Skip to main content

Full text of "Quellen zur Geschichte der Stadt Worms. Auf Veranlassung .."

See other formats


Quellen  zu 


Geschichte  der 
Stadt  Worms 


jJriu r rt an  Llnilicr si t n . 


Digitized  by  Google 


DJgitized  by  Google 


Digitized  by  Google 


Quellen 

ZUR 

Geschichte  der  Stadt  Worms 

AUF  VERANLASSUNG  UND  MIT  UNTERSTUETZUNG 

DES 

HERRN  C.  W.  HEYL, 

VORMALS  MITGLIED  DES  DEUTSCHEN  REICHSTAGES 
HERAUSGEGEBEN 
DURCH 

■ 

H.  Boos. 

I.  THEIL:  URKUNDENBUCH  I.  G27-1300. 


BERLIN 

WEIDMANNSCHE  BUCHHANDLUNG 
1886. 


Digitized  by  Google 


URKUNDENBUCH 


DER 


STADT  WORMS 


HERAU8GEGEBEN 


DUKCH 


Heinrich  Boos. 


L  BAND 

i  627-1300.  4 


BERLIN 

WEIDMANNSCHE  BUCHHANDLUNG 
1886. 


Digitized  by  Google 


Digitized  by  Google 


SEINER  KOENIGLICHEN  HOHEIT 

LUDWIG  IV. 

r 

»         GROSSHERZOG  VON  HESSEN  UND  BEI  RHEIN 

WIDMET  DIESES  WERK 


3 

i 

i 


IN    TIEFSTER  EHRFURCHT 


CORNELIUS  W.  HEYL 

I..L.  MITGLIED  DER  ERSTEN'  KAMMER  DER  STAENDE 


'-O 


Digitized  t%Google 


VORWORT. 


Ze  Wormz  bi  dem  Sine. 

ol  kaum  ist  es  nöthig  die  Herausgabe  eines  Wormser  Urkunden- 
buches  näher  zu  begründen,  eher  muss  man  sieh  wundern,  dass  diese  Arbeit 
nicht  schon  früher  gemacht  worden  ist.  Hat  doch  schon  im  Jahr  1845 
der  unvergleichliche  Frankfurter  Historiker  Joh.  Friedrich  Böhmer  den 
Wunsch  darnach  ausgesprochen.  „Am  erfreulichsten  wäre  es  gewiss,  sagt 
er,  wenn  Jemand  ein  Wormser  Urkundenbuch  unternähme,  und  dann 
auch  mit  Zuziehung  der  Belehrung  welche  die  Werke  von  Fichard 
Bluntschli  Jäger  und  Bensen  über  Frankfurt  Zürich  Ulm  und  Botenburg 
ßr  Städtegeschichte  gewähren,  eine  Geschichte  der  Stadt  bearbeitete.  Es 
ist  Jetzt  wieder  ein  Gymnasium  und  also  doch  einige  literarische  Bildung 
in  Worms.  SoUte  der  Boden  Niemanden  lieb  genug  sein,  sollten  die  noch 
vorhandenen  Denkmäler  der  Baukunst  und  Dichtung  Niemanden  genug 
anziehen,  um  etwas  würdiges  für  die  Geschichte  der  Stadt  zu  thun  oder 
zu  veranlassen?"1  —  Allein  Zeit  und  Umstände  waren  damals  einem 
solchen  Unternehmen  nicht  günstig.  Zu  sehr  hatte  die  Stadt  noch  an  den 
Folgen  der  furchtbaren  Schicksalsschläge  zu  leiden,  womit  sie  seit  zwei 
Jahrhunderten  heimgesucht  worden  war.  Die  tägliche  Noth  erstickte  das 
Bedürfniss  für  die  idealen  Güter  der  Kunst  und  Wissenschaft.  Die  er- 
habenen Denkmäler  der  Vorzeit  ivaren  dem  Untergang  preisgegeben  und 
selbst  die  reichen  Schätze,  welche  der  Boden  an  Alterthümern  bewahrt, 
wurden,  wenn  sie  zufällig  an  das  IJcht  kamen,  kaum  der  Beachtung  ge- 
würdigt und  in  alle  Winde  zerstreut2.  Mit  dem  politischen  und  wirt- 
schaftlichen Aufschwünge  Deutschlands  in  der  zweiten  Hälfte  dieses  Jähr- 
hunderts trat  auch  in  Worms  eine  Wandelung  ein.  Zeugen  dafür  sind  das 


1  Fontes  rerum  Germanicarum  II.  Stuttgart  1845  p.  XX  VI,  vgl.  auch  Quartal- 
Untier  de*  kist.  Vereins  ßr  das  Grostiterz.  Hessen  1876  nr.  3  n.  4  p.  13. 

*  s.  Aug.  Weckerling,  die  Römische  Abteilung  des  Paulus-Museums  der  Stadt 
Worms.   Worms,  E.  Kranzbühlcr  1885.  8.  (Programm  nr.  675)  p.  2.  25  ff. 


VTII  Vorwort. 

am  9.  Oktober  1881  eingeweihte  Pauhis- Museum,  nicht  minder  das  am 
16.  Oktober  1885  der  Stadt  iibergebene  neugeordnete  und  künstlerisch 
ausgestattete  Archiv,  sowie  die  ganze  Physiognomie  der  heutigen  Stadt  mit 
ihrer  neubelebten  Fürsorge  ßr  die  Denkmäler  der  Vergangenheit.  Nun 
war  auch  die  Zeit  gekommen,  wo  man  an  die  Veneirklichung  des  von 
Böhmer  aufgestellten  Programmes  denken  konnte.  Es  ist  das  grosse  Ver- 
dienst des  Herrn  Geh.  Commerzienrath  Cornelius  W.  Heyl  in  Worms  eu- 
er st  dem  Wunsche  wich  einer  der  grossartigen  Vergangenheit  der  Stadt 
Worms  würdigen  Geschichte  Ausdruck  gegeben  zu  haben  und  es  ist  sein 
noch  grösseres  Verdienst  ,  dass  er  die  Ausführung  dieses  Unternehmens 
ermöglichte  und  zwar  in  einer  Weise,  die  Böhmers  bescheidene  Wünsche 
weit  übertraf.  Es  geigte  sich  nämlich  sehr  ftald,  dass,  bevor  etwas  weiteres 
geschehen  könne,  das  städtische  Archiv  einer  grütidlichen  Revision  unter- 
zogen werden  müsse.  Denn  obicohl  dasselbe  im  Jahre  1838  von  dem 
verstorbenen  Gymnasiallehrer  Dr.  Georg  Lange  neu  geordnet  worden  war, 
so  hatte  dennoch  kein  Mensch  wirklich  eitlen  Einblick  in  das  Archiv, 
weil  die  Neuordnung,  wie  Arnold  richtig  sagt1  „äusserlich  mit  vieler  Sorg- 
falt und  Aufmerksamkeit,  sachlich  mit  wenig  Umsicht  und  Geschick" 
gemacht  worden  war.  Böhmer  sowol  wie  Arnold  haben  darum  auch  nur 
einen  kleinen  Theil  der  im  Archiv  aufgesimeheiien  Sehätze  zu  sehen  be- 
kommen und  ganz  wichtige  Sachen  wie  z.  B.  das  Eidbuch  (s.  u.)  sind 
ihnen  entgangen.  Ich  wurde  im  Jahre  1880  von  der  städtischen  Ver- 
waltung, im  Einverständnis  mit  Heriii  Geh.  Baih  Heyl,  der  in  echt 
altbürgerlicher  Gesinnung  die  Kosten  dieser  Arbeit  übenu>mmen  hatte, 
mit  der  Reorganisation  des  Archives  beauftragt  und  führte  dieselbe  in 
den  Jahren  1881—1885  zu  Ende. 

Es  ist  hier  nicht  der  Ort,  näher  auf  diesen  Gegenstand  einzugehen, 
indem  ich  auf  den  von  mir  an  den  Herrn  Bürgermeister  Küchler  er- 
statteten Bericht  hinweisen  darf1.  Das  Archiv  ist  in  einem  Gewölbe  des 
Bürgerhofes  (Stadthauses)  untergebracht,  das  wohl  von  jeher  diesem  Zwecke 
diente;  freilich  weist  die  bauliche  Construction  nicht  wie  Arnold  meint 
auf  das  13.  Jahrhundert  hin,  sondern  rührt  aus  mel  späterer  Zeit  her. 
Dieser  Raum  wurde  durch  Hinzufügung  eines  weiteren  Getcölhes  bedctUcnd 
erweitert  und  nach  den  Plänen  des  Herrn  Gabriel  Seidl  in  München 
schmuckvoll  ausgestattet.  Die  Deckenmalereien  in  dem  vorderen  Gewölbe 
(als  Arbeitszimmer  gedacht)  sind  von  der  Hand  des  Herrn  Otto  Hujm 
in  Sehleissheim  (bei  München). 

1  Verfassnngageschichte  der  deutschen  Freistiidte.  Hamburg  und  Gotha,  I.  1864. 
p.  XIII. 

*  Wieder  abgedruckt  in  r.  LoherS  ArchiralUche  ZeUtcttrifl  IX,  p.  99-119. 
X,  193—196,  vgl  auch  CorrtspondenzbUUt  der  Westdeutschen  ZeiUcJirifl  für  Geschichte 
und  Kumt  WM  Nr.  11,  im  Nr.  IL 


Digitized  by  Google 


Vorwort. 


IX 


So  erzählt  das  neugeordnete  und  aufgestellte  Archiv  von 
der  alten  Wormatia  und  ist  zugleich  ein  Denkmal  des  wiederbelebten 
grossherzigen  Bürgersinnes. 

Die  Neuordnung  des  Arch  ivs  hat  vieles  bis  dahin  unbekanntes  Material 
zu  Tage  gefördert,  wovon  das  wichtigere  publicieri  werden  soll,  wahrend 
anderes  in  der  zu  bearbeitenden  Geschichte  der  Stadt  Worms  Verwendung 
finden  wird.    Unter  dem  Namen: 

Quellen  zur  Geschichte  der  Stadt  Worms 

nmfasst  das  zu  public  iei  ende  Werk: 

1.  die  Urkunden  und  zwar  solche,  die  sich  im  städtischen  Archiv  vor- 
finden, als  auch  solche,  welche  demselben  entfremdet  worden  sind, 
sowie  die  Urkunden  der  geistlichen  Stiftungen,  die  theils  in  Darmstadt 
lagern,  theils  zerstreut  an  andern  Orten  verwahrt  werden. 

2.  Eine  Auswald  von  Acten  des  XV.  und  XVI.  Jahrhunderts,  darunter 
Correspondenzen  betreffend  die  Fehde  mit  Franz  von  Sickingen,  die 
bürgerlichen  Unruhen  in  den  Jahren  1513 — 2515,  das  Tagebuch  des 
Rathsherrn  Reinhard  Noltze  1493—1509,  das  Memorial  eines  Un- 
benannten gegen  1490  und  namentlich  die  Acta  Wormatiensia  1487 
bis  1513. 

3.  Eine  Sammlung  des  wichtigsten  chronicalischen  Materials.  Wie  billig 
erscheinen  die  Urkunden  zuerst.. 

Keine  Stadt  am  Rhein  wurde  so  oft  durch  grosse  Fettersbrünste 
heimgesucht  wie  Worms  im  XII.  und  XIII.  Jahrhundert l.  Wie  viele 
Urkunden  mögen  nicht  damals  schon  zu  Grunde  gegangen  sein!  Aber 
die  schwerste  Leidenszeit  beginnt  erst  im  XVII.  Jahrhundert.  Die  grosse 
Masse  der  Archivalien  tear  in  der  neuen  Münze  verwahrt.  Diese  ging 
zu  Pfingsten  1089  in  Feuer  auf.  Glücklicherweise  hatte  der  Rath  für 
die  Rettung  der  wichtigsten  Privilegien  und  Acten  alles  mögliche  gethan, 
so  dass  wahrscheinlich  die  meisten  der  ßr  die  Geschichte  der  Stadt  wich- 
tigen Urkunden  noch  vorhanden  sind.  Schon  frühe  erkannte  übrigens  der 
Rath  die  Notwendigkeit  für  die  Erhaltung  der  Privilegien  zu  sorgen, 
darum  icol  Hess  er  sich  von  König  Rudolf,  Kaiser  iAtdioig,  Karl  IV. 
und  andern  viele  Urkunden  doppelt  ausfertigen.  Im  XV.  und  XVI.  Jahr- 
hundert wurden  wichtigere  Urkunden  in  Copialbücherti  gesammelt.  Dessen- 
ungeachtet ist  der  Verlust  an  Urkunden  sehr  gross,  teenn  man  die  Ur- 
kundensamtnlungen  anderer  Städte  damit  vergleicht.  Es  genügt  nur  auf 
die  Thatsache  hinzuweisen,  dass  bis  zum  Abschluss  dieses  ersten  Bandes 
nur  eine  einzige  Zunfturkundc  vorhanden  ist  und  auch  diese  nicht  im 
Original:    Noch  bedeutend  grösser  als  der  Verlust  an  Urkunden,  die  die 


•  Annale»  Worm.  ed.  Böhmer  II,  158  f. 


X  Vorwort. 

öffentlichen  Verhältnisse  berühren,  ist  der  Verlust  an  Privaturkunden. 
Da  man  auf  diese  iveniger  Werth  legte,  so  wurde  auf  ihre  Verwahrung 
keine  Sorgfalt  verwandt  und  eine  Masse  sind  noch  in  diesem  Jahrhundert 
dem  Archiv  entwendet  worden.  Manches  einst  dem  städtischen  Archiv 
ungehörige  Stück  hat  sich  indess  in  andern  Archiven  gefunden,  so  kenn- 
zeichnen sich  verschiedene  Urkunden  im  Staatsarchiv  in  Darmstadt,  in 
der  Handel  sehen  Sammlung,  im  Germanischen  Museum  in  Nürnberg 
durch  ihre  Signaturen  als  ehemaliges  Eigenthum  des  Wormser  Archivs. 

Die  reichste  Quelle  für  die  Geschichte  der  Stadt,  namentlich  für 
die  Topographie  der  Stadt,  die  Rechtsverhältnisse  etc.  würden  die  Urkunden- 
sammlungen der  Kirchen,  Stifter  und  Klöster  in  Worms  bieten.  Allein 
kein  einziges  Archiv  dieser  geistlichen  Corporationen  ist  noch  in  voller 
Integrität  erhalten.  Schon  im  Jalxre  1525  wurde  das  Kloster  Kirschgarten 
von  aufrührerischen  Wormser  Bürgern  zerstört  und  nur  weniges  hat  sich 
im  Archiv  erhalten l.  Zur  Zeit  der  Revolution  hörte  jede  Ordnung  auf 
und  die  Urkunden  teurden  überallhin  zerstreut.  Der  grösste  Theil  ist 
dem  Grossherzoglichen  Staatsarchiv  in  Darmstadt  einverleibt  worden;  eine 
Sammlung  liegt  auf  der  Universitätsbibliothek  in  Heidelberg,  eine  dritte 
bildet  den  Hauptbestandtheil  des  sogenannten  Gatterer' sehen  Apparates  im 
Staatsarchiv  in  Ltizern2;  einzelne  Stücke  finden  sich  an  verschiedenen 
Orten.  Viele  auf  die  Wormser  Geschichte  bezüglichen  Urkunden  enthielt 
auch  das  Archiv  der  geistlichen  Administration  in  Heidelberg.  Dieses 
Archiv  wurde  nach  der  Neuordnung  der  rheinländischen  Staaten  zivischen 
Baden,  Hessen  und  Bayern  getheilt. 

Wormser  Urkunden  umrden  folgenden  Archiven  und  Bibliotheken 
entnommen: 
J.  Stadtarchiv  in  Worms.    (St.-A.  W.) 

2.  Archiv  der  Familie  Kämmerer- Dalberg  im  Schloss  Herrnsheim  l>ei 
Worms,  jetzt  im  Besitz  des  Geh.  Commcrzienrathes  C.  W.  Heyl 

3.  Stadtbibliothek  in  Mainz. 

4.  Grossherzogl.  Staatsarchiv  in  Darmstadt.    (St.-A.  Darmstadt.) 

5.  Universitätsbibliothek  in  Heidelberg. 

6.  General- Landesarchiv  in  Karlsruhe.   (G.  L.-A.) 

7.  Staatsarchiv  in  Luzern.   (St.-A.  Ltizern.) 

8.  BandeVsche  Sammlung  im  Besitz  der  Familie  Bttri  in  Burgdorf, 
Canton  Bern9. 

9.  Germanisches  Nationalmuseum  in  Nürnberg. 


«  S.  v.  Loher'*  Archinü.  Zeitschrift  IX,  p.  III.  Stätltitches  Archiv  Ii  IV.  Band 
Ml— 1877. 

*  8.  r.  Löher'8  Zeit^trift  II,  204  ff. 

*  Udier  Bändel  rgl.  Weckerling,  die  Komische  Abtheilung  etc.  p.  24  f. 


Digitized  by  Google 


Vorwort. 


XI 


Auch  in  Berlin  sollen  nach  Böhmer'1  s  Angahe1  Wormser  Urkunden 
verwahrt  werden,  allein  weder  im  Königl.  Staatsarchiv  noch  in  der  Königl. 
Bibliothek  waren  solche  aufzufinden  und  auch  die  Nachforschungen  in 
der  Correspondem  zwischen  Böhmer  und  Pertz  in  den  Papieren  der 
Monumenta  Germaniae  ergaben  kein  Resultat.  Die  HabeVsche  Sammlung, 
früher  in  Miltenberg,  nun  im  Reichsarchiv  in  München  deponiert,  ergab 
für  diesen  Band  keine  Ausbeute,  ebenso  wenig  als  das  Kreisarchiv  in 
Speier.  Das  Stadtarchiv  in  Speier  fiel  für  diesen  Band  ausser  Betracht, 
weil  alles  einschlägige  Material  von  Alfred  Hüdgard  ediert  worden  ist*. 

Für  eine  Anzahl  Urkunden  sind  wir  auf  secundäre  Quellen  an- 
gewiesen, theüs  auf  beglaubigte  Copien,  theils  auf  Copialbücher  und  ztear: 

1.  Eidbuch  im  Stadtarchiv  Worms  B  I.  Band  23.  fol.  Holzdeckel 

mit  weissem  Leder  überzogen  und  mit  Schliessen.  Eine  Lage 
Papier,  das  ein  alphabetisches  Register  von  der  Hand  des 
XVI.  Jahrhunderts  enthalt;  dann  folgen  124  Blätter  auf 
Pergament  mit  Einträgen  seit  dem  Ende  des  XIV.  Jahr- 
hunderts bis  zum  XVI.  Das  Buch  enthält  Abschriften  von 
Urkunden,  ferner  Eide,  Ordnungen  und  anderes  in  bunter  Folge. 

2.  Chartularlum  Warmatiense  in  der  Königl.  Bibliothek  in 

Hannover.  Pergament  klcin-fol.  48  Blätter,  von  Heremannus 
magister  scolarum  um  die  Mitte  des  XII.  Jahrhunderts  ge- 
schrieben (C).  Vgl.  Sickel,  Urkunden  der  Karolinger  II, 
221  f.  335. 

3.  Vidlmationsbuch  von  1616  im  Staatsarchiv  in  Darmstadt. 

fol.  429  Blätter  (B).  Das  Domstift  liess  im  Jahre  1616  einen 
Theil  der  Urkunden  durch  den  Lector  des  Reichskammergerichts 
Joh.  Valentin  Armbroster  sorgfältig  vidimieren,  jedoch  ist  dieses 
Buch  nur  in  einer  Copie  vom  Jahre  1777  erhalten. 

4.  Liber  privUegiorum  ecclesiae  WormaHensis  im  Staatsarchiv 

in  Darmstadt  aus  dem  Anfang  des  XV.  Jahrhunderts,  klein- 
fol.  412  Pergamentblätter  (D);  vgl.  M.  G.  Dipl.  1,  p.  655. 

5.  Schönauer  Codex  I  Nr.  728  im  General -Landesarchiv  in 

Karlsruhe,  fol.  Pergament,  157  beschriebene  Blätter  und  3 
unbeschriebene.  Lederband  mit  Messingbuckeln  und  Schliessen. 
Doppelspaltig  geschrieben  von  verschiedenen  Händen  gegen  Ende 
des  XIII.  oder  Anfang  des  XIV.  Jahrhunderts.  Einträge 
späterer  Hände  aus  dem  XIV.  und  XV.  Jahrhundert. 

1  Fontes  II,  XXV  „denn  aus  Bodmanns  nachlas*  wurden  hierher  durch  Dormr 
Wormser  origmalien  verschleppt,  die  jetzt  auf  der  Königl.  BiblioOuk  sind". 

1  Urkunden  tut  Geschichte  der  Stadt  Speyer.  Sirassburg,  Karl  J.  Trübner,  1886 
(ausgegeben  im  Oktober  1885),  4*  XII  und  595  Seiten. 


Xll 


Vorwort. 


6.  Copialbuch  des  Klosters  Otterburg  in  der  Stadtbibliothek 
in  Maina,    fol.  131  Pergatnentbmer  aus  dem  XV.  Jahr- 

ft  C+/*<tCT?  Ir. 

Bei  einer  Anzahl  Urkunden  konnte  weder  das  Original  noch  eine 
CopUi  Iteigebraeht  werden;  es  sind  Urkunden,  die  bei  Schannat,  Würdt- 
wein  und  Böhmer  abgedruckt  sind. 

Aufgenommen  worden  sind  alle  Urkunden,  die  in  irgend  einer  Be- 
ziehung mr  Geschichte  der  Stadt  stehen,  indem  für  mich  die  im  Urkunden- 
buch  der  Stadt  Sirassburg  von  Weigand  geltend  gemachten  Grunde  mass- 
gebend waren l.  Ich  bezweifle  nicht,  dass  die  Auswahl  hie  und  da  auch 
anders  hätte  getroffen  werden  können.  So  z.  B.  wäre  Nr.  268  besser 
weggeblieben,  während  die  Urkunde  vom  Jahre  1290,  betreffend  den  Ver- 
trag des  Klosters  Schönau  mit  den  RheinfährletUen  zu  Scharr  au ,  ab- 
gedruckt von  Monc,  Zeitschrift  für  die  Geschichte  des  Oberrheins  IX, 
p.  423  f.,  einen  Wiederabdruck  verdient  hätte.  Da  für  die  ältere  Zeit 
das  Material  ohnehin  ziemlich  dürftig  ist,  so  brauchte  ich  auch  in  der 
Auswahl  des  aufzunehmenden  Stoffes  nicht  allzu  ängstlich  zu  sein.  Aus 
diesem  Grunde  sind  auch  die  beiden  Briefsammlungen  im  Anhang  ab- 
gedruckt worden.  Die  Briefsammlung  aus  dem  XI.  Jahrhundert  berührt 
allerdings  die  Geschichte  der  Stadt  nur  beiläufig,  allein  eine  strenge 
Scheidung  zwischen  Stadt  und  dem  Klerus  ist  in  der  ältesten  Zeit  un- 
möglich und  in  einer  Quellensammlung  zur  Wormscr  Geschichte  würde 
man  die  erteähnte  Briefsammlung  ungern  vermissen.  DU  Wormser  Brief- 
sammlung aus  dem  Trierer  Codex  ist  hingegen  hier  zum  ersten  mal  voll- 
ständig abgedruckt.  Die  dritte  Bachtung  vom  Jahre  1300  bildete  einen 
natürlichen  Abschluss  für  den  ersten  Band.  Während  dieser  erste  Band 
nur  zum  kleinsten  Thcil  wigcdrucktes  Material  bringt,  so  wird  sich  dieses 
Verhältniss  im  zweiten  Band  anders  gestalten,  und  während  im  ersten 
Band  nur  der  geringste  Theil  dem  städtischen  Archiv  entnommen  werden 
konnte  (90  Nummern  von  509  Nummern),  so  werden  im  zweiten  die  Bei- 
träge aus  andern  Archivm  bedeutend  zurücktreten. 

Der  Werth  dieses  Werkes  besteht  ja  einerstnts  gerade  darin,  dass 
hier  das  weithin  zerstreute  Material  zusammengestellt  ist,  andererseits, 
dass  in  den  meisten  Fällen  bessere  Texte  geboten  werden  konnten  als  in 
den  früheren  Druckwerken.  Die  Arbeit  des  Sammeins  erleichterte  in 
grossem  Maasse  das  Buch  von  U.  Ed.  Scriba,  Begesten  der  bis  jetzt  ge- 
druckten Urkunden  zur  Landes-  und  Ortsgeschichtc  des  Grosslierzogthums 
Hessen.  Dritte  Abtheilttng:  die  Begesten  der  Provinz  BJieinhessen.  Darm- 
stadt 1851  (Publication  des  historischen  Vereins  für  das  Grossherzogthum 
Hessen),  4°;  mit  Nachträgen  aus  dem  Jahre  1854,  ein  Werk,  wie  es 

»  SfraxÜHrg,  Karl  J.  Triibner,  187V  I,  p.  IX. 


Digitized  by  Google 


Vorwort. 


XIII 


auch  für  die  übrigen  Länder  Deutschlands  erwünscht  wäre;  wol  zeigt 
es  Mängel,  namentlich  sind  die  Datierungen  nicht  immer  correct1,  allein 
nichts  destominder  leistet  es  vortreffliche  Dienste. 

Folgende  Druckwerke  enthalten  eine  grössere  Anzahl  Wormser  Ur- 
kunden: 

1.  Joh.  FYiedr.  Schannat,  (Sch.)  Historia  episcopattis  Worma- 

tiensis.  Totntts  I.  Franeofurti  ad  Moenum  apud  Franc.  Varren- 
trapp  1734.  fol.  Tomus  II.  Codex  Probationum.  Vgl.  über 
ihn  die  Bemerkungen  bei  Arnold,  Verfassungsgeschichte  I, 
p.  XVII  f.  und  die  Notizen  bei  Franz  X.  von  Wegele,  Ge- 
schichte der  Deutsch™  Historiographie,  München  und  Leipzig 
1885,  p.  569  f.  581.  589  und  702.  Schannat 's  Arbeit  ist  eine 
hochachtbare,  wenngleich  die  von  ihn  mitgethcilten  Texte  an 
Correctheit  zu  wünschen  übrig  lassen.  Zuweilen  hat  er  einzelne 
Sätze  weggelassen  oder  auch  Urkunden,  die  dem  von  ihm  ver- 
tretenen Interesse  wider spreclien,  ganz  unterdrückt.  Die  ältesten 
Urkunden  scluint  er  tneist  D  entnommen  zu  haben. 

2.  Joh.  Friedr.  Moritx,  Historisch -Dijnomatischc  Abhandlung 

vom  Ursprung  derer  Reiclisstätte  insonderheit  von  der  allezeit 
unmittelbaren  und  teeder  unter  Herzoglich-  und  Gräflich-  noch 
unter  Bischöfflich-  weltlicher  Jurisdictioti  jemahls  gestandenen 
Freyen  Reichs-Statt  Worms  denen  offenbaren  Irrthümern  und 
Zudringlichkeiten  des  Schannats  in  seiner  Bischöfflich-  Worm- 
sischen-Historie  entgegeti  gestelkt.  Frankfurt  und  Leipzig  1756, 
4°  mit  einein  Appendix  Documentorum.  Morits  schrieb  sein 
Werk  im  Auftrage  des  Rathen  von  Worms,  um  Schannafs 
Behauptung  zu  widerlegen,  dass  Worms  niemals  autonom  ge- 
wesen sei,  sondern  zu  allen  Zeiten  unter  Praefectis  gestanden, 
bis  Kaiser  Otto  III.  dem  Bischof  die  weltliche  Jurisdiction  über- 
geben liabe.  Die  Urkundenabdrücke  sind  nicht  sehr  genau  und 
auch  Moritz  erlaubt  sich  einigemal  leise  Aenderungen  des  Textes 
vgl  z.  B.  p.  48  Note  2. 

3.  Dipl&mata  et  Regesta  Wmmutiensia  1074  —  1522  in  Böhnuv's 

Fontes  II,  p.  215—249. 

4.  L.  Baur,  Hessische  Urkunden   (Baur,  HU.)  Band  I — V. 

Darmstadt  1846—1862,  natnentlich  Band  II  und  V.  Baw 
publiciert  hier  die  im  Staatsarchiv  Darmstadt  lagernden  Ur- 
kunden, doch  benutzte  er  auch  das  Staatsarchiv  in  Luzem 
und  andere  Sammlungen,  die  Hessische  Urkunden  enthaUm. 


1  S.  muh  K.  Fr.  Stumpf-Brentano,  Acta  Maguntina  seculi  XII.   Inntbrud- 1898. 
Vorv:urt. 


XIV 


Vorwort. 


Seine  Abdrücke  sind  im  ganzen  correct,  doch  giebt  er  selten 
die  Texte  vollständig,  sondern  küret  sie.  Da  die  Urkunden 
der  Inhaltsangabe  entbehren  und  da  die  Register  mehr  als 
mangelhaft  sind,  so  fehlt  dieser  grossen  immerhin  verdienst- 
lichen Urkundensammlung  jede  Ueber sieht. 

5.  Im  Anhang  zu  seiner  Geschichte  des  Eigenthums  in  den  Deutschen 

Städten,  Basel  1861,  publicierte  W.  Arnold  eine  Anzahl 
Urkunden  aus  dem  St.-A.  Darmstadt. 

6.  Wormser  Urkunden  sind  auch  in  den  Publicationen  des  Mainzer 

V*  F.  de  Gudenus  enthalten,  namentlich  in  seinem  SyUoge 
variorum  diplomatariorum  res  Germanicas  imprimis  vero  Mogun- 
tinas iüustraniium.  Francofurti  1728,  8°  (citiert  Gudenus 
SyUoge).    Ueber  ihn  vgl.  Wegde  l.  c.  581. 

7.  8.  A.  Würdtwein,  Subsidia  diphmatica  13  T.  Heidelberg, 

Francof.  et  Ups.  1772-80.  Nova  Subsidia  dipl.UT.  Heidelb. 

1781-92,  8°. 
Andere  Druckwerke  sind  bei  Gelegenheit  angeführt. 
Was  nun  die  bei  der  Bearbeitung  der  Texte  befolgten  Grundsätze 
betrifft,  so  könnte  ich  einfach  auf  die  Einleitungen  meiner  früheren  Ur- 
kundeneditionen verweisen1.  Ich  habe  mich  jedoch  noch  mehr  als  frühe}- 
von  Sickel  aufgestellten  Regeln  angeschlossen  und  ich  glaube,  es  läge 
im  Interesse  der  Einheit  in  der  Veröffentlichung  deutscher  Urkunden- 
bücher,  wenn  alle  Herausgeber  künftig  diesem  Beispiel  folgen  würden*. 
In  Nebendingen  wird  man  sich  immerhin  kleine  Abweichungen  erlauben 
dürfen,  und  zu  solchen  Nebendingen  rechne  ich  z.  B.  mein  Verfahren, 
die  Stückbeschreibung  und  andere  Bemerkungen  nebst  Angabe  der  Litteratur 
an  das  Ende  der  Urkunde  zu  stellen  und  nicht  wie  Sickel  wünscht  zwischen 
Regest  und  Urkunde.  Die  Urkunden  sind  möglichst  getreu  abgedruckt 
worden.  Lucken,  welche  durch  Beschädigung  entstanden  sind,  sind  ergänzt 
worden  und  durch  eckige  Klammem  [  ]  bezeichnet.  Interpolierte  Stellen 
sind  durch  (  )  bezeichnet.  Wurde  ein  Theil  der  Urkunde  gekürzt,  so  ist 
das  Fehlende  durch  . . .  angemerkt.  Waren  längere  Stellen  ganz  verdorben 
und  unlesbar,  so  ist  dies  mit  . . .  angedeutet.  Verlängerte  Schrift  ist 
zwischen  zwei  Reihen  Sternchen  |  5  gestellt.  Alle  Zuthaten  des  Heraus- 
gebers sind  cursiv  gedruckt.  Ebenso  sind  Ergänzungen  von  Eigennamen  wie 
z.  B.  W  or  matiensis  cursiv  gedruckt  worden  conform  dem  in  Band  II  der 
Basler  Chroniken  her.  von  W.  Vischer  und  H.  Boos,  Leipzig  1880  ein- 
geschlagenen Verfahren.   Kleiner  gedruckte  Stellen  bedeuten,  dass  sie  einer 

'  Urkundenbuch  der  Stadt  Aarau.  Aar  au,  IL  R.  Sauerländer  1880.  Urkunden- 
buch der  Landschaft  Basd.   Band,  C.  Ddtoff-   *  Thcik.  1881—1883. 


Digitized  by  Google 


Vorwort. 


XV 


Vorurkunde  entnommen  sind.  Bei  Nummer  124  ist  aus  Versehen  unter- 
lassen worden,  die  Vorurkunde  anzugeben,  es  ist  nr.  73.  Auf  die  Be- 
achtung graphischer  Merkmale  ist  alle  Sorgfalt  verwandt  worden,  also 
Verschiedenheit  der  Schrift  oder  Identität  der  Schreiber,  Correcturen  u.  a. 
Doch  ist  das  ganze  Materud  weitergeftenden  diplomatischen  Untersuchungen 
nicht  sehr  günstig,  wie  denn  überhaupt  eine  solche  locale  Urkundensamm- 
lung in  erster  Linie  historischen  Zwecken  und  erst  in  zweiter  diplo- 
matischer» zu  dietwn  hat l.  Die  Bemerkungen  Uber  die  Siegel  sind  knapp 
gehalten,  weil  die  meisten  Wormser  Urkunden  theils  früh  ihre  Siegel  ganz 
verloren  haben,  theils  weil  die  Siegel  nur  noch  fragmentarisch  erhalten 
sind.  Ueber  die  verschiedenen  städtischen  Siegel  werde  ich  in  einem 
Excurse  des  II.  Bandes  näheres  mittfieilen.  Ohne  gute  Abbildungen,  wie 
sie  z.  B.  Fr.  von  Weech  seinem  Codex  dipl.  Saiernitanus%  in  vortrefflicher 
Ausführung  beigegeben  hat,  bleibt  jede  Beschreibung  mangelhaß.  Hoffent- 
lich gelingt  es  mir  eine  Anzahl  der  wichtigsten  Siegel  in  guten  Abbil- 
(I Hilgen  zu  geben. 

Die  bei  der  Stückbeschreibung  gebrauchten  Abkürzungen  sind  bekannt, 
doch  setze  ich  sie  nochmals  hin: 

or.  =  original;  cop.  =  Abschrift;  vid.  =  Vidimus;  mb.  =  Pergament; 
chart.  =  Papier;  c.  sig.  pend.  =  cum  sigiUo  pendente;  c.  s.  pend.  del.  — 
cum  sigiUo  pendente  delapso;  c.  sig.  pend.  I.  =  cum  sigiUo  pend.  laeso; 
(C.)  =  Chrismon;  (M.)  =  Monogramma;  (SR.)  =  Signum  recog- 
nitionis;  (81.)  =  Sigiüum  impressum. 

Orts-  und  Personenregister.  Dasselbe  ist  in  ähnlicher  Weise  be- 
arbeitet wie  beim  Strassburger  ürkundenbuch;  viele  Belehrung  habe  ich 
aus  dem  Register  im  Speyrer  Ürkundenbuch  von  Hildgard,  im  Hessischen 
Ürkundenbuch  von  Atihur  Wyss  und  den  Registern  von  Winkelmann 
in  den  Acta  imperii  inedita  geschöpft.  Die  Ortsnamen  sind  nach  der 
heutigen  Schreibweise  eingereiht  mit  Verweisung  auf  die  urkundlichen 
Namensformen.  Zur  Bestimmung  der  Schreibung  der  hessischen  Orts- 
namen bediente  ich  mich  des  officieUen  Verzeichnisses  der  zu  dem  Gross- 
herzogthum Hessen  gehörigen  Städte,  Marktflecken,  Dörfer  etc.  vom  J.  1876 
sowie  der  Landkarte  (Verlag  von  Frommann  und  Bünte  in  Darmstadt) 
1883,  worin  die  Kreise  eingezeichnet  sind;  für  die  bayrische  Pfalz  leistete 
mir  die  Generalstabskarte  die  besten  Dienste  und  nicht  minder  das  noch 
jetzt  vortreffliche  Werk  von  Joh.  Goswin  Widder,  Versuch  eitler  vollstän- 
digen Geographisch -Historischen  Beschreibung  der  Kurfürstl.  Pfidz  am 
Rhein.  Frankfurt  und  Leipzig.  4  Theile.  8°.  1786 — 8.  Einigen  Nutzen 
gewährte  mir  auch  die  Abhandlung  von  L.  Bossler,  die  Ortsnamen  von 


'  *.  Fkker,  Beiträge  zur  Urlcundenidtre  II,  p.  408 f. 
1  KarUruhe.   G.  Braun,  I.  Band.   1883.  8'. 


• 


Digitized  9f  Google 


XVI  Vorwort. 

Starkenburg  und  Rheinhessen,  in  Germania  her.  von  K.  Bartsch.  29.  Jahr- 
gang. Wien  1884,  p.  307—336,  während  dagegen  WagncSs  Wüstungen 
im  Grossherzogthum  Hessen,  3  Bände,  Darmstadt  1854—1865,  ßr  mich 
wenig  boten,  lieber  Laubwiese  vgl.  Falk,  Forschungen  zur  Deutschen 
Geschichte  XIII,  398 f.,  der  sie  mit  der  Kieselswiese  itlentificicrt ;  da- 
gegen Freiherr  Schenk  zu  Schweinsberg  und  Frohnhäuser,  die  sie  auf  die 
rechte  Seite  des  Rheins  unweit  des  Rosengartens  verlegen,  vgl.  Quartal- 
blätter des  bist.  Vereins  ßr  das  Grossherz.  Hessen  1876,  nr.  3  u.  4  p.  11. 
Archiv  für  hess.  Geschichte  XIV,  445  fl. 

Sämmtliche  Personen  sind  sowol  unter  ihren  Taufnamen  angeßhrt, 
als  unter  ihrem  Geschlechtsnamen;  dieses  System  erfordert  etwas  mehr 
Raum  als  das  gewöhnliche,  wo  nur  einmal  die  Beläge  gegeben  sind,  er- 
leichtert daßr  das  Nachschlagen,  und  die  Nachweisungen  an  beiden  Stellen 
dienen  einander  zur  Controüe.  Das  im  Urkundenbuclie  der  Stadt  Stras- 
burg angewandte  Verfahren  nimmt  fast  ebenso  viel  Raum  in  Anspruch. 
Für  die  spätere  Zeit  genügt  vollkommen  die  einmalige  Anführung  unter 
dem  Geschlechtsnamen.  Ein  Sach-  und  Wortregister  wird  dem  II.  Bande 
beigegeben  werden. 

Es  erübrigt  mir  noch  allen,  die  mir  bei  dieser  Arbeit  behilflich 
waren,  aufs  herzlichste  zu  danken,  vor  allen  den  Herren  Beamten  der 
Archive  und  Bibliotheken,  die  mir  ihre  Schätze  in  so  liebenswürdiger 
Weise  zur  Verfügung  gestellt  haben,  nämlich  den  Herren  Freiherrn  G.  Schenk 
zu  Schweinsberg  und  A.  Wgss  in  Darmstadt ,  dir  Kgl.  Bibliothek  in 
Hannover,  der  Universitätsbibliothek  in  Heidelberg,  Herrn  Dr.  Velke, 
Bibliothekar  in  Mainz,  Herrn  Staatsar chivar  Theodor  von  Liebenau  in 
Luzern,  Herrn  Franz  von  Löher,  ReicJisarchivdirector  in  München,  Herrn 
Fr.  von  Weech,  Director  des  bad.  General- Ijandesarchivs  in  Karlsruhe, 
der  Verwaltung  der  Stadtbibliothek  in  Trier,  den  Herren  L.  Sieber,  Ober- 
bibliothekar und  R.  Wackernagel,  Staatsarchivar  in  Basel,  die  mir  Gast- 
freundschaft in  ihren  Amtsräumen  getetihrten,  und  schliesslich  meinen  ver- 
ehrten Freunden  den  Herren  Prof.  Eugen  Huber,  Prof.  Fr.  Misteli  in 
Basel,  Ernst  Woerner,  Hofgerichtsadvocat ,  und  Dr.  Tit.  Goldmann  in 
Darmstadt,  die  durch  ihre  TheilnaJime  meine  Arbeit  wesentlich  forderten. 

Der  Aufschwung,  den  die  rheinische  Geschichtsforschung  in  dem 
letzten  Jahrzehnt  genommen  hat,  ist  im  höchsten  Grade  erfreulich;  ich 
erinnere  hier  nur  an  die  Gründung  der  Westdeutschen  Zeitschrift,  die 
Entstehung  der  Gesellschaft  für  Rheinische  Geschichtskunde  und  die  der 
Badischen  historischen  (Kommission  u.  a.  m.  Auch  dieses  Werk  tcill  einen 
bescheidenen  Beitrag  zur  genaueren  Kenntniss  der  Geschichte  des  so  herr- 
lichen deutschen  Ia indes  geben. 

Basel,  Lichtmess  1886.  H 


Digitized  by  Google 


627.   September  21.    Mainz.  —  Küttig  Dagobert  schenkt  der  Kirche  s.  1. 
Peter  und  Paul  in  Worms  alle  seine  Rechte  im  Lobdengau. 

Dagebertus1  rex  Francorum.  Cnnctos  nosse  volumus,  qualitcr  nos  de 
remedio  anime  nostre  et  de  futura  retributione  cogitantes,  omnino  propo- 
suimus  in  signo  nostro  ecclesias  dei  de  allodiis  nostris  coheredes  facere  et 
loca  sanctorum  augmentare.  De  hoc  tulimus  bonum  consilium  procerum  nostro- 
rum,  Pippini8,  qui  est  maior  domus,  Arnolfi8  Metensis  episcopi,  Huniberti*  s 
Coloniensis  episcopi5,  et  inde  misericordiam  domini  consequi  et  eias  sanctorum 
suffragia  promereri  confidimus.  Ideo  omnes  dei  fidclcs  et  nostri,  presentes  et 
futuri,  cognoscite,  qualiter  omnes  res  iuris  nostri  in  pago  Lobedungovve6,  et 
quicquid7  ad  nostram  urbem  ambulare  visum  est,  et  omne  quod  ad  fiscum 
nostrum  bactenus  pertinebat,  excepto  stipe  et  comitatu8,  nichil  ex  eo  dimit- 10 
teotes,  tradimus  totum  ex  integro,  magnum  et  parvum,  ad  basilicam  sancti 
Petri  et  Pauli9  apostoU  vel  ceterorum  domnorum10,  que  est  in  Vvormatia  civi- 
tate  constructa,  cui  preest  domnus"  vir  apostobcus  Amandus.  Hoc  est,  quod 
tradimus:  civitatem  nostram  Lobedunburg18,  palatium  nostrum,  edificia,  man- 
cipia,  vineas,  terras  cultas  et  incultas,  agros,  prata,  campos,  omnem  silvaticum  u 
in  silris  Otenwald,  cum  omni  utensilitate  in  omni  pago  Lobedungovve 15  et 
undique  in  Jutrahau,  in  pascuis,  materiamina,  aquas  aquarumque  decursus, 
piscationibus,  quesitis  et  inquirendis,  omnem  teloneum  mercatum  et  quicquid15 
dici  aut  nominari  potest;  sicut  prius  ad  nostrum  usum14  ambulare  videbatur, 
sie  inantea  ad  prescriptam  basilicam  pro  eterne  mercedis  augmento17  possiden-  «o 
dum  donavimus  et  sub  integra  communitate  omnia  ad  eandem  basilicam  pcr- 
tinentia  preceptione  nostra  a  novo  confirmamus,  sicut18  priori  anno  communi- 
tatis  tuitionem  dedimus  de  omnes  villas,  facultates  seu  abbatias 19  et  quicquid20 
ad  ipsam  civitatem  Vvormatiam  aspicere  videntur;  ut  nullus  iudex  publicus 
nec  ad  causas  audiendo  nec  preda*1  exigendo  nec  homines  ipsius  ecclesio  25 


fl.J  AU  ü&ertchrift  haben  C  u.  D:  Traditio  curia  Lobottenburg  (*>  C,  D 
liest:  civitatis  Laudenburg)  cum  omnibas  adiacentibus  tibi  per  Dagobertum  regem. 
Diese  Uebertehriftm  sind  bei  C  stets  roth.  Am  Bande  stellt  bei  0  von  gleicher  Hand: 
§  Amandus  epc. 

1  to  C  D\  8:  Dagobertos;  bei  Pertz  falsche  Angab*.  9  Dx  Pipini.  3  D:  so 
Arnolffi.  *  Dx  Huinberti.  6  D  u.  S:  archiepiscopL  6  D:  Laudemburgensi.  7  Dx 
quid  quid.  8  Dx  commitatu.  9  Cx  Petri  et  Pauli;  D  u.  8  Um  PetrL  10  vel  ce- 
terorum domnorum  fehlen  bei  D  u.  8.  11  D:  dominus.  19  Dx  Laudemburg.  11  Dx 
Laudemburgensi.  u)  Dx  Intraha;  8:  intrantia.  15  Dx  quidqnid.  16  «o  C  tu  D;  et 
mutz  offenbar  gdeten  werden:  ad  nostram  urbem.  17  Dx  aogxnentum.  18  Dx  sicud.  » 
19  D:  abbacias.    90  D:  quidqnid.   »»C«.fl;  gelesen  mutz  mit  8  werden:  freda. 

H.  Booi,  Urkaod.obycb  i.  Sudt  Woran  L  1 


2 


764. 


tarn*8  ingenuos  quam  et  servientes  distringendo,  nullum  inpedimentum*3  audeant 

facere,  nisi  ad**  partem  ipsius  ecelesio  vcl  ipsc  pontifex  Amandus  aut  suc- 

cessores  hoc  habentur*5  concessum  atque  indultum,  quicto  ordine  possidere 

atque  dominare,  quod  partibus  fisci  nostri  fuit  consuetudo  reddendi.    Et  ut 

c  auetoritas  hec  firmior  sit,  manu  nostra  subscriptionibus  subditia  illam  decrevi- 

mus  roboraro. 

Dagebertus1  rex  Francorum. 

Odefridus  recognovit. 

Datum  sub  die  XI  kalendas  octobris  anno  regni  nostri  VI*6.  Actum 

10  Mogontie  palatio  nostro.   Feliciter  satis. 

Kgl.  Bibliothek  in  Hannover:  Chart.  Wormat.  saeeuli  XII.  fol  V.  (C). 
St.-A.  Darmstadt:  Chart,  s.  XV  foL  289'.  (D). 

Drucke:  Dreher,  de  Lupoduno  antigu.  Alemannia«  oppida  commentariohu.  Heidelb. 
1618.  fol.  p.  263  ad.  a.  636.  =  U  Cointe,  Annale*  eeclet.  Francorum  1665 ff.  fol.  H, 

up-  786.  —  Gaüia  Christ.  17 15  f.  fol.  V,  Instr.  col.451  n.  /.  —  Sehannat,  Eist.  Wom. 
1734.  fol.  I,  p.  300  [S\.  Sein  Text  flieset  weder  aus  C  noch  D.  —  Hartzheim,  Coneilia 
Germ.  1759 ff.  fol.  I,  25.  —  De  Foy,  Notice  des  diplomes  etc.  1766  fol.  ad  atm.  627.  — 
Acta  Acad.  Fol.  1766  f.  4°.  VII,  p.  61  ex  C.  —  De  Breguigny  et  la  Forte  du  Theil, 
Diplomata  etc.  1791  ad.  an.  627,  Sept.  30.  —  Fardessus,  Dipl.  1843 f.  fol.  I,  p.  228 

wn.  242.  —  Wauters,  Table  chronol.  etc.  1866 ff.  4°.  ad.  Sept.  21.  —  MG.  Dipl.  ed. 
Fem.   1872.  fol  p.  138  f.  —  Regest:  Scriba  nr.  2. 

Sehannat,  Acta  Fat.  etc.  hielten  diese  Urkunde  für  echt,  he  Cointe  für  interpoliert, 
aber  schon  Moritz  p,  288  bestreitet  ihre  Aechtheit  und  niemand  wird  heute  mehr  anders 
urtheilen;  s.  namentlich  die  Beweisführung  bei  Arnold  II,  7  f.    Unstreitig  lag  aber  dieser 
»  Fälschung  eine  echte  Urkunde  K.  Dagoberts  zu  Grunde,  denn  die  IntmuniUUfformel  ist  cdu. 


2.    [764.]  —  Pippin  bestätigt  der  Kirche  von   Worms  auf  Bitte  des 
Bischofs  Erembert  die  von  Dagobert  verliehene  Immunität. 

Pipinus  rex  Francorum  vir  illustris.  [Si] 1  factum  antecessorum  nostrorum, 
quod  ad  loca  sanetorum  ac  deum  timentibus  hominibus  pro  mercedis  eorum 
w  augmento  prestiterunt  vel  concesserunt,  conservamus  vel  confirmamus,  nos  autem 
id  postmodum  stabile  esse  confidimus,  ut  eos  inantca  Semper  melius  delectat  cul- 
mine  regali  fidem  conservare  vel  pro  6tabilitate  regni  nostri  dominum  misericorditer 
deprecari.  Ideoque  apostolicus  vir  domnus  et  in  Christo  patcr  noster  Erembert 
Yvormatiensis  ecclesie  episcopus  clementie  regni  nostri  snggossit,  eo  quod 
aotecessor  noster  Dagobertus  quondam  rex  integra  emunitate  ad  basilicam  saneti 
Petri  et  Pauli  apostolorum  vel  ceterorum  sanetorum  domnorum,  qui  sunt  in 
ipsa  civitate  Wonnati«t«,  ante  hos  annos  de  omnibus  vilhs  vel  facultatibus 
vel  abbatiis,  que  ad  ipsam  eivitatem  respicere  videntur,  concessit,  ut  nullus 
iudex  publicus  nec  ad  causas  audiendo  nec  freda  exigendo  nec  fideiussorcs 


40  »  C:  quam;  bei  D  fehlt  das  Wort;  8  liest:  ingenuos  quoque,  et  servientes. 

M  D:  impedimentum.    **  D:  per  partem.   25  D:  habent;  S:  habeanfc.    *  D:  seito. 

[2.]    Ueberschrifi  in  rother  Schrift:  Carta  emunitatis  quam  Pippin  us  rex  con- 
firmavit.    Am  Band  steht:  Erembertus  epc.    Die  Ueberlieferung  ist  eine  so  schleclue, 
da**  jeder  Wiederhersteüungsversueh  scheitern  mutz. 
4»  1  Si  musz  ergänzt  werden,  will  man  überhaupt  einen  Sinn  in  diese  verttütnmeüe 

Arenga  bringen,  Siekd  wirft  aus  diesem  Grunde  das  autem  (nos  autem  id  postmodum)  am. 


Digitized  by  Google 


767. 


3 


tollendo  nec  mansiones  aut  paratas  faciendo  nec  homines  ipsius  ecclesie  tarn 
ingenuos  quam  servieutes  distringendo  nec  ullas  redibitiones  requirendo  nec 
exactendo  (!)  [ibidem  ingredere  non  presumat]*,  nisi  quando  ad  utilitatem 
regnm  faerit  necessitas,  una  cnm  ipso  pontifice  ibidem  debeant  ambulare;  et 
nullum  tcloneum  nec  alias  redibitiones  de  bominibus  ipsius  ecclesie  requirere  • 
nec  ex&ctare  penitus  debeant,  et  quicqiüd  potestatis  comitcs  vel  alii  sui 
iudices  in  familia  ipsius  ecclesie  habebant,  boc  totum  deo  sanctisque  apostolis 
Fetro  et  Paulo  omnimodis  condonavit.   Unde  et  ipsam  preceptionem  seu8  et 
confirmationem  antecessoris  nostri  Dagoberti  qaondam  regis  nobis  in  presentia 
ostendit  relegendam;  sed  pro  firmitatis  studio  peciit  celsitudinem  nostram,  ut  w 
boc  in  ipso  Eremberto  episcopo  vel  ecclesia  sua  aut  successoribus  suis  per 
nostram  auctoritatem  plenius  in  dei  nomine  confirmare  deberemus.  Cuius 
peticionem  pro  mercedis  nostre  augmento  vel  pro  reverentia  ipsius  sancti  loci 
ita  prestitisse  et  in  omnibus  confirmassc  seu  a  novo  concessisse  cognoscite. 
Precipientes  enim,  ut  sicut  constitit  ab  antedictis  antecessoris  nostri  quondam  1* 
regis  Francorum  integra  emunitate  omnes  villas  vel  facultates  ipsius  ecclesie 
Wormatwnm   seu  Yvangionensis,  quicquid   ibidem  ex  munificentia  regum 
vel  de  collatu  populi  vel  de  quolibet  atrio,  quod  ad  ipsam  ecclesiam  pertinet 
aut  inantea  ac  deum  timentibus  bominibus  pro  amore  Christi  delegatum  fuerit, 
nulla  requisiüone  nec  ullo  inpedimento,  nec  ab  bominibus  ipsius  ecclesie,  so 
qui  in  ipsis  vilhs  commanere  videntur,  nec  de  parrocbüs  vel  abbatiis  penitus 
facere  debeant,  nisi  sub  integra  emunitate,  omnis  freda  vel  omnis  redibitionis 
concessus,  ipsa  ecclesia  vel  ipse  pontifex  Erembertus  aut  successores  sui,  si- 
cut ab  antecessore  nostro  rege  Dagoberto,  ita  ex  nobis  hoc  habeant  conccssum 
atque  indultum,  ut  nullus  noster  comes  aut  aliquis  ex  missis  nostris  ullam  ss 
deinceps  babeat  potestatem  super  familiam  sancti  Petri  et  Pauli,  sed  omnes 
res  vel  facultates  ecclesie  ipsius  quieto  ordine  debeant  possidere;  et  nulla 
requisiüone  nec  ullo  inpedimento  tarn  de  hominibus  ipsius  ecclesie  quam  de 
ipso  teloneo  vel  reliquis  redibitionibus,  quod  partibus  fisci  nostri  fuit  consuetudo 
reddendi.   Et  ut  hec  auctoritas  firmior  sit,  manu  nostra  subscriptionibus  sub-  so 
ditis  decrevimus  roborare. 

KgL  Bibliothek  in  Hannover:  Chart.  Worm.  fol.  2'.  (C). 
Druck:  Sich*  in:  Forich.  z.  d.  Goch.  IX,  405 ff.  — 

Reg.:  Sittel  Reg.  P.  35.  II,  221  f.  —  Böhmer,  Reg.  imp.  led.  E.  Miihtbacher  nr.  97. 
Auch  dieser  Fälschung  tag  trol  ein  echte*  Diplom  ISppint  zu  Grunde.   Die  Stellen  ü 
über  die  ZMe  und  die  Auitcldieuung  der  größichen  Qerichtbarkeit  lind  interpoliert. 

767.  Mai  11.  —  Kartula  traditionis  Eggiolti  de  Uuormacinse.  3. 

Actum  Uuangiona  civitate  publice  sub  die  V  idus  maias  anno  XII  II  reg- 
nante  domno  nostro  Pippino  gloriosissimo  rege,  f  sign.  Aggioldi,  qui  haue  do- 
nationem  fieri  rogaviU  f  Altoni.  f  Odalfridi.  f  HruotfridL  +  Gummundi.  f  4» 
Reginfridi.  f  AdalmannL  f  Nordmanni.  f  ego  Hiaelo  presbyter  et  ammanuensis 
haue  kartolam  donationis  rogante  Aggioldo  scripsi. 

Codex  dipl.  Fuld.  ed.  Dronke  p.  19  nr.  29.  —  Reg.  Seriba  nr.  123. 

'  ibidem  ingr.  n.  presumat  ergänzt  Sichel  nach  Iioziere  nr.  20  =  Zeumtr  p.  44. 
Da*  folgende  ist  interpoliert.    3  im  Chart  steht  sed  (nicht  set  wie  Sichel  liest).    Nament-  «c 

1» 


Digitized  by  Google 


4 


770.  771. 


4.  770.  Dezember  20.  —  Traditio  Folcrati  et  Agilolf!  de  Alsacinse. 

Actum  Vuangiona  civitate  publicae  sab  die  XIII  kal.  ianuarias  anno  III 
regnante  domno  nostro  Karolo  rege,  f  Folcradus.  f  Agilolfus  qui  hanc  kartam 
donationis  fieri  rogaverunt,  f  Baugolfi  comitis.  f  Vuarinbari.  f  Ermberctus  epi- 
s  scopu8.  f  Gunduuinus.  f  Ulfridus.  Ego  Jaelo  presbiter  et  ammanuensis  hanc 
kartam  donationis  scripsi. 

Druck:  Codex  dipl.  Fuldenm  ed.  E.  Fr.  J.  Dnmke  nr.  31. 

5.  771.  —  Donatio  Bloac  in  Wormacia. 

Anno  III  regoi  domini  nostri  Karoli  regis  ego  Bloa  vidua  pro  remedio 
io  animae  meae  dono  donatumque  in  porpetuum  csso  volo  et  devota  mente  con- 
firmo  ad  sanetum  Nazarium  martyrem,  qui  requiescit  in  corpore  in  pago  Ri- 
nensi  in  monasterio  Laurcsham,  vcl  ad  illos  servos  dei,  qui  ibidem  dco  servire 
videntur,  ubi  vir  venerabilis  Gundelandus  abba  praeesse  videtur,  hoc  est  in 
civitate  Wangionum,  quae  cognominatur  Wormacia,  mansum  I,  cui  subiungitur 
is  de  I  latere  strata,  de  alio  tenet  Lingulfus  et  ipsa  donatrix,  a  die  praesenti  de 
iure  meo  in  ius  et  dominationem  saneti  Nazarii  trado  atque  transfundo,  ita 
ut  ab  hac  die  ad  ipsum  locum  sanetum  omni  tempore  proficiat  in  augmentnm. 
Signum  Bloae,  quae  huius  donationis  cartulam  fieri  et  firmari  rogavit,  Signum 
Hildigerni  filii  eius,  ßignum  Hiltuuini,  Signum  Liutuuini.   Samuel  scripsi. 
20  Druck:  Codex  LaurethamewU  dipl.  II,  p.  1.  nr.  819.  -  Heg.  Seriba  nr.  223. 

6.  771.  Januar  1.    Lorsch.  —  Donatio  Bloae. 

Octavo  eiusdem  prineipis  anno  ego  etiam  Bloa  dono  ad  sanetum  Nazarium, 
qui  requiescit  in  monasterio  Lauresbam,  alium  mansum  infra  civitatem  Wor- 
in aciam  situm  et  reliqua  ut  supra  usque  stipulatione  subnixa. 
s»         Actum  in  monasterio  Lauresbam  kalcndas  ianuarii. 

Druck:  Codex  Laurah.  dipl  IT,  p.  2  nr.  821.  —  Heg.  Scriba  nr.  223. 

7.  771.  September  17.    Pfeddersheim.  —  Donatio  Hildegerni. 

anno  Hiltdigernus  dono  ad  cundum  sanetum  martyrem  N.  I  mansum 
in  praedicta  civitate  Wonnacia  cum  casa  et  scuria,  cui  subiacet  iUe  mansos  et 

so  confinis  est  Uli,  quem  genitrix  mea  ad  sanetum  Nazarium  tradidit  et  duas 
partes  vertit  in  stratam,  de  III  latere  tenet  Lingulfus,  et  ille  alius  mansus  si- 
miüter  coniungitur  manso  iam  dicto  et  in  alio  latere  Warnhcrius  comes  de  HII 
strata  et  in  marca  Wonnacia  iurnales  VIII  de  terra  arraturia,  cui  subiungitur 
de  I  latere  ratio  saneti  Petri,  de  alio  ecclesie  Wizzenburgonsis,  de  in  decurrit 

as  Iscnade,  de  IUI  ipse  donator,  a  die  praesente  de  iure  meo  in  ius  et  dominium 
saneti  N.  trado  atque  transfundo  in  dei  nomine  perpetualiter  ad  possidendum 
stipulatione  subnixa.  Actum  in  loco  publico  Paternovilla  coram  testibus  XV 
kalendas  octobris.  Signum  Hiltdigerni,  qui  hanc  donationem  fecit.  Signum 
Hiltduuinr,  Liutuuini,  Dindonis.   Samuel  scripsit. 

«o  Druck:  Codex  Ismre*.  dipl.  II,  p.  1  nr.  820.  —  Heg.  Seriba  nr.  219. 


Digitized  by  Google 


774-708. 


5 


774.  Mai  31.    Lorsch.  —  Donatio  Gebehardi  et  Dudae.  8. 

Diese  schenken  dem  Kloster  Lorsch  u.  a.  XII  mancipia  in  civitate  Wormacia. 
Actum  in  monasterio  Lauresham  die  II  kalendas  iunii  anno  VI  Karoli 


Druck:  Codex  Laurethamewis  dipl.  //,  -351. 


780.  Mai  28.    Lorsch.  —  Donatio  Bertlindis  in  Wormatia.  9. 

In  Christi  nomine  sub  die  Y  kalendas  iunii  anno  XII  regui  domini  nostri 
Karoli  regis  ego  Bertiint  dono  ad  sanctum  Nazarium  martyrem,  qui  requiescit 
in  monasterio  Lauresham,  II  iurnales  terrae  arrabilis  et  I  vineam  in  Wormacia 
donatumque  in  perpetuum  esse  volo  pro  remedio  animae  meae  et  parentum  io 
meorum  stipulatione  subnixa.  Actum  in  monasterio  Lauresham,  ubi  Helmericus 
yenerabilis  abbas  praeesse  videtnr.  Signum  Bertlindis,  quae  haue  donationem 
fecit.   Georgius  scripsit. 

Druck:  Codex  Laureth.  dipl.  27,  j>.  2  nr.  822.  —  Reg.  Seriba  nr.  424. 


784.  Mai  20.  —  Carta  Gcrbaldi  de  Alisacinse  vel  Vvonnacinse.  10. 

Actum  Yvagione  civitate  publico  datum  quod  mensis  mad.  d.  XX  anno 
XVI  regnante  Carolo  rege  Francorum.  Sign.  Gerbaldi,  qui  hoc  testamentum 
fieri  rogarit.  Sign.  Vvilone.  Sign.  Liudrico.  Sign.  Muathario.  Sign.  Thiodberti. 
Sign.  Childirichi.   Ego  Geroinus  scripsi  et  subscripsi. 

Trad  Wizenburgetue»  ed.  C.  Zeuts  nr.  60.  *> 


798.  Juli.    Valenciennes.  —  Karl  der  Grosse  bestätigt  der  Kirche  von  11. 
Worms  die  vorgelegten  Urkunden  Hilperichs  und  Pippins. 

Karolug  gratia  dei1  rex  Francorum  et  Langobardoram'  ac  patricius  Ro- 
manorum. Quicquid3  sacerdotes  de  suis  et  ecclesie  sue  necessitatibus  nostris 
auribus  infuderint,  id  pio  animo  suseipere  equum  censemus  deique  misericor-  w 
diam  in  supplendis  petitionibus  illorum  promereri  liquido  credimus.  Quapropter 
noverit  omnium  dei  ecclesie  nostrique  fidelium  industria,  quod4  vir  venerabiüs 
Erembcrtus6  Vuormatiensis  ecclesie  episcopus  nostram  excellentiam  adiit,  se 
reclamans  ob  contentionem  quandam,  quam  rei  publice  iudices  et  exaetores 
fecerunt  inter  ecclesiam  suam  et  inter  regiam  potestatem,  de  silvis  Otenvvald  so 
et  ceteris  utensilibus  in  pago  Lobedungouue6,  volentes  omnem  usum  predicti 
pagi  in  dominicum  fiscum  redigere;  propterea  anto  nos  in  manibus  detuut 
preeeptum  Dagoberti7  regis  Francorum,  in  quo  continebatur,  qualiter  idem  Da- 


lli.]    1  D  u.  8:  dei  gratia.       *  C:  Longobardonun.      3  D:  Quidquid. 
4  C:  quomodo.      »  D:  Erenbertxw.      6  D:  Laudenburgen;  S:  Lobodunbergeaee.  u 
1  D:  Dageberti. 


6 


798, 


gobertus7  rex  Francorum8  ad  basilicam  sancti  Petri  apostoli,  que  est  in  Vuor- 
macia  civitate  constructa,  tradidit  civitatem  Lobedunburg9  in  pago  Lobedungouve 
silam  cum  omnibus  rebus  ad  illam  pertinenübus,  boc  est  edificia  mancipia 
vineas  terras  cultas  et  incultas  agros  prata  campos  omnem  sylvaticum  in  sylvis 

»  Otenvvald  cum  omni  utensilitate  in  omni  pago  Lobedungouue  et  undique  in 
Utraha10  in  pascuis,  materiaminibus11  aquis  aqnarumque  decursibus  piscationi« 
bns  quesitis  et  inquirendis;  item1'  teloneum  mercatum  et  quicquid  ad  fiscura 
pertinebat,  cxcepto  stipc  et  comitatu,  ex  integro  omnia  concessit  et  sub  integra 
emunitate  omnia  ad  eandem  basilicam  pertinenüa  sua  preceptione  confirmavit 

10  Preterea  in  nostram  presentiam  attulit  cartas  et  precepta  predecessornm  no- 
strorum  regum  Francorum 13  Hilpcrici  et  genitoris  nostri  bone  memoric  Pippini 
in  quibus  continebatur,  quomodo  ipsi  principes  et  reges  Francorum  preceptum 
Dagoberti  et  omnes  predicte  ecclesio  res  suis  preceptionibus  confirmassent. 
Sed  pro  rei  firmitate  petiit  celsitudinem  nostram,  ut  nostra  etiam  auctoritate 

u  id  ipsum  confirmaremus.  Cuius  petitionibus  ob  anime  nostre  remedinm  Ii- 
bentcr  annuentes,  dissensioni  finem  fecimus  et  boc  nostre  auctoritatis  preceptum 
eidem  ecclesie  fieri  decrevimus;  addidimus  etiam  de  nostro  et  donavimus  ad 
prefatam  basilicam  sancti  Petri  principis  apostolorum  ecclesiam  in  villa 
Edinga  constructam  et  quandam  censualem  terram  in  villa  Husen  nominata 

»  cum  curtilibus  et  omnibus  utcnsilibus  ad  eandem  terram  pertinenübus  campis 
praüs  pascuis  aquis  aqnarumque14  decursibus  et  decem18  mansos  in  villa  Ulves- 
beim16.  Et  ut  bec  auetoritas  nostre  confirmationis  et  traditionis  in  futura 
tempora  inviolabilis  permaneat,  manu  nostra  subter  cam  roborare  decrevimus 
et  de  anulo  nostro  sigillare  iussimus. 

«  Lutberus17  recognovit. 

Data  mense  iulio  anno  XXX  regni  nostri. 

Actum  Valentianas. 


Schannat  II,  1.  (S).  —  Beg.:  Seriba  nr.  653.  —  Sichel  II,  442.  —  Böhmer  I  ed.  Mülüb. 
nr.  338. 

Dien  Urkunde  Ut  gleichfalU  teie  da»  Diplom  Ludwig»  829,  September  Ii  lehn 
stark  interpoliert  (t.  Siekel  IT,  p.  335).    Miihlbacher  bezeichnet  die  Arenga  und  die  I\Mi- 
85  kationsformel  alt  jüngere  EintchUbtel  teegen  der  Verbindung  liquido  credimus  in  ertterer, 
anstatt  da  tonst  üblichen  confidimns  (».  auch  Siekel  It  205)  und  dei  ecclesie  in  letzterer. 

In  Betreff  der  Datierung  macht  Mühlbacher  darauf  aufmerksam,  dau  die  tut 
Fidtchung  benutzte  echte  Urkunde  Karl»  in  den  Zeitraum  774 — 775  su  setzen  sei,  einmal, 
weil  die  RekognitUm  de*  Bitheriu»  (=  Lutherus)  nur  bit  Januar  775  nachweisbar  Ut, 
40  dam  teeU  der  Titel  rci  Franc,  et.  Lang.  ac  patr.  Rom.  ertt  teit  774  üblich  Ut. 


8  rex  Fr.  to  C  u.  D;  8  lotst  Francorum  aus.   9  D:  Landenbnrg.   10  Ou.  D: 
undique  Utraha;  vgl.  aber  p.  1,  17.   8:  intrantia.     11  mat.  feldt  in  8.     11  C  u.  D: 
nostrum  teloneum.    u  C:  regum  videlicet  Fr.    u  8:  et  aquarum.     15  8:  x  mans. 
Bei  C  am  Rand  von  späterer  Hand:  x  mansi.     16  C:  Ulueszh.;  am  Band  eine  spatere 
«  Hand  Vluvensb.   D:  Ulvinsb.   17  8:  Hlutcrius. 


Kgl.  Bibliothek  in  Hannover:  Chart.  Worm.  foL  4.  (C). 
Su-A.  Darmstadt:  Chart  Worm.  ».  XV  fol.  290.  (D). 


30 


Digitized  by  Google 


814. 


7 


814.  September  3.  Aachen.  —  Ludwig  der  Fromme  bestätigt  der  Kirche  12. 
von  Worin»  die  Immunität  mit  Königsschutz  sowie  Exemtion  der 
Leute  von  der  Heerfahrt. 

In  nomine  domini  dei  et  salvatoris  nbstri  Jbesu  Christi.  Hlndovvicus1 
divina  ordinante  prpvidentia  imperator  augustus.   Si  sacerdotum  ac  scrvorum  s 
dei  petiüones,  quas  nobis  pro  suis  neccssitatibus  innotuerint,  ad  effectom  per- 
ducimus,  non  soium  imperialem  exercemus  consuetudinem,  verum  etiam  ad 
beate  retributionis*  mercedem  talia  nobis  facta  pro  futura  confidimus.  Qua- 
propter  notam  sit  omniam  fidelium  nostrornm  industrie  presentiam  scilicet  et  fu- 
turorum,  quia  vir  venerabilisBernhariusVvormaticnsis  parochie  episcopus  veniens  w 
ad  nos,  detuüt  nobis  preceptiones  rogum  antccessorum  nostrornm,  qnibus  invcnimus 
insertum,  qnomodo  ipsam  sedem  com  ccllulisvcl  rebus  ibidem  aspicientibus  sub  ple- 
nissima  defensione  et  emunitatis  tuitione  Semper  habuissent;  petiitnamqneidempre- 
fatus  episcopus,  ut  nos  denuo  pro  mercedis  nostre  augmcnto  similia  concedcre  et 
confirmare  deberemus,  cuius  petitioni  adsensimus  et  in  omnibus  sicut  petiit  a  » 
nobis  sibi  fuisse  concessum  seu9  confirmatura  presentes  et  futuri  fidelcs  sancti4 
dei  ecclesie  ac  nostri  cognoscitc.   Precipientes  ergo  iubemus,  ut  nullus  iudex 
publicus  nec5  quislibet  ex  iudiciaria  potestate  nec  ullus  ex  fidelibus  supra- 
dicte6  dei  ecclesie  ac  nostris  in  ecclesias  vel  parrochias  cellas  aut  loca  vel 
agros  seu  reliquas  possessiones  predicte  ecclesie  sancti  Petri  et  sancti  Pauli,  so 
quas  moderno  tempore  iuste  et  rationabüiter  possidere  videtur  in  quibuslibet 
pagis  et  territoriis  sitas  vel  quicquid  ibidem  propter  divinum  amorem  collatum7 
fuit  ad  causas  audiendas  vel  freda  seu  tolonea8  exigenda  aut  mansiones  vel 
paratas  faciendas  aut  fideiussores  tollendos  aut  ullas  redibitiones  illicitas9 
requirendas  aut  homines  ipsius  ecclesie  tarn  ingenuos  quam  et  servos  distrin-  u 
gendos  ingredi  audeat  aut  exactare10  presumat.   Hostem  vero  hominibus  suis 
non  requirant  nisi  quando   utilitati  regum  necessitas  raerit  simul  cum  suo 
episcopo  pergant;  quicquid  autem  de  rebus  predicte11  ecclesie  fiscus  sperare 
poterat,  totum  nos  pro  nostre1*  mercedis  incremento  predicte  ecclesie  concedi- 
mus,  ut  perennibus13  temporibus  in  aümonia  pauperum  et  stipendia  servorum  u 
dei  ibidem  deo  famulantium  proficiat  in  augmentum,  quatinus  ipsis  scrvis  dei, 
qui  ibidem  deo  famalari  videntur,  pro  nobis  et  coniuge  proleque  nostra  et 
stabibtate  totius  imperii  nostri  a  deo  nobis  conccssi"  iugitcr  domini  miseri- 
cordiam  exorare  delectet.  Et  nt  bec  auctoritas  nostris  futurisque  temporibus 
domino  protegente  valeat  inconvulsa  mauere,  manu  propria  subscripsimus  et  u 
anuli  nostri  inpressione  signari  iussimus. 

Signum  Hludowici1  Serenissimi  imperatoris16. 
Helisacbar16  recognovi17  et  subscripsi18. 


iü.]  AU  Uebertehrift  hat  C  roth  qttchritbm: 
tem  corta  emunitatis  quam  Ludouuicus  imperator  confinnavit.  Am  Rande  «o 
Meht:  Berenharius  eps.  1  C:  Lödorricns.  3  8:  remnnerationis  mercedem.  3  S:  et. 
4  B:  srilicet.  6  C  u.  S:  neqne.  •  C  u.  8:  sancte.  7  S:  conlatum.  8  C:  telonea. 
*  C:  inlicitas.  10  C:  exactione.  11  C'u.S:  prefate.  u  B:  nostro.  13  C:  perhenni- 
bns.  w  C:  concessum.  »*  Signum  —  imperatoris  fehlt  bei  C.  •«  J3:  Ualixacbar. 
C:  Helysachar.   w  C:  recognovit.   18  et  sab.  fehlt  bei  C.  tt 


Digitized  öy  Google 


8  819-826. 

Data  III  nonas  septembris  anno  primo  Christo  propitio  imperii  nostri 
indictione  VIII.   Actum  Aquisgrani  palatio  regio;  in  dei  nomine  feliciter19. 

St.-A.  DarmMtadl  :Worm»er  TTdimationsbuch,  $.  XVII.  fei.  1.  iß). 
Kgl  Bibl.  in  Bannover:  Chart.  Worm.  ..  XII.  fot.  2'.  {C\ 


Druck:  Schannat  II,  2  ex  areh.  eaih,  [8).  —  Reg.  Scriba  nr.  755.  — 
ed.  Mühllacher  nr.  517. 


13.    819.  Oktober  10.  —  Carta  Rcgingeri  et  Austräte  et  Meginratae. 

Monasterium  quod  vocatur  Vvizunb.,  .  .  .  ubi  vir  venerabilis  Bernbarius 
io  üuormacinse  arbis  episcopus  abba  supradicti  mouasterii  esse  videtur  .  .  . 

Trad.  Wiz.  ed.  C.  Zeutz  nr.  177. 


14.    820.  September  2.  —  Concambitio  Hugonis  de  Alisacinse. 

Wie  bei  nr.  13. 
Trad.  Wiz.  ed.  C.  Zeutz  nr.  69. 


15.    820.  —  Carta  quam  fecit  Gisalrih  et  uxor  eins  Vadalraht 

Bernharius  üuormacinsae  urbis  episcopus. 
Trad.  Wiz.  ed.  C.  Zeuez  nr.  176. 


16.    826.  Oktober  31.    Ingelheim.  —  Ludwig  der  Fromme  und  Lothar  I  be- 
stätigen avf  Bitte  des  Bischofs  Fofcoic  von  Worms  einen  in  zwei 
»        gleichlautenden  Exemplaren  ausgefertigten  Tauschvertrag. 

In  nomine  domini  dei  et  salvatoris  nostri  Jesu  Christi.  Hludowicus  et 
Hlothariu8  divina  favente  Providentia  imperatores  augusti.  Si  enim  ea,  quac 
fideles  imperii  nostri  pro  corum  oportunitatibus  inter  se  communieaverint, 
nostris  connrmamus  edictis,  imperialem  exercemus  consuetudinem  et  hoc  in 

ss  post[modum  iure  firmissimo  mansurum  esse  volumus.  Idcirco]1  noverit  omnium 
fidelium  nostrorum  presentium  quam  et  futurorum  solertia,  quia  vir  venerabilis 
Fulcoicus  episcopus  innotuit  celsitudini  nostrac,  eo  quod  cum  quodam  homine 
nomine  Dagolfo  pro  ambarum  partium  oportunitate  aliqua  maneipia  inter  se 
commutassent.  Dedit  igitur  inprimis  praedictus  vir  venerabilis  Fulcoicus  episcopus 

so  de  ratione  accclesiae  saneti  Petri  memoratae  Dagulfo  ad  suum  proprium  ad  baben- 
dum  maneipia  duo,  his  nominibus:  Reginolt,  Hradolt;  et  e  contra  in  compensatione 
huius  rei  dedit  memoratus  Dagulfus  de  maneipiis  propriis  suis  praedicto  Fulcoico 
episcopo  ad  partem  aecclesiae  suae  saneti  Petri  maneipia  sex  his  nominibus: 


"  8:  feliciter  amen. 

f  16.]    »  Da»  eingeklammerte  fehlt  bei  S;  tiehe  aber  8ickd  L  253.  255.  256*  etc. 


Digitized  by  Google 


8-29. 


9 


Yuodilolf,  Vuolöelh,  Vaolhfer,  Albsind,  Sebiha,  Arlind,  a  die  praesentc  possi- 
dendum.  Unde  et  duas  commutationes  pari  tenore  conscriptas  manibusqne 
bonorum  hominum  roboratas  se  prae  manibus  habere  professi  sunt;  sed  pro 
iutegritatis  firmitate  petiit  celsitudini  nostrae,  nt  ipsas  commutationes  denuo 
per  nostrum  mansuetudinis  praeceptum  plenius  in  dei  nomine  confirmare  » 
deberemas;  cnius  petitionem  denegare  noloimus,  sed  sicut  nnicuique  üdelium 
nostrorum  [iuste  petentium,  ita  nos  eis]8  concessisso  atque  [in  omnibus]3  con- 
firmasse  cognoscite.  Praecipientes  ergo  iubemus,  ut  quicquid  pars  iuste  et 
rationabüiter  alten  contulit  parti,  deinceps  per  hanc  nostram  auctoritatem  iure 
firmissimo  habeat  atque  possideat  et  quicquid  exinde  facere  voluerit,  libero  in  10 
omnibus  perfruatur  arbitrio  faciendi.  Hoc  vero  praeceptum  ut  pleniorem  in 
dei  nomine  obtineat  rigorem  et  a  fidelibus  nostris  verius  credatur  et  diligentius 
conservetur  de  anulo  nostro  subter  iussimus  sigiilari. 

Meginharius  notarius  ad  ricem  Fridugisi  recognovi  et  subscripsi. 
Data  II  kalendas  novembris  anno  Christo  propitio  XIII  imperii  domni  m 
Hludowici  et  Hlotharii  V  serenissimis  augustis,  indictione  IUI.  Actum  Engilin- 
heimpalacio  regio;  in  dei  nomine  feliciter  amen. 

Schannat  II,  4  ex  arch.  cath.  unter  827.    (8).  —  Reg.  Scriba  nr.  786.  — 
Böhmer- MiÜUbaektr  nr.  808. 


829.  September  11.    Worms.  —  Ludwig  der  Fromme  und  Lothar  I  be-  17. 
»täligen  der  Kirche  von  Worms  den  Zoll  von  den  nach  Worms 
kommenden  Kaufleuten,  Handwerkern  und  Friesen. 

In  nomine  domini  dei  et  salvatoris  nostri  Jesu  Christi.  Hludowicus1 
et  Hlotharius*  divina  ordinante  Providentia  imperatores  augustL  Si  pcütionibus 
sacerdotum'  in  quibuslibet  necessitatibus  ecclesiasticis  nostra  auetoritate  suble-  u 
vandis  consulimus,  boc  nobis  proeul  dubio  tarn  ad  statum  terreni  regni  corro- 
borandum  quam  et*  ad  eterne6  rite  beatitudinem  capessendame  profuturum 
esse  credimus.  Idcirco  notum  fieri7  volumus  omnibus  fidelibus  sanete  dei 
ecclesie  et  nostris  presentibus  scilicet  et  futuris,  quia  vir  venerabilis  Fulco- 
yricus8  sanete  Uuangioncnsis9  ecclesie  episcopus  detulit  nobis  preeeptum  domini  «o 
et  genitoris  nostri  bone  memorie  Earoli10  serenissimi11  augusti  simul  et  avi 
nostri  Pippini  regis,  in  quibus  continebatur,  quod  ipsi  et  predecessores  eorura 
reges  videlicet  Francorum1*  Dagobertus,  Sigebertus19  et  Hilpericus  concessissent, 
ut  quanticumque  negotiatores  vel  artitices  seu  et  Frisiones  apud  Uuangionem 


»  Das  eingeklammerte  fehlt  bei  8}  siehe  aber  ÄdW  L  253.  255.  256*  etc.   '  desgL  u 

[11.]  C  hat  die  üeberschrift  roth  geschrieben:  Carta  confirmationis  Ludorrioi 
et  Lotharii  imperatorum  de  theloneo.  Am  Bande  steht:  RicoYricus  episcopus  und 
dazu  ist  von  späterer  Band  (XV  Jahrh.)  bemerkt:  Tel  Folcwicus.  1  C:  Lndovvicus. 
9  C:  Lotharius.  9  8i  pet  sacerdotum  fehlt  in  C.  *  Band  des  XV  Jahrh.  in  C  eorrigiert 
das  et  »tt  eciam.  6  2>:  etenü.  6  Band  des  XV.  Jahrh,  corrigiret  bei  C  capessend.  40 
in  capecendam.  7  C:  fieri  notum.  8  b:  Richowicus;  C:  Ricovricus;  D:  Ri- 
chowicus. »  C  u.  D:  Wangionenris.  »°  8:  Caroli.  «  serenissimi  ist  bei  C  erst  von 
der  spätem  Band  hineineomgiert  worden,     «  D:  Franckorum.     1S  D:  Sygobertus. 


Digitized  b/»Google 


10 


«vitalem  devenissent",  omne  teloncum15  undecumque16  fiscus  leloneum"  <et  in 
predicta  civitate  et  in  casteUis  Lobedunburg18  et  Yuinpina19)  exigere*0  poterat, 
ad  integrum  per  eorum  auetoritates*1  cidem  ecclesie  conces6issentM.  SedM  pro 
rei  firmitate  petiit  nos  prefatus  Fulcowicus*4  episcopus,  ut  huiuscemodi*5 

t  beneficium  erga  ipsam  ecclesiam  fieri  iuberemus.  Cuius  petitioni  ob  amorem 
dei  et  anime  Dostre  remedium  libenter  annuimus  et  boc  nostre  auetoritatis 
preeeptura  eidem  ecclesie  fieri  decrevimus  per  quod  iubemus  atque  preeipünus, 
ut  aicut*6  a  memoratis  prineipibas  et  regibus  concessum  atque  confirmatum 
e8t,  ita  deineeps  prefatum  teloneum"  Fulcowicus  episcopus  suique  succes- 

10  sores  per  haue  nostram  auetoritatem  habeant  concessum  ad  necessitates  ecclesie 
sublevandas.  Et  ut  bec  auetoritas  nostro  confirmationis  per  futura  tempora 
inviolabilem  atque  inconvulsam  obtineat  firmitatem,  manibus  propriis  subter 
firmavimus  et  anuli  nostri  inpressione  assignari  iussimus. 

Signum  HJudovvici88  serenissimi  imperatoris*9. 

u  Signum  Hlotbarii90  gloriossimi  augusti91. 

Durandus  diaconus  advicem  Fridugisi'*  recognovi". 

Data  nt  idus  6eptembris  anno  Christo 84  propitio  XVI  imporii  domini 

Hludovvici55  serenissimi  imperatoris  et  Hlotbarii  augusti  VII,  indicüone  VJJ. 

Actum  Vuonnatic*6  civitate  publica;  in  dei  nomine  feliciter  amen. 

so  Kgl.  Bibliothek  in  Hannover:  Chart   Worin.  «.  XII,  fal  13.  {€). 

Sl-A.  Darmttadt:  Chart.  Worm.  t.  XV,  foL  26.  (D). 

St- - A.  Darmttadt:  Worm».  Vtdtmathnsbtüh  fol.  4'  entnovtmtti  einem  Vidlmus 
ertheilt  von  K.  Sigismund  1415,  April  4.  Cbnstanz  (6).  Dieter  »ehr  ver- 
stümmelte Text  geht  wahrscheinlich  auf  C  zurück. 

*f  Drucke:  Freher,  de  Lupuduno  23.  —  Sehannat  II,  5  ex  areh.  eath.  (8)  —  liergh 

Oorkondenboek  van  Holland  en  Zedand  I,  11.  —  Reg.  Seriba  nr.  793.  —  Sieket  L.  264 
».  n,  p.  335.  —  Böhmer  ed.  Mühlbacher  nr.  842. 

Au»  dem  Diplom  Otto'»  I  Jan.  14.  947  MO.  DD  I,  165  geht  hervor,  dat»  die 
<   >  eingeklammerten  Worte  interpoliert  sind. 


18.  830.  Februar  18.  —  Carta  Gebahardi  de  Saroinse  nec  non  et  precaria. 

Folcuuicus  Uuormacinse  urbis  episcopus. 
Trad.  Wtz.  ed.  C.  Zeutz  nr.  198. 

19.  830.  Februar  18.  —  Traditio  Gebarti  de  Saroinse. 

Wie  bei  nr.  18. 
ss  Trad.  Wiz.  ed.  C.  Zeutz  nr.  251. 


14  C:  devinissent.  15  C:  telonium;  D:  tholoneum.  16  S:  undocumque  illud. 
17  teloneum  fehlt  bei  S.  18  D:  Lobdenburg.  19  C:  Wippina;  D:  Wumpina.  90  exigere 
fehlt  bei  D.  »  ß:  autoritates.  »  D:  concessisset.  »  D:  et  **  C:  Ricovvicus; 
D:  Ricbowicus,  »4  8:  huiusmodi.  38  D:  siend.  37  D:  tbooloneum.  88  D:  Ludu- 
40  wici.  29  Signum  —  imperatoris  fehlt  bei  C.  M  D:  Lotharii.  31  Signum  —  augusti 
fehlt  bei  C,  82  D:  Fridogisi.  319  C:  recognovit,  1006«  das  t  später  wegradiert  worden 
ül  «  D:  Christi.  »  C:  Ludowici;  D:  Ludowici.  »  C:  Wormatia;  D:  Wonnatie. 
»7  C:  publice. 


Digitized  by  Google 


830-85«. 


11 


830.  November  17.  —  Carta  Milonis  presbiteri  de  villa  Gerireshusa.  20. 

Folcuuigus  Uuormacinsae  urbis  episcopus. 
Trad.  Wiz.  cd.  C.  Zeun  nr.  172. 

832.  September  29.  —  Donatio  Liutdradis  Wormaciae.  21. 

Ego  Liutdrat  dono  ad  ßanctum  martyrcm  Nazarium,  qui  requiescit  in  • 
pago  Rinensi  in  monasterio  qnod  vocatur  Lauresham,  ubi  vir  venerabilis  Ada- 
lungus  abba  praeesso  videtur,  I  vincam  in  Wormacia,  ut  ad  ipsum  locum 
sanctum  omni  tempore  proficiat  in  augmentura  stipulatione  subnixa.  Actum  III 
kalendas  octobris  anno  XVIII  regni  doraini  Ludouuici  imperatoris.  Signum 
Liutdradis,  Rutwigi,  Ruthardi.    Altuuinus  scripsit.  » 

Druck:  Code*  LaureA.  dipl.  17,  p.  3  nr.  823.  —  Beg.  Scriba  nr.  799. 

856.  Januar  20.    Frankfurt.  —  K.  Ludwig  der  Deutsche  schenkt  der  22. 
Kirche  von  Worms  die  königliche  Münze,  das  Kdnigsmasz  sowie  alle 
Einkünfte  in  der  Stadl  Worms. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Hludovvicns1  divina  favente  cle-  u 
mentia  rex.  Si  ecclesias*  dei  nostra  traditione  et  auetoritate  aliquatenus9  ut 
exaltentur  aecommodaverimus  et  cetera  a  predecessoribus  nostris  illuc  tradita 
confirmamus,  id  proeul  dubio  ad  statum  presentis  salutis  et  potestatis  eternique 
gaudii  premia  capessenda  nobis  profuturum  credimus.  Idcirco  omnibus  Chri- 
stiane fidei  coltoribus*  nostrisque  fidelibus  presentibus  scilicet  et  futuria  notum  so 
fieri  desideramus,  quia  nos  divino  compuneti5  amore,  quasdam  res  iuris 
rcgalis  infra«  Vuormatiam7  ciritatem  ad  ecclesiam  saneti  Petri  prineipis  apo- 
stolorum,  que  ibi  honorificentur  construeta  videtur,  cui  etiam  Samuel8  vene- 
rabilis episcopus  presidet,  id  est:  monetam  ad  integrum,  modium  etiam  regis 
qnod  vulgari  nomine  stuofehorn9  appellatur,  quiequid10  ad  nostrnm  usum  et  ins  w 
pertinet,  ob  anime  nostre  remedium  in  proprietatem  donamus  etu  tradimus 
et  iosuper  omne  telonium1'  et  vectigal  vel  quiequid  in  dominicum  fiscum  de 
predicta  ci vitale  infra  vel  extra  in  vadiis  aut  fredis  sive  iustitiis13  legalibus 
redigi  potest  seu  ceteris  utensilibus  a  predecessoribus  nostris  regibus  videücet 
vel  imperatoribus  illuc  traditis,  que  regura  exaetores  in  eorum  utilitatem  unquam1*  so 
poscere  solebant,  nostre  auetoritatis  preeeptione  denuo  confirmamus.  Ad  hec 
itaque  ob  petiüonem  prefati  Samuelis  dignissimi  pontificis  supradicte  ecclesie 
et  locis  illuc  aspicientibus  boc  nostra  auetoritate  concedimus  interdicentes,  ut 
nullas  iudex  publicus  nec  quisquam  ex  iudiciaria  potestate  in  mansionibus  ibi 
dandis  aut  telonio  vel  fredo  de  famiüis  ecclesie  usptam  poscendo  aut  ho- » 


[22.]  Ucber$chrift  bei  C  roth  geschrieben:  Traditio  Lndovvici  regis  monete  et 
raodii  regia  et  confinnatio  de  theloneo  et  emunitatis.  1  C:  Lfidowicus.  1  C: 
•celesii.  3  C:  «liquid.  *Cb:  fidei  debitoribus  nostreque  potestatis.  6  C:  eonpuneti. 
•  C:  intra  7  V:  Yvormatiam.  •  C:  SamuheL  9  6:  stoufkorn;  8:  stuofkari. 
10  8:  quidquid.  »  Cu.  b:  ac  "  C:  teloneum.  "  Ca.  6:  aut  fredis  a  Solutionen ue  <o 
negotiatoria  sive  inst    >«  C:  umquam. 


12 


856. 


minibus  eidem  ecclesie15  subditis  tain  ingenuis  quam  etiam  servis  distringcndis 
aliqaod  ius  habeat  nec  ullam  iuris  exactionem  de  colonis  liberis  6eu  de" 
servis  repetere  presumat,  quin  poüus  advocato  prefate  ecclesie  sicut  regio 
exactori  totum  quod  legi  debebant,  omnino  persolvant    Jussimus  etiam  pre- 

•  sentem  nostrc  auctoritatis  titulum  inde  conscribi  regali  iussu  precipientes17, 
ut  iam  facta  traditio  et  confirmatio  nostra  in  ius  prescripte  ecclesie  penitus 
reducta  sub  tuitione  pontificis  superius  nominati  sucessorumquc  illius  aut18 
cetere  ad  eandem  ecclesiam  pertinentes  cause,  absque  illius  persono  obstaculo, 
perhenniter  maneant,  quatinus  pareutum  nostrorum  nostrique  nomiuis  memoria 

10  in  orationibus  deo  ibi  servientium  per  succedentia  6ecula19  incessabiliter  habeatur. 
Et  ut  hec  auctoritas  nostre  traditionis  et  confirmationis  perpctuum  obtineat 
vigorcm,  manu  propria  subtus  eam  notavimus  et  anulo  nostro  eam  signan'0 
precepimus. 

Hadebertus  subdiaconus  ad  vicem  Baldrici  abbatis  recognovit." 
u         Data  XIII  kalendas  februarii  anno  XXII1I  regni  Hludowici  Serenissimi 
regis  in  orientali  Francia  rcgnantc"  indictione  IHL    Actum  Franconofurt" 
palatio  regio;  in  dei  nomine  feliciter  amen. 

Sgl  Bibliothek  in  Hannover:  Chart.  Worm.  t.  XII  fei.  5'.  {Q. 
SL-A.  Darmstadt:   Vidinuitionsbuch  foL  14 f.  entnommen  einem  Vidimus  autgettelit 
M  von  König  Sigismund  1415,  April  14.    Oonstanz  (b). 

Druck:  Schamat  J7,  6  (S).  —  Bog.  Böhmer  773.  -  Seriba  830. 

Diese  Urkunde  Ut  eine  Fälschung.  Schon  Heumann,  Oommentarii  de  re  dipl.  im- 
peratorum  ac  regum  Germ.  II,  225 f.  hat  auf  einzelne  tonst  ungewhnliche  Autdrücke  der 
Urkunde  hingewiesen.  Sickd,  Sitzungtber.  XXXVI,  396 ff.  beanstandet  namentlich  die 
SS  Artnga,  sodann  das  Vorkommen  einet  eximirten  geschlossenen  Sprengeis  (in  predicta  ciri- 
tate  infra  vel  extra)  und  die  Verleihung  des  Münzrechtes  vgl.  Sichel,  Sitzungsber. 
XXXIX,  132  ff.  Indessen  ist  in  Bezug  auf  letzteren  I\tnkt  ein  strikter  Beteeis,  dau  solche 
Münzverleihxmgcn  durch  Ludwig  nicht  stattgefunden  haben,  keinenoegt  geführt  worden 
vgl.  auch  WaitZ)  V.  Q,  TV,  80  ff. 


856.  Januar  20.  Frankfurt.  —  Ludwig  der  Deutsche  bestätigt  dem 
Bischof  Samuel  von  Worms  die  durch  die  königlichen  Beamten 
bestrittenen  Rechte  seines  Hochstiftes  im  Lobdengau  und  Odenwald. 

In  nomine  domini  nostri1  Jesu  Christi.  Hludowicus"  divina  providente 
dementia  rex.  Si  petitiones  sacerdotum  dei,  quas  ad  nostram  notitiam  de 
ss  necessitatibus  ecclesiarum  sibi  commissarum  pertulcrint,  ad  effectum  perducimus, 
hoc  nobis  incunctanter  ad  temporalis  regni  statum  et  ad  eterne  beatitudinis 
incrementa8  profuturum  confidimus.  Idcirco  omnium  dei  nostrique  fidelium 
presentium  videlicet  et  futurorum  noverit  magnitudo,  quia  vir  venerabilis  Sa- 
muel4 Vvangionum5  urbis  episcopus  excellentiam  nostram  adiens  querula  voce 


<o  »  C:  ecclesie,  16  de  fehU  bei  C.  «  C:  iussu  solide  prec.  w  C:  ut  »  C: 
seculi  ißtius  temporis  incess.  80  C:  et  anulo  nostro  rignare  prec.  n  Die  Be- 
cognitionszeilc  fefdt  bei  S.  a  8:  regnantis;  t .  aber  Siekel,  Sitzungsberichte  XXXVI,  388. 
w  C:  Franconoßrt 

[23.]   C  hat  als  Uebertehriß  roth  getehr. :  Confirmatio  Ludorvici  regia  de  Oten- 
4ä  vrald  et  eronnitatit.    Am  Bond  steht:  Samuel  epc.     1  to  C.      *  C:  LudoTricus; 
D:  Lndowicus.   s  S:  incrementum.   *  C:  Samuhei    5  D:  Wang. 


Digitized  by  Google 


13 


retulit,  quod  regie  potestatis  procuratores  et  exactorcs  frcqucns  litigium  facercnt 
intcr  rempublicam  et  suam  ecclesiam  do  utilitaübus,  que  sunt  in  pago  Lobedun- 
govve8  et  de  silvatico  in  silvis  Otenwalt7  ac  omnem  usum  predicti  pagi  una 
com  silvatico  in  dominicnm  fiscnm  redigere  vellent;  ob  hanc  ergo  disseosionem 
nostris  visibus  obtulit  preceptionem  domni8  avi  nostri  beate  raemorie  Karoli  • 
famosissimi  Francorom  imperatoris,  in  quo  scriptum  reperimus,  quomodo  Da- 
go bertus  rex  Francorum  ad  basilicam  sancti  Petri  apostoli  in  Wormatia9  civi- 
tatc  con&tructam  tradidit  civitatem  Lobedunburg 10  in  pago  Lobedungowe* 
sitam,"  cum  omnibus  utensilibus  illuc  aspiciontibus  edificiis  mancipiis  vineis 
terris  cultis  et  incultis  agris  pratis  campis  omni  silvatico  in  silvis  Otenwalt7 10 
cum  omni  utensilitate  in  pago  Lobedungowe6  teloneum1*  mercatum  et  que  dtci 
aut  nominari  possunt,  excepta  stipe  regia19  et  comitatu  ülic1*,  omuia  donavit 
et  cetera  ad  eandem  basilicam  pertinentia  sua  preceptione  confirmavit  Sed 
ne  hec  contentio  ulterius  procederet,  precatus  est  nostram  serenitatem,  ut  hoc 
interdicerexnus  et 15  nostra  auctoritate  denuo  id  ipsum  coufirmaremus,  cuius  u 
precibus  ob  divini  cultus  augmentum16  acquiescentes 17  boc  nostri  culminis 
preceptum  eidem  ecclesie  inde  fieri  decrevimus,  per  quod  iubemus,  ut  nullus 
prefato  Samueli  episcopo  aut  successoribus  suis  ullum  impedimentum 18  in19 
predicte80  ecclesie  utilitatibus  ullo  umquam  tempore  facere  presumat,  nisi 
staut"  confirmatum  est  a  predecessoribus  nostris  regibus  videlicet  vel  impcra-  so 
toribus  Francorum,  ita  deinceps  per  baue  nostram  auetoritatem  prefatus  Samuel 
episcopus  suique  successores  hoc  sibi  babeant  concessum  atque  indultum  nullo 
inquietante  possideodum.    Et  ut  hec  auetoritas  nostre  confirroationis  inviola- 
bilem  teneat  vigorem,  manu  propria  sobter  eam  notavimus  et  nostri  sigilli  im- 
pressione"  insigniri  iussimus.  u 
Hadebertius*8  subdiaconus  advicem  Baldrici  abbatis  recognovit. 
Data  XIII  kalendas  februarii  anno  XXI1II  regni  Ludovici  Serenissimi 
regia  in  orientali  Francia  regnanto84,  indictione  IUI.    Actum  Franconofurt 
palatio  regio;  in  dei  nomine  felicitcr  amen. 

Kgl.  Bibliothek  ro  Haimover:  CWfc  Worm.  t.  XII.  foU  5.    (Cl  so 
8t.-A.  Darmttadt:  Chart.  Worm.  $.  XV.  fol.  291'.  (Z>). 
Druck:  Sehannat  II,  7  (S).  —  Beg.  Böhmer  774.  —  Scriba  831. 
Diese  Fälschung  hangt  mit  den  Streitigkeiten  der  Wormeer  Kirche  mit  dem  Kloster 
I^rtch  zusammen.    Schon  Heitmann  l.  e.  II,  226  f.  beanstandet  einzelne  Ausdrücke,  nament- 
lich: nostri  sigilli  und  den  Kamen  de»  Kanzler»:  Oodebertos;  letzterer  Zweifel  fallt  aber  35 
durch  die  richtige  Ueberlieferung  von  C  u.  D  dahin.    Sickel  l.  c  XXXVI,  396  halt  ins- 
besonders  die  Arenga  und  die  Promulgatio  für  verfälscht. 

858.  März  18.  Frankfurt.  —  Ludwig  der  Deutsche  gestattet  dem 
Kloster  Lorsch  mit  einem  Schiff  frei  auf  dem  Rhein  zu  fahren  und 
namentlich  im  Wormser  Hafen  zollfrei  zu  landen.  «o 

In  nomine  sanete,  et  individue,  trinitatis.  Hludowicus  divina  favente  gratia 
rex.    Omnibus  episcopis  abbatibus  abbatissis  comitibus  vicariis  centenariis 

*  C:  Lobedango uue;  D:  Lobedungowe.    7  C:  Otenvvald.    8  D  u.  8:  domini 
»  C:  Vvonnatia.   10  »0  C  u,  D.   "Cm.  D:  situm        D:  theloneum;  8:  teloniuro. 
«*  regia  fehlt  bei  0  u.  D.    "  0  u,  D:  illuc.   »»  fehlt  bei  C  u.  D.    »«  0  u.  D:  cultus  « 
«morem      «  D\  adq.      »«  C:  inp.      "  fehlt  bei  C  u.  D      *»  C  u.  D:  predicti«. 
n  D:  sieud.     a  C:  inpr.     w  S:  uodebertus.     **  S:  regnantis. 


14 


8»7. 


actionariis  pontonariis  clusariis  vel  cunctis  fidelibus  sancte,  dei  gcclesie.  nostrisque 
presentibus  scilicet  et  futaris  in  regno  a  deo  nobis  collato  consistentibus,  notum 
sit,  qualiter  qoidam  vir  venerabilis  Eigilbertus  abbas  ex  monasterio  sancü  Na- 
zarii,  ubi  preclarissimus  martyr  Christi  corpore  requiescit,  nec  non  et  monachi 

*  in  eodero  monasterio  deo  famulantes,  deprecati  sunt  celsitudinem  nostram,  ut 
anam  navem  per  Renum  flavium,  ob  ntüiUtcm  atque  necessitatem  eorum  pro- 
curandam,  ad  Wormatiam  civitatem  omni  tempore  discurrere  licuisset  et  assidue 
huc  Ulucque  transmeare  potoisset  absque  alicuias  contrarietate  aut  impedimento. 
Quorum  petitionem  denegare  noluimus,  set  sicut  unicoique  fidelium  nostrorum, 

10  inste  petentium,  ita  nos  Ulis  concessisse  atque  in  omnibus  confirmasse,  omnium 
fidelium  nostrorum  cognoscat  magnitudo.  Et  hos  apices  serenitatis  nostre,  pre- 
fato  Eigüberto  abbati  et  monachis  in  eodem  monasterio  consistentibus  fieri 
decrevimus,  per  quos  decernimus  atque  iubemus,  ut  nullus  episcopus  vel  abbas 
nec  abbatissa  neque  comes  aut  ricarius  seu  centenarius  aut  clusarius  nec  pon- 

u  tonarius  neque  ullus  iudex  publicus  seu  aliqua  potestas  prefato  Eigüberto 
abbati  neque  monachis  ex  monasterio  sancti  Nazarii  ullam  deinceps  molestiam 
aut  aliquam  calumniam  facerc  presumat  aut  audeat  Set  sicut  eis  perdonavimus 
ita  ab  hodierno  die  et  tempore  liceat  memorato  abbati  et  monachis  sibi  sub- 
iectis  sicut  supra  diximus  unam  navem  Ulorum  per  Re,  num  fluvium  huc  illucque 

m  discurrere  et  ad  portam  Wormatiam  civitatem  absque  ullo  theloneo  pervenire 
et  necessitates  corum  per  hanc  nostram  auctoritatem  feliciter  penigere.  Et  ut 
hec  auctoritas  concessionis  atque  confirmationis  nostre,  firmior  habeatur  et 
per  futura  tempora  a  cunctis  fidelibus  nostris  verius  credatur  atque  diligentius 
conservetur,  de  sigülo  nostro  subter  eam  iussimus  sigillari. 

w  Signum  Hlndowid  (M)  serenissimi  regis. 

Comeatus  notarius  ad  vicem  Grimaldi  archicapellani  recognovi. 
Data  XV  kalendas  aprilis  anno  Christo  propiüo  XXVI  regni  domni 
Kudowici1  gloriosissimi  regis  in  orientali  Francia,  indictiono  VI.  Actum 
Franconorort  palatio  regio.   In  dei  nomine  feliciter  amen. 

so  Codex  Luuretham.  ,.  XU  im  k.  Beiehearchie  tu  München  {A). 

Drucke:  Codex  Lauretham.  dipL  I,  p.  65.  —  MO.  SS.  XXI,  p.  368.  —  Beg.i 
Böknxr  nr.  787.  —  Scriba  nr.  835. 

üeber  diese  Urkunde  vgl.  Sieket,  Sitmmgtberichte  XXXVI,  p.  385,  der  tie  alt  sehr 
verdächtig  beuichnet,  namentlich  wegen  Formel  IX:  de  sigülo  nostro,  da  sigillum  in  de» 
SS  Urkunden  Ludwige  hoch*  teilen  wrkonnu. 


897.  Juni  8.  Worms.  —  König  Arnolf  schenkt  auf  Bitte  des  Bischofs 
Adelbero  der  Kirche  in  Worms  27  Hufen  in  Oppenheim,  Horchheim 
und  Weinsheim. 

In  nomine  Bancte  et  individue  trinitatis.    Arnolfus  divina  favente  cle- 
«•mentia  imperator  augustus.    8i  fidelium  nostrorum  petitionibus,  quas  pro 
ecclesiarum  sibi  commissarum  utilitatibus  nobis  suggesserint,  clementer  annuimus, 
id   nobis  ad  corporis  nostri  salvationem  animeque  liberationem  liquido  pro- 
futurum  esse  confidimus.  Quapropter  totius  Christianitatis  religioni  notum  fieri 

[24.]    »  A:  Luodowici. 


Digitized  by  Google 


897. 


15 


capimus,  qualiter  Diotolah1  sancte  Wormatiensis8  civitatis8  venerabilis  epi- 
scopus,  interventu  Adalperonis  dilecti  episcopi  et  magni  divine  legis  amatoris 
atque  Ruotbardi*  fidelis  ministerialis  nostri,  precatus  est  clemeotiam  nostram, 
ut  ad  ecclesiam  sancti  Petri  principis  apostoloram  Christi  infra  muros  eiusdem 
orbis  constructam ,  obi  principalis  sedes  est  sui  episcopü,  quasdam  res  iuris  * 
nostri  ipsi  ecclesie  oportunas  in  comitatn  Vualahonis5  in  pago  Wormazfelda 
sitas,  in  elemosinam  nostram  conccderemus.  Nos  quoque  eornm  admonitionibos 
iostisque  snggestionibus  permoti  divinoque  amore  componcti  pro  absolutione 
criminum  nostrorom  atque  pro  remedio  pie  recordationis  animarum  parentum 
nostrorum,  quidquid6  in  villis  Oppenheim,  Horagahcim7  nec  non  in  Vuigines-  ic 
heim8  usqne  hac  specialitor  ad  nostrum  opus  et  scrvitium  perünuit,  hoc  sunt 
höbe  XX  et  VII  cum  omnibus  rebus  ad  ipsas  hobas  iuste  ac  legaliter  perti- 
nentibus  ad  prefatam  ecclesiam  perenniter9  in  proprium  donarimuB  curülibus 
edificiis  vineis  terris  cultis  et  incultis  agris  pratis  campis  pascuis  silvis  aquia 
aqaarumque  decursibus  molendinis  pi6cationibus 10  mancipiis  viis  et  inviis11  u 
oninibusque  appendiciis 1S.  Insuper  et  enim1'  quidquid6  nos  quondam  Wülolfo1* 
eiusdem  familie  clerico  infra  terminum  predictaram  vülarum  Oppenheim  et 
Horagaheim16  concessimus,  totum  ex  integro  cum  omnibus  appendiciis1'  ad 
prekbatam  ecclesiam  sancti  Petri  donamus.  Jussimus  quoque  hoc  preceptum 
inde  conscribi  firmissime  statuentes,  quatenus 16  omnes  res  suprataxate  ipsius  so 
episcopatus  ecclesie  nostra  largitione  collate,  illuc  perpetim  possidende  con- 
sistant,  quatinus  servos  dei  ibidem  domino  famulantes  pro  nostra  presenti 
atque  perpetua  felicitate  arctius 17  et  instantius  iugiter  exorare  delectet  Et  ut 
hoc  preceptum  nulla  unquam18  mutabilitate  violotur,  manu  nostra  illud  firma- 
vimus  anuloque  nostro  iosigniri  iussimus.  ts 

Signum  domini  Arnold  imperatoris  augusti18. 

Ernustus80  cancellarius  advicem  Deotmari  archicapellani  recognovit 
et  subscripsit81. 

Data  VI  iduum  inniarum  die  anno  incarnationis  domini  DCCCXCVII, 
indictione  XV,  anno  vero  regni  domni8*  Arnolfi  X,  impcrii  autem  eins  II.  so 
Actum  Wormacie83;  in  dei  nomine  feliciter  amen. 

Kgl.  Bibliothek  in  Hannover:  CharU  Worm.  t.  XII  fol.  10.  {€). 

&.-A.  Darwtadt:  Chart.  Worm.  i.  XV  fol.  184.  (D). 

Druck:  Sehannat  II,  11.  (S).  -  Reg.  Böhmer  1130.  -  Seriba  nr.  862. 

897.  August  7.  Frankfurt.  —  König  Arnolf  schenkt  dem  h.  Cyriacus  zu 
Neuhausen  bei  Worms  die  königlichen  Besitzungen,  welche  fünf 
Ministerialen  zu  Worms  inne  haben. 

In  nomine  sancte  et  indiridue  trinitatis.    Arnolfus  diviha  favente  de- 
mentia imperator  augustus.    Si  erga  loca  divino  cultui  mancipata  nostre  po- 

[25.]  Uebenehrift  bei  C  roth  geichrieben:  Traditio  Arnolfi  iraperatoris  de  rillis  «o 
Openhcim,  Winesheim,  Horgenheim  et  de  predio  Willolfl  clerici.  1  C:  Dioto- 
loch;  D:  Deoteloch.  8  C:  Vrorm.  3  fehlt  bei  C.  *  C:  Rodharti;  D:  Rodhardi. 
5  C:  Vol.;  D:  Walah.  8  C:  quicquid.  7/):Horgch.  8  C:  Vviginisheim.  9Cu.D: 
perhenniter.  10  campis  —  piscationibus  Ut  bei  S  axugeta—en.  11  viis  et  i.  fehlt  bei  S. 
«  C:  appenditiis.  »  enim  fehlt  bei  S.  "  C:  Vvill.  "  C:  Horgaheim;  D:  Hergh.  <« 
"  C:  quatinus.  »  C:  artius;  D:  arcius.  ">  C:  umqnam.  «  Die  Signunzeile  fehlt  bei 
C  «.  D.  *>  5:  Arnolfus ;  vol.  Dtimmler,  Geich,  dei  ottfrank.  Reiche»  27,  482 f.  »  et  a. 
fehlt  bei  C.    88  C:  domini.    83  C:  Vvormatie. 


16  897. 

testatis  benevolcntiam  ostenderimus ,  hoc  nobis  liquido  ad  eterne  beatitudinis 
premia  capessenda  profuturum  credimos.  Quapropter  noverit  omnium  fideliom 
nostrorum  tarn  prescntium  quam  fatororum  industria:  quia  vir  venerabilis  Deo- 
tbolob1  sancte  Vuormaticnsis*  ecclesie  episcopus,  que  constructa  in  honore 

s  sancti  Petri  principis  apostolorum  esse  cernitur,  adiit  celsitudinem  nostram 
sapplicans:  ut  res,  quas  nostri  servitorcs  infra  Vuormaciensem8  urbem  per 
preeeptam  nostrum  diebus  vite  sue  videntur  habere9  in  proprium,  id  est: 
Folchuuin  Yoto  et  Papo4  neenon  et  illas  res,  quas  Lanto9  et  Penno  absque 
prcccptali  tenore  ibi  retinent,  ad  sanetum  Cyriacum  Christi  martyrem8  traderemus, 

10  eo  quod  priori  dono,  quod  eidem  electo  dei7  pro  remedio  anime  nostre  conta- 
limus,  remanserunt.  Nos  rero  suggestionibus  eius  pro  dei  amore  predictique 
martyris  promerenda  intercessione  libenter  assensum  prebentes  decrevimus  ita 
fieri.  Tradimus  quoque  ad  prescriptum  beatissimum  Cyriacum  dei  martyrem 
quiequid  iam  fati  viri  hactenus  in  ipsa  urbe  in  curtilibus  edifieiis  territoriis 

u  vineis  seu  universis  causis  habere  visi  sunt  pro  absolutione  criminum  nostrorum 
eternaliter  in  proprium,  quatinus  iure  perpetuo  sine  ulla  contradictione  seu  di- 
minutione  sub  regimine  ac  potestate  episcoporum  iam  dicte  sedis  amodo  et 
deineeps  cum  omni  integritate  agrorum  pratorum8  seu  etiam  molendiuorum  et' 
quiequid  dici  aut  nominari  potest  permancat;  ea  tarnen  ratione,  ut  prescripü 

»o  fideles  nostri  Folcuvin10  Voto  et  Papo  suas  res  tempore  vite  sue  sicut  in  pre- 
ceptis  eorum  continetur  babeant;  post  obitum  iliorum  filii  sui  ipsas  res  cum 
censu  annuali  deserviendas11  obtineant,  id  est:  ut  unusquisque  unciam  unam 
ad  prefatum  sanetum  dei,  cuius  corpus  sacrum"  in  loco  Niuuhusa15  humatum 
est,  die  solemnitatis14  eius  unoquoque  anno  pcrsolvant;  similiter  etiam  nunc 

u  statim15  Lanto  et  Penno  et  in  perpetuum  posteritas  iliorum  faciat16.    Et  ut 
hoc  verius  credatur  ac  diligentius  observetur  in  evum  et  a  nullo  unquam" 
suecossore  nostro  violetur  sed  Semper  stabile  et  inconvulsum  perseveret,  manu 
nostra  hoc  preeeptum  subtus  roborantes  anulo  nostro  iussimus  insigniri. 
Signum  domni  Arnolfi  piissimi  imperatoris18. 

so  Engilpero  notarius  ad  vicem  Deotmari  archicappellHni19  recognovi*0 

et  subscripsi81. 

Data  VII  idus  angusti  anno  dominice  incarnationisM  DCCCXCYII  in- 
dictione  XV  anno  X  regni  domni  Arnolfi  regis,  imperii  eius  II.  Actum  Fran- 
chonovurt89  curte1*  regia*5;  in  dei  nomine  feliciter  amen. 

w  Kol.  Bibliothek  in  Hannover:  Chart.  Worm.  t.  XIL  fol.  12.  (C). 

Druck:  SehamuU  II,  12  (S).  -  Beg.  Böhmer  1134.  -  Seriba  nr.  864. 


[26.]  üebereehrift  lieht  bei  C  roth  gttehrieben:  Traditio  Arnulfi  impera- 

toris de  predio  quodam  quod  hominea  sui  possederunt  1  C:  Deotoloh.  *  C: 
VTormat  »  C:  hab.  rid.  *  C:  Folcrrin  et  Popo.  *  C:  Lanco.  8  Chr.  mart  fehlt 
«o  bei  S.  7  quod  e.  e.  d.  fehlt  bei  S.  8  S:  prediorum.  9  C:  veL  10  C:  Folcwin. 
11  C:  proserviendas.  "  C:  sacruro  corpus.  13  C:  Nurrhasa.  14  C:  solempnit. 
"  nunc  statim  fehlt  bei  S.  16  S:  faciar.  17  C:  um  quam.  18  Die  Signumzeit  fehlt  bei 
C.  »»  C:  archicapellani.  10  C:  recognovit.  «  et  subs.  fehlt  bei  C.  B  C:  inc  dorn. 
M  C:  Franconouurt   M  C:  curtL   »  C:  regis. 


Digitized  by  Google 


897. 


17 


897.  August  7.    Frankfurt.  —  Kauer  Arnolf  schenkt  auf  Bitte  des  27 
Bischofs  Deothloh  der  Kirche  in  Worms  die  königlichen  Güter,  welche 
der  Cleriker  Wiüolfus  daselbst  und  in  der  Umgegend  inne  hatte. 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.   Arnolfas1  divina  favente8  de- 
mentia imperator  angustus.    Si  pctitiones  saccrdotnm,  quas  iuste  et  rationa-  s 
biliter  coram  nobis  cffudcrint,  ob  divinum3  amorcm  ad  effectum  duxerimus, 
id  procnl  dubio  ad  augmentum  mundahe  ac  perpetue  salutis  nobis  perüngerc 
confidimus.    Quapropter  omnium  fidelium  nostrorum  tarn  presentium  quam4 
futurorum  novcrit  industria,  qualiter  vir  vencrabilis  Deothlob5  sancte  Worma- 
tiensis  ecclesie  episcopus  per  interventum  Hathonis6  et  Adelperonis7  venera- 10 
bilium  episcoporum  et  Rodhardi8  fidelis  ministerialis  nostri  nostram  adivit 
excellentiam  supplicans,  ut  proprietatem  quandam,  quam  Willoifo  nostre  fa- 
müie  clerico  dudum  concessimus  infra  civitatem  Wormatiam  et  in  villis  Oppen- 
heim et  Horageheim9  et  Yuiginesbeim  sitam,  ecclesie  sancti  Petri  principis  apo- 
stolorum,  quo  in  predicta  civitatc  constructa  videtur,  ob  eteroe  beatitudinis « 
premia  promerenda  donaremus.    Nos  vero  talcm  petitionem  benigne  susci- 
pientes  deumque  nos  ob  id  in  futuro  examinc  ampliori  donatione  remuneraturum 
firmiter  credentes,  dedimus  ad  prefatam  ecclesiam  quicquid10  suprascriptus 
Willolfus11  clericus  infra  aut  extra  urbem  superius  nominatam  nostra  conces- 
sione  ullis  ntilitatibus  visus  est  habere  in  curtilibus  edifieiis  maneipiis  utriusque  to 
sexus  agris  cultis  et  incultis  pratis  paseuis  vineis  ceterisque  utensilibus,  que 
dici  aut  nominari  possunt.    Ad  hec  etiam  nostre  celsitudinis  precati  sunt  clc- 
mentiam,  ut  nostros  fiscalinos  servos,  qui  regio  potestati  parafridos  debita 
submissione 18  in  expeditione13  reddere  consueverunt 14  una  cum  ipsa  institutione 
persolutionis  parafridorum  coterorumque  utensilium,  que  dominicus  fiscus  ab  eis  » 
exigere  soUtus  erat,  quorum  nomina  quidem  infra  scripta16  videntur:  Leibolf, 
Herolf,  Anstolf,  Gozbraht,  Occi16,  Richgoz17,  Diedo,  Ezo,  Madalolt18,  item 
Ezo,  Iso,  Coz19  cum  filiis  eorum  omnemque  familiam  utriusque  sexus  et  cum 
omni   progenic  ad  eandem  societatem  parafridorum  pertinente  oportunitati 
predicte  sedis  Wormaticnsis 80  episcopi  propter  dei  amorem  concederemus  et  so 
insuper  servitores  nostros81  Folcovinura88  videlicet  Lanzonem83  Votonem84 
Pennonem83  Paponera8*  Alboltum87  una  cum  suis  possessionibus,  quas  nostre 
largitatis  dono  tenuerant,  in  nostram  parentumque  nostrorum88  memoriam  dona- 
remus.   Hanc  igitur  nt  priorem  postulationem  humane  pertractantes  divini 
amoris  inspectione  quicquid10  prenominati  fiscaliai  servi  eorumque  consocii » 
regali  dignitati  antea  persolvere  debuerant,  totum  ex  integro,  roagnum  cum 
parvo,  simul  cum  ipsis  ad  prelibatam  ecclesiam  condonavimus.  Jussimus  quoque 


[27.]  Utbertclirift  bei  C  roth  geschrieben:  Traditio  Arnulfi  imperatoris  de 
proprietate  Willolfi  clerici.  1  C:  Arnoldus.  *  C:  fav.  div.  '  C:  divini  4  0  u. 
D:  quam  et  f.  6  C:  Deotloch,  D:  Dcotoloch.  6  D\  Hachoais.  7  CD:  Adalperonis.  «o 
8  C:  Rotbarti.  9  C:  Horegh.,  D:  Horgh.  «  D:  quidquid.  11  D:  Willolffua  supr. 
18  C  u.  D:  subministratione.  13  C  u.  D:  in  expeditionem.  u  C:  consneverant. 
u>  Cu.  D:  inscripta.  C  «.  D:  Oci.  "  C  u.  D:  Kichgo.  »8  C  u.  D:  Madelolt. 
»•  C:  Eos;  fehlt  bei  D.  »  C  u.  D:  Wormatie.  81  nostros  steht  bei  C  zweimal.  »  S: 
Fateconem  $.  aberp.  16,  8.  »  S:  Tansonem  ».  aber  p.  16,  8.  **  S:  Vuotonem  i.  aber  u 
p.  16,8.  83  S:  Pemonem  ».  aber  l.  e.  *«  S:  Daponem  ».  aber  l.  e.  87  S:  Altholtum. 
»  fehlt  bei  S. 

BL  Boof,  Uikuutabath  d.  Budl  Wotu.  I.  8 


18 


898. 


inde  hoc89  preceptum  conscribi  per  qnod  iubcmus,  ut  iam  prescriptus  Deo- 
tboloh  venerabilis  episcopus  suiquc  successores  prefatam  familiam  omnemquc 
posscssioncm  saam  deinccps  sub  suo  iure,  ut  regia  potestas  prius  tenuit,  per- 
enniter80  teneant  ac  possideant.  Et  ut  hec  auetoritas  firmior  in  futura 
t  tempora  permanent,  manu  propria  6ubtus  eam  roborantes  anuli  nostri  inpressione 
insigniri  iussimus. 

Signum  domini  Arnolfi  imperatoris  augusti31. 
Engilpero  notarius  ad  vicem  Dcotmari  arcbicapellani  recognovi33. 
Data  YII  idns  augusti  anno  incarnationis  dominice  DCCCXCVTI88,  in- 
10  dictionc  XV,  anno  X  regni  domni84  Arnolfi  regis,  imperii  eins 86  II.  Actum 
Franconofurt36  curte  regia37;  in  dei  nomine  feliciter  amen. 

Kgl.  Bibliothek  in  Hannover:  Chart.  Worin.  «.  XU  fol.  11.  {C\ 
Sl-A.  Darmstadt:  Chart.  Warm.  «.  XV  fcL  183'.  (D). 

Drucke:  Schannat  II,  13  (S)  =  Lünig,  Spicil.  eedet.  cont.  III,  1289.  —  Beg. 
15  Böhmer  nr.  1135.  -  Seriba  nr.  865. 


28.  898.  Okiober  14.  Regentburg.  —  Kaiser  Arnolf  bestätigt  dem  Bischof 
Dietheloch  von  Worms  die  dortige  Münze,  den  Zoll,  das  Königsmasz 
sowie  die  in  dieser  Stadt  fallenden  königlichen  Abgaben. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Arnolf us1  divina  favente  cle- 

aomentia  imperator  augustus.  Si  erga  loca  divino  cultui2  maneipata  nostre  po- 
testatis  beneficentiam  ostenderimus,  eterne  beatitudinis  premia  nobis  inde  accu- 
mulari  pro  certo  confidimus.  Omnium  itaque  Christiane8  religionis  fidelium 
presentis  scilicet  temporis  ac4  futuri  cognoscat  industria,  quoniam  nos  divino 
dueti5  amore  et  per  supplicationem  vencrabibum  episcoporum  Hatbonis  vide- 

18  licet  et  Adelperonis6  quasdam  res  iuris  nostri  infra  Wormatiam7  civitatem" 
ad  ecclesiam  saneti  Petri  prineipis  apostolorum,  in  qua  eiusdem  episcopii 
sedes  principalis  constituitur,  cui  etiam  Diethcloch9  reverendissimus10  presul 
iure  pontificii  cultuque  sacerdotali  non  immerito  decoratus  presidet,  id  est: 
monetam  thelonium11  modium  regis,  quod  alias  stuofehorn"  nuneupatur,  vel 

ao  quiequid13  ad  opus  regium  in  ipsa  ciritate  fiscus  dominicus  in  servitoribus 
debito  servitio  maneipatis  seu  reliquis  singulis  quibuscumque14  utriusquo  sexus 
maneipiis  cum  proprictatc  omniqae  acqaisitione15  sua,  magna  aut  parva iusto 
iure  possidere  dinoscitur,  totum  ex  integro,  quod  anterioro17  dono  superaverat 
commemorationem  divorum  parentum  nostrorum  animequo  nostre  remedium1* 

ss  perhenniter  ad   proprium   donamus,  tradimus  atque  firmamus   cum  cor- 

»  C:  hos.  «o  C:  perhen.  «  Die  Symmeeile  fehlt  bei  C  u.  D.  »  C:  re- 
cofrnoTit.  Die  Kanzlerzeile  fehlt  bei  D.  »  C:  DCCCXCVI.  **  $o  C.  »eins  fehlt 
bei  S.   *•  D:  Franckonofurt.   **  C  u.  D:  curti  regis. 

[28.]  AU  Ueberiehrift  bei  C  roth  geschrieben :  Carta  Arnolfi  imperatoris  da 
40  moneta  et  tbeloneo  et  regis  raodio.      1  C:  Arnoldtts.     '  C  u.  D:  dirinis  cultibus. 

3  Cu.  D:  Idcirco  Christ.   *  C  u.  D:  et.   6  C  u.  D:  dacta.   6  Di  Adalp.    7  Cu.  D: 

YTonnatiensem.      8  C,  b  u.  D:  ciritatem  regalis.    »  C:  Deotoloh;  D:  Deotoloch. 

10  C:  reverentissimns.   «  Cu.  D:  thelonenm.   »  C:  stuofehron;  S:  stoffkorn;  vgl. 

p.  11, 25.  n  Du.  S:  quidquid.  14  C,  b  u.  D:  qnibnsque.  16  D  u.  S:  adquis.  "  C; 
46  b  u.  D:  magna  parvaqne.   «  C,  b  u.  D:  anteriori.   18  C  u.  D:  remedio. 


Digitized  by  Google 


tfO-i. 


19 


tilibus19  edificiis20  censibus  vineis  vel  quicquid13  dici  aut  nominari  potest;  et 
ins&imus  hunc  presentem21  auctoritatis  nostre  titulum  inde  conscribi,  imperiali 
potentia  firmiter  precipientes,  ut  iam  dicte  traditionis  nostre  integritas  de 
nostro  iure  in  ins  et  potestatem  proscripto  sacrosancto  sedis  collata  sab 
tuitione  antefati  pontificis  successorumque  ipsius,  at  cetere  eiusdem  diocesis  * 
cause  perbenniter  constituta82  absque  alicuios  maioris  minorisve  persone  con- 
tradictione,  quatenus23  illic  nostro24  nostroromque  parentum25  tarn  ab  ipsius 
sedis  pontificibus  qaamque  commissi  gregis  ordinibns  per  succedenüa  huius 
mundi  spatia  orationis  instantia  incessabilitcr  excolatur2'.  Et  at  hec  largitionis 
nostre  auctoritas  finniorem  in  Christi  nomine  per  cnncta  futura  secola  obtineat  10 
stabilitatis  vigorem  et  a  fidelibus  nostris  omnibas  verius  credatur  ac  diligentius 
conscrvetur27,  manus  proprio  snbscriptione  eam  roborantes  anulo  nostro  iossi- 
mus  insigniri. 

Engilpero  notarius  advicem  Diotmari  arcbicapellani  recognovit28. 
Data29  II  idus  octobris  anno  incarnationis  dominice  DCCCXCVM,  in-  1* 
dictione  II,  anno  XI  regni  domni30  Arnoin  regis,  imperii  eius  HL  Actum  Re- 
gina ciritate;  in  dci  nomine  feliciter31  amen. 

Kgl.  Bibl.  in  Hannover:  Chart.  Worm.  s.  XII.  f.  IV.  (C). 
St.-A.  Darmstadt  :   Chart.  Worm.  s.  XV.  f.  28.  (D). 

St.-A.  Darmstadt:    J Idimationsimch  fol.  9  (6),  entnommen  einem  Vidimus,  ans-  20 
gestellt  von  K.  Sigismund  141.5.  April;  offenbar  liegt  diesem  Mdinms  D  tu  Grunde. 

Druck:  Scharmat  U,  14  (5).  —  Beg.  Böhmer  nr.  1143.  —  Seriba  nr.  866. 


904.  März  18.   Ulm.  —  König  Ludwig  IV  bestätigt  auf  Bitte  des  Deo-  29 
toloch,  Bischofs  von  Worms  der  dortigen  Kirche  die  kömglichen 
Güter,  welche  der  Cleriker  WiUolfus  in  und  bei  Worms  inne  hatte.  » 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  Lädowicus  divina  favento  de- 
mentia rex.  Si  ea  que  sacerdotes  petiverint  pro  necessitatibus  ecclesiarom 
sibi  commissarom  libenter  compleverimus  et  promptiore  animo  nobis  servire 
baut  dubitamus  deique  misericordiam  facilius  posse  promercri  confidimus.  Id- 
circo  omnes  dei  fideles  ac  nostri  presentcs  scihcct  atque  futurt  cognoscite,  so 
qualiter  Deotolocbus  Vvormatiensis  ecclesie  reverendus  prcsul  ad  nostram  celsitu- 
dinem  venit  et  in  nostram  prcsentiam  secum  detulit  preceptioncs  domni  Arnulfi  im- 
peratoris  augusti  bone  memorie  pii  genitoris  nostri,  inquibus  continebatur,  quomodo 
predinm  suum,  quod  habuit  intra  civitatem  Yvormatiam  et  extra  in  viliis  Oppenheim, 
Horegeheim  etVviginesheim  cum  omnibus  appenditiisillucpertinentibasincurtUibus  u 
edificiis  mancipüs  utriusque  sexus  agris  cultis  et  incultis  vineis  pratis  pascuis 
piscationibus  molendinis  et  ceteris  utensilibus  que  dici  aut  nominari  possunt 
ad  ecclesiam  sancti  Petri  principis  apostolorum  ob  eterne  beatitudinis  premia 


19  S:  cmtibus;  $.  aber«.  17, 20.  20  C:  et  edificiis.  n  so  C,  b  u.  D  ;  S:  presentii. 
22  b:  constituat;  Cu.D:  consistat;  *»  C:  qnatinns.  **  Cu.  D:  nostre.  25  Cu.  D:  <o 
parentumque  nostrornm.  86  D:  spatia  orationibus  inst  inc.  eic,  so  auch  b,  doch  ist 
die  Stelle  hier  verdorben.  S:  sp.  orationibus  exc.  27  D  u.  b:  conservatur.  28  Die 
Unterschrift  da  Kanzlers  fehlt  bei  D  u.  S.  *»  6  u.  S:  datum.  *>  D  u.  S:  domini. 
31  fehlt  bei  D,  b  u.  S. 

2* 


Digitized  by  Google 


20 


018. 


capienda  contradidit  et  ut  insuper  proprietatem  Vvillolfi  sue  familie  clcrici  prc- 
nominatis  villis  sitara,  quam  dudum  sua  concessione  tenuit,  cum  omni  utüitate 
ad  eaodom  pertinente  una  cum  suis  servitoribus  Folchvvino  videlicet  Lanzono 
Pcnnono  Papono  Yotone  Abolto  eorumquc  possessionibus  nec  non  et  omnem 

*  familiam  utriusque  sexus,  quo  regio  potestati  parafridos  et  cetera  utensüia,  quo 
dominicus  fiscus  exigere  ab  ea  consuevit,  quotienscumquo  U9us  poscebat,  red- 
diderat,  quorum  et  nomina  quidem  iu  preeeptis  scripta  babentur  cum  omni 
progenie  ad  eandem  societatem  parafridorum  pertinente  pariter  condonavit  Scd 
pro  rei  firmitate  peeiit  magnitodinem  nostram,  ut  nos  denuo  bec  eadem  ot 

10  quecumqne  simul  ac  singulariter  predicte  ecclesie  ob  divinum  amorem  aecom- 
niodavit  ob  illius  et  anime  proprie  remedium  nostris  preeeptionibus  conürma- 
romus.  Nos  vero  divine  conpunetionis  instinetu  postulationi  eius  consentientes 
traditiones  et  suas  et  ceterorum  imperatorum  videlicet  seu  regum  Francorum 
vel  quodeumque  divino  amore  illuc  umquam  ab  ab'quibus  collatum  est  aut  dein- 

u  ceps  dei  nutu  adaugeri  aliquo  modo  poterit,  presenti  auetoritate  preeeptionis 
nostre  confirmavimus.  In  qua  preeipimus,  ut  nullus  prefatum  Deotiochum 
venerabüem  episcopum  suprascripta  traditione  domni  Arnulfi  genitoris  nostri 
püssimi  iraperatoris  aut  reb'quis  rebus,  quo  illuc  tradite  sunt,  inquiotare  pre- 
sumat,  sed  ipse  suique  successores  per  banc  nostram  auetoritatem  donatas  res 

io  sub  sua  potestate  firmitor  teneant  atque  possideant.  Et  ut  bec  auetoritas 
nostre  preeeptionis  per  futura  tempora  inviolabilis  consistat,  manu  propria 
subtus  eam  notantes  anulo  nostro  insigniri  iussimus. 

Ernustus  cancellarius  ad  vicem  Diotmari  archicapellani  recognovi. 
Data  XV  kalendas  aprilis  anno  incarnationis  dominice  DCCCCIIII,  in- 

m  dictione  VII,  anno  autem  regni  domni  Ludovvici  V.  Actum  Ulme;  in  dei  no- 
mine feliciter  amen. 

Kgl.  Bibl.  in  Hannover:  Chart.  Wornu  t.  XII  fol.  8'.  (0). 
Erwähnt  bei  Arnold  I,  23  Atm.  1. 

30.    918.  Sepieniber  12.    Trebur.  —  König  Konrad  bestätigt  dem  Bischof 
so       Richgowo  von  Worms,  was  dessen  Kirche  von  Amol f  und  Ludwig  IV 
geschenkt  oder  bestätigt  worden  war. 

In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Conradus1  dei  adjuvante  gratia 
rex.  Si  ea  enim*  quae  sacerdotes  piis  supplicationibus  pro  utilitate  suarum 
aecclesiarum  nostris  auribus  infuderint  pia  devotione  suseipiendo  perfieimus,  id 

m  proeul  dubio  ad  augmentum  mundanac  ac  perennis  salutis  nobis  profuturum 
liquido  credimus.  Quapropter  omnium  dei  ac  nostri  fidelium  tarn  praesentium 
quam  et  futurorum  pateat  industriae,  quomodo  Ricbgouuo3  Wormatiensis*  sedis 
reverentissimus  pracsul  magnificentiae  nostrae  obtutibus  monstravit  cartas  et 
praeeeptiones  domni  Arnolfi5   püssimi  imperatoris  nec  non  et  Hludouici6 

4obeatae  memoria«  serenissimi  regia,  in  quibus  scriptum  inveniebatur,  quomodo 
Arnolms5  bonae  recordationis  imperator  ad  sanetum  Petrum  apostolum,  cuius 

130.)  1  C:  Cunradus.  »  CD:  enim  ea:  enim  fehlt  bei  S.  s  C:  BichgOTVo, 
D:  Richgnuo.  ♦  D:  Wormaciensis,  Woimacia.  6  C:  Arnulfi,  D:  Arnolffl.  •  C: 
L&douuici,  D:  Lndowici. 


Digitized  by  Google 


918. 


21 


ecclesia  in  Wormatia*  civitatc  constructa  est,  cui  ctiam  tunc  temporis  Deotbo- 
loch7  venerabilis  episcopus  praefuit,  omne  praedium  suum,  quod  habuit  intra 
et  extra  Wormatiam 4  cum  omnibus  appendieiis  illuc  aspicientibus,  in  curtilibus 
aedifieiis  maneipiis  agris  cultis  et  incultis  vincis  pratis  campis  paseuis  et 
ceteris  utensilibus,  qua©  dici  aut  nominari  possunt,  una  cum  servitoribus  suis  s 
eorumque  possessionibus  omnique  familia  utriusque  sexus  quae  parafridos  et 
cetera  utensilia  regiae  potestati,  quando  usus  exigit,  in  servitium  persolverat, 
quorum  et  nomiua  in  praecoptis  scripta  inreniuntur,  cum  omni  progenie  ad 
eandem  societatem  parafredorum  pertinente  spe  dirinae  remunerationis  contra- 
didit  ac  suis  praeeeptionibus  donata  confirmavit,  et  quomodo  Hludouicus"  sere-  io 
nissimus  rex  baec  eadem  et  omnes  res  quae  illuc  ab  aliquibus  traditae  fucrant 
suae  praeeeptionis  auetoritate  denuo  corroboravit.  Sed  pro  rei  firmitate  pre- 
catus  est  nostram  clementiam,  ut  nostrae  auetoritatis  etiam  praeeepto  baec 
et  cetera,  quae  illuc  tradita  sunt,  noviter  confirmaremus.  Cuius  petitioni  con- 
sentiri9  dignum  esse  iudicantes  praefatas  traditiones  et  confirmationes  hac  w 
nostrae  auetoritatis  nova  praeeeptione  propter  divinum  amorem  confirmavimus 
in  qua  praeeipimus,  ut  nullus  praefatum  Richgouuonem  venerabilem  epi- 
scopum  praedictis  traditionibus  aut  confirmationibus  ullo  unquam  tempore  in- 
quietet,  sed  ipse  suique  successores  tradita  et  confirmata  per  hanc  nostram 
auetoritatem  sub  sua  ditione  absque  impedimento  maioris  minorisve10  alieuius  so 
personae  perpetualitcr  teneant  et  possideant.  Et  ut  baec  nostrae  praeeeptionis 
auetoritas  per  futura  tempora  inconvulsa  perduret,  propriae  manus  subnotatione 
eam  consignantes  sigilli  nostri  impressionc  signari  praeeepimus. 

Signum  domni  Chuonradi  serenissimi  regis  (M)u. 
Salomonu  cancellarius  adricem  PUigrimi18  arcbicappelani  recog-  25 
novi1*. 

Data  II  idus  septembris  anno  incarnationis  domini  DCCCCXX1II15,  in- 
dictione  XII,  anno  vero  regni  gloriosissimi  regis  Chuonradi1  XII;  actum  Tri- 
burias;  in  Christi  nomine  feliciter  amen. 

Sgl.  Bibl.  in  Hannover:  Chart.  TTorm.  s.  XII  fcl.  14'.  (C>  so 
St.-A.  Darmstadt:  Chart  Worm.  s.  XV  fcl.  70.  {D). 

Drucke:  Schannat  II,  16 f.  (S).  —  Oereken,  CD.  Brandenburg.  Tin,  375  nr.  1 
au»  1770  im  Wormser  Archiv  benutztem  Original  zu  923  (A)  —  Böhmer,  Acta  Conr.  21 
nr.  18  cu  913.  —  MO.,  DD.  1 P.  34  nr.  37  (Foltz).  —  lieg.  Böhmer  Kar.  1249  zu  913.  — 
Reg.  imp.  nr.  17.  —  Scriba  nr.  872  zu  913.  u 

Da  die  Jahretmerkmale  zwar  unter  sich  im  Einklang  Heben,  aber  die  Jahrelangahe 
unrichtig  ist,  hat  Oereken  diese»  Diplom  für  falsch  erklärt.  Schannat  hat  desshalb  will- 
kürlic/i  die  JahreszcJU  in  918  geändert.  Der  Irrthum  stand  also  jedenfalls  schon  in  der 
Quelle  für  ACD  u.  S  (denn  Schannat  hat  sicherlich  nicht,  wie  Foltz  meint,  aus  D  ge- 
tchöpft).  Diese  Quelle  ist  kaum  das  Original  gewesen ,  sondern  eine  Abschrift  und  Folts  40 
nimmt  an,  dass  der  Schreiber  dreimal  irrig  ein  X  für  ein  V  gesetzt  hat;  es  lautet  ur- 
sprünglich DCCCCXVIH  =  ind.  VII  =  a.  r.  VII.  Der  Wortlaut  gibt  sonst  durclu«cs 
keinen  Anlasz  su  einer  Verdächtigung  dieses  Diploms. 


7  C:  Deotoloch,  D:  Deotelech.    8  C:  Ludouuicus,  D:  Ludowicus.   9  C:  con- 
Bentire.     10  m.  m.  fehlt  in  A.     11  8ig.  —  regis  fehlt  in  CDS.     u  C:  Salemon.  « 
»  D:  Pilgrimi.  M  C:  recognovit.       D:  eine  jüngere  Hand  corrigiert  in  DCCCCXVIH. 


22 


947. 


31.    947.  Januar  14.    Frankfurt.  —  König  Otto  I  bestätigt  dem  Bischof 
Richgowo  von  Worms  den  Bezug  des  in  Worms  zu  entrichtenden 


(C)  |  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Otto  divina 

*  favente  dementia  rex.  Si  petitionibus  sacerdotum  in  quibuslibet  uecessi- 
tatibus  aecclesiasticis  nostra  |  auctoritato  sublevandis  consulimus,  hoc  •  1  procul 
dubio  non  solum  in  hac  vita,  sed  etiam  in  futura  nobis  profdtorum  esse 
credimus.  Idcirco  notum  esse  volumus  omnibus  fidelibus  sanctae  dci  aecclesie, 
nostrisque  sciücet  presentibus  et  faturis,  quia  vir  venerabilis  Ricbgouuo  sanctae 

i»  Uangionensis  aeedesiae  episcopus  detulit  nobis  preeepta  •  *,  in  quibus  contine- 
batnr,  qualiter  antecessores  nostri,  reges  videlicet  et  imperatores  Fran- 
corum  « 9,  concessissent  ut,  quanticumque  negotiatores  vel  artifices  seu  et 
Frisiones  apud  üuangionem  eivitatem  advenissent,  omne  theloneum  undeenmque 
fiscus  theloneum  •  *  exigere  poterat,  ad  integrum  per  eorum  auetoritates  eidem 

15  accclesiae  concessissent.  Sed  pro  rei  firmitate  petiit  nos  prefatus  •  5  epis- 
copus, ut  buiuscemodi  beneficium  erga  ipsam  aecclesiam  ficri  iuberemus. 
Cuius  petitionibus  ob  amorem  dei  et  anime.  nostrae  remedium  libenter  annuimus 
et  hoc  nostrae  auetoritatis  preeeptum  eidem  aecclcsiae  fieri  decrevimus  per  quod 
iubemus  atqae  preeipimus,  ut  sicut  a  memoratis  prineipibus  regibus  et  im- 

»  peratoribns  concessum  atque  confirmatum  est,  ita  deineeps  prefatum  theloneum 
Ricbgouuo  episcopus  suique  successores  per  hanc  nostram  auetoritatem  habeant 
concessum  ad  necessitates  ipsius  gcclesiae  sublcvandas.  Et  ut  haec  auetoritas 
confirmationis  nostrae  per  enneta  futura  tempora  inviolabilcm  atque  incon- 
vulsam  obtineat  firmitatem,  manu  propria  subter  confirmavimus  et  anuli 

»  nostri  inpressione  adsignari  iussimus. 

|  Signum  domni  Ottonis  invictissüni  (M)  regis.  | 

|  Brun  cancellarius  advicem  Fridurici  archipellani*  recog- 

novit.|   (SI.D.)  (SR.). 

DataXVIIII  kal.febr.annodominicejncarnationis  DCCCCXLVII, 
m  indictione  III,  regnante  püssimo  rege  Ottone  anno  XI;  actum 
Franconefurt;  in  domino  feliciter  amen. 

St.-A.  Darmstadt:    Worms.    (A).    Abschrift  in  Diphmform  aus  dem  X  Jahr- 
hundert, geschrieben  von  einem  Wormser,  der  erst  seit  970  in  der  Kanxlei  verwendet  wurde 
( — 993),  also  kaum  im  Auftrage  der  Kanzlei  sclum  947  das  vorliegende  Stück  mundirt  hat. 
U  Vorlage  (  VU)  für  dieses  Diplom  war  das  D.  Ludwig  des  Frommen  s.  nr.  17. 

Drucke:  Freher  Oomment.  de  Lupoduno  (Heidelb.  1618)  24  Beg.  —  Lünig 
RA.  21<*,  1291  nr.  162  aus  A.  —  Schmmat  II,  18  aus  A.  —  MG.,  DDJ,  165  nr.  84. 
—  Reg.  Böhmer  nr.  144.  —  Seriba  nr.  880.  —  Stumpf  nr.  140. 


[Sl.]     1  VU:  hoc  nobis  proonl.     1  VU:  preeeptum  domini  et  genitoris 
40  nostri  bone  memorie  Karoli  8er.  ang.  simul  et  avi  nostri  Pip.  reg.  in  quibus  etc. 
8  VU:  Francorum  Dagobertas,  8igebertus  et  Hilpericus.    4  VU:  tel.  et  in  predicta 
civitate  et  in  castellis  Lobedunburg  et  Uuinpina.   Diese  Worte  wären  hier  kaum  aus- 
gelassen worden,  wenn  sie  im  J.  947  schon  in  der  VU.  gestanden  hätten.    6  VU:  prefatus 


Zolles. 


Digitized  by  Google 


23 


965.  November  27.   Wolthausen.  —  Kaiser  Otto  I  beitätigt  der  Kirche  32. 
von  Worms  ihre  von  früheren  Kaisem  und  Königen  erhaltene  Im- 
munität. 

(C)  |  In  nomine  sanctae  et  individoae  trinitatis.   Otto  divina 
favente  dementia  imperator  aogustos.   Dignum  igitur  censemus,  ut  * 
qaoniam  exaltatio  aecclesiarum  salns  regum  vel  imperatorum  et  sta- 
bilitas  |  creditur  esse  regnorum,  sublimitas  imperialis  in  eo  quod  sui 
est  officii,  studere  non  recuset,  quin  potius  decreta  antecessorum 
suorum  regum  videlicet  aut  imperatorum  eisdem  dei  aecclesiis  divini  cul- 
tus  amore  concessa  sua  etiam  auctoritate  roberet  et  confirmet.  Unde  io 
notum  esse  volumus  omnium  fidcliam  nostrorum  tarn  praesentium  quam  fu- 
turorum  industriae,  qualiter  vir  yenerabüis  Anno  sanctae  Uuorroacicnsis  vel 
Uuangionensis  aecclesiae  episcopus  nostram  adiit  sublimitatem,  ferens 
secum  cartas  seu  praecepta  regum  vel  imperatorum  Christianissimornm 
videlicet  antecessorum  nostrorum,  in  quibus  continebatur:  ipsam  sedcm  i» 
cum  aecclesiis,  cellulis,  vicis  ac  villis  vel  rebus  omnibus  illuc  aspicientibus* 
plenissima  defensione  et  emunitatis  eorum  tuitione  Semper  fuisse  munitam 
petiitque*,  ut  nos  ob  spem  divinae  remunerationis  similia  conccdoremus 
et  confirmatione  nostrae  auctoritatis  impertiremus.    Nos  vero  divino 
tacti  amore  pro  statu  et  incolomitate  regni  vel  imperii  nostri,  pro  ao 
sanitate  etiam  nostra  dilectaeque  coniugis  nostrae  Adalheidis  filiique 
nostri  carissimi  Ottonis  pie.  illius  petitioni  assensum  praebuimus  et  in 
omnibus  sicut  petiit  obedivimus,  ita  sane,  ut  eadem  Uuangionensis  sedes 
vel  aecclesia  sub  perpetua  regiae  vel  imperatoriae  emunitatis  defen- 
sione cum  aecclesiis  in  Lobotonbarg  vel  Uuinphina  constructis  consistat  u 
nullusque  iudex  publicus  vel  quislibet  ex  iudiciaria  potestate  vel  aliquis  ex 
nostris  sanctaeque  dei  aecclesiae  fidclibus  praesentibus  scilicet  et  futuris 
in  aecclesiae  vel  paroechias  cellas  aut  loca  vel  agros  seu  reliquas  possessiones 
praedictae  sedis  vel  aecclesiae  Uuangionensis  in  honorc  sanetorum  aposto- 
lorum  Petri  et  Pauli  construetae,  quas  bactenus  iuste  et  rationabiliter  » 
possedisse  Visa  est,  in  quibuslibet  pagis  vel  territorüs  sitas  vel  quiequid 
ibidem  tarn  a  nobis  quam  ab1  antecessoribus  nostris  seu  ce.teris  fideli- 
bus  quoquo  modo  propter  divinum  amorem  collatum  est  vel  quae  deineeps 
in  ins  ipsius  aecclesiae  superna  pietas  addere  vel  amplificare  voluerit, 
ad  causas  audiendas  vel  freda  seu  telonea  exigenda  aut  mansiones  vel  paratas  w 
faciendas  aut  fideiussores  tollendos  aut  ullas  redibitiones  inlititas*  requirendas 
aut  ad  homines  ipsius  aecclesiae  tarn  ingenuos  quam  et  servos  distringendos 
ingredi  audeat  vel  quid  exigere  ullo  umquam  tempore  praesumat  nec  ab 
bominibus  ipsius  aecclesiae  hostilis  expeditio  requiratur,  nisi  quando  ne- 
cessitas  utüitati  regum  fuerit,  simul  cum  suo  episcopo  pergant  Quiequid  autem  *o 
de  rebus  praefatae  aecclesiae  fiscus  sperare  poterat,  totum  nos  pro  nostrae 


[32.]    1  übtr  der  Ztilt  hmetneorrigiert.    »  bo  ä. 


Digitized  by^Google 


970. 


mcrccdis  incrcmonto  pracdictao  aecclcsiac  concedimus,  ut  perennibus  tempo- 
ribus  in  perpetuos  usus  ipsius  aecclesiae  deoque  ibi  famulantium  proficiat*, 
quatious*  pro  nostra  dilecteque  coniugis  nostrae  nostraeque  prolis  salute 
vel  pro  stabilitate  regni  vcl  imperii  uostri  illos  iugiter*  exoraro  delectet. 
»Et  ut  haec  emunitatis  nostrae  confirraatio  rata  et  probabilis'  existat, 
volumus  et  firmiter  iubemus  et  antecessorum  nostrorum  decreta  sive 
statuta  super  eiusdem  aecclcsiac  rebus  nostra  auetoritate  probamus 
roboramus  et  coufirmamus.  Et  ut  hoc  auetoritatis  nostrae  preeeptum 
flrmum  et  stabile  permancat,  cartam  haue  conscribi  et  anuli  nostri  im- 
10  pressione  signari  iussimus,  quam  et  manu  propria  subtus  firmavimus. 

|  Signum  domni  Ottonis  (M)  magni  et  invictissimi  impera- 

toris  augusti.  1 
!  Liudolfus  cancellarius  advicem  Uuillihelmi  archicappellani 
recognovi.  |   (S7.5)  (SR). 
m        Data  V  kalendas  decembris  anno  dominicae  incarnationis  DCCCCLXV 
indictione  Villi,  anno  regni*  domni  Ottonis  XX  xi,  imperii  vero  IUI. 
Actum  Uualahußon;  in  dei  nomine  feliciter  amen. 

St-A.  Damutadt :  Woran,  or.  mb.  e.  »ig.  subterimpr.  (A). 
Schön  erhalten. 

so  Drucke:  Schaimat  II,  21  (5.)  —  Muratori,  Antiq.  lud.  II,  447.  —  Länig, 

Beichtarchiv  21a,  1292  (ex  A).  —  I/O.,  DD.  I,  424  nr.  310.  —  Reg.  JJtfimer  307.  - 
Seriba  889.  —  Stump/  388. 

AU  Virrurkunde  diente  nr.  12. 


33.    970.  April  10.    Ravenna.  —  Kaiser  Otto  J  bestätigt  der  Kirche  von 
„        Worms  ihre  Rechte  an  den  Odenwald  gegen  die  Anspräche  der  Abtei 
Lorsch. 

(C)  |  In  nomine  sanete.  et  individuae  trinitatis.  Otto  divina 
favente  dementia  imperator  augustus.  Noverit  omnium  fidelium  nos- 
trorum tarn  presentium  quam  et  futurorum  |  industria,  quomodo  vir 

so  venerabiüs  et  nostcr  in  omnibus  fidelis  Anno  Uuormaciensis  aecclesiae  epis- 
copus  nostram  celsitudinem  adivit,  sese  reclamando  ob  frequentem  conten- 
tionem  quotannis  habitam  inter  suam  ecelesiam  et  Laureshamensis  aecclesiq 
abbatem,  de  quibusdam  utilitatibus,  que.  sunt  in  pago  Lobedangouue,  eo 
quod  prefatus  abbas  Uuormaciensi  aecclesie  omnem  silvaticum  in  Silvia 

m  Otenunalt  potestativa  manu  velit  abdicare  sueque  per  integrum  vendicare. 
Ob  hanc  igitur  altercationem  nostre.  excellentie,  porrexit  preeeptum  Dago- 
bert! famosissimi  regia  Francorum  rclegendum,  in  quo  scriptum  habetur, 
qualiter  ipse  Dagobertus  rex  ad  basilicam  saneti  Petri  apoatoli  Uuormacia 

*  Zuerst  stand  probobilis;  das  zweite  0  wurde  dann  unterpunetiert  und  darüber 
«0  «m  gleicher  Hand  teie  die  de*  Texte*  a  gesetzt.    *  regni  Uber  der  Zeile  hineincorrigiert. 


Digitized  by  Google 


970.  25 

civitatc  constructam  tradidit  civitatem  Lobcdunburg  in  pago  Lobedungouue 
sitam  cum  omnibus  Utensilibas  illuc  pertinentibas  aedificiis  mancipiis  vineis 
terris  cultis  et  inculüs  agris  pratis  campis,  omni  silvatico  in  silvis  Otcnnuald 
omniqae  utensilitate  in  Lobedungouue  in  undique  in  Jutraha  in  pascuis  mate- 
riaminibus  aquis  aquarumque  decursibus,  piscationibus  quesitis  et  inquirendis,  » 
omnem  theloneum  mercatum  et  que,  dici  aut  nominari  possunt  ad  prgscriptam 
basiiicam  donavit  ceteraque  illuc  aspicientia  sua  preceptione  noviter  confir- 
maviL  Ad  hoc  etiam  nostris  visibus  obtulit  precepta  successorum  illius 
videlicet  Pippini  Karoli  Hludouuici  clarissiraorum  scilicet  rcgum  Franco- 
rum  vel  imperatorum,  in  quibus  scriptum  invenitur,  quomodo  ipsi  tra-  10 
ditionem  ac  confirmationem  prescripti  regis  Dagoberti  suis  preceptionibus 
a  novo  confirmaverunt.  Sed  pro  rei  firmitate  precatus  est  nostram  clemen- 
tiam,  ut  frequenti  liügio  finem  statueremus  omnemqne  ecclesie  rem  nostra 
preceptione  denuo  confirmaremus.  Cuius  pctitionibus  ob  dei  amorem  eius- 
que  servitium  libenter  annuentcs  boc  nostrae,  auctoritatis  preceptum  eidem  i» 
necclesie,  fieri  decrevimus,  per  quod  iubemus,  ut  prefato  Annoni  episcopo 
fideli  nostro  aut  successoribus  suis  nullum  impcdimentum  predictis  accclesiae 
facultatibus  ab  aliqua  persona  occurrat  vel  bomines  ipsius  aecclesie,  tarn 
ingenuos  quam  et  servientes  distringendo  seu  thelonea  vel  freda  exigendo 
aut  causas  in  locis  aecclesie  concessis  audiendo  vel  fideiussores  tollendo  » 
aut  mansiones  seu  paratas  faciendo  sive  ullas  redibitiones  inlicitas 
requirendo  aut  silvatico  superius  nominato  pro  quo  specialiter  nostram 
maiestatem  quesivit,  ullam  aliquis  iniuriam  facere  pr^sumat,  nisi  sicut 
traditum  atque  con6rmatum  est  a  predocessoribus  nostris,  regibus  videlicet 
Francorum  vel  imperatoribus ,  ita  deineeps  prenominatus  Anno  episcopus  u 
fidelis  noster  suique  successores  per  presentem  nostre  iussionis  auetori- 
tatero  sub  integra  emunitate  sibi  conecssum  atque  indultum  babeant  ac 
quieto  ordine  possideant.  Et  ut  hgc  auetoritas  nostre  connrmationis  firmior 
in  futura  tempora  permaneat,  anuli  nostri  inpressione  e[am  insigjniri  iussimus 
manuque  propria  subtus  annotavimus.  so 
i  Signum  domni  Ottonis  magni  (M)  et  invictissimi  impera- 
toris  augnsti.  : 

!  Liutigerus  cancellarius  advicem  Ruodperti  archicapcllani 
recognovL  |  (57.5) 
Datum  IUI  idus  aprilis  anno  incarnationis  domini  nostri  Jesu  »s 
Christi  DCCCCLXX,  indictione  XTII,  regni  autem  ipsius  domni  Ottonis 
XXXV,  imperii  vero  Villi;  actum  feliciter  Rauen[ncJ. 

St.-A.  Darmstadt  or.  mb.  c.  sig.  lubterimpr.  (A). 

Drucke:  Schatmat  H,  22.   (5).  —  MQ.,  DD.  1,  533  nr.392  —  Reg.  Böhmer 
374.  —  Scriba  892.  —  Stumpf  486.  40 
Gleich  wie  die  Yorurkwulen  nr.  1,  11  u.  23  Fälschung. 


/ 

Digitized  by  Google 


2G 


973. 


34.    973.  Juli  1.  (?)  Worms.  —  Kaiser  Otto  II  bestätigt  der  Kirche  von 
Worms  ihre  Besitzungen. 

(C.)  |  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Otto  divina  favente 
dementia  imperator  augustus.      Si  petitiones  sacerdolum,  qnas  nobis  indica- 

6  verint  de  necessitatibus  aeccllesiarum  sibi  commissarum  benigne  compleverimus,  | 
id  proeul  dubio  ad  statum  presentis  salutis  et  potestatis  aeterniqoe  regni 
prgmia  capessenda  nobis  proraturum  credimas.  Idcirco  notam  esse  volamos 
omnibas  sanetae  dei  aecciesiao  fidelibus  nostrisque  prgsentibus  scilicet  et  ra- 
turis,  quia  vir  venerabilis  Anno  Vuormaciensis  ecclesiae  episcopus  detulit  nobis 

10  preeeptum  domni  genitoris  nostri  bong  memoria  Ottonis  imperatoris  augusti 
aliommque  regum  videlicet  et  imperatorum  prgeeptioncs,  in  quibus  contino- 
batur,  qualiter  ipso  genitor  noster  et  antecessores  iliius  aecclesie,  saneti  Petri 
concessissent  omne  theloneum,  quod  negotiatores  vel  artifices  seu  Frisiones 
regiao  potestati  apud  Uuomiaciani  civitatem  umquam  persolverant,  et  ut  alias 

i*  utilitates  omnes,  qu§  infra  aut  extra  urbem  prgdictam  in  dominicum  fiscum 
redigi  aliquomodo  potuerant,  in  banno  quod  penningban  vulgariter  dicunt  aut 
ceteris  6olutionibus  hoc  est  fredo  vecügalibus  sive  ullis  iustitiis  legalibus  vuadiis 
vel  curtilibus  aut  ceteris  utcnsüibus,  qu§  dici  aut  nominari  possunt,  illuc 
omnioo  permisissent  ac  suis  prgeeptiombus  et  has  et  alias  res  a  regibus  vel  im- 

m  peratoribus  illuc  traditas  denuo  confirmassent;  sed  pro  rei  firmitate  prgfatus 
episcopus  Anno  petiit  celsitudinem  nostram,  ut  buiuscemodi  beneficium  erga 
ipsam  aecclesiam  fieri  iuberemus,  cuius  petitionibus  propter  divinum  amorem 
et  iliius  servitiuro,  quod  genitori  nostro  sgpius  adhibuit  nobisque  voluntarie 
impendit,  asseusum  pio  animo  pre>entes  hoc  nostrae  auetoritatis  pre,ceptum 

»  eidem  aecclesie,  fieri  decrevimus.  Per  quod  firmiter  interdieimus,  ut  nullus 
comes  aut  publicus  iudex  aut  alia  qu^libet  persona  prgdictum  Annonem  epi- 
scopum  aut  successores  eius  in  supradictis  rebus  inquietare  aut  familiam  ipsius 
ecclesig  theloneo  aut  fredo  locorum  uspiam  distringere  vel  ullam  iuris  oxae- 
tionem  de  colonis  liberis  sive  servis  repetere  pr$sumat,  quin  potius  sicut  a 

m  pr^decessoribus  nostris  coucessum  est,  ita  per  hanc  nostrg  auetoritatis  prgeep- 
tionem  coram  advocato  prgfatg  aecclesie,  quasi  coram  regio  exaetore  totum 
quod  lex  ab  eis  poscat  persolvant  Et  ut  b«c  auetoritas  nostre,  confirmationis 
per  futura  tempora  inviolabilis  atque  inconvulsa  permaneat,  manu  propria  subtus 
eam  notavimus  anulique  nostri  impressione  assignari  iussimus. 

«  %  Signum  domni  Ottonis  (M)  imperatoris  augusti.  $ 

8  Uuillisus  cancellarius  advicem  Rotberti  archicapellaDi  recognovi  J 
(SI.  D.) 

Data  kalendas  iulii  anno  dominier  incarnationis  DCCCCLXXIII,  indic- 

tione  II,  regnante  piisimo  imperatoro  Ottone  anno  XIII,  imperii  autem  V;  actum 

«o  Vvormacie;  feliciter  amen. 

Staatsarchiv  Luxem,  Gatterer'tcher  Apparat  nr.  2.  Orwinaldiphm.  Die  Urkunde 
hat  gelitten,  tiamentlich  in  den  Falteiü-aijen;  da*  aufgedrückte  Siegel  fehlt.  Auf  der  Rück- 
»eite  »teht  von  einer  Hand  de»  XI  Jahrh.:  Confirroatio  Ottonis  regis  de  theloneo  et 

*»  Drucke:  Sehamutt  D7,  23.  —  Länig,  RA.  21,  1293.  —  {Hormayr\  Beitrage  tnr 

Lotung  der  Breitfrage  2,  t.  —  Reg.  Böhmer  nr.  441.  —  Seriba  nr.  894.  —  Stumpf 


Digitized  by  Google 


[>79. 


27 


nr.  594  zum  2S.  Jutu.  —  ty/.  <#«  Bemerkungen  SiclxU  in:  Uder  Kai$erurkunden  in 
der  Schweiz.  Zürich  1S77.  p.  52  f.  Ficker,  Beiträge  zur  UrkundenUkre  II,  p.  498  (im 
Antchlutz  an  Siekel)  und  p.  262  über  da»  Datum,  indem  auch  er  mit  Oietebreeht,  Ranke 
Jahrb.  II»  117  annimmt,  datt  vor  kal.  iulii  eine  Ziffer  autgefallen  tei,  und  aear  aus 
Yertehen.  Als  Torurkunden  für  unter  I),  doch  in  ziemlich  freier  Weite,  dienten  nr.  17  u.nr.  22.  ' 

979.  [August  11].  Magdeburg.  —  Kaiser  Otto  II  schenkt  der  Kirche 
von  Worms  das  bisher  seinem  Neffen  Otto  zugestandene  Drittel  des 
Bannes  und  Zolls  zu  Worms. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.    Otto  divina  favente  dementia 
imperator  augastus.     Quia  nostri  regiminis  curam  et  officium  preeipue  respicit 10 
dei  ecclesiarum  commodis  et  utilitatibus  invigilare,  nec  non  etiam  sumptus 
adaugere  deo  militantiom,  ne  quod  absit  a  proposito  rerum  inopia  devient, 
püs  dilecte  coniagis  nostre  Theophana  petitionibus  assensam  prebentes  pro 
reqaie  in  Christo  fatara  stunmopere  desideranda  nec  non  pro  statu  et  pace 
imperii  nostri  in  colomitatisque  nostro  sanete  Wangionensi  ecclesie  in  memoriam  u 
et  honorem  beati  Pctri  prineipis  apostolorum  consecrato,  cui  Hildeboldus  epi- 
scopus  magni  erga  nos  meriti  dei  nostriquo  munere  presulatur,  cuius  etiam 
continuis  rogacionibus1  ac  suggestionibus  acquievimus,  quiequid  nepos  noster 
atque  equivocus  Otto  Wannie  intra  urbem  vel  in  suburbio  tarn  in  bannis  quam 
toletis  visus  est  nostra  ex  parte  tenuisse  nostre  auetoritatis  perpetim  habendum  *> 
condonamu8  privilegio.    Nam  traditione  ac  permissu  nostrorum  decessorum 
usque  noEtra  tempora  eadem  ecclesia  tarn  in  toletis  quam  in  bannis  duas 
t&ntum  totius  utilitatis  partes  tenuit;  tertia,  ut  omnibus  illius  provincie  opti- 
matibus  notum  est  nostro  fisco  reservata.    Sed  nos  Hildeboldi  episcopi  meri- 
torum  ut  supra  diximus  non  immemores  quiequid  intra  duetum  nove  et  antique  w 
urbis  ad  nostram  utilitatem  alienum  hactenus  ab  ecclesia  prelibata  visum  est 
tam  bannis  quam  in  toletis8  pertinero  a  nostro  iure  in  eiusdem  ecclesie  ius 
transfundimus,  ut  omnes  euiuscunque  negotiationis  utilitates  toletis  videlicet 
et  bannis  sive'ex  ipsa  urbe  vel  ex  suburbio  villeve  adiacentis  confinio  pro- 
venientes,  idem  Hildeboldus  episcopus  suique  successores  ut  reliquarum  occlesi-  *> 
arum  Mogontiensis  atque  Coloniensis  presules  pleno  iure  possideant  nullaque 
iudiciaria  persona  in  predicta  civitate  ullam  deineeps  exerceat  potestatem  preter 
ipsam,  quam8  pastoralis  dignitatis  sollertia  prefecerit  advocaturo.   Et  ut  hoc 
nostrum  preeeptum  stabile  inconvulsumque  permaneat,  hanc  cartam  nostro  edicto 
conscriptam  ac  anuli  nostri  inpressiono  signatam  manu  propria  subtus  firmavimus.  m 
Hildeboldus  episcopus  et  caucellarius  advicem  Willigisi  archi- 
episcopi  recognovi. 

Data  anno  dominice  incarnationis  DCCCCLXXVIHI,  secundi  Ottonis  regni 

anno  XHI,  imperii  XI.   Actum  Magadaburg. 

Kgl.  Bibliothek  in  Bannover:  Chart.  Wormat.  t.  XII.  fol.  20'.   (0).  <o 

Drucke:  Scheid,  Originet  Guelßcae  IV,  296  («Q- Moritz,  Ursprung  derer  Beicht- 
Statte  p.  207  ff.  =  Ennen  u.  JEckertz,  Köln.  Geschichttqu.  I,  469.  —  Reg.  Böhmer  548. 
—  Scriba  899.  —  Stumpf  745. 

und  ungenau,  denn  et  miittte  heilten  regni  anno  XIX.  45 

[35.]  Bei  C  rothgetchriebene  üebertehrifi:  Traditio  regalis  banni.  1  0:  rogatibu*. 
'  C:  tam  in  toletis  quam  in  bannis;  t.  aber  nr.  36.    3  C:  ipsum  quem. 


28 


985. 


36.    985.    April  29.  Divsburg.  —  König  Otto  III  bestätigt  der  Kirche  von 
Worms  das  ihr  von  Otto  II  geschenkte  letzte  Drittel  an  Zoll  und  Bann. 

(C.)   i  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  [Ott]o  divina 
favente  dementia  rex.   Si  piis  petitionibus  sacerdotum,  quod  regiae 

4  maiestati  bene  congruit,  assensum  |  devotione  prona  exhibemus  a  deo 
nobis  id  recompeusari  ae[ter]na  mercede  procul  dubio  credimus.  Qua- 
propter  cunctis1  fidelibus  nostris  presentibus  scilicet  atque  futuris 
intimatum  esse  volumus,  quomodo  vir  venerabilis  Hildibaldus  sanctae 
Yuangionensis  ecclesiq  episcopus  ad  nos  (ven]it  secum  deferens  prae- 

loceptum  beatae  memoriae  genitoris  nostri  Ottonis  imperatoris  augusti, 
in  quo  continebatur,  qualiter  ipse  ad  ecclesiam  saneti  Petri  prineipis 
apostolorum  prejibata  civitate  Yuangione  construetam  pro  divino  amore 
suae  auetoritatis  privilegio  perpetim  sub  iure  ecclesie,  et  pr$fati  epi- 
scopi  successorumque  illius  habendum  condonavit  quiequid  suus  nepos  ac 

«  noster  aequivocus  Otto  intra  urbem  Uuangionensem  vel  in  surburbio  tarn  in 
bannis  quam  toletis  visus  est  regia  et  imperiali  parte  tenuisse.  Nam  tradi- 
tionc  ac  permissu  decessorum  suorum  usque  in  sua  terapora  eadem  ecclesia 
tarn  in  toletis  quam  bannis  duas  tantum  totius  utilitatis  partes  tenuit:  tertia, 
ut  [omnfjbus  illius  provincie,  optimatibus  notum  est,  regio  et  imperiali  fisco 

so  fuit  reservata.  Pro  rei  tarnen  firm  i täte  iam  dictus  praefatc,'  ecclesie. 
Hildibaldus  magni  erga  nos  meriti  episcopus  petiit  celsitudinem  nostram, 
ut  genitoris  nostri  traditionem  nova  dominationis  nostrae  prgeeptione 
confirmaremus.  Cuius  petitionem  suadente  nobis  carissima  genitrice 
nostra  Teophanu  imperatrice  augusta  ac  fidelibus  nostris  Yuilligiso 

« videlicet  Mogontine,  sedis  arebiepiscopo  et  aequivoco  nostro  Ottone 
duce  ßubnixis  preeibus  adhortantibus  benigne  suseipientes  devoto  etiam 
illius  servitio  s?pius  ab  co  nobis  adbibito  incitati:  omne  quod  prae- 
scriptus  genitor  noster  imperator  augustus  intra  duetum  novg  et  antique, 
urbis  tarn  bannis  quam  toletis  a  suo  regio  et  imperiali  iure  in  eiusdem 

»ecclesiq  ius  tradendo  transfudit',  boc  nostrae  celsitudinis  regis  pr$cepto 
nos  noviter  donamus  ac  confirmamus  regia  potestate  firmiter  pre,ci- 
pientes:  ut  omnes  cuiuscumque  negotiationis  utilitates  toletis  videlicet  et  bannis 
sivo  ex  ipsa  urbe  vel  de  suburbio  villg  vel  [adiac]ontis  confinio  pro[ve]nientes, 
idem  [Hildibaldus  episcopus  suique  suejecssores  [ut]  relifquarum]  ecclesiarum 

•*  [Magontijae  atquo  Colonie  presulcs  pleno  iure  possideant  et  nullus  comes  vel 
iudex  aut  aliqua  iudiciaria  persona  in  predicta  civitate  Yuangione  ullam 
deineeps  exerceat  potestatem  preter  nisi  is  solus,  quem  pastoraUs  dignitatis 
sollertia  prefecerit  advocatum.  [Et  ut]  boc  nostrum  preeeptum  stabile  incon- 
vulsumque  [p]ermaneat,  banc  cartam  nostro  edicto  conscriptam  anuli  nostri 

40  inpressione  signatam  manu  propria  subtus  firmavimus. 

[36  ]  Bothgeiehriebene  Ueber$ehrifi  bei  C:  Confirmatio  Ottonis  regis  de  theloneo. 
1  S:  Christi.   2  C:  ponüfex.   3  S:  transtulit. 


Digitized  by  Google 


(1000.) 


29 


!  Signum  domni  Ottonis  (M)  gloriossirai  regis.  • 
i  Hüdebaldus  episcopus  et  cancellarius  vice  Uuilligisi  archi- 
capellani  recognovi.  •  (SI). 

Data  HI  kalendas  maii  anno  dominier  incarnationis  DCCCCLXXXV» 
indictione  XIII,  anno  vero  regna[ntis  terjtii  Ottonis  secundo.  Actum 
Diusburg  feliciter  amen. 

St.-A.  Damutadt.  or.  tnb.  c.  $ig.  mbterhnpreuo  laeto.    Die  Urkunde  hat  $ehr 

gelitten,  namentlich  tind  die  Falten  gebrochen.  (A). 
KgL  Bibl.  in  Datmocer  :  Chart.  Worm.  ».  XII  fol.  21.  (C). 
Su-A.  Darmttadt:  Chart.  Worm.  t.  XV  fol.  26'.  (D). 

Drucke:  Schannat  II,  26 f.  (S).  —  Scheid,  Qrig.  Ouelf.  IV,  296.  —  Lünig, 
Beiehtarchiv  17»,  922.  —  Heg.  Böhmer  nr.  633.  —  Scriba  nr.  903.  —  Stumpf  nr.  883. 
AU  Vorurkunde  diente  nr.  35. 


[Um  1000].  —  Durchard  Bischof  von  Worm*  übergibt  dem  Altar  s.  Petri 
in  Worms  und  dessen  Custos  die  bisher  von  den  Censualen  dem 
Bischof  bezahlten  Abgaben,  das  Wehrgeld,  das  Besthaupt  etc. 

Noverit  industria  oronium  fidelium  presentium  scilicet  et  futurorum,  qua- 
liter  ego  Burchardus  Wormatiensis  ecclesie  episcopus  iniustam  potestatetn, 
quam  nostri  antecessores  et  nos  hactenus  habuimus  saper  censuales  homines, 
qoi  suum  capitalem  censum  ad  altare  saneti  Petri  apostoli  Wormatiensis  per- 
solvebant,  propter  dei  timorem  et  iusticiam  omnimodis  reliquimus.  Que  po- 
testas  talis  fuit,  ut  si  ullas  censualium  hominum  interficeretur,  ministeriales 
nostri  wiregeldum  ad  cameram  nostram  exigerent.  Et  si  aliquis  illorum,  quod 
non  exoptamas,  extraneam  midierem  fortuitu  in  suum  coniugium  duceret,  quic- 
qoid  iusticie  inde  diiudicaretur,  ad  nostram  potestatem  vendicarent.  Et  post 
mortem  illorum  Optimum  caput  sive  melius  vestimentum  vcl  quiequid  iusticie 
de  illorum  capito  constitutum  erat,  ad  manus  nostras  aeeiperent.  Quo  omnia 
ob  redemptionem  anime  nostre  et  nostrorum  antecessorum  ad  altare  saneti 
Petri  apostoli  Wormatiensis  et  eiusdem  altaris  custodi  cum  commuoi  cousilio 
nostrorum  fidelium  restituimus,  quia  maiore  iusticia  ad  usum  ecclesie  quam  ad 
servitium  nostram  pertinebant,  et  ita  disposuimus,  ut  bannus  per  omnia  esset  in 
potestate  nostra,  ea  videlicet  ratione,  ut  in  quibuscumque  locis  possessionem 
haberent  sive  ex  ista  parte  Gouueberges  sive  in  ministerio  orientali  sive  in 
prepositura  Mosebachcheusi  sive  ubicumque  in  extraneis  locis  latitarent,  iustos 
ecclesie  saneti  Petri  Wormatiensis  iusticiam  eorum  in  prenominatis  rebus  ad 
usus  ecclesie  reeiperet.  Et  ut  hec  restitutio  et  confirmatio  firma  et  stabilis  in 
perpetuum  perseveret,  nostro  sigillo  hanc  cartam  sigillari  preeepimus. 

Kgl.  Bibl.  in  Hannover:  Chart.  Worm.  ,.  XII  fei.  301.  (C> 

Druck:  Mone,  Ataeiger  für  Kunde  deuUcher  Vorzeit  1838  nr.  443.  ex  C.  — 
Beg.  Scriba  nr.  4928. 

Bei  C  alt  Uebertchrift:  Permissio  de  woregeldis  et  substantiali  particione, 
quam  Burchardus  episcopus  fecit  altari  saneti  Petri  in  potestatem  custodia. 


30 


1002. 


38.  1002.  Juni  10.  Worms.  —  (Data  anno  incarnationis  dominice  MII, 
indictione  XV,  IUI  idus  iunii,  anno  vcro  domni  Heinrici  regis  I. 
Actum  Vvormacie  feliciter). 

K.  Heinrich  H  schenkt  auf  Bitten  Herzogs  Otto  (per  petitionem  dilecü 
s  nepotis  nostri  Ottonis  ducis)  dem  Burchard  Bischof  von  Worms  den  könig- 
lichen Wildbann  in  dem  Forste  Forehahi. 

Su-A.  Darmttadt.  or.  ml.  c.  tig.  nd>terimpre$so  laeto.  {A). 

Drucke:  Seheid,  Orig.  Ouelf.  IV,  297  nach  dem  Chart.  Ilan.  —  Schannat  II, 
34.  ex  A.  -  lieg.  Böhmer  nr.  892.  —  Scriba  nr.  925.  -  Stumpf  1307. 


39.  io  1002.  Oktober  3.  Brudtsal.  —  König  Heinrich  II  schenkt  der  Kirche 
zu  Worms  alles,  was  sein  Vetter  Herzog  Otto  daselbst  besessen  und 
dem  König  übertragen  hat,  mit  Ausnahme  dreier  Ministerialen. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.     Si  ecelesias  dei  ex  aliquibus  divino  nutu  nobis  conecssis  rebus 

1«  ditamus  non  solum  ad  regni  nostri  feliciorem  stabilioremque  statum  nobis  prod- 
esse  sapimus,  verum  ctiam  ad  eterna  paradisi  gaudia  capienda  multum  nos 
inde  iuvari  minime  dubitamus.  Quapropter  noverint  omnes  nostri  fideles  pre- 
sentes  scilicet  et  futuri,  qualiter  nos  pro  remedio  anime  dilectissimi  senioris 
nostri  bone1  memorie  Ottonis  videlicet  imperatoris  augusti  et  etiam  pro  nostris 

m  aliorumque  nostrorum  parentum  dignis  commemoraüonibus  saneto  Yuormatiensis 
e^clesi^  per  interventum  Cunigunde  dilecte  coniugis  nostre  et  per  eiusdem  ecclesie 
venerabilis  episcopi  scilicet  Burchardi8  dignas  postulationes  totum  predium 
omnemque9  proprietatem,  quam  nos  per  dilecti  consanguinei  nostri  Ottonis 
quoquo  ducis  firmam  traditionem  in  proprium  ius  aeeepimus,  sicut  ipse  visus 

u  est  habere  infra  eandem  eivitatem  hoc  est  Vuormatiam  predicto  ecclesie  in 
honore  saneti  Pctri  consecrate  et  vcnerabili  prenominate  ecclesie  episcopo 
eiusque  successoribus  per  hoc  regium*  preeeptum  in  proprium  ius  tradidimus 
cum  omnibus  ad  eandem  proprietatem  iuste  et  lcgalitcr  pertinentibus,  id  est 
areis  edifieüs  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  aquis  aquarumque 5  decursibus 

io  piscationibus  molendinis  maneipiis  utriusque  sexus  exceptis  tribus  supradicti 
ducis  Ottonis  servienübus  videlicet  Syggelone6,  Ebone,  Hezilino  cum  uxoribus 
et  filiis  filiabusque  eorum  eo  videlicet  tenore,  ut  idem  prenominatus  episcopus 
Burchardus*  suique  successores  de  his  suprascriptis  rebus  ad  utilitatem  ecclesie 
liberam  potestatem  habcant  faciendi  quod  velint.  Et  ut  hec  nostre  traditionis 

3«  auetoritas  stabilis  et  inconvulsa  permaneat,  hanc  preeepti  pagiuam  inde  con- 
scriptam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione7  signari  iussimus. 

Engilbertus8  cancellarius  vice  Vuilligisi  archicapellani  recognovi. 

Data  V  nonas  octobris  anno  dominice  incarnationis  MH,  indictione  I, 
anno  vero  domni  Heinrici  regis  primo.   Actum  Bruochsale9. 


[39.]  1  C  u.  b:  beate.  8  to  C.  3  S:  omniumque.  *  C:  regale.  5  C:  aqua- 
runm.  «  C:  Siggiline;  b:  Sigelino.  '«Cji:  gedankenlos  appensione.  »  S:  Engel- 
bert us.   «  C:  Bruschsole  b:  BruceeL 


Digitized  by  Google 


1007. 


31 


St.-A.  Darmstadt:    Wormser  Vtdimati<m»buch  ».  XVH  fol.  33  f.,  enthalten  in 
etneni  von  K.  Sigismund  1415,  April  14  Constam  aufgestelltem  Vidimus.  (6) 
Kgl.  Bibl.  in  Hannover  :  Chart.  Warm.  s.  XII  fol.  31.  (C\ 

Drucke:  Schmmat  II,  35.  (S).  —  Scheid,  Orig.  Outlf.  IV,  297.  —  Reg.  Böhmer 
908.  -  Scriba  nr.  928.  -  Stumpf  nr.  J326.  * 


1007.    März  6.    Ladenburg.  —  König  Heinrich  II  bestätigt  dem  Bischof  40. 
Burchard  von  Worms  alle  von  seinen   Vorfahren  dem  Bisthum 


In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.    Heinricos  di?ina  favente  de- 
mentia rex.     Nihil  commodius  ad1  nostre  sublimitatis  honorem  nostrique  re- 10 
giminis  corroborationem  posse  facere  credimus,  quam  si  sanctarum  dei  ecclesiarum 
habentes  ßollicitudinem  earum  dotes  inconvulsas  servare  studucrimus.   Ob  hoc 
omnium  sancte  dei  ecclesie  fidelinm  noverit  indastria  presentiom  scilicet  et 
futurorum,  qnatinos  divine  recompensationis  emolumento  nec  non  bcatissimi 
apostolorum   principis  Petri  venerationo*,  in  cnius  honorem9  Vaormaticnsis  1» 
episcopatus  randatus  esse  dinoscitur,  sive  ad  monitionem  et  petitionem4 
Borchardi  eiosdem  sedis  dcvotissimi  presnlis,  prememorate6  eccle9ie  per  huius 
nostre  concessionis  paginam  confirmamus  omnia,  que  reges  et  imperatores 
nostri  quoque  antecessores  sive  nos  eidem  ecclesie  contuleront;  ea  videlicet 
ratione,  nt  prefatus  episcopus  suiqae  successores  uni versa  sne6  ecclesie  ut  m 
diximns   collata  habeant  teneant  firmiterqne  possideant  omnium  hominum 
molestatione  et  contradictione  remota.  Quod  nt  verius  credatur  diligentiusqne 
ab  omnibas  observetur,  hanc  cartam  inde  conscriptam  mann  propria  roborantes 
sigilliqne  nostri  inpressione  ut  subtus  videtur  insigniri  iussimus.  Et  ex  proprio 
ecclesiam  sitam  in  snburbio  älterem7  uno8  ab  nrbe  miliari  sancti  Amandi9  et  u 
Obpenheim10  preposito11  ad  usum  prebende  fratram  contradidimus  ". 

Signum  domni  Heinrici  regis  invictissimi13. 

Eberhardus  cancellarius  vice  Vuilligisi  arcbicapellani  recognovi. 

Data  II  nonas  martii  indictione  in,  anno  dominice  incarnationis  MVI, 
anno  vcro  domni  Heinrici  secundi  regnantisuV.     Actum  Laudcnburc15;  feli-so 
citer  amen. 

Kgl.  BuM.  in  Hannover:  Chart.  Worm.  s.  XII  fol.  32'.  (C). 
St-A.  JJarmstadt:  Chart.  Worm.  $.  XV  fol.  81'.  (D). 

Druck:  Schatmat  II,  36 f.  (S).  —  Reg.  Böhmer  nr.  981  tu  1006.  =  Scriba 
nr.  930.  —  Stumpf  nr.  1440.  M 

Diese  Urkunde  zeigt  einige  Auffälligkeiten,  Ober  welche,  da  die  Deberlieferung  eine 
tpäie  irt,  »chicer  zu  urtheilen  ist.  Einmal  der  Nachtat»  nach  der  Oorroborationsßrmel. 
vgl  Ficker,  Beiträge  §  216  f.    Dann  Bimmen  die  Angaben  des  Datum  nicht 


[40.]  1  C:  Tel.  *  to  G  u.  D.  »  C  u.  D:  honoro.  *  C  u.  D:  monitione  et 
petitione.  6  D:  prenominate.  a  C:  sancte.  7  D:  alta.  »  C  u.  D:  i.  9  D:  A.  40 
1°  D:  Oppenheim.  11  bei  S  sind  die  Worte  sancti  Amandi  et  O.  pr.  axugtlassen  und 
die  Lücke  durch  ....  bezeichnet;  offenbar  waren  in  seiner  Vorlag«  die  Worte  nicht  mehr 
tu  lesen.  »  so  C.  »Die  Signumeeile  fehlt  bei  C.  »  D:  regni.  "  C:  Laudenburg; 
D:  Laudemburg. 


Digitized  by  Google 


32 


1012.  1014. 


41.  1012.  Avgust  IS.  Nierttein.  —  (Data  XV  kal.  septembris  anno 
incaraationis  domini  millesimo  XII,  indictione  X,  anno  vero  domni 
Heinrici  secundi  X.   Actum  Neristein  feliciter). 

K.  Heinrich  II  schlichtet  die  Streitigkeiten  zwischen  dem  Bisthum  Worms 
6  und  der  Abtei  Lorsch  wegen  der  Gränzen  im  Odenwalde.    Poppo,  Graf  des 
Lobedungouue,  Sigibodo  Uuormatiensis  miles,  Wernherus  Laurcshamensis  miles, 
sowie  Sigibodo,  Sigiuuin,  Uuazzo,  Ältduom,  [Reolfregin]ger,  item  Sigiuuin,  Hart- 
man, Hczzil,  Esg[eri]h  sollen  die  Gränzen  beschwören. 

St.-A.  Darmttadt.  or.  mb.  e.  tig.  tubterimpreuo  ddapto.  (A).    Die  Urkunde  hat 
10  gelitten;  in  der  Milte  ist  ein  Lech. 

Drucke:  Sehatmat  II,  38  ex.  A.  —  Acta  ae.  PdUxt.  VII,  65.  —  Reg.  Seriba 
938.  —  Stumpf  1559. 


42.    1014.  Juli  29.    Martfelder*.  —  Kaiser  Heinrich  II  verleiht  der  Kirche 
von  Worms  einen  Schutzbrief  gegen  die  Gewaltlhätigkeii  der  Grafen. 

15  In  nomine  sanete  et  individae  trinitatis.  Heinricus  divioa  preordinante 
dementia  imperator  augustus.  Si  petitiones1  sacerdotum  dei,  quas*  ad  nostram 
notitiam  de  necessitatibus  ecclesiarum  sibi  commissarum  pertulerint,  ad  effectum 
perdneimns,  hoc  nobis  ineunetanter  et  ad  temporalis  regni  statum  et  ad  eterne 
beatitudinis  incrementum  pervenirc9  confidimus.  Idcoque  omnium  dei  nostrique 

»o  fidelium  presentium  sciücet  et  futurorum  noverit  industria,  quomodo  vencrabilis 
vir  Burchardus  sanete  Wormatiensis  ecclesie  episcopus  communi  lamentatione 
pontificum  et  abbatum  ciusdem  provincie  celsitadinem  nostram  adiit  sese 
reclamando,  ob  frequentem  iniuriam  ac  legem  iuiustam  a  comitibus  nostris 
familie  sue  ecclesie  tali  presumptione  impositam,  ut  quisquis  ex  cadem  familia 

»6  in  furto  vcl  pugna  aut  aliqua  criminali*  causa  culpabilis  inventus  fuisset,  seu 
magna  vel  parva  res  esset,  LX  solidos  comiti  Semper  componere  debuisset. 
Inter  hec  etiam  preeepta  emunitatis,  que  Christianissimus  Frankorum  res  Da- 
gobertus  deo  sanetisque  suis  apostolis  Petro  et  Paulo  primitus  condonavit, 
visibus  nostris  relegenda  presentavit,  in  quibus  scriptum  est,  quomodo  ipse 

so  Dagobertus  constituit,  ut  nullus  comes  aliquam  in  causis  audiendis  super  eaudem 
familiam  potestatem  haberet;  insuper  confirmationes  successorum  illius  videlicet 
Pippini,  Caroli,  Ludovvici,  Helpcrici6,  Arnoin,  Henrici6,  trium  Ottonum  clarissi- 
morum  regum  vel  imperatorum  anteecssorum  nostrorum  nobis  nostrisquo  fidcli- 
bus  demonstravit,  in  quibus  reperimus,  quod  ipsi  constitutionem  predieü  regis 

S6  Dagoberti  suis7  preeeptionibus  a  novo  confinnaverunt  Et  ne  hec  lex  iniasta 
ulterius8  procederet,  precatus  est  clemenüam  nostram,  ut  insultantem  comitum 
presumptionem  nostra  dominatione  coherceremus  remquo  suc  ecclesie  nostra 


[42.]  1  S  u.D:  petitionibus.  8  D:  que.  3  8:  proücere.  4  D:  criminalia. 
6  Help,  ist  bei  S  und  St.  2503  ausgeUuten.  6  D:  Armuffi  neenon  trium  Ottonum; 
«0  St.  2503:  A.  neenon  tr.  O.  atque  Heinrici  et  beatse  memoriae  genitoris  nostri 
Chuonradi  clar.'reg.  et  imp.;  St.  2595:  A  neenon  tr.  0.  a.  Ii.  et  b.  m.  avi  nostri 
Cfinradi  et  dilectissimi  patris  nostri  Heinrici  cL  xes.  et  imp.  7  D:  suisque  8  ult. 
fehlt  bei  D. 


Digitized  by  Google 


1014. 


33 


auctoritatc  denuo  confirmaremas.    Cnius  petitionibus  ob  divini  cultus  amorem 
eiusquc  Tolantariam  Servituten)  acquiescentes9  boc  nostri  culininis  prcccptum 
eidem  ccclosie  fieri  decrevimus,  per  quod  iubemus,  ut  prcfatus  antistcs  Burg- 
hardus  eiusque  successores  sicut  a  prenominatis  regibus  vel  iroperatoribus  con- 
stitutum est  et  confirmatum,  omnem  rem  sue  ecclesie  quiete  possideant  et  s 
comites  nostri  nullam  familie  sue  ecclesie  iniuriam  vel  iniustitiara  post  bac  in- 
ferre  presumant.  Preterea  ob  eterne  beatitudinis  remunerationein  et  beatorum 
Petri  et  Pauli  apostolorura10  venerationem  istud  imperiale  preceptum  constituiraus 
hocqne  in  sempiternum  stabile  firmumque  permanere  preeipimus,  ut  si  quis 
deineeps  ex  familia  Wormaciensis  ecclesie  furtum  vel  pugnam  aut  ullam  aliam  10 
criminalem  causam  in  eadem  familia  perpetraverit,  ad  manus  episcopi  suo 
advocato  componat;  si  autem  extra  familiam  cum  extranco  aliquo  rixam  ba- 
buerit,  advocatus  suus  comiti  pro  eo  iustitiam  faciat  et  si  alicui  libero  homini 
ullam  iniustitiam  fecerit  vel  cum  eo  pugnaverit  vel  si  extra  familiam  raptum 
aliquem  peregerit,  advocatns  suus  similiter  pro  eo  iustitiam  faciat;  si  autem  « 
infra  6epta  cuiuslibet  furtum  aliquod  commiscrit,  reddat  quod  abstulit  vel 
restituat,  et  insuper  V  solidos  persolvat;  si  extra,  Herum  quod  abstulit  resti- 
tuat  et  insuper  unam  unciam  tantum  modo  componat  et  nunquam  maius  vadi- 
monium  promereatur  quam  V  solidos.  Comites  autem  nullam  penitus  babcant 
potestatem  super  familiam  predicte  ecclesie  nisi  in  lcgali  placito  cum  iudicio  » 
scabinorum  et  iuramento  liberorum  hominum  aliquis11  in  ea  für  esse  convin- 
catur.  Et  si  palam  in  furto  deprehendatur,  in  compede  comitis  intcrea  reser- 
vetur  donec  scabiniorum  iudicio  in  suo  placito  iustc  düudicetur.    Illos  vero 
LX  solidos,  quos  usque  nunc  iniusta  et  irrationabili  lege  reeepenint,  omnino 
interdieimus  nisi  in  publicis  civitatibus.  Et  si  quis  huius  confirmationis  preeepta  u 
violaverit  vel  nostre  constitutionis  transgressor  exstiterit1*,  si  liber  est,  III  libras 
auri  ad  nostram  cameram  persolvat,  sin  autem  servus  corium  et  capillos 
amittat.   Sed  ut  hec  auetoritas  firma  stabilisque  in  perpetuo13  maneat,  manu 
propria  [hanc  cartam  indc  conscriptam14]  subtus  annotavimus  nostrique  sigilli 
inpressione  consignare16  preeepimus.  so 

Data  II1I  kalendas  augusti,  indictione  XII,  anno  dominice  incarnationis 
MX  MI,  anno  vero  domni  Heinrici  secundi  regni  XIII,  imperii  autem  I.  Actum 
Mersfelt16;  in  dei  nomine  feliciter  amen17. 

St-A.  Darmttadt:  Chart.  Worm.  s.  XV foL  12'  (D). 

Druck:  Scharmal  II,  40  (S)  teohl  kaum  au*  dem  Gr.,  aber  auch  nicht  am  D,  M 
tri«  die  zahlrricftsn  Abweichungen  der  Texte  S  und  D  erkennen  lauen.  —  lieg.  Böhmer 
nr.  1127.  —  Scriba  nr.  939.  —  Stumpf  nr.  1631. 

Zur  Herstellung  einet  correcteren  Textet,  alt  ihn  die  um  erhaltene  Ueberlieferung 
bietet,  ziehe  ich  die  mit  unterer  Urkunde  Wort  für  Wort  übereinet immenden  Erneuerungen 
von  Heinrieh  III,  Worm»  1056,  Juli  7,  St.  2503  und  Heinrich  IV,  Elten  1061,  August  7,  i0 
Ä  2595  [abged.  bei  Stumpf,  Beichtkamter  III,  68 ff.)  heran. 


9  S  u.  D;  adquiesc.   »«  »post  fehlt  bei  S.   St.  2503  u.  2595  b.  apos.  P.  e.  P. 
11  St.  2503:  com  iod.  scab.  et  iur.  lib.  bom.  quod  si  aliquis  in  ea  etc.;  bei  St.  2503 
ist  der  Satz  verständlicher.    «  D  u.  St.  2595:  extiterit.    «  S:  perpetuum.    M  bei  S 
u.  D  sind  die  Worte:  hanc  cartam  inde  conscr.  autgefallen.  15  D:  eam  cons;  St.  2503  45 
u.  2595:  insigoiri  lusaimua.    16  1):  Mersifeld.   17  amen  fehlt  bei  S. 

YL  B001,  üxkumUoWh  d.  Su4t  Worm«.  L  3 


Digitized  by  Google 


34 


1016. 


43.    1016.  Juni  29.  —  Bischof  Burchard  stiftet  die  s.  Paulskirche  in  Worms. 

(C.)  |  In  nomine  sancte,  et  individue  trinitatis.  {   Notum  sit  omnibus 
iusticie,  dilectoribus  tarn  futuris  quam  presentibus,  qualitcr  ego  Burchardas  solo 
nomine  episcopusWormacie,  civitatis,  qaam  ego  prediis  meis  et  peennia  a  duce 
«  Ottono  ex  magna  parte  redemi  domum  eiusdem  ducis  in  ecclesiam  saneti  Pauli 
commutavi  et  qu§  etiam  prius  ad  eandem  domum  pertinebant  circumiaeeotia 
loca  eidem  ecclesie,  contradidi  et  viginti  canonicos  pro  remedio  anime,  mee,  et 
maiorum  meorum  ad  serviendum  deo  et  doctori  ecclesiarum  in  ea  ordinavi. 
Quibus  preter  illa  que,  ex  bac  parte  Reni  ad  prebendam  eorum  disposul,  dedi 
10  ultra  Reuum  ad  Hovehein  dimidiam  partem  possessionis  mee,,  eodem  iure  quo 
ad  me  pertinuerat;  ad  Edcnigun  sex  mansus;  ad  Husun  octo  mansus  et  duo 
molendina  et  quatuor  iugera  vincarum  et  quandam  partem  nemoris,  que,  omnia 
a  prefato  duce  mco  precio  comparavi.   Preterea  ad  Gowenkircben  dedi  eis 
viginti  octo  seniles  mansus  et  salice.  terrc.  duos  et  diroidium;  ad  Angelachen 
m  novem  mansus  et  dimidium  et  salice  terrc,  duos  mansus;  ad  Nuzzelohen  unam 

aream;  ad  Benemaden  unum  mansum  et  quatuor  iugera;  ad  Risoluesbein  III 

or 

iugera;  ad  Gemunde  IUI  iugera;  ad  Leinhein  II1  mansus  et  quintam  partaem 
palustris  silvg  et  quatuor  iugera  vinearum  unam  aream  et  molendinum  unum. 
Preterea  emunitati  et  maasioni  canonicorum  descripsimus  terciam  partem,  que, 
«ointerYsenam  et  plateam  monetariorum  in  longum  et  latum  protenditur  amuro 
eimiterii  usque  ad  plateam,  que.  ineipiens  a  porta  saneti  Martini,  mediam  fere 
dividit  civitatem.  Infra  hunc  terminum  nec  comes  civitatis  nec  aliquis  iudex 
aliquid  agere  vel  exigere  presuroat  excepto  episcopo  vel  preposito  aut  decano. 
Dedimus  etiam  custodi  Eberbardo  et  eius  successoribus  positionem  $cclesi§  de 

u 

ss  Ädenesbach  et  oronem  deeimationem  eiusdem  ville,  et  XXX  maneipia  cum 
aliis  perünentibus  ad  eandem  §cclesiam  et  ut  familia  saneti  Pauli  alium  advo- 
catum  non  babeat  preter  eum  et  ut  quarta  parrochia  civitatis  ad  eum  respiciat, 
ut  ipse  per  vicarios  suos  omnibus  in  ea  commorantibus  de  baptismate  et  sepul- 
tura  et  universis  animg  necossariis  respondeat   Que.  traditio  ut  in  omnibus 

io  retro  soculis  firma  permaneat  eam  sigilli  nostri  inpressione  et  subscriptorum 
virorum  testimonio  adnitente  domino  meo  H.  imperatore  ego  et  dominus  meus 
Wiüigisns  Mogontiensis  archiepiscopus  sub  perpetuo  anathemate  confirmavimus, 
ut  si  quis  aliquid  inde  inminuere  presumpscrit  iudicio  beati  Pauli  eterng  damp- 
nationi  subiaceaU    Brunicho,  Bfibo,  Mazelin,  WiUericb,  Obbo,  Henzo,  Gerlieb, 

m  Ebbo,  Hazzo,  Franco;  isti  clerici  prescripti  affuerunt  nostre,  traditioni.  Et 
laici:  Franco,  advocatus  Folcmar,  Ruthar,  Dammo*,  Diemar,  Nanzo,  Mcgiulacb, 
Buggo,  Reginolt,  Richozo,  Erkenbrabt,  Reginbodo  Gumbreht.  Anno  incarna- 
üonis  domini  M.XVL,  indictione  XIIII,  III  kalendas  iulü  facto  b§c 

Universitätsbibliothek  Heidelberg.    332  mb.  (A\    Das  aufgedrückte  Siegel  ist  völlig 
40  zerstört.  Dat  Pergament  icheint  später  einmal  an  allen  Bändern  beschnitten  worden  zu  sein. 

Druck:  Schannat  II,  41  f.  -  lieg.  Scriba  nr.  940.  -  Zeitschrift  für  d.  Ge- 
schichte dee  Oberrheine  XXIV,  p.  152. 


[43.]    1  A.  II;  ruertt  schrieb  der  Schreiber  also  duas,  was  er  dann  in  duos  cor- 
rigierte.   *  Räthar,  Dammo  sind  vom  obern  Sand  des  Siegels  vollständig  bedeckt. 


Digitized  by  Google 


1016. 


35 


Wattenbach  in  der  Zeitschrift  XXIV  p.  152  bezeichnet  die*«  Urkunde  als  eine 
Fälschung  aus  dem  XII  Jahrhundert.  Wir  haben  aber  vielmeltr  eine  Aufzeichnung  aus 
drm  Anfang  des  XII  Jahrh.  vor  uns,  der  möglicherweise  ein  Authenticwn  zu  Grunde  liegt; 
die  Kamm  der  Zeugenliste  stimmen  zum  Theil  mit  denen  der  Urkunden  nr.  44  u.  45. 

1016.  Juni  29.  —  Bischof  Burchard  schenkt  der  neugestifteten  Kirche  s  44. 
*.  Paul  in  Worms  zwei  Mühlen  am  Eisbach  sowie  das  Wasser- 
recht;  eine  dritte  Mühle  giebt  er  dem  Kloster  Nonnenmünster. 

(C.)  |  In  nomine  sancte.  et  indtvidue.  trinitatis.  %  Notum  sit  omnibus 
tarn  futuris  quam  pregenübus,  qualiter  ego  Burcbardus  episcopus  redacta 
ifrrmatia  in  potestatom  beaü  Petri,  quam  ego  prediis  meis  et  pecunia  a  duce  io 
Ottonc  ex  magna  parte  redemi  domom  eiusdem  ducis  in  gcclesiam  sancti  Pauli 
commntavi  et  in  ea  XX  canonicos  ordinavi,  quibu3  in  prcbendam  suam  cgteris 
omnibus  dispositis  ad  subplementum  albi  panis  dedi  duo  molendina  in  Ysana, 
unum  infra  muros  civitatis  et  aliud  extra;  tercium  in  medio  horum  tradidi 
sanctQ  Marie,  abbatiae,  monialium.  Ipsam  vero  aquam  et  ripam  eins  «t  alveum  u 
dedi  in  potestatem  canonicorum  sancti  Pauli,  ne  quis  preter  voluntatem  corum 
vel  alveum  artare  vel  do  ipsa  aqua  aliquid  prosumat  derivare.  Excepimus 
autem  duo  foramina,  que  in  latitadino  et  altitudine  mensuram  unius  pugni 
represso  pollice  debent  habere  vel  infira  scripta  forma  demonstrat1,  quorum 
alterum  nostre,  piscing,  alterum  abbatisse.  sancte.  Marie,  sorori  meg  Mehthilde,  »o 
concessimus.  Que,  tradicio  ut  in  omnibus  retro  seculis  firma  permaneat  eam 
sigilli  nostri  inpressione  et  subscriptorum  virorum  tcstimonio  sub  perpetuo 
aiiathemate  confirmavimus:  Brunicbo,  Bubo,  Mezzehn,  WiUerib,  Obbo,  Henzo, 
Gerlieb,  Eppo,  Hazzo,  Francho.  Et  laici:  Folcmar  advocatus,  Röthart,  Dammo, 
Dicmar,  Meginlach,  Bucco,  Reinolt,  Richezo,  Gumbret.  m 

Anno  incarnationis  domini  M.  XVI,  indictione  XIIU,  III  kalendas  iulii 
acta  sunt  h§c. 

St.-A.  Darmstadt,  mb.  Aufzeichnung  aus  der  ersten  Hälfte  du  XII.  Jahrhunderts, 
vorauf  die  Schrift  hinteeist,  namentlich  die  Abbreeiationaeichen;  vgl.  diese  Urkunde  mit 
nr.  43  und  nr.  45,  namentlich  die  Zeugenliste  und  die  Datierungszeile.   Da»  aufgedruckte  so 
bjscMdijjte  Swj^irt  ein  anderes  <^&e^nr^,  auch  die  Sehrifi  ist  eine  andere  ah  bei 

Drucke:  Schannat  II,  42.  —  Länig,  Spicil.  eeel.  eonU  III,  1296  u.  IITheil  923. 
—  Heg.  Scriba  nr.  941. 

Für  diese  Urkunde  gilt,  was  wir  bei  der  vorhergchaulm  bemerkt  haben;  alt  eine  3* 
Fälschung  darf  man  tie  nicht  bezeichnen,  denn  trie  käme  ein  Falscher  gerade  auf  die  auf- 
fällige Farm  unterer  Urkunde.     Bier  kommen  eben  die  von  O.  von  Buchwald,  Bitehof,- 
und  FürUenurkunden  de»  XU.  u.  XIII.  Jahrhunderts  gemachten  Bemerkungen  in  Betracht. 

1016.  Juni  29.    Worms.  —  Bischof  Burchard  schenkt  dem  Kloster  45, 
Nonnenmünster  bei  Worms  alle  seine  Güter  und  Leibeigenen  im  io 
Hessengau  zu  Herbrachtshausen  und  anderswo. 
(C.)  In  nomine  sancte,  et  individne  trinitatis.  Notum  sit  omnibus  fidelibus 

presentibus  scüicet  atque  futuris,   qualiter   ego  Burghardus  Wormaüensis 


[44.J    »  In  der  Mitte  der  Urkunde  ist  ein  Quadrat  gezeichnet. 


Digitized  by  Google 


3G 


1016. 


£cclcsig  cpiscopns  quoddam  prcdium  mci  iuris  in  pago  Hassia  situm  nomine 
Gcrbrahteshuson  et  quiequid  habco  in  Fiormannin  et  in  Ratverkeshuson  et  in 
Dreisbahe  et  in  Scroufin  et  in  Adcibcredeshuson  et  in  Winethereshason  et  in 
üiiomcreshuson  et  in  Orcana  in  areis  agris  pratis  silvis  pascais  aquis  aqua- 
«  rurave  decursibns  in  molcndinis  et  in  Omnibus  utensilibus  qugsitis  et  inqoi- 
rendis  et  orania  maneipia,  que,  hactenu9  babui  sive  illa,  que,  ad  predictum 
predium  pertinent  sive  illa  que,  aliunde  ab  amicis  meis  adquisivi  exceptis  sex 
mulieribus  ex  eadem  familia,  quarum  hgc  sunt  nomina:  Hemma,  Godefthui, 
Imma,  Osburg,  Azzeia,  Richcla  et  earum  proercatione,  quas  ad  monasterium 

10  saneti  Petri  infra  murum  Wormacie,  construetum  tradidi,  alia  omnia  ntrinsque 
sexus  ob  recordationem  anime,  mec,  et  sororis  mee,  Mahthildis  ad  monasterium 
sanete,  Marie,  foris  murum  Wormatie,  positum,  ubi  sanctimoniales  sunt,  trado 
ea  ratione,  ut  singuli  masculi  sive  mansum  habeant  sive  non  habeant,  quando 
ad  suos  dies  perveniant,  singulis  annis  ad  predictum  monasterium  in  aBsumptione 

16  sanete,  Mari§  11  denarios  persolvant;  femine,  autem  postquam  nupserint  in  eadem 
festivitate-  ad  id  ipsum  monasterium  similiter  II  denarios  persolvant.  Et  hoc 
constitno,  nt  nullus  advocatus  neque  abbatissa  nec  ulla  iudiciaria  persona 
supradicta  maneipia  ad  nllum  servitium  cogat  nisi  ut  male  »  «  •  [fejmine,1  ab 
omni  Servitute  liberi  sint,  postquam  censum  suum  ad  predictum  monasterium 

so  persolverint.  Post  mortem  autem  virorum,  magister,  qui  Ulis  ab  abbatissa  ad 
aeeipiendum  censum  positas  est,  quam  magnam  substantiam  habuerint,  nihil 
plus  ad  manus  abbatisse,8  aeeipiat  nisi  XII  denarios,  hereditatem  vero  iilornm 
sui  heredes,  si  ex  eadem  familia  sint,  habeant  atque  possideant  Si  autem 
alienas  uxorcs  aeeeperint  post  obitum  vite,  duas  partes  illorum  substantie,  ab- 

25  batisse,  aeeipiat  et  heredes  illorum,  qui  ex  eadem  familia  sunt,  predium  illorum, 
si  habeant,  aeeipiant.  Si  vero  ex  eadem  familia  uxorcs  aeeeperint,  sui  heredes 
hereditatem  possideant.  A  feminis  igitur  post  earum  mortem  similiter  XII 
denarii  reeipiantur,  si  talis  substantia  ibi  reperiatur;  si  autem  non  invenitur, 
nihil  inde  auferatur.    Mundiburdium  autem  et  defensionem  ab  episcopo  et  a 

so  rectoribus  supradicti  monastcrii  habeant  et  bis  in  anno  ad  duo  legitima  placita 
in  Firmannin  veniant,  que,  Ulis  certo  tempore  magister  illorum  nunciaverit, 
qui  censum  ab  eis  requisierit.  Et  si  aliqua  necessitate  vel  infirmitate  inter- 
venienlc  censum  suum  et  placita  uno  aut  duobus  vel  tribus  annis  seu  plus 
neglexcrint8  et  per  hoc  abbatissa  vel  alia  aliqua  persona  libertatem  eomm  (?) 

u  eis  infringero  voluerit,  snpersessum  ius  emendent  et  libertatem  suam  ut  prius 
habeant  Si  quis  vero  ego  ipse  quod  absit  vel  aliquis  heredum  vel  coheredum 
meorum  hanc  cartam  ingenuitatis  infringere  vel  violare  voluerit,  iram  omui- 
potentis  dei  et  sanete,  Marie,  dei  genitricis  et  saneti  Petri  prineipis  apostolorum 
et  omnium  sanetorum  habeat  et  episcopus  supradicti  monasterii  suo  ministerio, 

«o  ne  id  perficiat,  eum  constringat.  Et  ut  h§c  traditio  firma  stabilisque  permancat, 
stipulatione  subnixa  cam  corroboro  atque  confirmo.  Quod  ut  verius  credatur 
diligentiusque  ab  omnibus  observetur  meo  sigülo  insigniri  iubco.  Actum  publice 


[45.]    1  nach  nisi  folgt  eine  ausgewischte  Stelle,  erkennbar  ist  ut  male,  das  fol- 
gende, etwa  4  Buchstaben,  ist  unlesbar.     *  ad  manus  abbatisse,  $ehr  verwischte  Stelle. 
4j  '  neglexerint  ist  «m  späterer  Hand  Uber  die  Zeile  geschrieben  worden;  durch  da» 
Zusammenlegen  hat  da»  Pergament  hier  sehr  gelitten. 


1018. 


37 


coram  altarc  sancti  Petri  apostoli  in  presentia  tcstium  subtus  signatorum. 

Signum  Barghardi  cpiscopi  f.       Signum  Brunicbouis  prepositi  f.  Signum 

Wezzelini  prepositi  f.      Signum  Buobonis  prepositi  f.      Signum  Diczmanni 

prepositi  -f.      Signum  Gerliebi  prepositi  +.      Signum  Mazzelini  prepositi  f. 

Signum  Emicbonis  prepositi  et  camerarii  f.       Signum  Hczzelini  decani  f.  4 

Signum  Epponis  scolarum  magistri  f.      Signum  Opponis  cantoris  f  et  omnium 

fratrum  sancti  Petri  et  sancti  Ciriaci  et  sancti  Andrej  et  sancti  Pauli  et  sancti 

Martini.    Isti  sunt  clerici.    Laicorum  autem  nomina  hgc  sunt:  Folcmarus 

advocatus,  Boppo,  Dietmarus,  Adalboh,  Reginolt,  Embricbo,  Dammo,  Sigebodo, 

Ricbezo,  Gerbart,  Liutfrid,  Meginlach,  Buggo,  Reginbodo,  Ezzo,  Hunfrit,  Liut- 10 

brant,  Focco,  Diemo,  Lanzo,  Liutfrit,  Gumbrabt,  Walfrid,  Gundeloh,  Ebo, 

Ruothart,  Dietuuin,  Benzo,  Megizo,  Ruodolf,  Azzelin,  Sigebodo,  Wobbcün,  Alt- 

duom,  Herrieb,  Diedolt,  Willcman,  Ernust,  Regelo,  Benno,  Ricbezo,  Diedericb, 

Hartuuig  et  pene  omnes  urbani. 

Anno  dominice,  incarnationis  millesimo  XVI,  indictione  XHU,  Hl  kalendas  u 

iulii,  regnante  Heinrico  imperatore  anno  XV,  mee,  autem  ordinationis  anno 

XVUL   Actum  Wormaci?,  feliciter. 

St.-A.  Darmstadt,  or.  tnb.  e.  sig.  subterimpresso  laeso.  Das  Pergament  hat  ge- 
litten und  die  Schrift  itt  vielfach  ausgewischt.  Auf  der  Rückseite  steht  «n  wohl  gleich- 
seitiger Schrift:  Traditio  predii  in  Hassia  ad  sanetam  Mariain  foris  inurum  Worraaciq.  10 

Druck  t  Baur,  Hessische  Urkunden  I,  855 ff.  —  Angeführt  im  Archiv  für  hes». 
Geschichte  II,  301.  —  Reg.  Scriba  nr.  942. 

Die  Angaben  des  Jahres,  der  Indietim  und  der  lleglenuigsjahrc  Katier  Hcinriclis  II 
stimmen  zusammen,  nicht  aber  die  der  Ordination  des  Bischofs. 

1018.  Juli  11.  (?)  Worms.  —  Kaiser  Heinrich  II  schenkt  dem  Bisthum  »46. 
Worms  auf  Bitten  des  Bischofs  Burchard  den  Zoll  und  Markt  zu 
Kailbach. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  dementia 
Romanorum  imperator  augustus.  Viri  iusti  dum  postpositis  tumultibus  secularium 
negotiorum  in  contemplatioms  sue  vertice  superne  voluntatis  sententiam  perseru-  so 
tantur,  ministeriis  sepius  deservire  officii  exterioribus  necessitate  coguntur.  Unde 
sciat  cunetorum  dei  nostrorumque  fidelium  generalitas,  qualiter  Burcbardus  dis- 
cretus  in  appentendo,  fortis  in  tolerendo,  iustus  in  iudicio,  sanete  videlicet  Wor- 
matiensis  ecclesie  episcopus  nostram  potestatem  imperialem  adiit  rogans,  ut  fra- 
tribus  sue  sedis  principalis  sub  bonore  scilicet  beati  Petri  prineipis  apostoloruiu  w 
fundotenus  a  se  construete,  tbeloneum  et  mercatum  in  loco  qui  dicitur  Kebelin- 
bacb  cum  omnibus  suis  pertinentiis  per  nostrum  preeeptum  in  proprium  trade- 
remus.   Cuius  rationabili  peütioui  libentius  aurem  aecommodantes  more  regum 
atque  imperatorum  nostrorum  quoque  antecessorum  firmissime  et  ex  integro 
postulata  concessimus.  Et  ut  bec  nostre  confirmationis  pagina  inde  conscripta  «0 
firma  et  inconvulsa  permaneat,  manu  propria  corroborantes  sigüli  nostri  in- 
pressione  eandem  subter  bullari  iussimus. 

Guntherius  cancellarius  vice  Erkanbaldi  arcbicapellani  notavit 

Data  V  idus  iulii  anno  dominice  incarnationis  MXYIII,  anno  vero  domni 
Heinrici  secundi  regnantis  XVII,  imperii  V,  indictione  VII.    Actum  Wormatie.  45 
Kgl  Bibl.  in  Bannoter:  Chart.  Worm.  s.  XII  fol.  35.  (C). 


Digitized  by  Google 


38 


1023. 


Druck:  Motxe,  Anaeiger  für  Kunde  etc.  1838,  p.  444.  ex  C.  —  Stumpf,  Reichi- 
hmzier III  {Acta  imp.\  p.  42  ex  C.  —  Reg.  Seriba  nr.  946.  —  Archiv  der  Get.f.  über« 
d.  Ucschichtskundc  XI,  477.  —  Stumpf  nr.  1711. 

Da»  Datum  dieser  Urkunde  ist  nicht  in  Ordnung;  einmal  stimmt  die  Indiction  nicht, 
fi  denn  dm  Jahr  1018  entspricht  Indiction  I;  sodann  i$t  da*  Tagetdatum  Y  idus  iulii  mit 
Oietebrecht,  Kaiserzeit  II,  608,  dem  Birsch-Brcsslau,  Jahrbücher  d.  d.  Reichs  unter  Hein- 
rich II,  Band  III  p.  79*  beistimmen,  in  V  id.  iunii  umzuändern,  da  diese  Schenkung 
mit  dem  Aufenthalt  de»  Kaisers  su  Worms  bei  Gelegenheit  der  Einweihung  de»  Dom»  zu- 
sammenfällt* 

47.  io  1023.  Dezember  2.    Tribur.  —  Kaiser  Heinrich  II  scfdichtet  die  Sireilig- 
keiten zwischen  der  Kirche  zu  Worms  und  der  Abtei  Lorsch. 

In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Ego  Hcinricos1  divina  favento 
dementia  Romanorum '  imperator  augustas.  Notum  facio  Omnibus  sanctae 
dei  ecclesiac  fidelibus  tarn8  presentibus  quam  ot  futuris,  qualiter  assidua  pro- 

i*  clamatio  nostras  aures  ioquietabat  ob  inveteratas  et  frequentes  contentiones  et 
ob  inmarcidas  inimicitias,  quae  Semper  erant  inter  Wormatiensem  episcopum 
et  Laureshammensem*  abbatem  et  inter  familias  ntrarumque  «cclesiarum,  quae 
iam  in  tantum  convaluerunt,  ut  etiam  innumerabila  inter  se  fierent  bomicidia, 
et  in  boc  maximum  dctrimentum  utraque  patcretur  ecclesia.   Quapropter  cum 

m  consilio  meorum  fidclium  id  ordinäre  disposui,  quomodo  tantae  discordiae 
temerariam  presumtionen  inter  utramque  ccclesiam  et  earum  familias  nunc  et 
inposterum  aut  omnino  dissolverem  aut  impunitam  non  relinquerem.  Jnprimis 
precepi  et  ad  hoc  peragendum  meos  nuncios  misi,  ut  omnis  iniustitia,  quae  iam 
per  multa  tempora  ex  utraque  parte  incorrecta  remanscrat,  ab  advocatis  illorum 

m  utrimque  pleniter  corrigeretur,  et  debinc  prevideant,  ne  talia  apud  illos  sie 
inveterescant;  et  si  aliqua  nova  contentio  inter  illos  exorta  fuerit,  volo,  ut  con- 
veniant  et  quam  citissime  possint  corrigant.  Et  ne  talis  ac  tante  seditionis 
audatia  sine  digna  ultione  inter  utrasque  familias  post  remaneret,  per  huius 
cartulae  preeeptura  istud  constitui  decretum:    Si  quis  ex  familia  saneti  Petri 

so  Wormatiensis  aliquem  ex  familia  saneti  Nazarii  vel  e  contrario  aliquis  ex  familia 
saneti  Nazarii  quemquam  servorum  saneti  Petri  insequitur  et  ausu  temerario 
et  armata  manu  aliquem  ad  occidendum  vel  ad  depredandum  eius  curtem  sive 
eins  domum  infregerit  et  eum  impugnaverit,  et  si  ille  aut  aufugerit  vel  quoquo 
modo  ab  eius  potestate  sive  impugnationc  se  liberaverit,  aut  si  forte  domi  non 

m  fuerit,  Uli,  qui  huius  audatiae  et  invasiouis  dux  et  prineeps  fuerit,  tollantur 
capilli  et  corium5,  et  insuper  in  utraque  maxilla  ferro  ad  hoc  facto  etiam 
candenti  bene  cratetur6  et  comburatur,  reliqui  eius  sequaces  cuto  et  capillis 
priventur.  Si  autem  ibi  occiditur,  omnes  qui  buius  homicidii  vel  invasiouis 
partieipes  sunt,  cuto  et  capillis  perditis  supradicta  combustione  signentur  ac 

40  wcrigeldum  occisi  domino  suo  auetor  homicidii  persolvat  et  cum  proximis  eiusdem 
interfecti  reconciliationem  faciat,  et  in  quocumque  loco  aliquis  ex  utraque  familia 
ab  utrisque  innocens  occiditur,  homicida  snpradictao  sententiao  subiaceat.  Hanc 
vindictam  et  istud  meum  constitutum  advocatus,  in  cuius  advocatione  hoc 

[47.]    1  A :  Ueinricus  secundue.    '  fehlt  bei  C     3  C:  tarn  et.     4  C:  Laves- 

41  samensem.  1  C:  corium  et  capilli.  6  A:  gretetur;  darüber  von  derselben  Hand:  cra- 
tetur; C:  gratfltur. 


Digitized  by  Google 


10-24. 


39 


cvenerit,  cum  scicntia  episcopi  et  abbatis  in  prcscntia  nunciorum  utroramque 
fideliter  adimpleat.  Si  vero  advocatus  aut  mercede  conductus  aut  gratia 
commotus,  aliqua  colliditate  hec  dccreta  avertcro  voluerit,  gratia  nostra  et 
advocatioae  carebit,  nisi  super  sacras  reliquias  hoc  iurare  audebit,  qaod  eum, 
qai  bomicidii  sea  invasionis  illias  reus  est,  nusquam  acquirere  possit;  tarnen  e 
quam  citissime  potent  acquirat.  Et  si  homicida  cx  familia  episcopi  est  et 
advocatus  eum  acquirere  non  potuerit7  vcl  noluerit,  fideles  abbatis  si  possint 
illum  acquirant  et  ad  predictam  poenam  presentibus  nuneiis  utroramque  repre- 
sentent;  similiter  fiat  ex  parte  episcopi.  Et  de  servientibus  episcopi  et  abbatis 
illud  constituimus  ut  si  quis  illorum  tale  aliquid  fecerit,  predictae  penae  subiaceat  10 
vel  decem  libris  denariorum  redimatur.  Unum  autem  est,  quod  volo,  iubeo  et 
firmiter  preeipio,  ut  rem  semel  benc  ac  recte  definitam  nullas  iterare  vel  reno- 
vare  audeat.  Si  autem  predictus  episcopus  aut  abbas  hoc  decretum  anullare 
cupiat,  michi  vel  meo  successori  duas  libras  auri  persolvat,  conatum  tarnen8 
suum  nequaquam  perficiat  Et  ut  hec  constitutio  stabilis  inconvulsaque  per-  is 
maneat,  sigilli  nostri  impressione  banc  cartam  insigniri9  iussimus. 

Signum  domoi  Heinrici  (M)  Romanorum  invictissimi  imperatoris 
augusti I0. 

Guntherius  cancellarius  vice  Aribonis  arcbicapellani  recognovi11.  so 

Data  III!  nonas  decembris,  indictiono  VI,  anno  dominice  incarnationis 

MXXI1I,  anno  "domni  Heinrici  secundi  regnantislSannoXXHI,  ünperii  autem  WX. 

Actum  in  Triburia16  regia  villa;  amen. 

Codex  Laureih,  im  Reich $archiv  München  i.  XII  fol.  20.  (A) 

Chart  Worm.  $aecuii  XII.  fol.  34.    (C).  » 

Drucke:  Scharmat  II,  43.  (S).  —  Cod.  dipl.  Laureeh.  I,  156  beide  vmolhtihulij. 
—  Dtmnont-Bcnutet  Corp.  dipl.  luppl.  I",  27.  —  Länig,  Reiehiarchiv  17",  023.  —  Beyer 
Mittelrhein.  UB.  II,  19.  —  [MO.,  SS.  XXI,  405 f.  ex  A.  —  Reg.  Seriba  nr.  948.  — 
Stumpf  nr.  1816.  Ueber  die  Urkunde  vol.  Jahrbücher  de*  deutsch.  Reichet  unter  Hein- 
rich II.    III  Bernd  von  H.  Brodau  p.  293  ff.  so 


[1024].  —  Das  Hofrecht  des  Bischof»  Bwrchard  von  Wörme.  48. 

[Incipit  prologus  de  privilegiis  Burchardi  Worma/i'«w«  ecclesie  episcopi. 

Decursis  venerabilium  antistitum  temporibus,  quibus  ecclesiam  Worma- 
tientem  sibi  a  deo  commissam  in  undis  diversarum  proccllarum  seeuudum  debitum 
offitii  sui  pervigili  cura  gubernabant  et  eam  vel  propria  largitione  vel  regura  » 
seu  imperatorum  traditione  facultatibus  bonoribus  exuberantem  reliquerant,  acce- 
dendum  nobis  est  ad  introitum  pü  pastoris  et  tempora  Burchardi  episcopi, 
cuius  memoria  propter  prerogativam  meritorum  apud  homines  est  celebris  et 
in  conspectu  altissirai  immortalis,  qui  qualiter  se  in  episcopatu  habuerit,  non 
est  neces6arium  verbis  exponere,  cum  faroa  virtutum  eius  ubique  terrarum  com-  « 
probata  sit  operum  attestatione  et  ut  pace  omnium  dicam  licet  plures  precesserint 
eum  viri  mire  sanetitatis  in  sede  Wormatienti  respectu  eius  plantationis  et 
superedificaüonis  ecclesia  ista  tarn  iu  spiritualibus  quam  in  temporalibus  erat 
quasi  informis.    Hoc  testatur  clerus  et  populus  paterna  dilectione  educatus, 

7  C:  potent    8  fehlt  bei  C.    9  C:  insignire.    10  Die  SynutnzeWe  feltU  bei  C.  4» 
»  C:  recognovit    i*  C:  anno  vero.    »  6':  regnante.   "  fehlt  bei  C.   w  C:  Triburi. 


Digitized  by  Google 


40 


1024. 


hoc  civitas  adornata  et  adaueta,  hoc  universus  episcopatus  rebus  et  largis 
possessionibus  ditntus,  hoc  testaatur  congregationes  buius  ecclesie,  quas  ipse 
permodicas  inveniens  largitionibus  habundanter  ampliavit  vel  ex  novo  instituit; 
corpus  canonum  in  unam  faciom  castomra  eloqniorum  multo  laborc  collegit; 
6  legem  specialem  faroilie  saneti  Pctri  ot  infra  videtur  dedit  et  ut  breviter  con- 
cludam  ecclesiam  Wormatiensem  in  meridiano  splendore  oranibus  bonis  lucentem 
feliciter  reuquit,  unde  XIII  kalendas  septembris  in  pace  factus  est  locus  eins 
et  apud  sanetum  Laurentium  sepultus.] 

[Lex  familie  Wormaticnsis  ecclesie.] 

io  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Ego  Burchardus1  Worma- 
tiensis  ecclesiae  episcopus  propter  assidaas  lamentatioues  miserorum  et  crebras 
insidias  multorum,  qui  morc  canino*  familiam  saneti  Petri  dilacerabant,  diversas 
leges  eis  imponentes  et  infirmiores  quosqae  suis  iudieiis  opprimentes,  cum  con- 
silio  cleri  et  militum  et  totias  familiae  bas  iussi  scribere  leges,  ne  aliquis  advo- 

ls  catus  auts  vice  dominus  aut  ministcrialis  sive  intcr  eos  alia  aliqua*  loquax 
persona  supradictae  familiae  novi  aliquid  subioferre  posset,  sed  una  eademque 
lex5  diviti  et6  pauperi  ante  oculos  prenotata  omnibus  esset  communis. 

[I.]   Si  quis  ex  famiha  saneti  Petri  ad  sociam  suam  legitime  venerit, 
quiequid7  in  dotem  dederit,  et  boc  ipsa  annum  et  diem  non  proclamatum 

so  possidet,  si  vir  prior  moritur,  uxor  eius  totam  habcat  dotem  usque  ad  finem 
vitae  suae;  si  autem  ipsa  moritur  sine  filiis,  proximi  heredes  mariti  sui  dotem 
reeipient;  similiter  fiat,  si  uxor  prior  moriatur;  et  quiequid  simul  acquisierant, 
si  quis  eorum  alterum  supervixerit,  totum  habeat  in  sua  potestate  et  quiequid 
inde8  facere  velit,  faciat.   Quod9  autem  mulier  secum  ad  maritum  attulerat10, 

»ambobus  mortuis,  si  filios  habuerint,  ipsi  raatris  baereditatem  possideant;  si 
autem  filios  non  habuerint,  nisi"  ipsa  traditione  prepediatur1»  post  vitam  eius 
totum  ad  proximos  mulieris  redeat,  et  si  filios  simul  genuerint  et  mater  prior 
obierit,  si  quid  baereditatis  ex  matre  filiis  devenerat  et  ipsi  obierint,  haereditas 
ad  proximos  matris  redeat. 

so  [II.]  Lex  crit  familiae,  si  quis  praedium  vel  maneipia  in  baereditatem 
aeeeperit13  et  in  paupertatem  inciderit  et  ex  bac  necessitate  baereditatem  vendere 
voluerit,  prius  proximis  bacredibus  suis14  cum  testimonio  proponat  ad  emendum; 
si  autem  emerc  noluerint,  vendat  socio  suo15  cui  voluerit  Si  autem  aliquis 
mansus  in  manum  episcopi  iudicio  iudicum18  pervenerit17  et  si  haeredum  aliquis 

« supersessum  ius  emendare  voluerit,  detur  sibi  potestas,  ut  tali  conditione 
baereditatem  aeeipiat.  Si  autem  nullus  haeredum  satis  facere  voluerit,  illius  loci 
minister,  cuicumque  ex  familia  mansum  illum  dederit,  hic  postea  haeres  firmus 
fuerit18;  si  autem  aliquis  venerit  post  duos  annos  aut  post  tres  aut  plures  et 
dicit19:  ego  sum  haeres,  pauper  eram,  orphanus  eram,  non  habui  qui  me  pa- 

40  Beeret,  ideo  extra  patriam  ivi  et  ibi  usque  modo  me  meo  labore  conduxi,  et 

[48.]  Der  Prolog  ist  nur  bei  C.  Incipit  —  episcopi  itt  roth  geichrieben;  ekentn 
die  Haupt  über tchrift  Lex  fam.  W.  eccl.  '  BD:  Burgehardus.  9  B:  canooieo. 
3  D:  seu.  *  D:  aliq.  alia.  6  vor  lex  tteht  bei  C:  persona  durchgestrichen.  6  et  fehlt 
bei  0  u.  D.  7  bei  D  meUten»  quidquid.  8  D:  idem.  9  D:  Quot.  10  C:  adtulerat. 
«  »  II:  in.  ,ä  BD:  prepediat;  G:  impediat.  «Z)u.ft  reeeperit.  w  suis  fehlt  bei  C. 
»5  gocio  s.  fehlt  bei  ü.  16  B:  indicium.  i»  C:  provenerit;  D:  provenerint  i»  S:  sit. 
"  8:  dicat. 


1024.  41 

vult  cum  solo  testimonio  illum,  qui  iussione  episcopi  hacrcs  effectus  est  et  quia 
suum  mansum  bene  excaltum  et  fimatum*0  habet,  expellere,  constituimus, 
quia  prias  nallas  heredum  erat,  qui  supersessum  ius  cmendare  voluisset,  ille  fir- 
mus  baeres  sit,  qui  a  ministeriali*1  baeres  effectus  est;  si  haeres  erat,  cur  au  fugerat, 
cur  domi  non  sederatM  ut  baereditatem  suam  custodiret?  volumus,  ut  nulla  vox  c 
eins  de  hoc  amplius  audiatur,  nisi  iusta  atque  rationabilis  causa  ibi  intelligatur. 
Si  autem  aliquis,  qui  haeredivalem  mansum  habet,  moritur  et  parrulum  baeredem 
reb'querit,  et  ille  haeres  non  potest  debitum  servitium  persolvere,  si  est*8  aliquis 
proximior,  qui  velit  debitum  servitium  de  praedicto  manso  facere,  quousque 
haeres  ille  ad  suos  dies  pervenerit,  ne  propter  teneritatera  baeredis  exhaeredctur  10 
baeres,  concedimus  et  constituimus,  ut  misericorditer  de  eo  agatur  rogamus. 

[III.]  Si  quia  in  dominicata  nostra"  haereditatem  babens  moritur, 
haeres  sine  oblatione  haereditatem  aeeipiat  et  postea  debitam  servitutem  inde 
provideat 

[IV.]    Si  quis  ex  familia  moritur,  quiequid  indotatum  reliquerit,  nisi11  is 
traditione  prepediatur*6,  proximi  haeredes  possideant. 

[V.]  Si  quis  manu  coniugis*6  suae  cum  testimonio  bono  aliquant  tradi- 
tionem  sive  in  dote  sive  in  aliis  quibuslibet  rebus  fecerit,  hoc  firmum  erit,  nisi 
alia  res  prepediat". 

[VI.]  Si  quis  praedium  vel  haereditatem  suam  infra  familiam  vendiderit  ao 
et  aliquis  baeredum  suorum  praesens  fuerit  et  nihil  contradixerit,  vel  si  absens 
aliquis  haeredum  est,  postea  reseiverit,  et  si  infra  spatium  ülius  anni  hoc  reti- 
cuerit,  postea  iure  carebit. 

[VII.]   Lex  erit  familiae,  si  quis  ex  aliquo  commisso  in  manus  episcopi 
cum  iudicio  sociorum  suorum  pervenerit,  ipse  cum  omnibus  suis  possessionibus  sc 
eo  flnuuicetur. 

[VIII.]  Si  quis  cum  aliis  quos  secum  adduxerit*8  alicui  ex  societate  sua 
aliquid w  iniustitiao  fecerit,  ius  erit30  familiae,  ut  se  tantum  et  suos  viros  una 
sati6factione  reconciliet  et  unusquisque  aliorum  semetipsum  propria  satisfactione 
reconcUiet  so 

[IX.]  Jus  erit  familiae,  ut  de  weregeldo  fisgilini31  hominis  quinque  librae 
ad  cameram  reddantur  et  duae  librae  et  dimidia3*  amicis  eius  contingant ss. 

[X.]  Jus  erit,  si  ex  familia  vir  aliquis  et  uxor  eius  obierint  et  filium  cum 
filia  reliquerint,  ülius  haereditatem  servilis  terrae  aeeipiat94,  filia  autem  vesti- 
menta  matris  et  operatam  pecuniam  aeeipiat;  reliqua  quae  remanserint,  in  om-  ss 
nibus  aequaliter  inter  se  partiantur. 

[XL]    Haec  etiam  lex  erit  familiae,  si  quis  praedium  vel  maneipia  in 
baereditatem  aeeeperit  et  in  lectum  aegritudinis  ita  inciderit,  ut  equitare  aut  per 
sc  ambulare  non  possit,  praedium  suum  vel  maneipia  baeredibus  suis  alienare 
non  possit35,  nisi  pro  anima  sua  aliquid  inde  dare  libuerit;  alium  suum  questum  <o 
det  cuicumque  libeat. 

[XII.]   Ut  in  omnibus  locis  ubicunque  fieri  possit36,  declinentur  periuria, 


*°  B:  formatum.     «  BC:  niinistrali.     »  D:  ced.    33  B:  sicut;  S:  et  sit. 
*•  to  CD.     8  liett:  in  Dominicato  nostram.     85  O:  impediatur.     36  D:  coniuge. 
37  Q:  impediat   «•  S:  adduxit   89  aliquid  bei  C  zweimal.   »  B:  Yiserit.  sl  «o  B,  D  « 
u.  0;  C  u.  8:  fiscalini.    »  B:  dimidium.    »  8:  contingat.    «  D  u.  0:  reeipiat. 
»  8u.  O  :  potent.    >«  S:  potent. 


Digitized  by  Google 


42 


1024. 


qualiscunque  sit  ex  familia,  qui  cum  socio  suo  sivc  in  agro  sive  in  vineis  sive 
in  Ulis  levioribus  rebus  aliquid  iniusto  fecerit,  et  se  ad  magistrum87  loci  pro- 
clamaverit,  volumus,  ut  illius  loci  minister  cum  subiectis  coneivibus  suis  sine 
iuramento  hoc  determinet. 
*  [XIII.]  Et  hoc  est  constitutum,  ut  si  quis  fisgilinus88  homo89  ex  familia 
rem  aliqaam  magnam  Tel  parvam  ad  iniustitiam  patraverit,  ad  bannum  epi- 
scopi  quinque  solidis  ut  dagewardus  vadetur40  et  quinque  sohdos  componat 
ei41  cui  iniquitas  facta  est,  si  de  eadem  societate  est;  et  si  extra  suam  socie- 
tatcra  est,  una  uncia  vadeturu  et  nihil  iuret 
10  [XIV.]  Et48  siquis  nupserit  ex  dominicata44  episcopiin  beneficium  ali- 
cuius  suorum,  iuris  sui  respondeat  ad  dominicatam48  episcopi;  si46  autem  ex 
beneficio  in  dominicatam48  episcopi  nupserit,  iuris  sui47  respondeat  domino 
benefieii. 

[XV.]    Si  quis  cx  familia  alienam  uxorem  aeeeperit,  iustum  est,  ut 
u  quando   obierit*8,   duac  partes   bonorum   suorum   assumantur  ad  manum 
episcopi. 

[XVI.]  Jus  erit,  si  fisgilinus49  homo  dagevrardam  aeeeperit,  ut  filü  qui 
inde  nascantur80  secundum  peiorera  manum  iurent51;  simUiter  si  dagewardus 
fisgilinam49  mulierem  aeeeperit5*. 
•io  [XVII.]  Jus  erit  familiae,  si  quis  in  placito  iniustum  clamorem  fecerit 
aut  iratus  de  sua  sede  recesserit  vel  in  tempore  ad  placitum  non  venerit  et  in 
hoc  a  consedeutibus  superatus  non  fuerit,  nichil  iuret,  sed  in  testimonio  scabi- 
norum88  sit. 

[XVIII.]  Lex  erit  familiae,  ut  unusquisque  cum  socio  suo  iuret  cum 
u  una  manu,  si  propter  faidam  erit,  cum  VII  et  episcopo  similiter. 

[XIX.]  Habucruut  et  hoc  in  consuetudinc,  si  quis  alten  pecuniam  suam 
praestiterat,  redderet  quantum  voluisset,  et  quod  noluisset  cum  iuramento 
negaret  Sed  ut  declinentur  periuria,  constituimus,  si  ille  qui  pecuniam  suam 
praestiterat,  iuramentum  cius  pati  noluerit,  ipse  contra  eum  duello  pugnaturus 
so  negatam  pecuniam  acquirat,  si  voluerit;  si  autem  tarn  digna  persona  est, 
qui84  pugnare  cum  co  pro  tanta  re  dedignetur,  vicarium  suum  ponat 

[XX.]  Si  quis  in  civitate  Wormatia  duello  convictus  ceciderit,  sexaginta 
solidis88  vadetur86,  extra  eivitatem  vero  infra  familiam,  si  in  duello  oeeubuerit, 
illi,  quem  impugnaverit,  pro  pugna  iniuste  illata87  suam  iustitiam  tripliciter 
»  componat,  bannum  episcopo  persolvat,  advocato  XX  solidos  tribuat,  aut  cutem 
et  capillos  amittat58. 

[XXL]  Si  quis  ex  familia  saneti  Pctri  praedium  vel  maneipia  a  libero 
homine89  comparaverit  vel  aliquo  modo  aequisiverit60  extra  familiam  neque 
cum  advocato  neque  sine  advocato  nisi  commutet,  dare  non  liceat. 


«0  37  S:  ininistrum.  »  BD:  fipilinn«;  S:  fiscalinns.  88  homo  fehlt  bei  0. 
*>  Orimm:  vadietur.  «  ei  fehlt  bei  S.  42  Grimm:  vadietur.  43  Et  fehlt  bei  8.  44  B: 
ex  domincata  eorrigiert  in  ex  domincato;  S:  ex  dominicato.  45  B:  ad  dominicatam 
eorrigiert  in  ad  dominicatum ;  8:  ad  dominicatum.  46  CD:  sin.  47  alle  Hu.;  O  hin- 
gegen nach  L:  rebus  suis.     48  G:  abierit     4»  8:   fiscalinus.     w  8:  nascantur. 

44  *l  jo  BS;  CD:  iuriant;  Q  nach  L:  vivant.  M  Q:  aeeepit.  63  C:  scabiniorum. 
84  C:  qua.  88  CS:  solidos.  «  $o  aUe  Hu.  »  B:  Ulatam.  »•  D:  amittet  88  C: 
ad  liberum  hominem.   60  Q:  acquisierit. 


Digitized  by  Google 


1024. 


43 


[XXII.]  Si  quis  fiscali  viro  iustitiam  saam  infringere  voluerit,  id  est  ad 
dagowardom  Tel  ad  censum  iniustura,  fiscalis  vir  cum  Septem  proximis  suis 
non  mercede  conductis,  iustitiam  sibi  innatam61  obtineat;  et  si  ex  patris  parte 
vituperetur,  ex  eadem  parte  duae  cognatorum  suorum  et  tertia  cx  matre  assu- 
matur;  similiter  erit  ex  parte  roatris  nisi  cum68  iudicio  scabinorum53  aut  « 
proximorum  testimonüs  superari  possit 

[XXIII.]  Lex  erit  familiae,  si  quis63  domum  alterius  cum  armata  manu 
introierit  et  filiam  eius  vi  rapuerit,  euueta  vestimenta,  quibus  tunc  induta 
fuerat  quaodo  rapta  est,  siogulariter  in  triplum  patri  eius  vel  mundiburdo" 
restituat,  et  per  ßingulas  vestimentorum  partes  bannum  episcopo  compouat;  w 
postremum*4  ipsam  triplici  6ua  satisfactione  cum  banno  episcopi  patri  reprae- 
sentet;  et  quia  legitime  eam  secundum  canonica  praeeepta  habere  nequiverit, 
amicis  illius  XII  scuta  et  totidem  lanceas  et  uiiam  libram  denariorum  pro  recon- 
ciliatione  persolvat. 

[XXIV.]    Et  hoc  constituimus,  6i  quis  debitum  alieuius  rei  coram  nri-  u 
nistro  confitetur  et  minister  in  illa  die  locum  non  habeat  diffinire66  et  hic  qui 
debitum  in  priori  die  confessus  est  alia  die  negare  voluerit,  minister  si  testi- 
monium  pristinae  confessionis  habet,  ut  aequum  est,  de  se  faciat  sicut  antea 
debuisset. 

[XXV.]   Et  hoc  lex  erit,  si  quis  de  aliqua  re  minist  eriaü  confitetur  et  10 
hoc  ad  placitum  differtur,  sicut  tunc  in  ptacito  confessus  fuerit,  iudicetur67,  si 
minister  eum  cum  testimonio  de  priori  confessione  ibi  convincere  non  potuerit. 

(XXVI.]   Lex  erit  coneivibus,  ut  si  quis  in  civitato  haereditalem  aream 
habuerit,  ad  manus  episcopi  diiudicari  non  poterit,  nisi  tres  annos  censum  et 
aliam  snam  iustitiam  inde  supersederit88,  et  post  hos  tres  annos  ad  tria  legitima  m 
placita  invitetur89,  et  si  supersessum  ins  pleniter  emendare  voluerit,  ipse  eam 
sicut  antea  possideat;  et  si  domum  in  civitate  vendiderit,  aream  perdat. 

[XXVII.]  Et  lex  erit,  ut  si  quis  in  civitate  aliquem  ita  percusserit,  ut70 
ad  terram  decidat,  ad  bannum  episcopi  LX  solidos  componat;  si  autem  cum 
pugno  aut  aliquo  levi  flagello,  quod  bluathram71  vocant,  aliquom  percusserit  et  so 
non  deciderit,  V  solidos  tantum  componat. 

[XXVIII.]  Lex  erit,  si  quis  in  civitate  ad  aliquem  occidendum  gladium 
suum  evaginaverit  aut  arcum  tetenderit  et  sagittam  nervo  imposuerit  vel  lanceam 
suam  ad  feriendum  protenderit,  LX  solidos  componat. 

[XXIX.]  Lex  erit,  si  episcopus  fiscalem  hominem  ad  servitium  suum  w 
assumere  voluerit,  ut  ad  aliud  n  servitium  eum  ponero  non  debcat,  nisi  ad  came- 
rarium  aut  ad  pincernam  vel  ad  inferiorem73  vel  ad  agasonem  vel  ad  ministe- 
rialem;  et  si  tale7*  servitium  faecre  noluerit75,  quatuor  denarios  persolvat  ad 
renale  servitium  et  VI76  ad  expeditionem  et  tria  iniussa  placita  quaerat  in  anno 
et  serviat  cuicumque  voluerit.  « 

[XXX.]  Propter  homicidia  autem,  quae  quasi  cottidie77  fiebant  infra  fa- 


S:  iart.  suam.  6i  D\  nisi  si  com.  63  D:  eorum.  M  BC  u.  D\  mundibrudo 
w  Du.  L:  poBtremam.  w  D  u.  L:  difflniri.  67  Ii:  iudicet.  08  BS:  subsederit. 
99  B:  immittetur;  8:  immittatur.  70Z)u.O:  aliq.  per.  ita  ut.  71  bluathram  Conjectur 
von  J.  Chimm;  B:  blitthirum;  C  u.  D:  blathiram;  8:  blutthiram;  L:  bluthuram.  «» 
n  BDu.  L:  aliuin.  7»  B:  inferiorem.  7«  m  8;  CD:  et  si  eum  ad  t.  «.  7»  Di  nol.  fac. 
78  G:  quinque.     77  «o  C  u.  D;  B:  quotidiej  die  übrigen  Ifen  cotidie. 


44 


10-21 


miliam  8ancti  Petri  more  belluino,  quia  sacpc  pro  nichilo  aut  per  cbriotatcm 
aot  per  superbiam  alter  in  alterum  insana  mcnte  ita  insaeviebat78,  ut  in  curri- 
culo  unius  anni  XXXV79  servi  sancti  Petri  sine  culpa  ex80  servis  eiasdem 
ecclesiae  sint  intereropti,  et  ipsi  interfectores  magis  inde  gloriati  sunt  et  elati, 
a  quam  aliquid81  penitudinis82  praebuissent;  proinde  ob  illud  maximum  detri- 
mentum  nostrae  ecclesiae  cum  consilio  nostrorum  fidelium  hanc  correctionem 
fieri  decrevimus,  ut  si  quis  ex  familia  consocio  suo  sine  necessitate  id  est83 
sine  tali  necessitate,  si  6e  ipsum  interficere  voluerit,  aut  si  latro  erat,  se  et 
sua  defendendo,  sed  sine  istis84  supradictis  rebus  interfecerit,  constituinras,  ut 

10  ei  tollantur  corium  et  capilli  et  in  utraque  maxilla  ferro  ad  hoc  facto  corabu- 
ratur  et  weregeldum  reddat  et  cum  proximis  occisi  more  solito  pacem  faciat 
et  ad  hoc  constringantur  proximi  ut  accipiant;  proximi  autem  occisi,  si  per- 
sequi  voluerint  proximos  occisoris,  si  quis  illorum  proximorum  consilii  et  facti 
iuramento  sese  cxpurgare85  potuerit,  a  proximis  iaterfecti  firmam  et  perpetuam 

i8  paccm  babeat;  si  autem  proximi  occisi  istud  constitutum  contempnere  volunt 
et  supradictis  insidias  parant,  tarnen  nichil  nocent  nisi  quod  insidiantur,  corium 
et  capillos  amittant  sine  combustione.  Si  autem  aliquem  illorum  interfeecrint 
sive  vulncraverint  per  contemptum,  corium  et  capillos  amittant  et  supradictam 
combustionem  patiantur86.  Si  autem  occisor  aufugerit  et  capi  non  potest,  quic- 

to  qnid  habet  ad  fiscum  redigatur,  et  proximi  eius  si  inculpabiles  sunt,  firmam 
pacem  habeant ;  si  autem  homicida  non  aufugerit,  sed  cum  proximo  occisi  suam 
innocentiam  per  duellum  defendere  voluerit  et  vicerit,  weregeldum  reddat  et 
cum  proximis  pacem  faciat;  si  autem  nullus  occisi87  proximorum  cum  occisore 
pugnare  voluerit,  ipse  se  bullienti  aqua  adversus  episcopum  expurget  et  were- 

u  geldum  reddat  et  pacem  cum  proximis  faciat  et  ipsi  cogantur,  ut  accipiant 
Si  autem  propter  timorem  istius  constitutionis  vadunt  ad  alienam  familiam  et 
incendunt  cam  contra  proprios  consocios,  et  si  non  est  abquis,  qui  contra  ali- 
quem illorum  duello  pugnare  audeat,  singuli  bullienti  aqua  adversus  episcopum 
sc  expurgent,  et  si  quis  victus  fuerit,  ea  patiatur,  quae  supra  scripta88  sunt. 

soSi  quis  autem  ex  familia  in  civitate8'  sino  supradictis  necessitatibus  aliquem 
ex  familia  interfecerit,  corium  et  capillos  perdat  et  combustionem  supra  scripto 
more  patiatur  et  bannum  persolvat  et  weregeldum  reddat  et  pacem  cum  pro- 
ximis faciat  et  ilU  constringantur  ut  accipiant.  Si  autem  aliquis  de  aliena 
familia  terram  sancti  Petri  colet90  et  tale  praesumptum  feecrit,  id  est,  si  ali- 

u  quem  ex  nostra  familia  sine  necessitate  iara  supra  scripta  interfecerit  aut  ista 
supra  memorata  patiatur  aut  nostram  gratiam91  perdat  et  familiae  et  ad- 
vocati  insidias  habeat.  Si  autem  noster  servitor  qui  in  nostra  curte  est  aut 
noster  ministerialia  talia  audetM  praesumerc,  volumus,  ut  hoc  sit  in  nostra 
potestate  et  consilio  nostrorum  fidelium,  qualiter  talis  praesumptio  vindicetur. 

«0  [XXXI.]  Si  quis  ex  familia  contenderit  cum  socio  suo  de  una  qualibet 
re  sive  de  agris  sivo  de  vineis  sive  de  maneipiis  sive  de  pecunia;  si  potest  ex 


78  8:  insurgebat.  79  O  nach  Länig  viginti  qoinque.  *>  8:  a.  81  BD: 
aliud.  88  B:  plenitudinis.  83  B:  idem  sit;  S:  et  qaidem  sine.  84  istis/eUt  bei  C. 
85  BCDu.  L:  eipugnare.  86  C:  patiuntur.  87  8:  ntülas  prox.  occ.  88  D  u.  L: 
M  subscripta  89  B:  i.  f.  ex  civ.  *o  3  u.  O:  colat.  91  Ortmn  ergänzt  nostram  Pro- 
tect! onem;  ö:  nostram  terram.  B  ganz  unverständlich  autriofitria  perd.  "5: 
audeat;  D  u.  L\  habet. 


Digitized  by  Google 


1025- 1044. 


45 


utraque  parte  cum  testiraoniis  utroruroque  sine  iuramento  discerni,  laudamus, 
sin  autem,  ut  devitentur  periuria,  volumus,  ut  ex  utraque  parte  ostendantur 
illorom  testimonia,  et  ita  collaudent  testes,  quasi  gratum  haboaut,  et  ex  supra- 
dictis  duobus  testimoniis  duo  eligantur  ad  pugnam  et  cum  ducllo  litem  decer- 
nant  et  cuius  campio  ceciderit,  pcrdat,  et  eius  tcsümonium  talia  patiatur  propter  » 
faisum  testimonium,  quasi  iuratum  haberct 

[XXXII.]  Si  quis  ex  familia  furtum  fecerit,  et  hoc  non  pro  necessitate 
famis  sed  propter  avaritiam  et  cupiditatem  et  propter  consuetudinem  fecit,  et 
quod  furatus98  est,  si  V  solidis  appreciari  potest  et  superari  potest,  quod  aut 
in  macello  pubüco  aut  in  conveutu  coucivium  dcbitori  vadiatus  sit  supra  dictum  io 
furtum;  ad  correptionem94  malorum  constituimus,  ut  legem  sibi  innatam  propter 
furtum  perditam  habeat,  et  si  ab  aliquo  de  aliqua  rc  inculpatus  fuerit,  non  se 
expurget  iuramento,  sed  aut  duello  aut  bullicnti  aqua  aut  ferventi  ferro.  Si- 
militer  faciat  ille,  qui  in  periurio  publico  captus  est,  similiter  et  ille,  qui  in 
falso  testimonio  captus  est;  similiter  et  ille,  qui  propter  infamiam  furti  in  u 
duello  ceciderit ;  similiter  et  ille,  qui  contra  seniorem  suum  episcopom  videlicet 
cum  6uis  inimicis  consilatus  est  sire  contra  eius  honorem  sive  contra  eius 
salutem. 

St.-A.  Darmstadt:   lldimatUmtbueh  t.  XVII.  fol.  46 — 56.  (B).  Am  Sehlutz  heistt 
et:  Concordat  cum  suo  Tero  illaeso  originali  cuius  impreuum  sigilltun  integrum  w 
Ioaim  Valentin  Ambroster  lector  subscr.    Der  Abtchrtiber  verstand  seine  Vorlagt  nicht 

"  Kgl.  BW.  in  Hannover:  Chart.  Wbrm.  t.  XII.  fol.  25' -W.  (C.) 
8t. -A.  Darnistadt:  Chart.  Worm.  t.  XV.  fol.  W-12'.  (D). 

Drucke:  0.  Chr.  Mnig,  Cont.  II  tpic.  eeel.  1721.  p.  1013  ff  (L).  —  Schannat  II,  u 
4.? ff.  ex  areh.  eeel.  cath.  Worm.  (&').  =  F.  Walter,  Corput  iuris  Oermanici  III,  775 ff. 
b  Qriutm  Weitthümer  /,  804  ff.  —  Ii.  O.  Qengler,  dat  Hofrecht  det  Bischofs  Burehard  non 
Worms.  Erlangen  1859.  4°.  {Mit  Commmtar  O.)  Qengler'»  Text  beruht  auf  Lünig,  der 
wie  et  icheint  I)  benutzt  hat,  vährend  S  vielfache  Abweichungen  und  überhaupt  einen 
jtayern  Text  bietet.    Aut  C  entnimmt  Bö/tmer,  Archiv  für  hett.  Geschichte  II,  p.  148 ff.  30 

[1025—1044].  —  Hunbrath  schenkt  mit  Zustimmung  seines  Bruders  49. 
Gumbert  dem  Altar  der  Kirche  s.  Peter  in  Worms  einen  Mansus 
in  Wachenheim  (in  pago  Spirichgouue  et  in  comitatu  Burghardi 
comitis)  unter  der  Bedingung,  dass  der  Gerhild,  der  Schwester  des  »& 
Gerhard  Ritters  (Gerhildi  sorori  Gerhardi  militis)  und  dessen  Sohn 
Rubert  eine  Praebende  als  Precarium  gegeben  werde,  wie  jedem  der 
Brüder  der  Dienstleute  von  s.  Peter  (qualis  uni  fratrum  domino  et 
saneto  Petro  servientium  tribuitur).   Bischof  Azzecho  siegelt. 

Acta  est  vero  huius  precarii  conditio  cum  Azzechone  eiusdem  sedis  epi-  «• 
scopo  atque  Ruthardo  preposito  coram  testibus  subnotatis  clericis  et  laicis: 
Sigeuuart,  Diezzeman  prepositus,  Bereuger  prepositus,  Erleuuin  prepositus,  Eppo 
custos,  Oppo  decanus,  Wolzo  magister  scolarum,  Sigebodo,  Diedo,  Diederich, 
Francko,  Gezmannus,  Eberbart,  Wolfram,  Ezelin,  Constantin. 

Kgl.  Bibl  in  Bannover  :  Chart.  Worm.  «.  XII.  fol.  38.  *» 

w  BC:  üratufl.    «  C:  correctionom. 


Digitized  by  Google 


46 


1033-1056. 


50.  [1033].  —  Bischof  Azzecho  von  Worms  stiftet  die  s.  Mauritiuskapelle 
und  begabt  sie  mit  verschiedenen  Gütern,  u.  a.  decimationem 
vinearum  quae  sitae  sunt  intra  Munistere  et  istam  civitatem,  infra 
et  ***  rivulum,  qui  vocatur  Isana. 

6  Druck:  Schannat  II,  50;  völlig  verstümmelt;  da»  Original  oder  die  Vorlage 

SchamnaU  toar  nicht  aufzufinden.  —  Reg.  Seriba  nr.  4931. 


51.    [1033].  —  Bischof  Azzecho  von  Worms  schenkt  den  Todfall  der  Cusiodei. 

|  In  nomine  et  honore  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Omnium  dei 
nostrumque  fideliam  presentiam  videlicet  et  futarorum  noverit  sollertia  quo- 

io  nam  modo  ego  Azecho  {  licet  indignus  Uuormatiae  tarnen  divinae  Providentia 
clementiae  prcsul  divino  tactus  amorc  pro  aeternae  mercedis  auementatione  et 
interventu  fidelium  meorum  Dizmanni,  Gerhardi,  Mazelini  nec  non  pro  Ebbonis 
custodis  servicio  octavo  mcae  ordiuationis  anoo  tributariorum  ad  beatura  Pe- 
trum  Uormatiae  respicientium  capitalem  iusticiam,  id  est  manumortum  ex  meo 

i6  iure  huins  loci  custodis  iuri  concessi  in  haec  verba,  ut  post  hac  singuli  huiua 
loci  eustodes  indultum  hoc  quieto  ordine  teneant;  nimirum  horum  tantum 
tributariorum  capitalem  iusticiam  ad  hoc  iuris  concessi«  qui  me  episcopatum 
regente  a  primo  ordinationis  meae  dieusque  ad  ultimum  vit§  meae  terminum 
vel  sponte  ex  libertatc  se  beato  Petro  tradiderunt  vel  Servitute  liberati  aliorum 

io  traditione  venerunt.    Et  ut  eins  erounitatis  tuitio  stabilis  et  inconvulsa  per- 

petuo  duraret,  mei  inpressione  sigilli  assignare  preeepi. 

St. '  A.  Darmttadt.  er.  mb.  c  tig.  tubterimpretto.    Auf  der  Büekteiie  ttehl  von  einer 
Band  de»  XII  Jahrhundert*:  De  capitali  iure  ab  Aiechone  episcopo  cuatodi  tradito. 
Kgl.  Bibl.  in  Hannover,  Chart.  Worm.  täte  XII  fei.  38'. 

*5  Druck:  Schannat  I,  72.  —  Beg.  Seriba  nr.  5t 33. 


52.    1044.  Juni  16.  Bonndorf.  —  König  Heinrich  III  bestätigt  dem  Bischof 
Adaiger  seinem  Kanzler  die  Güter  und  Rechte  des  Wormser  Bisthums. 

Kgl.  Bibl.  in  Hannover:  Chart.  Worm.  t.  XII  fol.  39'.  {C\ 

Drucke:  Schannat  II,  54.  —  Stumpf,  Beichtkansler  III,  p.  60  ex  C.  —  B<y. 
ao  Böhmer  1520.  -  Seriba  960.  -  Stumpf  2263. 


53.    1056.  Mi  7.    Worms.  —  Kaiser  Heinrich  III  erneuert  auf  Bitten  des 
Bischofs  Arnold  von  Worms  die  Verfügungen  seiner  Vorfahren  zum 
Schutze  der  Wormser  Kirche  gegen  die  Gewaltlhätigkeiten  der  Grafen 
und  ebenso  die  Bestimmungen  Über  die  Rechte  der  Wormser  Mini- 
st sterialen. 

St.-A.  Darmttadt:  Chart.  Worm.  $.  XV.  fol.  15.  {D). 

Druck:  Schannat  II,  56 ff.  (5).  —  Beg.  Böhmer  nr.  1690.  —  Scriba  nr.  972. 
-  Stumpf  2503;  ..  o.  nr.  42. 


Digitized  by  Google 


1061-1074. 


47 


1061.  August  7.    Elten.  —   König  Heinrich  IV  erneuert  das  Privileg  54. 
Heinrichs  HI  betr.  den  Schutz  der  Wormser  Kirche  und  die  Wormser 
Ministerieden. 

Kgl.  Bibl.  in  Haimover'.  Chart.  Worm.  $.  XII.  fol.  40.  (C). 

Druck:  Stumpf,  Reichskanzler  III,  p.  68  ff.  ex  C.  —  Reg.  Böhmer  nr.  1741.  —  6 
Stumpf  nr.  2595.  —  t.  ob.  nr.  42. 

1068.  —  Data  est  anno  ab  incarnatione  domini  MLXVIII,  indictione  55. 
VI  ab  Adalberte  venerabili  Wormatiensis  scclesic,  antistiti.  — 
Adalbertus,  Bischof  von  Worms,  ordnet  die  zerrütteten  Verhält- 
nisse des  s.  Andreasstiftes  und  bestimmt  die  Einkünfte  der  Brüder  io 
für  Kleidung  und  Nahrung,  wozu  er  bestimmte  Gefälle  zu  Lob- 
denburg,  Albesheim,  Biscofesheim,  Lampertheim,  Phephilincheim, 
Sulza,  Logenach,  Buodeubach,  Hohcheim,  Lidrichisheiin,  Hoveheim, 
Franchindal,  Durincheim  anweist. 

Testes   clerici  et   laici:    Ödalrich  de  Mardigin1  prepositus,  Alewic " 
cu8tos,  Ebbo  decanas,  Wolfkanc  cantor,  Winihart  scolasticus,  Wolfman,  Rih- 
gou,  Dagno,  Benzo,  Üdalrich  de  Augusta,  Sigboto  prepositus  de  Niuhusin, 
Bezelinus  custos,  Marcwarc  scolasticus,  Adalbero*,  Rudbrath  prepositus  de 

o 

Wiupina,  Vdalrich  Grossus,  Jobannes  prepositus  de  6ancto  Paulo,  Wczil  archi- 
presbitcr,  Gotefritus  custos,  Hugo  prepositus  de  saneto  Martino,  Willicbint  »o 
decanus  de  saneto  Andrea,  Sinzo  decanus,  Bukko,  Dammo,  Gczeman,  Ileinrich, 
Herrich  Chostantin,  Bugko,  Dudolin,  Eppo,  Adalbero,  Burcharth.  Isti  laici 
fuerunt:  Stephan,  advocatus,  Marcwart  frater  cius,  Mazclin,  Rcgnolt,  Gerhart 
de  Huchilheim,  Chäno,  vicedominus,  Heio,  Werinher,  Gebehart,  Raphnolt, 
Helzeman,  Arnolt  25 

Su-A.  Darmstadt,  mb.  Et  tind  drei  Bande  erkennbar;  die  ertte  Hälfte  der  Ur- 
kunde itt  eng  geschrieben  mit  verblastter  Tinte;  später  wird  die  Schrift  grosser  und  ist 
tief  schwarz.  Die  Urkunde  hat  durch  Feuchtigkeit  gelitten.  Unten  ut  da»  auffallend  gut 
ertiauene  Siegel  aufgedrückt.   Legende:  f  ADELBERTV8.  DL  GRATIA.  EPS. 

Druck:  Schannat  II,  59 f.  —  Reg.  ScrUn  nr.  98-3.  $0 

1074.  Januar  18.    Worms.  —  König  Heinrich  IV  belobt  die  Bürger  56. 
von  Worms  wegen  ihrer  Treue  und  ertfteilt  ihnen  Zollfreiheiten. 

(C.)  |  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente 
dementia  rex.  f 

Regiae  potestatis  est  et  pietatis  omnium  servituti  congruis  respondere  » 
benefieüs,  yidelicet  ut  qui  in  servitii  devotione  se  exhibent  promptiores,  in 


[55-1    1  de  Mardigin  steht  über  der  Zeile.    *  das  \  itt  hineincorrigierU 


Digitized  by  Google 


48 


1074. 


servitü  etiam  remuneratione  se  iudicari  digniores  gaudeant  et  sublimiores. 
Inter  qaos  Uvormatiensis  civitatis  habitatores  non  minima  sed  maxima  et  spe- 
ciali  remuneratione  dignos  quin  Omnibus  cuiuslibet  urbis  civibus  digniores  iudi- 
cavimus,  quos  in  maxima  regni  commotione  maxima  et  speciali  fidelitate  nobis 

a  adhaesisse  cognorimus ,  cum  nec  viva  nec  litteris  notata  nec  per  nos  nec  per 
nuncium  vcl  aliqua  voce  iilos  in  banc  tarn  egrcgiam  fidclitatem  attraxerimus. 
Quam  iccirco  tarn  egregiam  diximus,  quia  cunctis  regni  principibus  in  uos 
neglegta  hdei  rcligione  sgvientibus  bi  soli  quasi  in  mortem  rueutcs  contra  omnium 
voluntatcra  nobis  adhaeserc.   Nam  cum  singulae  civitates  quasi  immo  ve.re  in 

10  no&trum  adveutum  claudcrentur,  dum  vigilum  custodiac  per  vices1  distribue- 
rentur,  dum  cerere  et  ferro  tntandae  nocte  et  die  circumirentur,  sola  Uvormatia 
communi  civium  favore  omnigenum  armorum  munitione  nostro  adventui  serva- 
batur.  Sint  igitur  servitü  remuneratione  primi,  qui  in  servitü  devotione  exti- 
terunt  non  novissimi;  sint  omnibus  exemplo  in  dcbita  servitü  responsione,  qui 

16  omnibus  praestant  in  servata  fidei  religiouc;  sint  omnium  civitatum  habitatores 
regiae  munificentiae  spe  laetificati,  quam  Uvormaticnses  ipsa  re  sunt  consecuti; 
discant  omnes  regi  servare  istorum  imitatione  fidelitatem,  qui  in  istorum  uti- 
Utate  regis  probant  benignitatem.  Quae  quidem  utilitas  paucis  verbis  compre- 
henditur,  sed  in  eorum  consideratione  non  levis  sed  grata  et  honorabüis  com- 

to  putatur.  Tcloneum  siquidem,  quod  teutonica  lingua  interprctatum  est  zol,  quod 
in  omnibus  locis  regiae  potestati  assignatis  vidcUcet  Franchenevurt  Boparten 
Uamerstcin  Drutmunne  Goslarie  Angere  Jndei  et  coeteri  Uvormaticnses  solvere 
praetercuntes  debiti  erant,  Uvormatiensibus,  nc  ulterius  solvant  zol,  remisimus', 
in  principum  nostrorum  scilicet  Lipmari  Hammaburgcnsis  metropolitani,  Ebbonis 

«s  Nuimburgcnsis,  Diedcrici  Virdunensis,  Hcrimanni,  Babcnbergensis,  Burcbardi 
BasiUensis  episcoporum  coeterorumquo  fidclium  Christi  nostrorumque  praesentia 
firmavitnus.  Quam  firmationcm  super  praefati  zol  remissione  factam,  ut  nullus 
succcssorum  nostrorum  vidclicet  regum  scu  imperatorum  infirmare  velit,  rogamus 
et  per  sui  facti  cuiuslibet  optanda  stabilitatc  obUgamus,  qui  quod  absit  in  quo 

w  nos  infirmat,  se  et  quod  fecerit  infirmnri  credat.  Hanc  igitur  firmationcm  ut 
infra  videtur  uostra  manu  in  hac  carta  quam  scribi  iussimus  inscriptam  et 
nostri  sigilli  impressione  insignitam  omnis  generationis  tarn  futurae  quam  prae- 
sentis  notitiae  reüquimus. 

|  Siguum  domni  Heinrici  quarti  regis  humillimi  et  invic-  (M) 
m  tissimi  | 

(SI) 

|  Adalbero  canccllarius  vice  Sigefridi  archicancellarü  recognovi.  f 

Data  est  XV  kalendas  februarii  anno  dominicac  incarnationis  mUlesimo 
LXXIII,  üidictione  XII,  anno  autem  ordinationis  domni  Heinrici  III!  regis  XVIIU, 
«o  regni  vero  XVII.   Actum  est  üuormatie;  feliciter  in  dei  nomine  amen. 


[56.]  lS:  vicos;  auch  Breslau  nukkts  da»  in  A.  Hebend«  vices  in  vicos  ändern. 
»  U  a.ukrt  die$m  Salz  willkürlich  und  ofenbar  abnehdich  in:  Angere  Iudeia  et  coeteris 
WorniAtienaibn«,  ne  ulterius  solvant  sol  remisimus. 


Digitized  by  Google 


1080. 


49 


St.-A.  W.  nr.  3or.  mb.ctan  sig.  subterimpr.  (A)  Scluin  erhaltenes  Exemplar ;  Siegel 
3  bei  Brettlau,  im  neuen  Archiv  der  (Jet.  Jür  altere  deutsche  Gwhichttkunde  VI,  »lt. 

Drucke:  Ludeicig,  Bei.  JI,  I7*i.  —  Schonnot  I,  342.  ($).  —  Moritz  14t.  {M.) 

—  Lünig,  BeieJisarehiv  J4",  679.    -    Unfern,  Sittg.  Grimberg  -340.  —  Böhmer,  Ood. 
Moeno.-Fr.  I,  12  frgt  ;    diese  alle  bieten    einen  mehr  odrr  teeriger  icldeehlen  Text.  —  » 
Bester  Abdruck  Breslau,  Dipl.  V*utum  p.  122 f.  —  Beg.  BOItmer  183V.  —  Seriba  990. 

—  Stumpj  2770. 

Alle  Merkmale  autter  der  Indiclion  treiben  auf  das  JaJir  IO~'l,  allein  die  Verwir- 
rung der  Zeitbestimmungen  ist  in  jener  Periode  häußg;  jedenfalls  kann  daran*  nicht  die 
Unechtfieit  dieser  Urkunde  arguutentirt  teerden.  10 


1080.  —  Bischof  Adalbert  von  Worms  bestimmt  die  Grenzen  der  Pfarrei 
s.  Paul. 

|  In  Domiue  sanete.  et  individue.  trinitatis.  {    Ego  Adelbertus  sanete, 
Wormatieusis1  gcclesie,  episcopus  dispensationcs  de  rebus  ecclesiasticis3  venera- 
bilium  predeecssorum  mcorum  Btircbardi  et  Arnoldi  et  aliorura  usque  ad  nostram  in 
memoriam  omnimodis  laudans  et  conprobans  quiequid  ab  ipsis  bene  et  religiöse 
pro  salute  animarum  nostrarura  ordiuatum  est,  cum  ipsis  ordino  et  confirmo. 
lnter  cetera  itaque  secundum  quod  civitatem  nostram  ab  ipsis  divisam  in 
quatuor  aeeepimus  barroebias,  nos  barrochiam  *  saneti  Paidi  terminamus  a 
porta  saneti  Martini  deorsum  usque  ad  portam  Iudeorum  sive  usque  ad  Friso-  <o 
num4  spizam  et  sursum  contra  Rcnum  usque  ad  portam  Panis  et  a  porta 
illa  sursum  per  Broth  gazzun5  usque  ad  domum  Ebonis  et  inde  rursum  per 
medium  plateam  civitatis  usque  ad  predictam  portam  saneti  Martini,  ut  omnes 
infra  bunc  ambitum  commorantes  de  baptismate8,  de  infirrnorum  visitatione  et 
unetione,  de  viatico  et  sepultura  et  aliis  animarum  suarum  necessitatibus  ad  »a 
custodem  saneti  Pauli  et  eius  barrochianum3  prespitcrum  respiciant;  terminum 
quoque  claustri  et  emunitatem  predicte,  gcclcsie,  et  canonicorum  mansiones 
distinguimus  ab  eo  loco  ubi  lliscna7  per  murum  civitatis  effluit  et  ita  ab  altera 
parte  eius  sursum  usque8  ad  curtim  Hugonis9  de  Wczzenloch10  et  ex  latere 
eius  per  transversum  usque  ad  plateam  iuxta  Monetam  et  ita  deorsum  usque  so 
ad  murum  prepositi.    Curtilia  quedam  iuxta  eimiterium  et  curtim  prepositi 
extrinsecus  adiacencia  in  festo  saneti  Remigii  pro  situ  et  quantitate  sua  certum 
persolvent  censum  cellerario11  fratrum  ad  complcndam1'  vestituram  eorum, 
duas  quoquo  portas  et  duo  foramina  per  murum  civitatis  ad  necessitatem  fra- 
trum et  prepositi  versus  Renum  ipsis  permittimus;  et  ne  quis  in  ea  parte  exi-  » 
tum13  eorum  velperterram  vel  per  aquam  obstrucre  vcl  artarc  presumat,  sub 
anatbemate  Christi  prohibemus.  Hec  itaque  sicut  ab  reverendis  antecessoribus 
nostris  nobis  mandata  suseepimus  ita  quoque  successoribus  nostris  ea  semper 
iteranda  et  contirmauda  in  nomine  Christi  coramittimus.    Acta  sunt  hgc  Wor* 
inatie,  anno  dominieg  incarnationis  raillesimo  lxxx14  ipso  ordinationis  mee,  anno  40 
feliciter  amen. 


£57.)     1  a:  uuorm.     3  A:  ecclesiasticis  corrigirt  au»  ecclesiastkt*.     8  a:  par- 
rochUw  nos  parrochiam.  *  a:  Krisen spiza.  *  o:  gazun.  6  a:  babtismato    7  a:  isena. 
8  A:  das  que  ist  durch  ein  Loch  weggefressen.      9  a:   Uügonis.       10  a:  Uuezelocb. 
11  a:  celerario.    18  a:  conpl.     13  n:  extium.     14  A:  über  XXX  hat  eine  spatere  Hand  45 
uu  gesetzt ;  a:  LXXXIIIX 

IL  Boos,  ürkuDdonb.ch  i.  Sud«  Wu,m».  I.  4 


50 


Um  1106. 


St.-A.  Darmitadi.  or.  mb.    Grone  Schrift.    Das  sehr  beschädigte  Siegel  ist  links 
unten  aufgedrückt  (A). 

Ein  anderes  Exemplar  ebendaselbst;  datiert  vom  Jahre  1084  (a).  Dieses  letztere 
ist  eine  sehr  ungeschickte  Nachbildung  ivn  A.  Von  dem  rechts  unten  aufgedrückten  Siegel 
A  ist  tror  ein  Best  erhalten,  welcher  aber  von  dem  Bruchstücke  bei  A  abweicht.  Die  Nach- 
bildung mutz  vor  dem  XV  Jahrhundert  gemacht  worden  sein,  da  eine  Aufschrift  auf  der 
Bückseite:  de  terminis  parrochio  nostre  sancti  Ruperti  aus  dem  Ende  des  XJV  Jahr- 
hunderts stammt,  entsprechend  der  Aufschrift  bei  A. 

Druck:  Schannat  II,  60 f.  offenbar  nach  A;  er  las  die  Jahnahl  Lxix  =  84. 
10  Bog.  Scriba  nr.  99,1. 


58.    [Um  1106].  —  Adalbert  Bischof  von  Worms  errichtet  auf  Bitte  des 
(Burg)grafen  Wernher  eine  Innung  von  23  Erbfischern  in  Worms. 

Iq  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Notum  sit  omnibus  tarn  pre- 
sentis  quam  postere  etatis  hominibus,  quod  Adalbertus1  Wormaticnsis  ecclesie 

«  vencrabilis*  episcopus  comitis  Wernberi  petitionc  aliorumque  optimatum  suorum 
consilio  et  persuasione  XXIII  piscatores  Wormatie  constituit  videlicet  istos: 
Herrieb  Sethwin  Satmar  Herrich  Etmau  Dietmar  Siegefrit8  Lutwin  Godeschalc4 
Wolfram  Wilricb  Güntere  Woppelin  Lutfrit  Gerhart  Luzo5  Berchtolt  Luzo  Bern- 
helm Truthnit  Rutbart  Hildcbrant  Godescalch*.    Eisque  hoc  Privilegium  sub 

*o  tali  conditione  distribuit:  ut  si  eorum  aliquis  morte  preventus  succumberet, 
proximus  eius  hereditario  more  officio  suo  succederet;  sin  vero  heres  deesset, 
urbanorum  communi  consilio  supradicti  numeri  fieret  restitutio.  Ad  hec  quoque 
idem  episcopus  supradictorum  consilio  constituit,  ut  si  quis  intcr  has  duas 
villas  Suclntheim  et  Altdrupben  pisces  emissc  causa  venditionis  inveniatur  vel 

u  in  ipsa  eroptionc  a  supradictis  piscatoribus  deprehendatur,  pisces  ei  aufferantur7 
atque  inter  urbanos  equaliter  dividantur;  ipse  vero  qui  deprebensus  fuerit  in 
bac  emptione  ante  iudices  prostituatur  factoque  iudicio  tria  talenta  duo  pre- 
suli,  tertium  autem  comiti  ab  illo  offerantur.  Ipsi  vero  qui  capiunt,  vendere 
non  prohibentur;  sed  supradicti  XXI U  piscatores  ante  primam  aliquos  emere 

so  non  coucedentur8.  Propterea  pro  huius  rei  confirmatione,  ne  post  aliqaornm 
dirui  posset  consilio  vel  dissensione,  idem  predictus  episcopus  banno  suo  con- 
stituit, ut  hi  XXI  II  piscatores  in  tempore  rogationum  tres  salmones,  dnos 
presuli,  tertium  vero  comiti  semper  offerrent  eorumque  Privilegium  tali  oblatione 
per  singulos  annos  confirmarent    Huius  rei  testes  sunt:   prepositus  Adalbret, 

s&  decanus  Rubret,  magister  scolarum  Tcgeno,  Heinrich,  Druhoz,  Helzo0,  Henrich 
capellaui;  Regenbodo,  Bubo,  Cuno,  Gernot,  Gebehard10,  Welfrit,  Bevclin,  Ruzo, 
Rumhart,  Hezel,  Lufrit,  Ebehart,  Godefrit,  Gerlach,  Lutfrit,  Folcmar  et  Folc- 
mar,  Sigefrit,  Wernhere,  Heio,  Hertherich,  Siger,  Godeschalc,  Weitere,  Wig- 
nant,  Godebolt,  Ebehart,  Nanzo,  Heinrich,  Gerlach,  Menighot,  Rustent". 

«0  St.-A  Darmstadt.    Chart,  s.  XV.  fol  66'.  (D). 

Druck:   Schannat  U,  62  (unvollständig)  (S).  —  Reg.  Scriba  nr.  4038. 


[58.]  1  D:  Adelbertus.  >  fehlt  bei  S.  »  D:  8igefryk  *  S:  Godeschalc. 
5  Wolfram- Luzo  fehlt  bei  D.  6  D:  Godescalth  7  D:  auferantur.  8  Ipsi-concedentur 
fehlt  bei  S.   »  D:  Hetzo.   »  D:  Gebehart;  S:  Geberhard.   u  Bevelin- Rustent  fr«  S 


Digitized  by  Google 


1106.  1110. 


51 


[1106].  —    Herzog  Friderich  tauscht  Sigtboto  Rrichard  und  Cunebert  59. 
mit  Frauen  und  Kindern  von  der  Ktrche  Ezelingin  ein  und  übergibt 
sie  an  den  Altar  von  9.  Peter  zu  Worms. 

Zeugen:  Adalbcrtus  Wormacicnsis  episcopus.  Werenherns  et  Adalbertus 
eiusdem  civitatis  alter  comes,  alter  prepositus.  Vdalricus  frater  prenominati  * 
episcopi.  Bencelinus.  Volchardus.  BÖuo.  Nouclunchus ».  Rumhart.  Wich- 
nant.  Sigefridus.  Wercnherus.  Nanzo.  Adelwinus.  Hfrdcricus.  Zeizolfus. 
Adelwinus.  Hezelinus.  Liutfridus.  RÖdolfus.  Rudolfus.  Erkcnbertus.  Wolbero. 
Volmarus.   Hermaunus.  Salemanus. 

St.-A.  Stuttgart    or.  mb.  c  »ig.  subterimpr.    (A).  10 

Drucke:    L&nig  Reicksarchiv  XXI,  1296.  —  Schannat  II,  61,  —  Wirt.  ÜB. 
I,  412  nach  A.  —  Reg.  Scriba  nr.  4937. 


1110.  —  Hartwig  Probst  von  s.  Paul  in  Worms  verzichtet  zu  Gunsten  ßo. 
seines  Stiftes  auf  einige  Güter. 

In  nomine  sanetae  et  individue  trinitatis.     Notum  sit  omnibus  in  Christo  » 
fidelibus  tarn  praesentibus  quam  futuris,  qualiter  Arnolfus  beatae  memoriae 
Wormatiensis  ecclesiae  episcopus  tactus  amore  intrinsecus  et  dilectione  domni 
sui  imperatoris  Heinrici  et  Gunegundae  reginae  quaedam  de  suis  ad  se  per- 
tinentibus  fratribus  saneti  Pauli  tradidit,  scilicet  raansum  uuum  in  Diereme- 
stein  et  nonam  partem  ex  frugibus  et  totius  salicae  terrae  tarn  cultis  quam  incultis  *o 
et  nonam  partem  totius  villae  deeimationis,  ea  quidem  ratione  et  intentione,  ut 
quotienscumque  eorum  anniversarius  revolutis  anni  temporibus  occurreret,  ab 
ipsis  fratribus  cum  vigiliis  et  orationibus  missa  defunetorum  in  eorum  comme- 
morationem  cum  magna  devotione  celebraretur.  Heu!  sed  quia  studia  bonorum 
saepe  per  malorum  cupiditatem  hominum  destmuntur,  contigit,  ut  praepositi,  »s 
qui  nobis  praeesse  et  prodesse  debuerunt,  episcopis  non  bene  in  hoc  vigilan- 
tibus,  hoc  tantillum  sibi  iam  in  longum  usurparent,  dicentes,  quod  praedicta 
elemosyna  illorum  miserae  deservire  deberet  mensae,  nobis  autem  saepe  hoc 
flentibus  et  proclamanübus,  Ulis  autem  cum  omni  studio  nobis  repugnantibus, 
interea  divina  misericordia  tetigit  Hartwici  praepositi  nostri  praecordia,  qui  ao 
antecessorum  suorum  in  hoc  maxime  recognoscens  delicta  et  suimet  culpam 
convocatis  de  civitate  maioribus  clericis  scilicet  et  laicis,  quorum  nomina  in 
praesenti  continetur  kartula:  Adalbraht  praepositus,  Rubbracbt  decanus,  Hein- 
rich et  Heinrich,  Ernost,  Hartwig,  Ernost,  Eberhart,  Droghgoz,  Sigeman,  Adel- 
bero  decanus,  Sigebolt,  Wernheri,  Godebrabt,  Berhtolf,  Ebbo  decanus,  Arnolf,  *s 
Udalricb,  Burckart,  Regenhart,  Hezel  et  Hezel,  Zeizolf,  Folcmar,  Frowin  de- 
canus, Constantinus,  Zizo,  Zezolf,  Waldoif,  Cuonrat,  Godescalc.     Ex  laicis: 
Gebehart,  Hug,  Diemar,  Gerunc,  Bennelin,  Werenheri,  Sigefrit,  Rumhart,  Hezel, 
Godescalc,  Folcmar,  Erkenbraht,  Gerbodo,  Wolfbero,  Ebbo,  Saleman,  Folcmar, 
Diethoch,  Drohgoz,  Hertderich,  Ebbo,  Adalwin,  Gozwin,  Regenbolt,  Megentot,  *t 
Wezel,  Werenheri,  Guono,  Gerolt,  Berhtolt.  Coram  omnibus  bis  nullo  cogente 
sed  sola  et  pura  veriUte  sibimet  hoc  demonstrante  nobis  nostrisque  successoribus 

[59.]   1  A:  Neuelonchas. 

4* 


Digitized  by  Google 


52 


1112. 


in  futurum  «loroliquit  et  dignuin  credimus  semper  dos  in  prac-enti  vita  pro 
salute  eins  studiosius  orare  et  post  haiiis  vitac  curricula  illum  vitam  aelernam 
possiderc.  Et  ut  ipsi  et  omuibus  fidelibus  defunetis  nunc  et  in  futuro  semper 
proveniat  ab  ipsis  fratribus  dispositum  est  de  praedicta  elomosyna  in  aimiversario 
«  beatae  memoriae  Burchardi  episcopi  X  sulidos  et  in  commemorationem  Arnolfi 
episcopi  X  solidos  et  ob  memoriam  ciusdem  praedicti  praepositi  nostri  Hartwici 
similiter  X  et  in  eoena  ob  mandatum  domini  fratribus  solidos  XX  et  dtiodecim 
pauperibus  singuüs  singulos  deuarioset  unieuique  illorum  panem  ununi  in  festivitate 
sajictae  Margaret liae,  quaudo  anniversarius  eiusdein  praedicti  imperatoris  Heinrici, 

10  pro  cuius  amore  baec  omnia  nobis  tradita  sunt,  celebratur,  cum  omni  gaudio 
eisdem  fratribus  ad  rcfcctioncm  plonum  servicium.  Et  insuper,  ut  nullus  Chri- 
stianus  in  Christo  defunetus  extra  reliuquatur,  constituimus,  ut  in  sequenti  die 
celebrata  omniuni  sanct-uriim  festivitate  memoria  fiat  omnium  fidelium  defun- 
ctorum  adiuneta  X  solidorum  clemosina;  amen.      Hacc  autem  concessio  facta 

15  est  anno  iacarnationis  dominicac  MCX  regnante  Heinrico  Romanorum  rege 
quinto,  indictione  III,  Brtinone  Trcverensi  archiepiscopo  teste  cum  caetcris  archie- 
piscopis  et  episcopi.-:  Fridcrico  archiepiseopo,  Burchardo  Monasteriensi  episcopo, 
Ottonc  Bambergen»  episcopo,  Albewino  Merseburgensi  episcopo,  Erlungo  Wirze- 
burgensi  episcopo,  Brunone  Spirensi  episcopo,  Adalberto  cancellario  cum  caeteris 

*o  fidelibus  Christianis. 

Druck:    d'hannat  11,  62  f.  —  Rr<j.  Scriha  10/ü. 

61.     1112.  Oktober  10.  Frankfurt.  —  Kniger  Heinrich  V  bestätigt  der  Stadl 
fVortns  die  Zollfreiheit  und  erliiszt  ihr  das  Wachlgeld. 

(C.)   |  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.     Heiuricus  divina  fa- 

u>  vente  dementia  quartus  Romanorum  imperator  augustus  f  Imperialis  potestatis 
est  et  piotatis  omnium  servituti  cougruis  respomlcre  bonefieiis  videlicer,  ut  qui  in 
servicii  devotionc  se  exibent  promtiores,  in  servicii  etiam  remuneratione  se  iudicari 
digniorca  gaudeant  et  sublimiores.  Notum  igitur  esse  volumus  omnibus  Christi 
nostrique  fidelibus  tarn  presentibus  quam  futuris,  qualiter  nos  ob  firmam  et  in- 

so  violabilem  fidem,  quam  Warmacicnses  cives  patri  nostro  beat§  memorie.  serva- 
verunt  et  nobis  etiam  servare  debent,  consilio  etiam  et  rogatu  prineipum 
nostrorum  Alberti  Maguntini  archiepiscopi,  Burchardi  Monastericnsis  episcopi, 
Frederici  ducis,  Godefridi  comitis  de  Caloen,  Hcrimanni  inarchionis,  Gerardi 
de  Wasemberc,  teloueum,  quod  pater  nostcr  eis  remisit,  nos  etiam  eis  remitti- 

88  mus  et  Judeis  ibidem  demorantibus  et  stabili  privilegio  conßrraamus,  in  om- 
nibus locis  imperiali  potestati  assignatis,  si  quidem  Francheuncvort,  Bopartcn, 
Hamerstein,  Drutmunni,  Goslarig,  Augcrc  et  Nvorenbcrc.  Insuper  etiam  censum, 
quem  pro  vigiliis  omni  anno  soliti  craut,  salva  tarnen  custodia  civitatis,  ut 
nobis  perpetuam  fidelitatem  conservent,  eis  coudonamus.  Quam  confirmatiouem 

4o  8upradictam  remissione  facta,  ut  nullus  successorum  nostrorum  videlicet  regum 
scu  imperatorum  iufirmare  velit,  rogamus  et  pro  sui  facti  cuinslibet  optanda 
stabilitate  ohliganiu«,  qui,  quod  absit,  in  quo  nos  infirmat,  sc  et  quod  feecrit 
infirmari  credat.  Hanc  igitur  conti rmationen  ut  iufra  videtur  nostra  manu  in 
hac  carta  quam  seribi  iussimus  iuscriptam  et  nostri  sigilli  impressioue  insigni- 

15  tarn  omnis  gencrationis  tarn  future,  quam  presentis  noticie.  reliquimus.   Et  ut 


1114. 


53 


omnos  horum  iraitacionc  regibus  et  dominis  suis  discant  servare  fidclitatem, 
nos  cos  omnibus  cuiuslibet  urbis  civibus  digniores  iudicamus  et  eis  inaximam 
tocius  iusticie,  dignitatem,  quam  apud  predecessores  meos  et  meeum  habuerunt, 
in  eternum  firmam  concedimus. 

|  Signum  domni  Heinrici  quarti  Romanorum  imperatoris  invic-  (M)  » 

tissimi.  | 

*  Arnoldus  vice  Albcrti  Maguntini  archiopiscopi  et  archicancellarii 
recognovit.  | 

(SI) 

IS 

Data  XVII  kalendas  novembris  indictionc  V,  anno  dominice.  incarnationis  10 
millcsimo  CXII,  regnante  Heinrico  V  rege  Romanorum  auno  VI,  ordinationis 
eins  XII,  imperü  il.    Actum  est  Franciienevort   In  Christo  feliciter  amen. 

St.-A.  W.  nr.  4.  or.  mb.  c.  *ig.  suhterimpr.    Schiin  erhaltenes  Exemplar.  Unten 
rechts  sind  halbverwischte Schriftproben.     Siegel  2  X.  Archiv    VI.  57 ü\ 

Drucke:    Ludewig,  Hti.  II,  1*0.  —  Moritz  142.    —    (Hiilclfr»)   Sing.  Xorimb.  16 
.766'.  —  Bester  Abdruck;  jedoch  nicht  fehlerfrei    Breslau.  Dipl.  centum  p.  124  f.  —  lie*,. 
Böhmer  2024.  -  Scriha  1020.   -  Stumpf  -WM. 

JUtr  Schreiber  dieser  Urkunde  int  Albert  I)  mit  Ausnahmt  des  Zusatzes:  Et  Ut  — 
CuncediuiUS  nach  dtr  Corroboralionsfarmrl.  Leber  solche  /.»nütze  an  unpassender  Stelle 
vgl.  ficker,  Beiträge  21,r>  u.  210.  Kr  glaubt  wegen  des  meos  et  meciun,  <Ya>.<  dieser  90 
Zutat:  gar  nicht  in  der  lUnhrkanzlei  gemacht  tri,  während  ihn  Breslau  einem  unmittel- 
baren Befehl  de*  Kaisers  zuschreiben  will.  Die  Angaben  des  Dalums  (Indictinn  und 
Ordmatwnsjahr)  stimmen  auch  hier  nicht  wie  an  uft  in  Urkunden  dieser  Zeit  überein.  Dtr 
Vonirkunde  nr.  öti  hat  der  .Schreiber  nur  die  Lleingedrucktc  Arenga  entnommen. 


1114.  November  30.  Worms.   —   Kaiser  Heinrich  V  verleiht  der  Stadt  v> 
Worms  einen  Frriheifsbrief  betreffend  das  Erb  folg  erecht  der  Ehegatten, 
den  Sterbefall,  die  Rechte  des  Vogts  und  die  Verändt  ruwj  des  Schiffs- 
zolles in  eine  Abgabe  in  Tuch. 

(C.)     f  In  nomine  sanete,  et  indiv^due,  (!)  trinitatis.     Heinricus  divina 
faventc  dementia  Romanorum  imperator  augnstus  |    Quoniam  ex  imperialis  so 
auetoritate  dignitatis  antecessores  mei  reges  vel  imperatores  urbes  et  populos, 
quos  plus  diligebant,  sepc  pre  ceteris  spcciali  honore  donabant,  volumus  et 
nos  simili  auetoritate  omnibus  regni  nostri  prineipibus  notum  esse,  quod  Privi- 
legium honoris  dederimus  Wormaciensis  urbis  eoneivibus.    Videlicet  lamcnta- 
bilem  riusdem  populi  clamorem  et  infinitas,  quas  patiebantur  insuper  conubiis  ss 
suis,  calumnias  ex  eorum  petitione  et  consensu  prineipum  raeorum  ita  termi- 
navi,  ut  deineeps  ob  haue  causam  non  habeant  oecasionem  conquerendi.  Nempe 
volumus  statuimus  iubemus,  ut  quicumque  aut  undecumque  sit  vir,  qui.  uxorem 
seu  de  consorcio  suo  sive  de  alia  familia  ibidem  aeeeperit  aut  uxoratus  aliunde 
Ulac  venerit,  hanc  unam  candemque  iusticiam  omnis  indiscretc  ex  hoc  in  per-  <o 
petuum  habeant,  ut  uullus  advocatus  couiugia  eorum  iuramenti  coactione  dis- 
solvat,  et  nulla  vel  maior  vel  minor  potestas  in  obitu  vel  viri  vel  mulicris  ali- 
quid de  rebus  relictis  tamquam  iure  debitum  exigat,  sed  sicut  in  sequentibus 
ordinavimus,  hec  res  h'xa  sedeat.  Scilicet  si  vir  prior  uxore  sua  obierit,  uxor 
et  eius  progenies,  quam  de  viro  illo  habucrit,  quiequid  possessionis  reliquerit  *» 
vir,  ipsa  absque  omni  contradictionc  obtineat,  et  cadem  lex  de  muliere,  si 


54 


1127. 


prior  obierit,  ad  maritum  redcat.  8i  vero  sine  progenie  ambo  defuncti  fuerint, 
proximi  hercdes  rclictam  substantiam  habeant.  Et  nulla  ut  predictum  est  ab 
aliquo  advocato  aut  ab  alia  qualibct  persona  pro  eisdcm  bonis  calumnia  eis 
fiat.    Est  et  aliud  quod  siraili  iuris  nostri  potentia  eisdem  urbanis  nostris 

•  remitto,  hoc  scilicet,  ut  nullus  a  magistratibus  nrbis  invitus  super  theloneum 
navium  constituatur.  Sed  no  servitium  inde  nobis  constitutum  vilescat,  dum 
unusquisque  boc  officium  timore  damni  reeipere  non  audeat,  tradimus  in  sub- 
"  plementura  ad  hoc  officium  de  nigris  et  grossis  laneis  pannis  theloneum  con- 
stitutum, cuius  thclonei  mensura  de  singulis  pannis  in  dimidio  constat  denario. 

10  Et  nt  hec  auetoritatis  nostre,  traditio  stabilis  et  inconvulsa  omni  evo  permaneat, 
ßigno  nostro  corroboravimus  et  subtus  inpressione  sigilli  nostri  insigniri  iussirous 
asscriptis  testibus,  qui  videmnt  et  audierunt:  Bruno  Trevereusis  archiepiscopus, 
Erlöne  Herbipolr«*/*  episcopus,  Erlolf  Wldensis  abbas,  Gotefrit  comes  pala- 
tinus,  Willihelmus  coroes  et  alii  complures  clerici  ac  laici. 

u  |  Signum  domni  Heinrici  quarti  Romanorum  impera  (M)  toris  in- 

victissimif  iS.sp.) 

i  Arnoldus  vice  Brunonis  archicancellarii  recognovit.  i 

(81  del.) 

Data  II  kaiendas  decembris  anno  dominice,  incarnationis  millesimo  CXITII, 
*>  indictione  VII,  regnaute  domno  Heinrico  V  rege  Romanorum  anno  VIII,  ordi- 
nationis  eius  regni  quidem  XIIII,  imperü  autem  IUI;  in  nomine  domini.  Actum 
Wormacie/,  feliciter  amen. 

St.-A.  W.  nr.  5.  or.  mb.  c  *ig.  subterimpr.  det    Gut  erhalten.  (A). 

Druck:    Ludewig,  Rtl  II,  1S3.   —  Moritz  144.   —  Bresslau  l.  c  p.  125  ff., 
Halle  aus  A  mehr  oder  minder  fehlerhaß.   —  Reg.  Böhmer  2042.   —   Seriba  1024.  — 
Stumpf  3119. 

Die  Zweifel  von  Giestbrrcht,  Gesch.  d.  d.  Kaiterseit  III3,  11.95  an  der  Aeektheit 
dieser  Urkunde  sind  kaum  stichhaltig,  vgl.  Dresslau  L  e.  p.  168  u.  p.  84  (Lief.  IV,  Taf.  27) 
der  Bemerkungen  zu  den  Kaiserurkunden  her.  ron  Sybel  und  Sickel.    Was  die  Incongruen* 
80  der  Datenangaben  betriff}  «V*-  <*««  vorige  Bemerkung. 


