemherus de, iunior, civ. W. 1249:
t 153,28. Petrissa, Peters, dicta
Flersheimraem , ux. eiaB 1249—1253:
153,28. 160,2.
— Wernherue de, civ. W. 1257: 182,30.
Flomborn, Flaniburnen, FlambSrne KA.
Alzei 83, 14.
— Margareta de, begina W. 1299: 325, 9 ff.
— Rudewinua mil. de, 1222—1254: 98,
37 ff. 105,3. 164,2. Massivilia tu.
eius 1222-1227: 99,1. 105,3.
Flomersheim, Flamersheim pf. BA. Fran-
kenthal 223, 19.
— Sivridus de, 1262: 205,27 ff,
Florentini mercatores dicti de AIpbanis
(1292): 297,40.
Focco min. W. 1016: 37,11.
Fokelin de Aisenzebrunnen 1190: 77, 18.
Folchuuin, Folcovinua, Folchrvinus servus
W. 897—904: 16,8. 17,31. 20,3.
Folcmar, Folmar can. m. e. W. 1140:
57, 3.
— clericusW. 1110: 51.36.
— com. de Sarewerde 1165: 68.35.
— advocatus W. 1016: 34, 36. 35,24. 37,8.
— min. W. 1106—1110: 50,37. 51,39
(2 oder 3 Personen).
Folco mag., clericusW. 1224: 101,22.
Folcuuicus v. Fulcoius.
Folcratus, Folcradus 770: 4, 1 ; 3.
Folde r. Fulda.
Forebahi, der Forst 30, 6.
Foro Julii in, Friaul r. Udinc.
Foro in, Jacobua dte. W. vor 1290:
t 293,4. Gerdrudis ux. eius. Lysa
filia ei us.
Frankenreich, reges:
Carolus Magnus 770—798: 4,3; 9.
5,3; 7; 17; 23 ff. t9,31. 1 13,5.
t25,9. f 32,32. t68.5;20.
Dagobcrtus 1 627: 1 f. 1 2, 85. f 3, 9.
f5,33. t9,33. fl8,6. f24,39.
t25,ll. f32,27.
Hilpcricus f6.ll. f9,33. f 32,32.
Lotharius I 826 — 829: 8, 22 ff.
9, 24 ff.
Frankenreich, reges:
Ludowicus (Pius) 814—832: 7—10.
11, 9. f 25, 9. f 32. 32. f 68,
5; 20.
Pippinus (764) 2 f. f 6, 11. f 9, 32,
f 25,9. f 32,32.
Sigebertua f 9,33.
canceliarii, notarii:
DuranduB diaconus 829: 10, 16.
Fridugisufl 826—829: 9, 14. 10, 16.
Heliaachar 814: 7, 38.
Hitherius = Lutherus 798 : 6, 25 ; 39.
Meginhariua notarius 826: 9, 14.
Odefridus 627 : 2, 7.
maior domus:
Pippinus 627: 1, 5.
Frankenthal, Franchindal, Vrankindal,
Frankendal pf. BA. 47, 14. 58, 35.
Männer- U. Fraufiikloater Augustiner
Orden s. Maria Magdalena 97, 25 ff.
153, 32. 175,24. 207,19. 274,38.
303, 41 ff.
abb. Vounarus 1174: 70,20.
magistra : Adelheid 1263: 207, 19.
Frankfurt am Main, Franconofurt, Fran-
conoYort, Franchonovurt, Francone-
furt, Franchennevort, Francheuev&rt,
Frankinvurt, -fort 12,16. 13,28. 14,
29. 16,33. 18,11. 22,31. 48,21. 52,
36. 53, 12. 74,40. 87,20. 97, 13. 100,
3; 13. 103,28. 118,33. 119,22. 121,6.
171,33. 233, 17; 24. 304,37.
cives: 177,40 ff.
nundinae 387,31.
scult 1256: 177, 12.
— Heinricus rasor, dte., de, W. 1258:
183,26.
Francia 101,35 v. Frankenreicb.
Francia orientalis 12,16. 13,28. 14,28.
Franciscaner v. Minore« fratrea.
Franco, Francho, Franko.
— clericusW. 1016: 34,85. 35,24.
— clericusW. 1025 ff.: 45,44.
— min. W. 1016: 34, 36.
— W. 1269: 227, 1.
— fr. Bertholdi cerdonis W. 1252:
400, 34.
— do Lamesheim mil. 1263: 207, 25.
Fridericus et Billungus filii fratris
Bui, milites, 1263: 207,25.
Francorum lex 64, 45.
Digitized by Google
Franz - Frieaen.
429
Franz, Franciacus f. Zeizolti ci7. W. 1298:
315, 30.
Fredericua v. Fridericua.
Freiburg im Breiagau, Friborg.
com. Egeno 1288: 256,27.
Freinsheim, Freiniah., Frensh. nc. Fran-
kenthal 329,46.
Cunrat et Gelfrat de, 1190: 77, 15.
Freising, Friaing.
episcopi :
Conradua electus 1282: 117,4; 33.
Egilbertua 1085: 359, 28 ff. 368, 8 ff.
870, 38 ff.
Freiaiich, Heinricua, civ. W. 1236: 131, 28.
Frevil, Ferevel, Ueinricos civ. W. 1283
-1296: 266, 39. 308, 15.
Friburg r. Freiburg.
Frideberch r. Friedberg.
Fridegerua, Fridigerua W. 1271: 231,32.
— civ. W. 1194 : 78,44.
— , Johanne« civ. \V. 1286: 275, 7.
— monetarius civ. W. 1262: 206, 2.
Friderath min. W. 1127: 55, 2.
Fridericua, Fredericua, Friduricua, Friede-
rieh, Frithericue, Friacho, Friaco,
Frizzeman, Frizacheman.
— archicappellanus, archiop. Mogunt.
947: 22,27.
— ep. Spir. 1284—1292: 273, 10. 297, 10.
— ep. W. 1278—1282: 247—251. 254,35.
255, 1. t 267, 29. f 268, 10 ff. f 302,
24 ff.
— dec. *. Mart. 1190: 77, Ü.
— cua. a. And. 1187—1139: 55, 35. 56, 9.
— cellerarius Sp., can. m. e. W. 1200—
1209: 85,37. 89,21.
— can. m. e. W. 1228-1233: 106,6. 125, 24.
— can. m. e.W. 1269: 185,22.
— conv. Schonaug. 1247: 151, 23.
— I iroperator 1156—1190: 59 ff. 62,37.
63,19. 64-69. 71,36. 72-75. 76,35.
t 95, 21. f 96, 40. f 118, 9. f 234, 18.
t 324, 13. Friedericus et Otto filii
eins.
— II imperator 1212-1245: 90. 93,7.
95,2; 17 ff. 99,12. 116 ff. 128 ff. 133 ff.
141,36. 142,23. 143,15. 144 ff. 147 f.
395, 15 ff. 396, 8 ff. f 191, 23. 219, 38.
1 234, 18. 1 324, 13.
— duz Lotharingie 1212: 90,35.
— II dux Suevie 1108—1112: 51,1. 52,33.
Fridericua V dux Suevie 1173: 69, 18.
— com. de Liningen 1208 : 87,40.
— com. de Liningen 1246: 150, 11. 381,
3 ff. 382, 34 ff. 383,11 ff.
— com. de Liningen 1273—1287: 234, 35.
273, 15. 277, 15 ff. 281 ff. Fridericua
f. eiua 1284—1287: 273,15. 283. 12 ff.
— com. de Zolre 1236: 130, 17.
— burgraviua de Hannberg 1284: 278, 14.
— acult Magunt 1254—1256: 169, 14 ff
177, 39 ff.
— de Bobardia can. m. e. W. 1233—1239:
124, 19. 132, 33. 137, 42.
j — de Durincheim cor 1241: 1 140, 22.
I - fr. Gerhardi mil. W. 1233: 125,40.
— de Huaun 1173 : 70, 7.
— f. fratria Franconis de Lameaheim
mit 1268: 207,25.
— de Lutherahein mil. 1287: 281,35 ff.
283,2 ff.
— dta. Morle W. 1270—1275: 230,8.
239,23.
— mil. f. Peregrini de Odernheim 1251:
156, 7 ff.
— Friacho de Oathofen civ. W. cona.
1253-1262: 158,15. 203,24. 1 219,1 ff.
1 238,30. 1 261,6. 1 268,33. 1 283,29.
Fridericua f. eine 1275: 238, 39.
— Frizzemann nepos quondam Frid.
do Oathoven 1288—1295: 283,29.
309, 20 ff.
— = Friaco 1299: 830,27.
— Rufua civ. W. 1229—1238: 106,24.
126,41. 127,16. 131,22. 133,7.
— de Scheinveit 1195 — 1199: 79,25. 82,
15. 84,5.
— de Stockheim can. m. e. W. 1243—
1281: 144,11. 203,19. 206,23. 254,38.
— Stören 125»; 1 330, 10.
— dta. Streiphe mil. de Rodenburg 1255:
175, 23.
— de Truheningen Uber 1174: 70,21.
— quidam Vultdenaia 10490): 372, 17 ff.
Fridugiau8 (cancellariua) 826—629: 9, 14.
10,16.
Friedberg, Frideberch, Vridebergens. 103,
29. 171,34. 233, 17; 24.
burgraviua: S. 1241: 398, 10 ff.
Friese, Gerungua dt«., civ. W. 1262:
204,80.
Friesen, Friaiones 9, 34. 22, 13. 26, 13.
430
Friesenheim — Gerbodo.
Friesenheim, Frisinh., t'risenh. bei Lud-
wigshafen pf. BA. Speyer.
— Burcardus de, tuil. 1268: 224, 7.
— Johanne* de, iniL 1297— 1300: 311, 35.
331,12. 344,32.
— Wilhelmus de, mil. 1261—1269; 200,
IG ff. 224. .'50.
Frietac, Vrietak, Friedac, Friedag, Fri-
dach, Vritag, Frigedac.
— Sifridns min. W. 1197— 1213: 81, 37.
82, 5; 31. 84, 5. 86, 34; 38. 91, 35.
— »Sifridus mil. cognomine — , dt«, de Star-
kinberc 1241: 141,15. Petriasa ux.
eins.
Friacho, Frisco r. Fridcricus.
Frising r. Freiging.
Frisinheim r. Frieaenhcim.
Frisiones i\ Friesen.
Friso nuncius W. 1268 : 224, IG.
Frizschman, Prizzeman v. Fridericus.
Frowin dec. \V. 1110: 51, 36.
Fuchselin, Fusseln, Vuhssclin, Vuchselin,
Vulpecnla, Wlpeculn, Wosselinus,
Vosselinus.
— min. W. 1208: 87, 1.
— 1283 : 262,2».
— Conrad us civ. W. cons. 1223 — 1252:
99, 23. 101, 2; 24. 102, 32. lüö, 28.
106, 9; 21. 150.40. 153,35. 154,10.
155,17. 157,24. 400,32.
— Heinricus civ. W. 1224 : 99,32.
— Jacobus eiv. W. 1293: 298, IG ff.
— Johannes civ. W. 1234 — 1262: 127,
1; 18. 153,38. 157,28. 169,6. 175,33.
194, 36 ff. 205,15.
Küretcnberg sü. Lhnmusdiittg&H.
com. Heinricus de, 1273: 234,32.
Fugere, Conradus dts., civ. Oppenheim.
1265: 215,4.
Fulcoius, Fulcovvicus, Folcuuicus, Folc-
uoigus.
ep. W. 826 — 830 : 8,27 ff. 9.29 ff.
10,3l;34. 11,2.
Fulda, Folde, Vultdensü», Wldcnsia.
abbates :
1224: 100, 11.
Voamdm 1226- 1232: 103,34. 118,23.
Erlolf 1114: 54, 13.
Hermannus 1165: 66,31. 68,33.
Fuldcnsis, Fridericus quidam 1049: 372,
17 ff.
ü.
G. clericua Magunt. 1035: 858, f.
G. burgraviuB de Nuremberch s. XIII:
396, 33 ff. 397, 6 ff.
G. mil. *. XIII: 386, 25 ff.
G. W. 1025—1035: 361, 22 ff.
G. dt«, maior mil. s. XIII: 390,24 ff.
G. fr. Conradi de Durnenkeim mil. W.
1236: 131,21,
G. de Eppenstein 1242 CO: 398, 20 ff.
G. de Limpurg 1255: 171, 31.
Gndemen, Johannes nnder, civ. W. 1229:
106, 24.
Gaiberg. Gouueberge sü. Heidelberg 29, 33.
s. Gallen: abbates;
1231: 112,20 ff.
Salomon 918: 21, 25.
Ulricas electus 1273: 234,31.
GarkQchen, hinter der, retro coquinam
r. David.
Gartach, Gross-, maior Gartach OA.
HeUbronn 214, 7 ff.
Gauangclloch r. Angelachen.
Gausche, Johannes 1299: 330,7.
Gauwersheim vielleicht KA. Bingen.
Dydericus de, mil. 1255: 175, 42.
Gobhard, Gebahardus, Gebartus, Gebe-
hardus, Gebehart.
~ prep. 8. Pa. 1137: 55, 33.
— 774: 5, 1.
— 830: 10, 30; 35.
— min. W. 1068: 47,24.
— min.W. 1106-1110: 50,36. 51,38.
Gebold de Eppeinsheim mil. 1275—1283:
242, 10 ff. 264, 5 ff.
Gelder»?, Conradus, civ. W. scult. in l.uzel-
heim 1248-1294: 152, 20. 204. 16; 30.
236, 31. 244, 7 ff. 245, 22. 306, 14 ff.
Geldolt 1190: 77, 17.
Gelfrat, Gelfrad cons. W. 1198: 82,36.
— de Freinisheim 1190: 77,15.
Gelnhausen, Goylenhusens. 77,27. 103,28.
171, 34. 233, 24.
Gemunde wahrscheinlich Neckar -Gmünd
34,17.
Gcorgius 780: 5, 13.
Gerbaldus 784: 5, 15 ff.
Gerbodo, Gerboto, Gerbordo, Gerbodus,
Gerbutdo, Gerbozo.
— prep. m. e. Magunt. 1224: 101, 18.
— prep. s. Pa. 1213-1227: 90, 45. 105,23.
Digitized by Google
Gerbodo — Gorhart.
431
Oerbodo can. *. Pa. 1194- im : 78,40. I
81,34.
— portenarius W. 1200: 85.20.
— thelonarius W. 1127: 55,11.
— min. W. 1110: 51,39.
— min. W. 1137-1141: 55, 38. 56, 12; 23.
57, 5; 25. 58. 3 ; 22. 5», 13. WVrn-
herns fr. eius.
— min. W. 1208: 86, 38.
— imr,: 66,41.
— Longus mil.W. 1233 : 125,38.
— de Moro mil. W. 1155— 1279: 175.31.
182,42. 215,2. 229,26. 232.20.239,6.
241.32. 245,19. 251,22.
— de Nithensheim o«n. m. p. W. 1209 j
-1213: 89. 20. 91,2.
— de Sulzen uril. 1268 : 224,9.
Gerbodus r. efüiro Herbordus.
Gerbozo r. Gerbodo.
Gerbrahteehuson in pago Hassiu r. Her-
brachtshausen.
Gerbvitdo r. Gerbodo.
Gerhart, Gerhard, Gerardus.
— I archiep. Magunt. 1254- 12V,: 165, ;
20. 171,29. 173, 23; 36.
— II archiep. Magunt. 1292—1299 : 296,
17. 324, 25.
— abb. Otterburg 1233— 1336: 125,35.
128, 28.
— prep. s. And. 1237—1243: 131.29 ff.
182.33. 133,16. 136,33 ff. 141,23.
143, 1. 146, 17 ff.
— I prep. 8. Pa. 1359: 185,22.
— II prep. s. Pa. 1289 : 291,33.
— prep. Wilburgena. can. m. e. W. 1281:
254,40.
— cus. s. Mart. 1198: 82, 24.
— mag. imperialiB aule capellanns 1182
—1190: 73, 16. 80, 10.
— clericusW. 1196: 79,35,
— can. in. e.W. 1260: 188,8.
— MagniW. pleb. 1242—1261: 143,
43 ff. 200, 5.
— cellerarius in Otterberg 1248: 152, 15.
— com. de Diedac 1220 — 1221: 97, 9.
100, 12.
— (1033): 46, 12.
— 1283: 266, 30.
— min. W. 1016: 37,10.
— mil. 1025—1044 : 45,36.
rhart mil.W. senior 1229: 106,19.
mil.W. 1233-1238: 125,39. 133,18.
iuvenis mil. 1238: 133,17.
vioedominus W. 1208: 89, 8. f 94, 23.
t 97,30. Gerhardus f. eiiw 1220:
94.23.
vicedominus 1214 — 1229: 100 , 24.
106, 19.
min.W. 1190-1218: 76,21. 77,14. 79,
.35. 80, 14; 32. 81, 37. 82. 5 ; 30. 84, 6.
89,26. 91,35. 92,38. 94,7. Gernodus
fr. eius.
iunior min.W. 1213: 92,2,
min.W. fr.Willehelmi 1216: 92,38.
piscator W. im: 50, 18.
do AUenzen mil. 1283: 266,36.
Camerarina cus. s. Pa. 1299 : 327,22.
Camerarius Magnus mil. W. 1236:
131, 20. f 188, 7. t 200, 15. f 223, 28.
1 226, 10. f 229. 34. f 237, 33. 1 327. 30.
Camerarius mil. W. 1238 — 1297: 134,
16. 141.25. 200, 15 ff. 217, 7 ff. 223.
20. 224, 10. 226, 3. 229, 29. 239, 6.
245,13. 251,21. 261,38. 271,6. 285,
39 ff. 311.33. t 327, 24; 29.
Camerarius mil. 1299-1300: 327,23.
344, 33.
de Dirnieatcin 1216: 92, 33.
Edclwin dt«. Vinazzen 1230: 131, 17.
de Huchilheim min.W. 1068: 47,23.
f. Humberti W. 1341 : 139,1.
de Landscron 1258: 184, 12.
de Liechtenstein can. m. e.W. 1281 —
1289: 254, 38. 286, 22. 291, 34.
de Lutra clericusW. 1196: 80,13.
Militcllus civ. W. 1224: 101,23.
f. Richezonis min. W. 1316: 92, 31.
de Ripa mü.W. 1333: 125,39.
Schmuzcl de Diraenstein mil. W.
1236: 131,20.
f. dicti Smuzeln de Dirmenstein 1283:
255, 38 ff.
Smuzelin W. 1263 : 207,8 ff.
Smuzelin de Dirmenstein fr. 1263:
207, 24.
Smuzzil mil. 1297 : 311,35.
de Schowemburg 1159: 62, 14.
dt«. Spiez civ. W. 1263: 207,26.
dts. Ummaze mil. W. ror 1259:
1 187,29.
Unmaze civ. W. 1239: 106, 24.
432
Gerhart — Ge&elinue.
Gerhart de Waehinhein) mil. 1261: 200,
17 ff.
— de Wasemberc 1119: 52,33.
— Winkelpost civ. W. 1234: 127,1; 18.
Hcrbordus fr. eius.
Gerhild sor. Gerhardi mil. 1036—1044:
45,30.
Gerireshusa im Elsasa 11, 1.
Gerlach, Gerlacua, Gerlahc,Gerlah, Gerlac.
— cant. h. And. 1190: 76, 17.
— f. Anshelmi de Spira can. m. e. W.
1209: 89,21.
— frater predicatorW. 1276: 245,18.
— pleb. in Opphowe 1263: 158,13.
— de valle s. Marie 1190: 77,9.
— min. W. 1106: 60,37; 39 (2 Pertonen).
— min. W. 1137-1165: 55,39. 56, 13. 57, 5,
59,25, 62,29. 63,39. 66,41. 68,39.
— civ. W. im: 62,31.
— de Bibelnheim mil. Oppenheim. 1254:
170,1.
— de Büdingen 1232: 118,27. 119,18.
120,42.
— de Karlcbach min.W. 1216: 92,33.
— Judena civ. W. 1252: 157, 27.
— dts. Pullus vicarius Nuh 1259: 18T>,23.
— dt«. Pullus can. s. Pa. 1261-1270:
202 24. 229 21.
Gerlieb prep. W. 1016: 37,4.
— clericna 1016: 34,34 35,24.
Germannus civ. W. 1255: 176,2. Con-
raduB fr. eins.
Germersheiro pf. BA. 273, 20.
Gcrnodns, Gernot, Gernoth, Gernerod ua.
— dec. m. e. W. 1173-1174: 69,23.
70,1; 20.
— can. m. e.W. 1160: 62,27. 63,7.
— can. Nuh. 122«: 106,8.
— can. b. Pa. 1194 — 1213: 78,40. 91,5.
— 1165: 66,41. 1173: 70,11.
— min. Lauresham. 1162 : 62,33.
— mim W. 1106: 50, 36.
— min.W. 1190-1226:16,21. 77,14. 78,
44. 79, 12; 34 80, 14; 32. 81,38. 82,
5; 30. 84,6. 92,1; 38. 94,7. 102,33.
Gerhardns fr. eins.
— min.W. 1190—1196: 76,21. 77, 14. 80,
32. Sifridus f. eius.
— civ.W. 1182: 73,19.
— f. Conradi molendinarii s. Pa. 1254:
168, 15 ff.
Gernodns in Hanenburdos civ. W. 129*
321, 36 ff. Gernodns f. eiua.
— Longus civ. W. mag. civ. 1920—1234:
98,26. 126,41. 127,15.
— de Pfeffelnkeim civ.W. 1229: 106,22.
— in vico 8. Petri cons. W. 1224: 101,2.
Gernsheim, Gerensheym KA. Grott-Gernu
270,2 ff.
Geroinu* 784: 5, 19.
Gerolsheim, Geroltsh. pf. BA. Franken-
thai 825, 27.
Gerolt min.W. 1110: 51,41.
Gertradis, Gerdrudis.
— ux. Heinrici Dyrolfi civ. W. 1299:
324, 41 ff.
— ux. Jacobi in Foro W. 1290: 293, 3 ff.
— cognata Altrudis de Hocheim, in-
clusa, 1276: 244,42.
— ux. Jacobi civ. W. 1276: 246,39 ff.
— ux. Godelmanni de Metse 1335—1267.
128,30. 133,2. 138,10. 221, 14 ff.
— sor. in Nunnenmnnster 1289: 299,22.
— de Oppenheim W. 1296: 311,7 ff.
— vidua W. dicta Sabatissa sor. Davidia
mil. W. retro coquinam 1265 — 1259:
176, 7 ff. 188 f. 186, 33 ff. Gerdrudi*
neptis eius 1259: 185, 40 ff, Gerdru-
dis proneptis eiua 1268: 222, 80 ff.
— dicta Semerin civ.W. 1260: 194, 35 ff.
Gertrudis filia eius.
Gerungua, Gerunc
— can. W. U40 : 57,19.
— min.W. 1110: 51,38.
— apothecarius W. 1274: 236,32.
— faber civ.W. 1262: 204,30.
— de Alenvelt, Uber, 1127: 55, 12.
— dts. Friese civ.W. 1262: 904,30.
Gerwinus, Gervinus prior de Otterburg
1173: 70, 4.
— can. s. And. 1194—1197: 78,41. 80,30.
81, 36.
— clericus W. 1190: 76, 19.
— HgnitorW. 1298: 317,25.
— molendinarius W. 1254: 169,6.
Geselleschaft, Ueinricus dts. W. ror 1299:
1 338, 1. Metza ux. eius.
Getze s. auch Gottfried.
— Ribeluz W. 1283: 270,32.
— Umensheimer oder Vinensheymer 1283:
270, 17 ff.
Gezelinus, Gootelin civ. W. 1234: 127,8; 19.
Digitized by Google
Grzemanmis - Gottfried.
433
Gezemanuus, Oezmann, clericus W. 1025
-1068: 45,44. 47,21.
Gisalrih 820: 8,15. Vadalrnht ux. eius.
Gisela ux. Conradi II regis 1036 ff.: 349,
20 ff.
— ux. Hartliebi civ. W. »or. Volzonis |
super Rivrnn 1279—1286: 250 f. 250,
38 ff. 257 ff. 275, 19 ff. Gisela et j
Elizabet ßliae eius, Heinricu« f. eius.
— ux. Hertrichi civ. W. 1252 : 400,28.
— burgenau W. vidua Sifridi, «or. s.
And. 1208: 80, 30 ff.
Giselbertua, Gislebert, Gyselbrecht, Gisel-
brath.
— dec. s. Pa. um -1200 : 77,5. 78.39.
79,81. 80, 12; 28. 81.32.82,21.85.22. j
— ean. m. e. W. 1281 — 1292: 254,39.
297, 10.
— min. W. 1160-1173: i>2,<28. 03,38. 04, |
20. 00,40. 68,38. 09.27.70,8. Wem- |
herua fr. eins.
— min. W. 1165: 60, 40 (ririlricht w- !
K/trieben).
— civ. W. 1196—1107: 80, 30. 81.41.
Güelberus, Gi«cleran, Gisilherus dec. h.
Mart. 1224-1242: 101,22. 105,20.
138, 3. 139, 13 ff. 143. 2.
— min. Lauresham. 1160: 02,34. 03,11.
Glefeswilre eingegangenes Dorf bei Lmn- ',
pertJieim 58,33.
Oobelo aurifaber civ. W. 1255: 170, 10.
Godebertus r. Gottbert.
Godebolt min W. 1106: 50, 39.
Godebraht r. Gottbert.
GodefridoB r. Gottfried.
Godefthui maneipia 1016: 30, 8.
Godelmannus, Gudel-, Gudil- v. Gottfried.
— cerdo W. 1279: f 252, 3.
— civ. W. 1260: 193,44. Herbnrgi« ux.
eins.
— civ. W. 1299 : 304, 13 ff.
— 1299: 329,43.
— comesW. 1268: 224,15.
— scult. ni. e. W. 1288^-1295: 280, 31 ff.
287-291. 304,20. 300, 37 ff.
— Amella civ. \V. 1251-1259: 155,20.
186, 20.
— f. Embricbonis Bukkelini civ. W. 1249:
152, 35 ff.
— de Metzemil. W. 1235—1267: 128,29.
133,2. 138,10. 150,4 ff. 175,36. 221,13 ff. i
H. Boo», Crkutido^buch .1. Stwdt Wortu^ 1.
Godelmannus parvu« 1299: 330, 21.
— de Rockinhusen civ. W. 1283: 260,38.
— Kupcl 1299 : 331,43.
— Slepperc de Buehove 1283 : 270,8.
Godescbale r. Gottschalk.
Godesmannua min. W. 1198 : 82,33.
Golthane aurigaW. 1295: 309,22.
Gol/o W. 1278: 249,8. Wolframu« f.
eius.
Goslar, Goslaria 48,22. 52,37. 74,41.
87, 21.
Gosmarua r. Gozmarus.
Gottbertus, Godebertus, Godebraht vgl.
Gozbraht.
— can. m. e. W. 1190—1200 : 77,4. 79,
28. 80,25. 85,18.
— subdiaconns 856: 13, 35; 47.
— clericus W. 1110: 51,35.
— civ.W. 1160-1179: 02,31. 71,31.
— W. 1299 : 337,10.
— apotecarius W. 1267 : 221,37.
— iudex W. 1268 : 224, 15.
Gottfried, Gotefridus, Godevridus, Gode-
fridus, Gothefridus, Gotfrid, Godc-
frit 8. mich Godelmann, Gozzo,
Gozze.
— archiep. Treverens. 1127: 54,40.
— ep. Pattaviensi« 1284 : 273, 9.
— ep. Spir. 1156: 61,19.
— prep. m. e. W. 1137—1152 : 55,30. 50.
5; 19. 57, 2; 15; 35. 58, 16. 59, 7 ; 20.
— cus. s. And. 1276: 225, 1.
— cus. 8. Pa. 1068: 47,20.
— capt. Mogunt. 1208: 89,7.
— cancellarius 1156: 61,12.
— cancellarius 1173-1184 : 09,21. 73,21.
75, 12.
— can.v». And. 7270: 229,21.
— can. s. Pa. 1194 : 78,40.
— can. s. Pa. 1137—1141: 55.34. 57.38.
58, 18. 59, 10.
— mon. de Otterberg 1173: 70,5.
— fr. oamerarius conventus de Otter-
berg 1270-1274 : 230,10. 235,14.
— conv. Schonaug. 1262 : 204,32.
— com. de Caloen, com. palatinu* 1112
-1114: 52,33. 54,13.
— com. de Spanheim 1156—1166: 61,23.
08,30.
— com. de Spanheim 1208 : 87,41.
~ com. de Ziegenheim 1236: 130. 18.
29
434 Gottfried
Gottfried min. W. //<*;.• 80. :13. Gode-
fridua fr. eins.
— min. ««< civ. W. 1197- llüu: XI. 39.
82,31. 84,6.
— de Brunecke /2rtif: 27.5.17.
— de Hohenloh 1232—1212: 118.27. Kto.
18. 143,26.
— de Hohenloh 1284: 273, 17.
— de Lobtenbnrg min. 1174: 711.2:».
— Longus civ. W. 163.27.
~ de Mcti* mil. W. »•. Godelmanmi«.
— de Moro map. civ. W. eona. 1220 -
12-24: 98.26. IOC».*! 101.23.
— Nigrn-Barba, Suarzgraue civ. \V. /^'iv;
— iaar: 102.22. 10;». 26.
— de Rnndecken i >:tl - Mio : 112.29.
1H,S, 8. Gozo fr. eins.
— Kustein min. W. //<>6.- 7!», .'IT..
— de Schornsheim //;«>: 77, 20.
— Selicheit min. W. //.<«- 119X: HO. 36.
82, 37.
— de Stockheim min. W. nur,— 1226:
79, 13. 102.21.
Gottochalk, Godexchalc. -schulch, -sculc.
— mag. »col. h, Mart. //'//: 63.36. 64. 2."».
— clericiwW. Hin; 51,37.
— min.W. 110*i— luo: 50. 38. 51.3!».
— min. W. //7t»: 71,33.
— piscator W. //<>«; 50. 17: 19 /Vr-
sonenj.
Gotzohurntrogil W. /2.W: 3:17. 8.
Gonueberge c Gaiberg.
Gowcnkirchen ir«? 34. 13.
»iozbraht riß. Gottbert, Ksenlinus W. 897:
17, 27.
Gnzmanw, (Jos-, min.W. mt—tiuü: 63,
38. (54,26. 71», 3f.. 80.35. K1.40. 82,33.
— W. 163, 30.
— . Sigilo f. — , civ. W. 1251— 1263: 155. 2.
157,26. 158,15. 175,38. 1X3.3. 204.
21». 205, 15. 206. 1. 207, 28.
Goswin min.W. llio: 51,40.
Gozzo, G>*zze, Gozo. (!otzo ajl. Gottfried.
■ de Moro mil. W. cons. 1203 - 12X5: ,
162,19. 168,1. 175.31. 203, 22. 215,2.
218,34. 229,26. 239.6. 241. 15 »F. 245.
19. 275, 5.
— Pullus civ. W. I27U—129U: 250,26.
275. 7. 337,40.
— de Kandecken 1260: 1SX, 1». Gode-
fridus fr. ein«.
- Gilda.
Gozzo de Sulzen, mil. W. 1254 — 1268:
168, 1. 224, 9.
Gramolinus prep. Nah. 1137: 55.32.
Grasehof. Heinbodo de, min. W. //öS;
82,33.
Gregoriiis IX iwipji 1229—1239: 106, 31 ff.
107 — 112. 121 f. 125,1 ff. 129,21.
130. 37 ff. 135, 27 ff. 138, 16 ff.
— scol. s. Pa. 1194-1200 : 78,39. 79,32.
80.29. 81,33. 82.21. 85,22.
Grezing civ. W. 12dl: f 155.29 ff. Adel-
heid ux. ciiif. Hedewig et Hertwinus
pueri eorum.
Grezingheim. Heinricus dl*., civ. Oppen-
heim. 1265: 215,4.
GrimalduH archicapellanu* 858: 14.26.
Grindestat >\ Grilnstadt.
Giohs, Cuntzo 1299: 3.30,6.
Grossii*. Udalriciw cnn. de Wiuipina U)68 :
47. 19.
Grunatadt, Grindentat )>f. BA. tWanken-
thnl.
Kberhardus de, W. 1279 — 1289:
252. 5. 292. 18.
Ulumnnns de, mil. 1273 : 233,33.
Wolfram us de, min. W. 1200:
89. :jo.
Grumbach, Grunbach, Grunbac (66,33
fälschlich Brabach) »1. Langensalza
in Thüringen.
Marquardt!« de, 1156—1165: 61,24.
66,:». 68,34. Marqnart f. eiu»
116T,: 66,34.
Graut. Sigelo db*., civ. W. 1283: 266. 40.
Gruzxerc, Johanne« W. 1298: 317.17.
GuiirneniH r. Wernherus.
Guda. Gutta, Guda, Gudela.
— ux. II Berth. Agiraheimere civ. W.
1271: 231,31.
— ux. Cnroli Dirolphi civ. W. 1299: 328,
46 ff.
— ux. Engehnanni piatoris W. 1257: 182,
16 ff.
— ux. Ingebrandi 1269: 226, 35.
— ux. Ulrici Maracalci civ. W. 1263:
210, 12 ff.
— ux. Wilhelm! de Randecken mil. 1260:
188, 2.
— conaangninea .Toh. de Winterbach can.
*. Mart. 1287: 276. 88 ff.
— 12U9 : 829.3 : 33 (3 Vertonen).
Digitized by Google
Gudelhcr — HaniKhudisheim.
435
Gudelher. Conradn* dt«. W. mm: 293.11.
Jutda ux. aua.
Gudelraann r. Godelniaun.
Gummundiw 767: 3,40.
Gompertus, Gumbreht. -bret, -braht,
-bretb. Gunbcrtus.
— conv. Schonaug. 1286: 275, 34.
— 1025— 1044 : 45, 32. Hunbrabt IV. ein«.
— min. W. 1016: 34,37. 35,25. 37, 11.
— min. W. 1127: 55, 11.
— vicedominus W. 1137— 1141: 55, 37.
56, 11. 57, 5; 24. 58, 1; 21. 59. 12.
— min. W. 1208: 86, 39.
— piscatorW. 1258—1262: 183,30. 203.36.
Gandelandus abb. Laureskani. 771: 4, 13.
Gundeloh roin.W. 1016: 37,11.
Gundheim, Guntheim KA. W. UM, 1.
229,19. 269,11. 329, 44 ff.
— Cuno de, 1246: 149, 29.
— Hoc de, min. W. ll'JO: 77. 18.
— Simon de, iuil. 1246: 149, 9; 28.
Gundersheim, Gundramsheim KA. W.
266,28.
GundolffusW. im: «7, 29 ff.
Gundramaheim r. Gunderah.
Gunduuinus 770: 4,5.
Guntherus, Gunthcriua, Güntere.
— cancellariua 1018-1023: 37, 43. 39,20.
— piscator W. 1106: 50, 18.
— f. Siboldi de Mergeetat 1247: 151.12.
Gnntramus acol. W. 1190: 76, 20.
GunzelinuB de Bockenheim civ. W. 1255:
176.2.
Gunzo W. 1277: 246, 29.
Guono min. W. 1U0: 51,41.
Gutmannua fr. Volzonis 1271: 231, 18.
Gutta r. Guda.
H.
H. r. Azecho.
H. venchrieben für P. 358, 35 ff.
H. 1025-1044: 348,7 ff.
H. s. XIII: 387, 1.
H. cum. m. c.W. 1255: 175,29.
H. mag. W. 1226: 102, 19.
H. mag. can. m. e. W. 1281: 251,39.
H. fr. de ord. Minorum ep. Curonensi«
1254: 166.36.
H. fr. de ord. Predieatorum ep. Usiliensi«
1254: 166,8 ff.
H. pensionariiiH a. Mart «. XI IT . 391,30 ff.
Ii. dux de Lunburg 1232: 118.24.
H. marchio de Burgowe 1232: 118,26.
H. senior couiett silvestri.s 1255: 171. 30,
173.24.
II. de Carnelebach mil. c. 1240: 380, 19 ff.
381,2; 17.
H. dt«. Duvel can. s. Pa. 1285: 275, 1.
H. de Hobenecke, Honeegen civ. W. ror
1253: 397. 27 ff. 398, 2 ff. f 158, 9.
H. dt*. Lengelin civ. W. 1285: 275, 6.
H. f. .Toh dicti Materie, clericua W., 1285:
274, 38 ff.
H. Pezzeraden W. 126» : 2215,40.
H. f. R, civ. W. 8. XIII: 387, 26 ff.
H. dta. Snelle de Sletatat 1260: 192.11.
H. dt«. Starko civ. W. 1285 : 275, 6.
H. de Wielenstein clericua W. 1226:
102, 18.
Haag, Haga 167, 14.
Hababnrg, Habichiaburg Ruine bei Brugg
Cantan Aargau.
com. A(lbertua) 1232: 118,26.
Hadebertus, Hadebertius HubdiaconusftM».-
12,14. 13. 26.
H adewig r. Hedwig.
Haga v. Haag.
Hagen, Hagene Praenionatratenserinen-
Kloater bei KtrcMieim-Tiolaiuiett, vgl.
Henche. Henegen.
prep.: Sigefridus 1173: 70,2.
prior.: Bernhelmua 1173: 70,3.
. . Hermanmw j _,. .,
canonici: Of[o \ 1173: <0.3.
Hagen. Hagene tro?
Reginbodo de, clericus mm: 77. 10.
Hagenau, Hagenauwe. Hagenowens. im
£foa4w90,36. 171.32. 174,31. 248.36.
scult. 1255: 177, 13.
Hagnoni«, Arnoldu«, min. W. im:
79, 37.
Hahpcrch r. Höchberg.
Hamburg, HainmaburgensiH.
arebiep. Lipmnru* 1074: 48.21.
Hamm, Hamme KA. TT'*.
Hermannus
Waltheru«
Hammerstein. Haniir- am Rhein Kr.
Neuiried 18,22. 52,37. 74,41. 87.21.
Handachuchahcim, Henacuesh., Hcntacbu-
giah. an der Bergsti-a*sc l>ei Heidel-
berg 140.17.
| de. W. 1251: 155,3.
436
Handachuchaheim — Heinricu*.
Handschuchaheim , Ingramu* de, min.
Lauresh. IHM): 62,;i.">.
Hanenburdoz, (Jernodus in. civ. W. 12'jn:
321, 36 ft'. liernodus f. eiua.
Hannonia v. Ilenneguu.
Hanowe. Ulricua de, na 4: 273, l*.
Hapirshove wo:* 102.27.
Hardunc r. Härtung.
Hargesheim m. Kreuztuuji.
Rudigerun de, niil. 12ö5: 175, 43.
Harteknut, Arduichenut fr. Kunigunde
regine Ktfü: 350, 2.'».
Hartlieb, Hartib, min. Lausham. 1100:
62, 33.
— civ.W. iw MTW: f 250,8. f 256, 38 ff.
t 275, 18. f276, 1. f 293, 30. Uiada
ux. eiua. Elir-abet et (üiaela filiue
eorum.
Hartmannua com. de Wirtcnberc 120N:
87, 3».
— 1012: 32.7.
— min. W. 1198: 82,35.
— de Bcsenaheim 1228: 106, 2.
— de Büdingen 1182: 73, 17.
Hartmudu« dta. Silhauer W. 1299: 337,32.
Hartrad de Merenberg 1226: 102. 17.
Hartungus, Hardunc, Hartunc, Harthung,
Hardtung.
dec. h. And. 1239-1248: 138,2. 143,1.
152, 18.
— eua. 8. Mart. 1213: 91,6.
— cant. 8. Pa. 1224: 101,21.
— can. in. e. W. 1190 — i2öy. 76, 19.
77,3. 79,27. 80,24. 81,29. H-.\4;18.
85,17.
— ean. 8. Fa. 1197—1213: 81,31. 91,5.
— cellcrariu8 s. And. 1227: 105,25.
— pleb. a. Magni, can. 8. And. 1227:
105, 24.
— conies, min. W. 1196: 80, 15.
— min. W. 1198-1216: 82,35, 93,1.
— theloneariua Spir. I20(i: 88,34.
Becherer senior VV. 1298: 317,29.
— de Houeheim min. W. 1190: 77,21.
Hartwig, Hertwicu«.
— ep. Augustene. 1173: 69, 20.
— prep. 8. Pa. 1110: 51, 30 ff. 52, 6 ff.
— cler. W. 1110: 51,34.
— capellanus imporatoris Friderici 1 1173:
69, 16.
— min. W. 1016: 37, 14.
Hartwig dta. Curie, civ. W. 1263: 207.26.
Harwisheim, Rudegerus de, clericua W.
1190: 77,4.
Haaelach mons t'icHeivht Haaaloch pf. BA.
Neustadt.
Berthohlua pleb. j ,^6;275;.,f
Jacobua pre*biter I
Hawüivel. Jacobns 1297: 1 31 1,29. Be-
nigna ux. eiu*. Herbordus f. eorum.
Ha*aia pagus 36. 1 tl.
Hastula, Conradu*. cons. W. i&8: 815,28.
Hatto, Hatho archiep. Magunt. 897— 898:
17.10. 18,24.
Hanacn r. Huaun, Kirschgartshausen,
Neckarhaunten.
Hauwardu« de Holtswanc 1233: 123, 12.
l Hazxo clericua W. 1016: 34, 35. 85, 24.
Hecclo, Hecilo r. Hezel.
Hedewigia. Hadewig.
— 1173: 70,12. Higefridus f. ein».
— ux. Hcinrici Camerarii mil. W. 1299:
332, 41. 333 ff.
— ux. Heinrici de Eberhach W. 1279:
25U, 14 ff.
— tilia Urezingi civ. W. 1251: 160,30
— ux. Johannis dicti Materie civ. W.
/:.'*. 5: 274, 3S ff.
— aor. Joh. de Mcti, vidua W. 1294:
300. 15.
— ux. 1 Heinrici Richen civ. W. tot
1263: 1 209, 10 ff. f 212, 19 ff.
Heicel v. Hesel.
Heidelberg, -bereu, -berc 93,22.
Heinricus de, W. 12A4: 163,82.
Heidelberger, Jacobus dU. 1295: 308, 9.
Heyhel, Sifridus, 1165: 66.42. Ortolff f.
eius.
Heiligenstein, Heiligeaten sw. Speier?
prep. Philippus in — 1190: 76. 15.
Hcilmannus, Heyl-, Hei-, Hele-.
— Cippure civ.W. 1288: 283,34. 284, 85 ff.
— de Eppelsheim mü. 1283 : 264,4 ff.
— Holtmundi civ. W. 1298-1300: 318,6.
344, 34.
— f. Agnetis Lircrin 1299: 338,3.
— Margravii civ.W. 1299: 325,29.
— Judei cong. mag. civ.W. 1283 — 1300:
2.i5,26ff. 275,31. 288,33. 291,37.
294, 19 ff. 809, 14. 815,28. 322, 11.
325, 20; 34. 340.41. 344,84.
Heinricus, Henricus, Heinrich, Heiarih.
Digitized by Google
Heinricu«.
437
inricus I archiep. Colon. 1226: 103,31.
II archiep. Mogunt. 1286: 27(5, 1Ü.
II archiep. Trever. 1269: 22.'). 19.
II ep. Argent. 120*- 1212 87.37. SK>,34.
III cp. Argent. liM; 105. 21. .$80.
32 ff. 381, 12 ff.
II ep. Basilicnn. i;fc/<;; 103,34.
IVT ep. Baailieiw. /2tf#: 256, 2.'».
ep. EUtedenai* 1226: 103,33.
II ep. SpirenH. 126») — 1269: 11)3,2.'!.
200.23. 219, 36 ff. 225. 20. 3X0.19 ff.
381,11 ff.
ep. Tüllen«. 1127: 50.7.
I ep. W. 79. 9 ff.
II ep. W. 1*H>—1234 : 94,20 ff. 95, 1. 97.
21 ff. 99,29. 100 ff. 102.17. UM, 33.
105, 14 ff. 1015.4: 13 ff. 107, 23 ff. 108.
HO ff. 114—126. f t 2U7. 14.
t 302, 10 ff.
abb. Lanresham. lim: «2, 23 ff. 03,!).
abb. Schonaug. 126 1: 155, 15.
abb. deWernswilr 12X1: 125, Xk
prep. «. And. 1137—1141: 55.35. 57,
12;38. 58, 19. 59,10.
prep. a. And. 1280—12*6: 252, 22.
208, 1. 275, 28.
prep. in. «■. W. 1127: 55,8.
prep. in. e. W. 1219: 92. 13 ff.
dec. 8. Thome Argent. 1231: 113,281V.
dec. in. e. Mogunt. 1182: 73, 14.
