“ας Ὁ
SEM ITO TL 1
CATTOLICI
ΟῚ | |
| 27 |
MC AGMEN
BIB.NAZNAPOLI d
27
, ,
JOH. CASPARI SUICERI
CANONICI ET PROFESSORIS TIGURINI,
SYMBOLUM
NICENO-CONSTANTINOPOLITANUM
EXPOSITUM,
| ET
EX ANTIQUITATE ECCLESIASTICA
* ILLUSTRATUM.
TRAJECTI A» RHENUM,
παι κι Re e E T Oo X ECT E em RR,
Veneunt apgodd GUI LIELMUM BROEDELET;
CIO IO CC XVIII. ]
CLARO ΕΤ .ERUDITO
FIRO,
HADRIANO RELANDO,
ANTIQUITATUM SACRARUM
ET
LINGUARUM ORIENTALIUM
PROFESSORI
DE RE LITERARIA OPTIME
MERITO
INDIESQUE MERENTI,
INSIGNI ACADEMIZJ/E
NOSTRÀ£ ORNAMENTO,
HANC
HANC
JOHANNIS CASPARI SUICERI
EXPOSITIONEM
SYM BOLI
NICENO-CONSTANTINOPOLITANI
L. M.
D. D. D.
CELEBERRIMO NOMINI E7'05
DEFOTISSIMUS
GUILIELMUS BROEDELE T.
MK git gus ὀΟὄώ-Ἑο»κ...
Pai ag P
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
CAPITE PRIMO
"gitur
L De Autore bujus Symboli ; Concilio fcil. Niceno , edi-
&o Imperatoris Conftantini coacto.
1. 9De confilio, &9 fine bujus Concilii; nimirum, ut venenum
Arianz hzrefeae tolleretur , & orthodoxa de Filio Dei
doctrina ftabiliretur.
III. 2De duobus SDecretorum im boc Concilio conditorum geue-
ribus; quz fünt ὅροι , καὶ διατυπώσεις.
IV. Zfutoritas Symboli firmatur , confenfu antiquorum Pa-
trum, &j συμφωνία, quam habet cumScriptura Sacra.
Docet tamen , non tanta auctoritatis hoc cílc Symbo-
lum , ut principium Theologiz dici poffet ; manifefte
enim folas ἐνθέες καὶ ἱερὸς papae "T heologiz γνήσια conti-
nere, demonftratque, Zffertiones «Doctorum Ecclefie ,
Jfve fingulorum extra Concilium , ffve in Concilio con-
gregatorum , T beologie principia mon effe.
V. Tandem fufe agitur. de differentia Niceus ἴθ Conflantino-
politani Symboli.
SECUNDO, & TERTIO, CAPITIBUS,
Hec verba πιςεύομεν üg eva. θεὸν explicat Autor , docetquecap.a.
πιτεύειν fgnificare
L — Noffe, (6 perfuafum babere.
Il. Committere rem quampiam fidei alicujus.
III. Fidem babere alicui.
IV. In aliquem credere.
Hujus fidei objectum eft,
* 3 I. δον
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
τ. dolus Deus.
2. Caufa efficiens eft, vel
a. Principali; lcil. $Deus; vel
b. Inflrumentalis, nempe verbi Divini predicatio.
3. Partes Fidei lunt ,
a. Cognitio.
g. 4i enufüs.
y. Fiducia.
4- Precipuz cjus proprietates funt ,
a. Quod fit zeceffaria.
b. Quod "Unicuique Fidelium Deum, ἔθ᾽ beneftcia Chrs-
Μὲ figillatim rp
c. Quod fit ffrma (9 Hrpon
d. Ouod etiam invifibilia , bumanoque judicio i j-
Bj ! perti 1H J sper
5. Proponit Zffe£fa Fidei, nempe
a. l//a, (9 quidem fola, juflificat.
b. J//a uon mortua, fed bonis operibus efficax efl. Refu-
tat obiter Gretferum , & Bailium Jefüitas, atrocif-
fima calumnia Reformatos prementes.
CAPITE TERTIO,
Verba ἕνα Θεὸν explicans ,
L "Uuitatem divine ejfentie probat ,' hzreticorumque varias
oppugnat fententias, ut
a. Eorum, qui duos , natura officioque difpares, effe «Deos
dicunt.
b. Multiplices Valentinianorum fetus.
c. PPluralitatem Numinum apud Etbnicos.
II. Agitur de 7zzitate "Perfonarum. Ἐτ
1. Vox Tas explicatur; atque quaritur,
a. zfa
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
a. Zu voce Τριὰς, in S. Scriptura uullibi expreffa,
uti liceat.
b. Quando boc vocabulum ufurpari ceperit.
2. Trinitatem demonflrat
1. Ex veteri Teflamento.
2. Ex novo Teflamento.
3. Ex antiquitate Ecclefiaflica, & id
a. In genere.
b. I» /?ecie.
a. Ex una indivifa adoratione, imvocatione , (8
collaudatione Sanctiffime Trinitatis.
B. Ex δοξολογίᾳ , feu bymno glorificationis.
4. Ex variis fimilttudinibus.
3. Neceffitas credendi S.S. Trinitatem.
4. Generaliora hzreticorum argumenta, S.S. Trinitati op-
Jpofíta, producit, refutatque
«. Eorum fententias, qui perfonas IDivinas eonfundunt ,
ueque Trinitatem agnofcunt.
f. Alios hzreticos , Zzztbeitas di&os , in fantfiffima
Trinitate tres fubflantias , ἴθ naturas per omnia
ρος, dicentes.
CAPITE QUARTO,
Primam ex feptem', quas fibi propofuit partes (fcil. τ. de Deo
Patre, 2.de Filio, 3. de Spiritu Sancio, 4. de Ecclefía,
s. de Baptifmo , 6. de Refürretione , 7. de "fnatbemate ,
quo Ariani percutiebantur) aggreditur ; ubi cum de 2Deo Pa-
£re, tum de omnipotentia ejus. ij
I. Vox Πατὴρ de Deo ufürpata duplici fumitur modo,
τ. Οὐσιωδῶς pro tribus Deitatis perfonis. Itaque Deus vo-
catur πατὴρ r
a. Re-
II.
II.
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
a. Rejpettu omnium creaturarum.
b. Rejfpecit: Fidelium.
2. Ὑπρεωτικῶς, pro Deo Patre.
qDiviuam omnipotentiam nunc confiderat Autor.
CAPITE QUINTO,
'Tria examinat , nempe
Creationem celi. Ubi circa vocem Οὐρανὸς confideranda
i. Etymon.
2. Vocis explicatio.
3. Caufa efficiens , ícil. Pater Omnipotens: porro deftruit
hoc loco argumenta eorum, qui
a. Celum eternum dixerunt.
b. Ex celo Deum facientes, illud adorarunt.
c. Caelum ab I4ugelis creatum afferunt.
4. Finis crcationis coeli; eumque zpftus «Dei &loriam effe,
evidentiffime probat.
5. Divifo, quz cft triplex. S. enim Scriptura numerat
a. Coelum aereum, fupernum
p. ZEtbereum, feu fuperius
Supremum, feu beatorum.
Quidnam Patres Niceni intellexerint per creationem imvi-
fibilium ; nempe 4fngelos, quorum profert
τ. Explicatiouem nominis.
2. *Definitionem.
3. Caufam efficientem, fcil. Deum. | Dein rationes reddit ,
cur Mofes in bifforia creationis Angelorum mentio-
nem δ de "om fecerit, nempe
a. Quia duntaxat vifibilium creationem fibi commemo-
randam propofuit.
p. Ὧε
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
B. *Ut omnem Idololatrieoccafionem precideret. Poftea
varias de tempore Angelorum creationis refert
fententias. Sunt enim qui
a. Eos ante mundum creatos flatutmt.
b. “4122 docent , fimul cum. adfpectabili boe mundo
effe creatos: Ynter hos funt, qui volunt
e. Zingelos primo die creatos ; in quam fenten-
tiam Áutor nofter concedit.
B. Alii de die Zfugelorum creationis partim &mi-
xen , partim dubitanter loquuntur.
4. Proprietates ; funt enim
R, ᾿Ασώματοι incorporei, & docet huic incorporez An-
gelorum naturz non repugnare, ,
«. Quod ipfis in S. Scriptura membra tribuantur hu-
mana. vi
8. Quod Angeli füb forma corporea fzpius apparuc-
rint Hac occafione in originem erroris in-
quirit eorum , qui Angelis corpora tribuunt,
atque oftendit errorem hunc emanaffe ex v. 2.
cap. vr. Genefcec male intelle&o. — Hanc
opinionem refutarunt Patres partim κατ᾽ ἄρσιν,
e partim xard θέσιν
a. Kar ἄρσιν docuerunt per F7/705 77e; non poffe
intelligi Angelos ,.
[|] | Quia Zfugeli in X. Scriptura nunquam
vocantur Ὑἱοὶ Os.
||] Quia funt incorporei.
// [| [| Quia hac ratione /Juge/i, nom bomines ,
feiffent puniends.
b. Ka θέσιν docuerunt per Fijos Dei intelligen-
᾿ dos SetbitPofleros.
3. Sunt Αύρατοι, invifibiles.
ud 3, funt
oi iie n ---
CONSPECTUS TOTIUS. OPERIS.
so 5wnt ᾿Αθάνατοι, καὶ Αφθώρτοι, immpmortaler, 68a cor-
ruptione immunes.
Q. Dunt περίγραπτοι, id eft, sou fünt in ommi loco.
s. Zfngelorum drvifíonem ; quorum a/4 funt £omi, ali
mali. Bonorum confiderat
e. Nomen, :
B. Effetfa, eque duplicia: 2474 re/Detfu 9Dei, alia
refpettu Creaturarum.
a. Reffetfu 5Dei, cujus nomen affidue laudant ,
b. Rejfpecíu Creaturarum , quzíünt, Fidelescufto-
dire, eofque in omni bono juvare.
y. Oppofita, cujufmodi funt
1. Peccata, qua Angelos abigunt,
2. ᾿Αγγελολατρεία. Dein rationes reddit, cur Angeli
non fint invocandi,
a. Quia cum Deo non glorifcantur.
b. Quia nulla creatura eff adoranda.
c. Quia Angeli uon fünt omnifcis.
III. Creationem Terre cum rebus vifibilibus; deque hac rc di-
ftin&ius a&urus, probat Autor
1. Caufam efficientem creationis Terrz , &c. folum effe
iDeum , rcfellitque eos . ἶ
a. Oui mundum genitum effe fomniarunt.
b. Qui mundum ab Angelis creatum dixerunt.
c. Qui plures mundos effe voluerunt.
i. Materiam , ex qua omnia produ&da , w//am fuiffe,
quum Deus vocarit ea, quz non exfliterunt, ac fi
exftitiffent.
3. Finem creationis mundi , gloriam &8 cognitionem Dei
effe.
4. Mundum interiturum docet.
C A-
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
CAPITE SEXTO,
Ad hzcSymboli verba, «gj ἐις ένα Κύριον, Ἰησῶν Χριςὸν, tria Filii
Dei nomina examinat, & oftendit
L Nomen Kop» tribui,
. Deo.
. Filio $Dei.
. Spiritui Sancio.
. Patri €) Filio ftmul.
s. Meffie : ubi etiam hzreticorum, afferentium Chriftum
non verum effe Deum , quia 1 Corinth. vir: 6. dici-
tur, H'u εἷς Θεὸς ὁ Πατὴρ , xg) εἷς Κύρι(θ.,, ᾿Ιγσξς Xoi-
gi; , argumenta funditus evertit.
II. Salvatoris noftri nomina, Ἰησες & Σωτὴρ explicat , atque
luce meridiana clarius docet , ziv σωτήρω de Chrifto mi-
nus accurate , imo vero male Servaforem , optime au-
tem $a/vatorem , reddi.
III. Nomen Xg42 examinat, atquo
1, Vocem explicaturus, dicit ΣΧ ριςεὶς vocari
a. In genere ᾿
a. Oleo untfos.
B. Qui ad ufum quempiam a Deo deflinantur.
y. Ῥιος, 9 Fideles.
b. Iz ἐν Meffíam vocari Xejg»v, ubi duo obfervat,
AV DOM
a. Quo fénfa Xowis vocetur, cum naturali oleo non
fit un&us.
B. Quid nomen Χ, ςφὸς denotet.
2. “ερίάρμέϊα propria Chrifti refert, ut
a. Quod Cleifhus fuerit fne peccato.
b. Ouod etiam fub V. Teflamento notus fuerit.
3. Inter pugnantia , feu oppofita numerat
1 a. Eor
e: ?
*
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
a. Eos, qui docuerunt , Chriftum alium effe quam 7ε-
fum.
b. Eos, qui affirmare non erubuerunt fibi veri Chrifli
nomen competere.
CAPUT SEPTIMUM
Hzc verba τὸν "iiy τῷ Os τὸν μονογενῆ evolvit, &
L Nomen Ὑἱὸς explicatur. Diciturque illud proprium fecun-
dz S.S. Trinitatis perfonz effe, ejufque ἰδίωμα d popieiczy
fienificare, & :
a. SDocet , quomodo Fideles ex Deo geniti dicantur, &
b. uo fenfu «Divine nature participes.
II. Expiicatur Μονογενὴς , atque demonftratur unigenito Dei
Filio non repugnare , quod Angeli Job. r: 6. ἃς Princi-
pes Pfalm. rxxxur: 6. omncs Fideles Joh. 1: 12. Dei
Filii dicantur.
OCTAVO CAPITE
Pertra&tantur duo ,, némpe
1. Agitur de eterne generationis myflerio.. Scd cum illud im-
mane adeo humanum captum füperet, proinde curiofe
minime inveftigandum monet Autor.
II. Docetur , Οἰνέα, genitum , mon fatíum effe , illumque
igitur non efle creaturam, ut Arius docebat, cujus haz-
refis hoc loco jugulatur.
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
CAPITE'"NONO,
Contra omnes hareticos, qui Jum mudwwmi bominem dice-
bant,
I. Filium effc Θεὸν ὠληθινὸν , hifce probatur argumehtis.
I.
2.
lis Scripture locis , in quibus Chriftus διαῤῥήδην vocatur
Deus. ^
lis Scripturzlocis, qua in V. T. de vero Deo enuncian-
tur, in N. autem Chrifto applicantur, ut patct €x
a. Num.xxI1: 5, 6. & 1 Corinth. x: 9.
8. Malach. rr: x. & Matth. xi: xo... Marc. i: 2... Luc.
VII: 27.
y. Jefaiz vir: 14, 15. & Luc. τι: 34. Rom.1x: 33. 1 Pet.
II: 6.
à. Pfalm.xcvir: 7. civ: 16. & Hebr.r: 6, το.
. Attributis, cujufmodi tria proponit Autor.
a. Jternitatem.
b. Immenfitatem.
c. Omnifcientiam ; qua occafione aj varias objectiones
refpondet, ut
a. Ad Matth. xxiv: 36. & Marc. xu: 32.
B. Ad Joh. xr: 34.
y. Ad Luc. τ: 52.
. lis Scripture locis, in quibus F7/4s Dez vocatur ὠπαύ-
γασμα τῆς dofus τὰ llaroóg , & εἰκὼν τῷ Os£.— Loca funt
a. Hebr.r: 5.
b. 2 Corinth. rv: 4. Coloff. 1: 15.
. Enumeratione. operum , qua foli Deo convenientia ,
Chrifto tamen tribuuntur, qualia funt
e. Creatio.
B. Confervatio omnium.rerum.
* 3 y. Ῥα-
CONSPECTUS TOTIUS.- OPERIS.
y. fPatratio miraculorum.
ὃ. Salvatio, cujus fres numerat a Zu.
a. Nos intus docere , mentique noffre nyvam infun-
dere lucem.
b. Salutem, oblato facrificio infinitz virtutis
trare, :
c. Salutem nobis communicare.
6. Cultu, bonore , &9 adoratione divina t6 religiofa, que
Cbriflo cum "Patre &6 Spiritu Santo communis 5d
II. Articulatim hzc verba Θεὸν ca OsZ. ,. φῶς ἐκ φωτὲς ἐξέ.
nat, & clare oftendit
τ, Filium effe Θεὸν ἐκ Θεῷ, & proinde variis argumentis
robat , cum efle avzcv, cujus vocis fignificationes
exhibet fub lit.
a.&
b.
1. Ad verba φῶς ex Φωτὸς docet,
a. In genere fic vocari omnes δ᾽, δ᾽, Trinitatis perfonas
b. In Betis Filium *Dei , idque triplici modo,
a. Οὐσιωδῶς, effentialiter.
B. "Ymeenxac , perfonaliter.
y. ᾿Ἐνεργητικῶς, ratione operum.
CAPITE DECIMO,
Eo ordine de confübflantialitate "Patris , (9 Fi agitur ,
impe-
ut
I Explicetur vox 'Ousdei..
11. Notetur, quo tempore bec vox ab Ortbodoxis "furpari
ceperit.
III. Quinam, & cur hanc vocem rojecerint.
IV. Accuratius veterum bereticorum , Filium Patri ὁμούσιον di-
ccre recufantium ,. fezzestias expendit.
I. Sunt
II.
" CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
1. Sunt qui Filium ἑτερεέσιον vel ἑτεροείσιον dicebant,
. ZH Lii τιν "Yuiy τῷ Πατρὶ ἀνόμοιον, putabat , ᾿
3. δορεῖ- Ariani differentiam introducebant inter
a. Ὁμοέσιον, Confubflantiale, δὲ
b. Kar εσίαν ὅμοιον, frnile fecundum effentiam ,| quod
VOCaànt, ópwiosdiay
4. «Μὲ Filium cao dicebant , hujufque vocis tres fub litt.
ω.
β.
y. Ex Gregorio Nyffeno profert fignificationes Ortho-
doxorum; dein docet, quo fenfu heterodoxi hac
voce ufi fint.
-
CAPITEUNDECIMO,
Agitur de incarnatione Fili, &
De duobus incarnationis nominibus, nempe
I. Σάρκωσις, a quo hzc fequentia
a. " Evasex (D γίνεσις
b. "Eveuex (O- ἐνανθρώπησις
: "Evonex O- ἐνδημία
"Evoxox(O» ἐπιδημία
Ἕνσωρκ(Θ» ὀικονομία
ἜἜνσοιρκ(Θ» παρεσίω
. "Eveugx 9» ἐπιφώνειω
2. Ἑνανθρώπησις.
De λόγῳ bumauam naturam ad/umente; xationes cur Filius
carnem adfümferit, fant
I. Quia decet, mos éd in gradum FiliorumDei , &Dei
imaginem in nobis reftaurari per eum, qui tiatura C6
Fihus C8 imago Dei eff.
σα ^02
2. Quia
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
5. Quia decet mos per eum reformari, per quem antea
formati fueramus. Ὁ
III. 2De natura, quam adfumfit. Λέψος.
x. Que efl vera, non imaginaria, quod füb lit.
a. Probatur, ut & füb lit.
b. Eandem carnem bumanis quidem. infirmitatibus ob.
uoxiam , peccati vero expertem fuiffe.
2. Λόγος adfumpfit etiam animam rationalem.
3. Λόγος carnem nec e celo attulit, neque de quavis fub-
Jlantia, fed per veram nativitatem, &9 ex B.F'irgi-
nis fub[lantia efformatam ,| adfumftt. Hac veritate
duo hzreticorum genera jugulantur ᾿
a, F'alentiut , (6 Valentintanorum ς qui hzc S. Scri-
pturz loca torquebant ,
a. Joh. ru: 15.
b. 1 Corinth. xv: 47,48. -
B. "pellis, Marcionis Difcipuli.
4. Afferitur Λόγον ad/umpfiffe carnem tx Virgine Maria
ffne femine viri.
IV. Agitur de unionis bypoflatice modo , unionifque duas con-
fiderat fpecies, fcil.
τ. Ἕνωσιν καπὲ σχέσιν, vel cyeripv, &
2. Ἕνωσιν φυσικὴν» qua a veteribus etiam vocabatur
a. Ἕνωσις φυσική.
b. Ἕνωσις κατ᾽ ὑσίων.
c. Ἕνωσις καθ᾽ ι'ατόύςτίσιν. :
ἃ. Ἕνωσις οἰκογομική. ;
e. Ἕνωσις καΐᾷ σύνθεσιν. — Dein duas in Chrifto naturas fic
diftinguit nofter.
a. "Duas naturas unum facere Chriflum ,
8. "Ünionem. duarum naturarum im Chriffo fatiam
effe ὠδιαιρέτως, ὠτρέηως,, ἀσυγχύτως, οἰχωρίςως »
cui
Η.
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
cui orthodoxe dod&rinz varii harctici contra-
dixerunt, ut, :
&, Neflorius,
3. Eutyches, aliique.
Tandem de incarnationis neceffitate differitur.
CAPUT DUODECIMUM
affinem , fépulturam , & refurrettionem Chrift
continet.
In Quo. confideranda , :
I. Σταυρωθέντει. Chriftum eracif£xumi effe. — Quod voca-
bulum fumitur
a. Proprie.
b. Improprie.
2. Ὑπὲρ sud», promobis. Hic varias reperias fententias,
nempe ,
a. Alii Chriftum pro omnibus , fene difcrimine , mortem
fübiiffe afferunt.
B. Ali pro folis Eleclis, Fidelibufgue.
3. Ἐπὶ Ποντίω HiAdra , qua verba poflunt reddi,
a. Coram fPontio Pilato. 2
b. διό Pontio fPilato.
4. Veritatis hujus oppo//tz refert.
Circa fepulturam duo confideranda videntur Autori ,
1. Curatio corporis Chrifiz.
4. lllatio in tumulum ; qua neceffaria fuit ,
a. Ut conftaret Cbrifhum , "0H xard δόκησιν Ν᾿ Íed ὄγτως
snortuum efe.
"-- b. ὋΣ
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
b. "Ur fépulera noftra fanttificarentur ,
c. "Ut veteris bominis fepultura a Chrifli proficifca-
tur. .
III. De Refurreciione ícquentia notantur ,
1. Subjecfum, id cft, verum Chrifti corpus.
2. Caufa efficiens, id ct, propria Chrifti virtus,
3. Finis, nempe,
a. Tuflificatio nofira.
b. Refürretiio noftra [piritualis.
c. Pignus noftre refurretiionis.
4. Circum[lantia temporis.
s. Oppofíta , ibique referuntur,
e. Manichzi. .
β. Eutychiani.
y. Origenes.
CAPITE DECIMO TERTIO,
Tra&tantur Cbrffi ad/cenffo in Colum, Seffio ad dextram
“εἰ Patris, Reditus ejus ad Judi-
cium, € Regnum.
L "ddfcenfionis expenduntur
i. ANom:ma, quz fant
a. ᾿Ανάληψις ,
b. ᾿Ανέλευσις,
c. ἸΑνοδ»,
d. ᾿Ανάβασις,
e. Ἡ εἰς rds εἰρανεὶς ἔνθεος ὠποκαζί ext ,
f. Ἡ vig ἐρανεὶς πορείω.
Digitized by Goo«l
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
2. Locus, id eft, Coelum.
3. Oftenditur, Cbriflum vere , (6 reali motu Adfcendiffe
it Colum, verbumque '"AvaBaiun fümi —
a. Metaphorice, de Deo. Pe
b. Proprie (6 Κυρίως de Chrifto. ,
4. Ratiomes przcipuz , cur in Coelum adfcenderit Chri-
ftus, indicantur, nempe,
a. Conditio noftra id exigebat.
b. "Debuit. ad/cendere ut Rex ,. morte penitus: debel-
la. C
II. Fufe agitur de Se/fone ad dextram 9Dei Patris.
III. De reditu ad Judicium, de quo nobis occurrunt
1. Explicatio nominis.
2. Caufa efficiens , en Den fell Deus.
3. Oljetfum ,| nempe P/;vi (8 mortui , per quos alii in-
telligunt ες
e. ddinimas (Ó corpora.
Q. Alii pios € impios...
y. «lii, & quidem optime, eos, qui ultimum diem
vivendo attingent; (€ eos, qui ab Adamo ad ul-
timum ufque slum diem mortui funt.
4. Tempus iftius Judicii.
5. Fints, fcil.
a. “δὲ juflitia *Dei patefrat.
b. “δε ad pietatem accendamur.
IV. Tandem de Regno Chrifii agitur, Regnumque tribui di-
citur i i τ
Y. In Genere, "Deo, cujus triplex eft Regnum,
a. "Potentia,
B. Gratie.
y. Ghorie.
ἘΠΕ} 2. Chri.
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
2. Chrifló, cujus Regnum duplex,
a. Naturale,
b. Perfónale , feu Mediatorium.
CAPITE DECIMO QUARTO,
1De Spiritu Sancio differens Autor , Patrum Conftantinopo-
litanorum veftigia fequitur, qui dicunt
| δὲ credere in Spiritum Santium , ac proinde Z/um verum
effe «Deum. à;
II. Vox Πνεῦμα explicatur ; quz de Deo duplici fumitur mo.
τ do,
x. Effentialiter , & fic convenit Deo Triuni.
2. ÜPerfonaliter , & fic Tertiz Sandiffime Trinitatis per-
Íonz, qua adco vocatur
7 a. Adbfolute. ;
ον b. Cum variis Epitbetis. Patres Niceni vocant IIyez.
B. Κύρμον
y. Zoomir
9. Τὸ cx τῷ Πατρὸς ὀκπορευόμενον ; & hoc loco confi-
derat,
ie. Quibus verbis Veteres ad exprimendam Spiri.
tus Sancli proceffranmem uft fent.
2. Ipfam proceffionis Hiftoriam, ubi notat,
i. Quofdam voluiffe proceffionem Spiritus
Sandi non tantum ex Patre, fed
etiam
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
etiam ex Filio a Patribus Conftantino.
politanis huic Symbolo fuiffe infertam.
Id vero
a. Negat
b. Docetque ,. a quo.
2. Olim ne inter ipfos quidem Graecos de hac
Quaftione conveniffe, quorum varias re-
fert fententias, füb litt.
οι.
ε. Τὸ σὺν Πατρὶ, καὶ "Yid συμπροσκυνόμενον, καὶ συνδο-
ξαζόμενον.
3. Τὸ λωλῆσειν διαὶ τῶν ΠΙροφητῶ. | Ubi docet, Prophetzun-
de dicti fuerint, variaque eorum recenfet Epitheta ;
dein Catalogum eorum, qui Spiritus Sandi Deitatem
impie po E fubjicit. Hi fuerunt
P
- 2. ]
3. “γε, aliique , quorum hzrefin variis argumentis
$imon
agus.
AMacedonius.
m^5n0.0 sg»
refutat fub litt.
. Quia *Deo non fervit Spiritus Sancius.
—— determinatam naturam non babet.
—-— ad nullum creationum genus referri ΚΟ
—— Templa Spiritus Sanéli fumus.
—— τι [^ um baptizamur.
€ Spiritus Santius fit creatura , Pater
etiam effet creatura, ἢ
eet s C A-
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
CAPITE DECIMO QUINTO,
Agitur de Ecc/e/z. Antequam rem ipfam aggreditur Autor :
quaritur, a7 recfe dicamur In Ecclefiam
credere. Quod negatur.
I. Explicat nomen '᾿Ἐκκλησία, quod notat,
I. Generaliter quemvis comventum , fue Ecclefiaflicum ;
/ffve tPoliticum. )
2. bpecialiter ; tumque
A. "Proprie, cetum Eletforum.
B. Improprie, idque
a. Latiffme , eorum qui Euangelice. predicationi
quocunque modo credunt. ;
b. Late, eorum, qui eandem ortbodoxam do.
&rinam profitentur ;. & ita appellatur Ec.
clefia, ]
e. Minus cetus,
Q. Familia cujufque.
C. Bynecdocbice, & tum fumitur,
a. Pro folis "Pafforibus, t6 Presbyteris.
B. Pro Oviéus, fcu fPlebe,
d. Metonymicó notat focum , im quo facer babetup
cetus.
II. Materiale Ecclefiz cft,
r. jupremum, nempe Caput, quod /o/us Chriffss eff.
2. τὸ τόμ, fcil. Fideles ($ eieci, niu oui NN
ra.
III. Pro.
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
III. Proprietates Ecclefiz funt varia ,
1.
2.
3.
4.
Eft, quod fit *Una.
Santía.
Catbolica, quz duplicem habet fignificationem,
I. Generalem , atque ita eft univerfalis,
2. Specialem, quz etiam duplex eft,
a. Politica,
B. Ecclefíaflica ; cujus multiplex eft ufus.
a. Carbolici vocantur Chrifliani ortbodoxi : ita-
que ab hzreticis diftinguuntur.
b. Ecclefía triplici fenfu vocatur Catbolica
ἘΞ Ja efl Catbolica, que, per totam ter.
ram difperfa , ortbodoxam fidem pro-
fftetur.
** Owuzvis etiam Ecclefía, ff quidem ortbo-
doxa, hoc nomine vocatur, ad diffe.
rentiam Ecclefiarum hzreticarum.
** . Ecclefre matrices fic appellantur.
c. xe appellatur Cazbo/ica , quod ΜῈ ubique
"frufa.
ἃ Epiflole dicuntur Cazbo/ice , quz non certo
alicui homini , Civitati , vel Regioni fcri-
pte lünt, ut Jacobi, utraque Petri, pri-
ma Jobannis, ἴδ Tude.
e. Epifcopus vocatur Catbo/icus , «αὶ τὴν καθόλῳ
ἜἘπισκοπὴν fibi creditam babet.
Quod fit A4poftolica.
C A-
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
CAPITE DECIMO SEXTO,
Ubi de Baptifmo agitur, obfervat Autor,
L — Baptifmi caufam efficientem; eamque duplicem,
1. Principalem , ideft, Jefum Chriflum fingulariter :
communiter totam 5.5. Trinitatem
2. Inffrumentalem , ici. Ecclefie Miniffros. Baptiza-
bant enim in Ecclefia tam orthodoxa, quam haz-
retica,
a. Epifcopi, (6 Presbyteri.
p. SDiaconi.
y. Laici.
à. Mulieres.
s. Omnes, quibus jus eff praedicandi verbum.
Hl. Materiam Baptifmi, & cam quoque duplicem,
1.. Externam , íeu fignum, quiddeier.
e. Elementare ,
B. Ceremoniale.
2. Internam , qua cft ablutio a peccatis.
UL Formulam Baptifimi, quam aliam habent
"M, Ortbodoxi, Inter quos variant
a. Occidentales,
b. Orientales,
c. Et aiii.
2 der habent Formules beterodoxi , θ᾽ beretici,
cil.
«. Eunomiani.
β. Marcite.
y. ἘΣ
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
y. Ekcefzi.
à. “121.
e. SDeuterius, Epifcopus, Arianus.
IV. Fiuem Bapt i fini : qui doles !
I. Finis οὖ, cujus; ncmpe ut nobis fit σύμβολον
a. Remiffiouis peccatorum.
b. Santi iffcationis.
c. Beate refuürrettHonis.
d. Zréliffime noflre cum Chriflo unionis.
2. Finis à, cui. Atque ut odfecfum Baptifini co melius
intelligatur, illud
A. Kar ἄρσιν proponit; & docet, objectum DBaptifmi
| non εξ
a. Mortuos.
B. Vivos pro mortuis.
y. "Adultos, in Religione Chrifliana prius mon in-
πέος.
ὃ. Furiofos, € a Deemone correptos. Dcin
B. Κατὰ θέσιν oftendit, objet?um Baprifmi effe
a. "Adultos , fed prius in. Fide Chrifliana inffi-
futos. .
B. Infantes, de quorum baptifmo dubitatur.
y. Hereticos ad Ecclefiam Catbolicam accedentes.
9. Omnes in. Ecclefía natos infantes. Quod fen-
tiunt apud veteres
a. Doctores fÁmgulares.
b. Integra Concilia.
c. IJ, qui volunt etiam illos Infantes effe
baptizandos , quorum "Parentes tum de-
mum a Gentilifino ad Criflianifium acce»
dunt, poflquam ili fuiffeut ματι,
**k** Ef-
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
v. Effla Baptifini. Dc quibus fupra n: 2. & 1v: 1.
VI. Mi dot Baptifmi: ha funt,
1. "Onus eft.
3. Efficax efl per totum vite curriculum.
3. Rite femel adminiflratus , non efl iterandus.
VIL “714 Baptifmi adjunta refcrt Circumflantias
1. Loci,
2. Temporis, Hic confiderat,
a. Quo etatis tempore Baptifmus füfcipiendus , qua
de rc variz fententiz , fcil.
e. Quidam ucgant Baptifinum, in circumcifionis
locum fucceffum , aste ocfavum diem con-
ferendum.
B. Greg. Nazianzenus baptiziandum infantem pa-
tat circa tertium ZInnum.
y. Alii , fcil, Clinici , Baptifimum in extremam
ufque fenettutem differebant.
b. Quo “μη! tempore Baptifmus fit conferendus ;
purant nempe
a. Alii in Pafchatis Feffo.
B. Alii in (Pafchate, € "Pentecoffe.
y. lii in Epipbaniarum die.
VIII. Oppofita Baptifmi.
'"CAPITE DECIMO SEPTIMO,
Refurre&io mortuorum, & feculum futurum pertra-
' éGantur, ubi
1. Refurrechionis confiderantux
i. ANomina ,
2. $ub-
II.
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
2. $ubjetfum ; quod duplex. fcil.
a. Zbfolutum , &
b. Lmitatum.
3. Cauffa efficiens.
4. Finis. Qui duplex, nempe,
a. “μεν ille eft refpecZu EJetforum, &
b. Z/ius refpettu Reproborum.
5. Certitudo refurretfionis, qua probatur
a. Exemplis
8. Juflitia, &
y. Veritate Dez, xefurre&tionem denunciantis. -
à. Poffibilitate refürreciionis, quam Veteres hifce pro-
barunt argumentis,
a. «ΑἹ femine in terram projetfo, &
*b. A6 bominis 1m utero formatione.
c. Exemplo Pbenicis; quod tamen Autor rejicit.
d. Vicifllcudine dierum, notiiumque, δ᾽ fomni (9 vi-
giliarum.
6. Oppofita funt
a. S5 nullam agnofcunt refurretiionem , — nifi fpiritua-
em
b. Qui aliud corpus refufcitatum iri delirant.
c. Oui omnem refürretiinem negant.
Oftenditur, quznam fit τα futur: feculi, & refert
a. Varia eternitatis Epitbeta.
B. Summum ejus gaudium.
y. Gratiam, qua eterna vita datur.
d. Gradus eterne vite glorie, ut [ὃ eterni füpplicu.
CA-
CONSPECTUS TOTIUS OPERIS.
CAPITE ULTIMO
Fufe agit ,
Ἵ 706 ZAnatbemate , quo Ariani percuticbantur; & docet
᾿Ανάθεμα fumi
1. "Ufitatiffrme in malam partem , & denotare
a. Exféecrationem
B. JEternum exitium.
2. In bonam partem.
II. De iis, qui Anathemate percuffi, nempe Ariani, eorum.
que affertionibus. ]
F I-
um Pag. 1
FIDES
NICZENO-CONSTAN TINOPOLITANA :
ID EST,
EXPOSITIO SYMBOLI.
In Concilio Niceno editi, & in Conftantinopolitano
repetiti atque aucti.
o ux P Uu T 1 -
"Prolegomena de Fide Niceno-Conflautinopolitana. |...
E τὴ Ntequam ad ipfam Symboli hujus expofitionem , quam ex
E» X^. j;Antiquitate maxim , σὺν θεᾷ καὶ πόνῳ, Lc&orum oculis
e 5 (ubjicere placet, accedamus : primo hoc Capite pauca quz
τ WE dam 4e 4utore hujus Symboli ς de Confilio € fine Autoris;
ID W de jus decretis, & quám in Ecclefia obtinet aurorifate ; tan-
dem 4e differentia Niceni €9 | Conflantinopolitani. Symbols
prafabimur, ᾿
I. “μον hujus Symboli eft Synodus Nicena, edicto Imperatoris Con-
ftantini coacta anno Chrifli 325, cui 318. Patres interfuerunt , qua di-
citur cecumenica τ. Photius Patriarcha Conftantinop.. in epift. ad Mi-
chaélem Bulgariz Principem ; pag. 3. “Ἢ πρώτ καὶ οἰκουμενικὴ ἁγία σύνοδος y
ἐν τῇ κατὰ Βιθυνίαν ἸΝικαίᾳ συνεκροτήθη . τιή καὶ πρικκοσίων θαίων. ἀρχρερέων ὁμή-
γυρις, τὴν τῆς ἀληθείας κρίσιν ἐνεχειρίζοντο. — Primum £9 acumenicum [an&tum
Concilium in oed Bitbynie celebratum ef : in quo trecentorum decem C9
oHo divinorum Epifcoporum congregationi veritatis judicium commiffum fuit.
Nilus de Synodis : 'H ἁγίᾳ καὶ οἰκουμενικὴ πρώτη σύνοδος ἡ ἐν Νικαίᾳ συναθροι-
σϑεῖσα ὑτὸ Tuy πατέρων ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ μεγάλε βασιλέως καὶ ἰσαπος ὅλου Kay-
ςαντίνου. Santla C9 ecumenica prima Synodus Nicea congregata fuit à trecen-
tis o&lodecim Patribus , imperante magno Imperatore C9. 4poffolis equali Con-
flantino. Autor incertus de Synodis : Ἡ τρώτη ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ σύνοδος
γέγονεν ἐν ἸΝικαίᾳ ἐπὶ τῇ ἐν ἁγίοις ἡμῶν ΜΕΤῸΝ Κωνςαντίνου τρῦ μεγάλου. — Pri-
"a
5 EXPOSITIONIS,SYMBOLI
ma [an&la C. ecumenica Synodus babita eft Nicee fub gloriofe memorie Im-
geratore nofiro Conflantino wágno. "Kheodorctus ἈΠῈ. Ecclef. lib. 1. cap. 6.
pag. $40. Ὀκτωκαίδεκα καὶ τριακόσιοι συνῆλθον ἀρχιερεῖς. — drecenti decem. C9
e téicerierunt | Epifcopi - cil. -INigoez. Ita. alii. Autores. paffim ;ma-
no confenfu. Ab hujus igitur Concilii Patribus edita fuit hzc fidei
B scls : quod tamen non ita intelligi debet , quafi anté prorfus fuerit
ignota. Conftat enim , illius partem maximam coram Synodi NNicaenae
Paccbuslsii Eufebio Caarienfi fuiffe recitatam , "hoc prrüs commenda-
tam elogio (quemadmodum Eufebius in epiífola ad Caefarienfes fuos ex
Concilio fcripta , ipfe confirmat , ut rcfert Socrates , lib, t. cap. 5. ju-
xtaalios, cap. 8. pag. 175. "Fheodorctus, hift. Ecclef. lib. 1. cap. 11.
pag. 553. Gelafius Cyzicenus, in A&is Concilii Niczni parte 3.cap. 35.)
Ls T μεν παρὰ τῶν πρὸ ἡμῶν ἐπισκόπων, ward ἐν τῇ πρώτῃ κατηχήσει, καὶ
ὅτε τὸ λουτρὸν ἐλαμβάνομεν" καὶ καθὼς ἀπὸ τῶν θείων γραφῶν μεμαθήκαμεν ,) καὶ ὡς
ἐν αὐτῷ τῷ πρεεβυτερίῳ., αὶ ἐν αὐτῇ τῇ ἐπισκοκῇ ἐπις εὐομέν. τε καὶ ἐδιδάσκομεν..
οὕτω καὶ νῦν πιςεύοντες τὴν ἡμετέραν πίςιν ὑμῖν προσαναφέρομεν. Sicut ab Epifcopis,
ui ante nos fuerunt , accepimus , €9 in prima Catecbefi ,. C9 cum Baptifmi
-ocucrie fufcepimus ς ξδ ficut. ex. divinis [cripturis didicimus , C9 ficut im
Presbyterio , 9. in ipfo Epifcopatu credidimus ,. £g docuimus : fie etiam £9
punc credentes ,. noffram fidem vobis proponimus. .. Fidci autem confeffio illa
hzc erat, quemadmodum Autores nominati cam proponunt : ILeeóegey
εἰς ἕνα Dedv , τατέρα παντοκράτορα , τὸν τῶν ἁτάντων ὁρατῶν. τε καὶ ἀοράτων ποιή-
σήν. Καὶ dig Κύριον Ἰησοῦν Χριςὸν , τὸν τοῦ Dei Λόγον. θεὸν ἐκ θεᾷ, φὼς ἐκ Φωτὸς,
ζωὴν ἐκ ζωῆς, ὑιὸν μονογενῆ, πρωτότοκον πάσης κτίσεως , πρὸ πάντων τἂν ἀιώνων ἐκ
"ToU Ylürpóé γεγεννημένον, δ᾽ οὖ καὶ ἐγένετο ἀάντα' τὸν διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν
wapxabévra , καὶ ἐν ἀνθρώποις πολιτευσάμιενον.» καὶ παθόντα, καὶ ἀναςάντα τῇ πρίτῃ
ἡμέρᾳ" καὶ ἀνελθόντα πρὸς τὸν πατέρ v καὶ ἥξοντα πάλιν. ἐν δόξῃ κρῖναι ζῶντας καὶ
γεκρούς. Τιις ἐύομεν wel ἐς ἐν πνεῦμα ἅγιον." Credimus in unum Deum , Patrem
omnipotentem , vifibilium omnium 2 invifibilium fa&lorem. Et in unum Do-
rr ce Cbriflum.,: Dei Verbum , Deum de Deo, lumen de lumine,
- uitam de vita, Filium unigehilum , primogenitumomnis creature , ante omnia
fecula ex Parre genitum ,. per quem etiam omnia facla funt. Qui proptermo-
[A as falutem incarnatus £9 inter bomines comver[atus, &9 pafJus eff , Cj ter-
"tia die refurrexit , €. afcendit ad Patrem , €g iterum venturus cfl in gloria
ad. judicandum vivos £d mortuos. Credimus (δ΄ in unum fpiritum [anttumr.
Atque hanc Confeffioncm ὃς Confítantinus Imperator, & univerfi Patres
Nicai fne ulla'contradi&tione admiierunt , ut teítantur Socrates &
'T hco-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. I. 3
"Theodoretus ubi fuprà: fed ad Arianz harefew; , de qua tum quzeftió
erat , clariorem refutationem , ita eam à fe interpolatam Ecclcfiis pro-
ponendam cenfuerunt, ut fub finem hujus Capitis videbimus. Nec ve-
τὸ tantüm imperante Conítantino hzc Synodus , fed ab ipío Imperato-
re fuit coacta. — Hic operz precium fuerit, occafione fefe offerente , in
caufam Synodos convocantem paucis inquirere. . Ut in ele&is Epifcopis
confirmandis, fummam olim habucre Imperatores autoritatem : ita ὃ»
tiam in Synodis generalibus convocandis ac dimittendi, Ec Πᾶς notá
quidem dignofcebatur, an Concilium fuiffet generale, ἢ ἃ Principecon-
vocatum cífet. Cedrenus, ubi de "T'opicis agit Synodis, quas fex fuiffe
ait, Antiochenam , Neoczfarienfem ,' Gangrenfem , Antiochenam ,
Laodicenam , Sardicenfem & Carthaginenfem , pag.361. fic fcribit: Aj
μὲν yàp τοπικῶν ζητήσεων ἕνεκα cuvígwrav ,— μήτε βασιλέων συνεδρευσάντων ἀνταῖς y
μήτε προφαξάντων. Τ νῶν δὲ ἀυτῶν καὶ πρὸ τῆς καταςάσεως τῶν χριςιανῶν βασιλέων
γεγενημένων. Αἱ δὲ οἰκουμενικαὶ γεγόνασιν. ᾿Εκλήθησαν δὲ οἰκουμιενικαὶ, διότι ἐκ
κελεύσεων βασιλικῶν οἱ κατὰ πᾶσαν τὴν Ῥωμαίων πολιτείαν ἀρχιερεῖς μετεκλήθησαν"
καὶ ὅτι ἐν ἑκάςῃ.. καὶ μάλιςᾳ τῶν ἐξ τούτων συνόδων , περὶ πίςεως ἡ ζήτησις γέγο-
ye , καὶ ψῆφος, viro: ὅρος δογματικπὸς ἐξενήνεκτο. ΕἾ Synodi lotaliumac parti-
cularium que[lionum cauffá babite funt 9. cm neque Imperatores iis intercf-
fent , neque eorum mandato comvocat.e effent. — :Nonnulle etiam earum babitee
funt , priufquam Chrifliani Principes imperium obtinerent. — Oecumenica verà
Concilia babita funt. Oecumenica autem ac generalia dila funt,quid juffu Im-
peratorum omnes qui fub imperio Romano erant Sacerdotes ad ea cowvocaren-
tur : £9 quia in quovis eorum , prefertim vero fexiflis, de fide fuit quefitum,
fuffragiifque aEtum , €. definitio dogmatica edita. Si Cedreni autoritaspa-
rum idonea videtur ,' ecce tibi S. Hieronymum , qui non legitime con-
vocatam Synodum ut o(tenderet , Monfira mibi , inquit, quifnam Impe-
vatorum celebrari id Concilium jufferit. Sed ut rem diftin&tius propona-
mus, demonftrabimus.
1. Synodos generales Imperatorum autoritate ac puffione fuiffe comvocatas.
Socrates in procemio lib. s. hift. Ecclef. 243. a.-'AQ' οὗ χριςιανίζειν ἤρξαντο,
πὰ τῆς ἐκκλησίας πράγματα ἐξ ἀντῶν (βασιλέων) Wyrwro ,. καὶ αἱ uéyigas σύνοδρε
τῇ ἀυτῶν γνώμῃ γεγόνασί τε καὶ γίνονται. Ἐκ quoque Cbriflianam religionem
ample&li ceperunt , res Ecclefiaflice ab illis (Imperatoribus) pendebant , £9
maxime Synodi ex eorum fententia celebrates funt., €2 adbuc celebrantur.
Macarii Ancyrani cap. 103. totum in co eft , ὅτι σύνοδον οἰκουμενικὴν, 5 το-
αἰκὴν οὐδεὶς ἐκ᾽ ἀδείας ἔχει προς ἄξαι nnne ét μὴ ὁ βασιλεὺς τῶν TANMS
1 y-
A EXPOSITIONIS SYMBOLI:
Synodum ecumenicam , aut. nationalem ,. in nullius poteftate effe congregare,
nifi Imperatoris Romani. Vide ctiam hiftoriam Concilii Florentini ,fcct. 2,
cap.8. pag.6. & fe&. 10. cap. 2. pag.280. fed propiüs ad rem. Con-
cilium Nicenum, primum eecumenicum , de quo nobis hic precipué
fermo, à Conftantino M. fuit convocatum. [ἃ teítantur Concilii illius.
,A&ta, ítatim ab initio, his verbis: Συναθροισθεῖσα σύνοδος ἔκ τε τῆς τοῦ θεῖ
χάριτος καὶ θεσπίσιματος τοῦ θεοφιλοῦς καὶ ἐυσεβοῦς βασιλέως Κωνςαντίνου. Congre-
gata fuit Synodus tum ex gratia. Dei , tum ex decreto Dei amantis C9 pii Ime.
peratoris Conftantini. Ἐκ max. pag.7. Οὗ χάριν καὶ τὴν πολυάνθρωπον ἐκείνην
ἐπὶ τὴν τῶν Νικαίων πόλιν ὃ πιςώτατος βασιλεὺς Kuvcavrivog συνήγαγε σύνοδον. Cte-
jus rei gratiá etiam frequentem illam, Nice congregavit Synodum fideliffinus
Jmperator. Conflautinus. . Idem teftatur Eufebius , in vita Conftantini ,
lib. 3. cap. 6. pag. 137. b. Σύνοδον οἰκουμενικὴν συνεκρότει. Synodum .ecu-.
senicam congregabat. Vide ctiam T heodorctum,hitt, Ecclef. lib. 1. cap.6.
pag.540: ipfam Synodi Nicanz epiítolam ad Ecclefiam Alexandrinam,.
apud eundem , lib. 1. cap. 8. pag. $46. Epiphanium , hzrefi 69. pag.
314. Photium, epiít. 1. pag.4.. dffirmat ilie pug 3. Condlium Nice-.
num fub-Silvelro £9. "Tulio fuiffe celebratum : quod falGflimum e(t. Julius.
enim fucceffit Silveftro 7. at Silvefter Concilio fupervixit plures annos, ,
Verüm non Photius folus. hunc errorem erravit , fed & Autor Libelli.
Synodici , in Biblioth. Juris Canonici , pag. 1175. ubi Julius exprefs&
nominatur διάδοχος , /ucceffor Silveftri. [τὰ Concilium aecumenicum fe-
cundum , Conítantinopol. t. convocatum fuit à Theodofio... Vide So-
zomenum, lib .7. cap. 7. Pag. 94. a. Socratem, lib. s.cap.8. pag.244.b.
'Theodoretum, lib. 5. cap. 6. pag: 711. & cap.7. pag.712. Concilium
cecumenicum tertium , quod Ephe(inum appellatur, convocatum à T'heo-
dofio juniore, ut teftatur Evagrius, lib. 1. cap.3. pag. 124. a: ὃς Con-
cilii illius Acta fatis frequenter. ' Quintum Concilium cecumenicum , feu
Confítantinopol.2. convocatum cít à Juftiniano. Evvagrius lib.4. cap.38..
pag.167. b. τὴν πέμπτην μεταπέμπεται σύνοδον Ἰουςινιανός. Quintam Synodum
comvorari jubet "Yuflinianus. Idem paret ex Libello Synodico , pag. 1203;
2.. Synodos τοπικὰς Imperatorum autoritate C9 mandato fuiffe convocatas..
"Tales multas congregari juífit Conftantinus. .Id de co teftatur Eufe-.
bius, in vita ipfius lib. 1. pag. 124» a. b. OI τις κοινὸς ἐπίσκοπος ἐκ δεᾷ valle
ςαμένος.γ) συνόδους τῶν τοῦ θεᾷ λειτουργῶν συνεκρότει. Velut communis quidam.
Epifcopus. à Deo. conflitutus, $ynodos [ervorum *Dei £ongregabat. , lta con-
gregari juffit. Arelatenfem γ. ad .cauffam Cacciliant: Carthaginenfis. judis
candam
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Carl $
candam. Quos vellet ibi Epifcopos adeffe, & quot ;. epiftolis fuis man-
davit, tempore etiam & loco indicis ; ut apparet ex ejus epiftola ad
Chreftum , Syracufanum Epifcopum: Ἐπειδὴ πλείςους ἐκ διαφόρων καὶ ἀμυ-
ϑήτων τότων ἐπισκόπους Fig τὴν ᾿Δρελατησίων πόλιν ἔισω καλανδῶν ᾿Αυγούςου συνελ-
ϑεῖν ἐκελεύσαμεν. Quoniam plures ex variis Cj innumerabilibus locis Epifcopos
in urbem Arelaten[em intra Calendas Augufli comvenire juffmus. Ad Mil-
tiadem fimiliter (cripfir, ut Synodus in Romanam urbem convocaretur ,
ad candem Czciliani cauffam cognofcendam ὃς decidendam , non folüm
pracfente ipfo Militiade; fed ctiam Reticio, Materno, Marino , κολλη-
γῶν. inquit, ὑμῶν, collegis vefiris, quos etiam ad Concilium Romam fe-
ftinare juffi. Nam epiftola illa fcripta eft à Conftantino ad Miltiadem &
Marcum: Ἵνα ἐκεῖσε ὑμῶν παρόντων, ἀλλὰ μὴν καὶ 'Pereuía , xa) Ματέρνου, καὶ
Μαρίνου , τῶν κολληγῶν ὑμῶν, οὖς τούτου ἕνεκα Fi; τὴν Ῥώμην προσέταξα ἐπιστεῦ-
cai , δυνηθῇ ἀκουσθῆναι Ut ibi vobis prefentibus , nec non Reticio , (2 Materno,
C9 Marino , collegis veftris , quos bujus rei gratiá Romam feflinare manda-
vi , audiri poffit. Mac epiftola: Conftantini ad Chreftum & Miltiadem
habentur apud Euíebium , hift. Ecclef. lib. 10. cap. $. pag. 114.a. b.
Utramque hanc Synodum Conftantini jufTfu conveniffe , tettatur ctiam
Libellus Synodicus, fub Synodo Romana, anno Ch. 313. congregata,
his verbis : ταύτην τοίνυν , wal τὴν ἐν ᾿Αρολάτῳ, mpogáLag συγκροτηθῆναι ὁ μέ-
gat βασιλεὺς Kavsavrivog , ὅζοε. Hanc igitur , nempe Romanam Synodum ,
C9 Arelatenfem ,| Conflantinus M. Imperator colligi precepit. ldem ctiam
Synodum , ad cauffam Atbanafii tra&andam , "T'yrum , civitatem Sy-
riz, convenire juffit, Patet ex illius epiftola, quam ad Concilium fcri-
pfit, apud Theodorctum , hi(t. Ecclef. lib. 1. cap. 27. pag. 578. Vide
quoque Eufebium in vita Conftantini, lib.4. pag.rgz.b. 153. a. Nec
aliter fequentes Augufti fe geílerunt in Ecclefia gubernanda. —Conítan-
tius anno 359. Concilium Seleucienfe convocat. "Theodoretus, hift.
Ecclef. lib.2. cap. 22. pag.614. χρόνου διελθόντος ,, ὑπὸ τῶν ᾿Ευδοξία waTWw-
γόρων ὑτομνησθεὶς ὁ Kuvcávriog , éig Σελεύκειαν τὴν σύνοδον γενέσθαι προσέταξε.
Pofl aliquod tempus ,. Conftantius , [uggerentibus Eudoxii accufatoribus , .87-
ziodum Seleucie baberi precepit... idem teftatur Libellus Synodicus , pag.
1184. Biblioth. Juris Canonici. Idem Conftantius , anno Ch. 3511.
Concilium Syrmieníe convocari juffit. Patet ex codem Libello Syno-
dico, pag. 1182. Valentinianus, cüm Sixtus, Epifcopus urbis Roma,
variis calumniis exagitatus fuiffet à Baffo ,, Concilium ps congregari ;
ut cft apud Damafum in vita Sixti. Idem anno Ch.368. in lilyrico Sy-
A3 nodum
i fs RP
— ΗΝ n .
6 EXPOSITIONIS SYMBOLI
nodum fieri jubet : in Libello Synodico, pag. 1:188. Leo Imperator
"Theffalonicenfem congregari jubet Synodum adverfus Eutychem ,
Dioícorum & 'T'imotheum , anno Ch. 453. ibidem, pag.1195. Zenon
1mp. anno Ch.483. ἐν᾿Αντιοχείᾳ σύνοδον ἁγίαν συναθροισθῆναι προσέταξεν.) 1n
tiocbie (πηξίαρ Synodum congregari ju[fit : in eodem Synodico, pag. 1197.
Sexcenta alia exempla proferri poflent , nifi hzc , nunc quidem , fufhi-
cerent. -
3. Synodos non tantum ab Imperatoribus Cbriflianis fuiffe comvocatas, fed:
etiam confirmatas. Epi(copi congregati in Concilio Conftantinopol. τ.
in epiftola ad Theodofium M. cujus juflu convocati fuerant ; petunt ab
€o confirmari Canones illius Concil. Πρὸς δὲ τούτοις, inquiunt in Cano-
nibus "Tiguri editis , pag. 36. καὶ ὑπὲρ τὴς ἐυταξίας τῶν ἐκκλησιῶν ῥητοὺς wa-
νόνας ὡρίσαμεν" ἅπερ ἅπαντα τῷδε ἡμῶν τῷ γράμματι ὑτετάξαμεν. Δεόμεθα τοίνυν
τῆς σὴς ἡμερότητος , γράμματι τῆς σῆς ἐυσεβείας ἐπκικυρωθῆναι τῆς συνόδου τὴν Ψῇ-
Qov , ἵν᾽ ὥσπερ ταῖς τῆς κλήσεως γράμμασι τὴν ἐκκλησίαν τετίμημας.) οὕτω καὶ τῶν
δοξάντων ἐπισφραγίσῃς τὸ τέλος. 44 bec componendis € ordinandis Ecclefüis
certas conflituimus regulas , quas C9 buic epiflole fubjecimus. — Proinde roga-
mus tuam clementiam , ut. Synodi decretum pietatis tue literis confirmetur ,
ut , quemadmodum Ecclefiam bonoráfli literis vocationis , ita nunc in ea de-
cretorum. confirmationi manum ultimam imponere velis. Narrat etiam Eva-
grius, lib.3. cap. 18. pag. 150. b. à Felice, Romano Epifcopo, miffos
ad Zenonem Imperat. Vitalium & Mifinum , Epifcopos , ut ejus autori-
tate Concilium Gbalcedoneníc confirmaretur ,— ἐφ᾽ ᾧ τὴν ἐν Χαλκηδόνι σύνοδον
κρατεῖν. 'T'heodofius in Conftantinopolitana Synodo , quz ibi a&ta funt,
ἐχκεψηφίσατο , fuo fuffragio comprobavit , rogatus ab Epifcopis , ut placita
Synodi íua fubícriptione muniret; In hac, de quaagimus. Synodo
Niczna Conftantinus τὰ τῆς συνόδου δόγματα κυρῶν ἐπεσφραγίζετο., Synodi
placitis fuo fuffragio autoritatem addebat. ldem factum ἃ ''heodofio &
Valentiniano de Synodo Ephefina, à Juftiniano de Synodo Trullana:
de quibus alibi pluribus rir *
it Confilium £3 finis bujus Concilii in edenda hac fidei formula fuit,
ut Venenum Arrianz hzrefeo; tolleretur , & orthodoxa de Filio Dei
doctrina ftabiliretur. Sed dc hujus hzrefew; ortu & progreffu , atque
reliquis eodem fpc&tantibus , agetur infrà , Cap. vir. Cum Conftanti-
nus videret, impium Arrii dogma in dies latiüsferpere, & Ecclefie cor-
pus inficere, de tanto malo fupprimendo & pace atque concordia Ecclc-
fiaftica revocanda ὃς reftauranda folicitus ,, ex omnibus orbis Romani
j par-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. I.
partibus Epifcopos Niczcam convocat. Hi ergo Imperatorio moti edicto
congregantur, & primum confeffum celebrant anno Ch. 225.die 19. Ju-
nii, ferià fextà , fecundum Scaligeri rationes. Ibi Arrii hzerefis in judi-
cium vocata & anathemate percufla , atque Fidei formula, quam exa-
minandam fuüfcepimus , edita fuit : additis Canonibus ; ut jam mone-
bimus.
IH. In hoc Concilio duo Decretorum genera condita funt , Ὅροι & διᾳ-
-χυκάσεις. Ὅρος cít canon , regula , flatutum. — Hefychius: Ὅρος ») νόμος,
ϑεσμός. Lex, fantlio. lta fumitur Can. 19. Concilii hujus: De Pauliani-
ffis , "αὶ ad Ecclefiam Catbolicam confugerint ,— ὅρος ἐκτέθειται ἀναβαττίζεσθαι
ἀυτοὺς ἐξάπαντος. definitum eff , eos omnino rebaptizari. Ad qua Zonaras,
pas. 6s. Ὅρος, ὁ τύπος) καὶ ὁ κανὼν λέγεται. Forma & regula vocatur ὅρος.
dem modo Balífamon , pag. 299. Optimé τύχος , nam Canone eo-
dem , quod ab initio ὅρου nomine venit , id circa fincm vózo; appellatur:
Similiter autem C9 de Diaconiffis , £9 omnino de bis, qui fub Canone verfan-
Zur, ὁ ἀντὸς τύπος παραφυλαχβήσεται, eadem forma fervabitur. Canon 19.
Concilii Ancyrani : Qwicunque virginitatem promittentes , irritam faciunt
Jponfianem , τὸν τῶν διγάμων ὅρον ἐκπληρούτωσαν ,. ij digamorum definitionem
impleant. Dionyfius Exiguus interpretatur : pter bigamos cenfeantur.
Alexius Ariftinus & Symeon Logothcta pro eo ponunt, τριετίαν àQopizé -
eÓu, triennio excommunicetur. [τὰ ut ὅρος nihil aliud fit, quàm f'atutum C9
decretum de pena Canonica irroganda. Id manifeftum cx Balfamone ad
hunc Canonem , pag. 782. Τοὺς ἀθετήσαντας τὴν πρὸς θεὸν γενομένην παρ᾽ ἀυ-
“τῶν ἐπαγγελίαν χάριν τοῦ παρθενεύειν , οἱ πατέρες καθυποβάλλουσιν ὅρῳ διγάμων.
χουτέςιν, ἐπιτιμίῳ. Eos qui fuum votum , Deo fatlum de virginitate fer-
«anda , irritum reddiderunt ,| Patres digamorum definitioni , id eff , pene
febjiciunt, Ἐπ Zonaras ad cundem Canonem, pag. 298. "Opov, τὸν τύτον
xu) τὸν κανόνα λέγει) ἤγουν ca περὶ τῶν διγάμων κεκανόνιςαι καὶ διωτετύκωται ,
ταῦτα κρατήσει καὶ ἐπ᾿ ἀυτῶν. "Opov vocat formam C$. Canonem , five quecun-
que de digamis Canonic? conflituta €9. decreta funt ea etiam circa ifs vale-
bust. Sed propiüs ad rem. .. Ad ὅρους hujus Concilii pertinent viginti
Canones in €o edicti : διατυπώσεις ad doctrinam de fide ftabiliendam pro-
prié fpe&tabant. Gelafis Cyzicenus in A&is hujus Concilii parte 2.
pag. 199. hoc difcrimen conftituit inter ὅρους & διατυκώσεις, quód ὅροι πε
περὶ τὴς ἐυταξίας , διατυτώσεις ver περὶ τῆς καθολικῆς καὶ ὀρθοδόξου πίςεως, Inter
διατυπώσεις numerandum eft Symbolum Nicaenum. Ad ὅρους vero, utdi-
G&um , pertinent hujus Concilii Canones ,' quos Theodoretus ^ δι
Ccie
8 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Ecclef. lib. 1. in fine cap.7. pag.$45. νόμους appellat: Epifcopi, inquit,
αὖθις συνελθόντες Pi; τὸ συνέδριον ) περὶ τῆς ἐκκλησιας ιχῆς πολιτείας νόμους ἔγραψαν
"ξικοσι, iterum in Concilium venientes , adminiflrationis Ecclefiaflice leges vi-
ginti confiripferunt. Ex. Gelafius Cyzicenus , parte 2. pag. 169. poft e-
numeratos Canones , hzc addit: Τούτουρετὲς ξικοσι νόμους τὸ ἀντὸ ἅγιον áu-
τῶν συνέδριον ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ θεοφιλεςάτου καὶ πανευφήμου βασιλέως Κωνςαντίνου,,.
χερὶ τῆς ἐκκλησιαςικῆς πολιτείας ἐγράψαντο. Hos viginti Canones idem [antium
illorum Concilium , prefente religiofiffmo C2. laudatiffm Imperatore Conftan-
tino, de adminiffratione Ecclefiaflica fcripfit. "Ops» tamen interdum quoque
διατύπωσιν notare , id eft, doctrinam de fide , colligo ex Libello anonymi
dc Synodis, ubi Patres in Concilio Chalcedoneníi dicuntur ὅρον promul-
giffe contra Eutychem ὃς Diofcorum. — Verba ejus funt : θεῖον δὲ ὄρον
ἐξεφάνισαν,, τέλειον θεὸν καὶ τέλειον ἄνθρωπον ἐν δύο Φύσεσιν ἀσυγχύτως καὶ ἀδιαι-
ρέτως τὸν κύριον ἡμῶν ᾿Ιησοῦν χριςὸν καὶ θεὸν κυρύξαντες. — Divinam autem defini-
tionem promulgárunt ,. predicantes Dominum noftrum Pefum Chriflum effe
perfettum. Deum £9. perfetium bominem in duobus naturis inconfusà €. indi-
vifibiliter. ln Libello Synodico , de Concilio Syrmienfi Arianorum:
" Avr ἡ σύνοδος ὅρον πίςεως ἐξέθετο ἄθεον, Φύσιν ἡ ὀυσίαν ἐπὶ θεᾷ λέγειν ἀπαγερεύον.-
va. Hec Synodus definitionem fidei expofuit impiam , que& vetabat , naturam
aut fubflantiam de Deo praedicari. In epitt. Juttiniani ad Epiphanium,
in Colle&. Con(titut. Ecclef. ex lib. 1. Cod. ut citatur in Biblioth. Juris
Canonici, pag. 1240. Ὅρον τῆς πίςεως, τουτέςι, τὸ &yiV μάθημα, ἥτοι σύμ.-
βολὸν wparüpév τε καὶ Φυλάττομεν γ) τὸ παρὰ τῶν τριαχοσίων δέκα καὶ ὀκτὼ ἁγίων
«ατέρων ἐκτεθέν. — Fidei definitionem , boc eff , [antium f/ymbolum , retinemus
"ac cuftodimus , à fantlis Patribus 318. expofitum. ons
IV. autoritas bujus. Symboli. Hanc fidei formulam magnam vim &
pondus eximium in Ecclefia Dci femper obtinuiffe , tum ob antiquita-
tem,tum ob confenfum & συμφωνίαν, απ habet cum fcriptura facra,nori
imusinficias. Hinc in Ecclefiis Graecis confiteri hoc Symbolum neceffe
habent Patriarch & Archiepifcopi , quando eam confequuntur dignira-
tem , utiliquet ex Jure Grzco-Romano , edito à Marquardo Fre ero,
. pe. 440. Solennis ejus fuit recitatio facra Synaxeac tempore , inítituta
ἃ Timotheo Archiepifcopo. Conítantnopolitano. Ita enim in lib. 2.
"hiftoriz Theodori Le&oris Eclogis legimus: 'Acrsfele ἐκ τῶν σπουδαςῶν ày-
τοῦ Τιμόθεος) τὸ τῶν τριακοσίων δέκα Ma) ὀκτὼ πατέρων τῆς πίςεως Σύμβολον xal
ἑκάςην Σύναξιν λέγεσθαι παρεσκεύασεν, ἐπὶ διαβολῇ δῆθεν Mauelovía , ὡς ἀυτοῦ μὴ
δεχομένου τὸ Σύμβολον γ “ἅπαξ Tü ἔτους λεγόμενον πρότερον ἐν τῇ ἁγίᾳ παρασκευῇ
. τοῦ
/
: - ES
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. l. 9
τοῦ θείβ πάθους, τῷ καιρῷ τῶν γινομένων ὑπὸ τῇ ἐπισκόπου ατηχήσεων. — Ab amis
εἰς rogatus Timotbeus ," Symbolum fidei 318. Patrum per fingulas Synaxes ee
citari curavit 5 ad reprebenfionem videlicet Macedouit , ut qui boc Symbolum
mon recepit ;. cim antea femel tantiom im anno ,. in [antta fcilicet Parafceve
Dominice paffionis ,. tempore , quo Epifcopus catecbizabat y recitatum effet.
Mcthodius veró in Chronico fuo , pag.90o. hoc intlitutum tribuit Mar-
tyrio , fub Lcone parvo ,' de eo (ic fcribens : Πρῶτον ἐπενόησεν, ἐν zen
συνάξει, τὸ ἅγιον σύμβολον τῆς πίςεως λέγεσθαι, πρότερον μὴ λεγόμενον, € μὴ ἅπαξ
τοῦ ἐνιαυτοῦ. τῇ μεγάλῃ παρασκευῇ. — Primümn flatuit , in qualibet Synaxi fan-
&um Fidei Syrabolum effe recitandum ,| quod antea non recitabatur ,. mifi fe-
mel in anno, in magna Parafieve. — Alia hujus Symboliclogia , undeejuf-
dem colligitur autoritas,occurrunt frequenter. Libellus Synodicus, Sy»
nodo 34. pag. r175. Biblioth. Juris Canonici , de Symbolo Nicano:
Ἥτις ἁγία σύνοδος ἐξέθετο κατὰ πάσης ulpéceug τὸ θεουργὸν τῆς πίςεως μάθημα. Que
fancta Synodus expofuit contra ouem berefim divinum fidei $ymbolum. 185
ftinianus Imperator Novell.131:. ftatim poft initium , pag. 343. quatuor
Conciliorum occumenicorum definitiones & conclufiones pari paffu cum
ipfa Scriptura ambulare vult. Verba decreti ejus funt: θεσπίζομεν τοίνυν ;
τάξιν νόμων ἐπέχειν τὲς ἁγίες ἐκμλησιαςικοὺς κανόνας, ποὺς ὑπὸ τῶν ἁγίων τεστά-
puv συνόδων ἐκτεθέντας, τοῦτ᾽ ἔς! τῆς ἐν Νικαίᾳ τῶν τιή. καὶ τῆς ἐν KuvgayriVov-
πόλει τῶν ἁγίων ρν΄. πατέρων , καὶ τῆς ἐν ᾿ΕΦέσῳ πρώτης, ἐν 5 Νιςόριος κατεκρίθη"
καὶ τῆς ἐν Καλχηδόνιγ) καθ᾿ vv Ευτύχης μετὰ Negopía ἀνεθεματίσθη. τῶν yàp προει-
ρημένων ἁγίων συνόδων τὰ δόγματα. καθάπερ τὰς θείας γραφὰς δεχόμεθα ,) καὶ τοὺς
κανόνας ὡς νόμους Φυλάττομεν. — Sancimus igitur vicem legum obtinere fantios
Ecclefíaflicos Canones , qui à fantlis quatuor. Conciliis conflituti [unt 4. aut
confirmati. Hoc eff Niceno 318. C9. Conftantinopolitano fanttorum 1$0. Pa-
trum , (9. Epbefino primo , in quo INeflorius eff damnatus , € Cbalcedonenfi,
iu quo Eutycbes cum Neflorio anatbematizatus eft. Predittorum enim Con-
ciliorum dogmata , ficut divinas fcripturas , accipimus ; €9 Canones , riu
leges , obfervamus. Colle&io Conttitut. Ecclef. lib. i11. ex Novellis ,
Juttiniani allegatum decretum ita proponit : 42 quatuor Conciliis , Nice-
uo, Conflantinopolitauo , Ephefino £2 Chbalcedonenfi τεθέντες ὅροι, νόμων τάξιν
ἐχέτωσαν, καὶ τὰ δόγματα ἀυτῶν , ὡς αἱ θεόκνευςοι τιμάσθωσαν ypaQai , confli-
22 definitiones , legum vicem obtinento :. eorumque dogmata , tanquam in-
fpirate divinitus fcripture , coluntor. Vide etiam Photii Nomocan.tit. σ.
de Fide , cap.2. ὃς Balfamonem ad cundem titulum , pag. 4. Ita etiam
alibi alii pallim. Interim tamen merito queat dn tante fit autorita-
lis,
10 EXPOSITIONIS SY MBOLI
dis, ut principium T beologie dici poft ? Ut ad hanc quxftionem paucis
refpondcamus , Íciendum cít , principiorum ἐπιςημονικῶν tres cfle condi-
tioncs.
1. Debent effe vera , imó firma: &inconcu(lz veritatis, id eít, ἀμε-
τάπτωτα.
2. Debent effe prima. 14 eft, per alia probari & demonftrari non pof-
funt : funt enim ἀναπόδεικτα. — Philofophus utramque pofuit conditionem
lib. 1. Topic. cap. 1. dicit enim , principia effe ἀληθὴ καὶ πρῶτα, καὶ μὴ δὲ
ἑτέρων ἔχοντα τὴν πίςιν, "Vera C9 prima , neque per alia fidem babere. Ἐπ
Bafilius M. in Pal. 115. pag. 313. ᾿Ανάγκη ἑκάςης μαθήσεως ἀνεξετάςους εἶναι
τὰς ἀρχὰς τοῖς μανθάνουσιν ἐπεὶ ἀμήχανον τοὺς περὶ τὰ πρῶτα ζυγομαχοῦντας,
δυνηθῆναι ὁδῷ καὶ τάξει προελθεῖν ἐὶς τὸ τέλος, Neceffe ef] cuju /que difcipline
principia nulla prorfus previa demonfiratione aut di/quifitione tradi difcenti-
&us. Fieri enim neutiquam potefl , ut qui circa principia di[tiplinarum veli-
santur contentiofius , ad finem aliquando via C9 ordine provebantur aut per-
dingant. nde oritur conditio tertia:
3. Quód fint ἀυτόκιςα,, id eft, fidem ex fe faciant. Si enim non effent
ex fe fide digna, vim & autoritatem fuam aliunde acciperent, atquc ita
nec effent prima nec principia. Clemens Alex. lib. vii, ftromat.. pag.
957. τὴν ἀρχὴν & τις ἑτέρου δεῖσθαι ὑπολάβοι, SxéT ἂν ὄντως ἀρχὴ Φυλαχϑείῃ.
Principium fi quis alio indigere extflimaverit , non utique ver? poterit manere
principium. lterum Philofophus lib. 1. ''opic. cap. 1. ftatim poft ini-
tium : Οὐ δεῖ £y ταῖς ἐπιςημονικαῖς ἀρχαῖς ἐπιζητεῖσθαι τὸ διατὶ), ἀλλ᾽ ἑκάςην τῶν
ἀρχῶν ἀυτὴν καϑ᾿ ἑαυτὴν εἶναι πιςὴν. — [Non oportet in aptis [/cientie efficiendee
principiis queri cur , fed unumquodque principium ipfum per fe ipfum effe
credibile.
. His ita przmiffis, dicimus fcripturarum effata effc principia "Theologi; :
funt enim vera,imo infallibilis &inconcuffz veritatis,quia infpirata à Deo,
qui eft ἀυτοαλήθεια y ipfaveritas. Suntá£íoxiga, cum finta Dco,quifolusett
ἀξιόπιςος. deo vocantur πιςὰ καὶ πάσης ἀποδοχῆς ἄξια, fidelia "n 0ihi ac-
ceptione digna , 1. 'imoth. 1:15. Adde, quód fcriptura dicitur /uzerga, I-
gitur nativa & ingenitaluce , & per impreffas ipfi veritati coclefti notas
fibi conciliat autoritatem , ficut lux per fc ipíam videtur & innata vi fua.
Atque hoc magno confenfu agnofcunt veteres, — Bafilius Caef. Homil.
de Fide, pag. 394. Εἰ πιςὸς ὁ Κύριος ἐν πᾶσι τοῖς ἀυτοῦ, Φανερὰ ἔκπτωσις τῆς
αίςεως , καὶ ὑπερηφανίας κατηγιρίᾳ , ἡ ἀθετεῖν τι τῶν γεγραμμένων, v ἐπεισάγειν
τῶν μὴ γεγραμμένων. δὲ fidelis eff Dominus in ominibus [crmonibus fuis , uti-
que
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. I. II
que manifef/a à fide defettio ef ,. C9. fuperbie indicium , aut aliquid rcjicere
eorum , que fcripta fuut ,. aut fuperinducere , que non fcripta /uut..— Gte-
gorius Nyffenus Orat. de Anima , 1l. 2. pag. 108. 'Hpiv δὲ ἀρκεῖ πρὸς ἀπό-
δειξιν τῆς ἀθανασίας ἀυτῆς (ψυχῆς) ἡ τῶν θείων λογίων διδασκαλίᾳ, τὸ πιτὸν ἀφ᾽
ἑαυτῆς ἔχασα, διὰ τὸ θεόπνευςος εἶναι. dd demonfIrandum ejus (amma) im-
mortalitatem, divinorum eloquiorum dottrina nobis fufficit, utpote que , quüd
ei creditur , à fe ipfa babet , quia divinitus iufpirata eff. ldem, lib. r.
contra Eunomium, t. 2: pag.246. Κριτήριον ἀσφαλὲς τῆς ἀληθείας , ἐπὶ παν-
σὸς δόγματος , ἡ θεόπνευςός ἐξὶ μαρτυρίᾳ. — [n omni dogmate , optima judicandi
ratio divinitus iufpiratum. teflimonium cfl. Clemens Alexandr. ftromat.
lib. 4. pag.475- τὰς γραφὰς, αἷς πετιςεύκαμεν. πυρίας ὅσας ἐξ ἀυθεντείας παν-
σοκρατοριμῆς ἐπιδειμνύομεν, — Scripturas , quibus credidimus , validas ac ratag
effe, omnipotenti autoritate offendimus. 1dem , lib. 5. pag. 547. IIgorsívo-
p.e» Avril; τὸ ἀναντίῤῥητον ἐκεῖνο, ὁ θεός ἐξὶν ὁ Ἀέγων , wei περὶ ἑνὸς ἑκάςου ὧν
ἐχιζητῶ παριςὰς ἐγγράφως" τίς οὖν ἔτι ἄϑεος ἀπις εἴν Des {Π|}ς objicimus illud ,
cui nemo contradicere poffit , Dcus hoc dicit , C9 de unoquoque, quod que-
ro , teflimonium fcriptum profert. — Quis igitur adbuc ade impius , ut Deo
eredere nolit ? Ex lib. 7. itromat. pag. 757. ἔχομεν yàp τὴν ἀρχὴν τῆς διδασ--
καλίας τὸν Κύριον, διά re τῶν προφητῶν, διά τε TB E'vayyeM8, wal διὰ τῶν pute
καρίων ᾿Λποςόλων, πολυτρότως καὶ πολυμερῶς ἐξ ἀρχῆς ἐϊς τέλος ἡγούμενον τῆς γνώ-
σεως. Principium ewiz; doctrinz babemus Dominum , qui C9. per Propbe-
tas , C9 per Evangelium ,. £9 per beatos. AApoflolos , multifariam multifque
modis à principio ad finem dux eff cognitionis. Digniflima ctiam funt fe-
quentia, quz hic legantur , quia rem , de qua nobis fermo eft , folidé
confirmant. Οἱ μὲν οὖν ἐξ ἑαυτοῦ πιςὸς ,' τῇ κυριακῇ γραφῇ τε καὶ Φωνῇ ἀξιό-
«ἰςος ἐικότως ὧν διὰ τοῦ Κυρίῳ πρὸς τὴν τῶν ἀνθρώπων ἐυεργεσίαν ἐνεργουμένᾳ. ᾿Αμέ-
λει πρὸ; τὴν τῶν πραγμάτων ξυρεσιν, ἀυτῇ χρώμεθα χριτηρίῳ' τὸ κρινόμενον δὲ πᾶν s
ἔτι ἄτιςον πρὶν κριθῆναι" ὡς οὐδ᾽ ἀρχὴ τὸ κρίσεως δεόμενον. Frag τοίνυν πίςει πε-
ριλαβόντες ἀνατόδεικτον τὴν ἀρχὴν ἐκ περιεσίας, καὶ τὰ; ἀποδείξεις παρ᾽ ἀυτῆς τῆς
ἀρχῆς τερὶ τῆς ἀρχῆς λαβόντες, Φωνῇ Κυρίε παιδευόμεθα πρὸς τὴν ἐπίγνωσιν τῆς
ἀληθείας. "Ov γὰρ ἁπλῶς ἀποφαινομιένοις ἀνθρώποις προσέχρομεν οἷς καὶ àvraxoQaí-
ψεσθαι ἐπ᾽ ἴσης ἔξες ιν. £i) οὐκ ἀρκεῖ μόνον ἁπλῶς ἐιπεῖν τὸ δόξαν , ἀλλὰ πιςώσασθαί
δεῖ τὸ λεχβὲν, du τὴν ἐξ ἀνθρώπων ἀναμένομεν μαρτυρίαν , ἀλλὰ τῇ τοῦ Κυρίᾳ Qu-
γῇ πιςούμεθα τὸ ζητούμενον. ἡ τασῶν ἀποδείξεων ἐχεγγυωτέρα᾽ μᾶλλον δὲ, ἥ μόνη
ἀπόδειξις οὖσα τυγχάνει. Qui ergo ex fe ipfo fidelis ef , Dominicá Scripturá C3
«voce eft fide dignus ,, que per Dominum rit? operatur ad bominum beneficium.
Ree autem ea , tanquam judice utimur ad res imveniendgs, — Quicquid au-
: bz ten
12 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Tem judicatur , won creditur priufquàm fuerit judicatum :. quare nec princie
pium id eft, quod judicio indiget. —.Meritó ergo , cim fide comprebenderi-
»us principium indemonftrabile ex aDundasti, & ab ipío principio de
principio demon(trationes fumferimus , voce Dornini erudimur ad agnitio-
mem veritatis. Non enim abfolutà enunciantibus bomiaibus fidem babemus ,
quibus licet etjam enunciare contrarium. δὲ autem mon fatis eff olm abfa-
fut? dicere quod videtur , fed oportet etiam probare quod di&um eft 2. mon exe
[petamus teffimonium ab. bominibus, fed voce Domini probamus quod
quzritur: qua eft magis fide digna, quàm omnes demonttrationes ;' wel,
qua potiüs fola demonítratio eft. Juftinus Martyr in Parenefi ad Grze-
cos, pag. 31. Πανταχόθεν τοίνυν ἐιδέναι προσήκει, ὅτι ὀυδαμῶς ἑτέρως περὶ θεᾷ,
ἡ τῆς ὀρθῆς θεοσεβείας μανθάνειν οἷόν Te , ἢ παρὰ τῶν προφητῶν μόνον, τῶν διὰ τῆς
θείας ἐπιπνοίας διδασκόντων ὑμᾶς. — Undeguaque , € omnibus modis fcire cone-
nit, mullo plan? patio aliter de Deo , «vel de rela religione quicquam difci
poffe , quàm à Propbetis folem ,. qui divina in[piratione affati vos docent €
infitusmt. Aliorum Patrum teftimonia, quz pene infinita in eandem
afferri poffent fententiam ; ne in ipfo ftatim veftibulo Lectori tzedium
riamus; confultó omittimus, — Annon vero ex allatis vel caecus videat,
lias Scripturae autoritate efle nitendum ὃ quia non oportet ἐτεισάγειν mi
Τῶν μὴ yeypapjuévuy? vs τὸ mig» ἀφ᾽ ἑαυτῆς Eger, & quia fufficit πρὸς ἀπό-
Seti» capitum fidci? (υἷα in ea. habetur κριτήριον ἀσφαλὲς τῆς ἀλυβείας ὃ
Quia ἀνανττιῤῥήτω; credeadum Deo loquenti in Scriptara? Quia ἀρχὴ τῆς
διδασκαλίας Sacrá continetur Scripturà? Quia in ea ἀνατόδεικτος ἀρχὴν Quia
ex ea , tanquam ex principio 9. ἀποδείξεις petendze ἢ Quia folius Domini
voce πιςούμεθα τὸ ζητούμενον. ^ Quia illa fola ἀπόδειξις οὖσα 7vyz dye? Annon
inde manifeftiffime quier » γνήσια T heologiz principia folas ἐνθέας καὶ
ἱερὰς γραφὰς continere ἢ INec aliter "Thomas part. τ. quaft. art. 8. 2470s
vitatibus Philofophborum facra do&rina utitur , quafi extraneis argumentis Eg
probabilibus. — duttoritatibus autem Canonice Scripture utitur propri? exme«
ce[fitate argumentando :- Auttoritatibus autem aliorum Doctorum Ecclefie ,
quafi arguendo-ex propriis, fed probabiliter. — Innititur enim fides noffra ve-
velationi A4poflolis €? Propbetis fatte , qui Canonicoslibros fcripferumt :. Nom
autem. vevelationi y ^ qua fuit aliis Do&loribus fatta. Hanc fententiam
fuam confirmat di&o Auguftini, quod paulo póft producimus.
Affertiones autem Doctorum Ecclefia ; θεοπνεύςους femper éxcipimus
ὃς ἀμέσως infpiratos à Deo, donóque ἀναμαρτησίας in docendo praeditos;
five fingulorum extra Concilium, (ivc in Concilio congregatorum; non
funt
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car.L 13
funt 'T'heologiz principia. Rationes przcipuz funt. 1. Quia eorum
di&a non funt prima, funt enim per fcripturam S. demonftranda , quod
ipfum Patres vel maxime fecerunt. Deinde non funt ἀξιόκιςα , illis enim
non affentimur propter fe, fed propter συμφωνίαν & amicam confpiratio-
nem , quam habent cum Verbo Dci , ad cujus amuffim funt exigenda,
ὃς recipienda , fi cum eo confentiant , abjicienda vero , (i vcl tantillum
ab co defle&tant , quod colligitur ex Jef.8:20. &ad Galat. 1:8. 1l. Do-
€torum omnium dicta non ideo vera funt habenda , quia ipfi (ic dixerunt,
fed quia vel per fcripturam , vel rationem ex (criptura deductam , dicta
fua confirmant. Id ipfi nobis ultró largiuntur fancti Ecclefiz Doctores.
Photius in Biblioth. Cod. 177. pag. 397. hac ἀξιομνημόνευτα affert ex
'l'heodoro Antiocheno : "E; τὶ σύμῴωνον ὀρθῷ λογισμῷ, καὶ γνώριμον ταῖς θείας
γραφαῖς, τοῦτο ἀπόδεκτον. δὲ quid rete rationi confentaneum , C9 divinis
feripturis notum eff , id demum recipiendum. Chryloftomus Homil. 4. de
Divite & Lazaro, quz eft 38. tomi 5. pag. 256. Κἀν νεκρὸς ἀναςῇ, κἀν ἐγ.
γελος ἐξ οὐρανοῦ καταβῇ, πάντων ἔξωσαν αἱ γραφαὶ ἀξιοπιςότεραι" ὁ γὰρ τῶν ἀγγέ-
λων δεσπότης καὶ τῶν ζώντων Κύριος, ἀυτὸς ἐκείνας ἐνομοθέτησεν. ΕἸ mortuus
refurgeret , etfi Angelus à colo defcenderet ,| omnibus fide digniores fint fcri-
piure : dugelorum enim C9 viventium Dominus ipfe illas ordinavit C2 pre-
feripfit. Vide ibidem plura. Athanafius de Synodis, Ariminenfi & Se-
leucienfi , t. 1. pag. 873. Μάτην τεριτρέχοντες προφασίζονται διὰ πίξιν ἠξιωκέ-
yai γενέσθαι τὰς συνόδους ἔς! μιὲν γὰρ ἱκανωτέρᾳ πάντων ἡ θεία γραφή. Frufira
buc illuc curfitantes pretexunt , ob fidem comvocatas effe Synodos :. fcriptura
enim divina oinnium fufficientifima eff. Bafilius Caefar. epift. 80. quaeeft
ad Euftathium , pag. 334. cos, qui tres deosà Chriftianis colidicebant,
iifque confuetudinem objiciebant , ita alloquitur : Οὐκᾶν ἡ θεόπνευςος ἡμῖν
διαιτησάτω γραφὴ, καὶ παρ᾽ οἷς ὧν ἑυρεθῇ τὰ δόγματα συνῳδὰ τοῖς θείοις λόγοις, ἐπὶ
τούτοις ἥξει πάντως τῆς ἀληθείας ἡ ψῆφος. — Scriptura itaque divinitus infpirata
de tota lite pronunciet , C9 apud quos dogmata fuerint inventa divinis fermo-
nibus confona , iifdem omnuino veritatis accedet fuffragium. Augultinus epift,
19. Jis fzripturarum libris , qui Canonici appellantur ,. didici bunc bonorem
zimoremque deferre ,| ut nullum earum autorem [cribendo aliquid erráffe fir-
suiffime credam :. alios autem ita lego , ut quantacunque fantlitate vel dottri-
na polleant ,. non ideo verum putem , quod ipfi ita fen[erunt ,. fed quia mibi
vel per libros illos Canonicos vel probabili ratione perfuadere potuerunt , quid
à vero non abborreat. — Cyrillus Jerofol. Catech. illuminat, 4. pag. 3o. Δεῖ
περὶ τῶν ἁγίων καὶ θείων τῆς πίςεως pucwiov μηδὲ τὸ τυχὸν ἄνεν τῶν θείων παραδί-
δοσθαε
14 EXPOSITIONISSYMBOLI
δοσθαι γραφῶν, μηδ᾽ ἁπλῶς πιθανότητι καὶ λόγων κατασκευαῖς παραΦέρεσθαι, Μηδὲ
τῷ ταῦτά σοι λέγοντι πιτεύσῃς, ἐὰν τὴν ἀπόδειξιν τῶν καταγγελλομένων ἀπὸ τῶν
θείων μὴ λάβῃς γραφῶν ἡ σωτηρίᾳ γὰρ &uTM τῆς πίςεως ἡμῶν ἐκ ἐξ ἑυρεσιλογίας y
ἀλλ᾽ ἐξ ἀποδείξεως τῶν θείων ἐςὶ γραφῶν. — Oportet de fantlis C divinis fidei my-
fleriis ne quidem vile quid tradere abfque divinis [cripturis : neque oportet fime
pliciter circumferri perfuafionibus , aut verborum apparatibus. Neque ctia
mibi bec tibi dicenti fimpliciter credideris ,- nifi demonflrationem acceperis e0-
TU), Qué annunciantur , cx divinis petitam fcripturis. — Hec enim falus fi-
dei nofire non efl ex verborum affluentia ,— [cd ex demonfiratione divinarum
Scripturarum. Διατυπώσεις vero, qua etiam δόγματα vocari poffunt, INi-
canorum Patrum non οἵα "Theologia principia , vel inde probatu pro-
clive eft, quia fucrunt ex (acris Scripturis, tanquam Conclufiones, dc-
ductz. Conftantinus enim , qui Synodo prafuit , ut teftatur Euíebius
in vita ejus, lib. 3. cap. 1o. hoc celcuimate Patres adhortabatur , ut ex
divinis oraculis fidci controver(ias dirimerent : Ἐυαγγελικαὶ βίβλοι, καὶ ἀπο-
ςολικαὶ , xal τῶν παλαιῶν προφητῶν rà βεσπίσματα , σαφῶς ἡμᾶς ἃ χρὴ περὶ τοῦ
θεία Φρονεῖν ἐκπαιδεύβαι' τὴν πολεμοποιὸν οὖν ἀτελάσαντες ἔριν, ἐκ τῶν θεοπνεύςων
λόγων λάβωμεν τῶν ζητουμένων τὴν λύσιν. Libri Evangelici C$. Apo(lolici, vt»
terumque Propbetarum oracula, de divino Numine quid fentiendum fit , aper»
1à doceut. — Proinde boflili contentione depulfa ,| corum que in queflionem ve-
niunt explicationem , ex divinitus in[piratis fermonibus depromamus : ut eft
apud Gel. Cyzicenum, Ac&. Conc. Niceni , lib. 2. cap. 7. pag. 84. &
apud T'heodoretum , hift. Ecclef. lib. 1. cap.6. pag.$42. Hujusergo Con-
cilii decreta Conclufiones fuerunt cx fcripturarum cffatis, tanquam ex
principiis dedu&z. — Hinc olim in Conciliis, in medio contefIu thronus
erigebatur , inque eo facra collocabatur fcriptura, ut omnesfcirent, ex
Ícripturarum principiis eruendas effe Conclufiones. 1n Actis Concilii
Ephefini , pag. 175. lcgitur epittola ad Theodofium & Valentinianum,
de καθαιρέσει INcftorii , 1n qua inter alia: τῇ ἐπαύριον συναχθέντες ἐν τῇ ἁγίᾳ
καὶ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ, τῇ καλουμένῃ Μαρίᾳ, προκειμένου τοῦ ἁγία EuayyeMa ἐν
và μεσαιτάτῳ Üpive , καὶ ἀυτὸν ἡμῖν παρόντα χριςὸν δεικνύοντος. — "Poflero die
congregati in fan&la 5 magna Ecclefia, Mariaditla, propofito [antio Evan-
gelio in medio tbrono, € ipfum nobis pre[entem Chriftum oflendente. | Ex in
alia ad eofdem Impp. Epiftola, ibid. pag. 179. τοῦ ἁγία Ἐυαγγελίᾳ ἐν μέσῳ
κειμένου, καὶ δεικνῦντος ἡμῖν παρόντα τὸν τῶν ὅλων δεσπότην xpigóv. — Santto E-
vangelio in medio pofito , C9 offendente nobis pre[entem univer[orum Domi-
num Chriflum, | Cyrillus Alexandr. in epift. apologetica ad "l'heodofium,
in
ΝΙΟΖΕΝΟ-ΟΟΝΘ ΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΆΑΝΙ, Ca». I. τς
in ejufdem Synodi AGis , pag. 220. Ἡ ἁγία σύνοδος σύνοδον ὥσπερ c πεφα-
λὴν ἐποιεῖτο χριςόν᾽ ἔκειτο γὰρ ἐν ἁγίῳ θρόνῳ τὸ σεπτὸν ᾿Ἐνυαγγέλιον. | óantic $y-
modus Synodum quafi , ut C9 caput faciebat Cbriflum : pofitum enim erat in
Jancio tbrono venerabile Evangelium, ΤῸ hift. Concilii Florentini, Sect. 6.
cap. 16. pag. 165. "Exdva δὲ τῇ dXrapía ἔκειτο ἅγιον ᾿Ευαγγέλιον ἠνεῳγμένον.
Super ipfum autem altare pofitum erat Santium Evangelium apertum. | Ad
eandem con(uetudinem refpexit Mcletius in contentione fua cum Pauli-
no, apud 'Thcodoretum , hift. Ecclef. lib. 5. cap. 3. pag. 708. Pauli-
num hisallocutus verbis: Συνάψωμεν, ὦ QuiéTwc , τὰ ποίμνια , καὶ τὴν περὶ
τῆς ἡγεμονίας καταλύσωμεν διαμάχην" κοινῇ δὲ τὰ πρόβατα νέμοντες , κοινὴν ἀυτοῖς
προσενέγκωμεν θεραπείαν. Εἰ δὲ ὁ μέσος θᾶκος τὴν ἔριν γεννᾷ ,) ἐγὼ καὶ ταύτην ἐξε-
λάσαι πειράσομαι: ἐν γὰρ τούτῳ τὸ θεῖον προτεθεικὼς ᾿Ευαγγέλιον 4 ἑκατέρωθεν ἡμᾶς
καθῆσθαι παρεγγυῶ. Greges, ὃ amice, conjungamus , C2 contentionem de pri-
matu dirimamus. ΕἸ cum oves communiter pafcamus , communem illis curam
impendamus. Quid/i media fedes contentionem gignit , cgoetiam illamexpellere
conabor. Ponatur enim ineaque[o , divinum Evangelium , C9 ex utraque parte
805 fedeamtus. Ex his jam perfpicué colligitur, omnes Conciliorum defini-
tiones, ex fcripturis, tanquam ex principiis, deductas efle conclufiones,
V. De differentia Niceni C9. Conflantinopolitani Symboli. Antequam
differentiam oftendamus , tenendum eft, Symbolum Conflantinopolita-
"um, etiam vocari JVicesum. τὰ Magifter Sententiarum lib. 1. Di-
ftint. 11. ἐμά, ings ; €f Symbolum , quad in Miffa cantatur , editum
in Concilio Niceno. E:!umque fecutus Alexander Alefius, parte 3.quzc(t.69.
memb.g. ria funt Symbola : primum , Apoflolorums fecundum, Patrum
Nicenorusm , quod canitur in Miffa s tertium Adtbanafíi. | At nihil certius,
quàm illud in Miffa cani folitum , veré effe Conflantinopolitanum. | Cla-
riflima funt verba Durandi, Ration. Off. Div. lib. 4. cap. 25. cüm de
Apoftolico , & Athanafiano Symbolo egiffet, fubjungit: Tertium eff
Nicenum , quod Damafus Papa , ex conflitutione univer[alis Synodi , apud
Conflantinopolin celebrate , infltmit. —Imà fic accepit ipfa Synodus Ephe-
fina: quando prohibet, quicquam adjicere Symbolo Niczno. Nec e-
nim interdicit ufu Symboli Conftantinopolitani , in quo quzdam funt
addita Niczeno à Patribus Conftantinopolitanis: fed NiczniSymboli no-
mine Conftantinopolitanum comprehendit. judicium hoc Synodi E-
phefinz legiturapud dn uq hift. Ecclef. lib.2. cap.4. Vide Cl. Vof-
fium , Diflertat.3. de tribus Symbolis, thefi 4. & 5. (ic veró locuti Ve-
teres , quia utrumque Symbolum pro uno habuerunt. Cujus rci cauffas
idem.
τό EXPOSITIONIS SYMBOLI
idem Voffius duas atfert.. Prior, quia quicquid eft in Niczno, idctiam
iifdem verbis continetur in Conttantinopolitano : Et quidquid appoluit
Conttantinopolitanum , δυνάμει, hoc cít, potentia, five virtute, in-
eft Niczno. ld claré teftatur Marcus Ephefius in Synodo Ferrarienfi .
Seff. s. ubi , cüm de Neftorianis egifler, transformantibus Concilium
Nicaenum , fubjicit: Quo quidem multos poft. annos in tertio Concilio re-
citato , decretum fuit , ut in futurum mutandi Concilii Niceni faculta-
tem baberet memo , utpote quod à Couffantinopolitano Symbolo nequa
quam in alique difcreparet 5. quandoquidem boc in illo potentiá videbatur
inclufum , ita ut ambo pro uno Daberentur. — Altera ratio et , quia major
fuit Synodi Nicaenz auctoritas : utpote qux omnium univerlalium fuit
antiquiffima, & caterarum fundamentum. Hanc rationem idem Voffius
affert ex Marco Ephefio , Sefi ς. in Synodo Ferrarienfi : Multis pro-
feto. fortiffimis conflat argumentis , duo illa priora Symbola ab omnibus Con-
ciliis generalibus pro uno füufcepta fuiffe , prefertim à tertio : utpote quod,
priis ceteris Conciliis utrumque vidit , atque probavit. ΕΣ quammvis toto
orbe terrarum fimul ambo celebrarentur Σ de primo tamen Symbolo tertium ,
ceteraque Concilia , mentionem fecere :. cum pro ipfius primi Concilii auGori«,
tate, C9 exiflimatione, quod majore Patrum numero celebratum fuerat , quàd-.
que veluti ceterorum Conciliorum fundamentum baberetur : tum etiam , quid.
ipfo Niceno Symbolo Chriflianorum plures , quique denuo baptizabantur $
frequentits uterentur. Nunc ergo utriufque Symboli videamus differen-
tiam. Symbolum Nicznum apud Athanafium, epift. ad Jovianum; in
Codice Canonum Ecclefia: Africanz, pag.334. in Biblioth. Juris Cano-
nici, edita Parifiis, anno 1661. & in codem Codice , Can. 137. pag. 406.
apud Theodorctum, hift. Ecclef. lib. 1. cap. 11. pag. $54. apud Socra-
tem, lib. 1. cap.8. pag. 175. a. apud Bafilium Caefar. epift.6o. pag.836.
tale cft: ,, Πιςεύομεν é« ἕνα θεὸν, πατέρα παντοκράτορα , πάντων ÜpzTüy TE καὶ ἀρ.
»» βάτων ποιητὴν. Καὶ ἐὶς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν χριςὸν, τὸν ὑιὸν ποῦ θεῖ » γέννῃ-
5» θέντα ἐκ πατρὸς μονογενῆ , τουτέςιν,, ἐκ τῆς ὀυσίας τοῦ πατρὸς, θεὸν ἐκ θεᾷ,
»». Φῶς ἐκ Quróc, θεὸν ἀληθινὸν ἐκ θεᾷ ἀληθινοῦ. T. ἐννηθέντα , οὐ ποιηθέντα᾽ ὁμοί.
» σιον τῷ πατρί: δι᾿ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, τάτε ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ τὰ ἐν τῇ γῇ.
» Τὸν à ἡμᾶς τὰς ἀνθρώπους, καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα, καὶ
,» σαρχωβέντα,, καὶ ἐνανθρωπήσαντα᾽ παθόντα, καὶ ἀνατάντα τῇ τρίτῃ ἡμιέρᾳ᾽ ἀνελ.
θόντα £i τοὺς οὐρανοὺς. ἐρχόμενον Ἀρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς. Καὶ ἐὶς τὸ ἅγιον
3) " ΄ ^ * *
πνεῦμα. τοὺς δὲ λέγοντας, ἦν ποτὲ, ὅτε οὐκ ἦν, καὶ πρὶν γεννηθήναι εκ vy , καὶ
5»
»» ὅτι ἐξ ἐκ ὄντων ἐγένετο, ἣ ἐξ ἑτέρας ὑποςάσεως ἢ οὐσίας φάσκοντας εἶναι, ἢ τρε-
» ττὸν,
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. I. 17
y» TTÓV , ἡ ἀλλοιωτὸν τὲν "Tióv τῷ De, τούτους ἀναθεματίζει ἡ ἁγία καθολικὴ καὶ
y, ἀποςολικὴ ἐκχλησίχκ. — Credimus in unum Deum , Patrem omnipotentem ,
» omnium vifibilium C2 invifibilium creatorem. ΕἸ in unum Dominum 76-
» fum Chbriflum ,. Filium Dei unigenitum , natum ex Patre, boc efl , ex
» Jabflantia Patris ,| Deum ex Deo ,. lumen ex lumine , verum Deum ex
»» vtro Deo, genitum non fatlum , ejufdem fabflantiee cum Patre : per quem
25) omtia fatta funt , five que in celo , five que in terra. , Qui propter nos
» bomines C9. propter noflram falutem defcendit , € incarnatus eff , C9 bomo
» factus eff. — Qui paffus eff , CS refurrexit tertiá: die : afcendit. in
» Clos , venturus efl ad judicandum vivos C9 mortuos. ΕἸ in Spiritum
» Sanüum. Eos autem qui dicunt ,| Erat tempus , quando non erat 5 €,
» friufquam na[ceretur , non erat : Cg quod ex non exflantibus fattuseff 5; vel
» €x alia bypo[lafi five ejfeutia dicentes effe , vel mutabilem aut convertibi-
» lem Filium Dei , anatbematizat fantia Catbolica C2 Apoflolica Ecclefia.
Subjicimus etiam Symbolum Conílantinopolitanum , quod. ita fonat:
»». Πιςεύομεν éig ἕνα θεὸν, πατέρα aevrowp&ropa , ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ yse, ὁρατῶν
2) ΤΕ πάντων καὶ ἀοράτων. — Kai εἰς ἕνα Κύριον ᾿Ιησοῦν χριςὸν͵, τὸν "Tidv τοῦ θεᾷ
»» Τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων, Φῶς ἐκ
270 Φωτὸς, θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Ded ἀληθινοῦ" γεννηθέντα, καὶ ποιηθέντα᾽ ὁμοέσιον τῷ κα’
95 τρί" δι οὗ τὰ πάντα ἐγένετο. Τὸν δὲ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώκους ,. καὶ διὰ τὴν ἡμετέ--
» βῶν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν. οὐρανῶν, καὶ σαρκωθέντα ἐκ πνεύματος ἁγίξ,
» καὶ Μαρίας τῆς παρθένου, wal ἐνανθρωπήσαντα' ςαυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ
» Ilovría Πιλάτου, καὶ παθόντα͵, καὶ raQévra , καὶ ἀναςάντα τῇ τρίτῃ ἡμιέρᾳ
» Ματὰ τὰς γραφάς. Καὶ ἀνελθόντα £g τοὺς ἐρανοὺς , καὶ καϑεζόμιενον &x δεξιῶν᾽
» τοῦ Πατρὸς , καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης Ἀρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς" οὗ τῆς
» βασιλείας ἐκ ἔςαι τέλος. Καὶ εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ κύριον , τὸ ζωσκοιὸν,
25 τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον ,) τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Tip συμιπροσκυνούμενον καὶ
»» συνδοξαζόμιενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν" εἰς μίαν ἁγίαν καθολικὴν καὶ ἀπο-
95) φολικὴν ἐκκλησίαν. Ὁμολογοῦμεν £v. βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν , προσδοκῶμην
9) ἀνάςασιν vexpzv , καὶ ζωὴν τῇ μέλλοντος αἰῶνος. ᾿Αμήν. — Credimus in unum
» Deum , Patrem omnipotentem ,. fa&torem celi acterre , vifibiliumque o-
» nnium C9 invifibilium. ΕἸ in unum Dominum "Jefum Chriflum , Filium
» Dei unigenitum , ex Patre genitum ante omnia fecula :. lumen ex lumine,
» Deum verum ex Deo vero; genitum, non fatum, ejufdem fubflantie cum
» atre : per quem omnia fatta funt. — Qui propter nos bomines C9 propter
» noftram [alutem defcendit ὁ celis, 69 incarnatus eff ex Spiritu Sancto,
» (95 Maria Firgine , &9 bomo pone Qui pro nobis crucifixus ), fub
» 1 05-
-: EXPOSITIONIS SYMBOLI
, Pontio Pilato , €9 paffus , €9 fepultus eff , €9 refurrexit tertia. die fecun-
, dum Scripturas: 9 afcendit in celos , C9. fedet à dextris Patris, CSrur-
, fum venturus eff cum gloria ad judicandum vivos C9 mortuos :. cujus regna
, non erit finis. ΕἸ in Spiritum Santtum , "Dominum , vivificatorem , ex
» Patre procedentem ,. qui cum Patre €. Filio fimul adoratur € fimul glori-
» ficatur , qui locutus eft per Prophetas. — In unam [anttam Catbolicam C9
» -Apoflolicam Ecclefiam. | Confitemur unum Baptifma , in remiffonem pec-
.» catorum, | Ex[petlamus refurrettionem mortuorum , €. vitam futuri fe-
» culi. — men.
Quodíi jam duo hzc inter fe conferantur Symbola , patebit à Patri-
bus Conftantinopolitanis quaedam eflc omiffa , qua apparcntin Symbolo
Nicano: longé plura autem Symbolo Niczno fuifie addita. Omi/f/a
funt fequentia à Patribus Conítantinopolitanis , id fine incommodo fieri
offe exiftimantibus , quód δυνάμει & virtute in reliquis continerentur.
1. llla , θεὸν ἐκ 6e8 , quia mox fequuntur ifta , θεὸν ἀληθινὸν ἐκ θεᾷ ἀληθινοῦ.
2. llla de creatione, τά τε ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ τὰ ἐν τῇ γῇ, quia ftatim prae-
cedit , δι οὗ τὰ πάντα ἐγένετο. 3. llla generationis Filii explicatio : Tov-
τέςιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ lIeTpóg , quia in duceucía vocabulo illud fufficienter
comprehendi crediderunt. 4. Rejectio errorum ,. & anathema, quo
percutitur Arius : Τοὺς δὲ λέγοντας , ἦν ποτὲ) ὅτε SX ἦν, Kc. u(que ad fi-
nem. -4ddita funt: 1.de Creatione : ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς. 2. dc acter-
na Filii generatione: πρὸ πάντων τῶν αἰώνων. 3. deincarnatione. Symbolum
Nicenum fimpliciter ponit , κατελθόντα' — Conftantinopolitanum addit ,
ἐμ τῶν οὐρανᾶν. [το πὶ 4. poft σαρκωθέντα, additur , ἐκ πνεύματος àyía , καὶ
Μαρίας τῆς παρθένου. $. de Paffione Chrifti: Σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ
Ποντία Πιλάτου. 6. De fepultura ejufdem: Καὶ ταφέντα. 7. llla dc ϑοί-
fione Chrifti ad dextram Patris: Καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τῇ Πατρός. 8. De
reditu ad judicium , poft ἐρχόμενον, additur, μετὰ δόξης, 9. de Chrifti re-
gno : οὗ τῆς βασιλείας 8x ἔςαι τέλος. 10. de Spiritu fancto adduntur fequen-
tia: Τὸ κύριον, τὸ ζωοποιὸν , τὸ £X τοῦ πατρὸς ἐκπορευόμενον. τὸ σὺν πατρὶ καὶ
υἱῷ συμιπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον, rà λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν. 11. de
Ecclefia: Εἰς μίαν ἁγίαν καθολικὴν καὶ ἀποςολικὴν ἐκκλησίαν. 12. de Baptifmo :
Ὁμολογοῦμεν £v βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. 13. de. Refurrectione mortuo-
rum & futuro feculo : προσδοκῶμεν ἀνάςασιν νεκρῶν , wal ζωὴν τοῦ μέλλοντος
αἰῶνος. "ApWv. Hic tamen illud quoque obfervandum , additiones iftas
ad Symbolum Nicxnum , jam ante Concilium Con(tantinopolitanum
fuiffe notas. Patet hoc ex Epiphanii Ancorato , ubifub finem, pag. 518.
omnia
NICIENO-CONSTANTINOPOLITANL Car.lL 19
omnia füperiora apparent additamenta. . Ancoratum veró à fc fcriptum
exprceífsé notat Epiphanius , anno "Diocletiani go. Valentiniani & Va-
lentis 10. Gratiani 6. Gratiano Augufto tertio , & Equitio Coff. Indi-
€ione 2. hoc eft, Chriftiane epocha anno 374. At Concilium Con-
ftantinopolitanum , cecumenicum fecundum , incidit in annum Chrifti
381. ac proinde feptem poft fcriptum Ancoratum annis fuit cclebra-
tum. De his vero omnibus confuli debet doctiffimus Utlerius de Sym-
boli. Atquc hzc de Symbolo Niceno-Conftantinopolitano praefari li-
buit. Ad illius deinceps progreffuri expofitionem, cum Marco Eremita
oramus ; Καταρχέτω πάσης ἡμῶν προθέσεως ὁ κατάρχων παντὸς ἀγαθοῦ , ὅκως κα΄
τὰ θεὸν γένοιτο τὸ προκείμενον. — [ncipiat ille omue animi nofiri propofitum, qui
omnis boni principium eft , ut fecundum Deum fiat , quicquid nobis propoíui-
mus FIAT! FIAT! : , ἱ
C.A P.U lI.IL
1). Fide , quá credimus iu Deum. -
ΠΙιςεύομεν εἰς Θεόν.
Ιςεύομεν 4 inquiunt Patres in hoc Symbolo. Verbum τὰς εύειν
precipue quatuor Gignificationes habet. — .
L. Πιξεύεν fignificat nóffe C2 perfuafum babere: confentire , rem
aliquam veram effe. Clemens Alexandr. (trom. lib. 2. pag. 383. Tlizedo-
μεν τὰ περῳχηκότα γεγονέναι καὶ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι. Credimus fuiffe preterita,
£2 fore, que futura funt. ἴτὰ Cyrillus Alexandr. lib. 11. in foh. ad cap.
16. Yf. 3o. pag. 942. verba , Ἐν τούτῳ πιςεύομεν ,. ὅτι ἀτὸ τῇ θεᾷ ἐξῆλθες
per boc credimus , te à Deo exiviffe , dicit (c illud ,' πιςεύομεν,, accipere
ἐκ εἰς τὴν τοῦ πις εύειν ἀρχὴν. ἀλλ᾽ εἰς τὴν τῇ βεβαιᾶσϑαι παγίως εἰς τὴν ἤδη TETI-
μημένην τῇ συναινέτει διάληψιν... non de principio fidei, fed de Babili in fide, &9
fententia jam [ufcepta perfeverantia. Eodem (enfu.sícis ctiam fumitur pro
notilia C9 affenfu , quo ei, qui loquitur , vel iis, quz aliquis dicit, af-
fentimur. 'Pheodoretus &szsevr. Serm. 1. pag.479. sícw dicit effe
ἑκούσιον τῆς Ψυχῆς συγκατάθεσιν, ἜΝ animi affenfionem. s Damafce-
: 2 nus
50 EXPOSITIONIS SYMBOLI :
nus Orthod. fidei lib.4. cap. 11. pag. 303. "Ec: πίςις ἐξ ἀκοὴςγ ἀκόοντες γὰρ
τῶν θείων γραφῶν πιςεύομεν τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ ἁγία πνεύματος. EE fides exau-
ditu , audientes enim divinas fcripturas ,| credimus doctrine Spiritus fan&li.
In his intelligitur illa ides, qua Dei nititur verbo, de qua ctiam Chry-
foftomus. Homil. 36. in Genelin : ᾿Ἐκεῖνό ἐςὶ πίςις ) ὅταν ἐκείνοις πις εύωμιεν $
τοῖς μὴ βλετομένοις, πρὸς τὴν ἀξιοπιςίαν τοῦ ἐπαγγειλαμένου τὴν διάνοιαν τείνοντες.
“μά fides efl , quando iis credimus , qu.e non videntur , ad autoritatem ejus ,
qui promifit, auimum intendentes. £x Homil. 63. in Gene(in : Τοῦτο aí-
gig, ὅταν μὴ τοῖς σωματικοῖς ὀφθαλμοῖς ἀρκώμιεθα μόνον. ἀλλὰ τοῖς τῆς διανοίας qu
μασι Φανταζώμεθα τὰ μὴ ὁρώμενα. Πἰμά fidcs efl 5. fi nom tantum corporeis o-
culis contenri fumus, fed oculis mentis ea , que non videntur , nobis reprefen-
tamus. Xlacfidesà veteribus vocatur πίςις τῶν δογμάτων, fides dogmatum,
id eft, eafides, quà credimus , doctrinam verbo Dei patefactam efle
veram: vel, quácacredimus , qua nobis, tanquam dogmata creditu
neceffaria proponuntur in facris literis. Chryfoftomus , Homil. 29. in
1. ad Corinth. pag. 433. ad cap. 12. yf. 9. dicit per τίςιν intelligi ,— 8g?
τὴν τῶν δογμάτων, ἀλλὰ τὴν τῶν σημείων, non fidem dogmatum , fed miracu-
lorum. Eadem, pro more, ad hunc locum habet Theophyla&us.
Hanc fidem Cyrillus Alexandr. ad Joh. 11:40. pag. 687. vocat δογματι-
κὸν εἶδος τῆς Tígew; , quod dicit habere evywazáfecm τῆς Ψυχῆς ἔχον περὶ τοῦ δέ
τινος, α 6007} animi de re aliqua. Scd de cognitione (9 affenfu , tanquam
fidei partibus, pauló ἀπείη τὰς infrà.
Il. Πιςεύειν dnificat committere , fcu commendare rem quampiam fidei
alicujus. Sic Rom.3:2. de Judaris : "Exigeióurav τὰ λόγια τοῦ θεᾷ. Illis cre-
dita funt eloquia Dei. Ideft, interprete T heodoreto , ἔλαβον. τοῦ νόμον
σὴν θέσιν, legem accéperunt. — Clarius Chryfoftomus ,' Homil. 6. in hanc
Epiftolam, pag.40. Tíégiw, ἐπιςεύθησαν 5. ὅτι ἀυτοὶ ἐνεχειρίσθησαν τὸν νόμον,
ὅτι τοσούτου ἀξίους ἐνόμιζεν, ὡς πιτεῦσαι χρησμοὺς ἀντοῖς ἄνωθεν κατενεχθέντας,
Quid eff , ἐτιςεύθησαν ?. Nempe. quid ipfis concredita eff lex ,' quód tanti eos
fecerit. Deus, wt. illis oracula à fupernis delata crediderit. E,odem modo
'Thcophylaétus , pag. 32. Addit Chry(oftomus , quoldam verbum ἔπι-
ξεύθησαν non referre ad Judeos, fcd ad τὰ λόγια τῇ θεᾶδ. Verba ejus funt :
Ka) οἶδα μὲν ὅτι τινὲς τὸ ἐπὶςεύθησαν͵, οὐκ ἐπὶ τῶν ᾿Ιουδαίων λέγουσιν, ἀλλ᾽ ἐπὶ
τῶν λογίων , τουτέςιν, ὅτι ἐπις εὐθη ὁ νόμος. Nec me preeterit , quofdam effe ,
ui verbum ἐτιςεύθησαν non de "Judeis, fed de eloquiis interpretentur , id eff ,
Legi fides eff. babita. Germanus Brixius Chryfoftomi mentem nequa- —-
quam ct affecutus , quando hzc ita reddidit : Nec me cert? preterit , —
non
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car.IL ar
non de Judeis , fed de [antlis ; boc efl , quód commiffa lex efl. Nam , ἐπι-
ςεύθη ὁ νόμος, 1d fignificat , quod diximus. De co nemo dubitare potcft:
alioqui, ἐπις εὐθνσαν τὰ λόγια, GC ἐπιςεύθη d νόμος», effent prorfus ἰσοδυναμῖν.
74, quod fallum. Patet hoc ex iis, quibus hanc quorundam παρερμηνείαν
refutat fan&us Pater, fubjiciendo : ᾿Αλλὰ τὸ ἑξῆς ἐκ ἀφίησι τοῦτο νομίξεσθαι.
Πρῶτον μὲν γὰρ. κατηγορῶν ἀυτῶν ταῦτα λέγει. καὶ δεικνὺς πολλῆς μὲν ἄνωθεν
ἀπολαύσαντας εὐεργεσίας , πολλὴν δὲ ἐπιδειξαμιένους ἀγνωμοσύνην. “Ἔπειτα δὲ καὶ
τὰ ἑξῆς τοῦτο δηλοῖ, ἐπήγαγε yày τί γὰρ εἰ ἡτίςυσάν τινες, εἰ δὲ ἠτίξησαν͵, πῶς
τινές Qaew , ὅτι ἐπιςεύθυσαν τὰ λόγια» τί οὖν (wei 5. ὅτι ὁ θεὸς αὐτοῖς ταῦτα ἐπί-
ςευσεν) Hx, ὅτι ἀυτοὶ τοῖς λογίοις ἐτίςευσαν. ἐπεὶ πῶς ἔχει λόγον τὸ ἑξῆς ; Καὶ γὰρ
ἐπήγαγε, τί γὰρ εἰ ἠπίςησάν τινες 5. P erum quod fequitur γ mon patitur ut ita
fentias. — Primim enim bec dicit , eos accufans ,. offenden[que eos magna à
2Deo beneficia accepiffe , [ed magnam tamen ingratitudinem pre fe tuliffe : dein-
de que fequuntur ἡ boc ipfum declarant : adjecit enim , Quid enim , fi qui-
dam fuerint increduli? /i autem incredu/i fuerint , quo patto nonnulli dicunt,
quid eloquiis fit fides babita ? (Hicrurfus male Brixius ,.| quód illis credita
funt. oracula. ) en igitur ait ?. Quid Deus ipfis illa crediderit ,| mon quód
ipfi eloquiis crediderint. — Alioqui qua ratione fequentia adderentur ?. Etenim
addidit ,| Quid enim fi quidam fuerunt intreduli ? Sed hzc hujus verbi fi-
gnificatio non e(t bujusloci, propterea cam vel indicafle fuffhciet.
111. Πιςεύειν fignificat credere ,. feu fidem adbibere alicui. [τὰ credimus
Deo , Propbeti; , &c. Bafilius M. cap. ει. de Spiritu fan&to : Οὐ τις εύει
εἰς ὑιὸν,, ὁ μὴ πιξεύων τῷ πνεύματι" οὗ τις εύει εἰς πατέρα , ὁ μὴ τιςεύσας τῷ Dig.
ANon credit in Filium , qui non credit Spiritui ΣΟ mon credit in Patrem, qui
on crediderit Filio. Quomodo Dco , quomodo Mofi credamus , docet
idem Bafilius, lib. *. contra Eunomium, explicans locum Exodi 14:3r.
t.2. pag.125. θεὸς μὲν καὶ ὡς δεσπότης καὶ ὡς ἀποςείλας Νίωσέα. πιςεύεται. Μω-
σῆς δὲ, ὡς θεράπων ἀποςαλείς. Dco quidem ut Domino , €9 ut ei qui Mofen
mifit , crediderunt: Mofi verb, ficut fervo miffo. Aliquando, πιςεύειν θεῷ,
formula eft , rem certam fibi pollicentis. Secundus, Ptolemaidis Epi-
fcopus, qui Synodo Nicana fübícribere recufavit , in exilium miflus,
Eufebio dixit apud Philoftorgium hift. Ecclef. lib. 1. cap. 10. pag.8. m
ςεύω τῷ θεῷ δι ἐνιαυτοῦ σε δεῖν ἀχβήσεσθαι ἀπαγόμενον. — Ego confido Deo , te
intra annum in exfilium miffum iri.
. IV. Πιςεύειν, πίςις & πιςὸς credere ,. fides ,. fidelis, funt conjugata fe
invicem explicantia. Primum ἐνέργειαν, five πρᾶξιν, imo ἔργον, opus,
(fic enim Chriftus appellat Joh. 6: 29.) Alterum τὴν £&v , tertium τὸν
C 3 ἔχοντα
22 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ἔχοντα αὐτὴν fignificat: πιςὸς nempe non tantüm ρα), ὸ fumitur, pro eo,
qui fidelis eff , hoc eft dignus , cui credatur , aut fides adhibeatur : fed
etiam 4&/v? , pro eo, qui credulus , feu credens eff , qui fidem adbibet.
Quod cum doctiffimo Fullero obfervandum eft adverfus Henricum Ste-
phanum , Virum linguz Grzcz fine controver(ia peritiffimum , cujus
verba in voce πιςὸς funt : "Auge; iater alia fignificat eum , qui fidem non
adhibet, arque adeü eum , quem Latini ses ria vocant: at πιξὸς non iti-
dem de eo dicitur (quod fiiam ,) qui fidem adhibet, aut etiam, quicredu-
luseff. klactenus Stephanus. At πιςὸν etiam eum dici, qui credulus eff ,
feu fidem. adbibet , nullo probamus negotio. Hefychio πιςὸς eft εὐπειθὴς.
εὐπειθυὶς autem cít credulus. — Veteres Gloffae : Credulus, εὔτιςος, εὑπειθής.
Onomafticon Latino-Gracum : Credulus ,| εὐπειθής. — Chryfoftomus 9
Homil. 21. ad populum Antiochenum : πιςὸς διὰ τοῦτο καλῇ, ὅτι πιςεύεις
τῷ θεῷ. Propterea migóg , fidelis, vocaris, quia Deo credis. 'T'heodoretus:
in Píal. 1. pag. 399. Τῶν ἀνθρώπων vico? οἱ ἀναμφιβόλως δεχόμενοι τοὺς τοῦ Dei
λόγους. nter bomines vocantur fideles , qui fermones Dei fiue ulla dubitatio-
ne recipiunt. — Athanafius Orat.3. contra Arianos, t. 1. pag. 3/7. Πιςὸς ὃ
"ABpaàp. , ὅτι τῷ λαλοῦντι πεπίςευχε θεῷ, Fidelis eff 4brabam , quia loquenti
Deo credidit. Et, quid clarius iftis Domini ad Thomam , Joh.20: 27.
Μὴ γίνου ἄτιςος, ἀλλὰ πιςὸς. — [Ne fis incredulus , fed credens? Quisenim hic
non videat , ex ipfa oppofitione manifcíto conftare, ficut ἄπιςος notet
cum ,. 44i fidem non adbibet , ita ex adverfo πιςὸν eum fignificare, qui fi-
dem adbibet ? Sed propiüs ad rem. — Dicit Symbolum : Πιςεύομεν eic θεόν,
Credimus in Deum. — Credere autem ipn Deum , in Chriflum ,. in Spiritum
fantium., eft certam ὃς indubitatam fidem omnibus Dei verbis adhibere,
omnem. in co fiduciam collocare. Clemens Alexandrinus, ftromat.
lib.2. pag. 371. Πιστεύομεν, ᾧ dv πεποιθότες ὦμεν εἰς δόξαν θείαν καὶ σωτυρίαν,
ΤΙεποίθωμεν δὲ τῷ μόνῳ θεῷ, ὃν γινώσκομεν ὅτι οὐ παραβήσεται τὰ καλῶς ἡμῖν ἐτηγ-
γελμένα,, καὶ διὰ ταῦτα δεδημιουργνμέναᾳ καὶ δεδωρημένα ὑπ᾽ αὑτοῦ ἡμῖν εὐνοϊκῶς.
Ei credimus , in quo fiduciam babemus in gloriam divinam C9. falutem. — In
folo autem Deo fiducias babemus , quem y cde non tran(zre[furum ea , quee
funt pulcbrà nobis promiffa , €9 ideb creata , atque ab ipfo benevolà nobis da-
fa. Etfltromat.lib.4. pag. 537. Τὸ εἰς αὐτὲν καὶ δ᾽ αὐτοῦ πιστεῦσαι, “μονα-
δικόν ἐστι γενέσθαι) ἀπερισπάστως ἑνούμενον ἐν αὑτῷ" τὸ δὲ ἀπιστῆσαι, διστάσκι
ἐστὶ καὶ διαστῆναι , καὶ μερισϑῆναι. — In ipfum (c. Chriftum , C2 per ipfumcre-
dere, eff unicum fieri , fcilicet in ipfo sndivuls? unitum Σ mon credere autem ,
eft dubitare, disjungi, C9 dividi. Nempe ipfe in nobis , (9 nos in ipfo per
fidem
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. II. 23
fidem manemus, Joh.6: $6. Eodem fení(u dicitur πιστεύειν ἐπὶ θεὸν, & ἐπὶ
Ἰησοῦν. Juftinus Martyr in Dialogo cum Tryphone, pag. 310. de verbo
Chrifli : Ka) ἰσχυρὸς ὁ λόγος αὐτοῦ πέπεικε πολλοὺς καταλιπεῖν δαιμόνια οἷς ἐδού.
λευον , καὶ ἐπὶ τὸν παντοκράτορα θεὸν δ ἀντοῦ πιστεύειν, ὅτι δαιμόνιά ἐστσιν οἱ
θεοὶ τῶν ἐθνῶν. ΕἸ Verbum ejus validum saultis per[uafit , ut demonia, qui-
bus infervierant , defererent , € in omnipotentem Deum per ipfum crederent:
quoniam demonia [unt dii gentium. Conter ACtor.9:42. & cap. 22: 19.
Ut veró do&rinam Ze Fide pauló diftinctiüs explicemus ,' confiderabi-
mus ejus,
1. Objettum , quod eft Deus , in quem folum credendum. — Suidas:
Πίστιν μόνην ὁρίζομεν εἶναι ἀληθῇ καὶ καθαρὰν ταύτην, τὴν εἰς Πατέρα , καὶ Div,
καὶ d'yitv πνεῦμα τὴν μίαν θβεότωτά τε, καὶ κυριότητα γ πάντων ὁρωτῶν τε καὶ ἀο-
μάτων δημιουργὸν, &c. Fidem folam definimus effe veram (9 puram banc , in
Patrem , £9 Filium , £9 Spiritum fan&tum , unam deitatem C9. dominatio-
xem, omuium vifibilium €9 imvifibilium opificem , &c. Chryfoftomus ,
Orat. 17. t. 7. pag. 289. πίστις ἀπὸ πατρὸς μὲν ἄρχεται, ἐπὶ υἱὸν δὲ ἔρχεται,
εἰς δὲ τὸ πνεῦμα πληροῦται. Πίστεως ῥίζα ζῶσα, ὁ Πατήρ κλάδος ἀμάραντος , ὃ
"rie καρπὸς ἀθάνατος, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Fides à Patre quidem incipit , ad
Filium verb tranfit, C9 in Spiritu f[antlo completur. Fidei radix viva , Pa-
fer: ramus nunquam dide τιθῇ Filius: fru&tus perpetuus , Spiritus [anttus.
Clemens Alex. ftromat. lib.7. pag.723!. Πίστις ἐνδιάθετόν τί ἐστιν ἀγαθὸν,
xal ἄνευ τοῦ ζητεῖν τὸν θεὸν ὁμολογᾶσα εἶναι τοῦτον. καὶ δοξάζεσα ὡς ὄντα. — Fides
eff bonum aliquod internum , €8 que abfque eo , quód Deum querat , Deum
effe confitetur £9. tanquam qui fit glorificat. Hanc ob cauflam Bafilius M.
lib.3. contra Eunomium , πίστιν θεότητος συγκατάθεσιν, fidem Deitatis con-
fe[fionem efe dicit.
2. Cauffam efficientem , qux eft
a. vel principalis , Deus... Hinc Clemens Alexandr. Pzcdog. lib. r.
cap.7. pag.111. Πρὸ καταβολῆς κόσμου εἰς πίστιν ἐγνωσμένοι βεῷς. Inte mundi
conflitutionem Deo ad fidem cogniti. « Chryfoftomus , Homil.12. in 1. δά
Corinth. ad cap. 4. yf. 7. poftquam probaffet, omnia gratiz divinz ad-
fcribenda effe, fubjicit : οὐ yàp σὰ κατορθώματα ταῦτα, ἀλλὰ τῆς τοῦ θεβ χά-
prroc xdv τὴν πίστιν εἴπῃς , ἀπὸ τῆς κλήσεως γέγονε. Nec enim bec bona opera
tua funt opera ,. fed gratie divine : etiamfi fidem dixeris ,| à vocatione pen-
det, &c. ldem ad vf. 8. cap. 2. ad Ephefios, pag. 782. οὐδὲ ἡ πίστις ν
ἐξ ὑμῶν" εἰ γὰρ οὐκ ἦλθεν, εἰ γὰρ μὴ ἐκάλεσε, πῶς ἠδυνάμεθα πιστεῦσαι , "Neque
fides ex nobis: fi enim mon veniffet , fi non vocaffet , quomodo credere potaifi-
mus:
24 EXPOSITIONIS SYMBOLI
mus ? lbider fides vocatur θεᾷ δῶρον , dosum Dei. Ncc fidem Deus lar-
gitur ob praviía opera , vel dignitatem noftram. Hoc iterum difert
Chryfoftomus lib; de Virginitate,cap. 42. t.6. pag.270. ad i. Corinth. 7.
Y. 25. οὐκ εἶπεν, ὡς γενόμενος πιστὸς, ἀλλ᾽ ὡς ἠλεημένος εἶναι πιστός. μὴ γὰρ
τὴν ἀτοστολὴν , καὶ τὸ κήρυγμα , καὶ τὴν διδασκαλίαν μόνον νομίσητε τῆς δωρεᾶς
εἶναι τοῦ θεᾷ, καὶ γὰρ ἀνυτὸ τὸ πιστεῦσαι ἀπὸ τῇ ἐλέους μοι γέγονεν ἐκείνου. Ov γὰρ
ἐπειδὰν ἄξιος ἤμην, Φησὶν. κατυξιώθην τῆς πίστεως, ἀλλ᾽ ἐκειδὰν ἠλεήθην μόνον" ὃ
δὲ ἔλεος χόριτός ἐστιν , οὐ τοῦ κατ᾽ ἀξίαν. — [Nonait, ut fidelis cffe&us ,. fed y
ut cui Domini clementiá fideli effe datum fit. —. Ne enim Apoflolatum , £9 pre-
conium , C9 dottrinam tantum gratie divine effc exiflimate : nam ipía ctiam
fides ab ejus miféricordia mibi obtigit. [Non enim , quoniam dignus eram ,
inquit , fidem accepi , fed tantum, quia mifericordiam confecutus fum. |. Mi-
fericordia autem eff ex gratia , non ex merito. "Theophylactus ad 1.Co-
rinth. 1:2. pag.164.. Κλητοῖς ἁγίοις, Καὶ αὐτὸ τὸ πιστεῦσαι du, ἡμέτερον, ἀλλ᾽
ὑπὸ θεᾷ κληθέντες, οὕτως ὑπηκούσατε καὶ ἐπιστεύσατε ὦστε καὶ ἡ πίστις τὴν ἀρχὴν
ἀπὸ τοῦ θεᾷ ἔχει. εἰ μὴ γὰρ ἐκεῖνος ἐκάλεσεν, ἐκ ὧν ὑμεῖς ἐπιστεύσατε. — Vocatis
fan&is. —Zpfum etiam credere non ef vefirum, fed à Deo vocati obedüflis δ
credidiflis. — Proinde (9 fides principium à Deo babet : nifi enim ille vocaffet,.
vos cert? noncredidiffetis, ldem in cap.2. ad Ephefios , pag. $14. ὀυδὲ ἡ
πίστις ἐξ ἡμῶν. εἰ μη γὰρ ἦλθεν, εἰ μιὴ ἐκώλεσεν , du dy ὑπηκούταμεν. πῶς γὰρ Ti-
στεύτουσιν , ἐὰν μὴ ἀκούσωσιν 2 ὦστε καὶ αὕτη δῶρον θεᾶ. Neque fides ex nobis
eff : nifi enim veniffet , nifi vocaffet , non obediiffemus. Quomodo enim cre-
dent , nifi audiant ? Proinde ipfa etiam fides donum Dei eft. Auguftinus
Confeff. lib. 1. cap. 1. /mvocat te Deus fides mea, quam dedifli mibi , quam
infpirafli mibi per bumanitatem Filii tui , per miniflerium predicatoris tui.
b. vcl inffrumentalis ,, nempe predicatio Verbi divini , ἔξ ejus audi-
ius. Joh.20: 31. exprefs&, que fcripta funt , dicuntur fcripta » ἵνα τιστεύ.
οντες ζωὴν ἔχωσιν ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ ,. ut credentes vitam babeant in nomine
fe/*. Chryfoftomus ad hunc locum in Catena in Johannem , pag. 464.
di&a & facta Chrifli fcripto tradita effe dicit πρὸς ὠφέλειαν μεγίστην, τὴν
τῶν ἀκβόντων. οὔτε γὰρ πρὸς ἔκπληξιν τῶν ϑαυμώτων » οὔτε πρὸς τέρψιν τῆς διηγή-
σεως, ἀλλ᾽ ἵνα πιστεύωμεν τῇ δυνάμει διὰ τῶν ἔργων αὐτῆς, καὶ πιστεύοντες τὴν
μένην ἀληθινὴν ὠφέλειαν, κομιζώμεθα τὴν εἰς αἰῶνα ζωὴν, propter maxima audi-
torum utilitatem. — Non enim propter [luporem miraculorum , vel narrationis
obleikamentum y. fed ut virtuti ejus fidem babeamus , €9 credentes , folum ac
verum emolumentum referamus , vitam eternam. | llluftris imprimis locus
eft ad Romanos cap. 10: 14, 15. ad quem Theodoretus, pag. 84. Προσή-
ΧΕΙ.
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. 11. 25
κει» ual, πρότερον πιςεῦσαι, εἶτα ἐπικαλέσασθαι. ἀδύνωτον δὲ πις εὕσαι τὸν διδασ-
καλίας οὐκ ἀπολαύσαντα᾽ ταύτης δὲ τυχεῖν οὐχ οἷόν τε τῶν κηρυττόντων οὐκ ὄντων.
. Oportet , inquit, prias credere , deinde invocare. — Fieri autem non poteft ut
eredat , qui dotirinam non perceperit : bec autem baberi non potefl , fi defint,
qui predicent. Hxc fides à Damaíceno, lib. 4. Orthod. fidei , cap. 11.
pag.303. vocatur m/c« ἐξ ἀκοῆς, fidesex auditu. Ratio: ᾿Ακθοντες γὰρ Τῶν
θείων γραφῶν, πιξεύομεν τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ ἁγία πνεύματος. — /dudientes enim di-
vinas Scripturas, credimus dotirine Spiritus fancti. :
3. Partes fidei, quac tres funt:
“ΤΟ «. Cognitio. Quod fides fit cognitio , & ad intelleCtum pertineat,
folus is ncgabit, quifolem meridie lucere inficiari audet. Probatur hoc
ex iis ícripturz locis, in quibus γινώσκειν & πιςεύειν conjunguntur , ut fic
Joh.1o:38. & τ. Joh.4:16. Idem evincitur ex illis locis , in quibus co-
gnitio fumitur pro fide , ut Jc $3: 11. Jobisg:25. 1.Joh.3: 12. Cognitio-
nem cum fide conjunctam efle 5. agnofcunt ctiam Veteres. Clemens
Alexandr. ftromat. lib. 5. pag. $44. Οὔτε ἡ γνῶσις ἄνευ gígeue , οὔθ᾽ ἡ πίς!ις
ἄνευ γνώσεως. —ANeque cognitio fine fide, neque fides fine cognitione. Ἐπ ftro-
mat. lib.7. pag.732. Πίςις σύντομός ἐς! τῶν κατεκειγόντων γνῶσις ἡ γνῶσις δὲν
ἀπόδειξις τῶν διὰ πίςεως παρειλημμένων ἰσχυρὰ καὶ βέβαιος ,— διὰ τῆς κυριακῆς διδασοε͵
καλίας ἐποικοδομϑμένη τῇ πίςει, εἰς τὸ ἀμετάττωτον καὶ μετ᾽ ἐπιςήμης καταληπτὸν.
παραπέμπουσα. — Fides efl brevis C9. compendiofa eorum . que neceffaria funt 9
cognitio. — Cognitio autem efl firma ac flabilis demonflratioeorum, queaffum-
ta funt per fidem , que per doctrinam Domini fuper fidem edificatur , que
tranfinittit ad id , quod non poteft excidere C9 mutari, C9 poteft comprebendi
Jéientiá. Chryfottomus Homil. 11. in epift. ad Philipp. pag. ὅς. Διὰ πὸ
ξεως ἡ γνῶσις , καὶ πίςεως ἄνευ οὐκ ἔςι γνῶναι Ὑιόν. Per fidem cognitio , £2 fine
fide Filius cognofci nequit. 'T heodoretus θερατευτ. Serm. 1. ΤΙροσγενομένη τῇ
τίςει ἡ γνῶσις , τελεσιουργεῖ τῆς ἀληθείως τὴν ἐπιςήμην. Fidei adjuntia cognitio ,
perficit. fcientiam veritatis, lbidem , pag. 479. Δεῖται ἡ πίςις τῆς γνώσεως,
καθάπερ αὖ ἡ γνῶσις τῆς τίςεως. οὔτε γὰρ πίςις ἄνευ γνώσεως ,. BTE γνῶσις δίχα πί-
ξεως γένοιτ᾽ ἄν. Ἡγεῖται μέντοι τῆς γνώσεως ἡ πίςις, ἕκεται δὲ τῇ πίξζει ἡ γνῶσις.
ἔχεται δὲ τῆς γνώσεως ἡ ὁρμὴ , ἀκολουθεῖ δὲ ταύτῃ ἡ πρᾶξις. δεῖται γὰρ πιςεῦσαι
πρῶτον , εἶτα μαθεῖν" γνόντα δὲ , ὁρμῆσαι" ὁρμήσαντα δὲ, πρᾶξαι. [ndiget fides
cognitione , ficut etiam cognitio fide, — [Neque enim fides fine cognitione , neque
cognitio fine fide effe potefl. — Cognitionem quidem fides precedit , fidem autem
fequitur cognitio : cognitionem (ubit appetitus , bunc fequitur atiio. — Prius
enim credere oportet , tum addifcere : ps verà qui cognorit , appetitu aliquo
£üfli-
26 EXPOSITIONIS SYMBOLI
commoveri , motum denique C2 impulfum , agere. Vide ibidem plura, Cy-
rillus Alexandr. in Catena in cap. 6. Joh. pag. 201. Μετὰ τὴν πίςιν ἡ yvà-
σις , xul οὐ πρὸ τῆς πίςεως. — "ofi fidem cognitio , C2 uon aute fidem. "T hco-
phylactus ad vf. 1. cap. 1. cpiítolae ad Titum , pag. 190. Πρῶτον ἡ vícu ,
εἶτα àsó ταύτης ἡ ἐπίγνωσις, Primo loco efl fides, dcinde ex fide cognitio, 1mó
veró, vera fides fine pravia cognitione efle nequit, quia rci jgnotz nul-
la fides haberi poteft , aut in re ignota nulla collocari potett fiducia.
Hinc alii ex veteribus merito cognitionem fidci preponunt. Marcus E-
remita de lege fpirituali : Ὁ μὴ γινώσκων τὴν ἀλήθειαν, οὔτε ἀληθῶς πιτεύειν
δύναται" ἡ γὰρ γνῶσις κατὰ Φύσιν προηγεῖται τῆς πίςξεως, — Qui veritatem uon no-
vit, nec etiam ver? credere poteft :. cognitio cnim fidem naturá precedit. Con-
ftitut. Apoftol. lib.7. cap. 34. pag. 984. de Abrahamo. τῆς μὲν πίξεως ab-
τοῦ προύδευσεν ἡ γνῶσις, τῆς δὲ γνώσεως ἀκόλουθος γέγονεν ἡ πίςις. — Fidem ejus
grecedebat. quidem cognitio ,— cognitionem cer fequebatur fides. Origenes
lib.6. contra Cclíum , pag. 284. 'H θεία σοφίᾳ . ἑτέρᾳ οὖσα τὴς πίςεως, πρῶ-
σόν ἐςι τῶν καλουμένων χαρισμάτων τοῦ θεβ' καὶ μετ᾽ ἐκείνην δεύτερον, ἡ καλουμένη,
γνῶσιρ' καὶ τρίτον, ἡ πίςις. Divina fapientia , cium fit à fide diverfa, primum
locum inter. Dei cbarifmata , que vocant , obtinet : [ecundum veró , que vo-
catur cognitio : C9 tertium , fides. Fidem efie cognitionem , etam inde
patet, quia πληροφορίᾳ eft cognitionis. Nam ad Coloff. 2: 2. nominatur
πληροφορίᾳ τῆς συνέσεως, id cít , plena intclligentie perfaafto. Ἐκ ad Rom.
14: $. TMpoQopía. cffc dicitur mentis , fcu intelle£tus , ad quem pertinet
cognitio : ἕκαςος ἐν τῷ ἰδίῳ yor πληροφρείσθω. Unusqui/que in mente fua fit
pleno perfuafüs : at πληροφορίᾳ cit fidei , ut ad Hebr. 10:22: Rom. 4: 21.
Abraham dicitur fide fuifle roboratus, ὅτι yAwpoQopwfeis , quia fuit pleniffi-
"πὸ per/uafus ; unde fequitur, fidem eflecognitionem , non ignorantiam.
ldem agnofcit Ignatius in epift. ad Magncf. ubi , poftquam credendo-
rum fummam propofuiffet, tubne&tit : Ταῦτα d γνοὺς ἐν aAvpeQopíz , καὶ πι-
ςεύσας , μακάριος. Qui bec cum plena per[uafione noverit , €g crediderit ,
ille beatus. Ridiculi ergo funt, qui omnia ἁπλῶς, ἀλόγως, xal ἀνεξετάςως
volunt effe recipienda. —Athanaftus t. 2. pag. 325. diligenter monct ,
non effe ἀλόγως credendum. — Poftquam enim deploraffet , povam Deren
exortam effe , que doceat ,. ἁπλῶς & ἀλόγως effe credendum , fubjicit , cam
hzrefin przcipere , δέχεσθε ἁπλῶς τὰ λεγόμενα, καὶ μνδεὶς ἐξεταζέτω Tí πρέπον
ἐν αὐτοῖς, ἢ τί ἀπρεπές. —Recipite fimpliciter ea que dizuntur ,. ncc qui/quam
inquirat , quid in illis vel decorum fit , «vel indecorum. — Quaerit ergo Athz-
maius : ᾿Αλόγως πιςεύσω; καὶ μὴ ἐξετάσω τί δυνατὸν, ἡ συμφέρον, ἡ πρέπον, v
θεᾷ
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. 11. 27
θεᾷ φίλον, ἡ τῇ Φύτει κατάλληλον, ἡ τῇ ἀληθείᾳ σύμφωνον, ἢ τῷ σκοτῷ ἀκόλου.
θον, ἥ τῷ μυςυρίῳ ἁρμόδιον, 9 τῆς εὐσεβείας ἀξιον; In ergo fine ratione crcdam?
num non examinabo, quid fieri poffit , quid conducat, quid deceat , quid Deo
gratum , quid nature confentaneum , quid veritati confouum, quid [copo con-
gruum , quid myflerio aptum , vel quid pietate dignum? Vide ibidem plura.
B. Afenfus. Graecis συγκατάθεσις) HlefychiosvuQávwnig. Proprie ufur-
patur de i5 ,. quifunt épédyuQor ,' quafi calculum unà ponentes in urnam.
Clemens Alexandr. ftromat. lib. 2. pag. 362. fidez: vocat θεοσεβείας evyxa-
πάθεσιν, ἐλπιζομένων ὑπόςασιν, πραγμάτων ἔλεγχον οὐ βλεπομένων, pietatisa/fen-
fionem , rerum que [perantur [ubflantiam 5 argumentum eorum que non vi-
dentur. Alii, ut idem eodem in libro , ἀφανοῦς πράγματος ἑνωτικὴν συγκα-
τάθεσιν ἀπέδωκαν εἶναι τὴν vicis , γεὶ non apparentis unientem affenfionem tradi-
derunt effe fidem. Bafilius Cafar. in Pial. 116, ad v£ 1. pag. 313. πίστις
ἡγείσθω τῶν περὶ θεᾷ λόγων" πίστις, καὶ μὴ ἀπόδειξις, καὶ ὑπὲρ τὰς λοχικὰς μεθό-.
δους τὴν ψυχὸν εἰς συγκατάθεσιν £Mtovca.J/erborum de Dco dux fit fidesyfidesnon
demonfiratio : fides , animam invitans C2. pertrabens ad affenfum pre ratia-
nalibus smetbodis. Damaícenus Orthod. fidei lib. 4. cap. 12. pag.305.
πίστις ἐστὶν ἀπολυπρεγμόνητος συγκατάθεσις, — Interpres: Fides eff infcrutabilis
confenfus. Sine ullo fenfu & rationc. Tu reddes: Fides eff affenfus citra
curiofam. rerum credendarum invefligationem. " Ἀπολυπραγμιόνητον enim cft,
mon curiofum , ia quod curios? mon inquiritur. Cyrillus Alex. in cap.45.
Je(aia. pag. 609. "Eme ἀναγκαῖον οἷς ἂν λέγοι Bede" αὐτὸς οἶδε τῶν ἰδίων ἔργων
τὴν ὁδὸν, ἀπολυπραγμόνητα δὲ τὰ παρ᾿ αὐτοῦ τεχνουργούμενα , καὶ ἀνενδοιάστῳ πί-
στει τὰ ὑπὲρ νοῦν ὄντα, τὸν καθ᾿ ἡμᾶς τιμᾶσθαι προσήκει. Jis obtemperandum ,
que Deus dicit: ipfe fuorum operum viam novit , res etiam ab eo create ἃ ne-
suine, ne curiofo quidem , carpi po[Junt C9 que mentem fuperant , ab bomi
nibus noftri fimilibus indubitata fide bonorari Cg fufcipi debent. dem, lib.
10. adv. Julianum , pag. 360. Τὸ πίστει παράδεκτον ἀπολυπραγμόνητον εἶναι
χρή" τὸ γάρ oi βασανιζόμενον, πῶς ἔτι πεπίστευται; Quod fide percipitur , non
curiose inquirendum :. nam quod adbuc imvefligatur , quonam pacto creditur?
Ex his jam facilé intelligitur , quid ἀπολυπραγμόνητος fit. — Fides ergo cít
ἀπολυπραγμόνητος συγκατάθεσις co reípe&tu ,, quando myfteria credimus ,
etiamfi eorum rationes atlequi non valeamus ; de quo infrà fub Proprie-
atibus. Eodcm fenfu dicit Clemens Alexandr. ftromat. lib. 1. PE: 6.
πειϑὼ, ἡ βεβαίωσις τῆς πίστεως. — Perfuafio ,. eff fidei confirmatio. | Ex Baülius
Caar. Orat. de Fide, t. 2, pag.250. πίστις ἐστὶ συγκατάθεσις ἀδιάκριτος τῶν
ἀκουσθέντων ἐν πληροφορίᾳ τῆς ἀληθείας , τῶν κυηρυχβέντων θεῦ χάρντι. Fides eft
. D 2 eo-
28 EXPOSITIONIS SYMBOLI
eorum, que audita funt, affentiens approbatio fine ulla befitatione, cumple-
na animi per[uafione de eorum veritate, que Dei muuere funt predicata. S.
Auguftinus: Credere, cff cum affenfu cogitare. 1tem : Quid efl credere ,
nifi con[entire verum ejfe quod dicitur ?
y. Fiducia. Si quaeratur ,. n fides fit fiducia ? reípondetur. Fida-
ciam quidem indiffolubili nexu cum vera fidc cohzrere , non tamen , fi
roprié loquamur, effe fidem , fed effe&um necefílario quodam partu
pullulantem à fide. Rationesfuntin promtu. 1. Ipfa vocabula fides C2
fiducia diverfa funt in Verbo Dci: fides Hebrais dicitur πον, Grecis
αἰστις. Fiducia vero 03, Graecis πεποίθησις, 2. Scriptura Sacra fiduciam a
fide diftinguit ut effectum a cauflaad Ephef. 3: 1 2. ᾿Εν ᾧ ἔχομεν τὴν προσαγωγὴν
ἐν τεποιβήσειδιὰ τῆς πίστεως αὐτοῦ. Inquo (Chrifto) babemusaditumcum fiducia ,
ger fidem tpfius. Ad quem locum Beza: Ex boc loco apparet manife[là,mexolbwriw,
id eff , fiduciam ,à fide,mempe ut effectum à cauffa differre , ac proinde à nonnullis
gerperam pro fide fub[litui fiducie nomen , quaurvis ifla duo [emper cobereant. EÀ
σύμψηφος eft Zanchiusad eundemlocum: ZZábemus bic manifzflum difcrimen
inter fidem €$ fiduciam , cuz fiducia fit effe&tum fidei. 3. Ratio quoqueidem
evincit : ideó enim Dco fidimus , quia certó perfuati fumus de cjus tum
otentia, tum bonitate. Fiducia ergo perfuationem fequitur de potentia
Kk bonitate Dei; hac autem períuatio fides eft, unde fit ut fiducia fc.
quatur fidem. Deinde fiducia eff /pes quedam. | Patet ex Hefychio, a-
pud quem fequentia: Πέποιθας, θαῤῥεῖς. —Confidis, /peras. ἹΠεκοίθασιν, sA-
πίκασι. — Confifi funt, fberarunt. ἹΠεκοιθίαν, ἐλπίδα , προσδοκίαν. ^ Fiduciam ,
fpem , ex[petlationem. — Ylexoibag ,. ἐλπίσας, πιςεύσας, — Confidens , perans,
eredens. Vetus Homeri. Interpres ad 1l. δ΄. vf. 303. Πετοιθὼς, πετιςευκὼς,
τεθαῤῥνκώς. — Fretus, confifus. Phavorinus: Πέποιθεν, ἐλπίζει, θαῤῥεῖ. Con-
fidit [perat. | Spes autem diftinguitur à fide, & fidem fequitur : Ergo
& fiducia. Hoc ipfum haud obtcure innuit 'Theophyla&us , ad Ephcf.
3: 12. pag. 527. fic fcribens : Πλὴν οὐχ, ὡς αἰχμάλωτοι προσήχβημεν. οὐδ᾽ ὡς
ἡμαρτηκότες , ἀλλὰ παῤῥησίαν ἔχομεν" οὐχ ἁπλῶς , ἀλλὰ μετὰ TCU πετοιβένκι καὶ
δαῤῥεῖν. πόθεν δὲ ταῦτα ἡμῖν; διὰ τῆς πίςεώς , (uei αὕτη γὰρ λύσασα τὰ ἁμαρτή-
ματα γ παῤῥησίαν καὶ θάῤῥος ἡμῖν évébwuev. — 4tqui non ut captivi addutli fumus ,
neque veluti peccatores , fed libertatem babemus :. meque eam fimplicem , fed
cum fiducia C9. confidentia, | Unde verà bec nobis bona? Per.fidem, inquit :
bec cnim peccatis folutis ,. libertatem nobis C9 fiduciam indidit. En, fides
przccdit, fiducia fequitur.
4. Proprictates ; quarum pracipux: funt, quod fides fit
a. Ne-
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. Il. 29
a. ANeceffaria. Chryfoftomus in Pfal. 116. 'H πίξις πάντων ἐςὶ διδάσκα-
Me, καὶ ταύτης ἄνευ οὐδὲ λαλῆσαι δυνάμεθά τι. - Fides omnia docet , mec fine ea
quicquam loquipoffumus. Hanc neceffitatem T heodoretusüepgzevr : Serm. t.
pag. 477- à neceílitate oculorum corporis ita demonftrat : χρεία ἡμῖν voe-
ρῶν ὀμμάτων, εἰς τὴν τῶν νοητῶν κατανόησιν. Καὶ καθάπερ δεόμεθα τῶν ToU σώ-
ματος ὀφθαλμῶν εἰς τὴν θεωρίαν «Gv ὁρατῶν᾽ οὕτω δήπϑ χρέζομεν πίξεως εἰς τὴν ἐπο-
πτείαν τῶν θείων. ὅπερ γὰρ δή ἐςιν ὀφθαλμὸς ἐν σώματι, τοῦτο ἄρα πίςις ἐν διανοίᾳ.
μᾶλλον δὲ, ὥσπερ ὀφθαλμὸς δεῖται Φωτὸς ἐπιδεικνύντος τὰ ὁρατά" οὕτω δὴ αὖ καὶ ὁ
νοῦς δεῖται πίςεως ἐπιδεικνυόσης τὰ θεῖχ, καὶ τὴν περὶ τούτων δόξαν Φυλαττούσης βε-
βαίαν. Opus ποδὶς eff oculis intelle&lus ad ea cognofcenda , que intellectu per-
cipiuntur. ΕἸ quemadmodum oculis corporeis indigemus ad ea confpicienda ,
que cerni poffunt : ita etiam indigemus fide ad rerum divinarum contemplatio-
nem. Nam quod eff oculus im. corpore ,. boc eff fides in mente ἀμ] potias,
Jicut oculus luce indiget ,| per quam ipfi vifibilia offendantur 5. pari modo (9
intelletius eget fide ,| que divina ipfi offendat , queque flabilem de bis conce-
prum perpetuumque. confervet. inc ibidem , pag.478. Προυργιαίτατον
xpupas πίςις, Ομ Ἔνια res eff fides. "Theophylactus ad vf. 1. cap.6. ad
Hebrzos, pag.920. ᾿Αρχιὴ καὶ θεμέλιος ἡ τίςιςγ) καὶ ἄνευ ταύτης οὐδὲν ἑδρασθή-
cera) , ὥστερ οὐδὲ ἄνευ ςοιχείων γένοιτ᾽ ἄν τις ἔμπειρος γραμμάτων. — Principium
€ fundamentum fides efl 7 fine qua nibil erit folidum , perinde atque nec fine
elementis quifpiam gnarus fieri queat literarum. | Eandem ob cautfam à Cle-
mente Alexandr. ttromat. lib. 2. pag. 369. dicitur peyícw ἀρετῶν μήτηρ, ἡ
«τίςις. Maxima virtutum mater , fides, Ex Chryfoftomus , Homil.2. in
epift. ad Romanos, cam vocat πάντων τῶν ἀγαθῶν μητέρα, omnium bonos
rum matrem.
b. Unicuique fidelium "Deum €2 beneficia Chrifti figillatim applicet." At-
que hac eft illa “διοποίησις, de qua fancti Ecclefiae Doctores. Chryfotto-
mus, Homil.2. in epift. ad Romanos, ad vf.8. cap. 1. pag. ro. de hac
fidei proprietate fic fcribit: Οὐκ ewe , τῷ θεῷ , ἀλλὰ, τῷ θεῷ μου" ὃ καὶ ol
τροφῆται ποιᾶσι, τὸν κοινὸν ἰδιοποιέμενοι.Ἡ — [Non dixit, Dco, fed, Deo mco:
quod etiam Propbete faciunt , communem fibi privatim vendicando. Eadem
ad iftum locum habet Theophylactus, pag.8. Ex Oecumenius , pag.247.
dicit : ᾿Αγάτης σημεῖον" τὸν γὰρ ἁπάντων θεὸν ἰδιοποιεῖται, Diletlionis fignum:
univerforum enim. Deum fibi proprium facit. De cadem fidci proprietate
Apoftolus ad Galatas 2:20. Τοῦ ἀγαπήσαντός με καὶ παραδόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ
ἐμοῦ. Qui dilexit me, ὅθ᾽ tradidit femetipfum pro me. — Ad quem locum
Chryfoítomus , pag. 735. Τί ποιεῖς, : HUM, τὰ κοινὰ σφετεριζόμιενος , en
. 3 T
30 EXPOSITIONIS SYMBOLI
τὰ ὑπὲρ τῆς οἰκουμένης γενόμενα ἰδιοποιῶν 5. Quid facis , ὃ Paule , communia
tibi afferens , Cg pro toto orbe fat!a tibi vendicaus ὃ Pro ἰδιοποιεῖν, 'Theo-
phylactus hic habet ,— τὸ κοινὸν ἴδιον ποιεῖσθαι, quod commune eff , proprium
faccre. Chryfoftomus ibidem paulo poft : Oi προφῆται τὸν κοινὸν θεὸν ἰδιο.
ποιῶνται πολλάκις , οὕτω λέγοντες , ὁ θεὸς, ὁ θεός μου. — Propbetee communem
JDeuin [epe fibi proprium faciunt , ita dicentes, Deus, Deusmi. Idem
Chryfoftomus, ad eundem locum, Homil. 34. in Genefin: Τοῦ ἀγαπή-
σαντό; με. τί λέγεις, ὦ μακάριε Παῦλε ; πρὸ μικροῦ ἔλεγες, ὕσγε τοῦ ἰδία ὑιοῦ οὐκ
ἐφείσατο , GC. καὶ νῦν λέγεις τοῦ ἀγαπήσαντός [ue , καὶ ἰδιοποιῇ τὴν κοινὴν εὐερ-
γεσίαν 5 Qui dilexit πῆς. Θεά dicis 5 ὁ beate Paule ? Paul απὸ dixifli ,
Qui proprio Filio non pepereit, &c. Δύμης verà dicis, Qui dilexit me,
adeoque tibi proprium facis commune illud beneficium ?
c. Firma £9 folida. KHinc Apoftolus ad Coloff. 2: s. Coloffenfium
przdicat τὸ ςερέωμα τῆς εἰ; χριξὸν πίςεως., firmamentum ejus , quee in Cbriffo
εἰ fidei. Ubi Theophylactus, pag.647. Kai ἡ τίςις cepéup.d ἐςιν αὐτὴ wa
αὑτὴν. p. ἐῶσα λογισμοὺς ὑπεισελθεῖν, οἱ, διάκρισιν ἐμποιέντες. σαλεύεσιν. Ipfa
etiam fides per [e firmamentum cfl , que non finit cogitationes irrepere , que,
dubitationem [ugzerendo , concutiunt. Δὰ Hebr.3:14. Apoftolus nos ju-
bet τὴν ἀρχὴν τῆς ὑποςάσεως βεβαίαν κατέχειν μέχρι τέλους, 1nitium fubllantie ad
finem ufque firmum retinere. 1d cft , interprete 'Theophylacto , fidem:
δι αὐτῆς yàp ὑπέξημεν καὶ οὐσιώθημεν τὺὴν θείαν καὶ πνευματικὴν οὐσίωσιν, wal &ya-
γέννησιν. εν ipfam enim fubfiflimus , € diviná nec mon fpirituali effentiá
fundati fumus , atque regeneratione, Hanc ipíam ob caufam cum ancora
confertur ad Hebr. 6: 19. Ad quem locum nervosé Chryfoftomus , Ho-
τα] τς. τις, pag.370. Καθάπερ πλοῖον ὑπὸ τῆς τῶν πνευμάτων ἐμβολῆς κλυδωνι-
ζόμενον., καὶ ταῖς τῶν κυμάτων ἐπκανας ἄσεσι περιαντλούμενον., ἐξαρτνβεῖσα ἄγκυρα
πάντοθεν ἵἴξησι. καὶ ἐν μέσῳ ῥιζοῖ τῷ πελάγει" οὕτω δὴ καὶ τὸν νοῦν τὸν ἡμέτερον ὅταν
οἱ προσπίχτοντες ἔξωθεν λογισμοὶ κλυδωνίζωσιν, ἀγκύρας ἀσφαλές ερον ἐτεισελθοῦσα
ἡ πίστις ἀταλλάττει τοῦ VRURYIB ,. ὥσπερ ἐν γαληνῷ λιμένι , τῇ τοῦ συνειδότος πλη-
ροφορίᾳ τὸ σκάφος ὁρμίζουσα. a piqui ty navent, ventorum impetu Jatla-
tam, C3 fluciuum affultu inundatam, demiffa ancora undiquaque flabilit , €9
vel in medio pelago radicat :. ita etiam sentem nofiram extraneis cogitationi-
bus jactatam , adventu [uo fides ex imminenti naufragio liberat , tanquam in
tranquillum portum ,. certa con[cientie per[uafione ,| navem deducens. Et
paulo poft : Ὁρᾷς τῆς πίστεως τὸ κατόρθωμα , ὅτι ὡς ἄγκυρά τις ἀσφαλὴς ἕτως
ἐχβάλλει τὸν σάλον. ὅπερ οὖν καὶ αὐτὸς ὁ Παῦλος τοῖς ᾿Εβραίοις ἐπιστέλλει) οὕτωσὶ
λέγων περὶ τῆς πίστεωρ'ἐ Ἣν ὡς ἄγκυραν ἔχομεν τῆς ψυχῆς ἀσφαλῇ καὶ βεβαίαν.
! xal
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. Π. 3;
καὶ εἰσερχομένην εἰς τὸ ἐσώτερον τοῦ καταπετάσματος. ἵνα γὼρ ἀκούσας ἄγκυραν, μὴ
νομίσῃς μάτω καθέλκεσθαι , δείκνυσιν , ὅτι καινή τις αὕτη τῆς ἀγκύρας ἡ Quai, καὶ
κάτω πιέζεσα., ἀλλ᾽ ἄνω πουφίζεσα τὴν διάνοιαν, καὶ πρὸς τὸν οὐρανὸν μεθιστῶσα,
καὶ εἰς τὸ ἐσώτερον τοῦ καταπετάσματος χειραγωγοῦσα. καταπέτασμα γὰρ ἐνταῦθα
τὸν ἐρανὸν ἐκάλεσε. — Vides , quid fides ργαθφθι, quód nimirum , ceu ancora
quepiam tutiffima , à flu&iuatione liberet : id quod ipfe etiam Paulus ad He-
óreos fcribit , ita de fide loquens : Quam velut animz: ancoram habemus
tutam ac firmam , & ingredientem ufque ad ca, qua fünt intra velum.
ANe enim , auditá ancorá , exiflimes Pieri te trabendum , offendit ," novum
quoddam boc genus ancore effe, que non deprimat, [ed mentem furfum elevet,
verfus celum transferat , 9 uae ad ea , que funt intra celum quafi manu
ducat. Felum enim boc loco celum vocavit. Huc etiam pertinet ἔργον τῆς
πίστεως , T.'Dheffal. 1: 3. quod "T'heodoretus dicit effe τὸ ἐν κινδύνοις βέ-
βαιὸν , conflantiam in periculis , addita ratione , οὐ yàp μόνον ἐν εἰρήνῃ καὶ ya-
λήνῃ δεικνῦναι προσήκει TV. πίστιν, ἀλλὰ καὶ ἐν κλύδωνι καὶ ζάλῃ ταύτης ἔχεσθαι
δεῖ. Non folum enim in pace C9 tranquillitate fidem oportet oflendere , [ed ea
etiam in flu&ibus C9 tempeflate retinenda eff. Chryfoftomus Homil. r. in
hanc Epift. eodem concedit , quando dicit , per ἔργον τῆς πίστεως intelligi
. ἔνστασιν, inflitutum C9. conflantiam , quam nemo flectere poffit. Τοῦτο
yàp ἔργον πίστεως" εἰ πιστεύεις, πάντα πάσχε εἰ δὲ μὴ πάσχεις, εἰ πιστεύεις. — Hoc
enim eff opus fidei, fi credis , omnia patere αὶ autem non pateris ,. mon cre-
dis. 'Theophyla&us in candem epiftolam, pag.65o. Τοῦ ἔργου i πίστε-
ὡς, τουτέστι τῆς ἐνστάσεως ὑμῶν. τοῦτο γὰρ ἔργον πίστεως , τὸ στεῤῥῶς ἵστασῦαι ,
dq) τὸ λόγοις μόνον αὐχεῖν τὴν πίστιν. — Operis fidei, boc eff 9, conflantie ve-
fire. . [flud enim eff opus fidei , firmiter confiffere , non folis verbis de fide
gloriari, His crgo ἔργον τῆς πίστεως αἴξ patientia ὃς conflantia , quafi ἔργον
πιστόν. Atque ita quidem veteres. Ex recentioribus Pfochenius quoque
vult (ἰδεῖς Hebraifmum 9. & fubftantivum πίστεως, pro adjectivo pofi-
tum efle , quale fit etiam illud λόγος σοφίας , pro λόγος σοφός. — Gatakcrus
ἔργον πίστεως per hypallagen quandam dictum vult, pro πίστις ἔργου, fides
operis ; quod idem fit atque πίστις ἐνεργὴς, vel ἐνεργουμένη,, fides operans,
five efficax. Mentem Apoftoli optime affecutus Cl. Vorítius, Philol.
facrae cap.9. Ἔργον πίστεως, inquit , sibi] aliud eff , quàm opus , quod ve-
ram fidem in bomine jam exfiffentem confequitur : vel potius omnia ifla pre-
clara opera ,. que T beffalonicenfes , poflquam jam fideles fa&li fuerant , pre-
fliterunt, — 'ocantur vero ἔργα πίστεως, opera fidei , quod bomo , ubi veram
fidem jam babet , talia opera [ole preftare. — Hinc C3 ipfa fides dicitur δὲ
&ydr ts
23, EXPOSITIONIS SYMBOLI
ἀγάπης ἐνεργουμένη, per charitatem operans , ad Gal. 76. Plura vide apud
eundem. Ab hac expofitione non cít alienus magnus Calvinus, qui ad
verba Apoftoli, ἔργον πίστεως, opus fidei , fequentia commentatur: Opus
fidei accipio pro effectu. — Sed bic effettus duplici modo potefl exponi :. pa[frvà,
€9 aüivé : vel quód fides in fe illuflre virtutis £9 efficacie Spiritus fancts
fpecimen fuerit , quid potenter operatus fit in ea cxcitanda: Vel quid ipfa fru-
&us. deinde [uos extra. protulerit. — Ego effettum in ip/a potiis fidei radice ,
quàm in fructibus conflituo. — 4c. fi diceret :. Rara vis fidei potenter in vobis
Je exfcruit. Sed rurfus ad rem. — Quia fidei proprietas eit , quod fit fo-
lida & firma, hinc à Chryfoftomo , Homil. 18. in τ. ad Timoth. pag.
326. vocatur πέτρα ἀῤῥαγὴς» infragilis petra, quia petra inftarinconculia
manet, & contra omnes tentationum , & afflictionum fluctus intrepida
ftat, Hinc iterum à Chryfoftomo , Homil. 1 10. t. 5. fides vocatur χει-
μαζομένης Φύσεως ἄγκυρα καὶ ἀνθρωπότητος λιμὴν γαληνὸς. tempef[late vexate na-
ture ancora , C9 nature bumane portus tranquillus. Idem in Pfal. 116.de
fide : Ἱερά τις ἐστιν ἄγκυρα, πάντοθεν ἀνέχουσα τὺν ἔχωσαν αὐτὴν διάνοιαν. δ4-
era quedam aucora eff , undique fuflinens mentem , eam babentem. 'T'hco-
doretus in cap. 1. Daniclis , pag. 553. Οὐδὲν τῆς εἰς θεὸν πίστεως ἰσχυρότερον.
Nibil in Deum fide fortius eff.
d. Etiam res invifibiles , C9 que judicio bumano videntur impo[fibiles,
apprebendat. Mklanc fidei pm in Abrahamo commendatA po-
ftolus ad Rom. 4: 18. his verbis: Παρ ἐλπίδα ἐπ᾿ ἐλπίδι ἐπίστευσεν. Ad
quem locum Chryfoftomus ,' Homil.8. in hanc Epittolam : Παρ᾽ ἐλπίδα
τὴν ἀνθρωπίνην , ἐπ᾽ ἐλπίδι τῇ τοῦ Ded. — Preter [pem bumanam , in fpe Dei,
vel divina. Ad eundem locum "Theophylactus, pag.4$. raj ἐλτίδα τὴν
ἀνθρωπίνην ἐπ᾿ ἐλπίδι τῇ θείᾳ ἐπίστευσεν, ὅτι γενήσεται πατὴρ πολλῶν ἐβνῶν. Pre-
ter [pem bumanam, in [pe divina credidit , fe futurum patrem multarum gen-
tium. terum Chryfoftomus πρὸς τοὺς σκανδαλισθέντας lib. t. cap. 10. IIap.
ἐλπίδα ἐπ᾽ ἐλπίδι. τί ἐστι 5. παρ᾿ ἐλπίδα τὴν ἀνθρωπίνην, ἐπ᾽ ἐλπίδι τῇ τοῦ θεᾷ, , τῇ
πάντα νικώσῃ, τῇ παντά δυναμένη, τῇ πάντων περιγινομένθ. — Praeter
fpem , in fpe. Quid ef ? Preter [pem bumamam , im fpe Dei,
que cuntia vincit , que cuntia poteft , que cuntta fuperat. Eandem fidei
proprietatem luculenter defcribit Apoftolus ad Hebr. 1i: 1. his verbis:
Ἔστι δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις' πραγμάτων ἔλεγχος 8 βλεπομένων. Eft au-
Jem [ides rerum [perandarum [ubflantia : argumentum rerum non apparen-
tium. Munc locum íic explicat Chryfoftomus , Homil. 2. in epift. ad
Hebrzos, pag. 539. Βαβαὶ γ οἵᾳ λέξει ἐχρήσατο εἰπὼν , ἔλεγχος d βλεπομένων.