63.  1127.  Mai  18.  Worms.  —  Konrad  Graf  von  Laufen  bekennt  vom  Bischof 
Iiurchard  von  Worms  ein  Lehen  empfangen  zu  haben  und  übergibt 
der  Familie  s.  Peter  in  Worms  acht  seiner  besseren  Ministerialen 
nebst  ihrem  Eigenthum. 

u  In  nomine  sanete  et  individuc  trinitatis.  Innotcscat  universis  Christi 
fideübus  tarn  fnturis  quam  presentibus,  quo  in  loco  et  quo  tempore,  qua  etiam 
conditione  ego  Cunradus  filius  comitis  Bopponis  de  Loufo  beneficium,  quod 
pater  meus  de  episcopatu  Wormatiensi  habuerat,  per  manum  venerabilis  epi- 
scopi  Ruggonis  obtinuerim.  Tompore  concilii,  quod  Petrus  diaconus  cardinalis 

40  domno  Godefrido  Treverensi  archiepiscopo  Wormatie  ad  expurgationem  suam 
do  symonia  cum  aliis  catholicis  instituit,  ego  Cunradus  beneficio  patris  mei  a 
domno  meo  Buggone  Wormatiensi  episcopo  investitus  sum.  Ad  cuius  rei 
memoriam  confirmandam  in  familiam  beati  Petri  super  altare  ipsius  octo  ex 
ministerialibus  meis  melioribus  cum  uxoribus  et  filiis  et  cum  omni  possessione 

«  et  proprietatc  ipsorum,  secundum  legem  Francorum,  per  manum  Berhtolfi 


1137. 


55 


comitis  contradidi,  quorum  nomina  infra  scripta  sunt:  Werenheri,  Suiger,  Adel- 
bretb,  Friderath,  Cunrath,  Heinrich,  Cnnrath,  Bcrengcr.  Ut  autcm  hcc  traditio 
in  eternam  firma  et  incoovulsa  pcrscverct,  domnus  meus  Buggo  episcopns  hanc 
cartam  super  his  conscribi  fecit,  eamquc  sigilli  sni  inpressioue  consignavit  et 
aoetoritate  et  testimonio  snbscriptorum  episcoporum  et  clericomm  sive  laicorum  * 
corroboravit.  Testes  Sigefridns  Spirensis  episcopns  cum  clero  et  familia  saa, 
Wdalricus  Constantiensis  episcopus,  Heinricus  Tullensis  episcopns,  clerus  et 
familia  Wormatiensis,  Heinricus  maior  prepositus,  Gebehardus  prepositus  saneti 
Pauli,  Gramlib  Nohensis  prepositus,  Bruthgoz  prepositus  de  Wileburg,  Heinricus 
decanus,  Nibelung  custos,  Walterus  magister.  De  laicis  ministerialibus  saneti  10 
Petri:  Gumbertus,  Ruigerus  vicedominus,  Gerbodo  thelonarius.  De  liberis: 
comes  Bertolfus,  Wernhart  et  Liubolt  filius  suus,  Gerung  de  Alcnvelt,  Cünrat 
de  Hohenhart  et  alii  quam  plares  clerici  et  laici. 

Data  XV  kalendas  iunii  anno  dominice  incarnationis  MCXXVII,  in- 
dictione  ni,  regnante  domno  Lotbario  III  rege  Romanorum  augusto,  Buggone  u 
episcopo  venerabiliter  administrante  et  providente  sanete  Wormatiensi  ecelesie 
anno  VII  ordinationis  stie.    Actum  Wormatie;  feliciter  amen. 

Kgl  Bibl.  in  Hannover:  Chart.  Worm.  t.  XII.  fol  44.  (Q. 

Drucke:    Mone,  Anzeiger  1H38,  Sp.  446  ex  C  =  Wirtemb.  ÜB.  I  p.  374  f.  - 
Reg.  Scriba  1036.  90 

Die  Angaben  de*  Datums  stimmen  in  keiner  Weise  tu  einander. 


1137.  Juni  29.  Worms.  —  Data  Wormatiae  III  kalendas  iulii  in  festo  64. 
apostoloram  Petri  et  Pauli  coram  clero  et  familia  et  populo 
Wormatienti  anno  domtnteae  incama/ion»>  MCXXXVII,  indic/ionc 
XII,  regnante  Luthario  imperatore  feliciter  amen.  u 

Bischof  Buggo  qui  et  Burchardus  von  Worms  schenkt  den  Brüdern  zu 
a>  Peter  in  Worms  verschiedene  Güter  u.  a.  curtim  nostram  in 
Crigesheim  et  quidquid  in  eadem  villa  habuimus,  in  comitatu 
praefeetnrae  civitatis  nostrae  sitam  etc. 

Huius  traditionis  testes  sunt:  Godefridus  praepositus  de  Domo,  Heinricus  so 
decanus,  Nibelungus  custos,  Tbeodoricus  cantor,  Waltherus  magister,  Heinricus 
senior,  Hermannus.  De  Nova  domo:  GramoUnus  praepositus,  Bernhelmus 
decanus,  Ermenoldus  custos,  Erenfridus  magister.  De  saneto  Paulo:  Gebe- 
hardus praepositus,  Lufridus  decanus,  Godefridus  magister.  De  saneto  Andrea : 
Heinricus  praepositus,  Berewigus  decanus,  Fridericus  custos  et  magister.  De  so 
saneto  Martino:  Syffridus  praepositus,  Adelmudus  decanus,  Anshelmus  cantor. 
De  laicis:  Gumpertus  vicedominus,  Heinricus  thelonearius  et  Burchardus  frater 
suus,  Erkenbertus  camerarius,  Gerbodo  et  frater  suus  Wernherus,  Engelhardus, 
Gerlacus  caeterisque  prioribus  eorundem  claustrorum  praesentibus  cum  plurima 
laicorum  multitudine  de  familia  et  de  populo  eiusdem  ecelesie.  40 

Druck:    Schannat  II,  €8.  —  Reg.  Scriba  1058. 
Die  Indiction  stimmt  nickt  mit  dem  Inearnationsjahr. 


S 

Digitized  by  Google 


56 


1139.  1140. 


65.  1139.  —  Bischof  Burchard  vermehrt  die  Einkünfte  der  s.  PauUhirche 

in  Worms. 

Anno  dominicae  incarnationis  MCXXX Villi,  indictionc  II  sub  piissimo 
rege  Cuonrado  et  Burchardo  Wormatiensis  ecelesie  sedem  feliciter  gubernante, 

»  facta  sunt  sub  asscriptis  testibus  ista  clericis  et  laicis:  Godcfridus  praepositus 
saneti  Pctri  de  Domo,  affuit  bis  et  vidit  et  audivit,  et  Nibclongus  ciusdom  mo- 
nasterii  custos  et  saneti  Pauli  praepositus.  Heinricus  decanus,  Thcodoricus 
cantor,  Waltherus  magister  scolarum,  Bernhclraus  decanus  saneti  Cyriaci,  Er- 
menoldus  custos,  Ercnfridus  magister.    Bcrwich  decanus  saneti  Andreae,  Fri- 

10  dericus  custos  et  magister.  Marcuardus  cantor,  Sigcfridus  praepositus  saneti 
Martini,  Adelmudus  decanus.  Gunbraht  vicedominus,  Ercheubrcht,  Regiiibodo, 
Ravenolt,  Nibelunc,  Heinrieb  tcloneariiis,  Gerbodo,  Werenherc,  Liutfrit,  Hezcl, 
Rüsten,  Gerlahc,  Welfrit,  Heizolf,  Nantbohc,  Heinrich. 

Druck:    Üchannat  11,  70.  —  Reg.  Scrffn  1004. 

66.  l»  [1140].  —  Baggo  Bischof  von  "Worms  urkundet,  dass  prepositus  8ige- 

fridus  de  saueto  Martino  und  Guropertus  prepositus  de  Nuhusen 
den  Brüdern  in  Sconaugia  sub  regulari  professione  degentibus  je 
ein  predium  in  Bliggersforsth  verliehen  haben. 

Testes:    de  clero:    Godcfridus  prepositus  de  Domo,  Nibelungus  custos, 
so  Gumpcrtus  prepositus  saneti  Cyriaci,  Sigefridus  prepositus  saneti  Martini,  Her- 
mannus  magister  scolarum,  Heinricus  decanus;  de  laicis:  Waltherus  de  Husen, 
Bliggerus  et  frater  eius  Cunradus;  de  ministerialibus:  Heinricus  thelonearius, 
Gerboto  et  frater  eius,  Wernherus  Hezelo  et  frater  eius  Lutphridus. 

L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  foL  70. 

67.  u  1140.  April  3.  —  Burchard  Rischof  von  Worms  bestätigt  die  von  seinen 

Vorfahren  über  das  s.  Paulsstift  in  Worms  getroffenen  Verfügungen. 

|  In  nomine  sanetc,  et  iudividue,  trinilatis.  |  Ego  Boftgo  saneto.  Uuorma- 
tiensis  e/clesie,  advocatus  episcopus,  qui  et  Burchardus  nominor,  dispensationes 
de  rebus  ecclesiasticis  venerabilium  prgdecessorum  meorum  Burchardi  et  Arnoldi 

30  cejerorumque  usque  ad  nostram  memoriam  omnimodis  laudaus  et  comprobans, 
quiequid  ab  ipsis  bene  et  religiöse  pro  salutc  animarum  nostrarum  ordinatum 
est  cum  ipsis  ordino  et  confirmo.  Inter  cetera  itaque  prout  aeeepimus  Bur- 
chardus predeecssor  noster  bcate.  memoria  episcopus  cum  aliis  quibus  ecclgsiam 
saneti  Pauli  adauxit  benetiiis  §cclcsiam  saneti  Rfiberti  custodi  saneti  Pauli  et 

» eius  successoribus  iure  privilegii  sui  dieavit,  quatinu9  per  totara  ciusdem 
eccl^sig  parrochiam  de  baptismatc,  de  inlirmornm  visitatione,  de  unetione,  de 
viatico  et  sepultura  et  reliquis  animarum  suarum  uecessitatibus  ad  custodem 
saneti  Pauli  respiciant.  Qiig  traditio  ut  apud  posteros  nostros  ßrma  et  incon- 
vulsa  permaneat,  quem  admodum  a  predeecssore  nostro  Burchardo  episcopo 

40  sanetitum  est,  nos  cnm  sigilli  nostri  inpressiono  consignamus  et  sub  perpetuo 


Digitized  by  Google 


1140.  IUI. 


57 


anathemate  tota  syuodo  aduitcntc  et  subscriptorura  virorum  testimonio  confir- 
mamus:  Godefrit  prepositus  sancti  Pctri,  Nibelunc  custos,  Heinrich  decanus, 
Dicderich  magister,  Uualther,  Folmar,  Heinrich;  Beruhelm  decanus  sancti 
Cyriaci;  Lüfrit  decanus  sancti  Pauli,  Hcreman,  Marcolf,  Adelbreth.  Laici: 
Gunbreth  vicedominus,  Gerbodo,  Werenherc,  Lufrit,  Uezel,  Gerlacb,  Heinrich,  » 
Burchart. 

Acta  sunt  h§c  anno  incarnatiunis  dominice.  M.C.XL,  indictione  IH,  HI 
nonas  aprUis. 

St.-A.  Darmstadt,  or.  mb.  e.  sig.  subtrrimprrsto  laes.    Grontf  schöne  Sckri/i. 
Druck:    Schannat  II,  71  unvollständig.  —  Heg.  Scriba  nr.  1065.  \o 


1140  oder  1141.  —  Bucco  oder  Burchardu»  Bischof  von  Worms  urkundet,  68. 
dass  mit  seiner  Einwilligung  Heinrich  Propst  su  s.  Andreas  den 
Brüdern  des  s.  Andreas sti fies  die  Pfarrkirche  in  Hocheim  geschenkt 
habe. 

Huius  rei  testes  sunt  ex  ordine  clerici:  Gotfridus  prepositus  de  Domo,  u 
Nibelungns  maioris  ecrlesic  thesaurarius  et  C;cclesic,  sancti  Pauli  archidiaconus, 
Heinricus  dreanus,  Sijiifridus  prepositus  Wimpinensis  ecclesi?,  Heinricus  pre- 
positus sancti  Andrej  apostoli,  Sigefridus  prepositus  bcati  Martini,  Theodericus 
cantor,  Walthcrus  maxister  scolarura,  Heinricus,  Hermannus,  Chöradus',  Gc- 
rungus,  Berenhclm  decanus  beati  Ciriaci,  Altmannus  custos,  Bertoldus  cantor,  » 
Erenfridus,  Li&tfridus  decanus  beati  Pauli,  Heinricus,  Benedictus,  Bcrewicus 
decanus  sancti  Andre?,  Marcwardus,  Adalpero,  Johannes,  Cbono,  Adalbertus, 
Heinricus,  Sigifridus  sancti  Martini,  Adalmodus  decanus,  Bmnicho,  Johannes. 
Laici:  Symunt  prefectus  urbis,  Gunbertus  vicedominus,  Reginboto,  Heinricus, 
Gerboto,  Werinherus,  Liutfridus,  Hezil,  Egilfiridus,  Nanthoc,  Theodericus,  Bruno,  w 
Ch5no,  Walto. 

m  Acta  sunt  hec  ab  incarnatione  domini  anno  millesimo  C.  XL,  indictione 
III,  regnante  Chönrado  III  Romanorum  rege,  presidente  Buccone  Wormatiense 
epüscopo. 

or.  mb.  c.  »ig.  tvbttrimpr.  delapso.    (A).  30 
Druck:    Baur,  HU.  II,  p.  9  jff. 

1141.  (indictione  III).  —  Buggo  oder  Burchardus  Bischof  von  Worms  go, 
erneuert  die  Urkunde  Bischof  Adalberts  vom  Jahre  1068  für  die 
s.  Andreaskircfie. 

4 

Zeugen:    Godefridus  prepositus  de  Domo,. Nibelunc  custos,  Heinricus  » 
decanus,  Dicdericus  precentor,  Waltherus  magister,  Bernhelm  decanus  de  saneto 
Ciriaco,  Altmannus  custos,  Ernfridus  magister,  Liutfridus  decanus  de  saneto 
Paulo,  Godefridus,  Heinricus  prepositus  sancti  Andre?  apostoli,  Benvigus  de- 


•       [68.]  »  So  A. 


Digitized  by  Google 


58 


IUI. 


canus,  Johannes,  Marqoartus.  Isti  laici  sunt:  Symunt  urbis  prefectus,  Gum- 
bertns  viccdomnus,  Reginbodo,  Erkembertus  camerarius,  Woluerath,  Heinricus, 
Gerbodo  et  frater  eius  Wernherus. 

St.-A.  DarmstadL  or.  tnb.    Das  unten  recht*  aufgedrückte  Siegel  ist  sehr  gut 
b  erhalten.  Legende:  BVGGO.  DEI.  GBA.  WORMATIEN8I8.  EPISOOPVS. 

Urkunde  schön  und  gleickmässig  geschrieben. 

1141.  —  Buggo  oder  Burchard  Bischof  von  Worms  ur kündet,  data  der 
Kirche  s.  Andreas  die  Kirche  s.  Magni,  die  Kapelle  s.  Silvestri, 
die  Kirche  s.  Andrei  in  monte  und  die  Kapelle  s.  Albani,  ferner  die 
10  Kirche  in  Hocheim  und  die  Kapelle  in  Pftephelincheim,  die  Kirche  in 
Lidrichisheim,  die  Kirche  in  Lampertheim,  die  Kirche  in  villa  Sulza 
und  andere  Güter  gehören. 

Anno  incamationis  dominice.  M.C.XLI,  iodictione  Ol,  regnante  C&nrado 
Romanorum  rege,  renovata  et  confirmata  sunt  bec  a  Buggo  Wormatiensi  epi- 
la  scopo  coram  raultis  fidelibus,de  quibus  paucos  subnotavimus.  Huius  rei  testes  6unt: 
Godefridus  prepositus  de  Domo,  Nibelunc  custos,  Heinricus  decanus,  Diedericas 
cantor,  Waltbcrus  magister;  de  sancto  Cyriaco:  Bernhelmus  decanus,  Altmannnus 
custos,  Ernfridus  magister;  de  sancto  Paolo:  Liufridas  decanus,  Godefridus; 
de  sancto  Andrea:  Heinricus  prepositus,  Bcrewigus  decanus,  Johannes,  Mar- 
io quart;  de  sancto  Martino:  Sigefridus  prepositus,  Adalmudus,  Johannes.  Laici: 
Symunt  urbis  prefectus,  Gunbertus  vicedomtnus,  Regenbodo,  Erkenbertus 
camerarius,  Woluerath,  Heinricus,  Gerbodo,  Werenherus. 

St-A.  Darmstadt,  or.  mb.  c  sig.  subterimpr.  laeso.  (A). 

Druck:    Schannat  JJ,  71  auszugsweise.  -  Baut,  HU.  II.,  11  ß.  aus  A.  —  Reg. 
U  Scriba  nr.  1070. 

Eine  weitere  Urkunde  von,  »elben  Jahre  enthält  wesentlich  dasselbe  wie  oben,  dock 
in  anderer  Fassung.   Zeugenliste  dieselbe.    Das  aufgedrückte  Siegel  ist  sehr  wohl  erhalten. 

71.  1141.  (indictione  III).  —  Bischof  Buggo  oder  Burkard  von  Worms  be- 
stätigt die  von  seinen  Vorfahren  in  Bezug  auf  die  s.  Andreaskirche 

so  zu  Worms  gemachten  Anordnungen  mit  Aufzählung  der  den  Brüdern 
zukommenden  Einkünfte  von  den  Gütern  zu  Hocheim,  Phephelincheim, 
Lidrichisheim,  Wortnatia,  Lampertheim,  Biscovesheim,  Munnesheim, 
Horgeheim,  Oppenheim,  Glefeswilre,  Uischereshusun ,  Luzelheim, 
Sulza,  Budenbach,  Logenach,  Phleresheim,  Vvachenheim,  Alvesheim, 

w  Rudenesheim,  Mummsheim,  Nisenachen,  Hoveheim,  Frankendal,  Lob- 
denburc. 

In  Worms  u.  a.\  Mansi  quinque  et  dimidius  siti  sunt  apud  urbem  et  in 
Hocheim  etc.,  ad  hos  mansos  pertinent  quatuor  aree,  in  urbe  sit§,  una  in  platea 
saneti  Petri,  alia  in  vico,  qui  dicitur  Glasccoph,  tercia  in  platea  sanete,  Margarete^ 
«0  quarta  in  termino  eiusdem  platee.  . . .    Viginti  aree,  ante  portam  saneti  Andrej 
site.  in  festo  saneti  Remigii  decem  uncias  ad  carnes  fratrum  debent  exsolTcre-, 


Digitized  by  Google 


1152.  1156.  59 

quatuor  arec,  in  platea  saneti  Pctri  'quatuor  solidos  persolvunt;  cnrtis  nna  in 
foro  superiori  solidum  persohit,  alia  in  platea  Frisonum  unciara,  dimidia  in 
platea  sellariorum  sex  denarios,  dimidia  in  platea  Hagcnonis  sex  denarios, 
curtis  una  ante  portam  Pavonum  sex  denarios,  alia  apud  ecelesiam  saneti 
Magni  novem  denarios  persolvit,  alia  iuxta  ecelesiam  saneti  Aodree  octo  de-  « 
narios  et  obolnm,  alia  iuxta  illam  sita  solidum  persolvit. 

Zeugen:  Godefridus  prepositus  de  Domo,  Nibelunc  custos,  Heinricus  de- 
canus,  Dicdericus  cantor,  Walterus  magister.  Do  saneto  Cjriaco:  Bernhelm 
decanus,  Altraannus  custos.  ErnfriduB  magister.  De  saneto  Paulo:  Liufridus 
decanus,  Godefridus.  De  saneto  Andrea:  Heinricus  prepositus,  Bervvigus  de-  » 
canus,  Johannes,  Marquart.  De  saneto  Martino:  Sigefridus  prepositus,  Adel- 
mudus,  Johannes.  Laici:  Simunt  urbis  prefectus,  Gunbertus  vicedominus, 
Regenbodo,  Erkenbertus  camerarius,  Woluerath,  Heinricus,  Gcrbodo,  Werenherus. 

St-A.  Darmstadt,  or.  »6.  c.  sig.  subterimpr.  laeso.    Schöne  gleichmässige  Schr\fl; 
gleiche  Hand  wie  die  vorhergehende  Nimmer.  U 

'Druck:    Schannat  II,  72  f.  unvollständig.  —  Reg.  Scriba  nr.  1071.  —  Angeführt 
bei  Baur,  EU.  II,  15*. 


1152  \  —  Bischof  Cunrad  von  Worms  genehmigt  einen  Gütertausch  72. 
zwischen  dem  Kloster  Schönau  und  Wolfram  (homo  Über.) 

Zeugen:  de  clero:  Gotefridus  prepositus  de  Domo,  Nibelungus  vicedominus,  w 
Cunradus  prepositus  saneti  Ciriaci,  Sigefridus  prepositus  Wimpinensis,  Heinricus 
decanus  de  Domo,  Hermannus  magister  scolarum;  de  liberis:  Boppo  comes, 
Ludewiccus  de  Wirtenberg,  Hliggerus  de  Steinahe,  Cunradus  de  Hirzberg;  de 
ministerialibus:  Wernhcrus  theloncarius,  Regenboto  de  Lobtenburch,  Wernberus 
et  Gerlacus  et  Jobannes  de  Wormatia.  v> 

L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  foL  85.  (B). 
Druck:    Gudenus,  Sylloge  p.  13  ff. 


1156.  Oktober  20.  Worms.  —  Kaiser  Fridrich  T  verleiht  der  Stadt  Worms  73. 
einen  Stadt  frieden  und  zur  Erhaltung  desselben  ein  Gericht  aus  zwölf 
Ministerialen  und  acht  und  zwanzig  Bürgern.  [Fälschung).  30 

(C.)  •  In  nomine  sanete  et  individue  trinitatjs.  Fredericus  divina  favente 
dementia  Romanorum  imperator  augustus.  •  Cum  imperialis  dementia  omnibus 
sibi  devotis  auxiliura  defensionis  exhibere  debeat,  devotionis  civium  Wormatie 
haut  immemores  pacem  nostram  imperialem  eis  tradidimus  et  tali  eam  con- 
ditionc  observari  preeepimus,  quod  si  quis  infra  terminum  huius  pacis  aliquem  » 
blasphemavcrit,  blasphemato  satisfaciens  iuramento  se  expurget;  quod  si  iurare 
contempserit,  ei  quem  verbis  male  tractavit  XX  solidos  et  iudieibus  dvitatis  X 
solidos  conponat,  ibidem  fideiussionem  exhibens,  quod  infra  XIIII  dies  com- 
positos  denarios  persolvat,  et  6i  pro  sua  paupertate  persolvere  non  poterit, 


(72.]    1  B:  M.  CC.  L.  secundo,  wobei  ein  C  wieder  durchgestrichen  ist.  40 


Digitized  by  Google 


GO 


1156. 


verberatus  et  tonstis  de  civitate  eiciatur  numquam  reversurns.  Si  qnis  autera 
aliquem  depilaverit  vel  verberibus  afflixerit  aut  vulneribus  plagaverit,  reus  pacis 
haheatur  et  man  um  proscriptam 1  truncetur.  Si  quis  autcm  aliquem  occiderit 
et  de  bomicidio  convictus  fuerit,  iugulus  eius  proscribatur.   Si  quis  vero  alicui 

5  bona  sua  contra  iusticinm  abstulerit  aut  aliquem  infra  atrium  suo  mansionis 
violcnter  invascrit,  reus  pacis  habcatur.  Si  quis  autcm  pro  suo  arbitrio  contra 
aliquem  iniustas  inimicias  (t)  excrccus  iniqua  qucrimonia  circumvenerit  et  ab 
co  satisfactionem  suseipere  noluerit,  sub  proscriptione  imperatoris  babcatur  et 
si  super  hoc  infra  eivitatem  manerc  presumpserit,  deprehendatur  et  domino  im- 

io  peratori  puniendus  reservetur.  Termini  vero  huius  pacis  protendantur  ad 
ultcriores  fines  vinearum  et  usque  ad  hortos  Mccclini  et  ad  fines  communis 
paschuo  burgensium  et  ad  ripam  Primme,  ubi  influit  in  Rhcnum.  Si  quis  autem 
burgensium  extra  eivitatem  alium  burgensem  prosequens  in  aliquo  totius  imperii 
loco  contra  statuta  huius  pacis  inquictando  invascrit,  habeatur  pacis  violator 

i*  ac  si  infra  eivitatem  idem  fecisset.  Item  si  quis  burgensis  suum  conburgensem 
super  aliqua  causa  voluerit  inpetere,  coram  iudieibus  hoc  faciat  et  co  iure  con- 
tentus  fit,  quod  ci  iudices  per  sententiara  secundum  iura  civitatis  dictaverint 
et  non  appcllet  ad  maiorem  audientiam.  Ad  confirmationem  iamque  pre- 
dicte  pacis  ex  mandato  imperinb'  XII  ministcriales  ecelesie  Wormal/Wut«  et 

«o  XXVIII  burgenses*  statueutur,  qui  de  invasionc  ledentium  et  lesorum  a  testibus 
testimonium  audiant  et  secundum  veritatem  testium  discernant,  et  si  predicti 
XL  iudices  in  aliquo  discordaverint,  standum  erit  iudicio  partis  maioris.  Si 
quis  autem  iudicum  ratione  consanguinitatis  vel  precii  sive  cuiuslibet  occasionis 
reum  aliquem  malo  ingenio  tueri  et  coutra  iuramentum  quod  fecit  vel  innocentem 

u  conderapnare  attemptaverit  et  de  hoc  convictus  fuerit,  per  tres  iudices  suos 
videlicet  consortes  de  consortio  eorum  ignominiosc  eiciatur.  Insupcr  si  habere 
poterit  ad  cumulum  sue  dampnationis  et  penc,  VII  libras  Wormato««'*  monete 
persolvat,  tres  scilicet  episcopo,  duas  iudieibus  et  reliquas  duas  advocato  et 
sculteto  et  officiatis  eorum,  qui  vulgo  ambitman  vocantur.  Pretcrea  nulli  liceat 

10  burgensem  aut  extraneum  ad  duellum  provocare.  Si  quis  extraneus  burgensem 
in  rebus  aut  in  persona  molcstaverit  et  molcstatus  ipsum  infra  eivitatem  de- 
prehenderit  coram  itidice  eundem  in  causam  trahat  et  iniurias  suas  rationa- 
biliter  proponat  et  si  testimonio  trium  iudicum  fuerit  convictus,  satisfaciat. 
Insuper  firmitcr  observari  volumns,  ut  si  quis  conprovincialium  nostrorum 

s»  aliquem  de  civibus  in  quovis  imperii  loco  invaserit  aut  depredatus  fuerit,  vui- 
neraverit  aut  occiderit  rumorque  ad  vos  perveuerit,  burgenses  vestri  illum  in- 
sequantur,  et  si  deprebeusus  fuerit,  flagrante  malcficio  in  eivitatem  Wormatiensrm 
deducatur  et  taliter  de  eo  iudicium  sumatur  ac  si  hec  infra  eivitatem  commis- 
sisset.  Quod  si  aufugerit  et  a  burgensibus  capi  nequiverit  et  in  aliqua  civitate 

40  vel  castello  reeeptus  fuerit,  burgenses  illuc  veniant  et  ipsum  ab  eis  qui  illum 
detinent  reposcant;  et  si  eis  presentatus  fuerit,  pacitice  recedant,  sin  autcm  et 
facultatem  babucriut,  potestative  ipsum  auferant ;  et  si  locus  adeo  munitus  fuerit, 
ut  evincere  subito  non  possiut,  obsidione  eum  cingant  et  nuncios  WernA*ro 
de  Boulanrf*»  mittant,  ut  eis  succurrat,  et  si  per  eius  auxilium  locus  expugnari 

4s  [73.]    1  *o  A,  Breslau  lUrt  prescriptam,  «w  er  ändern  möchte  in  manu  pro- 

ecripta.  »  Obwohl  das  Wort  burgenses  voll  ausgetchrielen  Ut,  steht  bei  A  dennoch  ein 
Abkürtun^zeichen  über  den  ersten  e. 


1158. 


61 


poterit,  gratum  habeant;  sin  autem  Wcrahrrus  idcm  nuntios  suos  cum  vestris 
ad  clementiam  imperialem  dirigat3,  auxilium  cius  imploraturos.  Super  integritate 
itaque  buius  pacis  conservanda  primos  et  preeipuos  adiutorcs  et  consiliarios 
habere  debetis  videlicet  WernArrwi«  de  Boula»'/«»  vicedominum,  Richizonem 
scultetum,  prefectum  et  iudices  de  eivitate,  qui  vos  pariter  precedaut,  et  si  s 
quid  contra  pacem  haue  factum  fuerit,  sicut  imperium  deeet  et  iusticiam  et 
honorem  ac  com  ni  od  um  civitatis  vobiscum  ememlent  et  ulciscantur.  Volentes 
igitur  ut  pax  \Vorma//rw*/>  iuxta  prescriptam  formum  rata  et  inviolabilis  per- 
severet,  baue  impcrialis  auetoritatis  nostre  cartam  indo  conscribi  feeimus  et 
sigillo  nostro  communiri.  i° 
•  Signum  domni  Frederici  Romanorum  imperatoris  invictissimi.  • 
Ego  Godefridus  imperialis  aule  cancellarius  vice  Cunradi  Mo- 
guntin«  sedis  archiepiscopi  et  Germanic  arcbicancellarii  recog- 
novi.    Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  McTvL,  in- 

dictione  IUI,  regnante  domno  Fredcrico  (M)  Romanorum  imperatore  u 

to  „ 

gloriosissimo  anno  regni  eins  V,  imperii  vero  eius  III.  Datum 

apud  Wormatiam  XIII  kalendas  novembris;  feliciter  amen. 
Testes:  Cunradus  MogK»*W  sedis  arebiepiscopus,  Cunradus  Worma/««i*j* 
episcopus,  Godefridus  Spircnsis  episcopus,  Ileiuricus  abbas  Laurissrn.»»*,  Gode- 
fridus cancellarius,  Cunradus  prothonotarius,  Sifridus  maior  Wormatiensis  pre-  so 
positus,  Heinricus  decanus,  Emicho  prepositus  saneti  Pauli,  Cunradus  prepo- 
situs  saneti  Andrec,  Sifridus  prepositus  saueti  Martini,  Cunradus  palatinus 
comes  Rheni,  Emicho  comes  de  Liningen,  Godefridus  comes  de  Spanheim, 
Ulricus  de  Horningen,  Berhtolfus  de  Scowenburg,  Waltberus  de  Husen,  Mar- 
quardt de  Grunbach,  Weruherus  de  Bonlanden,  Burcardus  vicedominus,  » 
Richizo  et  alii  quam  plures  tarn  liberi  quam  ministeriales  ac  burgenses. 

St.-A.  ]\r.  nr.  6.  tnb.  r.  sig.  pend.  del.  (A). 

Drucke:    Ludewig  Rel.  II,  192  ff.  —  Srhannat  II,  76  f.  —  Moritz  146  ff".  — 
Humelmann,  dipl.  Beweis,  dass  dem  Haute  Hohenlohe  die  Landeshoheit  nicht  in  dem  sog. 
Interregna  zu  Theil  geworden  etc.  Dürnberg  1761.  II,  27$.  —  Brtsslau  L  c.  127.  —  Pfalz,  jo 
Bilder  au»  d.  deutsch.  Städteleben  (Uebersetzg.)  I,  1S9.  —  Reg.  Böhmer  2365.  —  Seriba 
109«.  —  Stumpf  3759. 

Diese  Urkunde  ist  eine  Fälschung  aus  dem  Anfang  des  XIII  Jahrh.  teie  Stumpf, 
Sitzungsberichte  der  hiat.-phil.  Cl.  XXXII  p.  603  ff.  (1S60)  schlagend  nachgewiesen  hat. 
AU  Vorlage  wenigstens  J~är  die  Composition  der  Zeugenliste  dienten  St.  4053  und  4>'170.  94 

1158.  Mär:  9.  —  Acta  sunt  haec  in  curia  nostra  Partenheim  anno  ab 
incar.  dorn.  MCLVIII,  indict.  VII,  regnante  Friderico  imperatore 
anno  regni  eins  VII,  Cunrado  Wangionum  episcopo  presidente. 
Datum  Treveri  VII  idus  martii.  Erzbischof  Hillinut  von  Trier 
urkundet,  dass  er  »einen  Hof  Dorf  und  Mark  Parthenheim  in  pago  v> 
Nahgowe  an  die  Kirche  zu  Worms  deren  Gut  in  Nasove  in 

pago  Logenae  verlauscht  habe. 

Unter  den  Zeugen:  Hi  sunt  testes  de  clcro  Wormaticnsis  ecclesie:  Con- 
radus  prepositus  de  Domo,   Cunradus  prepositus  de  Nuehusun,  Nibelongus 


*A:  dirigaot,  wobei  das  n  unterpunetin  ist. 


46 


62 


1159.  1160. 


custos,  Henricus  decanus,  Siffridus  prepositus  de  Winppina,  Cunradus  pre- 
positus  saueti  Andrce  apostoli,  Sifridus  prepositus  saneti  Martini,  Herimannus 
magistcr  scolurum,  Henricus  cantor,  Henricus  qui  dicitur  Infans,  Adalbertus, 
Wernerus,  Burchardus,  Siffridus,  Rupert us.  Isti  sunt  testes  de  comitibus  et 
s  de  liberis:  Symon  advocatus  maioris  domus  Wormatiensis  ecclesie  (comitis 
de  Sarbruke)  etc.  Testes  laici  de  ministerialibus  Wormatiensis  ecclesie:  Si- 
frit  et  frater  eius  Burchardus,  Reinbodo,  Hecel,  Wernerus. 

Au*  Schannat  II,  78  ff  —  Hontheim,  Ilist.  TrtvL  I,  585.  —  Reg.  Scriba  1102. 

Die  Indiction  stimmt  nicht  «um  Jahr. 


75. 10 1159.  Wormatie.  —  Waltherus  homo  Uber  de  Husen  vergabt  die  Vogtei 
zu  Rorheim  dem  Kloster  Schönau. 

Zeugen:    Cunradus  Worm.  episcopus,  Sigefridus  prepositus,  Heinricus 
decanus,  Odalricus  magister  scolarum;  de  liberis:  Simon  comes,  Bobbo  comes, 
Waltherus  de  Husen,  Gerhardus  de  Schowemburg;  de  ministerialibus:  Wern- 
u  herus  de  Worraa/ia,  Richinzo,  Johannes,  Reimbodo  de  Lobdemburg. 

L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I,  fol.  93'. 
Druck:    Gudenus,  Sylloge  p.  18  f. 

76.     1160.  April .  .  Worms.  —  Die  Brüder  des  Kloster»  Lorsch  verpachten 
dem  Wernher  (Wernhero  honorato  et  spectabili  viro)  gegen  Bezahlung 
so        eines  jährl.  Zinses  von  20  Schillinge  Wormser  Münze,  welclte  am  s. 
Remigiustage  zu  entricltten  sind,  ihren  Hof  (partem  curtis  nostre) 
in  Worms. 

Zeugen:  Cunradus  Wormatiensis  episcopus,  Heinricus  Laureshammensis 
abbas,  Nibelungus  vicedominus  et  prepositus  saneti  Pauli,  Sigefridus  prepositus 
ss  saneti  Petri,  Cunradus  prepositus  saneti  Andree,  Cunradus  prepositus  saneti 
Cyriaci,  Heinricus  decanus  maioris  ecclesie,  Heinricus  cantor,  Meginhardus, 
Eberhardus,  Gernodus  canonici.  De  ministerialibus  Wormatiensibus:  Sigefridus 
et  frater  eius  Burkardus  de  Steine,  Giselberte,  Johannes,  Sigebodo,  Ruggerus, 
Heinricus  frater  eius,  Adelbunus  et  fratres  sui,  Gerlahus  et  Richinzo  frater 
•o  eius,  Ravenoldus,  Reginbodo  de  Lobedenburg,  Heinricus.  De  civibus:  Her- 
tricus,  Dietroarus,  Weyherns,  Gerlacus,  Eberhardus,  Heinricus,  Godebcrtus, 
Sigebodo,  Johannes,  David,  Wikardus  et  alii  multi.  De  ministerialibus  Laures- 
hammensibos:  Cunradus,  Bertholdus,  Gernodus,  Burkardus,  Hartlieb,  Hildbertus 
de  Wincnheim,  Craft,  Arnoldus,  Giselherus,  Hildericus  de  BeBinsheim,  Rum- 
st hardus  et  Ingram  de  Henscnesheim.  Actum  Wormatie  .  .  kalcndas  maii  anno 
dominicc  incarnationis  MCLX,  indictione  . . ,  imperante  gloriosissimo  imperatore 
Friderico  anno . .  ,  presidente  in  episcopatu  Wormaticnsi  domino  Cunrado  epi- 
Bcopo  anno  . . ,  in  abbatia  autem  Lauresbammensi  domino  Heinrico  abbate 
anno  . .    Felicitcr  in  Christo  amen. 

Druck:    Codex  Lauruh.  dipL  L  p.  270  f.  —  Reg.  Scriba  nr.  1108. 


Digitized  by  Google 


1160.  1161. 


63 


1160.  —  Bischof  Burcfuxrd  von  Straszburg  beurkundet  den  Verkauf  eines  77. 
dem  St.  Stephansklo»ier  zu  Strassburg  gehörigen  Gutes  im  Wormser 
Sprengel  an  das  Domstift  zu  Worms. 

Unter  den  Zeugen:  Cunradus  Wormatiensis  ?cclesi§  episcopus  et  canonici 
eiusdem  gcclesie,  de  Domo:  Cunradus  prcpositus  de  Domo,  Nibelungus  custos,  * 
Heinricus  decanus,  Herimannus  magister  scolarum,  Heinricus  cantor,  Heinricus 
senior,  Adelbertus,  Burkardus,  Anno,  Gernodns,  Eberhardus  et  universa  con- 
gregatio;  laici:  Cunradus  palatinus  de  Rcno,  Cuaradus  de  Hohenhart,  Regin- 
bodo  de  Lobedenburk,  Burkardus,  Werinherus,  Adelbertus;  Heinricus  Lauris- 

hamensis  abbas,  Rudolfus  prepositus;  laici:  Swiggerus,  Üdalricus,  Arnoldus,  io 
Gisilberns,  Megingoz,  Heremannus,  Ramungus. 


Drucke:  Schannat  II,  80.  —  Würdtwein,  Nova  tubs.  dipl.  VII,  193.  —  Zeit- 
schriß  f.  G.  d.  Oberrheins  XIV,  185.  —  Strauburger  UB.  ed.  H.  Wiegand  I,  90  f. 
Die  Handlung  ftllt  in*  Jahr  1157  *,  Stumpf  4534.  15 

[1161].  —  Wernher  Custos  zu  s.  Paul  in  Worms  schenkt  dem  Kloster  78. 
Nonnen- Münster  einen  Hof. 

Notum  6it  omnibus  tarn  futuris  quam  presentibus,  qualitcr  ego  Wern- 
herus  gcclesie,  beati  Pauli  custos  et  canonicus  anno  deeimo  regni  Friderici  impe- 
ratoris  Romanorum  Cönrado  existente  Wormaticnsium  episcopo  curtim  unam  iuxta  so 
portam  8alis  sanetimonialibus  bcate.  Marie,  ad  illuminandum  uno  lumine  dor- 
mitorium  earum  ea  videlicet  conditione  contradidi,  ut  eandem  curtim  in  earum 
possessionem  post  obitum  meum  semper  babeant  et  beati  Cyriaci  fratribus  sin- 
gulis  annis  quatuor  uncias  inde  persolvant,  quiequit  vero  reliquum  fuerit,  earum 
necessitati  deserviat.  Volo  igitur  ut  in  honorem  beatissime.  dei  genitricis  u 
Marie,  meique  memoriam  singulis  diebus  ab  eis  et  a  sacerdote  una  dicatur 
oratio,  quatenus  eadem  dei  genitrice  intercedentc  peccatorum1  meorum  maior 
fiat  remissio.  Bec  autem  traditio,  ut  deineeps  rata  permaneat,  cum  sigillo 
beati  Pauli  consignavimus  et  subscriptorum  virorum  tarn  laicorum  quam  clcri- 
corum  testimonio  confirmavimus.   Clerici*  so 

Heinricus  decanus,  Hermannus  magister  scolarum,  Heinricus  cantor,  Con- 
radus  beati  Cyriaci  prepositus,  Nibelungus  custos,  Ortho  magister  scolarum, 
Sigefridus  Winpcnensis  prepositus,  C&nradus  custos,  Embecho  saneti  Pauli 
prepositus,  Reginhardus  decanus,  Dyrolfus  magister  scolarum,  Conrad us  beati 
Andree  prepositus,  Adelbero  decanus  et  custos,  Burchardus  magister  scolarum,  u 
Sigefridus  beati  Martini  prepositus,  Roricus  custos,  Godescalcus  magister  sco- 
larum. Laici:  Sigefridus  vicedominus,  Burchardus  frater  eius,  Hcizel,  Nant- 
hoch,  Wernherus  et  Giselbertus  frater  eius,  Gozmarus,  Cönradus,  Ricbezo, 
Gerlac  frater  eius,  Jobannes  et  Heizel  frater  eius,  Sigebotho,  Dithmar,  Hein- 
rich et  Rögerus  frater  eius.  40 


St-Ä.  Dannladt.  or.  mb.  c  tig.  tubterimpr.  laeso.     Legend«:  f  PAYLVS 
APOSTOLYS. 

Druck:    Bcmr,  Hü.  II,  91  f. 


[78].  »  Da*  Wort  ist 
Lücke. 


Theil  durch  ein  Lock  MtrtörL    »  Nach  Clerici  folgt 


«6 


Digitized  by  Google 


64 


1161.  1165. 


79.    [1161].  —  Wernher  Custos  zu  s.  Paul  in  Worms  schenkt  den  Brüdern 
seines  Stifts  ein  Steinhaus. 

Notura  sit  otnnibus  tarn  futuris  quam  presentibus,  qualitcr  ego  Wern- 
herus  bcati  Pauli  custos  et  canouicus  domum  quondam  lapideam  iuxta  curtira 
<  nostram  prebendariam  sitam  fratribus  beati  Pauli  ad  illuminandum  uno  lumioe 
singulis  noctibus  ante  altare  sauet e.  crucis  nionasterium  ea  videlicet  conditione 
contradidi,  ut  cum  anniversariis  obitus  mei  dies  agitur  vigilia  cum  novem  le- 
ctionibus  a  fratribus  iugiter  deeantetur  et  ebdomedarius  sacerdos  tres  denarios, 

or 

diaconus  duos,  subdiaconus  vero  duos  indc  reeipiant.  Item  custos  ecclesie,  IUI  de- 
io  narios  ad  concinnandum  a  vespera  usque  ad  vesperam  lumen  unum,  decanus 
eünm  duos,  portenarius  similiter  duos,  campanarius  unum,  quotiiam  hü  quidem 

or 

plurimum  in  bis  laborare  videntur,  aeeipiant  Sacerdoti  etiam  ebdomedario  et  Uli 
aliis  sacerdotibus  in  inanc  missam  cejebrantibus  singuli  denarii  singulis  offerantur; 
duodeeim  quoque  pauperibus  totidem  tribuantur  et  eadem  die  de  reliquo  fratres 

i»  in  refectorio  suo  consolentur  et  reficiantur.  Hanc  autem  traditionem  ne  quis 
infringere  vel  inminuore  sive  in  aliura  usum  commutare  presumat,  «cd  ut  iu 
omnibus  retro  seculis  quemadmodum  dictum  est  firma  et  incouvulsa  permaneat, 
cam  sigilli  buius  inpressione  consignavimus  et  subscriptorum  virorum  idoncorum 
tarn  laicorum  quam  clericorum  tesiimonio  contirmavimus.   Clerici1  Heinricus 

io  beati  Petri  decanus ,  Uermannus  magister  scolarum,  Heinricus  cantor,  Con- 
radus  beati  Cyriaci  prepositus,  Nibeluugus  custos,  Ortho  magister  scolarum, 
Reginbart  beati  Pauli  decanus,  Dirolfus  magister  scolarum,  Embecho  beati 
Pauli  prepositus,  Conrat  beati  Andre«  prepositus,  Adelbcro  decanus  et  custos, 
Burebart  magister  scolarum,  Sigefrit  beati  Martini  prepositus,  Roricus  custos, 

»  Gothscalc  magister  scolarum.  Laici:  Sigefrit  vicedominus,  Burcbardus  frater 
eius,  Gozmarus,  Conradus,  Wernbcrus  et  Gisclbertus  frater  eius,  Heizel,  Nant- 
hoc,  Dithmar,  Heinrich  et  Röchcrus  frater  eius,  Johannes  et  Heizel  fra- 
ter eius. 

St.-A.  Darmstadt.  or.  mb.  c  tig.  subterimpr.  delapto. 
pt  Gleiche  Hand  wie  nr.  78. 


80.     H65.  September  24.  Worms.  ~  Kaiser  Fridrich  I  bestätigt  den  Münzern 
von  Worms  die  aufgeführten  Rechte. 

In  dem  namen  der  heiligen  und  ungeteylten  drivaltikcit.  Friederich 
von  gots  gnaden  Romscher  keyscr  zu  allen  zyten  merer  dos  riebs.   Wie  dicke 

&*  hilffe  unser  keyserlichen  bestetigung  mildeclich  geheischen  wirdt ,  so  sal  man 
sie  follenbringen  und  wirdet  sye  geheischen  in  den  dingen,  die  man  meinet, 
dasz  sie  ewiclichen  weren  sollen,  so  sal  man  sie  in  brieve  schriben,  daz  sie 
nicht  doreb  lange  zyt  unsicher  oder  zwifelsam  werden.  Darumb  sollcnt  wiszen 
alle  dye,  die  da  got  und  dem  riebe  getruwe  sin,  die  da  nuwe  leben  oder  her 

40  nach  leben  sollen,  in  welicher  wyse  wir  die  da  sin  ein  einiger  furste  des 
ganzen  Romschcn  richs  und  yederman  sin  rechte  behalten,  rechtfertige  hey- 
schunge  der  muntzer  zu  Wormsz  gnedeclich  gelaszen  bau  und  ire  rechte,  off 

(79.)    *  Nach  Clerici  Ut  eine  Lücke. 


Digitized  by  Google 


im. 


65 


dasz  sie  nicht  vergessen  werden  oder  von  bösen  luden  gebrochen  mit  einer 
besletigunge,  die  ewiclich  weren  sal,  befeslel  han.    Daruinb  wollen  wir ,  daz 
von  unser  satzunge  fcsticlich  gehalten  werde,  dasz  wie  offle  ein  keyser  oder 
ein  Romscher  kunig  gein  Wormsze  keine  und  einem  muntzmeister  silbers  als 
vil  als  er  wolle  tun  antworten  und  wolte  eyn  summe  pfennig  und  dasselbe  5 
gewicble  des  silbers,  dasz  der  muntzmeister  genommen  bette,  widernemen, 
als  es  mit  dem  eyde  besletiget  ist,  so  sol  der  zolner  kolen  darzu  geben  und 
der  muntzmeister  der  sal  darzu  schicken  wercklude  und  isern  gezuge,  da  mit 
man  bilde  off  die  pfennige  mache.    Auch  geben  wir  den  muntzern  von  irem 
alten  rechte  und  von  machte  itc  fryheid  und  besunder  rechts  wegen,  obeio 
ein  keyser  oder  ein  kunig  mit  groszem  volke  zu  Wormsze  inkeme  und  ein 
bischoff  zu  Wormsze  nicht  diener  gnug  bette  eime  keyser  oder  eyme  kunige 
zu  dienen,  so  sollent  dye  muntzer  von  der  muntze,  die  da  ist  eins  keysers 
caincr ,  der  diener  gebreslcn  und  stad  erfüllen ,  also  daz  man  sie  an  eins 
marschalks  oder  truchsessen  oder  eyns  schencken  oder  eins  kamcrers  ampte  u 
neme  und  man  sal  sye  zu  keynem  nydern  ampte  in  dheine  wyse  twingen; 
und  wan  man  der  numme  bedarff,  so  sollent  sye  wieder  gen  on  ir  erste 
ampte.    Auch  wer  in  ire  geselschafft  genommen  wurde,  der  sol  geben  ein 
halbe  untze  goldes,  die  sunderlich  gebort  zu  vergulten  eins  bischoffs  Stabe, 
und  sal  geben  zwcne  gülden  pfennige,  den  einen  dem  muntzmeister,  densu 
andern  dem  camerer.    Were  aber,  dasz  er  der  pfennige  nicht  gehaben  mochte, 
so  mag  er  sie  beyde  bezalen  mit  funff  Schillingen.    Auch  sal  man  keinen 
muntzer  zu  keinen  andern  stetde  ampte  oder  meister  schelten  der  stetde  er- 
erwelen,  er  wolle  ez  dann  mit  sinem  willen  haben.    Vort  were,  dasz  die 
muntze  also  snode  wurde,  dasz  keine  mann  davon  nutze  haben  mochte,  so  »r. 
sal  der  bischoff  zu  samcn  heischen  die  muntzer  und  ein  orteil  von  in  nernen, 
daz  man  zwene,  die  nutze  sin  zu  dem  muntze  ampte,  erwele  und  einen  under 
den  zweynen.  der  darzu  allerbest  dauget,  an  eins  ineisters  stad  setze,  der  die 
gantze  woche  bisz  an  den  samszlag  zu  vesper  in  der  muntze  als  viel  als  er 
mag  und  kau  die  andern  besorge;  und  wasz  in  der  muntze  gewonnen  wirdetw 
bynnen  derzyt,  dasz  sol  der  meystcr  dem  bischoff  antwerten  und  sal  der 
bischoff  dem  meisler  zu  lone  durch  sin  arbeid  dry  Schillinge  und  sinem  lere 
knechte  sehs  pfennige  geben.    Schuldigt  auch  der  vorgenante  bischoff  den 
meister,  daz  er  mere  in  der  muntze  gewynnc,  dann  er  yme  antw&rtet,  so 
sal  der  vorgenante  meister  mit  simc  eide  sich  entschuldigen  und  sal  auch  3s 
mit  syme  eyde  ledig  und  loisz  von  der  schuldunge  und  pene  sin.  Audi 
geben  wir  den  muntzern  daz  rechte,  daz  wann  sie  beclaget  werden  in  keiner 
hande  sache,  so  sal  kein  man  in  der  sachc  urteyl  über  sie  sprechen,  er  sy 
dann  ire  huszgenosze,  es  were  dann,  daz  sie  beclaget  wurden  mit  sachen,  die 
da  ere  und  lyp  antreffen,  als  dotslegc,  wundenslehe,  muntze  oder  diepstal,  in  40 
den  sachen  sal  man  gemeinlich  von  yn  gerichte  halten.    Auch  were  ez,  daz 
der  muntzer  dheiner  für  den  bischoff  solte  geladen  werden,  so  sal  in  keyn 
man  laden  dan  der  lereknechte,  der  von  den  muntzmeistern  darzu  gesetzt  ist. 
Vort  setzen  wir  von  keyserlicher  satzunge,  dasz  niemands  in  der  gantzen 
stad  gewalt  habe  gelte  zu  wescheln  (!)  ane  allein  die  muntzer,  die  iren  ge-« 
satzten  zinsz  davon  bezalen,  und  sal  daby  den  Juden  ir  recht  behalten  sin. 

II.  »oos,  Urkunrfcnbmh  ,1.  St:i.lt  Worms  I.  JJ 


Digitized  by  Google 


6« 


llfis. 


Auch  sal  der  muntzmeister  drfl  gedinge  durch  dasz  jare  hehalten,  an  daz  er 
sin  undertanen  darzu  heysche,  und  welich  muntzer  die  dry  tage  versumet, 
der  sal  zu  einer  neue  funIT  Schilling  gehen  und  sal  ofT  dem  selben  gedinge 
der  muntzmeister  all  sine  undcrtanen  darzu  verpindcn,  daz  alle  versumete 
rechte  und  wasz  wieder  daz  recht  sy  dem  meyster  sagen  und  kein  dincke 
verewigen,  dasz  sie  in  irer  consciencien  wiszen,  und  sal  der  meyster  nach 
siner  vermöge  den  undertanen  in  allen  dingen  gnug  dun,  und  wo  er  des 
nit  mochte,  so  sol  er  ez  verziehen  an  den  bischoff  und  laszen  in  alle  dingk 
uszrichten.   Auch  geben  wir  den  muntzern  an  zwein  merckten  als  zu  Lauden- 

jo  bürg  und  zu  Wissenloch  ire  weschelreehte ,  wann  die  merckte  unser  sind 
und  zu  unser  camern  sunderlichen  gehören.  Auch  were  ez,  daz  ein  muntzer 
beclaget  wurde  vor  dem  bischoff  oder  vor  dem  muntzmeister  und  künde 
keinen  bürgen  gehaben,  daz  er  zu  rechte  wolde  slcn,  so  sal  man  yn  in  kein 
gefengniszc  oder  hude  setzen,  dann  allein  in  des  bischoffs  camer,  da  sin  ge- 

ii  meine  dyenerc  innc  behütet  werden.  Auch  were ,  dasz  der  bischoff  dheinen 
argwan  off  den  muntzmeister  bette,  also  dasz  er  ineynte,  die  muntze  were  ge- 
felschet  und  die  muntze  ire  reinkeit  und  swere  nicht  helle,  so  sal  man  die 
phennige,  ec  sye  von  der  munlzcn  genommen  werden,  nach  dem  dasz  die 
bilde  ingetrucket  sin,  in  dem  husc  zwuschen  vier  wenden  vor  luten,  die  gute 

w gezugnisse  geben  mögen,  besehen  und  versuchen  und  sal  die  Versuchungen 
anders  an  keynen  enden  gescheen.  Zu  dem  letztsten  male  ist  alle  des  bischoffs 
rechte,  daz  die  meisler  von  der  muntzen  zu  den  obersten  hochgeziden  als  zfi 
wynachten,  zu  ostern,  zu  pfingsten  dry  krenchc  und  dry  pfunt  pfeffers  sollen 
geben.  Darumbe  setzen  wir  und  in  welcher  wyse  daz  wir  mögen  bestetigen 
wir  und  gebieten  aller  festiclichst ,  daz  kein  pereon  unsere  richs  werntlich 
oder  geystlich  diese  keyserliche  besalzunge  zubreche  (!)  oder  wieder  sie  mit 
dheiner  frevelicher  gelorstiekeit  tu  oder  kome,  wann  diese  satzunge  eweclich 
gancz  und  unzerbrodien  hüben  sollen  und  hau  dorumb  geheiszen,  das  man 
diesen  brieff  davon  schrihe  und  mit  unserme  ingesiegel  bcsicgel.  Und  hat 
*  so  man  daby  gehabt  erber  gezuge,  der  namen  hernach  geschrieben  sten :  Cunrad 
bischoff  zu  Wormsze,  Hermann  apte  zu  Folde,  Sifrid  der  grosz  probste,  Emich 
probste  zu  saut  Paule,  Heinrich  dechan  zum  dume,  Ulrich  herezog  zu 
Beheim,  grave  Symon  von  Sarbruchen ,  Marquart  von  Brabach  (!)  der  alte  und 
Marquart  sin  son ,  der  junge ,  Emiche  grave  von  Lyningen ,  Ulrich  von 

3i  Horingen,  Bertholdiis  von  Schauwenburg,  Wernher  von  Steynsberg,  Walther 
von  Husen,  Bernger  von  Ravensteyn,  Wernher  von  Bolanden,  Conrad  Cow, 
sehen ck  und  sin  bruder,  Ludewig  und  Berngcr,  Rudolff  truchsess  der  von 
Scharpinberg,  Hunfride  (?)  und  Heynrich  von  Falkensteyn,  Sifrid  Vitztum  und 
Burkard  sin  bruder,  Adelbert  Bertholt  und  Heynrich  sin  bruder,  Werw7tfr 

«tzolner,  Gyselbreoht  und  Gyselbrecht  sin  bruder,  Rigolio  schultheisz  und  sin 
bruder  Gerlach,  Gernot,  Gerbod,  Reynmond ,  Cunrad  Dude  und  sin  bruder 
Rumhard  Wynat,  Sifrid  Heyhcl  der  alte  und  sin  son  Ortolff  und  Lutfride, 
Baldemar.  Und  des  unuberwundens  kevser  Fryederichs  zeichen  hau  ich 
Heynrich  oberster  schriber  an  Cristians  eins  erweiten  ertzbischoff  zu  Mcnlzeu 

<i  und  ertzkanlzeler  slad  an  diesem  brieffe  bekant,  der  da  geben  ist  zu  Wormsze 
off  den  dag  da  man  schreib  eichle  kalend  des  mandes,  den  nennet  october, 


Digitized  by  Google 


1165.  67 

in  dem  jare  nach  Crists  gepurte  do  man  schreibe  dusent  hundert  und  funff 
und  sechlzig  jare  in  der  drizehen  indictien,  do  regnieret  der  aller  herlichst 
herre  keyser  Fryederich  in  dem  dritzehenden  jare  sines  richs  und  in  dem 
eilfflen  sins  keysertums.    Diese  ding  sint  geschehen  in  Cristo  seliclichen  amen. 

G.  L.-Ä  Karlsruhe,  Pfähercopialbuch  IVfol.  124  f.  enthalt™  in  einem  Vidimus,  i 
ausgestellt  von  Ruprecht  1400,  Oktober  31.  (B). 

Drucke:  Schannat  II,  188  ex  transs.  Karoli  IV  lückenhaft  =  Hmisflmann, 
Landeshoheit  L  464.  —  Chtnel.  Heg.  Ruperti  p.  187.  er.  B.  —  Mone  in  Zeitsdtrift  f. 
d.  G.  d.  Oberrhema  IX,  285  grosser  Auszug  ex  R  —  Reg.  Seriba  1 115.  —  Stumpf  4052. 

Die  Datenangaben  stimmen  zusammen.  10 


1165.  September  26.     Worms.   —   Kaiser  Fridrich  I  entscheidet  die  81. 
Frage,  ob  ein  Geistlicher  auf  dem  Todbette  über  seinen  Mobüiar- 
nachlass  verfugen  könne. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Fridericus  divina  favente  de- 
mentia Romanorum  imperator  et  Semper  augustus.  Quemadmodum  divinis  ts 
humanisque  legibus  1  inretractabiliter  obnoxius  tenetur,  quisquis  vel  tyranica 
violencia  vel  aliqua  detestabili  versutia  sanete  dei  ecclesie,  que  nos  in  divine 
adoptionis  hereditatem  parit,  dampna  aliqua  vel  detrimentum  molitur,  sie 
omnis,  qui  defensioni  provectionique  eins  ac  libertati  consulit,  certam  re- 
munerationis  flduciam  apud  illum  tremendum  iudicem  sibi  prospicit.  Eaproplersv 
noverit  omnium  Christi  imperiique2  nostri  fidelium  tarn  'presens  etas  quam 
successura  posteritas,  qualiter  quidam  canonicus  saneti  Pauli  in  Wormatia 
nomine  Wernherus  in  lecto  iniirmitatis  positus,  cum  iam  de  vita  desperaret 
et  supreme  voluntatis  iam  insLiret  articulus,  convocatis  aliquibus  concanonicis 
suis  et  matre  et  ceteris  propinquis  testamentum  suum  fecit  et  unieuique  j,:, 
ecclesie  in  Wormatia  et  matri  sue  et  cuicumque  volebat  persone  tum  pro  re- 
medio  anime  sue  tum  pro  humanitatis  officio  mobilia  bona  sua  distribuit  et 
nemine  hanc  donationem  contradicente  ipse  in  fata  concessit.  Contigil  post- 
modum,  ut  Gundolffus  vitricus  defuneti  maritus  scilicet  matris  eius  nomine 
hereditatem,  que  matri  contingebat,  cuius  ipse  legitimus  procurator  extitit,  3u 
cuneta  prius  in  testamento  ordinata  studio  malignandi  repeteret  et  testamentum 
modis  omnibus  infringere  laboraret,  asserens  dictante  iustitia  neminem  in 
lecto  infinnitatis  sue  aliquid  de  bonis  suis  vel  mobilibus  preter  quinque  so- 
lidos  erogare  aliquid 3  sine  consensu  heredum  suorum.  Unde  sepenumero 
contra  ecclesiam  Wonnaliensem  querimonia  raola,  decisa  non  fuit.  Tandem  3i 
nobis  Worinatie  existentibus  et  curiam  sollempnem  celebrantibus ,  predicui 
causa  inter  clericos  et  laycos  diversa  hinc  inde  sencientes  coram  nobis  diu 
ventilata  est;  et  quesita  sententia  a  clerico  et  layco,  clericus  ultimam  volun- 
tatem  cleri  de  rebus  mobilibus  rat  am  et  irrefragabilem  esse  asseroit,  quam 
sententiam  laicus  penitus  contradixit.    Post  longam  itaque  huius  cause  dis-<0 


[81]    »  D:  laudibus.    *  que  fehlt  bei  D.    *  Der  Text  scheint  hier  verdorben 

5» 


Digitized  by  Google 


G8 


1166. 


ceptationem  et  diuliriam  tarn  implicate  rei  ambiguitatem*  clerus  ex  sanclionc 
canonum.  ex  legibus  divorum  augustorum,  ex  decreti«  Romanorum  pontificum  pre- 
dictnin  scntentiam  rat  am  et  nulla rcfragaüone  evacuandam  eomprobavit.  Nosigitur 
precessorum  nostrorum  divorum  imperalorum  magni  Constantini  videlicet  et  Justi- 

5  niani  et  Valentiniani  necnon  Karoli  et  Ludowici  vesligiis  inhcrentes  et  sacras  leges 
eoruin  tanquam  diviua  oracula  venerantes,  imitari  non  erubescimus  Constantinutn 
imperatorein  de  sacrosanctis  ecclesiis  et  rebus  et  privilegiis'eoruni  coustituentem  ac 
dicentem:  habcat  unusquisque  licenciam  dccedcns  bonorum  quod  optaverit  re- 
linquere,  et  non  sint  cassa  iudicia.  Nihil  est  enim,  quod  magis  hominibus  debealur, 

10  quam  ut  supreme  voluntatis,  postquam  iam  aliud  vellc  non  possunt,  liber 
sit  stilus  et  licitum  quod  iteruin  non  redit  arbitrium.  Item  sacratissimam 
legem  Valentiniani  imperatoris  prefecto  prelorio 5  Palladio  conscripto  recolimus : 
verum  sive  lestamento  quocunque  iure  facto  seu  codicillo  vel  sola  nuncu- 
patione,  legato  sive  fideicommisso  aut  mortis  causa  aut  alio  quocunque  ultimo 

is  arbitrio  aut  certe  inter  vivcntes  habita  largilate  sive  contractu  vcnditionis  sive 
donationis  aut  alio  quocunque  tytulo,  quisquam6  ad  prefatam  venerabilem 
ecclesiam  Patrimonium  suum  partemve  certam  palrimonii  in  fundis,  prediis 
seu  domibus  vel  annonis,  mancipiis  vel  colonis  eorumve'  peculiis  volueril8 
pertinere:    inconcussa   sine   ulla  penitus   immutacione   conserventur.  Hiis 

itosacris  legibus  et  Karoli  et  Lodoici.  quibus  par  circa  cultum  divine  religionis 
et  catholicc  fidei  studiutn  fuit,  institutionibus  eruditi,  sententiam  venerabilis 
cleri  Wormatiensis  ecclesie,  deeedenli  bonorum  suorum  mobilium  quod  opta- 
verit, relinquere  aut  pro  remedio  anime  sue  vel  alio  quovis  respectu  tribuere 
et  testamentum  facere  sub  lestimonio  admimis  duorum  confratrum  suoium, 

*s  sane  huic  libcrtati  perpetuam  tribuimus  firmitatem.  Et  nc  bec  noslre  per- 
hennitatis  statuta  audaci  spiritu  et  mente  sacrilega  quisquam  hominum  tcme- 
randa  crediderit,9  presentcm  inde  paginam  conscribi  et  sigilli  nostri  impres- 
sione  insigniri  iussimus,  penc  mille  librarum  auri  et  banni  nostri  huius  sacre 
legis  violatorem  condempnantes ,  adhibitis  ydoneis  testibus,  quorum  nomina 

so  bec  sunt:  Guonradus  episcopus,  Sifridus  prepositus  de  Domo,  Henricus  de- 
canus,  Henricus  cantor,  Ulricus  magister  scolaruin,  Albertus  custos,  Conradus 
de  Nuenbusen 10  prepositus,  Emicho  prepositus  sancti  Pauli,  Conradus  prepo- 
situs sancli  Andree,  Syfridus  prepositus  sancti  Martini,  Hermannus  abbas  Ful- 
densis,  Ulricus  dux  Boemorum,  Marquardus  de  Gnmbac,  Symon  comes  de 

si  Sarebruggen,  Emicho  comes  de  Lyningen,  Ulricus  de  Horningen,  Folmarus 
comes  de  Sarewerde,  Gotefridus  comes  de  Sponheim,  Waltherus  de  Huse, 
Berlholdus  de  Scovenburg  ll,  Wernherus  de  Bonelande,  Syfridus  vicedominus, 
Borchardus  frater  eins,  Wernherus  theolonarius  et  Gislebertus  frater  eins, 
Gerlacus  et  Rikezo  scultetus,  Dudo  et  frater  eius  Rumandus  et  Wichnandus, 

«•  Syfridus,  Wichnandus. 

Ego  Henricus  impcrialis  sub  prothonotarius  vice  Crisliani  Moguiiliiiensis 
electi  et  archicancellarü  recognovi. 


*  I):  ambiguit&te.    *  J):  pape.    •  D:  quinquc.    '  D:  eoruin.    •  D:  voluerint. 
•  D:  credidit.      D:  Hisehnso,  s.  aber  ji.  rt4,  *>.  1 1  Breslau :  Sconenlmrg  8.  aber  p. tftf.  30. 


1166.  1173. 


09 


Datum  Wormalic  VI  kalcndas  oclobris,  anno  donrinice  incarnationis 
MCLXV,  indictionc  XIII,  regnante  domino  Fridcrico  Romanorum  «imperatorc 
gloriosissimo  anno  regni  oius  XIII,  iniperü  vero  XI.  Actum  in  Christo  fe- 
liciter  amen. 

St.-A.  DurmstwU:  Cluirt.  Wurm.  s.  XV  fol.  55  (D).  i 

Drucke:  MG.,  LL.  II,  1HH  (rvn  Wwter)  ex  D.  —  Bresslau  l.  c.  130  ex  1).  — 
Reg.  Böhmer  2508.  -  Stumpf  4053. 

1 1*>6.  —  Acta  sunt  hec  anno  incar.  dorn.  MCLXVI,  regnante  impe-  82. 
ratore  Fridcrico,  presidento  urbi  Wormatiensi  prefecto  Symone 
de  Sareburc  l.  io 
Au*  Schanmt  II,  81.  (S). 

1173.    Noceniber  29.     Worms.  —  Kaiser  Fridrich  I  bestätigt  den  83 
Kirchen :  bcati  Petri  prineipis  apostoloruin ,  beati  Cyriaci  mar- 
tiria  in  Niuhusa,  b.  Marie,  virginis,  b.  Pauli  apostoli,  b.  And  reo 
apostoli,  b.  Martini,  in  Worms  die  Einkünfte,  welche  ihnen  Bein  u 
Kaplan  Hartwig  zur  Feier  eines  Jahrestages  aus  dessen  Hofe  zu 
Worms  bestimmte. 

Zeugen:  Heinricus  Romanorum  rex,  Fridericus  dux  Suevie,  et  Otto  filii 
nostri,  Christiauus  Mogonliiius  arcliiepiscopus ,  Arnoldus  Treverensis  episco 
pus,  Philippus  Colonicnsis  urchiepiscopus,  Hertwicus  Augustensis  episcopus-  *> 
Chunradus  Wormaciensis  electus,  Rapolo  Spirensis  electus,  Godefridus  can- 
cellariua,  Wortwinus  protonotarius,  Liupoldus  Niulmsensis  prepositus,  Emicho 
prepositus  saneti  Pauli,  Gernodus  decanus  de  Domo,  Wortwinus  decanus  de 
Nova  domo.  Liberi :  Cunradus  palatinus  comes  de  Rheno,  Rudolfus  comes  de 
Phulndorf,  Emicho  comes  de  Liningen,  Ulricus  de  Stouphen.    Ministeriales:  2J 
Wernhere  de  Bonlant  et  filius  suus  Phylippus,  Purchart  vicedominus,  C  im  rat, 
Richezo,  Wernhere,  Giselbrath,  Johan  et  Hecil,  Rugger  et  frater  snus  Heinricus. 

Drucke:  BiHuuer,  Acta  imperii  seltctu  p.  124  ex  or.  zum  Jahr  1172.  —  UnroU- 
ständig  Schannat  II,  82  ex  arefi.  eccl.  s.  Martini.  —  Reg.  Scriba  nr.  112H.  —  Stumpf 
wr.  4151.  Wegen  der  nidU  übereinstimmenden  Datierung  und  wegen  der  Nennung  30 
Christ  iatu  unter  den  Zeugen  von  Stumpf  Itei  Böhmer  l.  c.  p.  125  für  unecht  erklärt. 
Jedoch  Jtält  nie  Ficker,  Beiträge  zur  Urkundcnlchre  §  147  für  „zweifellos  echt",  indem 
er  annimmt,  dass  in  der  Urkunde  die  Zeugen  einer  früheren  Handlung  genannt  sind. 

[1173.]  ~       Bischof  von  Worms  urkundot,  dass  dio  Brüder  zu  84. 
Odderburc  mit  den  Dorfgenossen  (villanis)  von  Ibernsheim  einen  35 
Vertrag  eingegangen  seien,  wonach  sie  gegen  einen  jährlichen 
Zins  von  40  solidi  Worm.  monete  eine  jenen  Dorfgenossen  ge- 
hörige Weide  in  Besitz  nehmen. 

[82.]    •  S:  Larelmrc. 


Digitized  by  Google 


70 


1174.  1178. 


Zeugen:  Gernothus  decanus  maioris  ccclcsie,  Warnerus  prepositus  saneli 
Andree,  Mainardus,  Ebcrhardus,  Warnerus,  canonici  de  Domo,  Sigefridus 
prepositus  de  Hagcne,  Bernhehnus  prior  ciusdem  loci,  Hermannus  et  Orto, 
canonici  in  eodem  loco,  Stephanus  primus  abbas  de  Odderburc,  Gerwinus 

.<,  prior  eiusdem  loci,  Adelbero,  Warnerus,  Brunicbo,  Godefridus,  monachi  in 
eodem  cenobio,  Emicho  comes  de  Liningun  et  fdius  eins  Ebcrhardus,  Wal- 
terus  de  Husun  advocatus  eiusdem  ville  et  Fridericus  filius  eius,  Warnerus 
et  Giselbertus  germanus  eius,  Richezo,  ecclesie  nostre  ministeriales ,  predietc 
pascue  heredes;  Johannes,  Cunradus,   Sigefridus,   Wahsmudus:  Mengolus, 

loRudegerus,  Waldo,  Herebortus  et  germanus  suus  Ernustus,  Marcwardus,  Em- 
bercho,  Adelbertus,  Gernotus,  Hcinricus,  Nibelungus,  Ranuoldus,  Eberhardus, 
Sigefridus  filius  Hedewigc,  Ebcrhardus  Sucvus,  Ernestus  germanus  suus, 
Hcinricus  Sporo,  Emicho  — 

&.-A.  Darmstadt,   or.  mb.  Chyrographtm. 
i*         Druck:  Baur,  HU.  II,  23.  f. 


£5.     1174.    Wormatie.  —  Cunradus  Bischof  von  WormB   bestätigt  die 
Gründung  des  Klosters  Schönau. 

Zeugen:  Cunradus  Wonnatiensis  electus,  Lupoldus  prepositus  de  Niu- 
husen,  Wernherus  preponitus  de  saneto  Andrea,  Mcgenhardus  et  Eberhardus 
3u canonici  de  Domo,  Gernodus  decanus,  Volmarus  abbas  de  Franckental;  de 
liberis:  Fridericus  de  Truheningen,  Rupertus  comes  de  Bcrbach,  Ocgerus  de 
Winzenlocb,  Hugo  de  Brächhusen;  de  ministerialibus :  Burcardus  vice- 
dominus,  Richinzo,  Johannes,  Wernherus  Wormatienses,  Godefridus  de 
Lobtenburg. 

2*  G.  L.-Ä.  Karlsruhe.  Schönauer,  Codex  I  fol.  9.  Die  rotiigtitchriebene  Ueber- 
schrift  (gleichzeitig)  lautet:  Cunradi  episcopi  Worin,  de  Steinberg  de  fundacionc 
SchooauR. 

Drucke:  Schannat  II,  83  f.  —  Gudrnus,  Syüoge  ji.  29  ff. 


86.    [1178.]  —  Wortwin  Prothonotar  und  Probst  zu  s.  Andwts  in  Worms 
ao        überlässt  die  ihm  und  seinen  Vorgängern  zustehenden  klösterlichen 
Gebäude  den  Brüdern  seines  Stiftes. 

\  Wortwinus  divina  favente  dementia  •  imperialis  aule  prothonotarius 
et  bcati  Andrej  in  Vvormatia  prepositus. 

Ewangelicis  et  apostolicis  auetoritatibus  plenius  instruimur  et  preceden- 
jj  tium  patrum  exemplis  salubriter  provocamur,  ut  ministeria  ecclesiastica  divina 


Digitized  by  Google 


1175». 


71 


gratia  nobis  eondila,  ea  devocione.  ca  solliciUidiue,  in  lmc  vita  dispensemus, 
quatinus  in  fuUira  consortio  scrvorum  fidelium  aggregati  dco  propicio  mcre- 
amur.  Que  Iiiiniruin  non  solum  in  interioribiis  verum  etiam  in  exterioribus, 
que,  ad  cultum  honoris  et  decoris  ecclesiaslicarum  personarum  pertinere  vi- 
dentur,  credimus  cautius  esse  providenda.  Intuentes  ergo  edificia  claustralium 
mansiouum  prescripte  eeclesie  videlicet  beati  Andree  apostoli  dilapsa  ac  ncgleclu 
deformata  ex  eo,  quia  potestas  ordinationis  fundi,  que  ex  antiquitatis  consue- 
tudine  post  trausilum  alicuius  fralris  preposilo  pertinere  videbatur,  vires  tesla- 
menti  super  cdificiis  confecti  pregravabat  ac  sepius  molestabat  in  eodem  ar- 
ticulo  consideratione  caritatis  fratruin  quieti  et  coinmoditati  consulendum  forc  10 
decrevimus.  Innotescal  igitur  universitali  tarn  prescntium  quam  futurorum 
fratrum,  quod  nos  respeetu  salutis  elerne  et  ut  memoria  nostra  in  prcfata 
ecclesia  iugiter  recolatur  et  anniversarius  noster  cum  sollempni  officio  defunc- 
torum  congruis  temporibus  celebrelur,  ius  prescriptarum  claustraliurn  arearuin, 
quod  predecessoribus  nostris  et  nobis  conpetebat,  universis  fratribus  resigna-  u 
vimus  et  ea  intencione  contulimus,  ut  frater  confratri  de  cetero  inter  vivos 
sive  in  extrema  voluutate  easdem  areas  testamentis  hiis  vel  aJiis  consuetis 
modis  legandi  habeat  potestatem.  De  ipsis  ctiam  areis  et  edifieiis  iuxta  qua- 
litatem  ipsorum  caris  suis  si  voluerint  competentem  et  in  aliis  ecclesiis  con- 
suetam  cxbibeant  consolacionem  et  pro  se  instituat  oblationem  ac  debitorum  2(> 
si  opus  fuerit  ordinet  congruam  solutionem.  Ut  autem  hec  valeant  in  me- 
moria retineri  presentern  eartam  conscripsimus  et  sigillo  nostro  signavimus. 

fit,  -  A.   Dttrmsttult.    or.  tnb.  c.  «ig.  subterimfiresso.    Jjegemle  de»  Sieyeis: 
-r  WORTWIN».   DI.   CHAT.   IPIAL.   AVLE.   PTHONOTARf».   Auf  der  Rück- 
seite steht  tun  einer  Hand  des  XIII.  Jahrh.:  Ortvrini  de  cluustnilibuK  cum»  fodi-ns  23 
raencionem. 

Druck:  Schannat  I,  128  f.  unnilständig. 


1179.  —  Cunradus  seenndus   Bisehof  von  Worms  beurkundet  eino  87 
Stiftung  Sifrids  Propst  der  Kirche  von  Boppard. 

Huius  rei  testes  sunt:  Gunradus,  TYudwinus,  Embrico,  Teodericus  ca-io 
nonici  et  cum  supra  nominatis  quatuor  laicis,  Eberhardus,  Godehertus,  Bcr- 
trammus,  Arnoldus,  Hcinricus  monctaiius,  Arnoldus  Ysae,  Cunradus  Enekel, 
Godescalcus,  Scathe  Arnoldus  filius  Engeigini  et  frater  suus  Reuengerus,  Si- 
bodo,  Warart,  Waltrauen  ceterique  huius  civitatis  cives.        Acta  sunt  hec 

anno  dominice   incarnationis   millesimo  C.  LXXVHII,  indiclione  XII,  anno  3.'. 
imperii  Fritherici  illustris  Romanorum  imperatoris  XXVIIH,  presidente  Arnoldo 
Trevericc  sedi. 

UnixtrsitätsbiWotliek  Heidelberg  310.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  de}. 

Reg.  Zeitschrift  für  GeschidUe  des  Oberrheim  XXIV,  p.  IM  f. 

Die  Indiction  stimmt  zum  Incarnationsjahr ,  dagegen  ist  die  Angabe  anno  im-  «, 
perii  unrichtig. 


Digitized  by  Google 


72 


1180.  1182. 


88.  11  SO.  —  Konrad  der  zweite,  Bischof  von  Worms,  verfugt,  dass  wenn  bei 

der  s.  Andreaskirche  eine  Vacanz  einträte,  die  betreffende  Praebende 
der  Faltrik  der  Kirche  auf  4  Jahre  zugewiesen  sei. 

Cunradus  secundus  dei  gratia  Wormat  itmsis  eedesie  episcopus  Cunrado 
s  decano  saneti  Andree  in  Worin«//«  et  suis  cotifratribus.   Dum  visitandi  gratia 
ad  ccclesiam  beati  Andree  divertissemus  et  lacrimabiles  ruinas  ex  omni  parte 
cerneremus  l,  diuliua  cognitione  pensavinms,  qualiler  eins  edifkia  possent  re- 
sarciri  circa  slipendiorum  sive  oblationum  teuuitas  ininiinc  polcrat  suffragari. 
Hoc  igitur  animo  nostro  secundum  consilium  ut  est  aliqua  canonica  ibidem 
iu  vacaret  continuis  qualuor  annis  ad  fabrieam  eederet  eedesie  ante  quam  ali- 
cuius*  substituto  assignaretur ;  volentes  autein  id  fratribus  saneti  Andree  con- 
cedere,  ut  firmiter  usque  ad  consummationem  '  ccclesic  et  officinarum  teneatur 
nec  in  alios  usus  convertatur.    Haue  paginam  mihi  (?)  conscribi  et  sigillo 
nostro  preeepimus  communiri  aucloritale  domini  pape  Alexandri  et  noslra  sub 
is  analhematis  inlerminatione,  prohibentes  ne  quis  ci  contraire  prcsuinat.  Quod 
si  attemptare  presumpserit,  indignationem  dei  omnipotentis  et  beatorum  aposto- 
Iorum  Petri  et  Pauli  se  noverit  ineursurum.        Actum  est  anno  domini 
MCLXXX«  indictione  XIII. 

St.-A.  DarmrtaAt:  Worms,    or.  mb.  c  sig.  pend.  laeso.    Legende  de»  Sieqcte: 

ao  D».   SECVND».    WORMACIKNSIS  .  .   Sdtri/l  deutet  auf  dm  XIII.  Juhr- 

hundert  hin.  Auf  der  Rückseite  rieht  von  einer  Hund  des  XIII.  Jaltrhundertt:  du 
II fl  annis  vacantis  prebende  ad  fabricaui  deputatos. 

89.  1182.    Mai  31.    Mainz.  —  Kaiser  Fridrich  I  verkündet  dm  Rechts- 

spruch, dass  die  Jjnäe  der  Wonnscr  Kirche,  welche  sich  aus- 
2i        schliesslich  dem  Dienste  derselben  widmen,  von  der  Stadtsteuer  be- 
freit seien. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Fridericus  divina  favente 
clemencia  Romanorum  imperator  augustus.  Ad  elerni  regni  meritum  et 
ad  imperii  temporalis  increinentum  apud  regem  rcguni  nobis  proficere  non  ambi- 

aogimus,  si  ecelesiis  dei  iura  sua  eis  conservando  imperiali  dementia  salubriter 
provideamus.  Universis  igitur  imperii  nostri  fidclihus  tarn  presentibus  quam 
futuris,  notum  esse  volumus,  quod  Wormaciensis  ecclesie  canonici  ad  nostre 
maiestatis  accedentes  presenciam  sua  nobis  conquestione  monslrarunt,  quod 
eives  Wormacienses  ecclesie  suc  ministros  indebite  vexarent  et  ad  solvendas 

ss  de  suo  peculio  collectas,  que  in  eivitate  ad  nostrum  fiunt  obsequium,  ipsos 
acriter  angariarent.  Dum  itaque  in  curia  Maguncie  celebrata,  presentibus  tarn 
canonicia  quam  civibus  VVormaciensibus,  super  hac  queslionc  sentenciam  re- 
quireremur,  a  curia  nostra  indicatum  fuit,  quod  universi  ecclesiarum  min  ist  ri 
ab  huiusmodi  exaetionibus  liberi  esse  debeant  et  immunes,  hü  videlicet,  qui 

«fratribus  et  ecclesie  cottidie  in  propria  persona  deserviant,  nec  mereimoniis 


[88J    1  da*  Wort  wt  undeutlich.    *  dU  Lesung  ist  fraglidi.    *  dto.    *  zuerst  hat 
der  Schreiber  MCXXXX  getcJtrieben,  dann  dm  erst*  X  in  L  corrigiert. 


Digitized  by  Google 


11*1. 


73 


operam  dant,  ncc  foro  rerum  vcnalium  Student,  nec  pro  subtcrfugio  nostre 
collecte  obsequio  fratrum  se  applicant.  Nos  itaquc  omnes  huiusmodi  ecclesie 
Wormaciensis  ministros,  qui  certi  et  publici  mercatores  non  sunt,  ab  omuibus 
angariis  et  perangariis,  ab  exactionibus  et  collectis,  auctoritatc  impcriali  ab- 
solvimus,  et  ut  ecclesie  ac  fratribus  libete  servire  possint  ac  devote,  immunes  5 
esse  decernimus.  Statuentes  ut  quecumque  jxrsona  parva  seu  magna  baue 
nostram  constitucionem  violare  seu  quolibet  modo  1  attemptare  presumpserit, 
cen tum  libras  auri  componal,  quarum  uua  medielas  fisco  imperiali,  altera  vero 
ecclesie  et  fratribus  iniuriam  passis  jwrsolvatur.  Ut  igitur  hoc  in  omne  evum 
rata  perrnaneant  et  inconvulsa,  presentem  paginain  conscribi  et  sigilli  nostri  10 
hnpressione  feeimus  coinmuniri.  Huius  rei  lestes  sunt:  Philippus  Coloniensis 
arehiepiscopus ,  Hermannus  Monasteriensis  episcopus,  Ulricus  Spirensis  epi- 
scopus, Arnoldus  maior  prepositus  in  Moguncia,  Rudolfus  imperialis  aule  pro- 
thonotarius,  Heinricus  docanus  maioris  ecclesie  in  Moguncia,  Sifridus  magistcr 
scolarnm.  Hermannus  canlor,  Ruckerus  arebipresbiter,  Meinbardus  decanusi.% 
Wormaciensis ,  Cunradus  magistcr  scolarum,  Gonradus  cellerarius,  magister 
Gerhardus,  Ludowicus.  Laici :  Heinricus  comes  de  Dietse,  Harlmannus  de 
Budingeu,  Dudo  camerarius.  Cives  Wonnaeienses:  Wernherus  tbeloncarius, 
Wignandus,  Gcrnodus,  David,  et  alii  quam  plures. 

Signum  domini  Friderici  Romanorum  imperaloris  inviclissimi.  20 

Ego  Godefridu«  imperialis  aule  eancellarius  vice  Christiani  Maguntinensis 
sedis  arcliiepiscopi  et  Germanie  arcbicancellarii  recognovi. 

Acta  sunt  bec  anno  dominice  incarnacionis  M.C.LXXXII  itidictionc  XV, 
regnante  domino  Friderico  Romanorum  imperatore  gloriosissimo  anno  regni  eius 
XXXI,  imperii  vero  XXVIII.  Datum  Maguncie  in  sollempni  curia,  II  kalendas  iunii. 

St.-A.  Darmstadt:   Chart.  Worin,  s.  XV.  foi.  15'.  (D). 

Druck:  MG.,  LL.  II,  165  ex  D.  —  Reg.  Böhmer  2647.  —  Stumpf  4343. 

Die  Angaben  des  Datums  stimmen,  mit  Ausnahme  der  anni  imperii ,  welche  um 
1  zu  hoch  gerechnet  sind. 

1184.    Januar  3.   Strasslmry.  —  Kaiser  Friedrich  I  bestätigt  der  Stadt  90. 
Worms  die  ihr  t  on  K.  Heinrich  IV  und  Heinrich  V  crtheUtcn 
Privilegien  und  hebt  das  Hauptrecht  auf.  so 

(G.)  j  In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Fridericus  divina  favente 
dementia  Roinanorum  imperator  augustus.  •  Imperialis  iusticio  decet  cle- 
raentiarn ,  ut  que  ab  anteecssoribus  nostris  regibus  sive  impcraloribus  ad 
favorem  populi  alieuius  aut  civitatis  pie  statuta  cognoverimus ,  ca  nos  con- 
firmare  et  renovare  debeamus.  Cum  igitur  ad  noticiam  nostram  perlata  fuisset  s& 
dive  menioriQ  Hcinrici  V  Romaw>ri<»i  imperatoris  augusti  constitucio  civibus 
Wormaciensibus  racionabiliter  indulta,  nos  rata  volentes  baberi  ea,  que  idem 
imperator,  de  cuius  nos  Stirpe  originem  dueimus,  laudabilitcr  statuit  et  ad 
favorem  civium  Worm&liensium  privilegio  suo  roboravit,  ipsis  fidelibus  nostris 


189.]    >  modo  fehlt  hei  D,  ist  aber  eu  ergänzen. 


74 


11*4. 


civibus  "WormsAiensibus  confirmamus  ex  conscienlia  et  conscnsu  filii  nostri 
Heinrici  Romatwrww  rcgis  augusti,  ad  consilium  principum  el  peticioncin 
fidelis  nostri  Cunradi  YVormaWewsts  episcopi,  Thielheri  maioris  prepositi, 
Luppoldi  custodia,  cum  bcncplacilo  ctiam  Burchardi  Wormat«.'*«fW  vlccdomini 

ü  alioruinquc,  qui  ius  et  )>otcstatem  in  cives  Worinat/enses  habere  vidcbantur, 
slatuimus:  ut  civis  Wormatiens/s  quilibel  et  in  eadem  habitans  civitate,  si 
uxorem  duxerit  suq  conditionis  aut  alterius  sive  uxoratus  illuc  aHunde  vencrit, 
hac  in  pcrpetuuin  indulgentia  perfruatur,  ut  nullus  adrocatus  coniugia  cuius- 
cumque  Wornxatiensis  civis  iurainenti  coactione  aut  quovis  alio  ingenii  modo 

10  dissolvat.  Nulla  potestas  maior  aut  minor  viri  mortui  aut  mulieris  res  rclictas 
aut  aliquid  de  rebus  cius  tamquam  iure  sibi  dcbitum  exigal.  Si  ergo  vir  prior 
uxorc  sua  moriatur,  uxor  et  proles  ex  illo  viro  suscepta  omnera  viri  hercdita- 
tcm  tarn  mobilia  quam  inmobilia  sine  conlradictione  obtinebit.  Similiter  si 
uxor  prcmoriatur,  vir  et  sua  proles  ex  illa  uxorc  suscepta  omnia  mortui 

uuxoris  bona  obtinebit.  Quod  si  alteruter  coniugum  sine  herede  prcmoriatur, 
supcrstes  omnem  premortui  hercditalcm,  quoad  vixcrit,  libere  possidebit; 
defunctis  autem  ambobus  sine  prolc  coniugibus  ad  proximos  cor  um  heredes 
relicta  ab  Ulis  substancia  devolvetur,  et  viri  quidem  hereditas  ad  heredes 
viri,  mulieris  autem   hereditas  ad  heredes  mulieris  transibit,  ita  ut  nemo 

waliquod  sibi  ius  dicat  in  bonis  mortuorum  racione  suppcllectilis,  que  vidgo 
buvteil  nominatur.  Nos  quoque  fidem  ac  devotionein  et  prona  obsequia 
corundem  civium1  Wormatktisiwn  attendentes  impcriali  eis  auctoritalc  in- 
dulsimus,  ut  sicut  ab  exacüone  iuris  quod  buvteil  dicilur  indulgentia  privilegii 
antiqui  sunt  inmunes,  ita  etiam  ab  exacüone  optimi  animalis  sive  precio- 

ms  sioris  vestünenti,  quod  in  vulgari  houbitreht  vocatur,  de  cetero  sint  ab- 
soluti.  Similiter  indultum  eis  confirmamus,  ut  nullus  eorum  a  magistrati- 
bus  civitatis  invitus  super  theloncum  navium  constituatur.  Ne  autem  servitium 
de  theloneo  nobis  aut  episcopo  Wormattensi  debitum  diminuatur,  dctrcclanti- 
bus  omnibus  hoc  officium  reeipere,  collaudamus  el  confirmamus  in  supple- 

ao  mentum  huius  officii  datum  theloneum  de  grossis  et  nigris  laneis  pannis  con- 
stitutum, cuius  thelonei  precium  dimidio  denario  constat  de  singulis  pannis. 
Et  ut  hec  civibus  Wormatiensibus  facta  clementer  indulgentia  omni  evo 
permaneat  inconvulsa,  presentem  inde  paginam  conscribi  iussimus  et  sigilli 
nostri  inpressione  insigniri.    Si  quis  autem  huic  nostr§  renovationis  el  con- 

35  lirmalionis  auetoritati  contraire  temptaverit ,  LX  libras  auri  puri  pro  pena 
componat,  quarum  medietas  phisco  impcriali,  reliqua  vero  injuria  lesis  per- 
sonis  persolvatur.  Item  sub  eadem  pena  slatuimus  et  sieul  in  privilegio 
predecessoris  et  proavi  nostri  Heinrici  quarti  divi  imperatoris  indultum  legitur, 
eis  auctoritalc  imperiali  confirmamus,  ut  cives  Worma/tewses  in  locis  imperio 

40  pertinentibus  nulluni  theloneum  persolvant,  nominatim  vero  in  his :  Frankinvurt, 
Bopardin,  Hamirstein,  Tramonuj,  Goslari$,  Angerg,  Numage,  Duspnrc  et  in 
locis  reliquis  ad  imperium  spectanlibus.  Similiter  carundein  civitalum  seu 
opidorum  cives  nulluni  apud  WormcUienses  theloneum  persolvant,  ut  hec 


itt. 


1  Ueber  civium  steht  ein  Abkürzungszeichen,  trotzdem  das  Wort  ganz 


Digitized  by  Google 


1190.  75 

equa  vicissitudo  inter  loca  imperio  specialitcr  pcrtincntia  et  inlcr  Worma/»et»ses 
perpetuo  inviolata  pernianeat.  Huitis  rei  sunt  testes :  Heinricus  Romanorum 
rcx  augustus,  Cunradus  Moguntmu.?  archicpiscopus ,  Cänradus  Wonnatiensis 
episcopus,  Hermannus  Monastei  iensw  episcopus,  Cfino  Ratisponettsis  cpiscopus, 
Dietherus  maior  prepositus  Worma/M?»ms,  Meinhardus  dceanus,  Rädulfus  * 
Worma/ierois  ccclesi^  canonicus  et  iinperialis  aule,  prothonotarius,  Fridericus 
dux  Sucvi§,  Luduuicus  langravius  Thuring/t',  Cunradus  palatinus  Rheni,  Wern- 
herus  de  Bonlanten  et  lilius  eius  Phylippus,  Dudo  camerarius  MogutUinus, 
Luppoldus  custos  Worma/iewsw,  Ebirhardus  precentor,  Burchardus  vicedominus 
Worma/i«w*s  et  alii  quam  plures.  10 

•  Signum  domini  Friderici  Romanorum  iinperatoris  invictissimi.  •  (M). 
Ego  Gotefridus  iinperialis  aule,  cancellarius   vice  Cünradi  Mogunttn« 

sedis  archiepiscopi  et  Germanie  archicancellaWf  recognovi. 

Acta  sunt  hec  anno  dominicQ  incarnationis  M.d.LXXX.lMl,  indictionc 

V,  rcgnantc  domino  Friderico  Romanorum  hnperatore  gloriosissimo ,  anno  i* 
regni  eius  XXX.  III,  iinperii  vero  eius  XXX. I.    Data  apud  civitatnm  Argenti- 
nensem  fll  nonos  ianuarii;  feliciter  amen. 

f&.-A.  W.  nr.  7.  (A)  Die  goldene  Bulle  hängt  an  seidener  Schnur ,  deren  Farbe 
verblichen  ist.  Auf  der  Rückseite  ist  noclunals  da»  llandmal  abgebildet,  in  kleinerer 
Form  als  in  der  Urkunde.  i  w 

Drucke:  Schannat  II,  84  au*  Lehmann'«  Stirer  Clironik  unter  dem  J.  1180. 
—  Morits  150  ex  A.  —  ftjitduni,  Charterboek  der  lurtogcn  ran  Gelderlant  I,  231.  — 
Tolner,  Hütt.  paUdina  «.  —  Crusius,  Ann.  Suee.  II,  471.  —  Lünig,  Reichsarchic 
14»,  680.  —  Böhmer,  Cod.  Moenofr.  I,  17  unter  1180.  —  IhvssUtu,  Dipl.  centum  133  ex  A, 
niclU  fehlerfrei.  —  Stumpf,  Reichskanzler  III  (Acta  ünp.)  220  ex  A,  bester  Abdruck, 25 
die  andern  abgesehen  von  Bresslau  z.  Th.  sehr  entstellt.  —  Beg.  Böhmer  2819.  — 
Scriba  unter  11  HO  nr.  1133  u.  1134  madd  zwei  Urkunden  daraus.  —  Stumpf  4370. 

Die  Angaben  des  Datums  wideyxjirrcJien  sich  sämmtlkh.  Aus  der  Zairjrnlixtr  fttlU, 
tvie  Ficker  Betträge  §  148  I  p.  256  bemerkt  hat,  hervor,  dass  die  Handlung  nicht  zu 
Strassburg  stattgefunden  hat,  sondern  in  der  Nähe  rem  Worms,  cieUekJU  fällt  sie  in  das*3 
Jahr  1182.  Als  Vorurkunde  diente  hauptsächlich  die  Urkunde  Heinrichs  V  rom  J.  1114, 
Nor.  30  nr.  62,  jedoch  wurde  sie  in  höchst  freier  Weise  benutzt;  doch  hat  sie  die 
Fassung  der  Corroboration  stark  beänflusst,  s.:  BigiM  noatri  inpreiwione  insigniri, 
während  doch  das  Siegel  angchingt  ist. 

[Um  1190].  —  Hermann  Bischof  von  Münster  bestätigt  die  Sclumkung  91. 
seines  Bruders  Biether  iccüand  Propst  zu  s.  Andreas  in  Worms  as 
über  Güter  zu  Loubwisen,  Pfiffligheim  und  Worms  an  die  Kirche 
s.  Andreas. 

•  In  nomine  sancte  et  individue  trinitalis.  •  Omni  bono  negocio  virtus 
et  racio  suos  aminiscent  effectus.  Verum  quia  tempore  labile,  quid  est,  que 
in  tempore  geruntur  cum  tempore  transseunt  et  dilabuntur,  humanos  enim«) 
actus  oblivio  demolitur  vel  •  •  • 1  emulorum  venenum  lesionis  instillare  fre- 
quenter  nilitur,  unde  neecsse  est,  ul  que  sui  natura  tendunt  ad  intcritum, 
adtestatione  roborata  litterarum  debite  defendant  auetoritatis  amminiculum. 
Notici§  igitur  tarn  presentium  quam   posterorum  subieimus,  qualiter  ego 


6«  A  steht  ganz  deutlich:  giguius;  alkin  in«  sind  diese  Buchstaben  v> 


f 


76  U90. 

Hermannus  dei  gratia  Monastericnsis  episcopus  licet  immcrilus  karitatis  ac 
divini  amoris  instinctu  ductus  ob  incmoriain  dilceli  fratris  nostri  Dithcri 
digne  incmorie  imperialis  aide  canecllarii  et  beati  Andre?  prepositi  ncc  non 
ob  niemoriam  nostri  el  nostrorum  parentuin  donationem  a  iam  diclo  l'ratre 

■\  noslro  faclam  ?cclesi?  sancli  Andre?  ac  iratribus  in  eadcm  ?cclesia  deo 
scrvientibus  confirinanius  et  coufirmanlcs  ileramus,  tradeules,  nt  pretaxalum 
est  ?celesi?  boati  Andre?  viginti  jurnales  et  unum  jurnalein  et  diinidium 
campe-slriimi  agrormu  pratoriun  quoque,  quanliini  novem  homincs  in  uno  die 
meiere  valent.    Sita  sunt  autem  bec  prata  in  prato  quod  dicilur  Loubwisen; 

i»»  campestres  vero  agri  sili  sunt  in  campo  PcITcIchcm  et  Worni/uv«.  l:t  autem 
liec  donatio  prefatomni  agrorum  tain  a  nobis  quam  a  dileclo  prememorato 
fratre  noslro  facla  rata  et  ineonvulsa  permaneat,  sigilli  nostri  inpressione 
munimus  banc  cartam  subpositorum  quoque  aucloritate  testium  roboramus. 
Testes  huius  facti  sunt:  Hermannus  saneti  Mauricii  Monasteriensis  preposilus, 

»s  Philippus  in  Heiligesten  prepositus,  comes  Hermannus  de  Arnsberc,*  Wanna- 
ciensis  quoque  civitatis  lam  ?cclesiaslicc  quam  seeulares  persone:  Herboldus 
prepositus  saneti  Andre?,  Rudolfus  eiusdem  ?cclesi?  decanus,  Getlacus  cautor, 
Werherus,  Cuno,  Eberhart,  VVcrnherus  de  Suscnhem,  Eberhart  cuslos,  Erchen- 
bretb,  Cünradus  de  Horbem,  Gerwin,  Cnnrath  de  Rameslat,  Hardunc,  Mcingoz, 

wHcicel,  Gunlramus  scolasticus,  Crafdo.  Laici:  Wolframus  filius  David,  Sigefrit 
filius  Gernodi,  Gernoth  et  Gerhart  fllii  Riehecem,  Erkenbrelh  dapifer  et  Richezo 
filius  ipsius,  Wenrlier  canunerarius,  Adelbret  pincerna,  Cunraht  de  Chirs-eboume, 
Bertdolt  de  Dirmeslen  aliique  quam  plures  tarn  clerici  quam  layei  tarn  nobile* 
quam  de  plebe  cives  YVarmatiensis   civitatis,  iniuistcriales  quoque  doiniui 

2S  Warmatiensis  extra  civilatem  in  rure  habitantes. 

Unirersitätsbibliotltek  Heidelberg.  (A).  Dicke»  Pergament,  nur  die  obere  Hal/ie 
Ifetchrieben.   Dax  aufgedrückte  Siegel  int  abgefallen. 

f*.-A.  Darmstadt.    Kopialbudi  de»  ».  Andreasstift*.    I,  fol.  13.  (Bj. 

Drucke:   z.  Th.  bei  Schannat  L  129.  —   lieg.  Scriba  nr.  1108  zum  J.  1181; 
so  rgl.  Forsch,  z.  d.  G.  XIII,  399.      Zcitxehriß  f.  G.  des  Oberrheins  24,  153. 

Da  Diether  als  Kanzler  zicischen  dem  1.  Febrwtr  1190  und  dem  17.  Juni  ll'.U 
rorkommt,  so  fällt  die  Urkunde  in  diese  Zeit,  womit  auch  die  Zeuge nungalxn  stimmen. 
Die  Bemerkung  auf  der  Rückseite  11Ö0  ist  von  sptiter  Hand  und  ohne  Wertii. 


92.     11 90.  —  Facta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationia  MCXC,  indictione 

35  VIII,  presidente  Romane  sodi  Clomento,1  imperanto  Friderico 
glorios  issimo  Romanorum  imperatoro  augusto;  regnantc  filio  eius 
Heinrico  Romanorum  rege  augusto  et  nobilissima  coniugo  cius 
Constantina  augusta.  — 

Conradus  secundus  Wormacimsts  ecclesie  episcopus  entscheidet  den 
♦«Streit  der  Klöster  Münsterdreisen  (Monasterium)  und  Otlerberg  (Odderburg) 


1  A:  die  Buchstaben  her  stehen  auf  einer  Rasur. 
[92.1   '  nach  demente  ist  eint  Lücke. 


Digitized  by  Google 


1190.  1192. 


77 


über  die  Zutheilung  des  Klosters  Enkenbach.  Zeugen:  Lnpoldus  Nuhusmsw 
prepo?itus,  Herboldus  decanus  de  Domo,  Marquardus  prepnsitns  saneti  Pauli, 
Eberardus  cantor  de  Domo,  Heinricus  Sinucelinus ,  Hartungus ,  Baldcmarus, 
Godebertus.  Rudegerus  de  Harwishf/w,  Mcingotus  cellerarius,  Heinricus  porte- 
narius,  Giselbertus  decanus  saneti  Pauli  cum  suis  concanonicis ,  Rudolfus  de-  i 
canus  saneti  Audree  cum  suis  concanonic  is,  Fridericus  decanus  saneti  Martini 
cum  suis  concanonicis,  abbas*  de  Eberbacli ;  Dudo  abbas  Uonasterii 
Burcardus  quondam  abbas.  Peregrinus  abbas  de  Rodenkirchen.  Udalricus 
prepositus  de  Lulra.  Frater  Cunradus.  Gerlacus  de  valle  sanete  Marie. 
Dudo  prepositus  de  Enkinbach.  Reginbodo  de  Hagene.  Nycolaus  prior  de  io 
Munstre.  Volmarus  de  Lutra.  Ludewicus  de  Stctin.  Anshelmus  cellerarius 
et  Hunfridus  de  Munster.  Hugo  sacerdos  de  Albeshc/wi.  Johannes  sacerdos 
de  Horbach.  Cunradus  sacerdos  de  Loginsfelt.  Testes  laici:  Cunradus  ante 
Monetam,  Wicnant,  Gernot,  Gernot  et  frater  eius  Gerliart,  Wolfram,  Sifrit,  Hildebolt, 
Johannes  de  W[insw]ilre\  Helwic  de  Lammenshcj'w,  Gelfrat  et  Cunrat  den 
Freinishcun ,  Wirih,  Ripreht,  Edilwin  de  Hergishew»,  Cuno  et  Cuno  tilius 
eius,  Heinrih  de  Cagelstat,  Johannes,  Cuno,  Arnolt,  Geldolt,  Duimkhart,  Hesse, 
Cunrat,  Huc  de  Günthern*,  Anshelm,  Simon,  Regenfrit,  Fokelin  de  Alsenze- 
brunnen ,  Stephanus,  Diderich,  Volmar  de  Elrestat,  Stephanus,  Jacob  de 
Biscouisht'/w,  Engilfrit,  Eggibreht  de  Stetin,  Diderih  de  Aplamonstre,  GodefriU'o 
de  Schornishf im,  Diderih  de  Cazwilre,  VVecil,  Heinrih,  Hartunc  de  Houeheim, 
Heinrih.  Rugger,  Wernhere  de  Abinhewt. 

G.  L.-A.    Karhrulte.  <tr.  mb.    CA).   Drw  riilliq  zertrümmerte  und  aligefullene 
Siegel  hingt  an  rerMasster  rotltxeidener  Schnur.    Die  Urkunde  hat  gelitten. 

Drucke:   Schannat  IL  87  ex  A.  unvollMätidig.  -  X.  f.  G.  de*  Olxrrfvins  vi 
//,  434  f.  ex  A. 


II 90,  .  .  Gelnhausen.  —  K.  Heinrich  VI  gibt  den  Bürgern  von  Worms  93. 
ein  Privileg  betr.  die  Heimburger. 

Vgl  Quellen  zur  Gexhidde  der  Stadt  Warm»,  in.  Band.    Xorn,  Wormter 
Cltronik  «.  «.  30 

Ertiähnt  bei  Böhmer,  Fontes  IL  */5.  —  Beg.  Scrit*t  JIM.  -  Stumpf  4669. 

[Um  1J92J.  —  Die  Kardinäle  P(eter)  und  Johannes  Itestüligcn  die  Ver-  94, 
figung  des  verstorftmen  Bischofs  Konrad  II  von  Worms  Mr.  die 
I*raebenden  der  s.  Andreaskirche. 

P.  dei  gratia  tituli  sanete  Cecilic  et  Johannes  tituli  saneti  Stephani  in  31 
Celio  monte  presbiteri  cardinates  apostolice  sedis  legati  dilectis  in  Christo 
fdiis  decano  et  fratribus  saneti  Andree  de  Uuarmatia  salutem  et  dilectiouem 
in  domino.    Justis  petentium  desideriis  prono  nos  decet  animo  consentire  et 


*  Für  den  Namen  de»  Abu  rott  Etterliach  ist  eine  Lücke  «pfoxM-n.    *  Durch  das 
Xummmenfallen  ist  ein  BruJt  entstanden.  w 


78 


um. 


vota,  que  a  ratiotiis  tramile  non  discordant,  efleclu  prosequenlc  complere. 
Sane  cum  veni«scnt  ad  nostram  preseiitiam  Cuarncrus,  Coradus  et  Crafto 
fratres  vestri  et  proposuissent  nobis  ex  parte  (?)  vestra  hanc  in  ecclesia  vestra 
consuetudinem  observari,  ut  cum  contingit  ibi  aliquam  vacare  prebendam  usque 

.%  ad  quattuor  annos  vacare  pcrmiltatur  et  del)eat  in  usum  fabrice  converti  sicut 
et  episcopus  C.  quondam  episcopus  vester  approbassc  dicitur  et  vobis  con- 
cessisse,  nos  eis  petentibus  lianc  consuetudinem  conßrmari  consensum  prebui- 
mus.  Ea  propter  tandem  consuetudinem,  sicut  hacteuus  rationabiliter  a  vobis 
observata  est,  auctoritate  apostolica  ex  officio  Icgationis  quo  fungimur  confir- 

lomainus  et  presentis  scripti  patrocinio  communimus.  Nulli  ergo  omnino  hominum 
liceat  hanc  paginam  nostre  confirmalionis  infringere  vel  ei  ausu  temerario 
contrairc.  Si  quis  vcro  hoc  altemptare  presumpscrit,  indignationcm  dei  omni- 
potentis  et  beatorum  Pelri  et  Pauli  apostolorum  eius  se  noverit  incursurum. 

St.-Ä.  Darmstadt:  Worms,  or.mb.  Die  zim 
Ki  seidenen  ticlmuren. 

95.  1194.  April  25.  Worms.  —  Konrad  Erzbischof  zu  Maina  entscheidet 
in  dem  Streit  zwischen  dem  Propst  und  dem  Custos  zu  s.  Paul  in 
Worms  tiber  das  Patronatsrecht  der  Kirche  s.  Ruprecht  in  Worms 
zu  Gunsten  des  Letztem. 

20  Cunradus  dei  gratia  Maguntmus  archiepiscopus  Sabinen.?;«  episcopus 
apostolice  sedis  legatus  in  perpetuum.  Quia  memorie  altius  imprimitur, 
quod  teslimonio  pagine  comtnittitur,  notum  constituimus  universis  tarn  pre- 
sentibus  quam  futuris,  quod  Marquardus  prepositus  ecclesie  beati  Pauli  in 
Wormatia  et  Hcinricus  custos  eiusdem  ecclesie,  cum  de  iure  patronatus  ecclesie 

2.',  saneti  Ruberli  in  Worma//«  diu  varieque  diseeptassent ,  accedentes  tandem 
ad  nostram  preseiitiam  Wormatie  litem  de  patronatu  prcinemorate  ecclesie 
attemptatam  quam  sepius  sei  nunquam  decisam  finaliter  iu  audientia  nostra 
et  omnium  prelatorum  Wormaiiensium  denuo  sunt  ingressi.  Post  multas 
itaque  allegationes,  quas  pro  commodo  suo  pars  utraque  proposuil,  de  bene- 

M  placito  partium  fuit,  ut  per  compositionem  laudabilem  liti  finem  imponeremus. 
Nos  igitur  secundutn  tenorem  iusticie  cupientes  procedere  cum  tarn  privilegiorum 
auctoritate  quam  testium  concordia  omni  exceptione  maioris  nobis  de  iuslicia 
partis  custodis  constilisset,  ipsum  cuslodem  per  assensum  partis  adverse  in 
iure  suo  confirmavimus.    Huius  formam  transactionis  ut  et  firmius  presenlium 

so  imprimatur  memorie  et  testimonio  presentis  pagine  traducatur  ad  posteros  si- 
gillo  nostro  munivimus.  Cuins  rei  testes  sunt  qui  intererant :  Lupoldus  maior 
prepositus,  Herboldus  decanus,  Eberhardus  cantor,  Wernbardus,  Eberardus  de 
Hirzberg;  Volcnandus  Nuhusewsts  decanus,  Cunradus  custos,  Bertolfus  sco- 
lasticus, Hermannus  cantor;  Giselbertus  decanus  sanol i  Pauli,  Gregorius  seo- 

«ulasticus,  Gernodus,  Gerbodo,  Godefridus,  Wernherus  de  Dirmestew;  Rudolfus 
decanus  saneti  Andree,  Erkenbertus,  Gerwinus,  Crafto  scolasticus,  Hecilo, 
Cunradus  de  Rameslat ;  Sifridus  de  Elbenstein  prepositus,  Volnandus  scolasticus 
saneti  Martini;  Arnoldus,  Rifridus,  Albertus,  Philippus,  Cunradus  iunior  de 
Moneta,  Sifridus,  Gernodus,  Comes  Albertus,  Imbernus,  Hecilo  Albus,  Fridigerus. 


Digitized  by  Google 


1195.  1196. 


79 


Anno  incarnationis  doininice  MGXGIIII.  indiclione  XII.  Datum  Wor- 
m&tie  aput  sancluni  Marlinuni  VII  kalendas  niaii,  presidente  sancle  Romano 
ecclesie  et  apostolice  sedi  papa  Celestino,  hnperante  gloriosissimo  Roinanorum 
impcratore  Heinrico  sexto. 

St.-A.  Darmstadt:  Wams.    or.  mb.   Das  acfucer  beadiädigte  Siegel  hingt  an  s 
rotitgelbseidenem  Band.    Gleichmässige  Sdtrifi.   Sichtbare  Lineatur. 

Druck:  Schannat  II,  88  nnrdUtündig.  —  Reg.  Seriba  nr.  1169. 


1195.    November  6.     Worms.  —  Kaiser  Heinrich  VI  bestätigt  den  96. 
Vertrag  zwischen  dem  Bischof  Heinrich  von  Worms  und  dem 
Grafen  Walram  von  Nassau  betr.  die  Stadt  Weilburg.    Beide  i0 
Theile  stellen  gegenseitig  je  10  ihrer  Ministerialen  alB  Bürgen. 

Ministerialen  des  Bischofs:  Syfridus,  Erlewinus,  Gemodus,  Conradus 
Rufus,  Welfridus,  Otto  et  Conradus,  Godefridus  de  Stockheim,  Adelherus  de 
Wormalia,  Bertolfus  de  Dirmstein. 

Drucke:  Sdtamtat  II,  88.  —  Kremer,  Or.  Kam.  307.  -  Reg.  Böhmer  2863.  u 
—  Stumpf  4974. 


1195.    November  28.    Kaiserslautern.  —  Kaiser  Heinrich  VI  bestätigt  97. 
dem  Kloster  Otterburg  seine  Besitzungen,  u.  a.  curiam  Wormacie. 

Stadtbibl.  Mainz:  Otterberger  Copialbuch  fol.  8. 

Drucke:  Frey  und  Remling,  ÜB.  von  Otterberg  p.  4.  —  Hennen,  Geschichte ao 
de*  Haute*  Nassau  I,  229.  —  Reg.  Scriba  1176.  —  Stumpf  4976. 


1190.    Februar  6.  —  Acta  sunt  hec  anno  ab  incarnacione  domini  98. 

M.  (3.  nonagesimo  V%  indictione  XII,  octavo  idus  februarii,  pon- 
tificatus  nostri  anno  primo.  —  Liupold  Bischof  von  Worms  sowie 
Bein  Bruder  Fridrich  von  Scheinveit  verzichten  zu  Gunsten  des» 
Klosters  Schönau  auf  ihr  Recht  an  das  Gut  bei  Locheim. 

Zeugen:  Eberhardus  cantor  maior  ecclesie,  Heinricns  Smuzelinus,  Har- 
tungus,  Baldemarus,  Dietherus,  Wernhardus,  Rudolfus,  Godebertus,  Rudegerus, 
Wernherus  de  Wartenberg,  Sporo,  Arnoldus,  Ulricus,  H.  Adeluni,  Wicramus 
decanus  de  Nova  domo,  C.  custos,  Bertoldus  scolasticus,  Hermannus  cantor,» 
Eberhardus  canonicus,  Giselbertus  saneti  Pauli  decanus,  Heinricus  custos, 
Gregorius  scolasticus.  Nantochus  cantor,  Rudolfus  saneti  Andree  decanus, 
Eberhardus  custos,  Crafto  scolasticus,  Rudegenis  custos  saneti  Martini,  Volc- 
nandus  scolasticus,  Wicgerus  cantor;  Sifridus  Gernodi  filius,  Gernodus  et 
Gerhardus ;  Erkenbertus,  Erlewinus,  Godefridus  Rustein,  C.  ante  Monetam  et  frater  jj 
suus  Jacobus,  Albertus  comes,  Berwelfus,  Gozmarus,  Waltherus,  Edelwinus,  H. 
Ritterchin,  Hugo  de  Wormatia,  Hezelinus  Albus,  Arnoldus  Hagnonis. 


80 


1 1%. 


G.  L.-A.  Karlsruhe:   Sdtönmier,  Codex  I,  fol.  00. 

Drucke:  Gudeuu*,  Sylloge  p.41  ff.  —  Sdumual  II,  >JO  nurollMändifj. 

Die  Indiction  Mimmt  nicht  zum  Jtdir;  hri  Schäumt  ist  iml.  XIV  Cmrediir. 

99.  1196.  Juni  10.  Worms.  —  Kaiser  Heinrich  VI  wiederholt  die  Urkunde 
i  von  1190,  April  4  betr.  die  Vogtci  zu  Dirmstein  und  eine  jähr- 
liche Pfründe  von   16  Pfund  gegen  Ucberlassung  des  Zolls  zu 
Boppart  an  da»  Reich. 

Unter  den  Zeugen  :  Lupoldus  eleclus  Wormatiensis,  SilTridus  prepositus 
saneli  Pauli,  Eberhardus  canlor  saneti  Petri,  Cunradus  scholasticus,  Henricus 

loSiuuccl,  magister  Gerardus  imperialis  aule  capellanus,  Ulricus  de  Bilstein, 
Conradus  custos  Nuhuseusis  et  maioris  eeclesie  canonicus.  Wicramus  decanus 
Nuhuseusis,  Giselbertus  decanus  saneti  Pauli,  Hudolfus  decanus  saneli  Andrcc, 
Gerardus  de  Lulra,  Hudigerus  custos,  Wicgcrus  cantor  de  saneto  Maitino. 
Ilias,   Gernodus,  Gerardus,  Sifridus,  Erluwinus,  Conradus  de  Monela,  Al- 

libeitus  conics,  Ingebrandus,  Henricus  de  Einiringeu ,  Albrandus,  Haitungus 
eonies,  linber  ainbetinan. 

Aus  Schäumt  II,  HO.  -  Hetj.  Bäkmer  M74.  -  Scrihu  1177.  -  Stumpf  Wl. 

100.  1196.  Oktober  30.    (III  kal.  nov.)  —  Luppoldus  Bischof  von  Worms 

urkundet,  dass  Heinricus  filius  David  XXIIII  maldra  nnnone, 
vii  quo  de  molendino  in  Luzelhcim  iure  feodali  a  nobis  annis  singulis 
pereipiebat,  nachdem  die  Cauoniker  zu  s.  Peter  ihm  XX  Mark 
bezahlt  hatten,  ihm  ubergeben,  der  sie  darauf  den  Canonikern  zu 
s.  Peter  überlassen  habe. 

Zeugen:  Heinricus  decanus  maioris  eeclesie,  Hartungus,  Baldemarus, 
■.•i  Titherus ,   Wernhardus,  Rodolfus,  Godebertus,   Rudegerus,  Wernherus  de 
Wartenberc,  Conradus  Sporo,  Amoldus,  Heinricus  Adeluni  filius,  Eberhardus 
de  Hertesperc.     De  Nova  domo:    Conradus  custos,  Bertolfus  scolasticus, 
Herimannus  cantor,  Eberhardus  canonicus.    De  saneto  Paulo:  Giselbertus 
decanus,  Heinricus  custos,  Gregorius  scolasticus,  Nantogus  cantor,  Bemoldus. 
w  De  saneto  Andrea:    Eberhardus  custos,  Crafto  scolasticus,   Gcrwinus.  De 
saneto  Marlino:  Volcnandus  scolasticus,  Rudegerus  custos,  Wikerus  cantor. 
Laici:    Sifridus  Gernodi  filius,  Gernodus  et  Gerardus  frater  suus,  Albertus 
comes,  Edclwinus,  Walterus,  Erlcwinus  et  frater  suus  Godefriilus,  Sifridus 
Mergardis  lilius,  Conradus  ante  Monetam  et  frater  suus  Jaeobus,  Conradus 
3.sRufus,  Erkenbertus  et  filius  suus  Richezo,  Gozmarus,  Lutfridus,  Wolfrainus, 
Giselbertus,  Heinricus  Wackerpil,  Embricho,  Godefridus  Selichcit. 

St.'A.  DarmMadt.      or.  mb.  c  »ig.  pend.  laeso.  Verblusste  Sclnift. 
Druck:   Haut,  DU.  II,  31  f. 


Digitized  by  Google 


st 


1197.  März  19.  Worms.  —  Lupoid  Bischof  von  Worms  verkündet,  dass  101. 
Heinrich  Cttstos  zu  s.  Paul  in  Worms  seitu-r  Kirche  das  Patro- 
natsrecht  der  Kirche  s.  Ruprecht  in  Worms  geschenkt  halte. 

(C.)  •  In  nomine  sanete  et  inilividue  trinitatis.  Liupoldus  favente  de- 
mentia Wormatiensis  ecclesie  episcopus.  «  Non  minus  iuslum  quam  opere  5 
prelium  est  ea,  que  divine  pietatis  intuitu  dei  conferunlur  ecclcsiis,  lam  scriptis 
quam  personarum  testimonii.s  eonfirmari,  ne  per  fraudem  malignantium,  que 
pie  facta  sunt,  possint  inmutari  aut  per  humane  memorie  fragilitateui  valeant 
aboleri.  Noveril  igitur  omnium  Christi  (ideliuni  tarn  presens  etas  quam  suc- 
cessura  posteritas,  quod  Heinricus  ecclesie  saneti  Pauli  custos  considerato,  m 
quod  ea,  que  ad  usus  ecelesiarum  elemosinanim  elargitione  quondam  distri- 
buta  fuerunt,  nunc  per  manus  laicales  et  maxime  per  ministeriales,  qui  statu- 
tum  pensum  non  persolvunt  ecclcsiis,  magLs  distrahuntur  quam  augmententur, 
et  quia  prebendas  fratrum  nohilis  ecclesie  saneti  Pauli,  tum  ex  frequenti 
inundantia  Rheni,  tum  ex  maleficorum  dilapidatione  ultra  modum  altenuatas  in 
esse  non  duhitabat,  ins  patronatus  ecclesie  beati  Buperti  in  Wormatia,  quod 
ad  eum  spectabat,  pretaxate  ecclesie  saneti  Pauli  et  fratribus  ibidem  deo 
famulantibus  ad  petitionem  ipsorum  et  pro  remedio  anime  nostre  ac  sue  per 
manum  nostram  in  perpetuum  donavit,  ita.  ut  parrochianis  supramemorate 
ecclesie  unuru  de  fratribus  suis  aut  alium  quemeuinque  voluerint  sacerdotem  su 
constituant,  qui  in  mensa  Christi  offerat  salutis  hostiam  et  plebem  domint 
divini  verbi  reficiat  alimeiito,  fruetus  autem  de  eadem  ecclesia  provenientes  in 
communes  usus  fratrum  cedant.  Quisquis  ergo  huic  donationi  pie  el  canonice 
facte,  quam  in  presenti  pagina  subscribi  iussimus,  contrarius  esse  presumpserit, 
omnipotentis  dei  et  beate  Marie  Semper  virginis  et  beati  Johannis  ewangeliste 
et  domini  pape  et  nostram  indignationein  se  noverit  ineursurum. 

Actum    publice   anno   ab    incarnatione    domini    millesimo  centesimo 

nonagesimo  VII  istis  presentibus:    Ulrico  maiore  preposito,  Heinrico  decano, 

Hartungo,  Baldemaro,  Tithero,  Rodolfo,  Wcrnhardo,  Rudegero,  Wernhero  de 

Wartenberc,  Conrado  Sporone,  Arnoldo,  Heinrico  Adeluni  fdio,  Eberhardoso 

de  Hirtesperc,  Heinrico  de  Popardia,  Heinrico  de  Wirzeburc,  Conrado  cuslode 

Nuhusensi,  Bcrtolfo  scolastico,  Hermanno  cantore,  Eberhardo  Cancro,  Gisel- 

berto  saneti  Pauli  decano,  Nautogo  cantore,  Cregorio  scolastico,  Bernoldo, 

Hartungo,   Salemauno,  Wernhero  Longo,    Gerbodone,   Waltero,  magistro 

Bartholome*),  Eberhardo  cuslode  saneti  Andree,  Craftone  scolastico,  Heinrico,  J  > 

Hczelone,  Gerwine  Rudegero  cuslode  saneti  Martini.  Volcnando  scolastico, 

VVikero  cantore.     Istis  vero   laicis  presentibus:    Sifrido  Vrietak,  Gerardo  et 

Gernodo,  Erlewino,  Erkenherto  et  filio  suo  Richezone,  Rusteino,  Conrado  Rufo, 

Conrado  ante  Monetam  et  fratre  suo  Jacobo,  Godefrido,  Heinrico  de  Heppenheim, 

Bertoldo  Baleiz,  Alberto  Comite,  Gozmaro,  Edelwino,  Waltero  de  Nicht,  Wolframo,  <„ 

Giselberto,  Embrichone  Judeo  et  ceteris  tarn  ministerialibus  quam  burgensibus. 

» 

Data  per  manum  notharii  nostri  Constantini  XUII  kalendas  aprilis  in 
pid)lica  sinodo  Wormatiensi,  pontilicatus  nostri  anno  seeundo. 

St.-A.  DarmMiult,  or.  mb.  Das  abgefallene  Siegel  hieng  an  roOujelbaeidener  Schnur. 
Druck:  Baur  HU.  11,  33  /'.  «■'• 

II.  Boo»,  Urkundonbuch  d.  Stadt  Worms  I.  G 


82 


1197.  1198. 


102.  1197.  -  Data  anno  ab  incarnatione  domini  M.C°C.LXXXX. VlV  in- 

* 

dictinnc  XV.  —  Liupold  Bischof  von  Worms  schützt  das  Kloster 
Schönau  im  Besitz  zweier  Mansen  in  Suuetzingen. 

Zeugen :  Ulricus  maior  prepositus,  Smucilinus  maior  decanus,  Hartungus, 
Wernherus  Labia;  laicii  Sigefridus  Vritag,  Gcrnodus  et  Gerhardus,  Herchen- 
berlus.  Richecen,  Rusteinus,  Sigefridus,  Cunradus,  Adelbcrttis,  Wolframus, 
Gozinarus,  Heinricus  WackerpluZ,  Arnoldus,  Heinricus  Miles,  Sigefridus 
monetarius. 

O.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I,  fot.  ftl.  (B). 
io         Druck:  (rudentts,  Sylloge  p.  52  f. 

103.  1 198.  —  Acta  sunt  hec  anno  dominico  incarnationis  Ä.  CXÖ.  Vlll.  pre- 

sidente  apostolice  eedi  Innocentio  papa  et  Moguntine  sedi  Cun- 
rado  archiepiscopo  trans  mare  in  peregrinatione  constituto; 
indictione  secunda.  —  Liupold  Bischof  von  "NVorms  verkauft  mit 
n  Willen  seines  Bruders  Fridericus  de  Schenvelt  und  dessen  Frau 
Mchtild  dem  Kloster  Schönau  das  Predium  in  Locheim. 

Zeugen :  De  clericis :  Ulricus  prepositus  maioris  ecelesie  Wowuitiensis, 
Heinricus  decanus,  Wernherus  custos,  Woinherus  cantor,  Hartungus,  Balde- 
marus  et  alii  fratres   ciusdein  ecelesie.    Cunradus  prepositus  Nuhusms/s, 

*i  Wicramus  decanus,  Herniannus  cantor,  Bertoldus  scolasticus  et  alii  fratres 
eiusdem  ecelesie;  Sifridus  prepositus  saneti  Pauli,  Giselbertus  decanus,  Gregorius 
scolasticus,  Nanthocus  cantor  et  alii  fratres  eiusdein  ecelesie;  Rudolfus  decanus 
saneti  Andree,  Craflo  scolasticus,  Eberhardus  cuslos  et  alii  fratres  eiusdem 
ecelesie;  Volnandus  decanus  saneti  Martini,  VViggerus  cantor,  Gerhardus  custos 

»et  alii  fratres  eiusdem  ecelesie;  ex  laicis  liberis:  conies  Boppo  de  Loufen, 
Cunradus  et  Otgerus  de  Wizzenloch.  Blicgerus  et  frater  eius  de  Steinahe, 
Ulricus  et  Cunradus,  Cunradus  de  Hirzberg,  Meiugotus  de  Schriesheim, 
Drutewinus  de  Quirnbach ,  Heinricus  et  frater  suus  Cunradus  de  Kircheim ; 
ex  ministerialibus:   Albertus  pincema  et  Heinricus  frater  eius,  Eberhardus 

3ofilius  pinceme  de  Hocgenheini,  Gcrnodus  et  Gerhardus  frater  eius;  de  Wormatfta.* 
Sifridus  Frietac,  Sifridus,  Erlcwinus,  Godefridus,  C.  de  Moneta,  Adelherus, 
Rusteinus,  Erkinbertus,  Richizo,  Mhcrtits  Cotnes,  Waltcrus,  Edilwinus  et  filius 
eius  Edilwinus,  Albertus,  Inibemus,  Reinbodo  de  Grasehof,  Gozinarus,  Godes- 
mannus,  Heinricus  Holtmunt,  Wolframus  gener  Alberli  Comitis,  Heceio  Albus, 

35  Emicho  Judeus,  Volmarus  filius  Liebe,  Hartmannus,  Hartungus,  Birtelo,  Eber- 
hardus fdius  Wolfgeri,  Gelfradus,  Bertoldus  marscalcus,  Volmarus  de  Stulen, 
Godefridus  Seligheit  et  de  quadraginta  iudieibus  in  Wormatia. 

[KS.]  1  Offenbar  ein  Schreibfehler  rtm  B,  da  die  Zeugenli*te  yenan  mit  der  ron 
nr.  101  stimmt,  anclt  die  Jndiction  XV  zum  Jahr  1197  pas*t, 


Digitized  by  Google 


[1198-1217.]  $3 

Siegler:  der  Bischof,  s.  Peter,  s.  Cyriaeus  und  die  Stadt  Worms. 

6?.  L.-A.  Karlsruhe:   Schönauer  rWe.t  I,  fbl.  *r. 
Drucke:  Gudenn«,  Stjlloge  p..">ff.  -  Sduntnnt.  II,  92  f.  mwJktändig. 


[1198-1217.]  -  Lupoid  Bischof  von  Worms  Imirhundet,  dass  das  104. 
Kloster  Nonnen -Münster  in  Worms  ron  David  und  Humbert,  Wormser  % 
Bürgern,  den  dritten  Theil  des  Eisbaches  ertcorbeti  habe. 

•  In  noraine  domini  amen.  »  Lupoldus  divina  favente  dementia  Worma- 
tiensis  ecclesie  episcopus  in  perpetuum.  Pastoralis  sollicitudo  regiminis 
hoc  deposcit,  nt  subditarum  sihi  quieti  eodesiarum  prospiciat  in  postcrum  et 
non  solum  ea ,  que  ex  pia  (idelium  largitionc  possident ,  verum  etiam  quem-  io 
cumque  iusto  dmptionis  titulo  fuerint  adepte,  paterna  confirmet  auetoritate, 
manu  teneat  ac  defendat.  Ad  noticiam  itaque  tarn  futurorum  quam  presentium 
volumus  pervenire,  quod  conveutus  sororum  eedesiQ  beatQ  Marie  in  Womuitia 
venditis  quibusdam  honis  suis  in  Flamburnc  minus  utilibus  in  usus  ecclesie. 
necessarios  convertat  et  a  civibus  Worma-ciensitms  Davide  et  Humberto  terciam  u, 
partem  aqueduetus  procedentis  per  meatum  quondam  ab  alveo  Ysene  extra 
muros  civitatis  apud  ecclesiam  saneti  Michahdis  prefatamque  ecclesiam  sanete. 
MariQ  preterfluentis  et  ad  pascua  civitatis  usque  labentis,  in  quo  quedam 
molendina  sita  sunt  et  qui  quondam  per  vicum  Cerdonum  transmanare  di- 
noscebatur,  cum  comnumi  consilio  et  consensu  tocius  capituli  saneti  Pauli,  *> 
saneti  Martini  comparavit  cum  omni  iure  et  utilitate  inde  proveniente,  hoc 
videlicet  pacto  accedente,  ut  nemo  alius  potestatem  aliquam  habeat  in  ipso 
aqueduetu  quiequam  nrdinandi  preter  iam  dictam  ecclesiam  beatQ  MariQ  et 
eius  consortes  scilicet  predittam  mlesiam  saneti  Pauli  el  ecclesiam  saneti 
Martini  duas  rdiquas  partes  eiusdem  aqueduetus  habentes.  Nos  igitur  eandem  r, 
terciam  partem  prelibati  aqueduetus  sicut  eam  convenlus  prememoratQ  ecclesie; 
beatQ  MariQ  rationabiliter  comparavit  cum  omni  iure  et  utilitate,  ita  sihi  ponti- 
ficali  nostra  auetoritate  confirmamus  camque  banno  domini  et  patris  nostri 
Innocentii  pape  et  nostro  subponimus  ipsius  et  nostra  preeipientes  auetoritate, 
ut  nulla  in  posterum  ecclesiaslica  secularisve  persona  presumat  in  ea  dictam  30 
ecclesiam  beatQ  MariQ  aliquomodo  perturbare  nostrQque  confirmalionis  paginam 
infringere  vel  ei  ausu  temerario  conlraire ;  quod  si  quis  facere  attemptaverit, 
ndignationem  dei  omnipotentis  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  se 
noverit  ineursurum  et  in  districto  die  iudicii  portionem  cum  humani  generis 
inimico  habittirum.  Ut  autern  hec  firma  et  omni  evo  inconvulsa  permaneant,  3s 
hanc  inde  paginam  conscribi  feeimus  et  sigillo  nostro  communiri.  Testes 
huius  rei  sunt  — 

St.-A.  Darmstadl,   or.  mb.   Das  völlig  zertrümmerte  Siegel  hingt  an  roütseidener 
Sdmur.    Für  die  Zeugen  und  da»  Datum  ist  Raum  gelassen. 


Druck:  ßaur,  HU.  II,  30  f. 


84 


1199.  1200. 


105.  1199.  August  9.  (V  idus  auguati,  indictione  secunda).  —  L(iupold) 
Bischof  von  Worms  tauscht  mit  Zustimmung  «einer  Ministerialen 
mit  dem  Kloster  Schönau  Güter  in  Schriesheim  gegen  einen  Hof 
extra  primos  muros  Lobetenburgcnsis  civitatis. 

i  Zeugen :     Fridericus  de   Schenvvelt ,  Hugo  Worroatiensis , 1  Sifridus 

Frigedac,  Gcrnodus  el  Gerhardus  fraler  eius,  Jngebrant,  Godefridus,  Cunradus 
et  Jacobus  frater  eius,  Heinrieus  Miles,  Sigefridus. 

O.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  fiA.  «P.  (B). 
Druck:   Gudenut,  Sylloat  p.  60.  —  Schannat  II,  US  nHiollstätulig. 


IOC  1200.  —  Lupoid  Bischof  von  Worms  trifft  Verfügungen  über  den  Kultus 
im  s.  Andreasstift  in  Worms. 

;  Lupoldus  dei  gracia  Wormatiensis  episcopus  •  dilectis  in  Christo  fratribus 
canonicis  saneti  Andree  in  Wormatia  tum  presentibus  quam  futuris  in  per- 
petuum.    Ea  que  a  predecessoribus  nostris  ad  promolionem  ecclesiarum  nostre 

lidyoceseos  pia  cura  et  salubri  dispensatione  ordinata  sunt  non  solum  rata  et 
inconvulsa  permanere  volumus  verum  etiam  de  nostre  auetoritatis  palrocinio 
ea  libenter  adiciinus,  que  ad  domus  dei  decorein  et  sacri  officii  increnientuin 
profectura  speramus.  Significavit  nobis  fraternitas  vestra,  quod  ad  quinque 
officia  decani  scolastici  cantoris  eellerarii  et  portenarii  vestri  nulla  spectent 

wbeneficia,  ratione  quoruni  ipsi  tndiantur  ad  suseeptos  labores  equanimiter  fe- 
rendos  et  officia  sua  strennue  peragenda  et  ob  hanc  causam,  siquando  illa 
vaeaverint,  nonnulli  ex  vobis  licet  peridonei  administrationem  eorum  declinant 
et  laborein,  quem  teniporali  fruetu  carere  conspieuunt,  subire  penitus  recusant. 
Deinum  si  qui  coaeli  subierint  se  minus  obligatos  estiniantes  in  hiis,  que  ad 

2ssua  spectant  officia,  pigri  aut  minus  strennui  sunt  et  quandoque  dorraitant. 
Preterea  nobis  evidenter  inuotuit,  qualiter  vineta  vestra,  unde  pocuhini  vobis 
propinari  solebat,  ex  nimia  frigoris  intemperantia  funditus  deperierunt,  quin  etiam 
molcndinum  unum  vobis  cotidianus  panis  miiiistrabatur,  tempore  beHorum  ab 
hostibus  nostris  trina  adustionc  cognoseimus  incineratum.   Proinde  nos  attenta 

au  supplicatione  flagitavil  vestra  devotio,  cum  sint  aput  vos  XX  prebende,  quatenus 
de  duobus  stipendiis  in  proximo  vacantibus  lianc  indulgentiam  seu  dispen- 
sationem  facerenuis,  ut  alterum  l'psorum  ad  quinque  prenominata  officia  per- 
petuo  cederet  eo  in  quod  respectu,  ut  ipsi  officiati  ratione  talis  benelicii  sc 
magis  obligatos  recoguoscerent  ac  debitum  tarn  deo  quam  fratribus  de  ipsis 

ajoffieiis  fainulatum  tanto  vigilantius  inpenderent,  set  de  reliquo  agriculture 
vineis  plantandis  ac  reparando  molendino  fratres  in  posterum  communiter 
providerent.  Considerantos  igitur  vestram  favorabilem  industriani,  quam  circa 
ecclesie  vestre  sartatecta  declarastis,  quoniam  paucis  in  temporibus  sicut  in 
presentiarum  cernitur  divino  auxilio  nobile  opus  de  antiquitatis  templi  ruinis 

io  excitastis,  preterea  petitionem  hanc  vestram  possibilem  honestam  rationabilcni 

L10f».J    '  Ii:  Wotuft. 


Digitized  by  Google 


1200. 


pensantes  admittendum  duximus  ob  hoc  prcsortini,  ut  defectus  in  choro  de 
cetero  sollicite  caveatur  et  totus  conventus  ad  landein  dei  cotidie  certis  horis 
expeditus  quinque  personaruin  preditlarnm  ingi  prcsentia  seil  obsequio  fnlciatur. 
Communicalo  ianiqne  prelatorum  nostroruin  et  prudentioris  cleri  consilio  paritcr 
et  dilecti  nostri  Cunradi  prepositi  sancti  Andree  coniventia  karitati  vestre  s 
concedimus  et  firmiter  tenendnm  statuimus,  nt  de  duobus  stipendiis,  que 
proxime  aput  vos  vacavcrint,  alteruin  ad  usus  quinque  personarurn  antcdic- 
tarum  scilicet  decani  scolastici  cantoris  cellerarü  portenarii  perpetuo  con- 
vertatur,  alterum  vero  culture  agronnn  et  vinearuni  ac  restitutioni  seu  melio- 
rationi  molendini  deputetur.  Hanc  sane  concessionem  et  Constitutionen!  ratam  i<> 
et  inconvulsaiu  omni  evo  permanerc  cupientes  presentis  pagine  scripto  et 
auetoritatis  nostre  palrocinio  vobis  confirmantes  sigillinn  nostrum  ac  sigillum 
Cunradi  prepositi  apponi  voluimus.  Nulli  ergo  oninino  hominmn  liceat  hanc 
nostre  concessionis  et  confirmationis  paginam  infringere  vcl  ei  ausu  tenierario 
contrairc.  Si  quis  vero  hoc  attemptare  presumpserit,  indignationein  dei  omni- is 
potentis  se  noverit  ineursurum.  Actum  est  anno  verbi  incamati  M.  CC.  in- 
dictione  III.  Testes:  Ulricus  maior  prepositus,  Heinricus  decanus,  Harlungus, 
Baldemarus,  Godebertus,  Rudegerus  cellerarius,  Cunradus  cuslos  Nuhuse, 
Eberhardus  de  Hirzberg,  Rudolfus  de  Elrestat,  Arnoldus  de  Selbold,  Cunradus 
Sporo,  Heinricus  portenarius,  Gerbodo  portenarius ,  Heinricus  custos,  Hein- 20 
ricus  de  Bobardia,  magister  Heinricus  plebanus  sancti  Johannis,  Sifridus  pre- 
positus sancti  Pauli,  Giselbcrtus  decanus,  Gregorius  scolasticus,  Nantholi 
cantor,  Wcrnherus  plebanus  sancti  Roberti,  Volnandus  decanus  sancti  Martini, 
Wicgerus  cantor. 

St~A.  Darmstadt:  Worms  nt:  Hl.  or.mb.  Das  Siegt!  des  Bisdtofs  etwas  be-2b 
schädigt  hängt  an  geümuimer  Schnur.  Legende.  +  LVPOLDVS.  DEI  •  <  *  WOKMAT. 
EPC.  Das  Sieget  des  Dekans  Mngt  an' buntseidener  SeJmitr,  icohl  erfüllten.  ] Agende: 
-f  C.  PP0S1T.  s.  ANDREE.  1.  WARMACIA.  Dax  Siegel  zeigt  einen  Drachen, 
darüber  einen  Baum.  Die  Jahr  zahl  und  dk  ZeugenreSte  scheinen  sjxiter  geschrieben 
worden  zu  sein;  es  W«W  unten  noch  Raum  übrig.  .» 

Druck:   Schannat  II,  94  unmflstnndig.  -  Reg.  Scriba  nr.  1184. 

[Um  1200}.  —  Die  vom  Pabst  Innocenz  III  beauftragten  Legaten  ver-  107. 
fügen,  dass  ztcei  vacante  Praebenden  der  s.  Andreaskirche  zur 
Wiederherstellung  der  GeMude  des  Klosters  wul  zum  Unterhalt  der 
Aemter  des  Dekans,  Scolastictts,  Cantors  ,■  Kellers  und  Pförtners** 
dienen  sollen. 

W.  dei  gratia  humilis  minister  Sconaugimsw,  A.  decanus,  F.  cellerarius 
Spirensis  ecclesie  maioris  iudices  a  domino  papa  delcgati  dileclis  in  Christo 
canonicis  sancti  Andree  in  Wormatia  tarn  presenlibus  quam  futuris  in  per- 
petuum.  Cum  reverendus  pater  et  dominus  noster  Innocentius  papa  III  ex  40 
parte  vestra  intellexissct,  quod  decanus,  magister  scolarum,  cantor,  cellerarius 
et  portenarius  vester  nullos  certos  haberent  redditus,  sicut  est  in  aliis  ecclesiis 
consuetum,  et  inde  sepe  contingeret,  quod  offieiis  illis  vacanlibus  vix  qui  vellet 
Ulorum  onus  suseipere  aliquis  inveniretur  et  alias  ctiam  graves  necessitates 


Digitized  by  Google 


8G 


im  im 


haberet  tarn  propter  sterilitatem  agrorum  et  vinearum  quam  proptcr  bcllicam 
cladem  et  causas  varias  paupertatis,  quod  ad  reficienda  tecta  ecclesie  atque 
claustri  non  |>ossetis  sicut  convcnit  sub venire  et  ob  hoc  ab  ipso  patre  nostro 
humiliter  postulassetis ,  ut  cum  in  ecclesia  vestra  sint  ordinale  XX  probende, 

*  duas  tunc  vacantes  faceret  ad  hoc  in  pcrpetuum  deputari,  per  apostolica  nobis 
scripta  mandavit,  qualenus  inquisita  super  hoc  plenius  vcritate  auctoritatc 
apostolica  quantuin  honesta«  permitteret  statuerenius ,  quod  necessitati  et  uti- 
litati  vestre  ecclesie  cognosceremus  expedirc.  Perquisita  igitur  et  cognita 
evidenti  neccssitate  iuxta  acceptuin  a  domino  papa  lnandatutn  auctoritate  apo- 

io  stolica  statuimus,  ut  duc  prebende  vacantes,  altera  quidem  ad  culturam  agrorum 
et  ad  reficienda  tecta  ecclesie  atque  claustri,  altera  vero  ad  officia  decani  sco- 
lastici  cantoris  cellerarii  portenarii  perpetuo  convertantur.  Porro  si  quis 
contra  constitutiouem  hanc  ausu  temerario  venire  presumpserit,  indignationem 
apostolorum  Petri  et  Pauli  et  apostolicc  sedis  se  noveril  ineursurum. 

n  St.-A.  lktrmetwlt:    Worms,   or.  tnb.  c.  3  mg.  jxnd.    In  einer  atulern  Urkunde 

geben  die  3  oben  genannten  ein  Vidimm  der  Urkuttdc  Zmwcotj'  DJ.  (Datum  Laterani 
II  kalendaa  octobris  pontificatus  nostri  anno  tercio.)   or.  mb.  e.  3  sig.  peruf. 


108.  1203.    April  9.    Lateran.  —  Innoconz  III  befiehlt  dorn  Erzbischof 
S(iffrid)  von  Mainz  keine  Amtshundlungen  des  Bischofs  (Lupoid) 
■m        von  Worms  in  der  Mainzer  Kirche  zuzulassen. 

Reg.  Potthast.  Reg.  pont.  I  nr.  1879.  —  Scriba  1189. 


109.  1208.  Mai  27.  s.  Veter  in  Worms.  —  Die  Wormser  Jiürger  Urkunden, 
dass  die  Bürgerin  Gisela  die  Schenkung  des  Hofes  Rebstock  an  die 
Andreaskirche  erneuert  habe. 

2S  Cives  Wormacienscs.  Prisce  aucloritatis  docta  prudentia  cautum  esse 
voluit,  ut  rerum  geslarum  seriem  stilus  memoric  et  veritatis  suffraganeus 
exararet,  ne  ignorantic  nubes  seu  nialignantium  teineritas  aput  posteros  fo- 
mitem  cavillationis  ministraret.  Quocirca  dignum  duximus  ad  noticiam  pre- 
senlis  etatis  et  successure  posteritatis  scripti  huius  explanaüone  deducere, 

aoqualitcr  burgensis  nostra  Gisela,  vidua  Sifridi,  soror  ecclesie  saneti  Andree, 
eidem  ecclesie  volens  plenius  providere  in  curti,  que  dicilur  Rebestoc,  quam 
ipsa  dudum  una  cum  marito  suo  Sifrido  beato  Andree  super  altare  suum 
tradiderat,  set  interfm  sibi  census  retinuerat,  novissime  per  inanum  mundi- 
burdi  sui  Sifridi  Friedac  donationein  quam  prius  fecerat  iteravit  et  ad  maiorem 

»5  stabilitatem  ipsam  curtim  pariter  cum  annuo  censu  predicte  ecclesie  resignavit. 
Testes:  Baldemarus  cantor  maioris  ecclesie,  Eberardus  de  Hirzberg,  Heinricus 
cellerarius,  Heinricus  et  Albertus  de  Bobardia,  Cunradus  Sporo,  Arnoldus  de 
Selbolt,  Nicholaus,  Gerbodo,  Svenigerus,  Sifridus  Friedag,  Ingebrandus,  Gode- 
fridus,  Sifridus  frater  Wienand!,  Guinpertus,  Sifridus  Mcnnekin,  Albertus  Comes, 

wHecilo  Albus,  Reimbodo  Nobbo,  Cunradus  et  Heinricus  Altkint,  Edilwinus 


Digitized  by  Google 


12»)8. 


87 


iuvcnis,  Didericus,  Sifridus  Velir,  Fuhselin,  Heinricus  lilius  Burwelfi,  Hcinricus 
de  Buggcnhe«/«,  Einricho  Willa.  Actum  anno  domini  M.  CC.  VIII,  mcnsc 
maio,  tercia  die  jKMithecostes ,  indictionc  XI,  in  claustro  sancti  Petri  ante 
crucilixum. 

St.-A.  DurnuU<ult:    Worin*  nr.  32  or.  tttb.  c.  »ig.  petul.  dd.    (A).  5 
Druck:  Bö/utur,  FoiUas  IT,  Jtß  f.  ex  A.  —  Reg.  Scriba  nr.  1206. 

1208,  bei  Si*icr.  —  König  Otto  IV  bestätigt  den  Bürgern  von  Worms  1 10. 
ihre  von  seinen  Vorgängern  erhaltenen  Privilegien. 

(C.)   •  In  nomine  sanctc  et  individuc  trinitatis.    Otto  quartus  divina 
favenle  dementia  Romanorain  rex  semper  augustus.  »    Regie  celsiludinis  et  i« 
pictatis  est  (idelium  suorain  devotionis  et  servitutis  constautiam  dignis  respicere 
beneliciis,  ut  se  non  modica  remuneratione  gaudeant  et  utilitate  honoratos, 
qui  pura  voluntate  et  unito  omuiuin  voto  regie  sublimitati  et  Romano  imperio 
se  iugiter  reddiderunt  astridos.    Inde  est  (juod  nos  super  fidclitate  et  sincera 
devotione  civium  nostroram  de  Wormalia  habita  consideratione,  eorum  plurima  u 
servicia  antecessoribus  nostris  Iiilariter  exhibita  et  ipsorum  circa  Romain  im- 
perii  promolionem  vigilem    sollerciam  respicere  volentes.   privilegia  a  divis 
augustis  nostris  predecessoribus  eis  concessa,  tarn  de  pacis  ipsorum  eonfir- 
matione  quam  etiam  de  tbelonei  exemptione,  quod  lingua  Theutonica  inter- 
pretatiim  est  zol,  in  Omnibus  locis  regno  Romano  assignatis  videlicet  Franken-  *> 
vort,  Bobarten,  Hamerstein,  Drutmunde,  Goslarie,  Angeren,  Dusburc,  Werde, 
sicut  domini  imperatoris  Heinrici  quarti  autenticum  Privilegium  eis  tradituin 
continet  conßrnuimns.1     Volumus  staluimus  et  (irmiter  preeipimus,  ut  ab 
omni  tbeloneo  in  inemoratis  locis  in  perpetuum  siut  absoluti,  et  nequis  ex- 
traneus  aliquem  de  prefatis  civibus  nostris  vel  aliquis  civium  aliquem  extraneum  » 
non  possit  aliquatenus  in  duello  impetere  alia  quoque  iura  qualiacumque  et 
bonas  consuetudines  privilegiatas  eis  conlirmamus,  omnes  posleros  nostros 
Romano  imperio  post  nos  successuros  diligentius  rogantes,  ut  sicut  ipsi  facta 
sua  cupiunt  illibata  servari,   ita  huius  nostri  privilegii  firmitalem  fidelibus 
Wormatie  babitatoribus  munitam  servare  curenl  et  illesam.    Qui  si  quodsu 
absit  nos  in  boc  facto  nostro  inlirinavciinl,  sc  quod  fecerint  in  boc  debilitari 
credant.    Ut  igitur  bec  nostre  auctorilatis  traditio,  quam  ad  cetera  Worma- 
tiensium  privilegia  et  alia   ipsorum  iura  servanda  et  confirmanda  eis  con- 
tulimus,  stabilis  et  inconvulsa  omni  evo  permanerc  debeal,  signo  nostro  corro- 
boravhnus  et  subtus   nostri  inpressione  sigilli   iussimus  insigniri  ascriptis« 
tesübus,  qui  viderunt  et  audierunt:  Sifridus  Moguntitu:  sedis  archityiscoptis, 
Johannes  Treverensis  arduepiscojnis ,  Cameracensis  episcopus,  Argen linensis 
episcopus,  abbas  de  Wizenburc,  WirzeburgeHsis  episcopus ;  laici:  frater  noster 
Heinricus  palatinus  conies  Reni,  marchio  de  Baden,  Ludewicus  et  Hartmannus 
comitea  de  Wirtenberc,  comes  Fridericus  de  Liningin,  Cunradus  hirsutus«o 
comes  et  fdii  sui,  Godefridus  comes  de  Spanheim  et  alii  quam  plures  clerici 
et  laici.  (M). 

• 

[110.]    1  contirinainua  wt  :ti  ergänzen. 


88  1208. 

Dalum  anno  domini«:  incarnationis  millesiino  duccntesimo  oelavo,  in- 
* 

diclione  XI,  per  manum  cancellarii  nostri  Spirms/.s  episcopi  Cunradi  et  per 
manum  prothonotar/7  nostri  Waltcri;  in  nomine  domini  apud  Spirom  actum 
feliciter. 

J  St.-A.    W.  nr.  S  or.  mb.  c.  sig.  pend.  del.  (A). 

Drucke:   M)rit3  153  ex  A.  —  Dresslau,  Dipl.  cent.  m  ex  A.  -  Reg.  Scriba 
1207.  -  Höhmer-Ficker  248. 

Ah  Vorurkunde  diente  luiujttmchlidt  nr.  62,  natntntlich  ist  die  Fassung  der 
Corroborationsforvtel  und  des  Protokolls  dadurdi  stark  beinjlusst  tcorden;  vgl.  Ficker, 
io  Beiträge  §  174  und  177. 


111.  [Um  1208].  —  Die  Bürger  von  Speier  bettrhtinden ,  wie  sie  mit  denen 
von  Worms  über  die  gegoiseiligen  Zollabgaben  übereingekontmen  sind. 

Cives  de  Spira.  Ne  quod  semel  bene  diflinitum  est,  oblivio  noverca 
memorie  in  posterum  valeat  denigrarc.  ldcireo  notum  sit  Omnibus  hoc  scrip- 
u  tum  cernentibus ,  qualiter  in  preseneia  beate  memorie  illustris  regis  Pbilippi 
intcr  nos  et  cives  Wormacienses  de  bcentia  domini  nostri  Cunradi  episcopi, 
impcrialis  aule  cancellarii,  et  domini  nostri  Liupoldi  episcopi  de  thelonio  utrobi- 
qtie  dando  equaliter  de  nostro  et  ipsorum  consensu  fuit  ordinatum,  sieul  in- 
ferius  subscriptum  est :  Si  civis  Spirens/s  cum  quibuscumque  mereimoniis  vencrit 

20  Wormacie  et  fecerit  forum  suum  de  viginti  solidis  vel  amplius,  dabit  quatuor 
denarios,  si  minus  quam  viginti  soUdis,  nichil  dabit.  Si  cum  curru  onerato 
per  Spiram  transierit  vel  in  eundo  vel  in  veniendo  nichil  dabit.  Si  sarcinani 
deponit  et  si  per  forum  inutata  non  fucrit,  curruni  suum  oneret  et  det  quatuor 

denarios;  si  vero  sarcinam  de  curru  deposuerit  et  si  mercando  in  foro  dicta 

21  sarcina  in  alias  res  mutata  curru m  suum  iterato  oneraverit,  dabit  oeto  denarios. 

Item  de  nave  wnder  phlihtden  dabit  quinque  denarios.  Item  bos  unutn  de- 
nariurn,  vacca  obulum.  Item  quatuor  oves  unum  denarium,  duo  porci  de- 
narium,  equus  quatuor  denarios.    Item  navicula  que  dicitur  nahcho  denarium. 

Item  alia  navicula  cum  duobus  limbis  iluos  denarios.  Item  navis  porlans 
so  peregrinos  nichil  dabit.  Statuimus  etiam  firmiter  observandum,  ut  sub  forma 
prescripta  theloneum  utrobique  detur  et  si  quis  thelonearius  noster  vel  ipsorum 
aliter  quam  dictum  est  theloneum  aeeeperit  et  veraciter  convictus,  in  penam 
solvet  ad  commune  opus  civitatis  LX  solidos.  De  ponderc  olei  sit  utrobique 
equalc  theloneum.  Actum  est  hoc  tempore  Ilardtungi  thelonearii  nostri.  Ad 
sshuius  ordinationis  robur  presens  dedimus  scriptum  nostro  munitum  sigillo 
et  WormaciensiMW  scriptum  sub  hac  forma  habemus  penes  nos. 

St.-A.  W.  nr.  9.  or.  mb.  c.  sig.  liend.  del.  (A).  Das  Perguinent  hat  durch 
Feuchtigkeit  und  sddeclde  Behandlung  sehr  gelitten.  Ein  anderes  Exemplar  im  Stadt- 
archiv m  Speier  or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso. '  (A'j. 

<o  Drucke:  Bölaner,  fontes  II,  217.  ex  A.  —  Schaab,  GescfticlUe  des  rhein.  Städte- 

bundes II,  l  ex  Ä  schlechter  Abdruck.  -  Hilgard,  UB.  der  Stadt  Speier  p.  26.  —  Reg. 


Digitized  by  Google 


1208-1210. 


89 


1208.  (indictione  XI).  —  Canonici  s.  Petri  in  WormatM  Baldcmarus  1 1 2. 
cantor,  Eberhardus  de  Hirzberg,  Hcinricus  de*  Bobardi«,  Heinricus 
cellerarius,  Swenigerus,  Hclngerus,  Jacobus  bezeugen,  daas  Cun- 
radus prepositua  s.  Andree  in  Wormatta  et  camerarius  Spire 

zu  Gunsten  der  Kirche  s.  Andreas  auf  sein  Recht  an  die  Kirche  & 
in  Lidrichishetm  verzichtet  habe. 

Zeugen:  Cunradus  Spirensts  episcopus ,  Godefridus  cantor  Moguntfwus, 
Cuno  notarius  Spirensis  episcopi,  Guno  de  Minzinbcrg,  Gerardus  vicedominus, 
David  de  Hocheim,  Herbordus  Winkelpost,  Lodewicus  gener  eius,  Lufridus 
et  Heinricus,  Heinricus  Amelia  et  duo  filii  eius,  Richerus.  10 

St.-A^Dm^idt:    Worin*  nr.  33.  or.  mb.  c.  trig.  pend.  laeso.   Kleiner  Per- 
Druck:  Baur,  HU.  II,  39  f. 

1209.  Worms  —  in  claustro  saneti  Petri  Wormatie.  regnanto  glo-  113. 
riosissimo  imperatore  Ottone  anno  consecrationis  eius  primo.  —  J5 
Schiedsspruch  über  Güter  in  Opphowe  zu  Gunsten  des  Klosters 
Schönau. 

Haue  sentenetam  approbaverunl  niaioris  ecclesie  Wormatiensis:  Hein- 
ricus scolasticus,  Baldemarus  cantor,  Nibelungus  portarius,  Cunradus  Sporo, 
Gerbodo  de  Nithenshcim,  Heinricus  de  Cnifdc,  Albertus  de  Bopardia,  Theo-  20 
dericus  subeustos,  Baleiz,  Gerlacus  filius  Anshelmi  de  Spira,  Fridericus  maior 
cellerarius  de  Spira;  de  saneto  Paulo:  Dudo,  Eberbardus,  Johannes  de 
Richenbacb;  de  saneto  Andrea:  Graph to  scolasticus,  Heinricus  cantor,  Eber- 
hardus,  Heinricus  de  Sedibus;  de  saneto  Martino:  Gerhardus  decanus,  Hezzelo, 
Johannes  de  Capella,1  Heinricus  cognomento  cancellarius,  Geizolfus;  de  laicis:s.\ 
Ingebrandus,  Gerliardus  et  Heinricus  filius  eius,  Eberbardus  de  Moro  gener 
eius,  Egbertus,  vicedominus,  filius  Reinhardi  de  Lutra,  Albertus  Gomes, 
Albertus  ambittnan,  Lutphridus  de  vico  saneti  Petri,  Lutphridus  de  vico 
Romanoruin,  Embercho,  Willo,  Heinricus  Ridderchin,  Richerus  et  filius  eius 
Heinricus,  Wolfratnus  de  Grindestat.  50 

G.  L.-A.  Karbmihe:  Sdwnauer  Codex  I  fol.  m  f.  (B). 
Druck:   Gudenwt,  Syltoge  p.  76  ff. 

1210.  Januar  20.    Mainz.  —  Acta  sunt  hec  anno  ab  incar.  dorn.  114. 
MCCX,  indictiono  XII.   Datum  Maguntic  XIII  kal.  februarii. 

Erzbischof  Sifrid  von  Mainz  vereinigt  die  Pfarrei  s.  Lampert  zu  Worms  35 
mit  dem  Dekanat  des  s.  Martinsstifts. 

SJuimutt  II,  V6.—  Hey.  Scriba  1214. 


113.]  1  B:  Capello. 


1212.  1213. 


115.  1212.    Oktober  5.    Hagenau.  —  Kaiser  Fridrieh  II  verzichtet  in  be- 

tmcht  der  treuen  Dienste,  welche  ihm  sein  geliebter  Freund  Bischof 
Lupoid  von  Worms  geleistet  hat,  auf  alle  seine  Hechte,  die  er  zu 
Lorsch  hatte,  und  versjmcht  ihm,  nur  durch  ihn  bei  den  Bürgern 
i         und  Juden  von  Worms  eine  Bede  einzubringen. 

Fridericus  dei  gratia  in  Romanorum  ini]>eratorcin  electus,  rex  Sicilie 
elc  .  .  .  Uiüvcrsis  Christi  fidelibus  presentes  litteras  inspeeturis  salutem  in 
aulore  salutis.  Ut  ecelesiis  et  personis  ecclesiastids  maximc  prineipibus  et 
illis  preeipue,  qui  pro  nostra  promotionc  res  pariter  et  personas  non  dubi- 
lwtarunt  exponere  non  solum  ea,  que  ad  ipsos  pertinent,  liberc  ac  paeifice 
dimiltamus,  verum  etiam  eadein  augmeiitare  regia  uumificentia  sludeamus  et 
ipsa  ratio  persuadet  et  consideratio  nostri  adversarii  nos  indueit,  qui  propler 
facta  contraria  prenotatis  adversitatem  homiuum  et  offensam  divinam  meruit 
sustinere.  Quapropter  lios  inultiplicia  et  devola  obsequia,  que  dilectus  amicus 
i5»  noster  Lupoldus  Wormatiensis  episcopus  nohis  sub  gravi  periculo  et  labore 
ac  immoderatis  expensis  et  dampnis  impendit,  diligentius  attendeides,  uuiversis 
bonis,  que  vei  progenitores  nostri  vcl  alii  quicumque  imperatores  aut  reges 
tenuerunt  ab  ecclesia  Wormatiensi  et  abhatia  Laurissensi  sive  que  alias 
occupabant,  de  bouis  eisdem  ecelesiis  pertinentihus  libere  et  absolute  de  bona 
a>et  sponlanea  voluntale  renuntiamus  et  iam  diclo  episcopo  suisque  successori- 
bus  dimittimus  paeifice  et  quiete  imposterum  possidenda.  Preterea  universa 
iura  tarn  ecclcsiastica  quam  secularia  et  consuetitdines  approbatas,  que  idem 
episcopus  tarn  in  civitale  Wormatiensi  quam  in  abbatia  Laurissensi  quam 
etiam  in  oppidis  et  castris  sibi  subiectis  habere  consuevit  vcl  que  ad  eu in 
*'•>  pertinere  noscunlur,  ea  rcmiltimus  illibata,  ut  sine  quolibet  impcdimcnlo 
libere  utatur  eisdem.  Dimisimus  etiam  ipsi  et  ecclesie  Wormatiensi  Neckerawc 
cum  Omnibus  usibus  et  appenditiis.  Ut  autem  commodius  et  competenlius 
omnia  premissa  debilum  sortiantur  effectum ,  volumus  et  iubemus,  ut  autori- 
tate  propria  sepedictus  episcopus  ea  vendicet  et  in  suam  redigat  potestatem. 
au  Concessimus  quoque  ipsi,  ut  quameumque  petitionem  in  civitale  Wormatiensi 
apud  hurgenses  sive  ludeos  faecre  voluerimus,  per  eum  solum  et  non  per 
aliam  personam  faciamus.  Acta  sunt  hec  prescutibus  dilectis  nostris 
Syfrido  Maguntinensi  archiepiscopo  apostolice  sedis  legato,  Conrado  Mctcnsi 
et  Spirensi  episcopo,  imperialis  aule  canccllario,  Heinrico  Argentinenßi  episcopo, 
wWolfraino  abbate  de  Wizenborg,  Friderico  ducc  Lotharingie;  comite  Boppone 
de  Louffc,  Bcrtholdo  de  Aleveit  et  alii»  quam  pluribus.  Datum  Hagenauwe 
III  nonas  octobris  indictione  XV. 

Drucke:  SchantuU  II,  <iö  =  Huillard  I,  225.  —  Reg.  Scriba  1225.  —  Böhmer- 
Ficker  676. 

116.  1213  (indictione  I).  —  Liupold  Bischof  von  Worms  beurkundet,  dass 

Cunrad  Probst  der  s.  Andreaskircbc  in  Worms  die  Kirche  in 
Sulzen,  deren  Patronatsrecht  bisher  ihm  zustand,  zu  den  Stifts- 
pfründen hinzugezogen  habe. 

Testes  de  majori  ecclesia:     Ulricus    prepositus,  Heinricus  decanus, 
«iGcrboto  prepositus  saueti  Pauli,  Baldemarus  cantor,  Heinricus  scolasticus 


Digitized  by  Google 


1213. 


91 


Cunradus  Spuro,  Arnoldus  de  Selbolt,1  Eberhardus  de  Hierzpccli ,  Heiuricus 
Adelhuni,  Gerbolo  de  Nittenshe/m,  Nicolaus,  Heiuricus  de  Bopardm,  Nibelungus 
de  Wolueskelen ,  Cunradus  de  Ripure,  Suengcrus,  Bcrtoldus  de  Hirzberc, 
Albertus  de  Boparten,  Eblinus,  Baleiz  cellerarius.  De  saueto  Paulo:  Albertus 
decanus,  Wernherus  custos,  Gernodus,  Hartungus,  Heiuricus.  De  saueto  j 
Martino:    Cunradus  decanus,  Arnoldus,  Hartungus  custos. 

Universitätsbibliothek  Heidelberg  212.    or.  mb.    Das  abgefallene  Siegel  hing  an 
ruthgelbseidener  Schnur. 

Heg.  Zätodirifl  ßr  Geschichte  den  Oberrten*  XXIV,  p.  IM. 


1213.  —  Ulrich  Dompropst  zu  Worms  bestätigt  die  Iworjtorutwn  «fcrii>117. 
Pfarrei  s.  Lantpert  zu  Worms  mit  dem  Decunat  zu  s.  Martin. 

Ulricus  dei  gratia  niaioris  ecclesie  prepositus  in  Worm«t-Mi.  Scianl 
universi,  quod  venerahilis  dominus  S.  sanete  MaguiittVi«  sedis  archiepiscopus 
et  sancle  Romane  ecclesie  legatus  ecclesiain  saneli  Lamperti,  que  (juarta 
parrochia  civitatis  Wormaciewsis  infra  muros  est,  conventui  ecclesie  is 
saneti  Martini  ad  suppleinentum  prebendarum  ibidem  deo  servientium  auetori- 
tate  metropolitica  et  legationis ,  qua  fungebatur  legittiine  collatam  cum  con- 
sensu  S.  prepositi  eiusdem  ecclesie  subsequenteque  venerabilis  L.  Wormaciensis 
ecclesie  episcopi  consengu  et  nostro  accedente  confirmavit  et  nos  sub  eadem 
forma,  quam  Privilegium  desuper  datuin  lestatur,  pastores  ad  eandem  ecclesiam  ao 
nobis  presentatos  dono  altaris  investiendo,  approbando  confirmavimus.  Statutum 
est  siquidem,  quatiuus  quicumque  est  decanus  ecclesie  saneti  Martini,  sit 
pastor  ecclesie  saneti  Lamperti.  Ne  autem  huic  facto  dolositas  adversantium 
possit  contraire,  hanc  inde  cartam  feeimus  conscribi  sigilloque  nostro  muniri. 

Acta  sunt  bec  anno  dominice  incarnationis  M.CC.XUI.  » 

St.-A.  Darmxtadt:  Worms ^  Enthalten  in  einem  von  Nibelunjriw  maiori«  ecclesie 

Wormacicn««  prepositu»  li.  CÖ.  XLll  Wormacie  ausgestellten  Vülimus.    vr.  mb.  c. 
sig.  pend. 

Druck:  Sehannat  II,  97.  —  Reg.  Sariba  nr.  1235.  —  vgl.  Banr,  HU.  II,  40. 


1213.  —  Lupoid  Bischof  von  Worms  schenkt  den  Brüdern  des  Dom-*>118. 
stifls  auf  dem  s.  Laurentiusaltar:  bundam  nostram,  que  inter 
Lussenheim  et  Pedersheim  sita  est. 

Zeugen:  Ulricus  maior  prepositus,  Heiuricus  decanus,  Wernherus  custos, 
Baldemarus  cantor,  Heinricus  scbolasticus  cum  ceteris  fratribus  capituli  maioris 
ecclesie.    Laici  ministeriales :  Conradus  vicedominus ,  Siffridus  Friedag,  Ger-s.% 

T      geschriebe  ^  Arn0^U!1  **e  öe'*K)'t  an  "m*       t*re*  ^etiteH  Zeilen  mit  blasserer 


<>2 


(1215.)  1216. 


hardus  et  Gcrnodus  fralres,  Richzo  dapifcr,  Conradus  de  Moncta,  Eberhardus 
de  Moro,  Gerhardus  iunior,  Bcrtholdus  iilius  Rusleri,  Edelwinus  magister 
coquine,  Heinricus  Militcllus. 

Scftannat  TT,  99.  —  Reg.  Scrihu  1234. 

119.  [1215.)  —  Papst  Innoconz  III  ertheilt  dem  Kl.  Otterburg  verschiedene 
Freiheiten  und  Rechte  u.  a.  curiam  in  Wormatfwi. 

StadtbüA.  Mainz:   Copialhuch  de»  Kl.  Olterburg  s.  XV  fol.  3. 
Druck:  Frey  <f  Remling,  ÜB.  de»  Kl.  OUerb.  j>.  10.  -  Reg.  Potthast  5019. 

12(1.  1216.    November  11.    s.  Stephattskirche  in  Worms.  —  Der  Propst,  der 
i»        Dekan  und  das  Coßegiwn  der  Wortnser  Kirclte  sowie  der  Rath 
von  Worms  Urkunden,  dass  Daniel  Abt  des  Klosters  Selmnau  von 
Bcriholf  von  Dirmstein  dessen  Allod  in  Scham  gekauft  habe. 

In  nomine  sanete  ot  individue  trinitatis.  Heinricus  dei  gracia  maior 
preposilus,  Heinricus  maior  decanus  lotumqne  collcgium  Wonnatiensis  ecclesie 

l^ncc  non  et  universitas  concilii  et  primatum  eiusdem  civitatis  tarn  presentibus 
quam  futuris  imperpetuum.  Ne  sollempnes  et  ulilos  contrarius  homimim 
possinl  oblitterari  vel  calumpiiiatorutn  malicia  depravari,  scripturc  suffragia 
cautc  adinvenit  humana  industria.  Quod  et  nos  libenter  et  diligenter  obser- 
vare  cupientea  notum  facinuis  omnibus  huius  scripti  seriem  comperturis,  quod 

■m  Daniel  vencrabilis  abbas  Schonaugtiftsü  et  fralres  sui  ad  suhsidium  deo  inibi 
iugiter  famulantium  emeruiit  a  Bcrhlolfo  de  Dinnenstein  cum  consensu  et 
bona  voluntate  uxoris  eius  Hirmendrudis  allodium,  quod  habebal  in  Scharren 
cum  omni  integritate  et  appendieiis  suis  videlicct  curlibus  agris  pratis  pas- 
cuis  frucleli-s  et  decursu  Reni  et  eius  utilitatibus  et  omni  censu  in  denariis 
et  aliis  rebus  pro  L  marcis  et  XX  libris  WoTmatiensibus  et  pallio  constante 
XXVIH  unieiis  ad  opus  prenominate  uxoris,  ex  cuius  hereditate  ipsum  allodium 
ad  eum  fuerat  devolutum.  Hec  empeio  palrata  et  eonsummata  est  medianli- 
bus  et  adstipulantibus  XL  consiliariis  nostre  civitatis  in  ecclesia  saneti  Stephani 
in  die  saneti  Martini.     Ut  autem  hec  actio  debitam  sorciatur  firmitatem  et 

*>  inviolabile  munimentum,  decrevimus  cum  sigillo  abbatis  sigilla  ecclesie  nostre 
et  civitatis  huic  scripto  appendere.  Fideiussores  sunt:  Gerhardus  filius 
Richezonis,  Heinricus  privignus  Ingebrandi,  Eberhardus  de  Moro,  David  iuuior, 
Rudegenis  de  Dimaristein ,  Gerhardus  de  Dirmestein ,  Gerlacus  de  Karlebach. 
Huius  rei  testes  sunt:  de  tlericis:    Heinricus  scolasticus,  Wernherus  custos, 

3*  Eberhardus  cantor,  Cunradus  Spor,  Bertolfus  filius  Adelhuni,  Nibelungus  ante 
Monetam,  Nibelungus  de  Wolveskelen ,  Swencgerus,  insuper  totus  maioris 
ecclesie  conventus.  De  ministerialibus:  Cunradus  vicedominus,  Ingebrandus, 
Gernodus  fraler  Gerhardi,  Humberlus,  Gerhardus  frater  Willehelmi,  Wernherus 
eiusdem  frater,  Adelherus,  Wernherus  frater  eius,  Richezo,  Albertus  Comes, 

♦o Heinricus  Wakcrphil,  Luphridus,  Heinricus  Millitellus,  Edelwinus,  Albertus, 


Digitized  by  Google 


93 


Sifridus  Saxo,  Hezzelo  Albus,  Richerus,  Dirolfus,  Engelgcrus,  Hartungus, 
Rupertus  et  oinnes  relique  persone  de  eonsilio,  de  Dirmenslein.  Sacerdotes: 
Bertolfus  et  Bertolfus.  De  laicis:  ßertolfus  Smuzzel  et  Sigbodo  frater  eins, 
Engelfridus,  Symon  de  Huchclheim  et  Johannes  filius  eius,  Bertolfus  de  Ebeslein, 
Oddo,  Heinricus  de  Phetrisheim,  Eberhardus  Mercelinc,  Wernherus  et  alii 

O  O  O 

quam  plures  honesti  viri.  Actum  est  hoc  anno  dominicc  iucarnationis  M.GG.XVI 
indictione  quarta,  epacta  XI,  regnante  domino  Friderico  Romanorum  rege; 
feliciter  amen. 

6.  L.-A.  Karlsruhe :  Schönauer  Codex  It  fo!.  iVi. 
Druck:    Gudenu»,  Syüoge  p.  93  ff.  ,„ 
Die  JitHjobcw  des  Datuffis  stit/iuicti  sintftffttttctt. 


1218.  —  Konrad  Propst  des  Andreasstiftes  zu  Worms  urkundet,  dtiss  121 
Lutfrid  von   Weibeistat  die  Fähre  bei  JleideVferg  dem  Kloster 
Schönau  verkauft  habe. 

•  In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  |    Cünradus  dei  permissione  r, 
ecclesie  saneti  Andree  in  Wormacia  humilis  prepositus  tarn  presentibus  quam 
futuris  in  perpetuum.       Cum  brevi  termino  coartetur  vita  humana  et  memoria 
sit  lubrica,  laudabiles  hominum  actus  et  utiles  contractu»  deperirent  a  posleronua 
noticia,  nisi  scriptorum  intervenirent  suffragia.    Inde  est,  quod  et  nos  notum 
esse  volumus  universis  presentis  scripti  seriem  conperlis,  qualiter  Lutphridus  a> 
de  Weibeistat  iure  hominä  in  feodo  de  manu  nostra  tenebat  navalem  transi- 
tum,  quod  vulgo  dicitur  passagium,  in  flumine  Neccaro  aput  Heidelberch, 
cuius  rei  proprietas  ad  prenominatam  saneti  Andree  ecclesiam  pertinere  dinosci- 
tur.    ldem  vero  L.  miles  sue  prospiciens  utilitati  et  nostro  vel  ecclesie  nichil 
derogans  iuri  de  coniventia  et  bona  voluntate  nostra  et  confratrum  nostronim  »s 
domino  Danicli  venerabili  abbali  Scotiaugie  et  fratribus  illius  cenobii  ad  perpe- 
tuam  ipsorum  utilitatem  et  liberam  ordinalionem  pretaxatum  passagium  pro 
numerata  vendidit  pecunia,  nobis  autem  et  ecclesie  nostre  in  restaurum  iure 
proprietatis  reddidil  predium  suum  in  Rorbach  carioris  estimationis  et  illud  a 
nobis  in  beneficium  reeepit  tali  accedentc  pacto,  ut  qtiicumque  de  heredibusao 
suis  idem  predium  post  ipsuni  possessurus  est,  de  manu  prepositi  saneti 
Andree  illud  feodali  iure  suseipiat.    Ceterum  abbas  et  fratres  Sconaugienses 
et  nos  cum  universitate  fratrum  nostrorum  convenimus  in  vinclo  caritatis  et 
pacis  sub  bac  forma:  mutuam  fraternitatem  aeeepimus  et  dedimus,  specialis 
memoria  defunetorum  cum  recenter  obierint  utriusque  convenlus  ab  utrisquesi 
Semper  habebilur.    Et  singulis  annis  cum  abbas  eorum  de  generali  capitulo 
remittitur  annuncians  illud  magnum  officium  defunetorum,  in  quo  quilibet 
sacerdos  XX  missas,  quilibet  inferioris  ordinis  monachus  X  psalteria,  quilibet 
conversus  M  et  quingentis  vicjbus  miserere  mei  deus  cum  dominica  oracione 
decantabunt,  defuneti  nostri  cum  defunetis  eorum  absolvi  et  includi  in  eodem*o 
solempni  officio  pari  partieipacione  debebunt.    Ad  recognitionem  etiam  pro- 
prietatis persone  et  certi  nuncü  iam  sepe  dicte  ecclesie  nostre  sine  nautica 


04 


1230. 


mercede  apud  Heidelbercli  liberum  habebunt  transitum.  Et  circa  feslutn  beati 
Andree  servis  ecclesie  cum  porcis  transeuntibus  in  grangia  fratrum  prebebitur 
•  hospicium.  L't  igitur  liec  actio  debita  firmitate  et  perhenni  stabilitate  fulciatur 
et  roborctur,  presonti  carte  per  nos  consiripte  appensa  sunt  abbalis  et  nostrum 

i  et  ecclesie  sigilla.  Huius  rei  testes  sunt:  Heinricus  decanus  maioris  ecclesie, 
Ebelinus,  Nicolaus,  Cunradus  decanus  saneti  Andree,  Ebcrhardus  custos, 
Bcrbtoldus.  De  minislcrialibus:  Gerhardus,  (Jernodus  frater  eius,  Eberhardus 
de  Mulboume,  Adelherus,  Heinricus  VVaccerfil.  De  civibus:  Edelwinus,  Liut- 
phridus,  Richerus,  Heinricus  Mililellus,  Ebelinus  Cippurc,   Heinricus  frater 

10  eius  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  anno  ah  incaraatione  doinini 
M.CC.XVII1,  indictione  VI. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  37  or.  mb.    Stark  sidübare  Linetdur;  unten  bleitit 
unbeschriebener  Raum.   Das  Siegel  des  Abtes  von  s.  Andrea»,  etica*  Itcsdüidigt,  hängt 
in  der  Mitte  der  Urkunde  an  griinrothseidener  Schnur ;  dm  Siegel  der  Kirche  hing  ganz 
M  rechts  an  der  Urkunde. 

Druck:   Gudenus,  Sylloge  p.  J03  (f. 

122.  1220.    April  7.    Worms.  —  Heinrich  Erwählter  von  Worms  entscheidet 

einen  Streit  zwiscJien  der  Aeötissin  von  Noniien -Münster  und  den 
Rittern  Sifrid  und  Gct  ard  über  den  Eisbach. 

so  Heinricus  dei  gracia  VVormaciensis  electus.  Scripto  presenti  tarn  pre- 
sentibus  quam  futuris  cupimus  declarari,  quod  cum  iam  dudum  controversia 
inter  ahbatissarn  monastcrii  monialium  ex  parte  una  et  Sifridum  fratrem  dicte 
abbatissc  et  Gcrardum  filiuni  (i.  quondam  vicedomini  ex  parte  altera  ver- 
teretur  super  decursu  aque,  que  vocatur  Isena,  per  ipsoruin  curtim  transeuntis, 

!tr.  landein  prenominati  milites  ad  uoslram  instanciani  et  jx-tilionem  iuri  ipsoruin, 
quod  in  eodem  aque  decursu  videbantur  habere,  lenunciaverunt  coiam  nobis 
omnino  predicte  abbatissc  recognoscentes  et  unanimiter  consencientes ,  preno- 
minatam  aquain  per  ipsoruin  curtim  debere  liberum  habere  decursum.  Verum 
ne  in  postenun  super  eodem  facto  aliquid  dubii  vel  questionis  valeat  exoriri, 

so  haue  cartam  feeimus  conscribi  et  sigilli  nostri  munimine  roborari.  Dalum 
Wormacie  anno  incarnalionis  dominice  M.CC.XX.  VU  idus  aprilis. 

St.-A.  Darmstadl:  Worms  nr.  38.  or.  mb.  c.  »ig.  j)cnd.  del. 
Druck:   Baur,  HU.  II, 

123.  1220.    April  14.    Worms.  —  Die  Ministerialen,  Rothe  und  Bürger  von 
si         Worms  eiiheilen  dem  nctwrwählten  Bischof  Heinrich  die  Zust  immung 

Kaiser  Friedrich  II  mit  Wimpfen  zu  belehnen. 

Ministeriales  consules  cum  universiß  in  Wormacia  civibus  omnibus  in 
perpetuum.       Utile  censetur  et  salubre,  ut  ea  que  fiunt  per  modernos  in 
scriplis  redigantur,  ul  sie  ad  noticiam  postcrorum  verius  deducantur.  Ea 
4o  propter  tenore  presencium  universis  cupimus  declarari,  qualiter  dominus  nosler 


Digitized  by  Google 


12-20. 


H.  venerabilis  Wormaciensis  electus,  cum  benevolenciam  per  omnia  domini 
nostri  Fr.  Romanorum  regis  incliti  Semper  augusti  et  regis  Sicilie  non  habere!, 
eo  quod  Wimphinam  et  attinencia  ipsi  domino  regi  non  concessit  pro  feodo, 
quid  in  huiusmodi  sibi  esset  faciendi!  m  nostrum  duxit  consilium  requirendum. 
Nos  vero  deliberato  concilio  nostroque  accedenle  consensu  domino  nostro  electo 
persuasimus,  ut  domini  regis  benevolenciam  sibi  conciliarel  et  favorem  conce- 
dendo  ipsi,  si  supersedere  nollet,  Wimphinam  cum  attinencüs  in  feodo,  si  sie 
graciam  regiam  posset  adipisci.  Ne  autem  super  huiusmodi  quasi  alienacione 
domino  nostro  electo  posset  aliquatenus  calumpnia  suboriri,  in  testimonium 
nostri  consensus  presens  scriptum  sigillo  civitatis  Wormaciensis  fecimus  con-  u» 
signari.  Datum  Wormacie  anno  incarnacionis  dominice  M.CC.XX,  XVIII 
kalendas  maii. 

St.-A.  Dartnstadt:    Wormter  Vidimationetnu*  s.  XVII.  foL  67  f.  ex  A.  (B). 
St.-A.  Darmstadt:  Chart.  Wormat.  s.  XVfol.  JTf.  (D). 

1 220.  April  20.  Frankfurt.  —  Kaiser  Fridrich  II  bestätigt  den  Bürgern  v>\  24. 
von  Worms  ihre  Privilegien. 

(C.)  •  In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  Fridericus  di- 
vina  favente  clemencia  Romanorum  rex  augustus  et  rex  Sycilie.  ♦ 
Cum  imperialis  clemencia  omnibus  sibi  devotis  auxilium  defensionis  exhibere 
debeat,  devocionis  civium  Wormacie  non  inmemores,  privilegium  presens,  so 
quod  de  multa  benignitate  et  gratia  avi  nostri  divi  Romanorum  augusti 
hnperatoris  Friderici  meruerunt  accipere  in  forma  suscripta,  candcm 
pacis  et  iuris  condicionem  civibus  ipsis  tradimus  et  observari  precipimus, 
quod  si  quis  infra  lerminum  huius  pacis  aliquem  blasphemaverit,  blasphemato 
satisfaciens  iuramento  se  cxpurgel.  Quod  si  iurare  contempserit,  ei,  quem  2:. 
verbis  male  tractavit,  XX  solidos  et  iudicibus  civitatis  X  componat,  ibidem 
fideiussorem  exhibens,  quod  infra  XIIH  dies  compositos  denarios  persolvat,  et 
si  pro  sua  paupertate  persolvere  non  poterit,  verberatus  et  tonsus  de  civitate 
eiciatur  numquam  reversurus.  Si  quis  autem  aliquem  depilaverit  vcl  verberibus 
afflixerit  aut  vulneribus  plagaverit,  rens  pacis  habeatur  et  manu  proscripta» 
truncetur.  Si  quis  autem  aliquem  occiderit  et  de  homicidio  convictus  fuerit, 
iugulus  eius  proscribalur.  Si  quis  vero  alicui  bona  sua  contra  iusticiam  ab- 
stulerit  aut  aliquem  infra  alrium  sue  mansionis  violenter  invaserit,  rcus  pacis 
habeatur.  Si  quis  autem  pro  suo  arbitrio  contra  aliquem  iniustas  inimicicias 
exercens  iniqua  querimonia  ipsum  circumvcnerit  et  ab  eo  satisfactionem  sus-  sj 
cipere  noluerit,  sub  proscriptionc  imperatoris  habeatur,  et  si  super  hoc  infra 
civitatem  mancrc  presumpserit,  deprehcndatur  et  domino  impcratori  puniendus 
reservetur.  Termini  vero  huius  pacis  prolendantur  ad  ulteriores  fines  vinearum 
et  usque  ad  hortos  Mezelini  et  ad  fines  communis  pascue  burgensium  et  ad 
ripam  Primme,  ubi  influit  in  Renum.  Si  quis  autem  burgensium  extra  civi-w 
latem  alium  burgensem  persequen.s  in  aliquo  tocius  imperü  loco  contra  sta- 
tuta huius  pacis  inquietando  invaserit,  habeatur  pacis  violator  ac  si  infra 
civitatem  idem  fecisset.    Item  si  quis  burgensis  suum  comburgensem  super 


aliqua  causa  voluerit  inpetere,  coram  iudicibus  hoc  facial  et  co  iure  contcntus 

sit,  quod  ei  iudices  per  sententiam  seeimdum  iura  civitatis  dictaverint  et  non 

appcllent  ad  maiorem  audienciam.    Ad  confirmalionem  itaque  predicle  pacis 

ex  uiandato  imperiali  XII  miuisteriales  ecclesie  Woimacimsw  et  XXVIII  bur- 

&  genses  statueutur,  qui  de  iuvasioue  ledeucium  et  lesonnn  a  testibus  tesümo- 

■ 

niuiu  audiaut  et  secundum  vcritatem  lestium  discernant,  et  si  predicti  XL 
iudices  in  aliquo  discordaverint ,  standuin  erit  iudicio  partis  maioris.  Si  quis 
autein  iudicutn  rationc  consanguinitatis  vel  precii  sivc  cuiuslibet  oceasionis 
reum  aliquein  malo  ingenio  tueri  et  contra  iiiramcntum,  quod  fecit,  vel  inno- 

locentem  condempnare  atteniptaverit  et  de  hoc  convictus  fuerit  per  tres  con- 
iudiecs,  suos  videlicel  consortes,  de  consorcio  eorum  ignominiose  eiciatur; 
insuper  si  habere  poterit  ad  cuimilum  sue  dampnationis  et  penc  VII  libras 
Wormatiensis  monete,  persolvat,  tres  videlicct  episcopo,  duas  iudicibus  et  rc- 
liquas  duas  advotato  et  scultheto  et  officiatis  eorum,  qui  vulgo  ambehtman 

uvoeantur.  Prcterea  nulli  liceat  burgensem  aut  extraneum  ad  duellum  provo- 
care.  Si  quis  extraneus  burgensem  in  rebus  aut  in  persona  molestaverit  et 
molestatus  ipsuin  infra  civitatem  deprehenderit,  coram  iudice  eundein  in  causam 
trahat  et  iniurias  suas  rationabiliter  proponat,  et  si  testimonio  trium  indicum 
fuerit  convictus,  satisfaciat.    Insuper  (irmiler  ol)servari  volumus,  ut  si  quis 

-m  conprovincialium  vestrorum  aliquem  de  civibus  in  quovis  imperii  loco  invaseril 
aut  depredatus  fuerit,  vulneraverit  aut  occiderit  rumorque  ad  vos  pervenerit, 
burgenses  vestri  illum  inse<iuantur  et  si  deprehensus  fuerit  flagrante  maleficio, 
in  civitatem  Wormaciam  deducatur  et  taliter  de  eo  iudicium  sumatur  ac  si 
hec  infra  civitatem  commisisset.     Quod  si  aufugerit  et  a  burgensibus  capi 

8;,  nequiverit  et  in  aliqua  civitate  vel  castello  reeeptus  fuerit,  burgenses  illuc  veniant 
et  ipsum  ab  eis,  qui  illum  detinenl,  rcposcanl ;  et  si  eis  presentatus  fuerit,  paeifice 
recedant ;  sin  autem  et  facultatem  habuerint  potestative  ipsnm  auferant,  et  si  locus 
adeo  inunitus  fuerit,  ul  evincere  subito  non  possinl.  obsidione  cum  eingant  et 
nuncios  ad  Wernberuin  de  Uonlant  et  fratrem  cius  Phylippuni  mittant.  ut  eis 

aosuccurant,  et  si  per  eorum  auxilium  locus  cxpugnari  poterit,  gratum  habeant; 
sin  autem  dicti  Wernherus  et  Phylippus  nuncios  suos  cum  vestris  ad  cle- 
menciam  imperialem  dirigant  auxilium  eius  imploraturos.  Super  inlegritate 
itaque  huius  pacis  conservanda  primos  et  preeipuos  adiutores  et  consiliarios 
habere  debetis  antedictos  de  Bonlant  confrntres,  vicedominum,  sculthetum, 

3-,  prefeclum  et  iudices  de  civitate,  qui  vos  precedant  pariter,  et  si  quid  contra 
pacem  hanc  factum  fuerit,  sicut  imperium  decet  et  iusliciam  et  honorem  et 
commodum  civitatis  vobiscum  emendent  et  ulciscantur.  Volentes  igitur  ut 
pax  Wormaciensis  iuxta  formam  prescriptam  insuper  omnes  traditiones  et 
iura  privilegiata  ipBis  a  divis  Romanorura  imperatoribus  augustis  do- 

«omino  Fridcrico  videlicet  avo  nostro  et  patre  nostro  Heinrico  salva  per- 
maneant  et  inconvulso,  auetoritate  regia  confirinamua,  omnes  posteros 
nostros  Romano  regno  poat  nos  successuros  rogantes  diligencius,  ut 
sicut  ipsi  facta  sua  cupiunt  illibata  servari,  ita  huius  privilegii  nostram 
confinnationem  fidolibus  regni  Wormaciensibus  munitam  servare  curent 

4i  et  illesatn.   Signum  Friderici  Romanorum  regis  invictissimi  et  regia 


Digitized  by  Google 


1220. 


97 


Sycilie  glorioai.  (M).  Ego  Cuonradus  Spirenaia  et  Metensia  epiaeopus,  im- 
perialia  aule  cancellariua,  vice  domini  Siffridi  Moguntine  sedia  nrchicpiacopi 
et  Germanie  archieancellarii  recognovi.  Teste» :  Siffridus  Moguntinus  nr- 
chiepiacopus,  Engelbertus  Colon/ewsis  archiepiscopua,  TheodericuaTreve- 
renaia  archicpiseopu«,  Albertus  Magdeburgenaia  archiepiscopua.  Cunradua  r, 
Ratiaponms«  epiaeopus,  Theodericus  Monasterienaia  epiaeopus.  Otto  Tra- 
jeetensis  epiaeopus.  Heinrieus  duxSuevic  rcctorque  Rurgundie,  Ludewicus 
dux  Bawarie  palatinua  comcs  Reni,  Heinrieus  dux  Bravancie,  Ludewicua 
lantgraviua  Turingie,  Hermannua  marchio  de  Baden,  comea  Gerhard  us  de 
Diedse,  Diepoldua  marchio  de  Voheburg,  Anshalmus  de  Justingin  mar-  u< 
aealcus,  Wernberua  dapifcr  de  Bonlandia,  Canradua  pincerna  de  Scyphe, 

o 

Ulricua  de  Minzenberg,  Phylippua  de  Bonlandia  et  alii  quam  plurea. 

Datum  apud  Frankenyord  anno  domini  M.  CÖ.  XX\,  Xll  kalcndaa 
mai,  indictione  VIII. 

St.-A.  W.  nr.  10  or.  mb.  c.  sig.  pend.  delapso.   (A).  n 

Drucke:    Mortis  MO  ex  A.  sdiledd.  =  Hnillard  I,  fc?.5.  —  Bre**Ian  dipl.  cent. 
13S  ff.  ex  A.  —  Retj.  Scrdxt  1265.  —  Bäluner-Ficker  U09. 

1 220.    August  22.    Worms.  —  Heinrich  Bischof  von  Worms  urhmtM,  125. 
dass  Werndrudis  sich  und  ihren  Hof  der  Kirche  in  Franlenthaf 
übergehen  habe.  » 

Heinrieus  dei  gratia  Wormaciens/'.s  episcopus  omnibus  in  perpetuum. 

Ad  noticiatn  dedueimus  omniuin  quibus  series  presencium  innotuerit,  quo«! 

Werendrudis  vidua  Steimari  Womxaciensis   in  nostra  precencia,  aslantibus 

plerisque  consulibus  et  civibus  Wormaciensj&tts,  sc  simul  cum  curia  sua  retro 

murum  sita  ecclesie  in  Vrankindal  obtulit  et  donavit  sub  hac  forma,  ul  cum  r, 

dicte  W.  sederit  voluntati  ad  ipsam  ecclesiam  sc  transferet  et  ibi  secundum 

formam  regulc  ibidem  conservate  vile  sue  debile  ac  lieile  inponet  finem  ae 

pridem  cum  regule  sie  se  redidderit  aut  diem  exlremum  clauseril  curia  pre- 

fata  ad  ius  et  possessionem  dicte  ecclesie  perpetuam  ascribetur.    Ceterum  idem 

claustrum  censum  quendam,  qui  ralione  proprietatis  de  ipsa  Gerardo  quondam  so 

vicedomino  soivebatur,  curia  sibi  depulavit  sulvcndum  lalem  videlicet,  quod 

centum  carralas  ligni  fissi  in  feslo  Retnigii  diclo  G.  exliibebit.    Ut  au  lern 

presens  legacio  robur  obtineat  finnilatis,  huic  scripto  noslrum  civitatis  quoque 

Wormaciensis  sigilla  deputavimus  apponenda.  Actum  Wormaetc  anno 

domini  M.  CC.  XX.  in  octava  assumptionis.  r% 

SL-A.  Luzern,  Ontterer1 'acher  Apparat  nr.  4L  or.  mb.  c.  2  »ig.  pend.   Das  Siegel 
des  Bischofs  ist  eingenäht,  das  der  fÜatU  abgefallen.    Das  PergametU  zeigt  Brand/qntren. 

Druck:  Baur,  HU.  V,  p.  II. 

1220.    Attgitst  23.    Worms.  —  Ministerialm ,  Richter  und  Räthc  zu  120. 
Worms  erlasstm  eine  Verordnung  wider  GauJd-er,  wider  laichen- w 
malzciU'n  und  wider  Gastereien  in  Häuserti  Abwesender. 

Nos  ministeriales  *,  iudices  et  consiliarii  Wormacienses  ad  honorem  et 
profectum  civitatis  propensius  intendentes  provida  deliberatione  et  consilio 


[126.]    1  B:  ministralcti. 
H.  Boos,  Urkundenboeli  d.  Stadt  Woran  I. 


7 


98 


1222. 


gtatuimus  communi,  enormes  quasdam  et  reprobas  consuetudines  honestati 
publice  et  ntilitati  contrarias  prorsus  abolere,  ne  bonor  et  Privilegium  civi- 
tatis pregnante  bac  vicinorum  malitia  sub  nostro  videatur  regimine  vacillare. 
Precipiinus  ergo  et  salva  indempnitate  domini   nostri  episcopi  rntum  esse 

i  volumus,  ut  barones,  comites,  liberi,  milites,  peregrini  uiercatores  seu  cuiusque 
condilionis  bospites  millam  in  hospiliis  pressuram  vel  inrommodum  ex  con- 
eursu  iocidalorum  ioculalricum ,  histrionum  nul  garcionum2  in  civitate  nostra 
substineant:  quos  si  quis  burgensinm  nostrorum  colleclis  in  dorn  um  suain 
hospitihus  lemere  admiserit,  XXX  solidos  dabit  ad  fabricam  civitatis.  Inhihcmus 

io  iusuper,  quod  hic  sub  anatbemate  meiuinimus  inlerdictuiu,  ne  post  celebratas 
aliiuius  exequias  parentos  alque  affines  in  bospilio  sepulti  conviviorum  in- 
staureut  sulemuia,  cum  sit  necessarium  familie  in  domo  luclus  moerore  et 
lamentalionibus  exbausle,  dare  quieli  polins  quam  conviviis  indulgere.  Si 
quis  vero  hospes  vel  bospita  deineeps  tales  exequiarum  tempore  commessationcs 

r,  nuptiarum  solemniis  aptiores  in  domo  sua  vel  alias  instauraveril,  civitatis  fa- 
brice  XXX  solidos  componel.  Prohibemus  etiain  ad  vitandinn  graves  sumptus 
et  inutiles,  ut  amici  vel  parentes  burgensis  peregre  proficiscentis  post  disecssum 
eins  tales  ut  diximus  commessationcs  in  duino  peregrinantis  facere  non  pre- 
sumant,  sieul  hospilam  doinus  immunem  esse  volumus  a  XXX  solidorum  poena. 

v,>  civitatis  fabrice  deputala.  Quicquid  vero  ante  discessum  vel  post  reddilum 
peregrinantis  studio  caritatis  vel  amicilic  factum  fueiit,  lanquam  possibile 
debilum  et  bonestum  im|)ime  decernimus  sustinendum.  Stabilitatem  ilaque 
circa  presens  negociuin  et  rati  profiteutes  babitationem  baue  inslitutionis 
nostre  Seriem   annuenle  civium   universitale  presentis  carte  et  sigilli  nostri 

•r..  patrociniu  eonfinnamus.  Datum  Vormacie  X  calendas  septembris  sub  ina- 
gislerio  Godofridi  de  Moro  et  Gernerod i  Lougi,  currenle  anno  incarnalionis 
dominice  MCGXX.  indictione  VUI. 

Sl.-A.  W.  nr.  11  con.  cluirt.  mecuU  XVII.    (Bj.    Darauf  beruid  «mc/»  der 
AUlrudc  bei  Moriiz  p.  l'>4  ().  —  Itey.  Scriba  1*7  >. 

jo  f.Vftrr  den  InttaH  rgl.  Arnold  1,  :M  f. 


127.  1222.  Marz  10.  Worms.  —  König  Heinrich  (VII)  genehmigt  die  vor 
dem  Bischof  uml  dem  Jtathc  von  Worms  geschehene  Uebergahe  eines 
Hofes  seitens  des  Ritters  Rwlewin  von  Flamhurnen  uml  seiner  Frau 
Massivilie  an  das  Kloster  in  Otterburg. 

x,  l  Hcinricus  dei  gracia  Romanorum  rex  et  semper  augustus  in  per- 
petuum.  «  Nolum  sit  universis  Christi  fidelibus  ad  quos  presens  scriptum 
pervenerit,  quod  Rudewinus  miles  de  Flamburnen  vir  hone  opinionis  zelo  do- 
mini accensus  curtiin  Wormacie  silam ,  quam  cum  atlincnliis  suis  a  Judda 
vidua  Heinrici  Emeringeris  et  a  liberis  eiusdem  scilicet  Petrissa,  Adilheide, 

e-Cunrado,  Heinrico  et  colieredibus  eorum  emptionis  tilulo  iuslo  ac  rationabililer 


*  Ii:  Kardoruiu. 


Digitized  by  Google 


1223.  1221. 


99 


adeptus  est,  communicala  manu  uxoris  sue  Massivilie  cenobio  beate  Marie  in 
Ottirburg  pia  voluntate  ac  libera  contulit  et  Christum  in  celo  ac  genilricem 
eius  gloriosam  pro  terrenis  heredibus  quos  non  habebant  hcredes  sibi  feliciter 
eligentes  suis  ac  parenlum  suorum  animabus  in  hoc  salubre  remcdium  pre- 
pararunt.  Hanc  igitur  prefale  curtis  donationem  coram  episcopo  et  consiliariis  ; 
Wormaeienst&us  publice  ac  sollempniter  celebratam  nos  rata  in  haben  les  pre- 
sentis  scripti  et  regatis  bulle  patrocinio  duximus  confirmandam  sub  optentu 
gracie  nostre  precipientes,  ne  quis  eam  in  preiudicium  OttirburgensiLs  eoclesie 
aliquatinus  infringere  presumat.  Quod  si  quis  ausu  temeritalis  attemplaverit, 
indignationein  dei  omnipotentis  et  nostram  se  noverit  incursurum.  Datum  iu 
Wormaci«?  per  manum  domin i  C.  Metens/.s  et  Spirens»*?  episcopi  imperialis 
aule  cancellarii  XVII  kalendas  aprilis  regnaute  domino  nostro  Friderico  Ro- 
manorum imperatore  glotiosissimu  feliciler  amen.  Anno  incarnationis  dominice 
MCCXXII,  indictione  X. 

St.-A.  Luzern,  GMarr'scJter  Appnnd  nr.  43.   nr.  mb.  c.  sig.  naul.  de!.;  nur  ^ 
noch  die  rothgdbstidcne  Schnur  üt  vorhanden.    Hinten  stettt  ron  einer  Jlnnd  den  XU  f. 
Jiünh.:  Heinrici  regia  pro  curia  nostra  in  Worin. 

Drucke:    Freu  <f  Peaüing,  lTrkundenbuch  de»  KIttsters  (Mtertiurq  p.  :i>.  — 
Huill.  7,  733.  —  Reg.  Scrht  nr.  PJH2.  -  Böhmer-Vicker  nr.  3870. 


1223.  —  Nibelungus  preposilus  maior  et  universa  synodus  Wormatiensiswl28. 
schlichten  den  Streit  zwischen  dem  Kloster  Schönau  und  den  Loben- 
feldern  (Lobenveldenses). 

Unter  den  Zeugen:  de  civibus:  Heinricus  Militellus,  Ciuiradns  Fnhselinus, 
Ebilinus  Cippura,  Petrus  Rossebacho. 

Druck:  frudenwt,  Sylioge  VMff.  sn 


1224.    Februar  12.    (pridie  idus  febr.  Laurissc)  Ijorsch.  —  Cunrad  Abt  129. 
von  Lorsch  urkundet,  dass  Odilia  relicta  Hermanni  Rukhelini  ihre 
Güter  in  Scharra  dem  Kloster  Schönau  verkauft  habe.    Dieser  Kauf 
wird  auch  durch  Heinrich  Bischof  von  Worms  bezeugt  und  dabei  waren 
u.  a.  anwesend :  so 

Eberhardus  de  Mulboum,  Heinricus  de  Ort.  David,  Heinricus  Ritterchin, 
Heinricus  Fuhselin,  cives  Worm. 

G.  L.-A.  KurlsnJu:  Schönttuer  Codex  I,  fd.  110\ 
Druck:  Gudenut,  SyUogc  138  ff. 

1224.    [Mai].    Frankfurt.  —  König  Heinrich  (VII)  a'lässl  ein  PrÜetptMO. 
betreffend  die  Münzer  *w»  Worms. 

H(einricus)  dei  gratia  Roraanorum  rex  et  Semper  augustus. 


Digitized  by  Google 


100 


1224. 


Ad  notitiam  omnium  presens  scriptum  intiicntiinn  pervenire  volumus, 
quod  dilecto  principe  nostro  H(einrico)  Wonnaliensi  episcopo  requirente,  coram 
nobis  in  sollempni  curia  nostra  Franckenfurt  sentenüatum  est:  quod  quicumque 
argentuin  vendere  voluerit,  ad  monetam  debeat  illud  prescnlare  nec  ad  nun- 

i  diuas  nee  alias  presumat  deferre,  sed  si  in  peregrinatione  aliquis  proficisci 
voluerit,  liberum  habeat  arbitrium  secnm  quantum  voluerit  deferendi.  Si  vero 
aliquis  contra  banc  senlenliam  veniens  argentuin  ex  civitate  deferre  pre- 
sumpseril,  Wormatiensis  episeopus  potestatem  habebit  plenariam  illud  auferendi 
et  nullo  modo  restiluendi.     Huius  rei  testes  sunt :   dominus  Coloniensis 

iu  aivhiepiscopus ,  dominus  Trevirensis  archiepiscopus.  dominus  Augustensis 
episeopus,  dominus  Spirensis  eleclus,  abbas  Fuldensis,  abbas  Hersveldensis, 
abbas  de  Wissenburg,  dux  Bavarie,  landgravius  Thuringie,  comes  de  Dyztes  1 
et  alii  quam  plures  tarn  comites  quam  Mobiles.  Datum  Franikenfurd 

per  mauum  protbonotarii  anno  dotnini8  MGCXXIIII 3  indictione*  — . 

Ii  8t. -A.  DarmMtidt:   Cltnrt.  Wr*m.  g.  XV.  ftü.  30  (D). 

Drucke:  Sdumtutt  II,  117  f.  (Sj  =  MG.,  LL.  II,  302  unter  </<w  Jahr  1234 
eingereiht.  —  Huill.  II,  795.  —  Heg.  Seriha  nr.  1292.  —  IMtmer- Fkker  nr.  3923. 


131.  1224.  (indictione  XII).  —  Ministeriales  et  consiliarii  Wotxwatiemes  Urkunden, 
dass  Wernherus  de  Selsen  zu  Gunsten  des  Kl.  Schönau  auf  all  sein 
•-'o         Recht  au  Gütern  in  Scharren  verzichte. 

G.  L.-A.  Karlsruhe:    Schönauer  Culex  I  /«/.  113. 
Druck:  Gudruns,  SylUxje  p.  132. 


132.  1224.  —  II.  Bischof  von  Worms  urkundel,  dass,  nachdem  gegen  die 
Einsprache  des  Gerhard  dictus  Vicedominus  das  Verfügungsrecht  der 
«  domina  Judta  de  Smidevelt  Ober  ihre  Guter  in  suburbio  Wormatiens» 
aput  Nunnenmunster  et  in  campo  PefTlincheim  anerkannt  worden  sei, 
diese  der  s.  Andreaskirche  mit  Einwilligung  ihres  kranken  Mannes 
Cunrad  um  LXXHI  libris  verkauft  habe :  XL  iugera  campestris  agri  cum 
pratis  allinentibus. 

*»  Bürgen:  Reimboto  de  Sueigere  frater  ipsius  domine  et  B.  vicedominus 
de  Mez.  Testes :  de  maiori  ecclesia :  Nibelungus  prepositus,  Ebclinus  decanus, 
Cuustantinus  custos  Nuhusensis,  Nibelungus  de  Moneta  et  Lodewicus  scolasticus 
saneti  Martini.    De  consulibus:  Eberhardus  de  Moro  et  Godefridus  frater  eius. 


[130. ]    1  D:  niete*,  i«  sonstigen  Urkunden  meist  Pietwo.    1  dornini  fMt  bei  D. 
r. »  m  D;  S:  MCCXXXI1II.    *  iudictione  fehlt  bei  8. 


Digitized  by  Google 


1224.  1225. 


101 


Ricliezo,  David,  Meinhardus  de  Durcnchcim,  Ebclitius  et  frater  suus  Heinricus 
Cyppura Cunradus  Vulpccula,  H.  Militcllus,  Thirolfus,  Gcrnodus  in  vico  s.  Petri. 

St.-A.  Dartnatadt:  rfi/'fligheim.   ur.  mb.  c.  »ig.  jiend.  kusto. 
Druck:  Baur,  HU.  II,  62  /. 

1224.  —   Jutta  Schmidf<M  verkauft  dem  Andrcasstiß    zu   Wortns  5133. 
Aüodiahjut  bei  der  Stadt. 

H.  dei  gracia  Wormaciensis  episcopus.        Univcrsis  presens  scriptum 
inlucntibus  innoteseat,  quod  Judda  Smidvelt  funeta  auetoritatn  mariti  sui  Clin- 
radi  egrolantis  et  ob  hoc  venire  nequeuntis  una  cum  filiis  et  fralribus  suis 
vendidit  ecclesie  sancti  Andree  XL  iugera  campestria  et  quartälc,  si  quid  super  w 
est  cedat  eidem,  et  pratum,  quod  XVIII  viri  vix  metere  valent,  pro  LXX  libris 
Wormaciensium,  idemque  allodium  coram  nobis  in  publico  sinado,  quod  et  in 
terminis  Wonnatie  et  Phelinkeim  situm  dinoscitur,  canonici»  nroscripte  ecclesie 
tradidit.    Quod  siuodali  iusticia  diclante  sub  interminationc  anathematis  inhi- 
buimus,  ne  quis  eos  in  eisdem  bonis  ausu  teraerario  molestare  presumat.  i.s 
Quod  si  quis  attemptaverit,  indignacionem  dei  omnipotentis  et  beatorum  Petri 
et  Pauli  apostolorum  et  Andree  et  nostram  sc  noverit  ineurrisse.  Actum 
anno  dorn  in  i  M.  CC.  XXIHI.    Testes:  prepositus  Gerbodo  maior  ecclesie  Ma- 
guntine,  Nibelungus  prepositus  Wormaciensis  ecclesie,  Heinricus  decanus, 
Sucncgcrus  cantor,  Ebelinus,  Wolfram  de  Amerin,  prepositus  de  Winpina. » 
Sancti  Pauli :  decanus  Berhdoldus,  Salmannus,  Hartungus  cantor.   Sancti  Mar- 
tini: Giselherus  decanus.    Magister  Folco  et  multi  alii  interfuerunt.  Laie»: 
Berhdoldus  vicedominus,  Eberhardus  de  Moro  et  frater  suus  Godevridus,  Ger- 
hardus  Militellus,  Richerus,  Cunradus  Vulpecula,  Ebelinus  et  frater  suus  Hein- 
ricus Cippura,  Cunradus  filius  Hezelonis,  Rupertus,  Dimarus,  Cunradus,  2s 
Johannes,  Reimarus. 

St.-A.  Darmttadt:   Worms  nr.  40.   or.  mb.  c.  tig.  jiend.  laeao.  (A). 

Druck:  W.  Arnold,  Gt^huMe  dt»  EigenOmms  j>.  809.  ex  A.  —  Aufuihlung 
der  Zeugen  bei  Baur,  HU.  II,  p.  63. 

1225.  Jtdi  8.    Heute.  —  Papst  Honorius  III.  befieJUt  dem  [Sifrid  17/ »,134. 
Erzbischof  von  Mainz  alle  Einkünfte  der  Wormser  KircJie  zu 
sammeln,  damit  er  die  Komischen  Bürger  befriedige. 

.  .  archiepiscopo  Maguntino. 
Cum  olim  tibi  nostris  dederimus  litteris  in  mandatis,  ul  onines  omnino 
provenlus  et  redditus  Warmaciensis  ecclesie  colligi  faciens,  eos  in  Franciam  j.-> 
mittcres  apud  Trecas,  ut  exinde  dilecto  filio  Matheo  Widonis  Marroni  et  cius 
soeiis  civibus  Romanis  satisfierel  de  pecunia,  in  qua  est  eis  Warmaciensis 
ecclesia  obligata,  quia,  sieul  intelleximus,  provenlus  eius  adeo  sunt  exiles, 


[132.]    1  das  a  in  Cyppura  scheint  eint  Correctw  zu  sein. 


1(12 


quod  vix  longo  lemporc  possei  ex  eis  a  debitis  cadem  ecclesia  liberari,  fra- 
ternitati  tue  per  apostolica  scripta  inandamus,  quatinus  proventus  eosdem 
studeas  obligare,  ecclesiarumque  prclatos,  canonicos  et  alios  clericos  civitatis 
et  diocesis  Wannaciensis  nec  non  cives  et  vassallos  ecclesie,  ut  in  hoc  eidera 

s  subveniant,  moncas  propensius  et  inducas  et  si  necesse  fuerit  per  censuram 
ecclesiasticam,  ac  Judeos  tarn  civitatis  quam  diocesis  Warmaeiensis  per  sub- 
tractionem  communionis  fidelium  ad  id  appellaüone  remola  compellas,  ita 
quod  usque  ad  proxinnun  festum  resurrectionis  dominice  (19.  April)  tnillc  sex- 
centas  etviginti  marcas  colligas,  computatis  in  ipsis  quadringentiset  triginta  marcis 

10  iam  collectis,  et  eas  in  tuto  loco  deponas  el  collecla  pecunia  ipsa  nobis  festines 
quanlolius  intiinare,  ul  dictis  Romanis  de  pecunia  sibi  debila  celerius  satisfiat 
et  ecclesia  ipsa  facilius  liberetur. 

Datum  Rcate  octavo  idus  iulii  anno  nono. 

Drucke:  Würdtictin  No,v  »itteid.  IV,  128.  =  Md.,  Ep&oUu  sacculi  XIII 
ja  ed.  C.  Rodenberg  I,  195  f.  -  Reg.  PoitJuist  nr.  7437. 

135.  1226.  Februar  24.  Worms  (in  festo  Mathie  ap.)  —  Vergleich  zwischen 
Heinrich  Bischof  von  Worms  und  Hartrad  von  Merenberg. 

Zeugen:  N.  maior  prepositus,  E.  decanus,  H.  de  Wielenstein,  B.  prepo- 
situs  de  Wilburg,  C.  custos  Nove  domus,  Cono  magister,  H.  magister,  F.  ca- 

amonicus  maioris  ecclesie,  B.  cantor  et  Th.  canonicus  Nuhusensis,  Wiricus  de 
Dune,  Bertolfus  vicedominus,  Godefridus  de  Slockheim,  Hermannus  de  Esshirs- 
hausen, Godefridus  Nigra-barba,  David  Herricus  et  Ruberus  de  Moneta.  Con- 
sules:  Riberus,  Dimarus,  Joannes,  Gonradus  et  alii  quam  plures  tarn  clerici 
quam  laici  Wormatienses. 

2S         Sdmnnat  II,  106. 

130.  1226.  April  29.  —  Gonradus  de  Steina  und  seine  Frau  Adelhedis  verzichten 
auf  Güter  zu  Bruningesheim  et  Hapirshove. 

Sicglcr:  capitulum  maioris  ecclesie,  civitas  Wormaciensis  et  antcdiclus 
nobilis  Gonradus.    Zeugen:  Nibelungus  maior  prepositus,  Ebelinus  decanus, 

:w  Heinricus  quondam  decanus,  G.  de  Elwangen,  Landolfus  Rapa,  canonici  Wor- 
macienses.  David  et  Gonradus  tunc  temporis  magislri  civitatis.  Gonradus  et 
Rugerus  fratres.  Dyrolfus.  II.  Militellus.  Ebelinus  et  Heinricus  fratres.  C. 
Vosselinus.  Wernzo.  Dimarus.  Ruperlus.  Gernodus.  Conradus  Spain  et 
alii  quam  plures  tarn  de  consilio  quam  de  universitatc  civitatis. 

äs         Druck:  Böhmer,  Cod.  dij*.  Moenofr.  I,  44  f. 

137.  1226.  Juni  4.  Lateran.  -  Paj>sl  Honorius  III  befiehlt  dein  [Sifrid  II] 
Erzbischof  von  Mainz,  dass  er  die  Wormser  in  Bann  thm,  tvcil 
sie  das  zur  Zahlung  der  Schulden  der  Wormser  Kirche  nötige  Geld 
nicht  sammeln  wollen. 

w  .  .  archiepiscopo  Maguntino. 

Ex  parte  tua  fuit  coram  nobis  expositum,  quod  cum,  sicut  a  nobis  in 
mandatis  aeeeperas,  ad  Warmacicnscm  accedens  ecclesiam,  ccclcsiarum  prclatos, 


Digitized  by  Google 


1226. 


103 


canonicos  et  alios  clericos  civitatis  et  diocesis  Warmaciensis  nee  nun  eives, 
vassalos  et  Judeos  ecclesie  monucris  diligenler,  ut  usque  ad  fest  um  resurrect  km  is 
dominice  proxiino  preteritum  (Ii).  April)  in  nulle  sexcenlisel  viginti  marcis  colli- 
gendis  a  te,  computalis  in  ipsis  quadringentis  et  triginta  marcis  iam  eollectis,  eidem 
ecclesie  subvenirent  pro  solutione  debitorum,  quibus  est  plurimuin  aggravata,  * 
ipsi  boc  facere  contempnenles  in  voeein  appellationis  fruslratorie  proruperunt, 
quam  tu  reputans  frivolam  et  inauein,  in  eos  exeommunicationis  sententiain 
promulgasti.  Set  predicti  prelati  et  clerici  seilten  tiam  ipsam  pertinacitcr  con- 
dempnentes,  exeommunicati  exeommunicatis  presuinunl  divina  officia  celebrare 
in  animarum  suarum  periculum  et  scandalum  plurimorum.  Ne  igitur  illi  de  i<» 
sua  valeant  conlumacia  gloriari,  fraternitati  lue  per  apostolica  scripta  man- 
damus,  quatinus  dictam  exeommunicationis  sententiam  sicut  rationabiliter  est 
prolala,  facias  usque  ad  satisfactionem  condignam  auetoritate  nostra  sublato 
appellationis  obslaculo  inviolabiliter  observari,  et  si  forte  aliqui  voluerint  satis- 
facere,  ipsis  iuxta  formam  ecclesie  beneiieium  absolutionis  impendas ,  et  cum  is 
clericis,  qui  laliler  celebrarunt,  ad  mandatum  tumn  humililcr  redeuntibus  tibi 
liceat  misericorditcr  dispensare.  Illos  autem  qui  perduraverint  contumaces, 
canonica  diseiplina  castiges. 

Datum  Laterani  II  nonas  iunii  [anno  X]. 

Drucke:  WiirdUcein  Nota  Sub*.  IV,  133.  -  MG.,  Epistolac  sueculi  XIII,  ao 
Vol.  I,  226.  —  Reg.  Pottluul  nr.  7582. 


1226.  November  27;  bei  Wilrzburg.  —  König  Heinrich  (VII)  verordnet  138. 
auf  Antrag  des  Erzbigehofs  Sifrid  von  Mainz  mit  Rath  der  Fürsten, 
dass  die  Dienstmannen,  Bürger  und  andere  Leute  dieses  Erzbischofs, 
welche  in  der  Stadt  Oppenbeim  aufgenommen  worden  sind,  demselben  -.'5 
wiedergegeben,  und  dass  dessen  Leute  daselbst  ferner  nicht  aufge- 
nommen werden  sollen;  ferner  dass  die  Bündnisse  und  Eide,  wodurch 
sich  die  Städte  Mainz,  Bingen,  Worms,  Speier,  Frankfurt,  Geln- 
hausen und  Friedberg  zum  Nachtheil  der  Mainzer  Kirche  gegenseitig 
verbanden,  aufgelöst  und  für  nichtig  erklärt  werden  sollen. 

Zeugen:  die  Erzbischöfe  Theoderich  von  Trier  und  Heinrich  von  Köln, 
die  Bischöfe  Hermann  von  Wirzburg,  Bertold  von  Strassburg,  Sifrid  von 
Augsburg,  Heinrich  von  Eichstädt,  Heinrich  von  Worms,  Engelhard  von 
Naumburg,  .  .  von  Basel,  die  kgl.  Äbte  Cunrad  von  Fulda,  Ludwig  von 
Hersfeld  und  Cunrad  von  Lorsch,  dann  Ludwig  Pfalzgraf  am  Rhein  und  3:> 
Herzog  von  Baiern,  Ludwig  Landgraf  von  Thüringen. 

Dr weite:  Gudenm,  Cod.  dijj  I,  493.  —  Böftmcr,  Cod.  Moeiwfr.  I,  48.  —  MG., 
LL.II,  J57.  —  Mon.  Baku  XXX«,  143.  -  Solutab,  GexjiidUe  de»  rhetn.  Stüdteb.  II,  2. 
—  Huülard  II,  899.  -  Reg.  Scribu  1310.  -  Bölimer-Fickar  4028. 


Digitized  by  Google 


104 


1221». 


139.  122G.  -    Die  ConvetUe  lies  Klosters  Nonnen -Münster,  «.  Pattl  und 
s.  Martin  zu  Worms  verleihen  dem  Heinrich  ihre  Mühlen  bei  s.  Miehad. 
\  In  nomine  snnete  et  iridividuc  Irinitatis  amen.  :    Beate  Marie  el 
sanclorum  Pauli  et  Martini  conventus  Wormalienses  omnibus  hec  scripta  au- 
5  dituris  in  perpetuum.        Ut  presentis  actionis   memoriam  traducamus  ad 
posteros,  dignum  duximus  scripto  comniendandum,  qualiter  molendina  noslra 
apud  sanclum  Micbabelem  sita,   quibus  conmnmiler  partieipamus,  unanimi 
consensu  Heinrico  et  suis  beredibus  post  ipsum,  ila  quod  seniori  semper 
in  presenlia  venerabilis  domini  nostri  N.  dei  gralia  Wormaliensis  prepositi 

w  hereditario  iure  concessimus  el  sub  hac  forma,  quod  ipsi  singulis  annis  cuüibet 

■ 

dictorum  conventuum  XXIII  maltra  tritici  debeaul  assignare  ad  XIIII  dies  Semper, 
cuius  convcnlui  I  mallrum  quousque  pretaxalam  pensionem  solverint  presen- 
lando  et  bec  quoliens  neglexerinl,  lotiens  el  stalim  die  sequenti  ad  Solutionen! 
tritici  a  dotnino  preposito  abs<|uc  eilatione  et  senteutia  ferenda  sunt  anatbemate 

i-'  eompellendi  termino  supradicte  pensionis  solvende  festo  Margarete  ineboante 
et  finiente.  In  subsidiuni  etiam  edificiorum  restaurationis  in  eisdem  molendinis 
iam  lapsorum,  prefato  H.  VI  talenta  in  hunc  modum  contulimus,  quod  tarn 
ipse  quam  sui  heredes  quiequid  in  dictis  molendinis  tarn  stantibus  quam 
currentibus    edilicandum    el   readintegrandum    fuerit   in   posterum  propriis 

.11  sumptibus  debeant  edilicare  et  redintegrare,  et  si  suo  igne  vel  alieno  in  eorum 
offensa  adbibito  fuerint  exusUi,  ipsi  illa  tenebuntur  reedificare;  si  vero  com- 
muni  igne  vel  in  nostram  aut  civium  offensam  cremala  fuerint,  nos  illa  tc- 
nebimur  restiluere.  Ileni  ut  omnis  rixa  inter  dictum  H.  el  molendinarium 
dominarum  spelialem  in  rivo  descendenle  versus  eas  super  purgatione  eiusdem 

•.srivi  sepius  orla  deineeps  sil  sopita,  de  consensu  utriusque  moleudinarii  sta- 
tuimus,  quod  tempore  purgationis  dicti  rivi  molendinarius  dominarum  suis 

expensis  UN  virus  per  II  dies  preslabit  H.  in  subsidiuni  purgationis,  quos 
unanimi  consensu  locabunl1  inier  se  in  locis  purgatione  inaxime  indigenlibus, 
post  molendinuiu  vero  dominarum  versus  Rcnum  molendinarius  earum  suis 

*j  expensis  rivi  ulveum  purgalurus.  Ad  reparationem  eliain  pontis  in  com- 
muni  strata  infra  eos  Iranseunte,  cum  lapsus  fuerit,  pares  sinn  plus  sunt  facluri. 
Preterea  tempore  yemali  tarn  ruptioni  quam  evectioni  glaciei  sepedieli  rivi  tarn 
infra  se  quam  posl  molendinum  dominarum  versus  Renum  pari  expensa 
collidie  intendent  et  si  qnis  eorum  quo  prelibata  sunt  prior  reperlus  fuerit 

35  transgressor  el  quotiens  lotiens  doiuino  nostro  maiori  preposito  in  penam 
transgressionis  X.  solidos  Wormafewi«»»  persolvet.  Hec  igitur,  ut  a  neutra 
parte  post  bac  cassari  valeanl,  domini  noslri  maioris  prepositi  neenon  et  civium 
similiter  et  ecelesiarum  nostrarum  sigillorum  appensione  decrevimus  robo- 

p         <p  <•  e 

rare.         Acta  sunt  aulem  bec  anno  iuearnationis  dominice  M.CC.  XXVI. 

loindictione  lercia  X. 

St.-A.  Darmstadl:  Worin*  m:  41.  or.  »ib.  c.  :>  sig.  jtend.;  tlas  Siegel  der 
Stadt  ist  ganz  al/gefallen,  die  andern  »itul  mehr  oder  weniger  stark  beschidigt.  Ungeübt* 
Hand.    Die  Urkunde  ist  ein  (Jgrographum.  (A). 

Druck:  Baur,  HU.  II,  65  ff. 

44         [  139.)  •  A :  consensu  loca  locabunt,  uxjbei  das  erste  loca  wieder  dHrdtgettrichen  ist. 


Digitized  by  Google 


1227.  105 

1227.  —  Datum  Wonnato  anno  domini  M.CC.  XXVII.  indicüonc  XV.  140. 

Die  Böiger  von  Worms  bestätigen  die  Schenkung  eines  Hofes  genannt 
Emeringcris  zu  Worms  von  Seiten  Rudewins  von  Flambume  und  seiner  Frau 
an  das  Kl.  Otterburg. 

StadAM.  Maina:  Otlerb.  Cojmlbuch  f<A.  80'.  » 
Druck:  Frey  &  Rending,  UB.  de»  Kl.  OUerb.  />.  36.  —  Reg.  Scriba  nr.  1H15. 


1227.  —  Wormacienses  ciusdem  dicti  consules  civitatis  Urkunden,  dass  Sigc-  141. 
wardus  de  Sunthoven  und  Adelheid  dessen  Frau  dem  Kl.  Schönau 
Güter  in  Sunthoven  verkauft  haben. 

Zeugen :  Eberhardus  in  Mulboume,  Rikece  dapifer,  Heinricus  Ritlerchin,  t<» 
Cuonrat  Span,  Ebelinus  in  platea  saneti  Petri,  Heinricus  Cyppure. 

G.  L.-A.  Kurhrulu:  Sdwuiuer  Codex  I,  fol.  121. 
Druck:  Gttdenut,  SyUoge  152  ff. 


> 

1227.    (indiclione  XV.)   —    H(einrich)  Bischof  von  Worms  bestätigt  das  142. 
Testament  des  Dragboto  Decans  der  Kirche  s.  Andreas  daselbst ,  der  n 
20  Morgen  Acker  auf  zwei  Feldern  bei  Pefflincheim  dein  Pförtner  von 
s.  Andreas  vermacht. 

Testes  de  maiori  ecclesia:  Nibi-Iungus  inaiur  el  saueti  Martini  preposilus, 
Ebelinus  decanus,  Wcrnherus  custos,  Ruperlus  scolasticus,  Landolfus  cantor, 
Constantinus  custos  Nuhusens/s,  Nibelungus  ante  Monetam,  magister  Heinricus 
Sucuus.  De  Nuhusa:  Stephanus  preposilus,  Johannes  decanus,  Burcardus 
cantor,  Lufridus  Streif,  Heinricus  Amella,  Albertus,  Diedcricus.  De  sanclo 
Paulo:  Gerboto  prepositus,  Symon  decanus.  De  saneto  Andrea:  Heinricus  de 
Sedibus,  Hartungus  saneli  Magni  plebanus,  Berlholdus  Holtmunl,  Lodewicus. 
Bertho&fas  de  Dirmisleiu,  Baltramus,  Hartungus  ccllerarius,  magister  Ceizolfus. :% 
De  sanclo  Marüno:  Giselherus  decanus,  Lodewicus  scolasticus.  Laici:  Gode- 
fridus  Suarzgraue  et  fdius  suus,  Rugerus  ante  Monetam,  Cunradus  capellarius. 
Hugo  do  Pefflincheim,  Cunradus  Wlpecula,  Heinricus  Cyppura. 

Uniceraitälabiblwlliek  Heideiberg  164  or.  mb.c.  6      ixtui.   (A).    Nur  das  Siegel 
von  s.  Marlin  hängt  «ocA,  Legende:  +.  STüILLVM.  SANC'TI.  MARTINI.  WORMATMC.  », 

St-A.  Darmtt<tdt,  Copuübuch  den  s.  Andreasstift*  (B). 

Druck:  Baur,  HU.  II,  69  ex  B.  -  Reg.  Zeitschrift  f.  G.  d.  Oberrlteius  XXIV 
p.  153  ex  A. 


Digitized  by  Google 


106 


1228-1229. 


143.  1228.    April  30.  (pridic  kal.  maii,  indiclione  prima.)  —  Bcringcrus  Bischof 
von  Speier  beurkundet,  dass  Odilia  filia  Harlmanni 1  de  Besensheim  re- 
licta  Hermanni  Ruchelini  dorn  Kl.  Schönau  Güter  in  Scharra  verkauft 
habe.    Heinrich  Bischof  von  Worms  investirt  das  Kl.  mit  diesen  Gütern, 
s  wobei  Zeugen  waren: 

Nibelungus  prepositus,  Heinricus  decanus,  Richardis  et  Fridericus  ca- 
nonici maioris  ecclesie;  Constantinus  eustos,  Burcardus  cantor,  Wernhardus, 
Gernodus  et  Thcodericus  canonici  in  Niuhusen;   Ebcrhardus  de  Mulboum, 
Heinricus  de  Ort,  David  Parvus,  Gunradus  Fuhselin,  Richerus,  Ebelinus,  Hein- 
i.i  ricus  Zippur  et  Petrus  Rosseboc,  consiliarii  et  cives  Wormatfenses. 

G.  L.-A.  Karlsrtüw:  Schönauer  Codex  J,  fiA.  III. 

Druck:  Gndentut,  Sylloge  Jö4  ff. 

I  I  I.  1229.  Juni  23.  (in  vigilia  Joh.  bapl.  indictione  II.)  -  Bischof  Heinrich 
von  Worms  und  die  universitas  civium  Wormatiensium  bezeugen, 
,A  dass  Emercho  de  Worma/ia  dictus  de  Mulbaum  und  seine  Frau  An- 
thonia  samt  ihren  Söhnen  Ulrich,  Heinrich  und  Emercho  zu  Gunsten 
des  Kl.  Olderburg  auf  ihre  Ansprüche  an  die  Mühle  zu  Sanibach 
verzichten. 

Zeugen:  Gerbardus  vicedominus  et  (ilii  eius,  Gerhardus  senior,  Richcro 
:o  dapifer,  David  retro  sanetum  Stephanum,  Heinricus  Crulburgedor,  Meinhardus 
de  Dürenkeim,  milites;  cives  aulem:  Conradus  Fusseln,  Ebclinus  in  platea 
saneli  Petri,  Marquardus  Buso,  Gernodus  de  Peffelnkeim,  Lufridus  in  platea 
saneti  Petri,  Conradus  Span,  Bertoldus  de  Möterstal,  Bertholdus  Saxo,  Dy- 
marus  niagisler  civium,  Johannes  under  gademen,  Fridericus  Rufus,  Gerhardus 
2j  Unmasze. 

Stadtbibl.  3(ain::  Otterb.  Copialbucli  fol.  35'. 
Druck:  Frey  <f:  Brmling,  UB.  den  Kl.  Olterburg  p.  it. 

145.  1229.    August  24.   Perugia.  —  Papst  Gregor  IX  verspricht  allen,  tcelclw. 

den  von  den  Predigern  in  Worms  begonnenen  Bau  ihres  Klosters 
m        fördern,  die  ewige  Seligkeit  und  Ablass. 

Gregorius  episcopus  servus  sei  vorum  dci.  Universis  Christi  Odelibus  pre- 
scnlcs  litteras  inspecturis  salutcin  et  aposlolicam  benedictionem.  Quoniam 
ut  ait  apostolus  omnes  stabimus  ante  tribuual  Christi  reeepturi,  prout  in  cor- 
pore gessimus,  sive  bonum  fuerit  sive  malum,  oportet  nos  diem  messionis 
3%  extreme  misericordie  operibus  prevenire  et  elernorum  intuitu  seminarc  in  terris, 
quod  reddente  domino  cum  mulliplicato  fruclu  recolligere  debcamus  in  eclis 


|14;}.|    1  Hurtuwnui  curriyiert  aus  llcnminoi. 


Digitized  by  Google 


122J>. 


107 


firmara  spem  fiduciamque  tenentes,  quotiiam  qui  parte  seminat,  parce  et  nietet 
et  qui  seminat  in  benedictionibus,  de  benedictionibus  et  nietet  vitam  cternam. 
Cum  igitur  dileeli  fitü  fratres  ordinis  Predicatorum  in  civitate  Wannaliens«' 
ecclesiam  cum  claustro  ineeperint  de  novo  coustruere,  ad  quorum  consummalioncm 
proprio  sibi  non  suppetun  t  facultates,  universitatem  vestram  rogamus  monemus  * 
et  hortamur  in  domino  alque  vobis  in  Emissionen)  iniungimus  peccatorum, 
quatinus  ad  perficieuduin  opus  huiusmodi  de  bonis  a  dco  vobis  collatis  pias 
clemosinas  et  grata  eis  caritalis  subsidia  erogelis,  ut  j>cr  Subventionen)  vestram 
predictum  opus  valeal  consunnnari  et  vos  propter  liec  et  alia  bona,  que  do- 
mino inspirante  feceritis,  ad  eterne  |>ossilis  felicitatis  gaudia  pervenire.  Nos 
aulem  de  omnipotentis  dei  miscricordia  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum 
eiua  aucloritate  confisi  omnibus  in  festo  assumptionis  beate  virginis  eandeni 
ecclesiam  visitantibus  quadraginla  dies  de  inuneta  sibi  penilentia  misericorditcr 
relaxamus.  Datum  Perusii  Villi  kalendas  septembris  ponüficatus  nostri 
anno  tertio.  i'. 

Unüemtät&WiaÜitk  Heidelberg  or.   mb.    Die   BteUmOe   hing   an  rothgelb- 
seidetier  Schnur. 

Angefahrt  von  Lehtnann  im  ArxJtir  fir  /«**.  (iacluchte  II,  323  -  Reg.  bei 
Fottkaä  nr.  8447. 


1229.    September  3.    Perugia.  —  Papst  Gregor  IX  verweht  den*  Bischof  *>14C. 
von  Worms,  dass  er  die  Predigerbrnder  und  Minor iten  gegen  die 
dort  üblichen  Spottgesänge  und  Beschimpfungen  nicht  geschützt  habe. 

Gregorius  episcopus  servus  servorum  dei.  Venerabili  fratri  .  .  Wanna- 
tiensi  episcopo  salutem  et  apostolicam  benediclionem.  Nec  novuin  est  peccatis 
exigentibus  nec  insolitum,  quod  abbominantur  iinpii  virus  iustos  eo,  quod  non  w 
est  conventio  lucis  ad  tenebras  nec  Christi  ad  Belial  partieipalio  polest  esse. 
Verum  et  si  perversi  difficile  corrigantur,  ul  a  pravitatibus  resipiscant,  sunt 
tarnen,  ne  iustis  noccant  cobibendi ,  ut  malorum  limore  sublalo  iusli  tranquilla 
devolione  letentur,  proficiendo  sibi  per  vite  inerituni  et  aliis  per  exemplum. 
Inlelleximus  siquiden)  nec  possumus  sine  amaritudine  recenserc,  quod  quidam:w> 
Tdii  Belial  tue  diocesis,  babentes  odio  diseiplinam,  dilectos  filios  fratres  ordi- 
num  Predicatorum  et  Minoruin  impie  persecuntur,  in  declractionem  eorun) 
non  solum  linguas  laxando  maliloquas,  sed  etiam  famosas  iimno  infames,  in- 
tonando  publice  cantiones  in  auimarum  suarum  periculum  et  contemptum 
ecclesiastice  honesta tis,  quod  te  nunquam  deeuit  sustinere,  quin  prius  penea-. 
quam  culpe  timor  talium  ad  uoslram  audientiam  pervenisset.  Ne  igitur  saltcm 
amodo  inexcusabilis  habearis,  si  tales  desieris  castigare,  fraternitalcm  tuam 
rogamus  et  monemus  altentc,  per  apostolica  tibi  scripta  preeipiendo  mandanles, 
quatinus  dictos  fratres  habens  ob  reverentiam  apostolice  sedis  et  nostram  pro- 
pensius  commendatos,  ipsos  ab  huiusmodi  molesliis  iniuriis  conlumeiiis  et m 
conviliis  tuearis,  ita  quod  viros  religiosos  videaris  diligere  et  nos  devotionein 
tuam  possimus  merito  commendare,  alioquin  dilectis  filiis  .  .  preposito  .  .  decano 
et  .  .  cantori  Warmatiens&Hs  nostris  damus  litteris  in  mandatis,  ul  te  in  exe- 


108 


1231. 


<  iilionc  mandali  nostri  cessanlc ,  id  sublalo  appcllationis  obstaculo  cxe- 
quantur.       Datum  Perusi  III  nonas  septembris  puntificatus  noslri  anno  tertio. 

Heidelberger  Unircrsiiätebibliothek.  or.  mb.  Die  an  HanfscJtmtr  Mngendc  Blei- 
bulle  ist  abgeschnitten  wurden  und  fehlt. 

•*>  Druck:  E.  Winkehmnn,  Acta  imperii  inedita  I  p.  4itö. 

Angeführt  von  Leitmann  im  Ardiio  ßr  hess.  Geschichte  II,  323  —  Reg.  bei 
l'oUhast  nr.  8461. 

147.  1231.    Januar  18.    Worms.  —  König  Heinrich  (VII)  beauftragt  den 
Erzbischof  Sifrid  von  Mainz  und  dm  Bischof  Sifrid  von  Rcgens- 
»■>         bürg  die  Amnassungcn  der  Worniscr  Ruthe  gegen  Bischof  und  Ka- 
pitel zu  untersuchen  und  denselben  ein  Ende  zu  machen. 

Heinricus  dei  gratis  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Fidelibus,  prin- 
eipibus  suis  Sigfrido  Moguntino  archielecto  et  Sigfrido  Ratisbonensi  episcopo 
imperiahs   aulc   cancellario  gratiain   suam   et   omne   bonum.     Ad  aures 

r,  nostre  subliinitatis  conquestione  dilecti  prineipes  Henrici  episcopi  et  capituli 
Wormatiensis  pervenit,  quod  cives  Wormatienses  dicti  consiliarii  diversis 
iniuriis  ipsum  episcopum  et  ccclesiam  affleiunt  contra  Ii  her  tat  ein  et 
iura  eiusdem  ecclesie  veniendo.  Cum  igitur  ad  regalem  munißcenliam 
pcrlineat  ecclesiaslicas  personas  defendere  et  in  iure  suo  confovere,  die  tarn 

jo  ccclesiam  a  divis  progenitoribus  nostris  tarn  imperatoribus  quam  regibus  pio 
affectu  dotatam  et  in  libertnte  hactenus  conservatam  nostris  nolumus  labi 
temporibus  vel  ipsius  statum  a  quoquam  aliqualenus  interverli;  idcoque  fidcli- 
tati  veslrc  damus  (trmiter  in  preeeplis,  quatenus  vocatis  qui  fuerint  evocandi, 
quod  in  iniuriam  dictorum  episcopi  et  ecclesie  inveneritis  ab  ipsis  civibus 

ss  attemptatum,  in  irritum  revocetis;  facientes  quod  slatuerilis  auetoritate  regia 
inviolabiliter  observari,  nullis  litleris  obstantibus  barum  tenore  tacite  impetratis; 
quod  si  ambo  bis  exequendis  non  polucritis  interesse,  tu  archielecte  ea  nihilo- 
minus  exequare.       Dalum  Wormatie  XV  kalendas  febroarii  indictione  Uli. 

Drucke:  Sclutnuat  I,  367  ex  aulogr.  =  Moritz  I,  43 1.  ~  Huitt.  III,  440.  — 
so  Rtg.  Scriba  1SS3.  -  Böhmer- Ficker  4177. 


148.  1231.  Januar  23.  Worms.  —  König  Heinrich  (VII)  beurkundet  dem 
Bischof  Heinrich  von  Worms  den  vor  ihm  ergangenen  Rechtsspruch 
gegen  die  Städtefreiheit,  nämlich  dass  weder  eine  Stadt  noch  ein  Städtlein 
Einuugen,  Verordnungen,  Verbindungen,  Bündnisse  oder  Eidgenossen- 
3X  schallen,  wie  sie  auch  genannt  werden  mochten,  zu  machen  befugt  ist ; 
dass  er,  der  König,  obne  Beistimmung  des  betr.  Herrn  dergleichen  zu 
machen  weder  erlauben  konnte  noch  sollte,  und  dass  hinwider  den 
Herren  dergleichen  ohne  seine  Einwilligung  in  ihren  Städten  zu  machen 
nicht  gestaltet  isl. 

«o  Druck:  SchunwU  II,  nrj.  —  lieg.  Böluner- Fkker  4183.  Dazu  vgl.  Böhmer- 
Ficker  4181  und  namentlich  die  von  Kaiser  Fridricfi  II  im  Dezember  1331  rti 
Ravenna  erlassene  Verordnung  gegen  die  Autonomie  der  bischöflichen  Städte  nr.  1917 
(=  1936)  und  im  (=  1973). 


Digitized  by  Google 


1231. 


109 


123t.    Januar  24.    Beate.  —  P<t2>st  Gregor  IX  gittt  dem  Prior  und  t49. 
Suitjtrior   der    Prediger    Weisungen   Mr.  die  Handhabung  der 
Kirchensucht. 

Gregoriiis  episcoptis  servus  sorvorum  dei.  Dilectis  filiis  .  .  priori  et  .  . 
suppriori  fratrum  ordinis  Prcdicatorum  Warmatiensmm  salutem  et  apostolicain  : 
benedictionem.    Sicut  nostris  est  auribu«  inlimatuni,  cum  olim  bone  memorie 
G.  Portucufftt  episcopus  ttinc  in  partibus  Alamanie  apostolice  sedis  legalus  in 
omnes  illos,  qui  moniales  et  alias  midieres  religiosas  dictis  suspensionis  vel 
factis  de  lapsu  carnis  vel  aliis  illecebris  mundi  modo  quolibet  sollicitare  ausu 
temerario  attemptarent ,   exeommunieationis  sententias  promulgasset ,  quam  llt 
plures  clerici  et  laici  buiusmodi  sententias  ineurrernnt  et  nonnulli  ex  clericis 
ipsis  suseeperunt  sacros  ordines  et  divina  celebrarunt  officia  sie  ligati.  Quare 
Tuit  nohis  humiliter  supplicatum,1  ut  cum  multitudo  in  causa  esse  dicatur, 
super  boc  eis  providere  salubriter  dignaremur.    Illius  igitur  licet  immerili  vi- 
carii  constituti  cuius  miserationes  super  omnia  opera  sunt  ipsius  discretioni«  j 
vestre,  de  qua  plenam  in  domino  fiduciam  obtinemus,  presentium  auctorilate 
concedimus,  ut  eosdem  exeommunicatos  absolvatis  ah  exeomunicatioue  ipsa 
iuxta  formam  ecclesie  vice  nostra  iniuneto  eis,  quod  de  iure  fuerit  iniungendum. 
Et  si  aliquorum  fuerit  gravis  et  enormis  excessus,  illos  remittatis  ad  sedem 
apostolicam  absolvendos.    Ulis  quoque,  qni  sie  ligati  per  simplicitatem  vel  iuris  au 
ignorantiam  suseeperunt  sacros  ordines  et  divina  officia  celebrarunt,  iniuneta 
penitenlia  competenti  ea  peracta  liceat  vobis  de  misericordia  que  superexaltat 
iudicio  cum  eis  prout  eorum  saluli  expedire  videritis  dispensare.    Si  vero  pre- 
fati  exeommunicati  scienter  et  in  contemplum  ecclesiastice  diseipline  talia  pre- 
sumpserunt,  eis  per  biennium  ab  ordinum  executione  suspensis  et  iniuneta  r., 
penitentia  competenti  cum  eisdem  post  modum  si  fucrint  bone  conversationis 
et  vite  valeatis  auctorilate  aposlolica  dispensare  sicut  videritis  expedire. 

Datum  Reale  Villi  kalendas  februarii  pontificatus  nostri  anno  quinto. 

UniirnüfuMMiothek  Heidelberg,   or.  mb.   Die  Buiie  hing  an  hänfener  Schnur. 
Angeführt  ron  Lehmann  im  Archiv  fir  he*«.  Geschichte  II,  324  —  lieg  Scriltn  mi.  j» 

1231.    Februar  27.    Rieti.  —  Gregor  IX  beauftragt  den  Prior  und  l.r>0. 
Subprior  der  Dominikaner  von  Worms  gegen  die  in  den  deutschen 
Nonnenklöstern  übliche  Simonie  einzuschreiten. 

Gregorius  episcopus  servus  servonnn  dei.  Dilectis  filiis  .  .  priori  et 
.  .  subpriori  fratrum  ordinis  Predicatorum  Warmatiensi&MS  salutem  et  apo-y, 
stolicam  benedictionem.  Rem  detestabilem  uon  absque  stupore  mentis  ac- 
cepimus  et  borrore,  quod  symoniaca  beresis,  que  contra  dei  ecclesiam  impia 
et  diabolica  supplantatione  surrexit  et  in  ipso  sui  prineipio  zelo  apostolice 
ultionis  percussa  est  et  dampnata,  adeo  in  partibus  Alamannie  domiuatur, 
quod  vix  alique  moniales  in  monasteriis  admittuntur  nisi  pecunia  mediante«* 


[149.]    1  suppli  9teht  auf  einer  Rasur. 


110 


1231. 


eligentes  in  monasteriis  non  proficere  sed  perire,  cum  sit  scriptum,  quod 
tlanti  et  recipienti  fit  anatherna.  Quas  detestande  cupiditatis  prophanus  amor 
adeo  excecavit,  ut  diligcnter  prout  convenit  non  attendant,  quod  dominus 
cnnetis  peecatoribus  per  gratiam  in  lemplo  dimissis,  specialiter  vcndentes  et 

&  erneutes  cohunbas  increpans  et  flagellans  de  lemplo  legitur  eiecisse,  et  quos 
Christus  eiecit  de  lemplo,  numquam  spiritus  Christi  faciet  sibi  templum.  Licet 
igitur  contra  tales  edita  fuerit  constilutio  concilii  generalis,  quia  tarnen  grandis 
in  causa  esse  dinoscitur  multitudo,  propter  quod  constitutionis  ipsius  severitas 
nequit  in  eisdem  partibus  absque  gravi  scandalo  et  multarum  animarum 

m  periculis  observari,  nos  et  precidi  morbmn  huiusmodi,  ne  ullerius  iuvalescat, 
et  circa  iam  receptas  taliler  volentes  remedium  competens  adhiberi,  discretioni 
veslrc  per  apo.stolica  scripta  mandainus,  qualinus  huiusmodi  moniales  cum  hiis, 
<|ue  pro  ipsarum  receptione  data  fuerunt,  removentes  a  monasteriis,  que  per- 
peram  sunt  ingressc,  ad  alia  eiusdem  ordinis  cum  bonis  ipsis  transferatis 

ir.easdem.  Quod  si  propter  nimiam  multitudinem  alibi  forte  nequiverint  com- 
mode  collocari,  ne  dampnabiliter  evagentur  in  seculo,  recipiantur  in  eisdem 
monasteriis  dispensativc  de  novo,  mulatis  prioribus  locis  et  inferioribus  assi- 
gnatis.  Symoniace  vero  data  pro  ipsis  converti  facialis  in  usus  alios  pietatis, 
prout  saluti  male  dantium  et  recipientium  secundum  deum  videritis  expedire, 

vücontradictores  et  rehelles  per  censuram  ecclesiasticam  appellatione  postposita 
compescendo.  Ad  hec  auctoritate  nostra  districtius  inhibere  curetis,  ne  talia 
de  cctero  prcsumantur,  quia  quanlo  benignius  ipsarum  liac  vice  initigamus 
offensas,  rigorem  mansueludine  temperantes,  tanto  puniremus  severius,  si 
contra  facercnt  in  futurum.    Ne  vero  per  ignorautiam  excusalionem  habeant 

2:  in  peccatis,  predictam  constitiitionem  concilii  frequenter  in  eisdem  monasteriis 
legi  publice  facialis.  Quod  si  non  ambo  hiis  exequendis  potueritis  interesse, 
alter  vestrum  ea  nichilominus  cxequalur.  Datum  Reate  III  kalendas  marlii 
pontifieatns  nostri  anno  quinto. 

UmrernitäMWiotiiek  Hcidcllxrg.  or.  mb.  Die  Bulle  hing  an  luinfentr  Schnur.  (A.) 
so  Druck:  Winkelmann  Acta  I,  &U  f.  ex  A. 

Angeführt  von  Ishmann  im  Archir  für  hesg.  GexJiidUe  II,  JUS  =s  lieg.  Scribn  1336. 


151.  1231.  Ajml  13.  Lateran.  —  Gregor  IX  befiehlt  dem  Dekan,  Cantor 
und  Sclwlastilcer  zu  Trier,  dass  sie  den  Bischof  (Heinrich)  von 
Worms  veranlassen,  von  rf/r  Belästigung  der  Prediger  daselhst  ab- 

.  .  decano,  .  .  canlori  et  .  .  scolastico  maiorts  ecclesie  Treverensis. 

Tanto  acerbius  stuporem  nobis  ingerit  et  horrorem  quorundam  nimis 
ubslinata  perversitas,  quanto  eosdem  in  altiuri  gradu  specule  domini  consti- 
tutos,  maioris  perfectionis  attendimus  artiorisque  iustitie  debitores.  Etenim 
wquod  non  sine  dolore  referimus,  optimates  gregis  et  capila  populorum,  qui 
viam  domini  et  iudicium  dei  sui  amplius  pre  ceteris  cognovisse  debuerant. 
ecce  magis  hü  simul  confregerunt  iugum,  vincula  dirupcrunt.    Et  qui  in 


Digitized  by  Google 


1231. 


111 


defensionem  positi  sunt  et  refugium  subditorum,  ipsi  periculosius  vineam  domiui 
depascentes ,  sanetitatem  impngnant ,  novercanlur  iustitie ,  obviant  pietati, 
eoque  inexorabilius  suo  redemplori  in  membris  ipsius  recalcitrant,  quo  minus 
de  pretio  redemptionis  anime  sue  sese  incrassatos  attendunt.  Prodit  namque 
ex  adipe  ipsorum  iniquitas,  cuius  clamor  iam  in  tantum  ascendit,  quod  contra  i 
se  apostoticam  provocat  equitatem.  Dilectorum  siquidem  filiorum,  provinrialis 
et  aliorum  prioruin  nec  non  et  f rat  nun  oi-dinis  Prediealorum  in  Theutonia, 
iam  crebra  nobis  est  eonquestione  monstratum,  quod  cum  olim  .  .  Wanna- 
tiensi  episcopo  primo  secundo  et  tertio  firmiler  nostris  dederimus  litteris  in 
preeeptis.  ut  a  molestationc  ipsorum,  quos  multis  et  variis  vexationibus  et  m 
gravaminibus  fatigabat  et  adbuc  fatigare  non  desiuit.  omnino  cessaret,  sibi 
super  boc  pluries  executoribus  deputatis,  eisdem  executoribns  del'erentibus 
bomini  plus  quam  deo  et  mandatuin  nostrum  exequi  non  curantibus,  dictus 
episcopus  malilie  sue  adhibens  incrementa,  non  solum  non  destitit  ab  ipsorum 
uiolestüs  et  pressuris,  sed  in  cumulum  afflictionis  eorum  post  appellationein  r. 
ad  nos  interpositam  ipsorum  operarios  ab  eorum  hedifiriis  expulit  violenter, 
et  quod  horribilius  est  auditu,  corpus  cuiusdam  fratris  eorum  defuneti  ex- 
humari  ab  ipsorum  oratorio  et  ad  suani  feeit  ecclesiam  deporlari.  Insnper 
dum  quidam  ex  ipsis  fratribus  fuisset  a  quodain  non  absque  ipsius  notilia 
verl>eratus ,  excoimnunicatum  nuntiari  ipsum  sacrilegum  non  permisit.  Et  w 
quasi  propria  malilia  ad  persequendos  predictos  fratres  non  sibi  sufficeret, 
nisus  est  et  alios  sui  sibi  erroris  procurare  faulorcs,  ut  assensu  plurimn  et 
auxilio  constipatus  ipsorum  iunocentiam  ralidius  possit  et  multiplicius  impug- 
nare.  Hüs  quoque  minimc  contentus  et  impetu  suo  motum  sui  animi  non 
refrenans,  in  eosdem  fratres  Warmaeie  connnoranles  suspensionis  sententiam  a.-. 
pi*omulgavit.  Quia  igilur  ad  boc  sumus  in  beatorum  apostolorum  prineipis 
cathedra  domino  disponente  licet  immeriti  conslituti,  ut  plantare  debeamus 
qne  ad  divinum  spectant  decorem,  et  evellere  atque  eradicare,  que  sunt  obvia 
rationi  et  salutis  videntur  impedire  profectuni,  iudicare  et  iam  in  iustitia  pau- 
peres  et  in  equilate  pro  mansuetis  arguere,  discretioni  vestre  per  apostolica  m 
scripta  districte  preeipiendo  mandamus,  quatinus  si  est  ita,  cum  nolimus  die- 
torum  prioruin  et  fratrum  molestias  et  iacturas  conniventibus  oculis  pertrans- 
ire,  quos  ob  vite  sanetioris  meritum  et  utilioris  prerogalivam  officii  singulari 
iam  dudum  favorc  fovemus  et  speciali  amplectimur  caritate,  predicta  suspen- 
sionis sententia  lata  in  ipsos  nulla  penitus  nuntiata,  dictum  episcopum  et  alios  r. 
quoscumque,  quod  ab  ipsorum  molestiis  et  pressuris  penitus  conquiescant,  et 
quod  cos  occasione  quarundam  arearum,  quas  emptionis  titulo  sunt  adepti, 
ulterius  non  molestent,  modo  predicto  sub  apostolica  obedientia  per  ecclesiasti- 
cam  censuram  cogatis.  Diclo  vero  episcopo  nec  non  Warmaciensi  capitulo, 
ut  infra  quindeeim  dies  post  monitionem  vestram  corpus  prefati  fratris  de-w 
funeli,  quod  in  ipsorum  fratrum  preiudicium  et  gravamen,  apostolice  quoque 
sedis  opprobrium  et  contemptum,  per  ipsum  episcopum  exhumatum  apud 
suam  ecclesiani  tumularunt,  ad  claustrum  ipsorum  cum  debito  bonore  tumu- 
tandum  reducant,  sicut  est  eis  ab  apostolica  sede  concessum,  firmiter  iniungatis, 
eos  ad  id  censura  simili  compellentes;  mandatum  nostrum  taliter  impleturi,  v. 
ut  tante  religionis  atque  iustitie  vos  experianuir  existerc  zclatores  et  vestram 


112 


1231-1232. 


sollertiam  possimus  mcrilo  commcndare.  Quod  si  dictus  episcopus  nostris 
adhuc  mandalis  contrarius  invenitur,  quia  omnino  suas  immanitates  relinqui 
nolumus  incorreclas,  cum  ut  infra  mensem  post  commonitionem  vestram  nostro 
se  ronspectui  rcpresentet  r  nobis  de  tanlo  conlcmptu  et  iniuria  responsurus, 
;  per  censurain  eandem  appellatione  postposita  compellatis.  Nam  dante  domino 
udversus  aueloritatis  ecclesiastice  firmitatem  porte  inferi  tandein  ininime  pre- 
valebimt.  Testes  etc.  Quod  si  non  onmes  — ,  duo  vestrum  etc.;  constitutione 
de  dnabns  dictis  in  generali  coneilio  edita  nun  ohstante. 

Data  Laterani  idus  aprilis  pontiOcatus  noslri  anno  quinto. 

in  Ann:  Md.,  KpintfJae  8.  XIII.  ed.  ('.  Bodenlxrg  I  p.  3öJ  f. 

1  f>2.  [1231].    Juni  2.     Worms.  —  König  Heinrich  (VII)  benrhmdet  den 
hier  ror  ihm  ergangenen  Rechtsspruch,  dassvon  dem  Nachlas»  derer, 
die  wegen  Ketzerei  mm  Tode  vernrtheilt  werden,  die  Erbgüter  an 
deren  Erben,  die  Lehengüter  an  den  Ishnshenvi,  die  Fahrhabe 
ii  1  länger  an  deren  Herrn  fallen  still. 

Heinricus  dei  gratia  Romanorum  rex  et  semper  augustus.  Universis 
lioc  scriptum  cementibus  graliam  suam  cl  omne  bonum.  Quesilum  fuit 
Wormalie  coram  nobis  in  sententia,  cui  de  iure  cedere  deberent,  cuiuslibet 
humiiiis  bona,  qui  propter  beretice  pravitatis  errorem  condempuaretur  ad 

:i>  mortem.  Abbas  vero  saneti  Galli  requisitus  talem  promulgavit  sententiatn  ap- 
probatain  ab  omnibus ,  quod  beredes  condempnali  bonis  eius  deberent  berc- 
ditariis  ac  patrimonio  gaudere,  benefieiis  eius  simililer  ad  ius  et  poteslalem 
dominorinn,  a  quibus  habebant,  redeuntibus,  doniino  vero  cuiuscumque  esset 
bomo  condempnatns  bonis  eius  mobilibus  innitente,  boc  tarnen  excepto,  quod 
suuiptus  ad  incendiiiiu  hcreticorum  faciendi  et  merces  comitis  de  bonis  eorum 
forent  mobilibus  reeipienda.  Super  quo  presentem  paginam  conscribi  feeimus 
et  sigilli  nostri  testimonio  communiri.  Testes :  Sifridus  Ratisponensis  episcopus, 
imperialis  aide  cancellarius,  Wernberus  de  Bonlanden,  imperialis  aide  dapifer, 
Gotefridus  de  Randeggen,  Heinricus  de  Oppinheiin  et  Sifridus  de  Lutra  scul- 

wteti,  Hindismula  et  quam  plures  alii.    Datum  Wormacte  IUI  nonas  iunii,  in- 

dictionis  Uli  l. 

St.-A.  Hr.  nr.  IS.   or.  mli.  c.  »ig.  jiend.  dd.  (A). 

Druckt:  Moritz  100.  —  MG.,  LL.  II,  284.  —  Huill.  III,  4fiö.  —  ßregshm 
dijj.  cent.  77  ex  A.  —  Heg.  Scribn  1338.  -  Bohmer-Ficker  4202. 

153.  1231  —  1232.  -  Die  Kardinäle  S(inibaldus),  R(atjneriw)  et  B(ainaUlus) 
geben  ein  Vidimus  über  Urkunden  betreff  end  die  Prediger  in  Worms. 

Noverint  universi  presentem  paginam  inspecluri,  quod  nos  S.  tituli  saneti 
Laurencii  in  lucina  presbiter,  R.  sancle  Marie  in  Cosmidin  et  R.  saneti 


[152  1    »  Die  Zahl  kann  iric  «eÄmi  Morit:  bemerkt  trie  VII  gelesen  teerden,  «vis 
toaber  unmöglieli  int. 


Digitized  by  Google 


1231-1232. 


113 


Eustachii  diaconi  cardinales  vidimus  et  de  verbo  ad  verbum  nicliil  addendu 
minuendo  ve)  mutando  conscribi  fecimus  litleras  conpositionis  facte  inter  ve- 
nerabilem pal  rem  .  .  episcopum  et  capitulum  Warinacicnsem  ex  una  parle 
et  .  .  priorem  et  fratres  ordinis  Predicatorum  ibidem  commorantes  ex  altera 
super  quibusdem  areis,  quaa  eomparaverant  dic.ti  fratres  ad  habitandum,  prirno  s 
coram  dilecto  fratre  nostro  0.  sancti  Nicolai  in  carcere  Tulliano  diacono  car- 
dinali  tunc  apostolice  sedis  legato,  secundo  coram  .  .  decano,  .  .  cantore  et 
.  .  scolastico  Treverens/fois  iudicibus  a  domino  papa  delegatis,  tercio  inter 
dictum  episcopum  et  suprascriptos  fratres  pro  ut  in  eiusdem  episcopi  et  pre- 
dictorum  iudicum  aulenticis  litteris  perspexinnis  contineri.  Hanc  quoque  i» 
scripturam  precibus  dictorum  fratrum  ad  cautelam  propter  periculum  futuri 
tempoiis  sigillis  propriis  duximus  muniendam. 

Universis  Christi  fidelibus  hanc  paginam  inspecluris  .  .  decanus,  .  . 
canlor,  .  .  scolasticus  Trcverenses  in  vero  salutari  salutem.  Conmissa  nobis 
auctoritate  sedis  apostolice  causa,  que  vertebalur  inter  venerabilem  patrem  r- 
ac  dominum  .  .  episcopum  Warmaciensew  et  capitulum  ex  una  parte  et  fratres 
Predicatores  ex  altera  crastino  Egidii  procuratoribus  parcium  in  nostra  pre- 
sencia  constitutis  instrumentum  eompositionis,  que  intervenerat  auctoritate  do- 
rn ini  0.  legali  signatum  sigillo  ipsins  ex  parte  fratrum  est  exbibitum  et  per- 
leclum.  Parti  quoque  alteri  copia  ücbal  transscripti.  Huius  autem  instrumenti  ao 
tenor  talis  erat: 

a. 

[1231].  Märs  22.  Regensburg.  —  Otto  Kardinaldiakon  von 
s.  Niclans j/äpstlicher  Legat  genehmigt  einen  Vergleich  zwischen 
dem  Bisthum  und  den  Dominikanern  von  Worms.  2: 

Otto  miseratione  divina  sancti  Nicolai  in  carcere  Tulliano  diaconus 
cardinalis  apostolice  sedis  legatus.  Dilectis  in  Christo  0.  scolastico 
et  II.  decano  sancti  Thome  Argentinensis  salutem  in  domino.  Cum 
inter  venerabilem  patrem  .  .  episcopum  et  capitulum  Warmaciensem 
ex  una  parte  et  dilectos  in  Christo  .  .  priorem  et  fratres  Predicatores  s» 
ex  altera  occasione  quanmdam  arearum,  quas  iidem  eomparaverant 
ad  habitandum,  conlrovcrsia  esset  suborta,  ipsis  (andern  in  nostra 
presencia  constitutis  et  de  pacc  tractantibus  coram  nobis  sie  est  divina 
inspirantc  gracia  et  nostro  studio  accedente  inter  eos  consensum, 
pacis  osculo  viam  concordie  preparante,  ut  dicti  videlicet  episcopus  r, 
et  capitulum  cisdem  fratribus  ecclesiam  sancti  Andrec  extra  muros 
cum  toto  ambitu  suo  et  omnibus,  que  infra  ambitum  continentur, 
liberam  conferant  et  assignent,  expediendo  eam  a  .  .  preposito 
et  canonicis  ecclesie  sancti  Andree,  quibus  eadem  ecclesia  est 
subiecta,  ita  quod  occasione  illius  nulli  subiaceanl  dicti  fratres  veU» 
respectum  habeant  qualemcumque,  quod  dicti  episcopus  et  capitulum 
facere  firmiter  promiserunt.  Dicti  vero  prior  et  fratres  concesserunt 
cedere  loco  priori,  ita  tarnen,  quod  areas  illas  vendere  liceat  eis, 
episcopi  iure  salvo,  de  edifieiis  autem  facere  quiequid  velint.  Nos 
autem  dicte  conventioni  auetoritatem  commodavimus  et  consensum.  4i 

II.  Buos,  rrkimilotilmrli  .1.  Stu.lt  Wurm»  t.  8 


U4 


1231. 


Quo  circa  discretioni  vestre  qua  fungimur  auctoritate  mandamus, 

qualinus  prediclam  convenlionem  faciatis  auctoritate  nostra  ab  utraque 

parte  firmiter  ubservari,   contradictores  et   rebelles   per  censuram 

ecclesiaslicam  compellentes.       Datum  Ratispone  XI  kalendas  aprilis. 

i  Druck:  Wiiikelmttmi,AdaI,p.4WaiM\Vürdhctiri*monati.Wo^^ 

tl  Heidelb.  UnicBM.  -  tixtr,  im  Anh.  f.  hess. Geich.  II,  326.  -  Reg.Scriba  1337. 

b. 

1231.    Sept.  2.  —  Dekan,  Cantor  und  Scholastiker  tsu  Trier 
vergleichen  den  Bischof  van  Worms  mit  den  Predigern 

l0  daselbst,  indem  der  Bischof  letztem  die  s.  Andreaskirche 

ausser  der  Stadt  einräumt. 
Dccanus,  .  .  cantor  et'.  .  scolasticus  Treveronses  iudices  a  domino 
papa  delegati  constitutia  in  presencia  nostra  B.  procuratore  domini 
.  .  episcopi  et  B.  procuratore  capituli  Warmaciensis  et  fratre  C.  pre- 
is curatore  .  .  prioris  et  conventus  fralrum  ordinis  Predicatonun  in 
Wannacia  haben tibns  speciale  inandatam  ad  componendum  in  hanc 
formam  pacis  nobis  medianlibus  convencrunt.  Dicti  episcopus  et 
capitulum  laborabunt  fideliter,  quod  ecclesia  saneti  Andree  assignabitur 
dirtis  fratribus  secundum  ordinacionem  compromissi  (?)  coram  domino 

:,,  O.  legato  nobis  sub  sigillo  suo  preservatani,  et  hoc  expedient  usque 

'2.  Febr.  ad  fest  um  purißcationis  bcatc  virginis,  quatinus  in  eis  est.  Memorali 
quoque  procuratores  episcopi  et  capituli  in  manus  nostras  promiserunt, 
quod  quantumeumque  poterunt  procurabunt,  ut  assignatio  dicti  loci 
fiat  fratribus  antedictis,  et  si  istud  elaborari  nun  poterit  vel  alias  de  volun- 

ss  täte  parcium  fratribus  in  humanitate  provisum  non  fuerit  usque  ad  diem 

predictain ,  partes  ad  nos  redibunt  quarto  die  post  purificationera  causa 
2.  Sept.  existente  in  eo  statu  in  quo  erat  in  craslino  Egidii,  co  excepto,  quod 
renunciatum  est  dilaloriis  exceplionibus.  Circa  sepulturam  vero  in  hoc 
consensum  est,  quod  iidem  fratres  ad  sepulturam  reeipiant  illos,  qui 
apud  ipsos  elegerint  sepeliri.  Sic  videlicet  quod  corpus  apud  ipsos 
tumulandum  primum  deferatur  ad  ecclesiam  parrochialcm ,  de  qua 
sumilur  et  missa  ibidem  cantata  postmodum  ad  ipsorum  ecclesiam 
proprio  sacerdote  funus  ducentc  et  deferatur.  De  relictis  a  morien- 
tibus  ipsis  fratribus,  qui  apud  ipsos  elegerint  sepulturam,  placuit 

si  partibus,  ut  sie  qualis  porcio  relicla  sit  ipsis  fratribus  et  ecclesie 

conventuali,  de  cuius  parrochia  corpus  transferlur,  utraque  pars  sua 
contenta  sit  poreionc.  Si  vero  nichil  ecclesie  conventuali  et  aliquid 
fratribus  relictum  sit,  illius  fratres  duas  partes  retinebunt,  terciam 
ecclesie   restituendo;   si  vero  plus  ecclesie  conventuali  et  minus 

i0  fratribus,  utraque  pars  similiter  erit  contenta  sua  porcione.    Scd  si 

plus  relictum  sit  fratribus  et  minus  ecclesie.  equalis  porcio  hino  inde 
et  quod  residuum  est,  in  tres  partes  dividelur,  duahus  apud  fratres 
renianenü'bus,  tercia  ecclesie  restituenda.  De  Ulis  vero,  qui  relinquuntur 
fratribus  ab  eis,  qui  alias  elegerint  sepulturam  vel  que  in  vivos  con- 

4i  feratur1  eisdem   nichil  pereipient  ecclesie.    Item  fratres  inlerdictu 

[irrt]    »  verdunkelte  Stelle. 


Digitized  by  Google 


1232. 


115 


servabunt  in  nullo  privilegionim  suorum  tenore  excedentes,  obedicntes 
episcopo  et  ecclesie  Warmacicnsi  in  omnibus,  in  quibus  tenor  privi- 
legionim ipsis  a  domino  papa  indultorum  vel  oi-diuis  ipsorum  insti- 
tutiones  a  papa  vel  a  iure  approbate  non  repugnanl.  Item  canonici 
maioris  ecclesie  singulis  annis  secundum  consuetudinem  hactenus  s 
observatam  Stationen)  servabunt  apud  ecclesiam  saneti  Andree  in 
montc,  si  contigerit  eandem  fratribus  assignari.  Insu  per  in  quo- 
JJtz.  übet  anno  in  crastino  Andree  cominunem  missam  celebrabunt  pro 
tocius  ordinis  fratribus  defunetis  et  idem  et  eodem  die  facient  fralres 
pro  eauonicis  defunetis  utrique  in  suis  ecclesiis  et  specialiter  pro  i" 
domino  H.  Warmacicnsi  episcopo.  Partes  hinc  inde  renunciaverunt 
omnibus  questionibus,  si  quas  habebant  vel  quas  habere  videbantur 
ad  invicem,  si  super  premUsis  composilio  fuerit  consummata.  Acta 
sunt  hec  coram  nobis  anno  domini  M.CÖ.  XXXI.  in  crastino  saneli  Egidii. 
Extr.  im  Archiv  f.  Ae*t.  Gesdiichte  II,  326.  —  Ittg.  Strikt  1339.  u 

c. 

1232.  Jidi  18.  Veste  Stein.— H(einrich)  Bischof  wm  Worms 
gestattet  dm  Predigern  in  Worms  sich  anzusiedeln. 
H.  dei  gracia  Warmaciensis  episcopus  omnibus  presentem  paginam 
inspecturis  salutem  in  domino.  Notum  sit  universis  ipsi  fidelibus,  *o 
quod  de  bona  noslra  voluntate  fratribus  Prcdicatoribus  in  Warmacia 
commorantibus  suisque  successoribus  assensum  prebuimus  et  aueto- 
ritatem  dedimus  emendi  locum  sive  areas  ibidemque  ecclesiam  et 
claustnun  construendi  et  inhabitandi  infra  muros  civitatis  Warma- 
ciensis, ubicumque  voluerint,  excepto  eo  loco,  quem  dicti  fratres  primo  ->:. 
oceupaverunt,  salvo  tarnen  censu  debito  et  consueto.  Preterea  in- 
dulsimus  eisdem  fratribus,  quod  ubicumque  infra  muros  excepto 
loco,  quem  primo  inbabitabant,  remansenint  secundum  formam 
compositionis  priinam  a  iudieibus  Treverensibus  ordinatam,  ibidem 
coinmorentur  preter  illum  articulum,  quod  ad  mon lern  saneti  Andree 
non  tenebuntur  exire  sicut  in  predicta  compositione  tactum  fueral  et 
expressum.  Insuper  etiam  promisimus  eisdem  fratribus,  quod  ecclesias 
nostras  ad  hoc  inducemus,  quod  usque  ad  octavain  nativitatis  beate 
15.  Sept.  virginis  proximam  ipsis  de  monte  saneti  Andree  faciant  recompensa- 
tionem,  cum  nos  eundem  mon  lern  ex  compositione  0.  legati  eisr 
conferre  cum  liberlate  omuimoda  teneremur;  quodsi  ab  illis  obtinere 
non  possumus,  nos  ad  eandem  recompensalionem  faciendain  esse 
votumus  obligali,  ita  quod  usque  ad  memoratum  terminum  secundum 
arbitrium  domini  Landolphi  decani  maioris  ecclesie  Warmaciensis  et 
Burcbardi  prepositi  deWilburg  ipsa  ^compensatio  persolvatur.  Testest 
sunt:  Stephanus  preposilus  Nuliusensis,  Constantinus  custos  ibidem, 
Hildehrandus  capellanus  dicti  prepositi,  fraterVolmarus  et  fraterTyrolphus 
predicatores.  Dalum  in  Castro  Lapide  anno  domini  M.  CC.  XXXll. 
xV.  kalendas  augusti. 

Unü-ersität*bibiiothtk  HeidcUxnj.    or.  vtl,.  c.  3  «»«/.  jieud.  del.    Dtu  Pergament a 
ist  be*chndigt. 


116 


1232. 


154.  1232.  März  17.  Augsburg.  —  König  Heinrich  (VII)  Itestätigt,  du  sein 
Vater  ihm  das  Regiment  von  Deutschland  überlassen  hat,  den 
Bürgern  von  Worms  ihre  Privilegien  uml  imbesondere  ihren  Stadtrath. 

H(einricus)  dei  gratia  Roinanormu  rex  et  sein  per  augustus.  Fidelibus 
%  suis  consilio  et  universis  civibus  Wormaciens//jMs  gratiam  suam  et  omne 
bonum.  Pia  aniniadversione  considerantes  preclara  obsequia,  c|iie  pluries 
nobis  exbibuit  universitas  vestra  et  in  posterum  dante  domino  poterit  exbibere 
iura  et  libertates  vestras  a  divis  progeniloribus  nostris  vobis  indullas  illesas 
voluraus  conservare  fovere  vos  volentes  et  manu  teuere  prout  regie  congruit 
iu  bouestati.  Sane  quia  serenissimus  dominus  unperator  pater  noster  noslre 
dicioni  depulavit  terram  Alemannie  plenius  et  commisit,  intendimus  in  ea 
disponere  et  ordinäre,  quod  nobis  et  fidelibus  nostris  videtur  expediens  et 
consultuin;  statuentes  et  auctorilate  vobis  regia  indulgentes,  ut  iuxta  formam 
privilegiorum  vobis  a  divis  imperatoribus  et  regibus  indultorum,  salva  tarnen 
libertatc  ecclesie  Wormaticnsis,  iura  et  libertates  vestras  et  consilium  babeatis 
et  secundum  veslram  consuetudinem  approbalam  velul  badenus  civitatis  veslre 
bonori  et  commodo  fideliter  intendatis.  Datum  apud  Augnstam  XVI  ka- 
lendas  aprilis,  indictione  V. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  42.  or.  tnb.  (A).    Dim  hinten  aufgedrückte  Steffel 
20  ist  abgefallen.    Diester  Brief  lag  ftiilter  im  st<idti*ehen  Archiv  zu  Worms,  tr»>  schon  die 
Auftdirijl  auf  der  Rückseite  ron  der  Hand  des  Statt! Schreiber*  Haüungius  Iteireist. 

Drucke:   Moritz  ttVJ  (ex  Aj.  —  Ludewig,   Ret.  II,  182.  —  Hansselmann, 
jMndeslwltcit  II,  277.  —  Huill.  IV,  564.  —  Reg  'Scriln  1342.  —  Boltmer- Ficker  422* 
»mV  ausßhrlidier  Erläuterung.  -  Schirrmadter  in  For*ch.  :.  d.  Gesih.  XI,  Xj:>.  Dargnn, 
r.  elxl.  XIX,  HÖ3  ff. 


155.  1232.  Mai.  Udine.  —  Kaiser  Fridrich  II  erklärt  gemäss  den  Be- 
schlüssen von  Ruvenna  alle,  welche,  zu  Worms  einen  Stadtrath  r« 
bilden  sieh  unterfangen  haben,  in  die  Reichsacht. 

F(riderieus)  dei  gratia  Homanorum  imperator  semper  auguslus  Jerusalem 
»»et  Sicilie  rex.  Prcsenti  scripto  notum  fieri  volumus  universis  imperii  fidelibus 
tarn  presentibus  quam  futuris,  quod  dilectus  prineeps  noster  H.  venerabilis 
Wormaciens«  episcopus  in  sollepni  (!)  curia  Sybidati  presentibus  ibidem  prin- 
eipibus  conquerendo  proposuit  corain  nobis,  quod  cum  in  generali  curia  Ra- 
xenensi  sollempniter  celebrata  per  sollempnem  Constitutionen)  nostram  de 
3:>comuni  approbatione  prineipum  consilia  communitates  coniurationes  et  biis 
similia,  que  fuerant  in  civitatibus  Alemannie  temere  altem  ptata,  duxerimus 
omniuo  cassanda.  Gives  Wormacienscs,  postquam  ad  eos  constitucio  nostra 
pervenit,  consilium  facere  et  tali  uti  officio  presumpscruul  constitucioni  nostre 
presumptuosius  obviantes;  verum  quia  idem  prineeps  noster  procedi  peeiit  in 
*»  buiusmodi  transgressiones,  nos  prineipum  omnium  qui  interfuerint  approbante 
senlentia  omnes  illos,  qui  post  predicle  nostre  eonslitucionis  ediclum  in  eadeni 
eivilate  Wormacf'om  consilium  facere  et  ipso  uti  officio  aeeeptarunt  vel  amodo 
acccptabunt,  anetoritate  imperial!  duximus  perscribendos  pene  in  privilegio 
contente  pro  eorum  trausgressu  similiter  addicenles.    Ad  euins  rei  memoriain 


Digitized  by  Google 


1232. 


117 


presens  scriptum  fieri  feciimis  sigillo  niaiestalis  nostrc  roboratum.  Huius 
rei  testes  sunt:  B.  patriarchu»  Aquilcgicns/s,  E.  Salzeburgens/.s  et  A.  Made- 
burgcnsis  arehiepiscopi .  E.  Babinbergens/s.  S.  RatisjKme/Jsü*  impcrialis  aulc 
cancellarius  et  .  .  Herbipolens/*  cpiscopi ;  .  .  Fiisigensvs  electus,  A.  dux  Saxonie, 
O.  dux  Mcranie,  B.  dux  Karinlli«',  comes  Hcinrieus  de  Ortinberch,  comes  s 
Adolfus  de  Xuemburch,  Warncrus  de  Bullindia,  Conradus  et  Syfridus  de 
Hohenloch  et  alii  quam  plures. 

Datum  aput  Utinuin  in  Foio  Julii  anno  dominicc  incarnalionis  millcsimo 
dutentcsinio  tricesiiuo  secundo,  mensc  madii,  qninte  indictionis. 

St.-Ä.  Lnzern,  GuUercr'scJtcr  Ap/Mrat  nr.  A3,  or.  ml.  c.  «ig.  jKnd.  tlel.;  nur  noch  10 
ein  liest  der  geUbseidenen  Schnur  ist  turhanden. 

Drucke:  Sdumnat  I,  36H  (mit  falndicm  Dutum).  —  Lintig,  Rctduarchir  14, 
fisi.  —  (Bussart)  Securü  210.  —  Ifuillard  IV,  333.  —  Heu.  Scräxt  1346.  —  Röluuer- 
Fkkcr  1976. 

1232.    Mai;  bei  Udine.  —  Kaiser  FridricJi  II  beauftragt  den  Bisehof  156. 
fleinrieh  txrn  Worms,  das  Stadthaus  zu  Worms  gänzlich  abreissen 
zu  lassen,  und  schenkt  den  Platz  der  Kirche  daselbst. 

Fridcricus  dei  gracia  Homanorum  imperator  et  Semper  auguslus,  Jeru- 
salem et  Sicilie  rex.       Per  presens  scriptum  universis  imperii  fidelibus  volumus 
esse  notum,  quod  dilecto  prineipi  nostro  Heinrico  venerabili  Wormaciensi  20 
episcopo  dedimus  in  mandalis,  11 1  domum  que  vocabatur  comunilalis  in  Wor- 
macia  funditus  dirui  faciat  et  id  ßrmitcr  et  instanter  aucloritate  nostri  culminis 
exsequatur.    Concessimus  insuper  ei  de  gracia  nostra  fundum  eiusdem  domus, 
ut  in  proprielate  ecclesie  debeat  perpetuo  possideri.   Quare  universis  et  singulis 
sub  oblentu  gracic  nostrc  mandamus,  quatenus  nullus  sil,  qui  super  executione  m 
dicti  mandali  nostri  eidem  prineipi  nostro  contrarium  se  opponat,  sed  ad 
diruitionem  eiusdem  domus  omiies  quos  exinde  requisicrit  sibi  commode  assi- 
statis,  scituri  omnes,  quod  quicunque  presenti  mandato  nostro  presumpserit 
contraire,  indignationem  nostram  se  noverit  ineurrisse.   Ad  cuius  rei  memoriam 
presens  scriptum  feeimus  sigillo  nostrc  celsitudinis  roborari.    Huius  rei  testes  m 
sunt:  B.  patriarcha  Aquilcgensis,  E.  Salzburgcnsis  et  A.  Magdeburgensis  arebie- 
piscopi;  E.  Babenbergensis ,  S.  Ratisbonensis  imperialis  aule  cancellarius  et 
Herbipolensis  episcopi;  electus  Frisingensis.  A.  dux  Saxonie,  0.  dux  Meranie, 
B.  dux  Karinthie ;  comcs  II.  de  Ortemberg,  comes  Adolfus  de  Scobenburg, 
W'ernherus  de  Bolanden ,  Sifridus  et  Conradus  de  Hoenlocb  et  alii  quam  3:1 
plures.        Datum  apud  Utinum  in  Foro  Julii  anno  dominice  incaniationis 
inillesimo  CC.XXX.1I,  mense  maii,  quinte  indictionis. 
Original  tco? 

Drucke:  Bö/imer,  Fontes  II,  218  =  IluUlard  IV,  336.  —  Angeführt  bei 
Schannat  I,  369.  —  Reg.  Scriba  1345.  —  Bähmer-Ficker  1077.  40 

1232.   August  3.   Frankfurt.  —  König  Heinrich  (VII)  bestätigt  den  157. 
treuen  Bürgern  von  Worms  alle  ihre  Freiheiten. 

(C.)  ;  In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Hcinricus  seplimus  divina 
favente  dementia  Roinanorum  rex  et  Semper  augustus  ;.    Si  ea  que  per 


■ 


Digitized  by  Google 


US 


1232. 


sanctioncs  divoruni  auguslorum  imperatorum  ac  rcgum  saJubriori  consilio 
disponunlur,  regio  patrociniu  confirmanms,  iura  sua  illesa  cuilibct  cunservanles 
fideles  imperii,  credimus,  per  hoc  ad  proniptiora  obsequia  invitamus.  Noveriut 
igitur  tarn  prcscus  etas  quam  successura  postcrilas,  quod  nos  cognoscentes 

:•  fidein  et  devotionein  neenon  obseqniosam  voluntatcin  tidelium  noslrorum  uui- 
vcrsorum  civium  Wormatiensium,  quain  nobis  et  predecessoribus  ac  progcni- 
toribus  nostris  exbibuerunt  hactcnus  indefessc,  ipsis  singula  et  universa  privi- 
legia  a  predecessoribus  nostris  imperaloribus  ac  regibusRoinanorum  et  nominatiin 
ab  hnperalore  Friderico  proavo  nostro,  ab  iinperalore  Heinrico  avo  nostro, 

10 et  a  sercnissimo  domino  imperatore  patre  nostro,  eisdem  indulla  auctoritatc 
regia  et  cx  gratia  et  potestate,  quam  a  sercnissimo  domino  imperatore  patre 
nostro,  nuper  suinus  adepti,  confirmamus,  volenles  ea  velut  hactenus  in  suo 
robore  et  vigore  absque  calumpnia  in  posterum  pernianere.  Statuimus  igitur 
et  sub  interminalione  gralie  noslre  districle  prccipiinus ,   ut  nulla  unquam 

i:>  persona  humilis  vel  alta,  ecclesiasüca  vel  secularis,  huic  facto  et  confirmationi 
nostre  audeat  contraire  vel  ausu  teuierario  in  aliquo  obviare.  Quod  qui  facerc 
prcsumpserit,  iram  nostram  gravein  sentict  et  offensani  et  pcnam  reatus  sui 
cenlum  libras  auri  componet,  medielatem  camcre  noslre,  reliquum  passis 
iniuriam  persolvendas.    Ad  huius  itaque  facti  noslri  et  confirmationis  memo- 

üoriam  evidentem  et  robur  in  posterum  valilurum  presens  exindc  Privilegium 
conscribi  et  sigilii  nostri  muniinine  iussimus  roborari.  Testes  hü  sunt:  S. 
venerabilis  Magunlinus  et  .  .  Trcvercnsis  archiepiscopi,  B.  Argentincnsis ,  .  . 
Camcraccnsis,  .  .  Osnaburgensis  episcopi,  C.  abbas  Fuldensis,  H.  marchio  de 
Baden,  H.  dux  de  Lunburg,  0.  A(|uensis  et  .  .  Trajectensis  preposili,  C.  pre- 
positus  de  Tanne,  comes  Walrammus  de  Lucilnburg,  comes  E.  de  Urach, 
H.  marchio  de  Burgowe,  comes  A.  de  Habichisburg,  comes  A.  de  Rodemburg, 
Gcrlacus  de  Büdingen,  Godefridus  de  Hohinloch,  W.  dapifer  de  Bonlant, 
W.  pincerna  de  Schiphe,  E.  dapifer  de  VValpurg,  C.  pincerna  de  Winderstetin, 
C.  pincerna  de  Clingiinburg,  Ludewicus  de  Schipha  et  alii  quam  plures.  Actum 

watuto1  dominicc  incarnationis  millesimo  ducentesimo  tricesimo  secundo,  IU 
nonas  augusti,  indictione  quinta,  anno  regni  eius  undeeimo. 

•  Signum  domini  Heinrici  Romanorum  regis  invictissimi.  •  (M). 
Datum  apud  Frankenfort  in  sollempni  curia  nostra  anno  nonis  indictione 
prenolalis. 

a<,  »9t.--.-l.  W.  nr.  14.  or.  inb.  c.  sig.  jtend.  dcl.  (A). 

Drucke:  Moritz  163  ex  A  scldecht.  —  Ifansebmnn,  LuiuUvhoJtcil  II,  277  - 
IlniO.  IV,  57V.  —  Bresslun,  Di]*,  ccntum  Hl  cx  A.  —  Reg.  ficriba  im.  —  Böhmer- 
Ficker  4245. 

lieber  den  Inhalt  s.  Arnold  II,  28  ff'.,  der  niclUs  ron  einem  Widerspruch  dieses 
4«  Privilegs  mit  dem  folgenden  ttissen  will;  dagegen  Winkelmann,  Gesdiidde  Fridridts  I, 
42<J.  SchirrmiKlier  in  den  Forsch,  z.  d.  Gesch.  XI,  333  f.  Dargun,  Forsch,  z.  d.  G. 
XIX,  356  ff.  Letiterer  sudtt  diese  Urkunde  als  eine  Fälsduinq  nadizmctisen  und  zwar 
teeil  die  Zeugenreihe  nicht  in  Ordnung  sei.  Allein  dagegen  ntadu  Ficker  in  den  Mitiheil. 
des  Instituts  für  oestr.  GexilüdUxfirrsauuig  II,  179  ff.  geltend,  dass  Ungenauigkeiten  m 
Zeiigenredten  oft  ivrkonuuen.  Hin  Anstand,  L.  dapifer  de  Walpurg,  den  es  nach 
Stalin  gar  nicht  gegeben  hat,  erledigt  sicli  übrigens  mn  selbst  durdi  das  Or.,  indem  hier 


(157.1    •  feldt  bei  A. 


Digitized  by  Google 


im 


119 


deutlich,  trotz  Bresslau  E  steht.  JcA  möchte  zur  Erklärung  des  Widersprudis  zwischen 
beiden  Urkunden  die  Meinung  Ficker's  (im  Heg.)  annehmen,  wonach  eben  nr.  157  cd* 
Aufdruck  der  jxrscndichen  Politik  des  König»  zu  betrachten  ist,  tcogegen  aber  die  Fürsten 
Einsprache  erhoben  und  den  Konig  zum  Erlern  des  widersprechenden  Mandates  näthigten. 
Es  ist  ganz  natürlich,  dass  die  Wormser  dieses  lWirileg  in  Ehre  hielten,  dass  aber  s 
andererseits  dieses  nicht  in  die  bischöflichen  Copialbücher  aufgenommen  wurde.  Letzteres 
cerbürgt  doch  die  Aechtheit  einer  Urkunde  in  keiner  Weise, 

1232.   August  4.    Frankfurt.  —  König  Heinrich  (VII)  liebt  auf  Antrag  158. 
seines  Ruthes  die  Rothe  und  Brüderschaften  zu  Worms  auf  und 
sendet  Boten  dorthin,  tun  gemeinsam  mit  dem  Bischof  die  Ver- »° 
fassung  der  Stadt  su  ordnen. 

H(einricus)  dei  gracia  Romanoriwn  rex  et  Semper  augustus.  Fidclibus 
suis  universis  civibus  Wormaciensibus  graciam  suam  et  orane  bonum.  In- 
strueti  de  plenitudine  tocius  consilii  nostri,  consilia  et  fraternitates,  que  in 
civilate  vestra  bueusque  habuislis,  vobis  poleslate  regia  auferimus  vosquet* 
deineeps  a  tali  consuetudine  ccssarc  penitus  iubemus.  Mittentes  ad  vos 
dilectum  prineipem  nostruni  venerabilem  archiepiscopum  Moguntinenscm  et 
dilectos  familiäres  nostros  H.  marebionem  de  Baden  et  Gerlacum  de  Undingen, 
ut  cum  episcopo  Wormatiensi  consedeanl  et  ad  honorem  nostrum  et  ipsius 
episcopi  de  statu  civitatis  ordinent  et  disponent. 1  Et 2  volumus,  ut  vos  so 
talibus  conindcm  ordinacionibus  sine  remuneratione  (?)  *  unanimiter  obediatis. 
Datum  apud  Frankenfurd  11  nonas  augusli,  indiclione  quinta. 

SL-A.  Darmstadt:  Chart.  Worm.  s.  XV.  fol.  26.  (D). 

Drucke:  Böhmer,  Fontes  11,  219  =  Iluillart  IV,  681.  —  Auszugstoeise  Schannat, 
1,  370.  —  Reg.  Scriba  1351.  —  Döhmcr-Fkker  4246.  2b 

[1232].  —  Räthe  und  Bürger  von  Worms  verkünden,  tote  ihr  Rischof  159. 
Heinrich  auf  dem  su  Ravenna  gehaltenen  Reichstag  bei  dem  Kaiser 
sie  hintergatigen  und  gebannt  hohe,  und  versprechen  den  Meistern, 
icelche  ihre  Verteidigung  übernehmen  wollen,  eine  Belohnung. 

Consiliarii  et  universi  cives  in  Wormac/a  omnibus  Christi  fidelibus  in  so 
perpetuum.  Tenore  presencium  ad  noticiani  dedueimus  universoruin,  quod 
quedam  discordia,  que  fuit  intcr  venerabilem  dominum  episcopum  Worma- 
eiensem  clerum  et  cives  predictos  1  median  tibus  quibusdam  prelatis  ecclesie, 
taliter  sopita  fuit  videlicet,  quod  quiequid  offense  clericis  occurreret,  cives 
'Wormacienses  ut  pote  suas  iniurias  vindicarent  et  ipse  clerus  e  converso  in-as 
iurias  civium,  ubi  gladius  eorum  matcrialis  deticeret,  gladio  spiritali  sive  banno 
inimicos  civium  coartarent.  Iusuper  dominus  noster  episcopus  nostri  recor- 
datus  fidelitcr  repromisit,  ut  nulluni  ius  ab  antecessoribus  suis  civibus  in- 
dultum  abqualiter  inürmaret.  Hec  autem  ordinala  composicio  presenle  domino 


[158.)    1  D:  disponuntur.    1  Et  bei  D  über  die  Zeile  hineincorrigiai.    *  das  «> 
Wort  trt  unleserlich,  nur  re  atione  ist  tu  erkennen. 

[159.]    '  predictos  steld  auf  einer  Rasur  und  ist  nur  undeutlich  erkennbar. 


120 


1232. 


opiscopo  poblicala  fuil  omni  populo  pulsnta  campana  in  curia  convocalo. 
Sanc  per  liltcras  ilmuini  noslri  imperatoris  tum  dominus  noslcr  episcopus 
quam  civcs  vocabantur  ad  curiam  Ravennc  celcbraturam,  at  quam  cum2 
doiiiinus  episcopus  vellel  accedere  adiunxerunt  ei  civcs  nundos  suos  honeste 

*  suis  expensis,  in  (ali  familiaritalc  et  fidelilatc,  qua  coniuneli  fucrant,  suoquc 
subsidio  suporaddito  iuxla  possc,  ut  curia  domini  episcopi  decencius  augmen- 
laretur  et  sie  atnicabili  modo  ad  curiam  domini  imperatoris  processerunt. 
Nichilque  preter  bonum  ipsi  cives  speraverunl,  donec  quidam  civitatis  noslrc 
fautores  civibus  narraverunt,  quod  dominus  episcopus  contra  ipsos  ad  curiam 

loaccessisscl.  Quod  cum  domino  episeopo  civcs  obicerenl,  dominus  episcopus 
mendaces  asscruit  recitatores  lalium.  Quod  volens  comprobare  coimnendavit 
civcs  omnibus  familiarilatcm  consilii  domini  imperatoris  babentibus,  ut  negocia 
avium  ad  honeslateni  civitatis  Vellen t  promovere.  Postquam  autem  domini 
episcopi  auxilio  promoti  fuerant  et  manu  propria  domino  imperatori  ipsos 

n  commendasset  et  de  licencia  domini  imperatoris  et  sua  recederent,  privilegium 
quoddam  aput  dominum  iinperatorcm  obtinuit,  per  quod  omnia  iura  civitatis 
antiqua  et  privilegia  ab  imperatoribus,  regibus,  arehiepiseopis,  episcopis  sanc- 
cita  nitlitur  infirmarc.  Verum  ciun  liec  intellexissemus  domino  nostro  regi 
conquerendo  significavimus,  qui  litteris  suis  apertis  nobis  indulsit,  ut  ipsiu* 

*>  aucloritatc  in  iure  nostro  antiquo  subsislercmus,  cui  consensimus.  Ob  bec 
dominus  episcopus  proscriplionem  et  bannum  nobis  procuravit.  Nos  vero  ante 
denunciationem  nobis  faclatn  ad  sedem  apostolicam  provoeavimus.  Igitur 
quicunque  magistrorum  istius  facti  *  proecssum  consideraverit  et  pensalo 
negotio  causam  noslrain  fovere  volueril,  in  conpetenti  summa  pecunic  iuxla 

issui  laboris  meritum,  ipsi  parati  crimus  respondere. 

St.-. 4.  W.  nr.  16.  or.  inb.  c.  sitj.  jtentl.  laem.  (A).  Kleine*  Pergatnent- 
blutt  ;  der  Raum  reidU  kaum  au«,  m  dms'nur  ein  schmaler  Streifen  unten  umgcscMagen 
werden  konnte.   Die  untere  Hälfte  den  Siegels  fehlt. 

Drucke:   Moritz  m  ex  A.  —  Vvluncr,  Fönte*  II.  Jli)  f.  ex  A.  —  lieg. 
wSvriba  1353. 

160.  1232.  August  H.  Frankfurt.  —  König  Heinrich  (VII)  schreibt  dm 
Bürgern  van  Worms,  dass  er  sie  mit  dem  Bischof  versöhnt  hübe, 
und  (heilt  ihnen  seim  weitem  Absichten  mit. 

H(cinricus)  dei  gratia  Womanorwn  rex  et  setuper  augustus.   Fidelibus  suis 
iisunivcrsis  civibus  Wormacicnsifrus  gratiam   suam  et  omne  bonum.  Signi- 
licandum   duximus  universitati   vestre,    quod  nos   de    providencia  consilii 
nostri  intcr  episcopum  vestrum  et  vos  concordiam   feeimus  et  reconcilia- 
vimus  vos,  ad  plenum   volentes,   ut  consilium   vestrum  et  confralernitates 
veslras  dimittatis  super  consilium  et  iuretis  banni  iusticiam  super  nos  et 
4u  consilium  nostrum.    Üecrevhnus  itaque  in  instant!  festo  decollationis  saneti 
29.  .<«<;.  Johannis  bapliste  dilectos  familiäres  nostros  venerabilcm  Magunlmum  archi- 
episcopum,  marchionem  de  Baden,  Gerlacum  de  Bütingen  et  E.  dapiferum 

*  A:  atquam  cum  mit  dunklerer  Tinte  gesclineben.    *  facti  über  der  Zeile. 


Digitized  by  Google 


1232.  1233. 


121 


de  Walpurc  ad  vos  a  lalcre  nostru  trausmittcre,  qui  inter  vos  auctoritatc  nnstra 
et  iiiipcrii  slatuant  et  componant  ad  honorem  noslrum  et  impeiii  necnnn  ad 
commoduin  et  honorem  episeopi  vestri  el  noslnun  taliter,  quod  ulrique  parli 
lolerahilc  videatur.  Mandantes  vobis  et  firinissime  precepienlcs,  quatenus 
dictis  familiaribus  nostris  crcdatis  in  hiis,  que  vobis  dixerint  et  prcccpcriut 
facienda.       Datum  apnd  Frankinforl  VI  idus  augusti,  indietione  V. 

St.-A.  \V.  nr.  /.».    vr.  mb.  c.  n'uj.  jiend.  dd.    Klein  gencJuieben  auf  kleinem 
VergumentzeUcl.  (A). 