I dec. m. e. W. 1127—1166: 55, 9; 80.
56.7; 21. 57, 2; 17; 35. 58, 1Ü. 59,7:
21. 61,21. (52, 1; 12; 26. 63, 6; 31. 64.
19. 66, 32. 68, 30.
II (Smucelinua) dec. m. e. W. im—
1200 : 80.24. 81,28. 82,4; 18. 85,17.
III dec. m. c.W. 1213 — 1226: 90,44.
91,33. 92,14. 94.5. 101,19. 102,30.
IV dec. m. e. W. 1228: 106, 6.
dec. a. Pa. 1264—1277: 168. 13 ff. 197,
41. 198,31. 21 1,3 ff. 230,24. 246. 8 ff.
247, 2 ff.
cus. W. 1200: 85, 20.
cns. s. Pa. 1194— 1197: 78,24 ff. 79.31.
80,29. 81. f 137, 25.
mag. scol. ni. c.W. 1209 — 1216: 89,
18. 90, 45. 91, 34. 92, 34.
mag. «col. m. e. W. 1239-1242: 137.
41. 141,22. 142,42.
mag. icol. s. Pa. 1261-1364: 202,24.
211,8.
' HeiuriciiN eant. », And. 12()9: 89,23.
— cant. m. e. W. im- im: 62.3; 26.
63. 6; 31. 64.20. 68,31.
— cant. s. Pu. 1242: 142.43.
— run. a. And. 1140 : 57,23.
— tan. s. And. 1197: 81,35.
— can. ni. e. W. aenior 1137— IKUt: 55.
31. 57,3; 11). 63.6.
— (Smucelinus! can. ni. e. W. 1190—1196:
77, 3. 79, 27. 80, 9. = Heinricus II
dec. W.
; — cuu. ni. e. \V. cellenirins 1208 : 86, 30.
89 2.
| — can. ni. e. \V. mag. 8uevua /i27— J233:
105,20. 124,21. 125,24:37.
— can. in. e. W. Wtfü: 188, 8.
, -- can. in. e. W. mag. phiaicua
297, 16.
: — can. Pa. 114o: 57,21.
— can. s. Pa. 91,5.
— prothonotariua 1165 : 66,44. 68.41.
— clericua W. 1068: 47,21.
— capellanua 1106 - mo: 50,35. 51. 33 f.
(2 Personen).
! — pleb. a. Joliannia VV. mag. 1200:
85,21.
— portenariua \V. 1200: 85, 20.
— conv. .Schonaug. 1247: 151,24.
[ — magi8ter curie Otterburgen*, in W.
1248—1263: 152,16. 209,37.
— fr. predicatornm W. 1295: 308,33.
— I Rom. rex t 32, 32.
— II Horn, imperator 1002—1023: 30 ff.
34, 31. 37, 16; 28 ff. 38 f. f 61, 18.
t52,9.
I — III Koni, imperator 1036 — 1044: 46,
26 ff. 350,17 ff 372,10(V).
— IV Rom. impCrator 1061—1074: 47 f.
t52.30. f 74,38. f 87,22. f 234,
17. t 324, 12.
! — V Rom. imp. 1110-1114: 52, 15; 24 ff.
53 f. f73,36.
, — VI Rom. imp. 1173-1196 : 69, 18. 74,
1 ff. 75,2. 76,37. 77,27. 79, 4; 8 ff.
80, 4 ff. f90,40. fll8,9.
— (VII) Rom. rex, Friderici II f. 1222
1236: 98, 35 ff. 99, 37 ff. 103, 22 ff.
108. 112. 116 ff. 124.28. 127, 29 ff.
129, 4 ff. t 299, 7 ff.
— com. palatinus Rheni 1208 : 87,89.
— dnx Bravancie 1320: 97,8.
HfinriciiK.
Heinricii!« «lux Suevir rector Burgund io | 1
1220: 97, L = HeinricuM (VIF).
— (Rasj>e) lantgrnvius Thuringie 1236:
130,15.
— marchio de Hahporch 1284: 273. 13.
— com. de Dieduo 1182: 73. 17.
— com. de Furstenberg 1273: 234. 32.
— com. de Ortinberch 1232: 117. :k Iii. \ -
— com. deWilinowe ß«: 273. 16. j -
— com. irsut Iis 1240 : 15*J. 12. ; -
— com. irsntua de Nova- Beinborg 1283:
266, 21L
— 1173 : 70.11.
— 1165: 66. 39.
— monetarius W. utu 7.1.32.
— tbeloneariua W. 1137— 1 NO: .').'). 37. 56. :
12i22.
— min. W. 1106: 50, 3!».
— min. W. 1130-1141: 56, 13. 57, 5; *L
58. 2; 22. 59. 13.
— min. W. 1160-1173: 62. 29. 63. 30. 64.
2L 69. 27. ßuggenm fr. eius.
— min. W. 1160 : 62, 30.
— min. W. 1190: 77, 21 f. (2 Prrnoneti ).
— inin. W. 82,22. Albertus fr. eiu*. -
— mag. operis 125-'t: 158. Ii.
— quondam seult. W. 151. 2.
— civ. W. lwo: 62.31.
— civ. W. 89.10.
— civ. W. 157. 27.
— molendinariuB W. 1226: 101.
— prociirator conaulum W. 1292: 298, 1 ft". ,
— W. 1275: 241. 2.
— f. Adeluni md. ui. v. W. lim— 1213:
79, 29. 80. 26. 81.30. 91. 1
— de Alcbene 1299: 330, 1.
— Alheri mil. W. 1268— 1276: 224. 11. j -
236. 25 ff. 245. 10.
— Altkint civ. W. 1208: N>,4LL
- mil. telonearius de Alzeia 1257: 182. 40.
— Ainella civ. W. 1208 : 89, liL
— Amella can. Nuh. 1227: 10jL22.
— Amella civ. W. cou* 1236—1255: ML
22. 132. 35. 134. 17. 141. 28. 150.39.
155.20. 157.27. 176, 1.
— Ampman can. h. Mart. 1299: 325.41 ff.
— f. Berwelfi civ. W. 1208 : 87. L
— de Bilestein can. m. e. W. 1241: 141.
24. 389, 34 ff.
— dt*. Bintrime can. in. e. W. 1281— ■ -
7202: 254.41. 291 .35. 297.17.
üeinricus de Bopardia can. m. c. W.
1197—1213: 81.31. 85.20. 86.37. 89. 2.
91. 2.
- dta. Brunac civ. W. rar 1267: f 222. 7.
Heinricus f. eiu».
- de Buggenheim 1208: 87. L
- Buschilhart W. 2ÜÜ.3-L
- de CageUtat MW: 77. IL
- Cainerarius min. W. 1253: 158. 14.
- Cainerarius mil. W. senior 1261— 1299:
200, \h ff. 203. 22. 21L2 ff 223, 3& ff.
226. 2j 32 ff. 228^ 22 ff. 229, 2jh 3L
239. iL 244. 11 ff 245, 13. 251_, 2L
271.6. 292. 5. 311.35. 327.2üff.
- CamerariuR mil. W. f. Heinrici C
senioria 1297-1290: 311. 36. 327, 22.
332 ff.
- Camerariua armiger, f. Emichonis C.
mil. 1299 : 327, 2iL
- cognomento Cancellarius can. s. Mart.
1209: 89,25. 1 155.33.
- Caseus villanu« in Horgiheim i2äai
195.32.
- KeseW. 1299: 337. 25.
- Cippura civ. W. com. 1218 — 1228:
94,2. 10Ll;2i. 102.32. 105.11:2fi.
li)6. 9. Ebelinus fr. eins.
- Cippura civ. W. cous. mag. civ. I24t>
—1284: 150.41. 152.19. 153.35. 154.
lü. 155. 19. 157, 25. 162, 20. 168 ».
175.33; 38. 194, 311 ff. 199,30 ff. 203.
iL 205, 14. 206, 1. 207. 27. 22103.
239.8. 272. 2a ff. 400. 32. 1 284, 33.
- Cypuri scult» in Nunnennionater 1261.
197.Mff.
- de Kircheim, über, 1198: 82.20.
- de Oongernheim mil. Oppenheim. 1265:
215,3.
- Cornmarckit W. 1297 : 311.37.
- Crouhel W. 1241: 141.20.
- de Crulde. can. m. e. W. 1209: 89. 2U.
- Crutburgedor mil. W. 1229: 10JL2Q.
- Krataack mil.W. 1236—1246: 131. 19.
134. 16. 14L20J21L 150, 39.
- f. DavidiB civ.W. 1196: 80. 12 ff.
- Dyno civ. W. 1300: 340, 18 ff.
- Pirolfi civ. W. cons. 1279—1300 : 250.
42. 265.2 ff. 315. 27. 318. ß ff. 318.27.
324^40 ff. 344, .ii.
- de Düna prep. m. e. W. 1298: 319.
uff. 321. latt :
lleinricus.
430
Heinricux de Eberbach \V. 127»: 250, iL
— de Eche 1267: 221, 20.
— de Emeringen, Emeringer W. 1196:
80, ÜL t 98^ 32* Hcinricus f. eiu*
98, 40.
— EmcrchoW. J*W: 226. 36.
— de Eppi Insheim mil. 124»: 149. 28 ff.
üt Peraonenj.
— de Eppstein 1299: 330, iL
— de Falkenstein 1165: 00. ä^L
— dt*, de Fine eiv. W. w.*": 182,1h.
— de Flonheim clerien* W. noüiriun
i3w>: 345,21 ff.
— nisor dts. de Franken vort W. 1258: 183.
2ü. Hoinricu» vieinus raus 183, 28
— Freiidich civ.W. 1236: 131.23.
— Frevil eiv. W. /:WJ — J21&: 200. 39.
303. i:<.
Fnchselin civ.W. /AM; 99. 32.
— f. Oerhardi min. \V. 1209: 89,2ii.
— f. Hororis Gemodi in Hanenburdoz eiw
W. J2!W; 321. 31 ff.
— dt*. Geselleschaft ror W: t 338, L
— f. Güele iuniorisW. 1283: 257,10».
— dt*. Grezingheim eiv. Oppenheim. 1265:
215. ^
— de HeidelbercW. 1254: IBB.aa.
— Hellecrapho eiv. W. 1246—12*8: 151.
1 •- :m 245, 23. 28?). 34.
— de Heppenheim min. W. 1197: 81.39. ■
— de Heppenheim 1240: HILL» ff.
— Holheimer civ.W. 1244: 147, 13 ff.
— Holtmunt min. W. im: 82. 34.
~ Holtmunt eiv. W. cons. 1246— 1265:
ISO. 41. 153.30, 154. 11. 15.'». IB. 1:V7.
2ä. 168. 3. 17f.. 38. 1R3, 2. 208. 22.
21L Ii 32. 214. 21. 215.2. 400. 33.
— Holzappel W. 1298: 317,32.
— f. Humberti eiv. W. 1253: 15b. 1«>.
— indweretu« = Unbescheiden eiv. W.
1259— 1361: 186, 2£L 202. Iii.
— qui dicitur Jnronfl can. W. 115«: 02. 3. j
— privignus Tngcbrandi min. W. 1216: \
1)2,32.
— Ingenbrand 12119 : 330. 5.
— Judei eiv. W. 1234 — 1249: 120. 42. j
127. 17. 153,37.
— iuxta fontem (civ.W.) 1272: 232. 22.
— de Lichtenstein mil. 1288: 2S3.3Q.
— Lechen mil. vor 1299: j 325. 9.
— Longu» f. Richen eiv. W. 1238: 133.18. |
leinricua inolendinariu» f. Luchurdu W.
1254-1261: 168, IS ff. 197, 42 ff.
- fr., de Lumer8heim ord. fr. predii-a-
torum 1276: 245, Li.
- Machtolf eiv. W. 1252: 157. 2H.
- Miles, Militellufl r. Ritterchen.
- de Mitra 1290: 294. 3L
- Molu8 1290: 294. L
- Monetariua confr. s. And. 1287: 28' ), 4u.
- de Moro, Mull>onnie eiv. W. 1229:
10Ü. HL
- de Moro can. m. c. W. 12.37: 132, iL
- dts. Mfintzerc 1274: 235, 14.
- de Oppenheim m-ult. 1231: 112,29.
- de Ort riv. W. 1221—122«: 99. 31.
106. 9.
- de Pedemesheiui eiv. W. 1257: 182,31.
- de Pcffelncheim. Peffelkeinier eiv. W.
1234-1246: 127. lj IX. 133.8 151.2.
- de Phetriisheim 1216: 93. 5.
- de Randecken elerieus 1260: 188,3.
-- Hex iura tu* pnrrochie n. Mngni W.
1261: 200, 6.
- f. Rirheri riv. W. 1209: 89, SIL
- iunior f. Richeri eiv. W. cons. mag.
riv. 1233 — 1265: 125, 41. 126,27 ff.
127. 8. 131. 22. 133, 7j 12. 141. '27.
150. 40. 151, 2.L 152,1 ff. 152, HL
153. 34. 154.9. 155. 17. 157.24. 102.
21L 107.40. 109.43. 175, 33; 38. 183,
2j3£. 185, 25. 180. U). 195.37. 202,
2Il 203, 18. 204. 29. 207. 27. 215 2.
400. 32. f 242. IL
- Richen fr. .faeobi <iv. W. 1263—
1276: -ML 1 ff. 211, L. 212, 1 ff 224.
12, 239. 8. 243. 35. 244. Hl 245. 14:
2i. i 309,21.
- Ritterchen. Milew, Militelhi* civ.W.
cons. / 196— 1227 : 79. 36. 82, 7. 84, 7.
89,22. 92, 3iÜL 9_L 2. 99, 23i 3L
101.2. 102,32. 105, 10.
- Küt'-n In n IV de Otterburg 1270:
230, LL
- Rufu« eiv. W. 1234 — 1275: 120, 41.
127. IG. 131. 23. 155, 19. 157.20. 102.
20. l»a. 29. 168, 3. 195. :t8. 205. 14.
206.1. 211,31. 224. 13. 230,26. 239,8.
239, 17 - 241,6.
- Rnfus civ.W. 1299: 331.5.
- dt*. Ruwe scult, 1283 : 260. 29.
- de Scharphenecken mil. 1294 . 300. 1« ff.
440 Hoinricus — Herbrachtshnusen.
Heinricas Schit civ. W. 1255 : 17G. 2.
-— de Sedibu« can. 8. And. 12^9 — 1227 :
89. 24. 105, 23.
— dt«. Selzere riv. W. 12m— 1269: 224,
11L 226^33.
— f. Selzerinne civ. W. 1253: 16< >, 6.
— dt«, de Sygin presbiter 1294. MliL
— Span civ. W. 1260 - 126 J: lt*5. ;W.
aor>. u.
— Span cantor Nnh. can. ». Pa. 1900:
340.41.
— Spirensds dts. W. 1200 : 337. 40.
— Sporo, civ.W. 1173: 70. 13.
— gener Volperti W. 1262: 203. 37.
— Wackerpil min. W. im -1218: 80.36.
92.40. 9JJL
— Wakirpil mil.W. 1241—1279: HU, LL
185. 24. 195. 3JL 204. 2S. 20^ LL
224.8. 229. 29. 232. 20. 233.33. 235.
13. 251.22.
— Wa«ichoW. 1284 : 272. 7.
— Waaniut W. 317.26.
— de Wirzeburc can. m, o. W. 1197:
8L3X
— de Wisaa prior fr. predicatoruin W.
J27W: 245. 16.
— db». Wulleschirxele 1246 : 149.25
— gener Zeizolfi civ.W. 1266: 218.3.
Heinzelmannus Dyrolfi civ. W. 1276:
243,30.
Heio min. W. 1068: 47, 2L
Heio min. W. um: ÜO. 38.
Heizolf min. W. im: 56, Li.
Heldecoph, Eberhardus, civ. W. 1254:
167. 28.
Helfricus de Fphelnsheim mil. 1208—1275:
222, 29 ff. 242. 10. ff.
— de Sulza mil. 1268: 222» 28 ff.
Helisachar cancellarioa 814: 7. 38.
Hellecraphcn, Hellecrapho, Hellecrappo.
— Conradug gencr Heinrici — civ. W.
1246: 151. 1.
— Cnnzo civ.W. 1234: 127. 2; liL
— Heinricns civ. W. 1246—1288: 151, 1 :
36. 245.23. 283.34. Elizabet ux. cius
1248: 151.37.
— Joh. f. Heinrici IL 1246—1251: 151,1.
155.21.
— Nicolaus civ. W. ror 1298: f 317. 2ü.
— Wernborns f. Heinrici IL 1246— 1283:
151. 1. 207. 12. 969 \u
I Hellecreppinne, domina 1299: 323. 17.
Hehnericus abb. Lauresham. 780: 5, LL
( Helngerus can. m. e. W. 1208: 89. 3.
Hclpericus, Hilpericus rex Francorum
t6. LL 1 9. 33. 1 32. 32.
: Heltli. Syfridns dt«., mag. W. 13f*>:
344.36.
Helwic de Lammensheini min. W. MM:
77, IL.
Helzeman min. W. 1068 : 47. 25.
Holzo capcllanus W. 1106 : 50, 35.
Hemma maneipia 1016: 36. 8.
Henche W. dioc. wo? kaum Hagen bei
Lorsch, wie Baur meint.
prep. Symon 1290: 295, 11L
; Henegen wo? ob Hagen bei Kirchheim-
Holanden.
Symon can. in — , prep. conventu»
ad Ortum b. Marie W. 1272:
232. 19.
' Hennegau, Hannonia r. Aveenea.
' Henscue«heim , Hentechugis- r. Hand-
schuchsheiin.
Henze clericusW. 1016: 34,34. 35,23.
Heppenheim, Hepphenb., Heppinh. an der
Wies KA. W. 275, L 334.33.
— Heinricus de, min. W. 1197: 81. 3! i.
i — Heinricu« de 1246: 149, 9. ff.
' Herbipolis r. Würzbnrg.
i Herboldus prep. s. And. 1190: 70. 16.
j — dec. m. c. W. 1190 — 1194 : 77. 2. 78.37
I Herbordus, Herebort, Herbnrd, Gerbodus.
! — 1173: 70. 10.
! — funifexW. 1299 : 337. 44.
— textorW. 1299: 337.
; — de Altzeia 1283: 270. 24.
— f. Benigne de Hasenvel 1297: 311. 3U.
i — de Laudenburg preb. m. e. W. 129Ö:
307, 40.
— iuvenis Raparius civ. W. 1234— 1388:
127.2; LL 1*0 49 157. 27. 202. 25.
2*4,40.
! — dtx. Raspe 1283 : 266.28.
; — Rhode 1299: 330.8.
! — dts. Rftber, Rubere civ.W. 125V— 1263:
154.28. 207.27.
I — Rufus civ.W. 1269: 228,24.
! — Winkelpost civ.W. 1208—1234: H9.iL
127.2: IS. Gerhardu« f. eius.
| Herln-.iLhtshaneen, Gerhrahtosbuson bei
Kastel 36. 2.
Herburgis — Hezel.
441
Herburgis relicta Gudilmanni civ. W.
1260: 193. 44 ff.
Herchenbert v. Eckbert.
Hercolo de Hocheim 1241: 140, 12.
HcrdegenuB fr. Schonaug. 1283: 259. 15.
Hergisheim, Edilwin de, min. W. 1190:
TL lß.
Herlisbeim r. Herrnsheim.
Hermannus, Hereman, Heriraan.
— ep. Babenberg. 1074: 48, 25.
— ep. Monasteriens. 1182—1190: 73. 12.
7S.4. JJL
— ep. Wircebnrg. 1226: 103, 32.
— (de Salza) fr. magister domus Theu-
tonice 1236: 130. 16.
— abb. Fuldens. 1165: 66.31. 68, 33.
— prep. s. Mauricii Monafitcripnsis 1190:
76,14,
— mag. scol. m. e. W. 1152—1161: 59.
22. 62^2, 63,6:31» 64,20.
— mag. acol. b. Mart. 1140: 5ti, 20.
— cant. m. e. Mogont. 1182: 7^,15,
— cant. Nuh. 1194— 1198 : 78. 39. 79. 30.
80, 2iL 81,32. 82,211
— prior Predicatorum W. 1295: 309. 13.
— can. de Hagene 1173: 70, 3.
— can. m. e. W. 1137- 1 14 /. 55.32. 57, 19.
— can. s. Pa. 1140: 57,4.
— II marchio de Baden 1112 : 52, 33.
— V marchio de Baden 1220— 1286: 97,2.
118, 23. 119. 18. 120.42. 123. 10. 125.
lütt. 130. IG.
— com. de Arnsberc 1190: 76, 15,
— 1106 : 51.9.
— min. Lauresham. 1160: 63. 11,
— W. 1295: 307. 33. Vroiuuth ux. eius.
— f. AgnetisW. 1299: 338.5.
— de Eashirahausen min. W. /33g; 102, 21.
— de Fleresheim 1246—1298: 149. 27.
316, 22.
— de Hamme W. 1251: 155. 3.
— Muckelinns mil. 1283: 266. 35.
— fr. de Otterburg 1248: 152.16,
— Rukhelinua vor 1224: 199, 22. 1 106.3.
Odilia ux. eiua,
Heroldus de Djrmcstein mil. 1255: 176. 1,
Herolf fiscalinus W. 897: 17.27.
Herrich clericus W. 1068 : 47. 22.
— min. W. 1016: 37. 13.
— piscator W. 1106 : 50, II (2 Personen).
— , David, min. W. 1226: 102, 22.
IL Boos, Urkondenbuch d. Stadt Worms L
Herrlingen, Horningen, Horingen, OA.
Blaubeuren w. Ulm.
Ulricus de, 1156—1165: 61, 24. 66,
34. 68,30»
Herrnsheim, Herliah., Herleah., Hernliszh.
KA. W. 195.12. 244. 18. 294. SL
Hersfeld, Hereveld.
abbates :
1224: 100. 11.
Ludwig 1226: 103, 34.
Hertesperc r. Hirzberg.
Hertingesberc vielleicht Himberg.
E. de, 7233: 123. 11.
Hertrieb., Hertricus, Hertherich, Hert-
derich.
— min.W. 1106—1110 : 50,38. 51.40.
— civ. W. 1160: 62.30.
— civ. W. 1252: 400, 28» Gisela ux. sua.
Hertwicue r. Hartwig.
Hertwinus f.Grezingi civ. W. 1251: 155,30.
Hesse min.W. U90: 77, IL
Hesso marchio de Baden 1284: 273, 12.
Heuchelheim, Huchilheim, HSchilheim,
Hächilnh. pf. BA. Landau 325, 35.
— Conradus de. 1237: 132, 22 ff. Dimarus
fr. ei us.
— Gerhart de, min.W. 1068: 47,23»
— Simon de. 1216: 93.4. Joh. f. eins.
Hezel, Hezelo, Hecilo, Hecelo, Hezzil,
Heicel, Heizel, Hezelinus, Hezzelinus.
I — dec W. 1016: 37, 5.
j — dec. s. Mart. wr 1284: f272, L
1 — cant 8. Mart. 1239-1242: 138. 4. 139.
2Q ff. 143, 3. 1 163, 11 ff- 1 263, 3.
— cant. 8. Mart. 1254—1283: 163. 18 ff.
lfiä, 14. 205,39, 220,21 ff. 226,2 ff.
242, 32 ff. 25L3Öff. 260,25 ff. 2Ülff.
269, 41 ff. 22Qf. 1 271. 4L t 292. HL
1 311. 30,
— cellerarius 8. Mart. 1247: 151. 15.
— innior subdiaconus f. sor. Hezelonis
cant 1254 : 164, 25 ff. ± 242, 32»
1 272.1.
— can. s. And. 1194 -1197 : 78 , 41.
81.36.
— can. s. Mart. 1209: 89, 24.
— can. s. Mart. 1259 : 185. 14.
— clericus W. 1110: 51,3»» (^Personen).
— clericus W. 1190: 76. 20.
— 1012: 32. 8.
— 1106: 51.8.
3ü
442 Hezel —
Hezel min. W. HoO—1110: 50. 37. .r)l,38.
— min. W. 1139-1141: 56,12122. 57, 5;
25. Lutphridns fr. eius.
— min. W. UM— 116t: 62, 7. 63. 37.
G4j.1JL
— min. W. 1101-1173: 63, 39. G4 27 69,
Iii- Johannes fr. eius.
civ. W. /->*J • 101. 25. Conradus f.
eins.
— W. ji'.'W; 337. 9.
— strviens lüft-J: 30. 31.
— Alhiis min. W. UU4—1210-. 78, 4 t. 70,
3L 82.31. H',, 10. 93. 1. "
Hiuelo, .In* In presbiter 707 — "To: 3,41. i . ■">.
Hildbertus Wilienheim min. I.aurcs-
hamens. //t*/; 62, 33.
HiliU'boMiiü, Hildibaldua rp. W. cancel-
lanus U7:t-us:,: i>7 — 211.
— min. W. TL LL
Hildebrandus, Hildelmint.
— eapellanua preb, H. de Wi Iburg 1232:
115.42.
— piscatorW. iu>f>; f)0. lü,
Hildeburgis ux. Conr. Bunonis civ. W.
7209: aaß tf.
— ux. Hicheri civ. W. 1202: 203,22.
— ux. lierhardi Smuzel mil . filia Eber-
hardi de Crophesberg 12*3: 255, 39. ff.
— civ. W. ;jyfl.- 320, 3.
HUdegnrdis, Hiltegardi« abbatissa con-
ventus de Orto s. Mario W. 1200—
1290: 216.28 ff. 232, 21. 2il2 f.
Hildegornns . Hildig.. Hiltdig. f. Bloae
4, Uli 21 ff.
Hilderirus de Be*in«heiui min. Lanres-
bam. lioo: 62. 34.
Hillinus archiep. Treveren*. ll.Vi: Gl. 39.
Hilpericua r. Helpericus.
Hiltuuimis, Hiltdnuinus 771 : i, Ii); 31L
Himmel kröne »■. Hocbheim.
Hvppel civ. \V. /äas ; 322, 21 ff.
Hyppela ux. Conradi Bfinonis civ. W.
12U9: 338,22 ff.
Hirmendrudis nx. Berhtolfido Dirmenstein
1210: 92,22 ff.
Hirsebau, Hirsaugens., Hirsoug. OA.
Calw Ord. s. Benedict! 126, 2li ff.
127.1 ff. Hbb. Reinbodo 1231: 127,7.
Hirzberg, Herlesperc, Hierzperch littine
iL. Heidelberg bei SchricxJteim.
— Bertoldus de, can. m. e. W. 1213: 91, 2,
Hoenberg.
I Hirzberg, Conradus de, lir,2—1198: 59.23.
82,21.
! — KberharduH de, can. in. c. W. 1194 —
1213: 78. 37. 80. 26. 81. 30. 8'.. 19.
HG, 36. 89. 2. 9L L
Ilisena r. Eisbach.
Hitherins (— Lnthcm»! cancollarius 7n* :
j «LSiL
j Hlothariua r. Lothar,
i Hludovvicuo r. Ludewicu*.
! Hockeman, Conradus J;W. : 329. 4G.
Hocken heim, Hocgenh. süir. Heidelberg.
— Eberhard ns, f. pincerne de — , min.
\V. im: 82. 29.
Höchberg. Hnhperch Jtui-ne nu: Wald-
Ii rch im Brcixgmt.
marebio: Heinricus 1284: 273, 13.
Hocbheim, Hohcheim, Hocheim, Hoicheim,
Hochein. Hochem, Hockeim KA.W.
47, 13. 58,31. 1.->T>,4. 206. 37. 227.5 ff.
244,11 0". 249,33. 200,131211 257,
14. 261, 22 ff. 33JL IL 335, 4.
Flurnamen: Handal, Hanenda).
Hanind. 227. 9. 311.2 ). 334. 2.
335. 8. iuxta ripam 331, 2.
ecclesia 57, 13. 58, lü.
incluse apud ecclesiam 244, 32 ff.
Gertrudis inclusa 1270 : 244, 42.
jirioriosa et conventus doniinaruin
de Celi coroua nput villam — ,
ord. fr. Predicatorum ; mona-
8t(!rinm in Himinelcrone 2G8.
21 ff. 269, 23 ff. 27G, 9. 290. 26.
308, 25 ff. 315,3Üff. 327— 332.
Altäre: 32Ö ff.
proenrator: fr. Conradus 12&3: 2<>8.
26. ff.
— ArnolduR de, civ. W. 1270: 245. 23.
~ Bernoldus de, mil. ror 1270: t 243, 42.
Altrudis filia eins.
— Karolus de, 1241: 140. 26 ff. Ernol-
dus fr. eius 140. 24.
— David de, civ. W. M8: 89. 9.
— Hercolo de, 1241: 140,12.
— vidua Hngonis de, I20i): 227, 6.
— Johannes de, mil. 1270: 24ü.2iL
— Johannes de, I29i>: 330. HL
I — Ludowicus de, 1270: 241.20 ff.
— vidua Reinbodonis de, 1209: 221. '».
Hoderburch r. Otterberg.
Hoenberg r. Hohenberg.
Hofheim — Howere.
113
Hofheini, Hoveheim KA. Bemlieim 3_i UL
iL KL 58,35- 270.2 ff.
- Hartunc de, inin. W. 1190: 77. 21.
Hohenberg, Hoenberg Ruine fori Dettingen
ö. Rottueil.
coniites:
Albertus 1273—1284: 231.33. 273,15.
Burgardua fr. suua 1284: 273, liL
Hohen bcrt i'ielleic/U verschrieben für Hohen-
berg.
com. de, 1278: 248, 37.
Hohenburg, Homberg, niarchiones de:
(Bertholdua) 1251: 157, UL
(Otto) 1242: 143, 2iL
Holienocken, Houeg, Honeegen Ruine
und Dorf sie. Kaiserslautern.
— Demudis de, civ. W. 1251—1253: 156,
2Ü ff. 158. 9.
— iL de, maritua eius civ. W. mr 1253:
397, 21 ff. 398, 2. ff. flöS.Ü,
— Syfridui de. 1260: 192, Hl
Hohenfels, Hohen vels. Hohinfels, Hoen-
vels, Honvels, HoinveU Ruine am
Dannenberg,
— Nagil de, mil. 1255: 175, ü.
— Philippus de, imperial« aule cume-
rarius, 1236—1200: 130, 21. 1 13. 27.
148, 35 ff. liUf. 192,2-193,25. 382,
iüff. 383.11.
— Philippus et Theodericus de. fratreg,
1273: 23-1. 35.
Huhenhart, Hohinhart Ruine Wies-
lodi, Baden.
Conrad us de, über, 1127—1160:
55,12. (33,8.
Hohenlohe, Hohenloch, Hoenloch, Hohin-
loch, Hohinlon Rnitie tc. Nürnberg.
Conrad de, com. Romaniolc 1232—
1236: 117,6; 35- 130. 19.
Crafto de. 1234: 273, LL
Godfridus de, com. Komamole 1232
—1242: 118,21 130, HL 143,211
(iodfridus de, 1284: 273. IL
Philippud de, senior 1287: 281. 29.
Sytridus de, 1232: 117, G; m
Thcodoricus de. 1287: 281. 22.
Hohen-Sülzen, Sulza, Sulzen, Horsultzen
KA. W. 47, 13. 58, Iii «H. 90. 42.
133. 4.
Holderbaum, -boum. -bawm, -b'">u. Hol-
derbaumer.
Holderbaum ..civ. VV. 1264 : 211.33.
— Conradus, civ. \V. cons. 1276—1292:
245. 22. 250. ff. 2(35, 2ti ff 293.32;
3i) ff. 204,12 ff. 1 295, 3j. Margaret,
ux. eiua 1290 : 294, 33. .loh. f. eorum.
— Conradus, civ. W. 1299: 330, 22.
— Johannes f. Conradi, civ. W. 1292—
1299 : 295, 33 ff. üiLLÜÜ ff. Mechilt
ux. eius 1299: 335,31» ff.
Holheimer, Heinricuü, civ. \V. 1244: 147
Iii ff.
Holttnund, -urant, Bertholdua, can. s.
And. 1227: 105. 24.
I — lleilmannus, civ. \V. cons. 1208—1300:
318, Ü. ff. 344. ±L
— Heiuricus, min. W. 1198: 82, 31.
— HeinricuB, cons. W. 1246 — 1265: 150,
iL 153. 36. 154. 11. 155. 18. 157. 25.
108. 3. 175, 38. 183. 2. 203. 22. 211,
ii 32. 214.21. 215.2. 400, 33. Wern-
herus f. eius 1265 — 1288: 214. 21.
285, ä.
— Wernherus. dec. s. And. 1283 : 202, 44 ff-
Holtswanc, Hauwardus de, 1233: 123. 12,
Holzappel, Hoinricus VV. 1298: 317. 39.
Homberg i\ Hohenburg.
Honccgen, Honeg r. Hohenecken.
Honorius III papa 1225-1226: 101, 311 ff.
102, 3ß ff.
Hoppenheim, Hoppinh., Hoppcnhiem v.
Oppenheim.
Horugaheim r. Horchheim.
Horbach r. Hornbach.
Horchheim, Horugaheim, Homgeheim,
Horcgeh., Horgeh.. Horch., Horgih.,
Horgeheym KA. W. 15,111 ff. IL Ii ff.
19,3a. 58,33. 270, 2lL 308, 28 ff.
pleb. :
Rudolf us 1231: 126, 3L 127.12.
scult. :
Didericus 1272: 232, 21.
Eberhard us 1260: 195, 39.
villani:
Berenwelf, Heinricus Cascus et
Jacobus 1260: 195r 39.
Hornbach, Horbach KA. Heppenheim oder
pf. RA. Zweibrücken.
Johannes sacerdos de 1190: 77, 12.
Horningen, Horingen r. Herrlingen.
Horsultzen r. Hohen-Sülzen.
Howere, Conradus f., W. 1241: 139, 32.
444
Hraclolt — Jacob us.
Hnidolt mancipium 826: 8, 3JL
Hruotfridus 767: 3, 4£L
Hu. 1026-1040: 368, 34 ff.
Hugo, Huc presp. cardinalis tit. 8. Sabine
1256: 181. 2.
— prep. 8. Mart. 1068: 47, 20.
— com. de Werdenberg 1273: 23*. 33.
— min. W. 1110: 51,38.
— de AlbcBbeim sacerdos 1190: 77, 12.
— de Alisacinse 820: 8, 12.
— de Bockenheim civ. W. 1256: 176. 2.
— de Brikbhusen, liber, 1174: 70,22.
— dts. Cippclinus civ. W. 1261: 202, 20.
— de Guntheim, min. W. 1190: 77, 18,
— de Hocheim vor 1269: 1 227, fi.
— Johannes dte., civ. W. 1296: 311. 24.
— f. sororis Billungi de Mergestat 1298:
315. 38 ff.
— de Pefflincheira min. W. 1227: 105, 28.
— dts. Rockenhnaer 1296: 311.17 ff.
— de Starkenberg, mil. 1267—1278 : 221,
2iL 236. 1 ff. 248,32.
— de Wezzenloch W. 1080: 49,29.
— de Wormatia min. W. 1196—1199: 79^
2L 84,5.
Huinfrid v. Hunfrid.
Humbertas, Hunibertus, Hunbrath, Hun-
pertus.
— archiep. Coloniens. 627: L5.
— fr. Gumberti 1025-1044 : 45, 32.
— min. W. 1216: 92,38.
— civ.W. 1198—1217: 83, 15 ff.
— W. 1241: 139, L 140, 19. Gerbardus
f. eius.
— Heinricus f., civ. \V. 1253: 158, JJL
Hummel, Diro, 1299: 329, 42.
Huoincreshuson in pago Hassia vielleicht
Hommershausen Kr. Frankenberg tL
Marburg 36,4.
Hunfrid, Hunfrit, Huinfrid.
— 1025 ff.: 365. 17.
— min. W. 1016: 37, lü-
— de Falkenstein 1165: 66,30.
— de Munster clericus W. 1190: 77, 12.
Husen, Husun r. Kirschgartshausen.
— ». Neckarhausen.
— = Hausen, tcelches? 207, lü.
— Waltherus de, liber, 1140—1173: 56,
2L 61.24. 62. 10. 66.35. 68,36. 70.6.
Fridericus f. eiuy im: TU, L
L J. Y.
Jacobu« ep. Metensis 1254: 165, 22.
- cant. m. e. W. 1253 : 162, 17. f 253,28.
- can. m. e. W. 1208: «9. 3.
- can. 8. Mart.W. 1267: 221, 34,
- domus militie templi 1285{?): 274. 4.
- presbiter montis Haselach 1286:
275. 34. Jacobu« camerarius 275. 33.
- fr. Sconaug. camerarius 1283 : 25B, 15.
- 1283: 266. 31.
1283: 270,4. Jutta filia eius.
- mil. mag. civ. W. 1254—1283: 167,40.
169.42. 269, IL
- civ.W. gener Wikelroanni 1276: 245,
31 ff. Gertrudis ux. sua.
- cerdo W. 1278: 249.6.
- carpentarius W. 1299: 337^ 25.
- de Alzeia cau. m. e. W. 1281 :
254,41.
- dt«. Rapa de Alzeia 1246: 148, 4Ü ff.
Jacobu« f. eius 149. 26.
- Benedicti preb. a. Mari 1297: 311,38.
- f. Berzonis dicti Stecchosela 1283 :
262.5.
- de Biscovisheim 1190: 77. 19.
- de Budensheiin 1298: 316, 27.
- dta. Reiser civ. W. 1261—1283: 202.
2U. 250,26. 261.41.
- fr. Conradi civ. W. 1199 : 84, 7.
- de Dagisbeim 1246: 149. 26.
- DineW. 1299: 331.21.
- Eberzonis .cons. W. 1285(/) — 1298:
274.6. 293,9. 315.28.
- Engelmann civ.W. 1292—1299: 296.5.
3U8. Iii. 311,33. 331.36.
- de Flerabeim 1298: 31*2,28.
- dts. in Foro W. vor 1290: t 293, 4.
- dt«. Hasenvel 1297: 1 311, 23.
- dts. Heidelberger 1295: 308.9.
- f. sororis Hezelonis cant. s. Mart.
1283: 270. 1Ü ff.
- villanus in Horgiheim 1260: 195. 4U.
- de Lapide, mil. 1253—1260: 162. 18.
175,31131 182,42. 192,4 ff.
- de Litwilre mil. in Oppenheim 1254:
170.1.
- MachariusW. vor 1299: t 325, 3-
- Macholfi mag. W. 1300: 344,35
- f. Marcgravii civ. W. 1246: 15^ 2.
1202,13. 1206,2. 1 250. 31. 1 252, 8.
Jacobus — Johannes.
445
Jacobus Margravii civ. W. {283 — 1299:
271, 7. 337.20.
— de Mergcstat vor 1297: 1 312. 3.
— ante Monetam min. W. 1196: 79. 36. I
80.34.
— Richen dts. Rex civ. W. 124»: 154, 13- i
— Richen civ. W. fr. Schonaug. 1251: I
IM, 32 ff. i 201= 4 j. t 208. 41 ff.
1 212, 1 ff.
— Richen f. eius 1251—1264: 155,5. 2lM.
45. ff. 209,1 ff. 2J2,lÜff.
— dt*. Rode can. m. e. W. 1289: 21)1. 35. ;
— Rufus, civ. W. 1275: 239. 27 ff.
— de Rupcrtsburch can. s. Mart. 1299:
323. Ü ff.
— Volxo 1283: 266. 31.
— Wlpecule, civ. W. 1293: 298, lü ff.
— f. Zeizolfi civ. W. 1298: 315. 30.
Jaelo r. Hiaelo.
Ibersheim, Ibernsb. KA. W. 69, 35. ff.
Ida ux. Sygelonis de Wattenheim mil.
1289 : 292. 2.
Jerusalem v. Deutschland, Fridericus II.
Ilias min.W. 1196: 80,14.
Ilvesheim. Ulvesheim bad. BA. Mann-
Itrim 6, 2L
Imber, Ymber, ambetiuan, min. W. 1196:
80.16.
— W. 1274-1283: 235. 35. 262, 22.
Imbernus oder Inibernus min. W. 1194—
1198: 78, 44. 82, 33.
Imma mancipia 1016: 36, iL
Immesheim, Imesheim, im Zdlalhal pf\
BA. Frankmthal.
Conradus de, 1299: 330. 2.
Immo ep. Aritinns 1036 ff.: 342 ff. 355 f.
360,31 ff. 365. 35 ff.
Indiscretus = Unbescheiden, Ueinricus !
civ. W. 1259—1268: 186, 2Ü. 202, 1IL j
Ingebrandus, Ingebrant, Ingenbrand.
— min. W. 1196—1216: 80, 15. 84,6. «6,
32. 89,20. 92,32j3L
— mil. Magunt. 1254: 169.41.
— vor 1269: t 226. 36. Uuda ux. sua.
— , Heinricus. 1299: 330,5.
Ingelheim, Engilinh. KA. Bingen 9, HL
Ingram de Uenscuesheim min. Laures-
ham. 1160: 62.35.
Inibernus r. Imbernus.
Innocentius, Innocenz III papa 1198—1215:
82.12. 83. 28 ff. &r>. lütt. 86.16; 18. 92.5.
Innocentius IV papa 1245—1262: 147.38.
148. 1. 15L2äff. 152^24 ff. 155, 37.
157. 35 ff-
Johannes presbiter cardinalis tituli s.
Stephani in Celio montc 1192 : 77.35.
presb. card. s. Laurentii in Lucina
1256: 181. L
diaconus card. s. Nicholai in carcere
Tulliano 1256: 181, 2.
I archiep. Treverens. V208 : 87, 37.
abb. Otterbergens. 1270: 230, Iii.
abb. Schonaug. 1290: 293. 28.
prep. s. Pa. 1068: 47,12,
dec. m. e. W. 1247— 1250: 151. 22.
154,11
dec. Nuh. i;»7. 105, 2L
dec s. Pa. 1274 - 1284: 235,22 ff.
271,1a ff.
dec. 1295: 308, 2.
can. s. And. 1140—1141: 57. 22. 58, L
12. 59, LL
can. ro. e. W. mag. 1233: 124.21.
can. s. Mart. 1140—1141: 57. 23. 58,
2iL 59. 12.
vicarius altaris s. Bartholomei in
ecclesia s. Mart. 1258: 183, IG ff.
com. de Avesnis 1299: 324,21.
1173 : 70,9,
min.W. 1152-1174: 59, 25. 62,15_;^,
63,32. 64,21. 69, 2Z. 70,23.
min. W. 1190: 77, 17.
civ.W. 1160: 62,32.
cons. W. 1224—1226: 10L 2Ü. 102, 23.
aurigaW. 1266: 218,32 0%
lapicida, mag., W. 1299—1300 : 325,6.
344.36.
1251: 155.31.
Amella civ.W. 1251: 155,22.
Amella fr. Sconaug. 1283: 259, 15.
Blencheln W. 1283: 262. 23.
f. Heinrici Brfinac, clericus W. 1267:
222. G ff.
Camerarii mil. 1297—1299 : 311, 36-
327.22.
Camerarius clericus 1299 : 327,21».
Camerarius miL 1299 : 327. -ül.
de Capella can. s. Mart. 1209 : 89. 25.
Cipelin civ. W. 1264: 211.32.
dts. Crenzelinus can. s. Pa. 1285—
1296: 275,4. 311.22.
dts. Piemari civ. W. 1251: 155, 21.
446 Johanne*. — Jude.
Johannes Diniari uv. W. 1268: 224. 14.
— Drukindi civ. W. 1300: 341, L
— de Durenkein niil.W. /255: 175, 27.
— Engelaian civ. W. 1295: 308, IS.
— pincerna de Ertpach 1273: 234.30.
— de Flandria adv. curie W. 1291—1295:
295. 2iL 307. 18.
— de Friesenheini niil. 12U7—1300: 311,
üü. 331,12. 314,32.
— Fuchselin, Vuhaelin, Yulpccula civ.
W. 1234—1262: 127, U 1«. 153, 35.
157, 28. 165», 6. 175, 33. 104, 311 ff.
205. 15 ff.
— under Gadenien civ. W. 1229 : lOo. 24.
— Gausche 12V9: 330, L
— Oruzzerc W. 1298 : 317, IL
— f. Hedewigis vidueW. 1294 : 300, 14.
— Hellecrapho civ. W. 1246— 1251: 151,1.
155. 2L
— de Hocheim niil. 1276: 245, 20-
- de Hocheiui 1299: 'do0> 12.
— Holderbaumer civ. W. 1292— 1299: Mb,
33. 335, 30.
— de Hörbuch eacerdos 1190 : 77, LL
— de Huchilheim, fr. Simonü, 1216:
Ü3, 4.