ἔλεγχος
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Ca». II. 33
ἔλεγχος γὰρλέγεται ἐπὶ τῶν λίαν ἀδήλων. H'micu τοίνυν ἐςὶν ὄψις τῶν ἀδήλων, Quel, καὶ
εἰς τὴν αὐτὴν τοῖς ὁρωμένοις Φέρει πλυροζφορίαν τὰ μὴ ὁρώμενα, "Ουτεοῦν τοῖς ὁρωμένοις
ἀπιςηταίἐςιν, ὄυτε πάλιν. εἰ μὴ τῶν ὁρωμένων C Di zepov περὶ τῶν ἀοράτων πεπληροφόρη-
ταίτις, aii εἶναι δύναται. ᾿Επειδὰν γὰ; τὰ ἐν ἐλπίδι ἀνυτόξατα εἷναιδοκεῖς ἡ πίςις ὑπό-
ςασιν εἰὐτοῖς χαρίζεται" μᾶλλον δὲ εἰ χαρίζεται, ἀλλ᾽ αὐτό ἐς ιν οὐσίᾳ αὐτῶν. Οἷν, ἡ ἀνάςα-
σιςοὐ ταραγέγονεν, οὐδέ ἐςτν ἐν ὑπος ἔσει, ἀλλ᾽ ἡ ἐλπὶς ὑφίξησιν αὐτὴν ἐν τῇ ὑμετέρᾳ ψυχῇ.
Τοῦτό ἐςινὑπόςασις πραγμάτων ἐλπιζομένων. — Dape qualiditiioucufusefl , dicens,
argumentum non apparentium? Zfrguzenta euim dicitur deiis, queval-
de obfcura funt, — Fides igitur , inquit , eff viffo eorum ,. que uon funt con-
Jpicua , ὅθ᾽ ea, que non videntur , deducit ad candem certam ac plenam per-
J"afionem cum iis que videntur. — Neque igitur iis, que videutur , fides non
cft babenda , neque rurfus, fi quis de tis, que fab afpe&tum non cadunt , non
ferit apertius Fair it quàia de iis, que videntar , fidescfe poteft. Nam
quoniam que funt in [pe , nou videcur fubfif'ere , - fides eis largitur fubflan-
Tiam : "vel potis non largitur , fed ipfum eji eorum effeutia. Exemplicauffá,
refurretio non advenit ,. neque eft in fubftantia ,. fed [pes facit , ut ea confi-
fiat in anima noflra. — Atque boc efl rerum fperasdarum fabflantia, 'Theo-
phylactus ad eundem locum , pag. 987. Ὑχογράφεται ἡμῖν τὴν πίςιν, καὶ
Φητιν ὅτι οὐσίωσίς ἐξὶ τῶν μήτω ὄντων, καὶ ὑπότασις τῶν μὴ ὑφεξςώτων, Οἷον ἡ
ἀνάςασις οὔπω ὑφές κεν, ἀλλ᾽ ἡ πίξις ὑφις αὶ αὐτὴν) καὶ πρὸ ἐφθαλμῶν ἡμῖν τίθησι.
Defcribit nobis fidem , C dicit, Fides eff effontia eoruin, quee nondum funt ,
C? fubftantia eorum , quee non fubfiffuut. — Exempli gratiá , refurretlio non-
dum fubfiflit fed fides eam latuit, mobifgue ob oculos ponit. Item : Πραγε
μάτων ἔλεγχος οὗ βλεπομένων. ἜἜλεγχος, τουτέςι, δεῖξις, Φανέρωσις ἀδήλων πραγ-
μάτων. ποιεῖ γὰρ ταῦτα βλέτεσθαι τῷ vij Suv ὡς παρόντα, Argumentum rerum
non apparentium. Argumentum , δος ΕΠ} , demon[iratio 89) manifeflatio
rerum.» que non funt con[picue: facit enim , ut iffa meate noftra cernamus ,
baud fecus ac fi prefentia effent. Optime vocem ἔλεγχος interpretatur.
ἐλέγχω cnim przeter alia fignificat arguo , demouflro. Gloffze Gracco-Lati-
na: ἐλέγχω. “γρμο. ἔλεγχος. Judicium, index , probatio. Et Latino-Gr.
"arguit , ἐλέγχει. — Probationem , τὸν ἔλεγχον. Probatio , ἀπόδειξις, ἔλεγ-
χορ. Suidas: "Epya δὲ χεῖρας ἐλέγχει, opera veró manus arguunt , id eft,
quales ille fint, aperté demonttrant. — Bafilius Scleucienfis Orat. 22.
Pag. 125. de difcipulis füborta in mari tempeftate Dominum excitanti-
bus: Πᾶσᾳ ἡμῶν ἡ σοφία κατεπόθη, ἠλέγχθησαν χεῖρες πρὸς βοήθειαν ἄχρηςοι' ἤλεγ-
Ec γὰρ τὴν ἀτονίαν τῆς τέχνης ἡ βία τοῦ κλύδωνος. — Omnis fapientia noftra irri-
ta facla ef , compertum vel demonfiratum Hs manus ad ferendum auxilium
inuti-
24 EXPOSITIONIS SYMBOLI
inutiles effe : declaravit enim C2 demouflvavit infirmitatem artis fluctuum «e-
bementia. Sed redcamus ad locum Apoftoli, quem 'T'heodoretus, pag.
445. his verbisexplicat : Τὰ οὐχ᾽ ὁρώμενα , διὰ πίςεως ὁρῶμεν, καὶ πρὸς Tv»
τῶν ἐλπιζομένων θεωρίαν ὀφὐαλμὸς ἡμῖν γίνεται, καὶ δείκνυσιν ὡς ὑφεςῶτα
τὰ μυηδέπω γεγενημένα. Τῶν νεκρῶν ἁπάντων ἐν τοῖς τάφοις ἔτι κειμένων»,
ἡ Tígi ἡμῖν προζωγραφεῖ τὴν ἀνάξασιν,) καὶ τῆς κόνεως τῶν σωμάτων τὴν
ἀθανασίαν παρκσκευάζει Φαντάζεσθαι, Ea, que mon videntur , per fidem
videmus , C9 ad eorum , que [perantur ,— contemplationem bec nobis fit
oculus ,. C9 tanquam fubfiflentia oflendit ea 7. que nondum funt. Mor-
tuis adbuc omnibus in fepulcbris jacentibus , fides mobis refurretlionem jara
depingit ,. facitque ut. pulveris corporum. iumortalitatem nobis. repr&fcn-
temus. Gregorius etiam INyflenus, Orat. 12. contra Eunomium ,
t. 2: pag.746. hunc ipfum locum explicans, fic fcribit: Τὴν zig,
οὐχὶ τὴν γνῶσιν ὁ θεὸς εἰς δικαιοσύνην λογίζεται τοῖς ἀνθρώποις. ἡ μὲν γὰρ γνῶς-
ei; ὡς ἐμπορικήν τινα τὺν διάθεσιν ἔχει, μόνῳ τῷ γινωσκομένῳ συντιθεμιένη. — H' δὲ
τῶν χριςιανῶν πίστις οὐχ᾽ οὕτως" οὐ γὰρ τῶν γινωσκομένων , ἀλλὰ τῶν ἐλπιζομένων
ἐστὶν ὑπόστασις. Τὸ δὲ διαχρατούμενον ἐκ ἐλπίζεται᾽ ὃ γὰρ ἔχει τίς , Quei , mí vai
ἐλπίζει , τὸ δὲ δια φεῦγον τὴν κατανέητιν ὑμῶν, ῥωέτερον καὶ πίστις ποιεῖ, διὰ τῆς
ἰδίας βεβαιότητος ἐγγνωμένη τὸ μιὴὶ φαινόμενον. — Fidem, non cognitionem , Deus
ad juflitiam bominibus reputat. — Cognitio enim velut ποδὶ ατογίαηι quandam
dif/pofitionem babet ,. ali coguito affentiens :. fed Chriflianorum fides non fic :
non enim eorum , que cognofcuntur , fed que fperautur eft fubflantia fie fun-
damentum, | Quod veró firmiter tenetur , nou [peratur. — Quod enim quis ba-
bet , inquit -4poflolus Rom.8:24. quid etiam fperat ?. Ouod autem cognitio:
nen noftram fugit , noftrum hides facit, fpondens propria firmitate, quod non
apparet. INcmo vero exiltimet , iNyflenum hoc loco velle, à fide rc-
motam cfle cognitionem , quum fidei partem cfle jam fuprà probavi-
mus: fed diíputat adverfus Eunomianos, qui , ut verbis adductis ftatim
fubnectitur ,. διὰ γνώσεως τῆς μάτην Φυσιούσης ἐπιγνῶναι τὺν θείαν οὐσίαν δυνατὸν
εἶναι ἔλεγον, per cognitionem fruftra inflantem ,. divinam cffentiam cognofci
poffe dicebant. Hinc à Clemente Alexand. lib. 1. Pzedag. initio cap. 6.
pag. 92. vocantur εἰς γνῶσιν πεφυσιωμένοι, [cientiá inflati. Scipfos, co-
dem,ibid. pag. 107. tefte, appellabant τελείδς καὶ γνωστικοὺς , perfectos C2
cognitione preditos. De iisdem "Theodoretus in 1.ad Timoth. cap. 6. pag.
490. A' σεσίγηκέ, ᾧασιν , καὶ θεία γραφὴ, ταῦτα ὁ θεὸς ἡμῖν ἀπεκάλυψε, — Que
divina Scriptura tacuit , inquiunt , σα nobis Deus revelavit. Et quia fides
ca, qua humano judicio videntur ἀδύνατα, nihilominus credit ἃς Hptes
. cn-
M À— .--᾿
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. Il. 35
hendit, hinc πίστιν & λογισμὸν, (cu λογισμοὺς, Chryfoftomus paffim inter
fe opponit. Rem aliquot exemplis probemus. Homil.24. in Johannem:
M3 λογισμῷ τὰ περὶ θεᾷ ζητῶμεν , μηδὲ ὑτὸ τὴν ἀκολουθίαν τὴν παρ᾿ ἡμῶν ἄγωμεν
τὰ ἐκεῖθεν, μηδὲ ἀνάγκῃ Φύσεως ὑποβάλλωμεν, ἀλλ' εὐσεβῶς πάντα VOXULEV γπιστεύον-
τες ὡς εἶπον οἱ γραφαί. — Ne divina myfleria naturali ratione perfcrutemur , ne-
que fub rerum bumanarum nece[fitatem illa fubjiciamus , fed pià omnia iutel-
Jigamus , credentes ut. dixerunt ftripture. ldem , Hotnil. 25. in Johan-
nem: Οὐδὲν γὰρ χεῖρον τοῦ τοῖς λογισμοῖς τὰ πνευματικὰ ἐπιτρέπειν. INibil emis
pejus eff , quàm bumanuis rationibus fpiritualia committere. Et mox: Διὰ
τοῦτο καὶ ἡμεῖς πιστοὶ καλούμεθα,, ἵνα τῶν λογισμῶν τὴν ἀσθένειαν ἀφέντες κάτω.
dpi; τὸ ὕψος τῆς πίστεως ἀναβῶμεν. — Propterea etiam uos fideles vocamur , ut
ratiocnationum imbecillitate in terra relitia , ad fidei fublimitatem ad[cenda-
mus. ltem: Λυγισμῷ μὲν εὑρεῖν οὐ δύναμαι, πίστει δὲ δέχομαι μόνῃ. Ratione
quidem invenire non poffum, fola autem fide recipio, Ἐπ ftatim poft initium
Homil. 22. in epift. ad Hebraeos: Τὸ τῆς πίστεως γενναῖον νεανικῆς δεῖται ψυ-
que» καὶ πάντα ὑπερβαινούσης τὰ ἀισῃητὰ, καὶ τὴν ἀσθένειαν τῶν λογισμῶν τῶν ἀν-
θρωπίνων παρερχομένης. — Fidei generofa mobilitas [lrenua indiget anima , que
omnia tran[cendat. [enfilia , C9 bumanarum ratiocinationum tranfcat iinbecil-
litatem. | Ex Paulo poft : Τὰ μέγιστα διὰ πίστεως, καὶ d Yid λογισμῶν κατορ-
θοῦται. Res maxime per fidem retià fiuut , mon «erà per ratiocinationes.
Homil.5. in epift. ad Coloff. pag. 116. ᾿Ιδοὺ ταὶ σεμνὰ ἡμῶν πάντα τῶς ἔρημα
λογισμῶν, καὶ πίστεως ἔχεται μιάνης. — Ecce quomodo reverenda omnia noftrava-
tiocinationibus deflituantur , ὅθ à fola fide pendeant. Paulo po(t: Ποῖὸς ταῦ-
τὰ λογισμὸς καταδέξεται , ἂν μὴ πίστις ἢ, Que ratio bec capiet ,. [i fides mon
adft? Huc ctiam faciunt illa Cyrilli Alexand. in cap.45. Jefaia: ,. pag.
609. Ἔικειν ἀναγκαῖον οἷς ἐν λέγοι θεός͵, αὐτὸς οἶδε τῶν ἰδίων ἔργων TY» ὁδόν. ἀπο-
λυπραγμόνητα δὲ τὰ Tap αὐτοῦ τεχνουργούμενα , wa) ἀνενδοιάστῳ πίστει τὰ ὑπὲρ
νοῦν ὄντα , τὸν καθ᾿ ἡμᾶς τιμᾶσθαι προσήκει. ilis neceffario obtemperandum ,
que Deus dicit : ipfe fuorum operum viam novit : res ctiam ab co crcatee à
nemine, ne curiofo quidem , carpi poffunt, €9 que mentem Jutrent, ab bo-
minibus nofiri fimilibus indubitata fide bonorari C9. fufcipi debent. Ydem,
lib. 10. adv. Julianum, pag.360. Τὸ πίστει παράδεκτον ἀπολυπραγμόνητον
εἶναι χρή" τὸ γάρ τοι βασανιζόμενον, πῶς ἔτι πεπίστευται 5 Quod fide percipitur ,
mon curiosà inquirendum 5 mam quod adbuc inquiritur , quonam patto credi-
tur? Nec ab his aliena habet Oecumenius in 2.44 Corinth. cap. 11. pag.
$55. ᾿Απλάστου καὶ ἀφελοῦς δεῖται ψυχῆς καὶ πίστις) πάντα πίστει δεχομένης, καὶ
μηδὲν συλλογιζομένηφς. | Minimà fitiam (9 fimplicem animam fides requirit , que
E 2 omnia
36 EXPOSITIONIS SYMBOLI
omnia fide recipiat , nec quidquam vatiocinationibus permittat. Eleganter
ctiam Caíarius quacít, $7. pag. 128. Τὰ τῶν χριστιανῶν πίστει κρατύνετσι,
καὶ οὐ συλλογισμοῖς, — Cbriflianorum dogmata fide firmantur y non veró ratioci-
nationibus. Alia, quac huc quoque commodé fatis referri poffent, omit-
timus, utpote quz alibi forté, fuo tempore, legi poterunt.
fs. Effetla fidei praecipua funt,
a. quod juflificet , C2 quidem fola. — Sola fides abfque operibus juftifi-
cat, non fane per modum difpofitionis 5. aut.cauflze formalis , aut cffi-
cientis phyficz : fed per modum organi , quatenusthcfaurum illum in
Chrifto nobis exhibitum , apprehendit. Particula hac /o/a ,. αὐτολεξεὶ
quidem non exftat in Scriptura, res autem perfpicué exprimitur perfyno-
nymas formulas: χωρὶς ἔργων νόμου, fine operibus legis, ad Rom.3:28. ze.
pic ἔργωνγ fine operibus , ad Rom.4:6. ἐὰν μιὴ διὼ πίστεως, WoUNIÁ per fidem ,
ad Galat.2:16. δικαιόμεθα DupeZv ,. juflificamur gratis , ad Rom.3:24. Pa-
tres veró particula /o/a aliquando exprcflé utuntur. Bafilius M. Homil.
22. quz cft dc Humilitate, t. i. Pag. $49. " Avrw 9j τελεία καὶ ὁλόκληρος καύ-
χήσις ἐν θεῷ, Ure μήτε ἐπὶ δικαιοσύνῃ τὶς ἐπαίρεται τῇ ἑαυτοῦ; ἀλλ᾽ ἔγνω μὲν ἐν-
8e ὄντα ἑαυτὸν δικαιοσύνης ἀληθοῦς, αἴστει δὲ μόνῃ τῇ εἰς. χριστὸν δεδικαιωμιένον.
Ec demum perfetta C integra gloriatio eff in Dco, quado neq:te propter [uai
dpfius quis ju[Htiam extollitur , [éd aznoftit [δ quidem deflitutum efft verá
Juflitiá , verim fola im Cbriffum fide jaflificatum effe. Chryfoftomus Ho-
mil. 7. in cpift. ad Romanos, pag.47. Τίς δὲ ὁ τῆς πίστεως νόμος. Διὰ χάρι-
τος σώζεσθαι. ἐνταῦθα τὸ δυνατὸν δείκνυσι τοῦ θεᾷ, ὅτι καὶ μόνον ἔσωσεν, ἀλλὰ καὶ
ἐδικαίωσε. καὶ εἰς παύχνσιν ἤγαγε, καὶ οὐδὲ ἔργων δεηθεὶς, ἀλλὰ πίστιν ζητήσας
pónv. Que vero fidei lex eff ὃ Per gratiam fervari. — Hic potentiam Dei
"offeudit , quia non tantum [ervavit ,. [ed etiam juflificaoit , £2 ad glóriatio-
nem traduxit, nullis operibus ezens , fed (olam fidem qu.erezs. ldem , Ha-
mil. 32. in AGa, pag.792. T4 ἔθνη ἀπὸ τῆς πίστεως μόνης τῶν αὐτῶν ἔτυχε.
Gentes per (olam fidem cadem confecutee funt. Et mox : Πίστεως δεῖ μόνης γ
"xal ἐκ ἔργων. lola fide opus ef] , non autem operibus. ldem, Homil. $-in
epift. ad Ephefios: 'Aaó yzp πίστεως μόνης ἔσωσε. fola cii; fidc falvos fecit
Chriftus. [2tincap.3. ad Galatas, pag.739. Οὐ Ατόστολος δείκνυσιν. ὅτι
ὁ τῇ πίστει προσέχων μόνῃ, ἐυλογυμένος. Mpo[tolus offendit, eum, quitola fide
nititar , bencditium. effe. 'Yheodorctus de curandis Grxcorum affect.
Serm. 7. pag. 587. Οὐ yap δι ἔργων ἀξιεπαίνων | ἀλλὰ δια μόνης πίττεως τῶν
μυστικῶν τετυχήκαμεν ἀγαθῶν. — Neque enim ullis operibus bonis , féd per (olam
fidem wmy/fica confecuti famus bona. — Idem ad vl. 24. cap. 3. epiít. ad Ro-
: manos,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car.IL 37
manos, pag 32. Il/gw μόνην εἰσενεγκόντες, τῶν ἁμαρτημάτων τὴν ἄφεσιν ἐδεξά.
μεθα. fola fide allata remiffioncms peccatorum accepizius. Occumenius in
cap. 1. ad Romanos, pag. 250. 'Ex μόνης πίςεως ἡμᾶς σάζει θεὸς y. καὶ verpa-
θέντας ἤδη ζωοποιεῖ, μὴ προεπιδειξαμένους ἔργα. — Ex fola fide πος /alvos facit
Deus, 9 jam mortuos vivificat, qui uulla priàs, desmonflraviimus opera.
b. quód noa fit mortua , feu bons detlituta operibus , ver efficax.
Hinc Theodoretus quait.63. in Exodum, pag.ri0. Οὐκ ἀρκεῖ ἡ πίςις εἰς
cuTW)ay , ἀλλὰ δεῖται τῶν ἔργων (ig τελειότητα, — Non fufficit fides ad. [aluteia
fed operibus indiget ad. perfectioucm. | Clemens Alexandr. ftromat. lib. 5.
p2g.591. ἡ τίςι;, εἰ καὶ ἑκούσιος τῆς ψυχῆς συγκατάθεσις. ἀλλ᾽ ἐργώτις ἀγαθῶν,
καὶ διπαιοπραγίας θεμέλιος. — Fides , etfi eff voluntaria animi affenfo , eft ta-
suen bonorum operatrix , C2. jufle fundamentum actionis. Klinc ad Galatas
cap.5. vf.6. requiritur τίςις δι᾿ ἀγάτης &vepyovuévu, fides per charitatem effi-
cax: ad quem locum Theophyla&us, pag. 491. H' zígi égi τὸ πᾶν, ἡ δὲ
ἀγάτης ἐνεργεμένη, τουτέςιν. ὀφείλουσα ἀεὶ ἐνεργὴς wal ζῶσα δείκνυσθαι διὰ τῆς εἰς
χριςὲν ἀγάπης. Omnia ἃ fide pendent ) que per charitatem eff efficax : boc
efl , que debet femper efficax £9 viva dcinon[irari per dile&tionem erga Cbri-
fium. | Requiritur πίςις ἔμπρακτος , ut idem loquitur ad 2. T'heffal. 1: 11.
Photius cpift.1. pig. 2. Δεῖ τὰς ἀρετὰς τῇ πίξει παραπεπηγέναι γ καὶ δι᾽ ἀμφοῖν
Tó9 σπκεδαῖον καταρτίζεσθαι. Καὶ γὰρ δογμιίάτων μὲν ἐυθύτης πολιτείας προβάλλεται
κοσμιότητα πράξεων δὲ καθαρότης τῆς πίτεως ἀπαγγέλλει θειότητα. ὧν ἑκάτερον χωρὶς
φοῦ ἑτέρου ῥᾷον ἐΐωθεν ὑποῤῥεῖν καὶ mapacipsatas , μιὴ ἀνεχόμενον καταμόνας ψυχαῖς,
ἀνθρώτων ἐγκατοικίζεσθαι, Oportet virtutes fidei annexas effe ,. Cg utrinque vi-
rum bonum perfici C2 confummari. — Rea enisi fides mores producit boncftos :
€3 operum puritas fidem effe divinas plane probat :. iflorum veró alterum fine
altero facilà difflaere folct €2 aliorfum rapi :. meque enim poffunt [cjuntla C9
divul/a in anis bominum fedem figere, His gemina habet lgnatius in
epift. ad Ephcíios , pag. 228. ᾿Δρχὴ ζωῆς , πίςις" τέλος δὲ, ἀγάπη. Τὰ δὲ
δύο ἐν ἑνότητι γενόμενα, θ68 ἄνθρωπον ἀποτελεῖ. — uitium vite , fides efl : per-
feflio verà , charitas: bec autem duo quoties in unum coéunt , Dei bominem
perficiunt. — Paulo poll: ΟἹ ἐπαγγελλόμενοι χριςοῦ elvai, ἐκ ἔξ ὧν λέγουσι μόνον,
ἀλλὰ καὶ ἐξ ὧν πράττουσι, γνωρίζονται; ἐκ γὰρ τοῦ καρποῦ τὸ δένδρον γινώσκεται.
"Αμεινόν ἐς! σιωπᾷν καὶ εἶναι, ἡ λαλεῖν γ καὶ μιὴ εἶναι. — Qui profitentur , fe Cbri-
fli effe , non modo ex iis , quae dicunt , fed etiam ex iis , que faciunt, cogno-
fiuntur. — Ex fru&lu enim arbor dignofcitur. — Preflat enim effe 85 facere,
quàm loqui , C9 non effe. Damafcenus Orthod. fid. lib. 4. cap. 10. pag.
297. lligu χωρὶς ἔργων vewpá écv. idi xal ἔργα χιερὶς πίξεως" ἡ yàp ἀληθὴς πί-
3 ςις
mee aie
38 EXPOSITIONIS SYMBOLI
cui διὰ τῶν ἔργων δοκιμάζεται. Fides fine operibus mortua efl , fimiliter opera
fine fide: vera enim fides per opera probatur. Midorus Pclufiota epift.158.
lib. 3. pag. 3:0. Τὴν πίςιν τὰ ἔργα μᾶλλον. ἡ ol λόγοι κηρύττειν ὀφείλουσι. — Fi-
dein opera magis , quà verba predicare debent. Gregorius Nazianzenus
Orat. 28. pag. 476. Ὡς οὐκ ἔςι χωρὶς πίςεως πρᾶξις ἔγκριτος, ἐπειδὰν καὶ δόξης
ἕνεκεν οἱ πολλοὶ τὸ καλὸν ἐπιτηδεύουσι., καὶ Φύσεως οὕτως ἔχοντες οὕτω καὶ κίςις
χωρὶς ἔργων νεαρά, — Ut a&lio, fii à fide deferatur, laudem non meretur, quan-
doquideim snulti glorie fIudio , atque etiam à natura ita informati , virtutem
colunt : lta fides fime operibus mortua eff. Atque hzc Orthodoxorum
conftans eít fententia etiam hodierno die ; nimirum fidem bonis deftitu-
tam operibus , non efle veram, fed hypocriticam fidem: nonefic fidem,
fed larvam fidei. Atrox crgo calumnia cft ,, quando Gretferus & Bai-
lius , Jefuite , aliique Pontificii affirmare non erubefcunt , Reformatos
cum Eunomio docere , folam fidem, operibusbonis deftitutam , ad con-
fequendam falutem fufficere. Quac fuerit impia Eunomii affertio videa-
mus. llle, teíte Gregorio Nylfleno, lib. i. contra Eunomium , pag.
306. affirmavit, μόνην ἀρκεῖν τῷ ἀνθρώπῳ TYJ αἱρετικὴν πίςιν πρὸς τελειότητα S
ad perfe&ionem fufficere bomini folam bereticam fidem. ΤἸάστη juffit , ut ibi-
dem refert IN yflenus, py παρέχειν πράγματα τῇ Φύτει πρὸς τὸ δοχᾶν διὰ τῶν τοῦ
σώματος ὀρέξεων προϊούσῃ,, μηδὲ ἀντιβαίνειν ταῖς ἡδοναῖς, μηδὲ ἀκριβολογεῖσθαι περὲ
σὴν τοιαύτην τοῦ [MB σπουδήν. οὐδὲ γὰρ εἶναί τινα βλάβην Ψυχῆς διὰ τῶν τοιούτων
συνιςαμένην, nibil moleflie inferendum Ὡα ΗΓ, quando immoderatis corporis
cupiditatibus ad id , quod collibitum efl , fertur : neque refiflendum voluptati-
bus : meque etiam a[periorem vite difciplinam fequendam :. neque enim quid-
piam detrimenti animam capere ex voluptatum ufu. Ὡς eodem Eunomio
Auguftinus de hzrefibus, cap.s4. Diffmilem per omnia Patri afferens Fi-
lium, €2 Filio Spiritum fanttum. — Fertur etiam ufque adeb fuiffe bonis mori-
bus inimicus , ut affeveraret ,— quüd nibil cuiquam obeffet quorumlibet perpe-
ratio , ac perfeverantia peccatorum , fi bujus , que ab illo docebatur ,. fidei
particeps effet. Judicet nunc zcquus Le&tor, an Eunomiumfequantur Re-
formati. llle Arrianus , Actiidifcipulus , adverfus Filium & Spiritum
fanctum non fidem , fed perfidiam invexit: Reformati veram & vivam
fidem, per charitatem operantem , commendant , non qualem fingebat
Eunomius cum peccatorum perfeverantia confiftentem. Hacc tamen a-
pud Jefüitas , zequos fcilicet rerum acftimatores , non differunt.
C A-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IIL 39
C A PU T IIL
6 unitate effentie drvine, 9 Trinitate perfonarum.
Πιςτεύομεν εἰς ἕνα θεόν.
Iczni Antiítites profitentur, fe credere in unum Deum , poftea
veró trés commemorant períonas, Patrem , Filium , & Spiri-
tum fanétum. Cüm unum nominant Deum , afferunt unitatem
e(fentiz , cüm tres commemorant, Trinitatem perfonarum. | Et de u-
Ditatc eflentiz , & dc Trinitate perfonarum aliquid afferamus.
I. De unitate effantie divine. Deum unum efle intelligimus , cüm
quid fit, quantum humana fert imbecillitas , intelligimus: idquevelipfius
nominis docct notio ; Deum id effe di&titans, quo nihil majus, nihil
mclius, omnibusque modis perfectius efle poteft. "Vocatur θεὸς μέγας,
Deus magnus, ad 'l'itum2: 13. Ubi T'heophyla&tus, pag.453. Τὸ μέγας
ἐπὶ θεᾷ λέγεται, καὶ κατὰ σύγαρισιν τὴν πρὸς ἄλλον μιμρὸν ,— ἀλλ᾽ ἀπολελυμένως, ὡς
Φύσει αὐτομεγάλου ὄντος. Magnus de Deo dicitur ,non per comparationem ad
alium quendam parvum , fed abfolutó, ut qui naturá ipfe per fefe magnus fit.
Píeudo-Dionyfius Areopagita cap.9. de divinis nominibus, num.2. pag.
637. Μέγας ὁ θεὸς ὀνομάζεται, κατὰ τὸ ἰδίως αὐτοῦ μέγα , τὸ πᾶσι τοῖς μεγάλοις
ἑαυτοῦ μεταδιδοῦν, καὶ παντὸς μεγέθους ἔξωθεν ὑπερχεόμιενον., καὶ ὑπερεκτεινόμενον,
πάντα τύπον περιέχον, πάντα ἀριθμὸν ὑπερβάλλον, πᾶσαν ἀπειρίαν διαβαῖνον,, καὶ
κατὰ τὸ ὑπτερπλῆρες αὐτοῦ καὶ μεγαλουργὸν,, καὶ τὰς πηγαίας αὐτοῦ δωρεὰς, καθ᾽
ὅσον αὗται πρὸς πάντων μετεχόμεναι κατὰ ἀπειρύδωρον χύσιν ἀμείωτοι παντελῶς εἰσι,
xa) τὴν αὐτὴν ἔχουσιν ὑπερπληρότητα, καὶ ἐκ ἐλωττοῦνται ταῖς μετοχαῖς, ἀλλὰ
καὶ μᾶλλον ὑπερβλύζουσι. — Magnus appellatur Deus ,. fecundum fibi propriam
magnitudinem , que agnis omnibus de. [e communicat , (9 omni magnitu-
dini extrin[ecus fuperfuuditur €2 fupra-expanditur , locum omnem complelens ,
ommem mumerui excedeus , omuem tranfiliens infinitatem , ὅθ᾽ juxta fupra
quam plenitudinem fuam ac magnificentiam ,.fontale/que (uas diffributiones ,
quatenus be omnibus infinita profufione communicate , manent prorfus iute-
gre, C9 eandem babeat fupraquam plenitudinem 7. neque participationibus
minuuntur , quin imb magis redundant. Ad αὐτὸ Pachymeres , pag. 649.
O' θεὸς μέγας λέγεται ,) d πρὸς ἀντιπαράθεσιν ἑτέρου ,. ἀλλὰ διὰ τὸ ἀπαράθετον καὶ
ὄντως ἀκατάληττον τῆς θείας μεγαλειότητος. Δέγεται γοῦν μέγας, ὡς μεταδιδοὺς
ἑαυ»
4o EXPOSITIONIS SYMBOLI
ἑαυτὸν πᾶσι τοῖς μεγάλοις, κλ. Deus dicitur magnus , non per alterius colla*
tionem: , fed propter incomparaoilem C9 verà incomprebenfisilem divine ma-
guitudiuis excellentiam. — Dicitur ergo magnus , tauguam qui fe omnibus re-
bus gnagnis communicat , &c. Cypriauus de Idol, vanitate, pa5.289.. Unus
oximium dominus eft Deus: neque enim iila [ublimitas potc/] babere confortem ,
cim fola omnem teneat. poteflatem. "Tertullianus adv. Marcionem lib. 1.
cap. 3. pag. 620. Deus cin fummum magnum [it , veli? veritas nofira pro-
nunciavit s Deus fi non unus eff , mon efl... Non quafi dubitemus effe Deum,
dicendo , fi non unus , non eff Deus 5 [éd quia , quem confidimus effe , idem
definiamus effe. — Quüd Ji non eff Deus, mon eft ,. [uuum fcilicet magnumr.
Porrà fummum magnum unicum fit neceffe el. — Ergo C2 Deus unicus erit non
aliter Deus, nifi fummum magkuum : ncc aliter [uuum magnum, nifi parem
uon babens : nec aliter parem uon babeus, nifi unicus fuerit. Deo nihil eft
melius. Batlius Cacfar. in Pfal.33. advf. 11. pag.223. Τὸ παντέλειον ἀγα-
θὸν αὐτός ἐςιν ὁ θεός οὗ ἐκ ἐλαττωθήσονται πάντες οἱ ἐκζητοῦντες αὑτόν. 7 ες
bouum illud cff omuibus numeris fuis perfe&ums, quo uon ininuentur , quotquot
ipfum exquiruut.. ldem, in Plal. 1. pag 128. Ἔςι τὸ χυρίως καὶ πρώτως μα-
xapigóv, τὸ ἀλυηβινῶς ἀγαθόν" τοῦτο δέ ἐξιν ὁ θεός. ΕΠ} quiddam, quod peculia-
vi Cg primaria acceptione beatitudiuis predicari debet beatum , quod ver? bo-
num eft : iud autem eft Deus. Greg. IN yflenus de opificio hominis, cap.
12. pag. 71. Τὸ κάλλιςον πάντων καὶ ἐξοχώτατον ἀγαθὸν αὐτὸ τὸ θεῖόν éci, πρὸς
ὃ παντὰ νένευκεν) ὅσα τοῦ καλοῦ τὴν ἔφεσιν ἔχει. Oinmium pulcberrimum ξ
preftautifimum bonum ipfe Deus eff 9. ad quem onmia refpiciunt ,| quecunque
boni defiderio tanguntur. |dem, cap. 11. de Virginitate, t. 3. pag. 147.
Ὅτι τὸ κυρίως wal πρώτως καὶ μόνως καλόν τε καὶ ἀγαθὸν καὶ καθαρὸν d τῶν ὅλων
ἐςὶ θεὸς , οὐδεὶς οὕτω τυφλὸς τὴν διάνοιαν, ὡς μὴ ἀφ᾽ ἑαυτοῦ συνιδεῖν. Proprio,
pisuum , Cg. folum pulcbrum , bonum 55 purum totius univerfi Deum effe,
nullus adeb cecus sente efl , ut mon per fe cognofcat. ἘΜῈ abrozyaboz, ut vo-
catur à Greg. Nazianzeno: cíL αὐτοαγαθότης , jew bonitas , ut loqui-
tur Dionyfius Areopagita cap. 2, de div. nominibus, ftatim poft initium,
pag. 414. Deo nihil etiam eft perfectius. Dionyfius Arcopagita cap. 13.
de div. nominib. pag. 691, 692. Τέλειόν égi τὸ πάντων αἴτιον, ὃ μόνον ὡς αὖ-
τοτελὲς, καὶ καθ᾿ ἑαυτὸ ὑφ᾽ ἑαυτοῦ μονοειδῶς ἀφοριζόμενον, καὶ ὅλον δι᾽ ὅλου τελειό-
τατον, ἀλλὰ wal ὡς ὑπερτελὲς κατὰ TO πάντων ὑπερέχον' καὶ πᾶσαν μὲν ἀπειρίαν
ὁρίζον, παντὸς δὲ πέρατος ὑπερητλωμένον , ἀλλὰ καὶ διωτεῖνον, ἐπὶ πάντα ἅμα καὶ
ὑπὲρ πάντα ἀνεκλείπτοις ἐπιδόσεσι καὶ ἀτελευτήτοις ἐνεργείαις. Τέλειον δ᾽ οὖν λέγε-
qai y καὶ ὡς ἀναυξὲς, καὶ ἀεὶ τέλειον » καὶ ὡς ἀμείωτον , ὡς πάντα ἐν ἑκυτῷ προέ-
X»
NICENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car.IIL 41:
qo, wal ὑπερβλύζον κατὰ μιίίαν τὴν ἅπαυτον καὶ ταύτην καὶ Üaep Mou y καὶ ἀνελάτ-
τωτὸν χορηγίαν, καθ᾿ ἥν τὰ τέλεια πάντα τελεπιουργεῖ, καὶ τῆς οἰκείας ἀποπληροῖ
τελειότητος. — Perfetlus eff rerum omnium auctor , | tion tantum ut. fe ipfo per-
fe&lus ,. £2. per fe à feipfo uniformiter definitur ,. totufgue fecundum fe totum
perfectiffmus :. veri etiam ut. [upraquam perfetlus , | fecundum omnium ex-
ceffum : atque omnem quidem infiuitatem definiens ,. [upra omnem verà finem
expanfas , 62. à nullo compreben[us aut contentus 7. fed ad omnia pariter C9
fupra omnia indeficicutibus largitionibus C2. uumquam fiuiendis operationibus
pertingens. — Perfectus item dicitur, ut qui nullum accipiat incrementuin, fem-
perque perfetius fit | mec minui po[fit , omnia in feipfa. autà babens , 2 exu-
berans una C9 eadem inceffabili £9 fupraquam pleua C. que minui nequit lar-
gitione, per quam omnia perfetia perficit , C2 unum quodque congrua fibi per-
fe&ione adimplet. Hinc vocatur παντελής. — Cyrillus Alexand. lib. 1. adv.
Julianum , pag. 24. Πανσθενὲς τὸ θεῖον , αὐτοτελὲς πρὸς πᾶν ὁτιῶν , καὶ οὐδὲν
ἀνήνυτον abri. — Omnipoteus eft "Deus ac per fe perfettus Cg. fufficiens ad quid-
libet , nibilque fupra vires ejus. Quid vcró ex his jam fequitur? Id omni-
no, unicum cílc id, quod optimum , maximum , atque perfe&tiffimum
elt : fummus enim non cít , qui fuperiorem vel parem habet: ac duo fi
pares ftatuantur , fummus neutercrit. Eadem ratio valet de optimo ὃς
perfe&iffimo. Poffent & alia pro unitate effentize divinz afferri argu-
menta, petita ab omnipotentia; ab infinito intelle&u, infinita volunta-
te, infinità bonitate , infinita perfectione , &c. fed cüm hzc omnia ὃς
foiidé & fusé à T heologistractentur , non cít cur hic diutius pedem fi-
gamus. Veterum interim harcticorum circa unitatem cílentiz divinae
deliria vix inta&ta videntur relinquenda; cujusmodi funt , .
a. duos naturá , officioque di/pares effe deos. ' Haec fuit infania Cerdo.
nis & affcclarum ejus: de quibus Epiphanius, hzrefi 41. pag. 134. .Di-
xerit effe θεὰς δύο, ἕνα ἀγαθὸν, wal ἕνα ἄγνωξον τοῖς πᾶσιν, ὃν καὶ Πατέρα τοῦ
Ἰησοῦ ἐκάλεσαν" καὶ ἕνα τὸν δημιουργὸν τονηρὸν ὄντα καὶ γνωςὸν, λαλήσαντα ἐν τῷ νόμῳ,
καὶ ἐν τοῖς προφήταις Qavévra , καὶ ὁρατὸν πολλάκις γενόμενον, duos deos , unum,
bonum , C9 unum ignotum omnibus , quem etiam "Patrem "fefu appellarunt : £g
unum creatorem ,' qui malus fit C2 notus ,| quique in lege fit locutus ,— C9 im
Prophetis apparuerit , €2 fepe vifus fuerit. "Theodoretus haeret. fab, lib. x.
cap.24. pag. 209. Οἱ Κέρδων ἔφη , ἄλλον εἶναι θεὸν τὸν πατέρα τοῦ κυρία ἡμῶν
"uro χριςοῦ., ἄγνωςον τοῖς προφήταις y ἄλλον δὲ τοῦ παντὸς ποιητὴν , καὶ τοῦ νό.
μου τοῦ Μωσαϊκοῦ νομοθέτην" καὶ τὸν μὲν εἶναι δίκαιον, τὸν δὲ ἀγαθόν. — Cerdo di-
xit , alium Deum effe Patrem Domini "i Feu Chrifló , ignotum Propbe-
fis:
4: EXPOSITIONIS SYMBOLI
tis: alium verb univerfi conditorem 9 legifque Mofaice legiflatorem : atque
bunc quidem juflum effe , illum «rà bonum. Eadem impietate infc&tus erat
Marcion, de quo "'heodorctus ibidem, pag.z1:0. Τέτταρας ἀγεννήτους οὖ-
σίας τῷ λόγῳ διέτλασε' καὶ τὸν μὲν ἐκάλεσε ἀγαθόν τε καὶ ἄγνωςον ) ὃν καὶ πατέρα
προσηγόρευσε τοῦ Kupia' τὸν δὲ δημιουργόν τε καὶ δίκαιον ,. ὃν καὶ πονηρὸν ὠνόμαζε.
Quatuor ingenitas [ubflantias oratione fua finxit. Et alium quidem bonum Cg
incognitum vocavit , quem C2. Domini Patrem appellavit : alium verb Crea-
torem C9 juflum , quem etiam malum nominavit. Dc codem Chryfofto-
mus Homil.6. in cpift. ad Philippenfes, pag.32. cum docuiffe, ὅτι ὁ θεὸς
ὃ πάντα συςησάμενος,, ἐκ ἔςιν ἀγαθὸς, οὐδὲ Πατὴρ τοῦ ἀγαθοῦ χριςοῦ, ἀλλ᾽ ἕτερός
τις δίκαιος , Deum, rerum omnium conditorem , mon effe bonum , neque Pa-
rem boni Chrifli , fed alium quendam juflum. Eundem deteítandum rc-
perias furorem apud Manichazos. 'Theodoretus, hzret. fabul. lib. 1. cap.
26. pag. 212. de Manete : Οὗτος δύο ἀγεννήτους καὶ ἀϊδίες ἔφησεν εἶναι γ θεὸν
καὶ ὕλην, καὶ προσηγόρευσε τὸν μὲν Üeov Φῶς, τὴν δὲ ὕλην σκότος. καὶ τὸ μὲν Φῶς
ἀγαθὸν, τὸ δὲ σκότος κακόν. — Hic duos ingenitos C9. eeternos cffe dixit ,, Deum
(9 Materiam, appellavitque Deum Lucem, Materiam tenebras , €9 Lucem
bonum 57 Zezebras malum. Socrates, hift. Ecclef. lib. r. cap. 22. pag.
185. a. de Manichzis: Docuerunt δύο εἶναι Φύσεις, ἀγαθήν τε καὶ πονηρὰν,
duas effe naturas , bonam ξ malam : πονηρὰν vocarunt νεῖκος 9 contentionem :
Ayabsy vero, QuMav, amicitiam. Confulatur etiam miri harefi 66.
pag.276. ὃς Leontius de Se&is , AG. 3. pag. 432. De hifce hominum
portentis omnibus Athanafius Orat. coptra Gentes , t. τ. pag. 6. Οἱ ἀπὸ
τῶν αἱρέσεων ἀναπλάττονται ἑαυτοῖς παρὰ τὸν ἀληθινὸν τοῦ χριςοῦ πατέρα, θεὸν ἔτε-
pov , wal τοῦτον ἀγέννητον, τοῦ κακοῦ ποιητὴν, καὶ τῆς κακίας δημιουργὸν , τὸν
xal τῆς κτίσεως δημιουργόν. — Heeretici fingunt fibi , preter verum Chrifli Pa-
trem, Deumalium, eumque Ingenitum, maliauHorem , €9 malitie cauffaz,
qui etiam rerum creatarum fit conditor. Eodem referri dcbet , quod de
Nicolaitis , Marcionitis ὃς Valentinianis refert Oecumenius in cpitt. Ju-
dz , pag. 226. cos nimirum alium veteris , alium vero novi Teflamenti
Deum ftatuifle : & veteris quidem 9 τιμωρητικὸν xal ὠμὸν, ultionis cupidum
€2 crudelem 5 novi veró , spervys καὶ Φιλάνθρωπον ἔφορον, clementem C9. beni-
gnum infpeHlorem appellaffe. | His autem dceliriis opponimus confcílionem
"Theodoreti , petitam ex Epitome Div. Decret. cap. 1. pag. 250. Μίαν
εἶναι τῶν ὅλων ἀρχὴν καὶ ἡ ταλαιὰ καὶ *j καινὴ διδάσκει γραφὴ ,— τὸν θεὸν τῶν ὅλων,
Ylzrépa τοῦ Kupía ἡμῶν Ἰησοῦ mpigoU , ἀγέννητον , ἀνώλεθρον , αἰώνιον, ἄπειρον ,
ἀπερίγραφον ) ἀπεριόριξονγ) ἀσύνθετον, ἀσώματον, ἀόρατον, ἁπλοῦν, ἀγαθὸν δί-
καιον 9
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IIT. 43
Way , Φῶς νοερὸν ,. δύναμιν οὐδενὶ μέτρῳ "yvapitouévwo ,— μόνῳ δὲ τῷ θείῳ βουλή-
ματι μετρουμένην. Unum effe univerforum principium ,. C9 vetus € nova αἰ"
cet. Scriptura ,| Deum univerforum C9. Patrem Domini nofiri Yefu Chrifli,
ingenitum , ab interitu liberum , eternum , infinitum , incircumfcriptum , in-
terminatum , incompofitum , incorporeum , invifibilem , fimplicem , bonum ,
Juftum , lucem intelligentem , potentiam que nullá menfurá cognofcitur , fed
ola divina voluntate menfuratur. Poftea adducit locaex Jefaize 43: 10,1 1.
& ex cap.44:6. ex quibusfequentia infert : Σαφῶς δὲ διὰ τούτων τοὺς Βαλεντίνου,
καὶ Μάρκου, καὶ βασιλίδου, καὶ Μαρκίωνος διελέγχει λήρους. οὔτε γὰρ apo αὐτοῦ, ὅτε
μετ᾽ αὐτὸν. ἕτερον εἶναι λέγει θεὸν, ἀλλὰ τὸν αὐτὸν εἶναι καὶ πρῶτον, καὶ ἔσχατον. Per
bec autem Valentini ,£9 Marci ,€3 Bafilidis , 9 Marcionis nugas aperté refellit.
ANec enim ante illum , nec poft illum , alium dicit effe Deum , fed eundem effe C2
primum C2 ultimum. Reliquaapud Autorcm legi poflunt.
b. Multiplices Palentinianorum ,. triginta àivag flatuentium , fetus :
de quibus "Theodoretus , haret. fab. lib. 1. cap. 7. pag. 198. & lib. κα.
cap.6. pag.264. Epiphanius, hzrcefi 31. pag. 75. Tertullianus lib. adv.
Valentinianos — Auguftinus de hazrefibus cap.rr. Irenzus , lib. 1. adv.
hzrcf. cap. 1. Imprimis coníuli poteft ; fiquidem opera exiftimetur pre-
tium , nebulonum iftorum nugas cognolcere ; Lambertus Danzeus ad
di&um cap. 11. Auguftini de hzrcfibus : & Jacobus Pamelius Brugenfis
in Noris ad librum Tertulliani adverfus Valentinianos.
c. Junumera apud Etbnicos Numinum examina. Nam fi in plures
fpargi dividique poteft Deitas, interitus expers hauderit; ac proindetam
fortiter afferenda eft ejus ἀκοινωνησία, quàm firmiter credenda ἀφθαρσία.
Poteft vero, ut etiam hoc addamus , divinz eflentiz unitas quoque luce
demonftrari mentibus nullo ἀθεότητος veneno delibutis. Imó his rationi-
bus etiam Ethnici ad incitas redacti , non contemnendas quoque de uno
Dco ediderunt confeffiones : fic enim gentilis ille Maximus apud Augu-
ftinum , epift. 43. Equidem unum effe Deum fummum atque magnificum ,
quis tam demens, tam mente captus neget effe certiffmum ?. Hujus nos virtu-
des per mundanum opus diffufas multis vocabulis imvocamus 7. quoniam nomen
ejus cun&li , proprium videlicet , ignoramus. Nam Dcus omnibus religioni-
bus commune nomen eff : ita fit , ut dum ejusquafi quedam membra , carptim
variis fupplicationibus profequimur , totum colere profetió videamur. Ατ
Deum hunc effentià unum , perfonis trinum effe , arcanum eft humana
rationi dx ἐφικτὸν , fed impervium prorfus & &velepeóvwrov , humili fide ὃς
pietate adorandum , non curiofa temeritate fcrutandum.
Ε 2 II. De
4 ἘΧΡΟΒΙΤΙΟΝΙΒ SYMBOLI
II. De Trigitate perfouarum. Quemadmodum Gregorius Nazianze«
pus, Orat. 32. pag. 528. 3S. Triniratem vocat τὸ ἑαυτῇ μελέτημα καὶ xaM
λώτισμα,, foam meditationem ,— [uum decus €. ornamentum ἡ wa. nos illud
ipfum de cadem mcrito ufurpamus , rogantes, ut fefe nobis ad (lutem
noftram gratiose revclet , ne quidquam ejus majeítate indignum affera-
mus. Occurrit autem nobis,
1. Expücatio vocis. Τριάδος voce non numerum ternarium numcran-
tem abíoluté & fimpliciter fed metonymice rem numeratam ,. id ett,
tres perfonas, ternario numero difcrctas, in unitate cllentiz Dei, intel-
ligimus. Hoc clare fatis docet. Gregorius Nazianzenus Orat. 13. pag.
211. Tp, inquit , οὐ πραγμάτων ἀνίσων ἀπαρίθμησις , ἀλλ᾽ ἴσων καὶ ὁμοτίμων
σύλληψις, ἑνούσης τὴς προσηγορίας τὰ ἡνωμέναᾳ ἐκ Φύσεως , καὶ οὐκ ἐώσης σκεδασθῇ.
ναι ἀριθμῷ λυομένῳ τὰ μὴ λυόμενα. — Trinitas non efl diver/arum rerum enumes
ratio , fed equalium c bonore parium complexio , momine [cilicetea, que na-
turá unita fuut , conueclenta , uec, que folutionem nefciunt ,. per dilabentem
numerum diffipari finente.. Hic autem duo maxime paucis enodanda.
a. du vocc Τριὰς, Trinitas, i» Scriptura facra nullibi expreffa , uti
liceat ? Rfponfio. Vocabulum hoc in facro quidem Canone fcriptum
non exítat ; fed quia exítat numero numerante 1.Joh. ς: 7. numero nu-
merato paflim , ut in baptifmo Chriíti & noftro : hinc prudenter olim
repertum , utiliterque hactenus ufurpatum fuit, prout vocabula écía; ,
Dzogáctug , óposcía , G alia. Dc his talibus rc&é Athanaüius , lib. de de-
cretis Synodi Niczna, t. 1. pag.270. Εἰ καὶ μὴ οὕτως ἐν ταῖς γραφαῖς εἰσιν
αἱ λέξεις, ἀλλὰ τὴν ἐκ τῶν γραφῶν διάνοιαν ἔχουσιν. Etiamfi non fic in fcriptu-
τὶς fint voces , fenfum tamen ex fcripturis babent. Cyvillus Alexandrinus
Dial. 1. dc SS. Trinitate, pag.39t. Avze ἡ λέξις τὸ σύμπαν οὐδὲν, ἔνθαπερ
ἄν ὅλως ἀληθὲς ὑπάρχῃ τὸ ἐξ αὐτὴς δηλούμενον. — De voce prorfus uon laboramus ,
ubi illud verum eft , quod cá fignificatur. Ex Auguttinuscpilt. 74. Quid
efl contentiofius, quàm ubi de re conflat, certare de nomine?
b. Quando boc vocabulum ufurpari ceperit ? Ὑριάδος., Trinitatis ap-
pellatio vetuttior videri poteft," quàm creditum viris eruditis , qui fcri-
bunt, eam primüm receptam in prima Synodo Alexandrina, id eít,
anno Chrifti 317. Moveor Juftini Martyris, fcriptoris longé antiquioris
auctoritate, in lib. de expofitionc Fidei, pag.379. ubi fequentia legun-
tur: Μονὰς γὰρ ἐν τριάδι νοεῖται , καὶ τριὰς ἐν μονάδι γνωρίζεται, — Unitas nam-
que in Trinitate intelligitur , 85 Trinitas in unitate agnofcitur. Verüm de
libri hujus Auctore multi dubitant : apertius enim , inquiunt, & dittin-
&ius.
NICJENO-.CONSTANTINOPOLITANI. Car.lll 45
&ius differit de 'T'rinitate , quàm fcriptoribus cjus xvi folemne eft. At-
qui Lucianus Samofaten(is, qui codem feré cum Juflino tempore vixit,
nempe anno Chrifti rio. non minüs aperte & diílincté fignificat , aux
tunc fides cífet , cüm in Dialogo , qui infcribitur Φιλοτατρὶς , 9 διδασκόμε-
νος, more fuo Religionem eorum irridet his omnino verbis: Kp. Kaírivz
ἐπομόσωμαί yes Tp. ὙΨιμέδοντα Üsóv , μέγαν, ἄμβροτον , obpavíaym , Ὑἱὸν Πα-
πρὸς γ Πνεῦμα ἐκ Πατρὸς πορευόμενον , ἕν ἐκ τριῶν, καὶ ἐξ ἑνὸς τρία. — Queiunam
itur tibi jurabo? Deum alté regnantem , maguum , immortalem, celeflem ,
Filium Patris, Spiritum ex Patre procedeutem , unum ex tribus , C9 ex uno
fria. Fruílra veró (unt , qui vocem hanc ex Clemente Alexandrino af-
ferunt, apud quem (tromat. lib.4. pag. 495. fequentialeguntur: Πρόκει-
ται δὲ τοῖς εἰς τελείωσιν σπεύδουσιν ἡ γνῶσις ἡ λογική. ἧς θεμέλιος v ἁγίᾳ pig" πίξις»
ἐλπὶς, ἀγάπη. Interpres: Jis autem , qui tendunt ad perfectionem , eff pro-
pofita cognitio rationalis , cujus fundamentum cft fanla Trinitas: fides, [pesy
cbaritas. — Atqui τριὰς hic non eft Zrigitas , fcd triga , ut τετρὰς quadriga.
Hinc facilé patet , quid de Liturgia , S. Jacobo adícripta ,. fit fenticn-
dum , in qua vox τριὰς, Apoftolorum tempore nondum ufitata , fiepius
legitur. Pag.4. Τριὼς ek θεός. Trinitas eff unus Deus. Pag. 6. 'Ayía
vepác. San&a Trinitas. Pag. 33. ΤΠροσκυνητὴ τριάς. ddoranda Trinitas.
Pag. 39. Οἰμοέσιος τριώς, — Cotffentialis Trinitas. 1d autem certum ett ,
hanc vocem poft dictam Synodum Alexandrinam frequentiffimé fuiflc
ufurpatam. 85. Macarius, qui vixit circa annum Domini 350. Homi-
liam 12. his verbis claudit : Δέξαᾳ καὶ προσκύνησις τῷ Πατρὶ καὶ τῷ lip , καὶ
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν. Gloria , €2 adoratio Patri , C9
Filio, €9 Spiritui Sancio , in fecula , amen. — Clariffimé Homil. 17. Aca
τῇ ὁμοουσίῳ τριάδι εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν. Gloria confub[lantiali Trinitati in fe-
cula, amen. — Aliorum teftimonia in fequentibus crunt obvia,
2. Trinitatis demonfiratio.. Deum, qui eft effentià unus, perfonis cffe
trinum , demonítratur ,
1. ex veteri. Teflamento. — Veteres przcipué afferunt creationem ho-
minis ad imaginem Dei: & illud Dei ad Dcum alloquium Genef. 1: 26.
Faciamus bominem ad imaginem noftram. Greg. Nyffenus, Orat. 1. inifta
Dei verba , t. 1. pag. 140. Ἔμαθες ὅτι δύο apósuxa , ὁ λέγων, καὶ πρὸς ὃν Ó
λόγος. Jidicifli duasc/fe perfonas s unam, que loquitur ; alteram, ad quam
dirigitur Oratio. Cur autem non dixit , ποίησον, ἀλλὰ ποιήσωμεν ἄνθρωπον»
facito, fed faciamus bominem? Ut dominatum intelligeres: ne, "Patrecogni-
to, Filium ignorares ; ut fcires Patrem feciffe per Filium , C9 Filium pater-
Ε3 5a
46 EXPOSITIONIS SYMBOLI
na creaffe voluntate ,. laudare/que. Patrem in Filio , €3 Filium in Spiritu
Santo. Commune eorum opus exflitifli , ut ipfos pariter adores C9. colas : me
venerationem cultumque dividas , fed unam deitatem effe agnofzas. Ἵνα νοήσως
τὴν δεσποτείαν, ἵνα μὴ τὸν πατέρα ἐπιγινώσκων ) τὸν ὑιὸν dyvoge ἵνα ἐιδῇς ὅτι πα.
τὴρ ἐποίησε διὰ ὑιοῦ, καὶ ὑιὸς ἐκτίσατο πατρώῳ θελήματι" καὶ δοξάσῃς Πατέρα ἐν dug,
καὶ ὑιὸν ἐν πνεύματι ἁγίῳ: Οὐὕτῳ κοινὸν γέγονας ἔργον, ἵνα κοινὸς προσκυνητὴς ἀμ,-
Φοτέρων ἧς, μὴ σχίζων τὴν προσκύνησιν, ἀλλὰ ἑνῶν τὴν ϑεότητα. Εἰ pag. 141.
fcriptum e(t, ποιήσωμεν, ἵνα γνωρίσῃς πατέρα, καὶ ὑιὸν, καὶ πνεῦμα ἅγιον) Fa-
ciamus, ΜΖ cognofcas Patrem, 5 Filium, 85 Spiritum Santlum. Ἐποίησεν
ὁ θεὸς TOv ἄνθρωπον, ἵνα ἑνώσῃς τὴν θεότητα᾽ ἑνώσῳς δὲ καὶ τὰς ὑποςάσεις, ἀλλὰ τῷ
δυνάμει. ἵνα μίαν δόξαν ἔχῃς μὴ μεριζόμενος περὶ τὴν προσκύνησιν, μὴ μεριζόμενος εἰς
πολυβεΐαν. Fecit "Deus bominem, ut unam agnofcas deitatem: unam , inquam,
non unitate per[onarum , fed poteflate: ut, cámad adorandum accedis , Deum
unum laudes C9 colas , mec in deorum multitudinem diftrabaris. Οὐ εἶπεν,
ἐποίησαν οἱ θεοὶ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλ᾽ ἐποίησεν ὁ θεός. Ἰδίᾳ ὑπός σις πατρὸς, καὶ
ἰδία ὑιοῦ, καὶ ἰδία πνεύματος ἁγίθ, — .Non dixit, Fecerunt dii hominem, fed,
Fecit Deus hominem. — Propria ef? bypoflafis (cu perfona Patris , €2 pro-
pria Filii , € propria Spiritus Santti, Videamus etiam , quid de eadem
hominis creatione fentiat Bafilius Caefarienfis, & quomodo inde SS. Tri-
nitatem demonítret. Is Homil.9. in Hexaém. pag. 122. ita fcribit :
Ποιήσωμεν ἄνθρωπον. "Axéti, ὦ χριςομάχε , ὅτι τῷ κοινῷ τῆς δημιουργίας προσ-
διαλέγεται, δὲ οὗ καὶ τοὺς αἰῶνες ἐποίησεν , ὃς Φέρει τὰ σύμπαντα τῷ ῥήματι τῆς
δυνάμεως αὐτοῦ ; Faciamus hominem. — Zudis , ó tu qui adverfus Chriflum
pugnas ,, Deum ipfum fuum in creandis rebus focium. (pro κοινῷ enim fcri-
bendum κοινωνῷ) alloqui, per quem C9 fecula fecit , qui portat , omnia ver-
bo potentie fue ? Et pag. 122. Τίνι λέγει, κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, τίνι ἄλλῳγε,
ἡ τῷ ἀταυγάσματι τῆς δύξης καὶ χαρακτῆρι τῆς ὑποςάσεως αὐτοῦ, ὅς ἐςιν εἰκὼν τοῦ
θεᾷ τοῦ ἀοράτα, Cui dicit, Ad imaginem noftram? Cui, que, alii , quàm
ei, qui [plendor eff glorie , C9 cbaratter fubflantie ipfius , qui efl imago Dei
imvifibilis ? Τῇ ἰδίᾳ τοίνυν εἰκόνι τῇ ζώσῃ τε, καὶ εἰπούσῃ , Ἐγώ τε καὶ ὁ πατὴρ
ἕν ἐσμεν. Καὶ, ὃ ἑωρακὼς ἐμὲ , ἑώρακε τὸν πατέρα" ταύτῃ λέγει, ποιήσωμεν ἄν-
θρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν. — Sue igitur imagini proprie , que vidit , £9 que
dixit , Ego & pater unum fumus. Z/ez; , Qui me vidit, vidit Patrem:
buic dicit , Faciamus hominem ad imaginem noftram. "Omeu pa εἰκὼν,
ποῦ τὸ ἀνόμοιον, Ubi una eff imago, quem ibi locum obtinet diffimilitudo. lbi-
dem Bafilius folidé refellit Judaorum commentum , dicentium , Deum
allocutum effc Angelos, quando dixit ,' Faciamus bominem ad imaginem
noftram.
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. III. 47
noffram. Nequc enim fervis ea confultationis dignitas competit , neque
Angeli crearunt hominem 59 neque unquam creatura fuo adxquari poteft
Creatori; homines autem perfecti zequales crunt Angelis: neque unacft
imago Dei & Angelorum. Vide plura apud eundem. ''heodorctus ,
quzit. 19. in Genelin, pag. 15. poftquam refutavit hzereticos, qui di-
xerunt, Deum hzc efle locutum ad Angelos & improbos dzzmones:
poftquam etiam Judaorum perítrinxit infaniam , dicentium, Deum fibi
ipfi dixiffe ,— Faciamus bominem , fubjicit, in fcriptura multa ἑνικῶς dici:
ὀλιγάκις δὲ πληθυντικῶς τὴν διάλεξιν σχηματίζειν, τῶν τῆς τριάδος προσώπων ἐμφαί-
yovra τὸν ἀριθμὸν, γαγὸ autem candem pluraliter. formare fermonem , quando
nimirum inuuat numerum perfonarum Trinitatis. 'T'andem, locum, quem
prz manibus habemus, explicans, fcribit : Ka? ἐνταῦθα τοίνυν. ἐπειδὴ τὸ
λογικὸν διέπλωττε ζῶον, ὃ μετὰ πολλὰς ἀνακαινίζειν ἤμελλε γενεάς" ταῖς τῆς ἁγίας
m piádog ἐπικλήσεσι τελεσιουργῶν τὸ κανάγιον βάπτισμια᾽ μέλλων δημμεργεῖν τὴν ἐκεῖνα -
παραληψομιένην τὰ μυςήρμια Φύσιν, αἰνιγματωδῶς καὶ τὸ ταυτὸν τῆς οὐσίας, καὶ τὸν
χῶν προσώτων παρεδήλωσεν ἀριθμόν. Τῷ Φάναι μὲν γὰρ , Εἶπεν ὁ θεὸς , τὸ κοινὸν
«τῆς θείας ἐδήλωσε Φύσεως. ἐπαγαγὼν δὲ τὸ, ποιήσωμεν, ἐνέφῃνε τῶν προσώπων τὸν
ἀριθμόν. ΕἸ boc igitur loco, quoniam Deus animal rationale formabat , quod
poflea renovaturus erat pofl multas generationes , [anle Trinitatis imvocatio-
mibus facrofantum Baptifma inflituens , cium. fabricaturus effet naturam ,
que bec my[leria reciperet , ob[curà identitatem fubftantie £2 perfonarumnu-
merum aperuit. Dum enim inquit , Dixit Deus, communionem divine na-
ture indicavit : fubjungens autem illud , Faciamus , numerum perfonarum
expreffit. Οὕτω πάλιν ἑνικς μὲν εἰπὼν τὴν εἰκόνα, τὸ ταυτὸν τῆς Φύσεως ἔδειξεν.
οὗ γὰρ εἶπε, κατ᾽ εἰκόνας , ἀλλὰ, κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν δὲ ἐιρηκὼς, τὸν τῶν ὗπο-
ςάσεων δεδήλωκεν ἀριθμόν. — Similiter cim iterum fingulari numero dixit imagi-
nem , eandem effe naturam offendit. — Non enim dixit , ad imagines 9 /ed,
ad imaginem. Cim autem dixit , noftram , numerum perfonarum decla-
ravit. Reliqua apud ipfum vide auctorem. Epiphanius hzrefi 46. quac
eft Tatianorum , pag. 171. Ὁ ᾿Αδὰμ μὴ ἀπὸ γάμου ὁρμώμενος, ἀλλ᾽ ἐν χειρὶ
Τιατρὸς καὶ Τ᾽ ιοῦ καὶ ἁγία Πνεύματος πεπλασμένος, κατὰ τὸ γεγραμμένον ὑπ᾽ αὐτοῦ
τοῦ ἁγία Tlarpóg πρὸς τὸν Υἱὸν, ὅτι ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν wal
καθ᾿ ὁμοίωσιν. “4441 nullis propagatus nuptiis , Patris, 85. Filii, C9 Spiri-
tus Santi manu eff efiluss prout Scriptura € oid , cum ita Pater Filium
alloquens introducitur , Faciamus hominem ad imaginem ὃς (imilitudinem
noftram. Etin Ancorato, pag.441. Φησὶν ὁ Πατὴρ , Ποιήσωμεν ἄνθρωπον
κατ᾽ εἰκόνα ἡμδτέραν, καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν, Kal ἐκ εἶξε, ποιήσω ὥνθρωπον xaT εἰκόνα
ἐμήν.
Ε. " . .- p ---.
48 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ἐμήν. ᾿Ελέγχθητι ὁ ἔχων πεπωρωμένην τὴν καρδίαν, καὶ μάθε τὲν ὑιὸν ὄντα ἀεὶ πρὸς
σὸν πατέρα τὸ γὰρ εἰπεῖν. ποιήσωμεν, Ex, ἑνός ἐξι σημαντικὸν, ἀλλὰ ΤΙατρὸς λέ-
yovrog πρὸς τὸν "Tiv. ᾿Ελέγχθητι ὁ λέγων τὸν T'ióy ἀνόμοιον τῷ πατρί. ἐν τῷ γὰρ
ἐιπεῖν αὐτὸν.) κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, οὐ διέκρινεν ὁμοίωσιν T'i0U ἀπὸ πατρὸς, οὐδὲ
διεῖλέ τι τῆς ταυτύτητος τοῦ πατρὸς πρὸς τὸν T'iv. οὐ γὰρ eire , κατ᾽ εἰκόνα ἐμὴν γ
ἢ xaT εἰκένα σὴν, ἀλλὰ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ὑοῦ καὶ τοῦ ἁγία ΤΙνεύματος μίαν οὐ»
σίαν ἐδήλωσε καὶ θεότητα. Φησὶ yàp, Kar εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ καθ᾽ dpoluciw , ὡς
εἶναι μὲν μέαν τοῦ Ylarpóg, καὶ τοῦ Ὑιοῦ, καὶ τοῦ ἁγία Πνεύματος τὴν θεότητα᾽ &v-
ὕρωπον δὲ γεγονέναι κατ᾽ εἰκόνα τῆς μιᾶς θεότητος Πατρὸς, καὶ 'Τιοῦ, καὶ ἁγία Πνεύ-
ματος. Dict Ῥαίεῦ,, Faciamus hominem ad imaginem & fimilitudinem
noftram. Non dixit , Faciam hominem ad imaginem meam. — 7e bec
ipía verba te redarguere debent ,. quicunque obduratum cor babes :. € difce
binc, Filium apud Patrem femper exjlitiffe. | Dum enim dicit , Faciamus,
uon unum folus fignificat , fed Patrem cum Filio colloquentem exprimit. Ea-
dein vox te quoque comvincat , quifquis Patri diffimilem effe Filium exiflimas.
Hoc enim ipfo , quid dicit , ad imaginem noftram, son difcrevit, nec ulla
re divifit identitatemi Patris cum Filio. [Non enim dixit , ad imaginem
mcam, ve], ad imaginem tuam , fed Patris, C9 Filii, € Spiritus Sancti
unam monfiravit effentiam C2. deitatem. | Dicit enim , ad imaginem ὃς fi-
militudinem noftram: ΜῈ eadem intelligatur effe Patris ,€9 Filii, C2 Spiri-
£us Santli deitas :. bominem veró fattum effe ad imaginem unius deitatis Pa-
tris, C2 Filii, C9 Spiritus Santit, Bafilius Seleucienfis Orat. 1. pag. s.
verba illa exponens , Faciamus bominem ad imaginem C9. fimilitudinem no-
firam , hac ἀξιομνημόνευτα habet : Mía μὲν εἰκὼν ἡ πλαττομένη 4. οὐχ ἑνὸς δὲ
προσώπου μνήμη, ἀλλὰ τριῶν ὑπος ἄσεων᾽ κοινὸν γὰρ τῆς θεότητος δημιούργημα τὸ
πλαττύμενον. Τριάδα μὲν ἐμφαίνει τὴν πλάττουσαν , μίαν δὲ εἰκόνα τῆς τριάδος
ὑπάρχεσαν. εἰ δὲ quía τῆς τριέδος ἡ ἐικὼν, μία τῶν τριῶν ὑπος ἄσεων ἡ Φύσις. τὸ γὰρ
ταυτὸν τῆς οὐσίας ἡ τῆς εἰκόνος ἑνότης κηρύττει, — Una quidem ef , que fit imago,
féd mom unius perfone monumentum , verum trium bypoflafeun. Commune
namque quod fabricatum eft opus Deitatis , Trinitatem quidem offendit effe-
Gricem feu fiiriceem, unam autem effe Trinitatis imaginem. Quodfi una Tri-
milatis imago , una utique trium bypoflafeun eft natura: fiquidem effentise
identitatem imaginis unitas predicat. Alia Patrum teftimonia, hoc ipfum
ex pracfenti loco adítruentia , ftudio omittimus , quia allata facile fuffi-
cere poflunt. INec ctiam ad alia veteris Teftamenti loca , quibus Patres
in cadem materia fatis frequenter utuntur, accedimus,' ne Le&oribus fi-
mus molefti. Hoc interim negari minimé debet , doGtrinam de SS.
; : Tri-
. P . *
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANTI. Car. IIL 49
Trinitatis myfterio pauló obícurius in veteri T'eftamento fuiffe propofi-
tam. ldagnofcit Theodorctus , & fimul , cur id factum fit, ratuonem
reddit θερατευτ. Serm.2. t.4. pag. 496. Verba ejus hacc funt: Ἐν᾿ Αι γύττῳ
αὐτοὺς πλεῖξον διατρίψαντας χρόνον, καὶ τὴν πολύθεον T&v ᾿Διγυττίων μεμαθηκότας
θρησκείαν, ὃ πάνσοφος Κύριος ἐκ ἐναργῶς ἅπαντα τὰ περὶ τὴς τριάδος ἐξεπαίδευσε δόγο-
ματα, ἵνα μὴ πρόφασιν πολυθεΐας λάβωσιν, εἰς τὸν τῶν ᾿Αιγυκτίων ἐπιῤῥέποντες
πλάνον. Οὐ μὴν παντάτασι τὰ περὶ τῆς τριάδος ἀπέκρυψε δόγματα τοῖς Ugepov éco-
μένοις, τῆς ἐντελεςέρας θεολογίας κατασπείρων τὰς ἀφορμάς διά τοι τοῦτο μοναδικῶς
μὲν νομοθετεῖ) αἰνιγματωδῶς δὲ τὴν τριάδα μηνύει. Cina in ZEgypto diutiffnà
ver/ati effent Ifraelite , multorumque ibi deorum cultum vitu /Ezyptiaco di-
diciffent , fapicutiffimus Dominus nequaquam illis mauifefló omnia Trinitatis
myfleria tradidit , ne multitudinis deorum occafionem fumerent , ad impieta-
lem ZEgyptiorum propendentes. Trinitatis tamen dogmata me tunc quidem
veuturis in polerum penitus occultavit , perfectionis T beologie quafi femina
quedam difpergens. — Ideb. fingulariter quidezm [ub unius nomine legem fancit ,
obfcurà tamen Trinitatem indicat, Poftea varia fubjicit Scriptura loca;
cx quibus SS. "Trinitatis myfterium probat. Agmen feré ducit illud
ipfum de creatione hominis Gencf, 1: 26. Subjunyit deinceps alium lo-
cum ex Gencf.9:6. ad quem, pag. 497. hic habet : Οὐκ εἶπεν, ἐν εἰκόνι
ἐμαυτοῦ ἀλλ᾽ ἐν εἰκόνι el , τῶν προσώπων πάλιν δεικνὺς τὸ διάφορον. Non dixit ,
in imagine mca, [ὦ , in imágine Dei ,. differentiam perfonarum rurfus
oflendeus. Eandem Trinitatem probat ex Genef. 11: 7. Càp. 19: 24. ex
Píal. 33: 6. & ex locis aliis: qu:c omnia ex Auctorc peti poffunt. De
obícurius in veteri Tcítamento revelata SS. Trinitate audire quoque ju-
vat Gregorium Nazianzenum Orat, 37. pag. 608. "Ex4puece Φανερῶς ἡ παι
λαιὰ τὸν Πατέρα , τὸν T'ióv ἀμυδρότερον. Οὐ yàp ἦν ἀσφαλὲς, μήπω τῆς τοῦ
Πατρὸς ϑεότητος ὁμολογνβείσης, τὸν "iiv ἐκδήλως κυρύττεσθαι' μυδὲ τῆς τοῦ Ὑοῦ
ταραδεχβθείσης, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπιφορτίζεσθαι. etus Teftamentum Patre
aperte ργααϊοαύα!, | Filium ob[curius, — Neque enim tutum erat , Patris di-
vinitate nondum confeffa, Filium apert? predicari: uec, Filiidivinitate non-
dumadmifa , Spiritum Santlum , veluti graviorem quandam , ἢ ita loqui
fas e(t, /arcinam nobis imponi. Jobius in Bibliotheca Photii, Cod. 122.
pag. 612. Commentariorum lib.7. cap. 27. tres facit gradus revelationis
mylftcerii SS. Trinitatis: primo gradu, illud obfcure: fecundo, clariüs:
tertio , clariffimé revelatum fuifle dicit. — Libro feptimo afferit , inquit
Photius, res politiarum mutationes , μεταθέσεις πολιτειῶν, à facra reprefen-
tari $eriptura : Πρώτην μὲν, τὴν ἀπὸ τῆς εἰδωλολατρείας ἐπὶ τὴν νομικὴν πολι-
G τείαν
go EXPOSITIONIS SYMBOLI
qéízy μετάθεσιν, ἐν ἧ μόνος μὲν ὁ Πατὴρ ἐμΦανέςατα κυρύττεται ὁ δὲ Υἱιὸς καὶ τὸ
Πνεῦμα ἐν συμβόλοις μόνον παραδηλῦται καὶ ἀινίγμασι. Primam quidem ab idolo-
rum cultu in legalem reipubl. ordinationem , in qua folus "Pater smanifeflim
predicatur : Filius verb 2. Spiritus f/ymbolis duutaxat £8 eenigmatisindican-
fur. Δευτέραν δὲ, τὴν ὠπὸ ταύτης πρὸς τὸ Ἐυαγγέλιον,, ἐν 4 τρανώτερον ὁ Ὑὸς
καὶ τὸ Πνεῦμα ἀποκαλύπτεται. teram verb ex bac iu Evangelium, quá ma-
gis per/picue. Filius C2. Spivitus manifeflaztur. Καὶ τρίτην λοιπὸν τὴν ἀῦλοτέ-
pav τε καὶ θειοτέραν λῆξιν , ἐν 5 διαπρυσίας πᾶσι τὸ τῆς τριάδος ἑνοειδὲς , καὶ ἀμέρε-
ξὺν , χαὶ παντοκρατορικὸν, ὡς γενητῇ Φύσει δυνατὸν, εἰς ἀνθρώπων ἀδίς ακτον yvà-
σιν ἀφικνεῖται, — Tertiam denique illam materie magis expertem , Cg divinia-
rem fortem , in qua. peuitus Trinitatis uuiformitas , 2 indivifibilitas , €2
omnipotentia, quantum natura creata affequi potefl , in bominum indubitatam
gervenit cognitionem, | Kos tres quos poftca Scripturae teftimoniis con-
firmat, & eadem Gregorium Nazianzenum jam anté fcripfifie docct.
ld autem facit Gregorius Orat. 37. qua cít de SpitituSancto, pag.6c7.
Cur veró Trinitas initio obícurius fuerit revelata, idem Jobiusibid. paz. .
617. hanc reddit rationcm : Ὅτι καθάπερ τοῖς ὀφθαλμιῶσι τὸ λαμπρὸν Φῶξ y
καίτοι σωτήριον ὃν, ἀθρόου ἐτιβλαβέςατον᾽ οὕτω καὶ τοῖς εἰς τὸ πολύθεον ἀπτοτυῷλω-
θεῖσιν ἡ τριαδικὴ θεολογία βλαβερὸν ὑπῆρχε καὶ ἐπιζήμιον. — Quia, quemadunodum
laborantibus ex oculis [plendidum lucis jubar ,etfi falutiferum maxim noxium
eff: ita C9 multoruim deorum cultu occecatis noxia erat Trinitatis d) beologia
ac perniciofa futura. — Bafilius Selcucienfis Orat.9. pag.$4,55. de co,cur
Mofes SS. "Trinitatis myfterium Judzis non clariüs propofuerit, fic (cri-
bit: Οὔτω τὴν τριάδα κηρύττειν καιρὸς, ἔπω τὰς ὑποςάσεις κυρύττειν ἠδύνατο, ἔτι
γάλακτι τρέφει θεογνωσίας τοὺς νυπιώδεις τὴν ἔννοιαν, ἠρκέσθη μόνῃ τῇ τὴς θεογνω-
σίας διδασκαλίᾳ, μίαν αὐτοῖς Quei ἀπαγορεύων εἶναι θεότητος" ἵνα δῆμον ὅλον θεῶν.
τῆς ψυχῆς ἐξορίσῃ. "puer γὰρ τοῖς ἐκ τοιαύτης πλάνης ἀποσπωμένοις τὰ πρῶτα τῆς
θεογνωσίας μαθήματα. Διὰ τοῦτο διδάξας τὴν μονάδα τῆς Φύσεως, τὴν τριάδα τῶν.
ὑπος ἄσεων διδάσκειν κατὰ καιρὸν ὑπερέθετο᾽ τὸ γὰρ τῆς ψυχῆς δυσταθβὲ;, ἐπισφαλὲς
apóc ἐπίγνωσιν. Φοβεῖται γὰρ μιὴ τριάδα διδάσκων θεότητος, πολλούς τινας θεὲς παρ
Ιουδαίοις κηρύττειν νομίζηται. αἰνίγμασι δὲ μόνοις τέως χειραγωγεῖ τὰς ÀMEOVTUG S
καὶ μικρὸν τῆς αὐγὴς ἐπανοίγων ἐπαύετο. — .Nondum Triuitatcss promulgare tem-
pus erat , nondum divinas bypoftafes predicare poterat :. adbuc latte divine
cognitionis nutrit infantilem intelligentiam babentes :. contentus fuit folá divi-
ne cognitionis dottriná , unam illis naturam deitatis effe indicans, quó deorum
multitudinem prorfus ex animo ex[lirparet.— Abflrattis enim à tam infigni er-
vore [afficiebant prima cognitioms Dei rudimenta, | Quamobrem, cm nature
do-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. III. σι
docuiffet unitatem γ). Trinitatem bypo[lafeun opportunà diflulit :. nam animus
male affelus , in veritate indaganda facit labitur. — Quippe reforinidat, ue
in Deitate Trinitatein docens ,| multitudinem deorum apud "yudeos predicare
putetur :. folis autem «enicmatis auditores adbuc ducit , ac nonnulla quic[cit
oblata luce. Reliqua ex ipfo haberi poflunt Autore.
z. ex novo Te[flamento. Unitas effentize divina: in Trinitate perfo-
narum , per do&rinam Baptifmi , & unitatem nominis , ex Antiquitatc
facilé probatur. Quando Dominus notter efus Chriftus, Matth.28:19.
precipit, ut baptizent omnes gentes εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ»
καὶ τοῦ ἁγία Πνεύματος, per unitatem nominis unam indicat efTentiam Pa-
tris, & Filii, & Spiritus San&i , atque adeo indivifam trium invocatio-
nem. 1n Expofitione F'idei apud Juítinum Martyrem hzc ipfa nobis
clariffimé proponuntur hiíce verbis : Ἐν τῇ τοῦ βαττίσματος διδαχῇ συνημ.-
μένω; ἡμῖν τὸ Πατρὸς, καὶ Ὑμῦ,, καὶ ἁγία Πνεύματος ἕν ὄνομα παραδέδοται. Τίς
ἀφαιρήσεται λόγος , τὸν Τὸν , καὶ τὸ Πνεῦμα μιὴ τῆς θείας ἐσίας καὶ μακαρίας ὑπάρ"
χειν. 4» dotirina Baptifmatis unité uobis Patris, C9 Filii, Cg Spiritus San-
éH untur omen traditum ef : quenam ratio C9. oratio iuficiaudo afferere po-
terit, Filium C9. Spiritum diviae beateque effentie non effe ? Patres Conci-
lii Conftantinopolitani , quod fecundum Occumenicum eft , in epiftola
fua ad Epiícopos Occidentis, apud Theodoretum , hift. Ecclef. lib. ς΄.
cap. 9. pag.716. de fide Niczna fic fcribunt : Ὑαύτην xai ὑμῖν, καὶ ἡμῖν,
xal πᾶσι TOS μιὴ διαςρέφουσι τὸν λόγον τῆς ἀληθοῦς mígeue , συναρέσπειν δεῖ, mpec-
BuráTw) οὖσαν, καὶ ἀκόλεθον τῷ βαπτίσματι, καὶ διδάσκουταν ἡμᾶς πις εὐειν εἰς τὸ
ὄνομα τοῦ Πατρὸς , καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίβ Πνεύματος. δηλαδὴ θεότητος καὶ
δυνάμεως, καὶ ἐσίας μιᾶς τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Y i60 καὶ τοῦ ἁγίᾳ ΤΠνεύμωτος πις υο-
μένης, ὁμοτίμου τε τῆς ἀξίας, καὶ συναϊδία τῆς βασιλείας, ἐν τρισὶ τελείχις ὑπος d-
ecc , ἤγουν τρισὶ τελείοις προσώποις. — Hanc C9. vobis C9 nobis , C9 omnibus,
qui vere fidei verbum non pervertunt , probari comvenit , ut que antiquiffima
fit , €9 baptifmaii confentanea ,| docens uos credere in nomen Patris , Cg Fi-
di, £9 Spiritus Santi. — Ita nimirum , ut una credatur divinitas , C9 po-
tentia, C9. fubflantia Patris, C2 Filii , (9 Spiritus Santli , «qualifque di-
gnitas , £2 imperium coeternum in tribus perfectis bypoflafibus ,. five in tri-
bus perfe&lis perfonis. Gregorius Nazianzenus Orat. 40. quz cft in S.
Baptiíma, pag. 671. Βαπτίσω σε μαθητεύων ἐὶς ὄνομα Πατρὸς, καὶ Υἱοῦ , καὶ
ἁγία Πνεύματος. “Ὄνομα δὲ κοινὸν τῶν τριῶν ἕν, ἡ θεότης. Baptizabo te , do-
cens, in nomine Patris , C9 Filii, C9 Spiritus Sancli. Nomen autem com-
mune tribus , ncmpe Deitas. Epiphanius hzerefi 62. qua cft Sabelliano-
rum,
5 EXPOSITIONIS SYMBOLI'
rum, pag.224 Filius dixit. ᾿Απελθόντες βαττίσατε ἐὶς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς,
καὶ TUO Y οὔ, καὶ τοῦ ἁγία Πνεύματος. Μέσων δὲ τιθεμένων τῶν ἄρθρων τὴς συλλαβῆς τοῦ,
τοῦ, καὶ τοῦ, καὶ ἐλέγχει τὸν Σαβελλιον Μία τϑαῖος, σὴν συναλοιφὴν παρεισφέροντα' (xa
xai σημαίνει ἀληθῶς Πατέρα, ἀληθῶς Τὸν, ἀληθῶς ἅγιον Πνεῦμα. ὁπότε δὲ ὁμό-
ςοιχος ἡ Τριὰς , καὶ ἐν ἑνὶ ὀνόματι Τριὰς καλθμένη, ἐλέγχει τὸν ἴΔρειον, ὑπόβασίν
τινα διανοέμενον ἐν τῇ Τριάδι, 9| ἀλλοίωσιν, ἡ παραλλαγήν. — Euntes baptizate
in nomine Patris, & Filii, & Spiritus Sancti, Ubi , dui articulus ille,
ποῦ. ler repetitus C9. interjectus eff , Sabellium redarguit eMattbeus ,. tres
gerfonas in unam confundentem ,| quandoquidem veré Patrem , vereque Fi-
lium, ac verà Spiritum Sauttum exprimit : quando autem eju[dem ordinis feu
dignitatis Trinitas ,. C2 uno nomine Trinitas vocatur , refellit Arium , qui
inferiorem quendam in Trinitate oradum , ac varietatem , | mutationemve
commentus eff. Vide eundem in Ancorato , pag. 472. Bafilius M. lib. s.
adv. Eunomium , càp.i15. pag. 134, 135. Ἐν Tug γνῶθι Vlarégz , ἐν Πατρὶ
δόξασον Ὑιόν.. μὴ μερίσῃς τὰ üpépiza, μὴ σχίζε τὰ ἄσχιςα. κἀν yap θέλῃς, οὐσχί-
ζεται" κἀν διαῤῥήγνυνται οἱ αἱρετικοὶ, 8 διωῤῥήγνυται ἡ Τριάς" καὶ σεβάσμιἧς iui ἐν
μιᾷ καὶ ἀϊδίῳ δύξῃ, τὴν αὐτὴν καὶ μίαν μόνην θεότητα πανταχῇ περιφέρεσα, ἄῤῥηκ-
τὸς, ἄσχιςος, ἀδιαίρετος. [m Filio "Patrem cognófce , in Patre glorifca Fi-
lium. Ne partiaris que impartibilia funt , ue fcindas que mon fcinduntur.
INam etfi [ciudere volueris , non tamen [cinditur : etfi difrumpuntur beerctici,
Trinitas tamen non dirumpitur : Cg eff colenda in uua C9. «eterna gloria, ean-
dem C$ unam [olam Deitatem ubique circumferens ,. infragilis , que fcindi
nequit, indivifibilis. | Ex paulo pott : ᾿ὰ χώριςον ὁρῶ τὴν ἐνέργειαν τῷ Πατρὸς,
καὶ τοῦ "uU , καὶ τῇ ἁγία Πνεύματος: Καὶ διὰ τοῦτο ναοὶ Oc& , καὶ Ὑιοῦ, καὶ
Πνεύματος ἁγία εἰσὶ πάντες οἱ ἅγιοι ἐν οἷς οἰκεῖ ἡ μία θεότης, καὶ μίᾳ κυριότης y
καὶ ἁγιότης pia Πατρὸς, καὶ i0 , καὶ &yi Πνεύματος, διὰ τὸν ἕνα τοῦ βαττία.
paro; ἁγιασμόν. — Infeparabilem Patris , C$ Filii , 89 Spiritus Saatli opera-
tionem effe video. — Propterea templa Dei , C9 Filii , €2 Spiritus Sancli funt
omnes [antli , in quibus una. Deitas, C9 una dominatio , (9 "n erred
Patris , C2 Filii , C9 Spiritus Santli babitat per unam Baptifini [antlifica-
tionem. "T heophyla&tus in cap.28.. Matthzzi, pag. 184. Οὐκ εἶτεν ὁ χριςὰς
εἰς τὰ ὀνόματα βαπτίζειν , ἀλλ᾽ ἐὶς τὸ ὄνομα. "Ὄνομα δὲ τῶν τριῶν v , ἡ θεότης"
εἷς οὖν θεὸς τὰ rpid. — ΝῸΡ dixit Cbriflus ,. in momina baptizaudum effe, fed
im nomen. Nomen autem trium unum , uempe Deitas: unus icitur Deus,
tres.
3. ex Antiquitate | Ecclefiaflica facro-fan&tam "Trinitatem proba-
mus,
ἃ. ín
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANL Car. IL 53
a. in gentre.. Gregorius Nazianzenus Orat. 23. pag.420. 'Opf-
Qa δὲ καὶ τὴν ἡμετέραν εὐσέβειαν, διδάσκων, ἕνα μὲν ἐϊιδέναι θεὸν ἀγέννητον τὸν Πα-
τέρα ἕνα δὲ γεννητὸν Κύριον, τὸν "Tióv: ἕν δὲ Πνεῦμα ἅγιον. προελθὸν ἐκ τῇ ΤΙατρὸς
ἡ καὶ προϊὸν, θεὸν, νοητῶς νοῦσι τὰ προκείμενα — Pietatis autem πο γι doctrinam
grefiribe , fic nos inllituens, ut Deum unum ingenitum agnofcamus , boc efl,
Patrem : unum item geuitum Dominum ,. Filium videlicet : unum deuique
Spiritum Santlum, à Patre procedenteim , aut ctiam prodeuntem , Deum quo-
que ipfum apud eos, quica , que apponuntur , apprimó intelligant. ldem ,
Orat.25. pag.441. z4doramus τὸν Πατέρα, καὶ τὸν "Tidv , καὶ τὸ ἅγιον ΤΙνεῦ-
μα, μίαν θεότητα γ θεὸν τὸν TlaTépa , θεὸν τὸν ὙΓΙὸν., ὑεὸν τὸ ἅγιον Πνεῦμα μέαν
Φύσιν ἐν τρισὶν ἰδιότησι , ὑοεραῖς, τελείχις καθ᾿ ἑαυτὰς ὑφεςώσαις, ἀριθμῷ διαιβε-
ταῖς, καὶ οὐ θεότητι, Patrem , C9 Filium , 895. Spiritum Sanctum , deita-
tem unam ,| Deum Patrem ,| Deum Filium ,. Deum Spiritum Sanctum :
unam naturam in tribus proprietatibus , intclligentibus , perfetlis , per fe ac
feparatim [ubfiflentibus , numero quidem diflintis , divinitate autemnon item.
Ex Orat. 37. pag. 601. Ὅταν πρὸς τὴν θεότητα βλέψωμιεν ,— καὶ τὴν πρώτην αἰ-
σίαν, καὶ τὴν μοναρχίαν, ἕν ἡμῖν τὸ φανταζόμενον" ὅταν δὲ πρὸς τὰ ἐν οἷς ἡ θεότης,
xal τὰ ἐκ τῆς πρώτης ἀιτίας ἀχρόνως ἐκεῖθεν ὄντα καὶ ὁμοδόξως, τρίς τὰ προσκυνού-
μενα, Cum ad divinitatem ,. primamque illam caufam , uuiu[que principa-
tum £9. imperium , refpexerimus, unum eff , quod mentis noffr& oculis obocre
fatur : Cum rurfus ad ea , in quibus efl divinitas , .£9 que ex prima illa
cauffa , citra ullam temporis iutercapedinem ac pari gloria funt , tria funt
que aderantur. karmenopulus de fide orthodoxa , pag. 575. orthodo-
xam de SS. Trimtate conteffionem fequentibus proponit verbis : Δεῖ πι-
ςεύειν τὸν χριςιανὸν Τριάδᾳ ὁμοΐύσιον,μαὶ ὁμότιμον, καὶ ὁμιόθρονον εἰς μίαν συνιξσαν θεότητα.
Τριάδα γὰρ ἐν μονάδι πιςεύομεν , καὶ μονάδα ἐν Τριάδι δοξάζομεν. Τριάδα μὲν 9 ὡς
ἐν τρισὶ προσώποις καὶ ὑποςάσεσι τὴν θεότητα θεωρουμέννν' Νίονάδα δὲν ὡς μιᾶς ὄντα
ταῦτα ἐσίας τε καὶ θεότητος, wal ἕνα θεόν. "Eva γὰρ θεὸν πιςεύομεν, κἂν ἐν τριάδι
ψινάσκηται. Καὶ ἕνα [Κύριον ὁμολογῶμεν, κἀν ἐν τρισὶν ὑτοςάσεσι δείκνυται. Οὐγὶ-
flianum credere oportet Tvinitatem confubflantialem , ejufdem bonoris € 1bro-
ni participem , in unam divinitatem convenientem. | Trinitatein enim in uai-
tate credimus , £2. unitatem. in Trinitate glorificamus. | Rrinitatem quidem ,
ut in tribus perfonis C9 bypoflafibus diviuitatein confiderantes: unitatem vero,
quid eju/dem fint effentiee 62. divinitatis s C9 unum Deus. Usum enim Deui
credimus , etiamfi in Trinitate cognofcatur. ΕΣ unum Doininum confitemur ,
etiamfi in tribus bypoflafibus oflendatur. Vide etiam ; ut infinitaaliatacca-
mus, qua ex Antiquitatc huc referri poflent ; Programma Juftini apud
Evagrium lib. 5. cap.4. pag. 170. G 3 b. ia
$4 EXPOSITIONIS SYMBOLI
b. ἐμ fpecie , idque
a. ex una indivifa adoratione , invocatione C2. collaudatione fantliffime
Trinitatis. Patres Concilii Conftantinopolitani ; ut infrà cap. 14. vide-
bimus; in Symbolo, cujus examen prae manibus habemus, confitentur,
fe credere. in Spiritum Santium, εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ "Tig
συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον , qui cum Patre C9. Filio adoratur €9 glo-
rificatur. Baülius Caefar. epift. 78. pag. 591. ᾿Λπόδειξις τοῦ ὀρθοῦ Φρονήμα-
τὸς», τὸ) μὴ χωρίζειν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον Πατρὸς καὶ Ὑἱοῦ, Δεῖ γὰρ ἡμᾶς βαπτί.
ζεσθαι μὲν, ὡς παρελάβομεν' πις εὐειν δὲ, ὡς βαπτιζόμεθα" δοξάζειν δὲ, ὡς πετις εὖ.
καμεν, Πατέρα, καὶ Ὑ ιὸν, καὶ ὥγιον Πνεῦμα. — Declaratio reiti fenfus in eoeff,
fi à Patre 5 Filio Spiritus Santius non [cparetur : oportet enim baptizari
mos , ut accepimus :. credere veró ficut bapiizamur : glorificare veró Patrem,
85 Filium , € Spiritum Santium , quemadmodum credidimus. Gregorius
Nazianzenus Orat. 14. pag. 221. ἕνα ὅρον εὐσεβείας ἡγησόμεθα, προσκυνεῖν Πᾳ-
τέρα, καὶ Υἱὸν» καὶ ἅγιον Πνεῦμα, τὴν μίαν ἐν τοῖς τρισὶ θεότητά τε καὶ δύναμιν,
μηδ᾽ ὑπερσέβοντες , μηδ ὑποσέβοντες' τὸ μὲν γὰρ ἀδύνατον, τὸ δὲ ἀσεβές. — Unam
" banc pietatis regulam nobis propofitam ejfe ducemus, ut Patrem, Filium, ξ
Spiritum Santium , unam in tribus per/onis deitatem C9 potentiam adoremus ,
nibil fupercolentes ) aut fubcolentes Σ alterum enim fieri non potefl ,. alterum
nefarium Cg. impium eff. Ὑτερσέβοντες & ὑποσέβοντες potuiflent per periphra-
fin magis Latiné verti: fed maluimus ipfum imitari Gregorium , cujus
alioqui ridicula fuiflet πρρεπίπληξιςγ). quae ad mitigandam ac veluti excufan-
dam horum verborum novitatem ab ipío adjecta eft, cüm ftatim per
parenthe(in fubjungit, fva μικρόντι καὶ αὐτὸς μιμήσωμαι τοὺς περὶ ταῦτα σοφοὺς.
Ut €2 ipfe nonnibil eos imiter , qui in bifce [citi ac folertes [unt. Hisautem
vcrbis , ut Elías Cretenfis monct ,| Eunomium períflringit, qui gradus
quofdam in divinitatem induxit " ac debere nos Patrem ὑπερσέβειν ,. hoc
cít , cultu quodam exi;io profequi , Filium σέβειν , colere , Spiritum San-
€um óxoséBew , fubcolere , inferiore cultu profequi , docuit. Atqui im-
pium eft , honorem vcl ampliorem , vel minorem iis deferre, qui eflen-
tii naturaque non differunt, qui funt ὁμούσιοι, ὁμότιμοι καὶ ὁμόβρονοι. Rur-
fus Gregorius Orat. 29. pag. 489. Προσκυνοῦμεν ΤΙατέρα καὶ "Tiv καὶ ἅγιον
Πνεῦμα, τὰς μὲν ἰδιότητας χωρίζοντες, ἐνοῦντες δὲ τὴν θεότητα. καὶ ὅτε εἰς ἕν τὰ
τρίς συναλείφομεν., ἵνα μὴ τὴν Σαβελλία νόσον νοσήσωμεν , ὅτε δικιρᾶμεν εἰς τρία
ἀλλότρια καὶ ἔκφυλαᾳ,, lua jy) τὰ ᾿Δρείου μανῶμεν. Adoramus Patrem, Filium,
£g Spiritum Sanctum , proprietates quidem diflinguentes , divinitatem autem
copuiaries : meque aut tria in unum contrabimus , ne Sabellii morbo labore-
"us s
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. Ill. 55
mus 3 aut rurfus in tria divería Cg aliena feparamus , ne in fri furorem in-
cidamus. Chry(oftomus Homil. 140. t. s. Μιᾷ προσκυνήσει λατρεύομεν μίαν
τρισυπόςατον θεότητα, ἄναρχον, uxTigov, ἀπέραντον, wal ἀδιάδοχον. — Una ado-
ratione colimus unam deitatem ia tribus per[onis fubfiflentem , principiocarea-
fein , increatam , fine C2 fucceffioue carentem.
B. ex DoEohoyía , deu bymao glorificationis. Quanquam qua modoó attu-
limus, huc rcferri poffint , operz tamen pretium fuerit , δοξολογίαν vc-
terum , dc SS. Trinitate ufurpari folitam, pauló accuratius confiderare ,
utpote quz hujus maxime loci cft. Philottorgius hift. Ecclcf. lib.3.
Cap. 13. pag. 47. dicit Flavianum J4ntiocbiee πλῆθος μοναχῶν συναγείραντα,,
πρῶτον &vafowra: , AéLa Πατρὶ, καὶ Tip, καὶ ἁγίῳ Πνεύματε, smonacborum
multitudine collecta , primum acclamaffe : Gloria Patri , C9 Filio , C2 Spi-
ritui Saniio : Eos verü qui eum precefferint ,, acclamaffe , alios quidem s
Δόξα Πατρὶ δι᾿ ΤΊ ἐν ἁγίῳ Πνεύματι. Gloria Patri per Filium in Spiritu San-
Go: wal ταύτην μᾶλλον τὴν ἐκφώνησιν ἐπιπολάζειν, C9. banc maxime acclamatio-
nem ufitatam ejfe: alios verü, Δόξα Πατρὶ ἐν T'ig καὶ ἁγίῳ ΤΙνεύματι. Gloria
Patri in Filio (2. Spiritu Santio. Hac ipfa in hiftoriam fuam tranftulit
Nicephorus, ut videre eft lib.9. cap. 24. pag. 737. qui quartam addit
δοξολογίας formulam , nempe, δόξα Πατρὶ xai "Tig ἐν ἁγίῳ Πνεύματι. Gloria
Patri 8 Filio in Spiritu Sancto. Prima δοξολογίας formula Catholicorum
eft, & orthodoxa: tres pofteriorcs feré Arianorum fuere ; € quibuspri-
mam , quz hic fccunda cft . Δόξα Πατρὶ δὲ Τὶ ι ἐν ἁγίῳ ΤΙγεύματι, Philo-
ftorgius maximé laudat, quia nimirum & inzqualem Patri Filium , &
Filio inzqualem Spiritum Sanctum profitetur. Ea veró inter Ariomani-
tas Eunomii & Eudoxii fententia fuit. De his Palladius in cpiftola ad
Epiphanium, apud Epiphanium , pag. 469: Dicunt, μὴ δεῖν τοῦτο (τὸ
πνεῦμα τὸ ἅγιον) τῇ θεότητι καὶ τῇ κυριότητι συνδοξάζεσθαι, ἀλλ᾽ £y ὑπηρέτου καὶ
ἁτοςόλου τετάχβαι σχήματι, non oportere bunc. ( Spiritum Santtum ) cum Deo
G Domino fimul glorificari , fed miniflvi £2. mittendarii fortem fubire. Hinc
ergo orta ἀϊπεηΐο in Ecclefia Antiochena , pro Symbolo vidclicet fin-
sus varias formulas ufurpantibus in δοξολογίᾳ fub finem Pfalmorum feu
hymnologiz: unde finguli velut teffera internofcebantur, πρὸς τὴν οἰκεῖαν
δόξαν μεθήρμοζον τὸ ψαλλόμιενον., ad fuam opinionem accommodabant id , quod
canebatur , inquit Sozomenus lib.4. cap. 28. pag. 60. a. Notandum ta-
men, Bafilium quoque Czafarienlem , primam illam Arianorum δοξολο-
yíz) , Δόξα Πατρὶ δι᾽ T'uU ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, vclut legitimam ,. in libro de
Spiritu San&o defendere , & hanc infuper addere , μετὰ Ἰρῦ σὺν τῷ ἁγίῳ
Tlvev*
^.
$66: EXPOSITIONIS SYMBOLI
Πνεύματι. — Verba cjus fub finem cap. r. pag. 144. hecfunt:. Προσευχομένῳ
poi πρῴην μετὰ TOU Aa8 , καὶ ἀμφοτέρως τὴν δοξολογίαν ἀτοτληροῦντι τῷ θεῷ καὶ
Πατρὶ, νῦν μὲν μετὰ τοῦ Τ'ιοῦ σὺν τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ, νῦν δὲ διὰ τοῦ Υἱιοῦ ἐν
ἁγίῳ ΤΙνεύματι. ἐπέσμηψάν τινες τῶν παρίντων, ξενιζέσαις ὑμᾶς Φωναῖς κεχρῆσθαι
λέγοντες, καὶ apu πρὸς ἀλλήλας ὑπεναντίως ἐχέσκις. [Nuper oraüte ue apud po
pulum , ξϑ᾽ utroque modo glorificationem ab[olvente Deo 9 Patri , iuterdum
cum Filio & Spiritu Sancto , iz/erdum per Filium in Spiritu Sancto, qui-
dam ex bis qui tum aderant , uos accufarunt, dicentes, nos non saodà peregri-
nis ac novis ufos vocibus , vverim etiam inter fe pugnantibus. Utramque au-
tem formulam libro ifto fufé defendit Balilius.— Interim tamen prima il-
la, Ada Πατρὶ, καὶ T'i$, καὶ ἁγίᾳ Πινεύματι, fincera maxime, orthodoxa,
ὃς Catholica habita eft: unde etiam in Liturgiis frequentiffima. [ἡ Li-
rurgia Bafilii, pag.47. Καὶ σοὶ τὴν δύξαν ἀνατέμπομεν τῷ Πατρὶ, καὶ τῷ Υἱῷ,
καὶ τῷ ἀγίῳ Πνεύματι. Eodem modo in Liturgia Chryfoflomi , pag.80,
$1,82,1c9. δίς, Huc etiam facit, quód Theodoretus lib.2. hift. Ec-
clcf. cap 19. pag. 621. duas tantüm δοξολογίας formulas commemorat , in
quas divi(i fuerint Antiocheni , Catholicam videlicet , & primam inter
Arianeas. Verba ejus de Leontii , epifcopi Antiocheni, verfutia funt:
Καὶ διχῇ διμρημένους τοὺς ἱερωμένους wal τὸν λοιπὸν ὅμιλον θεωρῶν, καὶ τοὺς τὲν KAY
σύνδεσμον ἐπὶ τῆς τοῦ Υἱοῦ δοξολογίας τιθέντας, τοὺς δὲ τὴν μὲν ALA" πρόθεσιν ἐπὶ
τοῦ T'uU , τὴν δὲ ἘΝ ἐκὶ τοῦ Πνεύματος προσαρμιόζοντας γ) σιγῇ τὴν δοξολογίαν
προέφερε' μόνον δὲ τὸ, εἰς τοὺς αἰῶνα; τῶν αἰώνων, ἥκουον οἱ πελάζοντες. ΟἿΣ
duas in partes αἰ 7: clerum ac reliquum populum υἱάργει., atque alios qui-
dem in glorificatione Filii conjunttionem ET ufurpantes , alios prepofitioncm
PER Filio, IN autem Spiritui Santto applicantes , ipfe filentio totam glo-
vificationem proferebat , ita ut folam claufulam , in fecula feculorum, audi-
rcnt qui propius adflabant. De eadem δοξολογίᾳ intelligendum , quód Ba-
filius M. cap. 18. libri de Spiritu San&o , pag. 189. dicit, ὡς γὰρ ἡ wpz-
TÉca ὑμῶν ἀρχὴ καὶ ἐξεσία piu , ὅτω καὶ ἡ παρ᾽ ἡμῶν δοξολογία pi , S πολλαί,
Quemadmodum enim principatus ac poteflas nobis dominans una ἐδ: fic ξϑ
glorificatio , que à nobis Dco tribuitur, uua, mon multe : itcm , quando
Nazianzenus Orat. 37. pag. 6oo. de Spiritu Sancto fcribit. Οὐ yàp ὁμο-
δούλου δημιδργὸς , ἀλλ᾽ ὁμοτίμῳ συνδοξαζόμενος. — Non enim confervi opifex eff ,
fed cum eo , qui pari dignitate eff , glorificatur : €2 quod Photius epift. τ.
pag.7. de Synodo Conttantinopolitana habet: Τὸ δὲ πανάγιον πνεῦμα, ἅτε
δὴ ὁμοφυὲς καὶ ὁμφούσιον , ἰσοσθενές τε καὶ παντοδύναμον, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Ti
συμπροσκυνεῖσθαι καὶ συνδοξολογεῖσθαιγ κατὰ τὰς πατρικάς τε καὶ θεολογικὼς Φωνὰς»
ἀνε-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. .Car. III. 57
Avewsipulav. — Santliffrmum veró Spiritum , juxta Patrum C9 T beologorum fen-
dentias , publico preconio demonfiravit , una cum "Patre ac Filio adorandum
5 fimul glorifirandum , utpote eju[dem exfiflentem cum illis nature fubftrantie-
que , pari vi , potentia , C9 facultate preditum. Videmus ; quod paucis
monendum reftat ; Philoftorgium aflerere , Flavianum , qui Antioche-
nus poftea factus epifcopus , δοξολογίας Catholicae primum fuiffe autorem:
Quod ex eo quoque haufit Nicephorus loco fupra citato. At T'heodore-
tus & Sozomenus hujus rei mentionem faciunt nullam. Quid fi dica-
mus, apud Philoftorgium effe παρόραμα μνημονικὸν, cumque δοξολογίαν po-
fuile loco ἀντιφώνων, quorum inítitutio tribuitur Flaviano & Diodoro.
Radulphus de Can. obíervant. propof. 8. U* autem cbori in duas partes
divifi ipfos Pfalmos alternatim decantent ,. jam tempore Conflantii Imperato-
ris in Ecclefia 4ntiocbena primi inflituerunt Flavianus ξ δ᾽ Diodorus ,. viri
probate vite €9 dotlrine : quod inde ad terminos totius orbis ufque pervenit.
Hxc totidem verbis habet Sigebertus in Chronico. Idem de iis affir-
mat Theodoretus ΗΠ, Ecclef. lib.2. cap.19. pag.622. Oro πρῶτοι διχῇ
διελόντες τοὺς τῶν ψαλλόντων χοροὺς, ἐκ διαδοχῆς ἄδειν τὴν Δαυιτικὴν ἐδίδαξαν με-
λῳδίαν. Καὶ τοῦτο ἐν ᾿Αντιοχείᾳ πρῶτον ἀρξάμενον, πάντοσε διέδραμε, καὶ κατέ-
λαβε τῆς οἰκουμένης τὰ τέρματα. - Hi primi , ncmpe Flavianus & Diodorus,
g/allentium cboris in duas partes drvifis ,, bymnos Davidicos alternis canere
docueruut. Quod quidem Antiochie fieri ceptum , ubique "pend obtinuit ,
€9 ad ultimos terre fines pervafit. Cedrenus in Compendio hift. pag. 249.
folius Flaviani meminit, idque anno Conftantii tertio & vicefimo factum
commemorat. Ejuídem confuetudinis , non nominato tamen autore,
meminit etiam Bafilius M. in epift. ad Clericos Ecclefize Neocaefarienfis,
quz eft ordine 63. pag.843. Alii ἀντιφώνων autorem faciunt ipfum Igna-
tium , tertium ab Apoftolo Petro Antiochiz Epifcopum. [τὰ Socrates
Hift. Ecclef. lib. 6. cap.8. pag.258. b. Nicephorus, Hift. lib. 1 go. 8.
& Gregorius Alexandrinus in vita Chryfoftomi ex Socrate , & ex his
Walafridus Strabo de Reb. Ecclef. cap.25. fed in viam.
4. Faris fimilitudinibus. Antequam veró ad easaccedamus ,. illud
neceflario premittendum , Patrum fimilitudines , quas ad declarandum
hoc myíterium , in omnibus propemodum rebus creatis inveítigarunt ,
ad vivum refecandas non effe: & apud cos quidem, qui doctrinam hanc
ex Dei didicerunt verbo , adhibito dele&u , ufurpafi poffe , extraneis
veró non fine ludibrii periculo iftiusmodi pi&uras proponi. Leontius
Epifcopus , in A&is Concilii Niceni , Ie" 2, Cap. 21, pag. 142. Tri-
' Tutà-
-—À ᾿ ,..-.-.----- - --.----------
58 EXPOSITIONIS SYMBOLI
nitatem probat (imili αὐ igze de(umto his verbis: To ἀισθητὸν τοῦτο πῦρ Φύ-
σις μία ὃν ἥτοι οὐσία. τριάς Eq: κατὰ ταυτὸ, πῦρ, ATaUymzua , Que — Kal οὐδὲν
τούτων προὐπάρχειν τοῦ θατέρου ἑυρίσμεται, ἀλλ᾽ ἔςιν ἀχωρίςως ἀλλήλων τὰ τρία ,
τὸ ἐξ αὐτοῦ ἀπαύγασμα , καὶ τὸ Φῶς. — Senfilis bic ignis , qui natura vel cfen-
zia una efl , tria fimulcontinet , ignem , [plendorem , lucem : neque quidquam
borum ante alterum exfiffere deprebenditur 2. [ed infeparabiliter bec tria inter
8 coberent , nempe [plendor ex igne C9. lux. lta tres perfonas unumcffe Deum
concludebat Lconuus.. Ibidem refertur, Philofophum quendam, à rc-
ligione Chrittiana alienum , hoc fimili audito , doctrinz hujus veritatem
agnoviffe. Veteres etiam faris frequenter afferunt fimile petitum ἃ /o/e.
Athanafius & Cyrillus in Expofitione orthodoxz fidei , pag. 430. "Eràv
ποῦ ΤΙατρὸς ὁ ἥλιος, ἀκτὶς ἡλίᾳ ὁ Υἱὸς, θέρμη τῆς ἀκτῖνος τὸ παράκλητον Πνεῦμα.
καὶ οὕτως ἥλιος ὁ Πατὴρ , ἀκτὶς ὁ Υἱὸς, ἀΐγλη πυραυγὴς τὸ πανάγιου Πνεῦμα.
Καὶ ὁ μὲν ἥλιος οὐδέποτε κατέλιπε τὸν οὐρανὸν, Τὸν δὲ ὡς τὰς ἀκτῖνας ἀπέςειλε τὸ
ἀταύγασμα ἐπὶ τῆς γῆς» τὴν δὲ θέρμην τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον περιβάλπειν vai εὐεργε-
τεῖν τὸν ἄνω καὶ τὸν κάτω κόσμον. Imago Patris fol ef , radii folis Filius,
calor radiorum Spiritus Paracletus: atque ita fol Pater , radii Filius, fplen-
dor igneus fanétiffimus Spiritus. Et ful quidem nunquam deferuit celum, Fi-
lium veró tanquam radios mifit fplendorem ij: terram , calorem verà Spiritum
Santium , ut foveat C3 beneficiis afficiat fuperiorem C2. inferiorem mundum.
Hieronymus, Theologus Grzcus, in Dialogo cum Judao : Ὥσκχερ à
ἥλιος , καὶ θέρμη y xal ἡ ἀκτὴς ἐξερχομένη ἐξ αὑτοῦ, τρία μὲν ὀνόματά elei, uia
δὲ dcm Was οὕτως ἐν τῇ παναγίᾳ Τριάδι ἀσύγχυτος ἡ ἕνωσις ἐν τρισυπος ἅτῳ μιᾷ
ἐσίᾳ καὶ θεότητι. Quemadmodum fol , 9 calor , C9 radii ex eo egredientes C
tria quidem nomina funt , una autem fubflantia folis : ita in fantiiffima Tri-
uitate inconfu[a eft unio in una effentia £9. deitate trium perfouarum. ^ Locus
omnino cít fimili de fole, & luce , quam fundit, ut nimirum oftenda-
tur, non cíle ἀσύξατα , gencratum effe, vcl po & effe abaterno.
Si enim fol zternus eflet , lux quoque inde fluens coxterna effet. — Intc-
rim probé obfervandum , quod Gregorius Nazianzenus Orat. 37. qua
cft quinta de Theologia, pag.$98. inculcat. Λίαν αἰσχρὸν, inquit , χαὶ
8S4 αἰσχρὸν μόνον. ἀλλὰ wal μάταιον ἐπιεικῶς, ἐκ τῶν κάτω τῶν ἄνω τὴν εἰκασίαν
λαμβάνειν καὶ τῶν ἀκινήτων ἐκ τῆς beue Φύσεως. — P'alde profetiiturpe eff , mec
turpe ii0dó, fed ctiam flultum 5 inane , ex bumilibus vebus fuperarum cole-
fliumque fimulacbrum fumere , rerumque certarum C2. conflantium ex fluxa
fragilique natura. Ἐκ Orat. eadem , pag. 611. dicit , fe admodum foli-
cité iuquifiviffe τῇ Φιλοτραγμοσύνῃ τοῦ νοῦ, num aliquid in omnibus inve-
nirc
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. III. $9
nire poffet rebus creatis, quo τοσούτα πράγματος, tantique mytterii fübli-
mitas adumbraretur : at , Sx ἔσχον, inquit 9 ᾧτινι χρὴ κάτω τὴν θείχν Φύσιν
παραβαλεῖν. κἀν γὰρ μικρά τις ὁμοίωσις εὑρεθῇ, Φεύγει με τὸ πλέον, ἀφὲν χάτω
μετὰ τοῦ ὑποδείγματος. Cui tandem rerum inferarum divina illa natura com-
paranda fit, reperire non potui. — Quamvis enim exiguam aliquam fimilitudi-
nem invenerim , 3major tamen me pars fugit , C9 cum meo exemplo bumi re-
linquit. Poftmodum de hac ipía SS. Trinitatis cum fole comparatione
fic infit : Ἥλιον ἐνεθυμήθην, καὶ ἀκτῖνα , καὶ Φῶς" ἀλλὰ κανταῦθα δέος" πρῶτον
μὲν, μὴ σύνθεσίς τις ἐκινοῆται τῆς ἀσυνθέτου Φύσεως, ὥσπερ ἡλίβ καὶ τῶν ἐν ἡλίῳ,
&c. Solem, C9 radium , £9 lucem cogitavi : verkm bíc quoque metuendum ,
me compofitionis expertis nature compofitio quedam excogitetur ,, quemadmo-
dum [olis , C9 eorum , que foli infunt , &c. fub finem hujus Orationis
profitetur, fe valere juffiffe τὰς εἰκόνας, καὶ τὰς σκιὰς, ὡς ἀτατηλὰς, καὶ τῆς
ἀληθείας πλεῖςον ἀποδεέσας., imagines atque umbras , ut fallaces (9 plurimum
veritate remotas, contrà, Spiritu San&to duce, piam fidem mordicus te-
nuifle, aliofque pro viribus d'ocuiffe προσκυνεῖν Πατέρα , καὶ T'óv, καὶ ἅγιον
Πνεῦμα, τὴν μίαν Üeórwrá τε καὶ δύναμιν , ut Patrem , C9. Filium, C9 Spiri-
tum Sancium, unam divinitatem ac potentiam adorent. Confer infrà cap.9.
num. 1.4. fub lit. a. "
3. Neceff/tas. Summé ad confequendam falutem neccflarium eft , ut
credamus cflc SS. Trinitatem. Gregorius Nazianzenus Orat. 1. pag. 17.
᾿Αναγκαῖον τὸν ἕνα θεὸν τηρεῖν, καὶ τὰς τρεῖς ὑποςάσεις ὁμολογεῖν, καὶ ἑκάςην μετὰ
τῆς ἰδιότητος. Ncceffe eft , Deum unum retinere ; & tres períonas con-
fiteri, atque cum fua quamque proprietate. — Orat. 13. pag.212. Τὸ ἀτι-
μάζειν τὶ τῶν τριῶν Y χωρίζειν ) ἀτιμάζειν ἐςὶ τὴν ὁμολογίαν" τὸ μὲν τὴν ἀναγέννη.-
σιν, τὸ δὲ τὴν θεότητα, τὸ δὲ τὴν θέωσιν, τὸ δὲ τὴν ἐλπίδα. — Trium aliquid
contemuere , aut feparare , confcjfionem ipfam contemnere eft , boc eff , rege-
nerationem , divinitatem , deificationem , fpem. Ad quz: Elias Cretenfis:
Hoc eít, regenerationem. | Confeffionem dividit in regenerationem , que fit
per Baptifmum 5 in deitatem trium perfonarum, per quam deificantur , qui
regenerantur , in deificationem regeneratorum 5. €9 in [pem buju[modi deifica-
tionis , C9 alterius vite bonorum. θέωσις cft quafi deificatio , θεοποίησις,, quae
fit per gratiam , quà divine confortes nature , θείας κοινωνοὶ Φύσεως, 2. Petri
1:4. €fhicimur , Deum induimus , & filii Dci nominamur, & fumus.
Hec autem illa eft , quam Dionyfius Arcopagita cap. 1. de coclefti Hie-
rarchia , fe&. 3. pag 4. vocat τὴν ἡμῶν ἀνάλογον θέωσιν , nobis proportiona-
tam deificationem: cap. 1. de Ecclef. E ims fc&,2. pag. 198. ἱερὰν θέω-
2 €,
6o EXPOSITIONIS SYMBOLI
en , facram deificationem. lbidem fect.3. pag.200. explicat quid (it: θέω-
σίς égw ἡ πρὸς θεὸν, ὡς ἐφικτὸν, ἀφομοίωσίς τε καὶ ἕνωσις. δεϊβεδεῖο eff Dei
quedam , quoad fieri poteft , affimilatip unioque. "θεόω c(t deifico , nature
divinz confortem facio, Damafcenus orthod. fidei lib. z. cap. 12. pag.
119. Deus bominem creavit τῇ πρὸς θεὸν νεύσει δεόμενον, accefu ad Deum dei-
ficandum. — Qua vero ratione iíta fint intelligenda , his ftatim verbis ex-
plicat : θεώμενον δὲ τῇ μετοχῇ τῆς θείας ἐλλάμψεως , καὶ ἐκ εἰς τὴν θείαν μεῦις ὦ-
pevoy ἐσίαν, — "Deificatum vero participatione divine illuminationis , 80h Verà
in effentiam divinam mutatum. Apoftoli, ut fcribit Pachymeresincap. 1.
Dionyfii Arcopagitz de Ecclef. Hierarch. pag. 211. ἐβεώβησαν τῇ πρὸς θεὸν
ἀγαπήσει » deificali funt per dilc&lionem Dei. Vide Obfervationum nottra-
rum cap. 4. pag. τού, 107. Iterum Nazianzenus Orat. 26. pag. 457. te-
ftatur, (ine confeffione T'rinitatis neminem Chriflianum effe pofle. Τὸ
péyigov inquit, ἡ ΤΙατρὸς, καὶ Τοῦ , καὶ ἁγία Πνεύματος ἐπίγνωσις , xal ὁμο-
λογίᾳ τῆς πρώτης ἡμῶν ἐλπίδος. τούτων τί μεῖζον, τί δαὶ κοινότερον , τὰ δ᾽ ὑτὲρ
ταῦτα , κἀν TG σπανίῳ τὸ τιμιώτερον ἔχῃ, ἀλλὰ τῷγε ἀναγκάιῳ τὸ δεύτερον. ὧν
γὰρ ἄνευ τὸ εἶναι χριξιανὸν ἐχ οἷόν τε, ταῦτα τῶν ὀλίγοις ἐφικτῶν χρησιμώτερα.
Illud maximum efl , Patris , Cg Filii , C9 Spiritus Santli cognitio, C9 cou-
felfo primarie [pei mflre. — Quid bis majus ac fublimius ?. quid rurfus coni-
munius? (ΑἹ que ultra bec [unt , tametfi ob raritatem preflantiora fint , ta-
men, fi necefftatem (petlemus, pofferiorcs partes tenent. Nam que bancra-
tionem babent , ut iis remotis atque fublatis ne Chriflianus quidem ullus effe-
po[fit , bec profeHà iis utiliora funt , que tantummodo à paucis percipi atque
comprebendi poffunt. Rurfus Orat. 31. pag. $07. diferté affirmat , eum,
qui unam Trinitatis perfonam negat, ctiamireliquasagnofcat, Deogra-
tum efle non poffe : unde iterum manifefté NUT » quàm neccflaria
fit pia SS. Trinitatis confeffio. Verba cjus adícribo: Ὅταν &Ti dus Ὑἱὸν,
ἵνα τιμήσῃς Πατέρα, οὐ δέχεταί σου τὴν τιμιὴν ἐπ᾿ ἀτιμίᾳ τοῦ Ὑἱοῦ ὁ Πατὴρ οὐ δο-
ξάζεται. — E) ἀτιμάζεις τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, οὐ δέχεται σου τὴν τιμὴν ὁ Υἱός.
εἰ γὰρ μὴ ὡς Υἱὸς ἐκ τοῦ Πατρὸς, ἀλλ᾽ οὖν ἐκ τῇ αὐτοῦ Πατρὸς. H' τὸ πᾶν τίμη-
σον, 9) τὸ ὅλον ἀτίμασον,, ἵνα ἀκόλαθος νοῦ; σεαυτῷ τυγχάνῳς. Οὐ δέχομια σου τὸ
ἐξ ἡμισείας εὐσεβές ὅλον εὐσεβὴ μὲν εἶναί σε βούλομαι. δὲ Filium contemnis y uf
Patrem bonores ,. bonorem tuum non recipit. Cum contemtu Filii Pater ne-
quaquam glorificatur. — δὲ Spiritum Sanctum afpernaris , bonoremtuummon
recipit. Filius. — Tamet fi euim non eodem quo Filius modo ex Patre efl , atta-
menu ex eodem *Patreefl..— 4ut totum bonore afice : aut totum contemne , ΜΖ
Jaitem tibi ipfi confles.. Dimidiatam iflam pietatem improbo :. totum te pium
effe
NICJIENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. III. 6,
effe volo. Orat. 40. pag. 670. Ὅ,τι ὧν ὑφέλῃς τῶν τριῶν τῆς θεότητος , τὸ
τᾶν ἔσῃ καθηρηκὰς,, καὶ σεαυτῷ τὴν τελείωσιν. δὲ cui ex bis tribus divinitateu
detraxeris , totum evertes ,. tibique ipfi perfeclionem adimes. | SS. 'T'rinita-
tem negare, Judaicum eft: perfonas facere inaequales, Ethnicum. Pho-
tius epift. 1. pag. α. Ὥσκερ τὸ εἰς ἐν avyxíer πρόσωπον τὴν τριαδικὴν μοναρ-
χίαν καὶ κυριότητα, ἰουδαϊκόν ἐς! καὶ μισόχριςον" φὕτω καὶ τὸ κατατέμνειν εἰς ἀνί.
σους Φύτεις καὶ ἀνομοίες οὐσίας τὴν ὑπερέσιον καὶ ὑπερφυῇ καὶ ἑνιαίαν θεότητα) ἐλ-
ληνικὸν ὑπάρχει καὶ πολύθεον. Prout Judaicum eft , 9 Chrifli odium pre fe
fert ,' monarchiam £2. dominatum Trinitatis in unicam perfonam concludere :
ita quoque in naturas inequales ac. diffimiles [ubflantias omnem fubflantiaua
excedentem C9 omnem naturam ex[uperantem ,. unicamque divinitatein divi-
dere , Paganorum proprium efl multitudinem deorum fubintroducentium. Qui
SS. Trinitatem non confitetur, non cft Chriftianus, fcd haereticus, &,
juxta leges politicas punitur. Balfamon in colle&. Conttituc. Ecclef.
ex lib. r. Cod. Tit. 1. Οἱ μὴ δοξάζων τὴν ἁγίαν Τριάδα, ἐν μιᾷ θεότητι laobUya-
μὸν, οὔτε χριςιανὸς λέγεται , ἀλλ᾽ ἄφρων ἐςὶ, καὶ αἱρετιπὸς, καὶ ἄτιμος, καὶ τι-
μωρεῖται. Qui [acrofantium Trinitatem, in una dcitate paris poteflatis , baud
glorificat , ne Chriflianus quidem dicitur , fed vefanus , bereticus, C9 infa-
anis efl , atque punitur.
4. Oppofita. Generaliora tantüm hic producimus, fpecialiora fuis re-
fervantes locis. ,
a. Pracipua hzreticorum acies, à Diabolo contra fanam de SS.
"Trinitate fidem in(tru&a , corum e(t , qui períonas divinas confundunt ,
neque T'initatem agnoícunt. Hinc Patrem, & Filium, & SpiritusSan-
€um non tres effe períonas nugantur, fed unam perfonam τριώνυμον., tri-
bus nominibus exprimi folitam. — Horum hzreticorum Patriarcha Pra-
xeas fuit, cujus hazrefin Z'i&orinus quidem corroborare curavit , ut loquitur
"Tertullianus in fine libri de Praícriptionibus , cap. 53. pag. 342. ic
Deum , addit Tertullianus , Patrem omnipotentem fefum Chriflum effe di-
dit 5 bunc crucifixum paffumque contendit 5 mortuum preterea feipfum fibi f-
dere ad dexteram fuam , cum profana 9. [acrilega temeritate proponit. Hi
T'oxárope; dicti. His Filius erat T'ozázup 5. Filiopater. Cyrillus Alexan-
drinus lib. 2. in Joh. cap. 8. pag. 243. Σημδιωτέον, ὅτι κατ᾽ ἰδίαν ὑπός ἀσιν
ἄλλος ἐςὶν d Tlarsp παρὰ τὸν Υἱὸν, καὶ δχ, ὥσπερ ἔδοξέ τισι τῶν ἀπανδεύτων αἷρε-
τικῶν 4 ὑιοπκάτωρ εἰσφέρεται. Οὐεγυαμάμηι eff , fecundum propriam bypoflafin
alium eff Patrem à Filio , mc , ut quibu[dam in[ulfis vifum e(t bereticis ,
Kiliopatrem effe flatuendum. | Flacc — à veteribus vocatur dais
; 3 quafi.
— ας M c Mu, o AMD o eei .»».-.-
62 EXPOSITIONIS SYMBOLI
quafi dicas , Filiopaternitas. Can. 7. Conftantinopolitanus : Σαβελλιανοὺς᾽
τοὺς Τὶ οτατορίαν διδάσχοντας, — ὡς ἕλληνας ὑτοδεχόμεθα. — Sabellianos ,. qui
vundem Patrem ξ5 Filium effe docent ,. "velut Grecos admittimus. Ammo-
nius in Catena ad Joh.:. yf 1. pag.14. Τὴν EageMa aijerm διὰ τοῦτο κα-
ταβάλλει,) τὰς ὑποτάσεις σημαίνων Πατρὸς καὶ Τ᾽ οῦ. 8 γὰρ ὑιοπατορίαν ἡ ἐκκλησίᾳ
δοξάζει. καθὰ μυθεύων à Λίβυς εἶκε. — Sabellii berefin per boc evertit , Patris
ac Filii bypoflafes defignans : mon enim Filio-paternitatem effe Ecclefia exifti-
mat , uti Afer ille fabulando confinxit. Eandem harefin tuebatur Hermo-
genes, Tertulliani etiam σύγχρονος, unde haeretici ifti non modó Praxea-
ni , fed ὃς Hermogeniani dicti lunt , tefte Auguttino hzrefi 41. Eandem
pottea Noétus quidam fecutus cft, à quo Noeriazi dicti. Deeorum hze-
refi ita Theodoretus, hzrct. fabul.lib.2. cap. 3. pag. 238. "Eva Φασὶν εἷ-
ναι θεὸν, καὶ πατέρα, τῶν ὅλων Ovpuoupyóv ἀφανὴ μὲν͵, ὅταν ἐθέλῃ, Qamvóne-
νὸν δὲ, ἡνίκα ἂν βούληται. Καὶ τὸν αὐτὸν ἀόρατον εἶναι καὶ ὁρώμενον, καὶ γεννη-
σὸν. wA] ἀγέννητον" ἀγέννητον μὲν ἐξ ἀργῆς, γεννητὸν δὲ) ὅτε ἐκ παρθένου γεννη-
θῆναι ἠθέλησεν. ἀπαθῇ καὶ ἀθάνατον, καὶ πάλιν αὖ, παθητὸν καὶ θνητόν. ἀπαθὴς γὰρ
dy, φησι, τὸ τοῦ ςαυροῦ πάθος ἐθελήσας ὑπέμεινε. Τοῦτον wal Τὸν ὀνυμιάζουσι
xal Πατέρα , πρὸς τὰς χρείας τοῦτο κἀκεῖνο καλούμενον. — Unum dicunt "Deum 63
Patrem effe, univerforum creatorem : non apparentem illum , quando vult ;
9 apparentem , quando voluerit. — [nvifibilemque eundem. cffe € vifibilem ;
genitum C9. ingenitum: ingenitum quidem ab initio, genitum ver, quandoex
F'irgine najci voluit. Impaffibilem 62 immortalem , rurfusque patibilem C9
mortalem. | Impaffibilis enim cim effet , crucis, inquit , paffionem fua fponte
fuflinuit. Hunc €9. Filium appellavit , (9. Patrem , prout ufus exegerit,
boc € illud nomen fortientem. | Noctum imitatus eft Sabellius , ut jam vi-
dimus. Hic exortus eft circa annum Chrifti 250. De cjus hzrefi multa
veteres. "'heodoretus hzret. fabul.lib.2. cap.9. pag. 223. Μίαν ὑτόςα-
&w. ἔφησεν εἶναι τὸν Πατέρα, wal τὸν Ὑἱιὸν, καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, καὶ £y τριώνυ.
pov πρόσωπον, καὶ τὸν αὐτὸν , ποτὲ μὲν ὡς Πατέρα καλεῖ, ποτὲ δὲ ὡς Τὸν, ποτὲ
δὲ ὡς ἅγιον ͵Ινεῦμα. Καὶ ἐν μὲν τῇ παλαιᾷ ὡς Πατέρα νομοθετῆσαι, ἐν δὲ τῇ και-
νῇ ὡς Ὑἱὸν ἐνανθρωτῇσαι' ὡς Πνεῦμα δὲ ἅγιον τοῖς ἀπος ὅλοις ἐπιφοιτῆσαι. Unani
bypoflafin effe dixit Patrem , C9 Filium, C9. Spiritum Santium , (9 unam
triplicis nominis perfonam : eundemique nunc ut Patremvocat , nunc ut Filium,
nunc ut Spiritum Santlum. | Ac in veteri quidem Teflamento , ut Patrem ,
legem tuliffe : in novo autem, ut Filium , effe incarnatum, Cr, ut Spiritum
Sanctum, ad Apoflolos veniffe. Bafilius M. epift.64. pag. 847. Ιουδαϊσμός
ἐξὶν ὃ Σαβελλισμιὸςγέν προσχήματι χριςιωτιανισμοῦ τῷ εὐαγγελικῷ WwoUyputri ἐπεισα-
. ψόμενος.
ΠΣ — ———asmD ----- d Coi melon tlt. ail
΄
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. III. 63
γόμενος. Οἱ yàp ἕν πρᾶγμα πολυώνυμον λέγων Tlavípz , xal Ὑἱὸν, καὶ ἅγιον
Πνεῦμα, καὶ μίαν τῶν τριῶν τὴν ὑπόςασιν ἐκτιθέμενος, τί ἄλλο ποιεῖ, οὐχὶ ἀρνεῖς-
ται μὲν τὴν προαιώνιον τοῦ μονογενοῦς ὕπαρξιν y ἀρνεῖται δὲ καὶ τὸν οἰκονομικὴν αὖ-
τοῦ πρὸς ἀνβρώπου; ἐπιδημίαν, τὴν εἰς ἄδου κάθοδον, τὴν ἀνάςασιν, τὴν κρίσιν" ἀρ"
Ψεῖται δὲ καὶ τὰς ἰδιαζούσας τοῦ πνεύματος ἐνεργείας. — Sabellifsuus ifle udaifmus
eft , fub pretextu ChrijHanifmi in Euangelicam predicationem invectus. Qui
enim tres illas Patris , ὅσ Filii , €9 Spiritus Santi períouas rein dixit effe
unam, unamque trium pofuit bypoflakn , quid aliud facit? dnnon fempiter-
mam, que ante fecula fuit , unigeniti effentiam negat ?. Negat fimul C9. per
di/pen/ationem illius ad bomines adventum , defcenfumque ad inferos ,| vefur-
vettionem (9 judicium. | Negat autem €. proprias ac difcretas Spirits ope-
rationes. ; Vide eundem epill.349. pag. 1129, 1130. Chryfotlomus Ho-
mil. 6. in epift. ad Philippenfes. pag. 34. Sibellius docuit, Ὅτι ὁ Harp;
καὶ à Tóc, καὶ ἅγιον Πνεῦμα, ὀνόματά ἐςι ψιλὰ καθ᾽ ἑνὸς προσώπου κείμενα,
Patrem , Filium, £9 Spiritum Santium , nuda cffe nomina, deque una per-
fona poni. Et Homil8 in epift. ad Hebracos: 'H Σαβελλίᾳ αἵρεσις τὸν Y v,
καὶ σὸν Πατέρα, καὶ τὸ Πνεῦμα ἕν πρόσωπον εἶναι λέγει. Sabellii berefis Filium,
'€9 Patrem, C9 Spiritum Santium unam per/onam effe dicit. Confulietiam
poteft Gregorius Nazianzenus Orat. 25. pag. 441. Theophylactus in
cap. τ. Joh. Pag. $56: ὃς in.cap.28. Matthari, pag. 184. in Cap. 14. Joh.
pag. 769. ''heorianus Legat. Armen. pag. 56. Leontius de Se&tis , pag.
12 , & pag. 436. imprimis Epiphanius hzerefi 62. pag. 223. lfidorusPc-
ufiota epitt. 247. lib. 1. pag.69. Harmenopulus de Se&is, fe&t.3. pag.
$58. Zonaras & Balfamon ad Can. i. Concilii Conftantinopolitani. Ea-
dem fuit hzrefis Moytaniffarum (cu Pepuzianorum , de quibus'Theodore-
tus hzret. fab. lib.3. cap. 2. pag. 227. Τινὲς αὐτῶν và; τρεῖς ὑποςάσεις τῆς
Ῥεότητος Σαβελλίῳ παραπλησίως ἠρνήσαντο᾽, τὸν ἀυτὸν εἶναι λέγοντες καὶ Πατέρα,
καὶ Ὑ᾽ιὸν, καὶ ἅγιον Πνεῦμα, παραπλησίως τῷ ᾿Ασιανᾷ Νοητῷ. | Quidam corum
tres divinitatis bypoflafes, ficut Sabellius , inficiati funt , eundem eff? dicen-
tes C9. Patrem , 5 Filium , €9 Spiritum Santlum , quemadmodum Noctus
Afianus.. Ammonius in Catena in Johannem, ad Yf.r. cap. 1. pag. 14.
hanc harefin non tantum Sabellio , fed etiam INavato , Paulo Samofa-
teno, & Marcello tribuit; fcribit enim : Μίαν ὑπός σιν λέγουσι τῆς Τριάδος
Σαβέλλιος, NaváTo; , Παῦλος ὁ Σαμυσατεὺς, καὶ MapuéAlog. Unam in Trini-
tate bypoflafin affirmant Sabellius, Navatus, Paulus Samofatenus 2 Mar-
cellus. "Pro Naváre; omnino Newró; , JNoétus reftituendum : cjus enim
hzcfuit hzrefis, ut vidimus, non Navati. ^i
: : B. Alii
64 EXPOSITIONIS SYMBOLI
B. Alii haeretici, Zritberte dicti, in fanCtifima Trinitate tres fuübftan-
tias & naturas per omnia fimiles dicebant, quamvistresdcitates, auttres
dcos dicere omnino refugerent. Sic ergo impie & ab(urdiífime plurali-
tatem naturarum in una Dceitate fomniabant. De his in Bibliotheca Pho-
tii Cod. 24. pag. 16. ex Ais difputationis hereticorum coram Johanne,
Patriarcha Conítantinop. fub Juftino Imperatore : οὗται τὰς μὲν ἄλλας πε-
ρὶ τὴν θεολογίαν λέγουσι Φωνὰς εὐσεβεῖς, τριάδα ὁμοέσιον καὶ ὁμοφυῇ, καὶ θεὸν ἕνα,
xa) μίαν θεότητα βλασφημοῦσι 08 , λέγοντες μερικὰς ἐσίας , καὶ ἰδικὰς θεότητας,
καὶ ἰδικὰς Φύσεις, τὸν Tlarépa , καὶ τὸν T'ióv "καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα. ἑαυτοῖς τε καὶ
στῇ ἀλυθείᾳ μαχόμενοι καὶ ἄλλα ἄττα λυηροῦσι παραπλήσια ταύτης τῆς ματαιότητος.
Hi, nempe Severus & Τεοάοῆυβ.,, s»ulias circa Theologiam pias voces
adhibent , ut Trinitatem confubflantialem effe , ejufdemque nature , C2 unum
|. Deum, unamque divinitatem: blafphbemant veró , dum ajunt, Patrem, C2
Filium , £9 Spiritum Santium partiales effe [ubflantias , propriafque divini-
tates, C9 proprias naturas. — [ta fccum ipfi C9-cum veritate pugnantes , alia
plura id genus deliramenta proferunt. Hujus haere(is infanus defen(orexfti-
tit, tempore Phoca Imperatoris , Johannes Philoponus, philofophus
Alexandrinus, quem hzref(is Tritheitarum ducem fuiffe fcribit Nicepho-
rus Callifti lib. 18. cap.46. & 47. Contra hunc Philoponum cjuíque er-
rores fcripferunt Leontius monachus, & Georgius Pi(idesdiaconus, teíte
Nicephoro lib. 18. cap. 48. Leontius de Se&is , a&. s. pag. 476. cum
αἱρεσίαρχον Vocat , & dixifle monet , εἰ δύο λέγετε Φύσεις ἐν τῷ χριςῷ,, ἀνάγ-
κη ὑμᾶς καὶ δύο ὑποςάσεις εἰπεῖν. — Si duas in Cbriflo naturas effe dicitis , πθ-
ceffe ef , vos etiam duas bypoftafes fateri. Orthodoxi dixerunt , τῆς ἁγίας
Τριάδος τρεῖς εἶναι ὑποςάσεις, fantiee Trinitatis tres effe bypoflafes. Philopo- -
nus veró, Καὶ ἔξω τρεῖς Φύσεις λέγειν ἡμᾶς ἐπὶ τῆς ἁγίας τριάδος. — Dicamus igi-
tur etiam , tres in [anta Trinitate naturas effe. De iis, quae haeretici con-
tra deitatem Filii & Spiritus Sancti afferre folent, fuo etiam agetur loco.
C A PU T IV.
De *Deo "Patre, 68 de omnipotentia 9Dei.
Πιςεύομεν εἰς ἕνα ϑεὸν , Πατέρα savroxpáropa.
AGtenus generalem habuimus in Symbolum προθεωρίῶν , deinceps
hg ejus fingillatim EIE MUTA 1. eft de Patre, 2.de
Sancto. 4. de Ecclefia. 5. de ΒΟ Ὁ θὲ
cfür-
ilio. 3. de Spiritu
NICIENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car.IV. 6;
Re(ürrcétione. 7. de Anathemate , quo percutiuntur Ariani. Primam
hoc capite aggredimur ,' ubi tum de Dco Patre, tum de Omnipotentia
Dei.
1. Pars eft Ze Deo Patre. Vox Πατὴρ, dc Deoufurpata, duplici mo-
do fumitur, ut in Obfervationum cap. 7. jam monuimus.
1. Οὐσιωδῶς., effentialiter , pro tribus Deitatisperfonis, Patrenimirum,
Filio, & Spiritu Sancto. Atque ita Deus vocatur Πατὴρ»
a. re/petiu omnium creaturarum , quas Dcus, Patris inítar, in creatione
roduxit, & Paterno affe&u futtentat. Hoc vocis etymon fignificat ,
Juxta autorem Definitionum apud Athanafium, t.2. pag. 44. E/jwra, Πα-
TWp, ἡ ὡς τὰ τάντα τηρῶν, ἢ ὡς τοὺς ὀικείες παῖδας τηρῶν καὶ ςηρίζων eia TlaTW.
Dicitur Ylarsp, vel quafi omnia. confervans : vel quafi proprios filios con-
Jérvans atque fuffulciens ut. Pater. Euftathius in lliad. 0. Πατὴρ θεὸς μὲν,
ὡς τὸ πᾶν τηρῶν' ἄνθρωπος δὲ , ὡς τοὺς παῖδας τηρῶν. — Deus quidem Pater , ut
qui omnia confervat :. bomo ver , ut qui filios tuetur. Iterum apud Atha-
nafium, quat. miícell. quzft. 8. t.2. pag 442. Ilary λέγεται ὁ θεὸς ὡς τὰ
πάντα τηρῶν' ὡσανεὶ πάντων τηρητής. — Deus dicitur Πατὴρ, ut qui omnia con-
fervat : ut confervator omnium. Utrum etymologia hac vera fit , non
difputamus: allufio certé non eft ἀλλόκοτος. — Deum autem Patrem vocari
rcípectu omnium rerum creatarum , agnoícunt veteres. Paucos addu-
xiíle fufficiet , ne actum agamus , & loca , in Obfervationibus jam ad-
ducta, repetamus. Dicit Theophilus lib. 1. ad Autolycum, pag. 245.
de Dco, Πατὴρ λέγεται διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν πρὸ τῶν ὅλων, Pater dicitur , quia
eff aute omnia. 1mo, non tantüm quia ante omnia, fed etiam, quiaau-
tor omnium. lta Chryfoftomus homil. 8. in epift. ad Romanos, pag.
$9. θεὸς ἐκ Éci μερικὸς ϑεὸς, ἀλλὰ πάντων Tlavvo. — Deus non eff particularis
Deus , fed Pater omuium. | Ex Homil. 73. in Matth. ad cap. 23. vf. 9.
quomodo nullus Pater fit vocandus: Οὐχ ja μὴ καλῶσιν, ἀλλ᾽ ἵνα εἰδῶσιν., ὃν
κυρίως Πατέρᾳ καλεῖν χρή. --α Ἐκεῖνος γὰρ πάντων αἴτιος. Non eum in. finem,
ut non appellent quenquam Patrem, (66 ut fciant , quis propri? Pater fitap-
pellamdus, — Ipfe enim omnium cauffa (9. autor eff. "T'heophylactus ad
eundem locum, pag.137. Πατέρα μὴ καλέσητε λέγων, καὶ κωλύει τὴν πρὸς τοὺς
γονεῖς τιμήν. ἐπεὶ θέλει ἡμᾶς τιμᾷν τοὺς γονεῖς, καὶ μάλις α τοῦ; πνευματικοὺς πατέ-
ρας ἀλλὰ πρὸς τὸ τὸν ἀληθὴ Πατέρα ἐπιγινώσκεινγ TOUTÉGI, τὸν Üedv , ἐνάγει" κυ-
ρίως γὰρ Tlaryp ὁ θεός. οἱ δὲ σωματικοὶγ ἐκ ἄιτιοι τῆς γεννήσεως, ἀλλ᾽ ὑτφυργοὶ καὶ
συναίτιοι. Patrem ne vocetis dicens 9 non probibet bonorem parentibus debi-
gums, quia vult nos venerari parentes , " maximà fpirituales Patres ᾿ fed
in-
66 EXPOSITIONIS SYMBOLI
inducit , ut verum Patrem agnofcamus , boc eff , Deum. — Deus enim proprio
Pater εβ. Carnales enim parentes mon funt autores nativitatis , fed coope-
varii 9 minifiri. Reliqua ex Obfervationibus haberi poffunt.
b. re/pe&iu fidelium , quos (ibi gratis adoptavit in filios, — Neque enizz
indignum efl Deo , eorum fieri Patrem , quorum fe Cbriflus fecerit eds :
inquit Bernhardus. Imó mavult Pater , quàm Domizus vocari. Hoc
indicat T'heodorctus ad Cantic. cap. 1. vf. 1. pag. 999. Deum fic com-
pellans : Πέμψον μοι τὸν μονογενῆ σου Τ' ὃν, ὦ δέσποτα καὶ Ylárey! τοῦτο yàp.
μᾶλλον ἡ ἐκεῖνο θέλεις ἀκέειν. Mitte mibi unicum Filium tuum , ὃ Domine (9
Pater :. magis enim. Patris , quàm Domini appellatione dele&aris. Quia
ille Pater nofter, nos etiam fumus filii ejus. Auguftinus in Pfal. 88. .Dz-
cimur 89 filii Dei ,. fed ille aliter Filius Dei. Nos fumus filii adoptione,
διοὶ üerol ,- vel elexowror , ὑιοὶ κατὰ θέσιν, κατὰ χάριν. fumus filii προσηγορίαι
ἐπισμευαςῇ wal ἐπικτήτῳ, appellatione adjettitia &2 adventitia , ux loquitur
Nyffenus Orat. 3. contra Eunomium , t.2. pag. 523. Cyrillus Jerofol.
Catechefi 7. "Ec d θεὸς πολλῶν μὲν καταχρηςικῶς Πατὴρ, ἑνὸς δὲ μόνου Φύσεε
καὶ ἀληθείᾳ, τοῦ μονογενοῦς οὔ. Deus multorum quidem per abufionem Pa-
ter eff 9 unius verà C9 folius naturá C9 ver? , nempe unigene Filii. lterum.
Auguftinus in Pfal.88. ΕἸ ip/e ditus eff filius Dei, 9 nos di&i fumus filii
Dei. — Sed quis erit fimilis Domino in filiis Dei? Ille unicus, nos multi. Ille
matus, nos adoptati. — llle ab eterno filius unigenitus per naturam , nosàtem-
pore fa&i per gratiam. — Confule Obfervat. noftrarum.cap. 7. lllud ipfum
autem , quód Deus Pater nofter vocari vult , noftri nos admonet officii.
Illi demum filii Dei funt , quibus vera pietas curz eft , & qui Patrem i-
mitantur coeleftem. Chryfoftomus Homil. τι 2. t. 5. Ὑιοὺς καλεῖ ἡ θεία:
φραφὰ τοὺς πάντῃ τῇ δικαιοσύνῃ καὶ εὐσεβείᾳ ἀνακειμένους. — Filios vocat divina.
fcriptura eos , qui juflitie C9 pietati fe totos confecrant. Οτίροηος lib. r.
contra Celíum , pag. 44. Πᾶς à μηκέτι ὑτὸ Φόβε παιδαγωγούμενος,, ἀλλὰ δὲ
ἀντὸ τὸ καλὸν ἁιρούμενος, ὑιός ἐς! ϑεᾶ, — Omnis, qui nonampliizs fub timore pe-
dagogo degit , fed virtutem propter ipfam elirit , filius Deicff. Auguftinus
in Píal. sz. Filii bominum funt , | quando mal? faciunt 5 quando bene , filis
Dei. lta Chriftus Matth, $4: 45. jubet nos diligere inimicos noftros , ut
fimus jio τοῦ πατρὸς ἡμῶν, ut fimus fimiles Patri coelefti ἐν àveLiuzwa ,. im
tolerandis malis , beneficiis afhcientes non tantiim amicos, fed etiam ini-
micos Eleganter Clemens Alexandr. ftrom. 7. Οἱ jig πατρὶ ἀγαθῷ χαρί-
ζεται , σπουδαῖου ἑαυτὸν καὶ ὅμοιον τῷ πατρὶ παρεχόμενος. — Filius patri bono gra-
tum facit , fi feipfum probum 9 patri fimilem exbibeat. 1ὰ autem dum:
s
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IV. 67
fit implendo ea, qux v(.45. cap. 5. Matthzi nobis przcipiuntur. Huc
facit illud Chryloftomi Homil. 3. in cepit. ad Romanos : "Avüpero κατ᾽
ἀυτὸ ὁμοιᾶνται θεῷ, ὅταν μηδὲν πάσχωσι παρὰ τῶν ἐπηρεάζειν βουλομένων", μηδὲ
ὑβρίζωνται ὑβριζόντων, μηδὲ τυπτόντων τύπτωνται, μηδὲ καταγελῶνται καταγε-
λώντων ἑτέρων ἀυτούς. Homines bac potiffimum in ve. fimiles Deo efficiuntur ,
quoties mali nibil patiuntur ab iis, qui ipfis incommodare volunt : quoties non
leduutur ab iis, qui ledunt : mon vapulant ab iis , qui oerberant : mon irri-
dentur ab aliis eos irridentibus. Photius epi(t. 193. pag. 292. ad monitum
Chrifti refpiciens , praclaré fcribit: Τὸ μὲν δίκην ἀπαιτεῖν τὸν ἠδικηκότα,
ἀνῆρώπινον" τὸ δὲ μὴ ἀμύνεσθαι, Φιλόσοφον'" τὸ δὲ καὶ ἐυεργετίαις ἀμείβεσθαι, λοιπὸν
5i» θεῖον, καὶ μιμητὰς τοῦ ἐν οὐρανοῖς πατρὸς τοὺς γηγενεῖς ὠποζαῖνον. “δ οηεης
inflituere contra eum, qui injurià affecit , bumanum eff : non ulcifci , pbilo-
fapbicum Σ at. benefatlis compen[are , divinum , (9 Patris , qui tn calis eft,
terrenos bomines imitatores facit. Ex hoc eft . quod θεᾷ μιμητὰς γίνεσθαι ὡς
ἀγαπητὰ τέκνα, ad Ephel. 5$: t. vocat Apoftolus. Nec aliena funt ifta
Seneca, lib.7. cap. 3r. de Benef. pag. 74. td iila itaque cogitationes tuas
fieie. — Non efl mibi relata gratia. — Quid faciam ὃ Quod dii , omnium re-
rum optimi auctores , qui beneficia ignorantibus dare incipiunt, ingratis perfe-
veramt. lius ipíis objicit negligentiam moliri, alius iniquitatem: alius illos
extra mundum [uum projicit , 69 ignavos bebetefque fine ullo opere deflituit ,
ὅδε. Nibilominus tamen more optimorum parentum , qui maleditlis fuvrum
infantium arrident , non ceffant dii beneficia congerere , de beneficiorumautto-
re dubitantibus , fed «equali tenore bona fua per gentes populo[que diffribuumt ,
unam potentiam fortiti , prodeffe. Verüm 5. ut & hoc ὡς ἐν παρόδῳ tanga-
mus; cüm quilibet noftrum meritó cum fan&to Macario, ex homilia ejus
o&tava, pag. 112. in hacc erumpat verba: ᾿Αχμὴν οὐδένα εἶδον τέλειον ἄνθρω-
πον xpicutyóy, nondum quempiam vidi perfettum bominem Cbriflianum : quae-
ritur , quomodo ergo Salvator nofter Matth. 5:48. nos hortetur : 'Ece-
. ele ὑμεῖς τέλειοι, ἅστερ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ £v τοῖς οὐρανοῖς τέλειός gw. — Effote ergo
ves perfetti , ficut C9. Pater vefler coleflis perfetius ef ὁ Confer Deuteron,
18:13. Levit. 11:44. & 1. Joh. 1:7. Refp. Τέλειος εἶναι ὡς ὁ θεὸς τέλειός éco,
idem feré effe videtur quod Paulo ad Rom. 12: 2. δοκιμάζειν τί τὸ θέλημα
TOU. ϑεοῦ τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεςον καὶ τέλειον) probare que fit voluntas Dei bona
illa , accepta 89 perfe&la : quod Mufanio apud Stobseum , τῆς πρὸς θεὸν ó-
μοιάσεως ἐπιμέλειαν ποιεῖσθαι, fummá curá eb eniti , ut Deo fimiles famus: Se-
neca, lib. 1. de Clementia , cap. 19. pag.327. ex natura "Dei fe gerere:
Cidem , epiít. 92. babere animum , ris eum deceat. Appolite ἘΠΕ
2 cnus
68 EXPOSITIONIS SYMBOLI
fenus Orat. 1. in verba Dei, Faciamus hominem , t. 1. pag. 150. Τί ἐςὶ
χριςιανισμός , θεᾷ ὁμοίωσις κατὰ τὸ ἐνδεχόμενον ἀνθρώπου Φύσει. Quid efl Cbri-
fiianifmus ?. Habere cum "Deo fimilitudinem ,. quatenus eamr natura bumana
capit. Ex de profefT. Chriftiana, t. 3. pag. 271. χριςιανισμός ἐςὶ τῆς ϑείας
Φύσεως μίμησις. — Chriflianifmus eff nature divine imitatio. Huc facit illud
Auguftini de Temp. ferm. 76. Similitudinem patris a&us indicent fololis s
fimilitudo operis fimilitudinem indicet generis :. actus nomen confirmet , ut πος
men genus demonfiret. Ergo qui omnia pro virili pracftare conatur , quae
quinto Matthzi capite pracipiuntur , 1s τέλειος dici meretur refpectu co-
rum , quibus nihil horum cur eft. Atque talem perfc&tionem agno-
fcunt veteres , nonaliam. Clemens Alexand. ftromat. lib. 7. pag.753-
difertis hoc affirmat verbis. ᾿Αδύνατον καὶ ἀμήχανον, inquit , ὡς à θεός ἐς ἐγ
γενέσθαι τινὰ τέλειον. Βούλεται δὲ ὁ Πατὴρ ζῶντας ἡμᾶς κατὰ τὴν τοῦ ἐυαγγελίᾳ
᾿ ὑκακοὴν ἀνετιλήττως, τελείους γίγνεσθαι. [Nequaquam fieri potefl , ut aliquis
Jit perfetlus ,, quemadmodum Deus eft :. oult autem Pater mos ita viventes ,
CJ citra reprebenfionem. Euangelio obedientes ,. perfetlos fieri. Gregorius
Nyflenus de vita Mofis , t. 1. pag. 169. verba Chri(ti hunc io modum
explicat: Ἐπὶ τῶν Φύσει καλῶν y Ἀν μιὴ τοῦ παντὸς τυχεῖν δυνατὸν ἢ. τὸ καὶ μὴ
τοῦ μέρους ἀποτυχεῖν κέρδος ὧν £i μέγα τοῖς γε νοῦν ἔχουσι. 1|ἄσαν τοίνυν ἐπι.
δεικτέον σπουδὴν , μὴ ταντελῶς ἐκτεσεῖν τῆς ἐνδεχομένης τελειότητος" ἀλλὰ τοσοῦ-
τὸν àx' αὐτῆς κτήσασθαι , ὅσον dw ἰδεῖν τοῦ ζητουμένου χωρήσωμεν. τάχα γὰρ τὰ
οὕτως ἔχειν, ὡς ἀεὶ θέλειν ἐν TG καλᾷ τὸ πλέον ἔχειν, ἡ τῆς ἀνθρωπίνης Φύτεως τε-
λειότης égiv. — Etfi totum con[equi nequeas , tamen in rebus omnibus , que na-
turá bone funt , non parvum eft lucrum illis qui fapiunt , vel partem carum
aliquam confequi. Omne igitur fHudium adbibendum efl , ne ab ea perfeGione
decidamus , ad quam perveniri poteff : tantumque illius poffideamus , quan-
tum capere poffumus, — Jta enim [8 babere ,. ut femper in bono plus babere ve-
lis, id ipfum forfan nature bumane perfeBio eff. Ncrvosé etiam ad eadem
Chrifti verba 1fidorus Pelufiota. epiff. 335. lib. s. pag. 660: ᾿Εἰκότως τὰ
πράγματα ἀπὸ τῶν μειζόνων λαμβάνει τὰ παραδείγματα, ἵνα wav TOU ἐλάττονος ἐφε-
ποίμεϑα. El γὰρ καὶ ἀμίμητος ἡ δεσποτικὴ ἀρετὴ, ἀλλ᾽ οὖν γε ὅταν κατὰ δύναμιν p
μεῖσθαι αὐτὴν στουδάζωμεν , τῆς μιμήσξως ἐκ ἀπολειφθνσόμεθᾳ. Ὥσπερ yàp ol ypap-
pericu] λαμβάνοντες τὴν γραφίδα, col; παισὶ μετὰ πολλυῦ τοῦ κάλλους τὰ Correr
γράφουτιν , ἵνα κἀν πρὸς TO καταδεέςερον ἔλθωσι τὴς μιμήσεως" οὕτω καὶ ἡ θείᾳ χὰ.
pie ὑποδείγματα ἡμῖν ἀρετῆς προύθηκεν. Vy ὡς ἐφικτὸν μιμησώμεβα. Merito rerum
exempla à majoribus petuntur , ut minimum ad aliquam faltem perveniamus
garten. — Etiamfi enim. Dominicam virtutem imitari non liceat , mibilomi-
MUS,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IV. 69
u35 , fi pro viribus eam imitari iudeamus , imitatione minim defraudabimur-
Quemadmodum enim literatores acceptá penná pueris elementa. elegaxtifjun?
pugunt , ut vel miaimam imitationis partem ajfequantur :. ita etiam divina
gratia exempla virtutis nobis propofuit , ut ea , quantum fieri poteft ,. ivite-
mur. Particula igitur ὥσπερ in verbis Chrifti non notat qualitatem. ( nc-
mo enim proprié perfectus eft , nifi Deus. Philo : Αἱ τελειότητες καὶ ἀ-
χρότητες ἑνός εἰσι μόνου! — PerfeCliones C2. fummitates unius tantum funt... Et
Clemens Alexand. Pzedag. lib.i. cap. 10.. Σοφὸς à μόνος θεὸς , καὶ τέλειος μό-
νος. Solus Deus eff fapiens , €. folus perfectus : unde τελειότατον καὶ θειότα-
τον, perfettiffimum &9 diviniffimum Plutarchus in Catone junxit:) fed fi-
militudinem quandam divinz naturz, qua acquiritur imitando cam ,
ρον, το vcl inimicis benefaciendo. :
2. Vox, Pater , fumitur ὑπος ατικῶς, perfonaliter pro Deo Patre , (eu
prima fanctiffimz Trinitatis perfona. Proprium hoc ei nomen. Sicenim
Gregorius Nazianzenus Orat. 36. pag. 590. Ἴδιον ὄνομα τοῦ ἀνάρχου , Πα-
τήρ. Proprium ejus , qui principii expers eff ,, momen , Pater. Vera de
Deo Patre confeffio exftat in epiftola Alexandri , Epifcopi Alexandrini,
apud 'Theodoretum , hift. Ecclef. lib. 1. cap. 3. pag. 523. Πιςεύομεν εἰς
μένον ἀγέννητον Πατέρα, οὐδένα τοῦ εἶναι αὐτῷ τὸν ἄιτιον ἔχοντα, ἀἄτρεπτόν τεμαὶ
ἀναλλοίωτον, ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχοντα , οὔτε προκοπὴν, οὔτε μείωσιν
ἐπτιδεχόμενον, νόμου καὶ προφητῶν καὶ εὐαγγελίων δοτῆρα , πατριαρχῶν καὶ ἀπος ὁ-
λων, καὶ ἁπάντων ἁγίων κύριον. (ἰγοάίημης in folum ingenitum "Patrem , qui
effentiee (a autorem nullum babet , qui converti aut mutari non poteft , fem-
per in ü[dem C9 eodem modo fe babens , mec profe&tum ,/ mec dece[fionem reci-
piens ,— Legis C2. Prophetarum ac Euangeliorum dator ,| Patriarcharum (9
"Apoftolornm, C$. Santiorum oxmnium dominus, Pater autem vocatur refpc-
&u Fili. Ruffnusin expof. Symboli , pag. $44. Pater cim audis , filii!
intellige Patrem, qui filius [uprà difte fit imago Moftantio. Sicut enim ne-
mo dicitur dominus , wifi babeat vel poffeffionem ,. vel fervum cui dominetur 5
(9 ficut nemo magifler dicitur , mifi difeapulum babeat: ita C9 pater nullo pa-
Go quis dici potefl , nifi filium babens. Gennadius de Ecclef. Dogm. cap. τ.
ficut nunquam fuit non Deus , ita nunquam fuit non Pater , à quo filius na-
ius. Chryfol.ferm.59. Credimus in Deum, eundem confitemur Patrem, ut
eundem femper babuiffe filium nos credamus. Fauttinus lib. contra Arianos;
Deus folus propri? verus eff Pater ,. qui fine initio C2 fine fine pater eff 5 mon
enim aliquando cepit effe quód Pater eft 9 fed femper Pater efl , femper babens
filium ex fe genitum, — Gregorius IN yffenus Orat. 2. contra Eunomium.,,
13 t. 2.
7o EXPOSITIONIS SYMBOLI
t. 2. Dag. 434- Φανερὸν. ὅτι ἡ τοῦ πατρὸς κλῆσις, ἐκ οὐσίας ἐςὶ παρας ατικὴ, ἀλ-
λὰ τὴν πρὸς τὸν ὑιὸν σχέσιν ἀποσνμαίνει. "erfpicuum eff 5 quid patris appella-
tio mon effentiam fignificat ,. fed relationis ad Filium index cfl. Greg. Na-
zianzcnus Orat.3$. pag.573. Οὔτε οὐσίας ὄνομα ὁ πατὴρ . οὔτε ἐνεργείας" σχέ-
σεως δὲ, καὶ τοῦ πῶς ἔχει πρὸς τὸν ὑιὸν ὁ πατὴρ, ἡ ὁ ὑιὸς πρὸς τὸν πατέρα. ΝΝδ-
que e[fentie nomen eff pater , nec actionis : fed relationem eam indicat , quam
Pater erga Filium babet , el Filius erga Patrem. "Theophanes Homil. 34.
pag. 247. Ἔςι τοῦ ὑιοῦ πατὴρ κατὰ τὴν θεϊκὴν οὐσίαν Φύσε. ΕΠ} filii pater ju-
xta effentiam divinam naturá. Et quia non tantüm Filius per aeternam
generationem ; de qua fuo loco ; fed etiam Spiritus San&tus per proceffio-
nem; quam itidem confiderabimus capite de Spiritu Sancto ; à Deo Pa-
tre eft, hinc variis Patcr RE eid epithetis & nominibus. Przcipua
breviter conítringere lubet. Vocatur ἀρχὴ», primeipium, origo. Quia
ἀρχὴ figniücat ordinem unius ad alterum , ὃς duplex eft ordo in Deo;
cít enim ordo ad creaturas , & fic nomen ἀρχῆς eft οὐσιῶδες, & commune
omnibus SS. Trinitatis períonis: eft etiam ordooriginis , cujusrefpectu una
erfona eit ab alia, atque fic vox ἀρχὴ eft exero) ,. & dicitur dé Patre
refpe&u Filii & Spiritus Sancti. Damaícenus contra Manichaos , pag.
234. ᾿Δρχὴ ὁ πατὴρ Τοῦ καὶ Πνεύματος ἐ κατὰ χρόνον, ἀλλὰ κατ᾽ ἀιτίαν. Prin
cipium Pater Filii €. Spiritus San&li , mon temporis ,. fed cauffe vefpe&tu.
Vocatur πηγὴν fons. Dionyfius Areopagita cap. r. de Divinis Nomini-
bus , pag.420. Patrem vocat πηγὴν τῆς ὑτερουσία θεότητος , fontem fuperfub-
flantialis deitatis, Damafcenus , lib. 1. Orthod. fidei cap. 15. pag. 55.
O' Πατὴρ πηγὴ καὶ ἀιτίᾳ «00 καὶ ἁγία Πινεύμωτος, Pater fons Cj conf ἢ Ε;-
lii £9 Spiritus δαμξὶ. Vocatur ἀιτίᾳ & ἀίτιος., quibus vocibus orthodoxi
non cau[Jam: κυρίως & proprie dictam fed principium tantüm , & originem ,
ut jam di&um , denotari volunt. Sic Bafilius M. lib. τ. adverfus Euno-
mium , non procul à fine, Patrem vocat áíruv ὃς ἀρχὴ refpcctu Filii,
Nazianzenus Orat. 29. ἀρχὴν, ὡς ἄιτιον καὶ πηγὴν , principium , tanquam
cauffam C9 fontem. Chrylottomus homil. 10. in 1,ad Corinthios: Πατὴρ
ἄιτιος τοῦ χριξοῦ , κατὰ τὸ πατέρα εἶναι. Pater cauffa Cbriflá , quatenus Pa-
ter efl. 'Vheophyla&to in cap. 5. Joh. pag. 630. Pater dicitut ἄντιος τῷ
Υἱῷ τοῦ εἶναι, cauffa Filio ut fit. Unum & alterum ex Latinis quoque
audire juvabit. Ruffinus in Symbolum : Filii autor efl. Pater, generando
Jine initio. Tertullianus contra Praxeam cap. 8. Nec dubitaverim Filium
dicere C9. radicis fruticem , C9 fontis fluvium ,. €9 falis radium. lbidem:
INec frutex tamen à radice, uec fluvius à fonte, nec radius à fole difcernitur,
ficut
ΝΙΟΞΙΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car.1V. γι
ficut nec à Deo Sermo. Concilium Toletanum 11: Patrem quidem non 56.
nitum , non creatum , fed ingenitum profitemur s. ipfe enim à mullo origintm
ducit , ex quo C9 Filius nativitatem , €9 Spiritus Sanclus proceffiouem acce-
pit. Fons ergo ipfe £9. origo efl totius divinitatis. Lactantius de falía fa-
pientia lib. 4. cap. 8. Quantó magis Dei vocem credendum eft C9. manere in
eternum , C9 fenfu ac virtute comitari, quam de Deo Patre, tanquamrivus
de fonte, traduxit? Plura ex obfervat. noftrarum capite feptimo peterc li-
Ct, ubi etiam Patris proprietates cbaraécteriflicas , quibus à Filio ὃς Spi-
ritu Sancto diftinguitur ; quz funt , quód (it ἀγέννητος ὃς ἄναρχος , fuff-
Cienter confideravimus.
ll. Sequitur confideratio Ovemipotentie divine. Patres Niczni profi-
tentur , e credere εἰς πατέρα παντοκράτορα, in Patrem omnipotentem. | Ylav-
τοχράτωρ,, juxta veteres Gloflas, c(t omnipotens. "Tertullianus & Augu-
ftinus reddunt. Omnitenens : Prudentius Osrnipollens : Irenzeus Osnium
tapax , C9 qui à nemine capitur. Hie(ychius: Παντοκράτωρ, ὁ θεὸς, πάντων
werüy — Omnipotens Deus , qui omnibus imperat. Cyrillus Jerofolymita-
nus Catech. illum.8. pag.74. Παντοκράτωρ éciv, ὁ πάντων κρατῶν. ὁ πάντων
ἐξεσιάξων, — Ylavroxpárop κῚ , qui omnibus imperat , qui omnibus dominatur.
Damafcenus contra Manichzos pag. 264. Παντοκράτωρ, ὃ πάντα κρατῶν.
Suidas: YXIavroxpaTepía , πανταρχία. Univer[um imperium ,. ommium rerum
imperium. — 'T'heodotus apud Clementem Alexand. pag. 804. Ὡς yàp τὸ
πῦρ ἰσχυρότατον τῶν ςοιχείων , καὶ πάντων Ἡρατῶν 5 ὅτω καὶ ὁ θεὸς παντοδύναμος
καὶ ταντοηράτωρ, ὃ δυνάμενος κρατῆσαιγ κτίσαι , ποιῆσαι, τρέφειν, ἀύξειν,, σώ-
ζειν,, σώματος καὶ ψυχῆς ἐξησίαν ἔχων. Sicut enim ignis forti[fBmum elementum
€f , £9 omnia fub [uo tenet imperio: ita etiam Deus omnipotens eft C9 omni-
pollens, qui poteft domare, creare , facere , nutrire, augere , fervare, cin
$n corpus € animam babeat poteflatem. ^ Solius Dei epithetum eft ,. & le-
gitur tum in veteri, tum in novo Teftamento : in illo frequentiffimé ,
in hoc 2. Corinth. 6: 18. & in Apocalypfi fepties. De hac vocc pluri-
bus agit Gregorius N yffenus Orat. 2. contra Eunomium, t. 2. pag. 467.