Drucke:  Anszugstct'ut  Arnold  II,  27  ex  A.  =  llnillard  IV,  IM.  —  lieg. 
Bohuur-Ficktr  4247.  f> 


1232.  Oktober  XX.    Atmgnu:  (XI  kal.  nov.  pontif.  noslri  anno  sexto).   ~  H>1. 
Gregor  IX  spricht  seine  Freude  über  die  Bereitwilligkeit  und  Wohl- 
thätigkeil  der  Worniscr  Bürger    bei   der   Aufnahme   der  büßenden 
Schwestern  (im  Bcrgkloster)  aus,  cinpflchlt  sie  ihrem  fernem  Wohlwollen 

und  gewährt  allen,  welche  diese  Schwestern  unterstützen,  Ablass.  v< 

Lehmann  im  Archie  f.  lies».  GeacJucfUe  II,  340  Exlr.  (ex  or.)  —  Reg.  Scribu  m>2. 

1233.  Februar  10.    Anagniae.  —  Papst  Gregor  IX.  ItesUitigt  einen  162. 
Vertrag,  welcher  zwischen  [Heinrich]  Bischof  von  Worms  und  tlen 
Predigern  in  Worms  über  eine  Hofstätt  jener  Stadt  gemacht  worden  ist. 

Grcgorius  episcopus  servus  servorum  dei.  Dilectis  liliis  .  .  priori  et 
fratribus  ordinis  fratrum  Predicatorum  Warmaciensmm  salutem  el  apostolicam 
benedictionem.  Ad  tollendas  lites,  quas  fraternum  plerumque  odium  comitatur, 
per  quas  eliam  quies  profectusque  regularium  impeditur,  speciali  sollicitudiue 
inlendere  nos  oportet,  quamquam  generaliter  omnium  fidelium  amplecti  pacem 
et  querere  ex  iniunete  nobis  amministrationis  officio  teneamur.  Ex  parte  si  -'^ 
quidem  veslra  fuit  propositum  coram  nobis,  quod  olim  inter  vos  ex  parte 
una  et  venerabilem  fratrem  noslrum  .  .  episeopum  et  dileclos  lilios  capilulum 
Warmaciense  ex  altera  super  quibusdam  areis,  quas  in  eivilate  Waiinaoien.s/ 
ad  edificandum  et  habitandum  emistis,  questione  suborla.  post  compositionem 
quandam  inter  vos  factam  per  dilectum  filium  nostrum  0.  saneti  Nicolai  in »» 
Carcere  Tulliano  diaconum  cardinalem,  tunc  apostolice  sedis  legatum,  el  or- 
dinalionem,  quam  .  .  decanus  Trevcrensis  et  coniudices  sui  delegati  a  nobis 
fecerunt,  tandem  talis  inier  vos  et  eundem  episeopum  ainicabilis  compositio 
intervenit,  videlicet  quod  prefatus  episcopus  vobis  el  successoribus  vestris 
emendi  aream  sive  locum  ad  ecclesiam  construeudain  et  clauslrum  el  in- 3'« 
habitandi,  ubicumque  volueritis  infra  muros  civitatis  eiusdem ,  excepto  illo 
loco  dumtaxat,  ubi  priores  habueratis  areas,  salva  in  aliis  ordinatione  predicta, 
auetoritatem  tribuit  et  assensum,  censu  sihi  debito  in  eodem  loco,  quem 
eniendum  et  construendum  duxerilis,  reservato,  prout  in  litteris  confectis 
exinde  plenius  continetur.  Quarc  nobis  humiliter  supplicastis,  ut  eomposi-  «'■' 
tionem  ipsam  apostolico  dignaremur  munimine  roborare.  Nos  igitur  vestris 
devolis  precjbus  inclinati  supplentes  si  quis  est  ex  eo  defectus,  quod  consensus 
predieli  capituli  in  premissa  compositione  ullima  uou  accessit.   de  noslre 


Digitized  by  Google 


122 


im 


plenitudine  potestatis  compositioncm  candcm  sicut  sine  pravitate  provide  facta 
est  et  sponte  ah  utraque  parte  reoepla,  auctorilate  apostolica  conlirmamus  et 
presentis  scripti  patrocinio  communimus.  Nulli  ergo  oranino  hoininum  liccal 
hanc  paginam  nostre  confumationis  infringere  vel  ei  ausu  temerario  contrairc. 
i  Si  quis  autem  hoc  allemptare  presumpserit,  indignalioncm  omnipolenüs  dei  et 
beatoruin  Pctri  et  Pauli  apostoloruni  eius  se  noverit  ineureurum. 

Datum  Anagnie  IUI  idus  februarii,  pontificatus  nostri  anno  sexto. 

UnirentiititMUliottek  Heidelberg  or.  nib.     Die  BkibuRe  hieng  an  roUujdb- 
sätlener  Schnur. 

in  Druckt:  Rn*>üi,  Jiullur.  J'raed.  I.  42.  nr.  62.  —  MG.,  Epistolae  *.  XIII 

Vol.  I,  lO'j.  -  Reg.  Lehmann  im  Arehie  f.  heu.  GescJUdUe  U,  328.  —  Potthwst  nr.  9087. 

103.  1233.  Februar  27.  —  Ucbereinkunß  zwischen  dem  Bischof  und  den 
Bürgern  von  Worms  über  die  Besaitung  des  Stadtratlies  mit  neun 
Bürgern  taul  seclis  Rittern. 

i-,  Heinricus  dei  gratia  Wovmatiensis  episcopus.  Univcrsis  hoc  scriptum 
cerrieiilibus  salulem  in  auetore  salutis.  Hcc  est  forma  compositionis  regio 
ateedente  consensu  inter  nos  cum  ecclesia  et  cives  Wormatieuses :  Prepositus 
maior  vel  decanus  vel  cuslos  Nove  donuis  unus  islorum  iurabit  in  animam 
nostram,  quod  nos  eligemus  inter  cives  IX  viros,  quos  esse  viderimus  potiores 

20  et  utiliores  nobis  et  ecclesie  ac  toti  civitati.  Idem  IX  iurati  eligent  VI  milites 
in  civitate,  quos  esse  crediderint  poüores  et  utiliores  nobis,  ecclesie  ac  civitati. 
Qui  XV  una  nobiscum  Semper  consilio  presidebunt.  Quod  si  nos  ierimus 
extra  provinciam,  personam  ydoneam,  que  nomine  nostro  consilio  presideat, 
subrogabimus.    Item  nos  cum  istis  XV  super  iuramentum  prestitum  eligemus 

2ö  scultetum  et  officiatos  in  festo  Martini,  ila  quod  nee  nos  nec  isti  XV  umquam 
exigemus  vel  reeipiemus  inde  aliquam  pecuniam,  tales  eligendo,  qui  possint 
nobis  et  civitati  servire,  nullam  amiciciam  vel  inimiciciam  in  luis  cligendis 
attendendo.    Item  ad  constituendum  exaetionem  vel  ungelt  nos  cum  predictis 

or 

XV  de  qualibet  parrochia  Uli  viros  assumemus  eorum  et  XV  virorum  consilio 
■m>  civitatis  commodo  provisuri.  Quod  si  unus  ex  illis  IX  decesscrit,  nos  alterum 
substituemus  sub  forma  prioris  iuramenti.  Si  de  VI  mililibus  quisquam 
decesscrit,  i Iii  IX  preslito  iuramento  sub  forma  predicta  alterum  subrogabunl. 
Si  quis  vero  XV  consiliariorum  contra  iuramentum  suum  venerit,  nos  con- 
victum  duabus  vel  tribus  personis  de  consortio  suo  a  consilio  eieimus,  alterum 
si  illi  sub  forma  priori  subrogando.  Si  de  VI  mililibus  aliquis  sc  per  annum 
absentaverit,  alter  iu  locum  eius  ab  illis  IX  eligetur.  Si  vero  de  IX  civibus 
se  aliquis  per  annum  absentaverit,  nos  in  locum  eius  alterum  subrogabimus. 
Si  quis  autem  de  XV  consiliariis  peregrinalus  fuerit,  alter  usque  ad  redilum 
illius  assumetur,  ita  quod  si  fuerit  miles,  IX  consiliarii  alterum  mililem 
wassument,  si  fuerit  civis,  nos  alterum  civem  substituemus.  Si  vero  predicti 
XV  super  aliquo  consilio  inter  se  dissenserint,  assentiendum  est  maiori  parü. 
Item  dominus  rex  ex  novem  burgensibus  consiliariis  eliget  unum  in  magistrum 
civitatis  mutando  ipsum  si  placuerit  de  anno  in  annum  vel  inmutatus  ab  eo 


Digitized  by  Google 


123.1. 


123 


in  eodem  officio  pro  sue  voluntalis  arbitrio  pennancbit.  Nos  vcro  de  VI 
militibus  unum  eligemus  in  festo  Martini  et  ipsutn  de  anno  in  annum  com- 
mutabimus.  Item  omnes  fraternitates  civium  husgenoz  et  wiltwerkere  il Iis 
exceplis  animodo  penitus  ecssabunt.  Preter  bec  omnia  que  supradicta  sunt 
nos  omnia  iura  omnia  privilegia  bonas  eonsuetudines  civitatis  salvas  con-  & 
servabimus  et  confu-mabitnus  et  meliorabimus.  Ul  autem  bec  rata  et  incon- 
vulsa  permaneanl  et  inviolabililer  observentur,  formam  haue  compositionis 
noslro  ac  maioris  ecclcsic  sigillis  iussimus  roborari.       Acta  sunt  bec  anno 

domini  M.CC.XXX1H  tertio  kalendas  martii.  indictiune  VI.    Testes  :  dominus 
C.  Spircnsis  episcopus,  H.  marchio  de  Baden,   E.  de  Ebetstein,  W.  dapifer  10 
de  Bonlanden,  C.  pincerna  de  Clingenbuic,  C.  de  Smidevelt,  E.  de  Hertingcs- 
berc,  Hauwardus  de  Holtswanc  et  alii  quam  plures. 

SL-A.  W.  nr.  17.  or.  tnk  c.  i  wj.  yend.  (A).    Oben  sind  die  untern  Hiilftcn 
der  Buchstaben:  C1KOGUAPHVS  erkennbur. 

Drucke:  MoriU  167  ex  A.  -  MG.,  &S.  XVII,  11.  u 

1233.    Februar  27.  —  Lantlolf  der  Dekan  und  das  Domkapikl  zu  164. 
Worms  beurkunden  die  zwischen  dem  Bischof  und  den  Bürgern 
von  Worms  geschlossene  Uebereinkunft. 

Landolfus  decanus  et  capitulum  maioris  ecclcsic  Wormae/ciw/s. 
Universis  haue  paginam  cementibus  fidein  adhibure  Bubscriptis.  Hcc  est  so 
forma  compositionis  regio  ateedente  consensu  inier  dominum  nostrum  II. 
episcopum  cum  ecclesia  sua  et  cives  Wormalicwses.  Prepositus  maior  vel 
decanus  vel  custos  Nove  domus  unus  istorum  iurabit  in  animam  domini 
episcopi,  quod  idem  dominus  nostcr  eliget  intcr  cives  suos  IX  viros,  quos 
esse  viderit  potiores  et  utiliores  sibi  et  ecclesie  ac  toti  civitali ;  idem  IX  n 
iurati  cligent  VI  milites  in  civitate,  quos  esse  crediderinl  potiores  et  utiliores 
domino  episcopo  ecclesie  ac  civitali.  Qui  XV  una  cum  domino  episcopo 
semper  consilio  presidebunt.  Quod  si  dominus  episcopus  icrit  extra  pro- 
vinciam,  personam  ydoncam,  que  nomine  suo  consilio  presideat,  subrogabit. 
Item  dominus  episcopus  cum  islis  XV  super  iuramentura  prcslitum  cligent  .10 
seultctum  cum  officiatis  in  festo  Martini,  ita  quod  nec  ipse  dominus  epi- 
scopus nec  isti  XV  umquam  exigent  vel  reeipient  inde  aliquam  pecuniani, 
tales  eligendo,  qui  possint  domino  episcopo  el  civilati  servirc,  nullam  ami- 
ciciam  vel  inimiciciam  in  biis  eligendis  atlendendo.  Item  ad  constituenduni 
exaetionem  vel  ungelt  dominus  episcopus  cum  prediclis  XV  de  qualibeU« 

parroebia  IUI  viros  assumet  eorum  et  XV  virorum  consilio  civitatis  conmiodo 
provisurus.  Quod  si  unus  ex  Ulis  IX  deecsserit,  dominus  episcopus  altcrum 
substituet  sub  forma  prioris  iuramenti.  Si  de  VI  militibus  quisquam  deecsserit, 
Uli  IX  prestito  iuramento  sub  forma  predicta  altcrum  subrogabunt.  Si  quis 
vero  XV  consiliariorum  contra  iuramentum  suum  vencrit ,  con victus  duabus  *» 
vel  tribus  personls  de  consorlio  suo  auetoritate  domini  episcopi  a  consilio 
eicietur,  altero  Uli  sub  forma  priori  subrogato.    Si  de  VI  iniliübus  aliquis 


124 


1ÄÖ. 


sc  per  anmtm  absenlavcrit,  aller  in  locum  eins  ab  illi.s  IX  cligelur.  Si  vero 
de  IX  civibus  sc  aliquis  per  aniiuni  absenlavcrit,  dominus  episcopus  in  locum 
eins  allcrum  subrogabit.  Si  quis  autein  de  XV  eonsiliariis  |*  i  egrinatus  fuerit, 
aller  tisque  ad  reditum  illius  assunietur,  ila  quod  si  fuerit  miles,  IX  eonsiliarii 

■i  alterum  mililcm  assument ;  si  fuerit  civis  dominus  episcopus  allcrum  eivem 
»uhstituet.  Si  vero  pmtieli  XV  super  aliquo  consilio  inier  se  disscnserinl, 
assenlicndiim  est  inaiori  parli.  Item  dominus  rex  ex  IX  burgensibus  con- 
siliariis  eliget  unuiu  in  magistrum  civitatis  mutando  ipsum  si  placueril  de 
anno  in  annum  vel  inmutatus  ab  eo  in  codem  officio  pro  sue  volunlatis 

marbitrio  permanebit;  sed  dominus  episcopus  de  VI  mililihus  unuiu  cliget 
in  festo  Marlini  et  ipsum  de  anno  in  aiimim  commutabit.  Item  omnes 
fralernitates  busgenoz  et  wiltweckerc  Ülis  exceptis  ainmodo  penitus  cessabunt. 
Preter  bec  omnia  quo  supradicla  sunt  dominus  episcopus  omnia  iura  omnia 
privilegia  bonas  consucludines  civitatis  salvas  conservabit  et  confirmabit  et 

n  rneliorabit.  Ii  autem  bec  rata  permancant  et  inconvulea  et  inviolabiliter 
observentur,  formam  baue  compositionis  domini  regis  et  doinini  episcopi 
sigillis  roboratam  ccclcsic  nostre  sigillo  feeimus  conununiri.  Testes: 
Nibelungus  mnior  prepositus,  Landolfus  decanus,  Wcrnherus  custos, 
Nicolaus,  Constantinus,  Hurcardus  prepositus  Wileburgensis,  Friderieus 

>•  de  üobardia,  Balciz,  Cuno  de  Klewangen.  Benzo,  Cunradus  de  "Wolucskelo. 
llcinricus  Sueuus,  Volzo  et  Jobannis  magistri.  Albertus  Kapa  et  ceteri 
confratres  nostri.       Acta  sunt  hec  anno  domini  M.CC.XXX.m  tertio 

kalendas  martii,  indictione  VI. 

St.-.i.  Wurms  nr.  IS.  or.  mb.  c.  *»'//.  ]<end.  dcl.  (A).    Uns  Pergament  hat  durch 
r,  Feuchtigkeit  sehr  gelitten.    Oben  sieht  je  die  untere  II-tt/le  der  BnchsUiben:  UllO 
liltAPHVS. 

Druck:  liultmcr  Fönte*  II,  221.  cx  A. 

1H5.  1233.    Februar  27.     Oppenheim.   —   König  Heinrich  (VII)  bestätigt  die 
zwischen   dein   Bischof  und   den   Bürgern   von  Worms  geschlossene 
*.  Racbtung. 

Drucke:  Sdmnnat  II,  tli  rentiimmeU.  —  Ilnill.  IV,  H02  ergänzt.  —  Jluhuter- 
Fickrr,  Reg.  4209. 

HMi.   1233.    Februar  27.  —   Die  Bürger  von  Worms  beurkunden  die  mit  dein 
Bischof  vereinbarte  Pachtung. 

s;.  Drucke:  Sdiamutt  II,  115,  rerstümmelL  —  Ludetcig,  IMiq.  II,  112. 

167.  1233.    März.  —  Bischof  Heinrich  von  Worms  erneuert  den  Vertrag  vom 
18.  Juli  1232  betr.  die  Niederlassung  der  Prediger  in  Worms. 

SJunnuit  II,  116.  -  Würdticci»,  Xom  Sülm.  VI,  33.  -  Extr.  Ardür  f.  Itess. 
Gcwh.  II,  328.  —  Reg.  Scriba  W>t>. 


Digitized  by  Google 


im 


125 


1233.  März  29.  Lateran.  —  Gregor  IX  gibt  dem  Dekan  des  Doms,  dem  HiS. 
Scholastiker  zu  Allerheiligen  und  dem  Thesaurarius  zu  s.  Guido  in  Speier 
die  Vollmacht,  die,  welche  sich  von  der  gelobten  Kreuzfahrt  durch  Geld 
abkaufen  wollen,  von  ihrer  Pflicht  zu  lösen;  von  der  daraus  erlangten 
Summe  Geldes  mögen  sie  im  Betrag  bis  zu  100  Mark  den  Predigern  r. 
in  Worms  zum  Kauf  eine*  Grundstückes  und  zur  Erbauung  der  Kirche 
und  des  Klosters  geben. 

Hurdhcein,  Nora  Subsidia  VJ,  82.  -  Beg.  Scriba  -  PotÜuut  9134. 

1233.    Mai  HO.    Lateran.    (Dalum  Laterani  Iii  kalendas  iunii  pontificatus  H»9. 

nostri  anno  septimo.)  —  Papst  Gregor  [IX]  nimmt  die  geistlichen  Frauen  iu 

der  Stadt  und  Diöcese  Worms  (flliabus  virginibus  perpeluam  deo  voven- 

tibus  castitatem  per  civitatem  et  diocesim  Wannaciense»/)  in  seinen  Schutz. 

Heidelberger   UnirermlätnlnWrthek.    or.  mb.    Die  an  rothgeJbmdener  Sclmnr 
hangende  Bleibulk  ist  abgefallen. 

1233.  —  Hermann  Markgraf  von  Baden,  und  Irmengardis  seine  Gemahlin,  17t». 
mit  Zustimmung  ihrer  Kinder,  schenken  ihr  sämmtlichcs  Allodialgut  in 
den  Dörfern  (villis)  Opphouwe  und  Uluersheim,  nebst  aller  Zugehör  an 
Feldern,  Wäldern,  Wiesen  u.  s.  w.,  der  St.  Peterskirche  in  Worms  als 
freies  Eigen.  Der  Markgraf  empfängt  indessen  seine  Schenkimg  vom 
Bischöfe  Heinrich  von  Worms  als  Lehen  zurück  und  reversiert  sich,  »> 
dass  alle  seine  Lehenserben  solche  von  dem  jeweiligen  Bischöfe  von 
Worms  zu  Lehen  tragen  sollen. 

Zeugen:  Nibelungus  maior  prepositus,  Landolfus  decanus,  Nicolaus, 
Constantinus  custos  Nuhusensj's.  Baleizius,  Fridericus,  Benzo,  Heinricus  Sveus, 
prepositus  de  Wilburc  nomine  Burcardus,  et  magister  Volzo  ecclesie  Worma-  r, 
tiensis  canonici  et  notarius  Lodewicus.  Milites  quoque:  Reinbodo  pincerna 
de  Loutenburc,  Richezo,  Sigelo  et  Dauid.  Civcs  quoque  Wormatienses:  Ebelinus 
et  Ebelinus  Zeizolfi,  Gimradus  Span,  Gunzo  Dirolfi  filius,  Ditmarus,  Wernezo 
magister  civium,  Wernezo  Militelhis.    Sigelo  monetarius  et  alii  q.  plures. 

Archiv  des  germanischen  Museums  in  Nürnberg,    or.  mb.  c.  2  »ig.  pend.  del.  m 

1233.  —  Bischof  Heinrich  von  Worms  bezeugt,  dass  Siboto  miles  de  Dirmc-  171. 
stein  und  Mehlild  seine  Frau  ihre  Güter  zu  Ucelensheim   den  vier 
Klöstern  ord.  Gyst.  Sconaugie,  Otterburg.  Uzzerstal  und  Wcrnswilr  ge- 
schenkt haben. 

Zeugen:  viri  religiös!  Bertholdus,  Gerhardus,  Iscubardus  et  Henricus 
predietarum  ecclesiarum  abbates :  Nibelungus  maioris  ecclesie  noslrc  prepositus, 
Landolfus  decanus,  Constantinus  et  Henricus  canonici;  milites  vero  de  Dirme- 
stein  Siboto,  Gerbordo  Longus.  Beiloldus  filius  Kngilfridi,  Berloldus  Smutze- 
lini,  Ulricus  iunior,  Bertoldus  de  Ebestein,  Gerhardus  de  Ripa,  Gerhardus  et 
Fridericus  fratcr  eius:  civcs  quoque  nostri  Wolframus  gener  Richeri.  Henricus  io 
tilius  Richeri,  Ebelinus  Cipure  et  Sigele  monelarius. 
G.  L.-A.  Karlsruhe,   nr.  mh.  c.  *ig.  pend. 

Drucke:  Frey  <(■  Bending.  ÜB.  de*  AI.  Otterb.  p.  44  f  .  —  Zeitschrift  f.  fiesth. 
de*  Ol-errlteim  IX,  i>W. 


120 


1*M. 


172.  1234.    Februar  19.  —  Heinrich  Bischof  von  Worms  überlässt  den  Bürgern 

von  Worms  die  Münze  auf  10  Jahre,  während  welcher  Zeit  zwischen 
ihm  und  ihnen  aUer  Streit  ruhen  soll. 

Heinricus  dei  gratia  Wonnaliens/s  episcopus.  Presenlis  scripti  noverint 
i  iuspectores,  quod  nos  de  conseusu  et  voluntatc  capituli  maioris  vendidimus 

tivibus  nostris  monetam,  ul  in  pondere  XXX  solidorum  et  cisdem  ferramentis 
per  X  annos  continue  stabilis  permaneat,  sopita  Interim  ex  parte  nostra 
omni  inalcria,  que  inter  nos  et  cives  alieuius  discordie  poterit  et  rancoris 
foinitcm  niinislrare.    Igitur  ad  preces  universitalis  usum  fori,  sicut  bactenus 

K'habuerunt,  per  istud  decennium  indulsimns  eisdem,  salvo  ex  tunc  tarn  nobis 
quam  eis  iure  suo.  Ad  colligendum  vero  sine  preiudicio  cleri  nostri  pecuniatn 
pro  moneta  debitam  et  ad  conservandum  in  Omnibus  iura  monete,  favorem  et 
assensum  nostrum  ippis  inipendere  tenemur  cum  effectu.  Ut  autem  hec  apud 
nos  et  successorem  nostrum,  si  quem  medio  tempore  habuerimus,  rata  per- 

i'-maneant  et  inconvulsa,  paginam  hanc  inde  conscribi  fetimus  et  bulle  nostre 
testimonio  communiri.  Acta  sunt  hec  XI  kalcndas  martii,  quarta  videlicet 
die  ante  kathedram  Petri,  anno  incarnationis  duminice  MCCXXXUl,  anno 
quarto  in  nativitate  domini  tunc  inchoato. 

St.-A.  W.  nr.  19.   or.  tnb.  c.  sig.  pend.  dei. 
ju         Druck:  Hühner,  Font«*  II,  J2Jf.  —  Reg.  Scrilxi  1M7. 

173.  1231.   Oktober  28.  —  Nihclung  T)otnproj)st  zu  Worms  hcsscuyt  den  Verkauf 

von  Gütern  su  Silken  durch  das  Kloster  Hirsau  an  Heinrich  Richer 
Bürger  zu  Worms. 

Nibelungus  dei  gratia  maior  prepositus  Wormaliensis  oinuibus  hoc 

^  scriptum  intuen tibus  salutem.  Universos  et  singulos  scire  cupimus,  quahter 
venerabilis  in  Christo  ahbns  et  conventus  Hirsaugensis  vendiderunt  unanimi 
consensu  bona  coruin  in  Sulzin,  que  iure  proprietatis  possidebant,  Heinrico 
iuniori  filio  Richeri  civi  Wormatiensi  pro  quadam  summa  peeuuie,  ut  eos 
et  ecclesiam  ipsorum  a  gravissimis  usuris  Homanorum  liberarent,  et  integrum 

so  precium  a  dicto  H.  receperuut  et  iuslam  warandiam  in  eisdem  bonis  secun- 
<lum  quod  consuetudinis  est  sibi  promiserunt.  Et  ne  ulla  litis  occasio  in 
premissa  vendicionc  prefato  H.  et  suis  heredibus  imposterum  valeat  suboriri, 
quin  emptorcs  bonorum  libera  semper  et  quicta  gaudeant  possessione,  pre- 
sentem  liltcram  ad  peticionem  partium  sigillo  nostro  duximus  roborandam. 

3i  Acta  sunt  hec  coram  nobis  anno  domini  M.  CG.  XXX111I  festo  Simonis  et 
Jude,  presentibus  et  testimonium  perhibentibus :  Bertholdo  cantore,  Cunone  de 
Elewangen,  Alberto  Rapa  canonicis  maioris  ecclesie  Wormaticnsis,  Rudolfo 
plebano  de  Porzheim,  magistro  Eggelhardo  de  Spira,  Bertholdo  canonicis 
saneti  Andree;  Rcinfrido  et  Mudelone  clericis;  laicisvero:  David  et  Wolframo 

«oinililibus,  Ebelino  in  vico  saneti  Petri,  Cunrado  Thirolfi,  Ebelino  Zeizolfi, 
Gernodo  Longo,  Luphrido,  Friderico  Rufo,  Heinrico  fratre  suo,  Sigelonc 
Eigelmari.  Berwelfo  Saxone,  Emnierehone  Judeo,  Heinrico  fratro  suo,  Cuu- 


Digitized  by  Google 


\2M. 


rado  filio  Cunradi,  Johanne  Vuhsselini,  Heinrico  de  PefTelncheim,  Gerhardo 
Winkelpust,  Herburdo  fratre  suo,  Herburdo  iuveni  Rapario,  Cunzone  Helle- 
oraphen  et  Gozzelino  civibus  Wormatiensibus  et  aliis  quam  pluribus. 

St.-A.  jMzem,  Gatterer'itdier  Apptirut  nr.  5ö.   or.  mb.  c.  fig.  pend.  de!. 

Druck:   Arnold,  Zur  Gesdtichte  den  Eigenthum  in  den  deutsclten  Studien,  i 
Baxel  18ßl.  p.  Sil,  nadi  Abschrift  wn  Böhmer. 


1234.    Oktober  28  (festo  Simonis  et  Jude.)  —  Reinbodo  abbas  et  conventus  174. 
Hirsougensis  verkaufen  dem  Heinrico  iuniori  filio  Richwini  civi  Wormat. 
ihre  Güter  in  Sulzen,  damit  sie  sich  von  den  römischen  Wucheren 
befreien  können.  io 

Zeugen:  Nibellungus  prepositus,  Bertholdus  cantor,  Cuno  de  E\ewi)Ujeti, 
Albertus  Rapa,  canonici  maioris  ecclesie  Wormatiensis ;  Rudolfiis  plebanus 
de  Horchheim,  magister  Eggehardus  de  Spira,  Bertholdus,  canonici  s.  Andree; 
Reinfridus  et  Mudelo  clerici.  Laici  vero:  David  et  Wolframus  mililes,  Ebe- 
linus  in  vico  s.  Petri,  Cunradus  Dirolfi,  Ebelinus  Zeizolfi,  Gernodus  Longus,  is 
Lufridus,  Fridericus  Rufus,  Heinricus  frater  suus,  Sigelo  Egchnari,  Berwolfus 
Saxo,  Eminericho  Jiuleus,  Heinricus  frater  suus,  Gunradus  filius  Cunradi, 
Johannes  Vuchsclini,  Heinricus  de  Peflelnkeim,  Gerhardus  Winkelphost,  Her- 
bordus  frater  suus,  Gerbodus  iuvenis  Raparius,  Cunzo  Hellccraphen  et  Geze- 
liims  oives  Wormat.  w 
St.-A.  Darmstadt.   Copialitudt  dt«  s.  Andretmtißs. 

Druck:  Baur  II!'.  II,  70 f. 


[1234.]   November  1.  Esslingen.  —  König  Heinrich  (  VII)  beurkundet  die  175. 
zu  Gunsten  des  I'Jrwählien  von  Worms  ergangenen  Rechtssprüche: 
d(iss  alle,  welche  auf  dem  Iiischofshof  Häuser  errichtet  haben,  diese  n 
wieder  afocissen  sollen,  und  dass  derselbe  alle  Lehen  wieder  einziehen 
möge,  welche  neuerdings  von  seinen  beiden  Vorfahren  vetiieMen 
worden  sind. 

H(einricus)  dei  gratia  Romanorum  rex  et  Semper  augustus.  Universis 
imperii  fidelibus,  quibus  presens  littera  fuerit  visura,  graciam  suam  et  omnew 
büimm.  Cum  nos  velimus  dileclum  prineipem  nostrum  vencrabilcm  Wor- 
matiensem  eleclum  conservare  in  omnibus  iuslitiis  suis,  scire  volunms  vestram 
universitatem,  quod  talis  coram  uobis  lata  est  sententia  et  ab  omnibus  ap- 
probala :  quod  omnes,  qui  aliquibus  edificiis  oecupaverunt  curiam  ipsius  elecli, 
quam  ipse  et  predecessores  sui  a  nobis  et  imperio  iure  possident  vel  possi-r, 
derunl  feodali,  quod  prorsus  ipsa  edificia  demere  debeiit,  quibuscumque  nomi- 
nibus  censeantur  nisi  de  sua  obtineant  voluntate.  Insuper  per  senlentiam 
obtinuit1  generalem,  quod  ledigere  debet  cum  omni  integritatr  ad  usus  suos 

[I7f).)    '  D:  optinuit. 


128 


1234.  12.15. 


oinnia  fcoda  illa,  que  ex  novo  a  predecessoribus  2  suis  Luipoldo  el  Heinrico 
sunt  concessa  et  pro  feodis  licet  iiidebile  possidentur.  Mandamus  itaque  et 
prei  ipimus  sub  obtcnlu  grulie  nostrc  et  imperii,  ut  nullus  sit,  qui  memoralum 
prhicipem  nostrum  no))is  dileetum  in  ipsis  sententiis  audeat  vel  presumat 
impodire,  quod  qui  fecerit  a  gralia  nostra  sit  exclusus. 

Datum  apud  Edingen  s  kalendas  novenibris  indictione  VIII. 

St.-A.  Dannstadt:  Clmrt.  UV/n.  ».  XV  fol  (D). 
Drucke:  Sdumwit  I,  225  (untvlfttändig)  =  Hnillard  IV,  094.  —  Heg.  Serba 
1375.  —  Bühmer-Ficker  43.j7. 

I7G.  1234.  —  N(ibelung)  Propst,  Ijfmulolf)  Dekan  und  das  Kapitel  der  Kirche 
von  Worms  geloben  dem  Dekan  und  Kapitel  zu  s.  Martin  (beziehungs- 
weise s.  Andreas),  dass  sie  keinen  Bischof  m'ihlen  woV/-n,  der  sieh 
ihnen  nicht  eidlieh  verpflichte. 

N.  prepositus,  L.  decanus  et  capilultini  maioris  eeclesic  Wormaciensis 
»  i-.  dilectis  in  Christo  decano  et  capitulo  saneti  Martini1  Wormacie  eoruinque 

successoribus  salutem.  Presentis  scripti  testiinonio  profilcmur,  nos  et  suc- 
cessores  nostros  ad  hoc  iuraiuenlo  astrictos,  ut  quemcunique  inposterum 
episcopum  elegerimus,  corporale  prestet  iuramenlum,  ne  umquain  in  elenim 
civitatis  vel  diocesis  sue  aliquain  exaelionem  ponat  vel  poni  procuret.  Item 
w  quod  numqnain  mutuum  contrabat  aput  aliquos  creditoi-cs  Romanos  vel 
Halicos  vel  alios  quoscumque,  qui  super  instrumenta  consueverunt  muluare. 

o        o  o  a  * 

Actum  anno  domini  M.CC.XXX.IIH,  indictione  VII. 

St.-A.  Darmxtadt :  Worms.    Zwei  Exemplare,  eine*  für  *.  Martin  (a)  und  erneu 
für  k.  Andrea*  (b).   or.  ml>.  c  sig.  pend.  laeso. 
»         Druck:  Jiuur  HU.  II,  76. 

Vgl  den  ron  Bischof  Heinrich  1234  auH/tsteHtCH  Herers  Sdiannat  II,  117.  — 
Hey.  Senkt  1381. 

177.  1235.    April  2.     Worms.  —    Gerhard  der  Abt   und  Convenl  des  Kl. 

Hodcrburcb  übergibt  dem  Herrn  Godelmann  de  Metze  und  seiner  Frau 
su         Gertrud  ihren  Hof  bei  der  Pfarrkirche  s.  Magnus  in  Worms  gelegen 
auf  Lebenszeit. 

St.-A.  Innern,  (iatteraJsclier  Apparat  nr.  .58.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  loa. 
Druck:  Frey  <f-  Remling,  UB.  de*  Kl.  Otlcrh.  47.  —  Reg.  Scriln  1384. 
Kin  zteeites  gleichlautende*  Exempl.  1235,  3.  April  St.-A.  Luxem  l.  c.  nr.  59 
3r.  or.  mh.  c.  »ig.  pcrnL  lue». 

178.  1235.  —  Kaiser  Fridricb  II  schreibt  den  Bürgern  von  Worms,  das»  er  ihr 

Schreiben  erhalten  habe,  belobt  sie  wegen  ihrer  Treue  und  insbesondere 
desshalb,  weil  sie  sich  weder  durch  Bitten  noch  Drohungen  bewegen 
Hessen,  den  ihnen  angesonnenen  Schwur  zu  leisten  ohne  Namen  und 
4«  Ehre  des  Kaisers  dabei  auszunehmen.  —  Transmissas  nuper  —  iuramento. 
Druck:  immer,  Fönten  II,  223.     Hnill.  IV,  527.  -  Heg.  l*i  IhVimer-Ficker  2<>7<i. 

*  D:  apud  decedsoribu*.    1  D:  Bedingen. 
[17<',.]    1  b:  Andrer-. 


Digitized  by  Google 


12a->.  123(5. 


129 


1235.  —  Kaiser  Fridrich  II  fordert  (die  Bürger  von  Worms)  auf,  in  ihrer  179. 
Treue  zu  verharren  und  keinen  Schaden  au  Sachen  und  Personen  zu 
scheuen,  da  er  in  Kürze  persönlich  kommen  werde,  schreibt  ihnen,  wie 
sehr  er  es  bedaure,  dass  sein  Sohn,  den  er  so  sehr  gelieht  hahe,  den 
Frieden  seiner  Getreuen  störe,  wie  er  die  benachbarten  Edeln  und  alle  ■'• 
seine  Getreuen  zu  ihrer  Unterstützung  aufgefordert  habe,  und  dass  sie 
den  verlangten  Schwur  nicht  leisten  sollen,  auch  wenn  sein  Sohn  selbst 
sie  dazu  auffordere,  da  demselben  nur  seinetwegen  und  seines  Befehles 
wegen  Gehorsam  gebt'ihre.  —  Noster  quoque  audiatis. 
Druck:  Ifuill.  IV,  r,2s.  —         i*i  Bohmer-Fidrr  2077.  i.» 


1235.  —  Kaiser  Fridrich  II  schreibt  (den  Bürgern  von  Worms),  dass  er  ihr  ISO. 
Schreiben  erhalten,  belobt  sie  wegen  der  darin  ausgesprochenen  Treue, 
fordert  sie  auf,  wie  er  ihnen  das  schon  früher  geschrieben,  sich  durch 
keine  Drohungen  dazu  bewegen  zu  lassen,  seinem  Sohn  einen  andern 
Eid  zu  schwören,  als  den  demselben  auf  seinen  Befehl  geleisteten ,  da  ii 
die  Bedrängniss  nur  eine  augenblickliche  sei  und  bei  seiner  nächst- 
bevorstehenden  Ankunft  verfliegen  werde,  wie  ein  vom  Winde  ergriffenes 
Blatt,  worauf  er  ihnen  dann  allen  erlittenen  Schaden  reichlich  vergüten 
werde.  —  Affectionc  benigna  —  reportetis. 

Druck:  Ifuill.  IV,  W.o.    -  lirp.  M  BMnu-T-Fkkn  207*.  *> 

123«.    Mai  5.    Viferbo.   -  Gregor  IX  befiehlt  dem  (Sigfrid)  Erzbischof  18t. 
von  Mainz,  dass  er  dem  (Landolf)  Erwählten  von  Worms,  sofern  kein 
kanonischer  Grund  entgegenstehe,  die  Weihe  ertheile. 

Drucke:  Würdturin,  Nor,  *uh.  IX,  10  =  Huillard  IV,  842.  —  litt}.  Scribtt 
l.VM.  —  Pottluut  iot57.  r. 


1236.   Mai.   Wärzburg. —  Kaiser  Fridrich  II  erneuert  und  Itrstätigt  den  182. 
Bürgern  von  Worms  sein  eingerücktes  Privileg  d.  d.  1220,  April  20. 
Frankfurt.  Stadtfrieden  und  Gerichtsverfassung  betr. 

(C).  ;  In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.     Fridericus  secundus 
divina  favente  dementia  Romariorum  imperator  Semper  augustus  Jerusalem:» 
et  Sicylie  rex  *    Imperialis  dementia  eorum  iuste  devotis  petitionibus  aures 
sue  pietatis  acomodat,  quorum  obsequia  digne  prestita  tanto  liberalius  desi- 
derata  merentur  acci{>ere,  quanto  ipsa  servicia  maiestas  imperialis  gratiora  sc 
recolit  reeepisse,  lunc  enim  iocunda  subditorum  devotio  insolita  persistit  con- 
stantia  et  ad  serviendum  imperio  ferventius  animatur.    Hac  siquidem  rationcr. 
dueti  notum  esse  volumus  tarn  preseutibus  quam  fuluris,  quod  constituti 
coram  nobis  cives  Wormatienses  devoti  et  fideles  nostri  exhibucrunt  celsi- 
tudini    nostre  quoddam   Privilegium  ipsis  a  maiestale  nostra  contradictum 
tempore  regni  nostri,   supplicanles  illud  innovari  pariter  et  de  plenitudine 
noslre  gratie  confirmari,  cuius  tenor  talis  erat  (folgt  Urkunde  nr.  124).  to 
Kos   itaque  attendentes  puritatem  fldei  ac  devotionis   qua   prenotati  cives 

H.  Ii«»«,  l'ikillxlcnUnrh  .1.  Sla<tt  Wurm*  I.  y 


130 


12:K 


Wormaliense*  progenitoribus  nostris  divis  augustis  eonslanler  et  fideliter 
hactenus  adheserunt,  recolentes  nichilominus,  quod  pro  serviciis  tempore 
necessario  nobis  et  imporio  prestitis  ipsis  teneamur  ad  digna  prernia  respon- 
dere,  ut  eorum  devolio  et  virtus  laudata  crescens  gaudens  in  posteris  et 
*  iocunda  nostros  etiam  transeat  ad  heredes,  devotis  eorum  supplieationibus 
favorabiliter  annuentes  de  plenitudinc  imperatoric  dignitatis  presens  Privilegium 
innovare  duximus  et  confirma_re.  Nulli  ergo  omnino  bominuni  liceat  han«: 
nostre  renovationis  et  confirmationis  nostre  pagiuam  infringere  vel  ei  ausu 
teinerario  contraire.  Quod  qui  presumpserit,  indignationein  summi  iudicis 
i«  nostramque  iram  se  sentict  incurrisso. 

Ego  Siferidus  Ratisponensis  ecclesie  episcopus  itnperialis  aule  can- 
ccllarius  vice  domini  Sipheridi  Maguntine  sedis  arcliicpiscopi  et  in  Ger- 
mania arcbicancellarii  recognovi.  Testes  huius  rei  sunt :  venerabiles 
Siferidus  Maguntinus,  Theodericus  Treverensis  archiepiscopi,  Otto  dux  de 
u  Druneswic,  Otto  comes  palatinus  Rcni  et  dux  Bawarie,  Hciuricus  lant- 
gravius  Thuringie,  frater  Hermannus  magister  domus  Theutomcc,  Her- 
mannus  marctiio  de  Baden,  Conradus  burgravjus  de  Nueriuberc,  comes 
Fridttricus  de  Zolrc,  Gothefridus  comcs  de  '  ZiegcnhMW,  Goliridus  et 
Conrad*»  de  Hohenloc/t  comiles  Romaniole,  Eberhardus  et  Otto  fratres 
*•  de  Ebersteine,  Wernherus  dapifer  de  Bonlandia,  Heinricus  de  BabbenA<?»*m 
imperialis  aule  marschalcus,  Philippus  de  Bonlaudia,  Philippus  de  Hoheu- 
velse  et  alii  quam  plures. 

j  Signum  domini  noslri  Friderici  secundi  dei  gratia  inviclissimi 
Romanorum  imperatoris  Semper  augnsti  Jerusalem  et  Sicilie 
«  regis  t  (M). 

Acta  sunt  bec  anno  dominiee  incarnationis  MCCXXXVI,  mense  madii. 
none  indictionis,  imperatore  domino  nostro  Vxiderico  dei  gratia  Woxwanonttn 
imperatorc  semper  augusto  Jerusalem  et  Sicilie  rege,  Romani  imperü  eius 
anno  XVII,  Jerusalem  XI,  regni  vero  eius  Sicilie  XXXVII,  feliciter  amen. 
*>  Datum  apud  Herbipolim  anno  mense  indictione  prescriptis. 

St.-A.  W.  nr.  20.  or.  mb.   Die  Goldbutte  Imngt  an  gelbmdener  Schnur.  (A). 

Drucke:  Moritz  109  ex  A.  —  Eamutelmann,  Dipl.  Beurig  IT,  27S.  —  Huittard 
IV,  802.  —  lieg.  Scriba  1391.  —  Böhmer- Ficker  2167. 

183.  1236.    September  20.    Reati.  —  Gregor  IX  gestattet  (lein  Erwählten  von 
s.'i         Worms,  das  Kloster  Nonnen-Münster  in  Worms  der  Hegel  des 
Ordens  von  Cistere  zu  unterwerfen. 

Gregorius  episcopus  servus  servorum.  Dei  dilecto  fdio  . .  electo  Warmacieim 
salulem  et  apostolicam  benedictionem.  Vigilis  pastoris  sicut  credimus  gerens  solli- 
citudinem  circa  gregem  dominicum  et  ardenter  cupiens,  ut  in  locis  divino 
4«>  cullui  deputatis  debita  deo  honorifleentia  impendatur  super  eo,  quod  in  ecclesia 
sanete  Marie  suburbii  Warmaciensis  sunt  ut  asseris  canonice  seculares,  qnarum 
conversatio  cum  vivant  nimium  dissolute  honestati  ecclesiaslice  penitus  con- 
tradicit,  npostolicum  romedium  implorasti,  prescrlim  cum  in  prediota  ecclesia 


Digitized  by  Google 


1236.  1237. 


131 


per  enormitates  ipsarum  potius  blasphemari  quam  laudari  nomen  domini 
rideatur.  Nos  autem,  qui  reformationem  locorum  religiosorum  cupimus  et 
commoda  libenter  qucrirnus  animarum,  diligentiam  tuam  in  domino  commen- 
dantes  et  gerentes  de  discrctione  tua  fiduciam  pleniorem,  devotionis  tue  pre- 
cibus  inclinati,  presentium  tibi  auctoritate  eoncedimus,  ut  cum  reformationi  '< 
eiusdem  ac  illarum  saluti  expedire  propona«,  quod  ordo  Cisterciens*«  inducatur 
ibidem,  ut  in  vinea  domini  sint,  de  cetero  qui  fructum  ei  teinporibus  suis 
reddant,  ipsam  in  predicto  ordine  auctoritate  nostra  studeas  reformare  eisdem 
mulieribus  si  que  noluerint  ordineiu  ipsum  assumere  et  transire  in  dexterani 
de  sinistra  in  locis  sibi  competentibus  collocatis,  eontradietores  per  censuram  i° 
eeclesiasticam  appellatione  postpnsita  compescendo.  Datum  Reati  XII  kalendas 
octobris  pontificatus  nostri  anno  dccimo. 

St.-A.  Dttrmstadt.   or.  mb.  c.  bulla  pl.  pend. 

Drucke:  Manriquc,  Ann.  CiV«r.  IV,  534.  —  Schwund  II,  119  f.  :nm  Jahr 
1-237.  -  Beg.  Heriba  «JW  *.  n.  1237.  —  Pottlm*t  lo24r,.  v> 

1236.  —  Landolf  Bischof  von  Worms  urkundet,  das«  das  Kl.  Schönau  von   1  S-l. 
Gerhard  Edehvin  dictus  Vinazzen  die  Mühle  in  Oppenheim,  quod  est 
proximum  ecclesie  ibidem  in  ripa  fluminis  quod  dicitur  Isen,  gekauft  habe. 

Zeugen:  de  militibus:  Richenzen,  David.  Heinricus  Krutsack,  Wolframud, 
Cunradus  Edelheri,  Gerhardus  Schmuze!  de  Dirmenstein,  Gerhardus  Magnus, 
Cunradus  de  Durnenkeiin  et  G.  frater  suus  et  Wernherus  filius  fratris  Vinazzen  ; 
de  burgensibus:  Heinricus  Richeri,  Cunradus  Dierolfi,  Fridericus  Rufus,  Hein- 
ricus Amellen,  Heinricus  Preislich,  Beitoldus  de  Mutterslatt  et  Heinricus 
Rufus,  Marquardts  Rufin. 

Siegler:  der  Bischof,  das  Kapitel,  s.  Andreas  und  die  Bürger  von  Worms.  * • 

Druck:  G><denu*,  Syliopt  isr,f. 

1237.  Juni  23.  —  Gerhard  Protist  zu  s.  Andreas  in  Worms  schenkt  185. 
ein  Grundstück  seiner  Kirche. 

Gerhardus  dei  gratia  prepositus  ecclesie  s.  Andree  Wormaciensis  etc. 
publice  profitemur,  quod  nos  ius  proprietatis  in  area,  que  inter  nostram  etnu 
Richezonis  felicis  recordationis  curiam  sita  est,  ecclesie  nostre  s.  Andree  re- 
eognoseimus  attinere  et  quod  eandem  aream  ipsius  ecclesie  nomine  possidemus. 

Datum  anno  domini  M.CC.XXXVII,  in  vigilia  s.  Johannis  baptiste. 
St.-A.  Darmstadi,  Copialbiicii  des  *.  Andrmsstifls. 

Druck:  Baur  HU.  H,  80.  s.-. 

1237.    August  3.    Worms.  —  Bischof  Landolf  von  Worms  genehmigt,  186. 
dass  seht  getreuer  Kämmerer  Richezo  und  dessen  Frau  Agnes  den 
Garten,  welchen  sie  vom  Domstift  eu  liehen  haben,  dem  daselbst 
erbauten  Kloster  Kirschgarten  übergeben. 

Landolfus  dei  gratia  Wormaciens/s  episcopus.  Serie  presentium  ad  noticiam  n> 
universorum  tarn  presencium  quam  futurorum  volumus  pervenire,  quod  Richezo 

9* 


132 


1237. 


camerarius  fidelis  noster  communicata  manu  uxoris  suo  Agnctis  areani  illarn 
seit  fiindum,  quem  a  nobis  in  feodo  tenuit.  in  quo  situm  est  ccnnhium,  quod 
dicitur  Ortns  beate  Marie  prope  Wormaciam,  nostro  aecedenle  consonsu 
donavit  cenobio  memorato  et  nos  Proprietäten»  dicti  fundi  de  concordi  assensu 

■•  nostri  capituli,  in  quo  videlicet  ipsum  cenobium  cum  oflicinis  et  ceteris  edificiis 
conslructum  est,  enutradimus  ipsi  cenobio  sine  impedimento  quolibet  perpetuo 
possidendum.  In  huius  nostre  donacionis  et  capituli  nostri  consensus  robur  et 
memoriam  presentem  litteram  nostro  et  capituli  Wormaciensis  sigillis  placuit 
consignari.       Datum  Wormacic  anno  incarnationis  dominice  MCCXXXVll 

min  inventione  Stepbani,  Gamalielis  et  Abibis. 

Si.-A.  Lu:em,  Gattcrer'sclter  Apparat  nr.  frj.    or.  mb.  e.  2  sig.  pend.  Starke 
Lineatur.    Dax  Siegel  des  Bischofs  ist  stark  liescttiidigt.  das  des  Kapitels  fehlt. 

Drucke:  Anonym.  Kirschgart.  ed.  Ludeuig,  Bei.  II,  p.  ltTf.  —  Schanmt  II, 
119  ex  B.  de  Flersheim  Ohmn.  Worms.  Ms*.  —  Beg.  Scriba  N0.3. 


1S7.  1237.  —  I/andolf)  Histhof  von  Worms  urkundet ,  dass  Konrad  von 
Uettchelheim  und  sein  Bruder  Dimar  dm  Kanonikern  zu  s.  Andrejs 
die  Rente  eines  Talents  auf  eine  Mühle  bei  s.  Michael  verkauft  haben. 

i  In  nomine  sanete  et  htdividue  trinitatis       L.  dei  gratia  Wormaciensis 
episcopus.       Quoniam  nostra  interest,  ut  in  factis  ad  nos  ob  cautele  graliam 

»■  deduetis  iuste  ac  racionabiliter  pelentibus  nostre  auetoritatis  Privilegium  non 
negemus.  Nolum  esse  cupimus  universis  cedule  presentis  inspectoribus.  quod 
Cunradus  de  Hßchilhcin  et  frater  eins  Dimarus  communicata  manu  et  de 
consensu  matris  et  omnium  coheredum  reditus  unius  talenti  Wormacicnsiwn 
denariorum  in  molendino  Fullonum  et  attinentibus  inier  villaw  saneti  Michaelis 

•.i  et  ortum  bealc  virginis  sitis,  que  bereditario  iure  quiete  ac  libere  possederunt, 
dilectis  nostris  canonicis  saneti  Andree  in  Wormacia  pro  aeeepta  summa 
peccunie  vendiderunt,  ita  videlicet  quod  ipsis  et  eorum  successoribus  in  eadetu 
t.  /wr.ecclesia  singulis  annis  dictus  census  in  vigilia  puriticationis  perpetuo  per- 
solvatur.    Cum  vero  et  ampliores  reditus  de  diclo  molendino  solvi  contingat, 

rwnullus  omnino  quiequam  de  ipsis  pereipiet,  nisi  prius  prefate  ecclesie  saneti 
Andree  quod  debelur  annuo  censu  fucrit  plenarie  persoiutum.  Ut  hec  igitur 
rata  permancant  et  inconvulsa,  presens  scriptum  sigilli  nostri  muniinine  feeimus 
roborari.  Testes :  Gerbardus  prepositus  saneti  Andree,  Fredericus  de  BopardfVi, 
Wernherus,  Cunradus,  Heinricus  de  Moro,  canonici  maioris  ecclesie.  Erchin- 

3-.  bertus  de  Karlbach,  Sigilo  fratruelis  eiusdein,  milites.  Heinricus  Amella, 
Wernherus  Rflperli,  Eckilmannus,  cives  Wormacienses  et  alii  quam  plure?. 
Acta  sunt  hec  anno  domiui  M.CC.XXX.VII,  pontificatus  nostri  anno  tercio.  ■ 

.Sf.-^4.  Dtirmstadt:  Worms  nr.  45°.   or.  mb.    Das  sdiön  erhaltene  Siegel  hängt 
an  brannseidener  Schnur.  Tsgrtule:  -j-  LANDOLFVS.  DFL  OH  A.  WORMACIENSIS.  EPS. 

«>  Druck:  Buir  HU.  II,  TS  f.  vnroflstiindig. 


Digitized  by  Google 


123«. 


133 


1238.    August  1.  (datum  et  actum  apud  Wormatiani).  —  Bischof  Landolf  188. 
von  Worms  urkundet,  dass  Golfridus  de  Metis  und  seine  Frau  Gertrudis 
dem  Kl.  Otlerburg  20  taJenta  monete  Worin,  und  alle  ihre  Güter  in 
Horsultzeri  vermacht,  wogegen  sie  den  Hof  in  der  Pfarrei  s.  Magnus 
auf  Lebenszeit  empfangen  haben.  ,i 

Zeugen:  Burkardus  prepositus  de  Wilbürg,  David  miles  retro  sanetum 
Stephanum,  Hcinricus  lilius  Richeri,  Fridericus  Rufus,  Coiiradus  Dyrolli, 
Wilhelmus  siultetus,  Hcinricus  de  Pcffelkeim. 

SUultm.  Main::  Ott.  Copudbucti  fol.  'JH. 
Druck:  Frey  «t  lltmlhuj,  Uli.  des  Kl  Otterb.  r*>f.  -  Heg.  .Senk«  1414.  »« 

1238.    September  29.  (circa  festum  Michahelis).     Worms.  —   Der  Propst  189. 
und  Convent  in  Lutra  Urkunden,  dass  sie  dem  Heinricus  iunior  Richcri, 
der  ilmen  seine  Güter  in  Sulzen  vermacht  hatte,  jährlich  XVI  maldra 
siliginis  bezahlen  wollten. 

Zeugen:   Nebelungus  prepositus,    Albertus   cantor,    magister  Vollzog'- 
Cunradus  de  Bergeheym,  canonici  maioris  ecclesie,   Gerhardus  prepositus 
saneli  Andrec  Wormaticnsis,  Reinhardus  de  Lutra,  Bcrtoldus  vicedoininus,  Ger- 
hardus Juvenis,  Gerhardus  milites,  Cuutzo  filius  DyrolH,  Heinricus  Longus 
lilius  Richeri,  cives  Wonnacienscs. 

St.- A.  DarmMadt,  Copialbudt  d.  s.  Amlmudift*. 
Druck:  liaur  HU.  II,  8» 

[1238.]    November  0.    Cremona.  —  Kaiser  Fridrich  II  beauftragt  den  190. 
Bischof  I/andolf)  von  Worms,  in  der  Stadt  Worms  jährlich  von 
neuem  vier  Dienstmannen  und  acht  Bürger  xu  ItcstcUcn,  tvelche  nebst 
ihm  oder  seinem  Stellvertreter  die  VertcaUung  führen  soüen.  -':> 

Fr(idericus)  dei  gratia  Romanorum  imperator  semper  auguslus,  Jerusalem 
et  Sicilie  rex.  Dilecto  prineipi  suo  L.  venerabili  Wormacie/Wi  episcopo  graciam 
suam  et  omne  bonum.  Quia  tranquillo  statui  Wormacu»»»  ecclesie  et 
civitatis  ciusdem  nostra  Providentia  suffragante  consultius  volumus  providere, 
tenorc  presentium  duximus  staluendum :  quod  quatuor  de  ministerialibus  n 
ecclesie  et  octo  circumspecti  viri  de  civibus  per  te  annis  singulis  statuantur, 
qui  una  tecum  vcl  cui  comnn'seris  vices  tuas  ordinenl  et  statuant,  que  honorem 
ecclesie  et  tranquillum  statum  respiciant  civitatis,  approbata  consuetudine 
ecclesie  et  civitatis  in  omnibus  observata.  Presenti  quoque  slatuimus  et  man- 
damus  edicto,  ut  predicti  dtiodecim  viri,  qui  statuti  fuerint,  de  anno  mutentur  v. 
in  annum  et  aüi  provisionc  consimili  a  te  vel  cui  committerc  volueris,  statuantur, 
ut  per  vicissitudinem  et  providentiam  succedentium  Status  ecclesie  et  civitatis 
commoditas  de  bono  promoveatur  in  melius  et  in  pace  et  iusücia  conser- 

vetur.       Data  Cremone  VI.  novembris,  XII.  indiclionis. 


134 


123*. 


St.-A.  Darmstadt:  Win  tun  nr.  51.   ur.  mb.  C-  sig.  pend.  del. 

Drucke:  Schannat  I,  374  —  HuiUard  V,  25'J.  —  Reg.  Scriba  1415.  —  buhmer- 
Fwker  2402.  Zum  Inhtdt  Arnold  II,  46.  Hesselbarih  in  Fornch.  zur  d.  Gtsch.  X  VI, 
■Ulf.  will  die  Unechtheil  dieser  Urkunde  erweisen,  einmal  weil  ihr  Inhalt  mit  de»  An- 
s  ;f<d#n  der  Annul.  WormU.  MG.,  SS.  XVII  p.  43  ff.  Böhmer,  Fontes  II,  166  im 
'Wtderspruclt  stelle,  dann  ireil  Schannat  die  Herkunft  der  Urkunde  rerschtecige.  Letztere* 
Argument  ßllt  didün,  da  die  Urkunde  im  Original  rorhanden  ist,  und  du*  erste  Argument 
tst  nicht  stichhtdtig,  weil  es  in  diesem  Theil  der  Annalen  auch  sonst  an  11 Widersprüchen 
ntdU  feldt, 

101.  1238.  Nocemher  10.  (fcria  III  post  Martini).  —  N.  prepositus  Worni.  sclilichtcl 
an  Stelle  des  in  Italien  beim  Kaiser  weilenden  Bischofs  einen  Streit 
zwischen  dem  Cantor  und  dem  Sohn  seines  Bruders  Engelmann  einerseits 
und  andererseits  dein  Magister  de  Scharren  cum  suis  confratribus  und 
dem  Kloster  Schönau  Ober  einen  Zins. 

is  Zeugen:  scolasticus  W'oraiatiensis,  saneti  Pauli,  saneti  Andree  et  saneti 
Martini  decani;  Gerhardus  Camerarius,  Chrudsaccus  et  Ruggcrus  de  Moneta, 
milites,  Henricus  Amella,  Sigelo  Eigelinari  et  Waltherus  fdius  Edelwini 
burgenses. 

G.  L.-A.  Karlsrulte:  Schönauer  Codex  I,  fol.  113'. 
=u  Druck:  Würdttoein,  Chron.  dipl.  mm.  Schönau  p.  78  f. 


102.  1238.  November  20.  (XII  kal.  dec.)  Worms.  —  Landolfus  Bischof  von 
Worms  genehmigt,  dass  die  s.  Lampertikirche  dem  s.  Marlinsslift  incor- 
poriert  worden  sei. 

St.-A.  Darmstadt.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  del. 
2-«         Druck:  Baur  HU.  II,  82. 


103.  1238.    November.    Cremona,  —  Kaiser  Fridrich  II  ruft  auf  Bitte  des 
Bischofs  Ixttidolf  von  Worms  alles  wieder  in  den  Besitz  dieser 
Kirehe  zurück,  was  an  ZoU,  Münze,  SchuUheisseitamt  und  weltlichem 
Gericht  von  dessen  Vorgängern  ohne  Icaiserliche  Erlauhniss  ter- 
3u        äussert  worden  ist. 

Fridcricus  dei  gratia  Romanorum  Imperator  semper  augustus,  Jerusalem 
et  Sicilie  rex.  Per  presens  scriptum  notum  fieri  volumus  universis,  quod  cum 
in  curia  nostra  dictante  senlentia  priueipum  et  de  speciali  petitiouc  conque- 
renüum  sil  obtentum,  quod  theloneutn,  moneta,  officium  sculteti  et  iudicium 
süseculare  nec  non  et  similia,  que  prineipes  ecclesiastici  reeipiunt  et  tenent  de 
manu  impcriali  et  predeecssorum  nostrorum  sine  cousensu  nostro  infcodari 
non  possint,  cumque  quilibet  imperator  in  dicla  curia  pereipere  debcl  integraliter, 
et  vacantibus  ecclesiis  omnia  usque  ad  concordem  cleclionem  habere,  donec 


Digitized  by  Google 


1238. 


135 


electus  ab  eo  regalia  recipiat,  supplicavit  celsititdiui  nostre  venerabilis  Worum- 
ticnsis  episcopus  dilectus  princeps  »oster,  quatenus  ea,  que  per  predccessores 
suos  alienata  sunt  a  sua  ecclesia  sine  consensu  nostro,  de  predictis  ad  ius  et 
possessionem  ecclesie  Wonuaciensis  revocari  de  noslra  gratia  iuxta  latam  sen- 
tentiam  mandaremus,  büs  dumtaxat  que  de  consensu  predecessorum  nostrorum  •> 
et  nostro  collala  noseuntur  suo  robore  pennansuris.     Nos  igitur  prefati  epi- 
scopi  supplicationibus  inclinati  et  late  super  hoc  senlentie  inherentes,  quidquid 
de  predictis  teloneo  monela  et  seculari  iudicio  nec  non  et  consimilibus  a  Wor- 
inaciensi  ecclesia  per  predccessores  suos  sine  nostro  consensu  alienatuui 
extitit  vcl  subtractum,  auetoritate  imperialis  culminis  ad  ius  et  possessic-nem  w 
ipsius  ecclesie  revocamus,  presenlis  seripti  auctorilate  lnandanles,  quatenus 
uullus  sit  qui  contra  latam  sententiam  et  presenlis  nostre  revocationis  tenorein 
huiusinodi  aUeuata  temere  audeat  deünere.    Quod  qui  presumpserit,  poeoam 
transgressoribus  sentenlie  ac  mandatorum  imperialium  debitam  sc  noverit 
ineursurum.    Ad  cuius  revocacionis  meiuoriam  presens  scriptum  üeri  et  sigillo  v* 
nostre  celsitudinis  feeimus  roborari.       Data  Cremone  anno  dominice  incar- 
nacionis  M.  CG.  XXXVIII  mensc  novembris,  XII  indictione. 
St.-A.  Durmstadt:  Chart.  Worm.  XV.  fol.  30'. 

Drucke:  Schannat  II,  120  =  MO.,  LL.  II,  329  =  JIuiR.  V,  '260.  —  Reg. 
Scriba  1416.  —  Bottmer-Ficker  nr.  2403.  w 

1238.    Dezember  21.    Worms.  —  Isandolf  gewälirt  unter  Hinweis  uuf  194. 
eine  Bidle  Gregor1  s  IX  den  Hissenden  Schwestern  s.  Markt  Mag- 
dalena (im  Bergkloster)  in  Worms  Ablass. 

I^andolfus  dei  gratia  Wormatiensts  episcopus.    Uilectis  in  Christo  filiis 
universis  abbatibus,  prepositis,  arebipresbiteris,  plcbanis  aliisque  ccclcsiarum  -:s 
reetoribus  per  Wormaticnsem  dyocesim  constitutis  salutem  in  salutis  auetore. 

Cum  dominus  papa  gavisus  de  conversione  illarum  mulierum ,  que  iam 
dudum  in  limo  profundi  infixe  videlicet  in  sordibus  peccatorum  ad  semitam 
veritatis  reduete  penilcntiam  suorum  iam  facinorum  facere  deo  sludent,  ipsis 
ad  vite  sustentationem  tnulta  privilegia  et  indulgentias  contulerit  speciales,  au 
ul  tarn  pietatis  intuitu  quam  tantarum  induetu  indulgentiarum  populus  fidelium 
excitatus  predictis  mulieribus  quasi  ad  fidei  rudimenta  conversis  maiori  affectu 
impendant  opera  caritatis  maxime  cum  ipsis  ad  sustentandum  proprie  non 
suppetant  facultates.  Nos  cupientes  etiam  esse  tarn  pü  negotii  cooperatores 
et  banc  novellam  plantationem,  cui  solus  deus  dare  poterit  incrementum,  eor- 
quo  possumus  affectu  rigare,  quo  melius  perducatur  ad  fruetum  maturitatis 
in  Christo,  universitatem  vestram  rogamus  et  exhortamur  in  domino  atque 
in  remissione  vobis  iniungimus  peccatorum,  quatinus  super  conversione 
peccantium  Christo  et  angelis  suis  congaudentes  nuncios  sororum  peni- 
tentium  ordinis  sanete  Marie  Magdalcne  in  Wormatia,  quibus  sicut  aliisw 
pcnilentibus  eiusdem  ordinis 1  dominus  papa  propter  evidentem  necessitatem 
gratiam  petendi  elemosinas  indulsit,  cum  ad  vos  declinaverint  benigne  suseipientes 


[194.)    1  dem  ordinis  ist  kaum  noch  tu  erkennen. 


13G 


123». 


in  jietendis 2  eleinosiuw  subditos  veslros,  ut  ipsis  opcrn  caritatis  impcndant. 
propcnsius  inducatis,  caventes  sollicitc  sub  nostre  inhibitionis  dislrictione ,  nc 
c|iiis  veslrum  quicquam  de  oblationibus  vcl  quibuscumque  ipsis  intuitu  caritatis 
pro  paupertate  carinii  sublevanda  collalis  subtrahere  aut  alias  impedire  pre- 

s  sinnat.  Nos  aulem  de  omnipotentis  dei  misericordia  cl  bcati  Petri  prineipis 
apostolorum  uu-ritis  et  intcroessione  confisi  omnibus  dictarum  paupercularum  5 
subventoribus  XX  dies  de  iniiintla  eis  peuitenlia  et  an  mim  de  peccalis  venia- 
libus  misericorditcr  relaxamus.  Pretcrea  nolumus  vos  ignorare,  quod  el 
debetis  vestris  subditis  publieare,  (piod  dominus  pajm  XI*  dierum  indulgcntiam 

K'eoncedit  universis,  qui  predictis  sororibus  contulerint  beneficia  caritatis,  que 
indulgontia  et  alie  plures  videlicet  singulis  mensibus  XL  dies,  in  annunciatione 
sanete  Marie,  LX  dies  in  septimana  pascbali  annus,  in  festo  sanete  Marie 
Magdalene  LX  dies,  in  assumptione  beate  Marie  LX  dies,  in  dedicatione  G 
dies  ipsannn  benefactoribus  collate  in  privilegiis  a  benignitatc  sedis  apostolice 

r  ad  ordinis  proinolioncm  indultis  plenius  conlinentur.  Datinn  Wormalie  atmo 
ab  incarnatione  dominica  M.CC.XXXVIU,  in  festo  saneli  Tliomc  aposloli. 

St.-A.  Darinstadt:  Worin«  nr.  47.    or.  mO.  c.  xig.  (Irl.    Glcidte  Hand  nie 

nr.  ll>5.    Starke  Lineatur.    Da«  Pergament  hat  durch  Feuclitigkeit  sehr  gelitten, 

Druck:  Baur  HU.  II,  83. 


Wo.  IT.IS.  Dezember  28.  Worum.  —  LatuUf  Bischof  ron  Worms  genehmigt 
die  Verfügung  des  Gerard  Propst  zu  s.  Andreas  in  Worms,  wonach 
dieser  das  Palromt  der  s.  Magnuskirehc  an  das  Stift  s.  Andreas  abtritt. 

•  In  nomine  sanete  cl  individne  triuitatis.    Amen.'  •     Landolfus  dei 
gracia  Wormaciensfx  episcopus.  Omnibus  Christi  lidelibus  in  perpetunm.  Quam- 

-h  quam  universa2  modernorum  Ordinationen  et  statuta  quovis  modo  soleant 
confirmari  et  in  successoruin  memoriain  caueius  propagari,  ea  tarnen  speeialius. 
que  ad  honorem  ecclesiarum  et  ccdesiasticaruni  connnodiun  personarum3 
staluuntur  et  ordinantur*  omni  qua  iieri  stahililate  eonvenit  etemari.  L'ni- 
versis  igitur  Christi  fidelibus  lenore  presencium  deelarctur,  quod  cum  summo 

M  affectemus  desiderio  noslro  subieetas  regimini  ecclesias  tarn  couventuales  quam 
parrochiales  promoveri  in  omnibus  ae*  emendari,  ordinationem  de  ecclesia 
parrochiali  saneli  Magni  in  Wormaeia0  el  deputalionem  per  vinun  discrelum 
et  honestum  familiärem7  quoque  noslnmi  (ierarduni  preposituin  saneli  Andren 
WoriuaWc 8  conventui  saneti  Andrce9  in  Wormaeia*0  factam11  liberaliler  et 

r>  fraterue,  ila  quidem,  ut  meinorata  parroehia  ad  ipsius  couventus  emendationein 
perpetuo  speclct  prebendarum,  ratam  hahemus  et  firmain,  consensum  nostrum 
pariter  et  favorem  ordinationi  adhibentes  prelibate.     In  huius  igilur  nostri 

•  in  petendis  irt  fast  ganz  cerwuJU.   1  deutlictt  erkennbar  nur:  p . .  .  <>rcularnm. 

111)5.]    >  49":  Die  feierliche  Formel  felät.    '  49*:  univerw.   *  49":  et  pera.  com. 
40  oeol.    4  49*  ord.  et  stat    *  49*:  et.    •  49*:  Worui.     T  49":  virum  hon.  fani.  quoque. 
'  49":  Wor.  fehlt.     '  t'J«:  conventui   huo.     »•  4'.*1:   in  Worm.  fehlt.      11  49". 
videlicet  factam. 


Digitized  by  Google 


12W. 


137 


consensus  robur  in  cvuin  valiturum  12  ncunon  '*  mcmoriam  clcrnnlcm  prä- 
sentem litleram  nostro  duxiinus  sigillo  consignanduin. 

Datum  Wormacie  anno  iiicamalionis  dominke  M.CC.  XXX VIII.,  festn 
sanetorum  innoccntuin. 

St.-A.  DurniXtadt:  Wurms;  in  zuci  Kraufdaren  ron  der  selben  Hand  nr.  4i>  •"• 
und  Jl/a.    wr.  4'J.  or.  mb.;  das  mdtr  schön  erhaltene  rothe  Wadtmegel  hängt  an  ruth- 
gelbseidener  Sdtnur.    GleieJte  Legende  wie  bei  nr.  W7.    Urkunde  neltr  xclton  erfudten ; 
M/rgßltige  Schriß,  starke  Lineatur;  4'.**  gleiche  Ausstattung;  das  terbrvdienc  Siegel  luiugt 
an  Pergamttdstxeifen. 

Druck.  Buur  HU.  II,  S4  /'.  nnvoUsUiiulig.  ,„ 

Vgl.  Scltannat  I,  64  f. 

1 2:jy.    März  17.    Worum.  —  Imulolf  Bischof  von  Worms  bt»tiitigt  die.  I  '.»<». 
Confirmathn  das  Biscltof's  Lupoid  betr.  die  Schenkung  der  Pfarrkirche 
s.  Rupert  in  Worms  au  s.  Paul. 

•  In  nomine  sanele  et  individue  trinitaüs.     Amen.  •     Landolfus  dei  ^ 
gratia  Wormaciens/s  episcopus  universis  Christi  tidelibus  in  perpeluum.      L  i 
ca  quo  pio  inluilu  et  utili  a  nostris  feliciter  sunt  peracla  predeecssoribus  ad 
nascittue  postcritatis  mcmoriam  perveniant,  cum  salute  nos  ex  oflicio  nostro 
summopere  decet  esse  inlentos.    Quemadmodum  enim  nolumus  cura  nostras 
actiones  canonicas  a  nostris  aliquid  successoribus  immutari,   ita   nostrorum  2» 
rata»  habere  debemus  sentendas  predecessorum  et  statuta,  ul  in  eviuu  pro- 
liciant  et  subsislaul.    Noverint  igilur  universi,  quod  boue  memoric  Lupoldus 
venerabilis  Wormacietisis  episcopus  predecessor  noster  considerata  necessitatc 
fratrum  ecclesie  saneti  Pauli  in  Wormacia  donationem  parrocliic  saneti  Rupert! 
Wovmatiensis  ab  Heinrico  custode  eiusdem  ecclesie  ad  relcvanduin  fratrum -*• 
defectum  pie  factam  approbavit  et  conlirmavil  et  nos  vestigiis  ipsius  inherentes 
eandem  donationem  ratilicamus  et  stubilimus,  ita  quod  ipsi  fralres  per  idoneam 
personam  de  suo  collcgio  vel  aliuudc  assumptam  in  cadein  parrochia  divina 
procurent  et  archidiacono  loci  representent  eandem,  que  utique  persona  illa 
prebenda  erit  conlenta,  quam  trat  res  ordinaverunt  et  quod  fuerit  residuum,*» 
cedet  proportionaliter  in  usus  fratrum  presencium  omni  cessante  queslionc. 
Ipse  quoque  plebanus,  qui  fuerit  pro  tempore,  habebit  soeiinn  sacerdotein  et 
scolarem,  qui  in  eboro  saneti  Pauli  cum  fratribus  intererunt  divinis  ea  fre- 
quencia  quam  regimen   petitur  parrochie  memorate.     Qui  eciani  corporale 
preslabunt  iuramentum  ipsis  fratribus,  quod  indempnitatem  ipsius  ecclesie  et  ;:' 
fratrum  pro  nosse  suo  et  posse  procureut  et  fideles  omnimodis  se  geraut 
cisdem.    Ut  autem  donatio  prcsencialiter  expressa  et  ordinatio  robur  opliueat 
valiturum  in  evum  et  mcmoriam  eternalem,  presentem  litteram  nostro  duxiinus 
sigillo  consignandam.         Dalum  Wormacie  et  actum    anno  incarnationis 
dominice  M.CC. XXX Villi.    Gerdrudis  virginis.    Testes  quoque  sunt:  Nybe- 4" 
lungus  maior  prepositus,  Heinricus  scolaslicus,  Albertus  eantor,  Nycolaus, 
Nibelungus  de  Moneta;  Buicbardus  prepositus  Wilburgcnsis,   Fridericus  de 


11  4<J»:  vu).  iu  evuiu.    "  4<J*:  et. 


13$ 


1239.  1241. 


Bopardia,  Conradus  de  Wolviskel,  maioris  ecclesie.  Cono  decanus,  Conslan- 
tiaus  custos,  Burkardus  cantor,  Conradus  «co)a*licus,  Nuhusenses.  Hartungus 
decanus,  Lodcwicus  cantor,  Berlholdus  custos,  saneti  Andree.  Giselenis  decanus, 
Hccclo  cantor,  Conslantinus  custos,  Lodewicus  scolaslicus,  saueti  Marlini,  canonici 
•>  Wümiacienscs  et  alii  quam  plures  tarn  clerici  providi  quam  honesli. 

St.-A.  Dumstadt:  Worms  nr.  52.  or.  mb.  Die  untere  Hälfte  des  Siegels  luinift 
an  rothgelbseklener  Schnur.  Die  Urkunde  ist  sehr  icohl  erfüllen  und  sorgfältig  ge- 
sdtrieben;  starke  Lineatur  ;  gleiche  Hand  wie  bei  nr.  lWi. 

Druck:  Schannut  II,  131;  auszttgmccisc.  —  Hey.  Scribu  14 tü. 

197.  1 231*.    April  :').  (non.  aprilis)  stellen  Godelmamius  mües  de  Meli  und  Gertrud 

seine  Frau  einen  Revers  über  Urkunde  nr.  188  aus. 

StadtbiUUAhtk  Mainz:  Ott.  Copialbuch  fol.  «3 . 
Druck  l.  c.  51.  —  Reg.  Scriba  1419. 

198.  1239.    October  24.    Asmgnic.  —  Gregor  IX  bestätigt  die  Incorpomtivn 
i*        der  s.  Magnuskirche  in  Worms  mit  dem  s.  Andreasstift. 

Grcgorius  episcopus  servus  servorum.  Dci  dilectis  filiis  capitulo  ccclesic 
saneti  Andree  Warmaciensis  salutein  et  apostolicam  bencdictioneni.  Cum 
a  nobis  petitur,  quod  iustum  est  et  honcslum  tarn  vigor  equitatis  quam  ordo 
exigit  rationis,  ut  id  per  sollicitudincm  officii  nostri  ad  debitum  perducatur 

2oelTcctum.  Ea  propter  dilecti  in  domino  filii  vestris  iustis  postulationihus  grato 
coneurrentes  assensu,  ecclesiam  saneti  Magni  cum  pertinentiis  suis  ad  ecclesiam 
veslram  sicut  asseritis  pleno  iure  spectantem  prout  cam  iuste  ac  paeiflee 
possidetis  vobis  et  per  vos  ipsi  ecclcsic  vestre  auctorilalc  apostolica  confirmamus 
et  presentis  scripti  patrocinio  communinius.    Nulü  ergo  omnino  bominuni 

•-i  liceat  hanc  paginam  nostre  confirmationis  infringere  vel  ei  ausu  tcrucrario  con- 
traire.  Si  quis  autem  hoc  atlemplare  presumpserit ,  indignationem  omni- 
potentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  cius  se  noverit  ineursurum. 
Dalum  Anagnic  Villi  kalendas  novembris  pontificatus  nostri  anno  lercio  deeimo. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms,   or.  mb.  c  bulla  pl.  pend.  deL 
.10         Druck:  Baur  HU.  II,  85  Extr.  —  Reg.  Potthast  10802. 

199.  1241.    März  19.  —  B(erthoU)  Dekan  und  das  Kapitel  der  Kirche  zu 

Worms  Urkunden,  dass  Eberzo  und  seine  Frau  Liebese  dem  Kloster 
Schihutu  zivei  Häuser  in  Worms  geschenkt  haben. 

B.  decanus  et  capitulum  maioris  ecclcsi$  Wormatiensis.  Noverinl 
35univcrsi  prcscnlem  liltenun  inspecturi,  quod  Eberzo  et  uxor  sua  Liebeze  in 
vico  Lane  duas  domos 1  inter  curiam  Sconowien.scm  et  estuarium  in  loco 
diclo  Crazzewingel  sitas,  et  pomerium  ibidem  ecclesie;  beat§  virginis  in  Sco- 
nowia  pro  remedio  animaruin  suarum  in  presentia  noslra  el  domiui  fundi 

[199.]    *  domos  corrigiert  uus  dunios. 


Digitized  by  Google 


1241. 


139 


videlicet  Gcrhardi  tilii  Humberli,  contulerunt  iure  propiietario  in  perpeluuin 
possidendas  et  cadeni  bona  predicti  E.  et  L.  reccpeiunt  ab  eadem  ecclesia 
sub  annuo  censu  duarum  librarum  cere  ipsi  ccclesir;,  quoad  vixcrint,  solven- 
darum.  Et  ut  hcc  donatio  rata  et  iuconvulsa  in  posterum  pcrmaucat,  pro- 
sentcm  littcrani  ad  facti  incmoriani  cxinde  conscriptam  sigillo  occlcsic,  nostrc,  •'• 
fccinius  roborari.       Actum  anno  domini  M.  CG.  XL1.    XIUI  kalendas  aprilis. 

O.  L.-A.  Kurlsruhe.    or.  utb.  c.  triff,  pctid.  del.    Hinten  stclU  con  ylciehteitüfcr 
Hund:  Ebereo  et  Liebeza  domo«  duas  n'obiB  dederant  in  Woroiatia, 

Druck:  Z.f.  Gesch.  des  Oberrheim  II,  437  f.  —  Reg.  Seriba  5lWi. 


1211.    November  11.    Worms.  —  Giselher  Dekan  m  s.  Martin  in  Wurms  200. 
schenkt  dem  s.  BenedictuxaUar  in  der  Kirche  s.  Martin  Güter  in 
und  bei  Worms. 

■  In  nomine  saucle  et  iudividue  trinitalis  amen  •  Ego  Gisclhcrus  decanus 
ecclesie  saneti  Martini  in  Worma/t«  volcns  dominum  deum,  qui  est  unica 
spes  salulis,  de  mea  honorare 1  substantia,  ad  honorem  ipsius  et  pro  remedio  u 
anime  mee  nee  non  parentum  meorum  do  liberaliter  beato  Martine  patrono 
meo  bona  subnotata,  dotans  specialiter  per  hec  bona  altare  saneti  Benedicli, 
quod  est  in  ecclesia  beati  Martini,  de  consensu  omnium  canonieorum  meorum, 
statuens  et  ordinans,  quod  quicumque  in  perpetuum  fuerit  senior  et  pro- 
pinquior  clericus  in  mea  et  Hezelonis,  ecclesie  mee  cantoris,  cognationc,  com 
feret  et  assignabit  hos  reditus  honesto  sacerdoti,  qui  ratione  dictorum  proventuum 
faciet  obed'tenüain  decano  ad  perficieudum  ea,  que  sunt  decentia  et  ecclesie 
utüia,  et  chorum  saneti  Martini  more  vicario  frequentabil  et  inissam  in  pre- 
dicto  altari  saneti  Benedicti  cottidic  celebrabit,  Semper  post  decantatum  custodis 
offertorium  dee  inchoandam.  Sunt  auteui  hec  bona  et  situs  earum.  Area-'< 
quedam  retro  capellam  saneti  Georgii  sila,  que  solvit  annuatim  XV  uncias 
minus  Vlil  deuarüs  in  festo  Remigii  et  X11II  capones  inter  purifteationem 
beate  Marie  et  carnisprivium.  Item  area  quedam  apud  capellam  saneti 
Pangratii  sita,  que  solvit  XIII  uncias  annuatim,  quarum  medietas  datur  in 
festo  Remigii  et  medietas  in  pascha  et  solvit  insuper  Uli  libras  olei.  ltem*> 
area  quedam  apud  Rebestoc,  (|ue  solvit  IUI  uncias  in  festo  Remigii  annuatim. 
Item  area,  quam  comparavi  a  C.  Dirolfi,  quam  nunc  possidet  vidua  Cunradi 
fdii  Howere  hereditario  iure,  que  solvit  annuatim  in  festo  Remigii  X  solidos, 
de  quibus  dabuntur  dicto  Cunrado  Dirolfi  X  denarios.  Item  ego  et  dictus  H. 
cantor  emimus  simul  quasdam  areas  in  vico  saneti  Petri  a  Nibelungo  et  fralribus  w 
suis,  que  solvunl  singulis  annis  XXX  solidos,  de  quibus  pertment  ad  me  X 
solidi  in  festo  Remigii  solvendi.  Item  ego  et  cantor  emimus  dimidiam  navim, 
que  vulgo  dicitur  newe,  in  portu  a  Rudewino  de  Flamburne,  quam  com- 
munem  habemus  et  hec  solvit  censum  nobis  in  purißcatione  et  festo  Margarete. 
Item  area,  quam  emi  a  Behrtoldo  de  Multirstat  sita  in  Hanegazzc  ex  opposilo  *« 
C.  Spon,  quam  nunc  possidet  quedam  mulier,  que  facit  oleum ;  hcc  area  solvit 


i*2UÜ.j    >  honorare  über  der  Zeile  fmiemcorrigiert.  * 


140 


1241. 


anmiatiiu  VII  uncias,  de  quibus  pertinent  ad  nie  IUI  uncie,  quaruni  LXX 
denarii  dantur  in  pascha  domini  et  X  denarii  in  festo  Remigii,  residium 
autem  V  solidi  pertinent  ad  viduani  Edilwini.  Item  area,  quam  comparavi 
a  Jutta  vidua  Wernheri  filia  Adilheri  contigua  arce  C.  Dirolfi  aput  precipuuin(?) 

■'•  et  alia  area,  quam  cniin  a  Beatrice  vidua  Adilheri,  iam  dietc  aree  vicina  que 
sunul  solvunt  in  festo  Georgii  IUI  uncias  et  X  denarios  et  insuper  area 
Beatricis  solvit  in  carnisprivio  duos  pullos.  Item  quedani  area  ibidem  sita, 
quam  comparavi  a  YVernhero  tilio  Ruperti,  que  solvit  V  uncias,  quaruni 
media  pars  datur  Georgii,  reliqua  Hemigii  et  insuper  duos  eappones;  hec 

,IJ  autem  area  solvit  singulis  annis  in  curiam  Salzhof  III  denarios  Trag- 
bodoni  fdio  Cippure.  Item  area,  quam  emi  ab  Heinrico  Wakirpil  et  Cunrado 
filio  Dirolfi  et  Hertolouc  de  Hocheim,  sita  aput  esluarium  iuxta  Renum,  que 
solvit  annuatiin  IX  uncias  et  X  denarios  in  festo  Remigii,  de  quibus  Uli 
uncie  attinent  ecclesie  saneti  Lamperli.    Item  area  sita  ex  opposito  chori 

>*  saneti  Pauli,  quam  nunc  faber  possidet,  que  solvit  IUI  uncias  in  festo  Remigii. 
Pretcrea  sunt  due  vinee  videlicet  unus  iurnalis  et  dimidius  in  Bcrstrata  aput 
Hentschugisheim.  Sunt  quoque  X  iugera  terre  arabilis  sita  continuatim  in 
campo,  qui  dicitur  Nunninmunstervelt.  quibus  ex  uno  lalere  adiacent  agri 
saneti  monialiuin  de  Nunninmunstcr  ex  allero  filioruin   Hunperti.    Item  in 

-•«campo  burgensium  versus  Moguntiam  sita  sunt  V  iugera  consullanea  ex 
opposito  chori  saneti  Cyriaci.  Item  illic  in  vk-ino  sunt  III  iugera.  Item  ego 
et  cantor  comparavimus  a  Sigewizza  vidua  Pridcrici  de  Durincheim  VI  iurnales 
in  campo  burgensium  versus  Pefilcheim  et  totidem  in  alio  campo  burgensium 
versus  Nuhusam,  de  quibus  VI  spectant  ad  me.  Item  comparavi  ab  Ernoldo 
de  Hocheim  duos  iurnales  et  dimidium  in  campo  burgensium  versus  Pefilcheim, 
quorum  unus  contiguus  est  agris  fralris  sui  Karoli  et  tendit  ad  locum,  ubi 
mulieres  fueruut  exuste,  alter  et  dimidius  coutigui  sunt  agris  dicti  Karoli  et 
tendit  usque  ad  Korzgewande.  Istc  iurnalis  et  dimidius  solvil  in  censu  VII 
denarios  et  obolum.    Item  in  vicino  situs  est  I  iurnalis  tendens  ad  bunam 

3"  domini  episcopi.  Item  tria  quartalia  aput  iurnales  dominorum  meorum  de 
«meto  Marti n o  iuxta  cruoem.  Item  I  iurnalis  et  dimidius  in  strata  versus 
Nuhusam  iuxta  vallum  contigui  agris  Ruggeri.  Item  in  eadem  strata  dimi- 
dius. Item  in  campo  Nuhusen«  emi  a  Diderico  Lericoph  unum  situm  inter 
agros  Suzzelad  et  Cunonis  de  Nunnenmunster.   Item  comparavi  a  Wolframo 

31  de  Petrinsheim  duos  silos  iuxta  Hungerburnen.  Item  aput  Wattinheim  situs 
est  unus  iurnalis.  Oinncs  quidem  dicti  agri  liberi  sunt  a  censu  preter  iurnalem 
et  dimidium  superius  nominatos.  Hec  utique  bona  confero  bealo  Martino 
cum  omni  iure  et  tytulo,  quo  ego  ipsa  possedi,  in  perpetuum  possidenda, 
iuxta  formam  superius  annotatam,  statucns  de  consensu  venerabilis  patris  ac 

«•domini  Laudolfi  Wormacieims  episcopi  et  omnium  ecclesiarum  conventualium 
in  Worma/wi,  quod  prenominati  proventus  neque  procuratione  alieuius  legati 
ncque  exaetione  domini  episcopi  vel  alieuius  sucecssorum  suorum  aul  casu 
consimili  sentirc  debent  aliquatenus  diminutionem.  Preterea  annum  gratie  de 
prebenda  mea  lego  saneto  Martino  ad  conparandum  post  obilum  l  neu  in 

«redditus  annuos,  qui  spectabunt  ad  redditus  prenotatos,  statucns  et  ordinans 
de  confratrum  meorum  consensu,  ul  in  anniversario  obitus  mei  die  fiat  in 


Digitized  by  Google 


1241.  1242. 


141 


choro  sancti  Martini  memoria  mei  et  parentum  meorum  cum  missa  et  vigiliia 
novem  lectionum  et  eodem  die2  sacerdos,  qui  hoc  beneficium,  quod  nunc, 
instituo,  tunc  hahuerit,  unum  soüdutn  Wormaciens«M  unieuique  domiiioriini 
qui  fuerint  tum-  presentes  sive  sunt  canonici  sive  vicarii  amministret.  Ut 
aulein  hec  mea  donatio  et  circa  iain  facta  ordinatio  omni  evo  in  suo  robore  s 
perseverent,  presenti  scripto  prefatus  dominus  L.  Wormacieiifw  episcopus  et 
omnes  ecclesie  convenluales  sua  sigilla  in  testimonium  mei  facti  et  argu- 
mentum suorum  conscnsuum  iuclinati  meis  precibus  appenderunt.  Actum 
Wormacic  anno  ab  incarnatione  dominica  millesimo  ducentesimo  quadra- 
gesimo  primo  in  festo  sancti  Martini  Tburonorum  episcopi  gloriosi.  s  i» 

M.-A.  Darmsiadt:  Worms,   or.  mb.    Die  H  theils  sehr  theils  wenig  besdu'idigten 
Siegel  hingen  an  buntteidenen  Kindern. 

Druck:  Jtnttr  HU.  II,  ftiiff.  unvollständig. 

1241.  —  Actum  in  Orto  b.  Marie.  —  Bischof  Landolf,  das  Kapitel  und  die  201 . 
Räthe  und  Bürger  von  Worms  Urkunden,  dass  Sifridus  miles  cognomine  i1- 
Fridacli  diclns  de  Starkinberc  und  seine  Frau  domina  Petirsa  dem 
Kloster  Kirschgarten  (conventui  sanclimonialium  in  Orto  b.  Marie)  XL 
iurnales  campest  res  sitos  in  campo  ville  Pefflincheim  et  pratum  unum 
estimalum  ad  VIII  virorum  messiones  situm  in  prato,  quod  dicitur 
Loubwise,  iuxta  prata  Heinrici  Crutsac  militls  et  Heinrici  Crouhel,  ver-20 
kauft  haben. 

Zeugen :  Bertholdus  decanus,  Heinricus  scolasticus,  Burchardus  prepositus 
de  Wileburg,  Gerhardus  prepositus  s.  Andree,  Constantinus  custos  Nuhusensis, 
Cunradus  quondam  notarius  rcginc  et  Heinricus  de  Bilestein,  canonici  maioris 
ecclesie ;  Baltrainus  canonicus  s.  Andree,  Ludewicus  scolasticus  s.  Martini,  Ger-  vi 
hardus  camerarius,  David  retro  coquinam,  H.  Gruthsac  et  Wolframus  de 
Petrinsheim,  milites;  Cunradus  Dyrolfi,  Heinricus  Richeri,  Wcrnherus  frator 
Ruperti,  Diinarus  et  Heinricus  Amella,  cives. 

Sl.-A.  Luzern.    Gotterer'sclier  Apjmrtd.   or.  mb.  c.  3  sig.  jxnd.  del.  (Aj. 

Drude:  Sduintuü  II,  1JI  aussugstreise  (zum  J.  1240)  tx  urch.  admin.  Heidelb.M 
—  Bunr  HU.  V,  l'J  ex  A.  —  Beg.  Scriba  14H4. 

1242.  März  2o.  —  Landolf  Bischof  von  Worms  belehnt  die  Stadt  Worms  202. 
mit  der  Vogiei  zu  Nonttenmütister. 

Landolfus  dei  gratia  Wonnatiensis  episcopus.  Universis  in  perpetuum, 
quibus  presentis  scripli  seriem  intueri  contigerit,  volumus  esse  notum,  quod  .15 
recupcratam  per  nos  ab  invictissimo  domino  Friderico  Romanorum  imperatore 
advocatiam  in  Nonneninonster  coneessimus  universitati  civium  Wormatiensium 
dilectorum  nostrorum  titulo  feodi  cum  omni  iure  suo  in  perpetuum  possidendani, 
consnlibus  civitatis  eam  de  manu  nostra  suscipientibus  in  fcodo  nomine  lotius 

2  die  ülter  der  Zeile  hincincorriyicrt.    *  In  festo  —  gloricwi  mit  anderer  dunklerer  w 
Tinte  gesdtrietien,  also  scheint  das  Tagesdatum  erst  später  nachgetragen  tcorden  :u  sein. 


142  1242. 

univorsilati£.  Ul  igitur  hoc  nostra  concessio  robur  obtineal  perpetuo  valiturum, 
nos  in  eins  testimonium  et  memoriam  presentein  paginam  sigilli  nostri  muni- 
mine  duximus  consignandam. 

Acta  sunt  hec  anno  ab  incarnalione  domini  MCCXLII,  in  annunciatione 
:.  bcate  Marie  virginis  gloriose. 

»S'f.-vt.  W.  nr.  21.  Das  im  rorigpi  Juhrh.  noch  vorhandene  Original  ist  verloren. 
Vorhanden  *iud  eine  co}>.  cJiarf.  au*  aem  XVI.  Jahrh.  und  eine  aun  dem  XVI IL  ron 
der  Hand  de*  Stadtiv/ireilxr*  Laut:. 

Druck:  mimer,  Fönte*  II  JJ4.  —  Hey.  Strilxt  UHU 


2'»3.  1242.    Juni  18.    NcuJuuisen. —  Das  Stiß  s.  Ciriacus  in  Netthnmm  hei 
Worms  vergleicht  sieh  mit  den  Bürgern  von  Worms. 

\  In  nomine  domini  amen.  ♦  Nos  Stcpbanus  prepositus,  Cuno  decanus, 
Burcbardus  cantor  totumque  capitulum  ecelesie  saneti  Cyriaci  in  Nuhusa 
omnibiis  in  perpetuum.    Justa  consideratione  dueitur  et  movetur,  qui  servala 

ir.  debita  boneslate  causas  discordic  suis  temporibus  amputat  et  deeidit,  cum  sit 
juodus  modum  in  pacis  adieclionibus  non  teuere.  Hac  itaque  ratione  per 
presens  scriptum  ad  modernorum  el  fnturorum  noticiam  pervenire  cupimus 
et  protendi,  quod  cum  a  retroactis  temporibus  qnidam  discordie  scrupulus  in 
dcstrnclione  muri  ecelesie  Nuhuscns/.?  questionem  contra  civeä  WormatiensfS 

.-«»nostro  tempori  reservasset  et  de  novo  lam  pro  vallo  quam  pro  sepe  ac  aliis 
edifieiis  ecelesie  nostre  per  eosdem  cives  deslructis  priori  questioni  discordia 
iueidißset,  tandem  ad  preces  el  mandatum  domini  Conradi  illuslris  Romanorum 
in  regem  elccti  gloriosi  domini  Friderici  secundi  Romanorum  imperatoris  fdii 
ac  ordinationein  venerabilis  patris  domini   Uindolfi  Wormatienm  episcopi, 

•a  mediante  Conrado  de  Ulma,  Babinburgcnsis  ecelesie  el  nostre  canonico,  im- 
perialis  aule  notario,  omnem  veteris  et  novi  causam  discidii  seu  questionem, 
que  ratione  premissorum  usque  in  presentein  diem  nobis  et  ecelesie  Nuhn- 
senst  contra  cives  memoratos  aliquatenus  competebat,  plene  et  simplieiler 
ainpulantes.  super  cisdem  actioni  cedimus  el  illatam  per  eos  nobis  et  ecelesie 

so  nostre  olTcnsam  ac  dampnum  tarn  det'unclis  eorum  patribus  quam  ipsis,  ut 
favorabilius  ammodo  nos  foveant  et  ecclcsiam  Nuhusensew,  iuxta  formam 
arbitrii  a  predicto  notario  promulgatam  pure  remittimus  coram  deo,  ita  ut 
uno  eodemqne  caritatis  et  amicicic  vineulo  nos  unacum  predictis  civibus 
Wormatiensj&tts  deineeps  ad  invicem  diligamus.    Ut  igitur  omnis  ambiguitas 

r.  et  cavillatio  ammodo  in  premissis  locum  non  habeanl,  que  fideliter  sunt 
sopita,  et  ut  pacis  el  concordie  inter  nos  et  cives  Wormatienses  redundent 
tempora  diebus  nostris  ecce  in  testimonium  premissorum  presenlcm  paginam 
conscribi  feeimus  de  consilio  prelatorum  et  canonicorum  maioris,  saneti  Pauli, 
saneti  Andree  et  saneti  Martini  ecclesiarum  Wormatiensww  et  eandem  pre- 

40notati  patris  episcopi  nostre  ecelesie  et  nominatarum  ecclesiarum  inunimine 
sigillorum  duximus  roborandam.  Huiiis  autem  rei  testes  sunt:  dominus 
Nybelungus  preposilus,  Berlholdus  decanus,  Wernherus  custos,  Heinricus 
scolasticus  et  Albertus  cantor  maioris  ecelesie,  Salemannus  decanus,  Heinricus 


■ 


Digitized  by  Google 


1242.  124:1. 


143 


cantor  et  Ebelin  us  scolasticus  sancti  Pauli,  Gerhardus  prepositus,  Hartungus 
decanus,  Ludewicus  cantor  el  Bcrtholdus  custos  sancti  Andree,  Giselbert« 
decanus,  Hezzelo  cantor  et  Constantinu.s  custos  sancti  Martini,  Wormatiena»« 
et  alii  quam  plures.       Acta  sunt  hec  anno  doininire  incarnationis  M.CC.XLll. 

mense  iunii  in  feslo  beatornm  martyrum  Marci  el  Marcellini,  XV  indictionis. 
Data  apud  Nuhusam  auno  mense  et  indictionc  pretnissis  fclicitcr  amen. 

St.'A.  W.  nr.  22.  or.  ml>.  Das  Pergutnent  hat  durcfi  Feuchtigkeit  sehr  gelitten. 
Die  ß  an  grünseidenen  Bünden*  luingendeii  rothen  WacJissiegel  sind  alle  stark  bescfuidigt. 
Sdifmc  Schrift,  stark  sichtbare  Lineatur. 

Druck:  ScJtannat  IL  122  unvollständig,  nach  dem  Or.  des  Stiftes  Neuhausen.  io 
—  Reg.  Scriba  1447.  —  Böhmer- Ficker  4462. 

1242.  Juli  27;  ttri  Worms.  —  König  Konrad  IV  befreit  auf  Bitte  204. 
des  Bischofs  J/awldf)  die  Bürger  von  Worms  rom  BheinzotJ  hei 
Oppenheim. 

Conradus  divi  augusti  ini|>eratoris  Friderici  füius  dei  gracia  Romanorum  ir. 
in  regem  electus  Semper  augustus  ac  heres  regni  Jerusalem.  Universis  imperii 
lidelibus  tenorem  presentium  inspecturis  graciam  suatn  et  omne  bonum.  Ad 
universorum  noticiam  volumus  pervenire,  quod  attendentes  devota  servicia 
multociens  patri  noslro  et  nobis  per  cives  Wonnalienses  fideles  nostros  exbibita, 
eisdem  civibus  de  plenitudine  consilii  nostri.  ad  preces  venerabilis  principisw 
L(andolfl)  Wormatiensis  episcopi,  fidelis  nostri,  de  special i  favore  nostre  graeie 
indulgemus,  ut  ipsi  cives  Wormalienses  a  theloneo  nuncupato  vulgariter  ungelt, 
quod  apud  Oppenheim  ab  eis  hucusque  recipi  solebat  in  Reno,  sint  de  cetero 
absoluti.  Sub  obtentu  graeie  prefali  domin i  ac  patris  nostri  et  nostre  firmiter 
inhibentes*,  ne  quis  huic  graeie  se  opponat.  Testes:  L(andolfi)  Wormatiensis 
episcopus,  maregravius  de  Homberg,  G.  de  Hohinloch,  Crafft  de  Boxsperg, 
Wolveratb  de  Cricheim,  Conradus  de  Smidefelt  dapifer  noster,  Philippus  de 
Hobinfels,  Philippus  de  Valkenstein,  Conradus  dictus  Croph  buregravius  castri 
Trifels,  Marquardus  schultetus  de  Oppinheim,  fideles  nostri  et  alii  quam  plures. 
Ut  igitur  premissa  supradictis  civibus  Wormaticnsibus  irrefragabiliter  observentur,  3u 
nos  presens  scriptum  sigilli  nostri  munimine  duximus  roborandum.  Actum 
et  dalum  in  castris  apud  Wormatiain  anno  dominice  incarnationis  inillesimo 

CC.XL.il.,  VI  kalendas  augusti,  XV  indictionis. 

St.'A.  W.  nr.  23.  Enthalten  in  einem  Vidhnns  r.  J.  1417,  April  5.  Worms,  or. 
mh.  c.  2  sig.  pend.  dei.   (B).  v, 

Drucke:  Böhmer,  Fontes  IL  224  ex  B  =  Huillard  VI,  840.  —  Reg.  Scriba 
1448.  —  Böhmer-Ficker  nr.  4469. 

1243.  August.  —  Die  Wormser  BicJiter  bekennen,  dass  Gerhard  Leid-  205. 
priester  zu  ».  Magnus  in  Worms  keine  Ezceommunication  gegen 
seine  Pfarrkinder  erlassen  könne,  ohne  Beistimmung  der  Geschworenen  «u 
seines  Sprengeis. 

Iudices  Woitnatienses.  Universis  Christi  fidelibus  notum  esse  volumus, 
quod  Gerhardus  sancti  Magni  plebanus  viris  discretis  presentibus  coram  nobis 


144 


in  figura  sentencialiter  oblinuit,  (|uod  quemlibel  suuni  parrochialem  parrochie 
iiiobediontem  et  ei  sacramentaria  iura  apul  cxtraneos  rapiendo  recalcit  ran  lein 
liccat  per  censuram  ecclesiasticam  ad  verum  ovile  et  ad  viam  veritatis  revocare, 
hoc  tarnen  adiccto,  quod  sine  provido  consilio  et  deliberata  sententia  iuratoruni 
parrochie  nullam  possit  in  snbditos  suos  excommunicationem  eflulminare. 
Decrevimus  quoque  el  hoc  sub  pena  exeommunicationis  precepimus.  dum 
quieumque  plebanus  memoralc  eeclesie  pro  hominum  emendatione  et  parrochie 
promotione  immo  pro  sancte  matris  nostre  eeclesie  lionore  loquilur.  ne  iurati 
de  eadem  parrochia  suas  sentenlias  et  sana  consilia  presumant  in  anime  sue 

i.ipericulum  ocultare.  Huius  rei  festes  sunt:  prepositus  de  VVilburc,  C.  de 
Wolvcskclen  et  Wörnerns  de  Starkenherc.  R.  de  Rutelingen,  F.  de  Stocheim, 
canonici  maioris  eeclesie  Wormatiensis,  Alkindus  vicarius  ibidem.  Berfholdns 
de  Dirmestein,  C.  magister.  Zcizolfus,  canonici  saneti  Andree,  C.  de  Stokhcim, 
canonicus  Nove  domus  et  alii  quam  plures.  Actum  anno  domini 

i.'i  M.CCXL1II  mense  augusto. 

Sl.-A.  Daruixtadt :  Wurms  in:  .W.    nr.  iitb.  c.  xiq.  iwirf.  hie&t.    Legeitde  des 

Siegel*:    .  .  »  ILLVM.     IVDICVM.   CIENSIV..    ».  Pelms  mit'  SMüuel 

inul  Bit  dt. 

Druck:  Baur  UV.  II,  91  f. 

206.  1 243.    Attgusf.    Ariani.  —  Kaiser  Fridrich  II  errichtet  m  Worms  eine 
jährliche  Messe. 

Fridericus  dei  gracia  Romanoruin  Imperator  semper  augustus  Jerusalem 
et  Sicilic  rex.  Ad  hoc  in  oportunis  locis  generales  tumdine1  sunt  invente.  ttt 
communis  utilitas  quam  longe  latcque  humana  procural  industria,  communilcr 
alternis  commereiis  procuretur,  hinc  est,  quod  subditorum  comoditatibus  pro- 
videntes  nichilomimis  generales  curas  liominum  et  labores  benigno  prospicientes 
intuitu  civitatein  Wormaciensein  pro  mutuis  comodis  exercendis  utilem  et 
aeeeptam  ad  celebrandas  annuatim  universales  nundinas  quinto  deeimo2  die 
post  pascha  resurrectionis  dominice  et  abinde  diehus  aliis  quindeeim  duraturas, 

.wduximus  deputandum.  Statuenies  ut  ibidem  sub  securitate  nostra  et  imperii 
tarn  vicini  quam  remoli  convenianl  cum  mereimoniis  suis  ad  communia  sieud 
moris  est  comoda  facienda  dum  modo  per  indulta  vicinis  nundinis  non  possit 
in  eisdem  diebus  oportunitas  impediri.  Ouare  mandamus  preeipimus  et  hor- 
lainur  universos  et  singulos,  quos  gerendarum  usus  utilitatum  et  comoda 

3:,  rerum  ubique  sollicitanl,  quatenus  statutis  loco  et  tempore  sub  nostro  et 
imperii  securo  ducato  cum  rebus  mereimoniis  et  ceteris  oportuuitatibus,  que 
consueverunt  ad  invicem  ad  comune  comodiim  procurari,  hilariter  et  prompte 
convenianl  pro  prelixis  nundinis  exercendis:  presenlis  scripti  sancientes  edicto. 
ul  omnibus  ad  ea  venientibus  morantibus  et  abinde  redituris  secura  tranquillitas 

40  et  tranquilla  securitas  preheatur,  et  quod  in  personis  et  rebus  undique  ser- 
ventur  indempnes  et  nullus  audeat  eos  oflfendere  vel  occasione  qualibet  aliquod 


[SOG.]    '  I):  nundine»,  tcobei  das  s  wegradiert  ist.    *  I):  deoimn. 


Digitized  by  Google 


I  4f> 


ipsis  impedimentum  inferre,  donec  ad  pretaxalum  locum  veniant  et  sub  eiusdem 
nostra  et  imperii  securitatis  indulgencia  salubriter  ad  propria  revcrtatur.  Scientes 
quod  quicumque  mandati  noslri  temerarius  existeret  violator,  indignacioni 
nostre  et  imperii  ac  ultioni  debite  subiaoebit,  liiis  qui  pacein  et  indempnitatem 
servabunl  nostri  favoiis  graciam  obtenturis.  Ad  cuius  rei  memoriam  prescns  i 
scriptum  fieri  et  maiestatis  nostre  sigillo  iussimus  communiri.  Datum 
Ariani  anno  dominice  incarualionis  MCCXL1II,  mense  augusti,  prime  indictionis. 

St.-A.  Darnutadt:  Chart.  Worm.  x.  XV.  fei.  30.  (Dj. 
Druck:  Huul.  VI,  106  ex  D.  —  Reg.  Böhmer- Ficker  3373. 


1243.    August.    Ariani.  —  Kaiser  Fridrich  U  befreit  die  Bürger  207. 
von  Worms  wegen  den  traten  Diensten,  die  sie  dem  Reiche  leisten, 
vom  RheinzoU  zu  Oppenheim. 

Fri(dericus)  dei  gratia  Romanorum  imperator  semper  augustus,  Jerusalem 
et  Sicilie  rex.  Tenore  presencium  notum  fieri  volumus  uni vereis,  quod  nos 
respectum  babentes  ad  grata  valdc  et  fidelia  servieia,  que  cives  Warinacienses  is 
fideles  nostri  nobis  et  imperio  incessanter  exhibent,  et  quod  ad  propugnacionem 
et  confusionem  rebellium  nostrorum  vires  suas  strenue  exerceant  personarum 
suarum  laboribus  et  rerum  dispendiis  non  parcentes,  ipsos  de  special i  gratia 
nostra,  qua  eos  meritis  suis  poscentibus  specialiter  confovemus,  a  solucione 
thelonei  super  Renum  apud  Oppenheim  duximus  eximendos,  ut  nullo  ex  nunc  ao 
futuro  tempore  in  predicto  loco  ad  solucionem  alieuius  thelonei  teneantur. 
Ad  huiiM  igitur  nostre  exempeionis  memoriam  presens  scriptum  fieri  et  maie- 
statis nostre  sigillo  iussimus  communiri. 

Datum  Ariani  anno  dominice  incarnacionts  millesimo  ducentesimo  quadra- 
gesimo  tercio,  mense  augusti,  prime  indictionis.  w 

SL-A.  W.  nr.  24.   Dax  etwas  beschädigte  Siegel  hängt  an  rothstidener  Schnur. 
Kleine  tierliche  Schrift.  (A). 

Drucke:  Moritz  174  ex  A.  =  HuiU.  VI,  108.  —  Breslau  79  ex  A.  —  Reg. 
.ScnJo  1452.  —  Böhmer- lecker  3374. 


1243.    August.  Ariani.  —  Kaiser  Fridrich  II  verspricht  in  anbeiracht  208. 
der  masslosen  Treue  und  Dienstleistung  des  Bischofs  I/andolf), 
des  Clerus  und  der  Bürgerschaft  von  Worms,  mit  der  Römischen 
Kirche  keinen  Vergleich  einzugehen,  ohne  sie  ausdrücklich  eimu- 
schliessen. 

Fridericus  dei  gratia  Romanorum  imperator  semper  augustus,  Jerusalem  js 
et  Sicilie  rex.   Tenore  presentium  notum  fieri  volumus  universis,  quod  nos 
attendentes  immensam  fidem  et  devota  servieia  dilecti  prineipis  nostri  L.  vene- 
rabilis  Wormatiensis  episcopi,  tocius  cleri  et  devoti  populi  nostri  Wormatie 


II.  Boos,  Urkundenhuch  d.  Stadt  Worm«  I. 


10 


146 


nostrorum  fidelium  nostrorum,  promittimus,  quod  si  contigerit  nos  cum  ecclesia 
Romana  compositionem  inire,  prcdictum  principcm  nostrum  Wormattmsffm 
episcopum,  clerioum  et  Wormatiensem  populum  fidcles  nostros  ab  cadem  com- 
positione  nullatcnus  patiemur  excludi,  ut  sicut  nobiscum  sunt  ob  reverentiam 
i  et  honorem  Status  nostri  in  adversitate  partieipes,  sie  compositione  tranquilli- 
taüs  esse  debent  inexpertes.  Ad  cuius  rei  memuriam  et  cautelam  presentes 
litteras  conscribi  et  culrainis  nostri  sigillo  iussimus  communiri.  Datum 
Ariani  anno  dominice  incarnationis  millesimo  ducentesimo  quadragesimo  tercio, 
mense  augusti,  prime  indictionis. 

10  St.~A.  W.  nr.  25.    or.  mb.  c.  sig.  pend.  de/. 

Drucke:  Huül.  VI,  106  schlecht.  -  Bresdan  78  ex  A.  -  Reg.  Böhmer- 
Ftcker  3375. 


209.  1 243.  —  Landolf  Bischof  von  Worms  bestätigt  die  von  G(erhard)  Propst 
zu  s.  Andreas  den  hassenden  Schwestern  gentachte  Schenkung  der 
Ii        m  der  Vorstadt  atif  dem  Berge  liegenden  s.  Andreaskirche. 

Landolfus1  dei  gracia  Wormaciensis  episcopus.  Noverint  universi  pre- 
sencium  inspectores,  quod  G.  prepositus  saneti  Andree  de  consensu  capituli 
eiusdem  ecclesie  nec  non  maioris  ecclesie  prepositi  archidiaconi  loci  parrochiani 
saneti  Andree  de  monte  in  suburbio  Wormaiutui  cum  loco  attinente  ambitu 

»videlicet  et  eimiterio,  exceptis  domibus  et  areis  censualibus,  si  que  in  eodem 
site  sunt,  sororibus  Penitentibus  ibidem  commorandi  gracia  contulit.  Hiis 
adiectis  conditionibus,  quod  Daniel,  qui  pastor  exstitit  in  eadem,  fruetus  ipsius 
parrocliie  quoad  vixerit  pereipiet,  prepositus  vero  earundem  Penitentium  populo 
eiusdem  parrocliie  ecclesiastica  sacramenta  tamquam  verus  pastor  ministrabit. 

sj  Servicia  quoque,  que  maiori  ecclesie  ab  ipsa  parrochia  debentur,  ipse  sorores 
annuatira  persolvere  tenentur,  Si  qui  autem  homines  de  parrochia  beati 
Magni  infra  muros  aput  dictas  sorores  elcgerint  sepulturam,  primo  ad  par- 
rochiam  propriam  deporlabuntur  ac  deitide  ibidem  missa  pro  defunetis  cele- 
brata  in  loco  eiecto  sepelligentur,  medictate  lcgali,  quod  ab  eisdem  parrochianis 

jo  saneti  Magni  dictis  sororibus  relictum  fuerit,  parrochie  saneti  Magni  assignanda; 
potestatc  conferendi  deeimam  et  cetisus  quondam  ipsi  parrochie  attinentes  cum 
pane  cotidiano  a  capitulo  saneti  Andree  adieeto  sacerdoti  ydonco  deservienti 
in  ecclesia  beati  Andree  infra  muros  tamquam  vicario  decano  obedienti  aput 
prepositum  saneti  Andree,  ad  quem  patronatus  ius  ipsius  parrochie  prius 

ssspectabat  vel  •  «  • 3  remanentc;  hoc  etiam  adieeto,  quod  si  Torte  sepedictas 
sorores  ab  eo  loco  quocumque  casu  contingente  recederc  contigerit,  ipse  locus 
et  parrochia  in  prislinum  statum  reverlentur.  Ut  autem  hec  donatio  rata  et 
inconvulsa  permaneat,  noslro  accedente  consensu  presentem  paginam  sigilli 
nostri  munimine  maioris  ecclesie  et  saneti  Andree  prepositorom  capituli  quoque 


io         [209.]    1  Die  Initiale  L  ist  teeggehtssen  worden.    »  das  ausgelassene  Wort  ist 
undeutlich :  Dominus  (?). 


Digitized  by  Google 


1244.  I24ft. 


147 


sancti  Andree  duximus  munienda.         Actum  anno  domini  Bi.CC.XLlfl, 
indictione  prima. 

St-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  54.  or.  mb.  Die  vier  Siegel  hängen  an  leinenen 
Schnüren  und  zwar  sind  die  Siegel  des  Btscfiofs,  des  Domstifts  und  des  Kapitels  von 
8.  Andrais  beschädigt,  das  Siegel  des  Propstes  von  s.  Andreas  fehlt.  $ 

Druck:  Schannat  II,  122 f.  unvollständig.  —  Reg.  Scriba  14M.  —  Siehe  auch 
Archiv  f.  hess.  Oesdi.  II,  340  f. 

1244.    Okiober  15.  —  Mit  Bewilligung  der  Bäthe  und  Bärger  von  Worms  210. 
verkauft  Heinrieh  Holheimer  der  s.  Martinskirche  8  Unzen  jährlichen 
Zinses  auf  zwei  Fleischbänken  am  Fischmarkt.  10 

Consules  et  universi  civcs  Wormaciensgs.  Omnibus  presentibus  et 
futuris,  qui  Seriem  presentium  adverterint,  innotescat,  quod  cum  nos  in  duobus 
macellis  id  est  schrannis  Heinrici  Holbeimeris  concivis  noslri  sitis  iuxta  forum 
piscium  habeamus  et  dudum  habuerimus  VIII  unceas  Yformacienses  annuatim 
de  areis  censuales,  idem  Heinricus  salvo  iure  civitatis  vendidit  ecclesie  sancti» 
Martini  apud  nos  VH1  unceas  Wormacienses  singulis  annis  de  macellis  eisdem 
solvendas,  ita  quod  annuatim  in  festo  Georgii  de  utroque  macello  medietas 
et  in  festo  Remigii  altera  medietas  debet  solvi  ecclesie  memorate.  Et  quoniam 
huius  Tenditionis  contractum  predictus  H.  coram  nobis  in  consilio  publice 
recognovit,  nos  de  suo  conscnsu  hanc  litteram  capitulo  sancti  Martini  dedimus » 
sigillo  civitatis  munitam  in  perpctuum  testimonium  et  memoriam  huius  facti. 

Actum  anno  dominicc  incarnationis  M.CC.  XLHH  idus  octobris. 
81. -A.  Darmstadt:  Worms  nr.  57°.  or.  mb.  c.  »ig.  pend.  del. 

1244.  —  Kaiser  Fridrich  II  befiehlt  den  Prälaten  und  dem  Clerus  (von  Worms)  211. 
bei  Strafe  des  Verlustes  aller  ihrer  Einkünfte  dem  verrätherischen  archi* » 
diaconus  JA&guntinus  das  auf  Grund  einer  Gewährung  des  apostolischen 
Stuhls  verlangte  und  zu  seiner  und  seiner  Getreuen  Bekämpfung 
bestimmte  Fünftel  der  kirchlichen  Einkünfte  nicht  zu  zahlen,  ihnen 
Schutz  und  Einschluss  in  den  mit  der  Kirche  zu  machenden  Frieden 
versprechend.  —  Ad  notitiam  —  eisdem.  so 
Druck:  Huül.  V,  1131.  —  Reg.  Röhmer-Fieker  3436. 

1244.  —  Kaiser  Fridrich  II  belobt  (die  Bürger  von  Worms)  wegen  ihrer  212. 
unverbrüchlichen  Treue  und  fordert  sie  auf,  sich  dem  verrätherischen 
Archidiacon  zu  widersetzen,  der  von  den  Prälaten  und  Glerikern  der 
Stadt  und  des  Bisthums  Worms  ein  Fünftel  der  Einkünfte  erpressen  »s 
will.  —  Fidei  vestre  —  obtinere. 

Druck:  Huül.  V,  lt3l.  —  Reg.  Böhmer- t^idter  3437. 

1245.  Mai  Vi.  Lyon.  —  Innocenz  IV  nimmt  das  Kloster  Nonnenmunster  213. 
in  Worms  in  seinen  Schutz. 

St.-A.  Iktrmxtadt  :  Worms,   or.  mb.  c.  buUa  pl.  pend.  del.  *° 
Druck:    Bmr  HU.  DJ,  96.  -  Reg.  Archiv  f.  hess.  Gesch.  II,  304.  - 
Potthast  nr.  11660. 

10* 


148 


1245.  124f,. 


214.  1245.    Mai  14.    Lyon.  —  Innocenz  IV  crtheill  dem  Erzbischof  von  Mainz 

und  allen  seinen  SuHraganen  elc.  den  Auftrag,  das  Kl.  Nonnenmunster 
(monasterium  s.  Marie  extra  muros  Wonnatienses)  gegen  seine  Wider- 
sacher zu  schützen. 

h  St.-A.  Darmstadt:  Worms,   or.  mb.  c.  btilla  pl.  pend.  dei. 

Druck:  Baur  HU.  II  97  f.  —  Reg.  Archie  f.  hess.  Geschichte  II,  304  f.  - 
Serita  1461  unier  falschem  Datum.  —  Potthart  nr.  11602. 

215.  1245.  Juli  8.    Verona.  —  Kaiser  Frulrich  II  verspricht  den  Bürgern 

von  Worms,  soivohl  die  Clcriher  dieser  Stadt  als  die  Laien,  welche 
io        ihm  und  dem  Reich  Treue  bewahrt  haben,  in  den  mit  der  Römischen 
Kirche  oder  dem  Erzbischof  wn  Mains  abzuschliessenden  Frieden 
aufzunehmen. 

Fr(idericus)  dei  gralia  Romanorum  imperator  semper  augustus,  Jerusalem 
et  Sicilie  rex.    Per  presens  scriptum  notum   faeimus  universis,  quod  nos 

ir.  devotis  supplicationibus  civiuin  Wormatiensittm  nostoruin  fidelium  favorabiliter 
inclinati  eorumque  future  quieti  miscricorditer  providentes,  promiltimus,  quod 
tarn  clericos  quam  laicos  Worma/tetts/s  civitatis,  qui  fidem  suam  circa  nos 
et  imperium  laudabiliter  conservarunt,  conposicioni  nostre,  quam  facturi  sumus 
cum  ecclesia  Romana  sive  cum  archiepiscopo  Magunlmo,  fideliter  assumemus, 

aoita  ut  omnis  cesset  questio,  que  ipsis  occasionc  obsequii  nobis  et  imperio 
exhibiti  moveri  posset  a  predictis  Romana  ecclesia  et  archiepiscopo  Maguntino. 
Ad  cuius  rei  memoriam  presens  scriptum  lieri  et  sigillo  nostro  iussimus 
communiri.       Datum  Verone  VIII  iulii,  tereie  indictionis. 

St.-A.  W.  nr.  26.    or.  mb.     Dm  volerhtdtene  Siegel  hangt  an  grünseidener 
w  Schnur.  (A). 

Druckt:  Moritz  m  ex  A.  =  HuiU.  VI,  31.',.  —  Reg.  Scrib»  1463.  —  Böhmer- 
Fkker  3490. 

216.  1246.  Januar  23.  Speier.  —  König  Konrad  IV  beurkundet  den  zwischen 

den  Bürgern  von  Worms  und  dem  Reichshof kämmerer  Philipp  von 
30        Hohenfels  zu  Stande  gebrachten  Friedensschluss. 

Cunradus  divi  augusti  imperatoris  Fr(iderici)  filius  dei  gracia  Romanorum 
in  regem  electus  semper  augustus  et  heres  regni  Jerusalem.  Per  presens 
scriptum  notum  esse  volumus  universis  imperii  fidclibus  tarn  presentibus 
quam  futuris,  quod   cum  inter  cives  et  fideles  nostros  Warmacienses  et 

s»  Philippum  de  Hohenvels  imperialis  aule  camerarium  publica  discordia  verteretur, 
de  mandato  et  plenitudine  voluntatis  nostre  ac  consiliariorum  nostrorum  vide- 
licet  Kraftonis  de  Bocgesberg,  Cunradi  pincerne  de  Clinginberg  et  Walteri 
pincerne  de  Limborch,  amicabili  tractatu  superveniente,  ad  huiusmodi  pactum 
pacis  ei  firme  concordie  pervenerunt  in  presentia  nostra.    Videlicet  quod 

«Jacobus  dictus  Rapa  de  Alzeia.  a  quo  ipsa  discordia  sumpsit  exordium,  feodum 
suum  castrense  ad  Lapidem  et  omne  ius,  quod  habet  ibidem,  resignabit  sim- 


■ 


Digitized  by  Google 


124«. 


149 


pliciter  et  precise  et  omni  hosülitati  et  actioni,  quas  habet 1  ad  versus  Lan- 
dolfum  venerabilem  episcopum  Wannaeiensem  principem  nostrum  et  ecclesiam 
Warmaciensera  et  universitatem  eiusdein  civitatis,  renunciabit  oranino.  Item 
dictus  camerarius  iurabit  cum  XIX  aliis  militibus,  quod  ipse  et  omnes  amici 
sui,  quos  ista  tetigit  discordia,  omni  rancore  et  inimicicia  contra  eundem  epi-  s 
scopum  et  eosdem  cives  dimissis,  deinceps  eorum  erunt  amici,  et  quod  factum 
est  nuuquam  vindicabunt  nec  vindicari  procurabunt.  Tab  videlicet  conditione 
adiecta,  quod  si  ab  aliqua  parcium  concordia  ipsa  extiterit  temere  violata, 
per  Karolum  de  Kidenheim,  Heinricum  de  Hephenheim  et  Symonem  de 
Guntheim  ex  parte  ipsius  Pby(lippi)  et  per  Wolframum  militem,  Cunradum™ 
Thirolfum  et  Eberhardum  in  vico  Lane  pro  parte  civium  Wormaciensium 
electos,2  et  mediante  Marquardo  sculteto  de  Oppenheim  fideli  nostro,  qui  ad 
hoc  ab  ulraque  parle  mediator  electus  est  et  provisor,  videri  debet  ac  plenius 
discerni  rei  vcritas  de  violacione  ipsius  concordie.  Et  si  ex  parte  ipsius 
Phy(hppi)  eadem  concordia  infringetur,  idem  Pliy(lippus)  et  aJii  XIX  predictiu 
milites  secum  iurati  civitatem  Worinaciensem  intrabunt,  inde  non  recessuri, 
donec  pars  ipsius  civitatis  recipiat  de  violentia  concordie  satisfactionem  debitam 
et  condignam.  Et  si  forte  idem  Ph(ylippus)  et  secum  iurati  iuramenti  sui 
quod  absit  voluerint  vel  presumpserint  fore  immemores  promissam  et  statutam 
concordiam  minime  observantes,  haberi  debent  et  publice  dici  persone  in-» 
fames,  omni  robore  fidei  et  honoris  carentes,  nichilominus  predicti  cives  ab 
eorum  personis  et  rebus  liberum  habebunt  arbilrium  satisfactionem  debitam 
repetendi.  Nomina  autem  iurantium  simul  cum  Ph(ylippo)  *  camerario  pre- 
dicto  hec  sunt:  Krafto  filius  Embrichonis,  Ludewicus  de  Richenstein,  Wem- 
herus  Heinricus  Johannes  fratres  dicti  Wulleschirzele,  Wölfin  de  Svabesberg,  «•> 
Jacobus  füius  Rape  de  Alzeia,  Dieterichus  de  Ensintheim,  Jacobus  de  Dagis- 
heim,  Hermannus  de  Fleresheim,  Cunradus  de  Epeinsheim,  Karolus  de  Kiden- 
heim, Heinricus  de  Eppilnsheim,  Ludewicus  de  Valccnstein,  Simon  de  Guntheim, 
Durinkart  de  Westhoven,  Cuno  de  Guntheim,  Nagil  de  Nittensheirn,  Heinricus 
de  Eppilnsheim.  Si  vero  pars  eorundem  civium  contra  pactum  eiusdem  con-*> 
cordie  venerit,  eam  presumptuosius  infringendo,  consilium  ipsius  civitatis 
locum,  qui  dicitur  mundat,  intrabunt,  sirailiter  ab  eodem  loco  non  recessuri 
donec  pari  pena  satisfactione  et  infamia,  quibus  dictus  camerarius  astrictus 
est,  satisfaciant,  ut  tenentur.  Et  si  contigerit  aliquem  XIX  iuratorum  pre- 
dictorum  cum  eodem  Ph(ylippu)  sive  predictorum  sex,  qui  electi  sunt  ada» 
discernendam  veritatem  de  excessibus  partis  utriusque,  sive  dictorum4  con- 
siliariorum  Wormaciensium  '  mortale  tributum  subire,  statim  alius  loco  ipsius 
debet  sine  mora  qualibet  subrogari,  ut  nullatenus  eorundem  numerus  minuatur. 
De  quodam  autem  puero,  qui  in  confiictu  orte  discordie  occisus  est,  talis 
promissio  intervenit,  quod  dictus  Phy(lippus)  procurare  tenetur,  ut  omnes  con-  *> 
sanguinei  et  amici  eiusdem  pueri  ex  parte  tnatris  remittere6  debent  puro  corde 
omnem  noxam  adversus  quemlibet,  qui  de  ipsius  morte  posset  merito  con- 

[216.]     1  qua«  habet  ist  mit  blasserer  Tinte  über  der  Zeüe  kinmnoorrigieri. 
'  electoa  ist  mit  blasserer  Tinte  über  der  Zeile  hineineorrigiert.    *  simul  cum  Ph.  mit 
Hasserer  TitUe.    *  dictorum  oorrigiert  aus  dictum.   *  couail.  Wor.  mit  blasserer  Tinte.  *i 
•  remittere  steht  zweimal,  das  erste  Mal  durch  untergesetzte  Punkte  als  ungiltig  bezeichnet. 


150  1846- 

veniri,  et  aput  consanguineos  patris  ipsius  pueri  Tide  bona  partes  suas  inter- 
ponet,  ut  similiter  nullam  vindictam  de  morte  predicti  pueri  querere  moliantur. 
Preterea  quilibet  captivus  detentus  per  cives  Warinacienses,  qui  in  eodem 
conflictu  capti  fuerunt,  iurabunt  cum  quatuor  aliis,  et  Rupertus,  qui  dicitur 

s  comes  irsutus  cum  quinque  aliis  secuui,  quod  nullam  vindictam  de  ipsorum 
captione  vel  de  dampnis  illatis  eis  quereret  vel  queri  faciet  adversus  Wanna- 
ciensem  episcopum  vel  cives  eiusdem,  et  semper  de  cetero  bona  ßde  pro 
amicis  babebunt  eosdetn.  Et  similiter  iuratnentum  facient  omnes  capti  vi, 
qui  in  vinculis  prefati  camerarii  detinentur.  Promisit  insuper  idem  Ph(ylippus) 

10  in  presentia  nostra  dare  litteras  apertas  civibus  Warmacienst&us,  in  quibus 
debent  apponi  sigilla  Eberhardi  et  Otlonis  fratruin  de  Eberstein,  Friderici 
comitis  de  Liningcn,  Silvestris  coniitis  et  Embicbonis  filit  sui,  Heinrici  irsuti 
comitis,  Cunradi  irsuti  comitis,  Wernheri  de  Bollandia,  Philippi  de  Falcen- 
stein  fratris  sui,  Wernheri  dapiferi  de  Älzcia,  quod  si  aliquando  idem  Phy(lippus) 

is  contra  pactum  ipsius  concordie  venerit,  predicti  omnes  excludent  eum  a  con- 
sortio  et  amicicia  eorum,  nec  ei  prestabunt  aliquod  auxilium  contra  Warma- 
cienses  predictos.  Promisit  insuper  excellentia  nostra  utrique  parcium,  ut 
si  aliqua  ipsarum  parcium  contra  pactum  nominale  concordie  venerit  et  eam 
violare  presumpserit,  nos  alteri  parti  astarc  volumus  contra  ipsam  viribus  et 

ao  potencia  celsitudinis  nostrc.    Unde  ad  futuram  memoriam  similia  duo  scripta 1 
de  vcrbo  ad  verbum  scribi  fecimus,  quorum  unum  penes  Warmacienses  cives 
et  aliud  penes  eundem  Phylippum  servari  debent  sigillo  nostro  munita. 
Datum  aput  Spiram  XXIII  ianuarii  quarlc  indictionis. 

St.-A.  Darmstadt:  Warm»  nr.  43.   or.  mb.  (A).    Das  sehr  Ixschadtgte  Siegel 
35  hängt  an  rotlueidener  Schnur.   Das  Pergament  hat  durch  Feuddigkeit  gelitten, 

Drucke:  Böhmer,  Fontes  II,  225  ff.  ex  A.  =  HuiOard  VI,  895.  —  Reg.  .Seht« 
im.  —  B&mer  Fidser  4503. 

217.  1246.  August.  —  Die  Räthe  und  Bürger  von  Worms  beurkunden  einen 
Vergleich  zwischen  dem  Kloster  Schönau  und  Wernher  MüüeUus 
»*        Bürger  von  Worms  wegen  der  Dachtraufe  des  Hauses  des  Klosters 
in  Worms. 

Consules  et  universi  cives  Wonnatienses.  Notum  faeimus  universis 
presentem  litteram  inspecturis,  quod  dominus  R(udolfus)  abbas  et  totus  con- 
ventus  Schonaugicww  ex  una  parte  et  Wernherus  Militellus  coneivis  noster 

3i  ex  altera  in  hoc  concordiler  et  amicabiliter  consenserunt ,  quod  stiUicidium 
domus  curie  Schonaugten&ts  in  nostra  civitate  site  in  ortum  dicü  Weraeheri 
sibi  contiguum  perpetuo  iure  cadet.  Ipso  orto  ab  eadem  parte  sumptibns 
ecclesie  Schonaugienst«  paeificato  imperpetuum  ac  firmato.  Testes:  David, 
Heinricus  Crutsach  etWolframus,  milites;  Cunradus  Dirolfi,  Heinricus  Amella. 

4oHeinricus  Richeri,  Cunradus  Vulpecula,  Cunradus  gener  Richen,  Eberhardus, 
Heinricus  Cyppura  et  Heinricus  Hollmunt  burgenses,  consules;  Wernherus 
Dirolfi,  Harquardus  Buso,  Bertoldus  de  Muddirstadt,  Herbordus  Raparius, 

7  scripta  mit  blasserer  Tinte. 


Digitized  by  Google 


1247.  1248. 


151 


Heinricus  Hellecrapho,  Johannes  et  Wernherus  filii  sui,  Conradus  gener 
Hellecraphe,  Heinricus  PefTelkcimer l,  Jacobus  fllius  Marcgravü,  Heinricus 
quondam  scultetus,  cives  Wormatienses  ei  alii  complurcs.  Nos  quoque  in 
testimonium  ac  memoriam  premissorum  presentem  paginam  rogati  ab  utraque 
parte  sigillo  civitatis  feciraus  communiri.  Actum  anno  dorn  in  i  MCCXLV1»  s 
mense  augusto. 

G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I,  fol.  20' .  (Bj;  von  einer  spätern  Hand 
nochmals  fol.  26'  mit  toller  Angäbe  de»  Jahn. 

Druck:  Gudenus,  Syüoge  p.  203  f.  —  Reg.  Scriba  nr.  5202. 

1247.   April  7.  (VII  idus  aprilis).  —  Albertus  canonicus  ecclesie  saneti  Pauli  218. 
Wormarte  vicem  gerens  prepositi   ciusdem  ecclesie   urkundet,  dass 
Elizabeth  vidua  Siboldi  de  Mcrgestad  et  Guntherus  filius  eius  vor  ihm 
bekennen,  dass  sie  von  der  Kirche  s.  Martin  zu  Worms  tres  iurnales 
apud  Mergestad  versus  Petrinsheim  in  Erbleihe  haben. 

Zeugen :  Wilhelmus  clCuno  nostri  concanonici,  Constantinuscustos,  Hezzelo  n 
cellerarius,  Wernherus  canonicus  et  magister  Jordanus  scolasticus  supradicte 
ecclesie  saneti  Martini.  Wernherus  pistor  dictus  Kegehsbergere  civis 'Wormatiensis. 
St-A.  Darmstadt:  Mämtadt.   or.  mb.  e.  sig.  pend.  de/. 

Druck:  Baur  HU.  II,  lOlf. 

1247.  (pontificatus  nostri  anno  Xfl).  —  Bischof  Landolf  von  Worms  verzichtet  219. 
zu  Gunsten  des  Kl.  Schönau  auf  sein  Recht  an  die  Rheininsel  bei  Scharren. 
Zeugen:  Johannes  decanus,  Cunradus  scolasticus  et  Constantinus  custos 

Worm.  ecclesie;  Rudolfus  abbas  Schonaugtettsis,  Wolframus  notarius,  Fridericus 
et  Heinricus  conversi;  Wolframus  miles,  Heinricus  Richeri,  Eberhardus  in 
Wollengazzen.  *s 

G.  L.-A.  Karlsruhe  :  Schönauer  Codex  I  fol.  113'.  (B). 
Drucke:  Gudenus,  Sgüoge  p.204f.—  Schannat  II,  123  ex  B  —  Reg.  Scriba  1477. 

1248.  August  4.    Lyon.  —  Papst  Innocenz  IV  beauftragt  den  Abt  von  220. 
s.  Martin  zu  Trier  die  Gegner  des  Richard  zu  vernehmen,  welchen  P. 
Gardinaldiacon  von  s.  Georg  und  päpstlicher  Legat  an  die  Stelle  des  *> 
Propstes  Conrad  von  Worms,  nach  Cassierung  von  dessen  durch  das 
Kapitel  geschehener  Wahl,  zum  Bischof  von  Worms  ernannt  hat. 

Druck:  Bahne,  Misceü.  VII,  437  (ed.  Mann  I,  213).  —  Heg.  Böhmer,  Fönte» 
II,  245.  —  Höfler,  Alb.  von  Beham  (Stttttgarter  Kt.  Verein  XVL  1847)  p.  169  nr.  249. 
—  Scriba  1480.  —  Potthast  nr.  12994.  si 

1248.    Okiober  21.  (XII  kal.  novembris).  —   Heinricqs  dictus  Hellecrappo  221. 
civis  'Wormatiensis  schenkt  mit  Einwilligung  seiner  Frau  Elizabet  dem 
Kl.  Otterburg  verschiedene  Güter,  u.  a. 

Item  omnes  nepotes  meos  utriusque  sexus  tarn  genitos  quam  gignendos 

•r 

feci  berede»  censuum  meorum,  videlicel  IUI  libraruui  et  dimidie  Vfonaatiensium,  M 


1217.]   »  B:  H]K>«clkeiiner.   *  B:  mill.  XL.  «exto. 


152 


1249. 


quc  de  curia  nunc  Heinrici  Richeri  sed  quondain  Ruperti  mihi  solvuntur,  ut 
si  ante  obitum  meum  quisquam  liberorum  meorum  decesserit,  illius  pueri  nie 
defuneto  aeeipiant  de  predictis  censibus  porcionem,  quam  ipsorum  parens,  si 
tunc  viveret,  fuerat  aeeepturus;  quos  utique  census  meo  usui  usque  ad  vite 

'»  mee  lerminum  rcservavi.  Preterea  quandain  aream  sitam  Wormatie  iuxta 
superiorem  curiam  ecclesie  in  Otterburg  apud  sanetum  Magnum,  et  quosdam 
agros  sitos  in  campo  burgensium  circiler  iurnales  XI  vel  paulo  plus  mee 
potestati,  ut  de  ipsis  quod  voluero  faciam  reservavi.  Item  de  domo  iuxta 
pullum  et  de  apotheca  sita  retro  parroebiam  saneti  Johannis  spectantibus 

10  precise  ad  Elizabet  uxorem  meam,  ipsa  libere  quod  sibi  placitum  fuerit,  ordi- 
nabit,  heredibus  mets  nichil  iuris  habentibus  in  eisdem,  et  insuper  proventus 
unius  prebende  in  Nuhusensi  ecelesia  servient  eidem  uxori  mee  Elizabet  ad 
perpetuum  suc  vite,  nec  aliquis  hcreduin  meorum  quidquam  iuris  habebit  in 
eadem  prebenda;  post  obitum  tarnen  eiusdem  uxoris  mec  libera  erit  ab  huius- 

i»modi  pensione  ecelesia  Nuhusensis  .  .  .  Zeugen:  Wernhcrus  prior  et  Ger- 
hardus  cellerarius,  frater  Heinricus  de  Curia,  et  frater  Hermannus  de  Otterburg, 
Cunradus  de  Wolviskele  et  Conradus  quondam  regine  notarius,  canonici 
maioris  ecclesie  Wormatiensis  et  Hartungus  decanus  saneti  Andrec,  Wolframus 
miles,  Eberhardus  magistcr  civium,  Conradus  Dyrolfi,  Heinricus  Richeri,  H. 

soCypura,  Edelwinus,  Wernherus  Militellus,  Wasicho  et  Conradus  Geldere,  cives 
Wormatienses. 

StodtbM.  Mainz:  Ott.  Cop.  57. 
Druck:  Frey  &  RemHng,  ÜB.  den  Kl.  Otterb.  61  ff.  —  Reg.  Scriba  1483. 

222.  1249.    März  18.   Lyon.  —  Innocenz  IV  beauftragt  den  Probst  von  s.  Maria 
25         in  Metz  den  durch  Provision  des  Cardinallegaten  P.  von  s.  Georg  zum 

Bischof  von  Worms  ernannten  R.,  welchen  er  auf  Vorstellung  des 
Wirich  von  Düna  königlichen  Hofmarschalls,  seines  Bruders,  der  päpst- 
lichen Gunst  würdig  achte,  bis  zur  Beendigung  der  damaligen  Streit- 
fragen in  den  Genuss  der  bischöflichen  Einkünfte  zu  setzen. 

»  Druck:  BaUaze,  Mivxll.  VII,  475  (cd.  Mansi  I,  221).  —  Beg.:  Böhmer,  Fontes 

II,  246.  —  IIBfler  L  c.  p.  185  nr.  423.  -  Scriba  1491.  —  rotthart  13254. 

223.  1249.    Aprü.  —   Gttdelmann  Bürger  von  Worms  bekennt,  vom  Stift 

s.  Martin  eine  Hofstatt  zu  Erbrecht  erhalten  eu  haben. 

Consules  universique  cives  Wormatienses.  Coram  nobis  in  consilio 
3&recognovit  et  protestatus  est  Gudclmannus  filius  Embrichonis  BukJcelini  se 
habere  quandam  aream,  in  qua  linei  panni  venduntur,  sitam  in  inferiori  foro, 
quartam  a  capella  saneti  Pancratii  in  extrema  linea  versus  Rhenum,  sibi  et 
suis  heredibus  in  perpetuum  hcreditario  iure  concessam  ab  ecelesia  saneti 
Martini,  de  qua  area  idem  G.  et  quicumque  per  totam  successionem  heredum 
4osuorura  antiquior  fuerit,  solvet  in  censum  dietc  ecclesie  saneti  Martini  viginti 
denarios  Wormatenses  in  festo  Remigii  annuatim.    In  quorum  robur  et 


Digitized  by  Google 


1249. 


153 


evidentiam  nos  rogati  ab  utraque  parte  presens  scriptum  sigillo  civitatis  duximus 
roborandum.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M.CÖ.XLIX. 
mense  aprilis. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  r>8.   or.  mb.  c.  mg.  pend.  laeso.  (A). 

Druck:  Arnold,  z.  Geschieht  d.  EiyniÜtums  p,  318  f.  —  Baur  HU.  II,  108.  * 
Itcidt  ex  A. 


1249.    Juni  2.  —  Die  KircJie  s.  Martin  in  Wortns  verspricht  dem  Ritter  224. 
Wolbero  von  Bockenheim  den  Zita  von  seinem  Hause  in  der 
WoUgasse  zu  erlassen,  wenn  er  einen  andern  gleichwcrthigen  Zins 
verschaffe.  io 

R.  decanus  totunique  capitulum  ecclesie  saneti  Martini  Wormalte.  Noverint 
universi  presenüum  inspectores,  nos  Wolberoni  militi  diclo  de  Bockenheim, 
qui  de  consensu  uxoris  et  puerorum  suorum  IX  uncias  Vformatienses  cen- 
suales  de  totati  curia  sua  in  vico  Lane  sita,  quarum  medietas  in  nativitate 
Johannis  baptiste  et  medietas  in  festo  Thome  apostoli  singulis  annis  solvetur,  is 
ecclesie  nostre  vendidit,  fideliter  promisisse,  quod  quandocunque  ipse  eorundem 
censuum  recompensationem  per  alios  census  cquivalentes  et  in  loco  bene  certo 
sitos  nobis  assignaverit,  predicta  curia  sua  erit  a  nobis  et  a  solutione  prefati 
census  libera  penitus  ac  soluta.  In  cuius  rei  tesümonium  ac  memoriam  .  . 
abbatissa  et  conventus  dominaruin  in  Nunnenmunstir,  ad  quas  dominium» 
ipsius  curie  pertinere  dinoscitur,  sigillum  ecclesie  sue  una  cum  sigillo  nostre 
ecclesie  presentibus  litteris  appenderunt.  Actum  anno  domini  M.CÖ.XLIX. 
IUI  nonas  mnu. 

SI.-A.  Darmstadt:  Worms,    or.  mb.  c.  2  sig.  petid.    Da»  Siegel  des  Klosters 
Nonnenmünste,  ist  etwas  beschädigt,  das  von  s.  Martin  fehlt.  » 

Druck:  Baur  HU.  II,  109. 


1249.  Dezember  9.  (quinta  feria  p.  f.  Nicolai).  —  Die  Räthe  und  Bärger  225. 
von  Worms  Urkunden,  dass  Petrissa  relicta  Wernheri  de  Flersheim 
iunioris  nostra  coneivis,  ihr  Haus,  quam  nunc  inhabitat,  olim  compa- 
ratam  sua  et  iam  dicti  mariti  sui  pecunia  ab  heredibus  Rudolfi  Smer-  io 
sinden,  der  Kirche  in  Otterburg  vermacht  habe.  Auf  dem  Hause  lasten 
noch  5  HL  Heller  zu  Gunsten  der  Nonnen  in  Frankendal  und  5  «l.  zu 
Gunsten  der  Nonnen  in  Ramosa. 

Zeugen :  David  et  Wolfraraus  milites,  Conradus  Dyrolfi,  Heinricus  Richeri 
nunc  magister  civium,  Conradus  Vosselinus,  Eberhardus  de  vico  Lane,  Hein-ss 
ricus  Cipura,  H.  Holtmund  et  Conradus  de  Arbore  rosarum,  consules.  Wern- 
herus  retro  Monetam,  Edhelwinus,  Heinricus  Judeus,  Johannes  Richeri  et 
Johannes  Vosselinus  nostri  coneives. 

Stadtbild.  Mainz:  Ott.  Copialbuch  fol.  81'. 
Druck:  Frey  dt  Bemlmg,  UB.  d.  Kl.  Otterb.  68.  —  Reg.  Scriba  1498  «o 


Digitized  by  Google 


154 


1249-1261. 


226.  1249.    Dezember  12.  (doniinica  qua  cantatur  gaudete  in  dorn,  semper).  — 

Die  Räthc  und  Börger  von  Worms  Urkunden,  dass  Rudolfus  dictus  de 
Sulza  noster  coneivis  et  Margaretha  uxor  sua  mit  Einwilligung  ihres 
Sohnes  dem  Kl.  Otterburg  septem  iurnalcs  vinearum  minus  quartali 
i  apud  Ufsteiu  sitarum  vermacht  haben.    Sie  erhalten  diese  Reben  zum 

Niessbrauch  auf  Lebenszeit  zurück  und  zahlen  dafür  als  Recognitionszins 
dem  nuntio  curie,  quam  habet  predicta  apud  nos  Wormatie,  einen 
jährlichen  Zins  unius  ume  vini: 

Zeugen :  David  et  Wolframus  milites,  Conradus  Dyrolß,  Heinricus  Richeri 
io  nunc  magister  civium,  Wosselinus,  Ebirhardus  de  vico  Lane,  Heinricus  Cyppura,  « 
Heinricus  Holtmud  et  Conradus  de  Arbore  rosarum,  consules.  Wernherus 
retro  Monetam,  Marquardus  Buso,  Edclwinus,  Wernherus  Dirolfi,  Engelfridus 
Margravius,  Jacobus  Richeri  dictus  Rex,  Enkelmannus  pistor  et  Conradus  de 
Pedersheim  et  Dytzo  de  Karlebach  nostri  coneives. 

u  ^dM^r^ ;  ■FV<y  d'  Rt*d*»g,  UB.  des  KL  Otterb.  68.  —  Reg.  Scriba  nr.  1495  mit 

227.  1250.    Februar  12.  (sabb.  a.  dorn,  invoeavit).  —  Johannes  decanus  maioris 

ecclesie  Worin,  urkundet,  dass  in  dem  Streit  der  Kapitel  s.  Paul,  s.  Martin 
und  des  Klosters  Nunnenmönster  einerseits  und  Albertus  maioris  ecclesie 

so  vicarius  andererseits  über  eine  Hofstatt  (area),  prope  sanetum  Michaelem 
inter  duo  raolendina,  studio  et  labore  predicti  A.  in  poraerium  redacta, 
die  beiden  Schiedsrichter  Engelscalcus  provisor  sanetimouialium  in 
Nonnenmunster  und  Hcrbordus  dictus  R&ber  civis  Worm.  das  Urtheil 
gefällt  haben,  dass  der  genannte  Albert  den  genannten  Stiftern  30  Denare 

S5        jährlich  zu  bezahlen  habe. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  60.    or.  mb.  c.  4  »ig.  pend.  larxix. 
Druck:  Baur  Hü.  U,  III. 

228.  1251.   Januar  7.  —  Die  Rothe  und  Bürger  von  Worms  Urkunden,  dass 

Jakob,  Sohn  des  Richer  von  Worms,  da  er  als  Bruder  in  das  Kloster 
so        Schönau  treten  tooUe,  Verfügung  über  seine  Habe  getroffen  habe. 

Consules  et  universi  cives  Wormatienscs.  Notum  fieri  cupimus  um- 
versis  presentis  scripti  seriem  inspecturis,  quod  cum  Jacobus  filius  Richeri 
coneivis  noster,  attendens,  quia  deo  servire  regnare  est,  proponat,  ad  eeclesiam 
Schonaugtewsew»  ad  militandmn  ibidem  deo  sub  habitu  et  regula  Cysterciensis 
»ordinis  se  transferre,  facta  bonorum  suorum  ordinatione,  curiam  suam,  in 
qua  residebat,  cum  suis  attinentibus l;  item  quindeeim  uncias  Wonnatienses 
et  novem  denarios  censuales  annuatim  de  curia  Trunderis  in  Twerchgazzen, 
de  quibus  debentur  tres  denarii  in  refectorium  maiori  preposito  annuaüm; 
item  decem  solidos  de  area  sita  ex  opposito  curie  Egenonis  in  vico  Laue; 


«o         122b.]   1  eine  andere  Hund  schrieb  über  attinentibus  tib  und  so  liest  auch  Oudenus. 


Digitized  by  Google 


155 


quos  oensus  videlicet  in  summa  viginti  uuam  unciam  et  novem  denarios  solvit 
Sigelo  ftlius  Gosmari;  item  quinque  solidos  et  quinque  denarios  de  domo 
Waltheri  et  Hcnnanni  de  Hamme  inter  Calcariatores ;  item  tres  iurnales  cam- 
pestres  apud  Hochheim  et  centum  talcnta  Wormatiensia  duobus  iiliis  suis 
Richero  et  Jacobo  accedente  consensu  fratrum  sororum  et  omnium  choheredum  * 
suorum  deputavit  et  assignavit  sub  hac  forma:  quod  si,  antequam  predicti 
pueri  ad  maturos  discretionis  annos  perveniant,  alter  eorum  decesserit,  alter 
superstes  illi  pleno  iure  succedet  in  omnibus  supradictis.    Si  autem  ambo 
ante  discretionis  annos 3  obierint,  omnia  prenotninata  cum  omnibus  eorundem 
puerorum  bonis  mobilibus  et  immobilibus  ac  universis  lucris  exinde  medioio 
tempore  provenienübus  ad  ecclesiam  Schonaugiensem  pro  remedio  anime  sue 
et  Mergard is  uxoris  sue  et  omnium  parentum  suorum*  libere  devolventur, 
ita  quod  nec  heredibus  ipsius  Jacobi  nec  beredibus  Mcrgardis  uxoris  sue 
quidquam  iuris  in  premissis  omnibus  relinquetur.    Huius  autem  facti  testes 
sunt:  venerabilis  pater  Heinricus  abbas,  Wolframus  prior  et  frater  Walde- 1* 
verus  Schonaugtenses;  Cunradus  viceplebanus  saneti  Lamperti;   David  et 
Wolframus  müites ;  Cunradus  Dierolfi,  Heinricus  Richeri,  Cunradus  Vulpecula, 
Eberhardus  de  vico  Lane,  Cunradus  de  Arbore  rosarum,  Heinricus  Holtmunt 
et  Heinricus  Cippura  nunc  inagister  civium,  consulcs;  Diemarus,  Heinricus 
Rufus,  Johannes  Richeri,  Heinricus  Amella,  Johannes  et  Gudelmannus  fratres » 
sui,  Johannes  Hellecrappho,  Johannes  Diemari,  Richerus  et  Diemarus  Diemari 
cives  nostri  et  alü  complures.    Ut  igitur  supradicta  firniiter  in  suo  robore 
perseverent  nec  de  eis  processu  temporis  dubictatis  scrupulus  oriatur,  presentem 
paginam  sigillo  civitatis  nostre  duximus  muniendam.       Acta  sunt  hec  anno 
domini  mfllesüuo  CCL  primo,  in  crastino  epiphanie.  »» 

G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  fd.  22.  (B). 
Druck:  Qudenu»,  Syüoge  p.  209  ff. 

1251.  Februar  11.  (ill  idus  febr.).  —  Die  Räthe  und  Bürger  von  Worms  229. 
Urkunden,  dass  Adelheid  vidua  Grezingi  coneivis  in  Gemeinschaft  mit 
ihrem  Sohn  Herlwinus,  ihrer  Tochter  Hedewig  und  deren  Gemahl  so 
Conrad,  sowie  beider  letzterer  Sohn  Johannes,  das  ihnen  allen  gehörige 
Haus,  welches  sie  mit  gemeinsamen  Mitteln  auf  dem  Grundstück  des 
verstorbenen  Heinrichs,  genannt  Cancellarius ,  Subcustos  des  Domstifts 
gebaut  haben,  dem  Kl.  Otterburg  vermacht  habe. 

StadtbüA.  Mainz:  Otterb.  Copialbttcli  fol.  80'.  3.\ 
Druck:  Freu  &  Remling,  ÜB.  de»  Kl.  OUtrburg  73.  —  Reg.  Scriba  1507. 

1251.    Februar  19.    Lyon.  —  Innocenz  IV  fordert  die  Räthe  und  das  Volk  230. 
von  Worms  (consiliarios  et  populum  Warmacienses)  auf,  dass  sie  zum 
Gehorsam  gegen  die  Mutter-Kirche  zurückkehren  und  dem  König  Wilhelm 
den  Eid  der  Treue  leisten.  *> 

Druck:  Meermann,  Gtsdiiedeni»  van  Graaf  Willem  van  Holland  V,  91.  — 
Reg.  Scriba  1488  unier  falschem  Datum.  —  Potthast  14210. 

*  B:  anno.   »  B:  »uo. 


Digitized  by  Google 


156 


1251. 


231.  1251.  März.  —  Bertold  und  Gottfried  von  Metz,  Gebrüder  und  Vohnar 
ihres  Bruders  Sohn,  Ritter,  vermachen  detn  Kloster  Kirschgarten 
in  Worms  ihre  Rechte  an  28  Jucharten  im  Bürgerfeld. 

Nos  Bertoldus  et  Godefridus  fratres  dicti  de  Metis  et  Volmarus  filius 
s  fratris  nostri  mililes  presentium  serie  protestamur  et  notum  faeimus  universis, 
quod  quiequid  iuris  habebamus  in  XXV1U  iugeribus  tarn  vinearum  quam 
agrorum  iuxta  Wormaliam  in  campo  burgensium  sitis,  que  Fridericus  miles 
filius  Peregrini  de  Odernheira  a  nobis  tenebat  in  feodo,  donavimus  et  resigna- 
vimus  pro  remedio  animarum  nostraruin  et  omnium   parentum  nostrorum 
loconventui  sanetimonialium  de  Orto  sancle  Marie  in  suburbio  Wormocienst, 
ita  quod  idem  conventus  singulis  annis  in  Perpetuum  quarta  feria  post  octavam 
pasche  vigilias  et  missam  pro  defunetis  celebret  in  salutem  omnium,  a  quibus 
eadem  bona  ad  memoratam  sunt  ecclesiam  derivata.   In  cuius  rci  testimonium 
ac  memoriam  perbenniter  duraluram  sigilluin  illustris  domini  Emiehonis  comitis 
•Jde  Liningin  una  cum  sigillis  nostris  presenti  pagine  nobis  consentientibus  ac 
petentibus  est  appensum.       Acta  sunt  hec  anno  domini  MCCL  primo,  mensc 
marcio. 

St.-A.  Luzern,  Gaäcrer'scher  Apparat  nr.  79.   or.  «ib.  c.  3  sig.  pend.   Die  Siegel 
mid  eingenäht.   Das  Pergament  zeigt  Brandapttren. 

'«>         Druck:  Ämr  HU.  V,  22.  -  Reg.  im  Archiv  für  hes*.  Geschichte  II,  400  = 
Scriba  nr.  1509. 


232.  1251.  Mai.  —  Biß  Käthe  und  Bürger  von  Worms  Urkunden,  dass 
Demudid  von  Hoheneck,  ihre  Bürgerin,  dem  Kloster  Nonnen-Münster 
in  Worms  ihre  Güter  vermacht  habe. 

is  Consules  et  universi  cives  Wormatiensc«.  Notum  esse  cupimus  uni- 
versis presencium  seriem  inspecluris,  quod  Demudis  dicta  de  Hohenecke 
nostra  coneivis  obtenta  in  figura  iudicii  coram  sculteto  nostro  per  scabinorum 
sententiam  ab  universis  prudentioribus  et  honestioribus  civitatis  nostre  tunc 
astantibus  approbatam,  quod  bona  sua,  que  possidebat,  posset  dare  libere  et 

aolicite,  cui  vellet;  quedam  bona  sua  videlicet  vineam  sitam  apud  Nunnen- 
munstir  ante  portam  Pavonum  et  omnia  prata  sua  sita  in  Loubwisen,  que 
estimata  sunt  ad  XLV  virorum  niessiones  et  amplius,  ecclesie  beate  Marie  in 
Nunnenmunstir  pro  remedio  anime  sue  liberaliter  dedit  et  sollempniter  re- 
signavit  dominium  ipsorum  bonorum  in  possessionem  iam  dicte  ecclesie 

a  transferendo.  Que  bona  eadem  D.  reeepit  ab  ipsa  ecclesia  ad  utendum  eis 
usque  ad  terminum  vite  sue  pro  annuo  censu  unius  libre  cerc  prefate  ecclesie 
singulis  annis  in  assumptione  sanete  Marie  solvende  in  signiun  et  recognitionem 
dominii  eomndem  bonorum  ad  sepedictam  ecclesiam  pertinentis;  ita  tarnen, 
quod  ea  defuneta  omnia  bona  prenominata  ad  memoratam  ecclesiam  absolute 

40  et  iure  perpetuo  devolvenlur  nec  aliquid  iuris  in  eisdem  bonis  supradicte 
Demudis  heredibus  relinquetur.  In  cuius  rei  testimonium  et  perhennem 
memoriam  presens  scriptum  communi  civitatis  nostre  sigillo  ad  petitionem 


Digitized  by  Google 


1251.  1252.  157 

sepefate  D.  duximus  rohorandam.       Datum  anno  domiiu  M.  CC.  L  pnmo, 
mense  maio. 

Sl.-A.  Darmstadl:   Worms  «/«.   or.  wl.  c.  »Ig.  penti.  dei. 

1251.  [Dezember].  —  König  Konrad  IV  «neidet  den  Bürgern  von  Worms  233. 
seinen  glücklichen  Eintritt  in  Italien ,  dass  er  mit  unbeschreiblicher  * 
Freude  empfangen  worden,  dass  die  Reise  des  Papstes  in  die  Lombardei 

ihm  eher  nützlich  als  schädlich  geworden,  und  das«  er  nun  in  ununter- 
brochenen Tagesmärschen  seinem  Erbkönigreiche  zueile,  dahin  berufen 
durch  die  angesehensten  Magnaten  desselben  und  insbesondere  den 
Markgrafen  (B.)  von  Hohenburg.  io 

lgitur  de  puritate  vestre  fidei  plenam  fiduciam  optinentes,  rogamus  et 
monemus  altente,  qualinus  circa  devocionem  nostri  nominis  et  honoris,  sicut 
confidimus,  vos  servantes,  felicem  reditum  nostrum  ad  partes  Alimanie,  qui 
erit  in  proximo,  viriliter  expectetis,  ut  ad  incrementa  nostri  comodi  et  honoris 
gracie  nostre  liberalibus  benefieiis  teneamur  benignius  aspirare.  «•* 

Druck:  Bähmcr,  Fontes  II,  227  f.  —  Reg.  Böhmer- Fi  der  -*,VW. 

1252.  April  23.  (in  festo  saneti  Georgii).  —  Die  Räthc  und  Bürger  der  234. 
Stadt  Worms  Urkunden,  dass  Drutmannus  coneivis  noster  et  Drntlindis 
uxor  eius  dem  Kl.  Otterburg  ihren  Hof  vor  der  Judenporten  (ante  portam 
Judeorum)  vermacht  haben.    Sie  erhalten  ihn  zum  Niessbrauch  auf» 
Lebenszeit  gegen  Zahlung  eines  jährlichen  Zinses  eines  halben  Pfundes 
Wachs  zurück.    Beide  wählen  im  Kloster  ihr  Begräbniss. 

Zeugen:  David  et  Wolframus  milites,  Conradus  Dyrolfi  nunc  magister 
civium,  Heinricus  Richeri,  Conradus  Vosselinus,  Ebirhardus  de  vico  Lane, 
Conradus  de  Arbore  rosarum,  Heinricus  Cyppura  et  Heinricus  Holünßd  con-w 
sules ;  Sygelo  Gozmari,  Heinricus  Rufus,  Edelwinus,  Wernherus  Dyrolfi,  Ulricus 
Militellus,  Gerlacus  Judeus,  Heinricus  Amella,  Herbordus  Raparius,  Heinricus, 
Nycolaus,  Johannes  Richeri,  Johannes  Vosselinus  et  Heinricus  Machtolf 
coneives  nostri. 

Stadibibiioihek  in  Mainz,  Otterb.  CopMbuch  foi.  80'.  m 
Druck:  Frey  &  RtmHng,  ÜB.  da  Kl.  Otterburg  78.  —  Reg.  Scriba  1522. 

1252.   Dezember  13.    Pentsii.  —  Innozenz  IV  gestattet  dem  Domkapitel  235. 
in  Worms  in  Zeiten  des  allgemeinen  Interdicts  bei  verschlossenen 
Thüren  Gottesdienst  zu  halten. 

innocencius  episcopus  servus  servorum  dei.  Dilectis  filiis  capitulo  Worma-  35 
ciensi  salutem  et  apostolicam  benedictionem.    Devocionis   vestre  preeibus 
benignum  inpertinentes  assensum  auetorifate  nobis  presencium  indulgemus, 
ut  cum  generale  terre  fuerit  interdictum  liceat  vobis  ianuis  clausis  interdictis 
et  exeommunicatis  exclusis  non  pulsatis  campanis  submissa  voce  divina  officia 


Digitized  by  Google 


158  1253- 

celebrare  dummodo  causam  non  dederitis  interdicto  et  id  non  contingit  vobis 
specialiter  interdici.  NuHi  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginara  nostre 
concessionis  infringere  veJ  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  au t ein  hoc 
attemptare  presumpserit,  indignationem  omnipotentis  dei  et  beatorum  Petri 
i  et  Pauli  apostolorum  eius  se  noverit  incursurum.  Datum  Perusii  idus 
decembris  pontificatus  nostri  anno  decimo. 

St.-A.  Darmdadt:  Chart.  Worm.  $.  XV.  foi.  75. 

236.  1253.    Mai.    Worms.   —   Richard  Bischof  von  Worms  urkundet,  dass 

Demudis  relicta  H.  de  Hohenecke  die  Schenkung,  welche  sie  dem  Kl. 
io         Schönau  vor  den  Bürgern  seiner  Stadt  (coram  burgensibus  civitatis 
nostre)  gemacht,  erneuert  habe. 

Zeugen:  Chunradus  scolasticus  ecclesie  nosti-e,  Chunradus  canonicus 
et  scriptor,  Emiricho  canonicus  saneti  Andree,  Gerlacus  plebanus  in  Opphowe ; 
item  Wolframus  monachus.    Heinricus  camerarius,  Heinricus  magister  operis ; 
upreterea  Sigelo  filius  Gozmari,  Engilfridus  Marchio  dictus,  Fridericus  de  Ost- 
hoven, Richardus  calcifex  et  Heinricus  filius  Humberü  :  burgenses. 

O.  L.-A.  Karkruhe:  Schönauer  Codex  I,  fol  156.  (B). 

Drucke:  Gudenug,  Shfloge  p.  315  f.  —  Schannat  II,  124  unnOitnndiger;  beide 
<n«  Ä  —  Reg.  Scriba  1538. 

237.  1253.    Juni  23.    Worms.  —  R(ichard)  Bischof  von  Worms  stiftet  eine 

Sühne  zwischen  dem  Dotnstift  und  den  übrigen  Kirchen  einerseits 
und  dem  Kloster  Nonnen- Münster  andererseits. 

Omnibus  presentes  litteras  inspecturis  R.  dei  gratia  Vformariensis  epi- 
scopus  salutem  et  sinceram  in  domino  dilectionem.       Noveritis,  quod  cum 

jsinter  decanos  et  capitula  maioris  et  ecclesiarura  omnium  Worma^miMMm  ex 
parte  una  et  abbalissam  et  conventum  dominarum  de  Nunnenmunster  in 
suburbio  Wormodcn*i  ex  altera  questio  verteretur  super  1  onerum  seu  mune- 
rum  eis  simul  imminentium  prestacione,  veluti  in  procuracionibus  tegatorum 
sedis  apostolice  subsidiis  et   servitiis  quibuslibet  ab  eisdem  ecclesüs  suis 

70  superioribus  communitcr  impendendis,  expensis  quoque  communium  necessi- 
tatum,  in  quibus  omnibus  prefate  domine  ante  sui  habitus  mutacionem 
partem  ipsas  conlingentem  solvere  et  dictis  capitulis  ut  dicebant  proporciona- 
liter  contribuere  consueverunt,  capitulis  eisdem  pro  neglectis  in  preterito  qua- 
draginla  marcas  argenti  petentibus  a  dominabus  et  quid  in  futurum  onus 

is  consuetum  cognoscerent  contribucionum,  cisque  id  efficere  recusantibus,  tandem 
hinc  inde  super  hiis  omnibus  in  nos  fuerit  compromissum.  Nos  volentes 
dominas  predictas  eximere  a  sollicitudmibus  huiusmodi,  nostro  et  successorum 
nostrorum  in  aliis  iure  salvo,  contribucionum  munera  seu  etiam  onera,  ad 
quorumeumque  dictis  ecclesiis  vel  eorum  capitulis  aut  pariter  cum  eisdem 

» 

io         [237.]    »  »uper  deht  über  der  Zok. 


Digitized  by  Google 


1*53. 


159 


hactenus  tenebantur  capitulo  tnaioris  ecclesic  arbitrando  duximus  imponenda, 
dominas  a  quolibet  contributionum  onere  penitus  absolventes,  ita  quod  pro 
ipsis  dominabus  idem  capitulum  sibi  et  aliis  ecclesüs  de  hiis  plene  satisfaciat 
in  futurum  et  domine  de  cetero  ad  subeundum  onera  huiusmodi  miniine 
teneantur.  De  ncglectis  vcro  in  preterito  volumus,  ut  maioris  ccclesie  capi-  s 
tulum  prediclum  eis  renuntiet  omnino.  Onere  vero  secundariis  ecclesüs  pro 
eisdem  neglectis  in  festo  beati  Martini  proximo  vigintiquiuque  libras  Wormo- 
cienses  ve!  viginti  hallenscs  pro  sobdo  quolibet  solvere  teneatur,  cuius  solu- 
cionis  tunc  faciende  ipsis  ecclesüs  per  dominas  sufficiens  cautio  fideiussoria 
prebeatur.  Huic  autem  nostre  arbitracioni  et  voluntati  partes  supradicte  pro-  io 
fitentes  se  in  nos  simpliciler  compromisissc  sponte  et  sine  conlradictione 
qualibet  conscnscrunt  et  quod  predixiinus  graviter  acceptantes  promiserunt 
bona  fide  bec  omnia  se  inviolabiliter  observaturas.  In  cuius  rei  testimonium 
presentes  litteras  super  hiis  conscriptas  nostro  capitulorum  abbatisse  et  con- 
ventus  supradictorum  sigillis  fecimus  communiri.  Actum  et  datum  Wormacie  is 
IX  kalendas  iulü  anno  domini  M.CC.L1II. 

St.-A.  Darmstadt :  Warm*  m.  or.  mb.  Die  7  Siegel  in  gelbem  Wachs  hängen 
meid  wolerhalten  an  vxissen  leinenen  Schnüren,  welche  mit  bunter  Seide  umsponnen  sirul . 
1)  -f  R1CHAEDVS.  PEI.  GRACIA.  WORMACIENSIS.  EPISCOPVS.  2)  +  S10ILLVM. 
CAPITVLI.  MAIORIS.  ECCLESIE.  IN.  WORMACIA.  3)  +  EST.  NOVA . . .  VS.  *> 
REGIT.  HANC.  8ACS.  01RIACVS.  4)  +  S10ILLVM.  ECCLESIE.  SANCTI.  PAVLI. 
APLI.  5)  -f  TE.  SACER.  ANDREA  ....  YDEA.  6)  +  SIGILL.  CAPITVLI.  SANCTI. 
MARTINI.  IN.  WORMACIA.   7)  +  S'.  SCE.  MARIE...... 

Druck:  Bour  HU.  II,  tan  f.  unroüstündig. 


1253.    Juni  25.  —  ]}ie  fünf  Stifte  in  Worms  geben  ihre  Zustimmung  238. 
zu  dem  Sühnspruch  des  Bischofs  R(ichard)  von  Worms  zwischen 
ihnen  und  dem  Kloster  Nonnen- Münster. 

Viris  venerabilibus  et  in  Christo  dilectis  Nuhuscnsis,  saneti  Pauli,  saneti 
Andree  et  saneti  Martini  ecclesiarum  Wormaciensium  capitulis  decanus  et 
capitulum  maioris  ecclesie  eiusdem  loci  salutem  et  sinceram  in  dorainojo 
dilectionem.  Cum  reverendus  pater  et  dominus  noster  R.  Wormaciensis 
episcopus  onera  contributionum,  ad  que  nobiscum  simul  et  vobiscum  reli- 
giöse domine  .  .  abbatissa  et  conventus  in  Kunnenmunsterc  hactenus  tene- 
bantur, nobis  arbitrando  duxerit  imponenda,  nos  eiusdem  domini  nostri  volun- 
tatem  in  Omnibus  cupientes  amplecti  ac  omnia  huiusmodi  onera  in  nos  32 
liberaliter  reeipientes  vobis  loco  memoratarum  .  .  abbatisse  et  conventus  de 
cetero  contribuere  et  suplere  vicem  earundem  in  comportandis  oneribus  pro- 
mittimus  bona  fide.  In  cuius  rei  testimonium  presentes  litteras  prefati  domini 
nostri  episcopi  et  nostro  sigillis  vobis  tradimus  communitas.  Datum  VII 
kalendas  iulü  anno  domini  M.  CC.  LIII.  *o 

Sl.-Ä.  Darmstadt:  Worms  65.    or.  tob.  c.  2  »ig.  pend.   Drei  Exemplare  von 
rersdnedener  Hand;  zwei  Ex.  stark  beschädigt. 

Extr.  Baur  HV.  II,  121.  ex  frort  s.  XV  (D). 


Digitized  by  Google 


160 


12.V». 


239.  1253.  September  13.  (idus  sept.).  Actum  Wormatie.  —  Räthe  und  Bürger 
von  Worms  Urkunden,  dass  domiua  Peters  dicta  Flershcinmiern  dem 
Kl.  Otterburg  ihr  Haus,  que  contra  novas  institas  sita  est  in  superiori 
parte  Hanegassen,  vermacht  habe.  Der  Abt  Walthelmus  verleiht  dieses 
s  Haus  gegen  einen  jährl.  Zins  von  3  41  Wormser  Geld  weniger  20  dn. 
den  Gebrüdern  Heinrich  und  Wcmher,  Söhne  der  Selzerinne,  Bürgern ; 
im  Falle  das  Haus  abbrennt,  müssen  es  die  Brüder  wieder  aufbauen. 

Stadtbibl.  Mainz:  Otterb.  Copiaibudt  fol.  81'. 
Druck:  Frey  <t  Remhng,  ÜB.  de»  Kl.  Otterb.  85.  —  Reg.  Scriba  1539. 


240.  1253.  Okiober.  —  Magister  Cunradus  scolasticus  raaioris  ecclesie,  Daniel 
canonicus  saneti  Andree,  Wormacienses  fällen  in  dem  Streit  zwischen 
W.  prepositus  Worm.  und  Engelscalcus  provisor  conventus  in  Nunnen- 
munster  über  das  Patronalsrecht  der  Kirche  s.  Cecilie  in  suburbio  Worm. 
einen  Spruch  zu  Gunsten  des  Klosters. 

is  St.-Ä.  Darmstadt:   Worin»  69.    or.  mb.    1.  Siegel  hängt  »ehr  woterludlen  an 

braumreisMcollenem  linrul ;  Legende:  -|  SIG1LLVM.  WALRAMI.  PREPOSITI. 
WORMACIENSIS.  J.  Siegel  hieng  an  grünbraumeollenem  Band;  3.  Siegel  hängt 
f «schädigt  an  grunbrauntoollenem  Band;  Legende:  ■[•  S\  DAN1ELIS  ...SCI. 
ANDREE.   WO  .  . . 

20  Druck:  Banr  HU.  II  lJ2f.  unvollständig. 


241.  1253.  November  29.  —  B(urchard)  Dekan  und  das  Kapitel  der  Wormser 
Kirche  geben  ihre  Einwilligung  mr  Incorporation  der  s.  Cäcüiakirche 
fn  der  Vorstadt  mit  dem  Kloster  Nonnen -Münster. 

B.  decanus  totumque  capitulum  maioris  ecclesie  Wormaciensis  universis 

jspresentem  litleram  inspecturis  salutem  in  domino  et  noticiam  subscriptorum. 
Cum  iuspatronatus  ecclesie  sanete  Cecilie  in  suburbio  'Wonnaciensi  ab  anti* 
quo  ad  abbatissam  in  Nunnenmunsler  in  iamdicto  suburbio  Wormadawi 
dinoscatur  perünere,  a  nobis  eadem  abbatissa  et  conventus  ibidem  nunc  ordinis 
Cisterciensis,  quod  propter  deum  ad  sustentationem  sororum  et  fratrum  ibidem 

so  deo  famulanlium,  quarum  utique  sororum  est  augmentatus  numerus  in  viginti, 
consenüre  vellemus,  quod  memoratam  ecclesiam  sanete  Cecilie,  cum  ipsam 
vacare  contingeret,  dicto  conventui  in  prebendarum  suarum  emendationem  et 
elemosinarum  erogationem  ibidem  largius  ministrandam  conferre  liceret; 
ipsarum   igitur  piis  supplicationibus  inclinati  et  earum   peticioni  plenius 

»annuentes  in  donationem  dicte  ecclesie  conventui  memorato  cum  facta  fuerit 
presenlibus  in  perpetuum  consentimus,  salvo  iure  nostro  in  annona  nobis 
debita  de  deeima  ecclesie  memorate.  Proviso  etiam,  quod  talis  prebenda 
sacerdoti  curam  illius  ecclesie  gerenti  ordinetur,  per  quam  deo  famulari  et 

in  servieiis  debitis  et  nobis  in  iure  nostro  in 

40  rogationibus  valeat  respondere.    In  cuius  rci  evidentiam  presentem  cedulam 


Digitized  by  Google 


1253.  161 

sigillo  nostro  fecimus  communiri.       Datuni  anno  domini  M.  CG.  L.  111.,  in- 
dictione  XI.,  III  kaJendas  decembris. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  67.  or.  mb.  Das  teolerhaüene  gdbe  Wachssiegel 
hingt  an  leinenem  Bande,  welches  z.  Th.  mit  bunter  Seide  überspontten  ixt.  Schöne 
ijcnn/iy  marke  i^tneaiur.  s 


1 253.    Dezember  2.  —  R(khurd)  BiscJwf  von  Worms  bestätigt  die  In-  242. 
corporation  der  s.  Cäciliakirche  mit  dem  Kloster  Nonnen-Münster. 

R.  dei  gracia  Wonnaciensis  episcopus  omnibus  presentes  litteras  in- 
specturis  salutem  in  domino.  Quicquid  ad  dci  cultutu  et  religionis  augmentum 
facere  possumus,  sperainus  Hrmiter  et  constanter,  quod  exinde  a  divina  10 
retributione  que  iuxta  meritum  cuiquc  reddit  nullatenus  excludamus.  Sane 
cum  conventus  sanctimonialium  in  Nunnenmunster  suburbii  W'onaatie,  ubi 
quandoque  canonice  fucrant  seculares,  aucloritate  sedis  apostolice  et  ex  pro- 
vida  procuracione  venerabilis  domini  L.  Wonnaciensis  episcopi  predecessoris 
nostri  ibidem  iriductus,  ad  Cysterciensem  ordinem  de  conscnsu  nostro  nostriquc  is 
capituli  incorporatus  exislat  et  de  bono  in  melius  ordinante  divina  dementia 
permutatus,  ita  quod  cum  prius  ministrarentur  tantuin  viginti  prebende  domi- 
nabus  in  ordine  beati  Augusüni  deo  in  eodem  loco  servientibus,  nunc  per- 
mutationem  dextere  excelli  XL  moniales  et  amplius  de  ordine  Cystercienst 
ibidem  deo  et  sanetis  eius  deserviunt  incessantcr  noeübus  et  diebus;  quiaao 
igitur  crescente  religiosarum  numero,  necessarium  est  crescere  auxilia  oportuna, 
quibus  mediantibus  onus  religionis  tanto  facilius  sustentetur,  nos  volentes 
eisdem  dominabus  cura  et  sollicitudine  pastoral i  quantum  possumus  subvenire 
et  cum  eis  pondus  diei  et  eslus  humiliter  paterna  compassione  portare  dona- 
tionem,  quam  venerabilis  Agnes  abbatissa  loci  eiusdem  fecit  in  subsidium 
sororum  et  fratrum  deo  ibidem  famulancium,  de  parrochia  sanete  Cecilie  in 
suburbio  memorato,  cuius  donatio  ac  presentatio  ex  antiquo  ad  ipsam  abba- 
tissam  dinoscitur  pertinere,  gratam  et  ratam  babemus  et  eam  auetoritate 
nostra  capituli  nostri  accedentc  consensu  tenore  presencium  coniirmamus,  ita 
tarnen,  ut  capitulo  Wormaciensi  annona  de  eadem  ecclesia  sanete  Cecilie  so 
debita  integre  persolvatur.  Volumus  etiam  et  preeipimus,  quod  in  predicta 
parrochia  a  domina  abbatissa  et  conventu  predictis  perpetuus  ordinetur  vica- 
rius,  cui  singulis  annis  XXX  maldra  siliginis  et  karrata  vini  ac  oblationes 
elemosine,  testamenta  et  obvenciones  ad  sustentationem  suam  debeant  assignari 
et  idem  vicarius  ad  iura  katedralia  nobis  et  nostris  successoribus  episcopisss 
et  archidiaconis  sive  ad  alia  iura  debita  de  processionibus  ad  eandem  parrochiam 
in  diebus  rogationum  tenebitur  persolvenda.  In  cuius  rei  testiraomum  pre- 
sentes litteras  sigilli  nostri  munimine  iussimus  roborari.  Actum  anno 
domini  M.  C°C.  L.  ifl.  indictione  XI,  IUI  nonas  decembris. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  68.    or.  mb.  c.  sig.  pend.  dd.    Da»  Pergament « 
ist  unten  ausgerissen.    Schön  gesdtrieben ;  sichtbare  Lineatur;  tcaltrschehdich  gleiche 
Hand  wie  nr.  237. 

Druck:  Baur  Hü.  II,  124  f.  unvollständig. 

H.  Boos,  ürkmidoiiboch  d.  Stadt  W..rm*  I.  11 


Digitized  by  Google 


162 


1253. 


243.  1253.    Dezember  20.  —  Walram  Propst  der  Kirche  von  Worms  ver- 

zichtet zu  (hülsten  des  Klosters  Nonnen -Münster  auf  jede  Rechts- 
handlung in  Betreff  der  s.  Cäciliakirche. 

Waleramus  dei  gratia  prepositus  Wormocicnsis.       Noverint  universi 

s  presencium  inspectores,  quod  nos  renunciavimus  et  presentibus  renunciamus 
omni  actioni  et  inpeditioni,  quam  babebamus  vel  liabere  videbamur  coulra  .  . 
abbatissam  et  conventum  in  Nunnenmunster  in  suburbio  Wormatienisi  occa- 
sione  ecclesie  sanr.te  Gecilie  videlicet  vel  alias  inidccunqiic  contra  ipsas  posse- 
mus  babere  discordiam  vol  rancorem,  incorporationi  dicti  conventus  quantum 

10  ad  ordinem  Cislercicnsm  secundum  consensum  capituli  Wormodensis  pre- 
sentibus consentientes;  promittimus  etiam  bona  Tide  prefatum  conventum  in 
quantum  de  iure  et  salvo  bonorc  nostro  possumus  in  omnibus  ipsius  con- 
ventus negoeiis  et  agendis  fideliter  promovere.  In  euius  rei  testimonium 
presentem  cedulam  sigillo  nostro  dedimus  roboratam. 

is  Actum  et  datum  anno  domini  M.  CG.  LIM,  indiclione  XI,  XI II  kalendas 
ianuarii.  Testes  sunt:  abbas  Eberbaciensis  et  abbas  Sconaugensis,  Burchardus 
decanus,  Gunradus  scolasticus  et  Jacobus  cantor  maioris  ecclesie  et  Daniel 
custos  saneti  Andree;  laiei:  Jacobus  de  Lapidc,  David  retro  coquinam  et 
iunior  David  filius  suus  et  Gozze  de  Moro,  milites;  Gunradus  Dirolfi,  Cun- 

wradus  de  Arbore  rosarum,  Heinricus  Gypure,  Heinricus  Rufus,  Hein  rieb  us 
Richeri  et  alii  quam  plures. 

St, -A.  Dfirmstadt:  Worms  nr.  »4.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  laem.  Legende  dt» 
Siegels:  .  IGILLVM.  WALRAMI.  PIt  .  ,  .  SITI.  WORMA  . .  NSIS.  Da*  Siegel 
zeigt  einen  stehenden  Mönch  in  ganzer  Figur. 

ä&  Druck:  Baur  HU.  II,  125;  unvollständig. 

244.  1253.  —  Die  Dekane  und  Kapitel  zu  Neuhausen,  s.  Paul,  s.  Andreas 

und  s.  Martin  in  Worms  geben  ihre  Zustimmung  zu  dem  von 
Bischof  Richard  zwischen  ihnen  und  dem  Kloster  Nonnen-Münster 
geschlossenen  Compromiss. 

'm  Niuhusensis,  saneti  Pauli,  saneti  Andree  et  saneti  Martini  ecclesiarum 
Wormatiensium  decani  et  capitula.  Nolum  faeimus  presentium  inspecto- 
ribus  universis,  quod  nos  in  ordinationera  factam  a  venerabili  patre  ac  domino 
nostro  Richardo  Wormatiensi  episcopo  inler  nos  et  abbatissam  et  conventum 
sanetimonialium  in  Nunnenmunster  in  suburbio  Vfonnutictuti  super  contri- 

« butionuin  omnibus,  item  et  super 1  peeunia,  pro  qua  nobis  iam  solvenda  ipsas 
inpetebamus,  sicut  in  cundem  dominum  nostrum  episcopum  ex  parte  nostri  et  ex 
parte  prefatarum  dominarum  extitit  arbitraliter  conpromissum,  pleno  favore  et 
concordia  unanimiter  consentimus  atque  ipsam  pro  nobis  et  nostris  successoribus 
in  perpetuum  volumus  esse  salvam.    Profitcmur  etiam  presentibus  summam 

*)  pecunie,  qua  prefatus  dominus  noster  episcopus  nobis  a  supradictis  doininabus 
dari  constituit  XXV  libras  Wormaticnses  videlicet  plenaric  persolutam.  In 

1244.J    «  super  stelU  über  der  Zeile. 


Digitized  by  Google 


1254.  163 

cuius  ratihabitionis  et  solutionis  robur  et  mcmoriam   presentem  cedulam 
sigillis  nostris  dedimus  communttam.       Anno  domini  M.  GC.  L.  lll. 

St.-A.  Dannstadt:  Wormx  nr.  62.  ur.  mb.  Die  4  Siegel  hängen  an  leinenen 
Kindern,  velche  zum  Theü  mit  bunter  Seide  überspannen  sind.  Die  Siegel  rem  Neu- 
hamen und  s.  Paul  sind  sehr  beschädigt.   Schrift  wie  bei  nr.  237.  i 


1254.    Juni  5.   Worms.  —  Die  Dekane  und  Kapitel  der  Stifte  in  Worms  245. 
beurkunden  das  Testament  des  Heitel  weiland  Cantor  zu  s.  Martin 
in  Worms. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis  amen.    Decani  et  capitula 
omnium  ecclcsiaruni  Wonnaciensium.    Notum  fieri  volumus  universis  tarn  io 
presentibus  quam  futuris  tenorem  presencium  conspecluris,  quod  Hezelo  olim 
cantor  ecclesie  saneti  Martini  Warmaciensis  bone  memorie  nunc  defunetus 1 
ad  honorem  dei  omnipotentis  et  pro  remedio  anime  sue  ac  parentum  suorum 
tesfamentum  de  bonis  suis  ordinavit  et  disposuit  in  hunc  modum:  Donavit 
siquidem  ac  legavit  idem  H.  cantor  beato  Martino  patrono  suo  bona  sub- is 
notala  dotans  specialitcr  per  hec  bona  capellam  sanete  Marie  Magdalenc,  que 
est  in  ecclesia  saneti  Martini,  slatuens  et  ordinans,  quod  quicumque  in  per- 
petuum  fuerit  senior  et  propinquior  clericus  in  sua  et  Hezzelonis  nunc  cantoris 
eiusdem  ecclesie  cognacione  vel  laicus  senior  ac  propinquior  si  desit  clericus 
conferet  et  assignabit  hos  reditus  honesta  sacerdoti,   qui  ratione  dictorum  so 
proventuum  decano  ecclesie  saneti  Martini  obedienciam  faciet  ad  faciendum 
ea  que  sunt  decencia  et  ecclesie  utilia  et  chorum  saneti  Martini  more  vicario 
frequenlabit  et  cottidie  per  totum  circulum  anni  preter  quam  in  summis 
festivitaübus  missam  de  beata  Maria  virgine  sollempnitcr  celebrabit,  Semper 
post  lectum  ewangelium  ad  altare  saneti  Benedicti  ineipiendam,  in  qualibetss 
autem  secunda  feria  missam  pro  defunetis  cantabit.    Sunt  autem  hec  bona 
et  silus  eorum:  In  vico  saneti  Pctri  de  arcis  Godefridi  Longi  et  Volzonis 
fratris  sui  solvitur  libra  Wormaciens/s  in  festo  beati  Remigii  annuatim.  Item 
de  area  Alberti  generi  Heinrici  Rufi  dantur  VII  uncie  et  dimidia  in  eodem 
termino.  Item  de  area  Gozmari,  que  fuit  Anshelmi  iuxta  rivum,  quatuor  uncie  so 
in  eodem  termino.    Item  de  area  Prundclini  X  solidi  in  festo  beati  Remigii. 
Item  Heinricus  de  Heidelberc   de  area  contigua   ciraiterio  saneti  Üdalrici 
solvit  X  solidos  in  festo  Remigii.    Item  iuxta  capellam  saneti  Pancracii  sita 
est  area,  de  qua  solvit  soror  Brunonis  V  uncias  in  festo  Remigii.    Item  in 
foro  feni  dantur  de  quatuor  areis  contiguis  XI1II  uncie,  quarum  medietasss 
datur  in  festo  Remigii  et  altera  medietas  in  festo  Georgii.  Insuper  de  eisdem 
areis  X  capones  in  festo  Martini  solvuntur.    Item  de  area  Conradi  Crudelbiz 

«r 

iuxta  ecclesiam  saneti  Pauli  IUI  uncie  dantur  in  festo  Remigii  et  Georgii 
solvende,  de  quibus  quatuor  uneiis  dabitur  unus  denarius  censualis  ecclesie 
saneti  Pauli.    Item  novem  uncie  in  festo  Remigii,  quas  dabit  Bonifant  Judeus  40 
de  area  domus  sue  iuxta  portam  saneti  Martini.    Item  dimidia  navis  in 

[245.]    »  A:  defactus. 

11* 


Digitized  by  Google 


164 


12f>4. 


passagio  Rheni,  quam  eniit  supradiotus  cantor  ab  ecclesia  Schonaugiensi. 
Item  quarta  pars  navis,  quam  eniit  a  Rudiwino  de  Flamburne.  Item  sili 
sunt  in  campo  burgcnsium  XII  iurnales  campeslris  agri  ab  omni  censu  liberi 
et  immunes.    Item  apud  Ostovin  duo  iurnales  vinearum  siti  in  Libenberg. 

s  Item  ad  supplementum  et  augmenlum  huius  beneficü  legavit  prefatus  cantor 
annum  gracie  de  prebenda  sua,  ut  inde  H.  subdiaconus  nunc  cantor  emat 
bona,  que  cum  aliis  predictis  bonis  percipiet  sacerdos,  cui  beneficiuni  fuerit 
hoc  collatum,  statuens  ut  idem  sacerdos  lumen  nocturnum  ante  altare  sancle 
Marie  Magdalenc  procurct  et  in  anniversario  suo  singulis  annis  de  nocle  post 

10  vesperas  quartale  optimi  vini,  quod  venditur  eonventui  sancti  Martini,  pro- 
pinet  et  de  manc  cantatis  vigiliis  IX  lectionum  et  missa  pro  defunctorum 
idem  sacerdos  unicuique  presencium  tarn  canonicorum  quam  vicariorum  solidos 
Vformacienses  amministret.  Et  quia  voluit  sepedictus  cantor  ea  que  premissa 
sunt  inviolabilitcr  observari,  talem  penam  adiecit,  quod  si  capitulum  sancti 

i&  Martini  eandem  vicariam  commutavcrit  in  canoniam  vcl  beredes  suos  circa 
institucionem  sacerdotis  ad  ipsum  bcnelicium  impediverit,  ipso  facto  hec 
universa  bona  ad  heredes  proximos  revertentur.  Verum  cum  non  sine  magno 
dispendio  Hezzelonis  nunc  cantoris  ordiuacio  prefati  testamenti  propter  co- 
heredum  et  aliorum  amicorum  resistenciain  perducta  sit  ad  eflectum,  libera 

io  resignacione  omniiim  supradictoruni  bonorum  ab  eodem  H.  nunc  cantore  et 
universis  coheredibus  ac  proximioribus  suis  super  altare  bcate  Marie  Magdalene 
facta  sollcmpniter  coram  capitulo  sancti  Martini  et  aliorum  honestorum  virorum 
mulliludine  copiosa,  ad  preces  eiusdem  H.  nunc  cantoris  et  amicorum  suorum 
de  consensu  ac  bona  volunlate  capituli  sancti  Marlini  sie  extitit  ordinatum, 

ssquod  Hczelo  iunior  subdiaconus  filius  sororis  prefati  H.  nunc  cantoris  me- 
dietatem  omnium  bonorum  seu  proventuum  ad  predictam  vicariam  perünen- 
cium  sive  fuerit  presens  sive  absens  lemporibus  vite  sue  sine  qualibet  diffi- 
cultate  ad  usus  suos  reeipiat,  reliquam  vera  medietalem  ministrabit  sacerdoti, 
qui  ibidem  secundum  ordinacionem  testamenti  eboro  decano  et  altari  predicto 

90  sit  ut  est  prehabitum  obligatus,  deduetis  tarnen  primo  eis,  que  pro  lumine 
ad  predictum  altare  exiguntur  et  in  anniversario  prefati  testatoris  secundum 
ipsius  ordinacionem  sunt  a  iam  dicto  H.  iuniore  quam  diu  ipse  vixerit  distri- 
buenda.  Sacerdos  autem  vel  eius  successores  post  obitum  prefati  H.  iunioris 
vel  ad  liberam  ac  voluntatem  ipsius  resignacionem  universa  bona  ad  vicariam 

si  predictam  spectancia  cum  omni  integritate  reeipient  voluntatem  et  ordinacionem 
testatoris  in  omnibus  fideliter  exequendo.  Ut  autem  hec  donacio  et  circa 
eam  provide  facta  ordinacio  omni  evo  in  suo  robore  perseverent,  presenti 
scripto  ecclesiarum  nostrarum  sigilla  in  testimonium  facti  et  argumentum 
nostrorum  consensuum  duximus  appendenda.       Datum  Wormacie  anno  ab 

40  incamacione  dominica  M.  CC.  L""°  quarto,  nonas  iunii. 

St.~A.  Darmstadt:  Worms,  nr.  71.  or.  mh.  c.  5  sig.  pend,  (A).  1)  Siegel  des 
Ihmistifts  zerbrochen;  -2)  Siegel  de»  t.  Ciriacusstifts  zerbrochen.  3)  Siegel  des  «.  Paulstifts 
beschädigt.  4)  Siegel  des  *.  Andreasstifts  legende:  +  TK.  SACEPANDOEA.  BVLIATA. 
FIGÜRAT.  YDKA.   6)  Siegel  des  s.  Martinstifts  fehlt.   XierHche  kleine  Schrift. 

44  Druck:  Baur  HU.  II,  131  ff.  unrotlMundig. 


Digitized  by  Google 


165 


1254.    [Jidi  13.  Mainz],  —  Die  Richter.  Ruthe  und  Bi'mjcr  von  Mainz,  246. 
Köln,  Worms,  Sj>eicr,  StrassUtrg,  Basel  und  andere  gründen  den 
Rheinischen  Bund. 

In  nomine  sanete  et  individuc  trinitatis  amen.       Judices  et  consulcs 
et  universi  cives  Mogontinmxes,  Colonienses,  Worniaccns<?s,  Spyrcnses,  Argen-  r. 
tinenses,  Basiiienses  ac  alie  ci vitales  sanete  pacis  federe  coniurate.  Omnibus 
Christi  fidelibus  salutem  in  eo,  qui   auetor  est  pacis  et  prineipium  saluüs. 
[1]  Cum  terrarum  pericula  et  viarum  discrimina  nonnullos  ex  nostris  iam 
per  multum  temporis  discursum  destruxerint  penitus,  et  plerosque  bonos  et 
ydoneos  traxerint  in  ruinam,  ut  innocentes  opprimerentur  sine  calculo  racionisno 
ad  obviandum  buiuscemodi  tempestatibus  et  procellis  modum  rimari  oportuit 
et  perquiri,  per  quem  noslri  saltim  termini  et  districtus,  omisso  equitatis 
digressione,  possint  ad  {weis  orbitam  revocari.    [2|  Hinc  est  quod  nos  seric 
presentis  scripti  cupirnus  innotescere  universis,  quod  nos,  cooperante  domino 
Jesu  Christo  pacis  auetore  ac  amatore.  per  quem  tocius  boni  exordium  est  is 
et  via,  propter  culturam  pacis  et  iusticie  o  bservacionem  convenimus  unanimiter, 
in  hanc  formam,  prestitis  iuramentis  nos  invicem  astringendo,  a  festo  sanete  Juli  is. 
Margarete  nunc  instanti  ad  decem  an  nos  videlicet  anno  doraini  M.CC.1III  pacem 
generalem,  quam  iuravimus  firmiler  observare.    [2»)  Quam  utique  pacem  vene- 
rabiles  patres  ac  doinini  Gerhardus  Mogontine/ww,   Conrads  Colonicnsis,  io 
Arnoldus  Treverensis  archiepiscopi,  Richardus  Vformacensis,  HeinrfcMS  Argen- 
linensis,  Jacobus  Metensis,  Bertoldus  Basileims  episcopi,  neenon  multi  comites 
et  nobiles  terre  nobiscum  iuraverunt,  sua  thelonea  iniusta  sicut  et  nos  tarn  in 
terris  quam  in  aquis  benigne  et  liberaliter  relaxantes.  [3].    Tanta  quoque 
federis  firmilate  servabitur  hoc  promissum,  ut  non  sohim  majores  intra  nos  2^ 
hoc  communi  presidio  gratulentur,  verum  universi,  minores  cum  maioribus, 
clerici  seculares  et  omnes  religiosi  cuiuscumque  sinl  ordinis,  laici  et  Judei. 
hac  tuitione  perfrui  se  gaudeant  et  in  tranquillitate  sanete  pacis  valeant  per- 
manere.  [3*].    Quicumque  vero  huius  pacis  violatores  ac  perturbatores  ex- 
titerint,  contra  illos   totis  viribus  insurgemus,  ipsos  usque  ad  condignam  so 
satisfactionem  compellendo.  [4]    Propter  questiones  tarnen,  que  iam  intcr 
pacis  federe  coniuralos  habentur  ac  fortassis  in  posterum  emergere  videbuntur, 
ne  de  hiis  quod  absit   nunc  ant  in  futuro  fotnes  discordic  vel  litis  occasio 
valeat  suboriri,  inventum  est  circa  hoc  remedium  sjdutare,  quod  videlicet  in 
quaUbet  civitate  vel  in  quolibet  dominio   nobis   coniurato  quatuor  viri  fides."» 
digni  et  iurati  super  hoc  specialitcr  eligantur,  qui  auetoritate  plena  ipsis 
super  hoc  tradita  sub  debito  iurainenti  universas  questiones  per  amicabilcm 
compositiotiem  vel  per  iusticiam  terminabunt.    [5].  Quod  si  per  ius  aut  per 
amicabilem  viam  has  causas  discindere  nequiverint  et  sopirc,  quicumque 
quatuor  iuraverint,  quod  suus  dominus  aut  sua  civitas  ad  id,  quod  ei  impo-« 
nitur,  non  teneatur  iuxta  iuris  ordinem  persolvendum,  idem  dominus  vel  civitas 
super  eo,  quod  ei  imponitur,  jienitus  absolvatur.    [6].  St  vero  horum  quatuor 
aliquis  decesserit,  alius  loco  eius  substituetur.    [7J.  Si  pax  in  aliquo  dominio 
vel  in  aliqua  civitate  fuerit  perturbata,  predicti  quatuor  a  dominis  vel  a  civi- 
tatibus  ad  hoc  deputati  pro  perturbatione  pacis  et  eciam  super  negocio  pacis» 


Digitized  by  Google 


166  1254. 

tractando  convenient  et  de  consilio  communi  traclabunt  qualiter  id  honorifice 
valeat  refieri  et  sancte  pacis  forma  possit  stabiliri.    Actum  anno  domini  MCCLUII. 

Aus  Weizsäcker,  der  Rheinische  Bund  1254  p.  15  ff.  s.  daselbst  die  übrigen  Acten 


247.  1254.    September  17.    Worms.  —  H.  Bischof  von  Osilia  in  Liefland 

eriheiÜ  allen  denen,  welche  die  Kirche  der  büssenden  Schwestern 
8.  Maria- May&ilena  in  Worms  besuchen,  einen  Ablass. 

Frater  H.  de  ordine  fratrum  Predicatorum  dei  gratia  Osiliensis  episcopus 
de  partibus  Livonie.  Universis  Christi  fidclibus  per  Wormaciam  diocesim  con- 
to stitutis,  ad  quos  presens  scriptum  pervenerit,  salutem.in  domino  Jesu  Christo. 
Quoniam  ut  ait  apostolus  omnes  stabimus  ante  tribunal  Christi  rocepturi 
prout  in  corpore  gessimus,  sive  bonum  fuerit  sive  malum,  oportet  nos  diem 
messionis  extreme  misericordie  operibus  prevenire  ac  eternorum  intuitu  Semi- 
nare in  terris,  quod  reddente  domino  cum  multiplicato  fructu  recolligere 
uvaleamus  in  celis  firmam  spem  iiduciamque  tenentes,  quoniam  qui  parce 
semin at  parce  et  nietet,  et  qui  scminat  in  benedictionibus,  de  benedictionibus 
et  metet  vitam  eternam.    Cum  igitur  sicut  ex  parte  dilectarum  in  Christo 
filiarum  paupcrum  sororum  Penitentium  ordinis  beate  Marie  Magdalene  aput 
Wormaciam  sub  monachali  vita  degencium  nostris  futt  auribus  intimatum, 
soeedem  que  mundi  vanitatibus  abnegatis  optulcrunt  domino  sacrificium  laudis 
semet  ipsas  facultates  non  habeant,  de  quibus  sustenlare  valeant  vitam  suam, 
uni?ersitatem  vestram  rogandam  duximus  adtencius  et  monendam  in  rem  is- 
sioncm  vobis  peccaminum  iniungentes,  qualinus  de  bonis  adeo  vobis  collatis 
pias  eis  elemosinas  et  grata  subsidia  conferatis,  ut  per  hec  et  alia  bona,  que 
a»  domino  inspirante  feceritis,  ad  eterne  felicitatis  gaudia  pervenire  possitis.  Nos 
autem  de  omnipotentis  dei  misericordia  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum 
cius  sulfragiis  confisi  omnibus,  qui  ad  ecclesiam  ipsarum  devote  confluxerint, 
opera  misericordia  eisdem  inpendendo  per  octavas  pasce  et  nataiis  domini, 
in  anniversario  dedicacionis  ecclesie  earum,  in  die  beate  Marie  Magdalene  et 
io  per  octavam  assumpcionis  beate  Marie  virginis,  unam  carrenam  accedente 
consensu  venerabilis  domini  R.  Wormaciensis  episcopi  miscricorditer  re- 
laxamus.       Datum  Wormafte  anno  domini  M.CÖ.LIlll,  X°V  kalendas  octobris. 

BandePsche  Sammlung  m  Burgdorf  (Ct.  Bern),   or.  mb.    Das  Siegel  hievg  an 
rutiigtlbmdener  Schnur. 

»s         Exe.  im  Archiv  f.  Hess.  Geschichte  IL  342.  —  Beg.  Scriba  1552. 

248.  1254.    September  17.  (XV.  kal.  octobris)  Worms.  —  Frater  H.  de  ordine 

fratrum  Minorura  dei  gracia  Cnronensis  episcopus  verleiht  den  armen 
Schwestern  Reuerinen  ordinis  sancte  Marie  Magdalene  in  Wormocia 
einen  lndulgenzbrief. 
«  St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  73.  or.  mb.  c  sig.pend.  dei.   Schön  getcJirieben. 

Druck:  Baur  HU.  II,  135  unvollständig. 


Digitized  by  Google 


12M. 


1«>7 


1254.    Oktober  IS.    Haag.  —  König  Wilhelm  bestätigt  auf  die  Bitte  249. 
des  Bischofs  den  Bürgern  von  Worms  ihre  Freiheiten. 

Wilhelmus  dci  gratia  Romatiorum  rex  senipor  augustus.  Universls 
imperü  fidclibus  presentes  litteras  inspeduris  gratiam  suam  et  omne  bonum. 
Cum  celestis  dispositio  nos  ad  legalem  celsitudmcm  duxerit  mirifice  promo-  & 
vendos,  decel  et  expedit,  ut  quibuslibet  iniperii  fidelibus,  qui  nostre  gralie  se 
coaptant,  inveniamur  et  benigne  reddamur  in  iusticia  faciles  et  in  gratia 
liberales.  Volentes  igitur  dilectos  fidcles  nostros  cives  Wormacienscs  obtentu 
venerabilis  .  .  Wormacien.s/s  episcopi  dilecti  prineipis  noslri,  qui  ad  nostram 
presentiam  pro  eisdem  laborem  subiit  personalem,  speeiali  prosequi  gratia  etio 
favore  libertates  et  iura  eis  a  divis  imperatoribus  et  regibus  Romanis  legitimis 
predecessoribus  nostris  providc  ac  pie  conecssa  ipsis  inconvulsa  et  imperpetuum 
valitura  promittimus  observare.  In  cuius  rei  testimonium  presens  scriptum 
exinde  conscribi  et  sigillo  nostro  iussimus  communiri.       Datum  apud  Hagam 

III  idus  octobris,  indictione  Xlll,  anno  domini  MCC  quinquagesüno  quarto.  »» 
St.'A.  W.  nr.  27.   or.  mb.  c.  »ig.  pend.  laeao. 
Druck:  Böhmer,  Fönte«  II,  230.  —  Reg.  Scriba  1557.  —  Böhmer- Ficker  5304. 

1254.    Dezember  31.  —  Die  Räthe  und  Bürger  von  Worms  Urkunden,  250. 
dass  Trukind  Kämerer,  Bürger  von  Worms,  dem  Kloster  Schönau 
einen  Zins  ron  10  Schillingen  auf  einen  Uof  gegenüber  von  s.  Sixtus™ 
geschenkt  habe. 

Consules  et  universi  cives  Wormatienses.  Omnibus  presentem  litteram 
inspecturis  noticiam  subscriptorum.    Dignum  est  ut  que  ad  bonorem  dei  et 
sanete  genitricis  sue  salubriter  disponuntur  perpeluum  robur  optineant  testi- 
monio  firmitatis.    Hinc  est,  quod  seric  presentium  cunetis  faeimus  manifestum,  js 
quod  Trukindus1  camerarius  coneivis  noster  saluti  anirae  sue  providc  intendens 
decem  solidos  Wormatienses  annuos  de  censibus  duarum  librarum,  quos  habet 
super  curiam  Eberhard i  Heldecoph  coneivis  noslri  sitam  in  opposito  iuxta 
sanetum  Sixtum,  contulit  pro  remedio  anime  sue  ecclesie  sanete  Marie  et  con- 
ventui  in  Schonaug/«,  ut  singulis  annis  pro  eisdem  decem  solidis  ad  refee- so 
tionem  fratrum  ibidem  deo  famulantium  in  capite  ieiunii  allectia  comparentur, 
et  ipsc  Trukindus  hos  denarios  temporibus  vite  sue  statu to  termino  expediet 
et  persolvet,  post  obitum  vero  ipsius  beredes  sui  hoc  perpetuo  facere  tenc- 
buntur  ad  quoscumque  predicti  census  duarum  librarum  imposterum  sucecssorie 
devolventur.    Proviso,  quod  si  iidem  census  super  aliam  curiam  vel  locum  aj 
quocumque  modo  commutabuntur,  ila  quod  alibi  locabuntur,  nichilominus 
tarnen  de  eis  semper  pretaxati  X  solidi  memoratis  fratribus  persolventur  in 
tempore  constituto.     In  quorum  omnium  evidentiam  et  robur  presentem 
paginam  ad  petitionem  supradicti  Trukindi  sigillo  nostro  feeimus  communiri. 
Huius  rei  testes  sunt:  Jacobus  miles  et  Heinricus  Ricberi  magistri  civium;«o 


[250.]   1  Gud.  liest  hatäwlig  Trutkindus. 


Digitized  by  Google 


168 


12M. 


David,  Wolframus  ,  Wernhems,  Gozzo  de  Moro  et  Gozzo  de  Sulzen  militcs; 
Gunradus  Dierolfl,  Wernherus  retro  Monetam,  Heinricus  Gippura,  Cunradus 
de  Arborc  rosarum,  Heinricus  Holtmunt,  Eberzo  in  vico  Lane,  Heinricus 
Rufus,  Edelwinus  et  alii  quam  plures.  Actum  coram  venerabiü  patre  ac 
•\  domino  nostro  Richarde»  'Wormatiensi  episcopo  anno  dominice  incarnationis 
M.  CG.  L.  quarto,  in  die  saneti  Silvestri  pape. 

G.  L.-A.  Karhruhc   Schönauer  Codex  I  fol.  28'. 
r  T4*oX?  *  ^^^^^^^^^  i^*  ^^^^5  ^ ^*  ^§^o^*i?^^Ä  f^}* 

251.  1254.  —  Heinrich  Dekan  und  das  Kapitel  zu  s.  Paul  in  Worms  ver- 
io        leihen  ihre  Mühle  bei  der  Kirche  s.  Paul,  welche  früher  Konrad 
der  Müller,  seine  Frau  Luchardis  und  sein  Sohn  Gernod  innegehabt 
haben,  dem  Heinrich  Sohn  der  Luchardis. 

Heinricus  decanus  lotumque  capitulum  ecclesie  saneti  Pauli  Worma- 
ttensis.     Serie  presentium   patefaeimus   universis,   quod   nos  de  communi 

ueonsensu  permisimus,  quod  Gunradus  moleudinarius  et  Luchardis  uxor  eius 
et  Gernodus  eorum  filius  quiequid  iuris  in  niolcndino  nostro  iuxta  ecclesiam 
nostram  sito  habebant,  quod  ad  dies  vitc  ipsorura  eis  a  nobis  concessum 
fucrat,  in  Hcinricum  dicte  Luchardis  filium  et  illius  hcredes  committerunt, 
ita  ut  idem  et  ipsius  heredes  nobis  ad  omnes  conditiones  ad  iura  et  pensiones 

soteneantur,  ad  que  predictus  C.  uxor  eius  et  filius  nobis  hactenus  tenebantur. 
Sunt  autem  hec  conditiones:  Singulis  septimanis  duo  maldra  purgati  tritici 
dictus  H.  ecclesie  nostre  solvet  et  preterea  molet  orane  trilicura  pertinens 
ad  panem  nostrum  cottidianum.  Item  si  predictum  raolendinum  igne  cre- 
mabitur  extraneo,  nos  totum  molendinum  preter  parietem  versus  rotas  et 

2*  preter  currentia  reparabimus  cum  expensis  nostris.  Si  autem  proprio  igne 
perierit,  ipse  H.  molendinum  cum  omnibus  attinentiis  suis  sumptibus  reparabit. 
Item  quiequid  in  navi,  per  quam  rivus  in  civitatem  vehitur,  et  per  totam 
ripam  fuerit  reparandum,  dummodo  expensas  X  solidorum  Vformatiensium 
non  excedat,  ipsi  H.  suis  sumptibus  reparabit,  quiequid  autem  ultra  X  soli- 

sodomm  expense  tales  exegerint,  ecclesia  nostra  solvet.  Item  si  cursus  molen- 
dini  quocumque  de  casu  fuerit  inpeditus  et  illud  inpedimentum  non  amplius 
quam  X1III  diebus  continuis  duraverit  vel  infra,  supradictus  H.  nullam  a  nobis 
remissionem  sentiet  pensionis.  Si  vero  steterit  inpedimentum  sine  culpa  sua 
ultra  dies  XIIII,  extunc  in  antea  quamdiu  duraverit  inpedimentum,  nichil 

3s  tenebitur  nobis  dare.  Item  supradiclis  Cunrado  uxore  ipsius  et  filio  mortuis, 
molendinum  prefatum  ad  nos  liberum  rcvertelur.  Et  si  de  medio  dictus  H. 
ius  suum  vendere  vel  commutare  in  aliam  personam  voluerit,  hoc  tantum 
faciet  cum  consensu  nostro  et  in  talem  cliam  personam,  que  ecclesie  nostre 
conveniat  et  solvende  possit  sufficere  pensioni.   Item  quandocunque  ecclesiam 

wcontingit  resumere  raolendinum  semper  in  tarn  bono  statu  ut  nunc  est  vel 
meliori  cum  instrumenlis  quatuor  libras  Wormatienses  valcntibus  nostre  est 
ecclesie  resignandum.  Predictis  adieeimus,  quod  idem  H.  aquam,  que  per 
curiam  nostram  prebendalem  defluit,  ipse  nullo  tempore  inpediat  vel  detineat 


Digitized  by  Google 


12M. 


Ifi9 


aut  meatum,  per  quem  eflluit,  debilo  faciat  artiorcm.  Noluraus  quoque,  ut 
parieti  citra  rivum  versus  ecclesiatn  nostram  erecto  stabulum  adiungat  vc) 
alia  struat  edificia,  unde  dampna  oriri  possint  ecclesie  vel  inmundicie  senti- 
antur,  alioquin  si  quicquara  talium  fecerit,  nos  ab  eo  usum  parietis  et  loci 
pariter  auferemus.  Huius  rci  lestes  sunt:  Cunradus  Thierolfi,  Edilwinus,  & 
Johannes  Vulpecula  et  Gerwinus  molendinarius.  Nos  quoque  in  robur  et 
testimonium  predictorum  presens  scriptum  capiluli  nostri  et  Cunradi  Thierolfi 

....  •   •  *° 

sigilus  voluimus  roborari.       Actum  anno  domini  M.CC.L1III. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  70.   or.  mb.  c.  mg.  peml;  das  Siegel  des  Kapitels 
itt  stark  beschädigt,  das  des  C.  Thier olf  abgefallen.  10 

Druck:  Baur  Hü.  II,  126  f.  unvollständig. 


1254.  —  Bund  zwischen  Mainz,  Wonns  und  Oppenheim.  252. 

In  nomine  sanete  et  individuc  trinilalis  amen.  Arnoldus  camerarius, 
Fridericus  scultetus,  iudices  consilium  et  universi  cives  Maguntini,  ministeriales, 
consules,  iudices,  scabini  et  universi  cives  Wormalienses,  Marquardt!»  scultetus,  is 
scabini,  milites  et  universi  cives  in  Oppenheim.  Omnibus  presentem  litteram 
inspecturis  salutein  in  eo  qui  auetor  et  prineipium  est  salutis.  Cum  terrarura 
pericula  et  viarum  discrimina  nonnullos  ex  nostris  iam  per  multum  temporis 
discursum  destruxerint  penitus,  et  plerosque  bonos  et  idoneos  traxerint  in 
ruinam,  ut  innocentes  opprimerentur  sine  calculo  rationis :  ad  obviandum  huius-  *> 
modi  tempeslatibus  et  proccllis  modum  rimari  oportuit  et  perquiri,  per  quem 
nostri  sallem  termini  et  districtus,  omissa  equitatis  digressione,  possint  ad  pacis 
orbitam  revocari.  Hinc  est,  quod  nos  serie  presentis  scripü  cupimus  inno- 
tescere  universis  tarn  presentibus  quam  futuris,  quod  nos  cooperante  domino 
Jesu  Christo  pacis  auetore  per  quem  totius  boni  exordium  est  et  via,  propterss 
culturam  pacis  et  iusticie  observationem  convenimus  unanimiter  in  hanc  for- 
mam,  obligatione  prestiti  iuramenti  publice  nos  ad  invicem  adstringendo,  quod 
fide  reeiproea  ac  dilectione  mutua  tenemur  in  perpetuum  esse  coniuneti  auxilio 
et  consilio  contra  quoscunque  nobis  iniuriam  irrogantes,  nos  relativis  ammi- 
niculis  nullatenus  descrendo,  ut,  quicunque  ex  nobis  a  quibuscunque  contra*» 
iustitiam  molestantur,  manus  alioruin  ex  nobis  tanquam  pro  re  propria  sentiant 
adiutrices.  Tanta  quoque  federis  firmitate  servabitur  hoc  promissum,  ut  non  solum 
majores  inter  nos  hoc  communi  presidio  gratulentur,  verum  universi  minores 
cum  maioribus,  clerici  seculares  et  omnes  religiosi  cuiuscunque  ordinis  nobis 
attinentes,  laici  et  Judei,  qui  nobiscum  convixerint  commorantes,  hac  tuitionesj 
perfrui  debeant  in  eternum.  Propter  questiones  tarnen,  si  que  iam  habentur 
inter  nos  aut  fortassis  in  posterum  emergere  videbuntur,  ne  de  hiis  quod  absit, 
nunc  aut  in  futuro  fomes  discordie  vel  litis  occasio  valeat  suboriri,  inventum 
est  circa  hoc  remedium  salutare,  quod  videlicel  in  qualibet  civitatum  nostrarum 
quatuor  viri  consules  fide  digni  et  iurati  super  hoc  specialiter  sunt  electi:4o 
Moguncie  Arnoldus  camerarius,  Ingebrandus  milites,  Arnoldus  Walpodo  et 
Ulricus  de  Arbore  rosarum;  Wonnacie  vero  Jacobus,  Wolframus  de  Pcterns- 
heim  milites,  Henricus  Richeri  et  Eberzo  in  vico  Lane;  Oppenheim  quoque 


■ 


Digitized  by  Google 


170 


Gerlacus  de  Bibclnheim,  Jacobus  de  Litwilre  milites,  Uto,  Theodericus  Rotcolbe; 
qui  duodecim,  auctoritate  plena  sibi  per  nos  tradita,  tarnen  sub  debito  iura- 
raenti,  universas  questiones  iam  inter  nos  existentes  vel  in  posterum  hincinde 
forsitan  orituras  per  compositioncm  amicabilem  aut  per  iustitiam  terniinabunt. 

s  Quod  si  per  ius  aut  amicabilem  viani  has  causas  descindere  nequiverint  et 
sopire,  quicunque  qualuor  ex  predictis  iuraverint,  quod  sua  civitas  ad  id,  quod 
ei  imponilur,  non  tenealur  iuxta  iuris  ordinem  persolvendurn,  ea  civitas  super 
illo  penitus  absolvetur.  Et  ita  bii  duodecim  huius  ordinationis  officium  vite 
sue  temporibus  exercebunt.    Decedente  vero  aliquo  inter  ipsos,  a  consulibus 

10 civitatis,  unde  fuerit,  alter  ipsius  loco  continuo  eligetur.  Si  vero  aliquis 
ipsorum  egrotaverit  vel  peregre  extra  provinciam  profectus  fuerit,  usque  ad 
illius  reditum  alter  idoneus  statuetur.  Item  si  alicui  civitatum  molcstie  vel 
gravamina  inferuntur,  super  eo  prefati  duodecim  convenient  et  de  consilio 
civitatum  tractabunt,  qualiter  id  bonorifice  valeat  refieri.    Ne  autem  bec  pre- 

ii  missa  successu  temporis  possint  in  dubium  pervenire  aut  aliquo  modo  vacillare, 
ad  ipsorum  robur  et  memoriam  sempitemain  presentem  paginam  sigilüs 
nostris  duximus  esse  muniendam.       Actum  anno  domini  MCCLIU1. 

St.-A.  W.  nr.  28.    Copie  aus  dem  XV.  Jahrh.  im  Eidbuch  nr.  28  fol.  39'.  (B). 

Drucke:  Böhmer,  Cod.  dipl.  Motnofr.  I,  101.  =  Schaab  l  c.  II,  8.  =  J.  Wetz- 
wxicker,  der  rheinische  Bund  1254.  p  48ff.  —  lieg.  Scriba  1566. 

253.  1254.  —  Dienstmannen,  Bäthe,  Richter,  Schöffen  und  Bürger  von  Worms 

Bürgern  von  Mainz  zur  Hilfe,  zur  Auf- 
rechthaltung aller  bürgerlichen  Rechte  und  zur  schiedsrichterlichen 
Schlichtung  aller  Streitigkeiten  gegenseitig  eingegangenen  und  be- 
!»        schworenen  Bund. 

In  nomine  sanete  et  individue  trinitalis  amen.  Ministeriales  consules 
iudices  scabini  et  universi  cives  Wormatienses.  Universis  presentem  paginam 
inspecturis  perfectam  noticiam  subscriplorum.  Mirifici  creatoris  dementia 
pacem  et  concordiam  in  bominibus  operatur,  cuius  nomen  est  in  secula  bene- 

so  dictum.  Huius  itaque  spiritu  et  favore,  sine  quo  nicliil  laudabile  aut  per- 
fectum,  nos  antique  fidei  et  dilectionis  memores,  (pie  inier  nos  nostram  et 
Maguntiam  civitates  agebatur  temporibus  preteractis,  idem  fedus  concordie  et 
unitatis  digne  duximus  innovandum,  et  ne  labatur  per  secula  confirmare. 
Civibus  quidem  eiusdem  civitatis  nos  unanimiter  et  publice  astrinximus  iura- 

umento,  quod  eorum  fideles  esse  tenebimur  in  perpetuum  adiutores  contra 
universos,  qui  ipsos  propulsaverint  iniuriis  aut  presumpserint  contra  iusticiam 
molestarc.  Preterea  omnia  iura  civilia  in  iudieiis  sententiis  neenon  in  uni- 
versis aliis  iustieiis  et  ungeltis,  que  civilatem  nostram  contingunt,  ipsis  in 
civitate  et  districtu  nostro  tanquam  nostris  exhibebimus  equa  lance,  ita  quod 

♦ohiis  iidem,  existendo  nostri  coneives,  una  nobiscum  perhenniter  contentur. 
Que  de  cetero  ipsis  rite  observabiraus  sine  dolo.  Et  ipsi  similiter  nobis  iura- 
verunt  et  observabunt  hec  omnia  vice  versa.  Ad  removendam  autem  omnem 
litis  occasionem  aut  discordic  fomilem,  que  inter  nos  et  coneives  nostros 


Digitieed  by  Google 


1355. 


171 


Moguntinos  nobis  specialitcr  dilectos  posset  aliquolenus  suboriri,  qualuor  viros 
inter  dos  elegimus  et  ipsi  similiter  inter  se  quatuor  slatuerunt,  qui  auctoritate 
utriusque  civitatis  omnes  questiones  et  negotia  inter  nos  utrosque  amicabiliter 
vel  per  iusticiam  terrainabunt ;  quorum  cum  aliquis  decesserit,  alter  loco  ipsius 
a  consilio  statuetur.  In  quorum  robur  et  evidentiara  perbennalem  presentem  5 
litteram  ipsis  tradidimus  sigilli  nostri  niuuimine  insignitam.  Actum  anno 
domini  M.CC.L.1II1. 

Drucke:  Böhmer,  Cod.  dipi.  Motnofr.  I,  100.  =  Fonta  II,  339.  —  Schaab, 
Gtsch.  d.  rh.  Stndtebundt  II,  p.  7.  —  Reg.  Scriba  nr.  1565. 


1255.    Januar  10.    Werden.  —  König  Wilhelm  verstehen  die  Bürger  254. 
von  Worms  seines  WolwoUens. 

Wilhelmus  dei  gratia  rXomanorttm  rex  Semper  augustus.  Sculteto, 
scabinis  et  universis  civibus  Wormatiensf&tts  dilectis  fidelibus  suis  gratiam 
suatn  et  onine  bonum.  Devotioni  vestre  cunetam  de  nobis  inesse  volumus 
Rduciam,  quod  singula  et  universa  libertates  et  iura  vobis  a  divis  predeecssori- » 
bus  nostris  Romanorum  imperatoribus  et  regibus  tradita  et  concessa  minuere 
non  intendimus  sed  augere,  prominentes  vobis  inviolabiliter  observare  et 
tan  tarn  vobis  de  nostra  gratia  confidenciam  elargimur,  quod  non  solum  vos 
Christiani,  quos  dilectionis  braebiis  amplcxamur,  quam  etiam  Judei  gaudebitis 
vos  nostro  dominio  subdidisse  et  nil  dulcius  nilque  suavius  sentiatis  nostroM 
dorn  in  io  experiri,  cum  intentionis  noslre  extiterit  et  existat  contra  iura  vobis 
debita  penitus  nichil  attemptare,  sed  honorum  vos 1  tytulis  et  beneficiorum 

extollere  incrementis.       Datum  Werde  IUI  idus  ianuarii,  indictione  XIII. 

SL-A.  W.  nr.  39.   or.  mb.  c.  »ig.  pend.  lae$o.   (A).   Flüchtig  ytxcJiriehen. 

Drucke:  Moritz  m  schlecht.  —  Bre&dau  79  ex  A.  —  Heg.  Seriba  1570.  —  « 
Böhmer- Ficker  r>214. 


1255.    Januar  14.    Köln.  —  Die  Stadt  Köln  verpflichtet  sieh  gegenüber  255. 
den  Bundesgenossen  zur  Aufrechthaltung  des  Bundes. 

Venerabiiibus  patribus  .  .  Moguntino,  .  .  Coloniens»  archiepiscopis,  .  . 
Wormacien«,  .  .  Basiiiens»  episcopis  et  honorandis  viris  .  .  seniori  et  .  .» 
iuniori  Silvestribus  comitibus,  G.  de  Limpurg  et  Ulnco  de  Mincenberg  ac 
aliis  nobilibus,  Moguntino,  Wormaciens»,  Spirensi,  Hagenowen«,  Argen- 
tinenst,  Basiiiens?,  Sletstadensi,  ColumbariensY,  Brisacensi,  Frankenfordens*, 
Geylenhusenst,  Wetflarienst,  Vridebergensi,  Oppenheymenst",  Pinguensi,  Wesa- 
henst,  Bacheracensi,  Dietpacens«,  Bopardiens»  et  universis  civitatibus  aliis  pacis » 
federe  copulatis  . .  iudices  scabini  ceterique  consules  et  cives  Colonienses  quiequid 
poterunt  obsequii  et  honoris  cum  salutc  sincera.    Tenore  presentium  rc- 


[254.]    '  voh  über  der  Zeile  hmemeorrigiert. 


■ 


Digitized  by  Google 


172 


1255. 


cognoscirnus  et  publice  protestamur,  quod  Tide  data  promisimus  et  corporaliter 
preslitimus  iuranientum,  quod  generalem  pacem  terre,  quam  vos  cooperante 
Spiritus  saneti  gralia  ad  honorem  dei  et  salutem  tocius  patrie  ordinastis  et 
lyjih.  statuistis  a  festo  beate  Margarete  proxime  preterito  usque  ad  decem  annos 
•*>  fuluros  inviolabiliter  observandam,  omni  studio  et  pura  fide  observabimus  et 
quanlum  poterimus  faciemus  eandein  ab  Omnibus  fidelitcr  eflicaciter  et  in- 
violabiliter observari  iuxta  formas  conditiones  et  modos,  qui  in  litteris  vestris 
super  huiusmodi  pacis  observatione  confectis  plenius  continentur.    Hec  omnia 
et  singula  fideliter  observabimus  et  complebimus  contra  quemlibet  liomincm, 
todoinino  nostro  W.  rege  Romanorum  illustri  et  venerabili  patre  domino 
nostro  .  .  archiepiscopo  Coloniens*  dumlaxtat  exceptis,  quos  in  hoc  special iler 
volumus  honorare.    Si  autem  ipsi  pacc  huiusmodi  non  servata  nobis  vel 
vobis  quod  absit  iniurias  vel  molcstias  irrogarent,  nos  ad  propulsationem  talis 
iniurie  vel  violentie  contra  ipsos  quantum  poterimus  opponemus.    In  pre- 
is dictorum  testimonium  et  firmitatem  commune  sigillum  civitatis  Colon  iensü? 
presentibus  duximus  appendendum.       Actum  et  datum  Colonie  anno  domini 
mülesimo  CG.  quinquagesimo  quarto,  crastino  octava  epyphanie  domini. 

Stadtbibliothek  Mains  nr.  32.   or.  mb,   (Aj.    Da*  zerbrodiene  Siegel  hängt  an 
rothgrünseidener  Schnur;  dag  Pergament  ist  germen. 

*>  Drucke:  Schaab,  GetchkhU  das  gr.  Städteb.  II,  23  ex  A  tchlcdU.  —  Böhmer, 

Cod.  dhiL  Motnofr.  I,  93  =  Ennen  <f  EckerU,  Quellen  zur  Geschichte  der  Stadt 
Köln  II  nr.  365. 


256.  1255.    Januar  31.    Mainz.  —  Kimig  Wilhelm  verzeüU  den  Bürgern 
von  Worms  ihre  Theilnahmc  gegen  ihn  und  nimmt  sie  in  seinen  Schutz. 

2>  Wilhclmus  dei  gratia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Dilectis  fidelibus 
suis  civibus  Wormacieim&tts  gratiam  suam  et  omne  bonum.  Propter  grata 
servitiorum  merita,  quibus  vos  nobis  circa  sublimationcm  et  exaltationem 
nostram  fruetuose  ac  fideliter  coaptastis  et  reddidistis  sedulos  et  intentos  in 
hiis,  per  que  honor  imperii  procuratur,  nos  ex  eo  non  indigne  volentes 

so  sincerilatem  vestram  amplecti  voliva  gratia  et  favore  tenore  presentiuin  pro- 
lestamur, quod  quiequid  occasione  discordie  inter  sedem  apostolicam  et  eius 
adversarios  per  vos  contra  sedem  eandem  et  cclsiludinem  et  fautores  nostros 
commissum  est,  vobis  de  piano  pure  remittimus  et  clementer  et  ab  aliis 
ingnosci  procurabimus  et  remitti  sub  proteeiionis  nostre  gratiam  vos  universos 

m  et  singulos  tamquam  dilectos  fideles  nostros  specialiter  admittentes,  concedendo 
vobis  in  robur  et  testimonium  premissorum  preseiites  litteras  sigillo  impres- 
sionis  maiestatis  regie  communitas.  Datum  Maguntie  II  kalendas  februarii, 
indictionis  XIII,  anno  domini  MCCX  quinto. 

St.-A.  W.  nr.  30.   or.  mb.  c  sig.  jtend.  dei.   Schrift  etc.  wie  bei  nr.  257. 
40         Druck:  Ludewig,  Od.  II,  229.  —  Reg.  Scriba  1573.  —  Höluner-Ficker  5215. 


Digitized  by  Google 


1265. 


173 


1255.  Januar  31.  Mainz.  —  König  Wilhelm  bestätigt  den  Bürgern  von  257. 
Worms  ihre  Freiheiten. 

Wilhelmus  dei  gratia  Romanoruin   rex   Semper  augustus.  Universis 
sacri  Roman i  imperii  fidelibus  presentem  paginam  inspecturis  gratiam  suam 
et  omne  bonum.    Cum  simus  Ulo  auctore,  per  quem  reges  regnant  et  prin-  & 
cipes  obtinent  principatus,  ad  apieem  regie  dignitatis  assumpti  divina  nobis 
gratia  suffragante,  regiam  condecet  maiestatcm  eos,  per  quos  nostre  celsi- 
tudini  fideliter  deservitur,  non  solum  in  antiquis  eorum  iuribus  tueri  pariter 
et  foveri,  immo  potissime  novis  iuris  et  gratie  muneribus  decentcr  et  hono- 
rabiliter  decorare,  ipos  condignis  magnificando  favoribus  et  gratia  beneficiisi" 
attolendo.    Sane  cum  dilecti  ac  fideles  nostri  cives  Wormacieiwes  nobis  et 
imperio    servierint   ftuctuosc  ipsorumque  devotionis   sincera    fidelitas  circa 
sublimationem  nostram  claruerit  evidenter,  nos  sedulitatem  et  sollicitudinem 
dignis  commendationum  laudibus  efferentes  ipsosque  favorabiliter  prosequentes 
special!  gratia  et  favorc  omnia  privilegia  et  liberlates  ipsis  a  divis  imperatoribus  >* 
et  regibus  Romanis  predecessoribus  nostris  concessa  et  bonos  consuetudines 
et  eorum  iura  volentes  habere  grata  et  rata,  ea  regali  privilegio  confirmainus, 
presenti  edicto  et  auctoritate  regalis  culminis  districtius  inhibentes,  ne  quis  ipsos 
contra  privilegia  libertates  iura  et  eorurn  bonas  consuetudines  presumat  ali- 
quatenus  perturbarc.    Quod  qui  facerc  presumpserit,  gravetn  indignationem *> 
celsitudinis  nostre  se  noverit  incursurum.  In  cuius  rei  testimonium  presentes 
litteras  exinde  conscribi  et  sigillo  maieslatis  nostre   iussimus  cominuniri. 
Testes  qui  interfuerunt  sunt  hü:  G.  vcnerabilis  Maguntinus  archiepiscopus, 
H.  senior  et  E.  iunior,  comites  Silveslres,  A.  comes  de  WaJdeke,  Arnoldus 
dominus  de  Dist,  Wiricus  de  Dune,  Wilhelmus  advocatus  Aquensis  et  alii  *5 
quam  plures.        Datum  Maguntie  II  kalendas  februarii,   indictione  tertia- 
decima,  anno  domini  millesimo  CG.L  quinto. 

St.-A.  W.  nr.  31.   or.  mb.      Das  beschädigte  Siegel  hängt  an  roÖujrümcidener 
Schnur.   Schöne  Schrift.    Das  erste  Wort  Wilhelmus  in  Zierschrift.   StarJce  Lineatur. 

Druck:  Böhmer,  Acta  inedita  nr.  372.  -  Reg.  Scriba  1&74.  -  Böhmer-Ficker  M18.  jo 

1255.    Februar  6.   Worms.  —  König  Wilhelm  hält  einen  Reichstag,  an  258. 
dem  u.  a.  der  Missbrauch  der  Grundruhr  aufgehoben  wurde. 

Wilhelmus  dei  gratia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Universis  sacri 
imperii  fidelibus  presentem  paginam  inspecturis  gratiam  suam  et  omne  bonum. 
Ad  notitiam  universorum  volumus  pervenire,  quod  nobis  apud  Wormaciamw 
pro  tribunali  sedenlibus  et  presentibus  venerabilibus  G.  Maguntino  archi- 
episcopo  et  R.  Wormaciensi  episcopo  dilectis  principibus  nostris  quam  pluri- 
bus  comitibus  nobilibus  et  ministeriahbus  imperii  nec  non  et  sollempiubus 
nuntiis  omnium  civitatum  pacis  federe  coniunctarum  de  Basilea  inferius  et 
pacem  communiter  generalem  iurantibus  requisitum  fuit  in  iudicio  coram  nobis  *o 
de  quadam  consuetudine,  que  inolevit  in  plerisque  parübus  regni  Alamanie, 
que  potest  dici  potius  corruptela,  ut  cum  contingit  intcrdum  aliquos  predicti 
regni  pati  naufragiura,  circumadiacentes  patrie,  superaddentes  afllictionem 


Digitized  by  Google 


174 


äfftet is,  omnia  bona  naufragantium  velul  propria  sibi  vendicanl  et  usurpant. 
Ad  quod  per  cundetn  archiepiscopuin  sententiatum  fuil  et  eliam  diffinitum, 
quod  talis  consuetudo  de  cetera  cessaret  omnino,  cum  detcstabüis  et  perni- 
ciosa existat.    Item  requisitum  fuit  et  per  eundera  archiepiscopum  senten- 

s  tialiter  diftiuitum,  ut  omnis  moneta  adulterina  et  falsa  penitus  de  cetera  cesset 
nec  aliquis  abutatur  predictis  adulterinis  et  falsis  monetis  deineeps  sed  utatur 
vera  et  legitima  moneta  in  locis  singulis  per  imperium  statuta  et  concessa 
dumtaxat;  et  domini  terrarum  et  locorum  predictos  falsarios  et  abusores  in 
suo  districtu  eorum  quilibet  studeat  penitus  amovere,  predictos  falsarios  et 

10  abusores  pena  qua  convenit  et  severitate  debita  percellendo  et  etiani  puniendo. 
Quas  sententias  omnes  et  singuli  stipradicti  pari  voto  coramuniter  approbarunt 
et  nos  eas  utpote  iustas  et  idoneas  ratas  et  gratas  habenies  eas  auctorilate 
regalis  culminis  confirmamus  et  saneeimus  atque  preeipimus  eas  ab  universis 
et  singulis  inviolabililer  observari  presenti  edicto  sub  interminatione  gratie 

unoslre  districtius  inhibentes,  ne  quis  contra  predictas  sententias  et  confirma- 
tionis  et  inhibitionis  nostre  tenorein  venire  presumat  vel  ausu  temerario  con- 
traire.  Quod  qui  facere  presumpserit ,  gravem  indignaüonem  celsitudinis 
nostre  se  noverit  ineursurum.  Datum  Wormatie  VIII  idus  februarii,  in- 
dictione  XIII,  anno  domini  MCCL  quinto. 

au  St.-A.  W.  nr.  32.  or.  mb.  Das  (abgefallene)  Siegel  hieng  an  gelbseidenem  Band. 
Schrift  etc.  wie  bei  nr.  257. 

Drucke:  MG.,  LL.  LT,  37  t  =  Fontes  rerum  Bernens.  II,  387.  —  Queüen  sur 
Geschichte  der  Stadt  Köln  II,  343  nach  dem  or.  in  Köln  mü  dem  unrichtigen  Dattim. 
—  Reg.  Bolimer-Ficker  5218.  —  Mittheü.  au*  d.  Stadtarchiv  r.  Köln  III.  Heft  p.  37. 
u  Vgl.  Weizsäcker,  d.  rhein.  Bund  p.  189  ff. 


259.  1255.  Februar  24.  Speier.  —  König  Wilhelm  nimmt  Priorin  und  Convent 
des  Klosters  der  Reuerinen  (monasterium  s.  Marie  -Magdalene  ordinis 
Penitentium  extra  muros  Wormat.)  mit  Personen  und  Gütern  in  seinen 
besondern  Schirm  und  verbietet  solche  mit  Abgaben  zu  beschweren. 

so         Druck:  Sdumnat  II,  126.  —  Reg.  Scriba  1576.  —  Böhmer-Ficker  5230. 


260.  1255.  Märe  10.  Hagenau.  —  König  Wilhelm  bestätigt  den  von  Fürsten, 
Grafen,  Edlen  und  den  Boten  der  Städte  von  Basel  abwärts  in  seiner 
Gegenwart  neulich  zu  Worms  ad  deponenda  inconsueta  et  iniusta  the- 
lonia  super  Renum  beschworenen  allgemeinen  Frieden,  gebietet,  dass 
sj  Niemand  ihn  übertreten  solle,  und  verordnet,  dass  wenn  sich  doch  einer 
dessen  unterfange,  derselbe  von  Bürgern  und  andern  Friedensverbündeten 
mit  seinem  oder  seines  Justiciars  Rath  und  Willen  solle  gerichtet  werden. 

Or«  ww  Jiciditiftvcfiiv  ^futwhcn  und  SttultttvcJiw  Köln* 

Drucke:  M.  Boica  30»,  321.  —  MG.,  LL.  II,  372.  —  Schaab.  Städtebund  II, 
40  25.  -  quellen  t.  G.  d.  St.  Köln  II,  344.  —  Reg.  Scriba  1571.  -  Böhmer-Ficker  5235. 
-  Mittheil,  aus  d.  Stadtarchiv  r.  Köln  IB.  Heft  p.  37. 


Digitized  by  Google 


175 


1255.  Mars  11.   Sirassburg.  —  Petrus  Cardinailegat  von  s.  Georg  bef  reit  261. 
die  Bürger  von  Worms  und  Speier  von  auswärtigen  Gerichten. 

Petrus  miseraüone  divina  sancti  Georgii  ad  velum  aureum  diaconus  car- 
dinalis  apostolice  sedis  legatus.  Dilecüs  in  Christo  Wormatiensi&«s  et  Spiren- 
sibus  consulibus  et  civibus  universis  salutem  in  dounino.  Attendentes  solici-  j 
tudines  et  labores,  quos  ad  promovendam  et  manu  mittendam  pacera  provincie 
prudenter  et  ferventer  adhibuistis  hactenus  et  iugiter  adhibere  curatis,  propter 
que  nieremini  specialis  favoris  et  prerogativa  gaudere,  auetoritate  vobis  pre- 
sentium  indulgemus,  ut  extra  civitates  vestras  per  litteras  nostras  impetratas, 
per  quas  non  sit  ad  citationem  proecssum  vel  etiam  impelrandas,  que  de  hoc  io 
indulto  plenam  et  expressam  seu  de  verbo  ad  verbum  non  fecerint  mentionem, 
trahi  ad  iudicium  minime  valeatis,  quamdiu  parati  fueritis  de  vobis  conque- 
rentibus  coram  ordinariis  vestris  facere  iustitie  complementum.  Nulli  ergo 
omnino  hominum  liccat  hanc  paginam  nostre  concessionis  infringerc  vel  ei 
ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit,  u 
indignaüonem  omnipolentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eius 
se  noverit  ineursurum.  Datum  Argentine  V  idus  martii  anno  dorn  in  i 
M.  GC.  LV. 

Einten  rieht:  Angelina. 

St.-A.  W.  nr.  33.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  dei.  20 

Druck:  Böhmer,  Fontes  II,  'J30f.  —  Reg.  Seriba  J578. 

1255.  Mai  27.  (VI  kal.  iunii).  —  Richard  Bischof  von  Worms,  das  Kapitel  262. 
und  die  Räthe  und  Bürger  von  Worms  Urkunden,  dass  Fridericus  dictus 
Streiphe  miles  de  Rodenburg  alle  seine  Rechte  in  Frankcndal  dem 
dortigen  Kloster  gegeben  habe,  wogegen  das  Kloster  ihm  Güter  injs 
Ophäwa  und  Odenkein  übergab.  Bürgen :  Sifridus  gener  Davidis  militis 
retro  coquinam  Wormaciensis,  Johannes  de  Dörenkein,  milites  et  Sifridus 
Buzhamer. 

Zeugen :  Burchardus  decanus,  G.  scolasticus,  H.  custos,  Cunradus  capellanus, 
canonici  maioris  ecclesie  Wormaciensis ;  Wernherus  Dapifer  de  Alzeia,  David  et  w 
filius  suus,  David  retro  coquinam,  Gerbodo  et  Gozo  fratres  de  Moro,  Jacobus 
de  Lapide,  Wolframus  milites;  Edelwinus  magister  civium,  Cunradus  Dirolfi, 
Heinricus  Richeri,  H.  Cyppura,  Wernherus  Dyrolfi,  Johannes  Wlpecula. 

Sl.-A.  Luzem,  Gaiterer'aeher  Apparat  nr.  86.   or.  mb.    Stark  beschädigt.  Die 
Siegel  der  Auweiler  hängen  sdhwer  beschädigt  an  rothseidenen  Bändern.  as 

1 255.  Juni  7.  (VII  id.  iunii)  in  villa  Bockenheim.  —  Bertholdus,  Godfridus  263. 
fratres  dicti  de  Metis,  Conradus  de  Warten  berg,  Jacobus  de  Lapide, 
milites;  Heinricus  Richen,  Heinricus  Holtmund,  Heinricus  Cypure,  Sygelo 
Gotzmari  et  Wernzo  Dyrolfi  cives  Vformatienses  beurkunden  den  Schieds- 
spruch ,  welcher  in  dem  Streit  zwischen  der  Gräfin  Uda  de  Liningen  «o 
und  dem  Kloster  Otterburg  über  Güter  zu  Bockenheim  gefällt  wurde. 
Zeugen:  Dydericus  de  Gauwersheim,  Sigelo  de  Lumersheim,  Nagil  de 

Hoenfels,  Neblungus  de  Sultzen,  Rudigerus  de  Hargesheim,  Conradus  de 


Digitized  by  Googl 


176 


Dyrraestcin,  Heroldus  de  Dyrmestein,  mililcs;  Wer.  Tritel,  Heinricus  Amella, 
Gunzelinus  et  Hugo  freier  suus  de  Bockenheim,  Heinricus  Schit,  Germannus 
et  Conradus  frater  suus  .  .  .  cives  Wormatienses. 

Stadibibl.  Mainz:  Ott.  Copkdbuch  fui.  53. 
i         Druck:  Frey  &  Emling,  UR  den  Kl.  Otterb.  p.  93ff\ 

264.  1255.    Jtdi  30.  (HI  kalendas  augusti).  —  Richard  Bischor  von  Worms  Ur- 

kunde!, dass  Gertrudis  vidua  Wormatiatsts  dicta  Sahbatissa  der  s.  Martins- 
kirche in  Worms  verschiedene  Güter  geschenkt  habe,  u.  a.  item  domum 
unam  sitam  in  civitate  Wormatia  iuxta  curiam  prefate  Gerdrudis  cum 
10         ortulo  altinente;  item  suh  codem  tecto  domum  predictedomui  collateralem. 

Testes:  Cunradus  scolasticus  maioris  ecclesie,  .  .  decami!?,  .  .  scolasticus, 
.  .  cantor,  Willehelmus,  Wiricus.  Ebelinus  et  Mengotus  canonici  sancti  Pauli; 
.  .  decanus,  .  .  cantor,  .  .  scolasticus,  Marquardus  et  Erbo,  Cunradus  Wolframi 
et  Wolzo  canonici  sancti  Martini;  Wolframus  de  Peternsheim,  David  senior 
ü  et  David  iunior,  Burcardus  de  Cropphesberg,  Carolus  de  Keddenheim  milites; 
Eberhardus  de  Cropphesberg  et  Gobelo  aurifaber  cives  Wormatienses. 

Siegler:  Bischof,  Domstift,  Neuhausen,  s.  Paul,  s.  Andreas  und  s.  Martin. 

ijt.-A.  Darmstadt :  Worms  nr.  72*.  or.  tnb.  c.  6  tag.  pend.  del.  Von  den  Siegeln 
tmd^nur  Reste  der  bunten  Seidenbänder  vorhanden.    Die  Urkunde  ist  in  3  Theite 

265.  1255.    November  10.    Oppenheim.  —  König  Wilhelm  bestätigt  den  be- 

schworenen Landfrieden. 

Wilhelraus  dei  gratiaRomanorwm  rex  scmper  augustus.  Universis  presentes 
litteras  inspecturis  dilectis  fidelibus  suis  graciam  suam  et  omne  bonum. 

»Gracias  agimus  domino  deo  nostro  gratiarum  omnium  largitori  pro  eo,  quod 
clamoribus  pauperum  bellorum  et  gwerrarum  temporibus  ex  afflictione  con- 
tinua  per  perversorum  tyrannidem  miserabiliter  obpressorum  auditis  paterne 
et  misericorditer  exauditis  tranquillitalem  et  pacem,  que  iam  dudum  exilium 
passa  est,  largiflua  sue  pietatis  gratia  per  ministerium  et  labores  humiliura 

»maxime  hüs  diebus,  quibus  Romam  regni  gubernacula  feliciter  obtinemus, 
miraculose  et  potenter  induxit  et  conlulit  toti  mundo  ad  laudem  et  gloriam 
sui  nominis  ac  salutem  et  comodum  tocius  populi  Christian i.  Nos  igitur  in 
nomine  domini  nostri  Jesu  Christi  pacem  instauratam  salubriler  et  consulte 
iuratam  totis  affectibus  et  puro  corde  zelantcs  auctoritate  maiestatis  regie 

is  confirmamus,  volentes  et  desiderabiliter  affectantes,  ut  clerici  scculares  monachi 
moniales  et  omnes  religiös!  cuiuscumque  ordinis,  laici  eliam  et  Judei  huius 
pacis  et  tranquülitatis  comodo  gaudeant  perpetuo  et  fruantur.  Ut  autem  inter 
nobiles  terre  et  civitate»  non  possit  dissensionis  vel  discordie  scrupulus  sub- 
oriri,  per  quem  hoc  factum  pacis  negocium  impediri  valeat  vel  turbari,  de 

«o  concordi  consensu  et  unanimi  voluntate  nobilium  et  etiam  civitatum  ex  matura 
deliberatione  nostri  consilii  sie  decrevimus  statuendum,  ut  nobiles  et  domini 


Digitized  by  Google 


1256. 


177 


terre  iudicüs  suis  iuste  utanlur  ac  iura  sua  per  omnia  obtineant  sicut  debent, 
ab  illis  etiam  hominibus,  qui  in  eorum  iurisdictionibus  commorantur,  ea 
servicia  et  iura  reeipiant  et  requirant,  que  ipsi  et  progenitores  eorum  ante 
triginta  vel  quadraginta  seu  quinquaginta  annos  iuste  facere  consueverunt  et 
illis  etiam  ipsi  domini  sint  contenti.  Omnes  etiam  ecclesie  civitates  et  opida  u 
et  earum  quelibet  iuxta  special ia  iura  sua  gaudeant  et  fruantur  paeißee  et 
quiete  illis  libertatibus  bonoribus  et  iuribus  generalibus  et  specialibus,  que 
obtinuerunt  bactenus  ex  antiquo.  Si  autem  nobilcs  et  domini  predicti  per 
civitates  sibi  illatas  iniurias  conquerantur,  ipsi  propter  hoc  nulluni  captivabunt 
ex  eis  nec  eorum  pignora  capient  nec  etiam  ex  motu  proprio  contra  ipsos  10 
procedent  aliquatenus  ad  vindictam  scilicet  coram  nobis  vel  A.  comite  de 
Waldeke  nostro  iusticiario  aut  .  .  sculteto  Bopardienst,  .  .  sculteto  Franken- 
Vördens,  .  .  Oppen  heimewst,  .  .  Hagenowenst  vel  .  .  Columbariensi  suas  in- 
iurias recto  iudicio  et  per  iustam  sententiam  prosequentur.  Civitates  etiam 
et  opida  iniurias  suas,  si  que  ipsis  illate  fuerint,  iusto  iudicio  sicut  premissum  i& 
est  coram  nobis  vel  aliis  prosequentur.  Ita  quod  quilibet  nobilis  et  una 
queque  civitas  et  opidum  recursum  habeat  ad  iudicem  unura  de  predictis 
plus  sibi  vicinum  pro  suis  iniuriis  prosequendis.  Si  autem  civitates  et  opida 
propter  negligenciam  iudicis  non  poterunt  iudicium  et  iusticiam  obtinere, 
ex  Lüne  nobiles  et  civitates  propter  observationera  pacis  iurate  totis  viribus  w 
eorum  collectis  contra  illum  iniuriatorem  procedent  hostiliter  nec  ex  eo  pax 
censebitur  violata.  Si  vero  civitates  vel  opida  aliqua  nobiles  vel  quicumque 
alii  pacem  violavcrint  in  aiiquo  predictoruin,  sub  oblentu  gratie  nostre  distric- 
tissime  preeipimus  ab  omnibus  pacis  federe  coniuratis  procedi  hostiliter  contra 
illos,  ut  sie  pax  ab  omnibus  reformetur  et  in  posterum  inconeussa  permaneat 
et  illesa.  Ut  autem  hec  salubria  et  iusta  nostra  statuta  rata  et  firma  per- 
maneant  et  ab  omnibus  inviolabiliter  observentur,  has  litteras  regie  maiestatis 
sigillo  duximus  roborandas.  Actum  apud  Oppenheim  anno  domini 

M.CC.LV,  in  vigilia  beati  Martini,  indiclionc  X1III. 

St.-A.  W.  nr.  84.  or.  mb.   Das  beschädigt*  Siegel  hing  an  bunttpoüenem  Batul  so 
Andere  Originale  im  Kölner  Stadtarchiv  und  dem  Archiv  des  Ertstiftes  Mainz. 

Drucke:  Böhmer,  Cod.  dipl.  Moenofr.  J,  95.  —  Man.  Boica  30»,  325.  —  MG., 
LL.  n,  375  und  SS.  XVII,  158.  —  Datt,  de  voce  puU.  22.  —  Scwkenberg,  Medil.  351. 
—  Mierü,  Charterboek  I,  294.  —  Lümg,  lieidutarchiv  XU,  24.  —  Dumont,  Corp», 
dipl.  I»,  202.  —  Sendcenberf,,  Reichnabach.  I,  30.  —  Solutab,  rh.  St.  II,  81.  —  Quellen  35 
t.  O.  d.  St.  Köln  II,  360  ex  or.  —  Reg.  Scriba  JC98.  —  Bölmer-Ficker  5282. 


1256.   März  17.   Mainz.  —  Abschied  des  zu  Mainz  (am  12.  März)  266. 
gehaltenen  Sundestages. 

Universis  Christi 1  fidelibus  A.  camerarius,  F.  scultetus,  iudices  consilium 
et  universi  cives  Moguntint,  Wormacienscs,  Spirenscs,  Argentinenses,  Franken-  <» 
vordenses,  Bopardienses,  Colonienses,  Aquenses,  Monastcrienses,  Susacenses  et 
omnes  alii  nuncii  civitatum  congregati  Moguncie  in  colloquio  generali  salulem 


[266.]  1  Ueber  Chrinti  hat  eine  moderne  Hand:  imperii  geschrieben. 
H.  Bö«»,  UrkuiKlenbuoh  d.  8t«Jt  Worm»  I.  12 


Digitized  by  Googl 


178 


1256. 


et  obsequium.    Ad  laudem  et  gloriam  Jesu  Christi,  qui  est  pacis  auetor  et 
humane  salutis  amator,  ad  honorem  etiam  sanete  Romane  ecclesie,  matris. 
nosüe,  que  pacem  et  iusticiam  amplexatur,  pro  reverencia  quoque  imperii, 
cuius  rigore  iudicii  incorrigibiles  ad  viam  rectitudinis  redueuntur  ad  salutem 

set  pauperutn  ac  tocius  populi  Chris tiani,  qui  pacis  tranquiUitalem  summo 
desiderio  siciunt  et  expectant  in  nomine  domini,  qui  sperantes  in  se  nullatenus 
derelinquit,  pacem  iuratam  inviolabiliter  bona  fide  servabimus  et  ad  corrobo- 
rationem  et  propagacionem  ipsius  ex  concordi  consensu  et  maturo  consilio 
dominorum  et  nobilium,  qui  tunc  aderant,  feeimus  et  ordinavimus  hec  statuta : 

iu  Quelibet  civitates  et  opida  iuxta  vires  eorum  Semper  erunt  parati  in  equis  et 
armis  contra  pacis  et  iuslicie  turbatores  et  insuper  statuent  et  tenebunt  pro 
posse  suo  stipendiarios ,  qui  suldenere  dicuntur  vulgariter,  ut  i Iii  ad  loca 
remoia  horis  singulis,  quandocumque  necesse  fuerit,  transmittantur.  Et  quo- 
niam  nunc  vacat  imperium  et  domino  ac  rege  caremus,  omnia  bona  imperii 

ü  donec  vacat  imperium  totis  viribus  tanquam  nostra  defendere  volumus  et  tueri. 
Misimus  etiam  sollempnes  nuncios  nostros  ad  prineipes,  ad  quos  spectat  regis 
electio,  rogantes  eos  sollicite,  ut  pro  salute  tocius  patrie  in  unam  dignentur 
concordare  personam,  ne  ex  eorum  discordia  sanete  pacis  nego[tium]  valeat 
perturbari.    Statuimus  etiam  sub  debito  iuramenti,  quod  si  in  discordia  plures 

aoelecü  fuerint,  nulli  eorum  in  aliquam  civitatem  et  opidum  pateat  adit[us], 
fidelitatem  vel  servicium  eis  nullomodo  prestabhnus ,  viclualia  eis  non  mini- 
strabimus,  mutuum  eis  non  dabimus  nec  clam  vel  palara  aliquod  ipsis  auxiliura 
faciemus.  Si  autem  aliqua  civitas  vel  opidum  seu  etiam  singulares  persone 
contra  hoc  statutum  et  ordinacionem  nostram  quod  absit  aliquid  presumpserint 

vi  attemptare,  presumptores  huiusmodi  periuri  infames  ac  violalores  fidei  cense- 
buntur  et  contra  ipsos  totis  viribus  procedemus  tamquam  contra  violatores 
pacis  et  nostros  publicos  inimicos.  Et  hec  omnia  unanimiler  et  flrmitcr  taindiu 
servabimus  donec  nobis  unus  presentetur  in  regem,  qui  de  iure  regnum  Ro- 
manum  debeat  obüncre,   cui  de  concordi  consensu  et  unanirai  consilio 

so  tanquam  nostro  regi  et  domino  fidelitatem  et  servicia  debita  libentissime 
faciemus.  Volumus  etiam  ut  sunt  quatuor  generalia  colloquia  diu  statuta 
annis  singulis  observentur.  Propter  colloquium  vero,  quod  nunc  in  preterita 
dominica  reminiscere  Moguncie  habebatur,  decrevimus  illud  colloquium,  quod 
in  octavis  pasche  ibidem  habere  debuimus,  non  servari  hac  vice,  sed  dictis 

35  0ctavis  pasche  erit  in  posterum  annis  singulis  observandum,  statuentes,  ut 
omnes  illi,  qui  ad  dicta  colloquia  non  venerint,  pena  debita  puniantur.  Et 
quoniam  quidam  milites  et  alii  in  villis  et  locis  alüs  residentes  pacem  iurare 
non  curant  et  pro  corroboracione  et  conservacione  pacis  nolunt  facere  aliqua 
servicia  vel  labores  et  tarnen  volunt  pace  gauderc,  statuimus,  ut  illi  a  pacis 

4ocommodo  penitus  sint  exclusi  nec  pax  violabitur  in  eisdera.  Hoc  statutum 
etiam  renovando  statuimus,  ut  nulli  dominorum  vel  cuicumque  alii  qui  nego- 
cium  sanete  pacis  turbaverint  mutuum  detur  vel  victualia  de  civitatibus  vel 
opidis  aliquatenus  ministrentur.  Item  statuimus,  ut  civitates  in  eorum  pas- 
sagiis  et  navibus  lalem  adhibeant  custodiam  et  cautelam,  ne  ibidem  transitus 

4.'.  pateat  inimicis.    Volumus  etiam  ut  expedicio,  que  apud  Colon iam  '  nuper  fuit 

1  C'oloniaiu  nur  mutentlidi  zu  erlnnicn. 


179 


indicta,  processum  habeat  sicul  exsliüt  tunc  condicta.  Placol  etiam  et  gratum 
est  nobis,  ut  nobües  et  domini  terre  libere  gaudeant  suis  iuribus,  sicut  debent. 
Omnia  etiam  statuta,  que  hactenus*  ordinata  fuerunt,  cum  omnibus  nunc 
statutis  sicut  iuravimus  volumus  inviolabiliter  observare  et  in  perpetuutn  mutuis* 
auxiliis  nos  iuvabimus  bona  fide.  In  testimonium  autem  oranium  predictorum  s 
presentem  litteram  sigillo*  civitatis  Maguntine,  quo  nos  ceteri  usi  sumus8, 
dux  nnus  muniendam.  Actum  Mag[untiej  ad  generale  colloquium  civilatum 
anno  domini  M.CÖ.LVI,  in  die  beate  Ger[drudi]s. 

Stadtbibliothek  in  Mainz  nr.  25.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  dei.  (A).  Das  Pergament 
hat  sehr  gelitten;  es  i*t  später  »ehr  ungeschickt  auf  Papier  aufgezogen  worden.  in 

Drucke:  Böhmer,  Codex  dipl.  Moenofrancf.  I,  97  =  MO.,  LL.  II,  376.  — 
Schaab,  (iexchidUe  des  rhein.  StädtcbuHtles  II,  36  ff.  ex  A.  schind U.  —  Heg.  Scrilwi 
nr.  1607.  —  vgl  Weissäcker  1.  c.  p.  31  f.  und  78-83. 


1256.   Juli  1.  (kal.  iulii  anno  2).   Anagnie.  —  Alexander  IV  bestätigt  die  267. 
Abkunft  zwischen  dem  Bischof  (Richard)  von  Worms  und  Everhardus  i'- 
clericus  comes  Irsutus,  wonach  ersterer  dem  letzteren,  welcher  zum 
Bischof  gewählt  worden  war,  jährlich  150  Pfd.  Wonnser  Gewicht  als 
Entschädigung  zu  geben  hat. 

Druckt:   Meermann,  Oraaf  Willem.  V,  234.  -  Reg.  Scriba  nr.  lfil2.  — 
J'otthast  nr.  J6444.  W 


1256.    Oktober  Ä.    Anagnia.  —  Papst  Alexander  IV  verdammt  eine  268. 
Schmähschrift. 

Alexander  episcopus  servus  servorum  dei.  Ad  perpeluam  rei  memoriam. 
Romanus  pontifex  de  summi  apostolatus  specula  urbi  et  orbi  debita  Servitute 
proficiens  curis  occupatur  innumeris  et  cogitationibus  rapitur  infinitis.  Quia  ?s 
eminencior  ceteris  sedes  eius  sollicitudinis  sibi  vehemenciores  accumulat  et  ipsius 
auetoritas  pocior  meditacioncs  ei  tnultiplicat  ampliores.  Quo  enim  allius  presidet  eo 
longius  latiusque  circumspicit,  et  quanto  plus  potest  officio,  tanto  maioris  vigi- 
lancie  sibi  sarcina  ineumbente  plus  pensat.  Quoniam  maxime  dignitati  potissima 
sollicitudo  coheret  et  altiorem  honorem  onus  gravius  comitatur  curaque  profusior  w 
ardentioribus  stimulis  mentem  urget.  Unde  cum  aliis  plebium  fidelium  pastori- 
bus,  quibus  grex  dominicus  particulariter  est  commissus,  immineat  de  suarum 
ecclesiarum  eminencia  vigilanter  ad  suas  oves  attendere,  ineumbit  utique  Romano 
presuli,  cui  est  grex  ipse  generaliter  creditus,  de  sublimi  ecclesiarum  vertice  sede 
scilicet  apostolica  propensius  ad  illum  et  instancius  intueri.  Quia  cum  hiiai 
suis  limitatis  populis  presint,  singuli  quidem  singulis,  hic  sine  dislinctione 
prelatus  est  pontifex  universis,  dominice  quidem  vince  custos  generalis  et 
cultor  et  tocius  ovilis  catholici  pastorumque  omnium  summus  pastor,  in- 
eumbente itaque  sibi  generali  sollicitudine  super  omnes,  cum  ex  hoc  sue 

*  dto.   «  inperpotuum  imituis,  es  sind  nur  notJt  einzelne  Buchstaben  sichtbar,  io 
•  dto.    •  dto. 

12* 


■ 


Digitized  by  Google 


180 


125«. 


mentis  intuitum  per  cuncta  difTunderc  tcneatur.  Stupet  nimirum  ipsius  animus 
et  sub  tarn  gravis  et  diflicilis  eure  pondere  contremiscit,  quod  possit  sufferre, 
ut  convenit,  vis  nature  occidue  vix  confidit.  Ad  eum  namque  negoeia  undique 
confluunt,  perveniunt  lites,  dubia  deferuntur  et  desünantur  implicita  et  per- 

iplexa,  nec  umquam  horum  influens  torrens  cessat  nec  huius  alti  pelagi 
valideque  et  infeste  procelle  quiescunt;  sed  hiis  que  nunc  iraniinent,  expeditis 
mox  alia  subsecuntur  nec  tot  implexarum  questionura  nodi  decisione  aposto- 
lica  solvi  possunl,  quin  et  alie  irretite  ac  nodose  supervenianl  deliberatione 
inatura  et  consulta  diffinitione  solvende.    Immo  ex  quo  de  instanü'bus  diffi- 

jocilibus  et  obscuris  dubietatis  caliginem  verbo  sue  declarationis  amoverit, 
statim  nova  et  recencia  turbulenta  ingruunt  apostolico  dilucidanda  oraculo  et 
ambiguis  ac  incerüs  mentibus  clare  dissertationis  lumine  serenanda.  Propter 
quod  inest  Romano  antistiti  sollicitudo,  sine  ocio  labor,  sine  quiete  occupatio, 
sine  vocatione  exercicium,  sine  tranquillo  ingens  et  sedula  meditatio  et  vigilia 

i&  sine  sompno  nec  ad  modicam  etiam  sua  cottidiana  intermissionem  habet 
instancia,  que  nec  omittitur  aliquo  tempore  nec  aliquot  ipsa  ternpus  omittit. 
Urget  conlinue,  quia  cogitandi  raateria  semper  adest  nec  successu  temporis 
desinit  sed  cum  illius  diuturnitale  perdurat,  quia  nec  decursu  temporis 
deficiunt  negoeia,  sed  assidue  Ulis  succedentibus  renascuntur.    Nam  et  hostis 

20  antiquus  argutus  quidem  insidiator  caUidusque  deeeptor  animarum,  vehementis 
et  ardentis  sollicitudinis  causam  prebet.  Humane  quippe  pacis  emulus,  fra- 
terne  invidus  caritatis,  divisionis  actor,  dissipator  unionum  et  tranquillitati» 
fidelium  anxius  persecutor  interserit  odia,  rancores  ingerit,  livores  accendit, 
movet  lites,  iurgia  suscitat,  contentiones  irritat,  parat  seditiones  et  dissen- 

Sisiones  procurat;  et  illorum  etiam  qui  perfectiores  et  firmiores  esse  creduntur, 
interdum  corda  subvertit  et  ibi  magis  impietatis  sue  machinas  engere  ac 
nequicic  faces  accendere  nititur,  ubi  forc  plus  estimat  malignitatis  sue  co- 
namina  obfutura.  Jacit  impius  laqueos,  pedicas  obicit,  ponit  tendiculas,  ut 
prudentiores  etiam  intereipiat  et  captivet.    Hinc  turbationes  oriuntur,  surgunt 

30  inimicicie,  dissidia  prodeunl  et  scandala  generantur.  L'nde  sie  iam  seculum 
declinavit  ad  malum,  quod  exerescenübus  et  invalescenlibus  in  co  noxiis,  quasi 
vix  locus  in  ipso  salutaribus  invenitur  et  exclusa  fere  inde  concordia,  quia 
stabilem  ibi  habet  discordia  mansionem.  Quare  oportet  cura  incessabili 
vigilare,  ut  de  torta  et  corrupta  per  maliciam  bonitatis  virtute  rectificentur 

3.'.  et  reformentur,  divulsa  per  odium  caritate  ligentur,  commota  consistant  et 
pausent,  habeant  turbata  tranquillum  et  status  fidelium  semper  in  melius 
roboretur.  Sane  quidam  scripture  sacre  intelligenciam  se  habere  fatentes,  sed 
divertentes  a  tramite  recti  sensus  cogitaverunt  nuper  maliciam  et  contra  inno- 
centes  et  rectos  iniquitalem  maximam  sunt  loculi,  exarserunt  in  cordibus  suis 

40  et  lingua  eorum  maliloqua  dolum  et  nequiciam  exeogitavit.  Surgentes 
adversus  fratres  detraxerunt  et  contra  dilectos  matris  ecclesie  filios  scandalum 
posucre,  prodiere  inquam  et  in  prava  commenta  ex  nimio  calore  animi  pro- 
ruperunl  libellum  quendam  valde  perniciosum  et  detestabilem,  temere  compo- 
nentes  libellum  quidem  non  rationabilem  sed  reprobabilem,  non  veritatis  sed 

4smendacii,  non  eruditionis  sed  derogationis,  non  monentem  sed  morden tem, 
non  inslruentem  veraciter  sed  fallentem,  quem  nos  ad  sedem  delatum  apo- 


Digitized  by  Google 


las«;. 


181 


stolicam  venerabili  fratri .  .  episcopo  Tusculano  et  dileclis  füüs  nostris  J.  tituli 
sancti  Laurencii  in  Lucina,  H.  tituli  sancte  Sabine,  presbiteris,  et  J.  sancti 
Nicholai  in  carcere  Tulliano,  diaconis  cardinalibus,  examinandum  comisiraus, 
ut  plene  ipsum  inspicerent  et  universa  in  eo  contempta  perfecte  attenderent 
et  discuterent  diligenler.    Quo  studiose  perlecto  et  mature  ac  districte  exa-  » 
minato  nobisque  de  hoc  plenaria  facta  relatione  ab  eis,  quia  in  ipso  quedam 
perversa  et  reproba  contra  potestatem  et  auctoritatcm  Roniani  pontificis  et 
coepiscoporum  suorum  et  non  nulla  contra  illos,  qui  propter  deum  sub  artissima 
paupertale  mendicant,  inundum  cum  suis  opibus  voluntaria  inopia  superantes ; 
aha  vero  contra  eos,  qui  salutem  animarum  zelantcs  ardenter  et  sacris  studiis  10 
procurantes  multos  in  ecclesia  dei  operantur  spirituales  profectus  ei  magnum 
faciunt  ibi  fruclum,  quedam  autem  contra  salutarem  pauperum  seu  mendi- 
cantium  religiosorum  statum  sicut  sunt  dilecti  fratres  Predicatores  et  Minores, 
qui  vigore  Spiritus  seculo  cum  suis  diviciis  derelicto  ad  solam  celestem 
patriam  tota  intentione  suspirant  necnon  et  alia  plura  inconveniencia  dignan 
utique  confutatione  ac  confusione  perpetua  manifeste  conperimus  contineri. 
Quia  etiam  idem  libellus  magni  scandali  seminarium  et  multe  turbacionis 
materia  existebat  et  inducebat  etiam  dispendium  animarum,  cum  retraheret 
a  devolione  solita  et  a  consueta  elemosinarum  largilione  ac  a  conversione  et 
religionis  ingressu  fideles,  nos  libellum  eundem,  qui  sie  ineipit:  „Ecce  videntesso 
clamabunt  foris",  quique  secundum  ipsius  titulum  „tractatus  brevis  de  periculis 
novissimorum   temporum"   nuneupatur,    tamquam   iniquum,    scelestum  et 
execrabilem  et  instruetiones  ac  docuraenta  in  eo  tradita,  ut  pote  prava 
falsa  et  nefaria  de  fratrum  nostrorum  consilio  auetoritate  apostolica  repro- 
bamus  et  in  perpetuum  condempnamus ,  districte  preeipientes,  ut  quicumqueas 
libellum  ipsum  habuerit,  cum  infra  octo  dies  ex  quo  nostram  huiusmodi 
reprobationem  et  condempnationem  seiverit,  prorsus  in  toto  et  in  qualibet 
sui  parte  comburere  et  abolere  procuret.    In  illos  enim  qui  huius  nostri 
preeepti  fuerint  conlemptorcs ,  exeommunicationis  sentenüam  promulgamus, 
Grmiter  in  virtute  obediencie  prohibendo,  ne  quisquam  predictum  libellum» 
ore  apostolico  iam  dampnatum  approbare  vel  quomodolibet  defensare  pre- 
sumat.     Si  quis  vero  presumpserit ,   tamquam  conlumax ,   inobediens  et 
rebellis  Romane  ecclesie  ab  omnibus  habeatur  fidelibus.    Et  nos  nichilominus 
alias  contra  eum  talitor  procedemus,  quia  pena  condigna  temerarium  feriet  et 
alii  ea  perterriti  a  siraUibus  frenabuntur.    Nulli  ergo  omnino  hominum  liccat  3s 
hanc  paginam  nostre  reprobationis  conderapnationis  preeepti  et  prohibitionis 
infringere  vel  ei  ausu  temerario  contraire.    Si  quis  autem  hoc  attemptare 
presumpserit,  indignationem  omnipotentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apo- 
stolorum  eius  se  noverit  ineursurum.       Datum  Anagnie  III  nonas  octobris, 
pontificatus  nostri  anno  secundo.  to 


UnitvrniUittdjiblioÜwk  Heidelberg.   Die  Urkunde  ist  erfüllten  in  einem  von  Richard 
Jiindwf  von  Worms  sub  dato  Wormatte  anno  domini  millesiino  dacentesimo  quin  qua-  Juli  '10 
esinio  septimo  in  die  sanetorum  martinun  septem  fratnini  gegebenen  Vidimue.  or. 


Drucke  s.  bei  Potthast  nr.  16565. 


t 


Digitized  by  Google 


1S2 


12f)7. 


261).  1257.  April  30.  (in  vigilia  b.  Pbilippi  et  Jacobi).  —  Burchardus  decanus 
et  capitulum  maioris  ecclesie  Yfürmatiensis  geben  ihre  Einwilligung 
dazu,  dass  Adeluolcus  scolasticus  Spirensis,  (s.  Andree)  prepositus,  n oster 
concanonicus,  die  Pfarrkirche  sancü  Mangni  Wurmatiensw,  deren  Patro- 
i  natsrecht  ihm  zustand,  der  s.  Andreaskirche  Obertragen  habe. 
St.-A.  Darmstadt:  Worms  73.  or.  mb.  c  sig.  jtend.  laeso. 
Druck:  Baur  HU.  II,  137  f. 

270.  1257.  Juni  24.    Wanna.  —  Vor  detn  Dekan  und  Kapitel  der  s.  Andreas- 

kirche  m  Worms  bekennen  Egelmann  der  Bäcker  und  seine  Frau 
io        Guda  dem  Ludwig,  Mütter  der  genannten  Kirche,  ewei  Pfund  Heller 
jährlichen  Zinses  auf  einen  Hof  verkauft  sowie  ewei  Grundstücke 
verpfändet  eu  haben. 

Eberhardus  decanus  et  capitulum  ecclesie  sancü  Andree  Wormatiensts.  Ab 
humana  facilius  elabuntur  memoria,  que  nec  scripto  nec  voce  testium  roborantur. 

uCognoscant  itaque  tarn  preseutes  quam  posleri  presentem  litteram  inspecturi, 
quod  Egelmannus  pistor  et  Guda  uxor  eius  manu  communicala  Ludcwico 
molendinario  noslro  duas  libras  hallensiura  annualis  census  super  curia  Mum- 
hardi  sita  iuxta  curiam  Heinrici  dieli  de  Fine  nobis  annuentibus  vendiderunt, 
salvo  tarnen  iure  nostri  census  videlicet  libram  \forn\atiensetn,  que  nobis 

sodebetur  singulis  annis  curia  de  cadem  in  feslo  beate  Margarete,  ut  plcnius 
doecre  possumus  per  litteram  sigillo  civitatis  WoTmatiensis  sigillatam.  Oliga- 
verunt  etiam  iidem  E.  ct.  G.  duas  areas  sitas  in  vi I reo  Cifo  obligatione,  que 
vulgariter  dicitur  underpanth,  dicto  Ludewico,  que  inquam  aree  dinoscunlur 

da 

nobis  esse  censuales  in  X1U1  denarüs  Wormaiiensibus  et  duobus  cappunibus, 
»hoc  modo  pro  h&llensibus  prelibatis,  ut  si  negligentes  extiterint  in  solutione 
memoratorum  haUcnsium,  quorum  dimidietatem  solverc  tenentur  in  festo  beati 
Martini,  reliquam  vero  partem  in  purificationis  beate  virginis  Marie,  quod 
extunc  sepe  diclus  Ludewicus  respectum  habeat  pro  Uli  defectu  hallensmm 
ad  areas  supradictas  et  quod  nobis  nichilominus  census  nosler  persolvatur 
»oareis  ab  cisdem.    Huic  vendicioni  ac  obligacioni  interfucrunt:  Wernberus  de 
Flersheim,  Eberhardus  pistor  et  Heinricus  de  Pedernesheim  cives  "Wormatütiscs 
neenon  alii  quam  plures  honesti.    Ne  autem  super  premissis  in  poslerum 
aliqua  Iis  valeat  suboriri,  nos  capitulum  presentem  litteram  ad  petitionem 
partium  nostri  sigilli  munimine  in  robur  et  teslimonium  duxhnus  sigillari. 
35  Actum  anno  domini  M.  CC.  LVII.  in  die  beati  Joliannis  bapliste  Wormatie 
in  claustro  nostro. 

St.-A.  Daruutadt:  Worms  74.    or.  mb.  c  »ig.  pend.  laeso.    Kirim  Schrifl. 
Druck:  Baur  HU.  II,  14H  unvollständig,  unter  falschem  Datum  eingereütL 

271.  1257.  —  Walravus  prepositus,  Burcardus  decanus,  Cunradus  scolasticus  und 
40         das  Kapitel  der  Kirche  zu  Worms  Urkunden,  dass  Heinricus  miles  diel  us  Telo- 

nearius  de  Alzeia  seine  Güter  in  Mergestat  dem  Kl.  Olterberg  verkauft  habe. 

Zeugen:  Dizo  de  Enselintheim ,  Jacobus  de  Lapide,  Gerbodo  de  Mule- 
boimc,  David  in  Wormatia  retro  coquinam,  Wolframus  Pedernsheim,  Rüde- 


Digitized  by  Google 


183 


gerus  Bftbo,  Kerne,  Cunradus  de  Sterrenberg,  Losenaph,  milites;  Cunradus 
Dirolfi,  Heinricus  Richen,  Cunradus  de  Rosenbaumc,  Edelwinus,  Heinricus 
Holtmunt,  Sigelo  Gosraari,  Wernherus  Dirolfi  cives  Wormatienses. 

StadibibL  Mainz:  Ott.  Copialbueh  fol.  m\ 

Druck:  Frey  £  Beinling  UR  de»  Kl.  OU.  p.  08.  —  Reg.  Scriba  nr.  1631.  s 

1258.   März  25.  —  Gerdrud  genannt  Sabatissa,  Schwester  des  David,  272. 
des  Wormser  Ritters  hinter  der  Garküchen,  errichtet  ein  Testament. 

In  nomine  domini  amen.  Ego  Gerdrudis  soror  Davidis  miliüs  Worma- 
ciensis  relro  coquinam  dicla  Sabbatissa  rneinor  condicionis  humane,  quam 
Semper  committatur  innata  fragilitas  et  ob  hoc  volens  dominum  deum  de  mea  io 
substancia  honorare,  dispono  testamento  meo  alias  confecto  et  in  scripüs  redacto 
ac  sigiüis  felicis  recordacionis  domini  R.  Wormaciensis  episcopi  ac  omnium 
ccclesiarum  conventualium  Wormaciensium  roborato  aliqua  superaddere,  ut 
per  hec  anime  mee  ac  animabus  parentum  meorum  salus  et  requics  augeatur. 
Do  itaque  Hberaliter  et  resigno  super  altarc  saneti  Bartholomci ,  quod  est  in  i* 
ecclesia  saneti  Martini  Wormaciensis  et  in  manus  domini  Johannis,  qui  in 
presenciarum  vicariam  ad  ipsum  altare  a  me  dudum  ordinatam  obtinet  census 
XXI  sobdorum  Wormaciensium  denariorum  et  V  capponum  sub  hac  forma : 
quod  quicumque  ipsam  vicariam  pro  tempore  obtineat,  in  anniversario  meo 
vicario  de  saneta  Katerina  de  hiis  denanis  V  solidos  Wormacienses  et  vicario  » 
de  saneto  Benedicto  V  solidos  Wormacienses  neenon  vicario  de  saneta  Maria 
Magdalena  tantumdem  persolvel ;  sex  autem  solidi  Wormaciensium  denariorum, 
qui  supersunt,  et  V  cappones  vicario  de  saneto  Bartholome«  remanebunt  et 

or 

unusquisque  horum  sacerdotum  IUI  in  anniversario  meo  et  XXX  diebus  sub- 
sequentibus  memoriam  mei  ac  parentum  meorum  faciet  missam  pro  defunetis« 
cottidie  celebrando.  Census  vero  predicti  hoc  modo  solvuntur:  Heinricus  Rasor 
dictus  de  Frankenvort  solvit  de  area  domus  sue  in  foro  inferiori  VIII  uncias 
Wormacienses  et  dimidiam  et  III  cappones.    Item  Heinricus  vicinus  suus 

solvit  de  area  domus  sue  L1III  denarios  Wormacienses  et  I  capponem.  Item 
Gunbertus  piscator  dat  de  area  domus  sue  XXVIII  denarios  Wormacienses** 
et  I  capponem.    Hos  siquidem  census  conparavi  a  Conrado  diclo  Span  genero 
Heinrico  Richeri  civis  Wormaciensis  et  solvitur  medietas  in  festo  Georgii, 
rcliqua  vero  medietas  cum  capponibus  in  festo  beati  Remigii.    Do  preterea 
libcraliter  et  resigno  in  manus  prefati  Jo.  ac  super  altare  saneti  Bartholomei 
census  V  unciarum  Wormaciensium  et  III  cappones,  qui  census  et  cappones  3:. 
de  area  domus  Wigeri  carpentarii  persolvuntur.    Et  volu  ut  singulis  annis 
in  anniversario  meo  medietas  de  predictis  V  uneiis  fratribus  Predicatoribus  et 
rebqua  medietas  fratribus  Minoribus  de  manu  domini  Johannis  vel  alterius 
qui  pro  tempore  ad  antedictum  altare  saneti  Bartholomei  vicarius  fuerit  mini- 
strentur,  ut  et  ipsi  memoriam  mei  faciant  et  parentum  meorum;  tres  autem 40 
cappones  vicario  de  saneto  Bartholomco,  ut  de  aliis  V  capponibus  supradictum 
est  in  perpeluum  remanebunt.    Committo  autem  in  anünas  .  .  decani  et  .  . 


Digitized  by  Googl 


IM 


1258.  1259. 


cantoris  sancti  Martini  Wormaciensis,  quod  non  permitlanl  prenominatos 
census  V  unciarum  vendicione  seu  commutacione  vel  quolibet  aiio  modo  alie- 
nari,  ut  per  omnia  salva  et  intacta  maneat  voluntas  mea  et  pro  voluntate 
ordinatum  legitime  lestamenlum.  Ut  autem  hec  mea  donacio  et  circa  eam 
5  providc  facta  ordinacio  omni  evo  in  suo  robore  perseveret,  presentera  litteram 
sigiUis  omnium  ecclesiarum  Wormaciensium  pecii  communiri.  Dalum  et 
actum  anno  domini  M.  CC.  LVUI  in  annunciacione  sanete  Marie  virginis 
gloriose. 

St.-A.  Darmstadt.   Worms  nr.  77.  or.  mb.  c.  5  sig.  pend.  Zwei  gleidilmUende 
io  Exemplare  ron  derselben  Hand. 

Druck:  Baur  HU.  II,  146 f.  unvollständig. 

273.  1258.    Juni  16.    Oppenheim.  —  König  Riebard  gebietet  dem  Gerhard  von 

Landscron  ihm  auf  Mittwoch  nach  der  (klare  von  Joh.  Bapt.  (3.  Juli) 

bewaffnet  und  zu  Pferd  selb  dritt  bei  Oppenheim  Zuzug  zu  leisten  gegen 

15         die  .rebellischen  Bürger  von  Worms. 

Drucke:  Gudenus,  Cod.  dipl.  IL  952.  —  MiUdrhein.  UK  III,  Jflö*  —  Reg. 
Scriba  1641  unter  falschem  Datum.  —  Bohmer-Fvcker  6347. 

274.  1258.   Juli  24.   Worms.  —  König  Richard  bestätigt  den  Bärgern  von 

Worms  ihre  Rechte  und  Freiheiten. 

so  Ricardus  dei  gratia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Universis 
sacri  imperii  Romani  fidclibus  presentes  littcras  inspecturis  in  perpetuum. 
Cupientcs  ad  imitationem  divorum  imperatorum  Romanorum  et  regum  pre- 
decessorum  nostrorum  universis  imperii  fldelibus  nos  exhibere  in  iustitia  faciles 
et  in  gratia  liberales,  omnia  iura  libertates  et  privilegia  dilectis  fldelibus  nostris 

sseivibus  Wormacicn*t&t«  a  predictis  predecessoribus  nostris  iuste  ac  rite  con- 
cessa  et  bonas  et  honestas  consuetudines  apud  eos  hactenus  observatas,  quibus 
tempore  predictorum  predecessorum  iuste  usi  et  gavisi  huc  usque  fuisse 
noscuntur,  eisdem  civibus  nostris  Wormaciens&ttö,  quos  propler  eorum  grata 
merita  sincere  diligimus,  auetoritate  regalis  culminis  confirmamus  et  presentis 

aoscripti  patrocinio  communimus.  Tenore  presentium  universis  et  singulis 
districtius  inhibentes,  ne  quis  eos  contra  hanc  nostram  confirmaüonera  irapedire 
vel  molestarc  presumat.  Quod  qui  faecre  presumpserit,  gravem  indignationem 
celsitudinis  nostre  sc  noverit  ineursurum.  Datoum  Wormacie  XXIUI  die 
iulii,  indictione  prima,  anno  domini  millesimo  CCL  octavo,  regni  vero  noslri 

«anno  secundo. 

SL-A.  W.  nr.  35.  or.  mb.  Das  zerbrochene  Siegel  Itängt  an  grunstidenem  Band. 

Druck:  Gebauer,  Leben  und  Thaten  Herrn  Richards  etc.  Leipzig  1744.  4*.  p. 
368  mit  falschem  Datum.  —  Regest  Scriba  nr.  1642.  —  Böhmer-Ficker  6351,  wo  auf 
den  Widers  dt  uch  den  Dutums  mit  der  Awxibe  der  An.  Worin.  60  aufmerksam  (tenuicht  wird 

275.  1 259.  April.  —  Efberhard)  Bischof  von  Worms  beurkundet,  dass  Adelheid 

genannt  Dandestat  ihr  Haus  der  Kirche  s.  Martin  vermacht  habe. 

E.  dei  gracia  Wormaciensts  electus.  Tenore  presentium  constare 
volumus  universis,  quod  domina  Adelheidis  dicta  de  Dandestat  coram  nobis 


Digitized  by  Google 


1259. 


165 


consthuta  domum  suam,  quam  inhabilal  iuxla  mumm  civitatis  rctro  ecclesiam 
sancti  Martini  sitam,  eidcm  ccclesic  sancti  Martini  propter  deum  ac  salutem 
anime  sue  spontanea  voluntate  conlulit  ac  donavit  liberaliter  sub  hac  forma, 
ut  quicumquc  in  perpetuum  fuerit  decanus  ipsius  ecclesie  sancti  Martini  ipsara 
domum  inhabilet  et  ad  usum  suum  optineat  ac  in  ea  edificet  et  emendet  s 
quicquid  edißcandum  fuerit  aut  etiam  emendandum,  ila  ut  eque  bonam  vel 
pocius  meliorem  relinquat,  quam  ipsam  invenit;  qui  etiam  in  annivcrsario 
die  predicte  domine  XIII  solidos  Vformaciensium  dcnariorum  distribuet  tarnen 
inter  presentes.  Ceterum  memorata  domina  prescriptam  domum  pro  diebus 
vite  sue  inhabitandam  recepit  a  Wernhero  nunc  decano  ecclesie  sancti  Marlini  10 
pro  annuo  censu  duorum  denariorum  WormactefWtum  in  festo  sancti  Martini 
decano  qui  pro  tempore  fuerit  annis  singulis  solvendorum.  Actum  et 
datum  Wormacie  presentibus  Walromo  preposito  "Wormaciensi  et  WilhetVno 
custode  Wormaciettsi,  Wernhero  decano,  H.  cantore  et  Hezelonc  canonicis 
sancti  Martini  in  Wormacta  et  aliis  quam  pluribus  anno  ab  incarnatione  is 
domini  M.  CG. L Villi,  mense  apnu. 

St.-A.  Damutadt:   Worms  nr.  79.   or.  mb.  c.  »ig.  pend.   Lemmie  da  Siegeh: 
-f   EBIKHARD.   DEL   GR  ..   .  RMACIENS.  ELECTVS. 

Druck:  Schannal  II,  127  unvollständig.  —  Heg.  Sariba  nr.  1669. 

1259.  August.  —  Eberhardus  Wormatiensis  electus  schenkt  dem  Kl.  Schönau  276. 
curiam  nostram  Iiberam  1  sitam  in  villa  Blanckestat. 

Zeugen:    Gerhardus  prepositus  sancti  Pauli  Wormo/te  et  Fridericus 
canonicus  sancti  Petri  ibidem ;  item  Gerlacus  dictus  Pullus  vicarius  Nove  domus, 
Dirolfus  scriba  et  capellanus  noster;  de  militibus:  Heinricus  Wackirphil  et 
Wolfram«*  de  Pethernsheim ;  preterea  de  civibus:  Cunradus  Dirolfi  et  Hein- 21 
ricus  filius  Richen*. 

G.  L.-A.  KarUruJte:  Schönauer  Codex  I,  fol.  107. 
Druck:  Gudenue,  SyUoge  231  f. 

1259.  November  29.  —  Gertrud,  Wtitwe,  genannt  Sabatissa,  schenkt  der  277. 
s.  Martinskirche  in  Worms  ihren  Hof.  30 
Eberhardus  dei  gracia  V/ormaciensis  electus.   Notum  faeimus  universis 
tarn  presentibus  quam  posteris,  ad  quos  presens  scriptum  pervenerit,  quod 
constituta  in  nostra  presencia  Gerdrudi 1  vidua  dicta  Sabbatissa,  quesilum  fuit 
et  optenter  per  sentenciam  iustam  ab  omnibus  circumstantibus  approbatam, 
quod  eadem  Gerdrudis  de  curia  sua  totali  sicut  sita  est,  quam  inhabitat, 
posset  licite  et  sine  omni  impedimento  quidque  sue  voluntati  esset  placitcr 
ordinäre;  quocirca  eadem  G.  saluti  sue  intendens  anime  predictam  curiam 
donans  inter  vivos  legavit  ecclesie  sancti  Martini  WormoctCTWW,  hac  sub 
forma  videlicet,  quod  eadem  G.  quamdiu  vixerit  eam  inhabitet  et  post  mortem 
eius  Gerdrudis  neptis  sua  filii  sui  proles  tredeeim  solidos  Wormaciensis  40 
raonete  dare  tenetur  in  anniversario  sue  anime  prenotate,  qui  tredeeim  solid i 

[276.]   '  Iiberam  von  späterer  Hand  h^ncorrigieri. 
[277.]    '  A  :  Gerdrudis  wobei  das  •  wieder  wegradiert  wurde. 


Digitized  by  Googl 


186 


1259. 


dicta  die  inter  presentes  distribuendi  sunt,  ut  eius  anniversarium  devote  ac 
solletnpniter  celebretur;  debet  eciam  eadem  G.  nepüs  predictain  inhabitare 
curiam  sine  omni  contradictione  dominorum  sancü  Martini  quamdiu  vixeril 
aut  voluerit,  et  si  eadem  G.  sine  liberis  decesserit,  nultus  heredum  eius  aut 
iquisquam  de  genere  suo  respectum  habebit  ad  curiam,  immo  capitulum 
ecclesie  sancti  Martini  Worm&ciensis  cum  predicta  curia  totali  tamquam  cum 
propria  possessione  sine  omni  impedimento  aut  instancia  choeredum  suam 
faciet  voluntatem.  Si  vero  sepedicta  G.  nepüs  liberos  generabit,  ius  idem,  quod 
ipsa  niater  habere  dinoscitur,  iidem  liberi  observabunt  nec  ecclesia  prenotata 

10  ex  fetu  eius  in  tredccim  solidis  ut  prescriptum  est  sendet  detrimentum.  Hoc 
eciam  constare  volumus,  quod  eadem  curia  ex  antiquo  dare  tcnetur  sex 
denarios  Wormaeienses  in  oensu  debito  in  die  Martini  ad  officium  cellerarii 
dicte  ecclesie  deputatos.  Ne  autem  super  premissis  inposterum  valeat  ali- 
quantus  dubitacio  suboriri  vel  calumpnia,  in  ipsorum  robur  et  memoriam 

11  scmpiternam  prcsentem  paginam  ad  preces  sepedicte  G.  senior is  Sabbatissc 
sigilli  nostri  munimine  dedimus  roboratam.  Datum  et  actum  anno 
domini  M.CC.L,  nono,  tcrcio  kalendas  decembris,  in  vigilia  beati  Andrce 
apostoli,  presentibus:  Berlewino,  Merbodonc  et  Meinhardo  canonicis  maioris 
ecclesie  Wormaciensis ;  Wer.  decano,  M.  custode,  Cunrado  canonico  sancü 

20  Martini  Wormaciensis ;  et  H.  Richeri,  Wer.  Amelle,  H.  Indiscrcto,  Gudel- 
manno  Amelle  et  quam  pluribus  aliis  tarn  clcricis  et  layeis  Wormaciensibus. 

SL-A.  DarmshuU:  Warm»  nr.  80.  or.  mb,  (A).  Da»  schön  erhaltene  rvtlte 
WctcJitsicttd  hängt  an  rothyUmidewm  Band;  I^ayende:  +  S.  EB1RHAUD».  DEL 
(«RA.  WORMACIES.  ELECTU8. 

2»         Reg.  bei  Baut  HU.  II,  147.  Anm. 

278.  1259.    Dezember  2.    Anagnia.  —  Papst  Alexander  IV  verbietet,  die 
Wormser  Bürger  ausserhalb  ihrer  Mauern  vor  die  geistlichen  Gerichte 

Alexander  episcopus  servus  servorum  dei.    Dilectis  ßlüs  consulibus  et 

so  universitaü  civitatis  Wormaüenns  salutem  et  apostolicam  benedicüonem.  Non 
numquam  instans  devotorum  supplicaüo  nos  inducit,  ut  ipsorum  peüciones, 
per  quas  oorum  occurritur  gravaminibus  et  quieü  consulitur  ad  exaudiüonis 
graüam  admittamus.  Sincere  igitur  devolionis  affectum,  quem  ad  nos  et 
Romanam  ecclesiam  habere  dinoseimini  sollicite  attendentes  ac  per  hoc  vestre 

ascupientes  providere  quieü  auetoritate  vobis  presentium  indulgemus,  ut  nullus 
vos  extra  muros  vestros  ad  ecclesiastica  iudicia  evocare  presumat  absque 
mandato  sedis  apostolice  speUali  de  hoc  indullo  plenam  et  expressam  de  verbo 
ad  verbum  mentionem  faciente,  dummodo  parati  siüs  coram  archidiacono 
vestro  omnibus  de  vobis  conquerentibus  iusücie  plenitudinem  exhibere.  De- 

♦ocernimus  cüam,  ut  si  ahquid  contra  huiusmodi  concessionis  nostre  tenorem 
a  quoquam  exsüterit  propria  temeritate,  presumplum  sit  irritum  et  inane. 
Et  si  forte  alique  sententie  in  vos  hac  occasione  prolate  fuerint,  nullum  robur 
oblineant  (irmitaüs,  mandato  sedis  apostolice  Semper  salvo.  Nulü  ergo  omnino 
hominum  liceat  banc  paginam  nostre  concessionis  infringerc  vel  ei  ausu  teme- 

«rario  contraire.    Si  quis  autem  hoc  altemptare  presumpserit,  indignaüonem 


Digitized  by  Google 


187 


oninipotentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  aposlolorum  eius  se  noverit 
incursurum.  Datum  Anagnie  IUI  nonas  decembris  pontificatus  nostri 
anno  quinto. 

St.-A.  W.  nr.  38.  or.  mb.   Die  Bleünille  hängt  an  roOujtlbscidener  Schwur. 

Auf  dem  Umschlag  luden  rechts  stehen  die  Budiüaben:  B.  s.  v.   Auf  dem  Rücken:  s 
fa.   boI.   la.;  alles  in  gleichzeitiger  Schrift. 

Erwähnt  bei  Arnold  II,  88. 


1259.    Dezember  3.   Anagnia.  —  Alexander  IV  bestätigt  den  Wormser  279. 
Bürgern  ihre  Privilegien  und  Freiheiten. 

Alexander  episcopus  servus  servorum  dei.    Dileclis  filiis  consulibus  etio 
universitati   civitatis   Wormacicnsis  salutem  et  aposlolicam  benedictionem. 
Solet  anuerc  scdes  apostolica  püs  votis  et  honestis  petencium  precibus  favorem 
benivolum  impertiri.    Ea  propter  dilecti  in  domino  filü  vestris  iustis  postu- 
lationibus  grato  concurrentes  assensu  omnes  libertates  et  immunilates  a  prc- 
decessoribus  noslris  Romanis  pontificibus  sive  privilegia  scu  alias  indulgcntias  is 
nccnon  libertates  et  exempüones  ab  imperatoribus  a  regibus  et  principibus 
vel  aliis  Christi  fidelibus  rationabiliter  vobis  indultas  auctoritate  apostolica  con- 
flrmamus  et  presentis  scripti  patrocinio  coinmunimus.    Nulli  ergo  omnino 
dominum  liceat  hanc  paginam  nostre  confirmationis  infringere  vel  ci  ausu 
temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit,  indignationera  20 
omnipotentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eius  se  noverit 
incursurum.        Dalum   Anagnie  HI  nonas  decembris   pontificatus  nostri 
anno  quinto. 

St.-A.  W.  nr.  37.    or.  mb.    Die  Bleibulle  hängt  an  rothgdbseidener  Schnur. 
Bemerkungen  unten  auf  dem  Umschlag  und  hinten  wie  bei  nr.  378.  2\ 

Reg.  Scriba  nr.  166S.  —  Potthast  nr.  17719. 


1259.  —  Ebirbardus  dei  gracia  Wormatiensis  eleclus,  Burcardus  decanus  et  280. 
capitulum  maioris  ecclesie  ibidem  genehmigen,  dass  Anshclmus  Hlius 
quondam  Gerhardi  dieli  Ummazc  militis  Worm.  et  filii  fratris  sui  mit 
der  s.  Paulskirche  vertauscht  habe :  dimidietatem  deeime  provenienlis  de  *> 
loco,  qui  vocatur  in  Prato  sito  extra  muros  Worm.  in  terminis  parroebie 
saneti  Ruperti  civitatis  eiusdem,  quam  idem  Anshelmus  et  filii  fratris 
sui  a  preposito  ecclesie  nostre  titulo  feodi  retinebant  —  gegen  die  Ein- 
künfte von  5  maldrorum  ailiginis,  que  dictus  Anshelmus  et  filii  fratris 
sui  prefate  ecclesie  saneti  Pauli  de  bonis  ipsorum  in  villa  Phephlincheira  ss 
sitis  annuatim  solverc  tenebantur. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  78.    or.  mb.  c.  2  sig.  pend.    Das  Siegel  des 
Bischofs  ist  abgefallen,  das  des  Decans  sdiicer  bescltädigt. 

Druck:  Baur  HU.  II,  153  f.  unvollständig. 


Digitized  by  Google 


188 

281.  1260.  Februar  29.  (dominica  reminiscere).  —  E.  Bischof  von  Worms  ur- 
kundet,  dass  Jutta  nobilis  raatrona,  relicta  quondatn  Wühelmi  militis 
de  Randecken,  unacum  pueris  suis  Heinrico  clerico,  Jutta,  B.  et  Gutta 
ihre  Güter  in  Mergistat  den  dominabus  de  Orto  beatc  Marie  extra  muros 
j  Worm.  ordinis  Cisterciensis  für  CG  lib.  hall,  et  XU  üb.  in  die  Hände 
des  Wernzon  de  Mullinheim,  Procurator  des  Klosters,  verkauft  habe. 

Sie  stellt  als  Bürgen:  Ebirhardus  miles  Ohus  Gerhardi  Magni:  Ulricus 
frater  suus;  Heinricus,  Gerhardus  et  Eminercho  fralres  canonici;  Godefridus 
de  Randecken  et  frater  suus  Gozo,  qui  habet  dominam  de  Sulzen ;  Wormacienses. 

10  St.-A.  Luxem,  Gatterer' »eher  Apparat  nr.  101.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  dei. 


282.  1260.    Mai  20.    Änagnia.  —  Alexander  IV  bestätigt  den  Wormser 

Bürgern  ü\re  Exetntion  von  auswärtiger  geistlicher  Gerichtsbarkeit. 