— dt«. Hug, civ. W. 1296: 311,24.
— de Likthensthein 1269: 226. 34.
— Longus civ. W. 1296: 306,31.
— Loshart W. 1279: 251, L
— dts. Materie civ. W. tw 1286 : 274, 38.
— f. Meithildis 1271: 231,30.
— de Meti vicedotninus 1267: 221. 24.
— de Meti niil. vor 1294: ±306,12. Joh.
£ eiuH, amiiger.
— de Moro can. in. c. W. 1281: 25-1,12.
— dts. Nazco W. 1299: 337, üL
— uput Novain portam niil. W.
224. a.
— dts. Paulin civ. W. ;^7. 314.42 fi'.
— de Peterensheini niil. W. 1268. 224. 11.
— Phil civ. W. 1299 : 337,22.
— de Randecken niil. 1281 — 1287: 252^ j
22. 281, 35. ff. 283, 2 ff.
— de Richenbuch can. in. e. W. 1281: I
254,31
— de Richenbach can. w. Pa. 1209: 22. I
— Richeri civ. W. 1249—1252: 153, 37.
155, 20. 157. 28.
— Rufus civ. W. 1262: 204, iL
— Russebacke civ. W. 72M; 273,3J)tf. |
Johannes Schygeler W. J2ö9. 337, 2iL
— Syfridi preb. m. e. W. 1295: 308, LL
— d« ITinnriiftim prt»h- h. Murti f»<7: 31 1.32-
— deVirdSnaW. 1299: 337. 2L
— de Wattenheini niil. 1261 — 1269: 200.
Hilf. 224,2. 225, M ff-
— f. Wernheri macellarii W. 1299: 336.
12. 337. 17.
— de Winterbach can. s. Mart. 1287:
276. 32 ff.
— de Winswilre min. 77. 15.
— de Wizenburg dec ni. e. W. 13kx>:
331). 18. ff.
— de Wizzenburg can. in. e. W. 12dl:
254.40.
— dt«. Wulleschirzele 1246: 149. Zä.
— f. Zeizolfi civ.W. 1298: 315, 30.
— f. Heinrici Zippure civ. W. 1288: 2t>4.
32 ff.
Jordnnus scol. s. Mart. 1247: 151. Iii.
Irmdrudis ux. Joh. de Wattenheim tuil.
1269: 226, 1 ff.
Irniengardis nx. Henuanni nuivcliionix
de Baden 1233: 125, 15.
Irsuti comites, Raugrufen:
Conradus 1208: »7, 40.
Conrndua 1246: 150. 13.
Conradus 1260: PJ3, 2ä.
Eberhardus, ep. W. r. Eberhardus
etW. episcopi.
Eberhardus, can. W. 1285(t): 274, L
Heinricus 224J: 150, 12.
Heinricus de Nova-Beinborg 1283:
266, 26.
Rupertua 1246: 150, 1 ff.
Rupertus iī: 207, 23. Eberhar-
dus ep. W. fr. suua.
doinicellus/2«3. 266. 35.
Ysac, Arnoldus, civ. \V. 1179: 71, 32.
Isen, flurucn 131. IM.
Isenade r. Eisbach.
Isenbardus abb. Uzzerstal 1233: 125. 35.
Iso fiscalinns 897: 17,2b.
Italici 128, 2L
Italien 134.11. 157, 5.
Judda r. Jutta.
Jude, Judeus, Judei.
— Bouifant, civ.W. 1254: 163. 40.
— Euibricho, civ. W. 1197-1198: 8L1L
82,3i.
— Emcrcho, civ.W. 1234: 126, 42. 127, iL
Jude — Landolfu*.
447
Jude, GerlacuR, civ. W. 1252: 157, 27.
— Heihuannuä, civ. con». mag. civ. W.
1283 — 1300 : 265,26. ff. 275,31. 283,
33. 291.37. 204. Iii ff. 309. 14. 31.'., \
2ü 322, IL 325. 20; 3L 340,41. 344.
34. Alheidis ux. eins 1290: 294, 28.
— Heinricus, civ. \V. 1234-1249: 126,42.
127, LL 153, 37. Emercho fr. eius. !
.ludei 4H,i& 52,35. ff. 65,40. 90,31. 102,
Ii ff. 103,2 ff. 171, 19. 176. 36 ff. 227.
31 ff. 206,2 ff. 267, 2fi ff. 276,13«. ,
302. Iii ff. 304,32«* 305, Ii ff. 305.
23 ff. 322, 3JL 338,411
.Instingen, Justingin OA. Mümingen tr. ;
Ulm.
Anseintos de, marscbalcu*, 1220:
9LML
Juatinianus imperator 1 68, L
Jutta, Judda, Jutha.
— abbatisaa in Nonncnmumster 1265:
214, 1 ff.
— sor. Conradi de Arboro rosarum 1260: j
216, 34. Jutha filia eius.
— nx. Sigelonis de Dandestat mil. 1260: \
195. 35,
— ux. Davidis, nata Gerbodonis de Moro j
1275: 241.32.
— ux. Emeringeris 1222: 98, 38. ff.
— rclict« Kb. de Erenberg 1281: 252, 28.
— ux. Conradi Gudclhcr 1290: 293, 12.
— filia Jacobi W. 1283 : 270, 4.
— ux. Job. de Lihthensthein 1269:
226, 3L
— nobilis inatrona, relicta Wilhelini mil. .
de «andocken 1260—1269: 1SS.2 ff. !
226, 30 ff. Jutta filia eius.
— domina de Smidevelt 1224: 100, 25. ff.
101, 8 ff.
— vidua Wernheri, filia Adilheri 1241:
140.1
.Tutraha r. Euterbacb.
Juxta fontem, Heinricus 1272: 232, 22.
L.
L. r. Lauibach.
L. r. Landolfus.
Labia, Wernheru«, can. m. e. W. 1197: i
82,5.
Lndenbnrg, Lobedun-, Loboton-, Lobe- j
den-, Lobden-, Louten-, Lawtcn-, :
Lnudcn-, LoMenburch am Necluir \
BA. Mannheim h LL 6, 2 ff. 10,2.
13,äff. 23,25 ff. 25,1 ff. 31,30. 4L
IL 58, 35. 66, 9. primi muri 84,4.
iuilites et cives: 266. 10 ff.
officium sculteti 236, IL
theloniura 236.12.
Ladenburg, Conradus de, cleriens, tabellio
curie W. 1291 : 295. 24.
— Gottfridtw de, min.W. 1174: 70, 23.
— Herbordus de, preb. in. e. W. 1295:
307. lü.
— Kegenboto de, min. W. 1152—1160:
59. 24. tiä. 15i 30. 63, 8.
— Reinbodo de, pincern«, mil. W. 1233:
125, 2iL
— Wernherus de, 1298: 317, 39.
Ladcnburger Gau, Lobedungovvo, -gonue,
L_8 ff. 5, 31 ff. 1A2 ff. 24,33 ff.
com. Poppo 1012 : 32, 5.
Lahngau, in pago Logenae 61. 41.
L(ambacb), Arnoldus com. de, 1035:
359. 40.
Lambsheim, Lammensh., Lammes-, Lam-
mis-, Lamdeahem. pf. BA. Franken-
au! 334, 2Ü ff.
in vallo que dicitur Vfiezgrube
(jetzt Fuchsbadi) 207.21.
milites et univendtas ville —
207,20.
— Franco de, mil. 1263: 207. 25.
— Hei wie de, min. W. 1190 : 77, HL
— mag. M. de, phisicus W. «. XIII:
386. 21 ff.
Lamparter aflwe Itheininsel bei Lawjieri-
Jteim 294, 20 ff.
Lampertheim KA. Bendteim 47, 12. 58,
LL32.
h. Lampertus r. Worms.
Lampertus, dominus, officialis enrie W.
1283 : 259. 13.
— de Bacheim can. m. e. W. 1281:
254.87.
Lampo W. 1275: 239,32.
— , Venia nepos, 1298: 317. 33.
Landolfus ep. VV. 1234 — 1247: 127, 31 ff.
129. 22. 130,32 ff. 131-137. L41 ff.
146. M9. 1. 151.20. 389,18 ff. 890,
lff. 399, Iii ff. 1 161. Ii.
— dec. m. e. W. (— ep. W.) 1232—1234 :
115. 39. 123. 19 ff. 124. 18. 125.23;
OL 128, Ii.
Landolfus — Lidrichisheim.
LandolfuB cant. m. e. W. 1227 10[k 19.
— Rapa can. m. e W. 1226 : 102. 30.
Landskron, Landscron Ruine bei Oppen-
heim.
Gerhardus de, 725«: 184.12.
in vico Lane. in der Wollgnssen r. Eber-
bardns, Eberzo.
Lantkescere, Conradus dts., mil. W. 1274:
235. ia,
Lantkcchcrn, Klizabet filia. W. 1283: ■
262. 25.
Lanto, Lanzo min. W. 1016: 31 LL
— servitor 897-904: 16. 8. 17.31. 20. 3.
Lapidc r. Stein.
Lateran r. Rom.
Lanbwisen, Loubwisen r. Worms loca. j
Lanfen, Lonfo am Neckar:
Boppo II, com. de, 1127: 54. 37 ff.
Conradus f. eius 54, 31 ff.
Boppo III, com. de. 1152—1198: ■
59,22. 62^13. 82,22.
Boppo IV. com. de, 1212 : 90, 35.
Laumersheim, LnmtTsheim ö. Grün-
Ktadt.
— Sigelo de. mil. 1255: 175. 42.
— Heinricus de, ord. fr. Prcdicat. \V.
1276: 245. 18.
— Wernherus dta. 1262: 203, 15_
Laudenburg r. Ladenburg.
Laurcslminensis , Laurissensis , Lnurissa
r. Lorsch.
Lautersheim , Luthershein, Luttirsheim
nie. Grünstadt.
Fridericus de, mil. 1287: 2SL35ff.
283, 2 ff.
Lechen, Heinricus, mil. ror 1299: 1 325,9. ;
Margareta de Flanburnen ux. eius.
Leibolf fiscalinus 897: 17. 26.
Leimen, Leinhein bü. Heidelberg 34.12.
Leiningen, Liningun, Liningen Ruine
stp. Grünstadt.
comitea de:
*. XIII: 387, 26.
Eberhardus f. Emichonis H7S: 7t), 6.
Emicho 1156—1173 : 61.23. 66. 34.
68,35. 69,25. 70^ Ii.
Emicho 1251—1261: 156 LL 1D.'3,24.
200.24.
Emicho 1273 — 1287: 234.34. 273.
15. 277,16 ff. 282. 16 ff.
Fridericua 1208: 87,40.
Leiningen, comitea de:
Fridericus 1246: 150, 11. 381. 3 ft.
382,34 ff. 383,11 ff.
Fridericus 7273— 1287 : 234. 35. 248.
3L 273, lä. 277, 15 ff. 2ül ff.
Fridericus f. eins 1284—1287: 278,
15. 283, 12 ff.
Uda 7256. 175, 40.
Leiselheim, Luzel-, Luzil-, Lussen- KA.
W. 58. 33. 80, 20. 91. 82. 244. II ff.
scult.: Conradus dt«. Geltere 1276:
244, 2 ff. 245,22.
Lengelin, H. dts. civ. W. 7255: 275. 6.
Lengen, domina 725«: 285,5.
Lenis verschrieben für Levis.
Lenisius. Sigelo W. ror 729». 323. 12.
domina Mechildis us. sna.
Leodinensis r. Luttich.
Leopold, Liubolt, Liupold . Lupoid,
Luppold.
— ep. W. 1196-1213: 79, 24 ff 80.-85-
86, 19. 88. 17. 9Q f. f '28. L ± 137.
22 ff.
— prep. m. e. \V. 1194: 78. 36.
— prep. Niih. 1173-1190: 69. 22. 70. 1*.
— cus. m. c.W. 1184 : 74.4. 75. 9.
— , liber, f. Wernharti, 7727. 05,12.
Leriooph. Didericus 1241: 140. 33.
Levis (266, 39 ßlschlich Lenis) , Sigelo.
civ. W. mag. civ. 1283-1293: 266*32.
298. 22.
Lewenstein r. Löwenstein.
Liba, Libera r. Lieba.
Lichtenstein, Liechten-, Lihsthensthein,
Li them stein Ruine bei Lamprecht pf.
RA. Neustadt. Gerhardus de, can.
m. e. W. 1281-1289: 254.38. 286. 22.
291.34.
— Heinricus de, mil. 72S8: 283. 30.
Kunegundis filia eius.
— Johannes de , 7269: 226, 34. Judda
ux. sua.
— Wilhelmus de, cus. m. e. W. 1263—
1264: 2p9,2L; 28. 212. 36. 213. 7.
Lidrichisheim , Lidergisheim Wüstung
zwischen Robenkeim und Worms beim
Nonnenbusch. Littersheimer Hof 47.
13. 58, Ui 32. 89. 6. 217. 11 ff.
Flurnamen: Szeftwir 217.12.
flumen Niesenacbe 217. 13.
Lieb» — Longui.
449
Lieba, Liba, Lyba, Lieben, Libera.
— ux. Conradi Diemari, civ. W. 1290—
1298: 294.37. 317. 29.
— ux. L Eberxonis in Tic© Lane civ. W.
1241: 138,35 0". et ux. II Conradi
8changezj:ere im —1274: 228, 2Q ff.
236. 29 ff.
— ux. Engelmanni civ. W. 1SOO: 340, 3.
— sor. Hezelonia cant. 8. Mart. 1283:
270, 21 ff . 271,3.
Liebe, Volmams f., min. W. 1198: 82, 35,
Liebenau, Libenaw in der Gemarkung
Bochheim bei Worms.
columbarium 292.84. 294.1. 295.35.
sanctimoniales de ordine Predica-
torum 295,3a ff. 331,34. 840.4.
Liebeza v. Lieba.
Lihthenathein v. Lichtenatein.
Limburg, Limburg, H. dux de, 1232:
118.24,
Limburg, Limpurg, Liraboreh Ruine bei
Schwäbisch Hall.
Conradua pinceroa de, 1246: 148,
82 ff.
O. de, 1266: 171.81.
Lingulfua 771 : 4, 15j 3L
Liningun, Liningen r. Leiningen.
Lipmarus archiep. Hammaburg. 1074:
48,24.
Lirerin, Agnea W. 1299 : 338. .1 Hcil-
nuinnua f. eius.
Lysa filia Jacobi dicti in Foro 1290:
293. 1 ff.
Lithematein v. Lichtenatein.
Litwilre v. Lörzweiler.
Liubolt, Liupold v. Leopold.
Liudolfna cancellarius 986: 24. 13.
Liudricus 784: 5. 18.
Lintbrant min. W. 1018: 87, HL
Liutdrat 832: 11, 4 ff.
Liutfridna, Lofrit, Li&tfrid, Liuf., Lut-
pbridua, Lutfrit
— dec. s. Pa. 1137 — 1141: 55.34. 57.4;
21i 31 68. 18. 59.9.
— 1106: 51.8.
— 116$: 66.42.
— min. W. mm: 37, 10 f. (2 Pertonen).
— min. W. 1106: 50, 31 (2 Personen).
— min. W. U39—1141: 12j. 23. 57,
5j 25.
— min. W. 1196—1216: 80.35. 89.9. 92.40.
H. Boos, Uritnndenbnch d. SUdfWom* L
Liutfridue civ. W. 1218—1334: 948. 126,
4L 127. 16.
— piscatorW. 1106: 60. 18.
— in platea J b. Petri civ. W. 1209—1229:
— de vico l 89,28. 106,22.
— de vi oo Romanorum civ. W. 1209:
— Streif can. Nuh. 1227: 105.22.
— de Weibeistat 1218: 93, 20 ff.
Lintigerus cancellariuB 970: 25.33.
Liutwinus, Lutwin 771: 4, 19; 39.
— piscator W. 1106: 50, IL
Livland, Livonia 166.9.
Lobednngouue, Lobedenburg etc. v. Laden-
burg.
Lobegot, Conradua, W. 1299 : 323, HL
Lobenfeld «0. Heidelberg, Kloster ord. s.
Augustini.
tabenveldenaea 99. 21.
Lobio, Simon de, can. 8. Pa. 1293: 303,
42 ff.
Lochheim, Locheim Wüstung bei Heidel-
berg 79. 26. 82. 16.
Loddenburch wahrscheinlich verschrieben
für Lobdenburg = Ladenburg 390.5 ff.
Lörzweiler, Litwilre KA. Oppenheim.
Jacobua de, mil. in Oppenh. 1264:
170, L
LOwenatein, Lewenatein Ruine bei Nieder-
moschel pf. BA. Kirchheun-Bolanden.
— Emercho de, mil. 1267—1286: 221, 25.
274.5.
— Wernherua de, cua. m. e. W. 1290:
295.2.
— Wolframua de, mil. 1363—1367: 207,
24. 221.25.
— Wolframua de, 1367: 221,26.
Logenach wo ? 47, 13. 58, 24.
Logenae r. Lahngan.
Loginafelt wo?
Conradua aacerdoa de, 1190 : 77.13.
Lombardei 157.fi.
Longua, Gerbordo, mil. W. 1233: 125, 38.
— Gernodua, civ, W. mag. civ. 1220 —
1334: 98. 26. 126.41. 127. 15.
— Godefridua, civ. W. 1264: 163. 27.
— Heinricus, f. Richen, civ. W. 1238:
133.18.
— Johannea, civ. W. 1296: 806.31.
— Volso, civ. W. fr. Godefridi 1364:
1G3. 27.
31
450
Longuit — Ludewigu*.
LoDgus, Wernherus, can. s. Pa. 1197:
81,34.
Lorsch, LaureshamenB., LaurisBensis, Lnu-
reaB., Laurissa.
ad s. Nazarium mart. monaateriura
in pago Binensi. ord. a. Bene-
dicti 4^11 ff. 4,21; 28 ff. 5,2:flff.
11.5. 14,3 ff. 24, 32 ff. 32,5 ff.
38 f. 62, IS ff. 90,10. ft. 99,26.
:vm. 4,
abbates:
1036: 370. 27.
Adalungus 832: 11.6.
Conradua 1224-1226:9$, 26. 103. ar>.
Eigilbertus 858: 14, 3 ff.
Gundelandus 771 : 4j 13.
Heinricus 1160: 62, 23 ff. 63,9.
Helmericus 780: 5, LL
R(eginbald) 1027 — 1032 (?): 360!
32 ff.
prep.:
BudolfiiH 1160: 63,111
ministe rialea :
Arnoldus 1160: 62. 34. 63. 10.
Bertboldus 7/80: 62. 33.
Burkardus 1160 : 62. 33.
Conradus 1160: 62. 33.
Craft 1160: 62. 34.
OernodiiB 77«0: 62,33.
Gisilherus 1160: 62, 34. 63, LL
Hartlieb 1160 : 62, 33.
Heremannu« 1160: 63, LL
Hildbcrtus de Winenheim 1160:
62,33.
Hildericus de Besinsheiin 1160:
62,34.
Ingram de Henacuesheim 1160:
62,3ü.
Megingoz 7760: 63, 11.
Bamungus 1160: 63, LL
Bumhardus 7760: 62,34.
Swiggerna 7760: CJLlfi. '
Udalricus 1160: 63,10.
Losenaph mil. W. 1257: 183, L
Loflhardns, Loahart W. 1269 : 226. 40.
— Johanne« W. 1279: 23L L
— Ludewicus 1279: 251. L
Lothar, Hlotharius I Rom. iinperator
826—829: 8, 22 ff. 9, 24 ff.
— III Bom. imp. 1127-1137: 55, 15; 25.
I.otharingie. Friderieus dux 1212: 90.35.
Loubwisen r. Laubwiesen.
Lonfo v. Laufen.
Loutenburc r. Ladenburg.
Luchardis nx. Conradi molendinarii 12M:
168. 15 ff.
Lncilnbnrg r. Luxemburg.
Ludewigua, Hlodovvicua, Hludouicus, Lu-
duuicus, Lodewicus, Lfidewicua, Lo*
doicu8.
- abb. Hersfeld. 1226: 103.34.
- scol. s. Mart. 1224 — 1227: 100.32.
105,26.
- scol. s.Mart. 1239— 1241: 138,4. 141.25.
- cant. b. And. 1239-1242: 138.3. 143. 2.
- can. s. And. 1227: 105. 24.
- notarius 1233: 125, 26.
- clericua 1782: 73, LL
- (Pius) 814-832: 7—10. 11,9. ± 25,0.
1 32, 32. t68,ii21L
- (Gtrmanicwt) 856 —858: 11—14.
- IV (Puer) 904: 19, 2E ff. t 20, 39.
1 21,10.
- I dux Bawarie, pal. com. Reni 1220
-1226: 97.7. 100. 12. 103. 35.
- II pal. com. dux Bawarie 1273 — 1284:
234.31. 248. 36. 273, 11.
- HI langravius Thuringie 1184 : 75, I
- IV langravius Thuringie 7220 — 1226:
97. 8. 100. 12. 103.36.
- com. de (Ringen 7273 ; 234,34. Lude-
wigus f. eiua 7273 — 7299: 234 .fU.
273. HL 324, 28.
- com. de Wirtenberg J752. 59,23.
- com. de Wirtonberg 7208: 87, 39.
- 7765. 66, 3L
- carnifexW. 7299 - 337. 12.
- molendinarius a. And. 7257: 182. 16 ff.
- Kaufiuan W. l2Mi 338,6.
- dt«. Kuchterz de Epnlsheim W. 7295
307. LL 308, L
- patruelis Dirolfi mil. 7299 ; 329, 4. ff.
- Flemingi W. 1283 — 1298: -'02. 11.
317.25.
- de Hocheim 7276: 244, 20. ff.
- Loshart 7279: 25J, L
- de Oppenheim 1263—1272: 207, IL
232, 2L
- de Bichenatein 1246: 149. 24.
- de Schipha 1232: lia 29.
- de Stetin 7790; 77.11.
- de Valcenstein 724«: 149. 28.
Ludewigu* — Mainz.
451
Ludewigus gener Herbordi Winkelpost
civ. W. 1208: 89, <L
LQttich, Leodinensis ep. 1036: 350,32.
Lafrid, Lutfrid etc. v. Liutfrid.
Luniersheim r. Laumersheim.
Lunburg r. Limburg.
Lupoldus r. Leopoldus.
LuRsenheim r. Leiselheim.
Lutfrid r. Liutfridus.
Luthersheim, Luttirshcim r. Lauters-
heim.
Lutherus r. Hitherius.
Lutra, Lutrensis r. Kaiserslautern.
Luxemburg, Lucilnburg.
com. Walrammus 1232: 1 18, 25.
LuzaW. 1283: 270, 21 ff. 271. 3.
— sor. Wernheri phisici W. 1282: 255, IL
Luzel-, Luzilheim e. Leiselheim,
Luzo piscatorW. 1106: 50, 1& (2 Perxnicn).
M.
M. com. palat. Itoni *. XIII: 397, ü.
M. s. XI: 35«, lü ff.
M. s. XI: 363.1.
M. 1025 ff. : 37L2 ff. 372. 31 ff.
M. mag. dts. de Lamdesbeui phisicu»
W. s. XIII: 386, 21 ff.
AI. mater in Wormacia «. XIII: 387, 5 ff.
M. prcp. W. ». XIII: 388,34, rielleicht
txrsckricben fiir N. = Nibelungus.
Macbarius. Jaeobus W. vor 1299: 1 325, 3. ff.
Machtolfua, Macholfus.
— cerdo W. vor 1281: t253, Ii Eliza-
bet filia eins.
— , Heinricus, civ. W. 1252: 157, 2S,
— , Jacobus, mag. W. 1300 : 344. 35.
Madalolt fisealinus 897: 17, 2L
Magdeburg, Magadaburg, Magdeburger.,
MadeburgensiR 27.30.
archiep. :
Albertus 1220 — 1232 : 97. :>. 117,
2i 31
Magnus f. GerharduR Camerarii mil.
Mahthildis r. Mechthildis.
Mainardus r. Mcinhardus.
Mainz, Mogontia, Maguntia, Maguncia,
Mcgenze, Meaze, Meinze, Mogun-
tinuB, Mag., Moguntinena. 2, HL 72.
3ii ff. 73,25. 89,34. K'3. 28. 1-10. 20.
170, 32 ff. 171, 32. 172. 37. 173, 2jL
177,41] ff. UAl 193, 2L 233. Iii; 23.
248. 38. 274. 2iL 276. lü ff. 281. 2a ff.
283.2 ff. 284. 2iL 297,44. 222 ff. 310,
lü ff. 313,2 ff. 358. 37. 367JO. 3*3,1.
384,35. 393, lü ff.
Mainz, Judices, consules et uuiveini civeR
Mog. ltiS. 169,14. 177. 32 ff.
cives et militea:
Ulricus de Arbore rosarum 1254 :
Ingebrandus mil. 1254: 1G9, 41.
Arnoldus Walpodo 1254: 109, 41.
camerarius :
Arnoldus mil. 1254—1256: 169, 13 ;
4L 177. 39.
scult. :
Fridericus 1254-1256: 169,14. 177.
32 ff.
ecclesia 27, 30. 28,34. 86,20. 103,
29. 395,18 ff.
archiepiscopi :
Adalberte 1110—1112: 52,13; 32.
53. 7.
Aribo 1023—1025 : 39, 20. 352, H ff.
Bardo 1031—1044: 367. 26 ff. 37J1
Uff.
Christianua 1 1165—1182: 66,14.
68.41. 69. lü. 73. 21.
Conradu« 1156: 61,12 ßbchlkh für
Arnoldus.
Conradus 1 1184 — 1198 : 75, 3j 12*
78,20 ff. 82,12.
Krkanbaldus 1018: 3L43.
Friduricua 947: 22,27.
Gorbardus 1 1254 — 1255: 165,20,
171.29. 173, 23; 36.
Gerhardus II 1292—1299 : 296.17 ff.
324.25.
Hatto 897—898: 17,10 18,24.
Heinricus II 1286: 276. liL
Ruodpertus 970—973: 25.33. 26,36.
Sigefridus l 1074: 48,32.
SigefriduB II 1203—1226: 86,12.
87.36. 89.35. 90.33. 91.13. 97.2.
101.33 ff. 102, 40 ff. 103, 23 ff.
SifriduR III 1231 — 1245: 108, i;),
118.21. 119. 17. 120,41 ff. 129,
24. 130. 12 ff. 148, 1; 12. 382,
32 ff. 383,15 ff. 385. lfiff. 392.
24 ff. 323, 1 ff. 39Ü f. 398, 13 ff.
Wernherus 1261 — 1273: 198. 34.
225, 19;34. 234, 30.
452
Maine — Masaivilia.
Mainz, aichiepiscopi:
Willigisus »79—1007: 27, 36. 28,
2J ff ; 29, 2, flO. 37. 31.28. 3432.
Wiüihelnius 965: 24, 1&
archidiaconus :
1244: 147. 25 ff.
camerarius :
Dudo U82—U84 : 73, IS. Tö. ß.
clerus:
872. 11 ff.
iudicea s. Mag. aedia 225,36. 267,
üfiff.
maior ecclesia = Domstäit.
archipresbiter:
Kuckerus 1182 : 73, 15.
cantor:
Üodefridua 1208: 89,1
Hermannua 1182: 73, 15.
decanus:
C. 1242 (?): 395. lti ff.
Heinrica« llt«; 73, iL.
niagiHtcr acolar. :
Sifridua 114«; 73. 14.
prepoaitua:
/*4tf; 256. 26. 267. 37.
Amoldua 1182 : 73, liL
C. 1242 (?;; 395. 13.
Gerbodo 12«; 101, 13.
«t. Martini 356. 3Jitf.
8. Quirini pleb.: Ii. ». XIII: 334,
aüff. 385, 4 ff.
s. Stephani dec: 1287: 221. 2.
vicedominus archiep. 1031—1044:
367, 41 ff.
— Moguntini ordinis Tel regularia brevi-
arium 321. LL
Manno fr. 1025—1035: 362.5.
Mantua 360, LL
Marcolf can. 8. Pa. IIA). 67,4.
Marcgravii, Margraviua, Marchio.
— Conrad ub. civ. W. 1296—1298: SUi, 31L
307, lfi.
— Engelirida«, civ. W. 1249—1262: 154,
12. 168. 15. 206.3.
— Engelmannua, f. eius 1262—1375: 206,
2. m 9.
— Engelmannu8, f. Jacobi — , civ. W. 1261
—1262: 202,18. 206. 2.
— Heilmannus, civ. W. 1299 : 325. 21).
— Jacobua f. — , civ. W. 1246: 151.2.
1 802.13. t206.2. 1250, SL t 252, 8.
Mezza =.- Merthildia ux. eius 1261—
1279 : 202. 19. 252.8.
Marcgravii, Jacobua, civ. W. 1383—1299:
271. 7. 337.20.
— Weruherua, civ. W. 1277: 247, 2.
Mark ward U8, Marc wäre, Marcwart, Mar-
cuardua, Marcward, Marqnard.
— prep. ». Pa. 1190—1194: TL 2. 78, 23 ff.
— cu«. b. Mart. 1259—1275: 186, UL 242, 35
— ecol. Nuh. 1068: 47, liL
— cant. s. And. 1139: 66, HL.
— can. «. And. 1140—1141: 57,22. 58, L
12. 59,11
— can. «. Mart. 1256: 176, 13.
— min. W. 1068: 47,23. Stephan uu adr.
fr. eius.
— 1173: 70,111.
— acult. de Oppenheim 1242—1254 : 143,
21L 149, 12 ff. 169. 15ff.
— Buso civ. W. 1229—1249: 106. 22. 150.
42. 154. 12.
— de Grunbach 1166—1105: 61^21 66,33.
68. 34.
— de Grunbach f. eius 1165: 66,34.
— Kufin civ. W. 1236: 131.24.
Mardigin. Ödalrich, prep. 1068: 47. 15.
Margaretha, Margareta, Margret.
— Dirolfi Ii»: 329.2.
— de Flanburnen beginaW. 1299. 325.9.
— ux. Conr. Holderbaara 1390: 294, 3.'1.
— uz. Hug. de Mergeatat 1298: 315.38.
— dicta de MitraW. 1295: 306, 27 ff.
— ux.Bal&deRüprechtiaburgl2rS.248J$l.
— ux. Phil, de Smertee, nata Da vidi«
retro coqoinam 1375: 242. 21.
— ux. Rud. de Sulxcn civ. W. 1349: 154.3.
— relicta Zeixolfi 1298: 316. 29. Marga-
reta filia eins.
Margraviua r. Marcgravii.
8. Maria f. Marienthal, Worms.
8. Marie» Magdalena ord. aorores.
penitentes r. Worms,
generalia prep. W. 1369: 227. 24 ff.
Marienthal, vallie a. Marie «*c. Kxrchlteim-
BoJanden.
Gerlacua de, 1190: 77. 9.
Marquardoa v. Markwardua.
Marscnlcua, Ulricus, civ. W. vor 1263:
1 210, 12, Guda ux. eius.
Maaaivilia ux. Rudew. ndl. de Flam-
burnen 1222: 99,1.
Materie -
Materie, Job. dt», civ. W. vor 1386:
1 274, HÜ. Hedewigia ux. eiua; IL
clericua f. eioa.
Mathaeua Widonia Marroni civ. Roma.'
nua 1225: 101,3«.
Mathildia r. Meehthildis.
Mazelinus, Mazzel., Mezzelin, Mecelinua.
— prep. s. Pa. 1019—1033: 37,4. 46.12.
— clericus W. 1016 : 34. 84. 35.23.
— min. W. 1068: 47,28.
— W. 1166: 60. LL 5*5,39.
Mechthildia , Mehthild, Mahthildia, 1
Mechildia, Mehtild , Mehilt. Meit-
hildis, Merthildia r. Mezza.
— abbatiaaa h. Marie, sor. Burchardi cp.
W. 1016: 35,2Qff. 36, 11 ff.
— filia Bert. Agiraheimere 1271 : 231. 31. 1
— ux. Heinrici Emerchonia 12&f : 22«, 3Ü
— nutrix Giaele 1088—1284 : 257. 22.
276. 9.
— ux. Job. Holderbauiuer 1299 : 335, 3ütf.
— relicta domini Sigelonia Leoiaii 1299: j
323.12.
— relicta Jacobi Margravii r. Mezza.
— filia Heinrici Richeri 1296: 809,24.
— ux. Frid. de Schenrelt 1198: 82, Iii
— filia mag. Wezelonia 1288: 2«i,fi
— ux. Zeyaolfi piacatoria W. 1299: 832.21. '
Meffridua W. 1275: 239.86.
Megentot r. Meingoz.
Meginhariua, Mcginhard e. Meinhard.
Meginlach min. W. 1016: 84,36. 35. 25.
37, ML /
Meginrata 819: 8,8.
Megizo min. W. 1016: 37, 12.
Meinkemer, Wernherua de, can. m. e. W.
1276-1281: 224,44. 254, 36.
Meingoz, Megingoz, Meingot, Mengot.
Menighot, Megentot
— cellerariua W. 1190: 77,4.
— can. a. Pa. W. 1266: 176. 12.
— clericua W. 1190: 76,12,
— 1173: 70. 9.
— min. Laureaham. 1160: 63, iL
— min. W. 1106—1110 : 60,39. 51.40.
— de Schriesheim, über, 1198: 82. 27.
Meinhardua, Meginhuriu*, Megenhard,
Mainard, Meinard.
— dec. m. e. W. 1182—1184: 73, 16. 75, L
— can. m. e. W. 1160—1174: 62, 2iL 70, 2i
liL
Metze. 453
Meinhard ua can. m. e. W. 1269: 186. 18.
— notariua 826: 9, 14.
— de Durencheim mil., cona. W. 1224—
1229: 101. 1. 106.20.
Meissen, Miania. Miainena.
epiacopua: 1284 : 273, Iii.
marchio: E(ckard) 1035 : 859,2».
Menighot c. Meingoz.
Menlinua, Juden« W„ 1294: 306, 28 ff.
Sara ux. eiua.
Mennekin, Sifridus, min. W. 1208: 86, 89.
Meran, Merania.
dux: O(tto) 1232: 117.5 ; 38.
Merbodo, Merbedo, Mcrbodua, Merboto.
— can. m. e. W. 1269: 186.18.
— can. m. e. W. 1287: 281, L
— 1299: 380.2.
— de Bilenatein can. m. e. W. 1270—
1281: 229. 20. 254.86.
Mercelinc, Eberbardaa, min. W. 1216:
93. 5.
Merenberg, «w. Weilburg, Hartrad de,
1226: 102. 17.
Mergardia filia Kuxe de Mitra W. 1296:
308,28.
— dicta Panneuheberen civ. W. 1266:
218,38.
— ux. Jacobi Hicheri 1261: 155, 12 ff.
— ux. Hugonia Rockenhuaer l2Mi 311, 18.
— 1196: 80,34. Sifridua f. eins.
Mergeatat v. Mörstadt.
Meneburg: ep. Albewinus 1110 : 52, 18.
Merafelt t>. Mörfelden.
Merthildia r. Mezza.
Metz, Mcz, Metenaia, Mettenais.
epiacopi :
1036: 350.81.
Arnolfue 627: 1,6.
Conradua ep. Spir. 1212—1222: 90,
83. 9LL 99,11.
Jacobua 1264 : 165.22.
a. Mariae prep. VJ49: 152, 21.
vicedominua B. 1224: 100, 30.
Metze, Metia, Meti.
— Bertholdua de, mil. W. 1251—1265 : 156,
4ff. 175.36.
— Godelmannua = Uotiridue, ciy.W. mil.
1235 — 1267: 128.29. 133.2. 13W, 10.
156. 4 ff. 175.36. 221. 13ff. Uertrudis
ux. eiua, Bertholdus fr. eiua.
— Johanne« de, ricedominua, 1267: 221.24.
451
Metze — Moro.
Mete«, Johannes dts. de, mil. w 1294: |
1 306, 12. Job. arnüger f. eius.
— Volmanis de, mil. W. 1251 — 1267:
156. 4. 221. 24.
Mesum, Metza, Koseform con Mechthild,
Merthildis.
— relicta Ueinrici dicti Geselleschaft |
1299: 83b. L
— relicta Jacobi Marcgravii 1261—1279:
2U2.1fl. 252. 8,
— relicta Job. dicti Paulin 1297: 314, '
42«:
Mezzelin, Mezelin r. Mazelin.
Miles, Militellus r. Ritterchen.
Milo presbiter 830: 11. L
Minoriten. Ordo fratruru minorum r.
Worms. 166. 36. llÜfl". 216. a
Minzenberg r. Manzenberg.
Mirmidones 359, 38. ff,
Misnia, Misinens. v. Meissen.
Mitra, Katherina de, filia Kuze, 1295 :
308, 2S ff. Mergardis sor. sua.
— Heinricas de, 1290: 294. 31.
— Margareta de, W. 1295: 3U8.27 ff.
Mörfelden, Menrfelt, KA. Gross -Gerau
33. 33.
Mörstadt, Mergestat, Mergi-, Merg-
stad. KA. W. 151, 14. 182. 41. 188.4.
252. 30. 312. 3. 315,41ff. 325. 27.
Flurnamen :
iuxta Abenheimerwege 316, 22.
versus Bernhelines burne 316. 30.
prope salices Kunegenerheinieren !
super Flersheimerwege 316. ÜL
mons s. Gcorgii 316, 32.
prope Graseweg 316.25.
iuxta salices Gudeluianni 316, 21L '
an Guntheimer pcdelin 316. 34.
über den obersten Guntheimer wec j
316. 33.
domus {nicht dominu) Hermanni !
3JJLL
super pascua 316. 33.
in Fipherlachcn 316. 35.
iuxta fontem Syfridi 316, 21).
strata Syveridi 316, L
versus Stuthburne 316, 30.
super weide 316. 24.
Hupra wideme hüben 316.22.
— Guntheru* de, f. Siboldi, 1247:
151. 12.
Mörstadt, Hugo de, f. sororis Billongi.
1298 : 315,30. Margareta ux. ein?.
— Jacobus de, cor 1297: f 312,3.
— Siboldus de, vor 1247: £ 151, 12. Eliza-
beth ux. eius.
— Sifridus de, f. Jacobi, 1297: 312. 3.
Orteruna ux. eius.
Molus, Heinricus. 1290: 294,1.
Monasterium, Monasterienses c. Münster,
Müusterdreisen.
Monetam, ante.) Conradus, min. W. U9o:
Moneta, de i 77. LL
— Conradus, iunior, min. W. 1194—1213:
78. 43. 79. 35. 80. 14 ; 34. 81.39. 8*
3J_. 92, L Jacobus fr. eius im— 1197:
71), Stf. «0,34. 81,32.
— Nibelungus can. in. e. W. 12 16- 1239:
92. 35. 100. 32. 105. 20. 137. 42.
— Rubcrus = Rugerue , min. W. 1226 —
1227: 102. 22. 105,27.
— Ruggerus, mil. W. 1238: 134, 16.
Monetam, retro, Wernherus, civ. W. 1249
- 1268: 153, ÜlL 154, IL. 168. 2. 1S&
3L 203, HL 207, 12. 224, 12 = Wern-
herus retro sedem monetariorum, cons.
W. 1275 : 239. 7.
Monetarius, Heinricus, can. s. And. 1287:
280. 40.
Monsheim, Munnesheim, KA. W. 58, 32.
Arnoldus de, can. m. e. W. 1281:
254.41.
Monteni, Dydericus «upra, civ. W. 1296:
311,24.
Monzernheim, Munzenh. KA. W. 3#), Ä
Mordtranftus, iudex W., 1268: 224. 15.
Morlle, Morlc, Fridericus. de Petera*-
heim, 1270-1275 : 230. 8. 239.23.
Gutmannus fr. eius 1271: 234.18-
Volzo fr. eius, can. s. Mart
1270: 230.3.
Moro de. zum Mulboum , de, in Mul-
boume, Muleboime.
— Eberhardus, min. W. cons. IM»—
1228 : 89. 26. 92. 1 : 32. 9LJL 99.31.
IUP, 33, HO, 23. 105, liL ML 8. Gott-
fridus fr. eius.
— Eberhardus, mil. W. 1268 : 224. 11.
— Eberhardus, 1299. : 329, 33 ff. Guda ux.
eius.
— Emercho, de Wormatia, 1229 : 106.15.
Anthonia ux. tma.
Moro — Neu-Bamberg.
155
Moro de, Emercho, Heinricus ct-Ulriciw
filii eorum.
— Gerbodo, mil. W. 1255—1279: 175, 3L
182,12. 215, 2. 229. 26. 232. 20. 239. 6.
241,32. 245.12. 251,22.
Gozzo fr. eins, Jutta filia eius.
— Gotfridus, mag. civ. W. 1220—1224:
98. 26. 100.33. 101. 23. Eberhardua
fr. eius.
— Gflzze, Gozzo, mil. W. 1253—1285: 162,
12. 168, L 125,211. 20A22. 215. 2.
218,34. 229.26. 239, 6. 241. 15 ff. 245.
HL 275. 5. Gerbodo fr. ein«.
— Heinricus can. m. e.W. 1237: 132, 34,
— Johannes, can. m. e. W. 1281: 254,42.
Mosbach, Mogebach, Musebahc, Masbach
zwischen Heidelberg und Heilbronn,
prepositura 29,34. 36JL.3ff. 389. lUff.
dec. : C. s. XIII: 389, laff.
prep.: R. 8. XIII: 389. 22 ff.
Mosel, Mosella 397,8.
Muatharins 784 : 5, ÜL
Muckelinas, Hermannas, mil. 1283 : 26G.
35.
Mudelo clericae W. 1234 : 126^ 32. 127, 14.
Mfihlheira. Mullinh., Mallinh., Mollen.
KA. W. bei Osthofen.
domine de, (Cisterzienserinen) 1275:
243. ü.
— Wernzo = Wernherus de, procarator
conventus ad ortum s. Marie 1260 —
1263: 18S. 6. 203, 14. '207.13.
Münster, Monnstcrium, Monasteriens., in
Westfalen, 177. 11 ff.
episcopi :
Burchardus 1110—1112: 52,17; 32.
Hermannns 1182—1190: 73, 12. 75.4.
HL
Theodericus 1220: 97. G.
s. Mauricii prep. : Hermannua 1190:
76^14.
Miinstcrdreisen, Monasterium, Mnnstre,
Munster jtf. HA. Kirchheim- Bolanden,
Abtei,
abb. Dudo 1190 : 77. 7.
cellerarius: Anseimus 1190 : 77. 11.
mon.: Hunfridus 1190: 77. 12.
prior: Nicolaus 1190: 77,10.
Manzenberg, Minzinberg, Mincenberg,
KA. Friedberg.
— Cuno de, 1208: 89, 8.
Manzenberg, ülricus de, 1220—12&r>: 97^
12. 171.31.
Mulboam iL Moro.
Müllen r. Mahlheim.
Mdltinmechere.Bertoldus, W. 1299: 337,4L
Mumhardus W. 1257: 182, IL
Mummsheim vielleicht Mommenheim KA.
Oppenheim 58, 35.
Man- r. Mon-.
Mundenheim bei Ludwigshafen 383, 23.
Munistere 46, 3. 400, Ü. vielleicht Alt-
münster = IAebfrauenkirche in Womit.
Munster, Munstre r. Mflnsterdreisen.
M&ntzere r. etiam Monetariun.
Heinricas dt«. 1274: 235, 14.
Muscbahc r. Mosbach.
Mutterstadt, MSterstat, Mutter-, Muttir-
stett, Muddir- sie. Ludungshafen.
Bertoldus de, civ. W. 1229 — 124V,:
106.23. 131,23. 139, 40. lfr> 4±
N.
N. r. Nibelun^niH.
N. provisor = plebanus parrochie*. XIII:
398,28. 399. 5.
Nagil de Hoenfels mil. 1255: 175, 42.
— de Nittensheim 1246: 149. 2».
Nahegau, Nahgowe 61, -ML
Nanno (W. Dombaumeister) s. XI aut
XII: 353.33.
Nanthoc, Nanthohc,Nantochus, Nantogns.
— cant. s. Pa. 1196—1200: 79. 32. 80. 29.
81.83. 82, 22. 85.22.
— min. W. 1139—1161: 56, 13. 57, 25. 63,
32. 64,26.
; Nanzo min.W. 1016: 34. 36.
j — min.W. 1106 : 50.39. 51.7.
I Nassau, Nasove 61,41.
j Naumburg, NuiniburgenR.
opiscopi :
Ebbo 1074 : 48.24.
Engelhardt 1226: 103, 33.
s. Nazariua r. Lorsch.
Nazce, Johannen dt«. W. 1299 : 337. 15.
Neckar, Neccarum, Necarum 93, 22 ff.
382,2Üff.