Τὸ τοῦ παντοκράτορος ὄνομα, inquit, τοῖς ἀκριβῶς ἐξετάζεσιν εὑρίσκεται uo ἄλλο τε
σημαῖνον ἐπὶ τῆς θείας δυνάμεως, ἢ τὸ πρὸς τί πὼς ἔχειν τὴν κρωτητιχὴν τῶν ἐν τῇ
κτίσει θεωρουμένων ἐνέργειαν , ἡ τοῦ παντοκράτορος ἔμφασις ὑποδείκνυσιν. ὥσπερ. γὰρ
ἐκ ἄν ἰατρὸς ἦν, & μιὴὴ τῶν νοσούντων χάριν. , ἐδ᾽ ἄν ἐλεήμων τε καὶ οἰκτίρμων, xal
τὰ τοιαῦτα κατωνομάζετο , el μοὶ διὰ τὸν οἰκτιρμοῦ καὶ ἐλέους δεόμενον" οὕτως ἐδὲ'
παντοκράτωρ, εἰ μιὴ πᾶσα ἡ κτίσις τῇ περικρατοῦντος αὐτὴν, καὶ ἐν τῷ εἶναι συντη-
βοῦντος ἐδέετο. Οὐκᾶν ὥσπερ ἰατρὸς τῷ δεομένῳ τῆς θερατείας γίνεται, οὕτω καὶ:
guy.
72 EXPOSITIONIS SYMBOLI ’
παντομράτωρ τῷ χρήζοντι τοῦ κρατεῖσθαι. Καὶ ὥσπερ οὐ χρείαν ἔχεσιν οἱ ἰσχύοντες
ἰατροῦ, ἀλλ᾽ οἱ κακῶς ἔχοντεςφ' οὕτως ἐκ τοῦ ἀκολούθα καλῶς ἐς!ν εἰπεῖν, μηκέτι τοῦ
κρατοῦντος χρήζειν ἐκεῖνον, ἐν ᾧ τὸ ἀπλανές τε καὶ ἀμετάπτωτον ἡ Φύσις ἔχει.
Οὐκᾶν ὅταν τῆς παντοκράτωρ φωνῆς ἀκέσωμεν, τοῦτο νοῖμεν, τὸ πάντα τὸν θεὸν ἐν
τῷ εἶναι συνέχειν, ὅσω τ νοητὰ, καὶ ὅσα τῇς ὑλικῆς Egi Φύσεως. Διὰ τοῦτο yàp
κατέχει τὸν γύρον τῆς γῆς, διὰ τοῦτο ἔχει ἐν τῇ χειρὶ τῆς γῆς τὰ πέρατα διὰ τοῦ-
TO περιλαμβάνει τὸν οὐρανὸν τῇ στιθαμῇ" διὰ τοῦτο περιμετρεῖ τῇ χειρὶ τὸ ὕδωρ᾽ διὰ
ToUTO τὴν νοητὴν πᾶσαν κτίσιν ἐν ἑαυτῷ περιέχει, ἵνα πάντα ἐν τῷ εἶναι περιμένῃ τῇ
περιεκτικῇ δυνάμει περικρατούμενᾳ. — Omnitenentis nomen penitus 95. accurat?..
exquirentibus , mon aliud quid in divina potentia fignificare invenitur , quàm
quod illa vis C9 operatio, que univería, que in creatione confiderantur , con-
tiuet , quodammodo ad aliquid refertur. — Hoc vocis παντοκράτωρ tacita offen-
dit vis C9 fignificatio. Quemadmodum enim medicus non effet nifi v ped
iium cauffá , neque miferator , neque mifericors , C9 que funt ejufmodi , co-
gnaminaretur , nifi propter eum, qui miferatione C2 mifericordia indiget : fic
ueque omnipotens , mifi creatura omnis eo indigeret , qui ipfam potenter com-
ple&latur €. in natura fua confervet. — Quemadmodum igitur medicus fit ei,
qui curatione indiget ὁ ita etiam omnipotens five cuntliteneus ei , qui eget , ut
contineatur: (9 quemadmodum qui bene valent , medico non babent opus , fed
qui mal? babent : . fic ex confequenti optimà inferre licet , mom amplius illum
contiuente five Vrai indigere , in quo natura eft omnino erroris nofcia ,
C9 mutationis expers. Cim igitur vocem παντοκράτωρ audimus , boc mente
concipimus , Deum omnia in fuo effe, five in fua natura C9. effentia continere,
C2 que intelligentiá folaque mente cernuntur ,| 69 que materiali natura con-
flant. — Propterea namque terre gyrum five orbem continet : propterea in ma-
nu babet terre fines: propter eandem cauffam celum palmo complectitur : pro-
pterea aquam manu commen[urat :. propterea omnem incorpoream (9 fub in-
telligentiam cadentem creaturam in fe ipfo comprebendit , ut omnia in fuo effe
five in fua natura maneant ,. potentia. continente compreben/a C2. contenta.
Eandem hujus vocis vim fic exponit Theophilus lib. 1. ad Autolycum,
Pag. 246. Παντοκράτωρ λέγεται , ὅτι αὑτὸς τὰ πάντα κρατεῖ καὶ ἐμπεριέχει" τὰ
γὰρ ὕψη τῶν οὐρανῶν, καὶ τὰ βάθη τῶν ἀβύσσων, καὶ τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης ἐν
τῇ χειρὶ αὐτοῦ ἐςι, Τιαντοκράτωρ vocatur Dcus, quia ipfe omnia tenet C9. con-
tinet: etenim altitudines celorum , €2 profunditates abyfforum , €9 orbis ba-
bitabilis fines in manu ejus funt. Vide etiam Diony(ium Arcopagitam
cap. 10. de Divinis Nominibus, fc&t. 1. pag. 658,659. ubi Pachymeres,
pag. 665. à Dionyfio obícurius dicta , chris iequentibusproponit : Aé-
"E yerai
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IV. 73
erai aVTeMWpdTwD, ὅτι πάντα κρατεῖ καὶ ἐξεσιάζει, καὶ ἐπαρκεῖ ἡ ἐξετίῳ αὑτοῦ;
τοῖς. διοικουμιένοις ἅπασι. Dicitur παντολράτωρ, quia omnibus imperat C9. domi-
natur , Cg fufficit poteflas ejus osmibus ,| qui ab ipfo gubernantur. Qucemad-
modum vcro Patres Niczni hoc loco Patrem confitentur effe παντοκρά-
Topa , ita etiam alii ex veteribus mevrowpatopíav, ut plurimüm , Dco Patri
tribuerunt. Origenes lib. 7. contra Ccllum , pag. 338. ἐχρὴν δὲ αὐτὸν
ἐκθέσθαι αὐταῖς λέξεσι τὰς προφητείαρ' ἔιτ᾽ ἐν αἷς θεὸς vavTOXpÁTup ἐπηγγέλλετο
εἶναι ὁ λέγων, ἔιτ' ἐν αἷς ὁ ὑιὸς τοῦ UB ,. ἔιτε καὶ ἐν αἷς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον λέγον
εἶναι ἐτιςεύετο. “ἰφμὶ debuerat. (ΕἸ [ας totidem verbis recitare ipfas propbe-
lias, quibus fe quis aut Deum omnipotentem affeverat , aut Dei Filium , aut
quibus perfuadet e effe Santluim Spiritum. | Polycarpus in epift. Ecclefia
Smyrnenfis, apud Eufebium hitt. Ecclef. lib.4. cap.1$. pag.38. b. Kó-
βιε ὁ θεὸς ὁ mayrowpázup , ὁ τῷ ἀγαπητοῦ καὶ εὐλογητοῦ παιδός σου ᾿Ιμσοῦ χριςοῦ
Πατήρ. — Domine Dcus omnipotens ,— dilecli 95. beneditti filii tui 7 οί Chrifli
Pater. Harmenopulus de fidc orthod. pag. $76. Πιςεύειν δεῖ τὸν ὄντως χρι-
σιανὸν εἰς Eva θεὸν πατέρα mavrowpáropa. — Eus , qui veré Chriflianus eff , cre-
dere oportet in unum. Deum Patrem omuipotentcim. — Caclarius , quacft. 2.
Pag. το. Πατὴρ ὁ savro«párup. — Omnipotens eff Pater. Conttitut. Apoft.
lib. 1. prooem. Οἱ παῤῥησίαν ἐνληφότες τὸν παντοκράτορα Πατέρα καλεῖν. Qui
libertatem acceperunt. omnipotentem «ocaudi. Patrem. — Hxc παντοκρατορία ,
omnipotentia , Deo in facris tribuitur , quando ei aífignatur e£szís, quod
fit Lucz 12: $. AG 1:7. Juda vf.25. Quando vocatur κύριος & δεσπότης,
Vocatur rramque κύριος, διὰ τὸ κυριεύειν αὐτὸν τῶν ὅλων , quia univerfis domi-
natur, utinquit Theophilus lib 1. ad Autolycum, pag.245. In Appen-
dice ad 'ypicum Sabz, pag. 139. Κύριος λέγεται, ὅτι κυριεύει πάσης τῆς γῆξγ
καὶ πάσης ἀναπνοῆς, ἤγουν πάσης τῆς Ἁτίσεως,, οὗ ἡ κπυρείᾳ ἀπέραντος. Domi-
nus dicilur, quia toti dominatur terre , C9 omnibus re[pirantibus , id eff ,
omnibus rebus creatis : cujus dominium infinitum cfl. — Appellatur δεσπότης ,
ut eft in Appendice ad 'Typicum Sabx, pag. 130. ὅτι δεσπόζει ἐν τῇ δυνα-
ctia αὐτοῦ ἀπ᾿ αἰῶνο;, καὶ ἀπὸ περάτων ἕως περάτων, μόνος ὑμνεῖται καὶ δοξάζεται
ὡς δεσπότης ἀΐδιος καὶ πάντες τὸν δούλειον αὐχένα τούτῳ ὑποκλίνομεν, quia do-
minatur in dominio fuo ab eterno, ξ5 ab una extremitate mundi ad aliam {0--
Ius laudatur £2 celebratur ut eternus Dominus: nofque ei omnes cervicem no-
firam , tanquam fervi , fubmittimus. | Photius epift. 162. pag. 215. Vo-
Cis, θεὸς, Tpía dicit e(le σημαινόμενα £v μὲν τὸ κυρίως καὶ πρώτως 0v , οὗ ἐν τῇ
χειρὶ πάντα, καὶ ὃς ἁτάντων δεσπόζει τὰ γὰρ σύμπαντα δοῦλα σά. Unum, quid
Fit propri? ac primario ENS , cujus in a omnia [unt , C9 qui omnibus do-
Pimaá-
4 EXPOSITIONIS SYMBOLI
minatur : Omnia enim. [erviunt tibi. Omnipotentia Dei etiam inde eft
manifeftiffima , quia à nemine dependet , & abíolutum in omnes habet
dominium. Hinc Deuteron. 10: 17. dicitur Deus deorum ,| & Dominus
dominorum , ϑεὸς τῶν θεῶν, καὶ Κύριος τῶν κυρίων. lta ctiam Pfal. 136:2, 3. &
1.'Timoth. 5:15. "Theodoretus ad Píal. 136. pag, 937. θεῶν ἐνταῦθα οὐ τῶν
Abáay λέγει" S yàp ὧν αὐτὸν ἐκάλεσε τῶν οὖκ ὄντων θεόν οὐ γάρ ἐςιν ὁ θεὸς θεὸς
yexpXv , ἀλλὰ ζώντων. καλεῖ τοίνυν θεὰς τοὺς ἱερωσύνῃ τετιμημένους, τοὺς ὑιοὺς θεᾷ
χρηματίσαντας. Deos boc loco non idola dicit : mon enim ipfum Deumcorum,
qui uon funt , appelláffet. Nam Deus non eft Dcus mortuorum , fed vi-
ventum. Eos zgitur vocat Deos , qui facerdotii bonore funguntur , qui filii
Dei vocantur. Vel, in genere Deus deorum vocatur , id eft , fupremus
omnium ; qui munus aliquod divinum gerunt , ut funt Angeli ὃς homi-
nes. Dc Magiftratibus & Judicibus hoc diferté pronunciar Pfal.82: 1,6. .
ubi Theodoretus, pag.727. & 728. Τοὺς [ουδαίων ἄρχοντας Üedc, ὡς τὸ κρίνειν
πετιςευμένους, ὠνόμασεν. Οὕτως αὐτοὺς καὶ ὃ νόμος ἀποκαλεῖ" (edc d κακολογή-
σεις , καὶ ἄρχοντας τοῦ λαῇ σου οὐκ ἐρεῖς κακῶς. ᾿Ἐπειδὰν γὰρ ἀλυθῶς κριτὴς ὁ θεός
ἐςιν, ἐνεχειρίσθησαν δὲ καὶ οἱ ἄνθρωποι κρίνειν, προσηγορεύθησαν οἱ ταῦτα TETigEU-
μένοι θεοὶ», ὦτε δὴ θεὸν ἐν τούτῳ μιμούμενος. — Tudseoriim Principesdeos, utpote
quibus judicandi officium commiffum erat, nominavit. Eodem modo etiam
zpfos Lex vocat :. Diis non detrahes ,. & Principi populi tui non maledi-
ccs. Quoniam enim veré judex cft "Deus , 69 bominibus judicandi officium
commiffuu eft , propterea ctiam bomines, quibus idem officium concreditum eft ,
dii pancupati [unt , tanquam in boc Deum imitautes, ldem ad Exodi 22::8.
pag. τοι, Τὲς κριτὰς ὀνομάζει θεὲς , ὡς κατὰ μίμησιν TOU τῶν ὅλων θεᾷ κρίνειν πε-
αιςευμένους. — fudices appellat deos, ut quibus ad imitationem Dei omnium
commiffu eff judicandi munus. Eandem ob cauflam r.'Timoth. 6:15. vo-
catur βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων), Dominus dominantium :. qui titulus etiam
Chrifto tribuitur Apocal, 17: 14.. Primarié autem in Apoftoli loco id
Deco Patri competit, qui ideo Matth. 5:35. βασιλεὺς μέγας ,. Rex ille ma-
gnus audit. Píal. 103: 19. Ἢ βασιλείᾳ αὐτοῦ τάντων δεσπόζει. — Regnum ipfius
omnibus dominatur. Ad qux 'T'heodorcetus , pag. 806. Ἔν οὐρκνῷᾷ μὲν ἔχει
τὸν θρόνον τῶν ὅλων ὁ Κύριος, ἐφορᾷ δὲ καὶ πρυτανεύει τῇ κτίσει, GT6 δὴ πάντων ὧν
δνμιουργὸς , καὶ βασιλεὺς, καὶ δεσπότης. 15 cxlo quidem babet folium uuiver-
forum Dominus , uuiverfi autera mundi machinam infpicit C2 moderatur , ut
qui omnium efl opifex , Cg rex , C? Dominus, Philo de Dco loquens, in
Decalogi expofttione, Βασιλεὺς τῶν βασιλέων, καὶ θεὸς θεῶν. In additamen-
tis ad Eftheram 14: 12. Βασιλεῦ τῶν θεῶν, καὶ πάσης ἀρχῆς ἐπικρατῶν. [τὰ
Gentiles dc fictis ctiam NNuminibus tuis. Horatius: Re-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IV. 75
Regum timendorum in proprios groges ,
Reges iu ipfos izuperium efl Jovis.
Seneca apud La&tantium lib. 1. cap. 4. Reris orbis terrarum calique ,
(3 deorum omniunz Dei , à quo ifla Numina, que fingula adoramus C9 coli-
dips d J » 4 δ
cus, fufpenfa [ant. De Jove Hefiodus:
᾿Αυτὸς yàp πάντων βασιλεὺς , καὶ κοίρανός len
᾿Αβανάτων.
ρὲ naque omnium rex , C9 dominus eff
Immortalium dcorum.
—
Ab ipfo Deo ; ut & alia fummi Numinis attributa quedam ;. humanz
adulationis ftudium hoc ipfum ad terrenos reges deflexit. Vide Danic-
lis 2:37. Jülianus Mifopogone: Κέκτημαι ἐδὲν, καὶ ταῦτα βασιλεὺς ἀκέων μέ.
yu. Nibil pojfideo, idque cim magnus appeler Imperator. Homerus de
Jove Il. θ΄. Yi. 3r. — Ὕτατε νρειόντων. — Yuiuc regum. — Vetus Scholia-
ftcs: Βασιλεῦ βασιλέων, Vide ctiam Odyfl: 4, ví. 45, 81. & ὦ, vf, 472.
Hcfychius : Ὕπατε κρειόντων" βασιλεὺς βασιλευόντων. Ejandem Dei azvroxpa-
τορίαν Ctiam id arguit , quod 1. Timoth. 6: 15. appellatur μόνος 9uvágue,
folus potens. Eodem fenfü Luca 1: 49. Οἱ δυνατός. 2. Maccab. 15: 29. Οἱ
juvázws. Et cap. 12:15. Οἱ μέγας τοῦ κόσμου δυνάςης. Cap. 1 5:22. δυνάςης τῶν
οὐρανῶν. Cap. 3:24. Οἱ τῶν πατέρων κύριος καὶ πάσης ἐξεσίας δυνάςης. Lib. 3.
ὁ τῆς τάσης κτίσεως δυναςεύων. Sirach. 46:6. ὕψιςος δυνάςγς. fimpliciusin cap.
21. Epicteti : ϑεὸς δύναμιν ἔχει ἰσχυρωτάτην. — /Efchylus apud Clementem
Alexandrinum, flrom. 5. pag. ὅτι.
.--- , Δυνατὴ γὰρ δόξα ὑψίςου Beg,
Gloria altiffizmi Dci potens cff.
Hinc quoque δυναςεῦον pro Numine apud Hippocratem. — Apuleius lib.
de deo Socratis: Nibil eff Deo potentius. — LaCtantius Inftitut. lib. ». c.9.
Per eeternitatem fortis eff , per fortitudinem poteflatis immenfe. Nec parvi
momenti eft , quod ab Apottolo additur vox μόνος, nam Solus babet rerum
omnium poteftatem , inquit Lactantius Inftitut. lib. 2. cap. 17. Idem lib.
de Ira Dei cap. 11. Ugus eff , in quo vis C$ poteflas confummata efl. Augu-
Íftinus in Pfíal. 66.. Parim eff nobis n: ; facit boc Deus , &c. fed ps
2 ec
76 EXPOSITIONIS SYMBOLI
bec facit. Cyprianus lib. de Idolorum vanitate, pag. 289. Unus igitur
omnium Dominus eft Deus :. ueque enim illa fublimitas poteft babere confor-
tem y citm fola omnem teneat potejlatem. |
Hzc χαντοκρατορίᾳ eterna e(t, nec ullis temporum definita & circum-
fcripta cancellis. Propterca Apoftolus 1. 'T'imoth. 1:17. Deum expreísé
vocat τὸν βασιλέα τῶν disyuv , regem illum eteruum. | Pachymeres in Cap. 5.
Dionyfii Areopagita: de divinis Nominib. pag. 581. βασιλεὺς λέγεται τῶν
αἰώνων, ὡς πάντα αἰῶνα, καὶ πᾶν ὃν περιέχων, καὶ τὰ TOU χρόνου τμήματα, τὸ
ἦν, τὸ ἔξαι,, τὸ γενέσθαι, τὸ γίνεσθαι διαπεφευγώς" ταῦτα γὰρ τῶν καθ᾿ ἡμᾶς καὶ
τῆς ῥευςῆς Φύσεως. — Dicitur rex feculorum ,. ut qui omae feculum., €9 eus
omne comple&litur , £9 temporis partes , erat , erit, fattum effe ac fieri effu-
git: quoniam bec rcbus noflris, natureque fluxe conveniunt. Ὡς Deo ve-
rum , quod malé Servius ad ZEneid. 3. de Saturno : Dicitur Deus effe e-
ternitatis C9. feculorum. | Huc facit ctiam illud Pal. (46:13. ἡ ϑασιλείᾳ aou
βασιλείᾳ πάντων τῶν αἰώνων. καὶ ἡ δεσποτεία σου ἐν πάσῃ γενεᾷ καὶ γενεᾷ. Regnum
tuum regnum omnium feculorum , 895. dominatio tua in omni generatione C2
generatione. — Ad quae notanda hzc T heodoreti, pag.967. ᾿Δπέραντον ἔχεις
τὸ wpáTo; , καὶ ἀΐδιον τὴν βασιλείαν. οὔτε ἀρξαμένην, οὔτε λήξασαν. — [Nullo fine
conclufum babes imperium , 69. ΦΙΟΥΜΜΗΙ vegnum , negue incipieus , neque
finiens.
Et, quod minimé omittendum , nos hujus omnipotentis regis atque
Imperatoris dominio efle fubje&tos , noftià , non iplius , plurimüm rc-
fert. Pfal.16.2. David Deum ita alloquitur: T?? 93 '02: i.xx. [nterpp.
reddunt: Τῶν ἀγαθῶν μου οὐ χρεῖαν ἔχεις. DBouorum meorum mon indiges,
Arabs: Zu δὲ non indigens operum bouorum meorum. | "T hcodorctus ex hac
interprctatione , pag. 446. ᾿Ανενδεὺὴς yàp ὑκάρχεις καὶ τῆ; ἀνθρωπίνης δικαιοσύνης
ob χρῴζεις ἀλλ᾽ ὅ,τι ἂν τις ἀγαθὸν δρώσοι., αὐτὸς ὀνίναται" σοὶ δὲ κέρδος ἐντεῦθεν
οὐδέν. Nam omnibus bonis cium afluas , bumane juflitiz uon indiges :. e-
rüm , quodcunque quis bonum fecerit , €o ipfe juvatur , tibi verb nullum inde
emolumentum provenit. Hunc effe verborum iftorum fcnfum nemo facilé
negaverit : verba tamen Davidis id non (ignificant, quod r.xx. lnterpre-
tcs volunt. Opume verfio Tigurina : Bonum meum nibi! ad te. lta Be-
za in interpretatione : Beneficeutia mea non ad te. In Paraphrali verà:
A ine uibil quidquai proficifci potefl , quod tibi commudet.
Buchananpus:
——— Bed tibi
Qnini ex parte beato officiis nibil opus eff meis.
Appol-
NICENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car.IV. 77
Appollinarius : Οὐδὲ yàp ἡμετέρων ἀγαθῶν ἐπιδεύεαι αὐτός.
INeque enim noftrorum bonorum eges ipfe. j
Adhuc elegantius & nervofius, in incomparabili fua Pfalmorum Meta-
phra(i, Duportus:
"Ei ἐσθλόν παν ἔρεξα, σὲ Y uS ὡς ὅποτ᾽ Üvura ,
Οὐδέ τι σοὶ τῶν ἦδος, ἅ με πέλεν ἀΐσιμια ἔργα.
δὲ boni quid fort feci at tibi ne fic quidem unquam profui,
Nec ulluim tibi ex iis commodum, que mea fuerunt vetia opera.
Auguftinus de Gen. ad lit. lib.8. cap. vr. Z//e noffra fervitute non indiget ,
sos verü dominatione illius indigemus , ut operetur C9 cuflodiat nos : C ideo
verus C9 folus efl "Dominus, quia non illi ad fuam, fed ad nof utilitatem
falutemque fervimus. . Nam fi nobis indigeret ,| eo ipfo non Verus Dominus
effet , cm per nos ejus adjuvaretur neceffitas , fub qua C9 ipfe ferviret. Idem
ad Píal.69. Dixi Domino, Deus meus estu, quare? quoniam bonorum
non eges. Z/le non eget nofiri , mos egemus ipfius 5. ideo verus Dominus,
ANam tu non valde verus Dominas fervi tui 5; ambo bomines ,| ambo egentes
JDeo. δὲ verb putas egere tui ferum. tuum , ul des panem , eges C9. tu fervi
tui , ut adjuvet labores tuos. — Uterque veftrüm altero veftrüm indiget :. ita-
que nullus veflrám veró Dominus, C9 nullus veftrüm veré ferous. — udi ve-
rum Dominum , cujus verus es fervus , Dixi Domino , Deus meus es tu:
quare tui Dominus ? quoniam bonorum meorum non eges. Chryfofto-
mus in Pfíal. 44. Οἱ θεὸς εὐλογίας οὐ δεῖται, ἐδὲ χάριτος" ἀνενδεὲς γὰρ τὸ θεῖον.
Deus neque benediclione ,| neque gratia indiget :. Numen enim nullius rei in-
digum. Clemens Alexandr. ftrom.6. pag.635. ᾿Ανεπιδεὴς ὁ θεὸς ), οὗ τὰ
πάντα ἐπιδέεται , καὶ δ οὗ ἐςι. Deus nullis indigeus , cujus indigent omnia ,
€2 per quem [unt omuia. Hierocles: Ὅστις τιμᾷ τὸν θεὸν ὡς προσδεόμενον,
οὗτος λέληβεν οἰόμενος ἑαυτὸν τοῦ θεοῦ εἶναι κρείττονα. Qui Deum bonorat , quafi
bujus rei indigum , iile non confiderat , quód fe ipfum Deo preflantiorein pu-
zt. Philolib. Quod Deus immutabilis : Λαμβάνει παρ᾿ οὐδενὸς οὐδὲν" πρὸς
yàp τῷ ἀνεπιδεεῖ καὶ τὰ σύμπαντα κτήματα ἔχει. Nibil à quoquam accipit : nam
preterquam quàd nullo indiget , omnia etiam pojjidet. ldem lib. de Forti-
tud. ᾿Ανεπιδεὴς, οὐδενὸς χρήζων , αὐτὸς ἑαυτῷ αὐταρμέςατοφ. [Nullo iudizet ,
uemime eget , ipfe fibi ipfi fufficientifimus eff. Lactantius lib. 6. cap.25.
K 3 Onnium ,
"8 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Omnium, quecunque funt, pleuus eff , C omuium gniuimé indigus. Symma-
chus , reterente "Thcodoreto , verba Plalmi hoc modo interpretatus eft,
᾿Αγαθόν μοι ἐκ ἔςξιν ἄνευ σον. Donum iibi uon efl fine 16. Addit, explica-
tionis gratià , "l'heodoretus : Πᾶσώ Quei τῶν ἀγαθῶν ἡ Φορὰ διὰ τῆς σὴς ὑπάρ.
xe μοι χάριτος. — Omnis, inquit , bonoruin abuudantia ob tuam gratiam mibi
ade. Venífima omnia , non tamen is verborum fenfus eft , quemad-
modum nec ille, quem Syrus expreffit ,. Bonum meum à te efl. Atque
hac dc Omnipotentia Dei dixiffc fufficiat: qug de ejus OZ/ecto neceffarió
funt obfervanda , pcti debent ex Obfervationum noftrarum cap. r1. ubi
docemus, quoldam Dci potentiam anguílioribus quàm par cft finibus
coar&tantes , affciere ,, Deum ca tantüm poffe , quz velit , ac proindé
omnia, quz nolit, ab objcé&to potentii cjus e(le removenda : nos veró
demonítramus, Dewz plura poffe , 2uàim vult. Docemus, objectum po-
tentiae divinae cíle và δυνατὸν, (ivc quod non eft ἀδύνατον, fcu ἀντιφατικὸν,
quod coniraditlionem non implicat. Ex his duo deducimus πορίσματα,, αἰ-
ferui , in Bcum nullum cadere pofle defe&um , nullam imperfectio-
nem , ac proinde cuadem oz poffe mala patrare , won poffe peccare , mom
poffe sacatiri , non poffe ἐμ ὃ agere , non poffe [cipum negare, nom poffetur-
pia , Kc. hxc enim omnia cflc ἀντιφατικὰ,γ cüm attributum fubjeéto re-
pugnet. Nam (i poflet mala, non εἰσι ἀυτοαγαθότης, adeoque non eflet
Dcus. Si poffet peccare ,. dcficientis effet virtutis cüm peccare fit in
agendo ἀήτας ; atquc ita non eílet omnipotens, ac proinde neque
Deus. iterum cít , Non poffe , que facta fuut , infe&a reddi , quia fa-
&um & infectum (e habeant ut affirmatio & negatio, ens & non ens, ac
proinde ἀντιφατικῶς oppoaantur. Qua omnia ex Antiquitate Ecclefia-
itica ibidem confirmantur.
C A-PU T Vv.
"De creatione Celi 5 Terre, viftbilium € invifbilium.
Ilomz y οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων.
ity Rzcipua capita, qua à Patribus proponuntur hoc loco creden-
, da, lunt duo : nempe profitentur , fe credere ,. Deum effe crea-
ὧι lorem celi (2 rerum imatfibilium : cundem elfe creatorem terre 62
7.
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. 79
rerum vifibilium. Nos, corum fecuti vcítigia , tria maxime fubjicimus
examini: Creationem coli, creationem invifibilium , & creationemterre cum
rebus vifibilibus.
I. Creatio Celi. Circa vocem cbpasà; confideramus
1. Etymon. Sunt qui οὐρανὸς deducunt à verbo ὁρᾷν. Πα Bafilius
Orat.3. in Hexaem. pag. 40. Παρὰ τὸ ὁράσθαι ἡ τοῦ ἐρανοῦ προσηγορία , ab
ὁρᾶσθαι, videri, deducta ef] οὐρανοῦ , coeli, appellatio. Plato , ut teftatur
Eutebius Praparat. Euangel. lib. 11. pag. 304. dicitur οὐρανὸς διὰ τὸ ἄνω
δρᾷν ποιεῖν, quód faciat ut furfum "videamus. Nec aliter Ambrofius in
Hexaém. a^ ὁράω,, quafi ὁρανὸς, quid fit vifui pervium Celum C9 minime den-
fum, ut aqua £2 terra. — Alii derivant ab ὅρος. — Arittoteles de Mundo:
Οὐρωνὸν ἐτύμως χαλοῦμεν., ἀπὸ τοῦ ὅρον εἶναι τῶν ἄνω. Οὐρανὸν ab etymo voca-
mus, quàd fit terminus eorum , que [iprà [ant.. Eodem concedit Philo de
Mundo. Alii tandem ab obpà , τὸ QuAérT2 , quódcuftodiatomniaac con-
fervet. Verüm hz etymologix omnes allufiones potiüs funt. Eft cnim
οὐρανὸς à Chaldaico €*"*/ /ux : unde & ὁρᾷν ὃς αὔριον, cras, aurora, aura,
pro fplendore, & aurum. lpfum veró cit ab ὍΝ, /ucere, illuminare.
; i. Explicationem «vocis. Suidas : Οὐρανός écw ἡ ἐσχάτη περιφέρεια, ἐν
5 πᾶν ἵδρυται τὸ θεῖον. — Clum efl extrema circumferentia ,. in qua divinum
omnue conflituum efl. Gregorius IN yffenus in Hexa&m. t. 1. pag 29. Τὸ
ὑπὲρ κεφαλῆς συνήθως ἥ γραφὴ οὐρανὸν λέγει. Quod capiti noflro impendet , id
Scriptura celum vocare folet. Ex Orat. 12. contra Eunomium , t. 2. pag.
786. Ὅταν τὴν τῶν ὑποκειμένων περιοχὴν ἐξετάζωμεν, ᾧ πᾶσα ἡ ὑλικὴ περικρατεῖ-
ται Φύσις, οὐρανὸν τοῦτον προσαγορεύομεν, τὸν τῶν ὁρατῶν πάντων ὅρον γινόμενον.
Cim inferiorum corporum ambitum exquirimus , quo omnis matcrialis contine-
jur matura , Loc celum appellamus , quod vifibilium omnium terminus effici-
fur. Damafcenuslib.2. Orthod. fidei, cap. 6. pag.8t. Οὐρανός ἐς! mepio-
χὴ ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων κτίσμάτων. Coelum eff complexus vifibilium C9. invi-
Jibilium creaturarum. | Accuraté vero fi loqui velimus, per ce/ur Genef,
1: 1. meritó intelligimus aliquid dittin&tum ab ea coeli parte ,. quz fe-
cundo die creata eft, & Pp" dicitur, Conftat enim ,. effe ce/um ab co,
quod dividit inter aquas fuperiores ac inferiores , & in quo ftelle funt,
diftin&tum. Quod vocatur ΟἿ ΜΠ celorum , tertium Colum , Paradifus.
Vide fub Dici/ione.
3. Cauffam efficientem. | Patres Nicaeni Ποιητὴν οὐρανοῦ γ creatore celi
dicunt efle Πατέρα παντοκράτορα, Patrem omnipotentem. — 1renzeus adv. hze-
ref, lib. 1. cap.2. dicit nos credere εἰς ἕνα θεὸν Πατέρα mavrovpáropz , τὸν
T652014-
8ο EXPOSITIONIS SYMBOLI
χετοινκότα τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γὴν X21 τὰς θαλάσσας, καὶ πάντα τὰ ἐν αὑτοῖς, in
unum Deum Patrem omnipotentem, qui fecit celum C9 terram C9 maria , 2
quecunque in iis funt. Hinc Gregorius Nyffenus Orat. 3. in refurrect,
Chritti, t. 3. pag.426. dicit, Μέγας ὁ οὐρανὸς, τεχνικὸν τοῦ θεοῦ δημιούργη-
μα. Magnum celum , artificiofum Dei opificium efl. Gravillimé ergo hal-
jucinati funt ,
a. qui celum dixerunt eternum effe. Peripatetici afferuerunt , coelum
femper fuiffe, & femper futurum cffe. Eos intelligit Bafilius M. Ho-
mil. 1. in Hexacm. t. 1. pag. 6. quando fcribit : Συνυτάρχειν ἐξ ἀϊδίᾳ τῷ
θεῷ τὸν οὐρανὸν ἀπεφήναντο. Colum ab eteruo cum Deo exfiflcere pronunciarunt,
Rcefutationem vide infrà, ubi de Mundo.
b. qui ex celo "Deum facientes illud adorarunt. Graci Romanique per
foveim intellexere caduti. — Quod factum imitatione Orientis. De Perfis
Herodotus lib. r.. Κύκλον πάντα τοῦ οὐρανοῦ Aia καλέοντες. — Omnem celi gy-
rum vocantes fovem. Ἐπ Strabo lib. 16: Τὸν οὐρανὸν ἡγούμενοι Aa. — Caelum
exiflimantes ovem. 1n hac opinione non modo vulgus Graccorum ftulté
cum Per(is fapiebat, fed ctiam magnus Pythagoras. Quippe & illi ZE-
ther Deus crat, fideraque ejus effe Numinis oculos judicabat. Sicenim
de co Epiphanius adv. harefeslib.1. hzerefi Gentilium ς. Σῶμα δὲ ὁ TIv.
θαγόρας λέγει εἶναι τὸν θεὸν, τουτέςιν, οὐρανὸν" ὀφϑαλμοὺς δὲ αὐτοῦ, καὶ τὰ ἄλλα
ὥσπερ ἐν ἀνθρώπῳ, ἥλιον καὶ σελήνην. καὶ τὰ ἄλλα ἄςρᾳ , καὶ τὰ κατ᾽ οὐρανὸν ςοι-
χεῖα, "Pytbagoras αἱδ. Deum effe corpus , id eff , calum : ejufque oculos ,
cetera/que tanquam in bomine partes , Solem £2. Lunam conflituit , ac reli-
quas (lellas , C2 elementa celeflia. De Gentilibus Chryfottomus Homil. r.
ad populum Antiochenum refert , cos ἐκπλαγέντας τὸ μέγεθος τοῦ οὐρανοῦ ,
καὶ θχυμάφαντας αὐτοῦ τὸ κάλλος, νομίσαι αὐτὸν εἶναι θεὸν, admiratos coli z1a-
gitudinem , C9 ob ejus pulchritudinem obflupefattos , exiflimaffe illud effe
Deum. ldem, Homil. 67. t. 6. Τινὲς τὸν ποιητὴν ἀφέντες, αὐτὸν τὸν oUpa-
γὸν προσεκύνησαν. Quidam , γε ξῖο Deo , ipfum adorarunt celum. | Baíilius
Homil. 1. in Hexaem. pag. 6. Dixerunt, οὐρανὸν εἶναι θεὸν ἄναρχον, καὶ
ἀτελεύτητον, καὶ τῆς τῶν κατὰ μέρος οἰκονομίας αἴτιον , celum effe Deumy, prin-
cipio carere, eternum , C9 rerum adminiflrationis fimgularis cauffameffe. Hi,
ab errore fuo , vocantur Ce/icole. Veteres Gloffa : O' σέβων τὸν οὐρανόν.
Celica. Latinam vocem retinent Grxci. |n Collect. Conítitut. Ec-
clet. ex lib. 1. Cod. Οἱ xeMxóMi ,. ἐὰν μὴ τὴν ὀρθόδοξον πίςιν μεταδιώξωσιν , ὡς
αἱρετικοὶ τιμωροῦνται. Calicole , mifi fidem ortbodoxam fetlati fuerint , tan-
guam beretici puniuntur. s
C. qui
ΝΙΟΞΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car. V. 8ι
c. qui celum ab Angelis ercatuin afferunt, — Hacc fuit impia Dafilidis fen-
tentia, de quo Theodoretus hzrct. fab. lib. cap.4. pag. 195. Ἔφησεν,
ἀγγέλους καὶ ἀρχαγγέλους δημιουργῆσαωι τὸν οὐρανόν ἐκ δὲ τῆς τούτων ἀποῤῥοίας ἄλ-
λους γενομένας ἀγγέλους , ἄλλον ἐρανὸν ποιῆσαι τῷ πρώτῳ προσόμοιον, — Dixit “4:-
gelos C9. “γοφαηρεῖος celum condidiffe : Ex borum porró defluxu productos a-
lios Angelos, aliud celum feciffe primo confimile. Sed de hoc errore plura
in fequentibus.
4. Finem ,: qui eft ipfius Dci gloria , .cujus coelum eft evidenti(fi-
mum teftimonium Píal.8:4. ubi "Theodoretus , pag. 426. ἱκανά Quei καὶ
τὰ ςοιχεῖα, τὴν σὴν. ἃ δέσποτα, δεῖξαι μεγαλουργίαν, καὶ ἐρανὸς, καὶ γῇ. καὶ
σελήνη y καὶ ἥλιος, καὶ ἡ ἐν τούτοις ἐυταξία τε καὶ εὐκοσμία. — Satis idonea , in-
quit , ipfa elementa funt , ut tuam , ὃ Doiiue y suagnificentiam oflendant ,
ὃ exlum , ὅθ terra , 85 luua , €9 fol , 89 ordo ornatu[que pulcherrimus,
qui bis incfl. Unde celi dicuntur ezarrare gloriam Dei , Pfal. 19:2. Ubi
Duporti Metaphratis:
Οὐρανὸς ἐξήγγειλε μέγα κλέος ᾿Δθανάτοιο.
τέκτων οἷος ἔη, σάφα δεῖξε va] ἄσπετος αἰδὴρ,
Ὅς μιν ἐπιςαμένως τεχνήτατο χεροῖν ἑῇσι.
Οαἰμπι enunciat magnam gloriam Immortalis :
drtifex qualis fit , clar? offendit €9 ingens eetber ,
Qui illum [cienter fabricavit manibus [uis.
Quomodo autem id fiat, ad przfentem locum eleganter explicat "'heo-
doretus , pag. 466. "Aper καὶ μόνον Φαινόμενον τῶν οὐρανῶν τὸ κάλλος καὶ μέγε-
Doc ; τοῦ δημιουργοῦ τὴν δύναμιν κηρύξαι. εἰ γὰρ à μεγίςην καὶ καλλίςην οἰκοδομιίαν
θεώμενος, 0v οἰκοδόμον θαυμάζει" καὶ ὁ σκάφος ὁρῶν εὖ καὶ καλῶς κατεσκευασμένον,
τὸν ναυτηγὸν ἐννοεῖ; καὶ τῇ θεωρίᾳ τῆς εἰκόνος ἡ τοῦ ζωγράφου συνεισέρχεται ἡ μνή-
pw πολλῷ (decít μᾶλλον) δήπουθεν ἡ κτίσις ὁρωμένη πρὸς τὸν δημιουργὸν ποδηγεῖ
τοὺς ὁρῶντας. Sufficit vel fola celorum que cernitur pulcbritado atque magni-
1udo ad opificis magnificentiam depredicandam, δὲ enim qui maximum €3
pulcherrimum edificium infpicit , arcbitettum miratur : C2 qui navigium vi-
det bene C9 eleganter confiruttum , artificem confiderat: C9 cum contemplatio-
ne imaginis fubit memoria picloris: multà magis mundi fabrica, que videtur,
ad opificem videntes deducit. Bafilius Caefar. in cap. 5. Jcfaize , pag. 959.
ΟἹἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξων θεοῦ, Ex, ὅτι Φωνὴν ἀισθητὴν ἀφιεῖσι ταῖς ἀκοαῖς ἡμῶν.
ἀλλ᾽ ὅτι τοῖς λόγοις τῆς τοῦ κόσμον συςάσεως ΠΡ ΈΜΡΟΝ » Καὶ γνωρίσας ἀπάν-
τῶν
82 EXPOSITIONIS SYMBOLI
τῶν wa! οὐρανὸν τὴν διάθεσιν διὰ τούτων, οἱονεὶ Φωνὴν ἀφιέντων, τὸ μεγαλεῖον τς
δόξης τοῦ πετοιηκότος αὐτοὺς διδαχβήσεται. — Coeli enarrant gloriam Dei ; s»
quód «vocem edant [enforio organo aurium noflfrarum perceptibilem : fed quia
animus nofter a[fuetus exercere. fe fermonibus de conflitutione mundi , ubi co-
gnovit difpofitionem eorum omnium , que funt in calo , queque quafi vocem
edunt , tum addi[cet magnificentiam glorie ejus , qui culos condidit. Chry-
foftomus homil.17. in 1.epiít. ad Corinthios: Δοξάζουσι τὸν θεὸν οἱ obpavol ,
οὐ Φωνὴν ἀφιέντες ) ἀλλὰ διὰ τῆς ὄψεως θαυμαζόμενοι , wa) τὴν δόξαν εἰς τὸν δη-
μιουργὸν ἀναφέροντες. Coli Deum glorificant ,), mon quód vocem edant , (δ
quia vifos admiramur , ipfique creatori gloriam tribuimus. Vide eundem
homil.27. t. 5. pag. 161,162,163. & homil.78. tori ejusdem , p. 543.
Gregorium. Nyffenum lib. in Hexaéem. t. 1. pag. 9, 10. Damalcenum
lib.2. Orthod. fidei cap.6. pag.84. .
5. Divifionen. Cum Scriptura Sacra triplex ftatuimus. celum ,
nempe
a. Aéreum , fcu fuperum. De eo Gregorius NyíTenus in Hexaem.
t. I. pag. 42. dicit, Scripturam nominare cae] τὸν ὕρον τοῦ παχυμερεςέρου
ἀέρος, μέχρις οὗ καὶ νέφη καὶ ἄνεμοι, καὶ ἡ τῶν ὑψιπετῶν ὀρνέων Φέρεται Φύσις,
fpatium craffioris acris , quo Cg nubes , €9 venti , ὅθ᾽ excclfi volucrum vola-
1u$ pervcniunt. Addit: Καὶ γὰρ wal νεφέλας οὐρανοῦ Moysi , καὶ πετεινὰ οὐρα-
νοῦ. Etenim Scriptura €9 celi nubes dicit , 9 volucres celi. Idem , co-
dem tractatu , pag. 29. dicit πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ VOCari τὰ τὸν ἀέρα διαπετό.
peva , volatilia celi, que in ipfo volant, Matth. 6:26. Bafilius Ciefar. O-
rat. πὸ Deus mon fit autor mali , t. 1. pag. 433. Οὐρανὸν συνήθως ἡ ypa-
Q3 τὸν ἀέρα καλεῖ, ὡς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ. — Kai τὸ, ᾿Αναβαίνουσιν ἕως τῶν οὐ-
μανῶν. τουτέςιν. ἐπὶ πολὺ τοῦ ἀέρος ὑψοῦνται. Scriptura coelum appellare fo-
let acrem , sf Volatilia coeli. ΕἼ, Aícendunt ufque ad caelos , δος ef? ,
in aeris fublimitatem attolluntur. Damafcenus lib.2. Oithod. fidei , c. 6.
pag 83. Σύνηθες τῇ θείᾳ γραφῇ καὶ τὸν ἀέρα οὐρανὸν καλεῖν , διὰ τὸ ὁρᾶσθαι ἄνω,
Solet fcriptura divina etiam a€rem vocare coelum , quia fuprà videtur.
B. JEtbereum , feu fuperius, quod Hebrai vocant VP? / expan/um. De
eo Gregorius Nyffenus in Hexaem. t. 1. pag. 42. dicit, /cripturam οὐρα.
ví τε καὶ ςερέωμα κατονομάζειν y τὸ μετὰ τὴν ἀξλανῇ σῷεῖραν περὶ τὸ ἐντὸς θεω-
βούμενον,, ἐν ᾧ οἱ πλανῆται τῶν ἀςέρων διαπορεύονται, coelum C2 firmamentum
appellare [patium illud , quod inerranti fpbere inclufum confideratur, im quo
fielle, quas errantes nominant , pervagentur. Hoc coelum Hefychius vo-
Cat κατηςρισμένον τόπον , locum ffelliferum , vel fellatum.
y. $u-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. 83
y. Supremum , fcu beatorum 5 quod Apoftolus 2. Corinth. 12: 2. 167-
tium celum, ὃς vC4.. Paradifum vocat, Ad quem locum Theodoretus ,
pag. 256. obfervat , quofdam dicere , per tertium celum intelligi τοῦ ἀπὸ
γῆς εἰς οὐρανὸν διαςήματος τὸ τρίτον, Tertiam partenrdiflantie à terra tn celum.
Quod omnino falum : qui enim tertia pars diftantize à terra in coelum
poflct appellari zertium celum ὃ Dcinde ,. ipfe Apoftolus fatis clare indi-
cat, quid per £ertium celum intelligat, nimirum ipfum Paradifumin quo
Macarius Homil. 25: pag.331. dicit efle τὴν ἁγίαν πόλιν͵, τὴν εἰρηνενομένην
Ἱερουσαλὴμ, καὶ ἀνωτάτην., fanttam civitatem , "Jerofolymam bello non infefta-
tam C9 [upremam. Hinc 'T'heodoretus ibidem fubjicit , alios affirmare,
ἑωρακέναι αὐτὸν TOU παραδείσου τὸ κάλλος, καὶ τὰς ἐν ἐκείνῳ τῶν ἁγίων χορείας, καὶ
τὴν παναρμόνιον τῆ; ὑμνῳδίας φωνὴν, vidiffe ipfum Paradi/i pulcbritudinem , Cg
fan&torum in illo choreas , €? modulatiffimam bymnorum cantís uocem, Ma-
gis di(tincé rem explicat Theophylactus , ad eundem Apaítoli locum,
pag.420. Τρίτον οὐρανὸν οὕτως dy νοήσῃς. Ἡ γραφὴ τὸν ἀέρα καλεῖ οὐρανὸν, ὡς»
τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἡ δρόσος τοῦ οὐρανοῦ" ᾿Ιδοὺ οὗτος εἷς οὐρανός. Οἷδεν οὐ-
ρανὸν καὶ τὸ ςερέωμα. ἐκάλεσε γὰρ τὸ gepéup.a , ἐρανὸν" ᾿Ιδοὺ δεύτερος οὗτος, Οἶδε
δὲ καὶ τὸν ἐν ἀρχῇ δημιουργηθέντᾳ μετὰ τῆς γῆς Ιδοὺ τρίτος, — Tertiumcolum fic
intelliges : Scriptura aérem vocat coelum , ut , Volucres coeli , €, Roscoe-
li. E» illud unum celum. | Nec non firmamentum σαν} vocat ,' Vocavit
enim firmamentum ccelum : en celum if/ud fecundum. [lud etiam in prine
cipio cum terra creatum , coelum vocat. Ecce tertium celum. De hoctertio
codo multa Gregorius Nyflenus in Hexaém. pag. 41. ubi tandem de
fan&to Paulo fic fcribit : Κατέλιπε yàp τὸν àépa" παρέδραμε wal «ὴν διὰ μέσου
τῶν ἀςέρων κυκλοφορίαν. ἐπέρασε δὲ καὶ τὴν ἄκρων τῶν αἰθδρίων ὅρων περιβολὴν , καὶ
ἐν τῇ ςασίμῳᾳ καὶ νοητῇ Φύσει γενόμενος,, εἶδε τὰ τοῦ παραδείσου κάλλη, καὶ ἤκδσεν
& ἀνθρωπίνη Φύσις οὐ φθέγγεται. Relitto enim atre, f[uperatoque medio illo
fpatio , in quo errantium flellarum orbes ver[antur ,. [ummum etberiorum fi-
nium ambitum tran[cendit , €9 ad firmam illam , que fola mente percipitur ,
naturam perveniens ) Paradifi pulchritudinem vidit , C9 audivit ea , que
bumana natura non loquitur. Εἶος coelum vocatur οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ, εὦ-
]um celorum , 1. Reg.8:27. Pal. 148: 4. Damaícenus lib. 2, Orthod. fi-
dei, cap.6. pag.83. Ἐςιν οὐρανὲς τοῦ οὐρανοῦ, ὁ πρῶτος οὐρανὸς.) ἐπάνω ὑπάρ"
χων τοῦ ςερεώματος. — Efl celum celorum , primum nempe celum , quod fupra
firmamentum exfiflit. Vocatur θρόνος θεοῦ, tbronus Dei, Matth. 5:34. AGt.
7: 49. Píal. 10: 5. Bafilius Cacfar. in Jefaiam, vitione 2. t. 1. pag. 812.
θρόνος θεοῦ “λέγεται à οὐρανὸς, ἐκ τοῦ τὰς ἜΗΝ δυνάμεις παγίως ἐν αὐταῖς τὴν
᾿ 2 τοῦ
84 EXPOSITIONIS SYMBOLI
τοῦ 0e γνῶσιν ἐνιδρυμένην ἔχειν. Thronus Dei dicitur celum , quid celeffes
ille virtutes in fe retineant flabiliter infidentem Dei cognitionem. | Damafce-
nus lib. t. Orthod. fidei , cap. 16. pag. 5.7. O' οὐρανὸς αὐτοῦ ὑρόνος" ἐν αὖ:
τῷ γάρ εἰσιν ol ποιᾶντες τὸ θέλημα αὐτοῦ ἄγγελοι, καὶ ἀεὶ δοξάζοντες αὐτόν. (α-
lum xhronus ejus eff : in eo enim funt Angeli , qui voluntatem ipfius faciunt
eumque femper glorificant. Vocatur fanctorum patria. celeflis. BafiliusCac-
farienfis, ut teftatur Gregorius IN yffenus Orat. de Baíilio, t. 3. pag. 484.
frequenter dicebat . Mía πατρὶς ἀνθρώπων , ὁ παράδεισος" πᾶσα δὲ yn, ὡς κοινὴ
τῆς Φύσεας ἐξορίᾳ. - Una bominum patria, paradifus : omnis veri terra ,quafe
commune nature exilium. ldem Nyflenus in vita Gregorii Thaumaturgi,
t.3. p.535. Τῷ καθ᾽ ἡμᾶς λόγῳ [ua τετίμηται πατρὶς, ὁ παράδεισος. INofiro
judicio uma im precio C9. bonore efl patria , paradifus. — Vocatur ferofolyma
celefis, quam Eufebius, Demonitrat. Euang. lb. 4. pag. 126. appellat
οὐρανόπολιν , TW» ἀληθῶς Ἱερουσαλιὴμ, , civitatem celeflem , veré Terofolymam :
Michael Syngelus ,. in vita Dionyfii Arcopagitzt, pag. 367. πανσεβάσμωιον
Ἱερεσαλιὴμ, τὴν πάντων wpigiuviy κοινομήτορα,, celeberrimam ferofolymám, com-
munem omnium Chriflianorum matrem : Cyrillus Alexand. lib. g. in Joh.
pag. 766. λαμπρὰν τῶν ἁγίων καλλίπολιν , Jplendidam [an&lorum civitatem.
Hujus urbis cives funt omnes ele&i ; funt τῆς πόλεως τῆς ἀνωτάτυης πολῖται.
dicunt enim cum Apoftolo ad Philipp. 3:20. Η μῶν τὸ πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς
ὑτάρχει: Etenim , ut "Tatianus Aflyrius adv. Graecos, cap. 32. Κόσμου
μὲν ἡ κατασκευὴ καλή" τὸ δὲ ἐν αὐτῷ πολίτευμα Φαῦλον. Mundi quidem fabri-
ca pulcbra: ratio ver in eo vivendimala : nobi/que, quod Seneca epift. 102.
Patria eft , quodcunque fuprema C3. uaiver[a circuitu [uo cingit. . Ut veré li-
ceat Luciani illad in Hcrmot. nobis ufurpare ,' O'pzc , ὡς d μάτην, οὐδὲ
περὶ pup κάμνομεν ,) πολῖται ἐπιθυμοῦντες γενέσϑαι οὕτω καλῆς καὶ εὐδαίμονος πό-
λεως. F'idess»mos ton frnfira , neque de rebus parvis laborare, cim civesfieri
de/ideremus adeb pulcbree 9 felicis civitatis. 1 Liceat nobis cum Anaxagora,
referente Laértio lib. 2. digitum in coelum intendentibus, dicere : Αὕτη
zaTph , bec patria. . Siquidem Chriftiani genuini funt οὐρανοπολῖται , ut
Ifidorus Peluüota, lib. 2. epift. 251. eosvocat. Occumenius in cap. 9.
ad Hebrzos,: pag. 843. Οὐρανοπολῖται εἰσὶν οἱ πιςοὶ, εἰ καὶ ἐπὶ γῆς τέως πολι
τεύονται. Fideles ,— licet án. boc adbuc degamt mundo. , .mibilominus celi cives
fwmt. Ammonius in Catena , ad Joh. 17: 16. pag. 413, de Apoftolis:
OvpavoxoN rai γεγόνασι, καὶ οὐδὲν ἔχουσι πρὸς τὴν γὴν κοινόν. — Celi cives facli
fuat, 89 nibil babent cum mundo commune. [τὰ Apoltolus Paulus , quia in
hoc tertium raptus fuit coelum , à Chry(oitomo , Homil. 79. t.6. vo-
τ catur
ΝΙΟΕΒΝΟ-ΟΟΝΘΤ ΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car. V. ὃς
catur οὐρανοπολίτης, — Pracclaré etiam idem Homil.79. in Johannem: Οὐδὲ
yàp ἴσασιν ὅπερ ἐσμὲν οἱ Bpigal , οἷον, ὅτι πολῖται τῶν οὐρανῶν, καὶ εἰς τὴν ἄνω
ἀπογεγραμμένοι πατρίδα. — Conviciatores ignorant quid fimus , exempli γα! ὦς
quid fimus cives celorum , €3 confcripti in [ublimem 'ferofolymam. | Optimé
etiam Philo de Agricultura: ΠΙαροικεῖν, καὶ κατοικεῖν ἤλθομεν τῷ γὰρὄντι πᾶσα
Ψυχὴ σοφοῦ, πατρίδα μὲν οὐρανὸν, γὴν δὲ ξένην ἔλαχεν. 1. Duc mundum ve-
nimus , ut ineo, tanquam peregrini C9 advene diverfemur , non ut babite-
mus: revera enim omnis anima fapientis patriam quidem celum, terram-veró
peregrinam fortita eff. τὰ de Chritticolis Juttinus , epift. ad Diognet.
Πᾶσα ξένη, πατρίς ἐςιν αὐτῶν wal πᾶσα πατρὶς, ξένη. — Omnis peregrina terra,
patria eorum efl : 69 omnis patria, peregrina terra. Ovidius, Faft. lib. r.
Omne folum forti patria eff , ut pifcibus equor ,
Et volucri vacuo quicquid ἐμ orbe patet.
Mcliüs longé acutiffimus O wenus:
Eft domi ubique bonus, fapiens non exfulat ufquam s
Omne folum forti patria , €2 omne falum.
Exfilium efl , ubicunque mal? efl : patria eff , ubi contra.
"Patria ubique bonis , exfiliumque malis.
Anonymus :
Omne [oum forti patria eft. Fortiffimus ille eff , :
Cui celum patria eft , atque folum exfilium eff.
In Homcri epitaphio, ἃ veteri marmore à Falkenburgio ad Nonni Dio-
nyfiaca repraíentato : Πατρὶς ἐμοὶ χθὼν πᾶσα. Patria mibi omnis terra,
Gregorius Nazianzenus Orat. 23. pag. 483. "Ec: μοὶ πατρὶς, à οὗτοι, περι-
ypaxTo;, ᾧ πᾶσα πατρὶς , καὶ οὐδὲ pda. — Eft mibi , ὃ viri , circumfiripta pa-
tria , cui Cg omnis terra , C2 nulla terra patria eff. Sed tandem ruríus in
viam. QCüm fcriptura, coníentientibus etiam fcriptoribus Ecclefiafticis,
triplex agnofcat calum , mipüs fcripturze convenienter illi loquuntur,
qui duplex tantüm admittunt coelum. Ex eorum numero cft Suidas,
cujus verba funt: Οὐρανοὶ bve' à σὺν τῇ γῇ γεγενημένος, καὶ ὁ Ücepov μέσον τῶν
ὑδάτων προσταχθεὶς γενέσθαι" ὃν καὶ ςερέωμια προσηγόρευσε. Coli duo funt: unum
quidem cum ipfa terra creatum :. alterum 'veró pofiea in medio aquarum exfi-
Jiere juffum , quod C9. firmnainentum Dus vocavit. "T heodoretusquactt. i1.
! L 3 in
$6 EXPOSITIONIS SYMBOLI
in Genefin , pag. το. Οἱ τῷ δευτέρῳ διατιςῶν οὐρανῷ ἔξω βαίνει τῆς εὐδείας ὁδοῦ"
καὶ à πλείους πειρώμενος ἀριθμεῖν γ μύθοις ἕπεται , τῆς τοῦ θείου πνεύματος διδασκα-
Mag καταφρονῶν. Πληθϑυντικῶς δὲ ἡ ϑείᾳ γραφὴ τοὺς οὐρανοὺς ὀνομάζει, λέγουσα s
οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν , ἐπειδὰν τῶν Ἑβραίων ἡ γλῶσσα οὔτε τὸν οὐρανὸν, οὔτε τὸ
ὕδωρ οἶδεν ἑνικῶς ὀνομάσαι. — Qui non credit , fecundum eff calum , extra re-
&am [amitam incedit :. qui verà plures numerare conatur ,. adberet fabulis ,
pofipojitá divini Spiritás doErind. — Pluraliter autem divina Scriptura coelos
nuncupat, dicens, Coeli coelorum , quoniam Hebraica lingua neque coelum,
neque aquam fingulari uumero appellare novit. Eadem repetit ad vf.2. Pf.
19. pag. 466. Poteft tamen hoc évavriQavà tolli , fi dicamus geminum
ele ceu; , unum quod fenfum mortalium omnem fugit ,| & demum poft
mundi innovationem à fanctis habitabitur; & alterum quod (θη ες noffros
ferit , in quo vel vivimus , ut in re, vcl quod ftupentes contuemur,
ut celum izuibus rutilans.
11. Crcatio invifibilium. | Patres Nicaeni confitentur, Deum cffe crea-
torem τῶν ἀοράτων, invifibilium. ᾿Δόρατον, juxta Hefychiumeft, μὴ θεω-
ρούμενον, quod non videtur. — Vel, juxta Betlliam Orat.2. in Hexaémeron,
᾿Αόρατόν égw , ὃ μὴ πέφυκεν ὀφθαλμοῖς σαρκὸς καθορᾶσθαι , ὡς ὁ νοῦς ὁ ἡμέτερος.
lnvifible c// , quod corporeis oculis cerni nequit , ut noftra mens. Greg.
Nyffenus de iis, qui pramaturé abripiuntur, t. 3. pag. 325. dóperovdicit
eflc τὸ νοητὸν καὶ ἀσώματον , quod intellecu percipitur , C9 incorporeum eff.
Ergo ἀόρατον idem quod νοητόν. — Hefychius: Nowróv , τὸ νούμενον. — Illud
dicitur νοητὸν, quod mente percipitur. ldem: Nowrà, và μὴ ὁρώμενα, —In-
tclligibilia funt , que non cernuntur. Suidas: Nowrà , τὰ μὴ ὁρατὰ , καὶ à-
πλῶς τὰ uw αἰσθητά. Intelligibilia unt , que non cernuntur :. € fimpliciter ,
que non funt feufilia. Greg. INyflenus Homil. 6. in Canticum , t. τ.
pag. 555. Νοητὸν λέγομεν͵, τὸ ὑπερπίττον τὴν αἰσθητικὴν κατανόησιν, Illud νοη-
τὸν dicimus, quod onmem fuperat fenfus perceptionem. — Nospevov etiam idem
quod ἀόρατον. Hinc Eulcbius Pamphili ad Philofophum in Concilio Ni-
Cxno, parte 2. cap. 19. pag. 125. dixit: Οἱ Y'i; τῇ βουλῇ τοῦ Πατρὸς καὶ
ἑαυτοῦ δεδυμιούργημε πᾶσαν τὴν κτίσιν, τήν τε ἐπουράνιον καὶ ἐπίγειον, τήν τε ὅρω-
μένην καὶ vosuévw. — Filius Patris C2. fuá fententid vel confilio omnem creavit
creaturam , tum caeleflem , 1um terrefirem s tum eam , que [ub afpetium ca-
dit , (9 eam que intelligentid percipitur. — Quae Patres Nicaeni vocant ὁρατὰ»
ea Eufebius appellat κτίσιν ἐπίγειον wal ὁρώμενον : qua lNicgni, ἀόρατα,
Eu(cbius κτίσιν ἐπουράνιον καὶ vesuévw. — Porró per τὰ ἀόρατα) res imvifibiles,
in hoc Symbolo intelligi 442gejes , extra dubitationem pofitum eft : de
us
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. 87
iis ergo deinceps, quz: huic loco funt accommodata, ex antiquitate pro-
ducemus. Occurrit autem
1. Explicatio nominis. "AyysM e(t officii nomen , non nsturz ἢ Án-
eli enim femper funt Spiritus , fed cüm mittuntur , vocantur 2zeli,
ut obfervat Ifidorus in Originibus. Auguftinus in Pfal.103. 2zgelus of-
ficii nomen eft , non nature: queris nomen ejus nature , Spiritus eff * queris
officium , -dngelus eff, — Juttinus Martyr in Dialogo cum Tryphone: "Ay.
γελος λέγεται, διὰ τὸ ἀγγέλλειν τοῖς ἀνθρώποις, ὅσαπερ βούλεται αὐτοῖς ἀγγεῖλαι o
τῶν ὅλων ποιητής. Angelus dicitur , quia rerum omnium creator per eum an-
munciat , quecunque bominibus anuunciare vult. Origenes lib. &. contra
Celfum , pag. 133. Τούτους ἀγγέλους ἀπὸ τοῦ ἔργου αὑτῶν μεμαθηκότες καλεῖν,
Ex officio eos Angelos vocare doti. Cyrillus Alexand. in (ὐατοπαίη cap. r.
Joh. pag. δι. Τὸ ἄγγελος ὄνομα λειτουργίας μᾶλλόν ἐξὶν, ἥπερ οὐσίας σημαντικόν,
Angelus officii potiiis nomen efl , quàm fubflantie. Similia occurrunt apud
eundem in Actis Ephefinis , pag. 148. Chryfoftomus Homil.3. de In-
comprchenfibili , t. 6. pag. 407: ἕΑγγελος λέγεται) ἐπειδὰν τὰ τοῦ θεᾷ τοῖς
ἀνθρώποις ἀγγέλλει. Angelus dicitur 9. quia que Dei funt bominibus annun-
dat. Et 'T'heodorctus in Píal, 149. ᾿Αγγελοι λέγονται , ὡς τὰ θεῖα διαπορθ-
μεύοντες ῥήματα. Angeli vocantur , quia divina ad nos afferunt verba.
1. Definitio. Athanafius de communi effentia trium períonarum , t. r.
pag.238. Angelum ita definit : "AyyeMs éci ζῶον λογικὸν. ἄσλον, ὑμνολογι-
X», ἀθάνατον. Angelus eff animal ratione preditum , materie expers, lau-
des decantans, immortale. Eadem definitio repetitur quzeft. 30. ad An-
tiochum, t. 2. pag. 342. Damafcenus lib. 2. Orthod. fidei, cap.3. pag.
68. "AyyeMc ἐςιν οὐσίᾳ νοερὰ, ἀεικίνητος, ἀυτεξέσιος, ἀσώματος, θεῷ Aerrovp-
γοῦσαε,, xarà χάριν ἐν τῇ Φύσει τὸ ἀθάνατον ἐιληφυῖχ. — "Ingelus eft fubflantia in-
Telligens ,. emper mobilis , liberi arbitrii , corporis expers ,. Deo miniflrans γ.
immortabilitatem in natura fecundum gratiam confecuta. T
3. Cauffa efficiens. Deum Angelos creaffe , teftantur Patres Niczni,
quando eum 4opáruv ποιητὴν efTe confitentur: quemadmodum enim Dcus
omnia ex nihilo produxit, ira etiam Angelos. "Teftis eft Apoftolus ad
Coloff. 1:16. Optimé Theodoretus quzft.2. in Genefin,t. 1, pag. 4. O'ri
wrizy» ἔχουσι Φύσιν καὶ ἄγγελοι, καὶ ἀρχάγγελοι, wal ἐΐ τι ἕτερόν ἐςὶν ἀσώματον ,
πλὴν τῆς ἁγίᾳς τριάδος , ἡ θεία σαφῶς ἡμᾶς διδάσκει γραφή; — Angelos , C9 4:-
cbangelos , 8 fiquid aliud eff incorporeum ,. fantta Trinitate excepta , natu-
Tua babere creatam, divina firiptura nos clar? docet. Non audiendus crgo
impius Julianus, qui, tefte Cyrillo Alexandrino , lib. 2. adv. eum, pag.
40:
Ν
88 EXPOSITIONIS SYMBOLI
49. ex co, quod Mofes non facit mentionem creationis Ángclorum , in-
ferre voluit, τὸν θεὸν κατὰ τὸν Μωσέως, ἀσωμάτων οὐδενὸς ποιητὴν εἶναι, Deum,
ex feutentia Mofis , incorporcorum non effe creatorem. [τὰ fentientes Jufti-
nianus damnat. Balfamon ia Collect. Conítitut. Ecclef. lib.3. ex Novel-
lis , tit. 3. fcét. 4. ex Nov. 132. Biblioth. Juris Can. pag. 1259. refert,
eum dccrevifle , ὁ quovis Joco expellendos effe τοὺς μὴ ὁμολογοῦντας κτίσμα el-
yai θεοῦ τοὺς ἀγγέλους, qui non confitentur ,. Angelos effe Dei creaturam. La-
píus proinde graviter Origenes , qui Angelos πρὸ τῶν ἀιώνων fuiffe ,. affc-
rit Homil. i. in Gencfin, Homil. 4. in Jefaiam, Tractatu g. in Mattheum,
& in libro περὶ ἀρχῶν. De eo Leontius dc Sectis, Act. το. pag. 548.
Περὶ τῆς προὐπώρξεως ἐδόξαζεν οὕτως , ὅτι πρὸ τῶν ἀιώνων νόες ἧσαν πάντες καθαροὶ,
καὶ οἱ δαίμονες, καὶ αἱ ψυχαὶγ καὶ οἱ ἄγγελοι, λειτουργοῦντες τῷ θεῷ) καὶ τὰς ἐν-
τολὰς αὐτοῦ ποιᾶντες. De preexiffentia tradebat , ante fecula mentes fuiffe,
ac puras quidem omnes, tum demones, tum animas , tum ;dngelos , miuiffe-
ria divina obeuntes , ac Dei mandatis obtemperantes. SY Angeli πρὸ τῶνάιώ-
νὰν exfilicrent, utique zterni effent. Dionyfius Areopagita cap. s. de Div.
Nominibus, pag.564. Deus efl ὁ diy τῶν ἀιώνων, ὁ ὑπάρχων πρὸ τὴν ἀιώνων,
ΦΌΜΗΣ «vorum , exfiflens ante omne evum. 'T'heodoretus in cap. 1. ad He-
brazos: Περὶ τοῦ θεᾷ καὶ Πατρὸς ἡ παλαιὰ γραφὴ λέγει" Οἱ ὑπάρχων πρὸ τῶν ἀιώ.
νων, ἀντὶ τοῦ, ὁ ἀεὶ ὧν. De Deo C9 Patre vetus dicit fcriptura : Qui eft
ante fecula, pro, qui eff fémper. Gregorius IN yffenus Orat. 2. contra
Eunomium, τ. 2. pag.469. Τὸ πρὸ τοῦ duüvoc , ταυτόν ἐςι τῷ ἀϊδίῳ κατὰ τὴν
ἔννοιαν, οὕτω τῆς προφητείας ἡμῖν ἑρμηνευάσης τοῦ θεᾷ τὸ ἀΐδιον, ἐν οἷς φησιν, ὃ
ὑπάρχων πρὸ τῶν ἀιώνων, lllud , ante feculum y idem 6} quod ab πτοτηο /c-
cundum fenfum , fic propbetia Dei eeteruitatem mobis interpretante , dum ait ,
Qui eff ante fecula. — Angelos effe creaturas , patetex Pfal.104: 4. Oui
fecit Angelos fuos Spiritus, minifiros [uos ignem flammantem. Adqua: Theo-
doretus , pag. Sog. "ESe£er 8 τῶν ὁρατῶν αὐτὸν μόνον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀοράτων
δνμιουργόν. Offendit ipfum , 1c, Deum , opificem effe non modo vifibilium
rerum , [ed etiam imvifibilium. Confer Hcbr. 1:7. Eodem loco ventos ac
metcora ignea , & Angclos ac miniftros Dci ponit Pfaltes , atquc utrof-
que facturam Dei effc allerit. Adde Goloff. 1: 16. Ergo non fuerunt ab
aterno , quia facti fuerunt. Quod enim fa&um eft , ex nihilo factum
cft, & duratione praditum eft partes habente. Si aeterni effent , nec
annihilari poflent, nec alterari in temporc, aut locum mutare, vcl per-
fici lactitia, fapientiz divinz cognitione , beatitudine ac gloria. Neque
quidquam, quod ἐγένετο , hoc elt , effe incepit , poteft dici ὅτι ἦν ἐν ἀρχῇ,
quà
NICJENO:CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. 80
quid fuerit in initio. Quare nec Filius Dei, qui fuit in initio , adordincm
creatorum fpiritaum pertinet, nec Angeli ante mundum , τὸν ἐν ἀρχῇγε-
γονότα, Genef. 1: 1. conditi funt.
Cüm ergo Angeli à Deo (int creati , non immerito quxritur, Cur
eMofes in bifloria creationis, illorum expreffam mentionem non faciat ? Re-
fpondemus, veteres duas maximé hujus rei rationes afferre.
«. Prima ratio , cur Mofes creationis Angclorum nullam mentio-
nem faciat, hzc eft, quia rerum duntaxat viibilium creationem fibi
propofuit commemorandam , eum nempe in finem , ut inde τὰ ἀόρατα
τοῦ θεᾷ diceremus , ad Roman. 1: 21. utque ipfe fe ad vulgi.& rudio-
rum captum accommodaret. Hanc nobis rationem inculcat Chryfo-
Ítomus in Píal.8. ubiad vf 4. interrogat : Διατί μηδὲν περὶ ἀσωμάτων δυνά.
μεὼν διαλέγεται, καὶ ἐκεῖθεν δείκνυσιν αὑτοῦ τὴν δημιουργίαν, Cur nibil depoten-
iis incorporeis differit , atque inde ejus demonfirat creationem ἢ & refpondet:
Ὅτι τέως τὸ σπουδαζόμενον τότε ἦν περὶ τῶν Φαινομένων αὐτοὺς μαθεῖν. — Πάντα
ἀεὶ τὸν λόγον ἐν τοῖς Φαινομένοις ἀναλίσκει, πρὸς τὴν σωτηρίαν τῶν ἀκεύντων ἅπαντα
πραγματευόμενος" παχύτεροι γὰρ ὄντες , ἀπὸ τῶν Φαινομένων μᾶλλον ἐνήγοντο ,"
ἀπὸ τῶν ἀοράτων. — Quia adbuc id unum agebatur, ut difcerent ea , que ocu-
lis fub;etta funt. — Omnem femper fermonem infumit in rescvifibiles , omnia
ad auditorum falutem referens. — Cum enim rudes adbuc effent , rebus fub a-
Jpectum cadentibus magis, quàm obtutum oculorum fugientibus movebantur.
Eodem concedit Jobius Monachus in Bibliotheca Photii, Cod. 222. pag.
$97. Διὰ τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, ὡς δὲ εἰκόνος , ὁ Masi τὸν τεχνίτην αὐτοῦ καὶ
δημιουργὸν ἐβούλετο τοῖς νομοθετουμένοις ὑποδεικνύναι. ὦτε δὴ παχυτέροις οὖσι τηνι-
καῦτα, καὶ μόλις ἐκ τῶν αἰσθητῶν καὶ συντρόφων αὐτοῖς δυναμένοις κατανοεῖν TOV OM.
μιβργὸν καὶ τεχνίτην τῶν ὁρωμένων. Τοῦτο δὲ ἀπὸ τῆς περὶ ἀγγέλους διηγήσεως ἐκ
ἐνῆν κατορθοῦν" ἐξ ἀδήλων yàp , καὶ ἐκ ἐκ φαινομένων τοῦ ἀδήλου τὴν γνῶσιν παρέ-
Χεινγ ἀσύμφορόν τε καὶ λίαν ἀσθενές. — Per fenfibilem mundum, tanquam per
imaginem, voluit Mofes artificem ejus C9 creatorem iis, quibus legern ferebat,
offendere: qui , citm tum adbuc cra(fiores effent , £9 vix o Jenfilibus atque co-
gnatis rebus eorum , que videntur , creatorem poffent cognofcere. — Illud au-
tem , cepta ab Angelis narratione , rete confici non poterat. Ex i notis enim,
nou autem ex apparentibus notitiam ignoti parare velle , inutilis p^ conatus
eft € valde infirmus. | Ex mox. pag. 600. Εἰ τῶν ἀοράτων τὰ darà ἐγγυτέρω
πρὸς ἡμᾶς͵, καὶ πρὸς γνῶσιν ἐκιτηδειότερα' εὐλόγως τῶν ἀισθητῶν παραδιδοὺς τὴν
γένεσιν ὁ Μωσῆς, τὰ μείζω τέως τοῖς εἰσαγομένοις, διὰ τὸ δυσέφικτον,, καὶ πολ-
λῆς παιδαγωγίας δεόμενον , παρατρέχει. δὶ vifibilia nobis viciniora , atque ad
M cogno»
-
o, EXPOSITIONIS SYMBOLI
cognofcendum aptiora , quàm invifibilia funt , re& feufibilium tradeus ortum
Mofes , majora tantifper rudibus tradere , οὗ inacceffam difficultatem , €2
quia multa indigcrent inffru&lione , praeterit. Ἐἰσαγόμενοι funt , qui aliasvo-
cantur ἀρχόμενοι , quibus prima Religionis rudimenta traduntur. Origenes
lib. 3. contra Celfum , pag. 142. docet , Chriftianosauditorcs fuosdiítin-
guerc , nec promifcué omnes ad audiendum Dei verbum admittere ; fcd
privatim prius examinatos , τὸ τηνικάδε αὐτοὺς εἰσάγειν, ἰδίᾳ μὲν ποιήσαντας
τάγμα τῶν ἄρτι ἀρχομένων καὶ εἰσαγομένων , καὶ οὐδέπω τὸ σύμβολον τοῦ ἀποκεκα.
θάρθαι ἀνειληφότων, Kc. tum deum imroducere , dijinttis ordinibus , altero
recens adimifforum , necduin affécutorum luflrationis [yubolum, &c. Ex pag.
fcquenti , de S. Paulo loquens : Οἱ δ᾽ αὐτὸς ἐπιςάμενος μὲν τινὰ τροφὴν εἶναι
τελειοτέραν ψυχῆς, τὰ δὲ τῶν εἰσαγομένων παραβάλλεσθαι γάλακτι νητίων , Quai
Καὶ γεγόνατε χρείαν ἔχοντες γάλακτος , E ςερεᾶς τροφῆς. Idem verü fcieus , a-
lium cibum perfectiorem anime ,. ceterian ivflitutiones novellorum fimiles effe
latli infantum , dicit , ad Hebr. $: 12. Fatti effis tales , ut lacte vobis fit
opus , son folido cibo. Per γάλα intelligit Apoftolus docrizam catecbetizam,
τοῖς ἐισαγομένοις proponi folitam : hinc Bafilius Cxcfar, Homil. in Prover-
bia dicit, γάλα notare τὴν εἰσαγωγιπὴν , καὶ ἁπλους ραν τοῦ c)ay yeMa διδασκα-
λίαν, quafi introdu&lariam 2 fiipliciorem Evangelii de&irinau : ὃς Cyrillus
]erofol. Catech. 4. Illuminat. pag. 4. νητιωδεςέραν καὶ γαλακντώδη eleayuyzy ,
aufantibus accommodata C2 138 re[poudentia rudimenta: V-ufcbius, Demon.-
ftrat. lib. 7. pag. 201. νητιώδη καὶ εἰσαγωγικὸν Myow , infantibus aptum C3
prima vudimeuta docentem feruiouem. Cyrillus Alex. in cap.66. Jefaize ,
pag.913. Γάλα ἐςὶ νηπιοπρετὴς τροφὴ, τουτέςξιν , ὁ τρυφερὸς καὶ ἁπλοῦς τῆς χα-
τυχήσεως λόγος. — Lac ef infantibus conveniens alimcutum , id efl 9 teur €2
Jünplex iuflitutionis catecbetice fermo. — Eufebius, Pracparat. lib. 12. pag.
337. lap ἡμῖν τοῖς μὲν ἄρτι εἰσαγομένοις καὶ τὴν ἕξιν ἀτελέσιν, ὡς ἂν τὰς ψυχὰς
νηπίοις , ἁπλούςερον ἡ ἐν ταῖς θείαις γραφαῖς ἀνάγνωσι; παραδίδοται, Apud os iis
quidem .. qui novelli funt , 5 babitum iucboatum atque ixiperfetlum babent ,
fauquam animo adbuc infantibus ,— Guplicior in divinis fcripturis le&io tradi-
tur. His εἰσαγομένοις opponit. ibidem τοὺς τὴν ἕξιν προβεβηκότας,, καὶ πολιὲς
τὸ Φρόννμα.,, eos 4 qui ia babitu illo aliquo ufque progre[fi , C2 iutcllectu feucs
funt. Scd dc his alibi plura.
B itera, juxta veteres, ratio cft, Mofen propterca creationis Ange-
lorum non memiviffe exprefsé , ut omnem bac ratione idololatrix occa-
fionem praecideret. Hanc rationem affert Chryfoftomus , Homil. 1. in
Genctin , t. 1. pag. 9. 'Ezeiáv Ἰουδαίοις διελέγετο, τοῖς περὶ τὰ παρόντα ἐπτοη-
: μξυοις 5
—— À— — o £o € ——— —
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. gr
μένοις, καὶ ἐδὲν νοητὸν Φαντασθῆναι δυναμένοις, ἀτὸ τῶν αἰσθητῶν τέως αὐτοὺς ἀνά-
γει πρὸς τὸν τῶν ὅλων δνυμιουργὸν) ἵνα ἐκ τῶν δημιουιγημάτων τὸν τεχνίτην τοῦ παν"
τὸς καταμαθόντες, προσχκυνήσωσι τὸν κατεργασάμενον, χαὶ μὴ ἐναπομείνωσι τοῖς
κτίσμασιν, Εἰ γὰρ καὶ τούτου γινομένου ἐκ ἐπαύσαντο τὰ κτίσματα ὑεοποιᾶντες ,χαὶ
χερὶ τὰ ἀτιμότατα τῶν ἀλόγων τὸ σέβας ἀποδεικνύμενοι, ποῦ ἐκ ὧν μανίας ἐξώκει-
λαν, εἰ μὴ τοσαύτῃ τῇ συγκαταβάσει ἐχρήσατο; Ouoniam cum Tudeis logueba-
tur , qui pre[entium amore tenebantur , ueque quidquam , quod fub fenfum
cadit , animo fuo fingere poterant , ab iis, quee fenfu comprebenduntur , eos
adbuc ad totius univerfi creatorem deducit , ut ex rebus creatis Creatorem
omuium edo&li , adorent eum , qui bec fecit , neque creaturis adbereant. δὲ
euim , boc etiam fatio , mon ceffabant ex creaturis deos facere, abjettiffimif-
que brutis bonorem tribuere divinum , quo , queo, «eani non fuiffent pro-
lapfi , fi fe ad eorum uon tantopere demi/ffet captum 9. Quid συγκατάβασις &
συγκαταβαίνειν fignificent , cap. s. Oblervationun noftrarum fufficienter
expofitum. "D'heodoretus, quaft. 2. in Genefin interrogat: Cur Mofes
non meminit creationis Angelorum? & refpondet: Οὐδὲν ςεῤῥὸν εἶχον, ἐδὲ βέ-
βκιον οἱ νομοθετέμενοι" αὐτίκα γοῦν μετὰ τὰ πολλὰ καὶ ἄφραςα θαύματα γ) τὴν εἰκόνα
τοῦ μέσχου θεὸν ἀνηγόρευσαν. οἱ δὲ τὰ τῶν κτηνῶν ἰνδάλματα ῥαδίως οὕτως θεοποιή-
σαντες , τί ἐκ ἂν ἔδρασαν, εἰ τῶν ἀοράτων Φύσεων τὴν γνῶσιν ἐδέξαντο, Qui lcge
regebautur 5. nibil folidi nibilque firmi babebant. .Mox enim poft muita S
ineffabilia miracula , imaginem vituli Deum proclamarunt, — Quodfi tam fa-
cil? fibi dcos finxerunt ὃ jumentorum fimulacris , quid mon patraturi fuiffent ,
fiquidem invifibilis nature notitiam fuiffent affecuti? Apud Athana(ium,
quat. 4. ad Antiochum , t.3. pag. 333. Γινώσκων ὁ θεὸς τὸ Φιλείδωλον καὶ
πολύθεον τῶν ἀνθρώπων, καὶ μάλιςᾳ τῶν ἰουδαίων , τούτου χάριν ἀπέκρυψεν ἐν τῇ
Γενέδει τὸν περὶ τῶν ἀγγέλων λόγον, ἵνα μὴ καὶ αὐτοὺς θεοποιήσασιν ὡςθεόές. Θμο-
niam Deus novit , bomines , precipue autem "Judeos , ad idolorum cultum
proclices effe , deorumque multitudinem credere, propterea occultavuit in Genef
fermonem de Angelis, ne illos quoque, tanquam deos , colerent.
Detemporeautem creationisángelorum,non eft eadem veterum fententia.
a. Alii ftatuunt , Angelos ante mundum cfle creatos. Gregorius INa-
zianzenus Orat. 38. pag. 617. ait, priiis creatas fuiffe τὰς ἀγγελικὰς δυνά-
μεις wal οὐρανίες , angelicas C9 celefles virtutes , poflea σεγὺ δεύτερον κόσμον ὑλι-
κὸν καὶ ὁρώμενον, alterum mundum , materid conflantem C9. afpetiabilem. | Et
Carmine Jambico 15. pag.198. Φύσις δ᾽ ἀῦλος, ἄγγελος) πρώτη κτίσις, INa-
tura autem materie expers ,— “Ἰησεῖμς,, prima creatura efl. Damafcenus
lib.2. Orthod. fidei, cap.3. pag. 71. teítatur, fe Gregorio INazianzeno
M 2 in
92 EXPOSITIONIS SYMBOLI
in his σύμψηφον effc , additque rationem , [Ἔπρεπε yàp , πρῶτον τὴν νοερὰν
ἐσίαν κτισθῆναι, καὶ οὕτω τὴν αἰσθητήν. — Oportebat enim, primum fubflantiam
intellettualem creari, atque fic Jenfibilem. | Paracletice, pag.57. Deumita
alloquitur : 'AüAewc καὶ νοερὲς τοὺς ἀγγέλους προὐπέςησας τῶν ὁρωμένων ἁπάντων.
Ammateriales C9. intellettuales Angelos ante omnes res vifibiles produxifli. Ba-
filius Homil. 1. in Hexaem. pag. 7. Ἦν τις πρεσβυτέρα τῆς τοῦ κόσμου yevé-
σεως κατάςασις , ταῖς ὑπερκοσμιίοις δυνάμεσι πρέπουσα, ἡ ὑπέρχρονος, ἡ αἰωνία , ἡ
ἀΐδιος. Δνμιουργήματα δὲ ἐν αὐτῇ ὁ τῶν ὅλων κτιςὴς καὶ δημιουργὸς ἀτετέλεσε., Φῶς
νοητὸν πρέτον τῇ μακαριότητι τῶν Φιλούντων τὸν Κύριον, τὰς λογικὰς καὶ ἀοράτους
Φύσεις, καὶ πᾶσαν τὴν τῶν vowrZy διακόσμησιν, ὅσα τὴν ἡμετέραν διάνοιαν ὑπερβαί.
va. Erat flatus quidam mundi creatione fuperior, abjiratlis illis à concretione
materie potentiis Mundo preflantioribus pro decoro accommodatus , temporis
etiam conditione anterior ,. eternus nimirum ac perpes. — Creaturas autem in
ipfo creator omnium atque opifex perfecit lucem [piritualem , eorum beatitu-
dini accommodam , qui Dominum amant, naturas ratione preditas €2 invifi-
biles , omne[que beatarum mentium ordines , quotquot mentem noftram fupe-
rant. Caíarius, quaft. 61. pag. 142. de Diabolo fic fcribit: Ὑτάρχων
ἀρχάγγελος, τῶν ὑπερκοτμίων καταῤῥαγεὶς , ὑτῆρχε τῇ πράξει ἐχθρὸς, μήτω ysvo-
μένου τοῦ ὁρατοῦ τούτϑ κόσμε, μυδὲ ὑπάρχοντος τοῦ Tap αὐτοῦ ὑταχβέντος ἀνθρώ-
mov. Cim exfifleret arcbangelus , € celo dejetius , ipfo fatto boflis fuit , cim
afpe&abilis bic mundus nondum effet crcatus , neque exfifferet ab ipfo fedu&tus
bomo. Ex Latinis quoquc Patribus eandem fecuti funt opinionem Hila-
rius lib. 12. dc Trinitate, & lib. contra Auxentium Arianum: Hierony-
mus in epift. ad "Titum cap. 1. Ambrofiuslib. 1. in Hexaém. cap. 5. ὃς
Prafat. in Pfalmos. Qui vero ita fenferunt, id fecerunt , ΣῊΝ ἢ loco,
qui legitur Jobi 38: 7. & quem rxx. Interpretes ita reddiderunt : Ὅτε
ἐγένετο &qpa , ἤνεσάν με πάντες ἄγγελοί μου. Patet hoc ex Chryfoítomo,
apud quem lib. πρὸς τοὺς σμανδαλισθέντας,, Cap. 7. poftquam docuiffet , oyinia
propter bominem effe creata , fcquentia legas: Οὐδὲ yàp ἄγγελοι ταύτης (τῆς
κτίσεως) ἐδέοντο. Πῶς yàp o! wai πρὶν γενέσθαι abrVv , ὄντες , Ori γὰρ ἐκεῖνοι
πολλῷ ταύτης πρεσβύτεροι, ἄκϑε τί φησιν ὁ θεὸς ,) τῷ ἰὼβ διαλεγόμενος" Ὅτε éyé-
yero ἄὥςραγ, ἥνεσάν με πάντες ἄγγελοί μου. Neque enim Zngcli illa ( creatura )
indigebant: quomodo enim indiguiffent , qui , priufquàm illa exfiferet , crant?
Jilos autcm ifla multo antiquiores effe ,' audi quid Deus dicat , cum Ἴοδο lo-
quens: Quando fa&a funt fidera, omnes me Angeli mei laudaverunt. Olym-
piodorus Catenà in Jobum , pag. 542. ad hunc ipfum locum ita fcribit :
᾿Απὸ τούτα δῆλον , ὅτι πρῶτοι οἱ ἄγγελοι TOU κόσμον γεγένηνται. — Hinc patet ,
"ngt-
*
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. 93
"Angelos mundo priores fuiffe. Yd autem ex ifto loco minimé exfculpi pofle,
docet "Theodoretus quzxít. 4. in Genefin , ubi ad obje&ionem : geli
fuerunt. ante. celum C9. terram , alioqui. Deus ab ipfis laudari non potuiffet y
ita refpondet: Οὐ δεῖται τῶν ὑμνούντων ὁ δεσπότης Üsóg ἀνενδεῆ yàp ἔχει τὴν QU-
σιν, 0i. ἀγαθότητα δὲ μιόνην καὶ ἀγγέλοις wal ἀρχαγγέλοις͵, καὶ πάσῃ τῇ κτίσει τὸ
εἶναι δεδώρηται. Ποίαν δὲ καὶ λειτουργίαν εἶχον πρὸ τῆς κτίσεως ὄντες ) οὐδενὸς ὃν-
τὸς τοῦ τῆς ὠφελείας τούτων προσδεομένου. Ὅτι γὰρ εἰς τὴν τῶν ἀνθρώπων κηδεμιο-
νίαν ὑπουργοῦσι τῷ τῶν ὅλων θεᾷ, μάρτυς ὁ θεῖος ἀπόζολος , βοῶν, οὐχὶ πάντες εἰσὶ
λειτουργικὰ πνεύματα, WM — [Non indiget Dominus Deus laudatoribus , quippe
qui naturá nullius indiget :. fed fola bonitate du&lus , Angelis Arcbangelis ,
(2 univer[e creature largitus eff , ut effent. — 4t vero , quonam miniflerio
fungebantur dngeli , qui creationem precedebant ,| cium nullus effet , qui eo-
rum indigeret operá ?. Quid enim ad miniflerium bominum Deo univer[orum
inferviant , teflis eff divinus Apoftolus , clamans : [Nonne omnes funt fpiritus
minifiratorii , &c. Mox fubjicit , Eos , qui Angelos celi C9 terre creatio-
nem precedere flatuant , maxim? abuti addutlo foli loco, &refpondet , Καὶ
οὐ φσυνορῶσιν ὡς τῇ τετάρτῃ ἡμέρᾳ σὺν τῷ ἡλίῳ καὶ τῇ σελήνῃ τὰ ἄςρα παρήγαγεν ὃ
τῶν ὅλων θεός. ΕἸ non animad'vertunt , | die quarto uná cum fole C2 luna uni-
ver[orum Deum ἀγα produxiffe. 'T'andem veró fatetur , dummodo cre-
damus ὃς confiteamur , ὡς πάντα τὰ ὄντα , πλὴν τῆς ἁγίας τριάδος , κτις ἦν
ἔχει τὴν Φύσιν., omnia quecunque exflant , excepta Santla Trinitate , natu-
vam babere creatam, τῷ τῆς εὐσεβείας οὐ λυμιαίνεσῦαι λόγῳ, τὸ πρὸ ἐρανοῦ καὶ γῆς
γεγενῆσθαι λέγειν τῶν ἀγγέλων τοὺς δήμους, Si quis Angelorum turbas ante σα
dum €9 terram conditas effe dixerit , id pietatis verbum minim? offendere. De
loco Jobi coníuli poffunt Commentatores. 1d monui(fe fufhciat, hanc
opinionem é Schola Platonis fuitlc hauftam , qui afferebat , rà νοητὰ τῶν
αἰσθητῶν εἶναι πρεσβύτερα, ;
5. Alii docent ,, Angelos cum afpectabili hoc mundo fuiffe creatos.
Ubi tamen rurfus divortia funt fententiarum.
e. Alii enim volunt, Angclos creatos efle cum ipfo coelo ac terra, ac
proinde primo die, in quorum fententiam etiam nosconcedimus. Hanc
affertionem tuetur Epiphanius Πατεῖ 65. pag. 264. Στερεώματος γῆς καὶ
οὐρανοῦ, καὶ ἀρχαγγέλων ἅμα σὺν τούτοις γεγονότων. εἰ p) ydp ἄμα οὐρανῷ καὶ yy,
ἄγγελοι ἐκτίσθησαν , ἐκ ὧν ἔλεγε τῷ Ἰὼβ, ὅτι, ὅτε ἐγενήθησαν ἄςρα, ἥνεσών με
πάντες ἄγγελοί μου Φωνῇ. — Firmamentum cali C3 terre , €9 Archangeli fimul
cum bis facli funt :. fi enim non fimul cum calo C9 terra Angeli etiam creati
fuiffeut , non dixifet Deus ad Jobum , cian fatta fuiffent aftra , omues me
M 3 “προς
94 EXPOSITIONIS SYMBOLI
AAugeli mei voce laudarust. ldem, lib. de Menfuris & ponderibus , pag.
$41. Τῇ τρότῃ ἡμέρᾳ ἐποίησε τοὺς ἀνωτέρει οὐρανοὺς, — τὰ πνεύματα τὰ λειτουρ-
γοῦντα ἐνώπιον ἀυτοῦ. — Priui die creavit. [uperiores celos , — | fpiritus mini-
firantes coram ipfo. "Theodoretus , quatit. 4. in Genefin : ᾿Εἰκὸς τοὺς &y-
γέλους σὺν οὐρανῷ δημιουργυθῆναι καὶ γᾷ ἵνα καὶ τὸ Φῶς ὁρῶντες ἐξ οὐδενὸς ὑποκειμέ-
νου δημιουργούμιενονγ καὶ τὸ ςερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος συμπηγνύμιενον, --- γνῶσι
δέ ὧν ὁρῶσιν. ὅτι καὶ αὐτοὶ κτιςὴν ἔχουσι τὴν Φύσιν, παρ᾽ αὐτοῦ τὸ εἶναι δεξάμενοι.
Verifinile eff 4 Angelos uná cum calo C terra creatos effe , ut lucem de nibilo
factam contuentes , C9. firmamcutum in medio aque compatlum , — fe ipfas
pariter ex iis , que cernebant y intelligerent creatam babere naturam , 95 à
Deo ut effeut accepiffe.
B. Alii vcró de die , quo Angeli fucrint creati , partim ἐπέχασι , par-
tim dubitanter loquuntur. Autor Quaxítionum ad Antiochum , apud
Athanafium, t. 2. pag. 333. quaft. 3. Οὔτε πόϑεν, οὔτε πῶς γεγόνασιν ol &y-
ye , δυνατὸν Φύσει ἀνθρωπίνῃ ἐιπεῖν" εἰ μὴ τοῦτο μόνον , ὅτι ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς
τὸ εἶναι λόγῳ Üe8 γεγόνατι, τὸ δὲ πότε, οἱ μέν Qao τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ) οἱ δὲ πρὸ τῆς
πρώτης ὑμέρας. — iNcque uude , neque quomodo creati fint Angeli , natura bu-
mana explicare poteft : id folium dicere potefl , eos, cum antea noneffent , crea-
105 faiffe per "Dei F'erbum. — 4d tempus vcró quod attinet , alii quidem dicunt
primo die, alii verà aute primum diei, fc. Angelos effe creatos. Stepha-
nus Gobarus in Biblioth. Photii, Cod. 232. pag. 896. utramque propo-
nit f(ententiam , ὅτι πρὸ τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως καὶ ἀγγέλους ὁ θεὸς ἔκτισε καὶ
ὅτι ἐχ οὕτως, ἀλλ᾽ ἐν τῇ πρώτῃ τῆς ποσμογενείας ἡμέρᾳ. dnte mundi creationem
JDeus “Ἰηροίος ereavit. ΕῚ non fic , fed primo creationis die , juxta alios ni-
mirum. Atque ex his jam patet, fatis temere Jacobum Pamelium ad
cap. t. Novatiani de Trinitate , pag. 1055. afferere , Nou ἡποάὺ INova-
tiani banc fuiffe feutentiam , fed etiam B. Hieronymi in cap. 1. epift. ad Ti-
ftum , tuii Gracorum omnium , 42) Angeli priüs , ide(f , ante omnem
creaturaz inftituti fuerint, id eff , creati.
4. Propiietates Angelorum fequuntur, quales funt ,
* Quod fint ἀσώματοι, incorporei. kinc Ignatius in cpift. ad Tall.
"nzelos vocat ἀσωμάτους Φύσεις , naturas incorporcas : Eufcbius , Demon-
ftrat.lib.4. pag.tog. ἀσωμάτους καὶ νοερὰς Quae , incorporeas δ᾽ intelle&tua-
les naturas :. Chryfoftomus Homil. 17. t. 6, νοερὰς καὶ ἀσωμάτους δυνάμεις,
iutelletiuales € incorporeas poteflates : & Homil. 107. t. 5. ἀσωμάτους ày-
yéMvus, incorporeos 4ngelos: in Pfal.4$. ἀσωμάτους ἐννοίας, incorporcas men-
tcs: "Theodoretus in cap.8. Cantici ἀύλους τάξεις, ordines à materia liberos.
Vidc
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. 9;
Vide plura in fequentibus. Nec huic incorpore Angelorum natura
repugnat ,
a. Quód ἱρῇϑ in S. Scriptura tribuuntur membra humana: id enim fit
metaphoricé tantum. Clemens Alexandrinus ftromat. lib.6. pag. 643.
Οὐχ ὡς ἡμῖν τὰ ὦτα, οὕτως ἐκείνοις ἡ γλῶττα οὐδ᾽ ἀν ὄργανά τις Duy Φωνῆς ἀγγέ-
λοις, χείλη λέγω, καὶ τὰ τούτοις παρακείμενα, καὶ Qipuyyz , καὶ ἀρτηρίαν, καὶ
στλάγχνα,, καὶ πνεῦμα, καὶ πλησσόμενον ἀέρα' πολλοῦ γε δεῖ. — Non, πὶ nobis
funt aures , ita illis ( Angelis) eff lingua 5 meque iuffrumenta vocis quisaffi-
gnaverit 41ngelis, labra , inquam , € que propter ea fita funt , C9 guttur ,
ὦ arteriam , € viftiera , C9 fpiritum , €9 aerem, qui pulfatur. — Minim
veró. Non eft contrarius Apoftolus 1, Corinth. 13:1. Ibi enim per 7iz-
quam Angelorum non intelligitur σαρκὸς ὄργανον, carnis inftrumentum s fed
voluit Apoftolus τὴν πρὸς ἀλλήλους αὐτῶν ὁμιλίαν τῷ γνωρίμιῳ παρ᾽ ὑμῖν τρόπῳ al-
νίξασθαι, inter illos colloquium , modo nobis moto , fignificare , ut explicat
Chryfoftomus, Homil.32. in 1.ad Corinth. pag.452. Angelorum lingua
eft ἡ νοερὰ πρὸς τὸ ἀλλήλοις διαδιδόναι τὰ θεῖχ νούματα δύναμις, Intelletiualis vis ,
quá fibi mutuo divinarum rerum intelle&tum ) ac divinas cogitationes imiper-
liunt , ut 'Theophyla&us ad Pauli locum notat, pag.273. ᾿Αγγέλων γλώτ-
τὰς ἐκ αἰσθητὰς λέγει, ἀλλὰ νοητάς τινας, δι᾽ ὧν καὶ τῶν ὅλων ὑμνοῦσι θεὸν » καὶ
ἀλλήλοις προσδιαλέγονται. — angelorum linguas dicit , mon que fenfu ,. fed que
vtelligentiá percipiuntur , per quas C2 univerforum Deum laudant , C9 inter
Jt colloguuntur. Eodem modo 'Theodoretus ad eundem locum , t. 3.
Pag. 185. Confulatur etiam Oecumenius ad locum Apoftoli, pag. 464.
& Damafcenus Orthod. fidci lib. 2. cap.3. pag.69.
8. Quód Angeli fa:pius fub forma corporea apparucrunt, quiacorpora
ita Angelis non fucrunt effentialia, fed accidentalia tantum. — Apud
Athanafium , quaft. 39. ad Antiochum , t. 2. pag. 342. Tí ἦν 5. οὐδὲ οἱ
ἄγγελοι κα τ᾽ ἐσίαν Φαίνονται ἐπὶ τῆς γῆς τοῖς ἀνθρώτοις ., ὀυδαμῶς" Te yàp δύναται
Φϑαρτὸς ὁ ὀφθαλμὸς θεωρῆσαι ἐσίαν ἄφϑαρτον. Quid igitur ? amuon Angeli fecun-
dum effentiam apparent bominibus in terra ὃ Nequaquam: neque eniin poteft
corruptioni obuoxius oculus effeutiam videre à corruptione immunem. — |. Ad nu-
tum & voluntatem Dei varias adumbrant períonas , velut in (cena qua-
dam. 'Theodoretus in cap. 1. Ezechielis , pag. 309. dicit , Prophetas
non vidiffe αὐτὰς τῶν ἀοράτων τὰς Quos , ἀλλ᾽ εἰκώσματοί τινα γ, καὶ ἐκτυπώμα-
τα εἰς χρειῶν ἑχάςην ὑπὸ τοῦ μεγαλοδάρου δεικνύμενα, COT, Qicerni nequeunt,
ipfas naturas , fed fimilitudines qua[dam , CJ formas, ab eo, qui magnalar-
gitur , ad unumquemque ufum ofienfas. dern, in cap. i. Zacharix , P
j
96 EXPOSITIONIS SYMBOLI
886. ἑρῶνται αὑτῶν οὐχ αἱ Φύσεις' ἀσώματοι yàp αὗται: ἀλλὰ κατὰ χρείαν ἑκάςην
ἐκτυποῖ τούτων τὴν θεωρίαν ὁ τούτων καὶ τῶν ἁπάντων δεστότης. --α οὗ πολύμιορῷοιγ
ἀλλ᾽ ἀσώματοι αἱ νοηταὶ Φύσεις , πρὸς δὲ τὸ χρήσιμον ὁ τούτων δεσπότης σχηματίζει
τὰς θεωρίας. F'idemtur earum. (1nvifibilium virtutum) ποὴ nature , ille e-
nim incorporee funt: fed prout in fingulis eft opus, illarum fpeciem conformat,
qui €g illarum ac rerum omuium Dominus eft. — Non multiformes ,. fed in-
corpore funt [pirituales nature , atque ut opus eff , nature Dominusillarum
format vifiones, Ἐπ Damaícenus Orthod. fidei lib.2. cap.3. pag. 70. Με-
τασχηματίζονται οἱ ἄγγελοι.) πρὸς ὅπερ ὧν ὁ δεσπότης κελεύσοι θεός" καὶ οὕτω τοῖς
ἀνθρώποις ἐπιφαίνονται,, καὶ τὰ θεῖα αὐτοῖς ἀτοκαλύπτουσι μυςήρια. — Transfigu-
rantur Angeli ," quomodocunque dominator jufferit Deus :. atque fic bominibus
apparent , C9 divina ipfis revelant myfleria. De histalibus Angelorumap-
paritionibus duo maximé obíervanda funt. —4/ferum eít , corpora, in
quibus apparuerunt Angeli, non fuiffe inania Φαντάσματα,, feu, eos non
apparuifie in phantaímate putativze carnis , (cd auram , ut ait Tertullia-
nus, corporis geflaffe veritatem, ut £9 pedes eorum laverit J4brabam, C$ eo-
rum manibus ereptus fit Sodomitis Lotb. Cons quod al//erum hocloco
obíervandum , in quibus apparucrunt Angeli , non fua , fed peregnon
non naturaliter ipfis unita: quia iis non i nk Angeli , ut animae huma-
m, perfectionis fuz cauffa: fed libera voluntate, evyxzragarixacaffumta
fuifle, ut cum hominibus οἰκονομικῶς converfarentur. Quomodo iidem
ediffe dicantur, & quis corum fit cibus, paucis confiderare, non erit ab
inflituto noftro alienum. — Juftinus Martyr in Dialogo cum Tryphone,
Pert vult Angclos cibo uti, diverfo tamen à cibonoftro, Ljusver-
a ad objectionem Tryphonis , 7fugelos 4brabamo vifos ediffe , haec funt:
KZyà ἀπεκρινάμην , ὅτι μὲν βεβρώκασι. γέγραπται εἰ δὲ τοὺς τρεῖς; ἀκέσαιμεν Ae-
Aya, βεβρωκέναι,, καὶ μὴ τοὺς δύο μόνους , διτινες ἄγγελοι τῷ ὄντι ἧσαν , καὶ ἐν
τοῖς οὐρανοῖς , δῆλόν ἐςὶν ἡμῖνγ τρεφόμενοι, κἀν μὴ ὁμοίαν τροφὴν, ἧπερ οἱ ἄνϑρω-
ποι χρώμεθα , τρέφονται. Ego veró refpondi, fcriptum quidem eff , eos ediffe :
. verb tres audiremus dilos εὐ δ, nec duos duntaxat , qui revera Angeli e-
rant , (9 in celis ,, mamfeflum nobis eff ,. eos ediffe , quamvis non talem ci-
bum , quali nos bomines utimur. Hanc fententiam fuam inde probat, quia
Manna vocetur ἄρτος ἀγγέλων, Píal. 78: 25. Ubi tamen obfervandum ,
Píalmum hunc AManza non vocare panem JAngelorum , fed panem beroum ,
fortium, vel potentium: quod non ita accipiendum, quafi Angeli tali pa-
ne, aut alio cibo vefcantur; fed quód, ut Chaldzus Paraphraftesexpo-
nere videtur , Man fucrit demiflum ex loco habitationis Angelorum ;
! vcl,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Ca». V. 8,
vcl, quód ipti coelites Angeli , voluntatis divinz adminiftri , hunc pa-
ncm fuppeditarint. Ita exponit doctillimus S. Scripturz interpres , "T'heo-
dorctus , ad hunc locum , pag. 707. "Aprev ἀγγέλων καλεῖ, ὡς δι ἀγγέλων
“ορηγυηβέντα' ἄγγελοι yàp, ὡς ὑτὸ τὴς θείας γραφῆς ἐδιδάχθημεν,, τοῖς Delon νεύμα-
σιν ὑπουργοῦσι. Panem. Angelorum vocat , veluti per ddngelos fubminifira-
tum : ngeli enim y ut ex diciuis Jcripturis accepimus 4. divitis nutibus fub-
Jérviust. ldem, quaít.29. in Exodum, pag.93. J/vcatur panis Angelos
YUDI, ὡς ἀγγέλων τῇ τούτου δωρεᾷ διαχεκονηκότων" ἡ γὰρ ἀσώματος Φύσις οὐ δεῖται
τροφῆς. Οὕτως ἄρτος οὐρανοῦ προσηγορεύθη, ἐπειδὰν ἄνωθεν κατηνέχθη, ἐκ ἐξ ab-
τοῦ τοῦ οὐρανοῦ, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ ἀέρος. Οὕτω καὶ πετεινὰ οὐρανοῦ προσηγόρευται τὰ τὸν
ἀέρα διαπερῶντα , propterea quid miniflerio Angelorum datus efl : nam incorpo-
rea natura cibo non indiget. — Sic etiam appellatur panis coeli , quia fuperne
veniebat , non ex ipfo celo , [éd cx atre. lta & volucres coeli dicte tunt,
qua per acrem volant. Suidas: Μάννα' ἡ ἄνωθεν χορηγουμένη τροφή. Kal
Aavià: "Aprov ἀγγέλων ἔφαγεν ἄνθρωπος," τουτέςι TOUTO , ὃ καὶ ἄρτος ἀγγέλων λέ-
γέται , ὡς ὑπ᾽ ἀγγέλων χορηγούμενος. — Nlanna: cibus fuperne fuppeditatus. Et
David : Panem Angelorum comedit homo. — 77oc eff id, quod €9 panis
"Augelorum vocatur , ut ab Angelis fuppeditatus. — Vocatur ἄρτος ἐρανοῦ Pal.
78:214. Exodi 16:4. prec ἐκ τοῦ οὐρανοῦ. Vide etiam INchemiz 9: 15. Pf.
105: 40. Joh.6:3:. "Theodoretus in Pí31.78. "Aprov obpavü , ὡς ἄνωδεν ἐνεχ-
θέντα καλεῖν καὶ τοὺς ἀεροπόρους γὰρ ὄρνιθας, πετεινὰ οὐρανοῦ ἡ θεία προσαγορεύει
γραφή. Panem coeli, 2224ua; fuperne delatum vocat. .Nam C9 aves, que
per aerem meant , volucres coeli facra firiptura nuncupat. Ἐπ inPial. vog.
pag 9823. Καὶ δεηθεῖτιν ἄρτων, ἀἄνωῦεν ἐχορήγητε τούτους, διὰ τῶν νεφελῶν ἐκ
UVeTOV , ἀλλ᾽ αὐτὴν δωρησάμενος τὴν τροφήν. Et illis y qui panibus indigebant ,
f'uppeditavit eos , per nubes non pluviam, fed ip/am largitus alimoniam. Scd
redeamus ad Angelos, qui Abrahamo apparucrant. De iis rccté Atha-
nafius t. 2. pag. 320. Ὥσπερ ἄνδρες Qavévrec οἱ ἄγγελοι, ἐκ ἦσαν ἄνδρες τῇ QU-
σει" οὕτως οὐδὲ ἐσθίειν νομισθέντες ἡσθιον Queer τὸν Φιλόξενον δὲ τρόπον τοῦ ᾿Δβραὰμ,
ἐτίμων τῷ σχήματι τῆς μετουσίας, ζηλωτὴν αὐτοῦ τὴν ἀρετὴν ἀἁἀποφαίνοντες.
Quemadmodum Augcli , qui in forma virorum apparuerunt , non erant viri
naturá: ita, etiamfi edere vifi fint , mon tameu edcrunt naturá:. bofpitalita-
tem verb Abrabami bonorabant externá confortii fpecie , bac ratione offenden-
tes C2 declarautes , cjus virtutem emulatioue dignam effe. Ex 'T' heodoretus
quat. 69. pag. $3. Εἰ τὸν νοῦν ἀναπτύσσωμεν , ὡς ὥφθησαν ἔφαγον. ὥσπερ yàp
ἀσώματον ἔχοντες Φύτιν, καὶ αὐτοὶ, καὶ ὁ τούτων δεσπότης, σώματα ἔχειν ἔδοξαν,
οὕτως γὰρ ἑωράθησαν" ὅτως ἐσθίοντες T οὐ ςόματι καὶ Yacpl τὴν τροφὴν προσ-
€v-
(f ἘΧΡΟΒΙΤΙΟΝΙΒ SYMBOLI
ἐνεγκόντες οὔτε γὰρ εἶχον σώματα ἀναλώσαντες δὲ αὐτὴν ὡς ἠθέλησαν. 8 men-
1em horum verborum excutiazmus , quemadmodum apparuerunt , ita etiam
comederunt. — Quemadmodum enim illi ,| citm iucorpoream babeant naturam ,
tamen €3 ipfi £2 eorum Dominus vifi funt babere corpora ,. ita enim apparue-
runt: fic tfi funt edere , mon cibum inferentes in os C2 ventrem , neque enim
corpora babebant ; fed confumentes cibum prout voluerunt. inter hos vero
Angelos, qui Abrahamo apparuerunt , erat ctiam ipfe Dei Filius, qui
fepe in praludium incarnationis fub veteri Teftamento apparuit. [τὰν
in loco modo adducto , dicit Theodoretus , non tantüm Angelos appa-
ruiffe, fed etiam corum Dominum. Synefius in epiftolis : Ἢ Φιλοξενίς
χὸν ᾿Αβραὰμ θεᾷ πετοίηκεν ἑξιώτορα. — Hofpitalitas Abrabamum Dei comvicam
fecit. Clarius adhuc Chryfoftomus , quando Homil. 10. t. 5. pag. 43.
Abrahamum his compellat verbis : "OQfw σοὶ zpizóc , ὦ θαυμάσιε, 0v ἀγγέ-
λων δορυφορούμενος vo , καὶ γέγονας διὰ Φιλοξενίας καὶ Dez καὶ ἀγγέλοις ὁμόσκηνος.
— uu σοὶ χριςὸς ἐν ἀνθρώπϑ σχήματιγ τῆς θείως αὐτοῦ val σωτνρία ἐπιδνμίας πα.-
paQaívuv σοὶ τὰ μυςήρια. “ΡΡαΥΗΙ tibi Cbriflus , ὁ admirabilis vir, à duo-
bus "Angelis flipatus , €9 per bofpitalitatem factus es Dei €2. Angelorum con-
tubernalis. — Apparuit tibi Chriftus in forma bumana , divini (2. [alutaris
adventus fui exbibens tibi myfleria. Confentit Sozomenus lib. 2. cap. 4.
pag.22. de hac ipfa apparitione fic fcribens : Τότε ἐπεφάνη τῷ εὐσεβεῖ àv-
Opi, χρόνοις ὕςερον ἐπὶ σωτηρίᾳ τοῦ ἀνθρωπείου γένους διὰ τῆς παρθένα Φανερῶς αὐτὸν
ἐπιδείξας. — Tunc apparuit. Filius Dei pio illi viro, nempe Abrahamo , φημὶ
longo tempore poft ad falutem generis bumani per Virginem feipfum manifeft?
offendit. Sic Athanafius Orat. 4. contra Arianos, t. t. pag. 464. & 465.
pluribus probat , Gencf.48:16. per 44ngelirn non intelligi Angelum crca-
tum, fed ipfum Dei Filium. — Verba cjus inter alia funt: Οὐ τῶν κτισϑέν-
Tuy , καὶ τὴν Qucm ἀγγέλων ὄντων, ἕνεκα, συνῆτται τῷ κτίταντι αὐτοὺς Ded ὀυδὲ
ἀφεὶς τὸν τρέφοντα αὐτὸν θεὸν map ἀγγέλον τὸν εὐλογίαν ἥτει τοῖς ἐγγόνοις" ἀλλ᾽
εἰρηκώς, O' ῥύομενός με £n πάντων τῶν γαπῶν , ἔδειξε μιὴ τῶν κτισθέντων τινὰ ἀγγέ-
Auy , ἀλλὰ τὸν Λόγον εἶναι τοῦ θεὰ, ὃν τῷ πατρὶ συνάπτων ἥυχετο" δι᾿ οὗ, καὶ ἕς
ἐὰν θέλῃ, ῥύεται ὁ θεός. [Non ex creatis C9 naturá Angelis exfiffentibus, unum
cum Deo, eorum creatore, congunxit Jacobus Patriarcha: neque relicto Deo,
nutritore fuo , ab Angelo benedictionem petiit nepotibus : fed , cirm dixiffet;
Qui me ex omnibus malis eripuit ,. offendit , non ex creatis 44ngelum ali-
quem, [ed Dei Verbum effe, quod, cum Patre conjungens , precatuseft :. per
uod ctiam , quos vult , Deus eripit. Eadem eft fententia Cyrilli Alexandr.
fib 6. Glaph. in Genefin, pag.210. & in Thefauro, Affert. 12. p.116.
Sic
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V.
SicExodi3. Zfngelus dicitur Mofi in rubo apparuiffe, deinde verà Deus cum
illo locutus effe. Ad quem locum "Theodoretus , quet. &. in Exodum,
pag. 78,79. “Ὅλον τὸ χωρίον δείκνυσι θεὸν ὄντα τὸν ὀφϑέντα᾽ κέκληκε δὲ αὐτὸν καὶ
ἄγγελον, ἵνα γνῶμεν, ὡς ὁ ὀφθεὶς οὐκ ἔςιν à θεὸς καὶ Πατήρ᾽ τίνος ydp ἄγγελος ὃ
Πατήρ ; ἀλλ᾽ ὁ μονογενὴς Τὶ ἰὸς, ὁ μεγάλνς βουλῆς ἄγγελος. — Univerjus ille locus
demonfirat , Deum effe , qui apparuit. — 'ocavvit autem illum Angelum, ut
cognofcamus , eum , qui vifus eff , non effe Deum Patrem : cujus enim An-
gelus Pater ὃ fed unigenam Fihum , magni confilii Angelum. His gemina
habet idem quaft. 89. in Genefin, pag.64. Cur autem Filius Dei voce-
tur Angelus, Gregorius N yffenus Orat. 11. contra Eunomium , t. 2.
pag. 699. hanc reddit rationem : Ὥστερ ὁ ἡμέτερος λόγο; τῶν τοῦ vli κινημά-
τῶν μηνυτής τε καὶ ἄγγελος γίνεται οὕτω Φαμὲν καὶ τὸν ἀλυηθινὸν λόγον, τὸν ἐν
ἀρχῇ ὄντα διωγγέλλοντα τοῦ ἰδίᾳ Πατρὸς τὴν βουλὴν τῇ ἐνεργείᾳ τῆς ἀγγελίας ἐπονο.
μαζόμενον,, ἄγγελον λέγεσθαι. — Quemadmodum mofler [ermo mentis motuum in-
dex eft C8 internuncius : fic etiam dicimus, «erum Verbum, quod in principio
proprii Patris confilium nuuciavit, ob nunciandi munus , quo fungitur, An-
gclum dic. Ec Chryfoftomus Catenà in cap. 17. Johannis, Pag. 409.
Μεγάλης βουλῆς ἄγγελος λέγεται ὁ Υἱὸς τοῦ ÜeG , τῶν τε ἄλλων ἕνεκεν ὧν ἐδίδαξεν
καὶ προηγουμένως, ὅτι τὸν Πατέρα εἰς ἀνθρώπους κατήγγελε. Magni Confilii
Angclus dicitur Filius Dei , cirm aliorum , que docuit gratiá , tum preci-
puà, quid Patrem bominibus anmunciavit.
Quanquam autem maxima vcterum pars in 60 amicé ὃς conftantercon-
fpiret , quód Angeli à molc corporea fint liberi ; reperti tamen ctiam
(unt, qui in contrariam delapfi fententiam , vcl diferté Angelis quzdam
affignarunt corpora , vel dubié de re tota funt locuti. "T'heognoítus A-
lexandrinus in Bibliotheca Photii , Cod, 106. pag. 280. Jingelis tribuit
corpora , [ed σώμωτα λεπτὰ, corpora tenuia. — Eadem (uit fententia Macarii
JEgyptii, ut patet ex fequentibus Homil.4. pag. 47. verbis: "Exazov xa-
τὰ τὴν ἰδίαν Φύσιν σῶμά ἐςιν" ὁ ἄγγελος, ἡ Ψυχὴ, ὁ δαίμων. ὅτι κἀν λεττὰ ὦσιν
ὅμως ἐν ὑποςάσει καὶ χαρακτῆρσι καὶ εἰκόνι κατὰ τὴν λεπτότητα τῆς Φύσεως αὐτῶν
σώματα τυγχάνει λεπτὰ, ὥσπερ ἐν ὑποςάσει τοῦτο τὸ σῶμα παχύ ἐςιν. — Unum
quodque fecundum propriam naturam corpus eff , Angelus , anima , demon:
quoniam , licet tenuia fint, tamen fubflantiá , charatlere C2 imagine, fecun-
dum fubtilitatem nature [ue corpora [unt [ubtilia , quemadmodum boc corpus
fubflantie fue refpettu craffum eff. Gregorius Nazianzenus autem, O-
rat.34. pag.56o. dubius & anxius animi pendet. 4mgelum vocat νοητὴν ἡ
φύσιν, naturam , que nonnifi ratione τὸ intelligentiá percipiatur ; ὃς addit,
2 τλὴν
-- ας “ὦ... xoa Mm rmn m mu, rs Pm, t s t PR tt
ιο EXPOSITIONIS SYMBOLI
«λὴν ἡμῖν ye ἀσώματος ἔξω, Y ὅτι ἐγγύτατα, fed fit fanà uobis ille incorporeus ,
aut quàm proxime ad boc accedat. Oratione tamen cadem , pag. $41.
difputat contra cos , qui Angelis corpora tribuunt , & rogat , Πόθεν, ὅτι
ἄγγελοι σώματα, καὶ τίνα ταῦτα γ Unde probabunt , "Angelos corporibus con-
flare , £9 quibus tandem corporibus ? ldem , Orat. 38. pag. 617. Angelos
dicit effe £re νρερὰ πνεύματα , ἔιτε πῦρ olov ἀῦλον καὶ ἀσώματον, ἔιτέ τινα Φύσιν
ἄλλην ἐγγυτάτω τῶν εἰρημένων , five intelligentes fpiritus , five ignem veluti
materie expertem C9 incorporeum , five aliam quandam naturam , quàm pro-
ximà ad dictas accedeutem. — Origenes etiam lib.2.. περὶ ἀρχῶν, cap. 2. An-
gcelis tribuit corpora. Tertullianus lib. de carne Chritti , cap. 6. pag.
456. aílignat quidem Zngelis corpus , fed fui generis. Av Tertullianoomnis
natura corpus eft, ctiam Deus, quem tamen credit effe fpiritum. — Vide
eum adv. Praxeam cap.7. pag. 846. lib. de Poenitentia, cap.3. lib.adv.
Hermog. cap. 25. & lib. deCarne Chri(ti cap. i1. Hunc errorem obfer-
varunt jam olim Auguílinus , l'ulgentius, & alii. Auguítinus tamen
lib. de Harefibus cap.86. "Tertullianum hisexcufat verbis: "Potuit Deum
dicere corpus , quia non ΕΠ} nibil , mon eft inanitas , mon efl corporis velanime
qualitas , fed ubique totus , ἔθ᾽ per locorum fpatia nulla partitus , in fua ta-
suen natura atque [ubflantia immutabiliter permanct.
Quodfi nunc in hujus crroris originem inquirere lubeat , deprehende-
mus , veteres eo fuiffe delapfos ex falfze cujufdam opinionis pracjudicio.
Cüm enim cernerent Gencf..6: 2. Filios Dei filias bominum accepiffe , per
filios Dei intellexerunt 44zgelot, eofque cum mulieribus con(ucvitle voluc-
runt, quod , fi proríus cilent ἀσώματοι, ficri non potuifle exittimarunt,
atque inde natos gigantes , vcl daemones fomniarunt. [ἢ hac veró opi-
nione maximé confirmati fucrunt autoritate commentitii libri Enochi,
qui exprcfsé docet , 22gelos , corporibus affumtis , cum filiabus bominum
eoiviffe. Vide Jofephi Scaligeri Notas ad Chronicon Eufcbii Grzecum ,
pag.404. ubi ἀποσπκασμάτιον habes ex hoc ὑποβολιμαίῳ Enocho. — Hunc au-
tem errorem plures ex veteribus hauferunt. Unum tantüm & alterum
audiamus, reliquos nominemus. Juítinus Martyr apol. ad Senatum Ro-
manum, pag.:3o. Οἱ δ᾽ ἄγγελοι παραβάντες τήν δὲ τὴν τάξιν, γυναικῶν μίξεσιν
ἡττήθησαν, καὶ παῖδας ἐτέχνωσαν , Us εἰσιν οἱ λεγόμενοι δαίμονες. — Angeli verà
bunc tran[gre[fi ordinem , nempe in quo à Dco erant creati 9. sulierumcoi-
iu vicli [unt , ὃ filios procrearunt , qui demones vocantur. — Achenagoras
Legat. pro Chriftianis , pag. 26. ᾿Ἐκεῖνοι μὲν εἰς ἐπιθυμίαν πεσόντες παρθένων,
xal ἥττους σαρκὸς εὑρεθέντες. — ἐκ μὲν οὖν τῶν περὶ τὰς παρθένρυς ἐχόντων. οἷκα-
λού-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. ici
λούμενοι ἐγεννήθησαν γίγαντες. — llli quidem amoribus virginum capti , ὃ à
carae vicli. — Ex amatoribus igitur virginum, qui gigantes vocantur , nati
funt. MKadem opinione imbutus fuit Clemens Alexandr. Pzedag. lib. 3.
in fine cap. ^ n 222. ftromat. 5. pag. $50. & ftromat. 3. pag.450.
Methodius apud Photium, Cod. 234. pag. o8. in Oratione de Iefur-
rectione: Stephanus Gobarus, apud cuadem, Cod.232. pag. 897. num.
26. Euíebius, praparat. Euangel. lib. $. cap.4.pag. 111. Jolephusctiam
Antiquitar. Jud. lib. 1. cap. 4. Ex Patribus Latinis Tertullianus lib. dc
Idololatria , cap. 9. num. 47. pag. 241. lib. de Habitu mulieb. cap. 2.
num. 17. pag. 257. lib. de cultu faem. cap. 10. num. 56. pag. 267. lib.
de velandis Virginibus, cap.7. num. 52. pag. 312. lib. s. adv. Marcio-
nem, cap. 18. num.29t. pag. Soi. Lactantius lib. 2. div. Inftitut. cap.
15. Ambrofius lib. de No€, cap.4. Cyprianus de ditciplina ὃς habitu vir-
ginum: Sulpitius Severus hift. facrzc lib. 1. cap.2. & alii plurcs.
Cauffam erroris dedit , quod vetus editio Grxca , quam fecuti funt ,
poft Philonem, legeret οἱ ἄγγέλοι τοῦ θεᾷ, & Latina, vcl Ambrofio, Au-
gullino , Procopio teftibus, 4/;ze// Dei , pro co , quod poftca lectum
invenitur, οἱ Τ᾽ οὶ τοῦ θεᾷ, & Launé Filii Dei : quam utramquelcctionem
fuo tempore agnovit Auguftinus lib. (5. dc Civitate Dei, cap.23. notat
cnim, in quibufdam Codicibus Lxx. Interpretum Legi, οἱ ἄγγελοι τοῦ θεδ,
pro; οἱ ὑιοὶ τοῦ 68. — Cyrillus tamen lib. 9. contra Julianum , pag. 296.
obfícrvat , veriorem fcripruram habere , οἱ ὑιοὶ τοῦ 0g. At idem , lib. 2.
Glaph. in Gene(in , pag. 28. teítatur , quzdam exemplaria exprefse le-
gere: Ἰδόντες δὲ ol ἄγγελοι τοῦ θεᾷ τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώτων. Exlib.9. adv.
Julianum , pag. 296. quofdam , polt editam rxx. Interpretum verfio-
nem , pro οἱ ὑιοὶ τοῦ θεᾷ , Ícripfiffe afferit , dio? τῶν Juvacevóvruy. Εἰ adv.
Anthrop.cap. 17. pag. 385. Οἱ μὲν, ὑιοὶ τῶν δυναςευόντων «οἱ δὲ» ὑιοὶ τῶν δυνας ὧν,
Plures tàmen ex iptisctiam veteribus hanc τερατώδη opinionem partim
κατ᾽ ἄρσιν, partim κατὰ θέσιν rcfutarunt.
4. Kar ἄρσιν docuerunt, per Fi/ios Dei non poffe Zugelosintelligi. Ra-
tiones eorum (unt:
Quia Angeli in Scriptura nu[quam vocentur ὑιοὶ 0eü. τὰ argumentatur
Chryfoftomus Homil. 22. in Genefin, t. 1. pag. 155. Δειξάτωσαν, ποῦ
ἄγγελοι ὑιοὶ ἢεᾷ προσηγορεύθησαν. ᾿Αλλ᾽ ἐκ ἂν ἔχριεν οὐδαμοῦ δεῖξαι" ἄνθρωποι μὲν
γὰρ ἐκλήθησαν Dio) τοῦ θεᾷ, ἄγγελοι δὲ οὐδαμῶς Oflendant , (nempc qui vo-
lunt , per fi/ios Dei intelligendos effe “μροίος ) ubinam Angeli vocati fint
fili Dci. Sed non poffunt ufpiam e : bomines enim vocati quidem
3 funt
τ; ἘΧΡΟΒΙΤΙΟΝΙΘ SYMBOLI
funt filii Dei, Angeli ver neutiquam. | Confidenter fatis loquitur Chry-
foítomus. "Verum quidem eft apud rxx. Interpretes ) quos folos cont
luerat, Angelos nunquam vocari ὑιοὺς θεᾷ, filios Dei : at in contextu ori-
inali Jobi 1:6. & 38:7. diferté nominantur Cw 22: quodtamenrxx.
Jacerpretes non rcddunt ὑιοὶ τὰ θεᾷ, (ed clariüs adhuc , ad omnem ambi-
guitatem tollendam , ἄγγελοι τοῦ θεᾷ,
Quia Angeli fint incorporei, Theodoretus quzft. 47. in Genefin, ex
verbis Genel.6: 3. ita argumentatur : Ἔδει αὐτοὺς συνιδεῖν ἐντεῦθεν, ὡς iura
σάρκας ἔχει τῶν ἀσωμάτων ἡ Φύσις, οὔτε χρόνῳ ῥητῷ περιωρισμένην ἔχουσι τὴν ζωήν,
ἀθάνατοι γὰρ ἐκτίσθησαν. | Oportebat eos (qui Angelos intelligunt) indeper-
fpicerey naturam incorporcam non babere carnem , neque Angelos vitam ba-
bere tempore definitam :: immortales euim creati funt. — Bafilius Seleucienfis
Orat.6. pag.31. Πῶς ἄσαρκος Φύσις ἀγγέλων, ἐπιθυμίᾳ τῶν σωμάτων ἡλίσκετο;
νόμοις γὰρ προσφόροις ἑκάςην Φύσιν ὁ δημιουργὸς ἠσφαλίσατο, καὶ πέπηγεν ἐν τοῖς ἑαυ»
τὰν μέτροις καὶ ὅροις τὰ κτίσματα. — Quomodo carnis expers Angelorum natura
corporum arnore capiebatur ?. Creator enim quamlibet naturam convenientibus
Legibus muniverat , 9 creaturas intra terminos (9. metam [uam flabilive-
raf. Autor quzítionum ad Antiochum, apud Athanaíium, t.2. pag.
352. Quaít. $7. Υἱοὶ θεῖ, οἱ ὑιοὶ τοῦ Σήβ' ἐπεὶ ἀσώματος Φύσις ὄυτε σωμάτων
épá , οὔτε γυναιξὶ συμπλέκεται. Filii Dei , funt filii Setbi : natura enim cor-
poris expers neque corpora amat , neque cum mulieribus mifcetur.
Quia bac ratione Angeli 9. mon bomines fuiffent puniendi. Notum autem
eft, homincs in univerlali cluvione internecione fuiffe deletos. Hoc ar-
gumento utitur Theodoretus quzít. 47. in Geneün. — 'Er ἄγγελοι ταῖς τῶν
ἀνθρώπων ἐπεμίγησαν θυγατράσιν, ἠδίκηνται οἱ ἄνθρωποι παρὰ τῶν ἀγγέλων" βίᾳ γὰρ
δηλονότι τὰς τούτων θυγατέρας διέφϑειραν. Ἠδίκηνται δὲ καὶ παρὰ τοῦ πεποιηκότος
ϑεξ , ὑτὲρ ἀγγέλων λελαγνευκότων αὐτοὶ κολαζόμενοι, ᾿Αλλὰ ταῦτα οὐδὲ αὐτὸν οἷ»
pau ᾧάναι τολμῆσαι τὸν τοῦ ψεύδους Πατέρα. — Quod/i “ηρεὶὶ filiabus bominum
germixti fuiffent , bomines ab Angelis effent injuriá affetti , quia per vim bo-
rui filias corrupiffent. — [njuriam quoque pa[ft effent à Deo creatore , εὸ quid
gro Angelis , qui libidinofi fuerant , 1pfi puniti effent. — Verum bec , ut ar-
bitror , ne pater quidem mendacii dicere auderet.
b. Κατὰ θέσιν docuerunt, per filios Dei intelligendos effe δε δὲ pofferos ,
quia in ipfius familia cultus Dei, à quo pofteri Cainidefciverant, inftau-
ratus ὃς conftitutus fuerit. lta fentit Chryfoftomus homil. 22. in Genc-
fin : Ἔθος τῇ γραφῇ καὶ τοὺς ἀνθρώπους, ὑιοὺς θεᾷ καλεῖν, Ἐπεὶ οὖν ἀπὸ τοῦ Exfl
οὗτοι κατῆγον τὸ γένος, τοῦ τὸν ὑπ᾿ αὐτοῦ τεχθέντα προσωγορεύοντος Evae, ἐξ ἐκεί-
you
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. 1:03
y5U λοιτὸν οἱ ἑξῆς τικτόμενοι ὑιοὶ θεᾷ προσηγορεύθησαν παρὰ τῆς θείας γραφῆς , διὰ τὸ
μιμεῖσθαι μέχρις ἐκείνου τῶν προγόνων τὴν ἀρετήν. — Solet fcriptura etiam bomines
filios Dei vocare. Cum igitur illi à Setbo defcenderint , qui ex fe genitum
vocabat Enos , ex eo deinceps nati à facra fcriptura filiu Dei vocati funt , quia
ad eum ufgue majorum imitabantur virtutem. 'T heodoretus quxtft. 47. in
Gencfin : Οἱ ἐκ τοῦ Σὴθ τὸ γένος κατάγοντες , πάλαι μὲν, ὡς ἀρετῆς ἐκιμελού.-
μενοι, ὑιοὶ θεᾷ ἐχρημάτιζο. Θηὶ ex Sctbo genus duxerunt , olim quidem y ut
virtutis [ludiofi , filii Dei vocatantur. Eandem fententiam idem pluribus
exponit in epitome divinorum Decretorum , cap.7. t. 4. pag. 266.
Confentit Photius epift 172. pag. 216. Bafilius SelcucienfisOrat. 6. pag.
33. Οἱ μὲν οὖν Duo) θεᾷ χρηματίζεσιν ol ὑιοὶ τοῦ EU , σύμβολον τῆς πρὸς τὸν θεὸν
οἰκειότητος τὴν προσηγορίαν ἐπιφερόμενοι. — Filii quidem Setbi vocantur filii Dei,
fymbolum fue cum Dao conjuntlionis appellationem banc ferentes. — |neptavc-
IO, & à veritate alieniffima eít fententia eorum , qui volunt πος, pro-
pter pietatem , vocatum effe Deum , ac ex eo natos, filios Dei , quemad-
modum nos ἃ Chriflo dicamur Cbrifliani. Huc inclinat Theodoretus,
quzít.47. in Genefin , his verbis : ᾿Εἰρηκὼς ὁ συγγραφεὺς, ὅπως ἐκ uiv τοῦ
᾿Αδὰμ ὁ 2:98 ἐγεννήθη ,. ἐπ δὲ τοῦ ΣᾺ) ὁ ᾿Ενὼς, προσέθηκεν ,) Οὗτος ἥλτισεν ἐπικα-
λεῖσθαι , τὸ ὄνομα Kupía τοῦ θεᾷ. Οἱ δὲ ᾿Ακύλας οὕτως τοῦτο ἡρμήνευσε , TÓTEVp-
χϑη τοῦ καλεῖσθαι τῷ ὀνόματι Kupía. ᾿Δινίττεται δὲ ὁ λόγος, ὡς διὰ τὴν εὐσέβειαν
οὗτος πρῶτος τῆς θείας προσηγορίας τετύχηκε, καὶ ὑτὸ τῶν συγγενῶν ὠνομάσθη θεός.
O'ley οἱ ἐκ τούτα Φύντες γ ὑιοὶ θεᾷ ἐχρημάτιζον, ὥσπερ δὴ καὶ ἡμεῖς ἐκ τῆς τοῦ δα-
στότε χριςοῦ προσηγορίας χριςιανοὶ καλούμεῦα. — Ciim narraffet Mofes , quomodo
Setb ex Adamo natus effet , ex Setb autem Enos, fubjunxit, Vlefperavitin-
vocarc nomen Domini Dei. uod quidem .4quila fic interpretatus eff ,
Tunc caprum eft vocari nomine Domini. —Zadicat autem fermo ille ,,
quód própter pietatem primus bic divinam appellationem fortitus fit , €9 à co-
gnatis Deus vocatus. Unde £9. qui ex eo nati funt , vocati p^ filii Dei :
quemadmodum nos quoque ex nomine Chritli Domini , Chriftiani suncupa-
mur. Eandem fententiam pluribus defendit Cyrillus Alexandr. lib. r.
Glaph. in Genefin, pag.23. & ab initio lib.2. pag.25. Item lib.9. adv.
Julianum. Priorem autem interpretationem longé & fimpliciorem &
veriorem effe , omnes pene confentiunt fcripturarum Interpretes , ad
quos Lectorem ablegamus.
9 Secunda Zngelorum proprietas eft , quod (int ἀόρατοι , imvifibiles. Τὰ
agnofcunt Concilii Niczni Antiftites, quando Deum agnofcunt effe zo
τὴν ἀσράτων , rerum imifibilium creatorem , & Angelos intelligunt. pt
1.5
104, EXPOSITIONIS SYMBOLI
lius M. Orat. 1. ia. Hexacm. Angelos vocat ἀοράτους Φύσεις, Chryfofto-
mus ferm.4. de facerdotio, ἀσράτου; δυνάμεις. Nec repugnat, quod ape
apparuerint , & vifi dicantur. Confer , qua: dicta funt fub prima pro-
prietate, ad literam f.
1 Jertia proprietas elt, quod (int ἀθάνατοι καὶ ἄφϑαρτοι, immortales C2 à
corruptione immunes, — Bafilius M. in P(al. 44. pag.245, 249. Οὐ yap oi &y-
yeAor ἐπιδέχονται τὴν ἀλλοίωσιν, οὐδεὶς γὰρ wap ἐκείνοις ταῖς, ἐδὲ νεανίσκος, ἐδὲ
πρεσβύτης, ἀλλ᾽ ἐν ἧπερ ἐξ ἀρχῆς ἐκτίσθησαν καταςάσει, ἐν ταύτῳ διαμένουσιν, ἀ-
χεράίας αὐτοῖς καὶ ἀτρέπτου τῆς συςάσεως σωζομένης. — [Non enim Angeli muta-
tionem patiuntur ἢ nullus enim apud illos puer , meque adolefcens ,. neque {8-
nex , fed im quo ab initio creati funt flatu , in boc perpetub snanent ,. fervata
Jinplici , C9. eadem imimutabili proprie nature fubflantia. Habent autem
sunortalitatcm non per naturam, fed per gratiam : fiquidem per naturam
babere aliquid accipiatur pro co ,. quod convenit alicui independenter ab
alio, & citra ullam participationem. Hoc enim fenfu folus Deus immor-
talis eft, telte Apoftolo 1.'l'imoth. 6: 16. quia nimirum abfolute & per
fe immortalis eft; creatura vero , quibus 1mmortalitastribuitur, tales
funt participatione & dependenter à Deo. Hoc optimé explicat T'hco-
doretus, Dial.3. pag.14$. Κυρίως ἀθάνατος ὁ θεός" ἐσίᾳ γὰρ ἀθάνατος, οὐ μετε-
cia. οὐ γὰρ παρ᾿ ἑτέρου τὴν ἀθανασίαν ἔχει λαβών" τοῖς δὲ ἀγγέλοις, καὶ τοῖς ἀλλοις
ἀυτὸς τὴν ἀθανασίαν δεδώρηται. ΕΥΟΡΓΙὸ immortalis eft Deus. Effentiá enia
enis eft ἐρημοΥ ΤΩ 2. mon participatione :. nec enim alii acceptam fert immor-
talitatem. — Angelis veró , C9 aliis , ipfe immortalitatem largitus eff. Et
Athanafius Dial. 1. contra Maced. Μόνος ὃ θεὸς ἔχει ἀθανασίαν, ὅτι ὃ θεὸς αὖ-
τός ἐςὶν ἀθανασία , οἱ δὲ ἄγγελοι μετοχῇ ἀθανασίας εἰσὶν ἀθάνατοι. Solus Deus
immortalitatem babet , quia Deus ipfe eft immortalitas: Angeli ver partici-
patioue immortalitatis. [unt immortales, "Theophylactus adadductum Apo-
ftoli locum , pag. 793. Κυρίως yap αὐτὸς ἔχει ἐσιωδῶς τὴν ἀθανασίαν' ἄγγελοι
δὲ, εἰ καὶ ἀθάνατοι ,), ἀλλ᾽ οὐ Φύτει, χάριτι δέ' age οὐκ ἔχουσιν, ἀλλὲ μετέχασι.
Propri? enim ipfe (Dcus) effentialiter babet immortalitatem: Angeliautem,
et fi iumortales fiut y. non tamen naturá , fid ex gratia: acproinde (immor-
talitatem) on babent , fed participant. Vide eundem ad vf.27. cap. 12.
ad Hebrzos , PUE 1020. Damafcenum contra Manichaeos pag. 266. ὃς
lib. 2. Orthod. fidei, cap. 3. pag. 69. Dionyfium Arcopagitam cap. 6.
dc div. Nominib. pag. $92. Stephanum Gobarum in Biblioth. Photii
Cod.232. pag.896. num 25.
? Quarta 4Ingelorum proprietas eft, quod fint περίγραπτοι, feu quid non
[int
NICJENO.CONSTANTINOPÓLITANI. Car. V. τὸς
fint in omni loco. "Theodoretus quaft. 3. in Gence(in.: ᾿Απερίγραφον μόνην
ἐδιδάχβημεν εἶναι τὴν θείαν Φύτιν" dre δὴ καὶ ἄκτιτον οὖσαν ;. καὶ ἄναρχον, καὶ ἀΐ-
διον᾽ τὰ δέγε ἀρξάμενα τοῦ elvai, περιγεγραμμένον ἔχει δηλονότι τὸ εἶναι S48y καὶ
ἀσώματον λέγοντες εἶναι τῶν ἀγγέλων τὴν QUow , περιγογράφϑαι Φαμὲν αὐτῶν τὴν
ὑχόςασιν. Imircumfcriptam folam effe divinam naturam didicimus , quippe
que increata [it C9. principii expers , atque eterna. — Quee enim ejfe caperunt ,
babent illa prorfus effe circum[criptum. — Quare, licet expertemcorporum fa-
teamur. Angelorum effe naturam , circum[criptam tamen illorum fubflantiam
dicimus. MDamafcenus lib. 2. Orthod. fidei, cáp. 3. pag. 69. "AyyeAo πε- '
píypaxTOr ὅτε ydp εἰσιν ἐν οὐρανῷ, EM εἰσὶν ἐν τῇ γῇ καὶ εἰς τὴν γὴν ὑτὸ TE θεᾷ
ἀποςελλόμενοι, ἐκ ἐνατομένουσιν ἐν τῷᾷ οὐρανῷ. dngeli circumfcripti funt : nam
dum funt in celo, non funt in terra: Cg quando à Deo in terram mittuntur,
non wianent in cxlo, — Angcli autem in loco cflc dicuntur, nop fitu & cv.
vexeía , ut Corpus: fed primüm quidcm effentiz fuge, quae finita eft,
limitaüonc : deinde etiam virtutis fuz ad certum locum applicatione;
quà quidem virtute locum continent potiüs, quàm ab co continentur.
Huc facit illud Achanafii , Catená in cap. 2. Jobi, pag. 26. "Ayyeio ἐν
πότῳ εἰσὶ, καὶ ἔνθα ἀποςέλλονται , ἐκεῖ πάρεισι’ μόνος δὲ ὁ θεὸς ἀπερίγραπτος. “45-
geli in loco funt ,. δὴ quo mittuntur , illic adjunt: folus vero Deus circumfcri-
δὲ nequit. Peifpicue fatis rem explicat Damafcenus lib. i. Orthod. fidei,
cap. 17. pag. Μὴ Ὁ ἄγγελος σωματικῶς μὲν ἐν τόπῳ οὗ περιέχεται, ὥς τυτκοῦ-
σθαι καὶ σχηματιζεσῦχι" ὅμως λέγεται εἶναι ἐν τόπῳ , διὰ τὸ παρεῖναι νοητῶς, wal
ἐνεργεῖν κατὰ τὴν αὐτοῦ Φύσιν , καὶ μὴ εἶναι ἀλλαχοῦ, ἀλλ᾽ ἐκεῖσε νοητῶς περι-
γράφεσθαι, ἔνθα καὶ ἐνεργεῖ. οὐ γὰρ δύναται κατὰ ταὐτὸν ἐν διαφόροις τότοις ἐνερ.
γεῖν. — rgelus corporaliter quidem loco mon continetur ,. quafi formam figu-
ramque recipiat : in loco tamen dicitur effe , quia adefl intelligibiliter, (9 fe-
cundum naturam fuam operatur , nec alibi eft , fed ibi intelligibiliter circum-
firibitur , ubi etiam operatur : son enim poteft fecundum idem diverfis in lo-
εἷς operari. Alias proprictates ftudio tranfilimus.
5. Divifio Angelorum. | .dugelorum alii bonifunt ,— alii mali. Cüm au-
tem omncs ab initio boni à Dco fucrint creati , de iis pauca fübjicere lu-
bet. Eorum confideramus τ
a. INomen. Gregorius Nyffenus Homil. 2. t. 2. pag. 23. Angelos vo-
Cat οὐρανίες καὶ πλησιοθέες ἀγγέλους, culeles, C9 Deoproximos Angelos : Chry-
foftomus σοφὰς δυνάμεις ν fapientes virtutes : Greg. Nazianzenus Orat. 38.
pag.617. ἀγγελικὰς καὶ οὐρανίας δυνάμεις ,— λαμπρότητας δευτέρας , λειτουργὲς
τῆς πρώτης λαμπρότητος, angelicas C3 οὐ τὼ virtules , fecundos fplendores ,
7hii-
ιό ἘΧΡΟΒΙΤΊΟΝΙΒ SYMBOLI
minifiros primi fplendoris : iden , Orat. 34. pag. $61. eos vocat ὑμνῳδροὺς
θείας μεγαλειότητος , καὶ θεωροὺς δόξης ἀϊδία,, divine majeffatis precones , ἐδ
glorie eterne [pettatores : Orat. 42. pag. 676. Τὴν πρώτην Φωτεινὴν Φύσιν
μετὰ τὴν πρώτην γ primam lucidam naturam pofl primam , nempepoft Deum:
& pag.677. Angclos vocat τοὺς πρώτους , καὶ νοεροὺς , καὶ καθαροὺς, καὶ τῆς
ἄνω δόξης ἑτόπτας καὶ μάρτυρας. primas , 9 iutelligentes , C9 puras, fuper-
neque glorie [petiatores. C$ fefles. Alia nomina & epitheta , ab cffcis
petita, mox fequentur.
8. Effetla , quac duplicia funt : a/iz refpe&u Dei , a//a refpc&u crea-
turarum.
a, Refpettu Dei. Aflidué nomen Dei laudant, Bafilius M. in Pfal. 8.
pag. 179. ᾿Αγγέλοις ἔργον, δοξολογεῖν θεόν πάσῃ τῇ ςρατιᾷ τῶν ἐπουρανίων ἕν TOU-
vo ἔργον, δόξαν ἀναπέμπειν τῷ κτίσαντι. «ΑΜ ΟΥ̓Κ opus , laudare Deum:
omnibus celeflibus exercitibus una beccura , gloriam tribuere Creatori. 'T heo-
doretus in epitome div. Decret. cap. 7. t. 4. pag. 267. Aerrovpyía τῶν ἀγ-
γέλων ἡ ὑμνῳδίᾳ. — Miniflerium Angelorum , Jf bymnorum decantatio. | Au-
tor quzftionum ad Antiochum, apud Athanafium, t. 2. qux. 3r. pag.
342. dicit , Angclorum opus effe ὕμνον ἄληκτον, καὶ αἶνον ἄκαυςον τῆς με.
γαλοπρεκείας τοῦ Ded , indefe/fum bymuum, £9 nunquam intermiffam laudatio-
nem majeflatis divine. '
b. Aefpetiu creaturarum , quce funt Fideles cuftodirc, eofque inomni
bono juvare. De his Bailius M. in Pfal. 28. pag. 221. "Ozrep οἱ τῶν πό-
λέων περήβολαι κύκλῳ πάσαις περικείμενοι, πάντοθεν τὰς πολεμίων προσβολὰς ἀπείρ-
γουσιν' οὕτω καὶ à ἄγγελος wal προτειχίζει ἐκ τῶν ἔμπροσθεν. καὶ ὀτισθοφυλακεῖ,
καὶ οὐδὲ τὰ ἑκατέρωθεν ἀφύλακτα καταλείπει. — Quemadmodum muri civitatis
circumdu&li , omni ex parte arcent £2. propul/ant bofliles infultus Σ fic etiam
"Angelus te premunit à fronte , (9. à tergo cuftodit , nec quidquam utrinque
incufloditum relinquit. Socrates, hift. Ecclef. lib. 6. cap.6. pag.256. te-
ftatur, Conílantinopolin ab Angelis fuiffe liberatam. Similem hifto-
riam receníct Evagrius lib.4. cap. 28. pag. 165. de Hagiopoli, Plura
cxempla füppeditat Cl. Stuckius nofter in fua de Angelts Meditatione.
Quod fidclesin bonis juvent ,. teftatur Origenes jn Catena Patrum MS.
in cap.22. Numeror. O/ ἅγιοι ἄγγελοι συμπράττουσι τοῖς δικαίοις εἰς τὰ σωτή-
poi καὶ ἀγαϑὰ ἔργα. — Santli Angeli juvant juftos in [alutaribus 9. bonis operi-
àws.. Fidelium faluti inferviunt. Origenes lib.8. contra Celfum , pag.
400. fcribit, 4ngelos τοὺς. μιμουμένους τὴν ἐὶς ϑεὸν αὐτῶν εὐσέβειαν ἐρῶντας,
ευμτράττειν αὐτῶν τῇ σωτνρίᾳ τῶν ἐπικαλουμένων τὸν θεὸν, καὶ) γνηρίως εὐχομένων,
Fi-
NIC/IENO-CONSTANTINOPOL!TANI. Car. V. 107
Videntes, bomines [uam erga Deum pietatem imitantes , adjuvare cos ad fa-
dutem contendentes C$. Deum imvorantes.. Chryfoftomus Homil. 159. t. 5.
pag. 958. Οἱ ἅγιοι ἄγγελοι ὑπηρετοῦσι ταῖς τῶν ἀνθρώπων σωτυρίαις. Santli 4n*
geli bominum {ἀ {411 inferviunt. Gregorius N yffenus lib. 1. contra Euno-
mium, t. 2. pag.350. "Aur ἐξὶν ἡ λειτουργίᾳ τῶν πνευμάτων τούτων, ἐπὶ σω-
τηρίᾳ τῶν σωζομένων ἐκπέμπεσθαι. Floc efl miniflerium borum [pirituum , mitti
videlicet ad /alutem eorum.curandám: ,: qui. feroantur..— Atque huc facit ile
lud Pauli Hebr. 1: 14. ubi 2/7elé dicuntür λειτουργικὰ Πνεύματα,, εἰς δικκο-
νίαν ἀποςελλόμενα διὰ τοὺς 'μέλλοντιας κληρονομεῖν σωστρίαν. Ad quem locum
"Theodoretus &pexevr. ferm. 3. pag. 52. Κελευόμενοι διακονοῦσι τῷ θείᾳ βου-
λήματι, τῆς τῶν ἀνθρώτων ἕνεκα σωτηρίας, παρὰ τῷ θεᾷ τῶν ὅλων ςελλόμενοι.
e δὲ, imperio divine voluntatis obedinnt , ab univer[orum Deo ad bumani
generis [alutem mifi. Atque. ob hac eficcta Angel varia fortiti funt no-
mina & epitheta. Vocantur à/Gregorio N yfleno, Orat.2. in 40. Mar-
tyres, t. 3. pag. σοῦ. ϑεωταὶ τῆς ἡμετέρας ζωῆς, "vite noftre fpetlatores : à
Batilio M. in cap. 8. Jeíaiz 9. pag. 10t2. ἐπιμεληταὶ τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους,
curatores generis bumani: à Chryloftomo in Pfal, 45. Aerrovpymai Svvdgueng
virtutes miniflratorie : à Gregorio Nazianzeno, Orat.32. pag. $28. £Qo-
po τῆς ἐκαλησίας, — Ecclefie infpetores : à 'T'heophyla&o in cap. 18. Mat-
thai, ἔφοροι ἡμῶν, in/peclores noflri : ab eodem , ibidem , ἀνθρώπων ἐκιςά.
vu , bominum prefides : à 'TFheophane, Homil.2. pag. 11. τῶν πράξεων
ἡμῶν τηρηταὶγ attiomtm noflrarum ob[ervatores.
y. Oppofita, cujufmodi funt
1. Peccata, quie Angelos abigunt. — Aurea funt ifta Bafilii M. inPfal.
33. pag.220,221. Παρεμβαλεῖ ἄγγελος Kupía κύκλῳ τῶν Φοβουμένων κὑτόν. YIav.
T) πεπκιξευκότι εἰς τὸν Κύριον ἄγγελος παρεδρεύει., ἐὰν μήποτε αὐτὸν ἡμεῖς ἐκ τῶν
πονηρῶν ἔργων ἀποδιώξωμεν. Ὥς γὰρ τὰς μελίσσας καπνὸς Φυγαδεύει, καὶ τὰς παο
ριςερὰς δυσῳδίᾳ ἐξελαύνει" οὕτω καὶ τὸν Φύλακα τῆς ζωῆς ἡμῶν ἄγγελον ἡ πολύδακρυς
καὶ δυσώδης ἀφίξησιν ἁμαρτίς. Caftra metabitur Angelus Domini incircui«
tu timentium eum. Qvi samque in. Dominum credenti Angelus affiffst ,
sifi illum:à nobis per improbas attioues qbegerimus. — Sicut enim fumus apes
abigit, €9 fedus odor columbas expellit: fic Angelum, wite nofira cuflodem ,
sbigit multis lacrymis deflendum C9 graveolens peccatum. à
2. ᾿Αγγελολατρεία, cultus fuperffitiofus, qui Angelis exbibetur , ὃς αὰ Co-
loff.2:18. damnatur, ubi quidem Ambrofius afhrmat , damnari cultum,
feu adorationem , qux aliis rebus, quàm Deo tribuitur : verumtamen
per zdngelos intelligit ffellas. Lini arae eft ifta ἀλληγορομανία,,
2 quia
108 EXPOSITIONIS SYMBOLI
quia manifeilum , be:tos intelligi fpiritus. Id agnofcit Theodoretus ad
iftum locum , pag. 355. Οἱ τῷ νόμῳ euvwyopivrec , καὶ τοὺς ἀγγέλους σέβειν
αὐτοῖς εἰσηγοῦντο ,. διὰ τούτων λέγοντες δεδόσθαι τὸν νόμον. Cui legem defende-
bant , cos etiam ad. Angelos colendos inducebant , dicentes , legem fuiffe per
eos datam. | Addit etiam, hanc harefin aliquamdiu in Phrygia ὅς Piüdia
fuiffe graffatam : à Synodo vero Laodiccna deinceps damnatam. | Fon-
tem ὃς fcaturiginem dicit fuiffe ταπεινοφροσύνην ,. fictam quandam bumilita-
tem : Angelorum enim cultui deditos. dixiffe ,— ὡς ἀόρατος ὁ τῶν ὅλων θεὸς,
ἀνέφικτός τε καὶ ἀκατάληπτος, καὶ προσήκειν διὰ τῶν ἀγγέλων τὴν θείαν εὐμένειαν
πραγματεύεσθαι, univerforum. Deum nec cerni , nec attingi , nec comprebeudi
po[fe , 9 oportere per Angelos divinam fibi benevolentiam conciliare. | Eo-
dem feré modo locum. A pottoli interpretatur Theophyla&tus , pag.655.
Canon 35. Concilii Laodiccni , qui hzxrefn iftam damnat, fic [aed
Οὐ δεῖ χριςιανοὺς ἐγκαταλείπειν τὴν ἐκηλησίαν τοῦ ÜsBi , καὶ ἀτιέναι,, καὶ ἀγγέλους
ὀνομάζειν , καὶ συνάξεις ποιεῖν" ἅπερ ἀπηγόρευται, "E, τις οὖν εὑρεθῇ ταύτῃ τῇ
πεχρυμμένῃ ἐιδωλολκτρείᾳ σχολάζων, ἔξω ἀνάϑεμα, ὅτι ἐγκατέλιπε τὸν Κύριον ἡμῶν
Ἰησοῦν χριςὸν, τὸν Ὑὸν τοῦ θεᾷ, καὶ εἰδωλολατρείᾳ προτῆλθε. — Nonoportet Cbri-
fliauos , reli&ià Dei Ecclefid , abire ,-C9. Angelos nominare , € conzregatio-
ues facere, quod eft probibitum.. $i.quis igitur imoentus fucrit ,- huic occulte
idelolatrie vacans , [it anatbema , quia reliquit: Dominum noftrum "Ie[ura
Cbriflum , Filium Dei, θ᾽ ad idololatriam σου θη. — Zonaras ad hunc Ca-
nonem, pag.351. "Augerie ἦν παλαιὰ λεγόντων τινῶν , ὅτι οὐ δεῖ τὸν χριςὸν ἐπι-
καλεῖσθαι εἰς βοήθειαν γ ἡ cip προσαγωγὴν τὴν πρὸς τὸν θεόν, ἀλλὰ ποὺς ἀγγέλους γ
ὡς τάχα τοῦ τὸν χριςὸν ἐπικαλεῖσθαι πρὸς τὰ ἐιρημένω μιείζονος ὄντος τῆς ἡμετέρας
ἀξίας τοῦτο δὲ τάχα ταπεινούμενοι ἔλεγον... etus erat berefis quorundam, qui
dicebant , non c[Je imvocandum Chriflum ,-ut os juvet , aut αὐ Deum addu-
cat , fed Angelos , quàd fortaffe Chriflum propter dicta invocare , mflram fa-
peret. dignitatem :. lllud autem y fefe deprimentes , forte dicebant. Ἐπ pag.
fequenti: Παλαιὰ ἡ ἀίρεσις ἦν, καὶ ὠνόμιαζόν τινες ἀγγέλους , ἤγουν ἐπεκαλοῦντο,
καὶ συνάξεις ἐποίαν. P"etus beve/is erat ,. C9 quidam Angelos nominabant;
id ef , invocabant, € congregationes faciebant. — Ex Paulo polt : "Hav δὲ
καὶ ἄλλοι ὡρετικοὶ, ἄγγελοι ( malim-legere ἀγγελικοὶ ): λεγόμενοι, ὡς d ἅγιος
᾿Επιφάνιος περὶ ἁιρέσεων γράφων Quoiv. — ᾿Αγγελικοὺς δὲ ἐκάλουν ἑωυτοὺς, ἡ ὡς ἀγ-
γελικῶς τάχα βιᾶντες γ ἡ ὡς παρὰ ἀγγέλων προσμληβέντες πρὸς τὴν πίξιν καὶ τὴν θείαν
ἐπίγνωσιν. Erant veró etiam alii beretii, Angelici dici , ut fanttus. Epi-
phanius de. Herefibus [cribens dicit. Angelicos autem feipfos nominabant ,
vcl quafi Angelicà forta( viventes ,| vel quafi ab Angelis ad fidem , C9. ad
cogni
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. 1909
cognitionem divinam vocati. De hisagit Epiphanius hzrefi 60. pag. 219.
folum autem refert nomen, dogma nullum indicat. Putat autem Z/uge-
Jicos appellatos effe 9. vel quod ab Angelis mundum creatum cffe docuc-
rnt, vel quod Angelicam (imulaverint vitam , vel à loco, Angelina,
ultra Mefopotamiam fito. Ejus verba funt ; ᾿Αγγελικῶν ἀίρεσιν ἀκηκόαμεν,
wai τὸ ὄνομα μόνον ἐνηχήθημεν) d πάνυ δὲ σαφῶς ἴσμεν, τις ἡ ποιαύτη αἵρεσις, διὰ
τὸ τάχα ποτὲ καιρῷ αὐτὴν ἐνςάσαν,, ὕςερον λῆξωι καὶ καταλυθῆναι εἰς τέλος. Τὸ
δὲ ὄνομα διὰ ποίαν ἀιτίαν ἔσχεν, οὐκ ἴσμεν. ἥτοι γὰρ παρὰ τὸ τινὰς ὑπὸ ἀγγέλων τὸν
κόσμον γεγενῆσθαι φάσκειν καὶ εἰ ἀντὴ τοῦτο φάσκουσα τῷ ὀνόματι τούτῳ κέκλη-
ται, 8X ἔχω λέγειν: ἥτοι διὰ τὸ ἐν τάξει ἀγγέλων ἑαυτοὺς σεμνύνειν , καὶ βίῳ eEo-
χωτάτῳ ἄγεσθαι, εδὲ τοῦτο διαβεβαιῦμαι' ἢ καὶ ἀπὸ τόπου τινὸς εἰληφότες τῦυνα-
pa, ἐπειδὴ χῶρος τίς Equi ᾿Ινγιλίνη ἐπέκεινα τῆς Μεσοποταμίας χώρας κείμενος. Απ-
elicorum Aerefin audivimus , 89 de folo nomine do£li [umus , non tamen
Tuis certà [cimus , qualis ifa berefis fuerit, quia fortaffe aliquo tantum tein-
pore graffabatur , deinceps veró prorfus ceffabat C2. tollebatur. Cur vcr banc
fortita. fuerit appellationem , uefcimus : vel euim , quia quidam mundum ab
"dngelis creatum effe dicebant : an verà bec berefis id dixerit , ac propterea
boc nomen adepta fit , dicere non babeo : vel , quia inflar Mugelorum fefe ja-
Gitabant ,. £9. vitá excellebant 5. ueque boc Y eni id : vel , quia à loco
quodam nomen accipiebant , quoniam locus quidam efl , ultra eJMefopotamiam
fitus, Ingeline dius. Brevi examine hujus loci illuftrationem tentemus.
T'es funt Epiphanii de 4uge/icorum appellatione opiniones. Ut de ulti-
ma primo dicamus loco, eam à vcró alienam putamus. Fatemur enim,
nos ignorare , quis "lyyiliw fit locus. An potiüs fcribendum ᾿Αγγελίνη ἢ
fed nec talem locum nobis Gceographi oítendunt. — Quid'AyyeM (it , ex
Hefychio , Stephano de Urbibus, & cx Cl. Meurtio de Pop. Attica
notum. At illa.etiam appellatio non cít hujus loci, Prima fententia
Jongé videtur probabilior, qua: eos vult dictos effe 7gelicos, qui docuc-
runt, Mundum ab nugelis fuiffe creatum. — De his jam aliquid diximus,
fuprà hoc ipfo capite :. plura fequentur deinceps. Secunda fententia eos
continet , qui. Àngclicam quandam (imularunt vitam. — Tales fuerunt
dpoflolici , & Encrátite dicti: qui apud veteres inter fe confunduntur;
mam poffolici , telle Epiphanio βαρεῖ 61. (unt ᾿Εγκρατιτῶν ἀτόσπασμα.
Unde & Auguftinus cap. 4. Hacref.. Eneratitis fimiles vocat /4poffolicos.
Zonaras , & Balíamon; de quo mox ; ad Can.35. Laodicenum , cos
volurit Z/zgclicos efle appellatos, qui, fuperltitiofa quadam pietate ducti ,
.exiftimarunt , fe indignos cfle 7. qui Chriftum invocarent; unde
"A . O 3 etiam
110 EXPOSITIONIS SYMBOLI
etiam ad Angelos fuerint converfi. Balfamonis verba , pag. 841. funt:
Ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ὁ πονηρὸς ἐκ τῶν δεξιῶν ἡμᾶς ὑπκοκλέκτει. Διάτοι τοῦτο καὶ ὑτερεβάλ.
λετό ποτέ τινας μὴ ἐπικαλεῖσθαι τὸν χριζὸν εἰς βοήθειαν, ἀλλὰ τοὺς ἀγγέλους , κα-
τὰ τρόπον δῆθεν εὐλαβείας, καὶ τῆς πρὸς τὸν θεὸν τιμῆς διὸ καὶ τὰς ἐντεύξεις d πρὸς
τὸν θεὸν ἐποίπν κατά τινα Aipemiw ,— ἀλλὰ πρὸς τοὺς ἀγγέλου. — Malignus ille ut
plurimim à dexteris nos fallit. — Propterea etiam olim quofdam vicit , ne vo-
carent. Chriftum ad auxilium , fed Angelos , quadam quafi reverentiá (9 erga
Deum bonore du&li. — Hinc etiam preces non ad Deum dirigebant , juxta be-
refim quandam , fed ad Angelos. Veriffima autem videtur Auguftini fen-
tentia, qui cap. 59. de Hzerebbus ,. /nrelicos dicit appellatos fuiffe illos ,
qui in Angelorum cultum inclinabant.
Angelos autem ab Orthodoxis nec invocatos fuifle , nec invocandos
effe , aliis infuper teftimoniis facilé probamus. Cüm Celíus objiceret,
Judieos σέβειν ἀγγέλους, Origenes lib. 1. adverfus eum , pag. 10. refpon-
det: ποῦ τῶν γραμμάτων ΝΙωῦσέως εὗρε τὸν νομοθέτην παραδιδόντα σέβειν ἀγγέλους,
Λεγέτω ὁ ἐπαγγελλόμενος εἰδέναι τὰ χριςιανῶν καὶ Ἰουδαίων, | Ubi ἐπ Mofis ἢ.
bris invenit ilium legiflatorem precepiffe , 71ngelos effe colendos? Hoc nobis di-
ἐπὶ is, qui jaBlat fc cuntta ποῦ C^ Cbriflianorum (2 "Tudeorum. Videcun-
dem ibid. lib. 5. pag. 233,234. & lib.8. pag. 416. "Theodoretus &egezevr.
fermone 3. t.4. pag.$22. ᾿Εγὼ ὁμολογῶ μὲν, τὴν ϑείαν ἡμᾶς διδάξαι γραφὴν
εἶναι δή τινὰς ἀοράτες δυνάμεις, καὶ ὑμνούσας Τὸν ποιητὴν , καὶ ὑτουργούσας αὐτοῦ.
T θείῳ βουλήματι: Οὐ μὴν Dee τούτους ὀνομάζομεν Bé θεῖον αὐτοῖς ἀπονέμομιεν σέβας,
ἐδὲ μερίζομεν εἰς τὸν ὄντα θεὸν καὶ τούτους τὴν θείαν προσκύνησιν" ἀλλὰ τούτους τιμιι-
οτέρους μὲν ἀνθρώπων, ὁμοδούλους δὲ εἶναι Φαμέν. Ego quidem fateor , divi-
nam mos [cripturam docuiffe , effe quofdam invifibiles poteflates , €9 Creato-
rem laudantes , €9. divine efus voluntati miniftrantes. ΠΣ tamen deos mon
appellamus , nec divinum illis cultum tribuimus , nec in Deum verum €9 iffos
divinam adorationem partimur :. fed bos quidem pluris quàm bomines eflima-
oum , confervos tamen effe dicimus.
Nec defünt rationes, cur Angeli non fint invocandi.
a. Ouia cwm Deo non glorificantur. Bafilius lib. s. adv. Eunomium ;
d 119. θεὸς καὶ ἀγγέλους ἁγιάζει, καὶ ἐν αὐτοῖς ἐνεργεῖ," waldmep ἐν ἁγίοις ἀν-
piros , οἱ καὶ ἀναγγέλλουσι τὰ TE Del , καθάπερ ἄνθρωποι" διόπερ οὐδὲ συνδοξάζο-
'μεν ἀγγέλους θεῷ. Deus etiam. ““ησείος fantlificat , 9 in iis operatur , quem-
admodum in [antis bominibus , qui etiam, que Dei funt , aununciant , ficut
bomines: quapropter meque /1ngelos uná cum Deo glorificamus.
b. Quia nulla creatura eft adoranda. Gregorius NyflenusOrat.4. cori-
tra
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. rii
tra Eunomium, t. 2. pag. 572. Οὐδὲν τῶν διὰ κτίσεως γεγονότων σεβάσμιον εἷ.
wi τοῖς ἀνθρώποις ὁ θεῖος ἐνομοθέτησε λόγος — .Nibil eorum . quee per creationem
μῆς funt ,' adorandum effe ab bominibus , [ermo divinus lege [antia ju[fit.
Et mox , pag 574. llav τὸ κτιςὸν ἔξω τῆς θείας Φύσεως νοεῖν ἐπαιδεύθημεν" μό-
νην δὲ τὴν ἄκτιςον Φύσιν λατρεύειν me καὶ σεβάζεσθαι. Quicquid creatum efl , id
extra divinam naturam intelligere eruditi μώμμς {ῥα fajum increatam uatu-
ram colere C9 adorare.
c. Quia 4ngeli non. funt omnifcii. "Theodoretus in Pfal.2 5. pag.485.
"As ἀόρατοι δυνάμεις ὅτε προΐσασιν, οὔτε ἴσασιν ἅπαντα μόνη δὲ ἡ Dein Φύσις ταύ-
τὴν ἔχει τὴν γνῶσιν. ἄγγελοι δὲ καὶ ἀρχάγγελοι , καὶ αἱ ἄλλαι τῶν ἀοράτων δυνά-
μεὼν συμμορίαι , τοσαῦτα ἴσασιν , ὅσα διδάσκονται. | Imvifibiles virtutes uec pre-
mofcumt , mec [ciunt omnia: fola autem natura divina banc notitiam babet.