Alexander  episcopus  servus  servorutn  dei.  Dilectis  lUiis  civibus  Wornia- 
ciensibus  salutem  et  apostolicam  benedictionem.    Apostolice  sedis  benignitas 

usincere  obsequentiuiu  vota  fidelium  favore  benivolo  prosequi  consuevit  et 
illorum  personas,  quas  in  sua  devotione  promptas  invenerit  et  ferventes  qui- 
busdam  titulis  decentius  decorare.  Ul  igitur  ex  devotione,  quam  ad  nos  et 
Roman ain  ecclesiam  habere  noseimini,  sentiatis  vobis  favorem  apostolicam 
aecrevisse  vestris  preeibus  inclinati,  quod  auetoritate  htterarum  sedis  apostolice, 

2oque  de  hac  indulgentia  plenam  et  expressam  de  verbo  ad  verbum  mentionem 
non  fecerint,  trahi  extra  civitatem  Wormacien«cm  ad  iudicium  nequeatis  in- 
viti  quamdiu  parati  fueritis  coram  vestro  ordinario  de  vobis  conquerenübus 
stare  iuri,  auetoritate  vobis  presentium  indulgemus.  Eadem  auetoritate  nicbilo- 
minus  decernentes,  ut  si  aliquid  contra  huiusmodi  concessionis  nostre  tenorem 

»a  quoquam  exsliterit  propria  teraeritate  presumplum  sit  irritum  et  inane. 
Et  si  forte  alique  sententie  in  vos  hac  occasione  prolate  fuerint,  nulluni  robur 
obüneant  firmitatis,  mandato  sedis  apostolice  semper  salvo.  Nulli  ergo  omnino 
hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  concessionis  infringere  vel  ei  ausu  temc- 
rario  contraire.    Si  quis  autem  hoc  attemptarc  presumpscrit,  indignationem 

so  omnipotentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eius  se  noverit  in- 
cursurum.      Datum  Anagnie  XIII  kalendas  iunii  pontificatus  nostri  anno  sexlo. 

St.-A.  W.  nr.  38.   or.  mb.  c  bulla  pL  pend.  dei. 

Hinten  auf  dem  Umschlag  rechts  die  Buchstaben:  B.  b.  v.  Hinten  ron  yladu>r 
Hand:  Ego. 

u  Drucke:  Schannat  II,  128.  —  Ludewig,  JReliquiae  II,  329  unter  falsdiem 

Datum,  daher  ist  Scriba  nr.  1584  zu  streichen.  —  l'otthast  17866. 

283.  1260.  Mai  20.  Änagnia.  —  Alexander  IV  befiehlt  dem  Abt  von  Schönau, 

die  Wormser  Bürger  im  Genuss  ihres  Privilegs  der  Befreiung  von 
auswärtigen  Gerichten  su  schützen. 

«0        Alexander  episcopus  servus  servorum  dei.  Dilecto  filio  abbati  monasterü 
Schonoiensis  ordinis  Cisterciensw  Wormacienais  diocesis  salutem  et  apostolicam 


Digitized  by  Google 


1260. 


1S9 


benedictionem.  Cum  dilectis  filiis  civibus  Wormaciensibus  ex  spetiali  gratia 
duxerimus  concedendum,  quod  auctoritate  litterarum  sedis  apostolice  extra 
civitatem  Wormacien»?m  ad  iudicium  nequeant  evocari,  quamdiu  parali  fuerint 
coram  suo  ordinario  de  ipsis  conquerentibus  iusticie  plenitudinem  exhibere. 
Discrctioni  tue  per  apostolica  scripta  mandamus,  quatinus  non  permitlas  ipsos  % 
super  hiis  contra  concessionis  nostre  tenorem  ab  aJiquibus  indebite  molestari, 
molestatores  huiusmodi  per  censuram  ecdesiasticam  appellatione  postposita 
compescendo.  Non  obstante  si  aliquibus  a  sede  predicta  sit  indultum,  quod 
suspendi  vel  interdici  aut  excommunicari  non  possint,  nisi  de  indulto  huius- 
modi sibi  concesso  plena  et  expressa  in  nostris  litteris  mentio  habeatur.  10 
Datum  Anagnie  XIII  kalendns  iunii  pontificatus  nostri  anno  sexto. 

St.-A.  W.  nr.  39.   or.  mb.   DU  Bleibulle  Mngt  an  der  Hanfochnur. 

Unten  auf  dem  Umschlag  recht*  stehen  die  Buchstaben:  B.  8.  v.    Hinte»:  fiu 
aot.  la  in  gleichzeitiger  Schrift. 

Gittert  bei  Arnold  II,  69.  is 

12t>0.    Mai  21.    Anagnia.  —  Alexander  IV  bestätigt  den  Wormser  284. 
Bürgern  ihre  Privilegien. 

Alexander  episoopus  servus  servorum  dei.   Dilectis  filiis  civibus  Worma. 
ciensibus  salutem  et  apostolicam  benedictionem.    Justis  petenlium  desideriis 
dignum  est  nos  facilem  prebere  consensum  et  vota,  quo  a  rationis  tramite» 
non  discordant,  effectu  prosequente  complere.    Ea  propter  dilecti  in  domino 
filii  vestris  iustis  postulationibus  grato  coneurrentes  assensu  omnes  libertates 
et  immunitates  sive  priviiegia  seu  alias  indulgentias  a  predecessoribus  nostris 
Romanis  pontifieibus  ab  imperatoribus  a  regibus  et  prineipibus  vel  aliis  Christi 
fidelibus  rationabihter  vobis  concessas  neenon  bonas  consuetudines  et  omnia» 
iura,  que  huc  usque  observastis  auctoritate  apostolica  confirmamus  et  presenlis 
scripti  patrocinio  communimus.    Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc 
paginam  nostre  confirmationis  infringere  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si 
quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit,  indignationem  omnipotentis  dei  et 
beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eius  se  noverit  ineursurum.       Datum  so 
Anagnie  XII  kalendas  iunii  pontificatus  nostri  anno  sexto. 

St.-A.  W.  nr.  40.  or.  mb.   BlttbuHe  hängt  an  rol!>f/?l!meidener  Sdmur. 
Unten  rechte  auf  dem  Umschlag:  B.  s.  v.   Hinten:  Ego  in  gleichzeitiger  Schrift, 
e.  Arnold  II,  89. 


1 260.  Mai  21.  Anagnia.  —  Alexander  TV  befiehlt  dem  AU  von  Schönau,  285. 
die  Wormser  Bürger  im  Genuss  ihrer  Freiheiten  zu  schuteen. 

Alexander  episcopus  servus  servorum  dei.  Dilecto  filio  abbati  monasterii 
Schonoiensis  ordinis  Cisterciensis  Wormatienws  diocesis  salutem  et  apostolicam 
benedictionem.  Cum  dilectis  filiis  civibus  Wormaciensibus  omnes  libertates 
et  immunitates  sive  priviiegia  seu  alias  indulgentias  a  predecessoribus  nostris« 


Digitized  by  Google 


190 


1260. 


Romanis  pontiflcibus  ab  imperatoribus  a  regibus  et  prineipibus  vel  aliis  Christi 
fidelibus  rationabiliter  ipsis  concessas  neenon  bonas  consuetudines  et  omnia 
iura,  que  huc  usque  observarunt,  auetoritate  apostolica  duxerimus  confinnandas, 
discretioni  tue  per  apostolica  scripta  mandamus,  quatinus  non  permittas  ipsos 

s  super  hiis  contra  confirmationis  nostre  tenorem  ab  aliquibus  indebite  molestari, 
molestatores  huiusmodi  per  censuram  ecclesiasticam  appellatione  postposita 
compescendo.  Non  obstante  si  aliquibus  a  sede  apostolica  sit  indultum, 
quod  suspendi  vel  interdici  aul  exeommunicari  non  possint  nisi  de  indulto 
huiusmodi  sibi  concesso  plena  et  expressa  in  nostris  litteris  mentio  habeatur. 

10  Datum  Anagnie  Xll  kalcndas  iunii  pontificatus  nostri  anno  sexto. 

St.-A.  W.  nr.  41.   or.  mb.   Die  BleümUe  hängt  an  einer  Hanfachnur. 

Unten  rechts  auf  dem  Umschlag:  B.  ».  v.  Hinten  mit  gleichzeitiger  Hand: 
fu.  sol.  la. 

(Stiert  bei  Arnold  II,  89. 

286.  1260.  Juni  3.  —  Die  ßnf  Wormser  Stifte  verjiflichten  sich  eidlich, 
jeder  weltlichen  Gewalt,  tvelche  ihnen  an  ihren  Rechten  und  Freiheiten 
Abbruch  thtin  wolle,  eu  widerstehen. 

Maioris,  Nuhusensis,  saneti  Pauli,  saneti  Andree  et  saneti  Martini  eccle- 
siarum  .  .  decani  et  .  .  capituli.       Quoniam  adversus  clerum  et  ecclesiastioe 

sodignitatis  honestatem  laycorum  frequenler  sevit  malicia  et  eorum  plcrique  ad 
hoc  studia  sua  dirigunt  et  conatus,  ut  cleri  et  ecclesiarum  iure  minuant,  con- 
suetudines honestas  aboleant  et  perimant  libertates  cleri  condicionem  suis 
condicionibus  deteriorem  efficere  et  servituti  eam,  quam  in  sortem  dei  electam 
divina  institucio  liberam  ordinavit,  subicerc  molientes,  ne  ex  eo  possimus  a 

w  successoribus  nostris  negligencie  argui,  si  cleri  aut  ecclesiarum,  quarum  bene- 
fieiis  sustentamur  et  quibus  tarn  ex  officio  karitatis  quam  ex  debito  tenemur 
obnoxii,  iura,  consuetudines  honestas  et  libertates  communes  labi  seu  interire 
tamquam  desides  paciamur,  unanimiter  fide  data  promisimus  et  promissionem 
nostram  corporali  firmavimus  iuramento,  ut  layeali  violencie  vel  cuilibet  alleri 

»potestati,  que  in  preiudicium  seu  lesionem  aut  oppressionem  predictorum 
iurium  consuetudinum  libertatum  se  erigere  presumpserit  violenter  pari  et 
unanimi  consilio  et  iuvamine  resistamus,  iura  nostra,  consuetudines  honestas 
et  communes  libertates  fovendo,  conservando  et  usque  ad  satisfactionis  com- 
petentis  exhibitionem ,  si  in  hiis  impulsati  fuerimus,  communibus  expensis  et 

sslaboribus  pro  viribus  defendendo;  personam  preterea  quamlibet  de  noslro 
collegio  existentem,  que  non  odü  vel  rancoris  sive  inimicicie  sed  zelo  fideli- 
tatis  dueta  supradicto  negotio  consilium  apposuerit,  auxilium  inpenderit  sive 
ipsum  de  mandato  universitaüs  nostre  assumpscrit  prosequendum,  si  ob  id  a 
layeali  seu  alia  potestate  perseeucionem  pati  ceperil  et  rerum  suarum  vel  per- 

«>sone  offensam  ineurrerit  vel  gravamen  sub  obsenacione  prehabiti  iuramenti 
manutenere  promittimus  et  eidem  adesse  et  asistere  communibus  sumptibus 
et  labore,  donec  illatorum  sibi  gravaminis  et  offetise  satisfactionem  congruam 
et  universitati  nostre  acceptabilem  consequatur.    Volumus  eciam,  ut  in  vigilia 


Digjtized  by  Google 


1260. 


191 


beati  Thome  bec  presens  litten  in  quolibet  capitulo  per  annos  singulos  reci- 
tetur,  ne  fratrum  vel  canonicomm  quispiam  se  possit  per  ignoranciam  excu- 
sare  et  si  quis  in  capitulum  de  novo  receptus  fuerit,  bec  audiat  atque  sciat 
et  iuramento  consimili  ad  observacionem  predictorum  specialiter  obligetur. 
Contra  quemlibet  eciam  huiusmodi  condicli  transgressorem  in  nostris  collegiis  s 
existentem  ad  penam  canonicam  animadversione  condigna  pariter  insurgemus, 
ut  sie  honor  clero  debitus  per  observacionem  premissorum  in  sua  libertate 
consistere  valeat  et  durare.  Super  quo  presentem  litteram  ecclesiarum  nostrarum 
sigillis  duximus  roborandam.  Actum  anno  ab  incarnaüone  dominica  Ä.CC. 
sexagesimo,  III  nonaa  iunii.  •*> 
St.-A.  Darmxladt:  Worms  80b.   or.  mb.  c.  6  sig.  pend.  latais.  (A). 

SI.-A.  Darmstadt:  Copvxlbuch  da  «.  Andreasgtift».  (B). 

Druck:  Baur  HU.  II,  160  ex  B.  unvoUsUlmüg. 

1260.   September  16.   Worms.  —  König  Richard  bestätigt  den  Bürgern  287. 
von  Worms  das  ihnen  von  Ka  iser  Fridrich  II  1243,  August  ver-  is 


Ricardus  dei  gratia  Romanorum  rex  semper  augustus.  Universis  imperii 
Romani  fidelibus  presentes  litteras  inspecturis  gratiam  suam  et  omne  bonum. 
Volentes  dilectos  cives  nostros  Wormacienses  nobis  et  sacro  Romano  imperio 
ab  antiquo  fideles  ob  grata  sue  sincere  devotionis  obsequia,  quibus  in  oculissu 
nostre  celsitudinis  se  exhibuerunt  non  modicum  graciosos  condignis  prosequi 
gratia  et  favore  ipsorumque  libertates  et  iura  nequaquam  felici  tempore  nostro 
minuere  sed  augere  gratiam  sive  concessionem  a  clare  memorie  divo  Fr(iderico) 
Romanorum  imperatore  predecessore  nostro  pie  ac  Uberaliter  sibi  faclam,  prout 
continetur  in  lilteris  imperatoris  ipsius  inferius  annotatis,  quarum  de  verbot 
ad  verbum  per  omnia  is  est  tenor  (folgt  Urkunde  nr.  207).  Ratam  habemus 
et  gratam  ipsamque  concessionem  seu  gratiam  prout  a  prenominato  prede- 


cessore nostro  rite  ac  provide  facta  esse  dinoscitur  ex  regali  benignitate  pre- 
sentis  scripti  patrocinio  communimus  predictos  cives  Wormacien«cs  a  dicti 
solutione  tliclonei  penitus  eximentes.  In  cuius  rei  testimonium  presens  scriptum  so 
exinde  conscribi  et  celsitudinis  nostre  sigillo  iussimus  communiri.  Datum 
Wormacie  XVI  die  septembris,  indictione  tercia,  anno  domini  millesimo 
GC.  sexagesimo,  regni  vero  nostri  anno  quarto. 

St.-A.  W.  nr.  43.  or.  mb.  e.  «ig.  pend.  del. 
Druck:  Gebauer  875.  —  Reg.  Scriba  1683.  —  BÖhmer-Ficker  6378.  as 

1 2(>o.   September  IG.  Worms.  —  König  Richard  verspricht  den  Bürgern  288. 
von  Worms,  dass  er  den  Philipp  von  Hohenfels  vermögen  werde,  auf 
aUe  Bürgschaß  m  vergkhten,  die  sie  ihm  in  Bezug  auf  ihren  Streit 
mit  dessen  Btirgmannen  Jacob  von  Stein  und  Simon  von  GunÜieim 
gesetzt  haben.  « 

Ricardus  dei  gracia  Romanorum  rex  semper  augustus.   Universis  imperii 
fidelibus  presentes  litteras  inspecturis  graciain  suain  et  omne  bonum.  Tenore 


liehene  Zoliprimleg  in 


Digitized  by  Google 


192 


1260. 


presencium  publice  protestamur  et  promittimus  bona  fide  pro  dilecto  fidel i 
nostro  Philippo  de  Hoenvels,  quod  ipse  omni  cautioni  fideiussorie  vel  alii 
qualicunque  occasione  discordie,  que  vertebatur  inter  dilectos  fideles  nostros 
cives  Wormacienses  et  Jacobura  de  Lapide  et  Symonem  de  Gunlheim  milites 

s  castrenses  dicti  Pbilippi  et  eorum  complices,  a  dictis  civibus  sibi  facte  sive 
recepte,  ad  mandatum  nostrum  regium  renuntiabit  sünpliciter  et  de  piano. 
Super  qua  renuntiacione  facienda  eisdem  civibus  per  memoratum  Philippum 
iuxta  promissionem  nostram  dedimus  posuimus  et  statuimus  eisdem  civibus 
fideiussores  dilectos  fideles  nostros  videUcet :  Wiricum  de  Düna,  Philippum  de 

10  Palkenstein  camcrarium,  Syfridum  de  Honeg,  Willelmum  advocatum  Aquensem 
et  H.  dictum  Snelle  de  Sletstat  dilectos  consiliarios  nostros;  tali  condiüone 
videlicet,  quod  si  predicta  renuntiatio  non  Hat,  ut  superius  est  expressum, 
quilibet  predictorum  fideiussorum  unum  militem  pro  se  transmittet  Wormaciam, 
qui  exinde  non  exibunt  donec  renunciatum  fuerit  super  dicta  discordia  cautio- 

isnibus  et  fideiussionibus  universis.  In  cuius  rei  testimonium  presentes  litteras 
exinde  conscribi  et  sigillo  maiestatis  nostre  iussitnus  communiri.  Actum 
Wormacie  XVI  die  septembris  indictione  III  anno  domini  M.CC.  sexagesimo, 
regni  vero  nostri  anno  quarto. 

Original  m  Berlin? 

»         Druck:  Böhmer,  Fontes  II,  233.  —  Reg.  Seriba  nr.  1680.  —  Bohmer-Ficker  6379. 

289.  1260.  September  IG.  Worms.  —  König  Richard  macht  eine  Sühne 
surischen  den  Bürgern  von  Worms  und  denen  von  Osthofen  einerseits 
und  Simon  von  Guntheim  und  Jacob  von  Stein  andererseits. 

Ricardus  dei  gratia  Romanorum  rex  Semper  augustus.    Universis  sacri 

xiiniperii  Romani  fidelibus  presentes  litteras  inspecturis  gratiam  suam  et  oinne 
bonum.  Cum  inter  dilectos  fideles  nostros  cives  Wormaciensc*  et  illos  de 
Ostoven  fautores  eorum  ex  una  parte  et  Symonem  de  Guntheim  et  Jacobum 
de  Lapide  ac  ipsorum  fautores  tarn  clericos  et  laicos  ex  altera  gravis  suscitata 
esset  materia  questionis,  tandem  faciente  pacis  auetore  post  diversas  alterca- 

soüones  binc  inde  in  nos  tamquam  in  arbitrum  ab  utraque  parte  coram  nobis 
apud  Worraaciam  unanimiter  extitit  compromissum,  quod  quiequid  arbitrando 
seu  sententiando  dtxerimus,  deberet  a  predictis  omnibus  certis  penis  adiectis 
a  nobis  et  adnolatis  inferius  inviolabiliter  observari.  Nos  itaque  pacem  et 
concordiam  inter  ipsos  potissime  affectantes  causa  questionis  huiusmodi  de 

siconsilio  fidelium  nostrorum  plene  discussa:  In  nomine  sanete  et  individue 
trinitalis  in  primis  dieimus  et  arbitrando  pronuntiamus,  quod  captivi  ex  utraque 
parte  tarn  civitatis  Wormacien««  quam  predictorum  Syraonis  et  Jacobi  sine 
alieuius  pretii  redemptione  liberi  sint  et  penitus  absoluta,  cum  Jacobus  et 
Symon  fideiussores  reeeperint,  quos  Philippus  de  Honvels  et  Philippus  de 

40  Falkestein  reeeperunt.  Item  dieimus,  quod  dampna  quecumque  et  per  quem- 
cumque  modum  facta  per  incendia,  rapinas,  cedes  hominum,  si  que  facta  sunt, 
destruetiones  domorum  edificiorum  vinearum  agrorum  vel  alia  quacumque  de 
causa  |>enitus  sint  remissa.    Querimonie  vero,  si  que  hinc  inde  super  bona 


Digitized  by  Google 


1260.  193 

vel  possessiones  dictarum  partium  per  iudicium  facte  sunt,  similiter  sint 
remisse  et  eorum  quilibet  ex  utraqua  parte  bona  sua  in  statu  quo  iam  sunt 
rehabebit.  Et  quia  predicti  Symon  et  Jacobus  plurima  dampna  sustinuissc 
dicuntnr,  pro  eisdem  dampnis  et  captivis  eorum  reeipient  quingentas 
marcas  ColonienAYHW  denarioruni,  quarum  centum  et  quinquaginta  marcas  s 
quatuordeeim  diebus  post  instans  feslum  beati  Martini  et  centum  et  quinqua- 
ginta  marcas  in  festo  epiphanie  domini  proximo  subsequenti  et  residuas 
ducentas  marcas  in  die  beatorum  apostolorum  Plulippi  et  Jacobi  proximo 
futuro  reeipient  Symon  et  Jacobus  supradicti.  Et  liec  pecunia  dividetur  ita 
quod  Symon  predictus  ducentas  marcas  habebit,  Jacobus  vero  trecentas  de»» 
pecunia  memorata  et  assignabitur  predicta  pecunia  Wormac/e  et  conducelur 
Guntheim  vel  Oppenheim.  Kt  ob  hec  boni  ainici  crunt  et  facient  cum  omnibus 
amicis  suis,  quos  sub  debito  iuramenti  sine  interventu  pecunie  habere  poterunt, 
vruedam  debitam  et  consuetam.  Insuper  dieimus  et  arbitrando  pronuntiamus, 
quod  omnia  predicta  iurent  al)  utraque  parte  inviolabiliter  observare  et  qui-  is 
cumque  hoc  sei-varc  nolueril,  periurus  sit  et  infamis  et  exeommunicationi 
domini  pape  subiaceat  et  nostre  ac  imperii  proscriptionis  vineulo  sive  sen- 
tentia  sit  proscriptus,  et  simiJiler  tenentes  et  foventes  eosdern  simili  pena  plec- 
tan  tu  r.  Et  niebilominus  tarn  episcopi  quam  alii  nobiles  inferius  adnotati  et 
civitates  subscripte  violatores  dicte  pacis  non  debent  teuere  fovere  neque  iuvare  m 
auxilio  consilio  vel  favore,  sed  alteri  parli  contra  violatores  huiusmodi  debent 
assistere  suis  viribus  potenter  pariter  et  patenter.  Hec  sunt  nomina  illorum, 
qui  debent  in  istis  assistere  observantibus  supradicta:  venerabiles  H.  Spirensw 
et  .  .  Wormacicnsür  episcopi,  nobiles  viri  E.  de  Lininge,  .  .  de  Spanheim  et  .  . 
silvestres  et  C.  irsutus  comites,  Ph.  de  Kalkestein,  camerarius,  Ph.  de  Hoen-» 
vels,  Wiricus  de  Düna,  Weruerus  dapifer  et  Ph.  fratres  de  Bolandia  dilecti 
(ideles  nostri.  Et  hec  sunt  nomina  civitatum:  Maguntia,  Wormacia,  Spira  et 
Oppenheim.  In  quornm  omnium  testimonium  et  perpetuam  firmitalem  presentes 
litteras  exinde  conscribi  et  tarn  nostro  sigillo  regio  quam  sigillo  predictorum 
episcoporum  dilectorum  prineipum  nostrorum  feeimus  et  iussimus  sigillari.  Aliiso 
vero  nobiles  et  offieiati  ac  familiäres  nostri  aliis  consimihbus  lilteris  super  hoc 
confectis  una  cum  sigillis  predictarum  civitatum  eorum  appendant  sigilla  in 
testimonium  veritatis.        Actum  Wormacie  XVI  die  septembris,  indictione 

tertia,  anno  domini  millesitno  CC.  sexagesimo,  regni  vero  nostri  anno  IUI. 

Sl.-A.  W.  nr.  43.   or.  mb.    Pergament  beschädigt.    Das  Siegel  des  Königs  undsh 
das  de»  Bisdtofs  ran  Speier  hängen  bescluidigt  an  braunseidenen  Bändern;  das  des 
litschofs  ton  Worms  ist  abgefallen. 

Druck :  Böhmer,  Fontes  II,  231.  —  Reg.  Scriba  1681.  —  Böhmer- Fkker  6380. 

1260.    Dezember  1.  —  Vor  dem  Ruthe  von  Worms  schenkt  Herburgis  290. 
des  Gudämanris  Bürgers  von  Worms  Wittice  dem  Kloster  Otterburg  *o 
ihre  Güter  in  Abenheim,  Gundheim  und  Bermersheim  sowie  ihr 
Haus  genannt  zum  Neuen  Ilaus. 

Consules  et  universi  cives  Wonnacienses.    Constare  volumus  presencium 
inspectoribus  universis,  quod  Herburgis  relicta  Gudilmanni  coneivis  nostri  in 

H.  Boo»,  rrknndenbnch  A.  Sto.lt  Worin*  I.  13 


Digitized  by  Google 


194 


12fiO. 


nostra  presencia  constituta  bona  sua  omnia,  que  habebat  Abinheim,  Guntheim 
et  Bermersheim  in  villis  sita  aliquando  communicata  manu  mariti  sui  viventis 
ob  honorem  sancte  Marie  gcnitricis  dci  .  .  abbati  et  conventui  in  Othirburg 
post  mortem  utriusque  pro  remedio  animarum  suarum  donata,  nunc  de  novo 

sdicto  Gudilmanno  defuncto  conventui  predicto  eadem  bona  omni  iure  quo 
habebant  et  domurn  suam  dictam  ad  Novam  domutn  sitam  in  civitate  nostra 
ex  opposito  Vulpecule  propc  Ichestein  pro  remedio  animarum  ipsius  et  mariti 
necnon  ob  honorem  virginis  gloriose  donavit  et  eisdem  bonis  prehabitis  renun- 
ciavit  simpliciter  liberaliter  et  de  piano,  ita  videlicet,  quod  .  .  abbas  et  con- 

10  ventus  predicti  diclo  Herburgi  singulis  annis  quoad  vixerit  quadraginta  maldra 
siliginis  et  duas  carratas  vini  unatici  ad  quemcumque  locum  Wormaciensem 
eadem  voluerit  presentabunt,  con ventus  laboribus  et  expensis.  Hoc  etiam 
adiecto,  quod  singulis  annis  anniversarius  amborum  coniugum  post  mortem 
ipsius  Herburgis  in  unum  diem  conscriptus  et  redactus  a  dicto  conventu  cele- 

ubretur  devote  cum  memoria  salutari  et  codem  die  anniversarii  predictorum 
singulis  annis  fratribus  dicti  conventus  refectio  consolacio  sive  pitancia  con- 
sueta  ministrabitur  universis.  Qua  Herburge  mortua  fratres  predicti  aput 
conventum  suum  ipsam  sepelient  tamquam  suam  sororera  et  fraternitatis  sue 
et  omnium  beneficiorum  suorum,  que  aput  cosdem  fiunt  communionem  ad 

*o  salutem  et  remedium  animarum  dictorum  coniugum  suorum  confratrum  equa- 
liter  parcientur.  In  cuins  rei  et  facti  teslimonium  partibus  valiturum  ad 
peticioncm  ambarum  parcium  presentes  litteras  civitatis  nostre  sigillum  dedimus 
communitas.  Actum  anno  doinini  tf.CC.  l5L  in  crastino  beati  Andree 
apostolL 

äs  St.-A.  Luzern.  Gatterer' scher  Apparat  nr.  99.  or.  mb.  c.  sig.pend.  Da»  Per- 
gament itt  beschädigt,  da»  Siegel  eingenäM. 

Druck:  Frey  <£  Jlemling,  UB.  de»  Kl.  Otterburg  p.  104.  nr.  136.  —  Reg. 
Sa%a  nr.  1684. 


291.  1260.    Detembcr  9.  —  Der  Rath  und  die  Bürger  von  Worms  Urkunden, 
so        dasH  Gerdrud  genannt  Semerin  ihre  Bürgerin  den  Bürgern  Heinrich 
Oippure  und  Johannes  Vulpectda  ihre  Tochter  Gerdrud  sammt 
verzeichneten  Gütern  zu  dem  Zwecke  übergeben  habe,  damit  sie  die 
genannte  Tochter  in  ein  Kloster  thun  sollten. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Conslare  volumus  presencium 
»s  inspectoribus  universis,  quod  Gerdrudis  dicta  Semerin  nostra  coneivis  coram 
nobis  Heinrico  Cippure  et  Johanni  Vulpecule  coneivibus  nostris  in  manus 
eorum  commisit  et  potestatem  plenam  dedit  et  habundantem  Gerdrudim  fUiam 
eius  cum  bonis  subnotatis  ca  condicione,  ut  ipsam  fiUara  in  claustro  reli- 
giosam  commendarent  ad  famulandum  deo  allissimo,  cui  omnia  famulantur, 
40  pro  remedio  animarum  suarum.  Cum  qua  filia  omnia  bona  sua  prout  ex- 
pressa  sunt  infra  dedit  eisdem  et  resignavit  renunciavitque  eisdem  plane  et 
simpliciter  sub  hac  forma,  ut  predicti  H.  et  Jo.  super  animas  eorum  sicut 
vellent  in  die  novissimo  domino  Jesu  Christo  de  commissis  sibi  bonis  et 


1260.  195 

puero  respondere,  quod  ad  quodcumque  claustnim  religioni  puerum  predictura 
darent  et  commendarent,  eidem  claustro  seu  conventui  dare  deberent  bona  sub- 
scripta  et  ipsa  mater  G.  ab  illo  claustro  et  conventu  deberet  temporibus  vite  sue 
bona  data  et  resignata  possidere  et  habere  pro  annua  pensione  scilicet  dimidium 
librum  cere  singulis  annis  in  purificacione  beate  virginis  exinde  solvende.  Et  s 
sunt  isla  bona:  Primo  curiam  suam  sitam  ex  opposito  Predicatorum  eo  iure 
quo  possedit  et  habet  eandem ;  item  duas  Hbras  Wormaciensium  denariorum 
singulis  annis  pereipiendis  super  curia  Wilhelmi  de  Lulra  dicta  ad  Lobium 
in  vico  Hagenone  sita;  item  super  domo  sita  retro  macella  dicta  ad  Lumers- 
heimmere  duas  hbras  Wormacicnses  singulis  annis  pereipiendis  et  solvendis ;  10 
item  estuarium  situm  aput  portam  Judeorum  cum  duabus  domibus  adiunetis; 

nr 

item  Herlisheim  octo  iugera  vinearum  et  IUI  iugera  ortorum;  item  in  prato 
curiam  et  ortum  prout  sita  sunt;  item  ante  portam  saneti  Martini  singulis 
annis  solidos  tres  denariorum  Wormaciensium.  Hec  omnia  prescripta  bona 
dedit  cum  puero  ad  claustrum,  qua  ipsam  Ger.  hliam  eius  deo  omnipotenti  « 
contingeret  famulari.  Item  dedit  pueris  Gudilmanni  filii  eius  domum  sitam 
ante  arcum  ex  opposito  chori  beati  Petri,  que  aliquando  propria  fuit  Ar.  dicti 
Waysmengerc.  Item  dedit  dictis  pueris  Gudilmanni  singulis  annis  libram 
Wormaciensium  denariorum  super  domo  quondam  Virlinges  apud  portam 
Judeorum  sita.  Post  mortem  vero  eiusdem  Scmerin  omnia  prout  expressum  jo 
est  supra  claustro,  in  quo  filia  deo  famulabitur,  data  cedent  libere  pariter  et 
solute,  similitcr  que  pueris  dedit,  cedent  ipsis;  quiequid  preter 1  prescripta 
bona  dicte  muberi  superaverit  et  superfluum  fuerit  ea  defuneta,  medietas  illorum 
omnium  cedet  Ger.  filie  predicte  et  claustro,  qua  domino  voluerit  famulari, 
aliam  medietatern  superflui,  quod  relinquerat  vel  relinquet,  reeipiet  et  habebit  »i 
Gudilmannus  eiusdem  filius  prenotatus.  In  cuius  rei  et  facti  testimonium 
atque  robur  presentem  litteram  ad  peticionem  partium  nostre  civitatis  sigillo 
dedimus  consignatam.  Actum  anno  domini  Ü.  CG.  LX,  quinta  feria  proxima 
ante  diem  Lucie  virginis  beate. 

St.-A.  Ltizern.   Gatterer'sciier  Apparat  nr.  103.   or.  mb.  e.  gig.  pend.  del.  so 
Druck:  Baur  HU  V,  Br,f. 

1260.    Worms.  —  Eberhard  Bischof  von  Worms  urkundet,  dass  Heinricus  292. 
sartor  fratrum  Predicatorum  in  Wormacia  X  maltra  siliginis  jährl.  Zinses, 
welche  er  für  XL  Pfund  Hall,  von  Sigilino,  Ritter,  von  Dandistat  und 
dessen  Frau  Jutha  erworben  hatte,  den  Predigern  in  Worms  geschenkt  habe.  S5 

Zeugen :  Wulframus  de  Pclirisheim  et  Heinricus  Wackirpil ,  milites ; 
Wernherus  retro  Monetam,  Heinricus  Richeri,  Conradus  de  Arbore  rosarum, 
Heinricus  Span,  Heinricus  Rufus,  Eberhardus  in  vico  Lane  et  Conradus  filius 
Alheri,  cives  Wormacienses ;  Eberhardus  scultetus,  Berenwelf,  Heinricus 
Caseus  et  Jacobus,  in  Horgiheim  villani.  40 

St.-A.  Luzern.  Gatterer'sciier  Apparat,  or.  mb.  Das  Siegel  hängt  zerfrochen 
an  rotfi&eidetier  Schnur. 

Druck:  Baur  HU.  V,  33. 

(281.]    '  preter  id  über  der  ZeUc  hineinenrrigiert. 

13* 


Digitized  by  Google 


um 


12H0. 


293.  1260.  —  Statuten  für  die  Heetorm  der  Schulen  in  Worms. 

Maioris,  saneti  Pauli,  saneti  Andrec  et  saneti  Marlini  ecclesiarum  Wor- 
matiensium  decani  et  capitata.  Cum  a  nol»is  quod  est  cunsenlaneum  rationi 
quodque  ecclesiarum  aliquid  aecommodat  honeslati,  ab  illis  petitur,  qui  fami- 

»  liaritate  nobis  et  obscquüs  sunt  coniuneli,  eorum  non  immerito  desideriis 
assentimur,  maximo  cum  eorum  profectus  inciementum  aliquale  reeipiat,  undc 
nobis  quoque  et  ecclesiis  bonestalis  et  commodi  quid  resultat l.  Cari  itaque 
nostri  scolarum  nostrarum  rectures  circa  disdplinam  cboralem  et  doctrinam 
scolarium  honestatis  et  rectitudinis  zelo  dueti,  errori  eorum  in  via  morum  et 

lodoctrine  consulere  cupienles,  animadvertentes  manilestis  indieiis  varias  ipsorum 
dissolutiones  ex  causis  aliquibus  exoriri  causas  ipsas  «  •  * a  de  nostro  con- 
sensu,  quem  afibre  pclunt  et  desiderant  providimus  exstirpare.  Ne  cum  ad 
doctorum  remissionem  et  negligcntiam  scolarium  dissolucio  et  iusticia  respectuui 
habeat  relatum,  culpa  eos  redarguat,  verum  illus  tamquam  malviolos  diseipline 

i.\et  seiende  non  capaces  culpe  meritum  comitetur3  (?) ;  nos  igitur  constitu- 
tionibus  eorundem  ad  obviaudum  causis  dissolutionum  bmusmodi  conditis* 
eonsensum  benivolutn  adbibenles  promitlimus  e<is  ymmo  nostras  ecclesias  *  in 
eisdem  manutenere  fiducialiler  et  fovere".  De  nostra  igitur  voluntate  et  con- 
sensu  statuenmt:   [JTJ.  Ut  nullus  omnino  Scolaris  in  oeclesia  non  lwneliciatus 

wchorum  frequentet,  nisi  et  scolas  frequentaus  magistro  scolarum  de  pretio 
respondeat,  qualiler  est  consuetum ;  exceptis  duntaxat  biis,  qui  nos  rcspiciunl 
et  nobis  deserviunt;  qui  tarnen  non  debent  correctiones  magistrorum  pro 
cliorali  diseiplina  surdis  auribus  preterire;  cboralem  enim  et  scolasticam 
rigorem  et  disdplinam  non  medioeriter  distuibaret,  si  tales  scolares  in  ecclesiis 

ib  non  beneficiati  cum  ad  decanos  respectum  non  babeant  ex  leges  viverent  non 
subieeli  scolasticis  et  magistris.  [II'*.  Preterea  scolares  canonici  existentes  in 
scolis  manere  cogenlur  quoadusque  ad  tractatus  capitulares  reeipiantur,  quod 
si  renucrint,  cum  eorum  dissolutio  rigori  cliorali  plurimum  deroget,  aliisque 
scolaribus  causa  potissima7  sit  erroris  eeclesie,  in  quibus  sunt,  prebendas 

30  eorum  pereipient8  et  si  in  procuratione  scolasticuruin  sunt,  ipsi  procurationem 
eis  subtrabent9  quoadusque10  ab  erroribus  huiusmodi 11  revocentur.  [III]-  Item 
si  Scolaris  existens  canonicus  in  magistrum  suum  rectorem  scilicet  scolarum 
ob  correctionera  aliquam  manum  miserit  violenlam,  aubtrahatur  eidem  prebenda 
sua  per  anninn  in  fonnam  predictam ,  nisi  tempore  medio  ex  ordinatione 

3.%  scolasticorum  et  magistrorum  leso  satisfactum  fuerit  competenter;  si  vero 
Scolaris  non  canonicus  boc  fecerit,  a  scolis  omnibus  civitatis  excludctur12 
quoadusque 10  lesus  pro  ipso  duxerit  supplicandum.  [IV].  Item  sta- 
tucrunt,  quod  nullius  Scolaris  pactum  erit  citra  quinque  uncias  ballensium, 
nulli  tarnen  pauperi  advene  scolarum  introitus  precludetur.    Pueri  pauperum, 

4oquos  de  novo15  apponent  scolis,  ut  babeant  panem  a  curiis  dominorum 
prompterem,  ad  alpbabetum  non  admittentur,  nisi  ad  minus  XX  hallenses 
cum  minuta  iusticia  '*  dederint,  maxime  cum  magis  occasione  aliqualis  susten- 

[293.]    1  maximo  —  renultat  fehlt  bei  S.     *  bei  D  folgt  nach  ipwu  ein  un- 
deutliches Wort,  das  auch  l*ei  S  ausgelassen  i*t.    •  Ne  cum  —  comitetur  bei  S.  aus- 
<<,  gelassen.    4  conditio  feftlt  bei  S.    *  ymmo  n.  ccclenia«  fehlt  bei  S.    *  fid.  et  fov.  fMt 
bei  S.    T  5:  potissimum.    •  S:  pereipiant.    »  .V;  Hubtrahant       D:  quouüque.    11  S: 
eiusmodi.    «»  8:  excludatar.    »«  de  novo  fthtt  bei  S.    •«  cum  m.  i.  fehlt  bei  & 


Digitized  by  Google 


1261. 


197 


tationis1*  quamquam  16  scientie  appetitu  accuriat  talium  inultitudo.    [V].  Item 
quam  cito  Scolaris  depactatus  magistro  fucrit  ad  pretium  dimidii  anni  obli- 
gatio crit ;  si  vcro  sine  pacto  in  seolis  per  octo  dies  steterit,  idein  erit.  [  VI].  Item 
decanis  et  canonicis  ecclesiarum,  ubi  sunt  magistri,  possunt   facere  servitium 
vel  amicitiam  gratis  docendo  aflines  eorum  si  volunt,  quos  ipsi  gratis  reci-  & 
piunt11.    [Vit].  Item  Scolaris  recedere  volens  a  magistro  suo  proptcr  corrcc- 
tionem  scolasticam,  ab  alio  magistro  recipi  non  debet,  quon  iam  alterius  correctio 
facilius  contempnitur ,  dum  ad  alterum  refugium  invenitur;  providere  tarnen 
debent  magistri  ut  modum  in  correctionibus  non  excedant,  sed  ut  correctionis 
quantitas  culpe  respondeat  qualitati;  si  vero  modum  correctionis  exeesscrit,  io 
magisfer  per  lesiones  difformes,  quales  sunt  vulnera  vel  ossium  confracture, 
Scolaris  pro  emcnda  libertatem  habebit  recedendi  ab  ipso  non  soluto  etiam 
pretio  ad  quod  pro  dimidio  anno  fuerit  obligatus.     Si  aulem  Scolaris  vel 
amicus  eius  occasione  sua  magistrum  verbis  probrosis  affecerit  et  ob  hoc 
eiectus  a  magistro  fuerit,  ad  alias  scolas  non  recipietur  et  ad  huc  cum  satis-  ts 
fecerit,  apud  priorein  magistrum  per  dimidium  annum  remanebit.  Scolares 
adolescentes  cum  a  scolis  subtrabere  se  incipiunt,  amicis  eonim  desiderantibus 
ut  distant  ad  scolas  alias  quam  in  quibus  steterunl,   recipi  non  debent, 
cum  talis  mutatio  exquisita  sit  oceasio  magistrum  scolasticum  evadendi 18. 
[VIII].  Item  uullus  magisler  nec  per  sc  nec  per  interpositam  personam  so 
alliciat1*  scolares  alterius  et  si  compertum  fuerit  et  probatum  aliquem  sco- 
larem  fore  huiusmodi  scolarium  allectorem  et  magister  suus  fidei  datione  con- 
stare  fecerit,  quod  per  eum  iussus  non  fuerit,  ipsc  a  scolis  omnibus  cxcludatur  20 
et  ad  magistrum  priorem  scolares  sibi  abstracti  talitcr  revertenlur.   Hec  omnia 
promiserunt  fide  prestita  sine  dolo  et  inviolabiliter  observare,  que  et  nos  aban 
eis  et  eorum  successoribus  volutnus  observari.    Si  quis  autem  in  contrarium 
alicuius  constitucionis  huiusmodi  venerit  et  hoc  probari  per  aliquas  personas 
possit  ydoneas  in  presencia  scolasticorum  maioris  ecclcsie  et  sancti  Pauli 
necnon  decanorum  aliarum  ecclesiarum,  ubi  scolastici  non  habentur,  carcer 
sibi  claustralis  per  octo  dies  iudicelur  cum  alia  satisfactione,  quam  de  volun- 30 
täte  magislrorum  dicti  scolastici  et  decani  pro  qualitate  negocii  duxerint  ordi- 
nandam*1.     In  horum  omnium  robur  perpetuum  el  ratihabitionis  nostre 
signum  sigilla  ecclesiarum  noslrarum  presentibus  sunt  appensa. 
Actum  anno  domini  MCCLX. 

St.-A.  Darmstadt:  Chart.  Worm.  s.  XV.  fol.  92.   (D).  s.% 
Druck:  Schannat  II,  128 ff .  unvolMändig.  (Sj.  —  Reg.  Scriba  nr.  1686. 

1261.    März  13.  —         Dekan  zu  s.  Paul,  H.  Cypure  Schtdtheiss  in  294. 
Nonnenmünster  ttnd  Ileinrich,  Müller  der  Herren  zu  .s.  Paul,  er- 
richten ein  Statut  betreffend  die  Midier  der  s.  Pmdskirche,  des 
Klosters  Nonnenmüttster  und  des  Klosters  Kirschgarten.  *o 

Nos  decanus  sancti  Pauli  Wormaciensis,  H.  Cypuri  scultctus  in  Nunnen- 
tnonster,  Heinricus  molcndinarius  dominorum  sancti  Pauli.  Tcnore  presencium 

11  D:  sust.  aliq.  '*  D:  quam.  ,T  qaon  —  reeipiunt  fehü  bei  S.  Si  autem  Sco- 
lari« —  evadendi  fehU  bei  S.  *•  D:  alliciet.  10  D:  excludetor.  11  Hec  omnia  —  ordi- 
nandam  fehlt  bei  S.  « 


Digitized  by  Google 


198 


constare  cupimus  uni vereis,  quod  cum  multo  tempore  controversia  sive  rixa 
vertcrctur  inter  dominos  sancti  Pauli ,  monasteriura  dominarum  in  Nunnen- 
monster  et  dominarum  de  Orlo  sanctc  Marie  sive  omnes  molendinarios ,  qui 
ad  societatem  eorum  pertincre  videntur,  super  iuribus  et  consuetudinibus  mo- 

slendinarum,  tandem  eadem  causa  consencientibus  omnibus  partibus  in  nos 
tamquam  arbitros  extitit  conpromissa,  quare  nos  eamdem1  conlroversiam 
assumptis  viris  prudentibus  et  honestis  tabtcr  difnnimus.  Slatuimus  itaque, 
quod  si  domini  molendinorum  unum  vel  plura  habeant  molendina,  quibus 
personal iter  presint  vel  aliquis  molendinator  ex  parte  eorum  habeat  unum  vel 

10  plura  molendina,  ad  convocationem  iudicii  vel  magistratus  unum  tantum 
nuncium  sive  magistrum  pro  se  transmitet Item  staluimus,  quod  quando- 
cumque  vel  quocienscumque  alveus  ripe  inundaverit,  ita  quod  retentacula  aque 
fuerint  fracta  vel  ex  alia  causa,  quodlibet  molendinum  mittet  unum  servum 
vel  plures  iuxta  preccptum  magistri  in  superiori  molcndino*  dominorum  sancti 

»Pauli  ad  aquam  recolligendam  et  ad  retentacula  reficienda,  quod  preceptum, 
qui  adimplere  neglexerit,  XX  hallenses  pro  pena  persolvet,  qui  autem  infra 
primam  et  terciam  vocatus  ad  iudicium  in  claustrum  sancti  Pauli  venire 
neglexerit,  similiter  X  hallendes  ipsa  die  splendente  solc  pro  pena  persolvet, 
et  si  non  fecerit,  die  sequenti  magistro  supradicto  X  hallendes  persolvet. 

» Item  staluimus,  quod  nunquam  ad  iudicium  diebus  dominicis  vel  festivis  venire 
presumanl.  Item  de  Ulis  denariis,  qui  pro  pena  t-adunt,  nemo  ad  alios  usus 
convertat  nisi  quod  reficiat  navem  cum  diraidia  parte  denariorum  in  utilitatem 
et  refectionem  ripe  partem  alteram  convertendo.  Qui  autem  hec  statuta  contra 
dixerit  vel  observare  non  curaverit,  libram  hallen sium  pro  pena  persolvet. 

js  Ut  hec  rata  et  firma  in  perpetuum  permaneant,  presentes  litteras  nostris  sigillis 
unacumque  sigillo  officialis  curie  Wormaciensis  fecimus  roborari. 

Actum  anno  domini  M.GC.LX  primo  in  crastino  Gregorü  pape. 

St.-A.  J)<irmsta<ti:  WorrM  nr.  86.   or.  mb.   Link«  hängt  da»  Siegel  de»  Official*; 
Leuende:  -f  S'.  CVHIE.  WOR  .  ACIENSIS;  in  der  Mitte  dag  Siegel  des  Deean»  von 
jo*.  Paul,  den  Erzengel  Michael,  wie  er  den  Ihnchen  tödtet,  darstellend;  Legende:  -f  8'. 
H.  DE  .  ,  NI.  S.  PAVL  .;  rechts  das  draeckU,c  Siegel  dt»  Schultheissen,  Legende:  +  S\ 
.  .  INBIC     .  IPPVRE. 

Druck:  Baur  HU.  II,  163  f.  unvollständig. 


295.  1261.    Märe  28.  (V  kal.  aprilis)  Worms.  —  Wernher  Erzbischof  von  Mainz 
jj         verleiht  der  Priorissa  et  conventus  sororuin  Penitentium  sanete  Marie 
Magdalene  in  suburbio  Wormacims*  einen  Indulgenzbrief  für  alle  die, 
welche  ihre  Kirche  in  monte  sancti  Andree  extra  muros  Worm.  besuchen. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  83.  or.  mb.    Das  beschädigte  Siegel  hängt  an  roth- 
scuieneT  xnnur.    outun  <frnt/in<x>tti. 

40         Druck:  Baur  HU.  II,  165 f.  unvollständig. 


[294]    1  so  A.   1  luolendino  corrigiert  aus  molendeno. 


Digitized  by  Google 


1*61. 


199 


1261.    Mai  2.  —  Eberhard  Bischof  von.  Constanz  gewährt  allen,  welche  296. 
die  abgebrannte  Stiftskirche  s.  Paul  in  Worms  sowie  die  Pfarrkirche 
s.  Ruprecht  daselbst  unterstützen,  einen  Ablass. 

Eberhardus  dei  gracia  Constanciensis  episcopus  universis  Christi  fidelibus 
saluteiu  in  doniino.       Quoniam  ut  ait  apostolus  omnes  stabimus  ante  tri-  s 
bunal  Christi  reccplnri,  prout  in  corpore  gessimus,   sive  bonum  fuerit  sive 
malum,  oportet  nos  diem  messionis  extreme  misericordie  operibus  prevenire 
ac  eternorum  intuitu  seminare  in  terris,  quod  reddente  domino  cum  multi- 
plicato  fruetu  recolligere  valeamus  in  celis,  firmam  spem  fiduciamque  lenenles, 
quoniam  qui  parce  seminat,  parce  et  metet,  et  qui  metet  in  benedictionibus,  10 
de  benedictionibus  et  metet  vitam  eternam.   Cum  igitur  conventualis  ecclesia 
saneti  Pauli  in  Wormacia  ex  anliqua  exustione  similiter  et  parrochia  saneti 
Rupperti  eidem  ecclesie  contigua  adeo  sint  collapse,  quod  eas  a  fundaraentis 
necessario  oporteat  innovari,  ad  quarum  reparationem  proprio  sibi  non  sup- 
petunt 1  facultates,  nisi  fidelium  Christi  elemosinis  adiuventur,  universitatem  is 
vestram  rogamus  et  monemus  attente  et  in  domino  propensius  cohorlamur 
in  remissionem  vobis  peccaminum  iiiiuugenles,  quatinus  de  bonis  vobis  a  deo 
collatis  pias  ad  id  elemosinas  et  grata  caritatis  erogare  subsidia  curetis,  ut 
per  hoc  et  alia  bona,  que  domino  inspirante  feceritis  ad  eterne  claritatis 
gaudia  pervenire  possitis.    Nos  enim  de  omnipotetitis  dei  misericordia  et» 
beatorum  apostolorum  eius  Pelri  et  Pauli  meritis  et  auetoritate  tonfisi  omnibus 
vere  penitentibus  et  confessis,  qui  ad  predictas  ecelesias  mauum  porrexerint 
adiutricem,  quadraginta  dies  de  iniuneta  penitentia  annum  venialium  peccata 
oblita  vota  fracta,  si  ad  ea  redicrint,  oflensas  palrum  et  matrum  sine  in- 
iectione  manuum  violenta  misericorditer  relaxamus.       Datum  anno  domini« 
millcsimo   ducentesimo   sexagesimo   primo  in   crastino   Philippi    et  Jacobi 
apostolorum. 

St-A.  Darmstadt:  Worms  85.    or.  mb.  e.  sig.  pend.  laeso.   (A).  Sorgfältig 
geschrieben. 

Druck:  Baur  Hü.  II,  166  f.  unvollständig.  so 

1261.    Mai  25.  —  Walramtts  Propst  der  Kirche  von  Worms  urkundet,  297. 
dass  Heinrich   Cipura  Wormser  Bürger,    Verwalter  des  Neuen 
Hospitals  vor  der  Neupforten  zu  Worms,  im  Namen  dieses  Hospitals  ver- 
pflichtet sei,  der  Pfarrkirche  s.  Magnus  jährlich  15  Pfund  Oel  zu  zahlen. 

Walramus  dei  gracia  prepositus  Wormaciensis.       Tenore  presentiumjs 
profitemur  et  adtestamur,  quod  Heinricus  Cipura  civis  Vformaciensis  pro- 
curator  Novi  hospitalis  ante  Novam  portain  Wormaeiensem  pro  sc  et  Cänrado 
Dirolpho  eiusdem  hospitalis  una  secum  procuratore  dixit  in  figura  nostri 
iudicii 1  Simone  clerico  nostro  vice  nostri  iudicio  presidente,  quod  idem  hospi- 


[296.]   1  suppetunt. 

[297.]    1  iudicii  ist  über  der  Zeile  hineincorrigiert. 


Digitized  by  Google 


•200 


1261. 


tale  teneretur  singulis  annis  in  XV  libris  olei  parrochie  sancti  Magiii  dandis 
in  festo  purificationis  beatc  virginis  et  hoc  pro  quadam  domo,  (piam  Albertus 
Wizgwergere  vendidit  iain  dicto  hospilali,  qui  prius  tantum  olei  et  eodeni  die 
antedicte  parrochie  amministravit  eciam  singuJis  annis.  Huius  rei  testessunt: 

J  Eberhardus  decanus  sancti  Andree  WormaWmsrä  et  Gcrhardus  plebanus 
sancti  Magni;  laici:  Heinricus  Rex,  Wernherus  Cerdo,  sepedicte  parrochie 
iurati,  Arnoldus,  Drutwinus  Flegel,  cives  W or maciemes  et  alii  quam  plures. 
Sed  ne  apud  posteros  super  hüs  valcat  oriri  scrupulus  alieuius  erroris, 
voluimus  presentem  litteram  sigilli  nostri  munimine  insigniri.       Actum  anno 

10  domini  M.  CG.  LX.  primo,  in  festo  beati  Urbani  martiris. 

SI.-A.  Darmstadt:  Worms  tw.  84.   or.  mb.  c.  sig.  jiend.  lat*o. 
Druck;  Buht  HU.  II,  167  unvollständig. 

298.  1261.    Juni  26.    Worms.  —  Die  Kämmerer  und  ihre  Verbündeten 
schliessen  mit  der  Stadt  Worms  eine  Sühne. 

15  Nos  Ebirhardus  filius  quondam  G.  dicti  Magni,  Heinricus,  Gerhardus, 
Emercho  fratres  Camerarii,  Johannes  de  WaUhenheu»,  Willehchnus  de  Frisen- 
heim,  Gerhardus  de  Wachinheim,  miUtes,  Ulricus  fratcr  dicti  Ebirharrft  et 
Conradus  filius  suus.  Tenore  presencium  profitemur  et  notum  faeimus  pre- 
sencium  inspectoribus  universis,  quod  cum  inter  nos  nostros  amicos  et  fautores 

2«  ex  parte  una,  consules  et  universos  cives  Wormacienses  ex  parte  altera,  que- 
dam  dissensionis  et  discordie  materia  suburta  fuisset  et  eandem  dissensionem 
sive  discordiam  ad  pacem  et  concordiam  reformandam  venerabiles  patres  et 
domini  nostri  'Wonaaeiensis  et  Spirensis  episcopi  neenon  nobilis  vir  dominus 
E.  comes  de  Liningin  sibi  assumpsissent  decidendam  utraque  parle  in  dictos 

ji  compromittente,  dicti  domini  omnem  dissensionis  materiam  raueorem  sive 
discordiam,  que  inter  nos  nostros  amicos  et  fautores  et  predictos  cives  fuerat, 
taliler  decidebant  et  ynanimiter  ordinarunt  videlicet,  quod  nos  otunibus  dampnis 
dissensioni  rancori  sive  discordie  pro  nobis  nostris  amicis  et  fautoribus  ad- 
versus  dictos  consules  et  cives  universos  quocumque  modo  fuerat  suscitata 

so  renunciavimus  publice  simul  et  scmel  simpliciter  et  de  piano  usque  in  illum 
diem  videlicet  Johannis  et  Pauli  nunc  preteritura,  quando  reformabamur  cum 
eisdem  civibus  per  dominos  memoratos ;  similiter  consules  et  universi  cives 
predicti  nobis  idem  faciunt  renunciantes  omnibus  prenotatis.  In  testimonium 
et  robur  premissorum  dedimus  sepedictis  civibus  presentes  litteras  sigillis 

ss  nostris,  qui  sigilla  habemus,  roboratas  et  alii,  qui  sumue  in  presenlibus  litteris 
nominati,  contenti  sumus  appensione  sigillorum  predictorum.  Datum  et 
actum  Wormocte  anno  domini  M.  G°C.  LXI,  in  die  beatorum  Johannis  et 
Pauli  martirum. 

Dallxrf}ische8  Archiv  im  Schlosse  Herndteim.    or.  mfc.  c.  4  »ig.  pend.    1.  Smpl  : 
40  f-  S.  EBERHARDI.  ARE.  DE  .  .  MA.   >2.  +  S'.  GERHARDI.  CAMKRAHII.  WORM. 
3.  4-  S.  IOHANNI.  MIL1TIS.  DE.  WATTENUEIM.    4.  +  S\  WILHELM].  DE. 
FRISENHEIM. 


Digitized  by  Google 


12C1.  201 

1261.    Juni.  —  GiUertamch  zwischen  der  s.  Antlrcaskirche  und  dm  299. 
Retterinen  auf  dem  s.  Amlreashcrg  in  Worms. 

Eberhardiis  decanns  totumque  capitulum  ecclesie  sancti  Andrec  Wornia- 
tiensis.    Manifestum  esse  volumus  universis  seriem  presencium  inspectoris, 
quod  nos  conventui  dominarum  Peiiilcntiiiin  in  montc  ante  portam  sancti  » 
Andree  considerata  utilitate  et  comodo  ecclesie  nostre  et  conventus  eiusdem 
unius  iurnalis  agri  in  eodem  monte  siti  ad  dominium  et  proprictatem  eeclesic 
nostre  speclantis  commutacionem  feeimus  pro  uno  iurnali  et  dimidio  vinearum, 
qui  siti  sunt  aput  Manschende,  de  quibus  debetur  unus  hallms/s  in  censu 
Volzoni  de  Ripa  civi  Wormaehnsi,  quem  nos  dabimus  annuatim,  nobtsqueio 
dicte  iam  sorores  viam  facient  ad  agros  nostros  et  vineas  in  montc  predicto 
sitas  iuxta  eundem  iurnalem,  quem  conventui  commutavimus  iam  predicto. 
Pro  deeima  vero  ipsius  iurnalis  dabunl  sorores  annuatim  XVIII  denarios 
Wormaciensis  monete  ei  qui  et  aliam  deeimam  reeipere  consuevit  ibidem. 
In  super  peeiam  quandam  iam  determinatam  suis  finibus  et  distinetam  et  viam  i* 
iuxta  parietem  earum  dormitorium  contingentem  et  ad  nos  pertinentem  me- 
morato  conventui  dominarum  concessimus  pro  annuo  censu  XVIII  deuariis 
Wormatiensilms,  ita  quod  quando  nobis  persolverint  tres  libras  haHctisium  ad 
predictum   censmn  ipsc  conventus   non   tenebitur   persolvendum.    In  buius 
facti  robur  et  memoriam  valituram  presentem  litteram  sigillis  ecclesie  nostre» 
et  conventus  predicti  duximus  consignandam.      Actum  anno  domini  M.CG.LXI 
mense  iunio. 

fX.-A.  Darmstudt:  Wärmt  81.   ur.  ntb.  c.  2  sig.  jtatd.;  das  Siegel  der  ».  Andreas- 
kirche ist  abgefallen. 

Druck:  Höht  HU.  II,  167  f.  uncolMäntlig.  —  Angeführt  im  Arcliir  f.  Aew.  25 
<r«*cft.  II,  343.  —  Btg.  Scriba  nr.  1688. 

1261.    Dezember.  —  Walramus  Propst  der  Kirche  von  Worms  schenkt  300. 
mit  Einwilligung  des  Bischofs  E(berhard)  dem  Kanoniker  Wemher 
ein  Stück  IauuI  zur  Erweiterung  seines  Hofes. 

Wallcramus  dei  gracia  prepositus  Wormaciensis.       Presentium  tenoreso 
profitemur  et  publice  protestamur,  quod  nos  Wertdiero  parroebiano  canonico 
Wormaciensi  familiari  nostro  ac  dileclo  meritis  suis  et  instantia  provocati 
partem  sive  spacium  curie  nostre  prepositure  scilicet  WormtKiensis  attinentis 
in  longitudine  et  latitudine  a  fenestra  proxima  domus  nostre  a  parte  muni- 
tionis  civitatis  curie  sue  contigue  usque  ad  aliam  domum  nostram  directesi 
huic  oppositam  vie  et  curie  sue  contiguam  et  coniunclam,   accedente  con- 
sensu  venerabilis  patris  ac  domini  E.  Wormaciensis  episcopi  neenon  venera- 
bilium  virorum  decani  et  capituli  Wormaciensis  plenaria  voluntate  assignavimus 
habendam  et  perpetuo  possidendam  dedimus  liberaliter  et  benigne  ad  opus 
ampliationis  curie  sue,  que  nimis  arla  sive  stricta  ad  exercendas  in  ea  utilitatesio 
et  commoda  videbatur.    Et  ne  a  successoribus  nostris  diclo  W.  aut  sibi  in 
curia  successuris  aliquid  in  contrarium  valeat  suscitari,  presens  scriptum  a 
nobis  sibi  traditum  ad  petitionem  nostram  ac  suam  predicti  patris  venerabilis 


Digitized  by  Google 


202 


1261. 


domini  E.  Wormaciettsis  episcopi  nostro  ncc  non  prcfalorum  decani  et 
capiluli  sigillis  ad  futuraru  memoriam  est  raunitum.  Datuni  et  actum 
anno  domini  M.  CC.  L  XI.  mcnse  decembris. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  88.   or.  mb.   Das  Siegtl  des  Bischof*  ist  sammt 
i  dem  Pergament  abgerissen ;  die  Siegel  des  Decans  und  des  Kapitels  hängen  rollig  zer- 
trümmert an  rothseidenen  Sdmüren. 

Druck:  Battr  HU.  II,  l&)  unvoOstündig. 

301.  1261.  —  Eberhard  Bischof  von  Worms  schliesst  einen  Vertrag  zwischen 
der  Kirche  s.  Paul  und  den  Bürgern  von  Worms,  dahinlautcnd, 
«o        dass  die  von  Bürgern  am  Ufer  des  Eisbaches  errichteten  Häuser 
wieder  entfernt  werden  sollten. 

Eberhardus  dei  gracia  Wormaciensrä  episcopus,  consules  et  universi  eives 
ibidem.  Conqucrcntibus  coram  nobis  decano  et  capitulo  ecclesic  saneti  Pauli 
Wormaciensis,  quod  quidam  cives  Vformacienscs  super  ripam  rivi,  qui  ipsam 

w  perfluit  civitatem  et  ecclesie  dinoscitur  ipsorum  attinere,  quidam  cives  ibidem 
edificia  collocasscnt  ipsi  rivo  debito  viciniora,  unde  rivi  purgationem  poscente 
neecssitate  inpediri  coutingerel  et  in  usu  rivi  ad  molendina  dicte  ecclesie 
neecssario  dampnum  ipsi  et  gravamen  non  modicum  suslinercnl;  Engel- 
mannus  fdius  Jacobi  Marcgravii,  Mezza  relicta  eiusdem  Jacobi,  Heinricus  dictus 

so  Unbescheiden,  Jacobus  dictus  Keiser,  Wolverat,  Hugo  dictus  Cippelinus,  cum 
de  numero  civium  predictorum,  de  quibus  querimonia  vertebatur,  existerent, 
coram  nobis  comparentes  cum  prefato  capitulo  pro  se  salva  eidem  capitulo 
sua  contra  cives  alios  actione  taliter  convenerunt,  quod  ex  parte  sua  capi- 
tulum  Heinrico  scolastico  et  Gerlaco  suis  concanonicis,  ex  parte  vero  altera 

wdicti  cives  Heinrico  Richeri  et  Herbordo  Rapario  suis  coneivibus  assumptis 
dicte  questionis  decisionem  eorum  ordinationi  et  arbitrio  concorditer  sub- 
miserunt;  qui  prudenlum  virorum  consilio  infbrmali  super  questione  predicta 
compositionem  huiusmodi  slaluerunt,  ut  cives  prenominati  edificia  sua  rivo 
vicinius  debito  superposita  sine  contradictione  qualibet  ammoveant  et  tarn 

solatum  super  ripam  rivi  relinquant  spatium,  quod  terram,  que  de  rivi  puvga- 
tione  eicitur,  comode  capere  possit  et  eam  in  rivum  cum  eiecta  fuerit  spatii 
angustia  refluere  vel  relabi  non  cogat.  Quoniam  autem  plura  civitati  nostre 
ministrat  comoda  rivi  transitus  supradicti,  nos  ordinationi  prediete  adicirous 
et  statuimus,  ut  unusquisque  civium  Wormaciettsium,  cuius  domus  vel  area 

aisupra  rivum  porrigitur,  terram  Ulam,  que  de  rivi  purgatione  eicitur,  a  tem- 
pore quo  rivus  ipso  purgato  in  civitatem  refluit,  infra  dies  quatuordeeim 
secundum  quantitatem  porrectionis  domus  sue  vel  aree  faciat  asportari  et 
qui  infra  dies  quatuordeeim  hoc  facere  neglexerit,  ad  penam  unius  solidi 
denariorum  "Wormaciensium  teneatur,  singulis  quoque  diebus  quatuordeeim 

*o  neglientiam  eandera  pena  consimilis  consequelur  sine  remissione  aliqua  com- 
ponenda,  donec  quilibet  civium  secundum  porrectionem  domus  sue  vel  aree 
supra  rivum  et  spatium  se  contingens  terram  de  rivo  eiectam  procuraverit 
asportari.    Pene  autem  prediete  medietas  diclo  cedet  capitulo  et  raedietas 


Digitized  by  Google 


203 


reliqua  comiti  et  iudicibus  civitatis,  ut  cum  a  capitulo  requisiti  fuerint,  pene 
huius  solutionem  cxigant  et  ubi  dcnegata  fuerit,  pignus  accipiant  et  apud 
capitulum  reponant,  donec  pena  predicta  fuerit  persoluta.  Volumus  etiam, 
ut  nullus  omnino  civis  editicium  aliquod  seu  clausuram  supra  rivum  pre- 
dictum  collocet  ex  transverso,  sed  vie  super  ripam  eius  libere  sint  et  aperte.  » 
Actum  anno  domini  millcsimo  ducentesimo  sexagesimo  primo. 

Sl.-A.  Darmutadt:  Worms  87*.  or.  mb.  Das  dojtpdseitige  rothe  Wachssitoel 
hängt  sehr  beschädigt  an  grunbraunseideiiciit  Hand.  liegende  der  Rückseite :  +  SECRETVM. 
DNl.  EBERHARDI.  EPI.  WORMA. 

Drucke:  Schannat  II,  131  f.  —  Senckenberg,  Sclect.  iur.  II,  590.  —  Reg.  lo 
Scriba  nr.  1690. 


1262.    Februar  11.  (in  crast.  b.  Scolastice  virg.).  —  Kbirhardus  Bischof  302. 
von  Worms,  B.  der  Decan  und  das  Kapitel  Urkunden,  dass  sie  den 
Streit  zwiseben  Wernhcr  de  Mullinhein  Procurator  des  Klosters  Kirsch- 
garlen  (conventus  Orti  s.  Marie  extra  muros  Worm.)  und  Wernher  is 
dictus  Lumersheimere  Ober  das  von  letzterem  bewobnte  Haus,  sita  retro 
macella  dicta  ad  Lumersheimere,  an  ein  Schiedsgericht  bestehend  aus 
Wernher  retro  Monetam  und  Heinrich  Richcri  cives  Worm.  als  Ver- 
treter des  Klosters  und  E.  Dekan   zu  s.  Andreas  und  Friderich  de 
Stockeim  canonicus  Worin,  als  Vertreter  des  Wernher  de  MäUinheim  *> 
gewiesen  haben. 

Zeugen:  Heinricus  Camerarius,  Gozo  de  Moro,  milites;  Heinricus  Holt- 
mundi  magistcr  civium,  Conradus  Dirolü,  Heinricus  Gippure,  Conradus  de 
Arbore  rosarum,  Frischo  de  Ostovin,  cqnsules  Wormacicnses. 

St.-A,  Luxem.  GaUerer'acher  A]>parat  nr.  HO.  or.  titb.  c  2  »ig.  pend.  del. 
Da*  Pergament  Ixsdtaduß. 

Druck:  Battr  Hü.  V,  38. 


1262.    Februar  13,  (in  octava  epiphanie  domini).  —  Consules  et  universi  303. 
cives  Wormatienses  Urkunden,  dass  Hilteburgis  vidua  quondam  Richen 
civis  Vfonnatiensis  dem  Kl.  Schönau  verschiedene  Güter  und  Gefälleso 
in  Osthoven  und  Worms  vermacht  habe. 

In  Worms:  census  novem  unciarum  Worm.  cum  denariis  decem  Worm. 
subscriptos  infra  muros  civitatis  nostre  annis  singulis  in  festo  beali  Georgii 
de  areis  infra  notatis  assignandos:  Heinricus  Buschilhart  et  sui  hcredes  de 
area  domus,  in  qua  morantur,  in  inferiori  furo  quinque  uncias  Worm.  preterw 
denarios  quinque;  item  Gumpertus  piscator  et  sui  hcredes  ibidem  quadraginta 
quatuor  Worm.  de  area  domus  sue;  item  Heinricus  gener  Volperti  viginti 
quinque  denarios  de  area  domus  sue ;  item  domine  de  Orto  sanete  Marie  de 
area  sita  in  loco  predicto  viginti  quinque  denarios  Worm.  censuales. 

O.  L.-A.  Karleruhe:  Schönauer  Codex  lfd.  23'.  40 
Druck:  Würdtwem,  Chron.  dipl.  mon.  Schönau  p.  111  ff.  —  Reg.  8criba  5242. 


Digitized  by  Google 


201 


304.  1262.    Märe  (>.    Worms.  ■-  Eberhard  Bischof  von  Worms  urkundet, 

dass  das  Kloster  Schönau  ron  dem  Edelknecht  Joliannes  Rufus 
Wormser  Bürger  und  seiner  Frau  Agnes  Hof  in  Worms  er- 

worben habe. 

i  Eberhardus  dei  gralia  Wormatiensis  episcopus.  Noverint  universi 
presenünm  inspectores,  quod  dileeli  in  Clirislo  ubbas  et  convenlus  monaslerii 
Schonaug/etts/s  curiam  quaiidam  sitam  iti  Wormatia  cum  et  aliis  omnibus 
eidem  curie  atlinentihus,  quo  curic  predictonira  abbatis  et  conventus  adiacent 
et  qiiondain  fuerunl  Wernheri  agnomine  Militelli,  a  serviente  domino  Johanne 

lodicto  Rufo  cive  Wovmatiensi  et  Agnete  ipsius  uxore  comparaverunt  iusto 
titulo  emptionis.  Quam  curiam  dictus  Johannes  et  coniunx  eins  coram 
probis  et  honestis  viris  civibus  nostris  Wormatiensibus  in  iudicio  sicut  moris 
est  et  iuris  civitatis  nostre  coninunicata  manu  publice  tradiderunl  et  assigna- 
verunt  fratribus  monaslerii  prenotati,  plenam  eis  warandiam  |>er  annum  et 

lsdiem  secundum  civitatis  noslre  consuetudinem,  prominentes  presentibus  pueris 
coniugum  eorundem  et  renuntiantibus  curie  prelibate.  Quo  facto  Cunradus 
dictus  Gelter  et  Volzo  super  Ripam  nomine  dileclorum  in  Christo  prepositi, 
decani  et  cupituli  maioris  ecclesie  "Wormatiensis  ex  parte  quorum  iudicio 
presidchant  et  Cunradus  filius  qtiondam  Cunradi  Üierolli  civis  Wormatiensis 

wprefatam  curiam  venditam  a  Johanne  et  coniuge  sua  concesserunt  fratribus 
memorati  monasterii  iure  hereditario  imperpetuum  possidendam  cum  omnibus 
pertinentibus  ad  eamdem.  Ita  quod  census  inde  debitos  videlicet  duos 
denarios  Wormatienses  maiori  preposito  Wormatietisi,  item  decano  et  capitulo 
supradictis  quatuordet  im  uncias  denariorum  etiam  Warmatiensium,  item  septem 

w  uncias  eiusdem  monetc  predicto  Cunrado  filio  quondam  Cunradi  DieroKi 
tamquam  dominis  fundi,  in  quo  curia  predicta  consistit,  singulis  annis  in 
fesfo  saneti  Remigii  persolvere  teneantur.  Testes  autem,  qui  huic  vendilioni 
traditioni  et  concessioni  intererant,  sunt  hü:  Waccerphil  et  Bertoldus  de  Bocken- 
heim, mililes;  Heinricus  Riclieri,  Sigelo  Gozmari,  Cunradus  fittus  Cunradi 

so Dirolfi ,  Cunradus  Gelter,  Volzo  super  Ripam,  Gerungtis  faber  et  Gerungtis 
dictus  Friese,  cives  ~Wormatienses;  item  frater  Cunradus  cellerarius  Schönau- 
giensis,  Rudolfus  monachus,  Godefridus  et  Wernherus  conversi  monasterii 
sepedicti  ac  alii  quam  plures.  Et  quia  prefatus  Johannes  rem  sie  gestam 
coram  nobis  est  publice  protestatio,  nos  ad  preces  ipsius  et  fratrum  predic- 

3&torum  presens  scriptum  nostro  sigillo  munitum  ipsis  deditnus  in  testimonium 
premissorum.  Datum  Wormatie  anno  domini  millesimo  CÖ  sexagesimo 
secundo,  II  nonas  mareii. 

G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  1,  foL  2o'.  (B). 
Drucke:  Giidtnus,  Sylloge  p.  238  f.  —  Schannat  II,  132;  beide  aus  R  —  Btg. 

«o  Scriba  nr.  1694. 

305.  1262.  März  14.  Worms.  —  Eberhard  Bischof  von  Worms  urkundet,  dass 

die  Gebrüder  llicher  und  Jakob  zu  Worms  ihre  Güter  dem  Kloster 
Sclwnau  vermacht  haben. 

Eberhardus  dei  gracia  Vformatiettsis  episcopus.    Tenore  presentiuin 
«  prolestamur,  quod  cum  Richerus  et  Jacobus  fralres  filii  Jacobi  quondam  civis 


Digitized  by  Google 


1-J6-2. 


•205 


Woniuttiensis  in  nostra  prescnlia  constituti,  obtinuissent  in  forma  iutlicii  per 
scntcntiam  generalem,  quod  universa  bona  sua.  euicuinque  vellent,  licite  darcnt 
vel  dare  poasent 1  cl  de  ipsis  bonis  pro  sue  voluntatis  arbitrio  ordinäre;  omnia 
bona  tain  mobilia  quam  immobilia,  que  babebant,  pari  consensu  et  unauimi 
voluntate  dcdcrunt  monasterio  Schouaugims* ,  tradentes  et  resignantes  ea  5 
publice  in  manus  abbatis  monasterii  prcuolati.  Ita  lamen,  ut  ädern  fratres 
Richerus  et  Jacobus  bona  predicta  dum  vixerint  ad  usus  suos  leneant  et 
altero  ipsorum  decedente  alter  superstes  succedat  ei  in  bonis  eisdem,  ea  usque 
ad  suiun  obitum  liabiturus.  Si  vero  predicti  fratres  Richerus  et  Jacobus 
habituin  rcligionis  susceperint  vel  in  seculo  remanentes  sine  liberis  et  uxori-  io 
bus  decesserint,  statim  posl  mortem  ipsorum  universa  bona  predicta  ad  pre- 
falum  monasterium  Schonaugiense  liberc  et  sine  contradictioue  qualibet  dcvol- 
ventur.  Testes  buius  rei  sunt:  Heinricus  dictus  Wackerphil  miles  noster; 
H.  Richeri,  Heinricus  Cippura,  H.  Rufus.  H.  dictus  Span,  Cunradus  de  Arbore 
rosarum,  Sigello  Gosmari,  Johannes  Vulpecula,  Wernezo  Dierolli,  cives  Wor-  u 
nuUienses  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  Wormatie  anno  domini  mil- 
lesimo  ducentcsimo  sexagesimo  secundo  pridie 3  idus  marcii. 

G.  L.-A.  Karlsruhe;  Schönauer  Codex  I,  fol.  'Ml.  (Bj. 
Druck:  Gudenus,  Sylloge  240 f.  —  Heg.  fkriba  nr.  5243. 

1 262.    März  14.  —  E.  Dekan  und  das  Kapitel  s.  Andreas  zu  Worms  306. 
Urkunden,  dass  Sifrid  von  Flamersheim  seinen  Hof  mit  einem  Haus 
auf  detn  Oltermarkt  in  Worms  der  Kirche  s.  Martin  vermacht  halte. 

K.  decanus  totumque  capitulum  ecclesie  saneti  Andree  Wormacicnsis. 
Universis  ad  quos  presens  scriptum  pervenerit  salutein  in  omnium  salvatore. 
Nc  transeant  opera  cum  hominibus  temporis  in  successum,  quod  ab  eissi 
agitur,  expedit  litteratorie  conservari.  Hinc  est,  quod  universis  constare 
volumus,  quod  Siuridus  de  Flamersheim  coram  nobis  comparens  in  manus 
nostras  resignavit  aream  suam  cum  domo  sitam  in  foro  superiori  Nidungo 
pellipario  conu'guam  in  hunc  modum,  quod  eam  iure  hereditario  concederemus 
decano  et  ecclesie  saneti  Martini  'Wonnaciensis  in  remedium  anime  sue,  sie  so 
tarnen  quod  dictus  Siuridus  quam  diu  vixerit  in  carne  dictam  domum  pos- 
sideat  et  ecclesie  noslrc  in  festo  Remigii  V  presentet  denarios  annuatim, 
quos  post  mortem  eius  dabit  ecclesia  memorala.  Datum  anno  domini 
MCÖ.  LX  secundo,  pridie  idus  marcii. 

St.-A.  Darmstadt:  Worum  nr.  «9.   or.  mb.  c.  aig.  petul.  del.;  kleine  Scltrift.  35 

Druck:  Baur  HU.  II,  170  f.  unvollständig. 

1262.    März  15.  (feria  quarta  ante  dominicam  qua  cantatur  lelare  Jerusalem)  307. 
apud  Wormatiam.  —  Eberhard  Bischof  von  Worms  urkundet,  dass 
Hezelo  cantor  ecclesie  saneti  Martini  Worin,  seinen  Antheil  am  Hof  in 
Wattenheim  dem  Kl.  Schönau  abgetreten  habe.  40 

[305.)    1  vel  dare  possont  in  kleinerer  Scloift  über  der  Zeile.    •  B:  in  die;  ullein 
die  Innung  GudenuKi'  ist  trat  richtiger. 


206 


Zeugen:  Heinricus  Richeri,  Ileinricus  Rufus,  H.  Cippure,  Sigelo  Gozm  ari, 
Fridegerus  raonetarius,  Engelmannus  filius  Jacobi  Marcgravii,  Engelmannus 
filius  Engelfridi  Marcgravii,  Bertoldus  de  Agersheim,  cives  Wormatienses. 

G.  L.-A.  Karlinvhe:  Schönauer  Codex  I,  fol.  102. 
5  Druck:  Gvdenun,  Sylloge  241  f.  -  Reg.  Scriba  nr.  5244. 


308.  1 262.  April  5.  Speier.  —  Die  Kirche  zu  Speier  verkauft  dem  Erbo  Kanoniker 
zu  s.  Martin  in  Worms  die  Fleischbank  auf  dem  Niedertnarkt  zu  Worms. 

Adelvolcus  dei  gracia  decanus  totutnque  Spirensis  ecclesie  capitulum. 
Universis.  ad  quos  presens  scriptum  pervenerit,  salulem  in  doinino  ac  credere 

tu  subnotatis.  Universität!  vestre  lenore  presencium  liquere  cupimus,  quod  nos 
macellum  situm  Wormacie  in  foro  inferiori,  quod  ad  ecclesiam  nostram 
spectabat,  cum  omni  utilitutc  ac  proventibus  macelli  eiusdem  Erboni  canonico 
ecclesie  sancti  Martini  Wonnaciensis  pro  octo  libris  hallen* /um  de  consensu 
unanimi   vendidimus  titulo  proprietatis  ac  iure  perpetuo  possidendum.  In 

iscuius   rei  teslimonium    presentcs    litleras    sigillo    capituii    nostri  duximus 

4>  O  4 

sigillandas.       Datum  Spiro  anno  dorn  in  i  M.  CC.  LXII  nonas  aprilis. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  90.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso. 
Druck:  liaur  HU.  II,  171. 


309.  1262.    Mai.  —  Die  Dekane  und  Kapitel  des  Domstiftes  und  der 
zu        s.  Andreaskirche  willigen  in  den  Tatisch  mehrerer  Grundstücke  ein. 

Maioris  et  sancti  Andree  ecclesiarum  Wormaciensium  decani  et  capitula. 
Presencium  tenorc  profilemur,  quod  nos  vencrabilium  virorum  B.  scolastici, 
Friderici  et  Conradi  de  Stock  heim  fratrum  canonicorum  Wormatiensium  pre- 
eibüs  ineünati  in  permutacionem  talera  considerala  buiusmodi  ecclesiarum 

»jnostrarum  ulilitate  et  com  modo  consensimus  unanimi  voluulate,  quod  area 
domini  Wer lüicri  parrochiani  canonici  Wormaciensis  sita  in  vico  Claiskoip 
et  area  Erperti  prebendarii  Wormaciensis  in  eodem  vico  sita,  que  solvunt 
annis  singulis  quatuor  uncias  denariorum  Wormaciensium,  in  ins  et  dominium 
ecclesie  sancti  Andree  cum  ipso  censu  sunt  translatc  et  versa  vice  tres  aree 

worlo  curie  claustralis,  quam  dicti  fratres  inhabitant,  contiguc,  que  solvunt 
annis  singulis  V  solidos  et  quatuor  denarios  Wormacienses,  translatc  sunt  in 
ius  et  dominium  curie  antefate,  ita  scilicet  quod  similiter  quatuor  uncie 
Wormaciensium  denariorum  de  ipsis  areis  annis  singulis  maiori  ecclesie  per- 
solvantur.    Cum  itaque  XVI  denarii  residui  sunt  super  quinque  solidos  et 

ss  quatuor  denarios,  qui  de  tribus  illis  areis  ecclesie  sancti  Andree  solvi  con- 
sueverunt,  nos  decanus  et  capitulum  sancti  Andree  duos  denarios,  qui  nobis 
de  Hoicheim  a  maiore  ecclesia  solvebanlur,  et  X1H1  de  orreo  dictorum  fratrum 
ante  portam  sancti  Andree  sito  dcfalcamus,  ut  sie  ipsi  dictas  IUI  uncias 
maiori  ecclesie  de  dicta  area  persolvere  integraliter  teucanlur.    In  cuius  per- 


Digitized  by  Google 


12G3. 


207 


mulacionis  et  consensus  evidcnciam  et  robur  perpetuum  sigilla  ecclesiarum 
nostrarum  presentibus  sunt  appensa.  Actum  anno  domini  M.CC.  LXll 
mense  tnaio. 

St.-A.  Darmstadt:  Chart,  Worm.  s.  XV.  fol.  t04\  (D). 
Druck:  Baur  HU.  II,  172  unrollrtündig  ex  D.  i 

1263.    März  23.  (VI   feria  a.  diem  palmarum).  —  B.  decanus  totumqtie  310. 
capitulum  maioris  ecclesic  Wormaciensis  Urkunden ,  dass  Gerhardus 
Smuzelin  et  uxor  sua  Ortherun  neenon  Eberhardus  frater  predicti  Ger- 
hardi  dem  Kloster  ad  Ortum  s.  Marie  extra  muros  Worm.  ihre  Güter 
in  Oppenheim  und  Husen  verkauft  haben.  io 

Zeugen :  Bertholdus  Smuzelin,  miles  de  Dirmensthein,  Heinricus  Rieheri, 
Wernherus  relro  Monetam,  Wernherus  Amelle,  Richelmannus ,  Wernherus 
Hellecrappo,  Wernherus  Militellus,  Gonradus  de  Petherinsheim,  Wernherus 
de  Mullenheim  procurator  conventus  predicti,  cives  Wormacienses,  Lodewicus 
de  Oppenheim.  is 

St.-A.  Luzern,  Gatterer'scher  Apparat,  er.  mb.  c.  «ig.  pend.  del. 
Druck:  Baur  HU.  V,  3». 


1263.    Mai  1.  (in  die  beatc  Walburgis).  —  Bischof  Eberhard  schlichtet  311. 
einen  Streit  zwischen  Adelheid  magistra  et  conventus  sanetimonialium 
in  Frankendal  und  den  milites  ac  universitas  ville  Lammeshein  super  so 
purgacione  alvei  rivi  per  villam  predictam  fluentis  in  valle,  que  dicitur 
Vöezgrabe. 

Zeugen :  Rupertus  comes  Jrsutus  frater  noster ;  frater  Otho  de  Buchens- 
hein  predicator;  frater  Gerhardus  Smuzelin  de  Dirmensthen,  Wolframus  de 
Le  wen  stein  et  Franco  de  Laineshein,  Fridericus  et  Billungus  filii  fratris  sui,  a.% 
Bertlioldus  dictus  Rubc  müites;  Gerhardus  dictus  Spiez,  Hertwicus  dictus 
Curie,  Heinricus  Rieheri,  Heinricus  Cippure,  Richelmannus,  Herburdus  Rubere, 
Cunradus  Span,  Sigelo,  Gozmari  et  alii  quamplures  cives  nostri  Wormacienses. 

St.-A.  Luzern,  Gatter  er' acher  Apparat  nr.  118.  or.  mb.  sehr  beschädigt.  Die 
Siegel  de»  Bischof»,  E.  und  Friderich  Grafen  von  Liningen  hängen  eingenäht..  30 


1263.    Juni  5.  —  Bündniss  des  Wormser  Klents  gegen  jede  äussere  312. 
Gewalt. 

Maioris,  Nuhusensis,  sanet  Pauli,  saneti  Andree,  saneti  Martini  eccle- 
siarum decani  et  capitula.  Quoniam  adversus  clerum  et  ecclesiastice  dignitatis 
honestatem  laicorum  frequenter  sevit  malitia  et  eorum  plerique  ad  hoestudiass 
sua  dirigunt  et  conatus,  ut  cleri  et  ecclesiarum  iura  minuant,  consuetudines 
honestas  aboleant  et  perimant  libertates,  cleri  conditionem  suis  conditionibus 
deteriorem  efficere  et  servituti  eam,  quam  in  sortem  dei  electam  divina  insti- 


Digitized  by  Google 


208 


l-_v,:i. 


tutio  liberam  ordinavil,  subicere  molicntes.  .\c  ex  eu  possimus  a  successoribus 
noslris  neglientie  argui,  si  eleri  aut  ecclesiarum,  quarum  benefitiis  sustentamur 
et  quibus  tain  cx  officio  karilatis  quam  ex  debito  tencmur  obnixi,  iura,  con- 
suetudines  bonestas  el  libertales  communes  labi  seu  interire  tamquani  desidea 

r.  paliamur,  uuaniniiler  fide  data  promisimus  et  promissionem  nostram  corporali 
lirniavimus  iuramento.  ut  laicali  violetitie  vel  cuilibet  alteri  potestati,  que  in 
preiudicium  seu  lesionem  aut  opprcssionem  predictorum  iuriuin  consuetudinuni 
liberlatum  so  engere  presumpserit  violcnter,  pari  et  unatiimi  consilio  et  iu- 
vaiiiine  resistamus,  iura  uostra  eoiisuetudines  houestas  et  commune*  libertales 

10  fovendo,  conservando  et  usquc  ad  satisfactionis  eonq>etentis  exbibitionem ,  si 
in  biis  impulsati  fuerimus,  commuriibus  expcusis  et  laboribus  pro  viribus 
defendendo;  personaiu  prcterea  qiiarnlibet  de  nostro  collegio  existentem,  que 
non  odii  vel  raiuoris  sive  inimicitic  sed  zelo  fidelitatis  ducta  supradicto  negotio 
consilium  apposu«-rit.  auxilium  impenderit  sive  ipsum  de  mandato  universitatis 

i'.  nostrc  assumpscrit  prosequenduni,  si  ob  id  a  laicali  seu  alia  potestate  per- 
secutionem  pati  ceperit  et  rerum  suarum  vel  persone  offensam  incurrerit  vel 
gravamen  sub  observationc  prcbabita  iiiramenti  manu  teuere  promittimus  et 
eidem  adesse  et  assistere  communibus  sumptibus  et  labore  doncc  illatarum 
sibi  gravaininis  et  olfcnse  satisfactionem  congruam  et  universitali  nostre  ac- 

w>  ceptabilem  consequatur.  Volumus  etiam  ut  in  vigilia  boati  Tbome  bec  presens 
littera  in  quolibet  capitulo  j>er  anuos  siugulos  reeitetur,  ne  fratrum  vel  ca- 
nonicorum  quispiam  so  possit  per  ignorantiam  exeusare.  Kt  si  quis  in  capi- 
tulum  de  novo  reeeptus  fuerit  bec  audiat  atque  sciat  et  iuramento  consimili 
ad  observalionein  predictorum  specialilcr  obligetur,  contra  quemlibet  etiam 
huiusmodi  coudicti  transgressorem  in  nostris  eollegiis  existentem  ad  penam 
canonicam  aniniadversione  condigna  pariter  insurgemus,  ut  sie  honor  clero 
debitus  per  observalionein  preiiiissorum  in  sua  liberlate  consistere  valeat  et 
dnrare,  super  quo  preseiitem  litteram  ecclesiarum  nostrarum  sigillis  duximus 
roboramlam.       Actum  anno  ab  incarnatione  dominica  MCCLXIH  nonas  iunii. 

so  St.-A.  Ln:ern,'  Gatterer'scJter  Aji/Mrat  nr.  Uö.    or.  mb.    Schön  erhalten;  schöne 

Schrift.  '>  Siegel  hängen :  1)  Siegel  de*  Kapitels  hingt  sehr  nol  erluüten  an  rothseidener 
Schnur.  2)  Siegel  de»  Stifts  Xnüutusen  zertrümmert,  hängt  un  riolett  seidener  Schnur. 
3)  Siegel  des  s.  Pattlusstijls  hängt  wolerhtlten  an  gelbseidener  Schnur.  4)  Siegel  de* 
s.  Andreasstifts  hingt  icolerhdten  an  grünseidener  Schnur.    t>)  Siegel  des  s.  Martitis- 

3i  Stifts  hängt  zerbrwlxn  an  ruthseidener  Schnur. 

Drucke:  Sdtannat  II,  133.  (S).  —  Würdtwein,  Subsui,  dipl.  XIII,  206 ff', 
nach  einem  Vidimus  vom  .1.  13H4,  Juni  11.  (die  b.  Barnabe  apostoli)  —  St.  A.  Darm- 
etadt  :  Worms  ad  «o».  —  Heg.  Scriba  nr.  1703. 


313.  1263.    August  29.  —  Belinus  Abt  und  Convent  des  Klosters  Schönau 
4i>        verleihen  ihren  Hof  zu  Worms,  der  einst  dem  Richer  Bürger  von 
Worms  gehörte,  dem  Heinrich  Ricfier  und  seintr  Frau  Elisabeth. 

Belinus  dictus  abbas  totusqne  conventus   monasterii  Scbonaugiensis. 

Tenore  presentium  profitemur  ,  quod  nos  curiam  quondam  Ricberi 

civis  Wormatiensis  ad  nos  et  claustrutn  nostrum  per  fratres  (?)  Jacobum 


Digitized  by  Google 


12*3. 


209 


Richeri,  Richilmannum  et  Jacobum  ipsius  pueros  nostros  confratres  dcvo- 
lutam  libera  voluntate  omni  spatio,  prout  ipsa  curia  sita  est  in  civitate 
Wormatiensi  cum  domo  retro  attinente,  sita  ex  opposito  curie  quondam 
Alkindi,  concessimus  Heinrico  Richeri  et  Elizabetb  ipsius  consorti  dilecte,  cui 
Heinrico  prius  in  ipsa  curia  quedam  gratia  facta  fuit,  pro  annuo  censu  & 
videlicet  pro  IUI  libris  denariorum  Wormaticnsiuni  legalium,  quarum  due-in 

festo  beati  Georgii,  relique  duc  in  festo  beati  Rcmigii  annis  singulis  nobis  

dcbent  assignari  a  coniugibus  menioratis.  Hoc  adiecto,  quod  post  mortem 
predictorum  Heinrici  et  Elizabetb  medietas  curie  cedet  pueris  Heinrici  pre- 
dicti,  quos  babel  ex  Hedwige  bcate  memorie  coniuge  sua  prima  et  eorum  jo 
heredibus  possidcnda;  rcliqua  rucdietas  curie  cedet  pueris  Heinrici  predicti, 
quos  habet  ex  Elizabeth  secunda  coniuge  sua,  nunc  vivente,  et  eorum  here- 
dibus possidenda.  In  testimonium  et  robur  premissorum  et  concessionis  nostre 
facte  coram  venerabili  domino  nostro  Eberhardo  Wormatiensi  episcopo  et 
multis  presentibus  fide  dignis,  presentem  litleram  sigillo  nostri  conventus » 
dedimus  consignatam.  Actum  anno  domini  MCCLXIII,  quarta  feria  post 
octavam  assumptionis  virginis  gloriose. 

Druck:  Gudow»,  SyUoge  244  f. 

1263.    September  14.  (in  exaltatione  s.  crucis)  Wormatie.  —   Eberhard  314. 
Bischof  von  Worms  gibt  seine  Zustimmung  zur  Uebcrtragung  desjo 
Patronalsrechts  der  Kirche  s.  Johannes  in  Worms  vom  Custos  Wilhelm 
an  das  Domkapitel. 

St.-A.  W.  nr.  45.   cop.  (hart.  Alnchrifl  des  Stadtschreiber*  lAintz,  entnommen 
einem  TYanssumpt  itn  Archiv.  ( B). 

St.-A.  DarmttatÜ:  Chart.  Worin.  ».  XV.  (D).  as 
Druck:  Baur  Hü.  IL  182  ex  D. 

1263.    September  16.  (XVI  kal.  octobris)  Wormatie.  —  Dekan  und  Kapitel  315. 
der  Kirche  von  Worms  erhalten  von  Wilhelm  Custos  des  Domstiftes 
das  ihm  gehörige  Patronatsrccht  der  s.  Johann iskirebe  in  Worms  und 
sie  geben  ihm  dafür  andere  Pfründen.  ao 

St.-A.  W.  nr.  49.   cop.  Chart.  (B). 

St.-A.  Darmstadt:  Chart.  Worm.  ».  XV.  (D). 

Druck:  Baur  Hü.  II,  182  f.  ex  D. 

1263.    September  23.  (dominica  post  fest  um  b.  Mauricii)  Wormacic.  —  316. 
Tbeodericus  episcopus  Vironensis  bekennt,  dass  er  mit  Beistimmung  des  s:» 
E.  Bischofs  von  Worms  und  auf  Bitten  des  Abtes  und  Convents  in 
Otterburg  sowie  des  Bruders  Heinrichs,  tunc  curie  eorum  magistri 
Worin  atiensis,   die  Kapelle  in  ihrem  Hofe  am  Sonntag  nach  dem 
s.  Mauriciustag  geweiht  und  allen  Besuchern  einen  Ablass  verliehen  habe. 

St.-A.  Darmstadt :  Worms  nr.  93.  or.mb.  Dasrotht  Wachssiegel  hängt  an  gelb- to 
rothseidener  Schnur;  Legende:  BONITATE.  DIVINA.  THKODERICVS.  EPS.  WIR 

Druck:  Baur  HU.  II,  183 f.  unvollständig. 

H.  Boo«,  ITrkandenbuch  d.  Stadt  Wnnm  I.  14 


Digitized  by  Google 


210 


1263.  1264. 


317.  1263.  September  2<).  (die  Michaelis).  —  Walram  Propsl  des  Domsüftes 
Worms  gibt  seinen  Consens  zur  l'ebcrtragung  des  Patronatsrechtes  der 
s.  Johanniskirehc  in  Worms. 

St.-A.  W.  nr.  46.   cop.  chart.  (Ii), 
s  St.-A.  Dannstadt:  Chart,  »form.  *.  XV.  (D). 

Citiert  hei  Baur  IUI  II,  m*. 

316.  1263.    November  5.  —  Die  Büthe  und  Bürger  von  Worms  beurkunden 
das  Vennächtniss  der  Guda,  Witttee  des  Ulrich  Marschalks  Bürgers 
von  Worms,  zu  Gunsten  der  Kapeüe  des  Klosters  Schönau  in  ihrem 
io        Hof  zu  Worms. 

Consules  et  universi  cives  Wormatienses.  Noverint  universi  presentium 
inspectores,  quod  Göda  vidua  relicta  bone  memorie  Ulrici  Marscalci  quondam 
nostri  coneivis,  ut  in  eterna  sibi  meritum  comparel  mansione,  contulit  Capelle 
fratrum  Schonaugcnsmm  site  in  nostra  civitate  in  curia  eorundem  fratrum 

i:>  quinque  uncias  denariorum  Wormatiens/w»  censuales  solvendas  annuaüm 
tarn  de  curia,  que  dicitur  Militelli,  sita  in  civitate  nostra  in  vico  Lane,  quam 
de  area  cidem  curie  adiacente,  quam  dicla  vidua  a  mulierc,  que  nominatur 
de  Susenheim,  comparavit,  ita  quod  quinque  solidi  de  parle  illa  curie  pre- 
notate,  quam  Cunradus  dictus  Militellus  coneivis  noster  nunc  inhabitat,  et  due 

iouncic  de  area  supradicta,  que  iam  dicte  curie  adiacet,  annis  singulis  per- 
solvantur,  quorum  censuum  medietas  in  festo  beate  Margarete  et  reliqua 
medietas  in  die  nativilatis  doiuini  solvi  debel.  De  hiis  autem  censibus  con- 
stiluit  Guda  predicta  et  taliter  ordinavit,  ut  de  ipsis  oleum  ad  lampadem  in 
predicta  capella  nocturno  dunlaxat  tempore  arsurain  perpetuo  ministretur. 

sä  In  cuius  rei  testimoniuni  et  noliciam  pleniorem  presentes  litteras  inde  con- 
fectas  ad  peticionem  vidue  memoratc  et  fratrum  de  Schonaugia  feeimus  com- 
muniri.      Datum  anno  domini  millesimo  GC.  LX.  tercio,  nonas  novembris. 

O.  L.-A.  Karhrtihe:  ScJtönauer  Codex  1  fol.  2t'. 
Druck:  U  ünUtcem,  Chron.  dipl.  man.  Schönau  p.  117 f.  —  Reg.  Scriba  nr.  5346. 

319.  1264.  Januar  18.  —  Eberhard  Bischof  von  Worms  entscheidet  einen 
Streit  zwischen  der  Kirche  s.  Paul  und  den  Wormser  Bürgern  über 
Gärten  an  den  Ufern  des  Rheins. 

Eberhardus  [dei  gratia  Wormaliensis  episcopus].  Cum  inier  .  .  decanum 
[etj  capitulum  ecclesie  safneti  Pauli  ex  una|  parte  et  cives  Wonaacienses  ex 

»altera  super  d[  .  «  «  ]  convenientibus  de  ortis  sitis  inter  alveos  ||  duos  Ren[i 
«  *  •]  loco,  qui  vocatur  in  paseuis  [«  •  •  extra  mujros  Wormacienses  in 
terminis  [parro]chie  saneti  Ruperti  prefate  saneti  Pauli  ecclesie  [*  •  »]  questio 
verteretur,  ne  litis  huius  j[  protractio  per  |*  ,  «  .  ,  .]  muo[#  •  .]  expensis 
p[«  «  •    »  •  •]  inter  eos  [•  ,  .    .  .  ,]  contingeret  suscitari.   Nos  qui  clerum 

«unostrum  e[«  •  .]  in  mutua  desideramus  vivere  concordia  ||  et  dilectione  (•  •  .] 


Digitized  by  Google 


12*4. 


211 


ulla  in  posterum  inter  eos  [»  •  •]  remaneret  hortati  nostro  [•  •  •  djiximus, 
quod  super  decisione  questionis  pred[iete  •  •  •  decjanus  et  capitulum  memo- 
rati  pro  se  in  [|  Heitmann  d[eeanum  (?)],  Heinricum  scolasticum  ecclesie 
[•••    •  «  •    ••*]  vero  pro  parte  sua  [•  •  *  R]icheri  et  Heinricum  Holt- 

mundi  tanquam  in  ar[bitros  •  •  •]  miserunl.    Nos  insuper  et  Eberharduni  |j  * 
decanum  sancli  A[ndree]  communibus  assumentes  [•••  •••]  inter 

se  concorda[nt  .  •  ,]  et  iamdicti  .  .  decani  sancli  Andree  stan[.  •  *  •  *  «]  to 
a  partibus  utrobique;  verum  cum  preflij 1  bäte  p[artes  •  •  *]  dissentirent, 
[•••  *  *  *   •  *  *  conjcorditer  adm(«  »  •  «  *  *]  possent.  Nos  et  E.  decanus 

sancti  Andreje  *  •  «Jlus  in  formain  [com]positionis  snbscrip[«  •  •  ||  »" 

 communiter  censuimus  persolvendas.   Statui  [mus  •  *  e]t  arbit  [♦  •  • 

•  •  «jiavimus,   ut  [•  •  •  —  |]  ]    de   ortis  pratis  in  p[»  •  « 

•  •  .jdictis  [•••   ••*[!—  —  ____]  triginta  libras  hallensium  a 

predictis  civi[bus  .  .  .]  fest  um  beati  Johannis  bapliste  proxime  ||  [  

 ]  postpositi  [♦  .  «   •  *  .]  supradicte  in  ccrtos  redditus  alios  ab  [eccle-  »* 

sia  (?)  sanctji  Pauli  possidendos  et  habendos  in  ||  perpetuum  (•  •  *   .  «  •] 
[•  •  •  •  •  •]  extendi  tantum  ad  [•  •  •]  profitentes  nichilominus  predictum 

[•  •  •  *  •  •]  plantatos  iure  decimarmn  in  pratis  et  [•  •  •  •  •  •]  de  cetera 

et  ex  novo  plantandi  fue|jrint  dicte  [•  »  «   .  •  *]i  hü«,  itaque  cenlum  et  [•  *  ,J 
Pauh  salvo  per  omnia  permanent  f»  *  •   •  •  *]  hallenses  supradictis  prenotato  *> 
capitulo  a  cu[*  *  •   •  •  •]  comparati  sunt  super  curia  dicta  [|  ad  Boponem 

[•  •  •  •  •  •  n]  Vformaciensinm  censuales  [•  *  *]dus  Cippure  inhabitat  tres 

[•  •  •]  et  area  dicta  ad  Othelmdim  decem  unetVw  [•  •  *  •  •  •]  censuales  et 
super  curia  dicta  ad  ||  Lutwinum  [•  .  •  •  •  •  •  *]me  supradicte.    Ad  [•  •  * 

•  *  •]  Viorvaaciensiutn  censuales  in  restaur[«  *  •  •  .  •]  si  predicti  cives  ab»s 
alia  ecclesia  vel  quou[«  •  •  •  •  •]  assignacione  decime  supradicte  in  ||  iudicio 
[••*•••  ♦  «jt  capitulum  [«•*  *  •  »  •*•  •  »  •]  eain  tracti  sepedictus 
[•  •  *  •  •  «Jbunt  et  ab  actione  huiusmodi  reddent  ipsos  [.  .  *  •  •  •]  penitus 
et  indempnes.  In  ||  huius  [#  •  •  •  *  *]  paginam  nostro  co[*  •  •  •  •  •]  com- 
muni  (?)  evidens  atque  robur  [•  •  *  sanjcti  Pauli  atque  civitatis  sigillis  fecimusso 
com[muniriJ  cum  testibus  subnotatis  quorum  nomina  ||  hec  sunt  [»  .  •  *  •  •] 
Rufus  Her[»  •  •  .  »  .]  Heinricus  Holtinundi,  Wernzo  Amella,  Johannes  Cipelin, 
Rupelo  [•  «  •  •  •  *]  Holderboum,  Volzo  de  Ripa  [|  ,  Vol[zo  «  •  *  •  •  *  C]un- 
radi  A[  •  •  *  •  •  •  •*  Nijoholaus  fdius  [•  •  •  •  •  «.  Anno]  domini 
&.Ö£.L&.llll,  XV  kalendas  [fe]bru[arü  «  «  -  bjeate  Prisce  virginis.  »* 

St.-A.  W.  nr.  47.  or.  mb.  Das  Pergament  ist  mn  Moder  zerfressen  und  in 
ritte  Stöcke  terfaäen.  Von  den  3  CO  Siegeln  hängt  nur  noch  ein  Fragment  des  Siegels 
der  Stadt  Worms.   Die  Zeilen  habe  ich  durch  |»  abgetheilt. 

1264.    «Jim»  18.  —  Eberhard  Bischof  von  Worms  und  die  Rothe  und  320. 
Bürger  der  Stadt  Worms  entscheiden  einen  Streit  einsehen  Bruder  40 
Jakob  RicJter,  Mönch  des  Klosters  Schönau,  und  Heinrich  Richer 
Bürger  von  Worms,  Gebrüder,  über  einen  Hof  zu  Wonns. 

Nos  Eberhardus  dei  gratia  Vformatiensis  episcopus,  consules  et  universi 
cives  civitatis  eiusdem.   Constare  volumus  universis  presentium  inspectoribus, 

14* 


212 


quod  cum  inter  fratrem  Jacobum  Richen  de  Schonaugi'a  et  Heinricum  Richeri 
civein  Vformatirnscm  fratrem  suum  super  curia  Richeri  quondam  patris 
eorundem  dudum  questio  verteretur,  tandem  venerabilis  vir  abhas  Scbonau- 
giensis  nomine  ipsius  et  conventus  sui  questionem  de  ipsa  curia  motam  inter 

••  fratres  predictos  decidit  et  eam  decisionem  littcris  suis  et  conventus  sui  paten- 
tibus  stabilivit  modo  subscripto.  Fratcr  Ebelinus  dictus  abbas  totusque  con- 
ventus monasterii  Schönau giensis.  Tenore  prcsentium  profitemur  et  notum 
facimus  presentium  inspectoribus  universis,  quod  nos  curiam  quondam  Richeri 
civis  Wonnaticnsis  ad  nos  et  claustrum  nostrum  per  fratrem  Jacobum 

10  Richeri  Richihnannum  et  Jacobum  ipsius  pueros  nostros  confratres  devolulam 
libera  voluntalc  omni  spacio  prout  ipsa  curia  sita  est  in  civitate  Wormaciensi 
cum  domo  retro  attinente  sita  ex  opposito  curie  quondam  Alkindi,  concessi- 
mus  Heinrico  Richeri  et  Elizabeth  ipsius  consorti  dilecte,  cui  H.  prius  in 
ipsa  curia  quedam  gratia  facta  fuit  pro  annuo  1  censu  videlicet  pro  quatuor 

islibris  denariorum  Wormati/nsiwn  legalium,  quarum  duc  in  festo  beati 
Georgii,  relique  duc  in  festo  beati  Remigii  annis  singulis  nobis  et  conventui 
nostro  dcbcnt  assignari  a  couiugibus  memoratis,  hoc  adiecto  quod  post 
mortem  predictorum  H.  et  E.  medietas  curie  cedet  pucris  Heinrici  predicti, 
quos  habet  ex  Hadwigc  bone2  memorie  coniuge  sua  prima  et  corum  here- 

sodibus  possidenda;  rcliqua  medietas  curie  cedet  pueris  Heinrici  predicti,  quos 
habet  ex  Elizabeth  secunda  coniuge  sua  nunc  vivenle  et  eorum  heredibus 
possidenda.  In  testimonium  et  robur  premissorum  et  concessionis  nostre 
facte  coram  venerabili  domino  nostro  Eberhardo  Worm/Uiensi  episcopo  et 
multis  presentihus  fide  dignis  presentein  litteram  sigillo  nostri  conventus  de- 

«  dimus  consignatam.  Actum  anno-  domini  millesimo  CG.  LX.  tercio,  quarta 
%  feria  post  octavam  assumptionis  virginis  gloriose.  Hanc  siquidem  decisionem 
et  conccssioncm  de  ipsa  curia  factain  dictus  abbas  coram  nobis  nomine  ipsius 
et  conventus  sui  publice  profitendo  innovavit  eandem  et  modo  subscripto 
pro  se  et  conventu  suo  ipsam  curiam  resignavit.    In  cuius  facti  testimonium 

»atque  robur  presentem  litteram  sigillorum  nostorum*  muniraine  dedimus 
consignatam.  Datum  anno  domini  millesimo  CG.  LX.  quarto,  quarta  feria 
[»ost  octavam  pentecostes. 

(i.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  foi.22  \  (B). 

Druck:  Würdtirein,  Chron.  dijii.  monast.  ScfUman  p.  121  ff.  ex  R—  Reg.  Scriba 
35  nr.  Ü2M. 


321.  1264.    August  23.  (in  vigilia  Bartholomei).  —  Wilhelm  von  Lichtenstein, 
Gustos  des  Domstiftes  zu  Worms,  schenkt  dem  Domstift  ein  beim  Kirch- 
hof s.  Johannis  (domum  apud  ferrura  cimilerii  s.  Johannis  Worm.  situm) 
gelegenes  zu  seinem  Amte  gehöriges  Haus   (ad  meum  spectantem 
40  officium). 

St.-A.  W.  nr.  48.   eop.  chart. 

[IJ520.  |    1  B:  annu ;  ein«  moderne  Hand  hat  ein  o  vier  das  u  gesetzt.    *  B:  bome. 
»  B:  nostrum :  eine  moderne  Hand  hat  ein  o  »7fter  dun  r  ge*etzt. 


Digitized  by  Google 


1264.  1265.  213 

1264.    November  29.  —  E(berhard)  Bischof  von  Worms  urkundet,  dass  322. 
die  Kirche  von  Worms  dem  Hospital  ausserhalb  der  Mattem  von 
Worms  seclis  Jucharten  Weinberge  genannt  Neusatz  gegeben  habe. 

E.  dei  gracia  'Wonnaciensis  episcopus.    Universis  presens  scriptum  in- 

tuentibus  salutein  in  domino  sempitornatn.    Noveritis,  quod  cum  .  .  decanus  .% 

et  capitulum  ecelesie  nostre  hospitali  extra  muros  "Worxnaeienscs  sex  iugera 

vinearum  in  loco  qui  dicitur  Nuwesat  contulerint  et  Willehelmus  custos  eiusdem 

ecelesie  nostre  dampnum  ad  duas  atnas  vini  ex  collacione  tali  racione  deeime 

suc,  quam  in  predicto  loco  habere  dinoscitur,  secundum  iuramentum  rusticorum 

saneti  Michahelis  extra  iam  dictos  muros  Worniacienses  singulis  annis  in-  iü 

currerit,  de  nostro  .  .  decani  et  capituli  predictorum  et  ipsius  custodia  con- 

sensu  taliter  extitit  ordinatum,  quod  de  prefato  hospitali  custodi  prenotato  et 

suis    successoribus    in    perpetuum    singulis    annis   in    restaurum  dampni 

memorati  dabuntur  due  ame  vini  communis,  prout  de  deeima  in  prefato  loco 

et  eciam  in  loco  qui  dicitur  Kaderloch  haberi  consuevit.    In  cuius  rei  roburu 

et  tesümonium  nostrum  .  .  decaui  et  capituli  predictorum  ac  sepedicti  .  . 

custodis    sigilla    presentibus    sunt    appensa.  Dalum    anno  domini 

M.  Ct.  LXU1I,  lil  kalendas  decembri». 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  94.    or.  mb.    c.  2  Big.  pend.    Das  Siegel  des 
Bisdtofs  ist  abgefallen,  das  de»  Custos  zertrümmert. 

Druck:  Baur  EU.  II,  188  unvollständig. 


1265.    Janttar.  —  WernJier  Dekan  und  Kapitel  der  Kirche  s.  Martin  323. 
in  Worms  Urkunden,  dass  das  Kloster  Schönau  seinen  Hof  auf  dem 
Obermarkt  in  Worms  dem  Konrad  Bürger  von  Worms  und  seiner 
Frau  in  Erbleihe  gegeben  habe.  *j 

Wernherus  decanus  totumque  capitulum  ecelesie  saneti  Martini  Worma- 
tiensis.       Noverint  universi  presentium  inspectores,  quod  dominus  abbas  et 
conventus  Schonaugiemtis  domum  suam  sitam  in  superiori  furo  Wormatie, 
quam  bone  memorie  Heinricus  et  uxor  eius  eidem  monaslcrio  Schonaugiens* 
pro  animarum  suarum  reinedio  contulerunt,  Cunrado  et  uxori  sue  civibusjo 
Wonaatiensibus  concesserunt  hereditario  iure  tenendam,  pro  annua  pensionc 
videlicet  novem  solidis  denariorum  Wormatieusiuin  eidem  ecelesie  Schonau- 
giensi  in  festo  beati  Remigii  persolvendu,  hoc  adiecto,  quod  si  domus  eadem 
exusta  fuerit  aut  vetustate  collapsa,  dictus  Cunradus  et  uxor  ipsius  vel  qui- 
curaque  ipsam  domum  inhabitaverit,  eam  suis  sumptibus  reparabit.   Quod  sijs 
fortassis  ipsam  noluerit  reparare,  dictam  nilulominus  pensionem  persolvet 
monasterio  memorato,   salvo  nobis  iure   nostro   videlicet  novem  denariis 
Wormatiensibus ,  qui  a  fratribus  Schonaugjcnsi&Ms  nomine  census  annis 
singulis  persolventur.    In  cuius  rei  tesümonium  presentem  litteram  sigillo 
capituli  nostri  duximus   roborandam.        Datum  anno  domini  millesimo*u 
mense  tanuario. 
G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  fol.  25. 

Druck:  Würdtwcin,  Chiron,  dipl.  mon.  Schönau  p.  130 f.  —  Reg.  Scriba  nr.  5252. 


Digitized  by  Google 


214 


12t«. 


324.  1265.  April  17.  (dccimo  quinto  kal.  maii).  —  Jutta,  die  Aeblissin,  und  der 
gesammte  Convcnt  des  Klosters  Nunneninunster,  Cistercienser  Ordens, 
bei  Worms  (extra  niuros  Wonnalienses),  tun  kund  und  zu  wissen  aller- 
männiglich  für  jetzt  und  in  alle  Zukunft,  dass  sie  nach  reiflicher  Vor- 

s  berathung  und  unter  Einwilligung  ihres  Vorstandes  (qui  nobis  preest) 
des  Abtes  Ebelin  von  Eherbach,  die  bis  jetzt  ihnen  eigentümlich 
zustehenden  Güter  zu  Gartach  (majori  Gartach,  Grossgartuch)  mit  allen 
ihren  Zubehörungcn  an  das  Stift  und  die  Kirche  von  St.  Peter  zu 
Wimpfen  auf  dem  rechtlichen  Wege  des  Verkaufs  und  Ankaufs  abgetreten 

iü  haben,  und  diese  somit  als  künftige  volle  Eigenthümer  derselben  an- 
erkennen. Zugleich  erklären  sie,  dass  ihnen  für  die  Kaufsumme  von 
dreihundert  Pfund  alter  und  gesetzlicher  Haller,  welche  ihnen  in 
bestimmten  Zielen  bezahlt  werden  sollen,  vollkommene  und  genügende 
Bürgschaft  geleistet  worden  ist.    Bürgen  dafür  sind  zu  gesammter 

i.s  Hand:  Herr  E.,  Dekan  von  St.  Andreas  zu  Worms,  Wernher  Mililellus, 
Stiftsherr  daselbst,  und  Richard,  Sliftsherr  zu  Wimpfen,  Wernher  Amella, 
Wernher  Militellus,  und  Volzo  super  Ripani,  Bürger  zu  Worms.  Die 
rechtsgültigen  Gewere  des  vorstehenden  Vertrages  aber,  und  zwar  nach 
des  Landes  Gewohnheit  auf  die  Datier  eines  Jahres  übernehmen  zu 

2i'  gesammter  Hand:  Herr  E.,  Dekan  zu  St.  Andreas  zu  Worms,  Wernher 
Militellus,  sein  Stiftsherr,  Heinrich  Holtmuud,  und  Wernher,  desselben 
Sohn,  und  Wernher  Militellus,  Bürger  zu  Worms.  Zu  Bekräftigung 
dieser  Urkunde  haben  die  Aebtissin  Jutta,  und  Ebclin,  Abt  von  Eber- 
bach, ihre  Insiegel  angehängt.    Zeugen  waren  die  oben  genannten 

w         Bürgen  und  viele  Andere. 

Germanisches  Museum  in  Nürnberg:  or.  mb.  c.  sig.  pend.  dd.  f.  Sch<tnntit  Jp.  ISO. 


325.  1265.  August  13.  Oppenlieim.  —  Die  Bürger  von  Worms  und  Oppen- 
heim erneuern  ihren  alten  Btttul  und  wollen  ihre  seitherigen  Streitig- 
keiten  durch  Schiedsrichter  entscheiden  lassen. 

au  In  nomine  domini  amen.  Noverint  universi  tarn  presentes  quam  posteri 
presencium  inspectores,  quod  cum  inter  nos  cives  Wormacienses  ex  una 
parte  et  nos  cives  Oppenheimenses  ex  altera  super  mutuis  quesüonibus  dis- 
sencio  rancor  et  discordia  verteretur;  nos  ex  utraque  parte  attendentes  con- 
federaüonem  et  formam  privilegiorum  connexionc  mutua  initam  et  iuramentis 

si  inter  nos  eciam  longo  tempore  slabilitam,  volentes  cavere,  ne  illa  confederaüo 
parte  aliqua  scinderetur,  sed  integra  et  inviolabilis  permaneret:  nos  cives 
Wormacienses  pro  nohis  et  nos  cives  in  Oppenheim  pro  nobis  renunciavimus 
omnibus  impeticionibus  actionibus  1  requisitionibus  quibuscumque  et  dampnis 
habitis  utrobique,  ita  quod  de  cetero  manebimus  iurati  et  fideles  adiutores  ad 

4oinvicem.    Et  sopita  est  inter  nos  omuis  discordia  seu  guerra  per  octo  viros 


1325.]   »  action.  fthU  bei  B. 


Digitized  by  Google 


12G5. 


215 


ex  ulraque  parte  electos,  quorum  quatuor  ex  nobis  Wormaciensibus  sunt: 
Gozo  senior  de  Moro,  Gerbozo  milites;  Heinricus  dictus  Richer  et  Heinricus 
Holtmundi;  ex  nobis  Oppenhehnensibus:  Petrus  de  Winetsheim, 2  Heinricus 
de  Congernheim  s  milites,  Heinricus  dictus  Grezingheiin  et  Conradus  dictus 
Fugere.  Et  ut  hec  forma  mutue  dilectionis  inter  nos  iuxta  formam  privi-  s 
legiorum  nostrorum  conscriptam  inviolabiliter  in  perpetuum  observetur,  pre- 
sentem  litteram  sigillo  nobilis  viri  domini  Wernheri  Ringravii,  qui  complana- 
tioni  nostre  interfuit,  petivimus  et  vohiimus  communiri  in  robur  tcstimoniuni 
et  in  evidentiam  anipliorein.  Actum  et  datum  apud  Oppenheim  anno 
domini  M.CC.LX.V.  in  die  bcati  Hippolyti.  tu 

St.-A.  W.  B.I.  23  Eidbudi  foi.  41'.   (».  XV)  (Ii). 

Druckt:  Böhmer,  Fontes  II,  234.  —  Schaab,  Rhein.  Sbidteh.  II,  63  «x  B.  fehler- 
haft. —  Reg.  Scriba  nr.  mit. 


1265.    Oktober  16.  —  Berlwin,  Ritter  von  Alzei,  genannt  Zürne  ver-  326. 
gleicht  sich  mit  dein  Kloster  Otterburg.  u 

Ego  Berlwinus  miles  de  Altzeia  dictus  Zurna  littcris  presentibus  con- 
slare  cupio  universis  presentibus  et  futuris,  quod  super  actione  et  impeticione, 
quam  habui  contra  dominum  .  .  abbatet«  et  ecclesiam  de  Otterburg  ordinis 
Cyatercktisis  Moguntwc  dyocesis  occasione  cuiusdam  curie  site  Wonnacie 
super  muros  sive  occasione  sex  marcarum  sive  occasione  pcllium  bovinamm  m 
sive  super  omni  contractione,  quam  movi  diclo  doinino  .  .  abbati  et  ecclesie 
nomiuate,  mediante  domino  Philippo  de  Bolandia  et  Wernhero  inilite  nepote 
nostro  de  Altzeia.  Talis  est  amicabilis  composicio  ordinata  videlicet,  quod 
dictus  dominus  abbas  sive  ecclesia  in  Otlirburg  XVI  libras  hailensium  usque 
ad  festum  beati  Andree  proximum  michi  dabuut,  quibus  ego  contentus  peras 
omnia  in  presencia  iam  dicti  domini  .  .  abbalis  et  quorundam  fratrum  suorum 
neenon  presente  diclo  domino  Philippo  de  Bolandia  et  Wernhero  milite  ante- 
dicto  una  cum  Berthet  collaterali  mea  et  Wilhelmo  lilio  meo  omni  actioni 
sive  querele,  que  mihi  sive  heredibus  meis  contra  iamdictam  ecclesiam  in 
Otterburg  competebat  seu  competcre  posset  in  postcrum;  renuncio  manifeste  ao 
cum  debita  eflfestucacione,  ita  ut  prescripta  ecclesia  a  mc  vcl  meis  heredibus 
in  posterum  super  aliquibus  actionibus  non  possit  aliquatenus  faligari.  Ut 
autem  dicta  composicio  lirma  et  stabilis  permaneat,  presentem  litteram  super 
hoc  confectam  dicte  ecclesie  tradidi  sigillo  domini  Philippi  antedicti  et  meo 
communitam.  Actum  et  datum  anno  domini  M.  CG.  LXV  in  die  Galli.  ss 
SUuUbM.  Mainz:  (Jtterb.  C'optuflwcÄ  fol.  82'. 

Druck:  Frey     Remling,  UB.  de»  Kl.  Otterburg  p.  112.  —  Reg.  Scriba  nr.  im. 


1265.    Oktober  26.  (VII  kal.  novemb.  pont.  anno  primo)  Perusia.  —  Papst  327. 
Clemens  IV  befiehlt  dem  Bischof  von  Worms,  denjenigen,  über  welche 

1  B:  WindodiKtheim.    *  B:  Köngernheim.  40 


Digitized  by  Google 


216 


1265.  1266. 


sich  die  Dominikaner  beschwert  hätten,  das  Predigen  in  Worms  und 
in  der  Diöcese  zu  verbieten,  sie  im  Betretungsfalle  zu  strafen,  sowie 
überhaupt  die  Dominikaner  und  Minoriten  in  ihren  von  Päpsten  und 
Legaten  ertheilten  Gerechtsamen  und  Befugnissen,  nämlich  öffentlich 
i  predigen,  Beichte  hören  und  absolviren  zu  dürfen,  zu  schützen  und  zu 
handhaben. 

Exc.  von  Lehmann  im  Archiv  für  hat.  Geschichte  II,  330  ex  or.  —  Reg.  Seriba 
nr.  1722. 


328.  1265.  November  21.  —  B.  Dekan  und  Kapitel  der  Kirche  zu  Worms 
io        verleihen  dem  Kloster  Kirschgarten  den  Zehnten  von  verschiedenen 

Jucharten. 

B.  decanus  et  capitulura  ecclesie  Wormaciensis.  Universis  presens 
scriptum  intuentibus  esse  volumus  manifestum,  quod  nos  .  .  abbatisse  et 
conventui  in  Orto  ceresorum  extra  muros  Wormacienses  deeimam  Septem 

uiurnalium  infra  novum  mumm  ibidem  sitorum  et  duorum  iurnalium  apud 
locum  qui  dicitur  Zcngewade  iure  hereditario  contulimus  pro  annuo  censu 
unius  libre  hallensium  nobis  et  nostris  successoribus  in  die  beati  Thome 
aposloli  perpetuo  persolvende.  In  cuius  couflrmationem  et  robur  perpeluura 
prescntcin  htlcram  ecclesie  nostre  sigillo  duximus  roborandam.  Datum 

wanno  domini  M.CC.  sexagesimo  quinto,  sabbato  ante  festum  beatc  Katerinc 
proximo. 

int    ngenäht  L%Uern'  <*atterer>scher  APP*"^  »»*•  tlV.  or.       c.  »ig.  pend.;  da»  Sieget 
Druck:  liaur  IIU.  V,  43. 

329.  1266.    Februar  28.  —  Konrad  mm  Hosenbaum  schenkt  dem  Kloster 

Kirschgarten  zehn  Schillinge  Jährl.  Zinses. 

Ego  Cunradus  de  Arbore  rosarum  constare  volo  presentium  inspectoribus 
universis,  quod  ego  pro  remedio  animc  mee  et  meorum  dedi  Hildegardi  dicte 
abbatisse  et  conventui  de  Orto  sanetc  Marie  extra  muros  Wormacienses  ordinis 

jo  Cisterciensis  decem  solidos  denariorum  Wonnaciensium  annualium  super 
arcis  silis  Wormocte  retro  domos  Bukelini,  quas  a  me  possidet  Heinricus 
Rufus  civis  Worraacwtwis,  quorum  denariorum  medietas  in  festo  beati 
Rcmigii,  rehqua  medietas  in  festo  beati  Gcorii  persolvitur  quovis  anno.  Hoc 
adieclo,  quod  post  mortem  meam  predicti  decem  solidi  cedent  Juthe  sorori 

35  mee  et  filie  eius  Juthe  temporibus  vite  ambarum,  quibus  mortui»,  dictus 
census  cedet  predicto  conventui  inlegralis.  In  testimonium  premissorum  pre- 
sentem litteram  dedi  sigillo  raeo  munitam.  Actum  anno  domini  M.CC.L& 
sexto,  dominica  qua  cantatur  oculi  mei. 

St.-A.  Luzern,  GaUertr'tcher  Apparat  nr.  124.   or.  mb.  c.  stg.  pend.  laem.  Das 
«o  i  ergatnent  not  geittten. 

Druck:  liaur  HU.  V,  46. 


Digitized  by  Google 


1266. 


217 


1 266.    März  19.  —  Mit  Bewilligung  des  Biscltofs  Eberhard  von  Worms  330. 
schenken  die  Gebrüder  Heinrich,  Gerhard  und  Emircho  Kämmerer, 
Bitter,  von  Worms,  dem  Kloster  Nonnetimihistcr  Güter  zu  Lindesheim. 

Eberhardus  dei  gralia  Wormaciensis  episcopus  etc.    Justis  petencium 
desideriis  digmuii  est,  nos  facilem  preberc  consensum  et  effectum  verba  com-  s 
plere,  que  a  racionis  tramite  non  discordant.   Ea  propter  lidelium  nostrorum 
Heinrici,  Gerhardi  et  Emirchonis  1  fratrum  Camerariorum  nostrorum  militum 
"Wormaciensium  devotis  preeibus  inclinali  tradicionem  ab  eis  factam  dilectis 
in  Christo  filiabus  abbatisse  et  conventui  sanctimoniaJium  in  Nunnenmunster 
extra  muros  Wonnacienses  de  bonis  et  possessionibus,  que  »dem  milites  ato 
nobis  apud  vülam  Lidergisheim  titulo  feodi  possidebant,  videlicet  XXIX  agris 
campestribus  in  inferiori  cainpo  sitis  in  loco,  qui  dicitur  Szeuwir  et  prato 
eisdem  adiacenti  et  ripa  fluminis  dicti  Niesenache  usque  in  alveum  Reni  a 
stanno  dominarum  apud  villam  sito  prolendente,  pro  quorum  recompensa  et 
restauro  tres  libras  et  quinque  solidos  Worniaciensium  denariorum  census  is 
annui  intra  Wormaciam  nobis  dicti  milites  resignarunl  et  dederunt,  ita  quod 
et  ipsi  et  heredes  corutu  dictos  census  a  nobis  et  a  nostris  successoribus 
amodo  nomine  feodi  similiter  retinebunt,  prehabita  ergo  super  hiis  cum  nostro 
capitulo  deliberatione  raatura  et  nostra  et  nostre  ecclesie  indempnitate  pensata 
ratam  et  gratam  tradiciotiem  habentes  prehabitam  una  cum  nostro  capitulo») 
in  ipsam  concorditer  consentimus.   Verum  ne  dicti  conventus  atque  milites 
vel  successores  corum  aliqui  super  hiis  aliqua  molestie  vel  perturbationis 
nebula  in  posterum  agitentnr,  nos  omni  iuri,  quo  ad  dictos  agros  pratum 
et  ripam  rivi  penitus  renuueiamus  ac  omnibus  aliis  que  ficri  obponi  vel  obiri 
possent  contra  predictam  permutacionis  formam  et  contractum  et  contra  s» 
presentes  litteras,  quas  in  testimonium  et  memoriam  predictorum  omnium 
predictis  conventui  et  militibus  contradidimus  nostro  et  capituli  nostri  sigillorum 

munimine  communitas.       Actum  sunt  bec  anno  domini  M.  CC.  LXVI,  feria 
sexta  post  festum  beate  Gerdrudis  virginis. 

Dalberyixche*  Arclüc  im  Schloß»  Hern»heim.  or.  mb.    Die  2  Siegel  hängen  an  so 
weixuleinenen  Bändern  und  zwar  (las  des  Bischofs  Eberhard  tcoierhalten,  aas  dt*  Kaintel» 
beschädigt.   Auf  dem  Rücken  der  Urkunde  äeJU  ron  der  Hand  de»  XIU.  JtM^: 
Inatrumentum  Curaerarioruin. 

Druck:  Exc.  von  Lehmann  im  Arcltiv  f.  hess.  Geschictde  II,  308.  —  Scriba 
nr.  1734.  S1 


1266.    Mai.  —  Das  Kapitel  der  Kirche  von  Worms  urkundet,  dass  Conrad  331. 
Bürger  von  Worms  den  Klöstern  Schönau  und  Otterburg  seinen  Hof 
vor  der  Pfauenpforte  (ante  portam  Pavonis)  vermacht  habe. 

StadihiU.  Mainz:  Otterb.  Copialbuch  fol.  81. 
Druck:  JVey  d:  Bemhng,  UB.  de»  Kl.  Otterb.  116.  —  Reg.  Scriba  nr.  1736.  40 


^330.)    1  Zuerst  stand  G.  et  E.  fratrnm;  ritte  gleicfiztitige  Hund  ctnrvjierU  die» 
in:  Heinrici,  üerbardi  et  Eraicboni«  fratrum. 


- 


Digitized  by  Google 


•218 


12M. 


332.  1266.    Juni  23.  (in  vigilia  b.  Job.  bapt.)  Wormatie.  —  Wcrnbcr  und  Sifrid 

Rhcingrafcn  (Ringravii)  Gebrüder  verkaufen  ihre  Güter  in  Rindorincbeim 
dem  Heinrieb  Bürger  von  Worms  (Heinricus  gener  Zeizolfi  civis  Worin.). 
Stadlbibl.  Main::  Otterb.  Copialb.  fol.  130. 
»  Druck:  Frey  t(-  Iiemling,  UB.  d<*  Kl.  Otterb.  117.  —  Reg.  Scrüta  nr.  1737. 

333.  1266.    Juni  29.  —  Die  Käthe  und  Bürger  ton  Worms  Urkunden,  tktss 

ihr  Mitbürger  Sigclo  von  Osthofen  dem  Kloster  Schönau  eine  Benfe 
auf  sein  Haus  in  der  Zwerggänse  in  Worms  geschenkt  habe. 

Consules  et  universi  cives  Wormalienses.  Constare  volumus  presentium 

\»  inspectoribus  universis,  quod  Sigclo  de  Osthoven  dictus  noster  coneivis  in 
nostra  presencia  eonstitntus  induetus  affectionc  pateroa  ad  honorem  dei  et 
matris  eius  virginis  gloriose  nec  uon  pro  remedio  anime  Jacobi  lilii  sui  bone 
memorie  dedit  abbati  et  eonvcnlui  monasterii  Schonaugiensr*  ordinis  Cister- 
eiensis  decem  et  oeto  solidos  denariorum  Vtormatiensium  super  curia  sua 

usita  in  vico  Thwerchgazzen ,  quam  inhabitat,  censuales,  qui  census  in  festo 
beati  Georgii  annis  singulis  persolvetur,  itaque  de  huiusmodi  censu  anni- 
versarius  predicti  Jacobi  Filii  sui  a  predicto  conventu  cum  devocione  debita 
anno  quolibet  celebretur,  tali  conditionc  adiecla,  quod  quandocumque  dictus 
Sigelo  predicto  conventui  comparaverit  alios  decem  et  octo  solidos  bene  sitos 

-°in  recompensam  predicloruiii  denariorum  censualium  designando,  illos  census 
conventu»  prebabitus  aeeeptabit  et  ex  lunc  dicti  Sigelonis  curia  a  censu  pre- 
nominato  soluta  et  libera  permanebit.  In  testimonium  et  robur  premissorum 
presentem  litteram  ad  preces  abbaüs  et  conventus  et  ad  preces  dicti  nostri 
coneivis  nostre  civitatis  sigtllo  dedimus  comiuunilam.       Actum  anno  domini 

»M.  CG.  L\.  Vi.  in  die  bcatorum  Pelri  et  Pauli  apostolorum. 

O.  L.-A.  Karlmthe:  Schönauer  Codex  I  fol.  24  (B). 

Druck:  Würdtwein  Chron.  dipl.  mon.  Schönau  p.  138 f.  ex  B.  —  Reg.  Scriba 
nr.  0255. 

334.  1266.    Juni  29.  —  Die  Bäthe  und  Bürger  von  Worms  Urkunden,  dass 
30        die  Wittwc  das  Fridrich  von  Osthofen  ihre  Mitbürgerin  dem  Kloster 

Schönau  eine  Bente  auf  ein  Haus  geschenkt  habe. 

Consules  et  universi  cives  'Wormacietises.  Constare  volumus  presenciuin 
inspectoribus  universis,  quod  cum  Mergardis  dicla  Pannenheberen  nostra  con- 
eivis super  curia  quondam   dicti  Wigonis  sita  ex   opposito  curie  Gozonis 

sMnilitis  de  Moro  unam  libram  denariorum  Wormaciensium  censualem  et 
annalem  (!)  haberet,  super  qua  etiam  curia  Wikelmannus  quondam  noslrc 
civitatis  scultetus  duas  libras  denariorum  Wormaciensium  censualium  et 
annualium  conparavit  predicta  libra,  que  ipsi  Mergardi  cedebat;  post  mortem 
ipsius  Mergardis  ad  Johannem  Aurigam  uxorem  eius  et  ipsorum  heredes 

wfuerat  devoluta.    Qui  Johannes  uxor  sua  et  eorum  heredes  predictam  libram 


Digitized  by  Google 


219 


Wormaciensetn  census 1  nomine  .  .  relicte  Friderici  de  Ostoven  nostrc  con- 
civi  iuste  vendicionis  titulo  vendiderunt, a  cnius  libre  mediclas  in  festo  beate 
Margarete,  reliqua  medietas  in  oclava  epipbanie  doniini '  annis  singulis  per- 
solvetur.  Postmodum  predicta  .  .  relicta  Friderici  ipsam  libram  Wormo- 
ciensem  censualem  super  prebabila  curia  comparatain  .  .  abbati  et  conventui  \ 
raonasterii  Schonowgensis  ordinis  Cisterciensis  pro  reinedio  anime  eins  et 
raariti  sui  propter  deum  et  beataiu  Mariaiii  genitriccm  eius  dedit  simpliciter 
per  hunc  modurn,  quod  de  ipsa  libra  ceusuali  lumen  ardens  nocte  dieque 
perpetuo  lucem  ministrans  in  donium  capitularem  f rat  nun  et  ex  altera  parte 
respondens  super  sepulcrum  dicti  Friderici  mariti  eius  prebabiti  procuretur  et  10 
incommutabiliter  observetur.  In  testimonium  et  robur  perpetuo  valiturum 
presentem  ütteram  ad  preces  .  .  abbatis  et  conventus  et  civium  nostrorum 
dictorum  nostre  civitatis  sigillo  dedünus  communitam.  Actum  anno 
domini  ii.CG.LX  sexto,  in  die  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli. 

St.-A.  Luzern,  Gatterer'adier  Ajyparat  nr.  127.  er.  mb.  c.  mg.  pend.  del.   Das  15 
Pergament  hat  »ehr  gelitten  und  i*t  in  den  Falten  gebrochen.  (A). 

G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  foi.  24'.  (B). 

Druck:  Würdttcein,  Chron.  dipl.  mm.  Sdumau  p.  140 f.  ex  R  —  Reg.  Scriba 
nr.  5266. 


1266.    Juli  12.  —  Die  Ruthe  und  Bürger  von  Worms  beurkunden,  wie  335. 
sie  sich  mit  ihrem  Bischof  Eberhard  und  dessen  Kapitel  über  den 
Bürgerhof  geeinigt  haben. 

Consules  et  universi  cives  Worrnaciciises.  Noverint  universi  tarn  presentes 
quam  posteri  presenlium  inspeclores,  quod  cum  inter  reverendum  patrem  ac 
dominum  nostrum  dominum  Eberhardum  Wormaciensem  episcopum  et  capitulum  js 
ipsius  maioris  ecclesie  super  curia  nuneupata  communiter  curia  civium  sita 
in  vico  Hagenonis  protensa  et  ineipiens  a  vico  Hagenonis  predicto,  tenninans 
et  transiens  versus  ecclesiam  saneti  Nazarii,  prout  sita  est  in  longitudine  et 
amplitudine,  ex  parte  una,  et  nos  et  nostram  civitatem  ex  parte  altera,  dis- 
cordia  verteretur,  eo  quod  dictus  dominus  noster  episcopus  et  ipsius  capitulum  *> 
sibi  ius  per  imperatorias  [litteras]  vero  sigillo  signatas  in  dicta  curia  vendi- 
cabant,  quarum  litterarum  tenor  talis  est: 

Fridericus  dei  gracia  Romanorum  imperator  etc.  Per  presens  scriptum 
universis  etc.  Datum  apud  Utinum  in  foro  Julii  anno  dominice  incarna- 
tionis  M.CC.XXX.U.  mense  maii,  quinta  indictione.  (s.  nr.  156.)  s:, 
Tandem  mediantibus  venerabili  domino  nostro  Heinrico  Spirensi  episcopo  et 
aliis  viris  quam  plurimis  Tide  dignis,  in  formam  subscriptam  fuimus  ad  in- 
vicem  concordati:  quod  dicta  curia  totalis  ad  usus  civitatis  nostre  |>erpetuos 
cedet,  ita  tarnen,  quod  areas  prout  volumus  distinetas  ex  utraque  parte  longi- 
tudinis  predicte  curie  locabimus  seu  concedimus  cuicunque  volumus  iure« 


[334.1    '  das  Wort  ist  in  A  undeutiidi.    »  titnlo  vend.   Die  SUUe  i$t  bei  A 
uiüesbar;  der  richtige  Text  geht  aus  B  herroi:    »  ep.  doraini  nach  B. 


Digitized  by  Google 


220 


hereditario  pro  ccnsu  annuo  possidcndas,  ita  quod  per  curiam  cx  utraquc 
parle  dumorum  edificatanim  vicus  publicus  et  communis  transiel,  iucipiens 
in  vico  Hagcnonis,  finiens  et  transicns  versus  bcalum  Nazariutu  prenotatum, 
nullo  proressu  Icmporum  obstruendus.    Que  domus  locate  iure  beredilario 

•*•  si  ex  incendio  vel  vetustale  lemporis  destruantur,  si  illi  qui  eas  habent  iure 
hereditario  noluerint  vel  nun  potuerint  reparare,  aJüs  hominibus  ille  domus 
iterum  erunt  iure  hereditario  concedeuda.  Domus  quoque  lapidea,  quam  nos 
edificavimus  in  dicta  curia,  erit  in  usibus  nostre  civitatis  perpctuis,  in  qua 
baliste  acuta  et  res  alie  civitatis  nostre  bellice  servabuntur,  quatenus  si  ad 

10  hoc  nobis  non  suffecerit  vel  expedierit,  ipsam  concedemus  iure  hereditario 
pro  censu  annuo  possidcndam  sicut  alias  domos  in  area  memorata.  Guius 
domus  lapidec  ianua  versus  Hagouis  vicum  ponetur,  introitum  et  exitum  ibi 
prebens.  In  cuius  rei  testimonium  et  robur,  ne  in  posterum  super  his  ali- 
quid inier  predictos  dominos  nos  et  nostram  civitatem  possit  scrupuli  sub- 

üoriri,  sed  quod  perpetuo  in  suo  robore  perseveret,  prcsentem  litteram  sigillo 
nostre  civitatis  communiri  dedimus  roboratam.  Datum  et  actum  anno 
domini  M.CC.LXVI,  in  vigilia  bcatc  Margarete. 

Original  tpo? 

Druck:  Böhmer,  Vontes  II,  23i  ff.  —  Reg.  Scriba  nr.  1738. 


336.  126G.  Oktober  22.  —  Vor  den  Wormser  Richtern  verkaufen  Rüdiger 
und  seine  Frau  Elisabeth,  Bürger  von  Worms,  dem  Herrn  Hezelo 
Sänger  der  Kirche  s.  Martin  eine  Rente  auf  eine  Backstube. 

Judices  'Wormacicnses.  Ad  universorum  noticiam  volumus  pervenire, 
quod  Rudegero  iilio  Rudegeri  et  Elizabede  coniuge  sua  civibus  Wormacien- 

asibus  in  nostra  nobis  in  claustro  ecclesie  Wormaciensis  iudicio  presidentibus 
constitutis  presencia  recognoverunt  dicti  coniuges  et  publici  confessi  extitcrant 
de  corum  communi  consensu  et  bona  voluntate  se  vendidisse  domino  Heze- 
loni  cantori  ecclesie  saneti  Marlini  Wormaciensis  in  nostra  eciam  simili 
modo  presencia,  constitulo  super  pistrino  quondam  Wasegonis  civis  Worma- 

aoeiensis  in  vico  Hagcnonis  ex  obposito  curie  civium  Wormac iensium  sito, 
census  annuos  videlicet  decem  unciarum  Wormaciensium  denariorum  legal iu in 
in  festo  beati  Remigii  annis  singulis  persolvendos,  quos  utique  census  coram 
nobis  publice  in  manus  dicti  cantoris  prenotati  coniuges  voluntarie  resignarunt, 
renuncianles  omni  iuri,  si  quod  eis  compelebat  vel  competere  poterat  super 

Mcensibus  prenotatis;  recognoverunt  nichilominus  et  publice  confessi  fuerant 
dicti  coniuges  sibi  pecuniam  pro  qua  dictos  census  supradicto  cantori  ven- 
diderunt  esse  ab  eodem  cantore  plenarie  persolutam.  In  cuius  facti  testi- 
monium et  evidenciam  plcniorem  presentera  litteram  tarn  de  rogatu  dictorum 
coniugum  et  consensu  quam  eciam  domini  Hezelonis  cantoris  supradicti  eidem 

40  cantori   sigillo   nostro   dedimus   cominunitam.        Actum  et  datum  anno 

o       o        o  « 

domin i  M.  CG.  LX.  VI.  feria  sexta  post  festum  beati  Galli  abbatis  proxima. 

St  -A.  Lasern,  Gatterer'mher  Apparat  nr.  129.  ur.  mb.  c.  mg.  pend.  dtl.  Perga- 
ment oeadiädigt. 

Druck:  Baur,  HU.  V,  48  unvollständig. 


Digitized  by  Google 


221 


1267.  Januar  9.  (v.  idus  ianuarii,  pont.  nostri  anno  secundo)  Viterbo.  —  337. 
Papst  Clemens  IV  befiehlt  dem  Dekan  zu  s.  Stephan  in  Mainz  die  Klage 
der  Dominikaner  in  Worms  über  einige  Bettelordcn,  die  in  ihrer  Nähe 
Klöster  und  Kapellen  erbaut  hätten,  zu  untersuchen  und  nicht  zu 
gestatten,  dass  die  genannten  Bettelorden,  besonders  aber  die  Gesellschaft  r, 
der  Büssenden,  sich  in  der  Nähe  des  Dominikanerklosters  zu  Worms 
anbauen,  sondern  ihnen  diess  nur  dann  zu  erlauben,  wenn  sie  300 
Schritte  von  demselben  entfernt  blieben. 

Exc.  bei  Lthmatm  im  Archiv  für  hess.  Geschichte  II,  330  f.  ex  A.  mit  unridtiüfcm 
Datum  (1266)  =  Scriba  nr.  1727.  io 

1 267.    Janttar  20.  —  Godcltnann  von  Metz,  Bitter,  schenkt  dein  Kloster  338. 
Kirschgarten  Gitter  auf  dem  Biirgerfdd. 

Ego  Godilmannus  de  Meti  miles  tenore  presencium  proflteor  aperte  et 

notum  facio,  quod  ego,  consensu  Gerdrudis  uxoris  mee  bone  memorie  dum 

vixerat  accedente,  dedi  simpliciter  et  pure  .  .  abbatisse  et  conventui  ad  Ortum  is 

sanete  Marie  extra  muros  civitatis  Wonnaciensis,  ordinis  Gisterciensis,  omnia 

bona,  sive  fuerint  agri  campestres  sive  prala  et  quecumque  vel  quocumque 

nomine  censentur,  que  quondam  Volzo  super  Rivum  civis  Wormaciensvi  a 

me  et  uxore  mea  in  campis  burgensium  civitatis  Wormaciensis  possedil,  ita 

quod  dictus  convenlus  illa  bona  in  perpetuum  possidebit  pacilice  et  quiete.  n» 

Renuncians  in  totum  bonis  predieüs  et  omne  ius,  quod  habebam  in  bonis 

eisdem  in  dominas  et  conventum  transtuli  memoratas.    In  cuius  donacionis 

testimonium  presenlem  litcram  dedi  meo  sigillo  domini  Wernheri  parrochiani 

de  Starkenberg,   Johannis  de  Meli  vicedomini,    Wolmari,   filiorum  fratrum 

meorum,  Eberhard i  de  Ekinburg,  Emmerchonis  et  Wolframi  de  Lewens tein,  xi 

Wolframi  ibidem,  Eckeberti,  Heinrici  de  Eche,  Sigelonis  de  Lutra  et  Hugonis 

de  Starkenberg  sigillis  munitam.       Datum  anno  domini  M.  GC.  LX  septimo 

in  die  beatorum  Fabiani  et  Sebastiani. 

St.-A.  Ltuern,  Gatterer'scher  App.  nr.  132.   or.  mh.  c.  8  sig.  pend.  laesis.  Da» 
6.  und  6.  Siegel  igt  abgefallen.  so 

Druck:  Baur  HU.  V,  50  unvollständig. 

1267.  April  17—24.  (infra  octavam  pasche).  —  Fraler  Waltcrus  dictus  339. 
abbas  totusque  convenlus  montis  saueti  Dysibodi  ordinis  Gisterciensis 
Moguntinensis  dyocesis  verleihen  dem  Jacobus  canonicus  saneti  Marlini 
Wormat.:  curiam  suam,  quam  inhabitat,  cum  domibus  adiacenlibus » 
omni  spacio  et  iure,  quo  ipse  eam  possedit,  cum  quindeeim  uneiis 
denariorum  Worm.  in  apoteca  sita  in  inferioribus  apotecis,  quam  Gode- 
bertus  apotecarius  et  sui  heredes  hereditarie  possident,  singulis  annis 
reeipiendis,  auf  Lebenszeil  gegen  Bezahlung  eines  jährl.  Zinses  von 
2  denariatis  cere.  40 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  94«.   or.  mit.  c.  sig.  pend.  del.   Die  Schrift  ist 
t.  Th.  verwischt. 

Dmct:  Baur  Hü.  II,  303  f.  unvollständig. 


Digitized  by  Google 


222 


1267.  1268. 


340.  1267.   Oktober  19.  -  Die  Milte  und  Bürger  von  Worms  Urkunden,  dass 

die  Gebrüder  Johannes  Clerik/r,  Nikolaus  und  Heinrich,  Sohne  des 
verstorbenen  Heinrichs  genannt  Brünac  dem  Konrad  genannt  Karle- 
bechere  eine  Itoitc  auf  ihr  Haus  verkauft  haben. 

5  Consules  et  universi  eives  Wormacienses.  Constare  volumus  presencium 
inspectoribus  universis,  quod  Johannes  clericus,  Nicolaus  et  Heinricus  fratres 
sui,  fdii  quondam  Heinrici  dicti  Brünac,  coneives  nostri,  in  presencia  nostra 
astantes  vendiderunt  iuste  vendicionis  titulo  Cunrado  dicto  Karlebechere 
nostro  coneivi  el  suis  heredibus  super  curia  eorum  dicta  ad  Brftnac  in  omni 

tospacio  attinente  prout  sita  est  decem  solidos  dvnariorum  W  or  maciensium 
censualium  annis  singulis  in  festo  bcati  Georii  dicto  Cunrado  Karlebechere  a 
predictis  fratribus  heredibus  dicte  curie  census  nomine  persolvendos,  hoc 
adiecto,  quod  quandociunque  dicti  fratres  heredes  dicti  Brunac  in  civitate 
nostra  in  loco  alio  bene  certo  et  sito  predicto  Cunrado  et  suis  heredibus 

is  comparaveriut  el  designaverint  decem  solidos  alios  censualcs  in  recompensam 
census  prioris,  extunc  dicta  curia  a  censu  prehabito  libera  remanebit.  In 
cuius  rei  testimonium  presentem  litteram  ad  peticionem  dictorum  nostrorum 
coneivium  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  communitam. 

r         o         a  o 

Actum  anno  domini  M.CC.LX.  Vif,  in  crastino  beali  Luce  ewangeliste. 
so  St.-A.  W.  nr.  51.   or.  mb.  c.  rig.  pend.  dei. 

341.  1268.    April  2.  —  E(lnrhard)  Bischof  von  Worms  urkundet,  dass  Hel- 

fricus von  Sulzen,  Helfricus  von  Eppelsheim  und  Ruwelin  von 
Worms  Bitler  im  Namen  der  unmündigen  Gerdrud  tw»  Dirmstein 
der  Kirche  s.  Martin  in  Worms  den  Hof  genannt  ad  Sabbaium 
«         verkauft  haben. 

E.  dei  gracia  Wormaciensis  episcopus.  Universis  ad  quos  presens  scriptum 
perveneril  salutem  in  vero  salutari.  Accesserunt  ad  nos  Wernherus  decanus 
et  capitulum  ecclesie  saneti  Marlini  Wormaciensis  ex  parte  una  et  Helfricus 
de  Sulza,  Helfricus  de  Ephclnsheim  et  Ruwclinus  de  Wormacia  milites  et 

aoeonsanguinei  Gerdrudis  proneptis  domine  Sabbatisse  Wormaciensis  nunc 
defuncle  ex  altera  et  idem  milites  confessi  fuerunt  publice  coram  nobis,  quod 
mediante  Emechone  de  Dirminstein  patre  dicte  Gerdrudis  nunc  defuneto  acce- 
dente  eiusdem  consensu  nostro  et  aliorum  amicorum  eiusdem  Gerdrudis  curiam, 
que  ad  Sabbatum  nuneupatur,  silam  in  civitate  Wormaciensi,  de  qua  inter 

äs  partes  iam  dictas  quondam  contencio  vertebatur,  coram  nobis  vendidisse  de- 
cano  et  capitulo  ecclesie  supradicte  pro  LI  II  libris  hal\ensium  pecunie  numerate, 
quas  dictus  decanus  et  capitulum  Helfrico  et  Helfrico  militibus  assignarunt 
de  consensu  patris  et  amicorum  Gerdrudis  supradicte;  verum  quia  dicta 
Gerdrudis  annis  nubilibus  obslantibus  dictam  curiam  resignare  non  potuit 

«0  cum  effectu  nec  eidem  renunciare,  pater  eiusdem  Helfricus,  Helfricus  et  Ru- 
welinus  milites  supradicti  se  fideiussores  constituerunt  in  solidum,  ita  quod 
si  unus  ex  eis  decederet  alter  loco  defuneti  restituatur  et  fideiussores  super- 


Digitized  by  Google 


1268.  223 

stites  ad  ammonicionem  dictorum  decani  et  capituli  satisfaciunt  quousque 
alter  loco  defuncti  substituatur,  quod  similiter  confessi  sunt  publice  coram 
nobis  tarn  diu  fideiussorcs  existentes  quousque  dicta  Gerdrttdis  curie  supra- 
diclc  renunciet  cum  effectu.  Nos  quoque  in  testimonium  et  evidenciam  pre- 
dictorum  presentem  litteram  ad  pelicionem  prediclarum  parcium  nostri  sigilli  .'. 
munimine  duximus  roborandam.  Datum  et  actum  anno  domini  M.CC.  LX  VIII 
in  crastino  palmarum. 

S.-A.  Darmstadt:  Warm»  nr.  97.  or.  mb.    Das  Siegel  des  BiscJtof»  hängt  eticas 
beschädigt;  Legende:  .  BERHA  SIS.  EPISCO... 

Druck:  Baitr  HU.  II,  212  f.  unvollständig.  10 


1268.    Mai  31.  Viterbo.  —  Papst  Clemens  IV  gibt  seine  Zustimmung  zur  342. 
Uebertragung  des  Palronatsrechtes  der  Kirche  s.  Johannes  in  Worms 
an  das  Domkapitel,   s.  nr.  314. 

Sl.-A.  W.  nr.  52.   cop.  (hart.  (B). 

St.-A.  Darmstadt:  Chart.  Worm.  s.  XV  (D).  15 
Citiert  bei  Baur  HU.  II,  182*. 

1268.    Juli  5.  (in  crastino  b.  Udalrici).  —  Frater  Philippus  prior  totusque  343. 
conventus  fratrum  Predicatorum  dotnus  Worinat.  Urkunden,  dass  sie  mit 
der  s.  Martinskirche  ein  maldrum  Iritici  super  bonis  in  villis  Flamers- 
heim et  Studernheim,  welches  Ulricus  miles  filius  Gerhardi  militis  Worin,  w 
den  Predigern  geschenkt  hatte,  gegen  ein  maldrum  Iritici  de  area  domus 
Boemi  pistoris  civis  Worm.  defuncti  vertauscht  haben. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  98.   or.  mb.  e.  sig.  pend. 

1268.    August  31.  —  Ritter  Ulrich  von  Worms,  erbhs,  schenkt  seinen  344. 
Hof  daselbst  gegen  eine  Fruchtrente  an  Heinrich  den  Kämmerer.  ?5 

Nos  Eberhardus  dei  gracia  Wormaciensis  episcopus,  consules  et  uni- 
versi  cives  civitatis  eiusdem.  Constare  volumus  presencium  inspectoribus 
universis,  quod  Ulricus  miles  filius  quondam  Gerhardi  dicti  Magni  militis 
Wormaciensis  in  figura  iudicii  nostri  Eberhardi  episcopi  predicti  constitutus 
in  communi  sentencia  duxerat  requirendum,  si  ipse,  qui  non  haberei  legitimam  ao 
neque  pueros  aliquos  et  quia  compos  esset  corporis  ad  equitandum  et  eundem, 
potestatem  haberet  et  possei  de  omnibus  bonis  suis  dando,  legando  et  ordi- 
nando  disponere  queque  vellet  et  ea  dare  licitc  cui  vellet,  et  sentencia  data 
fuit  ab  omnibus  fidedignis  in  iudicio  astanlibus  approbata,  quod  dare  bona 
sua  posset  licite  cui  vellet.  Dedit  ilaque  dictus  Ulricus  eadem  hora  in  diclo» 
iudicio  Heinrico  Camerario  militi  et  suis  heredibus  curiam  suam  in  vico 
Canum  sitam  prope  sparas  sive  repagula  ibidem  locata  cum  orto  adiacente 
et  domibus  adiacentibus  in  omni  amplitudine  et  longitudine  sicut  sita  est 


Digitized  by  Google 


221 


1269. 


libcre  possidendam ;  ita  tarnen,  quod  dictus  Camcrarius  et  sui  heredes  dare 
tenentur  de  prenotata  curia  dno  maldra  tritici  singulis  annis,  ad  quemcumque 
locutn  idein  Ulricus  illa  maldra  dcputaverit  assignari,  tali  condicione  adiecta, 
quod  quandocumque  idcm  Camerarius  et  sui  heredes  in  recompensam  illorum 

iduorum  maldrorum  alia  duo  maldra  tritici  annualia  conparaverint  et  designa- 
verint  bene  sita,  extunc  dicta  curia  a  soluoione  duorum  maldrorum  pre- 
habita  lihera  reiiiauebit.  Testes  qui  hiis  aderant  hü  sunt:  Burcardus  de 
Frisenheim ,  Heinricus  diclus  Wackirphil ,  Johannes  aput  Novam  portam, 
Johannes  de  Watdcnheim,  Gozzo  de  Sulzen,  Gerbudo  frater  suus,  Wikil* 

lumannus  dictus  Crulsac,  Gerhardus  et  Kniercho  fratres  Camerarii,  Sigelo  de 
Watdenheim,  Eberhardu?  de  Moro,  Johannes  de  Petcrensheim ,  Heinricus 
Alheri,  mililes;  Cunradus  frater  suus,  Heinricus  Richeri,  Wernherus  relro 
Monetam,*  Heinricus  Rufus,  Heinricus  Cippure,  Wernherus  dictus  Ridderchen 
magister  civium,  Johannes  Dimari.  Richihnannus,  Wernherus  Amella,  Cun- 

i.'.  radus  scultetus,  Gudelmannus  comes,  Godebertus  iudex,  Morderanftus  iudex, 
Heinricus  diclus  Selzere,  Petrus  et  Friso  nuncii  civium,  et  alü  quam  plures 
cives  Wormacienscs.  In  cuius  rei  tesümonium  et  perpetuam  firmitatem 
presentem  litteram  sigillis  nostris  dedimus  communitam.  Actum  anno 
domini  M.  CG.  LX.  V1H  in  vigilia  beati  Egidii. 

*>  St.~A.  Darmdadt:  Worms  nr.  ltf«.    or.  mb.  c  2  »ig.  pend.  del.  (A). 

Drucke:  Arnold,  Z.  Gescli.  d.  Eigenthum*  p.  333.  —  Baur,  HU.  II,  JKf. 
Beule  aus  A. 

* 

345.  1269.    März  11.    Worms.  —  König  Richard  urhtndet,  dass  Teter  von 
Wünnenberg  statt  eines  Hofes  zu  Worms  dem  Reich  andere  Güter 
ss         lehnbar  macht. 

Richardus  dei  gracia  Romanorum  rex  Semper  auguslus.  Universis  sacri 
imperii  Romani  fidelibus  presentes  litteras  inspecturis  graciam  suam  et  omne 
bonum.  Ad  universorum  noticiam  volumus  pervenire,  quod  dilectus  fidel is 
noster  Petrus  de  Wunenberg  pro  quadam  curia  in  Wormacia  sita  in  vico 

*>  Clericorum,  quam  ab  inperio  lenuit  tilulo  feodali  et  candem  curiam  Wille- 
heimo de  Frisinheiin  et  eius  uxori  vendidit  pro  quadam  pecunie  quantitate, 
in  reconpensacionem  predicte  curie  hec  infrascripta  bona,  que  iure  hereditario 
possidebat,  nobis  et  inperio  resignavit  et  ca  recepil  a  nobis  feodi  titulo  possi- 
denda;  videlicet  in  villa  Flersheim  partem  vinee,  que  vulgo  dicitur  ein  zeni- 

«Jdeil  an  der  stigelin;  item  ibidem  duo  iugera  vinearum  et  viginti  quinque 
talenta  olei  vinee  attinencia;  item  in  loco,  qui  dicitur  Kysclinc,  in  duobus 
locis  quinque  iugera  vinearum.  In  cuius  rei  testimonium  presens  scriptum 
exinde  fieri  et  sigillo  maiestatis  nostre  iussimus  communiri.  Datum 
Wormoctc  XI  die  marcii,  indtetione  XII,  anno  domini  Ä.  CC.  LX.  VIII,  regni 

4©vero  nostri  anno  XII. 

St.-A.  Darmxtadi:  Worms  nr.  95.  Erhalten  in  einem  von  den  Jodices  Worma- 
cienses  Ä.db.LiX.VI.  in  vigilia  beati  Andreo  apontoli  (29.  Nov.)  ausgefeilten  Vutmns, 
wobei  folgende  Zeugen  waren:  Alexander  decanu«  ecclesie  Worui.,  Berlewinus,  Con- 
rado8  de  Stocheim,  Wernherus  die  tu»  Meinkemer,  Arnoldus  de  Schonenburg,  canonici 


Digitized  by  Google 


1269.  225 

eccleaie  Worm. ;  maxister  Gotfridua  custos  eccleaie  Bancti  Andree  Worm.;  Sigelo  de 
Wattinheim  miles  Worin,  or.  m»6.  c.  sig.  pend.;  Legende  des  Siegeh:  -\-  SIG1LLVM. 
IVDICVM.  WORMACIENSIV. 

Drucke:  Arnold,  Z.  Geschichte  d.  Eigenthums  332 f.  —  Bour,  HU.  IL  'JOS f. 
unvollständig  und  mit  unrichtiger  Angabe  der  Regierungsjahre.  —  Reg.  Böhmer-  Picher  s 
nr.  5452.    Die  Jahrzahl  1268  ist  falsch,  tcol  aber  stimmen  Indictwn,  Angabe  der 
Eeflierungszahl  und  Ort  zusammen. 

1269.   April  20.    Worms.  —  König  Richard  urkundei,  dass  die  Räthe  346. 
von  Worms  vor  versammeltem  Reiclistage  auf  die  fernere  Erhebung 
des  Ungeldes  eidlich  verzichtet  haben.  io 

Richardus  dei  gratia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Universis  im- 
perii  Romani  fidelibus  presentes  litteras  inspecturis  gratiam  suam  et  omne 
bonum.  Cum  pridem  per  consules  civitatis  Wormaciensis  dilectos  fideles 
nostros  in  ipsa  civitate  quedam  exactio  sive  angaria  ungelt  appellata  vul- 
gariter  instituta  de  facto  misset, 1  que  in  non  leve  tarn  ecclesiasticarum  quam  » 
secularium  personamm  incolarum  et  etiam  advenarum  dispendium  per  dimi- 
nutionem  mensure  vini,  frumenti  et  aliorum  victualium  vergere  videbatur; 
nosse  volumus  universos,  quod  prcnotati  consules  in  generali  colloquio  per 
nos  celebrato  Wormacie  in  nostra  et  venerabilium  .  .  Moguntini  et  .  .  Tre- 
vereiwts  archiepiscoporum,  .  .  Wormaciensis  et  .  .  Spiremrö  episcoporum,  ao 
dilectorum  principum  nostrorum  ac  aliorum  multorum  comitum  et  magnatum 
fidelium  nostrorum  constituti  presentia,  sub  prestiti 5  iuramenti  religione  pro 
rei  publice  bono  et  generali  pace  solempniter  spoponderunt  *  ab  omni  de  cetero 
exaclionis*  huiusmodi  vel 5  angarie'  receptione  ac  extorsione  cessare,  usum 
eiusdem  angarie  vel  abusum  potius  abiurantes.  In  cuius  rei  testimonium  s* 
presens  scriptum  sigillo  nostro  regio  iussimus  communiri.  Datum  Wormacie 
XX  die  aprilis  indictione  XII,  anno  domin  i  millesimo  ducentesimo  sexagesimo 
nono,  regni  vero  nostri  anno  XII. 

Si.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  703«.   or.  mb.  c  sig.  pend.  laeso.  (A). 

St.-A.  Darmstadt.   Chart,  s.  XV.  fol.  5.   (D).  so 

Drucke:  Schannat  LT,  134  (S)  =  lAmig,  Rdehsarchiv  21,  1314.  —  Gebauer 
403.  —  MG.,  LL.  II,  382.  —  Br esslau,  Dipl.  cent.  80  ex  D.  —  Reg.  Scriba  nr.  1595.  — 
BÖhmcr-Ficker  nr.  5456. 

Unter  demselben  Datum  beurkundet  Erzlnschaf  Werner  ton  Maine  diesen  Ver- 
zicht.  St.-A.  Darmstadt:  Worms  im.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso.   Chart,  fol.  5\  w 

bn  selben  Jahre  6.  Juli  (II  nonaa  iulii)  ridimiren  die  Judices  sancte  Maguntine 
aedis  letztere  Urkunde.  St.-A.  Darmstadt:  Worms  104.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  laes. 
Chart.  foL  5'.  Abgedr.  bei  Schannat  IL  135.  Die  Vermutung  bei  Mimer-Fkker  nr.  5457 
ist  also  richtig. 

1269.  Juni  5.  —  Ritter  Johann  von  WaUmheim  und  seine  Frau  Irmdrud  347. 
vergaben  vor  den  Rüthen  von  Worms  einen  Zins  zur  Seelmesse  des 
Ritters  Ulrich  von  Worms. 

Consules  et  universi  eives  "Wonnacienses.  Constare  volumus  pre- 
sencium  inspectoribus  universis,  quod  Johannes  miles  dictus  de  Waddenheim 


[346.]    1  I):  fuiaaet  de  facto.    1  D:  ȟb  prettcripti;  S:  et  preatiti.    *  D:  apo-n 
aponderunt.    *  D:  exactione.   *  S:  et.   •  receptione  —  angarie  fehlt  bei  D. 

H.  Boos,  Urkunden!««*  d.  Stadt  Worm»  I.  15 


Digitized  by  Google 


1269. 


et  Irmdrudis  uxor  sua  nostri  cortcives  in  nostra  constituti  prescncia  iuste 
vendicionis  litulo  vendidcrunt  Hezzeloni  cantori  ecclesie  sancti  Martini,  Hein- 
rico  et  Gerhardo  fratribus  Camerariis  militibus  noslris  concivibus  libram 
denariorum  Wonaaciensium  censualem  super  curia  sua,  in  qua  morantur, 
sque  libra  singulis  annis  in  festo  beati  Remigii  presentabitur  sacerdoü  ad  boc 
deputato,  ut  cotlidie  ultimam  missam  sonante  prima  campana  hora  prime  in 
capella  sancte  Kathcrine,  quc  est  in  ecclcsia  sancü  Martini  predicla,  celebret, 
ita  quod  de  hac  Ubra  dictus  sacerdos  lumen  perpctuum  procuret,  quod  in 
dicla  capella  pro  remedio  anime  Ub-ici  militis  bone  memorie  filii  quondam 

10  Gerhardi  Magni  militis  ardeat  noctibus  et  diebus.  Renunciaverunt  itaque  dicti 
coniuges  predicte  libre  super  curia  sua  predicla  vendite  manu  communicata 
publice  coram  nobis;  hoc  adiecto,  quod  quandocumque  dicti  coniuges  vel 
eorum  heredes  aliam  libram  Wormaciensium  denariorum  censualem  in  alio 
loco  bene  sito  sine  permutacione  comparaverint  et  designaverint  in  recom- 

11  pensam  prioris  libre  Yformaciensium,  extunc  predicla  curia  a  censu  prehabilo 
libera  remanebit  nec  dicla  libra  a  loco,  ubi  lunc  comparata  et  designata 
fuerit,  debet  de  cetcro  permutari.  In  cuius  facti  robur  et  evidens  testimonium 
presentem  litteram  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  communitam.  Actum 
et  datum  anno  domini  M.  CC.  LX.  nono,  in  die  beati  Bonifacii. 

so  St.'A.  Darmstadt:  Worms  nr.  100.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso.   Unter  dem  Um- 

schlage steht:  coiuulee  et  uni  vertu  civeu  Worm.  consules  et.  Wegen  dieser  VerschreSmng 
hat  der  Schreiber  dann  das  Pergament  umgekehrt  (A). 

Drucke:  Arnold,  Z.  Geschichte  d.  Eigenthums  335.  —  Baur  HU.  II,  221  f.  un- 
vollständig.   Beide  aus  A. 


348.  1269.  Juni  5.  —  Vor  den  BMhen  von  Worms  verkauft  Jttdda  Witttee 
des  Ritters  Wilhelm  von  Randecken  den  Ileinrich  Kämmerer  Ritter, 
Wernher  genannt  Ridderchen  wul  Heinrich  genannt  Seigere  Güter 
und  Zinse. 

Consules  et  universi  cives  Vkormacienses.    Nossc  volumus  omnes  tarn 
aopresentes  quam  posteros  presentium  inspectores,  quod  Judda  rclicta  Wilhelmi 
militis  de  Randecken  in  nostra  astans  presencia  iuste  vendicionis  titulo  ven- 
didit  hec  bona  et  census  subscriptos  Heinrico  Camerario  militi,  Wernhero 
dicto  Ridderchen  et  Heinrico  dicto  Selzere  consensu  puerorum  et  heredum 
suorum  communiter  accedente  videlicet  Johannis  de  Lihthensthein ,  Judde 
35  uxoris  sue,  Cunradi  dicti  Ulnere  de  Dipburg,  Beatricis  uxoris  sue,  Gude  vidue 
Ingebrandi  per  manundelem  suum  Heinrici  Emerchonis,  Mehildis  uxoris  sue, 
Wilhelmi  et  Wirici.   Et  hec  bona  sunt  que  comparata  sunt  a  Heinrico  Came- 
rario predicto  erga  domiuam  prcnotatani  videlicet  centum  plaustra  lignorum 
singulis  annis  in  festo  beati  Martini  dicto  H.  Camerario  presentanda  de  curia 
«Loshardi,  quc  sita  est  iuxta  curiam  Vendonis;  item  de  area  H.  Pezzeraden 
XX  denarios  festo  Remigii;   item  ante   porlam  sancti  Martini  in  strata 
Nuhusensi  X Villi  unetos  Vformaciensium  denariorum  censualium  festo 
Remigii  preter  sex  denartos  Wormacienses  et  decem  capoues  in  carnisprivio ; 


Digitized  by  Google 


1269. 


227 


item  de  orto  Frankonis  super  prato  II 1  soiidos  denariorum  Vformacicnsium 
censuales ;  item  ibidem  de  orto  Emistani 3  duos  solidos  Wormaciewsittm  cen- 
suales;  item  ante  portam  sancti  Andree  de  II  areis  Stephani  et  Philippi 
fratrum  XX  denarms  Wormacienses  censuales  et  duos  c&pones;  item  in 
villa  Hocheim  vidua  Reinbodonis  de  Hocheim  solidos  Wormaciensium  et  & 
caponem  censuales;  item  vidua  Hugonis  ibidem  solidos  Wormaciensium  et 
caponem  censuales.  Hec  itaque  bona  subscripta  emit  Wernberus  Ridderchen 
predictus  erga  dominam  memoratam  ut  dictum  est  videlicet  quatuor  jornales 
vinearum  in  Handal,  qui  siti  sunt  in  uno  sulco;  item  ibidem  VI  jornafes 
vinearum,  qui  similiter  siti  sunt  in  uno  sulco.  Similiter  hec  bona  subscripta  tu 
comparavit  Heinricus  dictus  Selzere  erga  dominam  prefatam  ut  superius  est 
expressum  videlicet  in  villa  Hocheim  iuxta  rivum  ortus,  qui  est  vinea  prout 
situs  est.  Hec  itaque  bona  omnia  predicta  dicta  Judda  de  Randecken  pueri 
et  heredes  eiusdem  Judde  prenotati  resignaverunt  publice  coram  nobis  H. 
Camerario  militi,  Wemhero  diclo  Ridderchen  et  Heinrico  dicto  Selzere  nostris  u 
coneivibus  memoratis,  renunciantes  eisdem  bonis  simpliciter  et  de  piano.  In 
testimonium  et  robur  omnium  premissorum  presentera  litteram  sigillo  civitatis 
nostre  dedimus  communitam.  Actum  anno  domini  M.  CÖ.LX.  IX.  die 
Bonifacii. 

BoÄerffwcft««  Archiv  tm  SchUm  Hernshem.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  dd.  Nach-» 

1269.   Juli  30.  —  Vergleich  zwischen  dem  Kloster  auf  dem  s.  Andreas-  349, 
berg  und  dem  Vikar  der  s.  Andreaskirche  eu  Worms. 

W. 1  miseratione  divina  generalis  prepositus  monasteriorum  beate  Marie 
Magdalene  ordinis  sancti  Augustini  et  sedis  apostolice  capellanus.  Universis» 
Christi  fidelibus  notum  faeimus  per  presentes,  quod  prepositus  sive  prior, 
priorissa  et  conventus  monasterii  beate  Marie  Magdalene  ordinis  sancti 
Augustini  in  monte  sancti  Andree  extra  muros  Wormacienses  in  recom- 
pensam  minute  deeime  animalium,  que  in  domo  seu  curia  ipsorum  cenobio 
contigua  ex  ea  parte,  que  versus  muros  civitatis  respicit  sita,  in  qua  dictus  so 
prior  moratur,  nutriabantur,  quam  tenebantur  dare  vicario  in  ecclesia  sancti 
Andree  Wormaciensi  servienti,  licet  iam  dudum  ipsam  dare  denegaverint, 
propter  quod  ipsis  questio  mota  fuit;  cesserunt  decano  et  capitulo  ecclesie 
sancti  Andree  predicte  actionem,  que  eis  compelebal  contra  Judeos  Worma- 
cienses  ex  eo  quod  domos  in  parrochia  ipsi  conventui  attenente  dicti  Judeias 
ipsorum  dominio  quoquomodo  titulo  adtrahentes  et  ad3  ampliandum  eorum 
eimiterium  edificia  destruentes,  oblationes  et  alia  iura  parrochialia,  que  ab 
hominibus,  qui*  in  ipsis  domibus  vel  edefieiis  morari  solebant,  competebant, 
parrochie  memorate  abstraxerunt,  in  ipsius  monasterii  preiudicium  et  gra- 
vamen,  dicte  cessioni  seu  collaüoni  actionis  nobis  auetoritatem  prebentibus  et« 

[348.]    1  II  toie  es  scheint  corruriert  aus  X.   1  der  Name  ist  undeutlich. 
[349.]    1  Nach  dem  W.  ist  eine  Easur.   1  ad  ist  ton  anderer  Hand  eincorrigiert 
worden.   *  qui  scheint  tm  derselben  Hand  emcorrigiert  worden  zu  sein. 


Digitized  by  Google 


228 


1269. 


consensum.  Dictum  vero  capituluni  ipsum  conventum  propler  prediclam 
cessionem  a  prestationc  minute  decime  a 4  prefata  area  debile,  et  ab  eo  quod 
iam  dudum  dare  neglexit,  nunciavit  penitus  absolutos.  Sed  si  in  aliis  domibus 
seu  locis,  quorura  locorum  dccimaüo  vicario  ecclesie  sancü  Andree  predicte 
» atünet,  ipsum  conventum  anünalia  nutrire  contigerit,  vult  et  protestatur  sepe- 
dictum  capitulum  vicario  suo  ius  suum  per  omnia  fore  salvum.  In  cuius 
rei  testimonium  nostro  et  predicti  capiluli  sancü'  Andree  necnon  prioris, 
priorisse  et  monasterü  predicti  sigillis  prcsentem  litteram  fecimus  communiri. 
Actum  anno  domini  M.GC.LX.IX.  tertio  kalendas  augusti. 

io  UnkenitäMribt.  Heidelberg,  or.  mb.   Die  fünf  hängenden  Siegel  fehlen.  Wol- 

erhaUen.  (Ä). 

Druck:  Zeitschr.  f.  O.  d.  Oberrhein»  XXIV,  J56f.  ex  A. 

350.  t269.    Dezember  21.  —  Eberhard  Bischof  von  Worms  sowie  die  Käthe 
und  Bürger  von  Worms  Urkunden,  dass  Konrad  genannt  Schangezzere 
n        Ritter  von  Dirmstein  und  seine  Frau  Liba  dem  Heinrieh  Kämmerer 
Ritter  eine  Rente  auf  einen  Ilof  in  der  Hagengasse  verkauft  haben. 

Nos  Eberhardus  dei  gracia  Wormaciensis  episcopus,  consules  et  uni- 
versi  cives  civitatis  eiusdem.  Gonslare  volumus  presencium  inspectoribus 
universis,  quod  constitutis  in  noslra  presencia  Cunrado  dicto  Schangezzere 

somilite  de  Dirmenstein  et  Liba  uxore  sua  relicta  Eberhardi  in  vico  Lane, 
civibus  nostris,  dicti  coniuges  manu  communicata  iuste  vendicionis  titulo 
vendiderunt  Heinrico  Camerario  militi  concivi  nostro  libram  denariorum 
Wormacicnsium  censualem  super  curia  corum  in  vico  Hagenonis  sita,  que 
quondam  fuerat  Herbordi  Rufi,  que  quidem  curia  ad  dictam  Libam  ex  morte 

asmatris  eius  fuerat  devoluta,  cuius  Ubre  medietas  in  festo  Georgii,  reliqua 
medietas  in  festo  Remigii  annis  singulis  census  nomine  persolvetur,  immediate 
post  solucionem  decem  unciarum  Wormaciensium  censualium,  quas  capitulum 
maioris  ecclesie  habet  super  curia  prebbata.  Et  si  quis  census  debetur  alicui 
post  censum  predicte  libre  Camerario  solvende  de  curia  prenotata,  ad  illum 

socensum  respectus  habebitur  pro  non  defectu,  qui  in  futurum  posset  emergere 
de  curia  prenotata  et  non  ad  libram  Gamerarii  prenotati,  que  precise  sine 
omni  impedimento  libere  persolvetur.  De  hac  itaque  libra  dictus  Camerarius 
salubre  testamentum  pro  ipsius  patris  et  matris  necnon  omnium  parentum 
suoruni  anünarum  remedio  observandum  instituit  modo  subscripto:  donans 

ad  legans  de  libra  predicta  quatuor  uncias  ad  lumen  perpetuum  noctibus 
ardens  ante  altare  Capelle  sancü  Jodoci,  quod  est  in  ecclesia  saneti  Hartini; 
item  quatuor  uncias  de  eadem  libra  deputavit  et  dedit  dominis  eiusdem  ecclesie, 
ut  in  vjgilia  sancü  Jodoci  de  nocte  vesperas,  in  mane  matuünas  et  missam 
summam  ante  capcllam  predictam  decantent  sollempniter  et  devote,  quemad- 

«omodum  singulis  annis  faciunt  ante  capellam  beate  virginis  Katherine,  et  hec 
dies  beati  Jodoci  occurrit  singulis  annis  in  die  beate  Lucie.    Has  quatuor 


1  n   ixt  riiiYrhAtrirhpM 


Digitized  by  Google 


1270. 


229 


uncias  sacerdos  ad  dictam  capellam  sancti  Jodoci  celchrans  priinam  missam 
prior  institutus  ad  eandem  inter  fratrcs  dividet  tunc  presenles;  hoc  adiecto, 
quod  si  decanus  et  capitulum  predicti  ante  dictam  cappellam  in  vcspcris  et 
in  mane  decantare,  quod  absit,  negligerent  vel  obmittcrent  ex  causa  qua- 
cumque,  extunc  predictus  »acerdos  rcceptis  pro  sua  persona  viginli  denariis  s 
super Guos  quinque  solidos  dividet  inter  pauperes  Jesu  Christi;  item  ultima» 
quatuor  uncias  predicte  libre  deputavit  et  legavit  ad  perpetuum  lumen ,  quod 
ardebit  in  parrochia  sancti  Lamperti  indeficienter  ante  eukaristiam  Jesu  Christi. 
Haue  libram  predictam  integralem  annis  singulis  reeipiet  sacerdos  predictus 
distribuendam  modo  predicto.  In  premissorum  testimonium  atque  robur  per-io 
petuo  valiturum  presentem  litteram  ad  preces  dicti  Camerarii  sigiUis  nostris 
dedimus  communitam.  Actum  anno  domini  M.  CC.  LX.  nono  in  die  beati 
Thome  apostoli. 

St.-A.  Darmstadt:  Warm»  nr.  toi.  or.  mb.  c.  2  sig.  pend.;  das  Siegel  der  Stadt 
ist  tum  grämten  Theil  abgefallen.  i.% 

Druck:  Baur  HU.  U,  228  unvollständig. 


1270.    Märe  19.  (feria  quarta  p.  dorn,  oculi  mei).  —  Die  Wormser  Richter  351. 
Urkunden,  dass  Schwester  Cristina  (soror  Cristina  Worm.)  dem  Kl.  Otter- 
burg 3  Morgen  (iornales)  Reben  bei  Gunthcim  geschenkt  habe. 
Zeugen:  Merbodus  de  Bilenstein  canonicus  Worm.,   magister  Pelms  so 

can.  Nove  domus,  magister  Gotfridus  can.  sancti  Andree  et  Gcrlacus  dictus 

Pullus  can.  ecclesie  sancti  Pauli  Wormolie. 

StadtbibL  Mains:  Ott.  Copialb.  fol.  124. 
Druck:  Frey  dt  Bemling  ÜB.  da  Kl.  Otterb.  124.  —  Beg.  Scriba  nr.  1779. 

1270.    April  23.  (in  die  beati  Georgii  marüris).  —  E.  Bischof  von  Worms  352. 
urkundet,  dass  Gerbodo  et  Gotfridus  de  Moro  fratres  niilites  Wormacienses 
die  Zehnten  und  das  Patronatsrccht  der  Kirche  in  Uzelensheim  um 
900  Pfund  Haller  der  s.  Andreaskirche  in  Worms  verkauft  haben. 
Zeugen :  Heinricus  Camerarius,  Gerhardus  frater  eius,  Heinricus  Wagger- 

pil  et  David  milites  Wormatienses.  su 
Dalbergisches  Archiv  in  Hernshem.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso.  Schön  geschrieben. 


1270.  April  28.  (feria  secunda  post  dominicam  misericordia  domini).  —  353. 
Wernher  Dekan  und  das  Kapitel  der  s.  Andreaskirche  in  Worms 
Urkunden,  dass  der  verstorbene  Ulricus  miles,  filius  Gerhardi  Magni 
militis,  ihrer  Kirche  ein  Malter  Weizen  (maldrum  tritici),  welches  jährlich  sä 
an  seiner  Jahrzeit  den  gegenwärtigen  Brüdern  zu  vertheilen  ist,  auf 
seinem  Hof  in  vico  Canum  extra  muros  Worm.,  der  nun  dem  Heinricus 
Camerarius  miles  gehört,  geschenkt  habe. 

Druck:  Gudemts,  Codex  dipl.  III,  1138  f.  ex  autogr.  —  Reg.  Scriba  nr.  1778 


Digitized  by  Google 


230 


1270..  1271. 


354.  1270.    Mai  23.  —  Datum  et  actum  anno  domini  M.  CG.  septuagesimo  in 
crastino  ascensionis  domini. 

Testament  des  Volzo  dictus  MorUe  de  Peternsheim  canonicus  ecclesic 
saneti  Marlini  Wonnatie  zu  Gunsten  seiner  Kirche;  u.  a.  vergabt  er:  super 
&  curia  mea  dicta  ad  Morllinum  sita  inter  gladiatores  unam  libram  denariorum 
Worm. 

Siegler:  der  Aussteller,  der  Official  von  Worms  und  die  Bürgen  (manu- 
ßdeles)  Erbo  et  Wernherus  concanonici  et  Fridericus  frater  meus. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  105.  Pergamentblatt.  Von  einer  Beziendnng  keine 
10  Spur,  also  scheint  das  vorliegende  Blatt  ein  Concept  zu  sein  oder  eine  gleichzeitige  Copie. 

Druck:  Baut  EU.  U,  230 f. 


355.  1270.    Juli  14.  (in  vig.  b.  Margarethe).  —  Die  Wormser  Richter  Urkunden, 
dass  Elizabet,  uxor  Berthelmanni  uülitis  dicti  de  Bockenheim,  civis 
Worm.,  auf  ihr  Wiltumsrecht  in  Hinsicht  auf  die  dem  Otterberger  Kl. 
is         verpfändeten  Güter  zu  Bockenheim  verzichtet  habe. 

Zeugen:  Johannes  abbas,  frater  Godfridus  camerarius  ipsius  conventus 
de  Otterburg,  frater  Heinricus  dictus  Militcllus. 
Stadtbibl.  Mainz:  Otterb.  Copialb.  fol.  55. 
Druck:  Frey  dt  Remling  ÜB.  125. 


356.  1271.  März  27.  —  Heinrich  Dekan  und  das  Kapitel  der  Kirche  s.  Paul 
m  Worms  verkaufen  der  Kirche  s.  Martin  zwei  Pfund  Wormser 
Pfennige  und  dem  Magister  David  ein  Pfund  auf  dem  Hof  hinter 

Heinricus1  decanus  totumque  capitulum  ecclesie  saneti  Pauli  Wormörfte 
2.slitteris  presentibus  profitemur,  nos  propter  melius  et  utilius  ecclesie  nostre  de 
Ulis  tribus  libris  denariorum  Wormatiensium  censualibus,  quas  erga  David 
militem  filium  Davidis  mililis  retro  coquinam  super  curia  sua  dicta  retro 
coquinam  ex  opposito  saneti  Stcphani  prout  sita  est  comparavimus,  .  .  decano 
et  capitulo  ecclesie  saneti  Martini  Wormo/ie  duas  libras  Wormacienses, 
aoquarum  una  cedet  Wilheimo  decano  eiusdem  ecclesie,  quam  suis  propriis 
denariis  comparavit,  et  terciam  libram  ex  predictis  magistro  David  fratri  militis 
predicti  iuste  vendicionis  titulo  vendidisse;   transferentes  omne  ius  Ularum 
trium  librarum  quod  habuimus  omni  littera  super  hoc  confecta  in  emptores 
predictos  simpheiter  et  de  piano,  promittentes  nos  teneri  eisdem  emptoribus  ad 
s&faciendam  sibi  certam  warandiam  prout  de  censibus  iustum  fuerit  et  con- 
suetura,  condicione  hac  adiecta,  quod  si  ipsc  David  miles  vel  sui  heredes 
infra  tres  annos  a  tempore  huius  empeionis  inchoantes  venerint  designando 
et  comparando  in  civitate  Wormaciensi  istis  emptoribus  duas  libras  vel  tres 


[356.]   »  B:  H. 


Digitized  by  Googl 


1271. 


231 


libras  similiter  denariorum  Wormaciensium  censuales  adeo  certas  ut  priores 
et  bene  silas  in  recompensam  priorum,  extunc  dicta  curia  pro  quantitate 
designati  census  remanet  absoluta.  Post  terminum  elapsum  ad  huiusmodi  de- 
signacionera  nullatenus  adraittentur.  Predictarum  vero  trium  librarum  medietas 
festo  Georgii,  reliqua  medietas  festo  beati  Remigii  annis  singulis  persolvetur.  In  & 
premissorum  tesümonium  adque*  robur  presentem  litteram  sigillo  capituli  nostri 
dedimus  communitam.  Actum  anno  domini  M.  CC.  LXX  1  feria  sexta  ante 
dominicam  palmarum. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  107.  or.  mb.  2  Exemplare  von  gleicher  Hand  (A 
und  B)  c.  sig.  pend.  laeso.  io 

Druck:  Baur  HU.  Ht  286  unvollständig. 

1271.  Juni  27.  —  Wilhelm  Dekan  und  das  Kapitel  der  Kirche  s.  Martin  357. 
*»  Worms  stellen  einen  Revers  über  die  Vergabung  des  VoUo  aus. 

Wilhelmus  decanus  totumque  capitulum  ccclcsie  sancti  Martini  Worma- 
ciensis.  Litteris  presentibus  hoc  testamur,  quod  nos  habemus  super  curia  is 
dicta  ad  Morlinum  Jibram  denariarum  Wormaciensium  censualem  festo  beati 
Johannis  baptiste  singulis  annis  ecclesie  noetre  cxindc  solvendam  pro  remedio 
anime  Volzonis  nostri  confratris,  et  quandocumque  Gutmannus  frater  dicti 
Volzonis  vel  sui  heredes  assignaverint  ecclesie  nostre  triginta  duas  libras 
ballensium,  tunc  dicta  curia  a  libra  huiusmodi  censuali  remanet  absoluta.  Into 
cuius  rei  lestimonium  presentem  litteram  dedimus  sigillo  nostri  capituli  con- 
signatam.  Datum  anno  domini  M.  CC.  LXX.  primo  in  crastino  beatorum 
Johannis  et  Pauli. 

SI.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  108.   or.  mb.  c.  sig.  jiend. 

1271.    Deeember  2.  —  Vor  den  Rüthen  von  Worms  verkauft  Berthold  358. 
genannt  Agirsheimer  der  Kirche  s.  Martin  eine  Rente  auf  seinem  Hof. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Constare  volumus  presencium 
üispectoribus  uni versis,  quod  constitutis  in  nostra  presencia  Bertdoldo  diclo 
Agirsheimere  una  cum  heredibus  suis  primis,  quos  habet  ex  Elizabet  coniuge 
sua  prima,  videlicet  Elizabet  uxore  Berolfi,  Johanne  et  Engilmanno  pueris.v» 
Meilhildis  defunete,  et  eadem  vice  presente  Gudela  secunda  uxore  sua  nata 
Fridegeri,  communicata  manu  et  primi  et  secundi  heredes  ipsius  BerldoJdi 
iuste  vendicionis  titulo  vendiderunt  Wilhelmo  decano  et  capitulo  ecclesie  sancti 
Martini  Wormaciensis  super  curia  eorum,  quam  ipse  Bertdoldus  inhabitat, 
que  quondam  fuit  Ortdonis  monetarii,  prout  ipsa  sita  est  cum  domo  textorisu 
adiacente  cum  transitu  ad  Rinum,  duas  libras  denariorum  Wormaciensium 
censualium,  quarum  unam  Wilhelmus  decanus  predictus  suis  denariis  proprüs 
comparavit,  que  cedere  debet  sibi  de  curia  memorata,  altera  libra  capitulo 


*  B:  atque. 


1272. 


memorato.  Harum  librarum  una  festo  Georg»,  reliqua  festo  Remigii  annis 
singulis  persolvetur.  Hoc  adiecto  quod  dicti  heredes  potestatem  habebunt 
infra  decennium  duas  libras  in  civitate  nostra  in  recompensam  venditarum 
suis  denarüs  comparandi  et  designandi  decano  et  capitulo  memoratis,  ubi  duo 

»magislri  nostri  qui  pro  tempore  fuerinl  super  animas  eorum  dicant  bene 
certas  et  sitas,  qua  designacione  decanus  et  capitulum  crunt  contenti,  complcta 
designacione  huiusmodi  dicta  curia  a  censu  huiusmodi  remanet  absoluta;  de- 
cennio  elapso  dicti  heredes  ad  designandas  alias  libras  nullatenus  admittentur. 
In  cuius  facti  testimonium  presenlem  lilteram  ad  preces  dictorum  decani  et 

10  capituli  et  dictorum  nostrorum  coneivium  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  com- 
munitam.  Actum  anno  domini  M.  C&  LXX  primo  quarla  feria  proxima 
ante  Nicolai. 

St.-A.  Darmstadt:  Warm»  109.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso. 
Druck:  Baur  HU.  II,  238  unvollständig. 

359.  t272.    November  22.  (in  die  s.  Gccilie).  —  Eberhard  Bischof  von  Worms 

urkundet,  dass  Arnoldus  dapifer  in  Wininheim  und  Agnes  seine  Frau 
ihre  Güter  in  Oppinheim  dem  Kloster  ad  Ortum  b.  Marie  extra  muros 
Worin,  vermacht  haben. 

Zeugen:  dominus  Simon  canonicus  in  Henegcn,  prepositus  dominarum 
so  predictarum,  Heinricus  dictusWakerpil,  Gerbodus  de  Moro,  milites  in  Wormacia, 
Didericus  scultetus  in  Horgeheim  et  Oppinheim,  Ludewicus  et  Burchardus 
fratres  de  Oppinheim,  Heinricus  iuxta  fontem. 

St.-A.  Liuem,  Gatterer'scher  Apparat,  or.  mb.  c.  2  sig.  pend.  dei. 
Druck:  Baur  HU.  V,  63. 

360.  1 272.  Juli  22.  —  Hildegard  die  Aebtissin  und  der  Konvent  des  Klosters 

Kirschgarten  verleihen  dem  Wilhelm  Schulherm  zu  s.  Paul  einen  Hof. 

Nos  Hildegardis  abbatissa  et  conventus  sanetimonialium  de  Orto  sanete 
Marie  in  suburbio  Worraaciem».  Ad  universorum  noticiam  cupimus  pervenire, 
quod  de  nostro  communi  consensu   aream  sitam  apud  pontem  lapideum 

to  versus  Nänninmunsther  cum  fossato  domino  Wilhelmo  scolastico  ecclesie 
saneti  Pauli  Wormocie  et  suis  hcredibus  concessimus  perpetuo  pro  annua  pen- 
sione  videlicet  quatuor  capunis  festo  Remigii  presentandis ,  quos  idem  sco- 
lasticus  seu  sui  heredes  dabit  capitulo  ecclesie  sancü  Pauli  Wormodc  in 
recompensam  quatuor  capunorum,  quos  de  area  sita  apud  sanclum  Micha- 

a&helem  dare  capitulo  tenemur  eidem.  In  cuius  rei  evidenciam  uberiorem  sibi 
presens  scriptum  exlüberi  feeimus  nostri  sigilli  munimine  consignatum. 
Actum  et  datum  anno  domini  M.  CG.  LXX.  secundo,  ipso  die  beate  Marie 
Magdalena 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  110.  or.  mb.  c  sig.  pend.  latso.  Hinten  steht  von 
40  einer  etwas  spätem  Hand:  de  propngnaculo  acolastici  Wilhelrai. 

Druck:  Baur  Hü.  II,  243. 


Digitized  by  Google 


1272.  1273. 


1272.    Juli  22.  —  Der  Dekan  und  das  Kapitel  der  Kirche  s.  Paul  361. 
bekennen  vom  Kloster  Kirschgarten  einen  jährlichen  Zins  von  vier 
Kapaunen  auf  einen  Hof  bei  s.  Michael  m  empfangen. 

Decanus  toluinque  capitulum  ecclesie  saneti  Pauli  Wormacicnm.  Presenli 
pagina  confitemur  et  lucide  protestamur,  nos  in  capunorum  quatuor  recon-  s 
pensam,  quos  conventus  sanctimonialium  de  Orto  sanete  Marie  in  suburbio 
Worniaciensi  nobis  de  area  quadam  apud  sanclum  Michahelem  sila  presentarc 
annis  singulis  tenebatur  super  fundo,  quem  dominus  Wilhelmus  scolasticus 
ecclesie  nostre  a  conventu  possidens  prelibato  iure  hcreditario  ediliciis  occu- 
pavit,  capunos  quatuor  aeeeptasse  annuatim  nobis  festo  Remigii  videlicetto 
presentandos.  In  cuius  rei  memoriam  pleniorem  ac  evidentiam  lucidiorem 
memorato  conventui  presentem  littcram  dediraus  nostre  ecclesie  sigilli  appen- 
sione  munitam.  Actum  et  datum  anno  domini  M.  CG.  LXl.  secundo,  ipso 
die  beate  Marie  Magdalcne. 

SI.-A.  Luzern,  Gatterer  sdier  Apparat  nr.  150.  or.  mb.  c.  sig.  pmd.  laeso.  u 


1273.    Februar  5.  (die  b.  Agathe).   Maine.  —  Die  Städte  Mainz,  Worms,  362. 
Oppenheim,  Frankfurt,  Friedberg,  Wezlar  und  Gelnhausen  verbünden 
sich  bis  zum  8.  Sept.  1273  und  von  da  auf  zwei  Jahre  zu  gegen- 
seitigem Schutze. 

Drucke:  Gudenus,  Syüoge  I,  476  =  Cod.  dipl.  I,  744.  =  Olengchlager,  Erläut.  w 
der  Gold.  Buße  57.  =  Böhmer,  Cod.  dipl  I,  162.  =  MG.,  LL.  II,  382.  =  Sc/Mab,  rhem. 
Siadtebund  II,  58.  —  Reg.  Scriba  nr.  1801. 


1273.    Februar  5.  (die  Agathe).   Mainz.  —  Die  Städte  Mainz,  Worms,  363. 
Oppenheim,  Frankfurt,  Friedherg,  Wezlar  und  Gelnhausen  verbünden 
sich  auf  ewige  Zeiten,  in  Fällen  wann  das  Reich  wie  dermalen  erledigt 
ist,  keinen  andern  als  König  anzuerkennen,  als  den  die  Wahlfürsten 
nach  einmüthiger  Wahl  ihnen  vorstellen  werden. 

Drucke:  Gudemu,  SyOoge  I,  476.  —  Cod.  dipl.  I,  744.  =  Olenachlager,  Erl.  der 
Gold.  Buße  57.  =  Böhmer,  Cod.  dipl.  Moenofr.  I,  161.  -  MG.  LL.  II,  882.  =  Schaab, 
rttem.  SUuUebund  IL  56.  —  Reg.  Scriba  nr.  1802.  ao 


1273.    Februar  13.  (idus  febr.).  —  E.  Bischof  von  Worms  urkundet,  dass  364. 
Cuno  miles  de  Dörenkeim  und  seine  Frau  ihren  Hof  gelegen  bei 
s.  Margaretha  in  Worms  den  Rittern  Wackerpil  und  Ulmann  de  Grinde- 
sted und  dem  Canonicus  Philipp  zu  s.  Andreas  in  Worms  überlassen 
haben.  »* 

Stadänbl.  Mainz:  Otterb.  Copialbuch  fol.  82. 
Druck:  Frey  &  Reinting,  UB.  des  Kl  Ott.  134.  —  Reg.  Scriba  nr.  1803. 


Digitized  by  Google 


234 


1273. 


365.  1273.    Märe  18.  (sabbato  ante  dorn,  letare).  —  Die  Wormser  Richter 
Urkunden,  dass  Ebelinus  prebendarius  ecclesie  s.  Andree  Worm.  sein 
Haus  in  Worms  dem  Kl.  Olterburg  vermacht  habe. 
StadOnbl.  Maitu.  Ott.  Copialb.  fol.  82. 
i         Druck:  *\ey  de  Remling  UB.  des  KL  Ott.  135.  —  Reg.  Scrtba  nr.  1806. 


366.  1273.    Dezember  7.   Worms.  —  König  Rudolf  bestätigt  den  Bürgern 
von  Worms  aUe  ihre  Privilegien. 

Rudolfus 1  dei  gratia  Romanorum  rex  semper  augustus.  Univereis  sacri 
Romani  imperii  fidclibus  presentes  Utteras  inspecturis  gratiain  suam  et  omne 

io  bonum.  Regie  celsitudinis  et  pietatis  est  fidelium  suorum  devotionis  et  servi- 
tuüs  constantiam  dignis  respicere  premiis  seu  benefieiis,  ut  se  non  modica 
remuneratione  gaudeant  et  utilitate  honoratos,  qui  pura  voluntate  et  unito 
omnhim  voto  regie  sublimitati  et  Romano  imperio  se  iugiter  reddiderunt 
astrictos  benivolos  et  attentos.    Inde  est  quod  nos  pro  fidclitate  et  sincera 

» devotione  dilectorum  fidelium  nostrorum  civiura  Wormacienstwm  et  ad  am- 
pliandain*  Ubcrtatem  civitatis  et  civium  predictorum,  quam  fidelitatem  et 
sinecram  devotionem  divis  imperatoribus  et  regibus  videlicet  divo  Heinrico* 
imperatori,  Ottoni  quarto*,  Friderico  avo  Friderici*  secundi  ac  ipsi  divo  im- 
peratori  Friderico  secundo  ac  regibus  predecessoribus  nostris  indesinenter  et 

so  fideliter  prestiterunt.  Volentes  gratiam  seu  libertalem  ipsis  a  predictis  impera- 
toribus et  regibus  nostris  predecessoribus  hactenus  observatam  non  minuere 
sed  pocius  augmentare,  singula  et  universa  privilegia  ipsis  a  prenotato  Fride- 
rico secundu  imperatore  suisque  predecessoribus  imperatoribus  et  regibus 
Romanis*  paritcr  et  indulta  prout  rite  et  provide  sunt  concessa  auetoritate  regia 

^confirmamus,  volentes  ea  omnia  velud  hactenus  in  suo  roborc  et  vigore 
absque  omni  ealumpnia  permanere.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc 
nostre  renovationis  seu  concessionis  et  confirmationis  pagin  am  infringere  vel 
ei  ausu  temerario  contraire.  Quod  qui  faecre  presumpserit,  indignationem 
summi  iudicis  nostramque  iram  sc  sentiat  ineurrisse.    Testes  huius  rei  sunt: 

M  Wernherus  archiepiscopus  Magunt  int  (s,  Engclbertus  archiepiscopus  Coloniensts, 
.  .  episcopus  Padcrburncns/s,  Ulricus  electus  abbas  saneti  Galh,  Ludewicus 
comes  palatinus  Rcni  dux  Bawarie,1  Albertus  dux  Saxnnie,  Heinricus  comes 
de  Furstenberg8,  Hugo  comes  de  Werdenberg',  Albertus  comes  de  Hohenberg10, 
Ludewicus  comes  de  Otingen,  Cönradus  et  Ludewicus  fiJii  sui,  Emicho  et 

a»  Fridericus 11  comites  de  Liningen,  Phylippus  et  Theodericus  fratres  de  Hohen- 
velsia,  Wernherus  et  Phylippus  fratres  de  Bolandia,  Cönradus  13  et  Johannes 
pincerna  de  Ertpach  et  alii  quam  plures.  In  cuius  rei  testimonium  presen- 
tem  litteram  dictis  civibus  tradidimus  sigilli  nostre  maiestatis  munimine  robo- 
ratam14.       Datum  Wormacie15  Vll  idus  decembris,  indictione  secunda,  anno 


40  [366.1  '  B:  Rudolphe.  1  A:  ampliandam.  »  B:  H.  ♦  B:  IUI*«.  »  B:  Fr. 
•  B:  Rom.  '  dux  Bawane  ftitU  in  B.  *  B:  Furstenberc.  •  B:  Werdenben;.  ••  B: 
Honberc  »»  B:  Fr.  '»  B:  Hohenveh.  l»  B:  Conr.  »•  B:  communitam.  '»  Die 
Angabe  der  Jahreszahl  a.  d.  fehlt  bei  B. 


Digitized  by  Google 


1274. 


235 


domini  millesimo  ducentesimo  septuagesirao  tercio,  regni  vero  nostri  anno 
priruo. 

St.-A.  W.  nr.  63.   Erhalten  in  2  Exemjdaren.   A)  or.  mb.  c.  »ig.  pend.  del.; 
scfu}n  geschrieben,  das  erste  Wort  Rudolfus  m  Zierbttchstaben.    B)  or.  mb.  Kleinere» 
Format  und  nachlässiger  geschrieben.    Das  rothe  guterhaltene  Wachssiegel  hängt  an  s 
verblasster  rot>u)ell>*eu1ener  Schnur. 

Druck:  Böhmer,  Acta  imperü  selecta  p.  317  nr.  392  ex  Au.  B.—  Böhmer  Reg. 
nr.  33.  —  Reg.  Scriba  nr.  1810. 

1274.    Februar  7.  (feria  IUI  p.  purif.  b.  virg.).  —  Die  Wormser  Richter  367. 
Urkunden,  dass  Berthelmannus  miles  de  Bockenheim  civis  VVorm.  et  uxor  10 
sua  Elizabet  ihre  Güter  zu  Bockenheim  dem  Kl.  Otterburg  verkauft  haben. 

Zeugen:  dominus  Conradus  de  Alzeia,   magister  Bertholdus  ecclesie 
VVorm.  prebendarius,  Wackerpilus ,  Rupertus  de  Dalsheim,  Conradus  dictus 
Lantkescere,  milites;  Petrus  et  Godfridus  de  Otterburg  monachi,  Heinricus 
dictus  Möntzere.  u 
Stadtbild.  Mainz  :  Ott.  Copialli.  fol.  55. 

Druck:  Frey  dt  Remling  ÜB.  des  Kl.  Otterburg  136. 

1 274.    Mai  1.  —  Die  s.  Paulskirche  zu  Worms  vererbleiht  dem  Siechen-  368. 
spital  daselbst  18  Morgen  Land,  und  das  Spital  verpfändet  zu 
grösserer  Sicherheit  des  Leihezinses  genannte  Zinse  in  der  Stadt,  so 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Constare  volumus  presencium 
inspectores  universis,  honorabiles  viros  Johannem  decanum  totumque  capitu- 
lum  ecclesie  saneti  Pauli  Wormaciensis  pauperibus  hominibus  leprosis  extra 
muros  civitatis  Wormaciensis  in  domo  degentibus  decem  et  octo  iugera  agri 
campestris  concessisse,  quorum  sex  sita  sunt  apud  capellam  ibidem  et  duo-2& 
deeim  iugera  sita  sunt  in  Adilberge,  pro  quindeeim  maldris  siliginis,  a  dictis 
pauperibus  annis  singulis  super  granarium  dictorum  dominorum  saneti  Pauli 
infra  assumpeionem  et  nativitatem  beate  virginis  non  obstante  grandine  exer- 
citu  effluxione  Reni  seu  aüqua  alia  causa  absque  dicte  ecclesie  omni  periculo 
presentandis  dictorum  pauperum  vectura  laboribus  et  expensis.  Ad  maioremso 
etiam  certitudinem  huius  pensionis  dictis  dominis  assignande  dicti  pauperes 
infrascriptos  census  ipsis  dominis  pro  subpignore  obligarunt,  videlicct  libram 
denariorum  Wormaciensium  de  sede  panum  in  inferiori  foro,  cuius  libre 
medietas  dabitur  festo  Remigii,  reliqua  medietas  festo  pasche,  item  super  curia 
Ymbers  quinque  solidos  et  decem  denarios  festo  Remigii  cedentes,  item  de» 
curia  Wigelini,  quam  nunc  Flemingus  possidet,  quinque  solidos  denariorum 
die  beate  Margarethe  cedentes,  ad  quos  census  respectum  habebunt,  si  dicti 
pauperes  alieuius  annorum  in  assignacione  maldrorum  huiusmodi  quindeeim 
fuerint  negligentes,  donec  defectus  et  negligentia  huiusmodi  suppleatur.  In 
testimonium  premissorum  presentem  litteram  tarn  ad  peticionem  dictorum«) 
dominoi-um  quam  ipsorum  pauperum  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  com- 
munitam.  Datum  anno  domini  Ü.  CG.  LXX.  IÜI,  die  beatorum  apostolorum 
Philippi  et  Jacobi. 

Druck:  Arnold,  Gesch.  des  Eujenthums  p.  342. 


Digitized  by  Google 


1274. 


369.  1274.    Juni  21.  -  Eberhard  Buohof  von  Worms  verleiht  den  Eberhard 

von  Erenburg,  Konrad  seinem  Sohn  und  Hugo  von  Starkenberg  ein 
Pfund  auf  das  Schultheissenamt  in  Worms,  30  Wormser  Schillinge 
auf  die  Münze  in  Worms  und  drei  Pfund  Heller  auf  das  Schult- 
*        heissenamt  und  den  Zoll  in  der  Stadt  Ladenburg. 

Nos  Eberhardus  dei  gralia  Wormaciensis  cpiscopus.  Nossc  voluruus 
omnes  presencium  inspcctores,  quod  constitutus  coram  nobis  Hugo  fratcr 
Wcrnheri  parrochiani  de  Starkenberg  dilectus  et  fidelis  noster  nobis  libram 
Wormaciensem  de  officio  sculteti  Wormacie  ccdentem  et  triginta  solidos 

io  Worwacienses  de  moneta  nostra  Wormacie  cedcntcs  in  medio  augusto  die 
assunipcionis  bcate  Marie  virginis;  item  tres  libras  haWensium  de  officio 
sculteti  et  de  thclonio  in  civitate  nostra  Laudenburg  die  beati  Martini  cedentes 
annuatim,  que  omnia  idcm  Hugo  a  nobis  in  feodo  habuil,  resignavit  et  nos 
ad  liberam  rcsignacionem  suam  proptcr  dilectionem  et  obsequia  Eberhardo 

i»  de  Erenburg,  Cunrado  filio  suo  ac  ipsi  Hugoni  prcdicta  omnia  fcoda  in  denariis 
et  hsMensibus  ipsis  tribus  in  conmunia  feoda  duximus  concedendum.  In 
cuius  facti  testimonium  et  robur  presentem  litteram  sigillo  nostro  tradidimus 
conmunitam.  Datum  anno  domini  M.  CÖ.  LXX.  Illl.  die  beaÜ  Albani 
marüris. 

ao  St.-A.  DarmstaiÜ:  Worms  lllb.   or.  wtb.  c.  sig.  jiend.  dd. 

370.  1274.  November  29.  —  Vor  den  liäthen  von  Worms  verkaufen  Heinrich 

Alheri  Ritter  und  seine  Frau  Elisabeth  dem  Konrad  Becherer 
eine  Benfe. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Constare  volumus  presencium 

21  inspectoribus  universis,  quod  consütuti  in  nostra  presencia  Heinricus  Alheri 
miles  et  Elizabet  uxor  eius  nata  Heinrici  Rufi  nostri  coneives  illarum  duarum 
librarum  Wonnaciensium ,  quas  quondam  Sigelo  dictus  Sparwenzagel  una 
cum  Elizabet  legittima  sua  predicta  erga  Cunradum  dictum  Schangezzere 
militem  et  Liberam  uxorem  suam  rclictam  Eberzonis  in  vico  Lane  nostros 

m  coneives  super  duabus  curiis  eorum  sitis  in  vico  Hagenonis,  una  apud  Cun- 
radum dictum  Gelthere,  alia  ex  opposito  domus  Elsungi  clerici,  iuste  empeionis 
titulo  emerunt  et  que  curie  quondam  fuerunt  Gerungi  apothecarii,  libram 
unam  denetriorum  Wonnaciensium  manu  communicata  super  anteriori  curia 
protendente  versus  vicum  Hagenonis  predictum  Cunrado  diclo  Becherer  et 

si  suis  heredibus  nostris  coneivibus  iuste  vendicionis  titulo  vendiderunt  sub  con- 
dicionibus  prius  habitis  inter  Cunradum  Schangezzere  Liberam  Sigelonem 
Sperwenzagel  et  Elizabet  suam  coniugem,  quando  empeio  et  vendicio  dictarum 
duarum  librarum  habita  fuerat  et  Iractata  videlicet  ita,  quod  quandocumque 
predicü  Cunradus  et  Libera  uxor  eius  vel  eorum  heredes  diclo  Cunrado 

«oBechcrer  vel  eius  heredibus  comparaverint  et  designaverint  in  civitate  nostra 
in  alio  loco  bene  sito  unam  libram  Wormaciensem  censualem,  quam  magister 
civium  qui  tunc  pro  tempore  fuerit  iudicet  bene  sitatn  et  certam  in  recom- 


Digitized  by  Google 


1275. 


237 


pensam  libre  prioris,  illam  designacionem  dictus  Cunradus  et  sui  heredes  ad- 
mitteilt  et  extunc  dicta  curia  anterior  a  libra  huiusraodi  absoluta  et  libera 
remanebit  et  huius  libre  censualis  medietas  festo  beati  Georgii,  reliqua  medictas 
festo  beati  Remigii  annis  singulis  persolvetur.  In  cuius  rei  testimonium  pre- 
sentem  litteram  sigillo  nostre  civitatis  ad  preces  tarn  emptorum  quam  u 
venditorum    predictorum    dedimus    roboratam.  Actum    anno  domini 

M.  CC.  LXX  HU  in  vigilia  beati  Andree  apostoli. 

St.-A.  Darmgtadi :  Worms  nr.  112.   or.  mb.  c.  trig.  pend.  laexu. 
Druck:  Baut  Hü.  II,  253 f.  unvollständig. 


1275.   Märe.  —  Vertrag  des  Klosters  Nonnenmünster  mit  der  Stadt  371. 
Worms  über  den  Unterhalt  von  Strassen  und  Wegen. 

Nos  Jutta  abbatissa  totusque  conventus  sanctimonialium  in  Nunnen- 
munster  in  suburbio  civitatis  Wormaciensis  ordinis  Cistercicrms.  Labiiis 
memoria  hominum  et  sucessio  temporum  hoc  requirunt,  quod  ea  que  geruntur 
in  tempore  ne  in  oblivionem  possint  vergere,  scripturarum  testimonio  fulcian-  n 
tur.  Inde  est,  quod  ad  noticiam  tarn  presentium  quam  futurorum  volumus 
pervenire,  quod  cum  dilecti  nobis  in  Christo  civitas  et  concives  nostri  Worma- 
cienses  ad  diligentem  promocionem  et  fidelem  paternitatem  venerabüis  patris 
et  domini  nostri  Eberhardi  Wormaciensis  episcopi  stratam  sive  vias  publicas 
ante  portas  claustri  nostri  transeuntes  ad  situacionem  officinarum  noslrarumw 
ampliandarum  utiles  et  valentes  nobis  et  ecclesie  nostre  contulerint  et  dona- 
rint ad  usus  nostros  perpetuos  retinendas  et  nostro  ambitui  includendas 
recom pensam  sive  restauram  illarum  stratarum  sive  viarum  nobis  datarum 
tarn  ipsis  civibus  quam  omnibus  incolis  et  advenis  feeimus  per  construetionem 
strate  sive  viarum  aliarum  distinetarum  per  modum  subscriptum:  a  colliculo» 
siquidem  ecclesie  leprosorum  ineipientes  pontem  lapideum  ibidem  construemus 
viam  sive  stratam  omnibus  transeuntibus  communem  et  utilem,  ab  eodem 
loco  protendemus  nostris  laboribus  et  expensis  in  longitudine  directe  retro 
murum  claustri  nostri  ultra  rivulum,  qui  defluit  de  alveari  molendini  nostri 
usque  paludem  sive  Rhenum,  et  ultra  rivulum  eundem  pontem  secundumw 
lapideum  construemus  et  nostris  expensis  ponemus,  a  quo  ponte  via  sive 
strata  a  colliculo  ecclesie  leprosorum  diclonim  protensa  directe  transiet  per 
ortum  quondam  Gerhardi  Magni  usque  ad  alteram  partem  fontis,  qui  theu- 
tonice  Strekefuz  nuneupatur,  et  super  stratam  sive  viam,  que  ducit  ad  portam 
Pavonis,  et  in  omni  parte  longitudinis  huiusmodi  vie  sive  strate,  qua  inundacio  s& 
Rheni  accedere  potent,  murum  nostris  expensis  ponemus  adeo  fortem  et  altum 
elevando  viam  cum  terra,  quod  Rhenus,  nisi  ultra  naturam  inundet,  non 
possit  strate  facere  nocumentum  et  viam  eandem  sive  stratam  adeo  latam  et 
illa  latitudine  omnibus  transeuntibus  faciemus,  quod  duo  currus  in  ea  sibi 
coneurrere  possint  invicem  et  transire  bono  comodo  contigue  et  quiete.  Ad« 
aliud  latus  dicti  fontis  Strekefuz  viam  sive  stratam  alteram  protendemus  versus 
sanetam  Ceciliam  ultra  rivum  et  ibi  tercium  pontem  lapideum  construemus 
nostris  expensis  transeuntibus  valem  atque  fortem.   Ad  observacionem  omnium 


238 


1275. 


predictorum  fideliter  et  perpetuo  servandorum  nostris  laboribus  et  expensis 
nos  et  nostram  ecclesiam  obligamus,  ita  quod  si  huiusmodi  vie  sive  strate 
'  sive  pontes  collapse  sive  destructi  aliquo  tempore  fuerint,  ad  raonicionem 
duorum  magistrorum  civium  Vformaciensium  vel  alterius  eorum,  qui  pro 

6  tempore  fuerint,  si  infra  duos  mcnses  non  refecerimus,  illa  et  impedimentum 
transeuntibus  per  nos  et  nostros  procuratores  non  fuerit  sublatum,  nisi  aura 
dei  et  legittima  causa  refectionem  huiusmodi  impediat,  quibus  intervenicntibus 
reparacio  viarum  stabit  sine  fraude  ad  oportunitatem  temporis  facienda,  qua 
oportunitate  habita  si  non  reparaverimus  deslructionem  stratarum  dictarum, 

io  exlunc  duo  magistri  civium  vel  alter  eorum  deslructionem  viarum  huiusmodi  civi- 
tatis nomine  reparabit  et  nos  et  ecclesia  nostra  expensas  huiusmodi  et  dampna 
si  qua  accurrerit  tenebimur  resarcire  ac.  ipsi  duo  magistri  civium  Wormo- 
ciensium  vel  alter  eorum  qui  pro  tempore  fuerit  immunitatem  ecclesie  nostre 
accedenles  et  intrantes  nos  in  bonis  nostris  ubi  illa  invenerint  sine  contra- 

is  dictione  nostra  et  nostrorum  qualibet  licite  et  libere  pignorabunt,  donec  satis- 
fiat  ipsis  de  expensis  et  dampnis  prediclis  et  per  hoc  nee  magislros  civium 
W or maciensium  cives  ipsos  et  civitatem  nos  dieimus  oiTendisse  nec  ipsis  ob 
id  actionem  ullam  movebimus  ncque  nostri  superiores  movebunt  in  foro 
ecclesiastico  vel  civili  nec  contra  ipsos  nobis  vel  aliquibus  de  mundo  liceat 

soocasionem  huiusmodi  pignoracionis  et  dampnorum  ex  hac  pignoracione  pro- 
veniencium  aliquas  sentencias  fulminare.  In  cuius  rei  testimonium  et  firmita- 
tem  perpetuo  duraturam  presentem  litteram  sigillis  venerabilis  patris  et  domini 
nostri  Eberhardi  Wormoctcjwis  episcopi,  capituli  Wormaet^Msts  ecclesie,  domini 
et  patris  nostri  .  .  abbatis  Eberbaccnsis ,  civitatis  Wormaciensis  et  nostro 

»sdedimus  roboratam.       Actum  anno  domini  M.  CC.  LJüt  V,  mense  marcio. 

St.-A.  W.  nr.  64.  or.  mb.  c.  5  sig.  pend.  del.  Kleine  flüchtige  Schrift.   Auf  der 
Rückseite  mit  gleichzeitiger  Schrift:  Hec  est  commutacio  strate  iuxta  NunnenniunHter. 

372.  1275.  April  5.  (sexta  feria  prox.  ante  diem  palmarum).  —  Eberhardus 
WormaA  episcopus,  consules  et  universi  cives  civitatis  eiusdem  Urkunden, 

so  dass  Elizabeth  relicta  Friderici  de  Osthoven  nostra  coneivis  dem  Kl. 
Schönau,  dem  Domstift  in  Worms,  dem  Kl.  Nunnenmünster  in  Worms, 
den  Reucrinen  in  monte  saneti  Andree  in  Worms,  dem  Kl.  in  Weidahs, 
der  Kirche  in  Opphawin  und  den  Predigern  in  Worms  verschiedene 
Vergabungen  vermacht  habe.    Ausserdem:  legavit  clerico  celebranti  in 

35  cripta  parrochie  saneti  Johannis  in  Wormacj«  ad  altare  beatoruin 
Symonis  et  Jude  decem  solidos  hallensium  annuatim  in  feslo  beati 
Georgii,  qui  dabuntur  de  domo  dietc  Elizabeth,  quam  habet  ante  portam 
saneti  Andree,  pro  remedio  animarura  ipsius  Elizabeth,  Friderici  mariti 
sui  ac  Friderici  filii  sui.    Item  legavit  super  eadem  domo  feslo  Georgii 

**>  ad  novum  hospitale  quinque  solidos  hallensium  annuatim  pauperibus  et 
infirmis  ad  communem  utilitatem  eibariorum  suorum  ipso  die.  Item 
legavit  super  eadem  domo  quinque  solidos  hallensium  leprosis  in  festo 
Georgii  annuatim  ad  communem  utilitatem  eibariorum  suorum  ipso  die. 
Item  dicta  Elisabeth  legavit  pro  remedio  animarum  ipsius  Elisabeth, 


1275. 


Friderici  mariti  sui  ac  Friderici  filii  sui  presbitero  celebranti  in  capella 
curie  dicti  conventus  Schonaugiensts,  quam  habet  in  civitate  Wormatiensi, 
cui  presbitero  viginti  maldra  siliginis  antea  legaverat,  carratam  vini 
annuatim  super  vineis  suis,  quas  habet  ante  civitatem  Wormatiensem 
in  toco  qui  dicitur  Handa).  s 

Testes :  Heinricus  et  Gerhardus  frates  Camerarii,  Gozzo  de  Moro,  Gerbodo 
de  Moro,  Sigelo  de  Wachenheim 1  inilites ;  Wernherus  retro  sedem  monetario- 
rum,  Heinricus  Richeri,  Heinricus  Cippure,  Heinricus  Rufus,  Wernherus 
Amelle,  Richelmannus,  Wernherus  Ridderchin,  Engelmannus  Marcgravii,  Edel- 
uuinus  de  Zweimbrucken  *  consules.  10 

O.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I,  fol.  130 ff.  (B). 
Druck:  Würdtwem,  Chron.  dipl.  mm.  Schönau  p.  155  ff.  —  Reg.  Scriba  nr.  5271. 


1275.  Juni  8.  —  Vor  den  Rathen  von  Worms  errichten  Heinrich  Rufus  373. 
und  AJheidis  seine  Frau  eu  Gunsten  einer  Anzahl  geistlicher 
Stiftungen  in  und  bei  Worms  ein  Testament.  u 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Noverint  universi  presentium 
inspectores,  quod  Heinricus  Rufus  et  Alheidis  uxor  sua  nata  Richeri  nostri 
coneives,  volentes  deum  qui  largitor  est  bonorum  omnium  de  sua  substancia 
honorare,  pro  remedio  animarum  suarum  et  parentum  suorum  communicato 
consensu  et  manu  communicata  testamentum  coram  nobis  condiderunt  per» 
modum  subscriptum:  Dederunt  itaque  seu  legaverunt  .  .  abbatisse  et  con- 
ventui  de  Orto  sanete  Marie  extra  muros  civitatis  nostre  libram  denariorum 
Wormatiensium  super  curia  Friderici  dicti  Morle  inter  Gladiatores  sita,  ceden- 
tem  festo  Remigii,  a  qua  libra  ipse  Fridericus  et  sui  heredes  per  designa- 
cionem  alterius  libre  designate  in  civitate  Wormaciensi,  ubi  illa  designacio  « 
certa  fuerit,  absolventur.  Item  eidem  conventui  legaverunt  decem  solidos 
denariorum  Wormatiensi wn  pro  remedio  anime  Jacobi  filii  eorundem,  quos 
decem  solidos  raagister  civium  qui  pro  tempore  fucrit  festo  Martini  annis  sin- 
gulis  assignabit.  De  predictis  XXX  solidis  Wormaciensibus  ipse  conventus 
in  anniversario  dictorum  coniugum  et  Jacobi  refectionem  habebit  quantoaw 
poterit  largiorem.  Item  eidem  claustro  legaverunt  libram  denariorum  Worma- 
tiensium  super  curia  Lamponis  in  Salzgassen  cedentem  pro  lumine  perpetuo 
accendendo,  cuius  libre  medietas  festo  Remigii,  reliqua  festo  Georgii  annis 
singulis  persolvetur.  Item  legaverunt  .  .  abbatisse  et  conventui  in  Nunnen- 
mu rister  undeeim  uncias  et  dimidiam  denariorum  'Wormaciensium  super » 
domo  Meffridi  aput  Bubenb&en  cedentes  festo  Remigii  in  anniversario  dicto- 
rum coniugum  ipsi  conventui  pro  refectione  et  servicio  ministrandas.  Item 
legaverunt  .  .  priorisse  et  conventui  ad  sanetum  Lampertum  ordinis  fratrum 
Predicatorum  novem  uncias  et  dimidiam  denariorum  Wormaciensium  et  unum 
pullum  de  curia  Cunradi  Span  iunioris  in  vico  Hagengazzen  sita  festo  Remigii  <o 
et  Georgii  cedentes  in  anniversario  dictorum  coniugum  dictis  dominabus  pro 

[372.]    «  B:  Watchenheim.   »  B:  Zweimbucken. 


Digitized  by  Google 


1275. 


mensa  sive  pro  servicio  ministrandas.  Item  legaverunl  ducentas  libras 
hallenstum  dandas  per  modum  infra  scriptum :  .  .  decano  et  capitulo  maioris 
ecclesie  et  vicariis  sex  libras  halle»«'»«»  in  anniversario  cor  um  pro  maldro 
tritici  presentibus  ministrando;  item  dominis  de  Nuhusa  VI  libras  hallet»*»«»! 

i  pro  maldro  tritici  presentibus  ministrando ;  item  ad  sanctum  Paulum  sex 
libras  haWensium  pro  maldro  tritici  presentibus  ministrando;  item  ad  sanc- 
tum Andream  VI  libras  h&Wensium  pro  maldro  tritici  presentibus  dando ;  item 
ad  sanctum  Martinum  sex  libras  haMensium  pro  maldro  tritici  presentibus 
ministrando;  item  Predicatoribus  sex  libras  halleim«»»  pro  maldro  tritici  sive 

10  ad  refectionem  ipsorum  in  die  anniversarii  dictorum  coniugum ;  item  fratribus 
Minoribus  sex  libras  hallcnsmm  pro  maldro  tritici  sive  ad  consolacionem  fratri- 
bus inde  habendam;  item  conventui  de  Orto  sanete  Marie  VI  libras  pro 
maldro  tritici  comparando;  item  conventui  in  Nunnenmunster  VI  libras 
hattensium  pro  maldro  tritici  ministrando;  item  conventui  ad  sanctum  Lam- 

upertum  sex  libras  pro  maldro  tritici  comparando;  item  dominabus  in  monte 
sex  libras  hattensium  pro  maldro  tritici  ministrando;  item  leprosis  sex  libras 
hallcnsium,  ut  in  anniversario  dictorum  coniugum  apud  ipsos  in  oracionibus 
eorum  memoria  habeatur;  item  hospitali  novo  VI  libras  hattensium  ad  indi- 
gentiam  infirmorum;  item  III  libras  fratribus  saneti  Augustini  et  fratribus 

ao  saccitis  lantundem ;  item  pro  Baldekino  sex  libras  hallensium  ad  ortum  beate 
virginis  cum  feretro  ferendo  et  postca  de  illo  casula  habeatur;  item  con- 
ventui in  Eberbach  VI  libras  halle»?»'»*»»  pro  maldro  tritici  comparando ;  item 
conventui  in  Schonenaugen  VI  libras  halle»«!*»*  pro  maldro  tritici;  item  con- 
ventui in  Otterburc  sex  libras  pro  maldro  tritici;  item  in  diem  sepulture 

»unius  islorum  coniugum,  qui  prior  decesscrit,  triginta  sacerdotibus  cuiiibet 
XXX  hsMenses,  ut  in  missis  suis  memoriam  habcant  coniugum  predictorum. 
Item  quadraginta  muliebris  bekinis  vigilantibus  et  orantibus  ad  funus  XL 
solidos  hallen«'»«»»;  item  panis  et  vinum  die  obitus  alterius  istorum  coniugum 
distribui  debet  inter  pauperes  Iesu  Christi.    Et  quiequid  ultra  premissa  legata 

so  de  hiis  ducentis  libris  superfluxerit ,  illud  dabitur  ad  quecumque  loca  magis 
necessarium  fuerit  et  secundum  quod  magis  utile  deo  fuerit  et  aeeeptum.  Et 
omnes  predicti  conventus,  quibus  huiusmodi  triticum  legatum  est,  anniversa- 
rium  dictorum  coniugum  in  suis  ecclesiis  peragent  humiliter  et  devote.  Dictis 
coniugibus  manu  communicata  hoc  ordinantibus  coram  nobis,  quod  qui  prior 

x>ex  ipsis  decesserit,  alter  superstes  ad  omnia  premissa  legata  perficienda  et 
conplenda  tenebitur  bona  fide  prout  in  (?)  novissimo  die  deo  de  hoc  volucrit 
reddere  rationem.  Item  dicti  coniuges  communicata  manu  dederunt  Nicoiao 
filio  suo  canonico  ecclesie  saneti  And[ree]  Wormatiensis  pre  ceteris  pueris 
suis  curiam  eorum  apud  sanctum  Paulum  sitam,  quam  inhabitant,  .  .  decano 

*n  et  capitulo  ecclesie  saneti  Pauli  Wormatiensis  in  decem  denariorum  cen- 
sualem.  Item  dicto  Nicoiao  pre  ceteris  pueris  dederunt  domum  quondam 
Reinbodoiiis  ex  opposito  predicte  curie  sitam,  dominis  maioris  ecclesie  •  •  • 
et  de  pedibus  sive  reposilione  lignorum  civitati  nostre  in  XXI  denariorum 
censualem ;  quam  curiam  et  domum  dicto  Nicoiao  dederunt  *  * «  decani  et 

ucapituli  ecclesie  saneti  Pauli  Wonna/wtww  continenciam  litterarum  desuper 
confectarum.    Dictis  coniugibus  sibi  reservantibus  plenam  potestatem  ordi- 


Digitized  by  Google 


1275.  241 

nan[di  et]  faciendi  de  curia  ex  opposito  cimiterii  sancli  Pauli,  quam  iuliabitat 
Heinricus  cum  .  •  • 1  sitam  pro  sue  libitu  voluntatis  salvo  ••*  **•  **• 
curia  memorata.  In  cuius  rei  lestimonium  et  rubur  presetitem  litteram  ad 
preces  dictonim  coniugum  nostroruni  coneivium  sigil)[um]  [civitatis)  (V) 
[VVormjacie  dedimus  roboratam.  Actum  anno  domini  M.  GG.  LXX.  V 
sabbato  proximo  post  diein  peutliecostes. 

81.- A.  Lttzern,  Gatterer'scher  Apjmrut  nr.  168    or.  »«/>.  c.  sig.  fieml.  <M.  (A). 
Das  Pergament  hat  sein-  gelitten,  nainentlidi  ixt  es  in  den  Faltetthtgen  zum  T/teil  zerstört. 

Druck:  Baur  HU.  V,  68  ff.  ex  A.  unvollständig. 

1275.    Juni  21.  —  E(berhard)  Bischof  ixm  Worms  Itekennt  von  Gnszo  1174. 
de  Moro  Hitler  eine  Rente  von  .9  Unsen  Wormser  Pfennige  auf 
dem  Schultheissenamt  (von  Worms)  um  11  Pfund  5  Schillinge  Udler 
erworben  zu  haben. 

E.  dei  gracia  Wormaciensis  episcopus.  Litteris  presentibus  confitemur, 
nos  a  Gozzone  de  Moro  milite  fideli  nostro  Wormaciensi  novem  uncias  dena- 1:> 
Horum  Wormaeiensium,  quos  idem  Gozzo  a  nobis  et  ecclesia  noslra  in  feudo 
obtinens  de  officio  sculteti  consuevit  annuatim  reeipere,  pro  undecitn  libris 
quinque  solidis  hallensium  comparasse,  subscripto  videlicet  pacto,  ut  si  nos 
prehabitas  novem  uncias  infra  duos  annos  in  medietate  a  festo  beaü  Johannis 
baptisle  proxime  compudandos  duxerimus  redimendos,  nobis  competere  debeat  m 
actio  redimendi,  alioquin  extunc  in  antea  ecclesia  ipsa  et  capitulum  obtinebit 
eas  in  perpetuo  in  possessionc  paeifica  et  quieta.  In  cuius  rei  evidens  argu- 
mentum litteram  hanc  nostro  sigillo  duxerimus  muniendam.  Datum  anno 
domini  M.  CG.  LXXV,  XI  kalcndas  iulii. 

St.-A.  W.  nr.  05.   cop.  cJiart.  saeculi  XV.   Sdilecht  geschrieben.  ai 

1275.    Juni  SO.  —  Vor  den  liäihen  von  Worms  verkauft  d*r  Bitter  375. 
David  mit  Zustimmung  seiner  Söhne  dem  Kloster  Nonnenmünster 
seinen  Hof  mit  aller  Zubchörde. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Constaie  volumus  presen- 
cium  inspectoribus  universis,  quod  constituti  in  noslra  presencia  David  milesao 
fdius  Davidis  tnilitis  retro  coquinam  una  cum  filiis  suis  Davide  et  uxore  sua 
Jutta,  nata  Gerbodonis  de  Moro,  Sifrido,  Eberhardo  dicto  Rukelin,  Emerchone, 
Sigelone  et  Wolframo  minore  annis,  nostris  coneivibus,  idem  Davit  consen- 
cientibus  filiis  suis  predictis  curiam  suam  in  Nunnenmunster  sitam  cum  domo 
lapidea  ortis  et  officinis,  prout  sita  est  cum  omnibus  suis  attineneiis,  sicut  ü 
ipse  eam  possedit,  .  .  abbatisse  et  conventui  in  Nunnenmunster  ordinis 
Cisterciensis  in  suburbio  civitatis  nostre  iuste  vendicionis  titulo  vendidit  ac 
in  ipsum  conventum  omne  ius,  quod  in  ipsa  habuit  vel  habere  poterat,  per 


[373.1    '       Wort  ist  unlesbar. 
H.  Boo»,  Urkandenbnch  d.  Stadt  Worms  1.  IG 


Digitized  by  Google 


1275. 


modum  vendicionis  Iranstulil  simpliciter  et  de  piano  resignans  ipsam  curiaiu 
coram  nobis  sicut  prius  eam  in  gedinge  coram  scuJteto  et  mansionariis  in 
Nunnenmunster  resignaverat  in  potestatem  dicti  conventus  et  procuratorum 
eiusdem;  renunciavit  eciam  curie  memorate  ac  omni  impeticioni  restitucioni 

'■>  in  integrum  et  omni  actioni ,  si  qua  sibi  et  suis  beredibus  quo  ad  dictam 
curiam  exuuiic  posset  conpetere  vel  eciam  in  futurum.  Confessus  est  similiter 
coram  nobis  se  esse  legitime  peragatum  de  pecunia  illa,  que  sibi  a  conventu 
predicto  in  huius  vendicionc  cedebat  pro  curia  memorata.  Dedit  eciam  ad 
maiorem  cautelam  dictis  .  .  abbatisse  et  convenlui  fideiussores  in  solidis  pro 

10  certa  warandia  et  evictione  iusta  et  consueta  facienda  videlicet  Gebold  et  Hel- 
fricum  de  Eppeinsheim  milites  consanguineos  suos,  se  ipsum  et  filios  suos 
predictos,  qui  a  tempore  empeionis  per  annum  et  diem  super  inpeticione,  si 
qua  occurrerit tollenda  pro  dicta  curia  medio  tempore  ad  fideiussoriam 
cautionem  obligatur  et  cavebit,  ut  consuetudinis  est  et  iuris,  et  iidem  fide- 

üiussores  una  cum  patre  et  filiis,  qui  similiter  fideiussores  sunt,  cavere  pro- 
miserunt  more  fuleiussorio  pro  Wolframo  predicto  minore  annis,  ut  quam 
primum  ad  annos  discrecionis  venerit,  quod  buiusmodi  vendicionem  gralam 
et  ratam  habebil  resignando  ipsam  curiam  sicut  pater  et  fratres  fecerunl 
renunciando  eidem  et  a  tempore  resignacionis  et  renunciacionis  sue  per  annum 

aoet  diem  dicti  fideiussores  ad  certam  warandiam  prestandam  fideiussoric  obli- 
gatur. Insuper  dicti  fideiussores  pro  Margareta  Philippi  de  Smertse  (?)  uxore 
dicti  Davidis  nata  idem  facienl  et  efficient,  quod  ipsam  vendicionem  gratam 
et  ratam  habebit  et  pro  ipsa  eavebunt  sicut  superius  est  exj)ressum.  In  cuius 
rei    lestimonium   presentein   litteram   ad   preecs   dictorum   nostrorum  con- 

v:.  civium  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  roboratam.  Actum  anno  domini 
M.  CÖ.  LXX  V  in  crastino  beatonim  apostolorum  Petri  et  Pauli. 

St.-A.  Darmrtadt:  Worms  113».   or.  mb.  c.  sig.  pend.  dei.  (A). 

376.  [1275].  —  Wemher  Dekan  und  Kapitel  der  Kirche  s.  Martin  Urkunden, 
dass  Hezch  Schulherr  zu  s.  Martin  ein  Testament  errichtet  habe. 

30  Wernherus  decanus  totumque  capitulum  ecclesie  saneti  Martini  Wonnacie. 
Notum  esse  volumus  presencium  inspectoribus  universis  tain  presentibus  quam 
futuris,  quod  Hezelo  cantor  ecclesie  nostre  volens  novissima  Hezelonis  bone 
memorie  filii  sororis  sue  nostri  quondam  concanonici  providere  pro  remedio 
anime  ipsins  Hezelonis  sororis  sue  filii  testamentum  de  consilio  voluntate  et 

3..assensu  domini  Burkardi  scolastici  maioris  ecclesie  et  Marquardi  custodis 
nostri  dicti  Hezelonis  manufidelium  condidit  per  hunc  modum:  donans  et 
speeificans  ecclesie  nostre  quinque  solidos  Wormaciensium  censualium  et 
annualium  super  domo  et  area  sita  ante  portam  saneti  Martini,  in  qua  residet 
Petrus,  qui  fach  lagenas,  aput  hospitale  dominici  sepulcri;  item  duas  uncias 

4udenariorum  Wormaciensium  super  area  ortuli  siti  infra  domum  lapideain 
quondam  senioris  Rieben  et  curiam  Wcrnbcri  Dirolfi;  item  super  quadam 


[37").]    1  A:  occurrererit. 


Digitized  by  Google 


127fi. 


243 


area  sita  aput  pistrinum  ackcrs,  quam  possidct  Wernhcrus  Philippi  in  vico 
Sowinariorum ,  viginti  sex  denarios  Wormacienses  ccnsuales;  item  quinque 
iornales  campestres  contiguos  sitos  Ostoven  ante  Hirneberg,  de  quibus  solvuntur 
annuatim  dominis  de  Cella  decem  et  seplem  denarios  Wormacienses  et  obolus 
censuales;  in  reconpensam  et  restaurum  quorurn  decem  et  Septem  denariorum  5 
et  oboli  domine  de  Möllen  solvent  et  dabunt  quatuordeeim  denarios  Worma- 
cienses et  obolum  censuales,  quos  predicto  cantori  nostro  de  bonis  earum 
dederunt,  dominis  de  Cella  predictis  ipsos  annis  singulis  assignando  et  residuos 
videlicet  tres  denarios  dominis  de  Cella  dandos  dabit  vicarius  sanete  Marie 
Magdalcne  celebrans  in  ecclesia  nostra,  qui  pro  tempore  fuerit,  quovis  anno.  10 
Quos  census  predictos  integros  et  medietalem  fruetuum  proveniencium  de 
iornalibus  quinque  predictis  sepedictus  ecclesie  noslre  vicarius  pro  tempore 
existens  colliget  Remigii 1  et  distribuet  inter  fratres  presentes  in  anniversario 
Hezelonis  predieli,  ut  ipsius  memoria  salubriter  peragatur.  Adicimus  etiam,  quod 
si  nos  vel  nostri  succcssorcs  census  vel  bona  prescripla  et  distribucionem  ts 
eorundem  aliquo  actu  vel  presumpeione  a  vicario  predicto  alienemus  vel 
commutemus  vel  aliud  de  ipsis  Hat  quam  prescriptum  est,  quod  bona  omnia 
prescripta  extunc  libere  redeant  ad  heredes.  Adieclum  est  etiam,  quod  si 
predictus  cantor  noster  census  alios  adeo  certo  loco  sitos  nomine  et  loco 
predictorum  censuum  comparaverit  et  speeifieaverit  ecclesie  nostre,  illud  sinejo 
contradictione  qualibet  admiltemus  et  de  hoc  sibi  potestas  libera  remanebit. 
In  testimonium  et  robur  premissorum  presentem  litleram  sigillo  capituli  nostri 
duximus  muniendam.  Et  nos  B.  et  M.  manufideles  predicti  ad  maiorem 
evidenciam  testamenti  predicti  lillere  presenti  una  cum  sigillo  capituli  sigilla 
nostra  duximus  apendenda.       Acta  sunt  bec  ts 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  114.  Ein  Fergamentblatt,  der  untere  TheU  ist  teeg. 
schnitten;  Schrift  vom  Ende  des  XIII.  JtJirhnnderts;  eine  moderne  Band  auf  der 
Rückseite  nennt  da»  Jahr  1275. 

Druck:  Säur  HU.  II,  256f.  unvollständig. 

1276.    Januar  14.  (crast.  oct.  epiph.).  Acta  sunt  hec  in  claustro  Wormo-  377. 
tiensi.  —  Die  Wormser  Richter  Urkunden,   dass  Margaretha  uxor 
Baldemari  de  Röprechtisburg  ihre  Güter  zu  Kaistat  dem  Kl.  Otterburg 
verkauft  habe. 

Zeugen:  Eberhardus  de  Lutra  can.  Worm. ,   plebanus  saneli  Magni, 
Heinricus  Richen,  Conradus  dictus  Span,  Wilhelmus  dictus  Bfinne,  Heinzel-sj 
mannus  Dyrolfi,  cives  Worm. 

Stadtbibl.  Mainz:  Ott.  CopiaB/.  fol.  84'. 

Druck:  Frey  dk  Renting  ÜB.  de»  Kl.  Ott.  146. 

1276.    Februar  6.  —  Testament  der  AUrudis  Tochter  des  vcrstorlmtm  376. 
Bcmold  Ritters  von  Hochheim.  40 

Noverint  universi  presentium  inspectores,  quod  ego  Altrudis  filia  quon- 
dam  Bernoldi  militis  de  Hocheim  volens  de  bonis  meis  pro  remedio  anime 

[376.]   '  ftemiffü  eincorrigiert. 

1»;* 


Digitized  by  Google 


211 


1276. 


ince  et  parentum  meonim,  de  quibus  bona  ad  me  dcvoluta  sunt,  condere 
tcstamentuui ,  ne  super  eisdem  bonis  in  posterum  aliqua  possit  litis  discordia 
suboriri  a  consanguincis  et  heredibus  meis,  talem  feci  ordinacionem  de  Omni- 
bus bonis  meis,  accedens  namque  ad  iudicia,  sub  quorum  iurisdictione  fueranl 

i  eadem  bona  sita  et  presidente  Volzone  diclo  super  Ripam,  qui  ex  parle  vene- 
rabilis  domini  .  .  cpiscopi  Wormaüensi.s'  est  constitulus  scultetus  in  Hochcim, 
et  Cunrado  dicto  Geltere  sculteto  in  Luzelbeim,  in  sentencia  requirebam,  cum 
ego  ad  dies  et  annos  discrelionis  pervenissem,  si  de  bonis  meis  ad  me  devo- 
lulis  ordinäre  concedere  vel  dare  vel  quocumque  modo  alienare  possem, 

io  secunduin  mee  libitum  volunlatis.  De  quo  requirens  utcrque  scultetus  in  sen- 
tencia dominum  Heinricum  Camerarium  Wormatiensew,  si  possem  facere 
eadem,  que  predixi.  Item  Heinricus  omnibus  astantibus  et  consenüentibus 
sentenciaüter  dictavit,  quod  sie  bene  possem,  si  mundiburdum  eligerem,  per 
cuius  manum  hec  omnia  ordinärem.    Data  est  ergo  hec  sentencia  et  appro- 

ubata.  Elegi  itaque  mundiburdum  Ricbelmannum  lllium  Heinrici  Richen 
magistrum  tunc  civinm,  per  cuius  manum  conünuo  concessi  omnia  bona 
mea  sita  in  Hocheim  videlicet  quadraginta  iugera  et  in  Luzilheim  duodeeim 
iugera  et  dimidium,  in  Herlesheim  eliam  viginti  unum  iugerum  et  in  Oters- 
heim  septuaginta  iugera  et  quedam  prata  attinencia  eisdem  bonis  sita  ultra 

aoRenum  in  Burgervelde,  quantum  duodeeim  viri  uno  die  meiere  feni,  Lude- 
wico  filio  palrui  mei  de  Hocheim  pro  annua  pensione  sive  censu  quocumque 
casu  emergente  pro  quadraginta  mallris  siliginis  infra  muros  civitatis  Worma- 
tiensts  inter  duo  festa  videlicet  assumptionis  et  nalivitatis  gloriose  virginis 
Marie  absolute  ad  quameumque  domum  voluero  presentandis.    Ipse  vero  Lude- 

ü  wicus  solvet  camerariis  vel  aliis  quibuscumque  de  eisdem  bonis  debitos  omnis 
census.  Huic  ordinacioni  sie  facle  esl  adiectum,  quod  si  dictus  Ludewicus 
sine  heredibus  deecsserit,  senior  hercs  inter  consanguineos  patris  mei  aeeipiet 
et  habebit  eadem  bona  pro  quadraginta  maltris  sub  eadem  conditione,  ut 
predictum  est,  absque  omni  difficultate  in  civitate  Wormatiensi  eodem  termino 

su  presentandis ,  salvis  tarnen  censibus  exinde  debitis  sine  diminutione  prehabite 
pensionis.  Hec  siquidem  bona  prenotata  ego  Altrudis  per  manum  mundi- 
bordi  mei  inclusis  apud  ecclesiam  Hocheim  habitantibus  donavi  liberaliler 
sub  hac  forma,  quod  si  ego  Altrudis  me  a  prcdiclis  inclusis  alienare  voluero, 
dicta  bona  sive  pensio  ipsa  sine  omni  contradiclione  me  sequentur,  tantum 

sr»  ad  tempora  vite  mee,  post  mortem  vero  meam,  omnia  bona  predicta  ad  diclas 
inclusas  plenarie  pcrtinebanl.  Si  vero  diele  incluse  quod  absit  destruete  fuerinl 
et  sie  anullate,  quod  ad  nullum  alium  locum  communitcr  sc  transtulerint,  de 
prcdiclis  quadraginta  maltris  triginta  mallra  extunc  cedent  fratribus  Predica- 
toribus  in  Wormatia  et  fratribus  Minoribus  ibidem  decem  mallra,  que  a 

*o pensionariis  sine  omni  conlradictione  presentanda  sunt  eisdem,  sicut  fuissent 
inclusis,  si  simul  communiter  permansissent,  ita  tarnen,  quod  viginti  maltra 
cedent  Gerdrudi,  cognate  mee,  que  manet  in  eodem  reclusorio,  ad  dies  tan- 
tum vite  sue,  si  dissipate  fuerint  incluse  et  extunc  ad  fratres,  quibus  ordinatum 
est,  libere  reverlentur.    Si  vero  dicte  incluse  ad  serviendum  deo  ad  alium 

« locum  sibi  magis  conveniente  se  simul  transtulerint,  pensio  predicta  ut  pre- 
seriplum  est  apud   ipsas  sine  omni  contradictionis  scrupulo  permanebit. 


Digitized  by  Google 


1276. 


215 


Adiectum  est  ctiatn,  quod  si  dictus  Ludewicus  vcl  cius  succcssorcs  in  huius- 
modi  pensionis  solutione  temporibus  constitutis  fuerint  negligentes  et  super 
hec  commonili  usque  ad  festum  sancti  Martini  non  persolverint  dictam  pcn- 
sionera,  bona  omnia  supradicta  cum  omni  iure  suo  liberalitcr  et  sine  omni 
contradictione  ad  dictas  inclusas  sive  ad  fratres  predictos  in  quorum  reeeptione  s 
tunc  Stent  absolute  revertentur  non  obsüuite  iudicio  spirituali  vel  seculari. 
Et  tunc  predieli  de  ipsis  bonis  possunt  ordinäre  secundum  quod  ipsis  utilius 
et  melius  visum  fucrit  expedire.  Ne  autem  super  omnibus  premissis  sive 
prescriptis  ordinationibus  et  donationibus  inpostcrum  umquam  aliqua  possit 
suboriri  litis  calumpnia,  ego  Altrudis  una  cum  manu  mundiburdi  mei  Richel- n> 
manni  tunc  magistri  civium  presentem  litteram  conscribi  iussi  et  sigillorum 
videlicct .  .  prioris  fratrum  Prcdicatorum,  .  .  gardiani  fratrum  Minorum,  domini 
Heinrici  et  domini  Gerhardi  fratrum  Camerariorum  WormatiensiMM ,  domini 
Sigelonis  de  Wattenheini,  Heinrici  Richeri,  Richelmanni  filii  sui,  Werneheri 
Amelle,  Werneheri  Militelli,  Engelmanni,  Volzonis  super  Ripam,  sculleti  in«s 
Hochcim,  munimine  roborari.  Testes  qui  interfuerunt:  .  .  prior  frater  Hein- 
ricus  de  Wissa,  frater  de  Wormacia,  Conradus  de  Denkendorf,  frater  Dirolfus, 
frater  Gerlacus,  frater  Heinricus  de  Lumersheim  ordinis  fratrum  Predicatorum, 
G.  de  Moro,  Gozo  de  Moro,  Wikelmanns  Crutsac,  Heinricus  et  Conradus 
Alhcri,  Dirolfus,  Johannes  de  Hocheim,  milites.  Isli  qui  sigillis  carent  sigillis  so 
Camerariorum  contenti  sunt.  Item  cives:  Conradus  dictus  Span,  Conradus 
Dunari,  Conradus  Holderboum,  Conradus  dictus  Geltere  scultetus  in  Luzel- 
heim,  Heinricus  Hellecrapho,  Arnoldus  de  Hocheim.  Isti  omnes  contenti  sunt 
sigillo  Heinrici  Richeri.  Actum  anno  domini  M.  CÖ.  LXX.  sexto,  in  crastino 
beate  Agathe  virginis  et  martiris.  »4 

St.-A.  iMzem,  Gatierer'scher  Apparat  nr.  179.  or.  mb.  Unsichere  Hand.  Auf 
der  Rückseite  steht  ron  einer  Hand  des  XV.  Jahrh.:  Dia  Altrfit  ist  eine  nonne  in 
unserm  closter  gewest  und  brachte  uns  dissen  brieffe  mit  ir  und  die  guter  die  her 
ine  geschriben  sint,  die  sint  unaers  convente  und  niemonts  andere.  Und  dann  von 
späterer  Hand:  gelegen  in  Hocheim  bann.  14  Siegel  hängen  an  hänfenen  Schnüren;»» 
davon  sind  10  sehr  stark  beschädigt,  4  sind  abgefallen. 

Druck:  Baur  HU.  V,  74  ff.  unvollständig.  —  Reg.  Archiv  für  hess.  Geschichte 
II,  421.  —  Scriba  nr.  1851. 


1276.  —  Jakob  Bürger  von  Worms  schenkt  dem  Kloster  Schönau  eine  379. 
Rente  auf  ein  Haus  in  der  Hagengasse  in  Worms.  ss 

ludices  Wormacienses.  Noverint  universi  presencium  inspeclores,  quod 
Jacobus  civis  Wormaciensis,  gener  Wikelmanni,  in  nostra  presentia  constitutus, 
confessus  est,  se  donasse  pro  remedio  anime  sue  communicata  manu  uxoris 
sue  Gertrudis  quatuor  uncias  censuales  denariorum  Wormaciensium  monasterio 
Schonaugensi,  qui  census  de  curia,  que  dicitur  Sigelonis,  sila  in  vico  Hagenonis,  to 
in  festo  Remigii  singulis  annis  datur.  Constituit  quoque  Jacobus  prenotatus, 
quod  de  censu  predicto  annuatim  in  vigilia  beati  Nicholai  conventui  monasterii 
prelibati  ad  refectionem  ipsius  aliqua  consolatio  ministrelur.  In  cuius  facti 
lestimonium  et  noticiam  pleniorem  preseiis  scriptum  ad  petitionem  tarn  fratrum 


Digitized  by  Google 


246 


1'277. 


Schonaugensium  quam  Jacobi  memorati  sigillo  nostro  fecimus  roborari.  Acta 

sunt  hec  anno  doinini  M.  CO.  L.  XX  sexlo. 

St.-A.  Luzcrn,  Galterer'echtr  Apparat  nr.  169.  or.  mb.  c.  sig.  jiend.  kiew.  Da* 
Pergament  hat  gelitten. 

&         Druck:  Baur  HU.  V,  71. 

380.  1277.    August  25.  —  Die  Kirche  s.  Paul  vercrblciht  dem  Zimmermann 

Berzo  ihr  Haus  an  der  NuwenbrUckcn. 

Heinricus  decanus  lotuinquc  capitulum  ecclesie  saneti  Pauli  Worinaciensis. 

Ad  universorum  noticiam  cupimus  pervenire,  quod  dotuutn  noslram  apud 

»»>  Nuwenbröcken  sitam,  quam  Berzo  carpenlarius  inhabilat,  sibi  et  suis  heredibus 

conecssimus  pro  X  solidis  Wormaciensium  denariorum  iure  hereditario  possi- 

dendam,  quem  censum  nobis  et  Dyrolpho 1  militi  tamquam  doniino  fundi  dare 

tenentur  in  terminis  subnotatis,  ita  tarnen  quod  Dirolpbus  primum  censum 

«  • 
reeipere  debet,  videlicet  in  festo  Georii  XXX  denarios,  in  festo  Remigü  XXX 

\*  denarios  et  in  carnisprivio  duos  cappones;  reliquam  vero  partem  sepedicti 

census  videlicet  V  solidi  Wonnaciettses  nobis  et  nostris  ofiiciatis  libere  dabunt 

singulbs  annis  in  festis  et  terminis  antedictis.    In  cuius  facti  testimonium  et 

memoriam  valituram  presentem  littcram  nostro  sigillo  dedimus  consignitam. 

so  o  o 

Datum  anno  domini  M.  CC.  L  XX  VII  in  crastino  Barlholomci  apostoli. 

ao  St.-A.  Jauern.  Gatterer'scher  Apparat  nr.  180.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso.  Nach- 
lässig geschrieben. 

Druck:  Baur  HU.  V,  81  f.  unvoUttändig.  —  Reg.  Zeitsdmfl  f.  d.  Getchidde 
da  Oberrheins  IT,  447.  =  Scriba  5275. 

381.  1277.    Okiober  25.  —  Die  Rothe  von  Worms  verkaufen  dem  Kloster 
25        Schönau  ein  Stück  der  Allmend. 

Consules  et  universi  eives  Wormaüenses.  Constare  volumus  presentium 
inspectoribus  universis,  quod  nos  vendidimus  abbati  et  convenlui  ecclesie 
Schonaugens/s  aüneindam,  quam  edifieiis  suis  attraxerant,  inchoantem  ab 
orto  Gunzonis  usque  ad  lapideam  stegam  civitatis  nostre  in  muro  locatam; 

30  ita  quod  stegam  ipsam  non  debent  uliis  editieiis  neque  ascensum 1  ncque 
descensum  aliqualiter  occupare  sed  via  civitati  ad  illam  patebil.  Et  in  hac 
venditione  duas  libras  hallensium  reeepimus  ab  eisdem,  quas  libras  cum  aliis 
reeeptis  binc  inde  ab  illis,  qui  almeindam  preter  voluntatem  civitatis  sibi 
attraxerant,  in  usus  convertimus  civitatis  et  in  solutionem  civitatis  gravium 

3.%  debitorum.     Certam  warandiam  ipsis  dominis  de  hac  almeinda  prestantes, 
quod  ipsam  proprictatis  titulo  imperpetuum  possidebunt.   In  cuius  rei  testimo- 
nium presentem  litteram  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  roboratam.  Datum 
anno  domini  M.  CC.  LXX.  VII  die  beatorum  Crispini  et  Crispiniani. 
G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I,  fol.  21'.  (B). 

«i         Druck:  Gudenus,  Syllogc  269  f.  —  Reg.  Scriba  nr.  im. 

[380.]    «  Am  1  ist  Mneincorrigiert. 
[SM.]    1  B:  aattensum. 


Digitized  by  Google 


1277.  1278. 


247 


1277.  Oktober  27.  (actum  a.  d.  M.CC.LXX.VH  in  vigilia  bb.  ap.  Symonis  382. 
et  Jude).  —  Heinrich  Dekan  und  das  Kapitel  der  s.  Paulskirche  in 
Worms  verleihen  dem  Wernher  Margravii  Wonnscr  Bürger:  propugna- 
culum  quondam  Wilhelmi  scolastici  nostri  ante  Novam  portain  civitatis 
Worin,  situin  gegen  einen  jährt.  Zins  von  2  <tt.  Heller  und  4  Kapaunen.  .■> 

St.-A,  Dartnstadt:  Wurms  nr.  114*.   or.  mb.  c.  sig  pend.  laeso. 
Druck:  Baur  HU.  II,  284  f. 

1 278.  Januar  11.  —  F(ridrich)  enmJUter  Bischof  von  Wortns  verzichtet  383. 
auf  aUe  Ansprüche  an  die  städtische  Albnend  und  bewilligt  der 
Stadt  die  Erhebung  eines  Ungeldes.  io 

F.  dei  gratia  Wormatiensis  electus.  Constare  volumus  universis,  quod 
cum  nos  post  electionem  et  confirmacionem  nostram  ad  civitatem  Worma- 
tiensem  venissemus,  providentes  de  singulis  et  universis  et  disponentes  ea  que 
providenda  fuerant  et  tractanda,  inter  alia  duo  invenimus,  almendam  videlicet 
infra  territorium  civitatis  ipsius  sitam  fore  venditam  propter  ineumbentem  is 
necessitatem  civitatis  et  oppressionem  gravem  multiplicium  debilorum,  et  ungel- 
lum,  quod  pereepit  civitas  et  suis  usibus  applicabat,  super  quibus  dilectis 
nostris  civibus  intentavimus  questionem.  Et  tandem  cum  ipsis  convenünus  et 
concordavimus  paterne  pariter  et  amice,  quod  totaliter  simpliciter  et  de  piano 
renunciamus  quoad  huiusmodi  almendam  gralum  haben tes,  quidquid  per  ipsos  so 
et  in  hac  parte  attemptatum  et  numquam  pro  huiusmodi  almenda  civibus 
ipsis  movebimus  actionem.  De  ungelto  eciam  sie  concordavimus,  quod  de 
bona  nostra  voluntate  esl  et  assensu ,  quod  illud  ungeltum  ab  instanlibus 
paschis  per  annum  pro  necessitate  civitatis  teneanl  et  pereipiant  comode  et 
quiete.  In  quorum  evidenciam  presentem  litteram  civibus  ipsis  nostro  sigilloaj 
dedimus  communitam.  Datum  anno  domini  fi.ee.  LXX.Vill  feria  tercia 
post  epiphaniam  domini  proxima. 

St.-A.  W.  nr.  57.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  dei. 

Druck:  Böhmer,  Fontes  II,  236.  —  Reg.  Scriba  nr.  1882. 

1 278.  Januar  25.  —  Fridrich  Bischof  von  Worms  genehmigt  die  Grün-  384. 
dung  des  durch  den  Ritter  Thyrolf  und  seine  Frau  Agnes  gestifteten 
Klosters  in  Hochkeim. 

Fridericus  dei  gratia  Wormatiensis  episcopus.  Universis  Christi  fldelibus 
presentem  litteram  iuspecluris  in  autore  salutis  eternam  salutein.  Quoniam 
quiöque  mortalium  toto  conanime  mentis  illi  negotio  sollicitudincm  debemus3.-. 
impenderc,  per  quod  conditori  nostro  laus  et  gloria  cumulatur,  nos,  qui  divina 
providente  dementia  pastoralis  officii  curam  gerimus,  ipsa  suramopere  manci- 
pare  debemus  effectui,  per  que  honor  dei  attolilur  et  zelus  proficit  animarum. 
Hinc  est  quod  dilectus  nobis  Thyrolfus  miles  et  Agnes  collateralis  ciusdem 
inspirati  divinitus  pro  remedio  animarum  suarum  et  parentum  suorum  claustrum  40 


Digitized  by  Google 


2  IS 


1278. 


id  est  ccclesiain  cum  officinis  in  ipsorum  allodio  in  villa  Hoclicim,  ubi  caslel- 
lum  eoruin  quondam  situm  fuerat,  in  honorem  domini  nostri  Jesu  Christi  et 
gloriose  virginis  Marie  conslruere  intenderunt,  in  quo  sanctimoniales  sub  habitu 
monastieo  famulanlcs  domino  collocarenl ;  cuius  concepli  tarn  felicis  execulioni 

savidius  inhiabant.  Verum  quia  nulli  edificare  ecelesiam  sine  consensu  epi- 
scopi  civitatis  sue  licet  nec  missannn  possint  nisi  ubi  ipse  permiserit  vel  in 
locis  ab  episcopo  sacratis  sollempnia  celebrari,  predictus  miles  ad  nostram 
presentiam  veniens  a  nostra  patcruilatc  tain  ex  parte  sua  quam  ex  parte  uxoiis 
sue  devote  ac  humiliter  postulavit,  ut  ad  confirmandum  ipsorum  intentionis 

10  propositum  tarn  laudabile  nostrum  assensum  apponere  dignaremur.  Nos  vero 
intuentes,  quod  nemini  tain  pium  opus  displicere  debet,  annuimus  mente 
libenti  et  libera  votis  suis;  ita  tarnen  quod  ecclesia  parochialis  ipsius  ville 
non  fraudetur  in  aliquo  suo  iure,  quia  ipsam  in  iuribus  suis  indempnem  in 
omnibus  volumus  permanere,  concedentes  ipsis,  ut  in  loco  pretaxato  ecelesiam 

u  et  officinas,  prout  claustralibus  expediens  est,  edificare  valeat  licite  et  missa- 
rutn  sollempnia  in  ecclesia  sive  oratorio,  quod  ibidem  construxit,  quoadusque 
dedicata  fuerit,  ipsis  in  tabula  consecta  celebrari.  Insuper  providere  volentes 
quietc  personarum  ibidem  locatarum  ob  reverentiam  Jesu  Christi  et  gloriose 
virginis  Marie,  in  quorum  honore  construenda  est  ecclesia  memorata,  dono 

:v  gratie  spiritualis  prosequendo  easdem  sub  nostram  et  beati  Petri  patroni  nostri 
ex  nunc  et  in  amplius  defensionem  reeipimus  et  tutelam.  Et  quia  predictus 
miles  Thyrolfus  a  nobis  ex  parte  dominarum  petivit  regulam  beati  Augustini 
et  habitum,  quem  nunc  habent,  et  quod  ipsas  committcremus  in  spiritualibus 
priori  fratrura  ordinis  Predicalorum  nostre  civitatis  in  omnibus  vice  nostra 

•-'j  votis  acquievimus  carundem,  volentes  ut  secundum  regulam  beati  Augustini 
vivant  habitumque  teneant,  quem  nunc  habent,  et  prior  fratrum  ordinis  Predi- 
calorum, qui  tunc  pro  tempore  fuerit  vel  quos  ipse  de  suis  fratribus  ad  hoc 
duxerit,  in  spiritualibus  ipsis  presint.  Datum  et  actum  anno  domini 
MCCLXXV111,  in  conversione  saneti  Pauli.    In  cuius  rei  testimonium  et  per- 

3ohennem  memoriam  presentem  litteram  nostro  sigillo  dediinus  communitam. 
Drtict;  Schannat  II,  139.  —  Beg.  Strikt  1883. 

385.  1278.    April  8.  (sexta  feria  a.  d.  palm.).  —  Hugo  miles  de  Starkenberg 

vertauscht  seinen  Hof  in  Worms  gegen  einen  andern  des  Kl.  Otterburg. 
SUultbiN.  Mainx:  Otterb.  CojrialbucJt  fot.  82. 
a.%         Druck:  Frey  <6  Emling  UB.  des  Kl.  Ott.  155.  —  Reg.  Scriha  nr.  1884. 

386.  1278.   Juni  24.   Hagenau.  —   Ludwig  Pfalzgraf  bei  Khein,  die  Grafen 

von  Hohenbert,  Kalzencllcnbogcn  und  Leiningen  sowie  17  genannte 
Städte,  darunter  Mainz,  Strassburg,  Basel,  Worms,  Spcier  etc.  schliessen 
einen  Landfrieden  von  vergangenen  Pfingsten  an   auf  zwei  Jahre, 
40        besonders  gegen  die,  welche  ungerechte  Zölle  erheben. 

Drucke:  Böhmer,  Cod.  dipl  Moen.  fr.  I,  185.  —  Sduwb,  rAem.  Städtebund 
II,  62.  —  Heg.  Scriba  nr.  1887. 


Digitized  by  Google 


1278. 


249 


1278.    November  25.  —  Die  Räthc  von  Worms  verkaufen  dem  WiUtclm  387. 
genannt  Bunne  ihrem  Mitbürger  verschiedene  Renten. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Tcnore  presencium  prolilemur, 
quod  nos  Wilhehno  diclo  Bunnen  nostro  coneivi  de  comraunibus  censibus  civi- 
tatis nostre  vendidimus  quindecitn  solidos  denuriorum  Wormaciensium ;  item  .% 
eidem  VVilhelmo  triginta  denarios,  quos  erga  Jacobum  cerdonem  comparavil; 
item  eidem  triginta  denarios  Wormac ienses  erga  Swebelinuin  comparatos ; 
item  triginta  denartos  Wormacicnses  erga  Wolframum  füium  Golzonis  com- 
paratos;  item  triginta  denarios  Wormacwnses  erga  dominum  .  .  arzit  ab 
ipso  Wilbelmo  comparatos,  ad  census  annuos  vendidimus,  dictos  quoque  census  iü 
ipsi  Wilhelmo  in  die  saneti  Martini  per  atmos  singulos  per  magistrum  civium 
nostrorum,  qui  per  annum  usque  tunc  eiapsum  magister  civium  exütit,  depu- 
tavimus  assignari.    Quod  si  dictus  magister  civium  in  eorum  assignacione  se 
prebuerit  negligentem,  volumus,  ut  dictus  WilMmus  conveniendi  eum  in 
iudicio  civitatis  nostre  tanquam  alium  coneivem  suum  census  sibi  debitorem  1.1 
et  tanquam  si  ipse  magister  dictum  censuin  de  bonis  propriis  ipsi  solvere 
teneretur,  plenam  et  liberam  habeal  potestatem,  adiecto  eo,  (pjod  civitas  noslra 
in  redempeionem  huiusmodi  censnum  non  dabit  ultra  ad  redempeionem  unius 
libre  nisi  viginti  octo  Hbras  hallettsmm  apud  quemeumque  redemerit  unam 
libram.    In  testimonium  predictorum  presentem  litteram  sigillo  civitatis  nostre  20 
dtHÜinus  communitam.        Actum  anno  domini  M.  C6.LXX.VIII  die  beatc 
Katerine. 

St.-A.  irurmshuU:  Worms  nr.  115.   or.  mb.  e. 
Drude:  Baur  HU.  II,  290.  —  Arnold,  z.  Goch,  des  Eigenthums  348,  beide  ex  A. 

1278.  Dezember  6.  —  Fridrich  Bischof  von  Worms  verzichtet  auf  aüc  388. 
Anspruch  an  die  Allmenden  der  von  Pfiffligheim  und  von  Hoch- 
heim auf  der  andern  Seite  des  Rheins. 

Nos  Fridericus  dei  gratia  Wormct/iewsts  episcopus.    Ad  universorum 
noticiam  volumus  pervenire,  quod  nos  attendentes  dilectionem  et  fidem  quibus 
dilectos  nostros  cives  Wormtienses  amplectimur  et  ad  devitandam  cuiuslibct3o 
turbacionis  nebulam,  que  inter  nos  et  cives  ipsos  posset  in  posterum  suboriri 
super  actione  ipsis  a  nobis  et  ecelesia  nostra  Worma/tewst  pro  alemenda  illo- 
rum  de  Pcflfelnkein  et  de  Hochem  intentata  ex  altera  parte  Rheni  aput 
crucem  lapideam  sita,  babita  et  reeepta  prius  diligenti  investigacione  et 
experiencia  a  nostris  et  ecclesie  ministeralibus  pro  eadem  in  tantum  experti,  35 
quod  ex  nunc  et  inperpeluum  pro  nobis  et  ecelesia  nostra  renunciamus  eidem 
almende  simpliciler  et  in  totum,  ita  quod  numquam  pro  ipsa  almenda  dictis 
civibus  vel  aliis  inpeditionem  seu  actionem  movebimus  vel  procurabimus 
canonicam  vel  civilem.    In  testimonium  et  robur  perpetuo  valiturum  presen- 
tem litteram  sigillo   nostro  dedimus  roboratam.        Actum  anno  domini  40 
LXX  octavo,  die  beati  Nicolai. 
St-A.  W.  nr.  68.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  taeso. 

Druck:  Schannat  II,  140.  -  Reg.  bei  Böhmer,  Fontes  II,  246.  -  Scriba  nr.  18'J1. 


Digitized  by  Google 


250 


1279. 


389.  1279.    April  16.  —  Voleo  super  Rivttm  Schultheis*  urkundet,  dass  seine 
Schwester  Gisela  WUtwe  des  Hartlieb  mit  Einwilligung  ihrer  Kinder 
der  Hedwig  Wittwe  des  Heinrich  von  Eberbach  eine 
Bürgerweide  verkauft  habe. 

5  Ego  Volzo  diclus  super  Rirum  civis  Vformaciensis  scultetus  a  venerabili 
domino  Friderico  'Wormaciensi  episcopo  constitutus.  Ad  noüciam  omnium 
tarn  presencium  quam  futurorum  volo  pervenire,  quod  constituti  coram  rae, 
iudicio  me  et  in  figura  iudicii  presidente,  Gisela  relicta  bone  memorie  Hartlibi 
una  cum  füiabus  eius  Gisela,  Elizabet  et  Ortlibo  genero  Gisele  sororis  m<jc 

tu  predicte,  dicta  Gisela  soror  mea  de  consensu  puerorum  suorum  et  generi  pre- 
dictorum  iuste  vendicionis  et  eraptionis  titulo  vendidit  Hedewigi  relicte  Hcin- 
rici  de  Eberbach  bone  memorie  super  iornalibus  viginti  campestribus  infra 
scriptis  in  campis  burgensium,  Hochem  et  Pfcflilukcm  sitis  sedeeim  maldra 
siliginis  perpetua  et  perpetua  ipsi  Hedewigi  in  quocumque  habitu  exstiterit  vel 

t5  Ulis  seu  Ulis  in  quoscumque  vel  quemeumque  heredes  scu  alios  eadem  maldra 
trauslulcrit,  non  obstante  grandine,  exercitu,  decrescencia  fnictuum  seu  quavis 
alia  causa,  quocumque  exeogitari  posset  ad  impedimentum  seu  retardacionem 
assignacionis  et  solutionis  maldrorum  dictorum  in  civitate  Wormaciensi  singulis 
annis  infra  assumpeionem  et  nativitatem  beatc  virginis ,  ante  quameumque 

so  domum  ipsa  Hedewigis  voluerit,  ipsius  Gisele  et  eius  heredum  expensis  vectura 
et  laboribus  sine  difficultate  qualibet  et  sub  eorum  periculo  presentanda.  Et 
iugera  infrascripta  ad  solucionem  dictorum  maldrorum  designata  ad  *  •  »l 
tanlum  heredem  Gisele  devolventur,  quem  respondebit  et  cavebit  in  assig- 
nandis  maldris  predictis  in  forma  prescripta.    Et  iugera  predicta  sita  sunt 

s&  hoc  modo:  duo  iornales  et  dimidius  siti  sunt  in  strata  Magunttna  versus 
Nuchusam  consulcaneus  versus  civitatem  Jacobus  Keyser  et  exterius  Gozo 
Pullus;  item  in  strata  Nuhusensi  unus  iornalis  tendens  versus  Cipel,  consul- 
caneus Wernherws  Militellus  versus  civitatem,  exterius  Gamerarius;  item  in 
den  Roderen  tres  iornales  et  dimidius  ex  una  parte  super  viam  Hochem  pro- 

»utensos  et  super  iornales  Cunradi  Holderbawm ;  item  unus  iornalis  et  dimidius 
super  viam  Peffelnkem  consulcanea  domina  relicta  Jacobi  Margravii;  item 
unus  iornalis  et  dimidius  in  loco  qui  dicitur  Sparwinkel  consulcaneus  Cun- 
radus  Span  iunior;  item  prope  villam  Peffelnkem  sex  iornales  tendentes  una 
parte  super  prediclam  viam,  ex  altera  super  Primam,  consulcaneus  una  parte 

34 C.  Holderbawm,  ex  altera  maneus;  item  ex  isla  parte  arborum  estivahum 
quatuor  iornales  tendentes  super  btöndam  episcopi  consulcaneus  Keppelere, 
exterius  G.  Holderbawm.  Omnes1  quidem  iornales  ipsa  Gisela  cum  heredibus 
predictis  ipsi  Hedewigi  in  forma  predicta  resignarunt  et  ipsos  iornales  ab  ipsa 
domina  reeeperunt  sub  pensionc  predicta  annua»  in  forma  prehabita  persolvenda; 

40 pro  qua  pensione,  si  non  satisfecerint  ut  est  dictum,  dicti  iornales  tollentur 
per  iudicum  sicut  consuetudinis  est  et  iuris.  Testes:  Sigelo  de  Watdenhew, 
Dirolfus  milites;  Wernherus  Militellus,  Wcrnherus  Dirolfi,  Bunno,  Heinricus 
Dirolfi,  Volzo  iunior,  C.  Span  iunior,  Cunradus  Bunnonis  lilius,  Albertus  et 


[m.]    1  das  Wort  ist  undeutlich.   '  dio,    *  die  Le*muj  nicht  gatu  sicher. 


Digitized  by  Go< 


1279.  251 


Wernherus  pistores,  Ludewicus,  Johannes  Losharl  el  alii  quam  plures.  In  testi- 

moniura  et  robur  prcdictorum  presenleni  litleram  sigillo  mco  et  testium  diclo- 

iura  sigilla  habencium  dedi  munitam.       Actum  anno  doinini  M.C&LXX.IX 

dominica  misericordia  domini. 

SL-A.  Lusem;  GaUerer'scher  Apparat  nr.  194.  or.  mb.  c  6  sig.  pend.  laesis;  5 
zwei  Siegel  sind  abgefallen.   Da  das  Pergament  zu  klein  war,  musste  der  Schreiber 
gegen  das  Ende  die  Schrift  immer  mehr  zusammendrangen;  für  den  Umschlag  und 
dte  Befestigung  der  Siegel  blieb  kaum  ein  llaum.    Auf  der  Rückseite  steht  von  einer 
Hand  des  XUL  Jahrh.:  dominus  de  Schonauwia  über  XVI  mal.  sil. 

Druck:  Baur  1IU.  V,  89  f.  unvollständig.  io 


1 279.    Mai  20.  —  Fridrich  Bischof  von  Wonns  iibcnccisl  seinen  Streit  390. 
mit  der  Stadl  Worms  über  die  Allmende  der  Dörfer  Pfiff  ligheim 
und  Hochheim  an  ein  SchiedsgericJit. 

Nos  Fridericus  dei  gratia  Wormatiensis  episcopus.    Nosse  volumus 
omnes  presenciuin  inspectores ,  quod  nos  attendentes  dilectionem  et  fidein  n 
quibus  dilectos  nostros  cives  Wormaticnscs  amplectimur  et  ad  devitandam 
cuiuslibel  turbacionis  nebulam,  que  inter  nos  et  dictos  cives  posset  in  poslerum 
suboriri  super  actione  ipsis  a  nobis  et  ab  ecclesia  noslra  Wormatiensi  pro 
alemenda  illorum  de  Peffinkein  et  de  Hochein  intentata  ex  altera  parte  Rheni 
aput  crucera  lapideam  sita,  in  qualuor  viros  nos  et  ipsi  cives  convenimus  et*> 
compromisimus  videheet  in  Heinricum  et  Gcrhardum  fratres  camerarios  nostros, 
in  Heinricum  dictum  Wakirphil  et  in  Gerbutdoncm  de  More  milites,  ita  quod 
ipsi  cives  duos  ex  hiis  quatuor  viris,  quos  volunt,  eligent  et  quidquid  hü  duo 
ex  parte  civium  electi  pronunciaverint  super  dicta  alemenda,  pro  rato  et  grato 
debet  a  nobis  ecclesia  nostra  et  de  civibus  predictis  inviolabiliter  observari.  as 
Et  si  fortassis  nostrum,  quod  non  credimus,  adventum  usque  in  festum  beati 
Martini  proxime  afiuturum  contingeret  prolougari,  pronunciacione  arbitorum 
sie  pendenlc  extunc  renunciainus  simpiieiter  actioni  de  almenda  predicta  secun- 
dum  nostrarum  datarum  super  eo  continenciam  lilterarum.    In  testimonium 
et  in  perpetuum  robur  premissorum  presentera  litteram  sigillo  nostro  dedimus  *» 
consignat&m.      Datum  anno  domini  M.CO.  LXX  nono,  in  vigilia  pcnthccoslcs. 
St.-A.  W.  nr.  5'J.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso.   Gleiche  Schrift  wie  nr.  388. 


1279.   Juni  15.  — .  Vor  den  Röthen  von  Worms  vergabt  Ilceelo  Schid-  391. 
herr  zu  s.  Marlin  den  Klöstern  Nonnenmünster  und  Kirschgarten 
einige  Kenten.  3i 

Consules  et  universi  cives  Wovmacienses.  Constare  volumus  presenciuin 
inspectoribus  universis,  quod  constitutus  in  nostra  presencia  dilectus  et  specialis 
noster  Hezelo  cantor  ecclesie  saneti  Martini  Wormaciensts  intuitu  divine 
remuneracionis  et  in  honorem  beate  Marie  virginis  neenon  pro  remedio  animc 
sue  et  suorum  antecessorum  donavit  pure  . .  abbatisse  et  conventui  monialium  *o 


Digitized  by 


252 


im  1281. 


in  Nuunenmunslcr ,  .  .  ahbalisse  et  convcntui  de  Orto  sanclc  Marie  extra 
muros  civitatis  nostre  quiuque  uncias  cum  dimidia  denariorttm  VformaciensiuM 
censuales  cedentes  annuatim  super  domo  et  area  quondam  patris  Gudilmanni 
cerdonis  tendentibus  super  rivum  aput  Novam  portam ;  item  donavit  diclis 

4  convenlibus  triginta  denarios  censuales  cedentes  de  domo  Eberhardi  de 
Grindestat  annuatim  in  Swenkovc  sita1;  item  donavit  convenlibus  prenotatis 
duos  solidos  denariorttm  Wormaciensium  censuales  annuatim  super  domo 
contigua  borreo  domine  Mcrtbildis  relicte  bone  memorie  Jacobi  Margravii  in 
foro  superiori,  ubi  pecora  venduntur,  sita.    Hos  si  quidem  census  omnes 

lopreuotatos  donavit  post  mortem  cantoris  ab  ipsis  conventibus  possidendos  et 
pereipiendos  et  ipsos  coram  nobis  procuratoribus  dictorum  conventuum  publice 
resignavil  et  ipsos  deuuo  pro  annuo  ceusu  ab  ipsis  procuratoribus  reeepit 
babendos  tempore  vite  suc  scilicet  pro  duabus  denariatis  cere  in  purilicacione 
solvendis,  predieli  vero  conventus  predictos  census  equalitcr  dividentes  prefaü 

nHezclonis  cantoris  anniversarium  refectione  ex  buiusmodi  censibus  babitur 

missis  defunetorum  vigiliis  et  oracionibus2  peragent  nec  omittent  sicut  in 

animas  earum  voluerint  die  novissimo  responderc.   In  testimonium  predictorum 

presentem  litteram  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  roboratam.    Actum  anno 

domini  M\  CG*.  LXX.  IX  die  beatorum  Viti  Modesti  et  Crescencie. 

«i  St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  117.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  del.  Zwei  Exemplar* 
von  gleicher  Hand.  (Ä  u.  B). 

392.  1 260.   November  1.  (kal.  nov.).  —  Henricus  prepositus  ecelesie  saneti  Andree 

Worrnaciensis  verkauft  dem  Dekan  und  Kapitel  seiner  Kircbe:  unam 
libram  Wormacicnsem  census  annui  in  tola  curia  nostra  sita  iuxta 
•j5         torcular  ecelesie. 

St.-A.  Darmstadl:  Worms  nr.  118.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso. 
Druck:  Baut  HU.  II,  308 f. 

393.  1281.    Januar  25.  (in  conversione  s.  Pauli).  —  lulda  rclicla  Eberhardi  de 

Erenbcrg,  Jobannes  de  Randecken  miles  et  Beatrix  coniuges  verkaufen 

30        eine  Korngülte  zu  Mergestal  dem  Wernhero  aurifabro  et  Elyzabet  con- 

iugibus  civibus  Worm. 

Stadtlnbl.  Mainz:  Ott.  Cop.  foL  124. 

Druck:  Frey  <t  BemUng  UB.  des  Kl.  Ott.  166.  -  Reg.  Seriba  1905  unter 
fakxhem  Datum. 

394.  1261.    Mai  16.  —  Vor  den  Hainen  von  Worms  verzichtet  Wolfram  Sohn 

des  Ritters  David  hinter  der  Garküche  eu  Gunsten  des  Klosters 
Nonnenmünster  auf  seinen  Hof  im  Nonnenmünster. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienscs.  Constare  volumus  presencium 
iuspectoribus  universis,  quod  constitutus  in  nostra  presencia  Wolframus  füius 

«o         [tmi.]    '  donavit  -  «ta  ist  bei  B  durdtgestrichen.   »  B:  ot  vigil.  orac. 


Digitized  by  Google 


1281. 


253 


Davidis  militis  filii  quondam  Davidis  scnioris  dicti  retro  coquinam  resigna- 
cionem  et  rennnciacionem  de  curia  et  mansione  in  Nunnenmunster  sita  olim 
dicti  patris  sui  cum  Omnibus  suis  pertinenciis  sicut  sita  est  ab  ipso  patre  et 
pueris  suis  venerabili  .  .  abhatisse  et  conventui  in  Nunnenmunster  prius  factam 
eo  tempore,  quo  dictus  Wolframus  minor  annis  fuerat,  nunc  vero  annos  i 
discretionis  habens ;  idem  Wolframus  dictam  resignacionem  et  renunciacionem 
de  predicta  curia  et  mansione  ratam  et  gratam  habens  ipsam  curiam  et 
mansionem  coram  nobis  diclo  conventui  publice  resignavit  clTeslucando 
renunciavit  eidein.  In  testimonium  et  robur  predictorum  presentem  litteram 
ad  preces  utriusque  partis  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  consignatam.  Actum  i» 
anno  domini  M.  CÖ.  LX^X  primo,  sexta  feria  proxima  post  dominicam  cantate. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  120«.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  dd. 


1281.    August  23.  (vigilia  b.  Barthol.).  —  Die  Wormser  Richter  Urkunden,  395. 
dass  Elizabet  filia  quondam  Machtolfi  cerdonis  sich  und  ihr  Vermögen 
dem  Kloster  Otterburg  übergeben  habe.  ir. 

Zeugen:  .  .  plebanus  sancti  Magni  parrochianus  ipsius  EUznbet,  Phil- 
mannus,  Wernherus  Amelle,  Wernherus  Ritterchin  consules,  Petrus  filius 
ipsius  Ritterchin,  Voltzo  gener  Dylmanni  apothecarii,  cives  Wonn. 

Stadtbibl.  Mains:  Ott.  Copialbwfi  foL  81'. 
Druck:  Frey  d-  JUmling  UB.  des  Kl.  Ott.  171.  ao 

1281.  —  Das  Kapitel  der  Wormser  Kirche  beschliesst,  in  Zidnnfl  keinen  396. 
Bürger  zu  einem  Kanonikat  oder  einer  Prälatur  zuzulassen. 

Univcrsis  Christi  Odelibus  ad  quos  presentes  littere  pervenerint  Eber- 
hardus  decanus  et  capitulum  Worraaciensis  ecclesie  fidem  inlegram  adhibere 
subscriplis.  Cum  per  inpressiones  et  violencias  burgensium  Wormaciensium  ss 
manifestas,  utpote  in  occisione  quondam  Conradi  vicarii  nostri,  cum  in  vesle 
rcligiosa  ad  matutinas  descenderet  in  claustrum  ecclesie  nostre,  patrata  et  in 
confractionibus  curiarum  concanonicorum  noslrorum  Jacobi  videlicet  quondam 
cantoris,  Wernheri  parrochiani  et  i Horum  de  Stochmn,  in  ipsius  ecclesie 
emunitate  nocturno  tempore  similiter .  perpetratis,  liquet  et  claret  omnibusw 
evidetiter,  de  quibus  videlicet  curiis  non  solum  res  alique  sunt  abstracte, 
verum  eciam  canonicorum  ipsorum  equi  aliqui  interfecti,  quidam  eciam  ex 
ipsis  canonicis  manus  et  insultus  civium  predictorum  ultra  murum  civitatis 
fugientes  vix  mortis  periculum  videantur  evasisse,  prepositus  quoque  ecclesie 
nostre,  cuius  curiam,  cum  iurisdictionem  suam  exsequi  vellet,  incorrigendis ss 
delictis  clerici  sancti  Magni  ßlii  dictorum  civium,  clerici  cum  suis  parentibus 
inportune  nimium  intraverint,  per  cos  graves  et  cnormas  contumelias  sit 
perpessus  neque  tandem  percitum  sit  venerabili  domino  patri  nostro  episcopo, 
cuius  famulum  pre  foribus  curie  sue  in  emunitate  eadem  constitute  nequiter 
occiderunt,  venerabilem  quoque  dominum  et  palrem  Eberhardum  quondam« 


Digitized  by  Google 


254 


1281. 


episcopum  predecessorem  suum  pro  optinendis  volunlatibus  ipsorum  in  bene- 
ficiis,  que  assequi  nilebantur,  verbis  elatis  et  citra  honestatem  suam  sonantibus 
offenderunt  ac  in  aliis  raultis,  que  enumerari  non  possunt,  oflfense  sunl  et  lese 
frequenter  nostra  et  alie  civitatis  ecolesie,  sicud  ex  earum  nobis  querimoniis 

&  innotuil.  Cum  eorundem  civiura  fdii  concanonicos  eonim  oppriinant  et  con- 
culcent,  quos  armata  manu  aliquando  cum  ad  decantandas  matutinas  ad 
ecclesiam  pergerent,  ut  eos  vulncribus  afficerenl  aut  interficerent,  sunt  hosti- 
liter  persecuti.  Insuper  quod  vi  volentes  beneficia  in  ecclesüs  optinere  com- 
minacionibus  et  tcrroribus,  quos  pretcndunt,  omnem  voluntatem  suam  •  •  « 1 

loapud  ecclesiarum  canonicos  optinere  de  cognatorum  suorum  potencia  sive 
violencia  confidenles;  dicunl  eciam  Olli  civium  eorundem,  quod  si  unum  vel 
duos  electores  in  ecclesia  nostra  habeant,  in  assequendis  esse  debeant  et 
oporleat  pociores.  Hiis  et  similibus  enormitatibus  mullipliciter  lacessili,  volentes 
in  posterum  nobis  preeavere,  ne  si  per  modum  predictum  ecclesiam  nostram 

15  intrarent,  talia  contra  nos  presumerent,  qualia  in  ecclesüs  aliis  faciunt  et  feecrint 
suos  concanonicos  opprimendo,  cum  deliberacione  provida  statuimus  et  ordi- 
namus  firmiter  sancientes  et  ad  boc  inviolabiliter  observandum  omnes  nos  et 
nobis  in  prebendis  succedentes  obligainus  prestito  iuramento  corporali ,  quod 
nostri  similiter  prestabunt  successores,  nc  aliquis  vel  aliqui  filii  burgensium 

20  in  ecclesia  nostra  ullo  umquam  tempore  ad  canonicum  aliquem  vel  ad  prela- 
turam  assumantur,  nisi  adeo  devotos  et  obsequiosos  cum  parentibus  ecclesie 
se  reddiderint,  quod  de  communi  omnium  canonicorum  consensu  nec  uno 
eorum  contradicentc  procedere  videatur  assumptio  corum.  Si  quis  autem 
concanonicorum  nostrorum  contra  buiusmodi  statutum  nostrum  venire  pre- 

2ssumpseril,  predictorum  burgensium  fdiuni  vel  filios  iu  ecclesia  nostra  in 
canonicum  vel  canonicos  vel  ad  prelaturam  aliquam  eligendo  eo  ipso  beneficio, 
quod  liabet  in  ecclesia,  sine  spe  recuperacionis  noverit  sc  privatum.  Addicimus 
eciam,  quod  si  quempiam  flliorum  civium  predictorum  ius  aliquid  ad  bähen- 
dum  in  ecclesia  nostra  canonicatum  vel  prelaturam  sive  per  electionem  de 

w  eo  factam  sive  alio  modo  contingeril  adipisci,  nos  eidem  resistemus  communi- 
bus  ecclesie  laboribus  et  expensis,  ad  quos  nos  faciendum  astringimus  corporali 
ut  diximus  prestito  iuramento.  Ut  igitur  hoc  factum  nostrum  maturo  ac 
diligenti  consilio  coneeptum  et  discussum  robur  sorciatur  perpetue  firmitatis 
ac  a  nobis  et  nostris  successoribus  inviolabiliter  observetur,  reverendi  in 

S5  Christo  patris  et  domini  nostri  Fr.  Wormatiensis  episcopi,  Eberhardi  decani, 
Symonis  cantoris,  Berlewini,  Merbedonis  de  Bilenstcin,  Wernheri  de 
Meinkemcr  Johannis  de  Richenbach,  Conradi  de  Stochern»,  Lamberti  de 
Bacheim,  Gerhardi  de  Liechtenstein,  Arnoldi  de  Schonenburg,  Friderici  de 
Slochetm,  magistri  H.,  Gisilberti,  Bertold!  de  Altzeia,  Sifridi  de  Schonenburg, 

*o  Gerhardi  prepositi  Wilburgensis ,  Emichonis  de  Boimburg,  Johannis  de 
Wittenburg,  Cristiani,  Heinrici,  Bintrime,  Jacobi  de  Alzeia,  Arnoldi  de  Mons- 
heim et  Johannis  de  Moro  sigilla  presenlibus  sunt  appensa.  Datum  anno 
domini  M.  CC.  LXXX  primo. 

St.-A.  Darmstadt:  Chart,  g.  XV.  fol.  65  (D). 

45         Druck:  Baur  HU.  II,  313 ff.  ex  D  unvollständig  und  vumgeOtafl. 

[o'JÜ.]    '  Nadi  snain  folgt-  ein  wilaurhclte*  Woti. 


Digitized  by  Google 


1282.  1283. 


255 


1282.    September  7.  (in  vigilia  nativ.  b.  virginis).  —  Fridrich  Bischof  von  397. 

Worms  erlässt  dem  Domkapitel  die  ihm  jährlich  zu  entrichtenden  2  tt. 

Heller,  behält  sich  dagegen  20  Unzen  Heller  vom  Schultheissenamt  zu 

Worms  und  4  Unzen  vom  h.  Grabspital  daselbst  vor. 

Heg.  im  Archiv  für  hex».  Geschichte  ZT,  463.  =  Scriba  1936.  s 

Der  InhaU  dieser  Urhtnde  tcird  nochmals  in  einer  Urkunde  vom  20.  Jttnnar  V284 
wiederholt  vgl.  Baur  HU  II,  364. 


1282.   Oktober  31.  —  Die  Kirche  s.  Paul  in  Worms  verleüit  dem.  Priester  398. 
Ekelmann  Pfründer  m  s.  Andreas  daselbst  die  Hälfte  eines  Back- 
hauses und  zweier  Häuser.  w 

.  .  decanus  et  capitulum  ecclesie  saneti  Pauli  Wormaciensis.  Tcnore 
presencium  recognoseimus  et  publice  protestamur,  quod  nos  Ekelemanno 
sacerdoli  prebendario  ecclesie  saneti  Andree  Wormaciensis  et  suis  successoribus 
mediam  partem  pislrini  siti  iuxta  curiam  Schidonis  civis  Wormaciensis  et 
duarum  domorum,  in  quibus  fabri  nunc  habitant,  cum  parte  curie  circum-»s 
iacenlis,  quas  pistrini  domorum  et  curie  partes  magister  Wemherus  phisicus 
quondam  noster  concanonicus  nohis  post  Luze  sororis  sue  obilum  legavit  in 
svia  ultima  voluntate;  concessimus  pro  sedeeim  uneeis  hallenstum  ecclesie 
nostre  annuatim  tercia  die  ante  festum  beati  Galli  persolvendis ,  pro  quibus 
predicti  magistri  Wernheri  anniversarium  sollempniter  peragemus.  Et  ut  in  so 
eisdem  sedeeim  uneeis  haWensium  sit  plenius  ecclesie  nostre  cautuni,  idem 
Eckelemannus  nobis  in  pignore  obligavit  aliam  medietatem  pistrini  et  domonim 
predictarum  et  curie  adiacentis  ac  quandam  domum  sitam  retro  pistrinum  in 
vico  qui  dicitur  Glasecoph  et  stabulum  attinens  domui  prenotate,  cuius  domus 
et  etiam  stabuli  area  ecclesie  saneti  Andree  Wormaciensis  est  censualis  in» 
quatuordeeim  denariis  Wormaciensibus  et  duobus  caponibus  et  predictas  vero 
unceas  prenotata  Luza  reeipiet  quoad  vivit  et  post  eius  mortem  ecclesie  nostre 
cedent  ad  peragendum  ipsius  magistri  Wernheri  anniversarium  ut  est  dictum. 
In  cuius  rei  testimonium  et  memoriam  valituram  nos  iudices  Wormacienses 
ad  preces  domini  Eckelemanni  predicti  sigillum  curie  Wormaciensis  duximus  ao 
apponendum.  Actum  et  dalum  anno  domini  M.  CC.LXXX.  secundo  in 
vigilia  omnium  sanetorum. 

Sl.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  i21h.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso. 


1283.    Januar  21.  —  Vor  den  Rathen  von  Worms  verkaufen  Gerhard,  399. 
Sohn  des  Schmuzü  Ritters  von  Dirmstein,  und  seine  Frau  Hilde- u> 
bürg  dem  Ritter  Dyrolf  eine  Rente. 

Consules  et  universi  cives  Wormatienses.  Constare  volumus  presencium 
inspecloribus  universis,  quod  constituti  in  nostra  presencia  Gerhardus  filius 
dieli  Smuzeln  militis  de  Dirmenstein  et  Hildeburgis  uxor  sua  filia  bone 
memorie  Eberhard!  de  Crophesberg  recognoverunt  sp  eommunicata  manu« 


Digitized  by  Google 


256 


vendidisse  Dyrolfo  militi  sucessori  (!)  dicti  Eberhardi  sedecim  unctVis  et  quatuor 
denartos  "Wormacienscs  el  quatuordecim  cappones  singulis  annis  ante  portam 
ludeorurn  super  areis  et  domibus  census  nomine  eedentes  festo  Reniigii,  qui 
census  ex  morte  dicti  Eberhardi  ad  dictos  Gerhardum  et  Hilteburgim  coniuges 

.'' dinoscilur  pervenisse,  quem  censum  dicti  coniuges  coram  nobis  ipsi  Dyrolfo 
manu  communicata  pariter  resignarunt  et  renunciaverunt  eidem  simpliciter  et 
de  piano.  In  testimonium  et  robur  prcdiclorum  presentem  litteram  ad  preoes 
dictorum  nostrorum  coneivium  sigillo  nostre  ctvitatis  dediinus  roboratam. 
Actum  anno  domini  M.CC.  LXXX.  tertio,  die  beate  Agnetis. 

in  St.-A.  Darmstadt:  Worms  124».  or.  fkb.  c.  sig.  pend.  dei. 