Neckarau, Neckerawe bad. HA. Schwetz-
ingen 90,26.
; Neckarhausen, Husen ö. Mannheim 6. 19.
j Neckarsteinach r. Steinach.
Neu-Bamberg r. Bamberg.
456 Neuburg —
Neuburg, Nuwenburg bei Heidelberg.
domine de, (Benedictinerinen) 1283:
270. aa.
Neubausen, Nuhusa, Nuchuaa bei Worms
s. beiWorm». l&gff. 140. 24. 250. 26.
apud Nun. 143. 6_. campus Nuhus.
140. 33.
Nibelungus, Neuelunchua, Nebel., Nybel.,
Nibelong, Nibelunc, Nebl.
— prep. m. e.W. 1323—1242: 91, 2k 99,
2a 100. 81. 101. 19. 102. 18: i*L 104,
9ff. 105. 18. 106. 6. 124. 18. 125.23;
36. 126,24ff. 127. 11. 128. 14. 133.16.
134, 10. 137 . 40. 142. 42. 388. lff.
^ prep. s. Mart. 122?.- 105,18.
— prep. s. Pa. et cua. m. e. W. 1127—
1160: 55.10; 81. 56.6. 57. 2; 35. 58,
16. 69Ji 61.44. 62, 24. 63, 5.
~- eiit-. Nuh. im: 63, 32. 64.21.
— thesaurarius m. e. W. et ». Pa. archi-
diaconus 1140: 57, lfi.
— portariua, can. m. e.W. 1209: 89. 19.
— viredominus W. 1152 — 1160: 59. 20.
62. 24.
— min. W. 1139: 56, 12.
— 1106: 5h.fi.
— /Jf3:.70,LL
— W. 1241: 189, 35.
— 1283 : 266. 30.
~ ante monetam can. m. e. W. 1216 —
1239: 92, 35. 100, 32. 105,20. 137.42.
— de Nunnenmunstere 1296: 309, 37.
— de Sultzen mil. 1266: 175, 48.
— de Wolueskelen can. m. e. W. ms—
1216 : 91.2. 92,36.
Nicht, Waltherus de, min. W. 1197:
*1. 4».
Nicolaus, Nicholaus, Nycolnus.
— can. m. e.W. 1213—1239: 91.2. 94.6.
124,12. 125,23. 137.4L
— tabellio curie W. 1396: 807, 18.
— civ. W. 1208: 86,88.
— civ. W. 1252: 157, 28.
— civ. W. 1264: 211.84.
— f. Heinrici Brftnac civ. 1267: 222,6 ff.
— Capelere civ. W. 1296: 306. 30.
— Kaufman W. 1398: 317,16.
— Dymari W. 1299: ML HL
— Heliecrappo W, vor 1398: f 317, 28.
— f. Heinrici Ruß, can. s. And. 1376:
240. 31 ff.
Nithensheim.
Nicolau« dta. Starke civ. W. 1396—1393 :
275, 85. 298, 18, 1 330, 26.
Nidungua pellipariue W. 1362: 205,28.
Nieder - Flonheim , inferior Flerabeim
329,42. 330, IL
Niedeaheim (/niA<rNitteaheiin), Nittinah.,
Nithensh. pf. BA. Frankenthal sä. W.
884. 29.
— Gerbodo de, can. m. e. W. 1309—1213:
89, 20. 91,2.
— Najjil de, 1246: 149. 29.
(Kleinniedesheim vormals Ucelensheim,
Uzilnsheim, Usxelnsh. pf. BA. Fran-
kenthal $ü. W. 125.32. 229. 2L 275, L
330. 12. 33t lfi ff.
Flurnamen:
super arbores ccraacruru 334, 2iL
an der brücken 334, 30.
super bruwel 334, 31.
in campo versa« Wormaciam 334 . 1 '. > .
in campo inferiori 384.28.
in dicheggeren 834.25.
gemeine garte 334, 2L
in der langen gewanden super
Winsheim er wingart 334. 21_i2L
inter grasewec 884. 85.
in der halden 834. 21.
versus Heppenheim 334.33.
super Laramisheimer stnwcn 334. 2n.
su Luzzenreine 334, 34.
super mont« 334, 32.
versus Nittinsheim 384.29.
aput pontem 884,25.
super smalergraben 334. 24,
super stege 334,25.
in der langen stricken 334, 37.
in der tweren gewanden 334, 30.
ante portam Wakirpil 334. 5*.
super Winsheimere jrewanden 334,
20.
Nierstein, Neristein KA. Oppenheim 32. 3.
Niesenache flumen r. Lidrichisheim.
Nigra- bar ba o Suangraue, Godefridun,
civ. W. 1226—1227: 102. 22. 106.26.
Nimwegen, Numage, Noviomagus 74.41.
350. 34.
Nipharius procura tor palacii Rem s. XIII:
397. 2iL
Nisenachen xoo't 68,35.
Nithensheim, Nittesheim etc. r. Niedea-
heim.
Nobbo — Oppenheim.
457
Nobbo, Reimbodo, min. W. 1208: 86, 40.
Nordmannus 767: 3.41.
Nörten, Norsunim bei Einbeck, Provinz
Hannover 870. 30.
Nova Beinborg r. Bamberg, -Neu.
NoviomagUB r. Nimwegen.
Nürnberg, Nvorenberc, Nuerinberc, Nu-
remberch, Narenberh Wl.'il.
burgravii, Burggrafen:
Conrad ua 1238: 130. IL
Fridericua 1284: 278, LL
G. *. XIII: 396.33. 397, 6; liL .
Nuhusa r. Neuhausen, Worms.
Numage r. Nimwegen.
Nunnenmunster r. Worms.
Cuno de. 1341: 140.34.
Nibelungua de. 1295: 309. 31 ff.
Nussloch, Nuzzelohen sü. Heidelberg 34_, Ü
0.
O. Aquenris et Trajectenns prep. (im
Original ist 0. Aq. et . . Traj. Schreib-
fehler) 1232: 118.24.
0. »col. •. Thoroe Argent. 1231: 1 13. 27 tT.
0. parrochianus = pleb. s. Johannis VV.
t. XIII: 384. 31L 886.4.
0. mil. 1242(?J: 398. 20.
0. aul ü. s. XI: 35tj, 25.
0. v. Obbo.
Obbo, Oppo dec. m. e. W. 1033 : 45, 43.
363^15 ff. 400,3.
— cant. W. 1016: 37,6.
— clericuB W. 1016: 34, 34. 35, 23.
Ober- Sülzen, Sulzin, Sulzen bei Gran-
stedt 126,2iff. 127,9. 133.13.
Ootä, fiscalinus 897: 17, 27.
Ücgerus, Otgerua de Winzen-, Wizzen-
loch, Uber, 1174—1198: 70. 21. 82,26.
Ochsenstein, Ossenstein Ruine w. Maurs-
münater eis. Kr. Zobern.
Ot(to) de, 1283: 256. 27.
Odalfridu* 767: 3.40.
Odalrich r. Ulricua.
Odderbure r. Otterberg.
Odefridus (cancellarius) 627: 2,7.
Odenkeim vielleicht Odembeim KA. Alzey
oder Odenheim btvL BA. Bruchsal
175.2S,
Conradus de, 1288: 288.6.
Odenwald, Otenyvaid, -walt L 16. 5,30 ff.
13,3 ff. 24,3^ ff. 32.5.
H. B oos , Urk Unteribach d. SUdt Worms L
Odernheim KA. Alzey.
Peregrinus de, 1251: 156. 8. Fri-
dericus f. eins, mil.
Odilia filia Uartmanni de Besinsheim, re-
licta Hermanni Rukhelini 1224—1228:
99. 27. 106.2.
Odo r. Otto.
Oesel, Osiliensis ep. in partibus Livonie
1254: 166.8 ff.
Oestreich, Austria.
A(dalbertus) marchio de, 1035:
859. 2 ff-
Rudolfus dux 1284 : 278. IL
Oestringen, Osteringen bad. BA, Bruch-
sal 297. 2»
Oettingen, Otingen, Otinge.
comites:
Conradus 1273: 234. 84.
Ludewiens 1273: 34. Conra-
dus et Ludewicus filii eius.
Ludewicus 1273 — 1299: 234, 34.
324. 28.
Offstein, Ufstein, KA. W. 154,5.
Oggersheim, Agersheim, Agirsheim w.
Ludungshafen.
Bertoldus de, civ. W. 1262—1271:
206.3. 231. 23 ff. Elixabet nx. L
Elizabet et Meithildis filiae eine.
Johannes et Engel mannns filii
Meithildis. Gudela nx. II. natu
Fridegeri.
Olearius, Conradus W. 1298 : 317. 33.
Oniaheim r. Enzheim.
Oppau, Opphowe, Ophawa, Opphouwe.
Opphawin sö. Frankenthal 89^ HL
125, IL 175. 26. 238.33. 283, 3L
Qerlacus pleb. in, 1253: 158, 13.
Oppenheim , Obpenheim , Oppinheim,
Hoppenhem , Openhem KA. Oppen-
heim 15,10 ff. 17, 13 ff. 19,34 ff. 3L.
2fi. 58.33. 103, 25 ff. 124,25. 131.17,
143.23. 171. 34. 177. 28. 184. 12 ff.
193.28. 207. 10. 215. 9. 282, IL 233,
ITj 24. 276, 18. 2a 1,30 ff. 299, 15.
385, 21 ff 386, 1 ff. 31*0,23 ff. 395,
13 ff.
scultetus, scabini, milites et uni-
verai cives 169. 15 ff. cives 214.
82. ff.
sculteti :
1266: 177, 13.
32
458 Oppenheim — Otterberg.
Oppenheim, sculteti:
C. 8. XIII: 386, IQ ff.
Diedericua 1272: 232, '21.
Heinricus 1231: 112,1*).
Marquardt 1242—1254: 143, 29.
149. 12 ff. 169. 15 ff.
s. i24i(0: 3:*>, ;a.
civcs:
Gerlacua de Bibelnheim ruil. 1254:
170, L
Uureardus de, 1272: 232, 21.
Heinricus de Congernheim mil.
1265: 215. 3.
Conradus dt«. Fugere 1265: 215. 4.
Heinricus dts. Grezingheim 1265:
215.4.
Jacobus de Litwilre mil. 1254:
170. L
Ludewicus de, 1263—1272: 20JL. LL
232. 21
Theodericus Rotcolbe «54: 170,1.
Uto 1264: 170, L
Petrus de Winetsheim mit. 1265:
215,3.
Oppenheini, Anselnius de, Judcus, 1294:
304. 8L 305.13.
— Gertrudis de, W. 311,7.
Oppo r. Obbo.
Orcana in pago Hassia, wo? 36,4.
Ort, Heinricus de, civ. W. cons. 1224—
1228: 99, 3_L 106,9 co»i/rr de Fine.
Ortenburg, Ortinberch, Ortemberg tc.
Pas**«.
com. HeinricuB 117, 5j 34.
Ortherun, Orterana ux. Sifridi de Merge-
stat 1297: 312,4.
— ux. Gerhardi Sniuscelin 1263: 207,8.
Ortho, Orto, Ortdo,
— mag. scol. Nub. 1161: 03, 32. 64, 21.
— can. de Hagene 1173: 70, 3.
— preb. s. Pa. 1288: 286,21.
— monetarius W. 1271: 231. 35.
— f. Agnetis 1299: 338,0.
Ortlibus W. 1279—1283: 250,9. 257. 1 ff.
Gisela iunior ux. sua. Heinricus f.
suus 1282 : 257. 18. ff.
Ortolff f. Sifridi Hey hei senioris 1165:
66.42.
Osburg roancipia 1016: 36. 9.
Osiliensis v. Oesel.
Osnabrück, Osnaburgensis ep. 1232: 118,23.
Ossenstein r. Ochsenstein.
Osteringen r. Oestringen.
Osthofen, Osthoven, Ostovin, Ostoven,
Ostowen, Oisthofen, Ostofhin KA. W.
164.4. 203, 31. 243. 3. 261.4£ff. 270.
1 ff. 281, 34. 285,24 ff.
Flurnamen :
Burnendal 285, 24.
Hirneberg 243.3.
Libenberg 164. 4. 262. 2.
Lucgendal 235, 24.
Kodal 261, 46.
cives:
1^211 ff. 2-si, ap_ft.
Osthofen, domini de templo 262.2.
Osthofen, Fridericus, Frischo de, civ. W.
cons. 1253-1262: 158.15. 188.15. 203.24
t2l9,lff. 1238, 3Ü. t261.6. f268,
33. f 283, 22. Elizabet ux. sua 1275
—1283: 288. 30. 261.6. 268. 34. Fri-
dericus f. eius 1275: 238, 3iL
— Frizzemunnus de, nepos Friderici, civ.
W. 1288-1295: 288. 29. 309. 20 ff.
Kunegnndis ux. eius 283.30.
— Frisco de, 1299: 330. 27.
— Sigelo de, civ.W. 1266 : 218, IQ ff.
— Wernherus dts. Crig de, armiger,
1297: 311, 28. Benigna sor. eins.
— Wolzo de, 1283: 268, 35. Fridericus
fr. eius. Elizabet filia eius.
Otenvvald r. Odenwald.
Otcrsheim r. Ottersheim.
Otgerus r. Ocgerus.
Otho r, Otto.
Otingen r. Oetingcn.
Otterberg, Odderburc, Otdirburg, Ottir-,
Othir-, Hoderburch bei Kaisergla utrm
cenobium b. Marie ordinis Cisterc
69,34. 76, 4Q ff. 79, lß. 92, 5. 99, 1 ff.
105.4. 106. 17. 125,33. 128,28. 133.3.
lM^üäff. 153. 31 ff. 154,4. 155, 34.
157, 19. 160, 3. 175. 41. 182,41. 194,
3 ff 209.36. 215, 18, ff. 217,37. 229,
18. 230, 14. 234, 3. 235, 11. 240, 24.
243, 32. 248, 33. 253, 15. 206, 35. 290,
23. 315,30. 325,34.
abbates : "
Gerhardus 1233-1235: 126.35. 128.28.
Johannes 1270: 230, lfi.
Stephanus 1173: 70, 4.
Walthelmus 1253: 100.4.
Otterberg — Petru«.
459
Otterberg, cellerariue:
Gerhardt» 1248: 152, Ul
monachi, fratres:
Adalbero 1173: 70,5.
Brunicho 1173: 70. 5.
Godefridu« 1173: 70.5.
Gotfridu«, canierariu« 1270—1274:
230.16. 235. IL
Heinricus, mag. curie in Worin acia
1248-1263: 152. 16. 209. 37.
Heinricns Militellus 1270 : 230. 17.
Hermann us 1248: ir>2, lg.
Petrus 1274: 235, 14.
priores:
Gerwinus 1173: 70,4.
Wernherus 1248: 152, 15.
Oth'rsheim, Oteraheim pf. BA. Kirch-
heim-Bolanden 24^ 18.
Otto, Odo, Otho.
— diaconus cardin. s. Nicolai 1231—1233:
113 ff. 121,311 ff.
— ep. Bambergen«. J//0; 52. 18.
— ep. Trajectens. 1220 : 97, ti.
— ep. TuaculanuB 1355: 181, L
— 1 Rom. imp. 947—970: 22—25. 1 2JL.
KL t32.32.
— II Rom. imp. 965 — 97 i) : 23, 22. 2Ü f.
t 28. 10, f 32, 32.
— III Rom. imp. 985; 28 ff. 1 32. 32.
— IV Rom. imp. 1208—1209: 87 f. 89,
15, 1 234,18. t324,ia
— dnx de Brune« wie 1236: 130^ IL
— dnx Karinthiae, comes in pago Wor-
mat 979—1002: 27^ IS ff. 28,2k 30^
5i23. t34.4. t 3fr. 1».
— dux Mornnie 1232: 117,5:33.
— comes pal. Bnrgundie 1173: 6i>, HL
— II com. pal. Reni, dux Bawarie 1236:
130,15.
— marebio de Homberg 1242: 143.26.
— min. W. 1195: 79^ HL
— min.W. 1216: 93,5.
— de Buchenshein, fr. predicator 1263:
207.23.
— de Eberstein 1236—1284: 130^ UL 150,
IL 273. IS.
— de Osaenstein 1283: 256. 27.
P. confer B.
P. r. Bardo.
P. de Argentina $. XIII: 382. 12 ff.
P. de Steinachen, mil. s. XIII: 334. L
Paderborn, Paderburn. ep. (Symon) 1273:
234.31.
Paffo macellariua W. 1283: 270. L
Palatinu« comes confer Rhein-Pfalzgrafen.
Palladins prefeetus pretorio t 68, 12.
Pannenheberen, Mergard ia dicta, civ. W.
1266: 218. 33. ff.
Papo servitor 897—904: 16,8 ff. 17. 32.
20.4.
Pappenheim, Babbenheim an der Att-
mühl Str. Nürnberg.
— Heinricus de, imp. aule marscalcus
1236: 130.20.
Paris, C. Scolaris Paririensis s, XIII:
387. 5 ff.
Parma 3GO, Ii.
Partenheini KA. Oppenheim 61. 36.
Parru«, David, cons. W. 1228: 106.9.
Paasau, Pattnviensis ep. Gotfridus 1284:
273,2.
Paternovilla r. Pfeddersheim.
Panlina ux. Heinrici Dynonis civ. W.
1300: 340, 18 ff.
Peffelkeimer r. Pfiffligheim.
Penno servitor 897—904: 16.8. 17, 32.
20.4.
Peregrinns abb. de Rodenkirchen 1190:
— de Odernheim 1261: 156, 8.
Perugia, Pernsium 107. 14. 108,2. 158. 5.
215. 38.
s. Peter r. Worms Domstift.
Petriraa, Petirsa, Peters, filia IL Ernenn-
geri« 1222: 98, 3JL
— relictaWernheri de Flersheim iunioris
civ. W. 1249—1253: 153. 28. 160.2.
— ux. Sifridi Fridach mil. 1241: 141. KL
s. Petri, in platea, in vico r. Ebelinus,
Gern od us, Lufridu«, Worms loca.
Petrus, Peter.
— presb. cardin. s. Cecilie 1192 : 77, 85. ff.
— diac. cardin. lffi: 54,3JL
— diac. card. g. Georgii 1248—1266:
151. 29. 152.25. 175,3 ff.
— can. Nuh. mag. 1270: 229, 2H
— sacerdosW. 1283: 270.41.
— monachus de Otterbnrg 1274: 23"). 14.
— fr. predicat. W. 1295 : 308,3a ff.
— nuncius W. 1268: 224, HL
— qui facit lagenaaW. 1275: 242, 3:*.
460
IVtniB — Prato.
Petra* de Apenheim 1299: 830. 8.
— Ritterchin civ.W. 1281: 258. 17.
— Rosscbacho, Rosseboc civ. W. 1223 —
1228: 99. 24. 106. 10.
— de Winetsheim mil. Oppenheim 1265:
215. 3.
— de Wunenberg 1269: 224,29 ff.
Pezzeraden, H. 1269: 22o, 4U.
Pfalzgrafen v. Rhein-Pfalzgrafen.
Pfeddersheim, Paternovilla, Pedersheim,
Phetris-, Petrins-, Pedernes-, Pe-
therns-, Peterena-, Petiris-, Pedirns-
KA. W. ML 91.32. 151. 14. 257,15.
295, 20.
— Blacins de, 1299: 329,
— Conradas de, civ. W. 1249—1263: 154,
ü 207. 13.
— Fridericus de, fr. Volzonia, 1270: 230.8.
— Heinricufl de, 1216: 93, 5,
— Heinricns de, civ. W. 1257: 182, 3L
— Johannes de, mil. W. 1268: 224.11.
— Volzo dt«. Morlle, de, can. s. Hart.
1270: 230. 3. Fridericus fr. suus.
— Wolframus de, mil. 1241 — 1260: 140,
34- 141, 26. 169.42. 176. 14. 182. 43.
185,25. 195, 3t;. 400.31.
Pfiff Ii gheim, Phephilincheini , Phephe-
lincb., Peffelchem, Pefflincheim, Phe-
linkeim, Peffelkeim, Pefilcheim, Phe-
phlincheim , Pephilnkeim , Pfeffiln-
keim KA.W. 4L 12. &8,10jaL 76,
HL 100. 26. 101.13. 105.16. 14Q.23.ff.
141, 1K. 187,35. 249, 33. 250, 13j. 33 ff.
257.12, 811. M.
Flurname:
super bundam episcopi 250. 3fL
— Gernodus de, civ. W. 1229: 106.22.
— Heinricns de, civ. W. 1234 — 1246:
127.1; 18. 133,8. 151.2.
— Hugo de, min.W. 1227: 105.28.
Pfrimm, Prirara, Prima, Primma Fiüss-
chen, entsj>ringt am Donnerslxrg, mün-
det hl bei Worms in den Ithein 60,
12. 95.40. 250.34. 261.44. 262, 45.
295, 36. 333, 41. 335. 4.
Pfullendorf, Phulndorf n. Constans bad.
Amtsstadt,
com. Rudolfus 1173: 69,24.
Pfungstadt, Pungeatait KA. Darmstadt
297. 4.
Pb- v. Pf-.
Phil. Johannes, civ. W. 1299: 337, 22.
Philippus l archiep. Colon. 1178 — 1182:
69,20. 73,11.
— prep. in Heiligesten 1190: 76, 15.
— dec. s. And. 1298 — 1299: 822.31 ff.
338, 3Ü ff
— cant. s. And. 1283 : 270, 15.
— can. s. And. »73: 233. 34.
— prior, fratr. Predicatorum domus W.
1268: 223, IL
— Rom. rex 1208: t 88, lö.
— min.W. 1194: 78. 43.
— de Bolandia, f. Wernheri II 1173—
1184 : 69.26. 75, 8.
— He Bolandia, fr. Wernheri TB. 1220:
96,29 ff. 97^12,
— de Bolandia 1260—1273: 193,26. 215.
22 ff. 23186. fr. Wernheri.
— de Falkenstein 1242 — 1248: 143, 28.
150, ia.
— de Falkenstein camerarius 1290: 192.9.
19JL25.
— de Hohenfels, imp. aule camerarius
1236—1260: 180.21. 143.27. 148. 85 ff.
149. f. 192, 2 - 193, 25. 382. 34 ff.
383, IL
— de Hohenfels 1273 : 234, 35.
— de Hohinlon 1287: 281.29.
— de Smertse 1276: 242. 21.
— dt«. Ulnere, mil. 1283: 2Ü6, 36.
— Wernherus 1275 : 243. 1.
Philmannua cona. W. 1281: 253, 16.
Phl- confer Fl-.
Piligrimus cf. Peregrinua.
— archiep. Coloniens. 2033 — 2056 : 350.
3_L 358. 35.
— archiep. Salzburg, archicapellanua,
918 : 21. 25.
Pinguensia r. Bingen.
Pippinus, Pipinus rex Franc. 764 : 2 f.
t6.ll. t9.32. t25. 9. t 32. 32.
— maior domus 627: ljä.
Plankstadt, Blankestat bei Schwei singen
185.21.
Poppo v. Boppo.
Porto, Portuensis C. ep. 1231: 109, 1
Porzheim 126,38 tcahrscfoinlich irrschrie-
ben für Horcheim.
Praemonatratenaer Orden r. Kaiserslau-
tern, Enkenbach.
Prato, dominus de, 1283: 270, 37.
Pravancia —
TVavancia r. Brabant.
Primraa v. Pfirimm.
Prüm, Brumiensia, Abtei: abb. 1036:
350.83.
Prundelinus W. 1264: 168. 31.
Pallas, Conradua, civ. W. 1286: 275. 7.
— Gcrlacus dts. can. 8. Pa. mi—i-J70:
802.21. 229, 2L
— Uerlacua dt«., vicariue Nah. 1361t:
185. 23.
— Gorao, civ. W. 1279 — 1399: 250. 26.
275. L 337. 40,
Pungestait v. Pfungstadt.
Quirnbach pf. BA. Kusel.
— Drutwinus de, Uber, 1198: 82.28.
B*
R. 1025—1044 : 350.40.
R. 1026—1032(f): 354.6.
R. s. XI: 854, 35.
R. «. XI: 356. 25. ff.
R. «. XI: 363. IL
R. «reo 1032(?): 37J, 10 ff.
R. a Xfll: 889.1 ff.
R. civ. W. a XITI; 887. 26. ff.
R. mit. de Lapide «. XZZT. 390. 4 ff.
R. Mogontinus 1026—1086 : 867. 32. ff.
R. de Rutclingen ja«: 144, U.
R. cognatus domini V. de Wimpina prep.
in Hösbach ». XIII: 889, 22 ff.
R(ainaldus) diac cardinalis a. Eostachii
1231—1232: 112,3a ff.
R(ayneriu8) diac card. a Marie in Cos-
midin WSl— 1232: 112. 88 ff.
Ramestat r. Ramstadt.
Ramsen, Ramosa me. Göllheim bayr. P/alt
Ciste rcienserinen 153. 33.
Ramstadt, Ramestat RA. Darmttadt.
— Conradua de, can. s. And. 1190—1194
76. 19. 78.42.
Ramungus min. Lauresb. 1160: 63. 11.
Randeck, Randeggen, Randecken Ruine
bei Mannweiler an der Alsenz pf.
BA. Kirdthetm- Bolanden.
— Ootefridas de, 1231—1260: 112, 29.
188.8. Oozo fr. ei us.
— Oozo de, 1260: 188,9.
— Johannes de, mil. 1281—1287: 262.29.
2«1, 35 ff. 233, 2 ff. Beatrix ux. eiua
Regenhart. 461
Randeck, Wilhelmus de, mil. vor 1260:
t 188,2. t 226. 30, Jutta ux. eius.
B., Gutta, Heinricus clericos, Jutta
pueri eorum.
Ranuoldus 1173 : 70, IL.
Rai>a, Albertus, can. m. e. W. 1283—1234:
124.21. 126.37. 127, 12.
— Jacob us dta., de Alxeia 1246: 148, jQH.
Jacobus f. eius.
— Landolfus, can. in. e. W. 1226: 102, 30.
Raparius, Herburdns, Gerbodua, iuvenia,
civ. W. 1234 — 1288: 127, 2; 12. 150.
42. 167. 27. 202.25. 284.40.
Raphnolt min. W. 1068: 47.24.
Rapoto olectus Spir. 1173: 69. 21.
Raspe, Herbordua dta. 1283: 266.29.
Ratisbona, Ratispona v. Regensburg.
Ratverkeshuson in pago Hasaia wo? 36, 2^
Raagrafen r. Irauti comites.
Ravenna, Ravenensis 25.37. 116.83 ff.
120, 3 ff.
Ravenolt, Ravenoldus min. W. 1189—1160:
66, 12. 62,30.
Ravenstein OA. Ötixlittyen.
Berngerus de, 1166: 66,36.
Beate v. Rieti.
Regelo min. W. 1016: 37, 13.
Regenbodo, Reginbodo, Reginboto, Rcin-
bodo, Reiraboto.
— abb. Hirsougens. 1234: 127, L
— min. W. 1016 : 84. 87. 37. 10.
— min. W. 1106: 50, Sß.
— min. W. 1139-1158: 56,11. 57.24. 58,
2j2L 50. 13. 62. 7.
— de Graaehof, min. W. 1198: 82,88.
— de Hagene clericus 1190: 77, 1Ü.
— de Hocheim vor 1269: t227,5.
— de Lobtenbnrch min. 1162—1160: 59,
24. 62,15100. 63.8.
— pincerna de Loutenburc mil. W.
1233: 125.26.
— Nobbo min. W. 1208 : 86. 40.
— Sueigere fr. Judte de Smidevelt 1224:
100,30.
Regenbolt min W. 1110: 51, 40.
Regenfrit, Reginfridus, Reinfridas cleri-
cus W. 1234: 126, 39. 127, 14.
— 767: 3.41.
— min. W. 1190: 77,18.
Regenhart, Reginhardus, Reynhardua,
Reinh.
462 Regenhurt
Regenhart dcc. s. Pa. 1161: 63. 34. 64,22.
— clericusW. 1110: 51,36.
— deLutra, inil.W. 1209—1238: 89, 2L
133, IL
Kegensburg, Regina civitas. Ratispona,
Ratisbona,Ratisbon.,Rati8ponenfl. 19,
Iii 114,4.
episcopi :
Conradus 1220: 97, 5.
Cfino 75. 4.
Sigfrid as imperiabs aale cancel-
larius 1231—1236: 108. 13. 1 Ii*.
21 117.3; 82. 130. 11.
R(eginbaldQ8) abb. Lauresham. 1027—
1032 0) : 360, 87. ff = ep. Spir. 1033 ff. :
369, 13 ff. 37G, 31 ff.
Regingerus 819: 8. 8.
Reginhardus r. Regenhart.
Reginolt, Regnolt, Reinolt 826: 8,31.
— min. W. iO/Ö; 34. 37. 36.25. 37.9.
— min. W. 1068: 47. 23.
— civ. W. 1283: 259, 16.
Reichenbach, Richenbach, KA. Bentheim.
— Joh. de, can. m. e.W. 1281: 254, 37.
— Joh. de, can. 8. Pa. 1209: 89.22.
Reichenstein, Richenstein, vielleicht Ruine
bei Nfckartfenmnd, Ludewicus de, 1946;
149. 24 ff.
Reilsheim, Risoluesheim bö. Heidelberg
34. 16.
Reimarus civ. W. 1224: 101,26.
— 1299: 329. 44.
Rcimboto v. Regenbodo.
Rein-, r. Regen-, Regio*.
Reynraond 1165: 66. 41.
Remigius abb. s. X/: 1 370, 13.
Renas r. Rhein.
Reolfreginger 1012: 32.7.
Repertsbarch «?. Ruppertsberg.
Reutlingen, Rutelingen «rört. OA. Stadt.
— R. de, can. m. e. W. 1243 : 144. 1_L
Reuengerus civ. W. 2/7»; 71,33.
Rex r. Richen.
— Heinricas iaratus parrochie s. Magni
W. 1261: 200.6.
Rhein , Renus, Rhenus, Rinus U^fUL 3^ 9 ff.
49. 21 ff. 60,12. 81,15. 92,24. 95,40.
104,2a ff. 140. 12. 143.23. 152, 37.
164. 1. 174. 34. 210,358". 217. 13.
231,36. 235.29. 237.3flff. 244.20.
26». 18. 262, 1. 271,23. 276. 7. 282.
— Richer.
24 ff. 319. 15. 326. 10. 333. 32 ff. 335.
11 ff. 382, 18; 28. 392,280*. 22L8ff.
Rhein -Dürkheim, Rindorincheim , Rin-
darincheim KA. W. 218. 2. 315.31.
Rheingau, in pag. Rinensi 4, IL
Rheingrafen, Ringravii, Sifridus 1266:
218. 1.
Wernherus 1265—1266: 215.7. 218,1.
Rhein -Pfalzgrafen-, Comites palatini
Rheni 397,22.
Conrad us 1156—1184 : 61.22. 63, 8.
69.24. 75.7.
C. ». XIII: 397.16 ff.
HeinricuB 1208: 87, 32.
Ladewicus I 1220 — 1226: 97, L
100. 12. 103.35.
Ladewicus II 1273—1284: 234.31.
248, 3iL 273, IL
. . f. eins 1284 : 273, 11.
M. s. XIII: 397.8.
Otto II 1236: 130. 15.
Rhode, Herbordus 1299: 830,8.
Riberas cons. W. 1226: 102,23 teahrechem-
lich verlesen für Richer.
Richard us, Ricard us.
— ep. W. 1248 — 1357: 151.29. 152.26.
158 f. lfiL 162, 33. 165,21. 166,31.
167,2 ff. 168.5. 171.;«). 173, 37. 175,
22. ITA ß ff. ilij lü 181. 41.
1 183, 12.
— can. m. e. W. 1228: 106. 6.
— can. s. Petri Wimpin. 1265: 214, Hl
— Rom. rex 1268-1269: 184. 121 ff • 224 f.
— 1106: 61, L
— calcifex, civ. W. 1253: 158, Iß.
Richela maneipia 1016: 36. 8.
Rieb- v. Reich-.
Richetmannns, Richil-, Rychel-, Rigel-
mannos v. Richer.
— f. Hein. Richeri, civ. W., cons., mag.
civ. 1263-1290: 207.12: 2L 224.14.
239,2. 244, 15. ff. 245,10ff 2S5.25.ff.
275.80. 278. 13. 28L3aff. 282, 44, ff.
286,4.ff. 293,8.
— relicta-, 1298: 317,22.
Richer dec. s. Mart. 1249: 153, IL
— min. civ. W. cons. 1208—1228: 89, lOj
22. 93,^ 94,2. 101.24. 106.2. 125.
4L 126, 28. 127, 8 = Richwin. Hein-
ricus f. eius 1209: 89, 30.
— Diemari, civ.W. 1261: 155, 2L
Richer — Ritterchen.
463
Richer, Heinricus iunior, f. Richen civ.W.
cons.mag. civ. 1333— 1366: 125,41. 120.
2L 127.8. 131.22. 183.7; 12. 141,
2L 150.40. 151. 24. 152.1 ff. 152, 19.
153.34. 154. 9. 155. 17. 157.24. 162.
20. 167. 40. 169.48. 175.33 ; 88. 183,
2j 82. 185, 25. 186,20. 195.37. 202.
2i 2(118, 204, 29, 207, 27. 215. 2.
400.32. 1 242. 41.
— Heinricus, fr. Jacobi, civ. W. cons.
1363—1378: 209, 4ff. 211.4. 212.1 ff.
224.12, 239.8. 243.35. 244.15. 245.
Iii 24. t.m2i Hedwigis ux. I
1 209, 4 ff. 12^2, 13 ff. Elizabeth ux.
II 209,4ff. 212,13«: Richelmannua
f. eius 1376: 245. 14 Mechti Ulis filia
eius 1396: 309, 24.
— Jacobus, dts. Rex, civ. W. 1349: 154, 13.
— Jacobus, civ.W. fr. Schonaugiens/25/;
154. 32ff. 1 204.45 ff. 1 208. 44 ff. f212,
1 ff. Heinricus fr. raus. Mei-gard«
ux. eins.
— Jacobus, f. Jacobi, 1361—1364: 156. 5.
204,45. 209, 1 ff. 212. 10 ff.
Richerus fr. eius.
— Johannes, civ. W. 1249—1363: 153,37.
155.20. 157. 28.
— Richer = Richelnmnnua civ. W. f.
Jacobi 1351—1264: 155.5. 204. 45 ff.
209.1 ff. 212. IQ ff.
— civ. W. vor 1363: t 203, 29, f329, 3.
Hilteburgis ux. eius.
— civ. W. 2275 : 289. 17. Alhoidis filia
eins.
— dapifer v. Richezo.
Richezo , Rikezo , Richecem . Rikece,
Richenzen, Richinzo, Richizo.
— min. W. 1016: 34.37. 35.25. 37. 10.
— min. W. 1016: 37. 13.
~ min. W. 1169—1174: 62.15; 29.63,88.
70, 8 ; 23_ Gerlacus fr. eius.
— min. W. f. Erkenbreth 1190—1198: 76,
2.L 80.35. 81.38. 82.6 ; 32.
— min. W. 1190: 76, 21.
— min. W. 1316 : 92, 82. Gerbardus f. eius.
— min. W. 1316: 92, 39.
— camerariusW. 1337: 131. 41 ff.
— cons.W. 1334: 101. 1.
— dapifer W. 1313— 1339: 92, L 105. 10.
im, 19.
— vor 1337: t 131. 3X
Richezo, ndl. W. 1333—1337: 125, 27.
131,18.
— ttcult, W. 1156—1165: 61,4; 23. 66,40.
68,39.
Richgouuo ep. W. 918—947: 20, 32 ff.
22.9.
Ricbgoz fiscalinus 897: 17, 27.
Richowicus, Ricovvicus ep. W. (irrthüm-
lieh) 9,31 ff.
Rieti, Reate «d. SpoUto 102,13. 109.23.
110.27. 131. 11.
Rifridus min. W. 1194 : 78, 43 wahr-
schemlich verschrieben für Sifridns.
Rigolmann v. Richelmannns.
Rigolio scult. 1165: 66, 40 icol ver-
schrieben für Kichezo.
Rihgoo can. m. e. W. 1068: 47.13.
Rindismula 1331: 112, 30.
Rindorincheim, Rindftrincheim v. Rhein-
Dürkheim.
Ripa de \
Ripam super }0e,;harda8 miL w- 1233:
Rivnm super 1 l^»39-
— Hugo, f. Vakonis (= Volzonis), dts.
Rockenhuser 1396: 811, U ff. Mer-
gardia ux. sua.
— Volzo, civis W. scult. in Hocheim
1381-1285: 201,10. 204.17: 30. 211,
33. 214, 17. 221,18ff. 244,5ff. 245,
15. 250. 274. 86. t281.2. f 311, IL
Volzo fr. eius 1387: 281.2.
Ripreht min.W. 1190: 77,13.
Ripure, Conradus de, can. m. e. W. 1213:
91.3.
Risoluesheim r. Reilsheim.
Rittenheim, Wernheras de, 1299: SJO^ 3L
Ritterchen , Rittcrchin , Ritderchun,
Ritterken, Riderchen, Ritder, Miles,
Militellus.
— Conradus, civ. W. 1363: 210. Ii».
— Conradus, civ.W. 1287: 281.3.
— Gerhardus, civ.W. 1224: 101.23.
— Heinricus, civ. W. cons. 1196—1227:
79.36. 82. 7. 84. 7. 89. 29. 92. 3;
40. 94,9. 99,23j 3L 101,2. 102,
32. 106,10.
— Heinricus fr. de Otterberg 1270: 230. 17.
— Petrus, f. Wernheri consnlis 1281:
253.12.
— UlricuB, civ.W. 1363: 157, 2iL
— Wernezo, civ. W. 1233: 125, 29.
464
Ritterchen — Roniajrna.
Ritterohen, Wernherua civ. W. 1246—
1248: 150,34 ff. 102.2O. t204.fi.
— Wernherus, ci?. W., com., mag. civ.
1263-1296: 207, 13. 214, Iii 22. 224,
13, 226, a2 ff. 239,9. 246.16. 250.28;
42. 253. 17. 261. 20. 265. 25 ff . 208,
30 ff. 275, 29. 281.34 ff. 282, 44 ff.
310. 39.
— Wernheru» , can. a. And. 1260: 214,
15j 20.
Rocken ha äsen an der Ahmt, Rockin -
huaen.
— Gndelroannus de, civ. W. 1283:
266. 38.
— Hugo dt«., civ. W. 1296: 311. 17. Mer-
gardis ux. sua.
R&cheros c. Ruggerus.
Rode, Jacobus dt«., can. m. e. W. 1289:
291.35.
Rodembnrg, A. com. de, 1232: 118, 26.
Roden bürg vielleicht Ruine Rotheburg
KA. Alzey bei Erbczbüdeaheim.
Fridericus dt«. Streiphe, mi). de,
1266: 175.23.
Rodenkirchen Kr. Köln?
abb. Peregrinus 1190: 77, &
Rodhardus r. Ruthart.
Rager r. Rnggerua.
Rohrbach, Horbach *fi. Heidelberg 93.29.
Rohrheim, Rorhem, Rorheim KA. Bent-
heim 82, LL
— Conradus de, clericns W. 1190: 76, HL
Rohrhof, Rorheym bei Brühl $&. Mann-
heim 270.2.
Rom, Roma 360.14, Rom an i 127. IK 128,
SQ. eeclema Romana 148, 12 ff.
Lateran ^ HL 103.19. 112. 9. 125.
Romana curia; sedes apostolica.
capellani :
archipresbiter de Celle 1292: 297,38.
W. generalis prep. monaBteriornra
b. Marie Magd. 1209: 227, 24.
cardinales episcopi:
(Odo) Tuaculanus 1266: 181, L
cardinales diaconi:
Johannes a. Stephani inCelio monte
1192: 77,36.
J(ohannes) s. Nicolai in carcere
Tnlliano 1266: 181.2.
Petrus 1127: 54, 39.
Romana enria; aede* npostolica.
cardinal e« diaconi:
Petrus s. Oeorgii ad velum aureum
1248—1266: 151, 29. 162. 25.
175.3.
Otto s. Nicolai in carcere Tnlliano
1231-1232: 113 ff. 121, 311 ff.
R(ayna]dus)a.Enstachii 1231—1232:
112, 38 ff-
R(ayneriua) s. Marie in Coamidin
1231—1282: 112. 38 ff.
cardinales presbiteri:
H(ugo) s. Sabine 1266: 181,2.
J(ohannes) s. Laurencii in Lucina
1260: 181, L
P(etrns) a. Cecilie 1192: 77, 3Lff.
S(inibaldu8) s. Lanreneii in Lucina
1231—1282: 112, 31 ff.
legati:
C. Portuensis ep. 1331: 109, L
Conradus Mogunt archiep. Sabi-
nensis ep. 1194: 78.20.
Otto diac. card. 1281—1282: 113 ff.
121,30 ff.
Petrus diac card. 1248—1256: 151,
2fii 152, 25. 175, 3 ff.
Sifridus archiep. Mag. 1212—1213:
90,33. 91,13.
pontifiecs :
Alexander IV 1266 — 1200: 122 ff.
Clemens III 1190: 76.35.
Clemens IV 1266 — 1208: 215, 3Ü ff.
22L2ff. 223. 11.
Coelestinus III 1194: 79.3.
Gregorins IX 1229—1239: 106,31 ff.
1Q7-112. 121f. 125, 1 ff. 129.
2L 130, 32 ff. 186, 21 ff. 138,
lfi ff.
HonoriusUI 1226—1226: 101,30 ff.
108.36.
Innocentius III 1198—1215: 82,12.
83,28 ff. 86,4ßff. 86, 16; 18.
92, 5.
Innoeentius IV 1246 — 1262: 147,
38. 148. 1. 161,ffiff. 152,24».
166.37. 157. 36 ff.
Ho magna, Romaniola,
comitea:
Conradus i de Hohenloch 1230:
GotfriduB J 130. 18.
Romanuni Imperium — Rufus.
Romanuni Imperium r. Deutachland.
iniperatores et rege« Romanorum
i'. Deutschland.
Ror-, v. Rohr-.
Rorheym r. Rohrhof.
Roricus cuü. s. Mart. 1161: 63, 31L «iL 24»
Rosenbaum 1 zum, Rosenbeumer, de ar-
Rosabaum > bore roaarum.
— Conradus, civ. W. cona. 1249 1106:
153,36. 164, 11. 155. 1& 157.25. 162,
12. 168. 2. 183. 2. 195. 37. 203. 22.
205. 14. 216.27 ff. 400.33.
— Conradus, civ. W. 1296—1299: 306,30.
337. 21.
— Ulricus, civ. Magunt. 1254 : WJ, 42.
Rossebacho, Rosseboc, Petrus, civ. W.
1223 — 1228: 99. 24. 106. lfl.
Rota, Eberhard us de, 1299: 330.24.
Rotcolbe, Theodericus, civ. Oppenheim.
1254: 170. 1.
Roxheim «J. Worms pf. BA. Frankenthal
330.12.
Rube, Bertholdus dt«., mil. 1263: 207,26.
Ruber, Rubere, Herbordus dts., civ. W.
1250—1263: 154, 23. 207,27.
Rubert, Rubret, Rubbracht r. Rupcrtus.
Ruberus de Moneta min. W. 1226: 102. 22.
Rukelinus, Rukhelin, Ruchelin, Rukelin,
Rulrilin.
— C. dts., *. XIII: 382. LL
— Eberhardus dts., f. Davidis mil., civ.
W. 1275—1290: 241.32. 295. 13.
— HemmnnuH ror 1224: t 99.1*7. t R>6.3.
Odilia ux. sua.
Rudbrath r. Rupertus.
Rudegerus, Rüdiger us cus. s. Mart. 1196
— 1197: 79. 33. 80, 13_i 2L 81.36.
— can. m. e. W. 1196—1197: 79,2a. 80.
25. 81,22.
— ceUerariufl W. 1200: 85, IS.
— 1173: 70, 10.
— Bfibo mil. 1257: 182.43.
— de Dimaristein civ. W. 1216: 92. 33.
— de Hargesheim mil. 1255: !?,'>, 43.
— de Harwisheim clericus W. 1190: 77.4.
— civ. W. 1266: 220.24. Rudegems f.
eins. Elizabeda ux. sua.
Rudenesheim r. Radesheim.
Kudowinu« 1299: 329, 46.
— de Flamburnen, miL 1222—1254: 98,
31 ff. 105,3. 164,2.
iL Booa, Urkuadonbuoh d. Stadt Worum L
Rudolfua, Ruodolf, Rudolf, Rodolf, R8-
dulfus.