Z1ugeli verà £9 Arcbangeli , aliiqut virtutum invifibilium catus , tot. [ciunt
quot docentur. |idorus Pelufiota lib. 1. epift. 195. pag. $8. 'Αι τάξεις τῶν
ἀγγέλων, ola τῆς Φύσεως σύνδουλοι , τὰ μήτω παρόντα ἀγνοῦσιν. — Ordines 4n
gelorum , utpote nature confervi , nondum prefentiaiznorant, Eodcm mo-
do fcribit Damafcenus Orthod. fidei lib. 2. cap.4. pag. 77.
IM. Creatio terre cum rcbus vifibilibus. Qon itatim in principio
hujus capitis creationem coeli; quod ipfum quoque , fi aéreum ὃς zthe-
reum fpcctemus , vifibilibus eft annumerandum ; confideraverimus : hic
tamen paulo diftinctius de Creatione terrz, adeoque totius Mundi, agc-
mus.
1. Ejus cauffa efficiens eff folus Deus. Hoc teítantur Patres Niczni,
quando profitentur , fe credere , Deum efle ποιητὴν γῆς καὶ ὁρατῶν. 'T'e-
ftimonia fcripturz: funt omnibus obvia: quaedam ergo ex Patribus addi-
mus. Chryloftomus Homil. 9. ad populum Antiochenum : θεὸς μέγαν
xa) θαυμαξὸν τὸν κόσμον ἐποίησεν, ὑπὲρ Φύσεως ἀκολουθίαν αὐτὸν συνέπηξεν,, ἐξ
ἐναντίων αὐτὸν συνέςησε , θερμοῦ καὶ ψυχρθ, καὶ ξηροῦ, καὶ ὑγροῦ , πυρὸς καὶ ὕδα.-
τος, γῆς καὶ ἀέρος. — Deus magnum C9. mirabilem fecit mundum , [upra natu-
ve con[equentiam ipfum compegit , ex contrariis ipfum conjlituit , ex calido £9
frigido, ficco Cd bumido, terra C9. aere, Greg. Nazianzenus Orat. 40. pag.
671. Tligeue τὸν σύμπαντα κόσμον, ὅσος τε ὁρατὸς, καὶ ὅσος ἀόρατος, ἐξ ἐκ ὄντων
παρὰ θεᾷ γενόμενον, καὶ προνοίᾳ τῇ ποιήσαντος διοιμούμενον δέξασθαι τὴν εἰς τὸ
κρεῖττον μεταβολήν. Crede mundum univerfum, tam qui oculis cernitur , quàm
. qui oculorum obtutum fugit , à Deo ex nibilo creatum effe , C3 creatoris pro»
videntiá gubernari , foreque aliquando , ut in. preflantiorem flatum immute-
tur. iNec olus Pater, ed etiam Filius & Spiritus Sands cauffa pair
mundi,
. σὸν κόσμον ἔκτισαν, καὶ τοὺς ἀνθρώπους, — dugeli mundum
112 EXPOSITIONIS SYMBOLI
mundi. Hoc voluit Ba(ilius cap. 16. de Spiritu SanCo ; Προκαταρκτικὴ
diría τῶν γενομένων ὁ Tlaryp, ἡ δημιουργικὴ ὁ Ὑἱιὸς , ἡ τελειωτικὴ τὸ Πνεῦμα.
Graviflime ergo lapfi funt,
a. qui Mundum genitum effe fomniarunt. Atque hoc fuit impium Si-
monis Magidelirium, qui, referente T heodoreto hzret. fab.lib. 1.cap. 1.
pag. 192. afleruit , κόσμον γεννητὸν εἶναι, γεγενῆσθαι δὲ ἐκ τῆς Φαινομένης τῇ
αυρὸς ἐνεργείας , "mundum genitum effe , genitumque ex operatione ignis , que
cernebatur.
b. qui Mundum ab Angelis creatum dixerust. | Eundem erroremSimoni
quoque tribuit ''heodoretusloco citato. Dixit , ὑπὸ τῶν ἀγγέλων δημιερ-
γηβθῆναι τὸν κόσμον. De eodem Epiphanius hzrefi 21. Pi [» ΟἹ ἄγγελοι
omines creave-
runt. Eadem fuit impia Menandri fententia, referente T'heodorcto ibi-
dem. Carpocrates, ut habet Athanafius Orat. 2. contra Arianos , t. 1.
pag. 363. ἀγγέλους τᾷ κόσμου δνμιεργοὺς εἶναί Quai , "Angelos mundi creatores
effc dicit. Vidc etiam Epiphanium , hareíi 27. pag 49. cadem de co
referentem; — Saturnilus docuit τὸν κόσμον ὑπ᾽ ἀγγέλων γεγενῆσθαι , Epipha-
nius hzrefi 23. pag.32. Dc codem "Theodoretus hzret. fab. lib. 1. cap. 3.
pag. 194. ἑπτά τινας ἐκ τῶν ἀγγέλων τὸν κόσμον ποιῆσαι ἔζησε. Septem ex bo-
rum numero “ἄμ ρϑίοΥ 279: snundum condidiffe dixit. ldem delirium Cerinthia-
nis tribuit Epiphanius hxrefi 28. pag. 53. .
c. qui plurcs effe Mundos fomniarunt. ld fecerunt Anaximander, Ana-
ximenes, Archelaus, Xenophanes, Diogenes, Leucippus, Democri-
tus, Epicurus, ejufque difcipulus Metrodorus, ut dc iis prodidit Plutar-
chus, Stobaeus, & alii. Opheos, hzreticos, fimiliter de(ipuiffe docet
Augullinus hzreíi 77. Vide Cl. Voffii Difputat. 1.. quze eft de Creatio-
ne, thefi 11. His omnibus opponimus illud Athanafii , Orat. contra.
Gentes , t. 1. pag. 43. Οὐχ ὅτι εἷς ἐςὶν ὁ δημιουργὸς, διὰ τοῦτο καὶ εἷς égw à
κόσμος ἠδύνατο γὰρ καὶ ἄλλους κόσμες ποιῆσαι ὁ θεὸς, ἀλλ᾽ ὅτι εἷς ἐςιν ὁ κόσμιος ὁ
γενόμενος ,. ἀνάγαν καὶ τὸν τούτου δημιβργὸν ἕνα πις εύειν εἶναι, [Non quia unus eft
creator , propterea etiam unus eff Mundus: potuiffet enim etiam alios mundos
condere Deus : fed quoniam unus conditus eff Mundus ,— neceffario etiam cre-
dendum , ejus creatorem unum effe.
2. Materia , cx qua omnia producta, nulla eft, quum Deus vocaverit
τὰ μὴ ὄντα ὡς ὄντα, ea que nou exfliterunt , ac fi ex[Htiffent, Rom.4:17. &
τὰ βλεπόμενα μὴ ἐκ Φαινομένων , que videntur ex non apparentibus faCta fint.
Hebr. 11:5. Hinc κτίσις vocatur ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παραγωγὴ, ὃ ni-
bilo
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. i; 13
bile in aliquid produtiio , à Chryfoftomo , t. 8. pag. 148. Homilià in
2. Corinth. 5: 17. Bafilius epit. 141. Μία καὶ πρώτη κτίσις ézly , ἡ ἀπὸ τοῦ
μὴ ὄντος dig τὸ εἶναι περαγωγή. Una t9. prima creatura eff , produttio à nibilo
in aliquid. DDamnamus ergo omnes illos , qui Mundum quidem à Dco
factum agnofcunt , fed ex przexfiftente materia. [τὰ fenfifTe Marcionem
teftatur "T'ertullianus lib. $. adv. Marcionem, cap. 19. ZZerzogenem, te-
fte codem contra Valentinum, cap.16. & contra Hermogenem, cap. r.
& de Praícript. cap. 32. Teíte item "Theodoreto , hzret. fab. lib. x.
cap.19. pag.207. qui de Hermogene (ic fcribit : Ἐξ ὑποκειμένης ὕλης καὶ
συναγεννήτου τὸν ἢεὸν ἔφη δημιουργῆσαι τὰ πάντα. — Ex fubjecta materia C coin-
genita Deum dixit omnia creaffe. ᾿Αδύνατον γὰρ ὑπέλαβεν ὁ ἐμβρόντητος καὶ τῷ
θεᾷ τῶν ὅλων, ἐκ μὴ ὄντων δημμουργεῖν. — Liipo[fibile enim effe flolidus bomo exi-
fimabat etiam. Deo univerforum ex nibilo creare. Vdem ftatuerunt Mani-
cbéi, dc quibus Chryfoftomus Homil. t. t. $.. Tw ὕλην, τὴν ἐξ ἐκ ὄντων.
τὴν Φθειρομιένην, τὴν ῥέασαν., τὴν ἀλλοιθμένην τοῖς τῆς ἀγεννησίας πρεσβείρις ἐτίμη-
σαν. Materiam , que à nibilo eff , corruptioni obnoxiam , fluidam , muta-
lionis capacem, iugenitam dixerunt. 'T heodoretus haeret. fab. lib. 1, cap.26.
de iifdem: Docuerunt, và τοῦ κόσμου μέρη d τοῦ θεᾷ, ἀλλὰ τῆς ὕλης εἶναι τοιή-
para , mundi partes uon Dei, fed materi&opera efe. Vide etiam Epipha-
nium , hzrefi 66. pag. 271. Greg. Nyflenum de Opificio hominis cap.
23. t. 1. pag. 105, 106. & hdi Βῆδε dc Hiercfibus cap. 46. Elegan-
ter Athanafius Orat. de Incarnatione Verbi, t. 1. pag. $5. Scriptura do-
εἴ). οὔτε αὐτομάτως, διὰ τὸ μὴ ἀπρονόητα εἶναι, ὅτε ἐκ προὐποκειμένης ὕλης,
διὰ τὸ μὴ ἀσθενῇ εἶναι τὸν θεὸν, ἀλλ᾽ ἐξ ἐκ ὄντων , καὶ μηδεμῶς ὑπάρχοντα τὰ ὅλα
εἰς τὸ εἶναι πεποιηκέναι τὸν θεὸν διὰ τοῦ Λόγου ,. meque fortuito , quia divinam
providentiam mon effugiunt 5 neque ex preexfifleute inateria , quia Deusnon
eft impotens , fed ex nibilo, etiam prorfus non exfiflentia , univerfa Deum
fer Verbum creaffe.
3. Finis Mundi eft gloria & cognitio Dei. Mundus gloriam Dei de-
pradicat : hinc à Greg. Nazianzeno Orat. 43. PU 699. vocatur μέγας
καὶ θαυμαςὸς τῆς μεγαλειότητος τοῦ θεᾷ κήρυξ, magnus C9. admirabilis majefta-
tis divine praeco. Confer, qua diximus hoc cap. de fiue Celi. Ex mun-
di opificio Deus cognofcitur. Hinc Chryfoftomus Homil. ς. in 1. ad
Corinth. O' δεὸς ἔδωκεν ἀντὶ δέλτου τὸν κόσμον. — Deus smundus dedit loco li-
bri. Greg. Nyflenus Orat.2. in verba: Faciamus hominem, t. 1. p. 155-
mundum appellat βιβλίον ἔγγραφον. Verba ejus funt : Οἱ κόσμος οὗτος ὅλος
ὥσπερ τι βιβλίον ἔγγραφόν égw , setup τὴν τοῦ Üc8 δόξαν" τὴν ὠπόκρυφον
καὶ
ι4(΄ EXPOSITIONIS SYMBOLI
καὶ ἀόρατον τῷ Os μεγαλωτύνην δὲ αὐτοῦ διαγγέλλων σοι τῷ νοῦν ἔχοντι εἰς κατα-
νόησιν ἀληθείας. "Divine glorie celebrande materiam tibi , tanquam liber
firiptus . fuzgerit orbis bic univerfus. ΤΊΝΙ enim mente predito ad veritatis
cognitionem ,. occultam C2. invifibilem Dei magnificentiam ex fe annunciat.
Antonius quidam , Monachus 7Egyptius , in folitudine à Philofopho
quodam interrogatus ,— Πῶς διακαρτερεῖς 9 ὦ πάτερ , τῆς ἐκ τῶν βιβλίων παρα-
μυθίες ἐςερημένος.,, Qttomodo perferre omnia potes , ὁ Pater, folatio, quod cx
libris baberi poteft , deffitutus ? refpondit : Τὸ ἐμὸν βιβλών, à Φιλόσοφε,, ἡ
Φύσις τῶν γεγονότων égl , καὶ πάρεςιν, ὅτε βούλομαι τοὺς λόγους ἀναγινώσκειν τοὺς
τῷ θεᾶ. Meus liber , ὃ Philofophbe , rerum creatarum natura cfl , C9 prajió
efl , quoties ferimones €9 verba Dei legere lubet, — Refert hiftoriam Socra-
tes, hift. Ecclef. lib. 4. cap. 23. pag. 236. Δ. Hinc Mundus à Bafilio
M. Homil. τ. in Hexacm. cleganter appellatur ψυχῶν διδασκαλεῖον λογικῶν,
καὶ θεογνωσίας παιδευτήριον. animarum rationalium fcbola , € cognitionis Dei
officina : & in cap. 2. ]efaias κοινὸν διδασκαλεῖον , communis fcbola. Huc c-
tiam pertinet illud Bafilii Seleucien(üs Orat. 1. pag. 2. Πρὸς τὸν τῆς κτίσεως
δεσπότην διὰ τῆς χτίσεως ἀναβαίνωμεν' κλίμακος γὰρ δίκην δεὸς ἁρμόσας τὴν κτίσιν,
δι’ αὐτῆς πρὸς ἑαυτὸν τοῖς Φιλοθέοις ἀνάβασιν ἑτεχνήσατο. Per creaturam ad crea-
fure Dominum afcendamus. — Deus namque cim res creatas in inorem [cale
aptaverit , per eas fui amantibus ad fe ipfum a[cenfum paracit. Terum
Bafilius M. Homil. τ. in Hexaérn. pag. 10. O' κόσμος τεχνικόν ἐξὶ ατασκεύ-
ἀσμαῖ , προμείμενον πᾶσιν εἰς θεωρίαν , ὥςε δι αὐτοῦ τὴν TOU ποιήταντος αὐτὸν G-
Φίαν ἐπιγινώσκεσῆαι. Mundus artificiofum eff opus omnium oculis expofitum y
at ejus fedula contemplatione ad agnitionem fertingas fapientie cjus, quiipfum
fecit. Chryfottomus Homil. 5. in 1. ad Corinthios : Ἔδει κάλλος οὐρανοῦ,
Ἀσὶ μέγεθος γῆς » καὶ τῆς ἄλλης κτίσεως τὸ σῶμα περιελϑόντας , ὅτω χειραγαωγεῖσθαι
πρὸς τὸν τῶν ἔργων δημιουργόν. Oportebat pulchritudinem cali 9. €2 terre ma-
qnitudincms atque reliquas creaturas lufirantes, ita quafi sianu ad ipfuiz bo-
rum operum conditorem deduci. Ydem , Homil. r1. t. 5. pag. 53 ER μὲν
θεογνωσίας τρότος ὁ διὰ τῆς ντίσεως ἁπάσνς" ἕτερος δὲ ἐκ ἐλάττων, ἡ τοῦ συνειδότος.
Unus quidem Deum cognofcendi modus eff , qui ex rerum omuium creatione
babetur : alter veró mon minor ,. qui à con[cientia efl. Damafcenus, Or-
thod. fidci lib. 1. cap. 1. pag. t. ex Cyrilli Alexandrini libro dc SS.
Trimtate, pag. τ. Πᾶσιν ἡ γνῶσις τοῦ εἶναι θεὸν ὑπ᾽ αὑτοῦ Φυσικᾶς ἐγκατέσπαρ-
ται. Καὶ αὐτὴ δὲ ἡ κτίσις, καὶ ἡ ταύτης συνοχή τε καὶ κυβέρυνσις τὸ μεγαλεῖον
τῆς θείας ἀναχηρύττει Φύσεως. — Cunlis cognitio , quód Deus fit , ab ipfo matu-
raliter infita eft : [cd C9 ipfa creatio , ereatureque coagientatio 2 guberna-
tio
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. V. ij
tio nature divine magnificentiam depredicat. Alia, quz in candem fen-
tentiam aflcrri poflent , ftudio omittimus , quia alibi , ξὺν 6:3 , ca pro-
ducendi dabitur locus. Cüm igitur mundus, refque crcatzc omnes glo-
riz diving inferviant , nofque ad Dei cognitionem deducant : ab hoc fi-
ne longiífimé recedunt miferi ifti mortales, qui ex mundo Deum fece.
runt. Contra hos Clemens Alexandr. in Protreptico , pag. 42. Μή τις
ὑμῶν τὸν κόσμον ἐκθειαζέτω, ἀλλὰ τὸν κόσμου δημιουργὸν ἐπιζητησάτω, — Nemo
veflrum mundum Deum faciat , C9 ut Deum colat ,. fed mundi querat
opificem.
4. decidentia Mundi. — 1nter ea eft interitus ejus, quem veteresfummo
confenlu , non κατ᾽ ἐσίαν, fed κατὰ ποιότητας futurum dicunt. Hac fuit
fententia Irenzei lib.4. cap. 6. cujus autoritate candem defendit Andreas
Cacfarienfis ad cap. 6. Apocalypf. Idem fenfit , qui (ub Juftini Martyris
(εἰς nomine venditat 9 Refp. 5. ad Grzcos, pag. 196. Edit. Grzco-La-
tin. Ubi futura dicitur noviflimo die τῶν ὄντων εἰς τὸ κρεῖττον μεταποί-
σις κατὰ τὴν πίςξιν τὰν ὀρθοδόξων, rerum creatarum in melius mutatio fecundum
fidem Ortbodoxorum. | Vide ctiam. Rcefp. 92: 94, & 9g. ad Orthodoxos.
Hanc fententiam claré imprimis & fufé tractat Proclus apud Epiphanium,
harre(i 64. pag. 234, ὃς feqq. Eufebius praeparat. Evangel. lib. 1 1.cap. 17.
p3g.328. agit περὶ τῆς ἀλλοιώσεως καὶ μεταβολῆς τοῦ κόσμου, de mutatione C9
reffauratione mundi. Cyrillus Jerofol. Catecheíi r1. Hlluminat.pag. 11 1.
O' γενητὸς οὗτος ὁ κέσμος πάλιν ἀνακαινοποιεῖται. — Creatus bic mundus rurus
renovatur, Balilius M. Orat. 1. in Hexaém. pag.$. poft verba Apoftoli
1. Corinth. 7:31. Παράγει τὸ σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου. & illa Matth.24:35.
O' οὐρανὸς καὶ ἡ γὴ παρδλεύφονται , Ícribit ; Προαναφώνησις τῶν περὶ συντελείας
δογμάτων καὶ περὶ τῆς τοῦ κόσμου μετατοιήσεως. — Preditclio dogmatum de con-
Jummatione , € de mundi innovatione. Vide ibidem plura. Chryfoftomus
lib. πρὸς τοὺς σκανδαλισθέντας, Cap.7. Οἱ κόσμος ἀμείνων διὰ σὲ Écar ὅτι γὰρ
ἀμείνων Égas , καὶ τοῦτο διὰ σὲ, ἄκουσον τί Φησιν ὁ ΤΠαῦλος Καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις
ἐλευθερωθήσεται, Ἁλ, Mundus preftantior propter te erit : eum vero preftan-
tiorem fore propter te , audi quid dizat Paulus: Ipfee eam res create libera-
buntur, &c. ad Rom. 8: τι. "Theodoretus ad vf. 16. cap. 1. ad Coloff.
Pag. 347. Propheta dicit : Ἔςαι ὁ οὐρανὸς καινὸς, καὶ yn καινή. Καί Τὰ
ἀρχαῖα παρῆλθεν , ἰδοὺ γέγονε τὰ πάντα καινά. ἐν ἐλπίσι δὲ ἔχομεν τὴν τούτων με-
ταβολήν. Erit celum novum C3 terra nova, — Jtem :. Petera-tranfierunt ,
ecce nova facla fuut omnia. — In [pe autem babemus borum mutationem. — /E,-
ncas Gazaus in Thcophrafto, pag.38. Καὶ ὁ ἄνθρωπος ἀναβιώσεται , Sx, ce
Pa σάλι
116 EXPOSITIONIS SY MBOL!I|
πάλιν τεῦνάναι, οὐδὲν yàp ἔςαι θνητὸν" ἀλλὰ πάντα καινὰ καὶ ἀθάνατα, καὶ d πᾶς
οὗτος κόσμος καὶ ὁ ἄνθρωπος. — O?tnino revivifcet bomo , non ut iterum moria-
tur , nibil enim erit mortale :. [ed omnia nova 895 immortalia erunt γ᾽ etiam
totus bic mundus C$ bomo. — Greg. Nazianzenus Orat. 10. pag. 147. 'Avz-
μένω τὴν τοῦ ἀρχαγγέλου φωνὴν , τὴν ἐσχάτην cákziyyz , τὸν οὐρανοῦ μετασχη-
ματισμὸν., τὴν γῆς μεταποίησιν, τὴν τῶν ςοιχείων ἐλευθερίαν, τὴν κόσμου παντὸς
ἀνακαίνισιν, Ex[petto AArcbangeli vocem, extremam tubam, celi transforma-
tionem, terre immutationem , elementorum libertatem, totius mundirenova-
tionem. ldem , Orat.21. pag. 388. mundi mutationem , in extremo
Chrifti adventu futuram , vocat μετατοίησιν καὶ μετάθεσιν εἰς τὸ ἀκίνητον καὶ
ἀσάλευτον. immutalionem , atque in tranquillum flatum, 885 ab omni motu C3
agitatione liberum, tranflationem. "Theophyla&us ad Matth. 5:18. Οἱ κός-
μος παρέρχεται καὶ μετασχυματίζεται. IMundus pretevit £2 tranifiguratur. Da-
maícenus Orthod. fidei lib.2. cap. το. pag. 111. Καὶ αὐτὴ δὲ γῇ παρελεύσε-
σαὶ καὶ ἀλλαγήσεται. Ipfa ctiam terra preteribit C2 mutabitur. Occume-
nius in 2. Petri 3: 7. pag. 182. Οὐ παντελῶς πρὸς QUopy ὁ κόσμο; χωρήσει. ἀλ.
Aà τρὸς ἀνακαινισμόν. Mundus nom prorfus corrumpetur ,. fed renovabitur.
Gemina (unt quz Aretas habet in cap. το. Apocal. pag.939. Οὐκ εἰς àvv-
παρξίαν χωρήσει ὁ νῦν κόσμος, ἀλλ᾽ εἰς ἀνακαινισμόν. — Non pror[us iateribit pre-
Jens mundus , fed renovabitur. Eufcbiis pracparat. Euangcl. lib. 15. cap.
i1. mundi inítaurationem vocat τῶν ὅλων παλιγγενεσίαν. afilius M. Ho-
mil. 5. in Hexaem. dicit Stoicos ἀπείρους QÜopàg κόσμε wal παλιγγενεσίας el-
σάγειν.,) introducere infinitas mundi corruptiones Cg inflaurationes. Sedadalia.
C A Pour wi
2De Domino Jefu Cbriffo.
Kai εἰς £y Κύριον ᾿Ιησοῦν Χριςόυ.
' Oc capite rurfus tria maximé nobis vcniunt examinanda ; qux
funt tria nomina , Filio Dei tributa. Vocatur enim Dorinus,
ὦ & quidem suus: vocatur efus & Cbriflus.
]. Patres Niczni credunt. ài &e Κύριον , 2 unum. Dominus... Nomen
Κύριος, Dominus, tribuitur
I. Deo,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI, Car. VI. 117
1. Deo , & idem quod θεὸς notat. - Chryfoftomus Homil. 14. in Ge-
neün: Kav τε Κύριον ἀκέσωμεν.. καντε θεὸν, ἐδεμιίᾳ ἐν τοῖς ὀνόμασίν ἐς! διαφορά.
Sive Dominum audiamus , //ve Dcum , mulla in nominibus differentia eff.
Theodoretus quztt. 2. in Deuteronom. pag.i170. Τὸ Κύριος xai θεὸς , τῆς
θείας ἐςὶ Φύσεως, H τῆς τῶν προσώτων διαιρέσεως δηλωτικά" ὁ δὲ Πατὴρ, καὶ ὁ Y ies
καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τῶν ἰδιοτήτων συμαντικά. [Nomina Dominus C2 Deus
naturam divinam , non perfonarum diflintlionem, fignificant : voces ver Pa-
ter, Filius, C7 Spiritus Sanctus proprietates indicant. Deus autem ap-
pellatur Κύριος, διὰ τὸ κυριεύειν αὐτὸν τῶν huy , Dominus , quia univev/s do-
minatur , inquit "Theophilus lib. 1. ad Autolycum , pag. 245. Inappen-
dice ad Typicum Sabx , p.139. Κύριος λέγεται, ὅτι κυριεύει πάσης τῆς γῆς»
καὶ πάσης ἀναπνοῆς , ἤγουν πάσης τῆς κτίσεως, οὗ ἡὶ κυρεία ὠπέραντος. 1)οπ)ῖ-
nus dicitur, quia toti dominatur terre , 85 omnibus refpirantibus , id eff,
omnibus rcbus creatis , cujus dotunium infinitum efl. [τὰ omnium Dominus,
fidelium veró duplici refpectu. — Hoc nos docet Chryfottomus in Pfal.8,
Τῶν ἄλλων τῶν οὐ πιςευόντων εἰς αὐτὸν, ἑνὶ τρόπῳ Κύριός egi , ἡμῶν δὲ διπλᾷ" τῷ
τε ἐξ ἐκ ὄντων ποιῆσαι, τῷ τε γνωσθῆναι. map ἡμῶν. — liorum , qui in eum non
credunt , uno modo Dominus ΟΠ}: nofler veró duplici ; tum , quia nos ex tii-
bilo produxit ; tum, quia à uobis agnofcitur.
2. Filio Dei. Gregorius Nazianzenus Orat.23. pag.420. Οὐίζον δὲ καὶ
τὴν ἡμετέραν εὐσέβειαν, διδάσκων, ἕνα μιὲν εἰδένα θεὸν. ἀγέννητον τὸν Πατέρα ἕνα δὲ
γεννητὸν Κύριον, τὸν 'Τιὸν, θεὸν μὲν, ὅταν καθ᾿ ἑαυτὸν λέγηται, προσαγορευόμενον"
Κύριον δὲ, ὅταν μετὰ Πατρὸς dvopd]wrav. τὸ μεν διὰ τὴν Φύσιν, τὸ δὲ διὰ τὴν μο-
ναρχίαν. Quin pietatis uoflre dotirinam prefcribe , fic nos inflitueus , ut
Jeum unuin ingenitum agnofcamus , boc eft-, Patrem : unum item genitum
Dominum, Zum videlicet , qui Deus quidem appellatur , cim de eo fepa-
^ratim fermo babetur: Dominus autem, quaudo cum Patre nominatur : illud
propter naturam ,/ boc σοὺ propter. unigum divinitatis principatum , &c.
Hinc xupioAetTén , κυριολογέω, & κυριολογία de Filio Dei u(urpantur , quan-
do Dominus efle afferitur;. de quibus alibi.
3. Spiritui Santo, Hinc Bafilius lib. s. contra Eunomium. dicit ,
Spiritum Santlum τῷ Kupíe καὶ θεᾷ δοξάζεσθαι ὀνόματι, Domini C9. Dei no-
miuc glorificari. Ex Nazianzcnus Orat. 37. pag. 6:0. dicit eum effe abro-
κύριον, ipfim Domiuum. | Occumcnius in 2. ad Corinth. 2. pag. $18. Kó-
proc τὸ Πνεῦμα, καὶ ὁμοπροσκύνητον , καὶ ὁμούσιον Πατρὶ wai'Tig. — Dominus ef
Spiritus , ejufdem tbroni , eju[dem adorationis , eju/dein ejfenti.e cum Patre
GFiliecompos. KHucpertinet , quod i vm harcíi 74. P38-377.. de
3 pie
ιι EXPOSITIONIS SYMBOLI
Spiritu Sancto dicit, σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ κυριολεκτεῖται. Cum Patre (9. Filio
Domini titulo decoratur. — Jattinus Martyr in Dialogo cum Tryphone ,
pag 277. θεολογεῖν καὶ κυριολογεῖν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Spiritum Sanctum Deum
ἐφ᾽ Dominum dicere. Apud Bafilium M. lib. s. contra Eunomium , τὸ
πνεῦμα τῷ Ded κυριολογεῖν μιὴ βουλόμενοι. Spiritum. Dei appellatione Domini
ornare nolentes , fcilicet Eunomiani. Athanafius Dial. 3. de SS. Trini-
tate , t. 2. pag.221. Τὸ πνεῦμα συμπροσχυνεῖται καὶ συγκυριολογεῖται τῷ "Tig.
Spiritus Saucius fimul cum Filio adoratur (2. Dominus appellatur.
4. Patri €. Filio fimul. 1d fit Plal. 110:1.. Genel. 19: 24. & 2. Ti-
moth. 1:18. utdecet Chryfoftomus Homil 2, in 2. ad Timoth. pag. 341.
Δίν αὐτῷ ὁ Küpioc εὑρεῖν ἔλεος παρὰ Kupía. Δύω κύριοι, οὐδαμῶς" ἀλλ᾽ ἡμῖν εἰς KU-
poc Χριςὸς ᾿Ιησοῦς γ καὶ εἷς ἢεός᾽ ἐνταῦϑα οἱ τὰ Μαρκίωνος νοσοῦντες ἐπιπηδῶσι τῷ
εἰρνμένῳ. ᾿Λλλὰ μανθανέτωσαν, ὡς hog τῇ γραφὴ τοῦτο. καὶ πολλαχᾷ ἐςιν εὑρεῖν
ταύτῃ τῇ συνηθείᾳ τὴν γραφὴν κεχρημένην᾽ ὡς» ὅταν λέγῃ, Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ κυρίῳ
ps. Καὶ πάλιν' Ἔβρεξε Κύριος ταρὰ Kupía Τοῦτο δὲ προσώπων ἐςὶ παραςατικὸν ὁμιο-
εσίων. oU Φύσεως διχιρετικόν" καὶ γὰρ ἵνα δύο οὐσίας διαφερούσας ἀλλήλων, ἀλλ᾽ ἵνα
δύο τρόσωπα νοήσωμεν τῆς αὐτῆς οὐσίας ὄντα ἑκάτερα , τοῦτο λέγει. Det illi Do-
minus invenire mifericordiam apud Dominum. {9240 igitur Domini? Ne-
quaquam: [ed nobis unus efr Dominus Chriflus efus, Cg unus Deus, — Hic,
qui Marcionis laborant morbo , buic diclo infultant. — Sed difcant , ufitatum
effe in fcripturis boc dicendi genus , ea[que [cepe boc loquendi genere uti 5. ut
cum dicit , Dixit Dominus Domino mco. Et rurfus :. Pluit Dominus à
Domino. Que quidem perfonas. confubflantiales effe demonflrant , non na-
ture diverfitatem indicant : boc enim dicit , non ut duas fubflantias inter fe
differentes , fed ut duas per[onas unius eju[demque fubflantie utra/que intelli-
gamus. lta etiam Euífebius hift. Ecclef. lib. τ. cap. 2. pag. 2. vult Ge-
ncí.19:24. Patrem & Filium intelligi. Τὸν λόγον δεύτερον μετὰ τὸν Πατέρα
καὶ Κύριον σαφέςατα Μωῦσῆς ἀναγορεύει, λέγων" "Ἔβρεξε Κύριος παρὰ Κυρίβ. Ser-
mouera fecundum à Patre etiam Dominum predicat clariffmó Mofes, dicens :
Piuit Dominus à Domino. Potett etiam illud ; χαρὰ Kupía , exponi à /e
ipfo, ut (it Hebraifmus emphaticus. Utramque expofitionem ad locum.
Apoftoli affzrt Theophylactus , pag. 807. Ἔθος τῇ γραφῇ ὅτω κεχρῆσθαι τῷ
λίγῳ» ὡς τό Ἔβρεξε κύριος παρὰ Kupía , τουτέςι, wap ἑκυτᾶ. Οὕτω καὶ ἐνταῦθα.
Εἰ δὲ καὶ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Y iv δηλοῦσθαι ἐνταῦθα δέξῃ, ἐδὲ τοῦτο ἄτοπον. Καὶ
ὁ Πατὴρ γὰρ Κύριος, καὶ ὁ Τ ὸς Κύριος, καὶ τὸ Πνεῦμα ἸΚύριος" ἀλλ᾽ εἰς Κύριος ταῖς
τρισὶν ὑποςάσεσιν ἐμφαινόμενος. δοίε! fcriptura fie loqui, ut, Pluit Dominus
à Domino, ἠ eff , aícipfo. ZZuuc ad modum etiam bic. — Quodf C9 Pa-
trem
ΝΙΟΞΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΤΑΝΙ. Car. VL i19
trem C9. Filium bic fegnificari admiferis , nec boc ab[urdum erit: nam (2 Pa-
ter Dominus eff , Cg. Filius Dominus , £9 Spiritus Dominus : at unus Do-
minus in tribus perfonis indicatur. Verüm ifta expofitio, quz per Domi-
num priori loco Filium , pofteriori Patrem intelligit, longé convenien-
tior, & apud Patres Orthodoxos ufitatior. Atque ita intellexit etiam
Marcus Arethufius in Sirmienfi Concilio , cüjus , apud Socratem lib.2.
Cap.30. pag.204. b. verba funt : "Erre τὸ, Ἔβρεξε Κύριος παρὰ Kupía , μὴ
ἐπὶ τοῦ ΤΙατρὸς καὶ τοῦ Τιοῦ ἐκλαμβάνοι, ἀλλ᾽ ἀυτὸν vap. ἑαυτῇ λέγοι βεβρεχέναι ,
ἀνάθεμα ἔξω" ἔβρεξε γὰρ Κύριος ὁ Υἱιὸς παρὰ Kupía τῇ Πατρός. Si quis ifla, Pluit
Dominus à Domino , μοῦ de Patre C2. Filio acceperit 9 fed ipfum à fe ipfo
pluiffe dixerit , anatbema fit : pluit enim Dominus Filius à Domino Patre.
5. Meffie. Sic Pfal. 1310: 1. Quem locum de Meffia accipiendum effe
agnofcit 'Theodoretus , quando pag. 849. in Pfalmos dicit," Davidem
Κύριον ἑαυτῇ καλεῖν τὸν δεσπότην gpigóv, Dominum fuum vocare Cbriflum : in-
deque reété concludit, eum verum effe Deum. Οὐκ ἄρα μόνον ἄνθρωπος wat-
τὰ τὴν Ἰουδαίων ἄνοιαν, ἀλλὰ καὶ θεὸς, ὡς τὰ Δαυὶδ δημιδργός Te καὶ Κύριος, Καὶ
τὸ κοινὸν δὲ τῶν ὀνομάτων τὴν ταυτότητα τῆς σίας δηλοῖ. Κύριος γὰρ Κυρίῳ λέγει,
καὶ οὐ Κύριος κτίσματι, ἰδὲ Κύριος ΙΠοιήματι. Propterea profetto non folum eff bomo,
fecundum Pudeorum infaniam 5. ed etiam Deus , quippe Davidis conditor C9
Dominus. — Ceterum. communio. nominum identitatem fubflantie. offendit.
Dominus enim Domino dicit, £2 son Dominus creature , neque Dominus
figmento. ἘΠῚ autem Meffias naturà Dominus , juxta illud Cyrilli Jero-
fol. Catech. Illum. 10. pag.109, 101. Κύριος κατ᾽ ἀλήθειαν γ ἐκ ἐκ προχοτῆς τὸ
χυριεύειν AaBzy , ἀλλ᾽ ἐκ Φύσεως τὸ τῆς κυριότητος ἔχων ἀξίωμα" καὶ αὶ καταχρης!ι-
χῶς, ἃς ἡμεῖς, Κύριος καλούμενος, ἀλλὰ τῇ ἀληθείᾳ Κύριος dv , ἐπειδὰν νεύματι
ΤΙατρὸς κυριεύει τῶν οἰκείων δυμιθργυμάτων. Feró Dominus eff 5 mon progre[fione
aliqua dominationem accepit, [ed naturá dominationis dignitatem babet. .Nec
abufive, ut nos, Dominus vocatur , fed verà "Dominus exfiflit , quoniam nu»
tu Patris fuis dominatur creaturis.
Sed propius ad rem. Patres Nicceni fatentur ,. fe im unum Dominum
credere... Cum Chri(tus (it Deus , ideó dicitur Dominus. — H'uv el; θεὸς à
Πατὴρ, καὶ εἷς Κύριος Ἰησοῦς χριςός. 1 Corinth.8:6. Ad qux 'Thcodoretus,
P23g.158. Ἐπεῖνοι μὲν οὖν , τὸν τῆς ἀγνοίας περικείμενοι ζόφον, περὶ πολλοὺς πλα-
νῶνται,, Wa] τούτους Ex ὄντας" ἡμεῖς δὲ ἕνα ἴσμεν θεὸν Πατέρα , καὶ ἕνα Ἰησοῦν χρι-
ςόν. lili ergo , nempeGentiles , ignorantie caligine circumdati , circa mul-
10s , eofque qui mon funt , errant : nos autem unum [cimus Deum Patrem ,
£2 unum fejum Chriflm. Cum vero hzretici inde affererc non fucrint
veriti ,
120 EXPOSITIONIS SYMBOLI
vcriti , Chriftum non effc verum Dcum , quia unus Deus effe dicatur
Pater, refpondet Theodoretus, pag.159. 'Ei δὲ οἱ ἐξ 'Apeía καὶ ᾿Ευνομίᾳ λέ-
gie , τὸ εἷς θεὸς ἐκβάλλειν τὸν T'icy τῆς τοῦ ἸΙατρὸς Üeózwroc, ἀκϑέτωσαν τῶν ἑξῆς,
ὅτι καὶ εἷς Κύριος, Εἰ γὰρ, ἐπειδὰν εἷς θεὸς ὁ ΠΙατὰρ , ὁ θεὸς ὁ Υ᾽ιὸς , ἐδὲ Πατὴρ
ρα Κύριος, ἐπειδὰν εἷς Κύριος ᾿[ἡσοῦς χριςός. ᾿Δλλ᾽ εἰς τὴν ἐκείνων κεφαλὴν τραπείη
τὸ βλάσῷυνμον. ὁ γὰρ θεῖος ἀπόςολος τὴν ἰσότητα δείχνυσι , καὶ εἷς ὁμοίως x1 Πα-
τρὸς καὶ Τοῦ τεθεικὼς , καὶ τὴν Κύριος φωνὴν ἰσο᾿υναμᾶσαν τῃθεὺς ἐτιδείξας, (μοί
«4νἰαηὶ C9. Eunomiani dicant , ἐμ unus Deus ojicere Filium à divinitate
Patris, audiant que fequuntur, ὃς unus Dominus. Si enims quouiam unus
Deus Pater ,. Fr/ius non efl Deus : nec Pater ergo Dominus , quia eff unus
Dominus Jefus Chriftus. — /erium in illorum caput recidatblafphbemia. Di-
vinus enim Apoflolus offendit equalitatem , ut qui voceia unus frmiliter C2 de
Patre C9. de Filio pofuit ,, C vocem Dominus e4ualem cum "voce Deus vim
ec potefateim. babere offendit. Ad eundem locum Theophylactus, pag.
2217. Πρὸς ἀντιδιωφόλην τῶν ψευδωνύμαν θεῶν, da τοῦ Ὕιοῦ, εἶπεν ἕνα θεὸν τὸν
ll2rípa' καὶ πρὸς ἀντιδιατολὴν τῶν ψευδωνύμιων κυρίων, ἀλλ᾽ d ToU Πατρὸς, εἶπεν.
ἕνα Κυριον τὸν Tiév. Dixit Patrem unum Deum , a4 oppofitionem deorum
falfo ictorum , C2 non Filii : C9 ad differentiam falforum dominorum , mon
autein Patris, dixit unum Dominum ip/um Filium. Ek igitur ponitur pro
unicus , ἴσα folus 5 ita ut removeat fcu excludat pluralitatem , & often-
dat, unum οὔτ Deum, unum οὔτε Dominum, nonplures. Chryfofto-
mus in Píal. 110. Πρὸς ἀντιδιαςολὴν τῶν οὐκ ὄντων θεῶν, τὸ εἷς ἔθηκεν" d πρὸς
ἀβέτησιν τοῦ μονογενοῦς. “14 differentiam eorum ,. qui non funt dii , vocem
unus pofuit , non ad excludendum unigenam. | Obfcrvanda imprimis gene-
ralis illa regula ,' quam tradit Bafilius M. epift. 141. pag.927. Τὸ εἷς xal.
μόνος ἐπὶ T8 θεβ ἐν τῇ γραφῇ 9 πρὸς ἀντιδιαςολὴν TOU T i00 ἡ τοῦ ἁγίᾳ Πνεύματος
λέγεται) ἀλλα πρὸς τοὺς μὴ ὄντας θεὲς , ὀνομαζομένας δὲ ψευδῶς. — Cim Deus in
fériptura unus C7 folus dicitur , non ad differentiam Filii aut Spiritus Santi
dicitur , fed contra eos , qui, cim dii non fint, falfo dii nominantur. Chri-
fli autem dominium in creaturas duplex e(t , unum effentiale , alterum
veró Oeconomicum & vicarium. Illud Chrifto convenit , quatenus eít
Deus, habetque illud commune cum Patre & Spiritu Sancto ab zterno:
cüm enim fit ὁμοέσιος ὃς ὁμότιμος Patri , candem habet effentiz ὑπεροχὴν,
quà nititur dominium Dei in creaturas, — l'ilium effe Patri ὁμοέσιον & ὁμό-
Tiv , Cap. 9. docebitur. Illum autem dominium effentiale habere in
omnes creaturas , exprefs& docet "Theophylactus in cap. ro. Johannis,
pag.714. quando dicit, Parrem C9. Filium ἐν εἶναι κατὰ τὴν QUaw , καὶ κατὰ
b
τὴν
Ὁ
NICRNO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. Vl. 121:
φὴν ἐσίαν, καὶ κατὰ τὸ wpáro; , unum effe fecundum maturam , fecundum fub-
flantiam , 85 fecundum robur atque potentiam. | Alterum vero dominium ei
competit, quatenus elt Mediator, unde poteft vocari mediatorium , ni-
titur enim merito fatisfaCtionis à Chritto pracftitze , eftque poteftas uni-
νοτίας Ecclefia regendae , vivificandz, falvanda. — At nifi defunctusfuif-
fet opere mediatorio , juftitia: Dei fatisfaciendo , tantum abeft ut jus ul-
lum haberet Ecclefiam ad zternam falutem evehendi, ut nequidem Ec-
clefiam ullam effet habiturus. Dominium iftud ceconomicum & media-
torium duplex eft, vel univerfale in omnes creaturas, vel particulare in
cle&os , ad quorum falutem promovendam totum comparatum eft : fed
quia ad promovendam Ecclcefiz falutem neceffe eft Satanae rabiem com-
peíci, hoftes fceptro ejus ferreo comminui, quicquid eft Ecclefix inimi-
cum & adveríarium frangi ,. creaturas etiam adhiberi , ut fidelium faluti
fubíerviant, ideo dominium univerfale in res omnes accepit à Patre,
quando conftitutus cít à Patre Mediator. Quod ipfe Filius claré docet
]oh.17:2. quando dicit, fibi à Patre datam effe ἐξεσίαν πάσης σαρκὸς , id
eft, univerlale dominium in omnes creaturas; ΜῈ omnibus, quosipfi Pater
dedit , det vitam eternam , haec cft particularis poteftas , quam habet in
fideles. Dec univerfali & particulari poteítate ad prefentem locum Di-
dymus in Catena in cap. 17. Joh. pag. 406. “Ὥσπερ, Φησὶν, ἐδόξασας. καὶ
ἐδοξάσϑης,, δοὺς αὐτῷ τὴν κατὰ πάντων ἐξεσίαν καὶ κυριότητα' ὅτως θέλω, iva μη-
δὲν τῶν δοθέντων ἀπόληται. Ἔδει γὰρ , ἔδει τὸν ὑπεξέσιον ὅλως καὶ ὑπὸ χεῖρα γε-
γενημένον. τοῦ πάντα ἰσχύοντος 068 λόγε διασεσωσμένον ἅπαξ, καὶ ἐν ἀτελευτήτϑις
μεῖναι τοῖς ἀγαθοῖς , ὡς μηκέτι μὲν τυραννεῖσθαι θανάτῳ, μηδὲ Φθορᾷ κρατεῖσθαι v
ἁμαρτίαις, καὶ τοῖς ἀρχαίοις ὑποκεῖσθαι κακοῖς. — Quemadmodum, inquit Filius,
glorifica(H, fic C9 glorificatus es, in omaia illi poteflatem ac principatum dando.
En univerfale dominium in omnes creaturas. δὲς volo, ΜῈ uibil corum ,
que dedifli mibi , pereat. — Oportebat enim , oportebat utique omnino fubdi-
tum C9 fub omnipotentis Dei Verbi smanu conflitutum, in falutem femel affer-
tum , in fempiternis quoque bonis manere , nec unquam amplius mortis imipe-
rio , neque corruptioni aut peccatis [ubjici , aut antiquis malis premi. En
particulare dominium in fideles. Sic ad Ephef. 1: 22. habes univerfale
dominium ejus in omncs creaturas in his verbis , Καὶ πάντα ὑπέταξεν ὑπὸ
τοὺς πόδας αὐτῇ, C9 omnia fubjecit pedibus ejus. 1n fequentibus vero , Καὶ
αὑτὸν ἔδωκε κεφαλὴν ὑπὲρ πάντα τῇ ἐκκλησίᾳ, eumque con[lituit caput Ecclefie
ipfi fuper omnia , σοητίποῖαγ particularis "“- Ecclefie falutem com-
parata, qua nititur jure redemtionis. lllud univerfale Chrifti dominium
Q, in
122 EXPOSITIONIS SYMBOLI
in omnes creaturas ab Apo(tolo , Hebr. 1: 2. vocatur bereditas mundi.
Neque cnim hic intelligi poteft dominium effentiale , quod Filius ab τὸ-
terno commune habet cum Patre : dicitur enim coxffHitutus beres. Do-
minium autem illud effentiale Φύσει habet, non θέσει, alioqui diceretur
conítitutus Deus à Patre. Intclligitur ergo dominium , quod ei compe-
tit, quatenus eft Mediator, Vicarius & Legatus Patris. Hoc agnotcit
"Theophylactus ad Apoftoli locum , pag. $76. quando ad interrogatio-
nem, JQOuomodo fecit ipfum beredem ? velpondet , ὡς ἄνθρωπον. — Secundum
bumanam naturam. Mt Lyranus: Quem conflituit bercdem univerforum , -
quantum ad naturam affumtam :. eo enimi ipfo, quód natura bumana à Verbo
affumta eff in unitate fuppofiti , eo ipfo conflituta efl fuper omnem creatu-
ram.
II. Patres Niczni credunt in efum. ᾿Ιησοῦς, efus, Salvatoris noftri
nomen , Grazcé Σωτήρ. Hicronymus comment. in cap. 1. Matth. Jefus
Hebreo fermone Salvator dicitur. — Etymologiam veró nominis ipfius Ewange-
lifla fignavit , dicens :. Focabis nomen ejus Jefum ). quia ipfe alvum faciet
populum fuum. | Confentit "Theophyla&us in cap. 1. epitt. ad Galatas,
ag.440. Vocatur Ἰησοῦς, ὡς ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν σώσας τὸν λαὸν, Jefus, ve-
p à peccatis firvans populum. Et in cap. 1. Luca, pag. 304. Ἰησοῦς σωτὴρ
ἑρμνηνεύεται. Jefus , i interpreteris , Salvatorem fignificat. Chryfoftomus
Homil. 2.in Matth. pag. το. Τὸ ᾿Ιητοῦς ὄνομα Hw ἔςιν ἑλληνικὸν, ἀλλὰ τῇ Ἑβραίων
Φωνῇ οὕτω λέγεται ἰησοῦς ὃ ἐςὶν εἰς τὴν ἑλλάδα γλῶτταν ἑρμηνευόμενον, σωτήρ.
Σωτὴρ δὲ ἀτὸ τοῦ σῶσαι τὸν λαὸν αὐτοῦ. — [Nomen efus mon eff Graecum , fed
Hebreum: quod, in linguam Grecam tranflatum , notat Salvatorem : δα -
vator autem eft , quia [alvum facit populum fuum. — Juftinus M. in Apol.ad
Antoninum Pium, pag. 148. Τὸ Ἰησοῦς ὄνομα τῇ ἑβραΐδι Φωνῇ, σωτῆρα τῇ ἐλ-
ληνίδι διαλέκτῳ δηλοῖ. Νοριο; Jefus Hebraicum eff : Grece ewrsga , falva-
torem, denotat. Atquc hoc verum hujus vocis etymon, vera fignifica-
tio. Minus accuraté ergo Cyrillus Alexandr. Orat. in occurfum Domi-
ni, pag. 386. & Bafilius Cacfar. Orat. 25. t. 1. pag. $89. ftatuunt, vo-
cem Jefu: notare σωτηρίαν λαοῦ, /alutem populi. Proríus veró falluntur,
linguz Hebrazz ignorantia decepti, qui hanc vocem à Graco /deuai de-
ducunt. ld facit Eufebius Demonfttrat. Evangel. lib.4. pag. 105. Ἰησοῦς,
inquit, ὠνομάζετο , παρ᾽ ὅσον τῆς τῶν ἀνθρωπίνων ψυχϑν ἰάσεώς τε καὶ θεραπείας
χάριν τὴν πάροδον εἰς ὑμᾶς ἐποιεῖτο. Jefus vocabatur , quatenus ad [anandas C9
eurandas animas bominum ad nos acce[ft. Cyrillus Jerofol. Catech. Illum.
10. pag. 100.- Ἰησοῦς καλεῖται Φερωνύμως , ἐκ τῆς σωτυριάδους ἰάσεως ἔχων τὴν
“αν.
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Cae. VI. 122
προσηγορίαν. Jefus vocatur , nomen babens à [alutari medicina. lbid. pag.
108. Ἰησοῦς éci, κατὰ μὲν 'Efpalug σωτήρ κατὰ δὲ τὴν ἑλλάδα γλῶσσαν, ᾿Ιώμε.
γος. Jefus apud Hebreos quidem fignificat falvatorem , in lingua ueró Greca
medicum. Priora re&é habent, pofteriora non item. Clemens Alexandr.
Pzdagog. lib. 3. cap. 12. pag. 265. O' ῥώμενος ἡμῶν καὶ σῶμα καὶ ψυχὴν.
τὸν ἴδιον avüpuxeV , "[urcüg. ui C9 corpori C$ anime noflre medetur , pro-
prio nempe bomini , "efus, Quandoquidem vero J'efus Graecis eft σωτὴρ.
non fuerit , ἀπροσδιόνυσον , vocis Graecee interpretationem Latinam pau.
cis examinare. Multi funt viri doCti & graves, qui in fcriptis ὃς con-
greflu pro Graco σωτὴρ (emper ufurpant Servatoris nomen , Salvatoris
vero refugiunt , & , tanquam minus Latinum, ftudiosé vitant. Quia
videlicet Ovidium , Livium , & alios ἃ prifcis fciunt Servatoris ὃς Libe-
ratoris vocabula , non $a/vatoris , ufurpaffe. Vcrüm ego in corum po-
tius concedo fententiam , qui pertendunt, τὸν σωτῆρα minusaccuraté, imó
male /ervatorem rcddi, dc Chrifto potiffimum, ac etiam de quovis alio.
Suffragantur huic fententix veteres Gloffa: , in ese Σωτὴρ, falvator.
ltem: Sajvator, σωτήρ. ldem probat autoritas Ciceronis, lib.4. contra
Verrem : Jtaque eum non folum patronum iflius infule ,. fed etiam σωτῆρα
infcriptum vidi $yracufis: tum , quo Verrem magis reddat exofum, adji-
cit: Zo quantum efl ? ita magnum , ut Latino uno verbo exprimi non po[ft.
Cur uno verbo exprimi non poteft ? Reípondet Cicero : Zs eff nimirum
Soter , qui falutem dedit. "Vertullianus lib. de Carne Chrifti, cap. τά.
pag. $59. falutificatorem vocat. — Ergo jam , inquit , son unus Deus , nec
unus falutificator , fi duo falutis artifices , €g utique alter altero indigens. Ec
in lib. de R.cfurrcétione carnis , cap.47. v2g. 585. ubi locum ex epiftola
ad Philippenfes 3:20. ita proponit : {μά C$ fajutificatorem noftrum ex-
fpectamus fefum Chriflum. Ex lib.s. adv. Marcionem, cap.15. pág.797.
in vranflatione verborum 1.'T'heff. 5:23. Et ozimes in uno voto con[Hituit fa-
lutis , optans ut fpiritus nofter , £9 corpus, C2 anima fine querela in adventu
Domini €9 falutificatoris moflri Chrifli conferventur. Scnfit ergo Cicero,
ut co redeamus, Servatoris vocem σωτῆρι non effe adaequatam ,, quam non
ignoravit: quippe fe Reipublicae /ervarorem vocavit Oratione pro Plan-
cio. "Tacitus Annal. 14. videns /ervatoris nomen non iftud tam celíam
nomen zquare, (cripüit Milichum cozfervatoris fibi nomen Graeco ejus
rei vocabulo affumfiffe. — Notata digna verba P. Manutii ad füperiora ΟἹ»
ceronis: Σωτὴρ Grecum nomen effe, (9 eum fignificare , qui falutem dedit ,
ipfo conflat interprete Cicerone :. ex quo (v communis error coram , qui 785
2 (1
124 EXPOSLTIONIS SYMBOLI
fam Cbriflum , cujus immortalia merita nullo fatis uno. verbo exprimi Latine
queunt , Scrvatorem appelant 5 aliud enim efl fervarc » aliud lalusem da-
re : fervat is , qui , ne falus amittatur , aliqua ratione preflat :. falutem
dat, qui amiffam reflituit. Deinde, ut ad iplum Chriftum propius acce-
damus, Chriftus multos /ervat., qui alioqui in nihilum irent , quorum
ctiam /érva/or dici poteft : at eos non /a/vat , nec córum eít falvator s
alioqui in aternum non,perirent. Sérvare etiam Martiale vcrbum eft,
ilius, qui quem occidere potuit in przlio ci pepercit , fed, libertate
cxutum , ac civiliter mortuum , in fervitutem pertraxit. Qui fic de al-
tero meretur , proprié fervator , alter ab eventu férvus. — Servi enim vel
à férviendo , vel potus ἃ /ervando dicti (unt , quia fervati funt , cüm jure
belli poffent occidi. Hanc ἐτυμολογίαν afferunt cüm Juris-con(ulti , tum
Donatus Adclph. AGt.2. fcen. 1. pag. 386. ὃς lfidorus lib. 9.cap.4. Item
Auguftinus de Civitate Dei lib. 9. cap. 15. & Eucherius in Genefin »
lib. 3. cap.46. Coníule Etymolog. Cl. Voflii, in voce Servus. At Chri-
ftus plus nobis tribuit Joh.15: ας. Non dicam «os fervos : plus etiam fibi.
Quare de Chrifti beneficentia non parum deterit , qui σωτῆρα. fervato-
zen interpretatur. Neque eít, cur vocem /a/vator , tanquam minus
Latinam, reífpuamus: apud antiquos enim fatis frequens. Porphyrius
in Panegyrico Confítantino dicto :
Uzdique pacatis falvator maxima rebus
Gaudia preflabis.
Ufitata vox Lactantio , viro cloquentiffimo , fan&ifque Patribus aliis,
uorum teítimonia afferre nimis longum foret. Et, fi vcl nemo cam u-
furpaflet , neccílitati tantae , quam agnofcit Cicero , obtemperantes , z-
quiffimo jure nos Chriftiani ufurpare poffemus, Quid ergo , cüm viri
illuttres,, ut Camillus , aut dii , ut Jupiter , & Dioícori , apud Strabo-
nem, lib.17. Athenzum lib. 7. & paffim , σωτῆρες appellantur , $a/«a-
tores vertemus? Minime vero. Vocentur /ervatores , lijeratores , aut
etiam /o/pitatores , qua vox illi σωτὴρ gcmina eft. Solus-Chriítus falva-
jor e(t , quia ctiam folus nos facit lalvos. Vide fuprà. Addimus locum ex
Euícbii Demonit Evang. lib.4 pag. 105. dc Chrilto ; Καϑὸ ψυχῶν ἐμ-
παθῶν θεραπείαν ἐπαγγέλλεται, σωτὴρ καὶ ἰατρὸς εἰκότως dv λέγοιτο. Quatenus
animarum affeclibus obnoxiarum [anationem profitctur ,. meritó (alvator €2
anedicus nominatur. "Y heodorctus in cap.43. Jefaig , pag. 106. "£i eura
égi y
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VL τἧς
in, τῆς αὐτὴς ἐσίας ἐςὶν γ ἧς μόνης ἐςὶ τὸ σώζειν, Si falvator eff , ejusdem cff
nature , cujus folius eff falvare.
111. Patres Niczni Salvatorem noftrum ctiam vocant CLrif/um. Hoc
ejus nomen, & qua ad illud fpe&ant, examinaturis, occurrit
. 4. Explicatio vocis. Χριςοὶ vocantur ,
a. in genere ,
a. Oleo uncli. Suidas: Xpggog, ὁ κεχρισμένος ἐν ἐλαίῳ. Chriflus , unctus
oleo. "Theophylactus in cap. 1. Matth. pag.4.. Χριςοὶ ἐλέγοντο ol βασιλεῖς καὶ
ἱερεῖς" ἐχρίοντο γὰρ τῷ ἁγίῳ ἐλαίῳ τῷ ἀπὸ τῇ κέρατος τῇ ἐπιτιθεμένου τῇ κεφαλῇ ἀν αβλύ-
ζοντι, Un£ti dicebantur reges C9. facerdotes: inungebantur eniin oleo. [aucto ὃ
cornu , quod capiti fuperponebatur , €2 deflillabat. Eufcbius hift. Ecclef.
lib. 1. cap. 4. pag 3. b. reges, Prophetas & facerdotes χριςοὺς appellari
docet: Οὐ μόνες τοὺς ἀρχιερωσύνῃ τετιμημένους ἐλαίῳ σκευας ᾧ χριομένους , τὸ τοῦ
χριςοῦ κατεκόσμει παρ᾿ Ἑβραίοις ὄνομα, ἀλλὰ καὶ τοὺς βασιλέας, ἃς καὶ αὐτοὺ; νεύ-
ματι θείῳ προφῆται χρίφαντες,, εἰκονικούς τινας χριςοὺς ἀπειργάζοντο. "Ηδη δὲ καὶ
ἀυτῶν τῶν προφητῶν τινὰς διὰ χρίσματος χριςοὺς ἐν τύπῳ γεγονέναι παρειλήφαμεν.
ANon .folos fummos facerdotes , oleo artificiali ἰμμηξῖος,, Chritti momen apud
Hebreos ornabat , fed etiam γέρος, quos ipfos quoque juffu divino ungentes
Propbete , iconicos quoídam Chriftos efficiebant. — Prophetarum quin etiam
que/dam per un&lionem Chriftos in typo fattos effe accepimus.
β. Qui ad ufum quempiam à Deo deflinantur. 'T heodoretusad vf. 1.cap.
45. Jelaiz , pag. 108. Οὕτω Mya Κύριος τῷ χριςῷ μου Κύρῳ, χριςοὺς ἡ θεία
χραφὴ προσαγορεύει , οὐ μόνον τοὺς χριομένους ) ἀλλὰ καὶ τοὺς εἰς τινὰ χρείαν ὑπὸ
τοῦ θεᾷ τῶν ὅλων ἀφοριζομένους. Οὕτω καὶ τῶν πρὸ τοῦ νόμου πατέρων μνημονεύσας
£Qw Μὴ ἅπττετθε τῶν χριςῶν pov. ᾿Ενταῦθα μέν TO: τὸν KÜpov χριςὸν ὠνόμασε,
διδάσκων ὡς αὐτὸς αὐτὸν ἐχειροτόνησε Basin, Sic dicit Dominus Chrifto meo
Cyro. Chrittos fzriptura facra vocat non folum eos, quiunguntur , fedetiam
eo$ , qui ad ufum quempiam ab univerforum Dco deliguntur. δὶς Patrum,
qui legem pr ece[ferunt , suentione fa&la dixit , Nolitetangere Chriftos meos.
Hoc (απὸ loco Chrittum appellavit Cyrum , docens illum abs fe creatumfuiffe
regem. ldem "Theodoretus ad Pil. 105: 15. verba, quz híc adducit,
pag 8:9. hac habct: χριςοὺς προσαγορεύει, dog ὡς ἐλαίῳ κεχρισμένους, ἀλλ᾽ ὡς
ἐκλεκτοὺς γενομένους. Chriítos appellat , non tanquam oleo uncios , fed tan-
quam electos factos. Hoc tamen alii ad fideles referunt , ut jam videbi-
mus.
y. Ῥὶ €9 fideles. Greg. Nazianzenus. Orat. 21. pag. 278. Χριςοὺς οἶδο
καλεῖν ἡ γραφὴ, τοὺς ζῶντας κατὰ χριςὸν. Scriptura eos , qui fecundum Cbri-
3 fium
126 EXPOSITIONIS SYMBOLI
flum vivunt , folet appellare Chriftos. Eufebius Demonftrat. Evangel.
lib. 1. pag. 9. Χριςοὺς ἐκείνους τοὺς πρὸ Μωῦσέως θεοφιλεῖς, ὥσπερ οὖν ἡμὰς χρι-
ειανοὺς εὕροις dw κεμκλημένους. — ilos , qui antc. Mojen Deo «bari fuerunt ,
Chriftos fuiffe appellatos reperies , quemadmodum mos. Cbrifliani vocamur.
Pottca fubjicit verba Pfal. 105:15. & addit : Ὥςε xai τῆς τοῦ χριςοῦ προση-
γορίας ὑμῖν ὁμοίως ἐκοινῶναν. Proinde nominis Chritti appellationis eque ac
nos participes erant. Ex profecto non defunt ex veteribus , qui quofvis
pié ὃς juflé, etiam fub veteri Teftamento , viventes , Chri//ianorum ap-
pellatione funt dignati. Eufebius hift. Ecclef. lib. 1. cap. 4. pag. 5. a.
docct , Abrahamum , & reliquos veteris Teítamenti fideles , Chriítia-
nos vocari pofle. Πάντας ἐκείνους , inquit 7), δικαιοσύνῃ μεμαρτυρημένους,, ἐξ
αὐτοῦ τοῦ ᾿Αβραὰμ. ἐπὶ τὸν πρῶτον ἀνιᾷξσιν ἄνθρωπον , ἔργῳ χριςιτανοὺς γ εἰ καὶ μὴ ὀνό-
ματι, προσειπών τις , Sx ἂν ἐκτὸς βάλοι τῆς ἀληθείας. — Omnes illos juflitie tefli-
smonium confecutos , fi ab Abrabamo ad primum a[cendamus bominem , fi non
nomine, faltem re ipfa fi quis Chriftianos appellaverit , à vero minime aber-
rabit. ldem Eufebius Demonftrat. Euangel. lib. 1. pag. 10. de Enocho
fcribit , χριςιανικῶς , ἀλλ᾽ ἐχὶ ἰουδαϊκῶς ἔζησε. Cbrifliano , non Pudeo dignam
vitam vixit. Ex de Abrahamo: Δείκνυται χριςιανικῶς, ἀλλ᾽ οὐχὶ Ἰουδαϊκῶς βε-
βιωκώς. Patet , eum Cbrifliano , non Judaico more vixiffe. Chryfottomus
Homil. 121. t. f. pag. 792. de iis, qui ad Abrahamum ufque vixerunt:
Τίνες ἦσαν ; ἕλληνες 5 ἀλλ᾽ 8 συγχωρεῖ ἡ πίςις. Ἕλληνες Sx ἤσαν" οὐ yàp ἀπιςίᾳ
συνέζησαν,, δαίμοσιν ἐκ ἐδούλευσαν, ξοάνοις Ho, ὑπετάγησαν, τῇ πλάνῃ τῶν δαιμό-
νων ἀντέξησαν. Οὐ δύνανται τοίνυν Ἕλληνες ὀνομάζεσθαι. ᾿Αλλὰ τί ἦσαν, ᾿Ιουδαῖοι..
ἀλλ᾽ ἐκ ἐδέξαντο τὸν νόμον, ἐκ ἐφύλαξαν σάββατα , οὐ παρετήρησαν βρωμάτων δια-
Φορὰς, εκ εἶχον περιτομήν. — ' Ex τοίνυν οἱ ἀρχαῖοι μήτε ἕλληνες, μήτε Ἰουδαῖοι ἥσαν.,
εὑρέθη ἕτερον ὄνομα τὸ δυνάμενον αὐτοῖς ἁρμόσαι. Δῆλον ὅτι χριτιανοὶ οὐ τῇ πρόσν.
γορίᾳ, ἀλλὰ τῇ δυνάμει. Quales erant ὃ Gentilefne ?. [ed mon permittit fides.
ANon erant Gentiles :. mon enim fuerunt infideles ,, demonibus mon fervierunt ,
Jfimulacris non fuerunt [ubjetli ,| impofluris demonum refliterunt. — Proinde
non poffunt Gentiles vocari, — Quid igitur erant ? Judei ? 4t non acceperunt
legem , non obfervarunt Sabbata, nec ciborum difcrimina , nonbabuerunt cir-
cumcifouem. δὲ igitur veteres neque Gentiles, neque "Judei fuerunt, inven-
zum eft aliud nomen , quod ipfis potefl aptari. — Manifeflum eft , eos fuiffe
Chiiftianos non nomine, fed potentiá,
b. Zn fpecie Meffías vocatur Cbriffus. Hoc loco à Patribus Nica-
nis: à fcriptura paflim. — Suidas: χριςὸς ὁ Κύριος καὶ θεὸς ἡμῶν. — Chriffus,
ille Dominus C9 "Deus nofler. Hic autem duo maxime veniunt obfervanda.
g. Quo
ΝΙΟΒΝΟ-ΟΟΝΘΤ ΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car. VI. 127
a. Quo fenfu C2 cur Chbriflus , id efl , unttus , vocetur , cüm oleo ma-
teriali non fit unctus ? Per unctionem intelliguntur dona Spiritus San&i,
in naturam Chrifti humanam copiofiffimé cffufa. Ita Pfal. 45: 8. ubi
Meffias dicitur uncus ἐλαίῳ ἀγαλλιάσεως, oleo letitie : ubi 'T'heodoretus,
pag. 570. de Chritto , Ὡς ἄνθρωπος, οἷόν τι χρίσμα λαμβάνει τῇ Πνεύματος τὰ
χαρίσματα. Ut bomo , velut quandam unctionem , Spiritás dona accipit. Ba-
fiiius in eundem Ptalmum, t. 1. pag. 258. dicit ἔλαιον ἀγαλλιάσεως, quo
Chri(tus unctus fuit , efle τὴν τοῦ ἁγίβ Πνεύματος εἰς τὴν σάρκα αὐτῷ ἐπιδη-
μίαν, Spiritus Santli in carnem ipfius defceufum. | Idem locus adducitur in
N. 'Tettamento , ad Hebr. 1: 9. ubi Oecumenius , pag. 804. per ἔλαιον
ἀγαλλιάσεως intelligit τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον. Chryfoftomus in Píal. 45. docet,
Chriftum tunc fuiffe unCctum , ὅτε ὡς ἐν ἐΐδει περιςερᾶς τὸ πνεῦμα ἦλθεν ἐπ᾿ αὐὖ-
τὸν, Quando in fpecie columbe fpiritus [uper eum venit. "Theodoretus incpi-
tome div. Decret. cap. 11. pag. 279. Δῆλον ὡς διὰ τὸ χρίσμα τῇ Πνεύματος
ὠνομάσθη χριςός. ἐχρίσθη δὲ ἐχ ὡς θεὸς, ἀλλ᾽ ὡς ἄνθρωπος. Manifeflum cfl , quàd
propter untiionem Spiritás appellatus fit Chrittus. Unctus autem eft, non
ut Deus, fed ut homo. Idem, epiít. 146. pag 1032. Χριςὸς κέκληται,
ὡς κατὰ τὸ ἀνθρώπειον τῷ Πνεύματι τῷ παναγίῷῳ χρισθεὶς, καὶ χρηματίσας ἀρχιερεὺς
ἡμῶν, καὶ ἀπόςολος, καὶ προφήτνς, καὶ βασιλεύς. Chriftus appellatus eff , tan-
quam Spiritu Santliffimo fecundum bominem unctus, €2 vocatus Pontsfex no-
ον. “ροβοίμε , Propheta atque Rex. — Bafilius Cacfar.lib. 5. contra Eu-
nomium , pag. 117. χριςὸς διὰ τὸ Πνεῦμα καὶ τὴν xpísw , τὴν £V τῷ πνεύματι.
Chriftus propter fpiritum &$ untlionem , illam nimirum , que eft in fpiritu.
"'heophylaétus in cap. 1. Matth. pag. 4. Λέγεται ὁ Κύριος, χριςὸς y καὶ ὡς
βασιλεύς" ἐβασίλευσε γὰρ κατὰ τῆς ἁμαρτίας" καὶ ὡς l'epeüc , προσήγαγε γὰρ ἑαυτὸν
θῦμα ὑπὲρ ἡμῶν' ἐχρίσθη δὲ καὶ αὐτὸς κυρίως τῷ ἀληθινῷ ἐλαίῳ) τῷ ἁγίῳ πνεύματι.
Dicitur. Dominus , Chritlus , €2 ut Rex , quia contra peccatum regnavit :
€) ut facerdos , obtulit enim [emetipfum (acrificium pro uobis :. uutlus autem
eft C2 ipfe proprie vero oleo , nempe Spiritu Santio. Chryfoftomus Homil. 1.
in epilt. ad IRomanos , pag. 6. Χριςὸς ἀπὸ τῷ χρισθῆναι λέγεται, ὃ καὶ αὐτὸ
e; σαρκὸς ἦν. Καὶ ποίῳ ἐλαίῳ ἐχρίσθη s. ἐλαίῳ μὲν EX ἐχρίσθη , πνεύματι δέ. Οἶδε
δὲ καὶ τοὺς τοιότους χριςοὺς ἡ γραφὴ καλεῖν Τὸ γὰρ προηγούμενον ἐν τῇ χρίσει πνεῦ-
μά ἐςι' διὸ καὶ τὸ Day παραλαμβάνεται. Chriftus dicitur , quid fit unctus;
quod £9 carnis erat. ΕἸ quo tandem olco unctus eff ὃ Oleo cert? minimé eff
unius , fed Spiritu. Solet autem Scriptura etiam bos vocare Chriltos: quod
enim in ipía untlione principem locum obtinet ,. [piritus eff :. propterea etiam
-eleum affumitur. Cyrillus Jerofol. Catech. Illuminat. 10. pag. 99. μὴν:
P
128 EXPOSITIONIS SYMBOLI
καλεῖται, οὐ χερσὶν ἀνθρωπίναις κεχρισμένος, ἀλλ᾽ ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἀϊδίως εἰς τὴν
ὑπὲρ ἀνθρώπων ἀρχιερωσύνην χρισϑείς, Chriilus vocatur , non quód manibus bu-
manis fit untlus ,— fed à Patre ab eterno ad [ubeundum fummum pro bomini-
bus. facerdotium un&ius. Ἐπ Catech.3.. NeoQur. pag. 202. 'EMaíg , ἢ μύρῳ
σωματικῷ χριςὸς ὑπ᾿ ἀνθρώπων ἐκ ἐχρίσθη, , ἀλλ᾽ ὁ Πατὴρ αὐτὸν σωτῆρα προχειρισά-
μενος τῷ παντὸς κόσμε, πνεύματι ἔχρισεν ἁγίῳςφ. ΟἾδο.. vel unguento corporali
Chriflus αὖ bominibus non eff untius , fed Pater eum defignatum falvatorem
totius mundi Spiritu Sanclo unxit. Alia Patrum tetlimonia, quia hzec fuf-
ficere poflunt, non afferimus : rem tamen totam paulo clarius & diftin-
€tiüs oculis Lectorum fübjicimus. Χριςὸς vocis ΠῚ 9 interpretamentum
eft, & notat un&um. 1nter actus honoris eft uzio, ut patet ex Lucae
7:38. ubi mulier peccatrix pedes Chrilti ἤλειφε τῷ μύρῳ. Vidc ctiam Joh.
11:2. & 12:3. Pal. 14: 5. fed , quia in collatione dignitatis & excellen-
tis officii uxcionis (imul exhibebatur honor , ipfum imponere officium ,
uugere dicitur. Ita Graci, quia luctatores ungebantur ad certamen ,
ἀλείφειν, wngere, ad certamen, vel ad aliquid agendum dicunt, pro ἐμεῖς
tare, infligare, exbortari. Suidas: ᾿Αλείψας, διεγείρας, ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν
ἀθλητῶν, Qui unxit , qui excitavit , per tran[lationem ab atblctis duclam.
Chryfoftomus ad verba Chrifti Matth. 26: 39. Ἔλεγε χριςὸς τοῖς μαθηταῖς,
Μὴ κτήσησθε χρυσὸν, μηδὲ ἄργυρον, πρὸς ἀκτημοσύνην αὐτοὺς ἀλείφων..- Dixit
Cbriflus ad di/cipulos, Matth. 10:9. INe comparate aurum, nequc argen-
tum , eos ad paupertatem «vel inopiam ferendam excitans. Oecumenius in
cap.5. ACtorum: ΑἹ 0AALer πρὸς ὑπομονὴν ἀλείφουσιν. IAfflicliones ad patien-
tiam incitant. Chry(íoftomus , πρὸς ázóvoay ἀλείφειν καὶ διεγείρειν, ad arro-
gantiam impellere C9 excitare. Hinc etiam ἄλειμμα, quod tamen Lexico-
graphi non obíervant, non tantüm eft uro, vel unguentum , (ed etiam
ὁρμητήριον, incitamentum. | Chryíoftomus epift. s. ad Olympiadem : 'A«
ἐπιβουλαὶ τῶν ἐχθρῶν ἄλειμμα γίνονται τῆς καρτερίας τῆς ὑμετέρας. — Hoflium in-
“άϊς veflra acuitur tolerantia. ldem in Pfal. 42. Οὐ μικρὸν τοῦτο εἰς πίςιν
ἄλειμμα ἦν. lllud. non exiguum ad fidem erat incitamentum. Sic Elias ju(-
fus Elifxum uagere Prophetam , injecit ipfi pallium fuum, 1. Reg. 1936.19.
Quod Elifzus accepit pro figno , quod vocaretur ad fe&candum Eliam,
& munus ipfius fübeundum , veniente füper ipfum Spiritu Dei. Hinc
igitur liquet pria ratio , quare Dominus nofter χριςὸς., unctus dicatur :
nempe , quia cít illa Dci fapientia, quz dicit Prov 8:23. 4 /éculo uncia
fum. Quo denotatur, Filium ; nam is eft fapientia ; deftinatum efle
ante jacta mundi fundamenta , fivc accepiffe officium, quod in carne ap-
parens
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VL 129
parens geífit & exfecutus e(t : quo feníu Cyrillus fuperius dixit, Filium
ὑτὸ τῇ llarpócaiDiw; εἰς τὴν ὑπὲρ ἀνθρώτων ἀρχιερωσύνην κεχρίσθαι. Secunda ra-
tio eft, quod, cüm conceptus & natus ett , fuper iplo fuit Spiritus Do-
mini, ut jam ex Patribus probatum. Zerzia ratio et , quod etiam in
humana cjus natura reuievit fpiritus fapientie C9 prudemtie, confilii ac for-
titudinis , C9. timoris Domini , ]cf.11:2. Ad quem locum Theodoretus,
pag. 52. Κατὰ τὸ ἀνθρώπινον πάντα εἶχε TS πνεύματος τὰ χαρίσματα. Juxta
bumanitatem omnia fpiritus babuit dona. Huc pertinet illud Lucz: ς2.
ubi Chriftus dicitur profeciffe fapientiá C9 gratiá. Varié hunc locum tor-
qucbant harctici: nos , omnibus aliis interpretationibus rejectis , afferi-
mus, Chrillum [ecundum fapientiam divinam , boc eff , eam, que ei coinpe-
zit tauquam Deo, non profeciffe:. fecundum [apientiam autem. bumanam,
boc εἰ, cam , que ei ut bomini competit , oer? profeciffe , bominis quidem
more, fcd tamen fupra suodum bumanum. — INec nova videri debet hzecex-
plicatio : expreffa ejus in. Aniquitate ollendemus veltigia. Cyrillus
Alexandr. in T'hefauro, Affert. 28. pag.249. Οὐ καθὸ Mys ecl, προκόπτειν
λέγεται, ἀλλὰ καθὸ γέγονεν ἄνθρωπος, wai Φύσιν πεφόρεκε *, τούτε δεκτικήν.
Non quatenus. Verbum cfl , proficere dicitur 5. fed quatenus bomo fatius eft ,
C naturam bujus capacem geflavit. 'Theodoretus Dial. 2. ᾿Ἡλικίᾳ μὲν τὸ
σῶμα προκόπτει, σοφίᾳ δὲ ψυχή. — "tate quidem corpus , fapientiá veró anima
profit. Hoc ergo vult Euangelifta , Chriftum prout afe , ita ὃς /a-
pientiá pariter creviffe. Proinde etiam Codices quidam fic efferunt :
Προέκοττεν ἡλικίᾳ wal σοφίᾳ. | Vcl, Προέκοττεν ἐν τῇ ἡλικίᾳ καὶ σοφίᾳ. [τὰ
Ambrofius dc Incarnat. Sacram. cap.7. efus proficiebat etate(9 fapientia:
quomodo groficiebat fapientiáà Dei ἢ Doceat te ordo «erborum. — Profectus e-
talis , C9 profettus fapientie , fed bumane efl. — [deo etatem antó premifit ,
ut fecundum bominem crederes dicium, | /Etas enim non divinitatis , fed cor-
poris eff. — Ergo fi proficiebat etate bominis , proficiebat. [apientiá bominis.
Auguftinus itidem , epift. 3. hunc locum ob oculos habens : Z//e is fuo
corpore numeros temporum men[ura[que fervavit etatum , qui fine ulla fui
mutabilitate xzutando contexuit ordinem feculorum :. boc enim crevit in tempo-
re, quod capit ex tempore. — Quarta ratio cít, quód etiam ad publicam no-
titiam uz&us eff Spiritu Santto ac potentiá , Actor. 10:38. Spiritu Santo,
qui operatus per ipfius przdicationem , & illuftri modo effufus eft , ut
Spiritus ipfius , at ab ipo impetratus, in Apoftolos , & alios difcipulos,
poft cjus in coelum afcenfionem , A&tor, 2:33. Poreniiá , quia operibus
divinis , qua ipfe propria voluntate — , & per juffionem fuam patra-
vit,
:-. EXPOSITIONIS SYMBOLI
vit , demonítratus eft omnibus , quis effet. De qua un&ionc forté po-
tiffimum loquitur Jefaias, cap.61:1. οὗ ξινεκεν ἔχρισέ με. 488 unctione pro-
bans, fpiritum Domini fuper ipfo effe. Proinde inepta prorfus , & 4x.
λόκοτος Cit ratio, quam affert Juftinus'M. Apolog.2. pag. 44. editionis
Graco-Latinz , cur Salvator nofter vocetur Cbrif/us. Merentur verba
ejus adícribi, & medicam experiri manum. ta autem habent: Οἱ δὲ
Ὕιὸς ἐκείνου, ὁ μόνος λεγόμενος κυρίως Τ᾿ τὸς , ὁ λόγος πρὸ τῶν ποιημάτων, καὶ συν-
ὧν καὶ γεννώμιενος . ὅτε τὴν ἀρχὴν δ᾽ αὐτοῦ πάντα ἔκτισε καὶ ἐκόσμησε. Χριςὸς
μὲν κατὰ τὸ κεχρίσθαι , καὶ χοσμῆσαι τὰ πάντα 0i αὐτοῦ τὸν θεὸν λέγεται. — Filius
φεγὺ ejus , fc. Dei Patris, qui folus proprié dicitur Filius , Ferbum fimul cum
e) ante creaturas na[cens ξ9 exfiflens , quoniam primitus per eum cuntia con-
didit C9 ornavit. | Chbriflus quidem ex eo , quid per illum 'Deus omnia confor-
shaverit atque ornaverit , appellatur. [τὰ Johannes Langus interpretatur.
Verüm γεννώμενος non eft na/cens , fed qui generatur :. & χρίεσθαι nihil mi-
nüs quàm cosformari. Erudité ergo ad hunc locum Jofephus Scaliger in
Animadverf. ad Chronologica Eufebii , Quis non videt , inquit, /egen-
dum καὶ συνὼν waT γενόμενος" [Nam γεννώμενος, qui generatur, 27 qui gcne-
ratus eíl. δὲ ewim de Filii antc. fecula omnia generatione loqueretur ,. γεννη-
θεὶς dicendum fuiffet 7 quia femel geueratus eff , C9 non generatur. — Deinde
illud συνὼν offendit , de coeternitate Filii cum Patre, non de Filio ante fecula
genito loqui , cui confignificans verbum γενόμενος adjetium. — Neque verà quis
argutulus objiciat difcrimen inter γεννηθέντα C9 γενόμενον. Nam bic γενόμενος
non ΕΠ} fa&us , fed àv , qui jam erat. — Quod fequitur , Chriftum dictum
effe, quia Deus per eum condiderit omnia , & ornaverit, ?uc locum ba-
beret , fi τὸ χρίειν efftt condere & ornare, Χριςὸς μὲν κατὰ τὸ κεχρίσϑαι καὶ
κοσμῆσαι. Legendum vero κατὰ τὸ we) χρίσαι, — Dictus Chriftus, quia
Deus per eum unxerit & ornárit omnia, — Ero ornandi verbum quomodo
applicem ad notionem và χρίειν, non video , nifi pro ποσμῆσαι legeremus, κατὰ
τὸ xpíezi καὶ σμῆσαι , unxerit & abfterferit omnia. — Sed boc divinare , won
afferere. Hactenus Scaliger. Multó minüs illi funt audiendi, qui volunt,
ante afíumtam ex D, Virgine naturam humanam , animam unitam cffe
Deo Verbo , & ex co vocatum effe Chriftum. | De illis fic Damafcenus
lib.4. Orthod. fidei, cap.6. pag.288. Πότε ἐκλήθη xpizócs οὐχ ὥς τινες ψευ.
δηγοροῦσι, πρὸ τῆς ἐκ παρθένου σκαρκώσεως ὁ νοῦς ἡνώθη τῷ θεῷ λόγῳ,» καὶ ἔκτοτε é-
κλήθη χριςός. Τοῦτο τῶν Ὠριγένους λυρημάτων τὸ ἀτόπνμα, Προύπαρξιν ψυχῶν δογ-
ματίσαντος, Cuando vocatus cff. Chriftus? Non, ut quidam falsbadfiruumt,
ante iacaruationeim ex virzine, anima unita efl Deo Verbo, €9 ex co tempore
v0ca-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. Vl. i35:
vocatus eff Chriftus. — Tec enim eff ex Origenes deliramentis abfurda fenten-
tia, qui preexfiflentiam animarum docuit. Vide ibidem plura.
B. Quid uomen χριςὸς denotet ? INotat regiam poteflatem. Ma dicit Dcus
Pater Píal. 2: 6. Uzxi regem meum. — Ex ACtor.2: 36. Dominum C9 Cbri-
fum fecit eum , hoc eft, publica προσαγορεύσει declaravit , & , ut Domino,
dedit ei exercerc omnem poteftatem in coelo & in terra. Et autem of-
ficium regium colophon officiorum, & nititur facerdotio, & geritur per
verbum , quod locutus eft vclut Propheta. Nam ad hzc tría officia
. uncus eft. Sed pauló attentius confideremus illud divi Petri, Κύριον καὶ
χριςὸν αὐτὸν ὁ θεὸς ἐποίησε τοῦτον τὸν ᾿ἰησοῦν. — Verbum ποιεῖν hoc loco fignifi-
cat comflituere ,| nec refertur ad ἐσίαν , fcd ad ftatum & dignitatem fum-
mam , ad quam Chriftus e(t evectus , ficut eam defcribit Apoftolus ad
Ephef. 1:21. cap. 4: το. & ad Philipp. 2:9, τὸ. Ita veteres hunc locum
ὁμοψήφας contra hareticos interpretantur. Chryfoftomus Homil.6. in
Acta: Ἐχοίησε, TovTígi, κατέςησεν᾽ ὥςε οὐδὲν περὶ ἐσιώσεως ἐνταῦθά φησι. Fc-
cit, id eff , conftituit, φάφὸ ut nibil bic de fubflantia dicat. Bafilius Caef.
lib. 2. contra Eunomium, pag.40. Τὸ Κύριος ὄνομα, ἐκ ἐσίας ἐςτν ,. ἀλλ᾽ ἐξε-
σίας ὄνομα ὡςε ὁ εἰκὼν, Κύριον αὐτὸν καὶ χριςὸν ὁ θεὸς ἐποίησε, τὴν κατὰ πάντων
ἀρχήν καὶ δεσποτείαν λέγει τὴν καρὰ τοῦ Πατρὸς ἐπιτραπεῖσαν αὐτῷ, οὐ τὴν εἰς τὸ
εἶναι πάροδον αὐτοῦ διηγεῖται. — Nomen Dominus , son eff effentie , fed potefla-
iis momen: quare, qui dixit ,, Dominum eum & Chriftum Deus fecit,
rerum omnium principatum C9 dominium dicit à Patre Filio commiffum , mon
quomodo effe ceperit, narrat. Oecumenius in cap.2. Actor. pag. 14. 'E-
ποίησεν , ἀντὶ τοῦ, κατέταξε καὶ κατέςησεν, ἀλλ᾽ ἐχὶ, οὐσίωσε. Fecit, gro,
ordinavit, conftituit , sez verb , effentiam dedit. Cyrillus Alexandr. in
Thefauro, Aflert.21. pag.216. Τὸ ἐποίησεν, àvr) τῇ, ἀπέδειξε νοητέον, OU-
vu καὶ αὐτὸς à Πέτρος τοῖς Ἰουδαίοις προσδιαλεγόμενος ἔφασκεν, ᾿Ιησοῦν τὸν Nata.
ραῖον, ἀνδρᾳ ἀπὸ τῇ θεᾶ ἀποδεδειγμένον, &c. lllud fecit , pro, oftendit, dc-
mon(travit ve/ declaravit accipiendum. δὲς ipfe etiam Petrus Judeosalloquens. -
dixit, Jefum illum Nazarenum , virum declaratum, (2c. Vocem χριςὸς
regiam denotare dignitatem agnoícit Nyyffenus Orat. 6. contra Euno-
mium , t. 2. pag. 598. H' ToU χριςοῦ προσηγορίᾳ τὴν βασιλείαν ἐνδείκνυται.
Chrifti appellatio regnum denotat. Ἐπ de Profeff. Chriftiana , t. 2. pag.
269. Τὸ τοῦ χριςοῦ ὄνομα ,. £i πρὸς τὸ σαφέςερόν τε καὶ γνωριμώτερον ῥῆμα μετενε-
aen , πὸν βασιλέα σημαίνει, τῆς ἁγίας γραφῆς τὴν βασιλικὴν ἀξίαν τῇ τοιαύτῃ Qu-
vi κατά τινὰ ἰδιάζεσαν χρῆσιν ἐνδειπνυμένης. Chrifti nomen , fi ad clarius πᾶς
gifque per[picumm C intelletiu facilius verbum transferatur , regem fignificat,
Ε 2 cim
135; EXPOSITIONIS SYMBOLI
cim. [antta. Scriptura bujufmodi voce , peculiari quodam ufa , regiam indicet
dignitatem. | Et tomo eod. de perfe&a Chriftiani forma, P2g.277. Ὑϑτοῦ
χριςοῦ προσηγορίᾳ πυρίως wal τρώτως τὸ βασιλικὸν διασημαίνεται κράτος. — Chriíli
nomine proprie C9 primarià regia fignificatur potentia.
2. Zcidentia propria ; ad qux referimus,
a. quód Cbriflus fuit fine peccato. "Theodoretus quzít.9. in lib. Nu-
mcrorum, pag. 1:44. Μόνος ὃ δεσπότης χριςὸς, καὶ ὡς ἄνθρωτος, καὶ ὡς θεὸς, τὸ
ἄμωμον ἔχει. — Solus Domiuus Chriflus, £9 ut bomo » (8 ut Deus , macula
caret. Bafilius M. Orat. de Poenitentia : ᾿Ανθρώκων οὐδεὶς ἀναμάρτητος" ἑνὶ
γὰρ μαρτυρεῖται, ὅτι ἁμαρτίαν ἐκ ἐποίησε. Nullus mortalium fiue peccato eff :
ani enim teffimonium perbibetur , quüd peccatum non fecerit. Macarius Ho-
mil. 11. pag. 138. Σῶμα καινὸν καὶ ἀναμάρτητον ἕως τοῦ Kupía ἐκ ἐφάνη ἐν τῷ
πόσμῳ᾽ παραβάντος γὰρ τὴν ἐντολὴν τοῦ πρώτου ᾿Αδὰμ,., ἐβασίλευσεν Ó θάνατος ἐπὶ
ὅλα τὰ τέκνκ αὑτοῦ. Corpus novum €9 peccati expers ufque ad Dominum non
apparuit in mundo : cim enim primus Adam mandatum fuiffet tran(zreffus ,
sors in omnes ejus po[teros regnavit. ΝΠ fuiffet ἀναμάρτητος, nolter Sal-
vator efie non potuiffet. Hoc urget Chryfoftomus Homil. 38. in i. ad
Corinth. pag. 496. Τὸν ὑπὲρ ἁμαρτωλῶν ἀποθνήσκοντα.͵, αὑτὸν ἀναμάρτητον δεῖ
εἶναι" ἐπεὶ εἰ wa) αὐσὸς ἁμαρτάνει, πῶς ὑπὲρ ἔλλων ἁμαρτωλῶν ἀτοβανεῖται, El
δὲ ὑπὲρ ἁμαρτιῶν ἄλλων ἀπέθανεν, ἀναμάρτητος ὧν ἀπέθανεν. Eum , qui
pro peccatoribus. moritur , Μηδ peccato effe oportet ; efenim) fi ipfe quo-
que peccaret , quomodo pro aliis peccatoribus morietur. ? Ji igitur pro
aliorum peccatis mortuus eff , utique ab[gue peccato exfeffens mortuus eff.
Proclus, Epifcopus Cyzicenus in A&is Ephe(ina: Synodi , pag. 2 5o.
" AvÜpuoc μὲν σῶσαι οὐκ ἠδύνατο" ὑπέκειτο γὰρ τῷ χρέει τῆς ἁμαρτίας. ἄγγελος ἐξα.
γοράσαι TW) ἀνθρωπότητα οὐκ ἴσχυεν" ἠπόρει γὰρ τοιότου λύτρου. λοιπὸν οὖν ὁ dyz-
μάρτητος ὑπὲρ τὴν ἡμαρτηκότων ἀποθανεῖν ὥφειλεν" αὕτη ἐλείπετο μόνη τοῦ καμᾶ
ἡ Meg. Homo quidem nos falvare non poterat :. debito enim peccati fubjettus
erat. Angelus naturam bumanam redimere mon valebat 5 tali enim redem-
tionis pretio deflituebatur. | Debuit ergo iumuuis à peccato pro peccatoribus
mori: bec fola tollendi mali ratio reliqua erat. Eleganter etiam Paulinus
in Panegyrico:
Nam neque deleret culpas , mifi liber ab illis "
Nec laxare reos poffet C9. ipfe reus.
JNec peccatori mors cederet , utpote vinclupa.
Peccati vinclis legitimé retinens.
b. quid
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VI. 1:33
b. quid etiam fub veteri Teflamento fuit notus. Hoc teftatur Chryfofto-
mus Homil. 8. in Johannem , pag. $88. Οἱ τοῦ 0:8 Φίλοι, καὶ θαυμαςοὶ »
πάντες χριςὸν ἐπέγνωσαν wal πρὸ τῆς ἐνσάρμου παρουσίας. Dei amici C9. adwira-
biles viri , omnes Cbriflum cognoverunt etiam ante adventum ejus in carne.
ldem , Homil. 111. t. 5. pag. 716. Δύο διαθῆκαι, καὶ δύο παιδίσκαι , καὶ δύο
ἀδελφαὶ τὸν ἕνα δεσπότην δορυφορᾶσι. Xpigóg παρὰ προφήταις καταγγέλλεται, Χρι-
góc ἐν καινῇ κηρύσσεται, οὐ καινὰ τὰ καινὰ προέλαβε yàp τὰ παλαιά" οὐκ ἐσβέσθη
τὰ παλαιά" ἡρμηνεύθη γὰρ ἐν τῇ καινῇ. — Duo funt Te[lamenta, 85 due ancille,
€ due forores , que Dominum unum , fatellitum inmorem,.fHipant. | Chri-
Jus apud "Prophetas annuuciatur ,' Cbriflus in novo Teflameuto praedicatur :
nova non funt nova : vetera fiquidem precefferunt : non ex[Hindla funt vetera,
in novo enim Teflamento funt expofita. Ex Homil. 10. in epift. ad Ephe-
fios, pag.814. Εἰς Κύριος, μία πίξις, ἕν βάττισμα᾽ τί δέ ἐςιν ἐν σῶμα, Olmav-
ταχοῦ τῆς οἰκουμένης πιςοὶ, καὶ ὄντες, xal γενόμενοι , καὶ ἐσόμενοι., πάλιν καὶ οἱ
πρὸ τῆς TE χριςοῦ παρουσίας εὐνρεςηκότες,, ἕν σῶμά εἰσι. ΤΙῶς y ὅτι κἀκεῖνοι τὸν
κὸν ἥδεσαν. ἸΠόθεν δῆλον; ᾿Αβραὰμ, ὁ Πατὰρ ὑμῶν, Quai, ἠγαλλιάσατο, ἵνα ἴδῃ
, πὴν ἡμέραν τὴν ἐμὴν, καὶ εἶδε , καὶ ἐχάρη. Καὶ πάλιν γ) à ἐπιςεύσατέ., Quoi,
Μωῦσῇ, ἐπιςεύσατε dv ἐμοί περὶ γὰρ ἐμοῦ ἐκεῖνος ἔγραψε, καὶ οἱ προφῆται" οὐκ
ἂν δὲ ἔγραψαν περὶ οὗ ἡγνόεν ἃ ἔλεχον' εἰδότες δὲ αὐτὸν, καὶ προσεκύνεν᾽ ὥςε κᾳ-
κεῖνοι ἕν σῶμα. — Unus Dominus, unafides, unum Baptiíma. | Quideff au-
tem unum corpus ?. Oui funt ubique terrarum fideles , 9 fuerunt , C2 futuri
funt : rurfus qui C$ ante Chrifli adventum accepti fuerunt C9 grati , unum
funt corpus. — Quonnodo? quoniam illi quoque Cbriflum noverunt. | Undenam
boc conflat ? Abraham Pater vefter 9 ;z2uit , ex(ultavit ut videret diem
mcum, & vidit, & gavifuseft. Er rur/us , (i crederetis Mofi, inquit,
crederetis utique & mihi , de me enim ille fcripfit , & Prophet. — Nor
feripfiffent autem ,. de quo ignorabant que dicebant. — Cim ipfum autem nof-
fent , ctiam adorabaut. Quamobrem illi quoque funt unum corpus. Gre-
gorius Nazianzenus Orat. 22. pag. 398. “Δμαμυςικός τις καὶ ἀπόῤῥητος οὗτος
ὁ λόγος, σφόδρα πιθανὸς, ἐμοὶ γοῦν , καὶ πᾶσι τοῖς Φιλοθέοις , μηδένα τῶν πρὸ τῆς
χριςοῦ παρουτίας τελειωθέντων, δίχα τῆς εἰς χριςὸν κίξεως τούτου τυχεῖν" ὁ γὰρλό-
γος ἐπαῤῥησιάσθη μὲν ὕςερον καιροῖς ἰδίοις, ἐγνωρίσθη δὲ καὶ πρότερον τοῖς καθαροῖς τὴν
διάνοιαν. — Myflicus faul C9. arcanus bic fermo eft , mibi quidez, atqueomni-
bus Dei amore preditis , admodum probabilis: neminem videlicet eorum, qui
ante Chrifli adventum confummati fuerunt ,' id fine fide in Chriflum effe con-
fecutum. — Quanquam enim Verbum fuo poflea tesmpore libere promulsatum eff,
puris tamen animis etiam ante iunotuit. Alia accidentia ftudio omittimus.
R 3 3. Ta.
p
124 EXPOSITIONIS SYMBOLI
3. Pugnantia , feu oppofita. Huc referimus illos,
4. qui docucrunt, Chri/]wm alium effe quàm fefum. | Hoc fuit delirium
Sethianorum & Ophitarum , de quibus "Theodoretus, hzret. fab. lib. τ.
cap.14. pag.205. Τὸν Ἰνσοῦν ἄλλον λέγουσι παρὰ τὸν wpigóv: καὶ τὸν μὲν Ἰησοῦν
ἐκ τῆς παρθένου γεννηθῆναι, τὸν δὲ χριςὸν οὐρανόθεν εἰς αὑτὸν κατελθεῖν. ζΖίμα
alium effe dicunt à Chriflo. ΕἸ "Jefum quidemex Virgine natum effe , Cbri-
flum autem de celis in ipfum defcendiffe. Eandem infaniam Simoni mago
tribuit Oecumenius in 1. Joh. cap.2. pag.197. Σίμων ὁ ἀνόσιος ἐλήρει., ἄλλον
εἶνα τὸν Ἰησοῦν, καὶ ἄλλον τὸν zpicóv' τὸν μὲν '1wroUy , τὸν ἀπὸ τῆς ἁγίας Μαρίας,
τὸν δὲ χριςὸν, τὸν ἐπὶ τῇ Ἰορδάνε καταβάντα ἀπ᾽ οὐρανθ. Impius ille Simon mu-
gabatur , alium. effe quidem fefum , C alium Cbriflum. | fefum quidem eff
cum, qui ex fantla Maria natus 5 Chriftum veró eum , qui apud Pordanem à
celo defcendit. "
b. qui affirmare non erubuerunt, fibi veri Chrifli nomen competere. 'Tan-
ta fuit Manetis impietas , de quo Theodorctus hzret. fab. lib. 1. cap. 26.
pig. 214. ᾿Ετόλμησεν ἑαυτὸν ὁ Παμπόνηρος χριςὸν προταγορεῦσαι.. dg idi
Je aufus eft fa ipfum appellare Cbriflum. | Eadcm fuit impictas Dofithei
Samaritani, de quo 'Theophyla&us in cap.24. Matth. pag. 142. Ἔλεγεν,
ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ ὑπὸ τῇ ΜΜωῦϊσέως προαγορευθεὶς τροφήτης. | Dicebat, fe effe Propbe-
tam ἃ Mofe predicium.
C-A PU-T .VIL
2De unigena *Dei Filio.
Τὸν Τ' ιὸν ToU θεῖ τὸν μονογενῇ.
ib Atrcs Niczni profitentur, /e credere in Filium Dei unigemtun.
I. Zu Filium Dei. Nomen c eft σημαντικὸν & δυλωτικὸν fe-
cundz perfona: gloriofiffimze "'rinitatis , ejufque fignificat ἰδίωμα
ἀφοριςικόν. Greg. Nazianzenus Orat.26. pag. $9o. Ἴδιον ὄνομα τῇ μὲν ἀνάρ-
«uu, ὁ πατήρ τῇ δὲ ἀνάρχως γεννηθέντος , Υἱός, — Proprium ejus , qui principii
expers cff , nomen , Pater: ejus autem , qui citra ullum principium genitus
efé, Filius. Eft autem Filius non &&ce , fed Φύσει , non per adoptionem
& gratiam , fed per naturam , & naturalem generationem. id in:
erof,
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VIL σχῇ
Jerofol. Catech. llluminat. 10. pag. 100. Υἱὸς καλεῖται, εὖ θετικῶς προ χθεὶς,
ἀλλὰ Φυσικῶς γεννηθείς, — Filius vocatur , mon per adoptionis wtodum produ&tus,
Jed naturaliter genitus. Rete Nazianzenus, loco füprà citato: Ziiu;di-
Gur , ὅτι ταυτὸν τῷ πατρὶ κατ᾽ ἐσίαν' καὶ du ἐκεῖνο μόνον, ἀλλὰ κακεῖθεν , quia
effentiá idem eff cum. Patre : mec boc tautum ,. [éd etiam ,. quia ex illo eff.
Duz namque requiruntur conditiones , ut aliquis fit filius per naturam.
Prior eft , ut fit ab eo , cujus dicitur filius , quia de rationc filii eft , ut
ft genitus: generatio autem cft proceflus & emanatio quedam. Po-
fterior eft, ut fit ejufdem naturae cum eo, à quo genituseít. Huc jam
faciunt (equentia Patrum dicta, "'heodoretus θεραπευτ. ferm. 2. Υἱὸς dvo-
μάζεται, ὡς ἐκ TE θεᾷ καὶ πατρὸς γεγενννμένος. — Filius mominatur , ut ex Deo
(2 Patre genitus. Greg. Nazianzenus Orat. τ. pag. 16,17. cx co, quod
eft Filius, probat , eum cjuídem effcntiz efTe cum Patre..— Τίνος ἔιη Πα-
TW) , TOU Ὑοῦ τὴν Φύσιν κεχωρισμένου καὶ ἀπεξενωμένου μετὰ τῆς κτίσεως ; οὐ γὰρ
τοῦτο ὑιὸς ν τὸ ἀλλότριον, ἡ συναλειφομένου πρὸς τὸν πατέρα, καὶ συγχεομένϑ,
ἶσον δὲ εἰπεῖν καὶ συγχέοντος. — Cujus Pater fuerit , fi Filius naturá disjunga-
tur, atque uná cum rebus creatis femoveatur ?. (Nou enim filius eff , quod ex --
ternum atque alienum efl : aut cum Patre permi/ceatur atque confundatur,
eumque pariter confundat. 'T heodotus, Ancyrz Epiícopus, in Actis Con-
cilii Ephefini, pag. 262. H' γραφή ὑιὸν καλεῖ τοῦ πατρὸς τὸν μονογενῆ, τὸ ὁμού-
σιον παρωςῆται τῇ δόξῃ θβελήσασα. ᾿Επειδὴ γὰρ ὁ σὸς ὑιὸς τῆς αὐτῆς σοι Φύσεως γεγέν-
vrai , βουλόμενος ὁ λόγος δεῖξαι μίαν ἐσίαν Πατρὸς καὶ Ὑιοῦ,, λέγει 'Τιὸν τοῦ IIa-
πρὸς, τὸν ἐξ αὐτῷ γεγεννημένον povoyevi. — Scriptura Filium vocat. Patris uni-
genam , eandem ejus cum Patre effentiam cffe demonflrare volens. Cim enira
filius tuus eju[dem tecum fit nature geuitus , | verbum offendere volens ,| unam.
cffe effeutiam Patris £2 Filii , dicit Filium Patris eum, qui ex eo genitus eff
unigema. DBafilhus Caefar. Orat. de Fide, pag. 400. Ἐξ αὐτῆς τῆς T οὔ προ--
ewyopiac διδασκόμεθα, ὅτι τῇς φύσεώς zi κοινωνός 8 mpozáyparri κτισθεὶς , ἀλλ᾽ ἐκ
τῆς ἐσίας ἐχλάμψας ἀδιας ἄτως, ἀχρόνως τῷ πατρὶ συνημμένος, ἶσος ἐν ἀγαθότητι ».
ἴσος ἐν δυνάμει., πορινωνὸς τῆς δόξης. Ἐκ ip/a Filii appellatione difcimus , quid
nature fit [ocius : mon precepto creatus 9 fed ex effentia fulgens fiue iutermif-
fione , fine tempore cum Patre conjuntius ,. «equalis in bonitate , equalis in
potentia , eju[dem glorie focius. ;
Fideles quidcm etiam dicuntur gemizi ex Deo Joh. 1: v3. dicuntur θείας.
κοινωνοὶ Φύσεως, divine mature participes 2. Petri 1:4.. Et vetercs aeternam
piorum felicitatem non verentur appellarc θέωσιν, dmoléwem , ὑερτοίησιν,
Dionyfus Arcopagita cap.1. de coclefti Hierarchia, íed.3. pag. 4.
vocat
1350 EXPOSITIONIS SYMBOLI
vocat τὴν ὑμῶν ἀνάλογον θέωσιν, nobis proportionatam deificationem. Etcap. r.
de Ecclef. Hierarchia, fcét. 2. pag. 198. ἱερὰν θέωσιν, facram deificationem.
Damafícenus Orthod. fidci lib.2. cap. 12. pag. 119. Deus bominemcreavit
τῇ πρὸς θεὸν νεύσει θεέμενον, acccffu ad Deum deificandum. | Apoftoli, utfcri-
bit Pachymetes in cap. 1. Dionyfii Areopagitz de Ecclef. Hierarch.
pag.211. ἐθεώθησαν τῇ «ρὸς θεὸν ἀγαπήσει, deificati funt per dilectionem Dei.
Athanafius Orat. de [ncarnatione. Verbi , t. 1. pag. 108. de Filio Dci:
"Auris ἐνηνθρώπησεν , ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν. Ipfe affumjit naturam bumanam ,
ut nos deificaremur. ldem in epift. ad Adclphium, t. 1. pag. 158. deco-
dem Dci Filio : Γέγονεν ἄνθρωπος, ἵνα ἡμᾶς ἐν ἑαυτῷ θεοτοιήσῃ. — Homo factus
eff , ut nos in [eipío deificaret. Macarius Hom. 15. de co , qui pravos vin-
cit affe&tus: ᾿Αποθεῦται λοιπὸν ὁ τοιοῦτος , καὶ γίνεται ὑιὸς De. Talis deificatur ,
δ fu filius Dei. Ex Homil. 26. ᾿Αποθεᾶται ἄνθρωπος. Jdomo deifizatur :
quod Homil.34. apud eundem, cft εἰς θεϊκην Φύσιν μεταβάλλεσθαι, tnnatu-
ram divinam immutari. Ex Boetius Confol. Philofoph. lib.3. auda&ter
pronunciat, Jeatum ozmem cffe Deum , quia uti jullitie adoptione jufli fimus ,
fic divinitatem adeptos deos fieri neceffe eff. Sed hzc omnia commoda in-
terpretationc funt lenienda , & juvanda.
a. Fideles dicuntur ex Deo geniti, quemadmodum dicuntur rewiti ex
Spiritu Sancio Joh.3:6,8. Sunt autem ex Spiritu Sancio geniti , quia coe-
leti Spiritus Sancti virtute penitus innovati funt & immutati, itaut par-
ticula £X fignificet non ordinem cauffz: materialis, fed efficientis. Nem.
pe, ut. Ammonius Catená in cap.3. Joh. pag.9o. διὰ πνεύματος ἁγίᾳ ἀνα-
popQoópeba , τῆς διανοίας ἡμῶν εἰς πνευματικὴν ποιότητα διαπλαττομένης , per
Spiritum Santium reformamur , mente noftra in [piritalem quaudam qualita-
tem transformata. Gregorius Nazianzenus Orat. 44. pag.714. Τὸ πνεῦ-
μα δημιθργεῖ τὴν πνευματικὴν ἀναγέννησιν. Spiritus. [piritualis regenerationis
autor cff. Hinc ad Rom.r:4. vocatur πνεῦμα ἁγιωσύνης ,. Spiritus fanttifi-
cationis, ἐπειδὰν χαρίσηται εὐχαῖς τῶν ἁγίων, 54 ἐμοὶ, ἡ ἑτέρῳ χριςιανῷ ἁγιασμὸν,
καὶ λάβω δῶρον, des ἅγιον ἔχειν τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν ,. quando precibus (ἀπ-
Horum 7). vel mibi , vel alii Chrifliano largitur fanttitatem ,. ipfeque accipio
donum , ut [an&tum babeam corpus C2 animam: inquit Chryfottomus, Ho-
mil. 72. t. 6. quanquam rectius feciffet , (4 πνεῦμα ἁγιωσύνης Spiritum fan-
üitatis à πνεύματι ἁγιασμδ Spiritu fanttificationis diftinxiflet, cum memo-
rato Apottoli loco per πνεῦμα ἁγιωσύνης Spiritum fantlitatis , divina Chri(ti
natura , quae τῇ σαρκὶ carni opponitur , non vero πνεῦμα ἁγιασμοῦ fanttifi-
cator fpiritus intelligendus fit , ut attendenti ad Pauli Verba patet. O-
mnium
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITÀNI. Ca». VIL 137
mnium donorum fpiritualium in nobis autor eft. Bafilius M. dc Spiritu
Sancto, cap. 24. pag. 201. Οὐδὲ yàp ὅλως éci δωρεά τις ἄνευ τοῦ ἁγία πνεύμα-
τος εἰς τὴν κτίσιν ἀφικνουμένη. — (Neque enim ullum donum ab/que Spiritu San-
Go in creaturam venit. Ibid. cap.1$. pag. 178. Διὰ πνεύματος ἁγία ἡ εἰς κα-
ράδεισον ἀποκατάς σις ἡ εἰς βασιλείαν οὐρανῶν avolog ἡ εἰς ὑιοθεσίαν ἐπάνοδος ἣ
παῤῥησία τῷ καλεῖν ἑωυτῇ πατέρα τὸν θεόν᾽ κοινωνὸν γενέσθαι τῆς χάριτος τοῦ χριςοῦ"
τέκνον Φωτὸς χρηματίζειν" δόξης ἀϊδία μετέχειν" καὶ ἑπαξαπλῶς ἐν παντὶ πληρώματι
εὐλογίας γενέσθαι. ἔν τε τῷ αἰῶνι TOUT , καὶ ἐν τῷ μέλλοντι τῶν ἐν ἐπαγγελίαις
κειμένων ἡμῖν ὠγαθῶν. — Per Spiritum Santlum datur in Paradifum reflitutio ,
in regnum celorum reditus , in adoptionem filiorum veverfio : datur fiducia
Deum appellandi Patrem fuum ,. confortem fieri gratie Chrifli y. filium lucis
appellari , glorie eterne participem effe : C9 ut femel omnia dicam , effe in
omni benedictionis plenitudine , tum in prefeuti boc feculo , tum in futuro no«
bis in promiffis repofitorum bonorum.
b. Fideles dicuntur participes divime nature καθ᾿ ὁμοίωσιν καὶ μέθεξιν 2
uoniam inftaurantur in naturam divinz fimilem , & habentem natura:
divites characteres , juftitiam , fan&titatem , beatitudinem ὃς immor-
talitatem gloriofam. Fideles dicuntur ἀποθεᾶῖσθαι,, θεᾶσθαι, θεοποιεῖσθαι.,
εἰς θεϊκὴν Φύσιν μεταβάλλεσθαι, dicuntur dij, non naturà, Ícd ὁμοιώσεε
& participatione, Boctius loco citato : Qnis beatus Deus, fed na-
turá quidem unus , participatione "verà nibil probibet effe quàm plurimos,
Participatione vero Deum cffe, nihil eft aliud , quàm geftare ima-
inem Dei: imago autem Dci fita eft in juftitia & fan&titite.— Atque
ἔς , non aliter , inteliexerunt veteres , quorum teftimonia audire ju-
vabit. 'Theodoretus in Pfal. 49. pag. 486. Κυρίως dv θεοὶ κληθεῖεν οἱ κατ᾽
εἰκόνα θείαν γεγενημένοι, wal ἀκήρατον τὴν εἰκόνα Φυλάξαντες. —Proprié dii vo-
cari poffunt , quicunque ad divinam imagiuem fati [unt , C9. finceram imagi-
uem confervaut. Greg. Nyflenus Orat. 12. contra Eunomium, t.2.
pag. 722. "Oibapty καὶ ἐπὶ ἀνθρώπου τῶτο τὸ ὄνομα παρὰ τῆς γραφῆς τεταγμένον.
ἀλλὰ διαιρεῖ τὴν ἐκ τῆς ὁμωνυμίας κοινότητα, τὸ ἰδιάζον ἐφ᾽ ἑκατέρου τῆς σημασίας. ;
ὃ μὲν γὰρ πηγὴ τῆς ἀγαθότητος wv , ἀπ᾿ αὐτῆς ὀνομάζεται" ὁ δὲ μετέχων τῆς ἀγα-
θότητος, συμμετέχει καὶ T8 ὀνόματος. Scimus etiam de bomine nomen boc
(Deus) à Scriptura ufurpari: fed communitatem , que ex equivocatione eft ,
diflinguit , quee in utroque eft fignificationis proprictas. — Ille quidem (Deus)
fons cum fit bonitatis , ex ipfa denominatur : bic veré (nempe homo) Joni-
tatis particeps , etiam nominis confors efficitur. Bafilius Cafar. epift. 141.
pag. 926. Οἱ ἄνθρωποι κατὰ χάριν nde (o. Homines fecundum gratiam
"V0LAh-
18 EXPOSITIONIS SYMBOLI
vocantur dii. Photius epift. 142. pag.215. Aevrépa δὲ τάξει, καὶ μεθέξει τῆς
πρώτης ἀιτίας γ) λέγοιτ᾽ &v καὶ τῶν ἀνθρώτων ἐκεῖνος θεὸς, ὃς, &Q' ὅσον ἐςὶ δυνατὸν
γεννητῇ Φύτει, εἰς μίμησιν ἑαυτὲν, ἀρετῶν ἀσκήσει , διατλάττοι εξ, Καὶ yàp,
ὥσπερ κυρίω; μὲν ἐςὶν ἀγαθὸν ἡ θείᾳ καὶ παντουργὸς Φύσις κατὰ μέβεξιν δὲ, καὶ τῶν
ἀνθρώπων ὅσοι διακαθάρσει, βίᾳ τῆς ἐκεῖθεν ἀκτῖνος ἐνηυγάσθησαν ταῖς μαρμαρυγαῖς"
ὅτω καὶ θεὸς. ob μόνον ἡ πάντων δεσπόζεσα καὶ κατεξετιάζεσα Φύσις, ἀλλὰ καὶ τοὺς
ἀνθρώπους ἐςὶν ἰδεῖν ταύτης ἠξιωμένους τῆς ὀνομασίας. — Ordine fecundo C9 relatice
ad caufam primam , dicetur inter bomines Deus i/le , qui , in quantum pof-
Jibile efl nature create , fe per virtutis exercitium ad imitationem Dei confor-
mat. Etenim quemadmodum principaliter bonum eft natura illa divina omnium
verum creatrix 5 per. participationem ver? C9. illi bomines , qui de vita mun-
difitata radiorum inde emanantium fulgore illuffrantur ; ita C9 Dcus mon
tantum efl illa natura , que cunctis dominatur ,. (9 pro poteflate imperat;
fed £9. bomines videre eft. ifiius appellationis participes. Damafcenus Orthod.
fidei lib. 2. cap. 12. pag. 119. dicit Deum creaffe bominem bespevov , deifi-
catum , τῇ μετοχῇ τῆς θείας ἐλλάμψεως , καὶ ἐκ εἰς τὴν θείαν μιεϑιςάμενον Bolav ,
participatione divine illuminationis , non veró in effentiam divinam mutatum.
Dionyfius Areopagita cap. 1. de Ecclef. Hierarch. fe&t.3. pag. 200. θέω-
σίς ἐςξιν ἡ πρὸς θεὸν, ὡς ἐφικτὸν, ἀφομοίωσίς τε καὶ ἕνωσις, Dfeario eff Dei -
quedam , quoad fieri potefl , affisailatio C2 unio. Ya etiamPlato, hoctan-
quam per nubem videns, felicitatem hominis ait effe ὁμοίωσιν τῷ θεᾷ κατὰ
τὸ δυνατὸν, affimilationem Dei , quantum modulus nofler ferre potefl. Eo-
dem refpe&tu fideles Joh.8:47. ἐκ 68 εἶναι, ex Deo effe. Ad quem locum
preclaré Ammonius in Catena in Joh. pag.239.. Τοὺς πιςοὺς ἐκ τῇ θεᾶ λέγει,
s κατ᾽ Scíay , ἀλλὰ κατὰ τὸ ἐξ αὑτῇ τὸν TÜXOV τῆς εὐσεβείας λαβεῖν , καὶ οἰκειωθῇ-
ναι αὐτῷ ἐξ ἀρετῆς καὶ ἐννόμου πολιτείας. Fideles ex Deo effe aif , non fécun-
dum fubflantiam , fed quód ab ipfo normam accipiant pietatis, ejufque proprii
fint, cium propter virtutem , tum propter [antlam vivendirationem. Ex Cy-
rillus Alexandr. ad eundem locum, pag. $67. Ἐκ 6c Φησι τὸν ἐξ ἀρετῆς καὶ
ἐννόμε πολιτείας προσοικειωθέντα θεῷ, wal ἠξιωμένον ὥσπερ τῆς πρὸς αὑτὸν συγγενείας,
xa00 καὶ ἐν τέκνοις κατατάττειν τὰς τοιάτους ἀξιοῖ. Ex Deo cfle dicit eum,
qui ob virtutem C9. fantlam vivendi rationem Deo conciliatur , € quafi pro-
pinquitate ejus dignus babetur ,| quatenus tales dignos etiam judicat , qui in
filiorum [uorum numerum ad/cifcantur. — Ax non fic Chriftus Filius Deieft:
eft enim ejufdem cum Deo naturz, Deusque, non participatione , fed
naturá: Filius ergo per naturam, & naturalem generationem. Hoc va-
riis probatur rationibus. 1. quia dicitur Deus Patrique equalis : de quo
in
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VIL 139
in fequentibus capitibus. 2. quia dicitur proprius Dei filius ad Rom.8: 32.
ubi 'T'heophylactus, pag.8g. ToU ἰδία ὑιοῦ ἐκ ἐφείσατο, τατέςι, T8 μονογε-
süg, τῷ ἀγαπητᾶ, T8 Φύσει ἐξ αὐτοῦ , ( εἰσὶ γὰρ καὶ εἰσποιητοὶ ὑιοὶ αὐτοῦ διὰ βα-
«τίσματος) τέτϑ οὖν ἐκ ἐφείσατο, — Proprio filio non pepercit, Pocef? , uni-
genito, dile&lo, qui naturá ex ipfo efl 5 ( funt £2 adoptativi per Baptifmum)
buic non pepercit. Fidelis autem , ut jam vidimus, non cft proprie fi-
lius Dei , quia non ejusdem cum Deco naturx , fed figuraté , quoniam
in eo imago Dei inftaurata eft. 3. quia dicitur μονογενὴς, unigenitus : de
quo ftatim pluribus. 4. quia dicitur geuiats ab eterno Prov.8:24. Videca-
put fequens. $.quia Jus adoptionis in Chrifto & per Chriftum adipifci-
mur. Eft igitur ipfe Filius non per adoptionem, fed per naturam: quod
enim per gratiam Chriftus ad nos transfert, habet ipfe per naturam.
Nervosé Bafilius Cafar. ftatim poft initium lib. 4. adv. Eunomium ,
pag. 88. E! εἰς Κύριος Φύσει, πολλῶν θέσει καλουμένων, καὶ εἷς διὸς Φύσει y πολ-
λῶν ὀνομαζομένων Div" τὸ θέσει κατὰ μίμησιν τοῦ Φύσει λέγεται" θέσει γὰρ οὐδὲν ὧν
λεχϑείη , μὴ προηγουμένε τοῦ Φύσει. Ἐἰ οὖν ἡμεῖς ὑιοὶ θέσει θεᾷ, ἀνάγκη, τὸν QU-
σειπροὐτάρχειν. S3unus Dominus naturá cum multiadoptione appellentur,C9 unus.
filius natura,cum multi filii nominentur : quod adoptioneeft , ad imitatáonem ejus ,
quod naturá eft dicitur nibil enim adoptione dicitur non antecedente eo,quod natu-
ráeft. Si igitur nos filii Dei fumus adoptione neceffe eft naturá filium antà exfiffere.
1L. Unigenitum. ΜΜονογενὴς,, juxta veteres Gloffas , snicus , fingularis.
Aliz Glofla: Umicus C9 unigena, μονογενής. | Vetus Onomatticon : Upi-
genitus ;— μονογενής. — Vetus Lexicon : Umicus , μονογενής. Scverianus :
Μονογενής éciv d μόνος ἔκ τινος γεννηθείς, — Unigena eff , qui folus ex aliquo ge-
nitusefl. Bafiliuslib. 2. adv. Eunomium , t.2. pag. 59. Μονογενὴς , ἐξ
ὃ παρὰ μόνου γενόμενος y ἀλλ᾽ ὁ μόνος yevvwÜelg , ἐν τῇ κοινῇ χρήσει προσαγορεύεται.
Unigena , non qui à folo natus fed qui folus genitus , in communi confuetu-
dine appellatur. /Exernum Patris coeleftis Filium Niczni Patres vocant
μονογενῆ, defümta appellatione. ex variis novi T'eftamentilocis. Vide
Joh. 1: 14,18. o ian 18. Hebr. £1: 17. & 1. Joh. 4:9. Ita autem ap-
pellatur, qui productus eft à Patre modo quodam illi ἀκοινωνήτως proprio,
naturali fcilicet ὃς effentiali deitatis communicatione, Recté Nazianze-
nus Orat.36. pag $90. Μονογενὴς , Sx, ὅτι μόνος ἐκ μόνου καὶ μόνον, ἀλλ᾽ ὅτι
καὶ μονοτρότως. nigenitus , son quia folus ex folo , € folum 5 fed quia e-
tiam peculiari quodam smodo. Theodoretus in Pfal.21. pag.478. Movoye-
νής dr. καὶ τοῦτο ἁρμόττει ὡς θεῷ καὶ Κυρίῳ" ἢ yàp θεὸς , μόνος γεγέννηται , xal
μονογενὴς ὀνομάζεται. | Unigenitus of e boc ut Deo C2 Domino dr
2. uit.
140 EXPOSITIONIS SYMBOLI
xit. Nam ut Deus , [olus genitus eff ,. € unigenitus voratur. Et in Pal.
89. pag. 755. Movoyevác égiv ὡς ἢεόφ' μόνος γὰρ ἐμ Πατρὸς ἐγεννήϑη. Unige-
nitus eff ut "Deus : folus enim ex Patre genitus efl. Ἐκ ad Roman. 8: 29.
Μονογενής ἐξὶν ὡς θεός" ἐκ ἔχει γὰρ ἀδελφοὺς ὡς θεός [7 ηἱριοηίτιις ef , quate-
mus Deus: uon enim babet. fratres quatenus Deus eff. Epiphanius haerefi
73. Pag. 362. Κυρίως μονογεννὴς , ὡς μόνος ἐκ μόνα ὅμοιος κατ᾽ Wait ἐκ τοῦ Πα.
τρός. — Propri? unigenitus, ut folus ex folo fimilis fecundum effentiam ex *Pa-
fre. Cyrillus Alexand. in Thefauro, Aífert.25. pag.236. — J/ocatur μο-
νογενὴς καθὸ λόγος ἐςιν ἐκ Πατρὸς, ἀδελφοὺς κατὰ φύσιν εἰκ ἔχων 5. ἐδὲ ἑτέρῳ τινὶ
συνταττόμενος, unigenitus , -quatenus eff Verbum ex Patre | fratres naturá
nullos babens, neque alii cuipiam annumeratus. — Idem in Aétis Concilii E-
phefini , pag.43. Movoyevke κατὰ Φύσιν ὁ ἐκ ϑεοῦ Πατρὸς ὠνόμας αι λόγος, ὅτι
μόνος ἐκ μόνου γεγέννηται τοῦ Πατρός. — Unigenitus fecundum naturam cx Deo
Patre nominatum efl Verbum , quoniam folus ex folo Patre genitus efl^ Ec
Dialogo 8. qui e(t de Incarna:ione, pag.688. Credimus eum effe μονογ εν
ὡς ἐκ θεοῦ Πατρὸς λόγον, καὶ ἐκ τῆς οὐσίας αὑτοῦ πεφῳνότα , uni genitum, 72η-
quam ex "Deo Patre Verbum , C9 ex ejus effentia genitum. Harmcnopulus
de Se&is, fec 1. pag. $58. ᾿Ημεῖς μονογενὴ τὸν Y iov τοῦ θεοῦ Φαμὲν, ὡς μόνον
ἀῤῥήτως ἐξ αὐτοῦ πρὸ τῶν αἰώνων ἁπάντων γεγεννημένον. [Nos Filium Deiunigc-
nitum Zicipus , ut qui folus ineffabiliter ex eo ante omnia fecula [it genitus,
Damafcenus lib. 1. Orthod. dei , cap. 9. Pag.31. Μονογενὴς λέγεται, ὅτι
μόνος ἐκ μόνου τοῦ Πατρὸς μόνως ἐγεννήθη" οὐδὲ yàp ὁμοιοῦται ἑτέρα γέννησις τῇ τοῦ
Υἱοῦ τοῦ θεοῦ γεννήσει" οὐδὲ γάρ ἐςιν ἄλλος ὑιὸς τοῦ θεοῦ. Unigenitus dicitur ,
quia folus ex folo Patre [ingulariter eff genitus : neque enim affimilatur alia
generatio generationi Filii Dei : neque enim alius Dei filius eff. Quod Greg.
Nazianzenus fuprà dixit, Filium Dei vocari μονογενῇ, οὐχ ὅτι μόνος ἐκ μό.
v8 καὶ μόνον , ita accipiendum , ut fenfus fit , eum non hanc ob cauffam
tantüm dici μονογενῆ, (δὰ etiam quia μονοτρόπως , peculiari modo ; id eft,
qui comparationem nullam admittat cum illis , qui corporaliter generan-
"tur. Nam genitus cít ἀχρόνως. ἀρεύςως, ἀπαθῶς, ut capite fequenti doce-
bimus. Faceílant ergo Ariani , qui impie afferuerunt 9» Filium propterea
dici μονογενῆ, quia [olus à Patre fit creatus , reliqua vero ab ipf). Id dc vis
teftatur 'T'heophyla&us in cap. 2. Johannis, Pag $97. Οἱ ᾿Αρειανοὶ λέγου-
giv , ὅτι μονογενὴς λέγεται διότι αὐτὸς μόνος γέγονε, καὶ ἐκτίσθη ὑπὸ ϑεοῦ , τὰ δ᾽
ἄλλα πάντα ὑπ᾽ αὐτοῦ “Ἵγἱαμὶ dicunt, eum unigenitum dici, quód folus ipfe
factus fit C9. conditus à Deo , omuia autem alia ab illo. Ammonius in Ca-
tena ad ví. 16. cap. 3. Joh. pag.97. Oi ᾽Αρειανοὶ λέγουσιν, ὅτι διὰ τοῦτο κα.
λεῖται
ΝΙΟΞΝΟ-ΟΟΝΘΤ ΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΆΑΝΙ. Car. VII. 141:
λεῖται ὁ Ὑιὸς μονογενὴς ,) ὅτι μόνος ἐκ θεᾷ γέγονεν. edriani idcirco dicunt Filium
vocari unigenitum , qud folus à Deo faclus fit. ldem de illis teftatur
Harmenopulus de Sectis , fe&. 1. pag. $56. INec iis, qua: hactenus de
unigenito Dei Filio funt allata, repugnat , quod 24ze/i dicuntur fiii
Dei Jobi 1:6. ὃς Principes Pfal. 82: 6. & fideles omues Joh. 1:12. Nam
Zngeli vocantur filii Dei διακριτικῶς , ut à filis hominum difcernantur : non
naturaliter & per generauonem , fed per gratiam creationis ὃς adoptio-
nis, atquc adeo , quia , tanquam filii , Patrem, faciem Dei femper in-
tuentur, & glorià cjus perpetuo in ccelis fruuntur. "Reges vero C7. Pris-
cipes hujus terrae vocantur fi/ij excelfi ,' quia Deus cos facit autoritatis fuae
aliquatenus participes ; unde etiam dij; appellantur in Scriptura. Huc
faciunt illa 'T'heodorcti ad Píal.82. pag.727. Τὲς Ιουδαίων ἄρχοντας θεὰς, ὡς
τὸ κρίνειν πεπιςευμένους, ἀνόμασε. Gudeorum principes dcos ,. utpote quibus
judicandi officium commiffum erat , nominavit, Ex mox : ᾿Ετειδὰν ἀληθῶς
κριτὴς ὁ θεός ἐςιν, ἐνεχειρίδϑησαν δὲ καὶ ol ἄνθρωποι κρίνειν, προσηγορεύθησαν οἱ ταῦ-
τὰ πεκιςευμένοι θεοὶ, ὧτε δὴ θεὸν ἐν τούτῳ μιμούμενοι. Quoniam ver? judex eft
Deus , bominibus verà etiam judicandi officium commiffum eft , propterea e-
tiam bomines , quibus idem officium concreditum eff , du nuncupati funt , tan
quar in boc Deum imitantes. Idem, quaft. $1. in Exodum , pag. ror.
Τοὺς κριτὰς ὀνομάζει θεὸς, ὡς κατὰ μίμησιν τοῦ τῶν ὅλων θεᾷ κρίνειν πετιςευμένους.
judices appellat deos , ut quibus ad imitationem univerforum Dei commiffum
eff judicandi munus. Fideles tandem vocantur fii Dei eodem (cnfu, quo
dicuntur parzicipes nature divine. Vide hoc ipfo capite , fub numero r.
lit. ὁ. Addimus hic fequentia. Cyrillus Alexandr. Catenà in cap. t. Joh.
p2g- 26. ad vf. 12. Ot διὰ πίςεως τῆς εἰς χριςὸν ὑιοδεσίας κεκλυημένοι θεᾷ Duo] , τῆς
μὲν οἰκείας Φύσεως τὴν εὐτέλειαν ἀτεδύσαντο, κατυγλαϊσμένοι δὲ ὦσπερ ἀμφίῳ λαμ.-
πρῷ τῇ τῇ τιμῶντος χάριτι, πρὸς τὸ ὑπὲρ Φύσιν ἀναβαίνουσιν ἀξίωμα" S γὰρ ἔτι
χρηματίζεσι τέκνα σαρκὸς, θεᾷ δὲ μᾶλλον γεννήματα. — Qui per fidem in Cbri-
fium adoptati , vocantur filii Der, proprie quidem vilitatem nature exue-
runt , Dei verb ipfos bonorantis gratiá , quaft lucido quodam veflimento con"
decorati , ad fupernaturalem dignitatem evebuntur Σ mon enim jam amplius
filii carnis , fed Dei potiis foboles nuncupantur. Chryfottomus Homil. 112.
t. ς. Ὑἱοὺς θεᾷ καλεῖ ἡ θεία γραφὴ τοὺς πάντῃ τῇ δικαιοσύνῃ wal εὐσεβείᾳ ἀνακειμέ-
νους Filios Dei fcriptura divina eos vocat ). qui ju[Hitie 85) pietati fe totos
confecrant. Ongenes lib. 1. contra Celfum , pag 44. Πᾶς ὁ μηκέτι ὑπό
Φόβου ταιδαγωγούμενος γ, ἀλλὰ δὲ αὐτὸ τὸ καλὸν αἱρούμενος, ὑιός ἐςὶ εξ — Omnis,
qui non amplius fub timore pedagogo di^ » fed virtutem pro fe ipfam ΠῈΣ ;
3 lius
134. EXPOSITIONIS SYMBOLI
filius Dei ef. Ita Chrittus Matth. 5:45. jubet nos diligere inimicos no-
[tros, ut fimus jv? τοῦ πατρὸς ἡμῶν, ut limus fimiles Patri coelefti ἐν ἀνεξι-
κακίᾳ, in tolerandis malis , beneficiis afficientes non tantüm amicos, fed
etiam inimicos. Eleganter Clemens Alexandr. ftromar. lib.7. Οἱ ὑιὸς sa-
Tj) ἀγαθῷ χαρίζεται , σπουδαῖον ἑαυτὸν καὶ ὅμοιον τῷ πατρὶ παρεχόμενος. — Filius
patri bono gratum facit. , fi feipfum probum €9. patri fimilem exbibeat, Τὰ
autem maxime fit implendo ca, qux vf.45. cap. 5. Matth. nobis pra-
cipiuntur. Chryfoftomus Homil.3. in ep;lt.ad Romanos : Ἄνθρωποι kar
αὐτὸ ὁμοιᾶνται θεῷ, ὅταν μηδὲν πάσχωσι παρὰ τῶν ἐπυρεάζειν βουλομένων, μηδὲ
ὑβρίζωνται ὑβριζόντων, μηδὲ τυττόντων τύπτωνται, μηδὲ καταγελῶνται καταγε-
λώντων ἑτέρων αὐτούς. Homines bac poti[mum in re fimiles Deo efficiuntur ,
quoties mali nibil patiuntur ab iis, qui ipfis incommodare volunt : quoties non
Leduntur ab iis , qui ledunt : non vapulant ab iis , qui verberant : non irri-
dentur ab aliis cos irridentibus. Photius epilt. 193. pag. 292. Τὸ μὲν δίκην
ἀπαιτεῖν τὸν. ἠδικηκότα , ἀνθρώκινον' τὸ δὲ μὴ ἀμύνεσθαι, Φιλόσοφον᾽ τὸ δὲ καὶ
εὐεργεσίαις ἀμείβεσθαι ) λοιπὸν ἤδη θεῖον, καὶ μιμητὰς τοῦ ἐν οὐρανοῖς πατρὸς τὲς γη"
γενεῖς ἀποφαῖνον. — AAttionem inflituere contra eum , qui injuriá affecit, buma-
num efl: non ulcifci, pbilofopbicum: at benefatlis compenfare, divinum , C9
Patris , qui in celis eff , terrenos bomines imitatores feit. Ἔκ hoc,eft ,
quod θεᾷ μιμητὰς γίνεσθαι ὡς τόκνα ἀγαπητὰ, ad Ephes: 1. dicit Apoftolus:
de quo jam cap.4. actum.
C A PU T VIII
2De generatione Filii.
Τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα, τουτέςιν, ἐκ τῆς ἐσίας τοῦ Πατρὸς πρὸ πάντων τῶν
αἰώνων γεννυβέντα , 8 ποιηθέντα.
Uo Patres Niczni hic faciunt: veritatem adítruunt, & erro-
p rem rejiciunt.
EL. Τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα , movrézw , ἐκ τῆς ἐσίας τοῦ τια-
τρὸς πρὸ πάντων τῶν αἰώνων. — Credunt Patres in Filium Dei , ex
Patre genitum , id eff , ex fübflantia Patris antc omnia fecula.
JEter-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VII. 143
/Exernae generationis myfterium non hominum folüm , fed etiam Ange-
lorum captum immane quantum füperat , ac proinde curiosé minime in-
veftigandum. d agnofcit Nazianzenus Orat. 29. pag.493. 'Axéer τὴν
γέννησιν, τὸ πῶς μὴ περιεργάζα. dudis generationem, ne modum curiofus fcru-
feris. Et Orat. 35. pag. 566. Νὴ Φιλοσοφήσῳς θεοῦ γέννησιν" οὐ γὰρ ἀσφαλές.
εἰ μὲν γὰρ τὴν σὴν γινώσκεις, οὐ πάντως καὶ Tv τοῦ θεοῦ εἰ δὲ μηδὲ τὴν σὴνγ πῶς
τὴν τοῦ θεοῦ; ὅσῳ γὰρ θεὸς ἀνθρώπου δυστεχμαρτότερος, τοσούτῳ καὶ τὴς σῆς γεννή-
σεως ἀληπτοτέρα ἡ ἄνω γέννησις. — [Ne de generatione Dei difputes : nec enim il-
lud tutum efi. δὲ emim tuam cognofcis , mon protinus fequitur , Dei quoque
generationem tibi cognitam C2 exploratam effe, δὲ autem tua tibi ignota efl ,
quo tandem modo Dei generatio tibi nota erit? Quantb enim difficilius eff Dei
naturam ,' quàm bominis, indagare : tantà quoque difficilius percipi potefi fu-
perna illa C divina generatio , quàm tua. Ἐπ pag. $67. θεοῦ γέννησις σιωπῇ
τιμάσθω" μέγα σοι τὸ μαθεῖν, ὅτι γεγέννηται" τὸ δὲ πᾶς», οὐδὲ ἀγγέλοις, | ὅτιγε
σοὶ ἐννοεῖν συγχωρήσωμεν. Βούλει παραςήσω τὸ πῶς , ὡς οἶδεν ὁ γεννήσας Tlaryp,
καὶ ὁ γεννηθεὶς "Ti" τὸ δὲ ὑπὲρ ταῦτα νέφει κρύπτεται, τὴν σὴν δι᾿ φεῦγον ἀμβλυω-
πίαν. Dei generatio filentio bonoretur. — Abund? tibi magnum efl [cire , eum
genitum effe. — Quo autem modo genitus fit , ne ipfis quidem Angelis , nedum
tibi intelligere concefferim. — Vis declarem quomodo ἢ ut fcit Pater , qui ge-
nuit ; (9 Filius, qui genitus eff. M fupra bec eff , nube tegitur, animi-
que tui bebetudinem fugit. Bafilius Caefar. lib. de Sancta Dei generatione;
illud »yfferium vocat ἀνεπινόητον λογισμοῖς καὶ ἄβατον ῥήμασιν ἀνθρωπίνοις, quod
meque mente , meque verbis bominum concipi potefl. Damaícenus Orthod.
fidei lib. 1. cap.8. pag.24. dicit Filium genitum effe ἀνερμννεύτως, ἀνάρχως,
eexTü xal ἀλαλήτως , 9HOdo inexplicabili ,. citra ullum initium , qmodo plan
adorando €9 ineffabili. Hic autem tollendum dubium , quod ex Dama-
Íceno , qui ἀνάρχως factam dicit generationem , oriri poflet : nec folus
ipfe ita locutus: Nazianzenus quoque Orat. 36. pag. 590. inquit: Τὸ
ἴδιον ὄνομα τοῦ ἀνάρχως γεννηθέντος T'ióc.. Proprium nomen ejus , qui citra ullum
principium genitus eft , Filius. Harmenopulus de fide Orthod. pag. 576.
ἀϊδίως καὶ ἀνάρχως, ab eterno C9 citra alium initium genitus eft Filius. Sige-
Deratio fa&a ἀνάρχως, quomodo ergo Pater à veteribus Filii py dicitur.
Vide , quz allata funt cap.4. fub num.I. 1. fub lit. ὁ. Dubium ex an-
tiquitate folvimus. "Vox ἄναρχος duas maxime fignificationes habet.
1." Av«pxov idem quod ἀΐδιον, ὃς ex eorum cenfu eft , qu:e, ut loquitur T'heo-
doretus Dial. 1. pag. 6. περὶ τῆς θείας λέγεται Φύσεως 5 de tota enunciantur
matura divina : quac funt ϑείας Φύσεως z,apawrvpigima , quee divinam denotant
᾿ nátu-
144 EXPOSITIONTS SYMBOLI
naturam , ut loquitur Iüdorus Pelu(ota , epiít. 112. lib. 2. pag. 3or.
Hoc feníu ἄναρχον cx corum ὀνομώτων numero, quz Dionyfius Areopagita
cap.2. de divinis Nominibus, pag 417. dicit c(ie ἡνωμένα τῆς ὅλης θεότητος,
copulata in unum in tota divinitate. Notandum, Dionyíium; ut cjusob-
fervat Paraphraftes, pag. 434. ibi agere περὶ ἡνωμένης καὶ διακεκριμένης θξολο-
γίας, de unita C9 diflintla S bcologia. ἩΗἱ νωμένη θεολογίᾳ ca continet θεῖα dvó-
para, qua κοινῶς τοῖς τρισὶ θεαρχικοῖς προσώτοις y in communi tribus per/onis di-
vinis conveniunt. "Avapxov igitur , fi neget τὴν κατὰ χρόνον ἀρχὴν ν Drinci-
pium temporis , unde aliquid effe incipit, in divinis non tantüm Pater eft
ἄναρχοςγ led etiam Filius & SpiritusSanctus. Apud Athanafium inquae-
ftionibus mifcell. quxt. 13. pag. 443. quaritur, ἐπὶ τῆς ἁγίας Τριάδος τίς
πρῶτος» Duis in facrofantta Trinitate primus. Refp. Οὐδεὶς πρῶτος, καὶ οὐ-
δεὶς Ügepog , ἀλλ᾽ ἅμα πατὴρ, ἅμα ὑιὸς y ἅμα πνεῦμα ἅγιον" καὶ διὰ τοῦτο καὶ συ-
νάναρχροι λέγονται, καὶ ἄναρχοι, “Αναρχον δὲ λέγεται, τὸ τρὸ τῆς ἀρχῆς ὄν. A-
ναρχος λοιπὸν ὁ Πατὴρ, ἄναρχος ὃ Tug , ἄναρχον τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. — [Nullus
rior , nullus pofferior , [ed fimul Pater , fimul Filius , fimul Spiritus San-
&us : atque banc ob caufam fimul principii expertes dicuntur , C9 principii ex-
pertes. — Fllud autem ἄναρχον dicitur , quod ante principium efl. — Principii
ergo expers Pater , principii expers Filius , principii expers Spiritus.Santius.
Hinc S. Trinitas à Bafilio Seleucienfi, Orat. 39. pag. 208. vocatur 3 &-
ναρχος τῶν ὄντων ἀρχὴ , principii expers rerum bs ala principium. "Avag-
29€ hoc fenfu ergo etiam Filius; Greg. Nazianzenus Orat.29. pag. 490.
᾿Εὰν τὴν ἀπὸ χρόνου νοῆς ἀρχὴν, καὶ ἄναρχος ὃ T ioc; οὐκ ἄρχεται γὰρ ὑπὸ χρόνου à
χρόνων δεσπότης. δὲ de tempore principium intellexeris, principii quoque omnis
expers Filius: neque enim temporum Dominus , tempori fubjettus eff. Atque
hoc fenfu Filius dicitur ἀνάρχως genitus. 2. "Avapoy idem eft , quod ἀ-
ναίΐτιον, originis principio carens. ioc fignificatu fumta voce, folus Pater
Cit ἄναρχος. Filius autem & Spiritus Sanctus , quamvis fint συναΐδιοι, Pa-
tri coeterni , non tamen fünt ὥναρχοι. — INon eft ἄναρχος Filius. [ἃ docet
Greg. Nazianzenus Orat. 29. pag. 490. O' Υἱὸς, dày ὡς αἴτιον τὸν Πατέρα
λαμβάνῃς, οὐχ ἀἄναρχος' ἀρχὴ yàp ToU Πατὴρ, ὡς αἴτιος. Filius , fiquidem
Patrem, ut caufam accipias, principio non caret: principium enim Filii Pa-
ter eff , ut cauffa. | Damafcenus Orthod. fidei lib. τ. cap. 1 1. pag. 42.
O' Υἱὸς οὐκ ἄναρχος, TovTégiu , οὐκ ἀναίτιος, ἐκ τοῦ Πατρὸς γάρ' Filius non eff
expers principii , id efl , non efl. fine cauffa , efl enim ex Patre. Nonetft
ἄναρχος Spiritus Sanctus. Nicephorus Conftantinopol. in A&is Synodi
Ephcíüna, pag.308. Τὸ Πνεῦμα τὸ ὥγιον οὐκ ἄναρχον. διὰ τὴν ἐκ τοῦ [Πατρὸς
ἐκπύ-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI, Car. VIIL. 145
ἐκπόρευσιν" ἀρχὴ yàp καὶ αὐτοῦ ὁ Πατὴρ, κατὰ τὸν τοῦ αἰτία λόγον. — Sfiritus
Santius non efl expers principii ,. propter procejffonem ex Patre : ipfius euim
etiam principium Pater efl , quatenus eff cauffa. Scd haec ὡς ἐν παρόδῳ. Plu-
nbus rem tractamus in Obftervationibus noftris , cap. 7. Redimus ad x-
ternam Filii generaionem. Quemadmodum yewweia eft /Mopa ἀφοριςι.-
κὸν va) προσωτικὸν Dei Patris : ita γένννσις cft proprictas Filii. Greg. Na-
zianzenus Orat. 23. pag. 422. Ἴδιον, πατρὸς μὲν, ἡ ἀγεννησία" ὑιοῦ δὲ, ἡ
γέννησις. Patris proprietas bec eff , quód ingenitus. fit . Filii verb, quid ge-
mius. ldem , Orat. 26. pag. 445. Δέον ἕνα θεὸν Πατέρα γινώσκειν, ἄναρχον
καὶ ἀγέννητον" καὶ T'uóy ἕνα γεγεννημένον ἐκ τοῦ Πατρός καὶ Πνεῦμα ἕν ἐκ θεοῦ
τὴν ὕπαρξιν ἔχον, παραχωρᾶν, Πατρὶ μὲν , ἀγεννητίας" Υἱῷ 08, γεννήσεως" τὰ
δ᾽ ἄλλα συμφυὲς καὶ σύνθρονον, καὶ ὁμιόδοξον καὶ ὁμότιμον. Oportet unum Deum
Patrem ἀσμοίζον δ grincipii expertem Cg ingenitum , (9 unum Filium ex Pa-
tre genitum: €2 unum Spiritum ex Patre [ubflantiam babentem , boc folo πο-
anc Patri cedentem , quüd. non fit ingeuitus 5. boc item Filio , quód mon fit
genitus, cetera autem ejufdem omnino uature , dignitatis , bonoris , glorie.
Hzc vcro Filii proprietas vocatur γέννησις in Scripturis , dz ἵνα πάθος ὗτο-
γράψωσιν, ἀλλ᾽ ἵνα τὸ ὁμούσιον ςήσωσιν. (poscit γὰρ τῷ ὄντι τὰ τικτόμεναᾳ τοῖς
τίκτουσι γ ΜΟῚ ut perpe[fronem aliquam adumbrent , fed ut effentie identitatem
flatuant. — .Nam que gignustur , revera eandem cum gignentibus effentiam ba-
bent ; inquit Ifidorus Pelufiota epift. 141. lib. 4. pag. 492. Haec genera-
110 cft γέννησις οὐράνιος, ἄχρονος, ἀσώματος, ἀόρατος, ἀταθὴς, generatio coele-
fis , temporis C9. corporisexpers , invifibilis, fine pa[frone ; ut loquitur Chry-
foftomus. Ob hanc ipfam generationem quidam ex vetcribusexiftimant,
Filium à Johanne dici λόγον. [τ Chryfoltomus Homil. 18. t. $. Vocatur
λόγος, ὅτι ἀπὸ τῇ Πατρὸς ἐτέχθη" ὥσπερ γὰρ ὁ λόγος ὁ ἐμὸς ἀπὸ τῆς ψυχῆς μου
γεννᾶται, οὕτω καὶ ὁ Υἱὸς ἀτὸ τῇ Πατρὸς ἐτέχθη», Verbum, quoniam à Patre
enitus eff. Θποριαάηιοάμη! enim. Oratio 1a ex animo meo generatur , ita
etiam Filius à Patre genitus efl. "Vheodorctus in epitome div. decret.
cap. 2. pag.256. O' λόγος δηλοῖ τὸ ἀπαθὲς τῆς γεννήσεως. ἵνα γὰρ μὴ, ὑιὸν
ἀκέοντες, εἰς ἀνθρωπίνας κατατέσωμεν ἐννοίας , καὶ νομίσωμεν παραπλησίως ἡμῖν
γεννηθῆναι τὸν τῶν ὅλων δυημιηργὸν , λόγον αὐτὸν προσηγόρευσε᾽ ταύτῃ διδάσκων , ὡς
ἣ γέννησις ἐχείνη πάθους παντὸς ἐλευθέρα ἐδὲ γὰρ ὁ νοῦς ὁ ἡμέτερος, ὠδίνων τὸν λό-
γον , δεῖται τῆς τῇ θήλεως κοινωνίας , 9 ῥεῦσιν, ἢ τομήν τινα ὑτομένει' ἀλλὰ τέλειος
dv, τέλειον ἀποτελεῖ τὸν λόγον. Verbum, impatibilem fuiffe generationem fi-
gnifiat. Nc euim , Filium audientes , in bumanos incideremus cogitationes ,
£9 crederemus , codem, quo nos , mudo , genitum fuiffe univerforum opificem ,
] T Ver-
,
16 EXPOSITIONIS SYMBOLIÍ
Verbum ;//um appellavit :. fic docens γ᾽ generationem illam ab omni paffoue
liberam fuife. Nec enim mens noflra verbum parturiens opus babet conjun-
&ione femine , vel fluxionem , fetlionemque aliquam patitur , fed ficut per-
feéla eff , perfectum efficit verbum. .Eodem modo Greg. N yfIenus Orat. 2.
t. 2. pag. 27. DBafilius Caf. in initium. Euangelii Johannis , pag. 506.
Chryfíoftomus Homil. 116. t. 5. pig. 747. Damafcenus Orthod. fidei
lib. 1. cap.9. pag.31. & ali. Sunt tamen , qua in hac fimilitudine
merito defiderantur. Nimirum λόγος mentis eft accidens , Filius autem
eft fubftantia : ideo Athanafius in Dcefinitionibus t.2. pag. 53. eum vo-
cat λόγον non Προζφορικὸν, non ἐνδιάθετον, fed ἐνέσιον. ἘΠῚ λόγος, d ῥντὸς,
ἀλλ᾽ ἐσιώδυς, Verbum non pronunciatum , fed fubflantiale , ut loquitur lgna-
tius ad Magnefianos. | Deinde λόγος mentis non eft ia per fc fubfi-
ftens , fed eft qualitas ἐνυπάρχεσα ἡμῶν ταῖς καρδίαις, cordibus noffris infita ,
juxta Bafilium in principium Euang. Johannis, non?Qecàez. — Filiusau-
tem eft ἐνοπόςατος, habetque iav ὕταρξι. | Hoc inculcat Damaícenus
Orthod. fidei lib. t. cap. 6. pag. 17. Οὐ yàp yv, ὅτε ἦν 0eóc ἄλογος, ἀεὶ δὲ
ἔχει τὸν ἑαυτοῦ λόγον ἐξ αὐτοῦ γεννώμενον, d κατὰ τὸν ἡμέτερον λόγον ἀνυπόςατον,
καὶ εἰς ἀέρα χεόμενον. ἀκλ᾽ ἐνυπόςατον, ζῶντα, τέλειον, οὖμ ἔξω αὐτοῦ χωρᾶντα,
ἀλλ᾽ ἐν αὐτῷ ἀεὶ ὄντα. — Non enim fuit unquam , ut fuerit Deus ab/que Vet-
bo, fed femper babet Verbum fuum ex fe genitum , mon inflar verbi noftri ,
fabfiflentiam non babens , £2 in atrem emiffum , fed fubfiflentiam babens , vvi-
vens, perfettum , non extra ipfum excedens , fed in eo femper exfiffens. Ατο
ue ha:c quidem veteres non malé: meritó tamen quis dubitavcrit,utrum
fusius Johannes adcó fubiiliter de Filio Dei differat. Quare meliüs
"Theologi ftatuunt , Johannem vocabulis ufum effe in Judzzorum Syna-
Eogis tritis ὃς ufitatis. Chaldaeus autem Paraphraftes , quoties de Dco
cum hominibus loquente , cum hominibus verfante , iique auxiliante
fermo eft, (is autem fuit Filius Dei, qui Ecclefiam femper gubernavit)
Hebrzum P"" reddit *»? ve] ?2'* / quod verbum ὀρπίβοιε Vide Ge-
nef.20:3. & cap.21:22. Hofez 1: 17. Ratio autem hujus appellationis
hzc effe videtur, quod Deus in Sacra Scriptura dicitur ozmia facere Per-
bo fuo , idque ad denotandam infinitam ejus potentiam : facere enim o-
mnia folo vcrbo & nutu, cít omnipotentis. — Dixit, C9 fuit ; mandavit ,
€? fletit, P(31.33:9. Cüm autem Deus omnia fecerit per Filium Joh. 1:3.
Coloff. 1: 16, 17. 1ndc fa&um, ut dictus fit ?»?0/ λόγος, P"erbum.
11. Fevofévra , εἰ ποιηθέντα. — Genitum , non. fatium. | Hifce Arii jugu.
litur harcís, cujus origincm & progreffum paulo altiüs repetere , opc.
rx
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VIIT. 147
rx fuerit pretium. — Arius fuit natione Ater , profcffione Presbyter. A-
lexandrinus — Qua veró ratione impium dogma fuum in Ecclefiam in-
vexerit X quodnam iftud fuerit , pluribus docet Socrates Hift. Ecclef.
lib. 1. cap. 6. pag. 171. Rem totam ad compendium referimus. Cüm
Alexander, Eccleíz Alexandrinz Epiícopus , aliquando , παρόντων τῶν
ὑτ᾽ αὐτὸν IIpeafuTépav , καὶ τῶν λοιτῶν κληρικῶν, pre[entibus fibi fubjettis Pres-
byteris , € reliquo Clero , paulo liberius de SS. Trinitate fuiffet locutus ,
atque docuiílet ἐν μονάδι Τριάδα εἶναι, im unitate Trinitatem effe 5 Arius,
cüm falso putaret, Sabellianifmum ab Alexandro tradi; impié autem af-
feruit Sabellius ; ut docuimus cap. 3. num. 4. ubi oppofita , füb lit. «;
μίαν ὑπόςασιν εἶναι τὸν Vlavépz , καὶ τὸν T'iv , καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, unam e/fe
bypeftafin Patrem , C9. Filium , €9 Spiritum Santium 5. ἐκ Φιλονεικίας κατὰ
διώμετρον εἰς τὸ ἐναντίον τῆς τοῦ Λίβυος δόξης AvfuMye" καὶ ὡς ἐδόμει γοργῶς ὑπα.
πήντησε πρὸς τὰ παρὰ ἐτισκύπου λεχθέντα, καὶ Φησὶν, Ei ὁ ἸΠατὰρ ἐγέννησε τὸν
T'óv, ἀρχὴν ὑκάρξεως ἔχει ὁ γενννβθείς" καὶ ἐκ τούτε δῆλον , ὅτι ἦν ὅτε οὐκ ἦν Υἱός"
ἀκολβθᾳὶ τε ἐξ ἀνάγκης , ἐξ οὐκ ὄντων ἔχειν αὐτὸν τὴν ὑπόςασιν , contendendi ffu-
dio ? diametro in contrariam fententiam Libyci Sabellii opinioni declinavit
C , ut ipfe exiflimabat , vebementer fefe ab Epifcopo ditis oppofuit , dixitque:
Ji. Pater genuit Filium, exfiflentie [ue initium babet genitus: atque inde pa-
tet , fuifje aliquando tempus, quo Filius non fuit: binc etiam neceffariofequi-
4ur , eum ex non entibus bypoffefin babere. Eodem feré modo rem narrat
Nicephorus hift. Ecclef. lib.8. cap. 5. pag. 538. Hic Filium dixit effe
κτίσμα. Chryfoftomus Homil. 6. 1n epift. ad Philippenfes : T'iv ὅμολα-
y8 , ῥήματι δὲ μόνῳ' κτίσμα γὰρ αὐτὸν εἶναί Quei , wal τοῦ Πατρὸς ἐλάττονα πο-
λύ. Filium fatetur 7 fed folo verbo : eum enim creaturam effe dicit , δ Pa-
tre long? inferiorem, De eodem "T 'heodorctus πατεῖ. fabul. lib. 4. cap. r.
pag. 232. Τὸν Υἱὸν κτίσμα ἀπεκάλεσε. — Filium. creaturam vocavit. ldem
Orar. 1. de Providentia, pag.322. de Arianis fcribit: Τὸν μονογενῆ v8 0ed
λόγον ὁμολογᾶντες Ὑἱιὸν , ὡς ποίημα τῇ κτίσει συναριϑμοῦσι , καὶ τὸν χτίξην ἱςῶσι
μετὰ τῆς κτίσεως. Unigenitum "Dei Verbum, Filium nempe confitentes , ipfum
quafi fatum rebus creatis aunumerant , C9 creatorem rei create parem C9 e-
qualem confiituunt. Vide fusé in epiftola Arii ad Eufebium , apud Epi-
phanium harefi 69. pag. 313. & apud Theodoretum, hift. Ecclef.lib. τ.
Cap. 4. 537. & in epift. Eufebii Nicomedienfis, ibid. cap. 5. pag.
$38. Hanc vero Arii hzrefin Alexander , Epifcopus Alexandrim , ifi
Concilio Alexandrino , damnavit, teíte Socrate , lib. r. cap. 6. anno
"Chrifti 317. Idem poftea factum cft in celebri illo Concilio, primo Oe-
T 2 cumc-
148 EXPOSITIONIS SYMBOLI
curienico , cujus Symbolum confideramus , Niczz habito anno 32:5,
ut teitantur Eulfebius lib. 3. de vita Conttantini » Cap. 13. Socrates, hill,
Ecclef.lib. 1. cap. s. "Theodoretus, hift. Ecclef. lib. 1. cap.6. pag.542.
Photius Epitt. 1. pag. $. Concilium Nicanum , ut ex cjus patet Sym-
bolo , tcítatur , fe credere in Filium Dei γεννηθέντα. καὶ ποινβέντα, — Negat
ego eum ejje ereaturam. Reliqua » qux Filii Deitatem adítruunt, ic-
quentur in proximis capitibus. Et quia Ariani , licet Filium ad creatu-
rarum dejecerint fortem , eundem tamen adorabant ; hinc merito à vc-
teribus appellati funt κτισματολάώτρα. — Huc facit illud Athanafii Orar.
contra Arianos , t. 2. pag. 22. O' μὲν ἀπόςολος ἀιτιῶται τοὺς ἔλληνας,, ὅτι
κτίσματα σέβουσι , λέγων' ὅτι ἐλάτρευσαν τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα θεόν" οὗτοι
δὲ κτίσμα λέγοντες εἶναι τὸν Κύριον, καὶ ὡς κτίσματι λατρεύοντες αὐτῷ, τί διαφέ.
βθυσιν ἑλλήνων ; “Ἵροβοίμς quidem accufat Gentiles ,. quód creaturas colant ,
quando dicit : Servierunt creaturae potiüs quàm creatori Dco. — 77 veri,
Jc. Ariani ,. dicentes Dominum effe creaturam , €3 ei tauquam creature fer-
vientes , quid à Grecis differunt ? Ex quod Theodoretus ad cundem Apo-
ftoli locum fcribit, pag. 19. Ταύταις ὑπόκεινται ταῖς κατηγορίαις wai ol τὸν μο-
νογενῇ τοῦ θεοῦ Ὑ' ιὸν κτίσμα μὲν ἀποκαλᾷντες , ὡς δὲ θεὸν προσχυνᾶντες. /n eaf-
dem reprebenfiones incidunt etiam illi , qui unigenitum Dei Filium creaturam
quidem vocant , C2 tamen tanquam Deum adorant.
Quod fi nunc lubear in fontem & fcaturiginem hujus tanti erroris in-
quirere, deprehendemus veriflimé à Chryfoftomo(criptum cfle, Pracfar.
inepift.ad Romanos, pag. 1. ' Evreibev τὰ μυρία ἐφύη κακὰ, ἀπὸ τῆς τῶν γρα-
Qv ἀγνοίας ἐντεῦθεν ἡ πολλὴ τῶν ἀιρέσεων ἐβλάςησε λύμη. Hinc infinita orta fant
mala , ab ipfa videlicet fcripturarumignoratione : binc multailla berefium pul-
lulavitlues, INecásó τῆς τῶν γραφῶν ἀγνοίας tantüm , fedab earundem etiam :
& quidem maximé , παραφθορᾶς oriuntur hzerefes.— Docet hoc Bifilius Cze-
far. Orat.2. in Hexaém pag. 17. Ol sapax;apdxrai τὴς ἀληθείας εἐχὶ τῇ γραφῇ
τὸν ἑαυτῶν νοῦν ἀκολουθεῖν διδάσκουσιν, ἀλλὰ πρὸς τὸ οἰκεῖον βούλημα τὴν διάνοιαν τῶν
γραφῶν διαςρέφουσι. J"eritatis depravatores [uam mentem non accommodant [cri-
prure , fed ad fuam voluntatem mentem Jeripturarum trabuut ac pervertant.
Tales fcripturarum zapzzpáxre: etiam lunt Ariani: varia enimcontextus
facri loca, ex quibus evincere fatagunt, Filium Dei effe κτίσμα καὶ τοίημα,
depravant. Videamus unum & alterum exemplum. Abu tunt loco ad
Colofl. 1: 15. ubi Filius Dei vocatur πρωτότοκος πάσης κτίσεως, primogenitus
omnis rei create. — Hinc colligebant, eum effe κτίσμα, ἃς πρωτότοκος idem
ete, quod tpuTéXTiz0;, ut mox videbimus, Ατ πρωτότοκος τάτης κτίσεως νου,
Catur,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VIIL 149
catur, utante omnes res conditas ex fubftantia Patrisgenitus. Idpatetex
co , quód ftatim Apoftolus, v. 16. fubjicit, £v αὐτῷ ἐκτίσθη τὰ πάντα, καὶ
πάντα δὶ αὐτοῦ wal ér αὐτὸν ἔκτιςαι. Traque per hoc. Filius Dei à rebus con-
ditisdittinguitur, & aeternitas ejusdenotatur, Hancexpo(itionem veteres
magno confenfu ftabiliunt. "'heodoretus ad praeíentem locum, pag.346.
ἝΞ; μονογενὴς, κῶς πρωτότοκος, Εἰ πρωτότομος, πῶς μονογενής 5 ᾿Αλλὰ μὴν μονο-
γενὴς ἐν τοῖς θείοις Ἐναγγελίοις ὠνόμας«ι. ἹΠρωτότοκος τοίνυν ἐς) τῆς κτίσεως, ἐκ
ὡς ἀδελφὴν ἔχων τὴν κτίσιν, ἀλλ᾽ ὡς πρὸ πάσης κτίσεως γεννηθείς. πᾶς γὰρ olóvre
xa) ἀδελφὸν εἶναι τὴς τίσεως, καὶ δημιουργόν 7} Εἰ γὰρ κατὰ τὸν τῶν αἱρετικῶν λό-
γον Ἀτίσμα ἐςὶν, ἀδελφὴν ἔχει τὴν κτίσιν. οὐχ οἷόν τε δὲ κατὰ ταυτὸν ταύτης
αὑτὸν καὶ ἀδελφὸν εἶναι, καὶ δημιθργόν. Δημιουργὸν δὲ αὐτὸν ἡ θεία καλεῖ γραφή. εἰ
δὲ δημιεργὸς, ἐκ ὥρα καὶ ἀδελφός εἰ δὲ ἐκ ἀδελφὸς, d κτίσμα. δὲ unigenitus,
quomodo primogenitus? δὲ primogenitus , quomodo unigenitus ὃ — Atqui in di-
vinis Euangeliis unigenitus nominatus eft. Efl ergo primogenitus creature :
non quód fororem babeat creaturam , fed quid aute omuem creaturam fit geni-
1u$. Quomodo enim fieri poffet , ut idem ejfet frater creature C3 opifex? δὲ
enim , ut blaterant beretici, eff. creatura , fororem babet creaturam. — Fieri
autem non potefl , ut idem fimul ejufdem fit frater C9 opifex. — Eum autem
opificem vocat divina fcriptura: quod fi opifex ,. mon ergo C. frater, quid fi
ergo non eft frater non eft creatura. Ita ctiam Chryfoftomus, quem vi-
de Homil.3. in epift. ad Coloffen?zs, pag. 103,104. Pluribus quoque lo-
cum contrà [;unomium vindicat Bafilius Carfar. lib. 4. contra Eunom. pag.
104. Eunomius ex co, quod Filius dicitur πρωτότοκος πάσης χτίσεως, infer-
re non erubuit eum efle sgeróxrigov, prim creatum. | Scd refpondet Bafi-
lius, fi cam ob cau(lam dicatur πρωτότοκος πάσης κτίσεως, cum ctiam πρωτότο-
κὸν ἐκ vexpxv VOCAari, ὅτι προετελεύτησε τῶννεχρῶν, quia ante vortuos mortuus fit
εἰ δὲ πρωτότοκος £x νεκρῶν εἴρηται γ διὰ τὸ, αἴτιος εἶναι τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναςάσεως, οὕτω
καὶ πρωτύτοχος κτίσεως. διὰ τὸ αἴτιος εἶναι τοῦ ἐξ οὐκ ὄντων εἰς τὸ εἶναι παραγαγεῖν
τὴν κτίσιν. δὲ ver) primogenitus mortuorum di£us eff , quoniam cauffa
eft refurre&lionis ex mortuis: fic etiam primogenitus creaturg , quoniam cauf-
Ja ef , ut à nibilo ad effe creatura fit produtia. — Damafcenus orthod. fidci
lib.4. cap. 8. pag. 293. πρωτότοκον ἀυτὸν Φαμὲν πάσυς κτίσεως, ἐπειδὴ καὶ
αὐτὸς ἐκ tl θεᾶ, καὶ ἡ κτίσις ἐν τοῦ θεᾷ. ἀλλ᾽ αὐτὸς μὴν ἐκ τῆς Halae τοῦ θεοῦ καὶ
«ατρὸς μόνος ἀχρόνως γεγεννημένος, εἰκὸς ὑιὸς μονογενὴς πρωτότοκος , καὶ S πρωτά-
κτιςος λεχθήσεται. — Primogenitum ipfum dicimus omnis creature, quia €9
ipfe ex Deo, G creature ex Deo : fed ipfe ex fubflantia D*i £3 Patris, [ὁ
lus fine tempore genitus, merit Filius n primogenitus, Cj zog primo
crea-
τὸ EXPOSITIONIS SYMBOLI
creatus vocabitur. Occumenius in cap. τ. ad Colofl. pag. 889. πρωτότομος
χάσυης μτίσεως9 τουτέςι, πρὸ πάσης Wrizewc , πρωτοτόχως καὶ μονογενᾶς γεννή-
θείς. Primogenitus omnis crcaturz, boc eff , ante omnes res creatas inflar
primogeniti £2. unigeniti genitus. — Athana(ius in. expofitione Fidei t. r.
pag.242?. ad hunc ipfum locum: πρωτότοκον εἰπὼν, δηλοῖ pay εἶναι αὐτὸν κτί-
ep, ὠλλὰ γέννημα τοῦ πετρός. ξένον yap éz) τῆς θεότητος αὐτοῦ τὸ λέγφαθαι
πτίσμα, τὰ γὰρ πάντα ἐκτίσθησαν ὑπότοῦ πατρὸς διὰ τοῦ Ὑιοῦ. ὁ δὲ Ὑἱὸς μόνος ἐκ
σοῦ πατρὸς ἀϊδίως ἐγεννήθη. διὸ πρωτότοκός éch πάσης κτίσεως ὁ θεὸς λόγος, drpex-
τος ἐξ ἀτρέπτουν. Dum eum appellat primogenitum , iudicat eum non cffe
ereaturam , fed Patris Filium Σ peregrinum enim €9 alienum 4; de deita-
1e ejus dici creaturam. — Omnia enim creata [unt à Patre per Filium. .Fi-
lius autem folus ab eterno ex. Patre genitus efl Σ propterea primogenitus ef
omnis creature Deus Ferbum ,| immutabilis ex. tmmutabili. | 'Yheodo-
tus apud Clementem Alexandr. pag. 792. πρωτότοκος πάσης κτίσεως γεννη-
θεὶς ἀπαθῶς, wrigue wei γενεσιάρχης τὴς ὅλης ἐγένετο χτίσεώς τε καὶ sciat.
Primogenitus omnis creatura , /ime paffione genitus , creator €3 totius
ereature. atque effentie fatus eff auctor. Re&te ctiam Ambrofius: nte
omnem creaturam geuitum ait Filium , mon creatum teflatur , ut fecerneretna-
tivitatem ejus à creature fattura. Quemadmodum igitur primogenitum vo-
carunt Hebraei, non eum, quem plures nativitate lequerentur, fed po-
tius, ante quem nemo ex iifdem natus &(let parentibus: Ita Filius Dei di-
Gus eft primogenitus ommis creature , qua dicas, abeeterno genitus, Ly-
ranus ad locum Apoftoli: Primogenitus omnis creatura, ;d ef?, genitus
ante onem creaturam: quia generatio Filiià Patreeff eterna. — HGdorus Pe-
lufiota, lib.3. epift. 31. pag.268. uteofacilius Arianorum declinarct im-
petum, exiitimavit ,. non efle fcribendum πρωτότοκος, προπαροξυτόνως, fed
πρωτοτύκος, παροξυτόνως, ut vox accipiatur aCtivé, non paffivé: Paulum
enim non docere , πρῶτον τῆς κτίσεως αὐτὸν ἐκτίσθαι, ἀλλὰ πρῶτον τετοκέναι,
τουτέςι. πεποιηκέναι τὴν κτίσιν, Cum primum ex omnibusvebus creatisconditum
effe , fed primo peperiffe , boc ef feciffe rescreatas. — Atque banc fententiam
fuam per totam epiftolam probare allaborat. Athifíce fübtilitatibusmini-
mé εἰξ opus, nec quisquam alius ex veteribus, quantum fciam, eodem
vel leviter inclinat. Quisveró dubitat, quin, quiantecreaturarum crea-
tionem dicitur genitus, hac ratione à creatione & creaturis diftinguatur?