400.  1283.    Februar  IS.  Breisach.  —  König  Rudolf  ßllt  den  Rechtssjmtch, 

dass  jeder  mit  dem  Münzrecht  belehnte  Reiclisßrst  wich  dem 
alten  Herkommen  nicht  alier  wich  dem  Willen  der  Hausgenossen 
münzen  soü. 

is  Rudolfus  dei  gratia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Universis  sacri 
imperii  Romani  fidelibus  presentes  litteras  inspecluris  gratiam  suam  et  omne 
;o.»*r.bonum.  Nobis  pro  tribunali  sedenlibus  in  Brisacbo  in  die  beate  Scolastice 
virginis,  per  sentenciam  prineipum,  comitum,  nobilium  ac  aliorum  imperii 
Hdelium  quesitum  el  obtentum  extitit  coram  nobis,  quod  quilibet  prineeps 

20  imperii  ecclesiasticus  vel  secularis  ab  ipso  imperio  monetam  tenens  in  feodum, 
ipsam  monetam  pocius  debet  eudere  vel  eudi  faciet  secundum  ius  et  con- 
suetudinem,  quibus  ab  antiquis  temporibus  de  iure  bactenus  est  gavisus,  quam 
iuxta  voluntatem  consorcium  qui  vulgariter  huessgenocs  appellantur;  unde 
nos  videntes  eandem  sententiam  inniti  iuslicie  ipsam  auetoritate  regia  approba- 

ttinus.  Testes  sunt:  vencrabiles  .  .  Argentinensis,  H.  Basiliensis  episcopi; 
honorabiles  viri  .  .  Maguntinus  et  .  .  Argentinensis  prepositi;  nobiles  viri  .  . 
dux  de  Tecke,  Egeno  comes  de  Friburgo,  .  .  comes  de  Veldens,  Ot.  de  Ossen- 
stein,  W.  de  Clingen  et  quam  plures  alii.  In  cuius  rci  testimonium  presens 
scriptum  exinde  conscribi  et  maiestatis  nostre  sigillo  feeimus  communiri. 

so  Datum  in  Brisacho  idus  februarü  indictione  XI,  anno  domini  M.  cc.  lxxx.  ili, 
regni  vero  nostri  anno  deeimo. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms,  or.  mb.  Das  etwas  beschädigte  Siegel  hängt  an  roth- 
seidener  Sdmur.    NacJdässige  Schrift. 

Druck:  Schannat  II,  143.  =  MG.  LL.  II,  443.  —  Reg.  Böhmer  734. 

401.  1283.    Januar  20.  —  Vertmichtniss  der  Gisela  Witttcc  des  Hartlieh 

und  ihrer  Töchter  zu  Gunsten  des  Klosters  Schönau. 

Iudices  Wormatienses.  Noverint  universi  presentium  conspectores ,  quod 
Gisela  relicta  Hartlibi  coneivis  noslra  nec  non  Gisela  el  Elizabeth  filie  eiusdem 
in  noslra  presentia  constitute  pure  et  simpliciler  legaverunt  et  donaverunt  hec 
4o  quo  subscripta  sunt,  post  mortem  suam  pro  remedio  animarum  suanim  dicti 


Digitized  by  Google 


1283. 


257 


Hartlibi  et  Ortlibi  Gisele  iunioris  mariti  omniumque  progenitorum  eoruradem 
conventui  de  Sconaugw.  In  primis  curiam  suam  in  vico  Hagenonis  cum 
omnibus  attinentiis  suis  ad  undecim  libras  hallensium  in  censu  annuo  estima- 
tam.  Item  quandam  domum  inter  gades  ad  duas  libras  hallensium  annis 
singulis  estimatam.  Item  quandam  apolhecam  ad  quinque  solidos  annuatim.  s 
Item  ante  portam  piscium  duas  arcas  ad  unam  libram  hallensium  annuatim. 
Item  apud  novum  pontein  ad  quinque  so]  idos  annuatim.  Item  duas  uncüis 
et  dimidiam,  quas  magister  civium  quicumque  pro  tempore  fuerit  in  die  beati 
Martini  annis  singulis  assignabit.  Item  imme  Cratzwinkele  duas  areas  ad 
Septem  soYidos  annuatim.  Item  quandam  curiam  apud  Nunnenmunster  adio 
duas  libras  annis  singulis  estimatam.  Item  ibidem  curiam  anteriorem  annuatim 
ad  duas  libras  et  dimidiam  estimatam.  Item  in  Pephilnkeim  ad  novem  unetos 
annuatim.  Sunt  in  villa  Westhoven  quinque  iugera  et  dimidium  vinearum  et  in 
Hocheim  vinearum  quatuor  iugera  et  quartale;  que  omnia  ad  duodeeim  Udenta 
in  censu  annuo  computantur.  Item  inter  civitatem  Wormatiensem  et  Peterns-  v-> 
heim  oc togin la  et  Septem  iugera  terre  arabilis  sita,  que  sine  defectu  ad  centum 
maldra  siliginis  annis  singulis  computantur,  tali  tarnen  condicione  interposita, 
quod  de  pensione  prenotate  annouo  dabuntur  Heinrico  filio  iunioris  Gisele  et 
Ortlibi  viginti  et  quinque  maldra  siliginis  annuatim  tantum  temporibus  vite 
sue,  que  tarnen  nequaquam  reeipiet  nisi  post  mortem  senioris  Gisele  et » 
ambarum  filiarum  premissarum,  ita  ut  post  eius  obitum  ad  prefatum  mona- 
sterium  revertantur.  llem  post  obitum  carundetn  dabuntur  Mctbildi  nulrici 
sue  ad  vitam  suam  quinque  maldra  siliginis  annuatim  et  duabus  beginis  dictis 
Margaretis  unum  inaldrum  annuatim.  Simiü  modo  duabus  filiabus  Mie  vide- 
licet  (Catherine  et  Agneti  unum  inaldrum  ad  vitam  suam  ita  tarnen ,  quod s» 
una  earum  priorum  sive  posteriorum  si  altera  premortua  fuerit  quoad  vixerit 
possidebit.  Hec  autem  omnia  singulis  exspirantibus,  prout  supra  expressum 
est,  post  obitum  dictarum  Gisele  et  filiarum  suarum  ad  usus  conventus 
SconaugfV/ts/s  libere  revertentur,  sitl  quia  de  prescriptis  agris  quibusdam 
personis  alibi  expressis  ad  viginti  et  quinque  maldra  siliginis  insuper  et» 
tri'decim  unctYis  et  dimidiam  in  censu  annuo  persolventur.  Nec  non  et  duo 
maldra  tritici  monacho  in  capella  SconaugiVws/  Wonnatic  celcbranli  a  pre- 
dictis  Gisela  et  filiabus  suis  perpetualiter  ordinata  de  prescriptis  centum  maldris 
tantummodo  supercrunt  septuaginta  et  quatuor  maldra  cunetis  exspirantibus, 
qui  superius  expressi  annuam  pensionem  reeipient  ad  vitam  suam,  que  septua-  is 
ginta  et  quatuor  maldra  pro  decem  et  novem  librLs  hallensium  in  censu 
annuo  estimantur.  Item  legaverunt  et  donaverunt  eidem  conventui  iugera 
pratorum  ad  viginti  et  duo  mannesmaden,  que  pro  sex  Ubris  hallensium  sunt 
in  censu  annuo  estimata.  Hec  singula  et  universa  predicta  Gisela  et  filia 
eiusdem  Gisela  et  Elizabeht  in  nostra  presenlia  legaverint  et  donaverint  libere« 
et  absolute  conventui  in  Sconaugw  post  mortem  omnium  predictarum  estimata 
in  censu  annuo  ad  quinquaginta  et  Septem  et  dimidiam  libram  hallensium 
et  insuper  duo  maldra  tritici  monacho  in  curia  Wormattews»  celebranti,  verbis 
talibus  interiectis,  quod  post  mortem  earundem  prenominata  bona  camerario 
qui  pro  tempore  fuerit  vel  alii  persone  monasterii,  si  tarnen  illud  decreverint« 
dispensanda  libere  committentur;  ordinantes  taliter  et  legantes  de  censu  supra 

Jl.  Boos,  irrkundonVuch  <l.  Surft  \V..rm»  i.  17 


Digitized  by  Google 


258 


128:1. 


notato  viginti  et  sex  libras  videlicet,  ul  singulis  seplimanis  in  feria  secunda 
decem  solidi  in  conventum  pro  piscihus  expcdiantur.    Item  legaverunt  de 
prescripla  summa  pecunie  anmiatim  in  sabbatis  singulis  qnatuor  temporum 
triginta  sol/V/os  omni  occasionc  rcmota  infirmario   assignandos  pro  solatio 
s  infirmorum.   Item  tociens  Ires  ao\idos  eisdem  sabbatis  hospitali  ibidem.  Item 
legaverunt  et  ordinavcrunt  viginti  lab'/*/«  pro  quinque  anniversariis  Hartlibi, 
Ortlibi  et  predictarum   Oisele  filiarum  suarumque  Giscle   et  Elizabetli  in 
Schonaugw  celebrandis  annis  singulis  in  bunc  modum,  quod  singutis  earum 
decedentibus  snccessive  superslites  vel  snperstcs  tarn  in  die  sepulturc  quam 
10  in  singulis  anniversariis  cum  tribus  libris  ballensium  conventui  ministrabit, 
post  obitum  vero  ultimc  prelihatus  disponsator,  qui  pro  tempore  provisor 
fuerit  dictorum  bonorum,  similiter  tria  la]enfn  circa  exequias  ultime  conventui 
ministrabit  et  postmodum  in  singulis  anniversariis  cum  quatuor  libris  vide- 
licet quinquics  in  anno  cum  viginti  InletUis  ballensium  quinque  servitia  pro- 
neurabit,  ita  tarnen  cum  pensiones  supra  notate  annone  videlicet  triginta  duo 
maldra  universis  ac  singulis  decedentibus  dicto  vaeaverint  monasterio  et  cum 
plenum  censum  superius  expressum  habere  potuerit  de  eisdem,  medio  vero 
tempore  sieul  et  Semper  deineeps  secundum  (juod  provenlus  annis  singulis  se 
extenderint,  ministrabit.    Sane  si  eorundem  bonorum  census  sive  provenlus 
2oaliquo  aunorum  supra  estiinatam  taxationem  aecreverint,  idem  provisor  sequenti 
die  post  anniversarium  cuiuslibet  prediclorum  ad  nutum  prioris  et  conventus 
de  super  babundantibus  solacium  proenrabit.    Item  ordinaverunt  de  curia 
anteriori  apud  Nuuncnmunster  superitis  expressa  uuam  libram  ballensium  ad 
altare  sanete  Katherine  Sconaug/c  pro  lampadis  lumine  imperpetuum  pro- 
as  curando.   Item  decem  solidos  de  eadem  curia  ad  lampadem  in  curia  Sconau- 
giensi  Wormaftc  imperpetuum  exornandam.   Verum  si  forte  quod  absit  con- 
ventum  dictum  causa  penuric  dispargi  contigerit,  perinittunt  prefate  Gisela  et 
fdie  sue,  ut  bona  et  redditus  supradicti  in  solucionem  debitorum  eorundem 
medio  tempore  convertantur,  donec  conventus  ad  propria  revocetur,  quo 
sorevocato  iterum  ipsa  bona  eidein  servire  ineipiant  sicut  ante.    Tactum  est 
etiam  quod  dicta  Gisela  senior  ipsa  bona  quamdiu  vixerit  possidebil  paeifice 
et  quiete  et  potestatem  babebit  de  ipsis  bonis  faciendis  quiequid  sue  placuerit 
voluntali,  nec  aliquis  eidem  actionem  movere  debet  vel  eam  ad  iuramentum 
compellere,  si  necessitate  cogente  ipsa  bona  non  potuerit  obtinere  vel  si  alitcr 
34 disposuerit  ordinäre.    Filic  vero,  si  mortem  matris  advixerint,   dicta  bona 
immobilia  non  divident,  sed  sub  observatione  conlinentie  simul  et  comrauniter 
se  reeipient  in  uno  domicilio  pariter  conviventes,  ipsa  bona  quoad  vixerinl 
et  per  necessitatem  corporis  obtinere  potuerint  libere  possidentes,  si  vero 
ambabus  adhuc  viventibus  aliquam  possessiuneulam  in  suprema  necessitate 
40  easdem  vendere  contigerit,  ipsam  necessitatem  evidentem  et  legitimam  declara- 
bunt,  ipsam  tarnen  ordinationein  post  mortem  matris  non  poterunt  retractare. 
Porro  ultima  filiarum  altera  decedente  nichil  vendere  poterit  nec  de  huiusmodi 
tractatibus  immutare,  quod  si  aliquid  talium  attemptaverit,  dictum  monasterium 
reclamabit,  ante  omnia  aulem  mater  supplicat,  ut  ad  eius  conniventiam  per 
«spacis  et  caritatis   concordantiam  memores  verborum  suorum  invicem  per- 
severent.    LH  aulem  omnia  supradicta  scilicet  servitia  ebdomadarum  quinque 


Digitized  by  Google 


1283.  259 

anniversaria  cum  latnpadibus  superius  expressis  duo  maldra  tritici,  sex  ialenta 
pro  infirmis,  duodecim  %o\idi  pro  hospilali  cum  ceteris  ordinacionibus  supra 
scriptis  firmius  observcntur,  penam  talem  annuentibus  venerabili  abbate  Wern- 
hero  et  conventu  duxenmt  provide  annectendarn,  ul  cum  singulis  annis  decano 
et  capitulo  maioris  ecclesie  Wormatiensis  duo  inaldra  tritici  pro  remedio  s 
animarum  Hartlibi  et  Gisele  prediclorum  fuerinl  assignata,  ipse  decanus  et 
capitulum  singulis  annis  de  obscrvatione  predictorum  inquisitionem  facient 
diligentem  et  si  aliquid  ex  premissis  invenerinl  non  servatum,  dictus  abbas 
et  conventus  eisdcm  assignare  tenebitur  tantum  quantum  de  premissis  sub- 
tractum  fuerit  vel  neglectum.  Si  vero  quicquam  de  bonis  et  redditibus  10 
sepedictis  distractum  fuerit  aut  quocunque  modo  a  dicto  monasterio  alienatum, 
prescripto  maiori  capitulo  in  tanta  pecunie  summa  quantum  bona  vendita 
valuerint  erunt  protinus  obligati.  Huius  rei  testes  sunt:  dominus  Lampertus 
officialis  curie  Vformatiensis,  venerabilis  abbas  Wernberus  monasterii  de 
Sconaugta,  frater  Herdegenus,  frater  Jacobus  camerarius  et  frater  Johannes  u 
dictus  Amella  monachi  de  Schonaug/a.  Item  Reinoldus  civis  VfoTmatiensis 
et  alii  quam  plures.  In  testimonium  autem  omnium  premissonim  et  robur 
sigillum  nostrum  una  cum  sigillo  iain  dicti  abbatis  de  Schonaugta  presentibus 
sunt  appensa.  Acta  sunt  hec  anno  domini  M.  ducentesimo  octogesimo 
lertio  Fabiani  et  Sebastiani.  w 


SU-A.  Darmstadt:  Worms  121    or.  tnb.  c.  2  sig.  pend.;  das  Siegel  de*  Abts  ist 
abgefallen.   Kleine  Schrift.  (A). 

G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  fei.  144—146.  (B). 


Druck:  Würdtwem,  Chrrm.  dipl.  man.  Schönau  p.  178—186.  —  Reg.  Scriba 
nr.  5289.  n 


1283.    Mai  20.  —  Biindniss  des  Wormser  Klerus.  402. 

Nos  maioris,  Nuhusensis,  saneti  Pauli,  saneti  Andree  et  saneti  Martini 
ecclesiarum  Wormatiensium  prepositi,  decani  et  capitula.  Considerantes,  quod 
licet  de  imponendis  oneribus  ecclesiis  Wormatiensibus  et  de  exaetionibus  ab 
eis  faciendis  nec  non  pro  earum  libertatibus  et  iuribus  conservandis  manifeste  so 
satis  provisioncs  a  predecessoribus  nostris  et  nobis  emanaverint  et  super  Müs 
instrumenta  per  improbe  cupiditatis  audaciam  ecclesie  Wormatiensis  clerus 
civitatis  et  diocesis  graves  passe  sunt  usque  adeo  lesiones,  quod  Status  cleri 
deterioris  conditionis  plerumque  factus  videatur,  quam  tempore  Pharaonis,  qui 
legis  divine  noticiam 1  non  habebat,  tot  enim  angariis  et  dispendiosis  exaetioni-  sä 
bus  affliguntur,  ut  eis,  quod  Jhereinias  deplorat,  competere  videatur:  Princeps 
provinciarum  facta  est  sub  tributo.  Ad  hoc,  inquam,  mal  um  evitandum  pre- 
dictis  provisionibus  et  infrascriptas  de  cominuni  cousüio  decrevimus  adiun- 
gendas,  ut  nostre  ecclesie  et  alie  parrochiales  ecclesie  et  Capelle  nostris  ecclesiis 
annexe  et  ecclesiarum  nostrarum  offieiis  unite  exaetionibus  et  oppressionibus  40 
indebitis  et  iueonsuetis  oneribus  multipliciter  hactenus  pregravate  inantea  non 
graventur.    Deliberatione  itaque  provida  et  matura*  habita  super  premissorum 


[402.]    «  .S':  legem  divinum  non  lisib.    1  S:  j.rovida  habita  et  matnra. 

17» 


Digitized  by  Google 


1283. 


relevatione  in  futurum  fidc  datione  et  iuramenti  prestatione  nos  ad  invicem 
firniavimus  et  a  nobis  et  nostris  successoribus  volumus  inviolabililer  observari, 
quod  dcinceps  nullo  unquain  tempore  pro  toto  anno  vel  aliqua  parte  anni 
prebendas  nostras  suspensas  vel  non  suspensas  alicui  episcoporum  qui  pro 

s  tempore  fuerit  dabimus  vel  aliquid  de  earum  provenlibus  concedemus.  Volu- 
mus etiam  et  ordinamus  secundum  antiquam  consuetudinem  observatam,  ut 
dum  concilium  a  domino  tnetropolitano  fuerit  celebrandum,  quelibet  ecclesia 
faciat  expensas  pro  suis  prelatis  et  Ulis  sibi  ab  ecclesia  adiunctis  et  ultra 
illas  expensas  ecclesie  nullas  facient  alienas.    In  aliis  etiam  articulis  et  casibus 

10  eraergentibus  pro  libertatibus  iuribus  ecclesiarum  et  personarum  carundem 
conservandis  ad  invicem  adherebimus  sub  vinculo  prenotato,  expensis  com- 
munibus  et  labore,  sicut  de  hoc  in  quodam  alio  instrumenta  sigillis  ecclesia- 
rum sigillato  plenius  continetur.  Omnes  etiam  canonici  de  novo  ad  capitulum 
admissi  vel  admittendi  fide  dato  promittent  et  iurabunl  premissa  inviolabiliter 

üobservare.    Volumus  etiam  ut  singulis  annis  in  vigilia  Thome  hec  littera  in 

cuiuslibet  ecclesie  capitulo  cum  littera,  de  qua  supra  facta  est  mencio3,  reci- 

tetur,  super  quo  presentein  litteram  ecclesiarum  nostrarum  sigillis  duximus 

roborandam.       Actum  anno  domini  MCCLXXXI1I,  XIII  kalendas  iunii. 

St.-A.  DarmsUult:  Chart.  Worm.  *.  XK/irf.  St.  (Dj. 

»  Drucke:  Schannat  II,  144  (S).  -  Würdturein,  Subt.  Dipl.  XIII,  202.  -  Reg. 
Scriba  1947. 

403.  1283.    Juni  18.  —  Testament  des  Hezclo  Kantor  tu  s.  Andreas  in 
Worms. 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis  amen.    Noverit  omnium  Christi 

as  fidelium  tarn  presencium  quam  futurorum  sollers  industria,  qualiter  ego  Hezelo 
cantor  ecclesie  sancti  Martini  Wormaeiensis  memor  condictionis  humane, 
quam  semper  humana  comitalur  fragilitas,  considerans  eciam  mentis  oculo 
diligenter  graviludinem  peccatorum  mcorum,  dominum  deum,  a  quo  bona 
cuncta  procedunt,  qui  est  unica  spes  salutis,  de  mea  substancia,  in  qua  me 

sodispensatorem  in  hoc  brevi  temporis  spacio  utinam  lidclem  constituit,  volo  et 
ex  intimis  nie  delectat  honorare,  confidens  sumilerquc  sperans  id  miebi  ad 
eterne  mercedis  augmentum  liquido  profuturum.  Lego  igitur  in  hiis  scriptis 
pro  remedio  anime  mee  ac  parentum  meorum  beato  Martino  patrono  meo 
bona  subnotata,  dotans  specialiter  per  hec  bona  allare  beatc  Marie  Magdalene, 

ss quod  est  in  ecclesia  sancti  Mariini,  statuens  et  ordinans,  quod  quicumque 
fuerit  senior  ac  propinquior  layeus  in  mea  cogualione  vel  clericus  senior  ac 
propinquior,  si  non  sitlaicus1,  conferet  et  assignabit  hos  redditus  alicui  clerico 
de  mea  cognatione  si  invenitur  vel  hnnesto  sacerdoti,  qui  racione  dictorum 
proventuum  decano  ecclesie  sancti  Martini  obedienciam  faciet  ad  faciendum 

40  ea,  que  sunt  ecclesie  decentia  et  utilia,  et  chorum  sancti  Martini  more  vicario 
frequentabit  presenciam  quoque  chori  in  diminutione  pereipiet  et  habebit; 

*  cum  littera  —  mencio  fehlt  bei  S. 
I4()a|    1  laieus  stelU       einer  Humr. 


Digitized  by  Google 


12*3. 


261 


Semper  eciam  post  decantatum  offertorium  ad  altare  tnaius  in  contradictione 
decani  missam  cottidie  pro  dcfunctis  nisi  sit  dies  dominica  vel  festiva,  in 
quibus  licite  officium  diei  sibi  competens  sine  nota  dicet.    Sunt  autem  hec 
bona  et  situs  eorum:  tres  iurnalcs,  ubi  puniuntur  homines  versus  campum, 
consulcanei  domini  de  saneto  Andrea  cum  uno  iurnali  versus  civitatem,  con-  s 
sulcanea  vidua  Frizzonis  de  Osthown.    Item  extra  melius  in  eadem  via  II 
iurnales  versus  civitatem,  consulcanei  domini  de  saneto  Andrea  cum  duobus 
iurnalibus  versus  campum,  consulcaneus  dominus  de  Ebestein  cum  duobus 
iugeribus.    Item  in  strata  Moguntina  I  iurnalem  tendens  super  viatn,  qua 
itur  ad  patibulum  versus  civitatem,  consulcanei  domini  de  Nuhusa  cum  unoto 
iurnali.  Item  II  iurnales  tendentes  super  Bubumvert  versus  civitatem,  consul- 
caneus Wernherus  Amel  cum  1  iurnali  versus  patibulum,  consulcaneus  Cape- 
lere cum  II  iurnalibus.    Item  unus  iurnalis  et  dimidius  in  Ringewandun 
versus  civitatem,  consulcaneum  hospitale  cum  1  iurnali  et  dimidio  versus  cam- 
pum vidua  Frizzonis  de  Osthowen  cum  Hl  iurnalibus.    Item  in  Ringewandun  l* 
retro  ecclesiam  domine  nostre  I  iurnalis  versus  campum  hospitale  consul- 
caneum cum  I  iurnali  et  dimidio  versus  civitatem,  consulcaneus  quidam  clericus 
saneti  Andree.    Item  l  iurnalis  et  dimidius  imme  Sezze  versus  Renum,  con- 
sulcaneus fdius  Cunonis  de  Nunnenmunster  cum  uno  iurnali  et  dimidio  versus 
stratam  Moguntwaw  Wernherus  Ritderchun  cum  uno  iurnali.     Hein  tinusw 
iurnalis  et  dimidius  super  blalduti  versus  Renum,  consulcaneus  vicarius  sanete 
Marie  Magdalene   ecclesie  saneti  Martini   cum  uno  iurnali  Dirolfus  miles 
habet  III  iurnales  tendentes  super  predictos.    Item  unus  iurnalis  ibidem  versus 
patibulum,  consulcanei  domini  de  saneto  Martino  cum  duobus  iurnalibus  et 
tres  iurnales  predicti  Dirolfi  sunt  consulcanei  versus  civitatem.    Item  in  strata  as 
Nuhusensi  tres  iurnalcs  et  dimidius;  item  duo  iurnales  lougi  versus  campum, 
consulcanea  vidua  Spanus  cum  uno  iurnali  versus  civitatem,  consulcaneus  vicarius 
saneti  Bencdicti  in  ecelesia  saneti  Marlini  cum  II  iurnalibus.   Item  extra  melius 
in  eadem  gwanda  duo  iurnales  et  dimidius  versus  Hochheim,  consulcanei 
domini  de  saneto  Martino  cum  dimidio  iurnali.    Item  unus  iurnalis  et  dimi-so 
dius  versus  civitatem,  consulcanei  domini  de  saneto  Martino,  versus  vallum 
domini  de  saneto  Andrea  cum  quatuor  iurnalibus.    Item  in  alio  campo  in 
pari  anno,  ubi  comburuntur  homines,  duo  iurnales,  consulcanei  domini  de 
Nuhusa  versus  campum  cum  1  iurnali  versus  civitatem  Dirolfus  miles  cum 
uno  iurnali.    Item  duo  iurnalcs  tendentes  super  bundam  domini  episcopi  s.s 
versus  civitatem,  consulcaneus  Crutsaccus  miles  cum  uno  iurnali  et  dimidio 
versus  campum,  consulcanee  domine  de  Orto  cerusorum.   Item  quatuor  iurnales 
in  Grasewege  tendentes  super  Wolfgruben  versus  civitatem,  consulcaneus  Ger- 
hardus  Kamcrarius  cum  duobus  iurnalibus.    Item  unus  iurnalis  infra  melius, 
consulcaneus  versus  campum  Sigilo  de  Watdcnhcim  miles  cum  uno  iurnali  <o 
versus  civitatem,  consulcaneus  Jacobus  Keiser  cum  duobus  iurnalibus.  Item 
unus  iurnalis  tendens  super  Horgeheimcr  weh  versus  campum,  consulcaneus 
Wolgeburne  cum  uno  iurnali  versus  civitatem,  consulcanee  domine  de  Orto 
cerusorum  cum  uno  iurnali.    Item  super  Primma  VI  iurnales.    Item  quatuor 
iugera  vinearum  sita  in  Ostowen,  quorum  duo  sita  sunt  in  gwanda,  que  dici-  a 
tur  Rudal,  versus  campum,  consulcanei  pueri  Engelmanni  cum  III  iugeribus 


S' 


Digitized  by  Google 


262 


128.1 


versus  Renuni  domini  de  saneto  Petro;  alia  vero  duo  sita  sunt  in  gwanda, 
que  dicitur  Libenberch ,  versus  Westowen ,  consulcanei  domini  de  templo. 
Sunt  eciam  hü  census  primo  vidua  Garlebecheri  de  curia  sua,  quam  inhabitat, 
unam  libram  Wormaciensium  denariorum  in  festo  Remigii  et  in  festo 

&  Georgii  unam  libram  denariorum.  Item  underu  Salzcasten  Jacobus  filius 
Berzonis  dicti  Stecchoseln  de  area  domus  sue  V  solidos  Wormaciensium 
denariorum  in  festo  Remigii  et  in  festo  Georgii  V  solidos  de  eadem  area  et 
duos  cappones  in  carnisprivio.  Item  ibi  prope  Holzaphel  de  area  domus  sue 
duos  solidos  W or maciensium  denariorum  minus  uno  denarw  et  maldrum 

tosalis  de  eadem  area  in  festo  Martini  et  in  eodem  festo  duos  solidos  Worm/i- 
ciensium  denariorum  minus  uno  denario.  Item  Ludewicus  Fleming  tres 
solidos  Wormacienses  et  unum  denarium  de  area  domus  sue  in  festo  Remigii 
et  in  festo  Georgii  de  eadem  area  tres  solidos  Wornutcienscs  et  unum  deno- 
rium  et  duos  capones  in  carnisprivio.    Item  Burcardo  cerdo  de  area  domus 

ii  sue  sita  iuxta  rivum  Septem  uncias  W br maciensium  denariorum  in  festo 
Remigii.  Item  iuxta  sanetum  Georgium  VVernherus  Becherarius  de  area 
domus  sue  sita  ex  opposito  fontis  apud  sanetum  Georgium  quinque  uncias 
Wormaciensium  denariorum  et  duos  capones  in  carnisprivio.  Item  in  vico 
Panis  Wcrnherus  Hellcrapphc  de  curia  sua  V  uncias  Wormaciensium  dena- 

30  riorum  Remigii  et  festo  Georgii  V  uncias.  Item  in  Scimergazzen  Wernherus 
pellifex  de  curia  sua  in  festo  Margarete  octo  uncias  Wormaciensium  dena- 
riorum. Item  de  area  Liben,  que  fuit  Ymberus,  X  solidos  Wormaciensium 
denariorum  in  festo  assumpeionis.  Item  Johannes  Blencheln  de  area  domus 
sue  sita  ex  opposito  curic  domini  Berlewini  XVII  denarios  in  festo  Remigii 

»et  unum  caponem  in  festo  Marlini.  Item  Klizabct  filia  Lanthechern  de  area 
domus  sue  duos  solidos  Wonnacicnsium  denariorum  in  festo  Remigii  et 
unum  caponem  in  festo  Martino.  item  Cfinradus  Span  iunior  duos  solidos 
Wormaciensium  denariorum  de  area  domus  sue,  que  sita  est  ex  opposito 
Wlpecule.    Et  quia  ea,  que  in  hac  littera  expresse  continentur,  volo  et  summo 

ju  studeo  desiderio  ad  cfTcctum  optabilem  perduci  et  inviolabiliter  observari,  talem 
penam  adieci  et  adicio,  quod  si  capitulum  ecclesie  saneti  Martini  eandem 
vicariam  commutaverit  in  canoniam  vel  heredes  meos  circa  sacerdotis  institu- 
tionein ad  ipsum  beneficium  inpediverit,  ipso  facto  hec  universa  bona  ad  heredes 
meos  in  contradictionc  decani  et  capituli  predictorum  proximos  revertentur. 

saHec  utique  bona  transfero  beato  Martino  cum  omni  iure  et  titulo,  quo  ego 
ipsa  possidco  in  perpetuum  possidendum  iuxta  formam  superius  annotatam. 
Statuens  de  consensu  omniurn  ecclesiarum  conventualium  in  Wormacia,  quod 
prenotati  proventus  neque  provocatione  neque  exaetione  aliquorum  sentire 
debent  diminutionem.    Preterea  statuo  et  ordino  de  confratrum  meoruin  con- 

40  sensu,  ut  in  anniversario  obitus  mei  die  Hat  in  choro  saneti  Mar/im  memoria 
mei  et  parentum  meorum  cum  inissa  et  vigiliis  novem  lectionum  et  eodem 
die  sacerdos,  qui  hoc  beneficium  predictuin,  quod  nunc  instiluo,  tunc  habuerit, 
tres  libras  hallensium  et  tria  maldra  tritici  dividendas  equaliter  canonicis  et 
vicariis  amministret,  de  quibus  maldris  Wemhems  Holtmunt  decanus  ecclesie 

*»  saneti  Andree  de  V  iurnalibus  sitis  iuxta  Primtnam  tendentibus  super  sex 
iurnales  mei  ipsius  duo  maldra  solvit  et  unum  Cdnradus  Bigarius  in  vico 


Digitized  by  Google 


1283. 


2R3 


Canum  de  iurnali  sito  in  vico  Canum,  considcaneo  dominis  saneti  Marlini,  sin- 
gulis  annis  persolvit.  De  prefatis  autoin  maldris  tritici  ita  slatuo,  quod  unum 
in  anniversario  patrui  mei  H.  quondain  cantoris,  quod  est  in  octava  beali 
Stephani,  secundum  in  anniversario  matris  sue  ave  mee,  qui  est  tercia  die 
mensis  iunii,  tercium  in  anniversario  tneo  predicto,  quando  occurrerit  inter  s 
presentes  ut  premissum  est  dividenda.  Preterea  adicio  statuo  et  ordino,  quod 
si  predictum  beneficium  alieui  clerieo  de  mea  cognacionc  nondum  forte  pro- 
moto  ad  ordinacionem  sacerdocii  collatum  fuerit,  dum  modo  idem  habilitcr 
se  et  statutis  temporibus  iuxta  etatis  sue  qualitatem  et  possibilitatem  se  faciat 
adulteriores  ordinaciones  promoveri ,  statim  collationem  sibi  facta  quamdiu  10 
adeptus  non  fuerit  Ordinationen)  sacerdocii  alium  sacerdotem  pro  se  ad  cele- 
brandum  divinum  officium  in  ecelesia  memorata  instituel  ministrando  ei 
medietatem  proventuum  predictorum  taut  diu  quousque  in  pari  propria  non 
querendo  aubterfugia  ad  ordinacionem  sacerdocii  potuerit  promoveri.  Item 
volo  et  ordino ,  quod  si  processu  temporis  ita  progenics  mea  mortalitate  u 
preventa  penitus  ignorem  adeo,  quod  presentator  seu  huius  beneficii  collator 
per  oblivionis  scrupulum  requiri  nequeat  vel  inveniri,  decanus  et  cantor  qui 
tunc  pro  tempore  fuerint  in  ecelesia  saneti  Martini  predicta  beneficium  ante- 
dictum  conferent  in  animas  suas  honosto  viro,  qui  in  forma  premissa  offi- 
cium in  choro  et  aliis  ecclesie  utilibus  laudabilitcr  excquitur.  Ut  autem  heca» 
mea  voluntas  secundum  Ordinationen»  prescriptam  omni  evo  firmior  habeatur, 
presenti  scripto  omnes  ecclesie  conventuales  in  Wormacia  sua  sigilla  in  testi- 
monium  mei  facti  et  argumentum  rei  gestc  inclinati  meis  preeibus  appen- 
derunt.  Et  nos  maioris,  Nuhusensis,  saneli  Pauli,  saneli  Andrec  et  saneti 
Martini  ecclesiarum  Wormwiensium  decani  et  capitula  ob  devotam  petirio- 
nem  Hczelonis  cantoris  prefati  in  evidenciam  et  robur  omnium  premissorum 
nostra   sigilla  duximus   presenlibus   apponenda.  Datum   anno  domini 

M.  CC.  LXXX  III.  in  octava  penthecostes  vel  pnmo  idus  mnu. 

St.-A.  Darmstadt:  Wurm*  nr.  mh*.  or.  mb.   Scluhie  gltxchmästiae  Sclurift.  Die 
4  rothen  Wachssiegel  hängen  an  rotltgrünseidetten  Schnüren;  das  Siegel  von  Neu- 3» 
hausen  fehlt. 

Druck:  Baur  HU.  II,  348  ff.  unvollständig. 


1283.  —  Die  Bürger  von  TForros  ajtj)dlierm  an  den  Pojw/  und  reclU-  404. 
fertigen  sich. 

Quia  vos  .  .  vcnerabilis  pater  et  dominc  Wormatiensis  episcopus,  .  .  s«, 
decane  et  capitulum  ecclesie  WormatU-nsia  .  .  contra  .  .  magistros,  consules 
ac  universos  cives  Wormatienses  divina  suspendere  deerevistis  affirmantes, 
quod  magistri  consules  ac  universi  cives  predicti  monetam  eudere  intendant 
secundum  sue  arbitrium  voluntatis,  cum  tarnen  secundum  racionabilem  con- 
suetudinem  et  a  tempore  a  quo  non  extat  memoria  observatam,  si  dominus«) 
V/ormatiensis  episcopus,  qui  pro  tempore  fuerit,  decreverit,  quod  nova  eudatur 
moneta,  raonetarii  Wormatienses  pondus  monete  debeant  et  consueverint 
modarari  utpote  qui  circa  hoc  pre  aliis  sunt  periti  ac  moneta  ipsa  pondere 


2«i  4 


1283. 


legitimo  defraudetur,  quod  ex  nunc  intcnduut  racione  privilcgii  sui  et  consue- 
tudinis  supradicte.  Item* quia  vos  domine  episcopus  et  capitulum  prenotaü 
suspensionis  divinorum  causam  pretenditis  iniurias  notorias  Wormatiensis 
ecclesie,  ut  asseritis  irrogatas  in  personis  uobilium  virorum  Heylemanni  et 

.-.Geboldi  militum  de  Eppclinshcim  et  Syfridi,  quos  de  claustrali  curia  ecclesie 
Wormatiensis  asseritis  magistros  eosdem  et  consules  extraxisse  et  suo  carceri 
intrusissc,  cum  tarnen  prcdicta  curia  nee  in  innnunitate  ecclesie  Wormatiensis 
existat  nec  a  canonicis  vel  personis  ecclesie  antique  (?)  sit  possessa  nec  incor- 
porata  sit  possessionibus   ecclesie  supradicte,  sed  sit  layco  censualis  et  a 

io  layco  inhabitata  fuerit,  cum  predicta  dicitis  conligissc  nec  eo  gaudere  debeat 
iure,  ob  boc,  quo  gaudenl  res  ecclesiastice  secundum  canonicas  sanetiones,  et 
predicti  milites  et  Syfridus  layei,  quorum  unus  tarnen  ministerialis  est  ecclesie 
Wormaticnsis,  auetoritate  conpetentis  iudicis  fuerint  occupali,  de  quo  etiam 
facto  mediante  doniino  Wormatiensi  episcopo  et  ad  cius  placitum  est  pro 

is  occupalione  huiusmodi  cum  predictis  militibus  et  SyOido  compositum  et  ami- 
cabiliter  concordatum.  Item  causam  suspensionis  pretenditis  vos  domine  epi- 
scopus et  capitulum  prenotati,  quod  magislri  et  consules  ac  universitas  civium 
prediclorum  exaetionem,  que  dicitur  ungelt,  extorqueaut  a  vobis  et  aliis  uni- 
versis,  cum  tarnen  predicti  magislri  et  consules  racione  ordinacionis  facte  inter 

so  magistros  et  consules  predictos  et  dominum  episcopum  Wormatiensem  cum  sua 
ecclesia  Wormatiensi,  qui  sedi  pro  illo  tempore  presidebat,  assumptis  sedeeim 
de  quatuor  parroebiis  civitatis,  mediante  doniino  Wormatiensi  episcopo,  insti- 
tuendi  ungelt  pro  necessitate  et  uUlilatc  civitatis  eiusdem  babeant  potestatem 
secundum  quam  etiam  ordinationem  ungelt,  quod  nunc  reeipitur,  est  ratio- 

3»  nabiliter  institutum.  Item  quia  vos  dominc  episcopus  et  capitulum  pro  causa 
suspensionis  pretenditis,  quod  annonam  vestram  et  aliorum  clericorum  Wormo- 
tiensium  deduci  extra  civitalcm  non  permittant,  .  .  magistri  et  consules  pre- 
notati, cum  tarnen  prohibicio  deduetionis  annone  specialiter  clericis  non  sit 
facta  sed  generaliter  edicta  causa  famis  seil  penurie  devitande  et  ob  hoc 

ao  tanquam  omnibus  utilis  et  communis  sit  communiter  conservanda.  In  quibus 
omnibus  supradictis  tamquam  in  causis  propriis  vos  .  .  domine  episcopus  et 
capitulum  actoris  et  iudicis  usurpatis  officia  licet  in  causa  vestra  actores  et 
iudices  esse  non  debeatis  nec  penain  infligere  possitis  reis  secundum  legiti- 
mas  sanetiones.    Item  quia  pro  causa  suspensionis  pretenditis  vos  domine  .  . 

3s  episcopus  et  capitulum  prenotati  .  .  magistros  et  consules  quendam  de  eimi- 
terio  Minorum  fratrum  Wormatiensitim  violenter  extraxisse  et  eum  »  .  ,l 
procurasse,  cum  tarnen  nec  extraxerint  nec  eum  extrahi  procurarint,  sed 
ipsum  adduetum  et  coram  iudicc  constitutum  tanquam  latronem  publicum 
permiserunt  a  competenli  iudicc  sententialiler  condempnari,  unde  non  ipsi 

40  magistri  consules  ac  universi  eives  sunt  puniendi,  cum  sint  in  facto  huius- 
modi innocentes,  sed  si  quis  fecit  conveniendus  et  puniendus  est  cum  pena, 
suum  auetorem  debeant  tenere  et  puniendus  sit  iuxta  meritum  sue  culpe. 
Item  quia  vos  domine  episcopus  et  capitulum  pro  causa  suspensionis  divino- 
rum in  penam  magistrorum  consulum  et  civium  prediclorum  pretenditis  ma- 


45         [404,1    «  da»  Wort  i*t  undeutlich. 


Digitized  by  Go< 


1283. 


285 


gistros  et  consules  vicum  qtiendain  l'redicatoribus  Wormatkmibus  pro  ccrla 

pecunia  vendidisse  et  quod  accepta  pecunia  ab  eisdem  restituerc  non  curarint 

dictis  Prcdicatoribus  pecuniam  neque  vicum,  et  cum  super  hoc  et  aliis  supra- 

dictis  raagistri  consules  ac  cives  eciam  supradicti  nec  conventi  confessi  finiter 

vel  convicti  fuerint  et  vos  .  .  domine  episcopus,  .  .  decane  et  capituluin  s 

ecclesie  Wormatiensis  nulla  cause  cognicione  prehabita  ac  iuris  ordine  preter- 

ruisso  contra  magistros  consules  ac  universos  cives  Wormatienses  et  in  penam 

eorundem  divina  suspendere  decreveritis  nisi  de  premissis  infra  quindenam 

fuerit  satisfactum.    Nos  Cunradus  Span  senior  magister  civium  et  Heinricus 

Dyrolphi  procuratores  magistrorum  consulum  et  civium  prefatorum  sencientes  10 

nos  et  ipso8  ex  premissis  gravaminibus  vel  aliquo  eorundem  indebite  pregra- 

vari  habentes  mandatum  ad  hoc  procuratorio  nomine  et  pro  ipsis  et  pro 

nobis  in  hüs  scriptis  ad  sedem  apostolicam  appellamus  et  apostolos  cum  in- 

stancia  petimus,  quos  si  denegaveritis  ex  hoc  iterum  appellamus  subicientes 

nos  ipsos  singulos  et  universa  sua  et  suos  protectioni  sedis  apostolice  speciali.  is 

Inlerposita  est  hec  appellacio  per  nos  procuratores  predictos.       Anno  domini 

M.  CC.  LXXX.  tercio. 

St.-A.  W.  nr.  64.  mb.    Ohne  Spir  einer  Ausfertigung,  scheint  daher  Wo*.««» 
Coneept  zu  sein. 

Vgl  Arnold  II,  108  f.  20 


1283.    Juni  24.  —  Neun  Bäthe  der  Stadt  beschließen  keinem  neu-  405. 
gewählten  Bischof  zu  huldigen,  bevor  er  nicht  die  Versiclwrung  gebe, 
alle  Freiheiten  der  Stadt,  namentlich  die  Rachtung  aufrecht  erhalten 
zu  wollen. 

Nos  Rigelmanuus,  Wernherus  Auielle,  Wernherus  Ritderchin,  Rupcrlus, » 
Cunradus  Holderbön,  Helemanuus  Judei,  Willelmus  diclus  Bunne,  Cunradus 
Span  et  Cunradus  Dymari  consules  cives  Wormacienses  lilteris  presentibus 
profitemur  et  notum  facinius  universis,  quod  nos  ad  preeavendum  futurum 
malum  nostrum  noslrorum  successorum  ad  invicem  concordavimus  et  in  hoc 
convenimus  iuramento  prestilo  et  sub  pena  decem  inarcarum  argenli  solven-  w 
darum  cuibet  (!)  ex  nobis  ab  eo,  qui  infrascripta  infregerit  vel  eis  contraierit; 
nichillominus  ille,  qui  ea  infregerit  vel  eis  contraierit,  periurus  existit:  primo 
videlicet  quod  umquam  alicui  episcoporum  prestabimus  iuramentum  fidelitatis 
nisi  prius 1  instrueti  simus  et  securi  de  iure  servando  de  conposicione  inter 
ipsum  episcopum  cum  ecclesia  sua  nos  et  civitatem  nostram  facta  et  qualiter  s* 
de  iure  (?)  servemus  eandem  prout  ])rivilegium  conscriptum  de  eadem  con- 
posicione continet  manifeste.   Item  quod  nunquam  cidem  episcopo  prestabimus 
iuramentum  fidelitatis  nisi  prius  instrueti  simus  de  iure  privilegiorum  monc- 
lariorum  husgenoz  et  de  iure  eorum,  qualiter  se  consules  et  husgenoz  predicti 
de  iure  teuere  defawnt  (?)  cum  episcopo  et  ecclesia  sua  et  utrum  ab  antiquo«o 
secundum  Privilegium  monetariorum  husgenoz  iu,.#e  habere  debeant  vel 


[405.]   '  A:  priuus. 


Digitized  by  Google 


266 


1283. 


episcopus  et  ecdesia  proforre  dcbeant  alia  pririlegia  fortiora  et  ♦  •  viora  in- 
flnnancia  privilegia  nionetariorum  husgenoz  predictorum.  Item  quod  nunquam 
eidem  episcopo  preslahimus  iuranienturn  Hdelilatis  nisi  prius  de  sex  militibus 
consulibus  rectificctur  hoc  quod  conquerimur,  quod  cum  ipsi  milites  iuraverint 

ä  sicut  et  nofl  so  debere  ire  ad  omncs  tractatus  ncccssarios  civitatis  pro  civitatis 
commodo  sive  iucommodo  et  hoc  non  fecerunt  sicut  apparebat  quando  actionem 
habuimus  cum  episcopo,  cum  clero,  cum  Judeis  et  cum  extraneis.  Item  quod 
nunquam  cidem  episcopo  prestabimus  iuramentum  Hdelitatis  uisi  prius  ipsc 
episcopus  et  ecclesia  sua  promittaut  nos  gaudcre  antiquo  nostro  iure  et  con- 

losuetudinc  videlicrf,  quod  qucmlibct  ministerialem  suum  tarn  milites  quam 
cives  de  Lawtenhurg  vol  de  aliis  suis  unuwribus  (?)  reciperc  possimus  in 
nostrum  concivem,  corum  reelamacione  non  obstante.  Item  quod  nunquam 
eidem  episcopo  prestabimus  iuramentum  fidelitatis  nisi  prius  certi  simus,  quod 
scultetum  civitatis  ab  ipso  et  consulibus  prefectum  permittat  gaudcre  iure 

>*  antiquo  et  ultra  servicia  solita  non  cogat  eundem.  Item  precainur,  ut  tollatur 
per  ipsum  actio  pro  illis  de  Berwartstein  et  Drachenwils,  pro  qua  clcrici  et 
cives  nostri  sepins  delenti  sunt  captivi.  In  testimonium  dictorum  presentem 
litteram  sigillis  nostris  voluimus  communiri.  Ego  C.  lunc  magister  civium 
sigillis  appensis  sum  contenlus.        Dalum  anno  domini  M.CC.  LXXX  tercio 

»die  Johannis  bapliste. 

St.-A.  W.  nr.  Od.  vr.  mb.  c.  U  xig.  jxiul.  del.  (A).  Auf  einem  zu  kleinen  Pergu- 
mentblnit  ge*diriet/en,  daher  die  Schrift  sehr  zuMmmenifedrnngt.  Unten  blieb  nidtt  ein- 
mal soeiel  Baum,  um  das  Pergament  umschlagen  zu  können.  Iltü  durch  FeudUigkeit 
gelitten,  namentlidi  find  am  linken  Rande  Worte  und  Buchstaben  anngetcischl. 

3*  Vgl.  Arnobl  II,  W'J. 

406.  1283.    Juli  13.  (die  Margar.).  -    Hcinricus  comes  irsutus  de  Nova  Beinborg 

et  Alheidis  nostra  collateralis,  Emicho  canonicus  maioris  ecclesie  Worm. 
verkaufen  ihre  Güter  zu  Gundramsheim  und  Onisheim  dem  Kl.  Otterburg. 
Zeugen:   Hcinricus  diclus  Ruwe  scullctus,  Herbordus  dictus  Raspe, 
au  Theodericus  dictus  Driquart,  Jacobus,  Nibelungus,  Bruno,  Dydericus,  Gerhardus, 
Jacobus  Volzo. 

Stadtlnbt.  Mainz:  Ott.  Copialb.  ftal.  126. 
Druck:  Frey  <t  Bemiing,  UB.  des  Kl.  Ott.  174.  —  Reg.  Scriba  nr.  m9. 

407.  1283.    Juli  13.  -  Die  oben  (nr.  406)  genannten  Verkäufer  stellen  dem 
35         Kl.  Otterburg  Bürgen:  Rupertum  domicellum  comitem  irsulum,  Hcr- 

mannum  Muckelinum,  Philippum  dictum  Ulnere,  Gerhardum  de  Alsenzcn, 
Emichonem  de  Burgwelt,  .  .  monachum  de  Westhoven,  milites;  Eber- 
hardum  canonicum  saneti  Pauli  Worm.,  Gudelmannum  de  Rockinhusen, 
Wernherum  dictum  Amella,  Heinricum  dictum  Frevil,  Sigelonem  dictum 
«•  Lenis,  Sigelonem  dictum  Grünt  cives  Worm. 
Sladtbibl.  Mainz:  Ott.  Copialb.  fol.  137. 
Druck:  Frey  cf  Bemiing,  UB.  de»  Kl.  Ott.  175.  —  Reg.  Scriba  nr.  1960. 


Digitized  by  Go< 


1283. 


267 


1283.   Attgust  1.  —  Bischof  Simon  von  Worms  nimmt  die  von  der  Stadt  408. 
aufgestellten  Artikel  an. 

In  godes  namon  ainen.    Wir  Symon  von  godes  gnaden  ir  welit  bischof 
von  Wormezen  dfin  kunt  allen  di  disen  brif  ane  giseihint,  daz  wir  durch 
di»  wegern  und  dis  bessern  willen  ane  hau  gisehen,  daz  wir  in  ganzen  s 
willen  mit  ganzeme  herzen  wollen  unde  solen  l)it  unscrin  üben  bürgeren  von 
VVorinezen  gutliche  unde  cimnulecliche  leben,  dar  umbe  ir  kenne  wir  unde 
binden  uns  bit  disen  brive,  von  aller  erst:   [/]  daz  wir  unser  husgenoz  die 
munzere  haltden  unde  bi  schirmen  unde  lazen  in  der  friheit  in  deine  reichte, 
alse  si  von  keyserin  kftnigen  unde  von  unsern  vurvaren  die  bischove  unde 10 
von  guder  gewonheit  her  hanl  brayt.    [2]  Dar  nach  vir  binden  wir  uns, 
daz  wir  unser  hfirgere  ginienliche  von  Wormezen  solen   lazen  an  deme 
reichdtc,  daz  si  hanl  von  der  sazunge,  di  da  gisdiach  schuschen  bischof 
Heinrich,  syme  stifde  unde  dir  slat  unde  diu  bürgeren  von  Wormezen,  gischoz 
oder  ungelt  zu  sezene  alsi  di  brive  sigent,  di  dar  über  gi  schriben  »int.« 
[3]  Dar  nach  so  vir  gehen  wir  unde  vir  binden  uns,  daz  wir  den  rat  von 
Wormezen  nit  in  solen  hindern,  swanne  gihftrt  den  friden  zu  retchdene. 
[4]  Dar  nach  vir  binden  wir  uns,  daz  wir  den  schultbeizen  von  Wormezen 
nit  in  solen  dringen  über  die  gilthe,  di  er  git  von  syuemc  ammetde,  alse  es 
von  althcre  here  komen  ist  unde  bc  scriben  ist.    [~>\  Dar  nach  so  vir  gehen  s° 
wir  unde  vir  binden  uns,  daz  wir  nit  hindern  solen  die  bürgere  von  Wor- 
mezen, swanne  si  wollen  si  in  phahen  wole  unser  dinest  luldc  unde  ander 
bürgere  zu  bürgeren ,  alse  es  reicht  ist  unde  von  altherc  here  hant  bracht. 
\0]  Dar  nach  so  vir  gehen  wir  unde  vir  binden  fins,  daz  wir  alle  di  hant- 
festen, reicht  unde  friheit  unde  gutdc  gwiwonheit  (!),  di  unser  übe  bürgere  2* 
von  Wormezen  beyde  Cristene  unde  Juden,  sunder  oder  sament,  hant  unde 
her  bracht  hant,  daz  wir  di  haltden  steitde  bessern   unde  nit  ergeren. 
[7]  Dar  nach  wollen  wir  unde  gehin  des,  swar  ane  di  seligen  bischove, 
bischof  Kberhart  unde  bischof  Fridrich  sin  brflder  unser  vurvaren,  di  bürgere 
von  Wormezen  Cristenen  unde  Juden  gi  drangen  hant  zu  iWetde,  daz  ins« 
daz  an  inne  reichtde  unde  an  irre  gutden  gi  wonheit  vur  wert  nie  nit  schade. 

Was  hi  vor  gi  scriben  ist,  daz  wollen  wir,  daz  es  steitde  si  unde  un- 
zerbrachen  bilibe  ane  argen  list,  wir  in  mögen  danne  bit  guden  hantfeslen 
oder  bit  reither  contschefle  vorbringen,  daz  wir  unde  unser  stifde  besser  reith 
haben,  des  wir  billiche  ginizsen  solen.  Daz  dis  dinck  steitde  vir  Übe,  so« 
geben  wir  disen  brif  bi  sigelit  bit  ünsermc  ingisigelc  unde  dir  reicbldere  von 
Menzcn  unde  dis  dumprobistes  von  Menzen  unde  dis  probisles  sant  Andres 
von  Wormezen.  Wir  vurgenanthen  unde  die  reicbldere  von  Menzen  wir 
gehen,  daz  wir  dfirch  beytde  unde  bit  gihenckenissc  des  vurginanthen  herren 
von  Wormezen  zu  eineine  gizöcknisse  unde  zu  einer  bisteitdekeit  unser  ingi-4o 
sigcle  an  disen  brif  han  gi  leigit.  Dirre  brif  wart  gi  geben  von  godes  gi 
burt  dusent  jar  zwehundert  jar  azich  jar  unde  drft  jar,  an  santc  Petris  dage, 
der  dir  erst  dack  was  imme  aweste. 

St.-Ä.  W.  nr.  63.  or.  mb.  c.  4  sig.  petul.  Das  Sieget  des  Bischofs  ist  abgefallen, 
das  der  Bidtter  von  Mains  und  des  Domprobstes  von  Mainz  beschädigt;  das  Segel  desa 


Digitized  by  Google 


268  12*1. 

Probat»  zu  g.  Andreas  wol  erhalten;  Lcaende:  S.  HEIRICI.  PP0S1TI.  ECCLE.  ANDREE. 
WORMA.    Die  Schrifl  dieser  Urkunde  ist  gross.  (A). 

Drucke:  Mone,  Zeitschrift  f.  d.  Geschichte  des  Oberrhein*  XX,  29  f.  ex  A.  — 
Unvollständig  bei  Schannat  IT,        ex  libro  act.  eint.  Warm.  —  Reg.  Scriba  1951.  — 
s  Vgl.  Arnold  II,  Iii. 


409.  1283.  August  I.  —  Simon  Bischof  von  Worms  erklärt  von  allen  Klagen 
und  Forderungen,  welche  sein  Vorgänger  gegen  die  Stadt  Worms 
erhoben  habe,  abstehen  zu  wollen. 

Symon  dei  grutia  Wormaeiensis  clectus.  Tenore  presencium  profitemur, 
loquod  dos  monicioues  et  processus  habitos  per  bone  memorie  dominum  Fridc- 
ricum  episeopum  Wormacienscw  predecessorem  nostrum  contra  consules  et 
cives  nostros  Wormacienscs  super  quihusdam  arliculis  et  questionibus l.  qui 
eisdem  inponebantur,  quos  etiam  dictus  episcopus  dicitur  ante  suum  ohitum 
revocasse,  presentibus  revocamus,  ila  tarnen,  quod  si  capilulum  ecelesie  nostre 
i.\vel  alter  quicuiuquc  predictos  cives  nostros  super  aliquo  inpetere  voluerit,  eis 
de  ipsis  civibus  exhibebimus  iusticic  conplementum.  In  cuius  rci  testimonium 
presentem  litteram  sigillo  nostro  duximus  roborandam.  Datum  anno 
domini  M.  CC.  LXXX  tercio,  kalendas  augusti. 

St.-A.  \V,  tir.  62.  or.  tnb.  c.  sig.  pend.  del.  Schmaler  Pergamentstreifen.  Flüch- 
mlige  Sduift. 

Druck:  z.  2 Vi.  bei  Arnold  II,  112. 


410.  1283.  August  20.  —  Vor  den  Eäthen  von  Worms  verkauft  der  Converse 
Konrad  als  Prokuralor  des  Klosters  Himmelskron  dem  Wernher 
Ritterchen  Bürger  von  Worms  eine  Rente. 

7i  Consules  et  universi  cives  XVormaciensts.  Constare  volumus  presenti- 
um  inspectoribus  universis,  quod  constitutus  in  nostra  presentia  frater  Cßn- 
radus  con versus  procurator  vencrabibum  in  Christo  priorissc  et  conventus 
domiuarum  de  Celi  corona  aput  villam  Hochheim  residentium  ordinis  fratrum 
Predicatorum,  dictus  frater  C.  nomine  dicti  conventus  professus  est  et  publice 

so  recognovit,  se  nomine  dicti  conventus  iuste  venditionis  titulo  vendidisse  Wern- 
hero  dicto  Hitterchcn  et  suis  beredibus  nostris  coneivibus  duas  libras  Worma- 
ciensium  fanariorum  censualium  annuatim  cedentes  super  curia  dicta  ad 
Keppelerum,  que  quondam  fuit  Friderici  de  Osthoven,  in  Twergazen  sita,  cum 
omni  spacio  attinentc,  quas  itiquam  duas  libras  bone  memorie  Elizabct  reiieta 

udicti  Friderici  de  Osthoven  contulil  seu  dedit  puelle  Elizabel  übe  Wolzonis 
fratris  eins  ad  providendum  eidem  in  claustro  aliquo,  in  quo  sub  regulah 
habitu  possei  domino  famulari,  sicut  etiain  peractum  est  de  ipsa  pitella,  que  in 
diclo  claustro  ad  Celi  coronam  reeepta  est  in  monacham  et  sororem,  et 
cum  ipsa  predicte  due  libre  translate  sunt  in  conventum  predictum.  Dictas 


40         (409.]    «  Das  Wort  ist  z.  Th.  uusgewisdd  oder  wegradiert. 


Digitized  by  Go< 


12*3. 


269 


etiam  libras  predictus  C.  coram  nobis  nomine  conventus  ipsi  Wernhero  et 
suis  heredibns  publice  resignavit  et  renunciavit  eisdein  et  omni  iuri  seu  actioni, 
que  ipse  conventus  habuit  vel  babere  potuit  in  libris  duahus  prediclis.  Habuit 
etiam  et  habet  dictus  Wernherus  Riderchen  ante  emptionem  istarum  librarum 
duarum  duas  alias  libras  Wormacicnsium  censuales  sibi  cedentes  annuatim  5 
super  curia  memorala,  cuius  census  medietas  festo  beate  Margarete,  reliqua 
medietas  in  ephyphania  (!)  domini  annis  singulis  persolvetur.  Professus  est 
etiam  dictus  frater  C.  procurator  nomine  dicti  conventus  ipsum  conventum  a 
dicto  Wernhero  in  cmptione  huiusmodi  duarum  librarum  rccepisse  sexaginta 
duas  libras  hallenswm  et  eas  in  usus  meliores  dicti  conventus  convertisse  io 
scilicet  ad  emptionem  bonorum  in  terminis  ville  Guntheim  sitorum,  per  Jacobuin 
müitem  ipsi  conventui  venditorum.  In  cuius  rei  testimonium  et  robur  pre- 
sentem  litteram  ad  preces  dictorum  conventus  et  Wernlieri  nostri  concivis  sigillo 
civitatis  noslre  dedimus  roboralam.  Actum  anno  domini  M.CC.LXXX1II 
sexta  feria  post  assumptionem  beate  virginis.  u 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  124.    or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso.  (A). 

Druck:  Arnold,  Gesch.  d.  Eigenthum«  p.  362.  -  Baur  HU.  II,  356 f.  untvll- 
stündig;  beide  ex  A. 


1 283.  November  13.   Worms.  —  Simon  Bischof  von  Worms  verleiht  dein  411. 
Kloster  Himmelskrone  in  Bochheim  die  Pfarrkirche  s.  Amandus  in  ao 
der  Vorstadt  von  Worms. 

Symon  dei  gracia  Wormaciensis  electus  et  confirmatus.  Dilectis  in 
Christo  .  .  priorisse  et  conventui  monasterii  in  Hinielcrone  in  villa  Hocheim 
ordinis  Predicatorum  nostre  diocesis  salutem  et  sinceram  in  domino  karitatem. 
Ut  parrochia  sancti  Amandi  in  suburbio  Vformaciensi  tarn  in  spirilualibus  us 
quam  in  temporalibus  ad  vcstrum  collegium  pertineat,  ad  sublevandum  vestre 
onera  paupertatis  et  ut  cultus  divini  nominis  in  vestro  collegio  augeatur,  vobis 
eandem  concedimus  et  presentibus  indulgcmus  nostro  et  successorum  nostroruni 
ac  capituli  nostri  necnon  .  .  preposili  .  .  loci  archidiaconi  ac  . .  patroni  ipsius 
ecclesie  in  omnibus  iure  salvo,  quorum  consensum  requiri  volumus  et  haberi  *> 
iuxta  canonicas  sanctiones,  dantes  vobis  presentes  litteras  sigillo  nostro 
signatas  in  testimonium  super  eo.  Datum  Wormawe  anno  domini 
idus  novembris. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  J25*.  or.  mb.  c.  »ig.  pend.  del.  Naddässig  geschrieben. 
G.  L.-A.  Karlsruhe,  or.  mb.  c  sig.  pend.  del.  si 

Druck:  Zeitschrift  für  d.  Gesch.  d.  Oberrheins  II,  443.  —  Heg.  Scriba  nr.  6290. 
vgl.  Scriba  nr.  1962. 

Eine  teeüere  Urkunde  Ober  diesen  Gegenstand  ist  die  ro«i  3ü.  Okt.  1283  bei  Baur 
HU.  V,  im  ff.  ex  or.  Luxem. 

1283.    Dezember  lö.   (sabbato  quatuor  temporum  quo  tanlatur  veni  et  412. 
oslende).  —  Testament  des  Hezelo  cautor  eoclesie  sancti  Martini  in 


Digitized  by  Google 


•270 


12*1. 


Wormacü*;  zahlreiche  Güter  in  Oisthofen,  Waddenhem«,  Bybeloz, 
Hoveheiro,  Bobestat,  Rorheym,  Gerensheym,  Bubenheim  etc.  In  Worms: 

Item  ad  altare  boate  Marie  Magdalene  in  ecclesia  beati  Martini  domum 
apud  fontem  in  VVormacm;  item  Julte  filie  Jacohi  XXII  solt7/<«  denariomm 

et  IUI  capones  de  cetisibus  in  Holtzgassen  ante  portam  Judeorum;  item 
dominis  de  saneto  Petro  in  Worniac/Yt  V  soMdos  denariontin  et  II  capones 
censuales,  quos  dat  Paflb  macellarius  de  area  sua;  item  ad  sanetum  An- 
dream  V  soYidos  haWcmium,  quos  dal  tiudelmannus  Slcppere  de  Büehove; 
item  II  uncias,  quas  dant  f  rat  res  Augustiueiw.?  et  sunt   hallen»«;  item 

lofratrihus  Augustiuensi'6/ts  relaxo  V  soYidos  denariorum,  quos  mihi  debebant; 
item  ad  sanetum  Pauluni  V  solidos  denarknttnt  de  orto  Karlebccher :  item 
fratribus  Minoribus  relaxo  V  solidos  denariomm;  item  ad  sanetum  Sixtum 
IUI  uncias  denariomm  de  domo  ad  Nucum;  item  ad  sanetum  Ciriacum 
Nuhusmwm  V  solidos  denariomm  et  II  capones  de  area  iuxta  fossatum, 

i:.  quos  dat  Philippu.s  cantor  saneti  Andrce;  item  Prcdicatoribus  V  soYidos  dena- 
riorum,  qui  census1  perpetui  in  die  anniversarii  mei  presentibus  dividentur ; 
item  do  curiam  Buchs  (letze  Umcnshcymera;  item  Johanni  Vinensheymer 5 
ad  prebendam  suam  curiam  cum  domo  in  vico  Canum ;  item  horreum  magnum 
et  domum  contiguam  in  civitate  do  Jacobo  filio  sororis  mee;  item  curiam 

wmeam,  quam  inhabito,  et  ad  papam  et  curiam  peeudum  ex  opposito  cum 
duabus  domibus  iuxta  privatam  dominorum  dictis  Lybe  sorori  mee,  Luze 
predicte  et  suis  pueris  neenou  Jacobo  fdio  sororis  mee;  item  duas  domos  ex 
opposito  curie  mee  de  polris  cooperalas  Bertinauno  et  matri  sue,  ita  quod  si 
mater  sine  liberis  decesscril,   ad  eum  revertantur;   domino  Herbordo  de 

2.%  Altzeia  XXX  libras  haWoisium  do  in  parata  pecunia ;  ad  cantoriam  saneti 
Martini  IUI  anserum  redditus  de  curia  dominarum  de  Sebach  in  Horgeheytn; 
item  Penitentibus  in  monte  II  uncias  et  düuidiam  denariorum,  quas  dat 
Crulsaccus  de  domibus  retro  Predicatores ;  Getze  Umcnsheymer  sex  maldra 
siliginis;  Baldemaro  II  nquos  meliores  et  cuilibet  servo  ultra  precium  libram; 

3«  Dussem  anno  VIII  libras,  ancille  III  libras  unum  lectutn,  duo  linteamina  et 
cussinum;  Cleyneinanno  II  libras;  item  cuilibet  vinitori  in  Oisthofen  maldrum 

Ii 

siliginis;  Getze  Ribeluz  X  maldra  siliginis;  item  ultra  mare  peregrinantibus  XX 
libras:  item  monaeliis  de  Schonaug/«  X  libras;  dominabus  in  Nuwenburg  V 
libras;  domine  Bertmanne  lectum  unum,  duo  linteamina,  cussinum;  pauperibus 
33  in  hospitale  lectum,  II  liulcmanina ,  cussinum;  leprosis  unum  lectum,  duo 
linteamina,  cussinum ;  item  maü  rem  ullam  eream  dominis  de  Summo,  quam 
mihi  obligavit  dominus  de  Prato  pro  libra  Wormacicnsi ;  item  decano  Wil- 
helmo  librain,  plebano  X  soYidos;  item  magislro  Bertoldo  Nuhuscn«  libram 

fr 

et  IUI  maldra  siliginis;  Erhardo  sacordoti  X  solwfos,  Scolari  parrochie  II 
40  uncias,  Getze  Umensheymer  carratam  viui  unici ;  item  do  Jacobo  filio  sororis 
mee  ortum  uieum  ex  opposito  curie  et  domum,  quam  Petrus  sacerdos  in- 
habitat,  ut  ibi  inlruitum  habeat;  et  quia  ipsam  domum  prius  dedi  seu  depu- 
tavi  ad  curiam  meam ,  quam  inhabito,  ipsam  presentibus  revoco  et  Jacobo 

[412.]    1  A:  ceisHiis.    *  Das  V  im  Yineraheynier  int  corrigiert. 


Digitized  by  Go< 


1284. 


•271 


eani  assigno ;  fratribus  saccitis  II  libras.  Volo  cciani  et  iubeo,  quod  ante 
omnia  debita  mea  solvantur  de  rebus  mihi  ultra  relictis  per  tres  predictos 
videlicet  Jacobutn  Lybam  et  Luzatn ,  quos  beredes  institiio  de  bonis  predictis 
ut  est  premissum  et  suppleant  defecluin  in  censibus  perpetuis  prefatis,  si  non 
potcrint  iuveniri  et  bcc  meis  manufidelibus  videlicet  Wernhero  notart'o  meo  s 
eoncanonico,  Heynnco  et  Gerhardo  Gamerariis,  Wilhelmo  Amelle,  Jacobo 
cognato  meo  predicto,  Wernhero  Ruperto  et  Jacobo  Margravii  committo  et 
commisi  fideliter  exequenda,  qui  eciam  buic  donacioni  seu  legato  interfuerunt. 

St.-A.  Danmtadt:  Worms  nr.  122.  (A).    Entnommen  einem  roti  den  Jndict* 
Cime  Wormaciensis  1370,  Dez.  3  (feria  tercia  prox.  post  festum  beati  Andree  ap.)  10 
ausgestalten  Vidimiu.  or.  mb.  c.  mg.  perui.  laeso. 

Exc.  bei  Baur  HU.  II,  352  ff',  ungenau. 

1284.    Mai  1.  —  Die  Kirche  s.  Paul  in  Worms  verleiht  den  SiecJien  413. 
ausserhalb  der  Mauern  der  Stadt  18  Morgen  Achrlundes. 

Consules  et  universi  cives  Wormac/msvs.    Gonstare  volumus  presencium  ts 
inspectoribus  universis,  honorabiles  viros  Jobannem  decanum  totmnque  capi- 
tulum  ecclesie  sancti  Pauli  Wormocic  pauperibus  hominibus  leprosis  extra 
muros  civitatis  WonnOCÜMStS  in  domo  degentibus  deeem  et  octo  iugera  agri 
campestris  concessisse ,  quorum  sex  sita  sunt  apud  capellam  ibidem  et  duo- 
decim  iugera  sita  sunt  in  Adilberge,  pro  quindecim  maldris  siliginis  a  dictis:» 
pauperibus  annis  singulis  super  granarium  dictonun  dominorum  sancti  Pauli 
infra  assumpcionem  et  nativitatem  beate  virginis,  non  obstante  grandine  exer- 
citu  effluxione  Reni  seu  quavis  alia  causa,  absque  diele  ecclesie  omni  periculo 
presentandis  dictorum  pauperum  vectura  laboribus  et  expensis.   Ad  maiorem 
eliam  certitudinem  huius  pensionis  dictis  dominis  assignande  dieli  pauperesas 
infrascriptos  census  ipsis  dominis  pro  subpignore  obligarunt  videlicet  libram 
denariorwn  W 'or vaaciensium  de  sede  panum  in  inferiori  foro,  cuius  libre 
medietas  dabitur  festo  Remigii,  reliqua  medietas  festo  pasche.    Item  super 
curia  Ymbers  quinque  solidos  et  decem  denan'os  festo  Remigii  cedentes. 
Item  de  curia  Wigelin,  quam  nunc  Flemingus  possidet,  quinque  solidos» 
denariorum  die  beate  Margarethe  cedentes.  Ad  quos  census  respectum  habe- 
bunt, si  dicti  pauperes  aliquo  annorum  in  assignacione  maldrorum  huiusmodi 
quindecim  fuerint  negligcntcs,  donec  defectus  et  negligencia  suppleatur.  In  testi- 
monium  premissorum  presenlem  litteram  tarn  ad  peticionem  dictorum  domino- 
rum  quam  ipsorum^  pauperum  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  communilam.  3i 
Datum  anno  domini  M.CC.LXXXIIII  diebeatorum  apostolorum  Pbilippi  et  Jacobi. 

St.-A.  Darmstadt :  Worms  129*.  or.  mb.  c.  mg.  pend.  latso.  Nadtlüssigc  Sd*rift. 
Druck:  Baut  HU.  II,  365. 

1284.    Mai  20.  (sabbato  infra  octavam  ascensionis  domini).  —  Wilhelm  414. 
Decan  und  Kapitel  der  Kirche  s.  Martin  in  Worms  Urkunden,  dass« 
Hezzelo  weiland  Gantor  ihrer  Kirche  für  sein  Seelenheil  sowie  für  das 


Digitized  b 


272 


1-»S4. 


seines  Oheims  (patrui)  Hezzelo  weilaud  Decaii  zu  s.  Martin  und  Hezzelo 
de»  Schwestersohnes  dem  Kloster  Schönau  Güter  geschenkt  hahe  und 
zwar  in  Wachenheim,  Scarra,  Dossenheim,  Schriesheim. 

Item  triginta  solidos  Wormatiensis  inonete  in  censibus  annuis,  qui 
s  solvuntur  de  arcis  infra  scriptis :  de  area  <<ita  ante  portam  sancti  Martini,  que 
dicitur  ad  Rotam  tres  uncias  et  dimidiam  Wormatiensis  monete,  qui  cadunt 
in  festo  sancti  Johannis  baptiste;  item  de  pistrino  Heinrici  Wasichonis,  quod 
situm  est  ex  opposito  curie  civiuin  Wormaciensium  octo  uncias  et  dimidiam 
Wormaciensis  monete;  item  de  area  dicta  Cunradi  de  Cornu  decem  solidos 
Ki  Wormaciensis  monete,  qui  cadunt  in  festo  beati  Martini. 
Siegler:  s.  Martin  und  der  Abt  von  Schönau. 

G.  L.-A.  Kurlsrultt:  ScJtönauer  Codex  I  fol.  '2,1  f. 
Druck:  Würdhrem:  Chron.  dipl.  man.  Selmnau  p.  M).  —  Hey.  Scriba  nr.  5S94. 


415.  1284.    Juli  2ü.   Gennersheim.  —  Käuig  Rudolf  verpflichtet  sich  gegen- 
n         iilter  der  Stadt  Worms,  dass  ihr  die  auf  seine  Bitte  erfolgte  Wieder- 
aufnahme da-  wegen  Todtschlag  verbannten  Heinrich  Zippür  und 
Emmcrcho  Drutkint  nicht  zum  Nachtheil  gereichen  solle. 

Rudolfus  dei  gracia  Rornanorum  rex  semper  augustus.  Universis  sacri 
imperii  Romani  Hdelihus  presenles  litteras  inspecturis  graciam  suam  et  omne 

xobonum.  Cum  iuris  intuilu  ad  omnes  regimini  suo  subditos  regie  se  debeat 
favor  benignitatis  extendere.  laudabilius  noscitur  illis  cum  provisionis  impendi, 
quos  in  omnibus  articulis  efficax  et  pura  devocio  fidesque  non  iicta  reddit  iu 
suis  negoeiis  plus  accuptos.  Nam  excellencia  regie  potestatis  quanto  libencius 
suorum  fidclium  votis  assensum  sue  benignitatis  inclinat,  tanlo  magis  eos  ad 

a..  intemerate  fidelilalis  obsequia  quadam  sui  gratitudine  favoris  invitat.  Ea 
propter  uoverit  presens  etas  et  successura  posteritas,  quod  nos  prudentes  viros 
cives  WonnacienwÄ  fideles  nostros  dilectos  ob  devocionem  purissimam,  qua 
semper  laudabiliter  in  fidc  coaluerunt  imperii  singularis  dilecüonis  prerogativa 
non  volentes  deserern  nee  valentes  quamquam  Heinricum  dictum  Zippure  et 

joEmmerchonem  dictum  Drutkint,  qui  pro  reatu  homicidii  ex  levitate  auimi 
perpetrato  a  dicta  civitate  proscripti  fuerant  et  exciusi,  nostrarum  precum 
intuitu  ad  die  tarn  civitatem  gratantcr  reeeperint  benivole  pertractandos.  Tarnen 
nolumus,  quod  huiusmodi  gracia,  que  prefulsit  clarius  ad  nostram  instanciam, 
in  predictis  circa  quoscumque  alios,  quos  deineeps  reddiderit  consimilis  reatus 

ü  nota  notabiJes,  in  consequenciam  protrahatur  yel  ipsis  civibus  in  eorum  privi- 
legiis  libertatibus  iuribus  graeiis  eis  ab  imperaloribus  et  regibus  Roinanis 
noslris  predeecssoribus  recolendc  memorie  traditis  et  concessis  aliquod  preiu- 
dicium  generet  vel  iacturam,  sed  voluiuus  et  regali  auetoritate  statuimus, 
quod  quicumque  deineeps  in  ipsa  civitate  Wormaciens»  homicidium  perpetra- 

4overit,  ab  ca  et  eius  immunitate  sine  spe  obtinende  misericordie  vel  ullo  tem- 
pore revertendi  infra  immunitatem  civitatis  predicte  perpetuo  secludatur.  Et 
nos  civibus  eisdem  promittimus,  quod  nunquam  ipsis  ammodo  in  excessu 


Digitized  by  Google 


1285. 


273 


consimili  pro  aliquo  precamina  porrigennis.  Volumus  eciam  quod  is,  qui 
aliura  vulncraverit  non  letaüter  vel  consimiles  exccssus  coiumiserit  aut  loquendo 
vulgariter  hussoginge  fecerit,  iuxla  privilegia  libertates  iura  et  consueludines 
ipsius  civitatis  severius  puniatur.  Quas  libertates  privilegia  iura  et  consue- 
tudines  racionabiles  et  honestas  ipsis  civibus  confirmamus  et  volumus  per-  a 
petuo  inviolabiliter  observari.  Nulli  ergo  omuino  bominum  liceat  banc  pagi- 
nani  nostre  concessionis  et  confirmacionis  in  aliquo  premissorum  infringere 
aut  ei  ausu  lemerario  contraire.  Quod  qui  fecerit,  gravem  nostre  maiestatis 
offensam  se  noverit  ineurrisse.  Huius  rci  testes  sunt:  venerabiles  Gotfridus 
Pattaviensts,  Conradus  Argentinensis,  Fridericus  Spirensis  et  .  .  Misinensmu 
episcopi ;  illustres  L.  comes  palalinus  Reni,  dux  Bawarie,  .  .  suus  filius,  Ru- 
dolfus  filius  noster  karissitnus,  dux  Austrie  et  Stirie,  Hesso  marebio  de  Baden, 
Heinricus  marebio  de  Habpercb,  Conradus  dux  de  Teckc;  nobiles  viri  Eber* 
hardus  comes  de  Caczenellenbogen,  Fridericus  burgravius  de  Nfirinberg,  item 
Fridericus  de  Liningen  et  Fridericus  suus  filius,  Emgo  de  Liningen,  Albertus  u 
et  Burgardus  fratres  de  Hoenberg,  Heinricus  de  Wilinowe  et  Ludewicus  de 
Oetingen  comites;  item  Crafto  et  Godfridus  de  Hoenlocb,  Godfridus  de  Brunecke, 
Otto  de  Eberstein  et  Ulricus  de  Hanowe  et  alii  quam  plures.  In  cuius  rei 
tesümonium  presens  scriptum  exinde  conscribi  et  maiestatis  nostre  sigillo 
iussimus  communiri.  Datum  apud  Germersheim  VIII  kalendas  augusti,  »> 
indictione  XII  anno  domini  M.CC.LXXX  quarto,  regiü  vero  nostri  anno 
undeeimo. 

St.-A.  W.  nr.  65.  er.  mb.  c.  sig.  pend.  del.   Das  Siegel  hieng  an  roÜt-  und  gelb- 
seidener  dicker  Schnur.    Urkunde  gut  erluiHen. 

Drucke:  Moriti  j>.  178.  -  Ludeteig  II,  239.  -  lieg,  bei  Bölwcr  ttr.  792.  —  u 
Scriba  nr.  1961. 


1285.    Januar  20.  —  Johannes  Russebacke  und  seine  Frau  verkaufen  416. 
dem  Dehrn  der  s.  Martinskirche  zu  Worms  einen  Zins. 

Consules  et  univerai  cives  Wormacicnses.   Constare  volumus  presencium 

inspectoribus  universis,  quod  constituti  in  nostra  presencia  Johannes  Russebacke  *» 

et       1  coniuges  nostri  coneives  professi  sunt,  se  manu  communicata  vendi- 

disse  Wilhelmo  decano  ecclesie  saneti  Martini  Wormacic  quatuordeeim  uncias 

denariorum  Vfovmaciensium  super  domo  et  area  Cfinradi  dicti  Barvöze  prout 

sita  est  festo  Remigii  annis  singulis  cedentes  ac  predictas  quatuordeeim  uncias 

denariorum  dicto  decano  utpote  pro  primo  censu  de  prefata  domo  publice  js 

resignarunt,  profitentes  eandem  domum  nemini  alteri  censualem.    In  cuius 

rei  testimonium  presentem  litteram  ad  peticionem  decani  et  coniugum  pre- 

dictorum  nostrorum  coneivium  sigillo  nostre  civitatis  dedimus  roboralam. 

Datum  et  actum  anno  domini  M.  CÖ.  LXXX  quinlo,  die  beatorum  Fabiani  et 

Sebastiani  martirum.  **> 

St.~A.  Darmstadt:  Worms  130°.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso.  (A). 

Drucke:  Arnold,  Gesch.  des  Eigenthums  3&4  —  Rtur  HU.  II,  373  unroll- 
ständig;  beide  ex  A. 

[416.]    1  Für  den  Namen  ist  eine  Lücke  gelassen. 
U.  Boos,  ürkundenbuch  d.  StaUt  Worin«  I.  18 


Digitized  by  Google 


274 


1285. 


417.  1285.  Februar  25.  (dominica  oculi)  Wornvt/te.  —  Emicho  Bischof  von 
Worms  vidimirt  die  Urkunde  Buggo's  oder  Burcardus  Bischof  von 
Worms  1142  betr.  die  Stiftung  des  Klosters  Schönau. 

Zeugen:  Jacobus  domus  miliüe  templi,  Eberhardus  comes  Hirsutus, 
scanonicus  Worm.;  Wiricus  de  Dune,  iunior,  Emercho  de  Lewenstein,  Sigelo 
de  Wattenheim  milites;  Gunradus  Span,  Jacobus  Eberzonis,  Cunradus  Bunne 
consules. 

G.  L.-A.  Karbmdte :  »Schönauer  Codex  I  fol.  8'. 
Druck:  Gndenus,  SyUoge  p.  7  f. 


418.  1285.    Juni  22.  —  Camerarius,  iudices  et  universi  cives  Wormacienaes 

bezeugen  des  Königs  Rudolf  Aussöhnung  mit  den  Bürgern  von  Wetzlar 

und  versprechen  auf  Verlangen  des  Königs,  wenn  er  die  Freiheiten  der 

Stadt  verletze,  ihm  weder  beizustehen  noch  Markt  zu  gewähren. 

Stadtarchiv  Wetzlar,  or.  tnb.  c.  »ig.  pend.  laeso. 

15         Ein  gleichlautende»  Exemplar  int  ron  Main:  aufgestellt  abgedruckt  bei  Winkel- 
mann, Acta  imperii  II,  p.  745. 

419.  1285.  Juni  20.  Maine.  —  Konig  Rudolf  verbietet  dem  Hofrichter  Klagen 

gegen  die  Bürger  von  Worms  anzunehmen. 

Nos  Rudolfus  dei  gracia  Romanorum  rex  semper  augustus.    Ad  uni- 
aoversorum  tarn  presencium  quam  futurorum  noticiam  volumus  pervenire,  quod 
nos  ob  fidem  inpermutabilem  et  preclare  devorionis  memorandani  constanciam 
prudentum  virorum  . .  civium  Wormaciensw»/,  quibus  nos  et  imperium  sunt 
iugibus  obsequiis  prosecuti ,  nobili  viro  .  .  iudici  curie  nostre  inlubuimus  et 
presentibus  inhibemus,  quod  de  eisdem  civibus  WormacienstfaiS  nulli  iudicet 
»s  conquerenti,  sed  volentes  de  eisdem  civibus  vel  eorum  aliquo  querelari  ad  nos 
eosdem  dictus  iudex  debet  transmittcre  et  nos  cos  ad  civitatem  Wormaciensew 
remittemus,  amore  vel  iusticia  complanandos.    Quod  si  ibidem  factum  non 
fuerit,  nos  utrique  parti  exhibebimus  iusticie  complementum.    Dantes  eis  has 
nostras  litteras  in  testimonium  super  eo.       Datum  Maguncie  VI  kalendas 
»iulii,  indictione  XIII,  anno  domini  M.CC.LXXX  quinto,  regni  vero  nostri 
anno  duodeeimo. 

Sl-A.  W.  nr.  M.  or.  mb.   Das  zum  Theil  beschädigte  Siegel  hängt  an  roth- 

Druck:  Moritz  p.  177.  —  Heg.  bei  Böhmer  nr.  836.  —  Scriba  nr.  1973.  rgL 
ss  Arnold  II,  US. 


420.  1285.  September  4.  (feria  tercia  a.  f.  nativilatis  beate  virg.).  —  Volzo  dictus 
Super  ripam  civis  Wormoeieims  scultetus  et  officialis  ecclesie  Worm. 
urkundet,  dass  Hedewigis  relicta  quondam  Johannis  dicti  Materie  civis 
Worm.   und  H.  clericus  fdius  eins  dem  Kl.  s.  Maria  Magdalena  in 


Digitized  by  Google 


1286.  275 

Frankencia]  Zinse  von  Gütern  in  Hcpphenheim  und  Uzzelnsheim  und 
eine  Hofstatt  in  Worms  (aream  sitam  inter  areas  Linitorum  in  inferiori 
foro  civitatis  Worin.)  vermacht  habe. 

Zeugen:  dominus  .  .  Crenzelinus  et  H.  dictus  Duvel  canonici  sancti 
Pauli  Woran.,  Gozzo  de  Moro  miles,  Cunradus  Dimari  consules  Worin.,  & 
Werazo  Amella,  Dyno,  H.  dictus  Lengelin,  H.  dictus  Starko,  Sigulo  dictus 
Eygelmar  et . .  suus  filius,  Cunradus  Pullus,  Gozzo  Pullus,  Johannes  Fridegeri, 
cives  Worra.  Siegler:  Judices  Worin,  und  die  Zeugen,  welche  Siegel  haben. 
St.-A.  Luxem,  Gattertr' scher  Apparat  nr.  214.  or.  mb.  e.  «  sig.  pend.  del. 

Druck:  Baur,  Hess.  Urk.  V,  114.  io 


1286.    Juli  24.  —  Simon  Bischof  von  Worms  urhtndet,   dass  die  421. 
Schwestern  Gisclti  und  Elisabeth  ihre  Güter  dem  Kloster  Schönau 
vermacht  halten. 

Simon  dei  gratia  Wormaciensis  episcopus.    Quoniam  habundavit  ini- 
quitas  et  refriguit  karitas  super  terratn,  caulum  est,  ea,  que  laudabiliter  ordi- 15 
nantur,  litteranim  testimoniis  quam  calumpniosas  malignantium  insidias  com- 
muniri.  Hinc  est  quod  per  presens  scriptum  ad  universorum  notitiam  cupimus 
pervenire,  qualiter  Gisela  et  Elisabeth  soror  eins  filie  quondam  Hartliebi  civis 
Vformaciensis  licet  bona  illa,  que  mater  ipsorum  Gisela  iam  dudum  in  testa- 
mento  legavit  monasterio  Sconaugiensi ,  sicut  in  litteris  inde  confectis  diciturso 
contineri,  communicata  manu  adhuc  viventc  matre  predicta  publice  tradidissent 
coram  officiali  curie  nostre  in  forma  iudicii  in  manus  abbatis  Sconaugiemtts 
loco  et  nomine  sui  monastcrii  prelibati  et  sollempniter  assignassent;  post 
modum  tarnen  mortua  matre  sua  bona  omnia  supradicta  dicte  sorores  ad 
habundantiorem  caulelam  denuo  tradidenmt  et  assignaverunt  manu  communi- 1:> 
cata  et  unanimi  voluntate  in  manus  abbatis  predicti  in  strata  publica  civitatis 
Wormatiensis  adhibita  sollempnitate  debita  et  consueta,  presenlibus  personis 
honorabilibus  videlicel  H.  ecelesie  sancti  Andree  preposito,  Arnoldo  dicto  de 
Schonemburg  ecelesie  Wormaciens/.s  canonico,  Wernhero  dicto  Militello  tunc 
civium  Wormaciensium  magistro,  Wernhero  dicto  Amella,  Richelmanno, » 
Heilmanno  dicto  Judei  et  Wilhelmo  Bunne  civibus  Vformaciensibus,  quos  ad 
idem  negocium  specialiter  miseramur,  neenon  coram  aliis  personis  quampluri- 
bus  ßdedignis  videheet  abbate  predicto,  Jacobo  camerario,  Bertholdo  plebano 
monüs  Haselach,  Jacobo  tunc  presbitero  montis  eiusdem,  Gumperto  converso 
Sconaugiensi  et  Nicoiao  dicto  Starke  cive  Wormaciensi.    In  cuius  rei  testi-  ji 
monium  et  robur  perpetuo  valilnrum  presentes  litteras  ad  petitionem  partium 
feeimus  sigilli  nostri  muniminc  communiri.        Acta  sunt  hec  anno  domini 
M.  Cd.  LXXiC.  Vi  in  vigilia  Jacobi  apostoli. 

O.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I  fol.  144. 

Druck:  Gudenu»  SyUoge  p.  284.  40 

1 286.    Juli  29.  (HU  kal.  augusti).  —  Frater  Wernherus  dictus  abbas  totus-  422. 
que  conventus  Schonaugerms  Urkunden,  dass  Gisla  et  soror  eius  filie 

18« 


Digitized  by  Google 


276 


1286.  1287. 


quondam  Hartlicbi  civis  Worin,  dem  Kloster  Schönau:  agros  suos  omnes 
ad  suum  aratrum  pertinentes  sitos  extra  civitatem  Worm.  una  cum 
curia  sua  sita  prope  pontem  lapideum  in  loco,  qui  dicitur  an  deme  Wate, 
geschenkt  haben,  unter  folgenden  Bedingungen:  dass  das  Kloster  den 

i  Schwestern  als  Leibgedinge  100  Malter  Spelz  (siliginis)  und  10  Malter 
Weizen  (tritici)  ausrichte;  ferner  Wein  von  ihren  Reben  und  Holz,  que 
sibi  comparaverint  apud  Renum  prope  Wormactam  ad  ignem  domus 
sue  ipsis  faciemus  nostra  vectura;  ferner  7  Malter  Spelz  ihrer  Magd 
Mehtild,  den  Frauen  des  Klosters  in  Hocheim  16l|3  Maller  Spelz  von 

io  20  Jucharten  und  den  Kanonikern  des  Domstiftes  2l/a  Malter  Spelz,  von 
7  Viertel  Ackers  (de  VII  quartalibus  agri,  qui  Berzonis  fuerunt).  Siegler: 
das  Kloster,  der  Bischof  und  die  Stadt  Worms. 

St.-A.  Luxem,  Gatterer'Dcher  Apparat  nr.  217.  or.  mb.  c.  3  sig.  pend.  del. 
Druck:  Banr,  HU.  V,  U6f. 


423.  1286.    Dezember  6.   Speier.  —  König  Rudolf  befiehlt  der  Stadt  Mainz  dem 

Erzbischof  Heinrich  und  dem  Grafen  Eberhard  von  Katzenellenbogen 

bei  der  diesen  aufgetragenen  Confiscirung  der  Güter  der  über  das  Meer 

entflohenen  Juden  in  den  Städten  Speier,  Worms,  Mainz,  Oppenheim 

und  denen  der  Wetterau  behilflich  zu  sein. 

to         Druck:  Schunde,  Cod.  dipl.  122.  —  Reg.  Scriba  nr.  1999. 

Gleiddautende  Schreiben  ergingen  an  Worm«,  Sjieier,  Oppenheim  und  die  Städte 
in  der  Wetterau  vgl.  auch  M.  Wiener,  Regenten  zur  GeschidUe  der  Juden  in  Deutsch- 
land iciihrend  des  Mittelalters.    Hannover  1862  nr.  74. 


424.  1286.    Dezember  0.   Speier.  —  König  Rudolf  gebietet  der  Judenschaft  in 
jij         Mainz  den  in  nr.  423  genannten  bei  der  Aufspürung  des  Vermögens 
der  übers  Meer  ohne  Erlaubniss  flüchtig  gewordenen  Juden  beizustehen 
und  deren  Güter  jenen  auszuliefern. 

Druck:  Sdiunck,  Cod.  dipl.  124.  Gleiddautende  Sdireiben  an  die  Judenachaft 
in  Worm»  etc.  rgl.  Wiener  l  c.  nr.  75. 


425.  1287.   März  8.  —  Johannes  von  Winiabach ,  Kanoniker  zu  s.  Martin 
in  Worms,  schenkt  semein  Stift  d<ts  Haus,  welches  er  bewohnt. 

Ego  Johannes  de  Winterbach  canonicus  ecclesie  saneti  Martini  Wormacie 
tenore  presenciura  profiteor  et  notum  facio  universis,  quod  ego  volens  deum 
honorare  de  bonis  mihi  ab  eo  concessis  curiam  meam,  quam  inhabito  prout 
uipsa  sita  est,  confero  et  contuli  ecclesie  mee  saneti  Martini  predicte  ab  ipsa 
ecclesia  nullatenus  alienandam  et  predictam  curiam  coram  dominis  meis  .  . 
decano  et  capitulo  publice  et  sollempniter  resignavi;  ita  tarnen,  quod  ego  et 
Gudela  mea  consanguinea  tempore  nostre  vite  ipsius  curie  erimus  possessores, 
qui  decanus  et  capitulum  medietatem  horrei  versus  ortum  quondam  Gfinradi 


Digitized  by  Google 


1287. 


277 


dicti  Cornmarket  contigui  mcc  curie  unanimi  conscnsu  ad  prcdictam  mcam 
curiam  perpetuo  contulerunt.  In  cuius  pie  donacionis  testimonium  presenü 
littere  sigillum  curie  Wormaciensis  una  cum  meo  sigillo  petivi  appendi  humi- 
liter  el  apponi.  Et  nos  iudiccs  Wormacienses  sigillum  curie  Wormaciensis 
ad  preccs  dicti  Johannis  de  Wintherbach  presentibus  appendimus  in  testi-  s 
monium  super  eo.  Datum  et  actum  anno  domini  M.  CÖ.  LXXX.  Vll,  octavo 
ydus  marcü. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  135.   or.  mb.  c.  2  sig.  pcnd.  laeso  et  dd. 
Druck:  Baur  HU.  II,  389  nnvoOständig. 

1287.   Aprü  1.  —  Fridrich  Graf  von  Leiningen  der  Alte,  Eberhard  426. 
und  Walram   Grafen  von  Zweibrücken    und  Emich  Graf  von 
Leiningen  Urkunden,  dass  der  Streit  zwischen  dem  Bischof,  Kapitel 
und  der  Stadt  Worms  und  Rudolf  und  Anselm  von  Drachenfels 
Rittern  beigelegt  sei. 

Nos  Fridericus  comes  de  Liningen  senior,  Eberhardus  et  Walramusi.s 
fratres  comites  de  Zwenbruken  et  Emicho  comes  de  Liningen  litteris  presenti- 
bus testimonium  perhibemus,  quod  cum  super  quibusdum  feodis  inter  vcne- 
rabilem  patrem  dominum  .  .  Wormaciensem  episcopum,  capitulum  suum, 
consules  et  universos  cives  Wormacienses ,  nobiles  viros  Rudolfum  et  Ansei- 
mum  fratrueles  milites  de  Drachinvels  dudum  fuisset  et  questio  suscitata,  de» 
hac  questione  inter  ipsos  pura  simplex  et  iurata  compositio  observanda  invio- 
Iabiliter  intervenit,  secundum  datarum  super  hoc  utrarumque  parcium  conti- 
nenciam  litterarum.  Et  nos  ad  petitionem  partium  predictarum  in  testimonium 
huiusmodi  composiüonis  presentem  litteram  sigillis  nostris  dedimus  consigna- 
tam.     Datum  et  actum  anno  domini  M .  CC.  LXXX.  septimo,  kalendas  aprilis.  »j 

Druck:  Böhmer,  Fontes  II,  236  ex  or.  —  Reg.  Scriba  nr.  2004. 

1287.    Aprü  1.  —  Bischof  Simon  von  Worms,  das  Kapitel  und  die  427. 
Stadt  Worms  schliessen  mit  Rudolf  und  Ansehn  von  Brachenfels 

Wir  der  bischof  Symon  von  Wormtjerc  und  daz  gemeine  capitel  von» 
Wormwc  und  der  rat,  die  stat  und  die  gemeinde  von  Wormire  dunt  kunt 
allin  den  die  disin  brif  angesehint  und  die  in  horint  fesin,  daz  wir  habin 
eine  ganze  söne  ummerme  ewecliche  gemäht  mit  hern  Rfidolfe  und  hern 
Anselme  den  ritterin  von  Drachinvels,  die  gebruder  kint  sint,  und  allin  im 
vrfindin  und  allin  irn  magin  und  irn  nachkömin,  umbe  die  anspräche,  die 35 
sie  hant  gehabit  umbe  die  wage  und  umbe  den  fändere  und  umbe  den  zol 
und  umbe  die  münze  und  umbe  die  marauwe  und  umbe  alle  die  lehin,  die 
sie  hattin  in  dem  burgfriden  zu  Worm*«c.  Daruf  hant  virzigin  dise  vorge- 
nantin  herrin  von  Drachinvels  vor  sich  und  vor  alle  ir  erbin.  Herumbe  so 
han  ouch  wir  der  bischof  der  vorgenante  herre  von  Wormire  und  daz  40 


Digitized  by  Google 


278 


ia>7. 


capitel  und  der  rat  und  die  gemeinde  von  Worin/*«?  luterliche  virzigin  anc 
alle  geverde  und  anc  allirslahte  argin  list  ufTe  allin  den  schadin ,  der  uns  gc- 
schehin  ist  von  den  vorgenanlin  herrin  von  Drachinvels  und  allin  in»  alt- 
vordern  und  von  allin  irn  frundin  und  von  uliin  im  helferen.  Daz  diz  stete 
i  blibe,  des  gebin  wir  disen  brif  bestcligit  mit  unserm  ingcsigildin  des  bischophis 
Symons  von  Worin ize,  des  capitels  und  der  stete  von  Worin ize.  Dirre  brif 
wart  geben  von  godes  gehörte  dusint  iar  zwei  bundert  iar  und  sibene  und 
alizig  iar  an  dem  erstin  dage  des  eppurlis. 

St-A.  W.  nr.  67.  or.  mb.  Nach  der  Aussage  der  Urkunde  tollten  die  Siegel 
lüden  Bischof*,  den  Kapitels  und  der  Stadt  Mngen.  Die»  int  nicht  der  Fall.  Zur  Er- 
klärung dieser  Alnceichung  steht  auf  dem  Umschlage  mit  anderer  Schrift  als  der  Text: 
In  istum  inodum  haben t  domini  de  Draekenveln  littera*  doiuini  episcopi.  capituli 
et  civitatis  et  non  alitor.  In  cuins  teatimonium  ego  Kiehelniannua  magiater  civium 
gigillum  meuni  presentibus  appcmli.  Dm  um  Pergamentstreifen  hängende  etwa»  be- 
ll, schädigte  örale  Wachssiegel  zeigt  einen  selircitenden  Drucken;  Umsdurifl:  -f-  »1GILL. 

RIChE  . .  M  MA 


428.  1287.  Ajtril  1.  —  liudolf  wul  Anselm  von  Drtichenfels  Vettern,  Ritter, 
schliessen  mit  dem  Bischof  Simon,  dem  Kapitel  und  der  Stadt  Worms 
eine  Sühne. 

2u  Wir  Rudolf  und  Anselm  die  ritterc  von  Drachinvels,  die  gebrudere  kint 
sint,  dun  allin  den  kunt1,  die  disen  brief  angesebint  und  in  borint  lesen,  daz 
wir  mit  dem  herrin  dem  bischove  Symonc  von  Wormize*  und  mit  dem  capitele 
und  mit  dem  rate  und  mit  der  stat  und  mit  der  gemeinde  von  Wormiee 
eine  sunc  uinmenue  ewccliche  han  gemäht  vor  uns  und  vor  alle  unser  erbin 

aMimbc  die  anspräche,  die  wir  gein  in  hattin  umbe  die  wage  und  umbe  den 
fundere  und  umbe  die  münze  und  umbe  den  zol  und  umbe  die  marauwe 
und  umbe  alle  die  lehen,  die  wir  hattin  in  dem  burgfriden  zu  Worniire. 
Des  han  wir  virzigen*  vor  uns  und  vor  alle  uusir  erbin.  Und  han  ouch 
gelobit  diz  vorgenante  gut  zu  verstene  unde  zu  virenlwrtene  vor  rehte  an- 

9o  spräche.  Dise  vorgenante  wort  han  wir  gesworn  stete  zu 4  haltenc  also  vere 
so  wir  mogin  ane  alle  geverde  und  allen  *  argin  list.  Daz  diz  stete  blibe  *, 
des  gebin 7  wir  disin 8  brief  bestetigit  mit  unserin  *  ingcsigildin  Rudolfes 10 
und  Anselmis  der  rittere  von  Drachinvels.  Dirre  brief  wart  geben  vongotes11 
geburtc  dusent  iar  zwei  hundert  iar  und  sibine18  und  alizig  iar  an  dem 

35  erstin  dage  des  eppurlis. 

St.-A.  W.  nr.  68.  or.  mb.  m  zicei  Exemplaren:  vom  selben  Schreiber;  A  teol 
erhalten  mit  zwei  an  leinenen  blautceissen  Sc/murin  hängenden  Siegeln,  woron  das  des 
Anselm  etteas  beschädigt  ist;  B  hat  etwas  gelitten;  das  Stegd  des  Rudolf'  hangt  an  grnn- 
leinener  Schnur,  das  des  Anselm  an  ungefärbter  leinener  Schnur.  Siegel:  1)  dreieckiges 
4o  kleines  Waclixsiegel,  ein  Drache  auf  einem .  Felsen,  Umschrift:  H.  KVDOLFI  DE  DRACHIN- 
VELS. 2)  rundes  Wachssiegel  mit  demselben  sprechenden  Wappen  nie  bei  1)  im  Seckigen 
Schild;  Umschrift:  S.  ANSÜELMI  DE  TRACHENVEILS. 


[428.]    1  B:  dun  kunt  allin  den.    *  A:  immer  Worin.  B:  an  den  andern  Stellen 
eitfnfalts  Worin.    '  B:  virzigin.    4  B:  ze.    •  B:  und  ane  allin.    •  B:  belibe.   1  B: 
4s  geben.    ■  B:  diuen.    »  B:  unrirn.    >•  B:  Rudolfe«.    "  B:  von  gotes  fehlt  in  A. 
11  B:  sibene. 


Digitized  by  Google 


1287. 


279 


.1287.    Juni  13.  —  Simon  Bischof  von  Worms  und  der  Ruth  der  Stadl  429. 
Worms  machen  eine  Salzung,  um  der  Ungnade  und  dem  Unfrieden 
xu  widerstehen,  welche  sich  in  der  Stadt  Worms  erhoben  haben. 

Wir  Symon  der  bischoph  undc  der  rath  von  Wormezeu  wir  han  vur- 
selien  die  ungenade  unde  den  Unfrieden,  der  sich  in  der  stat  zu  Wormezen  5 
irhaben  halh,  deirae  zu  widerslende  han  wir  gemachet  diese  satzunge:  von 
allernerst  so  setzen  wir,  swo  sich  ein  krieg  erhebet  innewendech  unsers 
burchfriden,  so  sal  sie  von  beiden  sithen  begnügen  bit  deinie  gereilhe  unsers 
des  bischofes  unde  des  rades,  also  wir  geswren  han  unde  die  hantfesten 
sagent.    Swer  darüber  keine  haufunge  machet  in  sime  hus  oder  in  eins  an- 10 
deren  hus  bit  dage  oder  bi  natli,  ez  cn  si  danne,  daz  er  bit  dage  siner 
f runde  sesse  oder  echthe  zuhauf  bithe  iren  rath  zu  habene,  wi  er  sine  clage 
vollen  vfire,  der  unde  geinre  in  des  hus  die  haufunge  geschit,  der  sal  itweder 
di  stat  unde  den  burgfriden  rumen  en  jar  unde  seis  pfint  Wormesser  der 
stat  geiben.    Swer  aber  zu  sinen  frunden  zu  der  haufunge  kummet,  der  salu 
die  stat  rumen  unde  den  burgfriden  einen  inanth  unde  ein  pönt  pennenge 
der  stat  geiben,  ist  er  en  burger;  ist  er  en  uzman,  so  sal  man  in  werfen  in 
einen  turn.    Swer  aber  die  butden  sinth  haufunge  zumachene,  die  sollent  die 
stat  unde  den  burgfriden  rumen  zwene  manden  unde  zwei  punt  Wormesser 
der  stat  geiben.    Dunth  sie  kein  unfuge,  so  rechthet  man  von  in  also  recht  20 
ist.    Dar  nach  so  setzen  wir,  swo  der  friede  geclageth  wirth  unde  man  ge- 
zuge  dar  uf  leiden  sal,  swer  die  gezuge  irreth  mit  trauwene  oder  mit  ander 
sache,  der  sal  di  stat  unde  den  burgfriden  rumen  zwene  mande  und  zwei 
punt  Wormesser  der  stat  geiben.    So  setzen  wir  auch  zu  den  geziden,  so 
man  die  gezuge  leiden  sal,  daz  der  von  deime  geclaget  wirt,  noch  kein  sin as 
frunth  oder  iiman  von  sinen  weigen  uffeme  hofe  oder  uffeme  sale  kein  under 
reide  oder  irresal  dun  den  gezugen  noch  da  si  oder  stein,  ez  en  si  danne, 
daz  yme  dar  zu  eime  gezuge  gebudden  si.    Swer  diz  brichet,  der  sal  die 
stat  unde  den  burgfriden  rumen  zwene  mande  unde  zwei  punt  Wormesser  der 
stat  geiben.   Dar  nach  setzen  wir,  wer  ummanne  hilfet  bezugen  felsliche,  swojo 
man  daz  bit  wahrheide  irvindet,  ez  si  unime  den  frieden  oder  umme  ander 
dinch,  daz  der  ewechliche  di  stat  sal  rumen  unde  ez  von  alter  her  ist 
kummen  also.    Dar  nach  so  setzen  wir,  daz  nieman  keinen  muntman  habe, 
vonde  ez  vomme  riebe  verbutden  ist  muntman  also,  daz  nieman  dem  anderen 
keinen  dinest  du  umbe  daz  er  in  bechirme  unde  ime  gebunden  si;  swer  dazu 
brichet,  der  ith  do  giebet  oder  niemet,  der  sal  iweddere  die  stat  unde  den 
burgfriden  einen  manth  rumen  und  ein  punt  Wormesser  geiben.    So  setzen 
wir  auch,  swer  nachdes  nach  der  dritden  winclocken  gel  mit  werlicher  hant, 
da  von  man  argen  wan  haben  mac,  er  si  burger  oder  eüi  uzman,  der  sal 
ein  manth  rumen  die  stat  unde  den  burgfriden  unden  en  punt  Wormescher«o 
geiben.    Gel  er  aber  ünsterlingen  ane  werliche  hant,  so  sal  er  rumen  die 
stat  und  den  burgfriden  zwo  Wochen  unde  cehen  sillcngc  pennenge  geiben, 
er  enswer  danne,  daz  erz  ane  argeliste  gethan  habe.    Dar  nach  setzen  wir, 
swo  keine  heime  suche  in  der  stat  oder  in  den  burgfriden  geschit,  do  sollent 
die  nachgebure,  die  drumme  gesezzen  sint,  dar  zu  gen,  ez  enneime  in  dan« 


Digitized  by  Go( 


280 


1287. 


clichc  nol,  oder  ichlichcr  der  da  geruget  des  wirt,  er  cn  wolle  sweren,  daz 
er  des  nith  enhorthe  noch  wizende  were,  der  sal  di  stat  unde  den  hurg- 
friden  nimen  ein  manth  unde  ein  punt  Wormescher  der  stat  geiben.  Swer 
diese  vor  genanthe  satzunge  bricliel,  der  sal  die  pennege  geiben  c  er  widder 

i  in  di  stat  kumme.  Bl  ichet  er  daz  oder  klimmet  er  e  siner  zith  her  in ,  so 
sal  er  zwifeldege  penc  lieden  bit  uzfarnde  unde  an  den  pennengen  unde  vindet 
niemer  gnade,  er  en  habe  daz  follenbrath.  Qucme  er  über  daz  her  in,  so 
sal  man  in  in  einen  turn  werfen ,  biz  er  sine  bezerunge  gedut  unde  auch 
sine  pennenge  gcgilh,  mac  er  sie  geleisten,  mac  er  der  pennenge  nit  geleisten, 

10  so  sal  er  die  stat  unde  den  burgfriden  ewecliche  rumen,  biz  er  sie  gegith. 
Unde  swer  die  bezerunge  dut  also  gescriben  stet,  der  en  hat  odern  sal  kein 
sin  ere  oder  sin  recht  verlaren  han.  Dar  nach  her  über  seezen  wir  luthe 
uns  fome  radde  unde  die  seszehene  unde  die  schevenen ,  welcher  under  den 
allen  ith  weiz  oder  ervert,  der  sal  uffe  sinen  eith  an  deme  neisten  frithago 

iä  kummen  in  den  rath  unde  sal  daz  rügen ,  ez  en  neime  imme  danne  eliche 
noth,  so  sal  er  iz  abir  an  deme  ersten  fritdage  dar  nach  dun.  Swer  da  ge- 
ruget wirt,  mac  man  in  bezugen,  so  sal  er  die  penc  lieden;  mac  man  daz 
nith,  so  sal  ime  der  burgermeister  heizen  künden,  daz  er  kumme  an  deme 
neisten  fritdage  so  der  rath  siezeth  unde  uffenliche  sich  enschuldegen  zu  den 

soheilegen;  dut  er  des  nith,  so  sal  er  di  penc  lieden  unde  sal  man  sie  des 
nith  erlazen.  Zu  allen  disen  vorgenanthen  dingen  unde  den  fritden  zu  rech- 
dene,  sollen  wir  der  bischoph  behulfen  sin  unde  wir  der  rath  verbinden  uns 
dar  zu,  swer  sich  herengeine  setzet,  daz  wir  witder  den  sin  bit  hebe  unde 
bit  gudde,  also  ane  grifen,  daz  ez  vollenbrath  werde.    Wer  ez  abir  also,  daz 

2!i  unser  keiner  von  dehne  rathe  der  tili  ist  oder  hernach  wirt  sich  dar  von 
ziehen  oder  verren  wollhe  durch  fruntscaft  oder  durch  macschaft  oder  durch 
heider  hand  sache,  den  sal  man  eischen,  also  ez  her  kummen  ist  bit  dehne 
minrendeile  des  rathes.  Gel  er  dan  nit  dar  zu  unde  cnhilfet  nith  dar  zu  bit 
liebe  unde  bit  gutlie  ane  argeliste,  so  ist  er  meineidec  unde  sal  den  rath 

so  rumen.  Aller  dirre  vorgenanthen  Satzungen  sollen  wir  der  bischof  ane  den 
rath  oder  wir  der  rath  ane  unseren  herren  den  bischof  niemer  vorandern. 
In  en  gezunisse  unde  en  steidekeith  dir  vorgenanthen  salzungen  han  wir  dir 
bischof  bit  unserme  ingesigelde  unde  wir  dir  rath  bit  unserrc  stethe  ingesigeldc 
disen  brif  bcsigelet  nnd  besleidegeth.       Diz  geschach  nach  gots  geburthe 

uthusent  jar  zwei  hundert  iar  azzik  iar  unde  sieben  iar  imme  hauwe  manthe 
an  deirae  neisten  fritdage  zweir  martiler  Primi  et  Fcliciani. 

St.-A.  W.  nr.  69.  or.  mb.  (A).   Das  Siegel  des  Bischofs  ist  abgefallen,  das  der 
Stadt,  stark  bestMdigt,  hängt.  Das  erste  Wort  mit  vertierten  Buchstaben  geschrieben. 

Druck:  Böhmer,  Fontes  IT,  237  ff .  ex  A.  —  Reg.  Scriba  nr.  2007. 


430.  1 287.  November  21.  (in  vigilia  b.  Cecilic  virginis).  —  Heinricus  monetarius 
civis  Wormaciensis  confrater  donünorum  ecclesie  bcati  Andree  schenkt 
dieser  Kirche  seine  Güter  in  Worms  und  in  villa  Karlebach. 


Digitized  by  Go< 


1287. 


281 


Zeugen :  Berlewinus  scolusticus  ecclcsic  Wormaciensis,  Merboto  canonicus 
ibidem,  Albertus  dictus  Bezzeren,  Volzo  frater  quondiiin  Volzonis  super  Ripa, 
Cfinradus  dictus  Ritdere,  cives  \Y  onncicicnscs. 

St.-A.  Darmtiadt :  Worms  nr.  134.  or.  mb.  c  3  »ig.  pend.  Die  Siegel  der  Curie 
uiul  de*  Kapitels  s.  Andreas  hängen  äteas  beschädigt,  das  Siegel  des  Heinrich  ist  s 

1287.    Novetnber  23.  —  Die  Stadt  Worms  nimnt  den  Grafen  Fndrich  431. 
von  Imningen  ah  Bürgt*  und  in  ihre  Dienst*:  auf  gegen  Betaklung 
eines  Jahrgeldes  von  30  Mark  kölnisch. 

Consules  et  universi  cives  Womacienses.    Recognoscimus  hiis  nostris  10 
litteris  protestand[um] ,  quod  cum  nobilis  vir  dominus  Fridericus  comes  de 
Liningen  senior  noslre  coneivilitatis  coilegio  voluntate  gratuita  nunc  (?)  unitus 
ad  defensionem  et  promocionem  civitatis  nostre  ac  civium  nostrorum  bone 
fidei  slabilitate  iugiter  quoadvixerit  sicut  revera  de  ipso  constantissime  presu- 
mimus  ad  a  *  •  •  •  *  *  suam ,  nos  in  hoc  ipsius  pie  sollicitudini  et  affectu  (?)  u 
respondere  aliquibus  beneüciis  cupicientes  de  b***  •  «  «ba  •••  nostram  (?) 
ad  solucionem   annue   pensionis   triginta  videlicet   marcarum  denariorum 
Coloniensium  eidem  quamdiu  vixerit  faciendam,  nos  presentibus  obligamus 
predictas  vero  triginta  marcas  Colon  inmum  denrmorum  aut  pro  qualibet 
marca  Colon  imsi  duas  libras  h&Wensium  eidem  secundum  quod  nobis  magisw 
placuerit  in  festo  penthecostes  aunis  singulis  persolvemus.    Sed  ipso  comfile] 
defu[nctoJ  eidem  triginta  marce  Colonienses  ad  nos  et  nostram  eivitatem 
redibunt  libere  et  solute  nec  liercdes  ipsius  de  hiis  quidquam  iuris  aut  requisi- 
cionis  sunt  umquam  in  posterum  habituri.     Profitemur  eciam,  quod  nos 
dominum  [Fri]dericura  comitem  tamquam  dilectum  nostrum  coneivem  quoad-u 
vixerit  fovebimus  eidem  in  cauais,  in  quibus  sub  assercione  [iurjamenti  (?) 
nostri  sibi  iniuriam  inferri  iudieaverimus  contra  quoslibet,  inclito  (?)  dotnino 
nostro  rege,  venerabile  patre  domino  nostro  WormocMtwi  episcopo,  nobilibus 
nostris  Philippo  seniore  et  Theoderico  fratribus  de  Hohinlon ,  Maguntinen- 
sibus,  Oppinheimensibus,  illic  de  Ostoven,  nostris  adiutoribus  coniuratis,  ex-jo 
clusis,  auxiliuin  tamquam  nostro  coneivi  debitum  inpendemus.    Ceterum  ne 
aliquis  inter  nos  eivitatem  et  cives  nostros  et  dictum  comitem  scrupulus  oriatur, 
ipse  comes  elegit  duos  de  consilio  civitatis  nostre  scilicet  Rychilmannum  et 
Wernherum  Ritderchin  et  nos  nomine  civitatis  elegimus  duos  ex  castrensibus 
dicti  comitis  scilicet  Johanncm  de  Randeckein  et  Fridericum  de  Luthershein  ss 
milites,  quia  si  inter  ipsum  comitem,  castrenses  et  homines  suos,  eivitatem  et 
cives  nostros,  singulos  et  universos,  scrupulus  sive  questio  oriatur,  quod  Uli 
quatuor  illas  questiones  per  ius  vel  amiciciam  decidant,  et  si  concordarc 
nequiverint,  dicti  quatuor  questiones  nostras  ac  dicti  comitis  in  scriptis  da- 
bunt  consilio  civitatis  Maguntine,  ubi  dictus  comes  est  civis,  et  qui  Maguntini  40 
sunt  nostrorum  civium  W  0  rm aciensium  adiutores  iurati,  ut  ipsum  consilium 
civitatis  Maguntine  huiusmodi  questiones  per  ius  decidat.   [Qjuorum  arbitrorum 
quatuor,  si  quis  decesserit  a  parte,  que  ipsum  legit,  alius  assumetur.  In  cuius 
rei  testimonium  ac  debitam  firmitatein  presentes  litteras  ipsi  comiti  sigülo 


Digitized  by  Go< 


1287. 


civitatis  nostre  dedimus  communilas.  Actum  anno  domini  M.CÖ.  LXXX 
septimo,  die  bcali  Clenicntis. 

8t. 'A.  W.  nr.  71.   or.  mb.    Dan  Verpament  hat  durch  FeudUigkeü  gelitten,  so 

432.  1287.    November  23.  —  Fridrich  (traf  von  Leiningen  wird  Bärger  der 
Stadt  Worms  und  verpflichtet  sich  mm  Dienst  der  Stadt. 

Nos  Fridericus  couies  de  Liningen  recognoscimus  hiis  nostris  litlcris 
publice  profitemur,  quod  quia  dilecti  nobis  universi  cives  Wonnacienses  per 
cxhibicionem  beneficiorum  et  obsequiorum  suorum  nobis  multipliciter  inpcn- 

losorum  se  nostre  farailiaritati  et  amicicie  iungere  curaverunt,  placet  nobis,  ut 
bene  übet  nos  in  boc  ipsis  grata  vicissitudinc  respondere.  Profitemur  igitur 
sub  debito  ßdei  nostre  nos  (?)  [fjirmiter  obligantcs,  quod  nos  dictorutn  civium 
et  civitatis  Wonnaciensis ,  quamdiu  vixerimus,  civis  sumus  et  esse  debemus 
et  contra  quoslibet  eorum  iniuriatores,  ubi  sub  assercione  iuramenti  nostri 

14  ipsis  iniuriam  fieri  iudicaverimus ,  domino  nostro  rege  dumtaxat  excluso,  et 
Emicbone  fratrueli  nostro,  sub  liac  forma,  quod  si  aliquis  scrupulus  inter 
ipsum  cotnitem  [et]  civitatem  Wormaciensem  emerserit,  laborabimus  fideliter 
et  omni  diligencia,  ut  illud  p[rest jetur ;  sed  si  ita  esset,  quod  civitas  iniuriam 
inferret  comiti  prediclo,  quod  nos  super  iuramentum  nostrum  iudicaverimus 

so  iniuriam  esse  civitatis,  extunc  possfumusl  iuvare  (?)  fratruelem  nostrum  contra 
civitatem,  et  econtrario  si  ipse  iniuriam  comes  i ufert  civitati,  ita  quod  nos 
super  iuramentum  iud[ica]verimus  iniuriam  esse  comitis,  extunc  exutraque 
parte  sedebimus  quieti,  neutram  partem  consiliis  aut  auxiliis  adiuvando  eorum 
esse  [d]ebemus  et  volumus  adiutorcs,  et  si  ex  isla  parte  Reni  contra  suos 

2»  iniuriatores  nostrum  auxilium  invocaverint,  cum  vigin[ti]  viris  et  (?)  dextrariis 
bene  preparatis  sub  nostro  periculo  et  expensis  nostris  in  auxüium  veniemus ; 
eodem  modo  ex  alia  parte  Reni  cum  duodecim  vir[is]  et  to[ti]dera  dex- 
trariis bene  preparatis.  Et  si  nos  vel  ipsi  aliquid  lucri  de  adversariis  consecuti 
fuerimus,  ipsi  nobiscum  et  nos  cum  ipsis  civibus  equaliter  parciemur.  Quod 

»osi  etiam  ad  vocacioncm  ipsorurn  civium  cum  armatis  ingressi  fuerimus  civi- 
tatem Wormaciensem,  consilium  civitatis  nobis  in  expensis,  secundum  quod 
eis  expedire  videbitur,  providebunt.  Ad  dies  autcm  placitorum  cause  ipsorurn 
extra  civitatem  Wormaciensem  ex  isla  par[te]  Reni  sub  nostris  expensis,  cum 
a  nobis  requisierint,  accedemus.    Sed  si  ab  ipsis  vocati  civitatem  Worraa- 

js  ciensem  intraverimus,  sivc  multam  sive  paucam  babeamus  familiam,  pro  ex- 
pensis dabunt  nobis  die  qu[oli]bet  u[na]m  m[ar]cam  Colonieiwwm  denorw- 
rum ;  similiter  si  ex  altera  parte  Reni  placitis  eorum  interfuerimus ,  dabunt 
nobis  pro  expensis  similiter  die  quoUbet  unam  marcam  denariorum  [Colo- 
niensium].    In  hoc  eciam  civibus  eisdem  conde[scen]dendo  parcere  [vjolumus, 

40  quod  numquam  ipsos  cum  exercitu  in  nostrum  subsidium  aut  cum  expedicione 
extra  civitatem  Wormaciensem  vocabimus  vel  ducemus,  nisi  h[oc]  de  bona 
et  libera  poterint  voluntale.  Ceterum  ne  a[liquis]  inier  [nos]  et  civitatem 
Wormaciensem  scrupulus  oriatur,  nos  comes  [e]legimus  duos  de  consilio  civi- 
tatis Wormacicnsis  scilicet  Richümanum  et  Weraherum  dictum  Ritterken,  et 


Digitized  by  Google 


1288. 


ipsa  civilas  [sjivc  cives  Wormaeicnses  elcgerunt  cx  noslris  castrcnsibus  duos 
scilicet  Johannem  de  Randecken  et  Fridericum  de  Luüirsheim  milites,  qnod 
si  inter  nos  noslros  castrenses  et  homines  et  civitatein  et  singulos  et  uni- 
versos  cives  Ytormacienses  scrupulus  sive  questio  oriatur,  quod  illi  quatuor 
illas  questiones  per  ius  vel  amiciciam  decidant;  quod  si  concordare  nequi-  s 
verint,  dicti  quatuor  questiones  nostras  et  civitatis  Wormacicnsis  inscriptis 
dabunt  consilio  civitatis  Mogunüne,  ubi  nos  comes  civis  suinus,  et  qui  Mo- 
gunttni  sunt  civium  Wormaciensium  adiutores  iurati,  ut  ipsum  consilium 
Moguntt«  huiusmodi  questiones  per  ius  decidat.  Quorum  arbitroruin  quatuor, 
si  quis  decesserit  a  parte,  que  ipsum  elegit,  alius  assumetur.  Adiectum  estto 
etiani,  quod  si  extra  provinciani  icriinus  vel  intirmi  fuerimus,  quod  ipsis 
civibus  auxilium  prestare  non  possunnis,  Fridericus  filius  nosler,  quamdiu  sub 
rcgimine  nostro  est,  loco  nostri  prcstabit  et  auxilium  faciet  civibus  prenotatis ; 
sed  si  ipse  exclusus  d[e]  nostro  regimine  fuerit,  castrenses  nostri  et  ofliciati 
nostri  facient  adiutorium  predictis  civibus  Wonnaciensibus  ac  si  prcsentcsu 
essemus.  Protitemur  etiam,  quod  redditus  triginta  marcarum  Colonienst'w»* 
illarum,  ad  quarum  solucionem  dicti  cives  se  nobis  suis  patentibus  litteris 
obligarunt,  post  obitum  nostrum  ipsis  absque  omni  rcquisicione  heredum 
nostrorum  esse  debeant  liberi  et  soluli.  In  cuius  rei  testimonium  ac  debitam 
firmitatem  prcsentes  Utteras  ipsis  civibus  Wovmadensibus  appensione  sigillijo 
nostri  dedimus  coinmunitas.  Actum  anno  domini  M.CG.  LXXX  septimo, 
die  beati  Clementis. 

St.-A.  W.  nr.  70.  or.  wb.  Die  Urkunde  hat  durch  fetuhtujkrit  sehr  gelitten  und 
tri  dah&^apäter  auf  Papier  aufgesogen  worden,  viele  Stellen  sind  fast  unusbar.  Das 

Angeführt  bei  Sdtaah,  Geschichte  des  rhein.  Städtebundes  II,  64.  -  Reg.  bei 
Hertha  nr.  2011. 


1288.   Januar  22.  (die  beati  Vincentii).  —  Die  Wormser  Richter  beurkunden,  433. 
dass  vor  ihnen  Frizzemann  nepos  quondam  Friderici  de  Osthoven  civis 
Worin,  et  Kunegundis  sponsa  ipsius,  ülia  Heinrici  de  Liehtenstein  militis,  so 
zu  Gunsten  des  Kl.  Schönau  auf  ihre  Ansprüche  an  Güter  in  Opphawe 
verzichtet  haben  (renuntiaverunt  efiestucando). 

Unter  den  Zeugen:  Heilmannus  Judei,  Willehelmus  Bunne  consules 
Wonnattmses;  Heilmannus  Gippure,  Heinricus  Hellecraphe  cives  Worm. 

G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  I,  fol.  132.  » 
Druck:  Gudenus,  Sylloge  28V ff. 

1268.   (Zwisclien  dem  5.  Januar  und  Ende  Februar).  Maitie.  —  König  434. 
Rudolf  besiegelt  den  Vertrag  der  Ritter  von  Drachenfels  mit  dem 
Bischof  und  der  Stadt  Worms  vom  1.  April  1287. 

Wir  Rudolf  von  gottes  gnaden  Romeschcr  küninch  allewege  merer  des  riches  w 
tön  kuut  allen  den  die  disen  brief  sehent  oder  hörent  lesen,  daz  unser  heben 


Digitized  by  Google 


284 


getrüwen  Rfidolf  und  Anselm  die  ritterc  von  Drachenvels,  die  gebruder  kint 
sint,  zeichten  uns  einen  brief  mit  ir  beider  ingesigel  besigelt,  der  gemachet 
wart  über  eine  sfine,  die  zwischen  in  und  dem  bischolfe  (!)  von  Wormze  und 
dem  capittele  und  der  stat  und  dem  rate  und  der  gemeinden  von  Wormze 
i  eweclich  gemachet  ist,  und  baten  uns,  daz  wir  ze  einre  merer  vestenunge  den 
selben  brief  under  unserme  kuninchchen  ingesigele  in  geschriben  geben.  Der 
brief  stat  also: 

Wir  Rudolf  und  Anselm  die  rittere  von  Drachenvels,  die  gebruder  kint 
sint,  t3n  allen  den  kunt,  die  disen  brief  angesehent  und  in  horent  lesen,  daz 

10  wir  mit  dem  herren  dem  bischove  Symone  von  Wormze  und  mit  dem  capitele 
und  mit  dem  rate  und  mit  der  stat  und  mit  der  gemeinde  von  Wormze  eine 
sSne  iemerme  ewecliche  han  gemacht  vor  uns  und  vor  alle  unser  erben  umbe 
die  anspräche,  die  wir  gen  in  hatten  umbe  die  wage  und  umbe  den  fandere 
und  umbe  die  münze  und  umbe  den  zol  und  umbe  die  marauwe  und  umbe 

15  alle  die  lehen,  die  wir  hattin  in  dem  burchfriden  ze  Wormze.  Des  han  wir 
verzigen  vor  uns  und  vor  alle  unser  erben  und  han  ouch  gelobet  diz  vor- 
genante göt  ze  verstene  und  ze  verantwürtene  vor  rehte  aneeprache.  Dise 
vorgenante  wort  han  wir  gesworn  stete  ze  halteno  also  verre,  so  wir  mügen 
ane  alle  geverde  und  allen  argen  list.   Daz  diez  stete  belibe  des  geben  wir 

so  disen  brief  bestetiget  mit  unserme1  ingesigeldin  Hudolfes  und  AnselmeB  der 
rittere  von  Drachenvels.  Dirre  brief  wart  gegeben  von  gottes  gebürde  tusent 
jar  zweihundert  jar  und  aibene  und  ahezig  jar  an  dem  ersten  dage  des 
eppurlis. 

Und  wir  Rudolf  Römescher  küninch  durch  bete  der  vorgenanten  Rudolf 
wund  Anselm  von  Drachenvels  han*  unser  künniclich  ingesigel  an  disen  brief 
gehenket.      Dirre  brief  wart  geschriben  ze  Megenzc  do  man  zaltc  von  gotes 
gebürde  tusent  zweihundert  und  aht  und  ahtzich  jar  in  dem  vümfzehendem 
jarc  unsers  riches. 

St.-A.  W.  nr.  74.  or.  wo.  Nachlässig  geschrieben.  Das  an  grünseidener  Schnur 
hctiigeudr.  Siegel  ixt  zertiroclien.  (A). 


435.  1288.    April  14.  (die  sanetorum  Tiburtii  et  Valeriani).  —  Consules  et  uni- 
versi  cives  Wormatienses  bekennen,  dass  Johannes  natus  quondam 
Heinrici  Zippure  noster  coneivis  dem  Kloster  Schönau  die  Hälfte  seines 
Hofes  in  Osthoven  vermacht  habe  unter  der  Bedingung,  dass  sein 
■v.         Bruder  Heilmann  die  lebenslängliche  Nutzniessung  dieser  Güter  habe. 

Preterea  confessus  est  ipse  Johannes,  quod  curiam  suam  in  vico  Lanc 
sitam,  que  fuit  patris  sui  H.  Zippur,  prout  sita  est  cum  domibus  circum- 
iacentibus  cum  omni  iure  ...  et  cum  onere  census,  qui  ex  ea  solvi  consuevit, 
Heümanno  fratri  suo  prefato  dedit  et  donavit  cum  bonis  infra  scriptis.  Dedit 
«oitaque  ortum  super  Weide,  qui  fuit  ave  sue  et  dicebatur  Herbordl  Raparii. 
Item  duas  domus  et  horreum  in  Crazwinkel,  quarum  domorum  ipse  Johannes 
unam  concessit  hereditarie  pro  XI  uneiis  hallen«!*»».    Item  duas  libras 

hallcnstum  et  IUI  uncias  censuales,  quas  habebat  super  eivitate  nostra  titulo 


[434.]    1  das  letzte  e  acheint  ausradiert  worden  eu  sein.    *  A:  han  wir,  wobei 
45  das  wir  wieder  durchgestrichen  ist. 


Digitized  by  Google 


285 


proprietatis  contulit  in  perpetuum,  salvo  tarnen  nobis,  quod  eas  possumus 
liberare.  Item  dedit  eidein  decem  solidos  haMensium  et  duos  capones  censuales 
de  duabus  domibus  ante  portam  Judeomm  in  Holzgazzcn;  item  partein  pra- 
tormn  ipsum  contingentem.  Item  de  tali  eensu,  quem  ipse  Johannes  una 
cum  Wernhero  Holtmundi  et  domina  Lengen  habet  super  curia  prepositi  i 
Wileburgensw,  partem  suam  et  omnem  actionem  simililer,  que  compelit  sibi 
de  censu  neglecto. 

G.  L.-A.  Karlsruhe:  Schönauer  Codex  J,  foL  147. 
Druck:  Würdttcern,  Chron  (Upt.  won.  Schönau  j>.  197 ff".  —  lieg.  Scribanr.  0310. 


1288.    August  IG.  —  Die  Richter  von  Worms  Urkunden,  dass  Elisabeth  436. 
Brogoren  ihr  steinernes  Haus  den  14  Schwestern  zum  Beioohnen 
geschenkt  habe. 

Judices  Worinacienses.    Ad  noticiam  omnium  cupimus  pervenire,  quod 
constituta  coram  nobis  soror  Elyzabeth  dicta  Brogoren  volens  preeavere,  ne 
post  mortem  eius  pia  et  salubris  donacio  domus  lapidee  site  inter  curiam  is 
Symonis  cantoris  ecclesie  Wonnaciensis  et  domum,  quam  quondam  inhabitabat 
magister  Wilhclmus  rasor  pannorum,  quam  quidem  domum  ipsa  Elyzabeth 

«r 

ipsis  denariis  comparavit,  deputavit  et  donavit  X1III  sororibus  bone  fame  et 
vite  decentis  perpetuo  in  habitandam  et  habendam  1  a  quoquam  in  posterum, 
repulsam  habeat  vel  ineurat;  dicta  Elyzabeth  ipsam  donacionem  domus  factam  so 
predicte  cum  suis  pertineneiis  de  consensu  sororum  dicte  domus  coram  nobis 
in  figura  iudicii  sollempniter  innovavit,  donans  et  addens  de  suis  in  subsidium 
solvendi  census  de  domo  et  ad  reparacionem  eiusdem  duos  ifimales  vinearum 
preter  octavam  partem  sitos  in  locis  scilicet  in  Bflrnendal  et  in  Lucgendal 
in  terminis  ville  Ostoven.  Item  duos  iflrnales  in  terminis  ville  Westovenai 
vinearum  sitos  in  loco  qui  dicitur  Zfigrisccn.  lta  quod  huiusmodi  utilitas  de 
dictis  iurnalibus  perveniens  solum  cedat  ad  solucionem  census  domus  predicte 

or 

et  ad  reparacionem  domus  eiusdem.  Quarum  sororum  XIIII  in  nuniero,  si 
qua  decesserit,  extunc  si  qua  cognatarum  dicte  sororis  Elyzabeth  petierit,  se 
loco  decedentis  a  sororibus  domus  reeipi  vel  admilti,  dummodo  sil  bone  fameao 
et  vite,  pre  aliis  omnibus  reeipi  debet  a  sororibus  et  admitti.  Si  vero  de 
cognacione  dicte  Elyzabeth  talis  non  habetur,  sorores  domus,  que  pro  tempore 
fuerint,  si  quam  sororera  bone  fame  et  vite  ipsis  et  domui  expedientem 
reeeperint,  ipsam  debenl  .  .  gardiano  f rat  mm  domus  Minorum  in  Wormaria 
qui  pro  tempore  fuerit  et  . .  confessori  sororum  domus,  qui  eciarn  pro  tempore» 
confessor  earum  fuerit,  referre  et  ofTerre,  quod  talem  sororem  reeeperint  bone 
vite.  Et  ut  dicte  sorores  de  huiusmodi  collatis  iurnalibus  magis  certe  red- 
derentur,  dicta  Elygabeth  dictis  sororibus  in  figura  iudicii  ville  Ostoven 
secundum  ius  et  consuetudinem  ville  presenübus  Gerhardo  Kamerario  et 
Sigulone  de  Wathdinheim  militibus,  qui  coram  nobis  confessi  sunt,  se  affuissew 


[436.]    »  A:  et  donandan  habendam,  tcobei  donaQdnn  wieder  durdyestrkheH  itt. 


Digitized  by  Google 


286  1288. 

vidisse  et  audivisse  resignacionem,  diclos  iurnales  in  Ostoven  public«  resignavit. 
Et  similiter  predictos  iärnales  in  Westoven  coram  iudicio  secundum  ius  et 
consuetudinem  ville  Westoven  presente  Sigulone  de  Watdenheim  predicto  in 
man us  et  potestatem  Richilmanni  civis  Wormaciensis  recipientis  ipsos  iurnales 

&  numine  dictarum  sororum  et  domus  publice  ipsa  Elyzulx'th  resignavit  sicut 
eciam  dicü  Sigulo  et  Richilmannus  hoc  accidisse  se  interfuisse  vidisse  et 
audivisse  coram  nobis  publice  sunt  professi.  Est  eciam  adiectum  a  dicta 
Elyzabeth,  quod  si  tantum  una  sororum  vel  due  aliis  eciam  non  existenübus 
in  domo  ipsa  perstelerint,  se  tenentes  soli  vel  duabus  illis  cedere  debent  otnnia 

10  ut  dictum  est,  ac  si  essent  quatuordecim  sorores  in  numero,  ut  est  dictum ; 
sed  si  ita  accideret,  quod  deus  averlat,  quod  nulla  sororum  vellet  vel  posset 
inhabitare  domum  eandem,  extunc  domus  et  iörnales  predicti  cum  suis  per- 
tinenciis  Omnibus  cedere  debent  fratribus  Minoribus  domus  Wormaciensis  pro 
ipsius  Elyzabeth  eius  parentum  et  anteoessorum  remedio  animarum.   In  testi- 

i:>monium  et  robur  predictorum  litteram  presentera  sigillo  curie  Wormaciensis 
et  sigillo  .  .  gardiani  fratrum  Minorum  domus  in  Wormoda  ad  instanciam 
diele  Elyzabeth  et  sororum  dedimus  roboratam.  Actum  anno  domini 
M.  cc.  lxxx  .VIII.,  in  crastino  assumpeionis  beate  virginis. 

&.-A.  W.  tw.  72.  or.  mb.  c.  2  mg.  pend.  ddapti».  (A). 


437.  1288.  August  19.  (feria  quinta  post  assumptionem  b.  Marie  virginis).  — 
Die  Wormser  Richter  Urkunden ,  dass  Orto  prebendarius  ecclesie  saneti 
Pauli  Wormacie  im  Namen  der  Kirche  dem  Gerhardo  de  Lichtenstein 
canonico  Worm.  verliehen  habe:  ortum  situm  extra  Novam  portam 
civitatis  Worm.  prope  pontem  lapideum  cum  vinariis  etc.  pro  duabus 
»         libris  hall,  et  quatuor  caponibus. 

St.-A.  Darmstadl:  Worms  nr.  ISfi.  or.  mb.  c.  3  *ig.  ptnd.  del. 
Druck:  Baur  HU.  II,  410. 


438.  1288.    Dezember  22.  —  Gudelmann  toeüand  SchuUheiss  des  Domstifles 
zu  Worms  stiftet  den  Richardiconvent. 

30  In  nomine  domini  amen.  Universis  presentes  litteras  inspecturis  Christi 
vocabulo  consignatis  ego  Gudelmannus  quondam  scultetus  maioris  ecclesie 
Wormaciensis  cupio  esse  notum,  quod  si  me  domino  iroperante  mori  oon- 
tigerit  nisi  de  rebus  meis  post  istud  aliud  ordinavero,  istud  volo  meum  esse 
ultimum  testamentum  scilicet:  quod  pro  anima  mca  et  parentum  meorum 

j.%lego  omnia  bona  mea  mobilia  et  immobilia,  que  ad  presens  habeo  vel  habi- 
turus  sum  in  posterum,  neenon  et  domum  meam  in  Wormacia  sitam,  quam 
emi  a  fdiis  David  militis  bone  memorie,  sive  aliam,  si  istam  pro  alia  contigerit 
commutari,  pauperibus  sororibus  vel  beoginis  numero  viginti;  si  autem  rebus 
habundaverint  vel  per  presentes  sumptus  suflecerint  ad  habitandam   in  ea 

«operpetuo  de  consilio  fratrum  potest  numerus  augmenlari,  que  sint  honeste 


Digitized  by  Google 


1288. 


281 


fame  et  bone  et  quod  una  dcfuncta  de  consilio  gardiani  fratrum  Minorum  in 
"Wormacia  qui  pro  tempore  fuerit  tnox  alia  et  similis  vel  melior  loco  defunete 
succedat.  Quibus  de  bonis  meis  in  dictam  curiam  perpetuo  ministrentur  ligna 
sufficientia  et  sal  et  commune  lumen  et  due  uneee  hallensiwm  omni  septimana 
ad  conficiendum  unum  pulmentum  cum  sagiminc  vel  oleo  secundum  quod  s 
pro  tempore  fuerit  oporlunum  et  hec  numquam  perpetuo  ininorantur.  Item 
adicio  et  volo,  quod  ex  predictis  bonis  meis  per  sorores  in  dicta  curia 
manentes  fratribus  Minoribus  Wonnaciensibm,  apud  quos  eligo  sepulturam, 
in  die  sepulture  mee  et  in  anniversario  meo  deineeps  singulis  annis  perpetuo 
tempore  revoluto  novem  uneee  hallerwmwt  pro  piseibus  et  pro  vino  et  in  vigilia  10 
natalis  domini  quatuor  uneee  halleiwt«/«  et  in  vigilia  pasche  quatuor  uneee 
hallen««*»,  in  die  sanete  Cläre  quatuor  uneee  hallenst**m,  in  vigilia  assumpeionis 
V  uneee  hallensttw»  et  in  vigilia  omnium  sanetorum  IUI  uneee  hallenfffwm  pro 
piseibus  ministrentur;  fratribus  etiam  Prcdicatoribus  in  Wonnacwi  sequenti 
die  anniveraarii  mei  sex  uneee  hallensmm  pro  piseibus  similiter  in  perpetuum  1» 
propinentur.  Item  lego,  ut  magistra  curie  de  predictis  bonis  ministret  singulis 
annis  infxa  octo  dies  anniversarü  mei  perpetuo  infirmis,  qui  erunt  in  hospilali 
ante  Novam  portam,  V  solidos  hallermum,  prout  viderit  eis  in  eibariis  utilius 
expedire,  que  eibaria  in  curia  debent  preparari  et  fideliter  infirmis  predictis 
a  magistra  duabus  sibi  sororibus  assumptis  ministrari.  Item  lego  et  volo,  so 
ut  in  die  anniversarü  mei  singulis  annis  magistra  enrie  predicte  ministret 

or 

sororibus  ipsius  curie  ad  prandium  IUI  solidos  hallenswi»;  item  sororibus  in 
domo  domine  Engilmanne  III  solidos  hallcnsmm  similiter  ad  prandium;  item 
sororibus  in  domo  Srubeline  III  solidos  hallen.swm  similiter  ad  prandium.  Hos 
decem  solidos  predictarum  doraorum  sorores  non  divident  inter  se  nec  ad-jj 
alios  expendant  usus  nisi  ad  prandium  diei  supradietc.  Ut  autem  omnia  isla 
legata  possint  plene  persolvi,  volo,  ut  omnia  bona  mea  ad  dictam  curiam 
pertineant  et  de  Ulis  magistra  ipsius  curie  omnia  legata  ministret.  Constituo 
autem  fide  commissarios 1  meos  huius  testamenti  executores *  proenratores 
fratrum  Minorum,  qui  pro  tempore  fuerint,  qui  ipsum  testamentum  exequentur  w 
cum  consilio  et  cum  scientia  gardiani.  Hec  autem  spccialiter  exprimo  et 
lego  curie,  unde  dicti  redditus  habeantur,  videlicet  centum  maldra  siliginis 
census  perpetui,  que  emi  a  monasterio  dominarum  in  Wldas  Cisterciens/s 
ordinis  Maguntinen.w  diocesis,  que  tenentur  suis  periculis  et  expensis  ubi- 
cumque  Wormocic  assignare.  Item  lego  V  unceas  perpetui  census,  quasu 
tenetur  michi  consilium  Wormadense  et  debent  ministrari  per  magistrum 
civium  singulis  annis  sequenti  die  post  festum  beali  Martini.  Item  lego  ad 
id  II  unceas  hallensmm  et  dimidiam,  que  debentur  dicte  curie  perpetuo  super 
area  unius  domus  et  dimidie,  que  sita  est  in  foro  superiori  et  dicte  domus 
sunt  Johannis  Wollensiehers  et  coheredum  ipsius.  Item  lego  similiter  ad  id«, 
II  unceas  et  dimidiam  hallenswm  census  perpetui,  que  debentur  ex  pensione 
unius  dimidie  domus,  que  similiter  sita  est  in  foro  superiori  predicto  inter 
supradictam  domum  et  dimidiam,  quam  inhabitabat  Mcthildis  filia  magistri 


[438.1    »  das  letzte  o  bei  commiraarioB  tttht  auf  einer  Ramr.   *  B:  executores 
out,  wobei  est  wieder  dttrcfufextriciien  i$t.  a 


288 


13X8. 


Wezelonis,  ad  id  explendum,  et  dahuntur  in  die  beatc  Margarete;  item  novem 
unceas  Vformnciensium  denariorum  perpelui  census,  que  dabuntur  dicte1  curie 
de  domo,  que  dicitur  Holheiminerc,  et  dabitur  medielas  in  die  beati  Georgii 
et  alia  medielas  in  die  beati  Remigii;  item  XXX  denarios  Vformacienses 

i  perpelui  census,  que  debentur  dicte  curie  de  domo  quadam  retro  pisciculum 
et  fuit  Cunradi  de  Odenkeiin.  Item  lego  X  unceas  hallcns/um,  que  dabuntur 
in  die  beati  Jacobi  apostoli  de  duabus  domibus  imme  Sweichove,  de  quibus 
hallensibus  dabuntur  due  uncee  hallenstum  canonicis  ecclesie  sancti  Andree  in 
festo  beati  Remigii.  Et  omnia  alia  bona  mea  mobilia  et  immobilia,  que  babeo 

10  vel  habebo,  que  aliis  specialiter  non  legarem.  Et  quia  omnis,  qui  deo  inlendit 
servire,  de  bonis  suis  conaiderare  debet  sollicite,  ut  ea  utiliter  et  caute  expendat, 
idcirco  bona,  que  dicte  curie  lego,  ne  in  usuin  malarum  personarum  con- 
vertam,  districte  sine  ulla  disspensationc  prelati  volo,  ut  nulla  in  dictarum 
sororum  consortium  recipiatur,  quam  oporteat  mendicare  quin  aliquo  modo 

ishonesto  vel  labore  consueto  et  honesto  valeat  sibi  necessaria  acquirere  et 
comparare,  tali  interiecta  condicione,  quod  si  qua  ex  eis  convicta  fuerit  vel 
publice  defamata  per  verisimilia  argumenta,  quod  cum  aliquo  homine  in 
peccatutn  camis  lapsa  fuerit,  cx  quo  in  die  tarn  curiam  venit,  stalim  sine 
misericordia  de  aliarum  consortio,  ne  illius  contagione  alie  inquirienlur,  ex 

»dicta  curia  expellatur  nec  concedatur  ei  de  omnibus  que  introtulit  aliquid 
efferre  nisi  unam  tunicam  et  clainidein  viliorem ;  que  etiam  in  aliis  conventum 
tu r bare t  vel  scismata  seminaret  nec  vellet  correctiones  admittere  vel  obedientiam 
observare  sed  in  pertinatia  sua  permanere,  si  sit  sane  mentis,  sine  misericordia 
eiciatur  et  de  omnibus  bonis  eiusdem  media  pars  ipsi  curie  remanebit.  Et 

ti  ideo  gardianus  dictorum  fralrum  vel  cui  coramiserit  ad  minus  semel  mensibus 
singulis  cum  dictis  sororibus  capitulum  teneat  et  de  publicis  offen sis  condignas 
penas  inponat,  ne  facititas  venie  fomitem  dclinquendi  amministret.  Et  quoniam 
divites  et  nobiles  humilioris  condicionis  socias  contempnere  consueverunt,  nolo 
ut  aliqua  soror  in  curiam  recipiatur,  nisi  prius  resignet  omnem  substantiam 

josuam  in  manus  magistre  et  effleiatur  sicut  pauperior  que  est  intus.  Nec 
aliquam  ultra  quartam  partem  anni  retineant  in  dicta  curia,  que  inter  alias 
voluerit  discordias  Seminare.  Sirniliter  ubi  due  sorores  camales  vel  mater 
cum  filia  sunt  propter  carnalem  aflectum  sibi  minis  assistant  et  ideo  collegium 
aliarum  perturbant,  ob  hanc  causam  nulla  talium  recipiatur  in  islarum  con- 

j&sortium,  nisi  sit  bone  fame  et  approbate  humilitatis.  Quando  autem  aliqua 
earum  proprio  motu  a  societatc  aliarum  discedere  vellet,  etiam  si  in  nullo 
offenderelur,  omnium  bonorum  suorum  pars  media  ipsi  curie  rcmanebiL 
Omnes  igitur  istius  curie  sorores  caveant,  ne  incestii  statu  habitu  vel  aliis 
motibus  cuiusquam  oflendant  aspectum3  et  ideo  nulla  earum  pcrmiltatur 

«oportare  alias  vestes  quam  simplicitcr  tunicas  griseas  cum  scapruneis  griseis 
et  clamides  griseas,  pepla  et  vela  de  panno  lineo  albo  et  spisso  non  rugato; 
vestes  quoque  earundem  non  babeant  plicas  quod  vulgariter  säume  nuneupanlur, 
et  pellicia  eorum,  quas  portent,  sint  ex  cutibus  ovinis  facta.  Item  non  portent 
cingulos  bums  pater  nosler  vel  alia  appendentia  curiosa  nec  aviculas  nutriant 


*i  *  B:  awpectum,  wobei  da«  zweite  s  wieder  wegradiert  worden  wrf. 


Digitized  by  Google 


289 


in  caveis  aut  catulos  parvulos.  In  humililatc  in  vicem  so  preveuiant  ot  ob- 
sequio  et  ideo  preter  magistram,  que  unam  tarnen  septimanam  faciet  in  anno, 
nnlla  qne  facere  possil  eximatur  a  septimanna  coqnine  porle  et  aliarum 
ofRciannn  domus,  et  egrediente  septimana  lavet  omnia.vasa  et  scopct  domum 
et  curiam  ubi  viderit  oportnnum.  Omnes  eonfiteantur  gardiano  vel  illi  fratri  * 
soli  cui  ipsc  commiserit  et  tocicns  eomuniccnt  in  anno  quociens  ordinaverit 
confessor  earum  nisi  aliqua  a  communione  abstineat  de*  sui  confessoris 
licentia  speciali.  Si  qua  vcro  convicla  fuerit,  postquam  in  curiam  recepta  fuit, 
quod  alibi  quam  apud  fratres  Minores  vel  suo  piebano  parrochiali  confessa 
fuerit,  secundum  form  am  supradictam  debct  eici  a  curia  memorata.  Omnes  »o 
simul  ad  ecclesiam  vadant  mane  sorores  nisi  vel  pro  coquina  vel  pro  alia 
necessitate  aliqua  remaneat,  cui  ne  sola  sit  socia  deputetur.  Nolo  etiam 
quod  in  curia  soror  sola  aliqua  relinquatur;  caveat  etiam  magistra,  ne  sorores 
habeant  negotia  suspecta  vel  familiarilatcs  cum  personis  suspeclis.  Omnes 
infirmb  sororibus  inservicüs  obsequentur  et  tarnen  uni  vel  duabus  cura  illanun  v< 
specialiter  comittatur,  ut  eis  tarn  de  suo,  si  babent,  quam  de  dominum  elemo- 
sinis,  si  de  suo  non  babent,  necessaria  ministrcntur,  ut  doctrina  evangelica 
impleatur,  que  dicil:  quecumque  vullis  ut  bomines  vobis  fariant  et  vos  facite 
illis;  morientibus  omnes  assistant  et  nocturnas  vigilias  faciant  et  cum  eis  ad 
ecclesiam  vadiant  et  si  de  suis  non  babent,  componant  inter  so,  ut  eam*» 
sepeliant  cum  lionore.  Si  autem  sulTicienlia  babent,  lerciam  partem  omnium, 
que  relinquet,  det  pro  anima  sua  quibuscumque  vult  religiosis,  terciam  partem 
ad  eius  sepulluram  et  aliam  partem  ad  dietc  curic  fulcitamentum.  Nulla 
earum  secularibus  personis  munuscula  det  vel  ab  eis  reeipiat  nisi  de  licentia 
sue  magistre  vel  sui  confessoris.  Quicquid  etiam  habet  aliqua  ultra  valorem 
trium  librarum,  in  manus  magistre  resignabil  et  tarnen  de  eisdem  bonis 
honeste  de  licentia  magistre  ipsius  quicquid  sibi  expedit  faciat,  cui  magistra 
licenciam  non  negabit.  Nolo  quod  sorores  etiam  sua  bona  expendant  vane 
et  cum  scandalo  vel  circa  seculares  persona»  sed  honeste  in  elemosinis  et 
circa  religiosas  personas  et  religiosa  loca  de  ronsilio  magistre  sive  confessoris 
earum.  Preterea  volo  et  ordino,  quod  si  aliqua  in  modico  furtu  sepius  depre- 
hensa  fuerit  et  si  legitime  convicta  fuerit,  sine  misericordia  eiciatur  tamquam 
esset  in  adulterio  publice 5  deprehensa.  Volo  etiam  ut  quicquid  in  poslerum 
hereditatis  vel  denariorum  legatur  curie  supradiete,  quod  illud  ad  reedificationem 
et  •  ad  utililatem  ipsius  curie  convertatur  non  ad  consolationem  sive  pitan-  35 
ciam,  nisi  ille,  qui  legal  ad  coquinam  sororum  hec,  quod  legat,  velit  specialiter 
deputare.  Valorem  quoque  de  rebus  intrantium  debet  magistra  in  omnibus 
habere  noticiam  et  diligenter  considerare.  Ut  autem  nulluni  prescriptorum 
per  ignorantiam  negligatur,  ad  minus  semel  in  mense  in  vulgari  superius  et 
inferius  posita  sororibus  exponantur,  ut  etiam  ille,  que  de  novo  intus  recipi<u 
debent,  ne  possint  dicere,  se  deeeptas  fuisse.  Magistre  etiam,  quando  magistra 
constituitur,  in  suam  animam  imponatur,  ut  res  curie  Fideliter  conservet  et 
sibi  commissa  prout  hic  scripta  sunt  distribuet  et  invigilet  honeslati  sororum 


*  de  steht  auf  einer  Rasur.   4  B:  plublice,  tcobei  das  1  nacli  dem  p  nieder  weg- 
radiert vumlen  ist.    *  et  ist  über  der  Zeile  hineincorrigiert.    *  *i 

H.  Doos,  irrknmlonlmch  i.  Stadt  Wonn*  I.  19 


Digitized  by  Google 


21)0 


128«. 


et  gardiano  vel  suo  confcssori  insinuet,  quod  vires  eius  excedit.  Si  autem 
gardiamis,  qui  fuerit  pro  tempore,  probatus  fuerit  in  hiis,  que  hic  scripta  sunt, 
fore  negliens  aut  rcmissus  et  amonitus  fuerit  et  nun  emcndaverit ,  omnia, 
que  conventui  eius  legavi,  in  monachos  Sconaugensis  monaslerii  Cistercieims 

s  ordinis  convcrtantur,  ul  ipsi  per  inodutn  hic  scriptum  dicte  curie  curani  pera- 
gant  dil  igen  lern,  a  monachis  autem  si  et  ipsi  desides  probarentur.  Sex  scilicet 
pitantiarum  beneficia  dicti  testamenti  transeant  ad  conventum  Predicalorum 
per  modum  predictum ;  ab  istis  quoque,  si  et  ipsi  fuerint  neglientes  in  omni- 
bus  prcnotatis,  transeat  ad  prediclos  fratres  Minores  et  in  animas  eorum 

loomnis  negligentia  redundet.  Nolo  etiam  quod  predicte  sorores  omni  mane 
curiain  prius  exianl,  nisi  aliquam  ipsarum  ad  bcc  legitima  necessitas  compellat, 
quam  Minorum  fralrum  primum  signum  bore  prime  pulselur.  Volo  etiam 
quod  sorores  prefate  de  festo  pasche  usque  ad  festum  beati  Remigii  non 
diutius  extra  curiam  maneanl  quam  usque  ad  primam  companam  vini  necnon 

nde  festo  beati  Hemigii  usque  ad  fesluin  pasehe  non  diutius  extra  curiam 
eandem  maneant  quam  usque  ad  primam  campanam  completorii.  Nolo  etiam 
quod  aliqua  sororum  pernoctct  extra  curiam  nisi  sit  cum  licentia  sue  magislre 
et  confessoris  eius.  Quecumque  autem  sororum  hec  stiprascripta  facere  recu- 
saverit  per  modum  supradictum  de  consortiis  aliarum  eiciatur.    Si  autem 

2»sepedicte  sorores  nollent  portare  scaprunca  vel  qualicumque  modo  eveniret, 
quod  non  servarent  omnia  superius  ordinata  et  conscripta,  tunc  supradicta 
curia  cum  omnibus  rodditibus  ad  eam  pcrtincntibus  cedere  debet  quatuordecim 
claustris  videlicet  Sconaugens/,  Oldirburgenst ,  Uzirstal,  Wemeswilre,  monti 
sancti  Dysiboti,  Eberbach,   fratribus  Minorihus,  fratribus  Predicatoribus  in 

tiWormatin,  Orlo  sanete  Marie  extra  muros  Wormacienscs,  Nunnenmonstcr, 

monti  sancti  Andre«,  Corone  ccli,  Syou,  Weidas,  exceptis  V  solidis  hospitalis 

ante  Novam  porlam,  quas  quomodo  de  aliis  Hat  eisdem  annis  singulis  assig- 
ar 

nari.  Inter  premissa  lego  conventui  dominarum  in  monte  sancti  Andree  Uli 
unceas  hallcns/um  ad  pittantiam  dictis  dominabus  in  die  anniversarii  mei  sin- 

nogulis  annis  assignandis ,  ut  meum  anniversarium  peragant  sollempniter  et 
devote.  Nolo  etiam  et  districte  prohibco,  ne  vir  aliquis  secularis  vel  religiosus 
in  ipsa  curia  hospitetur  per  noctem  vel  prandium  aut  cenam  in  ipsa  curia 
faciat,  nisi  forte  aliquis  ex  devotione  sororibus  in  communi  vellet  dare  pitan- 
tiam  et  cum  honesta  societate  et  hoc  de  consensu  confessoris  earum  et  tunc 

35  posset  cum  ipsis  prandere.  Nec  etiam  volo,  quod  predictus  gardiamis  aliquam 
sororem  possit  inter  curiam  ponere  sua  »  *  • 7,  sed  solum  de  consensu  maioris 
partis  dictarum  sororum  nisi  partes  essent  equales  et  tunc  gardiamis  et  con- 
fessor  earum  *  «  * 8  sibi  adherente  in  animain  suam  locare  possent  personam 
ibidem.    Dicta  etiam  magistra  singulis  annis  midet  rationem  gardiano  seu 

4o  confessori  ipsarum  et  conventui  sororum  de  inlroitibus  et  exitibus  bonorum 
curie  anledicte  procurationi  autem  huius  curie  et  testamenti  eiusdem.  Si 
aliquis  defectus  ingruerit,  non  Act  minoratio  prebendarum  sororum,  sed  solum- 
modo  de*  hiis,  que  curie  superfluerent,  solutis  omnibus  legatis  ver  si  illa  non 

'  das  Wort  ist  wegradiert  und  nur  einzelne  Spuren  der  Buchstaben  rorltanden; 
v.rieHeicht  muss  sua  licencia  gelesen  werden.    *  das  Wort  ixt  icegradiert.    *  preben- 
darum —  de  stellen  auf  einer  Rasur. 


Digitized  by  Google 


128?). 


291 


sufficiunt  tunc  de  legalis  omnibus  preter  sororum  quantum  sufücict  secundum 
legem  Falcidiam  imputetur.  Nolo  etiam,  ut  aliquis  sive  aliqui  de  omnibus 
que  curie  atlinent  vendendi  vel  quocumque  modo  alienandi  aliquam  habcant 
potestatem,  sed  ut  ordinata  sunt  suis  statutis  sub  pena  legati  sint  penitus 
observanda.  Volo  etiam,  quod  omnes  sorores  obedienles  sint  magistre  nec  •' 
extra  curiam  vadant  absquc  eius  licencia,  ipsi  magistre  causam  vie  sue  et 
negocii  exponenda.  Volo  eliain,  quod  si  sola  inter  omnes  supradicta  servare 
voluerit,  illa  una  cum  gardiano  et  fratribus  omnes  alias  eiciant  et  reliquas  in 
locum  reiectarum  recipiant.  Item  volo,  quod  omnes  prefale  sorores  calcios 
cum  conigiis  portent,  ne  aliquem  sive  aliquam  cenam  aut  prandium  facereto 
vel  pernoctari  in  dicta  consentiant  curia.  Nolo  etiam,  quod  predicte  sorores 
aliquem  infirmum  extra  domum  sive  curiam  respiciant  nec  in  eandem  curiam 
recipiant  personam  extraneam  infirmantem.  Item  volo  et  ordino,  quod  si 
qua  bona  ab  ipsis  sororibus  seu  conventu  reempta  fuerit,  quod  illam  pecuniam 
antedicte  sorores  inter  se  sive  intcr  alios  non  distribuant  sed  in  alios  ususis 
sive  redditus  aut  bona  procurent  fideliier  assignari.  Volo  etiam  per  omnia 
parrocbie  ius  suum  fore  salvum  ila  ut  per  omnia  que  bic  scripta  et  ordinata 
sint  nullum  parrochiali  ecclesie  preiudicium  generetur.  Igitur  ut  singula  et 
universa  in  hiis  scripta  et  ordinata  robur  perpetue  firmilatis 10  obtineant  sigilla 
honorabilium  viromm  iudicum  curie  Wormaaeruts,  gardiani  fratrum  Minorum  so 
domus  Wormacicnsis  una  cum  sigillo  meo  presentibus  sunt  appensa. 
Datum  anno  domini  mUlesimo  ducentesimo  LXXX.  octavo,  Xl.  kalendas 
ianuarii. 

St.-A.  W.  nr.  73.  mb.  c.  »ig.  jtend.    Wie  aus  der  Urk.  s.  d.  24.  Jan.  1307  (Band  II) 
erhellt,  ist  dieser  Brief  eine  am  '1-1.  Januar  1307  von  den  Richtern  der  Curie  uus-k 
tfefertufie  Renovation  der  Sliflungsurktmde.  Obgleich  nur  ron  drei  Sieglern  die  Rede  int, 
f  ind  im  Pergament  4  ICinschnitte  für  die  Siegel  sichtbar.  Erkalten  ixt  rom  ersten  Siegel 
ein  kleines  Fragment,  besser  erhalten  ist  Jas  Siegel  des  Gardiana.   Die  Urkunde  ist 

1289.  Januar  21.  (XU  kal.  febr.).  —  Symon  preposilus  sancli  Marlini  et  439. 
cantor  maioris  ecclesiarum  Wormf icicnsium  bekennt,  dass  der  Dekan 
und  das  Kapitel  dieser  Kirche  ilun  250  Pfund  Heller  geliehen,  zu  deren 
Sicherheit  er  folgende  Bürgen  gestellt  habe:  Gerhardus  prepositus  sancti 
Pauli,  Emicho  frater  nosler,  Arnoldus  de  Schoninburc,  Gerhardus  de 
Lithemstein,  Heinricus  dictus  Bintrime,  Jacobus  dictus  Rode  nostri  con-  r» 
canonici,  Egenolfus  cantor  ecclesie  sancli  Martini,  Eberhardus  canonicus 
sancti  Pauli,  Wernherus  Amelle  et  Heilmannus  dictus  Jude  cives 
Wormacienses. 

St-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  137.  or.  mb.  c.  10  mg.  pend.  1.  S'.  SIMON.  DEL 
GRA.  PPOI.  SCI.  MARTI.  WORM.  2.  die  Legende  ist  zerstört;  Bild  des  stehenden*) 
s.  Paulus.  3.  S\  EM  ICH  •  ONIC.  WOR.  ...  Bild:  ein  Ritter  auf dem  sjtrin- 
getulen  Pferde.  4.  ist  abgefallen.  5.  Legetule  unlesbar;  Bild:  ncei  einander  eugetcendete 
Pfauen.  6.  fast  ganz  zerstört.  7.  S  .  IACOBI.  CAN  . .  •  •  Bild  wenig  erkennbar. 
&  fast  zerstört;  Bild:  s.  Pauhtskojf.  9.  f.  WERNHERVS.  OENERE.  C.  DIROLFI. 
WOR,  Bild:  ein  Brach.   10.  fast  zerstört.  « 

Druck:  Baur  Hü.  II,  412. 
-        B:  inänuitatis  wobei  das  in  wieder  teegradiert  worden  ist. 


Digitized  by  Google 


292 


1289.  1290. 


440.  1289.    April  2.  (in  vigilia  palmarum).  —  Sygilo  de  Wattenheim  miles  et 

Ida  coniuges  Wormatienses  bekennen  von  der  Kirche  s.  Andreas  gegen 
einen  jährlichen  Zins  von  3  Malter  Korn  (si)iginis)  als  Leihe  erhalten 
zu  haben:  II  iurnales  cum  diraidio  campestris  agri  in  fine  vici  dicti 
&  Canum  retro  ortum  Henrici  Camerarii  mililis  Wormatiensis  siti.  Zur 
Sicherheit  geben  sie  der  Kirche  als  Unterpfand  einen  halben  Morgen. 

St.-Ä.  Darmstadt:  Copialbuclt  des  *  Andrensstiftes  c«  Worms.  (B). 
Druck:  Btiur  HU.  II,  422  ex  R 

441.  1289.    August  29.  —  Das  Kloster  Kirsehgartm  nberlüsst  dem  Kl 
io        Nonnenmünster  einige  Zinse. 

Nos  Hildegardis  abbatissa  totusque  convenlus  in  Orto  heate  virginis 
apud  WormacfVwi  recognoseimus  per  presentes  et  publice  profitemur,  quod 
omnes  census,  quos  Hczelo  bone  memorie  quondam  cantor  ecclesie  saneti 
Martini  Wormac<>  abbatisse  et  conventui  in  Nunnenmunster  atque  nobis  pro 

is  remedio  anime  sue  et  suorum  antecessonim  dedit  sive  legavit  propter  deum, 
sicut  in  lilteris  civitatis  Wormaciensis  plenius  sunt  conscripti,  damus  et 
resignamus  eosdem  census  abbatisse  et  conventui  in  Nunnunmunster  antedictis 
exceptis  XXX  denariis  censualibus,  cedentibiis  de  domo  Kberhardi  dicti  de 
Grindestat  annuatim  in  Sweichove  sita,  qui  XXX  denaivV  nobis  et  nostro 

soclaustro  hactenus  cedere  debent.  Prelerea  diele  abbatissa  et  convenlus  HI 
sol«/os  denariorum  censuales  quondam  nobis  cedentes  de  domo  sita  ad  sanetum 
Michaelem  prope  ecclesiam,  que  quondam  fuit  Gerdrudis  nunc  sororis  in 
Nunnunmunster,  similiter  pereipient  paeifice  cum  aliis  censibus  supradictis. 
Profitemur  eliam  in  hiis  scriptis,  quod  nos  annis  singulis  scilicet  in  festo 

übeati  Remigi  Uli  denarios  Wormacicnses  tenemur  darc  dictis  dominabus  et 
huhenarium  unum  constituere,  quo  decedente  alium  constituemus,  ut  est  ipsius 
olaustri  in  Nunnunmunster  consuetudinis  ab  antiquo.  In  cuius  rei  testimonium 
presentem  litteram  sigillo  nostro  eisdem  dedimus  communilam.  Datum 
anno  doniini  M.  CG.  LXXX.  IX.  in  decollatione  saneti  Johannis  baptiste. 

su  tit.-A.  Darmstadt:  Worms  137 a.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  dcl.   Verzierte  Initiale. 

442.  1289.   Srjttember  1,  (Aegidii).  —  Der  Bischof  von  Worms  macht  eine  Sühne 

zwischen  den  Bürgern  vou  Worms  und  dem  Kapitel  zu  Neuhausen, 
welcher  Streit  desshalb  entstanden  ist,  weil  die  Bürger  dem  Stift  das 
Columbarium  zu  Liebenau  zerstört  haben.    Der  Rath  soll  dem  Stift 
3i         zum  Schadenersalz  jährlich  auf  s.  Marlini  4  Pfund  Heller  zahlen. 
Zom'sche  Chronik  ed.  Arnold  p.  129. 

443.  1290.  Juni  9.  —  Das  Kloster  KirsrJigartm  vertaufl  der  Kirche  s.  Martin 

einen  Garten  mit  zwei  Häusern  beim  Kreuzgang  genannter  Kirche 
gelegen. 

4o         Hiltegardis  abbatissa  totusque  convenlus   monialium  ad  Ortum  beate 
virginis  extra  muros  Wornv*e7Vwr/'.<e  ordinis  Cisli'rciew.s/'s.      Gonstare  volumus 


Digitized  by  Google 


im 


293 


prcscnciuin  inspedoribus  univciiiis,  nos  de  tommuni  volunlate  et  consensu 
nostri  conventus  orlmn  cum  dualms  dornibus  adiacentibus  relro  ambitum 
ecclesie  sancü  Martini  Wormacicnsis  sitis  nobis  per  Gerdrudim  relictam 
quondara  Jacobi  dicti  in  Foro  ad  fdiatn  suatn  Lysam  in  nostrum  collegium 
et  habitutn  reeeptam  collatis,  prout  idem  orlus  cum  ipsis  dornibus  situs  est,  » 
bonorabilibus  viris  .  .  decano  et  capitulo  ecclesie  saneti  Martini  predicte  iustc 
vendicionis  titulo  vendidisse,  quibus  dominis  sancü  Martini  dedimus  fideiussores 
in  soliduin  istos  Richelmannuni,  Wemberum  Amelle,  Wilhelmum  Binnen  et 
Jacobum  Eberzonis  generum  ipsius  Wilbelmi  cives  Wormacienses  et  eosdem 
in  hunc  modum  obligavimus  apud  decanum  et  capitulum  memoratos  videlicet,  10 
quod  ipsi  eavebunt  et  obligati  erunl,  donec  Cönradus  dictus  Gudelher  gener 
predicte  Gerdrudis  et  Jutda  uxor  sua  una  cum  ceteris  pueris  ipsius  Gerdrudis 
minoribus  annis  predictum  ortum  cum  ipsis  dornibus  resignaverint,  sicut  con- 
swetudinis  est  et  iuris,  et  renunciaverint  omni  iuri,  quod  eis  competere  posset 
occasione  huiusmodi  hereditatis  exnunc  vel  eciam  in  futurum,  qua  resignacionc  tx 
facta  dicti  fideiussores  pro  certa  warandia  per  annum  et  diem  erunt  apud 
prefatos  dominos  niebilominus  obligati.  Et  si  medio  tempore  sepedictis 
dominis  saneti  Martini  ab  hcredibus  dietc  Gerdrudis  racionc  nominati  ortus 
et  domorum  aliqua  actio  inoveretur,  dicti  fideiussores  nioniti  tamdiu  fide- 
iussionis  debitum  exequentur,  donec  actio  buiusmodi  dictis  dominis  motaso 
penilus  sit  sopita,  uno  etiam  fideiussorum  decedente  alius  loco  decedentis 
infra  mensem  sub  inonitione  fideiussoria  slatuetur.  In  teslimonium  pre- 
missorum  presentein  litteram  sigillo  nostri  conventus  dedimus  communitam. 

Datum  et  actum  anno  domini  M.  CG.  LXXXX.  V  ydus  iunii. 

St.-A.  Dtinnsludt :  Worum  nr.  142.   ur.  mb.  c  sig.  pend.  hteso.   (A).  v> 
^    Druck:  Baur  HU.  II,  441.  —  Arnold,  z.  Geschichte  des  Eujenthum*  368; 

1290.    Juni  10.  (in  crast.  b.  Primi  et  Feliciani).  —  Frater  Johannes  abbas  444. 
totusque    conventus   fratrum   ecclesie   Schonagens/s   Urkunden,  dass 
Elizabeth  filia  quondam  Hartlibi  civis  Worin,  quinque  iugera  viriearuni  so 
cum  dimidio  in  terminis  ville  Wesloven  mit  Willen  des  Conventes,  an 
den  die  Güter  nach  dem  Tode  der  Elizabeth  fallen  sollen,  dem  Cunradus 
dictus  Holderbaum  civis  Worin,  verkauft  habe. 

St.-A.  Luzern,  Gatlera'gdier  Apparat  nr.  237.  or.  mb.  c.  sig.  pend. 
Druck:  Baur,  HU.  V,  127.  3S 

1290.    Juni  12.  —  Die  Kirch:  Neuhausen  vererbleiht  dem  Konrad  445. 
zivei  Morgen  Acker. 

Volzo  decanus  totumque  capitulum  ecclesie  Nuhusensis.  Presentibus 
profitemur,  quod  nos  ad  preces  et  dilectionem  honorabilis  viri  Conradi  dicti 

Holderbaumer  civis  Wormacicnsis  duos  iornales  terre  arabilis  de  XX  iornali-  40 


Digitized  by  Google 


291 


12!»*). 


hus  nostris,  quo»  Hcinricus  Molus  colit,  contiguos  cohunbario  ipsius  Conradi, 
pro  nccessitate  sua  sibi  et  suis  heredibus  conecssimus  iure  hcrcdilario  possi- 
dendos,  ita  quod  duo  maldra  siliginis  census  nomine  singulis  annis  nobis 
solvat  et  quandoeuinque  volucrimus  infra  tres  annos  alios  duos  iornales 

5  in  campo  burgensium  equivalcntes  vel  precium  eorundem  et  valorem  nobis 
assignare  tenetur  in  recompensam  iornalium  antedictorum  et  extunc  ipse  C. 
et  sui  hcredes  a  solucione  census  hmusmodi  absolventur.  In  cuius  rei  testi- 
monium  presentem  litleram  sigillo  iudicum  Vformaciensiunt  petivimus  roborari. 
Nos  iudices  curie  Wormaciensis  ad  preces  venerabilium  virorum  .  .  decani 

iü  et  capituli  Nuhusensis  presentem  littcram  nostro  signavimus  cum  sigillo. 
Datum  et  actum  antio  domini  M.GC.  XC.  die  beati  Nazarii  et  sociorum  eius. 
St.-A.  iMZtm,  Gattcrer'sdier  App.  tn:  238.  or.  utb.  c.  sig.  pend.  laeso. 
Druck:  Baur  HU.  V,  128  unter  falscJiem  Datum  eingereiltt. 

446.  1290.    Septemher  75.  —  Bischof  Simon  verleiht  den  Heilmann  Jude, 
is        Konrad  Holderbaum  und  Konrad  Diemar  die  Insel  bei  dem  Dorfe 
Hausen  genannt  „Lamparier  Atte". 

Wir  Symon  von  gots  gnaden  bisclioff  zu  Wormsz  tun  kunt  allermenglicb, 
die  disen  brieffe  ansehen,  das  wir  durch  gunsl  und  verhengnisze  unsers 
capittels  han  zu  ewigen  zyten  verliehen  Hcilman  Jude,  Conrat  Holdcrbaum 

2«  und  Conrat  Diemar  unser  inscl  gelegen  by  dein  dorffe  Husen  genant  Lam- 
parter  auwe  mit  aller  zugehorde,  als  sie  dann  gelegen  ist,  umb  einen  jerlichen 
zinsc  mit  namen  XL  pfunt  heller,  die  uns  und  unsern  nachkomen  alle  jar 
o(T  saut  Martins  tag  an  alle  hinderniszc  oder  anzicheu  von  den  obgenanten 
usgericht  und  zalt  sollen  werden.    Und  han  die  obgenanten  burger  Heilman 

a.sJude  etc.  vor  sich  und  ir  erben  uns  und  unsern  nachkomen  zu  Sicherheit  des 
obgenanten  zins  zu  underpfant  geleit  ir  guter  hicunden  geschriben  und 
bestimpt  also,  das  ieglicher  (?)  hat  sin  unlerpfant  eigentlich  beslimpt:  Zum 
ersten  Heyhnan  Jude,  Alheide  sin  eliche  husfrau,  vor  sich  und  ir  erben,  die 
sie  miteinander  haben  oder  miteinander  haben  werden,  uns  und  unsern  nach- 

so  komen  hat  zu  underpfande  geleit  XVI  {  morgen  garten s  gelegen  in  der  march 
des  dorfs  Hernliszhein,  die  etwan  Heinrichs  de  Mitra  gewest  sin,  und  haben 
solichs  mit  gesameter  hant  in  gerichts  wise  des  genanten  dorfs  uffgeben. 
Der  ander  Conrat  Holderbaum,  Margret  sin  elich  husfrau,  vor  sich  und  ir 
erben  uns  und  unsern  nachkomen  hant  zu  unterpfant  gesetzt  IUI  iL  Wormser 

sswerunge  uff  der  mannen  Juden  schöle  dasclbs  in  zins  wise  jerlich  fallende 
und  die  selben  zins  auch  mit  gesameter  hant  uffgeben.  Der  dritt  Conrat 
Diemar  mit  Lieben  siner  elichen  husfrauwen  vor  sich  und  ir  erben  uns  und 
unsern  nachkomen  zu  underpfand  gleit  iren  hof  zu  Abenheim  im  dorf  gelegen 
mit  allen  iren  zinsen  etc.,  wie  sie  die  bisher  in  besesze  gehabt  han,  die  etwan 

4o  Siegel  Sparwcnzagel  gehabt  und  beseszen  hat  und  dieselben  guter  mit  ge- 
sameter hant  in  gerichts  wise  desselben  dorfs  ufgeben.  Und  han  sich  die 
obgenanten  burger  vor  uns  vcrpflicht,  das  solich  insel  unverteilt  bliben  sol 
und  ein  einiger  erbe,  der  cltest  eins  iglichen  vatters,  er  sy  knabe  oder  moget, 


Digitized  by  Google 


12U0.   1201.  12J>2. 


der  da  sinen  vatler  erbt,  sol  den  teile  sins  vatlcrs  an  der  inseln  nn verteilt 
besitzen  mit  den  underpfanden  auch  un verteilt  etc.  etc.  Zu  Urkunde  gezögnisz 
und  festigunge  aller  vorgeschriben  dinge  lian  wir  disen  brief  befestiget  mit 
unserm  ingesigel  auch  unsere  capittels  ingesigel  und  unser  ordenlicben  riechler 
ingesiegel,  des  wir  das  capittel  obgesebriben  und  wir  die  ordenlichen  ricchtcr  s 
uns  bekennen.  Datum  etc.  anno  doinini  M.  CG.  XC.  ufl"  den  achten  unser 
lieben  frauwen  dag,  als  sie  geborn  wart. 

St.-Ä.  W.  nr.  75.   cop.  c/wrt.  a.  XV. 


1290.    Degeniber  15.  (feria  sexta  post  festum  beate  Lucie).  —  Wernherus  447. 
de  Lewenstcin  custos  maioris  ecelesie  Wormaciensis  und  Symon  prepo-  to 
situs  de  Henche  Worin,  dyocesis  beurkunden  einen  Vergleich  zwischen 
dem  Dekan  und  Kapitel  der  s.  Andreaskirche  und  David,  Sifridus,  Sigclo, 
Rukelinus  und  Emcrcho  Gebrüder,  Laien,  Söhne  des  David  militis  Worin. 

SL-A.  DarmsUuÜ:  Worms  nr.  141.   or.  mb.  a  2  $ig.  pend.  ktesw. 
Druck:  Baur  HU.  II,  443.  » 


1291.  Mai  3.  (feria  V  post  dominicain  quasimodogcnili).  —  Die  Judiccs  448. 
Wormacienses  Urkunden ,  dass  Sophia  relicta  quondam  Gonradi  dicti 
Ammetman  civis  Wormaciensis  dem  Bergklosler  (priorisse  et  conventui 
sanetimonialium  montis  saneti  Andree  extra  muros  Wormacienses)  IX 
iornales  agri  campestris  sitos  in  terminis  ville  Pedirnsheim  et  IV  iornales  » 
vinearum  sitarum  in  terminis  eiusdem  ville  geschenkt  habe  unter  der 
Bedingung  des  Niessbrauches  zu  ihren  Lebzeiten. 

Acta  sunt  hec  presentibus  magislro  Johanne   de  Flandria  advocato, 
SifTrido  de  Burgheim  clerico  et  Conrado  de  Laudenburg  clerico,  tabellioni 
curie  nostre,  neenon  pluribus  fidedignis.  s5 
St.-A.  Darmstadt:  Cvpialbudi  den  Bergkloxtcrs  zu  Worms.  (B). 

Druck:  Baur  HU.  II,  449  ex  B. 


1292.  Juli  16.  —  Das  Stift  Neuhauaen  verkauft  dem  Johannes  Holder-  449. 
baumer  den  Zins  von  12  Pfutul  Wormser  Heller  auf  dem  Colum- 
bariwn  zu  Liebenau.  so 

S.  decanus  tolumque  capitulum  ecclesie  Nuhusensis  presenti  pagina 
recognoseimus  et  notum  faeimus  presentium  inspectoribus  universis,  quod 
Johannes  Holderbaumcr  et  sui  coheredes  eives  Wormacienses  census  dtio- 
decitn  librarum  denariorum  Wormaciensium  censualium  nobis  cedentium 
singulis  annis  de  columbario  quondam  G.  patris  eorum,  molcndino,  agris  et.r, 
aliis  attinentibus  super  fluvium  Primma,  ubi  nunc  sanctinioniales  de  ordine 
Predicatorum  domino  famulantur,  a  nobis  et  ecclesia  nostra  iuste  einpdonis 
titulo  pro  certa  summa  pecunie  nobis  solute  et  numerate  compararunt  et 


Digitized  by  Google 


296 


1  •-'!!-'. 


propter  hoc  ipsutu  cobunbarium,  molendinuin  cum  omnibus  attinentiis  necnon 

pignora  qtialiacumque,  sive  sint  in  ccnsibus,  agris  vel  quibuscumquc  rebus, 

ipsos  quoque  beredes  C.  quondam  Holderbaumcr  a  solucione  census  prefati 

absnlvimus  et  dieimus  in  pcrpeluum  liberos  et  solutos,  protestamur  tarnen, 

.■>  quod  adbuc  unam  libram  denariomm  Wormacicttsium  censualcm  super  Jacobi 

Kngolmanni  curia  in  civitate  W'omutcicnsi  nobis  aunis  singulis  persolvcndam 

reservamus.   In  cuius  rei  tcstiinonium  prcscnlem  litleram  sigülo  ccclesie  nostre 

ipsis  beredibus  dedimus  roboratam.       Datum  anno  domini  M.  CG.  XC.  II.,  in 

craslino  divisionis  apostulorum. 

10  St.-A.  Luzern,  Gatterer' sclter  App.  nr.  J~>1.  or.  vtb.  c.  sig.  jtend.  del.   Das  Perga- 

ment hat  durch  Feuer  gelitten. 

Druck:  Baur  HU.  V,  134  ungenau  und  uncollstämlig. 

450.  [1292].  —  Die  Stadt  Worms  protestirt  gegen  die  Wahl  des  Bischofs 
Eberhard  von  Strahlenlterg. 

n  In  nomine  domini  amen.  Quia  vos  reverende  domine  Ebberbarde  de 
Stralinberch ,  qui  vos  dicitis  elcctum  in  episcopum  Wormaciensem  et  con- 
lirmatum  a  reverendo  patre  domino  .  .  arebiepiscopo  Maguntmo,  a  ministra- 
cioni  episcopatus  predicti  tarn  in  spiritualibus  quam  in  temporab'bus  vos  temere 
ingerendo,  bonestos  viros  .  .  consules  et  cives  Womiaeienses  universo»  et 

sosingulos  ac  civitatem  Wormacmwm  tarn  per  mandata  dicti  domini  arebi- 
episcopi  tarn  veslra  tarn  eciam  screuissimi  priueipis  domini  Adolfi  Romanorum 
regis,  si  mandata  dici  possunt  ai  tare  nitimini  contra  iusticiam  ad  prestandum 
vobis  fidclitatis  itiramentum  et  ad  obedienciain  vobis  tamquam  electo  et  con- 
firmato,  insuper  impeditis,  nc  iusticia  fiat  qucrelantibus  eoram  .  .  scultelo 

2*  civitatis  Wornvtc/msi.s  inliibendo  eidem,  ne  iudicio  presideat  et  ne  cuiquam 
ius  reddat 1  in  predictorum  civitatis  et  civium  preiudicium  non  modicum  et 
gravamen,  cum  constet  elcclionem  veslram,  que  de  vobis  attemptata  dicitur 
in  episcopum  Wormac iensetn  et  conlirmacionem  eiusdem  electionis  subsecutam 
ipso  iure  nullas  immo  irritas  et  inanes  propter  inbabiJitatem  persone  vestre, 

.10  cum  tempore  electionis  ac  eciam  cotifirmacionis  predictarum  plures  dignitates 
sive  personatus  scilicet  .  .  scolasticam  in  ecclesia  Spirens/  et  preposituram  in 
ecclesia  Nuhuseim  extra  muros  Wormaeienses,  cui*  arebidiaconatus  cum* 

(450.]    '  Nach  reddat  icird  durch  das  Zeichen  -j-  auf  eine  Ergänzung,  welche 
unten  von  flüclUiger  Hand  geschrieben  ist,  reririesen:  Requisitis  eciam  a  predictis 

35  viribus  ducentas  Hbras  hallensium  tamqnam  vol»is  debita*  racione  monete  Wornio- 
ctcji.fi«  ad  (teieder  darclujestridien)  contra  iusticiam,  cum  iiilem  ad  solvendum  easdem 
vaeante  sede  nec  de  iure  nec  de  conxuetudine  rint  aatricti  et  hec  attcniptatis  in 
predictorum  etc.  ut  supra. 

Juro  etiam  tectiH  Bacrosancti«  ewafi.,  quod  oiunia  et  singula  que  oppono 

«oestimo  esse  vera  ot  mc  ea  jKwse  probare,  protestor  etiam,  quod  quiu  ud  presens 
copiam  predicti  domini  archiepiacopi  Magunt.  (letztere  ztcei  Worte,  teieder  durch- 
ge&tridien)  Kberhardi,  qni  se  dicit  electum  et  confirmatuni  Wormaciensem  babere  (?) 
nou  possum  neque  ad  eius  presentiam  pervonire,  quod  primum  ipsius  copiara  babere 
potero  appellationeni  predietam  coram  ipso  interponam  et  super  eo  etc. 

<s  Invoco  et  super  eo  oninium  invoco  (?)  presenciuiu  testium  dominorum. 

»  A:  cui  tarnen,  wobei  tarnen  teieder  durchgestrichen  ist.    *  cum  mit  anderer 
Tinte  über  der  Zeile. 


Digitized  by  Google 


1292. 


cura  animarum  esl  annexus,  insuper  plures  prebendas  el  sex  parroehiales 
ecclesias  scilicct  in  Brucella  unani  et  Osleringen  aliam,  Spiren.si.s-  dioccsis, 
item  tres  in  dyoccsi  Wornuiciensi  scilicct  in  Schrishehn,  Dossenheim  et  in 
Crucesteina,  item  in  dyoeesi  Maguntma  unani  scilicct  in  Pungcstait  tenucritis 
et  ad  huc  teneatis  contra  canonica  instiluta,  quod  nequit  non  esse  notorimn,  5 
cum  ociain  proventus  cornndem  beneliciorum  in  presenti  tempore  pereipiatis. 
Et  quia  cisdem  temporibus  fnislis  una  cum  conünnatorc  vestro  pluribus  ex- 
communicationum  senteneiis  irretili 4  el  quia  multas  dissensioncs  litigia  et 
conspirationes  in  ecclesia  et  civitate  Spirens/  intcr  clericos  et  laicos  et  contra 
reverendum  patrem  proprium  vestrum  Spirensttt«  episeopum  procurastis  sive  n> 
seminastis5  et  aliis  pluribus  de  causis,  quo  omnia  et  singula  suis  locis  et  tem- 
poribus coram  competenti  iudice  exprimentur.  Et  cum  in  causa  episcopatus 
Wormaciaisis  predicti  ex  eertis  gravaminibus  et  a  sentencia,  quam  pro  clectione 
vestra,  si  sie  dici  posset,  tulit  predictus  dominus  .  .  arebiepiscopus  et  a  confir- 
macionc  sive  investitura  vobis  ab  codem  iinpensa  de  facto  ex  parte  .  .  honora-  is 
bilium  virorum  . .  Berlewini  scolastici,  .  .  magistri  Henrici  phisici,  Gyselberti, 
Henrici  dicti  Bintrimc  et  aliorum  eorum  in  bac  parte  consortmn  canonicorum 
Wormaciensinm  ad  sedem  apostolicam  sit  legitime  appellatum  et  propler  lioc 
quiequid  per  vos  sive  per  dictum  .  .  archiepiscopum  in  causa  huiusmodi 
attemptatur  invalidum  sit  causa  episeopatus  predicti  iain  per  appellationem -•'> 
legitimam  ad  sedem  apostolicam  devoluta  nec  obstare  creditur,  si  prefati  sco- 
laslicus  et  canonici  a  |>ersecueione  appellacionis  sue  forte  desistcrent  vel 
renuneiarent*  per  collusionem  et  pactiones  illicitas  sive  aliam  quandibet  pra- 
vitatem  sive  metu 1  privacionis  beneficiorum  suorum  vel  carenciam  expensarum, 
quia  niehilominus  ea  iam  ad  sedem  apostolicam  devoluta  non  debetis  necs:. 
potestis  vos  de  iure  administracioni  episcopatus  ingerere  memorati.  Et  quia 
ipsi  .  .  consules  et  .  .  cives  Wonwicicnscs  sc  vobis  possunt  opponere  et 
appellacioncm  persequi,  cum  eorum  intersit  bonum  habere  prelatum,  qui 
per  ostium  non  aliundc  per  maliciam  contendat  apicem  dignitatis,  ne  langues- 
cente  capite  cetera  membra  inficiantur,  pelunt  instanter  consules  et  cives  10 
memorati,  ut  tarn  vos  quam  predictus  dominus  .  .  arebiepiscopus  ab  eorum 
vexaeionibus  penitus  desistatis  pendente  lite  quousque  causa  episcopatus  pre- 
dicti per  examen  sedis  apostolicc  terminetur.  Et  quia  pretlicta  ipsis  dene- 
gatis,  ne  saltein  de  facto  cum  de  iure  non  possint  prefati  domini  .  .  archie- 
piscopi  vel  veslris  exeommunicacionis  vel  interdicti  senteneiis  vidcantur  irretili,  ss 


4  Durch  a\ts  Zeidien  (D  wird  auf  das  unten  stehende  rerxciesen:  quaruni  una 
exeommnnicationi«  »ententia  lata-  fuit  in  predictum  dominum  . .  archiepiscopum  per 
dominum  et  reverendum  (?)  archipresbiteruin  de  Celle  domini  .  .  pape  capellanum 
iudicem  aive  executorem  a  Kode  apoütolica  constitutum  ad  instunciam  quorundam 
mercatorum  Florentinorum  dictorum  de  Alphanis  pro  eo,  quod  dictua  dominum« 
arehiepiscopus  legere  commonituH  nongentas  marcaa  argenti  et  ampliu*  statuto  «ibi 
termino  predictis  mercatoribu«  debitax  non  persolvit  et  ex  hac  cau»a  in  Romana 
curia  et  per  ecclesias  Romana»  ante  vc*tram  confirmacionem  denuntiatuH  luit  p? 
exeommunicatus  et  nunc  in  Maguntta  et  ulibi  exeommunimtus  p?  nuntiatur.  Et 
quia  etc.  •  Nacli  «emina^tis  statt  mit  amlerer  Tinte  über  der  Zeile:  Et  pro  con- 
Hpinuiooo  ab  eodem  (?)  doinino  episcopo  vestro  fuistis  exeommunicationi»  sententia 
innominatug  (?).  •  renuneiarent  corrigiert  au»  renuncient  7  ro»i  anderer  Hand  ist 
zwischen  metu  priv.:  suspensionis  et  eingeschoben. 


208 


ego  Hcnricus  prncurator  consuluin  et  civium  predictoruin  ad  hoc  specialiler 
depulatus  scncicns  ipsos  et  nie  nomine  corundem  et  raco  ex  causis  predictis 
vel  aliqua  carinii  qne  sufficicus  est  repntanda  indebite  pregravari  in  hiis 
scriptis  sedem  apostolicam  appello  et  apostolicos  (?)  peto  cum  instancia,  quos 
ssi  michi  denegaveritis,  ex  hoc  Herum  apello  subiciens  res  et  personas  nostras 
et  omnium  nobis  adberentium  seu  adhibere  volencium  et  tocius  civitatis 
Wornumensis  ipsius  sedis  apostolice  protectioni.  Et  super  eo  omnium  in 
voco  presencium  testimonium  dominorum,  interposita  est  hec  appellacio. 

St,-A.  W.  wr.  56.  vtb.  (A).    Das  Schriftstück  ist  offenbar  ein  Cotuxpt,  vorauf 
10  die  mehrfaclten  Coireduren,  mit  hellerer  Tinte  und  flüchtigerer  Hand  geschrieben,  hin- 
weisen, abgesehen  rom  Mangel  jeder  Ausfertigungsformel. 


451.  1293.  Mai  1.  —  Vor  den  RätJicn  von  Worms  idterträgt  Jacob  VtdjM-cule 

Bürger  von  Worms  all  sein  Recht  an  den  Hof  in  der  Petersgasse 
auf  das  Haus  der  Minderbrüder. 

u  Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Constare  volumus  presencium 
inspectoribus  universis,  quod  constitutus  in  nostra  presencia  Jacobus  Wlpecule 
nostcr  coneivis  publice  protestando  recognovit,  se  omne  ius,  quod  habuit  vel 
habere  poterat  in  curia  vel  super  curia  quondam  Nycolai  dicti  Starke  in  vico 
saneti  Petri  civitatis  nostre  sita,  procuratoribus  fratrum  Minorum  domus 

so  Wormaeiettsis  nomine  dictorum  fratrum  siinpliciter  contulisse  et  renunciasse 
iuri,  si  quod  habuit  curia  in  eadem,  salvo  iure  census,  qui  Dyrolfo  militi 
nostro  coneivi  debetur  de  curia  memorata,  videlicet  trium  librarum  Wormo- 
ciensitwi  cum  dimidia,  quarum  medietas  festo  beati  Remigii,  reliqua  mcdielas 
festo  beati  Georgii  persolvetur  annis  singulis  de  curia  memorata.    In  testi- 

2s  monium  et  robur  prcmissoruin  liltcrain  presentem  ad  preces  dictorum  nostro- 
rum  coneivium  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  roboratam.  Actum  sub 
magistro  nostro  Sigelone  diclo  Leui  anno  domini  M  CC  nonagesimo  III,  sexta 
feria  proxima  post  domin icam  qua  cantatur  cantatc. 

St.-A.  Luzern,  Gatlerer'scher  Ajtparat  nr.  255.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  del 
so         Druck:  Bnur  Hü.  V,  136. 

452.  1293.    Mai  16.   Ottenheim.  —  König  Adolf  bestätigt  den  Bürgern  von 

Worms  das  ihnen  von  König  Heinrich  (VII)  verlieJwne  Privileg 
vom  3.  August  1232. 

Adolfus  dei  gracia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Universis  imperii 
sifidelibus  presentes  liltcras  inspecturis  graciam  suam  et  omne  bonum.  Quo- 
niam  regie  celsitudinis  est  quosque  fideles  et  devolos  imperii  pro  eorum 
frequencia  obsequiorum  dignis  remuneracionibus  et  honoribus  anteferri  et 
eorum  commodis  et  utilitatibus  intenderc  regia  pietale,  obinde  dilectorum 
nobis  et  devotorum  nostrorum  civium  Wormacienstum  non  immomores,  quod 
♦oipsi  a  retroactis  temporibus  divis  imperatoribus  et  regibus  predecessoribus 


Digitized  by  Google 


1293.  299 

nostris  cum  fidci  constancia  et  multiplicibus  obsequiis  prestitis  imperio  ad- 
hesemnt,  apud  quos  eciam  nieruerunt  omnia  eorum  privilegia,  iura  et  über- 
tates  ipsis  civibus  et  civitati  indulta  et  concessa  confirmari,  sicut  in  privilegio 
infrascripto  de  verbo  ad  verbum  vidimus  et  legi  feeimus,  cuius  tenor  talis 
est :  (s.  nr.  157).  Volentes  itaque  predictis  nostris  fldelibus  et  devotis  civibus  * 
Wormacienstfafs  eorum  privilegia  iura  et  liberlates  ipsis  concessa  a  predicto 
domino  Henrico  Romanorum  rege  et  a  suis  predecessoribus  imperatoribus  et 
regibus  Romanis  non  minuere  sed  pocius  augmentare,  ipsis  ea  in  nomine 
domin i  poteslale  regia  presentibus  conlirmamus  et  ea  rata  et  grata  tenentes, 
volumus  in  suo  robore  et  vigorc  velut  bactenus  permanere.  Nulli  ergo«« 
bominum  liceat  hanc  nostre  confirmacionis  litteram  infringere  vel  ei  austi 
temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  facere  presumpserit ,  indignacionem 
nostrara  et  iram  gravem  se  noverit  ineurrisse.  In  huius  nostre  conflrmacionis 
facte  memoriam  et  robur  valiturum  presentem  litteram  conscribi  feeimus  et 
sigillo  nostro  regio  roborari.  Datum  apud  Oppenheim  XVII  kalendas" 
iunii,  indictione  sexta,  anno  domini  millesimo  ducentesimo  nonagesimo  tercio, 
regni  vero  nostri  anno  secundo. 

St.-A.  W.  nr.  76.  or.  mb.  (A).   Das  grosse  Mujestätssiegcl  tätigt  an  rothgrün- 
seidener  Schnur.   Schön  geadtrieben. 

Drucke:  Böluner,  Ada  imjterii  selecta  p.  374  nr.  4'J'J  ex  A.  —  Regest  bei  IHjhmerw 
nr.  123.  —  Scriba  nr.  2088. 


1293.   August  12.  —  Der  Rath,  die  Richter  und  die  Bürger  der  Städte  453. 
Mains,  Worms  und  Spei  er  verbünden  sich  neuerdings  einander 
sti  helfen. 

Wir  [der]  rat,  die  rihter  und  die  burger  gemeinliche  der  stat  ze  Menze,  ss 
fde|r  stat  ze  Wormesse  und  der  stat  ze  Spire.    Also  wir  von  alter  in  langer 
zit  mittenander  in  vrftntlichcr  helfe  und  in  gegensebender  liebe  schirme  unde 
stetikeit  bar  sint  komen  ze  vorderst  mit  der  gottes  genaden,  also  wellen  wir 
aber  in  gottes  nammen  durch  friden  und  durch  gemeine  gflt  uns  undernander 
unde  gegenander  bevesten  unde  bestetigen  unde  verbindent  un[sj  ze  samtnene  jo 
mit  guder  druwen  unde  mit  geswomem  eide  enander  ze  helfenne  unde  niht 
enander  ze  lassen ne,  also  hie  nach  geschriben  unde  bescheiden  ist:  Kumct 
ein  k&nig,  der  teze  ist  oder  künftig  wirt,  zu  einre  stat  der  vorgenanten  drier 
slette  unde  vordert,  das  si  iine  huldc  oder  gehorsam  werde,  so  sol  die  stat 
wider  an  den  köng  vordem,  d[az]  er  ir  bestetige  unde  bevesten  mit  sinsj 
offen  besigelten  brieven  unde  och  stete  halde  unverbrochenliche  ir  vriheit,  ir 
reht  unde  ir  g[ut]e  gewonheit,  sunder  unde  samet,  also  si  von  sin  vorvaren 
keisirn  unde  kungen  und  och  von  kung  Rudolfe  hat  mit  den  selben  worten 
unde  bescheitnisse.    Si  sal  öch  vordem  an  den  kung,  das  er  das  selbe  tilge 
einre  iegelicher  [stat]  der  vorgenanten  zweien  stellen;  dut  er  das,  so  sol  si« 
ime  hulden  oder  gehorsam  werden  mit  solicher  gedinge  und  usgebunden 
worten,  ob  er  das  niht  dete  oder  er  das  dete,  und  da  [nah]  etzliche  stat 
ane  griffe  der  vorgenanten  stette  also,  daz  er  ir  vriheit  reht  unde  gute  gewon- 


Digitized  by  Google 


300 


heit  breche,  das  die  stat,  die  inic  denne  geduldet  hat  oder  gehorsam  hat  ge- 
tan, iiilil  [schuldig  sol|  t=in  ime  ze  helfenne  gegen  den  anderen  vorgenanten 
stellen  cinre  oder  allen,  wand  si  so)  der  seihen  stat,  die  der  kung  derumbc 
ane  griffe  und  tirlugen  wolle,  helfen  getruweliche,  das  si  [bi  irni]  rehte  vri- 

4  heil  unde  gewonheit  hlibe.  Und  ist  das  der  kung  etzlicher  stat  der  vor- 
genanten dis  verseite  zc  tfinne,  so  sol  si  ime  weder  hulden  Iielfen  noch 
dienen  weder  mit  übe,  mit  gut  oder  mit  borgende,  unde  leite  dennc  der 
kunig  an  die  selbe  stat  sin  ungenade  unde  wollte  si  urlugen,  die  andern 
zwo  stette  sollcnt  [ir]  heholfen  sin  mit  guter  druwen  und  an  alle  geverde, 

tualso  hie  nach  geschriben  stat:  Kumet  öch  ein  bischof  etzlichcr  stat  der  vor- 
nauten ,  der  ieze  ist  oder  künftig  wirt,  unde  vorderl  an  die  stat,  das  si  ime 
hulde  oder  gehorsam  werde,  so  sol  die  stat  wider  an  in  vordem,  das  er  ir 
besletigc  unde  gelobe  stete  halden  unverbrochenliche  ir  vriheit  und  ir  rcht 
und  öch  ir  gute  gewonheit,  die  si  von  bebeslen  keisiru  kungeu  unde  s[in] 

i»  vorvarn  hat  und  öch  von  ime  selber  haben  sol,  also  der  rat  oder  das  merrc- 
tcil  des  rates  sprichet,  das  er  in  tun  sal  und  das  er  in  öch  der  über  sin 
offen  besigeUen  brieven  gebe;  dul  er  das,  so  sol  si  ime  hulden  oder  gehorsam 
werden.  Wolt  er  aber  das  nihl  dfin,  so  sol  si  ime  oeh  niht  hulden  oder 
gehorsam  werden  unde  wolle  der  bischof  si  dar  über  urlugen  oder  anders 

solidigen,  die  andern  zwo  stette  sollent  ir  helfen  unde  bislen  vestekliche  unde 
getruweliche.  Wer  aber,  das  er  ir  wol  ge[lobde|,  dis  alles  stete  ze  habenne 
unde  si  da  nah  anegriffc  unde  leidigete  an  ir  vriheit  rehte  oder  gewonheit, 
so  sollent  die  andern  vorgenanten  zwo  stette  aber  heholfen  sin  der  stat,  als 
da  vor  geschriben  stat  und  hie  nach  öch  b[esch]cid[en]  ist.    Welch  stat  öch 

2J  der  vorgenanten  drien  steftlje  irm  bischove  huldet,  die  sol  das  gegen  ime 
offenlich  usbinden ;  werc  das  der  bischof  uf  der  andir  stette  der  vorgcn[anten] 
schaden  oder  leidigunge  vfire,  das  si  denne  gegen  ir  eide  niht  dete,  das  si 
hülfe  den  andern  stellen  ane  geverde.  Es  ist  öch  also  gerel,  weihe  stat  der 
vorgenanten  an  griffen  wurde  mit  [u]rluge  oder  anders  geleidiget  von  ir 

sovienden,  swer  die  werent,  und  der  rat  von  der  stat,  die  das  ze  vorderst 
anegat,  oder  das  merreteil  des  rates  spricht  uf  irn  eit,  das  in  unrecht  ge- 
schehe an  ir  vriheit  rehte  unde  gewonheit,  so  sollent  die  andern  vorgenanten 
zwo  stette  ane  vragc  vurbas  der  selben  etat  hjclfen  v]lissekliche  und  [vestck]- 
liehe  ane  geverde  und  an  alle  widerred.    Wie  aber  wir  von  den  vorgenanten 

3sdricn  Stetten  enander  helfen  sollent,  das  ist  alsus  bescheiden:  Weihe  stat 
dirre  stette  ze  vorderst  not  angienge  und  erbeit  von  urluge  oder  von  anderre 
leidigunge  also  da  vor  geschriben  stat,  die  sol  das  verbolscheflen  unde  schriben 
den  andern  zweien  Stetten  unde  sol  denne  iegeliche  der  andern  stette  öch  das 
verbolscheften  unde  schriben  unde  die  stat,  die  not  und  erbeit  hette,  deme 

«oherren,  der  ir  das  dul,  das  er  da  von  lasse  unde  sollent  das  dun  in  den 
nehesten  vierzehin  nebten,  so  es  in  vcrbotsch[eft]el  wirt  von  der  bekumbertcii 
stat,  also  ebe  der  herrc  da  von  niht  lassen  wolle,  das  si  ane  verzog  ze  hant 
nach  deu  vierzehen  nebten  der  stat  zc  helfe  koment  ane  geverde  und  also, 
das  si  deme  herrc  öch  denne  widersagent  und  allen  sin  heifern.    Aber  die 

45 helfe,  die  eine  stat  der  andern  tun  sol,  die  lit  also;  das  ir  iegliche  der  andern 
helfen  sol  mit  dem  v[iertjeile  der  stette  uf  ir  selbes  kost  schaden  unde  ver- 


Digitized  by  Google 


121*3. 


301 


lust,  es  si  deune  also,  das  die  bekumberle  stat  minie  genuinen  welle,  ane 
alle  geverde.  Ist  och  das  men  uf  elzlichfe  stat  *  •  *)  vorgenanten  varende 
wirt  oder  si  beiiget,  so  sollent  die  andern  stette  binderwert  ane  grifen,  die 
in  gesessen  sint,  die  uf  der  ander  stette  schaden  gevaren  sint  oder  ir  hite 
dar  lihent  oder  vor  [ine  lige]nt  in  dem  ses,  ane  geverde.  Wer  aber,  das  s 
ieman  keine  dirre  drier  stette  ane  griffe  mit  zuckende,  mit  röbende  oder  mit 
andern  leidigunge  unde  niht  rebt  von  ir  nemen  wo[lte]  und  der  rat  der  selben 
stat  oder  das  merre  teil  des  rates  sprichet,  das  in  unrebt  geschehe  unde 
kündet  och  das  den  andern  [zwo]  Stetten,  kumet  der  anegrifer  in  etzlich[e 
der  anderjn  vorgenanten  stat,  da  nach  so  es  ir  kündet  wirt,  die  sol  den  uf- 10 
halten  unde  halten  ane  geverde  unz  an  die  stunde,  das  der  stette  das  uf 
[gerijht  werde  unde  abe  gelo[ssen  (?)  als  der]  rat  der  selben  slat  oder  das 
merreteil  des  rates  sprichet,  das  es  reht  und  eben  ste.  Es  ist  öch  also  geret, 
welch  burger  der  vorgenanten  drier  stette  ibtzibt  v[erkaufl]  o[der]  liebe  oder 
[gebe]  etzlichen  der  stette  vienden  nach  der  zil  so  es  kündet  wurde  unde  ii 
wirt  |das]  beret  mit  drien  erberen  sin  miltebnrgern ,  also  vil  er  denne  den 
verköfet,  lihet  oder  giht,  also  vil  sol  die  stat,  da  er  burger  inue  ist,  von  ime 
zu  einre  pein  in  den  nehesten  ahte  [dagen  nemen]  unde  niht  l[assen]  noch 
wider  geben  [uff  den  eit].  Mag  men  aber  es  [also]  niht  bereden,  er  sol 
sich  des  enschlaben  mit  sim  eide.  Welch  burger  aber,  er  si  ratherre  oder  20 
usser  dem  [rat],  der  stette  viende  lipliche  hfilfe  tele  zu  (?)]  der  zit  also  das 
[kunt]  wirt  und  daz  der  der  rat  oder  das  merreteil  des  rates  der  selben  slat, 
da  er  inne  burger  ist,  [sprechet,  das  es  (?)]  in  klintlich  were,  den  sol  inen 
ewekliche  da  nach  in  den  aht  dagen  schicken  us  der  stat,  den  selben  sol 
öch  kein  stat  der  vorgenanten  zwein  andern  Stetten  [nimmer  entzihen  njoch  n 
halten  in  guten  druwen.  Kumet  aber  ein  usman  in  eine  st[at]  der  vorge- 
nannten unde  wil  da  inne  köfen  keinreleye  köfmansobaft,  das  sol  men  in 
niht  lassen  [usffiren,  er  s]wer  denne  uf  den  heiigen,  das  es  der  stelle  viende 
niht  [anhöre]  und  öch  es  in  niht  gebe  an  alle  geverde.  Dis  alles  sol  under 
uns  burgern  der  vorgenanten  [drier  stette  e]weklichc  stete  hüben  unde  ge-ao 
loben  wir  das  der  rat  von  iegelicher  stat  der  vorgenanten  uf  den  eit,  den 
iegclicher  rat  sinre  stat  hat  getan  stete  zu  habenne,  *•*  ***  •  •  *  ze  hal- 
tenne  in  ganzen  druwen  und  das  wir  der  rat  [von]  iegelicher  stat  der  vor- 
genanten uf  den  selben  eit  niemer  kein  enphahcnt  in  den  rat,  er  en  gelobe 
[denn  (?)  ***  d]ise  vorgenante  verbuntnisse  unde  ordenunge  also  si  davor 35 
Jge]schriben  sint  stete  ze  habenne  unde  ze  vollcndenne  mit  guten  druwen 
ane  alle  geverde.  Und  [des  zu  einer  ewigen  ur]kunde  so  sint  der  vorgenanten 
drier  Stetten  [ingesigel  an]  disen  brief  gehenkt.  Dirre  brief  wart  geben  an 
der  mittewochen  nach  sante  Laurencien[tage,  in  dem  jare,  do  nach  Christi] 
geburte  warent  dusent  jar  zweihundert  jar  dor  nach  (?)]  dru  und  nunzig  jar.  a> 

Studtiribliotliek  Mainz  nr.  53.  or.  mb.  (A).  Das  Pergament  hat  durch  Feucht ig- 
keil  gelitten  und  ist  dann  später  ungeschickt  auf  graues  Packjupier  aufgezogen  icorden; 
dei'  untere  linke  Rand  ist  weggerissen.  Das  Mainzer  Siegel  fehlt;  das  starkbescliädigte 
Wormser  Siegel  hängt  an  starkrerUasster  rothgelbseidener  Sdinur  an  falsdter  Stelle;  aas 
Si>eirer  Siegel  an  seidener  Schnur  von  gleicher  Farbe  wie  das  Wormser,  leidlicfi  altalten,  «s 
Jiin  zweiten  Exemplar  in  Sjxier.  (A). 

Drucke:  Senckenlterg,  Selecta  iur.  II,  122  ex  A.  —  Kxc.  bei  Lelunann,  Speirer 
Chrotiikn.  328  ex  A.  Dumont  C.  D.  I,  281.  —  Solutab,  Gesch.  des  rhein.  Slädte- 
butules  II,  68  ff.  ex  A  entstellt.  —  Reg.  Scriba  209Ö.  —  Bäimer,  Reidtswchen  175. 


302  1293. 

454.  1293.  November  10.  —  Eberhard  ErtmhÜer  von  Worms  bestätigt  zur 
Erhaltung  des  Friedens  die  aufgestellten  Artikel.  (Die  zweite 
Rachtung). 

In  gottis  namen  amen.    Wir  Ebirbart  von  gottis  gnaden  ein  erweit 

s  bischof  ze  Worms  und  besliget  (!)  veriehen  und  tun  kunt  allen  di  disen 
brif  an  gesebent,  daz  wir  dureb  übe  und  dureb  fruntschafl  und  durch  daz, 
daz  wir  mit  friden  und  mit  gemache  leben  mit  unsem  üben  burgern  von 
Wormn,  so  han  wir  in  bestetiget  und  besigelt  di  artikle,  di  her  nach  ge- 
sell riben  sint:   Ze  allir  erst  daz  wir  di  burger  gemeinliche  laszen  an  dem 

to  rechte,  das  si  haut  von  der  satzunge,  di  da  gesebach  zwischent  bischof  Hein- 
riche, sime  stifte,  der  slat  und  den  bürgern  ungelt  ze  selzene  und  ze  neraene 
alse  di  brive  sagen t,  di  dar  über  geschriben  und  besigelt  sint.  Dar  nach 
daz  wir  den  rat  nit  ensulen  irren ,  swanne  in  gehurt  den  friden  ze  richlene. 
Dar  nach  daz  wir  den  schullheizen  von  der  stat  nit  sulen  furbas  dringen 

isubir  di  gulle,  di  er  von  sime  amle  als  es  von  altre  her  komen  ist  und  ge- 
schriben ist  gegeben  hat  und  geben  sal.  Dar  nach  daz  wir  den  rat  von 
Worin.sc  nit  hindern  sulen,  swanne  si  wellen  unser  dinstlule  oder  ander  lute 
Cristen  oder  Juden  ze  burger  empbaben.  Dar  nach  daz  wir  kein  anspräche 
haben  sulen  an  unser  burger  umbe  daz,  daz  si  daz  schullheizen  ammet  oder 

»o  ander  ammet  und  die  almeide  verkouft  hanl  und  furwert  nit  bindern  sullen, 
di  wile  daz  uns  an  der  gulte  unser  schullheizen  aintes  und  ander  unser 
amle  nit  brüst  ist ;  wurde  abir  uns  an  der  gulte  der  amte  brüst,  daz  sulleut 
uns  di  burger  ufrichten.  Dar  nach  swar  ane  bischof  Ebirbart  und  bischof 
Fridrich  sin  bruder  unser  bürgere  Cristen  oder  Juden  uzer  irme  rechte  oder 

«von  ir  guter  gewonbeit  gedrungen  hant,  des  veriehen  wir,  daz  in  daz  an 
irme  rechte  nit  schaden  sol.  Dar  nach  veriehen  wir  und  verbinden  uns,  daz 
wir  alle  di  hantfesten,  alle  di  recht,  alle  di  vribeit  und  alle  die  gute  gewon- 
beit, di  unser  burger  zu  WonujfC  beide  Cristen  und  Juden  sunder  oder 
sament  hant  oder  her  bracht  hant,  daz  wir  di  halten  stete  beszern  und  nit 

wergern.  Disc  vorgenanten  artikle,  di  hi  vor  geschriben  sint,  di  sullen  wir 
stete  halten  mit  den  furworten  und  mit  dem  undirdinge,  weihen  dirre  artikle 
sunder  oder  sament  rurent  unser  bürgere  und  ir  dinc  da  mit  schaffen  wellent 
nu  furwerter  me  und  uns  des  dunket,  daz  es  rure  uns  und  unsirs  Stiftes 
recht  und  vribeil,  wo  wir  danne  mit  hanlfcsten  oder  mit  guter  kuntschefte 

asmugen  furbringen  also  daz  der  rat  oder  der  meiste  teil  des  rates  sprechest 
uf  irn  eil,  daz  wir  und  unser  stifl  recht  haben ,  sweleh  artikel  daz  ist,  es  si 
einer  ine  oder  alle,  der  sal  man  furwerter  me  abe  sin  und  sulen  unser  bürgere 
den  oder  di  artikle,  di  wir  also  mit  rechte  gewinnen,  von  disem  brive  tun, 
also  daz  wir  in  einen  andern  brif  geben  ubir  di  andre  artikle,  der  wir  nit 

40  mit  rechte  gedrukket  han.  Wir  veriehen  ouch  des,  daz  wir  di  bürgere  umbe 
deheinen  der  vorgenanten  artikle  sullen  ansprechen,  es  si  danne,  daz  si  in 
ruren  und  anegrifen,  und  verbinden  uns  swas  der  rat  oder  daz  merro  teil 
des  rates  her  ubir  sprechent  uf  irn  eit,  daz  uns  da  mitte  begnügen  sal  und 
si  nit  hoher  dringen  mit  deheime  gerichte  geistlich  oder  werltlich  oder  mit 

4s  dekeinerleier  sache.    Grifent  abir  unser  bürgere  dirre  vorgenanten  artikle  de- 


Digitized  by  Google 


1203. 


•MM 


heinen  ane  und  manen  wir  si,  daz  si  uns  darumbe  sprechen  ein  recht,  daz 
sullen  si  uns  tun  uf  im  eit  unverzugenliche  ane  alle  geverde.  Daz  diz  stete 
und  unzerbrochen  verlibe  so  geben  wir  disen  brif  ze  einer  vestenunge  und 
ze  einer  stetikeite  besigelt  mit  unserm  ingesigele. 

Diz  geschach  und  dirre  brif  wart  geben  nach  goltis  geburte  tusent  iar  s 
zweihundert  iar  drü  und  nünzic  iar  an  sant  Martins  abende  des  heiligen 
bischofis. 

St.-A.  W.  nr.  77.  or.  mb.  c.  sig.jpend.  dcl.  (A).  Grosse  Schrift.  Alacftriß  im 
Eulbutft  nr.  23  fof.  XXII.  Auf  der  Rückseite  steht  von  einer  lUintl  des  XV.  Jahr- 
hunderts: Confinnacio  ilomini  Eberhardi  de  Stralenberg  opiscopi.  io 

Druck:  Hölter,  Fontes  II,  240f.  ex  A.  -  Reg.  Scriba  nr.  2097. 

1203.    November  10.  —  Eberhart  Erwählter  von  Worms  verzichtet  auf  455. 
alle  Anspraelum  an  die  Bürger  von  Worms  um  alles  toas  in  ihrem 
Krieg  mit  ihm  zwischen  ihm  und  ihnen  aufgelaufen  ist. 

In  gottis  namen  amen.    Wir  Ebirhart  von  gottis  gnaden  ein  irwelt  is 
hischof  zu  Worms  und  bestetiget  verieben  und  tun  kunl  allen  den  di  disen 
brif  ansehent,  des  wir  durch  helle  und  dur  übe  und  durch  fruntschafl  unser 
liber  burger  von  Worms«  verzihen  genzliche  und  hiterliche,   also  daz  wir 
niiner  keine  anspräche  haben  oder  haben  wellen  umbe  keine  di  sache,  di  da 
rriret  di  arlikle,  di  wir  in  besigelt  und  bestetiget  han,  swi  si  di  anegriffen  w> 
haut  oder  swas  si  irs  dinges  mitte  geschaffet  haut  bis  uf  disen  tac  und  umbe 
allis  das,  das  zwischen  uns  und  in  uf  geloufen  ist  in  disem  krige,  des  ver- 
zihe  wir  luterlicbe  und  genzliche  für  uns  und  unser  frunt  gegen  in  und  irn 
fründen,  es  si  paffen  oder  leigen ;  si  verzihenl  ouch  luterlicbe  und  ellikliche 
gegen  uns  und  nnsern  fründen  und  unsern  heifern  paffen  oder  leigen  von»-'» 
beiden  siten  bis  uf  disen  tac.    Das  dis  stete  und  unzirbrochen  verübe,  so 
geben  wir  disen  brif  ze  einer  verstenunge  und  ze  einer  stetikeit  besigilt  mit 
unserm  ingesigele. 

Dis  geschach  und  dirre  brif  wart  gegeben  nach  gottis  geburte  tusent 
iar  zwei  hundert  iar  drin  und  nunzic  iar  an  sante  Marlins  abende  des  3« 
heiligen  bischofes. 

St.-A.  W.  nr.  78.  nr.  mh.  (A).  Das  spitzornh  Siegel  hängt  an  rothseidetier 
Schnur.  Umschrift:  S.  EBERHA  • » .  A.  ELECTI.  WORM.  Gleite  Schrift  irie  bei 
nr.  454. 

Drucke:  Schannat  II,  149  ex  libro  Act.  civit.  Worin.  —  Böftmer,  Fontes  si 
II,  241  ex  A.  —  Reg.  Scriba  nr.  2075  unter  falschem  Datum  1292. 

1293.    Novetnber  10.  —  Eberhard  Erwählter  von  Worms  bestätigt  den  456. 
Münzern  Hausgenossen  zu  Worms  ihre  hergebrachten  Rechte. 
Druck:  Schanwt  II,  150.  —  Reg.  Scriba  nr.  2098. 

1293.    November  10.  —  Das  Kloster  Frankenthal  verkauft  dem  Simon  457. 
von  Löbio  Kanoniker  zu  s.  Paid  in  Worms  eine  Rente. 

.  .  magistra  totusque  . .  convenlus  sanetimonialium  in  Frankendal.  Con- 
stare  volumus  presencium  inspectoribus  universis,  quod  nos  vendidimus  Symoni 


Digitized  by  Google 


30-1 


1294. 


de  Lobio  eanonico  ecclesie  sancti  Pauli  Worin«/://?  quinque  solidos  denariorum 
Worm«e/mswm,  qui  nohis  de  domo  magistri  Arnoldi  fabri  Wormaeiensis  in 
vico  Lane  sila  e(  aliis  areis  eidem  domui  contiguis  annuatim  in  festo  beati 
Rcinigii  census  nomine  dari  consueverunt  pro  sex  libris  ballensiuni  nobis 
»persohitis  et  conversis  in  monasterii  nostri  usus  ampliorcs.  In  testimonium 
premissorum  presentes  litteras  dediinus  prefato  Symoni  sigillo  .  .  conventus 
nostri  roboratas.       Actum  anno  domini  M.  CG.  XGUI  in  vigilia  beati  Martini. 

S1.-A.  Darnutwtt:  Worms  nr.  146  f.   er.  tnb.  e.  mg.  pend.  de!. 
Druck:  Baur  HU.  II,  i&5  umollslündig. 

458.  1294.    März  1H.  —  (hidelma^n  verleiht  dem  Priester  Heinrich  Sygin 
einen  Hof. 

Judices  Wormacienses.    Ad  universorum  noticiam  volumus  pervenire. 
quod  constitutus  in  nostra  presencia  Gudelmannus  in  curia  Davidis  (piondam 
inilitis  Wormatiensis  recognovil,  so  quandam  aream  sitam  extra  portam  sancti 
is  Andre«  iuxta  Intimi  apud  cimiteriiim  Judeoruin  Wormatie  pro  libra  hallensium 
nomine  census  Heinrico  preshylero  diclo  de  Sygin  locavisse. 

St.-A.  Darmstadt:  (hjwuVmdt  des  Klöstern  s.  Andrem  auf  dem  Berg  *.  XV. 
Druck:  Baur  11U.  II,  487. 


459.  1294.    Mai  14.  (feria  sexla  post  dominicam  quo  oanlatur  jubilate).  —  Vor 
iit         den  Rätben  von  Worms  schenkt  Gndilmann  weiland  Schultheiss  der 
Wormser  Kirche  den  im  Hof  des  verstorbenen  Killers  David  wohnenden 
Schwestern  alle  seine  Habe. 

Druck:  Sdianuut  II,  151  unndMäudig.  —  Rtq.  Archir  für  lux*.  Gesdtkhle 
II,  410f.  —  Scribn  21 IX, 


460.  1294.  Juli  28.  Frankfurt.  —  König  Adolf  erweist  der  Kirche  s.  Martin 
die  Gnade,  das*  hinfort  kein  Jude  mehr  in  ihrer  Pfarrei  Haus 
oder  Hof  kaufen  dürfe. 

Adolfus  dei  gracia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Universis  sacri 
Romani  imperii  fidelibus  presentes  litteras  inspecturis  graciam  suam  et  omne 

» bonum.  Pro  eo  quod  honorabiles  viri  . .  decanus  et  capitulum  ecclesie  sancti 
Martini  in  Wormacia  de  quadam  curia  sita  in  eorum  parrochia,  quam  Anshel- 
mus  de  Oppenheim  Judeus  comparasse  dinoscitur,  preces  nostras  favorabililcr 
admiserunt,  eis  haue  graciam  duxiiuus  concedendam,  ut  nullus  Judeus  in 
antca  aliquam  curiam  sive  dorn  um  in  dicta  parrochia  sancti  Martini  debeat 

3scomparare.  Quod  qui  facere  presumpseril,  camere  nostre  fisco  viginti,  ecclesie 
sancti  Martini  viginti  et  civibus  Wonnaciensi/««  viginti  marcas  argenli  pro 
pena  plene  persolvet  presencium  testimonio  litterarum.      Datum  in  Franken- 


Digitized  by  Google 


305 


furt  V  kalendas  augusti,  indictione  VII,  anno  domini  M.  Ct.  LXXXXIIII,  regni 

vero  nostri  anno  tercio. 

St.-A.  Darmsttuti:  Warm»  nr.  148.  or.  mb.  c.  »ig.  pend.  heao.  (A). 

Druck:  Böhmer,  Ada  imptrii  sekeia  p.  3H1  nr.  513  ex  A.  —  Heg.  Böftmcr 
nr.  207.  —  Scriba  2121.  i 


1294.    August  5.  —  Emicho  Bischof  von  Worms  bestimmt,  dass  kein  461. 
Jude  mehr  einen  Hof  oder  ein  Haus  in  dir  Pfarrei  s.  Martin 
erwerben  dürfe. 

Emicho  dei  gracia  Yformaciensis  episcopus.    Universis  presentes  lilteras  „ 
inspecturis  salutem  in  omnium  salvatore.    Pro  eo  quod  honorabiles  viri  .  .  iu 
decanus  et  capitulum  ecclesie  sancti  Marlini  Wormact«  de  quadam  curia  in 
eorum  parrochia  sita,   quam  quondam  bone  memorie  Wilhelmus  eiusdem 
ecclesie  sancti  Martini  decanus  possedit ,  quam  Anshelmus  de  Oppinheim 
Iudeus  comparasse  dinoscitur,   preces  nostras  favorabiliter   admiserunt  eis 
paterna  sollicitudine  providere  volentes  iuliibemus,  ne  ullus  Iudeus  in  anteai* 
aliquam  curiam  sive  domum  in  dicta  parrochia  debeat  comparare.  Quod 
qui  facere  presumpserit ,  camere  nostre  viginti,  ecclesie  sancti  Martini  viginti 
et  civibus  Wormaciensibtts  viginti  marcas  argenti  pro  pena  plcne  persolvet, 
dantes  presentes  litteras  in  testimonium  super  eo.         Datum  anno  domini 

.  XCIIII,  nonas  augusti.  w 

Sl.-A.  Ditrmrtadt :  Worms  nr.  14H".  or.  mb.  (A).    Vom  Siegel  und  »einer  Be- 
festigung ixt  keine  Sjntr  sichtbar. 

Druck:  Arnold,  tur  Getdiicitte  des  Eigenthum»  p.  37»  ex  A.  —  lieg.  Scrilia  2124. 


1294.    November  12.  —  Vor  den  Rüthen  von  Worms  verkaufen  Menlin  462. 
der  Jttde  von  Worms  und  seine  Frau  Saia  dem  s.  Martinstift  a 
Zins. 

.  .  Consules  et  universi  cives  Vformacicnscs.  Constare  volumus  pre- 
sencium  inspectoribus  universis,  quod  constituti  in  nostra  presencia  Menliniis 
et  Sara  coniuges  Judei  Worniflc/e  residentes  publice  sunt  professi,  se  manu 
communicata  et  pari  voto  iusto  vendicionis  titulo  vendidisse  honorandis  viris  30 
.  .  decano  et  capitulo  ecclesie  sancti  Marlini  Wormacie  super  area  et  domo 
sua,  quam  inhabitat,  sita  apud  pistrinum  Seochus  ex  opposito  curie  dicte  ad 
Papam,  libram  Wormaciensium  dcnar/omm  perpetui  census  annis  singulis 
festo  beati  Martini  dominis  sancti  Martini  predictis  assignandam.  Hoc  tarnen 
adiecto,  quod  quandocumque  dicti  coniuges  super  alia  domo  seu  area,  tibi 35 
non  detur  wandclunge,  infra  muros  Wormacienses  dictam  libram  denariorum 
designaverint  seu  comparaverint,  super  qua  domo  seu  area  duo  magistri  civi- 
tatis, qui  tunc  pro  tempore  fuerint,  super  iuramentum  suum  dixerint,  tute  et 
firmiter  esse  designatam,  ibi  decanus  et  capitulum  ecclesie  sancti  Marlini 
memorate  debent  predictam  libram  Wovmfutfensem  aeeeptare  ac  deineeps+o 

H.  Booi,  Urinndonbnch  d.  Stadt  Worms  I.  20 


Digitized  by  Google 


306 


12M.  1295. 


domus  sua  et  area  ab  huiusmodi  censu  omnimode  absolvunlur.     In  tesü- 

monium  el  robur  porpoluum  premissorum  sigillum  civitatis  nostre  Wormfl- 

ciensis  presentibus  est  appensum.        Actum  et  datum  anno  domini  M.CG. 

nonagesiino  quarto  crastino  beati  Martini. 

St.-A.  Darmsiadt:  Worms  »r.  147.   or.  ml>.  c.  sig.  pend.  laeso.  (A). 

Drucke:  Baur  HU.  IT,  497  unwlktändig.  —  Arnold,  zur  Ge*chi<btt  des  Eigen- 
thums p.  380;  beide  aus  A. 

463.  1294.   Dezember  20.  —  Johannes  von  Metz  Edelknecht  gibt  dem  Konrad 

genannt  Geltere  Bürger  von  Worms  und  dem  Johannes  seiner 
iu        Schwester  Sohn  ein  Pfund  Wormser  Pfennige  auf  das  Schuliheissen- 
amt  zu  Worms. 

Ego  Johannes  fdius  Johannis  quondam  dicti  de  Mcti  militis  armiger. 
Ad  universorum  noliciam  cnpio  pervenire,  quod  ego  servicia  in  inpensa  per 
Gunradum  dictum  Gellere  civem  Wormadenrnn  attendens  ipsi  ac  Johanni 

ü  lilio  Hedewigis  sue  sororis  vidue  Vi'ormaciensis  libram  W'ormaciensium  den«- 
riorum  de  feudis  meis,  que  ab  ecclesia  Wormaciensi  super  oflicio  .  .  sculteli 
Vformaciensis  babens  in  feudum  et  iure  feudali  a  nie  lenendum  et  possiden- 
dum,  fiatris  mei  Heinrici  de  Scharphenccken  accedente  consensu  libero,  conluli 
et  confero  per  presentes  et  si  eorum  alterum  conlingit  decedere  alter  nichil- 

2oominus  redditus  dicte  libre  denariorum  Wormaciensium  iure  feudali  a  me 
tenendum  possidebit,  redditus  etiam  predicti  dabuntur  eisdera  a  .  .  sculleto 
anno  quolibet  W'ormacie  in  festo  beati  Martini  episcopi,  qui  tunc  pro  tempore 
fuerit  constitutus.  In  euius  rei  testimoniuni  presentem  litteram  eisdem  G.  el 
Jo.  tradidi  sigellatam  meo  sigillo  proprio.  Kgo  eliain  Heinricus  de  Scharphen- 
ecken  miles  huic  donacioni  et  conecssioni  conscnsuin  meum  plenum  et  liberum 
adbibui  et  adhibeo  et  in  testimonium  sigillum  meum  duxi  preseutibus  appo- 
nendum.  Actum  anno  domini  M.GG.LXXXX  quarto,  feria  secunda  post 
domitiicatn  exurge  domine  proxinia. 

St.-A.  W.  tir.  70.  or.  mb.  c.  2  sig.  petid,  luesis.  Hinten  steht  mit  (lücldiger  Hand: 
*»  Test««  sunt,  quod  C.  Geldere  donavit  eoclenie:  C.  Romilmuni.  Ny.  Capeleri«,  C.  Mur- 
»rravii,  H.  .loh.  Longu»,  Kincr.  Anitman  et  plures  alii  tidedigni.   Actum  anno  domini 
M.CC.  X&Vl.,  crastino  beati  Lamberti  nuirtiris  cjjiNcopi.  (18.  Sept.  1296). 

464.  1295.    April  28.  —  Die  Wormser  Richter  beglaubigen  die  Schenkung 

Gudehminns,  iceihtnd  Schtdthciss  der  Ki  reite  von  Worms,  an  die 
3i        Frauen  im  Hofe  des  Ritters  David. 

ludices  Wormacienscs.  Tenore  presentium  reoognoseimus  et  publice 
profitemur,  quod  constitutus  in  presencia  nostra  Gudclinannus  quondam  scul- 
tetus  dominorum  ecclesie  Worin«« iensis  sanus  corpore  el  compos  mente 
gracia  dei  preventus  pro  salute  anime  sue  omnium  quoque  parenttim  suorum 
w  donatione  facta  inter  vivos  ordinavit  donavil  et  disposuit  . .  sororibus  in  curia 
sua  quondam  David  militis  degentibus  et  domino  ibidem  unanimiter  famu- 


Digitized  by  Google 


12!*. 


307 


lantibus  omniuni  bonorum  suonuu  mobilium  el  immobilium  census  seu 
redditus  quocumque  modo  vel  iure  ipsos  possidebat  babobat  vel  in  posterum 
dinosceretur  possidere  in  ins  et  potestatem  ipsarum  sororum  transferens  tota- 
liter  et  libere  proptcr  deum,  sicut  in  lilteris  super  boc  confectis  civitatis  sigillo 
finnatis  plenius  continetur.  Ipsarum  aulem  sororum  numerus  excedere  viginti 
nun  debebit,  quarum  una  de  inedio  sublata  de  consilio  .  .  gardiani  fratrum 
Minorum  domus  Wormaciensis  et  .  .  confessoris  earundetn  alia  domino  cum 
celeris1  servitura  in  locum  decedentis  proinde  collocetur.  Hoc  adiecto,  quod 
sorores  predicte  in  confessionibus  seu  consiliis  quibuscumque  ingruentibus 
semper  ad  gardiauuin  et  fratres  Minores  domus  predicte  et  non  alias  sine  10 
ipsorum  consensu  recursum  habebunt  pari t er  et  respectum.  Freterea  slatuit 
idem  Gudelmannus,  quod  nulla  cuiuscumque  condicionis  antequam  locus  dece- 
dentis vacare  sciatur  reeipiatur  quoquomodo.  Si  tarnen  aliqua  ex  ipsis 
sororibus  quod  absit  slultieie  et  vesanie  spiritu  rapta  buiusmodi  ordinacionem 
vilipenderet,  sc  ad  alios  pro  confessione  vel  consilio  scienter  et  cum  delibera- 1:. 
cione  transferendo,  extunc  ipso  facto  tanquam  indigna  benefieüs  buiusmodi 
a  sororum  conliabitacione  penitus  expellatur.  Testes  huius  ordinacionis  seu 
donacionis  sunt:  Cunradus  Margravii,  Johannes  advocalus,  Nicolaus  tabellio 
curie  Vformaciensis,  Emercbo  Wakirpil,  Ludewicus  1  dictus  Kilchterz3  de 
Epulnshem4  et  Bertboldus  frater  eins  atque  alii  quam  plures  Kdedigni.  In  20 
cuius  etiam  rei  et  donacionis  testimonium  et  memoriam  ad  ipsius  Gudelmanni 
et  sororum  prediclarum  peticionem  sigillum  curie  Wormaciensis  duximus 
presentibus  appendendum.  Actum  et  datum  anno  domini  M.CC.XÖ.  quinto, 
in  die  saneli  Vitalis  martiris. 

8t.- A.  W.  nr.  80.  or.  mb.  c.  »ig.  pend.  Uteno.  Zicei  gleichlautende  und  ron  gleklur 
Hand  gescfurielxM  Exemplare  (A  und  B). 

1295.    Juni  SO.  —  Elisnln-th  geimnnt  Vromuth ,  Conrcrsa,  vergabt  der  405. 
Kirche  s.  Martin  in  Worms  eine  Benfe,  auf  ihrem  Steinhaus  in  (hr 
Ilagengassen. 

ludices  "Wonnacienses.    Lillerarum  presencium  tenore  recognoseimus  a« 
publice  protestando,   quod   constituta   in  nostra  presencia  Elyzabeth  dicta 
Vromuth  conversa  de  Wormacia  pro  reinedio  anime  sue  et  parentum  suoruin 
Hermanni  et  Vromuth  honorabilibus  viris  dominis  ecelesie  saneti  Martini 
Wormacic  donacione  inter  vivos  super  domo  sua  lapidea  sita  in  vico  Hach- 
gengassen  dedit  duo  maldra  tritici  ipsis  dominis  post  mortem  diele  Elyzabeth  3:. 
perpetuo  assignanda,  pro  quibus  duobus  maldris  tritici  domini  saneti  Martini 
memorati  diem  anniversarii  dicte  Elyzabeth  et  Hermanni  patris  et  Vromuth 
matris  Elyzabeth  prenotate  et  omnium  parentum  eius  peragent  perpetuo  vigiliis 
missarum  defunetorum  sollcmpnitatibus,  sicut  pro  defunetis  fieri  est  consuetum. 
Testes  huius  donacionis  sunt  viri  honesti  subnotati:  Herbordus  de  Lauden-40 
bürg  et  Conradus  saneti  Blasii  maioris  ecelesie  WoriiMcicnsis  prebendarii,  et 

J4G4.|    »  B:  alia  cum  ceteri*  domino.    *  Ii:  LodewiciiH.    1  B:  Cnchtrrz. 
*  B:  Kppulinsheni. 


30* 


Digitized  by  Google 


308 


129.Y 


.  .  plebanus  sancti  Johannis  Wormacie.  In  huius  rei  testimonium  sigillum 
curie  Wormaciensis  presenlibus  est  appensum.  Actum  et  datum  anno 
domini  M.  CG.XGV,  crastino  beatorum  Petri  et  Pauli  apostoloruin. 

St.-A.  Darmxtadt:  Worm»  nr.  ISO.  or.  mb.  c.  »ig.  )*nd.;  kleine  Schrift. 
5         Druck:  Baur  HU.  II,  507  unroUntändig. 

* 

466.  1295.    Juli  29.  (in  die  ss.  mart.  Felicis,  Simplici,  Faustini  et  Beatricis).  — 

Die  Wormser  Richter  Urkunden,  dass  Ludowicus  dictus  Kuchteiz  de 
Eppilnsheim  seine  Gilter  sieben  Klöstern  vermacht  habe. 
Zeugen:  dominus  Johannes  decanus,  Gonradus  Venar  nccnon  Jacobus 
io dictus  Heidelberger;  nolarius  quoque  Wernherus  civitatis  Worm.,  Gonradus 
de  sancto  Blasio,  Conradus  Elmanni  et  Joh.  Syfridi  prebendarii  ecclesie  Worin. 
Stadtbibl.  Mainz:  Otterb.  Copialb.  fei.  103. 
Druck:  Frey  <£  Remiing  UB.  des  Kl  Ott.  203.  -  Reg.  Seriba  nr.  2133. 

467.  1295.    August  21.   (die  dominica  ante  Bartholomei)  vor  den  Wormser 
ii         Richtern.  —  Ileinricus  dictus  Ferevel  civis  Worin,  verkauft  dem  Jacob 

Engelmann  Wormser  Bürger  um  XXII  Pfund  hallische  Pfennige  II  ior- 
nales  vinearum  in  Westhoven. 

Zeugen:   Johannes   Engelmann    fraler  Jacobi   predicti,   Dyno  dictus 
Rustheim  cives  Worm. 
so  St.-A.  Lueem,  Gatterer' »eher  Apparat  tir.  273.   or.  mb.  c.  ng.  pend.  dcl. 

Druck:  Baur  HU.  V,  144  f. 

468.  1295.    Septeniber  2.  —  Vertrag  des  Klosters  Himmdskron  in  Ilochhem 

mit  Margaretha  genannt  von  Mitra  über  Zinse  von  Gütern  in 
Horchheim. 

»s  Iudices  Wormacienses.  Tenore  presencium  publice  protestamur,  quod 
.  .  priorissa  et  conventus  sororum  ordinis  Predicatorum  in  Geli  corona  in 
villa  Hocheim  tenentur  Margarete  diele  de  Mitra  decem  maldra  siliginis 
annuatim  de  bonis  in  Horgeheim  sitis  iuxta  Wormaciam,  que  Mergardis  et 
Katherina  friie  Kuze  bone  memorie  quondam  de  Mitra  suo  convenlui  contule- 

sorunt,  a  nunc  ineipiendo  ante  quameumque  domum  'Wormaciensem  voluerit, 
infra  assumptionem  et  nativitatem  beatc  virginis,  non  obstante  grandine  exer- 
citu  decrescentia  frugum  vel  quavis  alia  causa,  fidelitcr  assignare,  ut  ipsa  de 
Ulis  decem  maldris  suis  germanis  Heinrico  et  Petro  fratribus  ordinis  Predi- 
catorum in  necessariis  providcat  indumentis,  ita  dumtaxat,  ul  si  unus  pre- 

3sdictorum  fratrum  moritur,  a  medietate  X  maldrorura  solvendorum  prefatus 
conventus  absolvetur;  post  mortem  vero  amborum  a  decem  maldris  predictis 
ex  integro  absolvetur.  Profitem ur  similiter  in  hüs  scriptis,  quod  predictus 
conventus  tenetur  eidem  Margarete  et  suis  heredibus  post  mortem  dictarum 


Digitized  by  Google 


12Ü5. 


309 


Mcrgardis  et  Katherine  vel  post  introitum  carum  in  rcligionem  triginla  libras 
hallensium  erani  impediinento  seu  cxceptionc  postposita  assignarc  et  respec- 

tum  earundem  XXX  librarum  hallensium  predicti  .  .  priorissa  et  conventus 
habebunt  super  domo  predictarum  Mergardis  et  Katerine  sita  in  Wormoci« 
versus  eimiterium  fratrum  Predicatorum  et  super  omnibus  bonis  suis.    Et  s 
nos  Mergardis  et  Katerina  supradicte  renunciamus  omni  actioni  seu  debito, 
quod  nobis  dictos  fratres  H.  et  P.  avuneulos  nostros  seu  eciam  materteram 
nostram  Margaretam  et  suos  heredes  competere  videbatur.    Et  nos  fratres 
H.  et  P.  ac  soror  nostra  Margareta  et  sui  heredes  renunciamus  omni  iuri 
sive  actioni,  que  nobis  contra  dictas  cognatas  nostras  M.  et  K.  competere w 
videbatur.    In  testimonium  ac  robur  premissorura  presentem  litteram  sigillo 
curic  Wormaeicnsw  dedimus  roboratam.    Testes  vero  qui  huic  tractalu  inter- 
fucrunt,  sunt:  frater  Hermannus  prior  domus  Wormaciensis  ordinis  Predica- 
torum, Wernborns  Amella,  Heylmannus  Judei,  Conradus  Dymari  cives  et  con- 
sules  Wormacienses  cum  ceteris  fidedignis.      Datum  anno  domini  M.C(5.XC\  u 
quinto,  in  crastino  Egidii. 

St.-A.  Luzern,  Gatterer'scher  Apinrat  nr.  274.  vr.  mb.  c  sig.  pend. 
Druck:  Baur  HU.  V}  14Öf.  unvollständig. 


1295.    Okiober  2.  (crastino  Remigii).  —  Vor  den  Wormser  Richtern  bekennt  469. 
Frizschemannus  dictus  Osthouen  Wonnscr  Bürger,  dass  er  dem  Berg- au 
kloater  s.  Andreas  einen  Zins  von  5l/a  Schilling  Heller  auf  Haus  und 
Hof  bei  der  s.  Andreaspforte  gelegen,  das  einer  genannt  Golthanc 
Fuhrmann  (auriga)  bewohnt,   zu  zahlen  schuldig  sei,  welchen  Zins 
Mechtildis,  die  nun  verstorbene  Tochter  des  weiland  Heinrich  Richeri, 
zum  Heil  ihrer  Seele  gestiftet  hatte.    Femer  muss  genannter  Frizschc-25 
mann  dem  Bergkloster  8  Unzen  Heller  vom  genannten  Haus  jährl. 
bezahlen,  welcher  Zins  aus  einem  Tausch  gemacht  zwischen  Cunrad 
Span  Wonnscr  Bürger  und  dem  genannten  Kloster  herrührt. 

St.-A.  Damutadt:  CopiaBntch  des  Bcrgklostcrs. 
Druck:  Baur  HU.  U,  510.  30 

[1295.]    Ladenburg.  —  Emicho  Bischof  von  Worms  zeigt  dem  Iiaih  von  470. 
Worms  an,  dass  ihm  der  in  dem  Streit  zwisclien  ihm  und  Nibelung 
von  Nunnenmünster  angesetzte  Termin  recht  sei. 

Emicho  dei  gracia  episcopus  'Wormaciensis  honorabilibus  viris  et  dis- 
crelis  .  .  magistro  civium  .  .  consulibus  ceterisque  . .  civibus  W or maciensibus » 
universis  suis  fideUbus  et  dilectis  salutem  cum  plcnitudine  omnis  boni.  Cum 
nobis  super  controversia ,  que  vertitur  inier  nos  ex  una  et  Nibelungum  de 
Nunnenmunstere  suosque  conplices  ex  parte  altera,  per  vestras  litteras  et 
nuncios  certura  terminum  videlicet  feriam  sextam  proximam  hora  primc 
assignaveritis  ad  pernunciandum  super  causa  controversie  memoratc,  noveritis  ta 


Digitized  by  Google 


310 


1296. 


quod  parati  sumus  ac  vita  conüte  intendimus ,  nisi  aliud  quod  absit  legiti- 
mum  nos  inpedicrit  comparcre  in  tcrmino  inemoralo.  Datum  in  oppido 
nostro  Laudcnborc. 

Auf  der  Rückseite  die  Adresse: 
h         Honorabilibus  viris  et  discretis  . .  magistro  civium,  consulibus  ceterisque 
civibus  V/ormaciensibus  fidelibus  suis  dilectis. 

St.-A.  W.  nr.  81.  w.  wb.    Das  hinten  aufgedrückte  kleine  Siegel  ist  abgefallen. 

.  1296.    April  22.  —  Der  Rath  von  Wonns  dankt  dem  Grafen  Walram 
von  Zweibrücken  und  verspricht  nichts  gegen  den  zu  s.  Engelbert 
io        neuerrichteten  Zoll  zu  thun. 

Nobili  viro  doinino  predilecto  doinino  Walramo  comiti  de  Zweinbrucken 
consules  et  universi  cives  W'ormacienses  quiequid  possunt  obse<|uii  et  honoris. 
Pro  bonis  nostris  coneivibus  et  civibus  Moguut/NÜ?  nostris  ainieis  dilectis  per 
Welthcrum  de  Wurmingen  in  vestro  conduetu  aeeeplis  vobis  grates  referimus 

iu  multiplices  et  inmensas ,  quod  illud  efficere  curavistis ,  quod  eadem  bona  dis- 
ligata  non  sunt  seu  distracta,  sed  adhuc  colligata  manent,  habentur  et 
servata  multo  graciosius  et  obsequiosiores  in  vestrum  obsequium  nos  trahentes, 
quod  per  magnam  vestram  solliciludinem  non  sine  vestris  gravibus  laboribus 
et  expensis  sicut  vestram  honestatem  decebat  ad  talcrn  punctum  perduxistis, 

so  quod  eadem  bona  nostris  coneivibus  et  civibus  Mogunlm/s  aeeepta  resütuuntur 
eisdem,  pro  quibus  bonis  aeeeptis  per  dictum  Welthcrum  de  Wurmingen  et 
dampnis  omnibus  liabitis  pro  recuperacionc  bonorum  eorundem  primo  et  princi- 
paliter  nostri  coneives,  quorum  bona  aeeepta  fuerunt,  pro  se  et  eorum  here- 
dibus et  partieipantibus  in  bonis  eisdem  renunciant  imperpetuum  simplicitcr 

sset  in  tot  um.  Et  nos  per  consequens  consules  ceterique  cives  nostre  civitatis 
nomine  civitatis  nostre  renunciamus  bonis  predictis  simpliciter  et  in  totum, 
ita  quod  neque  per  eos,  quorum  dicta  bona  fuerant,  beredes  eomm  neque 
per  alios  civitatis  nostre  cives  vobis  vel  vestris  heredibus  pro  huiusmodi  bonis 
sive  dampnis  occasione  illorum  bonorum  perpessis  ullus 1  poterit  imperpetuum 

w  actio  intentari  ex  iure  ecclesiastico  vel  civili ;  item  diele  principales  persone,  quo- 
rum bona  fuerant3,  pro  sc  et  eorum  heredibus  et  nos  nomine  civitatis  nostre 
pro  nobis  et  nostris  civibus  tarn  presentibus  quam  futuris  renunciant,  renuncia- 
verunt  et  renunciamus,  quoad  vos  dominum  Walramum  comitem  de  Zwein- 
brucken vestros  heredes,  quod  nullo  [tem]pore  vobis  occasione  dictorum  bono- 

3s  nun  in  thclonio  vestro  novo,  quod  ad  sanetum  Engclbertum  aeeipitis,  inpedi- 
menlum  aliquod  faciemus  nec  coram  domino  nostro  rege  vel  imperio  vobis 
et  vestris  heredibus  actionem  movebimus  pro  codein.  In  cuius  renunciacionis 
facte  testimonium  atque  robur  presentem  liltcram  sigillo  civitatis  nostre  dedi- 
mus  roboratam  et  datam  sub  Wernhero  Rilderchen  magistro  nostro  anno 

4odomini  M.CC.XÖ.vl.  dominica  canlate. 

Ht.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  153".  or.  mb.  c.  sig.  peml.  del.    Das  Pergament 
ist  beschädigt. 

Druck:  Baur  HU.  II,  3/5  unrvlhtändig. 
[471.]    »  das  Wort  ist  verwischt    »  dto. 


Digitized  by  Google 


1296.  1297. 


311 


1296.    Juli  18.  -  Der  Rath  vm  Worms  gesbUict  ihr  Gertrud  von  472. 
Opitcnhcim,  dnss  sie  die  Mauer  ihres  llauscs  auf  die  Stadtmauer 
hauen  dürfe. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.    Constare  volumus,  quod  nos 
provida  deliberacione  prehabita  ad  rogatum  et  dilectionem  venerabilis  viri  s 
Berlewini  prepositi  ecclesie  Nubusensis  scolastici  Wormaeiensis  indulsimus  et 
gratiam  feeimus  specialem  Gertmdi  de  Oppenheim,  ut  mumm  domus  sue  silc 
in  antiquo  foro  peeudum  civitatis  nostre  dicte  ad  Bobpardcrcn  licite  possit 
ponere  et  fundare  stiper  tnurum  civitatis  nostre,  ita  tarnen,  quod  über  tran- 
situs  nobis  pateat  superius  per  domum  absque  conlradictionc  quandocumquo  w 
et  quocienscumque  civitatis  necessitas  hoc  requirerit.    In  cuius  rei  teslimo- 
nium  presentem  litteram  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  hdeliter  roboratam. 
Actum  et  datum  anno  domini  M.CCXCVI,  XV  kalendas  augusti. 
St.-A.  DnrmsUtdt:  Chart.  Worm.  s.  XV  fitt.  106'  (D). 

Druck:  Baur  HU.  II,  516  ex  D.  unvollständig.  n 

1296.  Dezember  22.  (in  crasL  b.  Thome).  —  Vor  den  Richtern  von  Worms  473. 
bekennen  Hugo  lilius  quondam  Vakonis  super  Ripam  dictus  Rockenhuser 

und  Mergardis  seine  Frau  dem  Kloster  der  Reucrinen  auf  dem  s.  Andreas- 
berg ausserhalb  der  Mauern  von  Worms  16  Malter  Weizen  (siliginis) 
jahrlichen  Zinses  auf  7  Juchailen  Weinlandes  in  Hanendal  und  2  Jucharlen  2'» 
in  PelTclnkeim  um  4  Pfund  weniger  5  Schillinge  Heller  verkauft  zu  haben. 

Zeugen:  Johannes  dictus  Crenzelin  canonicus  saneti  Pauli,  Cunradus 
saneti  Blasii  prebendarius  maioris  ecclesie  Wormatiensis ,  Cunradus  Bunno, 
Johannes  dictus  Hug,  Dydcricus  supra  montem,  cives  Wormatienses. 

St.-A.  Darmstadt:  Copialbuch  des  Bergklosters  in  Worms.  25 

Druck:  Baur  HU.  II,  522. 

1297.  Märe  18.  (in  crastino  beatc  Gerdrudis  virginis).  —  Vor  den  Richtern  474. 
von  Worms  bekennen  Wernborns  dictus  Crig  de  Ostofhin  armiger  et 
Benigna  seine  Schwester,  Wittwc  des  Jacob  genannt  Hasenvel  sowie 
Herbord  ihr  Sohn,  dass  sie  ihren  Hof,  der  einst  dem  Hczcl  Sänger  zu  30 

s.  Martin  in  Worms  war,  der  s.  Martinskirche  verkauft  haben.  Als 
Bürgen  stellen  sie  Johannes  de  Umesheim  ihren  Blutsverwandten, 
Pfründner  zu  s.  Martin,  Gerhard,  Emercho  KSmcrcr  Ritter  und  Jakob 
Engilmann  Bürger  von  Worms. 

Zeugen:  Heinricus  Camerarius,  Johannes  de  Frisenheim,  Gcrhardusss 
Smuz7.il   milites;  Johannes,   Heinricus  Camerarii  annigeri,   Eberhardus  de 
Watthenheim ,  Cfinradus  plebanus  saneti  Lamperti,  Eckchardus,  Heinricus 
Cornmarckit,  Jacobus  Bcnedicti  et  Balzo  prebendarii  ecclesie  saneti  Martini. 
St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  or.  mb.  c.  sig.  perul  laeso. 

Druck:  Baur  HU.  II,  530  ff.  «o 


Digitized  by  Google 


312 


1-297. 


475.  1297.  Juli  f.  (üdalrici  conf.).  —  Die  Wormser  Richter  Urkunden,  dass 
Wcrnherus  aurifaber  et  Elizabet  coniuges  cives  Worm.  ihre  Güter  zu 
Mergestat  den  Eheleuten  Sifrid,  Sohn  des  weiland  Jacob  von  Mergestat, 
und  Orteruna  in  Erbbestand  übergeben  haben. 

.%  Stadtbibt.  Mainz:  Ott.  Cop.  foL  123. 

Druck:  Frey  &  Reinting,  ÜB.  da  Kl.  OU.  im  ff.  —  Reg.  Scriba  nr.  2160. 


476.  1297.    September  14.  —  König  Adolf  verleiht  der  Stadt  Worms  das 
PrivOty  „de  höh  evocando". 

Nos  Adolfus  dei  gracia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Ad  uni- 
iu  versorum  tarn  presencium  quam  futurorum  noticiam  volumus  pervenire,  quod 
nos  ob  fidcin  impermutabilem  et  preclare  devolionis  memorandam  constanciam 
prudentum  virorum  civium  WormacicusittW,  quibus  nos  et  imperium  sunt 
iugibus  obsequiis  proseculi,  volentes  ipsos  reeiproce  speciali  prosequi  gracia 
et  favore,  ipsis  haue  graciam  duximus  liberaliter  concedendam  ex  dono  nostre 
ü  regie  maiestatis  videlicct,  quod  eos  vel  aliquem  ex  eis  extra  civitatem  suam 
evocari  ad  nos  vel  iudicium  nostrum  qualecumque  per  quempiam  nolumus 
in  antea  quovis  modo  quamdiu  parati  sunt  in  civitale  sua  de  se  querelantibus 
iusticiam  exhibere.  Si  aulem  alicui  nobis  de  ipsorum  civium  aliquo  querclanti 
misso  ipsis  a  nobis  cum  nostris  litteris  vel  uuneiis  non  fuerit  de  eodem  inibi 
2«  facta  iusticia  indilata,  extunc  idem  reus  in  facto  tantum  eodem  polest  et  debet 
et  non  aliter  evocari.  In  testimonium  et  evidenciam  premissorum  sigillum 
nostrum  regium  presentibus  duximus  appendendam.  Actum  et  datuin  anno 
domini  millesimo  ducentesimo  nonogesimo  septimo,  die  exaltacionis  sancle 
crucis,  regni  nostri  anno  VI. 

2J  St.-A.  W.  nr.  82.  or.  mb.  in  doppelter  Ausfertigung:  a)  mit  dem  an  ruüiseidener 

Schnur  Mngenden  rerktden  MajestäUstegel ;  b)  Siegel  abgefallen. 

Drucke:  Ludetrig,  Hei.  II,  243  f.  mit  unridüiger  Angabe  der  Regierungsjahrt.  — 
Moritz  II,  ISO  f.  —  Reg.  Böhmer  nr.  371.  —  Scriba  nr.  2165. 


477.  1297.    September  U.  Speier.  —  König  Adolf  schliesst  mit  den  Bürgern 
so        von  Worms  und  Speier  ein  Schutzbiindniss. 

Wir  Adolf  von  gotes  gnaden  ein  Romescher  kunig  unde  ein  merer  des 
riches  wellent  wissen  alle  die  die  disen  brief  iemer  sehent  oder  horent  lesen 
nu  oder  her  nach,  das  wir  durch  ganlze  druwe  unde  bewerte  stedikeit,  die 
wir  unde  unser  erbern  vorvarn  keyserc  und  kunge  von  Romc  bevunden  hant 

äs  unde  gewar  sin  worden  gentzliche  und  ögsunekliche  zu  nutze  unde  zu  erber- 
keit  des  hcilgen  riches  an  mangen  dingen  unde  zu  allen  stunden  an  den 
ersamen  wisen  löten  den  burgern  von  Wormesse  unde  von  Spire  unsern 
lieben  unde  gelruwen.  Der  umbe  haben  wir  si  in  unsern  schirm  unde  helfe 
genomen  unde  geloben  si  mit  guten  truwen  zö  beschirmenne  und  in  zu 

whelfenne  also  hie  nach  geschriben  stat:  Zu  dem  ersten  neinent  die  selbe  wise 


Digitized  by  Google 


313 


löte  tnitenander  us  ncmcliche  undc  usbundcnliche  die  gelubcdc  und  die  vcr- 
bunlnisse,  die  di  burger  von  Menze,  die  burger  von  Wormesse  und  die  burger 
von  Spiro  enander  hant  getan  also  si  ir  brieve  geben  hant,  das  si  die  mit- 
enandcr  unde  gegenander  Haiden  wollent  und  daz  nibl  irren  sol  die  verbunt- 
nissc,  die  wir  unde  si  enandcr  bant  gelobet,  die  verbuntnisse  die  si  enander  & 
getan  hant  also  si  ir  brieve  enander  hant  gegeben,  die  sint  also,  das  si  enander 
sollent  bebolfen  sin,  swo  men  in  an  ir  vriheit,  an  ir  rehte,  an  ir  Übe  oder 
an  ir  gute  un rehte  tetc,  daz  ist  also,  daz  wir  den  selben  burgern  von  Wortnesse 
unde  von  Spire  und  in  von  ieweder  stat  gelobenl  mit  göter  truwen,  das  wir 
si  schirmen  und  in  helfen ,  swa  in  ieman  unrehte  dete  unde  si  der  rat  von  10 
ieweder  stat  uns  gesworn  hant  vur  sich  und  ir  mitteburger  und  die  gemeinde 
von  ieweder  stat  uns  zu  helfenne  wider  mengelichen  getruweliche  unde  niht 
zu  laszenne  in  keine  wiz.    Bi  den  selben  guden  truwen  geloben  wir  den 
selben  burgern  von  Wormesse  unde  von  Spire  und  in  von  ieweder  stat  alle 
ir  vriheit  also  sie  si  haben t  an  brieven  von  keysern  oder  von  kungen  unsern  is 
vorvarn,  den  got  genade,  und  och  von  uns,  von  bebesten  oder  von  bischoven, 
zu  haltenne  ane  ursöche  unde  niht  zu  ergernde,  also  ob  unser  lantfogele 
oder  ander  unsere  am  inet  lute  in  die  in  die  keine  wiz  verbrechent,  das  wir 
in  das  abc  tön  vurslihtekliche  undc  bewarn,  das  si  des  erlassen  werdent; 
und  eb  in  daz  ieman  anders  dete,  daz  wir  si  danne  schirmen  und  in  helfen  *» 
getruweliche  unde  vestekliche  ane  alle  geverde  wir  und  unser  ametlule.  Und 
der  gruntröre  sollent  si  lidig  sin  gentzliche,  wände  si  unreht  ist  unde  wider- 
teilet  vor  unsern  vorvarn.    Wer  och  daz  si  sunder  oder  samet  ieman  ane- 
grifle  oder  heden  anegrifTen  an  libe  oder  an  gute,  varent  oder  ilcnt  si  deme 
nach  in  des  riches  oder  in  anderre  herren  lande,  daz  si  in  gerne  begriffen 25 
unde  sühtent  si  den  iu  husern  undc  stiezenl  duren  nach  deine  uf  unde  was 
si  da  zu  tönt,  der  ane  sollent  si  niht  vereveln  an  dem  lantfriden  noch 
gegen  uns  noch  gegen  andern  herren.   Kein  es  och  also,  das  wir  usser  lande 
weren  und  da  zwischen  etzliche  herre  1  ane  griffe  sin  man,  der  von  ime  ge- 
varn  were  unde  burger  were  worden  in  etzlicher  des  riches  stat,  die  nach  so 
einre  ander  stat  gevriet  were,  und  der  herre  spreche,  daz  der  man  niht  ge- 
sessen were  rehte  also  ein  burger  der  stat,  und  der  herre  daz  zöge  an  die 
stat  nach  der  sine  stat  gevriet  ist  und  unser  lantfoget  oder  ein  ander  unser 
ammetman  daz  niht  genamen  noch  halden  wellte,  daz  die  stat  nach  der  sine 
gevriet  ist,  spreche  ane  geverde  und  der  über  den  herren  anegriffe  unde  den  ss 
burgern  von  Wormesse  oder  von  Spire  oder  ietwedern  helfe  hieschen,  die 
sollen  si  iine  danne  niht  schuldig  sin  zu  tönnc  unz  an  uns,  was  der  umbe 
unsers  willen  were,  da  sollen  si  zu  helfen.    Wir  geloben  in  och  beiden  und 
ir  ietwedern  sunder  und  samet,  cbe  wir  den  burgern  und  der  stat  von  Menze 
keine  genade  vurbaz  nu  oder  her  nach  detent  den  in  den  burgern  von  40 
Wormesse  unde  von  Spire,  das  wir  die  selbe  genade  in  beiden  oder  ir 
iewedern  sollent  tun  gentzliche  und  ellcklichc  ane  alleinc  an  den  Juden, 
wände  die  von  Menze  an  den  Juden,  die  zu  Meinze  inne  sint,  vurbas  ander 
reht  haben t  danne  die  burger  von  Wormesse  oder  von  Spire  hant  an  den 


[477.]   1  A:  herreß.  «s 


Digitized  by  Google 


314 


121*7. 


Juden,  di  bi  in  silzent  undc  ane  andere  ding,  die  die  von  Meinzc  sunder  habent, 
der  die  von  Wormesse  unde  von  Spiro  niht  bedorfent  ane  alle  geverdc. 
Und  unbe  die  helfe,  die  die  selben  burger  von  Wormesse  unde  von  Spiro 
uns  tun  sollent,  das  sol  also  stau;  wanne  wir  ir  helfe  bedorfen ,  so  sollen 

s  wir  etewen  unsern  heimlicher  zu*  in  senden ,  der  in  vurlcge  unsern  willen 
und  war  die  reise  gc  unde  sollent  die  vorgenanden  burger  mittenander  denne 
ze  rate  werden,  was  helfe  si  uns  danne  tun,  die  uns  vronic  si  und  nutzlich 
und  in  crlich  ane.geverde  nach  deme  dinge  also  es  danne  stet  undc  was 
helfe  si  die  bürgere  von  VVorinesse  unde  von  Spiro  mitenander  also  bc- 

w  schophent,  die  sollen  wir  genamen  und  da  inidde  sol  uns  och  begnügen  also 
das  wir  vurbaz  unbe  ine  helfe  si  sunder  oder  saniet  niht  trengen  sollent. 
Das  dis  war  si  unde  stede  blibc,  der  unbe  haben  wir  unser  kunglieh  ingesigel 
mit  ingesigcln  der  burger  und  der  stete  zu  Wormesse  und  der  burger  und 
der  siede  von  Spiro  der  vorgenanten  gchenkel  an  disen  gegenwertigen  brief 

is  zu  eime  war  Urkunde  und  einer  gantzer  veslenunge  aller  der  vorgenanten 
rede.  Wir  aber  die  burgerineistere  der  rat  und  die  burger  gemeinlichc  von 
Wormesse  undc  wir  die  burgermeister  der  rat  uHd  die  burger  gemeinliche 
von  Spiro  veriehen  an  disen  brieven,  das  wir  geloben  unde  gelobet  haut  bi 
geswornem  eide,  den  wir  der  rat  von  ieweder  stat  der  vorgenanlen  getan 

2u  haut  vur  uns  und  unser  mitte  burger  und  die  gemeinde  von  ieweder  stat 
unserm  herren  deme  klinge  x\dolfc  zc  dienende  unde  zu  helfennc  gctruwelithe 
Verbundenheit  unde  veslekliehe  in  alle  die  wis,  also  da  vor  geschriben  slat 
ane  alle  geverdc.  Undc  des  zu  oim  Urkunde  undc  einer  stetikeit  so  han 
wir  unsere  ingesigele  von  ieweder  stat  gehenket  an  disen  brief  zu  unsers 

2J  herren  ingesigele  des  vorgenanten  kunges. 

Dirrc  brief  wart  geben  zu  Spiro  an  des  heiigen  criiees  dage  also  es 
erhaben  wart,  da  men  zalte  von  Oistes  gehörte  zwclf  hundert  jar  unde  siben 
und  nun  zig  jar  in  dem  schsten  jaro  unsere  riches. 

St.-A.  W.  nr.  83.  or.  mb.  c.  3  sig.  pend.  (A).   Das  Majestätssitgel  Itängt  teol- 
30  erJudtcji  an  rothgelbseidener  Schnur;  das  der  Stadt  Worms  ist  abgefallen  und  von  dem 
Siegel  der  Stadt  Sjmier  ist  nur  noch  die  ruthgelbseiflene  Schnur  vorhanden. 

Drucke:  1.  Nacfi  dem  Wormser  or.  Scfutab,  Gesch.  des  rJtein.  Städtebundes 
II,  72  ff.  (schlecht  mit  Auslassungen).    2.  Nach  dem  Si>eierer  or.  IsJununn,  Sjteier. 
Chronik  583  f.  =  Dumont,  C.  D.  %  1,  3o  1.  ^  Lünig,  Cod.  Germ.  I,  374. 
35  Ilegeste:  Böhmer  nr.  372.  —  Scriba  nr.  2164. 


478.  1297.  November  15.  —  Die  Wormser  Richter  und  Wernzo  Amdla 
Bürgermeister  beurkutulen,  dass  Johann  genannt  Paulin  und 
seine  Frau  der  s.  Paulskirche  einen  Zins  von  ihrem  Hof  ver- 
kauft haben. 

40  Judices  Wormiunenses  et  Wernzo  Amella  magistcr  civium  ibidem.  Con- 
starc  volumus  presencium  inspectoribus,  quod  conslituti  in  nostra  presencia 
Johannes  dictus  PauUn  et  Mezza  legittimi  coniuges  cives  Wormacienscs  pubüce 
rccognoverunt  se  vendidissc  iuste  vendicionis  titulo  honorabilibus  viris  . .  decano 
et  capitulo  ecclesie  saneti  Pauli  Wormac*e  unam  libram  Woviuaciensium 


Digitized  by  Google 


denariorum  censualem  supra  curia  sua,  quam  inhabitant,  sitam  iuxta  curiam 

quondam  Davidis  dicti  Hindcr  der  kuchen,  cuius  libre  medietatem  in  festo  ad 

kathedram  saneti  Petri,  reliquam  vero  in  assumpeione  beate  virginis  prefatis 

dominis  ecclesie  saneti  Pauli  predicti  coniugos  vel  eorum  hcredes  singulis 

annis  nomine  census  perpetuo  tenebuntur  assignaic   Est  tarnen  huic  vendicioni  & 

boc  adiectum,  quod  quandocumque  prenominati  coniuges  vel  eorum  heredes 

dictam  übram  Wormaciensium  denariorum  super  domibus  et  areis  certis  et 

in  uno  loco  in  civitate  Womutciensi  sitis,  de  quibus  domiuo  nostro  Wornia- 

ciensi  episcopo  ius  quod  wlgaritcr  dicitur  wandelungc  non  est  dari  consuelum, 

designaverint  vel  reemerint  ad  exonerandum  curiam  suam  a  censu  prediclo,  w 

tunc  .  .  decanus  et  capitulum  ecclcsic  saneti  Pauli  predicti  eam  aeeeptabunt, 

ita  si  .  .  decanus  ecclesie  dicte  et  magister  civium  nostre  civitatis,  qui  Urne 

pro  tempore  fuerint,  in  animas  suas  dictaverint  et  sentenciaverint,  predictam 

libram  Vformaciensium  denariorum  in  locis  certis  et  tutis  in  uno  loco  sitis 

fore  assignatam,  addicientes  ctiam,  quod  tinus  eorum  beredum  dictam  libram  ts 

censualem  sepedictis  dominis  ecclesie  saneti  Pauli  terininis  antedictis  tenebitur 

annuatim  assignare.    In  cuius  rei   testimonium  presentibus  littcris  nos  .  . 

iudices  Wormaeienses  sigillum  curie  Wormaciensis  et  ego  Wernzo  Amella 

magister  civium   predicti  ad  inslanciam   partis   utriusque  meum  proprium 

sigillum  duximus  appendenda.        Datum  anno  domini  M.CÖXC.VII.  feriaw 

sexta  proxima  post  feslum  bcati  Martini  episcopi. 

St.-A.  Darmstadt:  Worin»  nr.  153.  or.  tnb.  c  2  sig.  pend.  (A).  Siegel  1.  Da» 
geiröhnlidie  der  W ortnscr  Richter,  sddetht  erhaittn.  Siegel  2.  Oralen  Siegel,  darin  drei- 
eckiges Schild  mit  dem  w«cA  link»  schreitenden  Draclien;  Legende  z.  Th.  zerstört. 

Druck:  Baur  IIU.  II,  516  unvollständig.  —  Arnold,  zur  Geschichte  de»  Eigen-  js 
thum»  p.  388;  beide  ex  A. 


1298.   Februar  14.  (Valentini).  —  Dyrolfus  miles,  Wemhcrus  Amella,  Hein-  479. 
ricus  Dyrolfi,  Heilmannus  Judci,  Cunradus  Haslula  et  Jacobus  Eberzonis 
consules  Worin.  Urkunden,  dass  Margarctba  rclicta  quondam  Zeizolfi, 
Johannes,  Margareta,  Franciscus  et  Jacobus  liberi  eiusdem  dem  Kl.  Otter-  so 
bürg  ihren  Hof  in  Rindfirincheim  verkauft  haben. 

Sttultbibl.  Mains:  OH.  Cop.  fol.  ISO. 
Druck:  Frey  &  Remling,  UR  de»  Kl.  OUerburg  212.  —  Reg.  Scriba  nr.  2166. 


1298.    Juni  23.  —  Hie  Prior  in  und  der  Convent  des  Klosters  Himmels-  480. 
krön  in  Hochheim  geben  dem  Hugo  Güter  in  Mörstadt.  ss 

Nos  .  .  priorissa  totusque  conventus  sororum  ordinis  fratrum  Predi- 
catorum  in  Celi  coronarn  in  villa  Hocheim  Wormatiensis  dyocesis.  Tenore 
presencium  publice  protestamur,  nos  Hugoui  filio  sororis  Billungi  et  Margarete 
coniugibus  de  Mcrgestat  et  uni  tarnen  eorum  heredi  euicumque  post  ipsorum 
obitum  dederint  quadraginta  novem  iugera  minus  quartali  agri  campestrisio 
sita  in  termiois  ville  Mergestat,  quorum  situs  infra  scribitur;  item  domum  et 


S 

Digitized  by  Google 


316 


im 


mansionem  in  siiuul  sitaai  inier  dotninam  Hermani  et  stralam  Syveridi,  pro 
antiua  pcnsionc  videlicct  pro  viginti  octo  maldris  siliginis  pcrpctue  pcnsionis 
ooncessissc  dictorum  coniugum  vel  heredum  suorutn  veclura  laboribus  et 
expensis  in  civitatem  W'ormatietisem  ante  domum  quamcumque  volueriiuus 
*  vel  in  cenobium  nostrum  usque  ad  nativitaüs  beate  virginis  Marie  annis 
singulis  assiguandum,  non  obstante  grandine,  exercitu  vel  alia  quavis  causa. 
Dicti  eciam  coniuges  aut  corutn  heredes  non  commutabunt  vel  vendent  nec 
concanbium  aliquod  facient  in  iugeribus  prenotatis.  Mortuo  eciani  uno  berede 
seu  possessorc  bonorum  huiusmodi  alter  heres,  qui  substitutus  fuerit  infra 

luinenseni,  quo  inortuus  est,  idem  venire  debet  ad  nostrum  conventum  se 
petendo  corundem  bonorum  substitui  in  bcredem,  quod  si  obmiserint  vel  in 
aliquo  premissorum  fuerint  negligentes,  oranc  ius,  quod  habebant  in  bonis 
prenotatis,  dinoscentur  penitus  amisisse,  non  obstante  auxilio  quolibet  iuris 
canonici  vel  civilis.    Est  eciam  adiectum,  quod  omnia  bona  prcmissa  apud 

•lunuin  heredem  maneant  indivisa.  Insuper  proßtemur  nos  donasse  convenlui 
sive  sororibus  in  domo  domini  Davidis  retro  ecclesiam  sancti  Stephani  com- 
morantibus  iugera  subscripta  ac  renunciasse  omni  iuri,  quod  in  bonis  habuimus 
vel  babere  potuimus  sepedictis.  In  buius  rei  tcsümonium  presentem  litteram 
sigillo  nostri  convcntus  una  cum  sigillo  venerabilium  virorum  iudicum  Wormo- 

wtieHsium  dedimus  communitam.  Datum  anno  domini  M.  CG.  XCVU1  in 
vigilia  beati  Johannis  baptiste.  Situs  autem  iugerum  prcdictorum  talis  est : 
primo  V  quartalia  iuxta  Abenhcimerwege  supra  wideme  hüben ;  item  IUI  iugera 
tendcncia  super  Flersheimerwec  versus  Abenheim  consulcanea  domina  Her- 
manni  de  Flersheim;  item  IUI  iugera  tendencia  super  weide  consulcanea 

»  dominabus  de  Kirsegarthen ;  item  1  f  iugera  prope  grasewege  consulcanea 
monachis  de  Otterburc ;  item  in  alio  campo  X  iugera  tendencia  de  Flersheim 
super  viam,  que  ducit  Worma/mw;  item  VI  iugera  prope  Jacobum  de  Budens- 
heim;  item  III  iugera  sita  prope  Jacobum  de  Flersheim;  item  aream  in  villa 
iuxta  fontem  Syfridi;  item  dimidium  duale  prope  II  iugera  claustri  iuxta  salices 

ao  Gudelmanni ;  item  I  zweite!  versus  Stuthburne;  item  dimidium  duale  versus 
Bernhelmes  burne;  item  IJ  iugera  prope  salices  Kunegenerheimeren  super 
Flersheimerwege ;  item  VI  iugera  consulcanea  monti  sancti  Georgü  tendencia 
super  pascua;  item  I  iuger  tendit  über  den  obersten  Guntheimerwec;  item 
dimidium  iuger  tendit  ultra  candem  viam.    Item  Ii  iugera  an  Guntheimcr 

»i  pedelin  consulcanea  dominabus  in  Orto  cerasorum ;  item  1  duale  in  Piphcr- 
lachcn ;  item  in  alio  campo  I  iuger  an  Flersheimerwege  consulcaneura  dominabus 
in  Orto  cerasorum ;  item  1  iuger  apud  candem  viam  consulcancum  hospitali 
apud  Worma/tam;  item  I  iuger  consulcaneum  hospitali  apud  Worma/MW*  et 
est  anwender. 

40  St.-Ä.  W.  nr.  84.  or.  mb.  c.  2  sig.  pend.  JAw  Swtjcl  des  Concente»  ist  abgcfaüen, 
da»  der  Richter  beschädigt. 

481.  1 298.  September  1.  —  Die  Stadt  Worms  verkattß  dem  Konrad  Span  Zinse. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.   Tenore  presencium  recogno- 
seimus  et  fatemur  ac  notum  faeimus  universis,  quod  cum  nos  et  noslra 


Digitized  by  Google 


317 


civitas  oppressi  essemus  muttiplicum  onere  debitorum  propler  diversa  negoda 
lerminanda ,  que  civilati  et  civibus  necessarie  incumbebant,  remedium  nos 
excogitare  oportuit  et  perquiri,  qualiter  nos  et  civitas  a  damnis  huiusmodi 
gravibus  absolveremur  et  ab  onere  debitorum.  Et  cum  ad  soludonem  huius- 
modi magne  pecunie  indigenciam  haberemus,  pari  et  unanimi  voluntale  % 
deliberalione  ad  hoc  habita  diligenti  iusto  vendicionis  titulo  sponte  et  libere 
vendidimus  viro  discreto  Gunrado  Span  nostro  concivi  et  suis  heredibus  census 
perpetuos  infrascriptos:  scilicet  super  pistrinis  Eberwini  pistoris  apud  portam 
Judeorum  libram  V/ormaciensium,  cuius  libre  decem  solidi  festo  beati  Remigii 
et  beati  Georgii  rebqui  decem  solidi  annis  singulis  persol ventur ;  item  super  io 
fossato  Cunradi  Bunnonis,  quam  erga  civitatem  conduxit,  libram  Wonna- 
ciensium  cedentes  festo  beati  Remigii  et  Georgii  predictis ;  item  super  domun- 
culis  infra  portam  sancti  Martini  et  pontem  in  latere  versus  portam  Judeorum 
tredecim  solidos  denariorum  cedentes  Remigii  et  Georgii  terminis  predictis; 
item  super  domo  Rasoris  ante  portam  sancti  Martini  duos  solidos  denariorum,  is 
cedentes  festo  beati  Martini;  item  super  domo  Nicolai  Kaufman  tres  solidos 
et  tres  capones  Martini  cedentes;  item  super  domo  Johannis  Gruzzeres  ibidem 
tres  solidos,  eodem  festo  cedentes;  item  super  domo  Nugebel  duos  solidos 
denariorum  eodem  festo  Martini  cedentes;  item  super  area  Burkardi  pedelli 
civitatis  ibidem  sita  duos  solidos  denariorum  similiter  festo  Martini  cedentes; so 
item  super  sede  panum  ante  portam  sancti  Martini  decem  solidos  denariorum, 
quos  dat  .  .  relicta  Richiimanni  in  festo  Remigii;  sciendum  est,  quod  omnes 
census  infrascripti  debent  dari  in  festo  beati  Remigii;  item  super  area  Berzonis 
dicti  Strichuseln  retro  curiam  suam  apud  sanctum  Paulum  sita  quadraginta 
quinque  denarios;  item  Gerwinus  Lignitor  dat  de  curia  Reinbutdonis  viginti» 
unum  denarios;  item  Heinricus  Wasmut  dat  de  area  sua  retro  curiam  suam 
quatuor  solidos  et  dimidium;  item  super  orto  Dyrolß  militis  octo  denarios; 
item  relicta  Nicolai  Hellecrapponis  dat  de  orto  soliduin  denariorum ;  item  super 
orto  Harthungi  Bechereres  senioris  octo  denarios;  item  relicta  C.  Dymari  dat 
de  orto  solidum;  item  super  macellis  quondam  vidue  Dymari  sededm  denarios; 30 
item  super  orto  domine  Alkuze  Spenen  quinque  solidos  Wormuciensium ; 
item  sorores  Penitentes  in  monte  dant  de  orto  quadraginta  denarios;  item 
Venia  nepos  Lamponis  dat  de  domo  una  sub  arcubus  caponem ;  item  Gunradus 
Olearius  dat  de  domo  ex  opposito  domus  sue,  quam  inhabitat,  tres  capones; 
item  quedam  dicla  1  dat  de  domo  sub  arcubus  caponem ;  item  relicta  Lude-  3i 
wici  Flemingi  dat  de  domo  apud  Novum  pontem  duos  capones;  item  super 
domibus  sub  Stega  an  Nuwenburdoz  duos  capones;  itein  super  orto  dicti 
Gunradi  Span  ante  Novam  portam  duos  solidos;  item  super  orto  quondam 
Wilmanni  sex  denarios,  quos  dat  Wernherus  de  Laudenburg;  item  Heinricus 
Holzappel  dat  de  orto  quatuor  denarios;  pro  centum  libris  viginti  quatuor«) 
libris  et  Septem  unciis  hallensium,  ita  ut  ipse  Gunradus  Span  et  sui  heredes 
census  huiusmodi  in  omni  iure  et  utilitate  recipiant  et  possideant,  sicut  civitas 
hactenus  recepit  et  possedit  eosdem,  et  confitemur  ipsam  pecuniam  a  prediclo 
C.  integraliter  recepisse  ipsamque  in  usus  nostre  civitatis  necessarios  con- 


|481.]    »  J-Mr  den  Hamen  ist  eme  Lücke  gelassen.  u 


Digitized  by  Google 


318 


vertisse.  Et  quia  di<:li  eensus  domine  Alkuze  Spenen  nostre  toncivi  pro 
pensione  siliginis  anmia,  prout  in  littera  super  hoc  confecla  continetur,  sunt 
pro  subpignore  obligati  preter  libram  super  fossato,  condictum  est  et  con- 
venlum,  quod  duo  viri  probi  et  idonei  nostri  concives,  quos  ad  hoc  deputamus 

&et  eligimus,  nostre  civitatis  recipere  debeant  octavain  partem  ungelti,  que 
H.  Dyrolfi  et  Heilmanno  Ilollmundi  vendita  fuerat  et  quam  partem  postmodutn 
resignaverant  civilati  ipsamque  octavani  partem  ungelti  fideliter  conserrare 
ad  reemendam  et  designandam  dominc  Alkuze  supradicte  et  suis  heredibus 
si  decedit  pensionem  siliginis  memoratam,  prout  littera  civitatis  super  hoc 

loconfccta  continet  et  ostendit.  Et  quandocunque  dicta  pensio  reempta  fuerit 
et  designata,  ex  tunc  census  predicti  erunt  a  subpignoratione  liberi  et  soluti. 
Appositum  est  etiam,  si  dictus  Cunradus  Span  vel  sui  heredes  in  censibus 
huiusmodi  sibi  venditis  minus  invenerint  scilicet  infra  summam  quinque 
libraruin  minus  quinquaginta  denariorum,  illum  defectum  magister  civium, 

uqui  pro  tempore  fuerit,  restaurabit  nomine  civitatis.  Est  etiam  condictum, 
quod  funtlus  dictorum  censuum  in  oisdem  ediflciis  et  iuribus,  in  quibus  nunc 
est,  debet  in  perpetuum  permanere.  In  cuius  rei  testimonium  presentem 
litteram  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  roboratam.  Datum  sub  magistro 
nostro  Wernhcro  Amelle  anno  domini  M.C&X&Vill,  die  beati  Egidii. 

20  St.-A.  lhirmMtult:  Worms  nr.  160a.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  del.  (A). 

Drucke:  Arnold,  zur  Gcschidde  des  Eigenthums  p.  SS»  ff.  —  Baut  Uli.  IL,  GSOff.; 
bettle  ex  A. 


482.  1208.    SfpirmhfT  1.  (datum  sub  magistro  nostro  WernAm»  Amelle  anno 
domini  M.  CC.  XG.  VIII.  die  beati  Egidii).  —  Die  RSthe  und  Bürger  der 
ai         Stadl  Worms  verkaufen  dem  Cunrad  Span  folgende  Zinse: 

Super  aqua,  que  dicitur  Schurkchc,  decem  solidos  Wonuacienscs,  que 
quidem  aqua  ipsi  C.  Span  et  Heinrico  Dirolfi  a  civitale  iure  hereditario  con- 
cessa  fuerat  pro  libra  denariorum  Wormacicnsium  censuali,  unde  dictum 
C.  Span  et  suos  heredes  a  decem  solidis  Wormaciensibtis  censuaJibus,  quos 

aoipsos  de  dicta  aqua  dare  oportuit,  dieimus  in  hiis  scriptis  in  perpetuum  liberos 
et  solutos;  item  vendidirnus  eidem  C.  Span  et  suis  heredibus  super  domibus 
Weruheri  Plesser  apud  Novum  ponlem  quatuor  solidos  et  dimidium  denariorum 
Yfonnacietisium  et  quatuor  capones;  item  super  quadam  domo  sub  arcu 
retro  pistrinum  Eberwini  pistoris  solidum  denariorum,  quem  dal  parrochia 

3:.  saneli  Ruperli,  cedentes  festo  beati  Remigii  anuualim,  pro  viginti  una  libris 
hallensium  et  octo  uneiis  nobis  inlegraliler  persolutis  et  in  usus  civitatis 
necessarios  permutatis  etc. 

SL-A.  Darmsiadt:  Worms  ISO",  or.  mb.  c.  sig.  pend.  rW.  Gleiche  Schrifl  irie 
bei  nr.  481.  Arenga  sowie  der  Sdduss  getum  wie  die  i-vrltergeiiende  Urkunde. 

4o  Exeerpt  bei  Ä*«r,  HU.  II,  65J*. 


Digitized  by  Google 


12!<8. 


319 


1298.    Oktober  31.  —  Bischof  Emicho  von  Worms  erhebt  die  Kapelle  483. 
s.  Maria  in  ihr  Vorstadt  von  Worms  niben  dem  Rhein  gelegen, 
ehenuds  das  alte  Münster  genannt  su  einer  KoIlegUitkirche  (Lielt- 
frauenJcirche). 

In  nomine  domini  nostri  Jesu  Cristi  amen.    Emicho  dei  gratia  Worma-  & 
ciensis  episcopus  universis  tarn  presentibus  quam  futuris,  ad  quos  presentes 
littere  pervenerint,  melliflue  benedictionis  fruetus 1  cum  beatitudine  sempiterna. 

Felicitati  nostre  et  honori  salubriter  consulimus  et  consulere  speramus2 
dum  sanetorum  laudibus  extollendis  et  pie  matris  ecclesie  profectibus  aug- 
mentandis  iugiter  et  misericorditer  insudamus.  Hinc  est  quod  anime  nostre  10 
necessitatibus  providentes  ob  gloriam  virginee5  matris*  dulcissime  Marie,  que 
nobis,  in  cuius  nomine  nos  omnes  salvos  oportet  fieri 5,  spem  et  vitam  edidit, 
dominum  nostrum  Jesum  Cristum  instituere  intendimus6  et  instituimus  übera- 
ll ter  collegium  duodeeim7  personarum  canonicorum  sacerdotum  in  capella 
beate  virginis  Marie*  in  suburbio  nostre  civitatis  secus  litus  Rheni,  que  olim  is 
Vetus  monasterium  vocabatur  et  adhuc  eodem  titulo  conveiiienter*  insignitur, 
accedente  consensu  et  coniventia 10  Heinrici  de  Dtma  nostri  consanguinei  pre- 
positi  maioris  loci  supradicti  archidiaconi ,  ad  quem  collatio  predicte  Capelle 
hactenus  pertitiebat,  nec  non  decani  et  capituli  ecclesie  nostre  Wormaciensis. 
Qui  etiam  prepositus  ius  collationis  dicte  Capelle  in  perpetuum  beate  Virginia» 
animo  devoto  offerens,  remisit  et  ei  renuntiavit,  ita  quod  deineeps  ipsam  capellam 
singulari  persone  non  conferet  sed  eam  liberam  cum  omnibus  suis  provenlibus 
redditibus  11  iuribus  et  perlinentiis  suis  permittit12  et  permisit  coram  nobis  ob 
anime  sue  remedium  et  ob  honorem  beate  virginis,  si  etiam  in  nostro  scripto 
super  hoc  confecto  plenius  continetur13.  In  cuius  dotiationis  seu  collationis  u  Ji 
recompensam  ordinamus  et  statuimus:  ut  prepositus  maioris15  ecclesie  Worma- 
ciensis predicte,  qui  pro  tempore  fuerit,  ipsius  loci  prepositus  sit  et  canouicaltis 
et  prebendas  illic  ibi  omnium  conferat  canonicorum,  cum  eas  vacare  conli- 
gerit1*  eosque  investiet17  et  eos  decano  dicte  ecclesie  seu  eius  vices  gcrenti 
ad  installandum  seu  in  possessionem  corporalem  mittendum  18  faciet1*  pre-3o 
sentari,  qui 20  canonici  sie  a  preposito  presentati  actualiter31  debent  esse 
sacerdotes  et  hone  vite;  sed  si  prepositus,  qui  pro  tempore  fuerit,  diaconum 
aliquem  vel  clericum  inferioris  ordinis  presentat,  volumus  et  statuimus,  quod 
talis  nunquam22  ad  pereeptionem  suorum  proventuum  et  prebendarum  23  ad- 
mittatur  vel  etiam  ad  consorüum  ipsorum  canonicorum ,  antequam  ordines  3s 
suseipiet24  sacerdotales,  quatenus25  exspectalionis  sue  terminus  slalutus  inferius 
sit  elapsus.  Si  autem  prepositus  ipsius  loci,  qui  pro  tempore  fuerit,  aliquam 
ibidem  personam  presentaret  seu  intruderet  inabilem  vel  etiam  indignam,  cuius 


[483.]  1  D:  fructioneni.  »9:  dalcodinem.  '  ot  com.  8p.  fehlt  Ixi  S.  *  C:  virginis. 
*  C:  noutriuB.  *  S:  omnes  aulvo«  fieri  optamu«.  •  D  u.  S:  int.  inntit.  T  S:  XX.  *> 
•Dm.  S:  Mario  virg.  •  convenienter  fehlt  bei  D  h.  S.  10  coniventia  felilt  bei  S. 
"  redd.  fehlt  bei  S.  11  S:  perniittet.  "  D:  »init  (?)  in  instnnneiito  suo  super  boc  etc. ; 
et  ob  hon.  —  continetur  fehlt  bei  S.  14  wu  coli,  fehlt  bei  S.  '*  S:  maior.  *•  C: 
vacari.  "  D:  inveutiget  S:  investiat.  11  S:  imniittendum.  1)  u.  S:  faciat. 
*•  C:  cum.  11  J)  u.  8:  act.  presi-nt.  etiam  actualiter  debent  "  C:  cuiuscunque.  *h 
»  D  w.  »V:  prebende.    *«  I)  u.  S:  Huwipiat.    "  D:  qnamviH. 


Digitized  by  Go< 


320 


vite  flagitiositas  instilute  congregalionis  famosum  incrementum  dehonestare 
seu  cohabitantiuin  conversalionem  posset  corruaipere  et  per  canonicos  ipslus 
ecclesie  convinci  poterit  legitime  coram  nobis  seu  nostris  successoribus  epi- 
scopis,  volumus  et  statuimus,  ut  talis  a  sua  prebenda  et  canonicatu  amove- 

s  atur  et  alii  idonee  persone  a  nobis  seu  nostris  successoribus,  qtii  pro  tempore 
fuerint,  illa  vice2*  conferatur  et  eandem  etiam  sine  contradictione 37  qualibet 
prepositus  predictus  investiet  et  confirniet ,8.  Porro  ipsi  fratres  et  canonici 
per  se  communiler  in  principio  nove  plantationis  sue  et  deinceps  in  perpe- 
tuum  quandocumque  vacare  conligerit  ad  decanatum  et  cantoriam  et  ad  custo- 

ludiam  vel  ad  aliam  quamcumque  dignitatem  seu  personatum,  quem  in  eadem 
ecclesia  institui  conligerit  in  futurum,  personas  eligant  et  polestalem  eligendi 
babeant  et  in  talibus  sibi  personis  provideant,  in  quibus  ecclesie  et  conventui 
sane  et  commode  consolatur2*  ipsasquc  personas  electas  ad  conlirmandum 
eorum  prcposito  representent.    Insuper  vicarias  seu  alia  officia,  si  quas  vel 

ii  si  que  apud  eos  institui  ab  eis  seu  a  quibuscunque  contigerit,  volumus  et 
indulgemus,  ul  iidem  canonici  sibi  de  hiis  personas  provideant  etso  utiles 
eligant  et  conferant  eadem  beneficia  pro  tempore  vacatura'1;  si  vero  ipsos 
canonicos  in  buiusmodi  electionibus  discordare  contigerit  et  partes  fieri5*, 
volumus  extiinc. 35  ut  is'*  assumatur  sine  omni  Ute  et  discordia  ac  strepitu 

so  iudiciario  quem  maior  pars  canonk-orum  seu  etiam  capituli  duxerit  simpli- 
citer  noininandum,  campanatore  excepto,  cuius  cura  solius  ad  custodem  debet 
perlinere,  qui  tarnen  talis  esse  debet,  quod"  neque  ecclesie  vel  etiam  per- 
sonis in  aliquo  sil  damnosus.  Et  quia  ecclesie  civitatis  nostre  Wormaciensis 
conventuales  boc  habent  et  tenent  ex  consueludine  ab  anliquo  observata,  quod 

2&  vacante  prebenda  et  canonicatu  in  eorum  ecclesiis  eleclus  et  institutus,  fructus 
prebende  sue  perciperc  non  debeat  nisi  post  elapsum  quatuor  annorum  sjhi- 
tium,  huiusmodi  tempus  eisdem  canonicis  duximus  moderandum,  et  volumus, 
quod  talis  qui  per  prepositum  ipsius  ecclesie  sive  per  nos  si  contigerit  presen* 
latus  fuerit  et  etiam  institutus,  per  duos  tantum  annos  a  tempore  mortis 

3»decedentis  canonici  pro  anno  gratie  primus  convertatur  *8  annns,  alius  vero 
in  utilitatem  ecclesie  beate  virginis  supradicte.  Ut  autem  ipsi  fratres  in  eadem 
ecclesia  deo  famulanles  pro  nobis  et  omni  ecclesia  nostra  devotius  el  attenthis 
orando  indesinenlius  elaborent,  quicquid  iuris  et  privilegii  alie  ecclesie  nostre 
habent,  ipsis  quoque  concedimus  et  quo  saucioris  et  strictioris  sunt  et  esse 

ssdebent  conversationis  co  liberiores  ab  omni  exactione  seculari  eos  esse  iudi- 
camus.  Ipsis  quoque  fratribus  et  successoribus  eorum1*  sub  anathemate 
Cristi  et  omnium  chatholicorum  pacem  et  securitatem  confirmamus40  in 
omnibus,  que  ad  ipsos  pertineant*1  in  maneipiis,  in  vineis,  in  pratis,  in 
agris,  in  aratris  et  non  aratris,  aquis  aquarumque  decursibus,  molendinis 

«opiscalionibus41  et  omnibus  acquisitis  et  acquirendis,  ut  nullus  ex  iudiciaria 
potestate  sive  persona  episcopi  cura  eis  agere  aut  ipsos  de  aliquo  inquietare 


"  C:  vite.   "  fehlt  bei  D.    »•  quatenus  -  et  confirniet  fehU  bei  S.    »•  et  in 
tal.  —  conBolatur  fehlt  bei  S.    *•  prov.  et  fehlt  bei  S.    *'  8:  vacantia.    '*  et  parte* 
fieri  fehÜ  bei  S.    **  C:  extreme.    14  D:  hÜH.    **  «ine  omni  —  iuüioiario  fehlt  bei  S. 
44     C:  cum.    "  S:  qui.       B:  confertatur.  C:  conferatur.       et  quo  «auc  —  eorum 
fehlt  bei  S.    **S:  confirniavimns.    41  S:  pertinent.    41  in  aratris  —  piscat.  fehlt  bei  & 


Digitized  by  Google 


321 


prcsumat  ipsemet  in  prediclis  omnibus  disponcndis  et  ad  commodum  suum 
commutandis  et  augmentandis  Hcentiam  habeant.  Si  quid  iniurie  patiantur, 
ad  episcopum  referant  et  sub  mundiburgio  et  defensione  nostra  et  successo- 
rum  nostrorum  catholicorum  deo  securi  deserviant  sitque  isdem43  locus  im- 
perpetuum  ab  omni  iniusta  dislrinctione  et  exactione  securus  et  quielus  **.  In-  •"> 
super  indulgcmus  eisdera  sacerdotibus  et  canonicis45  et  pcrmittimus ,  ut  in 
adiutorium  noslrum  confessiones  audire,  sepulturam  ecclesiasticam  liabere, 
verbum  dei  prcdicare  et  etiam  alia  sacramenta  ecclesiastica  porrigere  Heile 
valeant  atque  possint  exercere  omni  iure  et  consuetudine  *•  sicut  alie  ecclesie 
conventuales  nostre  civitatis,  ut  ex  hoc  dei  et  bcate  virginis  predicte  honorio 
et  gloria  et  divinus  cultus  in  ipsa  ecclesia  augeatur.  Item  cum  aliquando  in 
Visitation ibus  nostris  invenerimus,  quod  conventuales  ecclesie  nobis  subiecte  in 
cantando  et  legendo  non  concordent,  volumus  et  ipsis  iniungimus,  ut  iidem 
fratres  in  sua  ecclesia  cantandi  et  legendi  Moguntini  ordinis  vel  regnlaris 
breviarii  tenorem  observent,  cum  eisdem  breviariis  officiandi  pene  sit  unusu 
modus  *'.  Que  omnia  supradicta  ut  firma  et  inconvulsa  apud  posteros  noslros 
permaneant  in  eternum,  has  litteras  conscribi  feeimus  easque  nostri  sigilli 
inpressione  unacum  sigillis48  predicti  Heinrici  preposili  nec  non  lotius  capiluli 
maioris  nostre  Wormatiensis  ecclesie  insignimus".  Et  nos  H.  de  Düna  pre- 
positus  toturaque  capitulum  ecclesie  predicte  Wormatiensis  nostra  sigilla  inw 
consensum  et  lestimonium  premissorum  presentibus  duximus  appendenda 50. 

Actum  et  datum  anno  incamationis  dominice  millesimo  ducentesimo 
nonagesimo  octavo51,  in  vigilia  omnium  sanetorum. 