— prep. Laurisham. 1160: KL
— abb. Schonaug. 1246 — 1247: 150,33.
151.23.
— dec. s. And. 1190—1198: 7^ IL 77, 5.
78.40. 79. 32. 80. 12. 82. 22.
— prothonotarius et can. m. e. W. 1182
—1197: 73. 13. 75, 5. 79, 28. 80.25.
81,29.
— pleb. de Horcheim = Pondieim, can,
s. And. 1234: 126, 31 127. 12.
— mon. Schonaug. 1262: 204.32.
— Rom. rex 1273—1288: 234 f. 256. 15 ff.
212 f. 214. 276,15 ff. 281.27. 2S2.K..
2H3,4üff. t 299,38. 1323,22. 324. IG.
— f. R. regia, dux Auatrie et Stirie
1284 : 273. 11.
— com. de Phulndorf 1173: 69,24.
— 1108: 51.8 (2 Perwmen).
— min. W. 1016: 37. 12.
— mil. de Drachinvels 1287—1288: 222 f.
284, 1 ff.
— de Elreatat clericuB W. 1200: 85,12.
— truchsess der von Scharpinberg 1165:
66,22.
— Smersindcn 1249: 153. 30.
— dta. de Sulxa civ.W. 1249: 154.2.
Rildesheim, Rudenenh., Rudensh. 58, 25.
Theodericus de, 1299: 330. lfl.
Rufin, Marquardus, civ.W. 1236: 131.24.
Rufua, . . civ. W. 1264: 211, 32.
— Conradus, min. W. 1195-1197: 79. 12.
80,34. 81,28.
— Fridericus, civ. W. 1229—1238: 100,
24. 126.41. 127. 16. 131.22. 133. 7.
— HeinricuB, fr. Friderici, civ.W. 1234
-1275: 126.41. 127.16. 131.23. 155,
12. 157.26. 162,20. 163.29. 168. 3.
195,28, 205,14. 206,1. 216, 2L 224,
13. 236. 26. 239.8; 17—241.6. Al-
heidia ux. sua 239, 11 ff. Jacobus et
Nicolaus filii eorum; Elizabet filia
eorum.
— Heinrieu», civ.W. 1299 : 331.5.
— Herbordus, civ. W. 1269 : 228. 24.
— Jacobus f. Heinrici 1275: 239. 27.
-Johannes, civ. W. 1262: 2J>L 9 ff.
Agnes ux. sua.
— Nicolaus, f. Heinrici, can. s. And.
1275: 2ÜL28.
33
4(36
Ruggerua — Salemannus.
Ruggerus, Ruigerus, R<"ger, Röcherus,
Ruck er.
— archipreabiter Magunt. 1182 : 73, U>.
— vicedominus W. 1127 : 55. 11.
— min. W. im— 1173: 62. 63, £0.
64,21 69,21. Heinricus fr. eins.
— min. W. 1190: 77, 22.
— cona. W. 102. 32. Conradus fr. j
eiua.
— 1241: 140.82.
— macellariuaW. 1299: 325. 2.
i de moneta I civ. \V. 1226-1227:
I ante monetam i 102. 22. 103. 27.
— de moneta mü.W. 1238: 134. 16.
Ruinhart, Rumhard, Rumandus.
— 1106: 50.87. 51. 6; 38,
— fr. Conradi Dudo, 1165: 66. 42. 68. 33.
— min. Lauresh. 1160: 62, 34.
Rupele, Gudelmannus 1299: 331.43.
Rupelo, . ., civ. W. 1264: 211,33.
Rnpertus. Rubret, Rubbracht, Rudbrath,
Rubert, Ruodpcrtua, Rotbertua.
— archiep. Magunt. 970 — 973 : 25 , 33.
26,36.
— prep. de Winpina 1068: 47,18.
— dec. m. e. W. 1106-1110: 50.35. 51^33.
— »col. m. e. W. 1227: 105,13.
— can. m. e. W. 1158: 62, 4.
— com. de Berbach 1174: 70. 21.
— com. irsutus 1246: 150. 4 ff.
— com. irsutus 1263 : 207. 23.
— com. irsutus, domicellus, 1283: 266. 35.
— f. Oerhardi mil. 1025 ff.: 45. 37.
— cons. W. 1216—1226: 93,2. 101. 25.
102.33. f 152. 1.
— cons. W. 1283 : 265. 25.
— de Dalsheim mil.W. 1274: 235. 13.
— Wernherus f. — , civ. W. 1237— 1241:
132.36. 140.8.
— Wernherus, fr. — , civ. W. 1241: 141.27.
— Wernherua, civ. W. 1283 : 271. 7.
Ruppertsberg, Rupertsburch, RSprechtis-
burg, Repertsburch bei Deidesheim
nö. Neustadt.
— Baldemarus de, 1276: 243. 32. Mar-
garetha ux. sua.
— Jacobaa de, can. a. Mari 1299 : 323. £ ff.
Russebacke, Johannes civ. W. 1285: 273,
3üff.
Ruateinus, min. W. 1197 — 1198: 81. 38.
82,41; 32.
Riuteinus, Godofridua, min. W. //!#>:
7». ar>.
Rnsthciin, Dyno dt«., civ. W. 1295: 308, ]±L
Rüsten, Rustent min. W. 1106: 50.39.
— min. W. 1139: öiL13.
Runter min. W. 1213: 92.2. Bertholdus
f. SU US.
Ruthardua-, Rut-, Ruot-, Rod-, Rutha r.
Ruthart.
— prep. m. e.W. 1025 ff.: 45, 11. 400, L
— 832: 11.10.
— min. regis 897: 15. 3. 17. 11.
— min. W. 1016: 34,ätL 35.24. 37,12.
— piscatorW. 1106: 50. 19.
Rutwigus 832: 11, lfl.
Ruwe, Heinricus, scult. 7285: 266, 21L
Hnwelinus de Wormacia mil. 1268:
222, 2iL
Ruzo min. W. 1106: 50.36.
S.
S. dec. Nuh. 1292: 295, 3_L
S. bnrgraviuB de Frideberch l241:2üßAiL
S. mil. *. XIII: 387, 2iL
S. ux. <r. XZJJ: 396,21 ff.
S. de Lutra s. XIII: 390, L
Saarbrücken, Sarbrucke, Sarebruggen.
comitea:
Symunt, Simon prefectus urbia
W. 1140—1166: 57.24. 58. 1 ; 21
59. 12. 62.5; 13. 6fi. 33. 68.34.
69. 9.
Saargau, Saroinae 10,30:33.
Saarwerden, Sa rewerde elsäss. Kr. Zobern.
com. Folmarns 1165 : 68,36.
Sabatisaa, Sabbatissa,. Gertrudis dicta,
vidua W. 1255—1259: 176,7 ff. 183 f.
1H5. 33 ff. Gertrudia proneptia eiua
1268: 222.3üff.
Sabina, Sabinenais Sabmerland nö. Rom.
ep. Conrad us, archiep. Magunt.
1194: 78. 20.
Sachsen. Saxonia 350, 34.
ducea:
Albertus I 1232: 117.4; 33.
Albertu» II 12221 234. 32.
Sachaenheim, Sahsenheim an der Berg-
Strasse bad. RA. Mannheim 371,40.
Salemannua, Saleman dec. s. Pa. 1243:
142. 43.
Saleniaumi*
Saleniannus min. W. 1106: 51, 9; 89.
Salomon cancellariua 918: 21.25.
Salzburg, Salzeburgenais.
archiepiacopi :
E(berhardu8) 1232 : 117, 2: 3L
Piligriinua archicappelanua 918:
21,25.
Theotmarus. Deotinaru» 897—904:
15.27. 16.30. 18.8. 19.14. 20,28.
Samuel ep.W. 8ö6 . 11. 20. 12,38.
— 771: 4, 19; 32«
Sandbach, Santbacb KA. Urbach? 106.17.
Sandhofen, Sunthoven a. Mannheim
105.9.
— Sigewardus de, 1227: 105, 8. Adel-
heidia ux. aua.
Sara ux. Menlini Judei W. 1294: 805,22.
Sari beim Einflms des Neckars in den
Ehern 382, 2LL
Saroinse v. Saargau.
Satmar piacator W. 1106: 50, IL
Saxo, Bertholdus, civ. W. 1229: 106.23.
— Berwelfus, civ. W. 1234: 126 , 42.
127. lfi.
— Sifridus, min. W. 1216: 93. 1.
Saxones 350.21 ff.
Saxonia v. Sachsen.
Scarra r. Scharrhof.
Scathe, Arnoldus, civ. W. 1179: 71,33.
Schaarhof, Scharren, Scharia, Scarra u.
Mannheim 92,22 ff. 99. 28. 100.20.
106, 3. 272, 3.
mag. de, 1238: 134,13.
Schangezxere, Conradua dta., mil. de
DirmenateinW. J2Ö»— 1274: 228. 12 ff.
236, 28. Liba = Libcra ux. sua.
Scharfenberg, Scharpinberg Ruine bei
Annweäer ff. BA. Bergzabern.
Rudolf truchseaa der von, 1165:
66,32.
Scharfeneck, Scharphenecke Ruine bei
Dernbach pf. BA. Bergzabern.
Heinricua de, mil. fr. Joh. de Metia
1294: 806, IS.
Scharren v. Schaarhof.
Scharren Rhein insel bei Mannheim lhl, 21.
Schauenburg, Scowenburg, Scovenburg,
Scohenburg, Xuemburg, Scbowem- |
bürg Ruine bei Rinteln.
com. Adolfua 1232: 117.6; 34.
Ruine bei Dossenheim a. Mannheim.
— Schönau. 467
Schauenburg, Berhtolfus de, 1166—1165:
61.24. 66.35. 68.37.
Gerhardus de, 1159: 62, 14.
1
Scheinveit, Schenvelt r. Schönfeld.
Schydil W. 1299: 337, 23.
Schido civ. W. 1282: 255, 14.
Schygeler, Johannes, W. 1299: 337, 26.
Schintbrucken, Civicua de, W. 1299 . 3:37,7.
Schipf, Scyphe, Schiphe, Schipha r. Schüpf.
Schit, Heinricua, civ. W. 1255: 176, 2.
Schlettatadt, Sletatat, Sletstadenaia 171,33,
IL dta. Snelle de, 1260: 192, IL
Schmidfeld, Smidevelt, Smidefelt.
Conradua de, 1224: 100.27. 101. 8.
Judda ux. sua.
Conrad us de, 1233: 123, IL
Conradua de, dapifer Conradi IV
1242: 143. 27.
Schmutzelin, Smucelin, Smucel, Smuci-
linua, Smuzzil.
— Bertolfua, Bertoldua, mil. 1216—1233:
93. 3. 125. 38.
— Bertholdua, mil. de Dirmenathein
1263: 207, IL
— Eberhardua 1263: 207, 8. Gerhardus
fr. ein«.
— Gerhardua, de Dinnenstein, mil. W.
1236: 131.20.
— Gerhardus, 1263: 207, L Ortherun ux.
Bua; Eberhardua fr. auua.
— fr. Gerhardua, de Dirmensthen 1263:
207.24.
— Gerhardua f. dicti — de Dinnenstein
1283: 255, .'38. Uildeburgia ux. sua.
— Gerhardus, mil. 1297: 311,35.
— Heinricua, can. m. e. W. 1190—1196:
77.3. 79, 2L 80,9 = dec m. o. W. 1196
—1200: 80.24. 81.28. 82.4; 18. 85.17.
— Sigbodo, fr. Bertolfi, 1216: 93,3.
Schönau, Sconaugia, Sconowia, Schonen-
augen, Scbonaugiens., Schonaugend.,
Schonoiena., Schonagena., Cistercien-
acr bad. BA. Heidelberg öfi. 12. 59, Li.
70^ 12 ff. 79.26. 82.2; 16. 84.3. 89.
lfi. 92f. 93,2fiff. 99. 21; ZiL 100. W.
105, 8. 106, 3ff. 125. 83. 181. lfi ff.
134. 14. 138,38ff. 150.33 ff. 151. 21.
löL.SSff. 158. 10. 164. 1. lo7. 23 ff.
185.20. 188,411 ff. 189,38.ff. 203, 30.
2!)if. 205. 40. 208,42ff. 212. 213.
22 ff. 217.37. 218 f. 238. 31. 240.23.
466
Schßnau — Siboto.
245, 39 ff. 246. 27 ff. 251.9. 257ff. 270,
33. 274. 8. 27_i2Iiff. 27«. 1 ff. 283.
■IL 284, 33. 290,4 ff. 293.28.
Altar b. Katherine 258, 24.
Curia Schonangienais in Wormatia
r. W. loca.
abbates :
1253: 162. 16. 1284 : 272. 11.
Bertholdus 1233: 125,35.
Daniel 1216 — 1218: 92.20. 93. 26.
Kbelinus = ßelinus 1263— 1264:20$.
42 ff. 212. 6.
Heinricus 1251: 156. lü.
Johannes 1290 : 293. 28.
Rudolfus 1246 — 1247: 150. 33 ff.
161. 23.
Wernherus 1283—1286: 259. 3 ff.
275, 22j 4L
fratres, luonachi, convcrei:
Conradus cellerarius 1262: 204, 3L
Fr(idericus) 1247: 151,23.
Godefridus 1262: 204.32.
Gutnpcrtus 1286 : 275, 34.
Heinricus 1247: 151.24.
Herdegenus 1283: 259. 15,
Jacobus Richeri 1263—1264: 208,
Mff. 212. iL
Jacobus camenirius 1283 : 259, 15.
Johanne« Amella 1283: 259. lä.
Rudolfus 1262: 204. 32.
Walde verus 1251: 155. 15.
Wernherus 1262 : tt_>4.
Wolfranius notarius 1247 — 1253:
151.23. 1.58.11
monachus in curia W. celebrans
257.43.
W. minister 1200: 85. 37.
prior:
Wolfranius 1251: 155. 15.
Schönenburg, Schoninburc, Schonem-
burg.
— Arnoldus de , can. m. e. W. 1276—
1289: 224.44. 254.38. 275.28.291.34.
— Sifridu8 de, can. m. e. W. 1281:
254.32.
Schönfeld, Schein?elt, Schenvelt.
— Fridericus de, 1196— 1199: 79. 25. 82,
15. 84.5. Mehtildis ux. sua. Lupoi-
des ep. W. fr. eins.
Schornsheim, Schornish. KA. Oppenheim.
— Godefritus de, 1190 : 77. 20.
Schreufa , Scronfin in pago Hassia h.
Frankenberg wt Oberhessen 36, iL
Schriesheim. Schrish. an der Bergstram
il Heideiberg 272. 3. 297.3.
— Meingot de, Uber, 1198: 82.27.
Schopf, Schipf, Scyphe, Schiphe ww.
Mergentheim.
— Conradus, pincerna de, 1520: 97» IL
— Waltherug pincerna de. 1232: 118,28.
Schopf, Schipha, bad. BA. Boxberg.
— Ludewicus de, 1232: 118.29.
Schwaben, Suevia.
duces:
Fridericus II 1106 — 1112: 61. 1.
52.33.
Fridericus V 1173: 69, IS.
Heinricus (VII) 1220 : 97j.L
Schwabeburg, Svabesberg Ruine, KA.
Oppenheim.
— Wolfin de, 1246: 149.25.
Schweigern, Sueigere nö. Boxberg bei
Mergentheim.
— Reimboto de, fr. Judte de Scbmide-
feit 1224: 100.30.
Schwetzingen, Suuctzingen bei Heukl-
berg 82,3.
Sc- r. Sch-.
Scohenburg r. Schauenburg.
Scroufin i\ Schreufa.
SedibuH, Heinricus de, can. s. And. 1209
—1227: 89,24. 105, 23.
Seebach, Sebach, domine de, (Beuedic-
tincrinen bei Dürkheim an der Hardt)
270,26.
Schi ha maneipia 826: 9, L
Sellwld, Selbolt, Arnoldus de, can. m. e.
W. 1200 — 1213 : 85. 19. 86. 37. 91, 1.
Seligheit, Selicheit, Godefridoa, min. W.
1196—1198: 80, 3JL 82,31
Selzen, Selsen KA. Oppenheim.
Wernherus de, 1224: 100, 19.
Selzere, Heinricus, civ. W. 1253—1269:
160. Ü. 224, HL 226, 33 ff. Wernherus
fr. 8UU8, civ. W. 1253: 160, 6,
Selzerinno, civ. W. 1253: 160,6. Hein-
ricus et Wernherus filii eius.
Semerin, Gerdrudis dicta, civ. W. 1260:
194, 35. Gerdrudis filia eins.
Sethwin piscator W. 1106: 60, IL
Sybidatum v. Cividale.
Siboto r. Sigebodo.
Siboldtu — Sigelo.
469
Siboldua de Mergestad vor 1247: f 151, 12.
Siegefridus, Sigifridus, Sigefrit, Sig-
fridus, Sifridus, Syffridu«, Sivridu».
— 1 archiep. Mogunt. archicancell. 1074:
48.37.
— II archiep. Mogunt 1203-1236: 86,
HL 87.36. 8«. 35. 90, 33. 91. 13. 97.2.
101, 33 ff. 102,40-ff. 103. 23 ff.
— III archiep. Mogant. 1231— 1245: 108,
13ff. 118.21. 119. 17. 120,41ff. 129^
2^130,12.148^12.382,22 ff. 383,
lüff. 385,lfiff. 3Jü2iff. 393. 1 ff.
3Ü6.f. 398. 13 ff.
— ep. Aagustensis 1224 — 1226: 100, 10.
103. 32.
— ep. Curiensig 1299: 324, 2JL
— ep. Ratisbonensis et Herbipolensin
1231—1236: 108. 13. 112,27. 117.3;
32, 130, LL
— II ep. Spir. 1127: 55. 6.
— prep. in Boppard 1179: 71. 29.
— prep. de Hagene 1173: 70, 2.
— prep. Lutrensi« 1298: 322. 18.
— prep. m. & W. 1166—1165: GL 211 62,
12j 24. 66.31. 68.30.
— prep. 8. Mart. 1137—1165: 55,36. 56,
10j Iii, 57,10. 58,20- 59,11.6X22.
62.2. 63. 36. 64. 24. 68,33.
— prep. s. Pa. 1196—1200 : 80, 8. 82,21.
S:.. 21.
— prep. Wimpin. 1140— 1161: 57. 17. 59j
21. 62, 1. 63.33.
— mag. Bcol. Mogant 1182: 73. 14.
— can. m. e. W. 1158 : 62, 4.
— can. a. Mart 1141: 57.23.
— ringraviua 1266: 218. L
— 1173: 70,9.
— min. W. 1106—1110: 50.38. 5T, 7_i 38.
— min. W. 1160—1165: 62,21 68,40.
— min. W. 1190—1199: 77. 14. 78. 44. 79,
12. 82. 31. 84. 7. i8£,3Qff. Gisela
ux. sua 1208: 86,30.
— vicodonnnua W. 1161—1165: 63,37. 6jL
25. 66.38. 68.37.
— nioneturiua W. 1197: 82, L
— laycusW. 1283: 264, 12 ff.
— piscator W. 1106: 50, IL
— pistor 1299 : 329.43.
— de Borgheim clcricug W. 1291: 295. 24.
— Buzhamer 1255: 175. 27.
— Kuffman 1299: 33L40.
Siegefridu« gener Davidis mil. reiro coqui-
nam W. 1255 : 175, 26.
— f. Davidis mil. retro coquinaro 1275
—1290 : 241.82. 895, 12.
— de Elbenstein prep. s. Mart 1194:
78,42.
— de Flamersheim W. 1262: 205, 27.
— Frietag, Vrietak, min. W. 1197-1213:
81. 37. 82,5; 3L 84^5. 86.34. 91. 35.
— cognomine Fridach mil. dta. de Star-
kinberc 1241: 141, 15.
— f. Gcrnodi min. W. 1190—1196 : 76,20.
79,34. 80,32.
— f. Hedewige 1173: 70. 12.
— Heyhel der alte 1165: 66. 42.
— Heltli mag. W. 1300: 344, 36.
— de Hohenloch 1232: 117,6; 35,
— de Honeg 1260: 10.
— Johannes, preb. m. e. W. 1296: 308, 11.
— de Lutra Beult 1231: 112.29.
— Mcnnckin min. W. 1208: 86, 32.
— 1*. Mergardia, min. W. 1196: ttü. 34.
— f. Jacobi de Mergestat 1297: 312,3.
— Saxo min. W. 1216: 93, L
— de Schonenburg, can. m. e. W. 1281 :
254,3k
— Velir min.W. 1208: 87, L
— fr. Wicnandi min. W. 1208: 86.39.
Sigcbertus rex Franc. 19,33.
Sigebodo, Sigeboto, Sigebotho, Sigboto,
Sibodo, Siboto.
— prep. Nuh. 1068: 47, 12.
— 1012: 32.7.
— 1025—1044: 45, 4a
— mil. W. 1012: 32.6.
— min. W. 1016: 37.9; 12 (2 renonen).
— min. W. 1160-1161: nX2Ü. 63. 39.
— civ. W. 1160-1179: 62. 32. 71,3a.
— 1106: 51, L
— mil. de DirmeBtein 1233: 125. 31 ff.
— fr. Bertolfi Smuzzel 1216: 93.3.
Sigebolt clericu8W. 1110: 51, 35.
Sigelo, Sigello, Signlo, Sygilo, Sigelc,
Siegel, Sigelinua.
— civ.W. 1276: 246. 40.
— mil. W. 1233: 125, 22.
— monetariusW. 1233: 125.29; 4L
— «ervien» 1002: 30.31.
— servitor Mogont 103/— 1044 : 367,89. ff.
— fratruelis Erchinberti de Karlbach,
mil.W. 1237: 132,35.
471)
Sigelo — Speyer.
Sigelo inil. de Dandiatat «60: 195, 31.
— f. Davidia retro coquinam, civ. W.
1275—1290: 241,33t 205,12.
— Eigelmari civ. W. 1234—1286: 126, IL
127,10. 134, IL 275. iL
— f. Goamari civ. W. 1251—1263: 155. 2.
107,26. 158. IL, 175,38, 183.3. 204,
2iL 205. 15. 206, 1. 21)7, 28.
— dt«. Grant civ. W. ;_\S3. 26<i,4LL
— Lenisiua W. wr 1299: 1 323, 12»
— dü. Levis mag. civ. W. 1283 — 1293:
266.32. 296,22.
— de Lumersheini mil. 1256: 175. 42.
— de Lutra 1267: 221,26.
— de Oathoven civ. W. 1266: 218. 10.
— dta. Sparwenzagel 1274 : 236, 2L
1 294,411.
— de Wattenheün mil. W. 1268— 1289:
224. 10. 225.1. 239. 7. 245. 14. 250.
IL 261,40. 274, 5. 285, iü ff. 292. 1.
Sigeman clericua W. nio: __L 34.
Siger inin. W. uo6: 50,3a.
Sigewardus, Sigenuart.
— clericua W. 1025—1044 : 45.42.
— de Sunthoven 1227: 105.8.
Sigewizza vidua Friderici de Durinchcini
1241: 140. 22.
Sygin, Heinricua preab. dta. de, 1294:
im. ltL
Sigiuuin 1012: 32,2 (2 Permmen).
Silhauer, Hartmudna dta. W. 1299:
337,32.
Silveatrea comitea, Wildgrafen 1246: 150,
12. 1260: 193.25.
Embicho 2246; 150, 12.
IL senior et E. iunior 1255: 171.
3Ü. 173. 24.
Simon, Symon, Symont, Symunt
— ep. Paderbarnenais 1273: 234, 3L
— ep. W. 1283— 1290: 261 ff. 275, 14 ff.
211 ff 281,28. 284, 3 ff 2%>, 31 ff.
294 f.
— prep. de Henche 1290: 296, 10.
— dec 8. Pa. 1227: 105.23.
— cant. m. e. W. et prep. a. Mart. 1281
-1289: 254.36. 285. 16. 291. 30.
— can. in Ilenegen, prep. conventus ad
ortum a. Marie 1272: 232. 19.
— clericua W. 1261: 199.39.
— com. de Sarbrucke, prefectus urbia
W. = adv. maioria domua W. ecdesiu
1140—1166: 57, 24. 58. 1 1 21. 5!». 12.
62.5; 13. 6*3. 33. 68. 34. 69. 9.
Simon min. W. 1190: 77i Uä.
— 1299: 330,3.
— de Guntheim, mil. 1246—1260: 149,
9 ff 149,20. Lßf.
— de Huchelheim min. W. 1216: 93.4.
— de Lobio can. a. Pa. 1293: 303. A3 ff
S(inibaldua) card. preab. a. Laurencii in
Lucina 1231—1232: 112, 32 ff
Sinzo dec. W. 1068: 47.21.
Syon bei Mauchenheim pf. BA. Kirch-
heim-Bvlanden Ciaterzienserinen 290.
26.
Sl- v. Seid-.
Sleppcre, Gudelmannua, de Buehove 1283:
270.8.
Smerainden, Budolfus, 1249: 153. 30.
Smertac, Philippua de, 1275: 242. 21.
Margaretha tu. aua.
Snelle, H. dt«., de Sletatat 1260: 192, IX
Soest, Suaacenaea 177, 41 ff.
Sophia relicta Conrad i dicti Ammetman
civ.W. 1291: 295. 17.
Span, Spanus, Spain, Spon.
— Conrad us, civ. W. cona. 1226—1283:
102,33. 105, 11. 106. 23. 125,2a. 139.
4L 183, 31. 207, '28. 265. 26 senior,
mag. civ. 1283: 265,'.». 266, 18.
— Conrad ua iunior, civ. W. cona. 1275—
1298: 239.40. 243. 35. 245.21. 250.
32.43. 262, 27. 274, 6. 309, 27. 311 ff.
— Heinricua, civ.W. 1260 — 1262: 195,
38. 205.14.
— Heinricua, cant. Nuh. can. a. Pa. 1300:
340.41.
— vidua 1283: 261.27.
Spanheim, Sponheim.
comitea de:
im>: 193,24.
Gottfridua 1156-1165: 61.23. 68.36.
Gottfridua 1208: 87.41.
Sparwenzagel, Sperwenzagel, Sigelo dt».,
W. 1274: 236, 27 ff. f 294,40. Eliza-
bet ux. aua.
Speyer, Spira, Spire, Spirens., Spyrena..
88.3_i22.ff. 103.28. 171, 32. 174. 26
193,27. 206. 16. 248.38. 276. 18. 221
9 ff. 229 ff. 312 ff . 398, 14 ff.
civea:
88. Ifi5_ 175. 4 ff. 12140 0.
Speyer —
Speyer, episcopi:
Beringe rus 1224 — 1X28: 100, 11.
106, 1.
Bruno 1110: 62, 12.
Conrad us III ep. Metens. concel-
lariua 1208—1232: 88.2:16. 89.7.
no, 33. 97, i. w. n.
Conradua IV 1233: 123, HL
Fridericus 1284 — 1292: 273. 10.
297. HL
Godefritua II JJ5C: 61, 19.
Heinrica« II 1260—1269: 193,23.
200.23. 219,36. ff. 225, 20. 380.
12 ff. 381.11 ff.
Rapoto 1173: 69, 21.
Reginbaldus II 7033 ff.: 369. 13 ff.
376. 34 ff.
Sigefridus II 1127: 55. 6.
Ulricua II 1182: 73,12.
A. 1200: 85.37.
Adelvolcua 1262: 206, & ff.
cellerariuB:
FridericuH 1200-1209: 85, 3L 89,21.
scolastici 7292: 196. 31.
Adelvolcus, prep. ß. And. W. can.
m. e. W. 1257: 182.3.
camerarius:
Conradua, prep. s. And. W. 1208:
89, a
noturhw ep.: Cuno 1208: 89, (>.
s. Qaidonis : thesaurarius 7233 : 125,2.
m. e. Spir.: decani: 1233: 125. 1.
h, Trinitatis; omniam sanetorum:
■col. 1233: 125. 2.
Speyer, Eggelhardus de, mag. can. s.
And. 72.W; 126. 38. 127. 13.
— Gerlacus f. Anselmi de, can. m. e.
W. 1209: 89. 21.
Speyergan, Spirichgoune 45, 34.
com.Burghardns 1026—1044: 45.34.
Spene, domina Alkussa, W. 720«: 317, 3L
318. L
Spiez, Gerhardua dta., civ. W. 1263: 207/26.
Spira r. Speyer.
Spirensia, Heinricns dt«., W. 1299: 337.40.
8pitcebauc, Bernoldua, W. 1299 : 337, 0.
Sporo, Spor, Spuro, Conradns, can. in. e.
W. 1196-1216: 79,22. 80,28. 81, 3D.
85,12. 8S,3L 89,12. 91, L 92,30.
— Heinricua, civ.W. 1173: 70. 13.
Srubelina W. 1288: 287.24.
Stephanns. 471
Starkenburg, Starkenberg, Starkinberc
Ruine nö. Heppenheim an der Hery-
Strasse.
— Hugo de, mil. 1267—1278: 221, 26.
236, L 248,82. Wernherna fr. eius.
— Sifridus mil. cognomine Fridach dtw.
de, 1241: 141,16.
— Wernherna de, can. m. e. W. par-
rochianua 1243—1274: 144. IL 221,
20. 236. 8.
Starko, Starke, de Starcken, H. dt«., civ.
W. 7285; 275, (L
— NicolauH dt«., civ. W. 1286 — 1293:
275, 35. 298, 18. f 330, 2jL
Staufen, Stouphen sie. Freiburg L Er.
Ulricus de, liber, 1173: 69,25.
Stecchoeeln, Jacobn« f. Bentonis dicti,
W. 1283: 262.5.
Steier, Stiria r. Oestreich.
Stein, Steina, Steine, de Lapide ab-
gegangenes Schlots am Ausfluss der
Weschnitz in den Rhein n. W. in
Castro Lapide, ad Castrum Lapidem
115. 43. 148,4Üff. 327. 15.
— BurkarduH de, min. W. H60: 62, 28.
— Conradua de, 1226: 102,26. Adel-
heidia ux. sua.
— Jacobu« de, mil. 1263-1260: 162, 18.
175.31: 3L 182. 42. L92,4ff.
— B. mil. de, s. XIII: 390, L
— Sigefridua de, min. W. 1160: 62, 28.
Burkardua fr. eius.
Steinach, Steinache, Stheinahem, Neckar
ateinach KA. Hep)x>üieim.
— Bliggerua de, liber, 1140—1198: 56,
22. 69,23. 82, 2JL Conradua fr. eius
1140—1198: 56.22. 82, 26.
— C. de, mil. s. XIII: 323, 3L
— P. de, mil. ». XIII: 39t L
Steinmar civ. W. vor 1220: 19_L2Ä Weren-
drudia ux. sua.
Steinaberg, Steinberg, Steynab. bad. BA.
Sinsheim sö. Heidelberg.
— Conradua fl ep.W. 1174: 70,20.
— Wernherna de, 1166: 66. 35.
Stephanus prep. Nuh. 1227—1242: 106,
2L 115.41. 142, 12.
— primus abb. de Odderburc 1173:
70, L
— advocatus W. 1068: 47.23.
— min. W. U90: 77,12 (2 Personen).
472
s. Stephanum — Thiodbertus.
h. Stephanum, David retro, mil. 1229:
106,20.
Sterrenberg , Conrad tu de , mil. 1257:
188. 1.
Stetten, Stetin, pf. BA. Kirchheim-
Bolanden.
— Eggibrcht de, min. W. 1190: 77,20.
— Ludewiens de, clericus W. 1190: 77, IL.
Stockbeim, Stocheim, Stokh., Stockeim
welches?
— C. de, can. Nuh. 1243: 144, IS.
— Conradus de, can. m. e, W. 1262—1281:
206. 28. 224.43. 253,2a ff. 254. 37.
— Fridericua de, can. in. e. W. 1243—
1281: 144. 11. 203. 19. 206. 23. 253.
29 ff. 254, 38. Conradus fr. eius.
— OodefriduH de, min. W. 1195—1226:
79, 13. 102. 81.
Stören, Fridericus 1299: 330.10.
Stouphen r. Staufen.
Strahlenburg, Stralinberch, Stralenburch
Ruine bei Schriesheim an der Berg-
straße.
— dominus de, «. XIII: 391.33,
— Eberhardus de, ep. W. 1292: 2ÜÜ ff.
Strasburg, Argentina, Argen tinensis,
Agentinens. 1£5. HL 32. 175. LL
177, 40 ff. 248. 38. 383.1.
episcopi :
Bertholdus I 1226—1232: 103. 32.
118.22.
Conradus III 1283 — 1299: 256. 25.
273,10. 324,26.
Heinricus II 1208—1212: 87, 37.
90,34.
Heinricus III 1264: 165. 21. 380.
22. 88L12.
h. Maria« =3 Münster: prepositi:
1283: 256,26. Bruno, archican-
cellariug 1114: 54, H-
s. Stephani 63, 2.
s. Thome: dec. H(einricug) 1231:
113. 20 ff. scol. 0. 1231: 113,
22 ff.
Strasburg, P. de, *. XIII: 382.12,
Streif , Streiphe , Fridericus , mil. de
Bodenburg 1255: 175. 23.
— Lufridus, can. Nah. 1227: 105, 22.
Stricbuseln, Berao dts., W. 1298—1299:
317.23. 325. 6.
Studernheim^/". BA. FrankenthaJ 223. 2*1
Stulen, Volniarus de, min.W. 1198 : 82. 3iL
Snarzgraue, Oodefridus, ciy.W. 1227: 106,
26. r. Nigra- Barba.
Sueigere r. Schweigern,
Suelntheim wo? offenbar nördlich von
Worms 50,24.
Suenegerus. Svenigerus, Swcnegerus can.
m. e. W. 1208—1216: 86.38. 89.3.
9L 3. 92,96.
— cant. m. e.W. 1224: 101.20.
Suevus, Eberhardus, 1173: 70, 12,
— Heinricus mag., can. m. e. W. 1227—
1233: 105.20. 124. 21. 125. 24.
Suiger, Swiggerus, min. W. 1127: 55, L
— min. Laureshain. 1160: 63. 10.
Sulza , Sulzen , Sultzen, Sulzin r. Hohen
Sülzen, Ober-Sülzen.
— domina de, 1260: 188, 9.
— Gerbudo de, mil. 1268 : 224. 9.
— Gozzo de, mil. 1254—1268: 168. L
224, fl, Gerbudo fr. suus.
— Helfricus de, mil. 1268: 222, 28. ff.
Nebinngus de, mil. 1255: 175. 43.
— Rudolfus dt«, de, civ. W. 1249: 154,2.
Margaretha ux. sua.
Summo, domini de 1283: 270. 36.
Sunthoven r. Sandhofen.
Susenheim, Susen hem, mulier de, 1363:
210. IL
— Wernherus de, clericus W. 1190: 76,18.
Susenheimer W. 1299 : 337. 1.
Suzzelad 1241: 140. 34.
Swebelin W. 1278: 249, L
T. r. IL
Tanne r. Thann.
Teck, Conradus dux de, 1283—1284: 256.
27, 273, 13.
Tegeno mag. scol. m. e. W. 1106:
50, 35.
Templercommende r. Osthofen.
Thann, Tanne, Elms», C. prep. de,
1232: 118.24.
Theodoricus r. Dietrich.
Theophano ux. Ottonis II imperatoris
979—985: 27. 13. 28, 24
Thea ton ia v. Deutschland.
Thiether, Tithenw v. Diether.
ThiezmaztnuB r. Diezmannus.
Thiodbertus 784: 5. 18.
Thirolfus —
Thirolfus, Tyrolphus r. Dirolfus.
Thüringen, Thuringin, Lantgravii, Land-
grafen :
Heinricus (Raspe) 1236: 130, 15.
Ludewicus III 1184: 75, 7.
Ludewiens IV 1220— 1226: 97.8.
100,12. 103, 36, *
Toni, Tullensis ep. Heinricus 1127: 55. L
Trajectum r. Utrecht.
Tramonia v. Dortmund.
Trebur, Triburiae, Triburia KA. Grote-
Gerau 21.28. 39. 28.
Trecae r. Troyes.
Treisbach, Dreisbahe nmr. Marburg bei
Wetter 36.3.
Trier, Treveri, Treverentds, Trevirensis
archiepiscopi :
Arnoldus I 1173-1 ITH: 6jLliL71,36.
Arnoldus II 1264: 165, 2L
Boppo, Poppo 1017—1032 : 361.29.
352,34ff. 363. 11 ff. 364, 3Ü ff.
Bruno 1110—1114: 52,liL 54, 12.
GodefriduH 1127: 54. 40.
Heinricus II 1269: 225, 19.
Hillinus 1158: 61.39.
Jobannes I 1208: 87, 37.
Theodericus II 1220—1236: 97. 4.
100, 10. 103. 3. 118.22. 130. 14.
maior ecclesia: deo. cant. et scol.
1231 — 1233: 110,36 ff. 113.2 ff.
Ulf. 121, 32 ff.
s. Martini : abb. 1248: 151.28.
Trifels Ruine bei Annweiler, Pfah.
buregravius :
Conradus Croph 1242: 143. 28.
Tritel. Wer. civ. W. «55: 176, L
Troyes, Trecae 101. 3C.
Trukindus r. Drukindua.
Trudwinus r. Drutwinus.
Trubeningen wo?
PridericuB de, Uber 1174: 70.21.
TrunderW. 1251: 154.37.
Truthnit piscatorW. 1106: 50. 19.
ü.
Ucelensheira r. (Klein)-Niede»heitu.
Uda comitissa de Liningen 1255: 175. 40,
Üdalrich r. UlricuB.
Udine, Utinnni in Koro Julii 117, 8j 3JL
219, 34.
U. Boot, Urknndenbneh d. Stadt Worms L
Dinersheini. 47.1
Ufstein r. Oftstein.
Ulm. Ulma 20.25.
— Conradus de, Babenberg, et Nuhusens.
can., imperialis anle notarius 1242:
142,25.
Ulmannus deGrindestad mil. 1273: 233.33.
Ulmus sartorW. 1299: 337,43,
Ukere de Dipburg, Conradus, 1269: 226.
3ü. Beatrix ux. sua.
— Philippus, 1283: 266. 36.
Ulrich, Ödalrich, \Vdalricus , Üdalrich,
^dalricus. Ülrirus.
— ep. Constanticnsis 1127: 55. Z.
— II ep. Spir. 1182 : 73,12.
— prep. de Lutra 1190: 77, 8.
— prep. in. e. W. 1197- 1213: 81.28. 82,4 ;
Ii- 85, 17. 90. 44. 91. 12; 33.
— abb. s. Galli 1273: 234. 31.
— mag. acol. m. e. W. 1159 — 1165 : 62.
13. 68.3L.
— can. m. e. W. 1196: 79. 29.
— clericusW. 1110: 51. .V..
— fr. Adalbert» ep. W. 1106: 51.5.
— dnx Boemorum 1165 : 66. 32. 68, 34.
— liber 1198: 82. 27.
— min. Lanresham. 1160: 63, 10.
— iunior mil 1233: 12ÜJ12.
— de Arbore rosarum civ. Magunt. 1254 :
169,42.
— de Augusta can. m. e. W. 1068: 47,17.
— de Bilstein can. W. 1196: 80, KL
— Camerarii, mil. 1260 — 1268: 188. 7.
200. 17 ff. 223,201 2ä ff. t 226. 9.
1 229, 34. 1 327, 3Ü. Eberhardus fr.
HttUS.
— Grossus can. de Wimpina 1068:
47, HL
— de Hanowe 1284 : 278, 1&.
— de Horningen 1166—1165: 01.24. 66,
34. 68, 35.
— de Mardigin prep. m. e. W. 1068:
47, HL
— Marscalcus civ. W. ror 1263: f210, 12.
— Militellus civ.W. 1252: 157, 2JL
— de Minzenberg min. 1220—1255 : 97,
12. 171.31.
— de Mulbaum min. W. 1229: 106, lfi.
— de ötouphen, liber. 1173: 69, 25.
Ulvesheim r. Ilvesheim.
Ulueinheim tcahrxheinlieh Wald-Uelvers-
heim KA. Oppenheim 125, 17-
34
474 Umensheimer
Umensheynier oder (weniger richligjVinetis-
heymer.
— Gctze 1283: 270, 17 ff.
— Johannes 1283: 270, 11 ff.
Umesheim r. Eimsheim.
Uimnaze, Unmasse, Gerhard us civ. W.
1229: 106, 24,
— Gerhardus mil. W. ror 1269: i 187.29.
Unbescheiden r. Indiacretus.
Ungaricu« rex ]032(Y): 368,21.
Urach, E(geno) com. de. 1232: 1 18. 25.
Uthilia sor. s. XI: 368, 20.
Uto civ. Oppenheim. 1254: 170. 1.
Utraha v. Euterhach.
Utrecht, Trajectensis.
ep. Otto 1221): 97. (i.
prep. 0. 1232: 118,24.
Uziiutal, Uzzerstal r. Eußerthal.
V.
V. v, Wernherus.
V. 1033—1039: 376,34 ff.
V. dapifer de Aleein *. XIII: 394, 21 ff.
V. map. civ. W. *. XIII: 395, &.
V. de Wimpina s. XIII: 389, 22.
Vako 311, 17 ivTHckrieben für Volzo.
Valdaraht ux. Gisalrih 820: 8. Ii.
Valeneiennes, Valentianae S.2L.
Valentinianus imperutor t 68, fr,
Valentiniana lex 68. 12,
Vdalricus r. Ulricus.
Veldenz, Veldens.
com. 1283: 256, 27.
Vehr, Sifridns, min. W. 1208: 87, L
Venar. Conradus, 1295 : 308, 9.
Vendo W, 1269: 226.40; relicta Vendonis
1299: 337, 2K
Venia nepos Laniponis W. 1298 : 317.33.
Verdun, Virdunensis.
ep. Uiedcricns 1074: 48, 25.
Verona 118,23.
Viermünden, Fiormannin, Finnannin nü.
Frankenberg in Ober Hessen 36. 2; 31-
Vinazzen, Gerhardus EdelwinuH dta.
1236: 131, 12.
— Wernhcrus, filius fratris — W. 1236:
131.81.
Vippertus dominus *. XIII: 383, 23.
Virdfina, Johannes de, VV. 1299: 337.21.
VirlingeW. 1260: 195, 19.
Vironensix ep. r. Wierland.
— Vromuth.
Viterbo 129. 21. 221. 1.
Vitztum r. Worms vicedomini.
Vohburg, Voheburg «r. Regensburg.
marchJo:
Diepoldus 1220: 97,111
Volehardus 1106: 51,6.
Volcnandus, "Volnandus, dec. s. Mari.
im— 1200: 82,24. 85, 23.
— dec. Nuh. 1194 : 78. 38.
— scol. s. Mart. 1194 — 1197: 78, 42. 79.
33. 8(). 81. 81.36.
Volmarus, Wolmarns.
— abb. de Frankendal 1174: 70. 20.
— fr. predicatorW. 1232 : 115. 42.
— 1106: 51.9.
— de Elrestat min. W. 1190 : 77. 19.
— f. Liebe min. W. 1198: 82,3jL
~ de Lutra clericus 1190: 77. LL
— de Metis, mil. W. 1251—1267: 156, 4.
221.24.
— de Stulen, min.W. 1198: 82,30.
Volpertus W. 1262 : 203. 37.
Volzo, Voltzo, Wolzo.
— dec Nuh. 1290: 293,38.
— mag. scol. m. e. W. 1025 ff.: 45. 43.
3Ü1 f . 372, 4fi ff. 313 ff.
— mag. can. m. e. W. 1233 — 1238: 121
2L 125. 25. 133. 15.
— can. s. Mart. 1255: lifi. Ii
— iunior civ. \V. 1279: 250. 43.
— gener Dylmanni apothecarii, civ. W.
1281: 253, 1&
— fr. Godefridi f-ongi, civ. W. 1254:
163. 2L
— cerdoW. 1299 : 337. 2.
— . . civ. VV. 1264: 211.33,
— Jacobus, 1283 : 266.31.
— dt«. Morlle de Peternsheim, can. a.
Mart 1270-1271: 230. 3. 231. 18.
f de Ripa i civ. W. scult. in
— ' super Ripam \ Hocheim 1261—1285:
\ super Rivuni J 201, 10. 204, 17j 311
211.33. 214. 17. 221, ff. 244, 5 ff.
245. HL 2äU f. 274,36 ff, 1 28L 2,
1 311, IL Volzo fr. eius 1287 : 281.2.
Vosselin r. Fuchse) in.
Voto servitor 897—904: 16, & 17. 31.
20.4.
Vromuth, Elyzabeth dicta, conversa de
Wormacia 1295: 307,311t. Vromuth
mater eius 307, 33,
Vuhselin — Wattenheini.
Vuhaelin c. Fnchselin.