Nec tamen omncs cx veteribus veram illam , quam propofuimus ;
retinent loci Apottolici expofitionem. — Athana(ius enim Orat. 3. contra
Ariancs, t.1. pag.432. quamvisalibi, u* vidimus, ad aeternam Filii
genc-
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VIII. 151
enerationem hoc referat ,. id de affumta carne ex B. Virgine accipit.
erba ejus funt, πρωτότοκος πάσης κτίσεως λέγεται, du, ὡς ἐξισούμενος τοῖς xTía-
paci, καὶ πρῶτος αὐτῶν κατὰ χρόνον, πρωτότοκος λέγεται. πῶς γὰρ, ὅπουγε μονο-
γενής ἐςὶν αὐτὸς,, ἀλλὰ διὰ τὴν πρὸς τὰ κτίσματα συγκατάβασιν τοῦ λόγου. καῇ ἣν
καὶ πολλῶν γέγονεν ἀδελφός. Primogenitusomniscreaturze dicitur , non quafi
creaturis equiparetur, σ᾽ ipfe inter eas tempore primus fit, primogenitus di-
eitur: qui enim boc, ciem ipfe (it unigenitus ἢ fed propter Verbi ad creaturas
conde/cenfionem , juxta quam etiam multorum factus efl frater. Refpicit au-
&or ad locum , qui habetur ad Roman. δ: 29. ubi Chriftus dicitur
primogenitus inter multos fratres... Hoc omnino loco refpicitur ad naturam
humanam, juxta quam vocetur πρωτότοκος. '"lheodoretusad locum Apo-
ftoli: πρωτότοκος ὡς ἄνθρωπος ὀνομάζεται μονογενὴς γάρ cu ὡς θεός οὐκ ἔχει yàp
ἀδελφοὺς ὡς θεύς. ὡς δὲ ἄνθρωπος, ἀδελφοὺς τοὺς πϑοτιςευκότας καλεῖ. Τούτων ἐς}
πρωτότοκος, Primogenitus gopnnatur , ut bomo : ut Deus enim, unigeni-
?us οῇ. Neque enim fratres babet , ut Deus 7 fed ut bomo appellat fratres
σῦς, qui crediderunt. — Horum, primogenitus efl. At in altero loco, ubi
πρωτότοκος πάσης κτίσεως appellatur , id non ad incarnationem , fed ad ze-
ternam referendum generationem.
Alii iftud ,' πρωτότοκος mázw; κτίσεως , referunt ad regenerationem , cujus
Baptifmus eft Symbolum. 1d facit Greg. Nyffenus Orat.2. contra Eu-
nomium, t.2. pag.4523' Διὰ τὸ γενέσθαι ἡμᾶς, inquit, αἶμα καὶ σάρκα , wa-
θώς ᾧησιν ἡ γραφὴ, ὁ δι᾽ ἡμᾶς γενόμενος καθ᾿ ἡμᾶς͵, καὶ σαρκὸς καὶ αἵματος κοινω-
νήσας , μέλλων ἡμᾶς μεταποιεῖν ἐκ τοῦ Φθαρτῇ πρὸς τὸ ὥφϑαρτον., διὰ τῆς ὥνωθεν
γεννήσεως, τῆς δι᾿ ὕδατος καὶ πνεύματο;, αὐτὸς τοῦ τοιέτου τόκου καθηγήσατο,
διὰ τοῦ Joy βαπτίσματος τὸ ἅγιον πνεῦμα ἐπὶ τὸ ὕδωρ ἐπισπασάμενος" ὥςε πάντων
τῶν πνευματικῶς ἀναγεννωμένων , πρωτότοκον αὐτὸν γενέσθαι, wa) ἀδελφὰς ὀνομιά-
σαι τοὺς τῆς ὁμοίας αὑτοῦ διὰ τοῦ ὕδατος καὶ τῇ πνεύματος μετεσχνμότας γεννήσεως.
Propterea quid nos nati fumus [anguis C9 caro ,. ficut dicit fcriptura , qui
propter nos fecundum nos natus eff , Ὁ carnis 85 fanguinis particeps faftuseff,
mo ex corruptibili ad incorruptibile vendicaturus per [upernam generationem ,
que eft per aquam £3. Spiritum , ipfe talis partus dux exflitit , per [uum ba-
gtifma Santlum Spiritum in aquam attrabens.. Ita ut omnium , qui fpiritua-
liter regenerantur , ipfe fit primogenitus , ieri Lej nominet eo$ , qui fimi-
lis cum ipfo per aquam C9 fpiritum generationis facti [unt participes. Hanc
ipfam expofitionem etiam proponit de perfecta Chriftiani forma , t. 3.
Pag. 290,291. Eodem refpicit Bafilius Cafar. lib.4. contra Eunomium ,
pag. 104. ubi, imcralia, dicit, Chriffum vocari πρωτότοπον πρὸς τοὺς διὰ.
vio-
τ: EXPOSITIONIS SYMBOLI
ὑιοθεσίας τοῦ ἁγίβ πνεύματος ἐκ Ded γεννωμένους, primogenitum re/petfu eorum,
qui per adoptionem Spiritus Santli ex Deo nati funt. δ Chryfoftomus
Homil. in Incarnationem Domini , apud Photium in Biblioth. Cod. 277.
Pag- 1549. "Ori τοῦ θείου Παύλου εἰπόντος. πρωτότοκος πάσης κτίσεως, οἱ αἱρετι-
κοί, Qwri, μὴ νοήσαντες , περὶ ποίας κτίσεως λέγει, εἰς κτίσμα τὸν T iy οἱ ἀνόητοι
καταβιβάζασι. διττὴ δὲ ἡ κτίσις ἡ μὲν γάρ ἐςιν, ἡ γεγενημένη" ἡ δὲ, ἡ ἀνακαι-
γιζομένη. ᾿Δυτὸς γὰρ πάλιν Παῦλος βοᾷ" "Εἰτις ἐν χριςῷ καινὴ κτίσις" ἵνα δὲ λαμπρῶς
ἐπιδείξῃ, ὅτι τῆς ἀνακαινισθείσης κτίσεως λέγει πρωτότοκον τὸν χριξὸν , ἐπάγει,
«ρωτότοχος ἐκ νεκρῶν, ἵνα γένηται ἐν πᾶσι πρωτεύων" πρωτεύων τῶν ἀνακαινιζομιένων,
τῶν εἰς ἀφθαρσίαν καλουμένων, τῶν ἐκ νεκρῶν ἐγειρομένων πρωτεύων 8 κατὰ τὴν θεό-
τήτα ἀλλὰ πρωτεύει Χατάγε τὴν ἀνθρωπότητα , ἀρχηγὸς ἡμῶν γεγονὼς τῆς ἀνας ά-
σεως , καὶ τῆς ἐκ Φθορᾶς εἰς ἀφϑαρτίαν μεταςοιχειώσεως. Cum dicat B. Paulus,
Primogenitus omnis creatura , beretici , inquit , non intelligeutes de qua
creatura loquatur , ad creaturam infipientes Filium detrudunt. ΕΠ vcró du-
plex creatura 5; una quidein fala , altera veró renovata. — Paulus namque
&terum clamat : Si qux in Chrilto nova creatura: utque manifefl? offendat,
fé dicere , Chriflum effc primogenitum creature renovate , addit , primogc-
nitus ex mortuis, ut fit in omnibus primus. Prizuu; renovatorum , ad
snmortalitatem vocatorum , ex mortuis rcfufcitatorum. | Primus mon fecun-
dum deitatem , fed fecundus bumanitatem , princeps fatus refurretlionis no-
fire, C9 mutationis ex corruptione ad incorruptibilitatem, | Pia quidem hzc
expofitio , fed cum Apoftoli fcopo non convenit. Filius nanque Dei
vocatur πρωτότονος πάσης κτίσεως, quia ab eo omnia condita , ὅτι ἐν ἀντῷᾷ ἐ-
κτισῆη ràxávra , inquit diferte Apoftolus,
Frequenter etiam in ore. habuerunt ifta LX X. Interpretum Proverb.
8:22. ubi de Sapientia Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν àvrcU. — Dominus creavit
me principium viarum fuarum. De Arianis Bafilius Caefar. lib. 2, contra
Eunom. pag. $9. δι δὲ πρὸς τὴν τοῦ Σολομῶντος καταΦεύγεσιλέξιν" κἀκεῖθεν, da-
ap ἐξ ὀρμητηρίβ τινὸς, τῆς πίςεως κατατρέχεσι. διὰ γὰρ τὸ ἐκ προσώπου τῆς CO-
Φίας εἰρῆσθαι, τὸ, Κύριος ἔκτισόέ με, ἐξεῖναι ἀυτοῖς χτίσμα λέγειν τὸν Κύριον ὑπει-
λήφατιν, — Hi veró ad Solomenis dictionem confugiunt , ac inde , tanquam à lo-
co infidiarum , in fidem iwvebuntur. | Cum enim ex perfona Sapientie di&um
Jit, Dominus creavit me, arbitrati funt , fibilicere de Domino dicere, quód
fit creatura. Verüm Orthodoxi varié przcíentem locum hzreticisextor-
querc funt conati: diverío ramen fuccceffu.
Alii etim illud κτίζειν de eterna generatiome τοῦ Λόγε funt interpretati.
Ita Juitinus Martyr in Dialogo cum Tryphone, pag. 359. edit. Grieco-
Latinz ,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VIII. r 53
Latinz, ubi ad hunc locum: Noere, ὦ ἀκροαταὶ, elye καὶ τὸν νοῦν προσξ-
qér&, καὶ ὅτι γεγεννῆσθαι ὑπὸ τοῦ πατρὸς τοῦτο τὸ γένννμα πρὸ πάντων ἁτλῶς τῶν
κτισμάτων ὁ λόγος ἐδήλου, καὶ τὸ γεννώμενον τῇ γεννῶντος ἀριθμῷ ἕτερόν égi, τᾶς
ὁστισᾶν ὁμολογήσει. — lntelligitis, 0 auditores , iquidem animum ,advtrtitis,
Verbum declarare, tum à Patre editum effe germen boc ante creaturas onmi-
no univerías, tum germen ipfum numero aliud effe à generante , id unu/quif-
que confitebitur, Eodem concedit Didymus in Catena Patrum Gracco-
rum in Proverbia, & veterum alii. '
Alii, & quidem longe plures, de bumana Chrifli naturaverbum κτίζειν
accipiendum eflc docucrunt. [τὰ Gregorius Nazianzenus orat.2. de Fi-
lio, quz cít 36. pag. 578. ubi inter alia : ᾿Επειδὰν ἐνταῦθα͵, καὶ τὸ ἔκτισε,
καὶ τὸ γεννᾷ με σαφῶς εὑρίσκομεν, ἁπλοῦς d λόγος. ὃ μὲν dv μετὰ τῆς ἀιτίας εὑρισ-
χωμὲν) προσθῶμεν τῇ ἀνθρωτότητι" ὃ δὲ ἁπλοῦν καὶ ἀναίτιον, τῇ θεότητι λογισώμε-
θα, ἄρ᾽ οὖν οὐ τὸ μὲν ἔκτισεν ἔρηται, μετὰ τῆς ἀιτίας. Ἔκτισε γάρ με, Φησιν,
ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ, εἰς ἔργα αὐτοῦ. "Ἔργα δὲ χειρῶν αὐτοῦ, ἀλήθεια καὶ κρίσις, ὧν
ἕγεκεν ἐχρίσθη ϑεότητι᾽ χρίσις γὰρ αὕτη τῆς ἀνθρωπότητος᾽ τὸ δὲ γεννᾷ με χωρὶς ἀε-
τίας᾽ καὶ δεῖξόν τι τούτῳ προσκείμενον, τίς BV ἀντερεῖ λόγος», κτίσμα μὲν λέγεσθαι τὴν
σοφίαν κατὰ τὴν κάτω γέννησιν, γέννημα δὲ κατὰ τὴν πρώτην καὶ πλέον ἄληπτον:
Quoniam bic apertà, € creavit, C9 gignit me, reperimus, fimpliciter boc
cenfeo , quod cum cauffa conjuntium invenimus , id bumanitati affignandum
effe 5 quod autera fimplex cauffeque expers , divinitati ad/cribendum. “4166
igitur , amuon illud, creavit, amexam caufJam babet? Creavit enim mc,
inquit , principium viarum fuarum ad opera fua. Opera autem ipfius veri-
tas C9 judicium , quorum cau[fá divinitate untiusefl. — Hecenimunttio buma-
uitatis eft. «ΑἸ illud , gignit me, /ime cauffa dicium efl. — lioqui offende,
quiduam ipfi adjuntlum frt.— Quis igitur inficias ibit, quin Sapientia, fecun-
dum inferiorem quidem generationem creata , fecundum autem. primam illam
magi/que incomprebenjibilem , genita dicatur? Ex hispatet, Nazianzenum
in LXX. Interpretum verfione utrumque verbum ,. &"Exricey,. & γεννᾷ
legiffe, fecus quàm hodie legimus. Athanafius Dial. 1. pag. 19.ad illud,
"Exricé pe, hacc habct : τὸ μέλλον ἐπὶ τῆς σαρκώσεως γίνεσθαι, ὡς ἤδη γεγονὸς
ἔλεγε. Quod in incarnatione futurum erat , illud , quafi jam faftum effet ,
dicebat. Et mox , pag. 21. τὸν Κύριος ἔκτισέ με, περὶ τῆς σαρκώσεως αὐτοῦ
ἔρηται. — lllud , Dominus crcavit me, de incarnatione ejus dictum eff.
ldem, in epift. ad Serapionem , t. 1. pag. 172. ᾿Ακέοντας τὸ, ἔκτισεν,
áxóAoubcy dy εἴη μινημονεύειν, ὅτι θεὸς ὧν, ἐκτίσθη ἄνθρωπος" ἀνθρώκαν γὰρ ἴδιον τὸ
χτίζεσθαι. — Audientes illud , creavit LONIEMUS oportebat , quód, cum fer
effet ,
154 EXPOSITIONIS SYMBOLI
effet, bomo fuerit creatus: bominum enim proprium eff creari, In eandem
fententiam Ícribit idem in expofitione Fidei, t. 1. pag. 242. & Orat. 1.
contra Arianos, tom. eod. pag. 299. Cyrillus Alexandr. in The(auro
fuo, Affert. 15. fefe in hujus loci explicatione mirificé torquet. pag.
146.157. tandem, pag. 158. dicit: và, ἔκτισέμε, ἀντὶ τοῦ, ἄνθρωπον ἐποίησε,
«υδητέον. xal μὴ κατὰ τῆς οὐσίας αὑτοῦ τὸ εἰρημένον ἐκδεχώμεθα. — I/lud, creavit
me, fro, hominem fecit, intelligendum: neque de ejus effeutia ditum acci-
giamus. Bafilius lib. 4. contra Eunomium , pag. 105. — Asrréov τὸ ἔκτισεν
ἐπὶ τῇ τὴν μορφὴν τοῦ δούλου λαβόντος. Capienduim verbum creavit de eo, qui
formam fervi affumfit. Chryfoftomus homil. de SS. Trinitate, τ. 6. cdit.
Parif. pag. 199. τὸ, ἔκτισέ με, τὸ μέλλον γενέσθαι, ὡς ἤδη γεγονὸς, apoavatpu-
νεῖ — Cum dicit, creavit mc, predicit id, quod futurum erat, quafi jam
fuiffet fa&um. | Cacfrius quacll. 9. pag. 22. περὶ τοῦ Ὑἱοῦ μέν Φημι κἀγὼ τὸ
Bua. ὁ Κύριος ἔκτισέ με. οὐ μέντοι περὶ τῆς αὐτοῦ θεότητος, ἀλλὰ τὴς ἐκ Μαρίας
αὐτοῦ σαρκὸς ἄκτιςος γὰρ θεότητι, κτίζεται τῷ προσλήμματι. De Filio quidem
etiam ego dico accipienda efje ifla , Dominus creavit me, non quidem de cjts
deitate, [ed de carne cjus ex Maria affumta :. qui enim increatus eff refpettu
deitatis, creatur re/pettu affumtee carnis.
Eufcbius Pamphili de rationali fapientia, homini à Dominodata, prc-
fentem locum exponit. Verba ejus in Actis Synodi Nicenz, lib. 2.
cap. 18. pag 116. funt: Οὐχὶ τοῦ 'Τιοῦ τοῦ θεᾷ τὸ, Κύριος ἔκτισέμενγ ἀλλ᾽ ἡ τῆς
Λογικῇς σοφίας) τῆς ὑπ᾽ ἀυτοῦ τοῦ Kupía εὐτρετισθείσης καὶ δοθείσης v ἀνθρώπῳ. δὲ
ὃν ὁ κόσμος ἐγένετο. — INon de Filio Dei illud, Dominus creavit τῆς, /ed de
rationali fapientia intelligendum ,| quam ipfe Dominus preparavit θ᾽ dedit
bomini, propter quem mundus creatus eff. .
- Alii tandem optime obícrvant, in Hebrzxo effe verbum 9p, quod A-
quila recte vertit ἐκτήσατο. ld monet Chryfoftomus homil. de SS. T'ri-
nitate , t.6. edit. Parif. pag. 199. — Et Bafilius Cacfar. lib. 2. contra Eu-
nomium, pag.$9. Τέως ye μὴν μηδὲ ἐκεῖνο ἀπαρασήμαντον καταλίπωμεν, ὅτι
ἄλλος: τῶν ἑρμηνέων, οἱ waipiéTépov τὴς σημασίας τῶν EflpeinZv καθικόμενοι., ἐκτή.
σατό με, ἀντὶ τῇ, ἔκτισεν, ἐκδεδώκπασιν. — Interea verb illud non omittauns
nonnullos interpretum , qui commodius Hebraicarum vocum figuificationes afl
fecuti (unt , poffedit me, pro, creavit, reddidiffe. Omnium vero [uculcn-
tiffimé locum explicat Epiphanius harefi 69. quae eft. Ariomanitarum ,
pag.320. Verba ejus de Ariomanitis haec funt : "Eze evgev, ὅτι ὁ Κύριοὶ
ἔχτισέ με. DAponnDUvac ὥσπερ Φανταζόμενοι ὀνειροπολοῦσι, τὰ uw χυήσιμα ἐπειτὲ-
νέγμαντες τῷ βίῳ, καὶ ταράξαντες τὴν οἰκουμένην. ᾿ Τὸ δὲ ᾿Εβραϊκὸν ἐχ οὕτως ἔχει,
ὅθεν
͵,-.--- --..ὁ.ὦ...
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. VIII. 155
ὅθεν ᾿Ακύλας λέγει, Κύριος ἐκτήσατό με. ἀεὶ δὲ οἱ γεννῶντες παῖδας λέγουτιν, Ἔχτη.
σάμην ὑιόν. ᾿Αλλ᾽ ὅτε ᾿Δκύλᾳς τὴν δύναμιν ἡρμήνευσε. Καὶ γὰρ τὸ, ἐχτησάμην
ὑϊὸν,, ὡς πρόσφατόν égw' ἐν θεῷ δὲ ἐδὲν ἔνι πρόσφατον. — Ἐν δὲ τᾷ βραικῷ λέ-
ye, ᾿Αδωναὶ, ὃ λέγεται Κύριος, κανανὶ, ὃ δύναται λέγεσθαι, καὶ ἐνόσσευσέ με
καὶ ἐκτήσατό με. τὸ δὲ ἀπριβέξατον λέγεται, ἐνόσσευσέ με. ἸΠοῖος δὲ νοσσὸς ἐκ ἃ πὸ
Φύσεως τοῦ γεγεννηκότος γεννᾶται. Quia invenerunt ,, Dominus creavit me,
periculos? velut imaginantes fomniant , ea , que ad nibil commoda funt , vite
inferentes , C9 orbem terrarum turbantes. — 4t Hebraica lingua non fic babet ;
unde C2 4quila dicit , Dominuspoffeditme. — Semper autem bi , qui filios ge-
uerant , dicunt, Acquifivi filium. — Sed neque /quila vim vocis interpretatus
efi. Nam, acquiivi filium, velut recens eff , in Deo autemnibilefl recens,
Ceterüm in Hebreo dicit , Adonai, quod eff Dominus: Canani,
quod poteft dici, tum inftar pulli exclufit me, — fuz poffedit me. — erum
accuratiffimo dicitur, inftar pulli exclufit me; Quis autem pullus nonex na-
tura genitoris gignitur? |mo vero illud 2p nihil aliud eft,' quàm po/fide-
bat ies ia ut fapientia, id e(t, Filius Dei, dicat : Eram apud Deum
jam tum, cüm creatione rerum omniüm impreffurus effet ve ga maje-
ftatis fuz : quomodo enim ΤΡ fit νοσσεύειν, non video. Male igitur
quidam , inter quos ctiam Schindlerus in Lexico fuo, pro ἔκτισε (uübfti-
tuunt ἔχτησε, quod vix Grz:cum eft, & à Complutenfi, Romana , ὃς
optima quaque editione exfulat. Proinde 3L XX. Interpretibus ad Hc-
braea provocandum : veldicendum, κτίζειν hoc loco effe generare, quo-
modo creandi vocem etiam Latinos ufurpàffe minimé ignotum. [τὰ Ci-
cero lib. t. de Republ. apud Non. in Zs/iquus : Patriá antiquior eff pa-
rens, quàm is, qui, ut ajunt , creaverit. — Virgilius lib. 10. /Eneid.
-- — — — ulmone creatos
Quattuor bic juvenes — — —
Hac ratione non abibit fententia ab Hebrao , quia po/fere , five ac-
uirere per μετάληψιν antecedentis accipitur pro gignere aut parere : ut in
va fermone Genef.4:1. Fortaffe etiam vox eadem in Hebrzo cap.
1:4. προτέρα πάντων ἔκτιςαι coe , UK Cap. 24: το, πρὸ τοῦ αἰῶνος ἀπ᾿ ἀρχῆς
ἔκτισέ με, Ecclefiaftici , utrobique de Sapientia. Hebraice enim ab avo
fententias itas primitus cffc fcriptas, à nepote veró Graece verfas ,. ex
interprete ipfo Siracide diícimus. Confule Sixt. Amamz Antibarb. Bi-
blici lib. 3. pag. gor. Confcerri euam poffunt Notz Drufii ad Siracida
cap. r. v.8. & Cornel. à Lapide, Comment. in Proverb.8:22. Pergi-,
mus ad aliud Caput. :
ν: C Α-
156 EXPOSITIONIS SYMBOLI
C AP U T ΙΧ.
*De divinitate Filii «Dei.
Θεὸν ἐκ θεᾷ, di; ἐκ Φωτόρ' θεὸν ἀληθινὸν ἐκ θεᾷ ἀληβινοῦ,
zx) Uplici ratione Patres Nicani Deitatem Filii probant ; nem-
V pe, quia fit θεὸς ἀλυηβινὸς » & quia θεὸς ἐκ θεῖ » & Φῶς ἐκ Φωτός.
ἢ Mcrito autem fan&i illi Patres ufque adeó folicite Filii Deita-
K& tem contra varias hxreticorum ftrophas afferunt: nam Gre :
Nyffenus Orat. 4. contra Eunomium » t2. pag. $47. confet-
fionem de Dcitate Filii vocat κεφάλαιον τῆς ἐλπίδος, caput fpei Càm igitur
hoc fit caput fpei noftrz, ea, quz à Patribus Nicenis afferuntur, di-
ftin&té confiderabimus , & tum ex Ícriptura, tum cx antiquitate, tum
ctiam invidlis rationibus probabimus.
1. Prima Patrum affertio eft, Fi/um effe ϑεὸὲν ἀληθινὸν, Deum Verum.
Cüm Satan veritati coelefti bellum omni tempore ἄσπονδον & implacabile
indixerit, atque ad cam non tantüm obícurandam , fed etiam penitustol-
lendam infinitam pene hottium copiam, ex T orco productam , .exci-
tarit, nullum tamen fidei caput ,. quàm iftud de Divinitate Chriíti, ar-
dentiüs optavit exftin&um. — Primo ftatim feculo fucrunt Eionit ὃς Ce-
rinibiani, de quibus loqui videtur Ignatius, quando dicit, fuo jam tem-
pore fuifle , qui ftatuerint ,. iiu efft ψιλὸν ἄνθρωπον, nudum bominem.
Contra hos Johannes fuum ἘΠΗ͂Ν Evangelium, ut referunt Epiphanius
hzrefi $1. ὃς Hieronymus de criptoribus Ecclefia(ticis js Jobame. Ec
quia non recipiebant λόγον, quem Johannes praedicavit, di&i (unt ab E-
piphanio ἄλογοι , de quibus hzre $1. pag. 184. Φάσκουσι τοίνυν ol ἄλογοι,
ταύτην γὰρ αὐτοῖς τίθημι τὴν ἐπωνυμίαν. — Εἶχον γὰρ τὴν αἵρεσιν οὕτω καλουμέ.
νην γ ἀποβάλλρυσαν Ἰωάννου τὰς βίβλους. ᾿Ετεὶ οὖν τὸν λόγον οὐ δέχονται τὸν ταρὰ
Ἰωάννου κεχηρυγμένον , ἤΔλογοι κληθήσονται. Dicunt igitur Alogis boc enip
ipfis nomen impono s — Habebant enim berefin fic vocatam » Que Tobangis
libros rejicit. — Cum igitur Verbum à J'obanne predicatum non recipiant, A-
logi vocabuntur. De iifdem Auguítinus harcfi 3o. Alogiani propterea fic
vacantur , tanquam fine Verbo 5. λόγος emim Gre? Ferbu
M db m dicifur 3 Quia
Deuni Perbum recipere uoluerunt ,| Fobannis Evangelium refpuextes » Cujus
Hec
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IX. 157
nec AApocalypfin accipiunt. Hanc harefin fecundo feculo renovavit Z5eodo-
ius quidam Cariarius, qui propterea à Vi&ore 1. Romano Epifcopo ex-
communicatus eft, quia itidem afferuit, ψιλὸν ἄνθρωπον τὸν xpigóv , Οὐγὶ-
flum nudum effe bominem. — 1d refert Eufebius hift. Ecclef. lib. 5. cz
pag. 56. b. & Nicephoro lib.4. cap. 21. pag. 316. "'heodoreto item
ret, fab. lib. 2. cap. $. pag.220. ''heodotum fecutus e(t Zfrtemon ,
pore Zepherini Papa: , qui Vi&ori (ücceffit (ub initium tertii feculi.
co 'T'heodoretus Dial.2. pag. $2. — "Avüpurov μόνον κηρύττει τὸν XpigOV , TWA,
δὲ τρὸ τῶν αἰώνων ὑπάρχουσαν ἀρνεῖται θεότητα. — Hominem duntaxat GCbriflum ^»
e[fe predicat ,. eternam "verb deitatem ejus negat. Ex haeret, fab. lib. 2.
Cap.4. pag. 220. τὸν Κύριον ᾿[ησοῦν χριςὸν ἄνθρωπον εἶπε ψιλὸν, ἐκ παρθένου γε-
γεννημένον, τῶν δὲ προφητῶν ἀρετῇ κρείττονα. — Dominum "Jefum Cbriflum nu-
dum bominum ejfe dixit, natum ex Virgine, Propbetis verà virtute prefflan-
tiorem. Contra hunc Artemonem liber editus, & à Catholicisapproba-
tusac receptuseft , in quopro Chrifti deitate citabantur fcriptores Victore
antiquiores , ut Juftinus, Miltiades, "Tatianus, Clemens, & Victoris
σύγχρονος Irenzus; ut legimus apud Eufebium hift. Ecclef. lib. 5. cap. ult.
.pag.56.b. Poítca vergente codem feculo tertio , interlapfis annis plus
minüs fexaginta, Paulus Samofatenus, Antiochia cpifcopus (à quà dicti
funt Παυλιανοὶ apud Suidam in voce.Mávw, & Παυλιανίσαντες Can. 19. Sy-
nodi Nicznz, & Samo/ateniani apud Augutinum lib. de harefibus cap.
. & Σαμοσατῖται apud Epiphanium harefi 65.) candem barrefin am-
plexus cft , & nefarie afferut ,' Chriftum effe merum purumque homi-
nem , & eo tantüm tempore coepiffe , quo in utero B. Virginis conce-
I eft, ideo vocatur ab Epiphanio θεοκτόνος ,. κυριοκτόνος, quia Chrifti
ivinitatem negabat: item δεύτερος Ig)aio; , quia Trinitatem impio do- .
gmate fuo tollebat , ac proinde in nomine "Trinitatis non baptizabat,
nec Baptifmi formulam retinebat , ideo ad Catholicam Ecclefiam acce-
dentes, tanquam Chrifti Baptifmo non tin&tos, Synodus Niczna, Ca-
none memorato , cenfet baptizandos. Damnatum hoc impietatis mon-
ftram à Concilio Antiocheno , anno272. celebrato, ut patetex epiftola
Synodica apud Eufebium hift. Ecclef. lib. 7. cap. 3o. in qua Paulus
ile dicitur negare τὸν θεὸν αὑτοῦ καὶ Κύριον, "Deum fuum C9. Dominum.
Chryfoftomus homil. 56. t. 5. pag. 378. de Samofatenianis : Οἱ ἀπὸ. παύ-
λου τῇ Σαμοσατέως τὴν ἀιώνιον ὕπαρξιν ἀναιροῦσι τῇ povoyevüg. — Pauli Samofateni
a[facle eternam Unigeniti exfifientiam tollunt. Epiphanius de Paulo Samo-
fateno Βατοῖ 6$. pag. 262, θεὸν πατέρα,, καὶ ὑιὸν, καὶ ἅγιον πνεῦμα, ἕνα εἶναι
3 θεὸν
ῖ
158 EXPOSITIONISSYMBOLI
ϑεὸν ἔλεγεν" ἐν δεῷ δὲ ἀεὶ ὄντα τὸν αὐτῷ λόγον, καὶ τὸ πνεῦμα αὐτοῦ, ὥστερ ἐν ἀν.
θρώπου καρδίᾳ ὁ ἴδιος λόγος. Deum Patrem , C9 Filium, (9 Spiritum. San-
Eun unum effe Denm dicebat: in Deo autem [emper ejfe ipfius Ferbum, €
Spiritum ipfus, quemadmodum in corde bominis eft proprium verbum. | Cla-
1ius cjus proponit hzerefin Leontiusde fe&is, Act. 3. pag.426. ᾿ὙὙιὸν ἔλε-
γεν ἄνθρωπον ψιλόν. Filium dixit effe nudum bominem. | Deinceps exortus
cft Zrius, de cujus hzre(i actum eft capite praccedenti füb num. r1. il-
lius erroris obtruncato portento , quod Ecclefiam Chrifti diu vexavit,
infaufto fidere & ad perniciem generis humani natus cft impoftor ille &
agyrta Mubamet anno Chrifti 570, qui Chriftum quidem magnum fuiffe
Prophetam agnovit, fed naturá ac cflentià meram nudamque creaturam.
'Tandem , Satana nunquam non in Ecclefiz perniciem intento, «33ti-
cbael Servetus Hifpanus , monftrum ex omnibus, quantumvis rancidis
ἃς obíoletis , hzrefibus conflatum atque confutum , infandos profanof-
que errores, ex pigris foedifque Arianorum, Samofitenianorum, alio-
rumque hzreticorum lacunis hauftos ὃς recoctos, pofítliminió revoca-
vit, divinitatem Filii, & Spiritus San&i hypoftafin eft inficiatus, a.
ναγίαν perfonarum "Trinitatem , horrefco referens 7, Cerzerum fricipitem
appellavit. "Vix fopiti erant cineres infelicis iftius ignis ; excitatum eft
aliud fzvum , quod in Ecclefiam fefe effudit incendium : prodiit enim
cx abyffo infauftus ille Fauffus Socimis , qui Arianorum & Samofatenia-
norum errores interpolatos & novo quodam fuco oblitos, Ecclefix Dei
propinare non eft veritus, Chriftum enim non effe Deum palàm aufus
eft affirmare. Hifce erroribus omnibus valere juffis , & in orcum, un-
de prodierunt , amandatis, Cbriflum effe θεὸν" ἀληθινὸν, verusr Deum,
cum Patribus Nicznis toto agnofcimus animo , & fequentibus argumen-
tis probamus.
1. Claffis argumentorum ea continet fcripturz loca, in quibus Chri-
ftus διαῤῥήδην vocatur "Deus: fic, ut nomen Deus non tantum Predicati ,
fed ctiam /ubje&i locum obtineat: — Predicati locum obtinet Joh. i: rz,
θεὸς v» ὁ λόγος. Ein F'erbum diciturefle Deus. Ammonius in Catenaad hunc
locum obíervat, λόγον non tantüm effe ἐνγυπόςατον λόγον, ἀλλὰ καὶ θεόν. Sic
ad Rom.9:5. Ὁ χριςὸς, d ὧν ἐπὶ πάντων θεὸς εὐλογητός. — Chriflus, qui eff fu-
pra omnes Deus laudandus. Ἐντεῦθεν δὲ καταισχύνεται Άρειος. ἅτε τοῦ Παύλου
τὸν χριςὸν ἐπὶ πάντων θεὸν ἀνακηρύττοντος. — Hinc verà Arius confunditur , Pau-
lo nempe Chriftum fuper omnes Deum proclamante; meritó cum Theophyla-
&o ad hunc locum dicimus, Et 1]oh.5:20. exprefse vocatur ἀληβινὸς
θεὸς,
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IX. 159
θεὸς, verus Deus: adcó ut inane fit κρησφύγετον ," quando haretici ex illo
Joh. 17:3. Αὕτη δέ ἐςιν ἡ αἰώνιος ζωὴ, ἵνα χινώσχωσίσε τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν cli-
ccre conantur , Filium non effe verum Dcum. Hxc enim non exclu-
dunt Filium, aut Spiritum fanctum, fed falío dictos Deos, omnia com-
mentitia aliarum gentium numina. Vide qua: ad hanc rem adduximus
cap. 6. fub. num. τ. 5. quibus alia infuper hicaddimus. Severianus Orat. 3.
in Creationem : οὐ πρὸς ávrizapállesiy αὑτοῦ ταῦτα ἔλεγεν ἵνα γινώσχωσί σε τὰν
μόνον ἀληθινὸν θεὸν., ἀλλὰ πρὸς ἀντιδιαςολὴν τῶν ψευδωνύμων. NNonut feipfum Pa-
fri opponat , bec dicebat, ut cognoícant te folum verum Dcum , /ed a2
differentiam fal[à di&torum deorum. "Theodoretus in 1 T'heffal. 1. ad v.9.
pag- 367- Διαῤῥήδων ἡμᾶς ἐδίδαξεν d ϑεῖος ἀπόςολος, πῶς προσήκει νοεῖν τὸ, Tua γινώσ-
κωσίσε τὸν μόνον ἀλυβινὸν θεὸν. οὐ γὰρ τῷ X ug συγκρίνων. ἀλλὰ τοῖς ἐκ οὖσι θεοῖς τὲν
ὄντα θεὸν, ζῶντα καὶ ἀληθινὸν, αὐτὸν προσηγόρευσε. Καὶ ζῶντα μὲν αὐτὸν ἀνόμασεν,
ὡς ἐκείνων αὶ ζώντων. ἀληθινὸν δὲ, ὡς ἐκείνων ψευδῶς θεῶν καλουμένων. — /Mpertó πος
docuit divinus Apoflolus , quomodo fit intelligendum illud, ut cognofcant tc
folum verum Deum. — Non enizi cum Filio comparans , fed cum iis, qui dii
son funt , eum, quiefl, vivum illum, 9 verum appellavit. Et vivum
quidem: eum nominavit , quàd.illi non vivant: verum autem, quid illi falfo
dii vecentur. Eodem modo hunc locum pluribus exponit Chryfoítomus
homil.8o. in Johannem, pag.891. ubi inter alia: Μόνον ἀληθινὸν θεὸν πρὸς
ἀντιδιαςολὴν τῶν οὐκ ὄντων ϑεῶν (wi... Solum verum Deum a4 differentiam
eorum, qui non funt dii , dicit. Ex Gregorius Nazianzenus Orat. 36. pag.
$86. E! và, μόνον ἀληθινὸν θεὸν, ἐπὶ τοῦ πατρὸς θήσεις, ποῦ θήσεις τὴν αὑτοιλή-
θειαν: . i bec verba, lolum verum Deum, JPátri duntaxat. tribueris , ubi
tandem. veritatem Yp[umco]locabis ? . Ex mox : οἶμαι vo y ue γινώκωσί ae mov μόνον
ἀληθινὸν Decay ,- ἐπὶ yaigictt χέγεσθαι τῶν ἐκ δύτων μὲν θεῶν, λεγομένων δὲ, 9 yàp
ἐν προδέκειτο, καὶ ὃν ἀτέςειλας ᾿Ιησοῦν χριςὲν, εἰ πρὸς ἐκεῖνον ἀντιδιύρητο τὸ, μόνον
ἀληθινὸν ,. ἀλλὰ μὴ κατὰ κοινᾶ τῆςθεότητος ἦν ὁλόγος. — Haecverba , ut cognofcant
te-íolgm verum. Déurn ,. ad eorum y. qui , quanquam fal/? , dii tamen ap-
gellautur, Jublationem. diciexiffimo. viNeque enigm adjettum fuiffet, Exqucm
mifiiti. Jefu: Chylfbutri 54/2:a2 vum vppofita.difluéliane fubmovendum , illa,
folum: verum , perrient ; wo) de commant utriu/que divinitate fermo ef-
fiti: ναι γινώσπωδ, σὲ τὸν μόνον ἀλυνβινὰν θεὸν , , hoc dicit ; . inquit Epiphanius
hizerefi 62.. ραρι χης. νὺκ ὅτι dx ἔςιν, δ᾽ ὑιὸς ἀληθινὸς Beog ἀλλ᾽ ἵνα εἰς μίαν. ἐνό-
«ηται:ἀψάψῃ Φὐκυτρίάδος ὀνομιιαίανὶ, sugl ἐκαλείσῃ Tuy διάνοιαν τῶν ἀνθρώπων. ἀπὸ
ἀσλυϑείες εἰς μίαν Bebfr ruso utro quüq NEilius verus Deus non fit, fed ut Trinita-
4$ nomen:ad unam dlycateamifatem: gtiué avertat bonam animos à. deorum
) zitilti-
-— A
mm — “ς΄... .... RR
ιὸο EXPOSITIONIS SYMBOLI.
multitudine ad unam deitatem. Vide cundem Πατεῖ 69. pag. 323. fic
ctiam exponunt Theoph ylactusin cap. 17. Johannis, pag. 796,797. Οα-
farius quie(t. 4. pag. 18, Bafilius Caefarlib. 4. contra Eunomium, pag. 106.
Ambrofius lib. s. de Fide, cap. 1, Auguftinus lib.6. de Trinitate, cap.9.
Haétenus habuimus loca, ubi vox θεὸς predicati locum occupat: (ubjici-
mus duo tefítimonia, in quibus θεὸς de Chrifto /u4je&?i locum obtinet.
Prius legitur 1 T'imoth. 3: 16. θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκί. '"'heophylactus ad
hunc locum: θεὸς ἐφανερώδη ; πῶς} ἐν σαρκί. τῇ yàp θεότητι ἀόρατος. — Deus
suanifeflatus efl : quomodo ἢ In carne. fecundum divinitatem enim imvifibi-
lis cf. Convenit locus cum illo Joh. 1: 14. Ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο. Φανεροῦ-
cla, ἐν σαρκὶ, cft quod 2; Joh. v.7. ἐν σαρκὶ ἔρχεσθαι. ὃς Rom.8: 3. £ ὁμοιώ-
μαῖι σαρκὸς πέμπεσθαι. Clemens Alex. Pzdag.lib.:i. cap.5. pag.9o. Καὶ
ποῦ ἄρα ἦν ἡ ϑυρὶς, δὶ ἧς à Κύριος ἐδείκνυτο; ἡ σὰρξ, δὶ ἧς κεφανέρωται. Ubi erat
autem feneflra, per quam ofiendebatur Dominus? Caro, per quam fuit ma-
nifeflatus. Hippolytus lib. de Antichrifto : Q'Qó.— διὰ σαρκός. — P'ifus
€f? per carnem. lgnatius ad Ephefios : θεᾷ ἀνθρωπίνως meQavepupévou. —.Deo
in bumana carne manifeffato. . Fulgentius contra faftidiofi fermonem: 24c-
cepit carnem ,. ut poffet corporeis oculis videri | — θ᾽ per illam. Divinitatis
quoque fue notitiam mifericorditer infunderet, Scd de Incarnatione cap. 11.
Pofterius habetur Act.20: 28. ubi Paulus Ephefinos Epifcopos monet,
ut pa/caut. Ecclefiam Dei ,— ἣν περιεποιήσατο διὰ τοῦ ἰδία αἵματος, quam pro-
prio fanguime acquifiverit. kis verbis continetur illuítris fententia de
Chrifti deitate, qua oftendit, re&é in perfona hujus, propterunionem
duarum naturarum , tribui in concreto uni proprietatemalterius: id quod
pia antiquitas, mentione communicationis hio religiosé ex-
plicat. Vel unum attuliffe teftimonium fufficiet. Greg. Nazianzenus, -
Orat. 31. pag. 497. ὃ ἦν ἐκένωσε ,— καὶ ὃ μιὴ ἦν προσέλαβεν' οὐ δύο: γενόμενος»
ἀλλ᾽ ἕν᾽ ἐκ τῶν δύο γενέσθαι ἀνασχόμενος. Θεὸς γὰρ ἀμφότερα , τό, τε προσλα-
βὸν, καὶ τὸ προσληφϑέν' δύο Φύδεις ἐις ἐν συνδραμοῦσαι , dx; ὑιοὶ δύο." μυὴ συγκατα.
ταψευδέσθω ἡ σύγκρασις. [ἀ... quod erat γ) exinanivit.: id , quod uon erat,
affumfit: non duplex fatus, fed unum ex duplici ngtura fierifuflinens. Ame
bo enim Deus, nimirum quod affumfit , C9 quod, affumtum eft :. due nature
in unum concurrentes , non duo filii. [Ne quis banc connexionem mendaci ora-
tione premere contendat... 'Theophyla&us adhuc magis perípicue rem prz-
ponit in cap.3. Joh. pag. $95. — Ἐπεὶ μίᾳ ἡ ὑκόςασις, ἥχουν By πρόσωπον ἦν
ὁ χριςὸς ἐκ δύο Qiccay σύνθετος, τὰ τοῦ ἀνθρώπου ὀνόματα. λέγονται ἐπὶ τοῦ λό.
yov , καὶ πάλιν τὰ τοῦ λόγου τῷ ὠνθρώπῳ τροστίθεντωι,, Ομίᾳ una Dypoflafis,
boc
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car.IX. 161i
boc eft , una perfona Chriflus , ex duabus naturis conflituta efl, ideo omnia
que funt bominis, dicuntur de Verbo ; C9 iterum ea que funt Perbi, attri-
éuuntur. bomini. MHinc veteres dixerunt , in Chrifto effc ἄλλο καὶ ἄλλο,
non veró ἄλλον καὶ ἄλλον, quia ἄλλο de natura , ἄλλος dc hypoftafi ufurpa-
tur. lterum Greg. Nazianzenus Orat. $1. pag. 729. "AMo μὲν καὶ ἄλλο
và ἐξ ὧν ὁ Σωτήρ᾽ εἴτερ μὴ ταντὸν τὸ &óparov τῷ ὁρατῷ , καὶ τὸ ἄχρονον τῷ ὑτὸ
χρόνον" εἰκ ἄλλος δὲ καὶ ἄλλος μὴ γένοιτο, Aliud quidem atque aliud fumt ea,
ex quibus Salvator ; quandoquidem id , quod cerni non ροί 6} γ. 05 eft idem
cum eo , quod fub afpettum cadit , C9 quod temporis expers, cum eo, quod
tempori fubefl 5. non tamen alius atque alius: αὐ. Ambrofius de Fide ad
Gratianum Auguftum , lib.2. cap. 4. explicans locum 1 Corinth. 2:8.
fcribit: Dominus majeítaris dicitur ac e quia confors utriufque na«-
(ure , idefl, bumane atque divine , in natura bominis fubit pa[fionem,
ut indifcret? €. Dominus majeftatis dicatur effe , qui paffus eff ,. C9. filius
bominis , /icut fcriptum ef? , qui defcendit de coelo, ὅδε. Ad eundem
Apoftoli locum Greg. NyffenusOrat.6. contra Eunomium , t.2. pag. 596.
ἡ τοῦ θανάτε πεῖρα ἐπὶ τὸν κεκοινωνηκότα τῆς ἐμπαθοῦς Φύσεως ἀναφέρεται διὰ
φὴν τοῦ ἀνθρώπου πρὸς ἀυτὸν ἕνωσιν καὶ τὰ ὑψηλά τε καὶ θεοπρεπῇ τῶν ὀνομάτων
ἐπὶ τὸν ἄνθρωτον καταβαίνει. ὡς καὶ Κύριον τῆς δύξης τὸν ἐπὶ τοῦ ςαυρᾷ Φανέντα
κατονομάζεσθαι, τῇ τῆς Φύσεως αὐτοῦ πρὸς τὸ ταπεινὸν ἀνακράσει͵, καὶ τῆς τῶν
ὀνομάτων χάριτος ἐκ τῇ θείου πρὸς τὸ ἀνθρώπινον συμμετελθούσης. Mortis experi-
mentum ad eum , qui particeps falus off nature patibilis, refertur , propter
bominis fecum unionem: atque illa excelfa C3. Deo convenientia nomina inbo-
minem defendunt : ita ut Dominus gloria is, qui in cruce vifus eff nomi-
metur , propter temperationem nature ipfius cum eo, quod eft bumile, £9 quid
ratia nominum ex divino ad bumanum fimul tranfeat.
2. Claffisargumentorum ea continet Scripturz loca, qua in veteri
'T'ettamento de vero Deo enunciantur , in novo autem Chrifto applican-
'tur. Talia loca funt,
a. Numerorum21:$,6. JJebova, verus Deus, dicitur tentatus ab I/vaé-
litis in deferto : hinc idem Jehova in eos ignitos immifit ferpentes. At
hoc ipfum de Chrifto dicitur 1 Corinth. 10: 9. Ne zentemus Chriflum,
ficut quidam tentárunt ipfum, C9 à ferpentibus perierum. — 'Tentárunt enim
veteres cundem, quem nos, alioqui non zqué peccaremus ac ipfi, imó
ne peccaremus quidem, cüm non creaturam, fed Deum creatorem ten-
tare fit vetitum , Deurer.6: 16. nec fimilis nobis metuendapoena. — Cer.
τὸ ἢ alius ab illis, quàm à nobis fuiffet tentatus, fine dubio Apoftolus id
Xx minime
i$ | EXPOSITIONIS SYMBOLI
minimé reticuiffet , nec tentatio creaturz tentationi Creatoris atquare-
tur.
8. Malach.3:1. Ecce mittam Angelum meum ,. qui paret viam aute me,
inquit Tebova. Hunc autem | ngelum Chriftus interpretatur fuiffe 7o-
bannem Baptifiam, antecurforem fuum , Matth. 11:10. Marci 1:2. Lu-
€x 7:27. Ex quibus luce meridiana clarius fit, Cbriffum effe verum
Deum , quia vocatur 7ebova , qui miffurus erat Angelum fuum, nempe
Johannem. d agnofcit "Theodoretus in cap. 2. Malachiz, | pag. 940.
quando dicit de Deo : προθεσπίζει τὴν προτέραν τοῦ δεσπότεα χριςοῦ παρασίαν,
καὶ δείκνυσι τὸν μέγαν Ἰωάννην τὸν βαττιςὴν τῆς ἐπιφανείας ἐκείνης ἡγούμενον. Pre-
dicit priorem Domini Chrifli adventum, C3 offendit magnum Jobannem Ba-
prifíam illius adventus precurforem. . Hinc Johannes vocatur à Clemente
Alexandr. in Protreptico pag. 7. ἡ Φωνὴ πρόδρομος τοῦ λόγου. — ox Verbum
precurrens. à τοῦ λόγου πρόδρομος. Verbi pracurfor, à Nyffeno Orat. in
diem natalem Chrifti, t. 3. pag.34$. Α Greg. Nazianzeno Orat. 20.
P238. 369. λύχνος Φωτὸς , lucerna lucis, nempe Chrifti: & Orat. 21. pag.
375, ὁ πρὸ τῇ Φωτὸς λύχνος, lucerna ante lucem. — A^ Cyrillo Alex. lib. 10,
e Adoratione, pag.345. λύχνος χριςοῦ προβαδίζων,, lucerna. Chriftum preces
deus. Zdngelus car appelletur, etiamexponunt veteres. "'heophyla&tus
in cap.7. Lucz , pag. 352. "Αγγεέλος ὁ Ἰωάννης ,) τάχα μὲν καὶ. διὰ τὸ σχεδὸν
ῦὕλον τοῦ βίᾳ καὶ ἀγγελικῦν' τάχα δὲ καὶ διὰ τὸ ἀγγεῖλαι τὴν τοῦ Σωτῆρος ἐπιδὴή-
μίαν. Angelus Johannes vocatur , fortafje quód Angelicam vitam, 9 mon
carnalem , fed [piritualem vixerit : forté etiam, quód adventum Salvatoris
annunciarit, ldcm in cap.r. Marci , pag.i190. "Ayyeo ὁ πρόδρομος διά
τε τὸ ἀγγελικὴν καὶ σχεδὸν ἀῦλον ἔχειν ζωὴν, καὶ τὸ ἀγγέλλειν καὶ μηνύειν τὸν χρι-
ςὸν ἐρχόμενον. — Angelus eff precurfor , eà quód angelicam C$ [piritualem vixe-
rit vitam, annunciaritque C2 oflenderit Cbriflum venientem. — Imo vero , ut
ex Malachia patet, ea tantüm ratio vera , quaedicit, eum propterca vo-
cari Angelum, quod Meffiz annunciárit adventum.
y. Jefaj8: 14. & τῷ. Yebova exercituum futurus dicitur in Japidem alli-
fionis , £d inrupem offenfiomis , &c.. Hociplum autem de Chriftoexponitur
Lucz 2: 34.Confer Rom.9: 33. € 1 Petri2:6. Chriftus e(t λίθος προσχόμματος
non cau/aliter ac fiipfe'eflet caufla offenfionis & lapfus períc : cum per fe fit
lapis angularis erectus in Sion εἰς ἀνάςασιν omnium corum , qui in caeno
peccatorum demerfi jacent , Luca 2: 3: fed eccafionaliter , quia impii in-
de fumunt occafionem fcandali & fubfequentis lapfus. — Eventualiter ,
quia per accidens ita folet evenire , ut offendantur impii in illo, qui pro-
pter
ΝΙΟΞΝΟ-ΟΟΝΘΤ ΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΎΑΝΙ. Car. IX, 163
pter eorum falutem & refurrectionem venit. Atque ita veteres hoc cx-
ponunt. "Theodoretus in cap.9. ad lLomanos , pag.8 1. προσπταίειν eiá-
θασιν οἱ ἑτέρως τὴν διάνοιαν ἔχοντες, καὶ τὴν ὁδὸν προσκοπεῖν οὐκ ἐθέλοντες τοῦτο
πεπόνθασιν Ἰουδαῖοι. περὶ γὰρ δὴ τὰ περιττὰ τοῦ νόμου κεχῃνότες , τὸν ὑτὸ τῶν
«ροφητῶν προαγορευθέντα λίθον ἰδεῖν ἐκ ἠθέλησαν" καί τοῖ σαφῶς ἐκείνων προϑεσπισάν-
σων, ὡς ὁ τούτῳ τιςεύων μεγίξων τεύξεται ἀγαθῶν. — Solent offendere, qui men-
tem alio cowvertunt ,. £9 viam profpicere nolunt. — Hoc "Judeis accidit. — 4d
ea enim, que [upervacanea [unt Legis inbiantes ,— lapidem à Propbetis pree-
dictum videre noluerunt : — licet illi aperté predixerint , quód ,. qui ei credit,
maxima bona fit confecuturus. "Theophylactus ad eundem locum , pag.
100. Aio: προσκόμματος καὶ πέτρα σκανδάλου, ἀπὸ τοῦ τέλους καὶ τῆς ἐκβάσεως
τῶν ἀπιςνσάντων ὠνόμαςαι ὁ χριςός᾽ αὐτὸς γὰρ xal ἑαυτὸν θεμέλιος καὶ ἐδραίωμια
ἐτέθη. — Lapis offenfionis & petra ícandali , à fine €. eventu eorum ,. qui
non'crediderunt ,| Chriflus nominatus eff : ipfe enim per. [e fundamentum ba-
Jif/que pofitus eff. Chryfoftomus homil. 16. in epift. ad Romanos, pag.
146. Προσκόμματος Moy καὶ πέτραν σκανδάλου Qusiv ἀτὸ τῆς γνώμης καὶ τοῦ τέ-
λους τῶν μὴ πιςευσάντων, — Offenfionis lapidem & petram ícandali vecat ἃ
fententia £9 eventu eorum ,. qui mon crediderunt. — Videatur etiam INazian-
zenus Orat. 17. pag.270
3. Píal.g7:7. de vero Deo Ifraelis dicitur ,— Zncurvanto fe ei omnes dn-
geli. Pfal.102:26. Tau Domine, initió terram fundáfli , C9 opera manuum
zuarum funt celi, ipfi peribunt ,. 1u autem permanes. Hzc veró omnia de
Chri(to totidem pene fyllabis enuncianturad Hebr. 1:6. & 10. Ex hiíce
autem locis non fimpliciter ab adoratione, aut rerum omnium creatione
(de quo firmiffimo argumento infequentibus) argumentamur ; fed, quia
Chriftus is cft, qui ex fententia Davidis eft adorandus , caelumque ac
terram creavit, nempe Jehova exercituum, (9 Deus lfraélis.. Hocargu-
mentum etiam oblervat "Theodoretus in Píal.97. pag. 787. Προσκυνήσατε
αὐτῷ πάντες ἄγγελοι αὐτοί. Καὶ ταύτην ὁ μακάριος Παῦλος τὴν προφητείαν τῷ
Σωτῆρι προσήρμοσεν. Adorate eum omnes Angcli cjus. ΕἾ bamc propbe-
tiam beatus Paulus Salvatori accomnidavit, nempe ad Hebr.:1:6. Idem
in Pfal. 102. ad ν. 26. pag.So2. Ταῦτα μέντοι ὁ ἢεῖος ἀπόςολος τῇ TOU T ιοῦ τε-
ριτέϑεικεν ἰδιότητι ἐν τῇ πρὸς ᾿Εβραίους ἐπιςολῇ᾽ ἀλλ᾽ ὅμως ἐν τῷ Τῷ θεωροῦμεν τὸν
τατέρα. ἃ γὰρ ὧν ἐκεῖνο, ποιεῖ, ταῦτα καὶ ὁ Τ᾽ ιὸς ὡσαύτως ποιεῖ" καὶ τὸ ταυτὸν
τῆς Φύσεως ἐν ἑκατέρῳ γνωρίζεται" μίαν γὰρ ἴσμεν τὴν τῆς Τριάδος ἐνέργειαν. Heec
quidem divinus Apoflolus in epiflola ad Hebreos (cap.1. v.10.) Filii attri-
buit proprietati. — l'erumtamen in n Patrem contemplamur. Qua om
2 iic
16, EXPOSITIONIS SYMBOLI
ille facit, hzc & Filius codem modo facit, €3 eadem matura in Utroque
cognofcitur : unam enim operationem Trinitatis [cimus.
3. Claffis argumentatur a2 attributis , qua: cum (int προσόντα τῇ Φύσει
τοῦ θεῖ, ἢ συνουσιωμένα αὐτῷ) Chrifto tamen attributa leguntur. Hujuf-
modi autem attributa tria maximé à nobis proponuntur.
a. /Eternitas. Hocattributum ita Deo proprium eft, ἀποινωνήτως, ut,
icunque eft zternus , ed finis & principii , necef(lario ctiam fit
Deus. Hinc Nazianzenus Orat. 38. pag.616. dicit Dcum efle ἄτειρον κα-
τὰ ἀρχὴν, ὃς vocari ἄναρχον. — EfTe ἄτειρον κατὰ τέλος, GC vocari ἀδάνατον καὶ
ἀνώλεθρον. — Effe ὥπειρον κατὰ ἀρχὴν καὶ κατὰ τέλος. ὃζ vocarialáwov. Pachy-
meres in cap. 1. Diony(íi Areopagita de div. Nominib. pag. 410. Oi
θεολόγοι τὸν τῶν αἰώνων τοιητὴν , αἰώνιόν Φασιν' αἰώνιον δέ ἐςι, τὸ τοῦ αἰῶνος με-
πέχον. Corderius Jefuita vertit : ΤΡ εοίοσὶ conditorem feculorum , fecularem
vocant : feculare autem ef? 7. quod feculi eff particeps. Quis unquam (a-
nus Theologus ita de Deo locutus? Τὰ reddes: 7/eologi creatorem mun-
di, eternum vocant : eternum autem illud eff , quod eternitatisefl particeps.
Chriftum autem cffe zternum κατὰ τὴν ἀρχὴν, & fi refpiciamus εἰς τὰ
ἄνω, demonftramus ex Joh. 1: 1. ' Ev ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, &c. Chri(tus enim ἢ
fit ἀγένητος, non fatlus, ἄκτιςος, nom creatus ,— eit ab aeterno: eft autem
ἀγένητος καὶ a«rigo; ,. quia quod eít fadtum , vcl in illo principio factum
eft, in quo nullum erat tempus , nullaque res creata ,. vcl poft illud
rincipium, Ατ Chri(tus non eft factus in illo principio , nec poft il-
d, quoniam crat in illo principio : quod autem eít , & fa&um non
εἴ, ei ab zterno. Atque ita veteres intellexerunt. Bafilius lib. 2. con-
tra Eunomium, pag.si. & feqq. verba Evangelifte folidé exponit, ἃς
Filii eternitatem ab harceticorum cavillis liberat: Praccipua excerpimus.
Ἐν ἀρχῇ vw d λόγος. — οὔτε ἀρχῆς ἐςί τι ἐπινοῆσαι πρεσβύτερον ὅτε γὰρ ἄν εἴη ἔτι
ἀρχὴν εἴτερ ἔχοι τι ἑαντὴς ἐξώτερον. In principio erat Verbum. — Neque
enim principio aliquid antiquius excogitari Pow] ᾿Ξ non effet enim principium ,
Jii quid ante fe baberet fuperius, Mox : ᾿Ανεπινόητον τῆς ἀρχῆς τὸ πρεσβύτε-
po ἀχώριξον δὲ ταύτης τοῦ θεᾷ λόγου τὸ εἶναι. Nibil excogitari potefl princi-
io antiquius, 89 effe Dei Verbi infeparabile eff à principio... 'T heodoretus
in epitome div. Decret. cap.z. pag.255. Ἔν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος τοῦτο δὲ τοῦ
ἀϊδία δηλωτικόν. ὁ γὰρ ἐν ἀρχῇ du , ἀεὶ ἦν δηλονότι" οὐ γὰρ εἶπεν, ἐν ἀρχῇ ἐγέ-
yero, ἢ ἐν ἀρχῇ ἐκτίσθη, ἀλλ᾽ ἐν ἀρχῇ ἦν. In principio erat Verbum. ba;
verb eternitatem fignificat, — Qui enim in principio erat, [emper omnino
erat. Non emim dixit γ 1n principio factum eft, aw, In principio
crea-
NICENO-CONS TANTINOPOLITANI. Car.IX. 16;
creatum eft , /ed , In principio erat. "Theophylactus in cap. 1. Johan-
nis, pag.555. Δείκνυσι τὸ ἀΐδιον τοῦ μονογενᾶς ἐν τῷ λέγειν. Ἔν ἀρχῇ ἦν ὅ
λόγος, τουτέςινγ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἦν. τὸ γὰρ ἀπ᾽ ἀρχῆς ὃν. ἃ μὴ εὑρεθῇ πάντως χρόνος,
ὅτε ἐκ ἦν. Kal πόθεν, Quel, δῆλον. ὅτι τὸ, ἐν ἀρχῇ ἦν» ταυτὸν σημαίνει τῷ ἀτ᾽
ἀρχῆς, πόθεν; καὶ àv αὑτῆς μὲν τῆς κοινῆς ὑπολήψεως, μάλις ᾳ δὲ ἀπ᾿ αὐτῷ τούτε
T8 ᾿Ευαγγελιςοῦ: Φησὶ γὰρ ἐν μιᾷ τῶν αὑτοῦ ἐπιςολῶν, ὃ ἦν ἀτ᾽ ἀρχῆς, ὃ ἑωράκα-
μεν. . Offendit umigene eternitatem , dicendo, |n principio erat Verbum ,
boc efl, à Principio erat. Quod enim à principio eff , ejus omnino nullum
tempus inventum , quando mom erat. Εἰ, unde dixerit quis, manifeftum ὃ
quid, ln principio erat, idem fit atque à principio. Unde? Ex ipa qui-
dem communi conceptione ,' maxime autem ex boc ipfo Evangelifla. [n una
enim. fuarum epiflolarum inquit. Quod erat ab initio, quod vidimus,
Theodorus Mopsveftenus in Catena in cap. 1. Joh. pag. 9. Ἐν ἀρχῇ ἦν,
ἐπειδὴ ἀεὶ ἦν. dn principio erat, quoniam femper erat. Scverus ibid. pag.
13. 'Em&w τὸ, Ἔν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, διὰ μὲν τ ἐν ἀρχῇ ἀνεῖλε τὴν ἀσέβειαν τῶν
λεγόντων, ὅτι ἦν ποτε ὅτε ἐκ ἦν. Ἔν ἀρχῇ γὰρ ἦν" ἀρχῆς δὲ ἀχρόνου πρρεπινοῆσαί
τι τῶν ἀδυνάτων ἐςι. Quando dixit , 1n principio erat Verbum, per ἐμά
quidem , 1n principio, /ufiulit impietatem dicentium , Erat quando nonerat :
án principio enim erat : principio autem temporis experte ut. quidquam prius
concipiatur , fieri mon potefi. Alii tamen per ἀρχὴν hoc loco intelligunt
Deum Patrem , qui refpectu Filii & Spiritus fancti, ut cap.4. vidimus,
ἀρχὴ vocatur. Chryfoftomus homil. 36. t. 7. pag. 348. Ἐν ἀρχῇ ἦν,
qovrégw , ἐν πατρὶ, καὶ σὺν πατρί. ln principio erat ,. ;2 eff , in Patre ,
£9 cum Patre. Cyrillus Alexand. in Thefauro , Affert. 31. Pag. 313.
Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος" ὡς ἐν ἀρχῇ τῷ πατρὶ ἦν ὁ λόγος. In principio crat Ver-
bum: fanquam in fiet ib Patre nimirum , erat Perbum. Pié quidem,
fed non ífolidé. "T'autologia namque cílet, dicere. Ἔν ἀρχῇ, ideft, in
Patre , era? P'erbum,, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεὸν. Veríus etiam fecundus
repugnat, qui claré fatis oftendit ,- ἀρχὴν notare etermitatem , quando
ὃ λόγος dicitur fuiffe ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν. Quódautem Chriftus, quemad.
modum principii eft expers, ita nec finem fit habiturus, teftatur Apo-
ftolus ad Hebrzos::12. Cüm ait, τὰ ἔτη σου ἐκ ἐκλείψουσι, denotat
cum οἵδε ἀόριςον, ἀπέραντον) ἁτέλεςον, ἄπειρον, interminatum rationc finis.
Ciim autem dicit, σὺ ὁ αὐτὸς εἶ, denotat, Chriftum femper effc ejuímo-
di, nec ullam fubire varietatem aut mutationem.
b. Z/mmenfitas. Alterum attributum eft /z/;senfitas , ut nullis loco-
rum fpatiis includi poffit & cum E coelorum noncapiant 1 Reg.8:27.
3 Cle-
— a ntt
166 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Clemens Alex. ftrom. lib.z. pag. 361. Οὐκ ἐν γνόφῳ ἡ τόπῳ ὁ bsc ,. AX
ὑτεράνω καὶ τότε καὶ χρόνου, xal τὴς τῶν γεγονότων ἰδιότητος" διὸ S) ἐν μέρει κα-
ταγίνεταί ποτε οὔτε περιέχων γοῦτε περιεχόμενος" vi κατὰ ἐρισμόν τινα v κατὰ ἀποτο-
μήν. Deus mon efi m caligine , aut in loco, fed [upra locum, 69 tempus, €2
proprietatem eorum que fatta [unt , quare nunquam efl in parte , nec ut. cone
tinens , nec ut contentus , aut per circumcriptionem , aut per felionem, 'T'heo-
doretus quaft. 3. in Gene(in: Μόνον τὸ θεῖον, ὡς ἀπερίγραπτον, ἐκ ἐν τόπῳ,
Sola divinitas , velut minim? circum[cripta , mon eff ἐπ loco. Eodem fenfu
dicit idem in. Píl. 114. Deum non babere περιγεγραμμένην Qaem, naturam
circumfiriptam. | Chryfoftomus homil 26. t. 5. pag. 156. ᾿Απερίγραπτον τὸ
θεῖον. Deus eff incircumfcriptus. Cyrillus Jerof. Catech. Illum.6. pag. 43.
Οὐκ ἐν τύπῳ περιωρισμένος, ἀλλὰ τῶν τόπων ποιητής ἐν πᾶδιν ὧν, wa) ὑτ᾽ οὐδενὸς
περιγραφόμενος᾽ θρόνος αὐτῷ οὐρανός ἀλλ᾽ ὑπερβαίνει ὁ καθεζόμενος" ὑποπόδιον ἡ γῆ,
ἀλλὰ φθάνει ἡ δύναμις μέχρι κατα χβονίων. ΝΗ efl definitus loco, fed locorusa
opifex, qui in onmibus eft , C9. ἃ nullo circumferibitur. — Solium eicelume(t
exfuperat tamen C$. tran[cendit qui fedet: €9 terra f/cabellum pedum: perve-
nit tamen uíque ad [ubterranea potentia ejus. Plura veterum teflimoniaad-
ducimus cap. 7. Obfervationum noftrarum: & (imul docemus, quomodo
Deus in celis efle dicatur, nec tamen immeníus cíledefinat.. Cümer
folus Deus, vclut ἀπερίγραπτος. non fit in loco; eadem vero immenfitas
etiam Chrifto tribuatur ,. inde ἀναντιῤῥήτως evincitur , cum cfle verum,
Deum. Joh.3: 16. ipfe palam teftatur: ANu//us afzendit iu celum, mifi qui
defcendit ? celo , Filius bominis, qui eff in celo. Audis, Chriftum fimul
effe in terra € in celo, ac proinde coeli complexu non concludi, ac
proinde cundem effe immentum. Sic locum intellexitSeverusin Catena
in Johannem , pag 94. Ὅτι δὲ xai ὅλος ὧν ἐν τῷ σώματι, καὶ καθ᾿ ὑτόςασιν
ἡνωμένος αὐτῷ, τὰ πάντα ἐπλήρου θεϊκῶς, αὐτὸς τῇ οἰκείᾳ πιςοῦται Φωνῇ. Καὶ
γὰρ ἐν τῷ υαγγελίῳ ἀναγέγρατται πρὸς Νικόδημον φήσας. Οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς
τὸν ἐρανὸν, ὅζς. Καὶ τοίγε d καθὸ ὑιὸς ἀνθρώπου γέγονεν, ἐκ τοῦ οὐρανᾶᾷ κατα-
βέβηκεν" S γὰρ ἐξ ὀρανοῦ τὴν σάρκα ἐπήγετο. προσέλαβε δὲ αὐτὴν ἐκ τῆς ἁγίας
παρθένα, συγγενὴ καὶ ὁμούσιον σαν ἡμῖν. Οὔτε μὴν, ὅτε πρὸς τὸν Νικόδημον διε-
λέγετο, σωματικῶς ἦν ἐν τῷ οὐρανῷ, ἀλλ᾽ ἀσωμάτως, καθὸ θεὸς ἦν, πληρῶν πάν-
τως οὐρανόντε, καὶ γῆν, καὶ τὰ ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν. — Ouod autem totusincore
gore , eidemque fecundum bypoflafin unitus exfliterit , atque omnia deitate faa
pupleverit 9 ip[emet fua voce confirmat. In Evangelio enim fcriptum eff,
eum ad Nicodemum dixiffe: Nemo aícendit in coelum, ὅδε. — qui noz,
prout filius bominis fatus eft , ὃ celo defcendit: quia carnem nequaquamcaedi-
πε
ΝΙΟΖΞΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Ca» IX. 167
1u5 attulit , fed ex fantia Virgine illam affumfit , nofire fcilicet cognatam at-
que fimilem. — Neque verb, tum cum Nicodemo colloguebatur , corpore in ca-
lo verfabatur , fed fine corpore, quatenus nempe Deus erat. implens omnino
tam celum quàm terram, C9 que fupra colos funt.
€. Omnifcientia. Hoc ibidem attributum ita Deo proprium eft, ut
folus fit & appelletur καρδιογνώςης AC. 1:24. & cap.15:8. [τὰ autem voca-
tur, ὅτι πάντα ἔγνωςαι καὶ ὥριςαι παρὰ τῷ θεῷ, καὶ πρὸ τῶν ἐνθυμήσεων ἡμῶν n
quoniam omnia nota C9 definita apud Deum, etiam ante cogitationes noftras ;
mquit Occumenius in cap. τ, A&or. pag.8. Cyrillus Alexand. lib. 6. de
Adoratione, pag. 185. Ἴδιον τῆς Φύσεως τοῦ θεξ, τὸ εἰδέναι σαφῶς τὰ ἡμέτερα,
καὶ συνειλεγμένην ὥσπερ ἐν ἑαυτῷ τὴν τῶν ὅλων εἴδησιν ἔχειν. "Proprium nature
Dei eft , nofira per[picue fcire, C9 collettum quafi ἐπ fe ipfo rerum omnium no-
titiam babere. | Et mox : Ἴδιον καὶ ἐξαίρετον ἀγαθὸν τῆς ἀνωτάτω Φύσεως τῶν
ἐσομένων ἡ γνῶσις. Proprium C9 peculiare bonum fupreme nature , futurorum
cognitio efl. ldem in cap.41. Jefai, pag.$32. τῆς θείας τε wa) ἀποῤῥήτου
δόξως ἴδιόν τε vu] ἐξαίρετον τὸ πάντα μὲν εἰδέναι, ἀγνοεῖν δὲ παντελῶς οὐδὲν. οὔτε
τῶν προγεγονότων ὅτε τῶν ἐνεςηχότων, ἢ τῶν ἐσομένων. — Divine € ineffabilis
glorie proprium 9 peculiare eff , omnia quidem fcire, mibil verà prorfus igno-
rare meque preteritorum , neque prefentium , neque futurorum. — Et quia
Deus eft omni/zius, propterea ei tribuuntur ocu// omnia cernentes, qui-
bus fignificatur ἡ τῶν ἁπάντων ἐποκτικὴ αὐτοῦ δύναμις, καὶ τὸ ἁλάθητον τῆς
αὐτοῦ γνώσεως, virtus ipfius, que omnia cernit , Cj cognitio, quam nibil fu-
git ; ut loquitur Cyrillus Alex. lib. de T'rinitate cap. 12. & ex co Da-
maícenus Orthod. fidei lib. 1. cap. 14. pag. jo. Hinc oculus. Dei appella-
tur ἀκοίμητος ὀφθαλμὸς). infomnis oculus. Chryfoftomus homil, τα. in 1. ad
Corinth. pag. 309. τάντα τοῖς ἀνθρώποις μὲν ux ἔςιν ἐφικτὰ., τῷ δὲ ἀκοιμήτῳ
μόνῳ ὀφθαλμῷ. Κάν ἀνθρώπου; ἀπατήσωμεν, ἐμεῖνον ὀυδέποτε παραλογισόμεθα [ρ--
mines quidem non poffunt vmnia comprehendere ,. at. folus infomnis oculus po-
wf. Etiam fi bomines decipiamus, illum tamen nunquam fallemus. ldem
homil.62. in Gene(in. - Kv πάντας λαθεῖν δυνηθῶμεν, τὸν ἀκοίμητον ὀφβαλ-
μὸν οὐ δυνάμεθα λαθεῖν. Etiam] omes latere poffimus , iufoumnem oculum late-
re non poffumus. — Vocatur ἀλάδητος éQüaMade, oculus quem nibil latet: aaye-
πόττης GC παντεπόπτης ὀφθαλμὸς, oculus omnia. in[piciens (9. videns: πανδερκὴς
καὶ ἀπαραλόγιςος ὀφθαλμὸς, oculus omnia cernens C9. falli nefcius : de quibus
alibi. . At Chriffus ctiam eft omni/cius , ut patet ex Joh. 2: 24, 25. Ad
hunc locum Origenes in Catena in Joh. pag.81,82. Οὐκ ἐπίςευσεν ἑαυτὸν
κὑτοῖς , διὰ τὸ εἰδέναι αὐτοὺς, ἐκ ἐξεκιπολῆς, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ βάθους τῆς διανοίας πάν-
᾿ τως.
168 EXPOSITIONIS SYMBOLI
τως. Τὸ γὰρ ἐκ πράξεων καὶ λέγων ἐπίςασύαι τινὰς, καὶ ἀνθρώπῳ δυνατόν. ᾿Αλλ᾽
[ησοῦς, εἰ Ψιλὸς ἀνθρωπος ὧν, ἀλλὰ θεὸς γενόμενος ἄνθρωτος. πάντας οἶδε, τὸ μρυκ.
τὸν TÉ νοῦ περιλαμβάνων. Περὶ μόνον γὰρ θεᾷ λέγεται τό 0 τῶν κρυπτῶν γνώςης »
ua) εἰδὼς πάντα πρὶν γενέσεως αὐτῶν Ἐπεὶ γοῦν ᾿Ιησοῦς θεὸς ὧν, τὸ κρυπτὸν Ἐπί-
carai, καὶ χρήζει λαβεῖν παρ᾿ ἀνθρώπου μαρτυρίαν, θεὸς ὧν, ἐπις άμενος τί éqw ἐν ἀν»
θρώτῳ. "Non credidit femetipfum εἰς, εὸ quàd illos non de facie tantüm , fed
ex intimis. etiam cogitationibus omnino per/pettos. baberet. Nam ex falis
verbifque aliquem cognofcere etiam bomo poteft. — Verüm efus, chm non nu-
dus effet bomo, fed Deus C9 fatus bomo , univer[os noverat, ipíamet men-
tis arcana percipiens. | De folo fiquidem Deo dicitur ,| quüd fit occultorum co-
gnitor , omniáque [ciat antequam fiant. Cám igitur efus fit Deus, arcana
novit, mec ullo bumano indiget teflimonio, utpote Deus, [ciens, quid fit in
bomine. MHanc vero veritatem minimé labefactat illud , quod Agnoetz
tradiderunt, Chriftum quadam ignorá(Te, ut diez ultimi judicii, & Se-
palcbrum Lazari , in fapientia quin etiam profeciffe. Examinemus fingu-
la, &, quomodo veteres hanc hareticorum calumniam contuderint at.
que obtriverint, videamus.
a. Ipfe Chriftus aflerit Matth.24:36 & Marci13:32. emis notum
e[fe diem ultimi judicii , ne ipfi quidem Filio. Koc priícis temporibus A--
Triani, & deinceps Agnoctz urgebant ad. Deitatem Filii deftruendam.
i: igitur telum orthodoxi variis modis conabantur extorquere hetero-
oxis.
lii enim ;. ex quibus eft Euthymius in Matthzum , volunt apud
Matthzum dici , Neminem nóffe, nec ZIngelos ipfos, nifi Patrem folum 5
apud Marcum vero, ubi Filii fit mentio, exclufionem omitti: utfenfusfit ,
neque Filius (ἰδ, nifi Pater , videlicet /ziat : quia veró fcit Pater, fcit
utique & Filius. Sed nimis hoc argutum eft. Ταὶς tamen quippiam ex
orthodoxi antiquioris fententia refert Gregorius Nazianzenus Orat. 4.
adv. Eunomium, quz eft fecunda de Filio, ordine 36. pag.588. Ὅτε
ἐδὲ 0 "Tui ἄλλως οἶδε τὴν ἡμέραν, ἢ τὴν ὥραν, ἣ ὡς ὅτι ὁ πατήρ, Ετειδὰν ὃ πα-
τὴρ γινώσπει, διὰ τοῦτο καὶ Tie. — [Nom aliter nóffe Filium, nifi ea ratione ,
quá Pater novit diem , *vel boram. iun Pater novit 9 etiam Filius.
Hoc autem Bafilii ες. notat Elias Cretenfis: fed fruftrà:. ifte enim in
diverfum concedit , ut patet cx epiftola ejus391. pag. 1169. 1n diíce-
ptatione etiam illa, quam in Synodo Nicena cum Ario habuiffe fertur
Athanafius, reperiuntur feré eadem cum illis, qua ex Euthymio attu-
limus, & qux Gregorius attigit : verba enim ejusfunt : Γιγνάσκων yàp éxu-
τὸν
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IX. 169
τὸν μὴ διεςξῶτα ἀπὸ τοῦ Πατρὸς κατ᾽ Soíay , ἀλλ᾽ ἡνωμένον τῇ θεότητι TG δεῷ Tla-
τρὶ αὐτοῦ, τον ἑαυτοῦ πρόγνωσιν ἐν τῇ τοῦ Πατρὸς προγνώσει ἐσήμανε. — Cip μ65,
fet , fe à Patre fecundum effentiam nibil diflare., [ed deitatis ratione unum.
eia. Patre exfiflere, proinde precoguitionem fuam [ub Patris precognitione
Jubindicavit. Vide etiam Photii cpiftolam 228. pag. 342.
"Alii εἴδησιν, cognitionem , dittinguunt. Epiphanius hzrefi 69. pag.
328. & in Ancorato , pag.478. duplicem dicit cfle cognitionem, five ew-
σιν, alteram ὁράσεως ἡ ἐννοίας, vifionis (eu notionis tantum , alteram γνώσεως
καὶ χρήσεως , ἦτοι πράξεως, notitie C9 ufus, fivcatiionisetiam , Genef. 4: 1.
illà »óffe Cbriflum diem judicii ς iltà zóffe quidem Parrem , Filium vero
uon item : quia sondum quemquam judicat , Joh. 5:22. Eodem concedit
Photius epiít.228. pag. 337. quando dicit, íe fene quodam , in rebus
theologicis apprime verlato, ufum effc magiítro , cámque de hac qua-.
Ítionc ita diflerentem audiviffe : Τὸ εἰδέναι διττὸν ἔλεγεν εἶναι" τὸ μὲν Pig,
τὸ δὲ τῇ περᾳ. Κατὰ μὲν ἄν ἐπιςήμην ὁμοίως εἰδέναι τῷ πατρὶ τὸν ὑιον τὴν ἡμέραν
ἐκείνην καὶ ὥραν" κατὰ πείραν δὲ ἐκέτι. Τὸν μὲν γὰρ πατέρα καὶ εἰς πεῖραν ἐλθεῖν,
καὶ πρρσλαβεῖν τὴν τοιαύτην γνῶσιν, ἡνίκα πᾶσαν ἐδεδώκει τῷ Τ᾽ ἰῷ τὴν κρίσιν" ἐκε-
κρίκει γὰρ τότε ὁ πατὴρ τὴν κρίσιν ἅπασαν ἐγχειρίσαι τῷ Tid , καὶ ὅσον ἧκεν εἰς ψή-
Φους τὰς αὐτῷ ἐνεργῆσαι τὴν ἰδίαν κρίσιν καὶ συμπεραίνεσθαι. Ὁ δέγε Ὑἱιὸς, δῆλον
ὃς οὕπω κέκρικεν, οὐδ᾽ εἰς ἔργον τὴν πρᾶξιν, ἧς αὐτὸν ὁ πατὴρ ἀνεῖχε κύριον, ἦγα-
γεν. Οὐλκᾶν ὁ μὲν πατὴρ καὶ πείρᾳ τὴν ὥραν olüey ὁ δὲ T'ic , εἰ καὶ κατ᾽ ἐπιςή-
μήν, ὥσπερ ὁ τατὴρ, ἀλλ᾽ οὖν οὔτω δὲ καὶ πείρᾳ εἴσεται δὲ, ἐπειδὰν δηλονότι τὴν
πρίσιν ofr , τῆς κατ᾽ ἐπιςήμην εἰδήσεως εἰς τὴν κατὰ πεῖραν γνῶσιν προελθούσης.
Scire duplex effe dicebat , unum per experientiam , alterum per fcientiam.
Sccundum fcientiam quidem eque ac Patrem nüffe Filium dicm illum €. bo-
ram. on autem fecundum experientiam: Patrem enim experientiá cogno-
viffe , €2 talem motitiam affumfiffe , quando omne judicium Filio tradiderit :
judicabat enim tunc Pater convenire , ut Judicium omne Filio tradat , (9 quan
tum ipfius [ufragium attinebat , proprium judicium [uum confummá ffe CS per-
feife. 41: és Filium atu nondum judicáffe , nec ineffetumremullam ,
cui ipfum praefecit Pater , duxiffe. Quocirca *Pater quidem ipsá etiam ex-
gerientiá boram novit ; Filius, licàt ut Pater fecundum fcientiam novit, mon-
dum tamen experientiá novit : [ciet autem tum, cumjudicium feret , cognitio-
ne, que eft per [cientiam, in cognitionem per experientiam tranfeunte. Hanc
tamen expofitionem non per omnia vcram efie cenfet, Imo veró nihil
omnino folidi continet , ut cuivis facilé patebit, qui eam pauló accura-
tiüs confideraverit. Si enim Filius propterea ultimi judicii diem ignorare
dicere-
170 EXPOSITIONIS SYMBOLI
dicéretur , quia jadicittm nondum confumfravit, idem de Patre dicen.
dum effet, nam tiec ipfe judicium confummavit. Verüm ha&tenusenu:
füierataé ὃς propofitze peculiates quorundam opiniones funt. Alioabeunt
Interpretes plerique, ut deinceps videbimus.
Alii ergo ideo ajurit de Filio dici , quód diem ultimum neftiat , quia
eiiathfi ferat, alios tamen hoc ipfim celet. [τα intellexit Hidortüs Pelu-
fibta epift. 117. lib. 1. pag. 36.. Ezdwize tà ἀναφελὴ παρῃτεῖτο προβλήματα,
Jnutiles qnefliones éxplicare recufabat, ἴτοῦι : Τῆς ἑικαίας ἐρωτήσεως τὴν ἀπό.
φικδὲν o0 ἐδήλωδε. — V άπ percunttationis explicationem ac fententiam sninim)
deilarándam duxit. —Bafilius M.epift. 141. pag.919. dicit, Propter tebo- *
ran €9 diem judicii iánorat : quanquam nibil latet veram illam Sapientiam.
z- ᾿Αλλὰ τοῦτο οἰκονὸμεϊ διὰ τὴν σὴν ἀσθένειαν, verim id ità di/peén/at propre
tránh HM né vel ii, qui deliquerunt , per antufliam prefcriptitem.
porís adizantur dd defberatiotiem , tanquam won relicto refipiftentie tempore :
del rur/ns ii , qui in militia Cbrifliana decertant ,. per temporis prolixitatem
λειτοτάχτήσωσιν, ad deferendam aciem impellantur, fi viderint fibi bellumeffe
diuturnum cum adver/aria poteflate. Ἑκατέρους τοίνυν διὰ τῆς προστοιητιχῆς
ἀγνοίας δἰλόνομεῖ. — [taque utri/que per. ignorantie pretextim confalit. Pho
tius epift. 128. pap. 336. f quis ixertt ,— Chriftum noluiffe difcipulls dicere,
qué iis fira nondum evant ntiliay, ue bet quidem ratio à providentia Dei er-
δὰ bomines ábborret : uiéboSedorro δ᾽ ἄν, ἐξ οἰκονομίας διᾳηματιζομένη Τὴν ἄγνοιαν.
$e τὸ μᾶλλον δύξαι μιὴ εἰδέναι, ὑπὲρ rH μὴ λυκεῖν τοὺς μαθητὰς, τὸ ἐγνωσμένον
μᾶϑεῖν ξητυῦντα;, ἐκ ἐκδιδάσκυντα. — Prudenter enim per difpenfationem pre fe
ftrt ignorantiam , £9 potius videri vult ignorare, me narore difcipulos affice-
fet , qui defiderabant id, quod ignorabant , intelligere. Chryfottomus ho-
fil.77.in Matthzum ; τῷ μὲν ἐιπεῖν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι, ἐχεξόμισεν αὐτοὺς 9
ὥςε μὴ ζητῆσαι μαϑεῖν, ὅχερ ἐκεῖνοι ὀὺκ ἴδασι TG δὲ εἰπεῖν, ἐδὲ d T'idc, κωλύει μὴ
μόνον μὴ μαθεῖν, ἀλλὰ μηδὲ καὶ ζητῆσαι. περ dixit, ncque Angeli, repref-
Jit eos, nt difcere vellent, qnod Angeli mejciunt. —. Eo verb, quód dixit, ne-
que Filius ,. son folum à difcendo , fed etiam à querendo probibait.: Vide
ibidem plura, ut € apud T'heophylactum in cap. 24. Matthei, pap.147.
Cyrillus Alex. in 'T'hefauro lib. 2.5. Ὀιβονομεῖ ydp roi χριδὸς ) μὴ εἰδέναι M-
yu) t9» ὥραν Puefovo , mal οὐκ ἀληθῶς ἀγνοεῖ. Difpenfatione quadam utitur
Chriftus , ne[cire fe dicendo boram illam, citm *veré non ignorct. — Ex ruríus:
οἷδε γὰρ τὰ πάντα ὁ Τ'ιὸς, wdv οἰκονομῶν ἀγνοεῖν i λέγῃ. Novit. enim omnia
Filimy, etiarsfi per difpenfationem quandam aliquid mefcire fedicat. Eodem
inodo Hilarius lib. 9. de Trinitate : Di/pen/atio eff potius ab/condite fcien-
tie,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Cas. IX. i71
tie, quam natura ne[ciendi ,| cim Filius idcirco me[cire fé dicat , ge €$ ali
féiant 5. €8 "Patrem folum dicat fcire, ne€9 ipfe non nefiiat. "Thomas ctiam
adveríus gentes lib. 4. cap. 8. Non ignoravit , fed ad ignorantis modum fe
babuit , quia difcipulis non revelavit. Eodem feré concedit Camero in
Myrothecio Evangelico. Nóffe, isquit , idem bic valet , atque docere s
qua fignificatione Íciendi vocabujum à Paulo fumitur x Corintb. 3: 2. Cae»
terüm nec hzc expofitio ς ut C. Gatakerus recte obíervat; fatis videtur
folida : fiquidem , ut Calvinus iy Harmon. Evang. monet ,. Communis
Chrifjo cum Angelis , aliifque etiam , ignorantia iflic tribuitur : atillosigno-
rare fimpliciter quique intelligunt. Quin & tam Pater iple hoc fenfu,
θη minüs quàm δ ες, diei 1/fius mefcius dici poterit , à nóffe pro docete ,
ue[/cire pro celare famatur 5. cüm eofdem quos Chriftus, iple pariter hoc
idem non doceat, fcd celet.
"lii volunt, Chriftum hominem non proríus quidem tempus noviffi-
mi diei ignoráfle, fed ideo ignorá(Te dici, quia fcientiam illam, quá id
nórat, nonà e, fed à natura divina, nelícia alioqui hac in parte futu-
ra, mens humana habuerit. τὰ Gregorius 1. Romanus in Regiftro, .
lib.8. epift. 42. 7n natura quidem bumauitatis diem novit :. fed tamen bunc
Wob ex matura bumanitatis novit : ergo quod in ipfa novit, non ex ipfa novit.
Eodem inclinat Cyrillus Alex. ad Calofyr. cap. 14. Καθὸ μὲν νοεῖται θεὸς,
οἷδε πάντα ὅσα καὶ ὁ πατήρ καθόγε μὴν ἄνθρωπος καὶ αὐτὲς, ἐκ ἀποσείεται T
ἀγνοῆσαι δοκεῖν, διὰ τὸ πρέκειν τῇ ἀνθρωπότητι. — Quatenus Deus effe. inteiligi-
iur , novit omnia quecunque C$. Pater :. idem tamen ,. fecundum quod bomo
€f, nec nefcium videri fe renuit , quia bumane nature iflud comvenit.
Dilutum nimis eft , quod Photius epift. 228. pag. 336. affert , Chri-
ftum propterea foli Patri notitiam ultimi diei vendicare, ut ipfüm-hac
ratione honoret. Verba ojus funt : Τῷ πατρὶ δίδωσιν ὁ qc ,. ὡς αἰτίῳ, τὰ
φρεσβεῖϊχ᾽ πρέπει yàp ὑιᾷ Φιλοτάτορι., πάσης τε Φύσεως καὶ εὐταξίας δημμουργῷ καὶ
νομοθέτῃ, καὶ τοῖς τῆς αἰτίας προνομίοις τιμᾷν τὸν πατέρα, καὶ τὴν τῆς ἡμέρας ἐκεί.
νης 38 ὥρας γνῶσιν» ὥστερ δὴ καὶ ἄλλα πολλὰ, ἐκείνῳ προσανατίθησιν᾽ Hz, ἑαυτὸν,
ἄπαγε, ταύτης ἀποςερῶν, ὅτι μηδ᾽ ἄλλου τινὸς τῶν τιμίων τε’ καὶ καλῶν , ἀλλ᾽
ἐκεῖνον κἀν ταύτῃ προτιμῶν. Patri , tanquam cauffe ,- Filius prerogativam
tribuit. Comvenit enim Filio, qui Patrem [uum diligit: utpotetotitisnature
€&$ ordinationis creatori (9 difpen[atori , caufJe preeminentiis bonorare Patrem ,
c diei illius £9 bore notitiam, ut €9 alia multa, eidem adfcribere: mon,
46, uj LJ * *
id enim nefas efl , fe ipfum illà [cientià privare, ut nec alio aliquo digno (9
boyorando munere , verum illum fibi prefere.
Ya Eorum
172 EXPOSITIONISSYMBOLI
Eorum tandem fimpliciffima e(t fententia & veriffima » Qui (tatuunt,
Chriflum , quatenus bomo eff , tunc temporis, quo illud proterebat, ῥο-
vam novifimi diei ignoráffe. . 1d ipfum forte vult Cyrillus loco non tan-
tüm proximé allato , fed ctiam alibi. Ut in Theíauro Affert. 22. pag.
213. ᾿Εἰδὼς ὡς θεὸς λόγος, δύναται ὡς ἄνθρωπος ἀγνοεῖν, ἵνα κατὰ πάντα τοῖς ἀδέλ.
Φοῖς ὁμοιωθῇ. Cim nórit ut Deus Ferbum , potefi tamen ignorare quá bomo:
uj fecundum omnia fimilis fit fratribus, Idem in Ais Synodi Ephefinz,
pag.151. KZv ἀγνοεῖν ἀνθρωπίνως λέγηται ἀλλ᾽ οἷδε θεϊχῶς. — Egi fecundum παν
turam bumanam ignorare dicatur ,| novit tamen fecundum divinam. Rurfus
in Thefauro, Aflert.22. pag.218. Ἣν ἡμέραν ἀγνοεῖν ἔφησεν οἰκονομικῶς, ἀπο.
σώζων πάλιν τῇ ἀνθρωπότητι τὴν αὐτῇ πρέπουσων τάξιν' ἀνθρωπότητος γὰρ ἴδιον τὸ
μὴ εἰδέναι τὰ μέλλοντα. — Quem diem ignorare [e d,
ixit. fecundum di/pen/atio-
nem , [érvans rurfus ordinem uature bumane comvenientem : natureenim bu.
mane proprium eff , nefcire futura, Et Pag.221. Εἰδὲ μὲν ὡς σοφία καὶ λόγος
ὧν ἐν πατρί μὲ εἰδέναι δέ Quoi δὶ ἡμᾶς καὶ μεθ᾽ ἡμῶν ὡς ἄνθρωπος. δείοϊ, quidem
tanquam (apientia C2. Verbum in Patre exfiflens:. fe autem ne[cire dicit propter
nos Cj nobifcum , ut bomo. Et in cap. 14. Zacharia: » P2g.800. καὶ μὲν νοεῖς
Tas καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος, ἐκ ἐν εἰδείη τὰ ἐν τῷ Πατρί: ἢ δέ ἐξι Φύσει θεὸς, καὶ ἐξ
αὑτοῦ πεφρνὼς, οἶδέ που πάντως καὶ τὴν ἐσχάτην ἡμέραν, x&v εἰ λέχοι μὴ εἰδένα,,
διὰ τὰ ἀνθρώπινον. — DOuatenus ut. bomo nobis fimilis co
nfideratur, mefdt ea :
que in "Patre funt: quatenus veró naturá Deus εἰ, £2 exeo genitus , omnino
etiam novit ultimum diemy etiamfi dicat fe ienorare fecundum naturam buma-
mam. Nec vero Cyrillus tantüm ita locutus cft, funt etiam alii ex Ec.
clefiz Doctoribus, & quidem plurimi, quieandem fententiam perfpicue
defendunt. Ephrem in Biblioth. Photii, Cod.229. Pag.796.. Οἱ αὐτὸς
πάντα προγινώσκειγ) ἔς! γὰρ Φύσει θεός καὶ πάλιν
| ἀγνρεῖν τὴν ἐσχάτην ἡμέραν διὰ τὸ
ἡμέτερον λέγεται Φύραμα. — Idem preenefcit omnia , eft enim naturà Deus; £9
vur[um ignorare dicitur extremum diem propter affumtam naturam; noftram.
Chryfoftomus homil. 117. t.5. pag.755. Τὸ ὄνομα τοῦ T'i0 λαμβάνεται καὶ
εἰς τὸ τῆς θεότητος ἀξίωμα, καὶ εἰς τὸ τῆς οἰκονομίας σχῆμα. ᾿Αγνοεῖ τοίνυν κατὰ
τὸ σχῆμα τῆς ἀνθρωπότητος ὁ γινώσκων τὰ πάντα κατὰ τὴν δύναμιν τὴς Üeérwrog.
Nomen Filii u/arpatur £9 de Deitatis dicnitate, €2 de di/pen[atiene. Jgno-
rat igitur fecundum naturam bumana » qui omnia novit. fecundugy deitatis
potentiam. | Athanafius epift. ad Serapionem, t. r. Pag. 172. ᾿Ανβρωπίψως
τοῦτο εἴρηκε, καὶ τὸ αἴτιον τοῦ οὕτως εἰρηκέναι ἔχει τὸ εὔλογον. Ἐπ εἰδὰν γὰρ ἄν.
θρωπος γέγονεν, ἀνθρώπων δὲ ἴδιον τὸ ἀγνοεῖν, ὥστερ τὸ πεινᾷν, καὶ τὰ 4A διὰ
τοῦτο καὶ τὴν ἄγνοιαν τῶν ἀνθρώπων, ὡς ἄνθρωπο; γεγονὼς, ἐπιδείκνυται, iom δεέ.
&,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IX. 173
ἔῃ, ὅτι ἀληθῶς ἀνθρώπινον ἔχει σῶμα. — Humano more , vel , juxta bumanam
naturam , boc dixit , nempe neque Filium dicm illum , & horam illam
fcircs atque cauffa , cur ita locutus fit, ratione non caret. Cum enim bomo
fattus fit ,, bominum «veró proprium fit ignorare, quemadmodum efurire, &3
alia: propterea etiam bominum ignorationem , ut bomo factus, oflendit, ut
fe veré bumanuim babere corpus demonflret, Idem Orat. 4. contra Arianos,
t.t. pag. 404. Τίνος χάριν γινώσκων ἔλεγεν, ὅτι οὐδὲ UT iig οἷδεν, οὐδένα τῶν πιςῶν
ἀγνοεῖν οἵμιαν' ὅτι καὶ τοῦτο οὐδὲν ἧττον διὰ τὴν σάρκα ὡς ὥνθρωπος ἔλεγεν οὐδὲ γὰρ
«οῦτο ἐλάττωμά ἐς: τοῦ λόγου. ἀλλὰ τῆς ἀνθρωπίνης ἐςὶ Φύσεως ἴδιον καὶ τὸ ἀγνοεῖν.
Cur, càm fciverit , dixerit, nequc Filium fcire, seminem fidelium ignorare
puto: quoniam boc nibilominus propter carnem , tanquam bomo dixit. Neque boc
Ferbo quidquam detrabit, fed nature bumane proprium eff etiam ignorare. E
paulo poft; Δῆλόν ἐςὶν, ὅτι καὶ τὴν τοῦ παντὸς τέλους ὥραν, ὡς μὲν λόγος, γινώσκει"
ἀςδὲ ἄνθρωπος, ἀγνοεῖ" ἀνθρώπου γὰρ ἴδιον τὸ ἀγνοεῖν. — Manifeffum e(t , eum, tan-
quam Verbum , finis univerforum boram [cire : tanquam bominem veró ,ignora-
re : bominienim propria efl ignorantia, 'Theodorctusad 4. Cyrillianathema-
tifmum, t.4. pag.713. "Erovre ψεύδεται ἡ ἀλήθεια, οὔτε ὁ θεὸς λόγος ἀγνοεῖ τὴν
ἡμέραν, ἣν αὐτὸς ἐποίησεν γ ἦν αὐτὸς διώρισεν ,. ἐν ἦ μέλλει κρίνειν τὴν οἰκουμένην"
ἀλλ' ἔχε; τοῦ πατρὸς τὴν γνῶσιν, ὡς εἰκὼν ἀπαράλλακτον ἐκ ἄρα τοῦ θεᾷ λόγου ἡ ἄγνοια,
ἀλλὰ τῆς τοῦ δούλου μορφῆς τῆς τοσαῦτα κατ᾽ ἐμεῖνο τοῦ καιροῦ γινωσκούσης , ὅσα ἡ ἐνοι-
κοῦσα θεότης ἀπεκάλυψε. — Si veritas non mentitur, neque Deus Verbum diem
ignorat , quem fecit , quem prefinivit , in quo judicaturus eff orbem: | fed ba-
bet Patris cognitionem ut imago per omnia fimilis. Non igitur Dei Verbieff
ignorantia , [ed forme fervi, que tot illo tempore [ciebat ,| quot Deitas in-
abitaus revelabat. Greg. Nazianzenus Orat. 36. pag. $88. Γινώσκει μὲν
ὡς θεὸς) ἀγνοεῖν δὲ Φησιν ὡς ἄνθρωπος. — Scit quidem tanquam Deus, fe autem
ignorare dicit, quatenus bomo eff. Photius epift. 228. pag. 335, 336: Q';
μὲν δημιουργὸς ἁπάντων καὶ θεὸς, ἅπαντα τῷ πατρὶ συνήδει' ὡς ἄνθρωπος 0 , ἐδὲ
τὴν ἀνθρώποις πρέπουσαν ἄγνοιαν , ἐ μὲν Bv ἐκ ἠϑέτει. Ὃς γὰρ 9s τὸ ὅλον εἵλετο
λαβεῖν, πῶς ἕν τι τῶν περὶ ἐκεῖνο παρῃτήσατο μὴ λαβεῖν 4. ἡ μὴ πιςοῦσθαι ὅτιωτερ
ἔχοι λαβών ; Certà, ut conditor omnium ac Deus, omnia cum Patre féiebat :
at tanquam bomo ,| bumanam à fe ignorantiam nou rejecit. [Nam qui totum
dignatus eff recipere, quomodo unum aliquid eorum abnegaret , nec reciperet ,
aut ubi accepiffet , accepiffc mon crederetur? Damafcenusorthod. fidcilib. 2.
cap.21. pag. 260. Δεῖ γινώσκειν ὅτι τὴν μὲν ἀγνοῦσαν καὶ δούλην ἀνέλαβε Φύσιν.
Καὶ γὰρ δούλη égiv ἡ ἀνθρώπου Φύσις τοῦ ποιήσαντος αὐτὴν θεᾷ, καὶ Hx ἔχει τὴν
τῶν μελλόντων γνῶσιν. — Scirct oportet , quód ignorantem C3 fervam affumferit
3 naturam.
"ς΄ EXPOSITIONIS SYMBOLI
maturam. Nam 85 bominis natura ferva Dei eff ,. qui fecit illam ,. €2 nou
babet futurorum cognitionem. — Cüm igitur veteres tanto confenfü fta.
tuant, Filium, fecundum naturam humanam, ultimi diei tempus igno.
rarc , veré dictum à Leontio de fe&tis, act. ultima, pag. $46. Ἰςέον ὅτι
οἱ πολλοὶ τῶν πατέρων, σχεδὸν δὲ πάντες, Φαίνονται λέγοντες, αὐτὸν ἀγνοεῖν. "Es
γὰρ κατὰ πάντα λέγεται ἡμῖν ὁμοέάσιος, ἀγνοοῦμεν δὲ καὶ ἡμεῖς. δηλανότι καὶ αὖ.
τὸς Wyvén. Scire oportet , multos ex Patribus, ῥηὸ fer? omnes, affirmare,
eum ignorare: i enim juxta omnia nobis dicitur fa&ius fimilis , mos verbetiom
ignoramus , ipfe quoque ignorabat. Atque haec de die & hora ultimi ju.
dicii.
B. Deinde 4fgswocte , ad hzrefin (uam defendendam , afferebant illa
Chrifti de mortuo Lazaro Joh. 11:34. ποῦ τεθείκατε αὐτόν 2 Ubi pofuiflis
ewm? & inde colligebant, cum, juxta naturam divinam, quadam iguo-
rüffe. At optimé veteres obfervant , Chriftum id juxta naturam interro-
gáfle humanam. — Athanafius in epift. ad Maximum Philofophum, t. r.
pag.164. LIlwwüsvera: ἀνθρωπίνως, ποῦ Λάζαρος κεῖται, ἐγείρει δὲ τοῦτον θεϊκῶς.
guxta naturam bumanam interrogat , ubi pofitus (it Lazarus? eundem ver)
jnxta naturam divinam fuf/ctat, Chrytoftomus in Catena ad. pracfentem
looum, pag.288. Καὶ εἶπε, ποῦ τεθείματε αὐτόν, οὗ yàp βούλεται αὐτὰς ἐκιῥ-
ῥίπτειν. ἀλλὰ πάντως aep ἐκείνων παρκπαλούμενος ποιεῖν, aure πάσης ὑποψίας ἀπαλ.
λάξαι τὸ σημεῖον. ΕἸ dixit , ubi pofuittis cum? Non emm cult ipfe fe inge-
vere, fed omnia ab ipfis rogatus facerey ut miraculum onmi fufpicione libera.
fef. Ammonius ibidem: 'Epera τοῦτο, fva καὶ προφάσει τοῦ ὑποδεῖξαι τὸν τή-
πὺν ἔκθωσι, καὶ ἴδωσι τὸ σημιϊον᾽ ὡς ἀφιλόκομπος τᾶτο εἶτε, καὶ ἀγνοεῖν σχημωτί-
ζεται, διὰ τὸ τῆς ἀνῃρωαίνης Φύσεως ταπεινὸν, ὁ πάντα εἰδὼς ὡς θεὸς, ἵνα πολλοὺς
ἑλκύσῃ εἰς τὸν τόπον. — Hoc interrogat , ut pretextu loci offendendi plures eà
cowvenirent , atque miraculum cernerent. Tanquam minim? jaGtabundus id
dimit, €9 propter nature bumane bumilitatem , fe ignorare fimulabat , cim ,
ut Deus , omnia f/ciret , quó plures «d eum locum alliceret.
y. Afferunt praterea locum Lucae 2:42. ubi de Chrifto: zpofworre c-
Qa, καὶ ἡλικίᾳ , “καὶ χάριτι παρὰ θεῷ μοὶ ἀνθρώποις. — Proficiebat /apientiá C9
Jlaturá , .ac gratiá apud Deum €9 bomines. Hoc etiam ariete Filii Deita-
tem pulfibant Ariani. Quid veró veteres? Gregorius Nazianzenus
Orar.20 pag.343. Ἐκεῖνος προέκοπτεν ὥστερ ἡλικίᾳ, οὕτω δὴ καὶ σοφίᾳ vai χἄ-
prri οὗ τῷ ταῦτα λαμβάνειν αὔξησιν, τί γὰρ τοῦ àv ἀρχῆς τελείου γένοιτ᾽ ὧν πε-
λεώτερον ; ἀλλὰ τῷ κατὰ μικρὸν ταῦτα παραγυμνοῦσθαι wal παρεχ φαίνεσθαι. γος
Jiciebat ille ut etate , ita etiam fapientia €9. gratia: mon quod bec in illo in-
erementum
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. 1X. 174
crementum caperent, ( quid enim eo, quod à principio perfetium erat ,. perfe-
&ius effe poffet ?) [ed quid bec paulatim detegerentur. C3 elucerent. Eodem
modo eris Theophyla&us in cap.2. Lucae , pag. 321. Damaíccnus
etiam orthod. fidei lib. 4. cap.22. pag.263. Προκόττειν λέγεται σοφίᾳ, καὶ
ἡλικίᾳ, καὶ χάριτι. τῇ μὲν ἡλικίᾳ αὔξων διὰ δὲ τὴς αὐξήσεως T ἡλικίας, τὴν ἐνυ-
πάρχουσαν αὐτῷ σοφίαν εἰς Φανέρωσιν ἄγων) &c. Proficere dicitur Sapientià,
sttatc, X gratia, etate quidem crefcens: incremento verà etatis infitam fibi
Sapientiam in apricumproferens, &c. "Titus, Boftrorumepiícopus, fine
dubio ex Chryfoftomo , dicit Chriftum προκόπτειν ἡλικίᾳ καὶ σοφίᾳ» σύμ.-
wporáyovra τῷ χρόνῳ τῆς ἡλικίας τὴν ἔκλαμψιν τῆς θεότητος, fimul cum annis ac
etate Deitatem manifeflando. Nicephorus Callifti ,— προέκοστε σοφίᾳ καὶ
χάριτι, τῷ κατὰ μικρὸν αὐτὰ παραδείκνυσθαι, 8 τῷ λαμβάνειν ἐπίδοσιν, | Creviffe
fapientiá (8. gratiá dicitur Chriftus ,| quód paulatim ea in illo magis magi/-
que eluce[ceret ,| uon quàd incrementum aliquod acciperet. — Athaniafius Orat.
4. adv. Arianos: Οὐχ ὁ λόγος ἦν, ᾧ d λόγος, ὁ προμόπτων' ἀλλὰ προκόττοντος
τοῦ σώματος, προέκοπτεν ἐν αὑτῷ καὶ ἡ Φανέρωσις τῆς δεότητος τοῖς ὁρῶσιν ὅσῳ δὰ
ἡ θεότης ἀπεκαλύπτετο, τοσούτῳ πλέον ἡ χάρις ηὔξανεν ὡς ἀνθρώπῳ παρὰ πᾶσιν ἀν-
θράποις. — Verbum , quá Verbum , mon proficiat , fed proficiente corpore,
profecit £2. divinitatis in eodem fe exbibentis manifeflatio ,, coram illis ,. qui
eum intuebantur : quó autem magis efe exferebat divinitas , eàamplior utique
bomini apud bomines gratia accrevit.. Verüm, ut nec fcaiestie , ficuec/a-
jientie thefauros univerfos fimul femélque Chrifto homini communicatos -
fuifle, Lucas verbis illis, Καὶ Ἰησοῦς προέκοπτε ewpía, docere voluit: alio-
red quomodo fapientià proficere poffet , fi fapientia: omnis apicem per-
fe&ionémque (ammam jam fuiflet aflecutus? Siquidem , ubi perfetio eff ,
ibi nullus utique profectus oft ,. cim perfetto mibil addi poffit ; inquit -Bern-
-hardus de Confid. 0.2. Er, juxta Dionyfrum Arcopagitam cap. 4. de
Div. Nominibus, pag.$19. τέλειόν dzw, ὃ μήτε αὔξει) μήτε μειῶῦται. Per-
fetum efl , quod neque aupetmv , neque minuitur. Optimé crgo, omnibus
aliis interpretationibus rejc&tis, afferimus, Cbriffum fecundum Sapientiam:
divinam, boc eff , eam, que ei competit tamquam Deo, mon profecife . fe-
vundum fapientiam autem bumanam, boc ef , eam, que ei ut bominicempe-
dit, vere profeciffe, bominis quidem more , fed [upra modum bumanum. Nec
nova videri debet heec hujus loci v Sap id ejus enim exprcíla in Anri-
'quitate oftendimus veftigia. — Cyrillas Alexand.in Theíauro, Affert.28.
p3£.249. Οὐ καθὸ λόγος dcl, προκόπτειν λέγεται, ἀλλὰ καϑὸ γέγονεν ἄνθρυπος,
"καὶ Φύσιν me Dópee τὴν τούτου δεκτικήν, — [Non quatenus Veróum ὁ}, tuti
icitur »
16 EXPOSITIONIS SYMBOLI
dicitur ,. fed quatenus bomo fatius cff ,. (9 naturam bujus capacem &eflavit.
"Theodoretus dial. 2. Ἡλικίᾳ μὲν τὸ σῶμα προκόττει, σοφίᾳ δὲ ψυχή. — Atate
quidem corpus , fapientià veró anima proficit. Greg. N yffenus ad Eufta-
thium, t. 3. pag. 658. Τὸ τροκόττειν ἡλικίᾳ, καὶ σοφίᾳ, καὶ χάριτι, εἰς ἀπό-
Du τοῦ ἀληθῶς ἐν τῷ ἡμετέρῳ Φυράματι γεγενῆσθαι τὸν Κύριον παρὰ τῆς γραφῆς
igópyrur ὡς ἂν μή τινα χώραν ἔχοι τὸ τῶν ἀντὶ τῆς ἀληθοῦς θεοφανίας δόκησίν τινα
γεγενῆσθαι δογματιζόντων , ἐν σωματικῇ μορφῇ κατεσχηματισμένην" διὰ τοῦτο ὅσα
τῆς Φύσεως ἡμῶν ἴδια, ἀνεκαισχύντως καὶ περὶ αὐτὸν ἱςορεῖ ἡ γραφὴ , τὴν βρῶσιν,
τὴν πόσιν , τὸν υπνονγ) τὸν κότον, τὴν τροφὴν, τὴν προκοπὴν τῆς σωματικῆς ἡλι-
κίας, τὴν αὐξησιν' πάντα , δὶ ὧν ἡ ἡμετέρα χαρακτηρίζεται Φύσις, πλὴν τῆς wall
ἁμαρτίαν ὁρμῆς. — Proficere atate, fapientia & gratià, jdeó commemoratur
à fcriptura , ut demon[iretur , ,verà in maffa noftra Dominum fuiffe genera-
ium, ne quis locus eorum relinquatur errori , qui tradunt , pro vera Dei ap-
paritione , [peciem duntaxat quandam effe genitam , que figuram affumferit
bumane forme. — Propterea non erubefcit fcriptura , omnia de eo narrare ,
que [unt nature nofirepropria: efum, potum, fomnum , laffitudinem , cibi
fumtionem , progreffum cotporee flature, incrementum: omnia denique, per
que nature nofire cbaratter exprimitur ,. excepta propenfione ad peccatum.
"Epiphanius in Ancorato: IlIpoéxorre σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ, εχ 3 θεότης ἡλικίας ἐπι.
δεχομένη, (commodiüs forte legeretur ἐπιδεομιένη) ὅτε σοφίας ὑςεροῦσα, ἡ οὗ.
va σοφία ὅλη. Σοφία δὲ προέκοπτεν ἡ τοῦ Σωτῆρος ἐνανθρώτησι. Ρτοβοίεθαι 5
pientia & zetate, mon deitas, quafi etatis acce[fione egeat: fed nec quafi fa-
pientie ea defettum ullum nórit 5. qu.e eff tota fapientia: verim [apientid pro..
ficiebat Salvatoris nofiri bumanitas. Leontius de fc&is, a&. poftrema:
Kal ἡ γραφὴ λέγει περὶ αὐτοῦ, ὅτι προέκοπτεν ἡλικίᾳ καὶ σοφίᾳ, δηλονότι ἐκεῖνο
“μανθάνων, ὅπερ ἠγνόει. — Scriptura etiam de ipfo dicit, cum profeciffe zetate
& lapientià, i//ud nimirum dicens, quod ignorabat. — Vide infuper Cyril-
lum Alex. in A&is Synodi Ephefinz pag 151. & Epiphanium hzrefi 77.
Hoc ergo vult Evangelifta, Chriftum prout eate, ita ὃς /apientiá pari-
tercreviffe. Proinde & Codices quidam ; ut Cl. Gatakerus monct; fic
efferunt : Προέκοκτεν ἡλικίᾳ καὶ σοφίᾳ , quemadmodum etiam legerunt
Nyffenus & Leontius, quorum teftimonia adduximus; alii, προέκοχτεν
ἐν τῇ ἡλικίᾳ καὶ σοφίᾳ. Ita Ambrofius dc Incarnat. facram. cap. 7. Jefus
proficiebat atate & fapientià : quomodo proficiebat fapientia Dei? Doceat
16 ordo verborum. — Profectus catis ,. (2 profettus lapicntige ,. /ed bumanee
€f. deb statem ante premifit, ut fecundum bominem crederes diclum.
/Etas enims non divinitatis , fed corporis efl. — Ergo fi proficiebat etate bomi
His y
ΝΙΟΕΝΟ-ΟΟΝΘΤ ΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car. IX, 177
mis, proficiebat fapientià bominis. — Auguftinus itidem epift. 3. hunc locum
ob oculos habens: Z//e iu fuo corpore numeros temporum menjurd/2ue ferva-
vit etatum , qui fine ulla [ui mutabilitate mutando contexuit ordincm feculo-
rum: boc enim crevit in tempore , quod cepit ex tempore.
4. Claífis argumentorum ea continet Scriptura loca, in quibus Filius
Dei vocatur ἀταύγασμα τῆς δόξης τῷ πατρὸς, GC ἐικὼν τοῦ θεᾷ,
4. Quia in Filio Dei rcfplendet gloria ac majeftas Patris , alioquin
dopizou καὶ ἀοράτῃ , hinc ad Hlebracos 1: 3. dicitur efle &xaóyacua τῆς δόξης
αὐτοῦ, €x qua appellatione veteres Filii Deitatem vari€probant. "Thco.
doretus in cap. 1. epiftola ad Hebrzos ,. ita argumentatur : Τὸ ἀπαύγα-
cua καὶ ἐκ TOU πυρός ἐςι, καὶ σὺν τῷ πυρί ἐς!" καὶ αἴτιον μὲν ἔχει τὸ πῦρ, ἀχώριςον
δέ ἐς. τοῦ πυρός: ἐξ οὗ γὰρ τὸ πῦρ, ἐξ ἐκείνου καὶ τ ἀπαύγασμα. ἘἝ; τοίνυν ἐπὶ
φῶν ἀισθητὼν δυνατὸν εἶναί τι ἔχ τινος, καὶ συνυπάρχειν τούτῳ ἐξ οὗπερ ἐςὶ, pud
ἀμφιβάλῃς, Φησὶν, ὡς ὁ θεὸς λόγος ὁ μονογενὴς τοῦ θεᾷ Υἱὸς 4. καὶ γεγέννηται ὡς ἡ
Duc, καὶ συνυτάρχει τῷ γεγεννηκότι, ὡς λόγος, ὃς ἀπαύγασμα δόξης. ἐξ οὗ γὰρ
ἡ δόξα, ἐξ ἐκείνου καὶ τὸ ἀπαύγασμα" ἀεὶ δὲ ἡ δόξα,. ἀεὶ τοίνυν καὶ τὸ ἀταύγα-
cua" καὶ τῷ τυρὶ δὲ ὁμοφυὲς τὸ ἀπαύγασμα ἐπὸν καὶ ὁ Τ ιὸς τῷ πατρί. Splendor
€2 ex igne efl ,. 9 efl cum igne: €9 cauffam quidem babet ignem, mon poteft
autem ab igne fepara?i: ex quo enim efl ignis, ex eo etiam efl fplendor. δὲ
ergo in fenfilibus poteft effe aliquid , quod ex aliquo fit , C2 uná cum eo fit , ex
quo efl : ne dubites, inquit, Deum P'erbum , unigenitum Dei Filium, €2 ge-
nitum ejfe ut filium , C3 cum eo qui genuit unà effe , ut Perbum ,. quod eff
fplendor glori. —.Ex quo enim gloria , ex eo etiam eft fplendor. — Ejufdema
etiam nature cf! fplendor cum igne :. ergo etiam Filius cum Patre. Eodem
feré modo fcribit idem in epitome divin. Decret. cap. 2. Pag.256. TÀ
ἀπαύγασμα καὶ ἐκ TOU πυρὸς ἔχει τὴν ὕπαρξιν, wal τῷ πυρὶ συνυπάρχει συμκέφυ-
κε γὰρ τῷ πυρὶ τὸ ἀπαύγασμα , καὶ ἣ ἀκτὶς τῷ ἡλίῳ. ἐξ οὗ γὰρ ἥλιος, ἐξ ἐκείγου
καὶ ἀκτῖνες ἀλλ᾽ αἴτιος τῶν ἀκτίνων ὁ ἥλιος, καὶ τὸ πῦρ τοῦ ἀταυγάσματος' οὐ γὰρ
ἥλιος ἐξ ἀκτίνων, ἀλλ᾽ ἀκτῖνες ἐκ τοῦ ἡλί γεννῶνται, καὶ τὸ ἀπαύγασμα ἐκ τοῦ
πυρὸς Φύεται" οὕτως ὁ μονογενὺς Τὶ ὸς γεγέννηται μὲν ἐκ τοῦ πατρὸς , σύνες; δὲ τῷ
yg, ὡς ὁ λόγος τῷ γεγεννηχκότι, καὶ τὸ ἀπαύγασμα τῷ πυρὶ, καὶ καὶ ἀκτὶς τῷ ἡλίῳ.
Splendor €9 [uam babet ab igne exfiflentiam, £9 cum igne coéxfiflit. — Simul
enim eft naturá fuá fplendor cum igne, € radius cum fole, —.Ex quo enim eft
fol, ex illo C9 radii: fed radiorum cauffa eft fol, C9 ignis fplendoris, Neque
eninr ex radiis fol ,. fed radii gigtuntur ex fole, C9 fplendor ex igne nafcitur.
Sic unigenitus Filius, genitus quidem eft ex Patre: fimul autem ef cum men-
te, ficut Verbum cum eo, qui ausi d Jplendor cum igne, € radius [
ole,
58 EXPOSITIONIS SYMBOLI
file. Et paulo poft: Τὸ ἀπαύγασμα τῆς δόξης διδάσκει τὸ συναΐδιον. — Splen-
dor gloriz , doce? eum effe coeternum. — erum "Theodoretus θερατευτ,
ferm.2. Filius vocatur ἀπαύγασμα δόξνς) ὡς συναΐδιος ὧν τῇ γεννήσαντος, f/plen-
dor glorie , ut qui genitori fit coeternus. — Confentiunt Patres alii. Greg.
Nyffenus tom.2. contra Apollinarem , pag. 47. & 48. Ὥςτερ συγγενῶς
ἔχει πρὸς τὸν ἥλιον ἀκτὶς, καὶ πρὸς τὸν λύχνον τὸ ἀταυγαζόμενον Φῶς. — Οὕτω
καὶ τὸ παρὰ τῆς δόξης τοῦ Πατρὸς ἀπαυγασθὲν Φῶς οἵα γὰρ ἡ δόξα, τοιᾶτον δηλο-
νότι καὶ τὸ ἀπαύγασμα. | Ut radius cognationem babet cum fole, C9 cumlucer-
na lumen, quod ex ea refplendet : — ita plan? lumen, quod à gloria Patris
refplenduit. — Qualis enim cfl gloria ,. talis utique efl fplendor. Vide cun-
dem Orat.8. adv. Eunomium , tomo codem, pag. 624. & lib.1. contra
Eunomium, t.2. pag. 417. & de perfe&ta Chriftianiforma, t. 3. pag.284.
"Thcophylactum item in cap. 1. ad Hcbrzos, pag.877. ex Chryíoftomr
homilia 2. in eandem epittolam : ὃς Theodotum, Ancyrz cpifcopum,
in Actis Synodi Ephefinz, pag.262. Confer imprimis, quz dicta funt
fuprà cap.3.num.11.2:4. Orthodoxé igitur, & ex fentu horum Ec-
clefiz Doctorum , ad locum Apoftoli Bullingerus nofter. Demonfirat,
inquit , Zpoffolus ,. Filium Dei Deo equalem effe... Nam ficut (plendor ,
ἀπαύγασμα, refulgentia, fulgor, /ive radius ex fole esiicat?. ftc etiam Fi-
lius ex feipfo mon exfiflit, [ed ex Patre genitus ef. — Es ficut radius à fole non
feparatur , fic neque à Patre Filius dividitur. — Intevim fphera five globus fo-
lis non efl radius, neque radius globus, C2 neutrum borum calor , nequecalor
globus aut radius: funt tamen bec tria, non tres foles, fed unusfol. Sic uti-
que C9 una efi magnifica gloria , (boc enim nomine decorat. Apoflolus Deum)
non due , vel tres: fubflantie tamen vel perfone ex illa due, verum ab ea
prorfus non funt feparate. — Hinc Tertullianus, adverfus "Praxeam. Nec
dubitaverim, ;zqui?, Filium dicere, ὃς radicis fruticem, & fontis flu-
vium, & folis radium. Quia omnis origo parens cít, & omne quod ex
origine profertur, progenies cft. Multó magis fermo Dei, qui etiam
ropfié nomen Filii accepit. Nec frutex tamen à radice, nec fluvius
à fonte, nec radius à fole diícernitur: ficut neque à Deo fermo. Igi-
tur fecundum horum exemplorum formam profiteor mc duos dicere,
Deum & Sermonem ejus, Patrem & Filium ipfius. Nam & radix ὃς
frutex, duz res funt , fed conjun&z. — Et fons & flumen dux fpecies
funt, fed indivifz. Et fol & radius duz forma funt, fed coharentes.
Omne quod prodit ex aliquo, fecundum fit ejus neccffe cft de quo pro-
dit, non tamcn ideo cít fceparatum. Sccundus autem ubi eft, duo funt:
& ter-
NICIENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IX. 175
& tertius ubi eft, treisfunt.— "T'ertius enim-eft Spiritus à Deo & lilio:
ficut tertius à radice fructus ex ftutice: & tertius à fonte rivus ex flumi-
ne: & tertius à fole apex ex radio : nihil tamen à matrice alienatur ,
à qua proprietates fuas ducit. lta "Trinitas per conlertos & connexos
gradus à Patre decurrens, & monarchiz nihi] obftrepit, & οἰκονομίας fta-
tum protegit, (2c. Lib.adv. Praxcam, cap.8. pag. ie
b. ᾿Εἰκὼν c&-Be& ,. imago Dei, appellatur Chriftus 2 Corinth.4:4. & ad
Coloff. 1:15. idque refpe&u naturz diving, Unde iterum veteres opti-
mo concluferunt jure , cum ceíle verum Deum. — Ad priorem locum
Theodoretus, pag.226. 'Eméva v8 θεᾷ τὸν χριςὸν, ὡς θεὸν ἐκ θεᾷ, προσηγό-
ῥευσεν' ἐν ἑαυτῷ γὰρ δείκνυσι τὸν πατέρα , Οἱ ἑωρακὼς ἐμὲ). ἑώρακε τὸν τατέρκ.
Ghriflum Dci imaginem, u£pote Deum de Deo, appellavit. 71 feipfoenim .
Patrem offendit : unde dicit, Qui me vidit, vidit Patrem. — Chryfofto-
mus ad eundem locum dicit, Apottolum vocare εἰκόνα ) τὸ κατὰ πᾶν ἴσον
καὶ ὅμοιον, quod in omnibus eft quale (9. fimile. Vide eundem ,ut&
"T heodoretum atque 'Theophylactum ad Coloff. 1: 15. Epiphanius hzere-
fi ὅς. pag.266. "Εἰκὼν θεᾷ τοῦ ἀοράτα, ob παράδειγμα εἰκόνος, ἐκ εἰκὼν εἰκόνος,
Ex ἀνόμοιος, ἀλλ᾽ εἰκὼν τοῦ Πατρὸς, ἵνα τὸ ἀπαράλλακτον δείξῃ τῆς ἀπὸ τοῦ ἀνάρ-
mU καὶ ἀχρόνου γεννήσεως ἐν ἀληθείᾳ. — mago Dei invifibilis fc. Filius eft,
non exemplum imaginis, mon imago imaginis , fed imago "Patris, ut oflendat
indifcretam fimilitudinem generationis fiue principio Cy fime tempore fatte in
veritate, Ongencs lib.6. contra Celfum , pag. 319. ᾿Εἰκὼν τοῦ 8 ὁ πρω-
σότοχος πάσης Tice équw , ὁ mÜüTOM yog, w αὐτοαλήθεια ,. ἔτι δὲ καὶ αὐτοσοφίξ,
4mago Dei primogenitus omnis creature ΕΠ}... ipfum Ferbum , ipfa veritas,
ipfa fapientia. Bafilius Caefar. lib. 1. contra Eunomium ,. pag.28. ad lo-
cum Apoftoli Coloff 1: τα. hzec habet: Ὅς ἐςιν eix&v τῇ 0e ποῦ ἀρράτε" εἰ-
κὼν ἐκ ἄψυχος , ἐδὲ χειρύκμητος" οὐδὲ τέχνυης ἔργον καὶ ἐπινοίας" ἀλλὰ εἰκὼνζῶσα,
μᾶλλον δὲ αὐτοοῦσα ζωὴ, ἐκ ἐν σχήματος ἑμοιότητι) ἀλλ᾽ ἐν αὐτῇ τῇ οὐσίᾳ τὸ ἀπαρ-
ἄλλακτον αὐτὴ διασώζεσα. Qui cít imago Dei invifibilis ; imago nos inapi-
mata , nec manu fabricata , nec artis C9. commentationis opus , fed imago vi-
veni, imb verü ipía vita, mon in we Jimilitudine y. fed in ipía fubftantia
indiferetam fimilitudinem [eroans. Notanda apud Bafilium & E piphanium
voX ἀπαράλλακτος. Dec ea Heíychius : ᾿Δπαραλλάκτῳ,,. ὁμοίῳ, waTà μηδὲν
παραλλάσσοντι. — Simili , mulla inre , mullo modo variante , τοὶ diffimili.
Idem : ᾿Αταράλλακτον , ἀλλοιωτόν. [τὰ ctiam Phavorinus, & ex utroque
Lexicographi quidam. — Male. Subftituendum ἀναλλοίωτον, quod idem
atque ἀπαράλλακτον. Idem Hefychius : ᾿Αναλλρίωτον, ἄτρεπτον" τὸ μὴ ἀλ-
Za λοιέμιενον ,
i£ EXPOSITIONIS SYMBOLI
λοιόμενον , ναὶ ἠλλοιωμένον, 0 ἐςιν ἄλλο ἐξ ἄλλου γινόμενον. Ita enim hacc le-
genda. Zmmuiabile , quod uon ῬΉΜΑΣΙΝ), quod eff aliud ex alio factum,
nempe ἀλλοιέμενον. Epithetum , quod foli competit Deo. ᾿Απαράλλακτον
ergo eft, quod alteri pror/us, omni modo, omnino, nullo mutato eft fimile :
: quod im nullo ab altero quopiam diver[um aut varium efl. — Jam , quia Filius
Patri eft ὁμοέσιος, ut fequenticapite demonítrabimus, vocatur Patris&sap-
ἄλλακτος é&xiy. — Chryfoftomus apud Oecumenium in 2 Corinth. 4. pag.
$20. T'ià; εἰκών ci τοῦ Πατρὸς ἀπαράλλακτος. lilius eft imago Patri per omnia
fimilis. Athanafius Orat. 3. contra Arianos. t. 1. pag. 404. dicit. Filium
ἐμφέρειαν καὶ εἰκόνα ἀπαράλλακτον σώζειν πρὸς τὸν πατέρα, fimilitudinem C9 ima-
ginem Patri per omnia fimilem babere. — Ma ctiam alii patfim loquuntur.
5. Claffis continet enumerationem operum, qua cüm foli Dco con-
veniant, Chrifto tamen tribuuntur in Scripturis. Atquc hic occurrit.
a. Creatio , qua'íoli competit Dco, cum fit actio infinitae & omni-
potentis virtutis : unde eam fibi etiam vendicat , tanquam fibi ἀκοινωνή-
Tw; propriam Jefajg 44:24. Vide fuprà cap. s. Optimé Cyrillus Alex.
Dial. 3. de SS. Trinitate, pag.493. argumentatur: "Errep τῳ Qaívorro προσ-
ἐν τὸ ἰσουργεῖν δύνασθαι τῷ θεῷ, ἰσοκλεὴς πάντως που. καὶ ἕτερον εἐδὲν εἴη ἄν,
ἡ θεός, δὲ quis equali cum Deo operandi οἱ polleat , equaliutique gloria pree-
ditus erit, neque aliud erit, quàm "Deus. — Creationem bominis Filio tribui ,
ex antiquitate demonftravimus cap.3. num. 11.2.1. — Eundem celi C3 ter-
re creatorum effe, in Scripturis difertiüs perhibetur, quàm ut corum te-
ftimonia omnis hareticorum fophiftice eludere poílit: omia cnim per
eum condita dicuntur Joh. 1:3. Ad quem locum Theodorus Mopsvette-
nus in Catena in Johannem , pag. 16. Οὗτος ἀεὶ συνῆν τῷ πατρὶ, ὡς ὅμοιος
τὴν Φύσιν, ὡς κοινωνὸς τῆς δημιουργίας, ὡς συνὼν μὲν ἀεὶ, συνεργασάμενος δὲ, ὅτε
ἔδει γενέσθαι τὰ ὄντα. Σαφῶς δὲ ἔδειξεν, ὅτι τὸ Δι ᾿ΑΥ̓ΤΟΎ,, 8 διακονίας ἕνεκεν
αὑτῷ κεῖται, ἀλλὰ συνεργείας, — Kal τῷ μηδὲν ὑφεξαιρεῖσθαι τῆς αὐτοῦ ποιήσεως τῶν
γεγονότων, τὸ ἐταγαγεῖν᾽ Καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν, ὃ ἐγένετα. Hoc
Verbum Patri femper coéxfiflebat , ut quod C9 naturam C9 operationem cum
€o baberet communem 5 quod , inquam, ipfi quidem [emper aderat, coopera-
batur autem ipfi , quando res omnes produci conveniebat, — Manifeflà autem
offendit , illud, per iplum, on propter ejus miniflerium appofitum effe, [24
propter cooperationem. ΕἸ ut nibil eorum, que fatta funt, ab ipfius fabri-
«atione eximeretur , fubdit , Ex finc ipfo fa&um eft nihil quod factum ett,
Cyrillus Alexand. ibidem: ᾿Αλλ᾽ ἐκ ἐπειδὴ δ αὐτοῦ γεγενῆσθαι τὰ πάντα Φη-
εἰ, πάντως δήτου καὶ ὑπουργὸς ἡμῖν͵, καὶ ἀλλοτρίων θελημάτων ὑπηρέτης εἰσβήσε-
Tus,
NICIENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IX. i8:
Tü . ἵνα μνκέτι κατὰ Φύσιν νοῆται δημιβργός ἀλλὰ μᾶλλον αὐτὸς καὶ μόνος ἰσχὺς
ὑκάρχων τοῦ θεᾷ καὶ Πατρὸς, ὡς Τὶ ιὸς μονογενὴς τὰ πάντα ἐργάζεται, συνεργαζομέ-
νου δηλονότι καὶ συνόντος αὐτῷ T8 Πατρὸς καὶ τοῦ ἁγίᾳ Πνεύματος. — INontagmen ,
quia omnia per ipfum facta dicit , idcirco fervum ξϑ᾽ aliene voluntatis mini-
ftrum cogitemus , ne naturá {μᾶ conditor baberi definat: quin imó ipfe €3 fo-
Ins virtus exfiflens Dei (2. Patris , ut Filius unigena omnia operatur ,. coope-
raute videlicet 89 coéxfiflente ipfi Patre C9 Spiritu Santlo. Et mox: 'Epya-
ζομένου τοῦ Πατρὸς. ὁ Tóc ἐργάσεται ὡς Φυσική τε καὶ οὐσιώδης δύναμις καὶ ἐνυ-
αόςατος αὐτοῦ. — Operante Patre etiam Filius operabitur ,, tanquam naturalis
Qj effentialis C2 exfiflentiam babens virtus ipfius. 'Theophyla&usin r.Cap.
Joh. pag. 559. fusé hunc locum exponit, & ab Arianorum corruptela
vindicat. Inter alia: ὁ Εὐαγγελιςὴς εἰκὼν, διὰ τοῦ T'i0U γεγενῆσθαι τὰ πάντα,
ἐδήλωσεν 9 ὅτι ὁ πατὴρ μεσίτῃ αὐτῷ πρὸς τὴν κτίσιν, ἵν᾿ οὕτως εἴπω, ἐχρήσατο, οὐχ
ὡς ἐλάττονι αὐτᾷ. ἀλλὰ ὡς μᾶλλον ἰσοδυνάμᾳ,, καὶ ὡς ἰσχύοντι τηλικαύτην ἐκτελεῖν
ἐπίτασιν. — Quando Euangelifla dicit , per Filium omnia effe facta , dec/a-
ravit , "Patrem mediatore illo 3; ut ita dicam 5. ad rerum creationem effe
ufum , mon fe minore , fed equalem poteflatem potius babente ,- €2 ut valente
talia perficere... Ya ad Coloff. 1: 16. itidem de Filio : Ἐν αὐτῷ ἐκτίσθη τὰ
'πάντα' τὰ πάντα δὶ αὐτοῦ καὶ εἰς αὑτὴν ἔκτιςαι. Ad quemlocum Theophy-
la&us, pag.636. τὸν ἐν αὐτῷ, ἀντὶ τῇ, M αὐτοῦ. Jflud, ἴῃ Ἰρίο, pro,
per ipfum. | Ec pauló poft : Ὅπερ ἀνωτέρω εἶπεν, ἐν αὐτῷ, τοῦτο νῦν λέγει,
δι αὐτοῦ. Πάντα οὖν ὅσα γέγονε , δι᾿ αὐτοῦ ἔκτιςα. Quod {μργὰ dixit , in
ipfo, id nuuc dicit, peripfüm. Ογιπία igitur quecunque fatta funt, per
ipfum funt condita. Confer ctiam ad Hebrzos 1: 2... Et ne. cavillentur
Ariani, per eum non tanquam cauffam principem, fed inftrumentalem ,
ὄργανον & ὑπουργὸν omnia fuifle creata, ad Hebrzeos 1: 10. Chrifto attri-
buitur locus ifte Píal.102:26. Tu in principio, Domiue, terram fundafli ,
€9 opera manuum tuarum funt celi. Hoc obfervat'Theophyla&tus, quan-
do ad hunc locum in epift. ad Hebraos , pag. 884. fcribit: Τοῦτο κατὰ
"Apeícu , τοῦ ὑπουργὸν αὐτὸν γ μᾶλλον δὲ ὄργανον ποιοῦντος, διότι ἀνωτέρω ἐλέχθη,
ΔΙ οὗ καὶ τοὺς ἀιῶνας ἐποίησεν. iud efe contra “ἄγλμι, qui ipfum miniflrum ,
“οἱ potius inffrumentum faciebat , eà quid fuprà di&um, I quem & fecula
fecit. Joh. 5:19. Quacunque Pater facit, hzc etiam Filius pariterfacit:
quoniam eadem eft utriufque potentia. Unde non dicitur ὅμοια ποιεῖν, fed
ὁμοίως ποιεῖν, pariter, uná €9 conjantiim cum Patre, quoniam Pater &Fi-
ἢ lius non funt plura, fed unum ὃς indivifum agendi principium. Greg.
INazianzenus Orat. 36. pag. 584. E yàp ἐγὼ δέχομαι τὸγ ἧπερ ὑπὸ τοῦ Πα-
3 πρὸς
ποῦς το παῦε. πῶς .τπ-Ὁτνσ..τ men. e Mores
182 EXPOSITIONIS SYMBOLI
πρὸς γίνεται, ταῦτα καὶ τὸν T'iy ὁμοίως ποιεῖν, καὶ κατὰ τὴν τῶν γινομένων ὁμοία.
σιν, ἀλλὰ κατὰ τὴν τῆς ἐξδσίας ὁμοτιμίαν. — ta euim ego bec accipio 5; Qux-
cunque Pater facit , huc ctiam Filius pariter facit, mon qud fimilia fint
utriufque opera, fed quod par fit utriufque potefas atque auctoritas. Adin-
tcgrum comma illud 19. notatu digna illa T'heophyladi , pag. 629. Οὐ
Σύναται ὁ Y ioc τοιεῖν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ ἐδὲν, καθὸ εἰδὲν ἀλλότριον, οὐδὲ ξένον τοῦ Πατρὸς
ἔχει, ἀλλὰ πάντα ἔοικε τῷ πατρὶ, καὶ ἐκ ἄλλην ἔχει οὐσίαν, ἵνα καὶ ἄλλην δύνα-
μιν ἔχῃγ καὶ ἀκολούθως ἄλλην ἐνέργειαν, ἀλλ᾽ ἐπεὶ τὴν αὐτὴν ἔχει οὐσίαν, TW» ab-
τὴν ἔχει καὶ δύναμιν. Διὰ τοῦτο δὲ καὶ τὰ αὐτὰ ἐνεργεῖ, καὶ οὐ δύναται ἄλλο τι
ποιῆσαι, παρ᾿ ὃ ὁ πατὸρ ποιεῖ" ὁ γὰρ ἄλλην δύναμιν ἔχει ἡ ὑποδεεςέραν,, ἡ ὑπερτέραν
τῆς πατρικῆς , ἀλλὰ μία ἐσίαν μία δύναμις, μία ἐνέργεια Πατρὶ καὶ Τῷ. Non
poteft Filius à fe ipfo facere aliquid quatenus nibil alienum velperegrinum
babet à Patre ,. fed per osnia fimilis off Patri :. neque aliam babet fubflan-
liam, ut C9. aliam virtutem babeat , C9 con[equenter aliam operationem s. fed
quia caudem babet fubflautiam y caaudcn babet C9. virtutem: C9 propter boc
etiam eadem operatur , C9 non poteft aliud quid facere preter id, quod Pater
facit. /— Non enim aliam virtutem babet , vel inferiorem, vel fuperiorem pa-
terna 5. fed una cfl fubflantia, una virtus, uua opcratio Patrist3 Filii. Mi-
dorus Pelufiota epift.252. lib. 1. pag. 92. Τὸν 8 δύναται ὁ Ὑ᾽ ιὸς ποιεῖν ἀφ᾽ ἑαυ--
ποῦ ἐδὲν, ἐκ ἀσθενείας συμιεῖον, ἀλλὰ TÉ μὴ ἐνδέχεσθαι, ἄλλην TlaTpóc, καὶ éTé-
pav Τ οὔ εἶναι τὴν βούλησιν. Elec verba, Non poteft Filius à fe ipfo facerc
quidquam , som funt imbecillitatis gnum, veriti illud indicant ,. fieri non
pof ut alia Patris, alia Filii fit voluntas.
B. Con[ervatio rerum omnium foli Deo competit , ficut Creatio: οἱ
enim Confervatio quafi continuatio quacdam illius a&ionis, per quam res
acceperunt effc. In primo momento, quo res effeincipit, dicirur Crea-
tio, in progreffu autem ὃς continuatione Confcrvatio. Ut ergo folus
Dcus res omnes creavit , ita folus eas confervat , adcó ut fi vcl ad mo-
mentum virtutem fuam fubtraheret, ftatim collaberentur res omnes, &
in nihilum reciderent, juxta illud AGor.17:28. Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν, καὶ
κινούμεθα., καί ἐσμεν. du ipfo enim vivimus , C9 movemur, C9 [umus: quod
nonnifi de rerum omnium confervationc poteft intelligi , quz , ut di-
&um, Deofolicompetit. Chryfoftomus πρὸς τὰς σκανδαλισθέντας, cap.2.t.7.
pag. 3. Avr; δημιουργὸς, αὐτὸς αὐτὰ οὐκ ὄντα παρήγαγε, καὶ αὐτὸς παραχβέντα
διανρωτεῖ καὶ διατηρεῖ ὡς βούλεται" αὐτὲς καὶ δημιεργὸς καὶ διακρατῶν καὶ συνέχων τὰ
πάντα. Ipfe efi conditor, ipfeomnia, cum none[Jent , produxit , Cg ipfeprodu-
Ea confervat , C9 tuetur ut vult. — Ille eff. conditor , CJ cuntia continet atque
- confer-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI Car. ΙΧ. 183
confervat. Idem homil.4o. t.$. pag. 270. Θεὸς 8 μόνον παρήγαγε τὴν κτίσιν.
ἀλλὰ καὶ παραχβεῖσαν αὐτὴν συγκρατεῖ. — Deus res creatas mon tantim produ-
xit, fed etiam produtlas continet atque coufervat. — At Chrifto etiam con-
venit rerum omnium confervatio : dicitur. enim Qépe τὰ πάντα τῷ ῥήματι
Ti; δυνάμεως αὑτῇ, ad Hebr.1:3. Ad quae Theophylactus, pag. 878.
ὁ T'ioc ῥήματι τὰ πάντα Φέρει , TovTégi , πυϑερνᾷ , συγκρατεῖ. — Filius omnia
geítat verbo , id eff , gubernat, continet. Joh. s: 17. Οἱ πατήρ μου ἕως ἄρτε
ἐργάζεται, καγὼ ἐργάζομαι. Pater meus ufque adbuc operatur, C9 egooperor.
Hoc intelligi debet de vi & influxione illa, quam rebus omnibus fic in-
finuat Deus, utcas moderetur, jugique fucceffione confervet: &, ut
Chryfoftomus homil. 10. in Geneíin, pag.63. ait. Τὴν διηνεκῇ αὐτοῦ πρό-
youzy ἡμῖν παραωδνλοῖ, καὶ ἐργασίαν λέγει͵, τὸ διαηρατεῖν τὰ γεγεννμένα, καὶ τὴν
διαμονὴν αὐτοῖς χαρίζεσθαι) καὶ ἡνιοχεῖν τὸν σύμπαντα χρόνον. — Perpetuam ejus
providentiam nobis declarat , £g operationem vocat, creata conférvare, Ἂς
que largiri , ut permaneant atque fubfiflaut γ) edque femper gubernare. Ἐπ
homil.38. in Joh. Tí ὁ τρόπος τῆς ἐργασίας, Ylp»vo??, συγκρατεῖ τὰ γενόμενα
πάντα. Ὁρῶν τοίνυν ἥλιον ἀνατέλλοντα, καὶ σελήνην τρέχουσαν, καὶ λίμνας, καὶ
πηγᾶςγ) Wa) ποταμοὺς) καὶ ὑετοὺς, καὶ Φύσεω; δρόμον" τὸν ἐν Tol; στέρμασι, τὸν
ἐν τοῖς σώμασι τοῖς ἡμετέροις καὶ τοῖς τῶν ἀλόγων" TH ὄλλα πάντα, δὲ ὧν τόδε τὸ
φᾶν συνέξηκε, μάνθανε τὸν διηνεκῆ ἐργασίαν, Quis eff modus opcrationis?
Providet ,, omnia creata confervat. — Cum igitur folem orientem ,. lune cur-
fum, flagna, fontes, fluvios, pluvias, mature vim in feminibus, in ΠΟ Τὶς
€9 brutorum corporibus, cetera omnia, quibus boctotumconflat , vides, in-
tellige perpetuam operationem. — Nazianzenus Orat. 36. pag. 584. ᾿Εργάζεται
xard τὴν ὧν πεποίηκεν οἰκονομίαν ve Ἀαὶ συντήρησιν. Operatur ra/ione guberna-
tionis C9 confervationis eorum, que creavit. Cyrillus Alex. lib. s. de Tri-
nitate , pag.$581. Ἰσογενῇ τὴν τῶν ὅλων πρόνοιαν roiSp.évouc εὑρήσομεν, τόν τε
Πατέρα, καὶ τὸν Υἱόν. — /Equaliter providere univerfitati comperiemus €2 Pa-
trem C3 Filium,
y. Patratio miraculorum eft a&io meré divina. — Miraculum autem ,
cum Auguftino, lib.3. de Trinitate , cap.4. vocamus aliquid arduum ,
infolitum , fupra facultatem nature C2. [pem mirantis apparens. 'Theodo-
tus, Ancyrz epilcopus, in Actis Ephe(inis, pag.262. Σημεῖον καλεῖται,
ὑχὲρ τὴν συνήθη Φύσιν γεγενημένον" καὶ ὅτι μὲν ἐγένετο ἴσμεν, τὸν Bà τρόπον λέγειν
οὐκ ἔχομεν. Signum vocatur , quod preter naturam fattumefl : C9 quod qui-
dem fatum effe [cimus , ejus veró inodum iznoramus. ltem ibidem: aua
παλεῖται, λογισμοῖς ἀνθρωπίνοις ἐκ ἐρευνώμενον. — Miraculum vocatur , quod ra-
tione
—— 3 ———— ——— EE
183 EXPOSITIONIS SYMBOLI
tione bumana inve[ligari nequit. Unde idem , pag. 261. Πράγματος, οὗ
τὸν λόγον ἐπιγινώσκομεν., τούτου ἡ Φύσις οὐ θαῦμά ἐς ιν. οὐδὲ σημεῖον. — Rei, cu-
jus rationem cognofcimus , natura, neque miraculum , neque fignumefl. Mi-
raculorum autem patrationem foli convenire Deo, vel inde patet, quia
Miraculum eft ὑπὲρ τὴν συνήθη Φύδιν γεγενημένον, quia totius naturae vires
excedit. Nulla autem creatura propriis viribus poteít agere fupra ordi-
ncm totius naturz : fic enim ageret ultra proprias vires , cüm omnis
crcatura contincatur fub univeríali natura: ordine. Deinde Deus hoc fi-
bi ἀκοινωνήτως proprium vindicat, poffe aliquid agere ὑπὲρ vel παρὰ Φύσιν,
natura rerum non hominibus, non Angelis, fed Dci unius mandatis ob-
fequente. Sic P(al.72: 18. Benedictus Deus l/raélis , qui facit mirabilia
folus. Ex Pfal. 136: 4. itidem dc Dco: Qui facit mirabilia magna opera f2-
ius. Ad poíteriorem locum erudité Theodoretus, pag. 937. MeyaMvp-
yíai καὶ αἱ τῶν εὐνῶν αὐτοῦ θεραπόντων" ἀλλὰ θεῖς καλοῦμεν wa) τὰ MuUséug ,. καὶ
σὰ Ἰνσοῦ, καὶ τὰ HM θαυμάσια ὡταύτως δὲ καὶ τὰ ὑτὸ τῶν ἱερῶν ἀποςόλων y&-
γενημένα σημεῖα. — Eltórug τοίνυν αὑτὸν à προφήτης μόνον ἔφη τῶν μεγάλων θαυ"
μάτων δημιουργόν. Μίαρνα opera etiam funt benevolorum fervorum ejus. — Sed
divina vocamus eZMofis , "Tofue , C9 Elie mirabilia : nec non figna, que
à fantlis A4poflolis funt fatta. — Jure igitur Propbeta ipfum (olum dixit ma-
gnorum miraculorum opificem effe. Vult, mirabilia, quac à Sanctis Dei
fervis patrantur, effe Θεῖκ, divisa, quia Deum habeant Autorem; quia
ipfe Deus ad ea edenda fervis fuis, tanquam in(trumentis, fitufus. Re-
à: etiam Lyranus ad cundem locum: Mirabile dicitur alicui , quod tran-
Jcendit cognitionem ejus :. €9 ideo aliqua funt mirabilia fimplicibus , que non
funt mirabilia fapientibus , ficut eclipfis folis aut lune mirabilis efl laico, non
autem a[trologo. ΕἸ per bunc modum aliqua funt mirabilia bominibus, mon
tamen Angelis. — Illa verà funt mirabilia /impliciter , ive magna, que tran-
Jcendunt facultatem totius nature create :. C9 bec funt foli Deo poffbilia.
Quod ἢ jam probetür, etiam Chrittum »agza cdidiffe mirabilia, patebit
omnino, eum effe verum & aternum Deum. — Chriftum autem eju(mo-
di miracula propria virtute patráffe, ex hiftoria Evangelica liquet. Sic
agri graviflimis liberantur morbis, modó verbo Chrittinudo: tum prz-
fentes, ut paralyticus Matth.9:6, 7. tum abíentes, ut Centurionis famu-
lus Matth.8: 13. modó per contactum, ut focrus Petri Matth. 8: 15. duo
σοὶ Matth. 9:28,29. & mulier αἱμοῤῥοῦσα Matth. 9: 22. — Alia miracula
nunc taceo. Huc facit , quod veteres de τυφλῷ ἐκ γενετῆς. Joh. 9: 1.
ftatuunt, non vifum modo illi datum , fed & oculos à Domino εν rni
. crca-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IX. 185
& creatos effe. — Cyprianus lib. de bono Patientiz , pag. 316. Sputo fuo
ceci oculos Cbriflus formavit. Alterius homil. ἐμ caecum ἃ nativitate , in
Bibliotheca Photii Cod. 271. pag. 1504. Τὸ πάθος, Φησὶν ὁ χριςὸς, τοῦ
τυφλοῦ οὐχ ἁμαρτημάτων ἐςὶν ἀντίδοσις, ἀλλ᾽ ἑτοιμασίᾳ μελλούσης οἰκονομίας ἄλλα
τὲ διωπραττούσης, καὶ ὅπως ὁ wrícwe τῶν ὅλων μετὰ τὴν πρώτην χοίησιν εὕρῃ καὶ νῦν
δημιουργεῖν ἀφορμάς. — Ceecitas , ait Chriftus, non propter peccata aczidit, fed
greparatio eff future difpenfationis alià tendentis, utque creator univerforum
poft primara creationem etiam nunc creandi occafionem inveniat. En, quiin
principio omnia creavit , idem ctiam hofce formavit oculos. Eodem
ctiam Chryfoftomus rcfpexit in Matth. cap. 14. cüm miraculum przefens
δημιουργίαν ὀφθαλμοῦ vocavit. "Ore, inquit, ὀφθαλμὸν ἐδημιούργησε. — Cum
creavit oculum. | Et bene ob(ervat difcrimen inter miracula Chrifti & Pro-
phetarum Theophyla&us in cap.9. Matthzii, pag. $0. Οἱ χριςξὸς μετ᾽ ἐξα.
σίας ἐθεράπευσξ, καὶ dx, ὡς ἐκεῖνοι, εὐχόμενοι. Chriflus fua fanabat poteflate ,
son ficut illi , precantes. lactiamaliter Apoftoli, aliter Chriftusmiracula
patravit, Apoltoli non per virtutem fibinaturaliter initam; nequecoe-
litus fibi realiter collatam 5» hicc enim ett virtus infinita ,. cujus creatura
non eít capax , nifi (tatuas creaturam Deitati fecundum ἐσίαν exzquari
pofle ; fcd per virtutem ex(iftentem in Chrifto : ipfe namque diícipulis
fuis autoritatem dedit in nomine ac viftutc ipfius miracula edendi Matth.
10: 1. ubi Theophyla&us , . pag. $1. de Chrifto : δίδωσιν αὐτοῖς τὸ ϑαυμα-
τουργεῖν,, ὡς ὧν διὰ τῶν θαυμάτων καταπλήσσοντες,, πρὸς τὴν διδασκαλίαν πειθηνίως
ἔχωσι τοὺς ἀκροατάς. — Dedit eis virtutem miracula patraudi , ut per miracula
in admirationem adducerent , C2 magis-obtemperantes dotlrine baberent audi-
fores. Hanc potcítatem & virtutem à Chrifto datam agnofcunt Apofto-
li, Petrus & Johannes, Act. 3:12. dum negant, fe je δυνάμει ἢ εὐσεβείᾳ
fanáffe claudum. | Chriftus vero non aliena, (ed propria, non adícititia,
fed naturali virtute , naturz ordinem immutavit : hoc enim effecit per
Dcitatem in fe σωματικῶς habitantem, & cum qua humanitas unum con-
ftituit ὑφιςάμενον. Hinc Eufcbius ἈΠῈ. Ecclef. lib. 10. cap. 4. pag. 108.b.
eum vocat τὸν θχυματουργὸν , τὸν μεγαλουργὸν , miracula edentem , rerum
suagnarum au&torem. :
δ, Salvatio eft opus proprium Dei. — Solum Deum effe Salvatorem di-
fertius Scripturz teftantur, quam ut in dubium revocari vcl poffit vel
debeat. Vide Jefaje 43:11. cap.45:21. Hofeae 13:4. Chriftus autem fic
eft Salvator, ut nomen cjus fit Ze/us, id elt, Sa/vators quia non cft in
alio quoquam falus, Aor. 4: 12. TOM ad Jef. 43: 11. pag. 106.
. a Ἐγὼ
186 EXPOSITIONIS SY MBOLI
᾿Εγὼ ὁ θεὸς) wal ἐκ Écar παρὲξ ἐμοῦ σώζων. Καὶ ταῦτα τὴν μίαν κυρύττει θεότη-
Ta ὅτι γὰρ καὶ ὁ δεσπότης χριςὸς Σωτιὴ ὑπὸ τῆς θείας γραφῆς ὀνομάζεται, οἶμαι
καὶ τὰς Apeía καὶ τὰς "Euvou/s συνομολογεῖν Φοιτητάς — "Er δὲ παρὲξ αὐτῇ σώζων ἐκ
ἕξιν, σωτὺρ δὲ κύριος ὀνομάζεται, ἐξ ἐκείνης ἐςὶ δηλονότι τῆς Φύσεως εἰ δὲ dix ἔς:
κατὰ τὸν λόγον τῶν βλασφυημούντων. ἐδὲ σωτήρ éci κατὰ TY» τῆς προφητείας ἀπό-
Φασιν' εἰ δὲ σωτήρ ἐς! ) τῆς αὐτὴς οὐσίας ἐςὶν, ἧς μόνης ἐςὶ τὸ σάζειν. Ego
Deus, & non ett prater me Salvator. 7/laitidem unam predicant Deita-
ten: Dominum enim Cbriflum etiam à facra Scriptura Salvatorem nomina-
vi , Ἄγ] quoque 9. Eunomii arbitror confeffuros difcipulos. Quid/i preter
ipfum non efl Salvator , C2 Salvator etiam Dominus appellatur , ex illa baud
dubie natura eff. δὶ verb non ef] ,. ut dicunt blafpbemantes , περ Salvator
fecundum propbetie fententiam. δὲ] autem efl Salvator , ejudem eff nature "
cujus folius eft [alvare. Confer, quas fuprà cap. 6. num. ri. denominibus
'|uscüc ὃς Xuryp dicta funt. ὅτ veró hoc capiamus faciliàs ,. £res acus ad
bomines [alvandos requiri dicimus. — Prius eft falutis acquifitio , feu im-
petratio, quod refertur ad jus meritámque. ' Secundus eft falutisimpetra-
tz efficax communicatio: quia veró inter acquifitionem falutis, ejüfque
actualem communicationem fidem intercedere neccffe cft . qux eit vin-
culum noftrz cum Chrifto συμφύσεως καὶ ἑνώσεως, ἃς quia fides eft ex au-
ditu, auditus autem per verbum Dci ad Rom.10:17. ideó, ut falusim-
etrata nobis efficaciter communicetur, 7e77/us actus neceflarius, ut ver-
b praeconio pulfentur aures noftre , mentéfque caelefti luce perfundan-
tur. His tribus a&ibus defungitur Chriftus, ut Salvator: nullus autem.
horum à Chrifto perfici poteft, nifi idem fit Deus.
4. Doccre intus, ingenium reddere attentum. ὅς docile , mentifque
tenebras difcutere 7. novam lucem infundere , opus cít divinum : ideo
θεοδίδακτοι dicuntur fidcles Joh. 6: 45. & Actor. 16: 14. dicitur Dominus
cor Lydie adaperuiffe. Ex David Pal. 119:18. flagitat à Dco, ur fibire-
Tegantur oculi, &c, — Ubi bene Theodoretus , pag. 882. Οὐχ ἅπαντες οἱ.
τοῖς θείοις ἐντυγχάνοντες λογίοις τὰ τούτων κατανοῦσι. θαυμάσια, ἀλλ᾽ οἱ τῆς ἄνω-
θεν ἀπολαύοντες αἴγλης. — [Non omnes, qui divina oracula legunt, borum mira-
Lilia intelligunt , fed qui fuperno fplendore perfruuntur. Ἐκ Chrytoftomus
in eundem Pfalmum : Tuo ἐρευνῶσι τὰς γραφὰς χρείᾳ τῆς ἄνωθεν αἴγλης, fue
ya) εὕρωσι τὸ ζητούμενον. καὶ Φυλάξωσι τὸ θηράμενον. ilis γ Qui Scripturas
Jérutantur , opus eft calefli lumine, ut€2 , quod querunt, inveniant » C in-
venuta cuflodiant, Iterum "Theodoretus incap. 14. Hofez, P2g.747. Ec-
Qieg καὶ συνέσεως δεῖ, καὶ elg τὴν γνῶσιν καὶ κατανόησιν τῶν θείων λογίων, Mal εἰς
TVy
1
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. ΟΡ. IX. 187
τὴν τούτων ἐκπλήρωσίν TE καὶ διατήρησιν. ὅτε γὰρ συνιέναι ταῦτα δυνατὸν TOU; TE
θεία Πνεύματος τὴν αἴγλην μὴ δεξαμένους, ὅτε Φυλάξαι, pw τῆς ἄνωθεν ἀπολαύον.-
τας βονβείας. — Sapientiá C9. intelligentiá opus ef , ut divina eloquia cognofcere
€g intelligere , eadémque implere C9. fervare poffimus :. fieri enim nequit , ut
ea ab iis intelligantur ,— qui Spiritus divini illuminationem non acceperunt :
vel ab iis cuflodiantur , qui auxilio calcfli deffituuntur. Hoc autem pra-
ftat Chriftus, fummus Ecclefix Doctor, & primus rerum divinarum in.
terpres & internuncius: dicitur enim aperuiffe mentes difcipulorum , ut in-
telligerent Scripturas, Luca 24:45. dicitur zuittere Spiritum Sanctum , qui
mentes illuminet , C9 omnem veritatem doceat, Joh. 16:7, 13. dicitur Zapti-
zare Spiritu, Matth.3:1:..— Hinc ab Eufebio hift. Ecclef, lib. 10.cap. 4.
pag. 108, b. Chriftus appellatur ὁ τῆς θεογνωσίκς εἰσηγητὴς, d τῆς ἀληθοῦς θεο-
σεβείας διδάσκαλος , ὁ τῷ βίου διορῇωτὴς,, cognitionis Dei auClor , vere pietatis
dotlor , vite corrector. Eandem ob cauffam vocatur frequenter Φῶς, ut
hoc ipfo capite num. i1. 2. fub lit. δ. y. videbimus, ὅτι τὴν ψυχὴν Φωτίζει,
E: Ammonius in Catena in cap. 1. Joh. pag. 19. dicit, 'H σάρκωσις τῇ μο.
νογενᾶς Φωταγωγεῖ τὲς ἀνθρώπους πρὸς τὴν ἀλυηθὴ θεογνωσίαν, wai πρὸς πᾶν εἶδος ἀρε-
τῆς. ncarnatio Unigeniti bominibus facem prefert ad veram Dei cognitio-
nem, C9 ad omne genus virtutum.
b. ldem dicendum cft de impetratione & acquifitione falutis. Salu-
tem non acquifiviflet, nifi Dci iram fedifiet, cjüí(que juftitiz: cumulatif-
fimé fatisfeciffet, Iram autem Dci non fedáffet, nilifacrificium obtuliffet
infinita virtutis ὃς efficaci, cjifque facrificium non effet infinita virtu-
tis, nifi (e ipfum obtuliffet, qui eft verus Deus: effcaciac enim facrificii
ex períong, quie fe ipíum obtulit, dignitate eft z(timanda, quod ex-
endi vult Apoítolus ad Hebraos 9g: 14. Pleniífimé ctiam non fatisfecif-
iet, nifi fatisfaCtionem przttitiffet, qua fit infiniti valoris ad expiandum
peccatum , quod eft offenfio infinitz: majcftatis , poenámque mercturin-
finitam. Non effet autem fatisfaétio dignitatis & meriti infiniti , nifi,
qui fe ipfum dedit λύτρον & ἀντίλυτρον pro peccatis , eflet Deus : fanguis
enim Chrifti non eft λύτρον ἀντάξιον & ἀντίῤῥοπον, fufficientiffimum, ni
quatenus eft fanguis Dei. ldeo dicitur Deus fanguine fuo redemiffe Eccle-
fiam. A€tor.20:28. Hoc confirmant fequentia Patrum dicta. . Athana-
fius de Incarnatione Verbi contra Paulum Samofatenfem : ᾿Αδύναποὺ éré-
poc τὸ καθαρὸν καὶ ἀναμάρτητον ἐπ᾿ ἀνθρωπίνης Φύσεως ταραδεχθναι, εἰ μὴ θεὸς ἐν
σαρκὶ τιςεύοιτο εἶναι, ὁ τὴν ἀναμάρτητον δικαιοσύνην εἰς Tov κόσμον εἰσαγαγὼν, ἧς
μετέχοντες σωζόμεθα. — [mpo[fibile eff aliter puritatem C9 innocentiam in buma-
Aaa : 7
τὸ EXPOSITIONIS SYMBOLI
ua natura exbiberi , nifi Deus credatur in carne fuiffe, qui juflitiam omni pec-
cato liberam in mundum introduxit ;. cujus ,| quia participes redditi fumus ,
falvamur. dem Dial. 5. de Trinitate, cüm Apollinariftaobjiceret, eum ,
qui à peccato liberat, fuperiorem eflc Chritto, atqueadeó Chriftum non
effe hominem , quia homo inferior peccato fit: Chriftumautem liberare
à peccato, refpondet: Οὐ γὰρ ἄνθρωπος Ψιλὸς ὁ χριςός' οὐδὲ γὰρ ἦν χριςὸς αἴρων
τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου , εἰ Ψιλος ἦν ἄνθρωπος. Διὰ δὲ τοῦτο ὁ αἴρων τὴν ἁμαρ:
τίαν τοῦ κόσμου χριςὸς, ἐπειδὴ ὁ θεὸς λόγος μορφὴν δούλου λαβὼν ἐγένετο χριςὸς ἂν-
θρωπος. INon eft (απὸ Cbriflus nudus bomo. — .:Neque entm fi duntaxat. bomo
fuiffet ,. fuflulifet peccatum mundi. — Per boc autem fuflulit. Chbriflus pecca-
tum mundi, quód Deus fermo , affumtá fervi formá, factus eff Chriftus bo-
z:.. Ruríusibidem, haretico objicienti, Neminem, qui morti obno-
xiusfit, abolere mortem : at omnem hominem morti obnoxium effe;
Chriítum veró abolere mortem, ac proinde non effe hominem; refpon-
det Athanafius: Διὰ yàp τοῦτο, ἐπειδὴ οὐδεὶς ἀνῃρώπων καταργεῖ θάνατον ὑτὸ θά-
yaTOy ὧν, ὁ ἀθάνατος τῇ θεᾷ Υἱὸς, Λόγος ὧν καὶ θεὸς, ἥνωσεν ἑαυτῷ τὸ ὑτὸ θάνα-
T9V , ἵνα ἐν τῷ θανάτῳ τὸν τὸ κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου καταργήσῃ. — Quonianr
nullus bominum , ut qui morti fubfit , mortem abolet, idcirco immortalis Fi-
lius Dei , P'erbum fimul 2. Deus, fibi ipfi univit idy quod morts fubef] , ut
in. morte aboleret eum , qui snortis imperium babet.
c. Communicatio veró falutis cffhcax nullo pacto przeftari poteft, ni(i
virtute proríus divina & infinita. Ut enim falus nobis communicetur,
neceflarium eft ingenitam nobis corruptionem paulatim enervari ὃς debi-
litari, tandémque penitus aboleri, hominem totum immutari & innova-
Fi , ἀναγεννᾶσθαι. ἀνακτίζεσθαιγ ἀναμορφοῦσθαι, ἀνανεοῦσθαι, ἀνακαινίζεσθαι,
fieri novam creaturam , imaginem Dei in cordibusnottrisinttaurari, ho-
minem gloriofa immortalitate donari , corpora proinde fidelium in pul-
verc dormientia excitari, & à morte in vitam revocari, uttoti, corpore
& anima, aternam adcant falutem. — Qui hzc praefat, eumefle verum
Deum, nemo cft, qui ambigere poffit. Chrittus autem hacc omnia fa-
cit. Nam
emittit peccata , id cft, abfolvit à poenis lege indi&tis , Lucie 5:24.
Ephef. 1:7. Macarius homil.2. pag 24. dc Chritto: θεὸς μόνος dpzràQ ἡμᾶν
τὴν ἁμαρτίαν δύναται. Solus Deus peccatum. à nobis auferre poteft. 'T'heo-
phylactus in cap. 1. Luc, pag 313. Οὐκ ὧν ἄλλως ἐπεγνώσθν, θεὸς εἶναι ὁ
Κύριος, εἰ μὴ ἀφῆκε τὰς ἁμαρτίας τῷ λαῷ θεᾷ yàp.TÓ ἀφιέναι ἁμαρτίας. — [Non
aliter Dominus agnitus futffet effe Deus, nifi remififfet peccata populo. — Dei
enim eft remittere peccata. Rege-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. — Car. IX... 189
Regenerat bominem C2. Santlificat , Ephef. $:26. Facit novas creaturas ,
2 Corinth. $: 17. & ad Gal. 6: τς. Macarius homil.44. pag. $02. ad prio-
rem locum : Ἔν xpigg χαινὴ κτίσις, Καὶ γὰρ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰνσοῦς χριςὸς διὰ
τοῦτο παραγέγονεν, ὥστε τὴν Φύσιν μεταλλάξαι καὶ μεταβαλεῖν, καὶ ἀνακαινίσει"
xul ἀνακτίσαι τὴν ψυχὴν ταύτην τὴν χατεςραμμένην τοῖς πάθεσι διὰ τὴν παράβα-
σιν. κεράσας τῷ ἰδίᾳ αὐτοῦ πνεύματι τῆς θεότητος" καινὸν νοῦν, wal καινὴν ψυχὴν,
καὶ καινοὺς ὀφθαλμὲς, καινὰ ὦτα, καινὴν γλῶτταν πνευματικὴν, καὶ ἁπαξαπλῶς
καινὲς ἀνθρώπους τοὺς πιςεύοντας αὐτῷ, ἦλθεν ἀπεργάσασθαι. ἴῃ Chrifto nova
creatura, — Dominus enim nofler Tefus Chriffus propterea venit , ut naturam
suutaret , renovaret ,. Cg animam banc ,. affetlibus propter. tran(gre(fionem
geroerfam, reformaret ,| contemperans eam cum proprio Deitatis [ue [piritu.
Venit itaque, ut novam mentem , novam animam , novos oculos , movas au-
res, novam linguam Spiritualem, C2 , ut femel dicam , novos bominesei cre-
dentes efficeret. :
Excitat à mortuis, Joh.6:40. Phil.3:21. Ammonius ad priorem lo-
cum in Catena, pag. 186. Ζωοποιεῖ à Ὑ᾽ ιὸς τοὺς πιςοὺς, τοὺς Φύσει Φθαρτοὺς
ἀνθρώπους μεταπλάττων εἰς ἀθανασίαν. Filius credentes vivificat , maturá {μά
mortales ad immortalitatem reformans. Scd de Refurreflione in fpecic age-
mus cap. 19.