*S5f.-v4-  W.  nr.  85.   1.  Cop.  chart.  s.  XV.  (B).    3.  Copia  ab  antiquo  quodam 
hunssumpto  in  Archiv,  apud  Acta  ad  b.  M.  virg.  mim.  17  asservato  fidclitcr  demimptn  2i 
(J.  Lantz,  Archiv.)  saeculi  XVIII  (C). 

St.-A.  Darmstadt:  Cliart.  Wann.  s.  XV.  fol  135'.  (D). 

Druck:  Schannat  II,  153  ex  arch.  eccl.  Colieg.  b.  Virginis  Worm.  (S).  —  liegest: 
Scriba  nr.  2186. 

Eine  weitere  Verordnung  des  Bischofs  Emicho  über  Kleidung.  Bdrutfen  und  so 
Pflichten  der  Kanoniker  der  iAebfrauenkirche  unter  demselben  Datum  tm  Chart.  Warm, 
s.  XV.  St.-A.  Darmstadl  fol.  137. 


1298.   Dezember  5.  —  Gernod  und  Heinrich  Bürger  von  Worms  ver-  484. 
kaufen  dem  Konrad  Bunne  ihren  Hof  eum  Gernod. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Constare  volumus  presencium  x, 
inspectoribus  universis,  quod  constituti  in  nostra  presencia  Gernodus  filius 
quondam  Gemodi  in  Hanenburdoz  et  Heinricus  filius  sororis  sue  nostri  con- 
cives,  recognoverunt  et  profitebantur  aperte,  se  pari  voluntate  et  unanimi 
consensu  curiam  suam  dictam  ad  Gernodum  in  Hanenburdoz  cum  omnibus 
suis  attineneiis,  sicut  sita  est,  discreto  viro  Cunrado  Bunnonis  noslro  coneivi«* 
et  suis  heredibus  iusto  vendicionis  ütulo  sponte  et  libere  vendidisse  ac  dictam 


**  D:  idem.  44  ut  nullus  ex  —  securos  et  quictus  fehlt  bei  S.  44  sacerd.  et  fehlt 
bei  8.  «•  exercere  —  cons.  fehlt  bei  8.  41  Item  —  unus  modus  fehlt  bei  &  44  S: 
Bigillo.  4»  8:  inaifrnivimuB.  »•  Et  noa  H.  —  appendenda  fehlt  bei  S.  41 8:  MCCXCVHI. 

H.  Boos,  Urkundonbuch  d.  Stadt  Worm»  I,  21 


Digitized  by  Go< 


322  im 

pecuniam  ex  ipsa  vendicione  curie  provenientem  confitebantur  a  memorato 
Gunrado  Bunnonis  intcgralitcr  recepisse  ipsamque  in  usus  suos  necessarios 
convertisse  dictam  quoquc  curiam  prclibati  Gernodus  et  Heinricus  prefato 
Gunrado  Bunnonis  coram  nobis  resignaverunt  et  in  ipsum  transtulerunt  ean- 
5  dem,  sicut  consuetudinis  fuerat  atque  iuris.  Renunciaverunt  etiain  Gernodus 
et  Heinricus  omnibus  exceptionibus  et  defensionibus  facti  et  iuris  utriusque 
tarn  canonici  quam  civilis,  que  ipsis  conpetere  possent  quoad  ipsam  curiam 
in  presenti  vel  in  futuro  ad  rescindendam  vendicionem  supradictam.  In  cuius 
rei  teslimonium  presentem  litteram  ad  preces  et  rogatum  dictorum  nostrorum 

10  coneivium  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  fideliter  roboratam.        Datum  sub 

o  e         O         o  * 

magistro  nostro  Heilraanno  Judei  anno  domini  M.CC.XC.VIH,  in  vigilia  beati 
Nicolai  episcopi  et  confessoris  gloriosi. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  755».  or.  mb.  c.  «ig.  pend.  laeso.  (A).  Gleiche 
Hand  wie  bei  nr.  481  und  482. 

11  Drucke:  Arnold  l.  c.  p.  392  —  Jtaur  HU.  II,  655  unvollständig;  beide  ex  A. 

485.  1298.    Dezember  14.  —  Das  Kloster  lautem  verkauft  dem  Hyppd 
Bürger  von  Worms  zwei  Häuser  in  Worms. 

.  .  Nos  Syfridus  prepositus,  Wernherus  prior  .  .  totusque  convenlus 
monasterii  Lutrensis  ordinis  Premonstratensts,  Wormaciensis  dyocesis,  pre- 

aosentis  scripti  serie  ad  universorum  notitiara  volumus  pervenire,  nos  iuste 
venditionis  titulo  vendidisse  .  .  Hyppele  civi  Wormacien«  pro  viginti  quinque 
libris  hallensium  1  domos  contiguas,  lapideam  videlicet  et  ligneam,  que  quon- 
dam  fuerunt  Eckelonis  pistoris,  titulo  et  iure  proprietatis  perpetuo  possidendas, 
et  quod  eidem  Hyppele  ad  diem  et  annum  integrum  pro  certa  warandia  sibi 

25  facienda,  ut  consuetudinis  est  et  iuris,  existamus  ac  simus  obligaü,  presentem 
litteram  sigillorum  nostrorum  munimine  dedimus  fideliter  roboratam.  Datum 
anno  domini  millesimo  ducentesimo  nonagesimo  VIII,  in  crastino  beate  Lucie 
virginis. 

iSl.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  158*.  or.  mb.  c  3  sig.  pend.  laesis.  (A). 
m         Drucke:  Arnold  l.  c.  p.  392.  —  Säur  HU.  II,  556  unvollständig;  beide  ex  A. 


486.  1298.  Dezember  22.  (crastino  b.  Thome).  —  Phylippus  der  Dekan  und 
das  Kapitel  der  s.  Andreaskirche  in  Worms  kaufen  von  Konrad  Bunnonis 
Bürger  von  Worms  jährliche  Zinse  im  Betrage  von  22l/a  Pfund  Wormser 
Pfennige  um  700  Pfund  Heller  weniger  25  Pfund  Heller.  Wenn  der 
3s  Schuldner  säumig  sein  sollte,  so  darf  Konrad  Bunnonis  sich  auf  Kosten 
des  Schuldners  das  Geld  bei  Juden  oder  Christen  verschaffen. 
gatdtfiß^-  darmstadt:  Worms  nr.  157°.   or.  mb.  c.  sig.  pend.  laeso.  Nachlässig 

Druck:  Baur  HU.  U,  559. 


40         [485.]    1  civi  Worm.  —  lib.  hallen»,  mit  hellerer  Tinte  geschriel>eii . 


Digitized  by  Google 


1290. 


323 


1299.   Februar  14.  —  Konrad  Prior  und  der  Content  der  Prediger  zu  487. 
Worms  verkaufen  dem  Herrn  Jakob  von  Rupertsburg  Kanoniker 
zu  s.  Martin  einen  Zins. 

Nos  frater  Cunradus  .  .  prior  totusque  conventus  fratrum  ordinis  Pre- 
dicalorum  in  Wormacia.  Tenore  presentium  publice  profitemur  et  recog- 
noseimus,  nos  domino  Jacobo  de  Rupertsburch  canonico  ecclesie  saneti  Martini 
quatuor  uncias  Wormaciensium  denariomm  iuste  vendicionis  Ütulo  super 
curiam,  que  dicitur  Hellecrepinne,  iuxta  sanetam  Gertrudim  sitam,  pro  decem 
libris  hallensium  vendidisse,  ila  quod  post  primum  censum  videlicet  XX  uncearum 
Wormaciensium  denariorum ,  quas  reeipient  canonici  ecclesie  saneti  Martini,  io 
et  post  secundum  censum  videlicet  unam  libram  Wormaciensium  denariorum, 
quam  reeipiet  domina  Mecbildis  relicta  domini  Sigelonis  Lenisii,  tercium  cen- 
sum videlicet  quatuor  uncearum  predictarum  Wormaciensium  denariorum 
reeipiet  dominus  Jacobus  de  Repertsburch  (!)  antedictus.  De  residua  vero 
libra  census  Wormaciensium  denariorum  emit  Cunradus  Lobegot  unam  libram  ir. 
ballensium  perpetuo  et  quod  superest  habebunt  fratres  pro  pitlantia  in  anni- 
versario  domine  Hellecreppinne  perpetuo  peragendo.  In  cuius  rei  teslimonium 
presentem  littcram  sigillo  conventus  nostri  dedimus  communitam.  Datum 
anno  domini  M.CC.XC.IX  in  die  beati  Valentini  martiris. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  163'.  or.  mb.  e.  sig.  pend.  Jaeso.  w 
Druck:  Baur  HU.  II,  663. 


1299.   Februar  24.   Worms.  —  König  Albrecht  gebietet  dem  Kgl.  Hof-  488. 
richter  keine  Klagen  gegen  Wormser  Bürger  anzunehmen. 

Nos  Albertus  dei  gratia  Romanorum  rex  Semper  auguslus.    Ad  uni- 
versorum  tarn  presentium  quam  futurorum  noliciam  volumus  pervenirc,  quod  25 
nos  ob  fidem  inpermutabilem  et  preclare  devotionis  memorandam  constanliam 
ad  instar  inclite  recordationis  domini  Rudolfi  Romanorum  regis  genitoris 
nostri  karissimi  prudentum  virorum  .  .  civium  Wormatiens««m ,  quibus  nos 
et  imperium  sunt  iugibus  obsequiis  prosecuti,  nobili  viro  . .  iudici  curic  nostre 
inhibuimus  et  presentibus  inhibemus,  quod  de  eisdem  civibus  Wormaciens&UÄ  30 
nulli  iudicet  conquerenti,  sed  volentes  de  eisdem  civibus  vcl  eorum  aliquo 
querelari  ad  nos  eosdem  diclus  iudex  debcl  transmittere  et  nos  eos  ad  civi- 
tatem  Wormaciensm  remittemus  amore  vel  iusticia  complanandos.    Quod  si 
ibidem  factum  non  fuerit,  nos  utrique  parti  exhibebimus  iusticie  complcmentum, 
dantes  eis  has  noslras  litteras  in  testimonium  super  eo.        Datum  apudai 
Wormaciam  Vi  kalendas  martii,  indictione  duodeeima,  anno  domini  M.CG. 
nonagesimo  nono,  regni  vero  nostri  anno  primo. 

St.-A.  W.  nr.  87.  or.  mb.   Das  schon  erhaltene  Majestätssugd  hängt  an  roth- 
seidener Schnur.   Gleiche  Hand  wie  nr.  489.  (A). 

Drucke:    Moritz  p.  181  nach  A.  —  Reg.  Böhmer  nr.  143.  —  Scriba <o 
nr.  2190. 

21* 


Digitized  by  Google 


vm. 


489.  1299.   Februar  24.   Worms.  —  König  Albrecht  bestätigt  den  Bärgern 
von  Worms  alle  ihre  Freiheiten. 

Albertus  dci  gratia  Romanorum  rex  Semper  augustus.  Universis  sacri 
Romaiii  imperii  fidclibus  presenles  litteras  inspccturis  gratiain  suam  et  omne 

&  bonum.  Regie  celsitudinis  et  pietatis  est  fidelium  suorum  devotionis  et  servi- 
tutis  constantiam  dignis  respicere  premiis  seu  beneficiis,  ut  sc  non  modica 
remuneratione  gaudeant  et  utilitate  bonoratos,  qui  pura  voluntate  et  unito 
omnium  voto  rcgie  sublimilati  et  Romano  imperio  se  iugiter  reddiderunl 
astrictos  benivolos  et  attentos.    Inde  est  quod  nos  pro  fidelitate  et  sincera 

lodevotione  dilectorum  nostrorum  civium  Wormaciensww  et  ad  ampliandam 
libertatcm  civitatis  et  civium  predictonim,  quam  fidelitatem  et  sinceram  devo- 
tionem  divis   imperatoribus  et  regibus  videlicet  divo  Heinrico  imperatori, 

Ottoni  IUI,  Friderico  avo  Friderici  secundi,  ac  ipsi  divo  imperatori  Friderico 
secundo  ac  regibus  predecessoribus  nostris  indcsinenter  et  fideliter  prestiterunt, 

üvolentes  gratiam  seu  libertatem  ipsis  a  predictis  imperatoribus  et  regibus 
nostris  predecessoribus  ad  imitationein  clarc  recordationis  domini  Rudolf!  regis 
Romanorum  Serenissimi  genitoris  nostri  dilecti  hactenus  observatam  non  minuere 
sed  potius  augmentare,  singula  et  universa  privilegia  ipsis  a  prenotato  Friderico 
secundo  imperatore  suisque  predecessoribus  imperatoribus  et  regibus  Romarto- 

;o  rum  concessa  paritcr  et  indulta  prout  rite  et  provide  sunt  concessa  auetoritate 
regia  confirmamus,  volentes  ea  omnia  velud  hactenus  in  suo  robore  et  vigore 
absque  omni  calumpnia  permanere.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liccat  hanc 
nostre  renovaüonis  seu  concessionis  et  confirmationis  paginam  infringere  vel 
ei  ausu  temerario  contraire.    Quod  qui  presumpserit,  indignationem  summi 

25  iudicis  noslramque  iram  se  sentiat  ineurrisse.  Testes  buius  rei  sunt:  Ger- 
hardus  archiepiscopus  Maguntinensis ,  Sifridus  Curiensts,  Chunratfas  Agen- 
tinensts  (!)  episcopi  venerabiles,  et  speclabiles  viri  Jobannes  de  Avesnis 
Hannonä?  et  Ludwicus  de  Otinge  comites  et  alii  quam  plures  fidedigni. 
In  cuius  rei  teslimonium  presentes  litteras  conscribi  et  nostre  maieslatis  sigilli 

wmunimine  iussimus  communiri.  Datum  Wormacic  Vi  kalendas  marcii, 
indictionc  duodeeima,  anno  domini  M.  C(Ü .  nonagesimo  nono,  regni  vero  nostri 
anno  primo. 

St.-A.  W.  nr.  86.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  del.  (A).   Schön  geschrieben. 

Druck:  Böhmer,  Acta  imperii  sdeda  p.  396  nr.  539.  —  Reg.  Böhmer  nr,  144.  — 
ss  Scriba  nr.  2197. 


490.  1299.  Januar  21.  —  Heinrich  Dierolf  und  seine  Frau  verkaufen  der 
Margaretha  von  Flamborn  Zinse,  die  sie  von  der  Stadt  Worms 
erworben  haben. 

Consules  et  universi  cives  Womacienses.  Constarc  volumus  presencium 
40  inspectoribus  universis,  quod  constitutus  in  nostra  presencia  Heinricus  Dyrolfi 
ac  Gerdrudis  coniuges  noslri  coneives  recognoverunt  et  profitebanlur  aperle, 
se  pari  voluntate  ac  manu  communicata  census  perpetuos  infrascriptos  scilicet : 


Digitized  by  Google 


1209. 


325 


libram  denariorum  \V  or  maciensium  super  uno  macello  respiciente  super 
forum  piscium,  quajn  dal  Ruckerus  maccllarius ;  item  super  duobus  macellis 
quondam  Jacobi  Macharü  ibidem  sitis  quatuor  uncias  denarton«»  Worma- 
eiensium,  quos  dal  relicta  eiusdem  Jacobi ;  item  super  arcis  quondam  Cunradi 
de  Bercheim,  ubi  ligna  ponuntur,  in  foro  lignorum  quinque  solidos  dena-  * 
Horum  W or maciensium,  quos  dat  Berzo  Slricbuscln ;  itetn  super  arcis  Johannis 
lapicide,  ubi  etiam  ligna  ponuntur,  ibidem  pitis  viginti  septem  denarios;  quos 
quidem  census  dicti  coniuges  erga  nos  et  civitalem  nostram  comparaverant, 
Margarete  de  Flanburnen  begine  relicte  quondam  Heinrici  Lechen  miliüs  iusto 
vendicionis  titulo  spontc  et  libere  eodem  iure,  quo  dicti  coniuges  erga  nos  et  10 
civitatem  conparaverant,  vendidisse  pro  quadraginla  tribus  Ubris  ballensium 
et  quatuor  uneiis,  quas  dicti  coniuges  se  profitebantur  a  prelibata  Margareta 
integraliter  reeepisse  ipsasque  in  usus  suos  alios  convertisse,  dictosque  census 
memorati  coniuges  sepefate  Margarete  coram  nobis  resignaverant  sicut  consue- 
tudinis  fuerat  atque  iuris.  Renunciaverunt  etiam  dicti  coniuges  omnibusi* 
exceptionibus  et  defensionibus  facti  et  iuris  utriusque  tarn  canonici  quam 
civilis,  que  ipsis  conpetere  possent  in  presenti  vel  in  futuro  ad  rescindendam 
vendicionem  supradictam.  In  cuius  rei  lestimonium  presentem  litteram  ad 
preces  dictorum  nostrorum  coneivium  sigillo  civitatis  nostre  dedimus  roboratam. 
Datum  sub  magistro  nostro  Heilmanno  Judei  anno  domini  M.CC.XC. IX,  die» 
beatc  Agnetis. 

St.-A.  Dannstadl:  Worin»  nr.  162».  or.  mb.  c  »g.  pend.  laeso.   Gleiche  Band 
wie  nr.  481.  482.  484. 

Drucke:  Arnold  l.  c  p.  393.  —  Baur  Uü.  U,  564  unvollständig;  beide  ex  A. 

1299.    Mars  26.  (fer.  quinta  a.  d.  letare).  —  Die  Wormscr  Richter  Urkunden,  491. 

dass  Wernherus  aurifaber  civis  Worm.  seiner  Frau  Elizabeth  seine  Güter 

zu  Westhoven,  Geroltsheim  und  Mcrgstat  vermacht  habe. 

Zeugen:  Conrad us  de  saneto  Blasio  presbyter  ecclesic  Worm.,  Eber- 
hardus  tabcllio  curie  nostre,  Helmannus  Margravii,  Conradus  frater  Elizabet 
predietc.  30 
Stadtbild.  Mainz:  Ott.  Cop.  fol.  61. 

Druck:  Frey  dt  Beinling  ÜR  des  Kl.  Otterb.  219.  —  Beg.  Scriba  nr.  2200. 

1299.    April  1.  (feria  IUI  p.  d.  letare).  —  Räthc  und  Bürger  von  Worms  492. 
Urkunden,  dass  Heilmannus  Judei  consul  et  coneivis  dem  Kl.  Otterburg 
Güter  in  Hächilnheim  vermacht  habe.  w 

Stadtbild.  Mainz:  Ott.  Cop.  fol.  50'. 
Druck:  Frey  £  Remling  ÜB.  de»  Kl.  Otterb.  220. 

1299.  April  14.  —  Heinrieh  Amptnan  Kanoniker  zu  s.  Martin  verkauft  493. 
der  Kirche  s.  Martin  Zinse. 

ludiecs  Wormacienses.   Litteris  presentibus  recognoseimus  publice  protes-  40 
tando,  quod  Heinricus   dictus  Ampman  canonicus  ecclesic  saneti  Martini 


f 

Digitized  by  Google 


326 


1 2W. 


Wormacic  in  nostra  conslitutus  prcsentia  csl  confessus,  sc  bonorabilibus  viris 
suis  coiicanonicis  .  .  dccano  et  capitulo  ecclesie  sancü  Martini  predictc  super 
orto  suo  cum  edificiis  eius,  prout  situs  est  ante  Novam  portam,  sex  maldra 
siliginis  annuc  et  perpetue  pcnsionis  pro  viginti  quatuor  libris  hallensium  sibi 

s  sobiüs  iusto  vcndicionis  titulo  vendidisse  ipsius  Heinrici  laboribus  et  expensis 
ante  granarium  diclorum  .  .  decani  et  capituli  infra  assumpeionem  et  nativi- 
tatem  beatc  virginis  annis  singulis  presentanda,  non  obatante  grandine 
exercitu  aut  alia  quavis  causa.  Est  pretcrea  adiectum,  quod  si  prediclus 
Hcinricus  super  aliis  bonis  a  civitate  Wonaaciensi  ad  distantiam  unius  miliaris 

tuet  ab  isla  parte  Reni  sitis  et  secunduin  quod  .  .  decano  prefato  sue  ecclesie 
videbitur  expedire,  sex  maldra  siliginis  annuc  et  perpetue  pensionis  ipsis  decano 
et  capitulo  prefatis  obtulerit 1  seu  designaverit,  extunc  ortus  suus  cum  edificiis 
eius  predictis  erit  Uber  et  reemptus.  In  cuius  rci  testimonium  presentem 
litleram  ad  preces  ipsius  H.  sigillo  curie  Wormaciensis  dedimus  roboralam. 

o  c  n 

i.s  Datum  anno  domini  M.CC.XC.  nono,  feria  lercia  post  diem  palmarum. 
^  ^St.-A.  Darmstadt:  Wurms  nr.  161".  or.  utb.  c  sig.  pend.  laeeo.   Flüchtig  gt~ 

Druck:  Baur  HU.  II,  568  tmvoOständig. 


494.  1299.    April  Iii.  Stein.  —  Emicho  Bischof  van  Worms  gibt  den  Schuh- 
.'ii        macJtcrn  zu  Wurms  eine  Marktordnung. 

Emicho  von  goltes  gnaden  bischof  zu  Worms.  AUcmenglich  so  gegen- 
wertigen so  zukünftigen  denen  dieses  unser  schriben  zukumpt,  sy  ewig  heyle 
in  dem  herren.  Dwyl  von  alter  und  bewerter  gewonheit  von  langen  hievor 
verschienen  ziten  berkomen  und  umb  gemeines  nutzes  und  bequemlicheit  willen 

2i  aller  verkaufer  und  kaufer  hcilsamiglich  gesetzt  ist,  das  kaufleule,  kramer 
und  aller  hantwerglicher  kunsten  hantwergsleute  und  maister  an  margtagen 
zu  kaufen  und  verkaufen  sunderliche  verordent  stettc,  da  sie  steen  haben 
sollen,  auf  das  einer  den  andern  in  kaufen  und  verkaufen  nit  furkomme, 
sunder  das  sich  kaufer  und  verkaufer  gemeins  mergs  bequemlicheit  glich 

wund  gemeinsamlich  freuen  mögen,  und  wiewol  unsere  lieben  bürgere  die 
Schumacher  zu  Worms,  wie  auch  andere  ein  besundere  stat  oder  raargstand 
haben,  davon  sie  uns  und  unsrer  kirchen  ein  jerlichen  zins  zu  geben  schuldig 
sin  und  an  dem  sie  auf  margtagen  alle  gemeinlich  pflegen  zusten,  so  sin 
doch  etliche  Schumacher  so  inwoner  so  auslender,  die  an  gemelten  margstand 

si  zu  steen  nit  achten,  sunder  ire  schuw  hin  und  her  durch  die  gassen  tragen 
und  feile  bieten,  dadurch  sie  die  gemelten  meislcr  in  kaufen  und  verkaufen 
vilfaltiglichcn  furkomen  verhindern  und  bclaidigen  und  darzu  den  gepurlicheu 
margzins  zu  bezalen  weigern  oder  speren.  Darumb  dwil  wir  den  gemelten 
meistern  als  unsern  getreuwen  räche  zu  Üiun  schuldig  sin  und  sie  in  irer 

40 gerechtikeit  nit  verlassen  sollen,  auf  das  sie  desto  bas  und  williglichen  uns 
und  unsre  kirchen  den  gepurlichen  und  gewonlichen  zins  von  unserm  margk 


[493.]    1  ourrigiert  au«  optnlerit. 


Digitized  by  Google 


1299.  327 

bezalen  mögen,  so  haben  wir  mit  gegenwertigen  schrillen  erkent  zu  ordnen 
sin,  das  alle  schömacher  auf  marglage  in  kaufungen  und  verkaufungen  irer 
schw  an  gemeinem  platz  oder  Stent  inen  von  alter  verordnet  steen  sollen 
und  sol  keiner  sunst  anders  dun  in  sinem  haus  oder  under  siner  haus 
thoren  an  margtagen  schw  verkaufen  in  cinichem  wege.  Wir  wollen  auch  a 
und  vergünstigen  in  kraft  gegenwertiger  Schriften,  das  die  meister  der  schw- 
inacher  alle  Schumacher,  die  an  margtagen  schw  verkaufen  ausserhalb  des 
inargplatzes  und  Stands  so  inen  verordnet  ist  durch  unsre  weltliche  riebter 
umb  den  gewonlichen  margzins  uns  und  unserer  kirchen  gepurende  und 
darzu  umb  ein  zimlichen  abtrag  oder  straf  mögen  und  sollen  furnemen,  10 
damit  sie  die  gemelten  Schumacher  hinfuro  wither  nit  verhindern  und  dadurch 
zu  gewonhehem  margstand  gezwungen  werden  mögen.  Und  auf  das  obgemelt 
unsre  Ordnung  ewige  kraft  der  bestantlicheit  gehaben  möge,  so  haben  wir 
den  obgemellcn  schumachern  diese  Schrift  gegeben  mit  unsere  sigels  be- 
vestigung  bekreftiget.  Geben  zu  Stein  anno  M.CÖ.  nonagesimo  nono,  is 
XI  kalendas  maii. 

St.-A.  W.  nr.  88.  cop.  chart.  saeeuli  XVjXVI.   Offenbar  eine  deutete  lieber- 
setzung. 

1 298.    April  27.  (quinla  cal.  maii).  —  Emicho  Bischof  von  Worms  beur-  495. 
kündet  eine  Uebereinkunft  des  Hcinricus  Camerarius  miles  senior  mit» 
seinen  Blutsverwandten  nämlich:   seinen  Söhnen  Wilhelm  Dekan  zu 
s.  Martin  in  Worms,  Gerhard  Gustos  zu  s.  Paul,  Johann  und  Heinrich 
Rittern;  mit  den  Rittern  Gerhard  und  Johannes  Gebrüdern,  den  Söhnen 
des  verstorbenen  Gerhard  Camerarius  Ritters,  Bruders  des  genannten 
Heinrichs;  sowie  mit  den  Gebrüdern  Johannes  clericus,  Emircho  Ritter ss 
und  Heinrich  Edelknecht,  Söhnen  seines  Bruders  Emircho  Camerarius 
Ritters,  wegen  des  Präsentationsrechtes  zweier  Beneßcien  in  der  s.  Jodocus- 
kapeile,  que  est  in  ambitu  ecelesie  saneti  Martini  predicte.    Das  erste 
Beneßcium  stifteten  Gerhard  Camerarius  und  seine  Frau  Beatrix,  das 
zweite  Ulrich  Ritter,  Sohn  des  weiland  Gerhardus  Magnus  und  seinem 
Frau  Kunigunde. 

Druck:  Würdtwein,  Subsidia  dipl.  IV,  849  unvollständig.  —  Reg.  Sariba  2201. 


1299.    April  28.  —  Dirolf  Ritter  und  seine  Frau  Agnes,  die  Stifter  496. 
des  Klosters  Bimmelskron  in  Ilochheim,  vermachen  diesem  Kloster 
1300  Malter  Korn  jahrl.  Zinses.  ss 

In  nomine  domini  amen.  Nos  Dirolfus  miles  et  Agnes  coniuges,  cives 
Wormaticnscs,  fundalores  claustri  ad  Celi  coronain  in  Hochheim,  ordinis 
fratrum  Predicatorum ,  Wormatiensis  diocesis,  ad  honorem  omnipotentis  dei 
et  beatc  virginis  Marie  et  omnium  sanetorum  et  in  remedium  aniinarum 
nostrarum  et  animarum  omnium  progenitorum  nostrorum,  de  M.  CCC.  maltris  w 
siliginis  mensurc  Wormatiensis,  que  in  certis  et  perpetuis  reditibus  habuimus 


Digitized  by  Go< 


328 


1299. 


in  villis  cl  lerminis  infrascriptis ,  testamentum  noslrum  ordinavinius  in  hunc 
inodum :  [1]  Primo  quidem  ordinavinius  CXX  maldra  pro  dote  altarium,  que 
in  ccclcsia  dicli  clauslri  consccrata  sunt  in  honorem  bcate  virginis  Marie  et 
beate  Anne,  matris  eiusdem  virginis  gloriose,  item  in  honorem  saneti  Jacobi 

i  maioris  et  saneti  Pauli  aposlolorum,  saneti  Luce  evangeliste  et  saneti  Dionysii 
inartiris,  item  in  honorem  sanete  Agnetis,  sanete  Catharine,  saucle  Margarethe, 
sanetc  Darbarc  et  sanete  Brigide,  ita  quod  euilibet  altari  cedant  XL  maldra 
pro  prebenda,  ut  in  quolibet  eorum  missa  singulis  diebus  celebretur,  apud 
candem  ecelesiam  in  churo  sororum  sepulturam  noslram  elegimus,  quam 

io  immutabilem  et  irrevocabilem  volumus  permanere.  [IT]  Item  ordinavinius 
CCCGC.  maldra  pro  viginti  prebendis-,  pro  qualibet  prebenda  XXV  maldra 
deputanda.  [III]  Item  ordinavimus  C1V  maldra  singulis  annis  ad  refectoriuni 
sororum ,  qualibet  II  feria  1  maldrum  et  qualibet  VI  feria  I  maldrum  con- 
ventui  pro  piseibus,  ut  eisdem  feriis  due  misse  dicanlur,  una  pro  defunetis, 

la  alia  de  saneta  cruce,  si  ferie  vaeaverint,  vel  si  propria  officia  habuerint,  misse 
fiant  de  eisdem  et  preter  quamhbet  missam  dicant  sorores  psalmum  misercre 
flexis  genibus  cum  collecta  pro  defunetis,  et  ad  hunc  psalmum  tencantur 
omnes  sorores  in  choro  et  extra  chorum,  pro  quo  quelibet  soror  laica  septem 
pater  noster  dicat.    [IV]  Item  ordinavimus  CIV  maldra  ad  infirniariam ,  de 

2u  quibus  qualibet  septimana  II  maldra  vendantur,  quorum  pretium  in  septem 
partes  equales  dividantur,  ut  sorores  inhrme  qualibet  die  de  una  portionc 
prout  fieri  potent  melius  procurentur.  [V]  Item  ordinavimus  L  maldra,  de 
quibus  fiant  quotidie  due  prebende  de  vino  pane  et  aliis  eibarns  conventus 
quantum  duabus  sororibus  datur,  que  in  parvula  mensa  in  medio  refectorü 

2s  ponantur,  que  infra  refeclionem  sororum  specialiter  ad  hoc  deputetur  et  cedem 
prebende  duabus  personis  dentur  et  non  pluribus,  in  quibus  deus  videbitur 
amplius  honorari.  [  VI]  Item  ordinavimus  XLVIII  maldra  pro  viginti  quatuor 
feslivitatibus  videlicet  nativitatis,  resurreclionis ,  ascensioms,  penteeostes  et 
oinnium  sanclorum,  annuntialionis,  assumptionis ,  nativitatis  et  purificalionis 

»»beate  virginis  Marie,  duodeeim  apostolorum,  saneti  Dominici  et  beati  Petri 
martyris  neenon  sanete  Agnetis  virginis  et  inartyris,  ut  in  qualibet  dictarum 
festivitatum  II  maldra  dentur  convenlui  pro  piseibus,  ita  tarnen,  quod  si 
duorum  aposlolorum  festivitas  una  die  celebratur,  II  maldra  in  vigilia  et  II 
in  festo  minist renlur.    [VII]  Item  ordinavimus  LVI  maldra,  de  quibus 

35  qualibet  septimana  V  per  adrentum  et  qualibet  septimana  V  per  quadragesi- 
mam  sororibus  dentur  pro  piseibus  et  sie  qualibet  dies  adventus  cl  quadra- 
gesime  I  maldrum  habebit  cum  bis,  que  per  totum  annum  singulis  septi- 
inanis  sunt  superius  ordinata.  [  VIII]  Item  ordinavimus  L  maldra  ad  usum 
vesliaria,  quam  annonam  vestiaria  circa  festum  pasche  vendet,  et  de  eius 

«oprelio  de  lana,  quanto  plus  poterit,  comparabil.  [IX]  Item  ordinavimus  L 
maldra  singulis  annis,  de  quibus  in  diclo  claustro  edificia  nova  fiant  et  antiqua 
reparentur.  [X]  Item  ordinavimus  X  maldra  singulis  annis,  quorum  11  in 
commemoratione  animarum  et  VIII  in  quatuor  anniversariis  ordinis  dentur 
sororibus  sepedictis  pro  piseibus,  ut  in  diebus  istis  nostri  et  progenitoruni 

onostrorum  memoriam  facianl  specialem.  [Xf]  Item  ordinavimus  XL  maldra 
pro  viginti  anniversariis,  videlicet  mei  Dirolphi  militis  predicti,  Caroli  et  Gude, 


Digitized  by  Google 


12W. 


329 


parentum  tncorum,  ilcm  Agneüs  predicte  coniugis  mee,  Conrad!  et  Agnetis 
parentum  suorura,  Agnetis  et  Eve  filiaruni  nostrarum,  item  Caroli  et  Mar- 
garethe Dirolphi  et  Gude,  item  Cunradi  et  Guttc,  Richeri  et  Hildcburgis 
avorum  nostrorum  et  aviarum  nostrarum,  item  Arnoldi  patrui  mei  et  Ludovici 
patruelis  mei,  item  sororis  Aleidis  priorisse,  que  pro  tempore  huius  ordinationis  s 
officium  suum  decem  et  Septem  annis  tenuerat  laudabiliter  uüliter  et  honestc, 
sub  cuius  regimine  fratres  Predicatores  curam  sororum  reeeperunt,  que  etiam 
sororibus  usum  et  artem  dedit  legendi  et  cantandi,  dictandi  et  scribendi  et 
normam  totius  tradidit  diseipline;  item  fratris  Conradi  sororum  predicatoris ; 
volumus  quoque,  ut  in  quolibet  anniversario  predicto  II  maldra  dentur  sororibus  10 
pro  piseibus  et  ipse  anniversarium  cuiuslibet  predictormn  singulariter  peragent, 
prout  in  calendario  fuerit  annotatum.  [XII]  Item  ordinavimus  XVI  maldra 
singuüs  annis  pro  oleo  quatuor  lampaduin,  quarum  una  in  ecelesia  ante 
maius  altare,  alia  in  choro  sororum  super  sepulchra  nostra  pendeat,  que 
diebus  ac  noctibus  sint  ardentes,  tertia  vero  erit  in  dormitorio  et  quarta  in» 
infirmaria,  que  ardentes  sint  solum  tempore  nocturnali.  [XIII]  Item  ordi- 
navimus IV  maldra  pro  candela  torticea,  que  ad  elcvationem  corporis  domini 
semper  incensa  teneatur.  [X/F]  Item  ordinavimus  LXX  maldra,  de  quibus 
in  festo  beali  Martini  tredeeim  tunice  dentur  lotidem  pauperibus,  quarum 
quelibet  octo  ulnas  habeat  et  quelibet  ulna  XVI  hallenses  solvat,  cuilibet  etiam  so 
eorum  dentur  duo  calcei  rufi  et  corrigiati  pro  III  solidis  hallensium,  de  eadem 
etiam  annona  cuilibet  illorum,  si  vivi  et  in  tali  vicinitate  fuerint,  quod  commode 
possint  haberi  vel  aliis  loco  ipsorum,  si  eidem  non  habent,  qualibet  die  per 
quadragesimam  panis  de  hallensi  et  de  vino  quantum  emitur  pro  hallensi  et 
unuin  alletium  detur  de  claustro  sepedicto;  hos  vero  pauperes  eligere  debetss 
priorissa  de  consensu  sororum  de  consilio  et  persona,  pro  qua  preces  porrocte 
fiunt,  per  quameumque  personam  extraneam  ad  elemosynam  predictam  nulla- 
tenus  admittalur.  [XV]  Item  ordinavimus  fratribus  Predicatoribus  in  Wor- 
matia  XXXIV  maldra,  que  dabunt  predicte  sorores  ipsis  pro  pitanüis  his 
festis  et  anniversariis  scilieet  nativitatis,  cene,  pasche,  pentecostes,  omniumao 
sanetorum,  omnium  animarum,  beati  Dorainici,  beati  Petri  martyris  et  sanete 
Agnetis  virginis,  in  quatuor  anniversariis  ordinis,  in  anniversario  cuüibet 
nostrum,  in  anniversariis  Eberhardi  de  Moro  et  Gude,  quolibet  festo  et  anni- 
versario predicto  fratres  habebunt  II  maldra  et  agent  singulorum  anniversaria, 
sicut  in  calendario  sunt  assignata.  [-XKT]  Item  ordinavimus  assignariss 
vestiarie  XX  maldra,  de  quibus  Agneti  filie  nostre  quamdiu  vixit  de  vestibus 
providentur,  et  ut  post  mortem  ipsius  addantur  L  maldris  vestiarie  usibus 
deputatis.  [XFZZ]  Item  ordinavimus  XV  maldra  pro  luminibus  ad  predicla 
tria  altaria  et  quatuor  cereis,  que  de  quatuor  libris  cere  fiant  ad  predicta 
viginti  anniversaria  peragenda.  De  supradicla  annona  relicta  Blacii  de« 
Pedrenshcim  dabitur  perpeluo  XXIV  maldra,  item  in  Crigesheim  relicta 
Bcrtholdi  LH  maldra,  item  de  inferiori  Flersheim  Diro  Hummel  XXVII  maldra, 
ibidem  Gudelmannus  XIX  maldra,  in  Dalsheim  Sifridus  pistor  LXX  maldra 
minus  uno,  ibidem  Rcimar  XL VIII  maldra,  in  Guntheim  domina  de  Watten- 
heini LXX  maldra,  ibidem  Wigandus  et  mater  cius  LXXXU  maldra,  in  45 
Frensheim  Rudewinus  XLV  maldra,  ibidem  Conradus  Hockeman  XL1I  maldra, 


Digitized  by  Google 


330 


1299. 


ibidem  de  bonis  Hcnrici  de  Alchcne  XL VIII  maldra,  item  ibidem  provideant 
L  maldra,  in  Westhoven  Merbodo  C  maldra,  ibidem  Conradus  de  Imesheim  X 
maldra,  in  Munzenbeim  Cuntzo  Blumechin  XXIV  maldra,  ibidem  Simon  XXXI 
maldra,  item  ibidem  Wernherus  X  maldra,  in  Didelsheim  Wigandus  XXU 
&  maldra,  item  ibidem  Henricus  Ingenbrand  XXV  maldra,  ibidem  Anseimus 
Blerrinck  L  maldra,  item  Durrendurckheim  Cuntzo  Gross  XXV  maldra,  in 
Dolgesheim  Johannes  Gausche  L  maldra,  ibidem  Didericus  LXXX  maldra, 
ibidem  Herbordus  Rhode  et  genii  ipsius  XXX  maldra,  item  Petrus  de  Apen- 
heim XXII  maldra,  in  Flersheim  Henricus  de  Elbenstein  L  maldra,  item 

10  Tbeodoricus  de  Rudensheim  XX  maldra,  in  Abenheim  relicta  Friderici  Stören 
XXIV  et  dimidium,  in  inferiori  Flersheim  de  bonis  Wigandi  L  maldra  et 
dimidium,  item  de  omnibus  bonis  nostris  in  Uzelnsheim  et  Roxheim  et  in 
terminis  earum  G  maldra.  [XVIII]  Item  ordinavimus  L  libras  hallensium 
censuum  perpetuorum  infra  muros  Wormatienses,  de  his  dabit  Wernherus 

uAmella  IX  libras  denariorum  Wormatiensium  minus  VI,  solvet  medietatem 
Remigii  et  medietatem  Georgii  de  curia  sua  et  domibus  et  arcis  ad  eam 
pertincDtibus ;  item  magister  Wido  XXV  solidos  denariorum  Wormatiensium, 
medietatem  Remigii  et  medietatem  Georgii  et  in  carnisprivio  duo  cappones 
de  curia,  que  fuit  Johannis  de  Hochheim;  item  Conradus  de  Amore  II  libras 

so  denariorum  Wormatiensium,  medietatem  Remigii  et  medietatem  Georgii  de 
curia  sua;  item  parvus  Gudelmannus  II  libras  denariorum  Wormatiensium, 
unam  Remigii  et  aliam  Georgii  de  curia  sita  in  E vergaren;  item  III  libras 
denariorum  Wormatiensium,  medietatem  Margarethe  et  medietatem  Johannis 
evangeliste,  de  curia  in  vico  saneti  Petri,  que  est  puerorum  Eberhardi  de 

wRota;  item  fratres  Minores  III  libras  et  dimidiam  denariorum  Wormatiensium, 
medietatem  Remigii  et  medietatem  Georgii,  de  curia,  que  olim  fuit  Nicolai  de 
Starcken;  item  Frisco  Osthover  XXX  solidos  denariorum  Wormatiensium  in 
festo  Remigii  de  curia  sita  in  vico  saneti  Petri  dicta  ad  antiquum  Dirolphura ; 
item  Conradus  Holderbaum  II   libras  denariorum  Wormatiensium,  unam 

so  Remigii  et  aliam  Georgii,  de  bade  lapidea  super  ripam,  que  conligua  est 
badi  Wernheri  de  Riltenheim.  Predicte  XXIV  Ubre  denariorum  faciunt  XL 
libras  hallensium,  de  quibus  sepediete  sorores  fratribus1  Minoribus  in  Wor- 
matia  1  libram  hallensium,  in  anniversario  cuiuslibet  nostrum  X  solidos,  item 
fratribus  saneti  Augustini  VIII  uncias  hallensium,  in  anniversario  cuiuslibet 

3& nostrum  IV  uncias,  item  fratribus  beate  Marie  VIII  uncias  hallensium,  in 
anniversario  cuiuslibet  nostrum  IX  uncias,  item  fratribus  saneti  Wilhelmi  VIII 
uncias  hallensium,  in  anniversario  cuiuslibet  nostrum  IV  uncias.  Si  vero  aliquis 
conventus  predictorum  fratrum  de  civitate  Wormatia  transferatur,  a  solutione 
pecunie,  que  eis  sorores  tenebantur,  penitus  absolventur.    De  residuis  autem 

40  XXXVII  libris  ballensium  comparabunt  sorores  singuhs  annis  IX  maldra  süiginis 
perpetue  pensionis,  ut  si  in  testamento  supradicte  annone  aliquid  imposterum 
decreverit,  huiusmodi  pensione  suppleatur.  Estimavimus  nos  predicti  fundatores, 
quod  predicta  IX  maldra  infra  decem  annos  ad  nuraerum  XC  maldrorum  ascendent 
et  volumus,  quod  in  perpetuum  singulis  annis  emantur  IX  maldra,  sicut  supra 

«  [496.]    1  B:  sorores  dominabus  fratribus  etc. 


Digitized  by  Google 


331 


ordinaviiuus,  ut  sie  ordinatio  testamenti  noslri  plena  permaneat  et  perfecta. 
[X/X]  Item  ordinavimus  canonicis  maioris  ecclesic  XX  uncias  hallensiuni,  in 
anniversario  cuiuslibet  nostrum  X  uncias  pro  presentia,  de  quibus  dabunt 
monachi  de  Laurissa  X  uncias  hallensium  de  area  ante  Novam  portatn,  Conradus 
clericus  de  Kornhus  X  solidos  hallensium  de  area  ante  eandem  portam,  Henricus  & 
Rufus  IV  uncias  hallensium  de  area  iuxta  areas  predictas,  medictatem  Remigii 
et  medietatem  Georgii.  [XX]  Item  ordinavimus  canonicis  saneti  Andree  VIII 
uncias  hallensium,  in  anniversario  cuiuslibet  nostrum  IV  uncias  pro  presentia, 
quas  tenebantur  nobis  dare  de  vinea  in  Hochheim  iuxta  ripam,  in  festo  Georgii. 
Item  canonicis  saneti  Martini  libram  hallensium,  in  anniversario  cuiuslibet  10 
nostrum  X  solidos  pro  presentia,  medietatem  Remigii  et  medietatem  Georgii, 
dabit  Johannes  iniles  de  Frisenheim  de  curia  sua.  Item  qualuor  sacerdotibus 
celebrantibus  in  parrochia  saneti  Lamberti  IV  uncias  et  III  hallenses,  medie- 
tatem in  anniversario  cuiuslibet  nostrum  pro  presentia,  que  dantur  Remigii 
de  area  Engnonis  piscatoris  iuxta  pontem  piscium;  item  canonicis  saneti  15 
Pauli  VIU  uncias  hallensium,  in  anniversario  cuiuslibet  nostrum  IV  uncias 
pro  presentia;  item  canonicis  in  Neuhusa  VIII  uncias*  hallensium,  in  anni- 
versario cuiuslibet  nostrum  IV  uncias  hallensium  pro  presentia;  item  canonicis 
sanete  Marie  VIII  uncias  hallensium,  in  anniversario  cuiuslibet  nostrum  IV 
uncias  pro  presentia.  Predictas  II  libras  hallensium  aeeipient  canonici  tan  tum  so 
predictarum  ecelesiarum  de  curia  Jacobi  Dine,  que  sita  est  inter  insütas  in- 
feriores, quarum  una  datur  Remigii  et  alia  Georgii.  Residuas  VI  uncias,  que 
dantur  de  predicta  curia,  terminis  antedictis  aeeipient  infirmi  de  hospitali  et 
XL VII  hallenses  et  1  capponem,  quas  nobis  tenebuntur  censualiter  de  coemiterio 
suo  ex  opposito  ipsius  hospitalis,  quorum  medietas  in  anniversario  cuiuslibet» 
nostrum  ipsis  infirmis  dabitur,  ut  melius  his  diebus  reßeiantur.  [XXi]  Item 
ordinavimus  conventui  in  Nonnenmunster  monialium  V  uncias  Worraatiensium 
denariorum,  medietatem  in  anniversario  cuiuslibet  nostrum  et  conventui 
monialium  in  Kirshgarten  V  uncias  Wormatiensium  denariorum,  medietatem 
in  anniversario  cuiuslibet  nostrum;  que  quidem  X  uncie  dantur  in  festo  so 
Remigii  de  area  in  vico  Panis ,  que  vulgariter  dicitur  zu  der  Vinselen.  Item 
poenitentibus  in  monte  saneti  Andree  V  uncias  Wormatiensium  denariorum, 
medietatem  in  anniversario  cuiuslibet  nostrum,  quas  dabit  Walbrunna  in  festo 
Remigii  de  area  iuxta  aream  predictam.  Item  sororibus  in  Libenaw  V  uncias 
Wormatiensium  denariorum ,  medictatem  in  anniversario  cuiuslibet  nostrum,  ss 
de  quibus  dabit  Jacobus  Engelmanni  XL  denarios  Wormatienses  in  carnisprivio 
de  area  in  vico  Ametmcnnen  et  Wernhcrus  Amclla  V  solidos  Wormatiensium 
denariorum  in  nativitate  domini  de  area  super  Hardt  ex  opposito  pist[r]ini  sui. 
Item  leprosis  VIII  solidos  denariorum  Wormatiensium,  in  anniversario  cuiuslibet 
nostrum  IV  solidos  pro  speciali  eorum  refectione,  quos  dabit  Sifridus  Kuffman  <o 
in  festo  Remigii  de  area  inter  bicariarios.  Item  leprosis  peregrinis  V  solidos 
denariorum  Wormatiensium  preter  V  denarios  pro  lignis  ad  ignes  et  stupas, 
quos  dabunt  heredes  Gudelmanni  Rupele  de  area  iuxta  predictam  aream. 
Predictos  L  librarum  census  eo  iure  quo  eos  possidemus  in  omnes,  qui  pre- 
nominati  sunt,  fatemur  nos  transtulisse,  reservata  tarnen  in  Dirolpho  milile« 
predicto  plena  potestate,  quamdiu  vixero  disponendi  de  predictis  censibus, 


quidquid  mihi  placuerit  et  visum  fucrit  expedirc.  Supplicamus  igitur  nos 
predieli  fundatores  priorisse  et  cetcris  sororibus,  que  pro  tempore  fuerinl  in 
predicta  congregatione,  et  conscientias  carum  coram  deo  obligamus,  ut  omnia 
et  singula  supradicta  secundum  Ordinationen!  nostram  immutabiliter  observentur 

i  et  omnipolentis  dei  et  bcate  Marie  et  omnium  sanclorum  indignacionem  ipsis 
imprecamur,  si  aliquid  predictorum  ex  proposito  cum  efTectu  decreverit  im- 
mutare.  Ul  autem  hec  nostra  ordinatio  seinpcr  in  suo  robore  permaneal, 
supplicamus  humiliter  domino  Emcchoni  episcopo  Wormatiensi  et  eiusdem 
civitatis  consulibus,  quatenus  has  litteras  scriem  nostre  ordinationis  continentes 

10  dignarentur  per  appensionem  sigillorum  suorum  firmiter  communire.  Acta 
sunt  bec  anno  domini  M.  CC.  XC1X.  IV  kalendas  maii,  vicesimo  anno  a  fuu- 
datione  claustri  sororum  predictarura. 

Drucke:  Baur  HU.  II,  669—576  nach  einer  allen  Abschrift.  (B).  —  Schannat 
I,  167  auszugsweise.  —  Exc.  Archiv  f.  Hess.  Gtxhichte  II,  424  ff.  —  Reg.  Scriba  2202.  — 

15  Fehler  bei  Baur  habe  ich  stillschweigend  verbessert,  namentlich  durch  ricJitigc 

Interpunctvm  das  Verständnis»  dieser  Urkunde  erleichtert. 

497.  1 299.  Mai  8.  —  Zeisolf,  der  Fischer,  und  seine  Frau  Mechthild  schenken 

all  ihr  Gut  dem  Kloster  Nonnenmünster. 

.  .  Judices  Wormacietises.  Ad  universos  notitiam  fideliter  volumus  per- 

*>  venire,  quod  in  nostra  constituti  presencia  anno  domini  M.  CC.  XC.  IX.,  feria  VI 
post  inventionem  sanete  crucis  Zeysorfus  piscator  et  Melhildis  coniuges  Wormo- 
cienses  recognoverunt  et  confessi  sunt  publice  coram  nobis,  se  pari  consensu 
et  communicata  manu  omnia  bona  sua  mobilia  et  inmobilia,  que  nunc  habent 
ac  ipsos  inposterum  habere  contigerit,  donaverunt  donatione  facta  inter  vivos 

Met  in  venerabilcs  .  .  dorainas  ac  conventum  in  Nunnenmunster  transtulerunt 
pure  et  simpliciter  propter  deum  in  parentum  suorum  neenon  suarura  remedium 
animarum.  In  cuius  facti  testimonium  presentem  litteram  sigillo  curie  Wormo- 
ciensis  dedimus  firmiter  communitam.       Datum  anno  et  die  prenotatis. 

St.-A.  Dfirnatadt:  Worms  nr.  16&K  or.  tnb.  c.  sig.  pend.  laeso.  Die  Schrift  ist 

498.  1299.   Juni  9.  —  Emicho  Bischof  von  Worms  urkundet,  dass  Heinrich 

Kämmerer  Ritter  und  seine  Frau  Hedwig  für  den  Altar  s.  Osteoid 
in  der  Pfarrkirche  s.  Lambert  ein  Bcncficiwn  gestiftet  haben. 

Emicho  dei  gracia  Wormatieiws  episcopus.  Univcrsis  Christi  fidelibus, 
35  ad  quos  presentes  littere  pervenerint,  salutem  in  domino  sempiternam.  Ut 
ea  que  inter  vivos  aguntur,  potissimc  que  ad  divini  cultus  ampliationem  et 
augraentum  pertinere  noscuntur,  perhennem  et  indubitalam  obtineant  firmi- 
tatem,  utile  est  et  neecsse,  ut  scripturarum  testimonio  confirmentur,  ne  posteris 
questionis  materia  relinquatur.  Eapropter  ad  noticiam  omnium  tarn  presentium 
40  quam  futurorum  volumus  pervenire,  quod  Hcinricus  Camerarius  noster  miles 
et  Hedewigis  sua  legittinia  ad  cternam  vitam  feheiter  obtinendam  pro  suarum 


Digitized  by  Googlj : 


1299. 


333 


et  parentum  suorum  animarum  rcmedio  beneficium  ad  altare  sancti  Oswaldi 
marliris,  quod  est  in  parrochia  sancti  Lamperti,  instituerunt  conferendum  per 
decanum  ecclesie  sancti  Marlini  Wormatie,  qui  pro  tempore  fuerit,  sacerdoti 
ydoneo  et  honesto,  qui  missam  ad  dictum  altare  cotlidie  tenebitur  celebrare, 
statuentes  et  pie  ac  provide  ordinantes,  quod  si  decanus  infra  quindenam,  & 
postquam  dictum  beneficium  vacaverit,  non  contulerit  vel  forte  altcri  quam 
sacerdoti  conferre  presumpserit,  ipso  facto  iure  presentandi  ea  vice  sit  privatus 
et  collacio  ad  capitulum  dicte  ecclesie  devolvetur.  Scd  si  infra  mensem 
proximo  sequentem  capitulum  non  contulerit  vel  alteri  quam  sacerdoti  similiter 
conferre  presumpserit,  collacio  dicti  bcneficii  ea  vice  ad  seniorem  heredem  xo 
masculum  dictorum  coniugum  devolvetur.  Sacerdos  eciam  ad  predictum  bene- 
ficium institutus  frcquentabit  cborum  ecclesie  bcati  Martini  memorate  more 
vicariorum  presenciam  percipiendo  et  decano  obedienciam  faciet  debitam  et 
consuetam.  Celebrabit  eciam  missam  illa  hora,  quando  decano  ecclesie  pre- 
dicte  melius  videbitur  expedire.  In  cuius  rei  perhennem  memoriam  presentem  u 
litteram  sigilli  nostri  munimine  duximus  una  cum  sigillo  capituli  sepedicte 
ecclesie  sancti  Martini  fideliter  roborandam.  Et  nos  decanus  et  capitulum 
ecclesie  sancti  Martini  sepefate  sigillum  nostrum  presentibus  apposuimus  in 
testimonium  premissorum.  Datum  anno  domini  M.CÖ.  nonagesimo  nono, 
in  die  beatorum  martirum  Primi  et  Feliciani.  20 

St.-A.  Darmxtadt:  Warm»  164".  or.  mb.  c.  2  sig.pend.  Da»  Siegel  de»  Buiduiß 
ist  abgefallen.  Schöne  Sdtrift. 

Druck:  Baur,  DU.  U,  678  unvoOsUinduf. 


1299.   Juli  29.  —  Ileinrich  Kummerer  Ritter  und  seine  Drau  Hedwig  499. 
schenken  dem  s.  Ostvaldaltar  in  der  Pfarrkirche  s.  Lampert  Zinse.  » 

.  .  Decanus  totumque  capitulum  ecclesie  sancti  Martini  Wormaciensis. 
Ad  universorum  noticiam  tenore  presencium  volumus  pervenire,  quod  Heinricus 
Camerarius  miles  Wormaciensis  et  Hedewigis  sua  legittima  redditus  viginti 
maldrorum  siliginis  super  bonis  suis  subscriptis  ad  altare  sancti  Oswaldi,  quod 
est  in  parrochia  sancti  Lamperti,  contulerunt  sub  condicionibus  infrascriptis so 
videlicet,  quod  quandocumque  dicti  coniuges  vel  eorum  heredes  viginti  maldra 
siliginis  ex  ista  parte  Reni  in  dyocesi  Wormaciensi  infra  duo  miliaria  a  civitate 
Worraaciensi  super  bonis  ab  omni  exaetione  liberis  designaverint,  que  scabini 
sive  iurati  ville  flüus,  in  qua  designacio  fieri  debet,  super  iuramentum  suum  . . 
decano  ecclesie  nostre,  qui  pro  tempore  fuerit,  vel  alteri  de  ecclesia,  quemas 
capitulum  ad  hoc  deputaverit,  si  decanus  forte  interesse  non  posset,  dixerint 
esse  certa  et  bene  designata,  extunc  dicta  iugera  a  censu  dictorum  viginti 
maldrorum  erunt  libera  et  penitus  absoluta  et  ad  dictos  coniuges  vel  eorum 
heredes  libere  revertentur.  Situs  vero  agrorum  talis  est:  in  campo  burgensium 
versus  Renum  extra  bundara  episcopi  duo  breves  iornales  tendentes  versus«) 
Hocheim;  item  duo  iornales  iuxta  Primmam;  item  duo  iornales  tendentes  de 

är 

strata  Mogunttha  super  Bubinwert;  item  IUI  iornales  iuxta  Ringewanden 

•r 

tendentes  super  Renum ;  item  in  campo  superiori  IUI  iornales  an  Peffilkeimer 


Digitized  by  Google 


334 


1209. 


wege;  item  III  iornales  super  Blattin ;  item  III  iornales  iuxta  viara  Horgeheim 
tendentes  super  Hanindal;  item  I  zveiteil  retro  cimilerium  Judeorum,  quod 
seminatur  annuatim;  item  III  iornales  an  Peffilkeimer  wege,  qui  quondam 
fuerunt  vinea.    In  cuius  rei  testinionium  presenlem  litleram  sigillo  nostro 

»        p       o  o  o 

5  dedimus  roboratam.        Datum  anno  domini  M.  CG.  XC.  Villi.  IUI  kalendas 
augusti. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  164».  or.  mb.  e.  sig.  pend.  lae*. 


500.  1299.   Juli  29.  —  Heinrich  Kämmerer  Ritter  und  seine  Frau  Hedwig 
schenken  dem  s.  Ostoaldaltar  in  der  Pfarrkirche  s.  Lantpert  Zinse. 

io  Judices  Wormacienscs.  Ad  universorum  noticiam  tenore  presencium 
volumus  pervenire,  quod  constituti  in  nostra  presencia  Heinricus  Camerarius 
miles  Wormaciensis  et  Hedewigis  sua  legittima  manu  communicata  altare 
saneti  Oswaldi,  quod  est  in  parrochia  saneti  Lamperti,  dotaverunt  et  eidem 
altari  bona  sua  propria  infrascripta  pure  propter  deum  et  pro  suarum  et 

isparentum  suorum  animarum  remedio  conlulerunt  videlicet  duodeeim  maldra 
perpetui  redditus  in  Uzilnsheim  de  bonis  subscriptis  annis  singulis  infra  duo 
festa  beate  virginis  assutnpeionem  videlicet  et  nativitatem  beate  virginis,  non 
obstante  grandine  exercitu  decrescencia  frugum  seu  alia  quavis  causa,  Wormaciam 
presentanda.  Sunt  autem  bona  hoc  modo  sita :  in  campo  versus  Wormacirfwi 

20  primo  VI  iugera  super  Winsheimere  gewandin  et  super  Lammisheimer  strazen 

in  der  langin  gewandin;  item  in  der  haldcn  IIU  iugera  tendencia  ultra 
Lammisheimer  strazen ;  item  dimidium  iuger  finit  super  Lammisheimerstrazen ; 
item  in  campo  inferiori,  qui  pertinet  ad  campum  predictum,  VI  iugera  tendencia 

super  Smalergraben;  item  IUI  iugera  in  eodem  campo  tendencia  super  Smaler- 

as graben;  item  IUI  in  Dicheggeren  tendencia  super  stege;  item  ortus  aput 
pontem,  qui  iaeet  pro  tribus 1  iugeribus ;  item  I  iuger  ex  opposito,  quod  dicitur 
gemeine  garte ;  item  in  der  langen  gewanden  super  Winsheimer  wingart  duo 
iugera  et  dimidium  tendencia  super  Lammisheimer  straze;  item  dimidium 
iuger  tendens  super  arbores  cerasorum ;  item  in  alio  campo  versus  Nittinsheim 

or 

soan  der  brücken  IUI  iugera  wege  lange;  item  in  der  twerengewanden  II  iugera; 
item  in  campo  inferiori  in  der  langen  gewanden  III  iugera  tendencia  super 
Bruwel;  item  an  Nittinsheimer  marke  VI  iugera  anewendere;  item  super 
monto  III  iugera  tendencia  versus  Heppinheim;  item  ibidem  super  monte 

•r  or 

IUI  iugera;  item  zu  Luzzcnreine  IUI  iugera  ane  wendere;  item  über  der 
»Lammisheimer  strazen  III  cum  dimidio;  item  inter  grasewec  1  iuger  tendens 
super  Lammisheimerstrazen  retro  ecclesiam;  item  prope  villam  V  quartalia 
tendencia  super  Lammisheimer  strazen ;  item  in  der  langen  stricken  VI  iugera 
anewendere;  item  area  quedam  sita  est  in  villa  ante  portam  Wackirpil.  Item 
viginti  maldra  siliginis  annis  singulis  infra  duo  festa  beate  virginis  similiter 


40  [500.]    >  pro  fcribtw  dUht  tweivui!. 


Digitized  by  Google 


335 

non  obslante  grandine  exercitu  decresccncia*  ve)  alia  quavis  causa  perpeluo 
persolvenda  per  predictos  coniuges  vel  unicum  eorum  heredum  de  iugeribus 
subnotalis  videlicet  extra  bundam  episcopi  duo  breves  iornales  tendentes  versus 
Hocheim;  item  duo  iornales  iuxta  Primmam;  item  duo  iornales  tendentes  de 

strata  Magunttna  super  Bubinwert;  item  IUI  iornales  iuxta  Ringewanden  s 

tendentes  super  Renum;  in  alio  campo  IUI  iornales  an  Peffilkcimer  wegc; 
item  III  iornales  super  Blattin ;  item  III  iornales  iuxta  viam  Horgeheim  tendentes 
super  Hanindal;  item  I  zveiteil  retro  cimiterium  Judcorum,  quod  seminatur 
annuatim ;  item  III  iornales  an  Peffilkeimer  wege,  qui  quondam  fuerunt  vinee. 
Hac  tarnen  condicione  adiecta,  quod  quandocumque  dicli  coniuges  vel  eorum  10 
beredes  viginti  maldra  siliginis  perpetua  ex  ista  parte  Reni  in  dyocesi  Worm«- 
ciensi  infra  duo  miliaria  a  civilate  Wormaciensi  designaverint ,  que  scabini 
sive  iurati  villc  illius,  in  qua  designacio  fieri  debet,  super  iuramentum  suum  . . 
decano  ecclesie  sancti  Martini,  qui  pro  tempore  fuerit,  vel  alteri  de  ecclesia, 
quem  capitulum  ad  hoc  deputaverit,  si  decanus  forte  interesse  non  posset,  u 
dixerint  esse  certa  et  bene  designata,  extunc  dicta  iugera  a  solucione  dictorum 
viginti  maldrorum  erunt  libera  et  penitus  absoluta  et  ad  dictos  coniuges  vel 
eorum  heredes  libere  revertentur.  In  cuius  facti  perbennem  memoriam  pre- 
sentem  litteram  sigillo  nostro  dedimus  communitam  una  cum  sigillo  H.  Camerarü 
predicti.  Et  ego  H.  Camerarius  miles  prefatus  sigillum  meum  presentibus  feci  w 
appendi  in  testimonium  premissorum.  Datum  anno  domini  M.  CG.  JiG.  Villi, 
quarto  kalendas  augusti. 

St.-A.  Darnutadt:  Worms  nr.  164 ».  or.  mb.  c.  2  sig.  pend.  Joes,  et  del  Wahr- 
sclwinliJt  von  der  sdben  Hand  wie  nr.  499;  der  Inhalt  letzterer  Urkunde  trf  wörtlich  in 
die  rorstcltnuh  aufgenommen  worden.  3* 


Druck:  Baur  II,  681  unvollständig. 

1299.   August  1.  —  Johannes  Holderbaum  und  seine  Frau  verpflichten  501. 
»ich  das  Haus  zum  Hohenbaum  nur  einem  eingesessenen  Bürger 
von  Worms,  der  nicht  Pfaffe  oder  Ritter  sei,  zu  veräussern. 

Wir  Johan  Holderbaumer  unde  Mechilt  sine  eb'chc  wirthen  burger  von» 
Wormeszen  dun  kunt  allen  den  die  dissen  brief  ane  sehent  oder  horent  lesen, 
daz  wir  mit  gesameter  bant  und  mit  glichen  willen  han  uns  unser  erben 
und  unser  nachkumelinge  verbunden  ulTenliche,  daz  wir  daz  hus  zume  Hohen- 
bäume  nummer  sollen  geben  verkaufen  oder  versetzzen 1  nu  oder  umraerme, 
dan  eime  gesezzene  burger  zu  Wormeszen,  der  nit  sie  paffe  oder  ritder;  undesi 
were  daz,  daz  keiner  unser  erben  oder  unser  nachkumelinge,  die  da  rebt 
gewinnent  an  deme  vorgenantben  huse,  die  zu  Wormeszen  nihl  gesezzen 
bürgere  wolthen  sin,  die  soln  kein  rcht  haben  an  deme  vorgenantben  huse, 
wan  die  andern  erben  die  zu  Wormesze  verlibent  und  siztzen  wollent,  die 
soln  an  deme  huse  ir  reht  haben.    Were  auch,  daz  iene  erben,  die  da« 

*  A:  decrescia. 

[501.]   «  versetzen,  das  t  ist  übtrp*torieben. 


Digitized  by  Google 


33ß 


rcht  habent  an  deme  huse,  die  uzgesezzen  weren,  her  wider  in  quemen  zu 
Wormeszen  undc  sizzen  wolthen  als  rehle  bürgere,  di  soln  ir  erbe  und  ir 
relit  wider  haben  an  deme  huse.  Und  wer  auch  daz,  daz  wir  oder  unser 
erben  oder  unser  nachkumelinge  wolthen  daz  vorgenanlhe  hus  verkaufen 

s  geben  oder  sezzen  eime  orden  zu  eime  closter,  ez  sie  mannen  oder  vrowen, 
daz  mögen  wir  wol  dun  also,  daz  man  die  graben  welle  unde  zursleufe. 
Unde  breche  man  daz,  daz  hievor  gescriben  ist,  so  sol  daz  vorgenanthe  hus 
der  stat  eigen  sin  unde  mac  die  stat  do  mitde  dun  swaz  si  wil.  Daz  diz 
siede  sie,  daz  geben  wir  disen  brief  besigell  mit  mime  Johannes  ingesigelde, 

10 da  milde  mich  Mechilt  begnüget,  und  mit  der  stede  ingesigelde  zu  eime 
reihen  Urkunde  dirre  vorgenanthen  dinge.  Dirre  brief  wart  gegeben  nach 
Oistes  geburthe  zwolfhundert  jar  unde  nunc  und  nunzig  jar  an  santlie 
Pethers  dage  in  der  ernen. 

St.-A.  W.  nr.  89.   or.  mb.  c.  2  nig.  pend.  dd.    Gleidte  Hand  wie  nr.  481.  482. 
lb484.  4m. 

502.  1299.   August  14.  —  Konrad  Bunonis  und  seine  Frau  verkaufen  der 
Kirche  s.  Andreas  Zinse. 

Consulcs  universique  cives  Wormacienscs.  Constarc  volumus  universis 
tarn  presentibus  quam  fu Iuris  seriem  presencium  inspecturis,  quod  Cönradus 

so  Bunonis  et  Hyldeburgis  uxor  cius  in  communi  placito  noslri  consihi  constituti 
pro  se  et  suis  heredibus  dedertmt  vendiderunt  et  tradiderunt  iure  proprio  in 
perpetuum  manu  coramunicata  dictaverunt  nostra  sentencia,  quod  hoc  possent, 
honorandis  viris  .  .  decano  et  capitulo  ecclesie  saneti  Andree  Worraaciensts 
ementibus  et  reeipientibus  pro  se  et  suis  successoribus  census  viginti  duarum 

is  librarum  et  decem  solidorum  Wormaciensmm  denariorum  minus  septem 
denariis  Wormaciensi&t«  tarn  in  civitate  quam  extra  civitalem  Wormaciensem 
solvendos,  pro  pretio  secentarum  sepluaginta  quatuor  librarum  hallensium  cum 
dimidia  libra  monetc  iam  predicte,  quamlibet  libram  Wormaciensem  pro  tri- 
ginta  libris  hallensium  estimatam,  quo  precio  dicti  venditores  confessi  sunt, 

so  se  esse  contentos,  quod  eciam  sibi  numeratum  et  plenc  assignatura  in  usus 
suos  converterunt,  promittentes  pro  se  et  suis  heredibus  prenotatis  emptoribus 
pro  se  et  suis  successoribus  neenon  pro  ecclesia  saneti  Andree 1  iam  predicta 
stipulantibus  litem  vel  controversiam  ipsis  et  eorum  successoribus  de  dictis 
censibus  ullo  unquam  tempore  non  inferre  vel  inferenti  consentire  et  pre- 

m  dictam  vendicionem  et  omnia  et  singula  suprascripta  rata  ac  firma  habere  et 
lenere  ac  non  contra  facere  vel  venire  per  se  vel  per  alium  aliqua  causa  vel 
ingenio  de  iure  vel  de  facto  et  iustam  warandiam  secundum  civitatis  nostre 
consuetudinem  generalem  pro  quibus  omnibus  et  singulis  firmiter  observandis. 
Dicti  coniuges  renunciantes  in  dictis  censibus  omni  iuris  auxilio  tarn  canonici 

«»quam  civilis  a  nobis  petiverunt  communi  sigillo  nostre  civitatis  presentes 
litteras  sigillari.  Situs  autem  censuum  predictorum  talis  est  sicut  conünetur 
in  hoc  scripto  videlicet:  Johannes  filius  Wcrnheri  maccllarii  de  macello  suo 

[Mß.J   1  A:  8.  Andree  stipulantibus  iam  etc.,  trotei  atipul.  unierjmnetiert  M. 


Digitized  by  Google 


1299. 


337 


inter  macella  superiora  libram  hallensium  et  quatuor  pcdes  porci ;  item  Susen- 
heimer  de  domo  Volzonis  cerdonis  duos  denarios  Wormacienses;  item  Jacobus 
de  Pephilnkeim  cerdo  de  domo,  quam  inhabitat,  sex  solidos  denariorum 
Worma«<7»wii4»i ;  item  de  domo  dicta  ad  Caduanum  sita  in  vico  Hagenonis 
duas  libras  hallensium;  item  de  domo  Clyppels  piscatoris  decem  uncias  i 
hallensium ;  item  Bernoldus  Spitcebauc  de  domo  sua  libram  hallensium ;  item 
Civi[cus  (?)]  de  Schintbrucken  dat  septem  uncias  Wormaciensium  denariorum 
cum  dimidia;  item  Gotzohurntrogil  de3  domo  sua  sita  ante  portam  novam 
factam  decem  uncias  hallensium ;  item  Hecilo  de  domo  sua  ibidem  sita  quatuor 
uncias  hallensium;  item  Godebertus  de  domo  contigua  domibus  prediclisi» 
quinque  solidos  hallensium;  item  relicta  Karisii  de  orto  sito  ante  portam 
predictam  quatuor  uncias  hallensium;  item  Lödewicus  carnifex  de  domo  sua 
quinque  uncias  hallensium ;  item  Paulinus  de  curia  sua  libram  denariorum 
Vformaciensium;  item  de  domo  Masurin  iuxta  Quarmfilin  novem  uncias 
hallensium;  item  de  domo  sita  retro  domum  predictam  dat  Johannes  dictus  15 
Nazce  decem  solidos  hallensium;  item  Nicolaus  Dymari  de  domo  sita  retro 
domum  suam  lapideam  decem  uncias  hallensium ;  item  Johannes  filius  Wern- 
heri  camificis  de  area,  quam  quondam  dictus  Cretcere  possedit  decem  et 
septem  uncias  et  diraidiam  hallensium  et  unum  capponem;  item  de  curia 
Jacobi  Marcgravii  apud  Novain  portam  duas  libras  denariorum  Wormaciensium ;  so 
item  Cönradus  Rosenbeumere  de  domo  Johannis  de  Virdüna  libram  dena- 
riorum Wormaciensium;  item  Johannes  Phil  de  pistrino  Scormes  septem 
uncias  hallensium;  item  Schydil  ante  Novam  portam  de  domo,  quam 
inhabitat,  quatuordeeim  uncias  hallensium;  item  de  domo  sita  in  Twerch- 
gazzen,  quam  Jacobus  carpentarius  inhabitat,  dat  Heinricus  Kcse  quatuor 25 
uncias  et  dimidiam  Wonnacimswm  denariorum;  item  Johannes  Schygeler 
de  domo  et  area,  quam  possidet  decem  et  novem  uncias  hallensium;  item 
relicta  Vendonis  de  domo  sita  retro  domum  predictam  quinque  solidos  hallen- 
sium; item  de  estuario  apud  portam  Judeorum  duas  libras  denariorum  Wor- 
maciensium ;  item  relicta  Emichonis  de  vineis  suis  sitis  in  Westhoven  libram  m 
denariorum;  item  magister  Wido  de  estuario  sito  apud  sanetum  Paulum 
libram  hallensium ;  item  Hartmudus  dictus  Silhaucr  de  domo  sua  sita  in  vico 
Mansurin  triginta  denariorum;  item  Berwardus  piscator  de  domo  sua  ibidem 
sita  quinque  solidos  hallensium  et  quinque  hallenses;  item  Cflnradus  Wiz- 
gerwer  de  domo  et  area  contigua  Herbordo  textori  in  ripa  superiori  quin-  3s 
deeim  uncias  hallensium ;  item  Berczo  dictus  Farre  de  domo  sita  in  ripa  pre- 
dicta  decem  solidos  hallensium ;  item  de  domo  nova  sita  iuxta  domum  dictam 
ad  Steinhuselin  octo  uncias  denariorum;  item  de  hospitali  ante  portam  saneti 
Martini  quinque  solidos  denariorum;  item  de  domo  ad  Aquilam  sita  ante 
portam  predictam  dat  Gotzo  Pullus  libram  hallensium ;  item  Heinricus  Spirensis  40 
dictus  et  Bertoldus  Möltinmechere  dant  de  domibus  in  vado  sitis,  quas  quon- 
dam Wernherus  raacellarius  possedit,  octo  uncias;  item  civitas  viginti  quinque 
solidos  denariorum;  item  Ulmus  sartor  de  domo  sita  in  Saumergazzen  triginta 
hallenses;  item  funifex  dictus  Herbordus  de  domo  apud  estuarium  mag  ist  ri 


«  de  über  der  ZeOe  kmeüunrrigiert.  «5 
H.  Boo« ,  Urkundenbnch  d.  Stadt  Worms  I.  22 


Digitized  by  Go< 


338 


1299. 


Widonis  predictum  quinque  solidos  hallensium;  item  Metza  relicta  Heinrici 
dicti  Geselleschafl  de  domo  ante  portam  iuxta  horreum  Conradi  Bunonis 
predicti  in  fossato  duos  solidos  dcnariorum;  item  Agnes  Lirerin  et  Heilmannus 
filius  suus  de  domo  ibidem  sita  quadraginta  quatuor  hallenses;  item  Agnes, 

i  Cunradus,  Hermannus  et  Orto  fdii  eius  de  domo  ibidem  sita  quinque  solidos 
hallensium;  item  Ludewicus  dictus  Kaufman  de  domo  inmediale  oontigua 
domibus  supradictis  quinque  solidos  hallensium  minus  uno  hallensi.  Et  nos 
consules  et  cives  predicti  ad  rogatum  predictorum  coniugum  has  Utteras  pre- 
fatis  .  .  decano  et  capitulo  sigillo  nostre  civitatis  dedimus  roboratas  in  testi- 

lomonium  et  memoriam  premissorum.  Datum  et  actum  anno  domini  M.CÖ. 
nonagesimo  nono  in  vigilia  assumptionis  beate  Marie  Virginia  gloriose. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  1<W>».  or.  mb.   Die  Schrift  ist  tum  Theii  abgerieben. 
Das  nur  wenig  beschädigte  Siegel  hängt  an  verbktsster  rothseidener  Schnur. 

Druck:  Baut  HU.  JJ,  683 ff.  unvollständig  und  ungenügend. 

503.  1299.    September  22.  (crastino   beati  Matthe!  ap.)   Worms.  —  Emicho 

Bischof  von  Worms  gestattet  den  Karmelitern,  auf  dein  ausserhalb  der 
Mauern  von  Worms  erworbenen  Platz  ein  Kloster  zu  bauen. 
Druck:  Schannat  U,  155.  —  Reg.  Scriba  2307. 

504.  1299.  Dezember  9.  —  Konrad  Bunonis  und  seine  Frau  geben  der  Kirche 
20        s.  Andreas  eine  Quittung  für  empfangene  G7£xli  Pfund  Heücr. 

Judices  Wormacienses.  Constarc  volumus  universis  presentes  litteras 
inspecturis,  quod  Cunradus  Bßnonis  et  Hyppela  uxor  eius  in  nostra  constituti 
presencia  fuerunt  confessi  et  contenti,  se  habuisse  et  reeepisse  ac  in  utililatera 
suam  tamquam  per  melius  convertissc  neenon  sibi  integre  datas  solutas  et 
sr.numeralas  esse  ab  honorabilibus  viris  decano  et  capitulo  ecclesie  saneli  Andree 
Wormaciensis  secentas  et  septuaginta  quatuor  libras  hallensium  cum  dimidia 
libra  monete  ciusdem,  quas  dicti  .  .  decanus  et  capitulum  Cönrado  prefato 
dare  et  solvere  lenebantur,  ut  patet  in  instrumento  sigillato  sigillo  decani  et 
capituli  predictorum,  cuius  instrumenti  inicium  est  tale: 
so  Philippus  decanus  totumque  capitulum  ecclesie  saneti  Andree  Worma- 

ciensts.  Tenore  presencium  recognoseimus  et  falemur,  quod  nos  erga 
virum  discretum  Cunradum  Bunonis  civem  Wormacienscm  iusto  emp- 
tionis  tilulo  comparavimus  census  perpetuos  viginti  duarum  librarum 
Wormaciensnun  dcnariorum  cum  dimidia  pro  septingentis  libris 
sj  hallensium  minus  viginti  quinque  libris  hallensium,   quos  census 

annuos  prefatus  Cunradus  Bunonis  nobis  designavit  et  cetera. 
Finis  autem  eius  est  istc: 

Si  ex  tunc  sepedictus  Cönradus  de  dicta  pecunia  carere  noluerit, 
ex  tunc  prenominatus  CSnradus,  si  sibi  placuerit,  dictam  pecuniam 
40  aecomodabit  super  dampnum  nostrum  et  super  usuram  apud  Judeos 

vel  Christianos  et  illud  dampnum  profitemur  integraliter  solvere  et 
deponere  nos  debere.  In  cuius  rei  testimonium  et  cetera,  (s.  nr.  486). 


Digitized  by  Google 


i.m 


339 


Quod  instrumentum  predictus  Cunradus  eisdem  decano  et  capitulo 
restituit  et  in  presenti  reddil,  ut  ex  nunc  instrumentum  huiusmodi  debiti 
secentarum  et  septuaginta  quatuor  librarum  hallensiura  cum  dimidia  libra 
raonele  eiusdem  sit  cassum  vanum  irritum  inefficax  et  cancellatum.  Pre- 
nominati  coniuges  renunciaverunt  exceptioni  sibi  non  datc  et  non  solute  5 
predicle  quantitatis  pecunie  et  omni  alii  iuris  auxilio1  tarn  canonici  quam 
civilis,  promittenles  pro  sc  et  suis  heredibus  universis  sollempni  stipulatione 
eisdem  decano  et  capitulo  predictam  solucionem2  et  omnia  ac  singula  supra- 
dicta  firma  et  rata  habere  ac  tenere  et  non  contrafaecre  vel  venire  per  se 
vel  per  alium  aliqua  racione  vel  causa  de  iure  vel  de  facto.  Acta  sunt  10 
hec*  in  figura  iudicii  coram  nobis.  Et  in  tesümonium  premissorum  nostrum 
sigillum  ad  peücionem  Cunradi  Bunonis  et  Hyppele  coniugum  predictorum 
presentibus  litteris  duximus  appendendum.  Datum  anno  domini  M.  ducen- 
tesimo  nonagesimo  nono,  feria  quarta  proxima  post  Nicolai. 


1300.    Februar  22.  —  Das  Domkapitel  verleiht  der  Kirchgemeinde  505. 
s.  Michael  einen  Garten  zur  Ertveiterung  ihres  Gottesackers. 

Nos  Johannes  de  Wizenburg.decanus  totumque  capitulum  maioris  ecclesie 
Wormaciensis.  Universis  Christi  fidelibus  tarn  presentibus  quam  futuris  tenore 
presentium  publice  profitemur,  quia  non  inmerito  illorum  affectuosis  desideriis  30 
assenlimus,  cum  ab  Ulis  qui  nobis  familiaritate  connectunlur  ßdeliter  postulatur, 
quod  rationi  consentaneum  et  sanete  dei  est  ecclesie  salutiferum  et  honestum, 
cum  ilaque  dilecti  nostri  iurati  ac  universitas  parrochie  nostre  saneti  Micha- 
helis  extra  muros  Wormacienses  cum  instancia  nobis  sepius  duxerint  mani- 
festandum,  quod  diele  parrochie  ob  populositatem  dilatate  preangustia  cimi-2*. 
terii  suffteiencia  defleeret  sepulture,  eorundem  postulationibus  favorabilibus 
inclinati  ortum  nostrum  iuxta  candem  parrochiam  situatum  ipsis  libere  totius 
capituli  accedente  consensu  concedimus  ac  donamus,  ut  in  eodem  orto  tarn 
pro  sepultura  quam  de  qualibet  ulilitate  dicte  parrochie  necessaria  disponendi 
et  ordinandi  plenariam  in  perpetuum  habcant  facullatem  prefatique  iurati  aeso 
universitas  in  recompensam  huius  beneficii  nobis  et  ecclesie  nostre  dabunt 
annuatim  sedeeim  uncias  hallensium,  quorum  octo  uncias  in  festo  saneti  Georgii 
et  alias  octo  uncias  in  festo  beaü  Remigü  perpetuo  solverc  tenebuntur  et 
eundem  ortum  cum  sua  melioracione  ac  duas  domus  adiacentes  parrochie 
proprias  nobis  ad  dicti  census  certitudinem  pro  subpignore  posuerunt.    In  35 
cuius  rei  testimonium  presentem  litteram  ecclesie  nostre  sigillo  dedimus  robo- 
ratam.      Actum  et  datum  anno  domini  M.CÖC,  in  kathedra  saneti  Petri. 

81.- A.  Darmstadt:  Chart.  Worm.  9.  XV.  fol.  143.  Die  Urkunde  ist  durchgestrichen 
und  am  Rand  steht  ton  einer  spätem  Hand:  Reemptun  est  iste  census  anno  domini 
M.  CCCC  XX,  vigilia  nativitatis  Marie.  40 

Der  von  den  Judices  Worm.  ausgestellte  Qegenbrief  der  Jurati  parrochie  saneti 
Michahelis  unterm  gleichen  Datum  ebendaselbst  fol.  143'.   Am  Rande  steht:  vacat. 

[504.]  1  Das  folgende  ist  mit  heilerer  Tinte  und  vielleicht  von  anderer  Hand 
geschrieben.    1  A  schrieb  zuerst:  pred.  Btipnlationem,  strich  dann  stip.  wieder  atts. 


St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  165*.  or.  mb.  c.  sig.  pend.  del.  (A). 


v. 


22» 


Digitized  by  Google 


340 


1300. 


506.  1300.  April  14.  (feria  quinta  pasche  hoc  est  XVUI  kal.  mai.).  —  Eberwinus 

Bischof  von  Worms,  die  Wormser  Richter  und  Wilhelm  Decan  der 
s.  Martinskirche  Urkunden,  dass  Engelmann  und  Lieba  seine  Frau 
Wormser  Börger  einer  Anzahl  von  Klöstern  namentlich  den  Frauen  in 
i         Liebenawen  grosse  Vermächtnisse  gestiftet  haben. 

Siegler:  der  Bischof,  die  Wormser  Richter,  der  Decan,  der  Stifter  und 
die  Prediger  zu  Worms. 

St.-A.  Luzcrn,  Gatterer'sther  Apparat  nr.  297.  or.  mb.   Das  Pergament  ist  sehr 
beschädigt,  so  dass  vieles  nur  achtrer  entziffert  werden  kann.  Die  5  Siegel  ebenfalls  sehr 
io  rerleUt  hängen  an  braunwoUenen  Schnüren, 

Druck:  Schannat  II,  156  im  Auszug.  —  Heg.  Scriba  nr.  2318. 

507.  1300.   Juli  21.  —  Heinrich  Dyno  und  seine  Frau  Paulina  verkaufen 

der  Kirche  s.  Patd  in  Worms  einen  Zins  auf  ihr  Haus. 

Judices  Wormacienscs.  Ut  ea  que  coram  nobis  et  sub  proborum  testi- 

l&monio  aguntur  fiunt  et  dicuntur  effectum  debitum  et  incommutabilem 
sorciantur,  oportet  huiusmodi  actus  scripturarum  teslimonio  communiri.  Ea- 
propter  omnibus,  ad  quos  presens  scriptum.devenire  contingerit,  volumus  esse 
notum,  quod  in  nostra  constituti  presencia  Heinricus  dictus  Dyno  et  Paulina 
uxor  eius  legittima  cives  Wormacienses  recognoverunt  et  dilucide  sunt  con- 

sofessi,  se  manu  communicata  et  unanimi  consensu  iustoque  emptionis  et 
venditionis  contractu  vendidisse  .  .  decano  et  capitulo  ecclesie  saneti  Pauli 
Wormacie  nomine  annui  et  perpetui  census  trium  librarum  denariorum 
Wormaciensium  redditus  super  curia  ipsorum,  quam  inhabitant,  sita  ex 
opposito  ecclesie  saneti  Pauli  predicte,  solvendos  et  assignandos  ipsis  . .  decano 

s»  et  capitulo  ac  eorum  ecclesie  in  perpetuum  a  predictis  coniugibus  et  eorum 
successoribus,  ad  quos  dicta  curia  devenire  contingerit,  in  festis  beatorum 
Georgii  et  Remigii,  prout  moris  est  censum  solvendi,  pro  centum  et  sex 
libris  hallensium,  et  hanc  pecuniam  dicti  coniuges  se  a  dictis  . .  decano  et 
capitulo  reeepisse  et  eis  solutam  et  numeratam  fore  publice  sunt  confessi, 

*>  tradentes  et  resignantes  prpprietatem  et  possessionem  reddituum  et  subpignoris 
prefatorum 1  in  manus  et  potestatem  . .  decani  et  capituli  predictorum,  renun- 
ciantes  omni  exceptioni  in  factum  et  doli  mali  et  quod  dicti  redditus  pro 
minori  precio  non  sint  venditi  et  specialiter  omni  iuris  auxilio  ecclesiastici  et 
civilis,  quibus  dictus  contraclus  rescindi  posset  ex  nunc  vel  in  futurum ;  preterea 

»dicta  Paulina  de  non  repetendo  redditus  huiusmodi  per  modum  dolis  aut 
donationis  propter  nuptias  fidem  loco  iuramenti  presütit  corporalem.  Ut  autem 
premissa  rata  et  firraa  permaneant,  presentes  litteras  ad  peticionem  tarn  .  . 
decani  et  capituli  quam  coniugum  predictorum  sigillo  nostre  curie  dedimus 
fideliter  roboratas.      Datum  et  actum  anno  domini  M.CfcC.  in  vigilia  beate 

«Marie  Magdalene  presentibus  .  .  decano,  .  .  scolastico,  Wernzemanno  Amelle, 
Heinrico  dicto  Span  cantore  Nuhusen«,  canonico  ecclesie  predicte,  Heilmanno 


[507.]    '  prefatorum  steht  zweimal,  das  nceitemal  unterpunetiert. 


Digitized  by  Google 


1300. 


341 


Judei,  Johanne  Drukindi,  civibus,  Eckehardo  tabellione  curie  nostre  et  aliis 
pluribus  probis  et  honestis  ad  hoc  vocaüs  et  rogatis. 

St.-A.  Darmstadt:  Worms  nr.  J56c.  or.  mb.  c  sig.  pend.  dei. 
Druck:  Baur  HU.  U,  598  stark  abgekürzt. 

• 

1300.   September  11.  —  Eberwin  Bischof  von  Worms,  der  Rath  und  508. 
die  Secheehen  von  Worms  treffen  ein  Uebercinkommcn  wegen  Ueber- 
lauf  der  StadtscJitUdcn  und  Verwaltung  des   Ungelts.  (Dritte 
Bachtung). 

In  godes  namen.  Wir  bischof  Eberwin  der  rat  und  die  seszehene  von 
Wormesze  viriehen  und  dun  kunt  allen  den  die  disen  brief  anesehent  oderio 
horent  lesen,  daz  wir  anegesehen  han  den  uberlauf  der  schulde,  da  milde 
unser  stat  swerliche  bekumert  ist  und  daz  daz  ungelt  der  stedc  niht  also 
bewaret  unde  besetzet  was  nochin  ist,  als  der  stat  not  unde  nutze  werc. 
Daz  vörwerthere  ze  bewarne,  so  sin  wir  uberkummen  gemeinliche,  daz  die 
seszehene,  die  unser  herre  der  bischof  und  der  rat  gekoren  hant,  und  auch  15 
die  seszehene,  die  die  gemeinde  gekoren  hant,  soln  beliben  biz  an  santhc 
Marthins  dag  der  n eheste  der  nu  kumet,  und  an  deme  selben  santhe  Marthins 
dage,  so  soln  die  erstin  seszehene  unsere  herren  des  bischoves  und  des  rades 
mit  den  seszehenen  von  der  gemeinde  benennen  ic  in  der  parren  vönf  biderbe 
man,  die  ir  ere  hant  und  jegelicher  ubir  driszig  jar  sie,  nennen  uf  irn  cit.ao 
unde  wcrdcnt  sie  dar  ane  zweien,  so  sal  iz  stan  an  unserme  herren  dem 
bischove ;  swelchen  der  gestet ,  daz  sal  Vorgang  han ;  uszer  den  zweinzegen 
sal  unser  herre  der  bischof  und  sin  rat  seszehene  ie  uszer  der  parren  viere 
kysen  und  uszer  den  seszehenen  der  sal  ie  uszer  der  parren  einre  mit  den 
herren  vonme  rade  zwein,  der  sal  einre  ein  burgermeister  sin,  obe  man  wil,  2s 
die  seshe  soln  ein  virtdeil  jaris  das  ungelt  emphan,  also  daz  die  selben  seshe 
daz  ungelt  bekern  und  bewenden  sohlt  an  der  stede  ba  und  an  der  stede 
nutz  uf  irn  eit  an  alle  geverde;  und  die  grosze  bushe,  da  man  daz  ungelt 
mit  emphehet,  die  soln  die  seshe,  die  danne  über  deme  ungeltlie  sitzent,  be- 
veln  der  vier  eime  uszer  den  parren,  die  über  deme  ungelthe  sitzent,  und  so 
die  zwene  sluszele  zu1  der  bushen  sal  man  bevcln  den  zweien  herren  von 
deme  rade,  die  danne  über  deme  ungelthe  sitzent,  unde  swan  daz  virtdeil 
jaris  uzget,  so  soln  die  seshe,  die  daz  ungelt  daz  virtdeil  jaris  emphangen 
hant,  deme  bischove  und  deme  burgermeister  sagen,  daz  sie  häufen  den  rat 
und  die  seszehene  von  den  parren  unde  soln  danne  rechenen  daz  ungelt 
von  deme  virtdeil  jaris,  wie  viel  si  iz  emphangen  hant;  und  swar  si  iz  ge- 
geben hant,  und  uf  der  stat  so  sal  man  ander  seshe  dar  setzen  in  der  selben 
wise,  als  da  vor  gescriben  stat,  also  daz  der  bischof  und  der  rat  zwene  von 
deme  rade  darbenennen  soln  und  die  seszehene  von  den  parren  vier  andere 
dare  benennen  soln  und  die  seshe  die  soln  daz  ander  virtdeil  jaris  daz  un-«> 
gelt  emphan  und  uzgeben  unde  berechen  uf  irn  eit  als  da  vor  gescriben 


[508.1   1  A:  du  zu  der;  du  ist  wieder  durchgestrichen. 


Digitized  by  Google 


342 


im 


slat;  daz  sal  man  aber  dun  unde  halthen  und  rechen  ie  zu  deme  virtdeil 
jaris  als  da  vor  gescriben  stat  biz  daz  jar  uzget;  daz  jar  sal  ane  gen  und 
uzgen  an  santhe  Martlüns  dage  und  an  deme  selben  santhe  Marlhins  dagc 
so  soln  die  seszehene  von  den  parren,  die  daz  vorder  jar  gesezzen  sint,  ie 

suzer  der  parren  vönf  biderbe  man  benennen,  die  ir  ere  hant,  der  sint 
zwenzig  von  den  parren,  deme  bishove  und  deme  rade  uf  irn  eit  unde 
werdent  die  seszehene  umbe  daz  benennen  sich  zwegen,  so  sal  man  der 
meyste  meinen  volgen  unde  sal  der  bischof  und  der  rat  uszer  den  zwenzigen, 
die  von  den  seszehenen  benennit  sint,  ie  viere  von  den  parren  uszer  den  zwen- 

lozigen  kysen,  die  seszehene  sollint  abir  mit  deme  bischove  unde  mit  deme 
rade  daz  ungelt  und  der  stede  not  unde  nutz  besetzen  als  davor  gescriben 
stat  uf  irn  eit  daz  jar  und  der  stede  wegestes  vorkeren  und  dan  aber  an 
santhe  Marthins  dage  so  soln  die  seszehene,  die  daz  jar  von  der  gemeinde 
uszer  den  parren  da  gesezzen  hant,  uzer  ie  der  parren  vünf  man  uf  irn  eit 

ü  benennen  dem  bischove  und  deme  rade  als  davor  gescriben  stat ,  doch  also 
daz  sie  die  oder  ir  ein  deü ,  die  da  vor  in3  gesezzen  sint,  wol  benennen  da 
mögen.  Me  ist  auch  geredet  unde  gemachet,  swan  man  sitzen  sal  umbe 
uzferthe  und  herren  zugewinene  umbe  der  siede  nutz  oder  umbe  ander  not, 
die  die  stat  anegent,  so  sal  aber  der  bischof  und  der  rat  und  die  seszehene, 

so  die  der  bischof  und  der  rat  gesetzet  hant,  dar  über  sitzen  unde  soln  aber 
der  stede  wegestes  vurkeren  uf  irn  eit  unde  wörden  danne  die  seszehene  von 
den  parren  zweiende  mit  deme  rade,  so  soln  die  seszehene  von  den  parren 
vire  uszer  den  ritdern  kysen,  die  da  sitzent  in  deme  rade,  und  die  soln  in 
uf  irn  eit  danne  raden  diz  wegestc.    Mogent  aber  die  viere  ritdere  den  rat 

•-•sund  die  seszehene  danne  einmudig  gemochen,  daz  ist  gut;  enmogent  sie  des 
niht,  so  sol  unser  herre  der  bischof  und  der  rat  und  die  seszehene  darüber 
sprechen  uf  den  eit  unde  sal  man  danne  der  meysten  meinen  volgen.  Wir 
han  auch  uberdragen  unde  sin  zurade  wßrden,  daz  wir  der  vier  sluszel  einen, 
die  da  horent  zu  der  arken,  da  der  stede  ingesigelde  inne  ist,  bevoln  han 

so  den  seszehenen  uszer  den  vier  parren,  also  daz  sie  den  vorgenanthen  sluszel 
soln  bevcln  eime  biderben  manne  under  in  uf  den  eit,  da  sie  wenen,  daz  er 
wol  bewart  sie  und  der  selbe  biderbe  man,  deme  der  slutzel  bevolen  wirt, 
der  sal  nemen  uf  sinen  eit,  den  er  unserme  herren  dein  bischove  und  der 
stat  gesworn  hat:  swelche  brieve  die  stat  gemeinliche  rurent  oder  der  stede 

wgut,  daz  er  die  niht  laze  bcsigebi  ane  wiszentheit  unde  gehengnissc  der 
seszehene,  die  da  sitzent  uszer  den  parren  oder  der  meyste  meinen  under  in ; 
Urkunde  und  ander  brieve,  die  die  stat  gemeinliche  niht  anegent,  die  sal  er 
helfin  besigeln  ane  die  seszehene,  in  dunke  danne,  daz  er  rades  bedürfe  von 
in  uf  sinen  eit  ane  alle  geverde.    Der  selbe  biderbe  man,  deme  der  sluszel 

«bevolen  wirt,  were,  daz  er  in  numme  wollhe  halthen  oder  got  ubir  in  ge- 
bude,  so  soln  aber  die  seszehene  uszer  den  parren  den  selben  sluszel  beveln 
eime  andern  biderben  man,  der  sal  in  aber  halthen  unde  besigeln  uf  sinen 
eit,  als  da  vor  gescriben  stat.  Wir  sin  auch  zerade  worden  und  uberkummen, 
daz  die  seszehene  und  die  gemeinde  bic  den  eiden,  die  sie  zehauf  gesworn 


45  5  in  über  der  Zeile, 


Digitized  by  Google 


13U0. 


343 


liant,  des  slifles  und  des  bischoves  und  der  stede  reht  unde  vriheit  zehalthene 
unz  zcbcschirmene  und  auch  ulTene  unrehte  gewalt  obe  icraan  die  dede  in 
der  slat  oder  in  den  burgvriden,  daz  sie  der  widerslen  und  weren  mögen 
ane  vrevil  uf  der  vrischen  dat,  mag  man  in  begrifen;  dede  aber  dehein 
burger  jemanne  eine  gewalt  oder  eine  dat  unde  wirt  er  nibt  begriffen  oder  s 
gebalthen  uf  der  vrischen  dat,  so  sal  man  gerethe  von  ime  eischen  als  reht 
ist  unde  sal  auch  da  mitde  begnügen.    Wir  han  auch  uberdragen,  daz  die 
seszehene  und  die  gemeinde  mögen  zu  häuf  gen  sich  zu  underredene  ane 
wapin  und  ane  geverde  und  ane  vrevel.    Wir  sin  auch  gemeinliche  uber- 
kummen,  geschehe  deheine  geschithe  oder  dat,  daz  den  vriden  rurthe,  so  sal  10 
man  gerehte  vordem  an  deme  bischove  unde  sime  rade  unde  sal  man  daz 
rehthen  innewcndig  cime  mande,  als  obe  die  seszehene  von  der  gemeinde 
oder  ir  ein  deil  kumment  zu  unserme  herren  dem  bischove  oder  zu  deme 
burgermeister  und  eischent  gerethe,  so  sal  unser  herre  der  bischof  oder  der 
burgermeister  deme  rade  beizen  zu  häuf  gebieden  an  deme  nehesten  fritdagc  15 
unde  sal  in  die  sache  künden  warumbe  man  sie  dar  ieschc  unde  sal  daz 
dun  viere  vritdage  nach  enander.    Werez  danne,  daz  sich  der  vonme  rade 
einre  oder  me  die  vier  vritdage  vrevenliche  dar  von  methc  an  ehafthe  not, 
der  sal  sinen  rat  han  verlorn.    Ist  er  ein  burger  oder  me,  so  sal  user  (!) 
herre  der  bischof  ein  andern  oder  andere  an  ir  stat  ane  allerleye  vorzugao 
setzen.    Ist  er  aber  ein  ritder  oder  me,  so  sollint  die  bürgere  einen  andern 
oder  andere  an  ir  stat  setzen  ane  allerleye  Vorzug.    Mothe  aber  der  bischof 
darbie  nibt  sin,  so  sal  er  einen  setzen  an  sine  stat  uszer  deme  rade,  die  wil 
er  imme  lande  ist.    Wil  er  aber  uszer  lande  varen,  so  mag  er  ein  andern 
an  sine  stat  setzen  alse  die  hantfesten  sagent  unde  sollint  daz  rethen  unde» 
mit  deme  gerethe  sal  begnügen  den  seszehen  und  der  gemeinde  unde  soln 
darzu  behulfin  sin  bie  dem  eide  mit  übe  und  mit  gude  gegen  allen  den,  die 
sich  dar  gegen  setzen  wollint.    Me  ist  auch  gemachet  so  man  den  vriden 
rechen  sal,  ist  danne  unser  herre  de  bischof  niht  in  der  stat  und  ist  ine- 
wendig  zwölf  milen  von  Wormesze,  so  sal  manz  ime  verbotschefthen  mitJo 
eime  brieve ;  kumet  dan  unser  herre  niht  in  den  ach  tagen  so  ime  der  brief 
geanlwftrthet  wirt,  so  mag  der  rat  den  vriden  rechen  ane  sinen  zorn.  Diz 
sal  man  unserme  herren  verbotschefthen,  iz  in  si  danne,  daz  ein  mort  oder 
dupstal  oder  raup  oder  notzug  kumit,  daz  also  daz  mans  niht  gefristen  mag, 
so  mag  manz  wol  rechen  ane  unsere  herren  zorn.    Unser  herre  dir  bischof  3& 
dir  rat  und  die  seshene  von  der  gemeinde  und  die  gemeinde  sint  uberkummen 
unde  wolhnt  daz  man  daz  uf  den  eit  ewecb'che  halthe,  swelch  unser  burger 
sin  burgreht  ufgit  und  uszer  der  stat  vert,  uf  daz  daz  er  krigen  wolle  mit 
unsern  burgern  sunder  oder  samit  und  in  niht  begnügen  wil  mit  reihe  von 
deme,  die  er  anesprichet,  der  sal  sin  burgreht  ewecb'che  verlorn  han  und<© 
sal  manz  ime  nummerme  widergeben  unde  sal  nummer  sedelhaft  werden  in 
der  stat  noch  in  den  burgfriden;  dut  er  darüber  jemanne  deheinen  schaden, 
so  sal  man  alliz  sin  gut,  swo  manz  haben  mag,  anegrifen  mit  verkeufenc 
und  mit  versclzene  unde  sal  ieme  oder  ienen,  den  er  schaden  gedan  hat,  uf 
rechen  unde  gelthen  alse  verre  alz  iz  gelangen  mag.    Ist  aber  unser  burger  45 
ctzeUcher  der  sinen  herren  oder  vrunden  helfin  wolthe  und  sin  burgreht  uf- 


■ 


Digitized  by  Google 


344 


1300. 


gebe  umbc  daz,  daz  er  die  slat  crutdes  unde  kriges  urhube,  swanne  der  sins 
kriges  ein  ende  gewinnet,  bidet  er  danne,  daz  man  ime  sin  burgreht  wider- 
gebe,  daz  ensal  man  ime  niht  versagen.  Ist  aber  unser  burger  deheiner, 
der  sin  burgreht  ufgit  umbe  daz  daz  er  crigen  wil  mit  eim  uzman,  deme 
5  sal  man  sin  burgreht  nummer  widergeben  ern  habe  sich  danne  mit  ieme  ver- 
sunet  oder  habe  die  stat  des  sicher  gemachet;  habe  man  deheine  anesprache 
von  sinen  wegen,  daz  er  dar  umbe  bde  unverzogenliche  swaz  man  sprichit, 
daz  ein  reht  sie.  Daz  diz  stede  und  unzurbruchen  umraerme  blibe,  so  han 
wir  dir  bischof  Ebirwin  unser  ingesigeldc  und  unsers  capitels  ingesigelde  mit 
«oder  stede  ingesigelde  an  disen  brief  gehenkit. 

Diz  geschach  und  dirre  brief  wart  gegebin  nach  godis  geburthe  dusent 
jar  druhundert  jar  ame  sundage  vor  den  crutzin. 

SL-A.  W.  nr.  90.   or.  mb.  (A).    Die  drei  Segel  hängen  an  rothgelbseidtneti 
Schnüren;  das  Siegel  des  Bischofs  %st  ganz  abgefallen,  das  des  Kapitels  und  der  St<uü 
15  stark  bescJtädigt.   Gleiche  Hand  wie  bei  nrs.  481.  482.  484.  490.  501. 

Druck:  Schannat  II,  156 ff.  aus  dem  arch.  ep.  Worin.  —  Reg.  bei  Böhmer, 
Fontes  II,  247.  —  Scriba  nr.  2220.  vgl.  Arnold  II,  302  ff.,  der  das  falsche  Datum 
(15.  Mai)  angiebt. 

509.  1 300.  November  8.  —  Die  8.  Paulskirche  in  Worms  lässt  sicJi  notarielle 
■•0        Abschriften  der  Urkunden  ttrs.  44  und  301  betr.  den  Eisbach  geben. 

In  nomine  domini  amen.    Anno  nativitatis  eiusdem  M.  CGC,  indictionc 

XIIII,  sexto  idus  novembris,  hora  prime,  in  presencia  mei  notarii  infrascripü 
et  testium  subscriptorum  ad  hoc  specialiter  vocatorum  et  rogatorum,  accedentes 
honorabiles  viri  .  .  decanus  et  capitulum  ecclesie  saneti  Pauli  Wormadensis 

25  ad  presenciam  reverendi  in  Christo  patris  ac  domini  Eberwini  dei  gracia 
episcopi  Wormaciensts  humiliter  supphearunt  et  instanter  petiverunt,  quod 
quedam  privilegia  ecclesie  eorum,  quorum  forma  et  tenor  sequitur,  faceret  et 
mandarel  in  publicam  formam  redegi,  cum  ob  eorum  vetustatem  et  propter 
diflicultatcm  probacionis  a  iure  eorum  possent  cadere  ipsis  privilegiis  penitus 

ao  anüquatis ;  qui  dominus  Eberwinus  Wormaciensw  episcopus  volens  probacionibus 
subvenire,  ne  veritate  occultata  iusticia  deperiret,  vocatis  eis,  qui  fuerant  evo- 
candi  et  quos  res  tangere  videbatur,  videlicct  .  .  magistro  consulum  Johanne 
de  Frisinhcim,  Gerhardo  et  Emerchone  Camerariis  militibus,  Heinrico  Dyrolfo, 
Heylmanno  Judei  et  Hcyhnanno  Holtmundi  civibus  et  consulibus  Worma- 

35  ciensibus  et  aliquibus  magistris  universitatis  scilicet  Jacobo  Macholfi,  Conrado 
diclo  Colhals,  Johanne  Lapicida  et  Syfrido  diclo  Heltli  et  ipsis  venerentibus 
et  presentibus  et  nichil  rationabile  obicientibus  propter  quod  deberet  publicacio 
impediri,  dictis  privilegiis  undique  diligenter  inscriptis  et  consideratis  eis 
invenlis  non  viciatis  non  cancellatis  nec  in  aliqua  parte  sui  abolitis,  ipse 

40  dominus  .  .  episcopus  michi  nolario  infrascripto  preeepit,  ut  eorum  tenorem 
in  publicam  formam  redigerem  ad  fidem  perpetuam  faciendam,  quorum  privi- 
legiorum  tenor  talis  est  (folgt  nr.  44).  Item  tenor  alterius  privilegii  talis  est 
(folgt  nr.  301).  Publicata  vero  sunt  suprascripta  privilegia  anno  indictionc 
mensc  die  et  hora  diei  predictis  in  pallacio  prefati  venerabilis  patris  domini 


Digitized  by  Google 


345 


Eberwini  dei  gracia  episcopi  Wormaciensis  presentibus  honorabilibus  viris 
dominis  maioris,  Nuhusensis,  sancti  Andree  et  sancti  Martini  ecclesiarum 
Worroacieimmn  .  .  decanis  et  capitulis  ad  audiendam  et  videndam  publica- 
cionein  suprascriptorum  privilegiorum  vocatis  et  rogatis,  qui  sua  sigilla  ad 
rogaturo  et  peticionem  honorabilium  virorum  .  .  decani  et  capituli  ecclcsic  5 
sancti  Pauli  predictorum  una  cum  sigilio  domini  .  .  episcopi  predicti  litteris 
presentibus  appenderunt  Nos  Eberwinus  dei  gracia  episcopus  Wormaciensts, 
qui  ad  bumilem  et  instantem  peticionem  et  requisicionem  dilectorum  nobis  . . 
decani  et  capituli  ecclesie  sancti  Pauli  predictorum  suprascripta  privilegia 
publicari  mandavimus,  sigillum  nostrum  ... 1  huic  instrumento  apponi  fecimus  10 
in  tesümonium  preinissorum.  Nos  quoque  maioris,  Nuhuscnsw,  sancti  Andree 
et  sancti  Martini  ecclesiarum  Wormacienstum  . .  decani  et  capitata,  qui  publi- 
cacioni  suprascriptorum  privilegiorum  et  mandato  in  ipsis  privilegüs  in  formam 
publicam  redigendis  infrascriplo  notario  per  predictum  reverendum  patrcm 
dominum  nostrum  .  .  episcopum  facto  ac  aliis  omnibus  et  singulis  supra-is 
scriptis  interfuimus  ad  peticionem  honorabilium  virorum  .  .  decani  et  capituli 
ecclesie  sancti  Pauli  Wormactc  prefatorum  in  tesümonium  et  ad  fidcm  per- 
petuam  faciendam  sigilla  nostra  huic  instrumento  una  cum  sigilio  ipsius 
domini  nostri  .  .  episcopi  Vfonaaciensis  duximus  appendenda.  Actum  et 
datum  anno  indictione  mense  et  die  prenotatis.  20 
f**'Zk£j  ^t  e8°  Heinricus  de  Flershcim  clericus  Wormaciensis  publicus  auctori- 

tate  imperiali  notarius,  qui  presens  fui  omnibus  et  singulis  suprascriptis, 
ipsa  originalia  vidi  et  quod  predicto  domino  . .  episcopo  ostensa  fuerunl 
et  exponi  audivi  et  vidi  non  cancellata  non  abolita  nec  viciata  in  aliqua 
ipsorum  parte  nec  in  sigillis  aliquid  vicium  et  quod  sigillum  prioris2s 
privilegii  rotundum  et  in  parte  ruptura,  sed  ymago  integra  et  liltcrc 
circumscripte  legibiles,  sigillum  vcro  allcrius  privilegii  oblongum,  ymago 
integra  et  littere  circumscripte  legibiles  apparebant,  de  mandato  predicti 
reverendi  patris  domini  .  .  episcopi  Wormacien«*s  raichi  per  ipsum  viva 
voce  facto  et  ipso  auctorilatem  prebente  ipsa  privilegia  rescripsi  etao 
formam  latitudinis  et  altitudinis  quadrati  fo ramin is  in  priori  privilegio 
signati,  quanto  diligencius  potui  hic  inserui  et  in  hanc  publicam  formam 
redegi  meique  nominis  signo  quo  utor  una  cum  reverendi  patris  domini . . 
episcopi  Wormaciensis  antedicti  ac  honorabilium  dominorum  maioris, 
Nuhusensis,  sancti  Andree  et  sancti  Martini  ecclesiarum  Wormacienstum  3s 
. .  decanorum  et  capitulorum  sigillis  signavi. 

St.-A.  Darmstadt :  Worms  «r.  155h.  or.  mb.  Da»  Siegel  de»  Bischof»  ist  ab- 
gefallen, die  4  andern  m  rothem  Wach»  hängen  mehr  oder  weniger  stark  beschädigt  an 
seidenen  rothgelben  Bändern, 

[509.]   1  Die  Stelle  ist  hier  abgescheuert  und  das  zvovtdhen  nostrum  und  huic  40 
liegende  Wort  unerkennbar. 


Digitized  by  Google 


ANHANG 


A. 

WORMSER  BRIEFSAMMLUNG. 

XL  JAHRHUNDERT. 

Der  Codex  Vat.  Palatinus  930  (A)  enthält  eine  früher  unter  dem 
Namen  LorscJier  Briefsammlung  bekannte  Sammlung,  welche  neuerdings 
von  P.  Ewald  im  Neuen  Archiv  der  Gesellschaft  für  ältere  deutsche 
Geschichtskunde  III,  321 — 340  in  ihrem  gangen  Umfange  besprochen 
und  erläutert  worden  ist,  nachdem  schon  früher  Würdtwein,  Nova  Sub- 
sidia  dipl.  I,  32  ff.  aus  dieser  Handschrift  (saeculi  XII)  und  A.  Mai, 
Spicilegium  Romanum,  Romae  1841,  V,  147—153  einiges  daraus  mit- 
getheilt  haben.  Ferner  hat  Mone,  Anzeiger  für  Kunde  der  deutschen  Vor- 
zeit 1838,  204 — 212  aus  einer  in  Karlsruhe  befindlichen  modernen  Ab- 
schrift 8  Briefe  abgedruckt,  von  welchen  Böhmer,  Notizcnblatt  (Beilage 
zum  Archiv  für  Oester.  Geschichtsquellen)  1855  p.  520,  und  Giesebrecht 
II*,  675  ff.  einige  Nummern  nachgedruckt  haben.  Lernen  wir  aus  dem 
Verzeichniss  von  Ewald  den  Umfang  dieser  Sammlung  kennen,  so  gebührt 
J.  von  Pflugk-Harttung  (P.-H.),  Her  Italicum,  Stuttgart  1883  (die  Vor- 
rede ist  vom  April  1884  datiert)  das  Verdienst,  zuerst  26  Nummern 
p.  382 — 416  nebst  Erläuterungen  p.  719 — 727  abgedruckt  zu  haben  (von 
Dr.  A.  Mau  in  Born  coüationiert).  Die  meisten  dieser  Briefe  bczieJten 
sich  auf  Worms  und  zwar  fallen  eine  grosse  Anzahl  in  die  Zeit  des 
Bischofs  Azecho  von  Worms  1025—1044.  Doch  sind  nähere  Zeit- 
bestimmungen der  einzelnen  Briefe  kaum  möglich,  da  das  Material  aus 
jener  Zeit  viel  zu  spärlich  ist.  Für  unsern  Zweck  entnehmen  wir  den 
besten  Drucken  die  Briefe,  welche  sich  mit  einiger  Wahrscheinlichkeit  auf 
Worms  beziehen  lassen  und  zwar  theüeti  wir  sie  nach  der  Reihenfolge 
mit,  wie  sie  bei  Ewald  nummerierl  sind,  während  Pflugk  (alias  Harttung) 
eine  Einordnung  nach  Gruppen  (Wolzo  nr.  6—9,  Poppo  10—12,  Ruothard 


Digitized  by  Google 


Wormser  Briefsammlung,  XI.  Jahrhundert. 


3  47 


13—U,Ebbol5—19,  Immo  20—24,  Egübert25—26,  Reginhard  27— 28, 
II.  29—30,  Verschiedene  31 — 32)  vorzieht.  Die  Bricfgrupi>c  Immo  ist 
neuerdings  von  H.  Bresslau,  Jahrbücher  des  deutselum  Reichs  unter 
Konrad  II,  Band  II,  p.  531  ff.,  mit  Erläuterungen  abgedruckt  worden. 


UEBERSICHT  UEBER  DIE  WORMSER  BRIEFSAMMLUNG 
CODEX  VAT.  PALATINUS  930. 

Pflngk- 

Boob    Cod.  Vat  fo!.   Ewald     Harttung  Andere  llerauegeber. 


nr. 

1 

*  • 

r 

*  • 

2 

2 

2 

3 

AnFf'ln  Mai  nr  1 

3 

2' 

*  • 

24 

BrPHsla.il  nr  6 

4. 

3. 

5. 

Mono  nr.  6.    Mai  nr.  2.  Giescbrecht 
11 3  p.  678.  Bresslau  nr.  3. 

5. 

3'. 

6. 

6 

4' 

8 

> 

7 

*  • 

5 

9 

10. 

« 

5' 

10. 

9 

0 

6' 

13. 

Moni;  nr  1     Giescbrecht  Ii.  675. 

»■ivi Iis-     in  t     a  ■         v.*  i *jv ■ ' a  v  vaa *         f  * 

10 

7 

14. 

Mai  nr.  4- 

*'iui    tat  •    ■  • 

11 

*  M  • 

7' 

*  • 

15 

12 

8. 

16. 

13. 

13 

8' 

17. 

14 

9 

18 

22. 

Brnsslau  nr  4 

1R 

<t 

»f. 

19 

nr  W 

yf                    III  •  *Jm 

Iß. 

9. 

20. 

17. 

10. 

21. 

18. 

13'. 

22. 

19. 

16'. 

25. 

15. 

20. 

17. 

26. 

16. 

21. 

18. 

27. 

Mone  nr.  5.   Mai  nr.  5.   Böhmer  No- 
tizcnblatt  p. 520.  Giesebrechl  p.  677. 

22. 

19. 

28. 

23. 

19. 

29. 

24. 

21. 

3t. 

21. 

Bresslau  nr.  1. 

25. 

21'. 

32. 

18. 

26. 

22'. 

34. 

27. 

25'. 

35. 

19. 

28. 

26. 

36. 

29. 

29. 

37. 

30. 

30'. 

38. 

11. 

31. 

31. 

39. 

12. 

32. 

31'. 

40. 

348 


Wornwcr  Brief Kunmlung. 


Pflugk- 

Bom    Cod.  Vat  ful.  Ewald  Harltung 


33.  32.  41.  17. 

34.  33'.  43.  20. 

35.  34.  44.  31. 

36.  35.  45.  32. 

37.  35'.  46.  25. 

38.  36.  47. 


Brcsslau  nr.  2. 


39.  36'.        48.  29. 

40.  36'.       49.  27. 

41.  37.  50. 


42.  39'.  51. 

43.  40.  52. 


Mone  nr.  3. 


44.  40.        53.  26. 

45.  40'.  54. 


46.  41.        55.  14. 

47.  41'.  56. 


Monc  nr.  8. 


48.         42.  57. 


49.  42'.        58.  7. 

50.  44.         59.  8. 

51.  46.         61.  28. 


1.      —  E.  preposito,  assumpla  crucc,  abnegatis  omnibus,  deum  consequenü  E. 


preccs  devotas  in  Christo.   „Quando  quidem  —  capita  sua." 

Schreiber  klagt  über  seine  NoÜi  und  bittet  um  lineuni  pannum  ad 
damidem. 


2.     [1025—1044].  —  H.  hofft  auf  die  Ankunft  des  Bischofs  A(gecho?  von 


Domno  A.  sumrao  pontifici  nomen  meritis  ornanti  H.  suus  utinam 
dignus,  cum  omni  fratrutn  calcrvula  oraminis  ac  serviminis  munia.  Sani- 
tärem vestrt}  prosperitatis  adventum  optavimus;  et  merito  optavimus,  quia 

tovobis  secundo  et  incolomi  nullam  adversitatis  procellam  nos  evertere  formi- 
damus.  Scd  nec  linguQ  officium  prevalet  ad  explanandum,  nec  mentis 
intentio  sufficit  ad  cogitandum  quantum  gaudü,  quanlumque  spei,  vestri 
laboris  meta,  iocundissünique  vestri  adventus  gratia  nobis  arrisit.  Talern 
enim  patronum,  tanlQque  religionis  virum  quis  non  amabit?  quis  non  hono- 

ii  rabil?  Nam  qui  omnibus  prodesse  conatur,  merito  ab  omnibus  veneratur. 
Adsurgat  igitur,  universorum  salvatori  laudem  tollcndo  Wangia  tanti  presuhs 
fulgoribus  iüustrata.  Gaudeat  et  ipsius  congregatio  gregis,  nunquam  in- 
visibilium  dentibus  luporum  laceranda,  salvo  baculo  pastoris;  tamque  pr§- 
senüs  gaudü  gratia  communi  voto  surgamus  in  h§c  verba;  l^tenlur  ce,li  et 


Worms). 


"    Digitized  by  Google 


XI.  Jahrhundert. 


349 


exultet  terra,  et  cetera.  H§c  de  communi.  Quid  autem  ego  inestimabili,  ut 
iterum  ad  vos  pater  sanete  respiciain,  vestr§  pietatis  misericordia  vivens  et 
viclurus?  Quid,  inquam,  tali  tantoque  tarn  saneto  tarn  egregio  pastori  vero- 
que  Christi  confessori  dignum  aut  honostum  apportabo,  quem  totius  expertem 
consilii  nullius  decoratum  preüositate  virtutis  nullus  ignorat?  Verum  enun  & 
vero,  si  cuneta  sermonum  genera  <meis  nutibus  servirent,  tarn  dementem, 
tarn  paterne  miserationis  gratiam  vestra  ex  parte  mihi  exhibitam  explanarc 
non  sufficerent.  Sed  quod  valeo,  cum  devotione  Petri,  quam  devotus  impendo. 
Non  cessat  igitur  mens  mea,  cum  omni  desiderio  animQ,  tota  mentis  inten- 
tione  preeibus  insistendo,  lacrimas  effundendo,  deum  inquietare,  quatinus  vos  10 
salvum  et  incolomen,  veluti  tota  plebs  vobis  subiecta  precatur,  conservare 
dignetur. 

Der  Bischof  A.  ist  offenbar  Azecho,  der  von  1025—1044  auf  dem  bischöflichen 
Stuhl  m  Worms  sau;  s.  oben  die  Urk.  nr.  49—51.  Zorn'sehe  Chronik  ed.  Arnold 
p.  41,  der  ihn  sum  Grafen  von  Nassau  macht,  wogegen  Bresslau,  Jährlicher  des  d.  Reichs  u 
unter  Konrad  II,  Band  I,  p.  96  nr.  2  trifft  ige  Gründe  anführt.  Er  mm  dem  König 
Konrad  H  sehr  nahe  acxt<uulen  haben,  wie  aus  dem  unter  nr.  4  folgenden  Brief  hervor- 
geht. So  wird  er  auch  in  der  Urk.  Konrads  II  $.  d.  1026.  Febr.  14.  Augsburg,  Schannat 
II,  49  (SL  1903)  fidelissiiuus  genannt.  Als  Tag  seiner  Weihe  wird  von  Schannat  I,  336 
und  Zorn  L  c  41  der  5.  Dee.  1025  angegeben.  » 


[1036 — 1038].  —  Bischof  I(mmo)  von  Arejseo  schreibt  an  Bischof  A(zccho) 
von  Worms. 

Domino  A.  sanete.  Wormaciensis  ecclesie.  vencrabili  episcopo,  I.  Aritinus 
sive  quod  verius  est  peregrinus,  quiequid  frater  fratri  sive  filius  patri.  Fra- 
terne.  caritatis  debitum  ex  parte  noslra  Semper  vobis  impendi,  ne  dubilelis,  25 
et  quia  dorn i na  nostra  imperatrix  secum  nos1  retinere  statuit,  quasi  nostris 
consentiens  votis,  gratias  ago  deo  et  sibi.   De  adiutorio  vero  et  servitio  nostro, 
quo  vos  indigere  per  legatum  nostrum  percoepimus,  multis  modis  pensamus, 
quomodo  facilius  sive  cum  hominibus  propter  difficultatem  temporis  et  vie, 
seu  cum  bestiis  de  nostro  gaforio  vobis  dirigeremus.    Recogitavimus  tandemso 
nobiscum  aliquando  carius  fore  tempore  oportuno  buccellam  amico  mitti, 
quam  prandium  sine  necessitate  parari.    Et  ideo  tamquam  filius  devotus 
benigno  patri,  mittimus  vobis  parvulam  caritatem,  precantes  benigno  aflectu 
suseipi,  ut  cum  familiaris  rei  deo  iubente  abundaverit  prosperitas,  quod  modo 
est  quasi  marmoreum,  tunc  fiat  subito  donum  aureum.    Caeterum  de  itineress 
seu  de  reversione  nostri  senioris  imperatoris,  quam  desiderando  desideramus, 
nobis  si  quid  sapiatis  intimare  rogamus. 

Dieser  Brief  faOt  nach  P.-H.  in  die  Zeit  K.  Konrads  IL  und,  da  Immo  um 
1037  Bischof  von  Areszo  wurde,  in  die  Jahre  1036-1037.  Breslau  nimmt  im  Gegen- 
Mts  zu  P.-H.  auf  Grund  einer  verschiedene  Lesart  (Zeüe  26  nos  statt  von)  an,  40 
Immo  habe  sich  im  Gefolge  der  Kaiserin  befunden,  während  er  de  itinere  aeu  de 
reversione  nostri  senioris  imperatoris,  quam  desiderando  desideramus  von  Azecho 
Nachrichten  erwartet.  Der  Kaiser  aber  war  am  15.  März  1038  in  Arezeo;  nach 
Ostern  trennten  sich  Kaiserin  und  Kaiser,  indem  entere  nach  Born  reiste,  letzterer 
nach  Unteritalien.   In  diese  Zeit  gehört  also  dieser  Brief.   Azecho  von  Worms  «vir  <s 


[3.]   >  P.-H.:  vos. 


350 


Wormaer  Briefsammlung. 


also  1038  in  Italien  und  madUe.  den  Zug  Konrad*  nach  Campanien  mit.  Bresslau  rer- 
muthd  ferner,  das»  Immo  von  Arezzo  Diakon  in  Worms  gewesen  und  durch  Bischof 
Jiurdutrd  von  Worms  an  dm  Hof  Konrads  gekommen  sei.  Ihm  wird  wegen  seine* 
Fkisse*  vom  Custos  ron  TltieJ  in  einem  an  ihn  gerichteten  Schreiben  über  die  Wunder 
5  der  h.  Walpurgis  (Ada  SS.  Febr.  DU,  548)  hohes  Lob  ertheUL  vgl.  Wattenbach,  Geschieht*- 
quellen  I»,  p.  349  und  360. 

4.  [1036  Juli—Augttst].  —  I(mmo)  schrcilrt  dem  Bischof  A(zccho)  über  die 

Verhältnisse  am  kaiserliehen  Hofe. 

A.  presuli  §gregio  dilectoque  suo  domno  I.,  quiequid  est,  eodem  indignus, 

io  orationis  hostias  in  deo  mactandas.  Vestre  itaque  1  sanetitati  obaedienter,  ut 
dignum  erat,  ac  dcccntcr  paruissc  nunciumque  vestnim  domnae  nostrae  im- 
peralrici  studiose  ac  diligenter  presentavissc,  ex  hoc  aperte  sciatis,  quod  eam 
ipsam  vestri  muneris  partem  propria  manu  reeepisse  non  dubium  est.  Deinde 
quanta  bei)  igni  täte  quantaque  gratiarum  actione  vestro  se  patrocinio  et  ora- 

ismine  ac  servitio  visitari  meminerit,  crebra  ac  sollicita  vestrae  sanilatis  inter- 
rogatio  inanifestat;  in  quo  videlicet  idoneos  atque  placidos  vobis  tesles  adfuisse 
credatis,  dominum  H(einricum)  scilicet  cum  tenera  coniuge  Chunegunda, 
quam  ctiam  post  vestrum  discessum  a  nemine  se  amigdalis  donatam,  paternis 
verbis  consolatam,  satis  muliebriter  ingemuisse  sciatis.    Preterea  iter  vobis 

aodomni  nostri  C(onradi)  imperatoris  felix  prosperumque,  quantum  adbuc  sciri 
potest,  donuntio.  Audivimus  enim,  Saxones  ad  adiutorium  süi  uniformiter 
armari.  Porro  autem  nec  illud  vos  latere  volo,  quod  legati  Anglorum  nostrae 
iuniori  domnae,  nuper  infirmae,  nunc  autem  deogratias!  valenti,  missi  sunt; 
qui  vero  dixcrunl  sibi  bacc:  „Infelix  ergo,  inquiunt,  et  iniusta  noverca  vestra*. 

r.  Arduichenut,  germano  vestro  regnum  fraude  subripere  cupiens,  universis  pri- 
matibus  nostris  convivia  maxima  eclebravit,  et  nunc  cos  prece,  nunc  pretio 
corrumpere  satagens,  iuramenüs  sibi  suoque  nato  subiugare  temptavit;  qui 
vero  non  solum  ei  in  aliquo  huiusmodi  non  consenserunt,  verum  etiam  nuntios 
prefato  germano  vestro,  quatenus  ad  eos  cito  redeat,  unanimes  transmiserunt." 

soSed  illi  quidem  talia.  Ad  baec,  ut  fidcliter  semper  faciam,  notum  fieri  vobis 
volo,  episcopum  Mettensem  cum  gratia  magna  a  curte  recessisse,  archiepisco- 
pum  vero  C(oloniensem)  atque  episcopum  L(eodinensem) ,  abbatem  E.  atque 
abbatem  Brum(iensem)  simul  cum  domna  nostra  usque  IV  id.  augusti  manere 
dieque  eadem  ipsam  a  Noviomago  Saxoniam  tendere  depositum  laudalumque 

s»  habere.    Quando  magis  sapio,  magis  intimabo.    Bene  valete,  paler  kare. 

Vgl  Steindorff,  Heinrich  DI,  Band  L,  p.  86.  Dieser  datiert  ihn  ewischen  29.  Juni 
und  10.  Aug.  1036;  Bresslau  hingegen  setzt  ihn  in  den  Sommer  1036,  Juli  oder  Anfang 
August  (p.  216  nr.  3  und  635). 

5.  [1025 — 1044].  —  Domno  suo  A(zecho)  luce  interiori  die  noctuque  cejestia 
40         con tem plan ti  R.  vix  animalis  vocabulo  dignus,  quiequid  roranti  c^lo 

dehiscens  et  arida  tellus.   „Cum  in  superfluente  —  consolari  dignetur". 
Der  Schreiber  klagt  über  seine  Noth  an  Kleidungsstücken. 

[4.]    1  itaque  ist  später  ausradiert.   *  vestra  corrigierl  aus  nostra. 


Digitized  by  Google 


XI.  Jahrhundert. 


351 


—  [Vor  1025?].  —  A(secho?)  schreibt  dem  W(olso?).  6. 

W.  dilectorum  dilectissimo  A.  post  fragilitatis  huius  habilaculum  per- 

petu§  beatitudinis  tabernaculum.    Immense,  dilectionis  vestre,  frugalitati  pro 

omnibus,  quibus  mei  causa  vel  presentialiler  vel  absentialiter  operam  dedistis, 

et  adhuc  daturus  eritis,  non  dignas  referre  grates  queo,  scd  Ülum,  cui  nihil  s 

est  inpossibile,  precor,  omnia  meritis  vestris  reponderare.  Quod  autem  usque 

modo  non  litteris  nec  viva  voce,  quid  de  meis  rebus  vobis  innotui,  hec  causa 

est.  Verebar  cnim,  vestram  dilectionem  meorum  indiciis  inquietari,  quia  non 

vestro  nec  aliorum  amicorum  meorum  acquiescens  consilio  furtivus  aberravi. 

Nunc  vero  quando  quidem  de  vestra  mihi  servata  dilectione  non  dubito,  quic-  io 

quid  precepistis,  rescribo.    Sed  primum  deo  laudis  inpcndo  sacrificium,  vos 

valere,  et  ad  nutum  senioris  nostri  militantem,  premii  coronam,  si  non  fama 

mentitur,  labori  vestro  non  abhorrentem  accepisse.    Deinde,  si  Übet,  quid 

mecum  agatur,  acripite.    Sanus  sum  deo  gratias!  et  quid  mei  est  operis, 

Scolari  negotio  multifariam  insisto,  et  nunc  artium  ordine  conservato  musice,  15 

finem  dabo.  Celera  voto  meo  respondcnt,  scd,  quod  fidis  auribus  vestris  instillo, 

doleo,  dominum  episcopum  ita  floccipendisse,  si  quis  meorum  consimilium  de- 

lectatur,  huiusmodi  negotio  irapiger  insudasse,  et  illud  miror,  quod,  quando 

pereepit,  me  hic  loci  tarn  devotum  instare  labori,  mihi  ullius  consolationis 

gratiam  vel  magistro  meo  vel  alüs,  quorum  beneficiis  hic  vivo,  ullius  spei  fiduciam  so 

inpertire  supersedit.    Sed  credo,  quia  id  distulit  non  sine  consilio;  consilium 

autem  male  consiliantium  cum  ipsis  damnelur.    Ad  ultimum  omnia  mea  in 

vestre,  spem  gratie.  committo,  et  ut  pro  me  matreque  mea  Semper  fidus  non 

preter  solitum  intercedatis,  defensor  expostulo. 

DU  Initialen  A.  und  W.  kommen  bei  Ewald  in  den  Nummern  8.  58.  59  und  io  sr. 
vor  und  sind  wol  dieselben  Personen,  nämlich  Azecho,  der  spätere  Bischof  von  Worms 
utul  Wolzo  magister  scolarum  s.  oben  p.  45,  43.   P.-H.  meint,  A.  habe  diesen  Brief 
sowie  nr.  49  vom  kaiserlichen  Hofe  aus  geschrieben. 

[1017—1032].  —  Bobbo  Erzbischof  von  Trier  schreibt  an  F.  einen  Speirer  7. 
Geistlichen.  so 
Hat  offenbar  mit  Worms  nicht»  eu  thun. 

[1025—1032].  —  W(oleo)  klagt  dem  Bischof  A(zecho),  seine  Anstalt  leide  8. 
Mangel,  weil  die  ZaJil  seiner  Schüler  zunehme,  und  bittet  um  Unter- 
stützung. 

Venerabiii  domino  suo  A.  noraen  pontificalis  honoris  vite,  decorantiss 
merito  frater  W.  cum  omnibus  sibi  commissis ,  munus  devoüssim§  orationis. 
Volumus  vos  non  ignorare,  pater  sanetissime,  nos  admodum  triste  ferre, 
presentiam  dominalionis  vestre;  tarn  diu  corporaliter  nobis  abesse,  quam  cre~ 
dimus  semper  nobis  spiritualiter  adesse.  Variis  enim  sollicitudinum  obpressi 
anxietaübus  seimus  et  certum  habemus,  si  crebro  vestro  frui  colloquio  potuisse-  *j 
mus,  non  solum  nos  in  nostris  egeslatibus  vestrQ  prudentie.  consiliis,  verum 
etiam  promtissimis  benignissimae  exhibitionis  multum  iuvari  subplementis. 
Proinde  quod  viva  voce  nequimus  locorum  pr§pediti  intercapedinc,  his  sig- 


Digitized  by  Google 


352 


Wormser  Briefsammlang. 


norum  signis  cupimus  vobis  palificarc.  Intimaraus  celsitudini  vestrQ,  domi- 
norum  mitissime,  quam  plurimis  nos  indigere,  maxime  vero  nos  laborare 
vini  indigentia  sagin§que  penuria.  Hinc,  ut  vestre,  dapsilitatis  iuvamine  con- 
solemur,  humilitas  nostra  suppliciter  deprecatur.    Grex  enim  noster,  summi 

&  pastoris  aspirante  gratia,  in  dies  augmentatur  et  crescit,  unde  nec  mirum,  si 
non  eadem,  qu§  prius  nobis  alimentorum  administratio  sufficit.  Quo  circa, 
prout  melius  scitis  et  altius  sapitis,  quia  post  deum  in  vobis  sita  est  nostr? 
spes  salutis,  sie  vestre,  super  nos  respiciat  pietas  paternitatis ,  ne  dum  nimis 
exterioris  hominis  cogimur  necessarüs  insudare,  minus  ad  ea,  qu§  sunt  interioris, 

lopossimus  invigilare.  —  In  domino  vere  cupimus  vos,  domne,  valere. 

Ewald  meint,  W.  sei  Prior  einet  Klosters,  ich  halte  ihn  mit  P.-H.  für  identisch 
mit  Woho  dem  magister  scotarum. 

9.  [c.  Herbst  1025].  —  A(ribo  Ergbischof  von  Maine)  schreibt  der  Wormser 

Geistlichkeit  und  Ministerialität,  wie  er  wegen  Beeinträchtigung 
15        seiner  Rechte  bei  der  Wormser  Bischofswahl  über  den  König 
(Konrad  II)  empört  sei. 

Clero  militi§  et  familie,  Wormatiensi  A.  dei  gratia  quiequid  est  salutem 
cum  omni  bono.  Legalio  vestra  quantum  inaudita,  tantum  nobis  mira 
videtur.    Invitatis  me  ad  vestram  voluntatem  peragendum  in  cauda,  qui  pri- 

aomus  fore  in  electione  praesulis  Wormatiensis  ecclesiae  aut  cum  primis  esse 
debueram.  Vix  aut  nullo  modo  legatis  vel  litteris  talibus 1  credere  potuissem, 
domnum  nostrum  regem,  quae  nostri  iuris  sunt  et  antecessorum  nostrorum 
fuerunt,  nobis  absentc  velle  invadere  et  a  nobis  eligendum  et  consecrandum 
episcopum  sine  nostro  consilio  et  consensu  statuere,  nisi  vestra  eruditio  veri- 

sidica  proderet,  quod  tarn  enorme  et  incredibile  raemoratu  foret  De  indueiis 
autem  adventus  mei  ad  consecrationem  episcopi  nondum  quiequam  certi  vobis 
intimare  possumus.  Verum,  utut  haec  se  habeant,  quando  opportunum  fuerit, 
ex  debito  officii  iuxta  qualitatem  rei  neque  canonum  institula  nec  fratrum 
consilia  renuemus.  Valete. 

jo         Vgl.  Bresslau,  Konrad  II,  I,  p.  104. 

10.  [1025 — 1044].  —  Bischof  U.  (Azecho?)  von  Worms  entschuldigt  sich  bei 

dem  Erzbischof  B.  (Poppo)  von  Trier,  dass  er  bei  seinem  Empfang 
nicht  anwesend  gewesen  sei  etc. 

Serenissimo  Trevcrensis  ecclesi§  archiepiscopo  B.  omnigenc/  claritatis 
jsviro  Wormatiensis  episcopus  H.  a  se  ipso  cunetarumque  suarum  congre- 
gationum  collegio  fidelissime,  servitutis  atque  orationis  indicia.  Si  vestr^ 
reeeptionis  adventui  digne  congratulari  possem,  nihil  eo  libentius  faceretn. 
Enim  vero  et  si  tunc  temporis  nostre,  regionis  loco  aliquo  remansissem, 
omni  mentis  exultatione,  toliusque  famulicü  devotione  vos  sine  dubio  rece- 

4o         [9.]   1  Qiesebrecht  verbessert  dies  in  alterius. 


Digitized  by  Google 


XI,  .Juhrhundert. 


353 


pissem.  Sed  quamvis  corporali  absentia  vobis  abessem,  genuine;1  tarnen 
dilectionis  perfeclionc  spirilaliler  adesse  pronuntio.  Mansionem,  quam  vobis 
a  me  prestari  rogastis,  cum  omni  quo  possum  servitio  volunlarie  donabo. 
Fabrum  vero  vobiscMm2  aecommodarc  nequeo,  quia  simul  ut  a  nobis  in 
orationis  iter  perrexistis,  unus,  quem  Optimum  habui,  seculum  mutavit.  •'• 
Proinde  me  huius  rei  erga  vos  excusatum  esse  intente  deposco.  Earum 
namque  rerum  omnium  quas  vel  habeo,  vel  ullatenus  investigare  valco, 
quotienscumque  vobis  dignum  erit,  a  me  reeipiendi  securilatem  vobis  demando  *. 
Ergo  et  vestram  incolomitatem  qualis  sit  rescire  desidero,  quoniam  dum  in 
vestra  gratia  taliter  ut  modo  remaneo ,  non  ulterius  de  me  ipso  quam  de  10 
vobis,  deo  teste,  curam  habeo.  Ad  hec  igilur,  si  quid  novi  apud  vos  in 
pr^sens  acciderit,  de  vestra  parte  mihi  intimari  exopto.  Apud  nos  enim, 
preler  quod  omne  vulgus  attrectat,  rari  nihil  est;  sed  si  quando  quid  evenerit, 
certa  legatione  vobis  per  manum  pateriet. 


[1107— 1115?].  —  Die  Wormser  Geistlichkeit  unter  Ebbo  (Bischof  von 
Worms)  schreibt  an  vier  ihrer  auswärtigen  Genossen,  wie  man  über 
den  Erfolg  ihrer  Heise  besorgt  auf  glückliche  Rückkehr  hoffe  und 
berichtet  von  der  Noth  in  Worms. 

W.  W.  N.  W.  nimie,  virtutis  flore  coronaque  politis  indoctus  grex  Ebonis, 
integre,  fedus  dilectionis.  ao 

—  —  —  Notam  esse  vestre.  caritati  seimus  litem,  quam  cum  Herbi- 
polensibus  cxcrcilü  causa  habuimus;  nec  non  nostro  victorie  et  laudis  avidos 
vos  esse  non  dubitamus.  ldeo  que  nunc  instant  vestro  adiutorio  fidenter 
committimus.  Litteris  nostris  kalendis  novembris  ad  cos  direclis  hactenus 
nil  contrahiscere  audivimus.  Quo  animi  consilio  id  fecisse  dicantur,  queratü 
quem  hoc  cura  somno  excitet;  nos  vero  noeeipendimus.  Noveril  dilectio 
vestra  B.  cancellarium  eorum  legationis  gratia  nescio  quod  opus  mathemalicum, 
artem  inquam ,  Eufranoris  aut  Policleti ,  nimirum  urbis  nomen  (sie !)  ad  nos 
vexisse;  sed  nobis  non  oslendisse,  verum  secum  in  expeditionem  tulisse.  Hec 
enim  vestrQ  fraternitati  commendamus,  ut  ipsum  opus  aliquo  modo  videre» 
lemptetis  et  curam  adhibeatis,  ut  vel  aliquod  exemplar  inde  excerptum,  nobis 
mittere  non  pigritemini.  Nec  interim  cessabit  noslrum  opus  iuxta  vires 
surgere,  domno  Ebbone  operam  inpendente,  Nannonc  fundamento  ponenle, 
ceterisque  prout  quisque  valet  aut  cementum  aut  lapides  congerentibus,  non 
sine  doctoris  manibus  nostraüs  Ebbonis.    Valete.  ss 

Druck  unvollständig  Ewald  p.  326.  Es  folgt  dann  der  Vers: 
Mise  rat  has  grammaa  vocitatua  Nobile  clamaas. 

Die  chronologische  Fixierung  dieses  Briefes  ist  ausserordentlich  schwierig.  Ew. 
will  ihn  in  die  Zeit  des  schiematischen  Bischofs  Ebbo  arischen  1090 — 1106  setzen  wegen 
der  Notiz  vom  Dombau;  allein  nach  der  Zorn'schen  Chronik  ed.  Arnold  p.  60  fiel  die  4u 
Weihe  des  Doms  in  die  Zeit  des  andern  Ebbo,  der  von  1107—1115  regierte.  Offenbar 
bilden  die  Briefe  Ewald  nr.  16.  26.  26.  82  und  41  eine  Gruppe  und  es  ist  unter  E.  der 
nutguter  und  spätere  custos  Ebbo  tu  verstehen,  der  in  den  Zeugenlisten  unserer  Ur- 


[10.]  1  A:  gemine.  *  A:  vobis  aecotn.  *  Corrector  verbessert  in:  vobis  donato 
H.  Boos,  Crkandeobuch  d.  SUdt  Wurms  I.  23 


35.1 


Wormser  Briefsaramlung. 


künden  44.  45.  46  und  50  vorkommt.  Eng  hängt  unserer  Brief  mit  2?tr.  nr.  25  rw- 
summen  (Streit  mit  den  Würzburgern).  Bei  der  Dürftigkeit  aller  und  jeder  Nachrichten 
aus  dieser  Zeit  ist  es  schwer  sich  su  entscheiden. 


12.    [1026—1032?].  —  R.  schreibt  dem  A(sccho?)  und  beklagt  seine  Annuth. 

s  Tolius  ecclesiQ  speculo  et  seniori  dulcissimo  A.  castilate  tnonim  divina 
et  humana  mirabilitcr  disponenti,  R.  in  dominicc  oralionis  obsequio  omne, 
quod  amirum  et  frugi  mancipiiim  domino.  Propter  itineris  tui  dulcissimo 
reruin  adversitatem  in  luclilicam  meroris  hcremum,  ut  servus  devotissiinus, 
descendensf  per  hoc  maximc  contristor  totusque  deficio,  quia  mir§  sanctitati 

jo  tue,  cum  ceU»ris,  quihus  habundant  divitic,  nihil  acceptabilc  mitlendum  habeo. 
Verum,  si  fortuna  mihi  pleno  cornu  arridcret,  milhis  deo  altestante  pro  equo- 
rum  defectu,  quo  contristaris ,  libentiori  vol  puriori  animo  tibi,  domino,  suc- 
currendum  sudaret.  Nimirum  habui  et  adhuc,  deo  volente,  habeo  tenerum 
equum,  nuper  castratum,  nuper  frena  patientein,  nuper  deambulare  incipicn- 

ütem,  quem  ante  optimales  tuos  eligendum  produccns  eorum  consilio,  quia 
laboranti  similis  p  lau  sc.  sonitum  cervicis  discit  amare,  tibi  soli,  cui  omnia 
debeo,  domi  nutriendum  optineo.  Nam  si  illum,  tarn  möllern,  tarn  invalidum 
emitterem,  pervenire  non  valentem,  te  ipso  teste  nil  meis  damnis  tibi  profi- 
cerem.    Cesset  igitur  inimicorum  suspicio  et  a  nie  longe  longeque  tua  aver- 

aotatur  indignalio,  quia  eundem  equum  omnibus  tnodis  procurabo,  et  non 
solum  equuin,  sed  etiam  caput  et  caudara,  culem  et  corium,  et  omnia,  que, 
habeo,  tolo  mentis  et  animi  desiderio  in  spem  Iuq  gratig  distribuero.  De 
cetero,  qualiter  mee,  et  fratrum  meorum  sese  res  habeant,  non  audeo,  tibi 
scribere  plura,  quia  te  rapit  altera  cura.    Hoc  etiam  unum  tibi  denuntio, 

äs  quia  domesticus  meus  H.  assidua  magistri  sui  nostraque  aramonitione  de 
virlute  in  virtutem  scandendo,  tibi,  deo  iubente,  sano  redituro  cuiusque  servi- 
tutis  dulcedine  dignus  et  presens  exüterit.  Freier  hec,  quia  ut  scriptum  est 
in  omnibus  operibus  nostris  Semper  oportet  considerari  novissima,  et  quia 
cinis  et  pulvis  est  omnis  nostra  gloria,  cITunde  preecs  ad  dominum  pro  spiritu 

so  fralris  nostri  Arnoldi  de  saneto  Paulo,  qui  non.  marcii  obdormivit  in  Christo. 
7.jfJr*.Vale. 

WahrscJteinlich  ist  auch  hier  A.  —  Azecha,  oh  aber  IL  =  dem  prepoflitu«  Ruthard 
(*.  o.  p.  45,  41)  ist,  ide  P.-J7.  annimmt,  ist  sehr  sxceifeJhaft.  Der  hier  soteie  Ewald 
nr.  57  erwähnte  Amoldns  de  Rancto  Paulo  kommt  in  den  Urkunden  nicht  vor. 


13.    —  Eximie   pietatis  amatori  R.  per  omnia  et  in  omnibus  spe,  caritate. 

honeslate  perfecto,  W.  regnum  cejeste  ubi  resonat  vox  lQtitiQ.  „Nihil 
omnino  —  suseepero." 

W.  bittet  um  Unterstützung  in  seiner  Noth,  um  Pelzwerk  oder  ein 
anderes  Geschenk. 

40  R.  «rf  rieJleicM  identisdi  mit  dem  bei  Etrald  nr.  16  und  nr.  55.  W.  =  Woho? 


Digitized  by  Google 


XI.  Jahrhundert. 


355 


[1036  Herbst).  —  E(bho)  Schtdme ister  von  Worms  bittet  den  designierten  14. 
Bischof  I(mmo  von  Aresso),  die  schlechte  Schrift  des  Briefes  su 
entschtddigen ,  er  empfiehlt  ihm  seinen  Bruder,  befragt-  ihn  wegen 
Albold,  über  seine  Beise,  seine  Gesundheit  und  den  Bischof  von 
Worms.  i 

Dilcctissimo  domno  suo  I.  presuli  designato,  meritis  et  honore  probalo, 
E.  victima  infirmitatis,  si  quid  beatius  est  oclo  beatis.  Inprimis  oro,  ne 
grave  sit  vobis  hQC  tarn  male  scripta  perlegere:  ipse  quidem  non  scripsi, 
set  ille, 

In  cuius  manibus  niralis  pala  tenetur.  \» 

Multa  haberem  vobiscum  loqui,  si  deitate  propitia  locus  mibi  contigisset. 
Commilto  fidei  vestr§,  quam  expertam  mille  modis  habeo,  committo,  inquam, 
fratrem  meum,  committo  pro  sorore  illa  qu<}  non  agit  perperam,  committo, 
ut  senex  ille  Beniamin  suum,  ut  Tobiam  c^cus  pater  et,  ut  Virgiliane  loquar, 
committo  ut  veteranus  ille  Alexander1:  ir. 
Commisit  primis  natum  Pallanta  sub  armis 
Enec,  fido,  si  non  foret  inproba  Dido2. 

De  c^tero  scire  vellem  super  Alboldo3,  qualiter  vobiscum  militat,  preterea 
singula  veslri  itineris  et  statum  valetudinis,  et  quod  caritatis  domnus  mens 
episcopus  vobis  inpendisset  sollicitus  scire  desidero.   Valete.    Credo  me  citius:'o 
sanandum,  si  vestras  litleras  videre  promeruero. 

I.  igt  wieder  Immo  als  designierter  Bisdiof  ron  Arezzo  und  zwar  wir  er,  ah  er 
diesen  Brief  erhielt,  icarsdteinlidi  noch  in  Deutschland.  E.  ist  Ebbo  der  cuslos,  nach 
P.-II.  der  Jjehrer  Immo' 8. 


[1030  Herbst).  —  I(mmo)  antwortet  dem  E(bbo?)  von  Worms  auf  15. 
seinen  Brief. 

I.1  carus  carissimo  E.2  plcnam  karitatem  et  plurimam  salutein.  De 
scriptura  non  erit  curandum,  cum  magis  ad  sententie,  nucleum  seu  ad 
miltentis  devotionem  sit  respiciendum.  Non  enim  curo  de  lirQ  vel  arpo,  qua- 
Utate  sive  campanQ  pulcritudine,  si  tan  tum  sonum  emittit  dultiorem.  Coeterum  *> 
ut  Israel  Beniamin,  tuum  mihi  commitlis  dilectum,  qui  dum  tibi  sit  dileclus, 
non  erit  mihi  nisi  carissimus.  Diligam  eum  ut  Joseph  Beniamin ,  sed  non 
aperle,  ne  forte  inde  elatus  audatior  fiat  c^teris.  Cui  au  fem  Tobias  suum 
commissi!  equivocum,  nobiscum  dignetur  manere  in  §ternum,  et  ducat  atque 
reducat  nos  secundum  suam  misericordiam  in  viam  pacis  et  prosperQ  pro-s.-. 
speritatis.  Ad  hqc  domnus  noster  episcopus,  sicut  pater  filium  vel  mater 
unicum  dimittit  plena  caritalc  et  Ilde  non  ficta,  mc  quamvis  indignum  non 
sine  lacrimis  dimisit.   Alboldum  autem  ad  unius  anni  spacium  mihi  commen- 


[14.]  «  Eine  sreeUe  Hand  corrigiert  in  Euandor.  1  Anspielung  auf  Vergil 
Arn.  VIII,  514  ff.   *  Zweite  Hand  corrigiert  aus  Albodo.  40 

[15.)  1  naeJdräglich  eingetragen.  *  dto.  Bresslau  liest:  Carua  cari«imo  I. 
plenam  etc. 

23» 


Digitized  by  Google 


Wormaer  Briefeammlung. 


davit  et  per  meam  peticionem  prebendam  sibi  ad  sanclum  Petrum  dedit. 
Lectum  unum  honorilice  incisum  et  sellam,  similiter  duo  scrinia  lineis  laneis- 
que  et  palliis  bene  carcarata  mihi  dedit,  et  osculo  pacis  ac  signo  designans 
salutis  misericorditer  me  dimisit.  Sed  et  omnia  bona  me  habere  putassem, 
5si  infirmatem  sohtara  non  timuissem.  Ergo  te,  frater,  rogo,  ut  ubicumque 
deum  invoeaveris,  mei  peccatoris  non  obliviscaris;  si  autem  tui  obliviscar, 
oblivioni  detur  dextera  mea. 

Dieselben  Personen  wie  im  vorigen  Brief.  Die  Stelle  ad  sanetnm  Petra  tu  besieht 
sich  auf  den  Wormser  Dom. 

16.  —  Caritaü's  rnarito  F.1  fidei  propinquo  peritorum  peritissimo  M.  alieni  egens 

auxilii,  quiequid  Joseph  discretioni  Abraham  fidei.  „Non  eril  uti  — 
promissum." 

M.  klagt  Ober  die  Unredlichkeit  seiner  Freunde,  sie  suchten  ihn  dazu 
zu  bringen,  sich  non  satis  firme,  nec  ut  mihi  videlur  publice,  coniugis 

is  prebcndQ  dico  connubiis  zu  verbinden.  Tali  persuasioni  reclamarem 
nisi  vos  mihi  tanto  longius  alienari  formidarem.  Quare  hoc?  audivi 
quidem  domnam  imperatricem  in  hec  verba  venissc,  qualinus  aliquod 
fomentum  miserationis  mihi  non  pignim  ducat  impendere;  et  hoc  est, 
quod  vobis  in  infirmilatis  lecto  iacenti  musa  interpreli  propalavi.  M. 

2u         bittet  um  seinen  Rath. 

17.  —  F.1  sollicita  pars  anim<j  procurando  suo  M.  quantum  indiget  sui.  „In 

querendis  —  bis  inmorari." 

F.  antwortet  dem  M.  auf  den  vorhergehenden  Brief  in  schwülstiger 
Weise. 

18.  —  Ver§  sanetitatis  viro  0. 1  senum  baculo,  iuvenum  speculo  R.  vis  vivens 

vermiculum  cor  contritum  cum  spiritu  humiliato.  „Nil  adeo  —  vila  mea." 

R.  klagt,  dass  er  die  Gunst  und  Zuneigung  O's.,  die  er  seit  seiner 
Kindheit  genossen,  verloren  habe,  gesteht  seine  Schuld  und  bittet  um 
Verzeihung. 

so  lieber  die  Per&men  tdsst  sich  wie  bei  den  ewei  vorhergehen*  l&i  Briefen  nicht  ein- 

mal eine  Vermuthung  wagen. 

19.  [c.  1025 — c.  1035].  —  Die  Schüler  Ebbo's  von  Worms  schreiben  an  die 

Jugend  des  heiligen  Mariin  (in  Maine),  dass  die  Diöcese  sich  in 
Zweifeln  an  die  Metropole  eu  wenden  habe,  berichten  über  ihren 
u        langjährigen  Streit  mit  Würzburg  und  bitten  um  Rath. 

DilectQ  in  Christo  iuventuti  beato  Marti no  servienti,   Ebonis  farinam 
lambentes,   quiequid  dilectis  diligentes.     Pauca  vobis  scribere  non  parvus 

\U).]    1  oder  auch  E. 
[17.]   1  oder  E. 
«>  »  oder  auch  D. 


Digitized  by 


XI.  Jahrhundert 


357 


indulsit  amor;  quid  autem  in  vero  sit,  qui  solus  novit,  noverit.  Noücia  vestra 
nostre  parvitati  nubcrc  non  indignurn  ducat,  ut  diligcris  et  dilcctus,  cum  sint 
in  carne  una,  proles  inde  nascatur,  cui  nomcn  sit  dilectio  vera,  quatinus 
huius  aflinilatis  graüa  vestro  ßducialius  innitamur  consilio.  Diocesim  per 
omnia  novimus  oportere,  ex  melropolis  xcnodochia  singula  dubitando  inquircre.  * 
Dubitare  enim  de  singulis  non  est  inutile.  Non  pretcrissc  vos  putamus 
indigladiabile  litis  odium,  quod  ab  Erbipolensibus  iani  per  annorum  dicrhonium 
perpessi  suraus,  ubi  nunc  pcndeat,  sie  vobis  innotescat.  Multi  corum  a  culpa 
se  excutiunt,  et  maiorcs  eorum  huius  occasionis  obripilatione  domno  nostro 
coeterisque  urbis  nostre.  prineipibus  se  huius  rei  immunes  esse,  sub  iuramenti  11» 
obtentu  nuper  demandaverunt.  Quendam  tantum  excipiunt  Citra- Moynen- 
sem,  dicam  ne  monachum  —  et  non,  per  barbam  lovis!  non,  sed  raisam 
cuculJam  —  quem  post  carecta  iaccentem,  quid  cum  sacra  virgine  quadam 
cruroperaretur,  quidam  nostrum  aspexit.  Illum,  illum  in  culpa  relinquunt, 
illum ,  quoddam  contranos  inslrumcntum ,  cui  nomcn  natum  ficri  non  est  ts 
erexisse,  ubi  aliorum  nomine  suam  honeste  obliniret  culpam,  comperimus. 
Nc  longum  faciamus,  illc  est,  qui  abbale  suo  monoculo  quodam  duce  in  nos 
sevire  nullo  modo  erubescit.  Tarnen  aliquando  Torte  crubucril,  si  iure  gen- 
tium in  iniurias  eius  non  ulcisci  veslri  consilium  innucrit.  Huius  rei  gratia 
hanc  brachilogiam  vobis  transmittere  communiter  decrevimus.  Respondercso 
igitur  non  dedignetur  dilectio  vestra,  quid  inde  fleri  censeatis,  libenter  enim 
in  his  et  in  coteris  vestro  utimur  consilio.  Valcant  in  unum  diligentes  et 
dilecü,  foveantque  sinu  dulccm  fdiolam,  quam  cejesüs  maritus  ducat  uxorem 
multiplicando  prolem. 

VgL  die  Bemerkungen  tu  nr.  lt.  ss 

[c.  1025  —  c.  1035].  —  Der  Maineer  Jl.  versickert  die  Wormser  Jugend  20 
der  Freundschaft  der  Mainzer  und  berichtet,  dass  die  Mainzer,  um 
den  Würzburgern  nicht  eu  nahe  zu  treten,  in  dieser  Angelegenheit 
lieber  keinen  Rath  ertheilcn  wollten,  sondern  nur  zu  besonnenem 
Handeln  ermahnen.  » 

Eximie,  iuventuti  Wormatiensium,  insudanti  studüs  et  artibus  Athenien- 
sium,  R.  Mogontinus,  non  Grecus,  sed  vix  effectus  Latinus,  amicitiam  indi- 
vulsam,  fidem  inconeussam.  Amor  communis  dilectionis  optinende.  compulit 
et  compellit  nos,  quorumque  bonorum  virorum  amiciÜQ  partieipare,  ut,  quod 
per  nosmet  ipsos  nec  audemus  somniare,  per  illorum  suffragia  saltim  merc-ss 
amur  optinere.  Hanc  ergo  dilectionem  vobiscum  inire  tanto  desideramus 
avidius  et  studiosius  quanto  reverenlia  amicorum  apud  vos  tractatur  rcligiosius 
et  copiosius,  et  grates  vobis  multiplices  habentur  et  referentur,  quod  federe 
tarn  intcrnQ  caritatis  tantaque  sinceritate  dilectionis  nos  in  communionem 
vestr§  amiciti§  voltfistis  suseipere,  sed,  postquam  vera  didiceramus  relatione, « 
quoddam  odium  intcr  vos  et  Wcrzeburgcnses  haben  et  consilium  utile  ex- 
postulari,  decrevimus  potius,  ut  vobis  nostra  desint  consilia,  quam  nobis 
inpulsoribus  aliqua  ullo  modo  illis  fiant  inportuna.    Sic  quoque,  ut  amiciti^ 


358 


Wormuer  Briefsammlung. 


fe.dus  ccu  diximus  apud  omncs  bonos  conserveruus  vcstram  dilectionem  non 
oiniücrc,  nec  illos  oflcnderc  studemus.  Undc,  ul  omnium  participct  nobis 
familiaritatis  gratia,  adhQrcrc  omnibus  ardemus  quadam  mentis  et  oris  con- 
eordia,  kleoque  profecto  scimus  oportcre,  capitis  sublimilatcm  membris  omni- 
bus  sibi  adhcrcntibus  Qquc  providere,  ut  ne  illud  desperata  capitis  soliditale 
corruat  vcl  debilitet,  quasi  minus  provisuiu,  nec  aliud  supra  raoduru  eiusdem 
firmitate  capitis  confisum  surgat  et  in  tantum  extollatur,  ul  deindc  capitis 
rcgimine  frustra  reprimatur.  Hoc  rogamus,  hoc  vestra  providcat  industria, 
quod  apud  nos  Ulis,  sicuti  vobis  exoptanda  sunt  prospera.    Vos  igitur,  uli 

lodecet  sapicnles,  omnia  consilio  agcntes,  quorum  consiliis  ad  omnia  usi  estis 
ab  inicio,  hos  itcrum  opilulari  et  consulcre  vobis  in  hoc  facite  negotio,  et 
quos  haclenus  harum  rcrum  omnino  inmunes  rcliquistis,  hos  iam  ferme 
omnibus  prospcrc  cxactis,  deo  auxiliantc,  ad  aliquem  iudicandum  noUte  in- 
quielarc.    Adtiuc  aliquid  superest,  quod  licet  exponi  vcstr§  amato  et  amande. 

i%  dilectioni.  Igitur,  quamvis  ego  minimus  exislam  et  ultimus  horum,  quibus 
vcstrc,  epistolq  missum  est  opus  cximium,  priraus  tarnen  vestrum  conveni 
legatura,  cautc  cius  pcrcipicndo  rclatum,  et  quia  pretilulatos  fralres  tum 
minimc  erat  copia  intcrpellandi,  et  de  tali  Jegatione  tarn  repcnte  sollicilandi 
proposui,  mente  citius  faccre  intcnta,  qu§  tarnen  post  ca  essent  facienda. 

ao  Quippe,  hec  pauca  solus  scribebaui,  qug  alios  simili  modo  dicturos  sciebam. 1 
At,  ne  diu  pcnnis  volitans  lcbarcis,  tanto  quod  precurro  inmcrgar  equore, 
paulispcr  optans  quicscere,  salubrc  mihi  sumam  olium,  rogans  humiliter 
dcum,  ut  vobis  mittat,  qui  assidue  vos  et  illos  protegat,  custodem  pacis 
angclum.  Valctc. 


21.  [Ende  1035].  —  Ein  Mainzer  Kleriker  G.  schreibt  dem  Bisehof  A(zecho) 
von  Worms  über  die  Verhandlungen  zwischen  dem  Kölner  Erzbischof 
F(Hgrim)  und  dem  Würzburger  Bischof  B(runo)  und  andern  Meichs- 
fürsten  zu  Mainz  etc. 

Dignissimo  dilectae  filiolae  WormaÜQ  patri,  domno  suo  A.  episcopo,  G. 

so  infirmus  et  inuülis  summi  patris  familias  vespertinum  denarium.  Mallem 
aures  domini  mei  prosperis  semper  lactificarc  quam  adverso  quolibet  nuncio, 
quod  non  deect,  unetum  dominum  inquictare,  sed  quia  vos  michi  iam  dudum 
preeepisse  memini,  ne  qua  vos  eclem,  quae  michi  alieubi  innotescanl,  pre- 
cepto  et  voluntati  vestrac  in  huiusmodi  parere  non  ignoro  oportere.  A 

ssproxima,  quae  nuper  fuit,  dominica,  prineipes  regni,  scilicet  II.1  Coloniensis 
archiepiscopus ,  B.  Wirceburgensis  episcopus  cum  caeteris  compluribus  nunc 
usque  Moguntia  se  continent,  mulla  consilianles,  mulla  tractantes,  multa  con- 
ferentes.  Huius  conventus  summam  quia  intimare  vobis  certam  non  possu- 
mus,  quaedam,  quae  ipsis  referentibus  reperire  nos  contigit,  vobis  scribere 

«jeuravimus.    Fenint,  domnum  imperatorem  augustum,  veferis  existente  causa 

[20.]    1  A:  scribebam,  ton  anderer  Hand  am  Rande  sciebam. 
[21.]    1  Offenbar  ein  Fehler  con  A.,  da  Pilgrim  Ersbiadhof  toar. 


Digitized  by  Google 


XI.  Jahrhundert. 


359 


odii,  vehementer  aniuiatum  esse  in  A(dalberonem)  ducem  et  marchionem,  et 
ita  aniinaluin,  quod  convocalis  coram  »e  prineipibus,  sei  licet  E.  A.2  marebio- 
nibus  caetcrisque  prineipibus,  qui  tunc  ibi  intererant,  qualinus  ipsi  A(alberoni) 
dueatum  suum  et  marcham  iudicio  abdicarent,  preeeperat.    Sed  ipsi,  non  id 
nisi  in  presentia  et  iudicio  filii  sui  H(einrici)  regis  fieri  debere,  aeeepto  con-  5 
silio  responderunt.    Quo  vocato,  imperator  iniuriam  suam  exposuit,  filium 
suum,  quatinus  A(dalberonem)  omnimodis  insequeretur,  ul  ipso  cum  sc  diii- 
gere  cognosceret,  postulavit,  simulque  dueatum  sibi  iudicio  abdicandum  et 
nunciavit  et  rogavit.    Domnus  vero  H(einricus)  rex,  etsi  patri  per  omnia  obae- 
dirc  et  vellet  et  deberet,  memor  tarnen  cuiusdam  pacti,  quod  cum  A(dal- 10 
beroni)  pepigerat,  quod  pater  rogavit,  sc  non  posse  nec  debere  exequi  con- 
stanti  animo  iuravit.  Quod  cum  diu  tractarent,  patre  semper  et  monitionibus 
et  minis  et  precc  omnibusque  huiuscemodi  cxliorlationibus  ineumbente,  fdio 
vero  econlra  ubstinato  animo  et  nil  a  priore  sententia  mutato  recalcitrante, 
tandem  imperator  huius  doloris  immedicabili  vulnere  tactus,  cum  ita  filium  is 
suae  voluntali  decsse  videbat,  ante  ora  omnium  iam  prorsus  elinguis  sibi 
excidebat,  et  neque  loquens  neque  videns  ncque  quemquam  presenlium,  ut 
videbatur,  agnosecns  et  ita  in  cetasy  mentis  positus  intcr  brachia  tollcntium 
in  lectum  collocatur.    Post  aliquanta  ad  se  ipsum  rediens,  convocari  iterum 
iubet  filium  ad  se  et  prineipes.   Quibus  convocatis  sciens,  quia  cor  contritum  20 
et  humilialum  deus  non  despicit,  sese  ad  pedes  filii  sui  bumo  tenus  proiecit, 
lacrimis  multum  obtestatus,  quatinus  recordari  dignarelur  patris,  nc  inimicis 
gaudium  augeret,  ne  regno  dedecus,  ne  sibi  infamiam  pararet,  dum  a  patre 
discordaret,  ne  discordando  fieret  Absolon,  dum  paeifice  vivere  posset  Salomon. 
Motus  tandem  filius  püs  lacrimis  patris  ad  se  rediit ;  redüt  inquam  ad  se,  2s 
quia  exivit  a  sc;  rediit  vero  ad  se,  dum  rediit  ad  obaedienciam ,  ad  preeep- 
lum,  ad  voluntatem  patris.    Sed  ita  rediit:  iuramentum,  quod  A(dalberoni) 
feeit,  patri  aperuit,  eiusque  iuramenti  E(gilbertum)  episcopum  auetorem  fuissc 
rclulit.    Quod  cum  imperator  vehementer  iratus  ab  E(gilberlo)  episcopo,  an 
ita  esset,  requireret,  ille  non  dissiinulavit,  non  negavit,  sed  sc  id  ea  causa 30 
fecisse  memoravit,  quatinus  A(dalberoncm)  regi  fidum  faceret;  qui  non  aliud 
esse  iuramentum  dixil,  ni  quod  absque  iuramento  custodiri  oporteret,  scilieet 
nc  sibi  in  bonis  suis  dampno  esset,  ni  forte  ex  iudicio  perdidisset.   Quo  per- 
cepto  imperator  vehementissime  in  episcopum  animatus,  inconvenientibus  et 
multimodis  convieiis  cum  magna  verecundia  ac  pudore  limen  excedere,  cami-3.% 
nadam  egredi  preeepit.    Quo  facto  redivit  ad  iudicium,  abdicaturque  A(dal- 
beroni)  ducatus  et  marcha.    Ergo  dicunt,  ipsum  A(dalberonem) ,  confisura 
Cruvvatis  et  Mirmidonibus8,  regiae  potestati  vellc  rcsislere,  cuius  occasionis 
timorc  ccssabunt  domi  Bavvarii  ab  indicta  expeditione.    Marcham  vero  ipsius 
A(dalberonis)  fertur  commissam  esse  cuidam  A.  de  L.4;  dueatum  autem  nullit 
adhuc  esse  commissum,  pro  quo  petendo  domnus  Cuono  in  isla  epdomada 
ad  curtim  proficiscitur.    Ad  ultimum,  nisi  infirmitas  corporis  mc  maxima 

*  zuerst  stand:  EA  archionibus,  dann  hat  der  Corrector  Uber  A  ein  m  über- 
corrigiert.   (riesebrecht  löst  die  Sigkn  in  Eckard  ton  Meissen  und  Adalbert  von  Oest- 
reich  auf.    *  der  Corrector  hat  vor  Mirm.  ein  a  gesetzt.    *  Von  Cfiesebrecht  in  Arnold  45 
von  Lambach  aufgelöst. 


Digitized  by  Google 


360 


Wornwcr  Briefsammlung. 


delineret,  videre  vos  tarn  diu  non  dislulisseui.   Verun tarnen  vila  comitc  videbo 
vos  citissime  et,  quae  nunc  non  scribo,  tunc  presens  loquor  vobis.  Valete. 
Vgl.  darüber  Steindorff,  Heinrich  III,  Band  I,  30  ff. 

22.  —  Lampabilis  rubrice.  emulatori  carissimo  nostro  E.  suus  B.  „Dum  spirilalcm  — 
.s         menioris.  Valete." 

Auf  das  Gcbeiss  E.'s  (vicUcicM  Ebbo?),  ihm  erbauliche  Schriften  zu 

schicken,  sendet  er  collaüones  fratrum;  die  cantica  canticorum  habe  er 

nicht.    B.  schickt  gleichzeitig  zurück:   Ysagogas  cum  c§teris  retentis 

tanlum  Ypothcücis  sillogismis,  omni  modo  petens,  ut  cathegoricos  paucis 

m         diebus  prestalis. 

Die  Antwort  darauf  ist  Ewald  nr.  32;  doch  ist  vielleicht  hier  B.  in  G.  zu  ändern 
oder  dort  umgekehrt. 

23.  [c.  1 038].  —  Der  Wonnser  Kleriker  E.  scJireibt  an  König  Heinrich  III. 

Domno  suo  H.  regi  augustissimo  E.  Wormalicnsis,  Mantua  quod  Roiiiq, 

uquod  eidem  Parma  corone.  cum  mola  dominum  molc.  Cum  nuntius  abit 
feslinus,  succensendum  non  est,  si  quid  in  ornamcnlis  verborum  titubat  stilus. 
Senioris  mei  episcopi  inopina  Irihulatio,  nc  ad  vos,  ut  optavi,  venirem,  ne 
vobiscum  gauderem,  dominumve  meum  imperatorem  in  hoc  carissimo  speculo 
contemplarcr,  ahe!  infcUcitcr  invidil  prohibuil  et  impedivit.    Sed  forlassc, 

»•qua  re  nunc  landein  non  veniam,  inquics.  Ad  quod  ego:  Her  meum  domine 
iam  pridem  Romam  ad  limina  beaü  Pelri  disposui,  quod  perficere  absque 
veslra  nolo  scientia  vestraque  licenüa.  Scd  et  domno  meo  imperatore  absente, 
sola  que.  mihi  vobiscum  spes  restal  rogandi  fiduciam  prestat,  quatinus  epistola 
veslra  domngque  mee  imperatricis  sigillala  comes  mihi  detur,  que.  nie  vestro 

«audilo  visoque  nomine  paeifice  securum  reddat,  et  aliqua  ilineri  necessaria 
per  quedam  aecomodet  loca.  Ccrtc  si  dco  ducente  salvus  rediero  domi  et 
milicio.  vobiscum  libenlcr  per  omne  tempus  militabo,  in  spem  videUcet  grätig 
et  ero  inde  letior,  si  servituti  veslre.  inlcressc  dignus  iudicor.  Quod  nie 
legalio  veslra  intcrpellavit  de  modis  non  adhuc,  ul  volui  cos  congregavi.  De 

ȟcijlero  si  veslre.  sanitatis  statum  per  epislolam  vestram1  scire  promererer,  in 

tantum  gauderem,  quod  id  cliam  pro  dono  maximo  deputarem. 

Diesem  räthsdha/Un  Briefe  folgen  noch  rätlisrfhaflrre  Verse  mit  zugdtörigem 
Sdweiben,  icdches  mit  dem  obigen  Briefe  an  Heinrich  nichts  zu  thun  hat. 

A.  fol.  20.  —  Druck:  Ewald  nr.  30. 

24.  [1027—1032?].  —  Ifmmo  Diakon  von  Worms)  schreibt  an  den  Abt 

B(eginbaM  von  Lorsch?). 

Domno  R.  abhati,  vero  Christo  confessori,  1.  huc  iter  certum,  quo 
cottidie  porrigit  animum.    Imperialis  legalio  et  preeeptum,  ne  te  vita  cario- 

[23. J    1  A:  vestri. 


Digitized  by  Google 


XI.  Jahrhundert. 


361 


rem  in  proximo  viderem,  me  detraxcrunt.  Vcrunlaincn  divine.  gratias  ago 
et  agerc  poslhinc  non  cessabo  medicin§,  qug  Ic  de  leclo  infinnilalis  in  slatum 
relevavit  pristino.  sanitatis,  triplicatutn  Ezcchi^  regis  annorum  nuiucruin  pro 
meritis  dueturum.  Id  tibi  pecculiari  solatio  spei  meapte  poscilur  tantillitate, 
et  ut  hoc  deus  provideat,  qualcnus  secundum  cor  tuum  tibi  tribuat,  ut  in  5 
salutari  suo  lgteris  et  in  nomine  saneto  eins  magnificcris.  Quis  nie  hoc 
inmerito  oplare  dicat?  nemo  enim,  qui  ignoret,  mc  multöciens  in  stabuio 
procurationis  iuq  oleo  exultacionis  perfusum,  non  soluin  duorum  denariorum 
precium,  immo  multorum  aeeepisse,  quod  tibi  cum  redierit,  ipse  verus  sacerdos 
reddat.  Ad  calccm  solite  penurig  iaculo  tactus,  tue.  largitali  precium  mearutn  10 
manuum  extendo,  ut  in  appropinquantc  pascali  tempore  alieuius  generis 
pclliceo  me  digneris  ornare,  ut  dum  isloc  munerc  corpus  calcfacio,  tc,  dulcis- 
sime,  calcfaciam  in  mentc. 

Reddat  ut  hoc  donum  tibi,  qui  dal  cuneta  bonorum, 

Ut  sine  fine  bonam  merearis  habere  coronam.  iS 

Premia  centena  redeant  tibi  tempore  pleno. 

P.-H.  utul  Ikeswlau  lösen  die  SiaJe  R.  in  Rtginlxtld,  Abi  mn  TxwwA,  seit  10H2 
Bischof  i»n  Speicr,  auf.  Immo  befand  sieh  am  kaiserlklten  Hofe  als  Geistlieher  der 
Kapelle,  in  ärmlichen  Verhältnissen. 

f  1025 -1035].  —  G.  dankt  dem  E(bbo?)  ßr  die  Erftdlung  seiner  25. 
Bitten  etc. 

E.  fralri  suo  dilecto  G.  non  sentiens  cum  Arestippo,  quiequid  Antistcnes 
Cralippo.  Natura  rcrum  fert,  ut,  qui  balbutiunt  plus  et  ceteris  libentius 
loquantur,  dum  pudorc  defectus  facundie,  copiam,  quam1  non  habent,  extor- 
quere  conantur.  Hoc  exemplum  me  tangit  et  expetit,  quem  non  adornal» 
oracionis  elegantia,  sed  garrire  cogit  temeraric,  proruptionis  inpatientia.  Sed, 
quia  non  ignotis  aut  alienis  verba  sum  facturus,  quiequid  habco,  fidelibus 
auribus  commilto  securius.  Grales  tibi  in  primis  multiplices  et  memorialcs, 
quia  preces  meas  super  caleulo  Victorini  fecisti  aeeeptas  et  precordiales,  et 
habentur,  cl  si  forluna  votis  arriscrit,  uberiores  reddentur.  Nosti  namque,  so 
operam  non  negandam  amicorum  desideriis,  preeipue  si  non  refragetur  cquitas 
postulanlis,  ut  auetor  est  in  bcncficüs  suis,  satis  scribens  comiter,  illum  bis 
dare,  quisquis  dat  celeriter.  Et,  quia  te  peticionis  mee  promptum  expertus 
sum  efleclorcm,  Ucct  imparem  habiturum  redditorem,  ingratus  et  iniurius  non 
inmerito  iudicarer,  si,  qu§  postulasti,  tibi  mitlere  aliquo  modo  gravarer.  si 
Milto  igitur  librum,  quem  rogasü,  non  tuo,  devotionis  responsurum  dignQ 
j)reconio,  sed  me  eius  monct§  alium  emendaciorem  non  invenisse  apud  nos3, 
sub  indubitat$  fidei  confirmo  testimonio,  et  eo  videlicet  mitto  studiosius,  quo 
manifestum  est,  te  preeeptis  philosophicis  delcctari  copiosius,  ut  lanto  me 
facias  obligatiorcm ,  quanlo  te  in  huiusmodi  studiis  adhibueris  diligentiorem.  *o 
Cum  autem  in  cathegoriis  multa  legantur  difficilia,  que  tarnen  a  magislris 
dicuntur  solubiha,  unum  est  de  equivocatione  habendi,  quod  me  movet  acriter, 

125.]    >  A:  quem.    *  voa?. 


Digitized  by  Google 


362 


Wormser  Briefsamralung. 


quod  ncc  per  magistros  nec  per  libros  perccpi  plcniter.  Et,  ne  te  lateat, 
quod  mihi  difficilc  videtur,  locus  hic  est,  uhi  „Socrates  cum  uxore  Itabeul* 
scriptum  habetur.  Iiide  tc  volo  esse  sollicituin,  ut,  quod  per  tue  non  polero, 
tuo  consequar  adiutorio.  Si  quid  de  slatu  meo  uosse  volueris,  dicet  tibi 
frater  Mauno,  umis  ex  tuis  diseipulis  et  cultui  tuo  deditus  et  studii  tui  non 
ignarus.  Quia  familiaritatis  inter  nos  slaluimus  nidimenta,  reslal,  ul,  quod 
inchoavimus,  per  tnutue,  dilectionis  augeamus  incrementa.  Vale. 

Dieser  Brief  ixt  die.  Antwort  auf  nr.  22.    E.  ist  der  Magister  Ebbo.    Unter  G. 
ist  rieileicht  der  Wormser  Kleriker  Gerlieb  zu  selten,  der  in  den  Urk.  nr.  13  und  44 
lororkomnä.    Ob  Manno  mit  dem  in  nr.  11  vorkommenden  Baumeister  Nanno  iden- 
tisch ist  ? 


26.  —  Tocius  sui  profectus  iniciatori  et  omnibus,  probato  adiutori,  magistro  suo 

K.  virtutc  mirahili,  et  qmjque  raüonc  disponenli  E.  secundum  in  priori 
mandatum.    „Scpe  mi  —  mercennariis  tuis." 
v,  E.  entschuldigt  mit  vielen  Arbeiten  und  Krankheiten  seine  Saum- 

seligkeit im  Schreiben ;  er  bittet  inständigst  für  einen  puer,  dem  er  trotz 
seines  Vergehens  seine  Gnade  wieder  zuwenden  möchte. 

27.  [1025—1035].  —  E(bbo?)  glatibt  sich  beim  Bischof  A(zccho)  angeschuldigt 

und  verklagt,  und  schreibt  desshalb  an  ihn  über  den  Neid  und  die 
•»  Lügmhaftigkeit. 

Domno  suo  dilecto  A.  episcopo  E.  iste  presens  suus  servimen  quadrin- 
genium  devocius  quinqetmio.  Brevis  esse  cum  volo,  multa  occurrunt  dicenda, 
quo.  si  singula  ruminarem,  tedium  vobis  inferendo  admodum  meo  iudicio 
peccarem.    Recordor,  patcr,  ex  parle  et  ulinam  ex  tolo  recordor,  inquam, 

iv.  verborum  vestrorum,  que,  sunt  vcluti  clavi  in  altum  defixi,  quibus  me  sepius 
in  vestris.  secrelis  nunc  mouendo,  nuue  castigando,  nunc  bene  promitlendo, 
sicut  pater  lilium  mulcere  soletis.  Inter  quo.  unum  frequenter  rogavi  et  fre- 
quentissime  rogabo,  qualinus  huiusmodi  gratiam  coram  vobis  inveuiam,  nc 
cuiquam  Qtnulo  meo  credatis,  prius  quam  me  vestri  in  presentia  audiatis. 

aoNostis,  domine,  et  omnes  norunt,  illum  esse  miserrimum,  qui  nullum  habet 
invidum.  Die,  pagane,  quid  sentis  de  lalibus?  Invidus  altcrius  inacrescit 
rebus  opimis.  Sed  quibus  opitnis?  Quia  tua  foveor  graüa,  quia  tua  refteior 
benignilatc,  quia  te  demente,  te  misericorde,  te  secundum  tempus  fruor 
aflabili:  hg  sunt  divitig,  quibus  invidcnl.    Quid  au  lern  de  invidia,  qua  nemo 

wnisi  miserrimus  aliquis  facile  caruerit,  tracto,  cum  etiam  einuli  mei  me 
destruendi  causa  conscientias  suas  mendatio  polluerc,  nullo  modo  crubescant? 
Sed  quia  ommis  homo  mendax,  menliatur  iniquitas  sibi ;  nefas  enim  est,  coram 
tanta  maiestatc  mentiri.  Hcc,  idco  loquor,  quia  credo,  me  penes  vos  accusa- 
tum.    Numquam  enim  cessant  amici  mei,  qui  magnificant  super  me  sub- 

40  planlationcm,  quam  deo  volonte  nihili  pendo,  donec  vestra  gratia  mihi  arridet, 
ut  hactenus  feeit  monendo.  Cuius  ammonitioni,  si  in  aliquibus  usque  modo 
minus  cfücax  extiti,  catenus  poslhac  emendabo,  quateuus  obstruatur  os  loquen- 


Digitized  by  Google 


Xi.  Jahrhundert. 


•MV.) 


tium  iniqua.  Ad  ultimum,  ad  medium  et  ad  primum,  unum  Semper  rogando 
in  occulto,  ut  prius  in  omni  accusatione  audiar,  quam  iudicer,  ne  his  accu- 
santibus  servitium  meum  preteritum  et  futurum  perdam,  sub  quoruin  labiis 
venenum  aspidum,  quoruin  lingue  gladius  acutus.  Hec  omnia  vestra  discernat 
discretio,  que  est  mater  virtutum  et  profeclio.  s 

—  Discretionis  studioso  E.  custodi 1  serpcntcm  tcnera  plumarum  vestc  gerenti  28. 
M.  vestimenti  eius  fimbriam  tangere  neutiquam  dignus,   quicquid  ovi 
vellus,  vel  agresti  reddil  agellus.    ,,Multa  volventi  —  persuasit." 

Enthält  erbauliche  Betrachtungen. 
Ein  Eppo  custos  kommt  in  Urkunde  nr.  49  ror.  10 

[1025 — 1044].  —  Festivo  patris  et  pastoris  Azechonis  doinino  R.  quod  carius  29. 
habet,  se  ipsum  servitio  prebet.    „Sepe  fieri  —  desit." 
Handelt  über  die  Unschuld. 

[1032?].  —  B(oppo  Erzbischof  von  Trier)  schreibt  der  Wormser  Kirche  30. 
über  das  Missgeschick,  welches  ihrem  Propste  sugestossen  sei  etc.  » 

Domnis  et  confratribus  0.  et  E.  cuncfijquc  sanete  Wonnatiensis  ccelesie, 
fratrum  congregationi  B.  nihil  nisi  miser  propter  peccatum,  in  quantum  valet 
et  audet,  suspirat,  oral  et  optat,  salutis  perpetue.  donum.  Audita  turbatione, 
que  paulo  ante  quadam  sinisteritate  magislrum  tetigerat  et  prepositum  vestrum, 
continuo  moeroris  ingressus  sum  heremum,  quia  prius,  quam  certitudinem  20 
cause,  cognovissem  ex  integro,  suspicionis  cuiusdam  falsg  duplici  stringebar 
nodo.  Suspicabar  enim,  aut  ex  ipsius  ncglegentia,  aut  ex  vestra,  sicut  apud 
quosdam  fieri  solet,  illum  accusari  invidia,  quoruin,  quorumlibet  foret,  merito 
mihi  stimulum  adhiberet.  Nam,  si  ipso  se  in  vestra  procurationc  neglegerct, 
quis  hoc  in  tarn  cauto  tamque  laudabilis  fame,  viro  non  doleret?  Si  autemas 
innocenter  vobiscum  conversatus  vestra  invidia  pulsaretur,  quis  hoc,  ut  parri- 
cidale  quoddam  facinus,  non  criminaretur?  Sed  quia  rei  veritas  hoc  ex 
ulraque  parte  defendit,  meroris  mei  magnitudo  decrescens,  penitus  evanescit. 
linde  vero  et  ipsius  innocentie  et  fidel itati  congratulamur  araplius  vcstrQ, 
quia,  etsi  ille,  sicut  est  humana  fragilitas,  aliquid  deliquit,  hoc  vestra  pietasso 
fraterne  compassionis  humero  laudabilitcr  portavit.  Proinde  illud  in  vobis 
compleri  certissime  spero,  si  frater  fratrem  adiuverit,  ambo  consolabuntur. 
Et  qua  consolatione?  Non  ista  foenca,  non  ista  caduca,  non  ista  transitoria, 
quam  illud  sequilur:  vc  vobis,  qui  ridetis,  quia  lugebitis  et  flebitis1;  sed  illa, 
de  qua  scriptum  est:  beati  misericordes ,  quoniam  ipsi  misericordiam  consc-31 
quentur2.     Merito   misericordiam   consequemini ,   quoniam  pia  miseratione 


[28.]  »  Ursprünglich  E.  C.  von  gleicher  Hand  ist  ustodi  nachgetragen  worden. 
[30.]    >  Luc  6,  25.    *  Matth.  5,  7. 


Digitized  by  Google 


364 


Wormser  BriefHanmilnng. 


miserati  eslis  miseriam  magislri  vestri,  et  quia  nullus  lerror  dominationis  in 
vobis  fcrvorem  poluit  cxtingucrc  carilatis.  Atquc.  enira  multe  non  poluerunt 
extinguere  caritatem.  0  Caritas,  quam  fertiges!  Forüs  est,  ut  mors,  dilectio, 
dura,  ut  inferi,  emulalio.   Inter  fortiludinem  aulein  et  duritiam  magnam  esse 

snovimus  differentiam.  Durus  enim  nec  in  bonam  partem  nectitur.  Ab  bac 
duritia,  deo  gratias,  vos  seiunxit  Caritas,  vos  in  causa  magislri  vestri  Caritas 
possedil,  vos  Caritas  forles  fecit,  et  quia  Caritas  ab  apostolo  via  eminentior 
appcllatur,  laus  vestra  in  caritatc  super  omnem  alütudinem  dignitatum  cxal- 
tabitur.   In  hac,  karissimi,  persistile,  ab  bac  nuinquam  recedite,  mansio  vestra 

10 sit  semper  in  caritatc,  quia,  qui  manet  in  caritate,  in  deo  manet  et  deus  in 
eo.  Fidern,  quam  in  magistro  vestro  cepislis  boneste,  ad  finem  honestum 
usque  perducite,  quia  melius  erat  nec  honestatem  ineipere,  quam  ab  honestatis 
tramitc  deviare.  Nullus  in  vobis  sit  Judas,  quin  potius  Judam  excludat  Caritas, 
quia  etsi  magistcr  vester  vobis  cum  illo  in  caritate  manentibus  durius  ab  quid 

»palilur,  post  passionein  tarnen  maior  gloria  speratur.  Ad  extremum  vero 
vestris  pedibus  provolutus  humillime  postulo,  ut,  quia  sepulcrum  redemptoris 
mei  causa  criminum  mcorum  aliquantulum  minuendorum  visitare  desidero, 
mc  vestre,  orationis  manus  sustentandum-  suseipiat,  quem  pessimi  criminis 
imminens  actio  gravat.    Valcat  in  Cbristo  dilectio  vestra  valequc  pcrpeluum 

soinveniat  in  vita  perpetua. 


B.  ist  offenbar  dieselbe  Person  wie  in  nr.  7  und  10,  also  Poppo,  Erzbischof  von 
Trier,  aus  dem  Schlüsse  unseres  Briefes  erhellt,  worin  es  heisst,  dass  er 

das  Grab  des  Erlösers  besuchen  möchte.  I'.-II.  verlegt  diese  Reise  in  das  JaJtr  1032 
(in  I'ick's  Monatsschrift  für  Itheinland  und  Westfalen  III,  4Tiff.),  nach  Bresslau 
2.%/.  c.  p.618  kann  die  Reise  enticeder  1028— 102»  oder  1032—1034  stattgefunden  haben. 
O.  =  Oppo  decanus  «.  oben  Urk.  nr.  49  und  E.  —  magister  Eppo  (Ebbo)  der  später 
ciutos  wurde. 


[1032?].  —  Die  Wormser  Kirche  gewahrt  B(oppo's)  Bitte,  er  sott  nach 
Worms  kommen  etc. 

so  Diguo.  memorio.  viro  B.  sanete.  Wormaticnsis  ecclesie,  humillima  con- 
gregatio  spiritalium  plcnitudincm  gaudiorimi.  Lileras  vestro  dilectionis  gra- 
tanter  atque  Icü  aeeepimus  et  bonesüssimo  nec  minus  arduo  vestre  inlentionis 
ineepto  caritatis  visceribus  congaudentes,  deo,  huius  rei  veraciter  auetori,  immo 
suasori,  gratias  egimus.    Pia  igitur  devotione  communique  affectu  honesta 

3spetilioni  vestre  assensum  prebentes,  sicut  postulatis,  utrumlibet  vobis1  pla- 
eucrit,  aut  ad  nos  venire  vel  domi  itineri  vestro,  quo  vos  satis  occupatum 
novimus,  intendere,  cQterum,  unde  nobiscum  vestra  dudum  loquebatur  epistola 
ima,  de  fide  servanda  apud  prepositum  vestrQ  suavi  et  castigate  ammonitioni 
grates  agentes,  conamur  omnimodis  ei  fide  adesse,  nec  unquam  in  hoc  defi- 

4ocimus,  id  enim  fratrura2  esse,  et  scriplurc,  et  vobis  vehementer  adsentimur. 
Valcat  in  domino  Caritas  vestra,  qui  vobis  secundum  cor  vestrum  tribuat  et 
consibum  vestrum  confirmet. 

Ist  die  Antwort  auf  den  vorhergehenden  Brief. 


131.)   1  A:  verbis.   *  B:  fratrem. 


Digitized  by  Google 


XL  Jahrhundert. 


365 


—  Domino  et  patri  suo  E.  cum  honestissima  gravitate  morum  cminentiores  32. 
promerituro  gradus  honorum  E.  per  victimam  oboedienliQ  quod  Ysaac 
AbraliQ.    „In  spem  —  digneris." 

E.  in  Noth  und  Mangel,  bittet  um  Unterstützung. 

[1025—1035].  —  E.  schreibt  an  E.  und  bittet  um  seine  Hüfe.  33. 

Archidilecto  raagistro  suo  E.  E.  scabellum  emulorum  votivum  servitutis 
donum.  Tamdiu  te  abesse  anxius  queror,  nam  in  te  maximum  consilii  mei 
abesse  confugium,  mala  mea  indicant,  que,  ex  magna  parte  tecum  lenirem. 
Ne  ad  te  ipse  modo  venirem,  ul  erat  in  voto,  rei  familiaris  intcrpolavit  inopia, 
que.  ultra  modum  insurgens  plura  mihi  divertit  commoda.  Sed  te  aliquanto  io 
fidelius  mea  fidissimis  auribus  tuis  tute  commissa,  quam,  si  presens  adessem, 
tractalurum,  virtus  et  fides  tua  satis  mihi  probata  credendi  fiduciam  prestant. 
Misi  tibi  per  quendam  epistolam  pro  curte  Adalheidis  erga  senioris  mei 
gratiam  impetranda,  que,  si  ad  te  pervenit,  necne  iusta,  modo  precare  senio- 
rein, hortare,  qualinus  ea  Uli  merear.  Impetrabilis  facile  nam  est,  qui  vinci  i& 
velit.  De  cetero,  nihilominus  perpendat  fidei  tue  gratia,  quam  pre  c^tcris 
semper  sperare  mihi  liceat,  perpendat,  inquam,  de  Huinfrido  nostro,  nuper  a 
nobis  fugiente,  quem  fruclum  laboris  mei  ibi  executus  sum.  Scitis  et  vos 
et  senior  meus,  si  licet  attestari,  scitis,  quia  sepe  querebar,  illum  tardiusculum 
esse  propter  morbum  quendam  et  deperire  volenlem.  Quod ,  quia  sibi  non  «o 
consensi,  timens  seniorem  meum,  exposcensque  cottidie  litteras  cius,  suasu 
et  conduetu  cuiusdam  Bavuarii  apud  me  legentis  evasit  et  Wirzeburc  modo 
sc  lutatur.  Huius  rei  patcr  eius  quasi  conscius  esse  credi  potest,  vehementer 
fautor  exisüt,  et  ul  ibi  docendus  permaneat,  omnibus  modis  intendit.  Num- 
quid  ita  de  nobis  meruerunt  Hcrbipolenses?  Numquid  ita  puerilis  vincetss 
affectus?  Preterea  fuge,  eius  culpam  mihi  obiciunt.  Tange  igitur  seniorem 
nostrum  consilio  tuo,  mone,  sicut  loquitur  vonerabilis  Beda  presbiter,  ut  sepiat 
aures  suas  spinis  virtutum,  ne  audiant  linguam  nequam,  linguam  incircum- 
cisam,  meditantem  et  proferentem  mendatia.  Quid  plura?  sat  sapienti  uno 
diclo,  omnia  mea  tibi  committo.  so 

Von  den  Personen  E.  und  E.  läsxt  sich  nur  mit  einiger  Sicherheit  sagen,  dass 
sie  der  Wortnser  Schule  angehörten. 

[1027—1036].  —  I(mmo  Diakonus  von  Worms)  schreibt  dem  Magister  34. 
E(bbo?). 

Domino  et  patri  carissimo  E.  magistro  I.  fidei  firmitatem  perfectQ  cari-3& 
talis  sale  condilam.  Quod  mihi  pro  palüo  ab  imperatoria  maiestate  tibi, 
patcr,  promisso  inposuisti,  secundum  preeeptum  tuum  adimplere  caute  curavi. 
Cum  enim  solita  misericordia  et  familiaritas  tua  antiqua  mentem  accenderit, 
Caritas  mecum  pullulans  tibi  recreecit.  Iam  enim  antique.  fidei  firmitatem 
repetens,  sub  umbra  alarum  tuae  caritatis  foveri  quandoque  coneupio,  quam,  *o 
pie  paler,  quia  divina  pietas  a  te  requirendam  mihi  suggerit,  noli,  queso, 


Digitized  by  Google 


300 


Wormser  Briefsammlnng. 


respucre,  quin  potius  inimicitic  totius  oblitus  fraterne,  compassionis  humerum 
nunc  acclina,  et  quo  mihi  sunt  necessaria  apud  seniorcm  nostrum  cpiscopum 
intercedendo  adiuva.  Prepositurani  quoquc  Musebahc  quondam  mihi  promissani 
hurnilibus ,  immo  scrvilibus  modis  crga  illum  acquircre  desidero.    Ergo  h§c 

i  sub  velamine  fidei  tibi  soribens  tui  anxilii,  quia  poleris,  subnixe  postulo  firrai- 
tatcm.  Si  enim  illam  mihi  [conjcesscrit  per  manus  tue.  paternitatis,  devovco 
illi  libram  dimidiam  auri  purissimi.  Si  autem  hqc  non  sufficit  exhibitio,  iuxta 
tuum  consilium  promissa  augcbo ,  tantummodo  ut  optineam ,  quod  expecto. 
Tue  vcro  fidclitati  prcmia  sua  non  deficient.    Nam  si  desiderata  te  adjuvante 

10  expostulavero ,  unum  pallium  bonum  tibi  me  daturum  in  fide  vera  promillo. 
Quodsi  in  hoc  voluntas  mea  inpleri  nequiverit,  saltcm  illum  meum  veterem 
locum  apud  sanctum  Martinum,  quem  iam  audivi  melioratum,  tua  Providentia 
dam  cunctis  requirerc  me  adiurabit.  Igitur  si  pietas  supcrna,  antiqua  miseri- 
cordie  siiq  mirabilia  renovando,  me  ad  maiora  promovere  dignata  fucrit,  fides 

u  mea  incorrupta  nostro  scniori  pcrmanebit,  atque  ea,  quo  mihi  agenda  sunt, 
omnia  secundum  suum  consilium  pariter  et  preceptum  me  facturum  in  veritate, 
que.  Christus  est,  promitto,  et  si  quem  consanguineorum  vcl  fidelium  suorum 
uiihi  commendaverit,  illum,  ut  ipse  iusserit,  tractabo,  et  quibuscumque  potero 
bonis  honorificabo.    Ergo  si  dicla  apud  illum  impctravero,  promissa  omnia 

winramento  quo  voluerit  confirmabo.  Isla  tibi  soli  legenda  transmisi,  et  ne 
publicarentur,  manu  propria  scripsi,  quo  ne  tercius  oculus  videat  vel  auris 
aliqua  a  le  audiat,  flagito  et  intime  rogilo.  Quicquid  autem  de  his  tibi 
mentc  fuerit,  vel  quem  in  his  adiutorem  tua  prudcntia  habere  voluerit,  non 
per  nuntium,  sed  potius  per  epislolam  mihi  rcmandabis. 

•js  I.  ixt  wiederum  Immo,  der  später  als  Bischof  von  Arrezzo  erscheint;  er  ist  am 
Hofe  des  Kaisers,  also  ist  der  Hnef  nach  1037  geschrieben.  Wir  erfahren  aus  diesem 
Briefe,  dass  er,  ehe  er  cum  Hofe  kam,  eine  Pfründe  bei  der  s.  Mariinskirche  in  Worms 
inneluüte.  Wie  P.-II.  auf  den  Ort  s.  Martm  im  Kreis  Edenkoben  (bair.  Pfalz)  ver- 
fallen konnte,  ist  mir  unbegreiflich.  Das  hier  erwähnte  Munebahc  ist  die  Abtei  Mosbach 

»(ansehen  Heidelberg  und  Heilbronn  am  Neckar),  welches  Otto  II  im  J.  976  der  Warmsrr 
Kirche  schadete  (St.  690). 


35.  [1025 — 1044],  —  Bischof  Afzecho)  schreibt  an  die  Schtvester  Ae.  über 
die  Frage,  ob  die  Freundschaft  und  der  Umgang  mit  Frauen  su 
fliehen  sei. 

3i  A.  non  merito  sed  gratia  vice  funclus  pontificali  Ae.  dilecte  in  Christo 
sorori  spiritalium  plenitudinem  gaudiorum.  Ecce  quam  bonum  et  quam 
iocundum  habitare  fratres  in  unum,  licet  in  psalmo  Jochim  sil!  non  minus 
tarnen  iocunda  iure  perhibetur  fratrum  et  sororum  in  deo  cohabitatio  et  spiri- 
talis  in  invicem  dilectio,  si  in  utrisque  deo  Semper  medio,  et  speculum  casü- 

w  tatis,  et  Studium  fervet  caritatis.  Sunt  nimirum,  qui  familiaritafes  et  colloquia 
mulierum  esse  fugienda  dicunt.  Cur  id  ita  sentiant,  miror,  cum  facile  inier  eas 
discretio  habeatur,  que  fugienda,  que  etiant  sit  diligenda.  Ut  de  ceteris  taceam, 
obiciunt  mihi  Dalilam.  Esto.  Sed  eius  nequitia  merito  proiecta,  cui  non 
esset  Judiht  castimonia  et  tanta  vis  consilii  dulcis  et  dilecta,  cum  in  Holo- 


Digitized  by  Google 


XL  Jahrhundert. 


307 


fernis  cervice  libido  iaceret  interfecta,  Dicam  de  nolioribus:  lohannis  certe 
et  Marie  in  spiritalis  contemplationis  dilectione  cohahitatio  magna  fuit  et 
mirifica.  Opaula  et  Eustochium  nolum  est,  beatum  Hieroninmm  virum  erudi- 
tissimum,  vestram  castitatem  animi  desiderio  dilexisse,  etiam  pbirima,  qu§ 
noluit  viris  vestra  prece  rogalus,  vobis  adscripsissc.  Licenter  igitur  dicani:  5 
Ecce  quam  bonum  et  quam  iocundum  babitare  fralres,  habitare  etiam  sorores 
in  unum ,  quia  illic  mandavit  dominus  benedictionem.  Cohabitemus  ideo  et 
nos  in  spiritu  consilii  et  pacis,  fidei  et  lenitatis,  quod  facile  apud  nie  invenies. 
Nam  deus  seit,  ex  quo  tecum  loquebar  de  rebus,  quas  tu  nosti,  semper  in 
hoc  totus  eram,  qualiter  ex  meis  bonis,  si  qua  babeo,  quibus  tu  delectaris,  10 
diiectionis  testimonium  tiiQ  voluntaü  inpenderem,  et  adhuc  illud  velle  non 
desistam,  non  panim  hjtus,  si  quid  de  meo  poscerc  velles.  Sed  et  facie  ad 
freiem  te  nunc  videre  lecumque  in  verba  venire  scias,  me  magno  desiderio 
ardere,  maxime  quia  quedam  incommoda  mihi  ex  parte  tuoruin  contigisse 
audivi,  quod  te  nollc,  bene  non  ignoro.  Recordare  igitur,  quid  tecum  trac-t:. 
laverim,  quid  vero  rogaverim,  recordare,  inquam,  et  iterum  summa  prece 
rogata,  in  proxima  pentecostes  epdomada  D.  obviam  mihi  venire  satage.  Ibi 
vero  non  questui,  sed  iustieie.  studenles  utrinque  quod  bonum  est  operemur. 
Quecumque  enim  tili  de  mc  vel  meis  ibidem  proclamaverint,  bono  animo  et 
iusla  satisfaclione  respondebo,  id  ipsum  a  te  et  a  ttiis  quero.  w 

Die  Sdneesfer  Ae.  gehört  ritJlcithl  dem  Kloster  Nonnenmüttsler  in  Worms  an; 
s.  oben  Urk.  tw.  45. 


[1031  —  1044].  —  Bischof  A(secho  von  Worms)  beklagt  sich  Mm  Erz-  36. 
bischof  B(ardo)  von  Mains,  dass  sein  Viccdominns  in  Mains  ihn 
in  dm  Rechtsansprüchen  gegen  den  servitor  Sigeh  nicht  unter  stütze .  2.-. 

SummQ  revercnlir»  viro  arebiepiscopo  Mogontino  P.  dei  dispositione 
vicetn  apostolicam  digne  sortito  A.  episcoporum  quamvis  minimus,  quiequid 
anima  et  corpore  potest  dignius.  SanctQ  malris  ecclesig  fundamentum  divina 
Providentia  satis  firmo  lapide  solidavit,  cum  vestrg  vigilantiae  curam  su|>er 
eam  edificandam  locavit,  cum  vos,  inquam,  elegit,  non  mercennarium  fugientem,  3« 
sed  pro  ovibus  suis  an imas  in pen den tem ;  non  amndinem  venlo  agitatam,  sed 
donum  dei  inmolam.  Vobis  igitur  tantc.  pietatis  viro  cum  mee  servitutis  uni- 
vcrsalitate  semper  devotissime  coraparabo.  Et  hoc  summa  veilet  divinitas, 
quatinus  id,  quod  vobis  verbis  promitto,  re  ipsa  erga  me  vestra  karitas  experiri 
dignaretur.  Inveniret  utique  mc  per  omnia  vestra  voluntas  vobis  devotum.si 
Et  id  merito.  Quiequid  enim  usque  modo  a  vestra  paternitate  mea  parvitas 
exposcebat,  facile  obtinebat.  Precepistis  autera  petitionis  mee/  causa  non 
seme),  sed  quinquies  ad  vos  perlinentis,  cuiusdam  mulieris  substantiali  parti- 
cione  vestrum  servitorem  Sigeloncm  nobis  iusta  rationc  satisfacere  et  respondere. 
Misi  ergo  Mogontinam  nuntios,  sicut  vos  dixistis,  explorandi  causa,  quQ  mihi  40 
illi,  quibus  commisistis  id  tractandum,  darent  responsa.  Sed  vicedominus 
vester  et  alii  floccipendenles,  se  oblivioni  vestram  iussionem  dedissc  respon- 


Digitized  by  Google 


308 


Wormaer  Briefsammlung. 


denint,  et  nihil  aliud  mihi  dederunt.  Qua  neccssitate  vobis  dirigo  has 
petitionis  HUcras  quatinus  recalesccns  fidci  vestrQ  promissio,  ut  vestre,  gratie. 
confido,  hec  fine  quantolius  porducat.  Quid  roulta?  Orat  pro  vobis  nostra 
dcvolio  dcum,  ut  vobis  sccundum  cor  tribuat,  consilium  conflrmet,  quatinus 
iet  corpus  in  salutari  letctur,  et  anima  in  nomine  sancto  eius  magnificetur. 


37.    [1032?].  —  A(zccho)  Bischof  von  Worms  bittet  den  Bischof  E(gilbert 
von  Freising?)  um  einen  Geleitsbrief  an  den  Ungarischen  König  etc. 

Summe  rcligionis  speculo  E.  coofficiali  suo  A.  Wormatiensis  §cclesie. 
episcopus,  vestem  nuptialem  Mariamquc  sollicitam.   Re  ipsa  consensivum  est, 

io  multotiens  evenire,  rebus  ut  incognitis  tanto  difficilius  fides  adhibcatur  verbis. 
Vellern  ergo  et  iocunde  exoptarem,  te  ipsius  rei  veritate  ipso,  inquam,  actu 
perpendisse,  quali  devotione,  quali  intentione,  quanto  desiderio  tibi  in  omnibus, 
quantum  suppetit  facultas,  animam  induxerim  ad  nutum  obtemperare.  Nec 
veneranda  tue  gra Vitalis,  ut  ita  loquar,  familiaritas  permittit,  a  me  dubitari, 

la  penes  te  parvitatem  nostram  simili  devotionis  effectu,  ne  dicam  affeclu,  recreari. 
Cogit  igitur  non  tan  tum  ipsa  Caritas,  verum  tue  tociens  experte.  probitatis 
largitas,  precum  inportunitate  tue  inveteratc,  et  semper  nove  fidei  dispositionem 
inquictarc,  quatenus  huius  epistole  portilorem  meum  scilicet  amicum  et  fami- 
liärem, domini  sepulchrum,  ipso  cooperante,  visurum,  in  tue,  fomentis  dement  ie, 

aoealefieri  pennittas,  tuamque  forma  tarn,  sigillo  solidatam,  pro  inpetranda  pace 
et  itineris  securitate  Ungarico  regi  egterisque  id  loci  cohabilantibus  amicis 
tuis  transcribi  facias.  Vale. 

J?iraH  lost  die  Sialen  A.  und  E.  in  Arnold  twt  Worms  und  Engelbert  von  Passau 
auf;  allein  wahrscheinlicher  tind  darunter  Axecho  und  Eoilbert  Bischof  von  Preisingen 
nzu  verstehen  rgl.  Steindorff,  Heinrich  III,  Band  I,  221?. 


38.    —  H.  presulum  dignissimo  B.  abbas  quiequid  valet   animo  devotissimo. 
„Quoniam  omne  —  venerande.  Valeto." 

Abt  B.  verwendet  sich  beim  Bischof  II.  für  die  Schwester  Ulhilia, 
die  er  im  Kloster  sanete,  Marie  ordiniert  liaben  möchte. 
30  Vielleicht  ist  auch  hier  wie  bei  nr.  10  H.  =  Azecho  und  das  Kl.  s.  Maria  = 


39.    (1025—1040).  —  B.  schreibt  an  IL,  sein  Freund  und  Bruder  sei  be- 
stöhlen  etc. 

Amico  suo  Hu  '.  B.  salutem  et  dilectionem.    Fidei  et  dilectionis  in- 
sstegritatem  inter  nos  vigere  certum  teneo,  si  nititur  Pinna  radice,  quod  con- 
diximus  ratum  et  perpetuum  inter  nos  fore.   Hoc  ita  esse  desidero  et  exopto 

[39.]    1  Lesung  unsicher,  vielleicht  audt  Nu. 


Digitized  by  Google 


XI.  Jahrhundert. 


369 


illud  re  cxperiri,  quando  exigit  necessitas  rei.  Quidam  frater  noster  et  araicus 
res  suas  furtiva  ablatione  amisit  et  has  illuc  devenisse  fert  opinio.  Quam  ob 
rem  exoramus  nos  et  omnis  fratrum  congregatio,  ut  vestr§  cautele.  sit  traditum 
ad  investigandum,  si  quid  ex  his  rebus  inter  vestrates*  clericos  vel  Judeos 
forte  fuerit  delatum.  Summa  autem  h$c  est  rerum,  quas  amisit:  pellicium  & 
grisum  cum  manicis  harmilinis  serico  paratis,  et  aliud  vulpinum  grisis  manicis, 
paratum  cum  linea  tunica,  et  coopertorium  vulpinum  novum,  cgteris  rebus 
pretermissis,  quia  ad  investigandum  evidentia  sunt  indicia.  Vale. 

lieber  die  Personen  diean  Brief*  lässt  sich  nidUs  sttgen  und  die  Vermuthutu^, 
P.-H.'s  darüber  siiui  völlig  unstiMaltig.  10 


[1032—1039?].  —  Bischof  A(zecho)  schreibt  an  Bischof  Reginbald  von 
Speier?). 

Gratia  et  merito  coepiscopo  R.  libra  iusticie.  sibi  commissa  regenti  A. 
solo  nomine  pastor  et  pontifex,  coltidiang  orationis  hostiam  et  totum  posse 
servitutis.  Quamvis  nonnullos  esse  vestra  Caritas  novit,  quos  me  liistais 
dilectionis  causa  amare  facit,  pre  omnibus  tarnen  vos  patrem  spiritalem,  mihi 
acceptum,  divine,  gratie,  laudes  ago,  vestramquc  dilectionem  pre  cunclis  in 
sinu  meo  gestabo;  tali  non  inmerito  gavisus  patrono,  qui  est  salus,  spes  et 
totius  ecclesie.  speculum,  a  quo  incredulus  et  infidelis  s$pe  regitur,  cuius 
salutari  munere  pauper  et  dives  o,que  letatur.  Ego,  vester  igitur  spiritalis so 
adoptivus,  tan  tarn  vobiscum  valere  sanctitatis  prerogativam  conscius,  iusticie. 
vos  operam  dare  pro  certo  confirmo.  Ubi  sapiens,  ibi  iusticia.  Cuius  autem 
rationis  occasionc  Iiqc  vobis  miserim,  sie  colligilc.  Habita  synodo  in  proximo 
ibique  tractato  iure  nostro  iuxla  preeepta  canonum  et,  ut  nos  doeuit  communis 
scientia  ingenii,  audivimus,  vestras  Qcclesias  dico  A.  et  D.  non,  ut  deberent, 
iuslificatas.  Que,  modo  synodali  decreto  tractare  pro  vestra  distulimus  caritate. 
Ergo  vestrQ  pietatis  sollertiam  rogamus,  ut  h§c  non  amplius  in  nostra  synodo 
quisquam  quejatur,  sed,  sicut  scitis,  ita  emendare  illud  velitis.  Ad  hec  vero 
supplicando  vos  pulsamus,  quatenus  in  nostro  prediolo  AM  domini  mei  impera- 
toris  potestate  pro  su§  suorumque  remedio  anime,  saneto  Petro  tradito,  vel  so 
horreum  vel  domus  aliqua,  ubi  nostra  compleri  possint  necessaria,  nobis 
aecomodetur,  eo  pacto,  quo  pro  eo  domus  habitaculo  beatus  Petrus,  cui  id 
iuris  concessum  est,  §tern$  aul$  hoslium  vobis  aperiat.  De  qjtero,  quod 
nobis  carissimum  est,  qualiter  optanda  vit§  vestr§  sospitas  se  habeat,  hoc  vel 
per  nuntium  vel  carla  fideli  nobis  rescribere  dignemini  postulamus.  35 

Vgl,  Bresslau,  Konrad  II,  Bd.  II,  p.  100  Antn.  1. 

R.  ist  gewiss  Reginbald  (nicht  Reginhard  wie  P.-H.  achreibt),  früher  Abt  von 
Lorsch,  seit  1032  Bischof  von  Speier,  beim  Kaiser  Konrad  II  irolangesxhen,  vgl.  Bresslau 
Up.  8  ff.  A.  ist  Affalderbach  m  der  Wetterau,  welches  K.  Konrad  II  am  80.  Januar 
1034  dem  Bischof  Aisecho  ivltenkte,  wofür  ihm  die  Verpllicldung  auferlegt  wurde,  das  40 
GedueJitniss  der  %erxtorbencn  Ahnen  Konradsf  tnstbesowtere  seines  früh  dtihingetjatu/enen 
Vaters  Heinrich  durch  Messen  und  Seelenfetern  tu  verewigen.  Bester  Druck  Gerden, 
Cod.  dipl.  Brandenb.  VIII,  878  nach  dem  jetzt  verlorenen  Original.  St.  2061.  Bresslau, 
Kanzlet  Konrads  II,  nr.  194. 


'  P.-H.  ve* träte*  (!). 
H.  Boot,  Urkoadenbach  d.  Stadt  Wenn.  I. 


370 


Wormser  Briefsammlung. 


41.  [1025—1044].  —  Viro  probatissimo  A.  summe  dignitalis  gradu  dignissimo 

E.  quod  arida  nimbo  germina.    „Sint  quamvis  —  conscribi." 

Ueber  Freundschafl,  A.'s  Wertb  als  guter  Christ  und  seine  Tugenden, 
die  man  schon  daraus  erkennen  könne,  weil  ihm  die  Natur  körperliche 
s  Grösse  versagt  habe:  omnia  namque  minima  maioris  ineriti  maiorisque 
dignitalis  estiinantur.  Es  folgt  ein  unsinniger  mathematischer  Beweis  etc. 
Man  freue  sich  über  A.'s  Ankunft. 
A.  wol  AzechoY 

42.  [1025— 1044].  —  Sancti  meriti  viro  B.  abbati  A.  Wormatiensis  ecclesi§  presul 
lo         indignus,  quicquid  potest  dilectionis  et  servitutis.  „Dominicum  habemus  — 

mandale.  Valete." 

Bischof  A(zecho)  schreibt  von  seiner  Trauer  über  den  Tod  seines 
am  11.  Dez.  verstorbenen  Abts  Remigius.  Abt  B.  solle  einen  Ort  zur 
Zusammenkunft  bestimmen  und  ihm  darüber  schreiben. 

43.  (1036?].  —  Bischof  Afzeeho  von  Worms)  bittet  den  Erzbischof  B(ardo 

von  Mainz)  um  sein  Gebet  für  dm  glücliichm  Erfolg  seiner  Reise  etc. 

Summe,  revercnlig  viro  P.  archipresuli  A.  solo  nomine  episcopus,  quic- 
quid spiritali  patri  filius.  Sanctitatis  vcstre  ineflfabile  merilum  non  dubiuui 
ducat  me  in  divinis  et  humanis,  quicquid  sum  vel  esse  potero,  ad  oinnem 

wvestrg  voluntalis  nutum  semper  existere  dcvotissimum  et  ita  devotum ,  ut 
clericum  decet  proprium.  Igitur  licet  non  ignoraverim  vestram  providentiam 
sibi  per  se  satis  consulentem  monitoris  non  indigere,  excitat  me  tarnen  non 
elationis  presumptio,  sed  vera  caritalis  nec  minus  debiti  ratio,  excitat  et  ecclesiQ 
sanctQ  utilitas  ad  vos  virum  incomparabilem  in  huiiismodi  tribulationc  verba 

lidirigere  deprecatoria ,  quatinus  insurgat  vestra  Martha,  sollicitudo  inquam 
vestra  surgat  et  secum  sollicitel  ad  oratiouem  episcopum  Wirceburgensem 
cum  suis,  Spirensem  cum  suis,  abbatem  Laurensem  et  ceteros  ad  id  aptos, 
qui  orando  domi  pro  nobis  vigilent,  ut  et  paganoruin  iniquitas  frangatur  et 
prosperum  iter  faciat  nobis  deus  salutaris  noster.   De  cetcro  rogat  vos  nostra 

so  dilectio ,  quatinus  in  expeditionem  ituro  ad  Norzunim 1  cum  aliqua  caritalis 

exhibitione  mihi  pateat  hospitium.  Valete. 

Darnach  scheint  BiscJtof  Aztcho  von  Worms  den  Feldsug  gegen  die  Liutizen  im 
J.  1036  mitgemacht  tu  haben;  vgl.  Brcsshtu,  Konrad  II,  Bd.  II,  217  nr.  2.  Norzunim 
ist  wol  Nörten  bei  Einbeck  (Hannover). 

44.  [1029—1035?].  —  Bischof  A(eccho)  von  Worms  bittet  den  Bischof  E(gil- 

bert  von  Freising?),  die  Ucbcrbringcr  dieses  Briefes,  Gesandte  eines 
seiner  Freunde,  sicher  an  den  Kaiserhof  führen  zu  lassen. 

E.  episcopo  A.  Wormatiensis  ecclesio  provisor  sollicitus,  quicquid  caritali 
Paulus,  nihil  sibi  preter  illam  visus.   Loquor  ac  testificor  coram  domino  Jesu, 

+j  [43.]    >  Ä:  norzunnn.   Motte:  Norzunam. 


Digitized  by  Google 


XI.  Jahrhundert. 


371 


quia  in  spiritu  gaudium  mihi  redundat,  si  vestre.  dilectioni  iuxta  volnm  cuncta 
subpeditant,  si  matri  olim  dilectissim§  Constantie  nunc  quidem  filiq,  vestra 
in  edificalione  complacuit,  si  fdios  ipsa  cducat  iuxla  cor  vestrum,  et  eedesie; 
sanete,  filios,  inquam  liberc,,  nepotes  Abrahe,  patriarcliQ.  De  cetero  rogat 
vos  dilectio  nostra,  quatinus  huius  cpistolQ  latores,  cumsdam  amici  mei  legalos,  ■'• 
vestra  legatio  ad  curiam  usque  paeifice  perducat. 

Es  sind  offenbar  die  gleichen  Personen  wie  oben  in  nr.  37. 


[1025 — 1044?].  —  Domino  convivatori  facetissimo  A.  nec  ob  hoc  minus 
iocundo  dulcique  amico  M.  suus,  ad  quodlihet  relativum  promptus,  quic- 
quid  dignum  sapiente  bonoque  est.    „Peritus  ut  —  salvum."  m 

Gott  möge  A.'s  Gemüse  gedeihen  lassen ;  M.  dankt  für  das  ihm  am 
Pfingsltage  gesandte  höchst  willkommene  Geschenk";  er  möchte  wissen, 
euius  Epicuri  magisterio  tanla  doctus  sit  arte  temperare  culinam  ut 
noveris  et  languidum  in  esuriem  provocare  convivam. 
A.  =  Azeelvot  n 


[circa  1032?].  —  R.  schreibt  an  Bischof  A(zccho  von  Worms),  bittet  um 
Geld,  damit  er  das  Gut  Alsheim  kaufen  könne  etc. 

Totius  sup,  consolationis  et  honoris  initiatori  A.  domno  tarn  meritis 
(piam  nomine  episcopo  R.  quiequid  dilectissimo  patri  filius  et  non  solum  filius, 
sed  per  omnia  obediens  Famulus.    Facie  ad  faciem  vos  sepissime  videre,  w 
tneum  est  quasi  corpus  et  animam  reficiens  gauderc.    Quod  et  nunc  quam 
maxime  vellem,  si  necessitatibus  aliis  super  alias  ineumbentibus  possem. 
Litteris  autem  committo,  que,  mallem  vivo  depromere  dicto.    Per  me  partim 
rerum  dulcissime  multum  aut  ex  vestra  doctrina  novi  oportere,  me  loci  istins, 
a  vestra  gratia  mihi  commissi,  honori  nec  minus  ulilitali  totis  viribus  provi-j.', 
dere.  Quod  et  in  presenti  Facere  festino,  vestro  subveniente  consilio  et  auxilio. 
Predium  quidem  in  Alesheim,  de  quo  aliquando  vobis  innotui,  divina  dispo- 
nente  dementia  et  mea  non  osdtante  opera,  iamiam  in  manus  nostras  tra- 
detur,  si  ex  maxima  paupertate  nostra  non  inpedielur.    Exquirunt  autem  a 
nobis  pro  co  a  feneratoribus  suis  redimendo  X  libras.    Ad  hex  rogant  in  so 
precarium  illud,  quod  in  eadem  villa  nunc  habemus  prediolum.    Sed  hoc 
pro  nihilo  puto ;  pecuniam  autem,  unde  acquiram,  ignotum  dueo.  Quapropter 
vestre,  inpulso  ianuam  misericordie,  ut  inopiam  nostram  sicut  scitis  ea  largi- 
tate,  qua  pauperibus  erogare  soletis,  reminisci  velitis.    AI  non  ideo  pater 
sanete  tarn  inportune  ad  vos  clamo,  quin  luce  lucidius  videam  vestram  necessi-  jj 
tatem  quam  plurimam  et  neecssitati  non  convenientem  substantiam.  Quando 
autem  locus  et  tempus  mihi  dabitur  vos  videndi  et  conloquendi ,  si  meum 
non  renuitis  consiliolum,  quasi  digito  pecuniam  monstravero  preter  vestrum 
dampnum.    De  cetera  pro  rebus  quibusdam,  inter  abbalem  et  vestrates  trac- 
tandis,  die,  qui  ad  h§c  definienda  constitutus  est,  ad  sinodum  Sahsenheim  veni  4» 

24» 


372 


Wornwer  Briefsammlung. 


et  abbatem  vel  aliqucm  suorum  mihi  rcspondentera  non  inveni.    Igitur  pro 

re  utraque  prescripta  vestra  desidero  precepta. 

K.  kann  die  gleiche  Persönlichkeit  sein,  wie  oben  im  Itrief  nr.  12  oder  auch  wie 
in  nr.  24.   Die  beiden  Ortsnamen  Alesheim  und  Siwhsenheim  kommen  öfters  im  Cod. 
5  Lauresh.  als  eu  Ixnrsch  gehörig  vor  und  enthalten  somit  eine  Jimdeutung  auf  Lorsch. 
Aus  dem  Chron.  Laur.  (SS.  XXI,  410)  erfahren  wir,  dass  AU  Humbert  (seü  1033) 
Sachsetdieim  dem  Kloster  entfremdet  hatte. 

47.  [nach  1049?].  —  Der  Klerus  von  Mainz  und  Worms  beschwert  sich  bei 

Kaiser  II(einrich  III?)  über  die  Bedrückungen  Friderichs  von  Fulda. 

io  Laicorum  speculo,  clericorum  baculo  II.  imperatori,  tarn  pio  quam 
sapienti  cor  conlritum  et  humiliatum  non  despicienti  cJericalis  universalitas  in 
Mogunliensi  et  Wormaciensi  episcopatu  habilans,  si  quid  valet  in  domino 
gementium  et  lacrimantium  oratio.  Vide  domine  afllictiones  nostras,  vide  et 
attcnde,  si  est  dolor  sicut  dolor  noster.   Hactenus  pater  piissime  apud  vestros 

is  predecessores  homines  fuimus  et  cum  hominibus  conversati,  nunc  in  tem- 
poribus  vestris,  quod  deus  avertat,  sumus  des  pect  i  et  nec  inter  homines  nomi- 
nandi.  Surrexit  enim  contra  nos  Fridericus  quidam  Vultdensis  et  quiequid 
ad  opprobrium  et  confusionem  clericorum  potest  exeogitare,  tum  apertc  tum 
occulte  non  cesset 1  eruetare.   Quod  ut  aplius  intelligant  aures  dominier,  vult 

:tocnim  illc  prediota  cum  suis  consentientibus  omnes  clericos,  et  si  quos  ex 
clericali  natos  sanguine  sub  suo  invenerit  iure,  exleges  et  exheredes  efficere, 
quod  et  proeul  dubio  efficiet,  nisi  per  vos  ei  ille  resistat,  qui  Naman 3  anti- 
quitus  non  solum  Mardochacum  sed  omnes  sui  generis  cupientes  exlirpare 
non  cessavit  sapienter  humiliare.    Resurgat  igitur  vestra  imperialis  dignitas, 

üspes  et  consolatio  nostra,  et  repugnet  adversario  nostro  eo  gladio,  quo  eos, 

qui  in  sua  feritate  confidunt,  comprimitis,  eaque  resistatis  fortitudine,  qua 

discordantibus  et  calumniantibus  nobis  resistere  soletis. 

Motte  und  Ewald  weisen  diesen  Brief  Heinrich  III  eu.    Wart  nicht  eher  an 
Heinrich  II  zu  denken? 

48.  [1025 — 1044].  —  Suq  soli  post  deum  spei  et  solalio  A.  presuli  dilecto  et 

unico  M.  cum  fidc  et  devotione  Abrah§  post  deum,  quod  sibi  habet 
carissimum  mente  et  corpore.    „Posset  domine  —  pingue  fiat." 

M.  schreibt  an  Bischof  A(zecho?),  dass  dessen  Brüder  und  Knechte 
wol  seien,  berichtet  von  seinem  Amtseifer  und  meldet,  dass  ihr  Bruder 
35         Amoldus  de  saneto  Paulo  am  7.  März  gestorben  sei. 
Vgl  nr.  12. 

49.  [circa  1025?].  —  Der  Schüler  A(aecho?)  beklagt  sich,  dass  W.  den  Ver- 

läumdungcn  seines  Feindes  vertrauend,  Hin  bei  der  Kirche  an- 
geschuldigt habe  etc. 

40        Amico  suo  W.  olim  dilecto  A.  pauper  scolicola,  parva  scolarum  munera. 
Pauca  volui  vivis  vobiscum  communicarc  loquelis,  sed  timui,  ne,  si  locum 

[47.]    »  A:  emt   *  oder  Haman. 


Digitized  by  Google 


XI.  Jiihrhnndt'rt. 


373 


et  tcmpus  ad  hcc  convenicns  preriperem,  inanilcr  laborcra  hunc  suscipcrem. 
Putavi  namque,  si  partem  audiretis,  ut  aliqua  occasione  toturn  audire  nollctis, 
aut,  si  totum  pcrcipcrc  vellclis,  pro  toto  rcspondcre  nollclis,  aut  non  consone 
rcsponderetis.    Proindc  litteras  pro  me  orare  feci,  non  titncns,  quin  has 
lcgatis,  et  si  contra  non  rcspondeatis,  racionis  tarnen  veritatem  apud  vos  s 
pcrpendatis.   Ergo  he,c  attendite,  nunc  a  me  scripta,  prius  a  Salomonc  dicta : 
Est,  ait,  aniicus  secundum  tempus  suum  et  non  permanebit  in  die  tribulationis, 
et  est  amicus,  qui  convertitur  ad  inimiciciam,  et  est  aniicus,  qui  odium  et 
rixam  et  convitia  denudabit1.    Et  post  pauca:  Amico  fideli  et  anliquo  nulla 
est  comparalio  et  non  est  digna  recompensatio  auri  et  argenti  contra  boni-io 
tatem  illius  fidei a.    In  illo  postremo  genere  amicorum  elegi  vos,  habui  et 
colui,  servavi  et  nulla  mca  culpa  huius  amicitig  sanetitatem  violavi.  Quo- 
modo  autem  eam  erga  nie  servaretis,  vobismet  ipsi  conscius 3  estis.  Forsitan 
dicelis,  vos  illam  integre  et  pure  custodisse  et  in  nullo  corrupisse,  aut  culpa 
artificiose  in  me  traiecla,  dicetis,  me  iugum  illius  suave  prius  abiecisse  eti» 
inbonesle  illam  adulterasse,  aut  forte,  si  hec  non  dicitis,  altiorem  cogitationem 
habetis,  vos  ea,  quo.  fecistis,  non  contra  me  fecisse,  sed  ad  emendationem 
ineorum  factoruin  respexisse.    Quibus  est  breviter  respondendum :  Amicitiam 
inter  nos  honeste4  fundamento  inpositam  non  pure  custodistis,  quando  ini- 
micutn  meum ,  de  me  omnia ,  que  potuit ,  mala  dicentem ,  super  mea  crimi-  ao 
natione  audistis,  et  non  solum  audistis,  sed  multipliciter  omnia  que  dixit 
confirmastis.    Aliud  quando  de  relationc  eius  non  credenda  habuistis  aliquid 
contra  me,  quam  vis  non  verum,  etiam  si  de  factorum  meorum  correptione 
provideretis,  nonnc  oporluit,  id  prius  milii  diecre  quam  §cclesi<;?  Est,  ne  hic 
ordo  rectus  correptionis  primum  ecclesiQ  dicere,  quem  dominus  noster  ultimum  2* 
preeepit  esse?    Sed  respondebitis ,  id  non  vos,  sed  alium  §cclesi§  dixisse. 
Credat,  qui  velit.    Ego  veraciter  in  hoc  credo,  quod  vidi  et  audivi.  Nam, 
quis  fratrum  duetor  vel  orator  fuit  preter  vos  ?  Certe  fratribus  hoc  est  ecclesie. 
dixistis,  et  non  solum  dixistis,  sed  alios  vos  contra  me  commotum  videntes, 
in  quibus  discordie,  fontem  extinguere  debuistis,  et  si  parum  verbis,  vultu  et  au 
habitu  in  me  commovisüs,  forsan  et  illud  dicelis,  propter  hoc  Ulis  dixisse,  ut, 
si  quam  culpam  erga  me  factam  haberent,  recognoscerent.    Absit,  domine, 
ut  hoc  dicatis.    Tali  enim  animo  et  habitu  in  inicio  flamme,  vos  vidi,  ut 
hec  a  me  nunquam  possint  credi.   Quapropter  veraciter  eos  contra  me  com- 
movisüs et  ita  inflammastis ,  ut,  si  vestro  animo  in  me  placato  nunc,  eos.as 
quam  libentissime  lenire  vellctis,  minime  proficeretis.    Igitur  maiorem  fidei 
spei  sororem  in  me  corrupistis  nec  ego  iugum  eius  abieci  nec  eam  adultcravi 
nec  aliud  seniori  meo  dixi  vel  dicere  feci,  nisi,  quod  omnes  preter  usum  sine 
offeusione  possent  audire,  et  eius  rci  polest  argumentum  esse,  quod  ipsius 
testimonium  audacter  interpellavi,  et  etiam  id  ab  eo  impetravi.  Ergo  ut  salva  <o 
vestra  dicam  gratia,  non  ego,  sed  vos  estis  in  culpa.    O  deus  deus,  quo 
respiciam?  quem  mihi  fidelem  amicum  inveniam?    Omnes  aniici  mei  sunt 
secundum  tempus  et  non  permanent  in  die  tribulationis,  ad  inimicitiam  quasi 
harundo  vento  agitata  facillime  inclinant,  odium  et  rixam  et  convicia  denu- 

[49.]    1  Eodi.  6,  8  und  9.    *  Eccli.  8,  15.    *  besser  xeol  conseii.    *  tvol  heuern 
hoaesto. 


Digitized  by  Google 


374 


Wormser  Briefsaiiinilung. 


dant;  nullus  est  fidelis,  nec  talis  mihi,  quabs  cgo  sibi.  Adhuc  vestra  defen- 
dendo  aliquid  ut  puto  contradicitis.  Audivi  enim,  nisi  fallor,  vos  dicerc,  quic- 
quid  in  hoc  fecislis,  si  niagister  non  essetis,  et  talia  zelare  non  deberetis, 
nun  contra  ine  sed  pro  me  potius  staretis.    Quid  contradicam?    Dicat  pro 

inte  iJle  antiquus  sophista:  fronte  capillata  post  hgc  occasio  calva.  Mallem 
vos  firmirorem  habere  defensionera,  quia  h§c  facillinie  retunditur  per  vcrilaleni. 
Numquid  oportuit,  vos  per  magisterium  vestrum  sororem  illaw,  que  paciens 
est,  benigna  est,  que  non  agit  perperam,  post  tergum  rcicere?  Numquid 
propter  honorem  vestrum  divinum  debuistis  transcendere  preeeptum?  Ait 

10  enim  ipsa  veritas ,  si  peceaverit  in  tc  frater  luus ,  corripe  cum  inier  le  et 
illuin  solum,  si  audierit  te,  lucratus  es  euni».  An  deeuit,  vos  propter  car- 
nalem  favorem  me  fratrem  vestrum  in  divinis  et  humanis  hbris  aliquid  quamvis 
purum  valentem  sie  annichilarc  et  tarn  vilem  facere  et  externa  oprobria  in  me 
suscitare?    Quia  non  solum  contra  me  dixistis,  quQ  audistis,  immo  maiora 

i.%ad  ea  magnificanda  ipse  exeogitastis.  Quid  dieet  de  his  senior  noster,  si 
comperiet?  nihil  enim  opertum,  quod  non  revelelur6.  Certc  laudabit  vos,  in 
hoc  non  laudabit.  Ecce,  quoniam  omnes  defensiones  vestras  vel  excusationes 
parum  scriptis,  multum  in  cogitationibus  meis  refelli  atque  discussi.  Quid 
ullerius  dicam?   Uactenus  quidem  dilexi  vos  propter  virtutem,  propter  quam 

•.oTullius1  docet  nos,  cos  ctiam  diligerc,  quos  numquam  vidimus.  Propter 
eain  nimirum  vos  dilexi,  amavi  vos  propter  verum  amorem,  posthac  amabo 
vos  propter  timorem.  Timeo  enhu,  ue,  cum  commota  sit  aqua,  vos  veniaüs 
et  me  in  piscinam  non  sanationis  sed  confusionis  mittatis.  Sufficianl  Iiqc 
vobis,  o  amice,  soh  legenda,  non  enim  alium  invitavi  ad  Iiqc  videnda.  Vobis 

:stantum  he,c  scripsi  non,  ut  vos  corriperem,  aut,  qu§  facienda  essent,  doecrem; 
stultus  namque  essem,  si  Minervain  littcras  docerc  vellcm,  sed,  ut  sciatis, 
me  nec  muluin  nec  surdum  nec  ita  slultum  vel  exeordem  esse,  quin  aheuius 
scientie,  tilio,  me  vestientc,  sapiam,  ubi  quis  me  pungit,  et  intellegam,  ubi 
me  quis  ungit. 

:w  Die  Personen  sind  dieselben  wie  in  nr.  Q.  Der  senior  ist  offenbar  Bischof 
JJurchard  von  Worms. 

50.    [circa  1025?].  -  W.  sucht  den  Zorn  A(zccMs?)  zu  bertüiigm  und  bittet 
um  Versöhnung. 

W.  non  tarn  in  preterito  dilecto,  quam  in  futuro  diligendo  A.  antique, 
3-svestigia  dilectionis.  Licet,  nc  rogo,  rursus  amicum  meum  paucis  appellare, 
et  ea,  qu§  sunt  in  animo,  per  eas,  quas  dicunt  notas  intcllcctuum  assignarc. 
Licet  nisi  fallor  non  enim  ille  is  est,  cui  lectio  molesta  vel  gravis  aut  cornu- 
peta  videatur,  talibus  namque  totam  diem,  quam  longa  est,  non  invitus  vel 
oflensus,  sed  potius  plenam  hinc  ducens  dclectationem  immoratur.  Ergo  ad 
«0 vos,  o  dileetc,  respiciens,  loquar  pauca,  vos  autem  paucis  intellcgitc  mulla. 
Memini  quidem,  ante  non  longum  tempus  nie  scriptis,  quid  durius  vos  appcl- 
lasse,  et  vcstrQ  suavitatem  dilectionis  aliquantisper  exaeerbasse.  Commolo 

»  Matth.  18,  15.   •  Matth.  10,  26.   '  Oic.  Lad.  9,  29. 


Digitized  by  Google 


XI.  Jahrhundert. 


»75 


namque  fatcor  animo  dixi  magis  verbis  quam  factis,  magis  voce  quam  veri- 
tate,  dixi,  quod  non  feci,  nec  facio,  dixi,  me  vos  hactenus  amasse,  proplcr 
vestre,  virtutis  amorem,  posthac  autem  aniaturum  esse  propter  timoreui. 
Delcnda  sunt  haec  verba,  quQ  tantum  brevis  furor  irg  dictavit,  ponenda  sunt 
verba,  qu$  Johannes  immo  Jesus  per  Jobannem  super  pectus  suum  recum-  5 
bendo  sui  dulccdinem  nectaris  haurientem  de  dileclionc  imperavit.    Non  dili- 
gauius,  ait,  verbo  neque  lingua,  sed  opere  et  veritate  *.  Igitur  vere  diligamus 
nos  invicem,  quia  Caritas  ex  deo  est,  et  omnis,  qui  diligit,  ex  deo  natus  est 
et  cognoscit  deum.   Nam  idem,  qui  supra  de  perfectione  dilectionis  preeipiens, 
si  diligamus,  inquit,  invicem,  deus  in  nobis  manet,  et  Caritas  cius  in  nobisio 
perfecta  est*.    Et  de  timore  excludendo,  limor,  ait,  non  est  in  caritate,  sed 
perfecta  Caritas  foras  mittit  timorem,  quoniam  timor  poenam  habet  ;  qui  autem 
timet,  non  est  perfectus  in  caritate 8.    Nam  quis,  ut  Tullius  Johanni  veraciter 
consentit,  sed  que,  conventio  Christi  ad  Bclia]  ?   Quis  consensus  templo  dorn  in  i 
cum  idolis?    Videamus  tarnen  pagani  verba  non  ficta.    Quis,  ait,  aut  eumn 
diligat,  quem  metuat,  aut  eum,  a  quo  sc  metui  putet?    Sed  quoniam  nunc 
aliquam  feci  mentionem  de  preeeptis  Tullii,  que,  de  vera  scripsit  amicicia, 
übet  adhuc,  salva  pace  Iohannis,  item  de  eodem  colligere  pauca.    Par  est, 
ait1,  primum  ipsum  virum  esse  bonum,  tum  alterum  similem  sui  querere, 
in  talibus  enim  ea,  quam  laudamus  stabiütas  amiciciae  confirmari  polest,  w 
Hac  dilectionis  informatione  vellem  et  ego  bonus  esse,  sed  quamvis  non  sum 
bonus,  tarnen,  ne  me  conlaudem  nec  me  vituperem  ipsc,  non  sum  nimium 
malus.    Qualiscumque  autem  dei  gratia  sum  vel  esse  potero,  bonum  aliquem, 
cum  quo  amiciciae  vel  dilectionis  non  curandum  est,  quo  ea  nomine  vocem 
tantum,  ut,  quod  dico,  intcllegatur,  stabilitalem  exercere  possim,  invenire  desidero.  »5 
Nam  ut  verbis  eiusdem,  quem  supra  dixi*,  utar:  digni  sunt  amicicia,  quibus 
in  ipsis  inest  causa,  cur  diligantur;  rarum  quidem  genus,  sed  omnia  preclara 
rara.    Igitur,  ut  idem  in  alio  loco*  virtuti,  ait,  quo,  est  maxima  causa  vere, 
dilectionis,  opera  danda  est,  sine  qua  nec  amiciciam  nec  ullam  rem  consequi 
possumus,  ea  vero  neglecta,  qui  sc  amicos  arbitrantur,  tum  so  denique  errasse  so 
sentiunt,  cum  gravis  aliquis  casus  experiri  cogit.    Nec  sunt  1  III  audiendi,  qui 
virtutem  duram  et  quasi  ferream  esse  quandam  volunt,  que,  quidem  cum  in 
multis  rebus,  tum  in  amicicia  tenera  est  atque  tractabilis.    Ergo,  ut  cum 
auetore  supradicto  firmissimum  faciam  clavera  dilectioni,  cum  conciliatrix 
aniicicie,  virtutis  opinio  fuerit,  difficile  est,  eam  manere,  si  defeceris  a  virtule.  3.s 
Item  de  illius  usu  necessario.    Non  aqua,  inquit7,  nec  igni  pluribus  in  locis 
utimur,  quam  amicicia.    Et  post  pauca8:   Solem  ctiam  de  mundo  tollere 
videntur  hi,  qui  amiciciam  c  vita  toliunt.  Item  de  vera  et  non  simulanda  ami- 
cicia.   Est,  inquit9,  boni  viri,  quem  eundem  sapientem  licet  dicere,  haec 
tenere  in  amicicia,  ne  quid  sit  fictum  neve  simulatum,  aperte  enim  vel  odisse  40 
magis  ingenii  est,  quam  fronte  occultare  senlentiam.    Cum  igitur  ex  nova 
conspersione  et  ex  vetcri  paganismo  in  formanda  dileclionc  plurcs  testes 
multum  idoneos  convocare  possem,  scio  namque  Salomonem  de  veris  amicis 

[T>0.1   1  IJoan.  3,  18.   »  IJoan.  4, 12.   »  IJoan.  4,  18.  *  Cicero  Lad.  c.  22  (82). 

*  Cic.  Lad.  c.  21  (79).   *  Ladius  c  21  (84).   '  Ladius  c.  6  (22).   •  Ladius  c.  13  (47).  a 

•  Ladim  c.  18  (65). 


Digitized  by  Google 


37« 


Wormser  Briefeammlung. 


elegendis,  immo  disccrncndis,  mirificc  philosophanlem,  scio  paulura  de  caritale 
terribiliter  tonitruanlem ,  scio  mukös  alios,  tarn  cx  agiographis  quam  ex 
paganis  sapienter  et  honeste  de  ca  disputantes,  hos  solummodo  duos ,  unum 
cx  lege  spirituali,  alium  ex  prudenüa  gentili,  utruraque  in  suo  genere  in 

s  dilectionis  edificatione  peritissünum,  hos,  inquam,  duos  elegi,  quorum  auetoritate 
et  mclliflua  exhortatione  inier  nos  dilectionis  vinculum,  quod  non  abiectum 
vel  fractum,  sed  quod  infirmum  fuit,  consolidetur.  Diligamus  ergo  nos  ea 
dilectione,  qua  deus  est,  amemus  nos  invicem  nullo  puerili  amore,  nulla 
momentanca  carilate,  nulla  simulatione;  minus  enim  periculosus  est  apertus 

10  inimicus,  quam  simulatus  amicus.  Sed  diligamus  nos  omni  amoris  fortitudine, 
omni  constantia,  tota  perfectione,  aperta,  si  dicam,  nuditate.  Puerilis  absit 
a  nobis  dilectio  puerorum,  namque  transcendimus  etatem  corum,  siquidem 
est  ad  tempus  amare,  statim  irasci,  iterum  amare  et  irasci,  et  neutra  in  rc 
stabiles  permanere.   Quare  hoc?  scilicet,  ut  Terentiane  loquar,  quia  infirmum 

isgerunl  animum,  qui  eos  regere  deberet  Quaproptcr  omni  studio  et  tolis 
viribus  illam  dilectionem  vitemus,  quia  si  non  est  in  pueris  propter  teneram 
etatem  vituperanda,  in  viris  est  viciosissima.  Faciamus  insuper,  ut  uterque 
nostrum  alium  cognoscat,  quia,  si  quid  nuper  in  caritate  titubavimus,  inde 
fuit,  quia  nec  vos  me,  nec  ego  tos  pleniter  cognovi,  hoc  ubi  fit,  vera  servari 

so  dilectio  ncquit.  Ulud  nimirum,  hoc  est  maximum  in  dilectione  venenum, 
toUamus,  ne  nostrg  concordio,  invidentes,  et  propter  hoc  discordig  lolium 
detrahendo  seminare  volcntes,  nimis  arreclis  et  patulis  auribus  audiamus. 
De  quibus  ecclesiastes :  Musce,  ait 10,  morientes  perdunt  suavitatem  unguenli. 
Et  vere.    Nam,  sicut  apud  medicos  musce,,  quo,  raoriuntur,  in  unguento  eius 

»perdunt  suavitatem,  sie  proeul  dubio  invidi  et  destrahentes 11  corrumpunt 
amiciciQ  firmitatem.  Ad  ultimum,  ut  in  nostra  rcconciliatione  iterum  et 
iterum  repetam  de  dilectione,  diligamus  nos  sine  limore,  sine  fueo  vel  fallacia. 
Diligam  vos  propter  deum  et  propter  vestram  amabilem  virtutem,  vos  ilidem 
diligite  me  propter  deum,  non  propter  virtutem,  qu§  nulla  in  me  est,  propter 

Mvirtutis  tarnen  umbram  et  opinionem. 

51.  [1033—1039?].  —  V.  macht  dem  Bischof  R.  Vorwürfe,  dass  er  es  ver- 
säume, sich  mit  V.'s  Bischof  A(zecho  von  Worms),  den  er  unbesonnen 
beleidigt,  zu  versöhnen. 

Sancti  meriü  viro  domno  suo  R.  episcopo  V.  divina  miscratione,  quic- 
is  quid  est,  fidelcm  in  Christo  Jesu  servitutem.  Quamvis  per  tc  satis,  tibi  con- 
sulens,  pater  venerande,  noveris,  quid  rectum,  quid  utile,  quid  honestum  sit 
aut  non,  monitus  tarnen  ego  ca,  quam  tibi  cx  iure  debeo,  dilectione  silcre 
ncquaquam  audeo,  quod  sentio,  alioquin  dissimulator  potius,  quam  amicus  et 
viderer  et  essem.  Coopcratrix  dei  sapientia,  que,  te  sibi  domum  condignis 
«undique  collatis  instrumentis  §dificavit,  hoc  ornamento,  hoc  totius  Christiani- 
tatis  firmamento  non  privavit,  quin  scire  et  discerncre  habeas,  quid  pax,  quid 


»Eak».10,i.   »  «o  P.-H. 


Digitized  by  Google 


- 


XIII.  Jahrhundert.  377 

pacifici  in  domo  dei  operentur,  quem  finem  expectent.  Beati,  inquit  auclor 
pacis,  beati  pacifici,  quoniam  filü  dei  vocabuntur.  Vide  ergo,  patcr  sanctissime, 
qui  in  omnibus  aperle  scmper  vigilas,  nc  in  hac  doclrina,  ne  in  hac  saluber- 
rima  promissione  obdormiscas,  ne  perdere  videaris,  quin  merito  filius  dei 
vocari  merearis.  Illud,  inquam,  vide,  cauteque  levalis  alüus  oculis  contcmplarc,  s 
quam  periculosum ,  quam  deo  inacceptabile  sit  sacrificium  et,  ut  altius  in- 
gcmiscam,  quam  contrarium  sit  noslre  coltidiane  orationi  deo  victimara  ollere, 
et  tarnen  cum  fratre  nostro  in  aliquo  dissentire.  Lege  et  inveni.  Si  olTers 
munus  tuum  ante  altare1  et  cetera.  Quod  cum  diligcntcr  exposueris,  dili- 
gentius  intellexeris,  te  ipsum  credo  redarguis,  qui  cum  fratre  tuo  reconcüiari  10 
neglcgis.  Reconciliare  igitur,  pater  carissime,  reconcialiare  cum  fratre  tuo, 
domno  meo  A.  episcopo,  quem  tu  prior  non  caute,  non  iuste,  non  digne 
ofTendisti.  Certe,  etsi  iUe  prior  oflendisset,  te  tarnen  cum  illo  rcconciliari 
convenisset.  Nunc  autem:  ibi  culpa,  ubi  fomes.  Pete,  pater  venerande,  pete 
ab  illo  pacem  et  inducias  reconcilialionis ,  donce  saniori  consilio  dissipetur,  is 
quod  incaule3  actum  videtur.  Maxirae  ob  id  pete  pacem  et  inducias,  ut 
obstruatur  os  de  tu  loquentium  iniqua.  Et  vere,  ni  petieris,  aliquid  in  proximo 
videbis,  unde  postea  eheu  sero  pgnitebis.  Ecce,  ut  Caritas  foris  mittit  timorem, 
cum  id  nolo  reticerc,  quod  vereor.  Valc. 

Ttizcliof  R.  ist  wol  dieselbe  Person  wie  in  nr.  40,  nänUich  Rajitilxdd  txm  Sjteicr,  so 
ufu2  wn&&  IM  tef  steht  ijiogltcJwKiveisc      wt.  40  wt  fioherer  DeztehtttiQ. 


B. 

WORMSER  BRIEFSAMMLUNG. 

XIII.  JAHRHUNDERT. 

Die  StatlibMiothck  in  Trier  besitzt  eine  Handschrift,  welche  die 
Nummer  32  trägt,  ein  Quaternio  in  Id.  8°;  starkes  Pergament,  sehr  ab- 
gekürzte Schrift  aus  dem  Ende  des  XIII.  Jahrhundert;  Quaternionen- 
eeichen.  Im  XV.  Jahrhundert  wurde  der  Band  gebunden  und  erhielt 
von  einer  Uawl  des  XV.  Jahrhunderts  die  Signierung: 

Codex  monasterii  saneti  Mathio  apostoli  extra  muros  Trevcrenses 
ordinis  s.  Benedicti.  In  isto  libro  continentur  infrascripta :  primo 
vocabularius  qui  dam  secundum  ordinem  alphabeti.  Item  greciamua 
Ebrardi.    Item  alique  epistole. 

Die  Iis.  (B)  enthaU  also: 

1)  ein  latein.  Glossar:  Abbas  —  atamen  Bl.  1 — 2. 

2)  ein  latein.-niederl.  Glossar:  Abdico  —  zona.  BL  2* — 44. 

3)  Grecismus  Eberhardi  Bl.  45 — 112*. 

4)  Briefformular  Bl.  113—120'. 

[51. J   1  Matth.  6,  23.   ■  A.  nach  P.-H.  ineavit. 


Digitized  by  Google 


:$78 


Wornwer  Brieftammlung. 


An  den  Briefen  Itaben  mehrere  Hände  derselben  Schreibschale 
geschrieben,  wie  aus  der  ganz  gleichen  Behandlung  von  Einzelheiten 
(s.  B.  inperium,  eclesia  etc.)  hervorgeht.  Wie  schon  Monc,  der  stierst 
in  der  Zeitschrift  für  die  Geschichte  des  Oberrheins  III,  59  ff.  auf  diesen 
GhIcx  aufmerlisam  gemacht  hat,  bemerkt,  ist  diese  Brief  Sammlung  offenbar 
in  einer  bischöflichen  Kanzlei  entstanden.  Die  Briefe  tragen  deutlich 
<lcn  CJmraeter  von  Formtdaricn  an  sich,  die  Orts-  und  Personcnnatnen 
sind  meist  mit  Buchstaben  und  nicht  immer  mit  richtigen  bezeichnet, 
manchmal  heisst  es  auch  blas:  talis  locus;  sie  sind  oft  verkürzt  oder  ver- 
stümmelt. Doch  sind  es  keineswegs  blosse  Stilübungen,  sondern  diese 
Briefmuster  sind  unstreitig  ächten  Briefen  entnommen  und  sie  gewähren 
uns  einett  nicht  zu  unterschätzenden  Einblick  in  das  Treiben  und  Leben 
am  Mittelrhein,  specieü  in  Worms,  am  Anfang  des  XIII.  Jahrhunderts. 
Denn  dass  die  Briefsamtnlung  dieser  Zeit  zuzuweisen  ist,  erhellt  aus  der 
Erwähnung  des  Ersbischofs  Sifried  von  Mainz  1230—1249;  des  Bischofs 
Ixindolf  von  Worms  1231—1247;  des  Bisclwfs  Heinrich  III  von  Stras- 
burg 12-14 — 1260;  des  Königs  Konrad  etc. 

Mone  l.  c.  hat  15  Briefe  abgedruckt.  Winkeltnann,  Acta  imperii 
inedita  I  weitere  11  Briefe. 

Wir  geben  hier  zum  ersten  mal  die  vollständige  Sammlung,  die  einer 
QuellensamnUung  der  Stadt  Worms  nicht  fehlen  darf.  Mein  Freund 
Dr.  K.  iMtnprccht  in  Bonn  hat  seiner  Zeit  die  Briefe  abgeschrieben  und 
mir  sein  Manuseript  zur  Veröffentlichung  übergeben.  Ich  habe  sie  nocli- 
mals  mit  dem  Codex  verglichen.  Auf  die  Beigabc  von  Anmerkungen  habe 
i<h  verzichtet,  weil  im  III.  Band  dieses  Werkes  die  eitischlägigen  Ver- 
hältnisse erörtert  werden  sollen. 


I.  —  Carnisprivium  ieiunio  salutem. 

Magne  est  gloric  vim  vi  possc  rcpcllcrc,  sed  summe  est  virtutis  culpas 
ignoscere  ac  benivolentiam  suspectis  et  rebellibus  exibere.  Tua  niminim 
sciat  discretio,  nos  cum  domina  gula  huius  mundi  rcghia,  que  ex  regali 
.■,  Stirpe  progenita  socias  (?)  nobilitate  precedit,  superborumque  et  sublimium  colla 
propria  virtute  conculcans  potenüa  quoque  preminet  universis,  nec  non  et 
mundi  sapientes  licet  ipsa  minus  sapiens  apostatare  compellit,  matrimonium 
contraxisse ;  cum  qua  sollerapncs  nuptias  in  commessationibus  et  ebrietatibus, 
in  tinpano  et  choro,  in  cordis  et  organo  ac  universis  ludorum  seu  dilecta- 
to  tionuin  (?),  quibus  gaudet  pruritus  sensuuni  humanorum  generibus  explicandas 
proponimus  in  proximo  per  tres  dies  continuos  cclcbrarc.  Licet  igilur  gracia 
nostra  actenus  carueris,  pula  quia  nostris  semper  moribus  adversaris,  tarnen 
quia  nos  iunata  pietas  et  tante  sollemnitatis  nostre  iocunditas  cogit  esse  tocius 
rancoris  immemores,  tc  ad  nostra  convivia  invitamus,  mandantes,  quatinus  tc 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert 


379 


cum  familia  tua  nostre  curie  floribus  representes,  ubi  diversarum  epularum 
fercula,  quc  laucioribus  Kgipli  condita  picmenüs  dulci  sapore  et  saporosa  dul- 
cedine  commedentis  excitant  appctitum,  et  insuper  vinuui,  quod  linpidissimo1 
eristallo  sui  pcrspicuitate  non  cedens  quadam  leni  morditalione  linguam  bihenlis 
castigat  tacrimisque  leticie  pupillas  occulorum  humcclat,  facictnus  tuis  et  tibi  5 
in  tanta  habundanlia  luinistrari,  quod  omnern  defectum,  quem  per  lotutn 
annum  ex  fame  continua  sentiebas,  tibi  buius  brevis8  teinporis  fcrlilitas  com- 
pensabit. 

B.  Blatt  113. 


—  Ieiunium  carnisprivio  spiritum  confilii  sanioris. 

Si  iuxta  psalmistam  gigas  non  in  forütudinc  virium  suarum  salvabilur, 
quid  prodest  exquisitis  epularum  deliciis  gulosum  corpus  esuriente  anima 
delectare1,  cum  noslra3  salus  in  talibus  non  consistat.  Tuis  fedis  conviviis, 
quibus  inaniter  commendatis  animum  nostrum  lurpiter3  templasti,  nos  et 
noslram  absit  con laminar i  familiam,  quibus  summus  eibus  est  volunlatem  dei  n 
patris,  qui  ad  magnam  cenam  elerni  convivii  luminis  nos  voeavit,  totis  sludiis 
operari.  An  nescis,  quod  propria  convivia  multo  celebriora  tuis  nos,  qui 
sanetam  et  immaculatam  virginem,  per  symoniam  (?)  solitam  respuere  nimia  et 
modicis  esse  contentam,  nobis  eligimus  in  sociam  et  in  sponsam,  sie4  detinent 
occupatos,  ut  non 5  dum  solum  nobis  non  liceat  tuis  interesse  conviviis,  verum  so 
eliam  scmel  ad  ca  intuitum  nostre  mentis  flecterc  prohibemur.  Atque  utique 
[ad]  nostra  convivia  tc  ex  preeepto  '  karitatis,  que  omnium  salutern  desiderat, 
invitamus,  rogantes  et  monentes  in  domino,  quod  poslposilis  escis  carnalibus, 
quc  quantum  tua  suavitate  corpus  roborant,  tantum  ipsam  animam  debilitant, 
nostio  olusculo  ex  diversis  herbarum  speciebus  confecto,  cui  et  instillavimus  2.% 

parumper  de  oleo  karitatis,  humiliter  te  coaptes,  7  indubilanter,  quod 

fames  nostra  coquinaria  quoslibet  eibos  quantumeumque  duros  intenues  tuo 
apetitui  suis  artibus  apparabit. 

B.  Bl  113. 


—  Filiorum  unico  Ft.  canonico  Nubuscnsi  B.  sua  mater  salutem  et  quic- 
quid  salubrius  est  salutc.  [Bl.  113']  Inlerni  doloris  solatia  ab  amicis  intimis 
et  proximis  sunt  petendo  Tuo  dilcclioni  conqueror  et  expono,  Ali  karissime, 
quod  duo  latrones  domum  meara  preterite  noctis  crepusculo  ingressi 1  latenter 
cum  singulos  angulos  querendo  quod  r aperen t  scrutali  fuissent,  ipsi  mihi  ad 
hostium  stupe,  quod  apperui  ad  videndum  quisnam  esset  strepitus,  quem  audivi,  3S 
evaginatis  cutcllis  crudeliter  occurrerunt  banc  animam,  ut  vehementer  suspicor, 


jl.]    1  B:  linpadisaimo.   1  B:  brevi. 

[2.]  1  B:  dilatnre.  1  B:  veatra.  1  Folgt  ein  übergeschriebenes  unleserliches 
Wort.  *  B:  sicut.  *  B:  vel  nc;  das  Folgende  rerderbt.  *  B:  preeepte.  7  contentis 
fp tilgt,  darüber  ein  verwischtes  Wort,  etwa:  oensentes.  40 

[3.]   1  in  gre8si  steht  auf  einer  Ihmtr,  dann  folgt  eine  Lücke. 


380 


Wormser  Briefsatnmlung. 


cxcussuri,  si  non  a  dco  commota  vicinorurn  auxilium  clamore  querulo  cvo- 
cassem;  de  quo  ipsi  latroncs  pcrlcrriü  in  fugam  subilani  sunt  conversi. 
Quare  te  rogo,  quatinus  mihi  tuum  inperciaris  consilium,  utrum1  me  dcccat 
domi  stare  diucius,  vcl  in  locum  me  rccipcre  tuciorcm. 
»         B.  Bl  113.  113'. 

4.  —  Venerande  [domine]  ac  matri  sue  B.  vidue  R.  canonicus  Nuhusensis 
salutem  et  obedienciam  filialctn.  Dampnosa  est  et  honestali  contraria  solitudo 
iuxta  illud :  Vc  soli,  quia  si  ceciderit  sublevantem  non  habet.  Tue  turbationis 
passionibus,  pia  matcr,  cx  corde  compacior  et  evcnlus  tuos  estimo  proprios 

10  non  indigne,  quia  id  et  lex  naturalis  requirit  et  ipsa  apud  me  mulüs  bene- 
ficiis  mcruisli.  Verum  cum  fuerit  mihi  semper  molestura,  quod  una  ancilla 
contenta  quasi  solitariani  ducis  vitam  nec  habes  penes  te,  si  necessitas  ingrueret, 
defensorem,  tibi  consulo  immo  te  rogo  sollicite,  ut  unum  de  cognaüs  tuis, 
qui  rebus  et  domui  tue  provideat,  ad  te  trahas,  aul  si  mavis,  ad  me  venias 

u  habitando l,  vel  saltim,  si  neutrum  istorum  tibi  placuerit,  de  angulo  in  quo 
nunc  lates  ad  alium  locum  tuciorcm  et  hominibus  frequentaluin  declinarc 
non  ccsses. 

B.  m.  113'. 

5.  —  DilecUssimo  domino  suo  H.1  vencrabfli  Spirensi  elccto  H.  miles  talis 
»loci  fide  et  opere  se  devotum. 

In  necessitate  probatur  amicus  et  in  adversilate  dominorum  circa  suos 
clarescit  alTeclus.  Sane  quod  a  vencrabiti  domino  Argcntinensi  episcopo, 
cuius  caplivus  ego  sum,  inducias  ad  representandum  me  vineulis  ulteriores, 
quam  usque  ad  festum  saneti  Nicolai  proximo  futurum  obtinere  non  potero, 

asnisi  velit  mihi  vestra  gracia  subvenire,  vestram  duxi  clemenciam  supliciter 
exorandam,  quatinus  recolentes,  me  numquam  rebus  vel  persone  tarn  in 
patris  vestri  bone  memoric  quam  in  vestris  et  fratrum  vestrorum  pereepissc  (?), 
mihi  apud  dominum  dictum  Argentinensem  episcopum  inducias  usque  ad 
festum  pascale,  quia  poteritis,  impetrare  velitis,  me  perindc  vestris  servieiis 

Min  perpcluum  obligato. 
B.  Bl.  113  '. 

6.  —  Venerabiii  in  Christo  patri  et  domino  predilecto  H. 1  Argentinensi 
episcopo  H.  dei  graüa  Spirensis  elcclus  salutem  et  obsequium  in  karitate 
non  Acta. 

"  Nos  inducit  piclas  inmo  compellit  alTeclio  naturalis,  ul3  lesi  quandoque 
a  noslris  proximis  et  amicis  ac  eorum  hominibus  contra  nos  arma  gerentibus 

*  Stelle  verdorben  und  veruneckt:  utrum  niede  . .  domi  mc  vel  »tare  d.  vel  i. 
1.  m.  reeipi  t. 

[1]   1  B:  habität 
♦o         [5.J    •  Heinrich  II  von  Leiningen  1246-1372. 

[6.]   «  Heinrich  III  von  Stahleck  1244—1260.   «  B:  ne. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert. 


381 


non  solum  remittamus  offensas  [Bl.  114],  verum  eorum  necessitatibus  clementer 
intendere  studeamus.  Hinc  est,  quod  cum  H.  de  Camelebach  miles  fratris 
nostri  Fr.'  comitis  de  Liningen  vir  captivus  flnitis  nunc  induciis,  quas  vestra 
gracia  sibi  concesserat,  nobis,  ut  ad  vos  pro  ipso4  ad  inpetrandas  sibi  ulteriores 
inducias  intercedere  dignaremur,  humiliter  supplicaret,  vestram  karitatem  duximus  s 
pro  eodem  affectuose  rogandam,  quatinus  nos  prout  vobis  conßdimus  hono- 
rantes  in  ipso  inducias  usque  ad  pasca  domini  proximum  indulgeatis  eidem, 
scientes  quod  quicquid  in  hac5  causa  sibi  boni  feceritis,  reputabiinus  nobis 
factum. 

R  Et.  IIS'.  114.  io 


—  Venerabiii  domino  et  amico  in  Christo  dilecto  domino  H.  Spirensi 
electo  H.  dei  gracia  Argentinensis 1  episcopus  plenum  mutue  karitatis  affectum 
cum  obsequio  indefesso2. 

Amicorum  rcquirit  integritas,  ut  alternis  precibus  nulla  sit  obvia  diffi- 
cultas.  Quamquam  nostre  fuerit  fixe  voluntatis,  nullas  omnino  prestare  deis 
cetera  caplivis  nostris  inducias,  tarnen  ad  vestras  preces,  quibus  etiam  rem 
grandem  denegare  nollemus,  H.  militem  fratris  vestri  induciamus*  usque  ad 
fest  um  pasce.  proximo  futurum,  rogantes,  ut  pro  nullo  captivorum  nostrorum 
induciando  preces  ad  nos  omnimodo  (?)  facialis. 

B.  bi.  114.  i» 


—  Viro  strenuo  et  honesto  B.  militi  de  tali  loco  suus  hospes  A.  civis 
Wormaciensis  salulem  et  promptam  in  obsequiis  voluntatem. 

Amicicia  que  procedit  ex  corde  propria  et  amici  necessitates  ponderat 
equalitate.  Ex  quo  enim  pax  treve,  que  inter  vestros  castellanos  et  concives 
nostros  Wormacienses  fuerat,  finem  habet,  presumimus,  quod  vestri  nostrorum  m 
dampnis  et  incommodis  toto  nisu  studeant1  et  Intendant.  Cum  igitur,  nisi 
ex  eos  premuniar,  possim  incurrere  grave  dampnum,  vestram  dilectionem 
duxi  studiose  rogandam,  quatinus  circa  me  longe  familiaritatis  et  amicicie 
memores,  si  fuerit  inlentionts  vestre,  cives  Wormacienses  ledere  per  rapinam, 
mihi,  quando  id  sitis  facturi8,  premisso  occulte  nuncio  demandetis,  scientes  so 
hoc  vos  posse  facere  secrete,  cum  per  hoc  nichil  intendam,  quam  indempnitati 
proprie  providere. 

B.  BL  114. 


—  Dilecto  hospili  suo  A.  civi  Wormaciensi  B.  miles  de  tali  loco  salutem 
et  obsequium  et  quicquid  potest.    Sic  docet  proverbium  generale:  amicorum« 


*  Fridrich.    4  B:  ipsa.   •  B:  hoc. 

[7.]   H.  und  H.  wie  bei  nr.  6.   *  B:  indefenso.   1  B:  inducamus. 
[8.]   •  B:  atudeat.    *  ex  eo  übergeschrieben  und  hier  eingewiesen;  Steile  ver- 
dorben.   *  B:  nie.  fem. 


382 


Worms«  BriefsiimmlanK- 


utililaü  ea  circumspectione  provideas,  quod  per  hoc  honori»  dispendium  non 
incurras.  Sane  vobis  predicere  lempus  et  horam,  quando  casteftam  mei  ad 
lesionem  hostium  suorum  procedant,  esset  mihi  difficile,  nec  ut  puto  honnri 
meo  circa  mihi  speciali  Familiarilate  coniunctos  satia  utiliter  providisaem,  quia 

s  hoc  ipsi  forsan 1  comperto  nie  prodicionis  argucrent  et  ab  eorum  consortio 
ine  tanquam  (et)  traditorcm  ingnominiose  de  cetero  removerenU  Consulo  tarnen 
vestre  dilectioni  suramatim,  ut  quicquid  in  equis  et  in  armentis  aliisque  bonis 
ad  rapiendum  abilibus  extra  nniroa  habetis,  in  firmam  recipere  ctiatodiam 
[Bl.  1 14']  nullatenus  differatis,  quia  nemo  nimis  propere  didicit  nocitura  cavere. 

iü         B.  Et.  114. 

10.  —  C.  dictus  Rukilin  et  universi  castellani  de  tali  loco  dilccto  amico 
P.  de  Argentina  salutcm  et  dilectionem. 

Quem  ad  conquirenda  mature  necessaria  formice  non  polest  exemplum 
inducere,  hunc  neccsse  est  hyemali  tempore  cum  cicada  dcfectum  et  pennuriam 

i*.  sustinere.  Inde  est,  quod  cum  adhuc  perpauea  eorum,  que  requirit  humana 
commoditas,  habcamus,  pro  ipsis  aquircndis  cogimur,  antequara  nos  hyems 
nunc  instans  preoccupet,  licet  cum  gravi  periculo  laborare.  Et  quia  non 
speramus  ex  ista  parte  Reni  nos  aliquid  possc  proficere,  tuam  discretionem  1 
nobis  dilcctam  rogamus  attentes,  quatinus   navibus  quotcumque'  poterilis 

aoadduclis  occultc  de  Necaro  nobis  iuxta  Sari  etiam  usque  ad  talem  diem  et 
horam  occurras,  ubi  transito  Reno  temptabimus,  si  quid  ad  rapiendum  nobis 
Fortune  propiciatio  representet. 

Ii.  Bl.  114'.  —  Druck:  Motu  l.  c  nr.  4. 

11.  —  Honorabilibus  dominis  consiliariis  univcrsisque  civibus  Wormaciensi- 
»5  bus  scultelus  de  tali  loco  paratum  sue  possibilitatis  servicium. 

Quoriens  adventus  sui  signa  luppomm  prcmittunt  insidie,  maiorem 
cuslodiain  »olent  pastores  suis  gregibus  adhibere.  Intellexi  de  nuncio,  [quod] 
ca-stellani  de  tali  loco  navibus  congregatis  quam  pluribus  Renum  transire 
proponunt1,  aliquid  rapiendo,  et  quia  vehementer  presumo,  quod  in  vos  veliut 
soirruere,  consulo  vobis  fidelitcr,  quatinus  si  quas  greges  in  pascuis  habeatis, 
in  firmiorein  recipere  cuslodiam  properetis;  certum  est  enim,  quod  fiel  in 
brevi,  quicquid  predicti  domini  sunt  Facturi. 

B.  Bl.  114'.  —  Druck:  Mone  l.  c.  nr.  5. 

12.  —  Illustri  ac  sinccrc1  dilecto  domino  suo  F.  comiti9  de  Liningen  Ph. 
ssde  Hoinvels  cum3  obscquio  ad  omnia  tarn  debitum  quam  paratum  [serviciumj. 

Ulilitatem  propriam  neglexisse  dinoscitur,   qui  vicini  sui  donuun  ab 
incendio  non  tuetur.    Sane  cum  archiepiscopus  Maguntinus  ad  eversionem 

(y.)    >  B:  foraam. 

110.1  »  B:  diacretioni.   *  ist  durchgestrichen.   »  B:  quodc. 
40         [11.]  1  B:  preponunt 

[12.)  »  B:  sincero.   *  B:  commoti.    »  B:  cum  Th.  de  Uoinvela  obs.  etc. 


Digitized  by  Google 


XHL  Jahrhundert. 


3S3 


tocius  provincie  inter  Maguntiam  et  Argenliwaw*  site  cum  magno 5  exercitu  . . .8, 
iam  cremalurus  omnes  villas,  que  pecuniam  iuxta  libitum  sibi  non  dederint 
expetitam,  quod  heu  due  nostre  ville  iam  exuste  comprobanl  esse  verum, 
vestram  benignitatem  nobis  debitam  cum  inslancia  commonemus  ac  diligenter 
rogamus,  quatinus  non  solum  nobis  sed  etiam  vobis  ipsis  amicis  nostris  5 
salubriter7  providentes,  sine  mora  nobis,  quia  iam  lesi  sumus  et  maiorem 
lesionem  thnemus,  in  auxilium  veniatis,  ut  processum  non  habeat  fastuosa 
arc[h]iepiscopi  predicti  protervia,  communibus  noslris  viribus  in  ipsis  foribus 
propulsata. 

B.  Bi.  U4\  —  Drude:  Mone  1.  c  nr.  6.  io 


—  F.  dei  gratia  comes  de  Liningcn  viro  nobili  et  dilecto  Pb.  de  Hohl-  13 
vds  salutem  cum  dilectionis  plenitudine. 

Comunis  universoruin  neeessitas  est  collalis  fideliter  singulomm  viribus 
adiuvanda.  Sicut  a  nobis  petere  curavisti,  tiiam  dilectionem  ad  resistendum 
iniquis  archiepiscopi  Maguntini  conatibus  libenter  volumus  adiuvare.  Tu  itaque  ir. 
vires  tuas  aceelera  congregare,  et  nullius  rei  melus  robur  animi 1  tui  deiciat, 
nec  desperes,  quia  speramns  firmiler,  quod  nostris  ac  Ulis  civitalutnque  inperii 
viribus  in  unum  collectis  inimicorum  processibus  magnifice  debeamus  (?)  et 
laudabiliter  obviare2  ita,  quod  cognoscalur  a  male  coneepto  proposito  resilire. 

R  Bl.  114'  —  Druck:  Mone  l.  c  nr.  7.  vo 


—  Venernbili  domino  preposito  Wormaciensi  C.  dei  gracia  abbas  Wizen-     1 4 
buregensis  salutem  cum  obsequiomm  alTectu  sincero. 

Ad  ecclesiam  in  Mnndenheim  ex  resignacione  domiui  Vipperti  vacantem, 
cuius  ius  patronatus  ad  nos  spectare  noscitur,  vobis  1  presentamus  dominum 
B.  cautorem,  rogantes  affectuose,  quatinus  ipsum  de  eadern  ecclesia  inveslire  w 
velitis  curam  eiusdem  committentes  sibi  pro  ul  spectat  ad  nostnim  officium 
et  postulal  .  . 2. 

B.  Bl  114'  am  Rande  unten  ron  etmu  späterer  Hand. 


—  C.  miles  Wormaciensis  dilecto  consanguineo  suo  E.  militi  salutem  |5 
cum  pleno  debite  dilectionis  affeclu.  so 

Cum  scriptum  invenialur  legum  decalogo:  honora  patrem  tuum  et  matrem  • 
tiiam,  ut  sis  longe  super  terram,  videtur  probabile,  quod  qui  conlrarium  fecerit, 
ipse  sibi  dies,  quibus  [Bl.  J1n\  intenturus  (!)  erat,  decurtavit l.   Porro  mani- 
festum est  et  invesligatione2  non  indiget,  le  et  fralrices  tuos  bone  memorie 


*  B:  Argenti.  *  B:  mago.  •  Ist  etwas  attsgeiassen.  1  B:  selubiter.  35 
113.)    1  B:  omni.    *  B:  adiuvare.  Mone  liest  adiuvuri. 

[14.]    •  B:  nobis.   *  Die  letzten  2-3  Worte  sunt  grössten  27*»7<  weggeschnitten. 
Man  liest  am  Schluss  noch:  Datum.  ] 

[15.]    «  B:  decoravit.    *  B:  instatione. 


384 


Wormaer  Briefsanmilung. 


patri  vestro,  sive  iuste  sive  iniusle  nescio  lamquam  hoc  divino*  relinquens* 
iudicio,  multas  et  graves  offensas  tarn  verbis  quam  operibus  sepius  intulisse, 
propter  quod  ut  videtur  domino  vindicanto  patris  in  filiis  suis  iniurias  omnes 
fratres  tui  iuvenes  utique  fortes  et  vivaces  de  hac  vita  ante  sua  tempora  sunt 

ssublaü.  Que  quidem  res  prodigiosa  cum  debeat  animum  tuum  non  inmerito 
deterrere  et  ad  voluntatem  patris  omnimodo  inclinare,  dilectioni  tue  duxi 
fideliter  persuadendum,  quatinus,  omni  rancone  quem  habes  adversus  patrein 
tuum  pure  et  simpliciter  ex  corde  remisso5,  te  cum  rebus  et  persona  suae 
gracie  submittere  non  omiltas6,  ut  per  merita  humilitalis,  quam  exibes,  (que 

10  et  tibi  terreno)  possis  gratiam  apud  celestem  patrem,  qui  potens  est  et  hic  et 
in  futuro  tibi  pro  sinplo  reddere  centuplum,  invenire. 
Ä  Bl.  IM  —US.    Text  sehr  verdorben. 


16.  —  Dilectissimo  et  consanguineo  suo  C.  müiti  Wormaciensi  C.  miles 

salutem  et  paratum  debite  dilectionis  obscquium. 

15  Etsi  iuxta  legem  tenentur  patrem  et  matrem  filii  dignis  honoribus 
revereri,  nusquam  tarnen  legitur  indultum  parentibus,  quod  pro  sue  voluntatis 
arbitrio  liberos  suos  iam  adultos  et  honore  dignos  obprobriis  et  iniuriosis 
violentiis  inhonorent.  Vestre  quidem  dilectioni  de  transmisso  mihi  reslro 
salubri  consilio  tanto  uberiores  gratiarum  refero  actiones,  quanto  minus  dubito 

so  de  liquidissimo  fönte  pure  sinceritatis  huius  vestri  consilii  rivulum  emanasse. 
Verum  cum  pater  meus  pro  eo,  quod  ego  et  fratres  mei  felicis  memorie 
hereditatem  nostram,  quam  a  nobis  contra  ius  alicnare  volebat,  nitebamur 
defendere,  nobis  ex  patre  subito  1  publicus  hostis  factus  predictos  fratres  meos 
usque  ad  mortem  suam  omni  qua  poterat  malignitate  fuerit  perseculus  et 

»hodiertia  die  me  quantum  potest  persequi  non  desistat;  scire  debelis,  quod 
nec  aliena  mors  nec  etiam  proprie  mortis  mctus  ncc  alicuius  consilium  me 
ad  subiectionem  *  sue  gracie  poterit  inclinare,  cum  gracia  non  sit  querenda, 
ubi  perversi  cordis  duriciam  nulla  polest  pietas  emollire. 
B.  Bl.  U5. 


17.  —  Viro  provido  et  honesto  B.  plebano  sancli  Quintini  magistri  O. 

parrochianus  sancti  Johannis  Wormaciensis  salutem  et  sinceram  in  domino 
karitatem. 

Noveritis  quendam  de  meis  parrochialibus  mihi  exposuisse  flebiliter,  quod 
uxor  sua  legitima  qua  nichil  dulcius  anime  sue  fuit  rupto  federe  coniugali  ab 
3s  eo  fugitiva  recessit  ad  civitatem  se  transferens  Maguntinam1,  ubi  dicitur  in 
ministerio  cuiusdam  vestri  parrochialis  vitam  ducere  contra  solilum  anciliarem. 
Cum  igitur  periculosum  sit  eos,  quos  deus  coniungi3  voluit  vivere  separatos, 
vestram  prudentiam  rogo  diligenter,  quatinus  eandem  iuvenculam,  ut  ad 


*  B:  dirini.  *  B:  relinquo.   *  B:  remisse.   '  B:  obmittas. 
40         [16.]    •  B:  subdito.    *  ab'ictwh. 

[17.]    1  B:  Siagfam.    1  B:  coniugi. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert. 


3S5 


maritum  suum,  sine  quo  animam  suara  salvare  non  poterit,  revertatur,  verbis 
salutribus  moniüs  inducatis,  coercionem  debitam,  si  necesse  fuerit,  adhibentes. 
B.  Bl  116. 

—  Viro  discreto  0.  plebano  saneti  Johannis  Wormaciensis  B.  plebanus  18. 
saneti  Quintini  Moguntini  salutem  et  orationes  in  domino.  & 

Et  dura  indomitorum  equorum  austerilas  et  stulta  tenerarum  sponsarum 
simplicitas  est  materno  ac  discreto  reghninc  coliibenda.  Intcrrogatam  a  me 
iuveneulara,  pro  qua  mihi  scripsistis,  cur  a  marito  suo  diverterit,  noveritis 
respondisse  [Bl.  115'],  quod  propter  inordinatos  et  intollcrabücs  viri  sui  mores 
secum  nullatenus  possit  stare,  malens '  alibi  mendicare,  quam  conünuis  aflligi  tu 
doloribus  penes  ipsum.  Verum  quia  ex  ipsius  confessione  cognosco,  eam  non- 
dum  esse  pollutam  ab  altero,  consulo,  ut  recepla  ab  eodem  viro  sufficienti 
cautione9,  quod  uxorem  suam,  si  ad  eum  reversa  fuerit,  benigno  pertractet 
aflectu,  ipsum  ad  me  pro  reeipienda  sua  coniuge  transmittatis. 

B.  Bl  m.  n 

—  Reverendo  in  Christo  domino  S.  sanete  Maguntine1  sedis  archi-  19. 
episcopo  iudices  cruce2  signatorum  Maguntine  diocesis  conslituti1  debitam 
obedientiam  et  orationum  frequenciam. 

Non  sine  gravi  cordis  dolore,  sed  lacrimarum  effusione*  vestre  paternitati 

exponimus  conquerentes,   quod   cum   nuper  littcras  exeoramunicalionis  in  20 

quendam  civem  de  Oppenhein*  de  iusta  causa  plebano  eiusdem  loci  in  pre- 

sencia  civium  noster  nuncius  presentasset ,  dicti  cives  in  eundem  tanquam 

canes  rabidi*  irruentes  eum  per  capillos  extra  eclesiam7  distractum  multis 

et  duris  verberibus  ceciderunt ;  nec  eo  contenti  mutilatum 8  auribus  et  scissum 

naribus*  eum  10  remiserunt.    In  quo  quidem  facto  cum  principaliter  nobis,  ss 

sanete  paler,  et  per  consequens  toti  clero  non  modicus  exhibitus  sit  con- 

tenptus11,  vestre  supplico  humiliter  dominationi,  quatenus  virgam  correclionis 

super  tales  maleficos  extendentes  eorum  rebellionem  prout  dignum  fuerit 

refrenetis ut  alii  eorum  exemplo  commonitil,  discant  iurisdictioni  ecclesia- 

stice  obedire14.  so 

B.  Bl.  im'  und  Bl.  117.  —  Die  Briefe  19—31  (Bl)  sind  identisch  mit  nr.  81—33 
(B  II).  Der  hier  gegebene  Text  ist  aus  beiden  Oopien  hergestellt,  stärkere  Abtoeichun{)en, 
soweit  sie  nicht  auf  Versthreuntng  und  Auslassung  beruhen,  werden  im  Foifjenden  bemerkt. 

—  S.  dei  gracia  sanete  Maguntine  sedis  archiepiscopus  dilectis  in  Christo  20. 
iudieibus  cruce  signatorum  salutem  et  paternam  in  domino1  benedictionem.  J5 

Exaudiri  meretur  peticio3  quea  tarn  agentis  pertinet*  quam  petentis. 
Vestrarum  litterarum  continencia  nos  rogavit,  ut  super  nuncii  vestri  mutilatione 

[18.)    1  B:  males.   *  B:  cautionem. 

[19.]    1  B  II:  immer  Mogont  «  B I:  ecclorie.   *  BII:  fehU.   «  Bl:  confumone. 
•  BII:  Hoppenhein.    •  Bl:  rabini.    7  extra  eclesiam  fehlt  Bl.    *  Bl:  nobis  inu-40 
eilisttun.   •  B:  cissum  nasibos.    10  fehlt  BII.    11  Bl:  contentus.   '*  Bl:  referetis. 
»•  Bl:  muniti.    "  BII:  iurisdictioni  discant  obedire. 

[20.]  •  Bl:  in  d.  fehlt.  «  B I:  petito.  '  verderbte  Stelle;  in  Bl  fehlt  que; 
i'iellekht  zu  ergänzen  ad  utilitatem.    4  BII:  tain  agentis  quam  patentis  pertinet. 

H.  Boo»,  UrkoDdonbaeh  d.  Stadt  Worms  I.  25 


Digitized  by  Google 


386 


Womwer  Briefsnmralung. 


sibi  apud  Oppenhein  illatam  vellemus  paterna  sollicitudine  vigilare,  quod  utique 
vita  comite  faciemus5  domino  cooperante.  Verumlamen  cuncta6  prius  temp- 
tanda,  si'  inmodicabile  vulnus  ense  recidendum  est,  ne  pars  sincera  frangatur*. 
Cum  enim  sit  incongruum  ut  innocentes  cum 10  nocenlibus  puniantur, 
5  proponimus 11  diligenti  indagalione  ipsos  auclores  sceleris  investigare,  qui 
dignam  recipianl  penam  pro  commissis l2,  ila  quod  qui  übet  alii  manus  inicere 
violenlas  in  pcrsonas  ecclesiasticas  aut,s  corum  nuncios  de  celero  verebunlur. 
B  BL  115'  und  Bl.  117. 


21.  —  Reverendo  in  Christo  patri  ac  domino  S.  sancte  Magunline  sedis 

tu  archiepiscopo  C.  scultetus  et  universitas  civium  in  Oppenhein  cum  debita  sub- 
iectione  voluntariam  et  paratam  ad  omnia  beneplacita  servitutem. 

Nun  porlabit  filius  iniquitatem  patris,  nec1  pater  iniquitatem  filii,  sed1 
anima  que  peccaverit,  ipsa  morietur.  Fama  didicimus3  insinuante  vestram 
dominationem  nobis  graviter  indignari,  eo  quod  quidam  de  nostris  concivibus 
15  male  circumspecti  in  quendam  nuncium,  qui  de  Maguncia  transmissus  fuerit, 
excesserunt.  Verum  cum  nulli  sane  menüs  equum  aut  conveniens  videatur, 
ut  pro  quorundam  excessibus  qui  in  sua  stulticia  glorianlur  tota  civitas  malum 
debeat  sustinere,  excellencie  vestre4  summis  desideriis  supplicamus,  qualenus 
uuiversitatis  nostre  innocenciam  respicientes  ab  ea  vestrum  favorem  et  graciam 
wnon  alienetis,  sed  pocius5  iram  indignationis  vestre  super  ipsos  maleficos 
eflundatis,  ad  quos  torrigendos  nos  invenietis  [Bl.  1W\  vestros  quomodo 
volueritis  cooperatores  •. 

R  BL  115'.  116.  =  Bl  117. 


22.  —  Viro  honesto  et  pcrito  magistro  M.  dicto  de  Lamdeshem  phisico 

2*  Wormaciensi  G.  miles  talis  loci  dilectionis  et  obsequü  sincerum  aflectum. 

Cum  secundum  Catonem  corporis  auxilium  sit  fideli  medico  committendum 
vestram  honestatem,  de  qua  firmam  habeo  confidenciam ,  duxi  sollicite  exor- 
andam,  qualenus  summe  dilectionis  intuitu  ad  me  veniatis  [ad]  dilectam  con- 
iugem  meam,  que  gravi  laborat  egritudine,  visitandam,  pro  certo  sciturus, 
so  quod  gratanter  et  sufficienter  vestris  laboribus  respondebo. 
B.  Bl.  116. 


23.  —  Venerabiii  viro  C.  militi  talis  loci  M.  phisicus  Wormaciensis  salutem 

et  obsequiorum  promptitudinem. 

Licet  cura  quorundam  egrotorura,  qui  sc  me§  sollicitudini  commiserunt, 
asadventum  meum  inpediant  personalem,  nolens  vos  tarnen  oinnimodo  carere 

»  Bl:  fecimuB.  •  Bl:  contra.  T  Bl:  sed.  »  BII:  trahatur.  •  Bl:  in- 
congruua.  taBI:  tarnen.  »»  Bl:  proninms.  11  BII:  qui  dign.  penam  pro  comm, 
rec.    •»  BII:  vel. 


[2L]    «Ä//.  neque.    1  Bl:  hec.    »  BII:  didiacinm«.    ♦  Bl:  nortre.  *BI: 
io  potiain.    •  B I:  cooperantes. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundort. 


387 


auxilio  et  consilio  a  me  tarn  curialiter  requisito,  H.  socium  meum  in  predicta 
sciencia  satis  exercitatum  vobis  transmitto,  qui  uxoris  vestre  egrotantis  urina 
visa  et  iudicata  medicinam  debitam  secundnm  meum  consilium  adhibebit. 
R  El.  116. 


—  Precordiali  matri  sue  M.  in  Wormacia  C.  Scolaris  Parisiensis  intime  24. 
dilectionis  debitum  et  obedienciam  filialem. 

Disciplinis  scolasticis  non  valet  Scolaris  sufficienter  intendere,  quem 
oportet  frequenter  pro  vite  necessariis  cogitare.  Noveris,  mater  karissima,  me 
pecuniam,  quam  mecum  ad  Studium  deportavi,  deus  seit  quod  non  mencior, 
non  in  vanos  usus,  sed  necessarios  et  honestos  integraliter 1  expendisse.  Cum  iu 
igitur  ex  rerum  indigencia  sollicitudo  mea  circa  Studium  aliquantulum  tepescere 
conpelleretur2,  tue  suplico  benign  itati,  qnatinus  mihi  in  quinque  marcis  puri 
argenti  subvenias  lempestive,  ne  rerum  continuus  defectus  me  cogat  ineeptum 
Studium  interpolare. 

B.  Bl.  116.  15 


—  A  vidua  Wormactensis  filiorum  karissimo  C.  Scolari  Parisiensi  materne  25. 
dilectionis  sincerum  affecluni  cum  salute  peremni. 

Scolares  honesta1  necessitate  laborantes  sunt  non  inmerito  a  suis 
parentibus  adiuvandi.  Volcns  igitur,  care  fdi,  tuis  necessitatibus  obviare  tibi 
quinque  marcas  puri  argenti  per  presencium  latorem  transmisi.  Licet  semperaao 
tu  circa  doctrinam  fueris  Studiosus,  tarnen  quia  non  nocet  admisso  subdere 
calcar  equo,  dilectionem  tuam  duxi  propensiiis  exorandam,  quatenus  tempora 
studii  inutiliter  non  expendas  te  sie  babendo,  ut  dignus  sis  tuis  fratribus 
anteponi. 

B.  Bl.  116.  3& 


—  Illustri  ac  sincere  dilecto  domino1  comiti  de  Liningen  H.  filius  R.  26. 
civis  Wormaciensis  sine  fallacia  promptitudinem  et  obsequium. 

1  Cum  terminus  solvende  pecunie,  pro  qua  nobis  materiam  vesti- 
mentorum  transmisistis,  ad  me  S.  et  C.  vestris  militibus  mutuavi,  ipsa  tarnen 
pecunia  minime  persoluta  [Bl.  116']  et  exinde  susüneo  grave  dampnum,M 
vestram  instanter  moneo  dominationem ,  quatenus  ad  huc,  cum  ad  nundinas 
Frankinvurt  sim  iturus,  solucionem  mee  pecunie  veliüs  intendere  cum  effectu, 
ut  eo  melius  ea  que  voluero  possim  comparare. 

Ä  Bl.  116. 


[24.]  1  B:  integranter.  1  B:  conpellaretar.  ss 
125.]   1  B:  bonartate.   1  Licet  s.  auf  einer  Rasur. 

[26.)    •  B:  mneero  domino  dilecto.   *  Das  Folgende  theQuma  auf  Rasur  von 

25« 


388 


Wormser  Brie&ammlung. 


27.  —  Vcnerabili  domino  N.  preposito  Wormaciensi  B.  humilis  femina  obe- 
diencie  devotionem  et  quicquid  preter  peccata. 

Videns  dominus,  quod  non  esset  bonum  hominem  esse  solum,  fabricata 
de  viri  latere  muliere 1  instituil  coniugium,  ut  ex  ea  humana  generatio  reciperet 

i  incremcntum.  Non  ex  animi  levitate  sed  legittima  necessitate  vobis  exponere 
sum  compulsa,  quod  vir  meus,  cui  sub  spe  prolis  procreande2  me  contractu 
legilbno  sociavi,  infra  trigcnium  quo  cohabitavimus  carnalis  copule  debitum 
nunquam  reddiderit,  quia  non  volebat.  [Quod] 3  cum  exigente  morum 
suorum4  inlollerabili  pravitate  non  possim  vel  velim  diucius  dissimulare, 

lovestre  subplico  humiliter  equitati,  quatenus  rei  verilate  diligenlius  indagata 
divorcium  in  nos  prout  expediverit  iusticia  celebretis  manifeste. 
B.  Bl.  116'. 

28.  —  Venerabiii  domino  in  Christo  N.  preposito  Wormaciensi  devotus  suus 
B.  de  tali  loco  promptam  ad  omnia  beneplacila  Servituten! . 

is  Cum  nulli  sane  sit  cognilum,  quanta  sit  quarundam  levitas  et  malicia 
mulierum,  vestram  benignitatem  dcsidcro  esse  commonitam  et  exoratam, 
quatenus  uxoris  mee  verbis  mordacibus,  quibus  sicut  intellexi  me  immo  se 
ipsam  in  vestra  presencia  dehonestare 1  presumpsit,  credere  non  velitis,  immo 
ad  tarn  frivolam  querimoniam  aures  vestre  reverencie  obstruatis.    Non  enim 

2«  est  mirandum,  si  eius  nequam  nature  non  sufficiunt  vires  mee,  cum  sint  illa 
tria  insaturabilia  et  quartum,  quod  nunquam  dicit,  suflicil.   Evidenter  exponent 
parabole  Salomonis. 
Ä  Bl.  116. 

29.  —  Domino  in  Christo  honorabili  et  discrcto  N.  preposito  Wormaciensi 
äs  B.  talis  locis  femina  orationum  continuam  devocionem  *. 

Ad  manifestam  veritatis  experienciam  super  causa,  que  vertilur  inter 
me  et  virura  meum,  qui  pretensione  feminee  levitatis  suum5  laborat  vicium 
palliare  et  asserit  me  mendacem,  pelo  domine  iudex  instanter,  quatenus  tribus 
aut  pluribus  matronis  et  honestis  et  fidedignis  detis  in  mandatis,  ut  de  corporis 
somei  statu  videlicet  utrum  sim  virgo  aut  nupla  diligenti  examinatione  cogno- 
scant;  et  vos,  secundum  quod  ille3  sub  iuramento  fuerint  protestete,  in 
presenti  negocio  procedaüs. 

B  Bl  116  '. 

30.  —  M.  dei  gracia  prepositus  Wormaciensis. 

3&         Ager,  qui  ex  sui  cultoris  negligencia  diu  permanet  infructuosus,  alü 
agricole  vult  locari,  cui  fructum  temporibus  suis  reddat.    Ad  nos  venit  B. 


(27.]   »  B:  mulicrem.    *  B:  precande.    »  fehlt  bei  B;  Platt  dafür  ist  frei- 
gelüsten.    «  B:  meoruui  suorum. 
[28.]    »  B:  de  honeatate. 
40  [29.]    1  B:  davocionuni.   »  auum  sttht  zweimal.    *  B:  quod  ille  secundum. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert. 


3S9 


bona  femina  et  sua  nobis  querimonia  dcclaravit,  R.  virum  adeo  esse  frigidum, 
quod  ipse  nunquam  a  tempore  contractus  eorum  potucrit  vcl  semel  ci  reddere 
debitum  coniugale;  propter  quod,  cum  ipsa  desideret  esse  mater  et  filios  pro- 
creare  et  non  inveniat  in  viro  suo,  propter  quod  contraxerit  cum  codem, 
petivit  instanter  a  nobis  [Bl.  117]  inter  ipsos  divorcium  celebrare.    Cuius  s 
assercioni 1  siraplici  credere  nos  nolentes,  presertim  cum  idem  vir  eius  minime 
diceret  esse  verum,  ipsam,  quia  adhuc  se  virginem  esse  asserebat,  Septem 
matronis  honestis  et  Tide  dignis  commisimus  examinandam,  que  sub  dis- 
strictionc  iuramenti  testiiieate3  sunt,  cam  ab  omni  corruptione  virilis  *  cogni- 
tionis  esse  liberam  et  immunem.    Nos  itaque  sub  hoc  prudentum  virorum  10 
usi  consilio  predictos  R.  virum  et  B.  feminam  per  sentenciam  difiinitivam 
abinvicem  separavimus,  dantes  sepe  dicte  femine  liberam  potestatem 
viro  contrahendo 

R  BL  116'.  117. 


31.  =  19.  is 

32.  =  20. 

33.  =  21. 


—  Venerabiii  in  Christo  patri  ac  domino  L.  Wormaciensi  episcopo  C.  34. 
decanus  totumque  capitulum  in  Musbach  debitam  et  conlinuam  orationum  et 
obediencie  devotionem.  20 

Intellecto  quod  prepositus  noster  viam  fuisset  universe  carnis  ingressus 
convocatis  fratribus  in  unum  convenimus  et  R.  cognatum  domini  V.  de 
Wimpina  virum  providum  et  discrelum  in  preposilum  eclesie  nostre  unanimiter 
elegimus  domino  concedentc  sperantes,  nos  in  eo  et  nobis  et  eclesie  nostre 
utiliter  providisse.  Inde  est,  quod  eundetn  R.  vestre  patemitati  tesümonio  a& 
presentanles  humiliter  exoramus,  quatenus  nostram  clectionem 1  ratam  habentes 
ipsum  rite  et  canonice  electum  in  eandem  preposituram  investire  velitis. 

B.  Bl.  ur. 


—  L.  dei  gratia  Wormaciemis  episcopus  viris  honestis  C.  decano  toti-  35. 
que  capitulo  in  Musbach  salutem  in  omni  salutari1.  ao 

Cum  non  sit  vestri3  iuris  preposilum  vobis  eligerc,  sed  pocius  ad  manum 
nostram  dinoscatur  vestre3  prepositure  dominacio  pertinere,  nos  elcctioncm  a 
vobis  factam  tamquain  frivolam  et  iniustam  revocamus  in  irritum  et  cassamus, 
et  eandem  preposituram  liberaliter  conferimus  H.  diclo  de  Bilinslein  canonico 
Wormaciensi,  mandantes  vobis  et  districtius  precipienles,  quatenus  dictum  H.  as 
sine  contradictionis  obstaculo  in  vestrum4  prepositum  exhibitione  revereneie 
debite  reeipiatis. 