Vulpecula r. Fuchselin.
W.
W. r. Volzo.
W. generalis prep. monasteriorum beate
Marie Magdalene 1269: 227. 24.
W. raiDi8tcr Schonaug. 1200: 85, 37.
W. can. «. XIII: 391. Z ff.
W. 354, 3S.
W. de Clingen 1283: 256, 28.
Wachenheini, Wachinh. pf. BA. Neu-
atadt 45,31. 272,3. 400. IL
Gerhardua de, mi). 1261: 200. IL |
Vvachenheiru 6e» Neustadt oder bei Worms
58,34
Wackerpil , Waccerfil , Wackerphil , Wa-
kirpil.
— Emercho, civ. W. 1295 : 307, 19,
— Heinricus, min. W. im— 1218: 80.36.
92.40. 94. 8.
— Heinricus, mü. W. 1241— 127V: 140,
IL 185, 24. 195, 31L 204.211 200. KL
224,8, 229.22. 232,20» 233,33. 235,
13. 251.22.
Wahmnudus 1173: 70, IL
Waibatndt, WeibeUtat &orf. £4. Sins-
heim.
— Lutphridua de, inil. 1218: 93^20.11*.
Wayaniengere, Ar. dts. W. 1260: 195. IL
Uualaho com. in pago Wormazfelda
897: 15, fi.
Uualahuaon r. Wallhausen.
Walbrun na 1299 : 331.33.
Waldburg, Walpurg 04. Ravensburg,
— E(berhardua) dapifer de, 1232: 118,
28. 120.42.
Waldeck, Adolfu* com. de, iusticiarius,
1256: 173. 24, 177. 11-
Waldeverus fr. Schonaug. 1251: 155, 15.
Waldo, Walto 1173: 70. 10.
— min.W. 1140: 57. 2iL
Waldolf clericus W. 1110: 51.37.
Walfrid min.W. 1016: 37.11.
Wallhausen, Uualahuaon Kr. Sängers-
hausen 24, iL
Walpodo, Arnolduti, civ. Mogunt. 1254:
169.41.
Walpurg r. Waldburg.
Walramus, Walramm., Wulleratii., Wallu-
ram., Walravus, Waltraven.
Walramus prep. m. e. W. 1253—1263:
160. 12. 162.4 ff. 182. 39. 185. 13.
199.35. 201^30 ff. 210. L
— com. de Lucilnburg 1232: 118. 25.
— com. de Nassau 1195: 79^ Iii.
— com. de Zwenbrucken 1287—1296:
277. 15 ff. 310. 11 ff.
— civ.W. 1179: 71,34.
Walthelmus abb. Otterburg. 1253: 160.4.
WalteniB, Waltherus, Uualther.
— abb. s. Dysibodi 1267: 221.32.
— mag. acol. m. e. W. 1127—1141: 56,
10j3i5^k57119i3tL58,lL 59. &
— can. m. e. W. 1140: 57, IL
— can. s. Pa. 1197: 81.34.
— prothonotarius 1208: 88, 3.
— min. W. 1196-1198: 79.36. 80.33. 82.32.
— f. Edelwini civ. W. 1238: 134, IL
— de Hamme W. 1261: 155. 3.
— de Huaun, über, 1140 — 1173: 56, 21.
6L24. 62, 1Ü. 66, 3jL 68,30, 70,0,
— pincerna de Limborch 1246: 148. 32 ff.
— de Nicht, min. W. U97: 81, ±!L
Walto i?. Waldo.
Waltraven r. Walram.
Wangia, Wannia, Uuangionee r. Worms.
Warart civ. W. 1179: 71.34.
Uuarinhari r. Wernherus.
Warmacia r. Worms.
Warnheriua v. Wernherus.
Wartenberg, Wartenberc pf. BA. Kaisers-
lautern.
— Conradus de, mil. 1255: 175, 3L
— Wernherus de, can. m. e. W. 1196 —
1197: 79,22. 80,25. 81,22.
Wasego, Wasicho civ. W. 1248 — 1266:
152. 20. 220. 29.
— Heinricus, W. 1284: 272. 7.
Wasemberc r. Wassenberg.
Waaiuut, HeinricuB W. 1298: 3_17,2iL
Wassenberg , Wasemberc sö. Börmondc
in der Bhemprocim.
— Gerardu« de, 1112 : 52. 33.
Wattenheim, Wattheuheim, Waddenh.,
Watdenh., Wathdinh. KA. Bensheim
205,40. 270. L
— domina de, 1299: 329.44,
— Eberhardus de, 1297: 311.36-
— Johannes de, mil. W. 1261-1269: 200,
16 ff. 224.9. 225^44 ff. lrmdrudis ux.
sua.
■170
Wattenheim ~ Wernherus.
Wnttenheim. 8igelo de, rail. W. 1268 —
1289: 224,111 225, L 23! >, 7. 24;'.. 14.
■2M. 4L 201^ 4iL 274, 5. 2*5, 411 ff.
292. L Ida ux. sua.
Uuazzo TOW; 32. 7.
Wdalrieus r. Ulricua.
Wecil Wetzel.
Weibetatat t. Waibstat.
Weidas, Weidahs, Wicht*. C'istercienso-
rinen bei Dautenheim KA. AUey 23*.
32. 281.33. 290, 2lL
Weilburg, Wileburg, Wilburc. Wildun-
gen«., KB. Wiesbaden, Stadt 79,
HL Kl. äs. Maria Waltburga; dioe.
Trier.
prepositi :
s. XIII: 395,
bruthgoz 1127: 55, iL
Burchardus 7^26 - 1<)2, 18.
115,40. 124. 19. 125. 25. 133. (i.
137. 42. 141. 22. 144. 10.
Gerhardus 1281: '-.'■">}. 1U.
Weilnau, Wilinowe ic. Usingen in Namiu.
com. Heinricus 1284 : 273. HL
Weinheim, Winenheim, Winiuheim KA.
Alzey.
— Arnoldua dapifer in, 1272: 232, Iii.
Agnen ux. «ua.
— Hildbertus de, min. Lauresham. 1160:
62,33.
Weinolsheim, Winetsh., Wiudodiszh. KA.
Oppenheim 215. 3 : 40.
— Petrus de, mil. Oppenheim. 1265:
215, a,
Weinsheim, Vuigineshcim, Winshcim
KA. W. 15. 10. 17.14. 19.35. 334.20.
Weissenburg, Vvizunburg, Wizenburc,
Wizenborg. Wilzenburg, Wizzenbur-
gens., Wizenburcgens. Elsatu, Kl. »h.
Petrus Paulus 4, 34. «i Ü-
abbates :
Bernharius ep. W. 819: 8, 9j HL
C. s. Xrilj 383,21 ff.
Wolframus 1212: 90, 35.
1208 : 87. 38, 1224: 100. 12.
— Johannes de, can. m. e. W. 1281: 254.
4Ü = dec. in. e. W. 1300: 339, 18 ff.
Welrrid, Welfrit min. W. 1106: 50.3«.
— min. W. im: 5«. 13.
— min. W. 1195: 79, 13.
Weitere min. W. 1106: 50,3h.
Weltherus de Wurmingen 1296: 310, Ii. ff.
Werden, Werde wahrscheinlich Kaisers-
werth Kr. Ih<**ldurf KT, 2L 171,23.
Werdenberg «J. 8. Gallen.
com. Hugo 1273 : 234. 33.
Werendrudja vidua Steinraari W. 1220:
97,23.
Wernerus r. Wernherus.
WcrnharduK , Wernhart can. in. e. W.
1194— 1197: 78, 37_ 79,28. 80,2a.
81, 29.
— can. Nuh. 1228: IOC. 7.
— Uber 1127: 55,12» Liubolt f. eiun.
Wernherus, Werenhcr, Werinher, Werber,
Werner, Uuarinhari, Warnherius,
Guarnerus.Warnerus, Wcrnezo.Wern-
zemannus.
— archiep. Mog. 1261 - 1273: 198, 34.
225, 19; 3L 234. 30.
— prep. h. And. 1173—1174 : 70, 1 ; ÜL
— abb. Schonaug. 1283 — 1286 : 259. 3 tf .
275.22; 4L
— dec. s. And. 1270 : 229. 33.
— dec. s. Mart. 1259—1275: 185. IQj 14.
lWLHL 213,211 222,22 ff. 212. 3U.
— cus. tu. e. W. 1198—1216: 82, 18. 91,
&L 92,31.
— cus. m. e. W. 1227—1242: 106, 13.
124, 18. 142. 42.
— cus. s. Pa. 1161: 63, 18 ff. Ü4.
— cus. s. Pa. 1213 : 91. 5.
— cant m. e. W. 1198: 82,18.
— prior Lutrensis 1298: 322. 18 ff.
— prior de Otterburg 1248: 152j UL
— can. h. And. 1192: 78. 2.
— can. m. e. W. 1158—1173: 62, 4. 70. 2.
— can. m. e. W. 1237: 132, 34.
— can. m. e. W. purrochianus 126/ — 1281:
201. 31. 20fi. 28. 253. 29.
— can. s. Mart. 1247— 1270: 151. 16.
230. 8.
— can. s. Mart. notarius 1283: 271. 5.
— can. 8. Pa. 1165: lG7,22ff.
— can. h. Pa. phisicua 1282: 2ÜÖ.11L
— clericus W. 1110: 51,35.
— clericus W. 1190: 7>i. 18.
— pleb. 8. Roberti 1200: 85,23.
— mon. de Otterburg 1173: 70. 5.
— conv. Schonaug. 1262: 204.32.
— notarius civitatis W. 1295: 308, IQ,
— com. 771: 4, S'2.
Wernborns.
477
Weraherus com. civitatis W. 1106: 50.15.
51, 4.
— ringravius 1265—1366: 215. L 2 IS, L
— 770: 4^4.
— 1160: 62, HL
— «;ö: 93, 5.
— 140, 4.
— 1299 : 330. 4.
— mil. Lauresh. 1012: 32, iL
— mil. W. 16JLL
— min. W. 1068: 47, 24.
— min. W. 1106—1110: 50, 38. 5j, 7j 38.
— min. W. 1110: 51, 4L
— min. W. 1127: L
— min. W. 1137—1141: 55, 3_& 56, 12i 23.
5JL^2iL58,3i22.50,13. Gerbodo \
fr. ei us.
— min. W. 1152—1159 : 50, 2L 62, 7j LL
— min. W. 1160—1174 : 63. 9; 38. 64. 26.
69, 27. 70,7; 23. Giselbert™ fr. eius.
— min. W. 1216: 92,38. Wilhelnius fr.
eius.
— min. W. 1216: 02. 30. Adtlheruij fr.
eins.
— tlieloneariat) zollner 1152 — 1182: 50,
24. 66,32. 68,3b. 73, 18.
— cons. mag. civ. W. 1226—1233: 102,
33. 125. 28.
— civ. W. 1160: 62, 3L
— aurifaber civ. W. 1281—1299 : 252, 30.
312^2. 325^26. Elizabet ux. sua.
— cerdo, iura tun parrochie e. Magni W.
1261: 200. 6.
— macellarius W. 1299 : 336, UL. 337.
II ; 42. Joh. f. eiuH.
— pellifcx W. 1283: 262,20.
— pistor W. 1279: 25J, L
— de Abinheim 1190: 77. 22.
— de Alzeia, dapifer, 1246-1255: 150, I
14. 175.30. 304,24.
— mil. de Alzeia 1265: 215. 22.
— AmeUa, civ. W., cons., mag. civ. 1259
—1300: 186,20. 207.12. 211,32. 214.
Iii 224. 1-1. 23!*, 8. 245. 14. 253, 17.
261,12. 265, 2ü ff. 2^,3^. 27jLü; 30.
20L3L 293,8. Mi IL 314. 40. ff.
315.27. 318. 10; 23. 330, 14 ff. 331.37.
340,40.
— Becherer civ. W. 1283: 262, HL
— 11 de Bolanden 1156 — 1184: 60, 43 ff.
66,36. 68,31. 69, 26. 75, 7.
rnherus III de Bolanden, dapifer,
1220: 06, 22 ff. 97.11.
IV de Bolanden, imperialis aule da-
pifer, 1231 — 1260 : 112, 28. 117, 6;
3i. 118,21. 123,10. 130,20.160,13.
193. 26. 300,16. ff.
de Bolandia fr. Philippi 1273: 234, 36.
CamerariuHW. 1190: 76, 22.
dt«. Kegel isbergeve , pintor, civ. W.
1247: 151. IL
Crig de Oathofin armiger 1297: 311.28.
de Dirmstein can. s. Pa. 1194: 78,40.
Dirolfi civ.W. 1246 — 1279: 150. 41.
154. 12. 157.26. 175. 33: SIL 183. 3.
2"5. 15. 212. 11. 250. 42.
do Flernheim iunior civ. W. vor 1249:
1 153,28.
de Flerzheim civ. W. 1257: 182, 30.
Fleier W. 1298 : 318.32.
Hellccrapho civ. W. 1246—1283: 151.1.
207. 12. 262.13.
Iloltuiund civ. W. 1265—1288: 214.21.
285. 5.
Holtmunt dec. u. And. 1283: 262, 44.
Labia can. m. e. W. 1197: 82,5.
de Laudenburg 1298: 317,3:*.
de Lewenstein cus. in. e. W. 1290:
205. iL
LongUH can. a. Pa. 1197: 81,34.
dts. Lnraersheimere 1262: 203, 15.
Margravii civ. W. 1277: 247,3.
i dt*.i Meinkeimer can. m. e. W. 1276
i de 1 -1281: 224.44. 254.36.
Militellns v. Ritterchen.
retro monetam civ. W. 1249 — 1268:
153.36. 154. 11. 168.2. 105.37. 203,
1Ä 20L 12. 224, 12.
~ retro sederu monetariorum cons.
W. 1275: 239. L
de Mullinheim procurator conventus
ad ortum s. Marie 1260 -1263: 188,6-
203. iL 207. 13.
de Osthofen r. Crig.
Philippi W. 1275 : 243, L
de Bittenheim 1299: 330.31.
Ritterchen civ.W. 1233: 125. 29.
Ritterchen, civ.W. 1246—1248: 150,
34ff. 152.20. t2Q4,9.
Ritterchen, civ. W. cons., mag. civ.
1263-1296 : 207. 13. 214. 17 ; 22. 224,
13. 226.32. 239. 9. 245. 15. 250,28;
478 Weira herus
42. 253. 17. 261.20. 265.25.ff. 268,
3üff. 275^22. 2SL34 ff. 282. M ff.
310. aiL
Wernherus Ritterchen, can. s. And. 1265:
214.15; 2iL
— f. Ruperti. civ. W. 1237—1241: 132^
3iL 140. 8.
— fr. Ruperti, civ. W. 1241: 141.27.
— Rupertus civ. W. 1283: 271. L
— de SeUen 100. 1».
— f. Selzerinne, civ. W. 1253: ICO. 6.
— de Starkenberc can. m. e. W. par-
rocbianus 1243— 1274: 144, 11. 221.
23. 236. a.
— de Steynaberg 1165: 66, 3JL
— de Susenheini clericua W. 1190:
76^18.
— Tritel civ.W. 1255: 176, 1.
— f. fratria Vinazzen mil. W. 1236:
131. 21.
— de Wartenberg can. m. e. W. 1196—
1197: TJt, 22. 80, 2Ü, 81, 20.
— dts. Wullcachirzele 1246: 149. 24.
Wernezo Koseform von Wernherus.
Wernawilr r. Wörschweiler.
Wernzemannus v. Wernherus.
Werzeburgenses v. Würzburg.
(über) -Wesel , Wesaliena. , BB. Coblenz
171.34.
Westfalen, Weatvalia 392.1 ff.
Wcathofen, Westhoven, Weatowen, Weat-
oven KA. W. 2f>7. 13. 262. 2. 28C.
2ff. 293, 31. 308, 17. 325.27. 330.
2 ff. 337.30.
Flurname: Zugriscen 285,26.
Westhofen, Durinkart de, 1246: 149, 29.
— . . Monachus de, mil. 1283 : 266, OL
Wetterau 276, HL
Wetzel, Wezel, Wezil, Wecil, Wezelo,
Wczzelinus.
— prep. W. 1016: 37, IL
— archipresb. a. Pa. 1068: 47,13.
— min. W. 1110: 51.41.
— min.W. 1190: 77. 21.
— mag. W. 1288: 288, L
Wetzlar, Wetflaricna. 171.34. 233.17 ; 24.
274. LL
Wezzelinua f. Wetzel.
Wezzenloch, Uueeelocb, Hugo de, 1080:
49.29.
Wikardus civ.W. 1160: 62,32.
- Wilbelmua.
Wikelmannus, Wikil-, scult. W. 1266—
1276 : 218, 36. 245. 37.
— dt«. CruUac mil. W. 1268—1276: 224,9.
245. 12.
Wicgenis, Wikerus, Wiggerua. Wiger,
cant s. Mart. 1196—1200: 79,34. 80.
13j 3L 81. 37. 82. 24. 85.24.
— carpentarius W. J256r : 183. 36.
Wicnant, Wichnant, Wichnand, Wignant.
WynaL
— min. W. 1106: 50,30» 51,6.
— min. W. U65: 66. 42. 68, 39.
— min. W. 1165: 68.4LL
— min. W. fr. Sifridi 1208: 86. 39.
— civ. W. 1182—1190: 73, liL 77, LL
Wicramua dec. Nun. 1196 — 1198: 79. 29.
80, LL 82,211
Wido mag. W. 1299: 330. 17. 337.31.
Wielenstein r. Wilenatein.
Wierland, Vironens., Wiron. in Estland.
— ep. Theodericus 1263: 209. 35 ff-
Wiesbaden, Wisbadene 396.3.
Wiealoch,Wissenloch,Winzenloch,Wizzen-
loch su. Heideiberg 66, HL
— Conradus de, über, 1198: 82, 2G.
— Ocgerua de, Uber, 1174—1198: TOj 2L
82,26.
Wieaweiler, Winawilre an der Glan
bei Lauterecken pf. BA. Lauterecken
Johannes de, 1190: 77. La.
Wi- r. Wei-.
Wigandua 1299: 322, 45. ff.
WigelinusW. 1274: 235, 36.
Wiger, Wigerus r. Wicgerus.
Uuigineaheim r. Weinaheini.
Wignant v. Wicnant
Wigo W. 1266: 218. 34.
Wildgrafen r. Silvestrea couiitea.
Wilenatein, Wielenstein Schlots pf. BA.
Kaiserslautern.
— IL de, can. m. e. W. 1226: 102. 18.
Wilhelmua, Uuillihelmus, Willehelm,
Willihelm, Willelmus.
— archiep. Mogunt 966: 24. 13.
— dec a. Mart. 1271—1285: 230.30. 23_L
14j3aff. 270. 37. 271,39. 273.3211.
1 305, 12.
— acol. s. Pa 1272: 2^2 3Qff. 233.8.
1 247. 4.
— cus. s. Mart. 1259: 185, 13.
— can. a. Pa. 1247—1266: 151, Lä. 176.12.
Wilhelinus — Wobbelin.
479
Wilbelmua rex Rom. 1251—1255: 155.39.
167,3 ff. 171^12. ff. 112 ff. llfif.
— com. 1114: 54, 14.
— ad?. Aquenais 1255 — 1260: 173, 23.
192,10.
— Beult. W. 72*? ; 133. 8.
— min. W. 1216: 92, 38. Gerhardus fr.
eius.
— W. 1269: 226. 3L
— mag., rusor pannorum W.
285, 11.
— de Altzeia J265: 215. 28.
— Amcllc civ. W. 1283: 271, iL
— dts. Bunne civ. W. cons. 1276—1290:
2i3JJä. 249,4. 265,2Üff. 275.31. 283,
33. 293, a.
— Camerarius dec. s. Mart. 1299—1300:
327.21. 340. 2.
— de Friesenheira mil. 1261—1269: 200,
Iii ff. 224. :t().
— de Lichtenstein cus. m. e. W. J263 —
/Ä«: 209, 21; 28. 212, 3iL 213,1
— de Lutra civ. W. 1260: 195,3.
— mil. de Randecken ror 1260: 1 188, 2.
t 226.30.
Wilinowe r. Weilnau.
Willa, Willo, Emicho, civ. W. l208—12f>9:
87,2. 89,23.
Willeman min. W. 1016: 37, 13.
Willerich, Willerih. Wilrich clericus W.
1016: 34,34. 35,22.
— piscatorW. 1106 : 50, Iii.
Willichint dec. 8. And. 1068: 47, 20.
Willigisus , Uuiüisiis archiep. Mogunt.
973 — 1007: 26, 36. 27, 36. 28. 24. 29.2.
30. 37. 31,28. 34,82.
Willo r. Willa.
Willolf'us, VvillolfuH clericnB Vf. ror 897:
±lä,lfL t IL 12 ff. 20,1 ff.
Vvilo 784: 5. 18.
Wilrich r. Willerich.
Wimpfen, Uninpina, Uuinphina,Wiiupina,
Winppina, Wimpinens., Winpinena.
am Neckar KA. Heppenheim 10,2.
23,25. 95^3 ff.
Collegiatstift b. Petri 214,8.
prep.:
Rudbrath 1068 : 47. IS.
Sigefridus 1140—1161: 57. 17. 59,
2L 62.1. 63.33.
Wolframus de Amerin 1224: 101 . 20.
Wimpfen, s. Peter:
cua. (Ärnradn» 1161: 63,33.
can. Richardus 1265: 2J4, lfi.
— A. iusticiarios s. XUI: 393^29 ff.
324 ff.
— C. castellanus *. XIII: 394, 3 ff.
— V. de. «. XIII: 389,22.
Wynat r. Wicnant.
WinkelpoBt, Winkelpnst, WinkelphoBt.
— Gerhard™ civ. W. 1234: 127.1; 1Ä.
— Herbordus civ. W. 1208 — 1234 : 89, 9
127. 2; 13.
Winderstetin v. Winterstetten.
Winetsheim r. Weinolsheim.
Winethereshuson in pago 'Hasaia, u-o?
3JLiL
Winihart scol. m. e. Vf. 1068: 4L liL
Winswilre r. Wiesweiler.
Winterbach, Wintberbach, Johanne» de,
can. 8. Mart. 1287: 276. 32 ff.
Winterstetten, Winderatetin OA. Waldxee.
C. pincerna de, 1232: 118. 28.
Winstenloch v. Wiesloch.
Wirceburg r. Wflrabnrg.
Wiricus, Wirih. can. s. Pa. 1255: 176, 12.
— 1190: 77. 16.
— 1269: 226,32.
— de Düna 1226: 102. 20.
— de Düna kgl. Hofinarschall 1249:
152. 27.
— de Düna 1255—1260: 173, 25. 192. 9.
193.26.
— de Düna, iunior, mil. 1285 : 274, ü
Vironensis r. Wierland.
Wirtemberg, Wirtenberg, Wirtenberc.
comites :
Hartman mi8 1208 : 87.33.
Ludewicus 1152: 59. 23.
Ludewicus 1208 : 87, 32.
Wirzburg. r. Würzbnrg.
Wisbadcn r. Wiesbaden.
Wissa, Heinricus, fr. Predicatorum W.
1276: 245, lfi.
Wissenloch r. Wiesloch.
Wizgcrwer, Wizgwcrgerer, Albertus, W.
1261: 200.2.
— Conradus W. 1299: 337, 34.
Wldcnsis r. Fulda.
Wlpecula r. Fuchselin.
Wobbelin, Woppelin min. W. 1016: 37, 12.
— piscatorW. 1106: 50,10.
4 SO
Uuodilolf — Worms.
Uuodilolf mancipinm 826: 9. 1.
Wörschweiler, Wernswiler, Werneswilre
nö. Kaiserslautern, Cisteraienser 125,
23. 290,23.
abb. Heinricas 1233: 125. 35.
Wolbero, Wolfbcro 1106: 51, S.
— min. W. llio:
— roil. dt«, de Bockenheim 1249: 153,
12 ff.
Wolfkanc cant. m. e. W. 1(W: 47, 16.
Wolfgeros min. W. im-. 82, 36. Eber-
hardus f. eius.
Wölfin de Svabesberg 1246: 14i<. 2r>.
Uuolflelh inaneipiura 826: 9,L
Wolfman can. m. e. W. 1068: 4L HL
Wolframus, Wulfrain.
— prior Schonaug. 12M: 155, lf).
— mon. Schonang. 1253: 158, L4.
— notarius Schonaug. 1247: 151, 23.
— homo über 1152: 5JL.12.
— 1025 ff.: 45. 44.
— mil. W. 1234 — 1255: 126^32. 127, 14.
131. 19. 149,10ff. 150. 39. 151.24.
152, IS. 153,34. 154,2. ir>.r).LL 157,
23. 168. 1. 175, 32.
— piscator W. 1106: 50,18.
— gener Alberti comitis W. 1198 : 82. 34.
— de Amerin can. m. e. W., prep. VVin-
pinens. 1224: 101.20.
— Conradus, can. s. Mart. 1255: 176, 13.
— f. Davidia, civ. W. 1190^1197: 76,20.
77,14. 80,30. 81,40,
— f. Davidis iunioris, civ. W. 1275—1281:
241. 33. 252.39 ff.
— f. GolzonisW. 1278: 249, a
— de Grindestat, min. W. 1209: 89.30.
— de Lewenstein mil. 1263 - 1267. 207,
24. 221.25.
— de Lewenstein 1267: 221,26.
— de Petrinsheim mil. 1241 — 1260: 140,
34. 141. 26. 169.42. 170. 14. 182. 43.
185.25. 195. 36. 400.31.
— gener Richen, civ. W. 1233: 125, 40.
Wolfskehlen, Wolveskclen, Wolviskel KA.
Grom-Gerau.
— Conraduf) de, can. m. e. W. 1233—
1248: 124.20. 138.1. 144, 10. 152. 17.
— Nibelunguü de, can. m. e. W, 1213—
1216: 91.2. 92.36.
WolgeburneW. 1283: 261.43.
Vuolhfer mancipinm 826: 9, L
Wollcngassen, in der, in vico Lane,
r. Eberhardus.
Wolmarus r. Volmar.
Wolverath, Woluerath, WolveraL
— min. W. 1141: 58.2; 22. 59, 13.
— civ. W. mi: 202.20.
Wolzo r. Volzo.
Woppelin r. Wobbelin.
Worms. Vormatia,W)rmacia,Uuormatien8.,
Uuormaciens., Wurm-, Warmacia,
Uuangiona civitas 3, 38. 4, 2. ecelesia
Wormatiensis seu Vvangionensi83,lä.
23,12. in eivitate Wangionum, que
cognominatur Worniaoui 4,14. Vvagi-
one eivitate 5j HL apud Uuangionem
civitatem 9, 34. urbs Vvangionum
12,32. civitas Vuangiona 28,12. epi-
scopus Wangionum 61, 38. Wannia 2L
12. Wangia 348.16. Wormize 277, 3L
Worin eze 267, 4. Wormze, Wonuesse,
Wormesze.
Localitaten :
in Adilberge 235. 26. 271.20.
Allmenden: almeinda, almenda 246,
33, 247. 20. almenda illorum de
Peffelnkeim et Hocheim ex altera
parte Rheni aput crucem lapi-
deam sita 249, 32. 251, liL cam-
pus burgensium. Btlrgerfeld 140,
12. 152, L 156,2. 164.3. 221. 12.
294.5. 333. 39. Bargervelde ultra
Renum 244, 20. campus burgen-
siam Hochem et Pfeffilnkcm sitis
250.13.
communis pascua burgensium
60,12. 95,32. 210. 36.
pascua civitatis 83, 18,
apotheca sita retro parrochiam
8. Johannis 152, 9.
apoteca sita in inferioribus apo-
teciB 221, 32.
aqua, Bäche, Canäle: Eisbach r.
sub rerbo Eisbach,
duo foramina 8. Pauli 35. 49,34.
aqua que per curiam (s. Pauli)
defluit 168. 42 f.
aqua que dicitur Scharlache 318.
26 ff.
aqueduetus 83, 15 ff.
iuxta rivam , ripam 262. 15. in
ripa superiori 337, Üü.
Worms, Legalitäten.
4SI
Worms, Localitäten:
Backhäuser, pistrinae, piatrini:
ackera 243. L
Eberwini piatoris apud portam Jn-
dcorum 317, 8. 318,34.
iuxta coriam .Schidonia 255. U ir.
Scormea 337, 22.
Seochua 305,32.
Wasegonia in vico Hagenonia ggf), 29.
Heinrici Waaichonia 272. L
de bade lapidea au per ripam 330, 30.
badia Wernhcri de Rittenheim 330,31.
Badatuben, eatuaria:
in loco dicto Crazzewingel 138. 36.
aput portam Judeorum 195. LL 337,
±L
apud a. Paulum 337 .
magiatri Widonla '137. 44.
super blatdun versus Renum, auper
blattin 261.21. 334,1. 335. 7.
Brücken pontea:
Nuwenbriicke Novua pnns 246, 1£L
257, 7. 317, 3J8,32,
pon8 lapideua versus Nunniumunatlier
232,23. 237,26 ff. 276,3. 28Ü.24.
pona lapideua II 237. 30.
pona lapideus III '2:n, -l'J.
pona in latere vereua portain .lude-
orum 317. 13.
pona piaciutn 331. lf».
lapidea atega civitatis in muro In-
cata 246. 22.
Brunnen fontea:
apud fontem 270. 4.
ex opposito fontia apud s. Gcorgium
262. 17.
qui dicitur Strekefuz 237. 33.
Bubenbuen 239. 36.
Bubumvert, Bubinwert 261.11. 333, 42.
335. ü.
buna, bunda epiacopi 140. 21L 261, 35.
333, 10, 335.3.
Kaderloch 213, 15.
campua qui dicitur Nnnnininunatervelt
140, 1&
campua ubi combumntur liomines
261.32.
locus ubi mulierea fiierunt exuste
140. 26.
Kirchhöfe eimiteria 49. 31.
a. Johannis 212, 38.
IL Boos, Urkundmbnch d. Stadt Worms L
Worms, Localitiiten : Kirchhöfe:
Judeorum 304. 15. 334. 2. 335, 8.
aepultura a. Michaelis S32.2äff.
fratrura Minorum 264, 35.
a. Üdalrici 163. 32.
Columbarium Cunradi Holderbaumer
294. 1. 295. 35 ff.
Korzgewande 140. 28.
inxtA crucem 140, 31.
eatuaria r. Badstuben,
fontea r. Brunnen,
fora r. Märkte.
fossatum Conradi Bunnonis 317. 11.
Gärten orti, horti :
Harthungi Becherers 317,29.
! Heinrici Camcrarii 292.5.
Karlebecher 270. IL
Dyrolfi mil. 317. 27.
Einistani 227.2.
Frankonia 227, L
i Gunzonia 246, 2H.
Mecelini 60,11. 95,32,
domine Alkuze Spenen 317. 31.
I Cunradi Span ante Novam portam
317.38.
super Weide 284. ALL
quondam Wilraanni 317, 3LL
granarium a. Mart. 326, <L
Grasewege 26L 38.
! Hafen, portua 14,20. 139. 38.
Handal 239, 5 r. Hochheim.
Häuser und Höfe curiae, domna,
curtea, areae:
Alkindi 209.3. 212,12.
ad Aquilam 337. 39.
sita ante arcum ex opposito chori s.
Petri 195.16.
aub urcu retro pistrinum Kberwini
318.33.
domus cum areubna .S17, 3iL
magistri Arnoldi fubri in vico Lane
304. 2.
Cunradi dicti Barvuze 273. 33.
domini Berlewini 262,21.
ad Bobparderen 311, ä.
ad Boponem 21 1, 2L
dicta ad Brfinac 222. 9.
Bucha 270, LL
Burkardi pedelli civ. 317,12.
ad Caduanum in vico Hagenonis
337.4,
35
1S2
Worms, Localitäteu.
Worms, Locali taten: Häuser etc.
Waltheri et Hermanni de Hümme inter
calcariatore« l;">f>, 3.
Nicolai Kaufman 317, 16.
dicta ad Keppelerum 268. 32.
Clyppels piseatoris 337, 5.
Conradi de Cornu 272, iL
Davidia retro coquinam, hinder der
kuchen 230, 2L 304, 315, 2.
Jacobi Dine aita intcr institas inferiore«
331, 2L
dicta ad antiquum Dirolphum in vico
h. Pctri 330.2a.
Ebonia 49,22.
Egenonis in vico Lane 154, 3!).
EnieringeriH 105, 2.
Jacobi Engelmanni 296.5.
Engnonis piseatoris iuxta pontem pia-
cium 331. 15.
aita in Evergaren 330. J'2.
inter gadea 257,4.
ad (Jornodum in Hanenburdoz 321,39.
Eberhardi de Grindewtat 292. 18.
Johannis Gruzzerea 317, 1 7.
super Hardt 331, 38.
qne dicitur Hellecrepinne iuxta a. Ger-
trudim 323J3.
zum Hohenbuume 335,33.
Holheimmerc 288, 3.
Ymbera 235, iL 271.2IL
Johannis lapicide ubi ligna ponuntur
325, L
Lamponia in Salzgassen 239, 32.
Liben 262, 22.
aree ubi ligna ponuntur 325, 5.
aita inter areas linitomm in inferiori
foro 275,2.
dicta ad Lobium in vico Hagcnonc
195.8.
Loahardi 226. 39.
retro macella dicta ad Lumcrahciinmere
195. 9. 203. 16.
iuxta lutum apud eimiteriuu) Judeorum
:*U 15.
dicta ad Lutwinum 211. 2L
Jacobi Marcgravii apud Novam portam
3.37.20.
Masurin iuxta Quarmulin 337, IL
retro ambitum a. Martini 21 .'.'(, 2.
Mcfl'ridi apud Bubonbuen 239,36.
prope a. Michaelem 154,211
Worms, Localitäteu: Häuser etc.
Militelli in vico Lane 2J0, HL
dicta ad Morllinum inter gladiatore*
230, 5. 231.15.
Mumhardi 182, 12.
Nova domua ex oppoaito Vulpecule
prope Icheatein 194, fi.
ante novam portam 3.31, L
ad nueum 270, LL
Nugebel 317, 1&
dicta ad Othelmdim 211^ 23.
cenobii Otterburg. 79, 18. 92. 6. 98,38.
209, 3J. curia auperior apud a. Mag-
nnni 152. &
ad papam 270,20. 305,32.
peeudum 270, 20.
retro pisciculum 288. 5.
prepositi 49, 3L prepoaiti Wilebnrgenu.
285. 6.
prepoaiture 201, 33.
iuxta pullum 152.fi.
Raaoria ante portam a. Martini 317, 15.
Rebeatoc 86, 31. 139. 31.
Reinbutdonis 317. 25.
Richen 208,44. 212.2.
de arbore rosarum, zum Rosenbaum
153, 36 etc.
que dicitur ad rotam 272.6.
dicta ad Sabbatum 222. 33.
Salzhof 140. 10.
curia Schidonia 255. 14. ff.
SchOnauerhof curia Sconowienaia, ca-
pella curie Scon. 138. 36. 150. 36 ff.
204. 8. 210. 13. 239,1. 257. 32.
Sigelonia in vico Hagenonia 245,40.
Symonis cant. 285, 15.
prope aparas aive repagula 223. 37.
Stadthaus, domua que vocabatur cotn-
munitatia , curia civium 117, 21 ff.
219,20 ff. 220,30. 272,8.
Nicolai Starke in vico 8. Pctri 29S. Ii
sub atega an Nuwenburdoz 317. 37.
dicta ad Steinhuaelin 337, 3L
Berzonis dicti Strichuaeln 317. 23.
Trunderia in Twerchgaaaen 154, 37.
in vado 337, IL
Vendonis 226,40.
zu der Vinselen in vico Panis 331, ÜL
Volzonia 337. 2.
Hugonis de Wezzenloch 49, 22.
i Wigelini 235,36. 27L 30.
Worms, Loyalitäten.
-IM*
Worms, Locali täten:
Wlpcculc 262, 28.
horreum Conradi Bunonis in fossato
338,2.
Hospitäler :
hospitalis extra muros W. 213, 6. ff.
261, IL 270, 25, 316.31.
novus hospitalis ante novam portatn
199.32 ff. 238,40 ff. 2-10,18. 287, 11 ff.
290, 2<L
12di: 199,3£ff.
Martini
procuratores :
Heinricas Cipum
Cunradas Dirolphus
hospitalis ante portam s
337, 38.
hospitalis dominici sepulcri, h. Grab-
spital 242,29. 255. L
pauperes homines leprosi extra muros
235,22«'. 238, 42 ff. 240. 16. 270.35.
271, 11 ff. 3_31_. 32- capella ecclesia
leprosorum 237, 26j 22. 271. 19.
leprosi peregrini 331.41.
Hungerburnen 140, 35.
Judenschule, Juden schMo, synagoga
Judeorum 294. 35.
Laubwiese, Loubwiscn 76. 9. 141, 20.
166. 31.
macella :
in foro inferiori LL
super forum piscium ,'fr25, L
superiora 337, L
vidue Dymari 317,311
Jacobi Macharii 32"). iL
Märkte fora:
Fischmarkt forum piscium 147, HL
325, L
Heumarkt forum feni 163. 35.
Holzmarkt forum lignorum 225. ü,
Obermarkt forum superior 5^2. 205,
28» 213, 28» 252,2. 287. 42.
Untermarkt forum inferior 152. 2iL
183. 27. 2<J3. 35. 235.33. 271.27.
275.2.
Viehmarkt in antiquo foro peeudum
311. a.
aput Manschende 2lH, 1».
Mauern, Stadtbefestigung munitio civi-
tatis 201,34. muri 15.4. 49.28. murus
prepositi 49,31.
Worms, Localitäten :
propugnaculum scolastici Wilhehni
ante novam portam 230,20. 247.4.
prope sparas sive repagula 223, 32.
Mühlen molendinn:
Fullonum inter villam s. Michaelis
et ortutn b. virginis 132. 24.
dno molendina in Ysana 35.
apud s. Michahelem 104. 154. 2Ü.
Nonnenmünster 25. liÜL 237,22»
s. Pauli 35» 16K lü ff. 128.
Quannulin 337.11.
Münze nioneta: 100, 4.
Neusatz. Nuwesat 213, 7_»
orti r. Gärten,
passagium Rheni 164. L
pistrinae r. Hackhäuser,
plateae r. Strassen,
pontes r. Brücken,
portae r. Thorc.
portns f. Hafen.
pratum extra muros in terminis par-
rochie s. Kui>erti 187, 31^ 195. 12.
Bingcwandun, Ringewanden 261,13. ff.
333,42. 335,5.
ripa f. aqua Bäche,
in den Koderen 250. 29.
imme Sezzc versus Renum 261, 18.
Sparwinkel 250. 32.
Strassen, Plätze, örtliche Bezeich-
nungen, gazzen, plateae, stratae,
viae, vici: 221 f.
vicus Ametmennen 331. 31.
Brodgasse, Brothgazzun, vicus Panis
49,22» 262,18»
inter calcariatores 155. 3.
vicus canum, Hundsgasse, extra mu-
ros 223,36. 229, 2L 262, 4fi» 2Z0.
18. 292.4.
vicus Cerdonuni üerbergnsse 83, 19,
vicus clericorum 224, 22»
Kratzwinkel, Crazzewingel 138, 37.
257. 9. 284.41.
Frisonumspiza, Frisenspiza, platca
Frisonum 49,20. 59,2.
inter gades 257, 4.
iuxta s. Gertrudim 323, 8.
inter gladiatorcs 220,5. 239,23»
vicus Glasecoph, Claiskoip, Glese-
coph, in vitreo eifo 58,22. 182,
22. 206,26. 255,24.
484
Worms, Loyalitäten — Bürger.
Worms, Localitäten, Strassen:
Hagengasse, platea, Titus Hagenonis,
Hanegazze.Hagengazzen, Hacbgen-
gassen 59, 3. 139. 40. 1(30.4. 195,9,
219, 27. 220, 30. 22*, i?3. UM. W;
miü2^iLL 257,2, 307.34.
337, 4.
in Hanenburdoz 321, 39.
super viani Hochem 250. 20.
iuxta viam Horgcheim 201.42.834, L
335,1
propo Holzaphel 262.8.
Holtzgasaen 270, 5. 285.3.
inter inatitas inferiore« 331, 21.
contra novas inetitas 160, iL
vicua lane r. Wollgasae.
inter areas linitoruni in inforiori
foro 275. 2.
iuxta lutum apnd cimiteriuni Jude*
omni 304.15.
strata Maguntina versu« Nuchusam
250.25, 261.3. 333.42. 335,5,
vicus Mansurin 337. 82.
platea s. Margarethe 58,39.
media platea 49. 23.
platea inonetariorum, iuxta monetam
34.20. 49,30.
strata Nuhusensis 140, 31. 226, 4L
250,21 261.26.
sedes panuin in inferiori foro 235.33.
271 . 21 ante portam s. Mari.
317. 2L
via qna itur ad patibulum versus
civitatem 261, 0.
Peffilkeimcr weg 250, 3L 333, 43,
335.fi.
vicu«, platea ». Petri 58,38, 59. 1.
89,28. 101.2. 105.11. 126,40. 127.
ÜL 139,35, 163. 2L 298.18,
retro pisciculum 288, 5,
vitus Romanorum 89. 28,
undern Salzcasten 262, j,
Salzgassen 239,32.
Saumergassen, Scimergazzen 202. 20.
337, 43.
platea sellariorum 59, 3,
vicua Sowinariorum 243, 1 .
in Swenkovc, imine Sweichovc 252. 6,
288.1 292. 13.
Twerchgaesen 154,37. 218,15. 268,33.
337,24,
Worms, Localitäten:
Wollengassc, vicus lane 138, 35.
149. 11. 151, 25, 153. 14, 154. Iii
155, 18. 157, 24. 168,2» 210, 16,
284,36, 304,3,
Suburbium, Vorstadt, 31.25. 100, 25.
Thore portae:
«. Andree 58, 4iL 20L, 5, 206, 38,
227. 3. 238. 37. 304.14. 309.22.
Judeorum 49. 20. 157. 19. 195.11; 12.
• 256.2. 270.5, 285.3, 317.8; Li
s. Martini 34. 21. 411,211 ff. Hi3, 41.
195, 13. 226, 4L 242, 38. 272, 5.
317. 13 ff.
Nova porta 199j 31 247, 4, 252.4.
280.23. 317,30. 326,3. 337.8.
Panis 49, 21.
Pavonis, Pavonum 59_, 4. 156, 31.
217.38. 237. 34.
pi8ciura 257, 6.
Salis 63. 21.
versus vallum 261, 31.
an dorne Wate 276, 3.
apud Wattinheim 140. 33.
super Wolfgruben 261, 38.
Zengewade 216, HL
advocati, comites, prefecti urbis:
Folcmar 1016: 34, 3JL 35, 24. 37, 8.
Simon comes de Sarbracke 1140—
1166; 57.24. 58, 1 ; 2L 59. 12. 62.5;
13. 69,9,
Stephan 1068 : 47,23.
Wernherus 1106: 50, 15, 51, L
Amtmänner, ambetman:
Albertus 1209: 89,28,
Imbcr 1196: 80, HL
Bürger cives burgcnses:
als Urkundenaussteller 86,25. 94.37.
etc. ministerialee , consules, iudices,
Hcabini et uuiversi cives W. 169. 14.
170. 26. camerarius indices et uni-
vcrsi cives W. 274, 10, universitas
civium 141,37. der rat, die stat und
die gemeinde 277. 31 ff. consiliarii et
populus 1 .")*>, 31 ff.
r. A ., Albertus, Albrandus, Alheri, Alt-
kind, Araella, Amtman, Arnold, Baleiz,
Becherer, Bertrammas, Berwelf, Bez-
zeren , Birtelo , von Bockenheim,
Boeniiis , Brunac , Bukkelin , von
Buggenheim, Bunne, Bnso, Kam-
Worum, Bürger
Worms, Bürger cives burgenses:
merer, Capeler, Capellarius, von Karl-
bach, Karlebechere , Kegel isbergcr,
KeiBer, de Chirseboum, Cippel, Cip-
pura = Gypur, Conrad, retro Coqui-
nam = hinter der Garküchen, Krobs-
berg, Curie, David Dietmar, Dietrich,
Dyno, von Dirmstein, Dirolf, Drut-
kind, Dnittnann, Ebelin, Eberhanl.