Donat vitá terga Joh. 10:28. dicit Chriftus de ovibus fuis: Καγὼ ζωὴν
αἰώνιον δίδωμι αὐτοῖς. "Theodoretus ad Pfal.6:1:6. pag.631. Κληρονομία ἀλη-
διε. ἡ ἀιώνιος ζωή" περὶ ἧς ἔφη ὁ δεσπότης χριςὸς τοῖς ἐκ δεξιῶν ἀμνοῖ; Δεῦτε οἱ
ἐυλογνμένοι ταύτην τὴν κληρονομίαν τοῖς Φοβουμιένοις αὐτὸν δώσειν ὁ δεσπότης
ὑπέσχετο. 7 εγα bereditas eff vita eterna: de qua Dominus Cbriflus agnisad
dextram ait : Venite benedicti, ἔθεε, Hanc hereditatem Dominus timenti-
bus eum fe daturum promifit. |dem ad Rom.6:23. teftatur 'T'heophyla-
Gus, pag.6o. ἐκ εἶπεν, ἡ, üvripacDín ἡ παρὰ τοῦ θεῷ, ἀλλὰ τὸ χάρισμα" οὗ yàp
ἀμοιβὴν καὶ ἀντίδοσιν πόνων ἐλάβετε, ἀλλὰ χάριτι ταῦτα πάντα ἐγένετο ἐν χριξῷ
Ἰησοῦ" αὐτὸς γὰρ ταῦτα ἐνήργησε. — Non dixit , merces quz ett à Deo, (δά
gratia. Non enim retributionem C9 remunerationem laborum veftrorumacce-
fiflis, fed ex gratia bec omnia contigerunt in Cbriflo Jefu: ipfe euim bec eft
operatus. Marcus Eremita: Οὐκ £i μισϑὸς ἔργων ἡ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν᾽ ἀλλὰ
χάρις δεσπότε , πιςοῖς δούλοις ἡτοιμασμένη. — Regnum colorum mon ο( ΠΙΘΓΟσ: ope-
rum, fed gratia Domini fidelibus fervis preparata.
6. Clatfis argumenta continet petita ἃ cultu ,— bonore € adoratione di-
«ina ac religiofa , qu.e Cbriflo cum Patre C$ Spiritu San&to communisefl. Dc
una indivifa adoratione , invocatione & collaudatione fanctiffimz: Trini»
Aa 3 tatis;
190 EXPOSITIONIS SYMBOLI
tatis, & de δοξολογίᾳ, fcu hymno glorificationis: item de Bapti(mo, in
Filii ctiam nomine adminiftrando, vide fuprà cap.3. Quia idem cultus,
idem honor Chrifto exhibendus , qui Deo Patri ,— hinc ei tribuitur τὸ
ἀπαράλλακτον τῆς δόξης, cadem gloria cum Patre. Chryfoftomus homil.
contra Ignaviam, t.2. edit. Parif. pag. 1059. Ἔρχεται ὁ ὑιὸς TÉ ἀνθρώπου ἐπὶ
τῆς δόξης τῇ πατρὸς αὑτοῦ. Ὅρα τῆς δόξης τὸ ἀπαράλλακτον" ἐκ εἶπεν, ἐπὶ δόξης
ὁμοίας τῇ δόξῃ T8 Πατρὸς, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῆς δόξης τοῦ Πατρός. — Venit Filius bominis
in gloria Patris fui: eu glorie indiferetam fimilitudinem: mon dixitin gloria
Patris glorix fimili , /e in gloria Patris. Eidem tribuitur τὸ τῆς τιμῇς
ἀπαράλλακτον. terum Chryíoftomus homil.4. de Incomprcehenfibili ,
t.6. pag.412. dicit, nos ex eo , quod Filio Dei tribuatur θρόνος, καὶ ἡ
£x δεξιᾶς καθέδρα) colligere τὸ τῆς τιμῆς ἀπαράλλακτον καὶ eov, bonorem pror-
fus fimilem 5. qualem , fc. ΕἸ πὶ habere cum Patre. Ob eandem
τῆς δόξης καὶ τιμῆς ἀπαραλλαξίαν Filius dicitur σύνθρονος vc] ὁμόθρονος εἴτε, σύ-
νεδρος & πάρεδρος, ncmpe Patri. Chryfoftomus homil 36. in AGta, pag-
814. Filium vocat γνήσιον παῖδα τοῦ llarpóg, καὶ σύνθρονον, germanum Pa-
tris Filium , € ejufdem tbroni participem. | Cyrillus Alex. lib.3. in Joh.
cap. 1. pag. 253. de Chrifto: ὁ βασιλεύων ἀεὶ μετὰ τῇ Πατρὸς, ὁ σύνθρονός τὲ
καὶ σύνεδρος. ui femper cum Patre regnat , C$ in eodem tbrono, in eadim
Jede confidet. |dem , in cap. 49. Jefaye , pag. 656. "Ec: Θεὸς ὁ Λόγος Io-
κλεὴς, καὶ ὁμόθρονος τῷ Θεῷ καὶ Πατρί. — Eft Deus Verbum, ejufdem glorie C2
tbroni particeps cum. Deo C2. "Patre. Nota vocem ἐσοκλεής. Helychius:
Ἰσόκελον wal ἰσοκλῆ" ἰσόδοξον. — Pari gloria mobilem : ejufdem glorie. - Hen.
Stephanus y 4s ἰσόκλεον. Μαϊὲ : fcribendum ἐσοκλέα καὶ ἰσοκλῇ, velisoxAex
καὶ ἰσοκλεῆ γ ab ἰσοκλεὴς, quod Suidas itidem interpretatur ἐσόδοξος. Cyril-
"lus Alex.ad v.34. cap. 10. Joh. pag.67o. de Filio Dei: Ὁμοέσιος Πατρὶ καὶ
ἐσοκλεὶὴς, καὶ κατ᾽ οὐδὲν ὅλως μειονεκτούμενος. — Eju/dem effentiee cum Patre , ei-
que gloriá par , nulláque prorfus re imminutus. — Et homil, Pafchali 1 ς.
pag.204. iterum de Filio: Ἐπειδάν ἐςὶν ὁμοέσιος καὶ Ἰφοκλεὺς» ἀναγκαίως ἰσουβ-
γός τε καὶ ἰσοσθενής. — Quoniam eju[dem effentie efl C9 glorie cum Patre , "t-
ce[farió etiam operatione C9. potentia eidem equalis eff. ldem in cap. 4o. Je-
faje, pag.507. ctiam dc Filio Dei: Ka ἡμᾶς γενόμενος ἄνθρωπος, οἰκονόμι-
κῶς) ἔδειξεν ἑκυτὸν ἰσοσθενῇ , καὶ ἰσουργὸν., καὶ ἰσοκλεᾷ Θεῷ καὶ Πατρί, Sicut (7
uos fattus bomo difpenfatione , (Ὁ potentia, operatione, C9 gloria Deq atque
Patri equalcim declaravit.
IT. Altera Patrum affertio eft ,— Fi/ium effe ὑρὸν ἐκ θεοῦ, Φῶς ἐκ Qurá;.
Filius ergo, ut hzc quoque articulatim examinemus,
1. Eft
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. IX. 19t
1. E(t Θεὸς ἐκ Θεῦ. Quando Niczni Anciftites in praecedentibus affe-
ruüerunt, Chriftum effe θεὸν ἀληθινὸν, id fecerunt, ad ad(truendam adver-
fus Arianos ejus Dcitatem: nunc veró eundem appellant Θεὸν ἐκ G«8, ad
denotandam ejus originem & emanationem à Patre. Hic veró ante
omnia obfervandum eít , vocem θεὸς modó ew); , modó ὑπος ατικῶς (u-
mi, Quando οὐσιωδῶς (umitur, ponitur ἁπλῶς, cjüfque laxior & com-
munis fignificatio non reftringitur & limitatur adaliquam per(onam. De
bac acceptione Greg. Nazianzenus Orat. 36. pag. $89. O' ὧν xai ὁ θεὸς τῆς
οὐσίας ὀνόματα. — Ens C9. Deus effentiee nomina funt. Ex Nyflenus tra&atu
adv. Grzccos, ftatim in principio, t. 2. pag.82. "Ei τὸ θεὸς ὄνομα προσώπων
δυηλωτικὸν ὑπῆρχεν τρία πρόσωπα λέγοντες, ἐξ ἀνάγννς d) τρεῖς ἐλέγομεν θεός. ἘΣ
δὲ θεὸς ὄνομα οὐσίας σημαντικόν Egi y μίαν οὐσίαν ὁμολογοῦντες τῆς ἁγίας Τριάδος,
ἕνα θεὸν εἰκότως δοξέζομεν' ἐπεὶ μιᾶς ἐσίας ἂν ὄνομα τὸ θεὸς ἐςι. δὶ nomen boc ,
Deus, perfonas denotaret , cm tres per[onas dicimus, ex nece[fitate tres dice-
remus deos. μόδα! verb nomen Dcus cffentiam defignat , dum unam effen-
tiam confitemur [ante Trinitatis ,| unum Deum merit glorificamus , quia
unius effentie unum nomen, Deusefl. Quando veró ὑτοςατικῶς accipitur,
certam SS. "Trinitatis períonam defignat. Damafícenus lib.3. orthod. fi-
dei, Cap. 1 t. pag.217. Θεὸς xal τὸ κοινὸν τῆς Φύσεως σημαίνει) καὶ ἐφ᾽ ἑκάςης
'τῶν ὑποςάσεων τάττεται παρωνύμως, ὥσπερ καὶ ἄνθρωπος. Θεὸς γάρ éciv ὁ θείαν ἔχων
"Φύσιν, καὶ ἄνθρωπος ὃ ἀνθρωπίνην. — Deus C9 communemnaturam fignificat , €2
unamquamque bypoftafin denominat , ut etiam bomo. Deus enim eff ,. qui
divinam babet naturam , €2 bomo, qui bumanam. — Ita vox IIaryp aliquan-
do fumitur οὐσιωδῶς, aliquando ὑποςατικῶς, ut docuimus cap.4. Hoc lo-
co, cüm Chriftus dicitur θεὸς ἐκ θεοῦ, particula ἐκ originem uniusabalio,
ac proinde per/onalem proprietatem fignificat, & ita vocabulum θεὸς eft jvo-
μα σχετιπὸν, & pro perfona, non pro effentia ponitur, ejáfque fignificatio
reítringitur ad denotandam perfonam Patris ὃς Filii , quarum illa. Deus
eft, ifta veró Deus de Deo, id eft, Deus à Patre, qui eft idem Deusper
generationem procedens... Quomodo dicatur Φῶς ἐκ Φωτὸς deinceps au-
dicemus. :
Quando vero dicitur 0; ἐκ 8e, inde concludi videtur; eum non eflc
αὐτόθεον. Atque hoc minimé ἀνεξέταςον relinquendum. - Genebrardus ,
ἀνατεπταμένοις τῶν τα χυπειθῶν cl, (i quifquam alius, μυρίας διαβολὰς ἐπαντλεῖν,
folitus, graviffimum impegit maximo Calvino crimen , quód afferuerit ,
Filium Dei effe a?róleo" | Juréne vero, an injurià, paucisexpendamus.
Valentinus Gentilis, quiServeti opiniones recoxit & interpolavit, a(fe-
rcbat
10 EXPOSITIONIS SYM BOLI
rcbat effentia;m Filii ab effentia Patris profluxiffe , ac proiude fecundariamef-
fe Filii effentiam : dicebat, ut monítrofo dogmati monttrofa fiogeret vo-
cabula, Patrem effe effentiatorem ,| lilium cffeutiatum, ac proinde folum
Patrem effe αὐτόθεον, id cib, e/fontiaterem , & non cffeutiatum ab alio: Fi-
lium autem negabat cíIe αὐτόθεον , quippc quem ef/eztiatui ab alio dice-
bat, id cít, cjufdem effentiam ab effentia Patris propagatam. — Calvinus
cx verbo Dei, & totius Ecclefiz Orthodoxa confenfu afferit, candem
eflc eflentiam Patris & Filii, fed unicam, cujus zterna communicatio-
nc Pater Filium genuerat, ac proinde Filium efTe αὐτόθεον,, id eft, son
e[fentiatum , mec deificatum ab ali», Quid hic vel ipfa carpat nequitia?
Qui non audirentur clamores, qui non contra Calvinum vibrarentur àvz-
θεματισμοὶ, ἢ Filium ἀυτόθεον οἴ negáffet? Jam cüm veritatem doceat ,
id etiam invidia concoqucre nequit. Bellarminus tamen, vi & evidentia
veritatis victus, Calvinum, ab crrorc liberat lib. 2. de Chrifto. cap.
19.
"Ut vero haec controverfia non tantüm fedetur, fed penitus tollatur ,
vocem αὐτόθεος duplici maximé fignificatu fumi obíervandum:
à. ᾿Αυτόθεος idem Ggniücat, quod aíroreQia, αὐτοδύναμις, αὐτοαλήθεια,,
αὐτοαρετὴ, aÜrolMaiocUvM, αὐτοφῶς. n his cnim vocibus αὐτὸς denotat per-
fcétionem iücrcatam & infinitam ;. deinde excludit μετοχῆς X participa-
tionis modum. Hxc de Chrifto conjungit Athanafius Orat. contra Gen-
tes, t. t. pag. 5. ab eo enim vocatur aurocoQía , αὐτολόγος ,. αὐτοδύναμις 5
αὐτοφῶς., αὐτοαλήθεια , αὐτοδικαιοσύνη , αὐτοαρετή. — Jpía /apicntia ,. ipfum
Verbum, ipía potentia, ipfum lumen, ipfa veritas, ipfa jullitia, ipfa vir-
iut. Hoc fcntu αὐτόθεος fignificat eum , qui babet. effeutiam divinam in-
creatam €3 infinitam. | Deinde, qui eam babet commuzicatione , citra omnem
cauffalitatem C9 dependentiam. — Ejufmodi autem cffc Filium, nemo nega-
verit , nifi qui voluerit ἀρειομανεῖν. — Chriftus enim cüm fit veré ὃς ὄντως
Deus, non poteft non habere deitatem infinitam & increatam xqué ac
Pater. Deinde cam habet citra omnem cauffalitatem. & effc&tionem ,
quia Filius non eft factus, fed genitus: non eít à Patre Jwuovpyixig; fcd
Τ᾽ κῶς ὃς γεννητιχῶς. Vide cap. preccdenii, fub numero. τι. Hoc feníu
Filius equé e(t ἀγένητος atque. Pater, fed non ἀγέννητος: non eít γενητὸς»
fzd γεννητός. Vide Obfervat. noftrarum cap.ó. Hoc fenfu Calvinus Filium
vocat αὐτόθεον, non alio. Nec primus ita locutus: Doctores habuit vi-
ros de orthodoxia, in ipfa primitiva Ecclefia, optime meritos. Difertc
Epiphanius harefi 77. Οἱ θεὸς λόγος ἐν ἑαυτῷ ἔχων τὴν τᾶσαν τελειότητα αὐτο-
τέλειος
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI, Car. IX. 193
τέλειος ὧν, aUTÓleo; ὧν, αὐτοδύναμις., ἀυτονᾶς) aUrOQue. — Deus F'erbum in Je
ipfo omnem babens perfe&lionem per fe perfe&lus exfifiens, per fe Deus , per fe
potentia, per fe mens , per. fe lux. Eufebius hitt. Ecclef. lib. 10. cap.4.
pe 109. ἃ. ex oratione panegyrica de Ecclefiarum cxftructione, Pau-
ino, "T'yriorum Epifcopo, nuncupata, ait Imperatores C/brif/um venerari
€2 confiteri , dad ola κοινὸν ἐξ ἀνθρώπων βασιλέα γενόμενον" ἀλλ᾽ ola τᾷ καθόλε Üed
παῖδα γνήσιον. καὶ αὐτόθεον, ΗΟ lanquam commtupem aliquem ex bominibus
Regem fatum 5. fed tanquam germanum Filium οὐ univerforum , C9. per (Σ᾿
Deum. Ἐκ quid aliud vult. D. Auguftinus, quando lib. 5. de Trinitate ,
cap. 1 1. fcribit, ficut Trinitas unus Deus dicitur , magnus , bonusy. eternus,
omnipotens ; ideóque ipfe fic fua dici potef? Dcitas, ipfe fua magnitudo, ipfe
fua bonitas, ipfe fua zternitas, ὅθε. ipfe fibi unitas £2. Deitas. Hinc in-
ferimus; ut Pater eft αὐτόθεος , ad ἐσίαν quod attinet , ita & Filius, ad
candem ἐσίαν quod attinet.
b. ᾿Αὐτόθεος potcft fignificare eum, qui habet quidem cífentiam Divi-
nam, fed cam habet à fe, id eft, à nullo. Hoc feníu non;ceít verum ,
Chriftum efle αὐτύθεον : fic enim tolleretur ἰδίωμα ἀφοριςικὸν καὶ προσωπικὸν
Fili, qui quidem eandem εἰοητίαπι habet cum Patre, cam tamen habet
à Patre, fibi per ineffabilem generationem communicatam. Etenim de
ratione generationis eff , ut gencrans genito communicet c[Jentiam fuam: Filius
ergo , qui genitus eft à Patre ,. naturam. & effentiam accepit à Patre.
Deinde Pater €2. Filius non diflinguuntur effentiá , (fed τρόπῳ ὑπάρξεως, id
eit, odo eam babendi. At ti Filius eflentiam. haberet à fe, id eft, à
nullo, zqué ac Pater, idem οἴει effentiz: modus in Patre & Filio.
Tertio, receptum cít apud omncs, quod traditur à Juftino, lib. de Fi.
de orthodoxa, Patrem babere effentiam. ἀγεννήτως ,— citra generationem.
Hinc ejus ἰδίωμα ἀφοριςικὸν cft ἀγεννησία , apud Nazianzcnum , Orat. 26.
pag 445. & ἀγέννητον cile. Alexander , Epifcopus Alexand. in epiftola
ad Alexandrum Contlant. apud Thcodoretum, hift. Ecclef.lib. 1. cap. 3.
pag.533- Πιςεύομεν εἰς μόνον ἀγέννητον πατέρα, ἐἰδένα TÀ εἶναι αὐτῷ τὸν αἴτιον
ἔχοντα. | Credimus in folum ingenitum Patremy qui effcntie [ue autorem nul-
jum babet. — Filius autem effentiam babet yevrwrüs , id eft 9. per generatio-
nem. Videfupràcap praccedenti , num.I.. Filium autem cflenuam habe-
rc per generauonem, & eam non habere à Patre, à quo genitus, pura
puta contradictio cit. "landem , Filium effentiam babere à Patre ,| ma-
no confeníu tefítantur veteres. Athanafius Dial.s. dc Trinitate: χριςὸς
EA σὴν ἐκ Πατρὸς Φύσιν ζωοτριήσει ἡμᾶς. Chrifius propter effentiam, quam ex
í Bb Patre
194 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Patre babet ,| vivificabit nos. Et ibid. Dial. 3. Οἱ Υἱὸς ἐκ ἔχει δύναμιν, εκ
ἔχει θεότητα, ἐὰν μὴ λάβῃ παρὰ τοῦ Πατρός. Filius non babet potentiam, non
babet deitatem, nifi eam à Patre acceperit. Id autem ex eo adhuc magis
patebit, quando demonf(trabimus, Filium Patri efle ὁμούσιον,
2. Filius eff Φῶς ἐκ Φωτὸς, Lumen de Lumine.
Φῶς, Lumen, :
a. Jn genere omnes $8. Trinitatisperfone. Chryfoftomus, homil. 118.
t. 5. pag.762. Ἔςιν ὁ θεὸς ἡμῖν Φῶς, καὶ ὁ λόγος αὐτοῦ, ὁ ἐξ αὐτοῦ πρὸ αἰώνων
ἀπαϑῶς γεννηθεὶς, Φῶς λέγεται᾽ wal τὸ ἄγιον, καὶ ὁμοέσιον, καὶ ζωαρχικὸν Πνεῦμα
Φῶς Φῶς, καὶ Φῶς, καὶ Φῶς, ἀλλ᾽ ἐν Φῶς. — Οἱ θεὸς Φύσει τρισυτόςατον Φῶς.
Deus nobis eft lumen, €2 Verbum ejus, ante fecula ex ipfo citra paffionem £e-
nitum, lumen dicitur: C9 fantlus, €9 cotffantialis, atque vite autlor pria-
cipalis Spiritus lumen eft : lumcu , C8 lumen, €2 lumen, Jed unum lumen.
— Deus eft lumen naturá in tribus bypollafibus fubsflens. His gemina ha-
bet Nazianzenus Orat. 37. pag. 594. Ἢν τὸ Φῶς τὸ ἀληβινὸν, d φωτίζει πάντα
ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον, ὁ Tig: ἦν τὸ Φῶς τὸ ἀληθινὸν, d φωτίζει πάντα
ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον, ὁ Πατήρ' ἦν τὸ Φῶς τὸ ἀλνβινὸν, ὃ φωτίζει
πάντα ἄνθρωτον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον, ὁ ἄλλος παράκλητος" ἦν, καὶ ἦν, καὶ ἦν"
ἀλλ᾽ fv ἦν" Φῶς, καὶ Φῶς, καὶ Φῶς, ἀλλ᾽ ἐν Φῶς, εἷς ἢεός, Erat lux Vera,
que illuminat omnem bominem «venientem in mundum, Filius: eratluxvvera ,
que illuminat omnem bominem venientem inznundum, Pater: eratluxvera *
que iluminat omnem bominem venientem in mundum ,. alius. Paracletus :
erat , C9 erat, C9 erat, fed unum erat. Lumen, δ lumen, Eg lumen , Kd
unum lumen, unus Deus. — Cacfarius, quat. 3. pag. 4. SS. Trinitatem vo-
Cat Φῶς ὑπέρχρονον, προαιώνιον) ἄναρχον, τριπρύσωπον, τρισυπόςωτον, τριδέσπο-
TOV, τρίθρονον, τριλαμπὲς, τριαυγὲς. ἰσολαμπὲς, ἀναλλοίωτον, ἀκείρωτον., ἀμείω-
τον, ἀνύκτερον, ἀλώβητον, μίαν οὐσίαν, &c. Lucem ex[uperantem tempus ,
ante fecula exfiflentem, principii expertem, tres babentem perfonas, €9 tres
bypoflafes , tres Dominos , tres tbronos, tripliciter fplendentem ,. tripliciter
eff ulgentem ,. eodem mado [plendentem, immutabilem, invitlams,. diminutio-
nis C$ caliginis expertem, Mlefam, unam effentiam, &c. — Athanafius t. x.
pag. 237. & quzft.71. ad Antiochum, t.2. pag. 359. Τρισήλιον τῆς ἁγίας
Τριάδος Φῶς. Trigeminus [antle Trinitatis fol, trigeminum lumen.
b. 4n fpecie Filius Dei , idquc triplici modo:
e. Οὐσιωδῶς,, efféntialiter , rcípeCtu naturze diving ,. quia cft ve-
rus Deus cum Patre & Spiritu fan&o. Huc pertinent modo allata vcte-
rum teftimonia. Bafilius Cacfar. lib. 1. contra Eunomium, P3g.14. Φῶς
ἑαυτὸν
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI Car. IX. 195
ἑαυτὸν rl κόσμου λέγει ) τὸ ἀπρόσιτον τῆς ἐν τῇ θεότητι δόξης τῷ ὀνόματι τούτῳ
διασημαίνων. — Lumen mundi fe ipfum dicit , inacceffibilem divine majeflatis glo-
riam boc nomine fignificans. Hinc vocatur θεολογούμενον Φῶς ab Ammonio,
Catená in cap. 1. Joh. pag. 22. 'E: καὶ Φῶς [ωάννης, καὶ ol ἅγιοι, ἀλλ᾽ οὐκ ἐκεῖνοι
τὸ εολογέμενον. ὅ ἐς! χριςὸς, ὃ Φύσει Φῶς. Tametfi quoque Pobannes, €9 fan-
&i lux fint , tamen non funt illa lux 7 cujus divinitas adflruitur ,— que eft
Chriflus, lux per naturam. Hxc tamen ctiam ad fequentia referri poffunt.
B. Ὑτοςατικῶς , perfonaliter. Filius Dci à Patribus Nicaenis voca-
tur Φῶς ἐκ Φωτὸς, lumen de lumine , ad denotandum τὸ ἀπαθὲς in Patre, in
Filio vero τὸ συναφὲς, τὸ συναΐδιον καὶ ἀχώριξον. INam ut radius à fole pro-
cedit 4zabze , ita Filius à Patre (ine ulla fui diminutione five mutatione
procedit: & ut radii foli (ic affixi funt , ut nunquam fol fuerit. fine iis:
ita Filius Patri fuo conjunctiffimus cft, eique cozternus. Lumen etiam
folis & radii ab co producti funt. cjufdem naturz : funt enim qualitates
ἐνυπάρχουσαι, ἐκ Deci, fic Pater & Filius funt ὁμοέσιοι ὃς ὁμοφυεῖς,
uterque tamen eft Perfona , X perfe fubfi(tit. Confer, qua hoc ipfo
capite diximus num. 1.4. fub lit.z. Et quia lilius eft ἡεὸς ἐκ 0&8 , & Φῶς
ἐκ Φωτὸς, hinc à Dionyfio Arcopagita de coclefti Hierarchia ,' cap. 1.
pag.2. vocatur πατρικὸν Φῶς, paterna lux. Priclaré Cyrillus Alex. in
'Thefauro fuo, Aflert.4 pag 21. ᾿Εν Φῶς ἐςὶν ἐκ φωτὸς) τοῦ Πατρὸς y: 9 14d ,
πότε ἐκ ἦν ἐν ἸΠατρὶ τὸ Φῶς αὐτοῦ. ὡς γὰρ ἀχώριςον τοῦ πυρὸς τὸ κὰκ d.
καὶ τοῦ Πατρὸς τὸ ἐξ αὐτοῦ γεννώμενον Φῶς Si Lumen cfl de Lumine, de Pa.
tre, Filius | quando non fuit in Patre Lumenejus ?. Quemadmodum enim
fplendor αὖ igne feparari nequit, ita nec à "Patre ex eo genitum. Lumeu.
y. Evepywrixie. De variis hujus Luminis cocleftis effc&is & ope-
rationibus frequenter loquuntur Patres. "Theophylactus in'cap. 1: Joh.
p2g.560. Φῶς 0 Ἐὐαγγελις κὶς ὀνομάζει τὸν Ἰζύριον, οὐ τοιᾶτον αἰσθητὸν, ἀλλὰ νοῃ-
τὸν, τὴν Ψυχὴν Φωτίζον αὐτήν. Lucem Evangelifla nominat Dominum: mon
aliquam fenfibilem, fed [piritualem, que ipfam animam illuminet. ldem,
in cap. t2. Joh. pag 745. Φῶς ὁ Υἱὸς) διά τε τὸ πλάνης ὠπαλλάττειν) καὶ τὸ
γοητὸν σκότος λύειν , καὶ ὅτι ὥσπερ TO Qs φανὲν, καὶ ἑαυτὸν δῆλον ποιεῖ, καὶ τὰ
λοιπὰ ὁρατά: οὕτω καὶ ὁ T ιὸς ἐλθὼν καὶ Φανεὶς ἡμῖν, ἑαυτὸν ἐγνώρισε καὶ τὸν Πατέ-
qa, καὶ πρὸς πᾶσαν γνῶσιν τὰς καρδίας τῶν παραδεξαμένων αὐτὸν ἐφώτισε. — Luxeft
Filius , €9 quia ab errore liberat, C9 quia fpirituales tenebras difcutit. ΕΣ
ficut lux que apparuerit, € [e manifeflam facit, ac cetera vifibiliaz itat
Filius, qui venit C2 apparuit nobis, fe ipfum uotum reddidit ac Patrem , €2
emni fapientia corda [ufcipientium fe rec Ammonius ad v. dini * 4
2
]o
196 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Joh. in Catena, pag.249. Φῶς ἑαυτὸν εἶπεν γ ὡς Φωτίζων τὰς τῶν πιςῶν Ψυχὰς.
Lucem /emetipfum appellavit , εὺ quód fidelium animas illuminet. Chry-
foftomus ibid. in cap. 12. pag. 327. Φῶς ἑαυτὸν ἐκάλεσε, διὰ τὸ τῆς πλάνης
ἀταλλάττειν, καὶ νοητὸν λύειν σκότος. Lucem /e ipfum vocavit, quiaaberro-
ve liberat , €2 fpirituales tenebras difcutit.. Greg. Nylenus Orat. 10 con-
tra Eunomium , t.2. pag.673.. Chrifus vocatur Φῶς , ὅταν ἐξαφανίζει τῆς
ἀγνοίας τὸν ζόφον, cium ignorantiee caliginem difcutit.
CAPUT X
2De Confübflantialitate (Patris €9 Filii.
Ὁ μοέσιον τῷ Tlarp), δι οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, τά τε ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ τὰ ἐν
τῇ γῆ.
llium Dei rerum omnium eff creatorem , demonftratum par-
(eS) tim cap.5. partim, & quidem pracipué, capite prz:cedenti ,
UE num.r.j. fub literaz.— Hoc igitur capite tantüm venit confi-
4E) deranda ὁμοεσιότης Patris & Filii. Ne veró quis in ipfo of-
fendatur limine , & exiftimet ,' vocem óaoseiórw;, utpote à
noftrorum temporum Lexicographis omiflum , à nobis temere fingi,
ejus apud veteres incunabula oftendimus. Eam exponit Hefychius.
'Opouziórw; , inquit, ταυτότυης κατὰ τὸ ὑποκείμενον, καὶ τὸ ἀπαράλλχκτον κατὰ
τὴν ἐσίαν. Con[ubflantialitas, identitas fecundum fubjetium , C9. effentia per
omnia fimilis. Cyrillus lib. τ. in Joh. cap.4. pag. 36. 'EEapxe? πρὸς τὸν. τῆς
μεταβολῆς τρόπον, ἥτοι μεταςάσεως ὁ τῆς ὁμοδειότητος λόγος. — Con[ubjlantialita-
tis ratio tran[mutationis aut. migrationis modum fuppeditat. Paulo poft ;
Ἢ ἁγίᾳ καὶ ὁμούσιος Τριὰς συςαλήσεται πρὸς ἑνάδα Aorzzv, εἴτερ τὸ ἐχάξῳ κυρίως τε
καὶ ἰδιαζόντως προσὸν, τῷ τῆς ὁμοβσιότητος ἀφανισθήσεται λόγῳ. δαμέία (9 con-
fubftantialis Trinitas ad unitatem contrabetur ,. fi , quad. uuicuique proprie
9 peculiariter ἐπε, confubflantialitatis ratione dcleattr.. Lab. cod. cap.g.
pa8.93. dicit, quo/dam non vereri τὸ ἅγιον Πνεῦμα γενητὸν καὶ κτιςὸν φάσκειν,
καὶ ὅλως τῆς τοῦ Θεᾷ καὶ Πατρὸς ἐξέλκειν opousiérwrog, Spiritum Sanctum dicere
fattum €g creatum, 95 prorfus à Dei (2. Patrisconfubflantialitate excludere,
Et lib. 10. in Joh. cap. 2. pag. 871. ad v.z. cap. 15. Πρόδηλον, ὅτι τῆς πρὸς
TÓV
ΝΙΟΞΝΟ-ΟΟΝΘΤ ΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΎΤΑΝΙ. Car. X. 107
τὸν Πατέρα καὶ θεὸν ὁμοσιότητος οὐκ ἀλλότριος ὁ Τό, — Manifeflumeft, Filium
à con[ubflantialitate Patris 5 Dei non cffe alienum. — Pergamus jam ad
con(iderationem confeflionis Patrum Nicznorum, ubi fatentur, Filium
efle ὁμοεσιον τῷ Πατρί, Hic autem examinanda veniunt fequentia:
I. Explicatio vocis ὁμούσιος. — Eft autem ὁμοώσιος ejufdem effentie 5. cocf-
féntialis , vel confubflantialis. Gregorius 'T haumaturgus cap.2. de Fide,
ag.3. Ὁμοόσιον λέγεται τὸ ταυτὸν τῇ Φύσει, καὶ τῇ ἀϊδιότητι ὠπαραλλάκτως.
"Oposeioy dicitur quod cff idem naturá , C9 eadem fempiternitate imvariabi-
liter. Apud Athanafium de Definit. t. 2. pag. 5o. 'Onoseiéy ἐςι, τὸ τῆς
αὐτῆς ἐσίας καὶ ἐνεργείας ἀπαραλλάκτως ὑπάρχον: καὶ γὰρ διὰ τοῦτο λέγεται ὁμού-
σιον, ὅτι τὴν αὐτὴν οὐσίαν καὶ δύναμιν κέκτηται. 'Ὁμοέσιον “μά efl , quod eju[-
dem e[fentie C9. operationis citra ullam variationem exfiflit : etenim propterea
ὅμοόσιον dicitur , quia eandem e[fentiam €9 potentiam obtinet. Idcm, Dial. 1.
de SS. Trinitate , t. z. pag. 168. Ομοέσιόν ἐςιν, ὃ τὸν αὐτὸν ἐκιδέχεται M-
yov τῆς οὐσίας olov, ἄνθρωπος ἀνθρώπου οὐδὲν διαφέρει, wal ἄνθρωπός ἐςιν' ^ οὕτω
καὶ θεὸς θεᾷ εἰδὲν διαφέρει, ἡ θεός ἐςιν. Ὁμοόσιον eff | quod candem babet e[fen-
tie rationem, | Exempli gratiá, bomo nibil differt ab bomine, quatenus bo-
20 (d : dta etiam Deus nibil differt à Deo ,| quatenus *Deus eff. ldem,
Dial.2.contra Macedonium, t.2.pag.290. Τὸ ópodeió) igi τὸ ταυτούσιον.
Ὁμοέσιον fignificat id , quod cfe ejufdem effentie. — Ex lib. de Synodi Nica--
nz decretis contra hzerefin Arianam: 78 ὁμοθσίβ ἀκόοντες., μὴ εἰς τὰς ἀν-
ϑρωπίνας αἰσθήσεις πίπτοντες, μερισμοὺς καὶ διαιρέσεις τῆς θεότητος λογιζώμεθα"
ἀλλ᾽ ὡς ἐπὶ ἀσωμάτων διανοεμιενοι, τὴν ἑνότητα τὰς Φύσεως καὶ τὴν ταυτότητα τοῦ
Quréc μὴ διαιρῶμεν. Θπαμάο audimus confübftantialem, nequaquam ad bu-
snanas delapfi cogitationes, partitiones C9. divifiones Deitatis cogitemus: fed
2anquam corporales confideramtes ,| unitatem nature C9. identitain lucis ne di-
vidamus, Patres in Synodo Antiochena , epift. ad Jovianum , apud
Socratem lib. 3. cap. 25. pag. 227. & apud Sozomenum lib. 6. cap. 4.
pag.75. Τὸ τῷ ópuoucía ὄνομα ἀσφαλοῦς τετύχνχε παρὰ τοῖς πατράσιν ἑρμννείας,,
σημαινούσης ὅτι ἐκ τῆς ἐσίας τοῦ Πατρὸς ὁ Τὶ ὸς ἐγεννήθη, καὶ ὅτι ὅμοιος κατ᾽ ἐσίαν
τῷ Πατρὶ, ὅτε δὲ ὡς πάθους τινὸς περὶ τὴν ἄῤῥητον γέννησιν ἐπινοθμένουν, — Pocá-
bulum ὁμοούσιος folidé à Patribus explicatur ,. (2 figuificat ex effantia. Patris
Filium effe genitum , emque Patri fecundum effentiam fimilem effe ,' neque
pafionem aliquam circa ineffabilem generationem concipiendam effe.
11. Quando vox ὁμούσιος ab Ortbodoxis ufurpari ceperit. Plerique pri-
mam ejus originem oftendunt in Synodo Nicena , ac proinde in pra-
fenti Symbolo. Narrat Ambrofius lib.3. de Fide, cap.ultimo , Eufc-
; Bb 35 bium
-
198 EXPOSITIONIS SYMB OLI
bium Nicomedieníem, Arianà perfidià dementatum , epiítolam fcripfi(-
fe, in qua hzc legantur verba: δὲ Chriflum verum Dei Filium €3 increa-
tum dicamus ,. ὁμούσιον cum Patre incipimus confiteri. — Flec cim lea effet
in Concilio INiceno epiflola ,. boc verbum , inquit Ambrofius ,. a traciatu
fidei pofuerunt. Patres , quàd viderunt adver/ariis effe formidini , ut tanquam
evaginato ab ipfis gladio ,. ipforum nefandee caput berefis amputarent. 80-
zomenus lib. 1. cap.21. pag.19. a. dicit, in Synodo Niczna decretum
efle , τὸν T'iiv ὁμοέσιον εἶναι τῷ Πατρὶ, Filium Patri confubflantialem effe.
Socrates lib. 2. cap. 22. pag. 198 b. dicit, Concilium Sardicenfe fidem
Nicanam confirmáífe : l;jus Patres τὸν ὅρον τῆς πίςεως τῆς ἐν Νικαίᾳ κρατύ.
ναντες» καὶ τὸ ἀνόμοιον ἐκβάλλοντες.) τὸ ὁμοούσιον Φιανερώτερον ἐκδιδόασι, decre-
tum de fide, in Synodo .:Nicena facium , confirmantes , €9 vocem ἀνόμοιος re-
Jicientes , Confübftantialitatem c/ariiis expo[uerunt. Jdem, lib. 3. cap.25.
- pag. 227.b. refert," Acacianos fub Joviano Antiochiz congregatos, hanc
vocem , utpote in Synodo NNicena ufurpatam , etiam recepiffe. — Koi
γνώμῃ βιβλίον συντάξαντες. καθομολογοῦσι τὸ ὁμοούσιον, καὶ τὴν ἐν Νικαίᾳ πίςιν
κυρώσαντες, τῷ βασιλεῖ προσκομίζεσι. Comuni fententia libellum. compofue-
runt , € Confubttantialitatem confeffi, fidemque Nicenam confirmantes, il-
lum Imperatori offerunt. Extra controverfiam autem eft, inSynodo Ni-
czna hanc vocem de Filio Dci ufurpatam fuifle: difertis namque illa
verbis in Symbolo aflerit ,. Filium effe θεὸν ἐκ θεοῦ, Φῶς ἐκ Φωτὸς, ὁμοούσιον
τῷ ΓΙατρί: interim tamen inde nondum cvincitur, ὁμοδσίᾳ vocem priüsfui(-
fe inauditam. Gregorius Thaumaturgus, qui circa annum Domini
233. vel 240. ac proinde plus centum ante Synodum Nicznam, qua
anno 325. celebrata fuit, annis floruit, ea ufusett, ut(ubinitium num. 1.
vidimus. Eadem ufus eft Dionyfius, Epifcopus Alexandrinus, quicla-
ruit anno 250. Patet ex Athanafio de decretis Concilii Niczni , c. rz.
ag. 274. qui ex nominati Dionyfii epiftola , ad Dionyfium Epiícopum
omanum, hzcaffert: Καὶ δ ἄλλης ἐπιςολῆς ἔγραψα, ἐν οἷς ἤλεγξα καὶ ὃπρο-
Φέρουσιν ἔγκλημα κατ᾽ ἐμοῦ. ψεῦδος ὄν' ὡς οὐ λέγοντος τὸν χριςὸν ὁμοάσιον εἶναι
τῷ θεῷ. Εἰ γὰρ καὶ τὸ ὄνομα τοῦτο Qul μὴ εὑρηκέναι που τῶν ἁγίων γραφῶν,, ἀλ-
Mos τὰ ἐπιχειρήματά μου τὰ ἑξῆς, ἃ σεσιωπήκασι, τῆς διανοίας ταύτης οὐκ ἀπά-
Qu. Et in alia epiflola [cripfi: ubi etiam refutavi accu/ationem , quam con-
tra ine falsó afferunt , quafi dicam, Chriffum non ejfe ὁμοούσιον Deo. Etiam-
Ji enim dicam , me banc vocem in Scriptura non inveniffe | nibilominus argu-
mentatioues mee , quas reticuerunt, ab boc fenfu minime funtaliene. ldem
patet iterum ex Athanafii epiftola ad Africanos , t. 1. pag. 937. ubi difer-
tc
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. X. 199
τὰ dc Eufebio , Epifcopo Czfarienfi , qui prius Arianis favebat, dein-
ceps vero Synodi Nicenze decretis fubfcribebat Ἔγραψε τοῖς ἰδίοις διαβε-
βαιούμενος, ὅτι καὶ τῶν παλαιῶν τινὰς λογίες καὶ ἐπιφανεῖς ἐπισκόπους καὶ συγγρα-
Φέας ἔγνωμεν ἐπὶ τῆς τοῦ Πατρὸς καὶ T'uoU θεότητος τῷ τοῦ Ópoucía χρησωμένες
ὀνόματι. Hd fuos fcripfit C2 affeveravit, fe cognoviffe, veteres quofdam do-
os C9 claros. Epifcopos C9. Scriptores de *Patris ξ Filii deitate ufos effe vo-
ct ὑμοέσιοςς. Philoftorgius etiam, hift. Ecclef. lib. 1. cap.7. pag. 6.aperté
fatetur, a) πρὸ τῆς ἐν Νικαίᾳ συνόδου, τὸν ᾿Δλεξανδρείας ᾿Λλέξανδρον, καταλα-
βόντα τὴν Νικομήδειαν, καὶ Ὁσίῳ τῷ Κορδούβης ἐντυχόντα καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ ἐκι-
σνόποις, σύνοδικαῖς Ψήφοις ἀνομολογῆσαι παρασκευάσαι ὁμούσιον τῷ Πατρὶ τὸν Υἱὸν,
καὶ τὸν “Ἄρειον ἀποκηρύξασθαι, ante Synodum quoque Nicenam, Alexandrum
"lexandrie Epifcopum, cim INicomedie ver/aretur , C9-in Ofium Cordube ,
quique cum eo erant Epifcopos incidiffet ,' Synodicis fuffragiis conveniffe ,. de
gredicando Filio Patri ὁμοβσίῳ, Arióque condemnando. Hacc Philoftorgii
verba có pertinent, ut novitatem vocis ὁμοείσιος Catholicis objiceret, ὃς
ex compacto praparatum , in Synodum illatam exprobraret. Quàmau-
tem vera fit hzc narratio , fusé docct C. Gothofredus in fuis ad hoc ca-
ut Differtationibus. Liturgia etiam Jacobi τὸ ὁμούσιον paffim inculcat.
iind cxempla aliquot. Pag.3. Σὺν τῷ παναγίῳ καὶ ἀγαθῷ, καὶ ζωοποιῷ,
xa) ὁμοεσίῳ σου ΤΙνεύματι. Cum f/anttiffimo ,— 9 ὁσμο,). £9 vivifico , atque
confubftantiali $piritu tuo. Pag. 18. Kal τοῦ ἀγαθοῦ, wal ζωρποιξ,, καὶ δβοα:
eís Πνεύματος: Pag.25. Spiritus fanCtusiterum vocatur τὸ ὁμούσιον. καὶ evy-
αἴδιον Πνεῦμα. l'ag. 33. mentio fit τῆς ἁγίας καὶ ὁμοβσία καὶ προσκυνητῆς Tide
δος, Sante, confubitantialis C4 adorandee Trinitatis. lbidem θεὸς λόγος
vocatur τῷ Πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ ΤΙνεύματι ὁμοέσιος. Hac autem non cum in
finem afferimus, quafi credamus, . Jacobum jam fuo tempore ὁμοθσίβ voce
ufum effe: fed potius, ut vel inde oftendamus, hanc Liturgiam meritó
ὕπουλον cenferi. Nam profecto, fi divus Jacobus toties hanc ufurpáffet
vocem, Patres Niczni, & aliiin Synodis, ubi lis dirimenda erat inter
ὁμοούσιον ὃς ὁμιοιούσιον , facilé omnes fedare potuiflent turbas, productisex
Jacobi Liturgia teftimoniis. Quanquam áutem ante Synodum Nicznam
éjus ufus minus fuerit frequens , poft eam ramen longe frequentiffimus ᾿
ἐπε coepit. Adeó enim mafculé hoc vocabulum , ejufque vim & ufum
tutati funt Catholici, ut illis Ὁμοεσιαςῶν nomen probrose objectaret Aria-
norum factio : Latini dicere poflent Con/ubflantialiflas, vcl Coeffentiali-
filas. Apud Athanafium Dial. 1. de SS. T'rinitate 7. τ. 2. pag. 168. dicit
Anomaeus ad Orthodoxum: Πωρ᾽ ὀλίγον με πείδεις ὁμοουσιας uv γενέσθαι Pro-
: pemodam
200 EXPOSITIONIS SYMBOLI
pemodum amnibi perfuades ,| ut. Confubttantialifta fiam. —Bafilius Cafac.
epit 73. pag.871. de Arianis: Καὶ τὴν ἐν Νικαίᾳ διαβάλλουσι πίςιν , καὶ ὁμοα-
σιαςὰς ὑμᾶς ἀποκαλοῦσι διὰ τὸ ἐν ἐκείνῃ τῇ πίςει τὸν μιονογενῇ Ὑἱιὸν τῷ θεᾷ καὶ
ἹΠατρὶ ὁμοέσιον ὁμολογεῖσθαι. ΕἸ INicenam fidem calumniantur , nó/que Con-
fubitantialiftas probrose vocant : propterea quid in ifia fide Filium Dei uni-
genam Deo ac Patri ópoémov , id c(t: eju/dem cum co effentie confitemur.
imo ipfi Catholici, poft Conftantini M. tempora, ex hoc vocabulo ab
hzreticis diftinguebantur : vocabantur enim οἱ τῆς ὁμοεσία vígeug, Ariani
veró, οἱ τοῦ ᾿Δρείω δόγματος, τοίξο Socrate, lib.2. cap. 16. pag. 195. b.
Orthodoxi vocabantur οἱ τοῦ óposcín πρεσβευταὶ, i e i dotirine de Con-
fübflantialitate , ut e(t in vita Athanafii , in Appendice tomi 2. pag. $9.
Catholicorum fides nominabatur, ἡ τοῦ ópossía xí, Arianorum vero,
ἡ ἀρειανίζεσα πίςις, referente Socrate lib. 4. cap. 1. pag. 229. b. Addimus
aliquot autoritates,. ut probemus, & vocem, & rem ipfam à veteribus
omni conatu fuifle dctenfam, — Epiphanius in Ancorato, pag. 471. T
ὁμούσιος τῷ Πατρὶ, οὐ συνούσιος, ἀλλ᾽ ὁμοούσιος, τοντέτιν, οὐκ ἔξωθεν τοῦ lla-
πρὸς γεννηθείς. — Athanafius in epift. Catholica, t. r. pag. 571. Σύμβολον
Tie πίςεως ἡμῶν. Ὁμούσιος ἡ Τριὰς, Θεὸς ἀληθινὸς ν ἐκ Μαρίας γενόμενος ἄνθρω-
“οὖς ὁ δὲ μὴ συντιθέμενος , ἀνάθεμα ἔξω. Fidei noflre Symbolum οὐ. Ejuf-
dem effentie qrinitas ,| verus Deus , ex eXMaria factus bomo. Οἱ verà
non confentit , anathema fit. Meletius, Sebaíti:c Armeniz Archiepi-
Ícopus, in Synodo Antiochena , anno 361. (ub Conftantio celebrata,
μεγαλοφώνως ὁμοέσιον τὴν ἁγίαν Τριάδα ἐκήρυξε. magia voce Santlam Trinita-
zem con[ub[lantialem effe, predicavit s ut ett in Libcllo Synodico, pag.
118g. Bibliothecz Juris Canonici. Chryfoftomus πρὸς 'Avouoíac , t. 6.
p3g-426. 'Ori ὁμούσιος ὁ γεννηθεὶς τῷ γεννήσαντι, οὐκ ἐπ᾿ ἀνθρώπων μόνον, ἀλλὰ
χαὶ ἐπὶ ζώων ἁπάντων, καὶ ἐπὶ δένδρων, τοῦτο ἴδοι τὶς ἄν. Πῶς Sv οὐκ ἄτοπον,
ἐπὶ μὲν Φυτῶν,, καὶ ἀνθρώπων, καὶ ζώων ἀκίνητον τοῦτον μένειν τὸν νόμον, ἐπὶ δὲ
θεοῦ μόνον κινεῖν ἀυτὸν καὶ ἀνατρέπειν; Genitum gignenti con[ubflantialem effe ,
non bominum tantüm, fed etiam omnium animalium ὃζ arborum exemplo
robatur. Quomodo ergo non ablurdüm fuerit, quando de plantis, de
Lxninibu; & de animalibus fermo e(t, hanc quidem legem manerein-
concuffam ; quando veró de Dco agitur, tum demum eam tantüm mo-
vere ἃς fubvertere ? Ratio autem, cur Orthodoxi vocem óposcía contra
hiereticos tanto defenderint conatu, in promtu eft. Hac enim voceju-
ulantur hzrefes , tum Arii, divinam cffentiam diftrahentis; tum Sa-
ellii, perfonas confundentis. Ὁμρούφιον enim dicimus cum; ut na vi-
imus z
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. X: χοι
dimus: qui eft eju[dem fubflanti vel effentie cum alio. Quando dicimus
cum alio, diftinctionem notamus perfonarum: ὥλλος enim δηλωτικὸν e(t τῆς
ὑτοςάσεως. QCüm dicimus eju/demubflantie , unitatem afferimuscffentiz :
nam ut res, quz funt diverfa: proríus fubftantia, non dicimus dposc/a;,
ita nulla perfona fibi ipfi.confubftantialis eft. Hoc exponit Epiphanius
in Ancorato, pag. 471. & nobis diligenter inculcat his verbis : Ἐὰν εἴτῃς
τὸ ὁμούσιον, ἔλυσας Σαβελλία τὴν δύναμιν" ὅπου γὰρ ὁμοέσιον, μιᾶς πος ἀσεώς ἐξι
δηλωτικὸν ,, ἀλλὰ καὶ ἐνυπόξατον σημαίνει τὸν Ylarépa, καὶ ἐνυπύςατον τὸν Ὑἱιὸν,
καὶ ἐνυπόςατον τὸ Πνεῦμα τὸ d'yiov" -ὅταν δὲ τὸ ὁμοέσιον λέγῳς, οὐκ ἀλλότριον τῆς
αὐτῆς θεότητος συμαίνει, ἀλλὰ θεὸν ἐκ θεοῦ, τὸν Υἱὸν , καὶ θεὸν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον
τῆς αὐτῆς θεότητος, οὐ τρεῖς θεοὺς, &c. δὲ dixeris, Coé(fentialem, /olviffi
Sabellii potentiam. — Non enim unius bypoftafis fignificationem babet vox Coef-
fentialis; (hic Gracca corrupta funt, & pro Gre yàp , legendum οὐ yàp) fed
fignificat fubfiflentiam babere (2 Patrem, Cg FiliumC9 Spiritum fanum. Qum
ver) Cos(lentiale dicit , non alicnum ab eadem Deitate fignificat : fed Dedm
ex Deo ,. Filium , €9 Deui Spiritum fanttum ejufdem Deitatis , mon tres
Deos, &c. — Athanafius de Synodis Ariminenfi ὃς Seleucienfi, t. r. pag.
92.1. vocem ὁμοέσιος à Patribus Niceenis adhibitam effe dicit, derepézire/-
χισμα κατὰ πάσης ἀσεβοῦς ἐπινοίας αὐτῶν, tanquam propugnaculum quoddam con-
tra omnem impiam opinionem eorum , nempe Arianorum. Idem , deCon.
cilii INiceni decretis, t. 1. pag. 268, 269. refert, Orthodoxos, cümr'Eu-
febianorum viderent hypocrin, coactos fuiffc mentem fuam clariis expri-
suere , λευκότερον εἰπεῖν, καὶ γράψαιγ ὁμούσιον εἶναι τῷ Πατρὶ τὸν Υἱὸν, ἵνα μὴ
μόνον ὅμοιον τὸν Υἱὸν, ἀλλὰ ταυτὸν τῇ ὁμιοιώσει ἐκ τῷ Πατρὸς εἶναι σημαίνωσιν,
ὃ firibere ,' Coéflentialem Patri Filium ἐδ, ut indicarent ,| Filium non
tanti effe fimilem ,. fed eundem fimilitudine ex Patre. Eandem rationem
adhibitzz hujus vocis repetit idem de Ariminenti & Seleucien(i Synodo,
. t. 1. pag. 921. & in citt ad Africanos, pag.937.
. Ml. Quinam vocem ὁμούσιος ,) C9 cur rejecerint.. Quanquam hoc ipfum
ex praecedentibus facile poflit colligi , opera: tamen precium fuerit, rem
pauló clarius proponere. Ariani ergo, & corumaflecle, adverfus duos.
σιον objicicbant, vocem effe Zypaov, ac proinde ab Ecclefia profcriben-
dam. Apud Atbanafium, lib. de Synodi Nicanz decretis, conquerun-
tur Ariani, Niczenos Patres ἀγράφους λέξεις ufurpáffe , τὸ ἐκ τῆς ἐσίας. xal
τὸ ὁμοούσιον. — Pafcentius Arrianus apud Auguftinum, epift. 178. flagitat
anatbematizari và ὁμοούσιον, có quid fcriptum in literis Dominicis minimé re-
geriatur.— Acacius in Synodo Sclcucienfi, anno 359. celebrata, fideiex-
Cc pofitio-
240 EXPOSITIONISSYMBOLI
pofitionem obtulit, in qua, referente Socrste, lib. 2. cap.4o pag. 212.a.
hzc inter alia leguntur: Ἐπεὶ δὲ πολλοὺς ἐβορύβνσε πὸ ὁμοούσιον, καὶ τὸ dpcic-
αὐοούσιον ἐν τοῖς παρελθοῦσι χρόνοις , wal μέχρι νῦν, ἀλλὰ καὶ ἀρτίως λέγεται καινο-
* πομεῖσθαι ὑπό τινων τὸ ἀνόμοιον Ὑἱοῦ πρὸς Πατέρα, τούτου χάριν τὸ μὲν ὁμοούσιον,
καὶ τὸ ὁμοιομοούσιον ἐκβάλλομεν ὡς ἀλλότρια τῶν γραφῶν, — Duoniam verü voces
ὁμοούσιος C ὁμοιομοούσιος etiam in preteritis temporibus muítos turbárunt ,. (2
etiamnum turbant : atque boc etiam tempore à qaibufdam innovari dicitur di/-
familitudo Patris C2. Filii , propterca và ὁμιοούτιον C9. ὁμοιομοούσιον, tt aliena
à Scripturis , rejicimus. Synodus Syrmienfis, Ariana, celebrata anno
351. ut eft apud Sozomenum lib.4. cap.6. pag.48.a. Περὶ οὐσίας, vy σου"
cayríay '"Pap.ato: ὀνομάζεσιν, ἔιτε ὁμουύσιος, ἔιτε ὁμιοιούσιός ἐςιν ὁ Tog τῷ Tlarpl ,
χαντελῶς ἀπαγορεύει λέγειν, ὡς οὔτε ταῖς ἱεραῖς εἰρημένα γραφαῖς, οὔτε ἀνθρώχων
ἐννοίχις ἔυληχτα. De effentia , quam Latini (ubftantiam appellant , nur
ejufdem , «el fimilis fubflantie Filius fit cum Patre, prorfus dicerevetat, ut
que [acre litere neque dicunt , meque à mente bumana facilé capi poffunt.
Epiphanius hzrefi 63. pag. 360. de femi- Arianis: τὸ ὁμοούσιον τέλειον ἐκβάλ-
λουσι΄, δῆθεν ὡς ἀλλότριον ὃν τῆς θείας γραφῆς: — P'ocem ὁμοούσιος prorfus reji-
ciunt , utpote alienam à divina (iriptura, | Eadem fuit Arianorum fenten-
tia in Ifauria congregatorum , apud Athanafium t.i. pag.804. inSynodo
"Nicena 'Thracie, anno 359. ut eft in Libello Synodico pag. 1183. Bi-
bliofhecae Juris Canonici: in Synodo Antiochena (Ὁ Obnftantio, ibid.
pag.1184. Nec alia mcns fuit Macedonio, de quo "Theodoretus hzret.
fabul. lib. 4. cap. s. pag.238. T? μὲν ὁμοούσιον εἶναι τὸν Τὸν τῷ ΤΙατρὶ παντε-
λῶς ἀπεκήρυξεν' ὅμοιον δὲ κατὰ πάντα λέγειν ἐνομοθέτησε, καὶ τὸ ἑμοιούσιον ἀντὶ
τοῦ ὁμοεσίᾳ προσετινόησε. — Confubflantialem quidem Patri Filiuta dicere omnino
repudiavit , fimilem autem pc omnia dici confHituit , C2 ὁμοιούδιον, procpmó-
ei , excogitavit. Hanc autem objectionem,, quód ὁμοούσιος fit vox ἄγρα-
Φος , nullo negotio dilucbant veteres: diccbant enim, nomen quidem
non exítarc in ícripturis αὐτολεξεὶ, rem tamen ipfam in iis aperté doceri.
Athanafius in libro de decretis Synodi Nicaeme, t. 1. pag. 270. "Ei καὶ μὴ
οὕτως £v ταῖς γραφαῖς. εἰσιν αἱ λέξεις, ἀλλὰ τὴν ἐκ τῶν γραφῶν διάνοιαν ἔχουσιν.
Ktiamfi non fic in Scripturis fint voces , fenfum tamen ex. Scripturis babent.
Cyrillus Alexand. Dial. r. de SS. Trinitate, pag 391. Avzé ἡ λέξις ro σύμ.-
τον οὐδὲν, ἔνθαπερ ὧν ὅλως ἀληθὲς ὑπάρχῃ τὸ ἐξ αὐτῆς δηλούμενον. Devoceprorfus
uon laboramus , ubi illud verum eft, quod eáà figuificatur. Auguttinus epift.
74. fcribit: Quid efl contentiofius, quàm, ubi de re conflat, certare de no-
mine? Ert epitt.75. Etfi verbum feriptum in lege ip[um nou invenitur , res
ipfa
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. X. 203
ipfa tamen invenitur. lli autem ex fcriptura rem iftam fic deducebant:
fcriptura Patrem vocat Deum ,. Filium etiam Deum appellat ,. fcriptura
dicit unum effe Deum : dicit ergo Patrem & Filium unum effe Dcum ,
ac proinde unius füubítantiz , quod eft effe ὁμοεσίας.
| V. Cum veteres Heretici recufárint. Filium dicere- "Patri ópasauwv , paulà
nunc accuratiss, que eorum fuerit fententia, expendamus.
1. Quidam ἑτερούσιον, vcl ἑτεροέσιον, diver/e cffentie à Pauc Filium
efle dicebant. Philoitorgius hift. Ecclef. lib. 4. cap. 11. pag. 71. dicit
€os, qui in fynodo Seleucien(i ab Aétio ὃς Eudoxio erant, τὸ ἑτερθέσιον
ἐγγράφως κρατύνασθαι, fcripto confirmáffe và ἑτεροῦσιονν Filium diverfe à Pa-
Uc effeutie effe. Idcm teftatur lib. 6. cap.s. pag.85. fub Conftantio, in
Synodo Niczz coacta, τὸ éreposewv fuiffe flabilitum. Chryfo(lomus de
Abnegatione Petri, t. 6. cdit. Parif. pag. 627. Ol τῶν Ιουδαίων παράσιτοι
αἱρετικῶν παῖδες ἑτερούσιον τὸν Κύριον δογματίζεσι. "Parafiti Pudeorum beretici ;
Dominuin diverfa effentie effe doctut. — Ax re&é apud Athanafium de De-
finit. t.2. pag $0. Ἑτερούσιον λέγεται͵, τὸ ἑτέρας ἐσίας ὑπάρχον ) καὶ μηδόλως
τῷ ἑτέρῳ προσῆκον, ἀλλὰ παντελῶς ἀλλότριον καὶ κατὰ πάντα τρόπον ἐκείνου áyó-
piov , οἷον ὕδωρ καὶ πῦρ, Ἑτερούσιον dicitur, quod eft alterius effent , nec ullo
auodo alteri confentaneum eft , fed prorfus alienum , C9 per omnia ei diffimile,
eujujaodi efl aqua C2 ignis. Quis vero hoc de Filio Dei vel cogitarc au-
fit? Adftpulamur Epiphanio, πνοῇ ὅς. pag.26«. ícribenti , "Ovx &w
ἑτερούσιος ὁ Ὑ ἰὸς τῇ Πατρὸς, ἀλλὰ ὁμοέσιος τῷ Πατρί. Filius non eft diverfecf-
fentie à Patre, fed cju/dem effentie cum Patre.
2. Alii ἀνόμοιον dicebant. Philippopoliin Thracia congregati Φανερῶς
τὸ μὲν ὁμοέσιον ἀναθεματίζασι, τὴν δὲ τοῦ ἀνομοία δόξαν πανταχῇ διαπέμπονται,
galàm quidem τὸ ὁμιούσιον damnant , fententiam verü. de ἀνομοίῳ paffim [par-
gunt y cribit Socrates lib. 2. cap.20. pag. 193. b. Maccedonius; ut refert
Paulus, Epifc. Con(tantinop. in Biblioth. Photii, Cod. 257. pag. 1421.
σὸν Τὶ ιὸν τῷ Πατρί ἀνόμοιον ἐβλασφήμει. παραγραφόμενος τὸ ὁμούσιον, blafpbema-
bat Filium Patri diffmilezm effe , C9. ὁμοούσιον rejiciebat. Qui hanc fovc-
bant hare(in, ab ea appellabantur 'Avégorm ,— zdpomoi. [τὰ vocati , ut
fcribit Epiphanius harefi 76. pag. 389. quia docuerunt, ἀνόμοιον τὸν Υἱὸν
τῷ Πατρὶ ὑπάρχειν, καὶ oU ταυτὸν εἶναι τῇ θεότητι πρὸς τὸν Πατέρᾳ y. di/fEmilem Fi-
lius effe Patri, nec eandem ejus effe deitatem , que Patris. Harmenopu-
lusdetectis, fect. 13. pag. 566. de Eunomianis: οἱ αὐτοὶ καὶ ᾿Ανόμοιοι καλοῦν-
qui, διὰ τὸ λέγειν, μηδεμίαν ἔχειν ὁμοιότητα κατ᾽ οὐσίαν τὸν T idv καὶ τὸ Πνεῦμα
πρὸς τὸν Πατέρα. liis ipfi ctiam Anomaci vocantur , quia dicunt, nullam fi-
Cc 2 militudi-
2304 EXPOSITIONIS SYMBOLI
vuilitudinem fecundum effentiam babere Filium (9. Spiritum fanHum cum Pa-
ὅγε. Avhanafius de fynodo Ariminen & Scleucienfi, c. 1. Pg. 997. di-
cit: Euftbianos aliquamdiu docuiffe , Filium Patri effe ὅμοιον, pottea ve-
ró Antiochi congregatos, afleruifle, illum παντελῶς Avójoiov. εἶναι τῷ Tla-
7j], atque hinc ᾿Ανομοίξς παρὰ πᾶσι κληθῆναι. — Interpres, Qua/i dicas , Non
entiales, Mirum, unde hoc homini moníftrum in mentem venerit. An
ergo negárunt, Chriftum, qui Filius Dci elt, ens cfle ? ut rem melius
intelligamus, Eunomius docuit, iw auigenitum , etfi κατ οὐσίαν Patri
fit ἀνόμοιος ,. attamen. Patri ὅμοιον effe eximia quadam fimilitudine , proprid-
que notione , κατ᾽ ἐξαίρετον ὁμοιότητα, κατὰ τὴν ἰδιάζασαν ἔννοιαν, G ficut. alio-
quin Filius Patri fimilis eff : de quo Greg. N y llenus advertus Eunomium
pluribus: &, ut Philoftorgius hift. Ecclef. 115. 6. cap. 1. pag.8r. dicit,
κατὰ τοὺς μονογενεῖ θεῷ πρὸς τὸν ἀπαθῶς γεγεννηκότα llarépa προσήκοντας λόγους y
fecundum rationes , que conveniunt untgenito Deo cum Patre, qui fine ΓΝ
fione genuit. ΑΒ cadem στο ctiam di&i ᾿Ανομοιεσιαςαὶ, ut docet
Bafilius lib. s. contra Eunomium... Vocati etiam “26 ἰαπὶ ab -détio, ut lo-
uitur Auguftinus de hzrefibus cap.54. ᾿Αετιανοὶ apud Socratem, hift.
Ecclef lib.2. cap.35. pag. 206. b. Epiphanius hzrefi 76. quz eft κατὰ
᾿Ανομαίων, pag. 385. "Ea zov δὲ ἀρχηγὸν ' Aérióy τινα διάκονον, &c.. Habebant ati-
tem ΔΙΏΟΠΙΟΣΙ autorem berefis [ue détium , diaconum: quendam , &c. Hic
docuit, Filium effe κτιςὸν καὶ ἀνόμοιον τῷ Ylarpl , creatum , C9. Patri diffimi-
lem , ut teftis ett Sozomenus lib.4. cap. 12. pag: 51. a. Etiam appcella-
ti Eunomiani, ab Eunomio , Actii difcipulo, quo nomine "magis innotuerunt.
Eunomius quippe in Dialetlica prevalens , acutis £2. celebriug defendit banc
berefin: diffimilem per omnia Patri afferens Filium, €2 Filio S piritum fan
&um 5; inquit Auguftinus cap. 54. de hxrefibus, Can. r. Conttantinop.
Τὰν ᾿Ευνομιανῶν, ἔιτουν ᾿Λνομοίων. — Videntur primüm hac appellatione in-
notuiffe lub Conftantio Imperatore, 'atque Liberio, epi(copo Romano,
anno à Chrifto paflo 331. Hic Eunomius primüm A&ii flriba €? ama-
nuenfis, ταχυγράφος ὧν αὐτοῦ, καὶ ὑπ᾽ αὐτῷ παιδευθεὶς τὴν αἱρετικὴν λέξιν, ποῦ
ξίφους τούτα προέξη , fub co didicit banc ber
efin , (9 buic agmini prefuit ,
ut [cribit Socrates lib. 2. cap. 35. pag.206.b. ἃς rcfert Suidas in voce Ἐυνό-
puc. Docuit, τρεπτὸν καὶ δοῦλον, καὶ κατὰ πάντα ἀνόμοιον τῷ Πατρὶ τὸν Υἱὸν,
Filium effe mutabilem , [crum 69. Patri prorjus diffisilem , ut refert Bal-
famon ad Can. i. Concilii Conítantinop. P4g.303. Vocati etiam Ezudo-
xiani, JT heopbroniani, Jrozlodyte, &c. Dec prima hujus hzrefis origine
non confenuunt autores, Alu fub Con(tantino eam exortam ἃς natam
volunt ,
ΝΟ ἘΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car. X. 20;
volunt, alii fub Conftantio Conttantiai filio, & Felice R. E. ut Socra-
tes lib. 4. cap. 11. & Platina ftatuunt. — Verior tamen eorum videtur fen:
tentia, qui natam fub codem quidem Conf(tantio primüm fuiffe tradunt ,
Conttante fratre jam mortuo , & ipfo Con(tantio propterea audaciore ,
& ad fovendam Arianordm hazrefin propenfiore , dà (ub Liberio R. E.
circa annum à Chrifto paflo 325. non fub Felice. Videatur L. Danxus
ad Auguftini cap. 54. de Hzrefibus.
3. Alii ὁμοιούσιον, vcl ὁμοιοούσιον dicebant. [τὰ Eufebius, & cjus affe-
cla : de quibus Sozomenus lib.3. cap 18. pag. 44. Ὁ. AaQopày εἰσηγοῦντο
TOU ὁμοούσιον λέγειν, καὶ κατ᾽ οὐσίαν ὕμοιον, ὅπερ ὁμοιέσιον ὠνόμαζον τὸ μὲν γὰρ
ὁμοότιον ἐπὶ σωμάτων πυρίως νοεῖσθαι" τὸ δὲ ὁμοιόσιον ἐπὶ ἀσωμώτων., οἷον ἐπὶ θεᾷ
καὶ ἀγγέλων. — Differentiam introducebant inter. ὁμοούσιον, Confübttantiale,
£2 fecundum eflentiam fimile ,— quod ὁμιοιούσιον vocabant. — "Opoobsiy. enim
propri? de corporibus intelligi : ὁμοιούσιον verà de incorporeis , ut de Deo (9
"Angelis. Macedoniani apud Atbanafium , Dial. 3. de SS. Trinitate,
t.2. pag.210. dicunt ; Ὁμοιούσιον λέγομεν, καὶ οὐχ, ὁμοούτιον. — lidem dice-
bant ὁμοιούσιον codem fenfu , gj ene Sozomenum lib.6. cap. 26.' pag. 84. b.
Epiphanius de Semi-Arianis, haerefi73. pag. 360. Τῆς αἱρέσεως αὐτῶν προ-
ςάται φασὶν, οὐ λέγομεν ὁμοούσιον, ἀλλὰ ὁμοιοούσιον. — Tierefis eorum. patroni
dicunt , non dicimus ὁμοούσιον) fed ὁμοιοούσιον. — Semi- Arianorum ergo haec
fuit fententia. lta autem'vocati funt , qui nomen Arii negantes , fuco
, faciem fuam , ceu perfoná, ita velàrunt , ut, velut in comoedia, vix
poflent agnoíci, Non diccbant Filium Dei creaturam ,. fed ὅμοιον Πατρὶ
profitebantur voluntate & actione , fed non eflentià. Horum principes
fuerunt Bafilius Ancyranus, Georgius Laodicez , & Daphnes ad Antio-
chiam fit , five cava Syrie Epilcopus. Vide Epiphanium dictà Πα:-
re(i: ubi etiam Semi-Arianorum argumenta refutantur. Obfervandum
autem, corum fententiam non uno modo fuifle elatam.
a. Alii dixerunt , //milem imaginem per omnia Patris fübflantie Fi-
lium effe ; qua Afterii fententia fuit, qui, referente Philoftorgio, lib.2.
cap. 116. pag.21. Orationibus C9 fcriptis docuit, ἀπαράλλακτον εἰκόνα τῆς τοῦ
Tlarpóc οὐσίας εἶναι τὸν T'ióv.— Quae quidem fententia , fiquidem finceré ὃς
fine fuco atque fraude proponatur , Orthodoxa eft, ut vidimus capite
pracedenti /u5 quarta claffe argumentorum pro Dcitate Filii , lit../. fed
aliud intendebat Afterius, ut ex fequentibus patebit.
b. Alii docuerunt, Filium Patri fimilem effe fecundum fubflantiam ,
κατ᾽ οὐσίαν ὅμοιον. — Hacc Afterii fuit fententia, & pofteum Eudoxii, tefte
| Cc 3 Philo-
206 EXPOSITIONIS SYMBOIiLI
Philoftorgio, lib.4. cap.4. pag. 66. ὃς Bafilianorum in Synodo Scleu-
cienfi, ibid. cap. 11. pag. 71. Daüilii & Euttathii, lib. eod. cap. 12. pag.
71. ὃς lib.6. cap. 1. pag. δὲ. Vide paulo poft , fub num.4. Antequam
vero ulterius progrediamur, illud quoque monuiffe juvabit, Arianos
quoque, & in his Euicbium Nicomedieníem » Theognidem Nicez,
Marin. Chalcedonenfem , formule Nicana pA] us ld memorat
'T hcodoretus hift. Ecclef. lib. 1. cap. 7. Sozomenus lib. 1. cap. ao. pag.
19.a. "Theodorus Mopsvceftenus apud Nicetam,, thef. orthod. fidei
lib. s. cap.7. Nicephorus ex "T heodoreto , lib. 8. cap. 18. pag. 56g.
cap. 43. pag. 6332. Ipfe etiam Philoftorgius, licet Arianus, fuo confir-
matteftimonio, Arianos Nicenz formula, feu fidei fübícripfiffe. Sic
cnim de eo Photius in Philoftorgi hift. Ecclef. lib. r. cap.9. pag.7. Ὅτε
καὶ αὐτὸς συνομολογεῖ πάντας ὁμοφρονῆσαι τῷ ἐν Νικαίᾳ τῆς Yiceug (pe , πλὴν Σε-
πούνδου τῷ Πτολεμάΐδος, ᾧ καὶ Θέων ὃ τῆς Νίαρμαρικῆς ἠκολούθησε. Τὸ δὲ ἄλλο cí-
Φος τῶν᾿᾿Αρειανῶν ἐφόρων γ ᾿Ευσέβιός τέ Φημι ὁ Νικομηδείας γ καὶ Θέογνις ὃ Νικαίαον
καὶ Μάρις ὃ Χαλκηδόνος , καὶ ἡ ἄλλη Φάλαγξ, πρὸς τὴν σύνοδον μετετάξατο. ΕἾ
ipfe (Philóftorgius) fatetur, omnes fidei formule ΝΝίσαι confenfiffe, excepto
Secundo Ptolemaidis ,| quem C2 Tbeon Mariarice fecutus fuerit :. reliquam
ver Arianorum. Epbororum catervam , Eufebium ,. inquam ,| Nicomedie ,
q beognidem Nicee , Marin Cbalccdonis, reliquámque cobortem , ad Syno-
dum tradu&los fuiffe. Quod propterea diligentius notandum , quia Aria-
ni poftea negárunt, fe fubícriphifie: unde fcriptorum teftimoniis confu-
tandi fuerunt , ut difcere eft ex "T'heodoreti hift. Ecclef. lib. 1. cap. 13.
Quód veró Ariani fubfcripferunt fidei INiczcnz, id dolo, ἐν δόλῳ factum,
fub voce fcilicet ópossíov , ὁμοιέσιον ὑποκλέψαντες, occultantes , utinquitPhi-
loftorgius, lib.:.cap.9. pag.7. lmo Nicetas, inthef. orthod. fidei,
lib. s. cap.8. notat, Philoftorgium auctorem effe, eorum, qui fidei Ni-
czna fübícripferunt ,' alios quidem € regione chirographorum fuorum
ópogzía vocem adícripfiffe ; alios vcro, a Euícbio inftru&os, blafphe-
mam ὁμοιθσίε vocem , loco ógomsía , fuppofuiffe. — 'T'heodorctus lib. r.
hift. Ecclef. (ub initium capitis7. pag. 542. ait, cos ὑπούλως wal οὐκ eiMwpi-
vàg, lübdolà, C9 non fincerà huicformulac (ubfcripiffe. Eadem Nicepho-
rus habet lib.8. cap.18. pag. $70. Politia Patrum Metrophanis & Alc-
xandri, apud Photium in Biblioth. Cod. 256. pag. 1412. id fa&umdicit ,
μὴ ἐξ ἐιλικρινείας , ἀλλ᾽ ὑφάλῳ γνώμῃ» non fincerb, fed ficlà ac fubdol?.
4. Alii tandem ὅμοιον dicebant. — Hic quaftio , 725 Filius Patri
ὅμοιος dici po[//t ,' propter difcrepantes veterum fententias, inter dubias
&an-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI Car. X. 07
& ancipites referri debet, — Ad eam autem ut commodiüs refpondere pof-
fimus, obíervandum , quotuplici modo τὸ ὅμοιον fumatur.— Gregorius
ΙΝ yffenus Orat. 2. contra Eunomium , t. 2. pag.474, 475. tres hujusvocis
affert fignificationes.
a. Prima efl : Ὅσα διαψεύδεται τὰς αἰσθήσεις ἡμῶν» αὶ τὰ αὑτὰ μὲν ἀλ.
λήλοις ὄντα, κατὰ τὴν Φύσιν , παρὰ δέ τινος τῶν παρεπομένων τοῖς ὑποκειμένοις,
σχήματος λέγω καὶ χρώματος, καὶ ἤχου, καὶ τῶν ὅσα διὰ γεύσεώς τε καὶ ὀσφρή -
σεως, καὶ ἁφῆς τὸν παρωλογισμὸν Cutie? ἄλλα μὲν τὴν QUaiw , ἕτερα δὲ παρ᾽ ὦ πέ-
ᾧυπεν εἶναι ὑποκρινόμενα , ταῦτα ὁμοίως ἔχειν ἡ συνήθεια λέγει. Quecunque fen-
fs noffros fallunt ,| citi naturá non fint inter fe eadem , [d ab aliquo eorum
que fubjetia confequuntur accidente , ficura dico, C9 colore, C9 fono, €3 quee
per gujhum €. odoratum C9 tatum [enfuum deceptionem ingenerant , cim alia
quidem fint fecundum propriam naturam :. alia verà quàm que revera funt ,
d fimulentur, bec fimiliter fe babere confuetudo dicit. Vide plura de hac
1gnificatione apud Auctorem. Poítea de Eunomio interrogat, "Ape μή
v1 τοιᾶτον ὁμοιότητος εἶδος ἐπιθρυλλεῖ τῷ Υἱῷ, ἀλλ᾽ ἐκ ἄν εἰς τοῦτο παραπληξίας
ἔλθοι, ὥςε τὴν ἀκατητὴν ὁμοιότητα ἐπὶ τῆς ἀληϑείας βλέπειν, (Numquid Euno-
mius talem quandam fimilitudinis fpeciem jatiitat in Filio? Sed non cà amen-
die C9 infanie vencrit, ut fallacem 85. fraudulentam fimilitudinem in veri-
tate contempletur.
B. Secunda ef] : Πάλιν ἄλλην ὁμοιότητα ἐν τῇ θεοπνεύςᾳ γραφὴ ἐδιδάχθη.
μεν ταρὰ τὰ εἰπόντος, ὅτι ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾽ ἐϊκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίων»
σιν. Rurfus aliam [imilitudinem in divinitus infpirata fcriptura edocti fumus
ab cà qui dixit, Faciamus hominem ad imaginem noftram & f(imilitudi-
nem. ᾿Αλλ᾽ ἐκ ὧν οἶμαι τὸν ᾿ΕἘυνόμιον ἐπὶ τοῦ T i00 καὶ τοῦ Πατρὸς τοῦτο βλέπειν.
τὸ εἶδος τῆς ὁμοιότητος, ὡς ταυτὸν τῷ ἀνθρώτῳ τὸν μιονογενὴ θεὸν ἀποφήνασθαι.
Sed non opinor Euuvimium in Filio ξ9 "Patre banc fmilitudinis fpeciem COllfi-
derare, ut eundem cum bomine unigenitum "Deum effe pronunciet. Hocfenfu
etiam Athanafius lib. de Synod. Arim. ὃς Seleuc. Τὸ ὅμοιον dici affirmat
οὐκ ἐτὶ οὐσιῶν, ἀλλ᾽ ἐπὶ σχημάτων καὶ ποιοτήτῳν, Sei) enim εἰχ ὁμοιότης, ἀλ-
λὰ ταυτότης.
y. Tertia tandem his ab eodem proponitur verbis : Οἴδαμεν καὶ
ἕτερον ὁμοιότητος εἶδος, Üxep ἐν τῇ κοσμογενείᾳ Φησὶ περὶ Xf d λόγος. ὅτι ἐγέννησε
σὸν Xu ὁ ᾿Αδὰμ κατὰ τὸ εἶδος αὑτοῦ.) καὶ κατὰ τὴν ὁμοιότητα. Scimus etiam
aliam fimilitudiuis [peciem , quam in mundicreatione de Setbo fermo affirmat :
Genuit /1dam Setbum ad imaginem€3 fimilitudinem faam. | Sübjicit poftea:
Ὅκερ el λέγοι ὁ ᾿Ευνόμιος , οὐκ ἀπόβλητυν τὸν λύγον ποιούμεθα" ἐνταῦθα yàp, οὔτε
; ἡ Φύ-
5 EXPOSITIONIS SY MBOLI
*5 φύσις τῶν ἀλλήλοις ὁμοιθμένων διάφορος, καὶ à χαρακτὴρ καὶ τὸ εἶδος τὴν κοινωνίαν
ἔχει. — Quam fi dicit ἘμηθημΗς, ejus orationem nou putamus repudiandam ef-
fe. Hic enim ueque natura corum, que inter fe fimilitudine cowveniunt, dif-
fert, 89 charaBer. 9. fpecies communionem babet. — Atque ita ὁμοιότητος VOX
pauló laxiüs fumitur, & fignificat comvenientiam in fubftantiá fundatam.
Sic vulgatum effatum eit in Philofophia : Unumguodque generare. fibi fi-
smile fecundum formam vel fpeciem , id eft , fecundum fubítantiam. — Hoc
fenfu fi fumatur-fimilitudo, eaque conftituatur inter effentiam Patris &
Filii, Filius non eft ὁμοιούσιος, ncque ὅμοιος. Sic enim inter effentiam
Patris & Filii media obviaret relationis oppofitio, cüm officium relatio-
num fit, multitudinem & pluralitatem invehere , plures effent in Dco
eflentiz ; quod cft cum Ario eflentiam divinam impié lacerare. Si vc-
τὸ conftituatur fimilitudo inter perfonas Patris & Filii, non poteft dubi-
tari, quin Filius (it ὅμοιος τῷ Πατρί. — Athanafius Orat. 4. adv. Arianos »
explicans locum ]oh. 5: 26. Ὥστερ yàp ὁ πατὴρ ἔχει ζωὴν ἐν ἑαυτῷ , οὖν
quc ἔδωκε καὶ τῷ Τῷ ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ, [οτος : Ἔν τῷ λέγειν οὕτως,
δείκνυσι τὴν πρὸς τὸν Πατέρα τοῦ T'uoU ἰδιότητα Φυσικὴν καὶ ὁμοιότητα. Dum
dicit (ic , offendit. proprictatem cum Patre naturalem £9. fimilitudinem,
Et Dialogo 1. de SS. Trinitate : Χαρακτὴρ διὰ τὴν ὁμοιότητα τῆς ÜrogÁ! .
σεως λέγεται ὁ χριςός. — Character dicitur Chriflus propter. fimilitudinem
fübflautie. Bafilius M. epift. 41. pag.803. ᾿Εγὼ τὸ ὅμοιον κατ᾽ ἐσίαν, εἰ μὲν
προτπείμενον ἔχει τὸ, ἀπαραλλάκτως) δέχομαι τὴν Φωνὴν, ὡς ταυτὸν τῷ ὁμοβσίῳ
Φέρουσαν' εἰ δὲ τις τοῦ ὁμοία τὸ ἀταράλλακτον ἀποτέμνοι, ὅτερ οἱ κατὰ τὴν Kuv-
ςαντίνου πόλιν πεποιήκασιν , ὑτοπτεύω τὸ ῥῆμα , ὡς τοῦ μονογενοῦς τὴν δόξαν κα.
τασμιμρῦνον. — Ego fimilem fecundum cílentiam, /iquideim adjuntium fuerit ,
prorfus citra ullam ipfius eflentiz: variationem , eam ample&for proboque vo-
cem , ut quee idem fignificet quod τὸ ὁμοάσιον, bocef? , eju irm fonti : βυε-
rà quis ab ὁμοία fignificatione τὸ àxapáMaxroy removerit , quod Con[lautinopo-
litaui fecerunt , [ufpetiam babeo vocem illam, utpote que gloriam unigeniti
diminuat. Integra epiftola le&u digna. — Epiphanius hzrrefi73. pag. 368.
de Filio: Ὅμοιός ἐςτ καὶ καθὸ ζωὴ ἐκ ζωῆς, Φῶς ἐκ Φωτὸς, καὶ ἀληλινὸς ἐξ ἀλη-
θινᾷ.. καὶ σοφία ἐκ σοφοῦ καὶ καθάπερ ἐςὶ κατὰ τὰς γραφὰς ,. S κατὰ τὴν ἐνέρ --
γειαν, καὶ τὴν βούλησιν ἐξὶ μόνον ὅμοιος, ἀλλὰ κατ᾽ αὐτὸ τὸ εἶναι καὶ ὑφεςᾶναι,
καὶ ὑπάρχειν ὅμοιός ἐξι κατὰ πάντα τῷ Πατρὶ τῷ γεννήσαντι, ὡς T idc Harp. $i.
milis efl £9. quatenus vita de vita , C3 lumen de lumine , 9 verus de vero,
C3 /apientia de fapiente: £9 quatenus eff fecundum Scripturas, non fecundum
operationem C9. voluntatem tantüm ef fimilis , ed fecundum ipfam effentiam
GS fub-
NICIENO-CONSTANTINOPOLITANI. 'Car. X. 209
G3 fubfiflentiam fecundum omnia fimilis eff Patri, qui ipfum genuit, ut Fi-
lius Patri, Et pag.370. Ἕι τις μὴ κατὰ πάντα λέγοι ὅμοιον τὸν T'ióv τῷ Πα-
τρὶ, ὡς Τ ιὸν Πατρὶ, ἀλλὰ κατὰ μὲν βούλησιν λέγοι ὅμοιον, κατὰ δὲ τὴν ἐσίαν ἀνό-
pov, ἀνάθεμα ἔξω. δὶ quis Filium non Jecundum omnia Patridicat fimilem ,
ut Filius Patri fimilis efl , fed fecundum «voluntatem quidem dicat fimilem,
fecundum effentiam vero diffmilem , Δὲ anatbema. | Ex his facilé patet,
quo fenfu Orthodoxi concefferint , Filium Patri ὅμοιον dicipofic. Hetc-
rodoxi vcró ὅμοιον Patri dixerunt Filium non uno modo. '
Alii enim docuerunt, 7ium Patri fimilem ejfe fecundum folam volunta-
fem. | Acacius, cum fuis gregalibus, in Synodo Seleucienfi ,. Filium *
dixit ὅμοιον τῷ Πατρί. Interrogatus vcro, κατ τι ὅμοιός ἐςὶν ὁ Υἱὸς τῷ Πκ-
vj s fecundum quid "Patri fimilis eff Filius ? relpondit , κατὰ τὴν βούλησιν
μόνον , οὐ μὴν κατὰ τὴν ἐσίαν. — Secundum voluntatem tantum , non vero fe-
cundum cffentiam :. ut refert Socrates 9 hift, Ecclef. lib. 2. cap. 40. pag;
213. à.
Bafliaui dixerunt, ὅμοιον μὲν τῷ Πατρὶ κατὰ πάντα τὸν T'ovelvya, Filium
quidein fecundum omnia fimilcm effe Patri , ἀσίας δὲ ὅλως οὐδὲ ὀνόματι μνήμη.
τοῖς ἄλλοις λόγοις συνεισήγετο, effeutie tamen prorfus, ne nomine quidemtenus ,
suentione inter reliquos fermones facia: P hiloftorgius lib. 4. cap. 8. pag. 68.
"riaiii circa hoc dogma in tres divifi fuerunt fectas 9 de quibus 1dem
Philoitorgius lib. 10. cap. 3. pag. 135, 136. τι ol ἐξ 'Apeía v» πρὸς τὸν Tas
πέρα τοῦ μονογενᾷς ὁμοιότητα, εἰς πολλὰς ἀιρέσεις διεσχίσαντο. Ol μὲν γὰρ κατὰ τὸ
προγινώσκειν ἑκάτερον ἔφασαν, οἱ δὲ τὸ τὴν Φύσιν θεός ἄλλοι δὲ. διότι ἐκ μὴ ὄντων
ἑκάτερος αὐτῶν πέφνκε δημιουργεῖν. — Quid. Zfriani fimilitudinem unigeniti cum
Patre in multas berefes diviferunt. — Quidam cniin dixerunt ,, tecundum
prafcientiam utrumque cffe: a/ij verà, fecundum naturam, Deum: ali
veró , quód ex non entibus alteruter corum ad creandum fit produ&tus.
Cüm hzc valde fint obícura, opcra preciui luerit eorum explicationem
ex Gothofredo fübjicere. De Arianorum, inquit, in tres fectasdivifio.
ne hoc capite agit Philoftorgius: nempe, ut ita id opponatiis, qui Eu-
nomianis objiciebaat , quod in diverfas fe&tas abiiffcnt ,. ἃς quidem fub
. 'Theodofio Magno : de quo Socrates cap. 23. lib. 5. & Sozomenus lib, 7.
cap.17. Ait igitur Philoftorgius, et Ariani omnes ὁμοιότητα τῇ μονογε-
yüc πρὸς τὸν ΠΙχτέρα ex «quo tencrent, contrà quàm Eunomiani , qui τὸ
ἀνόμοιον tu-bantur, attamen diverfimode hanc ὁμοιότητα cx preffiffe : quo(-
dam enim Filium /ecaudum prefcientiam imilom , fed ἑκάτερον dixiffe , κα-
τὰ τὸ προγινώταειν ἑκάτερον ἔφασαν" "e » id elt, alterum, & fic pofte-
τ
LA e
210 EXPOSITIONIS SYMBOLI
rius exítitifle: fcilicet ajebant, l'illum , cüm naturà nullam prater cz-
teros przrogativam haberet, utpote naturá fuà τρεττός: propterfingula-
rem tamen curam & exercitationem in malum non inclinantem, à Dco
idcirco clectum, quod prznoviffet, eum neutiquam hanc przrogarivam
afpernaturam : Προγνώσει καὶ προθεωρίᾳ περὶ αὐτοῦ εἰδότα᾽ κατὰ πρόγνωσιν fcu
αρογνωςιχῶς : de quo Alexander Epiicopus Alexandrinus in epiít. apud
"Theodoretum , lib.:. cap. 4. pag. 5,6. Athanafius, difíputat. 1. contra
Arianos, pag.124. & formula Arianorum ann. 2,44. apud eundem Atha-
nafium de Synodis pag. 691. 1n finc. & Sirmienfis adverfus Photinum à
Marco Arethufio fcripta apud cundem Athanafium de Synodis pag. 693.
& Socratem, lib.2. cap. 25. pag 582.b ubi tamen ea fententia ab Aria-
nis damnatur. Secundam Arianorum (qui ex aquo omnes fimilem Pa-
tri Filium ftatuebant) fe&tam & fententiam hanc, prioricontrariam , me-
morat Philoftorgius: nempe, quod ilius fecundum naturam Deus effet ,
κατὰ τὴν Quei θεὸς. non vero fecundum prazeícientiam. Tertiam tandem
hanc memorat, ὅτι ἐκ μιὴ ὄντων ἑκάτερος αὐτῶν πέφυκε δημιεργεῖν' ἑκάτερος 5
id eft, alter (feu pofterior) productus fit ad creandum. — Cujus Ariano-
rum fententiz , de Filio vidclicet ἐξ 8x ὄντων generato feu creato, innu-
mera apud veteres teítimonia occurrunt. Inde certé Ariani ἐξθμόντιοι
dicti ;. teftis vcl Athanafius de Synodis, pag. 698. & Socrates, lib. 2.
Cap.35. Atque ita quidem Philoftorgius hic tres diverfas Arianorum
fententias exprimit. Cujus verba ita emendanda, partim veró ὃς verten-
da funt: ΟἹ μὲν yàp κατὰ τὸ προγινώσκειν ἑκάτερον ἔφασαν" ol δὲ, τὸ τὴν Φύσιν
θεόν ἄλλοι δὲγ ὅτι ἐκ μὴ ὄντων ἑκάτερος αὐτὸς πέφυμε δημιουργεῖν. ld eft:
Quidam enim, Filium fcilicet, fecundum prefcientiam, alterum feu poffe-
vius exflitiffe dixerunt : alii verb fecundum naturam Deum effe: alii deni-
que , quid ex non entibus alter feu poflerius produ&lus fit ad creationem. — Has
vero tres Arianorum in fpeciem diverfas fententias ait Philoftorgius, etfi
ditferre videantur, in unum tamen convenire & conípirare, nempequód
Filium Patri ὁμοιέσιον przdicent.. Quomodo & Ambrofius, de fide ad
Gratianum lib. 1. cap. 4. de Eunomio, Ario, & Actio: /eZ quem potiff-
müm legam? Eunomitmne, an Arium , vel Actium, eiismagifiros? Plura
enim nomina , [ed una perfidia: impietate non diffonans , communione diftor-
dans : non diffimilis fraude, [ed cogitatione difireta:. Cur enim fecum nolint
convenire , non intelligo, &c. Dc diverfis alioquin Arianorum fententiis
Epiphanius harefi Semiarianorum 73. Socrates, lib. s. cap.20,22. Sozo-
menus, lib.7. cap. 17. quas tamen aliter explicant. Epiphanius quoque
Ariano-
2 E -
- i M d. MMÁLLm—l a:
NICIENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XL ζεῖ
Arianorum τρίς τάγματα pomi. Hucufque Cl. Gothofredus. Cum his
«onferenda, qua cap.8. de Arianis dicta funt.
C APU T XI
*De incarnatione Fili.
Τὸν à! ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπσυς, καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν, κατελθόντα ἐκ τῶν
οὐρανῶν, καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος àyía , καὶ Μαρίας
τῆς παρθένου, καὶ ἐνανθρωπήσαντα.
Oc capite confiderandum nobis venit reconditum & admirabile
prorfus Incarnationis Filii Dei myfterium: ubi agemus
Ι. De Nominibus Incarnationis. De illistorum habes caput 2.
in Obfervationibus noftris, lbi dicta hic non repetimus, fed
ea tantüm examinamus nomina, qua à Patribus Nicenis hic funt ufur-
pata. Sunt autem duo fcquentia.
1. Σάρκωσις. Patres Niceni dicunt, fe credere in Filium σαρκωθέντα,
Σαρκόω eft quafi incargo , id cft, carneum reddo. Budacus interpretatur,
carne oppleo item , carne operios nec non, carnem aloy. & ulcus impleo,
ex Celfo. Praeterea, corpulentum reddo , cx Galeno. Paffivum autem
σαρμοῦσθαι, corporari, & carne indui, ex Lactantio: quod de incarnatio-
nis Chritti myfterio peculiariter dici folet. Exemplum habemus in hoc
Symbolo: alia paffim obvia. Greg. Nazianzenus Orat. 38. pag. 613.
Οἱ Zcapkos σαρκᾶται. Carnis expers incarnatur.— lta etiam Atticus, Epifco-
us Conftantinop. in. AGtis Ephefinis, pag 254. O' ἄσαρκος σαροῦται.
Chryfoftomus in Píal.44. Πᾶσα ἡ γῆ ἀπὸ περάτων εἰς τὰ πέρατα δοξολογεῖ val
ὑμνεῖ τὸν σαρκωθέντα θεόν. Univer[ía terra ab una. orbis extremitate ad α}16--
ram glorificat Cg laudat incarnatum Deum. | lüidorus Pelufiota, epift. 69.
lib. 1. pag. 22. Νηςεία καὶ βία σεμνότης Ἰωάννην, τοῦ σαρκωθέντος θεᾷ βαττιςὴν
ἀπετέλεσε. Jejunium C9 vite {ἐνεγίίας Jobannem incarnati Dei baptiflam
reddidit. Hinc jam σάρκωσις ,. defumta voce ex Joh. 1: 14. O' λόγος σὰρξ
ἐγένετο. Σάρκωσις VCTO τῆς σαρκὸς δηλοῖ τὴν ἀνάληψιν, carnis affumtionem fi-
ghificat , ut "Theodoretus loquitur Dial.2. PE 67. vel, ut Damafcenus,
lib. 3. orthod. fidei, cap.11. pag.216. explicat, τὴν πρὸς σάρκα» ἤτοι πρὸς
Dd2a ἄνθρω-
4: EXPOSITIONIS SYMBOLI
ἄνθρωπον συνάφειαν., cum carne , cel cum boiniue conjunciionem. | Ufitatiffima
hoc fenfu vox apud Scriptores Ecclcfiatticos; quod tamen Lexicographi
non docent. Vidcónul exempla. Greg. Nazianzenus , Orat. 35. pag.
614. 'EQávw θεὸς ἀνθρώποις διὰ γεννήσεως, — ἵν᾿ ὁ τὸ εἶναι δοὺς, καὶ τὸ εὖ εἶναι
χαρίσηται μᾶλλον δὲ ῥεύσαντας ἡμᾶς ἀτὸ τοῦ εὖ εἶναι διὰ κακίαν, πρὸς αὐτὸ τάλιν
ἐπαναγάγῃ διὰ σαρκώσεως. — Deus per nativitatem bominibus apparuit, — ut,
qui vitam dederat , idem beatam quoque vitam lareiretur: vel potius, ut nos
ger vitium à beata vita prolapjos , ad eandem rur[us per incaruationem revo-
caret. lüdorus Pelufiota ,' epilt. 2:8. Jib, τ. pag 62. O' καιρὸς τῆς σαρκώ-
σεως. Tempus incarnationis. Gregorius 'Thaumaturgus cap. 1. de Fide,
pag 2- σάρκωσιν καὶ ἐνανθρώπνσιν conjungit. Baflius Seleucientis, Orat 9.
pag.217. de Chrifto : ᾿Ανθρωπικὴν ἔλαβες σάρκωσιν. FHumanam affumfifli car-
nem. Etquia Filius propter affumtam carnem humanam dicitur capxa-
6dc, hinc de eodem myltcrio ulitatiffimé ufurpatur vox ἔνσαραος, quam
à Lexicographis omitti , profccto mirum. — Nempe incarnatio Filii vo-
catur,
a. "Eveapxo; γένεσις nativitas fecundum carnem , ab Eufebio, De-
monftrat. lib.7. pag, 219. |
b. "Ἔνσαρκος ἐνανθρώπησις, ab Epiphanio, harefi3o. pag. 71. & hzc-
refi 69. pag. 330.
C. Ἔνσαρκος ἐνδημία,, rurfus ab Epiphanio , hzrefi 69. pag. 338.
& ab Athanafio, in Pfal.68. t.2. p. 537.
d. "Evzapxoc ἐπιδημία, ab Athanafio , Orat. 2. adverfus Arianos,
t.1. pag. 365. & à Theophylacto in cap. 1. Lucz , pag. 300. Eodem
fenfu vocatur ἡ ἐν σαρκὶ ἐπιδημίᾳ , à Bafilio M. epi(t. 65. pag. 852. ἡ διὰ
σαρκὸς ἐπιδημία , ab Oecumcnio in 2.cpift. Joh. pag. 218.
€. Ἔνσαρκος οἰκονομία ἃ 'T'heophyla&to , in cap. t. Joh. pag. $55.
à Maximo, cent.4 de Charitate , cap. 77. & ab aliis. Phavorinus:
"ExiQávem , ἡ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριςοῦ ἔνσαρκος οἰκονομία, ἜἜνσαρκος καὶ
δεία οἰκονομία vocatur à Chryfoftomo, homil.105. t. 5. pag 681. Eodem
fcpíu dicitur ἡ κατὰ σάρκα οἰκονομίᾳ, à IN yffeno contra Apoll. t. 3 pag.
265. ἡ κατὰ σάρκα τοῦ λόχου οἰκονομία , ab Occumenio in AGta , pag. t.
Οὐκονομίᾳ τῆς σαρκὸς, à Chryfoltomo homil. 31. in Johannem: ἡ μετὰ σαρ-
πὸς οἰκονομία, à Cyrillo Alexand. in cap. 10. Jelaj pag, 189. ἡ τῆς ἐνσάρ-
"Xov τοῦ Υἱοῦ τοῦ θεᾷ παρουσίας οἰκονομία, in AGtis Synodi Nicaenz, pag 5.
£. "Eveapxos παρουσία , à Chryfoft. homil, 34. t. 5. pag. 218. ab co-
dem, bomil.8. in Joh. pag. 588. & ab aliis.
Ms
B. Evcap.
"
nnt -
ED - ---.
- -.--. .---- - mE a i M i.
M mn
cR
NIC/RENO:CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΙ. 213
g. Ἔνσαρμος ἐπιφάνεα, ab Eufebio hitt. Ecclc(. lib. τ. cap. s. pag.5.
Demonitrat. Evang. lib.S. pag 226. — Eodem fenfu, ἡ »arà σάρκα ἐπιφά-
νειὰ τοῦ Τ᾽ ιοῦ τοῦ θεᾷ, à Pachym. in cap. 4. Dionylii Arcopagitz dc. coe-
lciti Hierarchia, pag. 53.
2. ᾿Ενανθρώπησις. Rurfus Patres Niczni teftantur, fe crcdere inFi-
lium Dei éavüpumácavra , qui bomo fattus efl. | Eutebius Pamphili, teftc
Socrate, hift. Ecclef. lib. 1. cap. g. pag. 175. pro ἐνανθρωπήσαντα , quod in
Symbolo Niczno exftat , ufurpavit, ἐν ἀνθρώποις τολιτευσάμενον : quod
etiam Stephanus in ''hefíauro fuo notavit quidem , non tamen monuit,
anguem latere in verba. Ἑνανθρωπῆσαι namque de Dci Filio ufurpatum ,
non fignificat inter bomines verfari , fed carnem bumanam affumere , bomi.
nem feri. Audi Greg. Nazianzenum, Orat. 52. pag. 747. ita de Apolli-
nariítis differentem : Ka? περὶ τὴν τῆς ἐνανθρωπήσεως κακουργοῦσι φωνὴν, τὸ Evwy-
θρώπησεν, ἐκ ἐν ἀνθρώπῳ γέγονεν, ὃν ἑαυτῷ περιέπηξεν, ἐξηγούμενοι, κατὰ τὸ εἰ-
ρυμένον" ᾿Αυτὸς γὰρ ἐγίνωσκε. τί ἦν ἐν τῷ ἀνθρώπφ' ἀλλ᾽ ἀνθρώποις ὡμίλησε 9 καὶ
συνετολιτεύσατο λέγοντες καὶ διδάσκοντες, καὶ πρὸς ἐκείνην καταφεύγοντες τὴν Qu-
γὴν, τὴν, Μετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆς γῆς Uu, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνεςράφη. λέγουσαν. -
Etiam circa ἐνανθρωπήσεως vocem improbé ac verfuté agunt , hoc verbum ,
ἐνηνθρώπησεγ non ita explicantes , ut idem fit , quod 1n homine , quem fibi
ipfi affixit, exftitit, /uxta id, quod ait fcriptura: Ipfe enim fciebat , quid
eflet in homine : verum idem effe dicentes ac docentes , quod , cum homi-
nibus confuetudinem habuit ac verfatus ett: a£que ad bec verba confugien-
fes, Poft hzc in terra vilus eft, & cum hominibus eft converfatus. Vi-
de reliqua apud INazianzenum , Notas quin ctiam Eliz Creten(üs ad
hunc Nazianzeni locum, pag. 1309. Verbo ἐνανθρωπέω ctiam utitur Chry-
foftomus, Homil. de SS. Trinitate, t. 6. edit. Parif. pag. 203. Πᾶς οὖν
Tal; ἁγίαις γραφαῖς πιξεύων, προσαυνείτω Τριάδα ἄντιςον, ἄτρεπτον, ἀναλλοίωτον,
παντοδύναμον, συνάναρχον , συναΐδιον, καὶ ὁμούσιον, Πατέρα wai T'idv , τὸν πρώην
μὲν ἄσαρκον, ἐπὶ τέλει δὲ βουλήσει ἰδίᾳ ἐνανθρωπήσαντα τελείως, χωρὶς ἁμωρτίας,
ἀτρέπτως, καὶ ἀναλλοίάτως, ὅζο. Qui/quis igitur fantlis fcripturis credit , a-
doret Trinitatem increatam , incommutabilem , verfionis expertem , ommipo-
tentem ,. principio carentem ,. coeternam C2. confubflantialem ,. Patrem , 89
Filium priis quidem ab/que carne ,| deiade autem voluntate propria in fine fe-
culorum. perfetium. bominem factum , ab[que peccato , fine verfione C9 muta-
lione , &c. Oeccumenius in cap.2. ad Galatas, pag.$90. "Exact τοσαύτην
δεῖ χάριν ὁμολογεῖν TG χριςῷ, ὡς εἰ δ᾽ αὐτὸν μόνον ἐνηνθρώπησε, . Tantas unum-
quemque Cbriflo gratias agere oportet , ἐν f propter ipfum folum bomo fa&us
3 fuiffet.
--- je - —
214 EXPOSITIONIS SYMBOLI
feit. Cyriülus Jerofol. Catech. lllum. ti. pag. 120. Μέλλοντος τοῦ χρι-
CoU ἐνανθρωπεῖν, καὶ ἐκ παρθένου γεννᾶσθαι, — Cum Cbriflus effet carnem affum-
turus, Cj ex virgine najciturus. —. Ab ἐνανθρωπέω eft ἐνανθρώπησις, incarnatio.
Batlius Caríar. in Píal. 32. pag.200. ᾿Εὰν τὸν θαυμάσιον τρόπον͵, wal πᾶσαν
τὴν Φύσιν ὑπερβαίνοντα τῆς ἐνανθρωπήσεως διηγῇ τοῦ Kupía , καινότερον ἄσμα καὶ
ξένον de δὲ admirabi.em modum, C9 omnem excedcntem naturam incarna-
tionis Domiui narraveris , recentius utique ac novumconcinis canticum, Ἐπ-
. febius Demonilrat. lib. 9. pag. 259. vocat ἐνανθρώπησιν τοῦ θεᾷ λόγου , in-
carnationem Dei Verbi.
ll. De λόγῳ affumente naturam bumanam. Quamvis, ut Chryfofto-
mus, Homil.27. in epift. ad Romanos. pag.213. ὑπακοῆς ἡ zícu δεῖται,
οὐ πολυτραγμοσύνης,, fides obedientia , mon curiofitate , egeat 5 periculofum
etiam fit , τὰ σεσιγημένα πολυπραγμονεῖν καὶ περιεργάζεσθαι: nihilominus, cüm
ipfa etiam pia & orthodoxa antiquitas minime dubitárit, inquirerc ia
cauffas, cur Filius potiüs , quàm Pater aut Spiritus Sanctus , humanam
affumíerit naturam , nos quoque hujusquaeítionis decifionem ex Patribus
proponimus.
1. Ratio, cur Filius carnem affumferit, eft, quia decuit nos refti-
tui in jus & gradum filiorum Dci per eum , qui naturà Filius Dci eít ;
ὃς imaginem Dei in nobis reftaurari per eum, qui cft imago Dei. De
hoc Jobius in Biblioth. Photii, Cod. 122. pag. $80. ᾿Ετειδὴ λόγος à Υἱὸς,
ὁ δὲ ἄνθρωπος λόγᾳ καὶ εἰκόνι 0e τιμνθεὶς; τούτων τε διαπέπτωκε, καὶ παρασυνε-
βλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις , καὶ ὡμοιάθη αὐτοῖς Διὰ τοῦτο ὁ λόγος τοῖς εἰς
ἁλογίαν πεσοῦσιν ἐπεδήμησε τό τε ὀλίσθημα ἡμῶν ἐξιώμενος y καὶ πρὸς τὸ ἀρχαῖον
ἀνέλκων ἀξίωμα. — Quoniam Filius verbum eft , bomo verà ratione atque ima-
gine Dei coboneflatus erat, bifce poflea excidit, comparatüfque eit jumen.
tis infipicntibus, & ipfis fimilis factus eft propterea 'erbum ad eos, qui
ad brutorum fortem delapfi erant , acceffit , ruinam noftram reparans , acnos
in priflinam dignitatem poflliminio revocans. Photius pag. feq. de Jobio
fcribit : Νεανιεύεται κατὰ τῶν λεγόντων, διὰ τοῦτο τὸν ''ióv ἄνθρωπον γενέσϑαι.,
καὶ σωτῆρα παραγενέσθαι, διότι τοῖς πρὸς ὑιοθεσίαν καλουμένοις τὸν Y μὸν ἔδει, ἀλλὰ
μὴ ἄλλον τινὰ γ) καθηγεμόνα καὶ ἀνακαινιςὴν τῆς ὑιοθεσίας καὶ γεγενῆσθαι, καὶ κη-
ρύττεσῆαι. Guveniliter fcribit adver[us dicentes, Propterea Filium bominem
fatium , atque Salvatorem adveniffe , e) qubd in adoptionem vocatis , nom
alium aliquem , preter ipfum Filium , oporteret ducem atque. inflauratorems
adoptionis C9 effe, €9 predicari. His verbis indicat Photius, Jobium
hanc aliorum fententiam , utpote vcram , immcritó fugillàffe. Jobius
ibid.
- τ τ--- το ΡΠ πο ρισων, 5 p τ πὰ
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΙ. 21;
ibid.pag. Got. Τῶν πρεκωδεςάτων ἦν, τὴν ἀπαράλλακτον καὶ Φυσικὴν εἰκόνα τοῦ
Πατρὲς ἡμᾶς τοὺς κατ᾽ εἰκόνα μὲν γεγονότας, τὸν δὲ χαρακτῆρα κιβδηλεύσαντας,
ταύτην ἡμᾶς ἀποκαθᾶραί τε τῶν κηλιδωμάτων., καὶ εἰς τὸ ὡρχαῖον κάλλος ἀναμ9ρ-
Φώσασθαι. — Convenientiffiznum fuit, ut immutabilis, per omuia fimilis, aa-
tiváque Patris imago nos ad eaudem conditos ; fed qui formam illam jam cor-
vuperamus s. à fordibus mundaret , C9 priflino decori reflitueret. Eandem
cauffam inculcat Damafcenus Orthod. fidei lib. 4. cap. 4. pag. 284. Διὰ
τοῦτο ὁ Υἱὸς τοῦ θεᾷ ἐνηνθρώπησεν.), ἵν᾿ ἐφ᾽ ᾧπερ ἐποίησε τὸν ἄνθρωπον, πάλιν αὐτῷ
χαρίσηται" ἐποίησε γὰρ αὐτὸν κατ᾽ εἰκόνα ἑαυτοῦ, νοερὸν καὶ αὐτεξύώσιον wal καθ᾽
ὁμοίωσιν) ἥτοι ἐν ἀρεταῖς τέλειον, ὡς ἐφικτὸν ἀνθρώπου Φύσει. Propterea Filius
Dei bomo fatius efl, ut, in quem finem bomineni creaverat, id ipfum eirur-
fs largiretur : creavit enim illum ad imaginem[uam , intelligentem, €9 libe-
ΤῸ arbitrio ornatum ,. nec non ad fimilitudtnem fuam, | five in virtutibus per-
fetum, quantum natura bumana ferre pote]. — Axhanafiusde Incarnatione
Verbi, t. 1. pag.72. Οὐκ ἄλλου ἦν τὸ κατ᾽ εἰκόνα πάλιν ἀνακτίσαι τοῖς ἀνθρώποις,
εἰ μὴ τῆς εἰκόνος τοῦ Πατρός καὶ ἐκ ἄλλου ἦν τὸ θνητὸν ἀθάνατον ἀνατῆται, εἰμὴ
τῆ; αὐτοζωὴς ὅσης τοῦ κυρίε ἡμῶν ᾿Ισοῦ χριςξᾷ. — Non poterat aliusimaginem Dei
3n bominibus renovare, quàm ipfa Patris imago: nec alterius ΟΥ̓, mortale
refuf/citare immortale, nifi ejus , qui eff ipa vita, Domini nempe noftri Jefu
Chrifli. Quod elegant poftmodum fimilitudine explicat :. Καθάπερ τῆς
φραφείσης ἐν ξύλῳ μορφῆς παρωφανισθείσης ἐκ τῶν ἔξωθεν ῥύτων, πάλιν χρεία τοῦ-
TOV παραγενέσῆαι,, οὗ ἐςιν ἡ μορφὴ, ἵνα ἀναπαινισθῆναι εἰκὼν δυνηλῇ ἐν vi αὐτῇ ὕλῃ:
οὕτως ὁ πανάγιος Πατρὸς Τιὸς, εἰκὼν ὧν τοῦ Πατρὸς, παρεγένετο ἐπὶ τοὺς ἡμετέ-
ρους τόπους, ἵνα τὸν κατ᾽ αὐτὸν πεποιημένον ἄνθρωπον ἀνακαινίσᾳ. — Ouemadmo-
dum, fi effigies, in tabula depicta , fitu 9^ fordibus obliterata fuerit ,| eum
rurfus dien oa neceffe eff , cujus eft effigies , ut imago in eadem materia reno-
vari poffit: ita etiam fantlifmus Patris Filius, Paris imago exfiflens, ad
105 acce[fit , ut bominem ad imaginem [uam creatum renovaret.
2. Ratio cít, quia nihil tuit aptius & Sapientiz: divinz: convenien-
tius, quam hominem per eum reformari, , per quem fuerat ab initio for-
matus. Hanc rationem affert Cyrillus Alex. lib. ;. Glaphyr. in Genefin,
p3g.13. Ἔδει, ἔδει τὸν δὲ οὗ τὰ πάντα παρήχθη πρὸς ὕπαρξιν, ἀνακαινίς ἡν γενέ-
σϑαι τῶν κατεφθαρμένων. καὶ τὴν ἐκ τῆς ἁμαρτίας ἐξελάσθαι πήρωσιν" καταργῆσαι
δὲ τὸ λυποῦν, καὶ τὸ εὖ εἶναι πάλιν διανεῖμαι πλουσίως τοῖς δ αὐτοῦ γεγονόσιν.
Oportuit eum, per quem omnia ortum natia funt , inflauratorem fieri eorum ,
ue corrupta erant 7. vitimque ex peccato contractum profligare ;. quódque
suadà babebat , abolere, atque iis y. qui per ipfum fatti erant, bonum babitum
' lar-
.- 0 Rent ee d — — M RR
΄
216 EXPOSITIONIS SYMBOLI
largiter impertiri. Eandem rationem urget Jobius, in Biblioth, Photii,
Cad. 222. pag. $81. his verbis: Ἐχρὴν τὸν δημιουργὸν καὶ πλάξζην, αὐτὸν καὶ
' ἄνατλάσαι καὶ ἀνακαινίσπι συντριβὲν τὸ δημιούργημκ. Εἰ γὰρ καὶ Ó [IaTvp ὡσαύ-
Tu; δημιουργὸς, καὶ τὸ {Πνεῦμα τὸ ἅγιον πλὴν ἀλλὰ πάντα δι᾽ T ιοὔ γεγενῆσθαι τὸ
ἱερὸν συνεχῶς ἐπιμαρτύρεται γράμμα. Ἔδει τοίνυν τὸν πλαςουργὲν., διαῤῥυέντος τοῦ
πλάτματος , αὐτότε εἰς ἑαυτὸν ἀναλαβεῖν, xai ἀνασῶσαι δι ἀναπλάσεως. Ipfum
oportcbat creatorem C9 formatorem creaturam corruptam reformare atque γ6-
movare, Etfi autem Pater quoque ipfe perinde creator οἱ, ut (9. Spiritus
Sancdus , nibilo taimen minis omnia per. Filium facta effe [acre litere perpe-
tu) teflantur. — Quare creatorem oportebat lap[am creaturam ad feipfumreci-
gere , C9 per reformationem fervare. Cyrillus Jerofol. Catech. illum. 6.
pag. 46 Πατὴρ κατεφρονεῖτο, ἔδει Τ' ιὸν διορθώσασθαι τὴν πλάνην. "Ἔδει γὰρ τὸν
ài οὗ ἐγένετο τὰ πάντα. τῷ δεσπότῃ τῶν ἁτάντων προσενεγκεῖν τὰ πάντα᾽ ἔδει θε-
ραπευθῆναι τὸ τραῦμα. Pater de/piciebatur , oportebat Filium corrigere erro-
rem. — Oportebat enim eum ,. per quem omnia fatta fuut ,. "Domino omniu
omnia offerre: oportebat [anari vulnus. Nicephorus, Epifcopus Conttan-
tinop. in A&is Synodi Ephefinz , pag. 398. docet , propterea Filium,
non aliam perfonam, affum(iffe carnem hamanam , ἵνα, ὅθεν ἡμῖν τὸ εἶναι
ὑτῆρξε διὰ τὴν ἄφατον αὐτοῦ ἀγαθότητα, ἐντεῦθεν καὶ τὸ εὖ εἶναι ἡμῖν χαρισθείην
ut unde, ob ineffabilem ejus bonitatem, effe babebamus, inde etiam bene effe
gratiose daretur. — Confcntit Achanaus " Orat. de incarnat, Verbi, t. 1.
Pag. $4- Οὐδὲν ἐναντίον Φανήσεται,, εἰ δι᾽ οὗ τὴν κτίσιν ἐδημιούργησεν ὁ Πατὴρ,
ἐν αὐτῷ καὶ τὴν ταύτης σωτηρίαν εἰργάσατο. — lllud contraditlionem minimà 112.
volvit, fi, per quem Pater bominem creavit , per eundem ejus falutem procu-
ravit. Ex Orat. ead. pag.73. Οὐκάλλου ἦν τὸ Φ᾽αρτὸν εἰς ἀφθαρσίαν μεταβα-
λεῖν , εἰ μὴ αὐτὴῦ σωτῆρος, τοῦ καὶ τὴν ἀρχὴν ἐξ ἐκ ὄντων πεποιηκότος τὰ ὅλα.
ANon alius erat corruptioni obnoxium à corruptione liberare , nifi ip us Salva-
toris, qui etiam in principio omnia ex nibilo fecit. Alias rationes Theolo-
gi fuppeditant.
Ill. De natura affumta. στ hoc my(ílerium co folidius proponamus,
afferimus cum S. Scriptura, & orthodoxa antiquitate ,
1. Λόγον veram affumfiffe carnem, non imaginariam , aut putativam
affumfiffe carnem infirmitatibus bumanis obnoxiam , [ed omnis prorfus peccati
expertem. — Multa fcriptura: teftimonia hacc omnia confirmant: cümve-
τὸ illa paffim fint obvia, & à Theologis (tudiosé conquifita proponan-
tur, nos Patrum maximé audiemus confenfum. Et quidem ex iis pro-
bamus.
a. Λόγον
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANTI. Car. XI. 217
a. Λόγον veram affumfiffe carnem. Greg. NazianzenusOrat. 38. p.613.
*O ἄσαρκος σαρκοῦται, ὁ Λόγος ταχύνεταιγ ὁ ἀόρατος ὁρᾶται) d ἀναφὴς pua ra
ὁ ἄχρονος ἄρχεται, ὁ Diog τοῦ θεᾷ, ὑιὸς ἀνθρώπου γίνεται. Carnis expers incarna
tur : Verbum craffefcit : imvifibilis cernitur: [ub tatum non cadens tangitur:
tempore vacans initium fumit : Filius Dei fit filius bominis. 'T heophylactus
in cap.1. Joh. pag 567. contra harcticos, de quibus mox : ᾿Ακϑβέτωσαν 5
ὅτι d λόγος σὰρξ ἐγένετο, ἐκ εἶπεν , ὅτι σὰρξ ἐφαντάσθη, ἢ ἔδοξεν, ἀλλ᾽ ὅτι ἐγέ-
vero ἀληθείᾳ, καὶ ἐσίᾳ, καὶ καὶ φαντασίᾳ. “᾿Ατοποὸν yàp καὶ ἀνόητον πιςεύειν, ὡς
ὁ ὑιὸς τοῦ θεοῦ ἀλήθεια ὧν καὶ λεγόμενος , ἐψεύσατο τὴν ÉvavÜpimwew. — dudiant ,
Verbum caro factum eít, s» dicit , quód apparenter fuerit caro , fed quód
fuerit veritas 85. fubflantia , non verü pbantafia. — Abfurdum enim C9. flul-
tum cffct crederes. Filium Dei , qui veritas eff C9 dicitur s incarnationem effé
mentitum. ldem etiam patct ex co, quod veteres tradunt de formatione
corporis in utero B. Virginis, quam plerique /ucceffvam , pauciffimi 7210:
sentaneam ftaruunt. Succeffivam fuiffe docet Chryfoftomus , Homil. 8.
in Matth. pag.52...'Ov3i ἁπλῶς ναὸς πλάττεται, ἀλλὰ καὶ κύησις γίνεται, καὶ
ἐννεαμηναῖος χρόνος , καὶ ὠδῖνες , καὶ τόκος , καὶ γαλακτοτροφία. ANeque Jizupli-
citer templum formatur , [ed £8 tumor uteri cernitur , C9 novem menfium tem-
pus volvitur , €9 ipfe partus abfolvitur cum dolore , 9 nutrimentum latis
adbibetur. ldem , Homil. 34. t. 5. pag.218. Chriffus voluit εἰς μήτραν
ἐλθεῖν παρθενικὴν, καὶ ἐννεαμηναῖον κυοφορηθῆναι χρόνον , καὶ yahawrorpoQuBsvau ,
καὶ τὰ ἀνθρώπινα πάντα παθεῖν , in uterum venire virginalem , C9 novem men-
Jium fpatio in utero geflari , C3 la&le nutriri, €2 bumana omnia pati. Igna-
rius, in epilt. ad 'T'rallenfes, pag. 13. ᾿Εκυοφορήθη , ὡς καὶ ἡμεῖς χρόνων τε-
ριόδοις καὶ ἀληθῶς ἐτέχθη , ὡς καὶ ἡμεῖς" καὶ ἀληθῶς ἐγαλακτοτροφήθη , καὶ τρο-
φὴς κοινὴς καὶ πότε μετέσχεν, ὡς καὶ ἡμεῖς. — In utero geflatus eff, ficut 9 nos,
certis temporum curriculis : £9 ver? natus efl , ficut Cg. nos: C9 veràlatlenu-
tritus efl , C9 cibo potuque communi ufus eft ficut C9. mos. Sunt veró etiam,
qui zomentancam fuiffe autumant , quamvis minüs accurate : nobis enim
in omnibus , folo peccato excepto; ut mox videbimus; fimilis fieri de-
buit. JMementaneam formationem defendit Ba(ilius M. Orat. de genera-
tionc Chrifti humana, pag. $89. ubi ad Matth. 1:20. ita fcribit : Ἐντεῦ.
Dey δῆλον , ὅτι οὐ κατὰ τὴν κοινὴν Φύσιν τῆς σαρκὸς ἡ σύςασις ἐγένετο τῷ Κυρίῳ" εὖ.
θὺς γὰρ τέλειον ἦν τῇ σαρκὶ τὸ κυοφορούμιενον , 8 ταῖς κατὰ μικρὸν διαπλάσεσι μορφω-
θὲν , ὡς δηλοῖ τὰ ῥήματα" καὶ γὰρ ἔρηται, τὸ κυνβὲν , ἀλλὰ, τὸ γεννηθέν. — Hinc
manifeftum eft , non fecundum communem modum carnis confiitutionem Domi-
πὸ fuiffe. Conceptum namque illic wu fuit , non per intervalla paula-
. ς tim
238 EXPOSITIONIS SYMBOLI
tim formatum , ut verba declarant :. non enim dicitur , Quod in ea conce-
pium eft, /ed, quod in ca natum eft. Eodem concedit Damafcenus,
Orthod. fidei lib. 3. cap.2. pag. 177. quando dicit, ταῖς κατὰ μικρὸν προσ-
θήκαις ἀπηρτίσθαι τὸ σχῆμα , ἀλλ᾽ ὑφ᾽ ἕν τετελειῶσθαι , non paulatim per addi-
tamenta figuram fuiffe completam , fed fimul abfolutam. ΨΊας etiam T heo-
phyla&tum , in cap. 1. Luca , pag. 305. qui etiam dicit , quofdam do-
cere , ὅτι dpa τῷ τὸν Kpioy ἐπισκιάσαι τῇ μήτρᾳ τῆς παρθένου. εὐθὺς τέλειον ἦν τὰ
βρέφος, quód , ubi Dominus obumbra'vit userum virginis , flatim perfetius fue-
rit infans. Scd re&té monet Thcophyla&us, alios hoc admittere nolle,
quia fcriptum fit, τὸ γεννώμενον ἅγιον, τουτέςι, τὸ κατὰ μέρος ἐν τῇ μήτρᾳ σου.
αὐξανόμενον, καὶ dx ἐυθὺς τέλειον ὑπάρξαν. — Quod nafcetur Sanctum, δος ef? ,
quod particulatim in utero crefcit ,. C2. mon flatim perfetium exfiflit.. Non
ergo audiendi veteres haeretici , qui carnem Chrifti non veram, fed pu-
tativam & phantaíticam effe , impie afferuerunt. — Ignatius in Epift. ad
'Tarfenfes & Smyrnenfes docet, quofdam jam fuo temporc docuiffe,
Cbriflum δοκήσει tantiim. genitum effe. De iidem Chryfoftomus , Ho-
mil.4. in Epift. ad Hebrzos : Dixerunt , Chrittum δοκήσει παραγενέσθαι ,
xal ἐκ ἀληθείᾳ , opinione tantum "veniffe , non ver?. — |terum Ignatius in E-
pift.ad Trallianos, pag. 12. Twég , ἄθεοι ὄντες, τοῦτ᾽ ἔςιν, Amico, λέγουσι
τὸ δοκήσει γεγενῆσθαι αὐτὸν ἄνθρωπον, ἐκ ἀλνβῶς ἀνειληφέναι σῶμα. — Quidam
atbei , id efl, increduli, ajunt , ipfum fola opinione bominem natum ejfe , on
autem rcvera corpus affumfiffe. Hanc vero hzrcefin varii fovebant,— Si-
mon, Menander, Marcion, Valentinus , Bafilides, Bardefanes , Cer-
do, Manes , ἠρνήθησαν ἄντικρυς τὴν ἀνθρωπότητα TOU χριςοῦ, prorfus negárunt. "
buinanam Chrifli naturam 5 ut veftis cft Theodoretus in'Acvyxóra. Idem,
haeret. fabul. lib... cap. 11. pag. 278. . Cerdo , Manes & Marcion , ὡς
ἄνθρωπον Φανῆναι τὸν χριςὸν ἔφασαν, οὐδὲν ἀνθρώπειον ἔχοντα . Chriflum tan-
quam bominem apparuiffe dixeruumt , cm bumanum nibil baberet. ldem,
Epift.104. pag.975. Simon, Bafilides , Valentinus , Manes , Bardefa-
nes, Marcion, μόνον θεὸν ἀποναλέσι τὸν δεσπότην χριςὸν, οὐδὲν ἀνθρώπειον Eyove-
τὰ , ἀλλὰ Φαντασίᾳ καὶ δοκήσει Qavévra τοῖς ἀνθρώποις ὡς ἄνθρωπον, Deum tan-
zusmmodo appellant Cbrifum Dominum , qui bumani babeat nibil , [ed pban-
zafia C9 opinione velut bomo apparuerit bominibus. Ἐκ Epift. 145. p. 1024.
de Simone , Menandro, Cerdone & Marcione, σαντάκασιν ἀρνοῦνται τὴν
ἐνανθρώτησιν,, καὶ τὴν ἐκ παρθένου γέννησιν μυθολογίαν ἀποκαλᾶσι. "enitus ne-
gant incarnationem ,. nativitatemque ex virgine fabulam vocant. 'T'heoria-
nus,Legat. Armen. pag.1$o. Marcion , Manes, & Valentinus docuc-
runt ,.
NICJIENO-CONSTANTINOPOLITANI Car. XI. χὶ 9
TUnt , δοκήσει Xal Qavracia Ψιλῇ χριςὸν ὀφϑῆναι ἄνθρωπον, S μὴν ἀληθείᾳ καὶ wa-
τὰ Φύσιν ἄνθρωπον αὑτὸν γεγονέναι, opinione tantàm C9 nudá phantafíá bomi-
nem fuiffe vifum Cbriflum ,nonautem vere G9 natura ipfum bominem fuiffe. Sa-
turnilusquoque ; referente T'heodoreto , hzret.fab.lib. 1. cap. 3. pag. 194.
Τὸν σωτῆρα καὶ Κύριον ἐκ ἀγένητον μόνον͵, ἀλλὰ καὶ ἀγέννητον ἔφησε, καὶ ἀσώματον » Ἀαὶ
ἀνείδεον᾽ φαντασίᾳ δὲ μᾶλλον, ἐκ ἀληθείᾳ τοῖς ἀνθρωποις ἐπιφανῆναι. Salvatorem C9. Do-
sinum non folum non fattum effe dixit , fid etiam ingenitumsC9 incorporeum ,€3 in-
formem : [pecie autem potis , quàmrei veritate bominibus apparui//e. Huc etiam
referri debent Gnoftici;qui,ut eft apud Epiphanium,hzrefi 26. pag. 45. do-
cuerunt,u3 εἶναι χριςὸν ἀπὸ Mapíag γεγεννημένον, ἀλλὰ διὰ Μαρίας δεδειγμένον" σάρκα δὲ
αὐτὸν μὴ εἰληφέναι, ἀλλ᾽ ἢ μόνον δόκησιν εἶναι, Chriflummon effenatum ex «Maria ,
Jed per Mariam offenfum : carnem verà ipfum nonaffumfiffe , fed fpeciem tan-
tim fuiffe, feu illufionem. "heodorctus, Dial. 2. pag. 88. ex Hippo-
lyti, Épiícopi & Martyris Oratione de diftributione Talentorum hzc
affert : Θεὸν ὁμολογοῦντες, ἀναίνονται τὸν ἄνθρωπον, πεφαντασιωκέναι διδάσκοντες
σὰς ὄψεις αὐτῶν τῶν δεωμιένων, ὡς ἄνθρωπον, εἰ Φορέσαντα ἄνθρωπον, ἀλλὰ δόκησίν
τινὰ Φαντασιώδη μᾶλλον γεγονέναι γ) οἷον ὥσπερ Ναρκίων, καὶ Οὐαλεντῖνος , xal οἱ
Γνωςικοὶ τῆς σαρκὸς ἀποδιασπῶντες τὸν Λόγον. Deum confitentes ,| bominem ne-
gant , docentes, eum fallaci [pecie [pettantium oculis illufiffe , velut bominem,
cim bominem mon ge[laverit ,. ficut Marcion , 85 Palentinus , €9 Gnoflici,
Ferbum à carne divelleutes , docuerunt. De hac harefi ex Latinis etiam -
Patribus videri poffunt Tertullianus de pracfcript. adv. haereticos cap.46.
& $1. Auguftinus de hzrefibus , cap. 46. Hi vero hzretici omnes, ob
hzre(in fuam , à ''heophylacto vocantur Φαντασιοδοκῆται, cujus verba,
in cap. 4. Joh. pag.605. hac funt :: Καίτοι δὲ δυνατὸς ὧν ἐπισχεῖν τοὺς αὐτῷᾷ
φθονᾶντας, xdv εἰ κατ᾽ αὐτοῦ ὥρμησαν , ὅμως ὑπεξίςαται, ὥς ε μὴ Φαντασίαν δόξαι
τὴν οἰκονομίαν τῆς σαρκός. ἊἜ γὰρ συχνάκις διὰ μέσου αὐτῶν ἐξήρχετο, τί οὐκ ἂν
εἶπον οἱ Φαντασιοδοκῆται οἱ περὶ Máyevra λέγω, καὶ ᾿Ουαλεντῖνον , καὶ τὸν κατά-
parow Ἐυτυχῆ Quamvis autem Chriftus potens fit cobibere invidentes fibi ,
etiamfi impetu quodam nunc urgerent : non tamen boc egit , me videretur in-
carnatio illufio quedam effe. Si enim fepe per medium illorum exiviffet quid
uon dixiffent "Pbantafiodocete , id e(t, qui δοκήσει wa) Qavracía , opinionetan-
tim C9 fila fpecie incarnationem Filii factam effe docebant , | Manicbei
nempe, Valentiniani €. Eutycbiani ? Horum veró omnium impiam hzre-
fin confodiunt & conficiunt Niczni Patres, afferentes, fe credere in Fi-
lium Dei σαρκωθέντα καὶ ἐνανθρωπήσαντα͵, qui veram affumferit carnem, &
homo Git facus. Hoc quàm clariffimé teítantur ea fcripturz loca, qua
Ee 2 dicunt
aoo EXPOSITIONIS SYMBOLI
dicunt Λόγον factum fuiffe carnem , Joh. 1: 14. & in carne manifeflatum ,
1. Timoth 3:16. fatium fuiffe participem carnis C2. fanguinis , ad Hebr.
2:14. eum effe ὑιὸν ἀνθρώπου , filium bominis 5 paffim in Evangeliis. Greg.
Nazianzenus Orat.36. pag.592. Filius Dei vocatur ὑιὸς ἀνθρώπου, καὶ διὰ
τὸν ABágs, καὶ Did τὴν Tlaplévoy ,. ἐξ ὧν ἐγένετο" τῷ μὲν, ὡς προπάτορος. τῆς δὲν
ὡς μητρὸς , νόμῳ καὶ εἰ νόμῳ γεννήσεως, filius hominis, tum propter /4damum,
zum propter F'irginem , ex quibus natus eft : ex illo quidem , tanquam primo
parente, ex bac verb, tanquam matre, juxta legem , £9 non juxta legem ge-
merationis, Alterum quidem , ut ad haec verba obfervat Elias Cretentis,
quia de muliere , alterum quia de Virgine natus eft. Eufebius hitt. Ec-
clef. lib. 1. apa ag.3. a. To; ἀνθρώπου διὰ τὴν ὑςάτην αὐτοῦ ἐνανθρώπυσιν
χρηματίζει. Filius hominis propter extremam ipjius incatuationem appeila-
£ur. Cyrillus Alexandr. in Actis Concilii Ephefini, pag. 169. O ἀντὸς
ὑιὸς ἀνθρώπου, διὰ τὸ ἡνῶσθαι σαρκὶ, καὶ καθ᾽ ἡμᾶς ὑτομεῖναι γέννησιν ἐκ γυναικός.
Jdem «vocatur Filius hominis , quia wnitus eff carmi , (9 ut ex inuliere natus.
Hoc ctiam certiífimum eít , vocem io; additam voci ἄνθρωπος, fubinde
nihilo plus fignificare , quàm folam vocem ἄνθρωπος. — Excmplum hujus
e(t Marci3:28. Omnia peccata remittentur τοῖς 9iois τῶν ἀνθρώπων [iliis bomi-
num. kic τοῖς ὑιοῖς τῶν ὠνθρώπων dictum eft pro τοῖς ἀνθρώποις. — Ex fic pror-
fus S. Matthicus habet cap. 12:31. Πᾶσα ἁμαρτία καὶ βλασφυμίχ ἀφεθήσεται
τοῖς ἀνθρώποις. Vide Cl. Vorftii accuratiffimam & eruditillimam Philolo-
giam facram , Parte 1. cap. 15. Adde Danielem , qui cap. 7: 13. narrat,
ἴς vidifle vo«* 72». ubi per fiium bominis , ipfis etiam Judzis tuffragan-
tibus , ipfum intelligit Metfiam , qui , ut Theodoretus ad hunc locum,
pag.634. vocatur ὑιὸς ἀνθρώπου, δι ἣν ἀνέλαβε Φύσιν, propter eam, quamaf-
fumfit naturam. | Quomodo autem eflet-filius bominis , vcl bomo , nii ve-
ram induiffet carnem ? Vide Tertullianum , lib. 4. adv. Marcionem,
cap. 40. pag.733. Ubi adverfus Marcionem aliofque Φαντασιοδοκήτας hoc
affcrt argumentum : Nullum phantaíma poteft per veram & realem figu-
ram repraíentari : fed Chriitus corpus fuum nobis per panem repracíen-
tavit , cüm dixit, Zo efl corpus meum , id e(t , figura corporis mei.
Corpus ergo Chrifti non foit putativum aut in phantafmate. — Ejus verba
uncialibus fcribenda literis funt : Deus acceptum panez C9. diflributum di-
féipulis , corpus fuum illum fecit , hoc cft corpus meum diceudo ,. id eff ,
figura corporis mei. Figura autem non fuifft, mifi veritatis effet corpus .
Ceterum vacua res, quod eft pbantafma, figuram capere non poffet.
b. Λόγον affumfifje carnem infirmitatibus bumanits obnoxiam ,— fed omnis
prorfus
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΙ. 22:
prorfus peccati expertem. ᾿Αναμάρτητον fuiffe , jam demonftratum cap. 6:
num. 111.2. fub lit. a. De infirmitatibus ejus bumanis , ἀδιάβλητα πάθη νο-
cant Patres Grxci, agemus capite fequenti 7). ubi de paffione C2 morte.
2. Λόγον ajfumfifje animam rationalem. Fuerunt, qui negàrunt, in
carne Chriiti efle animam , faltem rationis participem. — Hi ab Zpoi/i-
sari, Clerico Laodicenfi , diti funt. Zpellinarife. ldanc hareüin A-
pollinaris ille palam profeilus eft tempore Valentis , ejufque fuccefforis
Gratiani, polt Concilium Nicaenum , primum ccumenicum. Dc hac
hzrefi 'Theodoretus, hiret. fabul.lib. 4. cap.8. pag 240. Σιαρκωθῆναι τὸν
θεὸν ἔφησε λόγον, σῶμα καὶ ψυχὴν ἀνειληφότα.. οὐ τὴν λογικὴ". ἀλλὰ τὴν ἄλογον,
ἦν Queis , ἤγουν ζωτικήν τινες ὀνομάζουτι. Τὸν δὲ νοῦν ἄλλό τι παρὰ τὴν Ψυχὴν
εἶναι λέγων. ἐκ ἔφητεν ἀνειληῷθαι , ἀλλ᾽ ἀρκέσαι τὴν θείαν Φύσιν εἰς τὸ πληρῶσαι
τοῦ νοῦ τὴν χρείαν. — Jucaruatum Deuin l'erbum dixit corpore affumto , C2 a-
nimas non rationali , fed rationis experte , quam iaturaleni feu vitalem qui-
dam vocant. — Mentem quoque aliud effc flatuens quàm animam , minime af-
fumtam ait fuiffe , fed divinam fuffeciffe naturam ad ufum mentisexplendum.
Idem, Epift. 104. pag.975. Apollinaris ἔμψυχον μὲν τὸ δεσποτικὸν σῶμα κα-
Ad , τὸν δὲ νοῦν τῆς γεγενημένης σωτηρίας ἀποςερεῖ., οὐκ οἶδα πόθεν μαθὼν ψυχῆς
καὶ νοῦ τὴν διαίρεσιν, animatum quidem corpus dominicum vocat , fed mentem
geratte falutis exfortem facit ,ne[cio unde anime mentifque divifionem edoctus.
Iterum haeret. fab. lib. 5. cap. 11. pag. 278. ἼἜμψυχον μὲν ἔφησεν eive τοῦ
Σωτῆρος τὸ σῶμα, ἃ μὴν τὴν λογικὴν ἐσχηκέναι ψυχήν" περιττὸς γάρ Quoi 0 voUc ,
ποῦ Θεᾷ Λόγε παρόντος. /"dnimatum quidem Salvatoris corpus effe ajebat ,. fed
animam rationalem uon babuiffe. Mens enim fupervacanea , inquit , ubi
Deus Verbum adefl.. Socrates, Hift. Ecclef. lib. 2. cap.46. pag.zt5. b.
de iifdem Apollinariftis: Πρότερον μὲν ἔλεγον ἀναληφθῆναι τὸν ἄνθρωπον ὑπὸ τοῦ
θεᾷ λόγου ἐν τῇ ὀικονομίᾳ τῆς ἐνανθρωπήσεως ψυχῆς ἄνεν. Εἶτα, ἃς ἐκ μετανοίας
ἐπιδιορθούμενοι , προσέθεσαν ψυχὴν μὲν ἀνειληφέναι" νοῦν δὲ ἐκ ἔχειν αὐτὴν , ἀλλ᾽
εἶναι τὸν Θεὸν Λόγον ἀντὶ νοῦ εἰς τὸν ἀναληφϑέντα ἄνθρωπον. — Primi quidem di-
cebant .) bominem à Deo Verbo in difpen[atione incarnationis fine anima af-
fumtum effe. — Deinde verb, quafi penitentiá du&ii € errorem corretturi ,ad-
diderunt , animam quidem affumfiffe : eam veró mentem non babere , fed cffe
Deum Verbum loco mentis in affumto bomine. Harmenopulus de Sectis,
íc&t.4. pag.$58. Apollinaris docuit , ἄνουν σάρκα καὶ ἄψυχον προσειληφέναι τὸν
Küpovw ὡς ἀντὶ νοῦ καὶ ψυχῆς ἀρκούσης αὐτῷ τῆς θεότητος, carnes fine mente Gg
fine anima. Dominum a(fumfiffe , quid ei loco suentis C. anime fuffecerit dei-
i4j. Vide etiam NNazianzcnum Orat. 46. pag. 722. Orat. 51. pag. 740.
Ec 3 Orat.
222, EXPOSITIONIS SYMBOLI
Orat. $2. pag. 746. Balfamonem ad Can 1. Concilii Conftantinop. pag.
340. Theodorum Presbyterum. de Incarnatione. Domini , pag. 231.
I'hcophyla&um in cap. 1. Joh. pag. $66. & ad vf. 6. cap.2. ad Ephefios,
pag. 591. Leontium de Sedis, AG. 4. pag. 446. Damnata autem fuit
haec harefis in fecundo Concilio oecumenico , Conftantinopoli celebra-
to, nec non in Concilio Romano , à Damafco Epifcopo Romano , ἃς
Petro Epifcopo Alexandrino, Athana(ii magni Succeflore; ubiunácum
Apollinari euam anathematizatus eft Timotheus ,. ejus difcipulus; ficut
legere eft apud 'T'heodoretum lib. s. Hift. Ecclef. cap.8, & 9. pag.712.
δίς. Damnata etiam in Synodo Alexandrina ab Eufebio & Athanafio, '
ut eft apud Socratem Hift. Ecclef. lib.3. cap. 7. pag. 219. b. De Sy-
nodo Alexandrina, anno 362. celebrata, Libellus Synodicus, Pag. 1 185.
"Atbanafius cum Epifcopis ἀναθεματίζει συνοδικῶς τὸν ἄνουν ᾿Απολινάριον , καὶ τὴν
σάρκα χριςοῦ τοῦ κυρία ἡμῶν, ἔμψυχον γ νοερὰν , λογικὴν) κατὰ τοὺς παλαιὲς πα-
τέρας , εὐσεβῶς ἀνεκήρυξεν, amentem Apolinarium Synodicé anatbemate mota-
vit : (9 carnem Chrifli Domini noftri , animatam y intelligentem , rationa-
lem , fecundum veteres. Patres pi? pronunciavit. Ex fuperioribus ergo pa-
tet, Apollinariftas primó docuiffe, Chrif/um affum/iffe carnem fine anima :
deinde vero ,. eum affumfiffe quidem animam , [ed mente carentem. — Arius
veró & Eunomius conítanter afleruerunt, Chriftum affumütle eaa ἄψυ-
zx». "Theodoretus , hzret.fab.lib.4. cap. 1. pag. 232. de Ario : Σῶμα
αὐτὸν ἄψυχον ἔφη ἀνειληφέναι, ἐνηργηκέναι δὲ τὰ τῆς ψυχῆς τὴν θεότητα. Jpfum
corpus inanimum: afumfiffe dicebat animeque partes impleviffe deitatem. ldem,
Epift. 104. de Ario ὃς Eunomio, pag.975. Σῶμα μόνον ἀνειληφέναι τὸν Θεὸν
Λόγον Φασὶν, αὐτὸν δὲ τῆς ψυχῆς ἐν τῷ σώματι πληρῶσαι τὴν χρείαν. Deum
Verbum ajunt carnem duntaxat affumfiffé , auimeque vices ipfummet in cor-
pore fuppleviffe. Eadem dc iifdem leguntur hzrét. fab. lib. 5. cap. 11.
pag. 278. & apud Chryfoftomum, Homil. 121. t.5. apud Theorianum,
Legat. Armen. pag. 178. Hzc veró haereticorum τερατώδη Ψευδολογήματα
nullo retunduntur negotio. Chriftum enim ctiam animam affumfiffera-
tionalem , inde ἀναντιῤῥήτως manifeftum fit, quia eff bomo, & dicitur bo-
zo fine ullo circuitu Joh. 8:40. Quid autem Pee ? Doceat nos Chry-
foftomus , Homil.64. t.6. Διπλοῦν, inquit, τρῦτο τὸ (zov , ὁ ἄνθρωπος, ἐκ
δύω συγκείμενος ἐσιῶν, τῆς μὲν αἰσθητῆς. τῆς δὲ νοητῆς, ψυχῆς λέγω καὶ σώματος,
καὶ ἐν οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ συγγένειαν ἔχων. Duplex boc animal , mempe bomo,
ex duabus conflans fubflantiis, altera quidem [enfili , altera vero intelligibili,
anima nimirum C9 corpore , €9 in calo C9 in terra cognationem babens. Et
Greg.
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΙ. ζΖ1:2
Greg. Nyffenus , Orat. in principium jejuniorum , τ. 2. pag. 247. Σύν-
Berov ζῶον ὁ ἄνθρωπος, ἀπὸ σώματος , τῷ Φαινομένου , καὶ τῆς λογικῆς καὶ ἀσωμ,ά.-
TOU Ψυχῆς λαχὼν εἶναι, ὅπερ ἐςξί. — Compofitum animal efl bomo ,. ex corpore
ajpettabili , C9 ex anima rationali € incorporea babens totum quod efl. Si
Chri(tus habuit σῶμα ἄψυχον, qua, quao, ratione Luca 23:46. in ara
crucis Deo Patri fpiritum fuum, id eft, animam, commendavit? Hoc
argumento adverfus Apollinariftas, Arianos ὃς Eunomianos utitur Chry-
fottomus , Homil. 121. t. s. pag. 797. Ἔν μὴ ἦν καὶ θεὸς λόγος καὶ ἔμψυχος
ἄνθρωπος TO σκεῦος τῆς ἀνθρωπότητος τὸ ἑνωθὲν αὐτῷ, ἀλλὰ μόνη ἦν ἡ θεότης ἐν σὰρ"
X1, περὶ ποίας ὁ Σωτὴρ ἔλεγε ψυχῆς») Πάτερ, εἰς χεῖράς σὸν παρατίθημι τὸ πνεῦμά
μου; εἰ θεότης ἦν μόνη, ψυχὴ δὲ εκ ἦν, τίς ὁ παραθέμενος, καὶ τί τὸ παρωτεθέν 5
Ilárep , εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου, τουτέςι., τὴν ψυχήν. &i μόνην
εἰσηγῇ τὴν θεότητα ἐν τῇ σαρκὶ, ψυχὴν δὲ ἐκβάλλεις, τίς ὁ παραθέμενος, καὶ τί τὸ
παρατεθέν ς δὲ non erat C9. Deus Verbum C$ animatus bomo vas bumanitatis
3lli unitum , fed fola erat deitas in carne , de quanam anima dixit Salvator,
Pater , in manus tuas depono fpiritum meum ? / fola fuit deitas , anima
verà non fuit , quis qui depofuit , C9 quid illud , quod fuit depofitum? Pater,
in manus tuas depono fpiritum meum , oc eff animam. δὲ folam in car-"
we doces effe deitatem , auimam verb rejicis , quis qui depofuit , C9 quid illud
uod depofitum efl ? Si Chriftus deftitutus fuit anima rationali, quomodo
uC£ 2: 52. dicitur profeciffe fapientiá C2 flaturá ? Id fi verum , quemad-
modum veriffimum , ergo habuit verum corpus & veram animam, cam-
que intclligentem: cüm ftatura abfque corpore, & fapientia ab(que ani-
ma rationali ne cogitari quidem poffit: quod etiam T'heodorcti cít argu-
mentum, Dial.2. Ἡλικίᾳ μὲν τὸ σῶμα προκόπτειγ σοφίᾳ δὲ ψυχή. /Etatequi-
dem corpus , fapientiá veró anima proficit. Vide de hocloco cap.6. num.
111. 1. fub lit. δ. a. Denique Chriftus affumfit quod redimendum fuit ὃς
reparandum: at corpus redimendum & vindicandum fuit à fervitute cor-
ruptionis , anima veró à fervitute peccati : utrumque igitur aílumfit.
Hoc argumentum contra hzreticos urgent Patres. ''heodoretus , hx-
ret. fab. lib. s. cap. 11. pag. 279. de Filio Dei : ᾿Ενηνθρώτησεν, ἵνᾳ τὴν ὑπὸ
τῆς ἁμαρτίας διαφϑαρεῖσαν νεουργήσῃ Φύσιν. Διὰ τοῦτο πᾶσαν τὴν ἡμαρτηκύϊαν ἔλα-
Bev, ἵνα πᾶσαν ἰάσηται. Οὐ γὰρ προκαλύμματι TV θεότητος χρώμενος ἀνέλαβε τὴν
τοῦ σώματος Φύσιν, κατὰ τὴν Apeia καὶ ᾿Ευνομίᾳ Φρενοβλάβειαν. — ἀλλ᾽ ἠβουλήθη
αὐτὴν τὺν ἡττηθεῖσαν Φύσιν καταγωνίσασθαι τὸν ἀντίπαλον , καὶ τὴν νίκην ἀπολα-
βεῖν τούτου δὴ χάριν καὶ σῶμα καὶ ψυχὴν ἀνέλαβε λογικήν. Homo fattus eff , ut
corruptam à peccato naturam renovaret. — Propterea totam que sed
affum-
224 EXPOSITIONIS SYMBOLI
affumfit, ut toti mederetur. — Non enim ad divinitatis integumentum corporis
naturam ajfumfit, juxta delirium Arii Cg. Eunomii: — fed voluit utnatura
ipfa, que vitla fuerat, debellàaret adver[arium, €9 vitloriamreferret: eame
que ab caufam C9 corpus C9 auimam ratione preditam affumfit. Greg. Na-
zianzenus Orat. $1. pag. 742. Ὥσκερ σαρκὸς ἐδέησε διὰ τιὴν σάρκα κατακριθεῖσαν,
καὶ ψυχῆς διὰ τὴν ψυχήν οὕτω καὶ νοῦ διὰ τὸν νοῦν , οὐ πταίσαντα μόνον ἐν τῷ
᾿Αδὰμ, ἀλλὰ καὶ πρωτοπαθήσαντα. Quemadmodum carne ei opus fuit propter
farnem damnatam, C9 anima propter animam: ila etiam mente propter men-
tem, utpote que in Adamo non folum peccaverit , fed C9 prima affetla fuerit.
Damafcenus , Orthod. fideilib.3. cap. 6. pag. 197. Ὅλον ὅλος ἀνέλαβέ pe,
καὶ ὅλος Mg ἡνώθη, ἵνα ὅλῳ τὴν σωτηρίαν χαρίσηται' τὸ γὰρ ἀπρόσληπτον , álepá-
aevrov. Totum totus affumfit me : C9. totus toti unitus eft , ut toti falutem
largiretur. Nam quod affumtum non efl , curationis eff expers. Defumta
hzc funt ex 1.epitt. Nazianzeni, pag.740. ubi fequentia : "Errac εἰς ἄνουν
ἄνθρωπον ἤλπικεν, ἀνόητος ὄντως ἐςὶ, καὶ ἐκ ἄξιος ὅλος σώζεσθαι , τὸ yàp ἀπρόσλη-
ατον, ἀθεράπευτον ὃ δὲ ἥνωται τῷ Üeg , τοῦτο καὶ σώζεται. El ἥμισυς ἔπταισεν Ó
᾿Αδὰμ, , ἥμισυ καὶ τὸ προσειλημμένον καὶ τὸ σωζόμιενον" εἰ δὲ ὅλος ὕλῳ τῷ γεννηθέντι
ἥνωται, καὶ ὅλος σώζεται. δὲ quis in bominem mente carentem [perat , amens
profecto eff , nec dignus, qui omni ex parte falvetur s nam quod affumtum non
eff , curationis efl expers : quod autem Deo unitum ef , boc quoque falutem
confequitur. δὲ dimidia tantüm ex parte Adam lapfus eff , dimidiatum quo-
que fit , quod affumtum eft , C9 quod falutem con[equitur : fi autem totus pec-
cavit , tati quoque genito unitus eff , atque totus falutem confequitur. Vide
ibidem plura..
3. Λόγον carnem non ὃ celo attulife , nec affumfiffe naturam bumanam
de fubflantia (uperioris mundi , vel de fideribus excerptam , [ed per veram na-
tivitatem à Patribus defcendentem , C9 ex fubflantia B. F'irginisefformatam.
Hac aflertione duo hzrreticorum genera jugulantur.
a. Alterum corum eft, qui Chriftum in fubftantia corporis noftri non
fuiffe , fed fpiritale nefcio quod corpus de caelo deferentem, qua(iaquam
per canalem , fic per Mariam tranfivifle , nihil inde vel accipientem ,
vel mutantem , docuerunt. Hiec fuit πατεῖς Valentini & Valentinia-
norum. Photius Epift. ult. pag. 381. de Valentino : Kevopuve? , dx ἐκ
σῶν παρθενικῶν καὶ ἀχράντων αἱμάτων τὴν éyulieiray τῷ λόγῳ σάρκα παγῆναι, κάτω
δὲ τῆς εὐσεβείας πεσὼν , ἄνωθεν ἀυτῷ πόθεν καταβιβάζει τὸ σῶμα. — Fatué deblate-
rat , carnem P'erbo unitam , non purifimo F'irginis [anguine folidatam, fed
ipfe deorfum à pietate recidens , de calo fuperné corpus ei deducit. Epipha-
nius,
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΙ, 225
nius , hareti 31. pag, 70. fcribit; hofce hacreticos docuiffe , Chriftum
ἄνωθεν κατενηνοχέναι τὸ σῶμα, καὶ ὡς διὰ σωλῆνος ὕδωρ, διὰ Μαρίας τῆς Παρϑένου
διεληλυθέναι, μηδὲν δὲ ἀπὸ τῆς παρθενικῆς μήτρας εἰλνφέναι ,. fJuperné corpus attue
iffe, C9 quemadmodum aqua per canalem tranfit , ita illud per Mariam
tranfiviffe : nibil vero ex utero. Virginis accepiffe. 'Theodoretus, Pracfat,
in Dial. 1. pag. 2. dicit, Valentinum ὃς Bardefanem τὴν ἐκ παρθένου μὲν
ψέννησιν ὁμολογεῖν, παροδικὴν δὲ ταύτην γενέσθαι λέγειν, καὶ μηδὲν ἐκ τῆς παρθένου
σὸν θεὸν Λόγον λαβεῖν, ex Virgine quidem nativitatem confiteri, fed etiam ἐγατ
jettitiam fuiffe dicere , nec Deum Verbum quicquam ex F'irgine fumfiffe... 1d
iplum etiam teflatur haeret. fab. lib. $. cap.ri. pag.275. landem hz-
rein defendit Eutyches , de quo Theodorus Presbyter de incarnatione
Domini , pag. 235. quod dixerit , ἐξ εἐρανοῦ κατηνέχθαι τῇ Kup/a τὸ σῶμα,
μαὶ ὡς διὰ σωλῆνος τῆς παρθένου παραδραμεῖν τὸν ὑεὸν Λόγον,, οὐρανόθεν τοῦτο ἐνδε-
Ouuévov , ὃ celo delatum fuiffe corpus Domini , £9 tanquam per canalem per
Firginem transmeaffve Deum Verbum , caelitus ea indutum. | 'heodoretus, , ἡ
hzret. fab. lib.4. cap. 13. pag. 246. de eodem refert , quód aflerucrit,
Chriftum τὴν πάροδον μόνην διὰ τῆς παρθένου ποιήσασθαι, per P'irginem tantum-
modo tranfivifje. Eodem etiam prolapfus Apollinaris. Sic enim de eo
Greg. Nazianzenus Orat. 46. pag. 722. Διαβεβαιᾶται,, τρὶν τοῦ κατελθεῖν.
αὐτὸν ὑιὸν ἀνθρώπου εἶναι... καὶ κατελθεῖν ἰδίαν ἐπαγόμιενον σάρκα , ἐκείνην, ἦν ἐν.
τοῖ; οὐρανοῖς ἔχων ἐτύγχανε, προκιώνιόν τινα καὶ συνεσιωμένην. firmat, eum
autequam de[cendiffet ,, Filium bominis effe, ac defceudentem carnem fuam fe-
cum advexiffe , eam mempe , quam in caelis babuerit , antefecularem fcilicet
effentieque [ue initam, | Ut eo facilius intelligamus , quid per σάρκα cvya-
σιωμένην indicare voluerit, obíervandum , Apollinariftas fuiffe vocatos
συνεσιαςὰς,, quia unam dicebant effe Chrifti naturam , cx duabus 9. divi-
na & humana, mixtam & tempcratam. Ipfius Apollinaris verba, apud
Eulogium in Biblioth. Photii, Cod. 220. pag. 849. hoc teftantur : ex-
clamat enim , "Q καινὴ κτίσις , καὶ μίξις ϑεσπεσίᾳ ! θεὸς καὶ σὰρξ μίαν ἀπετέλεσαν
Φύσιν, Ο nova creatura , 9 divina mi[lio ! Deus C2 bomo unam confece-
runt naturam. dem Eutychiani poftea afferuerunt ; converfam nimi-
rum fuiffe füb(tantiam divinam in humanam. Nam ὁμούσιον efle volebant
corpus Chrifti, quod ἃ Maria fumfit, divinitati Verbi, quafi Verbum ,
ut de iis cribit Epiphanius, εἰς σάρκα, καὶ óz& , καὶ τρίχας wal ὅλον τὸ σῶμα,
in carnem , C9 offa, Cg crines , C9 totum corpus traufmutatum foret, Dixe-
runt, ut idem refert hzrefi 77. pag. 421. ὁμοέσιον τὸ σῶμα T8 χριςοῦ τῇ
θεότητι, corpus Chrifli ejufdem effentiee D o un deitate. Eutycbianarum pro-
; geni-
2206 EXPOSITIONIS SYMBOLI
genitores appellat Apollinariltas Facundus lib. 8. qui & ipfi unam Chrifti
iubítantiam docebant , fed pauló aliter quàm Apollinarittaz, Nihil enim
humani dicebant accepifle à Virgine Verbum divinum , fed ipfum Λόγον
θεῖ inconvertibiliter converfum fuiffe, & carnem εἷς fa&tum, ut fcribit
"Theodoretus in eorum hzreíi , hare. fab. lib. 4. cap. 13. pag. 246. Οὐ-
δὲν ἔφη τὸν θεὸν λόγον ἀνθρώτειον ἐκ τῆς παρθένου λαβεῖν. ἀλλ᾽ αὐτὸν ἀτρέπτως Tpa-
πέντα , xa] σάρκα γενόμενον, τὴν πάροδον μόνην διὰ τῆς παρβένου ποιήσασθαι, [)}-
rebat (Eutyches) Deum Verbum nibil bumanum ex Virgine fumfiffe , fed
ipfum immutabiliter conver[um ,. C2 carnem faclum ,. per Virginem tantum-
sudo tramfrviffe. Alii contrà opinabantur , carnem Chritti converfam
fuiffe in divinam naturam. Utramque opinioncm his verbis expreflit
idem "Theodoretus Dialogo 3. & utramque iifdem hzrcticis attribuit 9
Apollinariftis nimirum ὃς Eutychianis: ΟἹ τὴν ποικίλην, inquit , ταύτην
συντείεικύτες καὶ πολύμορφον αἵρεσιν, ποτὲ μὲν σάρμα γεγενῆσθαι τὸν θεὸν λόγον Quai ,o-
τὲ δὲ τὴν σάρκα λέγουσι τὴν εἰς θεότητος Φύσιν δεδέχθων μεταβολήν. Oui variam banc
C9 multiformem conflárunt berefiu, modo Deum Verbum carnem fattum effe
dicunt , mod) carnem in deitatem mutatam effe affirmant. Detorquebantau-
tcm hazretici ad opinionis fuz con&irmationem fequentia fcripturz loca.
a. Joh-3 12. ubi Chriftus dicitur ὃ celo defcendiffe. At Chriftus dici-
tur ὁ celo defcendif/e, quia Deus eft, non quidem motu locali , fed unio-
.ne ad humanam naturam , & , ut ait. Nazianzenus Epift. 1. ad Cledo-
nium , διὰ τὴν πρὸς τὸν ἄνθρωπον ἕνωσιν. Recte 'Theophyla&us ad prafen-
tem locum, pag 595. T'ii» ἀνθρώπου ἀκέσας καταβῆναι ἐξ οὐρανοῦ, μὴ νομίσῃς,
ὅτι ἡ σὰρξ ἐκ τῇ οὐρανοῦ κωτέβη. Τοῦτο yàp ᾿Απολιναρία τῷ δογματίσαντος, τὰ
σῶμα ἐξ οὐρανοῦ ἔχοντα τὸν χριτὸν , διὰ τῆς παρθένα ἐλθεῖν ὡς διὰ σωλῆνος" ἀλλ᾽ ἐπεὶ
μία ἡ ὑπόςασις, ἤγουν ἕν πρόσωπον ἦν ὁ χριςὸὺς ἐκ δύο Φύσεων σύνθετος, τὰ τοῦ ἀν-
Opáaou ὀνόματα λέγονται ἐπὶ τοῦ Λόγϑ, καὶ πάλιν τὰ τοῦ Λόγου τῷ ἀνθρώπῳ προς ί-
Devrai* οὕτως οὖν κἀνταῦθα ὁ Duc τοῦ ἀνθρώπου λέγεται κατελθεῖν ἐξ οὐρανοῦ, ἃς
ἑνὸς ὄντος τοῦ προσώπου, καὶ μιᾶς τῆς ὑποςάσδως, — Filium bominis ckm audive-
vis defcendiffe de celo , ne exiflimes carnem de calo defcendiffe. — Hoc enim .A4-
pollinarius docuit , quàd Chriftus babuevit corpus de celo, quod per Virginem
tranfierit quafi per canalem. — V'eriim quia una bypoflafis, boc eff , una per-
fona Chriflus , ex duabus naturis couflituta eff , ideo nomina bominis dicuntur
de Ferbo: C9 iterum ea , que funt Verbi , attribuuntur bomini: [ic igitur
boc etiam loco filius bominis dicitur de calo defiendiffe , có quód una fit perfo-
na, δ una bypoflafis.
ὁ. 1. Corinth. 15: 47, 48. . ubi Chriftus dicitur Κύριος ἐξ οὐρανοῦ.) & à.
ἐπου-
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΙ. 227
ἐπουράνιος. — Hoc autem loco Chriftus dicitur ὃ ez/o , quatenus homo cft,
non tamen propter ipfam corporis naturam , fed propter coeleftem & di-
vinum conceptionis modum : co prorfus modo , quo Johannis Zapri/ma
dicitur ὁ c/o fuifle Matth.21:25. quoniam auctorem habuit coeleftem :
fic Chriffus dicitur ? celo , quoniam ejus corpus ccelcíti SpiritusSan&ti vir-
tute compactum fuit : unde dicitur cffe ἐκ πνεύματος àyía , non ἐκ πνεύμια.-
τος σπερματικῶς , Íed δημιουργικῶς , non ex Spiritu Santo tanquam ex fubflan-
tia, fed tanquam ex peteflate ejus , ut notavit Ambrofius lib.2. de Spiritu
Saucto, cap.s. Et Auctor ferm. de Tempore, ferm.191. Nec, ut qui-
dam fieleratifemi opinantur , Spiritum Santium dicimus pro femine fuiffe,
fed potentia (9. virtute Creatoris operatum. Rufinus etiam in Symbolum
Apoftolorum , pag. $47. Spiritus Santtus refertur dominice carnis £9 tem-
pli .ejus creator. Chrittus dicitur. ἐπουράνιος, celeflis , non ratione mate-
riz , quafi corpus ejus fit ex fubítantia caeli compactum , fed ratione vi-
τῆς ccleítis ὃς fpiritualis , quam Chriftus poft refurre&tionem adiit , ὃς
quam nunc vivit in ccelis , & ratione qualitatum cceleftium , fan&itatis,
immortalitatis & glorize , quarum eft particeps, Chryfottomus Homil.
42. in αν ad Corinth. pag, 527. Tíéci, ὁ Κύριος ἐξ ἐρανοῦ, τὴν Φύσιν λέγει,
ἢ τὴν ἀρίςην πολιτείαν, παντί που δῆλον, ὅτι τὴν πολιτείαν. — Quid eff , Domi-
nus é coelo? Naturamne denotat , an fantliffimam C9 optimam vivendi.ra-
tionem ?. Manifeflum omnino efl , notare vivendi rationem. Vide Cl. Bul-
lingerum noftrum ad prefentem Apoftoli locum. Huc etiam faciunt fe-
quentia veterum teítimonia. '"l'heophyla&tus in τ. ad Corinth. cap. 15.
P238. 310. Οὐχ ὅτι ὁ ἄνθρωπος , ἥτοι τὸ ἀνθρώπινον πρόσλημμα,, ἐξ ἐρανοῦ ἦν, ὡς ὃ
ἄφρων ᾿Ατολινάριὸς ἐλήρει' ἀλλ᾽ ὅτι ἐν πρόσωπον τοῦ ἑνὸς χριςοῦ,, καὶ ὁ ἄνθρωπος ἐξ
οὐρανοῦ εἶναι διὰ τὴν ἕνωσιν λέγεται , καὶ ὁ θεὸς ςαυρωθῆναι , διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν.
ANon quid bomo , vel bumanitas ἃ Cbriflo affumta de celo effet , ut demens
"Apollinarius delirabat : verum qubd una perfona unius Chrifli, €9 bomo?ca-
lo effe dicatur propter unionem , £8. Deus crucifixus effe , ob eandem caufam.
Gregorius Thaumaturgus cap.3. dc Fide, pag. 3. ᾿Ετειδὰν ἐξ οὐρανοῦ κα-
ταβὰς ὁ λόγος, καὶ ὥνθρωπος γενόμενος, εἰς τοὺς οὐρανοὺς ἀνελήλυθε., διὰ τοῦτο λέ-
γεται καὶ ἐξ οὐρανοῦ ὁ δεύτερος ᾿Αδάμ. — Quoniam ὃ celo τ gpl Verbum , Cg
naturam a(fumfit bumanam , pofiea vero in celos afcendit , propterea dicitur
ὲ ceo fecundus /4dam. — Achanafius, Orat. 2. contra Arianos, t. 1. p.351.
Chriflus dicitur bomo à celo , € celeffis » διὰ τὸ ἐξ οὐρανοῦ καταβεβηκέναι τὸν
λόγον, quia F'erbum ? celo defcendig. Cyrillus Alexandr. Dial. 9. pag. 723.
᾿Επουράνιος ἄνθρωτος votre χριξὸς , Sz ὡς ἄνωθεν ἡμῖν καὶ ἐξ οὐρανοῦ τὴν σάρκα κα-
Ff2 TEVEY-
228 EXPOSITIONIS SYMBOLI
τενεγκὼν , ἀλλ᾽ ὅτι θεὸς ὧν ὁ Λόγος, καταβέβηκεν ἐξ οὐρανοῦ. καὶ τὴν πρὸς ἡμᾶς
ὁμοίωσιν ὑπελθὼν. TovTÉGI, γέννητιν ὑπομείνας τὴν κατὰ σάρκα ἐκ γυναικὸς) μεμέ-
νῆκεν ὅπερ ἦν ) ἄνωθεν δηλονότι καὶ ἐξ οὐρανῶν, καὶ ἐπάνω πάντων ὡς θεὸς, καὶ με-
τὰ σαρκός. — Coeleftis homo intelligitur Cbriflus , non quod fupern? ξ9 ? calo
carnem. attulerit , fed quód ,| ciim Deus effet Verbum , ? calis defcenderit ,
πού! μὲ fimilis fa&us fit , boc eff , juxta carnem ex muliere natus , € nibi-
lomints manferit quod erat , nimirum fuperné C ὃ calis , C9. fupra omnes ut
Deus , etiam cuim carne. Greg. Nazianzenus , Epitt. 1. ad Cledonium,
pag.740. Τὸ , ὁ δεύτερος ἄνθρωπος ἐξ οὐρανοῦ" wal, οἷος ὁ ἐπουράνιος" wal, οὐδεὶς
ἀναβέβημεν dig τὸν οὐρανὸν , εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς ὁ ὑιὸς τῇ ἀνθρώπου,
καὶ εἴ τι ἄλλο τοιῦτο,, νομιςέον λέγεσθαι διὰ τὴν πρὸς τὸν εράνιον ἕνωσιν. llud ,
íecundus homo de coelo , €? , Qualis coeleftis: £2 , INemo aícendit in
cdelum , nifi qui defcendit de caelo filius hominis , δ αὶ quid aliud eju/-
dem generis , propter caleffem unionew dici exiflimandunm e[t..
B. iterum eorum eft , qui dixerunt , Chrittum (ideream & acream
carnem habuiffe de ideribus ὅς de fubítantia fuperioris mundi contextam.
Hzc fuit impia do&rina Apellis , Marcionis diícipuli , tefte Tertulliano
de Pra fcriptionib. cap.5$1. pag. 343. ^pelies , inquit, CPriffum neque in
phanta/mate dicit fuiffe ficut Marcion , neque in fubftantia veri corporis , ut
Evangelium docet , [ed in eo quod à fuperioribus partibus de[cenderet , ipfo
defcen[u. fideream fibi carnem , 69 aeream contexuiffe. Hujus iequaces idem ,
lib. de carne Chrifti , cap. 8. 4pel/irianos vocat. Epiphanio,. πατεῖ 44.
pag. 166. ᾿Απελληΐϊανοὶ dicuntur , quorum. hzrcf(is ibid. pag. 167. defcribi-
tur. De codem Apcelle Theodorctus, haret.fab lib. 1. cap.25. p.2it.