R  BL  llf. 

[30.]   »  B:  absercioni.   *  B:  testificare.   »  B:  virili. 

[34.]    1  B:  dilectionem.  u> 
[35.]   »  B:  «alvatore.   «  B:  nontri.   •  B:  nostre.   4  B: 


s' 

Digitized  by  Google 


390 


Worni-ser  Briefwinimlung. 


36.  —  L.  dei  gracia  Wormaciensia  episcopus  dilecto  fratri  suo  S.  de  Lutra 
salutem  et  fraterne  dilectionis  affectum. 

Tue  dilectioni,  que  iure  debet  de  nostra  oflfensa  non  minus  quam  de 
propria  conlurbari,  volumus  esse  notum,  quatenus  R.  miles  dictus  de  Lapide 
s  mi|>er  nos  et  noslros  cives  de  Loddenburch  equis  pluribus  quam  XL*  de  loco 
paseuorum  abstractis  sub  noctis  conticinio  spoliarc  presumpsit,  in  quo  quidem 
facto  dampna,  quantumlibet  sint  gravia,  non  tanti  pendimus,  quantum  ipse 
contemplus  a  tau'  persona  nobis  talis  exhibitus  nos  offendit.  Quare  te  monc- 
mus  diligenler  et  rogamus,  quatinus  hec  nostra  gravamina,  sicut  de  te  con- 
to fidiinus,  fraternum  aflectum 1  moveant  et  effectum,  qui  nostrum  favorem  circa 
te  et  tuos  in  perpetuum  ampliabit. 

B.  Bl  llT.    Text  am  Schlwu  verdorben.  -  Druck .  Mone  L  c  tw.  8. 

37.  —  Vcncrabili  ac  sincere  dilecto  domino  ac  fratri  suo  L.  Worraaciews* 
episcopo  debile  fldclitatis  et  obsequii  perpetuitatem. 

i*i  Cum  revera  nulla  vobis1  offensa  sine  meo  magno  gravamine  valeat  irro- 
gari,  veslra  enim  incommoda  reputo  esse  mea,  rogo  immo  volo,  ut  ex  hoc 
gravamine  vobis  ab  illo  predone  nuper  illato  magni  doloris  materiara  non 
trahatis,  sed  iniurias  vestras  ad  presens a  clausis  oculis  pretereatis,  scientes 
sine  qualibel  ambiguitate  nie  ad  earum  vindictam  tanlo  ardencius  laboraturum, 

soquanto  mihi  aeeeptius  hoc  existit,  quod  mihi  non  indignabamini  vestras* 
molestias  intimare  et  cetera. 

B.  Bl.  117'.  —  Druck:  Motte  l.  c  w.  9. 

38.  —  Viris  honorabilibus  et  dilectis  sculteto  universisque  civibus  in  Open- 
hem  G.!  dictus  inaior  miles  salutem  et  obsequium  indefessum. 

•js  Cum  ad  declinandam  indignationem  domini  mei  Wormaciensis  episcopi, 
que  adversum  me  graviter  est  acecnsa,  meritis  tarnen  meis  id  non  [Hl.  US] 
exigentibus,  mihi  a  eivitate  Wormacie»wt  ad  tempus  recedere  sit  necesse, 
universitatem  vestram  duxi  sollicite  exorandam,  quatinus  mc  coneivem  vestrum 
ad  vos  declinare  volentcm  bctiivole  reeipientes  super  persona  (?)  mea  pro- 

soteclionem  inperii  extendatis,  quousque  adtemptelur,  si  possim,  graciam  [et] 
favorem  domini  mei  supradicti  aliquatenus  recuperare  etc. 

Ä  Bl.  117'.  118.  —  Druck:  Winkdwumn  Ada  I,  p.  634  und  auf  1241?  datiert. 

39.  —  Concivi  suo  predilccto  domino  C.  militi  de  Wormacia  S.  scuJtctus 
et  universitas  civiura  in  Hoppenhcm  salutem  et  sinecro  dilectionis  affectum. 

3i         Cum  vestra  presencia  non  semel,  inmo  sepius  nobis  fuerit  desiderata, 
vellcmus,  ut  non  tarn  (?) 1  ex  necessitate,  sed  ex  propria  voluntate  ad  nos  con- 

[36.]  •  B:  fraterno  affecto. 

[37.]  1  B:  nobis.   *  B:  apresen«.   '  B:  nostras. 

[38.]  1  vielleicht  auch  C.   *  Verwischt. 

«0         [39.]  '  Verwischt. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert. 


391 


tigerit  tos  transsire.    Vemmtamen  rebus  qualilercumque  se  habentibus  ad 

nos  alacriler  et  hylariter  transscatis,  nobis  bcne  venturus  et  visibililer  exper- 

turus,  quod  pro  honore  et  iure  vestro  recuperando  corpora  nostra  cum  rebus 

periculis3  cxponemus. 

R  Bl.  118  zum  Theii  vermacht.  —  Drude:  Winkelmann  Ada  1,  p.  534  und  auf  s 
1241?  datiert. 


—  Abbas  et  convenlus  talis  loci  viro  honorando  et  dilecto  W.  talis  40. 
ecclesie  canonico 1  salutem  et  orationes  in  eo,  qui  oravit  ad  patrem. 

Annonam  vobis  iara  dudum  prout  iustum  fuerat  solvissemus  *,  si  id 
rerum  penuria,  que  nostre  graviter  ineumbit  eclesic,  non  inpedivissel.    Cum  io 
igitur  vix  sub  inrecuperabili  dampno  nostro  annonam,  quam  vobis  demus, 
(non)  inveniamus  alieubi  mutuandam,  nos  de  vestra  caritatc*  plurimum 
confidentes  vos  affectuosc  rogamus,  quatenus  de  vestra  liberali  voluntate  nos 
usque  ad  natalem  bcate  Marie  virginis  inducietis ,  vobis  enim  medio  tempore  s*pi.  9. 
et  iam  pro  neglecto  et  pro  tunc  solvendo  sine  qualibet  difllcullate  propiciante  15 
domino  satis  faciemus. 

R  Bl  118. 


—  Viris  religiosis  abbati  totique  conventui  talis  loci  W.  canonicus  talis  41. 
eclesie  orationum  et  obsequii  perpetuitatem. 

Dure  cervicis  constat  cum  esse,  qui  proprie  utililalis  ambicione  aliorum  a> 
necessitates  negligit  intueri.    Cum  in  redituum  meorum  annua  solucionc  vos 
usque  modo  invenerim  faciles  et  paratos,  vehementer  conicio,  quod  modo  non 
habcrem  vos  difliciles,  si 1  facultas  esset  vestre  socia  voluntati.  Quapropter 
volo  vestre  satisfacere  peticioni  dando  vobis  inducias  usque  ad  beate  virginis«^.*. 
natalem  ea  condicionc,  ut  universos  *  reditus  et  preteritarum  et  superveniencium  as 
messium  sine  protractionis  aut  alterius  cuiuscumque  occasionis  suspendio  per- 
solvatis  usque  ad  terminum  ante  dictum. 

B.  BL  118. 


—  Dilectissimis  dominis  decano  totique  capitulo  saneti  Martini  Wor-  42. 
maciensis  H.  eorum  pensionarius  in  tali  villa  sue  possibilitatis  cum  omni  so 
promptiludinc  servitutem. 

Ad  vestram  credo  noticiam  pervenisse,  qualiter  V.  dominus  Spircnsis 
episcopus  preliaturus  cum  nobili  viro  domino  de  Stralcnburch  intravit  cum 
magno  exercitu  territorium  nostre  ville  et  conculcatis1  ibidem  segelibus  et 
resectis  grave  dampnum  [et]  ingens  irrogavit.    Cum  igitur  in  omni  pensione  35 


»  ao  Winkelmann;  B:  pericula. 

[40.]    1  B:  canoniens.   *  B:  solvissimus.   *  B:  carialitate. 
(41.)    1  ri  corrigiert  aus  set   *  B:  univerau«. 
(42.]   1  B:  conculcataa. 


Digitized  by  Google 


392 


Wormser  Briefsammlung. 


grandinis  et  cxercitus  violencia  ipso  iure*  sit  excepta,   vestre  instanter3 
supplico  bonestati,  quatenus  in  pcnsione  vcstrarum  decimarum,  quam  a  vobis 
rcccpi,  mccum  miscricorditer,  ut  saltem  indempnis  permaneam,  dispensetis, 
alioquiti  ipsi  rcnuncio  pensioni. 
i  B.  Bl.  118. 


43.  —  C.  dci  gracia  Coloniensis  eclcsie  archiepiscopus.  Dilectis  ministerialibus 

suis  per  totam  Westvaliam  constitutis  salutem  et  sinecre  dilectionis  aflectum. 

Ad  aures  vestras  credimus  pervenisse,  quod  dux  Pravancic  nimia  duetus 
superbia  immo  vesania  vires  suas  contra  nos  [Bl.  118']  non  uüliter  sed  viliter 

tu  adtemptatas  de  novo  reparat  et  proponit,  ut  dicitur,  iterato  eclesiam  Colo- 
niensera  efTusis  totis  viribus  impugnare  et  illam  nobilem  civitatem  Goloniensem 
cum  vab'do  exercilu  obsedere  et  sie  tanta  videtur  velle  Neoptolemus ,  que  vix 
expieret  Achilles.  Ne  igitur  saneta  Coloniensis  eclesia  fiat,  quod  absit  et  quod 
deus  avertat1,  obpropium  vicinis  suis,  subsannacio  et  illusio  hiis,  qui  in 

n  cireuitu  nostro  sunt,  universitatem  vestram  diligenter  commonemus  et  alTectuose 

rogamus,  quatinus  iuxta  debilum  vestre  fidelitatis  nobis  ex  eclcsie  Coloniensi 

equis  et  armis  preparati  in  auxilium,  si  necesse  fuerit,  veniatis,  condignam 

remuncracionem  et  favorem  perpetuum  pro  vestris  minister üs  reeepturi. 

Ä  BL  118.  —  Druck:  Winkdmann  Acta  I,  T>.  533.  Winkdmann  datiert:  1240 
so  vor  Aug.  31;  vgl.  Chron.  reg.  z.  J.  1240,  Sloet  OB.  8.  634. 


44.  —  Gloriosissimo  domino  C.  divi  augusli  imperaloris  F.  filio,  dei  gracia 

Romanorum  in  regem  electo  et  Semper  augusto  1  et  regni  Hierusalem  heredi  * 
lideles  sui  universi  cives  Wormacienses  perpetuum  ac  fidele  Semper  obsequium. 
Ad  vestre  serenitatis  clemenciatn  confugimus  conquerentes,  quod  arebie- 
v>  piscopus  Maguntinus,  qui  paternc  benedictionis  [manum] '  super  nos  extendere 
et  aucloritate  inperii  sibi  commissi  nobis  inperii  fidelibus  preesse  debuerat 
et  prodesse,  nos  incautos  nec  sicut  moris  est  difDduciatos  sine  causa  persc- 
quitur  ac  molestat,  cives  nostros  in  Reno,  que  inperialis  strata*  [est]*  capti- 
vando  et  rebus  suis  violentcr  et  indebite  spoliando,  cognatos  quoque  et  amicos 
so  suos  in  nostrum  dampnum  et  odium  stimulando.  Cum  igitur  ad  omnia,  que 
honor  inperii  requirebat,  sempe^•  inventi  fuerituus  devociorcs  et  paraciorcs, 
regie  maiestatis  auxilium  inploramus,  humiliter  suplicantes,  quatinus  indebitas 
vexaeiones  noslras  dignemini  miscricorditer  inlueri  et  super  nos  defensionis 
dexteram  extendatis,  ut  securi  vobis  ad  omne7  vestrum  beneplacitum  et  man- 
3idatum  serviamus. 

B.  Bl  118'.  -  Druck:  Winkdmann  Acta  I,  p.  534-636  und  auf  1242  daücri. 


*  verwischt.   *  B:  instancia. 
[43.]    1  B:  advertat 

[44.]    1  B:  olcctus  —  aufrustuB.   *  B:  heres.    »  so  ergänzt  Winkelmann,    *  B: 
40  stata.   »  so  ergänzt  Winkdmann.   •  B:  euper.   T  B:  omnem. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert. 


—  C.  et  cetera  dilecto  principi  vencrabili  domino  S.  Moguntine  sedis  45. 
archiepiscopo  graciam  suam  et  omne  bonum  et  tocius  boni  plenitudinem. 

Querelam  dilectorum  nobis  civium  Wormaciensium  fidelium  nostrorum 

aeeepimus  continentem,  quod  tu  sine  causa  racionabili  in  res  et  personas 

eorum  manum  miseris  violentam  et  alios  incites  ad  eorum  iniuriam  et  gra-  5 

vamen  modis  quibus  potes  gravis  et  iniuriosus  existens  eisdem,  cum  pocius 

defensionis  dexteram  super  ipsos  tibi  ab  illustri  domino  ac  genitorc  nostro 

Romanorum  imperatore  commissos  extendere  te  deceret.    Ideoque  discretioni 

tue  auetoritate  memorati  patris  nostri  et  nostra  mandamus  affectuosc  roganlcs, 

quatinus  desistas 1  a  nostrorum  fidelium  lesione  et  iniurias  eis  iam  illatas  to 

corrigas  et  retractes.    Si  quid  enim  contra  te  deliquerunt3,   parali  sunt, 

condignam  exliibere  satisfacionem  iuslicia  mediante. 

R  BL  U8\  -  Drude:  Winkelmann  Acta  I,  p.  403-3.  Nach  Winkelmann  l  c. 
vor  August  1242,  vgl.  Ann.  Wormat.  SS.  XVII,  47.  48. 

—  Viris  honorabilibus  et  dilectis  iudieibus  et  universis  civibus  Mogun-  46. 
tinis  universi  cives  Wormacienscs  sincere  dilectionis  constanciam  promptitudine 
obsequiorum. 

Dominus  archiepiscopus  Moguntinus,  cui  non  suffecerat1  tot  et  tanta 
mala  nobis  in  locis  aliis  intulisse,  eciam  apud  Mogunciam  et  in  vestris*  ter- 
minis  violenter  nostros  spoliat  ac  molestat  et,  quod  non  sufßcimus  ad  plenum  30 
mirari,  tos  id  permittitis  et  dissimulatis,  cum  tarnen  nos  vobis  aliquid  fieri 
malum  apud  nos  nullatinus  pateremur.  Cum  igitur  nos  et  vos  extitcrimus 
unum  par  amicicie  ab  antiquo,  discretionem  vestram  cupimus  diligenter  esse 
commomtam  et  exoratam,  quatenus  nostris  iniurüs  condolentes  sallim  in 
vestris1  terminis  nobis  inferri  violenciam  non  sinatis,  talcs  tos  circa  nos  2s 
nunc  exhibentes,  quales  nos  habere  [Bl.  119]  velitis,  si  casu  neccssitale 
consimili  vos  contigerit,  quod  absit,  laborare*. 

B.  Bl.  118'.  119.  -  Druck:  Wmkdmann  Acta  I,  p.  535  und  datiert  auf  1242. 

—  Viro  honorando  A.  iusticiario  Wimpinensi  decanus  totumque  capi-  47. 
tulum  saneti  Pauli  in  Wormacia  salutem  et  orationes  in  Christo  devotas.  so 

C.  miles  de  Stheinahem  non  formidans  pacis  infringere  libertatem  nec 
reveritus  in  sanetum  domini  manum  mitterc  violcntam  nuper  eclesie  nostre 
scolasticum  et  sacerdotem  ab  equo  suo  non  absque  lesione  corporis  preeipi- 
tatum  equis  rebusque  aliis  spoliavit,  cum  tarnen  per  os  prophete  dominus 
preeepisset,  ne  quis  tangeret  Christos  suos  nec  in  prophetis  suis,  id  estj.% 
in  viris  eclesiasticis  maügnaretur.  Quod  ulique  vestre  equitati  ex  intimis 
precordiis  conquerentes  peümus  instanter  nobis  super  premissis  iudicium  fieri 
et  vindictam  vestre  equitatis  adiutorio  suffragantc  *. 

B.  Bl.  119. 

145.]   1  B:  testes.   *  B:  delinquerant  «o 
(46.1    1  B:  »nfficerat.   »  B:  nostris.   »  B:  vos  laborare. 
[47.]   »  mrrigiert  aus  effragante. 


Digitized  by  Google 


394 


Wormaer  Briefaammlung. 


48.  —  Nobili  viro  domino  P.  de  Steinachen  A.  auctoritale  inperiali  iusü- 

ciarius  Wünpinensis  salutern  in  omni  bono. 

Nobis  innotuit,  [vos]  in  vestro  castello  spolia  detinere,  que  C.  Wimpi- 
nensis  castellanus  cuidam  clerico  Wormacicnsi  in  strata  iniperiali  nuper 
&abstulit  sui  excessus  non  considerans  quanütatem.    Nc  igitur  ipsius  ocasione 
vos  in  hoc  facto  culpe  maculam  non  contrahatis,  vobis  sanc  consulimus  immo 
auetoritate  inperiaJi  preeipimus  et  mandainus,  quatinus  talem  maleficum  a 
domo  vestra  penitus  excludentes  nobis  eum  usque  talem  terminum  tali  die 
presentetis,  alioquin  certo  discetis  experimento,  quam  sit  difficile  inperiah 
topolencie  contraire. 
B.  Bl.  119. 


49.  —  Viro  discreto  et  equitatis  amatori  A.  iusticiario  Wimpinensi  P.  miles 

de  Steimahem  salutem  et  obse<]uium. 

Quoniam  C.  castellanus  meus,  quem  plus  debito  inculpatis,  quia  hic 
isreus  spolii  non  existit,  quod  illum  clericurn  Worinoctensem  pro  quibusdara  1 
debitis,  que  [quamvis]  sepius  amice  fuerint  ab  eo  repitita  nullalenus  oblincre 
poterat,  pingnoravit,  vestre  supplico  honeslati,  quatinus  circa  dictum  militem 
anitnum  vestrum  mitigantes  sustincre  vehtis,  ut  salva  pacc  corporis  et  rerum 
suarum  compareat  coram  vobis  exibiturus  et  aeeepturus  super  causam,  que 
hinter  ipsum  et  suura  adversarium  versatur,  iusticie  complementum. 
B.  Bl.  119. 


50.  —  Dilecto  amico  et  consangwineo  dapifero  de  Alccia  A.  cantor  maiorU 
ecelesie  \\ or maciensis  obsequium  cum  aflectu  sincero. 

Dilectioni  vestre  duxi  necessario  inliruandum,  quod  sororis  mee  füium 
2i  qua  de  causa  nescio  captivatutn  cives  Wormacieuses  in  carccrcm,  quo  suos 
latrones  claudere  consueverunt ,   iniserabilitcr  se  tercio  detruserunt,  absque 
suis  meritis  sicut  spero.   Cum  igitur  sciam  vos  civibus  ca  familiaritate  astric- 
turn,  ut1  fädle  sit  vobis  ab  ipsis,  quod  voluerilis,  inpetrare,  rogo  vos  studio 
quanto  possum,  quatenus  ad  perpeluam  confusionem  nostri  generis  abolendam 
»sine  mora  pro  cognato  vestro  fideliter  intercessurua  Wormociai»  accedatis. 
B.  BL  119. 

51.  —  Amico  suo  et  cognato  specialiter  dilecto  A.  cantori  Wormacwws» 
V.  dapifer  de  Alceia  promptam  ad  obsequia  volunlatcm  cum  dilecüone  sinecra. 

Ex  relaüone  quorundam  iam  dudum  aeeeperam  continente,  quod  filius 
3s  sororis  vestre  et  quidam  sui  complices  iuxta  slratam  inperialem  se 1  furtim  et 
ncquiler  occultantes*  transsiluros  paupercs  et  inermes  non  viriliter  sed  vihter 

[49.]    1  B:  quibus  causa. 
jfiO.j   1  B:  et. 

(51.]   1  B:  8^.   *  B:  olcultante«. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert 


:i95 


invaserunt  eos  rebus  suis  non  sine  lesione  corporis  spoliando.  Quare  non 
inconveniens  iudico  vel  indignum,  si  illis  proplerea  captivalis  rcspondcbitur 
digna  vice.  Verum  tarnen  quia  cognati  vestri  dampnatio  esset  nobis  et  aliis 
amicis  suis  confusio,  iuxta  preces  vestras  ad  inlcrcedendum  pro  ipso  non  sui 
misertus,  sed  pocius  affeclu'  vestre  dilcctionis  inductus  intrabo  die  proxiraa  % 
ci  vitalem. 

B.  Bl.  119. 


—  C.  dei  gratia  prepositus  sancti  Martini  in  Wormacia  viro  discreto  V.  52. 
inagistro  civium  [BL  119')  in  Wormacia  locius  boni  plenitudinetn  cum  salute. 

Scire  debctis,  quod  et  vestris  concivibus  aliisque  inperii  ßdelibus  referreto 
polerilis  pro  constanti,  quod  licet  ad  babundantem  cautelam  nos  edificiis  et 
vigilibus  muniamus,  neminem  tarnen  de  vestris  provincialibus  formidamus. 
Omnis  enim  tarn  nostre  terre  quam  inferiorum  partium  domini  preter  solum 
Coloniensem  archiepiscopum,  qui  non  agit  omnino  sine  vestro  consilio,  tantam 
contra  serenisaimum  dominum  nostrum  Fr.  Romanorum  inperatorem  proterviam  i.s 
exereuit  et  exercet  . . .  vgl.  p.  396,  6  —10. 

B.  Bl  119. 


—  C.  dei  gracia  prepositus,  G.  decanus  totumque  capitulum  eclesie  53. 
Moguntine  viris  honorabilibus  et  discretis  sculteto,  scabinis  et  universis  civi- 
bus  in  Hoppenbiem  (!)  obsequiorum  proraptiludinem  cum  salute.  ao 

Miramur  et  inconveniens  reputamus,  quod  cum  clerus  Moguntinus 
nullam  prorsus  üJustri  domino  nostro  Fr.  Romanorum  imperalori  et  suis 
ofTensam  nec  vestre  civitati  verbo  vel  opere  lesionem  ingesserit  aut  intendal 
ingerere,  vos  non  minus  prepositum  Wilburigenscm  nostrum  concanonicum 
sine  causa,  nisi  forte  a  fratre  suo,  cui  nec  auxilium  nec  consilium  iste  parti-  a 
eipat,  nunc  causam  (nec  causam)  vclitis  inducere,  non  inspecto  libertatis 
eclesiastice  privileio  captivastis Licet  igitur  non  modicus  sit  execssus  in 
personas  eclesiasücas  manum  inicere  violentam,  nos  tarnen  iniurias  iam  illatas 
omnino  dissimulare  volentcs,  discretionem  vestram  quanta  possumus  precum 
instancia  deprecamur,  quatinus  ob  reverenciam  sanete  eclesie  errorem  vestrum,  so 
dum  licet  et  nondum 3  quid  gravius  atlemptatum  est,  corrigentes . . .'. 

B.  Bl.  119'.  —  Druck:  Winkthnann  Ada  I,  p.  535  und  auf  1242?  datiert. 


—  Venerabiiibus  dominis  preposito  decano  tolique  capitulo  eclesie  54. 
Moguntine  scultetus,  scabini  totaque  universitas  in  Hoppinheim  obsequium, 
quäle  possunt.  jj 

Si  facti  nostri,  de  quo  nos  arguilis,  causam  pariter  et  causarum  equo 
velletis  exaroine  intueri,  non  possetis  asserere  nos  aliquid  fecisse  sine  causa, 

•  B:  affectum. 

153.]   »  aus  captivastas  comgxert.    •  B:  nun  dum.   »  folgen  2  Zeilen  Rasur. 


Digitized  by  Google 


3<J0 


Worm.Hcr  Hriefaanunlung. 


cum  cause  multipHces  et  nimis  legitime  sint  pro  nobis.  llle  enim  vester 
concanonicus  et  noster  captivus,  quem  tarn  plane  intenditis  excusare,  ut  de 
fratre  suo  omnino  sileamus,  destruetioni  inperatorie  civitatis  Wisbadenc,  sicut 
aeeepimus  ab  hüs,  qui  oculata 1  fide  viderunt,   personaliter  armatus  inter- 

ifuit,  non  ut  clericus  sed  ut  predo,  illius  facti  nefandi  quoque  cooperator 
quantum  potuit  et  promotor.  Preterea  dominus  archiepiscopus,  qui  non  agit 
omnino1  sine  vestro  consilio,  tantam  contra  serenissimuin  dominum  nostrum 
F.  Romanorum  inperatorem  proterviam»  exereuit  et  exereet,  quod  nos  sue 
et  omnium  subditorum  suorum  saluti  *  cogimur  invidere  et  eorum  gravamini, 

to  quanto  poteriinus,  aspirare. 

B.  Bl  119'.  —  Druck:  Wmküuutrm  Ada  I,  p.  536  und  auf  1242?  datiert. 

55.  —  Uxori  sue  predilectc  ceterisque  suis  amicis  in  Wormacia  De.  captivus 
archiepiscopi  Moguntini  salulcm,  que  heu  longe  est  ab  ipso. 

Calamitates  et  miserias,  quas  pacior  incessanter,  nec  verbo  nec  scripto 
nsufficio  declarare,  sed  deus,  qui  solus1  laborem  et  dolorem  considerat,  eas 
novit.  Verum  cum  extra  deum  a  vobis  spes  sola  mec  salutis  dependeat,  preces 
ex  intimo  corde  fluentes  porrigo  vobis  singulis  et  universis,  quatinus  misere- 
amini  mei  vos  saltem  amici  mei  bonis  a  deo  mihi  concessis  in  hoc  articulo 
non  parcentes;  certus  enim  sum,  cum  interiero,  non  sumam  omnia,  sed1 
'X  transsibit  m ecum  gloria  bonorum  meorum. 
B.  Bl  119  '. 

56.  —  Marilo  suo  immeritis  vineulis  alligalo  S.  uxor  sua  sc  sine  consortis 
sui  salute  non  habere  salutem. 

Communis  utrique  fit  eorum  altcrius  lesio,  qui  veri  amoris  [Bl.  120] 
jiconncxi  sunt  adinvicem  ligamenlo.   Scire  debet  tua  indissolubilis  dilectio  tuis 
malis,  que  sustines  corporaliter,  mentem  meam  esse  tarn  suaviter 1  occupatam, 
quod  pro  tua  redemptione  cuneta  que  possideo*  usque  ad  corporis1  mei 
denudationem  venderc  non  anbiguerim  deo  teste,  si  edictum  civitatis,  quod 
cives  captivos  pecunia  redimi  prohibuit,  non  timerem.    Deus  igitur,  qui 
3u  Danielem  liberavit  de  lacu  leonum,  mittat  tibi  auxilium  de  sublimi. 
B.  Bl  119'.  120. 

57.  —  S.  dei  gratia  sanete  Moguntinc  sedis  archiepiscopus  sacri  inperii  per 
Almaniam  arcliicanccllarius  viro  provido  burgravio  de  Nuremberch  graciam 
suam  et  omne  bonum. 

3i         Fama  didieimus  referente,  cui  non  inviti  [credimus],  quod  tu  Cucnonem1 
de  Alceia  mali  tocius  artificem  et  auetorem  detineas  caplivatum;  qui  cum  ab 

[54.]  1  B:  ocultata.   *  B:  omnia;  s.p.  395,  14.  *  B:  proterulam.  *  B:  soloti. 

[55.]  1  B:  aolum.   *  B:  n.  ».  o.  noc;  Text  verdorben. 

[56.]  1  doch  eher  acriter.    *  B:  possodio.    *  B:  corpora. 

«o         [57.]  '  B:  Huenonem.   Monc  liest:  Haraonem. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert 


397 


inperio  multipliciter  sit  proscriptus,  discretioni  tue  mandamus  auctoritate  in- 
perii  districte  precipientes,  quatenus  carcere *  maleficum  quocumque  casu  con- 
tingente  evadere  non  permitlas,  quousque  ipsum  regie  curie  exhibeas  et  pre- 
sentes  recepturum  dignam  pro  suis  meritis  talionem. 

Ä  Bl  120.  —  Druck:  Mone  l  c.  11.  4 


—  M.  dei  gracia  palatinus  comes  Reni  et  dux  Bavarie  viro  discreto  et  58 
honesto  burgraveo  de  Nurenberh  salutem  et  sincere  dilectionis  affectum. 

C.  miütetn  de  Alceia  palacie  nostre  apud  Renum  et  Mosellam  procura- 
torem,  qui  propter  quedam  secreta  et  ardua  negotia  nobiscum  conferenda 
nos  fuerat  personaliter  aditurus,  tu,  sicut  intelleximus ,  in  ipso  itinere  capti-io 
vasti;  cuius  captivitas  qualicumque  ex  causa  proveniens  cum  ignominiosa  sit 
nobis  plurimum  et  dampnosa,  tuam  rogamus  affectuose  discretionem,  qualinus 
eundem  nobis  restituas  absolutum,  Habens  ad  nos  respectum,  quod  tibi  pro 
molestiis,  si  quas  fecit,  emendationem  dignam  exhibebit. 

R  Bl.  120.  —  Druck:  Mone  l  c.  nr.  12.  is 


—  lllustri  principi  C.  pälatino  comiti  Reni  ac  duci  Bavarie  G.  burgra-  59 
vius  de  Nuremberh  obsequiosam  cum  multa  promptitudine  ad  eius  beneplacitum 
voluntatem. 

Vestra  nequaquam  ambigat  dominatio,  rae  quantum  sinit  facultas  ad 
omnia,  que  vestra  requirit  voluntas,  esse  Semper  voluntarium  ac  paratum.  so 
Verumtamen  ad  presens  vestrum,  quod  doleo,  nec  possum  nec  audeo  desi- 
derium  adinplere,  quod  dominus  archiepiscopus  Moguntinus  mihi  nuper 
auctoritate  inperii  districte  precepit,  ut  C.  vestrum  militem,  quem  idem 
dominus  archiepiscopus  asserit  esse  proscriptuin  inperii,  non  dimitlam,  donec 
regie  curie  presentetur.  21 

R  Bl.  120.  —  Drude:  Mone  l.  c.  nr.  13. 


—  Dilecto  coneivi  suo  domino  H.  de  Honeegen  universi  cives  Worma-  60. 
cienses  dilectionis  et  parati  obsequii  sinceritatem. 

Noveritis,  quod  dominus  Nipharius  palacii  Reni  procurator  obiciens 
nobis,  quod  vos  e  vestra  civitate  dominum  palatinum  comitem  in  suis  homini- » 
bus  gravassetis,  nobis  primum  diffiduciatis  ex  parte  iam  dicti  domini  contra- 
dixit '.  Cum  igitur  grave  sit  nobis  tan  Ii  prineipis 9  inimici  inimicicias  sustinere, 
veslram  dilectionem  diligenter  commonendo  rogamus,  quatinus  aut  illatas  eidein 
domino  comiti  palatino  iniurias  revocetis  aut  nobis  preeaveatis,  ne  propter 
vestram  presenciam  et  cohabitationem  dampna  et  lesiones  ineurrere  nos  34 
contingat. 

R  BL120.  —  Drude:  Mone  l  c.  nr.  14. 

*  J?:  cüo'e.   Mone  liegt:  eundem. 

[60.]   '  Text  verdorben.   *  B:  prineipiia. 


398 


Wormser  Briofsammlong. 


61.  —  Dilectis  ac  Semper  diligendis  amicis  suis  consiliariis  et  universis  civi- 

bus  Wormaciensibus  H.  de  Honeegen  salutem  et  sincere  dilectionis  affectum. 

Quoniam  presencia  [mea],  quod  timetis,  vobis  posset  esse  forsitan  noci- 
tura,  indempnitati  ac  securitati  vestre  non  minus  quam  mee  cupiens  providere, 
ieivitatem  Wormaciam,  quam  [Bl.  120']  diu  vobis  expedierit,  intrare  cavebo, 
nec  tarnen  pignorationem ,  quam  feci  non  irrationabüiter  adversus  palatinum 
comitem,  aliquatinus  revocabo,  donec  mihi  salarium,  cuius  gracia  exposui 
corpus  et  animam  periculo,  persolvatur. 
Ä  Bl.  !*>.  —  Druck:  Mone  l.  e.  nr.  15. 


62.  —  Dilecto  sororio  suo  C.  militi  de  Assebumen  S.  burgravius  de  Fride- 

berch  salutem  et  debite  dileetionis  integritatem. 

Cum  nec  propter  domini  regis  presenciam  nec  ob  honestatem  propriam 
dominus  archiepiscopus  Moguntinus  suo  potuerit  animo  moderari,  quin  iubeat 1 
me  in  civilate  Spirensi  violenter  a  suis  satellitibus 3  captivari,  facturus  mihi 
ii  malum,  si  magestas  ei  regia  non  obviasset,  et  si  ego  ex  precedentibus  coniciens 
ac  timens  futura  dubitem  ipsum  mihi  passiin  insidias  posuisse,  tuam  rogo 
dilectionem,  quatinus  ad  me  cum  securitate  reducendum,  coadunatis  vestris 
amicis  et  cognatis,  venias  sine  mora. 

B.  Bl.  130'.  —  Drude:  Winkelmann  Ada  It  p.  533  und  auf  IUI  (Frühjahr)  Hattert. 


63.  —  0.  miles  de  taJi  loco  domino  G.  de  Eppensten  salutem  pro  meritis. 

Noveritis  vos  eo,  quod  de  magna  potencia  vestri  fratris1  nimis  confisi 
manum  in  sororium  meum,  qui  nichil  feceral  vobis  mali,  inicere  violentam 
et  ipsum  tamquam  furem  et  latronem  captivum  ducere  non  erubuistis*, 
etiam  nobis  inimiciciam  conparasse.  Quapropter  estote  securi,  quod  ex 
si  nunc  in  antea  vos  et  vestros  in  rebus  et  personis  quandocunque  potero  ledere 
non  cessabo. 

R  BL  120'.  —  Drude:  Winkehnann  Ada  I,  p.  536  und  auf  1242 Y  datiert. 


64.  —  Universis  Christi  fideübus  presentem  litteram  inspecturis  N.  humilis 

provisor  talis  parrochie,  si  quid  potest  oratio  f>eocatoris.    Dicens  dominus  in 

ao  deuteronomio 1 :  non  abhominaberis  Ydumeum,  quia  frater  tuus  est,  neque 
Egiplum,  quia  ipse  advena  fuisti  in  terra  Egipti;  et  alibi  in  Salomone:  qui 
despexil  pauperem  id  est  peccatorem  opprobrat  factori  eius,  id  est  Christo, 
qui1  propter  peccatores  factus  est  homo  —  satis  dedit  intelligere,  quod  cum 
peccatoribus  pie  ac  misericorditer  sit  agendum.    Rogo  igitur  universos  et 

3&singulos,  quatenus  N.  latronem  sub  omicidio  et  aliis  peccatis  suis  gra viter 


(62.]    1  B:  iubet.   *  B:  satalibus. 

163.J    1  Es  üt  offenbar  Erzbitdwf  Sigfrid  III  ton  Mainz  gemeint;  ».  Wtnkd- 
marm.    1  B:  erubuisti  me;  Wniki'lmann  liest  e.  ax. 

[64.]    1  B:  deutronimio.   *  B:  in  Christo  propter. 


Digitized  by  Google 


XIII.  Jahrhundert. 


399 


penitentem,  cum  ad  vos  venerit,  benigne  ac  humane  tractetis  ei  in  neeessariis 
corporalibus  et  spiritualibus  subveuiendo,  quia  letum  in  celestibus  inpelrat 
meritum  3  o  per  um  suorutn,  [qui]  unieuique  misericordiam  ministrabit. 
R  EL  120'. 


—  Universis  Christi  fidelibus,  ad  quos  presens  littera  pervenerit  N.  65. 
plebanus  de  tali  villa  salutem  in  eo,  qui  salvat  omnes  sperantes  in  se.  Cum 
A.  et  E.  presencium  latrices,  quarum  una  infantulum  suum  apud  se  defunetum 
de  mane,  cum  de  lecto  surgeret,  [sej  invenisse,  altera  in  publico  miretriceo 
per  bigenium  se  steüsse  lacrimabiUter  sunt  confesse,  penitenciam  competenteni 
pro  his  et  aliis  peccatis  suis  a  me  suseeperunt  peragendam.  Ipsas  Yestre  iu 
transmitto  karitati  una  cum  ipsis  rogans  in  domino,  quälen  us  honus  ipsarum 
dignemini  pia  cum  passione  vestris  orationibus  aliisque  karitatis  operibus 
allevare1,  Ulud  Jacobi  attendentes:  alter  alterius  honera  portale  et  sie  ad- 
implebitis  legem  Christi. 

Ä  2H.  130'.  is 


—  Venerabiii  patri  ac  domino  L.  Wormaciensi  episcopo  V.  de  Bolandia  66. 
sacri  inperii  dapifer  se  ad  eius  obsequia  voluntarium  ac  parat  um. 

Pü  pastoris  requirit  officium,  subditorum  suorum  discordiis  resistere 
et  pacem  int  er  cos  raediante  iusticia  reform  are.  Unde  veslram  dominalionem 
deceat  prevenire,  ne  C.  et  C.  fratres  ministeriales  pro  quodam  curie  vestrej» 
officio  prelianles  invicem  sese  usque  ad  egestalem  et  exterminium,  quo  minus 
possint  servire,  perducant.  Vestram  exhortor  et  diligenter  rogo  equitatem, 
proprie  honestatis  respeclu  predictorum  fratrum  cause  vos 1  medium  ingeratis, 
ut  eam  aut  secundum  ius  aut  secundum  conposicionem  amicabilem  decidatis. 

Am  Rande  unten  gleichzeitig:  Summa  de  litterb  exceptim  (?),  ob  zu  lesen:  Summa  15 
de  litten«  excerptim. 

Ä  Bl.  120'.  -  Druck:  Wmtelmann  Acta  1,  p.  538  und  auf  1242Y  datiert. 


*  B:  initum. 

[6f>.]    1  B:  alleuiare. 

[GGJ.   1  B:  nfa.  ju 


Digitized  by  Google 


400 


1033.  1252. 


NACHTRAG. 


50.    [1033].  —  Bischof  Azecho  von  Worms  weiht  die  s.  Mauritiuskapeüe  in 
Worms  und  begabt  sie  mit  Gütern. 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitalis.    Notum  sit  omnibus  fidelibus, 

i  presentibus  scilicet  atque  futuris,  qualiter  Azzecho  huius  sedis  episcopus  in 
cimiterio  fratrum  in  honorem  dei  et  reliquiarum  sancti  Mauricii  capellam  unain 
construxit  et  consecravit  et,  consentiente  Buobone  preposito,  Rfithardo  prepo- 
sito  et  Oppone  decano,  Thiezmanno  etiam  et  Erlevuino  prepositis  ceterisque 
fratribus  decimationem  vinearum,  quc  site  sunt  intra  Munistere  et  istara  civi- 

totatem  infra  et  supra  rivulum,  qui  vocatur  lsana,  et  mansum  unum  in  villa 
Wachenheim  in  omni  utilitate  potestativa  manu  illuc  contradidit,  ea  videlicet 
constitutione,  ut,  quicumque  edificia  eidem  Capelle  coniuncta  inhabitet,  eandem 
decimationem  et  mansum  prenominatum  pleniter  et  ex  toto  habeat  atque 
possideat,  et  in  ordinatione  supradicti  A.  episcopi  plenum  servitium  fratribus 

i&quotannis  inde  persolvat.  Mortuo  autem  episcopo,  idem  servitium  ad  obitus 
sui  anniversarium  diem  transmutet  et  reddat  et  per  singulos  annos  in  anni- 
versario  Burghardi  beate  memorie  ponlifkis  fratribus  eiusdem  pleniter  serviat 
et  ante  altare  memorate  Capelle  lumen  per  singulas  noctes  ardere  missamque 
pro  fratribus  ibidem  in  Christo  sepullis  omnibusque  deninctis  Gdelibus  cantari 

»cottidie  faciat.  Et  ut  hec  traditio  Firma  stabilisque  permaneat,  idem  Azzecho 
episcopus  hanc  paginam  scribere  eandemque  sigilli  sui  inpressione  corroborare 
precepit. 

Kgjl.  Bibliothek  in  Hannover:  Chart.  Worm.  s.  XII  fol.  3T.  (C). 

Druckt:  Schannat  II,  60  verstümmelt.  —  I.  ron  Pflugk-Hurttung,  Der  Jlaücum 
n  1883.  p.  418  ex  C;  er  datiert  die  Urkunde  auf  1028—1032. 


234*.  1252.  Mai  27.  Worms.  (Actum  et  datum  Wormacie  anno  domini  M.CC.LI1, 
feria  secunda  post  octavas  penthecostes.)  —  Die  Stadt  Worms  beurkundet, 
dass  ihre  Bürger  die  Eheleute  Hertrich  und  Gisela  dem  Deutschen 
Orden  elf  Morgen  Weinland  zu  Karlbach  (Karrelabach)  unter  Vorbehalt 
3o         des  Ertrags  Oberlassen  haben. 

Zeugen:  Dauid  post  Coquinam,  Wolframus  de  Pelernsheim,  mililes; 
Conradus  Dirolfi,  Henricus  Richeri,  Conradus  Vosselin,  Henricus  Cipura,  Eber- 
hardus  in  vico  Lane,  Conradus  de  Arbore  Rosarum,  Henricus  Holtmunt, 
Bertholdus  cerdo  et  Franco  frater  suus. 

is         Aus  d.  Hess.  Urhundenbudi  her.  von  A.  Wyss  I.  Band,  p.  94  nr.  114.  (Pubti- 
cationen  aus  den  k.  Prems.  StaaUardiwen  III.  Bd.  1879.) 


Digitized  by  Google 


ORTS-  UNI)  PERSONEN -REGISTER. 


H.  Boo«,  Urktindonbocl.  d.  Stadt  Woms  I. 


Digitized  by  Google 


VORBEMERKUNG. 


Als  Stichwort  für  die  Ortsnamen  ist  die  heute  übliche  Namens  form 
gewählt.  Bei  den  Personenwimen  ist  das  erstmalige  und  letzte  Vor- 
kommen durch  cursiv  gedruckte  Jahreszahlen  atigegeben.  Ein  den  Per- 
sonennamen vorgesetztes  f  bedeutet,  dass  die  Person  gestorben  ist.  K  ist 
unter  C  zu  suchen,  y  ist  i  gleichwertig. 


ABKÜRZUNGEN. 

baiii.schos  Bezirksamt. 


bad.  BA. 
pf.  BA.  = 
K.  =  Kreis. 

KA.  —  hessisches  Kreiaamt. 

OA.  —  wirtembergiBches  Obenuut 

KB.  =  preussiacher  Regierungsbezirk 

ahb.  =  abbas. 

adv.  =  advocatus. 

s.  Aud.  =  ».  AndreasHtift  in  Worms. 

archiep.  ~  axebiopiscopus. 

Ben.O.  =^  Beiiedictinerorden. 

can.  =  canonicus. 

cant.  =  cantor. 

Cist.O.  =  Cisterzionser  Orden. 

civ.  =  civis. 


oons.  = 
conv.  ^ 


dec.  —  docanus. 
dioc.  =  diocesis. 
dl«.  —  dictus. 


ep.  =  epiÄCopua. 
f.  =  filius. 
fr.  =  frater. 

in.  e.  —  maior  ecclesia  Domstift, 
mag.  =  magistar. 

s.  Mart  =  s.  Martinsatift  in  Worms. 

mil.  —  miles. 

min.  =  ministerialia. 


Nuh.  =  Stift  in  NeuhauBen  bei  Worms. 

s.  Pa.  —  s.  Paulsstift  in  Worms. 

pleb.  =  plebanus. 

preb.  =  prebendarius. 

prep.  =  prepositus. 

scol.  =  seobuticus. 

s.  —  saeculi. 

Mcult  =  scultetns. 

sor.  =  soror. 

8p.  Spir.  =  »pirensis. 

ux.  =  nxor. 

W.  bezeichnet  die  Zugehörigkeit  tu  Worms. 


Digitized  by  Google 


A. 

A.  8.  XIII:  399,  7. 

A.  ff.  Affalderbacb. 

A.  civ.  W.  s.  XIII:  381, 21  ff. 

A.  com.  do  Rodemburg  1332:  118, 26. 

A.  dec  m.  c.  Sp.  um  1200:  85,87. 

A.  inaticiarius  Wirapinenaia  a.  XIII: 

393, 29  ff.  394, 1  ff. 
A.  vidua  W.  «.  XIII:  387, 16  ff. 
Aachen,  Aquiagranum,   Aquenaia  8,  2. 

177,41  ff. 

—  0.  prep.  1232: 118,24.  -  Wilhelm  ad*. 

1255—1260:  173, 25.  192, 10. 
Abenheim,  Abinheim  KA.  W.  194, 1.  294, 
38.  316,23.  330,10.  s.  auch  Mörstadt 
Flurnamen.    Weraherus   de  1190: 
77,22. 

Adalbert,  Adelbert,  Adalbero  v.  Albert, 
Adaiger  ep.  W.  cancellarius  1044  :  46,27. 
AdaJheidis,  Alheidis,  Aleidis,  Adilheidia, 
Adelheidiß,  Adelhcdia. 

—  magistra  in  Frankendal  1263:  207, 19. 

—  sor.  prioriasa  sororum  in  Hochheim 

1299:  329, 5  ff. 

—  domina  dicta  de   Dandestat  1259: 

184,43  ff. 

—  filia  H.  Emeringeria  1322:  98, 89. 

—  vidua  Grezingi  civ.W.  1251: 155,29  ff. 

—  ux.  Heilmanni  Judei  civ.  W.  1290: 

294,2a 

—  ux.  Heinrici    comitia  irauti  1283: 
266, 27. 

—  ux.  Ottonis  I  imperatoria  965:  23,21. 

—  ux.  H.  Rufi,  nata  Richen  civ.  W. 

1270:  239, 17  ff 

—  ux.  Conradi  do  Steina  1226:  102,  26. 

—  ux .  Sigewardi  de  Sunthoven  1227: 105, 8. 
Adalheidis  curtis  365, 13. 

Adalhoh  W.  1016:  37,9. 
Adalmannua  767:  3, 41. 


Adalungua  abb.  Laureaham.  832:  11,6 

Adelheredeahuson  in  pago  Haasia  viel- 
leicht Alterehamen,  Wüstung  bei  Fran- 
kenberg n.  Marburg  36,  3. 

Adelherua,  Adilherua  min.  W.  1195-1218: 
79,13.  82,31.  92,39.  94,8.  1241: 
140,4  et  5  (stcei  Perwnen). 

Adelhunua  min.  W.  1160:  62,29. 

Adelhuni,  Adeluni,  Bertolfus  f.,  can.  ni. 
e.  W.  1216  :  92,35. 

—  Heinricua  f.,  can.  m.  e.  W.  1196 — 1213: 

79,29.  80,26.  81,30.  91,1. 
Adelmudua,  Adalmödus,  Adalmudus  dec. 

a.  Mart.  1137  —  1141:  55,36.  56,  11. 

57,23.  58,20.  59,11. 
Adeluolcu8,  Adelvolcua,  acol.  m.  e.  Sp., 

s.  And.  prep.  et  can.  m.  e.  W.  1257: 

182,  3. 

—  dec.  Sp.  1262:  206, 8. 
Adelwinua,   Adalwinus   1106:   51,  7  f. 

(2  Personen). 

—  W.  1110:  51,40. 

Adeneabach  vielleicht  Atiersbach  bad.  BA. 

Sinsheim?  34,25. 
Adolfua  rex  1292—1297:  296,  21  ff.  298  ff. 

304,28  ff.  312  ff. 

—  com.deWaldeke  1255:  173,24.  177,11. 

—  com.   de   Xuemburch  (Schaumburg) 

1232:  117,6  ;  34. 
Ae.  aor.  c.  1025-1044:  366,35  ff. 
Affalderbach  m  der  Wetferau  369,26. 
Aggioldua,  Eggioltua  787:  3, 37;  39. 
Agentinenais  r.  Straaaburg. 
Agilolfna  770:  4,1  ff. 
Agiraheim  r.  Oggersheim. 
Agnes  W.  1299:  338,  4.  —  Cunradua, 

Hermannus,  Orto  filii  eiua. 

—  begina  W.  1283:  257,25  ff. 

—  ux.  Arnoldi  dapiferi  1272:  232, 16. 

—  ux.  Dirolfi  mil.  W.  1278  :  247,39  ff. 

26* 


404  Agnes  - 

Agnes  filia  Dirolfi  mil.  W.  1299:  329, 2  ff. 

—  Schwiegermutter  des  Ritters  Dirolf 

1299.-  320, 1. 

—  Lirerin  W.  1299  :  338,3.  Heilmannus 

f.  eius. 

—  ux.  Richezonis  Camerarii  W.  1237: 

132, 1  ff. 

Alamannia,  Aleniania,  Aliinania,  ALmania 
t.  Deutschland. 

Albertus,  Adalbero,  Adalpero,  Adelbero, 
Adalbertus,  Adelbertua,  Adalbret, 
Adalbraht,  Adelbreth,  Albrecht. 

—  archiep.  Magdeburg.  1220— 1232  :  97,5. 

117,2;  31. 

—  archiep.  Magunt.  1110—1112:  52,19; 

32.  53, 7. 

—  ep.  Auguatensis  897—898:  15,  2.  17, 10. 

18, 25. 

—  I  ep.  W.  1068:  47,8  ff.  t»7,33. 

—  II  ep.  W.  1080:  49  ff. 

—  prep.  m.  e.  W.  lim— 1110:  50,34. 

51.  4;  33. 

—  dec.W.  llio:  51,34. 

—  dec.  et  cus.  s.  And.  1161:  03,85.  G4,23. 

—  dcc  s.  Pa.  1213:  91,4. 

—  cus.  m.  e.  W.  1165  :  68,31. 

—  cant.  m.  e.  W.  1238  —  1242:  133,  15. 

137, 41.  142, 43.  394, 21. 

—  m.  e.  W.  vieariua  1250:  154, 19  ff. 

—  can.  a.  And.  1140:  57, 22  (2  Personen). 

—  can.  m.  e.  W.  1158—1160  :  62,3.  63,7. 

—  can.  Nuh.  1068:  47, 18. 

—  can.  Nuh.  1227:  105,  22. 

—  can.  h.  Pa.  1140  :  57,4. 

—  can.  s.  Pa.  1247:  151, 10. 

—  cancellarius  1074:  48,36. 

—  clericus  W.  1068:  47, 22. 

—  mon.  de  Otterburg  1173:  70,5. 

—  rex  1299:  323,24  ff.  324. 

—  marchio  (Austrie)  1035:  &"»9,2  ff. 

—  dux  (Karinthie)  1036:  359,1  ff. 

—  dux  Saxonie  1232:  117,4  ;  33. 

—  dux  Saxonie  1273:  234,32. 

—  com.  de  üabichisburg  1232:  118,26. 

—  com.  de  Hohenberg  1273—  1284:  234, 

33.  273, 15. 

—  1165:  66,39. 

—  min.  1127:  55, 1. 

—  min.  W.  1160:  03,9. 

—  (min.)  1178:  70, 11. 

—  min.W.  1216:  92,40. 


Alsacinse. 

AlbertuB  pinccrna  W.  1190  — 1198 :  76, 22. 

82,  29. 

—  (civ.)  W.  1194-1198  :  78,43.  82,33. 

—  ambitman  W.  1209  :  89,28. 

—  comea  W.  1194—1218  :  78,44.  79,36. 

80, 14;  32.  81,40.  82,  32  ;  34.  86,  39. 
89,  27.  92,  39. 

—  pütor  W.  1279  :  250,43. 

—  dta.  Besseren  civ.  W.  1287  :  281,  2. 

—  de  Bopardia  can.  m.  e.  W.  1208—1213: 

86,37.  89,20.  91,4. 

—  Rapa  can.  iu.  e.  W.  1233—1234:  124, 

21.  126,37.  127,12. 

—  gencr  Heinrici  Rufi  civ.  W.  1254: 

163, 29. 

—  Wizgwergere  W.  1261:  200,2. 
Albesheim,  AJveaheim  rießeicht  Albisheim 

kö.  Kirchlteim-JBclanden  47, 12.  58,34. 
Hugo  de,  Bacerdos  1190:  77, 12. 
Albewinua  ep.  Merseburg.  1110:  52,  18. 
Alboldus  1036:  355, 18;  38  ff. 
Alboltus  aervitor  897—904: 17, 32.  20, 4  ff. 
Albrundus  (civ.  W.)  1196:  80,  15. 
Albsind  mancipium  826:  9, 1. 
Albus,  Hecilo  min.  et  civ.  W.  1194—1216: 

78,44.  79,37.  82,34.  86,40.  93,  1. 
Alchene,  Ileinricus  de  1299  :  330, 1. 
Alkindus  vicariuB  m.  e.  W.  1243:  144, 12. 
Alkindus  W.  1263:  209,4. 
Alkuza  Spene  civ.  W.   1298  :   317,  31. 

318,  1  ff. 
Aleidis  r.  Adalheidis. 
Alenvelt,  Aleveit  vielleicht  Alfeld  hannörer, 

Amtsstadt? 
Bertholdus  de,  1212:  90,36. 
Gerung  de,  Uber,  1127:  55, 12, 
Alewic  cus.  m.  e.  W.  1068:  47, 15. 
Alexander  IV  papa  1256-1260:  179  ff. 

186—190. 

—  dec.  m.  e.W.  127« ;  224,43. 
Alheidis  v.  Adalheidis. 

Alheri,  Cunradua  f.,  civ.  W.,  mil.  1260— 
1276:  195,38.  224,12.  245,19. 

—  HcinricuB  fr.  squb,  mil.  1268  —  1276: 

224, 11.  236,25  ff.  245,  19.  Elizabet 
ux.  eiiu  1274  :  236,26  ff. 
AliaucinRe  r.  Elsaaa. 

AlphaniB,  mercatores  Florentini  dicti  de, 

(1292):  297,  40. 
Alsacinse  r.  El6ai*s. 


Digitized  by  Google 


Alsenzehrunnen  —  Arbore. 


■105 


Aisenzebrunnen  vielleicht  Alsenborn  pf. 
BA.  Kaiserslautern  Fokelin  de,  1190: 
77,18. 

Aisenzen,  Gerhardus  de,  rail.  1283: 266,36. 
Alsheim,  Alesheim  KA.  W.  371,  27. 
Altkind  s.  auch  Alkind. 

—  Conrad  civ.  W.  1208:  86, 40. 

—  HeinricoB  civ.W.  1208  :  86,40. 
Altdruphen ,  ob  AUrijtp  sü.  Mannheim? 

50,24. 

Altduom  (min.?)  W.  1016:  37,12. 

—  1012:  32,7. 

Altmannus  cus.  Nuh.  im— 1141:  57,20; 

37.  58, 17.  59, 9. 
Altonus  767:  3.40. 

Altrudis  filia  Bernoldi  mil.  de  Hocheim 

1276:  243,41  ff. 
Altuuinus  832:  11, 10. 
Alzey,  Alceia,  Altzei,  KA.  Alzey. 

—  Berlwinus  miles  de,    dictua  Z&rna 

1265:  215, 16  ff. 

—  Berthet  de,  collateralis  Wernh.  de 

Altzeia  1265  :  215,  28. 

—  Bertoldus  de,  can.  m.  e.  W.  1281 : 254, 39. 

—  Cuno  de,  s.  XIII:  3%,  35  ff.  397, 8  ff. 

—  dominus  Cunradus  de  1274:  235, 12. 

—  Heinricus  mil.  dt».  Telonearius  de, 

1257:  182, 40. 

—  Herbordus  de,  1283  :  270,24. 

—  Jacobus  dts.  Rapa  de,  1246:  148,40  ff. 

—  Jacobus  f.  eius  1246:  149,26. 

—  Jacobus  de,  can.  m.  e.  W.  1281: 254,41. 

—  Wernherus  dapifer  de,  mil.  1246—1255: 

150,14.  175,30.  394,21  ff. 

—  Wernherus  mil.  de,  1265:  215,22  ff. 

—  Wilhelmus  de  1265 :  215, 2a 
Amandus  ep.  W.  627:  1, 13  ff. 
Amella,  Amellen,  Amelle,  Amel. 

—  Gudelmannns  civ.  W.  1251—1259:  155, 

20.  186,20. 

—  Heinricus  civ.  W.  1208:  89, 10. 

—  Heinricus  can.  Nuh.  1227:  105,22. 

—  Heinricus  civ.  W.  cons.  1236  —  1256: 

131,22.  132,35.  134,17.  141,28.  150, 
39.  155,20.  157,27.  176,1. 

—  Johannes  fr.  Gudelmanni  et  Heinrici 

A.  1251:  155,20. 

—  fr.  Johannes  mon.  Schonaug.  1283: 

259, 15. 

—  Wernherus,  Wernzo,  Wernzemannus, 

civ.  W.  cons.,  mag.  civ.,  gener  C. 


Dirolfi,  1259-1300:  186,20.  207,12. 

211,32.  214,16.  224,14  239,8.  245, 

14.  253,17.  261,12.  265, 25  ff.  266,39. 

275,6  ;  30.  291,37  ff.  293,  &  309,14 

314,40  ff.  315,27.  318,19;  23.  330, 

14  ff.  331,87.  340,40. 
Amella,  Wilhelmus  civ.  W.  1283:  271, 6. 
Amerin,  Wolframus  de,  can.  m.  e.  W., 

prep.  Wimpinensis  1224:  101,20. 
Ammetinan,  Amtman,  Ampman. 

—  Conradufl  dts.  civ.  W.  ror  1291:  f  295, 17. 

—  Emer.  civ.W.  1296:  306,31. 

—  Heinricus  can.  s.  Mari  1299:  325,41  ff. 
Amore,  Conradus  de,  W.  1299:  330, 19  ff. 
Anagni,  Anagnia  sö.  Born.  121,11.  122, 

7.  138,28.  181,39.  187,2;  22.  188,31. 
189,11;  31.  190,10. 

Angelachen  wahrscheinlich  Wald- Angel- 
loch  bad.  BA.  Sinsheim  oder  Gau- 
Angelloch  sö.  Heidelberg.  34, 14 

Angere  v.  Engern. 

Angli  350, 22  ff. 

Anno  ep.  W.  965-973:  23,12  ff.  24, 30  ff. 
26,  9  ff. 

—  can.  m.  e.  W.  1160:  63,  7. 
Anshelmus,  Anseimus,  Anshalmus  1190: 

77, 18. 

—  cant.  s.  Mart.  1137:  55, 36. 

—  cellerariuB  U90:  77, 11. 

—  Blerrinck  1299  :  330,5. 

—  mil.  de  Drachinvels  1287-1288  :  277  f. 

284, 1  ff. 

—  de  Justingin  roarscalcus  1220:  97,10. 

—  iuxta  rivum,  civ.  W.  1254:  163,30. 

—  de  Oppenheim,  Judeus,  1294: 304  31  ff. 

805, 13  ff. 

—  de  Spira  1209:89,21.  Gerlacus  f.  eius. 

—  nliusquondara  Gerhardt  dictiUmmazze 

mil.  W.  1269:  187,  28  ff. 
Anstolf  fiscalinus  W.  897:  17,  27. 
Anstrate  819 :  8,  8. 

Anthonia  ux.  Em.  de  Mulbaum  civ.  W. 

1239:  106, 15. 
Apenheim  teol  Abenheim  KA.  W. 

Petrus  de,  1299:  330,  8. 
Aplamonstre,  Diderih  de,  1190:  77,20. 
Aquileia,  Aquilegiensis. 

B(ertholdus)  patriarcha  1232:  117, 

2;  31. 

Aquisgranum  v.  Aachen. 

Arbore  roearum  de  v.  Rosenbaum. 


400 


Arduichemit  —  Bayern. 


Arduichennt  r.  Harteknut. 
Arezzo,  Aritinua. 

episcopua:  Immo  1036  ff.:  349  ff. 
355  f. 

Argentinenais  civitas  r.  Sirassburg. 
Arianum  ö.  Benevtnt  145,7;  24.  146,8. 
Aribo  archiep.  Magunt.  1023—1025: 39, 20. 

352, 17  ff. 
Arlind  mancipium  826:  9, 1. 
Arnoldus,  Arnolt,  I  arcbiep.  Treverensis 

1173-1179:  69, 19.  71, 36. 

—  II  archiep.  Trey.  1254:  165,21. 

—  ep.  W.  1066:  46,32.  t49,15.  f56,29. 

—  cancellariua  1112:  53, 7.  54, 17. 

—  prep.  m.  e.  Magunt.  1182  :  73, 13. 

—  camerariua  Magunt.  1254 — 1256:  169, 

13;  41.  177,39  ff. 

—  can.  8.  Mart.  1213:  91,6. 

"  —  can.  m.  e.  W.  1196-1197:  79,29.  80, 
26.  81, 30. 

—  com.  de  L(ambach)  c.  1035:  359,40. 

—  civ.W.  1179—1194:  71,32.  78,43. 

—  civ.W.  1261:  200,7. 

—  min.  Laureaham.  1160:  62, 34.  63,  10. 

—  min.  W.  1068:  47,25. 

—  1190:  77,17. 

—  mag.,  faber  W.  1293:  304, 2. 

—  patruua  Dirolfi  mil.  1299:  329, 4  ff. 

—  dominus  de  üiat  1255:  173,24. 

—  f.  Engeigini  min.  W.  1179  :  71,33. 

—  Hagnonia  min.  W.  1196:  79,37. 

—  de  Hocheim  civ.  W.  1276  :  245, 23. 

—  Yaac  civ.W.  1179:  71,32. 

—  de  Monsheim  can.  m.  e.  W.  1281: 

254,41. 

—  de  s.  Paulo  1026— 1032  (f):  354,  30. 

t372, 35. 

— ,  Scathe,  filius  Engeigini  civ.W.  1179: 
71, 33. 

—  de  Schonenburg  can.  m.  e.  W.  1276— 

1289:  224,44.  254,38.  275,28.  291,34. 

—  de  Seibold  can.  m.  e.  W.  1200—1213: 

85, 19.  86, 37.  91, 1. 

—  dts.  Wayamengere  W.  1260:  195, 17. 

—  Walpodo  civ.  Mogunt  1254 :  169,41. 

—  dapifer  inWininheim  1272:  232,16. 
Arnolfua  ep.  Metensia  627:  1,5. 

—  ep.  W.  vor  1110:  t51,l6.  f52,5. 

—  imperator  897—898:  14—19.  f  20, 41. 

1 32, 32. 

—  clericusW.  1110:  51,85. 


Arnsberg,  Arnsberc  in  Westfalen. 

Hennannus  com.  de,  1190:  76,15. 
Asseburnen,  C.  mil.  de,  e.  1241:  398, 10  ff. 
Augsburg,  Augusta,  Augustenais  116, 17. 
episcopi:  Hertwicus  1173:  69,20. 
Sifridus  1224— 1226: 100, 10.  103,32. 
Aoguata,  Odalrich  de,  can.  m.  e.  W. 

1068:  47,  17. 
a.  Augustini  ordo  v.  Frankentbai,  Loben- 

feld,  Worms. 
Austria  v.  Oestreicb. 
Aveanea,  Aveania,  un  Ilennegau. 

comea:  Joh.  de,  Hannonie  1299: 
324,27. 

Azecho,  Azzecho,  A.,  H.  ep.  W.  1026 — 1044: 

45, 89  ff.  46.  848-376.  400, 5  ff. 
Azzela  1016:  36, 9. 
Azzelin  min.  W.  1016:  37, 12. 

B. 

B.  r.  Boppo. 

B.  «.  XUI:  360,  4  ff. 

B.  a.  XUI:  368, 34  ff. 

B.  abbaa  a.  XI:  368,26  ff.  370,9  ff. 

B.  cancellariua  a.  XI:  353,27. 

B.  cantor  a.  XUI:  383, 25. 

B.  femina  W.  ».  XIII:  388. 

B.  mater  R.  can.  Nuh.  a.  XUI:  379, 30  ff. 

380,6  ff. 
B.  mil.  *.  XIU:  381, 21  ff. 
B.  pleb.  a.  Quirini  Mogunt.  s.  XIII:  384, 

30  ff.  885,4 ff. 
B.  procurator  ep.  W.  1231:  114, 13  ff. 
B.  procurator  capituliW.  1231:  114, 14  ff. 
B.  de  Bandecken  1260  :  188,3. 
B.  vicedominua  de  Mez  1224:  100,30. 
Babbenhoim  v.  Pappenheini. 
Babenbergenaia  f.  Bamberg. 
Bacharach,  Bacberacensis  am  ÜA«m  RR 

KöbUm  171,35. 
Bacheini,  Lampertua  de,  can.  m.  e.  W. 

1281:  254,  87. 
Baden  marchionea  Markgrafen  1208: 87, 39. 
Hennannus  II  1112:  52, 33. 
Hennannus  V  1220—1236:  97,9. 
118,23.  119,18.  120,42  ff.  123, 
10.  125,  15  ff.  130,  16.  Irmen- 
gardia  ux.  sua  1233:  125, 15. 
Heaso  1284  :  273, 12. 
Bayern,  Bawaria,  Bavaria,  Bavuariua 

365,22. 


Digitized  by  Google 


Bayern  —  Beringer. 


407 


Bayern,  Herzoge  von  v.  Rhein  -  Pfabv 

grafen. 
Baldekinus  1275:  240,  20. 
Baldeniarus  1166:  66,  43. 

—  W.  1283  :  270,29. 

—  cant  m.  e.W.  1208—1213:  86,36.  89, 

1;  19.  90,45.  91,34. 

—  can.  m.  e.  W.  1190—1200:  77, 3.  79, 28. 

80,24.  81,29.  82, 18.  85,18. 

—  de  Ruprechtisb&rg  1276  :  243,32. 
Baldricus  abb.  cancellarius  856:  12,  14. 

13,26. 
Baleiz,  Baleizius. 

—  can.  m.  e.  W.  1209—  1233:  89,21, 

cellerarius  91, 4.  124, 20.  125. 24. 

—  Bertoldus  civ.  W.  1197:  81, 40. 
Baltramns  can.  s.  And.  1227—1241:  105, 

25.  141,  25. 
Balzo  prcb.  8.  Mart.  1297:  311, 38. 
Bamberg,  Babenbergensis ,  Babinberg., 
Bambergens.,  Babinbargens. 
episcopi : 
E(kbortus)  1232:  117, 3;  32. 
Herimannus  1074  :  48, 25. 
Otto  1110 :  52, 18. 
Bamberg,  Conradus  de  Ulma,  can.  eccleaie 

1242:  142,25. 
Bamberg,  Neu-,  Beinborg,  NovaBoimburg 
KA.  Ahei. 
Emicho  de,  can.  w.  e.  W.  1281— 

1283  :  254,40.  266,27. 
Heinricas  de,  com.  irsutus  1283: 
266,  26. 

Bammenthai,  Benctuaden  atf.  Heidelberg 
34, 16. 

Bardo,  P(ardo)  archiep.  Magnnt.  1031— 

1044:  367, 26  ff.  370,  17  ff. 
Bartholomeus,  mag.  can.  s.  Pa.  1197: 

81, 35. 

BarvSze,  Conradus  dts.  W.  1285:  273, 33. 
Basel,  Basilea,  Baailienses,  Basilensis 
165.  171,33.  173,39.  174,32.  248,38. 
episcopi : 

Bertoldus  1254-1255: 165,22. 171,30. 

Bnrchardus  1074:  48,  25. 

(HeinricuB  II)  1226:  103,34. 

H(einricus)  IV  1283:  256,25. 
Baugolfus  comes  770:  4, 4. 
BavuariuB  r.  Bayern. 
Bawaria  r.  Bayern. 

Beatrix  ux.  Adilheri  W.  1241:  140,5  ff. 


Beatrix  ux.  Gerhardi  Camerarii  mil.  W. 
12 99  :  327,29. 

—  ux.  Conradi  dicti  Ulnero  1269  :  226, 35. 
Becherer,  Becherarius. 

—  Cunradus  dt«.,  civ.W.  1274:  236, 34  ff. 

—  Harth ungus,  senior,  civ.  W.  1298: 

317,  29. 

—  Wernherus  civ.  W.  1283:  262, 16. 
Beda  presbyter  1 365, 27. 

Beinborg  —  Nova,  Boimburg  t\  Bamberg 

—  Neu. 
ßelinus  r.  Ebelinus. 
BencelinuB  1106:  51,  6. 
s.  Benedicti  ordo:  r.  Hirschau,  Lorsch, 

Neuburg,  Worms. 
Benedictus  can.  W.  1140:  57,  21. 

—  Jacobus  preb.  s.  Mart.  1197:  311,38. 
Benemaden  r.  Bammenthai. 

Benigna  relicta  Jacobi  dict.  Hasenvel 
1297: 311,29.  Herbordus  f.  eiuB  1297: 
311,30. 

Bennelin  min.  W.  1110:  51,38. 
Benno  min.W.  1016:  37,13. 
Bensheim,  Besinsheim,  Besensheim,  KA. 
Bentheim. 

Heilmannus  de,  1228:  106,2. 
-   Hildericus  de,  min.  Lauresh.  1160: 
62,34. 

Benso  min.  W.  1016:  37, 12. 

—  can.  m.  e.  W.  1068:  47, 17. 

—  can.  in.  e.  W.  1233:  124,20.  125,24. 
Berbacb,  Rupertus  comes  de,  1174:  70, 21. 
Bercheim,  entteeder  Bergheim  bei  Heidel- 
berg oder  Bechtheim  KA.  W. 

Conradus  de,  W.  1299:  325,4. 
Bcrenger,  Beringer,  Bernger. 

—  ep.  Spir.  1224—1228:  100,11.  106,1. 

—  prep.W.  1025—1044  :  45,42. 

—  1165:  66,37. 

—  min.  1127:  65, 2. 

—  von  Ravensteyn  1165:  66,36. 
Berewigus,  Bcrwich,  Berewicus,  Ber- 

wigus,  Berwigus,  dec.  s.  And.  1137 
-1141:  55,35.  56,9.  57,21;  38.  58, 
19.  59, 10. 
Bergheim,  Bergeheym  r.  Bercheim. 

Cunradus  de,  can.  m.  e.W.  1238: 
133, 16. 

Bergstrasse,  Berat  rata,  am  Odenwald 

140, 16. 
Beringer  v.  Berenger. 


- 


Digitized  by  Google 


Berlewinua  —  Berwartstein. 


408 

Berlewinua,  Berlwinas. 

—  prep.  Nuh.  1296:  311,6. 

—  =  bcoI.  ra.  e.  W.  1287—1296:  281,1. 

297,16.  311,6. 

—  can.  m.  e.  W.  1259—1281:  186,  18. 

224,  43.  254,  36. 

—  dominus  W.  1285:  262,24. 

—  milea  de  Altzeia  dicios  Z&rna  1265: 

215, 16  ff. 
Bennersheim  KA.W.  194,2. 
B{ernhardus)  dux  Karinthie  1232:  117, 

5;  34. 

Bernhariua  cp.  W.  abb.  Wizzunburg  814 

-820:  7,10.  8,9;  16. 
Bentheim,  Berenhelm.  piBcatorW.  1106: 

50, 18. 

—  dec.  Nuh.  1137—1141:  55,32.  56,  a 

57,  3;  20;  36.  58,17.  59,8. 

—  prior  de  Hagene  1173:  70,3. 
Bernoldua  can.  h.  Pa.  1196  f. :  80, 29.  81,33. 

—  mil.  de  Hocheim  tw  1276:  1 243, 42. 

—  Spitcebauc  W.  1299  :  337,6. 
Berolfua  W.  1271:  231,30.   Elizabot  ux. 

eius. 

Beratruta  v.  Bergatraaac. 

Berthet  collateralis  Berlewini  militia  de 

Altzeia  1265:  215,28. 
Berthold,  Berchtolt,  Bertold,  Bertdolt, 

Berhtolf,  Bertolf,  Berhdoldua,  Behr- 

toldua,  Berthclmann. 

—  patriarcha  Aquilegiena.  1232: 1 17, 2 ;  31. 

—  1  ep.  Argent.  1226-1232:  103,  32. 

118,22. 

—  ep.  Baailiens.  1254  —  1255:  165,  22. 

171,30. 

—  abb.  Sconaugie  1233:  125,35. 

—  dec  m.  e.  W.  1241  —  1242:  138,34  ff. 

141,22.  142,42. 

—  dec.  s.  Pa.  1224  :  101,21. 

—  cus.  s.  And.  1239-1242:  138,3.  143,2. 

—  scoL  Nuh.  1194—1198:  78,38.  79,80. 

80,27.  81,32.  82,20. 

—  cant.  m.  e.  W.  1234:  126,36.  127,11. 

—  cant.  Nuh.  1140:  57,20. 

—  can.  b.  And.  1218:  94,7. 

—  can.  s.  And.  1234:  126,38.  127,13. 

—  aacerdoa  W.   1216:   93,  8   (2  Per- 

—  preb.W.  1274:  235,12. 

—  pleb.  montia  Haaelach  1286:  275,83. 

—  mag.  Nuh.  12S3:  270,38. 


Berthold  dericuaW.  lUO:  51,35. 

—  roarchio  de  Hohenburg  1251:  157, 10. 

—  com.  1127:  54,45.  55,12. 

—  vicedominus  W.  1224—1226:  101,23. 

102, 21. 

—  vicedominus  W.  1238:  133,17. 

—  min.  W.  1110:  51,41. 

—  min.  Lauresh.  1160:  62, 33. 

—  piscatorW.  1106:  50,18. 

—  cerdo  W.  1252:  400, 34.  Franco  fr.  eiua. 
f.  Adelhuni  can.  m.  e,  W.  1218:  92, 35. 

—  de  Agirsbeim  civ.  W. 1262-1271: 206,3. 

231,28  ff. 

—  de  Aleveit  1212:  90,36. 

—  de  Altzeia  can.  m.  e.  W.  1281:  254, 39. 

—  Baleiz  civ.  W.  1197  :  81,40. 

—  de  Bockenheim  mil.  W.,  civ.  W.  1262 

—1274:  204,28.  230,13.  235,10. 

—  rclicta,  in  Crigcsheim  1299  :  329,41. 

—  fr.  L&dewici  Kuchterx  civ.  W.  1295: 

307,20. 

—  de  Dirmeatein  min.  et  civ.  W.  1190 

—1216:  76, 23.  79, 14.  92, 21. 

—  de  Dirmistein  can.  8.  And.  1227—1243: 

105,25.  144,12. 

—  de  Ebeatein  mil.  W.  1216-1233:  93,4. 

125, 39. 

—  f.  Engolfridi  mil.  W.  1233:  125,38. 

—  de  Eppelsheim  civ.W.  1296:  307,20. 
de  Hiraberc  can.  m.  e.  W.  1213:  91,3. 

—  Holtmunt  can.  a.  And.  1227:  105,24. 

—  Maracalcua  civ.W.  1198:  82,36. 

—  de  Metia  mil.  W.  1251-1255:  156, 4  ff. 

175,86. 

—  Multinmechere  W.  1299:  337, 41. 

—  do  Muttcratat  civ.  W.  1229  —  1246: 

106,23.  131,23.  139,40.  150,42. 

—  dta.  Rube  mil.  1263:  207,26. 

—  f.  Ruatcri  civ.W.  1213:  92,2. 

—  Saxo  civ.  W.  1229:  106,  23. 

—  de  Schauenburg  1156  —  1165:  61,  24. 

66,35.  68,37. 

—  Smuzzelmil.W.  12/6-1233:93,3.  125,38. 

—  Smuxelin,  mile8  de  Dinnenatein  1263: 

207, 11. 

Bertlindis,  Bertiint  in  Worraatia  780 : 5, 6  ff. 
Bertmann ua  W.  1283:  270, 23  ff. 
Bertrammua  civ.  W.  1179:  71, 31. 
Berwardua  piacator  W.  1299:  337, 33. 
Berwartstein  Rume  gw.  Dahn  pf.  RA. 
IHrmastns  266, 16. 


Digitized  by  Google 


Berwelfus  —  Boppard. 


409 


Berwelfus,  Berenwelfas,  Berwolfus. 

—  civ.  W.  1196  :  79,36. 

— ,  Heinricus  f.  -,  civ.  W.  1208:  87, 1. 

—  villanus  in  Horgiheim  1260:  195,39. 
— ,  Saxo,  civ.  W.  1234:  126, 42.  127, 16. 
Berzo,  Berczo. 

—  W.  1286:  276, 11. 

—  carpentarius  W.  1277:  246, 10. 

—  dtfl.  FarreW.  1299:  337,36. 

— ,  Jacobus  f.  — ,  dts.  Stecchoseln  W.  1283: 
262,5. 

—  dU.  Strichuseln  W.  1298—1299:  317, 

23.  325, 6. 
Besensheim,  Besinsheini  r.  Bentheim. 
Bevelin  min.  W.  1106:  50, 36. 
Bezelinus  cust.  Nuh.  1068:  47,18. 
Bezzeren,  Albertus  dt«.,  civ.  W.  1287: 

281,2. 

Biblis,  Bybeloz,  KA.  Beruhen,  270, 1  ff. 
Biebelnheim,  Bibelnh.,  KA.  Oppenheim. 
Gerlacus  de,  miL  in  Oppenheim 
1254 :  170, 1. 
Bigarius,  Cfaradus,  W.  1283  :  262,46. 
Billungus  f.  fratris  Franconis  de  Laniis- 

heim  mil.  1263:  207,25. 
Bilstein,  Bilestein,  Biünstein,  BilenBtein, 

Ruine  bei 

Schltttstaät? 

—  Heinricns  de,  can.  m.  e.  W.  1241: 

141,24.  389.34  ff. 

—  Merbodo  de,  can.  m.  e.  W.  1270-1281: 

229, 20.  254, 36. 
Bingen,  Pinguensis  103,20.  171,34. 
Bintriroe,  Heinricns  dta.,  can.  m.  e.  W. 

1281-1292:  254,41.  291,35.  297,17. 
Birtelo  civ.  W.  1198:  82,35. 
Bischofsheim,  Bisco  fcsb.,  Biscouish.,  ein- 
gegangene* Dorf  bei  Lampertheim  47, 

12.  58, 32. 
Jacobus  de,  1190:  77,19. 
Blacii,  relicta  — ,  de  Pcdrensheim  1299: 

329,  40  ff. 
Blanckestat  r.  Plankstadt. 
8.  Blasii,  de  s.  Blasio,  Conrad ns  preb. 

in.  o.  W.  1295-1299:  307, 41.  30b,  10. 

311,22.  325,28. 
Blencheln,  Johannes  W.  1283:  262,23. 
Blerrinck,  Anseimus  1299:  330,5. 
Bliggerus,  Blicgerus  de  Steinach,  Uber, 

1140—1198:  56,22.  59,28.  82,26. 
BliggcTsfbrsth  56, 18. 


Bloa  vidua  771:  4,8  ff.  4,21  ff. 
Blumechin,  Cuntzo  1299:  330,3. 
Bobstadt, Bobestat,  KA.  Bensheim.  270, 2  ff. 
Bockenheim  8w.  W.  pf.  BA.  Frankenthal 
175,  36  ff.  230, 15  ff.  235, 11 

—  Bertholdus,  Berthelmanmis  de,  mil. 

\V.,  civ.  W.  1262-1274:  204,28.  230, 
13.  235, 10.  Elizabet  ux.  sua  1270: 
230,13.  235,11. 

—  Gunzelinus  de,  civ.  W.  1265:  176,2. 

Hugo  fr.  suus  176,2. 

—  Wolbero  mil.  de,  1249:  153, 12. 
Boemus  pistor  civ.  W.  1268:  223,  22. 
Böhmen,  Beheim,  Boemi. 

dux:  ülricus  1165  :  66,32.  68,34. 
Boimburg  v.  Beinborg. 
Bolanden,  Bolandia,  Bullindia,  Bonel., 

Bonlant ,  Ruine  am  Donnersberg  pf. 

BA.  Kirchheim-Botanden. 

—  Philippus  de,  f.Wernheri  U 1173-1184 : 

69,26.  75,8. 

—  Philippus  fr.  Wernheri  III  1220:  96, 

29  ff.  97,  12. 

—  Philippus  de,  fr.  Wernheri  IV  1236: 

130,21. 

—  Philippus  de  Falcenstein  fr.  Wernheri 

1246:  150, 13. 

—  Philippus  de,  1260—1273:  193, 26.  215, 

22  ff.  234, 36. 

—  Wernberus  IT  de,  1156—1184  :  60,43  ff. 

66, 36.  68, 37.  69, 26.  75,  7. 

—  Wernherus  III  de,  dapifer  1220: 96, 29  ff. 

97, 11. 

—  Wernherus  IV  de,  dapifer  1231—1260: 

112,28.  117,6;  35.  118,27.  123,10. 
130,20.  150.13.  193,26.  399,16  ff. 

—  Wernherus,  fr.  Philippi,  1273:  234,36. 
Bonifant  Judcuu,  civ.  W.  1254:  163, 40. 
Boppard,  Bobarten,  Boparten,  Borpardin, 

Boppart,  Bopardia,  am  Rhein  RR 
Coblenz  48,  21.  52,  36.  74,41.  80,7. 
87,21.  171,85. 

cives  de,  177,41  ff. 

prep.  ecclesie  —  Sifrid  1179:  71, 29. 

scult.  de,  1255:  177, 12. 
Boppard,  Albertus  de,  can.  m.  e.  W.  1208 
—1213:  86.37.  89,20.  91,4. 

—  FridericuB  de,  can.  in.  o.  W.  1233 — 

1289:  124,19.  132,33.  137,42. 

—  Heinricns  de,  can.  m.  e.  W.  1197—1213: 

81,31.  85,20.  86,37.  89.2.  91,2. 


/' 


Digitized  by  Google 


410 


Boppo  —  Burchardus. 


Boppo,  Bobbo,  Poppo. 

—  archiep.  Treverens.  1017— 1032:  351, 

29.  3f>2,34  ff.  363, 17  ff.  364,30  ff. 

—  com.  de  Lobedungouue  1012:  32,5. 

—  II  com.  de  Laufen  1127:  54, 37  ff. 

—  III  com.  de  Laufen  UM- IM:  59,22. 

62, 13.  82, 25. 

—  IV  com.  de  Laufen  1212:  90, 35. 

—  min.  W.  1016:  37,9. 

Boxberg,  Boxsperg,  Bocgesberg,  bad,  BA. 
it.  Mergentheim, 
Crafft  de,  1242-1246:  143, 26.  148, 
37  ff. 

Brebach  66, 33,  verlesen  für  Grumbach  r. 

61,25.  68,34. 
Brabant,  Bravancia,  Pravancia. 
duces:  c  1240:  392,8  ff. 
Heinricus  1220:  97, 8. 
Brauneck,  Brunecke  n».  Rotlienburg  a.  d. 
Tauber. 
Godfridus  de,  1284  :  273,17. 
Braunschweig,  Bruneawic. 

dux:  Otto  1236:  130,14. 
Breiaach.  Brisacenses,  Brisacho  171,33. 

256,17;  30. 
Breungeshain,  Bruningesheim,  KA.  Schot- 
ten, 102,27. 
Brogoren,  sor.Elyiabetdicta  — ,  W.  1288: 
285, 14  ff. 

Bruchhausen,  Brächhusen,  ».  Heidelberg. 
Hugo  de,  Uber,  1174:  70,22. 

Bruchsal,  Bruochsale,  Brusaella,  bad.  A.- 
St.  30,39.  297,2. 

Brumicnsis  v.  Prüm. 

Brfinac,  Heinricus  dte.,  civ.  W.  ror  1267: 
1 222, 7.  Heinricus,  Iohannes  clericua 
et  Nicolaus  f.  eius  1267:  222,  6  ff. 

Brunecke  r.  Brauneck. 

Bruneswic  t\  Braunschweig. 

Brunicho  clericusW.  1016:  34,84.  35,23. 

—  prep.  m.  e.  W.  1016:  37,2. 

—  can.  s.  Mart  1140  :  57,23. 

—  mon.  de  Odderburc  1173:  70,5. 
Bruningesheim  t\  Breungeshain. 
Bruno,  Brun,  archiep.  Col.  cancellarius 

947:  22,27. 

—  archiep.  Treverena.  1110— 1114:  52, 16. 

54,12. 

—  ep.  Spir.  1110:  52, 19. 

—  ep.  Wirceburg.  1035:  358, 86  ff. 

—  archicancellarius  1114:  54,17. 


Bruno  min.  W.  U40:  57,25. 

—  1283:  266, 30. 
Brunonis  soror  1254:  163,34. 
Brusaella  r.  Bruchsal. 

Bruthgoz  prep.  de  Wileburg  1127:  5ö,  9. 
Bubenheim  teahrKheinlkh  Bobenheim  s. 

W.  pf.  BA.  Frankenthal  270. 2  ff. 
Bubo,  Bubo,  Buobo,  clericus  W.  1018:  34, 

34.  35,23. 

—  prep.  W.  1016—1033:  37, 3.  400, 7. 

—  W.  1106:  50, 36. 

-,  Rudegerus  miJ.  1257:  182,43. 

Bukkelin,  Bukelin. 

Embricho  civ.  W.  1249:  152  ,  35. 
Gudelmannus  f.  eius. 

Buchsenshein,  fr.  Otho  de—,  predicator 
1263  :  207,23. 

Budenbach,  Buodenbach  wo?  vielleicht 
bei  Neckarbischofshexm  oder  am  Hunds- 
rück bei  Sinmern  47, 13.  58, 34. 

Budensheim  rießeicht  Büdeduim  KA. 
Bingen  oder  Erb  -  Büdesheim  KA. 
Alzey. 

Jacobus  de,  1298:  316, 27. 
Büdingen,  Büdingen,  B&d. ,  B8t.,  KA. 
Büdingen  wo.  Frankfurt. 
Gerlacusde,  1232:  118,27.  119,18. 
120,42. 

Hartmannus  de,  1182:  73,  17. 
Buehove,  Gudelmannus  Sleppere  de,  1283: 
270,8. 

Buggenheim,  Heinricus  de,  civ.W.  1208: 
87, 1. 

Bukko,  Bucco,  Bugko,  Buggo  i\  Bur- 
chardus. 
Bunne,  Bünne,  Bunno,  Buno. 

—  1106:  51,6. 

—  civ.  W.  1279:  250, 43.  Conrad us  f.  eius 

civ.  W.  cons.  1279  —  1299:  250,  43. 
274,  6.  311,  23.  317,  11.  321,  40  ff. 
322,  32.  336  ff.  338,  22  ff.  Hylde- 
burgis  ux.  sua  1299:  336,20.  Hyppela 
ux.  sua  1299:  338,  22. 

—  Wilhelmus  dte.  —  civ.  W.  cons.  1276 

-1290  :  243,  35.  249,  4.  265,  26  ff. 
275,31.  283,33.  293.8. 
Burchardus,  Burghardus,  Burgardus,  Bur- 
cardus,  Burcharth,  Burckart,  Pur- 
chart, Buggo,  Bucco,  Boggo,  Bukko, 
Bugko. 

—  ep.  Basil.  1074:  48,25. 


Digitized  by  Google 


Burchardua  —  Calw. 


411 


Burchardua  ep.  Monasteriens.  1110—1112: 
52, 17 ;  32. 

—  I  ep.W.  c.  1000—1024  :  29,18  ff.  30, 

5;  22  ff.  31,17  ff.  32,20  ff.  34  -  45. 

374.15.  f  49,15.  f  52,5.  t  56,29. 
1 400, 17. 

-r  II  ep.W.  1127-1141:  54, 89  ff.  55, 26  ff. 
56-58.  274, 2. 

—  prep.  de  Wilburg,  can.  ra.  e.  W.  1228 

—1243:  102,18.  115,40.  124,19.  125, 

25.  133,6.  137,42.  141,22.  144,10. 

—  dec.  m.  e.  W.  1253—1265:  160,24  ff. 

162. 16.  175,  29.  182,  1 ;  39.  187, 27. 
203,13.  207,7.  216,12  ff. 

—  gcol.  8.  And.  1161:  63,35.  64,24. 

—  acol.  m.  e.  W.  1262—1276:  206,  22. 

242, 35. 

—  cant  Nub.  1226—1242:  102,20.  105, 

21.  106,7.  138,2.  142,  ia 

—  can.  m.  e.W.  1160:  68,7. 

—  clericuaW.  1068:  47,21. 

—  clericuB  W.  1068:  47, 22. 

—  clericuaW.  1068  :  47,22. 

—  clericua  W.  l HO:  51, 86. 

—  com.  de  Hoenberg  1284:  273, 16. 

—  com.  in  pagoäpirichgouue  2026 — 1044: 

45,34. 

—  vicedominua  1156 — 1184:  61,25.  69, 

26.  70,22.  74,4.  75,9. 

—  min.  W.  1016  :  34,87.  85,25.  37,10. 

—  min.  fr.  Heinrici  thelonearii  W.  1137: 

55,37. 

—  min.  W.  1160:  63, 9. 

—  cerdo  W.  1283:  262, 14. 

—  pedelluaW.  1298:  317,19. 

—  de  Cropphesberg,  mil.  1255:  176,  15. 

—  de  Friaenheim  mil.  1268:  224,  7. 

—  de  Oppinheim  1272:  232, 21. 
Hurgiiu,  Burgowo  v>nu>.  Augsburg. 

marchio:  H.  de,  1232:  118,26. 
Burgheim,  Siffridua  de,  clericua  W.  1291: 
295, 24. 

Burgundia:  comea  palatinua:  Otto  2273: 
69, 18. 

rector:  Heinricua  dux  Suevie  1220: 
97,  7. 

Burgwelt,  Emicho  de,  mil.  1283:  266, 37. 
Buachilhart,  Heinricua  W.  1262:  203, 34. 
Buao,  Marquardt»  civ.  W.  1229—1249: 

106,22.  160,42.  154,12. 
Buzhamer,  Sifridua  1255:  175,27. 


C.  K. 

C.  Portuenaia  ep.  apoatolice  aedia  legatua 
in  partibua  Alamanie  1231:  109, 7  ff. 
C.  abb.  Wizenburg.  *.  XIII:  383,21  ff. 
C.  prep.  a.  Mart.  «.  XIII:  895, 8  ff. 
C.  prep.  m.  e.  Mogunt.  c.  1242  :  395, 18  ff. 
C.  prep.  de  Tanne  118,24. 
C.  dec.  eccleaie  Mogunt.  c.  1242:  395, 18  ff. 
C.  dec.  in  Muabach  a.  XIII:  389, 18  ff. 
C.  mag.  can.  a.  And.  1243:  144, 18. 
C.  com.  palatinua  Reni  a.  XIII:  397, 16  ff. 
C.  mil.  9.  XUI:  387, 29. 
C.  mil.  de  Worraacia  «.  XIII:  390, 33. 
C.  mü.  W.  e.  XUI:  383, 29  ff.  384, 13. 
C.  mil.  s.  XUI:  384, 13  ff. 
C.  min.  c.  1242:  399,  20  (2  Personen). 
C.  mil.  de  Aaaeburnen  1241:  398,10  ff. 
C.  scol.  Pariaicneia  «.  XUI:  387, 5  ff. 
C.  dt«.  Rukilin  a.  XIII:  382, 11  ff. 
C.  mil.  de  Stheinahem  «.  XIII:  393,31  ff. 
C.  de  Stokheim  can.  Nuh.  1243:  144, 13. 
C.  Wimpinen».   caatellanuB   a.  XIII: 

394, 3  ff. 
C.  a.  XUI:  393, 1  ff. 
Kämmerer  t».  Camerarii. 
K&rnthen,  Karinthia. 

ducee:  Adalbero)  1033:  359, 1  ff. 

B(ernhardua)  1232: 117, 5;34. 
Cagelatat,  Heinrih  de,  1190  :  77,17. 
Kailbach,  Kebelinbach  KA.  Erbach  $1 ,36. 
Kaiaeralautern,  Lutra,  Lutrenaia,  bayr. 
Pfah  79, 17. 

Abtei  Praemon8tratenaia  ord.  133, 
12.  322, 18  ff. 

prep.:  Syfridua  1298:  322, 18. 
Udalricua  1190:  77.8. 

prior:  Wernherua  1298  :  322, 18. 

mon.:  Volmarua  1190  :  77, 11. 

—  Eberhardua  de,  can.  pleb.  a.  Magni 

W.  1276:  243,  34. 

—  Gerardua  de,  can.  a.  And.  1196:  80, 13 

—  Reinhardua  de,  mil.  W.  1209—1238: 

89,27.  133,17.  Egbertua  vicedominua 
f.  cius  1209:  89,  27. 

—  Sigelo  de,  1267:  221,26. 

—  Sifridua  de.  acult.  1231:  112,29. 

—  S.  de,  *.  XUI:  390, 1  ff. 

—  Wilhelmua  de,  W.  1260:  195,8. 
Kaistat  vielleicht  Kallstadt  KA.  Heppen- 
heim 243, 82. 

Calw,  Caloen,  OA.  Stadt. 


■ 


Digitized  by  Google 


412 


Calw  -  Kegelisbergere. 


Calw,  Gotfridus  com.  et  com.  palatinus 

1112— 1114  :  52,33.  54,13. 
Cambrai,  Cameracensia  ep.  1208:  87,37. 

1232:  118,23. 
Camerarii,  Kämmerer  250, 28. 

ConraduB  f.  Ulrici  1261:  200, 18  ff. 
Eberhardus  mil.  f.  Gerhardi  Magui, 

1260-1266:  188,7.  200,15. 
Emicho  prep.  1016:  37,5. 
Emicho  mil.  1261—1299:  200, 16  ff. 

217,7  ff.  224,10.  311,33.  327,26. 
Emicho  mil.  f.  Emichonis  1299— 

1300:  327,25.  344,  33. 
Erkenbertua  1137— 1141:  55,38.  56, 

11.  58, 2;  21.  59, 13. 
Gerhardus  cus.  s.  Pa.  1299:  327, 22. 
Gerhardus   Magnus,   mil.,  1260: 

131, 20.  1 1H8,  7.  f  200, 15.  f  223, 

28.  1 226, 10.  f  229, 34.  f  237,33. 

1 327, 30. 
Gerhardus  iuü.  W.  1238—1297: 

134,16.  141,25.  200,15  ff.  217,7  ff. 

223.20.  224,10.  226,  &  229,29. 
239,  6.  245,  13.  251,21.  261,38. 
271,6.  285,39  ff.  311,33  t»27, 
24;  29.  Beatrix  ux.  sua.  Ger- 
hardus f.  8UU8. 

Gerhardus  mil.  1299—1300: 327, 23. 
344,33. 

Heinricus  1253:  158, 14. 

Heinricus  mil.  senior  1261—1299: 
200, 15  ff.  203,22.  217,  7  ff.  223, 
36  ff.  226,2;  32  ff.  228, 22  ff.  229, 
29;  37.  239, 6.  244, 11  ff.  245, 13. 

251.21.  271,6.  292,5.  311,35. 
327,  20  ff. 

Heinricus  mil.  f.  Heinrici  senioris 

1297—1299: 311,36. 327,22. 332ff. 

Hedewigis  ux.  sua. 
Heinricus  armiger  f.  Emichonis 

1299:  327,26. 
Johannes  mil.  f.  Heinrici  senioris 

1297—1299:  311,36.  327,22. 
Johannes  clericus  1299:  327, 25. 
Jobannes  mil.  f.  Gerhardi  mil.  1299: 

327,23. 

Kichezo  1237:  131,  41  ff.  Agnes 

ux.  sua. 
Trukindus  1264:  167,26  0. 
Ulricus  mil.  fr.  Eberhardi  1260— 

1268:  188,7.  200, 17  ff.  223,20; 


28  ff.  f  226, 9.  f  229, 34. 1 327,30. 
Kunigunda  ux.  sua. 
Camerarii,  Wernheru«  1190:  76,22. 

Wilhelmus   dec    s.   Mart  1299: 
327,21. 

Cancellarius ,  Heinricus  cognomento  — . 

can.  s.  Mart.  1209:  89,25.  f  155, 33. 
Cancro ,  Eberhardus  can.  m.  e.  W.  1197: 

81, 32. 

Capclere  Ny.  civ.  W.  1296:  306, 30. 

—  W.  1283:  261,12. 

CapellaW.,  loh.  de,  can.  s.  Mart  1209: 
89, 25. 

Capellarius,    Cunradus    civ.  W.  1227: 
105,27. 

Karisii,  relicta,  W.  1299  :  337, 11. 
Karl,  Carolus,  Karolus. 

—  imperator:  770—798:  4,3;  9.  5,3;  7; 

17;  23  ff.  f  9,  31.  fl3,5.  f25,9. 
f32,32.  f  68, 5;  20. 

—  de  Keddenheim  1246—1255:  149,9  ff. 

176, 15. 

—  Dirolphi  civ.  W.  1299:  328,46  ff. 

—  Dirolphi  civ.W.  1299:  329,2  ff. 

—  de  Hocheim  1241:  140,26  ff. 
Karlbach,  Karlebach,  Karrciabach,  pf.  JiA. 

Frankmthal,  280, 42.  400, 29. 

—  Dytaso  de,  civ.W.  1249:  154,14. 

—  Erchinbertus  de,  mil.  W.  1237:  132, 34. 

—  Gerlacus  de,  civ.  W.  1216:  92, 33. 
Karlebechere ,  Carleb.,  Cunradus  dta.,  civ. 

W.  1267:  222,  8  ff. 

—  vidua  1283:  262,3. 
Carnelebacb  tcahracheinlicli  Karlbach. 

H.  de,  mil.  c.  1240:  380,  19  ff.  381, 
2;  17  ff. 

Caseus,  Heinricus,  villanus  in  Horgihciin 

1260:  195,39. 
Katherina  begina  (?)  W.  1283:  257, 25  ff. 

—  filia  Kuze  de  Mitra  W.  1295:  308, 29  ff. 
Katzenellenbogen,  Caczcnellcnb. 

comites:  1278:  248,37. 

Eberhardus  1284  —1286: 
273, 13.  276, 16. 
Kaufman,  Ludewicus  1299:  338. 6. 

—  Nicolaus  1298:  317, 16. 
Cazwilre,  Diderih  de,  1190:  77,21. 
Kebelinbach  r.  Kailbach. 
Keddenheim  c.  Kettenh. 
Kegclisbergere ,  Wernherus  dU.,  pistor, 

civ.W.  1247:  151,17. 


Digitized  by  Google 


I£qi4£1*       K.  ud^^ ruht? hu  . 


413 


Keiser,  Keyser,  Jacobus  dta.,  civ.  W. 

1261—1383:  202,20.  250.26.  261,41. 
Ceizolfua  r.  Zeieolfüs. 
Cella  f.  Zell. 

Celle, . .  archiprcsbyter  de,  capellanus  do- 

niini  pape  1292:  297, 38. 
Keppeler  W.  1279:   250,  36.   r.  ttiam 

Capelere. 

Cerdo,  Wernherus,  iuratus  parrochie  s. 

Magni  W.  mi :  200,6. 
Kerne  mil.  12Ö7:  183, 1. 
Kese,  Heinricus  W.  1299:  337, 25. 

r.  etiam  Caseus. 
Kettenheim ,  Kidenheim ,  Keddenheim, 
KA.  Alzey. 
Karolusde,  1246- W5:  149, 9;  27. 
176, 15. 
Childerichus  784:  5, 19. 
Chirseboume,  Canraht  de,  civ.  W.  1190: 

76,22. 
Christianus,  Cristian. 

—  I  archiep.  Mogunk  1165—1182  :  66,44. 

68,41.  69.19.  73,21. 

—  can.  m.  e.  W.  1281 :  254,41. 
Christina,  Cristina  sor.  W.  1270  :  229. 18. 
Chor,  Curiensis  ep.:  Sifridus  1299: 324, 26. 
Kidenheim  r.  Kettenheim. 

Cipel,  Cipelin,  Cippclinus,  Hugo  dt«.,  civ. 
W.  1261:  202, 20. 

—  loh.  civ.W.  1264:  211,32. 

—  1279:  250,27. 

Cippura,  Cypura,  Zippur,  Cippure,  Cipurc, 
Cypuri. 

—  (Conra)dnB  civ.W.  1264:  211,22. 

—  Ebclinus  civ.  W.,  cons.  1218  —  1233: 

94,9.  99,24.  101,1;  24.  102,32.  106,9. 
125,  41. 

—  Heilmannua  civ.  W.  1288:  283  ,  34. 

284, 35  ff.  loh.  fr.  cius  1288: 284, 32  ff. 

—  Heinricus  fr.  Ebelini,  civ.  W.  cons., 

1218-1228:  94,9.  101,  1;  24.  102,32. 
105, 11 ;  28.  106,  9. 
--  Heinricus  civ.  W.,  cons.,  mag.  civ. 
1246-1284:  150,41.  152,19.  153,35. 
154,10.  156,19.  157,25.  162,20.  168,2. 
175, 83;  38.  194, 36  ff.  199, 36  ff.  203, 
23.  205,14.  206,1.  207,27.  224.13. 
239,  8.  272,  29  ff.  400.  32.  f  284,  33. 
Heilmannua  et  loh.  filii  eius. 

—  Heinricus  scult.  in  Nunnenmonster 

1261:  197, 41  ff. 


Kirchheim,  Kircheini  bei  Heidelberg. 

„  .  .  I  fratres  de.  liberi,  1198: 
Heinricus  I 

82,28. 

s.  Cyriacus  v.  Neunaugen  W. 
Kirschgartshausen,  Humin,  bei  Lampert- 
heim,  bad.BA.  Mannheim, 34, 1 1 . 294, 20. 
Cisterzienser  Orden,  Ci  —  Cysterciensis 
ordo,  Orden  von  Cytels  r.  Kirsch- 
garten W.,  Disibodenberg,  Eber- 
bach, Eusserthal,  Müblheim,  Nonnen- 
münster W. ,   Otterberg,  Ramsen, 
Schönau,  Syon,  Weidas,  Wörsch- 
weiler. 
Citra-Moynensis  357,11. 
Civicu8  de  Schintbrucken  W.  1299:  337.  7. 
Cividale  del  Friuli,  Sybidatum  116, 32  ff. 
Cleynemannus  W.  1283:  270, 31. 
Klein-Niedesheim  v.  Niedesheim. 
Clemens  III  papa  1190:  76,35. 
—  IV  papa  1265—1268:  215,38  ff.  221, 

2  ff.  223,11. 
Clingen,  W.  de,  1283:  256,28. 
Klingenberg,  Clinginberg,  Clingenbnrc, 
Clingimburg,  v.  Wertheim. 
Cunradus  pincerna  de,  1232—1246: 
118,29,  123,11.  148,37  ff. 
Clyppol  piscator  W.  1299  :  337,5. 
Coelestinus,  CelestinuslII  papa  1194:  79,!1. 
Köln,  Colonia,  Coloniensis  172, 15. 
civea:  165.  177,41  ff. 

archiepiscopi : 
27, 30  ff.  28, 34. 
Bruno  947:  22,27. 
Conradus  I  1254-  1255:  165,20. 

171,29.  172,11.  392,6  ff.  395,14. 
Engelbertusl  1220-1224: 97,4. 100,9. 
Engelbertua  II  1273:  234,30. 
Fridericus  I  1110:  52, 17. 
Heinricus  I  1226:  103,  31. 
Hunibertus  anstatt  Cunibertus  627: 
1,  5. 

H.  verschrieben  fiir  P.  358,35. 
Philippus  I   1173  —  1182:  69,20. 
73,11. 

Pilgrimus  1035-1036:  350,31.358, 
35  ff. 

Köngernheim,  Congornheim ,  Küngernh. 
an  der  Selz,  KA.  Oppenheim. 

Heinricus  de,  miles  Oppenheim. 
1265:  215,3. 


414  Colhala  - 

Colhals,  Conradus  dt«.,  mag.  W.  1300: 
344,  35. 

Colmar,  Colombariensis  171,33. 

scult.:  1255:  177,13. 
Comeatus  notarius  868 :  14, 26. 
Cornea  ist  Amtstitel  r.  W.  comites. 
Conrad ua,  Cunradus,  Chfiradua,  Chun- 
radns,  Cunradua,  Cunratb,  Cuonrat. 

—  I  arcbiep.  Colon.  1254—1255:  165,20. 

171,29.  172,11.  392,6  ff.  395,14. 

—  I  arcbiep,  Magunt.  et  Snbinenais  ep. 

1184- 1198:  75,3;  12.  78,20.  82,12. 
1156:  ßlschiidifür  Arnold  61, 12  ff. 

—  III  ep.  Argen t  1283—1299:  256  ,  25. 

273, 10.  324,26. 

—  electus  Frisingensis  1232:  117, 4;  33. 

—  IV  ep.  Ratispouena.  1220:  97,5. 

—  III  ep.Spirena.  et  Metens.,  cancellariua 

1208  —  1222:  88,2;  16.  89,7.  90,83. 
97,1.  99,11. 

—  IV  ep.  Spirena.  1233:  123,10. 

—  I  ep.W.  1156-1165:  61,18,38.  62,12; 

23.  63,  4;  20  ff. 

—  II  ep.  W.  1165  —  1190:  66,  30.  68,  30. 

69, 21 ;  34.  70, 16.  71, 28  ff.  72.  74, 3  ff. 
75, 3.  76, 39.  1 78,  6. 

—  electus  W.  1248:  151,31. 

—  prothonotariua  1156:  61,20. 

—  notarius  regine,  can.  m.  e.  \V.  1241— 

1248:  141,24.  152,17. 

—  abb.  Fuldensis  1226—1232:  103,34. 

118,23. 

—  abb.  Laureaham.  1224— 1226:  99,26. 

103,35. 

—  prep.  s.  And.  U56-U65:  61,21.  62, 1; 

25.  63, 34.  64, 23.  68, 32. 

—  prep.  s.  And.  1200—1218  :  85,5  ff. 

89,3.  90,41.  93, 15  ff. 

—  prep.  m.  e.  W.  1158-1160:  61, 43.  63, 5. 

—  prep.  Nun.  1152—1158:  59,21.  61,44. 

—  prep.  Nuh.  1160—1165  :  62,25.  63,31. 

64,20.  68,31. 

—  prep.  Nuh.  1198:  82,19. 

—  prior  fratr.  Predicatorum  1298: 323,4  ff. 

—  dec.  s.  Andr.  1180-1218: 72, 4  ff.  94, 6. 

—  dec,  s.  Mart.  1213:  91, 6. 

—  cua.  Nuh.  et  can.  m.  e.  W.  1194—1200: 

78,38.  79,30.  80,11;27.  81,31.85,18. 

—  cua.  Winp.  1161:  63,33. 

—  mag.  scol.  m.  e.  W.  1182-1196:  73, 16. 

80,9. 


Conradus. 

Conradus,  mag.  scol.  m.  e.  W.  1247—1257: 
151,22.  158,12.  160,10.  162,17.  175, 
29.  176,11.  182.39. 

—  mag.  scol.  Nuh.  1239:  138,  2. 

—  clericusW.  1110:  51,87. 

—  can.  W.  U40:  57, 19. 

—  can.  s.  Andr.  1192  :  78,2. 

—  can.  in.  e.  W.  1179:  71, 30. 

—  can.  in.  e.  W.  quondam  notarius  regine 

1241-1248:  141,24.  152,17. 

—  can.  et  scriptor  (capellanus)  m.  e.  W. 

1253-1255:  158,12.  175,29. 

—  can.  a.  Mart.  1259:  186, 19. 

—  cellerarius  W.  1182  :  73,16. 

—  fr.  1190:  77,9. 

—  sacerdos  de  Loginsfelt  1190  :  77, 13. 

—  pleb.  s.  LampertiW.  1297:  311,37. 

—  viceplcb.  8.  Lamperti  W.  1251: 155, 16. 

—  fr.  cellerarius  Schonaug.  1262:  204, 31. 

—  conv.  procurator  conventus  in  Hocheim 

1283:  268, 26  ff. 

—  fr.  predicator  1299:  329, 9  ff. 

—  vicarins  m.  e.  W.  1281:  253, 26  ff. 

—  I  Rom.  rex  918:  20,32  ff. 

—  II  Rom.  rex  1036  ff.:  349.  350,20  ff. 

(Gisela)  ux.  sua  349, 26  ff. 

—  III  Rom.  rex  1139-1141:  56,4.  57,28. 

58, 13. 

IV  Rom.  rex  1242-1251:  142,22  ff. 
143, 15  ff.  148  ff.  157, 4.  392, 21  ff. 

—  dux  de  Tecke  1283—1284  :  256  ,  27. 

273, 13. 

—  com.  palatinus  Rheni  1156—1184:  61, 

22.  63,8.  69,24.  75,7. 

—  com.  de  Loufo  1127:  54, 37  ff. 

—  com.  de  Otingen  1273:  234,34. 

—  burgravius  de  Nficrinberc  1236:  130, 17. 

—  com.  irsutna  1208:  87, 40. 

—  com.  irsutus  1246:  150, 1& 

—  com.  ireutus  1260:  193,25. 

—  über  1198:  82,  27. 

—  vicedominus  1313— 1216:91,35.  92,37. 

—  min.  Laurosh.  1160:  62,33. 

—  min.  W.  1127:  66, 2  (2  Personen). 

—  inin.W.  JJ«/- 1173: 68,38. 64,26. 69,26. 

—  min.  W.  1190-1196:  77, 18.  79, 13. 

—  mag.  civ.W.  1226:  102,31. 

—  scult  W.  1268:  224, 14. 

—  civ.W.  1178:  70,9. 

—  civ.  W.  1200:  84, 6. 

—  civ.W.  1234:  127,1;  17. 


Digitized  by  Google 


Conrad  uii . 


415 


Conradus  civ.  W.  cona.  1224 — 1226:  10, 
25.  102, 23;  31. 

—  civ.  W.  2355:  176,3.   Germannua  fr. 

SU  US. 

—  civ.W.  1265—1266:  213,30  ff.  217,36. 

—  W.  1299:  329, 1  ff.  (2  Personen). 

—  1251:  155,31. 

—  molendinarius  s.  Pa.  1254:  168, 15  ff. 

Luchardis  ux.  eius ;  Gern  od  us  f.  eorum. 

—  f.  AgnetisW.  1299:  338,5 

—  Alheri  ciy.  W.  1260—1276  :  195,38.  — 

mil.  224,12.  245,19. 

—  Altkint  civ.W.  1208:  86,40. 

—  de  Alzcia,  dominus  1274:  235,12. 

—  dt«.  Ammctmann  civ.  W.  f  295, 17. 

—  de  Amore  1299:  330, 19. 

—  de  Arbore  roearum  v.  Rosenbaum. 

—  dte.  BarvuzeW.  1285:  273,33. 

—  Becherer  civ.W.  1274:  236, 34 ff. 

—  de  BercheimW.  1299:  325,4. 

—  de  Bergeheym  can.  m.  e.  W.  1237— 

1238:  132,34.  133,16, 

—  Bigarius  W.  1283:  262, 46. 

—  a.  Blasii  preb.  m.  c.  W.  1295  —  1299: 

307,41.  308,10.  311,22.  325,28. 

—  Bunno,  Bnnnonis  civ.  W.  cons.  1279 

—1299:  250,43.  274,6.  311,23.  317, 
11.  321,  40  ff.  322,  32.  336  ff.  838, 
22  ff. 

—  f.  ülrici  Camerarii  civ.  W.  1261:  200, 

18  ff. 

—  Capellarius  civ.  W.  1227:  105, 27. 

—  dte.  Karlebochere  civ.  W.  1267: 222,8  ff. 

—  de  Chireeboume  civ.W.  1190:  76,22. 

—  Cippura  civ.  W.  1264:  211, 22. 

—  de  Kircheim,  über,  1198:  82,28. 

—  pincerna  de  Clingenberg  1232 — 1246: 

118,29.  123,11.  148,37  ff. 

—  dt«.  Colhab  mag.W.  1300:  344,35. 

—  fr.  Conrad!  civ.  W.  1234:   126,  42. 

127,17. 

—  clericas  de  Kornhus  1299:  331, 4. 

—  dte.  Cornmarket  W.  1287:  276, 39. 

—  de  Corau  W.  1284  :  272, 9. 

—  Cow,  schenk  1165:  66,36. 

—  Chroph    burcgravius   caatri  Trifels 

1242:  143,28. 

—  CrudelbizW.  1254:  163,37. 

—  de  Denkendorf  fr.  Predicatorum  1276: 
.  245,17. 

—  Diniari  civ.W.  cons.  1276—1295:  245, 


21.  265,27  ff.  275,5.  294,  20  ff.  309, 
14.  f  317, 29. 
Conradus  de  Dyrmestein  mil.  1265: 175,43. 

—  Dirolfi ,  Thirolf  civ.  W.  cons.  1234— 

1262:  126,40.  127,15.  131,22.  133,7. 
139, 32  ff.  140, 4  ff.  141, 27.  149, 10  ff. 
150, 39.  152,  19.  153, 34.  154, 9.  157, 
23.  162,19.  168,2.  169, 5  ff.  175,32. 
183,1.  185,25.  199,37  ff  203,23.  400, 
32.  f204, 19.  Conradus  f.  suus  1262: 
204, 19;  29. 

—  de  Durneukeim  mil.  1236:  131,2t. 

—  Dude  1165:  66,41. 

—  Edelheri  mil.  W.  1236:  181, 19. 

—  fr.  Elizabet  W.  1299:  325, 29. 

—  Elmanni  preb.  m.  e.  W.  1295:  308,11. 

—  f.  H.  Emeringeris  1222:  98,  40. 

—  Enekel  civ.W.  1179:  71,32. 

—  de  Eppeinsheim  1246:  149, 27. 

—  de  Erenburg  1274:  236,15. 

—  pincerna  de  Ertpach  1273:  234,36. 

—  de  Freinsheim  1190:  77, 15. 

—  Fuchsclin,  Vulpecula  civ.  W.  cons. 

1223—1229:  99,23.  101,2;  24.  102,32. 
105,28.  106, 9;  21. 

—  Fuchselin,  Vulpecula  civ.  W.  cons. 

1246-1252:  150,40.  153,35.  154,10. 
155,17.  157,24.  400,32. 

—  dte.  Fugere   civ.  Oppenheim.  1265: 

215,4. 

—  Gelder©  civ.  W.  1248—1294:  152,20. 

204, 16;  80.  236, 31.  244, 7  ff.  245, 22. 
306, 14  ff. 

—  dte.  Gndelher  W.  1290:  293, 11. 

—  Hastula  cons.  W.  1298:  315, 28. 

—  gener  Heinrici  Hellecraphe  civ.  W. 

1246:  151, 1. 

—  f.  Hezelonis  civ.W.  1224:  101,25. 

—  de  Hirzborg  1152-1198:  59, 23.  82, 27. 

—  Hockeman  1299:  329,46. 

—  de  Hohenhart,  libcr,  1127—1160:  55, 

12.  63,8. 

—  de  Hohenloch  1232-1236:  117, 6;  35. 

130, 19. 

—  Holderbaum  civ.  W.  cons.  1276—1292: 

245, 22.  250, 35  ff.  265, 26  ff.  293, 32 ; 
39  ff.  294, 19  ff.  t  295, 35. 

—  Holderbaura  1299:  330, 29. 

—  f.  HowereW.  1241:  139,32. 

—  de  Hucbilhein  1237:  132, 22  ff. 

—  de  Imesheim  1299:  330, 2. 


416 


Conradus  ~  Craft. 


Conradus  dts.  Lantkeacere  mil.  W.  1274 : 
235, 13. 

—  de   Laudenburg   clericus  W.  1291: 

295, 24. 

—  LobegotW.  1299:  323,15. 

—  Margravii  civ.W.  1295-1296:  306,30. 

307, 18. 

—  Militellus  v.  Ritterchen. 

—  ante  monetaiu,  de  moneta  min.  W. 

1190:  77, 13. 

—  ante  monetani ,  de  raoneta  min.  W. 

1194—1213:  78,43.  79,35.  80, 14  ;  34. 
81,39.  82,31.  92,1. 

—  de  OdenkeimW.  1288:  288,6. 

—  OleariusW.  1298:  317,33. 

—  de  Pedersheim  civ.  W.  1249  —  1263: 

154, 13.  207, 13. 

—  Pullus  civ.W.  1285:  275,7. 

—  de  Ramestat  can.  s.  And.  1190 — 1194: 

76, 19.  78, 42. 

—  gener  Richeri  con«.  W.  1246:  150,40. 

—  de  Ripure  can.  m.  e.  W.  1213:  91,3. 

—  Ritterchen,  Militellus  civ.  W.  1263: 

210, 19. 

-  Ritdere  civ.W.  1287:  281,3. 

—  de  Rorhem  clericus  W.  1190:  76, 19. 

—  Rosenbauni,  de  arbore  rosarum  civ. 

W.  cons.  1249—1266:  153,36.  154,11. 
155,18.  157,25.  162,19.  168,2.183,2. 
195,  37.  203,  22.  205,  14.  216,  27  ff. 
400,33. 

—  Rosabaum  civ.  W.  1296—1299:  306, 30. 

337,  21. 

—  Rufus  min.  W.  im— 1197:  79. 12.  80, 

34.  81,38. 

—  Schangezerre  mil.  de  Dirraenstein  \Vr. 

1269-1274  :  228, 19  ff.  236, 28  ff. 

—  pincerna  de  Scyphe  1220  :  97, 11. 

—  de  Smidevelt  W.  1224 : 100, 27. 101,8  ff. 

—  de  Smidevelt  dapifer  Conradi  IV  1233 

—1242:  123, 11.  143,27. 

—  Span  civ.W.  1226—1283:  102,33.  106, 

11.  106,23.  125,28.  139,41.  183,31. 
207,  28.  Benior,  mag.  civ.  1283: 
265, 9  ff. 

—  Span  junior  civ.  W.  cona.  1275—1298: 

239,40.  243,35.  245,21.  250, 32  ;  43. 
262,27.  274,6.  309,27.  317  ff. 

—  Sporo  can.  m.  e.  W.  1196—1216:  79, 

29.  80,26.  81,30.  85,19.  86,37.  89, 
19.  91,1.  92,35. 


ConradoB  de  Steina  1326:  102, 26. 

—  de  Stcrrenberg  mil.  1257:  183, 1. 

—  de  Stockheim  can.  m.  e.  W. 

1281:  206,  23.  224,  43.  253,  29  ff. 
254,  37. 

—  de  Ulma,  notarius,  Babenberg,  et 

Nuh.  can.  1242:  142,25. 

—  dt»,  ülnere  de  Dipburg  1269:  226, 35. 

—  Venar  1295:  308, 9. 

—  Vulpecnla  t>.  Fuchjelin. 

—  de  Wartenberg  mil.  1255 :  175,37. 

—  pincerna  de  Winderstetin  1232: 118,28. 

—  WizgerwerW.  1299:  337,34. 

—  de  Wizzenloch,  über,  1198:  82,26. 

—  de  Wolveskele  can.  m.  e.  W.  1233— 

1248:  124,20.  138,1.  144,10.  152,17. 

—  Wolframi  can.  s.  Mart.  1255.  176, 13. 
Constantia  c.  1029—1035:  371,2. 
Constantina  ux.  Heinrici  VI  imperatoria 

1190:  76,37. 
Constantinus ,  Chostantin,  cos.  m.  e.  W. 
1247:  151,22. 

—  cus.  a.  Mart.  1239-1247: 138,4.  143,3. 

151, 15. 

—  cus.  Nuh.  can.  m.  e.  W.  1224—1241 : 

100,32.  102,19.  105.20.  106,7.  115, 
41.  124,19.  125,24;37.  138,1.141,23. 

—  notariua  ep.  Lupoldi  1197:  81,42. 

—  clericus  W.  1088;  47, 22. 

—  clericus  W.  llio:  51,37. 

—  imperator  f  68, 4  ff. 

—  1025—1044:  45,44. 

Constanz,  Constanciensis,  Constantiensi*. 
episcopi ; 
Eberhardus  1261:  199,4  fl. 
Salomon  918:  21,25. 
Wdalricus  1127  :  55, 7. 
Coquinam  retro,  hinter  der  QarkQchen 
r.  David. 

Kornhus,  Conrad us  clericus  de,  1299: 
331,4- 

Cornmarket,  Cornmarckit,  Conradus  dts., 
W.  1287:  276, 39. 
Heinricus   preb.  s.   Mart  1297: 
311, 37. 

Cornu,  Conradus  de,  W.  1284  :  272,9. 
Cow,  Conradus,  schenk,  1165  :  66,36. 
Coz  fUcalinu8  W.  897:  17, 28. 
Craft,  Crafdo,  Craphto,  Crafft,  Crafto  scol. 

s.  And.  1194—1209:  78,41.  79, 33.  80, 

30.  81,35.  82,28.  89,23. 


Digitized  by  Google 


Craft  —  Dagno. 


417 


Craft  can.  8.  And.  1192:  78,2. 

—  clericuaW.  1190:  76.20. 

—  min.  Lauresham.  1100:  62,  34. 

—  de  Boxaperg  1242—1246:  143,  26.  148. 

37  ff. 

—  f.  Embrichonis  1249:  149,24. 
~  de  Hocnloch  1284  :  273.17. 
Cremona  183, 39.  135, 16. 
Crenzelinua,  dominus  Joh.  dt«.,  can.  8. 

Pa.  1285-1296:  275,4.  311,22. 
Cretcere,  . .  dU.  1299:  &37, 18. 
Cricheim   (nach  FkJur  -  Rtg.  nr.  4469 

Crutheim?;,  Wolverath  de,  1242: 

143, 27. 

Kriegsheim ,  Crigeaheim ,  KA.  W.  55, 28. 
329, 41. 

Crig,  Wernherus  dt*.,  de  Ostofhin,  ar- 
miger,  1297  :  311,88.    Benigna  sor. 
sua  1299  :  311,29. 
Croaten,  Cruwati  369, 38. 
Krobaberg,  Croppheaberg,  Crophesb.  Burg 
bei  8.  Martin,  pf.  BA.  Landau. 
Burcardus  de.  mil.  1265:  176, 15. 
Eberhardna  de,  cir.  W.  1255:  176, 
16.  t  255, 40.   Hildoburgi«  filia 
8ua  1283:  255,  39. 
Cropb.  Conradaa  dta.,  burcgraviu8  castri 

Trifeb  1242:  143.28. 
Crouhel,  Heinricua  W.  1241:  141,20. 
Cruceateina  dioc  W.  297, 4. 
Crudelbiz,  Conradus  W.  1254:  163,37. 
Crnfde,  Heinricua  de,  can.  m.  e.  W.  1209: 
89,20. 

Crutburgedor,  Heinricua  mil.  W.  1229: 
106, 20. 

Krutaack,  Chrudsaccus,  Crutanc,  Crnthsac. 

—  mil.  W.  1283:  261, 36. 

—  W.  1283  :  270, 28. 

—  Heinricua  mil.W.  1238-1246:  181,19. 

134,16.  141, 20;  26.  150,39. 

—  WikilmannuamilW.  1268-1276:  224, 

9.  245, 19. 
Cruwati  r.  Croati. 

Kuchterz,  Kuchteiz,  Lndewigus  dta.,  de 
Epulaheim  1295:  307, 19.  308, 7. 

Kuffraan,  Sifridua  W.  1299:  381,40. 

Cun-,  Cun-  r.  Con-. 

Cunebert  1106:  51, 1. 

Knnegunda,   Gunegunda,  Cunigunda, 
Kunegundis,  Cbunegunda. 
II.  Boos,  Urkarxlontiuch  i.  SUdt  Worms  I. 


Kunegunda  ux.  Heinrici  II  imperatorig 
lOfri:  30,21.  f61,18. 

—  ux.  Heinrici  III  imp.  1036:  350, 17. 

—  ux.  Gerhardi  Magni  Caraerarii  1299: 

327. 31. 

j  —  filia  Heinrici  de  Liehtenstein  mil. 
1288:  288,30. 
Cuno,  Chuno,  CW>no,  ep.  Ratisponens. 
1184  :  75.4. 

—  dec.  Nun.  1239  -1242:  138.1.  142,12. 

—  can.  s.  Pa.  1247:  151, 15. 

—  mag.  W.  1226:  102, 19. 

—  notarius  ep.  Sp.  1208:  89,8. 

—  clericuaW.  1140:  57,22. 

—  clericusW.  1190:  76,18. 

—  min.  W.  1108:  50,36. 

—  min.  W.  1140:  57,26. 

—  min.W.  1190:  77,16  (2  Brüder). 

—  min.W.  1190:  77,17. 

—  Ticedominus  1068:  47,24. 

—  mil.  de  Alceia  «.  XIII:  396,  35  ff. 

897, 8  ff. 

—  mil.  de  Durenkeim  1273:  233, 82. 

--  de  Elwangen  can.  m.  e.  W.  1226—1234 : 
102,30.  124,20.  126,36.  127,11. 

—  de  Guntheim  1246:  149,29. 

—  de  Hinsinberg  1208:  89, 8. 

— •  de   Nunnenmunster   1241:    140,  34. 
,        Cuno  f.  suua  1283:  261,  19. 
I  Cunzo,  Cuntio  Blumechin  1299:  330, 3. 
I  —  f.  Dirolfi  civ.  W.  1233-1238:  125.  28. 
133, 18. 

—  Gros»  1299:  380,6. 

—  Hellecraphen  civ.  W.  1234:  127.2;  19. 
Curia,  fr.  Heinricua  de,  in  Otterburg 

1248—1263:  152, 16.  209,  37. 
j  Curienaia  r.  Chur. 
Kurland,  Curonensia  ep.  H.  de  ordine  fr. 

Minorum  1254:  166,36. 
Curie,  Hertwicua  dt«.,  civ.  W.  1203: 207,2«;. 
Kuza  de  Mitra  W.  1295:  f  308, 29  ff.  Mer- 

gardia  et  Katherina  filiac  suac  1295: 

808,28  ff. 

D.  a.  muh  T. 

D.  c.  1032-1039  ?  369,25. 
D.  oder  0.  s.  XI:  356,25. 
Dagiaheim  vielleicht  Dackenheim  jif.  BA. 
Neustadt. 
Jacobua  de,  1246:  149,  2*i. 
Dagno  clericusW.  1068  :  47,17. 

27 


4 


418  Dagobertua  — 

Dagobertua  I,  Dagebertus,  rex  Francorum 
027:  lf.  f2,35.  f3,9.  t5,33.  f9,33. 
t  13,  G.  t  24, 39.  1 25, 11.  1 32, 27  ff. 

Dagolfua  826:  8, 28  ff. 

Dalsheim  KA.  TT.  329, 43. 

Kupertus  de,  mil.  W.  1274:  235, 13.  | 

Dammo  clericuaW.  1088  :  47,21. 

—  min.  W.  1010  :  34,36.  35,24.  37,9. 
Daniel  abb.  Schonaugiensis  1216—1218: 

92, 20  ff.  93, 26  ff. 

—  cua.  s.  And.  1253:  162, 17. 

—  can.  s.  And.  1253:  160,10. 

—  pastor  ccclcsie  a.  And.  in  monto  W.  J 

146,22  ff. 
DunnatAdt,  Dandistat  ?»«.  Neustadt. 

—  Adelheidis  dotuinu,  dicla  de,  W.  1259: 

184. 43  ff. 

Sigilino  de,  mil ,  VMIO:  195.  34.  Jutta 
ux.  sua. 

Daun ,  Dhun ,  Dune ,  Düna  nö.  Kirn  an 
der  Nahe  . 

—  Heinricus  de,  prep.  m.  f.  W.  1298: 

319, 17  ff.  321,  19  ff. 

—  Wiricua  de,  1220:  102,  20. 

—  Wiricus  de,  legi.  Hofmarschall  1249: 

152, 27. 

—  Wiricua  de,  1255-1200:  173,25.  192, 

9.  193,26. 

—  Wiricua  de,  iunior,  mil.  1285:  274,5, 
David,  Davit,  Herricua  min.  W.  1226: 

102, 22. 

—  de  Hocheim  civ.  W.  1208:  89,  9. 

—  Parvua  cona.  W.  1228:  106, 9. 

—  civ.  W.  1160—1217:  62,32.  73,19.  76, 

20.  80, 19  ff.  83, 15  ff.    Heinricna  f. 
«•iua. 

—  iunior  civ.  W.  cona.,  mag.  civ.  1216— 

1226:  92,32.  99.31.  101.1.  102,31. 

—  mil.  W.  =  David  mil.  retro,  poat 

coquinam,  senior  1233—1275:  125, 27. 
126.39.  127,14.  131,19.  141,26.  150, 
38.  153,34.  IM,  9.  155,16.  157,23. 
162,  18.  175, 26  ff.  176,  14.  230, 27. 
241,31.  1 253,1. 

—  iunior,  mil.,  f.  Davidis  mil.  1253—1281: 

162,19.  175,30.  176,15.  182,43.  183,8. 
230,27  ff.  241,.'»  ff.  253,1.  400,31. 
1 286, 37.  1t  295, 13.  —  mag.  David  fr. 
eins  1271 :  230,31.  Gerdrudis  sor.  eius 
1258:  183,  8  ff.  David,  Eberhardus, 
Kmercho ,  Sifridna.  Sigilo  et  Wolfra- 


Dcutttchland. 

mua  f.  eius;  Margaretha  filia  eins 
«75.  242,  21.  David  f.  Davidia 
iunioris  1275—1290:  241,31  ff.  295,12. 
Jutta  ux.  sua  1275:  241,32. 

David ,  retro  8.  Stephanum  mil.  W.  1229 
—1-238 :  106, 20.  133,  6. 

De.  captivna  archiep.  Mog.  *.  XIII: 
396, 13  ff. 

Demudia  dicta  de  Hohenecke,  civ.  W. 

1251-1253:  156, 26  ff.  158,9. 
Denkendorf  OA.  Esslingen. 

fr.  Conradus  de.  predicator  W.  1276: 
245, 17. 
Deotmar  v.  Dietmar. 
Deutachland,  Alamania,  Alemannia,  Theu- 
tonia. 
civitates  AI.  116,36. 
in  partibua  Alamannie  109,  7;  39. 

173,41  partes  AI.  157.13. 
terra  AI.  116,11. 
in  Theutonia  111,7. 
Komanorum  imperatores  et  rege«: 
Adolfus  (von  Nassau)  1202  —  1297: 
296.  21  ff.   298  ff.   304,  28  ff. 
312  ff. 

Albertus  1299  :  323,24  ff.  324. 
Arnolfua  897  -  898:  14-19.  f  20. 
41.  f  32.  32. 

Conradus  I  918:  20, 32  ff. 
Conradus  II  1086  ft.:  349.  350, 20  ff. 

Gisela  ux.  aua  349, 26. 
Conradus  III  1139—1141:  56,4.  57, 

28.  58, 13. 
Conradus  IV  1242—1251:  142. 22  ff. 
143, 15  ff.  148  ff.  157,  4  ff.  392, 
21  ff. 

Fridericus  I  1156-1190:  59  ff.  62, 
37.  63,19.  64-69.  71,36.  72-75. 
76,35.  f95,21.  t96,40.  tH8,9. 
t  234, 18.  f324,  13. 
Fridericu8  II  rex  Sicilie  et  Jeru- 
salem 1212—1246  :  90.  93,7.  95, 
2;  17  ff.  99,  12.  116  ff.  128  ff. 
133  ff.  141,36.  142,23.  143,  L\ 
144  ft.  147  f.  395, 15  ff.  396,8  ff. 
t  191,  23.   219  ,  33.   f  234,  18. 
1 324, 13. 
Heinricus  I  f32,32. 
Heinricus  II  1002-1023:  30  ff.  34. 
31.  37,16;  28  ff.  38  f.  t51,18. 
f52,9. 


Digitized  by  Google 


Deutschland. 


419 


Deutschland. 

Cunigunda  ux.  sua.  1002:  30,  21. 
t  51, 18. 

HeinricuB  III  1036-1044:  46, 26  ff.  I 
350,17.  372, 10  ff.  (?).  Chunegunda 

ux.  sua  1036:  350, 17. 
Heinricus  IV  1061—1074: 47  f.  f  52, 

30.  f  74,38.  t87,22.  f  234, 17. 

T324, 12. 
Heinricus  V  1110  —  1114:  52,15; 

24  ff.  58  f.  f  73, 36. 
Heinricus  VI  rex  Sicilie  1173—1196:  < 

69,18.  74,1  ff.  75,2.  76,37.  77, 

27.  79,4;  8  ff.  80,4  ff.  f  96,40.  j 

t  118,  9.    Constantina  ux.  sua 

1190:  76, 37. 
Heinricus  (VII)  1222—1235: 98, 35  ff. 

99,  37  ff.  103,  22  ff.  108.  112. 

116  ff.  124.28.  127, 29  ff.  129,4  ff. 

1 299, 7  ff. 
Lothar  III  1127-1137:  55, 15;  25. 
Ludowicus  (Germanien*)  856—858  : 

11—14. 

Ludowicus  IV  (Pucr)  904:  19,26  ff. 

t20,39.  f21,10. 
Otto  I  947-970:  22-25.  f  26, 10. 

1 32, 32.  Adalheidis  ux.  sua  965: 

23, 21. 

Otto  U  966  -979  :  23, 22.  26  f.  f  28, 

10.  f  32, 32.  Theophano  ux.  sua 

979—985  :  27,13.  28,24. 
Otto  HI  985  :  28  ff.  f  32,32. 
Otto  IV  1208—1209:  87  f.  89,15. 

1 234,  18.  1 324, 13. 
Philippus  1208:  f  88, 15. 
Richardus  1258-1269:  184.  191  ff. 

224  f. 

Kudolfus  I  1273—1288  :  234  f.  256, 
15  ff.  272  f.  274.  276, 15  ff.  281, 
27.  282,15.  283,40  ff.  f  299, 38  ff. 
1 323, 27.  t324, 16. 
Wilhelmus  1251—1255: 155,39.  167, 
3  ff.  171, 12  ff.  172  ff.  176  f. 

catnerarii : 
Falkenstein,  Philippus  de,  1260: 

192,  9.  193, 25. 
Hohenfels,  Philippus  de,  1246: 
148, 35  ff. 
archicancellarii,  archicapellani :  s. 
auch  Erzbischöfe  von  Mainz. 
Albertus  1U2:  53,7. 


Aribo  1023:  39,20. 
Baldricus  856:  12, 14.  13, 26. 
Cbristianus  1165-1182. 66, 44.  68,41. 
73, 21. 

Conradus  1156  :  61, 12  ff. 

Conrad us  U84:  75, 12. 

Deotmarus  897—904:  15,27.  16,30. 

18, 8.  19, 14.  20, 23. 
Erkanbaldus  1018:  37,  43. 
Friduricus  947:  22,27. 
Grimaldns  858:  14,26. 
Piligrimus  918:  21,25. 
Ruodpertus  970— 973:  25,  .'13.  26,36. 
Sigifridua  1074:  48,37. 
Siffridus  II  1220:  97,2. 
SifriduB  III  1236:  130, 12  ff.  396,31  ff. 
Willigise  979—1007: 27, 36.  29,2.  30, 

37.  31,  28. 
Willihelmus  965:  24,13. 
cancellarii: 

Adalbero  1074:  48, 37. 

Adalbertus  1110:  52, 19. 

Adalgerus  ep.  W.  1044  :  46,27. 

Arnoldus  1112—1114:  53, 7.  54,  17. 

Brun  947:  22,27. 

Bruno  prep.  Argent,  1114:  54, 17. 

Conradus  ep.  8p.  et  Metensis  120« 
—1222:  88,  2;  16.  90,  33.  97, 1. 
99,11. 

Ditherus  vor  1190:  1 76, 2, 
Eberhardus  1007:  31, 28. 
Engelbertus  1002:  30,37. 
ErnustUB  897-  904:  15,  27.  20,  23. 
Godebertus  856:  13,35;  47. 
Godefridus  1156:  61, 12. 
Godefridus  1173-1184:  69,21.  73, 

21.  75, 12. 
Guntherius  1018-  1023  :  37  ,  43. 

39,20. 

Hildeboldus  ep.  W.  979  -  995:  27, 

36.  29,2. 
Liudolfus  965:  24,  13. 
Liutigerus  970:  25,33. 
Salomon  918:  21,25. 
Sigfridus  ep.  Ratispon.  1231—1236: 

108,13.  112,27.  117,3;  32.  130,11. 
Willigisus  973:  26, 36. 

notarii : 
Albertus  D.  1112:  53,  18. 
Comeatus  858:  14,26. 


420  Deutschland 

Deutschland,  notarii. 

Conradus  1156 :  61.  20. 

Conradus  quondam  notarius  regine 

1241-1248:  141,24.  152,17. 
Conradus  1242:  142,25. 
Engilpero  897:  16, 30.  1»,  8.  19, 14. 
Hadebcrtus,  Hadebertiuis  subdia- 

conus  856:  12, 14.  13, 26. 
Heinricus  prothonot.  1165:  66,44. 

68,41. 

Kudolfus  prothonot.  im  — 1184: 

73, 13.  75,5. 
Waltcrus  prothonot.  1308:  88,3. 
Wortwinus  prothonot  1173—1178: 

69,22.  70, 32  ff. 
dapiferi : 

Bolandia,  Wernherus  III  de,  1220: 
97,11. 

Bolandia,  Wernherus  IV  de,  1231 
-1260:  112,28.  117,6;  35.  118, 
27.  123,10.  130,20.  150,13.  193, 
26.  399, 16  ff. 

Smidcfelt,Conradu«de,  1242: 143,27. 

Waldbarg,  E(berhardus)  de,  1232: 
118,28.  120,42. 
iudex  caric: 

1285:  274,23  ff. 

iusticiarius: 

Adolrus  com.  de  Waldcck  1255: 
177, 11. 

marncalci : 

.luKtingen,  Annelruus  ilo,  1220: 
97, 10. 

Pappenheini,  Heinricus  de,  7256. 
130,20. 

pincernae; 
Klingenberg,  Cunradus  de,  1232 — 
1246:  118,29.  123,11.  148,37  ff. 
Schipf,  W.  de  1232:  118,28. 
Winterstetten,  Conradus  de,  1232: 
118,28. 
DeuUcborden  400,  28. 

magister  domus  Theutonice:  Her- 
tnannus  (de  Snha)  1236:  130,  16. 
Dhun  v.  Daun. 
DideUheini  v.  Dittelsheim. 
Didericus  c.  Dietrich. 
Dicbach,  Diotpacensis  civita*  w.  Lorch. 

RR  Wiesbaden  171, 35. 
Dieburg,  Dipburg  KA.  Dieburg, 
v.  ülner. 


—  Dietrich. 

Diedo  fiscaHnua  897:  17,27. 

—  min.  W.  1025  ff. :  45, 43. 
Diedolt  min.  W.  wiä:  37, 13. 
Diedse  c  Dietz. 

Diemar  c.  Dietmarus. 
Diemo  min.  W.  1016:  37, 11. 
Diepoldus  marchio  de  Voheborg  1220: 
97, 10. 

Diest,  Diät.  Süd-Brabant. 

—  Arnoldus  dominus  de,  1256:  178,24. 
Diether,  Thietherus,  Ditherus  r.  Dietrich. 

—  prep.  in.  e.  W.  1184  :  74,3.  75,5. 

—  prep.  s.  And.  ror  1190:  1 76,  2  ff. 

—  can.  m.  e.W.  1196-1197:  79,28.  80, 

25.  81,29. 
Diethoch  min.W.  1110:  51,40. 
Dietheloch  r.  Diotolah. 
Dietmar,  Deotroarus,  Diotmarus,  Diemar, 

Dymari,  Dithmar. 

—  arcbicapellanus,  archiep.  Sakburgens. 

897-904:  15,27.  16,30.  18,8.  19,14. 
20,23. 

—  min.W.  1016  :  34,36.  35,25.  37,9. 

—  min.  W.  llio:  51,38. 

—  niiu.  W.  1161:  63,39.  64,27. 

—  civ.  1160:  62, 81. 

—  civ.  W.  co na.  mag.  civ.  1224  —  1229: 

101,25.  102, 23;  33.  106,23. 

—  civ.W.  1241-1261:  141,28.  155,19. 
— ,  Conradus  civ.  W.  cons.  1276—1295: 

245, 21.  265,  27  ff.  275, 5.  294, 20  ff. 
309,  14.  f  317,  29.  Liebe  ux.  sua 
1290—1298:  294,37.  317,29. 

—  Diemarus  civ.W.  1261:  155,21. 
— ,  Johannes  civ.  W.  1268:  224, 14. 
-,  Nicolaus  civ.  W.  1299:  337, 16. 
— ,  Richerus  civ.  W.  1251:  155,  21. 

—  de  HSchilheim  1237:  132, 22  ff.  Con- 

radus fr.  8UU8. 

—  piscator  W.  1106:  50, 17. 

Dietrich,  Diedericus,  Diderih,  Dydcricus, 
Theodoricua,  Theodericus,  Teo-,  Dizo, 
DyUo  r.  Diether. 

—  II  archiep.  Treveren*.  1220 — 1236:  97,4. 

100,10.  103,31.  118,22.  130,14. 

—  ep.  Monasteriensis  1220  :  97,6. 

—  ep.  Virdunenais  1074:  48,25. 

—  ep.  VironenBis  1263:  209, 35  ff. 

—  mag.  scol.  m.  e.  W.  1140  :  57,  3. 

—  cantor.  m.  e.  W.  1137—1141:  55,31. 

56,  7.  57, 18.  58, 16.  59,  8. 


Digitized  by  Google 


Dietrich  —  Dirolfua. 


421 


Dietrich  subcu«.  m.  e.  W.  1209:  89,20. 

—  precentor  m.  e.  W.  1141:  57,36. 

—  can.  m.  e.  W.  im:  71,30. 

—  can.  Kuh.  1226-1228:  102,20.  105,22. 

106, 8. 

—  min.  W.   1016 -im  ff.:  37,  13. 

45,43. 

—  min.  W.  1140:  57, 25. 

—  1190  :  77,19. 

—  12S3:  266,30. 

—  civ.  W.  1208:  87, 1. 

—  acult.  in  Horgeheim  et  Oppenheim 

12»:  232,21. 

—  de  Aplamonstre  1190:  77, 20. 

—  de  Karlebach  civ.  W.  1249:  154,  14. 

—  de  Cazwilre  1190  :  77, 21. 

—  dU.  Driquart  1283:  266, 30. 

—  de  Ensintbeim,  mil.  1246—1267:  14», 

26.  182,42. 

—  de  Gauwenheim  mil.  1266:  175,42. 

—  de  HohenveU  1273:  234, 35. 

—  de  Hohinlon  1287:  281,29. 

—  Lcricoph  1241:  140,33. 

—  supra  montem  civ.W.  1296:  311,24. 

—  Rotcolbe  civ.  Oppenheim.  1254: 170, 1. 

—  de  Rudenabeim  1299:  330, 10. 
Dietuuin  min.  W.  1016:  87, 12. 

Dietx,  Dietae,  Diedse,  Dyztes,  an  der 

Lahn,  Nassau. 

comitea  de: 
Gerhardus  1220—1224: 97,9. 100, 12. 
Heinricus  1182:  73,17. 
Uiezroannus,  Diezseman,  Thiezmannus, 

prep.  W.  1016-1038:  37,3.  45,  42. 

46,12.  400,8. 
Dylmann,  apothecarius ,  civ.  W.  1281: 

253,18. 
Dindo  771:  4,39. 
Dine,  JacobusW.  1299:  331,21. 
Dyno  civ.W.  1285  :  275,6. 

Heinricua  civ.  W.  1300:  340,  18  ff. 

Faulina  ux.  sua. 

—  dt«.  Rastheim  civ.W.  1296:  308, 18. 
Diotolah,  Deothloh,  Deotholoh,  Dietheloch, 

Deotolochus,  ep.  W.  897-  904: 15, 1  ff. 
16, 4  ff.  17, 9  ff.  18, 1  ff.  18, 27  ff.  19, 
31  ff.  121,1  ff. 
Dirmstein,  Dieremestein,  Dirmestein,  Di- 
maristein,  Dyrmestein,  Dirmenstein, 
Dirrainstein,  pf.  BA.  FranktnÜuU  51, 
19  ff.  80,5. 


I  Dirmstein,  Bertholdus  de,  can.  s.  And. 
1-227—1243:  105,25.  144,12. 

—  Bertholdus  de,  Berhtolfus,  min.  W.  1190 

-1216:  76,23.  79,14.  92, 21  ff. 
Hirmendradis  ux.  sua  7216;  92, 22  ff. 

—  Bertholdus  Swuzelin  mil.  de,  1263: 

207,11. 

i  —  Conradus  de,  mil.  125H:  175,  43. 

—  Conrad  ua  de,  mil.  dts.  Schangezzere 

1269—1274:  228,  19  ff.  236,  28  ff. 
Liba,  Libera  ux.  sua. 

—  Emicho  de,  ror  1268:  1 222, 32.  Ger- 

drudis  filia  eius. 

—  Gerhardus  de,  civ.  W.  1216:  92, 83. 

—  Gerhardus  Schmusei  de,  mil.  W.  1236: 

131,20. 

—  fr.  Gerhardus  Schmuzel  de,  1263 : 207, 24. 

—  Gerhardus  f.  dicti  Smuseln  mil.  de, 

1283:  255,38  ff.  Uildeburgia  ux.  sua. 

—  Heroldus  de,  mil.  1255:  176,1. 

—  Rudegerua  de,  civ.  W.  1216:  92, 33. 

—  Siboto  mil.  de,  1233:  125,31  ff.  Meh- 

tüd  ux.  soa. 

—  Wernherus  de,  can.  «.  Pa.  1194  :  78,40. 
Diro  Hummel  1299:  329,42. 

Dirolfua,  Dyrolfi,  Thirolfus,  Tyrolphus, 
Dierolfus. 

—  mag.  scol.  s.  Pa.  1161:  63,34.  64,22. 

—  fr.  predicatorW.  1232:  115,42. 

—  fr.  predicatorW.  1276:  245,17. 

—  scriba  et  capeUanusep.W.J*5».  185,24. 

—  com».  W.  1216—122«:  93,  1.  101,2. 

102,  32. 

—  inil.  W.  1276-1299:  245,20.  246,  12  ff. 

247, 39  ff.  250,42.  256,  1  ff.  261,22  ff. 
298,21.  315, 27  ff.  327,36  -332.  Agnes 
ux.  sua  1278—1299:  247,39  ff.  327,36 
—  332.  Agnes  et  Kva  filiae  suae 
1299:  325»,  2  ff. 

—  Curolus  pater  Dirolfi  mil.  1299:  328, 

46  ff.   Guda  ux.  sua. 

—  Carolus  civ.  W.  1299:  329, 2  ff.  Guda 

ux.  sua. 

—  Conradus  civ.  W.  cons.  1234—1262: 

126, 40.  127, 15.  131, 22.  133, 7.  139, 
32  ff.  140, 4  ff.  141,27.  149, 10  ff.  150, 
39.  152,19.  153,34.  154,9.  155,17. 
Iü7,23.  162,19.  168,2.  169,  5  ff.  175, 
32.  183,  1.  185,  25.  199,37  ff.  203,  23. 
400, 32.  f  204,  32.  Conradus  f.  suus 
1262:  204, 19;  29. 


Digitized  by  Google 


122 


Dirolfus  —  Ebbo. 


Dirolfus,  Cunaso  f.—,  civ.  W.  1233— 1238 : 
125,28.  133,18. 

—  Heiuricus  civ.  W.  com.  1279  —  1300: 

250,  42,  266,9  ff.  315,  27.  318,6  ff. 
318,27.  324, 40  ff.  344,33.  Gerdrudis 
ux.  sua  1299:  324,41  ff. 

—  Heinzelmannus  civ.  W.  1276:  243,35. 

—  Wernherus  =  Wernzo  civ.  W.  1246 — 

1279:  150,41.  154,12.  157,26.  175, 

33; 39.  183,3.  205,15.242,41.250,42. 
Disibodenberg  conventua  s.  Dysibodi  ord. 

Cist  Mogunt.  dioc.  6«  Odernhehn  ato. 

Kreuznach  221, 33.  290, 23. 
abb.  fr.  Walterus  1267:  221, 32. 
Dittelsheim,  Didelsh.  KA.W.  330,4. 
Diusburg  r.  Duisburg. 
Diso,  Dytzo  ».  Dietrich. 
Dolgesheim  KA.  W.  830,  7. 
Dominikanerorden,  Predicatoree  179  ff. 

216, 3  ff. 

p.  Himmelskron  bei  Hochheim;  s. 
Lamperti  8.  bei  Worms.   H.  fr. 
de  ordine  —  1254:  166,  8  ff. 
Dorn-Dürkheim,  Durrendurckh.  KA.  W. 
330,6. 

Dortmund,  Drutmunne,  Tramonia,  Drut- 
munde  48, 22.  52, 37.  74, 41.  87, 21. 
Dossenheim  n.  Heidelberg,  bad,  BA.  Mann- 
heim 272,3.  297,3. 
Drachenfels,  Drachen wils,  Drachen  vels, 
-vila,  Ruine  bei  Landau  266, 16. 
Anseimus  mil.  de,  1287—1288: 277  f. 
284, 1  ff.  Rudolfus  mil.  fratruelis 

8UU8  dtfl. 

Dragboto,  Tragbodo  dec.  s.  And.  1227: 
105, 15  ff. 

—  f.  Cippuro  civ.  W.  1241:  140,  10. 
Dreisbahe  t\  Treisbach. 

Driquart,  Theodericu«  dts.,  1283:  266,30. 
Droghgoz,  Druhoz,  Drohgoz. 

—  capellanusW.  1106:  50,35. 

—  clericus  W.  1110:  51, 34. 

—  min.  W.  1110:  51,40. 
DrukinduR,  Drutkint,  Trukindus. 

—  Camerarius,  civ.  W.  1254 :  167, 26  ff. 

—  Emmercho  dts.,  civ.  W.  1284:  272,30  ff. 

—  Johannes,  civ.  W.  1300:  341,  1. 
Drnhoz  v.  Droghgoz. 

Drutmannns  civ.  W.  1252 :  157, 18.  Drut- 

lindis  uxor  eins. 
Drutmunne  r.  Dortmund. 


Drutwinus,  Drutewin,  Trudwin. 

—  can.  m.  e.W.  1179:  71,30. 

—  Flegel  civ.  W.  1261:  200, 7. 

—  do  Quirnbach,  über,  1198:  82,28. 
Duda  774  :  5,1. 

Dude,  Dudo  abbas  Monasterii  1190  :  77,  7. 

—  prep.  de  Enkinbach  1190:  77,10. 

—  can.  s.  Pa.  1209:  89,  22. 

—  camerarius  Mogunt.  1182—1184:  73, 

18.  75,8. 

—  Conradus  1165:  66,41.  68,39. 
Düdelin  clericus  W.  1068:  47,22. 
Duimkhart  1190:  77, 17. 

Duisburg,  Diusburg,  Duspurc,  Duitburc, 
am  Rhein  nö.  Düsseldorf*),  6.  74, 41. 
87, 21. 

Düna,  Dune  r.  Daun. 

Durandus  diaconux  829:  10, 16. 

Dürkheim,  Durincbeim,  Durencheim,  Dü- 
renkeim,  -kein,  Durnenkeim,  pf.  BA. 
Neustadt  47,14.  s.  auch  Dorn-Dürk- 
heim, Rhein-Dürkheim. 

—  Conradus  de,  mil.  W.  1236:  131,  21. 

Ö.  fr.  8UU8. 

—  Cuno  de,  mil.  W.  1273:  233,32. 

—  Fridericus  de,  cor  1241:  t  140,  22. 

Sigewizza  ux.  eius. 

—  Iohannes  de,  mil.  1255:  175, 27. 

—  Meinhardus  de,  cons.W.  mil.  1224— 

1229:  101,1.  106,20. 
Durinkart  de  Westhoven  1246:  149,29. 
Durrendurckheim  r.  Dorn-Dürkheim. 
Dussemannus  W.  1283:  270,  30. 
Duvel,  H.  dts.,  can.  s.  Pa.  1285:  275,  4. 

E. 

E.  abbas  1036 :  350,  32. 
E.  Worniat.  e.  1038:  360, 14  ff. 
E.  Worniat.  s.  XI:  362, 12  ff.  (2  Personen). 
E.  8.  XI:  360,4  ff. 
E.  s.  XI:  365, 1. 
!  E.  et  E.  1025— 1035  :  365,6  ff. 
E.  1025—1044:  370, 2  ff. 
E.  oder  F.  ».  X/.  356, 10;  21. 
E.  *.  XIII:  399,  7  ff 
E.  mil.  8.  XIII:  383,29  ff. 
E.  r.  Ebbo. 
E.  r.  Egilbertus. 
E.  v.  Emicho. 
Ebbo,  Ebo,  Eppo. 

—  ep.  Nuimburgensis  1074:  48,24. 


Digitized  by  Google 


Ehbo  —  Eberbardus. 


Ebbo,  ep.  aut.  cus.  W.  s.  XI  out  XII: 
353, 19  ff. 

—  dec.  (m.  e.)  W.  1068:  47, 16. 

—  dec.  W.  lno:  51,35. 

—  can.  m.  e.  W.  =  cus.  = 

—  mag.  scol.  1016—1033  :  34,35.  35,24. 

37,  6.  45,  42.  46,  12.  355, 7  ff.  356, 
36  ff.  361,22  ff.  362,21  ff.  363,  6;  16  ff. 
365, 35  ff. 

—  clericusW.  1068:  47,22. 

—  W.  1080:  49,  22. 

—  serviens  1002:  30,31. 

—  min.  W.  1016:  37,11. 

—  min.  W.  1110:  51, 39;  40  (J  Vcrmnmj. 
Ebehard  r.  Eberhard. 

Ebelinu»,  Eblinus,  ßelinu.«. 

—  abb.  Eberbachens.  1285.  214,6. 

—  abb.  Schonaug.  1263-1264:  208, 42  ff. 

212, 6  ff. 

—  dec.  m.  e.  W.  1224— 1227:  100,  31. 

102, 18;  29.  105,19. 

—  scol.  s.  Pa.  1242:  143, 1. 

—  can.  m.  e.W.  1213—1224  :  91,4.  94,6. 

101,20. 

—  can.  s.  Pa.  12Ö0:  176, 12. 

—  preb.  a.  And.  1273:  234,  2. 

—  civ.W.  1233:  125,27. 

—  Cippure  civ.  W.  cons.  1218—1233: 

94,9.  99,24.  101,1;  24.  102,32.  106,9. 
125,41. 

_  in  Plal««L  P()trici,iW  ro_BW; 
in  vico  » 

105, 11.  106, 21.  126, 40.  127, 14. 

—  Zeizolfi  civ.  W.  1283— 1234:  125,28. 

126,40.  127, 15. 

Ebenstem  r.  Eppstein. 

Eberbach,  Eberbacensis ,  Cisterzienser- 
abtei  bei  Eltville  im  Rhemgau,  240,22. 
abbas:  1190:  77,7.  1275:  238,24. 
Ebelinus  1265:  214,6. 

Eberbach,  Heinricus  de,  1279:  f  250, 11. 
Hedewigis  ux.  sua. 

Eberbardus,  Eberhart,  Everhart,  Ebber- 
hart, Ebirhart,  Eberardus,  Ebehart 
8.  auch  Ebenso. 

—  archiep.  Salzburg.  1232:  117, 2.;  31. 

—  ep.  Constant.,  1261:  199, 4  ff. 

—  clericus,  comes  irsutus,  electus  W. 

1256—1276:  179, 15  ff.  184,43.  185  ff. 
187,  27  ff.  188,  l  ff.  193,  24.  195, 
32  ff.  200,  23.  201,  37  ff.  202-205. 


207, 18  ff.  209  -213.  215, 39  ff.  217. 
219, 25  ff.  222  ff.  228  f.  232, 15.  233, 
31.  236  ff.  241, 14  ff.  244,6.  f253, 
40.  f267,29.  1 302, 23  ff. 
Eberhardos  (de  Stralinberch)  electus  W. 
1292—1293:  296  ff.  302  ff. 
dec.  s.  And.  1257—1266:  182,  13  ff. 
200,5.  201,3  ff.  203,19.  205, 23  ff. 
211,5  ff.  214, 15;  20. 
dec.  m.  e.  W.  1281 :  253, 23  ff. 
cus.  s.  Pa.  1016:  34,  24. 
cus.  8.  And.  1190—1218:  76, 18.  79,33. 
80,30.  81,85.  82,23.  94,6. 
cant.  m.  e.  W.  1190-1216:  77,  3.  78, 
37.  79,27.  80,9.  92,35. 
precentor  W.  1184  :  75, 9. 
cancellarius  1007:  31, 28. 
can.  8.  And.  1209:  89,23. 
can.  m.  e.  W.  1160-1174  :  62, 27.  63.  7. 
70,2;  19. 

can.  Nuh.  1196:  79,31.  80,28. 
can.  s.  Pa.  1209:  89,  22. 
can.  s.  Pa.  1283-1289:  266,37.  291,36. 
clericusW.  U90  :  76,  18. 
clericusW.  1025 ff.:  45,44. 
clericusW.  llio:  51,34. 
tabellio  curie  W.  1299:  325, 28. 
com.  de  Catzenellenbogen  1284-1286: 
273, 13.  276, 16. 

com.  irsntus  can.  W.  1285(7):  274, 4. 
com.  de  Liningen  1173  :  70,6. 
com.  de  Zweibrücken  1287  :  277, 15. 
cons.  W.  1246:  150,  40.  =  mag.  civ. 

1248:  152,19. 
civ.  W.  1160:  62,31. 
1107:  50, 37. 
1173:  70,11. 
W.  1179:  71,31. 
pistor  civ.  W.  1257:  182,31. 
Camerariua,  mil.,  f.  Oerhardi  Magni 
1260-1266:  188, 7.  200, 15  ff. 
Cancro  clericus  W.  1197:  81, 32. 
deCropphesberg,  civ.W.  1255;  176,16. 
1 255, 40  ff. 
dta.  Rukelin  f.  Davidis  iunioria  mil. 

W.  1275:  241,32. 
de  Eberstein  1233—1246:  123, 10.  130, 

19.  150,11. 
de  Ekinbftrg  1267:  221,  25. 
de  Erenbnrg  1274  :  236, 14.  f  252, 28. 
deOrindcstetW.  /279-Sfi.-2f>2,5. 292,18. 


424 


Eberhardna  —  Egbertu*. 


Eberbardus   Heldecoph    civ.  W.  1254: 
167,28. 

—  de  Hertingesberc  1233:  123,11. 

—  de  Hirzberg  can.  m.  e.  W.  1194 — 1213: 

78,37.  80,26.  81,80.  85.19.  86,86. 
89,2.  91,1. 

—  f.  pincerne  de  Hocgenheim  min.  W. 

1198  :  82,29. 

—  kcuU.  in  Horgiheim  1360:  195, 39. 

—  de  Lutra  pleb.  a.  Magni  W.  1276: 

243,34. 

—  Mercelinc  min.  W.  1216:  93,5. 

—  de  Moro,  de  Mulboume,  gener  Ger- 

hardi,  min  et  civ.  W.  com.  120/9— 
1228  :  89,26.  92,1;  32.  94,7-  99,31. 
100,33.  101,23.  105,10.  106,8. 

—  de  Moro  mil.  W.  1268:  224,11. 

—  de  Moro  1299:  329, 33  ff. 

—  de  Rota  1299:  330,24. 

—  fr.  Gerhardt  Smuzelin  1263:  207,8. 

—  SaevuB  1173:  70, 12. 

—  dapifer  de  Walpurg  1232:  118,  28. 

120,42. 

—  de  Watten  heim  1297:  311,36. 

—  f.  Wolfgeri  civ.  W.  U98:  82, 35. 

in  derWoUgaaae  i  . 

—  •  i  }  «v.  W.  cons.  1246 
in  vico  Lane  ) 

-1260:  149,11  ff.  151,24.  168,85. 
154,  10.  155,  18.  157,  24.  195,  38. 
400,32. 

Ebemtein,  Ruine  bei  Baden-Baden. 

E(berhardua)  de,  1238—1246:  123, 

10.  130, 19.  150, 11. 
Otto  de,  fr.  eiua,  1236-1284:  130, 
1J>.  150,11.  273,18. 
Eberwinus  cp.  W.  1300:  340,1.  341  ff. 
344, 25  ff. 

—  piator  W.  1298:  317,8. 
Ebenso  Koteform  rot»  Eberhard. 

—  Jacobua,  com.  W.  1286  (?)- 1298:  274, 

6.  293,9.  315,28. 
in  vico  Lane         i  . 
"inderWollgaaaenl  C1V-  W  lUl~ 
1254:  138,ar)ff.  168,3.  169,43.  f228, 
20.  f  236, 29.   Lieba  ux.  aoa  1241- 
1274 :  138,  35  ff.  228, 20  ff.  236,  29  ff. 
Ebeatein,  Ebenstein  r.  Eppstein. 
Eckhard,  Eckehard,  Eggelhard,  Egge- 
hard. 

—  mag.  de  Spira,  can.  «.  And.  1234: 

126,  38.  127, 18. 


Eckard,  tabellio  curie  W.  1300:  841, 1. 

—  marcbio  de  (Misnia)  1035:  869, 2  ff. 

—  W.  1297:  311, 37. 

Eckbert,  Egbertoa,  Eigilbertaa,  Eggibreht, 
Erkenbraht,  Erkenbert,  Erchenbraht, 
Erchenbreth,  Erchinbert,  Herchen- 
bcrt,  «.  auch  Engelbert 

—  ep.  Babinberg.  1232:  117,3;  82. 

—  abb.  Laureah.  868:  14, 3  ff. 

—  can.  «.  And.  1194:  78,41. 

—  clericuaW.  1190:  76,18. 

—  camerariusW.  1137—1141:  55,38.  f>6. 

11.  58,2  ,  21.  59,13. 

—  dapifer  W.  1190:  76,21. 

—  vicedominwi  W.  1209:  89, 27. 

—  min.  W.  1016:  34,87. 

—  min.W.  1108—1110:  51,8;  89. 

—  min.  W.  1198—1198  :  79, 36.  80, 85.  81, 

38.  82,5;  32. 

—  1267:  221,  26. 

—  de  Karlbach  mil.  W.  1237:  132, 34. 

—  de  Stetin  1190:  77,20. 

Eche,  Heinricni  de,  1267:  221,  26. 
Eckelraannua,   Ekele-.  Eckil-,  Egel-, 
Enkel-. 

—  aacerdos,  preb.  g.  And.  1282:  255, 12  ff. 

—  civ.W.  1237:  132,36. 

—  piator  civ.  W.  1249  —  1257:  164,  13. 

182, 16  ff.  Guda  ux.  eiua  1267:  182, 
16  ff. 

Eckelo  piator  W.  1298:  322, 23. 
Ekinbfirg,  Eberhardna  de,  1267:  221, 25. 
Edelheri,  Conrad  us,  mil.  W.  1236:  131,20. 
Edelwinua,  Edil-. 

—  civ.  W.  cona.  1196—1218:  79,86.  80,33. 

81,40.  82,32.  92,40.  94,8.  Edel- 
winu8  iuvenia  f.  eins  1198— 1908:  82, 
38.  86,40. 

—  mag.  coquineW.  1213:  92,2. 

—  civ.  W.  mag.  civ.  1248-1257;  152, 20. 

153,87.  164,12.  157,26.  168,4.  169.6. 
175,32.  188,2. 

—  de  Hergiaheim  min.  W.  1190:  77, 16. 

—  Gerhardua  dta.  Vinatsen  1236:  181, 17. 

—  de  Zweimbrucken   cona.  W.  1275: 

239,9. 

Edelwini,  vidua  1241:  140,3. 
— ,  Waltheni8  f.,  civ.  W.  1238:  134, 17. 
Edingen,  Edinga,  Edenignn  bei  Mann- 
heim am  Neckar  6, 19.  34. 11. 
Egbertns  r.  Eckbert. 


Digitized  by  Google 


Erhard  —  Emicho. 


425 


Erhard,  Eggelhard  r.  Eckhard. 

Eggibreht  r.  Eckbert. 

Egelberts  Eigilbert  r.  Engelbert. 

EgelfridoB  r.  Enpelfridus. 

Egelmari,  Eigilmari,  Eygelmar,  Sigelo 

civ.W.  1334-1285:  126,41.  127,16. 

134, 17.  275, 6.  . .  f.  suus  1285:  275,7. 
Egeno,    Egino  com.   de  Urach  1232: 

118,25. 

—  com.  do  Fribargo  1283:  256,27. 

—  civ.  W.  1251:  154,39. 

Egenolf  cant  e.  Mart  1289:  291. 86. 
Eggelhard  im  r.  Eckhard. 
Eggioltus  v.  Aggioldua. 
Ehrenburg,  Erenburg  abgegangene  Burg 
bet  Wonne. 

Eberhardus  de,  1274  :  236,  14. 
t  252,  28.  Jutda  ux.  eins  1281: 
252,28.  Conradus  f.  eiua  1274: 
236,  15. 

Eichstädt  ep.  Heinricus  1228:  103,33. 
Kigelmari  r.  Egelmari. 
Eigilbertus  r.  Eckbert. 
Eimsheim,  Umesheim  KA.  üpjwüieim. 
Johannes  de,  preb.  s.  Mart.  1297: 
811,32. 

Einseltheim,  Ensinth.,  Enaelinth.,  an  der 
Pfrimm,  6.  Ktrchheim-Bola  nden . 
Diedericua,  Diso  de,  mil.  1246— 
1257:  149,26.  182,42. 
Eisbach,  Isenade,  Ysena,  Ysana,  Hiaena, 
Ysene,  Buch,  entspringt  hinter  Etzen- 
berg, 4,85.  84,20.  85,  13  ff.  46,4. 
49, 28.  88, 16  ff.  94, 24  ff.  202.  344  f. 
4€0, 10  ff. 

Elbenstein  wahrscheinlich  verschrieben  für 

Ebbenstein  r.  Eppstein. 
Elewangen  v.  EUwangen. 
Elisabeth,  Elizabeth,   Eliiabet,  Elya., 

Elizabeda. 

—  ux.  I  Bertholdi  Agiraheimere  1271 : 

231,29. 

—  ux.  Alheri  mil.W.  1274:  286,26. 

—  ux.  Berolfi  W.  1271:  281,80. 

—  ux.  Bcrthelmanni  mil.  de  Bocken- 

heim 1270-1274:  230,13.  235,11. 

—  sor.  dicta  Brogoren  W.  1288:  285, 14  ff. 

—  filia  Hartliebi  civ.  W.  1279—1290: 

260,  9.  256,  88.  257  ff.  275, 18.  293, 
30  ff. 

—  ux.  H.  Hellecrapponis  1248:  151,87. 

H.  Boo»,  Urknndontmcb  d.  Stadt  Worin»  I. 


Elisabeth   filia  Lanthechern  W.  1283: 
262,  25. 

—  filia   Machtolfi    cerdonia  W.  1281: 

253, 14. 

—  vidua   Siboldi   de  Mergestad  1247: 

151, 12.   Günthern»  f.  eiua. 

—  ux.  Frid.  de  Osthoven  civ.  W.  1275  — 

1283:  238,30.  261,6.  268,34. 

—  ux.  II  Heinrici  Richen  civ.  W.  1263 

—1284:  209,4.  212, 18. 

—  ux.  Rndegeri  civ.  W.  1268:  220,24 

—  ux.  8ig.  Sparwenzagel  W.  1274:  236, 

28  ff. 

—  dicta  Vromuth  conv.  de  W.  1296: 

307,31  ff. 

—  nx.  Wernheri  aurifabri  civ.  W.  1281 

-1299:  262,80.  312,2.  825,26. 

—  filia  Wolzonis  W.  1283:  268,85. 
Elmanni,  Conradus  preb.  m.  e.  W.  1295: 

308,11. 

Ellerstadt,  Elreatat  pf.  BA.  Neustadt. 

—  Rudolfus  de,  can.  W.  1200:  85,  19. 

—  Volmar  de,  im:  77, 19. 
EUwangen,  Elewangen,  OA.  Esslingen, 

Cuno  de,  can.  in.  e.  W.  1226—1234: 
102,80.  124,20.  126,36.  127,11. 
Eisaas,  Alsacinae,  AÜHacinse  4, 1.  5,15. 
8, 12. 

Elsungua  clericusW.  1274  :  236,31. 
Eroeringen  OA.  Münsingen,  Emeringer. 

—  Heinricus  1196:  80, 15.  1 98,89.  Judda 

ux.  eiua  1222  :  98, 88  ff.  Adelheidis, 
Conradus,  Heinricus  et  Petriasa  liberi 
eiua  1222  :  98,39  ff. 
Emicho,  Erabecho,  Emricho,  Embrico, 
Emercho,  Emmericho,  Emircho,  Em- 
bricho,  Embercho,  Emecho,  Emgo. 

—  ep.W.  1294— im-.  274,1.  305,9.  309, 

34  ff.  319  ff.  826  f.  332,  8;  34  ff. 
338,15. 

—  prep.  et  camerarius  W.  1016:  87, 5. 

—  prep.  s.  Pa.  1156—1178:  61,21.  63,33. 

64,22,  66,81.  68,32.  69,22. 

—  can.  s.  And.  1253:  158, 18. 

—  can.  m.  c.W.  1179:  71,80. 
_  can.  m.  e.W.  1260:  188,8. 

—  com.  de  Liningen  1156—1173:  61,23. 

66,34.  68,86.  69,25.  70,6. 

—  com.  de  Liningen  1261—1287:  156,14. 

193,24  200,24.  234,84.  273,15.  277, 
16.  282, 16  ff. 

28 


426 


Emicho  —  Eppo. 


Emicho  com.  silveutris  1246:  ITH),  12. 

—  com.  silvestris  iunior  1255:  171,30. 

173,24. 

—  1173:  70,10. 

—  1173:  70, 13. 

—  min.  W.  1016:  37,9. 

—  min.W.  im:  80,  36. 

—  1246:  140,24. 

—  rclictaW.  1299  :  337,30. 

—  Amtman  civ.  W.  1296  :  306,31. 

—  de  Boimburg  can.  m.  e.  W.  1281 — 

1283  :  254,40.  266,27. 

—  Bukkelin  civ.  W.  1249:  152,  3T>. 
~  de  Burgwelt  mil.  1283  :  26«»,  37. 

Camerarius,  mil.  1261—1299:  200,16  ff. 
217,  7  ff.  224,10.  311,33.  327,2«. 

—  Camerariua  mil.  1299  —  1300:  327,25. 

344,:«. 

—  f.  Davidiu  iunioris  mil.  retro  coqui- 

nam  civ.W.  1275:  241,32. 
dt«.  Drutkint  civ.W.  1284  :  272, 30  ff. 

—  Heinricus  W.  1269:  226, 36.  Mehildis 

ux.  sua. 

—  lüde  civ.  W.  1197   im:  81,41.  82,35. 

—  Iudeua  civ.  W.  1234:  126,42.  127,17. 

—  de  Lewenstoin  mil.  1267—1285  :  221, 

25.  274,5. 

- d«  I  £L  t  *•  w-  ßa»:  m- 

15  ff.    Emercho  f.  eius. 

—  Wakirpil  civ.W.  1295:  307,19. 

—  Willa,  Willo  civ.  W.  1208-1209:  87,2. 

89, 29. 

Eimstanns  \V.  1269:  227, 2. 

Enkenbach,  Enkinbach  nö.  KaiserslatUern. 

Frauenkloster  Pracmonstratenser- 

Orden  77, 1. 

prcp.  Dudo  1190:  77,10. 
Enckcl,  ConraduB  civ.W.  1179:  71,32. 
s.  Engelbertua  310, 35. 
Engelbertus,  Engil-,  Eigclbertus  I  archiop. 

Colon.  1220-1224  :  97,4.  100,9. 

—  11  archiep.  Colon.  1273:  234,30. 

—  cancellarius  1002 : 30, 37  =  ep.  Frising. 

1035  :  359, 28  ff.  368, 8  ff.  370, 38  ff. 
Engel-  Engilpcro  notarius  897—898:  16, 

30.  18,8.  19,14. 
Engelfridns,  Egilfridus,  Engilfrit. 

—  1190  :  77,20. 

—  min.  W.  1140:  57,25. 

—  min.W.  1216:  93,4. 


Engelfridus,  Bertoldus      mil.  W.  1233: 
125, 38. 

—  Margravius  civ.  W.  1249-1262:  154, 

12.  158, 15.  206, 3. 
Engelgerus  min.W.  cons.  1216:  93,1. 
Engelginus  civ.  W.  1179:  71, 33.  Arnol- 

du8  et  Reuengcrua  f.  eius. 
Engelhardts   *.   auch  Eggelhard  s.  r. 

Eckhard. 

—  cp.  Naumburgens.  1226:  103,33. 

—  min.  W.  1137:  55, 38. 
Engeluiannus,  Engil-  1238:  IM,  12. 

—  civ.  W.  1276:  245, 15. 

—  civ.W.  1300:  34*3,3.    Lieba  ux.  sua. 

—  domina  1288  :  287,23. 

—  pueri  1283:  261,46. 

—  Jacobus  civ.  W.  1292  — 1299 :  296,  f>. 

308,15.  311,33.  331,36. 

Johannes  fr.  eius  1295 :  308, 18. 

—  f.  Engelfridi  Marcgravii  civ.  W.  1262 

—1275:  206,2.  239,9. 

—  f.  Jacobi  Marcgravii  civ.  W.  1261  — 

1262  :  202,  18.  206,2. 

—  puer  Meithildis  W.  1271:  231,30. 
EngelscalcuB   provisor  sanctiiuonialium 

in  NonnenmunBter  1250—1253:  154, 

22.  160.12. 
Engern,  Angern,  Angerc,  Angeren,  v. 

Herford  in  Westfalen  48,22.  52,37. 

74,41.  87,21. 
Engil  v.  Engel-. 
Engilinheim  r.  Ingelheim, 
Engno  piscatorW.  1299:  331,15. 
Enselintheim,  Ensinth.  v.  Einscltheim. 
Enzheim,  Ouisheim  bei  Gundersheim  KA. 

W.  266,28, 
Eppelsheim,  Epeinsheim,  Ephelnsheim, 

Eppilnsh.,Epul8h.,Eppulinsh.  KA.  W. 

—  Bertholdus  de,  1295:  307,20. 

—  Conradus  de,  1246:  149,27. 

—  Gebold  de,  mil.  1275-1283:  242, 10  ff. 

264, 5  ff. 

—  Heylmannus  de,  mil.  1283:  264,4  ff. 

—  Heinricus  de,  mil.  1246:  149, 28  ff. 

(2  Personen). 

—  Helfricus  de,  mil.  1268-1275  :  222, 

29  ff.  242, 10  ff. 

—  Ludewicus  dt«.  Kfichtei*  de,  W.  1295 

307, 19.  308, 7.   Bertholdus  fr.  eins. 
Eppensten  v.  Eppstein. 
Eppo  r.  Ebbo. 


Digitized  by  Google 


Eppstein  —  Flörsheim. 


427 


Eppstein,  Ebestein,  Ebenstein,  Elben- 
stein, Eppensten  bei  Frankenthal. 

—  dominus  de,  1283:  261,0. 

—  Bertholdns  de,  mil.  W.  1218-1233: 

93,4.  125,39, 

—  G.  de,  1242  ft):  398, 20  ff. 

—  HeinricuB  de,  1209:  330.  9. 

~  Sifridus   de,   prep.    s.  Mart.  1194: 

78,  42. 

Erbach,  Ertpach  KA. 

Conradns  i  , 

,  ,  J  pincerna  de,  1273: 

Jolmnnes  \ 

234, 36. 

Erbo  can.  s.  Mart.  1256—1270:  176,13. 

206, 12  ff.  230, 8. 
Erbipolenses  r.  Würzburg. 
Erkanbaldus   archiep.   Mogunt.  1018: 

37,  43. 

Erkern-,  Erkenbert,  Erkenbruht,  Erchcn- 

breth,  Erkinbert  v.  Eckbert. 
Erembertus,  Ermberctua  ep.  W.  764—798: 

2, 33  ff.  4,4.  5,28. 
Erenburg  r.  Ehrenburg. 
Ercnfridus,  Ernfridus  mag.  scol.  Nuh. 

1137-1141:  55,33.  56,9.  57, 21;  37. 

58, 18.  59, 9. 
Erhardus  sacerdos  W.  1283:  270,  39. 
Erlewinus,  Erluwin,  Erlevuinua  prep.W. 

1025  ff.:  45,42.  400,8. 

—  min.  W.  cons.  im— 1198:  79, 12;  35. 

80, 14;  33.  81,38.  82,31. 
Erlolf  Wldensis  abb.  1114:  54,13. 
Erlungus,  Erlöne  ep.  Hcrbipol.  1110—1114: 

52, 18.  54, 13. 
Ermberctus  r.  Erembertus. 
Ermenoldus  cus.  Nuh.  1137—1139:  55,33. 

56,8. 
Ernfrid  r.  Erenfrid. 
Ernoldus  de  Hocheim  1241:  140,24. 
Ernst,  Ernuatus,  Ernost 

—  cancellarius  897—904:  15,27.  20,23. 

—  min.  W.  1016:  37,  13. 

—  clericusW.  1110:  51,34  (2  Personen). 

—  1173:  70, 10;  12  (2  Pertonen). 
Erpertus  preb.W.  1262:  206,27. 
Ertpach  i\  Erbach. 

Esgerih  1012:  32, 8. 
Esshirshausen  wo? 

Hermannus   de,   min.  \V.  1226: 
102,21. 

Esslingen,  Ezelingin,  Edingen  51,2.  128,6. 


Etman  piscator  W.  1106:  50, 17. 

Eusserthal,  Uraerstal,  Uzirstal  nw.  Lan- 
dau pf.   BA.  Bergzabern.  Cister- 
zienser  Orden  125,33.  290,23. 
abb.  Isenbardus  1233:  125,35. 

Euterbach,  Jutraha,  Utraha  Bach  an  der 
Ostgrenze  der  Hess.  Provinz  Starken- 
berg  1.17.  6,6.  25,4. 

Eva  filia  Dirolfi  mil.  1299:  329,2. 

Ezelin  clericusW.  1025 ff.:  45,44. 

Ezelingin  r.  Esslingen. 

Ezo,  Ezzo,  Escalini  W.  897:  17,27  f. 
(2  Personen). 

—  min.  W.  1016:  37,  10. 

F.  s.  auch  V. 
F.  r.  Fridrich. 

F.  can.  m.  e.  W.  1226:  102, 19. 
F.  oder  E.  s.  XI:  356, 10  .  21. 
F.  clericus  Spir.  1017-1032:  351,  29. 
Falkenstein,  Valkcn-,  Valcen-  Ruine  stc. 
vom  Donnersberg. 

Ludwicus  de,  1246:  149,28. 
Philippus  de,  1242—1246:  143,28. 

150,  13.  f.  Bolandia. 
Philippus  de,  camerarius,  1260: 
192,9.  193,25. 
Falcidia  lex  291,2. 
Farre,  Berczo  dta.,  W.  1299  :  337,36. 
Fine,  Heinrica«  dts.  de,  ciy.  W.  1257: 

182, 18,  confer  Ort. 
Fiorm&nnin,  Firmannin  r.  ViermOnden. 
Fischerbhausen ,   Vischereshusun  dttge- 
gangenes  Dorf  bei  Lampertheim  58, 33. 
Flamburnen  r.  Flomborn. 
Flamersheim  r.  Flomersheim. 
Flandria,  Joh.  de,  adv.  curie  W.  1291— 

1296:  295, 23.  307, 18. 
Flegel,  Drutwinus,  civ.W.  1261:  200,7. 
Flcmingus  W.   1274  —  1284  :   235  ,  36. 
271,  30. 

—  Ludewicus  W.  1283-1298  :  262,  11. 

317,35. 

Flesser,  Wernherus,  W.  1298:  318, 32. 
Flörsheim,  Fleres-,  Flers-,  Phleresheim 
KA.  W.  s.  auch  Mörstadt  Flurnamen 
58,34.  224,34.  330,9. 

:  Kyselinc  224, 36. 
anderstigelin224,35. 


426 


1*  lüraheiui  —  t  ranconmi. 


Flonheim,  Heinricus  de,  clericusW.  no- 
tariua  1300:  345,  21  ff. 

—  Herrn  annus  de,  1246—1298:  149,27. 

816, 23. 

—  Jacobua  de,  1398:  316, 28. 

—  Wemherus  de,  iunior,  civ.  W.  1249: 

t  153,28.  Petrissa,  Peters,  dicta 
Flersheimraem ,  ux.  eiaB  1249—1253: 
153,28.  160,2. 

—  Wernherue  de,  civ.  W.  1257:  182,30. 
Flomborn,  Flaniburnen,  FlambSrne  KA. 

Alzei  83, 14. 

—  Margareta  de,  begina  W.  1299: 325, 9  ff. 

—  Rudewinua  mil.  de,  1222—1254:  98, 

37  ff.  105,3.  164,2.    Massivilia  tu. 
eius  1222-1227:  99,1.  105,3. 
Flomersheim,  Flamersheim  pf.  BA.  Fran- 
kenthal  223, 19. 

—  Sivridus  de,  1262:  205,27  ff, 
Florentini  mercatores  dicti  de  AIpbanis 

(1292):  297,40. 
Focco  min.  W.  1016:  37,11. 
Fokelin  de  Aisenzebrunnen  1190:  77,  18. 
Folchuuin,  Folcovinua,  Folchrvinus  servus 

W.  897—904:  16,8.  17,31.  20,3. 
Folcmar,  Folmar  can.  m.  e.  W.  1140: 

57,  3. 

—  clericusW.  1110:  51.36. 

—  com.  de  Sarewerde  1165:  68.35. 

—  advocatus  W.  1016: 34, 36.  35,24.  37,8. 

—  min.  W.  1106—1110:  50,37.  51,39 

(2  oder  3  Personen). 
Folco  mag.,  clericusW.  1224:  101,22. 
Folcuuicus  v.  Fulcoius. 
Folcratus,  Folcradus  770:  4, 1 ;  3. 
Folde  r.  Fulda. 
Forebahi,  der  Forst  30,  6. 
Foro  Julii  in,  Friaul  r.  Udinc. 
Foro  in,  Jacobua   dte.  W.  vor  1290: 
t  293,4.   Gerdrudis  ux.  eius.  Lysa 
filia  ei  us. 
Frankenreich,  reges: 

Carolus  Magnus  770—798:  4,3;  9. 
5,3;  7;  17;  23  ff.  t9,31.  1 13,5. 
t25,9.  f 32,32.  t68.5;20. 
Dagobcrtus  1 627:  1  f.  1 2, 85.  f  3, 9. 
f5,33.  t9,33.  fl8,6.  f24,39. 
t25,ll.  f32,27. 
Hilpcricus  f6.ll.  f9,33.  f  32,32. 
Lotharius  I  826  —  829:  8,  22  ff. 
9,  24  ff. 


Frankenreich,  reges: 

Ludowicus  (Pius)  814—832:  7—10. 
11, 9.  f  25,  9.  f  32.  32.  f  68, 
5;  20. 

Pippinus  (764)  2  f.  f  6, 11.  f  9, 32, 
f  25,9.  f  32,32. 

Sigebertua  f  9,33. 

canceliarii,  notarii: 

DuranduB  diaconus  829:  10, 16. 

Fridugisufl  826—829:  9, 14.  10, 16. 

Heliaachar  814:  7, 38. 

Hitherius  =  Lutherus  798 : 6, 25 ;  39. 

Meginhariua  notarius  826:  9, 14. 

Odefridus  627  :  2, 7. 
maior  domus: 

Pippinus  627:  1,  5. 
Frankenthal,  Franchindal,  Vrankindal, 
Frankendal  pf.  BA.  47,  14.  58,  35. 
Männer-  U.  Fraufiikloater  Augustiner 
Orden  s.  Maria  Magdalena  97, 25  ff. 
153,  32.  175,24.  207,19.  274,38. 
303, 41  ff. 

abb.  Vounarus  1174:  70,20. 

magistra :  Adelheid  1263:  207, 19. 
Frankfurt  am  Main,  Franconofurt,  Fran- 
conoYort,  Franchonovurt,  Francone- 
furt,  Franchennevort,  Francheuev&rt, 
Frankinvurt,  -fort  12,16.  13,28.  14, 
29.  16,33.  18,11.  22,31.  48,21.  52, 
36.  53, 12.  74,40.  87,20.  97, 13.  100, 
3;  13.  103,28.  118,33.  119,22.  121,6. 
171,33.  233, 17;  24.  304,37. 

cives:  177,40  ff. 

nundinae  387,31. 

scult  1256:  177, 12. 

—  Heinricus  rasor,  dte.,  de,  W.  1258: 

183,26. 

Francia  101,35  v.  Frankenreicb. 
Francia  orientalis  12,16.  13,28.  14,28. 
Franciscaner  v.  Minore«  fratrea. 
Franco,  Francho,  Franko. 

—  clericusW.  1016:  34,85.  35,24. 

—  clericusW.  1025 ff.:  45,44. 

—  min.  W.  1016:  34,  36. 

—  W.  1269:  227, 1. 

—  fr.   Bertholdi   cerdonis  W.  1252: 

400,  34. 

—  do  Lamesheim   mil.  1263:  207,  25. 

Fridericus  et  Billungus  filii  fratris 
Bui,  milites,  1263:  207,25. 
Francorum  lex  64, 45. 


Digitized  by  Google 


Franz  -  Frieaen. 


429 


Franz,  Franciacus  f.  Zeizolti  ci7.  W.  1298: 

315,  30. 
Fredericua  v.  Fridericua. 
Freiburg  im  Breiagau,  Friborg. 

com.  Egeno  1288:  256,27. 
Freinsheim,  Freiniah.,  Frensh.  nc.  Fran- 
kenthal  329,46. 
Cunrat  et  Gelfrat  de,  1190:  77, 15. 
Freising,  Friaing. 

episcopi : 
Conradua  electus  1282:  117,4;  33. 
Egilbertua  1085:  359, 28  ff.  368, 8  ff. 
870,  38  ff. 

Freiaiich,  Heinricua,  civ.  W.  1236:  131, 28. 
Frevil,  Ferevel,  Ueinricos  civ.  W.  1283 

-1296:  266, 39.  308, 15. 
Friburg  r.  Freiburg. 
Frideberch  r.  Friedberg. 
Fridegerua,  Fridigerua  W.  1271:  231,32. 

—  civ.  W.  1194  :  78,44. 

— ,  Johanne«  civ.  \V.  1286:  275, 7. 

—  monetarius  civ.  W.  1262:  206, 2. 
Friderath  min.  W.  1127:  55,  2. 
Fridericua,  Fredericua,  Friduricua,  Friede- 

rieh,  Frithericue,  Friacho,  Friaco, 
Frizzeman,  Frizacheman. 

—  archicappellanus,   archiop.  Mogunt. 

947:  22,27. 

—  ep.  Spir.  1284—1292:  273, 10.  297, 10. 

—  ep.  W.  1278—1282:  247—251.  254,35. 

255, 1.  t  267, 29.  f  268, 10  ff.  f  302, 
24  ff. 

—  dec.  *.  Mart.  1190:  77,  Ü. 

—  cua.  a.  And.  1187—1139:  55, 35.  56, 9. 

—  cellerarius  Sp.,  can.  m.  e.  W.  1200— 

1209:  85,37.  89,21. 

—  can.  m.  e.  W.  1228-1233: 106,6. 125, 24. 

—  can.  m.  e.W.  1269:  185,22. 

—  conv.  Schonaug.  1247:  151,  23. 

—  I  iroperator  1156—1190:  59  ff.  62,37. 

63,19.  64-69.  71,36.  72-75.  76,35. 
t  95, 21.  f  96, 40.  f  118, 9.  f  234, 18. 
t  324,  13.  Friedericus  et  Otto  filii 
eins. 

—  II  imperator  1212-1245:  90.  93,7. 

95,2;  17  ff.  99,12.  116  ff.  128  ff.  133  ff. 
141,36.  142,23.  143,15.  144  ff.  147  f. 
395, 15  ff.  396, 8  ff.  f  191, 23.  219, 38. 
1 234, 18.  1 324, 13. 

—  duz  Lotharingie  1212:  90,35. 

—  II  dux  Suevie  1108—1112:  51,1.  52,33. 


Fridericua  V  dux  Suevie  1173:  69, 18. 

—  com.  de  Liningen  1208  :  87,40. 

—  com.  de  Liningen  1246:  150, 11.  381, 

3  ff.  382, 34  ff.  383,11  ff. 

—  com.  de  Liningen  1273—1287:  234, 35. 

273, 15.  277, 15  ff.  281  ff.  Fridericua 
f.  eiua  1284—1287:  273,15.  283. 12  ff. 

—  com.  de  Zolre  1236:  130, 17. 

—  burgraviua  de  Hannberg  1284:  278, 14. 

—  acult  Magunt  1254—1256:  169, 14  ff 

177, 39  ff. 

—  de  Bobardia  can.  m.  e.  W.  1233—1239: 

124, 19.  132,  33.  137, 42. 
j  —  de  Durincheim  cor  1241:  1 140, 22. 
I  -  fr.  Gerhardi  mil.  W.  1233:  125,40. 

—  de  Huaun  1173 :  70, 7. 

—  f.  fratria  Franconis  de  Lameaheim 

mit  1268:  207,25. 

—  de  Lutherahein  mil.  1287:  281,35  ff. 

283,2  ff. 

—  dta.  Morle  W.  1270—1275:  230,8. 

239,23. 

—  mil.  f.  Peregrini  de  Odernheim  1251: 

156, 7  ff. 

—  Friacho  de  Oathofen  civ.  W.  cona. 

1253-1262:  158,15.  203,24. 1 219,1  ff. 
1 238,30.  1 261,6.  1 268,33.  1 283,29. 
Fridericua  f.  eine  1275:  238, 39. 

—  Frizzemann   nepos    quondam  Frid. 

do  Oathoven  1288—1295:  283,29. 
309, 20  ff. 

—  =  Friaco  1299:  830,27. 

—  Rufua  civ.  W.  1229—1238:  106,24. 

126,41.  127,16.  131,22.  133,7. 

—  de  Scheinveit  1195  — 1199:  79,25.  82, 

15.  84,5. 

—  de  Stockheim  can.  m.  e.  W.  1243— 

1281:  144,11.  203,19.  206,23.  254,38. 

—  Stören  125»;  1 330, 10. 

—  dta.  Streiphe  mil.  de  Rodenburg  1255: 

175, 23. 

—  de  Truheningen  Uber  1174:  70,21. 

—  quidam  Vultdenaia  10490):  372,  17  ff. 
Fridugiau8  (cancellariua)  826—629:  9, 14. 

10,16. 

Friedberg,  Frideberch,  Vridebergens.  103, 

29.  171,34.  233, 17;  24. 
burgraviua:  S.  1241:  398, 10  ff. 
Friese,  Gerungua  dt«.,  civ.  W.  1262: 

204,80. 

Friesen,  Friaiones  9, 34.  22, 13.  26, 13. 


430 


Friesenheim  —  Gerbodo. 


Friesenheim,  Frisinh.,  t'risenh.  bei  Lud- 
wigshafen pf.  BA.  Speyer. 

—  Burcardus  de,  tuil.  1268:  224,  7. 

—  Johanne*  de,  iniL  1297— 1300:  311,  35. 

331,12.  344,32. 

—  Wilhelmus  de,  mil.  1261—1269;  200, 

IG  ff.  224.  .'50. 
Frietac,  Vrietak,  Friedac,  Friedag,  Fri- 
dach,  Vritag,  Frigedac. 

—  Sifridns  min.  W.  1197—  1213:  81,  37. 

82,  5;  31.  84,  5.  86, 34;  38.  91, 35. 

—  »Sifridus  mil.  cognomine  — ,  dt«,  de  Star- 

kinberc  1241:  141,15.  Petriasa  ux. 
eins. 

Friacho,  Frisco  r.  Fridcricus. 

Frising  r.  Freiging. 

Frisinheim  r.  Frieaenhcim. 

Frisiones  i\  Friesen. 

Friso  nuncius  W.  1268  :  224,  IG. 

Frizschman,  Prizzeman  v.  Fridericus. 

Frowin  dec.  \V.  1110:  51, 36. 

Fuchselin,  Fusseln,  Vuhssclin,  Vuchselin, 

Vulpecnla,  Wlpeculn,  Wosselinus, 

Vosselinus. 

—  min.  W.  1208:  87,  1. 

—  1283  :  262,2». 

—  Conrad  us  civ.  W.  cons.  1223 — 1252: 

99,  23.  101,  2;  24.  102,  32.  lüö,  28. 
106, 9;  21.  150.40.  153,35.  154,10. 
155,17.  157,24.  400,32. 

—  Heinricus  civ.  W.  1224  :  99,32. 

—  Jacobus  eiv.  W.  1293:  298,  IG  ff. 

—  Johannes  civ.  W.  1234  —  1262:  127, 

1;  18.  153,38.  157,28.  169,6.  175,33. 

194, 36  ff.  205,15. 
Küretcnberg  sü.  Lhnmusdiittg&H. 

com.  Heinricus  de,  1273:  234,32. 
Fugere,  Conradus  dts.,  civ.  Oppenheim. 

1265:  215,4. 
Fulcoius,  Fulcovvicus,  Folcuuicus,  Folc- 

uoigus. 

ep.  W.  826  —  830  :  8,27  ff.  9.29  ff. 
10,3l;34.  11,2. 
Fulda,  Folde,  Vultdensü»,  Wldcnsia. 
abbates : 
1224:  100, 11. 

Voamdm  1226- 1232: 103,34. 118,23. 
Erlolf  1114:  54, 13. 
Hermannus  1165:  66,31.  68,33. 
Fuldcnsis,  Fridericus  quidam  1049:  372, 
17  ff. 


ü. 

G.  clericua  Magunt.  1035:  858,  f. 

G.  burgraviuB  de  Nuremberch  s.  XIII: 

396, 33  ff.  397,  6  ff. 
G.  mil.  *.  XIII:  386, 25  ff. 
G.  W.  1025—1035:  361,  22  ff. 
G.  dt«,  maior  mil.  s.  XIII:  390,24  ff. 
G.  fr.  Conradi  de  Durnenkeim  mil.  W. 

1236:  131,21, 
G.  de  Eppenstein  1242 CO:  398,  20  ff. 
G.  de  Limpurg  1255:  171, 31. 
Gndemen,  Johannes  nnder,  civ.  W.  1229: 

106,  24. 

Gaiberg.  Gouueberge  sü.  Heidelberg  29, 33. 
s.  Gallen:  abbates; 

1231:  112,20  ff. 

Salomon  918:  21,  25. 

Ulricas  electus  1273:  234,31. 
GarkQchen,  hinter  der,  retro  coquinam 
r.  David. 

Gartach,   Gross-,   maior  Gartach  OA. 

HeUbronn  214,  7  ff. 
Gauangclloch  r.  Angelachen. 
Gausche,  Johannes  1299:  330,7. 
Gauwersheim  vielleicht  KA.  Bingen. 

Dydericus  de,  mil.  1255:  175,  42. 
Gobhard,  Gebahardus,  Gebartus,  Gebe- 

hardus,  Gebehart. 
~  prep.  8.  Pa.  1137:  55,  33. 

—  774:  5,  1. 

—  830:  10, 30;  35. 

—  min.  W.  1068:  47,24. 

—  min.W.  1106-1110:  50,36.  51,38. 
Gebold  de  Eppeinsheim  mil.  1275—1283: 

242, 10  ff.  264, 5  ff. 
Gelder»?,  Conradus,  civ.  W.  scult.  in  l.uzel- 

heim  1248-1294: 152, 20.  204. 16;  30. 

236, 31.  244, 7  ff.  245, 22.  306, 14  ff. 
Geldolt  1190:  77, 17. 
Gelfrat,  Gelfrad  cons.  W.  1198:  82,36. 

—  de  Freinisheim  1190:  77,15. 
Gelnhausen,  Goylenhusens.  77,27.  103,28. 

171, 34.  233,  24. 
Gemunde  wahrscheinlich  Neckar -Gmünd 

34,17. 
Gcorgius  780:  5, 13. 
Gerbaldus  784:  5, 15  ff. 
Gerbodo,  Gerboto,  Gerbordo,  Gerbodus, 

Gerbutdo,  Gerbozo. 

—  prep.  m.  e.  Magunt.  1224:  101,  18. 

—  prep.  s.  Pa.  1213-1227:  90, 45.  105,23. 


Digitized  by  Google 


Gerbodo  —  Gorhart. 


431 


Oerbodo  can.  *.  Pa.  1194- im :  78,40.  I 
81,34. 

—  portenarius  W.  1200:  85.20. 

—  thelonarius  W.  1127:  55,11. 

—  min.  W.  1110:  51,39. 

—  min.  W.  1137-1141:  55,  38.  56,  12;  23. 

57,  5;  25.  58.  3  ;  22.  5»,  13.  WVrn- 
herns  fr.  eius. 

—  min.  W.  1208:  86, 38. 

—  imr,:  66,41. 

—  Longus  mil.W.  1233 :  125,38. 

—  de  Moro  mil.  W.  1155— 1279:  175.31. 

182,42.  215,2.  229,26.  232.20.239,6. 

241.32.  245,19.  251,22. 

—  de  Nithensheim  o«n.  m.  p.  W.  1209  j 

-1213:  89.  20.  91,2. 

—  de  Sulzen  uril.  1268  :  224,9. 
Gerbodus  r.  efüiro  Herbordus. 
Gerbozo  r.  Gerbodo. 

Gerbrahteehuson  in  pago  Hassiu  r.  Her- 

brachtshausen. 
Gerbvitdo  r.  Gerbodo. 
Gerhart,  Gerhard,  Gerardus. 

—  I  archiep.  Magunt.  1254- 12V,:  165,  ; 

20.  171,29.  173, 23;  36. 

—  II  archiep.  Magunt.  1292—1299  :  296, 

17.  324, 25. 

—  abb.  Otterburg  1233— 1336:  125,35. 

128,  28. 

—  prep.  s.  And.  1237—1243:  131.29  ff. 

182.33.  133,16.  136,33  ff.  141,23. 
143, 1.  146, 17  ff. 

—  I  prep.  8.  Pa.  1359:  185,22. 

—  II  prep.  s.  Pa.  1289  :  291,33. 

—  prep.  Wilburgena.  can.  m.  e.  W.  1281: 

254,40. 

—  cus.  s.  Mart.  1198:  82,  24. 

—  mag.  imperialiB  aule  capellanns  1182 

—1190:  73, 16.  80, 10. 

—  clericusW.  1196:  79,35, 

—  can.  in.  e.W.  1260:  188,8. 

—  MagniW.  pleb.  1242—1261:  143, 
43  ff.  200, 5. 

—  cellerarius  in  Otterberg  1248:  152, 15. 

—  com.  de  Diedac   1220  —  1221:  97,  9. 

100, 12. 

—  (1033):  46, 12. 

—  1283:  266, 30. 

—  min.  W.  1016:  37,10. 

—  mil.  1025—1044  :  45,36. 


rhart  mil.W.  senior  1229:  106,19. 
mil.W.  1233-1238:  125,39.  133,18. 
iuvenis  mil.  1238:  133,17. 
vioedominus  W.  1208:  89,  8.  f  94, 23. 

t  97,30.    Gerhardus  f.  eiiw  1220: 

94.23. 

vicedominus    1214  —  1229:    100  ,  24. 
106, 19. 

min.W.  1190-1218:  76,21.  77,14.  79, 
.35.  80, 14;  32.  81, 37.  82. 5  ;  30.  84,  6. 
89,26.  91,35.  92,38.  94,7.  Gernodus 
fr.  eius. 

iunior  min.W.  1213:  92,2, 
min.W.  fr.Willehelmi  1216:  92,38. 
piscator  W.  im:  50, 18. 
do  AUenzen  mil.  1283:  266,36. 
Camerarina  cus.  s.  Pa.  1299  :  327,22. 
Camerarius  Magnus   mil.  W.  1236: 

131, 20.  f  188, 7.  t  200, 15.  f  223, 28. 

1 226, 10.  f  229. 34.  f  237, 33.  1 327. 30. 
Camerarius  mil.  W.  1238  —  1297:  134, 

16.  141.25.  200,  15  ff.  217, 7  ff.  223. 

20.  224,  10.  226,  3.  229,  29.  239, 6. 

245,13.  251,21.  261,38.  271,6.  285, 

39  ff.  311.33.  t  327, 24;  29. 
Camerarius  mil.  1299-1300:  327,23. 

344, 33. 

de  Dirnieatcin  1216:  92,  33. 

Edclwin  dt«.  Vinazzen  1230:  131, 17. 

de  Huchilheim  min.W.  1068:  47,23. 

f.  Humberti  W.  1341 :  139,1. 

de  Landscron  1258:  184, 12. 

de  Liechtenstein  can.  m.  e.W.  1281 — 

1289:  254,  38.  286, 22.  291, 34. 
de  Lutra  clericusW.  1196:  80,13. 
Militcllus  civ.  W.  1224:  101,23. 
f.  Richezonis  min.  W.  1316:  92, 31. 
de  Ripa  mü.W.  1333:  125,39. 
Schmuzcl   de  Diraenstein  mil.  W. 

1236:  131,20. 
f.  dicti  Smuzeln  de  Dirmenstein  1283: 

255,  38  ff. 

Smuzelin  W.  1263  :  207,8  ff. 
Smuzelin  de  Dirmenstein  fr.  1263: 
207, 24. 

Smuzzil  mil.  1297  :  311,35. 
de  Schowemburg  1159:  62, 14. 
dt«.  Spiez  civ.  W.  1263:  207,26. 
dts.   Ummaze   mil.  W.   ror  1259: 
1  187,29. 

Unmaze  civ.  W.  1239:  106, 24. 


432 


Gerhart  —  Ge&elinue. 


Gerhart  de  Waehinhein)  mil.  1261:  200, 
17  ff. 

—  de  Wasemberc  1119:  52,33. 

—  Winkelpost  civ.  W.  1234:  127,1;  18. 

Hcrbordus  fr.  eius. 
Gerhild  sor.  Gerhardi  mil.  1036—1044: 
45,30. 

Gerireshusa  im  Elsasa  11,  1. 

Gerlach,  Gerlacua,  Gerlahc,Gerlah,  Gerlac. 

—  cant.  h.  And.  1190:  76, 17. 

—  f.  Anshelmi  de  Spira  can.  m.  e.  W. 

1209:  89,21. 

—  frater  predicatorW.  1276:  245,18. 

—  pleb.  in  Opphowe  1263:  158,13. 

—  de  valle  s.  Marie  1190:  77,9. 

—  min.  W.  1106:  60,37;  39  (2  Pertonen). 

—  min.  W.  1137-1165: 55,39.  56, 13.  57, 5, 

59,25,  62,29.  63,39.  66,41.  68,39. 

—  civ.  W.  im:  62,31. 

—  de  Bibelnheim  mil.  Oppenheim.  1254: 

170,1. 

—  de  Büdingen  1232:  118,27.  119,18. 

120,42. 

—  de  Karlcbach  min.W.  1216:  92,33. 

—  Judena  civ.  W.  1252:  157, 27. 

—  dts.  Pullus  vicarius  Nuh  1259: 18T>,23. 

—  dt«.  Pullus  can.  s.  Pa.  1261-1270: 

202  24.  229  21. 
Gerlieb  prep.  W.  1016:  37,4. 

—  clericna  1016:  34,34  35,24. 
Germannus  civ.  W.  1255:  176,2.  Con- 

raduB  fr.  eins. 
Germersheiro  pf.  BA.  273,  20. 
Gcrnodns,  Gernot,  Gernoth,  Gernerod  ua. 

—  dec.  m.  e.  W.  1173-1174:  69,23. 

70,1;  20. 

—  can.  m.  e.W.  1160:  62,27.  63,7. 

—  can.  Nuh.  122«:  106,8. 

—  can.  b.  Pa.  1194 — 1213:  78,40.  91,5. 

—  1165:  66,41.  1173:  70,11. 

—  min.  Lauresham.  1162  :  62,33. 

—  mim  W.  1106:  50, 36. 

—  min.W.  1190-1226:16,21.  77,14.  78, 

44.  79, 12;  34  80,  14;  32.  81,38.  82, 
5;  30.  84,6.  92,1;  38.  94,7.  102,33. 
Gerhardns  fr.  eins. 

—  min.W.  1190—1196:  76,21.  77, 14.  80, 

32.   Sifridus  f.  eius. 

—  civ.W.  1182:  73,19. 

—  f.  Conradi  molendinarii  s.  Pa.  1254: 

168, 15  ff. 


Gernodns  in  Hanenburdos  civ.  W.  129* 
321, 36  ff.   Gernodns  f.  eiua. 

—  Longus  civ.  W.  mag.  civ.  1920—1234: 

98,26.  126,41.  127,15. 

—  de  Pfeffelnkeim  civ.W.  1229:  106,22. 

—  in  vico  8.  Petri  cons.  W.  1224:  101,2. 
Gernsheim,  Gerensheym  KA.  Grott-Gernu 

270,2  ff. 
Geroinu*  784:  5, 19. 

Gerolsheim,  Geroltsh.  pf.  BA.  Franken- 
thai 825,  27. 
Gerolt  min.W.  1110:  51,41. 
Gertradis,  Gerdrudis. 

—  ux.  Heinrici  Dyrolfi  civ.  W.  1299: 

324, 41  ff. 

—  ux.  Jacobi  in  Foro  W.  1290:  293, 3  ff. 

—  cognata  Altrudis  de  Hocheim,  in- 

clusa,  1276:  244,42. 

—  ux.  Jacobi  civ.  W.  1276:  246,39  ff. 

—  ux.  Godelmanni  de  Metse  1335—1267. 

128,30.  133,2.  138,10.  221, 14  ff. 

—  sor.  in  Nunnenmnnster  1289:  299,22. 

—  de  Oppenheim  W.  1296:  311,7  ff. 

—  vidua  W.  dicta  Sabatissa  sor.  Davidia 

mil.  W.  retro  coquinam  1265 — 1259: 
176, 7  ff.  188  f.  186, 33  ff.  Gerdrudi* 
neptis  eius  1259:  185, 40  ff,  Gerdru- 
dis  proneptis  eiua  1268:  222, 80  ff. 

—  dicta  Semerin  civ.W.  1260:  194, 35 ff. 

Gertrudis  filia  eius. 
Gerungua,  Gerunc 

—  can.  W.  U40  :  57,19. 

—  min.W.  1110:  51,38. 

—  apothecarius  W.  1274:  236,32. 

—  faber  civ.W.  1262:  204,30. 

—  de  Alenvelt,  Uber,  1127:  55, 12. 

—  dts.  Friese  civ.W.  1262:  904,30. 
Gerwinus,  Gervinus  prior  de  Otterburg 

1173:  70, 4. 

—  can.  s.  And.  1194—1197:  78,41.  80,30. 

81, 36. 

—  clericus  W.  1190:  76, 19. 

—  HgnitorW.  1298:  317,25. 

—  molendinarius  W.  1254:  169,6. 
Geselleschaft,  Ueinricus  dts.  W.  ror  1299: 

1 338, 1.   Metza  ux.  eius. 
Getze  s.  auch  Gottfried. 

—  Ribeluz  W.  1283:  270,32. 

—  Umensheimer  oder  Vinensheymer  1283: 

270, 17  ff. 

Gezelinus,  Gootelin  civ.  W.  1234: 127,8;  19. 


Digitized  by  Google 


Grzemanmis    -  Gottfried. 


433 


Gezemanuus,  Oezmann,  clericus  W.  1025 

-1068:  45,44.  47,21. 
Gisalrih  820:  8,15.    Vadalrnht  ux.  eius. 
Gisela  ux.  Conradi  II  regis  1036 ff.:  349, 

20  ff. 

—  ux.  Hartliebi  civ.  W.  »or.  Volzonis  | 

super  Rivrnn  1279—1286:  250  f.  250, 
38  ff.  257  ff.  275,  19  ff.    Gisela  et  j 
Elizabet  ßliae  eius,  Heinricu«  f.  eius. 

—  ux.  Hertrichi  civ.  W.  1252  :  400,28. 

—  burgenau  W.  vidua  Sifridi,  «or.  s. 

And.  1208:  80,  30  ff. 
Giselbertua,  Gislebert,  Gyselbrecht,  Gisel- 
brath. 

—  dec.  s.  Pa.  um -1200  :  77,5.  78.39. 

79,81.  80, 12;  28.  81.32.82,21.85.22.  j 

—  ean.  m.  e.  W.  1281  —  1292:  254,39. 

297,  10. 

—  min.  W.  1160-1173:  i>2,<28.  03,38.  04,  | 

20.  00,40.  68,38.  09.27.70,8.  Wem-  | 
herua  fr.  eins. 

—  min.  W.  1165:  60,  40  (ririlricht  w-  ! 

K/trieben). 

—  civ.  W.  1196—1107:  80,  30.  81.41. 
Güelberus,  Gi«cleran,  Gisilherus  dec.  h. 

Mart.  1224-1242:  101,22.  105,20. 
138,  3.  139, 13  ff.  143.  2. 

—  min.  Lauresham.  1160:  02,34.  03,11. 
Glefeswilre  eingegangenes  Dorf  bei  Lmn-  ', 

pertJieim  58,33. 
Oobelo  aurifaber  civ.  W.  1255:  170,  10. 
Godebertus  r.  Gottbert. 
Godebolt  min  W.  1106:  50,  39. 
Godebraht  r.  Gottbert. 
GodefridoB  r.  Gottfried. 
Godefthui  maneipia  1016:  30, 8. 
Godelmannus,  Gudel-,  Gudil-  v.  Gottfried. 

—  cerdo  W.  1279:  f  252,  3. 

—  civ.  W.  1260:  193,44.   Herbnrgi«  ux. 

eins. 

—  civ.  W.  1299  :  304, 13  ff. 

—  1299:  329,43. 

—  comesW.  1268:  224,15. 

—  scult.  ni.  e.  W.  1288^-1295:  280,  31  ff. 

287-291.  304,20.  300, 37  ff. 

—  Amella  civ.  \V.  1251-1259:  155,20. 

186, 20. 

—  f.  Embricbonis  Bukkelini  civ.  W.  1249: 

152,  35  ff. 

—  de  Metzemil.  W.  1235—1267:  128,29. 

133,2.  138,10. 150,4  ff.  175,36.  221,13  ff.  i 
H.  Boo»,  Crkutido^buch  .1.  Stwdt  Wortu^  1. 


Godelmannus  parvu«  1299:  330, 21. 

—  de  Rockinhusen  civ.  W.  1283:  260,38. 

—  Kupcl  1299 :  331,43. 

—  Slepperc  de  Buehove  1283  :  270,8. 
Godescbale  r.  Gottschalk. 
Godesmannua  min.  W.  1198  :  82,33. 
Golthane  aurigaW.  1295:  309,22. 
Gol/o  W.  1278:  249,8.    Wolframu«  f. 

eius. 

Goslar,  Goslaria  48,22.  52,37.  74,41. 

87,  21. 
Gosmarua  r.  Gozmarus. 
Gottbertus,  Godebertus,  Godebraht  vgl. 

Gozbraht. 

—  can.  m.  e.  W.  1190—1200  :  77,4.  79, 

28.  80,25.  85,18. 

—  subdiaconns  856:  13,  35;  47. 

—  clericus  W.  1110:  51,35. 

—  civ.W.  1160-1179:  02,31.  71,31. 

—  W.  1299  :  337,10. 

—  apotecarius  W.  1267  :  221,37. 

—  iudex  W.  1268  :  224, 15. 

Gottfried,  Gotefridus,  Godevridus,  Gode- 
fridus,  Gothefridus,  Gotfrid,  Godc- 
frit  8.  mich  Godelmann,  Gozzo, 
Gozze. 

—  archiep.  Treverens.  1127:  54,40. 

—  ep.  Pattaviensi«  1284  :  273,  9. 

—  ep.  Spir.  1156:  61,19. 

—  prep.  m.  e.  W.  1137—1152  :  55,30.  50. 

5;  19.  57,  2;  15;  35.  58, 16.  59,  7  ;  20. 

—  cus.  s.  And.  1276:  225, 1. 

—  cus.  8.  Pa.  1068:  47,20. 

—  capt.  Mogunt.  1208:  89,7. 

—  cancellarius  1156:  61,12. 

—  cancellarius  1173-1184  :  09,21.  73,21. 

75,  12. 

—  can.v».  And.  7270:  229,21. 

—  can.  s.  Pa.  1194  :  78,40. 

—  can.  s.  Pa.  1137—1141:  55.34.  57.38. 

58, 18.  59, 10. 

—  mon.  de  Otterberg  1173:  70,5. 

—  fr.  oamerarius  conventus  de  Otter- 

berg 1270-1274  :  230,10.  235,14. 

—  conv.  Schonaug.  1262  :  204,32. 

—  com.  de  Caloen,  com.  palatinu*  1112 

-1114:  52,33.  54,13. 

—  com.  de  Spanheim  1156—1166:  61,23. 

08,30. 

—  com.  de  Spanheim  1208  :  87,41. 

~  com.  de  Ziegenheim  1236:  130.  18. 

29 


434  Gottfried 

Gottfried  min.  W.  //<*;.•  80.  :13.  Gode- 
fridua  fr.  eins. 

—  min.  ««<  civ.  W.  1197- llüu:  XI.  39. 

82,31.  84,6. 

—  de  Brunecke  /2rtif:  27.5.17. 

—  de  Hohenloh  1232—1212:  118.27.  Kto. 

18.  143,26. 

—  de  Hohenloh  1284:  273,  17. 

—  de  Lobtenbnrg  min.  1174:  711.2:». 

—  Longus  civ.  W.  163.27. 
~  de  Mcti*  mil.  W.  »•.  Godelmanmi«. 

—  de  Moro  map.  civ.  W.  eona.  1220  - 

12-24:  98.26.  IOC».*!  101.23. 

—  Nigrn-Barba,  Suarzgraue  civ.  \V.  /^'iv; 

— iaar:  102.22.  10;».  26. 

—  de  Rnndecken   i  >:tl  -  Mio  :  112.29. 

1H,S,  8.    Gozo  fr.  eins. 

—  Kustein  min.  W.  //<>6.-  7!»,  .'IT.. 

—  de  Schornsheim  //;«>:  77, 20. 

—  Selicheit  min.  W.  //.<«-  119X:  HO.  36. 

82,  37. 

—  de  Stockheim  min.  W.  nur,—  1226: 

79,  13.  102.21. 
Gottochalk,  Godexchalc.  -schulch,  -sculc. 

—  mag.  »col.  h,  Mart.  //'//:  63.36.  64.  2."». 

—  clericiwW.  Hin;  51,37. 

—  min.W.  110*i— luo:  50. 38.  51.3!». 

—  min.  W.  //7t»:  71,33. 

—  piscator  W.  //<>«;  50.  17:  19  /Vr- 

sonenj. 

Gotzohurntrogil  W.  /2.W:  3:17.  8. 
Gonueberge  c  Gaiberg. 
Gowcnkirchen  ir«?  34.  13. 
»iozbraht  riß.  Gottbert,  Ksenlinus  W.  897: 
17,  27. 

Gnzmanw,  (Jos-,  min.W.  mt—tiuü:  63, 
38.  (54,26.  71»,  3f..  80.35.  K1.40.  82,33. 

—  W.  163, 30. 
— .  Sigilo  f.  — ,  civ.  W.  1251— 1263: 155. 2. 

157,26.  158,15.  175,38.  1X3.3.  204. 

21».  205,  15.  206. 1.  207, 28. 
Goswin  min.W.  llio:  51,40. 
Gozzo,  G>*zze,  Gozo.  (!otzo  ajl.  Gottfried. 
■  de  Moro  mil.  W.  cons.  1203  -  12X5:  , 

162,19.  168,1.  175.31.  203, 22.  215,2. 

218,34.  229,26.  239.6.  241. 15  »F.  245. 

19.  275, 5. 

—  Pullus  civ.  W.   I27U—129U:  250,26. 

275.  7.  337,40. 

—  de  Kandecken  1260:  1SX,  1».  Gode- 

fridus  fr.  ein«. 


-  Gilda. 

Gozzo  de  Sulzen,  mil.  W.  1254  —  1268: 

168,  1.  224,  9. 
Gramolinus  prep.  Nah.  1137:  55.32. 
Grasehof.  Heinbodo  de,  min.  W.  //öS; 

82,33. 

Gregoriiis  IX  iwipji  1229—1239:  106, 31  ff. 
107  —  112.  121  f.  125,1  ff.  129,21. 
130.  37  ff.  135,  27  ff.  138,  16  ff. 

—  scol.  s.  Pa.  1194-1200  :  78,39.  79,32. 
80.29.  81,33.  82.21.  85,22. 

Grezing  civ.  W.  12dl:  f  155.29  ff.  Adel- 
heid ux.  ciiif.  Hedewig  et  Hertwinus 
pueri  eorum. 
Grezingheim.  Heinricus  dl*.,  civ.  Oppen- 
heim. 1265:  215,4. 
GrimalduH  archicapellanu*  858:  14.26. 
Grindestat  >\  Grilnstadt. 
Giohs,  Cuntzo  1299:  3.30,6. 
Grossii*.  Udalriciw  cnn.  de  Wiuipina  U)68 : 
47.  19. 

Grunatadt,  Grindentat  )>f.  BA.  tWanken- 
thnl. 

Kberhardus  de,  W.   1279  —  1289: 

252.  5.  292. 18. 
Ulumnnns  de,  mil.  1273  :  233,33. 
Wolfram  us   de,  min.    W.  1200: 
89.  :jo. 

Grumbach,  Grunbach,  Grunbac  (66,33 
fälschlich  Brabach)  »1.  Langensalza 
in  Thüringen. 

Marquardt!«  de,  1156—1165:  61,24. 
66,:».  68,34.    Marqnart  f.  eiu» 
116T,:  66,34. 
Graut.  Sigelo  db*.,  civ.  W.  1283:  266.  40. 
Gruzxerc,  Johanne«  W.  1298:  317.17. 
GuiirneniH  r.  Wernherus. 
Guda.  Gutta,  Guda,  Gudela. 

—  ux.  II  Berth.  Agiraheimere  civ.  W. 
1271:  231,31. 

—  ux.  Cnroli  Dirolphi  civ.  W.  1299:  328, 
46  ff. 

—  ux.  Engehnanni  piatoris  W.  1257: 182, 
16  ff. 

—  ux.  Ingebrandi  1269:  226,  35. 

—  ux.  Ulrici  Maracalci  civ.  W.  1263: 
210, 12  ff. 

—  ux.  Wilhelm!  de  Randecken  mil.  1260: 
188,  2. 

—  conaangninea  .Toh.  de  Winterbach  can. 
*.  Mart.  1287:  276. 88  ff. 

—  12U9  :  829.3  :  33  (3  Vertonen). 


Digitized  by  Google 


Gudelhcr  —  HaniKhudisheim. 


435 


Gudelher.  Conradn*  dt«.  W.  mm:  293.11. 

Jutda  ux.  aua. 
Gudelraann  r.  Godelniaun. 
Gummundiw  767:  3,40. 
Gompertus,  Gumbreht.  -bret,  -braht, 

-bretb.  Gunbcrtus. 

—  conv.  Schonaug.  1286:  275,  34. 

—  1025— 1044  :  45,  32.  Hunbrabt  IV.  ein«. 

—  min.  W.  1016:  34,37.  35,25.  37, 11. 

—  min.  W.  1127:  55,  11. 

—  vicedominus  W.  1137— 1141:  55,  37. 

56, 11.  57,  5;  24.  58, 1;  21.  59.  12. 

—  min.  W.  1208:  86,  39. 

—  piscatorW.  1258—1262: 183,30.  203.36. 
Gandelandus  abb.  Laureskani.  771:  4, 13. 
Gundeloh  roin.W.  1016:  37,11. 
Gundheim,  Guntheim  KA.  W.   UM,  1. 

229,19.  269,11.  329, 44  ff. 

—  Cuno  de,  1246:  149,  29. 

—  Hoc  de,  min.  W.  ll'JO:  77. 18. 

—  Simon  de,  iuil.  1246:  149, 9;  28. 
Gundersheim,   Gundramsheim   KA.  W. 

266,28. 
GundolffusW.  im:  «7, 29  ff. 
Gundramaheim  r.  Gunderah. 
Gunduuinus  770:  4,5. 
Guntherus,  Gunthcriua,  Güntere. 

—  cancellariua  1018-1023:  37, 43.  39,20. 

—  piscator  W.  1106:  50, 18. 

—  f.  Siboldi  de  Mergeetat  1247:  151.12. 
Gnntramus  acol.  W.  1190:  76, 20. 
GunzelinuB  de  Bockenheim  civ.  W.  1255: 

176.2. 

Gunzo  W.  1277:  246, 29. 
Guono  min.  W.  1U0:  51,41. 
Gutmannua  fr.  Volzonis  1271:  231, 18. 
Gutta  r.  Guda. 

H. 

H.  r.  Azecho. 

H.  venchrieben  für  P.  358, 35  ff. 

H.  1025-1044:  348,7  ff. 

H.  s.  XIII:  387, 1. 

H.  cum.  m.  c.W.  1255:  175,29. 

H.  mag.  W.  1226:  102, 19. 

H.  mag.  can.  m.  e.  W.  1281:  251,39. 

H.  fr.  de  ord.  Minorum  ep.  Curonensi« 

1254:  166.36. 
H.  fr.  de  ord.  Predieatorum  ep.  Usiliensi« 

1254:  166,8  ff. 
H.  pensionariiiH  a. Mart «.  XI  IT .  391,30  ff. 


Ii.  dux  de  Lunburg  1232:  118.24. 
H.  marchio  de  Burgowe  1232:  118,26. 
H.  senior  couiett  silvestri.s  1255:  171.  30, 
173.24. 

II.  de  Carnelebach  mil.  c.  1240:  380, 19  ff. 

381,2;  17. 
H.  dt«.  Duvel  can.  s.  Pa.  1285:  275,  1. 
H.  de  Hobenecke,  Honeegen  civ.  W.  ror 

1253:  397. 27  ff.  398, 2  ff.  f  158, 9. 
H.  dt*.  Lengelin  civ.  W.  1285:  275,  6. 
H.  f.  .Toh  dicti  Materie,  clericua  W.,  1285: 

274, 38  ff. 
H.  Pezzeraden  W.  126» :  2215,40. 
H.  f.  R,  civ.  W.  8.  XIII:  387, 26  ff. 
H.  dta.  Snelle  de  Sletatat  1260:  192.11. 
H.  dt«.  Starko  civ.  W.  1285  :  275,  6. 
H.  de  Wielenstein   clericua  W.  1226: 

102, 18. 
Haag,  Haga  167, 14. 

Hababnrg,  Habichiaburg  Ruine  bei  Brugg 

Cantan  Aargau. 
com.  A(lbertua)  1232:  118,26. 
Hadebertus,  Hadebertius  HubdiaconusftM».- 

12,14.  13.  26. 
H adewig  r.  Hedwig. 
Haga  v.  Haag. 

Hagen,  Hagene  Praenionatratenserinen- 

Kloater  bei  KtrcMieim-Tiolaiuiett,  vgl. 

Henche.  Henegen. 

prep.:  Sigefridus  1173:  70,2. 

prior.:  Bernhelmua  1173:  70,3. 

.  .  Hermanmw  j         _,.  ., 
canonici:  Of[o  \  1173:  <0.3. 

Hagen.  Hagene  tro? 

Reginbodo  de,  clericus  mm:  77. 10. 
Hagenau,  Hagenauwe.  Hagenowens.  im 
£foa4w90,36.  171.32.  174,31.  248.36. 
scult.  1255:  177, 13. 
Hagnoni«,    Arnoldu«,   min.   W.  im: 

79,  37. 
Hahpcrch  r.  Höchberg. 
Hamburg,  HainmaburgensiH. 

arebiep.  Lipmnru*  1074:  48.21. 
Hamm,  Hamme  KA.  TT'*. 
Hermannus 
Waltheru« 
Hammerstein.    Haniir-  am  Rhein  Kr. 

Neuiried  18,22.  52,37.  74,41.  87.21. 
Handachuchahcim,  Henacuesh.,  Hcntacbu- 
giah.  an  der  Bergsti-a*sc  l>ei  Heidel- 
berg 140.17. 


|  de.  W.  1251:  155,3. 


436 


Handachuchaheim  —  Heinricu*. 


Handschuchaheim ,  Ingramu*  de,  min. 

Lauresh.  IHM):  62,;i.">. 
Hanenburdoz,  (Jernodus  in.  civ.  W.  12'jn: 

321,  36  ft'.   liernodus  f.  eiua. 
Hannonia  v.  Ilenneguu. 
Hanowe.  Ulricua  de,  na 4:  273,  l*. 
Hapirshove  wo:*  102.27. 
Hardunc  r.  Härtung. 
Hargesheim  m.  Kreuztuuji. 

Rudigerun  de,  niil.  12ö5:  175,  43. 
Harteknut,  Arduichenut  fr.  Kunigunde 

regine  Ktfü:  350,  2.'». 
Hartlieb,  Hartib,  min.  Lausham.  1100: 

62,  33. 

—  civ.W.  iw  MTW:  f  250,8.  f  256, 38  ff. 

t  275, 18.  f276, 1.  f  293,  30.  Uiada 
ux.  eiua.  Elir-abet  et  (üiaela  filiue 
eorum. 

Hartmannua  com.  de  Wirtcnberc  120N: 
87, 3». 

—  1012:  32.7. 

—  min.  W.  1198:  82,35. 

—  de  Bcsenaheim  1228:  106, 2. 

—  de  Büdingen  1182:  73, 17. 
Hartmudu«  dta.  Silhauer  W.  1299:  337,32. 
Hartrad  de  Merenberg  1226:  102.  17. 
Hartungus,  Hardunc,  Hartunc,  Harthung, 

Hardtung. 
dec.  h.  And.  1239-1248:  138,2.  143,1. 
152, 18. 

—  eua.  8.  Mart.  1213:  91,6. 

—  cant.  8.  Pa.  1224:  101,21. 

—  can.  in.  e.  W.  1190  —  i2öy.    76,  19. 

77,3.  79,27.  80,24.  81,29.  H-.\4;18. 
85,17. 

—  ean.  8.  Fa.  1197—1213:  81,31.  91,5. 

—  cellcrariu8  s.  And.  1227:  105,25. 

—  pleb.  a.  Magni,  can.   8.  And.  1227: 

105,  24. 

—  conies,  min.  W.  1196:  80, 15. 

—  min.  W.  1198-1216:  82,35,  93,1. 

—  theloneariua  Spir.  I20(i:  88,34. 
Becherer  senior  VV.  1298:  317,29. 

—  de  Houeheim  min.  W.  1190:  77,21. 
Hartwig,  Hertwicu«. 

—  ep.  Augustene.  1173:  69, 20. 

—  prep.  8.  Pa.  1110:  51, 30  ff.  52, 6  ff. 

—  cler.  W.  1110:  51,34. 

—  capellanus  imporatoris  Friderici  1 1173: 

69, 16. 

—  min.  W.  1016:  37, 14. 


Hartwig  dta.  Curie,  civ.  W.  1263:  207.26. 

Harwisheim,  Rudegerus  de,  clericua  W. 
1190:  77,4. 

Haaelach  mons  t'icHeivht  Haaaloch  pf.  BA. 
Neustadt. 

Berthohlua  pleb.   j  ,^6;275;.,f 
Jacobua  pre*biter  I 

Hawüivel.  Jacobns  1297:  1 31 1,29.  Be- 
nigna ux.  eiu*.  Herbordus  f.  eorum. 

Ha*aia  pagus  36.  1  tl. 

Hastula,  Conradu*.  cons.  W.  i&8:  815,28. 

Hatto,  Hatho  archiep.  Magunt.  897— 898: 
17.10.  18,24. 

Hanacn  r.   Huaun,  Kirschgartshausen, 
Neckarhaunten. 

Hauwardu«  de  Holtswanc  1233:  123,  12. 
l  Hazxo  clericua  W.  1016:  34, 35.  85,  24. 

Hecclo,  Hecilo  r.  Hezel. 

Hedewigia.  Hadewig. 

—  1173:  70,12.   Higefridus  f.  ein». 

—  ux.  Hcinrici  Camerarii  mil.  W.  1299: 

332,  41.  333  ff. 

—  ux.  Heinrici  de  Eberhach  W.  1279: 

25U,  14  ff. 

—  tilia  Urezingi  civ.  W.  1251:  160,30 

—  ux.  Johannis  dicti  Materie  civ.  W. 

/:.'*. 5:  274, 3S  ff. 

—  aor.  Joh.  de  Mcti,  vidua  W.  1294: 

300.  15. 

—  ux.  1  Heinrici  Richen  civ.  W.  tot 

1263:  1 209, 10  ff.  f  212, 19  ff. 
Heicel  v.  Hesel. 

Heidelberg,  -bereu,  -berc  93,22. 

Heinricus  de,  W.  12A4:  163,82. 
Heidelberger,  Jacobus  dU.  1295:  308, 9. 
Heyhel,  Sifridus,  1165:  66.42.   Ortolff  f. 
eius. 

Heiligenstein,  Heiligeaten  sw.  Speier? 

prep.  Philippus  in  —  1190:  76. 15. 
Hcilmannus,  Heyl-,  Hei-,  Hele-. 

—  Cippure  civ.W.  1288:  283,34.  284, 85 ff. 

—  de  Eppelsheim  mü.  1283  :  264,4  ff. 

—  Holtmundi  civ.  W.  1298-1300:  318,6. 

344, 34. 

—  f.  Agnetis  Lircrin  1299:  338,3. 

—  Margravii  civ.W.  1299:  325,29. 

—  Judei  cong.  mag.  civ.W.  1283 — 1300: 

2.i5,26ff.  275,31.  288,33.  291,37. 
294,  19  ff.  809,  14.  815,28.  322,  11. 
325, 20;  34.  340.41.  344,84. 
Heinricus,  Henricus,  Heinrich,  Heiarih. 


Digitized  by  Google 


Heinricu«. 


437 


inricus  I  archiep.  Colon.  1226:  103,31. 
II  archiep.  Mogunt.  1286:  27(5,  1Ü. 
II  archiep.  Trever.  1269:  22.').  19. 

II  ep.  Argent.  120*-  1212 87.37.  SK>,34. 

III  cp.  Argent.  liM;  105.  21.  .$80. 
32  ff.  381, 12  ff. 

II  ep.  Basilicnn.  i;fc/<;;  103,34. 

IVT  ep.  Baailieiw.  /2tf#:  256,  2.'». 

ep.  EUtedenai*  1226:  103,33. 

II  ep.  SpirenH.   126»)  —  1269:  11)3,2.'!. 

200.23.  219,  36  ff.  225.  20.  3X0.19  ff. 

381,11  ff. 

ep.  Tüllen«.  1127:  50.7. 

I  ep.  W.  79.  9  ff. 

II  ep.  W.  1*H>—1234  :  94,20  ff.  95, 1.  97. 
21  ff.  99,29.  100  ff.  102.17.  UM,  33. 
105, 14  ff.  1015.4:  13  ff.  107, 23  ff.  108. 
HO  ff.  114—126.  f  t  2U7. 14. 
t  302, 10  ff. 

abb.  Lanresham.  lim:  «2, 23  ff.  03,!). 
abb.  Schonaug.  126 1:  155, 15. 
abb.  deWernswilr  12X1:  125,  Xk 
prep.  «.  And.  1137—1141:  55.35.  57, 

12;38.  58,  19.  59,10. 
prep.  a.  And.   1280—12*6:  252,  22. 

208,  1.  275,  28. 
prep.  in.  «■.  W.  1127:  55,8. 
prep.  in.  e.  W.  1219:  92.  13  ff. 
dec.  8.  Thome  Argent.  1231:  113,281V. 
dec.  in.  e.  Mogunt.  1182:  73,  14. 

I  dec.  m.  e.  W.  1127—1166:  55,  9;  80. 
56.7;  21.  57, 2;  17;  35.  58,  1Ü.  59,7: 
21.  61,21.  (52,  1;  12;  26.  63, 6;  31.  64. 
19.  66, 32.  68, 30. 

II  (Smucelinua)  dec.  m.  e.  W.  im— 
1200  :  80.24.  81,28.  82,4;  18.  85,17. 

III  dec.  m.  c.W.  1213  —  1226:  90,44. 
91,33.  92,14.  94.5.  101,19.  102,30. 

IV  dec.  m.  e.  W.  1228:  106,  6. 

dec.  a.  Pa.  1264—1277:  168. 13  ff.  197, 
41.  198,31.  21 1,3  ff.  230,24.  246. 8  ff. 
247, 2  ff. 

cus.  W.  1200:  85,  20. 

cns.  s.  Pa.  1194— 1197:  78,24  ff.  79.31. 

80,29.  81.  f  137, 25. 
mag.  scol.  ni.  c.W.  1209  —  1216:  89, 

18.  90, 45.  91, 34.  92, 34. 
mag.  «col.  m.  e.  W.  1239-1242:  137. 

41.  141,22.  142,42. 
mag.  icol.  s.  Pa.  1261-1364:  202,24. 

211,8. 


'  HeiuriciiN  eant.  »,  And.  12()9:  89,23. 

—  cant.  m.  e.  W.  im- im:  62.3;  26. 

63.  6;  31.  64.20.  68,31. 

—  cant.  s.  Pu.  1242:  142.43. 

—  run.  a.  And.  1140  :  57,23. 

—  tan.  s.  And.  1197:  81,35. 

—  can.  ni.  e.  W.  aenior  1137—  IKUt:  55. 

31.  57,3;  11).  63.6. 

—  (Smucelinus!  can.  ni.  e.  W.  1190—1196: 

77,  3.  79,  27.  80,  9.  =  Heinricus  II 
dec.  W. 

;  —  cuu.  ni.  e.  \V.  cellenirins  1208  :  86,  30. 
89  2. 

|  —  can.  ni.  e.  \V.  mag.  8uevua  /i27—  J233: 
105,20.  124,21.  125,24:37. 

—  can.  in.  e.  W.  Wtfü:  188, 8. 

,  --  can.  in.  e.  W.   mag.  phiaicua 
297, 16. 

:  —  can.      Pa.  114o:  57,21. 

—  can.  s.  Pa.  91,5. 

—  prothonotariua  1165  :  66,44.  68.41. 

—  clericua  W.  1068:  47,21. 

—  capellanua  1106  -  mo:  50,35.  51. 33  f. 

(2  Personen). 
!  —  pleb.  a.  Joliannia  VV.  mag.  1200: 
85,21. 

—  portenariua  \V.  1200:  85, 20. 

—  conv.  .Schonaug.  1247:  151,24. 

[  —  magi8ter  curie  Otterburgen*,  in  W. 
1248—1263:  152,16.  209,37. 

—  fr.  predicatornm  W.  1295:  308,33. 

—  I  Rom.  rex  t  32, 32. 

—  II  Horn,  imperator  1002—1023:  30  ff. 

34,  31.  37,  16;  28  ff.  38  f.  f  61,  18. 
t52,9. 

I  —  III  Koni,  imperator  1036  —  1044:  46, 
26  ff.  350,17  ff  372,10(V). 

—  IV  Rom.  impCrator  1061—1074:  47  f. 

t52.30.  f  74,38.  f  87,22.   f  234, 

17.  t  324, 12. 
!  —  V  Rom.  imp.  1110-1114:  52, 15;  24  ff. 

53  f.  f73,36. 
,  —  VI  Rom.  imp.  1173-1196  :  69, 18.  74, 

1  ff.  75,2.  76,37.  77,27.  79,  4;  8  ff. 

80, 4  ff.  f90,40.  fll8,9. 

—  (VII)  Rom.  rex,  Friderici  II  f.  1222 

1236:  98,  35  ff.  99,  37  ff.  103, 22  ff. 
108.  112.  116  ff.  124.28.  127,  29  ff. 
129, 4  ff.  t  299,  7  ff. 

—  com.  palatinus  Rheni  1208  :  87,89. 

—  dnx  Bravancie  1320:  97,8. 


HfinriciiK. 


Heinricii!«  «lux  Suevir  rector  Burgund  io  |  1 
1220:  97,  L  =  HeinricuM  (VIF). 

—  (Rasj>e)  lantgrnvius  Thuringie  1236: 

130,15. 

—  marchio  de  Hahporch  1284:  273.  13. 

—  com.  de  Dieduo  1182:  73. 17. 

—  com.  de  Furstenberg  1273:  234. 32. 

—  com.  de  Ortinberch  1232:  117.  :k  Iii.    \  - 

—  com.  deWilinowe  ß«:  273.  16.  j  - 

—  com.  irsut  Iis  1240 :  15*J.  12.  ;  - 

—  com.  irsntua  de  Nova- Beinborg  1283: 

266,  21L 

—  1173  :  70.11. 

—  1165:  66. 39. 

—  monetarius  W.  utu  7.1.32. 

—  tbeloneariua  W.  1137— 1  NO: .').'). 37.  56.  : 

12i22. 

—  min.  W.  1106:  50, 3!». 

—  min.  W.  1130-1141:  56,  13.  57,  5;  *L 

58. 2;  22.  59. 13. 

—  min.  W.  1160-1173:  62.  29.  63.  30.  64. 

2L  69. 27.   ßuggenm  fr.  eius. 

—  min.  W.  1160  :  62,  30. 

—  min.  W.  1190:  77, 21  f.  (2  Prrnoneti  ). 

—  inin.  W.         82,22.  Albertus  fr.  eiu*.  - 

—  mag.  operis  125-'t:  158.  Ii. 

—  quondam  seult.  W.  151.  2. 

—  civ.  W.  lwo:  62.31. 

—  civ.  W.  89.10. 

—  civ.  W.  157.  27. 

—  molendinariuB  W.  1226:  101. 

—  prociirator  conaulum  W.  1292:  298, 1  ft".  , 

—  W.  1275:  241. 2. 

—  f.  Adeluni  md.  ui.  v.  W.  lim— 1213: 

79, 29.  80.  26.  81.30.  91.  1 

—  de  Alcbene  1299:  330,  1. 

—  Alheri  mil.  W.  1268—  1276:  224.  11.  j  - 

236.  25  ff.  245. 10. 

—  Altkint  civ.  W.  1208:  N>,4LL 

-  mil.  telonearius  de  Alzeia  1257: 182. 40. 

—  Ainella  civ.  W.  1208  :  89,  liL 

—  Amella  can.  Nuh.  1227:  10jL22. 

—  Amella  civ.  W.  cou*  1236—1255:  ML 

22.  132. 35.  134. 17.  141. 28.  150.39. 
155.20.  157.27.  176,  1. 

—  Ampman  can.  h.  Mart.  1299:  325.41  ff. 

—  f.  Berwelfi  civ.  W.  1208  :  87.  L 

—  de  Bilestein  can.  m.  e.  W.  1241:  141. 

24.  389, 34  ff. 

—  dt*.  Bintrime  can.  in.  e.  W.  1281—  ■  - 

7202:  254.41.  291 .35.  297.17. 


üeinricus  de  Bopardia  can.  m.  c.  W. 
1197—1213:  81.31.  85.20.  86.37.  89.  2. 
91. 2. 

-  dta.  Brunac  civ.  W.  rar  1267:  f  222. 7. 

Heinricus  f.  eiu». 

-  de  Buggenheim  1208:  87.  L 

-  Buschilhart  W.  2ÜÜ.3-L 

-  de  CageUtat  MW:  77.  IL 

-  Cainerarius  min.  W.  1253:  158.  14. 

-  Cainerarius  mil.  W.  senior  1261— 1299: 

200,  \h ff.  203. 22.  21L2 ff  223, 3&  ff. 
226.  2j  32  ff.  228^  22  ff.  229, 2jh  3L 
239.  iL  244.  11  ff  245,  13.  251_,  2L 
271.6.  292. 5.  311.35.  327.2üff. 

-  CamerariuR   mil.  W.  f.  Heinrici  C 

senioria  1297-1290:  311.  36.  327,  22. 
332  ff. 

-  Camerariua  armiger,  f.  Emichonis  C. 

mil.  1299  :  327, 2iL 

-  cognomento  Cancellarius  can.  s.  Mart. 

1209:  89,25.  1 155.33. 

-  Caseus  villanu«  in  Horgiheim  i2äai 

195.32. 

-  KeseW.  1299:  337. 25. 

-  Cippura  civ.  W.  com.  1218  —  1228: 

94,2.  10Ll;2i.  102.32.  105.11:2fi. 
li)6.  9.   Ebelinus  fr.  eins. 

-  Cippura  civ.  W.  cous.  mag.  civ.  I24t> 

—1284:  150.41.  152.19.  153.35.  154. 
lü.  155. 19.  157,  25.  162, 20.  168  ». 
175.33;  38.  194, 311  ff.  199,30  ff.  203. 
iL  205,  14.  206,  1.  207. 27.  22103. 
239.8.  272. 2a  ff.  400. 32.  1 284, 33. 

-  Cypuri  scult»  in  Nunnennionater  1261. 

197.Mff. 

-  de  Kircheim,  über,  1198:  82.20. 

-  de  Oongernheim  mil.  Oppenheim.  1265: 

215,3. 

-  Cornmarckit  W.  1297  :  311.37. 

-  Crouhel  W.  1241:  141.20. 

-  de  Crulde.  can.  m.  e.  W.  1209:  89. 2U. 

-  Crutburgedor  mil.  W.  1229:  10JL2Q. 

-  Krataack  mil.W.  1236—1246:  131. 19. 

134. 16.  14L20J21L  150, 39. 

-  f.  DavidiB  civ.W.  1196:  80. 12  ff. 

-  Dyno  civ.  W.  1300:  340, 18  ff. 

-  Pirolfi  civ.  W.  cons.  1279—1300  :  250. 

42.  265.2  ff.  315.  27.  318.  ß  ff.  318.27. 
324^40  ff.  344,  .ii. 

-  de  Düna  prep.  m.  e.  W.  1298:  319. 

uff.  321.  latt  : 


lleinricus. 


430 


Heinricux  de  Eberbach  \V.  127»:  250,  iL 

—  de  Eche  1267:  221, 20. 

—  de  Emeringen,  Emeringer  W.  1196: 

80,  ÜL  t  98^  32*    Hcinricus  f.  eiu* 
98,  40. 

—  EmcrchoW.  J*W:  226. 36. 

—  de  Eppi  Insheim  mil.  124»:  149.  28  ff. 

üt  Peraonenj. 

—  de  Eppstein  1299:  330,  iL 

—  de  Falkenstein  1165:  00.  ä^L 

—  dt*,  de  Fine  eiv.  W.  w.*":  182,1h. 

—  de  Flonheim   clerien*  W.  noüiriun 

i3w>:  345,21  ff. 

—  nisor  dts.  de  Franken  vort  W.  1258:  183. 

2ü.  Hoinricu»  vieinus  raus  183,  28 

—  Freiidich  civ.W.  1236:  131.23. 

—  Frevil  eiv.  W.   /:WJ  —  J21&:  200.  39. 

303.  i:<. 

Fnchselin  civ.W.  /AM;  99.  32. 

—  f.  Oerhardi  min.  \V.  1209:  89,2ii. 

—  f.  Hororis  Gemodi  in  Hanenburdoz  eiw 

W.  J2!W;  321. 31  ff. 

—  dt*.  Geselleschaft  ror  W:  t  338,  L 

—  f.  Güele  iuniorisW.  1283:  257,10». 

—  dt*.  Grezingheim  eiv.  Oppenheim.  1265: 

215.  ^ 

—  de  HeidelbercW.  1254:  IBB.aa. 

—  Hellecrapho  eiv.  W.  1246—12*8:  151. 

1  •-  :m  245,  23.  28?).  34. 

—  de  Heppenheim  min.  W.  1197:  81.39.  ■ 

—  de  Heppenheim  1240:  HILL»  ff. 

—  Holheimer  civ.W.  1244:  147, 13  ff. 

—  Holtmunt  min.  W.  im:  82.  34. 

~  Holtmunt  eiv.  W.  cons.  1246—  1265: 
ISO.  41.  153.30,  154. 11.  15.'».  IB.  1:V7. 
2ä.  168.  3.  17f..  38.  1R3,  2.  208. 22. 
21L  Ii  32.  214. 21.  215.2.  400.  33. 

—  Holzappel  W.  1298:  317,32. 

—  f.  Humberti  eiv.  W.  1253:  15b.  1«>. 

—  indweretu«  =  Unbescheiden  eiv.  W. 

1259— 1361:  186,  2£L  202.  Iii. 

—  qui  dicitur  Jnronfl  can.  W.  115«:  02. 3.  j 

—  privignus  Tngcbrandi  min.  W.  1216:  \ 

1)2,32. 

—  Ingenbrand  12119  :  330.  5. 

—  Judei  eiv.  W.  1234  —  1249:  120.  42.  j 

127. 17.  153,37. 

—  iuxta  fontem  (civ.W.)  1272:  232. 22. 

—  de  Lichtenstein  mil.  1288:  2S3.3Q. 

—  Lechen  mil.  vor  1299:  j  325.  9. 

—  Longu»  f.  Richen  eiv.  W.  1238:  133.18.  | 


leinricua  inolendinariu»  f.  Luchurdu  W. 
1254-1261:  168,  IS  ff.  197, 42  ff. 

-  fr.,  de  Lumer8heim  ord.  fr.  predii-a- 

torum  1276:  245,  Li. 

-  Machtolf  eiv.  W.  1252:  157. 2H. 

-  Miles,  Militellufl  r.  Ritterchen. 

-  de  Mitra  1290:  294. 3L 

-  Molu8  1290:  294.  L 

-  Monetariua  confr.  s.  And.  1287:  28' ),  4u. 

-  de  Moro,   Mull>onnie  eiv.  W.  1229: 

10Ü.  HL 

-  de  Moro  can.  m.  c.  W.  12.37:  132,  iL 

-  dts.  Mfintzerc  1274:  235, 14. 

-  de  Oppenheim  m-ult.  1231:  112,29. 

-  de  Ort   riv.  W.  1221—122«:  99.  31. 

106.  9. 

-  de  Pedemesheiui  eiv.  W.  1257:  182,31. 

-  de  Pcffelncheim.  Peffelkeinier  eiv.  W. 

1234-1246:  127.  lj  IX.  133.8  151.2. 

-  de  Phetriisheim  1216:  93. 5. 

-  de  Randecken  elerieus  1260:  188,3. 
--  Hex  iura  tu*  pnrrochie  n.  Mngni  W. 

1261:  200,  6. 

-  f.  Rirheri  riv.  W.  1209:  89, SIL 

-  iunior  f.  Richeri  eiv.  W.  cons.  mag. 

riv.  1233  —  1265:  125,  41.  126,27  ff. 
127.  8.  131.  22.  133,  7j  12.  141.  '27. 
150.  40.  151,  2.L  152,1  ff.  152,  HL 
153. 34.  154.9.  155.  17.  157.24.  102. 
21L  107.40.  109.43.  175, 33;  38.  183, 
2j3£.  185, 25.  180.  U).  195.37.  202, 
2Il  203,  18.  204. 29.  207. 27.  215  2. 
400.  32.  f  242.  IL 

-  Richen   fr.  .faeobi    <iv.  W.  1263— 

1276:  -ML  1  ff.  211,  L.  212,  1  ff  224. 
12,  239.  8.  243.  35.  244.  Hl  245.  14: 
2i.  i  309,21. 

-  Ritterchen.  Milew,  Militelhi*  civ.W. 

cons.  / 196— 1227  :  79.  36.  82,  7.  84, 7. 
89,22.  92, 3iÜL  9_L  2.  99,  23i  3L 
101.2.  102,32.  105, 10. 

-  Küt'-n  In  n    IV    de    Otterburg  1270: 

230,  LL 

-  Rufu«  eiv.  W.    1234  —  1275:  120,  41. 

127.  IG.  131.  23.  155, 19.  157.20.  102. 
20.  l»a.  29.  168, 3.  195.  :t8.  205.  14. 
206.1.  211,31.  224. 13.  230,26.  239,8. 
239,  17  -  241,6. 

-  Rnfus  civ.W.  1299:  331.5. 

-  dt*.  Ruwe  scult,  1283  :  260. 29. 

-  de  Scharphenecken  mil.  1294 .  300. 1«  ff. 


440  Hoinricus  —  Herbrachtshnusen. 


Heinricas  Schit  civ.  W.  1255 :  17G.  2. 
-—  de  Sedibu«  can.  8.  And.  12^9 — 1227 : 
89. 24.  105,  23. 

—  dt«.  Selzere  riv.  W.  12m—  1269:  224, 

11L  226^33. 

—  f.  Selzerinne  civ.  W.  1253:  16<  >,  6. 

—  dt«,  de  Sygin  presbiter  1294.  MliL 

—  Span  civ.  W.  1260  -  126 J:  lt*5.  ;W. 

aor>.  u. 

—  Span  cantor  Nnh.  can.  ».  Pa.  1900: 

340.41. 

—  Spirensds  dts.  W.  1200  :  337.  40. 

—  Sporo,  civ.W.  1173:  70. 13. 

—  gener  Volperti  W.  1262:  203.  37. 

—  Wackerpil  min.  W.  im  -1218:  80.36. 

92.40.  9JJL 

—  Wakirpil  mil.W.  1241—1279:  HU,  LL 

185.  24.  195.  3JL  204.  2S.  20^  LL 
224.8.  229. 29.  232. 20.  233.33.  235. 
13.  251.22. 

—  Wa«ichoW.  1284  :  272.  7. 

—  Waaniut  W.  317.26. 

—  de  Wirzeburc  can.  m,  o.  W.  1197: 

8L3X 

—  de  Wisaa  prior  fr.  predicatoruin  W. 

J27W:  245. 16. 

—  db».  Wulleschirxele  1246  :  149.25 

—  gener  Zeizolfi  civ.W.  1266:  218.3. 
Heinzelmannus  Dyrolfi   civ.  W.  1276: 

243,30. 
Heio  min.  W.  1068:  47, 2L 
Heio  min.  W.  um:  ÜO.  38. 
Heizolf  min.  W.  im:  56,  Li. 
Heldecoph,  Eberhardus,  civ.  W.  1254: 

167. 28. 

Helfricus  de  Fphelnsheim  mil.  1208—1275: 
222, 29  ff.  242. 10.  ff. 

—  de  Sulza  mil.  1268:  222»  28  ff. 
Helisachar  cancellarioa  814:  7.  38. 
Hellecraphcn,  Hellecrapho,  Hellecrappo. 

—  Conradug  gencr  Heinrici  —  civ.  W. 

1246:  151. 1. 

—  Cnnzo  civ.W.  1234:  127.  2;  liL 

—  Heinricns  civ.  W.  1246—1288:  151,  1 : 

36.  245.23.  283.34.  Elizabet  ux.  cius 
1248:  151.37. 

—  Joh.  f.  Heinrici  IL  1246—1251:  151,1. 

155.21. 

—  Nicolaus  civ.  W.  ror  1298:  f  317. 2ü. 

—  Wernborns  f.  Heinrici  IL  1246— 1283: 

151. 1.  207. 12.  969  \u 


I  Hellecreppinne,  domina  1299:  323. 17. 

Hehnericus  abb.  Lauresham.  780:  5,  LL 
(  Helngerus  can.  m.  e.  W.  1208:  89.  3. 
Hclpericus,   Hilpericus  rex  Francorum 
t6.  LL  1 9. 33.  1 32. 32. 
:  Heltli.  Syfridns  dt«.,   mag.  W.  13f*>: 
344.36. 

Helwic  de  Lammensheini  min.  W.  MM: 
77,  IL. 

Helzeman  min.  W.  1068  :  47. 25. 
Holzo  capcllanus  W.  1106 :  50, 35. 
Hemma  maneipia  1016:  36.  8. 
Henche  W.  dioc.  wo?  kaum  Hagen  bei 
Lorsch,  wie  Baur  meint. 
prep.  Symon  1290:  295, 11L 
;  Henegen  wo?  ob  Hagen  bei  Kirchheim- 
Holanden. 
Symon  can.  in  — ,  prep.  conventu» 
ad  Ortum   b.  Marie  W.  1272: 
232. 19. 

'  Hennegau,  Hannonia  r.  Aveenea. 
'  Henscue«heim ,  Hentechugis-  r.  Hand- 
schuchsheiin. 
Henze  clericusW.  1016:  34,34.  35,23. 
Heppenheim,  Hepphenb.,  Heppinh.  an  der 
Wies  KA.  W.  275,  L  334.33. 

—  Heinricus  de,  min.  W.  1197:  81.  3!  i. 
i  —  Heinricu«  de  1246:  149, 9.  ff. 

'  Herbipolis  r.  Würzbnrg. 

i  Herboldus  prep.  s.  And.  1190:  70.  16. 

j  —  dec.  m.  c.  W.  1190  —  1194  :  77.  2.  78.37 

I  Herbordus,  Herebort,  Herbnrd,  Gerbodus. 

!  —  1173:  70. 10. 

!  —  funifexW.  1299  :  337.  44. 

—  textorW.  1299:  337. 

;  —  de  Altzeia  1283:  270. 24. 

—  f.  Benigne  de  Hasenvel  1297:  311. 3U. 
i  —  de  Laudenburg  preb.  m.  e.  W.  129Ö: 

307, 40. 

—  iuvenis  Raparius  civ.  W.  1234— 1388: 

127.2;  LL  1*0  49  157.  27.  202.  25. 
2*4,40. 

!  —  dtx.  Raspe  1283  :  266.28. 

;  —  Rhode  1299:  330.8. 

!  —  dts.  Rftber,  Rubere  civ.W.  125V— 1263: 

154.28.  207.27. 
I  —  Rufus  civ.W.  1269:  228,24. 
!  —  Winkelpost  civ.W.  1208—1234:  H9.iL 

127.2:  IS.   Gerhardu«  f.  eius. 
|  Herln-.iLhtshaneen,  Gerhrahtosbuson  bei 

Kastel  36. 2. 


Herburgis  —  Hezel. 


441 


Herburgis  relicta  Gudilmanni  civ.  W. 

1260:  193.  44  ff. 
Herchenbert  v.  Eckbert. 
Hercolo  de  Hocheim  1241:  140, 12. 
HcrdegenuB  fr.  Schonaug.  1283:  259. 15. 
Hergisheim,  Edilwin  de,  min.  W.  1190: 

TL  lß. 

Herlisbeim  r.  Herrnsheim. 
Hermannus,  Hereman,  Heriraan. 

—  ep.  Babenberg.  1074:  48, 25. 

—  ep.  Monasteriens.  1182—1190:  73. 12. 

7S.4.  JJL 

—  ep.  Wircebnrg.  1226:  103,  32. 

—  (de  Salza)  fr.  magister  domus  Theu- 

tonice  1236:  130. 16. 

—  abb.  Fuldens.  1165:  66.31.  68, 33. 

—  prep.  s.  Mauricii  Monafitcripnsis  1190: 

76,14, 

—  mag.  scol.  m.  e.  W.  1152—1161:  59. 
22.  62^2,  63,6:31»  64,20. 

—  mag.  acol.  b.  Mart.  1140:  5ti,  20. 

—  cant.  m.  e.  Mogont.  1182:  7^,15, 

—  cant.  Nuh.  1194— 1198  :  78. 39.  79. 30. 

80,  2iL  81,32.  82,211 

—  prior  Predicatorum  W.  1295:  309. 13. 

—  can.  de  Hagene  1173:  70,  3. 

—  can.  m.  e.  W.  1137- 1 14  /.  55.32.  57,  19. 

—  can.  s.  Pa.  1140:  57,4. 

—  II  marchio  de  Baden  1112  :  52,  33. 

—  V  marchio  de  Baden  1220— 1286:  97,2. 

118,  23.  119. 18.  120.42.  123. 10.  125. 
lütt.  130.  IG. 

—  com.  de  Arnsberc  1190:  76,  15, 

—  1106  :  51.9. 

—  min.  Lauresham.  1160:  63. 11, 

—  W.  1295:  307. 33.    Vroiuuth  ux.  eius. 

—  f.  AgnetisW.  1299:  338.5. 

—  de  Eashirahausen  min.  W.  /33g;  102, 21. 

—  de  Fleresheim  1246—1298:  149.  27. 

316,  22. 

—  de  Hamme  W.  1251:  155. 3. 

—  Muckelinns  mil.  1283:  266. 35. 

—  fr.  de  Otterburg  1248:  152.16, 

—  Rukhelinua  vor  1224: 199,  22.  1 106.3. 

Odilia  ux.  eiua, 
Heroldus  de  Djrmcstein  mil.  1255:  176. 1, 
Herolf  fiscalinus  W.  897:  17.27. 
Herrich  clericus  W.  1068  :  47. 22. 

—  min.  W.  1016:  37. 13. 

—  piscator  W.  1106  :  50,  II  (2  Personen). 
— ,  David,  min.  W.  1226:  102,  22. 

IL  Boos,  Urkondenbuch  d.  Stadt  Worms  L 


Herrlingen,  Horningen,  Horingen,  OA. 
Blaubeuren  w.  Ulm. 

Ulricus  de,  1156—1165:  61, 24.  66, 
34.  68,30» 
Herrnsheim,  Herliah.,  Herleah.,  Hernliszh. 

KA.  W.  195.12.  244. 18.  294.  SL 
Hersfeld,  Hereveld. 

abbates : 
1224:  100.  11. 
Ludwig  1226:  103, 34. 
Hertesperc  r.  Hirzberg. 
Hertingesberc  vielleicht  Himberg. 

E.  de,  7233:  123. 11. 
Hertrieb.,  Hertricus,   Hertherich,  Hert- 
derich. 

—  min.W.  1106—1110  :  50,38.  51.40. 

—  civ.  W.  1160:  62.30. 

—  civ.  W.  1252:  400,  28»  Gisela  ux.  sua. 
Hertwicue  r.  Hartwig. 

Hertwinus  f.Grezingi  civ.  W.  1251: 155,30. 
Hesse  min.W.  U90:  77, IL 
Hesso  marchio  de  Baden  1284:  273, 12. 
Heuchelheim,  Huchilheim,  HSchilheim, 
Hächilnh.  pf.  BA.  Landau  325, 35. 

—  Conradus  de.  1237: 132,  22  ff.  Dimarus 

fr.  ei  us. 

—  Gerhart  de,  min.W.  1068:  47,23» 

—  Simon  de.  1216:  93.4.  Joh.  f.  eins. 
Hezel,  Hezelo,  Hecilo,  Hecelo,  Hezzil, 

Heicel,  Heizel,  Hezelinus,  Hezzelinus. 
I  —  dec  W.  1016:  37, 5. 
j  —  dec.  s.  Mart.  wr  1284:  f272,  L 
1  —  cant  8.  Mart.  1239-1242:  138. 4.  139. 

2Q  ff.  143, 3.  1 163, 11  ff-  1 263, 3. 

—  cant.  8.  Mart.  1254—1283:  163. 18  ff. 

lfiä,  14.  205,39,  220,21  ff.  226,2  ff. 
242,  32 ff.  25L3Öff.  260,25  ff.  2Ülff. 
269, 41  ff.  22Qf.  1 271. 4L  t  292.  HL 
1 311. 30, 

—  cellerarius  8.  Mart.  1247:  151.  15. 

—  innior  subdiaconus  f.  sor.  Hezelonis 

cant  1254  :  164,  25  ff.  ±  242,  32» 
1 272.1. 

—  can.    s.    And.    1194  -1197  :    78  ,  41. 

81.36. 

—  can.  s.  Mart.  1209:  89, 24. 

—  can.  s.  Mart.  1259 :  185. 14. 

—  clericus  W.  1110:  51,3»»  (^Personen). 

—  clericus  W.  1190:  76.  20. 

—  1012:  32.  8. 

—  1106:  51.8. 

3ü 


442  Hezel  — 

Hezel  min.  W.  HoO—1110:  50.  37.  .r)l,38. 

—  min.  W.  1139-1141:  56,12122.  57,  5; 

25.    Lutphridns  fr.  eius. 

—  min.  W.   UM— 116t:  62,  7.    63.  37. 

G4j.1JL 

—  min.  W.  1101-1173:  63,  39.  G4  27  69, 

Iii-   Johannes  fr.  eius. 
civ.  W.    /->*J  •  101.  25.     Conradus  f. 
eins. 

—  W.  ji'.'W;  337.  9. 

—  strviens  lüft-J:  30.  31. 

—  Alhiis  min.  W.  UU4—1210-.  78,  4  t.  70, 

3L  82.31.  H',,  10.  93.  1.  " 
Hiuelo,  .In*  In  presbiter  707 — "To:  3,41.  i .  ■">. 
Hildbertus       Wilienheim  min.  I.aurcs- 

hamens.  //t*/;  62,  33. 
HiliU'boMiiü,  Hildibaldua  rp.  W.  cancel- 

lanus  U7:t-us:,:  i>7 — 211. 

—  min.  W.  TL  LL 
Hildebrandus,  Hildelmint. 

—  eapellanua  preb,  H.  de  Wi Iburg  1232: 

115.42. 

—  piscatorW.  iu>f>;  f)0.  lü, 
Hildeburgis  ux.  Conr.  Bunonis  civ.  W. 

7209:  aaß  tf. 

—  ux.  Hicheri  civ.  W.  1202:  203,22. 

—  ux.  lierhardi  Smuzel  mil .  filia  Eber- 

hardi  de  Crophesberg  12*3:  255,  39.  ff. 

—  civ.  W.  ;jyfl.-  320,  3. 
HUdegnrdis,  Hiltegardi«  abbatissa  con- 

ventus  de  Orto  s.  Mario  W.  1200— 

1290:  216.28  ff.  232, 21.  2il2  f. 
Hildegornns .  Hildig..  Hiltdig.  f.  Bloae 

4,  Uli  21  ff. 
Hilderirus  de  Be*in«heiui  min.  Lanres- 

bam.  lioo:  62. 34. 
Hillinus  archiep.  Treveren*.  ll.Vi:  Gl. 39. 
Hilpericua  r.  Helpericus. 
Hiltuuimis,  Hiltdnuinus  771 :  i,  Ii);  31L 
Himmel  kröne  »■.  Hocbheim. 
Hvppel  civ.  \V.  /äas  ;  322,  21  ff. 
Hyppela  ux.  Conradi  Bfinonis  civ.  W. 

12U9:  338,22  ff. 
Hirmendrudis  nx.  Berhtolfido  Dirmenstein 

1210:  92,22  ff. 
Hirsebau,    Hirsaugens.,    Hirsoug.  OA. 

Calw  Ord.  s.  Benedict!  126,  2li  ff. 

127.1  ff.  Hbb.  Reinbodo  1231:  127,7. 
Hirzberg,  Herlesperc,  Hierzperch  littine 

iL.  Heidelberg  bei  SchricxJteim. 

—  Bertoldus  de,  can.  m.  e.  W.  1213:  91,  2, 


Hoenberg. 

I  Hirzberg,  Conradus  de,  lir,2—1198:  59.23. 
82,21. 

!  —  KberharduH  de,  can.  in.  c.  W.  1194 — 
1213:  78. 37.  80.  26.  81.  30.  8'..  19. 
HG,  36.  89. 2.  9L  L 
Ilisena  r.  Eisbach. 

Hitherins  (— Lnthcm»!  cancollarius  7n* : 
j  «LSiL 

j  Hlothariua  r.  Lothar, 
i  Hludovvicuo  r.  Ludewicu*. 
!  Hockeman,  Conradus  J;W. :  329. 4G. 
Hocken  heim,  Hocgenh.  süir.  Heidelberg. 

—  Eberhard ns,  f.  pincerne  de  — ,  min. 

\V.  im:  82.  29. 
Höchberg.  Hnhperch  Jtui-ne  nu:  Wald- 
Ii  rch  im  Brcixgmt. 

marebio:  Heinricus  1284:  273,  13. 
Hocbheim,  Hohcheim,  Hocheim,  Hoicheim, 
Hochein.  Hochem,  Hockeim  KA.W. 
47, 13.  58,31.  1.->T>,4.  206.  37.  227.5  ff. 
244,11  0".  249,33.  200,131211  257, 
14.  261, 22  ff.  33JL  IL  335, 4. 
Flurnamen:    Handal,  Hanenda). 
Hanind.  227.  9.  311.2  ).  334. 2. 
335.  8.  iuxta  ripam  331,  2. 
ecclesia  57, 13.  58,  lü. 
incluse  apud  ecclesiam  244, 32  ff. 
Gertrudis  inclusa  1270  :  244, 42. 
jirioriosa  et  conventus  doniinaruin 
de  Celi  coroua  nput  villam  — , 
ord.   fr.   Predicatorum ;  mona- 
8t(!rinm    in  Himinelcrone  2G8. 
21  ff.  269, 23  ff.  27G,  9.  290.  26. 
308, 25  ff.  315,3Üff.  327— 332. 
Altäre:  32Ö  ff. 

proenrator:  fr.  Conradus  12&3:  2<>8. 
26.  ff. 

—  ArnolduR  de,  civ.  W.  1270:  245. 23. 
~  Bernoldus  de,  mil.  ror  1270:  t  243, 42. 

Altrudis  filia  eins. 

—  Karolus  de,  1241:  140. 26  ff.  Ernol- 

dus  fr.  eius  140.  24. 

—  David  de,  civ.  W.  M8:  89.  9. 

—  Hercolo  de,  1241:  140,12. 

—  vidua  Hngonis  de,  I20i):  227, 6. 

—  Johannes  de,  mil.  1270:  24ü.2iL 

—  Johannes  de,  I29i>:  330.  HL 

I  —  Ludowicus  de,  1270:  241.20  ff. 

—  vidua  Reinbodonis  de,  1209:  221.  '». 
Hoderburch  r.  Otterberg. 
Hoenberg  r.  Hohenberg. 


Hofheim  —  Howere. 


113 


Hofheini,  Hoveheim  KA.  Bemlieim  3_i  UL 

iL  KL  58,35-  270.2  ff. 
-  Hartunc  de,  inin.  W.  1190:  77.  21. 
Hohenberg,  Hoenberg  Ruine  fori  Dettingen 

ö.  Rottueil. 

coniites: 

Albertus  1273—1284:  231.33.  273,15. 
Burgardua  fr.  suua  1284:  273,  liL 
Hohen  bcrt  i'ielleic/U  verschrieben  für  Hohen- 
berg. 

com.  de,  1278:  248, 37. 
Hohenburg,   Homberg,  niarchiones  de: 
(Bertholdua)  1251:  157,  UL 
(Otto)  1242:  143, 2iL 
Holienocken,  Houeg,  Honeegen  Ruine 
und  Dorf  sie.  Kaiserslautern. 

—  Demudis  de,  civ.  W.  1251—1253:  156, 

2Ü  ff.  158.  9. 

—  iL  de,  maritua  eius  civ.  W.  mr  1253: 

397,  21  ff.  398, 2.  ff.  flöS.Ü, 

—  Syfridui  de.  1260:  192,  Hl 
Hohenfels,  Hohen vels.  Hohinfels,  Hoen- 

vels,  Honvels,  HoinveU  Ruine  am 
Dannenberg, 

—  Nagil  de,  mil.  1255:  175,  ü. 

—  Philippus  de,  imperial«  aule  cume- 

rarius,  1236—1200:  130, 21.  1 13.  27. 
148, 35  ff.  liUf.  192,2-193,25.  382, 
iüff.  383.11. 

—  Philippus  et  Theodericus  de.  fratreg, 

1273:  23-1. 35. 
Huhenhart,  Hohinhart  Ruine  Wies- 
lodi,  Baden. 
Conrad us  de,  über,  1127—1160: 
55,12.  (33,8. 
Hohenlohe,  Hohenloch,  Hoenloch,  Hohin- 
loch,  Hohinlon  Rnitie  tc.  Nürnberg. 
Conrad  de,  com.  Romaniolc  1232— 

1236:  117,6;  35-  130.  19. 
Crafto  de.  1234:  273,  LL 
Godfridus  de,  com.  Komamole  1232 
—1242:  118,21  130,  HL  143,211 
(iodfridus  de,  1284:  273.  IL 
Philippud  de,  senior  1287:  281.  29. 
Sytridus  de,  1232:  117,  G;  m 
Thcodoricus  de.  1287:  281. 22. 
Hohen-Sülzen,  Sulza,  Sulzen,  Horsultzen 
KA.  W.  47,  13.  58,  Iii  «H.  90.  42. 
133.  4. 

Holderbaum,  -boum.  -bawm,  -b'">u.  Hol- 
derbaumer. 


Holderbaum  ..civ.  VV.  1264  :  211.33. 

—  Conradus,  civ.  \V.  cons.  1276—1292: 

245.  22.  250.  ff.  2(35, 2ti  ff  293.32; 
3i)  ff.  204,12  ff.  1 295, 3j.  Margaret, 
ux.  eiua  1290  :  294, 33.  .loh.  f.  eorum. 

—  Conradus,  civ.  W.  1299:  330,  22. 

—  Johannes  f.  Conradi,  civ.  W.  1292— 

1299  :  295, 33  ff.  üiLLÜÜ  ff.  Mechilt 
ux.  eius  1299:  335,31»  ff. 
Holheimer,  Heinricuü,  civ.  \V.  1244:  147 
Iii  ff. 

Holttnund,  -urant,  Bertholdua,  can.  s. 
And.  1227:  105.  24. 
I  —  lleilmannus,  civ.  \V.  cons.  1208—1300: 
318,  Ü.  ff.  344.  ±L 

—  Heiuricus,  min.  W.  1198:  82,  31. 

—  HeinricuB,  cons.  W.  1246  —  1265:  150, 

iL  153. 36.  154.  11.  155. 18.  157.  25. 
108.  3.  175, 38.  183.  2.  203.  22.  211, 
ii  32.  214.21.  215.2.  400,  33.  Wern- 
herus  f.  eius  1265  —  1288:  214.  21. 
285,  ä. 

—  Wernherus.  dec.  s.  And.  1283  :  202, 44  ff- 
Holtswanc,  Hauwardus  de,  1233:  123. 12, 
Holzappel,  Hoinricus  VV.  1298:  317.  39. 
Homberg  i\  Hohenburg. 

Honccgen,  Honeg  r.  Hohenecken. 
Honorius  III  papa  1225-1226:  101,  311  ff. 
102,  3ß  ff. 

Hoppenheim,  Hoppinh.,  Hoppcnhiem  v. 

Oppenheim. 
Horugaheim  r.  Horchheim. 
Horbach  r.  Hornbach. 
Horchheim,    Horugaheim,  Homgeheim, 

Horcgeh.,  Horgeh..  Horch.,  Horgih., 

Horgeheym  KA.  W.  15,111  ff.  IL  Ii  ff. 

19,3a.  58,33.  270, 2lL  308,  28  ff. 
pleb. : 

Rudolf  us  1231:  126, 3L  127.12. 

scult. : 
Didericus  1272:  232,  21. 
Eberhard  us  1260:  195,  39. 

villani: 

Berenwelf,   Heinricus  Cascus  et 
Jacobus  1260:  195r  39. 
Hornbach,  Horbach  KA.  Heppenheim  oder 
pf.  RA.  Zweibrücken. 

Johannes  sacerdos  de  1190:  77, 12. 
Horningen,  Horingen  r.  Herrlingen. 
Horsultzen  r.  Hohen-Sülzen. 
Howere,  Conradus  f.,  W.  1241:  139, 32. 


444 


Hraclolt  —  Jacob  us. 


Hnidolt  mancipium  826:  8,  3JL 
Hruotfridus  767:  3,  4£L 
Hu.  1026-1040:  368, 34  ff. 
Hugo,  Huc  presp.  cardinalis  tit.  8.  Sabine 
1256:  181.  2. 

—  prep.  8.  Mart.  1068:  47,  20. 

—  com.  de  Werdenberg  1273:  23*.  33. 

—  min.  W.  1110:  51,38. 

—  de  AlbcBbeim  sacerdos  1190:  77, 12. 

—  de  Alisacinse  820:  8, 12. 

—  de  Bockenheim  civ.  W.  1256:  176. 2. 

—  de  Brikbhusen,  liber,  1174:  70,22. 

—  dts.  Cippclinus  civ.  W.  1261:  202, 20. 

—  de  Guntheim,  min.  W.  1190:  77,  18, 

—  de  Hocheim  vor  1269:  1 227,  fi. 

—  Johannes  dte.,  civ.  W.  1296:  311.  24. 

—  f.  sororis  Billungi  de  Mergestat  1298: 

315. 38  ff. 

—  de  Pefflincheira  min.  W.  1227:  105,  28. 

—  dts.  Rockenhnaer  1296:  311.17  ff. 

—  de  Starkenberg,  mil.  1267—1278  :  221, 
2iL  236. 1  ff.  248,32. 

—  de  Wezzenloch  W.  1080:  49,29. 

—  de  Wormatia  min.  W.  1196—1199:  79^ 

2L  84,5. 
Huinfrid  v.  Hunfrid. 

Humbertas,  Hunibertus,  Hunbrath,  Hun- 
pertus. 

—  archiep.  Coloniens.  627:  L5. 

—  fr.  Gumberti  1025-1044  :  45, 32. 

—  min.  W.  1216:  92,38. 

—  civ.W.  1198—1217:  83, 15  ff. 

—  W.  1241:  139,  L  140,  19.  Gerbardus 

f.  eius. 

—  Heinricus  f.,  civ.  \V.  1253:  158,  JJL 
Hummel,  Diro,  1299:  329, 42. 
Huoincreshuson  in  pago  Hassia  vielleicht 

Hommershausen  Kr.  Frankenberg  tL 
Marburg  36,4. 
Hunfrid,  Hunfrit,  Huinfrid. 

—  1025  ff.:  365. 17. 

—  min.  W.  1016:  37,  lü- 

—  de  Falkenstein  1165:  66,30. 

—  de  Munster  clericus  W.  1190:  77, 12. 
Husen,  Husun  r.  Kirschgartshausen. 

—  ».  Neckarhausen. 

—  =  Hausen,  tcelches?  207,  lü. 

—  Waltherus  de,  liber,  1140—1173:  56, 

2L  61.24.  62. 10.  66.35.  68,36.  70.6. 
Fridericus  f.  eiuy  im:  TU,  L 


L  J.  Y. 

Jacobu«  ep.  Metensis  1254:  165,  22. 

-  cant.  m.  e.  W.  1253  :  162, 17.  f  253,28. 

-  can.  m.  e.  W.  1208:  «9.  3. 

-  can.  8.  Mart.W.  1267:  221,  34, 

-  domus  militie  templi  1285{?):  274. 4. 

-  presbiter   montis   Haselach  1286: 

275. 34.  Jacobu«  camerarius  275.  33. 

-  fr.  Sconaug.  camerarius  1283  :  25B,  15. 

-  1283:  266.  31. 

1283:  270,4.   Jutta  filia  eius. 

-  mil.  mag.  civ.  W.  1254—1283:  167,40. 

169.42.  269,  IL 

-  civ.W.  gener Wikelroanni  1276:  245, 

31  ff.   Gertrudis  ux.  sua. 

-  cerdo  W.  1278:  249.6. 

-  carpentarius  W.  1299:  337^  25. 

-  de  Alzeia   cau.   m.  e.  W.   1281 : 

254,41. 

-  dt«.  Rapa  de  Alzeia  1246:  148,  4Ü  ff. 

Jacobu«  f.  eius  149. 26. 

-  Benedicti  preb.  a.  Mari  1297:  311,38. 

-  f.  Berzonis  dicti  Stecchosela   1283 : 

262.5. 

-  de  Biscovisheim  1190:  77. 19. 

-  de  Budensheiin  1298:  316,  27. 

-  dta.  Reiser  civ.  W.  1261—1283:  202. 

2U.  250,26.  261.41. 

-  fr.  Conradi  civ.  W.  1199  :  84, 7. 

-  de  Dagisbeim  1246:  149. 26. 

-  DineW.  1299:  331.21. 

-  Eberzonis  .cons.  W.  1285(/)  —  1298: 

274.6.  293,9.  315.28. 

-  Engelmann  civ.W.  1292—1299:  296.5. 

3U8.  Iii.  311,33.  331.36. 

-  de  Flerabeim  1298:  31*2,28. 

-  dts.  in  Foro  W.  vor  1290:  t  293,  4. 

-  dt«.  Hasenvel  1297:  1 311,  23. 

-  dts.  Heidelberger  1295:  308.9. 

-  f.  sororis  Hezelonis  cant.  s.  Mart. 

1283:  270. 1Ü  ff. 

-  villanus  in  Horgiheim  1260:  195.  4U. 

-  de  Lapide,  mil.  1253—1260:  162. 18. 

175,31131  182,42.  192,4  ff. 

-  de  Litwilre  mil.  in  Oppenheim  1254: 

170.1. 

-  MachariusW.  vor  1299:  t 325,  3- 

-  Macholfi  mag.  W.  1300:  344,35 

-  f.  Marcgravii  civ.  W.  1246:  15^  2. 

1202,13.  1206,2.  1 250. 31.  1 252, 8. 


Jacobus  —  Johannes. 


445 


Jacobus  Margravii  civ.  W.  {283  —  1299: 
271, 7.  337.20. 

—  de  Mergcstat  vor  1297:  1 312. 3. 

—  ante  Monetam  min.  W.  1196:  79.  36.  I 

80.34. 

—  Richen  dts.  Rex  civ.  W.  124»:  154, 13-  i 

—  Richen  civ.  W.  fr.  Schonaug.  1251:  I 

IM,  32  ff.   i  201=  4  j.   t  208.  41  ff. 
1 212, 1  ff. 

—  Richen  f.  eius  1251—1264:  155,5.  2lM. 

45. ff.  209,1  ff.  2J2,lÜff. 

—  dt*.  Rode  can.  m.  e.  W.  1289:  21)1.  35.  ; 

—  Rufus,  civ.  W.  1275:  239. 27  ff. 

—  de  Rupcrtsburch  can.  s.  Mart.  1299: 

323.  Ü  ff. 

—  Volxo  1283:  266. 31. 

—  Wlpecule,  civ.  W.  1293:  298,  lü  ff. 

—  f.  Zeizolfi  civ.  W.  1298:  315. 30. 
Jaelo  r.  Hiaelo. 

Ibersheim,  Ibernsb.  KA.  W.  69,  35.  ff. 
Ida  ux.  Sygelonis  de  Wattenheim  mil. 

1289  :  292. 2. 
Jerusalem  v.  Deutschland,  Fridericus  II. 
Ilias  min.W.  1196:  80,14. 
Ilvesheim.  Ulvesheim  bad.  BA.  Mann- 

Itrim  6,  2L 
Imber,  Ymber,  ambetiuan,  min.  W.  1196: 

80.16. 

—  W.  1274-1283:  235. 35.  262, 22. 
Imbernus  oder  Inibernus  min.  W.  1194— 

1198:  78,  44.  82, 33. 
Imma  mancipia  1016:  36,  iL 
Immesheim,  Imesheim,  im  Zdlalhal  pf\ 

BA.  Frankmthal. 
Conradus  de,  1299:  330. 2. 
Immo  ep.  Aritinns  1036 ff.:  342  ff.  355  f. 

360,31  ff.  365.  35  ff. 
Indiscretus  =  Unbescheiden,  Ueinricus  ! 

civ.  W.  1259—1268:  186, 2Ü.  202, 1IL  j 
Ingebrandus,  Ingebrant,  Ingenbrand. 

—  min.  W.  1196—1216:  80,  15.  84,6.  «6, 

32.  89,20.  92,32j3L 

—  mil.  Magunt.  1254:  169.41. 

—  vor  1269:  t 226.  36.   Uuda  ux.  sua. 
— ,  Heinricus.  1299:  330,5. 
Ingelheim,  Engilinh.  KA.  Bingen  9,  HL 
Ingram  de  Uenscuesheim  min.  Laures- 

ham.  1160:  62.35. 
Inibernus  r.  Imbernus. 
Innocentius,  Innocenz  III  papa  1198—1215: 

82.12. 83. 28 ff.  &r>.  lütt.  86.16;  18.  92.5. 


Innocentius  IV  papa  1245—1262:  147.38. 
148. 1.  15L2äff.  152^24  ff.  155, 37. 
157. 35  ff- 

Johannes  presbiter  cardinalis  tituli  s. 
Stephani  in  Celio  montc  1192  :  77.35. 
presb.  card.  s.  Laurentii  in  Lucina 

1256:  181.  L 
diaconus  card.  s.  Nicholai  in  carcere 

Tulliano  1256:  181,  2. 
I  archiep.  Treverens.  V208  :  87, 37. 
abb.  Otterbergens.  1270:  230,  Iii. 
abb.  Schonaug.  1290:  293. 28. 
prep.  s.  Pa.  1068:  47,12, 
dec.  m.  e.  W.  1247—  1250:  151. 22. 

154,11 
dec.  Nuh.  i;»7.  105,  2L 
dec  s.  Pa.  1274  -  1284:   235,22  ff. 

271,1a  ff. 
dec.  1295:  308,  2. 

can.  s.  And.  1140—1141:  57. 22.  58,  L 
12.  59,  LL 

can.  ro.  e.  W.  mag.  1233:  124.21. 
can.  s.  Mart.  1140—1141:  57. 23.  58, 
2iL  59. 12. 

vicarius   altaris   s.  Bartholomei  in 
ecclesia  s.  Mart.  1258:  183,  IG  ff. 
com.  de  Avesnis  1299:  324,21. 
1173  :  70,9, 

min.W.  1152-1174:  59, 25.  62,15_;^, 
63,32.  64,21.  69, 2Z.  70,23. 
min.  W.  1190:  77, 17. 
civ.W.  1160:  62,32. 
cons.  W.  1224—1226:  10L  2Ü.  102, 23. 
aurigaW.  1266:  218,32  0% 
lapicida,  mag.,  W.  1299—1300  :  325,6. 
344.36. 
1251:  155.31. 

Amella  civ.W.  1251:  155,22. 
Amella  fr.  Sconaug.  1283:  259, 15. 
Blencheln  W.  1283:  262.  23. 
f.  Heinrici  Brfinac,  clericus  W.  1267: 
222.  G  ff. 

Camerarii  mil.  1297—1299  :  311,  36- 
327.22. 

Camerarius  clericus  1299  :  327,21». 
Camerarius  miL  1299  :  327.  -ül. 
de  Capella  can.  s.  Mart.  1209  :  89. 25. 
Cipelin  civ.  W.  1264:  211.32. 
dts.  Crenzelinus  can.  s.  Pa.  1285— 
1296:  275,4.  311.22. 
dts.  Piemari  civ.  W.  1251:  155, 21. 


446  Johanne*.  —  Jude. 


Johannes  Diniari  uv.  W.  1268:  224.  14. 

—  Drukindi  civ.  W.  1300:  341,  L 

—  de  Durenkein  niil.W.  /255:  175, 27. 

—  Engelaian  civ.  W.  1295:  308, IS. 

—  pincerna  de  Ertpach  1273:  234.30. 

—  de  Flandria  adv.  curie  W.  1291—1295: 

295. 2iL  307.  18. 

—  de  Friesenheini  niil.  12U7—1300:  311, 

üü.  331,12.  314,32. 

—  Fuchselin,  Vuhaelin,  Yulpccula  civ. 

W.  1234—1262:  127,  U  1«.  153, 35. 
157,  28.  165»,  6.  175,  33.  104,  311  ff. 
205.  15  ff. 

—  under  Gadenien  civ.  W.  1229 :  lOo.  24. 

—  Gausche  12V9:  330,  L 

—  Oruzzerc  W.  1298  :  317,  IL 

—  f.  Hedewigis  vidueW.  1294  :  300,  14. 

—  Hellecrapho  civ.  W.  1246—  1251:  151,1. 

155. 2L 

—  de  Hocheim  niil.  1276:  245,  20- 
-  de  Hocheiui  1299:  'do0>  12. 

—  Holderbaumer  civ.  W.  1292— 1299:  Mb, 

33.  335, 30. 

—  de  Hörbuch  eacerdos  1190  :  77,  LL 

—  de  Huchilheim,  fr.  Simonü,  1216: 

Ü3,  4. 

—  dt«.  Hug,  civ.  W.  1296:  311,24. 

—  de  Likthensthein  1269:  226. 34. 

—  Longus  civ.  W.  1296:  306,31. 

—  Loshart  W.  1279:  251,  L 

—  dts.  Materie  civ.  W.  tw  1286  :  274, 38. 

—  f.  Meithildis  1271:  231,30. 

—  de  Meti  vicedotninus  1267:  221. 24. 

—  de  Meti  niil.  vor  1294:  ±306,12.  Joh. 

£  eiuH,  amiiger. 

—  de  Moro  can.  in.  c.  W.  1281:  25-1,12. 

—  dts.  Nazco  W.  1299:  337,  üL 

—  uput  Novain  portam  niil.  W. 

224.  a. 

—  dts.  Paulin  civ.  W.  ;^7.  314.42  fi'. 

—  de  Peterensheini  niil.  W.  1268.  224. 11. 

—  Phil  civ.  W.  1299  :  337,22. 

—  de  Randecken  niil.  1281  —  1287:  252^  j 

22.  281,  35.  ff.  283, 2  ff. 

—  de  Richenbuch  can.  in.  e.  W.  1281:  I 

254,31 

—  de  Richenbach  can.  w.  Pa.  1209:      22.  I 

—  Richeri  civ.  W.  1249—1252:  153, 37. 

155, 20.  157. 28. 

—  Rufus  civ.  W.  1262:  204,  iL 

—  Russebacke  civ.  W.  72M;  273,3J)tf.  | 


Johannes  Schygeler  W.  J2ö9.  337, 2iL 

—  Syfridi  preb.  m.  e.  W.  1295:  308,  LL 

—  d«  ITinnriiftim  prt»h-  h.  Murti  f»<7:  31 1.32- 

—  deVirdSnaW.  1299:  337.  2L 

—  de  Wattenheini  niil.  1261  —  1269:  200. 

Hilf.  224,2.  225, M ff- 

—  f.  Wernheri  macellarii  W.  1299:  336. 

12.  337. 17. 

—  de  Winterbach  can.  s.  Mart.  1287: 

276.  32  ff. 

—  de  Winswilre  min.  77.  15. 

—  de  Wizenburg  dec  ni.  e.  W.  13kx>: 

331).  18.  ff. 

—  de  Wizzenburg  can.  in.  e.  W.  12dl: 

254.40. 

—  dt«.  Wulleschirzele  1246:  149.  Zä. 

—  f.  Zeizolfi  civ.W.  1298:  315,  30. 

—  f.  Heinrici  Zippure  civ.  W.  1288:  2t>4. 

32  ff. 

Jordnnus  scol.  s.  Mart.  1247:  151.  Iii. 
Irmdrudis  ux.  Joh.  de  Wattenheim  tuil. 

1269:  226,  1  ff. 
Irniengardis  nx.  Henuanni  nuivcliionix 

de  Baden  1233:  125, 15. 
Irsuti  comites,  Raugrufen: 

Conradus  1208:  »7,  40. 
Conrndua  1246:  150. 13. 
Conradus  1260:  PJ3, 2ä. 
Eberhardus,  ep.  W.  r.  Eberhardus 

etW.  episcopi. 
Eberhardus,  can.  W.  1285(t):  274,  L 
Heinricus  224J:  150,  12. 
Heinricus  de  Nova-Beinborg  1283: 

266, 26. 
Rupertua  1246:  150, 1  ff. 
Rupertus  iī:  207, 23.  Eberhar- 
dus ep.  W.  fr.  suua. 
doinicellus/2«3.  266.  35. 
Ysac,  Arnoldus,  civ.  \V.  1179:  71, 32. 
Isen,  flurucn  131.  IM. 
Isenade  r.  Eisbach. 

Isenbardus  abb.  Uzzerstal  1233:  125.  35. 

Iso  fiscalinns  897:  17,2b. 

Italici  128,  2L 

Italien  134.11.  157, 5. 

Judda  r.  Jutta. 

Jude,  Judeus,  Judei. 

—  Bouifant,  civ.W.  1254:  163. 40. 

—  Euibricho,  civ.  W.  1197-1198:  8L1L 

82,3i. 

—  Emcrcho,  civ.W.  1234:  126, 42.  127,  iL 


Jude  —  Landolfu*. 


447 


Jude,  GerlacuR,  civ.  W.  1252:  157, 27. 

—  Heihuannuä,  civ.  con».  mag.  civ.  W. 

1283  —  1300  :  265,26.  ff.  275,31.  283, 

33.  291.37.  204.  Iii  ff.  309.  14.  31.'.,  \ 
2ü  322,  IL  325. 20;  3L  340,41.  344. 

34.  Alheidis  ux.  eins  1290:  294, 28. 

—  Heinricus,  civ.  \V.  1234-1249:  126,42. 

127,  LL  153, 37.  Emercho  fr.  eius.  ! 
.ludei  4H,i&  52,35.  ff.  65,40.  90,31.  102, 

Ii  ff.  103,2  ff.  171,  19.  176.  36  ff.  227. 

31  ff.  206,2  ff.  267, 2fi  ff.  276,13«.  , 

302.  Iii  ff.  304,32«*   305,  Ii  ff.  305. 

23  ff.  322,  3JL  338,411 
.Instingen,  Justingin  OA.  Mümingen  tr.  ; 

Ulm. 

Anseintos  de,  marscbalcu*,  1220: 
9LML 

Juatinianus  imperator  1 68,  L 
Jutta,  Judda,  Jutha. 

—  abbatisaa   in  Nonncnmumster  1265: 

214, 1  ff. 

—  sor.  Conradi  de  Arboro  rosarum  1260:  j 

216,  34.   Jutha  filia  eius. 

—  nx.  Sigelonis  de  Dandestat  mil.  1260:  \ 

195. 35, 

—  ux.  Davidis,  nata  Gerbodonis  de  Moro  j 

1275:  241.32. 

—  ux.  Emeringeris  1222:  98, 38.  ff. 

—  rclict«  Kb.  de  Erenberg  1281:  252, 28. 

—  ux.  Conradi  Gudclhcr  1290:  293,  12. 

—  filia  Jacobi  W.  1283  :  270,  4. 

—  ux.   Job.    de    Lihthensthein  1269: 

226, 3L 

—  nobilis  inatrona,  relicta  Wilhelini  mil.  . 

de  «andocken  1260—1269:  1SS.2  ff.  ! 
226, 30  ff.   Jutta  filia  eius. 

—  domina  de  Smidevelt  1224:  100, 25. ff. 

101, 8  ff. 

—  vidua  Wernheri,  filia  Adilheri  1241: 

140.1 
.Tutraha  r.  Euterbacb. 
Juxta  fontem,  Heinricus  1272:  232,  22. 

L. 

L.  r.  Lauibach. 
L.  r.  Landolfus. 

Labia,  Wernheru«,  can.  m.  e.  W.  1197:  i 
82,5. 

Lndenbnrg,  Lobedun-,  Loboton-,  Lobe-  j 
den-,  Lobden-,  Louten-,  Lawtcn-,  : 
Lnudcn-,  LoMenburch  am  Necluir  \ 


BA.  Mannheim  h  LL  6,  2  ff.  10,2. 
13,äff.  23,25  ff.  25,1  ff.  31,30.  4L 
IL  58, 35.  66, 9.  primi  muri  84,4. 

iuilites  et  cives:  266. 10  ff. 

officium  sculteti  236,  IL 

theloniura  236.12. 
Ladenburg,  Conradus  de,  cleriens,  tabellio 
curie  W.  1291 :  295.  24. 

—  Gottfridtw  de,  min.W.  1174:  70,  23. 

—  Herbordus  de,  preb.  in.  e.  W.  1295: 

307.  lü. 

—  Kegenboto  de,  min.  W.  1152—1160: 

59. 24.  tiä.  15i  30.  63, 8. 

—  Reinbodo  de,  pincern«,  mil.  W.  1233: 

125, 2iL 

—  Wernherus  de,  1298:  317, 39. 
Ladcnburger  Gau,  Lobedungovvo,  -gonue, 

L_8  ff.  5, 31  ff.  1A2  ff.  24,33  ff. 
com.  Poppo  1012  :  32,  5. 
Lahngau,  in  pago  Logenae  61.  41. 
L(ambacb),    Arnoldus  com.  de,  1035: 

359. 40. 

Lambsheim,  Lammensh.,  Lammes-,  Lam- 
mis-,  Lamdeahem.  pf.  BA.  Franken- 
au! 334, 2Ü  ff. 

in  vallo  que  dicitur  Vfiezgrube 

(jetzt  Fuchsbadi)  207.21. 
milites   et   univendtas    ville  — 
207,20. 

—  Franco  de,  mil.  1263:  207. 25. 

—  Hei  wie  de,  min.  W.  1190  :  77,  HL 

—  mag.  M.  de,  phisicus  W.  «.  XIII: 

386. 21  ff. 

Lamparter  aflwe  Itheininsel  bei  Lawjieri- 

Jteim  294, 20  ff. 
Lampertheim  KA.  Bendteim  47, 12.  58, 

LL32. 
h.  Lampertus  r.  Worms. 
Lampertus,  dominus,  officialis  enrie  W. 

1283  :  259. 13. 

—  de  Bacheim   can.   m.  e.  W.  1281: 

254.87. 
Lampo  W.  1275:  239,32. 
— ,  Venia  nepos,  1298:  317. 33. 
Landolfus  ep.  VV.  1234  —  1247:  127, 31  ff. 

129. 22.  130,32  ff.  131-137.  L41  ff. 

146.    M9.  1.  151.20.  389,18  ff.  890, 

lff.  399,  Iii  ff.  1 161.  Ii. 

—  dec.  m.  e.  W.  (—  ep.  W.)  1232—1234  : 

115.  39.  123. 19  ff.  124. 18.  125.23; 
OL  128,  Ii. 


Landolfus  —  Lidrichisheim. 


LandolfuB  cant.  m.  e.  W.  1227  10[k  19. 

—  Rapa  can.  m.  e  W.  1226 :  102. 30. 
Landskron,  Landscron  Ruine  bei  Oppen- 

heim. 

Gerhardus  de,  725«:  184.12. 
in  vico  Lane.  in  der  Wollgnssen  r.  Eber- 
bardns, Eberzo. 
Lantkescere,  Conradus  dts.,  mil.  W.  1274: 

235.  ia, 

Lantkcchcrn,   Klizabet  filia.  W.  1283:  ■ 
262.  25. 

Lanto,  Lanzo  min.  W.  1016:  31  LL 

—  servitor  897-904:  16.  8.  17.31.  20. 3. 
Lapidc  r.  Stein. 

Lateran  r.  Rom. 

Lanbwisen,  Loubwisen  r.  Worms  loca.  j 
Lanfen,  Lonfo  am  Neckar: 

Boppo  II,  com.  de,  1127:  54. 37  ff. 

Conradus  f.  eius  54, 31  ff. 
Boppo  III,  com.  de.  1152—1198:  ■ 

59,22.  62^13.  82,22. 
Boppo  IV.  com.  de,  1212  :  90,  35. 
Laumersheim,    LnmtTsheim    ö.  Grün- 
Ktadt. 

—  Sigelo  de.  mil.  1255:  175.  42. 

—  Heinricus  de,  ord.  fr.  Prcdicat.  \V. 

1276:  245. 18. 

—  Wernherus  dta.  1262:  203, 15_ 
Laudenburg  r.  Ladenburg. 
Laurcslminensis ,  Laurissensis ,  Lnurissa 

r.  Lorsch. 

Lautersheim ,  Luthershein,  Luttirsheim 
nie.  Grünstadt. 
Fridericus  de,  mil.  1287:  2SL35ff. 
283, 2  ff. 

Lechen,  Heinricus,  mil.  ror  1299:  1 325,9.  ; 

Margareta  de  Flanburnen  ux.  eius. 
Leibolf  fiscalinus  897:  17. 26. 
Leimen,  Leinhein  bü.  Heidelberg  34.12. 
Leiningen,  Liningun,  Liningen  Ruine 
stp.  Grünstadt. 

comitea  de: 
*.  XIII:  387, 26. 

Eberhardus  f.  Emichonis  H7S:  7t),  6. 
Emicho  1156—1173  :  61.23.  66. 34. 

68,35.  69,25.  70^  Ii. 
Emicho  1251—1261:  156  LL  1D.'3,24. 

200.24. 

Emicho  1273  —  1287:  234.34.  273. 

15.  277,16  ff.  282.  16  ff. 
Fridericua  1208:  87,40. 


Leiningen,  comitea  de: 

Fridericus  1246:  150, 11.  381.  3  ft. 

382,34  ff.  383,11  ff. 
Fridericus  7273— 1287  :  234. 35.  248. 