Eberzo, Eckilmann, Edelwin, Egel-
mari , Egeno , Enekel , Engelgin,
Engelmann, von Eppelsheim, Flegel,
de Eine, von Flonheim, Franz, Freis- ,
lieh , Frevel , Fridegerus , Friese,
Fuchselin = Vulpecula, unter Gade-
men, G elfrat, Gerhart, Gerlach, Gcr-
mann, Gernod, Gerung, Giselbert,
Gobelo, Godel-Gudelmann, Gottbert,
Gosmari, Grezing, Grünt, Hartlieb,
Heinrich , Heldecoph , Hellecraphen,
Bertrich, Hesel, Hyppel, von Hoch-
beim, von Hohenecken, Holderbaum-
Holderbnumer, Uolheimer, Holtmund, 1
Hugo, Humbert, Jacob, Indiscretus — •
Unbescheiden, Johannes, Isac, Jude,
in vico Lane = in der Wollgassen,
Lenge) in, Levis, Liutfrid, Longus,
Machtolf, Markgraf, Marscalcu»,
Materie, von Met« = de Metis, antc-
retro monetam, supra montem, de
Moro = zum Mulbaum, von Mutter-
stadt, Nicolaus, Nigra barba = Suarz-
graue, von Oggersheim, de Ort, von
Osthofen, von Pfeddersheim, von
Pfiffligheim, Fhil, Pullus, Kaparius,
Keginold, Reimar, Keuengerus, Hex,
Richard, Richclmann, Richer, de |
Ripa = super Ripam = super Rivum, I
Ritterchen = Militellua, von Rocken-
hausen, zum Rosenbaum = de arbore
rosaruni , Rossebach = Rosseboc,
Rotcolbe, Ruber, Rukclin, Rudeger,
Rufus, Rupelo, Rupertns, Rnssebacbe,
Rusthein), Saxo, Schido, Selzer, Sige-
bodo, Sigelo, Span, Spiez, Sporo,
Starke, Steimnar, von Sulzen, Tritcl,
Unmasze , Volzo , Wackerpil , Wal-
ramus , Warart, Wasego , Wernher,
Wikard, Wicnant, Willa = Willo,
Winkelpost , Wolfram , Wolverath,
Zeizolf.
— consules. 4ft5
Worms, eomit*'«:
Albertus 1194—1216: 78,44. 79.36. 80,
14j 3& 81, 40. 82,32_i 3L 86, 30. 89,
2L 92, 30.
Gudelmannus 1268: 224, 15,
Bartungus 119«: 80. Hl
consules, consiliarii:
ministeriales consules 04, 31 ff. 100, HL
ministcriales iudices et consiliarii
07,12.
consiliarii 108, lß ff- consiliarii et uni-
versi cives 1 10. consules et uni-
versi cives 147. 1_L 150.82. 152, 84 etc.
consiliarii et populus 155, 37. oon-
silium 50. 22. 82,37. 0;?. 2. W7, 36.
der rat 277, 3L
Heinricus Ainella 1246: 150. 31L
Wernherus Amella 1275 — 1298: 239,8.
253. IL 26^ üä. 80JL tt, 815, 2L
Conradus Bunne 1285(1): 221, fi.
Wilhelmus Bnnne 1283—1288: 265,
2iL 283, 83.
Ebelinus Cyppnra 1228: 106. 9.
Heinricus Cyppura 1228: HXi.O.
Heinricus Cyppura 1246 — 1275: 150,
IL 158. 35. 154. 10. 157. 25. 'JUS.
23, 230. tL
Conradus 1226: 102. 23.
Conradus gener Richen 1246: 150. 411
David 1224 : 101. L
Dhnarus 1226: 102, 23-
Conradus Dimari 1283 — 1296: 265,
21 ff. 275. 5, 809. IL
Dirolfus 1224 : 101, 2.
Conradus Dirolfi 1246—1262: 150. 39.
153. 3L 154. iL 155, IL 2JKL2Ü.
Heinricus Dirolfi 1298—1300: 315, 2L
344. 33.
Meinhardus de Durencheim 1224:
101. 1.
Eberhardus 1246: 150,4a
Jacobus Eberzonis 1285 (?) — 1298:
274, 6. 315.28.
Conradus Fuchselin 1224—1252: 101,2.
106.9. 150.40. 153. 35. 154,10. ir»5.
IL l.r)7,'J4.
Gernod us in vico s. Petri 1224:
101, 2.
Conradus Hastula 1298 : 315, 2&
Conradus Holderbaum 1283: 265. 26.
Heiluiannus Holtmund 1300: 344, 34.
I
486 Worms, consuleB
Worin», consul«?, consiliarii:
Heinricus Holtmund 1246— 1252: 150, I
iL 153, 36. 15 t. U. 155, 18, 157.25.
Johannes 1226: 102. 23.
Heilmannu* Judei 12*13—1300: 265.26.
283.:t3. 309.14. 315.28. 325.34. 314.34.
Engelmannus Marcgruvii 1 275 : 23'.*. 9.
WernheruB retro Monetani 1275: 239,7.
Eberhardus de Moro 1224—1228: U*±
3JL 106, 8.
Godefridus de Moro 1224: 100, 33.
Gozzo de Moro mil. 1285 : 275, 5.
Heinrieus de Ort 1228: 106. iL
Frischo de Orthofen 1262: 203, 2L
Duvid Parvus 1228: 1U6, 9.
Philmannus 1281: 253, liL
Riberus(= Richerus) J226— 1228: 102,
23. llifi iL
Richelniannus 1275 — 1287: 23'J, Ü,
265. 25. 281.33. 282, 44.
Heinricus Hiebe ri 1246 — 1252: 150,
4iL 155,11. 157.24.
Heinricus Richen 1275: 239, 8.
Richen JÄM: 101, 1.
Heinricus Ritterchen 1224: 101.2.
Wernherus Ritterchen 1275 — /2£7:
239,9. 253.17. 865.25. 281,34. 282,44.
Conradus »um Kusenbaum, de arbore
rosaruni 1249—1262: 153. 36. 154,
IL 155. 18. 157. 25. 203. 23.
Heinricus Rufas 1275: 239. 8.
Rupertus 1283: 265. 25.
Conradus Span senior 1283 : 265. 26.
Conradus Span iunior 1285 : 274, 6.
Eberhardus in der Wollgasse, de vico
Lane 1249 — 1252: 153, &5. 154, 10.
155. 18. 157. 24.
Edclwinus de Zweibrücken 1275:
239. 3.
iudices: 97.42. 169, 14. 170. 26. 274.10.
quadraginta iudices 82. 32.
Godebcrtus 1268 : 224, 11L
Morderanftus 1268: 22LHL
magiHtri civium: 236.41. 238,4, 239. 28.
249.12. 257.8. 287.36. 305,37. »14.32.
Wernro Amella 1297—1298: 314. 41L
318. 19: 23.
Heinricus Cippnra /25/: 155, 12.
Conradus 1226: 102.31.
David 1226: 102,31.
Uymarus /229: 106. 23.
— thclonearii.
Worms, magistri civium:
Conradus Dirolfi 1252: 157,23.
Eberhardus 1248: 152, HL
Edelwinus 1255: 175.32.
Henricus Holtmund 1262: 203. 22.
Hoilmannu* Judei 1298-1299 : 322,
LL 325. 20.
Sigelo Levis 1293 : 298, 27.
Geruodua Longus 1220: 98. 2*3.
Godefridus de Moro 1220: 9JL 2JL
Richelniannus 1276 — 1287: 244. 15.
245. KL 278. 13.
Heinricus Richen 1254: 167, -I",
Jacobus Ritterchen (Miles) 1254:
167.40.
Wernherus Ritterchen (Militellu«)
1268—1296 : 224.13. 275.29. 310.39.
Conradus Span senior 1283: 265. 3.
266,10.
Wernczo 1233: 125. 28.
nionetarii hnsgenosnen uiunzere:
iilff. 100, 4 ff. 263.3dff 265,30 ff. 267,
äff. 303,31
Fridegerus 1262: 206. 2.
Heinricus 1179: 1L_&L
Ortdo 1271: 231. 35.
Sigofridus 1197: 82. L
Sigelo /233: 125,2t»; 4L
notarius civitatis:
Wernherus 1295: 30&. HL
nuncii civium:
Friso et Petrus 12«*; 224^ HL
nundine 144,22 0*.
pedellns civitatis:
BurkarduB 1298: 317, LL
piscatores 50, 16. ff.
scabini schevenc 156.27. 169. 15. 170.
2L 280,13.
Schuhmacher Marktordnung 32ü f.
sculteti schultheizen :
156, 27. 267,18». 296,24». 302, 14 ff.
officium aculteti W. 236. 9. 241. Uff.
255. a. 306, lfiff.
Conradus 1268: 224. 14.
Heinricus vor 1246: 151.2.
Richinzo 1156 — 1165: 61,4; 2fi. 02.
15j 2S. 63, 38. 66. -10. C*S,39.
Wikcliuanmis ror 1266 : 218. 36.
Wilhelmus 1238: 133. 8.
thelonearii zolner:
Gerbodo 1127: öö^lL
Worms, thelonearii — s. Andreasstift, decani.
4K7
1300: 344,35,
Wonna, thelonearii zolncr:
Hardtungus 1208: 88, 34.
Heinricus 1137—1140: 56.37. 56.12 : 22.
Wernherus 1153—1182: 59,21 66,32.
68,33. 73,18.
Zunftmeister magistri universitatis :
Conrad na Colhals
Sygfridiu Hcltli
Job. Lapicida
Jacobus Macholfi
Kapellen, Kirchen, Stifter etc.:
capella s. Albani 58, 2.
parrochia s. Amandi in suburbio W. 31,
25, 269, 25. ff.
a. Andrensstift, ecclesia s. Andree 37, L
iL äff. 57,34. 5S f. 61». 14. IL 22.
25 f. 77, 32 ff. 84 ff. 89. 5. 90, 42 ff.
93,15ff. 100,22. 101,lQff. 113,38 ff.
128.24. 131, 25. 131, 22 ff. 132,26. ff.
136,33. 138,lfiff. 146,32ff. lüßf.
162,308*. Ifi3f. 176. 17. 182. 183f.
190 f. 12fif. 2QL 206,21«'. 207. 33 ff.
222 f. 229,28; 33 ff. 240,6. 252, 23. ff.
255.25. 259,22 ff. 261,5.ff. 263. 24 ff.
•270, 1 284 >, iL 288, 8. 292, 2. 295, 12.
322, 31. 331 2 ff. 336 ff. 338. 25 ff.
345. 2 ff. iuzta torcular ecclesie
252. 24.
canonici fratrea:
Adalbertus et Adalpero 1140: 57, 22.
Baltramus 1227—1241: 105.25. 141,25.
Bertholdns 1218: 94, L
Bertholdus 1234: 126, 38. 127. 13.
C. mag. 1243 : 144,13.
Chöno 1140 : 57,22.
Conradus 1192: 78. 2.
Crafto 1192 : 78,2.
Daniel 1263: 160, 10.
Bertholdus de Dirmstein 1227—1243:
105. 25. 144. 12.
Eberhardua 1209 : 89,23.
Emiricho 1253: 158. 13.
Erkcnbcrtus 1194: 78.41.
Gervinus 1194 — 1197: 78, 4L 80,30.
81,36.
mag. Gotfridus 1270: 229. 21.
Hartungus pleb. s. Magni 1227: 105,24.
Ilecilo 1194—1197: 78.41. 81.36.
Hcinricna 1140: 57.23.
Heinricus 1197: HL.Üj.
Bertholdus Holttnunt 1227: 105. 2L
Woniis, s. Andree canonici fratrcs:
Johannes 1140-1141: 57, 22. 58, 1;
HL 59.11.
Ludewicus 1227: 105. 24.
Marqvardus 1140—1141: 57,22. 58, 1;
12. 59, IL
Wernherus Militellus 1285: 214,15; 20,
Heinricus Monetarius 1287: 280.40.
Philippus 1273: 233. 34.
Conradua de Ramestat 1190 — 1194:
76,12. 78,42.
Rudolfus 1234: 126.37. 127. 12.
Nicolaua Rutub 1275 : 240, 38.
Heinricus de Sedibus 1209- 1227: 89,
24. 105. 23.
EggelharduB de Spira 1234: 126^38.
127, 13.
Wernherus 1192: 78,2.
mag. Zeizolfus 1227—1243: 105, 25.
144. 13.
cantores:
Gcrlacus 1190: 76, IL
Heinricus 1209 : 89, 23,
Ludewicus 1239—1242: 138,3. 143.2.
Marcuardus 1139: 56, 10.
Philippus 1283: 270, 15.
cellerarius :
Hartungus 1227: 105. 25.
clericus quidam 1283: 261 IL
custodes :
Adelbero 1161: JÜL 35. 64,23.
Bertholdus 1239—1242: 138,3. 143,2.
Daniel 1253: 162, 17.
Eberhardus 1190-1218 : 76.18. 79.33.
80,30. 8J, 35. 82,23. 94,6.
Fridericus 1137-1139 : 55,35. 56, 9.
mag. Gotfridus 1276 : 225. 1.
decani: 134, 15.
Adelbero 1101: 63, 35. 64,23.
Berewigus 1137—1141: 55,35. 56. 9.
57.21; 38. 58. 19. 59. 10.
Conradus 1180—1218: 72, 4 ff. 94,6.
Dragboto 1227: 105. 15 ff.
Eberhardus 1257 — 1265: 182, 13 ff.
200,5. 201.3 ff. 203. 19. 205,23 ff.
2U,5ff. 214. 15: 20.
Hartungus 1239—1248: 138,2. 143, L
152. 18.
Wernherus Holtmund 1283 : 262,448.
Philippus 1298-1299: 322. 31. 338.
30 ff.
Worms, e. AndrooRstift, docani — parrochia s. Johannis.
Worms, ». Androp decani :
Hndolfus 1190 — 1198: 76, IL 77, 5.
7A4Jl7JL32.8j),12.82,22.
Wernherus 1270 : 229, 33.
magistri scolaruni:
Burchardus 1161: 63. 35. 64. 24
Cmfto 1194-1209: TA 4L 79,33.
30. 81..%. 82. 23. 89.23.
portenarius 722": 1Q.*>. HL
prebcndarii :
Ebelinus J27.?: 234,2,
Ekelemannus 1282: 255. 12 ff.
propoHiti:
14«. 34. 267, 3L
Adelvolcus 1257: 182.3.
Conradus 775« 77Ö.V «1.21. 62, 1 ;
25. 63.34. 64, 23. 68, 32.
Conradus 1200 — 1218: 85, 5. ff. 89, 3.
90, 41. 95, 15 ff.
Ocrhardus 1237-1243: 131.22 ff. 132.
33. 133, 16. 136.33. 141.23. 143. 1.
146, 11 ff.
Heinricas 1137— 1141: 55. 35. f>7. 12;
3ü 58, ia. 59, ml
Heinricus 1280-1286: 252, 22. 20S, L
275. 28.
Herboldus 7790: 76, Iii
Thietherun ror 7700: ±76,2.
Wernherus 117H—1174: 70, 1 ; Iii.
Wortwinus 1178: 70, 32 ff.
ccclesia a. Androp extra nuirOH 113,36 ff.
114. 18 ff.
= eccleaia r. Androe in monto 5H. IL
115.6; Sifl. 146. 19.
— Rorore« penitenteH ordinis «. Marie
Magdalono 121.13. 135,4att' 146,
21 ff. liML HL 21 ff. 19S,aüff. 20L
221 f. 2;)H, 32. 240. 15. 270. 27. 290.
20 ff. 29Alüff. 309,2017. 31L18IT.
317. 32. 331,32 ff.
pastor :
Daniel 1243: 146,22.
vicariiiR 243,2. 261. 2L
fretres r. Augustini 240. 19. 270, Q ff.
330,34ff.
Beginne. : quadrnginta muliores bekine
240. 22 ; duo bcgine dicte Margarete
257^23 ff. XIII1 »orore* 285. 18 ff.
pauperes sorores yel boogine nuniero
riginti in curia quondam Davidis
militis W. 304, 21. 306.
Womit* . beginn :
40 ff. — Horores in domo doraini
Davidia rotro ecclesiam a. Stephani
316.16 ff. = RichardiconvenL Sorores
in domo domino Engilmanne 287, 23.
SororeR in domo Srubeline 287. 24.
ecclesna 8. Caociliae in subnrbio W.
1110 ff. 237. 42.
Kanneliter 338. IS.
r. Ciriaci r. Neubauten.
Kiracbgarton r. Ortus b. Marie-
Dominikaner fratres ordinis predica-
tornra IM f. 102 ff. 113 ff. 121 f. 124,
3L 125. 5. 183. 37. ff. 195.6; 35. 216,
1 ff. 22_L ä, 223, II ff. 238, 33. 24a LL
244. 38. 265,1 ff. 270. 15. 287. 1A ff.
290. 2 ff. 323, 4 ff. 325 ff.
fratres:
1276: 245. 17.
Conradu» 1299: 329. 9.
Conradus de Denkendorf 1276: 245,17.
Dirolfua 1232: 115,42.
DirolfuR 1276: 245. 17.
OerlacuR 1276 : 245, 18.
Heinricus 1296: 308, 33.
Heinricus de Laumersheim 1276: 24"», is.
I'ctrus 1285: 308,33 ff.
Volmarua 1232: 115,42.
Heinricus deWiasa 1276: 245. 16.
priores:
245. 12; 111
ConrudoR 1299: 323. 4 ff.
Heromnnus 1295: 309, 13.
Philippus 1268: 223. 17.
Domstift r. Maior eccleaia.
Franziskaner fratres minorost 107, 32 ff.
lH3.38.fl. 240,10. 244,39. 270. 12.
286, Li ff. 287, 8 ff. 288—291. 298,
12 ff. 307,10 fr. 330, 25 ff. cimiterium
264,35.
gardiani :
245. 12. 285,34 ff. 287,lff. 3QL&ff.
tapella ». Georgii 139,20. 262. 17.
s. Gertrud i« 323. 8.
pnrrochia r. Johannis 152, 2. 202.21;
22. 210,3. 223,12. cripta 238,35.
altar bb. Simonis et Jude 23*. 35.
cimiterium 212, Lki.
cloricus cclebrans in cripta 23S. 34.
plebani: 308. L
Heinricus mag. 1200: 85, 21.
Wornia, purroch ia 8. Johannis —
Maior ecclesia, canonici.
4S9
Worms, s. Johannis plebani:
0. s. XIII: 384. 30, 385. 4.
parrochia 8. Lamberti 89, 35. ecclesia
s. Lamperti que quarta parrochia
civitatis W. infra muroa est 91. Ii ff.
134,22. HO, U, 229,0. altar s. Oa-
waidi 333 ff.
plebanus:
Conradua 1197: 311,32.
viceplebanua :
Cunradue 1251: 155, 16.
quatuor aacerdotea celebrantea in
parrochia s. Lamperti 331, 12.
priorissa et conventus ad s. Lanipertum
ord. fr. predicatorum 239, 38. ff.
240. 14,
Liebfranenkirche 313 ff. capella b. Vir-
ginia Marie in auburbio W. secua
litna Rheni, que olim Vetua niona-
aterinm vocabatnr 319, 14. ff. frutrea
b. Marie 330,3a ff.
parrochia s. Magni, s. Mangni 58,8,
59.4. 128. 30. 133.4. 136. 32. 138.
21 ff. Ht^iUff. 152,0. 182,4, -MK~L
253,311«.
plebani: 253, UL
Oerhardua 1243 — 1261 : 143 , 43.
200,5.
Hartungua 1227: 105, 24.
Eberhardua de Lutra 1270: 243. 34.
Maior ecclesia, Uomatift, baailica s.
Petri et Pauli LH ff. 2^5 ff. L20 ff. 23,
29 ff. 32.28. baailica a. Petri 6J.ff. 13,
I ff. ecclesia a. Petri H, 22 ff. 15, 4 ff.
16,4ff. 17, 14 ff. 18,26 ff. 19,38 ff. 20,
41ff. 24, 39 ff. 26,12ff. 27, 15 ff. 28,
Uff. 29,20ff. 30, 25 ff. ^Uff. 35,
lÜff. 36,lflff. 37,34 ff. 38ff. (>'■>, 13.
a. Peterskirche 125 . LtL ecclesia
Wangionenaia 22, 111 ff. 23, 12 ff. 27,
ÜL ecclesia Wormac. 63. 3. 90. 18.
91, UAL 101, 32. 13JL 3- 306^ lfi.
clauatrum 8. Petri 87,3. 89,1. W», 14.
220. 25. 243, 30. clauatralia curia
264.5. domini de a. Petro 262. 1 ff.
270.6. 276. 10. capitulum 113. 3 ff.
131.25. 157, 35. ff. 15£f. 161.29. 163f.
176. 22. 176. 17. 183f. 19Uf. IM f.
204, 12 ff. 206. 21. 207. 33. 209.22;
22. 2J2.32 ff. 21& 217. 36. 223, 13.
228. 27. 238. 23; 31. 240. 2. 253f.
IL Boos, L'rkundeobuch d. Stadt Wonns L
Worms, Maior ecclesia.
255.2. 259. 4 ff. 259,22ff. 268. 24;
Sfiff. 277 f. 319, 19 ff. 339, 18 ff. 345,
2 ff. ratio a. Petri 4, 31, 8,30.
altar 8. Laurentii 40, iL ÜL 3_L
altar a. Petri 29,2110'.
advocatua maioria domua:
Symon 1168: 62Ji.
archidiaconua 146, 18. 269, 29.
canonici :
72, 32 ff. 80, 21 ff.
Adalbertua 1158—1160 : 62,3. 63, Z.
Adelvolcua 1257: 182. 3.
Bertolfua f. Adelhuni 1216: 92,35.
Heinricua f. Adelhuni 1196 — 1213:
79.29. 80. 26. 81.30. 91, 1
Bertholdna de Alieia 1281: 254, 39,
Jacobus de Alzeia 1281: 254,41.
WolframuB de Amerin 1224: 101.20.
Anno 1160 : 63,7.
Arnoldus 1196—1197: 79. 29. 80. 26.
81,311.
Lumpertua de Bacbeim 1281 : 254,37.
Baldemam» 1190-1200: 77,3. 7^28.
80.24. 81.29. 82. 18. 85. 18.
Baleit 1209—1233: 89.21. !>l,j, 124.
20. 125.24.
Emicho de Bamberg Boimburg 1281
—1283: 254.40. 266. 27.
Benzo 1068: 47, 12.
Benao 1233: 124.20. 125,24.
Conradua de Bergheim 1237—1238:
132. 34. 133. 16.
Berlewinua 1259-1281: 186, 18. 224.
43. 254,30,
Heinricua de Bilstein 1241: 141.24.
389.34.
Merbodo de Bilstein 1270 — 1281:
229,20. 254,36.
Heinricua Bintrime 1281—1292: 254,
41. 291t 35. 297. IL
Albertus de Boppard 1208—1213: 86,
32. 89.20. 94. 4.
Fridericus de Boppard 1233—1239:
124. 19. 132. 33. 137.42.
Heinricua de Boppard 1197—1213:
81.31. 85.20. 86.37. 89, 2. 9L2
Burchardu8 1160: 63, L
Burchardus prep. de Wileburg 1226
—1243: 102. 18. 124. 19. 125.25.
137. 42. 141,22. 144.10.
490
Worms, Maior ccclcsia, canonici.
Worms, Maior ccclesia, canonici:
Eberhardus Cancro 1197: 81^ 3.2,
Christianus 1281: 254. 41.
Conradus 117V: 71,30.
Conradus 1196: 80, LL
Conradus 1241—124$: 141.24. 152, IL
Conradus 1253—1265: lös. 12. 17f>.29.
Conatantinus cus. Nuh. 1227 — 1241:
105.20. 124. Ii). 120,24120. 13H, 1.
141.23.
Heinricus de Crufde 1209: 89.20.
Dietherus im— 1197: 7j^2Ji. 80,25.
81, 29.
Dietricus 1179: 71.30.
DrutwinuB 1179: 71,30.
Ebbo J0J6: 34,30. 35,24.
Ebelinus 1213 — 1224: 91. 4. 94, 6.
101,20»
Eberhardus im— 1174 : 02, 27. 63, 7.
70,21 12.
Eberhardus com. irsutua 1285 (Y):
274.4.
Cuno de Ellwangen 1226 — 1234:
102. 30. 124.20. 126. 36. 127. 11.
Embrico 1179: 71, 30.
Emicho 1260: 188, 8.
F. W2ö; 102, 12.
Folmaru8 //■«/.• 57. 3.
Friderkus 1200—1209: 85. 37. 89,21.
Fridericus 1228—1233: 100, 0. 12;">,21.
Fridericus «59: 185. 22.
Gerhard us «60: 188. 8.
Gerhardus 1281 : 2M. Hl
GerlacuH J20t>: 89,21.
Gernodua Ü60 : 62, 27. 63, 7.
Giselbert™ 1281 -1292: 254.39. 297.1G.
Godebertus 1190— 12f*): 77, 4. 79. 28.
80,25. 85,18.
IL mag. 1281: 254. 39.
Hartungus 1190— 1200: 70, 19. 77. 3.
79,21 80,24. 81,22. 82, 18, 85, IL
Heinricua senior 1137—1160: 55, 3L
57.3; 12. 63.0.
Heinricus oui dicitur Infant 1158 . 62. 3.
Heinricus (Sraucelinus) 1190^1196:
77,2. 79,2L 80,2.
Heinricus 1208: 80.36. 89. 2.
Heinricus quondam dec. 1226: 102.30.
Heinricus 1227—1233: 105, 20. 124,21.
!2JL24i3L
Heinricus 1260: 188.8.
Worms, Maior ecclesia, canonici:
Heinricus mag. phisicua 1292: 297. HL
HelngeniB 1208: 89,3.
Hermannus 1137—1141: 55,32. 57. 19.
Bertholdus de Hirzberg 1213: 91.3.
Eberhardus de Hirzberg 1194—1213:
78. 37. 80. 26. 81,30. 85, 19. 86, 36.
89,2» 9LL
Jacobus 1208: 89. 3.
Johanne» mag. 1233: 124,21.
Wcrnherus Labia 1197: 82,5.
Gerhard usde Lichtenstein 1281—1289:
254, 38» 280.22. 291,34»
Eberhardus de Lutra 1276: 243, 34.
WernheruB de Meinkemer 1276—1281:
224. 44» 254,3k
Meinhardus 1160-1174: 62.20. 70, 2; HL
Meinhard us 1259: 180, 13,
Merbodo 1259: 186, 18.
Merbodo 1287: 281, L
Nibclungus ante Monetam 1216 —
1239: 92.35. 100.32. 105.20. 137.42.
Arnold us de Monsheim 1281: 254, 41.
Heinricus de Moro 1237: lo2, 24
Johannes de Moro 1281: 254. 41.
Nicolaus 1213 — V239: 91, 2. 94, 0.
124, 12. 125.23. 137, 4L
Gerbodo de Niedcaheim 1209—1213:
89,20. 91,2,
Albertus Rapa 1233—1234: 124, 2L
120, 3L 127. 12,
Landolfus Kapa 1226: 102.30.
Joh. de Reichenbach 1281: 254. 37.
11. de Reutlingen 1243: 144.11.
Kichardus 1228: 106, iL
Conradus de Ripure 1213: 91. 3.
Jacobus dta. Rode 1289: 291.35.
Rudegerus 1196-1197: 79. 28. 80, 25.
81,29,
KudolfuB 1184 — 1197: 75. 5. 80.25.
81,29.
Rupertus 1158: 62.4.
Arnoldus de Schönenburg 1276 — 1289:
224.44. 254.38. 275. 28. 291.34.
Sifridus de Schönenburg 1281: 254.39.
Arnoldus de Seibold 1200 — 1213:
85,12. 86, 3L 9LL
^it'tridus 1158: 02.4,
Conradus Sporo 1196—1216: 79, 22.
80,20- 81,30, 85,12. 80, 3L 89, HL
91, 1. 92. 35.
Worms, Maior ccclcsia: canonici
— decani.
Worms, Maior ecclesia, canonici:
Wernheru« de Starkenburg 1243 —
1274: 144, IL 221. 23> 236,2,
Conrad üb de Stockheim 1262—1281:
206. 23. 224. 43. 253,2üff. 254.37.
Fridericus do Stockheim 1243—1281:
144, IL 203. HL 206.23. 253. 20 ff.
254.38.
Suenegerus 1208—1216: t-6,38. 89, 3.
91.3. 92.36.
Ulricna IM: 79.29.
Volzo mag. 1233 — 1238: 124. 21.
125.25. 133. 15.
Waltherus 1140: 57, a
Wernheru« de Wartenberg 1196 —
1197: 79. 29. 80. 25. 81.29.
Job. de Weissenburg 1281: 254, HL
Wernhardufl 1194—1197: 78.37. 79.28.
80.25. 81.29.
Wernbenw 1158—1173: 62. 4. 70.2.
Wernheru« 1237: 132.34.
Wernheru« 1261 — 1281: 201_, 32.
206.26. 253. 29.
IL de Wielenstein 1226: 102, IS.
Heinricus de Wirzeburc 1197: 81. 3L
Wolfmannus 1068: 47, 16.
Conradua de Wolfskelcn 1233—1248:
124, 2LL 138, L 144. HL 152. IL
Nibelungus deWolfskelen 1213—1216:
91.2. 92.36.
cantores:
Albertus 1238—1242: 133. 15. 137.41.
142.43. 394. 21 ff.
Baldemurus 1208—1213: 86, SIL 89,
1: 19. 90.45. 91.34.
Bertholdu* 1234: 126.36. 127.11.
Dietricus Theodericus 1137 — 1141;
56.81. 56. 7. 67. 18. 58. 16. 59. 8.
EberharduB 1190—1216: 77, 3. 78, 37.
79,2L 80,9. 92,3A
Heinricus 1158—1165: 62, 3j 26. 63,
6j3L 64.20. 68.31.
Jacobus 1253: 162. 17. t253,2tiff.
Landolfus 1227: 105, Iii.
Simon 1281—1289: 254,20, 285, Iii.
291. 3Qff.
Suenegerus 1224: 101, 20.
Wernheru« 1198: 82, IS.
Wolfkanc 1068: 47,16.
ccllerarii:
Baleiz 1213: 1*1,4.
Worms, Maior ecclefua, cellerarii:
Heinricus 1208: 86. 36. 89. 2.
Rudigerua 1200: 85, 18.
custodes:
Albertus 1165: 68, 3L
Alewic 1068: 74, 15.
Constantinua 1247: 151,22.
IL 1255: 175. 29.
Leopoldus Luppoldus 1184 : 74, L
75. 9.
Wernherus de Lewenstein 7290 : 295, LL
Wilhelmus de Lichtenstein 1263 —
1264 : 209, 21_i 2S. 212, 36. 213. 7.
Nibelungus 1127— U60: 55, 10; 3L
56, 6j 12. 57,2i35.581lfi. 59, 7.
61.44. 63, 5.
Wernherus 1198—1216: 82. 18. 91,33.
iiü, 'M.
Wernherus 1227-1242: 105. 19- 124.
Iii. 142. 42.
subcustodes:
Heinricus vor 1251: t 155,23.
Theodoricus 1209 : 89. 20.
decani : 204. 18.
Alexander 1276 : 224, 43.
BertholduB 1241-1242: 13JL 3i ff.
141.22. 142.42.
Burchardus 1253—1265: 160. 24. ff
162. 16. 175. 29. 182.1:32. 187,27.
203, 13. 207. 7. 21iL12ff.
Ebelinus 1224 — 1227: 100, 3L 102,
18j22. 105, HL
Eberhardus 1281 : 253, 23 ff.
Gernodus 1173: 69,23. TiL h 20.
Heinricus L 1127—1165: 55,9; 30. 56,
7j2L 57,2jl7j35. 58, 16. 59. 7;
2L 6J_, 2L 62, L I2i 26. 63. 1:
3L 64.19. 66.32. 68,30.
Heinricus II Siuucelinus 1196-1200:
80,21 81,28. 82,4jlS. 85, IL
Heinricus III 1213 — 1224: 90. 4L
9L 32. 92, U ff. 94^5. 101. 12.
102. 30. "
Hcinricua IV 1228: 106, Q,
Herboldua 1190—1194 : 77. 2. 78,37.
Johannes 1247—1250: 15^ 22. 154,
11 ff.
Landolfu* 1232—1234: 115.39. 123.
lÜff. 124. 18. 125. 28; 3JL 128. 14.
Mainhardus 1182—1184: 73.15. 75, 5.
Joh. de Wizenburg 1300: 339. lfiff.
Worms, Maior ecclesia, portarius
— s. Martinstift, canonici.
Worms, Maior ecclesia, portarius:
Nibelungus 1209: 89, 12.
prebendarii:
Bertholdns mag. 1274: 235. 12.
Conradus de s. Blasio 1296 — 1299:
307,41. 308,10. 311,22. 325, 28.
Conradus El mann i 1295: 808, IL
Erpertus 1262: 206.27.
Herbordu8 de Laudenburg 1290:
307.40.
Joh. Syfridi 1296: 308.11.
precentorea :
Diedericus IUI : 57, iüL
Eberbardus 1184: 75. 9.
prepositi : 122, II ff. 123.22. 146,18.
204.IL 269.22. 383. 21.
Brunicho 1016: 37,2,
Conradus 1158—1160: 61,43. 63,5.
Dietherus Thiether 1184 : 74,3. 75,5.
Hcinricus de Düna 1298 : 319, Ii-
321.18.
Godefridus 1137—1152: 55.30. 56.5;
12. 57.2; 15i 35. 58. 16. 59, 7 ; 20.
Heinricus 1127: 55,8.
Hcinricus 1216: 72, 13 ff.
Lupoldus 1194 : 78, 3iL
Nibelungus 1223—1242: 91, 26, 99,
2CL 100. 31. 101. 19. 102. 18; 22.
104. iL 105, Ü 106. iL 124. IM,
125.23 ; 36. 126. 24. 127. 11. 128.
IL 133. 15. 134. 10. 137. 40. 142.
42. 388. lff.
Sifridus 1156—1165: 61.20. 62, 12;
24. 6JL 31. 6J13Ü.
UlricuB 1197—1213: 81, 22. 82.4 ; IL
85.17. 90, 44. 9L12ff. 91. 33.
Walramus 1253 — 1263: 160. 12. 162.
4.ff. 182,39. 185, 13. l^Säff. 20L
3öff. 210. 1.
scolastici: 134,15.
Berlewinus 1287— 1296: 281.1. 297.
lfL 311.6.
Uurchardus 1262—1275: 206, 22. 242.
85.
Conradus 1182—1196: 73,16. 80,2.
Conradus 1247—1267: 151. 22. 158.
12. 160. 10. 162. 17. 175. 29. 176.
IL 182, 39.
Dietricus 1140: 57.8.
Hcinricus 1209-1216: 89. 18. 90.45.
91,34. 92,34.
Worms, Maior ecclesia, scolastici;
Heinricas 1239—1242: 137.41. 141.
22, 142,42.
HermannuB 1152—1161: 59, 22. 62,2.
ia. C) ; 3_L 64,20.
Rupertus 1227: 105, ÜL
Ulricus 1159—1165: 62,13. 68, 3L
Waltherus 1127—1141: 55. 10; 3L
56,8. 57. 19; 36. 58.17. 59. 5.
thesaurarius :
Nibelungus 1140: 57. 16.
vicarii:
Albertus 1250: 154, ÜL
Alkindus 1243: U4, 12,
s. Margaretha 233, 3A
s. Martinstift, ecclesia s. Martini 87, L
69, 15. 79,2. 9L15ff. 104. 128. 15 ff.
134.22. 1311 ff. 147. 15. 151. 13. 152.
3* ff. 153, Uff. 154. 18. 158 f. 162.
3Qff. l£3f. 176, 1 ff. Iö3f. 185. 2 ff.
185,3Öff. 12Öf. 205,30 ff. 207, 33 ff.
222 f. 223, 12. 230, 4_i 22 ff. 231 f.
240. 8. 242, 3Qff. 259,2Zff 2fiQff.
270 f. 276^35.». 291,30.1?. 293. 6 ff.
SO^SÜff. 3Ö5ff. 307,33 ff. 311. 31.
323. 10. 326. 2 ff. 331,100". 333 ff.
345, 2 ff. 366, 12 ff. 391. 22ff. parrochia
s. Martini 304, 31 ff. 305, 12 ff. capi-
tulum 83,20 ff.
Altare Sc Capellen:
s. Bartholome« 183. 15.
s. Benedict 13i), 11 ff. 1B3.25.
s. Katherine 226, Z. 228, 40.
8. Jodoci 228, 36 ff. 327, 2L
s. Marie - Magdalene 163, 16. ff. 260,
3iff. 270. 3.
canonici:
HeinricuB Ampman 1299: 325.41.
ArnolduB 1213: 91.6.
Brunicho 1140: öl, 23.
Heinricus Cancellarius 1209: 89, 25-
Johannes de Capella 1209: 89, 25.
Ceirolfus 1209: 89. 25.
Conradus 1259: 186. 19.
Erbo 1256—1270: 176.13. 206.12. 230.8.
Heaelo 1209: 89.24.
Hezelo 1269: 185.14.
Jacobus 1267: 221,34.
Johannes 1140—1141: 57. 23. 58,20
59,12.
Marquardt 1255: 176, 13.
Worms, s. Martinstift — Neuhausen, canonici.
103
Wornia, g. Martinstift, canonici:
Volzo dta. Morlle de Peternsheiiu
1270 : 230.3.
Jacobns de Rupertaburch 1299: 323,
fiff.
Wernherus 1247— 1270: 151,16. 230.8.
WernherUB notarius 1283: 271, 5,
Job. de Winterbach 1287: 176, 32 ff.
Conradus Wolframi 1255 : 176, 12.
Wolzo 1255: 176, 14.
cantores: 176, UL
Anshelraus 1137: 55.36.
Egenolfu« 1289: 291, 36,
Hezel 1239 — 1242: 138. 4. 139,20. ff.
143.3. f 163, LL t263.3.
Hezel 1254-1283: 163, Iii ff. 185. 14.
205. 39. 220, 22 ff. 226,2 ff. 242,
32 ff. 251,SSff. 260, 25 ff. 261 ff.
269,411?. 21üf. 1 271. 41. f292,
13. 1311,30.
Wiegen« 1198—1200: 79.34. 80.13;
31. hl, 3L *L 21. 85,24.
cellerarius :
Hezzelo 1247: 161.15.
cuatodes:
Constantinus 1239 — 1247: 138 . 4.
143,3. 151.15.
Gerhardus 1198: 82, 24.
Hartungus 1213: 91,6.
Marquardts 1259—1275 : 186, 12. 242.
35,
Roricus 1161: 63,36, 64,24.
Rndegenw 1196—1197: 79.33. 80.13:
31. 81.36.
Wilhelmus 1259: 185.13,
decani:
89. 36. 134. HL 176. 13. 333. 3.
Adelmudus 1137—1141: 55.86. 56.11.
57. 23. 58. 20. 59,11.
Wilhelmus Camerarii 1299 — 1300:
327. 21. 340.2.
Conradus 1213: 91. 6.
Fridericus UßO: 77. 6.
Gerhardus 1209: 89,24.
GiselheniB 1224—1242: 101.22. 105.
26, 138,3. 189,13 ff. 143,2.
Hezzelo vor 1284: j 272, L
Richerus 1249: 153.11.
Volcnandus 1198—1200: 82.24. 85.23.
Wernherus 1259—1276: 185, 10; 14.
186, 19. 213,26. 222,27 ff. 242, 30 ff.
Worms, s. Martinstift, decani:
Wilhclmns 1271 — 1285: 230. 30. 231.
14i 33 ff . 270.37. 271.89. 273. 32 ff.
1305.12,
prebendarii :
Balzo 1297: 311.38.
Jacobus Benedict! 1297: 31L 38,
Joh. de Umesheim 1297: 311,32.
prepoaiti :
C. «. Xm: 895, S,
Sifridus de Elbenstein 1194: 78, 42.
Nibelnngus 1227: 105,18,
Sifridus 1137—1165: 55,36. 56. 10;
In. 57. 18. 58. 20. 59. 11. 61.22.
62. 2. 63. 36. 64.24. 68. 33.
Simon 1289: 291, 3Ü.
scolastici :
Godescalc 1161: 63, 36. 64, 2f>.
Hermannus 1140: 56. 2Ü
Jordanus 1247: IM, 16,
Ludewicus 1224-1227: 100.32. 105.26.
Ludewicus 1239—1241: 138.4. 141.25.
Volcnandus 1194—1197: 78,42. 79,33.
80,31. 8L36,
vicarii :
s. Benedicti 1283: 26L27,
Johannes 1258: 183, 16.
capella s. Mauricii 46,1. 400, g ff.
ecclesia s. Michahelis extra moros W.,
parrochia, 83, 12 ff. 104,7, 232,34.
233, L 292,21. 339, 23 ff.
ruatici b. Mich. 213. 9,
iurati parrochie 8. Mich. 339, 41.
fratres Minores v. Franziskaner,
ecclesia s. Nazarii 219. 20.
Stift in Neuhausen, Niuhusen, Niu-
husa, Nuhusa, Nora domua, eccle-
sia s. Ciriaci 37, L 63, 23 ff. 69, 13.
140.21. 142 f. 152,120*. 158. f. 162.
3Üff. Ifi3f. 176,17, 183f. 12Qf. 2QL
33 ff. 240. 4. 259,21 ff 26Llflff. 263,
24. 270,13. 292, 32 ff. 293, 38 ff. 295,
31 ff. 331. 17. 345. 2 ff. foasatum 270.
14. muri ecelesie Nuh. 142. 19.
canonici :
Albertus 1327: 105. 22.
Heinricus Amella 1227: 105.22.
mag. Bertholdua 1283: 270.38.
Eberhardn« Cancro 1197: 81, 32.
Diedericus 1226—1228: 102,20. 105
22. 106.8.
WonuB, Noithausen — Ortua h. Mariae.
Worms, Neuhausen, canonici:
Eberhard™ 1196: 79. 31. 80.28.
Gernodus 1228: 106, 3.
mag. Petrus 1270 : 229, 20.
R. «. XIII: 379,30. 380, 6.
C. de Stockheim ML 13.
Lnfridufl Streif 105, 22.
Conradua de Ulma 1242: 142. 25.
Wernhardufl 106. 7.
cantorea:
Bertholdus «40: 57.20.
Burchardus 1226—1242: 102,20. 105,
2L 106. 1 ffii 142. 13.
Hermannus 1194— lim: 7«, 39. 79.30.
HO, 28. 81.32. 82. 20. ~
Heinricus Span 1300 : 340.41.
custodes: 122, 18. 123, 23.
Altmannas 1140—1141: 57, 20; 31
58^ IL 59, IL
Conradua 1194— 1200: 78. 38. 75», 30.
80,11; 2L 8L3L 85,18.
Constantinua 1224—1241: H*\ 32.
102, LL 105,20. 106, 1 115, 4L
124, 19. 125. 24. 138. 1. 141. 23.
Ermonoldua 1137— 1139: 55. 33. 56. 8.
Nibelungua 1161: G3.32. 64.21.
decani :
Bernhelnms 1137—1141: 55. 32. 56. 8.
57.3; 20; 3JL 58. 18. 59. 8.
Cuno 1239— 124 J : IM, ^ 142, 12.
Iohannes 1227: 105.21.
S. 1395»; 295. 3L
Volcnandua 1194: 78. 38.
Volzo 1290: 293, 38.
Wicramus 1196—1198: 79. 29. 80.11.
81.20.
Wortwinus 1173: 69, 23.
prcpositi :
Berlewinun 1290: 311.6.
Conradus 1152—1168 : 59. 21. 61.44.
Conradus 1160—1165: 62, 25. 63,31.
64.20. 68. 31.
Conradu« 1198: 82,12.
Gramolinus 1137: 55, 212.
Gumpertus 7/40: 56. 16.
Leopoldu« 1173—1190: 69.22. 70. 1&
77.1.
Sigboto 47,11
Stcphanua 1227—1242: 105.21. 115.
iL 142, 12,
orrns, Neuhausen, prepositi:
Ebirhardus de Stralinberch 1292 :
296. 31.
scolastici :
Bcrtolfus 1194-1198: 78,38. 79. 30.
80,21 8L32. 82,20.
Conradus 1239: 138. 2.
Cuno 1226: 102. 19.
Erenfridus 1137-1141: 55. 33. 56. 9.
57,21; 3L 58,13. 59,2,
Ortho 1161: 63,32. 64.21.
vicariua :
Gerlacua dt«. PuIIub 1259: 185. 23.
NonnemuQnater, Nunnenmunster, -mun-
Btir. , NSnninmungther; abbatia s.
Marie ; ecclesiaB.Marie 8nburbiiW. mo-
nastcrium s. Marie extra murosW. 35.
15 ff. 36,12 ff. 63.21 ff. 69.14. 83. 94,22 ff.
100, 26, 1ÜL 130, lü qnod in eoclesia
sunt canonice aecularea 161. 12 ubi
quandoque fuerant secnlares 161. 12.
ikü 1236 CiBtcrzienserinen 130, 411 ff.