“Τῷ χριςᾧ περιτέδεικε σῶμα... οὐκ ἀνθρώπειον , ἀλλ᾽ ἐκ τῆς τοῦ κόσμου οὐσίας. Cbri-
ffo corpus atiribuit , non bumauum., fed de mundi fubflantia ; id ctt, ex
quatuor clementis & fiderca quadam materia compactum. — Vide ctiam
Auguftinum de Hzrefibus, cap.23.. ubi Zpellite nominantur. Hocau-
tem monítrofum dogma cx iis, qux jam dicta funt , nullo, refutatur
negotio. s
4. Λόγον affumfiffe carnení ex Virgine Maria fine femine viri. Ympius
Carpocrates docebat, Τὸν κύριον Ἰησοῦν £x τοῦ lua*Q καὶ τὴς Μαρίας γεννηθῆναι
τοῖς ἄλλοις ἀνθρώπρις παραπλησίως, Dominum. fe[um ex yofepbo (9. Maria ce-
terorum bominum more natum effe ; fcribit 'Dheodorctus, haret fab.lib. 1.
cap.s. pag. 196. Epiphanius, harreíi 27. pag. 49. de h&jus Carpocratis
affcclis: Docuerunt "Iucoüv, τὸν κύριον ἡμᾷν, ἀπὸ laswD γεγεννῆσθαι καθάπερ καὶ
aáyreg ἄνθρωτρι ἐκ σπέρματος ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς ἐγεννήθησαν , Dominum noflrum
είν
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANIL. Car. Xl. 229
Jefum à "Jofepbo genitum effe , quemadmodum ornes alii bomines ex femine
viri C9 mulieris nati fint. Eandem impietatem , ante Carpocratem ,
etiam Cerinthus defendit: docuit enim ; ut rcfert "Theodoretus haret.,
fab.lib.z. cap. 3. pag. 219; Jfefum κατὰ Φύσιν ἐξ ἀνδρὸς γεγεννῆσθαι καὶ γυ-
vade, τοῦ Ἰωσηῷ καὶ τῆς Μαρίας, fecundum naturam natuin effe ex viro (3
to femina, fofepbo nimirum 5. Maria. Et lib.s. cap. 11. pag. 278. Τὸν μὲν
Ἰησὸῦν ἐξ, Ἰωσὺ ῷ “καὶ Μαρίας ἔφησε γεννηθῆναι κατὰ τὸν κοινὸν τῶν ἀνθρώπων νόμον,
ἄνωθεν δὲ τὸν χριςὸν κατεληλυθότα ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν. — "Tefum quidem ex Jafepbo C9.
Maria «communi bominum lege genitum dixit ,' Cbriflum autem ὃ fuperis in
feum defcendiffe. Cerinthiani , tefte Epiphanio , hareíi28. pag. $3.
dixerunt 9 ἐκ Μαρίας καὶ ἐκ σπέρματος loowQ τὸν χριςὸν γεγεννῆσθαε,, ex Maria
£9 ex femine Pofepbi Chriflum effe natum. . 1n cadem harefi fuit Ceriathi
Succeffor, Ebion, de quo Theodoretus , hzret. fab. lib.2. cap. 1. p. 218.
Τὸν κύριον ᾿Ιησοῦν χριςὸν. ἐξ Ἰωσὴφ καὶ τῆς Mapíag ἔφησε γεγεννῆσθαι, Dominum
yefum Cbrifium ex Pofephbo ξ5. Maria genitum effe dixit. lta de eodem
Epiphanius, hzrefi 30. pag.59. Ibid. pag. 6s. de Ebionitis : Ἰησοῦν γε-
γεννημιένον ἐκ σπέρματος ἀνδρὸς λέγουσι. — "fefum ex femine viri natum dicunt.
His vcró omnibus opponimus Prophetiam Jefaiz , cap; 7: 14. Ἰδοὺ ἡ παρθέ-
νος ἐν γαςρὶ λήψεται, καὶ τέξεται ὑιόν. — Ecce virgo in utero concipiet , C9 pa»
rie! fium. - Repetitur hzc prophetia Matth. τ: 23. En virgo concepit ,
& virgo peperit... Hoc urget Ambrofius, Epift.7. ad Siricium: 7Zeceff
Virgo , que in utero concepit , virgoque peperit filium. — Sic enim fcriptum eff,
Eccc virgo in utero concipier , & pariet filium. — Nou enim concepturam
tantummodo Virginem, [ed €9 parituram Virginem dixit. Ev: Que potuit
Virgo concipere, potuit l/irgo generare 5. cm femper conceptus precedat , par-
tus fequatur. — Sed fi dotirinis mon creditur. Sacerdosum , credatur. oraculis
Chrifit, credatur smonitis Angelorum , credatur Symbalo /Apoflolorum , quod
Ecclefia Romana intemeratum [emper cuflodit €2 fervat. Auguttinus in En-
chirid. cap. 34. /f'vel per nafcentem corrumperetur ejus integritas , non jam
ille de Virgine nafceretur's. eumque falsó, quod abfit, de Virgine natum tota
confiteretur Ecclefia, quie, imitans ejus matrem , quotidie parit membra ,C2.
virgo eff. AM ei lib 10. de unitate T'rimtaus :- J/irge peperit, quia vir-
go concepit. . Baüilius Cxfar. Homil. 25. quz eft de humana Chritti ge-
ncratione , pag.589. Ἢ αὐτὴ γυνὴ καὶ παρθένος, wa) uvrwp, καὶ ἐν τῷ ἁγια-
σμῷ τῆς παρθενίας μένουσα, καὶ τὴν τῆς τεκνογονίας εὐλογίαν κληρονομοῦσα. Éd-
dem mulier 5 virgo, (9 mater, €9 in [antia "virginitate per[everans , bene-
dictionem mibilominus pariendi fortita aft. P nam M. Apol. ad Antoninum
92 08 A3 Pium,
230 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Pium , pag. 148. Οὐ συνβσιασθεῖσα ἡ παρθένος συνέλαβεν εἰ γὰρ ἐσυνεσιάσθη ὑπὸ
ὁτουοῦν) οὐκέτι ἦν παρθένος' ἀλλὰ δύναμις θεοῦ ἐπελθοῦσα τῇ παρθένῳ, ἐτεσκίασεν
αὐτὴν, καὶ κυοφορῆσαι παρθένου οὖσαν πεποίηκε. P'iigo ab[que confuetudine ve-
nerea concepit : fi enim cum quoquam confueviffet , non ampliis Virgo fuiffet.
Verum virtus Dei fuperveniens virgini , illam inumbravit : €3 virgo cim ef-
fét , ut fatum gravida in utero ferret , effecit. Unde etiam ἄσπορος ἐκ τῆς.
παρθένον σύλληψις , ex virgine fine femine conceptio vocatur à Pachymere in
cap. 2. Dionyfii de cocleiti Hierarchia , pag. 33. An veró femper man-
ferit virgo , ctiam à veteribus quzfitum. — Plerique magno id confenfu
afferunt , imó omncs orthodoxi. Chryfoftomus , Homil. 142. t. $. 'H
παρθένος καὶ μετὰ τὸ τεκεῖν παρθένος ἔμεινεν, ἐκ τὰ τεκεῖν μὴ ζημιωθεῖσα τὴν παρ-
ϑενίαν. Virgo etiam po[flquam peperiffct virgo imanfit , uec ex partu ejus lea
fuit virginitas.. Epiphanius, harcfi28. pag. 55. hoc ipfum fufé probat,
tandemque concludit: Οὐδὲ yàp ὅτι κέχρηται τῇ παρθένῳ, ὅλως ἑυρίσκεται. μετὰ
τὸ γεγεννημένει ἡ παρθένος ἄχραντος. — Neque enim omnino reperitur, ofepbum
rem babuiffe cum B. Virgine , poflquam inviolata virgo peperiffet. .Meno-
logium in Januario, de B. Virgine : ᾿Αγνὴ πρὸ τοῦ τόκου, καὶ ἐν τῷ τόκῳ.
καὶ μετὰ τὸν τόκον ἀληθῶς. — Ver? autem cafla antc partum , (9. in partu , 5
pofl partum. — Hinc à Grzccis ufitatiffime appellatur ἀειπαρθένος, ἃ Latinis
femper-virgo. | Chryfoft. Homil. 62. t. 6. Δέσποινα , ἁγία καὶ ἀειπαρθένος.
Domina foc? £2 femper-virgo. Idem, Homil. 111. t. τ. Θεοτόκος καὶ ἄει-
ταρθένος Mapía. Deipara C9 [emper-virgo Maria. — Vocatur aapfüevousTup,
virgo-mater., ab Athanafio, t. 2. Pag. 34. ἄχραντος καρθβενομήτωρ, impollu-
.ta virgo-mater , Can. 79. Concilii Trullani : ἀτειρόγαμος μήτηρ γ mater
nuptias non experta , ab Arcta , in cap. 1. Apocal. pag. 89o. Eunomius
vcro atque Eudoxius docuerunt, τὸν Ἰωσὴφ μετὰ τὴν ἄφραςον κυοφορίαν συν-
ἅπτεσθαι τῇ Ylapkéve , ofepbum poft ineffabilem partum conjuntium fuiffe
virgini : ut refert Photius in Hitt. Ecclef. Philoftorgii , lib. 6. cap. 2.
pag.92. Ad qua Cl. Gothofredus : Ho ut de J4étio , Eunomio (9 Eu-
doxio mu[piam alibi proditum efl , ita Dimoeritarum (9. Antidicomarianita-
rum berefeuc id ex[litit ,. cujus au&lorem quidam pollinarem feniorem , vel
ejus difcipulos faciebant γ. tefle Epipbanio berefi 77. &9 Helvidianorum , a-
gud duguflinum de berefibus cap. 84. Ha&enus ille. Interim non folus
Photius de Eunomio hoc rctert : idem facit Bafilius M. lib.4. contra
Eunomium, t. 2. pag, 104. Eunomii verba funt : Εἰ πρωτότοκος ὁ ὑιὸς, οὐ -
κέτι μονογενής" ἀλλ᾽ ὀφείλει καὶ ἄλλος εἶναι , οὗ πρωτότοκος λέγηται. δὲ primo-
genitus filius , mon amplius unigenitus ; [ed alius quoque effe debet , cujus pri-
: ᾿ . moge-
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XI. 21
fuogenitus dicatur. Opinionem ergo fuam ftabilire funt conati ex Matth.
1.25. Καὶ εκ ἐγίνωσκεν αὑτὴν, ἕως οὗ ἔτεκε τὸν Vuóy ἁυτῆς τὸν πρωτότοκον. Scd
toto aberrant carlo homines ifti, vel ignorantes , vel malitiose fe igno-
rare fimulantes, qua particulze ἕως aliquando vis fit, & quis dicatur ITo».
vórowo. — Particula ἕως, ut bene obfervat ex Epift. 18. lib. :. Ifidori Pe-
lufiotg Suidas ,' παρὰ τῇ γραφῇ ἐπὶ τῇ διηνεκοῦς ἑυρίσκεται κειμένη, in fcriptura
fepe pro perpetuo pofita reperitur. lta dicit ἐπὶ τᾶ διηνεκοῦς κεῖδθρι in hoc
Matthzi loco , οὐχ ὡς μετὰ ταῦτᾳ (ὡς βλασφημοῦσιν οἱ ἀχάρις οιἱουδαῖοι ) συν.
αΦείας τῷ μνηξῆρι πρὸς τὴν Tlapüévoy. γεγενημένης, non quafi s quemadmodum
ingrati Judei blafpbemant s poflea fponfo cum F'irgine conjun£lio corporis in-
tercefferit.. 'Theophyla&us in cap. 1. Matth, pag. 10. Ka) 8 ἐγίνωσκεν
αὐτὴν, ἕως οὗ Crewe τουτέςιν, ἐκ ἐμίγη αὐτῇ οὐδέποτε. Τὸ γὰρ ἕως ἐνταῦθα οὐ
τοῦτο ἐμφαίνει, ὅτι ἄχρι μὲν τοῦ τόκου ἐκ ἔγνω, μοτὰ δὲ ταῦτα ἔγνω" ἀλλὰ καθά-
παξ οὐδέποτε αὑτὴν ἔγνω. ᾿Ιδίωμα δὲ ἔχει τοιᾶτον ἡ γραφή" ὡς τὸ, οὐκ ἐκέςρεψεν
ὁ κόραξ εἰς τὴν κιβωτὸν , ἕως à ἐξηράνθη ἡ γῆ οὔτε γὰρ μετὰ ταῦτα ὑπέςρεψεν,,
&c. Et non cognovit cam, donec peperiffet. —.77oc eff , [Non babuit un-
quam rem cum ea. — Hoc enitn loco particula , donec, mon boc indicat , qud
non cognoveri! eam u/que ad partum , poflea autem cognoverit ,— [ed omnino
nunquam eam eognoverit. — Heec enim fcripture proprietas oft. — Quale eff il-
lud , Non reveríüs eft corvus in arcam, donecarefceretterra: sequeenim
poflea rediit. De cadem vocis ἕως fignificatione Greg. Nazianzenus O-
rat. 36. quz eft fecunda de Filio, pag. $79. Τὸ ἕως οὐ πάντως ἀντιδιαιρεῖται
τῷ μέλλοντι" ἀλλὰ τὸ μέχρι τῶδε μὲν τίθησι τὸ ὑπὲρ τοῦτο δὲγ ἐκ dyaiverai,— Ἢ
di νοήσεις, ἵνα μὴ τ᾽ ἄλλα λέγω, τὸ ἔσομαι μεθ᾽ ὑμῶν ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶ-
Voc 5 &p' ὡς μετὰ τοῦτο ἐκ Eri ἐσομένου.» “καὶ τίς 6 λόγος γ' Donec non femper fu-
zuro tempori opponitur , [ed ita interjettum tempus flatuit, wt interim fequens
fempus non excludat. -.Si fecus res baberet , quomodo illud , ut alia preeter-
eam , intelliges ,, Ero vobiícum üfque ad confummationem feculi ? 4»,
quafi poftea minim? futurus fit? Et que bec ratio effet? Vide etiam 'T'heo-
doretum ad Pfal. r10.-vf. 1.: pag;850. Photium, Epift. te pag. 89, 9o.
Damafcenum , Orthéd. fidei lib.4; cap. $5. pag. 330. "T hcophylactum
ad Matth.18:34. pag.109. & ad cap.28: 20. pag. 185. "Theophanem,
Homil. 28. pag. 218. Πρωτότοκος rion fantüm ἰδ ett, ante quem nullus
alius ex iifdem parentibus editus eft, & qui fratres habet ς fed etiam ,
juxta Hebraos, is, antc quem. nullus alius ab iifdem parentibus editus
eft, etiamít nullus poft eum uridtrám procreatus fuerit; quo fenfü epwréó-
xo; Mis is quoque dicitur , qui-éft μονογενής. - Atque hoc fenfu iue;
᾿ appe
E d
232 EXPOSITIONIS SYMBOLI
appellatur sparóroxo; B. Virginis Matth. 1:25. Luce 2:7. Bafilius Cae-
far. Homil. in nativitatem Chri(li, t. 1. pag. $9o. Οὐ πάντως ὁ πρωτότοκος
πρὸς τοὺς ἐπιγινομένους ἔχει τὴν σύγκρισιν. ἀλλ᾽ ὁ πρῶτον διανοῖγον μήτραν, TpuTÓ-
τοχος ὀνομάζεται. | Primogenitus omnino non re/petctu prolis f[uccedentis dicitur,
Jed qui primus vulvam aperit , primogenitus sominatur. Theophylactus
in cap.2. Lucae, pag.315. Πρωτότοκον ὑιὸν ὠνόμασε τῆς παρθένου τὸν Κύριον,
καίτοι μὴ δευτέρου τινὸς τεχθέντος, εἰκότως. Πρωτότοκος γὰρ λέγεται ὃ πρῶτος τε-
χϑεὶς,, κἀν pM δεύτερος ἐπετέχβη. — Primogenitum Filium Dominum appella-
vit , quamvis nullum fecunduim pepererit : idque merità. Primogenitus eminz
dicitur , qui primus natus efl , etiamfi non na[catur poflea fecundus. 1demin
cap. t. ad Coloff. pag. 635. ὁ πρωτότοκος καὶ πάντως πρὸς τοὺς ἑξῆς λέγεται πα-
ρὰ τῇ γραφῇ 9 ἀλλ᾽ ἀπολύτως οὕτως͵, ὁ πρῶτος τεχβείς οὕτως οὖν καὶ ἡ θεοτόκος
Μαριὰμ, ἔτεκεν αὐτὸν, τὸ WaT& σάρκα , πρωτότοχον 2 3X ἔχοντα πάντως ἀδελφοὺς ἐῷε-
ξῆς αὐτῷ" μονογενὴς γὰρ καὶ ἐκ ταύτης. — Primogenitus uoz oxuino ad fequentes
pertinere dicitur in fcriptura ,) fed abfolutà fic , primus natus. — Hac itaque
ration Deipara Maria peperit eum fecundum caruem primogenitum ,. qui
omnino non babuerit fratres pofl fe. — Nau ex ifla etiam unigenitus erat. Da-
maícenus, lib. 4. Orthod. fidei, cap. 8. pag. 293. Πρωτότοκός éciv à πρῶ-
vo; γενυνβεὶς , εἴτε μονογενὴς, εἴτε καὶ πρὸ ἄλλων ἀδελφῶν, Primogenituse/?, qui
primus genitus efl, frveunigenitus, five ante alios fratres. Ἐκ lib.ejufdem cap. 15.
Pag. 330. Πρωτότοκός écw ὁ πρῶτος γεννηθεὶς , εἰ καὶ μονογενὴς εἴη" τὸ μὲν γὰρ,
πρῶτον γεννηθῆναι δηλοῖ, εἰ πάντως δὲ καὶ ἑτέρων συνεμιφαίνει γέννησιν. Ῥτίτηο-
genitus eff , qui primus eft natus , ctiamfi unigena fit. — Illud nempe πρωτόν
voxo;, primum effe genitum. declarat , aliorum autem generationem nequaquam
fimul fignificat... Merió ergo. Hicronymus in cap. τ. Matthzei 9). »zorez
divinarum [cripturarum. eff ait , primogenitum vocari , non quem fratres
fequantur y: fed. eum. quí primus natus fuit. Ἐκ adv. Helvidium: Defaivit
fermo Dei , quid fit primogenitum , Omne, inquit , quod aperit vulvam.
"Nec hzreticos juvat , quód fcriptura fratrum Chrifli mentionem facit.
Nam ἀδελφοὶ etiam dicuntur , cem/anguimci , agmati , cognati , afines.
"Theophylactus in cap. 19. Johannis ,. pag. 826. "᾿Εἰωθεν ἡ γραφὴ τὲς cuy-
γενεῖς, ἀδελφοὺς ὀνομάζειν, — Solet fcriptura cognatos, nominare ἔταττοβ. Ο-
lymipiodorus in Catena, in cap.32. Jobi, pag. 605. ᾿Αδελῴες καὶ ἀδελφὰς,
πάντας τοὺς συγγενεῖς εἴωθεν ἡ θεία προσαγαρεύειν. γραφή. — Cognatos omnes 9
affines , fratrum C9 fororum omine divina fcriptura appellare folet. Sic
fratres Chrifli , fca Domini , id e(t , cognati fecundum carnem , appel-
lantur Matth.12:46547. Marci 3:31. Luca 8:19. Kc. lta fentit Au-
guítinus,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Ca». XI. 233
guftinus, Tra&.28. in Johannem : ubi vult, Fratres Chrifli vocari con-
Janguincos Virginis: nam erat , inquit ,confuetudinis Scripturarum appellare
fratres quoflibet confanguineos, ξϑ᾽ cognationis propinquos, additque :, Cum
ergo auditis fratres Domini , eXMarie cogitate con[anguinitatem, mon iterum
parientis ullam propaginem s. ficut enim in. fepulcbro , ubi pofitum eff corpus
Domini, nec antea , nec poflea mortuus jacuit :. fic uterus Marie nec antea ,
nec poftea quidquam mortale concepit. — Alii tàmen ex veteribus in diverfam
hic abeunt fententiam , & exillimant , in adductis ex hiftoria Evange-
lica locis, per ἀδελφοὺς concinniüs comprivignos intelligi, qui vulgariquo-
que Grzciímo ἀδελφοὶ dici poffint. — Vide CI. Vorttii Philologiz facrze,
part. 1. cap. 3. pag. 71. lta fenfit Origenes , in Catena in Cap.2. Joh.
P3875. ᾿Αδελφοὺς μὲν ἐκ εἶχε Φύσει, 903 τῆς παρθένου τεκούσης ἕτερον, 9 αὐτὸς
ἐκ τοῦ luos τυγχάνων. Νύμῳ τοιγαροῦν ἐχρημάτισαν αὐτοῦ ἀδελῷοὶ, ὑιοὶ ἰωσὴῷ
ὄντες ἐκ προτεθνηκυίας γυναικὸς, καὶ ἐπεὶ καθ᾿ ὁμολογίας γυνὴ αὐτοῦ ἡ Μαριὰμ pw
μάτισε. Τοῦτο γὰρ ὁ Μωύσέως διδάσκει νόμος, μοιχείας τιμωρίαν ἐπάγων κατὰ τοῦ
ἐπτιβαίνοντος μνηςευθείσῃ. ᾿Επκφέρεται γὰρ τὸ, 'AvU' ὧν ἐταπείνωσε τὴν γυναῖκα τῷ
lucwQ , τὴν κατεγγυνθεῖσαν αὐτῷ παρθένον λέγει. ᾿Ακολέθως τῇ τοιαύτῃ διατάξει,
ἀδελφοὶ τοῦ Ἰησοῦ εἴρηνται οἱ ἐκ τοῦ Ἰωσὴφ , εἰ καὶ αὐτὸς ἐξ αὑτοῦ μὴ τυγχάνει.
Chriflus fratres quidem naturales nequaquam babuit, neque Virgo alium pre-
ter ipfum peperit , nec etiam ipfe ex "Jofepbo fuit. Attamen fecundum Legem,
ejus tratres appellati funt filii "Yofepbi, ex priore videlicet ejus demortua uxo-
re C9 quia ex flipulatione Maria illius uxor appellata. — Hoc enim Lex Mo-
Jis docet ,| dum adulterii penam decernit in eum ,qui ad defponfatam virgi-
nem fuerit ingreflus. veis in Grzcis fequuntur , ufque ad vocem Zxo-
λεθως, miferé (unt corrupta ; quod , ne interpretem quidem Corderium
obfervafle , mirum eft. Ea autem fic videntur reftituenda : "Esijépera:
γὰρ τὸ, 'AvU' ὧν ἐταπείνωσε τὴν γυναῖκα τῇ πλησίον. Γυναῖκα. τὴν κατεγγυηθεῖ-
σαν αὐτῷ παρθένον λέγει. Subjicitur enim ,| Eo quod humiliavcrit uxorem
proximi. Defpon/atam ei virginem , uxorem appellat. — Huic ergo conflitu-
tioni cumvenienter , fratres Jefu vocantur filii Jofepbi, tametfi iple Jefu pa-
ter non fuerit. Confentit Epiphanius , hzrefi 78 pag. 438. Theophy-
la&us in cap. 12. Matthzi , pag. 79. ᾿Αδελφοὺς καὶ ἀδελφὰς εἶχεν ὁ Κύριος,
τὰς TOU lucwQ παῖδας , wre. Fratres babuit Dominus C9 forores ,. filios Zofe-
Qbi. Vide ibidem plura. ldem, in 1.ad Corinth.9. ad vf. 5. ᾿Αδελφοὺς
τῷ Κυρίε Φησὶ τὸν IdxuBoy , τὸν Ἱεροσολύμων ἐπίσκοπον, καὶ Ἰωσὴν , καὶ Σίμωνα,
. Xa) Ἰούδαν , οἱ ἀδελφοὶ ὠνομάσθησαν τοῦ Kupía , διὰ τὴν πρὸς τὺν θεοτόκον τοῦ ἴω.
exo μνηςείαν. Fratres Domini wen facobum ,. Perofolymorum Epifco-
8 pum,
244 EXPOSITIONIS SYMBOLT
pum ,C9 Jofen, C2. Simonem , C8. "fadam : qui fratres Domini nominati
funt , οὐ "Jofepbi cum. Deipara dc/pou[ationem. | Oecumenius ad ν 13.
Cap. 15. AGorum, pag. 72. Οὗτος ὁ láxufoc, ὁ τῶν Ἱεροσοχύμων ὑπὸ Kup's προ»
χειρισθεὶς ἐπίσκοπος , Vibe ἰωσὴῷ ἦν τοῦ τέκτονος, ἀδελφὸς δὲ κατὰ σάρκα τοῦ Κυ-
pía ἡμῶν Ἰησοῦ χριςοῦ. Hic facobus , à Domino ferofolymorum defignatus Epi-
fcopus , erat filius Pofepbi fabri , frater autem fecundum carnem. Dowini no-
firi efu Chrifli. Hic Jacobus frequenter à veteribus vocatur ἀδελῴόθεος,
non aliam ob cauflam , quàm quia vocatur frater Domini ad Gal t: 19.
Matth. 13: 55. Marci 6:3. "Theophylactus in cap. 6. Marci , pag. 218.
Καὶ Ἰάκωβος, ὁ ἀδελφόθεος,, ἐν τῇ καθολιχῇ ἐπιςολῇ Φητιν" ᾿Ασθενεῖ τις ἐν ὑμῖν 5
προσχαλεσάσθω τοὺς πρεσβυτέρες, (c. - ΕἸ frater Domini 7 /acobus y in epi-
fola catbolica dicit : infirmatur quis inter vos? Advocet Presbyteros ,
&c. Ita etiam in cap. tq. Marci , pag.276. Gregorius Palama : Εἶτα καὶ
γλῶτταν , τὸ ἀκατάσχετον καχὸν , τὸν κύσμον τῆς ἀδικίας , κατὰ τὸν ἀδελφόθεον
Ἰάκαβον. — Deinde etiam linguam , malum illud , quod nemo coércere poteft y
mundum iniquitatis , juxta Jacobum ,. fratrem Domini. Yu Menologio,
meníe Octobri , fub die 23. non tantüm ἀδελΦόθεος,, fed etiam θεάδελφος
appellatur. Quemadmodum vero diffenfum vidinius in eo effe , 2uinam
fratres Domini nominentur in gencre: ita eundem obíervamus ineo, cur
Jacobus vocetur ἀδελφόθεος. Alii enim id propterca fieri volunt , quód
fucrit filius Jofephi, qui pater Chriiti putabatur , ex priori uxore, — Vi-
de Epiphanium, hzrefi 78. pag. 458. & Eufcb. hift. Ecclef.lib.2. cap. r.
p2g.11. b. & confer fuperiora.— Alii vero volunt , id propterca ficri,
qua fuerit filius Mariz, materterz Jefu, uxoris Cleophae. — 'Theodore-
tusad v. 19. cap. r. ad Galatas, pag. 263. ᾿Αδελφὸς τοῦ Kup'a ἐκαλεῖτο μὲν,
ἐκ ἦν δὲ Φύσει, οὔτε μὴν, ὡς τινες ὑτειλήφασ,, τοῦ ἰωσὴφ ὑιὸς ἐτύγχανεν ὧν, ἐκ
προτέρων γάμαν γενόμενος, ἀλλὰ τῇ Κλωτὰ μὲν ἦν ὑιὸς, τῇ δὲ Kupís ἀνεψιός. μή»
τέρα γὰρ εἶχε τὴν ἀδελφὺν τὴς TÀ Κυρίβ μητέρος. — P'ocabatur quidem frater
Domini, /ed non erat naturá, “χες ψεγὸ fuit Pofcpbi filius, ut quidam exi-
flimafunt , ex priori matrinunio natus, fed Cleopbe filius crat, Domini con-
fobrinus. Matrem enim babuit matris Domini fororem. | Eodem inclinat
Hicronymus adv. Helvidium , quando monet, plerofgue mon tam pia ,
quàm audaci temcritate confingere ,| fofepbum plures babuiffe uxores , (2 de
bis uxoribus effe fratres "Domini. Ydem ad cap. 12. Matthzi : 9uidam
fratres Domini de alia uxore Jofepb filios fu/picantur , fequentes deliramenta
apocrypborum , 62 à quadam Efcba muliercula confimgentes. —L Nos autem ,
Jicut in libro, quem contra Helvidium feripfimus , continetur, fraures Domi-
ni
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI Car. XI. 235
ni non filios oftpbi , fed confobrinos Salvatoris , Marie liberos ixtelligimus y
matertere Domini , que etiam dicitur iater Jacobi suinoris ,. 89. Jofepbi ,
€ Jude. Nos, utramquc fententiam pietati nihil officere putamus: cam
ctiam , quz filios Jofephi , Domini fratres dicit appellari , altcri tantum
non prazíterimus , idque ob magnum , non veterum tantüm , fed ctiam
recentiorum confenfum. "Tandem & illud fubjicimus; fententiam , qua
concedit , fahctam Mariam poft partum non manfiffe Virginem , pictati
nihil officere: interim tamen pietati magis convenire, ut ftatuamus, B.
Virginem effe ἀειπαρθένον. Nec noftra cít hzc affertio , fed Bafilii Cae-
farienfis, qui, Homil. de humana Chrifti gencratione , pag. $9o. fic fcri-
bit: Ηἱμεῖς δὲ, εἰ καὶ μηδὲν τῷ λόγῳᾳ τῆς εὐσεβείας παραλυμαίνεται (μέχρι γὰρ τῆς
κατὰ TVy οἰκονομίαν ὑπηρεσίας ἀναγκαία ἡ παρθενία, τὸ δ᾽ ἐφεξῆς ἀπολυπραγμόνητον
τῷ λόγῳ τῷ μυςηρία καταλείψμωμεν.) ὅμως διὰ τὸ μὴ καταδέχεσθαι τῶν Φιλοχρίςων
τὴν ἀκοὴν, ὅτι ποτὲ ἐπαύσατο εἶναι παρθένος ἡ Θεοτόκος, ἐκείνας ἡγούμεθα τὰς μαρ-
τυρίας αὐτάρκεις. — Nos verb , licet nibil boc docirine pietatiso[ficeret , nempe
Mariam , poftquam Chriftum peperit , non manfifle virginem ; ( nam
donec difpenfabatur Chrifli generatio ,' meccffaria erat virginitas : quid verà
poflea fit factum ad myfleris bujus do&irinam , non anxié inquirendum eff. )
Ferumtamen , ne boc eorum , qui Cbriflum amant , ferre cogantur aures ,
quid Dopara aliquando deficrit effe virgo, bas rationes fufficere putamus.
IV. De modo unionis bypoflatice. | Unio Graccis e(t ἕνωσις, cujus varias
fpecies recenfet Suidas, quem vide. Nos duas tantüm confideramus.
1, Eit ἕνωσις κατὰ σχέσιν , νοὶ σχετικὴ, de qua Ammonius in Catena in
cap. 14. Joh. pag.370. "Orav ἀκέσωμεν ἕνωσιν θεᾷ καὶ ἀνθρώπων , σχετικὴν vod-
μὲν τὴν ἐκ τίς ως γινομένην τοῖς ἁγίοις, καὶ τὴν ἀπὸ τῆς τῇ Πατρὸς μετοχῆς κοινω-
víav. Quando audimus unionem Dei C9 bominum , illam intelligimus , que
in fantlis ex affeflionum confenfione per fidem , C9. Dei Patris communicatio-
nem exfifiit.
2. Eit ἕνωσις Φυσικὴ, tunio naturalis. De ea iterum Ammonius: Οἱ Πα-
qyp ἐν τῷ Tig équ Φυσικῶς, ἐν ἡμῖν δὲ σχετικῶς καὶ ὅταν ἀκούσωμεν ἕνωσιν Πατρὸς
xal "uU , τὴν Φυσικὴν νοοῦμεν. Pater eff naturá in Filio , in nobis autem af-
Κᾶμ: ὃ quando audimus inter Patrem C9. Filium effe unionem , naturalem
intelligimus. ''alis et unio duarum in Chrifto naturarum , affumentis ὃς
affumtae, feu divinz & humanz, qux à veteribus vocari folet ,
4. ἕνωσις Φυσικὴγ à Cyrillo Alexand. in Epift. ad Ncftorium de Ex-
communicatione.
b. ἕνωσις κατ᾽ ἐσίαν, unio effentialis, à Gregorio INazianzeno , Orat. 1.
Gg a €. -ἕνν-
4336 EXPOSITIONIS SYMBOLI!
c. ἕνωσις καθ᾽ Ómócaam , unio bypoflatica , à Nicephoro Conftantinop. in
A&is Synodi Epheünz , pag 309. Apud Athana(ium de Definit. t.2.
pag. 49. Ἡ τοῦ χριςοῦ ἕνωσις καθ᾽ ὑπόςασιν εἴρηται. καθ᾿ ὑκόςασιν δὲ ἕνωσίς ἐςιν ἡ
αὐβύπαρκτος ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς ἁγίας Θεοτόκου τῶν δύο φύσεων συνδρομή. Unio Cbri-
fti bypoflatica feu perfonalis vocatur. Unio autem bypoflatica, eft per (ὁ fub-
Jfiffens duarum naturarum in utero fancte Deiparse concurfus. Cyrillus A-
lexandr. lib, de.SS. Trinitate, cap. 18. pag. 24. Unionem duarum in Chri-
flo naturarum , ἕνωσιν καθ᾿ ὑπός σιν vocamus, ὅτι pa ὑπόςξασις ἐκ τῶν τριῶν τῆς
βεότητος ὑποςάσεων , ἥτις ἐςξὶν ἡ τοῦ T o0 , τὰς δύο Φύσεις ἀλλήλοις ἤνωσεν ἀσυγχύ-
Tug ἐν ἑαυτῇ τε καὶ καθ᾿ αὑτὴν , quia una perfona ex tribus Deitatis perfonis ,
que tft Filii , duas illas naturas univit fine confujione in fe ipía C9 fecundum
fe ipfum.
d. ἕνωσις οἰκονομικὴ , unio dif/penfationis. Oecumenius in Epift. Juda,
pag. 226. Ἐς κύριος Ἰησοῦς καθ᾿ ἕνωσιν οἰκονομικήν. Unus "Dominus "efus (E
cundum difpen[ationis unionem. Cyrillus Alexand. Dial.8. qui cit de Ín-
carnatione , pag. 705. de Chrifto (cribit : EJ; voe?rai καὶ ὁ αὐτὸς wal! ἕνωσιν
οἸκονομιμήν. lnterpres: fecundum unitatem incarnationis. Malim : Upus
atque idem effe intelligitur fecundum difpen/ationis unionem. 1dem , in de-
fenfione Anathemar.6. adverfus 'heodoretum , pag. 224. El ἐξ ἀμφοῖν ὁ
χριςὸς, Üeórwróc τε καὶ ἀνθρωπότητος, καθ᾽ ἕνωσιν οἰκονομικήν. — Unus ex duobus
Chriflus , nimirum ex divina C$. bumana natura , fecundum difpen[ationis
unionem.
€. ἕνωσις κατὰ σύνϑεσιν,, ttnio fecundum compofitionem. τὰ vocatur à Ju-
ftiniano Imperat. in confeífione rectze fidei, Damaícenus Orthod. fidei
lib. 3. cap.3. pag. 183. Ἔχ δύω Φύσεων τελείων, θείας τε καὶ ἀνθρωπίνης, ᾧα-
μὲν γεγενῆσθαι τὴν ἕνωσιν κατὰ σύνϑεσιν, ἤγουν καθ' ὑπόςξασν — Ex duabus per-
δὲς naturis , divina C9. bumana , fatlam effe unionem dicimus fecundum
compofitionem , id eft , fecundum bypoflafin. Hinc Chriftus dicitur evvre-
θεὶς ἐκ δύω φύσεων , compo/itus ex duabus naturis, Can. 1. Concilii in Trul-
lo: σύνθετόν T: χρῆμα, quiddam compofitum , ab Origene lib. t, contra
Celfum , pag. $1. σύνθετος, compofítus , ibid. pag. $2. De his veró dua-
bus in Chrifto naturis duo przcipué diftin&é confideranda :
a. Duas bas naturas unum facere Cbriffum. Cyrillus Alex, in Epift.
quadam ad Johannem Antiochenum , in AGtis Ephefinis , pag. 239. EX
κύριος Ἰησοῦς χριςὸς 3 καν ἡ τῶν Φύσεων μὴ ἀγνοῆται διαφορὰ 9 ἐξ ὧν τὴν ἀπόῤῥητον
ἕνωσιν πεπρώχβαι Φαμέν. Unus Dominus ejus Chriflus, quamvis non ignore-
tur naturarum differentia , ex quibus ineffabilem unionem fa&am effe dicimus.
Apud
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. Xl. 237
Apud Athanafium de Dcfinit. t. 2. pag. 44. ᾿Εὰν εἴπῃ σοὶ τίς, ἐπὶ τῆς ἐνσάρ-
«ov οἰκονομίας πόσας Φύσεις ὁμολογεῖς, ἐϊπὲ, δύο μίαν δὲ TVv ὑπόξασιν. Καὶ yàp
ὁ χριςὸς τὰς δύο οὐσίας καὶ Φύσεις ἔσχεν ἀτρέπτους καὶ ἀκεραίες , τὴν θεότητα καὶ
ev ἀνθρωπότητα, ἐν μιᾷ ὑποςάσει θεὸς τέλειος y καὶ ἄνθρωπος τέλειος γνωριζόμενος.
δὲ quis te interroget 7), Quot in incarnationis dif/pen[atione confiteyis naturas?
ref[poude, duas: unam verü bypoflafin. Chriflus enim duas naturas babet un-
mutabiles € integras, deitatem (9 bumanitatem , in una bypoflafi Deusper-
μα. δ᾽ bomo perfetius. AG. 5. Concilii füb Menna, pag. 631. O'uoho-
γοῦμεν δύο Φύσεις μετὰ τὴν ἕνωσιν ἐν μιᾷ ὑποςάσει, wai ἐν τῷ ἑνὶ χριςῷ τῷ θεῷ
ἡμῶν. καὶ οὐ πρὸ τῆς ἑνώσεως δύο Φύσεις λέγομεν» μίαν δὲ μετὰ τὴν ἕνωσιν. Duas
confitemur naturas pofl unionem in una bypoflafi , €2 in uno Cbriflo Deo no-
το, mec duas quidem ante unionem naturas dicimus ,| unam vero poft uuio-
nem. Can. 1. Concili in Trullo, pag. 124. Οἰ μολογϑμεν ἕνα χριςὸν τὸν
ὑιὸν τοῦ θεᾶ ἐκ δύο συντεθέντα τῶν Φύσεων. Confitemur unum Cbriflum Filium
Dei ex duabus naturis compofitum. Damafcenus , lib. 3. Orthod. fidei,
cap.5. Pag. 193. Δύο Φύσεις ὁμολογοῦμεν, θείαν τε καὶ ἀνθρωπίνην, συνεληλυθυίας
ἀλλήλοις , καὶ καθ᾿ ὑπόςασιν ἑνωθείσας,, μίαν δὲ ὑπόςασιν ἐκ τῶν δύω Φύσεων ἀπο-
χελεσθεῖσαν σύνθετον. — Duas confitemur naturas , dvinam C9. bumanam , in-
ter fe conjuntlas , C9. fecundum bypoflafin unitas , unam verà bypoflafin ex
duabus naturis perfetlam C2 compofitam. | Johannes Antiochenus, in Actis
Ephefinis, ad Cyrillum , pag. 237. ita fcribit : Avo Φύσεων ἕνωσις γέγονᾳ
διὸ καὶ ἕνα wpigóv , ἕνα Duo , ἕνα Κύριον, ὁμολογοῦμεν. Duarum naturarum
fata eff unio: propterea etiam unum Cbriflum , untin filium , unum Domi-
sum confitemur. Paulus, Epifcopus INemef. ibid. pag. 277. Δύω Quseav
συνδρομὴν θεότητος Φημὶ καὶ ἀνθρωπότητος, τὸν ἕνα ἡμῖν ἀπετέλεσεν Diüv , τὸν ἕνα
«ριςὸν , τὸν ἕνα Κύριον. Duarum naturarum concuríus , deitatis nimirum G
bumanitatis unum nobis fecit. Filium , unum Chriflum , unum Dominum.
Chryfoítomus , Homil. 67. t. 5. Pag. 488. Δύο νοουμένων τῶν πραγμάτων,
ἕν ἦν τὸ προσκυνούμενον πρόσωπον. Cum due res confiderentur , una erat perfo-
sa , que adoratur. Gregorius Nazianzenus , Orat. 31. pag. 497. O ἦν
ἐκένωσε, καὶ ὃ μὴ ἦν προσέλαβεν" οὐ δύο γενόμενος, ἀλλ᾽ ἕν ἐκ τῶν δύο γενέσθαι àya-
σχόμενος. Θεὸς γὰρ ἀμφότερα , τό, τε προσλαβὸν, καὶ τὸ προσληφθέν" δύο Φύσεις
εἰς ἕν συνδραμοῦσαι, οὐχ, ὑιοὶ δύο" μιὴ καταψευδέσθω ἡ σύγκρασις — Jd, quod erat,
- exinanivit : id, quod non erat , affumfit :. mon duplex fatius , fed unum ex
duplici natura fieri fuflinens. — 4mibo enim "Deus , nimirum quodaffumfit , C8
quod affumtum efl : due mature in unum concurrentes , non duo filii, .Ne
quis bauc connexionem mendaci oratione premere contendat,
Gg3 8. Unie-
238 EXPOSITIONIS SYMBOLI
β. Uzionem duarum in Cbriflo naturarum factam cffe ἀδιαιρέτως, ἀτρέπτως,
ἀσυγχύτας, ἀχωρίξως, ut habetur AG. 1. Concilii fub Menna , pag. $69.
Hoc etiam teftatur Nicephorus Conftantinop. in ACLis Ephefinis, p. 308.
quando dicit, banc unionem fattam effe àcvyzóruc , ἀδιαιρέτως, καὶ ὑτερφυᾶς,
Jie confuftone , infeparabiliter , ἔθ᾽ modo prov[us mirabili. ldem Nicepho-
rus; in Epitt. ad Leonem P. R. ibid. pag 310. ᾿Αποδέχομαι τὴν ἐν ἘΦέσᾳ
σύνοδον , ἥτις δύο Quae ἀσυγχύτως καὶ ἀδιαιρέτως ,) σοφῶς ἐδογμάτισε. Recipio
fynodum Epbefinam , que fapienter declaravit , duas in Cbrifo naturas effe
inconfus? C9. infeparabiliter. "Theodoretus , 6epzzevr.Serm, 6. de Chrifto:
Πρόσφατος ὁ αὐτὸς wal αἰώνιος" οὐ yàp ξυνέχεε τὰς Φύσεις ἡ ἕνωσις, οὐδὲ πετρίηκεν
ὑπὸ χρόνον τῶν χρόνων τὸν ποιητήν. οὐδέγε τὸ ἐν χρόνῳ γενόμενον, ἀπέφηνε προαιώ.
wow ἀλλ᾽ ἑκατέρα Φύσις μεμένηκεν ἀκραιφνής. — Idem recens atque etermus efi :
ueque enim naturas confudit unio, neque fecit , ut effet fabtempore , per quem
tempora facia fuerant : mec quod in tempore natum eff , ante fecula exfiitiffe
declaravit : verüm utraque nátura integra manfit.. Zonaras de Synodo
Chalcedoneníi, pag. 93. Τὸν xpizóv ἐν δύο Qvceam ἀδιαιρέτως καὶ ἀσυγχυτως
ἐδογμάτισε. — Chbriflum in duabus naturis infeparabiliter €9 inconfusà docuit,
Synodicüm , cap. 9o. de cadem fynodo : Τὰς δύο Φύσεις Ἰησοῦ χριξοῦ τοῦ
θεᾷ ἡμῶν ἀσυγχύτως καὶ ἀδιαϊρέτως ἀνεκήρυξε. — Duas Tefu. Chrifli "Dei ποβτὲ
naturas inconfus? ξϑ᾽ infeparabiliter predicavit. Ephramius, T heopoli-
tanus Patriarcha ,. in Biblioth. Photii , Cod. 229. pag. 796 Ἡ ἐξ ἡμῶν
σὰρξ. ἑνωθεῖσα τῷ θεᾷ λόγῳ καθ᾿ ὑπόςασιν, οὐκ εἰς τὴν ἐτίαν μετεβλήθη τοῦ MyB,
εἰ καὶ θεᾷ γέγονε σάρξ" οὐδὲ ὁ λόγος εἰς σάρκα, εἰ wal ἰδίαν οἰκονομικῶς ἐποιήσατο
σὴν σάρκα, ἀλλ᾽ εἷς μὲν λέγεται καὶ Egi χριςὸς,, σώζεται δὲ ἀχαινοτομήτως , καὶ
ἀχωρίςως, καὶ τὰ ἐξ ὧν καὶ ἐν οἷς νοεῖται spigóg , ἀκ ἄλλος καὶ ἄλλος, μὴ γένοιτο"
ἀλλ᾽ εἷς καὶ αὐτός. Caro noftra Deo Verbo unita eft bypo[flatice , nn in fub-
flautiam F'erbi mutata efl , etfi Dei caro fatta efl , neque Verbum in cat'net,
etfi per difpenjationem propriam [ibi fecerit carnem :. [ed unus idemque dicitur
€2 efl Chbriflus : [ervatur vero. fine mutatione C2. infeparabiliter : £2 va , ex
quibus , C2 in quibus intelligitur Cbriflus, non alius C9 alius, abfit : fed unus
idemque efl. Vide etiam. Photii Epift. t. pag. 10. Nilum de Synodis,
in Biblioth. Juris Canonici, 1157. & ibid. Au&torem incertum de Sy-
nodis, pag. 11623. "Theorianum de Legat. Armen. pag. $4. Chryfofto-
mum , Homil. 110. t. 5. pag.713,714. Damaícenum Orthod. fidei lib.5.
cap. 3. pag. 181. & lib. ejutd. cap.2. pag.177.
: Huic veró Orthodoxz , de duabus in Chrifto naturis & una perfona ,
do&rinz varié ab hacreticis olim fuit contradictum.
& Ne-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XL 220
* — Nefloriss ,| Epifcopus Conftantinopolitanus, unitatem perfonz
Chrifti. nefarié laceravit , dum profeffus οἴ, a/iam effe perfonain Filium
Dei , aliam «rà Filium Marise: has duas perfonas unitas cfle accidentali-
ter , fcil. κατὰ χάριν vel κατὰ μετοχὴν , id cit , gratie €2 efficacitatis com-
municatione , κατὰ σχέσιν , per nnionem babitualem , κατὰ παράςασιν , quód
Λόγος huic homini adfit prafentiilimus ,— πνευματικῇ nempe παρουσίᾳ. ὃς
κατὰ ταυτοβδλίαν , fecundum unitatem confenfus , quo pacto omncs fideles
dicuntur effe 4545 Cor. ldco etiam negabat , Virginem Mariam efle
ϑεοτόκον. Cüm cnim orta fuiffet qua(tio , utrum ἀνδρωποτόκος , an veró
ϑεοτόκος fit appellanda ,' χριςοτόκον nominandam efle dixit ,. non Deorévov,
Atque hzc jam ex antiquitate de Neftorio probanda & demonlítranda,
Dc eo ergo (ic Photius, Epi(t. 1. pag. S. Τὸν ἕνα κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν
χριςὸν. εἷς δύο τέμνειν καὶ διαιρεῖν ὑπος άσει, Negópiog καὶ τεφρικὼς,, τὸν μὲν ψιλὸν
ἄνθρωπον, καὶ χωρὶς τοῦ προτλαβόντος Aóys, κατ᾽ ἰδίαν ὑπόςασιν, ἔπλαττε, τὸν δὲ
θεὸν ἀνὰ μέρος, καὶ γυμνὸν τοῦ προσλήμματος. Unum Dominum norum Jefum
Chriflum Nefforius nibil veritus in duas bypo[lafes diffecare €9 dividere , al-
teram merum C9 purum bominem confinxit in fua propria bypoflafi fubfiffen-
tem, feparatim à Verbo affumente : alteram veró divifim Deum, affumento
omni corporeo denudatum. Ὑ hcodorus Presbyter de Incarnatione Domi-
ni, pag. 234. JNefforius "3v τῶν Φύσεων κλῆσιν ἀντὶ προσώπων ἔλαβε, naturas
rum appellationem pro perfonis accepit. Leontius de Sectis , AG. 4. pag.
450. Οὐκ ἔλεγεν ἕνωσιν τοῦ λόγε τῇ θεᾷ πρὸς τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ δύοὑπος σεις ἔλε-
ge y Ἀχὶ διαίρεσιν. — Non [latuit unionem Dei F'erbi cum bomine , fed duas di-
xit effe bypoflafes , C9. divifionem. Ὑ heorianus "Legat. Armen. pag. 56.
O' Νεςόριος δύο Quee ἔλεγε κεχτρισμένας, Sz, ἡνωμένας εἰς ἕν πρόσωπον. INejfo-
vius dixit, duas in Chriffo feparatas effe naturas, mon iu una perfona umtas.
Ibid. pag. $8. Ἔλεγε δύο Φύσεις κεχωρισμένας, καὶ δύο πρόσωπα . καὶ δύο χρι»
ςοὺς,, καὶ δύο ὑιούς. — Dicebat , duas effe naturas feparatas, C9 duas perfonas,
(9 duos Cbriflos , C9. duos filios. Nunc de voce ὑεοτόκος quaedam ctiam
monenda. Wancfridus de gettis Longobard. lib. 6 cap. 14. vult, hoc
nomen B. Virgini inditum cffe à Synodo Con(tantinopolitana , qua fuit
Conttantinop. 2. Oecumenica 5. tempore Juftiniani , anno Chrifti 540.
vel, juxta alios, 552. celebrata. Ephramius , 'Theopolitanus Patriar-
cha , in Biblioth. Photii : Cod. 228. pag. 776. de Leone M. Pontifice
Romano , qui anno440. floruit, narrat: Πρῶτος ἐν ἁγίοις Λέων ἰδικῶς εἶπεν
αὐταῖς λέξεσιν, ὡς μήτηρ θεᾷ ἐςιν ἡ ἁγία θεοτύκος, τῶν τρὸ αὐτοῦ πατέρων οὕτω δια-
Primus B. Leo perfpicue difertis verbis.
ro-
πρυσίοις ῥήμασι μὴ τοῦτο Φαμένων.
200. EXPOSITIONIS SYMBOLI
gronunciavit , Dei matrem effe [anctam Deiparam , citm aliorum ante ipfum
Patrum nemo id tam claré pronunciarit. Scd quis hic non turpem obfervet
ἀνιτορησίαν ἢ Certé à Gregorio N yíTeno & Nazianzeno » qui anno 36o.
vel 380. floruerunt , codem infignitur nomine. INyffenus in Epift. ad
Ambrofiam, &c. pag. 660. t. 3. reprehendit eos, qui τὴν ἁγίαν παρθένον,
χὴν Θεοτόκον , aufi fuerunt appellare ἀνθρωποτόκον. Ex Nazianzenus , O-
Fat.35 , pag. $64. εἴτις οὐ θεοτόκον τὴν Mapíav ὑπολαμβάνει, χωρίς ἐςὶ τῆς θεό.
τήτος. δὲ quis Mariam Deiparam non credit , extra divinitatem eft. Βαῇ-
lius Cafar. hifce σύγχρονος , de humana Chrifti generatione, t.t. p. 590.
dicit, θεοτόκος παρθένος. "'heodoretus, qui vixit anno 450. Anathemat. 1,
t. 4. pag. 709. Mariam οὐκ ἀνθρωποτόκον, ἀλλὰ ϑεοτόκον προσαγορεύομεν , non
bominis genitricem , fed Dei genitricemwippellamus. | Chryfoftomus etiam,
qui vixit anno 404. Homil, 62. t. 6. cam vocat ἁγίαν παρθένον wal θεοτύκον.
Maxime veró Synodus Ephefina , anno 430. contra INcítorium celebra-
ta, Mariam eíle θεοτόκον contra INeftorium defendit. Photius de hac
Synodo, Epift. 1. pag. 8. Patres bujus Concilii τὴν πανάχραντον τοῦ Kupía
ἡμῶν Ἰησοῦ χριςοῦ καὶ ἀειπαρθένον μητέρα κυρίως καὶ ἀληθῶς καλεῖσθαι καὶ ἀνευφημ εἴ-
ela; Θεοτόκον παραδεδώκασιν, ἐγηγηαομίφ! αηε C9 [emper virginem , Domini nofiri
fefu Chrifli matrem , proprie C2 veré nominari C9 predicari Deiparam tra-
diderunt. Vide de eadem Synodo Nilum , & Auctorem incertum de
Synodis, in Biblioth. Juris Canonici, pag. 1156, 1162, 1192. Imperator
Juftinianus,, Conftitut. de Orthod. fide , qua: habetur in eadem Biblio-
theca, pag. 1235. 'Avallsuarízop.ev Necópiov τὸν ἀνθρωπολάτρην , τὸν διαιροῦντα
τὸν ἕνα κύριον Wu ᾿Ιησοῦν χριςὸν , τὸν ὑιὸν τοῦ θεᾶ καὶ θεὸν ἡμῶν , καὶ μὴ ὁμολο-
γοῦντα κυρίως καὶ κατὰ ἀλήθειαν τὴν ἁγίαν καὶ ἔνδοξον ἀειπαρθένον Mapíav θεοτόκον"
ἀλλὰ ἄλλον μὲν τὸν ἐκ τοῦ θεᾷ Πατρὸς τὸν Λόγον λέγοντα. ἄλλον δὲ τὸν ἐκ τῆς
ἁγίας παρθένου Μαρίας 5) χάριτι δὲ καὶ οἰκειώσει τῇ πρὸς τὸν θεὸν λόγον, θεὸν αὐτὸν
γεγενῆσθαι. dnatbemate damnamus. Neflorium adoratorem bominis , divi-
dentem unum illum Dominum nofirum 'Tefum Cbhriflum , Dei filium, Deum-
que noftrum , nec confitentem proprià C9 veré , quid fantla , gloriofa , perpe-
tub Virgo Maria fit Deipara : [ed tradentem , quid alius fit ille natus ex
Deo Patre Deus Verbum , &9 alius ille natus ex [anta Virgine Maria, qui
per gratiam C9. neceffitudinem cum. Deo Verbo fatus fit Deus. Atque ita
deinceps ab omnibus nominata fuit Orthodoxis. Qus veró hujus ap-
pellationis fit ratio, vereres quoque monent, Cyrillus Alexandrinus in
AGis Synodi Ephefinz, pag.75. J'ocatur θεοτόκος , οὐχ, ὡς τῆς τοῦ λόγου
Φύσεως , ἥτοι τῆς θεότητος αὐτῷ , τὴν ἀρχὴν τοῦ εἶναι λαβούσης ἐκ τῆς ἁγίας Tap-
θένου ,
[
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XL 24:
θένου, ἀλλ᾽ ὡς γεννηθέντος ἐξ αὐτῆς τοῦ ἁγίᾳ σώματος, ψνυχωθέντος τε λογικῶς ᾧ
καὶ καθ᾿ ὑτόςασιν ἑνωθεὶς ὁ λόγος, γεγεννῆσθαι λέγεται κατὰ σάρκα, Deipara ,
non quafi P'erbi natura, aut deitas ojus , initiusa [umferit ex fantta Virgine,
Jed quid ex ea [antium corpus natum fit , animamque rationalem affumjerit -
cui etiam bypoflaticà unitum Verbum , natum dicitur fecundum carnem. A-
cacius, Epifc. Melit. in iifdem A&is, pag. 266. Θεοτόκος, ἡ ἁγία παρθένος"
ϑεὸς γὰρ ὁ ἐξ αὐτῆς τεχϑείς: οὐκ ἐκεῖθεν τοῦ εἶναι τὴν ἀρχὴν λαβὼν, ἀλλὰ ἐκεῖθεν
τὴν ἀρχὴν τῆς ἐνανθρωπήσεως δεξάμενος. — Deipara eft [antia F'irgo:. Deus enim ,
qui ex ea natus efl : non quid inde effentie fue [umferit principium , fed quód
inde initium incarnationis acceperit. Bafilius Scleucienüs , Orat. 39. p.208:
Θεὸν σαρκωθέντα τεκοῦσα , θεοτόκος ὀνομάζεται. Quoniam Deum incarnatum
peperit , Deipara nominatur. lierum Cyrillus lib. 1. adv. Neftorium,
pag. 7. ᾿Ονομάζεσι θεοτόκον αὐτὴν , ὡς ἀποτεκοῦσαν δηλονότι θεὸν ὄντα κατὰ QU-
σιν τὸν ᾿Εμμανεήλ. Eam Deiparam nominant , quia peperit eum , qui naturá
Deus eff , Emmanuelem. 'T heodoretus in refut.. Anathemat. 1. t. 4. p. 709. .
Θευτόκος ἡ παρθένος, διὰ τὴν πρὸς τὴν χυηθεῖσαν δούλου μορφὴν ἕνωσιν τῆς τοῦ θεῖ
μορφῆς. οὐ γὰρ εἰς σάρκα ὁ Θεὸς λόγος, ἐτράπη, ἀλλ᾽ ἡ τοῦ θεᾶᾷ μορφὴ ἔλαβε τὴν
τοῦ δούλου μορφήν. F'irgo Deipara efl , propter unionem forme Dei ad con-
ceptam fervi formam. — Non enim in carnem Deus Verbum comverfum eff ,
ftd Dei forma affumfit fervi formam. Eulogius, Archiepifcopus Alexandr.
in Biblioth. Photii , Cod. 230. pag.837. Κατὰ τὴν τῆς ἀσυγχύτου ἑνώσεως
ἔννοιαν, ὁμολογῶμεν, τὴν ἁγίαν παρθένον Oeoróxov διὰ τὸ τὸν θεὸν Λόγον σαρκωθῇ
καὶ ἐνανθρωκῆσαι. — Secundum inconfu[e unionis intelligentiam , confitemur fan-
Gam F'irginem effe Deiparam, quia Deus Perbumincarnatumeft , (9 carnem
affumfit. Vide etiam Socratem, Hift. Ecclef. MD ON SEP Un &im-
rimis Damafcenum Orthod. fidei lib. 3. cap. 12. p.220. Neftorius vero non
oréxov , led xpigorónovappellandam efIe contendit. "'heodoretus haeret. fab.
lib.4. cap. 12. p.245. dc Ncftorio fcribit: Γίνεται αὐτῷ πρῶτον τῆς καινοτομίας
ἐγχείημα, τὸ μὴ δεῖν τὴν ἁγίαν παρθένον , τὴν τὸν θεᾷ λόγον τεκοῦσαν ἐξ αὐτῆς σάρκα λα-᾿
βόντα, θεοτόκον ὁμολογεῖν, χριςοτόκον δὲ μόνον. Primus eiinite novitatis gradus
fuit , nonoportere fantlam l/irginem , que Dei Verbum peperit ,quod ex eacar-
nem fufcepit , Deiparam confiteri , [ed Crifliparam duntaxat, Evagriuslib, τ.
cap. 2. pag.124.a. Neitorius dixit, Mariam non effe θεοτόκον, led χριςοτό-
xov , SC addidit , τὸν γενόμενον διμηναῖον ἡ τριμηναῖον ἐκ div θεὸν ὀνομάσαιμι. Bimefirem
vel trimefirem non appellaverim Deum. Socrates , lib.7. cap. 33. refert ,
Neftorium , ad Synodum Ephe(inam vocatum,blafphemam iftam eructafie
& cvomuifle fententiam. Damafícenus , lib. 3. Orthod. fidei , cap. 12.
Hh - P2g.221,
242 EXPOSITIONIS SYMBOLI
pag.221,222. Xporówow δὲ οὐδαμῶς Φαμεν τὴν ἁγίαν παρθένον, διότι ἐπ᾿ ἀναι-
ρέσει τῆς Θεοτόνος Φωνῆς. ὁ μιαρὸς καὶ βδελυρὸς καὶ ἰουδαιόφρων Νεςόριος ταύτην τὴν
προσηγορίαν. ἐξεύρατο, ὡς ἐπνρεαζομένην. — Chrifliparam autem nequaquam dici-
mus fantlam Virginem , quia ad tollendum "vocabulum θεοτόκος [celeftus £9
abominabilis , atque cum "judeis [entiens Neflorius banc appellationem inju-
riojam invenerit. Poffet tamen B. Virgo etiam appellari χριςοτόκος, fi-
quidem nihilominus concederetur , eandem efle θεοτόκον,, & ni Neftorii
obítaret haerefis. Id fatetur 'T heorianus Legat. Armen. pag.94. quando
dicit: Ἡδυνάμεθα καὶ χριςοτόκον τὴν θεοτόκον καλεῖν᾽ χριςὸν γὰρ ἐγέννησε θεὸν καὶ
ἄνθρωπον τοῦτο γὰρ δηλοῖ κυρίως τὸ ὄνομα' ἀλλὰ διὰ τὸ κακῶς ἐκλαμβάνεσθαι παρὰ
τοῦ lNegopís τὸ σημαινόμενον τοῦ ὀνόματος , ὡς βλάσζημον ἀπεδοκίμας αἱ παρὰ τῶν
ἁγίων τὸ ὄνομα. — Potuiffemus Deiparam etiam nominare Chrifliparam : pepe-
rit enim Cbriflum , Deum C2. bominem : id enim propri? declarat nomen.
Verim , quia nominis fignificatio à Neflorio malé accipitur tanquam blafpbe-
mum rcjettum eft boc nomen à fantiis. De his tandem confulendi funt
"Theologi, qui variis rationibus probant, Aóyov carni non σχετικῶς, fed
ὑποςατικῶς unitum fuifle, ita ut ex duabus naturis, divina & humana, una
tantüm evafíerit perfona , ac proinde Chriftum neque effe ψιλὸν ἄνδρωπον
neque θεῖον ἄνθρωπον tantüm , fed θεάνθρωπον & ἀνθρωπόθεον, & Virgincm
Mariam non efle χριςοτόκον tantüm 9 fed etiam θεοτόχον ,— &C θεομήτορα,
uo nomine infignitur à N yfieno , de occurfu Domini , t. 3. pag. 460-
& à Damafceno, lib. 3. Orthod. fidei, cap. 7. pag. 204.
2 Eutycbes ,, Archimandrita Conftantinopol. à quo dicti Eutycbiani
aliàs etiam Dio/corite dicti, à Diofcoro , Patriarcha Alexandrino , διαςρο-
φὴν διαςροφῇ διορθούμενος, in contrariam delapíus eft harefin ex ἀμετρίᾳ τῆς
ἀνθολκῆς. INeftorius, duabus in Chrifto obíervatis naturis, duas etiam
putavit effe Perfonas : Eutyches veró é contrario, unam refpiciens Per-
fonam , unam etiam cenfuit efle naturam, Photius , Epift. 1. pag. g. dc
Eutychianis & Diofcoritis, inSynodo Chalcedonenfi, oecumenicá quar-
tà, anno 451. ccelebratà, damnatis, fic fcribit: Τὸν ἕνα κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν
χριςὸν , ἐκ θεότητος xal ἀνθρωπότητος γνωριζόμενον , wal ἐν ταύταις ταῖς δυσὶ προσχυ»
νούμενον Φύσεσιν,, εἰς μίαν φύσιν τολμηρῶς καὶ ἀφρόνως ἀνεκίρνων καὶ συνέχεον. U-
nicum Dominum nofirum fefum Chriflum , ex divina (9 bumana natura a-
gnitum , €9 in duabus bifce naturis adoratum ,. per fummam audaciam E9
flultitiam in unam naturam commifcentes ,| confuderunt. De iifdem Har-
menopulus de Sectis ,Se&t. 5. pag. 560. Κατὰ Φαντασίαν ἔλεγον τὸν ὑιὸν τοῦ
θεοῦ ἄνθρωζον γεγονέναι, μίαν ἔχοντα Quaw, — Secundum pbhantafiam dicebant f-
ΓΗ]
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΙ. 243
lium Dei factum effe bominem, unam babentem naturam. | Eutyches , apud
Evagrium , Hitt. Ecclef. lib. 1. cap. 9. pag. 126. b. dixit : Οἰμολογῷ ἐκ
δύο QUcemy γεγενῆσθαι τὸν κύριον ἡμῶν πρὸ τῆς ἑνώσεως' μετὰ δὲ τὴν ἕνωσιν, μίαν
Quem ὁμολογῶ. Confiteor , Dominum noflrum ante unionem ex duabus natu-
ris fuiffe compofitum : poft unionem veró unam agno[co naturam. Idcm dc
eodem teftatur Theodorus Presbyter, de Incarnationc Domini, p.234.
Et Zonaras, ad Concilium Chalced. pag. 92. Τὰς δύο Φύσεις τῆς θεότητος
xa] τῆς ἀνθρωπότητος μετὰ τὴν ἕνωσιν συγκραθῆναι, καὶ εἰς μίαν ἀποτελεσθῆναι Φύ-
σιν ἀσεβὲς ἐδογμάτιζεν , ὡς καὶ τῇ θεότητι προσαρμόζειν τὰ πάθη. — Duas naturas
deitatis (9 bumanitatis pofl unionem fuiffe commixtas , C9 unam naturam fa-
Gas, impié docuit , adeb ut. etiam. Deitati pa[fiones attribuerit. Confer,
qua hoc ipfo capite attulimus, num. i11. 2. fub lit. «. Ab hac harefi vo-
cantur à veteribus MovoQusira;, de quibus Nicephorus Hift. Ecclef. lib. 18.
cap. 45. pag.868. Eodem tempore , füb Zenone nimirum ὃς Anaftafio ,
"Acepbali , quorum dux Severus /Intiocbenus fuit , unam F'erbi C9 carnis na-
turam malé predicantes : &9. preterea "Jacobitarum , Vbeodofianorum , Yu-
lianiflarum , €9 plurimorum aliorum catervoe , Ecclefie infultarunt : Od καὶ
Μονοφυσῖται ἐκλήθησαν, ὅτε δὴ μίαν Quei TÉ Λόγου καὶ τῆς σαρκὸς μετὰ τὴν aj-
ῥητὸν ἕνωσιν πρεσβεύοντες τε καὶ δογματίζοντες ,.— qui etiam Monophyfitae appel-
lati {μπὲ quàd unam Verbi C9 carnis naturam poft ineffabilem unionem effe
fentiant , C9. doceant. Vide de iifdem plura ibidem , & cap. 46. Dama.
fceni , Orthod. fidei lib. 3. cap. 3. integrum e(t περὶ τῶν δύο Φύσεων κατὰ
MovoQueir&y , de duabus naturis contra Monopbyfitas s unde fimul hujushz-
refis refutationem petere licet. Optimé Photius contra Eutychianos,
Epift. 1. pag. 9. 'E« μία ἡ τοῦ χριςοῦ Φύσις , ἢ θεία πάντως, ἡ ἀνθρωπίνη Écar
ἀλλ᾽ εἰ μὲν μόνη θεία, ποῦ τὸ ἀνθρώτινον y. εἰ δὲ ἀνθρωτίνη μόνη, πῶς οὐκ. ἔξαρνος
τῆς θεότητος ; εἰ δ᾽ ἕτερόν τι παρὰ ταῦτα ( τοῦτο γὰρ ὑπολείπεται, καὶ πρὸς τοῦτο
μᾶλλον αὐτῶν νεύει τὸ φρόνημα ) πῶς Hx, ἑτεροφυὴς αὐτοῖς ὁ χριςὸς καὶ τοῦ IIarpóc ,
καὶ ἡμῶν ἀναπλασβθήσεται y οὗ τί ἀν δυσσεβέξερον καὶ ἀφρονέξερον , ἄνθρωπον γενέσθαι
Φάσκειν τὸν τῷ θεᾷ Λόγον καὶ θεὸν, ἐπί τε Φϑορᾷ τῆς ἰδίας θεότητος, ἐπὶ ἀναιρέσει
τῆς τροσληφθείσης ἀνθρωπότητος , τοῦτο γὰρ ἕπεται πάντως τοῖς μηδετέρας Φύσεως,
ἀλλ᾽ ἑτέρας παρὰ ταύτας, τὸν χριςὸν ἐιπεῖν τετολμήκασι. δὲ una tantüm natura
Οὐνϊβὲ, vel divina prorfus ea fuerit ,),. vel bumana. — Sed fi tantkm divina ,
ubi tunc bumana? [in tantum bumana , fieri non potefl , quin negetur divina.
μοί! quid diverfum ab utraque natura fuerit , (nam boc in bac cauffa uni-
cum iis relinquitur , C2 có videntur propendere) quomodo non erit apud ipfos
Chriftus alterius cuju[dam C9 diverf.e in cium à fuo Patre , tum à nobis ὃ
2 quo
444 EXPOSITIONIS SYMBOLI
quo quid magis impium , aut. delirum magis fingi potefl ἢ afferere nimirum
Verbum Dei Deum , bominem fatlum eum in finem, ut cum divinitas deffrue-
retur propria , etiam affumta bumanitas in nibilum redigeretur..— Hoc enim
ita plan? confequetur , fi quis tueri aufus fuerit , Chriflum mon alterius iffa-
rum , fed preter iflas alius nature participem ejfe fattum.
V. De Incarnationis necefftate.. Hanc Patres Niceni exprimunt his
verbis: Τὸν δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους , καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα
£x τῶν οὐρανῶν, καὶ σαρκωθέντα. — Qui propter nos bomines , 895) propter falu-
tem. nofiram ὃ colis defcendit ,. € incarnatus eff. Hanc cauffam etiam in-
culcat Chryfoftomus, Homil 73. t. 6. Δι’ ἀγάτην κατῆλθε πρὸς ἡμᾶς ὁ ἀγα-
χητὸς ὑιὸς τῇ θεᾷ. καὶ Óp.óewwvog , καὶ ὁμοδίαιτος τοῖς ἀνθρώποις γέγονεν, ya τὴν
πολύθεον καταλύσας πλάνην, καὶ τὴν ἀλνδῆ καταγγείλας θεογνωσίαν , τὴν πρὸς ἀλ-
λήλους ἀγάπην διδάξῃ ἀνθρώπους. — Propter charitatem ad nos defcendit dilettus
ille Dei filius , C9 cum bomiuibus babitavit atque edit , ut errore , deorum
snultitudinem ad/iruente , [ublato , C9 vera Dei cognitione annunciata , mu-
1uam inter fe dilettionem bomines doceret. Athanafius de Incarnatione Ver-
bi : Ἢ ἡμῶν παράβασις τῇ Aóysu τὴν Φιλανθρωπίαν ἐξεκαλέσατο, ὥστε καὶ lic ἡμᾶς
φθάσαι καὶ φανῆναι τὸν Κύριον ἐν ἀνθρώποις. Τῆς γὰρ ἐκείνου ἐνσωματώσεως ἡμ εἴς
γεγόναμεν ὑπόϑεσις,, καὶ διὰ τὴν ἡμῶν σωτυρίαν ἐφιλανθρωτεύσατο , καὶ. ἐν àyüpa-
απίνῳ γενέσθαι καὶ Φανῆναι σώματι, Tran[are[fio nofira Verbi charitatem in bo-
mines excitavoit , ut ad nos u/que veniret Dominus , interque bomines appare-
vel. Siquidem incorporationi ejus occafiunem nos prebuimus , ac propter no-
firam falutem affettavit fieri atque apparere in bumano corpore. — Cyrillus
Jerofol. Catech. Illum. 4. Ilígeve , ὅτι οὗτος ὁ μονογενὴς ὑιὸς τῇ θεὲ, διὰ τὰς
ἁμαρτίας ἡμῶν ἐξ οὐρανῶν κατῆλθεν ἐπὶ τῆς γῆς. — Crede bunc unigenitum Dei
filium propter noflra. peccata. ὃ calis in terram de[cendiffe. Ὑ heodorctus ia
B pit. div. Decret. cap. 11. pag. 279. ᾿Ενηνθρώτησεν ὁ Θεὸς Λόγος, ἵνα τὴν ὑτὸ
τῆς ἁμαρτίας διαφθαρεῖσαν νεβργήσῃ Quai διὰ τοῦτο πᾶσαν τὴν ἡμαρτηκυῖαν ἔλα.
Bev , ἵνα cav ἰάσηται. Propterea Deus Verbum bomo fattus eff , ut corru-
ptam à peccato naturam renvoaret ;. propterea totam , que peccaverat , af-
fumfit , ut totam fanaret, — Macarius, Homil. 34. pag. 446. H' ἔλευσις τοῦ
Kupís τᾶσα διὰ τὸν ἄνθρωπον γεγένηται, τὸν τεθανωτωμιένον ἐν τάφῳ σκότες, ἃμαρ-
τίας, πνεύματος ἀκαθάρτου. καὶ δυνάμεων πονηρῶν. ἵνα ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ νῶν ἄνα-
ςήσῃ καὶ ζωοποιήσῃ τὸν ὥνθρωτον , καὶ καθαρίσῃ ἀπὸ πάσης μελανίας, καὶ Φωτίσῃ αὖ"
τὸν τῷ ἰδίῳ Qurl , καὶ ἀμφιάσῃ αὑτὸν τὰ ἑαυτῇ ἐνδύματα τῆς θεότητος τὰ οὐράνια.
Adventus Domini fuit pror[us in gratiam bominis , qui mortuus jacebat in [8-
pulchro tenebrarum s. peccati , Jpiritus impuri , Cg perver(arum poteffatum s
ut
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIL 24;
at nunc in boc feculo refufcitet ac vivificet bominem , expurget ab omni nigre-
dine, illuminet eum fuo lumine , C9 operiat eum fuis ipfius divinis C9 calefti-
bus indumentis. Confer, qua: hoc capite , fub num. 11. habentür. Hic
igitur jam profcribenda eorum opinio, qui nimium confidenter & temc-
ré definire funt aufi , Chriftum , etfi non peccaffet homo , nihilominus
in mundum fuifle venturum : Niezni enim Antiftites, & cum iis reli-
qui Ecclefia Quzspe; nullam aliam Incarnationis Chriíti caufam propo-
nunt, quàm σωτηρίαν ἡμετέραν, ac proinde generis humani in peccatum
prolapfi reftaurationem : nequc aliam agnofcit fcriptura Joh. 3: 16. Matth.
9:12,13. & 1. Timoth. 1:15. ;
CA PU TI ΧΙ.
2De PPaffione ,| Sepultura 9. Refürrettione Chrif.
Σταυραϑέντα ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Tlevrís Πιλάτου, καὶ παθόντα , καὶ ταφέντῳᾳ,, καὶ
; ἀναςάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς γραφάς.
; Ria hoc capite nobis confideranda, nempe Pa/fo , Sepultura ,
5A ὃς Refurretlio Cbrifi.
|]. Paffo Cbrifi. Eam his verbis exprimunt Patres Niczni:
Σταυρωθέντα ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Tloyría Πιλάτου, καὶ παθόντα.
1. Eravpalévra , crucifixum. Vocabulum φαυρὸς duplici maximé fumi-
tur modo.
a. Proprià: atque ita ςαυρὸς, juxta veteres Gloffas, e(t patibulum , crux.
Suidas : Σταυροὶ, τὰ ὀρθὰ πεπηγότα ξύλῳ. — Cruces :. recia ligna humi defixa.
Hefychius: Σταυροὶ , οἱ κατατεπηγότες σκόλοπες, χάρακες, wal πάντα τὰ ἑξῶταᾳ
ξύλα, ἀπὸ τοῦ ἑςάναι ςαυροὺς, ἐκ τοῦ ἐὶς τὴν αὔραν ἵξασθαι. Cruces , defixi pa-
Ji, valli , £9 ἐγεξῖα quevis ligna , ab ἑςάναι vocant ςαυροὺς, quid in aé£rem
erigatur. Vel , ut tradit Euftathius ,. ςαυρὸς dicitur 5). ὅτι ἴξαται εἰς ἀέρα
wenévos , quoniam flat in atrem ἐγεξία. Σταυρὸς idcm quod σκόλοψ. Hefy-
chius: Σκόλοψ, ξύλον, ὄξιμον, Scribe, ξύλον ὀξύ, Palus, lignum acutum.
Confirmatur hzc ledio tum ex ipío Hciychio , tum ex Suida; quo-
rum ille, Σκόλοπες , ὀξέα ξύλα ὀρθά. — Pali, ligna acuta recla. ltem: Xxó-
Aere, ὀρθέα (icribendum ὀρθὰ, να] ὄρθια ) καὶ ἐξέα ξύλα, ςαυροὶ, sápaweg.
ΗΒ 2 Pali,
246 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Pali , re&la C9. acuta ligna , cruces , valli : hic vero , Σκόλοψ , ξύλον ὀξύ.
Palus, lignum acutum. — Celfus de Chritto, per contemtum , & ut Chri-
ftianis aegre faciat, pro ςαυρὸς ufurpat vocem σκόλοψ. Lib. 2. pag. 102.
apud Origenem: Ὥφειλεν εἰς ἐπίδειξιν ϑεότητος. ἀπὸ τοῦ σπόλοπος ἐυθὺς ἀφανὴς
γενέσθαι. Debuiffct ad deitatem probandam, mox ὁ cruce evanuiffe. lbidem
aliquoties repetitur. A" σκόλοψ e(t ἀνασκολοπίζειν, quod Hefychius per
ἀναςαυροῦν exponit. Quem Chriftiani ςαυρωθέντα dicunt , eum Lucianus
contumeliose τὸν ἐν τῇ IlaMugím ἀνασκολοπισθέντα & ἀνεσκολοπισμένον dixit ,
palo affixum. Chryfottomus , Homil. 4. in 2. ad Timotheum : Οἱ Πέ-
poc κάτωθεν ἀνεσκολοπίσθη παρὰ ἀνθρώπων καταπτύςων καὶ ἰταμῶν. Petrus capi-
te ad terram verfo in crucem fuit attus ab bominibus abominandis £9 crudeli-
bus. De ejusdem martyrio fic Hieronymus: 244 Nerone affixus cruci ,
martyrio coronatus efl , capite ad terram τ} , C8 in fublime pedibus eleva-
tis. Adftipulatur etiam Eufebius; qui Hift. Ecclef. lib.2. cap.25.p. 20.2.
Petrum lub Nerone ἀνασκολοτισθῆναι fcribit. Crux figuram habuit literz
Grzcorum Ταῦ, & Latinorum T. Tertullianus lib. 3. adv. Marcionem,
cap.22. pag.679. Ipfa efl euim litera Grecorum Tau, noflra autem T , fpe-
ces crucis. 'lerullianum feré ad verbum imitatus eft Hieronymus in
Comment. JEx/rema, inquit, Tau litera crucis babet fimilitudinem. 4n-
tenna ctiam crucis figuram exprimit. Tertull. lib. adv. Judaeos, cap. 10.
Pag. 144 ntenma navis , crucis pars eff. Minutius Felix : Signum fan?
crucis naturaliter vifimus in navi , cum velis tumentibus vebitur. Μαχὶ-
mus Taurinenfis : Cum à nautis fcinditur mare , prius arbor erigitur , ve-
lum diffenditur ,| ut cruce Domini fatta aquarum fluenta rumpantur. Hinc
à Grzcis antenne extremitates vocantur xépara , cornua. Statius : - 74a-
enne gemina cormua. Virgilius : Cornua velatarum obvertimus antenna-
rum. in excerptis ex veteri Lexico Gracco-Lat. 24szensa , πέρας. — Aliud
vetus Lexicon: Képac τλοί!. 2fntenna. —Kepaía ctiam cít aptenna , id cít,
lignum in transveríum mali pofitum , unde pendet velum. Hefychius:
Kepaía , ἐν TQ πλοίῳ οὕτω τὶ καλεῖται. 114 innavi aliquid vocatur. Hinc
Homerus Il. e , vf. 3.
Τὸν δ᾽ εὗρε προκάροιθε νεῶν ὀρθοκραιράων.
Hunc autem invenit ante naves erctlas antennas babentes.
Ubi vctus Scholia(tes : Νεῶν ὀρθοκραιράων" Οὐ ρθὰς κεραίας ἐχόντων., ὀρδοπρύμνων.
Καλεῖται δὲ κεραία τὸ ἐπάνω τοῦ ἱςοῦ δεδεμένον πλάγιον ξύλον , οὗ ἐξάττεται ἡ ὀθόνη.
Erectias
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XII. 247
Erefas antennas babentes. ἹΚεραία autem "vocatur in fupremo malo affixum
franfverfum lignum , unde velum nauticum dependet. Hinc veteres illud
Matth. 5:18. Ἰῶτα ἐν 9 pía wepaía οὐ μὴ παρέλθῃ ὠπὸ τῶ νόμου , ἕως ἐν πάντα
γένηται, de cruce interpretantur. "Theophylactus ad illum locum, p. 29.
Scribit ," Axue τὸ ἰῶτα καὶ τὴν κεραίαν , τὸν ςαυρόν Φασι' τοῦ γὰρ ςαυροῦ lard
dci τὸ ὀρθὸν ξύλον γ) καὶ κεραίᾳ τὸ πλάγιον. Αἰ Jota C9 apicem dicunt effe cru-
tem: nam erucis, fota eft τοδί lignum, C9 κεραία tranfverfum. Ex Greg.
Nyfienus , lib. de Vita Mofis, t. 1. pag. 217. ᾿Αληθῶς γὰρ τοῖς καθορᾷν δυ-
ναμιένοις ἐν τῷ νόμῳ μάλιςαᾳ τὸ κατὰ τὸν ςαυρὸν θεωρεῖται μυςήριον. Διό Φησί x8 τὸ
Ἐυαγγέλιον., ὅτι ἐκ τοῦ νόμου τὸ ἰῶτα καὶ wepaím οὐ παρέρχεται" σημαῖνον διὰ
τῶν εἰρημένων , τήν τε ἐκ πλαγίε γραμμὴν καὶ τὴν κάθετον, δι᾽ ὧν τὸ σχῆμα τοῦ
ςαυροῦ καταγράφεται. — Nam veré iis , qui in Legem refpicere poffunt , crucis
my[ierium maxime patet : propterea. Evangelium alicubi dicit , jota & api-
cem ex lege non praterire , zranfver/a lineam C9 perpendicularem ac re-
Gam , quibus figura Crucis defcribitur , per jota (9 apicem offendens. Ex
quibus vero lignis crux Chrifii compacta fuerit , folicite , fed fruftra , quz-
runt Graci. Paracletice , pag. 41. fic habet : 'Opátw ὑψούμενος dv κυπα-
ρίσσῳ δέσποτα, wal τῇ πεύκῃ, καὶ κέδρῳ δι ἀγαθότητα. — V'ifus es exaltatus ,
Domine, in cupreffo, C9 pinu , C9 cedro propter bonitatem. Pag. 62. Ἔν κυ-
παρίσσῳ, καὶ meUX , xa) κέδρῳ ὑψώθη ὁ ἀμνὸς τῇ De. — In cuprejfo , C9 pinu,
5 cedro exaltatus efl agnus Dei. Pag. 69. Κέδρῳ ἀνυψώβης., πεύκῃ τε καὶ
κυταρίσσῳ δέσποτα. Domine, in cedro exaltatus es ,. C9 pinu ,. C9 cupreffo.
Eadem eít fententia Michaclis Píelli : Κάλλη δὲ ὀρέων ὁ cavpó; τέφυκεν ΕἸ
yàp , ὡς d τῆς ἱςορίας λόγος ἔχει , ἐκ τεύκης, καὶ κέδρου, καὶ κυπαρίσσου συμτέ-
χηκται κάλλη δὲ ταῦτα εἰσὶ τῶν Φυομιένων ἐν ὄρεσι, τοῦτο μὲν Φύλλοις κομῶντα πτυ-
κνοῖς,, τοῦτο δὲ ἐπὶ πολὺ TÉ ἀέρος ἀνατεινόμενα,, διὰ ταῦτα κάλλη τῶν ὀρέων τὸ νι-
κοτοιὸν ὕτλον ὠνόμαςαι. — Pulcbritudines ver montium crux eft , fiquidem , ut
biflorie narrant , ex pinu , cedro , &9 cupreffo compatta efl , que eorum ,
que nafcuntur in montibus , pulcbritudines [unt , tum qud frequentibus foliis
vernant , tum quid in multum aerem fe extendunt. — Propterea pulcbritudines
montium arma vittoriam afferentia nomen babuerunt. Nicolaus , Mctro-
polita Congrenfis : Ἔν σοι με σώζει προσπαγεὶς ὁ δεστότης τῷ πευκοκέδρῳ , καὶ
κυχαρισσοξύλῳε im te me falvat affixus Dominus ex pinu , cedro , C9 cu-
preffmo ligno. An vera hzc fit lententia, non ditputamus ; id tantüm
monemus, cx veris hiftoriarum monumentis nihil tale haberi. In id
potiüs inquiramus , cur mortem crucis, non aliam, fuftinuerit Salvator
nofler. Ea de re audire juvat Athanafium , Orat. de incarnationc Ver-
bi,
48 EXPOSITIONIS SYMBOLI
bi, t. τ. pag. 77 & 78. qui duasaffert rationes. — rior eft , quia debuit
fieri pro nobis maledictio. ΕἼ τὴν καθ᾿ ἡμῶν γενομένην κατάραν ἦλθεν αὐτὸς
βαςάσαι., πῶς ἂν ἄλλως ἐγένετο κατάρα, εἰ μὴ τὸν ἐπὶ κατάρᾳ γενόμενον θάνατον
ἐδέξατο, ἔς: δὲ οὗτος ὁ ςαυρόρ᾽ οὕτω γὰρ καὶ γέγραπται. ᾿Επικατάρατος ὁ Ἀρεμά-
μενος ἐπὶ ξύλου. — $i noflram venit laturus γμα δα δ 0621. quomodo aliter ma-
ledictio fieri potuiffet , nifi maleditlam mortem fuflinuiffet ? Hec verbeft mors
erucis : fic namque fcriptum ef : Maledictus , qui pendet inligno. Po-
flerior eit , quia in cruce pendens omnes ad íc vocare debuit. —'E, ὁ θάνα-
TO; Tü.Kupia λύτρον égl πάντων, καὶ τῷ θανάτῳ τάτου τὸ μεσότοιχον T Φραγμοῦ
λύεται, καὶ γίνεται τῶν ἐθνῶν ἡ κλῆσις , πῶς ὧν ἡμᾶς προσεκαλέσατο, εἰ μὴ ἐςαύ-
paro 5 ἐν μόνῳ yàp τῷ ςαυρῷ ἐκτεταμέναις χερσί τις ἀποθνήσκει. δι᾽ ὃ καὶ τᾶτο ἔπρε-
πεν ὑπομεῖναι τὸν Κύριον. καὶ τὰς χεῖρας ἐκτεῖναι, ἵνα τῇ μὲν τὸν παλαιὸν λαὸν,
τῇ δὲ τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἑλκύσῃ , καὶ ἀμφοτέρους ἐν ἑαυτῷ συνάψῳ. Τοῦτο γὰρ
καὶ αὐτὸς εἴρηκε, σημαίνων ποίῳ θανάτῳ ἔμελλε λυτρᾶσθαι τοὺς πάντας Οὗἧταν
ὑψωθῶ,, Quei, πάντας ἑλκύσω πρὸς ἐμαυτόν. δὲ mors Domini precium redem-
tionis eff pro omnibus , eju[que morte medius paries macerie folvitur , gentef-
que vocantur , quomodo nos ad fe vocaffet , nifi crucifixus fuiffet ? In fola e-
nim cruce expa[/s quis manibus moritur. — Quam ob caufam boc quoque Do-
minum fufinere oportebat , C9 snanus expandere , ut altera quidem veterem
populum , altera veró gentes traberet , C9 utrofque in fe ipfo conjungeret. Hoc
enim ipfe quoque dixit , fignificans ,, qua morte omnes effet redemtarus : ἢ
exaltatus facero , /»4uij?, omnes traham ad me ipfum.
b. Zmpropri?, ὃς quidem smetonymicó, pro morte , quam quis in cruce
perfert.— Sic ςαυρὸς ad Hebr. 12:2. notat mortem Chriíti, T'zákave qav-
ρὸν, fuflinuit crucem , id cít , ut 'Theophyla&tus exponit , οὐχ ἁπλῶς θάνα-
Toy , ἀλλὰ τὸν ἐπονείδιςον, mon fimpliciter mortem γ fed contumeliofam illam.
lta ad Galatus 6: 14. καυχᾶσθαι ἐν τῷ ςαυρῷ τοῦ Kupis , gloriari in cruce Do-
mini ,- eft gloriari ἐν τῇ εἰς τὸν ἐςαυρωμένον πίςει γ in fide erga crucifixum , ut
iterum ''heophyla&us. Atque huc jam referri debent infinita pene clo-
gia ifta, quibus veteres crucem Chrifti exornant ; quae profe&ó non
proprié de ligno crucis , fed de crucifixo funt accipienda ,' utpote cui
etiam foli competunt. Talia funt, quando Chry(oftomus, Homil. 81.
τ. 5. pag. σός. dc Cruce fcribit : Σταυρὸς, τὸ κατὰ τῶν δαιμόνων τρόταιον,
ἡ κατὰ τῆς ἁμαρτίας μάχαιρα τὸ ξίφος, ᾧ τὸν ὄφιν ἐκέντησεν ὁ χριςὸς. Σταυ.
pic τὸ τῇ Πατρὸς θέλημα, ἡ τοῦ μιονογενᾶς δόξα, τὸ τᾷ Πνεύματος ἀγαλλίαμα, ὁ
τῶν ἀγγέλων κόσμος, τῆς ἐκκλησίας ἡ ἀσφάλεια, τὸ καύχυμα Παύλου. τὸ τῶν
ἁγίων τεῖχος, TO Φᾷς τῆς οἰκουμένης ἁπάσης. — Crux y illud adverfus demones
tro-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIl. 249
tropeum , ille contra peccatum gladius : enfis ille ,, quo Cbriflus ferpentem
trucidavit. Crux Patris voluntas unigeniti gloria , fpiritüs exfultatio , 4u-
gelorum ornatus, Ecclefie fecuritas, Pauli gloriatio, fan&tlorum menia, to-
lius univerfi lux. — His gemina legas apud cundem: Homil. 34. t. 5. pag.
216,217. Homil. 83. cjufdem tomi , pag. $67. Σταυρὸς τὸ κεφάλαιον τῆς
σωτηρίας τῆς ἡμετέρας ςαυρὸς ἡ τῶν μυρίων ἀγαθῶν ὑπόθεσις. Διὰ τοῦτον οἱ πρό-
Tépov ἠτιμωμένοι καὶ ἔκπτωτοι,, νῦν εἰς τὴν τῶν ὑμῶν τάξιν ἐδέχθημεν' διὰ τοῦτον
εἰκέτι πλανώμεθα, ἀλλὰ τὴν ἀλήθειαν ἐπέγνωμεν" διὰ τοῦτον οἱ ξύλα καὶ λίθους προσ-
κυνέντες πρότερον , νῦν ἐπέγνωμεν τὸν τῶν ἁτάντων δημιδργόν' διὰ τοῦτον οἱ δοῦλοι
τῆς ἁμαρτίας εἰς τὴν ἐλευθερίαν δικαιοσύνης ἀνήχθημεν" διὰ τοῦτον ἡ γὴ irit, a
àv γέγονεν. Οὗτος ἡμᾶς τῆς πλάνης ἠλευθέρωσεν , οὗτος πρὸς τὴν ἀλήθειαν ἐχειρα-
ψώγυησεν,, οὗτος καταλλαγὰς θεᾷ πρὸς ἀνθρώπους ἐποιήσατο οὗτος ἀπὸ τῇ βυθοῦ τῆς
κακίας ἡμᾶς ἀνασπάσας, εἰς αὐτὴν τῆς ἀρετῆς τὴν κορυφὴν ἀνήγαγεν γ οὗτος τῶν
δαιμόνων τὴν πλάνην ἔσβεσεν, οὗτος τὴν ἀτάτην καθεῖλε. — Crux , caput illud {4.--
lutis moffre : crux , illa infinitorum bonorum cauffa. Propter banc ,. qui
prius abjecli eramus £9. abdicati , nunc in filiorum ordinem fumus recepti,
Propter banc non amplius erramus, fed veritatem cognovimus. "Propter banc,
qui priiis liana C9 lapides adorabamus , nunc rerum omnium conditorem cogno-
vimus. Propter banc , qui fervi eramus peccati , ad libertatem juflitie ad-
ἄμε fumus. — Propter bauc terra. deinceps celum eft..— Heec nos ab errore li-
beravit ,. bec ad veritatem deduxit ,| bec Deum €9 bomines recomiliavit ,
bec nos ex peccati voragine edutlos , ad ipfum virtutis verticem deduxit , bec
demonum errorem exflinxit , bec feduttionem deffruxit. Similia quere apud
eundem, Homil.126. tomi ejusdem, pag.819,820. & Homil. 127. pag.
824,825. & Homil. 145. pag.906: apud Damaícenum , Orthod. fidei
lib. 4. cap 12. pag. 305, 306. qui exprefsé dicit, per crucem intelligi
mortem Chrifti. Ἰδοὺ, inquit , ὁ θάνατος τῇ xpicoU , ἦτοι ὁ ςαυρός. — Ecce
mors Chrifli , videlicet crux : apud 'Theophanem , Homil. 4. pag. 26. ὃς
apud alios paffim.
2. T'zip*u&v, pro nobis. Pro quibus Chriftus mortem crucis fuftinue-
rit, variantes reperias apud veteres fententias.
&. 4lii cnim Chriflum pro omnibus mortuum effe afferunt fine difcrimine.
"Theodoretus in cap.2. Epiít. ad Hebracos, ad v.9. pag.405. "Taip ázáv-
vuv τὸ σωτήριον ὑπέμεινε πάθος. Pro omnibus [alutarem paffionem.fuftinuit.
Bafilius Cacar. in Píal.46. pag.274. Ἐπεὶ ὑπὲρ τῶν ἀνθρώπων ἔμελλεν ὑψοῦσθαι
χρὸς τὸν qaupóv , καὶ ὑπὲρ πάσης γῆς τὴν ὕψωσιν καταδέχεσθαι, διὰ τοῦτό φησιν,
Ὑψωθήσομιαι ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὑψνωθήσομιαι ἐν n yn. Quoniam pro bominibus in
i CT.
2292. EXPOSITIONIS SYMBOLI
crucem exaltandus erat , €2 pro univería terra exaltationem erat fufcepturus ,
í propterea. dicit :. Exaltabor in gentibus , exaltabor in terra. Macarius,
Homil. 24. ᾿Εὐδόκησεν d^ Κύριος ἐν τῇ ἐπιδημίᾳ αὐτοῦ παθεῖν ὑπὲρ πάντων. Ζ770-
luit Dominus in fuo ad nos adventu pro omnibus pati. Chryfottomus, Ho-
mil.83. t. 5. pag. $69. dicit : Chriflus propterea extra urbem paffus eft , ἵνα
μάθῃς, ὅτι καθολική ἐςιν ἡ Ducía ἵνα μάθῃς, ὅτι ὑπὲρ τῆς γῆς ἁπάσης ἐςὶν ἡ προσ-
Φορὰ, καὶ ὅτι κοινὸς τῆς Φύσεως ἡμῶν ἁπάσης ἐςὶν ὁ καθαρισμὸς., ut difcas , uni-
ver/alem effe banc vitlimam ΜῈ difcas , effe oblationem pro tota terra , €2
communem cffe totius nature nofire purgationem vel expiationem. — Grego-
rius Nazianzenus, Orat. 25. pag.436. Τὰ χριςοῦ malu, δι᾿ ὧν ἀνεκλάσθημεν,
Sx ὁ uy , ὁ δ᾽ οὔ πάντες δὲ οἱ τοῦ αὐτοῦ ᾿Αδὰμ, μετασχόντες, καὶ ὑπὸ TE ὄφεως
παραλογισθέντες , &c. Chrifli cruciatus , per quos omnes citra ullam exceptio-
nem inflaurati fumus , qui cidem Adamo participavimus , atque à ferpente
im fraudem indutli fumus , &c. ldem , Orat. 42. pag. 685. Τὸ μέγα καὶ
ἄθυτον Ἱερεῖον , ἵν᾽ οὕτως Era , ὅσον ἐπὶ τῇ πρώτῃ Φύσει ταῖς νομικαῖς θυσίαις ἐγκά-
ταμέμικται, καὶ καὶ μικροῦ μέρους τῆς οἰκουμένης, εδὲ πρὸς ὀλίγον, ἀλλὰ παντὸς τοῦ
, πόσμου καὶ διαιωνίζον καθάρσιον. . Magna illa , quantum ad primam naturam ,
immatlabilis, ut ita loquar , vittima, legalibus facrificiis tmmixta efl, illa ,
inquam, mon exigue cujufdasa partis orbis terrarum , nec ad exiguum tempus,
fed totius saundi nunquam. intcrmoritura expiatio. 85. Maximus de Charita-
te, Cent. 1. cap. 71. Χριςὸς , τὴν ἑαυτοῦ ἀγάπην εἰς ἡμᾶς ἐνδειξέμενος, ὑπὲρ
ὅλης τῆς ἀνθρωπότητος Éxale , καὶ πᾶσιν ἐξ ἴσου τὴν ἐλπίδα τῆς ἀνας ἄσεως ἐχαρί-
σατο. Chriflus, fua nobis offenfa cbaritate, pro univer[o genere bumano pa[-
fus ef , Cg omnibus ex equo [pem refurrcttionis gratuit? largitusefl. Onige-
nes, lib. 4. contra Celfum , pag. 179. Nuvi δὲ ὑπὲρ τῶν τανταχοῦ ἁμαρτω-
λῶν, ia καταλίπωσι τὴν ἁμαρτίαν γ) καὶ πιςεύσωσι τῷ θεῷ ἑαυτοὺς , ἐτιδεδημηκέναι
χεκήρυχται d Ἰνσοῦς. — [Nunc pro omnibus , qui ufquam funt peccatoribus , ut
relictis peccatis credant fefe Deo , adveniffe predicatur Jefus. Cyrillus A-
lexandr. Catená in cap. 1. Joh. pag. 47. ᾿Αλλὰ τότε μὲν ἔσωζε μερικῶς , ἐκ εἰς
ἅπαντας ἐκτείνων τὸν ἔλευν' τύπος γὰρ ἦν καὶ σχιά. Νῦν δὲ ὁ ἀληθινὸς ἀμνὸς ὑπὲρ
πάντων ἄγεται πρὸς σφαγὴν , ἵνα τῇ κόσμου τὴν ἁμαρτίαν ἀνέλῃ , ἵνα καταργήσῃ
τὸν θάνατον, ὑπὲρ πάντων ἀποθανὼν, ἵνα γένηται δεύτερος "Adàp, , su ἀπὸ γῆς,
ἀλλ᾽ ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἀρχή γένηται τῇ ἀνθρώπου Φύσει παντὸς ἀγαθοῦ, καὶ λύσις
Φθορᾶς , καὶ πρόξενος αἰωνίου ζωῆς. Καταπιὼν γὰρ ὁ θάνατος τὴν ὑπὲρ πάντων ἀμ.-
νὸν, πάντας ἐξήμεσεν ἐν αὐτῷ τε καὶ σὺν αὐτῷ. — Perumtanien tum quidem ,
nempe [δ veteri Teftamento, ex parte falutem attulit , nec ad syanes mi-
fericordiau exteudit : figura enim erat ac umbra : nunc verb verus Agnus pro
omni-
——— — ὡς, Je mm o7 7 — M
“ΝΙΟΖΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΎΤΑΝΙ. Car. XII. 251
omnibus ducitur ad matlationem , ut mundi peccatum auferat ,| £9 mortem
pro omnibus obeundo , mortem abroget , quà fecundus Adam , non ex terra ,
Jed à celo, omniumque bonorum principium bumano generi , folutio item inte-
ritus , atque eterne vite conciliator exfiflat. Cim enim occifum pro omnibus
Agnum mors abforpferit ,. imul etiam in ipfo £2 cum ipfo univerfos evomuit.
]dcm, lib. 11. de Adoratione, pag.396. Γέγονεν ὑπήκοος μέχρι Üavdra , τῆς
ἐξ 'Abàp, ἀποταξίας ἀφανίζων τὰ ἐγκλήματα, καὶ τῆς εὐπειθείας τὴν ἐνωδίαν ὡς ὑπὲρ
ἁκάντων τε ἅμα καὶ ὑπὲρ ἑκάς προσαγήοχε τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ, καὶ δ᾽ αὐτοῦ σε-
σώσμεθα. Fattus eft obediens ufque ad mortem , no[ire ex Adamo contrate
defetlionis abolendo culpam , obedientie gratum odorem tanquam pro omnibus
Jimul C8 fingulis Deo (9. Patri obtulit, € per eum fervati [umus. 8
B. ΑΑΠῈ pro folis elelis 85. fidelibus Cbriflum mortuum effe affirmant.
"Theodoretus, adv.28. cap. 9. Epift. ad Hebrzos, pag. 438. ᾿Ετισημύ-
νασθαι δεῖ, ὅτι πολλῶν εἶπεν ἀνενεγκεῖν ἁμαρτίας, wal ob πάντων" oU yàp πάντες ἐπί-
ξευσαν. Τῶν οὖν πετιςευκότων μόνων τὰς ἁμαρτίας διέλυσε. Notandum eft , quód
dixit, eum multorum peccata fufiuliffe, non omnium: son enim omes cre-
diderunt, Eorum ergo tantum , qui crediderunt , peccata fuflulit. 'Theo-
phylactus ad eundem locum , ex Chryfottomi Homil. 17. in Epift. ad
Hebraos, pag.522. hac habet: Τίνος ἕνεκεν εἶπε, πολλῶν͵, καὶ 8 , πάντων;
ἐπειδὰν μὴ πάντες ἐπίζευσαν.. Οἱ μὲν γὰρ θάνατος αὐτοῦ ἀντίῤῥοπος wv τῆς πάντων
ἀπωλείας, καὶ ὅσον τὸ ἐπ᾿ αὐτῷ, ὑπὲρ πάντων ἀπέθανεν" οὐ πάντων δὲ τὰς ἁμαρτίας
ἀνήνεγκε , διὰ τὸ μὴ θελῆσαι αὐτούς. ὥςε ἄχρνςον ἑαυτοῖς τὸν θάνατον τοῦ ὑιοῦ τοῦ
Oc ἐποίησαν, ὃ καὶ Φρίκης ἄξιον. — Quare dicit, multorum, (9 so», omnium?
Quoniam non omnes crediderunt. — Mors enim ejus fuit equivalens omniumin-
geritui , ac , quantum in ipfo eff , proomnibus mortuus eff... Non omnjum
autem peccata fuflulit , quia ipfi noluerunt. — Proinde inutilem fibi Filii Dei
enortem ipfi fecerunt 5 que res eff [ἀπὸ borrenda. ldem , rurfus ex Chry-
foftomo in cap. 2. ad Galatas, pag. 735. ad vf. 20. cap.2. ad Galatas,
pag.459. Τοσαύτην δεῖ χάριν ὁμολογεῖν τῷ χριςιᾷ fuco) , ὅσην ἂν el καὶ δὲ αὐτὸν
“μόνον ἀπέθανεν" οἱ δὲ τῇ εὐεργεσίᾳ χρησάμενοι γ οἱ εἰς αὑτὸν πιςεὐσαντές εἰσι μόνοι.
Tantas oportet unumquemque gratias reddere neu » quantas ,. fi pro ipfo
fólo mortuus effet , exbiberet. — Hujus autem beneficii participes funt illi foli ,
qui in ipfum crediderunt. Clemens Alexandr. lib. 7. ftromat. pag. 703. Πᾶς
δ᾽ dy ἐξὶι σωτὴρ καὶ κύριος, εἰ μὴ πάντων σωτὴρ καὶ κύριος 5. ἀλλὰ τῶν μὲν TETIGEU-
κότων σωτὴρ, διὰ τὸ γνῶναι βεβουλῆσθαι' τῶν δὲ ἀπειθησάντων κύριος , ἔς ὧν ἐξομο-
λογήσασθαι - δυνηθέντες , οἰκείας καὶ καταλλήλου τῆς δ αὐτῷ τύχωσιν εὑεργεσίας.
Quomodo autem ef! Salvator C3. Dominus , fi mon eft omnium Salvator C9
Iia Do-
COP iu I GNIRNOSIE ἃ 5 ἥ --. .
2. EXPOSITIONIS SYMBOLI
Dominus ? fed efl quidem Salvator eorum , qui crediderunt , propterea quod
fire voluerint : eorum autem , qui non crediderunt , εἰ} Dominus,
fi , clan. potuerint. confiteri ,| propriam C9 eis convenientem acceperint benefi-
centiam. Ecclefia Smyrnenfis in confeffione de Chrifto, Epiítolade mar-
tyrio Polycarpi, lib.4. Hift. Ecclef. Euicbii, cap. 15. pag. 39. a. Οὔτε
τὸν χριςόν ποτε καταλιπεῖν δυνησόμεθα , τὸν ὑτὲρ τῆς τοῦ παντὸς κόσμε τῶν σωζομἐ-
νων σωτηρίας παθόντα, ὅτε ἕτερόν τινὰ σέβειν. "Neque Chriflum unquam deferere
poterimus , pro totius vindi fervandorum falute paffum 5. neque alium quem-
piam colere. Ambrofius, t. 2. lib. 4. de Fide ad Gratianum, cap. 1. /i
non credis , non de[cendit tibi Chriflus , non tibi paffus eff.
2. 'Esi Ποντίξ Πιλάτου. — Hxec vcrba duobus accipi poffunt modis.
a. 'Ex? Ποντίε Πιλάτου poteft reddi , coram Poatio Pilato: ut 1.'T'imoth.
6:13. Καὶ Ἰησοῦ χριςοῦ τῇ μαρτυρήσαντος ἐπὶ TIovría Πιλάτου τὴν καλὴν ὁμολογίαν.
Beza vertit: Qui teffatam fecit coram Pontio Pilato bonam illam profe[fio-
nem. lea Matth.28: 14. Καὶ ἐὰν ἀκεσθῇ τοῦτο ἐτὶ ἡγεμόνος. — Quid β boc
auditum fucrit apud. Prefidem , vel, fi boc percrebuerit coram Prefide.
AGor.25:9. Θέλεις κρίνεσθαι ἐπ᾿ ἐμοῦ, Pis judicari coram me? Paulus,vf. 10.
refpondet : Ἐπὶ τοῦ βήματος Καίσαρος ἑςώς εἰμι. Coram tribunali Ceefaris ffo.
Eodem fenfu Chriftus ad difcipulos fuos , Marci 12: 9. "Ex? ἡγεμόνων καὶ
' βασιλέων ςαθήσεσθε. — Coram Praefidibus ac. Regibus fiflemini. Utitata hzc
fignificatio apud Gracos.
b. "Ev? Vlovría Πιλάτα poteft reddi , fub "Poutio "Pilato, fub cjus impe-
rio : erat enim à Romano Czfare conftitutus Praeíes & judex Jerofolymi-
tanus [ta Luce 3:2. Ἐπ᾿ ἀρχιερέων "Avo καὶ Kaizpa. δα Pontificibus
maximis ma C9 Caiapba. Marci 2: 26. Ἐπὶ ᾿Αβιάθαρ τῇ ἀρχιερέως. — Sub
dbiatbar Pontifice maximo. — Atque haec fignificatio , qua tempus denota-
tur , frequens eít. Sic ἐπ᾽ ᾿Αλεξανδρου, fub IMHexandro , id e(t , tempore
Alexandri. Vide Lexica. Atque hoc fenfu in Symbolo hoc , ἐπὶ Πον-
τί Trou , fub Pontio Pilato , τὰ eft , eo tempore , quo Pilatus Pracfcs
erat Juda , ἡγεμονεύοντος TIovría Πιλάτου τῆς Ἰουδαίας, Pontio Pilato Pre-
fide fud, ut eft Luce 3: 1.
4. Oppofita. Quanquam tota divinitus infpirata Scriptura ubique do-
ccat , Chriftum veré paflum effe , non tamen defuerunt hxretici, qui
hanc veritatem praefracté negarunt, Ignatius, in Epitt. ad Taríeníes ὃς
Smyrnenfes , docet , quofdam dixiffe , Cbriffum δοκήσει tantum crucifixum
effz. Etin Epift. ad Trallianos, pag. 12. Τινὲς ἄθεοι ὄντες λέγουσι, à δο-
xiv αὐτὸν τεῦνηλέναι, πεπονθέναι οὐ τῷ ὄντι, — Quidam atbeidicum , ipfumopi-
none
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI Car. XII. 253
mioue moriuum , mon autem ver? paffum effe. Bafilidis hec fuit harefis,
qui primo vixit feculo; de quo Irenzus lib. τ. ἀν, Hzeref. cap.23. Qua-
propter neque paffum eum : C9. Simonem quendam Cyreneum angariatum por-
£a[fe crucem ejus pro eo 5 £g bunc fecundum ignorantiam9 errorem crucifixumt,
sransfiguratum ab eo , uti putaretur ipfe effe Jefus 5 C9 ipfum autem "Tefum
Simonis accepiffe formam ,C9 flamemirrififfe cos. Auguftinus cap. 4. de Hzere-
fibus, de Bafilidianis: 4 7udeis non credunt Chriflum crucifixum ,fed Simonem
Cyrenen[em , qui angariatus fuflulit crucem ejus. Decodem Báfilide Tertul-
lianus, de Pracícript. adv. Hzreticos, cap. 46. pag. 340. μη (Chri-
ftum) paffum à "Judeis non effe , fed vice ipfius Simonem crucifixum effe :
unde nec in eum credendum cffe qui fit crucifixus , ne quis confiteatur in Simo-
nem credidife. Ex Epiphanius , haere(i 24. pag. 26. Δραματουργεῖ δὲ ἡμῖν
ἄλλην δραματουργίαν ὁ δεύτερος μιμολόγος, ἐν τῷ περὶ ςαυρῷ λόγῳ χριςοῦ, sx
Ἰησοῦν Φάσκων πεπονθέναι , ἀλλὰ Σίμωνα τὸν Κυρηναῖον. —Comminifcitur autem
mobis aliud commentum alter ille [curra circa crucem Οὗ 1). dicendo ,| mon
gefum effe paffum ,. fed Simonem Cyrenenfemm. 'Theodoretus, hzret. fab.
lib. 1. cap. 4. pag.195. Παθεῖν δὲ τοῦτον οὐδαμῶς λέγει, ἀλλε Σίμωνα τὸν Ku.
ρηναῖον ὑπομεῖναι τὸ πάθος, νομισθέντα εἶναι χριςόν. — Hunc autem. ( Chriftum)
minim? pa[fum effe ait ,. fed Simonem Cyrenen[em paffionem fuflinuiffe , cium
Cbriflus effe putaretur.
11. Sepultura Chrifii. Circa fepulturam Chrifti duplex a&us confidc-
randus cft.
1. "Prior e(t, curare corpus Cbrifli fepulcbro mandandum. | Apud omnes
gentes, etiam à vera religione averías , fuit aliqua corporum mortuo-
rum cura. Romani le&to corpora, ubi animam excgerant, extrahcbant,
humi deponebant, lavabant, ungebant, lecto ferali aptabant. Hsxcdi-
cebatur compofitio , περιςξολή. — Judaeis , Chriftianis , & aliis περιςέλλειν cft
veftimentis fepulchralibus cooperire. Hinc Hefychius περιςέλλειν,, inter
alia exponit per κοσμεῖν, decenter componere ad fepulturam , vcl, obvolvere
€2 cooperire veflimentis fepulcbralibus. | Suidas y Περιςεῖλαι, περικαλύψαι. Οὐ
δὲ τὸ σῶμα τούτϑ περιςείλας πέπλοις σηρικοῖς, καὶ TEWTWVZ[UEVOC σῆμα.» ἐν αὐτῷ wu-
Télero (a ἡμαρτῆσθαι τοῖς γειναμένοις ξυμβαίνει. — Circumtegere. — Jlle vero cim
bujus corpus fericis peplis circumtexiffet , €2 fepulcbrum fabricaffet , in eo de-
pofuit , quecuuque à parentibus peccari folent. Homerus, Odyfl. ὦ, v( 292.
--- -
Οὐδὲ ἑ μήτηρ
--ποιπουτν,
li 3 Nec
Κλαῦσε περιςείλασα.
254 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Nec eum mater. deflevit ,' obvolvens veflimentis fepulcbralibus. Vetus ibi
Scholiaftes : Ileugeaez , περικαλύψασα. 'l'obiac 12: 14. Ὅπως ἀπελθὼν περι-
ςείλῳς τὸν νεκρόν. Ut abeas , C9 mortuum cooperias. Sirach. 38: 16. itidem
de mortuo, περίςειλον τὸ σῶμα αὐτοῦ , contege corpus illius. Bafilius Cacfar.
in Pfal.49. pag.289. de divite: Μόλις ἔνδυμα λήψεται ὁ πλέσιος καλύττον αὐτοῦ
τὰ ἀσχήμονα, καὶ τοῦτο ἐὰν δόξῃ τῶν οἰκετῶν τοῖς τεριξέλλουσι. ix veftem ac-
cipiet dives , que pudenda ejus tegat : idque fiet , fi fervis placuerit , qui il-
lum ad Jepeliendum obtegunt C9 componunt. Greg. Ny(lenus , de Deitate
Filii & Spiritus S. t. 3. pag. 474. introducit Saram, Abrahamum , filium
immolare cupientem ,, hoc modo compellantem : Τίς ὀνομάσει μητέρα ; τίς
θεραπεύσει τὸ γῆρας 5 τίς περιςελεῖ μετὰ τὸν θάνατον 9 Quis matrem nominabit ?
uis [ene£lutem curabit ? quis mortuam obvolvet ad fepulturam ἢ Eufebius,
titt Ecclef. lib.7. cap.16. pag.75. b. rcfert , Aíftyrium , civem Ro-
manum ordinis Senatorii , Marinum martyrem fepeliviffe : Περις είλας et
μάλα πλεσίως, τῇ προσηκούσῃ τωφῇ παραδίδωσι. — Cim eum. /plendid? magni/que
Jumtibus ad fepeliendum compofuiffet , eum comvenienter C9. decenter fepuitura
affecit. Koc ibid. cap.11. pag, 75. a. llepzoAà; τῶν σωμώτων,, corporum
ad fepulturam compofitiones , vocat Dionyfius , in Epift. ad Hermammo-
nem. Erlib.cjuíd. cap.22. pag.77. a. idem Dionyfius, τὰ σώματα τῶν
ἁγίων περιςολαῖς κατακοσμεῖν , corpora fanttorum operta feu obvoluta operimen-
Hiornare. KHefychius : Περιςολὴ , περιβολὴ, ἔνδυμα. /dmiclus , indusen-
tum. Hoc ipfum aliàs eft περιελίσσειν ὀθονίοις apud Athanafium , in vita
Antonii, t. 2. pag. $o2. eít ἐνταφίοις ἀμφιάζειν. ᾿Εντάφια enim , inter a-
lia, funt veffimenta ἐμός , fépultoria lintea. Apud Juftinum Marty-
rem , quzít. 116. Orthod. Ἐπ ἀνιςάμενος ὁ Δεσπότης ἀπὸ τῇ μνήματος, τὰ
ἐντάφια ἐν τῷ τάφῳ κατέλιπε, πῶς μετὰ τὴν ἀνάς σιν ἡ γυμνὸν αὐτὸν ὀφθέντα,
ἡ ἑτέρωθεν αὑτὸν ἐσθῆτα κομισάμενον ἡ γραφὴ ἐχ ἱςόρησε 9 [ὶ rc[urgens ὃ monu
mento Dominus , vefimenta funebria in fepulcbro reliquit , quomodo pof re-
furrectionem Scriptura illum vel nudum vium effe vel aliunde veffem [umfiffe,
non memoravit ? Eadem , refp. ad quaft. 117. vocantur τὰ τοῦ évraQua-
σμοῦ ἱμάτια, fepulcbralia veflimenta. ln fepultura Chrifti adhibebanturéé-
wa , σινδὰν GC συνδώριον. Σινδόνος meminerunt tres Evangeliftz , Matth.
27:59. Marcus, 15:46. & Lucas, 23:53. Veteres Glofl : Xov, tu-
nica linea. Exymolog. Φωσφώνιον,, λινοῦν τι 4 ἤτοι σινδόνιον. , Apud Suidam
fcribitur Φωσώνιον. — dbusáyioy, inquit, λινοῦν τι, ἤτοι σινδόνιον. P'elum quod-
dam lineum , hoc eft , Sindonium , Sindon. Herodotus in Euterpe,
pag.76. de /Egyptiis : Δούσαντες τὸν νεχρὸν , κατειλίσσουσι τᾶν αὐτοῦ τὸ σῶμα
σιν-
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIL. zs;
σινδόνος Buseivwc.— Ubi cadaver abluerunt ,. findone by[fna totum involvunt:
Johannes, cap. 19: 40. eodem feníu de corpore Chrifti ,| Καὶ ἔδησαν αὐτὸ
ὀβονίοις. "Obóvis, apud Hefychium , Ava ἱμάτια. Sunt hzc ἐντάφια δεσμὰ
qua Grammaticis funt κειρίαι , tanquam xwpíz;, ut MS. Anglicanum lcge-
rc perhibetur Joh. 11:44. de Lazaro : δεδεμένος τὲς πόδας καὶ τὰς χεῖρας κη-
ρίαις. Atque ita etiam apud Hefychium: Κηρείας, ἐτιθανάτια ἐντετυλιγμένα:
quz verba mendo noncarent. Priczus legendum cenfet, Κειρίας évrerv-
λιγμένοι, GC , pro ἐπιθανάτια, ponendum ,. ἐπὶ τεθνηκότων. Κυρίαις fcriben-
dum, poftulante id literarum ferie . ἀπὸ τῆς κηρὸς , quafi dicas sortuales
fafcias. Salmafiuslegit : Kwpízs , ἐπιθανάτια ἐντετυλιγμένα , quafi velit di-
cere, quibus ii, qui p^ functi funt , involvuntur. Hanc vero le&tionem
nemo facilé admiferit. Ego malim, Κηρίαις, ἐπιθανατίοις, fc. ὀδονίοις, ἐν-
τετυλιγμένοι. — Fafciis fepulcbralibus involuti. Ἐς ἢ non placet lectio ,
Pricai conje&uram fcquaris. Κειρίαις ,. vel swpíau δεδεμένος eft feralibus a-
miculis adfrictus atque obditus, ut loquitur Apuleius, lib. 10. Linea fepul-
ebrorum vincula dixit "Tertullianus. Nilus apud Photium , Orat. 1. in
Pafcha , Cod. 276. pag. 1529. de infante adhuc in utero latente : Toi;
παρὰ τῆς Φύσεως ἐνειλημμένος σπαργάνοις προσέοικε νεμρῷᾷ κειρίαις δεδεμένῳ. Natte-
re fafciis involutus , fimilis eff mortuo fafciis fepulcbralibus imvoluto , ligato.
Bafilius Seleucienfis, Orat. 35. pag. 181. de Lazaro : Ἐκεῖθον ἀνεπήδα ve-
χρὸς τετραήμερος τὰ TOU θανάτξ περικείμενος σύμβολα᾽ καὶ τὸν θένατον ἀτοδυσάμε-
νὸς. τὴν τοῦ τάφου ςολὴν ἐκ ἠλλάξατο" ἀλλ᾽ ἐφίςατο ταῖς κυηρείαις ὡς ἐκ τάφου τε-
αϑεὶς, καὶ μετὰ τόκον Φέρων τὰ σπάργανα. Inde exfiliebat quatriduanus snortuus
mortis fignis circumdatus : £9. exuta morte , fepulcbralem ornatum non exue-
rat , fed erat in inflitis velut ὁ [epulcbro natus , etiam poft partum ἐμὰς ME
fias. Σουδαρία in fepultura Chrifti meminit Johannes , cap. 20:7. Vox
Latina eft. Suidas: Κεχρύφαλον, σαβακάθιον , σουδάριον. Reticulum , vit-
Ja, fudarium. | Sudarium ett linteum parvum, quo fudorem vultus ex-
tergebant. Quintilianus: Zatimius reus ,— agente in eum Calvo , f/udario
candido frontem deterfit. Suetonius de Nerone : Plerumque prodiit in pu-
blicum ligato circa collum fudarie. Graci vocant ἡμιτύβιον S καψιδρώτιον,
Patet ex Polluce , quilib.7. cap.16. fic (cribit : Τὸ δὲ ἡμετύβιον,, ἔς! μὲν
καὶ τοῦτο ᾿Αιγύττιον , ἐΐη δ᾽ ἂν κατὰ τὸ ἐν τῇ μέσῃ Κωμῳδίᾳ καψιδρώτιον καλούμε-
νὸν, ὃ νῦν σουδάριον ὀνομάζεται. ᾿Δριςοῷάνει γὰρ ἐν Πλούτῳ τοιαύτη τις ἡ δόξα᾽
"Ezerra καθαρὸν ἡμιτύβιον λαβὼν, τὰ βλέφαρα περιέψησε. Semitymbium ver?
etiam /Egyptiacum efE: fueritque, fecundum medie Comadie fcriptores, ca-
pfidrotium , quod nunc fudarium dicitur. — Talis emim. fententia Ariflopbami
15
256 EXPOSITIONIS SYMBOLI
in Pluto effe videtur ; Deinde mundum prebendens [emitymbium , palpebras
deterfit. Τὰ βλέφαρα περιέψησεν, cit, quod Quinulianus dixit, frontem de-
ierfit. Ariftophanis Scholiaftes ad locum adductum , pag. 38. Ἡμιτύ.
βιον , ἀντὶ τῇ σουδάριον" ῥάκος ἡμιτριβὲς , λινοῦν Tt y οἷον ἐκμαγεῖον. — Semityme
bium , pro fudarium. | Pannus ex parte attritus ," lineum quid , ut exterfo-
rium. ' Corrigendus Hefychius, apud quem καψιδρόκιον, pro καψιδρώτιον,
εἶδος yvruvisxou. — Exterforium , tunicule fpecies. Hinc jam facile folvitur
illud ἐναντιοφανὲς , quando Jofephus ad fepeliendum Chrittum tantüm di-
citur attuliffe findonem , cüm tamen ctiam ὀθόνια & σουδάριον in fepulchro
fuiffe narrentur. Auguftinus de Confenfu Evang. lib. 3. cap.23. Neque
bíc aliquid repugnet recto intelligentibus. — Neque enim illi , qui de Nicodemo
tacuerunt , affirimaverunt à folo Jofcpb Dominum fepultum , quamvis folius
commemorationem fecerint Σ aut quia illi una findone à Jofepb involutum di-
xerunt , propterea probibuerunt intelligi C9 alia lintea potuiffe afferri à Nico-
codemo C2 [uperaddi: ut verum narraret Jobannes , quód non uno linteo , fed
linteis , involutus fit ; quamvis C9. propter [udarium ,. quod capiti adbibeba-
tur , C9 inflitas, quibus totum corpus alligatam efl , quia omnia de linoerant,
etiamfi una findon ibi fuit ,' veriffimà dici potuit , ligaverunt eum lintcis.
Quid fit περιςέλλειν σῶμα, ὃς quid fuerit περιςολὴ, jam vidimus. Aliud lon-
6 eft τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῖς δακτύλοις περιςέλλειν, quod ipfum quoque ad com-
ofitionem cadaveris fepeliendi pertinet. Philoftorgius, Hift. Ecclef.
ib. 9. cap. 6. pag. 124. narrat, Actium Conftantinopoli obiiffe, Euno-
miumque extrema ci officia praítitiffc : 'Euvouís τό, τε ςόμα συνελθόντος,
(legendum συνελόντος) wa) τὲς ὀφθαλμοὺς Tol; δακτύλοις περιςείλαντος. — Euno-
mio os ei occludente , oculofque obnubente , vel comprimente. Eodcm fenfu
dicitur ὀφθαλμοὺς ἀποκλείειν. — Chryfoftomus, Homil. 157. t. 5. pag.953.
Parentes , mortuorum liberorum χεῖρας ἀποτείνουσιν, ὀφθαλμοὺς ἀποκλείασιη
τὰς πόδας ἀποτείνουσι y. τὴν κεφαλὴν διορθοῦσι , manus extendunt , oculos clau»
duut , pedes extendunt , caput componunt. ᾿Οφθαλμοὺς ἐπανορθοῦν. ΝΥ yfle-
nus de Macrina forore in vita ejus , t. 2. pag. τος. Οὐδὲ yàp τῶν éxavop-
βούντων οἱ ὀφθαλμοὶ προσεδέοντο. — IVeque enim oculi iis indigebant , qui eos come
ponerent. Καθαιρεῖν ὀφθαλμοὺς, quod ufitatiffimum ett. Chryfoftomus,
lib.2. de Providentia, cap.10. loquens de Jacobo, obodium Efauiexfu-
le : "Ore δὲ ἔμελλε reMevTÀv ἐκείνη , τί apa ἐκ εἶπε ; τί δὲ ἐκ ἐφθέγξατο, ἃ καὶ
λίθον τῆξαι ἱκανὰ,ἐχ, ὁρῶσα τὸν παῖδα παρεςῶτα καὶ δακρύοντα καὶ walaipsvra ὀφϑαλ-
μοὺς, καὶ συλλαμβάνοντα ςόμα, καὶ περιςέλλοντα,, καὶ τὰ ἄλλα πάντα ἐτιμε-
λούμενον, ἅπερ αὐτοῦ τοῦ θανάτου πιμρότερα τοῖς γεγενννριόσιν εἶναι δοκεῖ, — Hacc
in-
"-— MH ςΞ. — MÀ
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XII. 257
interpres ἀνώνυμος ita reddidit : Cis) veró illa , (Rebecca) moritura ef-
ει, quid non dixit ὃ. quid non locuta eff ?. Etiam lapides ea ipfius verba li-
quefacere potuiffe puto: cium non videret prop? aflantem filiusa , atque illacry-
mantem , oculo[que fibi excecantem , atque mucrore fuffufa ora contrabentem ,
atque alia omnia agentem, que parentibus morte ipa vidcutur graviora. Sa-
tis impeníe , καθαιρεῖν ὀφθαλμοὺς, putavit fignificare ,' ocitlos fibi excecare ,
eripere , vel peffundare: Chryfoftomus enim ad illum refpicit morem , quo
propinqui folebant mortuorum oculos comprimere , & os contrabere , ícu
componere. Vcrba igitur ejus ita vertenda 5. oculos comprizentem 4 € oi
contrabentem atque componentem , aliaque omnia curantem , &c. Eademlo-
cutio apud eundem legitur Epift.4. ad Olympiadem , ubi de Jobo , li-
beris íuis fimul triíti cau privato, ita fcribit : Ὀυδὲ ἴδεν ἐν κλίνῃ κειμένους,
οὐδὲ ἐφίλησε χεῖρας, οὐδὲ ἐσχώτων ἥκεσε ῥημάτων, οὐδὲ ποδῶν ἥψατο καὶ γονώτων,
ob ςόμα συνεῖλεν., οὐδὲ καθεῖλεν ὀφθαλμοὺς μελλόντων αὐτῶν τελευτᾷν. Nequeeuin
Jacentes in lecto vidit, nec manus exofculatus eff , nec extrema verba audivit,
mec pedes ($ genua tetigit , nec os contraxit , nec oculos moribundorum com-
γε. ldem, Homil.20. ad populum Antiochenum, conjungit, ὀφθαλ-
μοὺς καθελεῖν, ςόμα συνελεῖν na] συνέχειν oculos comprimere , os contrabere C3
comprimere. Alibi etiam frequenter hujus ritus meminit. Vide Homil.
cjus de Paralytico , quz ett 62. t. 5. edit. Parif. pag.940. & Homil. x. in
2.ad Corinthios, pag.$47. Ejusdem ritus apud Gentiles etiam expreffa
reperias veitigia. Homerus, Il. X, νΓ 452.
"A δεῖλ᾽, ob μὲν σοίγε Πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
"Ozce καθαιρήσουσι θανόντι περ. -τττττττττω.
Ab mifer , non quidem tibi pater £2 bonoranda mater
Oculos compriment mortuo /
Ad quz vetus Scholiaftes :' "Osee καθαιρήσουσι' τὲς ὀφθαλμοὺς κατακαλύψεσιν,
Oculos compriment : oculos obnubent , obtegent. Idem, Odyff. λ΄, vf, 425.
Xepel κατ᾽ ὀφθαλμοὺς ἑλέεινγ σύν τε ςόμ᾽ ἐρεῖσαι.
Manibus oculos comprimere, atque os componere.
Ubi iterum Scholiaftes : "EXée καθελεῖν , συγκλεῖσαι. ᾿Ἐρεῖσαι" ἁρμόσαι, vj
ἐχικλεῖσαι. Comprimere :. claudere. — Componere , vel claudere, — Euripides
in Hecuba:
m Kk Kal
258 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Kai θανούσης ὄμμα συγκλείσει τὸ σόν.
Et imortue tibi comprimet oculum,
Virgilius /Eneid 9.
—-— Net te tua funera mater
Produxi, preffrve oculos , aut vuluera lavi.
Ovidius in Epi(t. Penelopes:
Jile meos oculos comprimat , ille tuos.
Lilius Gyraldus, lib. de vario fepcliendi ritu, & Joh. Urfinus, Analect.
Sacr. lib. 1. cap. 27. citant locum ex Plinii lib. 11. cap.37. eMorienti-
bus oculos operire , ruríusque in rogo patefacere , Quiritium magno ritu fa-
erum efl : ita more condito, ut neque ab bomine cos [upremum fpetlari fas fit ,
C2 celo non offendi nefas. Vide Urfinum. Apud Judzcos eundem ritum
folennem fuifle , patet ex Genef 46:4. ubi Lyranus: Mos erat antiquo-
fum , quo perfona perdilecta claudebat oculos defuncti. ld ipfum à Judzis
hodierno adhuc die diligenter obfervari teftatur Cl. Buxtorfius , Synag.
Jud. cap. 49. /Egyptii demortuorum corpora condiebant intrinfecus cor-
ore exenterato , cerebro per nares extracto : deinde odoribus farcie-
ant. Hoc Graci dicunt ταριχεύειν , & ταβίχευσιν ejusmodi condituram ,
ut auctor eft Herodotus in Euterpe, Sen. lib. 2. pag.76. eos, qui cor-
poribus condiendis vacant , ταριχευτὰς appellant. Latini dicunt pol/in-
gere , pollintiura , pollinélor. Vetus Gloflarium : Tapiea νεκρόν. ΡοΪ-
Áingo. Vide Lexica. Graeci etiam dicunt ταρχύειν. Hefychius: Tap-
χύεινγ) θάπτειν ,. ἐνταφιάζειν. Sepelire , ad fepulturam componere. ldem:
Ταρχύσαι, θάψαι , ἐνταφιάσαι. Vide Homerum 1]. *', vf. ὃς, & Il. 7,
vf. 674. Judai vero corpora defunctorum lavabant , ungebant preciofis
unguentis, & fafciis involvebant tota, excepto capite, quod fudario in-
volvebatur ; ut vidimus. Hoc erat ἐνταΦιάζειν, quod verbum bis in ΝΥ.
Το. legitur, nempe Matth.26:12. de muliere in domo Simonisleprofi
unguentum in Chrifti caput cffundente : Πρὸς τὸ ἐνταφιάσαι με ἐποίησεν.
Et Joh. 19:40. Καθὼς ἔθος ἐςὶ τοῖς levJaíon ἐνταφιάζειν. — Utrobique vetusIn-
tcrpres vertit fepeljre. Beza ὃς Pifcator funerare, Re&tiüs omnino. O-
ptimé Glofig: Ἐνταφιάζω. Funmero. Cafaubonus: Ego, p di-
inguen-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XII. 259
ftinguendum arbitror inter θάπτειν & ἐνταφιάζειν,, itemque inter ἐνταφια-
σμὸν & ταφήν. Oárrav enim fepelire fignificat : at ἐνταφιάζειν eft corpus ad μ-
nis componere , & ornamentis, ut fic dicam, fepulchralibus ornare: quz
Gracis ἐντάφια vocantur. Ergo quód funditur unguentum in Chrifti
caput , Matth 26: 12. id pertinet ad τὸν ἐνταΦιασμὸν , non ad τὴν ταφήν.
Hactenus ille. Ἐνταφιάζειν ergo eft , ad fepulturam parare , & przcedit,
utpote prius ordine , & τὸ θάττειν fequitur ,| ut pofterius. Patet hoc
etiam ex Gencf. 50: 2. ubi Hebrzum 9n/ quod fignificat aromatibus con-
dire corpora mortuorum , ut incorrupta maneant; à LXX. Interpp. per
ἐνταφιάσαι exponitur , ut fit condire aromatibus , vel aromata admovendo
suortuum curare , non fepelire , quemadmodum verfionis Grzca interpres
fatis hic imperite reddit: Jofephum enim non fuiffe in ZEgypto fepul-
tum, fatis notum eft. Huc facit , quód iterum Gloff habent: Po/-
lintlor , ἐνταφιαςής. Ἐπ. Pollingo, περιξέλλω veupóv , σιροπλοκῶ, ἐνταφιάζω,
ταριχεύω. Hic σιροπλοχῶ , pro σειροπλουῶ. Ubique cnim in illis Gloffis
σιρὰ, pro σειρὰ. — Ex σιροπλόκοι funt pollinctores. [τὰ in iifdem κιριάτης, pro
xepárw, à κειρία, — Gregorius , μύροις ἐνταφιάζειν dixit , unguentis delibu-
tum ad fepulturam parare, non fepelire ; quod potterius tamen Stephanus
in Thefíauro vult. Mulieres namque Marci 16: i. non veniebant ad /é-
peliendum Chriftum , fed ad eum ungendum , € ad aromata extrinfecus ap-
plicanda. Hinc μυροφόροι ὃς ἀρωματοφόροι diCtac , item ἀλαβαςροφόροι, μυ-
ροκομίςριαι. — Homil. 115. t. 5. apud Chryfottomum fcripta eft &c τὰςμυ-
ροφόρους γυναῖκας , in mulieres unguenta ferentes, "Theophanes , Homil. 2.
Pag.15. Τὸ πρὸς τὴν μυροφόρον ῥηθέν' — OUxu γὰρ ἀναβέβηκα πρὸς τὸν πατέρα μου,
τὴν σωματικὴν ἐδήλου ἀνάβασιν. Ditlum illud ad unguentiferam , Nondum
enim aícendi ad Patrem meum, corporalem defignabat afcenfionem. | Ex
Homil.3:. pag.232. 'A: μυροφόύροι ἐυαγγελίςριαι καὶ κήρυκες τῆς ἐγέρσεως, Un-
guentifere , nuucie C9 precones γε γγεξίϊομὶς. ldem, Homil. 29. p. 220.
Τότε ἡ ἀρωματοφόρος τριττὺ; τῶν ἱερῶν γυναικῶν τὸ ζωηφόρον μνῆμα κατέλαβε.
Ζμης fan&arum mulierum aromata. ferentiam Trias ad [alutare monumentum
accefft. Homil. 30. pag. 225. Ηἰ ἀρωματοφόρος Μαγδαληνή. — Lfromata fe-
rens Magdalena. Homil. 31. pag. 230. vocantur ἀρωματοφοροῦντα γύναια.
Mulieres aromata. ferentes. Iterum , Homil. 30. pag. 227. ἀλαβαςροφόροι
γυναῖκες» mulieres aromata ferente: & Homil.32. pag.234. ἀλαβαςροφόροι
μαϑήτριαι , difcipule alabafirifere. Homil. 31. pag. 220. Αὗται δέ εἰσιν αἱ
περὶ τὴν Μαγδαληνὴν Μαρίαν μυροκομίςριαι. Hee σογὸ funt Magdalena ejufque
comites unguenta portantes, Apud EL: ie , ut jam vidimus, ufitata e-
k 2 rat
260 EXPOSITIONIS SYMBOLI
rat ταρίχευσις, apud Judaeos veró ἐνταφιασμός. Hinc in Scripturis decon-
ditura Hebrzorum non ufurpatur ταωριχεύειν, fed ἐνταφιάζειν., aut etiam
ἀλείφειν, ut Marci 16:1. Vide Diony(ium Arcopagitam cap. 7. de Ecclef.
Hierarchia, pag. 259. Chryfoftomus, Homil. 116. t. 6. inter alios ri-
tus, circa mortuorum fepulturam obfervari folitos, dicit, μύρον καὶ ἔλαιον
ἐπιχέομεν, unguentum C$ oleum affundimus. Mluftris imprimis locus de
fignificatione verbi ἐνταΦιάζειν apud Bafilium Caefar. (ub finem Homiliae
in Ditefícentes , t. 1. pag. 406. ubi divitem ita compellat : Τί μνήματος
ἐκισήμου., καὶ ταφῆς πολυτελᾶς, καὶ δαπάνης ἀκερδοῦς ὄφελος, δέον εἰς τὰ κατὰ τὸν
βίον ἀναγκαῖα χρήσασθαι τοῖς περιᾶσι. Τοιαῦτα ἐροῦσι καὶ σὲ τῆς βαρύτητος ἀμυνό-
μένοι, καὶ τοῖς διαδεξαμένοις τὰ σὰ χαριζόμενοι προλαβὼν οὖν, σεαυτὸν ἐνταφίασον'
καλὸν ἐντάφιον ἡ εὐσέβεια. — Interpres :: Monumento quid opus fumtuofo , aut
que utilitas inanis fumtus? Oportet illa ad vite ufum fuperflitibus dare: ta-
lia dicent , teque morofitatis condemnabunt ,. [uccefforibus tuis gratificabuntur.
Ataque ifla preveniens te ipfum fepelito. — Bonum fepulcbrum eft pietas. Mi-
nüs accuraté, σεαυτὸν ἐνταφίασον, te ipfum [epelito , & ἐντάφιον, fepulcbrum.
ἐνταφίασον ct, ad fepulturam parato: & ἐντάφιον, funt exfequie , inferi.
Eodem fcníu Gregorius Nazianzenus Orst.22. quz eft in Maccabxorum
laudem , pag 400. de Matre : Πάντων δὲ ἑαυτὴν ὑπεράνω θεῖσα, xal τῷ Φίλ-
σρῳ τὸν θυμὸν, μίξασα , καλὸν ἐντάφιον δίδωσι τοῖς παισὶν ἑαυτὴν, ἐπανελθοῦσα τοῖς
προατελθοῦσιν. ἰρ( αὐτὸ fupra omnia [e collocaus , impetumque animi cum a-
more commifcens , veluti pulchras exequias , vel munus funebre , fe ipfam li-
beris obtulit , ac pregreffos fecuta eft.
2. Pofjlerior aius elt, corpus tumulo inferre. Hic quoque notanduseft
varius diverfusque fepeliendi modus apud Judaeos aliafque nationes. Ro-
mani enim urnas , in quibus reconditi erant cineres ex uítrina colle&i,
tumulis inferebant : Grzci veró condendis corporibus arcas & loculos,
ad modulum corporis, adhibebant. Has arcas monumentis condebant.
Fiebant autem potiffimüm ex lapide , praíertim Affio, five Afio , qui
di&tus e(t σαρκοαφάγος, carmivorus, quia natura cjuscrat, corporacitocon-
fumere : Plinius ait istra quadragefimum diem. — Lib. 36. cap. 17. Inde
omnes arca emortuales ab(oluté dicebantur σαρκοφώγοι & fandapile , vexpo-
Qopeiz , capuli , unde capularis fenex , lepulchro jam includendus , qucm
Grzci dicunt ruufeyépvra. De lapide Affio Diofcorides: Ὅτι ἐξ αὐτοῦ
eopol σαρκοφάγοι γίνονται. — Ex eo loculi defuntiorum corpora exedentes fiunt.
Et Celfus , lib. 4. cap. 24. Lapis etiam , qui carnem exedit , quem σαρκα-
φάγον Greci vocant. — Veteres Gloffic : Sasdapila , νεκροφορεῖον. — Ufus Ju-
venalis, Sat.8. $a
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIL 26:
luter carnifices C9. fabros Saudapilarum.
Hinc Sandapilones , & Sandapilarii , iidem ac vefpillones. Gloffzc Phil.
Sandapelo, νεκροθάπτης. Klelychius: TuufBoyépuv, ἐσχατόγνρως , decrepitus.
Laértius: Oárrovzi δὲ ᾿Αἰγύτπιοι μὲν ταριχεύοντες, Ρωμαῖοι δὲ καίοντες. — Sepe-
liunt verb. /Egyptii quidem condientes ,| Romani veró comburentes. Lucianus
epi πένθους : O^ μὲν Ἕλλην ἔχαυσεν" ὁ δὲ Πέρσης ἔθαψεν" ὁ δὲ ᾿Ινδὸς ὑάλῳ aepigpier
à δὲ Σκύθης κατεσθίει" ταριχεύει δὲ ὁ ᾿Αἰγύπτιος, — Grécus quidem combuffit
Per[a verà fepelivit : Indus verà vitro oblinit feu obducit : Scytba verà devo-
rat: condit veró /Egyptius. Herodotus , lib.3. pag. 106. refert, Per/as
(9 JEgyptios nefas ejfe putare κατακαῦσαι τοὺς νεμροὺς, mortuos comburere. Ὡς
JEgyptiis addit: Ταριχεύθσιν, ἵνα μὴ κείμενος ὑπὸ εὐλέων καταβρωθῇ. Condiunt
cadavera, ne bumatus à vermibus devoretur. Eadcm legas apud Stobzum,
Serm. 122. Cyrus apud Xenophontem, de Pzdia Cyri, lib.8. &exeo
Stobeus, Sermone eodem ; Τὸ δ᾽ ἐμὸν σῶμα, ὦ παῖδες, ὅταν τελευτήσω,
μήτε ἐν χρυσῷ θῆτε, μήτε ἐν ἀργύρῳ) μήτε ἐν ἄλλῳ μηδενὶ, ἀλλ᾽ ὡς τάχιςα τῇ
γῇ ἀπόδοτε. Meum «veró corpus , ὃ mibi cbariffimi fili ubi moriar , neque in
auro condite , neque in argento , neque in alia re prorfus ulla: fed illud quàm
primum terre reddite. At apud Judaos corpora defunctorum non con-
dita in arcis, fed pollin&a & involuta linteis feu t«niis in monumentis
jacuerunt: arca enim vcl farcophagi in hiftoria Lazari vel Chrifti nulla
mentio. Romanorum monumenta fuerunt ózépyea , id eft , fupra ter-
ram cxítruCta, cüm à cineribus combufti corporis nullus foetor, quiac-
rem inficeret , metucretur : at Grzcorum fuere Ózóyez , ὃς fubterraneze
cryptz. "Tenuioris fortunz homines in fcrobibus condebantur : at di-
tiores habuere monumenta fibi conítru&ta , qua idceó crypras vocarunt;
quia fuere fpecus defoffi, & fubterranci fornices, lapide itru&i & came-
rati, qui lapide ori monumenti advoluto claudebantur. Ejusdem forma
Judzorum tuerunt fepulchra: & tale etiam fuit Chrifti fepulchrum. De
eo enim Matth.27:60. μνημεῖον ἐλατόμησεν ἐν τῇ πέτρᾳ. Marci 15: 46. μνη-
μεῖον ἦν λελατομημένον ἐκ πέτρας. Lucae 23: $3. μνημεῖον λαξευτὸν, Nonnus
Joh. 19:41.
"Ew δ᾽ ἐν γείτονι wr
Τύμβος ἀδωμήτοιο βαθυνομένης ἀπὸ πέτρης,
Γλυχτὸς ὅλος νεότευκτος.
————
Kk 3 Erat
T
262 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Erat autem in vicino borto Scpulcbrum rudi cavato à faxo , fculptum totum ,
noviter ex/rutiui. Λατομέω fignificat lapides incido , lapidem fcindo €3 ex-
polío. Δεξεύω,, quafi λᾶν ξεύω , feu λᾶς ξέω, Japides polio: vel, lapides in-
cido : aliquando fimpliciter izcido. Hinc λελαξευμένος λίθος, lapis incifus y
lapis operi aptatus , lapis quadratus. Λαξευτὸς idcm quod. λελατομημένος,
ex lapide excifus. Proinde μνημεῖον λελατομιμιένον., vcl λαξευτὸν elt fepul-
chruim ὃ petra excifum , non, ex lapidibus collectis exftructum : id quod
obíervat Origenes , lib. 2. adv. Celíum, pag. 103. Ὥστερ ἡ γένεσις αὐτοῦ
καθαρωτέρα πάσης γενέσεως ἦν, TG μὴ ἀπὸ μίξεως, ἀλλ᾽ ἀπὸ παρθένα γεννηθῆναι"
ὅτω καὶ ἡ ταφὴ ἔχει τὴν καθαρότητα , διὰ τῇ συμβολικοῦ δηλουμιένην ἐν τῷ ἀποτε-
δεῖσθαι αὐτοῦ τὸ σῶμα ἐν μνημείῳ καινῷ ὑφεςῶτι,, Sx ἐκ λογάδων Muy οἰκοδομη-
θέντι, καὶ τὴν ἕνωσιν 8 Φυσικὴν ἔχοντι, ἀλλ᾽ ἐν μιᾷ καὶ δὲ ὅλων ἡνωμένῃ πέτρᾳ λα-
τομητῇ καὶ λαξευτῇ. Queinadinodum ejus(Chrifti)gativitas omni nativitate fuerat
gurior , cà quod ὃ Virgine ,non ὃ coitu , fuit natus : ita fepultura quoque infi-
gne puritatem babet , depofito corpore in monumcntum novum , non à colle-
éitiis lapidibus arte conlruclum , féd à vivo faxo excifum. — Idem obfervat
Hieronymus in cap. 27. Matth. In monumento novo, quod excifum fuerat à
petra , conditus efl πες fi ex multis lapidibus edificatum effet , fuffoffis tu-
muli fundamentis ablatus. furto diceretur. Hanc fuam interpretationem
Propheta teftimonio roborat , dicens : Quid autez in fcpulcbro ponendus
gu Propbete teffimonium ef , dicentis, Hic habitabit in excifa fpelunca
"etrzc fortiffimae: ffati;que poft duos verficulos fequitur, Regem cum glo-
ria videbitis. Ambrofius cap.33. in Matthzum: Domini corpus tanquam
per dpoflolorum doGirinam infertur in vacuam (9 in novam requiem lapidis
excifi y. fcilicet in pecus duritie gentilis quodam dotivine opere excifum Chri-
fius infertur , rude fcilicet ac novum, C9 nullo antea ingreffu tinzoris Dei per-
vium. Sepultus autcm fuit Dominus extra urbem : juxta Judzos enim,
ut tradit Cl. Buxtorfius Synag. Jud. cap.49. Sepulcbreta ab urbe abeffe de-
bent ad quinquaginta cubitos s ne fubinde ea bomines in conjpettu babeant , δ
soerore. ac trifliitia aficiautur. | Exempla in Hiftoria Evangelica funt ob-
via. Id ipfum etiam Chiiftiani funt imitati in Ecclefia primitiva. Chry-
foflomus in Pfal.g. Τὰ νεκρὰ σώματα ἔξω τῆς πόλεως καταθάπτομεν, — Corpora
mortua extra urbem fepelimius. Macarius , Homil. 30. dicit ἐκκομίζειν ἔξω
τῆς πόλεως τὸν νερὸν, cfferre mortuum extra urbem. |verum Chry(foftomus,
Homil.59.t.6. Πᾶσα πόλις , πᾶσα κώμη πρὸ τῶν εἰσόδων τάφους ἔχει. Omnis
urbs , omnis pagus ante introitum fepulcbra babet. Rationem fubjicit : 'E.
πείγεταί τις εἰσελθεῖν εἰς πόλιν βασιλεύασαν͵, καὶ κομῶσαν πλούτῳ Xa] δυναςείᾳ, καὶ
τοῖς
MÀ — M :
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XII. 263
τοῖς ἄλλοι; ἀξιώμασι καὶ πρὶν ἴδ ὃ Φαντάζεται,, βλέπει πρῶτον ὃ γίνεται, τάφοι
πρὸ τῶν πυλῶν , τάφοι πρὸ τῶν ἀγρῶν πανταχοῦ τὸ διδασκάλιον τῆς ταπεινώσεως 9-
μῶν πρόκειται, καὶ παιδευόμεθα πρῶτον εἰς τί καταλήγομεν , αὶ τότε ὁρᾷν τὰ ἔτι
Φαντάσματα. — Fellinat quis ingredi in urbem regiam , C9 divitiis fuperbien-
tem atque potentia , aliifque prerogativis : 9 antequam videat , quod men-
ti ejus occurrit , videt prius qualis ipfe fit futurus: fepulcbra ante portas , fe-
pulchra ante villas : ubique bumilitatis fcbola uobis proponitur ,| atque doce-
mur, in quid refolvamur , deinde etiamy quid animo nobis fiuxerimus. Hinc
de funeris elatione ufürpantur verba ᾿Εκκομιδὴ, ἐκκομίζω,, ἐκφορὰ GC ἐκφέρω.
Vide Luca 7:12. AcCt.5:6,9,10. Hefychius: Ἐακκομιδὴ, ἐκῷορά. Ejatio
funeris. Veteres Gloffae ; ᾿ἘἘκκομιδὴ νεκροῦ — Funus, ex/equie. Greg. Na-
Zianzenus Orat.2. in Julianum , ἐκκομιδη τῷ σώματος, IElatio funeris. Ma-
carius , Homil. 15. pag. 184. Πλέσιος ἀνὴρ, ἐὰν &àvoldyg ,. μετὰ μελᾳδιῶν καὶ
θρήνου καὶ κοτετοῦ ἐκκομίζεται τοῦ Bía ὑπὸ τῶν ἰδίων ἀδελφῶν, καὶ πρὸς συγγενῶν
καὶ Φίλων καὶ γνωρίμων. $i vir dives moritur , cum cantu Cg. lamentatione at-
que iu£tu effertur à fratribus fuis , à confanguineis , amicis C9. familiaribus.
Epiphanius de menfuris & ponderibus, de Valentiniano juniore loquens,
pag. $40. ᾿Αυτῇ δὲ τῇ ἡμέρᾳ τῆς πεντηκοςῆς ἐξεκομίσθη. Ipfo verà Peutccofles
die elatus fuit. Athanafius Orat. de cxco à nativitate, t.2. pag.688. ἐς
Chriíto interrogat : Οὐχ οὗτος τὸν ὑιὸν τῆς χήρας ἐκχομιζόμενον νεκρὸν , λόγῳ
ἀνέςησε. — Nonne ille filium vidue , mortuum elatum , verbo à mortuis fufci-
tavit? Itactiam Latini. Virgilius:
Tunc corpora luce carentum
Exportant telis. ——
Plautus:
—— —— Vidi efferri mortuum.
Cicero ad Atticum, lib.15. Cz. Lucullus , familiaris nofler, matrem cffe-
rebat. Etlib.2. de Legibus: Efferri ante lucem funera juffit Demetrius.
Veteres Glofla : 'ExQopà , τὸ πένθος. — Funus. Suidas: 'ExQopàv , ταφὴν,
ἐκ τοῦ ἐπὶ μνήματος ἐκφέρεσθαι. Funeris elationem , fepulturam , quia ad fe-
pulcbrum effertur Íc. mortuus. — Portus vult legendum efle : "ExQopàv , τα-
Qv. ᾿Εκφέρεσθαι., ἐκ τοῦ οἴκε ἐπὶ μνήματος ἐκφέρεσθαι, Elationem funeris , fc-
pulturam, — Efferri, ex edibus ad monumentum efferri. Commodétamen
fatis verba Suida poffunt retineri : fenfus enim eft 5 ἐκφορὰν dici ταφὴν»
quia per ἐκφορὰν mortuus ad monumentum efiertur. Chryfoftomus ,
Homil. ^
ς, EXPOSITIONIS SYMBOLI
Homil.61. t. 5. de mortuo: Γεγνρακὼς ἦν; wai διὰ τοῦτο εὐχαρίξητον, καὶ τὸν
λαβόντα δύξατον πάλιν, αἰσχύνθητι τὸ σχῆμα τῆς ἐχφορῆς. διόπίο erat confeClus?
Vel banc ipfam etiam ob caufjam gratias age , 6$ eum recipientem glorifica ,
reverere modum elationis. Eutcbius, Hift, Ecclef. lib.9. cap. 8. pag. 103.
de Peíte loquens: Zotas ab/umcbat generationes , ὡς ὁρᾷν ἤδη δυεῖν καὶ τριῶν
σώματα νεκρῶν, ὑπὸ μίαν ἐκφορὰν κομιζόμενα, adeb ut fimul duo C9 tria mortuo-
vum corpora efferri fuerint vifa. De ahis circa mortuorum fepulturam ri-
tibus alibi dicendi locus erit. Coníulatur interim Dionyfius Areopagita,
Ecclef. Hierarch. cap.7. pag. 350,351. Eft autem fepultura Chrifti; ut
illud quoque addamus ; infimus humiliationis illius gradus , quo devenit
in poteftatem tepulchri ,
a. Ut conftaret, eum non κατὰ δόκησιν, (ed ὄντως mortuum effe.
b. τ fepulchra nottra (anctificaret, eaque κοιμητήρια potiüs, quàm fe-
pulchra efficeret, Athenzus, lib. 4. cap. $1. ex Dofiadis lib. 4. τῶν Kpy.
τικῶν rcfert , apud Creteníes in fingulis civitatibus aedes quafdam fuiffe
publicas, in quibus peregrini dormiverint , unde etiam κοιμητήρια dicta
fucrint. ᾿Επσὶ δὲ πανταχοῦ κατὰ τὴν Κρήτην οἶκοι δύο. ὧν τὸν μὲν καλοῦσιν ἀν.
δρεῖον, τὸν δὲ ἄλλον, ἐν ᾧ τοὺς ξένους κοιμίζασι, κοιμητήριον τροσαγορεύεσι. Sunt
autem per totam Cretam bine domus 7 quarum aliam quidem appellant áv-
δρεῖον, virilem, aliam verà , in qua bofpites dormire faciunt , κοιμητήριον ap-
pellant. Hinc Chriftiani, quia mortuorum refurrectionem credunt, ὃς
mortem ὕπνον potiüs & κοίμησιν, T θάνατον, appcllandam effe volunt ;
fépulcbra vocant κοιμητήρια, quafi dormitoria, fcu ἴω ad quictem & fom-
num comparata. Chryfoftomus, Homil.81. t. 5. pag. 563. Διὰ τοῦτο καὶ
αὐτὸς ὃ τόπος κοιμητήριον ὠνόμας αι. ἵνα μάϑῳς , ὅτι οἱ τετελευτηκότες καὶ ἐνταῦθα
κείμενοι y. οὐ τεῆνήκασιν, ἀλλὰ κοιμῶνται καὶ καθεύδουσι. Propterca ipfe etiamlo-
€u$ coemeterium appellatur , ut difcas, mortuos C9. ble repofitos noneffe mor-
uos , fed dormire. — lta κοίμησις, quod dormitionem Gignificat , de morte
ufurpatur. Chryfoftomus : Μεθ᾿ ὑπομονῆς καὶ εὐχαριςίας ὑποφέρειν τῶν Té-
νων τὴν κοίμησιν. Patienter (9. cum gratiarum actione liberorum mortem ferre,
Idem, Homil.29. in Gene(in: Ore d θάνατος, θάνατός ἐς! Morsiv, ἀλλὰ ὄνου
μᾶ μόνον ἔχει θανάτου" μᾶλλον δὲ καὶ αὐτὸ τὸ ὄνομα ἀφῃρέθη. οὐκέτι γὰρ οὐδὲ θάνατον
αὐτὸν προσαγορεύομεν, ἀλλὰ κοίμησιν καὶ ὕπνον. — [Neque mors amplius vuors eff ,
fed nomen tantum mortis babet :. imb verà ipfum etiam nomen fublatum ef
neque enim amplius mortem appellamus ,. fed dormitionem £9. [omnum. — Fe-
flum dorimitionis B. Virginis vocatur ἑορτὴ τῆς κοιμήσεως. — Concil. Florenti.
num fect. 11. cap. t. pag. 313. 'Ev πυριαχῇ τῆς πρώτης ἑορτῆς τῆς Sad
je
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XII. 265
Die Dominico , quo prima [olemnitas in Dormitionem B.'irginis cepit cele-
brari. Eit decimus quintus Augufti, quo tam Romana, quàm Orien-
talis Ecclefia hoc feftum celebrat. Latini fzpiüs Zffumtiomem vocant,
Grzci xoípwv, quód codem die mortuam & affumtam in colos B. Vir.
ginem crederent, vel faltem utramque ad eundem diem referrent. — Vide
apud Hofpinianum de Orig. feftorum Chrittianorum, de Feffo Affumtio-
ni B.Virginis. Κοιμάομαι etiam in Scriptura facra frequenter 4e sorte
ufurpatur , ut docté obfervat Clariffimus & amiciffimus D. Vorftius,
Philolog. facr. part. y. cap. 6. ut & καθεύδω. Vidc Marci $: 39. Luca
8:52. eft ὕπνος. Unicum atferimus Chryloftomi locum ex Homil.81.t. 5.
qui maximé huc facit: Πρὸ τῆς παρουσίας χριςοῦ ὁ θάνατος θάνατος ἐκαλεῖτο"
οὐχὶ θάνατος δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἄδης ἐπειδὰν δὲ ἦλθεν ὁ χριςὸς, καὶ ὑπὲρ ζωῆς τοῦ
κόσμου ἀπέθανεν, εἐκέτι ϑάνατος καλεῖται λοιπὸν ὁ θάνατος, ἀλλὰ ὕπνος καὶ κοίμησις.
"nte Chrifli adventum mors vocabatur mors :. nec mors tantàm ,.— fed etiam
inferi : po[iquam υεγὸ Cbriflus venit, C2 pro mundi vita mortuus eff , mors
uon amplius vocatur mors ,. fed [omnus C2. dormitio. Quae tamen non ita
funt accipienda , quafi fub V. T'cít. mors cum fomno nunquam compa-
retur: dc morte enim ufurpatur κοιμάομαι Genef. 47:30. 1 Paralip. 17: 11.
Kabéón, Danicl. 12:2.
c. Ut veteris hominis mortificatio; quz e(t effectus Spiritüs Chrifti,
nativam corruptionem paulatim perimentis, ne morti fructificer, ad
Rom 6:2. & ad Colofl. 3: 3. emanat à morte Chrifti: fic ejufdem veteris
hominis fepultura à fcpultura Chriíti proficiícitur. Sicut enim vi mor-
tis Chrifti debilitatur ὃς enervatur peccati corruptio: fic virtute fepultu-
rz illius continuatur veteris hominis, fenfim & paulatim intereuntis,
abolitio ; donec penitus in nihilum redigatur. Auguftinus in Enchiri-
dio ad Laurentium: Quicquid geflum efl in cruce Chrifli, in fepultura, in
refurrettione tertio dic , in afcenjione in celum , C9 in fede δά dextram Pa-
dris, ita ge[lum eff ,| ut bisrebus, non myflice tantum ditlis, fed etiam ge-
βίη, configuraretur vita Cbrifliana , que bíc geritur. INam propter ejus cru-
cem di&um eft , Qui autem Jefu Chritti funt, carnem fuam crucifixerunt
cum vitiis X concupiícentiiss propter fepulturam , Confepulti enim fumus
cum Chriíto per baptifmum in mortem ; propter refurretlionem , Ut,
quemadmodum Chriítus refurrexit à mortuis per gloriam Patris , ita ὃς
nos in novitate vitz ambulemus ; propter afcenfionem in celum, fedémque
ad dextram Patris, Si autem refurrexiftis cum Chritto, quz furfum tunt
quarite, ubi Chriftus eft ad pra Deiíedens. Gemina his ose
apu
we aac o E A REL Ci MÀ ue ris
226 EXPOSITIONIS SYMBOLI
apud Origenem, lib. 2. adv. Celfum, pag. i02. Τὰ συμβεβηκέναι ἀναγε-
γραμμένα τῷ "Insod ,. ἐκ ἐν ψιλῇ τῇ λέξει καὶ τῇ ἱςορίᾳ τὴν τᾶσαν ἔχει θεωρίαν τῆς
ἀληθείας ἕκαςον γὰρ αὑτῶν καὶ σύμβολόν τινος αὐτῶν εἶναι παρὰ τοῖς συνετώτερον
ἐντυγχάνουσι τῇ γραφῇ ἀποδείκνυται. Ὥσπερ οὖν τὸ ςαυρωθῆναι αὐτὸν ἔχει τὴν δυ-
λουμένην ἀλήθειαν ἐν τῷ, χριςῷ συνεςαύρωμαι καὶ τῷ σημαινομιένῳ ἐκ τῇ, ἐμοὶ δὲ
μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι, εἰ μὴ ἐν τῷ ςαυρῷ τοῦ κυρίβ ἡμῶν Ἰνσοῦ χριςοῦ, δὲ οὗ ἐμοὶ
κόσμος ἐςαύρωται, καγὼ τῷ κόσμῳ. Καὶ ὁ θάνατος αὐτοῦ ἀναγκαῖος, διὰ τὸ,
ὃ γὰρ ἀπέθανε, τῇ ἁμαρτίᾳ ἀπέθανεν ἐφάπαξ καὶ διὰ τὸ τὸν δίκαιον λέγειν, συμ.-
μορφούμενος τῷ θανάτῳ αὐτοῦ. Καὶ τὸ, ᾽Εἰ γὰρ συναπεδάνομεν. καὶ συζήσομεν"
οὕτω καὶ ἡ ταφὴ αὑτοῦ Φϑάνει ἐπὶ τοὺς συμμέρφους τῇ θανάτου αὐτοῦ, καὶ τοὺς
συςαυρωθέντας αὑτῷ καὶ συναποθανόντας, καθὸ wei τῷ Παυλῳ λέλεκται τὸ, Συνετά-
Φυμεν γὰρ αὐτῷ διὰ τῇ βαπτίσματος. καὶ cuvavecwues αὐτῷ. P'eritas Scripture
tradentis mobis gefla Jefu non confiflit in nudis verois biflorie: nam, inuno-
quoque "verbo fignificatur latens aliquid , quod prudentior letor intelligit :
ficut boc ipfum de cruci affixo verum intelleum babet in illo dito , Cum
Chriíto crucifixus fum ; € i» i//o, Mihi autem abíit gloriari nifi in cru-
ce Domini noítri Jefu Chrifti ,. per quem mihi mundus crucifixus ett,
& ego mundo. Mors quoque ejus neceffaria propter illud , Quod enim
mortuus cft peccato, mortuus cít (emel: C7 quia juflus dicit , conformem
fe fieri morti ejus, € propter illud dicium , Si cnim cum eo morimur, vi-
vemus ctiam cum eo. Sic etiam fepultura ejus pervenit ad conformes mor«
tis ejus ,. C ad fimul cum eo crucifixos atque mortuos ,. ficut C9. Paulus fcri-
bit ,' Confepulti enim fumus cum co per baptilmum , & fimul refürrexi-
mus cum eo. Deiis, qui cum Chrifto moriuntur ὃς fepeliuntur Bafilius
Carfar.ad v. 22. Píal.23. "Ec τις ἐπὶ τῶν διμαίων θάνατος, d πονηρὸς τὴν Φύσιν.,
ἀλλ᾽ ἀγαθός οἱ yàp ἀποθανόντες τῷ χριςῷ, ἐν ἀγαθᾷ θανάτῳ γεγόνασι, wal οἱ ἀπο-
θανόντες τῇ ἁμαρτίᾳ, τὸν ἀγαθὸν καὶ σωτήριον ἀποτεθνήκασι θάνατον. ΕΠ quie
dat juflorum mors , won mala naturá , fed bona :. qui enim Chriflo mortui
fuut , in bona morte conflituti [unt : C9 qui peccato mortui funt ,. bona δῷ fa-
lutari morte mortui funt. Chryfoftomus, homil. 1o. in epift. ad Roma-
nos, ad Rom. 6:2, 4. 'Er τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν,, εἰς τὸ καὶ αὐτοὶ
ἀκοβανεῖν, ὥσκερ ἐκεῖνος ςαυρὸς yap éci τὸ βάπτισμα. Ὅπερ οὖν ὁ ςανρὸς τῷ χρι-
σῷ καὶ ὁ τάφος, τοῦτο ἡμῖν τὸ βάπτισμα γέγονεν. — [n mortem ejus baptizati fu
pus , ut C9 mos moriamur ficut ille : baptifma enim efl crux. Quod igitur
erux Chrifto C9 fepulcbrum ,. id nobis baptif/ma fatum. | Scd plura in ean-
dem quzre infrà cap. de Bapri/mo.
Ill. RAefurre£lio Chrifli. (Cum Patres Nicani his verbis proponunt:
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XII. 267
Καὶ ἀναςάντα τῷ τρίτῃ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς γραφάς. — Circa refurrectionem | Chri-
fti fequentia veniunt confideranda.
1. Subje&um , quod eft verum Chrifti corpus, proprictatibuscffen-
tialibus veftitum; mox plene glorificandum, & ab omnibus infirmitati-
busliberum. Ignatius in cpift. ad Sinyrneníes, pag. 163. Ἐγὼ δὲ οὐκ ἐν
πῷ γεννᾶσθαι καὶ ςαυροῦσθαι γινώσκω αὐτὸν ἐν σώμωτι γεγονέναι μόνον. ἀλλὰ καὶ
μετὰ τὴν ἀνάς “σιν ἐν σαρκὶ αὐτὸν οἶδα, καὶ πιςεύω ὄντα. . Ego veró non modo in
carne veni[fe eum cognofco ex nativitate C9 crucifixione ejus , féd δ᾽ ρυβ re-
furretlionem novi eum in carne , C9. credo etiam nunc effe. | Vide ibidem
plura. Gregorius M. homil.26. in Evangel. Palpasdam carnem Dominus
prebuit, quam januis claufis introduxit, ut effe pofl refurrettiouem offenderet
corpus [uum C9 eju[dem nature C9 alteriusglorie. Auguftinus, (erm. 158.
de tempore: efurrexit Cbriflus, abfoluta res eff. Corpuserat , caroerat ,
pependit in. cruce , pofitus efl in fepulcbro , exbibuit illam vivam, qui vivebat
in illa. 'Theophyla&us in cap.20. Joh. pag. 840. Ἦν σῶμα Qopv ,. εἰ καὶ
ἄφθαρτον καὶ θεοειδέςατον, wal μηκέτι σαρκικοὶς νόμοις ὑποκείμενον. F'erebat cor-
pus ,. nempe poft refurrcctionem , | incorruptibile tamen C2 divinum, legi-
b/que carnis mon amplius fubjettum. Μιὰς cundcm in cap. 3. Luce,
pag.544. ldem, in cap. s. ad Hebr. pag.915. dicit Chriffum adbuc babere
σάρκα, εἰ καὶ ἄφθαρτον, καὶ ἀνωτέραν καὶ αὐτῶν τῶν σαρκικῶν καὶ ἀδιαβλήτων πα-
θῶν, πείνης, δίψης» κόπου, καὶ τῶν τοιότων , carnem , fed incorruptibilem, Cg
J'üperiorem carnalibus C2. inculpabilibus paffionibus , nimirum fame, fiti, la-
bore, idque genus aliis. ''heodoretus in Demonttrat. per Syllogifmos ὅτε
ἀσύγχντος ἡ ἕνωσις, Sylogiímo 9. pag. 182. Οὐκῆν οὐκ εἰς θεότητος μετεβλήθη
Φύσιν , ἀλλὰ καὶ μετὰ τὴν ἀνάςασιν ἀθάνατον μένει καὶ ἄφθαρτον. καὶ θείας δόξης
μεςόν' σῶμα δὲ quc , τὴν ὀικείαν ἔχον περιγραφήν. Mutatum igitur non eft,
corpus ἔς. Chrifti , iz maturam divinitatis ,. fed etiam poft refurre&lionem ,
licét immortale fit £2 incorruptibile, ac diviná gloriá plenum, corpus tamen
eff propriam retinens circum[criptionem. | Ex Syllogifmo fequenti : 'Ov με-
χεβλήθη εἰς πνεῦμα τὸ cut" σὰρξ γὰρ vv, καὶ ὀξέα, καὶ χεῖρες ν καὶ πόδες" τοι-
γαροῦν καὶ μετὰ τὴν ἀνάςκσιν σῶμα τὸ σῶμα μεμιένηκε. Non mutatum eft corpus
in fpiritum : caro enim erat , C offa, 85 manus, €9 pedes: ergo etiam poft
refurrettionem corpus remanfit corpus. 1n ipfo Dialogo 2. pag. 81. & 83.
hoc ipfum firmiffimis adítruit argumentis. Vide ctiam ejufdem epift
145. ad Monachos Conftantinop. fcriptum , t. 3. pus maximé 1028.
Ex his jam patet , quomodo illi Patres fint intelligendi , qui dicunt,
Chrifti σῶμα σαρκικὸν ,. refürrexifle. πνευματικὸν ,. imo Chriftum jam effe
Ll2 ἄσαρ-
68 EXPOSITIONIS SYMBOLI
&captty μὲν, ἐκ ἀσώματον δὲν ut loquitur Theophanes homil. 35. pag.2 50.