3L  273,  lä.  277,  15  ff.  2ül  ff. 
Fridericus  f.  eins  1284—1287:  278, 

15.  283, 12  ff. 
Uda  7256.  175, 40. 
Leiselheim,  Luzel-,  Luzil-,  Lussen-  KA. 
W.  58. 33.  80, 20.  91. 82.  244.  II  ff. 
scult.:  Conradus  dt«.  Geltere  1276: 
244, 2  ff.  245,22. 
Lengelin,  H.  dts.  civ.  W.  7255:  275.  6. 
Lengen,  domina  725«:  285,5. 
Lenis  verschrieben  für  Levis. 
Lenisius.  Sigelo  W.  ror  729».  323.  12. 

domina  Mechildis  us.  sna. 
Leodinensis  r.  Luttich. 
Leopold,   Liubolt,   Liupold .  Lupoid, 
Luppold. 

—  ep.  W.  1196-1213:  79, 24  ff  80.-85- 

86, 19.  88. 17.  9Q  f.  f '28.  L  ±  137. 
22  ff. 

—  prep.  m.  e.  \V.  1194:  78.  36. 

—  prep.  Niih.  1173-1190:  69. 22.  70.  1*. 

—  cus.  m.  c.W.  1184  :  74.4.  75.  9. 
— ,  liber,  f.  Wernharti,  7727.  05,12. 
Leriooph.  Didericus  1241:  140.  33. 
Levis  (266,  39  ßlschlich  Lenis) ,  Sigelo. 

civ.  W.  mag.  civ.  1283-1293:  266*32. 

298.  22. 
Lewenstein  r.  Löwenstein. 
Liba,  Libera  r.  Lieba. 
Lichtenstein,  Liechten-,  Lihsthensthein, 

Li them stein  Ruine  bei  Lamprecht  pf. 

RA.  Neustadt.   Gerhardus  de,  can. 

m.  e.  W.  1281-1289:  254.38.  286.  22. 

291.34. 

—  Heinricus   de,   mil.    72S8:  283.  30. 

Kunegundis  filia  eius. 

—  Johannes  de ,  7269:  226,  34.  Judda 

ux.  sua. 

—  Wilhelmus  de,  cus.  m.  e.  W.  1263— 

1264:  2p9,2L;  28.  212. 36.  213.  7. 
Lidrichisheim ,    Lidergisheim  Wüstung 
zwischen  Robenkeim  und  Worms  beim 
Nonnenbusch.  Littersheimer  Hof  47. 
13.  58,  Ui  32.  89. 6.  217. 11  ff. 
Flurnamen:  Szeftwir  217.12. 
flumen  Niesenacbe  217. 13. 


Lieb»  —  Longui. 


449 


Lieba,  Liba,  Lyba,  Lieben,  Libera. 

—  ux.  Conradi  Diemari,  civ.  W.  1290— 

1298:  294.37.  317. 29. 

—  ux.  L  Eberxonis  in  Tic©  Lane  civ.  W. 

1241:  138,35  0".  et  ux.  II  Conradi 
8changezj:ere  im —1274:  228, 2Q  ff. 
236. 29  ff. 

—  ux.  Engelmanni  civ.  W.  1SOO:  340, 3. 

—  sor.  Hezelonia  cant.  8.  Mart.  1283: 

270, 21  ff .  271,3. 
Liebe,  Volmams  f.,  min.  W.  1198:  82, 35, 
Liebenau,  Libenaw  in  der  Gemarkung 
Bochheim  bei  Worms. 
columbarium  292.84. 294.1. 295.35. 
sanctimoniales  de  ordine  Predica- 
torum  295,3a ff.  331,34.  840.4. 
Liebeza  v.  Lieba. 
Lihthenathein  v.  Lichtenatein. 
Limburg,  Limburg,  H.  dux  de,  1232: 
118.24, 

Limburg,  Limpurg,  Liraboreh  Ruine  bei 
Schwäbisch  Hall. 
Conradua  pinceroa  de,  1246:  148, 
82  ff. 

O.  de,  1266:  171.81. 
Lingulfua  771 :  4, 15j  3L 
Liningun,  Liningen  r.  Leiningen. 
Lipmarus  archiep.  Hammaburg.  1074: 
48,24. 

Lirerin,  Agnea  W.  1299  :  338.  .1  Hcil- 

nuinnua  f.  eius. 
Lysa  filia  Jacobi  dicti  in  Foro  1290: 

293. 1  ff. 
Lithematein  v.  Lichtenatein. 
Litwilre  v.  Lörzweiler. 
Liubolt,  Liupold  v.  Leopold. 
Liudolfna  cancellarius  986:  24. 13. 
Liudricus  784:  5. 18. 
Lintbrant  min.  W.  1018:  87, HL 
Liutdrat  832:  11,  4  ff. 
Liutfridna,  Lofrit,  Li&tfrid,  Liuf.,  Lut- 

pbridua,  Lutfrit 

—  dec.  s.  Pa.  1137  —  1141:  55.34.  57.4; 

21i  31  68. 18.  59.9. 

—  1106:  51.8. 

—  116$:  66.42. 

—  min.  W.  mm:  37, 10  f.  (2  Pertonen). 

—  min.  W.  1106:  50, 31  (2  Personen). 

—  min.  W.  U39—1141:        12j.  23.  57, 

5j  25. 

—  min.  W.  1196—1216: 80.35.  89.9.  92.40. 
H.  Boos,  Uritnndenbnch  d.  SUdfWom*  L 


Liutfridue  civ.  W.  1218—1334:  948.  126, 
4L  127. 16. 

—  piscatorW.  1106:  60. 18. 

—  in  platea  J  b.  Petri  civ.  W.  1209—1229: 

—  de  vico    l    89,28.  106,22. 

—  de  vi oo  Romanorum  civ.  W.  1209: 

—  Streif  can.  Nuh.  1227:  105.22. 

—  de  Weibeistat  1218:  93, 20  ff. 
Lintigerus  cancellariuB  970:  25.33. 
Liutwinus,  Lutwin  771:  4, 19;  39. 

—  piscator  W.  1106:  50,  IL 
Livland,  Livonia  166.9. 
Lobednngouue,  Lobedenburg  etc.  v.  Laden- 
burg. 

Lobegot,  Conradua,  W.  1299  :  323,  HL 
Lobenfeld  «0.  Heidelberg,  Kloster  ord.  s. 

Augustini. 
tabenveldenaea  99.  21. 
Lobio,  Simon  de,  can.  8.  Pa.  1293:  303, 

42  ff. 

Lochheim,  Locheim  Wüstung  bei  Heidel- 
berg 79. 26.  82. 16. 
Loddenburch  wahrscheinlich  verschrieben 
für  Lobdenburg  =  Ladenburg  390.5  ff. 
Lörzweiler,  Litwilre  KA.  Oppenheim. 

Jacobua  de,  mil.  in  Oppenh.  1264: 
170,  L 

LOwenatein,  Lewenatein  Ruine  bei  Nieder- 
moschel pf.  BA.  Kirchheun-Bolanden. 

—  Emercho  de,  mil.  1267—1286:  221, 25. 

274.5. 

—  Wernherua  de,  cua.  m.  e.  W.  1290: 

295.2. 

—  Wolframua  de,  mil.  1363—1367:  207, 

24.  221.25. 

—  Wolframua  de,  1367:  221,26. 
Logenach  wo  ?  47, 13.  58, 24. 
Logenae  r.  Lahngan. 
Loginafelt  wo? 

Conradua  aacerdoa  de,  1190  :  77.13. 
Lombardei  157.fi. 

Longua,  Gerbordo,  mil.  W.  1233:  125, 38. 

—  Gernodua,  civ,  W.  mag.  civ.  1220 — 

1334:  98. 26.  126.41.  127. 15. 

—  Godefridua,  civ.  W.  1264:  163. 27. 

—  Heinricus,  f.  Richen,  civ.  W.  1238: 

133.18. 

—  Johannea,  civ.  W.  1296:  806.31. 

—  Volso,  civ.  W.  fr.  Godefridi  1364: 

1G3. 27. 

31 


450 


Longuit  —  Ludewigu*. 


LoDgus,  Wernherus,  can.  s.  Pa.  1197: 
81,34. 

Lorsch,  LaureshamenB.,  LaurisBensis,  Lnu- 
reaB.,  Laurissa. 
ad  s.  Nazarium  mart.  monaateriura 

in  pago  Binensi.  ord.  a.  Bene- 

dicti  4^11  ff.  4,21;  28  ff.  5,2:flff. 

11.5.  14,3  ff.  24, 32  ff.  32,5  ff. 

38  f.  62,  IS  ff.  90,10.  ft.  99,26. 

:vm.  4, 

abbates: 
1036:  370. 27. 
Adalungus  832:  11.6. 
Conradua  1224-1226:9$,  26.  103.  ar>. 
Eigilbertus  858:  14, 3  ff. 
Gundelandus  771 :  4j  13. 
Heinricus  1160:  62, 23  ff.  63,9. 
Helmericus  780:  5,  LL 
R(eginbald)  1027  —  1032  (?):  360! 

32  ff. 

prep.: 
BudolfiiH  1160:  63,111 

ministe  rialea : 
Arnoldus  1160:  62.  34.  63. 10. 
Bertboldus  7/80:  62.  33. 
Burkardus  1160  :  62. 33. 
Conradus  1160:  62. 33. 
Craft  1160:  62. 34. 
OernodiiB  77«0:  62,33. 
Gisilherus  1160:  62, 34.  63,  LL 
Hartlieb  1160  :  62, 33. 
Heremannu«  1160:  63,  LL 
Hildbcrtus   de  Winenheim  1160: 

62,33. 

Hildericus   de    Besinsheiin  1160: 
62,34. 

Ingram   de  Henacuesheim  1160: 
62,3ü. 

Megingoz  7760:  63, 11. 

Bamungus  1160:  63,  LL 

Bumhardus  7760:  62,34. 

Swiggerna  7760:  CJLlfi.  ' 

Udalricus  1160:  63,10. 
Losenaph  mil.  W.  1257:  183,  L 
Loflhardns,  Loahart  W.  1269  :  226.  40. 

—  Johanne«  W.  1279:  23L  L 

—  Ludewicus  1279:  251.  L 

Lothar,  Hlotharius  I  Rom.  iinperator 
826—829:  8, 22  ff.  9,  24  ff. 

—  III  Bom.  imp.  1127-1137:  55, 15;  25. 
I.otharingie.  Friderieus  dux  1212:  90.35. 


Loubwisen  r.  Laubwiesen. 

Lonfo  v.  Laufen. 

Loutenburc  r.  Ladenburg. 

Luchardis  nx.  Conradi  molendinarii  12M: 

168. 15  ff. 
Lncilnbnrg  r.  Luxemburg. 
Ludewigua,  Hlodovvicua,  Hludouicus,  Lu- 

duuicus,  Lodewicus,  Lfidewicua,  Lo* 

doicu8. 

-  abb.  Hersfeld.  1226:  103.34. 

-  scol.  s.   Mart.  1224  —  1227:  100.32. 

105,26. 

-  scol.  s.Mart.  1239— 1241:  138,4.  141.25. 

-  cant.  b.  And.  1239-1242: 138.3.  143. 2. 

-  can.  s.  And.  1227:  105. 24. 

-  notarius  1233:  125, 26. 

-  clericua  1782:  73,  LL 

-  (Pius)  814-832:  7—10.  11,9.  ±  25,0. 

1 32, 32.  t68,ii21L 

-  (Gtrmanicwt)  856  —858:  11—14. 

-  IV  (Puer)  904:  19, 2E  ff.  t  20,  39. 

1 21,10. 

-  I  dux  Bawarie,  pal.  com.  Reni  1220 

-1226:  97.7.  100. 12.  103.  35. 

-  II  pal.  com.  dux  Bawarie  1273 — 1284: 

234.31.  248. 36.  273, 11. 

-  HI  langravius  Thuringie  1184  :  75,  I 

-  IV  langravius  Thuringie  7220 — 1226: 

97. 8.  100. 12.  103.36. 

-  com.  de  (Ringen  7273  ;  234,34.  Lude- 

wigus  f.  eiua  7273  —  7299:  234  .fU. 
273.  HL  324, 28. 

-  com.  de  Wirtenberg  J752.  59,23. 

-  com.  de  Wirtonberg  7208:  87, 39. 

-  7765.  66, 3L 

-  carnifexW.  7299  -  337. 12. 

-  molendinarius  a.  And.  7257:  182. 16 ff. 

-  Kaufiuan  W.  l2Mi  338,6. 

-  dt«.  Kuchterz  de  Epnlsheim  W.  7295 

307.  LL  308,  L 

-  patruelis  Dirolfi  mil.  7299  ;  329,  4.  ff. 

-  Flemingi  W.   1283  —  1298:  -'02.  11. 

317.25. 

-  de  Hocheim  7276:  244, 20.  ff. 

-  Loshart  7279:  25J,  L 

-  de  Oppenheim  1263—1272:  207,  IL 

232, 2L 

-  de  Bichenatein  1246:  149. 24. 

-  de  Schipha  1232:  lia  29. 

-  de  Stetin  7790;  77.11. 

-  de  Valcenstein  724«:  149.  28. 


Ludewigu*  —  Mainz. 


451 


Ludewigus  gener  Herbordi  Winkelpost 
civ.  W.  1208:  89,  <L 

LQttich,  Leodinensis  ep.  1036:  350,32. 

Lafrid,  Lutfrid  etc.  v.  Liutfrid. 

Luniersheim  r.  Laumersheim. 

Lunburg  r.  Limburg. 

Lupoldus  r.  Leopoldus. 

LuRsenheim  r.  Leiselheim. 

Lutfrid  r.  Liutfridus. 

Luthersheim,  Luttirshcim   r.  Lauters- 
heim. 

Lutherus  r.  Hitherius. 

Lutra,  Lutrensis  r.  Kaiserslautern. 

Luxemburg,  Lucilnburg. 

com.  Walrammus  1232:  1 18,  25. 
LuzaW.  1283:  270, 21  ff.  271.  3. 

—  sor.  Wernheri  phisici  W.  1282:  255,  IL 
Luzel-,  Luzilheim  e.  Leiselheim, 

Luzo  piscatorW.  1106:  50,  1&  (2  Perxnicn). 

M. 

M.  com.  palat.  Itoni  *.  XIII:  397,  ü. 

M.  s.  XI:  35«,  lü  ff. 

M.  s.  XI:  363.1. 

M.  1025  ff. :  37L2  ff.  372.  31  ff. 

M.  mag.  dts.   de  Lamdesbeui  phisicu» 

W.  s.  XIII:  386, 21  ff. 
AI.  mater  in  Wormacia  «.  XIII:  387, 5  ff. 
M.  prcp.  W.  ».  XIII:  388,34,  rielleicht 

txrsckricben  fiir  N.  =  Nibelungus. 
Macbarius.  Jaeobus  W.  vor  1299: 1 325,  3.  ff. 
Machtolfua,  Macholfus. 

—  cerdo  W.  vor  1281:  t253,  Ii  Eliza- 

bet  filia  eins. 
— ,  Heinricus,  civ.  W.  1252:  157, 2S, 
— ,  Jacobus,  mag.  W.  1300  :  344. 35. 
Madalolt  fisealinus  897:  17,  2L 
Magdeburg,  Magadaburg,  Magdeburger., 
MadeburgensiR  27.30. 
archiep. : 
Albertus  1220  —  1232  :  97.  :>.  117, 
2i  31 

Magnus  f.  GerharduR  Camerarii  mil. 

Mahthildis  r.  Mechthildis. 

Mainardus  r.  Mcinhardus. 

Mainz,  Mogontia,  Maguntia,  Maguncia, 
Mcgenze,  Meaze,  Meinze,  Mogun- 
tinuB,  Mag.,  Moguntinena.  2,  HL  72. 
3ii  ff.  73,25.  89,34.  K'3. 28.  1-10.  20. 
170,  32  ff.  171,  32.  172.  37.  173,  2jL 
177,41]  ff.  UAl  193,  2L  233.  Iii;  23. 


248. 38.  274. 2iL  276.  lü  ff.  281. 2a  ff. 
283.2  ff.  284. 2iL  297,44.  222  ff.  310, 
lü  ff.  313,2  ff.  358.  37.  367JO.  3*3,1. 
384,35.  393,  lü  ff. 
Mainz,  Judices,  consules  et  uuiveini  civeR 
Mog.  ltiS.  169,14.  177. 32  ff. 
cives  et  militea: 
Ulricus  de  Arbore  rosarum  1254 : 

Ingebrandus  mil.  1254:  1G9,  41. 
Arnoldus  Walpodo  1254:  109,  41. 

camerarius : 
Arnoldus  mil.  1254—1256:  169, 13 ; 
4L  177. 39. 
scult. : 

Fridericus  1254-1256:  169,14.  177. 
32  ff. 

ecclesia  27, 30.  28,34.  86,20.  103, 

29.  395,18  ff. 

archiepiscopi : 
Adalberte  1110—1112:  52,13;  32. 

53.  7. 

Aribo  1023—1025  :  39, 20.  352,  H  ff. 
Bardo  1031—1044:  367.  26  ff.  37J1 
Uff. 

Christianua  1  1165—1182:  66,14. 

68.41.  69.  lü.  73. 21. 
Conradu«  1156:  61,12  ßbchlkh  für 

Arnoldus. 
Conradus  1  1184  —  1198  :  75,  3j  12* 

78,20  ff.  82,12. 
Krkanbaldus  1018:  3L43. 
Friduricua  947:  22,27. 
Gorbardus  1  1254  —  1255:  165,20, 

171.29.  173, 23;  36. 
Gerhardus  II  1292—1299  :  296.17  ff. 

324.25. 

Hatto  897—898:  17,10  18,24. 
Heinricus  II  1286:  276.  liL 
Ruodpertus  970—973:  25.33.  26,36. 
Sigefridus  l  1074:  48,32. 
SigefriduB  II  1203—1226:  86,12. 

87.36.  89.35.  90.33.  91.13.  97.2. 

101.33  ff.  102, 40  ff.  103, 23  ff. 
SifriduR  III  1231  —  1245:  108,  i;), 

118.21.  119. 17.  120,41  ff.  129, 

24.  130.  12  ff.  148,  1;  12.  382, 

32  ff.  383,15  ff.  385.  lfiff.  392. 

24  ff.  323, 1  ff.  39Ü  f.  398, 13  ff. 
Wernherus  1261  —  1273:  198.  34. 

225,  19;34.  234,  30. 


452 


Maine  —  Masaivilia. 


Mainz,  aichiepiscopi: 

Willigisus  »79—1007:  27, 36.  28, 
2J  ff ;  29,  2,  flO.  37.  31.28.  3432. 
Wiüihelnius  965:  24, 1& 

archidiaconus : 
1244:  147.  25  ff. 

camerarius : 
Dudo  U82—U84  :  73,  IS.  Tö.  ß. 

clerus: 
872.  11  ff. 

iudicea  s.  Mag.  aedia  225,36.  267, 
üfiff. 

maior  ecclesia  =  Domstäit. 

archipresbiter: 
Kuckerus  1182  :  73,  15. 

cantor: 
Üodefridua  1208:  89,1 
Hermannua  1182:  73, 15. 

decanus: 
C.  1242  (?):  395.  lti  ff. 
Heinrica«  llt«;  73,  iL. 

niagiHtcr  acolar. : 
Sifridua  114«;  73. 14. 

prepoaitua: 
/*4tf;  256. 26.  267. 37. 
Amoldua  1182  :  73,  liL 
C.  1242  (?;;  395. 13. 
Gerbodo  12«;  101, 13. 
«t.  Martini  356. 3Jitf. 
8.  Quirini  pleb.:  Ii.  ».  XIII:  334, 

aüff.  385, 4  ff. 
s.  Stephani  dec:  1287:  221. 2. 
vicedominus  archiep.  1031—1044: 
367, 41  ff. 

—  Moguntini  ordinis  Tel  regularia  brevi- 

arium  321.  LL 
Manno  fr.  1025—1035:  362.5. 


Mantua  360,  LL 

Marcolf  can.  8.  Pa.  IIA).  67,4. 

Marcgravii,  Margraviua,  Marchio. 

—  Conrad  ub.  civ.  W.  1296—1298:  SUi,  31L 

307,  lfi. 

—  Engelirida«,  civ.  W.  1249—1262:  154, 

12.  168. 15.  206.3. 

—  Engelmannua,  f.  eius  1262—1375:  206, 

2.  m  9. 

—  Engelmannu8,  f.  Jacobi  — ,  civ.  W.  1261 

—1262:  202,18.  206.  2. 

—  Heilmannus,  civ.  W.  1299  :  325. 21). 

—  Jacobua  f.  — ,  civ.  W.  1246:  151.2. 

1 802.13.  t206.2.  1250,  SL  t  252,  8. 


Mezza  =.-  Merthildia  ux.  eius  1261— 

1279  :  202. 19.  252.8. 
Marcgravii,  Jacobua,  civ.  W.  1383—1299: 
271.  7.  337.20. 

—  Weruherua,  civ.  W.  1277:  247,  2. 
Mark  ward  U8,  Marc  wäre,  Marcwart,  Mar- 

cuardua,  Marcward,  Marqnard. 

—  prep.  ».  Pa.  1190—1194:  TL  2.  78, 23  ff. 

—  cu«.  b.  Mart.  1259—1275: 186,  UL  242, 35 

—  ecol.  Nuh.  1068:  47,  liL 

—  cant.  s.  And.  1139:  66,  HL. 

—  can.  «.  And.  1140—1141:  57,22.  58,  L 

12.  59,11 

—  can.  «.  Mart.  1256:  176, 13. 

—  min.  W.  1068:  47,23.  Stephan  uu  adr. 

fr.  eius. 

—  1173:  70,111. 

—  acult.  de  Oppenheim  1242—1254  :  143, 

21L  149, 12  ff.  169. 15ff. 

—  Buso  civ.  W.  1229—1249:  106. 22.  150. 

42.  154. 12. 

—  de  Grunbach  1166—1105:  61^21 66,33. 

68. 34. 

—  de  Grunbach  f.  eius  1165:  66,34. 

—  Kufin  civ.  W.  1236:  131.24. 
Mardigin.  Ödalrich,  prep.  1068:  47. 15. 
Margaretha,  Margareta,  Margret. 

—  Dirolfi  Ii»:  329.2. 

—  de  Flanburnen  beginaW.  1299.  325.9. 

—  ux.  Conr.  Holderbaara  1390:  294,  3.'1. 

—  uz.  Hug.  de  Mergeatat  1298:  315.38. 

—  dicta  de  MitraW.  1295:  306, 27  ff. 

—  ux.Bal&deRüprechtiaburgl2rS.248J$l. 

—  ux.  Phil,  de  Smertee,  nata  Da  vidi« 

retro  coqoinam  1375:  242. 21. 

—  ux.  Rud.  de  Sulxcn  civ.  W.  1349: 154.3. 

—  relicta  Zeixolfi  1298:  316. 29.  Marga- 

reta filia  eins. 
Margraviua  r.  Marcgravii. 
8.  Maria  f.  Marienthal,  Worms. 
8.  Marie» Magdalena  ord.  aorores. 

penitentes  r.  Worms, 
generalia  prep.  W.  1369:  227. 24 ff. 
Marienthal,  vallie  a.  Marie  «*c.  Kxrchlteim- 

BoJanden. 
Gerlacua  de,  1190:  77. 9. 
Marquardoa  v.  Markwardua. 
Marscnlcua,  Ulricus,  civ.  W.  vor  1263: 

1 210, 12,  Guda  ux.  eius. 
Maaaivilia  ux.  Rudew.  ndl.  de  Flam- 

burnen  1222:  99,1. 


Materie  - 

Materie,  Job.  dt»,  civ.  W.  vor  1386: 
1 274, HÜ.  Hedewigia  ux.  eiua;  IL 
clericua  f.  eioa. 

Mathaeua  Widonia  Marroni  civ.  Roma.' 
nua  1225:  101,3«. 

Mathildia  r.  Meehthildis. 

Mazelinus,  Mazzel.,  Mezzelin,  Mecelinua. 

—  prep.  s.  Pa.  1019—1033:  37,4.  46.12. 

—  clericus  W.  1016  :  34. 84.  35.23. 

—  min.  W.  1068:  47,28. 

—  W.  1166:  60.  LL  5*5,39. 
Mechthildia ,     Mehthild,     Mahthildia,  1 

Mechildia,  Mehtild ,  Mehilt.  Meit- 
hildis,  Merthildia  r.  Mezza. 

—  abbatiaaa  h.  Marie,  sor.  Burchardi  cp. 

W.  1016:  35,2Qff.  36, 11  ff. 

—  filia  Bert.  Agiraheimere  1271 :  231. 31.  1 

—  ux.  Heinrici  Emerchonia  12&f  :  22«,  3Ü 

—  nutrix  Giaele  1088—1284  :  257.  22. 

276. 9. 

—  ux.  Job.  Holderbauiuer  1299 :  335, 3ütf. 

—  relicta  domini  Sigelonia  Leoiaii  1299:  j 

323.12. 

—  relicta  Jacobi  Margravii  r.  Mezza. 

—  filia  Heinrici  Richeri  1296:  809,24. 

—  ux.  Frid.  de  Schenrelt  1198:  82,  Iii 

—  filia  mag.  Wezelonia  1288:  2«i,fi 

—  ux.  Zeyaolfi  piacatoria  W.  1299:  832.21.  ' 
Meffridua  W.  1275:  239.86. 

Megentot  r.  Meingoz. 

Meginhariua,  Mcginhard  e.  Meinhard. 

Meginlach  min.  W.  1016:  84,36.  35. 25. 

37,  ML  / 
Meginrata  819:  8,8. 
Megizo  min.  W.  1016:  37, 12. 
Meinkemer,  Wernherua  de,  can.  m.  e.  W. 

1276-1281:  224,44.  254,  36. 
Meingoz,  Megingoz,  Meingot,  Mengot. 

Menighot,  Megentot 

—  cellerariua  W.  1190:  77,4. 

—  can.  a.  Pa.  W.  1266:  176. 12. 

—  clericua  W.  1190:  76,12, 

—  1173:  70.  9. 

—  min.  Laureaham.  1160:  63,  iL 

—  min.  W.  1106—1110  :  60,39.  51.40. 

—  de  Schriesheim,  über,  1198:  82. 27. 
Meinhardua,  Meginhuriu*,  Megenhard, 

Mainard,  Meinard. 

—  dec.  m.  e.  W.  1182—1184:  73, 16. 75,  L 

—  can.  m.  e.  W.  1160—1174:  62,  2iL  70, 2i 

liL 


Metze.  453 

Meinhard  ua  can.  m.  e.  W.  1269:  186. 18. 

—  notariua  826:  9, 14. 

—  de  Durencheim  mil.,  cona.  W.  1224— 

1229:  101. 1.  106.20. 
Meissen,  Miania.  Miainena. 

epiacopua:  1284  :  273,  Iii. 

marchio:  E(ckard)  1035  :  859,2». 
Menighot  c.  Meingoz. 
Menlinua,  Juden«  W„  1294:  306,  28  ff. 

Sara  ux.  eiua. 
Mennekin,  Sifridus,  min.  W.  1208:  86, 89. 
Meran,  Merania. 

dux:  O(tto)  1232:  117.5  ;  38. 
Merbodo,  Merbedo,  Mcrbodua,  Merboto. 

—  can.  m.  e.  W.  1269:  186.18. 

—  can.  m.  e.  W.  1287:  281,  L 

—  1299:  380.2. 

—  de  Bilenatein  can.  m.  e.  W.  1270— 

1281:  229. 20.  254.86. 
Mercelinc,  Eberbardaa,  min.  W.  1216: 

93. 5. 

Merenberg,  «w.  Weilburg,  Hartrad  de, 

1226:  102. 17. 
Mergardia  filia  Kuxe  de  Mitra  W.  1296: 

308,28. 

—  dicta  Panneuheberen  civ.  W.  1266: 

218,38. 

—  ux.  Jacobi  Hicheri  1261:  155, 12  ff. 

—  ux.  Hugonia  Rockenhuaer  l2Mi  311, 18. 

—  1196:  80,34.  Sifridua  f.  eins. 
Mergeatat  v.  Mörstadt. 

Meneburg:  ep.  Albewinus  1110 :  52, 18. 
Merafelt  t>.  Mörfelden. 
Merthildia  r.  Mezza. 
Metz,  Mcz,  Metenaia,  Mettenais. 
epiacopi : 

1036:  350.81. 

Arnolfue  627:  1,6. 

Conradua  ep.  Spir.  1212—1222:  90, 
83.  9LL  99,11. 

Jacobua  1264 :  165.22. 

a.  Mariae  prep.  VJ49:  152,  21. 

vicedominua  B.  1224:  100, 30. 
Metze,  Metia,  Meti. 

—  Bertholdua  de,  mil.  W.  1251—1265 : 156, 

4ff.  175.36. 

—  Godelmannua  =  Uotiridue,  ciy.W.  mil. 

1235  —  1267:  128.29.  133.2.  13W,  10. 
156.  4  ff.  175.36.  221.  13ff.  Uertrudis 
ux.  eiua,  Bertholdus  fr.  eiua. 

—  Johanne«  de,  ricedominua,  1267: 221.24. 


451 


Metze  —  Moro. 


Mete«,  Johannes  dts.  de,  mil.  w  1294:  | 
1 306, 12.   Job.  arnüger  f.  eius. 

—  Volmanis  de,  mil.  W.   1251  —  1267: 

156. 4.  221. 24. 
Mesum,  Metza,  Koseform  con  Mechthild, 
Merthildis. 

—  relicta   Ueinrici  dicti  Geselleschaft  | 

1299:  83b.  L 

—  relicta  Jacobi  Marcgravii  1261—1279: 

2U2.1fl.  252. 8, 

—  relicta  Job.  dicti  Paulin  1297:  314,  ' 

42«: 

Mezzelin,  Mezelin  r.  Mazelin. 

Miles,  Militellus  r.  Ritterchen. 

Milo  presbiter  830:  11.  L 

Minoriten.     Ordo  fratruru  minorum  r. 

Worms.  166. 36.  llÜfl".  216.  a 
Minzenberg  r.  Manzenberg. 
Mirmidones  359, 38.  ff, 
Misnia,  Misinens.  v.  Meissen. 
Mitra,  Katherina  de,  filia  Kuze,  1295 : 

308,  2S  ff.  Mergardis  sor.  sua. 

—  Heinricas  de,  1290:  294. 31. 

—  Margareta  de,  W.  1295:  3U8.27  ff. 
Mörfelden,  Menrfelt,  KA.  Gross -Gerau 

33.  33. 

Mörstadt,   Mergestat,   Mergi-,  Merg- 
stad.  KA.  W.  151, 14.  182. 41.  188.4. 
252. 30.  312. 3.  315,41ff.  325.  27. 
Flurnamen : 
iuxta  Abenheimerwege  316, 22. 
versus  Bernhelines  burne  316. 30. 
prope  salices  Kunegenerheinieren  ! 
super  Flersheimerwege  316.  ÜL 
mons  s.  Gcorgii  316, 32. 
prope  Graseweg  316.25. 
iuxta  salices  Gudeluianni  316, 21L  ' 
an  Guntheimer  pcdelin  316. 34. 
über  den  obersten  Guntheimer  wec  j 
316. 33. 

domus  {nicht  dominu)  Hermanni  ! 

3JJLL 
super  pascua  316. 33. 
in  Fipherlachcn  316. 35. 
iuxta  fontem  Syfridi  316, 21). 
strata  Syveridi  316,  L 
versus  Stuthburne  316, 30. 
super  weide  316. 24. 
Hupra  wideme  hüben  316.22. 

—  Guntheru*   de,   f.   Siboldi,  1247: 

151.  12. 


Mörstadt,  Hugo  de,  f.  sororis  Billongi. 
1298  :  315,30.  Margareta  ux.  ein?. 

—  Jacobus  de,  cor  1297:  f  312,3. 

—  Siboldus  de,  vor  1247:  £  151, 12.  Eliza- 

beth ux.  eius. 

—  Sifridus  de,  f.  Jacobi,  1297:  312. 3. 

Orteruna  ux.  eius. 
Molus,  Heinricus.  1290:  294,1. 
Monasterium,  Monasterienses  c.  Münster, 

Müusterdreisen. 
Monetam,  ante.)  Conradus,  min.  W.  U9o: 
Moneta,  de      i     77.  LL 

—  Conradus,  iunior,  min.  W.  1194—1213: 

78. 43.  79. 35.  80.  14  ;  34.  81.39.  8* 
3J_.  92,  L  Jacobus  fr.  eius  im— 1197: 
71),  Stf.  «0,34.  81,32. 

—  Nibelungus  can.  in.  e.  W.  12 16- 1239: 

92. 35.  100. 32.  105. 20.  137. 42. 

—  Rubcrus  =  Rugerue ,  min.  W.  1226  — 

1227:  102. 22.  105,27. 

—  Ruggerus,  mil.  W.  1238:  134, 16. 
Monetam,  retro,  Wernherus,  civ.  W.  1249 

- 1268:  153,  ÜlL  154,  IL.  168.  2.  1S& 
3L  203,  HL  207, 12.  224, 12  =  Wern- 
herus retro  sedem  monetariorum,  cons. 
W.  1275  :  239.  7. 
Monetarius,  Heinricus,  can.  s.  And.  1287: 
280. 40. 

Monsheim,  Munnesheim,  KA.  W.  58,  32. 
Arnoldus  de,  can.  m.  e.  W.  1281: 
254.41. 

Monteni,  Dydericus  «upra,  civ.  W.  1296: 
311,24. 

Monzernheim,  Munzenh.  KA.  W.  3#),  Ä 
Mordtranftus,  iudex  W.,  1268:  224.  15. 
Morlle,  Morlc,  Fridericus.  de  Petera*- 
heim,  1270-1275  :  230. 8.  239.23. 
Gutmannus  fr.  eius  1271:  234.18- 
Volzo  fr.   eius,  can.  s.  Mart 
1270:  230.3. 
Moro  de.  zum  Mulboum ,  de,  in  Mul- 
boume,  Muleboime. 

—  Eberhardus,  min.  W.  cons.  IM»— 
1228  :  89. 26.  92.  1 :  32.  9LJL  99.31. 
IUP,  33,  HO,  23.  105,  liL  ML  8.  Gott- 
fridus  fr.  eius. 

—  Eberhardus,  mil.  W.  1268  :  224. 11. 

—  Eberhardus,  1299. :  329, 33 ff.  Guda  ux. 

eius. 

—  Emercho,  de  Wormatia,  1229 :  106.15. 

Anthonia  ux.  tma. 


Moro  —  Neu-Bamberg. 


155 


Moro  de,  Emercho,  Heinricus  ct-Ulriciw 
filii  eorum. 

—  Gerbodo,  mil.  W.  1255—1279:  175, 3L 

182,12.  215, 2.  229. 26.  232. 20.  239. 6. 
241,32.  245.12.  251,22. 
Gozzo  fr.  eins,  Jutta  filia  eius. 

—  Gotfridus,  mag.  civ.  W.  1220—1224: 

98. 26.  100.33.  101. 23.  Eberhardua 
fr.  eius. 

—  Gflzze,  Gozzo,  mil.  W.  1253—1285:  162, 

12.  168,  L  125,211.  20A22.  215.  2. 
218,34.  229.26.  239, 6.  241. 15  ff.  245. 
HL  275. 5.  Gerbodo  fr.  ein«. 

—  Heinricus  can.  m.  e.W.  1237:  132,  34, 

—  Johannes,  can.  m.  e.  W.  1281:  254,42. 
Mosbach,  Mogebach,  Musebahc,  Masbach 

zwischen  Heidelberg  und  Heilbronn, 
prepositura  29,34.  36JL.3ff.  389.  lUff. 
dec. :  C.  s.  XIII:  389,  laff. 
prep.:  R.  8.  XIII:  389. 22  ff. 
Mosel,  Mosella  397,8. 
Muatharins  784 :  5,  ÜL 
Muckelinas,  Hermannas,  mil.  1283  :  26G. 
35. 

Mudelo  clericae  W.  1234 :  126^  32.  127, 14. 
Mfihlheira.  Mullinh.,  Mallinh.,  Mollen. 
KA.  W.  bei  Osthofen. 
domine  de,  (Cisterzienserinen)  1275: 
243.  ü. 

—  Wernzo  =  Wernherus  de,  procarator 

conventus  ad  ortum  s.  Marie  1260  — 
1263:  18S.  6.  203, 14.  '207.13. 
Münster,  Monnstcrium,  Monasteriens.,  in 
Westfalen,  177. 11  ff. 
episcopi : 
Burchardus  1110—1112:  52,17;  32. 
Hermannns  1182—1190:  73, 12.  75.4. 
HL 

Theodericus  1220:  97.  G. 
s.  Mauricii  prep. :  Hermannua  1190: 
76^14. 

Miinstcrdreisen,  Monasterium,  Mnnstre, 
Munster  jtf.  HA.  Kirchheim- Bolanden, 
Abtei, 
abb.  Dudo  1190  :  77. 7. 
cellerarius:  Anseimus  1190  :  77. 11. 
mon.:  Hunfridus  1190:  77. 12. 
prior:  Nicolaus  1190:  77,10. 
Manzenberg,   Minzinberg,  Mincenberg, 
KA.  Friedberg. 

—  Cuno  de,  1208:  89, 8. 


Manzenberg,  ülricus  de,  1220—12&r>:  97^ 

12.  171.31. 
Mulboam  iL  Moro. 
Müllen  r.  Mahlheim. 
Mdltinmechere.Bertoldus,  W.  1299: 337,4L 
Mumhardus  W.  1257:  182,  IL 
Mummsheim  vielleicht  Mommenheim  KA. 

Oppenheim  58, 35. 
Man-  r.  Mon-. 

Mundenheim  bei  Ludwigshafen  383, 23. 
Munistere  46, 3.  400,  Ü.  vielleicht  Alt- 
münster =  IAebfrauenkirche  in  Womit. 
Munster,  Munstre  r.  Mflnsterdreisen. 
M&ntzere  r.  etiam  Monetariun. 

Heinricas  dt«.  1274:  235, 14. 
Muscbahc  r.  Mosbach. 
Mutterstadt,  MSterstat,  Mutter-,  Muttir- 
stett,  Muddir-  sie.  Ludungshafen. 
Bertoldus  de,  civ.  W.  1229  —  124V,: 
106.23.  131,23.  139, 40.  lfr>  4± 

N. 

N.  r.  Nibelun^niH. 

N.  provisor  =  plebanus  parrochie*.  XIII: 

398,28.  399. 5. 
Nagil  de  Hoenfels  mil.  1255:  175, 42. 

—  de  Nittensheim  1246:  149. 2». 
Nahegau,  Nahgowe  61,  -ML 

Nanno  (W.  Dombaumeister)  s.  XI  aut 

XII:  353.33. 
Nanthoc,  Nanthohc,Nantochus,  Nantogns. 

—  cant.  s.  Pa.  1196—1200:  79.  32.  80.  29. 

81.83.  82,  22.  85.22. 

—  min.  W.  1139—1161:  56,  13.  57, 25.  63, 

32.  64,26. 
;  Nanzo  min.W.  1016:  34. 36. 
j  —  min.W.  1106  :  50.39.  51.7. 
I  Nassau,  Nasove  61,41. 
j  Naumburg,  NuiniburgenR. 

opiscopi : 
Ebbo  1074  :  48.24. 
Engelhardt  1226:  103, 33. 
s.  Nazariua  r.  Lorsch. 
Nazce,  Johannen  dt«.  W.  1299  :  337. 15. 
Neckar,  Neccarum,  Necarum  93, 22 ff. 
382,2Üff. 

Neckarau,  Neckerawe  bad.  HA.  Schwetz- 
ingen 90,26. 
;  Neckarhausen,  Husen  ö.  Mannheim  6. 19. 
j  Neckarsteinach  r.  Steinach. 

Neu-Bamberg  r.  Bamberg. 


456  Neuburg  — 

Neuburg,  Nuwenburg  bei  Heidelberg. 

domine  de,  (Benedictinerinen)  1283: 

270.  aa. 

Neubausen,  Nuhusa,  Nuchuaa  bei  Worms 
s.  beiWorm».  l&gff.  140. 24.  250. 26. 
apud  Nun.  143.  6_.  campus  Nuhus. 
140. 33. 

Nibelungus,  Neuelunchua,  Nebel.,  Nybel., 
Nibelong,  Nibelunc,  Nebl. 

—  prep.  m.  e.W.  1323—1242:  91, 2k  99, 

2a  100. 81.  101. 19.  102. 18:  i*L  104, 
9ff.  105. 18.  106. 6.  124. 18.  125.23; 
36.  126,24ff.  127. 11. 128. 14.  133.16. 
134,  10.  137 .  40.  142.  42.  388.  lff. 
^  prep.  s.  Mart.  122?.-  105,18. 

—  prep.  s.  Pa.  et  cua.  m.  e.  W.  1127— 

1160:  55.10;  81.  56.6.  57.  2;  35.  58, 
16.  69Ji  61.44.  62,  24.  63,  5. 
~-  eiit-.  Nuh.  im:  63,  32.  64.21. 

—  thesaurarius  m.  e.  W.  et  ».  Pa.  archi- 
diaconus  1140:  57,  lfi. 

—  portariua,  can.  m.  e.W.  1209:  89. 19. 

—  viredominus  W.  1152  —  1160:  59.  20. 

62.  24. 

—  min.  W.  1139:  56, 12. 

—  1106:  5h.fi. 

—  /Jf3:.70,LL 

—  W.  1241:  189, 35. 

—  1283  :  266.  30. 

~  ante  monetam  can.  m.  e.  W.  1216 — 
1239:  92, 35.  100, 32.  105,20.  137.42. 

—  de  Nunnenmunstere  1296:  309,  37. 

—  de  Sultzen  mil.  1266:  175,  48. 

—  de  Wolueskelen  can.  m.  e.  W.  ms— 

1216  :  91.2.  92,36. 
Nicht,  Waltherus  de,  min.  W.  1197: 
*1.  4». 

Nicolaus,  Nicholaus,  Nycolnus. 

—  can.  m.  e.W.  1213—1239:  91.2.  94.6. 

124,12.  125,23.  137.4L 

—  tabellio  curie  W.  1396:  807, 18. 

—  civ.  W.  1208:  86,88. 

—  civ.  W.  1252:  157,  28. 

—  civ.  W.  1264:  211.84. 

—  f.  Heinrici  Brftnac  civ.  1267:  222,6  ff. 

—  Capelere  civ.  W.  1296:  306.  30. 

—  Kaufman  W.  1398:  317,16. 

—  Dymari  W.  1299:  ML  HL 

—  Heliecrappo  W,  vor  1398:  f  317, 28. 

—  f.  Heinrici  Ruß,  can.  s.  And.  1376: 

240.  31  ff. 


Nithensheim. 

Nicolau«  dta.  Starke  civ.  W.  1396—1393  : 

275, 85.  298, 18,  1 330, 26. 
Nidungua  pellipariue  W.  1362:  205,28. 
Nieder  -  Flonheim ,   inferior  Flerabeim 

329,42.  330,  IL 
Niedeaheim  (/niA<rNitteaheiin),  Nittinah., 

Nithensh.  pf.  BA.  Frankenthal  sä.  W. 

884. 29. 

—  Gerbodo  de,  can.  m.  e.  W.  1309—1213: 

89,  20.  91,2. 

—  Najjil  de,  1246:  149. 29. 
(Kleinniedesheim  vormals  Ucelensheim, 

Uzilnsheim,  Usxelnsh.  pf.  BA.  Fran- 
kenthal $ü.  W.  125.32.  229. 2L  275,  L 
330. 12.  33t  lfi  ff. 

Flurnamen: 

super  arbores  ccraacruru  334,  2iL 

an  der  brücken  334,  30. 

super  bruwel  334, 31. 

in  campo  versa«  Wormaciam  334 . 1 '.  > . 

in  campo  inferiori  384.28. 

in  dicheggeren  834.25. 

gemeine  garte  334, 2L 

in  der  langen  gewanden  super 
Winsheim  er  wingart  334.  21_i2L 

inter  grasewec  884. 85. 

in  der  halden  834. 21. 

versus  Heppenheim  334.33. 

super  Laramisheimer  stnwcn  334. 2n. 

su  Luzzenreine  334,  34. 

super  mont«  334, 32. 

versus  Nittinsheim  384.29. 

aput  pontem  884,25. 

super  smalergraben  334.  24, 

super  stege  334,25. 

in  der  langen  stricken  334, 37. 

in  der  tweren  gewanden  334,  30. 

ante  portam  Wakirpil  334.  5*. 

super  Winsheimere  jrewanden  334, 
20. 

Nierstein,  Neristein  KA.  Oppenheim  32. 3. 
Niesenache  flumen  r.  Lidrichisheim. 
Nigra- bar ba  o  Suangraue,  Godefridun, 

civ.  W.  1226—1227:  102. 22.  106.26. 
Nimwegen,  Numage,  Noviomagus  74.41. 
350.  34. 

Nipharius  procura  tor  palacii  Rem  s.  XIII: 
397. 2iL 

Nisenachen  xoo't  68,35. 

Nithensheim,  Nittesheim  etc.  r.  Niedea- 
heim. 


Nobbo  —  Oppenheim. 


457 


Nobbo,  Reimbodo,  min.  W.  1208:  86, 40. 

Nordmannus  767:  3.41. 

Nörten,  Norsunim  bei  Einbeck,  Provinz 
Hannover  870. 30. 

Nova  Beinborg  r.  Bamberg,  -Neu. 

NoviomagUB  r.  Nimwegen. 

Nürnberg,  Nvorenberc,  Nuerinberc,  Nu- 
remberch,  Narenberh  Wl.'il. 

burgravii,  Burggrafen: 
Conrad  ua  1238:  130.  IL 
Fridericua  1284:  278,  LL 
G.  *.  XIII:  396.33.  397, 6;  liL  . 

Nuhusa  r.  Neuhausen,  Worms. 

Numage  r.  Nimwegen. 

Nunnenmunster  r.  Worms. 
Cuno  de.  1341:  140.34. 
Nibelungua  de.  1295:  309. 31  ff. 

Nussloch,  Nuzzelohen  sü.  Heidelberg  34_,  Ü 

0. 

O.  Aquenris  et  Trajectenns  prep.  (im 
Original  ist  0.  Aq.  et . .  Traj.  Schreib- 
fehler) 1232:  118.24. 

0.  »col.  •.  Thoroe  Argent.  1231:  1 13. 27  tT. 

0.  parrochianus  =  pleb.  s.  Johannis  VV. 
t.  XIII:  384. 31L  886.4. 

0.  mil.  1242(?J:  398. 20. 

0.  aul  ü.  s.  XI:  35tj,  25. 

0.  v.  Obbo. 

Obbo,  Oppo  dec.  m.  e.  W.  1033  :  45,  43. 
363^15  ff.  400,3. 

—  cant.  W.  1016:  37,6. 

—  clericuB  W.  1016:  34, 34.  35,  23. 
Ober- Sülzen,  Sulzin,  Sulzen  bei  Gran- 
stedt 126,2iff.  127,9.  133.13. 

Ootä,  fiscalinus  897:  17, 27. 

Ücgerus,  Otgerua  de  Winzen-,  Wizzen- 

loch,  Uber,  1174—1198:  70. 21.  82,26. 
Ochsenstein,  Ossenstein  Ruine  w.  Maurs- 

münater  eis.  Kr.  Zobern. 
Ot(to)  de,  1283:  256. 27. 
Odalfridu*  767:  3.40. 
Odalrich  r.  Ulricua. 
Odderbure  r.  Otterberg. 
Odefridus  (cancellarius)  627:  2,7. 
Odenkeim  vielleicht  Odembeim  KA.  Alzey 

oder  Odenheim  btvL  BA.  Bruchsal 

175.2S, 
Conradus  de,  1288:  288.6. 
Odenwald,  Otenyvaid,  -walt  L 16.  5,30  ff. 

13,3  ff.  24,3^  ff.  32.5. 
H.  B  oos ,  Urk Unteribach  d.  SUdt  Worms  L 


Odernheim  KA.  Alzey. 

Peregrinus  de,  1251:  156. 8.  Fri- 
dericus  f.  eins,  mil. 
Odilia  filia  Uartmanni  de  Besinsheim,  re- 
licta  Hermanni  Rukhelini  1224—1228: 
99. 27.  106.2. 
Odo  r.  Otto. 

Oesel,  Osiliensis  ep.  in  partibus  Livonie 

1254:  166.8  ff. 
Oestreich,  Austria. 

A(dalbertus)  marchio  de,  1035: 

859. 2  ff- 
Rudolfus  dux  1284  :  278.  IL 
Oestringen,  Osteringen  bad.  BA,  Bruch- 
sal 297.  2» 
Oettingen,  Otingen,  Otinge. 
comites: 
Conradus  1273:  234.  84. 
Ludewiens  1273:        34.  Conra- 
dus et  Ludewicus  filii  eius. 
Ludewicus  1273  —  1299:  234,  34. 
324.  28. 

Offstein,  Ufstein,  KA.  W.  154,5. 
Oggersheim,  Agersheim,  Agirsheim  w. 
Ludungshafen. 
Bertoldus  de,  civ.  W.  1262—1271: 
206.3.  231. 23  ff.  Elixabet  nx.  L 
Elizabet  et  Meithildis  filiae  eine. 
Johannes  et  Engel  mannns  filii 
Meithildis.  Gudela  nx.  II.  natu 
Fridegeri. 
Olearius,  Conradus  W.  1298  :  317.  33. 
Oniaheim  r.  Enzheim. 
Oppau,  Opphowe,  Ophawa,  Opphouwe. 
Opphawin  sö.  Frankenthal  89^  HL 
125,  IL  175. 26.  238.33.  283, 3L 
Qerlacus  pleb.  in,  1253:  158, 13. 
Oppenheim ,    Obpenheim ,  Oppinheim, 
Hoppenhem ,  Openhem  KA.  Oppen- 
heim 15,10  ff.  17, 13  ff.  19,34  ff.  3L. 
2fi.  58.33.  103, 25  ff.  124,25.  131.17, 
143.23.  171.  34.  177.  28.   184. 12  ff. 
193.28.  207. 10.  215. 9.  282,  IL  233, 
ITj  24.  276,  18.  2a  1,30  ff.   299,  15. 
385,  21  ff  386, 1  ff.  31*0,23  ff.  395, 
13  ff. 

scultetus,  scabini,  milites  et  uni- 
verai  cives  169. 15  ff.  cives  214. 
82.  ff. 

sculteti : 

1266:  177, 13. 

32 


458  Oppenheim  —  Otterberg. 


Oppenheim,  sculteti: 

C.  8.  XIII:  386,  IQ  ff. 
Diedericua  1272:  232,  '21. 
Heinricus  1231:  112,1*). 
Marquardt  1242—1254:  143,  29. 
149. 12  ff.  169. 15  ff. 

s.  i24i(0:  3:*>,  ;a. 

civcs: 

Gerlacua  de  Bibelnheim  ruil.  1254: 
170,  L 

Uureardus  de,  1272:  232, 21. 
Heinricus  de  Congernheim  mil. 

1265:  215. 3. 
Conradus  dt«.  Fugere  1265:  215. 4. 
Heinricus  dts.  Grezingheim  1265: 

215.4. 

Jacobus   de  Litwilre  mil.  1254: 
170.  L 

Ludewicus  de,  1263—1272:  20JL.  LL 
232. 21 

Theodericus  Rotcolbe  «54:  170,1. 
Uto  1264:  170,  L 

Petrus  de  Winetsheim  mit.  1265: 
215,3. 

Oppenheini,  Anselnius  de,  Judcus,  1294: 
304.  8L  305.13. 

—  Gertrudis  de,  W.  311,7. 
Oppo  r.  Obbo. 

Orcana  in  pago  Hassia,  wo?  36,4. 
Ort,  Heinricus  de,  civ.  W.  cons.  1224— 

1228:  99,  3_L  106,9  co»i/rr  de  Fine. 
Ortenburg,   Ortinberch,  Ortemberg  tc. 

Pas**«. 

com.  HeinricuB         117, 5j  34. 
Ortherun,  Orterana  ux.  Sifridi  de  Merge- 
stat  1297:  312,4. 

—  ux.  Gerhardi  Sniuscelin  1263:  207,8. 
Ortho,  Orto,  Ortdo, 

—  mag.  scol.  Nub.  1161:  03,  32.  64,  21. 

—  can.  de  Hagene  1173:  70,  3. 

—  preb.  s.  Pa.  1288:  286,21. 

—  monetarius  W.  1271:  231. 35. 

—  f.  Agnetis  1299:  338,0. 

Ortlibus  W.  1279—1283:  250,9.  257. 1  ff. 

Gisela  iunior  ux.  sua.    Heinricus  f. 

suus  1282  :  257. 18.  ff. 
Ortolff  f.  Sifridi  Hey  hei  senioris  1165: 

66.42. 

Osburg  roancipia  1016:  36. 9. 
Osiliensis  v.  Oesel. 

Osnabrück,  Osnaburgensis  ep.  1232: 118,23. 


Ossenstein  r.  Ochsenstein. 
Osteringen  r.  Oestringen. 
Osthofen,  Osthoven,  Ostovin,  Ostoven, 
Ostowen,  Oisthofen,  Ostofhin  KA.  W. 
164.4.  203, 31.  243. 3.  261.4£ff.  270. 
1  ff.  281,  34.  285,24  ff. 
Flurnamen : 
Burnendal  285,  24. 
Hirneberg  243.3. 
Libenberg  164. 4.  262. 2. 
Lucgendal  235, 24. 
Kodal  261,  46. 
cives: 

1^211  ff.  2-si,  ap_ft. 

Osthofen,  domini  de  templo  262.2. 

Osthofen,  Fridericus,  Frischo  de,  civ.  W. 
cons.  1253-1262: 158.15. 188.15. 203.24 
t2l9,lff.  1238, 3Ü.  t261.6.  f268, 
33.  f  283, 22.  Elizabet  ux.  sua  1275 
—1283:  288. 30.  261.6.  268.  34.  Fri- 
dericus f.  eius  1275:  238,  3iL 

—  Frizzemunnus  de,  nepos  Friderici,  civ. 

W.  1288-1295:  288.  29.  309.  20  ff. 
Kunegnndis  ux.  eius  283.30. 

—  Frisco  de,  1299:  330. 27. 

—  Sigelo  de,  civ.W.  1266  :  218,  IQ  ff. 

—  Wernherus  dts.  Crig  de,  armiger, 

1297:  311, 28.   Benigna  sor.  eins. 

—  Wolzo  de,  1283:  268,  35.  Fridericus 

fr.  eius.   Elizabet  filia  eius. 
Otenvvald  r.  Odenwald. 
Otcrsheim  r.  Ottersheim. 
Otgerus  r.  Ocgerus. 
Otho  r,  Otto. 
Otingen  r.  Oetingcn. 
Otterberg,  Odderburc,  Otdirburg,  Ottir-, 
Othir-,  Hoderburch  bei  Kaisergla utrm 
cenobium  b.  Marie  ordinis  Cisterc 
69,34.  76, 4Q  ff.  79,  lß.  92, 5.  99, 1  ff. 
105.4.  106. 17.  125,33.  128,28.  133.3. 
lM^üäff.  153. 31  ff.   154,4.   155, 34. 
157,  19.  160,  3.  175. 41.  182,41.  194, 
3  ff  209.36.  215, 18,  ff.  217,37.  229, 
18.  230,  14.  234,  3.  235,  11.  240, 24. 
243,  32.  248, 33.  253, 15.  206,  35.  290, 
23.  315,30.  325,34. 
abbates :  " 
Gerhardus  1233-1235: 126.35. 128.28. 
Johannes  1270:  230,  lfi. 
Stephanus  1173:  70,  4. 
Walthelmus  1253:  100.4. 


Otterberg  —  Petru«. 


459 


Otterberg,  cellerariue: 

Gerhardt»  1248:  152,  Ul 
monachi,  fratres: 
Adalbero  1173:  70,5. 
Brunicho  1173:  70. 5. 
Godefridu«  1173:  70.5. 
Gotfridu«,  canierariu«  1270—1274: 

230.16.  235.  IL 
Heinricus,  mag.  curie  in  Worin acia 

1248-1263:  152. 16.  209. 37. 
Heinricns  Militellus  1270  :  230. 17. 
Hermann  us  1248:  ir>2,  lg. 
Petrus  1274:  235, 14. 

priores: 
Gerwinus  1173:  70,4. 
Wernherus  1248:  152, 15. 
Oth'rsheim,  Oteraheim  pf.  BA.  Kirch- 
heim-Bolanden 24^  18. 
Otto,  Odo,  Otho. 

—  diaconus  cardin.  s.  Nicolai  1231—1233: 

113  ff.  121,311  ff. 

—  ep.  Bambergen«.  J//0;  52. 18. 

—  ep.  Trajectens.  1220  :  97,  ti. 

—  ep.  TuaculanuB  1355:  181,  L 

—  1  Rom.  imp.  947—970:  22—25.  1 2JL. 

KL  t32.32. 

—  II  Rom.  imp.  965  —  97 i) :  23,  22.  2Ü  f. 

t  28.  10,  f  32, 32. 

—  III  Rom.  imp.  985;  28  ff.  1 32. 32. 

—  IV  Rom.  imp.  1208—1209:  87  f.  89, 

15,  1 234,18.  t324,ia 

—  dnx  de  Brune« wie  1236:  130^  IL 

—  dnx  Karinthiae,  comes  in  pago  Wor- 

mat  979—1002:  27^  IS  ff.  28,2k  30^ 
5i23.  t34.4.  t  3fr.  1». 

—  dux  Mornnie  1232:  117,5:33. 

—  comes  pal.  Bnrgundie  1173:  6i>,  HL 

—  II  com.  pal.  Reni,  dux  Bawarie  1236: 

130,15. 

—  marebio  de  Homberg  1242:  143.26. 

—  min.  W.  1195:  79^  HL 

—  min.W.  1216:  93,5. 

—  de  Buchenshein,  fr.  predicator  1263: 

207.23. 

—  de  Eberstein  1236—1284:  130^  UL  150, 

IL  273.  IS. 

—  de  Osaenstein  1283:  256. 27. 

P.  confer  B. 

P.  r.  Bardo. 

P.  de  Argentina  $.  XIII:  382. 12  ff. 


P.  de  Steinachen,  mil.  s.  XIII:  334.  L 
Paderborn,  Paderburn.  ep.  (Symon)  1273: 
234.31. 

Paffo  macellariua  W.  1283:  270.  L 
Palatinu«  comes  confer  Rhein-Pfalzgrafen. 
Palladins  prefeetus  pretorio  t  68, 12. 
Pannenheberen,  Mergard  ia  dicta,  civ.  W. 

1266:  218. 33.  ff. 
Papo  servitor  897—904:  16,8  ff.  17. 32. 

20.4. 

Pappenheim,  Babbenheim  an  der  Att- 
mühl  Str.  Nürnberg. 

—  Heinricus  de,  imp.  aule  marscalcus 

1236:  130.20. 
Paris,  C.  Scolaris  Paririensis  s,  XIII: 

387. 5  ff. 
Parma  3GO,  Ii. 

Partenheini  KA.  Oppenheim  61.  36. 
Parru«,  David,  cons.  W.  1228:  106.9. 
Paasau,  Pattnviensis  ep.  Gotfridus  1284: 
273,2. 

Paternovilla  r.  Pfeddersheim. 

Panlina  ux.  Heinrici  Dynonis  civ.  W. 

1300:  340, 18  ff. 
Peffelkeimer  r.  Pfiffligheim. 
Penno  servitor  897—904:  16.8.  17, 32. 

20.4. 

Peregrinns  abb.  de  Rodenkirchen  1190: 

—  de  Odernheim  1261:  156, 8. 
Perugia,  Pernsium  107. 14.  108,2.  158.  5. 

215. 38. 
s.  Peter  r.  Worms  Domstift. 
Petriraa,  Petirsa,  Peters,  filia  IL  Ernenn- 

geri«  1222:  98, 3JL 

—  relictaWernheri  de  Flersheim  iunioris 

civ.  W.  1249—1253:  153. 28.  160.2. 

—  ux.  Sifridi  Fridach  mil.  1241:  141.  KL 
s.  Petri,  in  platea,  in  vico  r.  Ebelinus, 

Gern  od  us,  Lufridu«,  Worms  loca. 
Petrus,  Peter. 

—  presb.  cardin.  s.  Cecilie  1192  :  77, 85.  ff. 

—  diac.  cardin.  lffi:  54,3JL 

—  diac.  card.  g.  Georgii  1248—1266: 

151. 29.  152.25.  175,3  ff. 

—  can.  Nuh.  mag.  1270:  229, 2H 

—  sacerdosW.  1283:  270.41. 

—  monachus  de  Otterbnrg  1274:  23").  14. 

—  fr.  predicat.  W.  1295  :  308,3a  ff. 

—  nuncius  W.  1268:  224,  HL 

—  qui  facit  lagenaaW.  1275:  242,  3:*. 


460 


IVtniB  —  Prato. 


Petra*  de  Apenheim  1299:  830. 8. 

—  Ritterchin  civ.W.  1281:  258. 17. 

—  Rosscbacho,  Rosseboc  civ.  W.  1223 — 

1228:  99. 24.  106. 10. 

—  de  Winetsheim  mil.  Oppenheim  1265: 

215. 3. 

—  de  Wunenberg  1269:  224,29  ff. 
Pezzeraden,  H.  1269:  22o,  4U. 
Pfalzgrafen  v.  Rhein-Pfalzgrafen. 
Pfeddersheim,  Paternovilla,  Pedersheim, 

Phetris-,  Petrins-,  Pedernes-,  Pe- 
therns-,  Peterena-,  Petiris-,  Pedirns- 
KA.  W.  ML  91.32.  151. 14.  257,15. 
295, 20. 

—  Blacins  de,  1299:  329, 

—  Conradas  de,  civ.  W.  1249—1263:  154, 

ü  207. 13. 

—  Fridericus  de,  fr.  Volzonia,  1270:  230.8. 

—  Heinricufl  de,  1216:  93, 5, 

—  Heinricns  de,  civ.  W.  1257:  182, 3L 

—  Johannes  de,  mil.  W.  1268:  224.11. 

—  Volzo  dt«.  Morlle,  de,  can.  s.  Hart. 

1270:  230. 3.   Fridericus  fr.  suus. 

—  Wolframus  de,  mil.  1241  —  1260:  140, 

34-  141, 26.  169.42.  176.  14.  182.  43. 
185,25.  195,  3t;.  400.31. 
Pfiff  Ii  gheim,  Phephilincheini ,  Phephe- 
lincb.,  Peffelchem,  Pefflincheim,  Phe- 
linkeim,  Peffelkeim,  Pefilcheim,  Phe- 
phlincheim ,  Pephilnkeim ,  Pfeffiln- 
keim  KA.W.  4L  12.  &8,10jaL  76, 
HL  100. 26.  101.13.  105.16.  14Q.23.ff. 
141, 1K.  187,35.  249, 33.  250,  13j.  33  ff. 
257.12,  811.  M. 

Flurname: 
super  bundam  episcopi  250. 3fL 

—  Gernodus  de,  civ.  W.  1229:  106.22. 

—  Heinricns  de,  civ.  W.  1234  —  1246: 

127.1;  18.  133,8.  151.2. 

—  Hugo  de,  min.W.  1227:  105.28. 
Pfrimm,  Prirara,  Prima,  Primma  Fiüss- 

chen,  entsj>ringt  am  Donnerslxrg,  mün- 
det hl  bei  Worms  in  den  Ithein  60, 
12.  95.40.  250.34.  261.44.  262, 45. 
295,  36.  333,  41.  335.  4. 

Pfullendorf,  Phulndorf  n.  Constans  bad. 
Amtsstadt, 
com.  Rudolfus  1173:  69,24. 

Pfungstadt,  Pungeatait  KA.  Darmstadt 
297. 4. 

Pb-  v.  Pf-. 


Phil.  Johannes,  civ.  W.  1299:  337,  22. 
Philippus  l  archiep.  Colon.  1178 — 1182: 
69,20.  73,11. 

—  prep.  in  Heiligesten  1190:  76, 15. 

—  dec.  s.  And.  1298  — 1299:  822.31  ff. 

338,  3Ü  ff 

—  cant.  s.  And.  1283  :  270, 15. 

—  can.  s.  And.  »73:  233.  34. 

—  prior,  fratr.  Predicatorum  domus  W. 

1268:  223,  IL 

—  Rom.  rex  1208:  t 88,  lö. 

—  min.W.  1194:  78. 43. 

—  de  Bolandia,  f.  Wernheri  II  1173— 

1184  :  69.26.  75,  8. 

—  He  Bolandia,  fr.  Wernheri  TB.  1220: 

96,29  ff.  97^12, 

—  de  Bolandia  1260—1273:  193,26.  215. 

22  ff.  23186.  fr.  Wernheri. 

—  de  Falkenstein  1242  —  1248:  143, 28. 

150,  ia. 

—  de  Falkenstein  camerarius  1290: 192.9. 

19JL25. 

—  de  Hohenfels,  imp.  aule  camerarius 

1236—1260:  180.21.  143.27.  148. 85  ff. 
149.  f.  192,  2  - 193,  25.  382.  34  ff. 
383,  IL 

—  de  Hohenfels  1273  :  234,  35. 

—  de  Hohinlon  1287:  281.29. 

—  de  Smertse  1276:  242. 21. 

—  dt«.  Ulnere,  mil.  1283:  2Ü6, 36. 

—  Wernherus  1275  :  243. 1. 
Philmannua  cona.  W.  1281:  253, 16. 
Phl-  confer  Fl-. 

Piligrimus  cf.  Peregrinua. 

—  archiep.  Coloniens.  2033  —  2056 :  350. 

3_L  358. 35. 

—  archiep.   Salzburg,  archicapellanua, 

918  :  21. 25. 
Pinguensia  r.  Bingen. 
Pippinus,  Pipinus  rex  Franc.  764  :  2  f. 

t6.ll.  t9.32.  t25. 9.  t  32. 32. 

—  maior  domus  627:  ljä. 
Plankstadt,  Blankestat  bei  Schwei  singen 

185.21. 
Poppo  v.  Boppo. 

Porto,  Portuensis  C.  ep.  1231:  109, 1 

Porzheim  126,38  tcahrscfoinlich  irrschrie- 
ben für  Horcheim. 

Praemonatratenaer  Orden  r.  Kaiserslau- 
tern, Enkenbach. 

Prato,  dominus  de,  1283:  270, 37. 


Pravancia  — 

TVavancia  r.  Brabant. 
Primraa  v.  Pfirimm. 

Prüm,  Brumiensia,  Abtei:   abb.  1036: 
350.83. 

Prundelinus  W.  1264:  168. 31. 
Pallas,  Conradua,  civ.  W.  1286:  275. 7. 

—  Gcrlacus  dts.  can.  8.  Pa.  mi—i-J70: 

802.21.  229, 2L 

—  Uerlacua  dt«.,   vicariue  Nah.  1361t: 

185. 23. 

—  Gorao,  civ.  W.  1279  —  1399:  250. 26. 

275.  L  337. 40, 
Pungestait  v.  Pfungstadt. 

Quirnbach  pf.  BA.  Kusel. 

—  Drutwinus  de,  Uber,  1198:  82.28. 

B* 

R.  1025—1044 :  350.40. 
R.  1026—1032(f):  354.6. 
R.  s.  XI:  854, 35. 
R.  «.  XI:  356. 25.  ff. 
R.  «.  XI:  363.  IL 
R.  «reo  1032(?):  37J, 10  ff. 
R.  a  Xfll:  889.1  ff. 
R.  civ.  W.  a  XITI;  887.  26.  ff. 
R.  mit.  de  Lapide  «.  XZZT.  390. 4  ff. 
R.  Mogontinus  1026—1086  :  867. 32.  ff. 
R.  de  Rutclingen  ja«:  144,  U. 
R.  cognatus  domini  V.  de  Wimpina  prep. 

in  Hösbach  ».  XIII:  889,  22  ff. 
R(ainaldus)  diac  cardinalis  a.  Eostachii 

1231—1232:  112,3a  ff. 
R(ayneriu8)  diac  card.  a  Marie  in  Cos- 

midin  WSl— 1232:  112. 88  ff. 
Ramestat  r.  Ramstadt. 
Ramsen,  Ramosa  me.  Göllheim  bayr.  P/alt 

Ciste  rcienserinen  153. 33. 
Ramstadt,  Ramestat  RA.  Darmttadt. 

—  Conradua  de,  can.  s.  And.  1190—1194 

76. 19.  78.42. 
Ramungus  min.  Lauresb.  1160:  63. 11. 
Randeck,  Randeggen,  Randecken  Ruine 

bei  Mannweiler  an  der  Alsenz  pf. 

BA.  Kirdthetm-  Bolanden. 

—  Ootefridas  de,  1231—1260:  112, 29. 

188.8.   Oozo  fr.  ei  us. 

—  Oozo  de,  1260:  188,9. 

—  Johannes  de,  mil.  1281—1287:  262.29. 

2«1, 35  ff.  233, 2  ff.  Beatrix  ux.  eiua 


Regenhart.  461 

Randeck,  Wilhelmus  de,  mil.  vor  1260: 

t  188,2.  t  226. 30,   Jutta  ux.  eius. 

B.,  Gutta,  Heinricus  clericos,  Jutta 

pueri  eorum. 
Ranuoldus  1173 :  70,  IL. 
Rai>a,  Albertus,  can.  m.  e.  W.  1283—1234: 

124.21.  126.37.  127, 12. 

—  Jacob  us  dta.,  de  Alxeia  1246:  148,  jQH. 

Jacobus  f.  eius. 

—  Landolfus,  can.  in.  e.  W.  1226:  102, 30. 
Raparius,  Herburdns,  Gerbodua,  iuvenia, 

civ.  W.  1234  —  1288:  127, 2;  12.  150. 

42.  167. 27.  202.25.  284.40. 
Raphnolt  min.  W.  1068:  47.24. 
Rapoto  olectus  Spir.  1173:  69. 21. 
Raspe,  Herbordua  dta.  1283:  266.29. 
Ratisbona,  Ratispona  v.  Regensburg. 
Ratverkeshuson  in  pago  Hasaia  wo?  36, 2^ 
Raagrafen  r.  Irauti  comites. 
Ravenna,  Ravenensis  25.37.  116.83  ff. 

120, 3  ff. 

Ravenolt,  Ravenoldus  min.  W.  1189—1160: 

66,  12.  62,30. 
Ravenstein  OA.  Ötixlittyen. 

Berngerus  de,  1166:  66,36. 
Beate  v.  Rieti. 
Regelo  min.  W.  1016:  37, 13. 
Regenbodo,  Reginbodo,  Reginboto,  Rcin- 

bodo,  Reiraboto. 

—  abb.  Hirsougens.  1234:  127,  L 

—  min.  W.  1016  :  84. 87.  37. 10. 

—  min.  W.  1106:  50,  Sß. 

—  min.  W.  1139-1158:  56,11.  57.24.  58, 

2j2L  50. 13.  62. 7. 

—  de  Graaehof,  min.  W.  1198:  82,88. 

—  de  Hagene  clericus  1190:  77, 1Ü. 

—  de  Hocheim  vor  1269:  t227,5. 

—  de  Lobtenbnrch  min.  1162—1160:  59, 

24.  62,15100.  63.8. 

—  pincerna  de   Loutenburc   mil.  W. 

1233:  125.26. 

—  Nobbo  min.  W.  1208  :  86.  40. 

—  Sueigere  fr.  Judte  de  Smidevelt  1224: 

100,30. 

Regenbolt  min  W.  1110:  51, 40. 
Regenfrit,  Reginfridus,  Reinfridas  cleri- 
cus W.  1234:  126,  39.  127, 14. 

—  767:  3.41. 

—  min.  W.  1190:  77,18. 
Regenhart,   Reginhardus,  Reynhardua, 

Reinh. 


462  Regenhurt 

Regenhart  dcc.  s.  Pa.  1161:  63. 34.  64,22. 

—  clericusW.  1110:  51,36. 

—  deLutra,  inil.W.  1209—1238:  89,  2L 

133,  IL 

Kegensburg,  Regina  civitas.  Ratispona, 
Ratisbona,Ratisbon.,Rati8ponenfl.  19, 
Iii  114,4. 

episcopi : 
Conradus  1220:  97,  5. 
Cfino         75. 4. 

Sigfrid  as  imperiabs  aale  cancel- 
larius  1231—1236:  108. 13.  1  Ii*. 
21  117.3;  82.  130. 11. 
R(eginbaldQ8)   abb.  Lauresham.  1027— 
1032 0) :  360, 87.  ff  =  ep.  Spir.  1033  ff. : 
369, 13 ff.  37G,  31  ff. 
Regingerus  819:  8. 8. 
Reginhardus  r.  Regenhart. 
Reginolt,  Regnolt,  Reinolt  826:  8,31. 

—  min.  W.  iO/Ö;  34.  37.  36.25.  37.9. 

—  min.  W.  1068:  47. 23. 

—  civ.  W.  1283:  259,  16. 
Reichenbach,  Richenbach,  KA.  Bentheim. 

—  Joh.  de,  can.  m.  e.W.  1281:  254, 37. 

—  Joh.  de,  can.  8.  Pa.  1209:  89.22. 
Reichenstein,  Richenstein,  vielleicht  Ruine 

bei  Nfckartfenmnd,  Ludewicus  de,  1946; 
149. 24  ff. 

Reilsheim,  Risoluesheim  bö.  Heidelberg 
34. 16. 

Reimarus  civ.  W.  1224:  101,26. 

—  1299:  329.  44. 
Rcimboto  v.  Regenbodo. 
Rein-,  r.  Regen-,  Regio*. 
Reynraond  1165:  66. 41. 
Remigius  abb.  s.  X/:  1 370, 13. 
Renas  r.  Rhein. 
Reolfreginger  1012:  32.7. 
Repertsbarch  «?.  Ruppertsberg. 
Reutlingen,  Rutelingen  «rört.  OA.  Stadt. 

—  R.  de,  can.  m.  e.  W.  1243 :  144. 1_L 
Reuengerus  civ.  W.  2/7»;  71,33. 

Rex  r.  Richen. 

—  Heinricas  iaratus  parrochie  s.  Magni 

W.  1261:  200.6. 
Rhein ,  Renus,  Rhenus,  Rinus  U^fUL  3^  9  ff. 
49. 21  ff.  60,12.  81,15.  92,24.  95,40. 
104,2a  ff.  140.  12.  143.23.  152, 37. 
164. 1.  174.  34.  210,358".  217.  13. 
231,36.  235.29.  237.3flff.  244.20. 
26».  18.  262,  1.  271,23.  276.  7.  282. 


—  Richer. 

24  ff.  319. 15.  326. 10.  333. 32  ff.  335. 

11  ff.  382, 18;  28.  392,280*.  22L8ff. 
Rhein -Dürkheim,  Rindorincheim ,  Rin- 

darincheim  KA.  W.  218. 2.  315.31. 
Rheingau,  in  pag.  Rinensi  4,  IL 
Rheingrafen,  Ringravii,  Sifridus  1266: 

218. 1. 

Wernherus  1265—1266: 215.7. 218,1. 
Rhein -Pfalzgrafen-,   Comites  palatini 
Rheni  397,22. 
Conrad us  1156—1184  :  61.22.  63, 8. 

69.24.  75.7. 
C.  ».  XIII:  397.16  ff. 
HeinricuB  1208:  87, 32. 
Ladewicus  I  1220  —  1226:  97,  L 

100. 12.  103.35. 
Ladewicus  II  1273—1284:  234.31. 

248,  3iL  273,  IL 
.  .  f.  eins  1284  :  273, 11. 
M.  s.  XIII:  397.8. 
Otto  II  1236:  130. 15. 
Rhode,  Herbordus  1299:  830,8. 
Riberas  cons.  W.  1226:  102,23  teahrechem- 

lich  verlesen  für  Richer. 
Richard  us,  Ricard  us. 

—  ep.  W.  1248  —  1357:  151.29.  152.26. 

158  f.  lfiL  162, 33.  165,21.  166,31. 
167,2  ff.  168.5.  171.;«).  173, 37.  175, 
22.  ITA  ß  ff.  ilij  lü  181.  41. 
1 183,  12. 

—  can.  m.  e.  W.  1228:  106. 6. 

—  can.  s.  Petri  Wimpin.  1265:  214,  Hl 

—  Rom.  rex  1268-1269: 184. 121  ff •  224  f. 

—  1106:  61,  L 

—  calcifex,  civ.  W.  1253:  158,  Iß. 
Richela  maneipia  1016:  36.  8. 
Rieb-  v.  Reich-. 

Richetmannns,  Richil-,  Rychel-,  Rigel- 
mannos  v.  Richer. 

—  f.  Hein.  Richeri,  civ.  W.,  cons.,  mag. 

civ.  1263-1290:  207.12:  2L  224.14. 
239,2.  244, 15. ff.  245,10ff  2S5.25.ff. 
275.80.  278. 13.  28L3aff.  282,  44, ff. 
286,4.ff.  293,8. 

—  relicta-,  1298:  317,22. 
Richer  dec.  s.  Mart.  1249:  153,  IL 

—  min.  civ.  W.  cons.  1208—1228:  89,  lOj 

22.  93,^  94,2.  101.24.  106.2.  125. 
4L  126, 28.  127, 8  =  Richwin.  Hein- 
ricus  f.  eius  1209:  89, 30. 

—  Diemari,  civ.W.  1261:  155, 2L 


Richer  —  Ritterchen. 


463 


Richer,  Heinricus  iunior,  f.  Richen  civ.W. 
cons.mag.  civ.  1333— 1366: 125,41. 120. 
2L  127.8.  131.22.  183.7;  12.  141, 
2L  150.40.  151.  24.  152.1  ff.  152, 19. 
153.34.  154. 9.  155. 17.  157.24.  162. 
20.  167. 40.  169.48.  175.33  ;  88.  183, 
2j  82.  185, 25.  186,20.  195.37.  202. 
2i  2(118,  204,  29,  207,  27.  215. 2. 
400.32.  1 242. 41. 

—  Heinricus,  fr.  Jacobi,  civ.  W.  cons. 

1363—1378:  209, 4ff.  211.4.  212.1  ff. 
224.12,  239.8.  243.35.  244.15.  245. 
Iii  24.  t.m2i  Hedwigis  ux.  I 
1 209, 4  ff.  12^2, 13  ff.  Elizabeth  ux. 
II  209,4ff.  212,13«:  Richelmannua 
f.  eius  1376:  245. 14  Mechti  Ulis  filia 
eius  1396:  309,  24. 

—  Jacobus,  dts.  Rex,  civ.  W.  1349: 154, 13. 

—  Jacobus,  civ.W.  fr.  Schonaugiens/25/; 

154. 32ff.  1 204.45  ff.  1 208. 44  ff.  f212, 
1  ff.  Heinricus  fr.  raus.  Mei-gard« 
ux.  eins. 

—  Jacobus,  f.  Jacobi,  1361—1364:  156. 5. 

204,45.  209,  1  ff.  212. 10  ff. 
Richerus  fr.  eius. 

—  Johannes,  civ.  W.  1249—1363: 153,37. 

155.20.  157.  28. 

—  Richer  =  Richelnmnnua   civ.  W.  f. 

Jacobi  1351—1264:  155.5.  204. 45  ff. 
209.1  ff.  212.  IQ  ff. 

—  civ.  W.  vor  1363:  t  203,  29,  f329,  3. 

Hilteburgis  ux.  eius. 

—  civ.  W.  2275 :  289. 17.  Alhoidis  filia 

eins. 

—  dapifer  v.  Richezo. 

Richezo ,   Rikezo ,   Richecem .  Rikece, 
Richenzen,  Richinzo,  Richizo. 

—  min.  W.  1016:  34.37.  35.25.  37. 10. 

—  min.  W.  1016:  37. 13. 

~  min.  W.  1169—1174:  62.15;  29.63,88. 
70, 8 ;  23_  Gerlacus  fr.  eius. 

—  min.  W.  f.  Erkenbreth  1190—1198:  76, 

2.L  80.35.  81.38.  82.6  ;  32. 

—  min.  W.  1190:  76, 21. 

—  min.  W.  1316 :  92, 82.  Gerbardus  f.  eius. 

—  min.  W.  1316:  92,  39. 

—  camerariusW.  1337:  131.  41  ff. 

—  cons.W.  1334:  101. 1. 

—  dapifer  W.  1313— 1339:  92,  L  105. 10. 

im,  19. 

—  vor  1337:  t 131.  3X 


Richezo,  ndl.  W.  1333—1337:  125,  27. 
131,18. 

—  ttcult,  W.  1156—1165:  61,4;  23.  66,40. 

68,39. 

Richgouuo  ep.  W.  918—947:  20,  32  ff. 
22.9. 

Ricbgoz  fiscalinus  897:  17, 27. 

Richowicus,  Ricovvicus  ep.  W.  (irrthüm- 
lieh)  9,31  ff. 

Rieti,  Reate  «d.  SpoUto  102,13.  109.23. 
110.27.  131.  11. 

Rifridus  min.  W.  1194  :  78, 43  wahr- 
schemlich  verschrieben  für  Sifridns. 

Rigolmann  v.  Richelmannns. 

Rigolio  scult.  1165:  66,  40  icol  ver- 
schrieben für  Kichezo. 

Rihgoo  can.  m.  e.  W.  1068:  47.13. 

Rindismula  1331:  112, 30. 

Rindorincheim,  Rindftrincheim  v.  Rhein- 
Dürkheim. 

Ripa  de  \ 

Ripam  super  }0e,;harda8  miL  w-  1233: 
Rivnm  super  1  l^»39- 

—  Hugo,  f.  Vakonis  (=  Volzonis),  dts. 

Rockenhuser  1396:  811,  U  ff.  Mer- 
gardia  ux.  sua. 

—  Volzo,  civis  W.  scult.  in  Hocheim 

1381-1285: 201,10.  204.17:  30.  211, 
33.  214, 17.  221,18ff.  244,5ff.  245, 
15.  250.  274. 86.  t281.2.  f  311,  IL 
Volzo  fr.  eius  1387:  281.2. 

Ripreht  min.W.  1190:  77,13. 

Ripure,  Conradus  de,  can.  m.  e.  W.  1213: 
91.3. 

Risoluesheim  r.  Reilsheim. 
Rittenheim,  Wernheras  de,  1299:  SJO^  3L 
Ritterchen ,     Rittcrchin ,  Ritderchun, 

Ritterken,  Riderchen,  Ritder,  Miles, 

Militellus. 

—  Conradus,  civ.  W.  1363:  210.  Ii». 

—  Conradus,  civ.W.  1287:  281.3. 

—  Gerhardus,  civ.W.  1224:  101.23. 

—  Heinricus,  civ.  W.  cons.  1196—1227: 

79.36.  82. 7.  84. 7.  89. 29.  92.  3; 
40.  94,9.  99,23j  3L  101,2.  102, 
32.  106,10. 

—  Heinricus  fr.  de  Otterberg  1270: 230. 17. 

—  Petrus,  f.  Wernheri  consnlis  1281: 

253.12. 

—  UlricuB,  civ.W.  1363:  157, 2iL 

—  Wernezo,  civ.  W.  1233:  125, 29. 


464 


Ritterchen  —  Roniajrna. 


Ritterohen,  Wernherua  civ.  W.  1246— 
1248:  150,34 ff.  102.2O.  t204.fi. 

—  Wernherus,  ci?.  W.,  com.,  mag.  civ. 

1263-1296:  207, 13.  214,  Iii  22.  224, 
13,  226,  a2  ff.  239,9.  246.16.  250.28; 
42.  253. 17.  261. 20.  265.  25  ff .  208, 
30  ff.  275, 29.  281.34  ff.  282, 44  ff. 
310. 39. 

—  Wernheru» ,  can.  a.  And.  1260:  214, 

15j  20. 

Rocken  ha  äsen  an  der  Ahmt,  Rockin - 
huaen. 

—  Gndelroannus   de,    civ.   W.  1283: 

266.  38. 

—  Hugo  dt«.,  civ.  W.  1296:  311. 17.  Mer- 

gardis  ux.  sua. 
R&cheros  c.  Ruggerus. 
Rode,  Jacobus  dt«.,  can.  m.  e.  W.  1289: 

291.35. 

Rodembnrg,  A.  com.  de,  1232:  118,  26. 
Roden  bürg   vielleicht   Ruine  Rotheburg 
KA.  Alzey  bei  Erbczbüdeaheim. 
Fridericus  dt«.  Streiphe,  mi).  de, 
1266:  175.23. 
Rodenkirchen  Kr.  Köln? 

abb.  Peregrinus  1190:  77,  & 
Rodhardus  r.  Ruthart. 
Rager  r.  Rnggerua. 

Rohrbach,  Horbach  *fi.  Heidelberg  93.29. 
Rohrheim,  Rorhem,  Rorheim  KA.  Bent- 
heim 82,  LL 

—  Conradus  de,  clericns  W.  1190:  76,  HL 
Rohrhof,  Rorheym  bei  Brühl  $&.  Mann- 
heim 270.2. 

Rom,  Roma  360.14,  Rom  an  i  127.  IK  128, 
SQ.  eeclema  Romana  148,  12  ff. 
Lateran  ^  HL  103.19.  112.  9.  125. 

Romana  curia;  sedes  apostolica. 
capellani : 
archipresbiter  de  Celle  1292: 297,38. 
W.  generalis  prep.  monaBteriornra 
b.  Marie  Magd.  1209:  227, 24. 
cardinales  episcopi: 
(Odo)  Tuaculanus  1266:  181,  L 

cardinales  diaconi: 
Johannes  a.  Stephani  inCelio  monte 

1192:  77,36. 
J(ohannes)  s.  Nicolai  in  carcere 

Tnlliano  1266:  181.2. 
Petrus  1127:  54,  39. 


Romana  enria;  aede*  npostolica. 

cardinal e«  diaconi: 
Petrus  s.  Oeorgii  ad  velum  aureum 
1248—1266:    151,  29.    162.  25. 
175.3. 

Otto  s.  Nicolai  in  carcere  Tnlliano 

1231-1232:  113  ff.  121,  311  ff. 
R(ayna]dus)a.Enstachii  1231—1232: 

112, 38  ff- 
R(ayneriua)  s.  Marie  in  Coamidin 

1231—1282:  112. 38  ff. 
cardinales  presbiteri: 
H(ugo)  s.  Sabine  1266:  181,2. 
J(ohannes)  s.  Laurencii  in  Lucina 

1260:  181,  L 
P(etrns)  a.  Cecilie  1192:  77,  3Lff. 
S(inibaldu8)  s.  Lanreneii  in  Lucina 

1231—1282:  112, 31  ff. 
legati: 

C.  Portuensis  ep.  1331:  109,  L 
Conradus  Mogunt  archiep.  Sabi- 

nensis  ep.  1194:  78.20. 
Otto  diac.  card.  1281—1282:  113  ff. 

121,30  ff. 
Petrus  diac  card.  1248—1256:  151, 

2fii  152,  25.  175, 3  ff. 
Sifridus  archiep.  Mag.  1212—1213: 

90,33.  91,13. 
pontifiecs : 
Alexander  IV  1266  —  1200:  122  ff. 

Clemens  III  1190:  76.35. 
Clemens  IV  1266 — 1208:  215,  3Ü  ff. 

22L2ff.  223. 11. 
Coelestinus  III  1194:  79.3. 
Gregorins  IX  1229—1239:  106,31  ff. 

1Q7-112.  121f.   125, 1  ff.  129. 

2L   130,  32  ff.   186,  21  ff.  138, 

lfi  ff. 

HonoriusUI  1226—1226:  101,30  ff. 
108.36. 

Innocentius  III  1198—1215:  82,12. 
83,28  ff.  86,4ßff.  86, 16;  18. 
92,  5. 

Innoeentius  IV  1246 — 1262:  147, 
38.  148. 1.  161,ffiff.  152,24». 
166.37.  157. 36  ff. 
Ho  magna,  Romaniola, 
comitea: 

Conradus  i  de  Hohenloch  1230: 
GotfriduB  J     130. 18. 


Romanuni  Imperium  —  Rufus. 


Romanuni  Imperium  r.  Deutachland. 

iniperatores  et  rege«  Romanorum 
i'.  Deutschland. 
Ror-,  v.  Rohr-. 
Rorheym  r.  Rohrhof. 
Roricus  cuü.  s.  Mart.  1161:  63,  31L  «iL 24» 
Rosenbaum  1  zum,  Rosenbeumer,  de  ar- 
Rosabaum   >  bore  roaarum. 

—  Conradus,  civ.  W.  cona.  1249  1106: 

153,36.  164, 11.  155. 1&  157.25.  162, 
12.  168. 2.  183.  2.  195. 37.  203. 22. 
205. 14.  216.27  ff.  400.33. 

—  Conradus,  civ.  W.  1296—1299:  306,30. 

337. 21. 

—  Ulricus,  civ.  Magunt.  1254 :  WJ,  42. 
Rossebacho,  Rosseboc,  Petrus,  civ.  W. 

1223 — 1228:  99. 24.  106.  lfl. 
Rota,  Eberhard  us  de,  1299:  330.24. 
Rotcolbe,  Theodericus,  civ.  Oppenheim. 

1254:  170. 1. 
Roxheim  «J.  Worms  pf.  BA.  Frankenthal 

330.12. 

Rube,  Bertholdus  dt«.,  mil.  1263:  207,26. 
Ruber,  Rubere,  Herbordus  dts.,  civ.  W. 

1250—1263:  154, 23.  207,27. 
Rubert,  Rubret,  Rubbracht  r.  Rupcrtus. 
Ruberus  de  Moneta  min.  W.  1226:  102. 22. 
Rukelinus,  Rukhelin,  Ruchelin,  Rukelin, 

Rulrilin. 

—  C.  dts.,  *.  XIII:  382.  LL 

—  Eberhardus  dts.,  f.  Davidis  mil.,  civ. 

W.  1275—1290:  241.32.  295. 13. 

—  HemmnnuH  ror  1224: t 99.1*7.  t  R>6.3. 

Odilia  ux.  sua. 
Rudbrath  r.  Rupertus. 
Rudegerus,  Rüdiger us  cus.  s.  Mart.  1196 

— 1197:  79. 33.  80, 13_i  2L  81.36. 

—  can.  m.  e.  W.  1196—1197:  79,2a.  80. 
25.  81,22. 

—  ceUerariufl  W.  1200:  85,  IS. 

—  1173:  70, 10. 

—  Bfibo  mil.  1257:  182.43. 

—  de  Dimaristein  civ.  W.  1216:  92. 33. 

—  de  Hargesheim  mil.  1255:  !?,'>,  43. 

—  de  Harwisheim  clericus  W.  1190:  77.4. 

—  civ.  W.  1266:  220.24.    Rudegems  f. 

eins.   Elizabeda  ux.  sua. 
Rudenesheim  r.  Radesheim. 
Kudowinu«  1299:  329, 46. 

—  de  Flamburnen,  miL  1222—1254:  98, 

31  ff.  105,3.  164,2. 

iL  Booa,  Urkuadonbuoh  d.  Stadt  Worum  L 


Rudolfua,  Ruodolf,  Rudolf,  Rodolf,  R8- 
dulfus. 

—  prep.  Laurisham.  1160:  KL 

—  abb.  Schonaug.  1246  —  1247:  150,33. 

151.23. 

—  dec.  s.  And.  1190—1198:  7^  IL  77,  5. 

78.40.  79.  32.  80. 12.  82.  22. 

—  prothonotarius  et  can.  m.  e.  W.  1182 

—1197:  73. 13.  75, 5.  79, 28.  80.25. 
81,29. 

—  pleb.  de  Horcheim  =  Pondieim,  can, 

s.  And.  1234:  126,  31  127. 12. 

—  mon.  Schonaug.  1262:  204.32. 

—  Rom.  rex  1273—1288:  234  f.  256. 15  ff. 

212  f.  214.  276,15  ff.  281.27.  2S2.K.. 
2H3,4üff.  t  299,38.  1323,22.  324.  IG. 

—  f.  R.  regia,  dux  Auatrie  et  Stirie 

1284  :  273. 11. 

—  com.  de  Phulndorf  1173:  69,24. 

—  1108:  51.8  (2  Perwmen). 

—  min.  W.  1016:  37. 12. 

—  mil.  de  Drachinvels  1287—1288:  222  f. 

284, 1  ff. 

—  de  Elreatat  clericuB  W.  1200:  85,12. 

—  truchsess  der  von  Scharpinberg  1165: 

66,22. 

—  Smersindcn  1249:  153.  30. 

—  dta.  de  Sulxa  civ.W.  1249:  154.2. 
Rildesheim,  Rudenenh.,  Rudensh.  58,  25. 

Theodericus  de,  1299:  330.  lfl. 
Rufin,  Marquardus,  civ.W.  1236:  131.24. 
Rufua,  . .  civ.  W.  1264:  211, 32. 

—  Conradus,  min.  W.  1195-1197:  79. 12. 

80,34.  81,28. 

—  Fridericus,  civ.  W.  1229—1238:  100, 

24.  126.41.  127. 16.  131.22.  133.  7. 

—  HeinricuB,  fr.  Friderici,  civ.W.  1234 

-1275:  126.41.  127.16.  131.23.  155, 

12.  157.26.  162,20.  163.29.  168. 3. 
195,28,  205,14.  206,1.  216, 2L  224, 

13.  236. 26.  239.8;  17—241.6.  Al- 
heidia  ux.  sua  239, 11  ff.  Jacobus  et 
Nicolaus  filii  eorum;  Elizabet  filia 
eorum. 

—  Heinrieu»,  civ.W.  1299  :  331.5. 

—  Herbordus,  civ.  W.  1269  :  228. 24. 

—  Jacobus  f.  Heinrici  1275:  239. 27. 
-Johannes,  civ.  W.  1262:  2J>L  9  ff. 

Agnes  ux.  sua. 

—  Nicolaus,  f.  Heinrici,  can.  s.  And. 

1275:  2ÜL28. 

33 


4(36 


Ruggerua  —  Salemannus. 


Ruggerus,  Ruigerus,  R<"ger,  Röcherus, 
Ruck  er. 

—  archipreabiter  Magunt.  1182 :  73,  U>. 

—  vicedominus  W.  1127  :  55. 11. 

—  min.  W.  im— 1173:  62.       63,  £0. 

64,21  69,21.   Heinricus  fr.  eins. 

—  min.  W.  1190:  77,  22. 

—  cona.  W.  102. 32.    Conradus  fr.  j 

eiua. 

—  1241:  140.82. 

—  macellariuaW.  1299:  325. 2. 

i  de  moneta       I  civ.  \V.  1226-1227: 
I  ante  monetam  i  102.  22.  103. 27. 

—  de  moneta  mü.W.  1238:  134. 16. 
Ruinhart,  Rumhard,  Rumandus. 

—  1106:  50.87.  51. 6;  38, 

—  fr.  Conradi  Dudo,  1165:  66.  42.  68. 33. 

—  min.  Lauresh.  1160:  62, 34. 
Rupele,  Gudelmannus  1299:  331.43. 
Rupelo,  . .,  civ.  W.  1264:  211,33. 
Rnpertus.  Rubret,  Rubbracht,  Rudbrath, 

Rubert,  Ruodpcrtua,  Rotbertua. 

—  archiep.  Magunt.  970  —  973  :  25  ,  33. 

26,36. 

—  prep.  de  Winpina  1068:  47,18. 

—  dec.  m.  e.  W.  1106-1110:  50.35.  51^33. 

—  »col.  m.  e.  W.  1227:  105,13. 

—  can.  m.  e.  W.  1158:  62, 4. 

—  com.  de  Berbach  1174:  70. 21. 

—  com.  irsutus  1246:  150. 4  ff. 

—  com.  irsutus  1263  :  207. 23. 

—  com.  irsutus,  domicellus,  1283:  266. 35. 

—  f.  Oerhardi  mil.  1025  ff.:  45. 37. 

—  cons.  W.  1216—1226:  93,2.  101.  25. 

102.33.  f  152. 1. 

—  cons.  W.  1283  :  265. 25. 

—  de  Dalsheim  mil.W.  1274:  235. 13. 

—  Wernherus  f.  — ,  civ.  W.  1237—  1241: 

132.36.  140.8. 

—  Wernherus,  fr.  — ,  civ.  W.  1241: 141.27. 

—  Wernherua,  civ.  W.  1283  :  271.  7. 
Ruppertsberg,  Rupertsburch,  RSprechtis- 

burg,  Repertsburch  bei  Deidesheim 
nö.  Neustadt. 

—  Baldemarus  de,  1276:  243. 32.  Mar- 

garetha ux.  sua. 

—  Jacobaa  de,  can.  a.  Mari  1299  :  323.  £  ff. 
Russebacke,  Johannes  civ.  W.  1285:  273, 

3üff. 

Ruateinus,  min.  W.  1197  —  1198:  81. 38. 
82,41;  32. 


Riuteinus,  Godofridua,  min.  W.  //!#>: 

7».  ar>. 

Rnsthciin,  Dyno  dt«.,  civ.  W.  1295: 308,  ]±L 
Rüsten,  Rustent  min.  W.  1106:  50.39. 

—  min.  W.  1139:  öiL13. 

Runter  min.  W.  1213:  92.2.  Bertholdus 

f.  SU  US. 

Ruthardua-,  Rut-,  Ruot-,  Rod-,  Rutha  r. 
Ruthart. 

—  prep.  m.  e.W.  1025 ff.:  45, 11.  400,  L 

—  832:  11.10. 

—  min.  regis  897:  15. 3.  17. 11. 

—  min.  W.  1016:  34,ätL  35.24.  37,12. 

—  piscatorW.  1106:  50. 19. 
Rutwigus  832:  11,  lfl. 

Ruwe,  Heinricus,  scult.  7285:  266,  21L 
Hnwelinus   de  Wormacia   mil.  1268: 

222,  2iL 
Ruzo  min.  W.  1106:  50.36. 

S. 

S.  dec.  Nuh.  1292:  295, 3_L 

S.  bnrgraviuB  de  Frideberch  l241:2üßAiL 

S.  mil.  *.  XIII:  387,  2iL 

S.  ux.  <r.  XZJJ:  396,21  ff. 

S.  de  Lutra  s.  XIII:  390,  L 

Saarbrücken,  Sarbrucke,  Sarebruggen. 

comitea: 

Symunt,  Simon  prefectus  urbia 
W.  1140—1166:  57.24.  58. 1 ;  21 
59. 12.  62.5;  13.  6fi.  33.  68.34. 
69.  9. 

Saargau,  Saroinae  10,30:33. 
Saarwerden,  Sa  rewerde  elsäss.  Kr.  Zobern. 

com.  Folmarns  1165  :  68,36. 
Sabatisaa,  Sabbatissa,.  Gertrudis  dicta, 
vidua  W.  1255—1259:  176,7  ff.  183  f. 
1H5. 33  ff.   Gertrudia  proneptia  eiua 
1268:  222.3üff. 
Sabina,  Sabinenais  Sabmerland  nö.  Rom. 
ep.  Conrad us,   archiep.  Magunt. 
1194:  78.  20. 
Sachsen.  Saxonia  350, 34. 
ducea: 

Albertus  I  1232:  117.4;  33. 
Albertu»  II  12221  234. 32. 
Sachaenheim,  Sahsenheim  an  der  Berg- 

Strasse  bad.  RA.  Mannheim  371,40. 
Salemannua,  Saleman  dec.  s.  Pa.  1243: 
142. 43. 


Saleniaumi* 

Saleniannus  min.  W.  1106:  51, 9;  89. 
Salomon  cancellariua  918:  21.25. 
Salzburg,  Salzeburgenais. 

archiepiacopi : 
E(berhardu8)  1232  :  117, 2:  3L 
Piligriinua   archicappelanua  918: 
21,25. 

Theotmarus.  Deotinaru»  897—904: 
15.27.  16.30.  18.8.  19.14.  20,28. 
Samuel  ep.W.  8ö6 .  11.  20.  12,38. 

—  771:  4, 19; 32« 

Sandbach,  Santbacb  KA.  Urbach?  106.17. 
Sandhofen,    Sunthoven    a.  Mannheim 
105.9. 

—  Sigewardus  de,  1227:  105, 8.  Adel- 

heidia  ux.  aua. 
Sara  ux.  Menlini  Judei  W.  1294:  805,22. 
Sari  beim  Einflms  des  Neckars  in  den 

Ehern  382,  2LL 
Saroinse  v.  Saargau. 
Satmar  piacator  W.  1106:  50,  IL 
Saxo,  Bertholdus,  civ.  W.  1229:  106.23. 

—  Berwelfus,   civ.  W.  1234:   126  ,  42. 

127.  lfi. 

—  Sifridus,  min.  W.  1216:  93. 1. 
Saxones  350.21  ff. 
Saxonia  v.  Sachsen. 
Scarra  r.  Scharrhof. 
Scathe,  Arnoldus,  civ.  W.  1179:  71,33. 
Schaarhof,  Scharren,  Scharia,  Scarra  u. 

Mannheim  92,22  ff.  99.  28.  100.20. 
106,  3.  272,  3. 
mag.  de,  1238:  134,13. 
Schangezxere,  Conradua  dta.,   mil.  de 
DirmenateinW.  J2Ö»— 1274:  228. 12  ff. 
236, 28.  Liba  =  Libcra  ux.  sua. 
Scharfenberg,   Scharpinberg  Ruine  bei 
Annweäer  ff.  BA.  Bergzabern. 
Rudolf  truchseaa  der  von,  1165: 
66,32. 

Scharfeneck,  Scharphenecke  Ruine  bei 
Dernbach  pf.  BA.  Bergzabern. 
Heinricua  de,  mil.  fr.  Joh.  de  Metia 
1294:  806,  IS. 
Scharren  v.  Schaarhof. 
Scharren  Rhein  insel  bei  Mannheim  lhl,  21. 
Schauenburg,  Scowenburg,  Scovenburg, 
Scohenburg,  Xuemburg,  Scbowem-  | 
bürg  Ruine  bei  Rinteln. 
com.  Adolfua  1232:  117.6;  34. 
Ruine  bei  Dossenheim  a.  Mannheim. 


—  Schönau.  467 

Schauenburg,  Berhtolfus  de,  1166—1165: 
61.24.  66.35.  68.37. 
Gerhardus  de,  1159:  62, 14. 

1  

Scheinveit,  Schenvelt  r.  Schönfeld. 
Schydil  W.  1299:  337, 23. 
Schido  civ.  W.  1282:  255, 14. 
Schygeler,  Johannes,  W.  1299:  337, 26. 
Schintbrucken,  Civicua  de,  W.  1299 .  3:37,7. 
Schipf,  Scyphe,  Schiphe,  Schipha  r.  Schüpf. 
Schit,  Heinricua,  civ.  W.  1255:  176, 2. 
Schlettatadt,  Sletatat,  Sletstadenaia  171,33, 

IL  dta.  Snelle  de,  1260:  192,  IL 
Schmidfeld,  Smidevelt,  Smidefelt. 

Conradua  de,  1224:  100.27.  101. 8. 
Judda  ux.  sua. 

Conrad  us  de,  1233:  123,  IL 

Conradua  de,  dapifer  Conradi  IV 
1242:  143. 27. 
Schmutzelin,  Smucelin,  Smucel,  Smuci- 
linua,  Smuzzil. 

—  Bertolfua,  Bertoldua,  mil.  1216—1233: 

93. 3.  125. 38. 

—  Bertholdua,    mil.  de  Dirmenathein 

1263:  207,  IL 

—  Eberhardua  1263:  207, 8.  Gerhardus 

fr.  ein«. 

—  Gerhardua,  de  Dinnenstein,  mil.  W. 

1236:  131.20. 

—  Gerhardus,  1263:  207, L  Ortherun  ux. 

Bua;  Eberhardua  fr.  auua. 

—  fr.  Gerhardua,  de  Dirmensthen  1263: 

207.24. 

—  Gerhardua  f.  dicti  —  de  Dinnenstein 

1283:  255,  .'38.  Uildeburgia  ux.  sua. 

—  Gerhardus,  mil.  1297:  311,35. 

—  Heinricua,  can.  m.  e.  W.  1190—1196: 

77.3.  79, 2L  80,9  =  dec  m.  o.  W.  1196 
—1200: 80.24.  81.28.  82.4;  18.  85.17. 

—  Sigbodo,  fr.  Bertolfi,  1216:  93,3. 
Schönau,  Sconaugia,  Sconowia,  Schonen- 

augen,  Scbonaugiens.,  Schonaugend., 
Schonoiena.,  Schonagena.,  Cistercien- 
acr  bad.  BA.  Heidelberg  öfi.  12.  59,  Li. 
70^  12  ff.  79.26.  82.2;  16.  84.3.  89. 
lfi.  92f.  93,2fiff.  99. 21;  ZiL  100.  W. 
105,  8.  106,  3ff.  125.  83.  181.  lfi  ff. 
134. 14.  138,38ff.  150.33 ff.  151.  21. 
löL.SSff.  158. 10.  164. 1.  lo7.  23  ff. 
185.20.  188,411  ff.  189,38.ff.  203,  30. 
2!)if.  205. 40.  208,42ff.  212.  213. 
22  ff.  217.37.  218  f.  238. 31.  240.23. 


466 


Schßnau  —  Siboto. 


245, 39  ff.  246. 27  ff.  251.9.  257ff.  270, 
33.   274. 8.  27_i2Iiff.  27«.  1  ff.  283. 
■IL  284, 33.  290,4  ff.  293.28. 
Altar  b.  Katherine  258, 24. 
Curia  Schonangienais  in  Wormatia 
r.  W.  loca. 
abbates : 
1253:  162. 16.  1284  :  272. 11. 
Bertholdus  1233:  125,35. 
Daniel  1216  —  1218:  92.20.  93. 26. 
Kbelinus  =  ßelinus  1263— 1264:20$. 

42  ff.  212.  6. 
Heinricus  1251:  156.  lü. 
Johannes  1290 :  293. 28. 
Rudolfus   1246  —  1247:    150. 33  ff. 
161.  23. 

Wernherus  1283—1286:  259.  3 ff. 

275,  22j  4L 

fratres,  luonachi,  convcrei: 
Conradus  cellerarius  1262:  204, 3L 
Fr(idericus)  1247:  151,23. 
Godefridus  1262:  204.32. 
Gutnpcrtus  1286  :  275, 34. 
Heinricus  1247:  151.24. 
Herdegenus  1283:  259. 15, 
Jacobus  Richeri  1263—1264:  208, 

Mff.  212. iL 
Jacobus  camenirius  1283  :  259, 15. 
Johanne«  Amella  1283:  259.  lä. 
Rudolfus  1262:  204. 32. 
Walde  verus  1251:  155.  15. 
Wernherus  1262  :  tt_>4. 
Wolfranius  notarius  1247 — 1253: 

151.23.  1.58.11 
monachus  in  curia  W.  celebrans 

257.43. 
W.  minister  1200:  85. 37. 
prior: 

Wolfranius  1251:  155. 15. 
Schönenburg,   Schoninburc,  Schonem- 
burg. 

—  Arnoldus  de ,  can.  m.  e.  W.  1276— 

1289:  224.44.  254.38.  275.28.291.34. 

—  Sifridu8  de,  can.  m.  e.  W.  1281: 

254.32. 

Schönfeld,  Schein?elt,  Schenvelt. 

—  Fridericus  de,  1196— 1199:  79. 25.  82, 

15.  84.5.  Mehtildis  ux.  sua.  Lupoi- 
des ep.  W.  fr.  eins. 
Schornsheim,  Schornish.  KA.  Oppenheim. 

—  Godefritus  de,  1190  :  77. 20. 


Schreufa ,  Scronfin  in  pago  Hassia  h. 

Frankenberg  wt  Oberhessen  36,  iL 
Schriesheim.  Schrish.  an  der  Bergstram 

il  Heideiberg  272.  3.  297.3. 

—  Meingot  de,  Uber,  1198:  82.27. 
Schopf,  Schipf,  Scyphe,  Schiphe  ww. 

Mergentheim. 

—  Conradus,  pincerna  de,  1520:  97»  IL 

—  Waltherug  pincerna  de.  1232:  118,28. 
Schopf,  Schipha,  bad.  BA.  Boxberg. 

—  Ludewicus  de,  1232:  118.29. 
Schwaben,  Suevia. 

duces: 

Fridericus  II   1106  —  1112:  61.  1. 
52.33. 

Fridericus  V  1173:  69,  IS. 
Heinricus  (VII)  1220  :  97j.L 
Schwabeburg,  Svabesberg  Ruine,  KA. 
Oppenheim. 

—  Wolfin  de,  1246:  149.25. 
Schweigern,  Sueigere  nö.  Boxberg  bei 

Mergentheim. 

—  Reimboto  de,  fr.  Judte  de  Scbmide- 

feit  1224:  100.30. 
Schwetzingen,  Suuctzingen  bei  Heukl- 

berg  82,3. 
Sc-  r.  Sch-. 

Scohenburg  r.  Schauenburg. 

Scroufin  i\  Schreufa. 

SedibuH,  Heinricus  de,  can.  s.  And.  1209 
—1227:  89,24.  105, 23. 

Seebach,  Sebach,  domine  de,  (Beuedic- 
tincrinen  bei  Dürkheim  an  der  Hardt) 
270,26. 

Schi  ha  maneipia  826:  9,  L 

Sellwld,  Selbolt,  Arnoldus  de,  can.  m.  e. 
W.  1200  —  1213  :  85. 19.  86.  37.  91, 1. 

Seligheit,  Selicheit,  Godefridoa,  min.  W. 
1196—1198:  80, 3JL  82,31 

Selzen,  Selsen  KA.  Oppenheim. 

Wernherus  de,  1224:  100, 19. 

Selzere,  Heinricus,  civ.  W.  1253—1269: 
160.  Ü.  224,  HL  226, 33  ff.  Wernherus 
fr.  8UU8,  civ.  W.  1253:  160,  6, 

Selzerinno,  civ.  W.  1253:  160,6.  Hein- 
ricus et  Wernherus  filii  eius. 

Semerin,  Gerdrudis  dicta,  civ.  W.  1260: 
194, 35.  Gerdrudis  filia  eins. 

Sethwin  piscator  W.  1106:  60,  IL 

Sybidatum  v.  Cividale. 

Siboto  r.  Sigebodo. 


Siboldtu  —  Sigelo. 


469 


Siboldua  de  Mergestad  vor  1247:  f  151, 12. 
Siegefridus,   Sigifridus,    Sigefrit,  Sig- 
fridus,  Sifridus,  Syffridu«,  Sivridu». 

—  1  archiep.  Mogunt.  archicancell.  1074: 

48.37. 

—  II  archiep.  Mogunt  1203-1236:  86, 

HL  87.36.  8«.  35.  90,  33.  91.  13.  97.2. 
101, 33 ff.  102,40-ff.  103.  23  ff. 

—  III  archiep.  Mogant.  1231— 1245:  108, 

13ff.  118.21.  119. 17.  120,41ff.  129^ 
2^130,12.148^12.382,22  ff.  383, 
lüff.  385,lfiff.  3Jü2iff.  393. 1  ff. 
3Ü6.f.  398.  13  ff. 

—  ep.  Aagustensis  1224  —  1226:  100,  10. 

103. 32. 

—  ep.  Curiensig  1299:  324,  2JL 

—  ep.  Ratisbonensis   et  Herbipolensin 

1231—1236:  108. 13.  112,27.  117.3; 
32,  130,  LL 

—  II  ep.  Spir.  1127:  55. 6. 

—  prep.  in  Boppard  1179:  71. 29. 

—  prep.  de  Hagene  1173:  70,  2. 

—  prep.  Lutrensi«  1298:  322. 18. 

—  prep.  m.  &  W.  1166—1165:  GL 211  62, 

12j  24.  66.31.  68.30. 

—  prep.  8.  Mart.  1137—1165:  55,36.  56, 

10j  Iii,  57,10.  58,20-  59,11.6X22. 
62.2.  63. 36.  64. 24.  68,33. 

—  prep.  s.  Pa.  1196—1200  :  80, 8.  82,21. 

S:..  21. 

—  prep.  Wimpin.  1140—  1161:  57. 17.  59j 

21.  62, 1.  63.33. 

—  mag.  Bcol.  Mogant  1182:  73. 14. 

—  can.  m.  e.  W.  1158  :  62, 4. 

—  can.  a.  Mart  1141:  57.23. 

—  ringraviua  1266:  218.  L 

—  1173:  70,9. 

—  min.  W.  1106—1110:  50.38.  5T,  7_i  38. 

—  min.  W.  1160—1165:  62,21  68,40. 

—  min.  W.  1190—1199:  77. 14.  78. 44.  79, 

12.  82. 31.  84. 7.  i8£,3Qff.  Gisela 
ux.  sua  1208:  86,30. 

—  vicodonnnua  W.  1161—1165:  63,37.  6jL 

25.  66.38.  68.37. 

—  nioneturiua  W.  1197:  82,  L 

—  laycusW.  1283:  264, 12  ff. 

—  piscator  W.  1106:  50,  IL 

—  pistor  1299  :  329.43. 

—  de  Borgheim  clcricug  W.  1291:  295. 24. 

—  Buzhamer  1255:  175. 27. 

—  Kuffman  1299:  33L40. 


Siegefridu«  gener  Davidis  mil.  reiro  coqui- 
nam  W.  1255  :  175, 26. 

—  f.  Davidis  mil.  retro  coquinaro  1275 

—1290  :  241.82.  895, 12. 

—  de  Elbenstein  prep.  s.  Mart  1194: 

78,42. 

—  de  Flamersheim  W.  1262:  205, 27. 

—  Frietag,  Vrietak,  min.  W.  1197-1213: 

81. 37.  82,5;  3L  84^5.  86.34.  91.  35. 

—  cognomine  Fridach  mil.  dta.  de  Star- 

kinberc  1241:  141, 15. 

—  f.  Gcrnodi  min.  W.  1190—1196  :  76,20. 

79,34.  80,32. 

—  f.  Hedewige  1173:  70. 12. 

—  Heyhel  der  alte  1165:  66. 42. 

—  Heltli  mag.  W.  1300:  344,  36. 

—  de  Hohenloch  1232:  117,6;  35, 

—  de  Honeg  1260:  10. 

—  Johannes,  preb.  m.  e.  W.  1296:  308, 11. 

—  de  Lutra  Beult  1231:  112.29. 

—  Mcnnckin  min.  W.  1208:  86,  32. 

—  1*.  Mergardia,  min.  W.  1196:  ttü.  34. 

—  f.  Jacobi  de  Mergestat  1297:  312,3. 

—  Saxo  min.  W.  1216:  93,  L 

—  de  Schonenburg,  can.  m.  e.  W.  1281 : 

254,3k 

—  Velir  min.W.  1208:  87,  L 

—  fr.  Wicnandi  min.  W.  1208:  86.39. 
Sigcbertus  rex  Franc.  19,33. 
Sigebodo,  Sigeboto,  Sigebotho,  Sigboto, 

Sibodo,  Siboto. 

—  prep.  Nuh.  1068:  47, 12. 

—  1012:  32.7. 

—  1025—1044:  45, 4a 

—  mil.  W.  1012:  32.6. 

—  min.  W.  1016:  37.9;  12  (2  renonen). 

—  min.  W.  1160-1161:  nX2Ü.  63.  39. 

—  civ.  W.  1160-1179:  62. 32.  71,3a. 

—  1106:  51,  L 

—  mil.  de  DirmeBtein  1233:  125. 31  ff. 

—  fr.  Bertolfi  Smuzzel  1216:  93.3. 
Sigebolt  clericu8W.  1110:  51, 35. 
Sigelo,  Sigello,  Signlo,  Sygilo,  Sigelc, 

Siegel,  Sigelinua. 

—  civ.W.  1276:  246. 40. 

—  mil.  W.  1233:  125, 22. 

—  monetariusW.  1233:  125.29;  4L 

—  «ervien»  1002:  30.31. 

—  servitor  Mogont  103/— 1044  :  367,89.  ff. 

—  fratruelis  Erchinberti  de  Karlbach, 

mil.W.  1237:  132,35. 


471) 


Sigelo  —  Speyer. 


Sigelo  inil.  de  Dandiatat  «60:  195,  31. 

—  f.  Davidia  retro  coquinam,  civ.  W. 

1275—1290:  241,33t  205,12. 

—  Eigelmari  civ.  W.  1234—1286:  126,  IL 

127,10.  134,  IL  275.  iL 

—  f.  Goamari  civ.  W.  1251—1263:  155. 2. 

107,26.  158.  IL,  175,38,  183.3.  204, 
2iL  205.  15.  206,  1.  21)7,  28. 

—  dt«.  Grant  civ.  W.  ;_\S3.  26<i,4LL 

—  Lenisiua  W.  wr  1299:  1 323, 12» 

—  dü.  Levis  mag.  civ.  W.  1283  —  1293: 

266.32.  296,22. 

—  de  Lumersheini  mil.  1256:  175. 42. 

—  de  Lutra  1267:  221,26. 

—  de  Oathoven  civ.  W.  1266:  218. 10. 

—  dta.   Sparwenzagel   1274 :  236,  2L 

1 294,411. 

—  de  Wattenheün  mil.  W.  1268— 1289: 

224. 10.  225.1.  239. 7.  245. 14.  250. 

IL  261,40.  274,  5.  285,  iü  ff.  292. 1. 
Sigeman  clericua  W.  nio:  __L  34. 
Siger  inin.  W.  uo6:  50,3a. 
Sigewardus,  Sigenuart. 

—  clericua  W.  1025—1044  :  45.42. 

—  de  Sunthoven  1227:  105.8. 
Sigewizza  vidua  Friderici  de  Durinchcini 

1241:  140. 22. 
Sygin,  Heinricua  preab.  dta.  de,  1294: 

im.  ltL 

Sigiuuin  1012:  32,2  (2  Permmen). 
Silhauer,    Hartmudna   dta.   W.  1299: 
337,32. 

Silveatrea  comitea,  Wildgrafen  1246:  150, 
12.  1260:  193.25. 
Embicho  2246;  150, 12. 
IL  senior  et  E.  iunior  1255:  171. 
3Ü.  173. 24. 
Simon,  Symon,  Symont,  Symunt 

—  ep.  Paderbarnenais  1273:  234, 3L 

—  ep.  W.  1283— 1290:  261  ff.  275, 14  ff. 

211  ff  281,28.  284,  3  ff  2%>,  31  ff. 
294  f. 

—  prep.  de  Henche  1290:  296, 10. 

—  dec  8.  Pa.  1227: 105.23. 

—  cant.  m.  e.  W.  et  prep.  a.  Mart.  1281 

-1289:  254.36.  285. 16.  291.  30. 

—  can.  in  Ilenegen,  prep.  conventus  ad 

ortum  a.  Marie  1272:  232. 19. 

—  clericua  W.  1261:  199.39. 

—  com.  de  Sarbrucke,  prefectus  urbia 

W.  =  adv.  maioria  domua  W.  ecdesiu 


1140—1166:  57, 24.  58. 1 1  21.  5!».  12. 
62.5;  13.  6*3.  33.  68.  34.  69.  9. 
Simon  min.  W.  1190:  77i  Uä. 

—  1299:  330,3. 

—  de  Guntheim,  mil.  1246—1260:  149, 

9  ff  149,20.  Lßf. 

—  de  Huchelheim  min.  W.  1216:  93.4. 

—  de  Lobio  can.  a.  Pa.  1293:  303.  A3  ff 
S(inibaldua)  card.  preab.  a.  Laurencii  in 

Lucina  1231—1232:  112, 32  ff 
Sinzo  dec.  W.  1068:  47.21. 
Syon  bei  Mauchenheim  pf.  BA.  Kirch- 

heim-Bvlanden  Ciaterzienserinen  290. 

26. 
Sl-  v.  Seid-. 

Sleppcre,  Gudelmannua,  de  Buehove  1283: 
270.8. 

Smerainden,  Budolfus,  1249:  153.  30. 
Smertac,  Philippua  de,  1275:  242.  21. 

Margaretha  tu.  aua. 
Snelle,  H.  dt«.,  de  Sletatat  1260:  192,  IX 
Soest,  Suaacenaea  177, 41  ff. 
Sophia  relicta  Conrad  i  dicti  Ammetman 

civ.W.  1291:  295. 17. 
Span,  Spanus,  Spain,  Spon. 

—  Conrad us,  civ.  W.  cona.  1226—1283: 

102,33.  105, 11.  106. 23.  125,2a.  139. 
4L  183,  31.  207,  '28.  265.  26  senior, 
mag.  civ.  1283:  265,'.».  266,  18. 

—  Conrad ua  iunior,  civ.  W.  cona.  1275— 

1298:  239.40.  243. 35.  245.21.  250. 
32.43.  262,  27.  274,  6.  309, 27.  311  ff. 

—  Heinricua,  civ.W.  1260  —  1262:  195, 

38.  205.14. 

—  Heinricua,  cant.  Nuh.  can.  a.  Pa.  1300: 

340.41. 

—  vidua  1283:  261.27. 
Spanheim,  Sponheim. 

comitea  de: 
im>:  193,24. 

Gottfridua  1156-1165: 61.23. 68.36. 
Gottfridua  1208:  87.41. 
Sparwenzagel,  Sperwenzagel,  Sigelo  dt»., 
W.  1274:  236,  27  ff.  f  294,40.  Eliza- 
bet  ux.  aua. 
Speyer,  Spira,  Spire,  Spirens.,  Spyrena.. 
88.3_i22.ff.  103.28.  171, 32.  174. 26 
193,27.  206. 16.  248.38.  276. 18.  221 
9  ff.  229  ff.  312  ff .  398, 14  ff. 
civea: 

88.  Ifi5_  175. 4  ff.  12140  0. 


Speyer  — 

Speyer,  episcopi: 

Beringe  rus  1224  —  1X28:  100,  11. 

106, 1. 
Bruno  1110:  62, 12. 
Conrad  us  III  ep.  Metens.  concel- 

lariua  1208—1232:  88.2:16.  89.7. 

no,  33.  97,  i.  w.  n. 

Conradua  IV  1233:  123,  HL 
Fridericus  1284  —  1292:  273.  10. 

297.  HL 
Godefritua  II  JJ5C:  61, 19. 
Heinrica«  II  1260—1269:  193,23. 

200.23.  219,36.  ff.  225, 20.  380. 

12  ff.  381.11  ff. 
Rapoto  1173:  69, 21. 
Reginbaldus  II  7033  ff.:  369.  13  ff. 

376.  34  ff. 
Sigefridus  II  1127:  55. 6. 
Ulricua  II  1182:  73,12. 
A.  1200:  85.37. 
Adelvolcua  1262:  206,  &  ff. 

cellerariuB: 
FridericuH  1200-1209: 85, 3L  89,21. 
scolastici  7292:  196. 31. 
Adelvolcus,  prep.  ß.  And.  W.  can. 

m.  e.  W.  1257:  182.3. 
camerarius: 
Conradua,  prep.  s.  And.  W.  1208: 

89,  a 

noturhw  ep.:  Cuno  1208:  89,  (>. 
s.  Qaidonis :  thesaurarius  7233 : 125,2. 
m.  e.  Spir.:  decani:  1233:  125. 1. 
h,  Trinitatis;  omniam  sanetorum: 
■col.  1233:  125. 2. 
Speyer,  Eggelhardus  de,  mag.  can.  s. 
And.  72.W;  126. 38.  127. 13. 

—  Gerlacus  f.  Anselmi  de,  can.  m.  e. 

W.  1209:  89. 21. 
Speyergan,  Spirichgoune  45,  34. 

com.Burghardns  1026—1044: 45.34. 
Spene,  domina  Alkussa,  W.  720«:  317, 3L 

318.  L 

Spiez,  Gerhardua  dta.,  civ.  W.  1263: 207/26. 
Spira  r.  Speyer. 

Spirensia,  Heinricns  dt«.,  W.  1299:  337.40. 
8pitcebauc,  Bernoldua,  W.  1299  :  337,  0. 
Sporo,  Spor,  Spuro,  Conradns,  can.  in.  e. 

W.  1196-1216:  79,22.  80,28.  81, 3D. 

85,12.  8S,3L  89,12.  91,  L  92,30. 

—  Heinricua,  civ.W.  1173:  70. 13. 
Srubelina  W.  1288:  287.24. 


Stephanns.  471 

Starkenburg,  Starkenberg,  Starkinberc 
Ruine  nö.  Heppenheim  an  der  Hery- 
Strasse. 

—  Hugo  de,  mil.  1267—1278:  221, 26. 

236,  L  248,82.  Wernherna  fr.  eius. 

—  Sifridus  mil.  cognomine  Fridach  dtw. 

de,  1241:  141,16. 

—  Wernherna  de,  can.  m.  e.  W.  par- 

rochianua  1243—1274:  144.  IL  221, 
20.  236. 8. 

Starko,  Starke,  de  Starcken,  H.  dt«.,  civ. 
W.  7285;  275,  (L 

—  NicolauH  dt«.,  civ.  W.  1286  —  1293: 

275, 35.  298, 18.  f  330,  2jL 

Staufen,  Stouphen  sie.  Freiburg  L  Er. 
Ulricus  de,  liber,  1173:  69,25. 

Stecchoeeln,  Jacobn«  f.  Bentonis  dicti, 
W.  1283:  262.5. 

Steier,  Stiria  r.  Oestreich. 

Stein,  Steina,  Steine,  de  Lapide  ab- 
gegangenes Schlots  am  Ausfluss  der 
Weschnitz  in  den  Rhein  n.  W.  in 
Castro  Lapide,  ad  Castrum  Lapidem 
115. 43.  148,4Üff.  327. 15. 

—  BurkarduH  de,  min.  W.  H60:  62,  28. 

—  Conradua  de,  1226:  102,26.  Adel- 

heidia ux.  sua. 

—  Jacobu«  de,  mil.  1263-1260:  162, 18. 

175.31:  3L  182.  42.  L92,4ff. 

—  B.  mil.  de,  s.  XIII:  390,  L 

—  Sigefridua  de,  min.  W.  1160:  62,  28. 

Burkardua  fr.  eius. 
Steinach,  Steinache,  Stheinahem,  Neckar 
ateinach  KA.  Hep)x>üieim. 

—  Bliggerua  de,  liber,  1140—1198:  56, 

22.  69,23.  82, 2JL  Conradua  fr.  eius 
1140—1198:  56.22.  82,  26. 

—  C.  de,  mil.  s.  XIII:  323, 3L 

—  P.  de,  mil.  ».  XIII:  39t  L 
Steinmar  civ.  W.  vor  1220: 19_L2Ä  Weren- 

drudia  ux.  sua. 
Steinaberg,  Steinberg,  Steynab.  bad.  BA. 
Sinsheim  sö.  Heidelberg. 

—  Conradua  fl  ep.W.  1174:  70,20. 

—  Wernherna  de,  1166:  66. 35. 
Stephanus  prep.  Nuh.  1227—1242:  106, 

2L  115.41.  142, 12. 

—  primus  abb.  de  Odderburc  1173: 

70,  L 

—  advocatus  W.  1068:  47.23. 

—  min.  W.  U90:  77,12  (2  Personen). 


472 


s.  Stephanum  —  Thiodbertus. 


h.  Stephanum,  David  retro,  mil.  1229: 
106,20. 

Sterrenberg ,  Conrad  tu  de  ,  mil.  1257: 
188. 1. 

Stetten,   Stetin,   pf.  BA.  Kirchheim- 
Bolanden. 

—  Eggibrcht  de,  min.  W.  1190:  77,20. 

—  Ludewiens  de,  clericus  W.  1190:  77,  IL. 
Stockbeim,  Stocheim,  Stokh.,  Stockeim 

welches? 

—  C.  de,  can.  Nuh.  1243:  144,  IS. 

—  Conradus  de,  can.  m.  e,  W.  1262—1281: 

206. 28.  224.43.  253,2a  ff.  254.  37. 

—  Fridericua  de,  can.  in.  e.  W.  1243— 

1281:  144. 11.  203. 19.  206. 23.  253. 
29  ff.  254,  38.  Conradus  fr.  eius. 

—  OodefriduH  de,  min.  W.  1195—1226: 

79, 13.  102. 81. 

Stören,  Fridericus  1299:  330.10. 

Stouphen  r.  Staufen. 

Strahlenburg,  Stralinberch,  Stralenburch 
Ruine  bei  Schriesheim  an  der  Berg- 
straße. 

—  dominus  de,  «.  XIII:  391.33, 

—  Eberhardus  de,  ep.  W.  1292:  2ÜÜ  ff. 
Strasburg,   Argentina,  Argen tinensis, 

Agentinens.  1£5.  HL  32.  175.  LL 
177, 40  ff.  248. 38.  383.1. 
episcopi : 
Bertholdus  I  1226—1232:  103.  32. 
118.22. 

Conradus  III  1283  —  1299:  256.  25. 

273,10.  324,26. 
Heinricus  II  1208—1212:  87, 37. 

90,34. 

Heinricus  III  1264:  165. 21.  380. 

22.  88L12. 
h.  Maria«  =3  Münster:  prepositi: 

1283:  256,26.  Bruno,  archican- 

cellariug  1114:  54,  H- 
s.  Stephani  63, 2. 

s.  Thome:  dec.  H(einricug)  1231: 
113. 20  ff.  scol.  0.  1231:  113, 
22  ff. 

Strasburg,  P.  de,  *.  XIII:  382.12, 
Streif ,  Streiphe ,   Fridericus ,   mil.  de 
Bodenburg  1255:  175. 23. 

—  Lufridus,  can.  Nah.  1227:  105, 22. 
Stricbuseln,  Berao  dts.,  W.  1298—1299: 

317.23.  325. 6. 
Studernheim^/".  BA.  FrankenthaJ  223. 2*1 


Stulen,  Volniarus  de,  min.W.  1198  :  82.  3iL 
Snarzgraue,  Oodefridus,  ciy.W.  1227:  106, 

26.  r.  Nigra- Barba. 
Sueigere  r.  Schweigern, 
Suelntheim  wo?  offenbar  nördlich  von 

Worms  50,24. 
Suenegerus.  Svenigerus,  Swcnegerus  can. 

m.  e.  W.  1208—1216:  86.38.  89.3. 

9L  3.  92,96. 

—  cant.  m.  e.W.  1224:  101.20. 
Suevus,  Eberhardus,  1173:  70, 12, 

—  Heinricus  mag.,  can.  m.  e.  W.  1227— 

1233:  105.20.  124. 21.  125. 24. 
Suiger,  Swiggerus,  min.  W.  1127:  55,  L 

—  min.  Laureshain.  1160:  63. 10. 
Sulza ,  Sulzen ,  Sultzen,  Sulzin  r.  Hohen 

Sülzen,  Ober-Sülzen. 

—  domina  de,  1260:  188, 9. 

—  Gerbudo  de,  mil.  1268  :  224. 9. 

—  Gozzo  de,  mil.  1254—1268:  168.  L 

224,  fl,  Gerbudo  fr.  suus. 

—  Helfricus  de,  mil.  1268:  222, 28.  ff. 
Nebinngus  de,  mil.  1255:  175. 43. 

—  Rudolfus  dt«,  de,  civ.  W.  1249:  154,2. 

Margaretha  ux.  sua. 
Summo,  domini  de  1283:  270. 36. 
Sunthoven  r.  Sandhofen. 
Susenheim,  Susen hem,  mulier  de,  1363: 

210.  IL 

—  Wernherus  de,  clericus  W.  1190:  76,18. 
Susenheimer  W.  1299  :  337. 1. 
Suzzelad  1241:  140. 34. 

Swebelin  W.  1278:  249,  L 


T.  r.  IL 
Tanne  r.  Thann. 

Teck,  Conradus  dux  de,  1283—1284:  256. 

27,  273, 13. 
Tegeno   mag.   scol.  m.   e.  W.  1106: 

50,  35. 

Templercommende  r.  Osthofen. 
Thann,  Tanne,  Elms»,  C.  prep.  de, 

1232:  118.24. 
Theodoricus  r.  Dietrich. 
Theophano  ux.  Ottonis  II  imperatoris 

979—985:  27. 13.  28,  24 
Thea  ton  ia  v.  Deutschland. 
Thiether,  Tithenw  v.  Diether. 
ThiezmaztnuB  r.  Diezmannus. 
Thiodbertus  784:  5. 18. 


Thirolfus  — 

Thirolfus,  Tyrolphus  r.  Dirolfus. 
Thüringen,  Thuringin,  Lantgravii,  Land- 
grafen : 

Heinricus  (Raspe)  1236:  130, 15. 

Ludewicus  III  1184:  75, 7. 

Ludewiens  IV  1220—  1226:  97.8. 
100,12.  103, 36,  * 
Toni,  Tullensis  ep.  Heinricus  1127:  55.  L 
Trajectum  r.  Utrecht. 
Tramonia  v.  Dortmund. 
Trebur,  Triburiae,  Triburia  KA.  Grote- 
Gerau  21.28.  39.  28. 
Trecae  r.  Troyes. 

Treisbach,  Dreisbahe  nmr.  Marburg  bei 

Wetter  36.3. 
Trier,  Treveri,  Treverentds,  Trevirensis 

archiepiscopi : 
Arnoldus  I  1173-1  ITH:  6jLliL71,36. 
Arnoldus  II  1264:  165,  2L 
Boppo,  Poppo  1017—1032  :  361.29. 

352,34ff.  363. 11  ff.  364,  3Ü  ff. 
Bruno  1110—1114:  52,liL  54,  12. 
GodefriduH  1127:  54. 40. 
Heinricus  II  1269:  225, 19. 
Hillinus  1158:  61.39. 
Jobannes  I  1208:  87, 37. 
Theodericus  II  1220—1236:  97. 4. 

100, 10.  103. 3.  118.22.  130. 14. 
maior  ecclesia:  deo.  cant.  et  scol. 
1231  —  1233:  110,36 ff.   113.2  ff. 
Ulf.  121, 32  ff. 
s.  Martini :  abb.  1248:  151.28. 
Trifels  Ruine  bei  Annweiler,  Pfah. 
buregravius : 
Conradus  Croph  1242:  143. 28. 
Tritel.  Wer.  civ.  W.  «55:  176,  L 
Troyes,  Trecae  101. 3C. 
Trukindus  r.  Drukindua. 
Trudwinus  r.  Drutwinus. 
Trubeningen  wo? 

PridericuB  de,  Uber  1174:  70.21. 
TrunderW.  1251:  154.37. 
Truthnit  piscatorW.  1106:  50. 19. 

ü. 

Ucelensheira  r.  (Klein)-Niede»heitu. 
Uda  comitissa  de  Liningen  1255:  175.  40, 
Üdalrich  r.  UlricuB. 

Udine,  Utinnni  in  Koro  Julii  117,  8j  3JL 
219,  34. 

U.  Boot,  Urknndenbneh  d.  Stadt  Worms  L 


Dinersheini.  47.1 

Ufstein  r.  Oftstein. 
Ulm.  Ulma  20.25. 

—  Conradus  de,  Babenberg,  et  Nuhusens. 

can.,  imperialis  anle  notarius  1242: 
142,25. 

Ulmannus  deGrindestad  mil.  1273: 233.33. 
Ulmus  sartorW.  1299:  337,43, 
Ukere  de  Dipburg,  Conradus,  1269:  226. 
3ü.  Beatrix  ux.  sua. 

—  Philippus,  1283:  266. 36. 

Ulrich,  Ödalrich,  \Vdalricus ,  Üdalrich, 
^dalricus.  Ülrirus. 

—  ep.  Constanticnsis  1127:  55.  Z. 

—  II  ep.  Spir.  1182  :  73,12. 

—  prep.  de  Lutra  1190:  77, 8. 

—  prep.  in.  e.  W.  1197- 1213:  81.28.  82,4 ; 

Ii-  85, 17.  90.  44.  91. 12;  33. 

—  abb.  s.  Galli  1273:  234.  31. 

—  mag.  acol.  m.  e.  W.  1159  —  1165 :  62. 

13.  68.3L. 

—  can.  m.  e.  W.  1196:  79. 29. 

—  clericusW.  1110:  51.  .V.. 

—  fr.  Adalbert»  ep.  W.  1106:  51.5. 

—  dnx  Boemorum  1165  :  66.  32.  68,  34. 

—  liber  1198:  82. 27. 

—  min.  Lanresham.  1160:  63,  10. 

—  iunior  mil  1233:  12ÜJ12. 

—  de  Arbore  rosarum  civ.  Magunt.  1254 : 

169,42. 

—  de  Augusta  can.  m.  e.  W.  1068:  47,17. 

—  de  Bilstein  can.  W.  1196:  80,  KL 

—  Camerarii,  mil.  1260  —  1268:  188. 7. 

200.  17  ff.  223,201  2ä  ff.  t  226.  9. 
1 229, 34.  1 327, 3Ü.   Eberhardus  fr. 

HttUS. 

—  Grossus    can.    de    Wimpina  1068: 

47,  HL 

—  de  Hanowe  1284  :  278, 1&. 

—  de  Horningen  1166—1165:  01.24.  66, 

34.  68,  35. 

—  de  Mardigin  prep.  m.  e.  W.  1068: 

47,  HL 

—  Marscalcus  civ.  W.  ror  1263:  f210, 12. 

—  Militellus  civ.W.  1252:  157, 2JL 

—  de  Minzenberg  min.  1220—1255  :  97, 

12.  171.31. 

—  de  Mulbaum  min.  W.  1229:  106,  lfi. 

—  de  ötouphen,  liber.  1173:  69, 25. 
Ulvesheim  r.  Ilvesheim. 

Ulueinheim  tcahrxheinlieh  Wald-Uelvers- 
heim KA.  Oppenheim  125, 17- 
34 


474  Umensheimer 

Umensheynier  oder  (weniger  richligjVinetis- 
heymer. 

—  Gctze  1283:  270, 17  ff. 

—  Johannes  1283:  270, 11  ff. 
Umesheim  r.  Eimsheim. 

Uimnaze,  Unmasse,  Gerhard  us  civ.  W. 
1229:  106,  24, 

—  Gerhardus  mil.  W.  ror  1269:  i  187.29. 
Unbescheiden  r.  Indiacretus. 
Ungaricu«  rex  ]032(Y):  368,21. 

Urach,  E(geno)  com.  de.  1232:  1 18. 25. 

Uthilia  sor.  s.  XI:  368,  20. 

Uto  civ.  Oppenheim.  1254:  170. 1. 

Utraha  v.  Euterhach. 

Utrecht,  Trajectensis. 

ep.  Otto  1221):  97.  (i. 

prep.  0.  1232:  118,24. 
Uziiutal,  Uzzerstal  r.  Eußerthal. 

V. 

V.  v,  Wernherus. 

V.  1033—1039:  376,34  ff. 

V.  dapifer  de  Aleein  *.  XIII:  394,  21  ff. 

V.  map.  civ.  W.  *.  XIII:  395,  &. 

V.  de  Wimpina  s.  XIII:  389,  22. 

Vako  311, 17  ivTHckrieben  für  Volzo. 

Valdaraht  ux.  Gisalrih  820:  8.  Ii. 

Valeneiennes,  Valentianae  S.2L. 

Valentinianus  imperutor  t  68,  fr, 

Valentiniana  lex  68. 12, 

Vdalricus  r.  Ulricus. 

Veldenz,  Veldens. 

com.  1283:  256,  27. 
Vehr,  Sifridns,  min.  W.  1208:  87,  L 
Venar.  Conradus,  1295  :  308,  9. 
Vendo  W,  1269:  226.40;  relicta  Vendonis 

1299:  337,  2K 
Venia  nepos  Laniponis  W.  1298  :  317.33. 
Verdun,  Virdunensis. 

ep.  Uiedcricns  1074:  48, 25. 
Verona  118,23. 

Viermünden,  Fiormannin,  Finnannin  nü. 

Frankenberg  in  Ober  Hessen  36.  2;  31- 
Vinazzen,   Gerhardus   EdelwinuH  dta. 

1236:  131, 12. 
—  Wernhcrus,  filius  fratris  —  W.  1236: 

131.81. 

Vippertus  dominus  *.  XIII:  383, 23. 
Virdfina,  Johannes  de,  VV.  1299:  337.21. 
VirlingeW.  1260:  195, 19. 
Vironensix  ep.  r.  Wierland. 


—  Vromuth. 

Viterbo  129. 21.  221. 1. 
Vitztum  r.  Worms  vicedomini. 
Vohburg,  Voheburg  «r.  Regensburg. 
marchJo: 
Diepoldus  1220:  97,111 
Volehardus  1106:  51,6. 
Volcnandus,  "Volnandus,  dec.  s.  Mari. 
im— 1200:  82,24.  85,  23. 

—  dec.  Nuh.  1194  :  78.  38. 

—  scol.  s.  Mart.  1194  —  1197:  78,  42.  79. 

33.  8().  81.  81.36. 
Volmarus,  Wolmarns. 

—  abb.  de  Frankendal  1174:  70.  20. 

—  fr.  predicatorW.  1232  :  115.  42. 

—  1106:  51.9. 

—  de  Elrestat  min.  W.  1190  :  77. 19. 

—  f.  Liebe  min.  W.  1198:  82,3jL 
~  de  Lutra  clericus  1190:  77.  LL 

—  de  Metis,  mil.  W.  1251—1267:  156, 4. 

221.24. 

—  de  Stulen,  min.W.  1198:  82,30. 
Volpertus  W.  1262  :  203. 37. 
Volzo,  Voltzo,  Wolzo. 

—  dec  Nuh.  1290:  293,38. 

—  mag.  scol.  m.  e.  W.  1025  ff.:  45.  43. 

3Ü1  f .  372, 4fi  ff.  313  ff. 

—  mag.  can.  m.  e.  W.  1233  —  1238:  121 

2L  125. 25.  133.  15. 

—  can.  s.  Mart.  1255:  lifi.  Ii 

—  iunior  civ.  \V.  1279:  250. 43. 

—  gener  Dylmanni  apothecarii,  civ.  W. 

1281:  253, 1& 

—  fr.  Godefridi  f-ongi,  civ.  W.  1254: 

163. 2L 

—  cerdoW.  1299  :  337. 2. 

—  .  .  civ.  VV.  1264:  211.33, 

—  Jacobus,  1283  :  266.31. 

—  dt«.  Morlle  de  Peternsheim,  can.  a. 

Mart  1270-1271:  230.  3.  231.  18. 
f  de  Ripa       i  civ.   W.    scult.  in 

—  '  super  Ripam  \  Hocheim  1261—1285: 
\  super  Rivuni  J  201,  10.  204,  17j  311 

211.33.  214.  17.  221,      ff.  244, 5  ff. 

245.  HL  2äU  f.  274,36  ff,  1 28L  2, 

1 311,  IL  Volzo  fr.  eius  1287  :  281.2. 
Vosselin  r.  Fuchse) in. 
Voto  servitor  897—904:  16,  &   17.  31. 

20.4. 

Vromuth,  Elyzabeth  dicta,  conversa  de 
Wormacia  1295:  307,311t.  Vromuth 
mater  eius  307,  33, 


Vuhselin  —  Wattenheini. 


Vuhaelin  c.  Fnchselin. 
Vulpecula  r.  Fuchselin. 

W. 

W.  r.  Volzo. 

W.  generalis  prep.  monasteriorum  beate 

Marie  Magdalene  1269:  227. 24. 
W.  raiDi8tcr  Schonaug.  1200:  85, 37. 
W.  can.  «.  XIII:  391.  Z  ff. 
W.  354,  3S. 

W.  de  Clingen  1283:  256, 28. 
Wachenheini,  Wachinh.  pf.  BA.  Neu- 

atadt  45,31.  272,3.  400.  IL 
Gerhardua  de,  mi).  1261:  200.  IL  | 
Vvachenheiru  6e»  Neustadt  oder  bei  Worms 

58,34 

Wackerpil ,  Waccerfil ,  Wackerphil ,  Wa- 
kirpil. 

—  Emercho,  civ.  W.  1295  :  307,  19, 

—  Heinricus,  min.  W.  im— 1218:  80.36. 

92.40.  94. 8. 

—  Heinricus,  mü.  W.  1241— 127V:  140, 

IL  185,  24.  195, 31L  204.211  200.  KL 
224,8,  229.22.  232,20»  233,33.  235, 
13.  251.22. 

Wahmnudus  1173:  70,  IL 

Waibatndt,  WeibeUtat  &orf.  £4.  Sins- 
heim. 

—  Lutphridua  de,  inil.  1218:  93^20.11*. 
Wayaniengere,  Ar.  dts.  W.  1260:  195.  IL 
Uualaho  com.  in   pago  Wormazfelda 

897:  15,  fi. 
Uualahuaon  r.  Wallhausen. 
Walbrun  na  1299  :  331.33. 
Waldburg,  Walpurg  04.  Ravensburg, 

—  E(berhardua)  dapifer  de,  1232:  118, 

28.  120.42. 
Waldeck,  Adolfu*  com.  de,  iusticiarius, 

1256:  173. 24,  177. 11- 
Waldeverus  fr.  Schonaug.  1251:  155, 15. 
Waldo,  Walto  1173:  70. 10. 

—  min.W.  1140:  57. 2iL 
Waldolf  clericus  W.  1110:  51.37. 
Walfrid  min.W.  1016:  37.11. 
Wallhausen,  Uualahuaon  Kr.  Sängers- 

hausen  24,  iL 
Walpodo,  Arnolduti,  civ.  Mogunt.  1254: 

169.41. 
Walpurg  r.  Waldburg. 
Walramus,  Walramm.,  Wulleratii.,  Wallu- 

ram.,  Walravus,  Waltraven. 


Walramus  prep.  m.  e.  W.  1253—1263: 
160.  12.  162.4  ff.  182.  39.  185.  13. 
199.35.  201^30  ff.  210.  L 

—  com.  de  Lucilnburg  1232:  118. 25. 

—  com.  de  Nassau  1195:  79^  Iii. 

—  com.  de  Zwenbrucken  1287—1296: 

277. 15  ff.  310.  11  ff. 

—  civ.W.  1179:  71,34. 

Walthelmus  abb.  Otterburg.  1253:  160.4. 
WalteniB,  Waltherus,  Uualther. 

—  abb.  s.  Dysibodi  1267:  221.32. 

—  mag.  acol.  m.  e.  W.  1127—1141:  56, 

10j3i5^k57119i3tL58,lL  59. & 

—  can.  m.  e.  W.  1140:  57,  IL 

—  can.  s.  Pa.  1197:  81.34. 

—  prothonotarius  1208:  88, 3. 

—  min.  W.  1196-1198:  79.36.  80.33.  82.32. 

—  f.  Edelwini  civ.  W.  1238:  134,  IL 

—  de  Hamme  W.  1261:  155. 3. 

—  de  Huaun,  über,  1140  —  1173:  56, 21. 

6L24.  62, 1Ü.  66, 3jL  68,30,  70,0, 

—  pincerna  de  Limborch  1246:  148. 32  ff. 

—  de  Nicht,  min.  W.  U97:  81,  ±!L 
Walto  i?.  Waldo. 

Waltraven  r.  Walram. 
Wangia,  Wannia,  Uuangionee  r.  Worms. 
Warart  civ.  W.  1179:  71.34. 
Uuarinhari  r.  Wernherus. 
Warmacia  r.  Worms. 
Warnheriua  v.  Wernherus. 
Wartenberg,  Wartenberc  pf.  BA.  Kaisers- 
lautern. 

—  Conradus  de,  mil.  1255:  175, 3L 

—  Wernherus  de,  can.  m.  e.  W.  1196  — 

1197:  79,22.  80,25.  81,22. 
Wasego,  Wasicho  civ.  W.  1248  —  1266: 
152. 20.  220. 29. 

—  Heinricus,  W.  1284:  272. 7. 
Wasemberc  r.  Wassenberg. 
Waaiuut,  HeinricuB  W.  1298:  3_17,2iL 
Wassenberg ,  Wasemberc  sö.  Börmondc 

in  der  Bhemprocim. 

—  Gerardu«  de,  1112  :  52. 33. 
Wattenheim,  Wattheuheim,  Waddenh., 

Watdenh.,  Wathdinh.  KA.  Bensheim 
205,40.  270.  L 

—  domina  de,  1299:  329.44, 

—  Eberhardus  de,  1297:  311.36- 

—  Johannes  de,  mil.  W.  1261-1269:  200, 

16 ff.  224.9.  225^44 ff.  lrmdrudis  ux. 
sua. 


■170 


Wattenheim  ~  Wernherus. 


Wnttenheim.  8igelo  de,  rail.  W.  1268  — 
1289:  224,111  225,  L  23!  >,  7.  24;'..  14. 
■2M.  4L  201^  4iL  274,  5.  2*5,  411  ff. 
292.  L   Ida  ux.  sua. 

Uuazzo  TOW;  32.  7. 

Wdalrieus  r.  Ulricua. 

Wecil  Wetzel. 

Weibetatat  t.  Waibstat. 

Weidas,  Weidahs,  Wicht*.  C'istercienso- 
rinen  bei  Dautenheim  KA.  AUey  23*. 
32.  281.33.  290, 2lL 

Weilburg,  Wileburg,  Wilburc.  Wildun- 
gen«.,  KB.  Wiesbaden,  Stadt  79, 
HL  Kl.  äs.  Maria  Waltburga;  dioe. 
Trier. 

prepositi : 
s.  XIII:  395, 
bruthgoz  1127:  55,  iL 
Burchardus   7^26  -  1<)2,  18. 

115,40.  124. 19.  125.  25.  133.  (i. 
137. 42.  141.  22.  144. 10. 
Gerhardus  1281:  '-.'■">}.  1U. 
Weilnau,  Wilinowe  ic.  Usingen  in  Namiu. 

com.  Heinricus  1284  :  273.  HL 
Weinheim,  Winenheim,  Winiuheim  KA. 
Alzey. 

—  Arnoldua  dapifer  in,  1272:  232,  Iii. 

Agnen  ux.  «ua. 

—  Hildbertus  de,  min.  Lauresham.  1160: 

62,33. 

Weinolsheim,  Winetsh.,  Wiudodiszh.  KA. 
Oppenheim  215. 3  : 40. 

—  Petrus   de,    mil.    Oppenheim.  1265: 

215,  a, 

Weinsheim,    Vuigineshcim,  Winshcim 
KA.  W.  15. 10.  17.14.  19.35.  334.20. 
Weissenburg,  Vvizunburg,  Wizenburc, 
Wizenborg.  Wilzenburg,  Wizzenbur- 
gens.,  Wizenburcgens.  Elsatu,  Kl.  »h. 
Petrus  Paulus  4, 34.  «i  Ü- 
abbates : 
Bernharius  ep.  W.  819:  8,  9j  HL 
C.  s.  Xrilj  383,21  ff. 
Wolframus  1212:  90, 35. 
1208  :  87.  38,  1224:  100.  12. 

—  Johannes  de,  can.  m.  e.  W.  1281:  254. 

4Ü  =  dec.  in.  e.  W.  1300:  339, 18  ff. 
Welrrid,  Welfrit  min.  W.  1106:  50.3«. 

—  min.  W.  im:  5«.  13. 

—  min.  W.  1195:  79, 13. 
Weitere  min.  W.  1106:  50,3h. 


Weltherus  de  Wurmingen  1296:  310,  Ii.  ff. 

Werden,  Werde  wahrscheinlich  Kaisers- 
werth Kr.  Ih<**ldurf  KT,  2L  171,23. 

Werdenberg  «J.  8.  Gallen. 

com.  Hugo  1273  :  234. 33. 

Werendrudja  vidua  Steinraari  W.  1220: 
97,23. 

Wernerus  r.  Wernherus. 

WcrnharduK ,  Wernhart  can.  in.  e.  W. 
1194—  1197:  78,  37_  79,28.  80,2a. 
81,  29. 

—  can.  Nuh.  1228:  IOC.  7. 

—  Uber  1127:  55,12»  Liubolt  f.  eiun. 
Wernherus,  Werenhcr,  Werinher,  Werber, 

Werner,  Uuarinhari,  Warnherius, 
Guarnerus.Warnerus,  Wcrnezo.Wern- 
zemannus. 

—  archiep.   Mog.   1261  -  1273:   198, 34. 

225, 19;  3L  234.  30. 

—  prep.  h.  And.  1173—1174  :  70,  1 ;  ÜL 

—  abb.  Schonaug.  1283  —  1286  :  259. 3  tf . 

275.22;  4L 

—  dec.  s.  And.  1270  :  229.  33. 

—  dec.  s.  Mart.  1259—1275:  185.  IQj  14. 

lWLHL  213,211  222,22  ff.  212.  3U. 

—  cus.  tu.  e.  W.  1198—1216:  82, 18.  91, 

&L  92,31. 

—  cus.   m.  e.  W.  1227—1242:  106,  13. 

124, 18.  142. 42. 

—  cus.  s.  Pa.  1161:  63, 18  ff.  Ü4. 

—  cus.  s.  Pa.  1213  :  91.  5. 

—  cant  m.  e.  W.  1198:  82,18. 

—  prior  Lutrensis  1298:  322. 18  ff. 

—  prior  de  Otterburg  1248:  152j  UL 

—  can.  h.  And.  1192:  78. 2. 

—  can.  m.  e.  W.  1158—1173:  62, 4.  70.  2. 

—  can.  m.  e.  W.  1237:  132, 34. 

—  can.  m.  e.  W.  purrochianus  126/ — 1281: 

201. 31.  20fi.  28.  253.  29. 

—  can.  s.  Mart.   1247—  1270:  151.  16. 

230. 8. 

—  can.  s.  Mart.  notarius  1283:  271.  5. 

—  can.  8.  Pa.  1165:  lG7,22ff. 

—  can.  h.  Pa.  phisicua  1282:  2ÜÖ.11L 

—  clericus  W.  1110:  51,35. 

—  clericus  W.  1190:  7>i.  18. 

—  pleb.  8.  Roberti  1200:  85,23. 

—  mon.  de  Otterburg  1173:  70.  5. 

—  conv.  Schonaug.  1262:  204.32. 

—  notarius  civitatis  W.  1295:  308,  IQ, 

—  com.  771:  4,  S'2. 


Wernborns. 


477 


Weraherus  com.  civitatis  W.  1106:  50.15. 
51,  4. 

—  ringravius  1265—1366:  215.  L  2  IS,  L 

—  770:  4^4. 

—  1160:  62,  HL 

—  «;ö:  93,  5. 

—  140, 4. 

—  1299  :  330.  4. 

—  mil.  Lauresh.  1012:  32,  iL 

—  mil.  W.  16JLL 

—  min.  W.  1068:  47,  24. 

—  min.  W.  1106—1110:  50, 38.  5j,  7j  38. 

—  min.  W.  1110:  51, 4L 

—  min.  W.  1127:  L 

—  min.  W.  1137—1141:  55, 3_&  56,  12i  23. 

5JL^2iL58,3i22.50,13.  Gerbodo  \ 
fr.  ei  us. 

—  min.  W.  1152—1159  :  50,  2L  62,  7j  LL 

—  min.  W.  1160—1174 :  63. 9;  38.  64. 26. 

69,  27.  70,7;  23.  Giselbert™  fr.  eius. 

—  min.  W.  1216:  92,38.   Wilhelnius  fr. 

eius. 

—  min.  W.  1216:  02.  30.   Adtlheruij  fr. 

eins. 

—  tlieloneariat)  zollner  1152 — 1182:  50, 

24.  66,32.  68,3b.  73,  18. 

—  cons.  mag.  civ.  W.  1226—1233:  102, 

33.  125. 28. 

—  civ.  W.  1160:  62, 3L 

—  aurifaber  civ.  W.  1281—1299  :  252, 30. 

312^2.  325^26.   Elizabet  ux.  sua. 

—  cerdo,  iura  tun  parrochie  e.  Magni  W. 

1261:  200.  6. 

—  macellarius  W.  1299  :  336,  UL.  337. 

II ;  42.   Joh.  f.  eiuH. 

—  pellifcx  W.  1283:  262,20. 

—  pistor  W.  1279:  25J,  L 

—  de  Abinheim  1190:  77. 22. 

—  de  Alzeia,  dapifer,  1246-1255:  150,  I 

14.  175.30.  304,24. 

—  mil.  de  Alzeia  1265:  215. 22. 

—  AmeUa,  civ.  W.,  cons.,  mag.  civ.  1259 

—1300:  186,20.  207.12.  211,32.  214. 
Iii  224. 1-1.  23!*,  8.  245.  14.  253,  17. 
261,12.  265, 2ü  ff.  2^,3^.  27jLü;  30. 
20L3L  293,8.  Mi  IL  314.  40.  ff. 
315.27.  318. 10;  23.  330, 14  ff.  331.37. 
340,40. 

—  Becherer  civ.  W.  1283:  262,  HL 

—  11  de  Bolanden  1156  — 1184:  60, 43  ff. 

66,36.  68,31.  69, 26.  75,  7. 


rnherus  III   de  Bolanden,  dapifer, 

1220:  06, 22  ff.  97.11. 
IV  de  Bolanden,  imperialis  aule  da- 
pifer, 1231  —  1260  :  112,  28.  117,  6; 

3i.  118,21.  123,10.  130,20.160,13. 

193. 26.  300,16.  ff. 
de  Bolandia  fr.  Philippi  1273:  234, 36. 
CamerariuHW.  1190:  76,  22. 
dt«.  Kegel  isbergeve ,  pintor,  civ.  W. 

1247:  151.  IL 
Crig  de  Oathofin  armiger  1297:  311.28. 
de  Dirmstein  can.  s.  Pa.  1194:  78,40. 
Dirolfi  civ.W.  1246  —  1279:  150. 41. 

154. 12.   157.26.   175.  33:  SIL  183.  3. 

2"5.  15.  212.  11.  250.  42. 
do  Flernheim  iunior  civ.  W.  vor  1249: 

1 153,28. 

de  Flerzheim  civ.  W.  1257:  182, 30. 
Fleier  W.  1298  :  318.32. 
Hellccrapho  civ.  W.  1246—1283:  151.1. 
207. 12.  262.13. 

Iloltuiund  civ.  W.  1265—1288:  214.21. 
285.  5. 

Holtmunt  dec.  u.  And.  1283:  262,  44. 
Labia  can.  m.  e.  W.  1197:  82,5. 
de  Laudenburg  1298:  317,3:*. 
de  Lewenstein  cus.  in.  e.  W.  1290: 
205.  iL 

LongUH  can.  a.  Pa.  1197:  81,34. 

dts.  Lnraersheimere  1262:  203, 15. 

Margravii  civ.  W.  1277:  247,3. 

i  dt*.i  Meinkeimer  can.  m.  e.  W.  1276 

i  de  1     -1281:  224.44.  254.36. 

Militellns  v.  Ritterchen. 

retro   monetam  civ.  W.  1249  —  1268: 

153.36.  154. 11.  168.2.  105.37.  203, 

1Ä  20L 12.  224, 12. 
~  retro  sederu  monetariorum  cons. 

W.  1275:  239.  L 
de  Mullinheim  procurator  conventus 

ad  ortum  s.  Marie  1260 -1263: 188,6- 

203.  iL  207. 13. 
de  Osthofen  r.  Crig. 
Philippi  W.  1275  :  243,  L 
de  Bittenheim  1299:  330.31. 
Ritterchen  civ.W.  1233:  125. 29. 
Ritterchen,  civ.W.  1246—1248:  150, 

34ff.  152.20.  t2Q4,9. 
Ritterchen,  civ.  W.  cons.,  mag.  civ. 

1263-1296  :  207. 13.  214.  17  ;  22.  224, 

13.  226.32.  239. 9.  245.  15.  250,28; 


478  Weira  herus 

42.  253.  17.  261.20.  265.25.ff.  268, 
3üff.  275^22.  2SL34  ff.  282.  M  ff. 
310.  aiL 

Wernherus  Ritterchen,  can.  s.  And.  1265: 
214.15;  2iL 

—  f.  Ruperti.  civ.  W.  1237—1241:  132^ 

3iL  140. 8. 

—  fr.  Ruperti,  civ.  W.  1241:  141.27. 

—  Rupertus  civ.  W.  1283:  271.  L 

—  de  SeUen  100.  1». 

—  f.  Selzerinne,  civ.  W.  1253:  ICO.  6. 

—  de  Starkenberc  can.  m.  e.  W.  par- 

rocbianus  1243—  1274:  144,  11.  221. 
23.  236.  a. 

—  de  Steynaberg  1165:  66,  3JL 

—  de   Susenheini    clericua   W.  1190: 

76^18. 

—  Tritel  civ.W.  1255:  176, 1. 

—  f.  fratria  Vinazzen    mil.  W.  1236: 

131.  21. 

—  de  Wartenberg  can.  m.  e.  W.  1196— 

1197:  TJt,  22.  80, 2Ü,  81,  20. 

—  dts.  Wullcachirzele  1246:  149.  24. 
Wernezo  Koseform  von  Wernherus. 
Wernawilr  r.  Wörschweiler. 
Wernzemannus  v.  Wernherus. 
Werzeburgenses  v.  Würzburg. 

(über)  -Wesel ,  Wesaliena. ,  BB.  Coblenz 
171.34. 

Westfalen,  Weatvalia  392.1  ff. 
Wcathofen,  Westhoven,  Weatowen,  Weat- 

oven  KA.  W.  2f>7. 13.  262.  2.  28C. 

2ff.  293, 31.  308, 17.   325.27.  330. 

2  ff.  337.30. 
Flurname:  Zugriscen  285,26. 
Westhofen,  Durinkart  de,  1246:  149, 29. 

—  .  .  Monachus  de,  mil.  1283  :  266,  OL 
Wetterau  276,  HL 

Wetzel,  Wezel,  Wezil,  Wecil,  Wezelo, 
Wczzelinus. 

—  prep.  W.  1016:  37,  IL 

—  archipresb.  a.  Pa.  1068:  47,13. 

—  min.  W.  1110:  51.41. 

—  min.W.  1190:  77. 21. 

—  mag.  W.  1288:  288,  L 

Wetzlar,  Wetflaricna.  171.34.  233.17  ;  24. 

274.  LL 
Wezzelinua  f.  Wetzel. 
Wezzenloch,  Uueeelocb,  Hugo  de,  1080: 

49.29. 

Wikardus  civ.W.  1160:  62,32. 


-  Wilbelmua. 

Wikelmannus,  Wikil-,  scult.  W.  1266— 
1276  :  218, 36.  245. 37. 

—  dt«.  CruUac  mil.  W.  1268—1276:  224,9. 

245.  12. 

Wicgenis,  Wikerus,  Wiggerua.  Wiger, 
cant  s.  Mart.  1196—1200:  79,34.  80. 
13j  3L  81. 37.  82. 24.  85.24. 

—  carpentarius  W.  J256r  :  183. 36. 
Wicnant,  Wichnant,  Wichnand,  Wignant. 

WynaL 

—  min.  W.  1106:  50,30»  51,6. 

—  min.  W.  U65:  66. 42.  68,  39. 

—  min.  W.  1165:  68.4LL 

—  min.  W.  fr.  Sifridi  1208:  86.  39. 

—  civ.  W.  1182—1190:  73,  liL  77,  LL 
Wicramua  dec.  Nun.  1196  —  1198:  79.  29. 

80,  LL  82,211 
Wido  mag.  W.  1299:  330. 17.  337.31. 
Wielenstein  r.  Wilenatein. 
Wierland,  Vironens.,  Wiron.  in  Estland. 

—  ep.  Theodericus  1263:  209. 35  ff- 
Wiesbaden,  Wisbadene  396.3. 
Wiealoch,Wissenloch,Winzenloch,Wizzen- 

loch  su.  Heideiberg  66,  HL 

—  Conradus  de,  über,  1198:  82, 2G. 

—  Ocgerua  de,  Uber,  1174—1198:  TOj  2L 

82,26. 

Wieaweiler,  Winawilre  an  der  Glan 
bei  Lauterecken  pf.  BA.  Lauterecken 
Johannes  de,  1190:  77.  La. 

Wi-  r.  Wei-. 

Wigandua  1299:  322,  45.  ff. 
WigelinusW.  1274:  235, 36. 
Wiger,  Wigerus  r.  Wicgerus. 
Uuigineaheim  r.  Weinaheini. 
Wignant  v.  Wicnant 
Wigo  W.  1266:  218. 34. 
Wildgrafen  r.  Silvestrea  couiitea. 
Wilenatein,  Wielenstein  Schlots  pf.  BA. 
Kaiserslautern. 

—  IL  de,  can.  m.  e.  W.  1226:  102. 18. 
Wilhelmua,   Uuillihelmus,  Willehelm, 

Willihelm,  Willelmus. 

—  archiep.  Mogunt  966:  24. 13. 

—  dec  a.  Mart.  1271—1285:  230.30.  23_L 

14j3aff.  270. 37.  271,39.  273.3211. 
1 305, 12. 

—  acol.  s.  Pa  1272:  2^2  3Qff.  233.8. 

1 247. 4. 

—  cus.  s.  Mart.  1259:  185, 13. 

—  can.  a.  Pa.  1247—1266:  151,  Lä.  176.12. 


Wilhelinus  —  Wobbelin. 


479 


Wilbelmua  rex  Rom.  1251—1255:  155.39. 
167,3  ff.  171^12.  ff.  112 ff.  llfif. 

—  com.  1114:  54, 14. 

—  ad?.  Aquenais   1255  —  1260:   173,  23. 

192,10. 

—  Beult.  W.  72*? ;  133. 8. 

—  min.  W.  1216:  92,  38.   Gerhardus  fr. 

eius. 

—  W.  1269:  226. 3L 

—  mag.,    rusor   pannorum  W. 

285, 11. 

—  de  Altzeia  J265:  215. 28. 

—  Amcllc  civ.  W.  1283:  271,  iL 

—  dts.  Bunne  civ.  W.  cons.  1276—1290: 

2i3JJä.  249,4.  265,2Üff.  275.31.  283, 

33.  293,  a. 

—  Camerarius  dec.  s.  Mart.  1299—1300: 

327.21.  340.  2. 

—  de  Friesenheira  mil.  1261—1269:  200, 

Iii  ff.  224.  :t(). 

—  de  Lichtenstein  cus.  m.  e.  W.  J263 — 

/Ä«:  209,  21;  28.  212,  3iL  213,1 

—  de  Lutra  civ.  W.  1260:  195,3. 

—  mil.  de  Randecken  ror  1260:  1 188, 2. 

t  226.30. 
Wilinowe  r.  Weilnau. 
Willa,  Willo,  Emicho,  civ.  W.  l208—12f>9: 

87,2.  89,23. 
Willeman  min.  W.  1016:  37, 13. 
Willerich,  Willerih.  Wilrich  clericus  W. 

1016:  34,34.  35,22. 

—  piscatorW.  1106  :  50,  Iii. 
Willichint  dec.  8.  And.  1068:  47, 20. 
Willigisus ,  Uuiüisiis  archiep.  Mogunt. 
973  —  1007:  26,  36.  27,  36.  28. 24.  29.2. 

30. 37.  31,28.  34,82. 
Willo  r.  Willa. 

Willolf'us,  VvillolfuH  clericnB  Vf.  ror  897: 

±lä,lfL  t  IL  12  ff.  20,1  ff. 
Vvilo  784:  5. 18. 
Wilrich  r.  Willerich. 
Wimpfen, Uninpina,  Uuinphina,Wiiupina, 

Winppina,  Wimpinens.,  Winpinena. 

am  Neckar  KA.  Heppenheim  10,2. 
23,25.  95^3 ff. 

Collegiatstift  b.  Petri  214,8. 

prep.: 
Rudbrath  1068  :  47.  IS. 
Sigefridus  1140—1161:  57. 17.  59, 

2L  62.1.  63.33. 
Wolframus  de  Amerin  1224: 101 . 20. 


Wimpfen,  s.  Peter: 

cua.  (Ärnradn»  1161:  63,33. 
can.  Richardus  1265:  2J4,  lfi. 

—  A.  iusticiarios  s.  XUI:  393^29  ff. 

324  ff. 

—  C.  castellanus  *.  XIII:  394,  3  ff. 

—  V.  de.  «.  XIII:  389,22. 
Wynat  r.  Wicnant. 

WinkelpoBt,  Winkelpnst,  WinkelphoBt. 

—  Gerhard™  civ.  W.  1234:  127.1;  1Ä. 

—  Herbordus  civ.  W.  1208  —  1234  :  89,  9 

127. 2;  13. 
Winderstetin  v.  Winterstetten. 
Winetsheim  r.  Weinolsheim. 
Winethereshuson  in   pago  'Hasaia,  u-o? 

3JLiL 

Winihart  scol.  m.  e.  Vf.  1068:  4L  liL 

Winswilre  r.  Wiesweiler. 

Winterbach,  Wintberbach,  Johanne»  de, 

can.  8.  Mart.  1287:  276.  32  ff. 
Winterstetten,  Winderatetin  OA.  Waldxee. 

C.  pincerna  de,  1232:  118. 28. 
Winstenloch  v.  Wiesloch. 
Wirceburg  r.  Wflrabnrg. 
Wiricus,  Wirih.  can.  s.  Pa.  1255:  176, 12. 

—  1190:  77. 16. 

—  1269:  226,32. 

—  de  Düna  1226:  102. 20. 

—  de    Düna   kgl.  Hofinarschall  1249: 

152. 27. 

—  de  Düna  1255—1260:  173, 25.  192.  9. 

193.26. 

—  de  Düna,  iunior,  mil.  1285  :  274,  ü 
Vironensis  r.  Wierland. 
Wirtemberg,  Wirtenberg,  Wirtenberc. 

comites : 
Hartman mi8  1208  :  87.33. 
Ludewicus  1152:  59. 23. 
Ludewicus  1208  :  87,  32. 
Wirzburg.  r.  Würzbnrg. 
Wisbadcn  r.  Wiesbaden. 
Wissa,  Heinricus,  fr.  Predicatorum  W. 

1276:  245,  lfi. 
Wissenloch  r.  Wiesloch. 
Wizgcrwer,  Wizgwcrgerer,  Albertus,  W. 
1261:  200.2. 

—  Conradus  W.  1299:  337,  34. 
Wldcnsis  r.  Fulda. 
Wlpecula  r.  Fuchselin. 

Wobbelin,  Woppelin  min.  W.  1016:  37,  12. 

—  piscatorW.  1106:  50,10. 


4  SO 


Uuodilolf  —  Worms. 


Uuodilolf  mancipinm  826:  9. 1. 
Wörschweiler,  Wernswiler,  Werneswilre 

nö.  Kaiserslautern,  Cisteraienser  125, 

23.  290,23. 
abb.  Heinricas  1233:  125.  35. 
Wolbero,  Wolfbcro  1106:  51,  S. 

—  min.  W.  llio: 

—  roil.  dt«,  de  Bockenheim  1249:  153, 

12  ff. 

Wolfkanc  cant.  m.  e.  W.  1(W:  47, 16. 
Wolfgeros  min.  W.  im-.  82,  36.  Eber- 

hardus  f.  eius. 
Wölfin  de  Svabesberg  1246:  14i<.  2r>. 
Uuolflelh  inaneipiura  826:  9,L 
Wolfman  can.  m.  e.  W.  1068:  4L  HL 
Wolframus,  Wulfrain. 

—  prior  Schonaug.  12M:  155,  lf). 

—  mon.  Schonang.  1253:  158,  L4. 

—  notarius  Schonaug.  1247:  151, 23. 

—  homo  über  1152:  5JL.12. 

—  1025 ff.:  45.  44. 

—  mil.  W.  1234  —  1255:  126^32.  127, 14. 

131.  19.  149,10ff.  150. 39.  151.24. 
152,  IS.  153,34.  154,2.  ir>.r).LL  157, 

23.  168. 1.  175, 32. 

—  piscator  W.  1106:  50,18. 

—  gener  Alberti  comitis  W.  1198  :  82. 34. 

—  de  Amerin  can.  m.  e.  W.,  prep.  VVin- 

pinens.  1224:  101.20. 

—  Conradus,  can.  s.  Mart.  1255:  176, 13. 

—  f.  Davidia,  civ.  W.  1190^1197:  76,20. 

77,14.  80,30.  81,40, 

—  f.  Davidis  iunioris,  civ.  W.  1275—1281: 

241. 33.  252.39  ff. 

—  f.  GolzonisW.  1278:  249,  a 

—  de  Grindestat,  min.  W.  1209:  89.30. 

—  de  Lewenstein  mil.  1263  -  1267.  207, 

24.  221.25. 

—  de  Lewenstein  1267:  221,26. 

—  de  Petrinsheim  mil.  1241  —  1260:  140, 

34.  141. 26.  169.42.  170. 14.  182. 43. 
185.25.  195.  36.  400.31. 

—  gener  Richen,  civ.  W.  1233:  125, 40. 
Wolfskehlen,  Wolveskclen,  Wolviskel  KA. 

Grom-Gerau. 

—  Conraduf)  de,  can.  m.  e.  W.  1233— 

1248: 124.20.  138.1.  144, 10.  152. 17. 

—  Nibelunguü  de,  can.  m.  e.  W,  1213— 

1216:  91.2.  92.36. 
WolgeburneW.  1283:  261.43. 
Vuolhfer  mancipinm  826:  9,  L 


Wollcngassen,    in  der,    in  vico  Lane, 

r.  Eberhardus. 
Wolmarus  r.  Volmar. 
Wolverath,  Woluerath,  WolveraL 

—  min.  W.  1141:  58.2;  22.  59, 13. 

—  civ.  W.  mi:  202.20. 
Wolzo  r.  Volzo. 
Woppelin  r.  Wobbelin. 

Worms.  Vormatia,W)rmacia,Uuormatien8., 
Uuormaciens.,  Wurm-,  Warmacia, 
Uuangiona  civitas  3, 38.  4, 2.  ecelesia 
Wormatiensis  seu  Vvangionensi83,lä. 
23,12.  in  eivitate  Wangionum,  que 
cognominatur  Worniaoui  4,14.  Vvagi- 
one  eivitate  5j  HL  apud  Uuangionem 
civitatem  9,  34.  urbs  Vvangionum 
12,32.  civitas  Vuangiona  28,12.  epi- 
scopus Wangionum  61,  38.  Wannia  2L 
12.  Wangia  348.16.  Wormize  277,  3L 
Worin  eze  267, 4.  Wormze,  Wonuesse, 
Wormesze. 

Localitaten : 
in  Adilberge  235. 26.  271.20. 
Allmenden:  almeinda,  almenda  246, 
33,  247. 20.  almenda  illorum  de 
Peffelnkeim  et  Hocheim  ex  altera 
parte  Rheni  aput  crucem  lapi- 
deam  sita  249, 32.  251,  liL  cam- 
pus  burgensium.  Btlrgerfeld  140, 
12.  152,  L  156,2.  164.3.  221.  12. 
294.5.  333. 39.  Bargervelde  ultra 
Renum  244, 20.  campus  burgen- 
siam  Hochem  et  Pfeffilnkcm  sitis 
250.13. 

communis  pascua  burgensium 
60,12.  95,32.  210. 36. 
pascua  civitatis  83, 18, 
apotheca   sita  retro  parrochiam 

8.  Johannis  152, 9. 
apoteca  sita  in  inferioribus  apo- 

teciB  221, 32. 
aqua,  Bäche,  Canäle:  Eisbach  r. 
sub  rerbo  Eisbach, 
duo  foramina  8.  Pauli  35.  49,34. 
aqua  que  per  curiam  (s.  Pauli) 

defluit  168.  42  f. 
aqua  que  dicitur  Scharlache  318. 
26  ff. 

aqueduetus  83, 15  ff. 
iuxta  rivam ,  ripam  262.  15.  in 
ripa  superiori  337,  Üü. 


Worms,  Legalitäten. 


4SI 


Worms,  Localitäten: 

Backhäuser,  pistrinae,  piatrini: 
ackera  243.  L 

Eberwini  piatoris  apud  portam  Jn- 

dcorum  317, 8.  318,34. 
iuxta  coriam  .Schidonia  255.  U  ir. 
Scormea  337, 22. 
Seochua  305,32. 

Wasegonia  in  vico  Hagenonia  ggf), 29. 
Heinrici  Waaichonia  272.  L 
de  bade  lapidea  au  per  ripam  330, 30. 
badia  Wernhcri  de  Rittenheim  330,31. 
Badatuben,  eatuaria: 
in  loco  dicto  Crazzewingel  138.  36. 
aput  portam  Judeorum  195.  LL  337, 
±L 

apud  a.  Paulum  337 . 
magiatri  Widonla  '137. 44. 
super  blatdun  versus  Renum,  auper 
blattin  261.21.  334,1.  335.  7. 

Brücken  pontea: 
Nuwenbriicke  Novua  pnns  246,  1£L 

257,  7.  317, 3J8,32, 
pon8  lapideua  versus  Nunniumunatlier 

232,23.  237,26  ff.  276,3.  28Ü.24. 
pona  lapideua  II  237. 30. 
pona  lapideus  III  '2:n,  -l'J. 
pona  in  latere  vereua  portain  .lude- 

orum  317. 13. 
pona  piaciutn  331.  lf». 
lapidea  atega  civitatis  in  muro  In- 

cata  246.  22. 

Brunnen  fontea: 
apud  fontem  270. 4. 
ex  opposito  fontia  apud  s.  Gcorgium 

262. 17. 

qui  dicitur  Strekefuz  237. 33. 
Bubenbuen  239. 36. 

Bubumvert,  Bubinwert  261.11.  333, 42. 
335.  ü. 

buna,  bunda  epiacopi  140.  21L  261, 35. 

333,  10,  335.3. 
Kaderloch  213, 15. 

campua  qui  dicitur  Nnnnininunatervelt 
140, 1& 

campua    ubi    combumntur  liomines 
261.32. 

locus  ubi  mulierea  fiierunt  exuste 
140.  26. 
Kirchhöfe  eimiteria  49. 31. 
a.  Johannis  212,  38. 
IL  Boos,  Urkundmbnch  d.  Stadt  Worms  L 


Worms,  Localitiiten :  Kirchhöfe: 

Judeorum  304.  15.  334.  2.  335, 8. 

aepultura  a.  Michaelis  S32.2äff. 

fratrura  Minorum  264, 35. 

a.  Üdalrici  163. 32. 
Columbarium  Cunradi  Holderbaumer 

294. 1.  295.  35  ff. 
Korzgewande  140. 28. 
inxtA  crucem  140,  31. 
eatuaria  r.  Badstuben, 
fontea  r.  Brunnen, 
fora  r.  Märkte. 

fossatum  Conradi  Bunnonis  317. 11. 

Gärten  orti,  horti : 
Harthungi  Becherers  317,29. 
!     Heinrici  Camcrarii  292.5. 
Karlebecher  270.  IL 
Dyrolfi  mil.  317. 27. 
Einistani  227.2. 
Frankonia  227,  L 
i     Gunzonia  246, 2H. 

Mecelini  60,11.  95,32, 
domine  Alkuze  Spenen  317.  31. 
I     Cunradi  Span  ante  Novam  portam 
317.38. 
super  Weide  284.  ALL 
quondam  Wilraanni  317,  3LL 
granarium  a.  Mart.  326,  <L 
Grasewege  26L  38. 
!      Hafen,  portua  14,20.  139. 38. 
Handal  239, 5  r.  Hochheim. 

Häuser  und  Höfe  curiae,  domna, 
curtea,  areae: 
Alkindi  209.3.  212,12. 
ad  Aquilam  337. 39. 
sita  ante  arcum  ex  opposito  chori  s. 

Petri  195.16. 
aub   urcu   retro  pistrinum  Kberwini 

318.33. 
domus  cum  areubna  .S17,  3iL 
magistri  Arnoldi  fubri  in  vico  Lane 
304.  2. 

Cunradi  dicti  Barvuze  273. 33. 
domini  Berlewini  262,21. 
ad  Bobparderen  311,  ä. 
ad  Boponem  21 1,  2L 
dicta  ad  Brfinac  222. 9. 
Bucha  270,  LL 

Burkardi  pedelli  civ.  317,12. 
ad   Caduanum   in   vico  Hagenonis 
337.4, 

35 


1S2 


Worms,  Localitäteu. 


Worms,  Locali  taten:  Häuser  etc. 

Waltheri  et  Hermanni  de  Hümme  inter 

calcariatore«  l;">f>,  3. 
Nicolai  Kaufman  317, 16. 
dicta  ad  Keppelerum  268.  32. 
Clyppels  piseatoris  337, 5. 
Conradi  de  Cornu  272,  iL 
Davidia  retro  coquinam,  hinder  der 

kuchen  230, 2L  304,      315, 2. 
Jacobi  Dine  aita  intcr  institas  inferiore« 

331, 2L 

dicta  ad  antiquum  Dirolphum  in  vico 

h.  Pctri  330.2a. 
Ebonia  49,22. 

Egenonis  in  vico  Lane  154, 3!). 
EnieringeriH  105, 2. 
Jacobi  Engelmanni  296.5. 
Engnonis  piseatoris  iuxta  pontem  pia- 

cium  331. 15. 
aita  in  Evergaren  330.  J'2. 
inter  gadea  257,4. 

ad  (Jornodum  in  Hanenburdoz  321,39. 

Eberhardi  de  Grindewtat  292. 18. 

Johannis  Gruzzerea  317, 1 7. 

super  Hardt  331, 38. 

qne  dicitur  Hellecrepinne  iuxta  a.  Ger- 

trudim  323J3. 
zum  Hohenbuume  335,33. 
Holheimmerc  288, 3. 
Ymbera  235,  iL  271.2IL 
Johannis  lapicide  ubi  ligna  ponuntur 

325,  L 

Lamponia  in  Salzgassen  239,  32. 
Liben  262, 22. 

aree  ubi  ligna  ponuntur  325, 5. 

aita  inter  areas  linitomm  in  inferiori 

foro  275,2. 
dicta  ad  Lobium  in  vico  Hagcnonc 

195.8. 
Loahardi  226. 39. 

retro  macella  dicta  ad  Lumcrahciinmere 

195. 9.  203. 16. 
iuxta  lutum  apud  eimiteriuu)  Judeorum 

:*U  15. 

dicta  ad  Lutwinum  211.  2L 
Jacobi  Marcgravii  apud  Novam  portam 
3.37.20. 

Masurin  iuxta  Quarmulin  337,  IL 
retro  ambitum  a.  Martini  21 .'.'(,  2. 
Mcfl'ridi  apud  Bubonbuen  239,36. 
prope  a.  Michaelem  154,211 


Worms,  Localitäteu:  Häuser  etc. 
Militelli  in  vico  Lane  2J0,  HL 
dicta  ad  Morllinum  inter  gladiatore* 

230,  5.  231.15. 
Mumhardi  182, 12. 

Nova  domua  ex  oppoaito  Vulpecule 

prope  Icheatein  194,  fi. 
ante  novam  portam  3.31,  L 
ad  nueum  270,  LL 
Nugebel  317,  1& 
dicta  ad  Othelmdim  211^  23. 
cenobii  Otterburg.  79, 18.  92. 6.  98,38. 

209, 3J.  curia  auperior  apud  a.  Mag- 

nnni  152.  & 
ad  papam  270,20.  305,32. 
peeudum  270,  20. 
retro  pisciculum  288. 5. 
prepositi  49, 3L  prepoaiti  Wilebnrgenu. 

285. 6. 
prepoaiture  201, 33. 
iuxta  pullum  152.fi. 
Raaoria  ante  portam  a.  Martini  317, 15. 
Rebeatoc  86, 31.  139. 31. 
Reinbutdonis  317.  25. 
Richen  208,44.  212.2. 
de  arbore  rosarum,  zum  Rosenbaum 

153, 36  etc. 
que  dicitur  ad  rotam  272.6. 
dicta  ad  Sabbatum  222. 33. 
Salzhof  140. 10. 
curia  Schidonia  255. 14.  ff. 
SchOnauerhof  curia  Sconowienaia,  ca- 

pella  curie  Scon.  138. 36.  150. 36  ff. 

204.  8.  210. 13.  239,1.  257. 32. 
Sigelonia  in  vico  Hagenonia  245,40. 
Symonis  cant.  285, 15. 
prope  aparas  aive  repagula  223.  37. 
Stadthaus,  domua  que  vocabatur  cotn- 

munitatia ,  curia  civium  117, 21  ff. 

219,20  ff.  220,30.  272,8. 
Nicolai  Starke  in  vico  8.  Pctri  29S.  Ii 
sub  atega  an  Nuwenburdoz  317. 37. 
dicta  ad  Steinhuaelin  337,  3L 
Berzonis  dicti  Strichuaeln  317. 23. 
Trunderia  in  Twerchgaaaen  154, 37. 
in  vado  337,  IL 
Vendonis  226,40. 

zu  der  Vinselen  in  vico  Panis  331,  ÜL 
Volzonia  337. 2. 

Hugonis  de  Wezzenloch  49, 22. 
i     Wigelini  235,36.  27L  30. 


Worms,  Loyalitäten. 


-IM* 


Worms,  Locali täten: 
Wlpcculc  262, 28. 
horreum  Conradi  Bunonis  in  fossato 
338,2. 

Hospitäler : 
hospitalis  extra  muros  W.  213,  6.  ff. 

261,  IL  270,  25,  316.31. 
novus  hospitalis  ante  novam  portatn 

199.32  ff.  238,40  ff.  2-10,18.  287, 11  ff. 

290,  2<L 


12di:  199,3£ff. 
Martini 


procuratores : 
Heinricas  Cipum 
Cunradas  Dirolphus 
hospitalis    ante   portam  s 
337,  38. 

hospitalis  dominici  sepulcri,  h.  Grab- 

spital  242,29.  255.  L 
pauperes  homines  leprosi  extra  muros 

235,22«'.  238, 42  ff.  240.  16.  270.35. 

271,  11  ff.   3_31_.  32-  capella  ecclesia 

leprosorum  237,  26j  22.  271. 19. 
leprosi  peregrini  331.41. 
Hungerburnen  140,  35. 
Judenschule,  Juden  schMo,  synagoga 

Judeorum  294. 35. 
Laubwiese,  Loubwiscn  76. 9.  141,  20. 

166. 31. 

macella : 
in  foro  inferiori  LL 
super  forum  piscium  ,'fr25,  L 
superiora  337,  L 
vidue  Dymari  317,311 
Jacobi  Macharii  32").  iL 

Märkte  fora: 
Fischmarkt  forum  piscium  147,  HL 
325,  L 

Heumarkt  forum  feni  163. 35. 
Holzmarkt  forum  lignorum  225.  ü, 
Obermarkt  forum  superior  5^2.  205, 

28»  213, 28»  252,2.  287. 42. 
Untermarkt  forum  inferior  152.  2iL 

183. 27.  2<J3. 35.   235.33.  271.27. 

275.2. 

Viehmarkt  in  antiquo  foro  peeudum 

311.  a. 

aput  Manschende  2lH,  1». 

Mauern,  Stadtbefestigung  munitio  civi- 
tatis 201,34.  muri  15.4.  49.28.  murus 
prepositi  49,31. 


Worms,  Localitäten : 

propugnaculum  scolastici  Wilhehni 
ante  novam  portam  230,20.  247.4. 

prope  sparas  sive  repagula  223, 32. 
Mühlen  molendinn: 

Fullonum  inter  villam  s.  Michaelis 
et  ortutn  b.  virginis  132. 24. 

dno  molendina  in  Ysana  35. 

apud  s.  Michahelem  104.  154.  2Ü. 

Nonnenmünster  25.  liÜL  237,22» 

s.  Pauli  35»  16K  lü  ff.  128. 

Quannulin  337.11. 
Münze  nioneta:  100, 4. 
Neusatz.  Nuwesat  213,  7_» 
orti  r.  Gärten, 
passagium  Rheni  164.  L 
pistrinae  r.  Hackhäuser, 
plateae  r.  Strassen, 
pontes  r.  Brücken, 
portae  r.  Thorc. 
portns  f.  Hafen. 

pratum  extra  muros  in  terminis  par- 

rochie  s.  Kui>erti  187, 31^  195. 12. 
Bingcwandun,  Ringewanden  261,13.  ff. 

333,42.  335,5. 
ripa  f.  aqua  Bäche, 
in  den  Koderen  250. 29. 
imme  Sezzc  versus  Renum  261, 18. 
Sparwinkel  250. 32. 

Strassen,  Plätze,  örtliche  Bezeich- 
nungen, gazzen,  plateae,  stratae, 
viae,  vici:  221  f. 
vicus  Ametmennen  331.  31. 
Brodgasse,  Brothgazzun,  vicus  Panis 

49,22»  262,18» 
inter  calcariatores  155. 3. 
vicus  canum,  Hundsgasse,  extra  mu- 
ros 223,36.  229, 2L  262,  4fi»  2Z0. 
18.  292.4. 
vicus  Cerdonuni  üerbergnsse  83, 19, 
vicus  clericorum  224,  22» 
Kratzwinkel,  Crazzewingel  138, 37. 

257.  9.  284.41. 
Frisonumspiza,  Frisenspiza,  platca 

Frisonum  49,20.  59,2. 
inter  gades  257, 4. 
iuxta  s.  Gertrudim  323, 8. 
inter  gladiatorcs  220,5.  239,23» 
vicus  Glasecoph,  Claiskoip,  Glese- 
coph,  in  vitreo  eifo  58,22.  182, 
22.  206,26.  255,24. 


484 


Worms,  Loyalitäten  —  Bürger. 


Worms,  Localitäten,  Strassen: 

Hagengasse,  platea,  Titus  Hagenonis, 
Hanegazze.Hagengazzen,  Hacbgen- 
gassen  59,  3.  139. 40.  1(30.4.  195,9, 
219, 27.  220, 30.  22*,  i?3.  UM.  W; 

miü2^iLL  257,2,  307.34. 
337, 4. 

in  Hanenburdoz  321, 39. 

super  viani  Hochem  250. 20. 

iuxta  viam  Horgcheim  201.42.834,  L 

335,1 
propo  Holzaphel  262.8. 
Holtzgasaen  270, 5.  285.3. 
inter  inatitas  inferiore«  331, 21. 
contra  novas  inetitas  160,  iL 
vicua  lane  r.  Wollgasae. 
inter  areas  linitoruni    in  inforiori 

foro  275. 2. 
iuxta  lutum  apnd  cimiteriuni  Jude* 

omni  304.15. 
strata  Maguntina  versu«  Nuchusam 

250.25,  261.3.  333.42.  335,5, 
vicus  Mansurin  337.  82. 
platea  s.  Margarethe  58,39. 
media  platea  49.  23. 
platea  inonetariorum,  iuxta  monetam 

34.20.  49,30. 
strata  Nuhusensis  140,  31.  226, 4L 

250,21  261.26. 
sedes  panuin  in  inferiori  foro  235.33. 

271 .  21   ante   portam   s.  Mari. 

317. 2L 

via  qna  itur  ad  patibulum  versus 

civitatem  261,  0. 
Peffilkeimcr  weg  250,  3L  333,  43, 

335.fi. 

vicu«,  platea  ».  Petri  58,38,  59. 1. 

89,28.  101.2.  105.11.  126,40.  127. 

ÜL  139,35,  163. 2L  298.18, 
retro  pisciculum  288, 5, 
vitus  Romanorum  89. 28, 
undern  Salzcasten  262,  j, 
Salzgassen  239,32. 
Saumergassen,  Scimergazzen  202. 20. 

337, 43. 
platea  sellariorum  59, 3, 
vicua  Sowinariorum  243, 1 . 
in  Swenkovc,  imine  Sweichovc  252.  6, 

288.1  292. 13. 
Twerchgaesen  154,37.  218,15.  268,33. 

337,24, 


Worms,  Localitäten: 

Wollengassc,   vicus   lane   138,  35. 
149. 11.  151,  25,  153.  14,  154.  Iii 
155,  18.  157,  24.  168,2»  210,  16, 
284,36,  304,3, 
Suburbium,  Vorstadt,  31.25.  100,  25. 
Thore  portae: 
«.  Andree  58,  4iL  20L,  5,  206,  38, 

227. 3.  238. 37.  304.14.  309.22. 
Judeorum  49. 20.  157. 19.  195.11;  12. 
•      256.2.  270.5,  285.3,  317.8;  Li 
s.  Martini  34.  21.  411,211  ff.  Hi3,  41. 
195,  13.  226,  4L  242,  38.  272,  5. 
317. 13  ff. 

Nova  porta  199j  31  247, 4,  252.4. 

280.23.  317,30.  326,3.  337.8. 
Panis  49, 21. 

Pavonis,  Pavonum  59_,  4.  156,  31. 

217.38.  237. 34. 
pi8ciura  257, 6. 
Salis  63.  21. 
versus  vallum  261, 31. 
an  dorne  Wate  276, 3. 
apud  Wattinheim  140. 33. 
super  Wolfgruben  261, 38. 
Zengewade  216,  HL 

advocati,  comites,  prefecti  urbis: 
Folcmar  1016:  34, 3JL  35, 24.  37, 8. 
Simon  comes  de  Sarbracke  1140— 

1166;  57.24.  58, 1 ;  2L  59. 12.  62.5; 

13.  69,9, 
Stephan  1068  :  47,23. 
Wernherus  1106:  50,  15,  51,  L 

Amtmänner,  ambetman: 
Albertus  1209:  89,28, 
Imbcr  1196:  80,  HL 

Bürger  cives  burgcnses: 
als  Urkundenaussteller  86,25.  94.37. 
etc.  ministerialee ,  consules,  iudices, 
Hcabini  et  uuiversi  cives  W.  169. 14. 
170. 26.  camerarius  indices  et  uni- 
vcrsi  cives  W.  274,  10,  universitas 
civium  141,37.  der  rat,  die  stat  und 
die  gemeinde  277. 31  ff.  consiliarii  et 
populus  1  .")*>,  31  ff. 

r.  A .,  Albertus,  Albrandus,  Alheri,  Alt- 
kind, Araella,  Amtman,  Arnold,  Baleiz, 
Becherer,  Bertrammas,  Berwelf,  Bez- 
zeren ,  Birtelo ,  von  Bockenheim, 
Boeniiis ,  Brunac ,  Bukkelin ,  von 
Buggenheim,  Bunne,  Bnso,  Kam- 


Worum,  Bürger 

Worms,  Bürger  cives  burgenses: 

merer,  Capeler,  Capellarius,  von  Karl- 
bach, Karlebechere ,  Kegel  isbergcr, 
KeiBer,  de  Chirseboum,  Cippel,  Cip- 
pura  =  Gypur,  Conrad,  retro  Coqui- 
nam  =  hinter  der  Garküchen,  Krobs- 
berg,  Curie,  David  Dietmar,  Dietrich, 
Dyno,  von  Dirmstein,  Dirolf,  Drut- 
kind,  Dnittnann,  Ebelin,  Eberhanl. 
Eberzo,  Eckilmann,  Edelwin,  Egel- 
mari ,   Egeno ,   Enekel ,  Engelgin, 
Engelmann,  von  Eppelsheim,  Flegel, 
de  Eine,  von  Flonheim,  Franz,  Freis-  , 
lieh ,   Frevel ,   Fridegerus ,  Friese, 
Fuchselin  =  Vulpecula,  unter  Gade- 
men,  G  elfrat,  Gerhart,  Gerlach,  Gcr- 
mann,  Gernod,  Gerung,  Giselbert, 
Gobelo,  Godel-Gudelmann,  Gottbert, 
Gosmari,  Grezing,  Grünt,  Hartlieb, 
Heinrich  ,  Heldecoph  ,  Hellecraphen, 
Bertrich,  Hesel,  Hyppel,  von  Hoch- 
beim,  von  Hohenecken,  Holderbaum- 
Holderbnumer,  Uolheimer,  Holtmund,  1 
Hugo,  Humbert,  Jacob,  Indiscretus  —  • 
Unbescheiden,  Johannes,  Isac,  Jude, 
in  vico  Lane  =  in  der  Wollgassen, 
Lenge) in,  Levis,  Liutfrid,  Longus, 
Machtolf,    Markgraf,  Marscalcu», 
Materie,  von  Met«  =  de  Metis,  antc- 
retro  monetam,  supra  montem,  de 
Moro  =  zum  Mulbaum,  von  Mutter- 
stadt, Nicolaus,  Nigra  barba  =  Suarz- 
graue,  von  Oggersheim,  de  Ort,  von 
Osthofen,   von  Pfeddersheim,  von 
Pfiffligheim,  Fhil,  Pullus,  Kaparius, 
Keginold,  Reimar,  Keuengerus,  Hex, 
Richard,  Richclmann,   Richer,  de  | 
Ripa  =  super  Ripam  =  super  Rivum,  I 
Ritterchen  =  Militellua,  von  Rocken- 
hausen, zum  Rosenbaum  =  de  arbore 
rosaruni ,    Rossebach  =  Rosseboc, 
Rotcolbe,  Ruber,  Rukclin,  Rudeger, 
Rufus,  Rupelo,  Rupertns,  Rnssebacbe, 
Rusthein),  Saxo,  Schido,  Selzer,  Sige- 
bodo,  Sigelo,  Span,  Spiez,  Sporo, 
Starke,  Steimnar,  von  Sulzen,  Tritcl, 
Unmasze  ,  Volzo  ,  Wackerpil ,  Wal- 
ramus  ,  Warart,  Wasego  ,  Wernher, 
Wikard,  Wicnant,  Willa  =  Willo, 
Winkelpost ,   Wolfram ,  Wolverath, 
Zeizolf. 


—  consules.  4ft5 

Worms,  eomit*'«: 
Albertus  1194—1216:  78,44.  79.36.  80, 
14j  3&  81,  40.  82,32_i  3L  86,  30.  89, 
2L  92,  30. 

Gudelmannus  1268:  224, 15, 
Bartungus  119«:  80.  Hl 
consules,  consiliarii: 
ministeriales  consules  04, 31  ff.  100,  HL 
ministcriales    iudices    et  consiliarii 
07,12. 

consiliarii  108,  lß  ff-  consiliarii  et  uni- 
versi  cives  1 10.  consules  et  uni- 
versi  cives  147. 1_L  150.82.  152, 84  etc. 
consiliarii  et  populus  155,  37.  oon- 
silium  50. 22.  82,37.  0;?.  2.  W7,  36. 
der  rat  277, 3L 

Heinricus  Ainella  1246:  150. 31L 
Wernherus  Amella  1275 — 1298:  239,8. 

253.  IL  26^  üä.  80JL  tt,  815, 2L 
Conradus  Bunne  1285(1):  221,  fi. 
Wilhelmus  Bnnne  1283—1288:  265, 

2iL  283,  83. 
Ebelinus  Cyppnra  1228:  106. 9. 
Heinricus  Cyppura  1228:  HXi.O. 
Heinricus  Cyppura  1246 — 1275:  150, 
IL  158. 35.  154. 10.  157.  25.  'JUS. 
23,  230.  tL 
Conradus  1226:  102. 23. 
Conradus  gener  Richen  1246:  150.  411 
David  1224  :  101.  L 
Dhnarus  1226:  102, 23- 
Conradus  Dimari  1283  —  1296:  265, 

21  ff.  275.  5,  809.  IL 
Dirolfus  1224 :  101,  2. 
Conradus  Dirolfi  1246—1262:  150. 39. 

153. 3L  154.  iL  155,  IL  2JKL2Ü. 
Heinricus  Dirolfi  1298—1300:  315, 2L 
344. 33. 

Meinhardus   de   Durencheim  1224: 
101. 1. 

Eberhardus  1246:  150,4a 
Jacobus   Eberzonis   1285  (?)  —  1298: 

274,  6.  315.28. 
Conradus  Fuchselin  1224—1252:  101,2. 
106.9.  150.40.  153. 35.  154,10.  ir»5. 
IL  l.r)7,'J4. 
Gernod us   in   vico   s.  Petri  1224: 
101,  2. 

Conradus  Hastula  1298  :  315, 2& 
Conradus  Holderbaum  1283:  265. 26. 
Heiluiannus  Holtmund  1300:  344, 34. 


I 


486  Worms,  consuleB 

Worin»,  consul«?,  consiliarii: 

Heinricus  Holtmund  1246—  1252:  150,  I 

iL  153, 36.  15  t.  U.  155, 18,  157.25. 
Johannes  1226:  102. 23. 
Heilmannu*  Judei  12*13—1300:  265.26. 

283.:t3. 309.14.  315.28. 325.34.  314.34. 
Engelmannus  Marcgruvii  1 275 :  23'.*.  9. 
WernheruB  retro  Monetani  1275:  239,7. 
Eberhardus  de  Moro  1224—1228:  U*± 

3JL  106,  8. 
Godefridus  de  Moro  1224:  100,  33. 
Gozzo  de  Moro  mil.  1285  :  275, 5. 
Heinrieus  de  Ort  1228:  106.  iL 
Frischo  de  Orthofen  1262:  203,  2L 
Duvid  Parvus  1228:  1U6,  9. 
Philmannus  1281:  253,  liL 
Riberus(=  Richerus)  J226— 1228: 102, 

23.  llifi  iL 
Richelniannus   1275  —  1287:   23'J,  Ü, 

265. 25.  281.33.  282, 44. 
Heinricus  Hiebe ri  1246  —  1252:  150, 

4iL  155,11.  157.24. 
Heinricus  Richen  1275:  239,  8. 
Richen  JÄM:  101,  1. 
Heinricus  Ritterchen  1224:  101.2. 
Wernherus  Ritterchen  1275  —  /2£7: 

239,9. 253.17. 865.25.  281,34.  282,44. 
Conradus  »um  Kusenbaum,  de  arbore 

rosaruni  1249—1262:  153. 36.  154, 

IL  155.  18.  157.  25.  203.  23. 
Heinricus  Rufas  1275:  239. 8. 
Rupertus  1283:  265.  25. 
Conradus  Span  senior  1283  :  265. 26. 
Conradus  Span  iunior  1285  :  274, 6. 
Eberhardus  in  der  Wollgasse,  de  vico 

Lane  1249  —  1252:  153,  &5.  154, 10. 

155. 18.  157. 24. 
Edclwinus   de    Zweibrücken  1275: 

239.  3. 

iudices:  97.42.  169, 14.  170. 26.  274.10. 

quadraginta  iudices  82.  32. 

Godebcrtus  1268  :  224, 11L 

Morderanftus  1268:  22LHL 
magiHtri  civium:  236.41.  238,4,  239. 28. 

249.12.  257.8.  287.36.  305,37.  »14.32. 

Wernro  Amella  1297—1298:  314. 41L 
318. 19:  23. 

Heinricus  Cippnra  /25/:  155, 12. 

Conradus  1226:  102.31. 

David  1226:  102,31. 

Uymarus  /229:  106. 23. 


—  thclonearii. 

Worms,  magistri  civium: 

Conradus  Dirolfi  1252:  157,23. 
Eberhardus  1248:  152,  HL 
Edelwinus  1255:  175.32. 
Henricus  Holtmund  1262:  203. 22. 
Hoilmannu*  Judei  1298-1299  :  322, 

LL  325.  20. 
Sigelo  Levis  1293  :  298, 27. 
Geruodua  Longus  1220:  98. 2*3. 
Godefridus  de  Moro  1220:  9JL  2JL 
Richelniannus   1276  —  1287:  244. 15. 

245.  KL  278. 13. 
Heinricus  Richen  1254:  167,  -I", 
Jacobus    Ritterchen    (Miles)  1254: 

167.40. 

Wernherus   Ritterchen  (Militellu«) 
1268—1296  :  224.13.  275.29.  310.39. 
Conradus  Span  senior  1283:  265. 3. 

266,10. 
Wernczo  1233:  125. 28. 
nionetarii  hnsgenosnen  uiunzere: 
iilff.  100, 4  ff.  263.3dff  265,30  ff.  267, 
äff.  303,31 
Fridegerus  1262:  206. 2. 
Heinricus  1179:  1L_&L 
Ortdo  1271:  231.  35. 
Sigofridus  1197:  82.  L 
Sigelo  /233:  125,2t»;  4L 
notarius  civitatis: 
Wernherus  1295:  30&.  HL 

nuncii  civium: 
Friso  et  Petrus  12«*;  224^  HL 
nundine  144,22  0*. 

pedellns  civitatis: 
BurkarduB  1298:  317,  LL 
piscatores  50,  16.  ff. 

scabini  schevenc  156.27.  169.  15.  170. 

2L  280,13. 
Schuhmacher  Marktordnung  32ü  f. 

sculteti  schultheizen : 
156, 27.  267,18».  296,24».  302, 14  ff. 

officium  aculteti  W.  236. 9.  241.  Uff. 

255.  a.  306,  lfiff. 

Conradus  1268:  224. 14. 

Heinricus  vor  1246:  151.2. 

Richinzo  1156  —  1165:  61,4;  2fi.  02. 
15j  2S.  63, 38.  66.  -10.  C*S,39. 

Wikcliuanmis  ror  1266  :  218. 36. 

Wilhelmus  1238:  133. 8. 
thelonearii  zolner: 

Gerbodo  1127:  öö^lL 


Worms,  thelonearii  —  s.  Andreasstift,  decani. 


4K7 


1300:  344,35, 


Wonna,  thelonearii  zolncr: 
Hardtungus  1208:  88, 34. 
Heinricus  1137—1140: 56.37.  56.12 :  22. 
Wernherus  1153—1182:  59,21  66,32. 
68,33.  73,18. 

Zunftmeister  magistri  universitatis : 

Conrad  na  Colhals 

Sygfridiu  Hcltli 

Job.  Lapicida 

Jacobus  Macholfi 
Kapellen,  Kirchen,  Stifter  etc.: 
capella  s.  Albani  58,  2. 
parrochia  s.  Amandi  in  suburbio  W.  31, 

25,  269,  25.  ff. 
a.  Andrensstift,  ecclesia  s.  Andree  37,  L 

iL  äff.  57,34.  5S f.  61».  14.  IL  22. 

25  f.  77, 32  ff.  84  ff.  89.  5.  90, 42  ff. 

93,15ff.  100,22.  101,lQff.  113,38  ff. 

128.24.  131, 25.  131, 22  ff.  132,26.  ff. 
136,33.  138,lfiff.  146,32ff.  lüßf. 
162,308*.  Ifi3f.  176. 17.  182.  183f. 
190  f.  12fif.  2QL  206,21«'.  207. 33 ff. 
222  f.  229,28;  33 ff.  240,6.  252, 23.  ff. 

255.25.  259,22  ff.  261,5.ff.  263. 24  ff. 
•270, 1  284  >,  iL  288, 8.  292, 2.  295, 12. 
322, 31.  331  2  ff.  336  ff.  338.  25  ff. 
345.  2  ff.  iuzta  torcular  ecclesie 
252.  24. 

canonici  fratrea: 
Adalbertus  et  Adalpero  1140:  57, 22. 
Baltramus  1227—1241:  105.25.  141,25. 
Bertholdns  1218:  94,  L 
Bertholdus  1234:  126, 38.  127. 13. 
C.  mag.  1243  :  144,13. 
Chöno  1140  :  57,22. 
Conradus  1192:  78. 2. 
Crafto  1192  :  78,2. 
Daniel  1263:  160, 10. 
Bertholdus  de  Dirmstein  1227—1243: 

105. 25.  144. 12. 
Eberhardua  1209  :  89,23. 
Emiricho  1253:  158. 13. 
Erkcnbcrtus  1194:  78.41. 
Gervinus  1194  —  1197:  78, 4L  80,30. 

81,36. 

mag.  Gotfridus  1270:  229. 21. 
Hartungus  pleb.  s.  Magni  1227: 105,24. 
Ilecilo  1194—1197:  78.41.  81.36. 
Hcinricna  1140:  57.23. 
Heinricus  1197:  HL.Üj. 
Bertholdus  Holttnunt  1227:  105.  2L 


Woniis,  s.  Andree  canonici  fratrcs: 

Johannes  1140-1141:  57,  22.  58, 1; 

HL  59.11. 
Ludewicus  1227:  105. 24. 
Marqvardus  1140—1141:  57,22.  58, 1; 

12.  59,  IL 
Wernherus  Militellus  1285: 214,15;  20, 
Heinricus  Monetarius  1287:  280.40. 
Philippus  1273:  233. 34. 
Conradua  de  Ramestat  1190  —  1194: 

76,12.  78,42. 
Rudolfus  1234:  126.37.  127. 12. 
Nicolaua  Rutub  1275  :  240, 38. 
Heinricus  de  Sedibus  1209- 1227:  89, 

24.  105. 23. 
EggelharduB  de  Spira  1234:  126^38. 

127, 13. 
Wernherus  1192:  78,2. 
mag.  Zeizolfus  1227—1243:  105, 25. 

144.  13. 

cantores: 
Gcrlacus  1190:  76,  IL 
Heinricus  1209  :  89, 23, 
Ludewicus  1239—1242:  138,3.  143.2. 
Marcuardus  1139:  56, 10. 
Philippus  1283:  270,  15. 

cellerarius : 
Hartungus  1227:  105. 25. 
clericus  quidam  1283:  261  IL 

custodes : 
Adelbero  1161:  JÜL  35.  64,23. 
Bertholdus  1239—1242:  138,3.  143,2. 
Daniel  1253:  162, 17. 
Eberhardus  1190-1218  :  76.18.  79.33. 

80,30.  8J,  35.  82,23.  94,6. 
Fridericus  1137-1139  :  55,35.  56, 9. 
mag.  Gotfridus  1276  :  225. 1. 

decani:  134, 15. 
Adelbero  1101:  63, 35.  64,23. 
Berewigus  1137—1141:  55,35.  56. 9. 

57.21;  38.  58. 19.  59. 10. 
Conradus  1180—1218:  72, 4  ff.  94,6. 
Dragboto  1227:  105. 15  ff. 
Eberhardus  1257  —  1265:  182,  13  ff. 

200,5.  201.3  ff.  203. 19.  205,23  ff. 

2U,5ff.  214. 15:  20. 
Hartungus  1239—1248:  138,2.  143,  L 

152. 18. 

Wernherus  Holtmund  1283  :  262,448. 
Philippus  1298-1299:  322. 31.  338. 
30  ff. 


Worms,  e.  AndrooRstift,  docani  —  parrochia  s.  Johannis. 


Worms,  ».  Androp  decani : 

Hndolfus  1190  —  1198:  76,  IL  77,  5. 

7A4Jl7JL32.8j),12.82,22. 
Wernherus  1270  :  229, 33. 

magistri  scolaruni: 
Burchardus  1161:  63.  35.  64. 24 
Cmfto  1194-1209:  TA  4L  79,33. 

30.  81..%.  82.  23.  89.23. 
portenarius  722":  1Q.*>.  HL 

prebcndarii : 
Ebelinus  J27.?:  234,2, 
Ekelemannus  1282:  255.  12  ff. 

propoHiti: 
14«.  34.  267, 3L 
Adelvolcus  1257:  182.3. 
Conradus  775«    77Ö.V  «1.21.  62, 1 ; 

25.  63.34.  64,  23.  68,  32. 
Conradus  1200  —  1218:  85,  5.  ff.  89,  3. 

90, 41.  95, 15  ff. 
Ocrhardus  1237-1243:  131.22  ff.  132. 

33.  133, 16.  136.33.  141.23.  143. 1. 

146, 11  ff. 

Heinricas  1137—  1141:  55.  35.  f>7.  12; 

3ü  58,  ia.  59,  ml 

Heinricus  1280-1286:  252, 22.  20S,  L 

275.  28. 
Herboldus  7790:  76,  Iii 
Thietherun  ror  7700:  ±76,2. 
Wernherus  117H—1174:  70, 1 ;  Iii. 
Wortwinus  1178:  70, 32  ff. 
ccclesia  a.  Androp  extra  nuirOH  113,36  ff. 
114. 18  ff. 

=  eccleaia  r.  Androe  in  monto  5H.  IL 

115.6;  Sifl.  146. 19. 
—  Rorore«  penitenteH  ordinis  «.  Marie 

Magdalono  121.13.  135,4att'  146, 

21  ff.   liML  HL  21  ff.  19S,aüff.  20L 

221  f.  2;)H,  32.  240. 15.  270.  27.  290. 

20  ff.  29Alüff.  309,2017.  31L18IT. 

317. 32.  331,32  ff. 
pastor : 

Daniel  1243:  146,22. 

vicariiiR  243,2.  261. 2L 
fretres  r.  Augustini  240.  19.  270,  Q  ff. 

330,34ff. 

Beginne. :  quadrnginta  muliores  bekine 
240. 22 ;  duo  bcgine  dicte  Margarete 
257^23  ff.  XIII1  »orore*  285.  18  ff. 
pauperes  sorores  yel  boogine  nuniero 
riginti  in  curia  quondam  Davidis 
militis  W.  304,  21.  306. 


Womit* .  beginn : 

40  ff.  —  Horores  in  domo  doraini 
Davidia  rotro  ecclesiam  a.  Stephani 
316.16  ff.  =  RichardiconvenL  Sorores 
in  domo  domino  Engilmanne  287, 23. 
SororeR  in  domo  Srubeline  287. 24. 
ecclesna  8.  Caociliae  in  subnrbio  W. 

1110  ff.  237. 42. 
Kanneliter  338.  IS. 
r.  Ciriaci  r.  Neubauten. 
Kiracbgarton  r.  Ortus  b.  Marie- 
Dominikaner  fratres  ordinis  predica- 
tornra  IM  f.  102  ff.  113  ff.  121  f.  124, 
3L  125.  5.  183.  37.  ff.  195.6;  35.  216, 
1  ff.  22_L  ä,  223,  II  ff.  238, 33.  24a  LL 

244.  38.  265,1  ff.  270. 15.  287. 1A  ff. 
290. 2  ff.  323, 4  ff.  325  ff. 

fratres: 
1276:  245.  17. 
Conradu»  1299:  329. 9. 
Conradus  de  Denkendorf  1276: 245,17. 
Dirolfua  1232:  115,42. 
DirolfuR  1276:  245.  17. 
OerlacuR  1276  :  245, 18. 
Heinricus  1296:  308, 33. 
Heinricus  de  Laumersheim  1276: 24"»,  is. 
I'ctrus  1285:  308,33  ff. 
Volmarua  1232:  115,42. 
Heinricus  deWiasa  1276:  245. 16. 

priores: 

245.  12;  111 

ConrudoR  1299:  323. 4  ff. 

Heromnnus  1295:  309, 13. 

Philippus  1268:  223. 17. 
Domstift  r.  Maior  eccleaia. 
Franziskaner  fratres  minorost  107, 32  ff. 

lH3.38.fl.  240,10.  244,39.   270. 12. 

286,  Li  ff.   287, 8  ff.   288—291.  298, 

12  ff.  307,10  fr.  330, 25  ff.  cimiterium 

264,35. 
gardiani : 

245. 12.  285,34 ff.  287,lff.  3QL&ff. 
tapella  ».  Georgii  139,20.  262.  17. 
s.  Gertrud  i«  323. 8. 

pnrrochia  r.  Johannis  152, 2.  202.21; 
22.  210,3.  223,12.  cripta  238,35. 
altar  bb.  Simonis  et  Jude  23*.  35. 

cimiterium  212,  Lki. 
cloricus  cclebrans  in  cripta  23S.  34. 
plebani:  308.  L 
Heinricus  mag.  1200:  85, 21. 


Wornia,  purroch ia  8.  Johannis  — 


Maior  ecclesia,  canonici. 


4S9 


Worms,  s.  Johannis  plebani: 

0.  s.  XIII:  384. 30,  385. 4. 
parrochia  8.  Lamberti  89,  35.  ecclesia 
s.  Lamperti   que  quarta  parrochia 
civitatis  W.  infra  muroa  est  91.  Ii  ff. 
134,22.  HO,  U,  229,0.  altar  s.  Oa- 

waidi  333  ff. 

plebanus: 
Conradua  1197:  311,32. 

viceplebanua : 
Cunradue  1251:  155, 16. 
quatuor  aacerdotea  celebrantea  in 

parrochia  s.  Lamperti  331, 12. 
priorissa  et  conventus  ad  s.  Lanipertum 
ord.   fr.   predicatorum   239,  38.  ff. 
240.  14, 

Liebfranenkirche  313  ff.  capella  b.  Vir- 
ginia Marie  in  auburbio  W.  secua 
litna  Rheni,  que  olim  Vetua  niona- 
aterinm  vocabatnr  319, 14.  ff.  frutrea 
b.  Marie  330,3a  ff. 

parrochia  s.  Magni,  s.  Mangni  58,8, 
59.4.  128. 30.  133.4.  136. 32.  138. 
21  ff.  Ht^iUff.  152,0.  182,4,  -MK~L 
253,311«. 

plebani:  253,  UL 
Oerhardua    1243  —  1261 :    143  ,  43. 
200,5. 

Hartungua  1227:  105,  24. 
Eberhardua  de  Lutra  1270:  243. 34. 
Maior  ecclesia,  Uomatift,  baailica  s. 
Petri  et  Pauli  LH  ff.  2^5  ff.  L20  ff.  23, 
29  ff.  32.28.  baailica  a.  Petri  6J.ff.  13, 
I  ff.  ecclesia  a.  Petri  H,  22  ff.  15, 4  ff. 
16,4ff.  17, 14 ff.  18,26 ff.  19,38  ff.  20, 
41ff.  24, 39 ff.  26,12ff.  27, 15  ff.  28, 
Uff.  29,20ff.  30, 25 ff.  ^Uff.  35, 
lÜff.  36,lflff.  37,34  ff.  38ff.  (>'■>,  13. 
a.  Peterskirche  125 .  LtL  ecclesia 
Wangionenaia  22, 111  ff.  23, 12  ff.  27, 
ÜL  ecclesia  Wormac.  63.  3.  90. 18. 
91,  UAL  101,  32.  13JL  3-  306^  lfi. 
clauatrum  8.  Petri  87,3.  89,1.  W»,  14. 
220.  25.  243,  30.   clauatralia  curia 

264.5.  domini  de  a.  Petro  262. 1  ff. 

270.6.  276. 10.  capitulum  113.  3  ff. 
131.25.  157, 35.  ff.  15£f.  161.29.  163f. 
176. 22.  176. 17.  183f.  19Uf.  IM  f. 
204, 12  ff.  206.  21.  207.  33.  209.22; 
22.  2J2.32  ff.  21&  217.  36.  223,  13. 
228. 27.  238.  23;  31.   240.  2.  253f. 

IL  Boos,  L'rkundeobuch  d.  Stadt  Wonns  L 


Worms,  Maior  ecclesia. 

255.2.  259. 4 ff.  259,22ff.  268.  24; 
Sfiff.  277 f.  319, 19  ff.  339, 18 ff.  345, 
2  ff.  ratio  a.  Petri  4,  31,  8,30. 

altar  8.  Laurentii  40,  iL  ÜL  3_L 

altar  a.  Petri  29,2110'. 

advocatua  maioria  domua: 
Symon  1168:  62Ji. 
archidiaconua  146, 18.  269,  29. 

canonici : 
72, 32  ff.  80,  21  ff. 

Adalbertua  1158—1160  :  62,3.  63,  Z. 
Adelvolcua  1257:  182.  3. 
Bertolfua  f.  Adelhuni  1216:  92,35. 
Heinricua  f.  Adelhuni  1196  —  1213: 

79.29.  80.  26.  81.30.  91, 1 
Bertholdna  de  Alieia  1281:  254,  39, 
Jacobus  de  Alzeia  1281:  254,41. 
WolframuB  de  Amerin  1224:  101.20. 
Anno  1160  :  63,7. 

Arnoldus  1196—1197:  79. 29.  80. 26. 
81,311. 

Lumpertua  de  Bacbeim  1281 :  254,37. 
Baldemam»  1190-1200:  77,3.  7^28. 

80.24.  81.29.  82. 18.  85. 18. 
Baleit  1209—1233:  89.21.  !>l,j,  124. 

20.  125.24. 
Emicho  de  Bamberg  Boimburg  1281 

—1283:  254.40.  266. 27. 
Benzo  1068:  47, 12. 
Benao  1233:  124.20.  125,24. 
Conradua  de  Bergheim  1237—1238: 

132. 34.  133. 16. 
Berlewinua  1259-1281:  186, 18.  224. 

43.  254,30, 
Heinricua  de  Bilstein  1241:  141.24. 

389.34. 

Merbodo  de   Bilstein  1270  —  1281: 

229,20.  254,36. 
Heinricua  Bintrime  1281—1292:  254, 

41.  291t  35.  297.  IL 
Albertus  de  Boppard  1208—1213:  86, 

32.  89.20.  94. 4. 
Fridericus  de  Boppard  1233—1239: 

124. 19.  132. 33.  137.42. 
Heinricua  de  Boppard  1197—1213: 

81.31.  85.20.  86.37.  89,  2.  9L2 
Burchardu8  1160:  63,  L 
Burchardus  prep.  de  Wileburg  1226 

—1243:  102.  18.  124. 19.  125.25. 

137.  42.  141,22.  144.10. 


490 


Worms,  Maior  ccclcsia,  canonici. 


Worms,  Maior  ccclesia,  canonici: 
Eberhardus  Cancro  1197:  81^  3.2, 
Christianus  1281:  254.  41. 
Conradus  117V:  71,30. 
Conradus  1196:  80,  LL 
Conradus  1241—124$:  141.24.  152,  IL 
Conradus  1253—1265:  lös.  12.  17f>.29. 
Conatantinus  cus.  Nuh.  1227 — 1241: 

105.20.  124.  Ii).  120,24120.  13H,  1. 

141.23. 

Heinricus  de  Crufde  1209:  89.20. 
Dietherus  im— 1197:  7j^2Ji.  80,25. 

81, 29. 
Dietricus  1179:  71.30. 
DrutwinuB  1179:  71,30. 
Ebbo  J0J6:  34,30.  35,24. 
Ebelinus  1213  —  1224:  91.  4.  94,  6. 

101,20» 

Eberhardus  im— 1174 :  02, 27.  63,  7. 
70,21  12. 

Eberhardus  com.  irsutua  1285  (Y): 
274.4. 

Cuno   de   Ellwangen    1226  —  1234: 

102. 30.  124.20.  126. 36.  127. 11. 
Embrico  1179:  71,  30. 
Emicho  1260:  188, 8. 
F.  W2ö;  102, 12. 
Folmaru8  //■«/.•  57. 3. 
Friderkus  1200—1209:  85. 37.  89,21. 
Fridericus  1228—1233:  100,  0.  12;">,21. 
Fridericus  «59:  185. 22. 
Gerhard us  «60:  188. 8. 
Gerhardus  1281 :  2M.  Hl 
GerlacuH  J20t>:  89,21. 
Gernodua  Ü60  :  62, 27.  63,  7. 
Giselbert™  1281  -1292:  254.39. 297.1G. 
Godebertus  1190—  12f*):  77, 4.  79. 28. 

80,25.  85,18. 
IL  mag.  1281:  254. 39. 
Hartungus  1190— 1200:  70, 19.  77. 3. 

79,21  80,24.  81,22.  82, 18, 85, IL 
Heinricua  senior  1137—1160:  55,  3L 

57.3;  12.  63.0. 
Heinricus  oui  dicitur  Infant  1158 . 62. 3. 
Heinricus  (Sraucelinus)  1190^1196: 

77,2.  79,2L  80,2. 
Heinricus  1208:  80.36.  89. 2. 
Heinricus  quondam  dec.  1226:  102.30. 
Heinricus  1227—1233:  105, 20.  124,21. 

!2JL24i3L 
Heinricus  1260:  188.8. 


Worms,  Maior  ecclesia,  canonici: 

Heinricus  mag.  phisicua  1292:  297.  HL 
HelngeniB  1208:  89,3. 
Hermannus  1137—1141:  55,32.  57. 19. 
Bertholdus  de  Hirzberg  1213:  91.3. 
Eberhardus  de  Hirzberg  1194—1213: 

78. 37.  80. 26.  81,30.  85, 19.  86, 36. 

89,2»  9LL 
Jacobus  1208:  89. 3. 
Johanne»  mag.  1233:  124,21. 
Wcrnherus  Labia  1197:  82,5. 
Gerhard  usde  Lichtenstein  1281—1289: 

254, 38»  280.22.  291,34» 
Eberhardus  de  Lutra  1276:  243, 34. 
WernheruB  de  Meinkemer  1276—1281: 

224. 44»  254,3k 
Meinhardus  1160-1174: 62.20. 70, 2;  HL 
Meinhard  us  1259:  180, 13, 
Merbodo  1259:  186, 18. 
Merbodo  1287:  281,  L 
Nibclungus  ante  Monetam  1216  — 

1239:  92.35.  100.32.  105.20.  137.42. 
Arnold  us  de  Monsheim  1281:  254, 41. 
Heinricus  de  Moro  1237:  lo2,  24 
Johannes  de  Moro  1281:  254. 41. 
Nicolaus  1213  — V239:  91,  2.  94,  0. 

124,  12.  125.23.  137, 4L 
Gerbodo  de  Niedcaheim  1209—1213: 

89,20.  91,2, 
Albertus  Rapa  1233—1234:  124,  2L 

120, 3L  127. 12, 
Landolfus  Kapa  1226:  102.30. 
Joh.  de  Reichenbach  1281:  254. 37. 
11.  de  Reutlingen  1243:  144.11. 
Kichardus  1228:  106,  iL 
Conradus  de  Ripure  1213:  91.  3. 
Jacobus  dta.  Rode  1289:  291.35. 
Rudegerus  1196-1197:  79. 28.  80,  25. 

81,29, 

KudolfuB  1184  —  1197:  75.  5.  80.25. 

81,29. 
Rupertus  1158:  62.4. 
Arnoldus  de  Schönenburg  1276 — 1289: 

224.44.  254.38.  275. 28.  291.34. 
Sifridus  de  Schönenburg  1281:  254.39. 
Arnoldus   de  Seibold   1200  —  1213: 

85,12.  86, 3L  9LL 
^it'tridus  1158:  02.4, 
Conradus  Sporo  1196—1216:  79,  22. 

80,20-  81,30,  85,12.  80, 3L  89,  HL 

91,  1.  92. 35. 


Worms,  Maior  ccclcsia:  canonici 


—  decani. 


Worms,  Maior  ecclesia,  canonici: 

Wernheru«  de  Starkenburg  1243  — 

1274:  144,  IL  221. 23>  236,2, 
Conrad  üb  de  Stockheim  1262—1281: 

206. 23.  224. 43.  253,2üff.  254.37. 
Fridericus  do  Stockheim  1243—1281: 

144, IL  203.  HL  206.23.  253.  20 ff. 

254.38. 

Suenegerus  1208—1216:  t-6,38.  89, 3. 

91.3.  92.36. 
Ulricna  IM:  79.29. 
Volzo   mag.   1233  —  1238:  124.  21. 

125.25.  133. 15. 
Waltherus  1140:  57,  a 
Wernheru«  de  Wartenberg  1196  — 

1197:  79. 29.  80. 25.  81.29. 
Job.  de  Weissenburg  1281:  254,  HL 
Wernhardufl  1194—1197:  78.37.  79.28. 

80.25.  81.29. 
Wernbenw  1158—1173:  62. 4.  70.2. 
Wernheru«  1237:  132.34. 
Wernheru«    1261  —  1281:   201_,  32. 

206.26.  253. 29. 

IL  de  Wielenstein  1226:  102,  IS. 
Heinricus  de  Wirzeburc  1197:  81. 3L 
Wolfmannus  1068:  47, 16. 
Conradua  de  Wolfskelcn  1233—1248: 

124, 2LL  138,  L  144.  HL  152.  IL 
Nibelungus  deWolfskelen  1213—1216: 

91.2.  92.36. 

cantores: 

Albertus  1238—1242:  133. 15.  137.41. 

142.43.  394. 21  ff. 
Baldemurus  1208—1213:  86,  SIL  89, 

1:  19.  90.45.  91.34. 
Bertholdu*  1234:  126.36.  127.11. 
Dietricus   Theodericus  1137 — 1141; 

56.81.  56. 7.  67. 18.  58. 16.  59. 8. 
EberharduB  1190—1216:  77, 3.  78, 37. 

79,2L  80,9.  92,3A 
Heinricus  1158—1165:  62,  3j  26.  63, 

6j3L  64.20.  68.31. 
Jacobus  1253:  162. 17.  t253,2tiff. 
Landolfus  1227:  105,  Iii. 
Simon  1281—1289:  254,20,  285,  Iii. 

291.  3Qff. 
Suenegerus  1224:  101,  20. 
Wernheru«  1198:  82,  IS. 
Wolfkanc  1068:  47,16. 

ccllerarii: 
Baleiz  1213:  1*1,4. 


Worms,  Maior  ecclefua,  cellerarii: 
Heinricus  1208:  86. 36.  89.  2. 
Rudigerua  1200:  85, 18. 

custodes: 
Albertus  1165:  68, 3L 
Alewic  1068:  74, 15. 
Constantinua  1247:  151,22. 
IL  1255:  175.  29. 

Leopoldus  Luppoldus  1184  :  74,  L 
75.  9. 

Wernherus  de  Lewenstein  7290 : 295,  LL 
Wilhelmus  de  Lichtenstein  1263  — 

1264  :  209, 21_i  2S.  212, 36.  213.  7. 
Nibelungus  1127—  U60:  55,  10;  3L 

56,  6j  12.  57,2i35.581lfi.  59, 7. 

61.44.  63, 5. 
Wernherus  1198—1216:  82. 18.  91,33. 

iiü,  'M. 

Wernherus  1227-1242:  105. 19-  124. 

Iii.  142. 42. 

subcustodes: 
Heinricus  vor  1251:  t  155,23. 
Theodoricus  1209  :  89. 20. 

decani :  204. 18. 
Alexander  1276  :  224, 43. 
BertholduB  1241-1242:   13JL  3i  ff. 

141.22.  142.42. 
Burchardus  1253—1265:  160.  24.  ff 

162. 16.  175. 29.  182.1:32.  187,27. 

203, 13.  207.  7.  21iL12ff. 
Ebelinus  1224  —  1227:  100, 3L  102, 

18j22.  105,  HL 
Eberhardus  1281 :  253, 23  ff. 
Gernodus  1173:  69,23.  TiL  h  20. 
Heinricus  L  1127—1165:  55,9;  30.  56, 

7j2L  57,2jl7j35.  58,  16.  59. 7; 

2L  6J_,  2L  62,  L  I2i  26.  63. 1: 

3L  64.19.  66.32.  68,30. 
Heinricus  II  Siuucelinus  1196-1200: 

80,21  81,28.  82,4jlS.  85, IL 
Heinricus  III   1213  —  1224:  90.  4L 

9L  32.  92,  U  ff.  94^5.  101.  12. 

102.  30.  " 
Hcinricua  IV  1228:  106,  Q, 
Herboldua  1190—1194  :  77. 2.  78,37. 
Johannes  1247—1250:  15^  22.  154, 

11  ff. 

Landolfu*  1232—1234:  115.39.  123. 

lÜff.  124. 18.  125. 28;  3JL  128. 14. 
Mainhardus  1182—1184:  73.15.  75,  5. 
Joh.  de  Wizenburg  1300:  339.  lfiff. 


Worms,  Maior  ecclesia,  portarius 


—  s.  Martinstift,  canonici. 


Worms,  Maior  ecclesia,  portarius: 
Nibelungus  1209:  89, 12. 

prebendarii: 
Bertholdns  mag.  1274:  235. 12. 
Conradus  de  s.  Blasio  1296  —  1299: 

307,41.  308,10.  311,22.  325,  28. 
Conradus  El  mann i  1295:  808,  IL 
Erpertus  1262:  206.27. 
Herbordu8    de    Laudenburg  1290: 

307.40. 
Joh.  Syfridi  1296:  308.11. 

precentorea : 
Diedericus  IUI :  57,  iüL 
Eberbardus  1184:  75. 9. 

prepositi :  122,  II  ff.  123.22.  146,18. 
204.IL  269.22.  383.  21. 
Brunicho  1016:  37,2, 
Conradus  1158—1160:  61,43.  63,5. 
Dietherus  Thiether  1184  :  74,3.  75,5. 
Hcinricus   de  Düna  1298 :  319,  Ii- 

321.18. 

Godefridus  1137—1152:  55.30.  56.5; 

12.  57.2;  15i  35.  58. 16.  59,  7  ;  20. 
Heinricus  1127:  55,8. 
Hcinricus  1216:  72, 13  ff. 
Lupoldus  1194  :  78, 3iL 
Nibelungus  1223—1242:  91,  26,  99, 

2CL  100.  31.  101.  19.  102. 18;  22. 

104.  iL    105,  Ü    106.  iL    124.  IM, 

125.23  ;  36.  126. 24.  127. 11.  128. 

IL  133. 15.  134. 10.  137. 40.  142. 

42.  388.  lff. 
Sifridus  1156—1165:  61.20.  62,  12; 

24.  6JL  31.  6J13Ü. 
UlricuB  1197—1213:  81,  22.  82.4  ;  IL 

85.17.  90, 44.  9L12ff.  91.  33. 
Walramus  1253  —  1263:  160. 12.  162. 

4.ff.  182,39.  185, 13.  l^Säff.  20L 

3öff.  210. 1. 

scolastici:  134,15. 
Berlewinus  1287— 1296:  281.1.  297. 

lfL  311.6. 
Uurchardus  1262—1275:  206,  22.  242. 

85. 

Conradus  1182—1196:  73,16.  80,2. 
Conradus  1247—1267:  151. 22.  158. 

12.  160. 10.  162. 17.  175. 29.  176. 

IL  182,  39. 
Dietricus  1140:  57.8. 
Hcinricus  1209-1216:  89. 18.  90.45. 

91,34.  92,34. 


Worms,  Maior  ecclesia,  scolastici; 

Heinricas  1239—1242:  137.41.  141. 

22,  142,42. 
HermannuB  1152—1161:  59,  22.  62,2. 

ia.  C) ;  3_L  64,20. 
Rupertus  1227:  105,  ÜL 
Ulricus  1159—1165:  62,13.  68, 3L 
Waltherus  1127—1141:  55. 10;  3L 

56,8.  57. 19;  36.  58.17.  59. 5. 

thesaurarius : 
Nibelungus  1140:  57. 16. 

vicarii: 
Albertus  1250:  154,  ÜL 
Alkindus  1243:  U4, 12, 
s.  Margaretha  233, 3A 
s.  Martinstift,  ecclesia  s.  Martini  87,  L 
69, 15.  79,2.  9L15ff.  104.  128. 15 ff. 
134.22.  1311  ff.  147. 15.  151. 13.  152. 
3*  ff.   153,  Uff.   154. 18.  158 f.  162. 
3Qff.  l£3f.  176, 1  ff.  Iö3f.  185. 2 ff. 
185,3Öff.  12Öf.  205,30 ff.  207, 33 ff. 
222  f.  223,  12.  230,  4_i  22  ff.  231  f. 
240. 8.  242,  3Qff.  259,2Zff  2fiQff. 
270  f.  276^35.».  291,30.1?.  293. 6 ff. 
SO^SÜff.  3Ö5ff.  307,33  ff.  311. 31. 
323. 10.  326. 2  ff.   331,100".   333  ff. 
345, 2 ff.  366, 12  ff.  391. 22ff.  parrochia 
s.  Martini  304, 31  ff.  305, 12  ff.  capi- 
tulum  83,20  ff. 

Altare  Sc  Capellen: 
s.  Bartholome«  183.  15. 
s.  Benedict  13i),  11  ff.  1B3.25. 
s.  Katherine  226,  Z.  228, 40. 
8.  Jodoci  228, 36  ff.  327,  2L 
s.  Marie  -  Magdalene  163,  16.  ff.  260, 

3iff.  270.  3. 

canonici: 
HeinricuB  Ampman  1299:  325.41. 
ArnolduB  1213:  91.6. 
Brunicho  1140:  öl,  23. 
Heinricus  Cancellarius  1209:  89, 25- 
Johannes  de  Capella  1209:  89,  25. 
Ceirolfus  1209:  89. 25. 
Conradus  1259:  186. 19. 
Erbo  1256—1270: 176.13.  206.12. 230.8. 
Heaelo  1209:  89.24. 
Hezelo  1269:  185.14. 
Jacobus  1267:  221,34. 
Johannes  1140—1141:  57. 23.  58,20 

59,12. 

Marquardt  1255:  176, 13. 


Worms,  s.  Martinstift  —  Neuhausen,  canonici. 


103 


Wornia,  g.  Martinstift,  canonici: 

Volzo  dta.  Morlle  de  Peternsheiiu 

1270  :  230.3. 
Jacobns  de  Rupertaburch  1299:  323, 
fiff. 

Wernherus  1247— 1270:  151,16.  230.8. 
WernherUB  notarius  1283:  271,  5, 
Job.  de  Winterbach  1287:  176,  32  ff. 
Conradus  Wolframi  1255 :  176,  12. 
Wolzo  1255:  176,  14. 

cantores:  176,  UL 
Anshelraus  1137:  55.36. 
Egenolfu«  1289:  291, 36, 
Hezel  1239  —  1242:  138. 4.  139,20.  ff. 

143.3.  f  163,  LL  t263.3. 
Hezel  1254-1283:  163,  Iii  ff.  185.  14. 

205. 39.   220, 22  ff.   226,2  ff.  242, 

32 ff.  251,SSff.  260,  25  ff.    261  ff. 

269,411?.  21üf.  1 271. 41.  f292, 

13.  1311,30. 
Wiegen«  1198—1200:  79.34.  80.13; 

31.  hl,  3L  *L  21.  85,24. 

cellerarius : 
Hezzelo  1247:  161.15. 

cuatodes: 
Constantinus  1239  —  1247:  138  .  4. 

143,3.  151.15. 
Gerhardus  1198:  82, 24. 
Hartungus  1213:  91,6. 
Marquardts  1259—1275 :  186, 12.  242. 

35, 

Roricus  1161:  63,36,  64,24. 
Rndegenw  1196—1197:  79.33.  80.13: 

31.  81.36. 
Wilhelmus  1259:  185.13, 

decani: 

89. 36.  134.  HL  176. 13.  333. 3. 
Adelmudus  1137—1141:  55.86.  56.11. 

57. 23.  58.  20.  59,11. 
Wilhelmus  Camerarii  1299  —  1300: 

327. 21.  340.2. 
Conradus  1213:  91.  6. 
Fridericus  UßO:  77. 6. 
Gerhardus  1209:  89,24. 
GiselheniB  1224—1242:  101.22.  105. 

26,  138,3.  189,13  ff.  143,2. 
Hezzelo  vor  1284:  j  272,  L 
Richerus  1249:  153.11. 
Volcnandus  1198—1200:  82.24.  85.23. 
Wernherus  1259—1276:  185, 10;  14. 

186,  19.  213,26.  222,27  ff.  242,  30 ff. 


Worms,  s.  Martinstift,  decani: 

Wilhclmns  1271  —  1285:  230.  30.  231. 

14i  33  ff .  270.37.  271.89.  273. 32  ff. 

1305.12, 

prebendarii : 
Balzo  1297:  311.38. 
Jacobus  Benedict!  1297:  31L  38, 
Joh.  de  Umesheim  1297:  311,32. 

prepoaiti : 
C.  «.  Xm:  895,  S, 
Sifridus  de  Elbenstein  1194:  78, 42. 
Nibelnngus  1227:  105,18, 
Sifridus  1137—1165:  55,36.  56.  10; 

In.  57. 18.  58.  20.  59. 11.  61.22. 

62.  2.  63.  36.  64.24.  68. 33. 
Simon  1289:  291, 3Ü. 

scolastici : 
Godescalc  1161:  63,  36.  64, 2f>. 
Hermannus  1140:  56.  2Ü 
Jordanus  1247:  IM,  16, 
Ludewicus  1224-1227: 100.32.  105.26. 
Ludewicus  1239—1241:  138.4.  141.25. 
Volcnandus  1194—1197:  78,42.  79,33. 

80,31.  8L36, 

vicarii : 
s.  Benedicti  1283:  26L27, 
Johannes  1258:  183, 16. 
capella  s.  Mauricii  46,1.  400,  g  ff. 
ecclesia  s.  Michahelis  extra  moros  W., 
parrochia,  83, 12 ff.  104,7,  232,34. 
233,  L  292,21.  339, 23  ff. 

ruatici  b.  Mich.  213. 9, 

iurati  parrochie  8.  Mich.  339, 41. 
fratres  Minores  v.  Franziskaner, 
ecclesia  s.  Nazarii  219.  20. 
Stift  in  Neuhausen,  Niuhusen,  Niu- 
husa,  Nuhusa,  Nora  domua,  eccle- 
sia s.  Ciriaci  37,  L  63, 23 ff.  69,  13. 
140.21.  142  f.  152,120*.  158.  f.  162. 
3Üff.  Ifi3f.  176,17,  183f.  12Qf.  2QL 
33 ff.  240. 4.  259,21  ff  26Llflff.  263, 
24.  270,13.  292, 32  ff.  293, 38  ff.  295, 
31  ff.  331. 17.  345. 2  ff.  foasatum  270. 
14.  muri  ecelesie  Nuh.  142. 19. 

canonici : 
Albertus  1327:  105. 22. 
Heinricus  Amella  1227:  105.22. 
mag.  Bertholdua  1283:  270.38. 
Eberhardn«  Cancro  1197:  81, 32. 
Diedericus  1226—1228:  102,20.  105 
22.  106.8. 


WonuB,  Noithausen  —  Ortua  h.  Mariae. 


Worms,  Neuhausen,  canonici: 

Eberhard™  1196:  79.  31.  80.28. 
Gernodus  1228:  106, 3. 
mag.  Petrus  1270  :  229, 20. 
R.  «.  XIII:  379,30.  380,  6. 
C.  de  Stockheim  ML  13. 

Lnfridufl  Streif  105,  22. 

Conradua  de  Ulma  1242:  142. 25. 
Wernhardufl  106.  7. 

cantorea: 
Bertholdus  «40:  57.20. 
Burchardus  1226—1242:  102,20.  105, 

2L  106.  1  ffii  142.  13. 
Hermannus  1194— lim:  7«,  39.  79.30. 

HO,  28.  81.32.  82. 20.  ~ 
Heinricus  Span  1300  :  340.41. 

custodes:  122, 18.  123, 23. 
Altmannas  1140—1141:  57, 20;  31 

58^  IL  59,  IL 
Conradua  1194— 1200:  78.  38.  75»,  30. 

80,11;  2L  8L3L  85,18. 
Constantinua    1224—1241:    H*\  32. 

102,  LL  105,20.  106,  1  115,  4L 

124, 19.  125. 24.  138. 1.  141. 23. 
Ermonoldua  1137— 1139:  55.  33.  56. 8. 
Nibelungua  1161:  G3.32.  64.21. 

decani : 

Bernhelnms  1137—1141:  55. 32.  56. 8. 

57.3;  20;  3JL  58. 18.  59. 8. 
Cuno  1239— 124 J :  IM,  ^  142,  12. 
Iohannes  1227:  105.21. 
S.  1395»;  295. 3L 
Volcnandua  1194:  78. 38. 
Volzo  1290:  293, 38. 
Wicramus  1196—1198:  79. 29.  80.11. 

81.20. 
Wortwinus  1173:  69, 23. 

prcpositi  : 
Berlewinun  1290:  311.6. 
Conradus  1152—1168  :  59. 21.  61.44. 
Conradus  1160—1165:  62, 25.  63,31. 

64.20.  68. 31. 
Conradu«  1198:  82,12. 
Gramolinus  1137:  55, 212. 
Gumpertus  7/40:  56. 16. 
Leopoldu«  1173—1190:  69.22.  70. 1& 

77.1. 

Sigboto  47,11 
Stcphanua  1227—1242:  105.21.  115. 
iL  142,  12, 


orrns,  Neuhausen,  prepositi: 
Ebirhardus   de  Stralinberch   1292 : 

296.  31. 

scolastici : 
Bcrtolfus  1194-1198:  78,38.  79. 30. 

80,21  8L32.  82,20. 
Conradus  1239:  138. 2. 
Cuno  1226:  102. 19. 
Erenfridus  1137-1141:  55. 33.  56.  9. 

57,21;  3L  58,13.  59,2, 
Ortho  1161:  63,32.  64.21. 

vicariua : 

Gerlacua  dt«.  PuIIub  1259:  185. 23. 
NonnemuQnater,  Nunnenmunster,  -mun- 
Btir. ,  NSnninmungther;  abbatia  s. 
Marie ;  ecclesiaB.Marie  8nburbiiW.  mo- 
nastcrium  s.  Marie  extra  murosW.  35. 
15  ff.  36,12  ff.  63.21  ff.  69.14.  83.  94,22  ff. 
100,  26,  1ÜL  130,  lü  qnod  in  eoclesia 
sunt  canonice  aecularea  161. 12  ubi 
quandoque  fuerant  secnlares  161. 12. 
ikü  1236  CiBtcrzienserinen  130, 411  ff. 
140,12.  HL  31  ff.  147,38,  148.  2. 
153.20.  154. 19.  156,311  ff.  158—162. 
198.2.  214.  2LL  232,311.  2JÜ  f.  238, 
HL  231»,  il  ff.  240. 13.  2lLaiff.  251. 
4üff.  253, 2  ff-  257,  Hl  ff.  290,25.  292, 
14  ff.  33L22  ff.  832.85.  3»».  29.  Mu- 
nistere  400,9. 

abbatissae: 
Agnes  1253:  161.  2ä  ff. 
Jutta  1265-1275:  214, 1  ff.  237, 12  ff. 
Mehtildis  1016  :  35. 20.  36, 11  ff. 

proviaor: 

Engelscalcu*  1250—1253:   154_,  22. 
160.  12. 

Bcultctus  et  manaionarii  242.2. 

soror  Gerdrndis  1289:  292,22. 
Ortua  beatae  Mariae  in  suburbio  W. 
Kirschgarten ,  Kirsegarthen.  Ortus 
cerasorum  extra  muroa  W.  oonventus 
sanctimonialium  in  Orto  b.  Marie 
ord.  Cisterc.  132,  2  ff.  141,  U  ff.  156, 
IQ.  188.4.  198,3ff.  203. 14;  38.  207, 
2.  216. 14;  22.  221, 15  ff.  232.  Uj  21 
233,6  ff  239, 22  ff-  24Q.12ff.  252, 
lff.  2ÜL3I«.  290, 25.  222 f.  316.25; 
35.  f.  331,22. 

abbatissa: 
Hildcgardis  1266-1290:  216. 28.  232, 

21  2i!2f. 


Worum,  Ortus  b.  Marke 

Wonm»,  Ortus  b.  Mariae. 

prepositus  douiinanim: 
Simon  1272  :  232,  19. 

procura  tor: 
Wcrnio  de  Mullinheim  1260—1263: 
188,6.  '203, 14.  2U7,  13. 
capella  s.  Pangratii  139,  28.  152,  37. 
163,  33. 

Parrochiae  Pfarreien: 
quatuor  parrochiao  49,19  ff.  264,22  ff. 
341,  23  ff.  r.  s.  Amandi,  s.  Johan- 
nis, 8.  Lamperti,  8.  Magni,  8.  Mar- 
tini ,  s.  Michaelis ,  8.  Pauli,  s.  Ru- 
perti. 

s.  Paulstift  ecclesia  8.  Pauli  34  f.  37.7. 
51.  56, 33  ff.  64.  69,  14.  81.  104.  137, 
24  ff.  140, 14.  154, 18.  158  f.  162, 30ff. 
163  f.  168  f.  176,17.  183  f.  187, 27  ff. 
190  f.  196  ff.  199.  202  f.  207,33.  210, 
33  ff.  211.  230, 24  ff.  232,33.  233, 4  ff. 
240,5;  39  ff.  246,  a  255, 11  ff.  259, 
27  ff.  263, 24.  270, 11.  271, 16  ff.  286, 
22.  314, 44  ff.  340  f.  344  f.  393, 29  ff. 
parrochia  8.  Pauli  49.  altar  s.  crucis 
64,6.  ciruiterium  241,1. 

archidiaconus: 
Nibelungus  1140:  57,  16. 

canonici: 
Albertus  1140:  57,  4. 
Albertus  1247:  151, 10. 
ArnolduB  1026-1032(0: 354,30.  f  372, 

35. 

Bartholonieus  1197:  81,  35. 
Bernoldus  1196-1197:  80,29.  81,3a 
Joh.  dts.  Crenaelinus  1285  —  1296: 

275,4.  311,22. 
(Juno  1247:  151, 15. 
Wernherus    de    Dinuestein  1194: 

78,40. 
Dudo  1209:  89, 22. 
H.  dt«.  Duvel  1286:  275, 4. 
Ebelinus  1255:  176, 12. 
Eberhardus  1209:  89,22. 
Eberhardue 1283-1289: 266,37. 291 ,36. 
Gerbodo  1194—1197:  78,40.  81,34. 
Gernodus  1194  —  1213  :  78,40.  91,5. 
üodefridua  1194:  78,40. 
Godefridus  mag.  1137—1141:  55,34. 

57, 38.  58, 18.  59, 10. 
Hartungus  1197—1213:  81,34.  82,4. 

91,5. 


a.  Pauli:  prebendarius.  495 

Worms,  s.  Pauli,  canonici: 
Heinricus  1140:  57,21. 
Heinricus  1213:  91,5. 
Hermannus  1140  :  57,4. 
Simon  de  Lobio  1293:  303,42  ff. 
Wernherus  Longus  1197:  81,34. 
Marcolf  1140:  57,4. 
Mengotus  1255:  176, 12. 
Gerlacus   dt8.   Pullus  1261  —  1270: 

202, 24.  229, 21. 
Joh.  de  Richenbach  1209:  89, 22. 
Salemannus  1197—1224: 81,34. 101,21. 
Heinricus  dts.  Span  1300:  340,41. 
Waltherus  1197:  81,84. 
Wernherus  rar  1165:  f67,22. 
mag.  Wernherus  phisicus  1282:  255, 
16  ff. 

Wilhelmus  1247-1255: 151,15. 176,12. 
Wiricus  1255:  176,12. 

cantores: 
1255:  176, 12. 
Hartungus  1224:  101,21. 
Heinricus  1242:  142,23. 
Nantochua  1196—1200:  79,32.  80,29. 

81, 33.  82, 22.  85, 22. 
capitulum  83, 20  ff. 

custodes: 

Gerhardus  Camerarius  1299:  327,22. 

Eberharde  1016:  34,24. 

Heinricus  1194—1197  :  78, 24  ff.  79,31. 

80,  29.  81.  1 137, 25. 
Wernherus  1161:  63,  18  ff.  64. 
WernheruB  1213:  91,5. 

decani:  134,15.  176,11. 
Albertus  1213:  91,4. 
Bertholdus  1224:  101,21. 
Giselberte  1190-1200:  77,5.  78,39. 

79,  31.  80,  12;  28.  81,32.  82,  21. 

85,22. 

Heinricus  1254- 1277:  168, 13  ff.  197, 
41.  198,31.  211, 3ff.  230,24.  246,8. 
247, 2  ff. 

Johannes  1274-1284  :  235,22.  271,16. 
Liutfridus  1137—1141:  55,34.  67,4; 

21;  37.  58,18.  69,9. 
Regenhart  1161:  63,34.  64,22. 
Salemannus  1242:  142,43. 
Simon  1227:  105,23. 

prebendarius: 
Ort«  1288:  286, 21. 


Digitized  by  Google 


49« 


Worms,  b.  Pauli,  prepositi  —  BiHthtuu,  epiacopi. 


Worms,  ».  Pauli,  prcpositi  : 

Emicho  1156  —  1173:  61,21.  («,33. 

64,22.  66,31.  68,32.  69,22. 
Gebhard™  1137:  55,  33. 
Gerboto  1213-1227:  90,45.  105,23. 
Gerhartus  I  185,22. 
GerhartuB  II  1289:  291,33. 
Hartwig  j«o:  51, 30  ff.  52, 6  ff. 
Marquardus  1190  — im:  77,2.  78, 
23  ff. 

Nibelungim  1139-1160:  56. 6.  62, 24. 
Sifridua  1196  — 1200:  80,8.  82,21. 

85, 21. 

scolaatici:  176,11. 
Dirolfua  1101:  63,34.  64,22. 
Ebelinaa  1242:  143,1. 
Gregorius  1194-1200:  78,39.  79,32. 

80,29.  81,33.  82,21.  85,22. 
Heinricas  1201—1264:  202,24.  211,3. 
Wilhelmua  232, 30  ff.  233, 8  ff. 

1 247, 4. 

parrochia  a.  Rupert i  50,  7.  56, 34  ff. 
78. 24  ff.  81,16  ff.  137, 24  ff.  187,31. 
199, 12  fi.  318,  34. 

plebanua : 
Wernhenw  1200:  85,23. 

fratree  sacciti  840, 19.  271, 1. 

scohve  maioriü  ecclesie,  8.  Pauli,  s.  An- 
dre« et  s.  Martini  196  f. 

capella  a.  Silveatria  58,8. 

8.  Sixti  167, 29.  270, 13. 

ecclcaia  a.  Stephani  92,  28.  230,  28. 
316, 16. 

cimiterium  8.  Üdalrici  163,32. 
fratres  a.  Wilholini  (zu  den  Reymern) 
330,  36  ff. 
Worms,  Biatbum: 
epiacopi : 

Adalbert™  I  1068:  47,8  ff.  f57,33. 
Adalbert™  II  1080:  49  ff. 
Adalgerns  1044  :  46,27. 
AmanduB  627:  1, 13  ff. 
Anno  965  —  973:  23, 12  ff.  24,  30  ff. 
26,  9  ff. 

Arnoldus  1056:  46,32. 1 49,15.  f  56,29. 
Arnolfua  1110:  f  51, 16.  f  52, 5. 
Azecho  Aixecho  1025—1044  :  45, 39  ff. 

46.  348-376.  400,  5  ff. 
Bernhariua  814—820:  7, 10  ff.  8,9;  16. 
Burchardus  I  c  1000-1024  :  29, 18  ff. 

30, 5;  22  ff.  31, 17  ff.  »2, 20  ff.  84- 


Wonna,  Bisthtiiu  epiacopi: 

45.  f49,15.  f52,5.  t:"'6,29ff.  374, 
15.  f400,  17. 
Burchardua   II  nive  Bnggo  1127— 
1141:  54,  39  ff.   55,  26  ff.  66-58. 
274.  2. 

Conrad us  I  (de  Sfeinadt)  1156—1161: 
61,  18;  38.  62,12;  23.  63,4  ;  20  ff. 
Conrad™  II  1165—1190:  66,  30.  68, 

30.  69,21;  34.  70,16.  71,28.  72. 
74, 3  ff.  75,3.  76,39.  f78,6. 

Conradu«  (de  Dürkheim)  electua  1248: 
151,  31. 

Diotolah,  Deotholoh  897—904: 15,1  ff. 

IG,  4  ff.   17,  9  ff.   18,1;   27  ff.  19, 

81  ff.  1 21, 1  ff. 
Eberhard uh  (coniea  irsutua)  I  1256— 

1276:  179,  16  ff.  184,  43-185,  31. 

187, 27  ff.    188,1  ff.    193,24.  195, 

32  ff.  200.28.  201, 37  ff.  202-205. 

207, 18  ff.  209—213.  215,  39  ff.  217. 

219, 25  ff.  222  ff.  228  f.  232, 15.  233, 

31.  236  ff.  241,  Uff.  244,6.  t  253, 
40.  1 267, 29.  1 302, 23  ff. 

Eberhardos  II  (de  Stralinberth)  electua 

1292—1293:  296  ff.  302  ff. 
Eberwinua  (de  Gronenberg)  1300:  340, 

1.  341  ff.  344, 25  ff. 
Emicho  (de  Beienburg)  1294  —  1299: 

274,1.  305, 9  ff.   309, 34  ff.  319  ff. 

326  f.  332,8;  34  ff.  338,15. 
Erembertus  764—798:  2, 33  ff.  4,4. 

5,28. 

Fridericua  I  1278—1282:  247—251. 

254,35.  256,1.  f  267, 29. 1 268, 10 ff. 

1 302, 23  ff. 
Fulcoicus,  Fulcovvicua  826— 830:  8, 

27  ff.  9, 29  ff.  10,31;  34.  11,2. 
Heinricua  I   (de   Mastrkht)  1196: 

79,  9  ff. 

Heinricua  II  (eome$  de  Saarbrücken) 
1220—1234:  94, 20  ff.  95,1  ff.  97, 
21  ff.  99,29.  100  ff.  102, 17  ff.  103, 
33.  105,  Uff.  106,4;  13  ff.  107, 23  ff. 
108.  HO  ff.  114  —  126.  t  128,  1. 
t267, 14.  1302, 10  ff. 

Hildeboldua  979-985:  27—29. 

Landolfus  (de  Hoheneck)  1234—1247: 
127,31  ff.  129,22.  130, 37  ff.  131- 
187.  141  ff.  146.  149,1  ff.  151,20. 
389,18  ff.  390,1  ff.  399,16  ff.  1 161,14. 


Digitized  by  Google 


Worin»,  Bisthum.  episcopi  —  ministeriales. 


497 


Worms.  Bisthum  o|ii.-«copi : 

Lcopoldus.  Liupoldus  im— 1213:  79, 

24  ff.  80-85.  86,19.  88,17.  9«  f. 

t  128,1.  t  137,22. 
Richardus  (de  Dana)  1248—  1257: 

im,  29.  152.2«.  i58f.  161.  1«2.33. 

11.5,21.  166.31.  167,  »ff.  UV*,  5. 
171,30.  173.37.  175, 22 IV.  176,6  ff. 
179, 15  ff.  181.41.  1 183.  12. 
Ricbgouuo  »18  -  047  :  20,37  ff.  22, 
9  ff. 

Richowicus,  RieovvicuB  (unrichtig) 
9, 37  ff. 

Samuel  85H :  11. 23  ff.  12, 3«  ff. 
Simon  (de  S(Jwentck)l  Js:i  267  ff. 

275. 14  ff.  277  ff.  281,2*.  281,  3  ff. 

292, 31  ff.  294  f. 
camerarii  r.  Canierarii. 

bischöfliche  Kanxlei: 
Gonstantinus  notarius  1197:  Ml, 42. 
Dirolfus  scriba  et  eapnüanus  1259: 

i&->.  24. 

Lodewicus  notarius  1233:  125,26. 
clerus  147,  24.    clerus  et  familia  W. 
55,7.  clerus,  militia  et  ramili:i  352, 
17  ff. 

curia    iudwum    als    Sieker   198,  26. 

230.7.  255,30.  281.4.  286.15.  2:>1,20. 

294.8.  295,1«.  SOS,  1.  3uy.  11.  31«,  19. 
iudices  143,  42  ff.  220.23.  229,17. 

230.12.  2.34,1.  235,9.  243,31.  245.3«. 

253.13.  256.37.  271.9.  275, 8.  277,  4. 
283  ,  28.  285,  13.  28i>.  21.  3ol,  12. 
306,3(5.  307,30.  3t JK  f.  311  f.  314,  40. 
325, 25;  41».  332,19.  334,10.  338,21. 
340, 14. 

ofticiules: 
Iiivmpcrtu«  1283:  25»,  13. 
Volzo  super  Ripam  1285:  271, 36  ff. 

Schreiber  etc. : 
Eberhardus  tabellio  1200:  325.2s. 
Eckehardus  tabellio  13O0:  311,  I. 
.loh.  de  Flandria  advocalus  1291  — 

1295:  295,23.  307, 18. 
Heinricu«    de    Flersheiiu  notarius 

13(>0 :  345,21  ff. 
Conradu«  de   Laudenburg  tabellio 

1291:  295,24. 
Nicolaus  tabellio  1205:  307,  18. 

dapiferi: 
Erkenbrcth  1100:  76,21. 

H.  Boos,  t  rUmümibuih  J.  Stadt  W.-inis  I. 


Worms,  Bisthum,  dapiferi: 

Ricliezo  Rikccc  Richero  1213—1220: 

92, 1.  105, 10.  lOo,  19. 
familia  38, 17  ff.  40-45.  55,  7.  352,  17. 

maxister  eoquiue: 
Kdelwinns  72/3:  92,  2. 

murscalcus : 
Bertoldus  1108:  82,36. 
iuini»t«riale*  39  ff.  81,41.  84,2.  97,42. 
169,  14.  170  ,  26.    r.  familia.  servi 

s.  Petri  38,  31  ff. 
v.  Adelherus  ,  Adelhunus  ,  Albertus, 
Albus,  Altduom,  Arnoldus,  Azzelin, 
Hennelin,  Benno,  Benzo,  Berenger, 
Bertholdus,  Bevelin,  Boppo,  Bruno, 
Burchardus,  Camerarii,  de  Karlebaeh, 
Conradus  ,  Cuno  ,  Üainnio  ,  David, 
l>iedo,  Diedolt,  Diemo,  Diethoch, 
Dietmar,  Dietricus,  IMetwin ,  de 
Dirmstein,  Drohgoz,  Ebbo.  Eckbert, 
de  Elrestat,  Edclwin,  Emicho,  Engel- 
frid,  Kn^elgcrua,  Engelhard,  de  Epp- 
stein, Ernst,  de  EsshirshaiiBen,  Ez/o, 
Focco,  Folcmar,  Franco,  Friderath, 
Frietag.  Fuchselin,  Gebhard,  (.Ser- 
bodo, (Serhard,  Gerlach,  Gernod, 
Gerung,  Giselbert,  GodeboR,  Godes- 
mann,  Gottfrid,  Gottschalk,  Gozmar, 
Gnzwin,  de  Grasehof,  de  Grünstadt, 
Guutpert,  Gundeloh,  de  Gundheim, 
Guorto,  Hagno,  Hartmaun,  Härtung, 
Hartwig,  Heinrich,  Heio,  Heizolf, 
Helzeman,  de  Heppenheim,  Henrich, 
Bertrich ,  Hesse,  de  Heuchelheini, 
Hezel.  Hildeboldus,  de  Bockenheim, 
de  Hof  heim,  Holtmund,  Hugo,  Hum- 
bert ,  Hunfrid ,  lliaa ,  Ingebrand, 
Johannes,  de  Ladenburg,  de  Lambs- 
heim .  Liutbrant ,  Liutfrid ,  Mark- 
ward, Mazelin,  Meginloch.  Megizo, 
Meingoz,  Mennekin,  Mercelinc,  ante 
Monetam .  de  Moneta ,  de  Moro, 
Nanthoc,  Nanzo,  Nibelung,  de  Nicht, 
Nobbo,  Otto,  de  Pfiffligheim,  Philipp, 
Rai>hnolt,  Ravenolt,  Regelo,  Regen- 
bodo, Regenbolt,  Regenfrit,  Rcgi- 
nolt,  Richero,  Richezo,  Ripreht,  Ru- 
dolfus,  Rufus,  Huggerus,  Rusteinus, 
Rustent,  Rüster,  Ruthard,  Ruzo, 
Salemann,  Saxo,  Seligheit,  Siegfrid, 
Sigebodo  ,  Sigelo ,  Siger ,  Simon, 
37 


408 


Worms,  Bisthuni,  ministeriales  —  Zweibrücken. 


Worms,  Bisthum,  miniBteriales : 

von  Stein  =  de  Lapide,  8tephon.  de 
Stetten,  de  Stockheim,  de  Stulen, 
Suiger,  Velir,  Volinarus,  Wackerpfil, 
Walto,  Walfrid,  Walther,  Welfrid, 
Wernher,  Wetzel,  Wicnant,  Wil- 
helm, Willeman,  Wohbelin,  Wolbero, 
Wolfger,  Wolverath. 

pincerna : 
Albertus  1190—1198:  76,22.  82,29. 
prefectus  urbis  ».  oben  p.  484. 
sculteti  a.  o.  p.  486. 

Ticedomini  vitetum: 
Bertholdus  1224—1290: 101.23. 102,21. 
Bertholdus  1238:  133,17. 
Bnrchardus  1156-1184:  61,25.  69,26. 

70,22.  74,4.  75,9. 
Conradus  1218—1219:  91,35.  92,37. 
Cuno  1068:  47,24. 
Egbertus  1209:  89,27. 
Gerhardns   1208:  89,  8.   t  94,  23. 
f  97,  30. 

(ierhardu«  1224—1229:  100,24. 106,19. 

Gumpertns  1187—1141:  55,  37.  66, 11. 
57,5;  24.  58,  1;  21.  69,12. 

Joh.  de  Meti  1267:  221,24. 

Nibelungus  1182—1160:  59,20.  62,24. 

Huigerua  1127:  55,11. 

Siegfridua  1161-1185:  63,87.  64,25. 
66,38.  68,37. 
Worms  synodus  publica  81,43.  uni versa 

synodus  Worni.  99,22. 
Worms,  Wormatia,  Adelherus  de,  min. 

1196:  79, 13. 

—  Hago  de,  min.  1196—1199:  79,37. 

84,5. 

—  Rowelinue  de.  mil.  1268:  222. 29  ff. 

—  fr.  de,  predicator  W.  1276:  245, 17. 
Wonnsgan,  in  pago  Wormastfelda  15,6. 

Otto  comes:  979—1002:  27, 19.  28, 

25.  30. 5;  23.  fSM-  f35,10. 
in  comitatu  Vualahonis  897:  15,6. 
Wortwinus  prothonoterius  et  prep.  s. 
And.  1173—1178:  69,22.  70,  32  ff. 

—  dec.  Nuh.  1173:  69,23. 
Wosselinus  v.  Fuchselin. 

Würzburg,  Wirzburg,  Wirzeburc,  Werze- 
burgeos.,  Wirceburgens.,  Herbipolis, 
Erbipolenses  103,22.  130,30.  357,7. 
365,22. 


Würzburg,  episeopi: 
1208:  87,  38. 
circa  1036:  370,26. 
B(runo)  1035:  868,36. 
Erlungus  JM0-/114:  62,  Ii  54,13. 
Hermannus  1226:  103,32. 
Sifridus  1232:  117,3  ;  32. 
Würzeburg,  Heinricus  de,  can.  m.  e.  W. 

1197:  81,  31. 
Wulleachirzele ,    Heinricus ,  Johanne«, 
Wernherus,  fratres  dicti,  1248 : 149,24. 
Wunenberg,  Petrus  de,  1269:  224,29. 
Wurmingen,  Weltherus  de,  1296:  310, 
Uff. 

X. 

Xuemburch  r.  Schauenburg. 

Z  s.  auch  C. 
Zeizolfus,  Zeysolfus,  Zezolfus,  Ceizolfus. 

—  mag.  can.  s.  And.  1227—1243:  105, 25. 

144,13. 

—  can.  s.  Mark  1209  :  89,25. 

—  clericus  W.  UlO:  .11,36;  37.  (2  Per- 

—  1106:  51,  7. 

—  civ.  W.  1266:  218, 3. 

—  civ.  Vf.  vor  1298:  f  315,29.  Margaretha 

ux.  sua.  Francisco«,  Jacobus,  Johan- 
nes et  Margareta  liberi  eiusdem. 

—  piscator  W.  1299:  332,21  ff.  Methildis 

ux.  sua. 

—  Ebelinus,  civ.  W.  1233—1234:  125,28. 

126,40.  127,15. 
Zell,  Cella  pf.  BA.  Kirdtheun-Botanden, 

Chorherrenstift,  domini  de,  243, 4  ff. 
Ziegenbain,  Ziegenheim  an  der  Schwatm 

onö.  Marburg. 
com.  Gothefridus  1236:  130,18. 
Zizo  clericus  W.  1110:  51,37. 
Zollern,  Zolre,  com.  Fridericus  de,  1236: 

130, 17. 

Zurna,  Berlwinus  mil.  de  Altzeia,  dts., 

1265:  215, 16  ff. 
Zweibrücken,  Zweimbrncken ,  Zwein- 
brucken,  Zwenbrucken. 
comites  de: 
Eberhardus  1287:  277, 15  ff. 
Walramu»  1287—1296:  277,  15  ff. 
310, 11  ff. 

Zweibrücken,  Edelwinus  de,  cons.  W. 
1275  :  239,9. 


Digitized  by  Google 


VERZEICHNIS  DER  E INGAENGE. 


Die  Zahlen  bezeichnen  die  Atmwwm  der  Urkunden.    Ist  der  Ziffer  ew»  A  oder  B 
beigefügt,  *o  weitt  da»  auf  die  Anhänge. 


Ab  humana  facilius  elabuntur  memoria 
270. 

Ad  aures  nostre  sublimitaü's  147. 
Ad  aures  vestras  credimus  pervcnisse 
43  B. 

Ad  ecclesiam  in  14  B. 

Ad  eterni  regni  meritum  80. 

Ad  hoc  in  oportunis  locis  206. 

Ad  laudem  et  gloriam  Jesu  Christi  2(i6. 

Ad  manifest  am  veritatis  experienciam 

29  B. 
Ad  notitiam  211. 
Ad  noticiam  deducimus  125. 
Ad  notitiam  omnium  130.  389.  436. 
Ad  notitiam  universorum  258. 
Ad  tollendas  Utes  162. 
Ad  universorum  noticiam  204.  345. 

360.  380.  388.  458.  463.  499. 

500. 

Ad  universorum  tarn  presencium  quam 
futurorum  noticiam  419.  476. 
488. 

Ad  universos  notitiam  497. 
Ad  vestram  credo  noticiam  42  B. 
Ad  vestre  serenitatis  clemenciam  44  B. 
Affectione  benigna  180. 
A  ger  quiex  sui  cultoris  negligencia  30  B. 
AUemenglich  so  gegenwertigen  494. 
Also  wir  von  alter  in  langer  tit  453. 
Amicicia  que  procedit  ex  corde  8  B. 
Amicorum  requirit  integritas  7  B. 
Amor  communis  dücctionis  20  A. 
Annonam  vobis  iam  dudum  40  B. 
Apostolice  sedis  benignitas  282. 


Atlendentes  solicitudines  261. 
Audita  turbatione  30  A. 

Brevis  esse  cum  volo  27  A. 

C.  miles  de  St.  non  forraidans  47  B. 
C.  militem  de  A.  58  B. 
Calamitatcs  et  raiserias  55  B. 
Communis  universorum  necessitas  13B. 
Communis  utrique  fit  56  B. 
Conquerentibus  coram  nobis  301. 
Considerantes  quod  402. 
.  .  .  constare  volo  329. 
ConBtare  volumus  presencium  290. 291 . 

334.  340.  344.  347.  350.  358. 

368.  370.  375.  381.  391.  399. 

410.  413.  416.  443.  451.  457. 

462.  472.  478.  484.  490.  502. 

504. 

Constare  volumus  universis  320.  383. 
Coram  nobis  in  consilio  223. 
Cum  A.  et  E.  presencium  latrics  65  B. 
Cum  a  nobis  petitur  198.  293. 
Cum  ad  declinandam  indignationem 
38  B. 

Cum  brevi  termino  coartetur  121. 

Cum  celestis  dispositio  249. 

Cum  dilectis  filiis  283.  285. 

Cum  imperialis  dementia  73.  124. 

Cum  in  superfluente  5  A. 

Cum  inter  153a.  319. 

Cum  iuris  intuitu  415. 

Cum  iuspatronatus  241. 

Cum  nec  propter  62  B. 


500 


Verzeichnis!  der  Eingänge. 


Cutn  nobis  super  controvcrsia  470. 
Cum  non  sit  vestri  iuris  35  B. 
Cum  nulli  sane  sit  cognitum  28  B. 
Cum  nuntius  abit  23  A. 
Cum  olim  tibi  134. 
Cum  revera  nulla  37  B. 
Cum  reverendus  pater  et  dominus  107. 
238. 

Cum  scriptum  iuvcnialur  15  B. 
Cum  secundum  Calonem  22  B. 
Cum  simus  illo  auctore  257. 
Cum  terminus  solvendc  pecunic  2ü  B. 
Cum  vestra  presencia  3!)  B. 
Cunclos  nosse  volumus  1. 
Cupientes  ad  imitationem  274. 

Dampnosa  est  et  4  B. 

De  scriptura  non  erit  curandum  15  A. 

Devotioni  vestre  cunclam  254. 

Dcvocionis  vestre  preeibus  235. 

Dicens  dominus  in  deuteronomio  04  B. 

Dignum  est  ut  que  250. 

Dignum  igitur  ceusemus,  ut  32. 

Dilectioni  vestre  duxi  50  B. 

Dileetis  in  Christo  194.  411. 

Disdplinis  scolasticis  24  B. 

Uominicum  habemus  42  A. 

Dominus  archiepiscopus  40  B. 

Dum  spiritalcm  22  A. 

Dum  visitandi  gralia  88. 

Dure  cervicis  constat  cum  esse  41  B. 

Ea  que  a  predecessoribus  100. 

Kcce  quam  bonum  35  A. 

Ego  .  .  .  dispensaliones  de  rebus  erde- 

siasticis  57.  07. 
Ego  .  .  .  memor  condü  ionis  humane 

272. 

Ego  . .  .  propter  assiduas  lamenlaliones 
48. 

Ego  .  .  .  volens  dominum  deum  200. 
Et  dura  indornitorum  18  B. 
Etsi  iuxta  legem  16  B. 
Ewangeiicis  et  apostolicis  auetoritalibus 
86. 

Ex  parte  tua  137. 

Ex  relatione  quorundum  51  B. 

Exandiri  meretur  petido  20  B. 

Fade  ad  fadem  46  A. 

Fama  didieimus  referente  57  B. 


Felidlali  noslrc  et  honori  483. 
Fidei  et  dilectionis  39  A. 
Fidei  vestre  212. 
Fidelibus  suis  consilio  154. 
Fidelibus  suis  universis  158.  100. 
Fraterng  caritatis  debitum  3  A. 

Oracias  agimus  domino  deo  265. 

ImmensQ,  dilectionis  6  A. 
Imperialis  dementia  182. 
Imperialis  iustirie,  90. 
Impcrialis  legatio  24  A. 
lmperialis  potestatis  61. 
In  necessitate  probatur  5  B. 
In  querendis  17  A. 
In  spem  32  A. 

Innotescat  universis  Christi  fidelibus  63. 
luprimis  oro,  ne  14  A. 
Intcllecto  quod  34  B. 
Interni  doloris  3  B. 
lusta  consideratione  dueitur  203. 
lustis  petcnlium  desideriis  94.  284. 
330. 

Labiiis  memoria  hominum  371. 

Legatio  vestra  9  A. 

Licet  cura  23  B. 

Licet  ne  rogo  50  A. 

Litterarum  presencium  tenore  465. 

Lileras  vestre  dilectionis  31  A. 

.  .  .  litteris  presentibus  conslare  326. 

.  .  .  litteris  presentibus  prolitemur  (con- 

litemur)  350.  374.  405. 
Litteris  presentibus  reoognoseimus 

publice  protestando  493. 
Litteris  presentibus  (hoc)  testamur  357. 
i  .  .  .  litteris    presentibus  tesümonium 

perbibemus  426. 
Loquor  ac  testificor  44  A. 

Magno  est  glorie  1  B. 
Mallem  aures  domini  mei  21  A. 
Manifestum  esse  volumus  299. 
Miramur  et  inconveniens  reputamus 
53  B. 

Mirifici  creatoris  dementia  253. 
Multa  volveuli  28  A. 

Natura  rerum  fert  25  A. 
Ne  quod  semel  bene  III. 


"  Digitized  by  Google 


Ver-AC'icliniss  der  Eingänge. 


not 


Nc  sollempncs  et  utiles  120. 
No  Iranseant  opcra  cum  liominibus  30G. 
Nec  novum  est  pecealis  146. 
Nihil  commodius  ad  nostre  sublimitatis 
40. 

Nihil  omnino  13  A. 

Nil  adeo  18  A. 

Nobis  innoluil  4X  B. 

Non  crit  uli  IG  A. 

Non  minus  iusturn  cjunm  101. 

Non  nunquam  instans  278. 

Non  portabit  filius  21  B. 

Non  sine  gravi  cordis  dolore  19  B. 

Nos  inducit  pietas  0  B. 

Nos  ministeriales  .  .  .  ad  honorem  «l 

prol'ectum  120. 
Nos  .  .  .  presentium  Serie  prolestamur 

231. 

Nos  .  .  .   recognoseimus   hiis  nostris 

litteris  432. 
Nos  .  .  .  recognoseimus  per  picsentes 

441. 

Nosse  volitmus  omnes  348.  360.  300. 
Noster  quoque  179. 
Notam  esse  Ii  A. 
Notuni  esse  cupimus  232. 
Notum  esse  volumus  376. 
Notum  l'aciiuusprescntiuiu  iitspeclorihus 
244. 

Notum  faeimus  universis  217.  277. 

Notum  facio  Omnibus  47. 

Notum  (ieri  cupimus  228. 

Notum  fieri  volumus  245. 

Notum  sit  omnibus  43.  44.  45.  f)0 

(p.  400).  58.  00.  78.  70. 
Notum  sit  universis  127.  153c. 
Noverint  universi  153.  100.  200.  224. 

243.  304.  318   323.  325.  335. 

373.  378.  370.  401. 
Noverit  industria  37. 
Noverit  omnium  Hdelium  33.  403. 
Noveritis  quendam  1 7  B 
Noveril»  quod  23  7  .  322.  (50  B. 
Noveritis  vos  eo  03  B. 

Omni  bono  negocio  Ol. 
Omnibus  Christi  fidclihus  240. 
Omnibus  episcopis  abbatibus  24. 
Omnibus  presentem  litteram  252. 
Omnibus  presentibus  et  fuluris  210. 
Omnium  dei  nostrumque  fidelium  51. 


Pastoralis  sollicitudo  104. 
Pauca  vobis  scribere  10  A. 
Pauca  volui  40  A. 

Per  presens  scriptum  150.  193.  215. 

210. 
Peritus  ut  45  A. 

Pii  pastoris  requirit  officium  06  B. 

Posset  domine  48  A. 

Presenti  pagina  confitemur  301.  recog- 
noseimus 440. 

Presenti  scriplo  notum  fieri  155. 

Presentibus  profilemur  445. 

Presentis  scripli  noverint  inspectorcs 
172. 

.  .  .  presentis  scripli  serie  485. 
Pnsentis  scripti  testimonio  170. 
Presenliumtenore  profilemur  300. 300. 
Priscc  nuctoritalis  docta  100. 
Pro  bonis  nostris  471. 
Propter  grata  servitiorum  250. 
Propter  ilineris  lui  12  A. 
.  .  .  publice  profilemur  185. 

Quamquam  universa  105. 
Quam  vis  nonnulla  esse  40  A. 
nimm  vis  per  te  satis  51  A. 
Quarido  quidem  1  A. 
Quem  ad  conquirenda  10  B. 
Quemadmodurn    diviuis  humanisi(uc 

legibus  81. 
Querelam  dilectorum  45  B. 
Quia  memorie  altius  imprimitur  05. 
Ouia  nostri  regiminis  curam  35. 
Quia  tranquillo  statui  100. 
Quia  vos  reverende  domine  450. 
Quin  vos  vctirrabilis  paler  404. 
Quicquid  ad  dei  eultum  242. 
Ouicquid  saeerdoles  de  suis  1 1 . 
Quociens  adventus  sui  1 1  B. 
Quod  mihi  pro  34  A. 
Quoniam  adversus  clerum  280.  312. 
Quoniam  C!.  eastellanus  40  B. 
Quoniam  ex  imperialis  aucloritutc  02. 
Quoniam  habundavit  iniquitas  421. 
Quoniam  onuie  38  A. 
Quoniam  presencia  (il  B. 
Quoniam  quisque  mortalium  384. 
Quoniam  regie  cclsitudinis  est  452. 
Quoniam  ut  ait  apostolus  145.  247. 

20(5. 


Digitized  by  Google 


502 


Venwiehnit*  der  Eingänge. 


Re  ipsa  consensivutn  est  37  A. 
Recognoscimus  hiis  nostris  litleris  431. 
Regie  celsiludinis  et  pietalis  est  HO. 

366.  489. 
Regiae  potestatis  est  56.  vgl.  61. 
Rem  detestahilcm  non  absque  stupore 

150. 

Romanus  pontifox  de  suinmi  268. 

Salutarem  vestre,  2  A. 

Sancte,  Diatriß  ecelesie  36  A. 

Sanctitatis  vestre  43  A. 

Sciant  universi  117. 

Scire  debetis  52  B. 

Scolares  honesta  necessitale  25  6. 

Scripto  presenti  122. 

Sepe  ficri  20  A. 

Sepe  mi  26  A. 

Serie  presenti  um  ad  noliciam  186. 
Serie  presentium  patefaeimus  251. 
Si  ea  enim  quae  sacerdotes  30. 
Si  ea  que  per  sanetiones  157. 
Si  ea  que  sacerdotes  29. 
Si  ecelesias  dei  22.  39. 
Si  enim  ea,  quae  fideles  imperii  16. 
Si  erga  loca  divino  cullui  maneipata 

26.  28. 

Si  facti  nostri  54  B. 

Si  factum  antecessorum  2. 

Si  fidelium  nostrorum  petitionibus  25. 

Si  iuxta  p6almistam  2  B. 

Si  petitiones  sacerdotum  dei,  quas  23. 

27.  34.  42. 

Si  petitionibus  sacerdotum  in  quibus- 
libet  neecssitatibus  17.  31. 

Si  piis  petitionibus  sacerdotum,  quod  36. 

Si  sacerdotum  ac  servorum  dei  petitiones 
12. 

Si  vestre.  reeepttonis  adventui  10  A. 

Sic  docet  proverbium  9  B. 

Sicut  nostris  est  auribus  Ultimatum  149. 

Sint  quamvis  41  A. 

Solct  anuere  sedes  apostolica  279. 

Tamdiu  te  abesse  anxius  queror  33  A. 
Tanto  acerbius  stuporem  151. 
Tenore  presencium  ad  noliciam  159. 
Tcnorc  presentium  constare  275.  294. 
Tenore  presencium  notum  fieri  volumus 
207.  208. 


Tenore  presentium   profitemur  297. 

298.  313.  387.  409. 
.  .  .  tenore  presencium  proflteor  338. 

425. 

Tenore  presencium  publice  prolestamur, 
profitemur  288.  468.  480.  487. 

Tenore  presentium  recognoscimus  265. 
398.  464.  481. 

Transmissas  nuper  178. 

Tue  dilectioni,  que  36  B. 

Universis  ad  quos  presens  scriptum  308. 
Univereis  Christi  fidelibus  205.  349. 

396.  505. 
Universis  hanc  paginam  164. 
Universis  hoc  scriptum  cernentibus  1 52. 

163. 

Universis  imperii  fidelibus  175. 
Universis  imperii  Romani  fidelibus  346. 
Universis  in  perpetuum  202. 
Universis  presens  scriptum  133.  328. 
Universis  presentes  littcras  inspecturis 

438.  461. 
Universis  sacri  imperii  Romani  fidelibus 

289.  345.  400.  460. 
Universos  et  singulos  scire  cupimus  1 73. 
Ut  ea  que  coram  507. 
Ut  ea  que  int  er  vivos  aguntur  498. 
Ut  ea  que  pio  intuitu  196. 
Ut  ecclesiis  et  personis  115. 
Ut  presentis  actionis  memoriam  139. 
Utile  censelur  et  saJubre  123. 
Utilitatem  propriam  12  B. 

Vestra  ncquaquam  59  B. 
Vestrg  itaque  sanetitati  4  A. 
Vide  domine  47  A. 
Videns  dominus,  quod  27  B. 
Vigilis  pastoris  sicut  credimus  183. 
Viri  iusti  dum  46. 
Volentes  dilectos  287. 
Volumus  vos  non  ignorare  8  A. 

Wie  dicke  hilffe  80. 

Wir  .  .  .  dfin  kunt  408.  427.  428. 

434.  446.  501. 
Wir  .  .  .  han  versehen  429. 
Wir  .  .  .  veriehen  und  tuu  kunt  454. 

455.  508. 
Wir  .  .  .  wellent  wissen  alle  die  477. 


Digitized  by  Google 


BERICHTIGUNGEN  UND  ERGAENZUNGEN. 


28,1.  Duisburg. 
2fl,w.  custos  ecclesie. 
29     Spalt«  443. 

32.13.  Mörfelden. 

45.  nr.  49  abgedruckt  bei  Fflugk.ffarttung,  Iter  Italicum  1883  p.  417  ne  C. 
47,11.  Stephan  aUvocalua  «.  das  Register. 

47.14.  Chuno  ricedominua  dto. 
48,si.  FranchenevTrt 

48,».  Nrimburgen&ia. 

54.  nr.  62.»  1116.  (Jan.)  Worms.  —  Kaiser  Heinrieb  V.  schenkt  dem  Rudiger  Ton  Lachen 
ein  Gut  au  Schifferatadt  Unter  den  Zeugen:  ßurchardua  episcopu*  Wurmat 
Wernherus  comee  buius  civitatis. 

Stumpf,  Acta  imperü  inedita  nr.  328  p.  467.  lieg.  St.  nr.  3124. 

68,41.  imperialis  aale  prothonotariu*. 

70,9.  Wahsmudus,  Mengottu  etc. 

79,17.  cantor  maioris  eccloste. 

89,».  Embercho  Willo. 

94,19.  Rittern  ist  wegzustreichen. 

94,14.  ff.  nr.  123  gedr.  bei  Winkelmann,  Acta  imperü  II,  p.  680  au»  D. 
95,5.  consüio. 

109,31.  1232,  Febr.  28.  die  Urkunde  wäre  zwischen  nr.  153  u.  164  einzureihen. 
118,40.  Fridrich  II. 

121.  nr.  161  gedr.  bei  Winkelmann  II,  p.684  f. 

123.  nr,  164.  Die  Abweichungen  dieser  Urkunde  ton  der  vorhergehenden  wind  durch  den 
Druck  hervorgehoben.  Nach  der  Auttage  der  Urkunde  tollte  sie  von  dem  König, 
dem  Bitchof  und  dem  Kapitel  besiegelt  sein,  allein  et  läeng  nur  £n  Siegel  daran. 

124.  nr.  165  abgedruckt  bei  Winkelmann,  Acta  imperii  II  p.  66  aus  D.\  nr.  166  abge- 
druckt  bei  Winkelmann  l.  c.  p.  67  ans  D. 

144.  nr.  206.  Dattelbe  Privileg  genau  mit  dem  unsrigm  übereinstimmend  verlieh  Frid- 
rich II.  tm  Juli  1246  der  Stadt  Speyer,  gedr.  bei  HUdgord  p.  64. 

148.  nr.  215.*  1245.  August  24.  Speyer.  —  Die  Richter,  Räthe  u.  Bürger  der  8tadt 
Speyer  laden  alle  Handelsleute  des  Reichs  cum  Besuch  der  Tom  Kaiser  Fridrich  II. 
gestatteten  Herbstmesse  ein.  .  .  .  scituri,  quod  in  vestra  securitate  Bdeliter  coiuw- 
vauda  prompti  erimus  et  frequentoa,  de  nustro  etJam  adicientas,  quod  nicdietatem 
omnium  theloneorum  vobis  pie  et  benivole  relaxamus,  ita  quod  hee  quatuor  clri- 
tates  excepte,  L'zdriht,  Colonia,  Treveris  et  YVormacia,  qua  apud  nos  mutua  et 
minnta  dare  theolonia  consueverunt,  et  eorum  dyoceaiani  conauetudine  sna  et  iure 
debito  perfruantnr. 

Druck:  Hildgard  p.  66  aus  dem  or.  im  Stadtarchiv  Speyer. 


504 


Heriditipiwtfeii  und  Ergänzungen. 


lf>3.  nr.  224*.  VJ.l'.K  Avynnt  17.  Wm-m*.  -  Pj~nh'?raf  Lud»],,  row.'/i/  tl»-,i  Wormser 
Bürgern  die  ihm  r.nycßiyle  Unbill. 

LudcwiciiR  dei  gratia  conicd  palatinus  Rheni  Jux  Bawarie  unirersw  tarn  pre- 
scntibus  i|tiRiu  futuritt  presüiitiuin  seriein  coiiRjascturis  volutnuM  esso  uotuui,  qiuid 
civibu»  WormaticnsibuR  non  eoacti  «cd  de  liljero  ac  sincero  cordc  reiuisimus  et 
ignovimuA  [omnes]  iniuriaa  et  oHenaart,  »obi«  in  crastino  aRsumptionis  l>eate  Marie 
uuper  proterite  per  ipRos  illatas.  ad  coruui  viudictam  nullatciniR  proceRRiiri  cousilio 
iiostro,  braute«,  quod  ud  . .  ♦  fideliter  pro  suis  iuribu*  «...  Prcteroa  si  Zurno 
marscjdciig  noster  ad  vindictam  huiiiRinodi  u»t>trc  ulleiiso  eives  lnemoratos  forsau 
in  aliquo  molcstnre  presumpscrit ,  m>s  huiusmodi  ntoleRtationcui  reniovebimus  ab 
cindem.  In  cjuortuu  evideus  tostiiiionmm  ac  porhetiiu'ni  meinoriam  presentem  scrip- 
tum appeusiono  sigilli  noRtri  Jecimus  communiri.  Actum  Wurniatie  anno  domini 
AKX'XLIX,  in  octava  Laurcntii. 

Druck:  Quellen  und  l'rlirterunyen  zur  ]i<njr.  und  Deutlichen  (fetchichle. 
München  1SZ7.  V.  Jiand  ;>.  103  nach  dein  benchüdiyten  or.  im  Iicir.h*<trchif  in 
München. 

\iA.  nr.  227*.  12."A).  Mai.  Fv/ui.  —  Kaioer  Friedrich  II.  entbindet  den  Herzog  I.udtc'uj 
von  Bayern  von  den  BiirytehafUlcUtnnyen,  zu  denen  »ich  derselbe  der  StaiU  Worms 
rerpßichten  mutttc. 

FridoricuR  dei  gratia  Koiumioriim  imperator  semper  auguütua,  Jerusalem  et 
Sicilic  rcx.  Ter  presens  scriptum  iiotuui  faoimus  univerais  iniporii  tidolibiiR,  quod 
Ludoivii-iiH  prini>£t-iiitus  ducis  lS.iwaric  dilecti  prineipi»  iitistri  echfitudini  nuitre 
yupplicAvit  attciite,  quod,  cum  eives  Wunnaticiiscs  in  ipsa  eivitate  contra  cum  tcuicre 
insurgentes  multas  sibi  et  familic  sue  pretcr  mime  incritum  stirnu  iniuria*  inriigerent 
inctuque  pcraoiio  Riie  cogerotnr.  ip*'iK  fideiussioncs  cautionCR  ac  ReeuritnlCR  preRfcire, 
quod  sua*  in  cor  non  ulcisccretur  iniuria»,  ipsum  a  lideiussiunibuB  cautionibus  ac 
«cciiritatihiiR  predictia,  quus  non  sponte  s*ed  eobactiu»  piestitit,  prent  iiiBtitia  exigeret, 
absolvere  dignaremur.  N«is  igitnr  üupplicationibu.t  suis,  quo  iuetitinm  eontiiicbant, 
nequeuntes  ullutenus  refragini,  ipHiim  a  fideiussionibus  cuulioiiihuR  et  sccuriMtibuK, 
qua«  predictis  eivibus  mein  peinono  ruc  prestitit,  s<M(teiitulitor  dnximus  aliRolvonduni, 
ut  ud  Observationen»  e.innn  iiullatciitiR  atnodo  tencutiir.  Ad  huius  igitur  altRolutioiiis 
iidRtrc  nioni'iriaui  et  statiilein  finuilatcm  prüRCii«  scriptum  fieri  et  niuicstati«  noRtre 
sigillo  iusnimus  <-nininuiiiri.  Datum  Fogio  anno  domiuico  incarnatinnis  millesimo 
ducentesinu»  quinquagesimo  nieiiRe  inadii  octave  indii  tionis, 

HSichttirchic  München  or.  mb.  e.  Sit),  pend. 

Jtruelf.   Moiiumtntn  Jioica  :iU"  )>.  :M)7.    Jln'dlard  V1.7HH.     Quellen  und 
Krürterun'jcn  rtc.  V,  Kit.    -  Jle;/.  lUIhmer-Fickcr  nr. 
Ii".»-,,  nr.  2:i2.  awjalr.  JSuvr  HU.  III,  5Wi  f. 

103.  nr.  241*.  12..4.  AI  Um  2.  Speyer.  —  Heinrich  (II.)  Uisiln.f  von  Speyer  quittirt  dou 
Worunter  Bürgern  die  /alilmig  von  2"0  Mnrk  kölnisch  und  ;"»<)  Mark  n))eyriscb, 
r.ii  der  sie  wogen  uurechtniiUsiger  Zurückhaltung  von  (»iiiern  Speyrei  Bürger  von 
König  Konrad  IV.  vcrurtheilt  worden  waren. 

Aua  Jtildf/ard      OO  nach  dem  or.  im  Stadt tuchls  Speyer. 

107, *0.  Jacobus  MileR. 

175.  nr.  201.  yedr.  bei  Jlildynrd  p.  G4  noch  detn  Worunter  or. 

183,2«.  HeinriciiR  rusor. 

188,7.  Gerhardt  Alagni;  l.'lricu«  etc. 

207,'.-».  Sigelu  (iozoiari. 

20y,as.  Laut/. 

211,a.  Du*  Fragezeichen  itt  :.n  streichen. 


Digitized  by  Google 


Berichtigungen  und  Ergänzungen. 


505 


211,-1.  In  die  tritt  Klammer  ist  sancti  Pauli  «w  setzen. 
218,3t>.  Ioliannem  «urigam. 

224.  nr.  344*.  1268.  Okt.  18.    IL  Camerarius  miles,  II.  Richori,  Womzo  retro  monetam 
und  II.  Cyppura  Wormser  Bürger  functioniren  als  Schiedsrichter  in  dein  Streit 
Emseben  der  Stadt  Speyer  und  dem  Speyrer  Bürger  Dietmar  Thelouarins. 
Hildgard  p.  84  f.  aus  dem  or.  im  Stadtarchiv  Speyer. 

226,3«.  Heinricnm. 

230,r.  Watthenheim. 

241.  nr.  375  gedr.  Baur  HU.  III,  614  f. 

242.  nr.  376  ist  vor  1271  zu  setzen. 
245,1« :  .  .  prior,  frater  lleinricus  etc. 
245,M.  Dimari. 

251.  nr.  391  abgedr.  Baur  III,  619  f. 
251,33.  Hezelo  Sänger. 
254,41.  Heinrici  Bintrime. 
260,M.  s.  Martin. 

274,1.  Falsches  Datum;  die  Urkunde  muss  in*  J.  1295  fallen. 

276.  nr.  424  gedr.  bei  Hildgard  p.  118  f.  nach  dem  or.  im  Reichsarehiv  in  München.  — 

BfShmer  Reg.  903.  904. 
280,40.  ilcinricus  Monetariua. 
292.  nr.  441  gedr.  bei  Baur  IIU.  III,  626. 

294.  nr.  446  gedr.  bei  Hone  in  Zeitschrift  f.  Geschichte  des  Oberrheins  IX,  p.  291  f.  nach 

dem  or.  in  Heidelberg. 
299.  nr.  453  nun  auch  bei  Hildgard  p.  134  f.  nach  dem  or.  im  Stadtarchiv  Speyer  (BJ. 
301  ,t.  uf  etzliche  «tat  de»  vorgenanten  etc. 
301,11.  B:  unde  abe  geleit,  also  der  rat. 
301,31.  B:  helfe  deto  nach  der  zit. 
301,33.  B:  spreche,  das  es  in  kuutüch  wer©. 
301.W.  B:  er  Answer  denne. 

301,3«.  B:  stete  se  habenne  unde  vestekliche  sse  haitonne. 
301,34  f.  B:  er  engelobe  unde  «wer  denne  dise. 
304,40.  B:  zwei  hundert  iar  unde  dru  etc. 

312.  nr.  477  nun  auch  bei  Hildgard  p.  153  f.  nach  dem  or.  im  Stadtarchiv  zu  Speyer. 
319.  nr.  483.    Der  Willebrief  des  Domprobstes  Heinriais  de  Düna  ist  gedr.  bei  Baur 

HU.  V,  159  nach  dem  or.  im  SL-A.  Luzern. 
327,1».  muss  es  1299  heissen. 
332.  nr.  497  abgedr.  bei  Baur  HU.  III,  640. 
344,36.  Iohanne  lapicida. 
865,87.  venerabilia. 

425  ist  Ehrenburg  durchzustreichen,  indem  nur  Erenburg  vorkommt. 
449.  Limburg,  Walthern»  pincerna  de  etc. 


H.  Bog»,  Urkundonbuch  <i.  Stadt  Worms  I. 


INHALT. 


Seit« 

Vorwort  ,   vii 

Urkunden  nr.  1— 509    1 

Anbang   346 

A.  Wormaer  Briefsanimlung,  XI.  Jahrh   346 

B.  Wormaer  Briefsammlung,  XIII.  Jahrh   377 

Nachtrag   400 

Orts-  und  Pentonen  -Register   401 

Veraeichnisa  der  Eingänge   499 

Berichtigungen  und  Ergänzungen   ö03 


■» 


Digitized  by  Google 


■ 


Digitized  by  Google 


Digitized  by  Google 


google 


Digitized  by  Google 


Digitized  by  Google