140,12. HL 31 ff. 147,38, 148. 2.
153.20. 154. 19. 156,311 ff. 158—162.
198.2. 214. 2LL 232,311. 2JÜ f. 238,
HL 231», il ff. 240. 13. 2lLaiff. 251.
4üff. 253, 2 ff- 257, Hl ff. 290,25. 292,
14 ff. 33L22 ff. 832.85. 3»». 29. Mu-
nistere 400,9.
abbatissae:
Agnes 1253: 161. 2ä ff.
Jutta 1265-1275: 214, 1 ff. 237, 12 ff.
Mehtildis 1016 : 35. 20. 36, 11 ff.
proviaor:
Engelscalcu* 1250—1253: 154_, 22.
160. 12.
Bcultctus et manaionarii 242.2.
soror Gerdrndis 1289: 292,22.
Ortua beatae Mariae in suburbio W.
Kirschgarten , Kirsegarthen. Ortus
cerasorum extra muroa W. oonventus
sanctimonialium in Orto b. Marie
ord. Cisterc. 132, 2 ff. 141, U ff. 156,
IQ. 188.4. 198,3ff. 203. 14; 38. 207,
2. 216. 14; 22. 221, 15 ff. 232. Uj 21
233,6 ff 239, 22 ff- 24Q.12ff. 252,
lff. 2ÜL3I«. 290, 25. 222 f. 316.25;
35. f. 331,22.
abbatissa:
Hildcgardis 1266-1290: 216. 28. 232,
21 2i!2f.
Worum, Ortus b. Marke
Wonm», Ortus b. Mariae.
prepositus douiinanim:
Simon 1272 : 232, 19.
procura tor:
Wcrnio de Mullinheim 1260—1263:
188,6. '203, 14. 2U7, 13.
capella s. Pangratii 139, 28. 152, 37.
163, 33.
Parrochiae Pfarreien:
quatuor parrochiao 49,19 ff. 264,22 ff.
341, 23 ff. r. s. Amandi, s. Johan-
nis, 8. Lamperti, 8. Magni, 8. Mar-
tini , s. Michaelis , 8. Pauli, s. Ru-
perti.
s. Paulstift ecclesia 8. Pauli 34 f. 37.7.
51. 56, 33 ff. 64. 69, 14. 81. 104. 137,
24 ff. 140, 14. 154, 18. 158 f. 162, 30ff.
163 f. 168 f. 176,17. 183 f. 187, 27 ff.
190 f. 196 ff. 199. 202 f. 207,33. 210,
33 ff. 211. 230, 24 ff. 232,33. 233, 4 ff.
240,5; 39 ff. 246, a 255, 11 ff. 259,
27 ff. 263, 24. 270, 11. 271, 16 ff. 286,
22. 314, 44 ff. 340 f. 344 f. 393, 29 ff.
parrochia 8. Pauli 49. altar s. crucis
64,6. ciruiterium 241,1.
archidiaconus:
Nibelungus 1140: 57, 16.
canonici:
Albertus 1140: 57, 4.
Albertus 1247: 151, 10.
ArnolduB 1026-1032(0: 354,30. f 372,
35.
Bartholonieus 1197: 81, 35.
Bernoldus 1196-1197: 80,29. 81,3a
Joh. dts. Crenaelinus 1285 — 1296:
275,4. 311,22.
(Juno 1247: 151, 15.
Wernherus de Dinuestein 1194:
78,40.
Dudo 1209: 89, 22.
H. dt«. Duvel 1286: 275, 4.
Ebelinus 1255: 176, 12.
Eberhardus 1209: 89,22.
Eberhardue 1283-1289: 266,37. 291 ,36.
Gerbodo 1194—1197: 78,40. 81,34.
Gernodus 1194 — 1213 : 78,40. 91,5.
üodefridua 1194: 78,40.
Godefridus mag. 1137—1141: 55,34.
57, 38. 58, 18. 59, 10.
Hartungus 1197—1213: 81,34. 82,4.
91,5.
a. Pauli: prebendarius. 495
Worms, s. Pauli, canonici:
Heinricus 1140: 57,21.
Heinricus 1213: 91,5.
Hermannus 1140 : 57,4.
Simon de Lobio 1293: 303,42 ff.
Wernherus Longus 1197: 81,34.
Marcolf 1140: 57,4.
Mengotus 1255: 176, 12.
Gerlacus dt8. Pullus 1261 — 1270:
202, 24. 229, 21.
Joh. de Richenbach 1209: 89, 22.
Salemannus 1197—1224: 81,34. 101,21.
Heinricus dts. Span 1300: 340,41.
Waltherus 1197: 81,84.
Wernherus rar 1165: f67,22.
mag. Wernherus phisicus 1282: 255,
16 ff.
Wilhelmus 1247-1255: 151,15. 176,12.
Wiricus 1255: 176,12.
cantores:
1255: 176, 12.
Hartungus 1224: 101,21.
Heinricus 1242: 142,23.
Nantochua 1196—1200: 79,32. 80,29.
81, 33. 82, 22. 85, 22.
capitulum 83, 20 ff.
custodes:
Gerhardus Camerarius 1299: 327,22.
Eberharde 1016: 34,24.
Heinricus 1194—1197 : 78, 24 ff. 79,31.
80, 29. 81. 1 137, 25.
Wernherus 1161: 63, 18 ff. 64.
WernheruB 1213: 91,5.
decani: 134,15. 176,11.
Albertus 1213: 91,4.
Bertholdus 1224: 101,21.
Giselberte 1190-1200: 77,5. 78,39.
79, 31. 80, 12; 28. 81,32. 82, 21.
85,22.
Heinricus 1254- 1277: 168, 13 ff. 197,
41. 198,31. 211, 3ff. 230,24. 246,8.
247, 2 ff.
Johannes 1274-1284 : 235,22. 271,16.
Liutfridus 1137—1141: 55,34. 67,4;
21; 37. 58,18. 69,9.
Regenhart 1161: 63,34. 64,22.
Salemannus 1242: 142,43.
Simon 1227: 105,23.
prebendarius:
Ort« 1288: 286, 21.
Digitized by Google
49«
Worms, b. Pauli, prepositi — BiHthtuu, epiacopi.
Worms, ». Pauli, prcpositi :
Emicho 1156 — 1173: 61,21. («,33.
64,22. 66,31. 68,32. 69,22.
Gebhard™ 1137: 55, 33.
Gerboto 1213-1227: 90,45. 105,23.
Gerhartus I 185,22.
GerhartuB II 1289: 291,33.
Hartwig j«o: 51, 30 ff. 52, 6 ff.
Marquardus 1190 — im: 77,2. 78,
23 ff.
Nibelungim 1139-1160: 56. 6. 62, 24.
Sifridua 1196 — 1200: 80,8. 82,21.
85, 21.
scolaatici: 176,11.
Dirolfua 1101: 63,34. 64,22.
Ebelinaa 1242: 143,1.
Gregorius 1194-1200: 78,39. 79,32.
80,29. 81,33. 82,21. 85,22.
Heinricas 1201—1264: 202,24. 211,3.
Wilhelmua 232, 30 ff. 233, 8 ff.
1 247, 4.
parrochia a. Rupert i 50, 7. 56, 34 ff.
78. 24 ff. 81,16 ff. 137, 24 ff. 187,31.
199, 12 fi. 318, 34.
plebanua :
Wernhenw 1200: 85,23.
fratree sacciti 840, 19. 271, 1.
scohve maioriü ecclesie, 8. Pauli, s. An-
dre« et s. Martini 196 f.
capella a. Silveatria 58,8.
8. Sixti 167, 29. 270, 13.
ecclcaia a. Stephani 92, 28. 230, 28.
316, 16.
cimiterium 8. Üdalrici 163,32.
fratres a. Wilholini (zu den Reymern)
330, 36 ff.
Worms, Biatbum:
epiacopi :
Adalbert™ I 1068: 47,8 ff. f57,33.
Adalbert™ II 1080: 49 ff.
Adalgerns 1044 : 46,27.
AmanduB 627: 1, 13 ff.
Anno 965 — 973: 23, 12 ff. 24, 30 ff.
26, 9 ff.
Arnoldus 1056: 46,32. 1 49,15. f 56,29.
Arnolfua 1110: f 51, 16. f 52, 5.
Azecho Aixecho 1025—1044 : 45, 39 ff.
46. 348-376. 400, 5 ff.
Bernhariua 814—820: 7, 10 ff. 8,9; 16.
Burchardus I c 1000-1024 : 29, 18 ff.
30, 5; 22 ff. 31, 17 ff. »2, 20 ff. 84-
Wonna, Bisthtiiu epiacopi:
45. f49,15. f52,5. t:"'6,29ff. 374,
15. f400, 17.
Burchardua II nive Bnggo 1127—
1141: 54, 39 ff. 55, 26 ff. 66-58.
274. 2.
Conrad us I (de Sfeinadt) 1156—1161:
61, 18; 38. 62,12; 23. 63,4 ; 20 ff.
Conrad™ II 1165—1190: 66, 30. 68,
30. 69,21; 34. 70,16. 71,28. 72.
74, 3 ff. 75,3. 76,39. f78,6.
Conradu« (de Dürkheim) electua 1248:
151, 31.
Diotolah, Deotholoh 897—904: 15,1 ff.
IG, 4 ff. 17, 9 ff. 18,1; 27 ff. 19,
81 ff. 1 21, 1 ff.
Eberhard uh (coniea irsutua) I 1256—
1276: 179, 16 ff. 184, 43-185, 31.
187, 27 ff. 188,1 ff. 193,24. 195,
32 ff. 200.28. 201, 37 ff. 202-205.
207, 18 ff. 209—213. 215, 39 ff. 217.
219, 25 ff. 222 ff. 228 f. 232, 15. 233,
31. 236 ff. 241, Uff. 244,6. t 253,
40. 1 267, 29. 1 302, 23 ff.
Eberhardos II (de Stralinberth) electua
1292—1293: 296 ff. 302 ff.
Eberwinua (de Gronenberg) 1300: 340,
1. 341 ff. 344, 25 ff.
Emicho (de Beienburg) 1294 — 1299:
274,1. 305, 9 ff. 309, 34 ff. 319 ff.
326 f. 332,8; 34 ff. 338,15.
Erembertus 764—798: 2, 33 ff. 4,4.
5,28.
Fridericua I 1278—1282: 247—251.
254,35. 256,1. f 267, 29. 1 268, 10 ff.
1 302, 23 ff.
Fulcoicus, Fulcovvicua 826— 830: 8,
27 ff. 9, 29 ff. 10,31; 34. 11,2.
Heinricua I (de Mastrkht) 1196:
79, 9 ff.
Heinricua II (eome$ de Saarbrücken)
1220—1234: 94, 20 ff. 95,1 ff. 97,
21 ff. 99,29. 100 ff. 102, 17 ff. 103,
33. 105, Uff. 106,4; 13 ff. 107, 23 ff.
108. HO ff. 114 — 126. t 128, 1.
t267, 14. 1302, 10 ff.
Hildeboldua 979-985: 27—29.
Landolfus (de Hoheneck) 1234—1247:
127,31 ff. 129,22. 130, 37 ff. 131-
187. 141 ff. 146. 149,1 ff. 151,20.
389,18 ff. 390,1 ff. 399,16 ff. 1 161,14.
Digitized by Google
Worin», Bisthum. episcopi — ministeriales.
497
Worms. Bisthum o|ii.-«copi :
Lcopoldus. Liupoldus im— 1213: 79,
24 ff. 80-85. 86,19. 88,17. 9« f.
t 128,1. t 137,22.
Richardus (de Dana) 1248— 1257:
im, 29. 152.2«. i58f. 161. 1«2.33.
11.5,21. 166.31. 167, »ff. UV*, 5.
171,30. 173.37. 175, 22 IV. 176,6 ff.
179, 15 ff. 181.41. 1 183. 12.
Ricbgouuo »18 - 047 : 20,37 ff. 22,
9 ff.
Richowicus, RieovvicuB (unrichtig)
9, 37 ff.
Samuel 85H : 11. 23 ff. 12, 3« ff.
Simon (de S(Jwentck)l Js:i 267 ff.
275. 14 ff. 277 ff. 281,2*. 281, 3 ff.
292, 31 ff. 294 f.
camerarii r. Canierarii.
bischöfliche Kanxlei:
Gonstantinus notarius 1197: Ml, 42.
Dirolfus scriba et eapnüanus 1259:
i&->. 24.
Lodewicus notarius 1233: 125,26.
clerus 147, 24. clerus et familia W.
55,7. clerus, militia et ramili:i 352,
17 ff.
curia iudwum als Sieker 198, 26.
230.7. 255,30. 281.4. 286.15. 2:>1,20.
294.8. 295,1«. SOS, 1. 3uy. 11. 31«, 19.
iudices 143, 42 ff. 220.23. 229,17.
230.12. 2.34,1. 235,9. 243,31. 245.3«.
253.13. 256.37. 271.9. 275, 8. 277, 4.
283 , 28. 285, 13. 28i>. 21. 3ol, 12.
306,3(5. 307,30. 3t JK f. 311 f. 314, 40.
325, 25; 41». 332,19. 334,10. 338,21.
340, 14.
ofticiules:
Iiivmpcrtu« 1283: 25», 13.
Volzo super Ripam 1285: 271, 36 ff.
Schreiber etc. :
Eberhardus tabellio 1200: 325.2s.
Eckehardus tabellio 13O0: 311, I.
.loh. de Flandria advocalus 1291 —
1295: 295,23. 307, 18.
Heinricu« de Flersheiiu notarius
13(>0 : 345,21 ff.
Conradu« de Laudenburg tabellio
1291: 295,24.
Nicolaus tabellio 1205: 307, 18.
dapiferi:
Erkenbrcth 1100: 76,21.
H. Boos, t rUmümibuih J. Stadt W.-inis I.
Worms, Bisthum, dapiferi:
Ricliezo Rikccc Richero 1213—1220:
92, 1. 105, 10. lOo, 19.
familia 38, 17 ff. 40-45. 55, 7. 352, 17.
maxister eoquiue:
Kdelwinns 72/3: 92, 2.
murscalcus :
Bertoldus 1108: 82,36.
iuini»t«riale* 39 ff. 81,41. 84,2. 97,42.
169, 14. 170 , 26. r. familia. servi
s. Petri 38, 31 ff.
v. Adelherus , Adelhunus , Albertus,
Albus, Altduom, Arnoldus, Azzelin,
Hennelin, Benno, Benzo, Berenger,
Bertholdus, Bevelin, Boppo, Bruno,
Burchardus, Camerarii, de Karlebaeh,
Conradus , Cuno , Üainnio , David,
l>iedo, Diedolt, Diemo, Diethoch,
Dietmar, Dietricus, IMetwin , de
Dirmstein, Drohgoz, Ebbo. Eckbert,
de Elrestat, Edclwin, Emicho, Engel-
frid, Kn^elgcrua, Engelhard, de Epp-
stein, Ernst, de EsshirshaiiBen, Ez/o,
Focco, Folcmar, Franco, Friderath,
Frietag. Fuchselin, Gebhard, (.Ser-
bodo, (Serhard, Gerlach, Gernod,
Gerung, Giselbert, GodeboR, Godes-
mann, Gottfrid, Gottschalk, Gozmar,
Gnzwin, de Grasehof, de Grünstadt,
Guutpert, Gundeloh, de Gundheim,
Guorto, Hagno, Hartmaun, Härtung,
Hartwig, Heinrich, Heio, Heizolf,
Helzeman, de Heppenheim, Henrich,
Bertrich , Hesse, de Heuchelheini,
Hezel. Hildeboldus, de Bockenheim,
de Hof heim, Holtmund, Hugo, Hum-
bert , Hunfrid , lliaa , Ingebrand,
Johannes, de Ladenburg, de Lambs-
heim . Liutbrant , Liutfrid , Mark-
ward, Mazelin, Meginloch. Megizo,
Meingoz, Mennekin, Mercelinc, ante
Monetam . de Moneta , de Moro,
Nanthoc, Nanzo, Nibelung, de Nicht,
Nobbo, Otto, de Pfiffligheim, Philipp,
Rai>hnolt, Ravenolt, Regelo, Regen-
bodo, Regenbolt, Regenfrit, Rcgi-
nolt, Richero, Richezo, Ripreht, Ru-
dolfus, Rufus, Huggerus, Rusteinus,
Rustent, Rüster, Ruthard, Ruzo,
Salemann, Saxo, Seligheit, Siegfrid,
Sigebodo , Sigelo , Siger , Simon,
37
408
Worms, Bisthuni, ministeriales — Zweibrücken.
Worms, Bisthum, miniBteriales :
von Stein = de Lapide, 8tephon. de
Stetten, de Stockheim, de Stulen,
Suiger, Velir, Volinarus, Wackerpfil,
Walto, Walfrid, Walther, Welfrid,
Wernher, Wetzel, Wicnant, Wil-
helm, Willeman, Wohbelin, Wolbero,
Wolfger, Wolverath.
pincerna :
Albertus 1190—1198: 76,22. 82,29.
prefectus urbis ». oben p. 484.
sculteti a. o. p. 486.
Ticedomini vitetum:
Bertholdus 1224—1290: 101.23. 102,21.
Bertholdus 1238: 133,17.
Bnrchardus 1156-1184: 61,25. 69,26.
70,22. 74,4. 75,9.
Conradus 1218—1219: 91,35. 92,37.
Cuno 1068: 47,24.
Egbertus 1209: 89,27.
Gerhardns 1208: 89, 8. t 94, 23.
f 97, 30.
(ierhardu« 1224—1229: 100,24. 106,19.
Gumpertns 1187—1141: 55, 37. 66, 11.
57,5; 24. 58, 1; 21. 69,12.
Joh. de Meti 1267: 221,24.
Nibelungus 1182—1160: 59,20. 62,24.
Huigerua 1127: 55,11.
Siegfridua 1161-1185: 63,87. 64,25.
66,38. 68,37.
Worms synodus publica 81,43. uni versa
synodus Worni. 99,22.
Worms, Wormatia, Adelherus de, min.
1196: 79, 13.
— Hago de, min. 1196—1199: 79,37.
84,5.
— Rowelinue de. mil. 1268: 222. 29 ff.
— fr. de, predicator W. 1276: 245, 17.
Wonnsgan, in pago Wormastfelda 15,6.
Otto comes: 979—1002: 27, 19. 28,
25. 30. 5; 23. fSM- f35,10.
in comitatu Vualahonis 897: 15,6.
Wortwinus prothonoterius et prep. s.
And. 1173—1178: 69,22. 70, 32 ff.
— dec. Nuh. 1173: 69,23.
Wosselinus v. Fuchselin.
Würzburg, Wirzburg, Wirzeburc, Werze-
burgeos., Wirceburgens., Herbipolis,
Erbipolenses 103,22. 130,30. 357,7.
365,22.
Würzburg, episeopi:
1208: 87, 38.
circa 1036: 370,26.
B(runo) 1035: 868,36.
Erlungus JM0-/114: 62, Ii 54,13.
Hermannus 1226: 103,32.
Sifridus 1232: 117,3 ; 32.
Würzeburg, Heinricus de, can. m. e. W.
1197: 81, 31.
Wulleachirzele , Heinricus , Johanne«,
Wernherus, fratres dicti, 1248 : 149,24.
Wunenberg, Petrus de, 1269: 224,29.
Wurmingen, Weltherus de, 1296: 310,
Uff.
X.
Xuemburch r. Schauenburg.
Z s. auch C.
Zeizolfus, Zeysolfus, Zezolfus, Ceizolfus.
— mag. can. s. And. 1227—1243: 105, 25.
144,13.
— can. s. Mark 1209 : 89,25.
— clericus W. UlO: .11,36; 37. (2 Per-
— 1106: 51, 7.
— civ. W. 1266: 218, 3.
— civ. Vf. vor 1298: f 315,29. Margaretha
ux. sua. Francisco«, Jacobus, Johan-
nes et Margareta liberi eiusdem.
— piscator W. 1299: 332,21 ff. Methildis
ux. sua.
— Ebelinus, civ. W. 1233—1234: 125,28.
126,40. 127,15.
Zell, Cella pf. BA. Kirdtheun-Botanden,
Chorherrenstift, domini de, 243, 4 ff.
Ziegenbain, Ziegenheim an der Schwatm
onö. Marburg.
com. Gothefridus 1236: 130,18.
Zizo clericus W. 1110: 51,37.
Zollern, Zolre, com. Fridericus de, 1236:
130, 17.
Zurna, Berlwinus mil. de Altzeia, dts.,
1265: 215, 16 ff.
Zweibrücken, Zweimbrncken , Zwein-
brucken, Zwenbrucken.
comites de:
Eberhardus 1287: 277, 15 ff.
Walramu» 1287—1296: 277, 15 ff.
310, 11 ff.
Zweibrücken, Edelwinus de, cons. W.
1275 : 239,9.
Digitized by Google
VERZEICHNIS DER E INGAENGE.
Die Zahlen bezeichnen die Atmwwm der Urkunden. Ist der Ziffer ew» A oder B
beigefügt, *o weitt da» auf die Anhänge.
Ab humana facilius elabuntur memoria
270.
Ad aures nostre sublimitaü's 147.
Ad aures vestras credimus pervcnisse
43 B.
Ad ecclesiam in 14 B.
Ad eterni regni meritum 80.
Ad hoc in oportunis locis 206.
Ad laudem et gloriam Jesu Christi 2(i6.
Ad manifest am veritatis experienciam
29 B.
Ad notitiam 211.
Ad noticiam deducimus 125.
Ad notitiam omnium 130. 389. 436.
Ad notitiam universorum 258.
Ad tollendas Utes 162.
Ad universorum noticiam 204. 345.
360. 380. 388. 458. 463. 499.
500.
Ad universorum tarn presencium quam
futurorum noticiam 419. 476.
488.
Ad universos notitiam 497.
Ad vestram credo noticiam 42 B.
Ad vestre serenitatis clemenciam 44 B.
Affectione benigna 180.
A ger quiex sui cultoris negligencia 30 B.
AUemenglich so gegenwertigen 494.
Also wir von alter in langer tit 453.
Amicicia que procedit ex corde 8 B.
Amicorum requirit integritas 7 B.
Amor communis dücctionis 20 A.
Annonam vobis iam dudum 40 B.
Apostolice sedis benignitas 282.
Atlendentes solicitudines 261.
Audita turbatione 30 A.
Brevis esse cum volo 27 A.
C. miles de St. non forraidans 47 B.
C. militem de A. 58 B.
Calamitatcs et raiserias 55 B.
Communis universorum necessitas 13B.
Communis utrique fit 56 B.
Conquerentibus coram nobis 301.
Considerantes quod 402.
. . . constare volo 329.
ConBtare volumus presencium 290. 291 .
334. 340. 344. 347. 350. 358.
368. 370. 375. 381. 391. 399.
410. 413. 416. 443. 451. 457.
462. 472. 478. 484. 490. 502.
504.
Constare volumus universis 320. 383.
Coram nobis in consilio 223.
Cum A. et E. presencium latrics 65 B.
Cum a nobis petitur 198. 293.
Cum ad declinandam indignationem
38 B.
Cum brevi termino coartetur 121.
Cum celestis dispositio 249.
Cum dilectis filiis 283. 285.
Cum imperialis dementia 73. 124.
Cum in superfluente 5 A.
Cum inter 153a. 319.
Cum iuris intuitu 415.
Cum iuspatronatus 241.
Cum nec propter 62 B.
500
Verzeichnis! der Eingänge.
Cutn nobis super controvcrsia 470.
Cum non sit vestri iuris 35 B.
Cum nulli sane sit cognitum 28 B.
Cum nuntius abit 23 A.
Cum olim tibi 134.
Cum revera nulla 37 B.
Cum reverendus pater et dominus 107.
238.
Cum scriptum iuvcnialur 15 B.
Cum secundum Calonem 22 B.
Cum simus illo auctore 257.
Cum terminus solvendc pecunic 2ü B.
Cum vestra presencia 3!) B.
Cunclos nosse volumus 1.
Cupientes ad imitationem 274.
Dampnosa est et 4 B.
De scriptura non erit curandum 15 A.
Devotioni vestre cunclam 254.
Dcvocionis vestre preeibus 235.
Dicens dominus in deuteronomio 04 B.
Dignum est ut que 250.
Dignum igitur ceusemus, ut 32.
Dilectioni vestre duxi 50 B.
Dileetis in Christo 194. 411.
Disdplinis scolasticis 24 B.
Uominicum habemus 42 A.
Dominus archiepiscopus 40 B.
Dum spiritalcm 22 A.
Dum visitandi gralia 88.
Dure cervicis constat cum esse 41 B.
Ea que a predecessoribus 100.
Kcce quam bonum 35 A.
Ego . . . dispensaliones de rebus erde-
siasticis 57. 07.
Ego . . . memor condü ionis humane
272.
Ego . . . propter assiduas lamenlaliones
48.
Ego . . . volens dominum deum 200.
Et dura indornitorum 18 B.
Etsi iuxta legem 16 B.
Ewangeiicis et apostolicis auetoritalibus
86.
Ex parte tua 137.
Ex relatione quorundum 51 B.
Exandiri meretur petido 20 B.
Fade ad fadem 46 A.
Fama didieimus referente 57 B.
Felidlali noslrc et honori 483.
Fidei et dilectionis 39 A.
Fidei vestre 212.
Fidelibus suis consilio 154.
Fidelibus suis universis 158. 100.
Fraterng caritatis debitum 3 A.
Oracias agimus domino deo 265.
ImmensQ, dilectionis 6 A.
Imperialis dementia 182.
Imperialis iustirie, 90.
Impcrialis legatio 24 A.
lmperialis potestatis 61.
In necessitate probatur 5 B.
In querendis 17 A.
In spem 32 A.
Innotescat universis Christi fidelibus 63.
luprimis oro, ne 14 A.
Intcllecto quod 34 B.
Interni doloris 3 B.
lusta consideratione dueitur 203.
lustis petcnlium desideriis 94. 284.
330.
Labiiis memoria hominum 371.
Legatio vestra 9 A.
Licet cura 23 B.
Licet ne rogo 50 A.
Litterarum presencium tenore 465.
Lileras vestre dilectionis 31 A.
. . . litteris presentibus conslare 326.
. . . litteris presentibus prolitemur (con-
litemur) 350. 374. 405.
Litteris presentibus reoognoseimus
publice protestando 493.
Litteris presentibus (hoc) testamur 357.
i . . . litteris presentibus tesümonium
perbibemus 426.
Loquor ac testificor 44 A.
Magno est glorie 1 B.
Mallem aures domini mei 21 A.
Manifestum esse volumus 299.
Miramur et inconveniens reputamus
53 B.
Mirifici creatoris dementia 253.
Multa volveuli 28 A.
Natura rerum fert 25 A.
Ne quod semel bene III.
" Digitized by Google
Ver-AC'icliniss der Eingänge.
not
Nc sollempncs et utiles 120.
No Iranseant opcra cum liominibus 30G.
Nec novum est pecealis 146.
Nihil commodius ad nostre sublimitatis
40.
Nihil omnino 13 A.
Nil adeo 18 A.
Nobis innoluil 4X B.
Non crit uli IG A.
Non minus iusturn cjunm 101.
Non nunquam instans 278.
Non portabit filius 21 B.
Non sine gravi cordis dolore 19 B.
Nos inducit pietas 0 B.
Nos ministeriales . . . ad honorem «l
prol'ectum 120.
Nos . . . presentium Serie prolestamur
231.
Nos . . . recognoseimus hiis nostris
litteris 432.
Nos . . . recognoseimus per picsentes
441.
Nosse volitmus omnes 348. 360. 300.
Noster quoque 179.
Notam esse Ii A.
Notuni esse cupimus 232.
Notum esse volumus 376.
Notum l'aciiuusprescntiuiu iitspeclorihus
244.
Notum faeimus universis 217. 277.
Notum facio Omnibus 47.
Notum (ieri cupimus 228.
Notum fieri volumus 245.
Notum sit omnibus 43. 44. 45. f)0
(p. 400). 58. 00. 78. 70.
Notum sit universis 127. 153c.
Noverint universi 153. 100. 200. 224.
243. 304. 318 323. 325. 335.
373. 378. 370. 401.
Noverit industria 37.
Noverit omnium Hdelium 33. 403.
Noveritis quendam 1 7 B
Noveril» quod 23 7 . 322. (50 B.
Noveritis vos eo 03 B.
Omni bono negocio Ol.
Omnibus Christi fidclihus 240.
Omnibus episcopis abbatibus 24.
Omnibus presentem litteram 252.
Omnibus presentibus et fuluris 210.
Omnium dei nostrumque fidelium 51.
Pastoralis sollicitudo 104.
Pauca vobis scribere 10 A.
Pauca volui 40 A.
Per presens scriptum 150. 193. 215.
210.
Peritus ut 45 A.
Pii pastoris requirit officium 06 B.
Posset domine 48 A.
Presenti pagina confitemur 301. recog-
noseimus 440.
Presenti scriplo notum fieri 155.
Presentibus profilemur 445.
Presentis scripli noverint inspectorcs
172.
. . . presentis scripli serie 485.
Pnsentis scripti testimonio 170.
Presenliumtenore profilemur 300. 300.
Priscc nuctoritalis docta 100.
Pro bonis nostris 471.
Propter grata servitiorum 250.
Propter ilineris lui 12 A.
. . . publice profilemur 185.
Quamquam universa 105.
Quam vis nonnulla esse 40 A.
nimm vis per te satis 51 A.
Quarido quidem 1 A.
Quem ad conquirenda 10 B.
Quemadmodurn diviuis humanisi(uc
legibus 81.
Querelam dilectorum 45 B.
Quia memorie altius imprimitur 05.
Ouia nostri regiminis curam 35.
Quia tranquillo statui 100.
Quia vos reverende domine 450.
Quin vos vctirrabilis paler 404.
Quicquid ad dei eultum 242.
Ouicquid saeerdoles de suis 1 1 .
Quociens adventus sui 1 1 B.
Quod mihi pro 34 A.
Quoniam adversus clerum 280. 312.
Quoniam C!. eastellanus 40 B.
Quoniam ex imperialis aucloritutc 02.
Quoniam habundavit iniquitas 421.
Quoniam onuie 38 A.
Quoniam presencia (il B.
Quoniam quisque mortalium 384.
Quoniam regie cclsitudinis est 452.
Quoniam ut ait apostolus 145. 247.
20(5.
Digitized by Google
502
Venwiehnit* der Eingänge.
Re ipsa consensivutn est 37 A.
Recognoscimus hiis nostris litleris 431.
Regie celsiludinis et pietalis est HO.
366. 489.
Regiae potestatis est 56. vgl. 61.
Rem detestahilcm non absque stupore
150.
Romanus pontifox de suinmi 268.
Salutarem vestre, 2 A.
Sancte, Diatriß ecelesie 36 A.
Sanctitatis vestre 43 A.
Sciant universi 117.
Scire debetis 52 B.
Scolares honesta necessitale 25 6.
Scripto presenti 122.
Sepe ficri 20 A.
Sepe mi 26 A.
Serie presenti um ad noliciam 186.
Serie presentium patefaeimus 251.
Si ea enim quae sacerdotes 30.
Si ea que per sanetiones 157.
Si ea que sacerdotes 29.
Si ecelesias dei 22. 39.
Si enim ea, quae fideles imperii 16.
Si erga loca divino cullui maneipata
26. 28.
Si facti nostri 54 B.
Si factum antecessorum 2.
Si fidelium nostrorum petitionibus 25.
Si iuxta p6almistam 2 B.
Si petitiones sacerdotum dei, quas 23.
27. 34. 42.
Si petitionibus sacerdotum in quibus-
libet neecssitatibus 17. 31.
Si piis petitionibus sacerdotum, quod 36.
Si sacerdotum ac servorum dei petitiones
12.
Si vestre. reeepttonis adventui 10 A.
Sic docet proverbium 9 B.
Sicut nostris est auribus Ultimatum 149.
Sint quamvis 41 A.
Solct anuere sedes apostolica 279.
Tamdiu te abesse anxius queror 33 A.
Tanto acerbius stuporem 151.
Tenore presencium ad noliciam 159.
Tcnorc presentium constare 275. 294.
Tenore presencium notum fieri volumus
207. 208.
Tenore presentium profitemur 297.
298. 313. 387. 409.
. . . tenore presencium proflteor 338.
425.
Tenore presencium publice prolestamur,
profitemur 288. 468. 480. 487.
Tenore presentium recognoscimus 265.
398. 464. 481.
Transmissas nuper 178.
Tue dilectioni, que 36 B.
Universis ad quos presens scriptum 308.
Univereis Christi fidelibus 205. 349.
396. 505.
Universis hanc paginam 164.
Universis hoc scriptum cernentibus 1 52.
163.
Universis imperii fidelibus 175.
Universis imperii Romani fidelibus 346.
Universis in perpetuum 202.
Universis presens scriptum 133. 328.
Universis presentes littcras inspecturis
438. 461.
Universis sacri imperii Romani fidelibus
289. 345. 400. 460.
Universos et singulos scire cupimus 1 73.
Ut ea que coram 507.
Ut ea que int er vivos aguntur 498.
Ut ea que pio intuitu 196.
Ut ecclesiis et personis 115.
Ut presentis actionis memoriam 139.
Utile censelur et saJubre 123.
Utilitatem propriam 12 B.
Vestra ncquaquam 59 B.
Vestrg itaque sanetitati 4 A.
Vide domine 47 A.
Videns dominus, quod 27 B.
Vigilis pastoris sicut credimus 183.
Viri iusti dum 46.
Volentes dilectos 287.
Volumus vos non ignorare 8 A.
Wie dicke hilffe 80.
Wir . . . dfin kunt 408. 427. 428.
434. 446. 501.
Wir . . . han versehen 429.
Wir . . . veriehen und tuu kunt 454.
455. 508.
Wir . . . wellent wissen alle die 477.
Digitized by Google
BERICHTIGUNGEN UND ERGAENZUNGEN.
28,1. Duisburg.
2fl,w. custos ecclesie.
29 Spalt« 443.
32.13. Mörfelden.
45. nr. 49 abgedruckt bei Fflugk.ffarttung, Iter Italicum 1883 p. 417 ne C.
47,11. Stephan aUvocalua «. das Register.
47.14. Chuno ricedominua dto.
48,si. FranchenevTrt
48,». Nrimburgen&ia.
54. nr. 62.» 1116. (Jan.) Worms. — Kaiser Heinrieb V. schenkt dem Rudiger Ton Lachen
ein Gut au Schifferatadt Unter den Zeugen: ßurchardua episcopu* Wurmat
Wernherus comee buius civitatis.
Stumpf, Acta imperü inedita nr. 328 p. 467. lieg. St. nr. 3124.
68,41. imperialis aale prothonotariu*.
70,9. Wahsmudus, Mengottu etc.
79,17. cantor maioris eccloste.
89,». Embercho Willo.
94,19. Rittern ist wegzustreichen.
94,14. ff. nr. 123 gedr. bei Winkelmann, Acta imperü II, p. 680 au» D.
95,5. consüio.
109,31. 1232, Febr. 28. die Urkunde wäre zwischen nr. 153 u. 164 einzureihen.
118,40. Fridrich II.
121. nr. 161 gedr. bei Winkelmann II, p.684 f.
123. nr, 164. Die Abweichungen dieser Urkunde ton der vorhergehenden wind durch den
Druck hervorgehoben. Nach der Auttage der Urkunde tollte sie von dem König,
dem Bitchof und dem Kapitel besiegelt sein, allein et läeng nur £n Siegel daran.
124. nr. 165 abgedruckt bei Winkelmann, Acta imperii II p. 66 aus D.\ nr. 166 abge-
druckt bei Winkelmann l. c. p. 67 ans D.
144. nr. 206. Dattelbe Privileg genau mit dem unsrigm übereinstimmend verlieh Frid-
rich II. tm Juli 1246 der Stadt Speyer, gedr. bei HUdgord p. 64.
148. nr. 215.* 1245. August 24. Speyer. — Die Richter, Räthe u. Bürger der 8tadt
Speyer laden alle Handelsleute des Reichs cum Besuch der Tom Kaiser Fridrich II.
gestatteten Herbstmesse ein. . . . scituri, quod in vestra securitate Bdeliter coiuw-
vauda prompti erimus et frequentoa, de nustro etJam adicientas, quod nicdietatem
omnium theloneorum vobis pie et benivole relaxamus, ita quod hee quatuor clri-
tates excepte, L'zdriht, Colonia, Treveris et YVormacia, qua apud nos mutua et
minnta dare theolonia consueverunt, et eorum dyoceaiani conauetudine sna et iure
debito perfruantnr.
Druck: Hildgard p. 66 aus dem or. im Stadtarchiv Speyer.
504
Heriditipiwtfeii und Ergänzungen.
lf>3. nr. 224*. VJ.l'.K Avynnt 17. Wm-m*. - Pj~nh'?raf Lud»],, row.'/i/ tl»-,i Wormser
Bürgern die ihm r.nycßiyle Unbill.
LudcwiciiR dei gratia conicd palatinus Rheni Jux Bawarie unirersw tarn pre-
scntibus i|tiRiu futuritt presüiitiuin seriein coiiRjascturis volutnuM esso uotuui, qiuid
civibu» WormaticnsibuR non eoacti «cd de liljero ac sincero cordc reiuisimus et
ignovimuA [omnes] iniuriaa et oHenaart, »obi« in crastino aRsumptionis l>eate Marie
uuper proterite per ipRos illatas. ad coruui viudictam nullatciniR proceRRiiri cousilio
iiostro, braute«, quod ud . . ♦ fideliter pro suis iuribu* «... Prcteroa si Zurno
marscjdciig noster ad vindictam huiiiRinodi u»t>trc ulleiiso eives lnemoratos forsau
in aliquo molcstnre presumpscrit , m>s huiusmodi ntoleRtationcui reniovebimus ab
cindem. In cjuortuu evideus tostiiiionmm ac porhetiiu'ni meinoriam presentem scrip-
tum appeusiono sigilli noRtri Jecimus communiri. Actum Wurniatie anno domini
AKX'XLIX, in octava Laurcntii.
Druck: Quellen und l'rlirterunyen zur ]i<njr. und Deutlichen (fetchichle.
München 1SZ7. V. Jiand ;>. 103 nach dein benchüdiyten or. im Iicir.h*<trchif in
München.
\iA. nr. 227*. 12."A). Mai. Fv/ui. — Kaioer Friedrich II. entbindet den Herzog I.udtc'uj
von Bayern von den BiirytehafUlcUtnnyen, zu denen »ich derselbe der StaiU Worms
rerpßichten mutttc.
FridoricuR dei gratia Koiumioriim imperator semper auguütua, Jerusalem et
Sicilic rcx. Ter presens scriptum iiotuui faoimus univerais iniporii tidolibiiR, quod
Ludoivii-iiH prini>£t-iiitus ducis lS.iwaric dilecti prineipi» iitistri echfitudini nuitre
yupplicAvit attciite, quod, cum eives Wunnaticiiscs in ipsa eivitate contra cum tcuicre
insurgentes multas sibi et familic sue pretcr mime incritum stirnu iniuria* inriigerent
inctuque pcraoiio Riie cogerotnr. ip*'iK fideiussioncs cautionCR ac ReeuritnlCR preRfcire,
quod sua* in cor non ulcisccretur iniuria», ipsum a lideiussiunibuB cautionibus ac
«cciiritatihiiR predictia, quus non sponte s*ed eobactiu» piestitit, prent iiiBtitia exigeret,
absolvere dignaremur. N«is igitnr üupplicationibu.t suis, quo iuetitinm eontiiicbant,
nequeuntes ullutenus refragini, ipHiim a fideiussionibus cuulioiiihuR et sccuriMtibuK,
qua« predictis eivibus mein peinono ruc prestitit, s<M(teiitulitor dnximus aliRolvonduni,
ut ud Observationen» e.innn iiullatciitiR atnodo tencutiir. Ad huius igitur altRolutioiiis
iidRtrc nioni'iriaui et statiilein finuilatcm prüRCii« scriptum fieri et niuicstati« noRtre
sigillo iusnimus <-nininuiiiri. Datum Fogio anno domiuico incarnatinnis millesimo
ducentesinu» quinquagesimo nieiiRe inadii octave indii tionis,
HSichttirchic München or. mb. e. Sit), pend.
Jtruelf. Moiiumtntn Jioica :iU" )>. :M)7. Jln'dlard V1.7HH. Quellen und
Krürterun'jcn rtc. V, Kit. - Jle;/. lUIhmer-Fickcr nr.
Ii".»-,, nr. 2:i2. awjalr. JSuvr HU. III, 5Wi f.
103. nr. 241*. 12..4. AI Um 2. Speyer. — Heinrich (II.) Uisiln.f von Speyer quittirt dou
Worunter Bürgern die /alilmig von 2"0 Mnrk kölnisch und ;"»<) Mark n))eyriscb,
r.ii der sie wogen uurechtniiUsiger Zurückhaltung von (»iiiern Speyrei Bürger von
König Konrad IV. vcrurtheilt worden waren.
Aua Jtildf/ard OO nach dem or. im Stadt tuchls Speyer.
107, *0. Jacobus MileR.
175. nr. 201. yedr. bei Jlildynrd p. G4 noch detn Worunter or.
183,2«. HeinriciiR rusor.
188,7. Gerhardt Alagni; l.'lricu« etc.
207,'.-». Sigelu (iozoiari.
20y,as. Laut/.
211,a. Du* Fragezeichen itt :.n streichen.
Digitized by Google
Berichtigungen und Ergänzungen.
505
211,-1. In die tritt Klammer ist sancti Pauli «w setzen.
218,3t>. Ioliannem «urigam.
224. nr. 344*. 1268. Okt. 18. IL Camerarius miles, II. Richori, Womzo retro monetam
und II. Cyppura Wormser Bürger functioniren als Schiedsrichter in dein Streit
Emseben der Stadt Speyer und dem Speyrer Bürger Dietmar Thelouarins.
Hildgard p. 84 f. aus dem or. im Stadtarchiv Speyer.
226,3«. Heinricnm.
230,r. Watthenheim.
241. nr. 375 gedr. Baur HU. III, 614 f.
242. nr. 376 ist vor 1271 zu setzen.
245,1« : . . prior, frater lleinricus etc.
245,M. Dimari.
251. nr. 391 abgedr. Baur III, 619 f.
251,33. Hezelo Sänger.
254,41. Heinrici Bintrime.
260,M. s. Martin.
274,1. Falsches Datum; die Urkunde muss in* J. 1295 fallen.
276. nr. 424 gedr. bei Hildgard p. 118 f. nach dem or. im Reichsarehiv in München. —
BfShmer Reg. 903. 904.
280,40. ilcinricus Monetariua.
292. nr. 441 gedr. bei Baur IIU. III, 626.
294. nr. 446 gedr. bei Hone in Zeitschrift f. Geschichte des Oberrheins IX, p. 291 f. nach
dem or. in Heidelberg.
299. nr. 453 nun auch bei Hildgard p. 134 f. nach dem or. im Stadtarchiv Speyer (BJ.
301 ,t. uf etzliche «tat de» vorgenanten etc.
301,11. B: unde abe geleit, also der rat.
301,31. B: helfe deto nach der zit.
301,33. B: spreche, das es in kuutüch wer©.
301.W. B: er Answer denne.
301,3«. B: stete se habenne unde vestekliche sse haitonne.
301,34 f. B: er engelobe unde «wer denne dise.
304,40. B: zwei hundert iar unde dru etc.
312. nr. 477 nun auch bei Hildgard p. 153 f. nach dem or. im Stadtarchiv zu Speyer.
319. nr. 483. Der Willebrief des Domprobstes Heinriais de Düna ist gedr. bei Baur
HU. V, 159 nach dem or. im SL-A. Luzern.
327,1». muss es 1299 heissen.
332. nr. 497 abgedr. bei Baur HU. III, 640.
344,36. Iohanne lapicida.
865,87. venerabilia.
425 ist Ehrenburg durchzustreichen, indem nur Erenburg vorkommt.
449. Limburg, Walthern» pincerna de etc.
H. Bog», Urkundonbuch <i. Stadt Worms I.
INHALT.
Seit«
Vorwort , vii
Urkunden nr. 1— 509 1
Anbang 346
A. Wormaer Briefsanimlung, XI. Jahrh 346
B. Wormaer Briefsammlung, XIII. Jahrh 377
Nachtrag 400
Orts- und Pentonen -Register 401
Veraeichnisa der Eingänge 499
Berichtigungen und Ergänzungen ö03
■»
Digitized by Google
■
Digitized by Google
Digitized by Google
google
Digitized by Google
Digitized by Google