Nempe πνευματικὸν σῶμα , notat σῶμα ἄφθαρτον, ἄτρεκτον καὶ ἀπαθὲς, cor-
pus incorruptibile ,, immutabile , € à pajfione liberum , ut explicat T heo-
phyla&us in 1.ad Corinth. cap. 1$. pag. 308. & Damatcenus , Orthod.
fidei lib.4. cap. 28. pag. 395. Quando iterum Theophanes Chriftum vo-
cat ἄσαρκον, refpicit ad locum Apoltoli 2. Corinth. 5:16. & explicandus
eft ex Theodoreto , qui pcr σάρκα apud Apottolum intelligit &vépuzov ἢνης
σὸν, bominem mortalem: S addit , "Ei yàp αὐτὸς d δεσπότης χριςὸς παθητὸν εἷ-
χε τὸ σῶμα, ἀλλὰ μετὰ τὸ πάθος ἄφθαρτον τοῦτο πεποίηκε καὶ ἀθάνατον. Etfi
euim ipfe quoque Cbriflus Dominus babuit corpus patibile , tamen poft pa[fto-
nem incorruptibile illud (9. immortale effecit. Clariüs adhuc ex "T'heophy-
laco, qui ad locum Apoftoli, pag. 366. Τὴν σάρκα ἀπέθετο; μὴ γένοιτο" ὡς
γὰρ ἀνελήφθη , ὅτω wal ἐλεύσεται" ἀνελήφθη δὲ ἐν σαρκὶ καὶ μετὰ τοῦ σώματος. —
ὁ δὲ χριςὸς κατὰ σάρκα λέγεται ζῆσαι, ὅτε κατὰ τὰ Φυσικὰ καὶ ἀδιάβλητα πάθη HON
πεινῶν , διψῶν, ὑπνῶν, κοπιῶν" νῦν δὲ εκέτι κατὰ σάρκα TSTéQi , τῶν Φυσικῶν
πούτων καὶ ἀδιαβλήτων ἀπηλλάγη, ἀπαθὲς καὶ ἀκήρατον σῶμα ἔχων. — Carnemne
depofuit ? Minim? : nam quemadmodum affumtus eft , fic etiam veniet. Af-
fumtus autem eft in carne C9. cum corpore. — Chriflus autem fecundum car-
nem vixiffe dicitur , quando fecundum naturales C9 inculpatos affeclus vixit,
efuriens ,. fitiens , dormiens, laborans. Nunc autem non amplius fecundum
carnem eft , id ef , ab bis naturalibus C2. inculpatis affeclionibus liberatus efl ,
impa[fibile £2 immortale corpus babens. Ergo, (i 'l'heophanes ideo Chri-
ftum jam dicat ἄσαρκον, quia non ampliüs tubje&tus fit Φυσικοῖς καὶ ἀδιαβλή-
τοῖς πάθεσι, potett illa locutio, utut primo aípe&u videatur dura, aliquo
modo weil ὑκὸ & tolerari ; idque eo facilius , quia negat ἀσώματον οἵα
Salvatorem noftrum. | Eodem etiam modo explicandus eft Nazianze-
nus, qui Orat. 40. pag.671. dicit, Cbriflum venturum effe ad judicandum
vivos Eg mortuos, ἐκ ἔτι μὲν ezpua , ἐκ ἀσώματον δὲ, οἷς αὐτὸς οἶδε λόγοις θεοει-
δεςέραν σώματος, ἵνα καὶ ὀφθῇ ὑπὸ τῶν £uxevrusdvrav , καὶ μείνῃ θεὸς ἔξω καχύτη-
voc, mon jam ilium quidem carnem , nec corpore tamen vacantem, fed augu-
[lius divini/2ue corpus babentem ,. qualéque ipfe [olus novit , ut €9 ab bis,
à quibus puntius efl , videatur , ὃ Deus omniscra[fitieiexperssmaneat. 1mo
fe ipfum haé ratione, quam diximus, explicat Orat. 36. pag.587. Μετὰ
τοῦ σώματός ἐςιν., οὗ προσέλαβε, κἄν μηκέτι κατὰ σάρκα γινώσμηται , Τὰ σαρκικὰ
λέγω πάθη, καὶ χωρὶς τῆς ἁμαρτίας, ἡμέτερα. Cum eo corpore eff , quod affum-
fit: etfi mon jam fecundum carnem cognofcatur 7) boc οἰ, fecundum carnales
affctliones , ac, citra peccatum , nofiras,
2. Caufa
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XII. 269
2. Cauffa efficiens. Chriftus non aliena, fed fua, non afcititia, fed
propria virtute refurrexit: quod & ipfe Chriftusindicavit Joh. 10: 17, 18.
Ad quem locum Cyrillus, in Catena in hoc caput, pag. 269. Τὸ. ἐξε-
σίαν ἔχω, Φησὶν. ἵνα Φύσεως ἰδίας ἐπιδείξῃ καρπὸν, τὸ καὶ αὐτῶν δύνασθαι κατεξε-
σιάζειν τῶν τοῦ Üavdrs δεσμῶν , καὶ ἐφ᾽ ὅτερ ὧν βούλοιτο μετατρέπειν εὐκόλως τῶν
πραγμάτων τὰς Φύσεις, ὅτερ ἐςὶν ἴδιον ὄντως τῇ κατὰ Qua ϑεᾶ, — Ifla verba, po-
teítatem habeo 9 /oquitur, ut proprie mature fru&um common[iret ,. [e-
que ipforum mortis vinculorum poteftatem babere , C9 rerum, cum voluerit,
mullo negotio mutare naturas poffe ; quod utique ejus , qui naturá Deus, pro-
grium eft. Et Joh.2: 19. inquit Chriftus : Δύσατε τὸν ναὸν τοῦτον , καὶ ἐν
τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ ἀντόν. V. 21. ἔλεγε δὲ περὶ τοῦ ναοῦ τῇ σώματος ἁυτ. Ad
qux Chrytoftomus: Τοῦτο ἦν τὸ δεικνύον, αὐτὸν μάλιςα εἐἰκ ἄνθρωπον Ψιλὸν, τὸ
δυνηθῆναι κατὰ τοῦ θανάτου ςῆσαι τρόπαιον, τὸ τὴν τυραννίδα αὐτοῦ τὴν μαηρὰνν
xal τὸν χαλεχὸν καταλῦσαι πόλεμον οὕτω ταχέως. doc ve] maxim? probabat ,
áp/um non effe nudum οηηηθηι. , quàd nimirum adverjus mortem poffet tro-
peum erigere , ac longam ejus tyrannidem ,. belliámque infefliffrmum tam cità
conficere, — Clarifflime Theophyla&us ad eundem locum, pag. 590. 'Axsé-
qucay 'Apeayol , πῶς ὁ Κύριος xal TE Üavz r2 καταλυτὴςγ Φησὶ τὸ, ἐγερῶ" οὐ γὰρ
εἶχεν , ὅτι ἐγερεῖ ὁ Πατὴρ. ἀλλ᾽ εἶπεν, ὅτι ἐγερῶ ἐγὼ», τῇ οἰκείᾳ δυνάμει χρώμε-
νὸς... καὶ οὐκ ἄλλης ἔξωθεν προσδεόμενος. “Μάϊ: ΑἸγίαμὶ, quomodo Dominus
etiam mortis deffru&tor, dicat, excitabo: mom enimdixit , excitabit Dater,
fed dixit , ego excitabo, propria virtute ufus, nulláque alia externa indi-
gess. ldeó ad Rom. i: 4. Chriítus dicitur declaratus filius Dei potenter
fecundum Spiritum fantlificationis, per refurrettionem à mortuis. Ad qucm
locum 'Theophylactus: Τοῦ ὁρισθέντος, τουτέςξιν, ἀτοδειχϑέντος., βεβαιωθέν-
v0; 4, κριθέντος. — lldvrec γὰρ ὡρίσαντο καὶ ἐψηφίσαντο αὐτὸν εἶναι Τ᾿ ἰὸν θεᾷ Πό-
θεν ; ἐξ ἀναςάσεως νεκρῶν πρῶτος γὰρ οὗτος καὶ μόνος ἑαυτὸν vyepe. — Definiu,
boc eff , demonfirati, confrmati, judicati. Nam cuntli definierunt judicá-
runtque , ipfum effe ilium Dei. Undénam? Ex rclurrectione mortuorum:
nam primus ille, C9 folus, fe ipfum excitavit. Nifi enim fuiffet filius Dci
& Deus ipfe Patri ὁμούσιος & ὁμοφυὴς, nunquam potuiffet carnem fuam
excitare à mortuis. Huic autem veritati non repugnant ea Scripturz
loca, quz Filium à Patre excitatum dicunt. Eleganter hoc ἐναντιοῷα-
νὲς folvunt veteres. Auguftinus contra ferm. Arian. cap. τς. Quis μὲ! fo-
lus Filius fefurrexit, quia folus mori potuit qui carnem babuit ?. ci tamen
ab boc opere. quo folus Filius refurrexit, non erat Pateralienus ; dequo fcri-
grum eff : Qui füfcitavit à mortuis Legge "4n forté fe ipfe non fufcitavit ?
13 Et
272 | EXPOSITIONIS SY MBOLI
Et ubi efl , quod ait , Solvitc templum hoc, & triduo fufcitabo illud; €2
quid potcítatem habere fe dici ponendi & iterum fumendi animam fuam?
Quis autem ita defipiat , ut Spiritum Sanctum refurrettionem bominis Cbrifls
dicat non cooperatum ,. cium ipfum bominem Cbriflum fuerit operatus ὃ. Joh.
4:21. ipfe Chriftus dicit: "Qezep ὁ Πατὴρ ἐγείρει τοὺς νεκροὺς wal ζωοποιεῖ, οὗ.
vu καὶ ὁ Τ᾽ ιὸς οὖς θέλει ζωοκοιεῖ, Αἀ quac Cyrillus Alex. in Catena in Joh.
Pag. 153. O' γὰρ ἴσος ἐν ἔργοις καὶ περὶ τὴν τῶν νεχρῶν ἀναβίωσιν, dx dv ἔχοι καταῖ
τι τὸ ἔλαττον. — ui enim operibus, 85. circa mortuorum το Ἡ [114] Ἰογιοῦη equa-
lis eff Patri, nibil babet, quo fit inferior. Ex Chryfoftomus, Homil. 3,8.
in Joh. ad hunc locum : Καίτοι τὸ, οὐδὲν δύναται ἀφ᾽ éavrü ποιεῖν, τῷ, οὖς
ÜcAes , ἐναντίον écív. EJ γὰρ οὖς θέλει, δύναται ἀφ᾽ ἑαυτῇ ποιεῖν τὸ γὰρ θέλειν
ἐξεσίας. ᾿Ἔι δὲ οὐ δύναται ἀφ᾽ ἑαυτῇ, ἐκέτι οὖς θέλει. Τὸ μὲν yàp, ὥσπερ olla
φὴρ ἐγείρει) τῆς δυνάμεως δείκνυσι τὴν ἀπαραλλαξίαν' τὸ Bb, do θέλει, τῆς ἐξεσίας
τὴν ἰσότητα. «μὲ iflud , Non poteft à femetipfo facere quidquam , com
trarium eff illi, quos vult. Seniz quos vult , potef? à ΠΩΣ facere
velle enim poteflatis efl. δὶ veró à femetip[o mon poteft , nou ampliks quos
vult. — Z//ud enim , ficut Pater fufcitat, indi/eretam poteflatem , illud verb,
quos vult, potentie paritatem demonfirat. Iterum Augultinus , de Ver-
bis Domini , Serm. ὃ. δὲ peccati confeffor revixit à morte , quis eum fufci-
tavit ? Nullus mortuus eff fui ipfius [ufcitator. — Ille fe potuit fufcitare , qui
mortua carne nom mortuus e[W. — Etenim boc [ufcitavit , quod mortuum erat.
Ille fe fufcitavit, qui vivebat in fe: in carue autem fu[citanda mortuus erat,
Non ezim Pater folus Filium fufcitavit, de quo dicium eff ab Apoffolo , Pro-
pter quod eum Deus exaltavit, /ed etiam Dominus fe ipfum, idefl , corpus
fuum : unde dicit , Solvite templum hoc , & in triduo fu(citabo illud.
"Theodoretus in cap.6. ad Romanos : 'E; ὁ Πατὴρ αὐτὸν ἤγειρεν, ὡς ἄνθρω-
moy ἤγειρεν" ὡς ἄνθρωπος γὰρ τὸ πάϑος ἐδέξατο. δὶ Dater eum excitavit , tan-
quam bominem excitavit: nam etiam tanquam bomo paffus eff. Et inz.Co-
rinth. 13. ad ví.4. "Et χοτέ μεν ἡ τοῦ μονογενοῦς θεότης λέγεται ἀναςῆσαι τὸ qüi«
μᾶ, ποτὲ δὲ abro; ὁ Πατὴρ, οὐδεμίαν τοῦτο ἔχει διαφοράν" τὰ γὰρ ὑπὸ TOU T (oU
γινόμενα τῷ Πατρὶ πολλάκις προσαρμόζει ἡ θείᾳ γραφή. δὲ quando unigeniti divi-
nitas dicitur corpus fufcitaffe , aliquando autem ipfe Pater , boc nullam babet
difcrepantiam : que enim fiunt à Filio, [epe Patri divina attribuit fcriptura.
Et Chryfoft. in 1.2d Corinth. cap.6. ad vf. 14. Τίνος ἕνεκεν à Παῦλος ὅτω
Queis; Uri καὶ τὰ τοῦ τιοῦ τῷ Πατρὶ λογίζεται,καὶ τὰ τοῦ Πατρὸς τῷ Tig & yàp
ὧν ἐπεῖνος ποιῇ , Qui, ταῦτα xal ὁ "fue ὁμοίως ποιεῖ. Cur "Paulus ita loquitur,
nempe Dcus autem ὃς Dominum fuícitavit? Quoniar que Filii funt , Pa-
- Ir
ΝΙΟΞΕΝΟ-ΟΟΝΘΤ ΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car. XII. 27i
trí adfcribuntur 5 € que Paris funt , Filio. Quaccunque enim ille facit,
inquit Joh. 5:19. hzc etiam Filius pariter facit. Greg. NyffenusOrat.2.
de Refurrectione Chrifti , t. 3. pag. 402. Ἐν τίνι ὁ ΤἸΙατὴρ ἐνεργεῖ 5. ἐν τῇ
οἰκείᾳ δυνάμει δηλονότι , τίς δέ ἐςιν ἡ δύναμις τῇ Πατρός 5 οὐδεὶς ἄλλος € ὁ χριςὸς.
χριςὸς γὰρ θεᾷ δύναμις, καὶ θεᾷ σοφία. Οὐκᾶν ἑαυτὸν ἀνέςησεν ὁ Σωτὴρ γ εἰ καὶ
ὑτὸ τοῦ Πατρὸς ἐγηγέρθαι λέγεται. — [n quo operatur Pater ὃ [n propria poten-
lia videlicet £2 virtute. — Quee autem efl virtus C9 potentia atris ?. Nemo
alius preterquam Chriflus : Chriftus enim Dei potentia, ὃς Dei fapientia.
Ergo feipfum fufcitavoit Chriftus, etfi à Patre dicitur effe [ufcitatus.
3. Fimis. Finis refurrectionis Chrifti eft
a. Juflificatio noffra, ad Rom.4:25. ubi Theophyla&us : Ei δὲ ἐνδοιά-
ζεις πῶς δύνασαι δικαιωθῆναι,, ἐννοήσον τὸν πάντα ἀκαλείψαντά σου τὰ ἁμαρτήματα
Ἰησοῦν. — ᾿Απέθανε xal ávígw , ἵνα καὶ ἁμαρτιῶν ἀπαλλάξῃ, καὶ δικαίβς ἐργαση-
ται. δὲ dubitas , quomodo juflificari poffis , ob oculos mentis tue flatue 76-
Jm , qui omnia peccata tua delevit. — Mortuus eft C9 refurrexit , ut Cg à
peccatis liberaret , €. juflos efficeret. Juftiicamur per fidem : at i Chri-
ftus ita morti fuccubuiffet ,ut nunquam fuiffet excitatus à mortuis, nulla
effet fides , ac proinde nulla etiam juftificatio. | Excitatus igitur eít, ut
certiflimum Mabeeid argumentum peccati expiati mortifque devicta,
sc proinde ut credamus, & credendo juftificemur. Hoc argumentum
urget Apoftolus τ. τἀ Corinth. 15: 14. ubi Theophyla&us , pag.298. Ἐς
gàp ἀποθανὼν εἰκ ἴσχυσεν ἀναςῆναι, οὔτε ἡ ἁμαρτία ἀνῴρηται, οὔτε ὁ θάνατος καθ»
ρηται καὶ λοιπὸν κενὰ ἐκυρύξαμεν ἡμεῖς , καὶ ὑμεῖς δὲ κενὰ ἐπιςεύσατε. — Bi mor-
fuus nom potuit vefurgere , neque peccatum fublatumeft , neque mors deflrutla
eff : ac deinceps vana predicavimus noi, vo[que vana credidi[lis.
b. Refurreélio noflra fpiritualis , ad Rom.6:4. Ad quem locum Theo-
doretus , pag. 45. 'Avró τοῦ βαπτίσματος τὸ μυςήριον ἐδίδαξέ σε φεύγειν τὴν ὡ-
μβαρτίαν' τοῦ γὰρ δεσποτικοῦ θανώτα τύπον ἔχει τὸ βώπτισμα. ἐν ἐκείνῳ δὲ σὺ καὶ τῇ
βανάτα , καὶ τῆς ἀνας σεως κεκσινώνημας TG xpicG Προσήκει σε τοίνυν καινήν τινα
βιοτεῦσαι ζωὴν, καὶ συμβαίνουσαν ἐκείνῳ 5 ᾧ τὴς ἀναςάσεως κεκοινώνημας. ΠΡΙΜΉΣ
baptifmatis myflerium docuit te peccatum fugere. — Baptifimus enim typum ba-
bet mortis dominice. | In illo autcm tu C9 mortis C9 rejurretlionis fuifli und
cum Chriflo particeps, — Oportet ergo te novam quandam vitam vivere , C3 ei
convenientem , cujus tu refurre&tionis fuwifli particeps. Ex Theophylactusex
Chryfíottomo : ᾿Αυτὸς μὲν σαρκὶ ἀπέθανε, καὶ ávégw ἡμεῖς δὲ τῇ ἁμαρτίᾳ θνή-
σχόντες, ἀνιςάμεθα τῇ ἀρετῇ" ἵνα ὥσπερ ὁ χριφξὸς ἀνέξη ἐκ νεχρῶν . οὕτω καὶ ἡμεῖς
ἑτέραν ἀνάςασιν ἀναςῶμεν, τὴν καινὴν πολιτείαν. — Ipfe quidem (Chriftus) car-
᾿ ne
75, ἘΧΡΟΒΙΤΙΟΝΙΒ5 SYMBOLI
ne mortuus eft , C9 refurrexit : nos autem peccato morientes , refurgimus vir-
tuti: ut , ficut Chriftus re[urrexit à mortuis , fic C9. nos alia refurrettione re-
furgamus , mova fcilicet vivendi ratione. Sed de hoc plura in docirina de
Japtifmo , cap. 16.
c. Refurrectio Chrifli pignus eff € cauffa noffre refurreGlionis. 1. Corinth.
15:12. ubi Theodoretus cum Apoftolo interrogat , Πῶς παρά τισιν ἀμῷι-
βάλλεται ἡ τῶν σωμάτων ἀνάςασις,, τῆς TOU δεσπότε χριςοῦ ἀνας ἄσεως κιςευθείσης;
Quomodo à nonnullis in dubium vocatur corporum refurrettiom Chrifli Do-
quini credatur refurretlio ? 'T heophylactus: Ἔκ τῆς τούτα ἐγέρσεως καὶ τὴν wo.
γὴν ἀνάςασιν κατασκευάζει , ὡς ἑπομένου τῇ κεφαλῇ καὶ τοῦ λοιποῦ σώματος. “10
bujus (Chritti) excitatione communem omnium re[urreEtionem confirmat , ceu
reliquo corpore caput /equente. 'T'heodoretus in cap.6. Hofez : Ἡ τοῦ χρι-
ςοῦ ἀνάςασις., κοινῆς ἀνας σεως ἐψένετο πρόξενος , καὶ πᾶσιν ἡμῖν δεδώρηται τὴν τῆς
ἀθανασίας ἐλπίδα, διὰ τῆς εἰς τὸν θεὸν ἐπιγνώσεως ἐγγινομένην. — Refurreflio Cbri-
fli , communis rejurrettionis cauffa efl ,.nobifque omnibus dedit immortalitatis
fpem , mobis per cognitionem Dei inditam. | Chryfoftomus Homil. 17. in
1. ad Corinth. ad cap. 6. νῇ 14. ᾽Ει τὸ σῶμα ἡμῶν μέλος τῇ χριςοῦ, ἀνέςη δὲ ὁ
χριςξὸς, καὶ τὸ σῶμα πάντως ἕψεται τῇ κεφαλῇ. $i corpus noffrum membrum eft
Chrifli , Cbriflus autem refurrexit , utique etiamcorpus fequetur caput. Hanc
ob cauflam refurrectio Chrifti vocatur ab eodem , Homil.63. t. . Cuw-
Φόρος ἀνάςασις, vitam afferens refurretiio : & à Ὑ heodoreto , ad vf. 11.
cap.8. ad Romanos , ἐνέχυρον τῆς ἀνας ἄσεως hv , pignus refurreclionis no-
fire. Hinc ctiam. Chriftus, 1. Corinth. 15: 20,223. vocatur ἀπαρχὴ τῶν
κεκοιμημένων, primitie eorum , qui obdormierunt , quia , ficut in primitiis
tota maífa fan&ificabatur : ita in Chri(íto refurgente fideles fanctificati
funt ad beatam refurrectionem : & ficut primitiz frugum, qua jam ma-
turuerant, primó offerebantur ; deinde, poft aliquod temporis interval-
lum, fequebatur meffis : ita Chriftus primus fua virtute refurrexit ad vi»
tam & gloriam zternam , fuo veró tempore certó refurgent fideles.
"T heodorctus ad hunc locum: Πρῶτος ἔλυσε τῷ θανάτου τὸ κράτος τῇ ἀπαρχῇ
δὲ πάντως ἀπολεθήσει τὸ Φύραμα. — "Primus mortis imperium deflruxit : primi-
tias autem maffa omnino confequetur. Αἀ eundem locum Theophylactus:
᾿Αταρχὴ καὶ ὁδὸς τῆς ἀναςάσεως ἐγένετο ὁ χριςός" μετ᾽ αὐτὸν οὖν ol αὐτοῦ, του-
τέςιν, οἱ iol καὶ οἱ εὐδοκιμηκότες ἐν αὐτῷ ἀναςήσονται πρῶτοι. Primitie, adeo-
que via refurretlionis Cbriflus eff : poff iplum igitur , qui ad eum pertinent,
boc eft , fideles C9. probati in eo refurgent primi. Eandcm ob cauffam ad
Colo(I, 1: 18. vocatur πρωτότοκος ἐκ νεκρῶν , primogenitus mortuorum , vclex
à "or-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANIL. Car. Xil. 273
mortuis, id cft, is, qui à mortuis primus ad immortalitatem propria vir-
tute refurrexit , & firmam de futura refurrectionc noítra fidem reddidit.
"Theodoretus , Demonftrat. 5. quod impatibilis fit divinitas Salvetoris,
t. 4. pag. 182. Ὡς ἄνθρωπος πρωτότοχος ἐκ νεχρᾶν᾽ πρῶτος yàp τὰς ὠδῖνας ἔλυσε
τῇ θανάτα, καὶ πᾶσιν ἔδωκε τὴς ἀναβιώσεως τὴν γλυκεῖαν ἐλπίδα. — Tanquam bomo
eff primogenitus ex mortuis: prizius enim dolores mortis folvit , C9 dulcem
refurreclionis (pem omnibus dedit. ldem , ad adductum Apoftoli locum,
pag. 348. Pocatur primogenitus ex mortuis : Πρῶτος yàp Td; ὠδῖνας ἔλυσε
TOU ÜkváT& ἀινίττεται δὲ ὁ λόγος καὶ τὴν πάντων ἡμῶν ἀνάτασιν. — Primus enim
foloit dolores mortis : omnium autem noflrum refurrettio tacit? fignificatur.
Oecumenius ad cundem locum, pag. 690. Πρωτότοκος ἐκ νεκρῶν, τουτές!ν ,
ἀρχὴ ἀναςάσεως καὶ πρόφασις γενόμενος. Primogenitus ex mortuis , id eff,
initium C9 cauffa refurre£lionis factus. Athanafius Orat. 3. contra Aria-
«nos, t. t. pag. 434. Πρωτότοκος ἐκ νεκρῶν, διὰ τὸ ἐξ αὐτοῦ καὶ μετ᾽ αὐτὸν el-
ναι τὴν τῶν νεκρῶν ἀνάςασιν. — Primogenitus ex mortuis, quia ab ipfo C3. poft
ipfum efl refurrectio mortuorum.
4. Circumflantia. temporis. . Chriftus tertio à paffione & fepultura
die, ut ex hiftoria Evangelica notum, refurrexit. Hinc Greg. Nazian-
zenus, Orat. de Baptifmo, χριςὸς ἀνίςαται τριήμερος ,. Chriflus tertia die re-
Jurgit. Ignatius, Epift. ad 'T'rall. pag. 11. Ka? àvégw διὰ τριῶν ἡμερῶν. Et
intra triduum refurrexit. Apud Juttinum Martyrem, rcíp. ad quaft. 64.
Orthod. pag. 259. Τριήμερος ἐν τῷ τάφῳ παραμονὴ τῇ Σωτῆρος. riduana
Salvatoris in fepulcbro manfio. ΑΡυὰ Chrylofttomum , Homil. 155. t. ς.
pag.939. Chrittus dicitur τριημερεύειν ἐν τῷ τάφῳ, per triduumin fepulcbro
fuife. Chryfippus, Jerofol. Presbyter, in Biblioth. Photii, Cod. i71.
pag- 384. refurrectionem Chrifti vocat τριήμερον Éyeprw , triduanam refur-
retlionem. Damaícenus , lib. 1. Orthod. fidei, cap.2. Τριήμερος ἀνέςη.
Tertio dierefurrexit. Quomodo vero Salvator nofter tertio die refurrexerit ,
vcl, ut ipfe locutus elt Matth.12:40. tribus dicbus & tribus noctibus in fepul-
chro fuerit,explicat T heophylaétusin cap. 12. Matthzi, pag.69. hisvcer-
bis: Τὰς τρεῖς ἡμέρας καὶ τὰς τρεῖς νύκτας, ἀπὸ μέρους νόησον, καὶ μὴ ὁλοκλήρους'
ἀπέθανε μὲν γὰρ τῇ παρασκευῇ" pia αὕτη ἡμέρα ἦν καὶ τῷ σαββάτῳ νεκρός ἰδᾳ καὶ
ἄλλη ἡμέρα καὶ ἡ νὺξ δὲ τῆς κυριακῆς ἔτι νεχρὸν αὐτὸν κατέλαβε. Τρία οὖν ἡμερο-
νύκτια ἀτὸ μέρους ἀριθμοῦνται" ἐπεὶ καὶ οὕτως ἐιώβαμιεν πολλάκις ἀριθμεῖν. — Tres
dies £9. tres notles à parte intelligas , non vero integras. ' Mortuus enim eff in
garafceve , que ipía una dies efl : C9 mortuus fuit fabbato , ecce altera dies:
nox autem Dominice ipfum adbuc mortuum apprebendit. — dres igitur dies C2
Mm noctes
274 EXPOSITIONIS SYMBOLI
notles à parte numerantur, quia &9. fic fepe numerare confuevimui. ' Ineane
dem fententiam fuse fatis fcribit in cap.28 Matthai , ftatim pott ini-
tium , pag. 180 & 181, Eodem modo Hieronymus in cap.2. Jonz :. Er
erat. "jonas in ventre pifcis tribus diebus £2 tribus noBibus. — Hajus loci my-
flerium in Evangelio Dominus expouit , €2 fuperfluum eft vel id ipfum , vel
aliud dicere. Hoc folàm querimus , quomodo tres dies C9 tres notles fuerit
in corde terre. — Quidam παρασκευὴν, quando fole fusiente, ab bora fextau[-
que ad boram nonam non fucceffit diei ,. in duos dies ξ noEes dividunt $49
apponentes [abbatum , tres dics C9 tres notes eflimant füpputandas: mos verà
συνενδοχικῶς fotum intelligimus à parte , ut ex eo , quód ἐν παρασκευῇ mortuus
efl , unam diem fupputemus C2 notlem ,. £2 Sabbati alteram s tertiam verb
notem , que diei Dominice mancipatur , referamus ad exordium diei alte-
rius; nam (9 in Genef mox precedentis diei noneft ,. fed fequenti; , id eff ,
principium futuri , non finis preteriti, — Auguftinus , lib. 4. de Trinitate, "
cap.6. Zpfum autem triduum non totum (δ plenum fuiffe , fcriptura teffis eft ;
fid. primus dies à parte extrema totus. anmumeratus efl 5/ dies verà tertius à
parte prima C9 apfe totus 5, medius autem inter eos , id eff , fecundus dies ab-
folutà totus viginti quatuor boris fuis , duodecim no&urnis 9 duodecim diur-
nis. Crucifixus efl enim prim Judeorum vocibus borá tertiá , cum effet dies
fexta Sabbati. Deinde ,. in ipfa eruce fufpenfus efl borá fextá ,. €8 fpiritum
reddidit borá mouá. — Sepultus ef] autem , cii jam ferà faRum effet :. fic μι
babent verba Evangelii ,| quod intelligitur in fine diei. Unde libet ergo inci-
pias , etiamfi alia ratio reddi potefl , quomodo non fit contra Evangelium 70-
bannis , ut borá tertiá ligno fu/penfus intelligatur , totum diem primum non
comprebendis. .Ergo à parte extrema totus computabitur , ficut tertius à par«
te prima. — Nox euim ufque ad diluculum , quo Domini refurretlio declarata
efl , ad tertium diem pertinet. Confulantur Theologi. Ob refurrc&tio-
nem Chrifti, primo hebdomadz dic fadam , ipfe dies vocatur ἀναςάσεως
ὑμέρα. Gregorius Acropolitain Hiftror. Καὶ τὴν λαμπρὲν τῆς ἀναςάσεως τῷ
Kupía ἡμέραν προεορτάσας. — Et [plendida refurretlionis dic aut£ celebrata. Jo-
hannes Damaícenus in Canone Pafchatis, ἀναςάσεως ἡμέρα, καὶ λαμπρυνθῶ-
μὲν λαρί. — Refurretlionis dies , €2 fplendidi fiamus populi. Hinc ctiam Ec-
clefiis ac Monafteriis , lumtuofitimé zdificatis, nomen viri principes in-
diderunt in Catalogo Byzantinorum Patriarcharum: Θεόδοτος μοναχὸς καὶ $-
γούμενος μονῆς τῆς ἁγίας ἀνας άσεως, T beodotus Monacbus 895. Abbas Monafterii [an-
&e refurrectiouis. Johannes Metropolita Naupa&izEE£gaAe καὶ rZ ἐκκλυσιαςικεὶ
ἀπὸ τῶν μοναςζυρίων μου, τοῦ τῆς ἐγκλειςῆς, καὶ τῆς ἁγίας ἀνας ἄσεως. Ejccit £2
Ec-
΄
΄
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XII. 27$
Ecclefiaflica ex Monafleriis meis, Enclifle, C2 fantte Refurretiionis. Plu-
ra exempla fuppeditat L. Allatius dc Dominicis & Hebdomadibus Graz-
corum , pag. 1453. Eandem ob cauffam idem dies ἀναςάσιμος eft dictus:
Bafilius Catfar. in exhortatione ad Baptifmum , fcu Orat. 13. pag. 476.
Ἔν τῷ ἀναςασίμῳ ἡμέρᾳ τῆς ἀναςάσεως τὴν χάριν ὑτοδεξώμεθα. — Refurretlionis
gratiam in die refurrectionis fufcipiamus. Chryfottomus, Homil.85. t. 5.
diem refurrectionis Chrifti vocat ἀναςάσιμον ἡμέραν τῇ Kup ἡμῶν Ἰησοῦ χρι-
ςοῦ. Vocatur ἀναςάσιμος ἑορτὴ , rclurrcctionis feftum, à Niceta , lib.3.
in líaacio Angelo. Hoc ipfo die Graci, in memoriam refurre&tionis
Dominicz, circa horam feptimam, quà Chriftum refurrexifTe tradunt,
Sacerdotes in templis exclamant, Οἱ χριςὸς ἀνέςν ἐκ νεκρῶν. Chriffusrefur-
rexit à mortuis. 'Ycftis Balífamon ad Can.go. Concilii in Trullo, p.473.
ὃς Typicum Sabz, cap. 46. pag. 87. Aliquot hujus dici elogia conjun-
git Chryfoftomus , Homil. 2. de Paíchate ,' qua eft 85. t. 5. pag. $87.
H' ποβεινὴ καὶ σωτήριος ἑορτὴ, ἡ ἀνας άσιμος ἡμέρα τῇ Kupía ἡμῶν Ἰησοῦ χριςοῦ, ἡ
τῆς ἐιρήνης ὑπόθεσις, ἡ τῆς καταλλαγῆς ἀφορμὴ, ἡ τῶν πολέμων ἀναίρεσις, ἡ τ
θανάτε κατάλυσις, ἡ τῇ διαβόλου ἧττα. — Exoptatum C9 falutare feflum , dies
refurrettionis Domini nofiri fefu Chrifli , pacis fundamentum , reconciliationis
occafio, bellorum fublatio , mortis defiru£iio, diaboli clades.
$. Oppofita. Huc referimus,
«. Manicbeos , qui phantafticam , non veram fuiffe refurrectionem
Chrifti blafphemabant. ld de iis afferit. Cyrillus Jerofol. Catechefi 14.
Μέχρι σήμερον Μανιχαῖοι λέγουσι Φαντασιώδη ,— xal sx ἀληθὴ ToU Σωτῆρος τὴν ἀνώ-
gae γεγονέναι. — Manicbei in bodiernum u[que diem phantaflicam feu imagi-
nariam C9 fitam, non veram fuiffe Saloatoris refurretlionem dicunt.
B. Eutycbianos. Eutyches, quemadmodum τὴν τοῦ σώματος ἠρνήθη πρόσ-
ληψιν, affumtionem corporis negavit , & impié docuit , τῷ ςαυρῷ προσηλωθῇ:
ναι τὴν θεότητα TOU μονογενᾶς, Unigeniti divinitatem cruci affixam fuiffe : ita
idem afleruit , τὴν θεότητα τῷ τάφῳ παραδοθεῖσαν τετυχηκέναι τῆς ἀνας ἄσεως.,
divinitatem tumulo mandatam refurrexiffe : ut refert 'Theodoretus , haeret.
fabul.lib.4. cap. 13. pag. 246.
y. Origenes , qui putavit, Chrifli corpus poft refurrectionem fuifle
aéreum vel athereum. [ἃ colligitur ex lib ejus3. adv. Celfum, p. 136.
ubi dicit, Non e/fe mirum , τὴν ποιότητα. τοῦ θνητοῦ κατὰ TO τοῦ ᾿Ιησοῦ σῶμα , εἰς
αἰϑέριον καὶ θείαν ποιύτητα μεταβάλλεσθαι, qualitatem mortalis Íc. corporis, juxta
Chrifli εοΥρμ 51}, etbeream C3 divinam qualitatem mutari. V ide etiam Epipha-
nium, harcíi 64. quz cft ic iu n & Hieronymum , in e
Im 2 à
76 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ad Pammachium adverfus errores Johannis Jerofolymitani , nec non in
fine Commentariorum ad Jefaiam. Origenes ergo contendit , corpora
poít refurrectionem aeque fubtilia & tenuia fore, atque ett fpiritus. Ean-
dem opinionem , ex foetidis Origenis lacunis hauftam , recoxit & inter-
polavit Oftorodius , Sociani ftipitis infelix propago. Docet enim , In-
ftitut. fuarum cap. 41. Chrifum ab eo tempore , quo Deus ipfum Regem ac
Dominum conflituit , corpus [pirituale ac celefle , C9 proinde nec carnem nec
fanguinem. babuiffe. Orthodoxi autem , Chrifti corpus polt refurrectio-
nem fpirituale ὃς coelefte fuiffe ratione qualitatum cocleftium ὃς fpiritua-
lium, ἀφϑαρσίας,, ἀθανασίας καὶ θείας δόξης, quibus ornatum elt , non eunt
inficias; ut fuprà, num. iu. 1. ubi de Subjecto refurrettionis Chrifli atum,
vidimus : fpirituale vero & coclette fuifle ratione fübítantix , hoc con-
ftanter pernegant.. Vide Orthodoxic fidei defen(ionem Jacobi ad Por-
tum, cap. 38.
ς.ΑΡΟ Τ XI
7: Aftenfrone Chrifli , Seffrone ad dextram Dei Patris,
Reditu ejus ad judicium, &9 Regno.
Καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς ὀυρανοὺς , καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Tlarpóc , καὶ πάλιν
ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρός οὗ τῆς βασιλείας ux
ἔςαι τέλος.
() Uatuor capita híc nobis confideranda proponuntur , qua etiam
ftri&tim examinabimus.
E De afcenfine Chrifli im celos. Mic varia ordine expen-
denda:
1. Nomen. Aícenfio Chrifti à Grzcis ufitatiffimé vocatur,
a. ᾿Ἀνάληψις. Epiphanius, hzrefi 31. pag. gi. vocat ἔνσαρκον εἰς τοὺς οὖ-
ρανοὺς ἀνάληψιν χριςοῦγ a ffumtionem Chrifli in celos cum carie. Apud Chry-
foftomum aliquot exítant Homilia: εἰς τὴν ἀνάληψιν τοῦ Kupía ἡμῶν Ἰησοῦ
χριςοῦ. Α 'Theophane, Homil.39. vocatur σωτήριος ἀνάληψις, alutaris
affumtio. Feftum alcepfionis à Socrate ,. Hilt. Ecclet. lib. 7. cap. 26.
pag. 273. vocatur ἡ ἀναλήψιμος τῇ Σωτῆρος πάνδημος ἑορτή. Quin veteres
hanc
ΝΙΟΞΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΠΙΤΑΝΙ. Car. XIII. 277
hanc vocem à fancto Luca fint mutuati , qui cap.9:51. Evangelii fui di-
Cit , Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ συμιπλυηροῦσϑαι τὰς ἡμέρας τῆς ἀναλήψεως αὑτοῦ. «minime
dubito. Interim non ignoro , quid magnus Heinfius de hoc loco fenfe-
ri. Vult, receptum effe Syris eupbemifmum , nec aliud , quàm ipfam mor-
tem , feu mortis [peciem intellici. — Quod enim vel ὑψοῦν, vel ἀναλαμβάνειν
μά linguá Hebrei dicant, id de pena intellizi à Syris: quemadmodum foban-
nts crucifixionem vecarit aliquoties. Vide cap.3: 14. cap 8:28. cap. 12:34.
Cert?, addit idem , ἀναλαμβάνειν eff ὑψοῦν. — Hecí(ychius: 'AvaMapa ,. ὕψω-
pa. Quod eff "| Syris : qui. ἀνάληψιν in celum cüm defignant , verbo p?» ;
cum eam que preceffit , intelligunt , eo quod jam dixi utuntur ; quod ὑψοῦν CS
ἀναλαμβάνειν reti? dicas. Quod Mattbeus itaque , d διὸς τῇ ἀνθρώτου παραδί-
δοται εἰς τὸ ςαυρωθῆναι , dixit , ἐὶς τὸ ὑψωθῆναι dixeret Tobannes. Quanquam
won eodem modo [emper Syrus. — Ceterum vix dubitandum , quin quod Lucas
alibi τελειωθῆναι dc morte dixit , ἀναλήψεως bíc voce intelligatur. Τελείασις cft
«πλήρωσις, quod ἀνάλημμα dixerunt Hellenifle. Igitur, ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὰς
ἡμέρας τῆς ἀναλήψεως , idem quod τῆς τελειώσεως" quà C9 τὸ συμπληροῦσθαι al]u-
dere videtur. Hactenus ΟἹ. Heinfius. Do&iffima fané verba, nec tanto
Viro indigna. Interim nondum füfficiens videtur ratio , cur à recepta
fententia fit recedendum. — Syrus & Arabs, obfervante Cl. Lud. de Dieu,
fimpliciffimé & clariffimé reddunt per a/cenfionem. Ὑψνωθῆναι de crucifixione
Chrifti uíurpari, certum eft : at aequé certum, 4e ejufdem a/cenfione u-
furpari ἀναλαμβάνεσθαι, nunquam de pa/fione. Vide Marci 16: 19. AGt. 1:
2511,22. X τ. Timoth.3: 16. Theophylactus in cap.9. Lucz, p. 374-
rem toram fatis perípicué proponit, Τί cw, ὅπερ Φησὶν, ὅτι ἐγένετο ἐν τῷ
συμπλυροῦσθαι τὰς ἡμέρας τῆς ἀναλήψεως αὐτοῦ ; τουτέςιν, ὅτε ἐνειςήκει ὁ καιρὸς,»
καθ᾽ ὃν ἔδει λοιπὸν τὸ σωτήριον ὑπὲρ ἡμῶν ὑπομείναντα πάθος ἀναληφθῆναι εἰς οὐρανὸν γ
καὶ συνεδρεῦσαι τῷ Oca καὶ Πατρί. — Quid eff , quod dicit , Dum compleren-
tur dies affumtionis ejus? /Joc eff , cum inflabat tempus , quo poflquam fu-
füinuiffet falutarem pajfionem pro nobis , oportebat eum affumi in celum , C2
federe cum Deo 69. Patre. Nec magnopere Heinfium juvat Hefychius,
qui ἀνάλημμα interpretatur ὕψωμα. — Ipfa namque afcenfio Chrifti quoque
eft ὕψωσις. "'heophanes , Homil. 34. pag. 246. ad Joh. 12: 32. Ὅταν
ὑψωθῶ,, πάντας ἑληύσω πρὸς ἐμαυτόν" ὕψωσιν λέγων τὴν πρὸς τὸν ἸΠα τέρα ἀνάβασιν.
Cüm exaltatus fuero , omnes trabam ad me ipfum. | Exaltationem vocans
afcenfionem ad Pairem. — Quanquam hoc loco non a/cez/io , fed erucifi-
xio , denotetur. lta enim Cyrillus in Catena in Joh. pag. 316. quando
dicit ὑψωθῆναι pofitum effe pro ςαυρωθῆναι. — Per ἀνάληψιν intelligi a/cen/io-
Mm 3 EHI S
8 EXPOSITIONIS SYM BOLI
ΘΠ] , docet Lyranus ad locum , quem examinamus. — Dies affumtionis
ejus , inquit, id eff , pajfionis , per quam tranfiturus erat C2. affumendus ad
gloriam Patris, INotari etiam debet obíervatio Tremellii ad verfionem
hujus loci Syriacam : Cz iziplerentur dies affumtionis cjus , id eff , cum
tempus affumtionis ejus inflaret.. .:Nam impleri dicitur aliquid ( ex Hebree
lingue proprietate C9. facrarum literarum more loquendi ) non tantàm cum
prorfus expletum eft , [ed etiam c&m impleri incipit. Μιὰς Genef.25:24.
b. ᾿Δνέλευσις, ab ἀνέρχεσθαι, quod in Symbolo ufurpatur, & fignificat
ὑτοςρέφειν. — Hefychius : ᾿Ανερχομένῳ , ὑποςρέφοντι. Chriftus , Joh. 16:28.
᾿Εξῆλθον παρὰ τῇ Πατρὸς, καὶ πορεύομαι πρὸς τὸν Πατέρα. — Vcl ἀνέρχομαι cft
afcendo. Vide Joh. 6: 3. Gal. 1: 17,18. Veteres Gloffe : ᾿Ανέρχομαι,
fcando , afcendo. — Hinc ἀνέλευσις reditus vel afcenfio. juftinus M. apol. 2.
ro Chrittianis : Μετὰ τὴν ἀνέλευσιν τοῦ χριςοῦ εἰς οὐρανόν. — Pofl afcenfionem
Chrifii in celum. Et in Dialogo cum Tryphonc : Μετὰ τὴν τῇ χριςοῦ £i
τὸν οὐρανὸν ἀνέλευτιν προεφητεύθη αἰχμαλωτεῦσαι αὐτὸν ἡμᾶς ἀπὸ τῆς πλάνης, καὶ
δοῦναι ἡμῖν δόματα. Ρο Chrifli in celum τοῦ με. vaticinio prenunciatum
efl , captivos ipfum nos du&iurum ab errore, C9 daturum nobis dona.
€. "Avolog. Vct. Gl.'Avolec, afcenfus , afcenfio. Chry(ottomus , Ho-
mil.45.t.5. aícenfionem Chriíti vocat ἄνοδον £i; οὐρανόν, — ufebius , dc-
monítrat. Evang.lib.7. pag. 102. Τὴν ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον, à terra in
celum afcenfionem. | Juftinus M. in Dialogo cum Tryphone , de Salva-
tore noílro dicit: Προγνώςης ἦν τῶν μετὰ τὴν ἀνάςασιν αὐτοῦ τὴν ἀπὸ τῶν νε-
Ἡρῶν, καὶ ἄνοδον τὴν εἰς οὐρανὸν, μελλόντων γίνεσθαι ὑμῖν. Preefcius fuit omnium
earum rerum , quee nobis pofl refurreionem ejus à mortuis, 89 afcenfionem in
celum, eventure erant.
d. ᾿λνάβασις. "Theophanes, ut füb lit. «. vidimus , a/cenfiouem Chrifli
Vocat τὴν πρὸς τὸν Tlarépa ἀνάβασιν, afcenfionem ad Patrem, — Mta de cadem
ufürpatur ἀναβαίνειν Joh.6: 2. cap.20: 17. Ephef.4:8, το.
€. Ἢ εἰς τοὺς οὐρανοὺς; ἔνθεος ἀποκατάς σις , divina in celos reffitutio. [τὰ
vocatur ab Euícbio, Hitt. Ecclef. 10. 1. cap.3. pag.3.a.
f. Ἡ εἰς οὐρανοὺς πορείᾳ, profetiio in celum : in vita Con(tantini,, lib. 3.
pag. 124. ἃ.
2. Leu: , in quem Chriítus aícendit eff celum. — Nicaeni Patres cre-
dunt in Chriftum ἀνελθόντα £i; τοὺς οὐρανούς. Celi vocabulum efle πολύσημον,
cap.5. num. 1. $. docuimus. Quamvis autem de coelo , in quod Chri-
ftus aícendit , non oportcat περιεργάζεσθαι , ncquc altiüs inquirere , quàm
P oos revelatum Dei Verbum: dicimus tamen , Chriftum in fidereo coelo
; non
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIIL 279
non fubftitife, fed ad ὑπερκόσμιον illam & fupremam regionem, thronum
& palatium Dei, beatarum mentium fedem & domicilium , aícendiflc:
quod vocatur Joh. 14: 2. Οἰὐκία τῇ Πατρὸς, domus Patris 5 Paradifus ,
2. Corinth. 12:4. item τὰ ἅγια , Hebr. 9: 12. Sacrarium enim illud , ad
quod nemini patebat aditus prxterquam fummo Pontifici , fuit coeleftis
hujus habitationis typus. Dci autem fedem efie ultra mundi hujus afpe-
Cabilis locum , etiam Gentium , fuit fententia. Homerus dicit ὄλυμπον
effe θεῶν ἕδος, 11. ἐς vf. 360.
"OQp. ἐς Ολυμτον ἵκωμαι, ἵν᾿ ἀθανάτων ἕδος ἐς ἵν.
τς Utin Ojyupum veniam, ubi immortalium fedes eff.
Et mox, vf. 367.
Αἶψα Y ἔπειδ᾽ ἵκοντο θεῶν ἕδος, αἰτὺν "Ολυμπον.
4c poffea intrarunt deorum fedem , excelfum Olympum.
Vide etiam lliad. ead. v(.868. I1. θ΄, νῖ, 46. Οἀ. ζ΄. v 42. Et (fuum
Jovem, ait ὑπέρτατα δώματα ναίειν, ὀλύμπια δώματα ἔχειν. Vide 0.4, vf. 18.
& alibi paffim. | Eundem vocat ὕπατον καὶ ἄριςον θεῶν. Vide ll. τ΄, ví.2548.
ὃς Odyff. τ΄, vf. 303. "Taro; idem quod ὑτέρτατος, /upremus , fummus:
& refpondet Hebr. ^»- Hefychius: Ὑσάτη γ ὑπερτάτη , ἀνωτάτη. Philo-
fophus, lib. de Mundo, cap. 6. ait Dcum τὴν ἀνωτάτω καὶ πρώτην ἕδραν
tenere. Nos, in meliori Schola edocti , (cimus Coelum illud ultimum,
efle fedem & domicilium Dei, non quód non fit ubique immediatà ὃς
fubftantiali divinitatis fuze pracfentià , led quia in coelo gloriam fuam cla-
riüs oftendit : in eo fiquidem nullus peccato, nullus morti, nullus mife-
riz, qua regni Dei gloriam obfcurare folent, locuseffe poteft. Dama-
fcenus, lib. 1. Orthod. fidci, cap. 16. pag. $7. Λέγεται θεὸς ἐν τόπῳ εἶναι,
xal λέγεται τόπος ÜeS , ἔνθα ἔκδηλος ἡ ἐνέργεια αὐτοῦ γίνεται. Deus dicitur in
Joco effe , £2 Dei locus dicitur , ubi ejus manifcfla fit operatio. Ἐκ paulo
poíl: Λέγεται τοιγαροῦν ἢεᾶ τότος , ὁ πλέον μετέχων τῆς ἐνεργείας , wal τῆς x áp
τὸς αὐτοῦ. Διὰ τοῦτο ὁ οὐρανὸς αὐτοῦ Üpóvog ἐν αὐτῷ γάρ εἰσιν οἱ zorivréc τὸ θέ-
Aw αὐτοῦ ἄγγελοι, καὶ ἀεὶ δοξάζοντες αὐτόν. Dicitur igitur Deilocus , quz
plus participat operationis C9 gratie ejus. — Propterea coelum dicitur thronus
ejus : in illo enim funt voluntatem ejus facientes Angeli , eumque femper glo-
rificantes. "Theodoretus in Pfal. 114. Ἐνδιαιτᾶται τῷ οὐρανῷ τῶν ὅλων ὁ Kv
puc,
28o EXPOSITIONIS SYMBOLI
ptos, καὶ περιγεγραμμένην ἔχων τὴν Quai, ἀλλὰ τοῖς ἐκεῖ πολιτευομένοις τῶν ἀγγέλων
χαίρων χοροῖς. Univerforum Dominus in coelo habitat, son quafi circumfcri-
ptam babeat naturam y. fed quia Angelorum ibi ver/antium cboris deletlatur,
Chryfottomus, Homil. 16. in Epitt. ad Hebrzos, t. 4. pag 519. Ὁ θεὸς
λέγεται εἶναι ἐν τῷ οὐρανῷ. Διατί, οὐ τόπῳ ἐναποκλειόμενος μὴ γένοιτο᾽ οὐδὲ τὴν γῆν ἔρη-
μὸν τῆς αὐτοῦ παρουσίας ἀφεὶς, ἀλλὰ τῇ σχέσει καὶ τῇ οἰκειώσει τῇ πρὸς τοὺς ἀγγέ- -
λους. Deus dicitur in coelo effe. Cur ? Non loco conclufus : abfit : neque
terram {μὰ prefentiá deflitutam relinquens, fed propter familiaritatem 3 con-
Juntlionem cum Angelis, Cyrillus Alex. in cap.66. Ef. pag. 883. Εἰ Myorró
a0 κατοικεῖν ἐν οὐρανῷ θεὸς, μνδὲν νοείσθω σωματικὸν ἐπ᾿ αὐτοῦ" cU γὰρ £v τόπῳ καὶ
περιγραφῇ τὸ θεῖον εἶναι Φαμὲν. ὅτι καὶ ἁπλοῦν ἐς τι,καὶ ἀσώματον, καὶ τάντα πληροῦν Ἔπει-
δὰν δὲ τοῖς ἄνω πνεύμασιν, ὡς ἁγίοις ἐπανχταύεται͵ ταύτη TOI Φαμὲν θρόνον τε καὶ ol-
Xov αὐτοῦ τὸν οὐρανόν. δὲεμδὶ Deus dicatur in caelo habitare , sibil corpo-
veum de eo cogitetur : non enim in loco , vel circumftriptum effe Deum dici-
cus, quia C2 fimplex eff , £2 incorporeus, (9 omnia implet. Quoniam verb
in celeflibus fpiritibus , ut {ἀμ δὶς acquiefcit , banc ob cauffam dicimus , coe-
lum effe thronum & domum cjus. 'T'heodoretus, quaft. 5. in Genefin:
Μόνον τὸ θεῖον, ἃς ἀπερίγραπτον, ἐκ ἐν τόκῳ. — Sola divinitas , veluti minimà
circum[cripta, mon efl in loco. Macarius, Homil. 16. pag. 244. Ὁ θεὸς ᾳ-
περίγραπτός ἐςι, καὶ ἀπατάληττος, πανταχοῦ ἐτιφαινόμενος. — Deus ef? incircum-
Jferiptus C9. incomprebenfibilis , ubique apparens. Chryfoftomus , in Pfal.
114. dicit, cajum vocari οἶκον τοῦ 0e8 , διὰ τὸ καθαρὸν εἶναι τὸ χωρίον τῆς πονη-
ρίας, domum Dei, quia locus ille à malitia fit purus. 'T'heophanes ; fere
ex Nyfleno de profeffione Chriftiana , t. 3. pag. 273. Homil. 41. pag.
291. dx ἀφώριςαι τῷ θεῷ κατ᾽ ἐξαίρετον v οὐράνιος οἴκησις ἀλλ᾽ ἐπειδὰν καθαρεύει
κακίας ἁπάσης v ἄνωθεν λῆξις. διὰ τοῦτο ὁπηνίκα τοῦ οὐρανοῦ μινήμην ποιεῖται y. τὴν
ἀπαθὴ ζωὴν νοεῖν δίδωσι, καὶ παντὸς κακοῦ καθαρεύθσαν. — Jabitatio celeflis Deo
non eff per excellentiam ajfignata : fed quoniam fuperna illa fedes pura eff ab
omni malitia , ideo , quoties celi mentionem facit , beatam illam vitam omni
ga[fione vacuam , atque ab omni malo puram intelligit fc. Scriptura.
3. Chriflus verà C9 reali motu a[cendit ia celum. — Avagawew , afcendere
eft verbum πολύσημον. Sumitur enim,
a. eMetapboricà :. Cám dicitur de Deo. Deus enim de/cendere dicitur,
quando vifibili Symbolo praícntiam fuam tettatur, & vifibileillud Sym-
bolum nobis exhibet συγκαταβατικῶς, ut (efe imbecillitati natura noltra:
accommodet , Gen. 18:21. Sic a/cendere dicitur , cüm formam illam vi-
fibllem ex hominum oculis, peracto minifterio , fubducit , ut factum
Gencf,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 281
Genef. 35:13, Hic in genere obfervanda illa veterum monita. 'T'heodo-
reti, in Píal.119. ad v1. 135. pag. 903. ᾿Ασώματον μὲν τὸ θεῖον. καὶ ἁπλοῦν ν
xal ἀσύνθετον' σωματικώτερον δὲ καὶ παχύτερον ἡ θεία γραφὴ περὶ αὐτοῦ διαλέγεται,
τῇ Φύσει τῇ τῶν ἀνθρώπων μετροῦσα τοὺς λόγους. —.Deus quidem incorporeus eff ,
G βηηρίοχ., compofitionifque expers s. fed tanquam de ve corporea C9 crajfius
divina firiptura de ipfo loquitur γ bominum naturá ferenones snetiens. — Da-
mafcenus, lib. 1. Orthod. fidei, cap. 14. pag, 5o. ᾿Εἰδέναι χρὴ, ὡς ἀνθρώ.
πους ὄντας ὑμᾶς, καὶ τὸ ταχὺ τοῦτο σαρμίον τερικειμένους, τὰς θείας, καὶ ὑψηλὰς,
καὶ ἀύλους τῆς θεότητος ἐνεργείαις νοεῖν, ἢ λέγειν ἀδύνατον, εἰ μὴ εἰκόσι καὶ τύποις a
xal συμβόλοις τοῖς καθ᾿ ἡμᾶς χρνησαίμεθα. Ὅσα τοίνυν περὶ θεᾷ σωμιωτιμώτερον εἴρη.
σαὶ, συμβολικῶς ἐςι λελεγμένα" ἔχει δέ τινα ὑψηλοτέραν διάνοιαν ἁπλοῦν γὰρ τὸ
θεῖον καὶ ἀσχημάτιςον. — Scire oportet , cium nos ipfi fimus craffo carnis indu-
mento induti C9 circumdati , nos minimé poffe divinas , €2 fublimes , mate-
rieque expertes Dei operationesintelligere , auteloqui , nifi imaginibus, typis ,
£9 /ymbolis à nobis petitis utamur. — Quecunque igitur de Deo , tanquam de
re corporea , dicuntur , fymbolice funt dicla : babent autem fublimiorem fen-
fum: fimplex enim Deus, uec ullam admittit figuram. — Cyrillus Alex.lib. 2.
in Joh. cap.s. pag. 198. Λαλεῖται τὰ περὶ τῆς ἀνωτάτω Φύσεως dy, ὡς ἔχει πάν.
τως ἀληθείας, ἀλλ᾽ ὅτως av δύναιτοι διερμηνεύειν ἡ γλῶσσα, καὶ οὖς κατανροᾶσθαι τὸ
ἀνθρώπινον. Ea, que de fuprema dicuntur natura , mon dicuntur , ut verà
funt, fed , ut lingua interpretari, C aures bumane audire poffunt. |dem ,
lib. 11. in Joh. cap.2. ad ví. 15. cap. 16. pag. 931. Πάντα τὰ περὶ 6e λα-
Mira: , λαλεῖται μὲν wal Wade, νοεῖταί γε μὴν ἐχ οὕτως, ἀλλ᾽ ὑπὲρ ἡμᾶς. Omnia
de Deo quidem bumano euunciantur modo 7. at non ita intelliguntur , verum
codo, qui nos fuperat. lnfinita alia omittimus. Jam veró audiamus ,
quomodo Deus afcendere, ὃ defcendere dicatur. Chry(oftomus, Homil. 6o.
in Genefin : Τὸ, ἀνέβην xal κατέβη, ἀνάξιον 0d. lllud, aícendit, €2 de-
Ícendit , i»dignum Deo. [τὰ vero (e Dcus accommodat ad captum no-
ftrum διὰ τὴν ἡμετέραν διδασκαλίαν , propter noftram in[litutionem. ldem,
Homil. 3. in 2.ad Corinth. pag. 563. Quando Deus dicit , Gencf. 18:2 1r.
Δεῦτε καταβάντες ἴδωμεν οὐ καταβάσεως δεόμενος λέγει, (καὶ yàp τὰ πάντα πλη-
pil, καὶ πάντα οἷδε σαφῶς) ἀλλὰ παιδεύων ἡμᾶς, μὴ ἁπλῶς ἀποφαίνεσθαι. Agc-
dum, deícendamus, & videamus: bec son dicit, quafi ἀφ χορ ei fit opus,
(etenim omnia implet, C2. omnia perfpicuà movit) [ed ut nos doceat , fe bec non
fimpliciter Bronunciare. Origenes, lib.4. contra Celfum , pag. 168. Θεὸν
δὲ καταβαίνοντα ἐὰν λέγωσιν al προφητικαὶ Quyal τὸν Φήσαντα' Οὐχὶ τὸν ἐρανὸν καὶ
σὴν γῆν ἐγὼ πληρῶ, λέγει Κύριος 5 dis τω καταβαίνει γὰρ ὁ θεὸς ἀπὸ v3
n ἰδίᾳ
38 EXPOSITIONISSYMBOLI
ἰδία pueyébouc καὶ ὕψους, ὅτε τὰ τῶν ἀνθρώπων, καὶ μάλιςα τῶν φαύλων οἰκονομ εἴ.
Καὶ ὥσπερ ἡ συνήθεια συγχαταβαίνειν Quai τοῖς νηπίοις τὲς διδασκάλους, καὶ τοῖς
ἄρτι προτραπεῖσιν ἐπὶ Φιλοσοφίαν νέοις τοὺς σοφοὺς ἡ τοὺς προκόπτοντας, καὶ τῷ σωμα.
τικῶς αὐτοὺς καταβαΐμειν" οὕτως εἴ πον λέγεται ἐν ταῖς θείαις γραφαῖς καταβαίνειν
ὅ θεὸς, ἀνάλογον νοεῖται τῇ οὕτωσὶ χρωμένῳ τῷ ὀνόματι συννβείᾳ , ὅτω δὲ καὶ ἀνα-
βαίνειν. Deum «verb fi. Propbctarum oracula defcendentem agzofcunt , di-
centemique , Nonne ccelum & terram ego impleo,dicit Dominus? Jerem.
23:24. Figurat? id ditium accipimus, — Deícendit enim Deus 4 fuamajeflate
Eg altitudine , quoties res bominum , prefertim malorum , difpenfat. Et quem-
admodum «vulgaris loquendi con[uetudo qmagiflros dicit condefcendere pueris ,
ὃ in Philofopbia provetlos novitiis difcipulis , nequaquam de corpore s ΩΣ
lens intelligi : ita ficubi Deus in facra fcriptura delcendere dicitur, pari mo-
do intelligendum efl , juxta receptam loquendi confuetudinem : itaetiamafcen-
dere Deus dicitur. Eodem prorfus fenfu , Dcum ἀπεῖναι καὶ παρεῖναι» ab-
effc C9 adeffe, dicit fcriptura , ut docet Cyrillus Alexand. in cap. s. Ho-
ica, pag.93. his verbis : Τότῳ μὲν ἀπεριόριςον παντελῶς τὸ θεῖόν ἐςξι. Tlape-
ναι δὲ λέγεταί τισιν, ὅταν χαρίζηται τὴν εὐμιένειαν" ἀπεῖναι δὲ αὖ τῶν ἡμαρτηκότων,
(ray αὑτοὺς ἀποςρέφηται, καὶ ἀνα όπτῃ τὴν ἡμερότητα, λαλεῖται μὲν γὰρ ἀνθρω»
αίνως τὰ περὶ ÜeB , νοεῖταί γε μὴν ἃς ὧν ἀντῷ πρέποι. [Nulli prorfus loco inclufus
eff "Deus :. quibusdas vero adcfle dicitur ,' quando {μ4 cos comple&litur bene-
volenti : abeffe verà rurfus à peccatoribus , quando eos averfatur , [uamque
reprimit smanfuetudineza. — Humano. ctenim iore bec €. alia de Deo dicun-
tur fed ei convenienter iatelliguntur.
b. Propri? ὃς κυρίως. Sic afceudere fignificat € loco inferiori in fubli-
mcm , ἃ terra in coclum vero & reali motu evchi. Atque fic Chriftus
juxta naturam humanam ; fecundum divinam ubique przcfens eft 5. pe-
racto & abfoluto Redemtionis noftra negotio , carnem fuam in coelum
intulit. ld probant verba & locutiones, quas Scriptura S. de afcenfione
Chrifti ufurpat , cujusmodi funt ἀναφέρεσθαι, ἀναλαμβάνεσθαι, ἀνελθεῖν εἰς τὸν
οὐρανὸν , in quibus praepofitionis ἀνὰ , in his verbis pro ἄνω pofitze , ratio
merit habetur. ᾿Αναφέρεσθαι de alcenfione Chrifti legitur Lucae 24:51.
Καὶ ἀνεφέρετο εἰς τὸν οὐρανόν. Beza: Et furfum ferebatur in celum. — Vul-
gatus: Et ferebatur ia calum, — Optime verfio in vulgarem linguam Grze-
cam: Καὶ ἐφέρετον ἀπάνου εἰς τὸν οὐρανόν, ut Beza. ᾿Αναφέρειν ergo eft /ur-
fum ferre , Qt καταφέρειν deorfuin ferre. Ariftoteles de Mundo : ᾿Αναθυμ,(.
σεις ἀναφέρονται ἐὶς τὸν ὑπὲρ ἡμᾶς ἀέρακ. — Exbalationes furfum feruntur 9 in al-
ium tolluntur : feruntur in acrem, qui fupra nos eff.-. 1a Photius , Πρὸς có-
ρανὸν
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 283
pavóy ταῖς ἀρεταῖς ἀναφέρεσθαι, virtutibus in celum ferri. ᾿Δναλαμβάνεσθαι dc
eadem afcenfione Marci 16: 19. ᾿Ανελήφθη εἰς τὸν οὐρανὸν , furfum receptus eft
in celum. ἰτὰ AG. 1:2, 11,22. ὃς 1.Timoth.3:16. Nec aliter A&. 10:16.
ἀνελήφθη τὸ σκεῦος ἐὶς τὸν οὐρανὸν, receptum eft vas in celum , quod ví.11, di-
citur καθιέμενον ἐπὶ τῆς γῆς, demiffum in terram. — Exi autem hoc verbum
eadem f(ignificatione non fit ufitatum apud Auctores profanos, eft tamen
apud Ecclefiafticos. 2. Reg. 2:9. de Elia : Πρὶν ἡ ἀναληφθῆναι με ἀπὸ σοῦ.
"Antequam abs te affumar. Quod vf. 11. eft , ἀνελήφθη ἐν συσσεισμῷ ὡς εἰς
τὸν οὐρανόν. "Affumtus fuit in turbine in celum, Hinc à Damaíceno, lib. 4.
Orthod. fidei, cap. 25. pag. 381. vocatur σύριππος ἁρματηλάτης καὶ οὐρανο-
Φώτης, qui igneo curru in celum fublatus eft. Quod LXX. habent ὡς εἰς
τὸν οὐρανὸν, particula ὡς, qua in contextu originali minimé apparet, qui-
busdam ex veteribus occafionem dedit affirmandi . E/iazz son in celum ,
fed quafi in celum ,. fuiffe affumtum. | "Theodoretus in Píal.24. pag. 486.
O' μέγας 'HMag ἀνελήφθη μὲν, ἀλλ᾽ dX Eig τὸν οὐρανὸν ,. ἀλλ᾽ ὡς εἰς τὸν οὐρανόν.
Magnus Elias affumtus eff quidem, at non in celum , fed tanquam in cwjum.
Theophylactus , in cap. 24. Luca : 'HAíag ὡς εἰς οὐρανὸν ἀνεφέρετο , ὡσανεὶ
γὰρ ἐδόκει elg οὐρανὸν ἀναφέρεσθαι. — Elias quafi iu celum furfum ferebatur ,vi-
debatur enim quafi in celum furfum ferri. Chryfoftomus, Homil. 87. quz
eít de AícenGone Chrifti , t. $. pag. 600. Ἠλίας μὲν ὡς εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνε:
AxQÜs , δοῦλος γὰρ Y ὁ δὲ Ἰησοῦς εἰς τὸν οὐρανὸν, δεσπότης γὰρ ἦν. — Elias qui-
dem quafi in celum affumtus fuit 9 fervus enim erat : efus veró in celum ,
Dominus enim erat. ΑἸ tamen , eum in ccelum fuiffe aflumtum , haud
obícuré fatentur. Ipfe Chryfoftomus , quem tamen in füperioribus ali-
ter audivimus loquentem , Homil. 2. ad populum Antiochenum , t. τ.
edit. Parif: pag. 37. de Elia fcribit : Διὰ τοῦτο καὶ εἰς rov οὐρανὸν ἀνιὼν, ἐδὲν
ἕτερον, ἀλλ᾽ καὶ τὴν μηλωτὴν, τῷ μαθητῇ κατέλιπε. Propterea (9 in celumafzen-
dens, nibil aliud quàm ovillam pellem , difcipuloreliquit. Idem , Homil. 12 1.
t.6. pag.792. ᾿Ηλίας ἀνελήφθη, θανάτε μὴ γευσάμενος. Elias furfum receptus
efl , nec mortem gullavit. Greg. Nazianzenus, Orat. 34. pag. $49. ᾿Ηλίαν
ἕρμα πυρὸς ἀνάγει πρὸς οὐρανὸν, δηλοῦν τοῦ δικαία τὸ ὑπὲρ ἄνθρωπον. Eliam igneus
currus in calum evexit ,. βαηίβοαης jufli illius virtutem , bumanum fafligium
excedentem. — Vide Ravancllum in verbo Zransfero, num. 1.5. ᾿Αναλαμβά-
vera; candem fignificationem habet Sirac.49:16. ubi de Enocho : 'Ave-
λήφθη àxà τῆς γῆς. Surfum receptus efl à terra, 1. Maccab.2: $58. Ἠλίας ἀνε-
λήφΨη ἕως εἰς τὸν οὐρανόν. — Elias [urfum receptus eff ufgue ad celum.
Quid fi igitur credamus, etiam LXX. Interpretes fcripfifle, ἕως εἰς τὸν οὐ-
:* Nna3 pavóy
334 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ρανὸν, non vero, ὡς εἰς τὸν οὐρανόν IReítat verbum ἀνέρχεσθαι) quod non-
nifi a/cendendi Gignificatu in N. Teft. reperitur adhibitum. Vide Joh.6: 3.
Gal. 1:17,18. Veteres Gl. ᾿Ανέρχομαι, JAM Jcando, afcendo. Chrittum
autem vero corpore fuo in coelum afcendiffe , veteres paffim docent, ld
facit Chryfoftomus, Homil. 2. in A&a: ᾿Επειδὰν ἐκ ἀρκοῦσιν oi ὀφθαλμοὶ δεῖ-
ξαι τὸ ὕψος , ἐδὲ παιδεῦσαι, πότερον εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνῆλθεν. ei ὡς εἰς τὸν οὐρανὸν,
ὅρα τί γίνεται. Ὅτι μὲν αὐτός ἐςιν Ἰησοῦς, ἤδεσαν ἐξ ὧν διελέγετο πρὸς αὐτούτ'
(πόῤῥωθεν γὰρ ἐκ ἐνῆν ἰδόντας γνῶναι) ὅτι δὲ εἰς τὸν οὐρανὸν ἀναλαμβάνεται, αὐτοὶ
λοιπὸν ἐδίδασκον οἱ ἄγγελοι. (μαμαοφμ ρους oculi non fufficiunt ad oflendendam
f'üblimitatem , neque ad docendum 5 utrum in celum afcenderit , an quafi in
cm]um , ecce quid fit. — Eum quidem effe "Yefum, fciebant ex €0, quid cum iis
colloquebatur : (eminus euim fi eum vidiffent , non potuiffent cornofcere) quid
autem fur[um in celum affumatur , ipfi docebant -ugeli. Vide A&or. 1:
10, rr. Theophyla&us, in cap.24. Lucz, pag.546. 'AveQépero δὲ εἰς τὸν
οὐρανόν. Ἠλίας μὲν γὰρ ὡς ἐὶς οὐρανὸν, ὡσανεὶ γὰρ ἐδόκει εἰς οὐρανὸν ἀναφέρεσθαι"
ὁ δὲ Σωτὴρ εἰς τὸν οὐρανὸν αὐτὸν πρόδρομος πάντων ἀνελήλυϑε, μετὰ τῆς ἁγίας σαρ"
xóc αὐτοῦ ἐμφανισθῆναι τῷ προσώπῳ τῇ θεῖ, καὶ σύνεδρον αὐτὴν ἀποδεῖξαι τῷ Πατρί.
Ferebatur autem furfum in celum. — Elias enim quafi in celum 5. videbatur
enim quafi furfum in celum ferri : at Salvator in celum ipfum precurfor o-
qunium afcendit , ut appareat cum [anta carne fua in confpectu Dei , eamque
apud Patrem confidere offendat. Chryfoftomus, Homil. 161. τς. p.974.
Ὅταν ἀκούσῃς, ὅτι ἀνῆλθε, μὴ μετάβασιν τοπικὴν ὑτὸ θεᾷ ὑποβάλῃς" ἡ γὰρ θεότης
ἅπαντα πληροῖ, καὶ πανταχοῦ πάρες!" τὸ δὲ ὁμογενὲς ἡμῖν σῶμα ἀναλαβεῖν κατυηξίω-
σεν" αὐτό ἐςι τὸ ἀναλαμβανόμενον. δὲ audieris , quid afcenderit , ne loci mu-
tationem corporalem in Deo effe exiflimes : deitas enim omnia implet , £2 ubi-
que préfeus eff : cognatum «er nobis corpus a[fumere diguatus eff : illud fur-
fum fuit receptum. — Chryfippus , in Biblioth. Phorii, Cod. 171. p.384.
de Chrifto : Μετὰ τοῦ ἡμετέρου φυράματος ἀνελήφθη. — Cum nofira natura
furfum receptus fuit, — Auguftinus tom. 10. Serm. το τ. Credite, Chriflum
zn celos cum carne , quam de noftro affumfit , aftendiffe. ldem ; Epift. 146.
Ego Domini corpus ita in celo effe credo ,| ut erat in terra » quando afcendit
in celum. Ex tom.8, in Pal.44. Cbriflus afcendit , abfentavit 9 corpore.
Rufinus, in Expof. Symboli, pag. $55. Afcendit ergo ad celos , non ubi
Verbum Deus antà uon fuerat : quippe qui erat femper in calis » 9 manebat
in "Patre 5 fed ubi Verbum caro ΤΩΣ ant? nou federat. Merito igiturcum
Tertulliano, cap.24. de Carne Chrifti , pag. $54. dicimus , Erubefcant
illi , qui affirmant , carnem in celis vacuam fenfu , ut vaginam , exemto
Ceriffo ,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 28;
Chrifo, federe : aut qui carnem C9 animam tantundem ,| aut tantummodo
animam , carnem *veró uon jam. — Qui abfurdiflimum hunc errorem fove-
rint, incertum. Illum autem , quo Chriftus fine carne in coelos afcen-
diffe dicebatur 7. attribuit Philaítrius Paffioniftis , Seleucianis , ac Hcr-
mianis: quód carnem exípoliatam , cüm in coelum aícenderet , in fole
potuerit Chriftus, juxta illud: In fole pofuit tabernaculum fuum, Cum
Greg. Nazianzeno etiam , ex Epiít. 1. ad Cledonium , pag. 739. pro-
nunciamus ; "Err« ἀποτεθεῖσθαι νῦν τὴν adpua λέγοι, wal γυμνὴν εἶναι τὴν θεότητα
σώματος, ἀλλὰ μὴ μετὰ τοῦ προσλήμματος καὶ εἶναι καὶ ἥξειν , μὴ ἴδοι τὴν δόξαν
«τῆς παρουσίας. ποῦ γὰρ τὸ σῶμα νῦν, εἰ μὴ μετὰ τοῦ προσλαβόντος ; οὐ γὰρ δὴ κα-
τὰ τοὺς Νίανιχαίων λήρους τῷ ἡλίῳ ἐνατοτέθειται, ἵνα τιμηθῇ διὰ τῆς ἀτιμίας, ἡ εἰς
σὸν ἀέρα ἐχύθη καὶ διελύθη, ὡς φωνῆς Φύσις , καὶ ὀδμῆς ῥύσις , Ῥκαὶ ἀςρατῆς δρόμος
οὐχ ἱςαμένης. ποῦ δὲ τὸ ψηλαφηθῆναι αὐτὸν μετὰ τὴν ἀνάς σιν, ἢ ὀφθύσεσθαί ποτα
ὑπὸ τῶν ἐκκεντησάντων.; θεότης γὼρ καθ᾿ ἑαυτὴν ἀόρατος ἀλλ᾽ ἥξει μὲν μετὰ TH
σώματος, ὡς ἐμὸς λόγος" τοιῶτος δὲ οἷος ὠῷϑη τοῖς μαθηταῖς ἐν τῷ ὄρει, 9| παρεδεί-
χθη ὑπερνικώσης τὸ σαρκίον τῆς θεότητος. δὲ quis carnem nunc depofitam effe 9
mudamque ac corpore vacuam divinitatem 6787. mon autem cum affumta parte
£9 effe ,. & venturam effe dixerit , prefentie illius gloriam non cernat. Ubi
enim nunc corpus fuerit , nifi cum ea natura , à qua affumtum efl ἢ Non e-
nim, juxta Manicbeorum deliria ,— foli impofitum eff ,. ut per dedecus bono-
retur : aut in aérem fufum C9 diffolutum efl , ut vocis natura €9 odoris flu-
xio , €2. fulguris curfus minim confiflentis. Οὐδὲ etiam illud ponemus , quid
ipfe poft refurve&iionem contattus fuiffe fcribitur , aut abiis, à quibus confixus
eff , aliquando videbitur ?. Divinitas enim per fe oculorum obtutum fugit.
Verum cum corpore quidem ut fentio , veniet :. talis autem , qualis difcipulis
in monte apparuit , aut obiter offenfus eff , divinitate carnem f[uperante.. Dec
Scleucianis ὃς Hermianis Auguftinus , Πατεῖ 9. Negant Salvatorem in
carne federe ad. dextram "Patris ,. fed ea fe exui/fe perbibent , eamque in fole
gofuiffe, accipientes occafionem de P/almos ubi legitur , 1n fole poluit taber-
naculum fuum. — Locus eft Píal. 19:5. qui ad folem, cui Dominusin cce-
lo domicilium pofuit ,. non ad Chriftum pertinet. Id quod omnes lin-
guz Hebraica periti fciunt.— Itaque legendum eft, /o/i in illis taberna-
culum pofuit. Sed imperitià linguz Hebraicz fxpe à veteribus erratum
eft.. Vide etiam 'Theodoretum, hzret. fab. lib. 1, cap. 19.
4. Rationes , cur Chriftus in coelum afcenderit , funt varize : praci-
puas indicaffe fatis erit,
4. Conditio noftra afcenfionem Chrifti exigebat. Et quidem fides ἡ
Nn3 noftra :
pope ON - a 2e o oom Wes POM vmi
ma
.2 65 EXPOSITIONIS.SYMBOLI
noftra: debuit enim afcendere 5. ut certiores fieremus , redemtionis no-
ftra: negotium cíle ab eo peractum & abfolutum , alioqui coelorum adi-
tus illi non patuiflet. Deinde fpes noftra : quis enim fperare unquam
pofict, fe regno coelorum aliquando potiturum , & cceli poffeffionem
aditurum , niti Chriftus naturam. noftram coelo intuliffet ? Hinc Leo ;
Serm. i. de Aícenfione : Chrifli afcenfio, noflra profectio efl : C9 quà pre-
ce[fit gloria capitis , eà fpes vocatur C9 corporis. Chryloftomus , Homil,
161. t. $. quz cít 1. de Afcenfione, pag.971. Διὰ τοῦτο ἑορτάζειν ὀφείλομεν,
ἐπειδὰν σήμερον τὴν ἀπαρχὴν τοῦ ἡμετέρου φυράματος, voUTÉG S τὴν σάρκα , ἐν
οὐρανοῖς χριςὸς ἀνήγαγε. — Propterea diem feflum agere debemus , quoniam bodie
Chriflus primitias noffrenature , ideff , carnemincelum fubduxit. Ybid, O-
rat.2. de Refurrectione : Διὸ λοιπὸν χρηςὰς ἔχομεν τὰς ἐλπίδας, πρὸς τὴν ἡμε-
τέραν ἀπαρχὴν ἀφορῶντες. — Propterea. deinceps bonam [pem babemus , ad pri-
mitias noflras refpicientes, Id ipfum nmotabat fciffio veli , facta in morte
Chrifti. Photius, Epift. 125. pag. 166. ῬῬήγνυται τὸ καταπέτασμα, τοῦ δε.
exórB ςαυρουμένου , τὴν εἰς οὐρανοὺς εἴσοδον a aiv ἡμῖν ὑποσαλτίζον καὶ ἐυαγγελιζό-
μενον, Καὶ γὰρ δὴ διὰ τοῦ ζωοποιᾷ θανάτα αὑτοῦ, τὴν εἰς οὐρανοὺς εἴσοδον, παντὶ
τῷ ἀνθρωπίνῳ γένει γ ἐνεκαίνισεν ὁ διὰ τοῦτο κενωθεὶς) καὶ σάρκα τὴν ἡμετέραν προσ.
λαβὼν, καὶ πάντα παθὼν ὑπὲρ ἡμῶν , χριςὸς ὁ θεὸς ἡμῶν. — Rumpitur velum erus
cifixo Domino , C9 tuba clarius fignificatur €9 predicatur , introitum in caos
nobis fingulis patere. — Certà enim ἰδ) qui ob boc ipfum exinanitus fuit , €9
carnem. nofiram affumfit , C9 omnia paffus eft pro nobis , Cbriflus ille Deus
nofler , per mortem [uam vivificantem univerío mortalium generi ingreffum in
celos inftauravit. Hoc etiam innuit Apoftolus ad Hebr. 6: 19,20. quando
Chriftum ,. πρόδρομον ὑπὲρ ἡμῶν, dicit ingrefTum cfle εἰς τὸ ἐσώτερον τοῦ xa-
πατετάσματος. lndc noftram ctiam in coelum alcenfionem probat Chry-
foftomus, Homil.:r. in hanc Epiftolam. Οἱ δὲ πρόδρομος τινῶν ἐς! πρόδρο-
μος, ὥσπερ Ἰωάννης τοῦ Χριςοῦ καὶ ἐκ εἶπεν ἁπλῶς, εἰσῆλθεν, ἀλλ᾽, ὅπου πρόδρο-
μος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν" ὡς καὶ ἡμῶν ὀφειλόντων καταλαβεῖν' οὐ πολὺ γὰρ τοῦ προ-
δρόμου καὶ τῶν ἑπομένων ὀφείλει εἶναι τὸ μέσον. ἐτεὶ SY av εἴη πρόδρομιος' τὸν γὰρ
πρόδρομον καὶ τοὺς ἑπομένους ἐν τῇ αὐτῇ χρὴ εἶναι ὁδῷ" καὶ τὸν μὲν ὁδεύειν. τοὺς δὲ
ἐπιχαταλαμβάνειν. — Precurfor autem. aliquorum eft precurfor , ut "Tobamnes
Chrifli. Nec fimpliciter dixit , introiit, fed , ubi praecurfor pro nobis in-
troiit: /igmificaus , etiam mos fequi oportere :. mon enim oportet magnam effe
diffantiam inter precur[orem C9. [ubfequentes 5. alioqui enim non effet precur-
for : pracur[orem namque Cj [ubfequentes in eadem: via effe oportet ;
( illum quidem iter facere ,. bos vcerà fubfequi.. "Theophylactus ad Apo-
Ítoli
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 287
ftoli locum, pag.932. imitatur, pro more, Chryfoftomum. Ovx ἁτλῶς
εἰσῆλθεν ὁ χριςὸς , ἀλλὰ πρόδρομος εἰσῆλθε.) ToUTÉSIV , ὡς καὶ ἡμῶν ὀφειλόντων εἰ-
σελθεῖν, Οὐ γὰρ πρόδρομος,, τινῶν ἐςιν ἀκολαθούντων πρόδρομος" καὶ οὐδὲ πάνν πολὺ
τὸ μέσον τῷ προδρόμου καὶ τῶν ἑπομένων ,. ὥσπερ οὐδὲ Ἰωάννϑ καὶ Χριςοῦ" μιὴὶ τοίνυν
ἀσχάλλετε' ὁσονούπω εἰσελευσόμεθα ὅπου ὁ πρόδρομος ἡμῶν. — [Non fimpliciter in-
ges eít Chriflus , fed praccurfor ingre(lus eft , boc eff , quód €9. mos de-
camus ingredi. Precur[or enim , quorundam fequentium eft precurfor : nec
valde multum eff intervalli inter precur[orem C3 fequentes ,| quemadmodum
neque inter Jobannem C9. Cbriflum. — Ne igitur egre feratis : mox ingreffuri
fumus in eum locum , in quo precurfor nofler οἰ. Addit : Οὐκ spkéatu δὲ εἰ-
vy , Πρόδρομος , ἀλλὰ προσέθηκε καὶ τὸ, ὑπὲρ ἡμῶν, Eig πλείω πίςωσιν,, ὡσανεὶ
vüTo Myuy HX αὐτὸς ἐδεῖτο τῇ ἐκεῖσε ἐλθεῖν" πῶς γὰρ θεὸς ὧν , ἀλλ᾽ ὥσπερ σάρκα
δι᾿ ἡμᾶς ἔλαβεν, ὅτω καὶ δὲ ἡμᾶς εἰσῆλθεν ἐσώτερον τῇ οὐρανᾷ, ἵνα ἡμῖν ἀνοίξῃ τὴν
ὁδόν ὡςε ἀναγκαίως εἰσελευσόμεθα καὶ αὐτοί — [Nec contentus fuit dicere , prae-
curfor , fed appofuit etiam , pro nobis , ad majorem confirmationem , quafi
dicat : [pfi non erat opus eb ingredi : quomodo enim , cum Deus effet 5. Ve-
rüm , ficut carnem propter nos a[fumfit : fic C2 propter mos interius celum in-
greffus efl , ut nobis viam patefaceret. — .:Neccffario itaque iugrediemur etiam
po
b. Si munus ejus mediatorium intueamur, debuit afcenderc in coelum
ut Rex, morte penitus debellata: Satana profligato debuit in caelum ad-
fcendere , ut gloriosé regnaret & triumpharet, & in folio majeftatisfuz,
quod eft in ccelis, confideret: ut facerdos, oblato in terris facrificio de-
buit εἰς rà ἅγια victimam inferre , & in facrarium, quod eft coelum, in-
gredi." Nam fi effet in terra , ne facerdos quidem effet ,, ad Hebr.8:4.
Officium enim fummi facerdoris fuit , victimam immolare in altari Ποῖος
cau(torum extra fanctuarium , deinde vero ingredi in f(anCtuarium cum
fanguine victimz oblate. Sic Chriftus fe ipfum debuit offerre , deinde
in facrarium verum , quod eft coelum, ingredi, &fefcGiterecoram Dco.
Si autem effet in terra , nondum ingrefTus eflet in coelum , atquc ita ne-
que facerdotis officio plene atquc perfe&e defunctus fuiflet, ae proinde
ne facerdos quidem effer. "T'heophyla&tus ad hunc locum , pag. 950.
"Er μὲν γὰρ ἦν ἐπὶ γῆς , ἐκ ἂν ἦν ἱερεύς. ἦσαν yàp ἕτεροι, wal ézaydgaeig ὧν ἐδόκει
τὸ πρᾶγμα. Νῦν δὲ τὸν ἐρανὸν ἔχων τόπον , καὶ ἐκεῖ ἀναγαγὼν τὸ ὀικεῖον σῶμα y
ἐκεῖ ἐντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν τῷ Πατρί’ ὥςε ἐπειδὰν ἄνω ἐςὶ, διὰ τῶτο μᾶλλον ἱερεύς
ἐςι. Si enim fuper terram effet ,. facerdos non eflet. — Eran: enim alii in
terris facerdotes, €2 ad fattionem res ifla pertinere videretur. — Jam vero cüm
pro
-
288 EXPOSITIONIS SYMBOLI
pro fuo loco ipfum babeat celum , C9 illuc corpus fuum tranflulerit , illuc in-
terpeliat pro nobis apud Patrem. — [taque quia in fuperais εξ, propterea ma-
gis eff facerdos.
Il. De Seffione Chrifli ad dextram Dei Patris. Hanc Chri(ti Seffio-
nem veteres vocant τὴν ἐκ δεξιῶν καθέδραν. [τὰ Nazianzenus , Orat. 2. de
Filio Dei, Chryfoftomus, Homil. 34. t. 5. & alii. Gregorius N yfle-
nus , Orat. in 5. Stephanum , t. 3. pag. 365. vocat καθίζησιν, Chriftus
afcendit in caelum , ut in zbronum gratie , Hcbr.4: 16. per quem intelli-
gi poteft Dcus ipfe favens ὃς propitius, qui fcilicet fide accedentibus ad
ipfum gratiam facit , & propitium fe exhibet , propter Chriftum media-
torem. Vel, θρόνος τῆς χάριτος eft ipfum coclum : Chrifti enim thronus
eft coelum : de quo ad Hcbraos 1:3,8. Ex quo Chriftus in caelum ad-
fcendit, &in co, ut throno, confedit, atque ita coelum cffe zbrozas gra-
tie incepit , factum eff celum novum & terra nova. Θρόνος χάριτός égw , οὐ
θρόνος κρίσεως νῦν. 'I'hronus gratiz , non thronus judicii nunc eft : inquit
Chryfoftomus , Homil. 7. in Epift. ad Hebraos. Et pauló poft : "Av
νῦν προσέλθῃς, λήψῃ καὶ χάριν καὶ ἔλεον εὐκαίρως γὰρ προσέρχῃ" ὧν δὲ τότε προσ.
ἔλθῃς, ἐκέτι' ἄκαιρος γὰρ τότε vj πρόσοδος" καὶ γάρ ccv τότε θρόνος χάριτορ' Üpóvog
χάριτός ἐξὶν. ἕως κάθηται χαριζόμενος ὁ βασιλεύς" ὅταν δὲ ἡ συντέλεια γένηται,. τό-
τε ἐγείρεται εἰς κρίσιν. δὲ nane adiveris, accipies (9 gratiam C3 mifericordiam:
opportun? enim adis: fin autem tunc adieris , non amplius: importunus enim
Tunc eft aditus: non eft enim tunc tbronus gratie. — Thronus gratiz ef , dum
fedet rex gratiam conferens : quando autem erit finis feculi , tunc furgit ad
judicium. "T'heophyla&us ad vf.16. cap.4. ad Hebraeos, pag.gi1. Ado
θρόνοι εἰσὶν , d μὲν νῦν χάριτος, ᾧ ol προσερχόμενοι λαμβάνουσι θείᾳ χάριτι τὴν ἀπο.
λύτρωσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὁ δὲ τῆς δευτέρας παρουσίας θρόνος, 4 χάριτος , (οὐδεὶς γὰρ
τότε λαμβάνει ἄφεσιν) ἀλλὰ κρίσεως. — Duo funt tbroni , pre[ens quidem gra-
lie , ad quem accedentes accipiunt per divinam gratiam liberationem à pecca-
dis : alter autem fecundi adventus tbronus , non eff gratie , (nemo enim tum
accipiet remiffonem ) fed judicii. Ex 'T'heodoretus ad eundem locum ,
pag.414. Κατὰ τὸν παρόντα προσιόντες Bíov ,. καὶ τὴν ἀκραιΦνῇ καὶ εἰλικρινῇ aígiy
ἐπιδεικνύμενοι, ἐν τῇ τῆς χρίσεως ἡμέρᾳ τῆς Φιλανθρωπίας τευξόμεθα. — Im prefenti
vita accedentes 9. ἴς, ad thronum gratiz , (7 puram ac finceram fidem exbi-
bentes, in die judicii clementiam confequemur. | Poftquam Chriftus afcendit
in coelum , confedit ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλωσύνης, in dextera maje[latis , ad
Hebr. 1:3. five ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς, ad dexteram Patris, ut eft PC. 110:1.
Hoc eft , ex illo tempore facit , qua funt Regis in regno Dci , pleno
jure
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 289
jure regnantis cum gloria , 1. Corinth. 15:25. Sedere enim ett regnare:
& quidem in maxima gloria. Nam , quem Deus ad dexteram collo-
cavit, cum honorare voluit , ejufque gloriam quafivit, & quidem ad
gloriam fuam. Modus loquendi fumtus cft eo , quod inter homincs fit.
Qui alium honorare vult , euiamfi fummus fit , cum ad dexteram collo-
cat. Non ignoramus Judaorum circa locum ex Píalmo r 10. adduc&um
παρερμηνείας. Alii enim ilta ad. Ezecbiam , ali ad Zbrabamum , alii ad
Zorobabelem , alii ad Davidem, alii ad populum I/raelitizum,alii ad 4bra-
bami fervum referunt. De Ezecbia habemus teftem Juftinum M. in Dia-
.logo cum Tryphone, qui de hoc Píalmo fic fcribit : Ka? τοῦτον τὸν ψαλ-
μὸν ὅτι εἰς τὸν ᾿Εζεχίαν τὸν βασιλέα ἐξηγεῖσθαι τολμᾶτε, οὐκ ἀγνοῷ, ἐπεῖπον. Pos
etiam bunc P/almum de Exechia rege interpretari audere 7 mon ignoro ,. fub-
Jiciebam. | Ex "Tertullianum, lib. 5. adv. Marcionem, cap.9. pag. 791.
Sed neceffe eff , ad meam fenteutiam pertinere defendam eas Scripturas , quas
C9 Judei nobis avocare conantur. — Dicunt. denique bunc Pfalmum in Eze-
cbiam ceciniffe , quia is , ajunt , [edit ad dexteram Templi , € boffes ejus
averterit Deus €2. abfumferit..— De Abrabamo €9. Zorobabele interpretatos
effe Judaos , teftatur in hunc Píalmum Chryfo(tomus : Τίνα οὖν ἐκεῖνοι
τὸν λέγοντά Quai; τὸν θεόν᾽ τὸν δὲ ἀκόοντα 5 τὸν ᾿Αβραάμ' ἕτεροι δὲ τὸν Ζοροβάβελ,
καὶ ἄλλοι ἕτερον. Quem igitur illi loquentem effe dicunt ἢ Deum : quem vero
audientem ?. Abrabamum : alii veró Zorobabelem , €9 alii alium. | Catena
Grzca ad hunc locum : Οἱ δὲ Ἰουδαῖοι, τὸ γελοιότερον, εἰς τὸν ᾿Αβραὰμ, εἰρῇ-
σθαι λέγουσι, καθῆσθαι ἐκ δεξιῶν τοῦ θεᾶ, Judei veró , id quod magis ridicu-
lum eft , de Abrabamo dictum volunt , confediffe eum ad dextram Dei. [τὰ
cx Rabinis locum interpretatus eft Solomon farchi, De Davide inter-
pretantur Pfalmum Aben-Ezra & David Kimchi : quorum opinionem
refutat Chryfoftomus his verbis: Καὶ τὰ ἐπιόντα δὲ δηλοῖ, ὅτι οὐδὲν τερὶ τοῦ
Ζοροβάβελ ἐνταῦθα εἴρηται, SUB περὶ τοῦ Δαυΐδ' οὐδεὶς γὰρ αὐτῶν ἱερωσύνῃ τετίμη.-
vai — Sequentia veró declarant , nibil boc loco de Zorobabele dictum effe , πὸ-
que de Davide: neuter enim eorum facerdotii dignitate fuit bonoratus. Quof-
dam hzc eadem verba 4e populo J/raélitico accepiffe , haud obícuré idem
innuit Chryfoftomus : ᾿Αλλὰ καὶ ἕτερά τινα λέγουσι τούτων ἑωλότερα, τερὶ τοῦ
λαῇ λέγοντες ταῦτα εἰρῆσθαι. — erum etiam alia quedam bis magis frivola di-
cunt , de populo bec dicta effe afferentes. | Ex paulo poft : Πῶς δὲ ἢ τῷ Δα.
vi, X τῷ Ζοροβάβελ, ἡ TG λαῷ ταῦτα ἁρμόσειεν 5, Quomodo verà bec vel Da-
vidi , vel Zorobabeli ,. vel etiam populo convenirent ? De fervo tandem 44-
brabami quoldam pracfcntem locum accepifle , iterum monet Chryfofto.
o mus:
100 EXPOSITIONIS SYMBOLI
mus : Tí γάρ Φασιν ἄλλοι πάλιν ; ὅτι ὁ παῖς τῷ "A pap, ταῦτα λέγει περὶ TE wv-
pía τοῦ ἑαυτοῦ. — Quid enim alii ruríus dicunt ?. [ervum ὐγα αν, bec dicere
de domino fuo... Hacc autem verba de Chrifto effe accipienda , ex hitto-
ria Evangelica, & ex Apoftolo notum. Vide Matth.22:44. Marci 12:
36. Luca 20: 42. AGor. 2: 24. Hebr. i: 13. Quis vero concedat , Eze-
chiam ef(le facerdotem in aeternum juxta ordinem Melchitedech ὃ Jutti-
nus M. in Dialogo cum Tryphone: Ἱερεὺς δὲ ὅτι εἰ γέγονεν ᾿Εζεχίας, ὅτε ἐς}
αἰώνιος ἱερεὺς τῷ θεᾷ, ἐδὲ ὑμεῖς ἀντειπεῖν τολμήσετε. — Exzcchiam veró neque fa-
cerdotem Γαΐ δ, meque eternum Dei (ον 0187: effe 5 meque vos contradicere
audebitis. Ec "Tertull. adv. Marcionem , lib. s. cap.9. pag 791: Quod
€2 in ipfo bic accedit , 'T'u es facerdos in evum. — Nec /acerdos autem Exe-
cbias , nec in evum , etfi fuiffet. Secundum ordinem , isquit , Melchi-
fedec. μά Ezecbias ad Melcbifedec “11 {πρὶ facerdotem , C2 quidem non
circumcifum?* Dc Meffia autem ifta intelligenda efle, docet ibidem. — 4
in Cbriflum , inquit, comveniet ordo Melcbifedec , quoniam quidem Chriflus
proprius C9. legitimus Dei antifles , preputiati facerdotii Pontifex ( tum in
ANationibus conflitutus , à quibus magis fufcipi babebat ) cognituram fe quan-
doque circumcifionem C9. dbrabe gentem quuin ultimó venerit ,| acceptione C9
beneditlione dignabitur. Theodoretus ctiam in hunc Pfalmum, pag.945.
dicit , Davidem Κύριον ἑαυτοῦ καλεῖν τὸν δεσπότην χριςὸν ,. Dominum fuum *vo-
care Chriftum Dominum. | Sed paulo ditlinctius hanc Scífionein Chrilti
ad dexteram Patris examincmus.
Dexteram. Patris audientes ,. nihil in Deo humanum cogitemus , fcd
fummam gloriam C9. potentiam ignificari credamus. "T heodorctus in Pf. 19.
pag.471. dicit, τὴν θείαν ἐνέργειαν, divinam efficacitatem (cu potentiam ,
vocari dexteram Dei. Apud Athana(ium , quaft, 4$. de Parabolis Scri-
pturz, t. 2. pag.406. Δεξιὰν ἀκέων τοῦ Ücü, μὴ τόπους καὶ σχήματα δόξης πε-
ριγράφει. Δεξιὰ γὰρ καὶ ἀριςερὰ τῶν περιγραφομένων ἐς ἵν᾽ ὁ δὲ θεὸς ἄπλαςος καὶ
ἀόριςος, καὶ ἀσχημάτιςος καὶ ἀπερίγραπτός ἐςι. Δεξιὸν δὲ τῇ bcn ὅταν ἀκόσῳς) τὴν
δόξαν xai τὴν τιμὴν τῷ Deb εἶναι νόει.. Quando dextram *Dei audis , ne loca €9
figuras «el fpecies glorie tibi fingas. Dextra enim €2 finittra eorum funt ,
que crcum[criptam babent naturam. — Deus verb forma caret ἡ infinitus eff ,
jormam non recipit , £9. incircumfcriptus efl..— Quando veró dexteram Dei
audis, gloriam C9. bonores Dei intellige. Auguftinus de Fidc & Symbolo:
Credimus etiam quàd [edet ad dextram Dei Patris. — Nec ideo tamen quafi bu-
mianá formá circumferiptum effe Deum Patrem arbitrandum eff , ut de illo
cogitantibus dextrum aut. finifirum latus animo occurrat. Sunt ctiam , qui
per
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANIL Car. XIII 29:
per dextram. Dei fummam intelligunt felicitatem. | Auguftinus dc Fide ὃς
Symbolo : 242 dextram intelligendum efl dictum effe in [umma beatitudine ,
ubi juflitia, C9 pax, C9 gaudium efl. Idem , contra Serm. Arian.. uid
efl Patris dextera , nifi illa eterna ineffabilifque felicitas , quà pervenit lius
bominis , etiam carnis immortalitate percepta ? kt de Symb. ad Catech.
Beatus eff à beatitudine, que dextera Patris vocatur 5 ipfius beatitudinisno-
men efl dextera Patris. |terum , in Plal. 137. Salus temporalis C9 carna-
lis in finifira eff 7. [alus eterna cum Angelis in dextera effi. Ideo jam in ipja
immortalitate pofitus Cbriflus dicitur [edere ad dexteram Dei. Non enim
Deus babet in fe ipfo dextram aut finiflram 5 fed dextera Dei dicitur felicitas
illa , que , quoniam oflendi non poteft , tale nomen accepit. Imó per feffio-
nem ad dextram Patris intelligitur poteflas regia € judiciaria, ut jam vidi-
mus; unde ftatim in hoc Symbolo fubjicitur, οὗ τῆς βασιλείας ἐκ ἐς αι τέλος.
Hieronymus ad vf. 19. cap. 1. Epift. ad Ephefios ἢ Zp/um verbum federc
regni fignificat poteflate. Auguttinus de Fide & Symb. cap.7. Sedere
quód dicitur Deus , non membrorum pofitionem , fed judiciariam fignificat po-
teflatem ,. quá illa Majeflas nunquam carct ,. femper dizna dignis tribuendo 5
quamvis in extremo judicio multó manifeflius inter bomines Unigeniti Dei Fi-
Jii judicis vivorum C9 mortuorum clarius indubitata effulgebit. Au&or.lib. 3.
de Symb. ad Catechum. δες, quid dicitur Filius federe ad dextram Pa-
tris , demonflratur , quid ipfc bumo , quem fufcepit Cbriflus, poteflatem ac-
ceperit judicantis. Nihil tamen impedit , quin per fe/fronem Cbrifli ad de-
xtram. Patris etiam intelligatur δόλον Deo equalis. Quem Deus, ut ca-
put & Principem, collocat ad dextram, ci dat τὸ σα εἶναι θεῷ, parem Deo
effe , quia & antea erat ἐν μορφῇ ἢεοῦ , in forma Dei. Veterum ccrte ple-
rique aibitrantur,, hanc fe/fionem ad dextram "Patris fignificare gloriam ,
potentiam & majeftatem divinam & infinitam , atque inde concludunt
adveríus Arianos Filium Patri effe ὁμούσιον ὃς ὁμότιμον. — Athanafius O-
rat.2. adv. Arian. dicit ejusmodi feífionem denotare τὸ γνήσιον τοῦ Υἱοῦ,
ac proinde pantatem gloriz & unitatem effentim. Bafilius , cap. 6. de
Spiritu Sancto, pag 1544. Τὸ δεξιὸν 8 τὴν κάτω χώραν δηλοῖ, ἀλλὰ τὴν πρὸς τὸ
ἦσον σχέσιν. οὐ σωματικῶς τοῦ δεξιᾷ λαμβανομένου (οὕτω γὰρ ἄν τι καὶ σκαιὸν ἐπὶ
τοῦ θεοῦ εἴη.) ἀλλ᾽ ἐκ τὰν τιμίων τῆς προεδρίας ὀνομάτων , τὸ μεγαλοκρεπὲς τῆς περὶ
τὸν Υἱὸν τιμῆς παριςῶντος τοῦ λόγου. Dextrum non notat locum inferiorem ,
fed flatum qualitatis: quia dextrum híc non accipitur corporaliter ; ad iffum
enim modum etiam finiftrum quid in "Deo effet 5 fed bonorificis verbis ac pre-
fidentiam declarantibus Filii majeflatem [ermo nobis commendat, | Ex fub fi-
Oo2 nem
2: EXPOSITIONIS SYMBOLI
nem illius capitis » pag. 156. dicit , τὴν JeLidv χώραν δηλοῦν, τὸ τῆς ἀξίας d.
μότιμον, dextrum locum fignificare dignitatis equalitatem. "Theoph ylaétus
ad v.3. cap. t. Epift. ad Hcbrzos, pag. 880. ᾿Εκώθισεν ἐν δεξιᾷ τῆς μεγα-
λωτύνης ἐν ὑψηλοῖς, ἐχ ὅτι τότῳ περικλείεται ὁ θεὸς, ἀλλ᾽ iva τὸ ὁμότιμον αὐτοῦ
δειχθῇ τὸ πρὸς τὸν Πατέρα' πρὸς αὑτὸν γὰρ ἔφθασε τὸν θρόνον τὸν πατρικὸν, καὶ ὥστερ
ὁ Πατὴρ ἐν ὑψηλοῖς, ὅτω καὶ αὐτός. Scdet ad dextram majettaris in excel(is :
non quód loco concludatur Deus, verim ut equalis cum Patre bonoris effe de-
aon[iretur.. 4d ipfum patrium namque tbronum pervenit , C2 perinde ac Da-
ter in excelfis eff ,. fic eff ipfe. — Hinc dicitur σύνθρονος τοῦ Πατρὸς,» in eodem
cum Patre tbrono fedens. — Vide cap.9. num. rz. 6.
ML. De reditu Chrifli ad "Judicium. De eo Symbolum : Ka? χάλιν ἐρ-
χόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς. — Hifce verbis notatur thiverfale
fudicium , (eu extremum. De eo autem acturis occurrit,
1. Explicatio nominis. Hic dies vocatur ἐκείνη ἡμέρα » illa dies,
Matth.7:22. & alibi. Ἡ τῇ θεῖ ἡμέρα, dies Dei, 2. Petri 3:12. Vocatur
τέλος , Matth. 24: 14. Συντέλεια τῇ αἰῶνος, claufula feculi , Matth. 13:39,
40,49. Cap. 24: 3. Τὸ ἔσχατον τῶν ἡμερῶν , ultimum dierum , 2. Petri 3:3.
Καιροὶ ἀναψύξεως, tempora refrigerii, ACtor.3:19. Ἡ ἡμέρᾳ τῇ χριςοῦ, dics
Chrifti , 2.'Thef.2:2. id eft , interprete "Fheophylacto , ἡ παρουσίς rà
χριςοῦ, adventus Chrifli , nempe ad judicium : qui adventus vocatur χα.
poucía , ἐν ἢ ἔνδοξος καὶ κριτὴς ἁπάντων ἐλεύσεται, adventus, in quo gloriofus £9
omnium judex veniet Cbriflus.; apud Juttinum M. in Dialogo cum T'ry-
phone, pag. 64. Παρουσία θείας βασιλείας Φέρεσα τὸ διάδημα, Adventus divini
regni ferens diadema ,apud Cyrillum Jerofol. Catech. vi. IHlluminat. p.108.
Ἐπιφάνεια ἀνταποδόσεως καὶ δικαίου. — Adventus retributionis C2. juflitie ,àÀ
Chryfoftomo 5 ad ví.11. cap. 2. ad Titum , pag. 400. Vocatur in N.
Tett. epe ἐπιφάνεια, — Vide 2. Thefl.2:8. iTimoth.6: 14. 2. Timoth.
1: 10. cap.4: 1. Dionyfius Arcopagita , apud Euíebium , Hitt. Ecclef.
lib.7. cap.24. pag, 77. b. vocat ἔνδοξον καὶ ἀληθῶς ἔνθεον τῷ Kup/a ἡμῶν ἐτι.-
Φάνειαν, gloriofum C9 veré divinum Doniini noftri illuflrem adventum. | Ftc-
quenter vocatur ἡμέρα τῆς κρίσεως, dics judicii. Vide Matth. το; ἡ 5. cap.
11:22. & alibi paffim. Appcllatur ἡμέρα διαγνώσεως» dics judicii, à T heo- ᾿
doreto in cap.9. Danielis, pag. 667. ἡμέρα λογοθεσία, dies, quo ratio à πο-
bis exigetur, à Chryfottomo, Homil.18. in Epift. ad Romanos : Ἡμέρᾳ
τῆς ἀντατοδόσεως , dies retributionis , à lINazianzeno, Orat. 14. pag. 224.
Τελευταίαᾳ ἡμέρα, novi[fimus dies, ab codcm, Orat.36. pag.597. Καιρὸς τῆς
τῶν ὄντων εἰς τὸ κρεῖττον μεταποιήσεως y. TCHIpUS eüT UH quee funt in melius mu-
tationis ,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 293
tationis , apud Juttinum M. in quzft. ὃς refp. ad Grzcos, pag 236. ἡμέ-
pa ἀναςάσεως καὶ ἀνταποδόσεως, dies refurreclionis C9 retributionis , apud cun-
dem , in rcfp. ad Orthod. pag. 264. μεγάλη ἡμέρα καὶ ἀταραλόγητον ( Ícri-
bendum ἀπαραλόγιςον ) κριτήριον , magna dies , €2 jufHiffimum tribunal y à
Bafilio M. Epifít.283. pag. 1050. τὸ Φρικτὸν καὶ ἀνύτοιςον τοῦ χρις οὗ δικαςή-
ριον, tremendum C3. intolerabile Chrifli tribunal , ab €éodem , in Pl. 34.
διαβόητος τῷ Kupía ἡμέρα, celebris Chrifli dies, ab codem, in cap.2. Jelaize:
ἡμέρα τοῦ τέλους, dies finis , ab lMdoro Pelufiota, Epift. 117. lib. v. p.36.
ἐσχάτη wal Φρικώδης ἡμέρα, ultima C9 formidabilis dies, à Bafilio Sclcucienfi,
Orat. 5. pag.25.
2. Cauffa efficiens , feu Judex , Deus. Hinc 2. Petri 3: 12. ultimi
judicii dies vocatur ἡ τῇ θεᾷ ἡμέρᾳ, dies Dei : Apocal. 16: 14. ἡ μεγάλη ἡ-
μέρα TE θεᾷ τὰ ταντοκράτορος, magnus ille dies Dei omnipotentis. '"V'atianus in
exhortat. ad Graecos: Δικάζεσι δὲ ἡμῖν οὐ Μίνως, ἐδὲ "Pabápavrog, — δοκιμα-
ςὴς δὲ αὐτὸς ὁ ποιητὴς θεός. ““ρμε nos autem judicandi munus obit non Minos ,
neque Rbadamantus , — cen[or verà ipfe creator Deus. Interim fpecialiter
omne judicium. Filio Deus dedit ,' quia is Filius hominis clt. Nempe vo-
luntas Dei eft confentanea ipfius gratia , quà Filium nobis dedit fponfo-
rem & Mediatorem T'cftamenti ; Sacerdotem , [ntercefforem , Domi-
num , fratrem , fponfum , caput , qui habet δικαίωμα τῷ νόμου ad nos ju-
ftificandos; ipfaque pu non aliud poftulat, quàm ut idem (uos fua1n-
terceffionc falvet , hoftes fuos condemnet. — Filium effe fudicem , fa- —
tentur Patres INicani , dum dicunt , fc credere in Jefum Chrittum πάλιν
ἐρχόμενον κρῖναι. [ἢ Symbolo Apoftolorum e(t , "Ole μέλλει ἔρχεσθαι. Ju-
ftinus M. in Dialogo cum Tryphone : Ἡμεῖς ἐπέγνωμεν χριςὸν ὑιὸν θεᾷ ςαυ-
ρωθέντα καὶ ἀναςάντα , καὶ ἀνεληλυθότα εἰς τοὺς οὐρανοὺς , καὶ πάλιν παραγενησό.-
μένον κριτὴν πάντων ἁπλῶς ἀνθρώπων μέχρις αὐτοῦ ᾿Αδώμ. — INos cognovimus Cbri-
flum filium Dei , qui crucifixus eff , 69 refurrexit , C9 in celos afcendit , C9
rurfus venturus efi. Pudex omnium omnino bominum ufque ad ipfum Adamum.
Chrittum praditum efTe poteítaze judicandi homines ,. ita perfpicuum ὃς
notorium cft S. Scripturis , at nulla prorfus egeat probatione. — Vide
Joh.5:27. ubi Pater Filio dicitur dediffe ἐξεσίαν κρίσιν ποιεῖν. Hic dittin-
uendum inter poteflatem 9 potentiam. — Poteflas judicandi pertinet ad of-
ficium Chritti regium , convenit igitur perfonz Chrifti : munera nam-
que funt perfonarum. — At pozentia , ἢ fit infinita, elt divinze natura: fi-
uita vcro CS creata eft humanz naturz : proprietates enim funt natura-
rum , & unius naturx proprietates alteri funt incommunicabiles , cüm
Oo 3 Incar-
294 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Incarnatio facta (it ἀσυγχύτως. Si dicas, poteftatem fupponere potentiam
in Chrifto , verum eit : fed poteítas peronz: communicata eft, ac pro-
inde Chrifto competit, quatenus eft θεάνθρωπος : potentia veró infinita ad
judicandum elt proprietas divinze natura: , & Chriíto convenit quatenus
cít Deus, non quatenus eft homo. — Atque ita intelligendi & ex ponendi
funt veteres , quando dicunt , Chrifium bominem , Filium bominis ventu-
rum adjudicium : is enim judicabit, qui eft θεάνθρωπος, veniet autem , qua-
tenus cit homo, — Auctor lib. de Symb. ad Catechum. lib. 1. cap. 4. *-
niet Cbriflus ut judcx , qui [letit fub judice : veniet in ea forma , in qua ju-
dicatus eff , ut videaht , in quem pupugerunt , C9 cognofcant fudei quem ne-
gaverunt , comvincat eos bomo ille [ufceptus £9 ab eis crucifixus, — Et lib. 2.
cap.8. 'enuiet ergo , fratres mei , veniet ille 5 qui prius venit occultus , ve-
niet in poteflate manifeftus. — Ille , qui judicatus eft , veniet judicaturus. Ille,
qui fletit ante bominem , judicaturus eff omnem bominem. | Auguftinus de
Verbis Dom. Serm. 64. Judex bic erit filius bominis; forma illa bic judica-
bit , que judicata efl. .dudite CJ. intelligite , jam boc Propheta dixerat ,
Videbunt , in quem pupugerunt. Zp/a; formam videbuut , quam lanceá
pereufferuut, — Sedebit "fudex , qui fletit [ub judice. Dammabit veros reos,
qui faclus efl falfus reus. — Ipfe veniet, forma illa veniet. ldem, de S. Tri-
nitate , lib. 1. cap. 12. Cum boni C9 mali vifuri. [unt Judicem vivorum €g
amortuorum , procul dubio eum videre non poterunt mali , niji fecundum for-
mam , quá filius bominis efl , fed tamen in claritate , in qua judicabit , non in
bumilitate , in qua judicatus efl. — Geterim illam Dei formam, inqua equa-
lis eff Patri ,' procul dubio impii non videbunt. — Non enim funt mundicor-
de;, Beati mundicordes, quoniam ipfi videbunt Dcum.
3. Objetlum , eu judicandi , funt. ζῶντες καὶ veupol ,— οἷο! C9 mortui.
Hxc verba non eodem modo à veteribus explicantur.
«, Alii enim per vivos intelligunt animas , per mortuos vcro corpora.
TTheophyla&us ad 2. Timoth. 4: 1. pag. 826. Quidam per ζῶντας καὶ ve-
wpoUg , καὶ Ψυχὰς καὶ σώματα ἐνόησαν , "vivos C2 mortuos intellexerunt animas
9 corpora. ldem, in z.Theffal. 4. pag. 704. dicit, Methodium per
ζῶντας intcllexiflc ψυχὰς, per νεκροὺς vero eáparz. lfidorus, Epiit. 222.
lib. 1. pag.64. dicit, Τὸ κρίνεσθαι ζῶντας καὶ νεκροὺς, ταυτό cu, τὸ καὶ ψυχὴν
καὶ σῶμα εἰς κρίσιν ἐλεύσεσθαι, καὶ ὅτε Ey θατέρου κεχωρισμένον, ἀλλ᾽ ὥσπερ κοινὴν
τὴν ἐνταῦθα συνάφειαν ἐποιήσαντο, ἅτω καὶ τὴν ἐκεῖθεν δίκην ἡνωμιένως ὑφέξεσι.
Per id, quód vivos & mortuos judicandos effe ait Scriptura, illud frenifica-
tur, fore, ut anima (9 corpus fimul in judicium veniam , nec alterum ab al-
. tero
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 295
tero fejungatur , verüm quemadmodum in bac vita commmauem conjuntlionem
babuerunt , fic etiam futurum judicium fubeant. Rufinus in Expofit.Sym-
boli, pag. $56. Quid autem dicitur judicare vivos X mortuos , i/i quid
alii vivi , alit mortui ad judicium veniant ? fed anime fimul judicabuntur C2
corpora, im quibus vivos animas, corpora mortuos nominavit.
B. Alii per vivos intelligunt pios, per mortuos vcro ia peccatis mortuos.
Hanc fententiam proponit Theophylactus ad vf. 1. cap. 4. Epitt. 2. ad
Timoth. pag.826. Ζῶντας xai νεκροὺς γ ἁμαρτωλοὺς λέγει καὶ δικαίας. — P Tven-
fes 9 mortuos , peccatores dicit C9 juffos. 1Πάοτγὰβ Pelufiota loco fupràlau-
dato: Ζῶντας, TS; ἀείζωον [Mov καὶ θεοφιλὴ μετελθόντας , wal veupulévrag τοῖς
ἁμαρτήμασι) καὶ τὸ δυθὲν αὐτοῖς τάλαντον ὡς ἐν τάφῳ τῇ ἑαυτῶν καταχώσαντες
Babupín , καὶ ἀμύνασθαι αὐτοὺς τιμωρίᾳ. Μίῖνοθ, bocefl , eos, qui«eteruana
vitam C9. Deo gratam confettati [unt ,' C9 eos, qui peccatis immortui funt,
datumque fibi talentum in (ua focordia, perinde atque in fepulcbro defoderunt,
Judicare atque cruciatu afficere. Auguítinus in Enchirid. cap 54. 7udica-
bit vivos juffos, mortuos autem injuflos, quoniam jufli quoque judicabuntur.
Idem de Fide & Symb. cap.8.. Credimus etiam inde venturum convenien-
ziffimo tempore, C9 judicaturum vivos & mortuos, /ive if]is nominibus jufli
C9 peccatores fignificentur y. five quos tunc ante mortem nofiram in terris in-
venturus , appellati [unt vivi , mortui veró , qui in ejus adventu fuat refur-
vetluri. Utramque fententiam etiam proponit Auctor lib. 4. de Symb.
ad Catechum. cap.7. ]
y. Alii tandem per vivos intelligunt eos , qui diem ultimum vivendo at-
tingenty per mortuos vero cos, qui Jam inde ab Adamo ad ultimum ufque ju-
dicium mortui funt :. Τοὺς vy ἀπελθόντας, καὶ τὸς τότε καταλειζφβησομένες ζῶν-
τας, €05 , qui Jam abierunt ex boc feculo , Có qui tum relinquentur viventes.
Ifidorus Pelufiota eodem in loco dicit, Chriftum judicaturum cffe τοὺς
τότε ζῶντας καταλειφθέντας , καὶ τοὺς ἤδη πρὸ αὐτῶν κοιμηβέντας,, eos, qui tum
vivi reli&li fuerint , € eos , qui ante ipfos vitam cum morte commutarunt.
Chryfoftomus, Homil.g. in 2.ad Timoth. ad cap.4. vf. 1. "Hror&ápapra-
λοὺς λέγει καὶ dunno, ἤτοι καὶ τοὺς ἀπελθόντας καὶ τοὺς νῦν ὄντας, ὅτι πολλοὶ κα-
ταλειφθήσονται ζῶντες. Per. mortuos C9 viventes vel peccatores intelligit C9
juflos vel etiam eos, qui jam abierunt ex boc feculo , C9 ebs, qui nunc funt:
suulti enim relinguentur viventes. Hanc (fententiam 5. quae fola vcra eft;
id confirmat , quód Chriftus AGt. 10: 42. appellatur ὁ ὡρισμένος ὑτὸ τῇ θεᾶ
κριτὴς ζώντων wal νεκρῶν, con[flitutus à Deo judex vivorum (9 mortuorum :
quód idem, z.ad Timorth. 4: 1. judicaturus dicitur ζῶντας καὶ νεκροὺς. Per
ζῶν.
296 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ζῶντας hic intelliguntur, qui tunc in terris crunt, atque z vum agitabunt:
qui 1. T'heffal. 4: 15. οἱ εἰς τὴν τοῦ Kupía παρουσίαν περιλειπόμενοι dicuntur.
''heodoretus ad 2. T'imoth.4: t. pag. 502. Nexpàv καὶ ζώντων κριτὴν τὸν Κύ-
piov κέκληκεν, ἐπειδὰν καὶ τοὺς νεχροὺς ἀνίςησι , καὶ éig τὸ κριτήριον ἄγει, καὶ τὲς
κατὰ τὸν τῆς συντελείας καιρὸν εὑρισχομένους ἐνδύων τὴν ἀφθαρσίαν, ἀπαιτεῖ τὰς ἐυ-
θύνας. Mortuorum & vivorum judicem Dominum appellavit , quoniam C2
mortuos fufcitat , C9 ducit ad judicium, C9 cos, qui in tempore confummatio-
nis invenientur , immunitate à corruptione induens , rationem ab iis exiget.
Auguftinus in Enchirid. cap. $4. Duobus autem modis accipi poteft quid vi-
vos & mortuos judicabit; /ive u£ vivos intelligamus, quos bíc nondum mor-
tuos, (ed adbuc in iffa carne viventes inventurus eff ejus adventus ,, mortuos
autem, qui de corpore, priu/quàm "veniat , exiere, vel exituri funt: five vi-
vos, Ju//os ,, mortuos autem injuflos , quoniam jufli quoque judicabuntur.
Gennadius de Dogmat. Ecclef. cap.8. Ouid autem dicimus in Symbolo , in
adventu Domini vivos ac mortuos judicandos , son folizm juftos C9. peccato-
res fignificari , ficut Diodorus putat y. [ed 2 vivos eos , qui in carne inve-
niendi [unt , credimus , qui adbuc morituri creduntur , vel immutandi funt ,
ut alii volunt , ut fu[citati continub , velreformati , cum ant? mortuis judi-
centur. - .
4. «dd eircum[lantias pertinet Zempus. Inftituetur judicium isadventu
Chrifli , 1. 'Timoth.4: t. vel, uitimis diebus , Jac.5$:3. At, quo anno,
& quo die judicium fit futurum , folus Deus novit. Voluit autem fa-
pientiffimus Deus, tempus illud nos latere, ut iu fingula momenta fimus
parati ad recipiendum fponfum coeleftem. Bafilius Cxclar. lib. 4. adv. Eu-
nomium , pag. 10t. Διὰ τὸ μὴ συμφέρειν τοῖς ἀνθρώποις ἀκᾶσαι τὸν καιρὸν τῆς
χρίσεως , ἀτεσιώκησεν' ἡ μὲν γὰρ ἀεὶ προσδοκίᾳ θερμοτέρου; περὶ τὴν εὐσέβειαν ἀπερ-
γάζεται" ἡ δὲ τῇ πολὺν τὸν μεταξὺ χρόνον ἔσεσθαι γνῶσις, ὀλιγωροτέρους ὧν περὶ τὴν
εὐσέβειαν ἐτοΐησεν, ἐλπίδι τοῦ καὶ ὕςερον μεταβαλλομένους δυνηθῆναι σωθῆναι. Quo-
niam non conducebat bominibus judicii tempus audire, idcircoreticuit Chriftus.
ANam exfpetlatio quidem perpetua ferventiores ad pietatem reddit : cognitio
veró , multum adbuc temporis interjetum effe ,| negligentiores circa pietatem
feciffet , quia [peraffent, fe vitá in melius mutatá poflca [alvari poffe. Chry-
foftomus , Homil. 45. in Joh. pag. 743. hanc reddit rationem , cur ul-
timi judicii dies nos fugiat , fva διαπαντὸς ὦμεν ἐναγώνιοι., καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ἀ-
σφαλείᾳ μὴ θαῤῥῶμεν, ut femper anxii atque foliciti fimus, C9 πὸ in ipfa quidem.
fecuritate fine metu vivamus. ldem , Homil. 23. in ACta : Φοβήθητι τὸ τᾶ
μέλλοντος ἄδηλον' ὡς κλέπτης ἐν νυκτὶ , οὕτως ἔρχεται ὁ θάνατος" οὐδὲ ἁπλῶς ὡς
ἷ κλέπτης,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 297
χλέπτης, ἀλλὰ καθευδόντων ἡμῶν ἐπιτίθεται, καὶ ῥᾳθυμᾶντας λαβὼν Zcuc διὰ
τοῦτο ἄδηλον ἐποίησε τὸ μέλλον ὁ θεὸς , ἵνα ἀεὶ τῷ τὴς προσδοκίας ἀδήλῳ ἐν ἀρετῇ
διάγωμεν. Time, quoniam incertum efl futurum tempus. — Sicut fur in noie,
ita venit mors: neque fimpliciter ficut fur 4 fed dormientibus nobis infidiatur ,
defidefque appreben[os abducit. — Idcirco futurum tempus incertum voluit effe
Deus, ut ex[petlatione incerta virtuti femper fl'udeastus. — Midorus Pelufio-
ta Epiít. 117. lib. 1. pag. 26. Tv ἡμέραν τοῦ τέλους ἀγνοεῖν συμφέρει, ion
πᾶσαν ἡμέραν ἐκείνην εἶναι νομίζοντες, ὅτοιμοι. πρὸς ταύτην τυγχάνωμεν γρηγοροῦν.-
τες, καὶ τὸν Κύριον ἡμῶν περιμένοντες. — Diem fiuis ignorare conducit , ut omnem
diem illum effe exiflimantes , parati ad eum fimus , vigilantes, ac Dominum
noftrum exfpetlantes. Infinita alia omittimus : vidcatur interim Chryfo-
ftomus Homil.9. in τ. ad Theífal. pag.2045205. Quomodo vero diem ul-
timi judicii ipfe etiam Filius ignorare dicatur ,docemusfuprà, c. 9. p.168. & feq.
φ. Finis ultimi judicii cit,
- a. Ut patefiat juflitia Dei. Hinc Chryfoftomus Homil.2. in Epift. ad
Coloff. pag. τοι. "Er κρίσις Sx Ew ,. 8x ἔςι δίκαιος ὁ θεός (κατ᾽ ἄνθρωπον λέγω")
εἰ δίκαιος ἐκ ἔςξιν d θεὸς, οὐδὲ θεός équy' εἰ θεὸς εἰκ ἔςξιν, ἁπλῶς πάντα Φέρεται. δὲ
judicium non eft , nec Deus juffus eff (bumano more loquor :) fi Deus noneft,
Juflus , neque Deusefl. δὲ Deus non efl , omnia temere feruntur. — Jaftinus
M. in Apologia ad Senatum Rom. pag. 132. Εἰ μὴ τοῦτό &w 5 {ὅτι κολά-
ζονται ἐν αἰωνίῳ πυρὶ αἱ ἄδικοι οὔτε £c θεὸς , ἡ εἰ ἔςιν, καὶ μέλει abri τῶν ἀνθρώ-
muy , καὶ div ἐςιν ἀρετὴ, ἐδὲ κακία ἀδίκως τιμωροῦσιν οἱ νομοθέται τοὺς παραβαί-
ψοντας τὰ διατεταγμένα καλά, ἀλλ᾽ ἐπεὶ εκ ἄδικοι ἐκεῖνοι, καὶ ὁ αὐτῶν Πατὴρ τὰ
ἀντὰ αὐτῷ πράττειν διὰ τοῦ λόγου διδάσκων, οἱ τούτοις συντιθέμενοι. HY ἄδικοι. Si boc
non eff , [ nempe , quód injufli $n eterno igne puniantur :] neque Deus eft :
vel, fi efl, ipfe bomines nou curat , neque quidquam efl virtus, vel etiamvi-
tium : dinjuflo puniunt legiflatores bene ordinatarum legum transgreffores. — 4t
cim illi non fint injufli , ctiam eorum Pater , eadem per Verbum facienda do-
cens , qui cum illis confentiunt , non funt injufi.
b. Ut ejus confideratione ad. pietatem accendamur. — Bafilius Scleucienfis
Orat. 5. pag. 25. Μοὶ δοκεῖ, τῶν μελλόντων πριτηρίων , καὶ τῆς ἐσχάτης καὶ Qpi-
κώδους ἡμέρας εἰς τὴν πίςξιν καὶ μνήμην ἀγαγεῖν ὁ θεὸς τοὺς ἀνθρώπους βουλόμενος,
τὸν πάνδημον ἐκεῖνον εἰργάσατο κίνδυνον , ἵν᾿ ἡ ὄψις μαρτυροῦσα τοῖς πάθεσι, Qv.
λάττῃ τὸν Φόβον εἰς σωτηρίας ἐφόδιον" ἵνα τοσαύτης κολάσεως τὴν ἀσέβειαν μητέρα
ψινώσκοντες οἱ ἄνθρωποι, δέει τῆς τιμωρίας τὴν Φυγὴν πραγματεύωνται. — Mibi vi--
detur , ad venturi judicii , ad extreme atque borribilis diei fidem, £9 memo-
riam volens Deus. bomines perducere , i-a illud populis omnibus pericu-
iun
208 EXPOSITIONIS SYMBOLI
lum creare «oluiffe , quà afpettus tanto infortunio fidem adflruens timorem re-
tineat. falutis viaticum :. ut bomines , tante pene cau[fam agnofceates inpic-
tatein, metu pene eam effugere fludcant..— Batilius M. Epitt.283. p. 1050.
Μακαρία ἐςὶν ἡ ψυχὴ, ἡ νυκτὸς καὶ ἡμέρας μηδεμίαν ἄλλην μέριμναν coéQovsa , ἡ
πῶς ἐπὶ τῆς μεγάλης ἡμέρας, καθ᾿ ἦν πᾶσα Vi κτίσις περιςξήσεται τὸν κριτὴν, τὰς εὑ.
θύνας τῶν πεπραγμιένων ἀποδιδοῦσα , καὶ αὐτὴ δυνηῆῇ κούφως ἀποθέσθαι τὸν λόγον τῶν
βεβιωμένων. Οἱ γὰρ ἐκείνην τὴν ἡμέραν καὶ τὴν ὥραν πρὸ ὀφϑαλμιᾶν τιθέμενος, καὶ ἀεὶ
μελετῶν τὴν ἐπὶ τοῦ ἀπαραλογίςου κριτηρίᾳ ἀπολογίαν, ὁ τοιᾶτος ἡ Div , ἡ χαντε-
Mi; ἐλώχιςα ἁμαρτήσεται. — Beata iiid iua, que notte die/2ue nullam aliam
curam ver/at , preter unam illam , ut 15 die iia magna , cum judicem Juin
ereatura omnis circumfula ambiverit ,, rationem redditura operum fuorum s.
facilem ipfa atque expeditam vite tranfatte rationem poffit inire. Qui enim
diem atque boram illam aute oculos perperuó pofuevit ,| quique defenfionem a-
gende cauffe fue apud jufliff uum illud tribunal] meditabitur » ἦς vel nulla,
vel leviffma pauciffinaque peccata covimiffurus eff. Ydem, in Pfal. 7. Pagi
Πολλαχοῦ τῆς γραΦῆς ὁ περὶ τῆς κρίσεως ἐγκατέσπαρται λόγος, ὡς ἀναγκαιότατος.
καὶ συνεατικώτατος εἰς διδασκαλίαν ἐυσεβείας τοῖς εἰς Bedv διὰ Ἰνσοῦ Χριςοῦ πεπιςευ-
πόσι. Multis in locis Scripture fermo de jadicio inter/per/us eff , ut neceffa-
rius smaxime , C9 ad confervandam pietatis doElvinam opportunus valde apud
605.) qui in Deum per Jefum Cbriflum credideruut. Huc etiam facit, quod
Chryfoftomus, Homil.45. in Joh. pag. 242. monet ; Λέγωμεν πρὸς ἀλλή-
λους τε ἀεὶ καὶ πρὸς ἑαυτοὺς , ᾿Δνάςασίς ἐξὶ, καὶ δικαςήριον ἡμᾶς μένει Φοβερόν.
Dicainus C$ aiii ad alios [fubinde , € ad nos ipíos , Refurrcilio eff , C7 judi-
cium terribile nos ex/petiat. Vx pag. 743. Συνεχῶς καὶ πρὸς ἑαυτοὺς Φθεγγώ»
μεθα wa) πρὸς ἄλλους ᾿Αναςασίς ἐξὶ, καὶ κρίσις, καὶ εὐδύναι τῶν πεπραγμένων.
Subinde CZ ad nos ipfos , C ad alios dicamus: Refurretiio 6f , C9 judicium ,
C rationes fattorum.
IV. 26 Regno Chrifii fic loquuntur Patres Niczni : Οὗ τῆς βασιλείας ἐκ
ἔξαι τέλος. Cujus regni finis non erit. Regnum tribuitur
1. in gencre Deo 5 quod triplex eft :
a. Regnum potentie , aliàs providentie C2 univerfale rcgnum, quo Deus
omncs omnino crcaturas in ccelo, in terra, apud infcrosetiam, fibifub-
je&as habet. Hoc regnum Chryfotlomus in Píal.47. vocat βασιλείαν κα-
τὼ τὸν τῆς δημιουργίας λόγον, regnum rejpettu creationis. Quid vero fit, ex-
plicat idem Homil. 39. in 1. ad Corinthios , pag. $09. Βασιλεύει ὁ θεὸς
ἁπάντων, καὶ Ἑλλήνων, καὶ Ἰουδαίων, καὶ δαιμόνων, καὶ τῶν ἀντιτεταγμένων, κα-
τὰ τὸν τῆς δημιουργίας λόγον, — Deus imperium exercet in omnes , €3 Gentiles
G
ΝΙΟΖΕΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΠΙΤΑΝΙ. Car. XIII. 299
Eg Judeos, C9 demones, C9 eos, qui fefe opponunt , re[petiu creationis. Ea-
dem ex Chryfoftomo affert "Theophylactus ad vf.24. cap. τς. Epift. τ.
Ad Corinth. pag. 299. Hujus regni rcípe&u Deus vocatur ὁ βασιλεὺς τῶν
βασιλευόντων, 1. l'imoth. 6; 15. qui titulus etiam Chrifto datur Apocal.
17:14. Primario autem , dicto loco, Dco Patri compctit , qui idcó
Martth.5:3$. vocatur βασιλεὺς μέγας. Píal.103:19. Ἡ βασιλείᾳ αὐτῇ πάντων
δεστόζει. — Regnum ipfius omnibus dominatur. Übi'Theodoretus, ρὰρ. 8οό.
Τοῦτο ξοικε τοῖς ἐν ἑτέρῳ εἰρημένοις Ψαλμῷ Ὃ £y ὑψηλοῖς κατοικῶν, καὶ τὰ ταπει-
νὰ ἐφορῶν. Καὶ γὰρ ἐνταῦθα ὁ προφητικὸς ἡμᾶς διδάσκει λόγος γ ὡς ἐν οὐρανῷ μὲν
ἔχει τὸν θρόνον τῶν ὅλων ὁ Κύριος, ἐφορᾷ δὲ καὶ πρυτανεύει τῇ κτίσει, ὧτε
δὴ πάντων ὧν δημιουργὸς, καὶ βασιλεὺς , καὶ δεσπότης. — Hoc fimile ef iis , que
in alio P/almo ditta funt , Qui in altis habitat, & humilia refpicit. —.Ere-
nim boc in loco fermo propheticus uos edocet ,. univerforum Dominum in calo
quidem babere folium ,' univerfi autem mundi macbinam in[picere , ὅθ᾽ mode-
rari, quippe qui omnium opifex ef , C9. Rex , €2 Dominus. Philo de Deo .
loquens in expofitione Decalogi , Βασιλεὺς τῶν βασιλέων ,. καὶ θεὸς θεῶν. — Inn
additamentis ad Eíftheram , 14:12. Βασιλεῦ τῶν θεῶν, καὶ πάσης ἀρχῆς ἐτι-
κρατῶν. | Hujus regni refpe&tu Deus vocatur Κύριος κυρίων). Dominus domi-
norum , Apocal. 1g: 16. "Theophilus lib. 1. ad Autolycum , pag. 245.
Κύριος Aéyerat , ὅτι κυριεύει πάσης τῆς γῆς y καὶ πάσης ἀναπνοῆς , ἤγουν πάσης τῆς
κτίσεως οὗ ἡ κυρεία ἀπέραντος. Dominus dicitur, quia univer[e terre domi-
natur , C9 omni refpiranti , five omni creature ,. cujus poteftas infinita eff.
Ita Gentiles de fictis etiam Numinibus fuis. Seneca apud Lactantium ,
lib. 1. cap. 4. "Rectoris orbis terrarum caelique , C2 deorum omnium dei , ἃ
quo ifla numina , que fingula adoramus 88) colimus , fufpenfa funt. Dc
Jove Hefiodus :
᾿Αυτὸς γὰρ πάτον βασιλεὺς, Yel κοίρανός équv
᾿Αθανάτων. —
Jpfe namque omnium rex , C9 dominus ef
Immortalium deorum.
Ab ipfo Dco ; ut & alia fummi Numinis attributa quedam ; humana
adulationis ftudium hoc ipfum ad terrenos reges deflexit... Vide Danic-
lisz:37. Julianus Mifopogone: Κέκτημαι ἐδὲνγ) καὶ ταῦτα βασιλεὺς ἀκέων μέ-
γας. Nibil poffideo , ciim tamen magnus audiam. Imperator. Homerus
etiam de Jove , 1l. θ΄. vf. 31. — "Taare κρειόντων. Summe regum. Ubi vc-
Pp 2 tus
΄
30 EXPOSITIONIS SYMBOLI
tus Scholiaftes interpretatur βασιλεῦ βασιλέων. Rex regum. Videctiam Od γῇ:
4545581. & 4, 472. Helychis: "Taare acra, βασιλεὺς βασιλευόντων. Plu-
tarchus de Marco Antonio : Τοὺς ἐξ αὐτοῦ καὶ Κλεοπάτρας ὑιοὺς, βασιλεῖς βασιλέων
ἀνηγόρευσαν. Ex eo C9 ex Cleopatra progenitos filios reges regum.appellaverunt.,
B. Regnum gratie , ἣν» Deus in Ecclefia fua ,' in hoc adhuc mundo
conftituta, regnat. Hac βασιλεία à Chryfoftomo , in Píal.47. vocatur
ἡ τῆς οἰκειώσεως βασιλεία, regnum conjuntlionis (c. cum Deo: quia Dcus, ut
idem explicat Chryfoftomus Homil.39. in t. ad Corinth. βασιλεύει τῶν αι.
gà καὶ ἑκόντων καὶ ὑποτεταγμένων, fidelibus dominatur , qui fua /ponte fe illi
fubjiciunt. Et Homil. 17. in 1. ad Timoth. ad vf. αι. cap. 6. Πάντες μὲν
ἄνθρωποι TB θεᾷ, κυρίως δὲ οἱ δίκαιοι), οὐ κατὰ τὸν τῆς δημιουργίας λόγον μόνον, ἀλ-
λὰ καὶ τὸν τῆς οἰκειώσεως, — Omnes quidem bomines Dei Junt , proprie verà ju-
Jii , non. folum ratione creationis ,. fed etiam re[pettu conjuntlionis. Hujus
rcgni adventum pctitione'fecunda Orationis Dominica: petimus, ut plu-
ribus docuimus Obfervar. facr. cap.9. :
y. Regnum glorie , quod notat gloriofum ac beatum electorum poft
hanc vitam ftatum , ubi Deus crit omnia in omnibus; adeoque vitam
sternam , quà electi in ccelis fruentur, Chryfoftomus Homil. 10. in
Matth. docet , Matth. 3: 2.. per βασιλείαν τῶν ἐρανῶν,, Chrifli παρουσίαν τήν
TE προτέραν καὶ τὴν ἐσχάτην, adventum 69 priorem C3. ultimum intelligi. Ea-
dem ibidem habet T'heophyla&tus. Iterum Chryfottomus, Hoinil. 1g.
in Matth. dicit, Matthzi 6: 33. notari ζωὴν diiyey , vitam «eternam :
"'Theophyla&us & hoc loco , ἃς Matth. 10: 7. τὴν τῶν ἀγαθῶν ἀπόλαυσιν,
botorum fruitionem. Hujus ctiam regni adventum in Oratione Dominica
petere jubemur : jubemur petere, ut cacleftis gloria citoadveniat: quod
2.Petri 3:2. dicitur σπεύδειν τὴν παρουσίαν τῆς τοῦ θεξ ἡμέρας Paulus 2. T i-
moth. 4: 8. dicit τὴν τοῦ Kupía ἐπιφάνειαν ἀγαπᾷν. Et ad Ik oman. 8: 13. τὴν
ἀποκάλυψιν τῶν ὑιῶν τοῦ ϑεοῦ μετὰ ἀποκαραδοκίας ἀτεκδέχεσθαι. — Vide iterua
Obfcrvat. noftrarum caput 9. Ad hoc glorize regnum , ac proinde ad ad-
ventum Chritli ad judicium , referunt quidam illa Salvatoris Matth. 11;
1: dc Johanne Baptifla : Z4ez, dico vobis , mom furrexit inter natos mu-
lierum major Zobaune Baptifla: ὁ δὲ μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, μεί-
ζων αὐτοῦ ἐςιν. Eorum fententiam retert ΡΠ τίς Epit. 35. pag. 181. Βα-
σιλείαν οὐρανῶν, τὴν δεσποτικὴν καὶ δευτέραν παρουσίαν ἐξαχούεσι μικρότερον δὲ, αὖ
τὸν τὸν Κύριον ὑμῶν Ἰησοῦν xpizóv' 0e , εἰ καὶ μὴ. κατὰ Tiv μαιρὸν τῆς πρώτης αὖ-
τοῦ ταρουσίας, μείζων τοῦ προδρόμα τοῖς πολλοῖς ἐνομίζετο ἀλλ᾽ οὖν τυνιμαδε πᾶσι,
καὶ τοῖς μὴ βουληθεῖφιν ἐπιγνῶναι πάλαι! y. μετὰ Φοβερᾶς καὶ Φρικώδους ἐπιγνωσθήσε-.
ται
στ᾿ — --»—h-»——
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIII. 3ot
Tui τῆς ἐιδήσεως,, Ἀριτὴὶς ταάντων καὶ βασιλεὺς παραγενόμενος. Per rcgnum caclo-
rum , fecundum Domini adventum intelligunt του πη Πη.. dict volunt ipfum
Dominum nofirum fefum Chrifjum : qui , etfi in primi adventus fui tempore ,
juxta multorum opinionem , non erat major precur/ore 5 tunc tamen temporis
ab omnibus , etiam non volentibus eum olim agno[cere , cum borrenda C3 bor-
ribili notitia aguofcetur , judex mimirum C9 rex omnium quando apparuerit.
Hzc veró fententia meritó rcjicitur , quia βασιλείῳ οὐρανῶν, "ut poftmo-
dum videbimus , sov Ecclefie flatum deügnat. Chryfoftomus certe,
quando prz:fentem locum interpretatur, Homil.3r. non concedit, hac
xarà σύγκρισιν effe. dicta ; & addit , Εἰ δ᾽ ἄρα δοίη μὲν καὶ κατὰ σύγκρισιν elpij-
σθαι παρ᾿ ἀυτοῦ τοῦτο, οἰκονομικῶς ἐγίνετο διὰ τὴν τῶν ἀκεόντων ἀσθένειαν. Ὁ μοί
quis per comparationem id dictum contendat ,. dicemus per dif/pen[ationem boc
effe fattum propter audientium imbecillitatem. Chryfoftomus, càdem Ho-
milia, & ex co Theophylactus in Matth. ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, in-
terpretantur ἐν τοῖς πνευματικοῖς καὶ οὐρανίοις ὡγαθοῖς, in. fpiritualibus C9 cole-
ffibus bonis: mentem tamen fuam non fatisexplicant. "T heophyla&usta-
mcn, Chrittum de fc & Johanne hzc dicere affirmat. Verba ejus, p. 59.
funt: ᾿ἘΕκειδὴ πολλὰ εἶπεν ἐγκώμια περὶ Ἰωάννα, ἵνα μιὴ νομίσωσιν͵, ὅτι καὶ αὐτοῦ
μείζων ἐςὶν ἐκεῖνος, Φυσὶν ἐνταῦθα Φανερώτερον, ὅτι ὁ μικρότερος ἐγὼ χαὶ κατὰ τὴν
ἡλικίαν καὶ κατὰ τὴν ὑμῶν ὑπόληψιν. μείζων αὐτοῦ εἰμι ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν,
τουτέςιν, ἐν τοῖς πνευματικοῖς καὶ οὐρανίοις ἀγαθοῖς. — Quoniam multas obannis
laudes dixerat, ut ne putent etiam fe majorem ejfe illum , boc loco manifeflius
dicit , quàüd ego minor (2 ratione etatis C9 juxta opinionem ve[iram , major
illo fum in regno celorum , id efl , in fpiritualibus C9. celeflibus bouis. Kan-
dem fententiam idcm repetit in cap. 7. Lucz , pag.352. Gcmina his le-
guntur in opere imperfecto in Matthzum, fub finem Homiliz 27. uis
autem eft minor C2 major? Cbriflus videlicet minor in corpore , major in fpi-
ritu. At etiam hac cxpofitio ἀλλόκοτος, — Ejuidem commatis illa quoquc
eft, quam Photius, loco fuprà laudato, fuam facit, &, tanquam opti-
mam, omnibus aliis preferendam exittimat. | Contendit, ifta verba , à
δὲ μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν μείζων αὐτοῦ £qv , non ἀτοφατικῶς, led
ἐρωτηματικῶς cfle legenda : ut fentusfit , 727 Jobanae , quem ego tantopere
commendayi , minimus in regno celorum, major effet ? Hanc lectionem ex-
peditiffimam putat : verüm quàm maxime impedita eft : repugnat nam-
que omnium Codicum conítantiffimo confenfui , & quz proxime ante-
cedunt, interrogationem prorfus refpuunt. [ἢ veram crgo tandem ex-
pofitionem inquiramus.
Pp 3 Tres
302 EXPOSITIONIS SYMBOLI
"Tres maximé reperiuntur apud veteres, prater allatas, expofitiones;
quarum duz priores fatis funt tolerabiles, ncc analogix fidei repugnant:
tertia σον πη eft & veri(Tima.
"Prima igitur eft I(idori Pelufiotaz , qui Epift.68. lib. r. pag. 21. vult
oftendi differentiam inter jufitiam legalem a Evangclicam. Οἱ μικρότεβος
inquit, ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, μείζων ἐςὶν Ἰωάννου' ὁ ἐν τῷ νόμῳ τέλειος,
οἷος ἦν ἰωαννης, πάντως ἥττων ἦν τοῦ εἰς τὸν θάνατον χριςοῦ βαττισθέντος' τοῦτο
γάρ ἐςὶν ἡ τῶν οὐρανῶν βασιλείᾳ , τὸ συνταφῆναι xpi; κατελθόντι σκυλεῦσαι τὸν
θάνατον καὶ συναναςῆναι αὐτῷ, τὸ κατ᾽ ἐχείνου κράτος παρέχοντι. ᾿Επειδὴ οὖν μείζων
μὲν πάντων ἦν τῶν γεγδυννημένων ἐκ γυναικῶν ὁ Ἰωάννης, πρὸ δὲ τοῦ δοθῆναι τὴν βα-
σιλείαν τῶν οὐρανῶν ἀτετμήθη. κατὰ μὲν τὴν ἐν νόμῳ δικαιοσύνην γεγένητο ἅμεμ.-
τος, τῶν δὲ τῷ πνεύματι τῆς ἐν χριςῷ ζωῆς τελειωθέντων ἀπελείφθη προαπελθών,
&üg οὖν ὁ μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν , τουτέςιν , ἐν τῇ κατὰ χριςὸν πα-
λιντοκίᾳ, μείζων ἐςὶ τοῦ ἐν νόμῳ δικαιωθέντος, ἐπειδὴ οὐδὲν ἐτελείωσεν ὁ νόμος. Qui
minor eft in regno coclorum , major cft Johanne: i2 eff , qui in lege per-
fectus efl 9. ut erat "Yobannes , omnino inferior eo eft , qui in Cbrifli mortem
baptizatus eff. Hoc enim celorum regnum efl , nimirum cum Chriffo , qui
fpoliaude mortis cauffá defcendit , fepultum effe , atque uná cum ipfo , "viclo-
riam adverfus eam prebente , vefurrexife. .:Quontam igitur major quidem
omuibus , qui ex mulieribus nati fuerant , erat. fobanues ,. caput autem ipfi
ante datum calorum regnum precifum fuit : ipfe quidem, fi legis juflitia fpe-
etur , erat irreprebenfibilis: at iis, qui vite in Chrifto pofitee fpiritu perfe-
&i fuerunt, inferior exflitit : quid fcilicet prius ὃ vita. difceffifet. Quifquis
igitur minor eft in regno coelorum , boc eff , in Cbrifliana regeneratione ,
major co elt, qui in lege juflitie laudem confecutus ef? : quoniam lex nibil
omnibus fuis partibus perfetium reddidit. Eandem fententiam ctiam refert
Photius Epitt. 135. :
Secundam ex Jobio atfert Photius in Bibliotheca , Cod. 122. pag.660.
Vult Jobius, à Chriffo inter fe conferri prefentis C2 future vite flatum ,
eumque oftendere τὸ διάφορον τῆς μελλούσης πρὸς τὴν παρέσαν ζωὴν κατας ἄσεως"
Φησὶν , ὡς εἰ καὶ νῦν τοῖς πνευματικοῖς χαρίσμασι μείζων ἐςὶν ὁ πρόδρομος" ἀλλ᾽ οὖν
τοσαύτη τὶς ἔςαι κατὰ τὸ μέλλον ἡ τῶν παρόντων μεταβολὴ πρὸς τὸ ἄμεινον, καὶ ἣ
δαψίλεια τοῦ πνεύματος ν ὡς καὶ τὸν ἐκεῖσε μικρότερον , τῶν ἐνταῦθα τὸ μεῖζον ἐχόν-
Tuy, μεγαλοπρεπεςέρα; τυχεῖν δωρεᾶς, bujus C9. future vite differentiam: Etys
nunc, ait, fpiritualibus donis major eff precur[or : tanta tamen erit in futu-
ra vita barum rerum in melius commutatio , tantaque [piritus copia , ut qui
illis minor eff , ampliora dona confecuturus fit quàm qui bic majora accepe-
"Hunt.
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΠῚ. 302
rust, Eodem concedit Hieronymus. Ejus verba funt : Muiti bec de
Salvatore intelligi volunt , quid qui minor eff tempore , major ΛῈ dignitate.
ANos autem fimpliciter intellisamus ,| quàd omnis [antius , qui jam cum Deo
ef , major /it ille , qui adbuc confiflit in prelio. — .dliud eff enim coronam
victorie poffidere ; aliud , adbuc in acie pugnare. :
Tertia xandcm fententia vult, p/eaiffimam illam lucem , que à Chrifli
gredicatione mundo affulfit , cum ea , veluti fcintilla conferri , que ad 0-
bunnem u/que emicuerat. Opumé: neque enim comparantur inter fe per-
fonz, fed impar doctrinz coelcttis dilpenfatio, praeconium videlicet Jo-
hannis cum Lege & Prophetarum concionibus, & cum illo rurfus clarif-
fima illa Evangelii praedicatio : unde etiam longé plenior myíteriorum
falutis noftra. pendet cognitio. Summa ergo verborum Chrifti huc rc-
dit : Μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, id ett , minimus Evangelii prze-
co, polt ablolutum redemtionis noflra negotium , poít aícenfionem
Chriiti , & Gentium vocationem; de quibus Johannes nec docere, nec
tcflari potuit : unde ejus doctrina & imperfectior, & ad folidam piorum
animis inftillandam coníolationem non aqué erat accommodata , atquc
nunc eft Evangelii przconum doctrina, — Proxime ad hanc interpreta.
tionem ifti accedunt, qui; ut refert Photius Epift. 139. per βασιλείαν τῶν
οὐρανῶν intellcxerunt τὸν μετὰ τὴν δεσποτικὴν àvagaai καιρόν καθ᾿ ὃν μάλιςιᾳ τῷ
ςαυρῷ, καὶ τῷ βαττίσματι, καὶ τῷ πνεύματι ἐτελειοῦτο καὶ ἐκρατύνετο τὰ τῆς τί-
ceu; , lempus pofl. Dominicam refurretlionem , quo res fidei per crucem , per
baptifmum C$ [piritum , maxime perfectionem C9 robur acquirebant.
2. [n fpecie Chbriflo: quod etiam duplex eft:
a. Akcrum eft naturale , fcu effentiale , vel univerfale, quod cum Pa-
tre & Spiritu San&to in omnes exercet creaturas. — Vide fuprà cap. 6.
num. 1.2.
ὦ. Alterum perfonale , Tes etiam economicum ὃς mediatorium appella-
tur. Dceo jam aliquid dictum cap.6. num. 1. 4. Atque ad hoc regnum
refpexerunt Patres Nicazeni, dicendo, Οὐ τῆς βασιλείας obw Egai τέλος Tum
de effentiali, tum de perfonali Chrifti regno Chryiottomus Homil. 105.
τι ας. pag. 681. Ara ἡ τοῦ Σωτῆρος βασιλεία" ἡ μὲν προχιώνιος καὶ ἀρχὴν οὐκ ἔχου.
gau: ἡ δὲ μετὰ τοῦ ἀιῶνος, ἀρχὴν ἀπὸ τῆς οἰκονομίας λαμβάνουσα. Duplex eft Sal-
vatoris regnum: alterum quidem eternum C9 initio carens: alterum verócum
tempore initium ab economia accepit... Ex Theodoretus in Pfal.2. pag.405.
ibidem de Filio Dei : Ὡς θεὸς, ἔμφυτον ἔχει τὴν βασιλείαν ὡς δὲ ἄνθρωπος ,
χειροτονητὴν δέχεται ταύτην. Ut. Deus , innatum babet regnum :. ut ruin
bomo »
ΟΡ —— r EN Nm
34 EXPOSITIONIS SYMBOLI
bomo , electione delatam accipit. Koc regnum in acternum effe duratu-
rum 5. diferte Scriptura docet 2. Samuel. 7:12, 153.16. Píal. 89:5, 36,37,
38. )ef. 9: 5. Dan.2:44. & cap.7:14527. Regnum hoc cit /opirituale (9
celcffe , non mundanum, corporale € terrenum, ut tcttis eit ipíe Chri-
ftus Joh. 18:36. Valeat ergo cum reguo fuo Ccrinthus , qui afferuit, re-
gnum Domini terrenum fore , ἐπίγειον ἔσεσθαι τὴν τῇ χριςοῦ βασιλείαν, referen-
tc Eufebio , Hift. Ecclef. lib.7. cap. 25. pag. 78. a. ὃς lib.3. cap. 28.
28.29. a. ὃς Theodoreto, haret. fab. lib. 2. cap. 3. pag.219. Ἐἰ γὰρ,
inquit Juftinus Martyr Apol.z , ἀνθρώπινον βασιλείαν προσεδοκῶμεν, κἀν ἠρνού-
pula ὅπως μὴ ἀνωιρώμεθα, καὶ λανθάνειν ἐκειρώμεθα, ὅπως τῶν προσδοκωμένων τύχω-
μεν. Αλλ᾽ ἐπεὶ ἐκ εἷς τὸ νῦν τὰς ἐλπίδας ἔχομεν, ἀναιρούντων καὶ πεφροντίκαμεν,
τοῦ καὶ πάντως ἀποθανεῖν ὀφειλομένου. Si enim bumanum ex/[pettaremus regnum,
inficiaremur utique , ne occideremur , ac latere contenderemus , ut exfpetta-
tionis compotes fieremus. — Sed quia [pes noflras non in rebus preefentibus fixas
babemus , percuffores nibil moramur 5. prefertim. cim moriendum nobis effe
fciamus. Nec regni Chrifti acternitati illud repugnat, quód t.Corinth.
15: 24. regnum Dco (9. Patri dicitur traditurus. Παραδίδωσι yàp , ut ad
praíentem locum "T'heodorctus ) τὴν βασιλείαν τῷ θεῷ καὶ Πατρὶ , ἐκ αὐτὸς
τῆς βασιλείας γυμνούμενος , ἀλλὰ τὸν τύραννον διάβολον , καὶ τοὺς ἐκείνου συνεργοὺς
ὑχοτάττων, καὶ πάντας ὑπτοκύψαι παρασκευάζων, καὶ τὸν τῶν ὅλων ἐπιγνῶναι θεόν.
Tradit enim regnum Deo 5 Patri , non ipfe regno nudatus ,. fed tyranuum
diabolum C9 omues ejus adjutores fubjiciens , C9 ut omnes fe fubmittant atque
univerforum Deum agnofcaut , efficiens. — Vide etiam T heophylactum ad
eundem locum, pag.299. Erudite Bullingerus notter ad locum Apofto-
li: Finis mundi prius non erit, quàm Chriflus regnum tradiderit Deo ac Pa-
tri, id eff , quàm Filius "Patri Ecclefiam, totum inquam electorum numerum,
quem morte [ua afferuit , adduxerit , item fe vindicarit de poteflate adverfa-
ria. Nam per principatum , potefatem 9 virtutem aliud non intellexit ,quàm
omnis generis tyrannidem , furorem C9. impietatem ,que fe in bifce terris Cbri-
flo opponit, ipfum etiam diabolum. | Duo ergo dicit. Primum, regnum, id
eff , totum ele&orum numerum (fic enim C9. duguflinus exponit Tra&atu in
fobanueim 86.) Deo Patri effe adducendum , id. eff , pios omnes falvandos ,
patrono C9 interpellatore Cbriflo : fecundum ,. impios C2. iupietatem omners
defiruendam , imo (9 «ternis fuppliciis deflinandam, | Hactenus illc.
C AS
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIV. 3ος
CA PUT. XE
«De Spiritu Santi.
Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωστοιὸν, τὸ ἐκ τῇ Πατρὸς
ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Tig συμπροσμυνούμιενον καὶ συνδοξα.
ζόμιενον , τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν.
N expofitione hujus capitis Patres Conftantinop. κατὰ πόδα (6-
i quamur.
Lk l. Profitentur (6 credere in Spiritum Santlum , ac proinde r/lug
effe verum Deum : nam fidei nottra: objectum folus verus Deus;
Hoc argumento ad adítruendam Spiritus Sancti deitatem frequenter ufi
funt veteres, Greg. Nazianzenus Orat. 37. pag. $96. Εἰκτίσμα τὸ Πνεῦμα»
αὡς εἰς αὐτὸ πιςεύομεν 5 V ἐν αὐτῷ τελειούμεθα . αὶ γὰρ ταντὸν ἐς! πιςεύειν εἴς Ti »
καὶ περὶ αὐτοῦ τιςεύειν τὸ μὲν γάρ ἐς! θεότητος, τὸ δὲ παντὸς πράγματος. δὲ f/pi-
ritus cff οὐδαι γα, quomodo in eum credimus ?. aut in eo perficimur ὃ. Neque
euim idem efl 2. credere in aliquid , 69 credere dealiquo. — lllud enim divini-
7411 convenit ,. boc cuilibet γε Epiphanius haerefi 74. ad hoc iptum Sym-
bolum, &ejus verba, Καὶ e Πνεῦμα ἅγιον ᾿Ευὐθὺς γὰρ ἡ ἔκθεσις ὁμολογεῖ καὶ
Hx ἀρνεῖται πιςεύομεν γὰρ εἰς ἕνα θεὸν Πατέρα παντοκράτορα , τὸ δὲ τιςεὕομεν οὖ
ἁπλῶς εἴρηται, ἀλλ᾽ ἡ mieu εἰς θεόν. Kal, εἰς ἕνα κύριον ἰησοῦν Xpigóv , ἐχ ἁτλῶς
εἴρηται, ἀλλ᾽ εἰς θεον ἡ τίςις Kal, εἰς τὸ ἅγιον Tlveüpa , Sx, ἁπλῶς εἴρηται, ἀλλ᾽
εἰς μίαν δοξολογίαν, καὶ εἰς uim ἕνωσιν θεότητος καὶ μίαν ὁμοσιότητα,, εἰς τρίᾳ TÉ-
Ana, μίαν δὲ θεότητα, μίαν οὐσίαν, μίαν δοξολογίαν, μίαν κυριότητᾳ, ἀπὸ τῷ
πιξεύομεν., καὶ πιςεύομεν, καὶ πιςεύομεν. — Eit in Spiritum Sanctum. — Statim
enim expofitio confitetur , nec negat. — Credimus namque in unum Deuin Pa-
trem omaipotentem. — Illud veró , crcdimus , mon fimpliciter di&lum eft , fed
notatur fides ip Deum. — Et , in unum Dominum fe[um Chrifium , mon fimi-
pliciter diclum ef ,. [ed notatur fides ip Deum. — Et , in Spiritum Sanctum,
non fimpliciter dictuin efl , fed in unam glorificationem . C9. in unam unionem
deitatis C2 unam con[ubjlantialitatem , in tria perfetla , [ed unam deitatem ;
unam ejfentiam , unam glorificationem , unam dominationem , quod colligi-
tur ex eo, quod dicimus, Credizius , C9 eredimus , c credimus. Cyril-
lus Alexandr. τη πος Symbolum , de Patribus Nicaenis fcribit : Πιςεύειν
ἔφασαν εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμᾳ, καθάπερ ἀμέλει εἰς τὸν Πατέρα καὶ Ὑιόν" ὁριούσιον γάρ
q ἐς
306 EXPOSITIONIS SYMBOLI
gw ἀντοῖς, — Credere fe in Spiritum Santium dixerunt ,.— fimili modo videlicet
ut in. Patrem C9. in Filium : efl enim ipfis confubflantialis. Pa(chafius in
Prafat. operis de Spiritu San&o :— Z/gnofcamus verbi ipfius privilegium.
Credere illi quilibet poteft bominum. credere verà in illum foli debere te Ma-
jeftati noveris. — Sed £9 boc ipfum aliud eff Deum credere, aliud efl credere
in Deum. Effe Deum C9 diabolus credere dicitur , fecundum Aipoflolum ;
nam C demones credunt ,. £9 contremifcunt. 1n Dcum veró credere ,. boc
eft fideliter eum querere ,. C9 tota in eum dilelione tranfire. Credo ergo in
illum δος eff dicere ,— Confiteor ilium, colo illum , adoro illum , totum me in
Jus ejus ac dominium trado atque trausfundo. — [n profeffonis bujus reverentia
univer[a divino nomini debita continentur obfequia. — Confer caput fequens.
ll. Patres Nicani credunt i» Spiritum. Vox πνεῦμα, de Dco ufurpa-
ta, duplici fumitur modo.
1. Οὐσιωδῶς , effentialiter. Sic enim Deus dicitur effe πνεῦμα Joh. 4:24.
Didymus ad hunc locum in Catena in Johannem , pag. 131. Οἱ θεὸς zvei-
μα προσαγορευόμενος , οὐκ ἄνεμον, ἀλλ᾽ ἀσώματον καὶ ζωοποιᾶντα (fcribendum
ζωοποιέσαν) παρίςησιν οὐσίαν. — Cim '"Deus appellatur Θριτῖτα5.. mon ventus ,
fed incorporea vivificaque [ubflantia intelligitur. Ammonius ibidem: IIveo-
μα καλεῖται, Sy ὡς ἄνεμος, ἀλλ᾽ ὡς ἀσώματος καὶ ξωοποιὸς ἐσία' ὥσπερ γὰρ εἰσπνεό-
μένοι τὸν ἀέρα ζῶμεν, οὕτω καὶ τοῦ θεοῦ διδόντος τὸ παρεκτικὸν τῆς ζωῆς, ζῶμεν.
Spiritus vocatur , non quafi ventus , [ed tanquam incorporea € vivifica fub-
flantia, Quemadmodum enim aerem fpirando attrabentes vivimus: ita Deo
quoque vitam (uppeditante , vivimus.
2. "TxogaTiüe , perfonaliter : quo fenfu denotat tertiam SS. Trinitatis
perfonam, Atque ita fumitur hoc loco. Vocatur autem πνεῦμα , fpiritus,
a. abfoluté €9 fimpliciter. lta Joh. 1:
:32. Τεθέωμαι TO πνεῦμα καταβαῖνον,
P'idi [piritum defcendentem , fc. luper Jefum in Baptifmo. Ημης de/zen-
fum Graci vocant ,. κάθοδον τοῦ πνεύματος. Cyrillus Alex ad Joh 1:32.
Ἐν σημείου καὶ γνωρίσματος τάξει δεδεῖχῇαί Quai ἑαυτῷ τὴν τῷ πνεύματος κάθοδον
ὁ μακάριος Βαττιςής. Per modum indicii ac figni Spirits defzenjionem fibi ma-
nifeflatam beatus. Baptifla profitetur. Chryfoftomus vocat ἐπίπτυησιν τὸ
πνεύματος, quafi dicas advo/atum , quia in columbae fpecie apparuit. Vo-
catur ctiam ἐκιΦοίτησις τὰ πνεύματος, adventus Spirits ; ab codem Chry-
foftomo, & ab aliis.
b. cum «variis epitbetis £2. adjetlionibus.
fuppeditant. Vocant enim Πνεῦμα
«. "Àyuv. De. hoc epitheto Chryfoftomus Homil. 72. t.6. "Avrs écly ἢ
XUpize
Patres Nicani aliquot nobis
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI, Car. XIV. 307
κυρίᾳ καὶ πρώτη προσηγορίᾳ , ἡ ἐμφατικωτέραν ἔχουτα τὴν διάνοιαν, καὶ παριςᾶσα
v5 ἁγίᾳ {Πνεύματος τὴν Φύσιν. Hec eft propria C9. prima appellatio , que ex-
prse C fignificanter Spiritás (ἀπ δ! naturam declarat. Greg. Nazianze-
nus Orat.23. pag.421,422. ᾿Αληθῶς ἅγιον τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον" du γὰρ καὶ ἄλ-
Mo τοιᾶτον, ἐδὲ οὕτως, οὐδὲ ἐκ προσθήκης ὁ ἁγιασμὸς , ἀλλ᾽ αὐτοαγιότης, ἐδὲ μᾶλ-
λον καὶ WrTov , ἐδὲ ἀρξόμενον χρονικῶς ἢ παυσόμενον. — Jer? fanCtus eff. Spiritus
fancius : neque enim alius talis eff , nec eodem modo , neque ex acce[fione {4π-
itatem babet, fed efl ipfamet fantlitas, mec magis C9. minis, necquoad tem-
pus originem unquam babuit , nec finem babiturus eff. Idem , Homil. 36,
pag. 590. Ἴδιον ὄνομα τῷ ἀγεννήτως προελθόντος, ἡ προϊόντος, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον.
Proprium nomen ejus , quicitra generationem proce[it , aut progreditur , Spi-
ritus Santius, INon tantüm autem a2 effentia, led ctiam α΄ officio, C3 ef-
fetiu , vocatur /an&us , quia eft fons, cauffa & auctor fanctitatis, fancti-
ficans ἔς. ele&s. Hinc ad Rom. r:4 vocatur Πνεῦμα ἁγιωσύνης , Spiritus
fanttificationis , ἐπειδὰν χαρίσηται εὐχαῖς τῶν ἁγίων. v| ἐμοὶ, ἡ ἑτέρῳ χριςιανῷ
ἁγιασμὸν, καὶ λάβω δῶρον, ὥς ἅγιον ἔχειν τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν , quando pre-
cibus antlorum , vel mibi , aut alii Cbrifliano largitur fanttitatem , ipfeque
accipio donum , ut anum babeam corpus £g animam 5. inquit Chryfotto-
mus Homil. 72. t. 6. Gregorius Nazianzenus Orat.37. pag.609. Παρὰ
τῇ πνεύματος ἡμῖν ἡ ἀναγέννησις᾽" παρὰ δὲ τῆς ἀναγεννήσεως ἡ ἀνάτλασς — 7 (ῤὶ-
ritu regenerationem. babemus :. à regeneratione. autem inflaurationem. Ἐπ
Orat. 44. pag. 714. Τὸ πνεῦμα δημιεργεῖ τὴν πνευματικὴν ἀναγέννησιν. — Spiri»
tus [piritualis regenerationis auclor ef. Hinc Homil.43. pag. 698. Spiri-
tus S. ab eodem vocatur ἅγιον καὶ καινοποιὸν πνεῦμα,» Santtus C9 innovator
Spiritus. Vide mox plura, tub lit. y.
B. Κύριον. Dum vero Patres Niczni Spiritum S. vocant κύριον, eo ipfo
docent, cum effe verum Dcum. De hoc fufficienter actum cap. 6.
num. 1.3.
y. Ζωοποιόν. Spiritus S. vocatur τὸ ζωοποιὸν πνεῦμα , quia nos regenerat
ὃς inpovat, atque adco fpiritualiter vivificat , dum nos ex morte fpiri-
tuali ad vitam fan&am revocat. Hinc à Chryloftomo , Homil.33. in
Acta, pag. 800. vocatur τανάγιον καὶ ζωοποιὸν πνεῦμα, fancliffmus C vivi-
ficans fpiritus. | Ad Rom.8:2. vocatur πνεῦμα ζωῆς, fpiritus vite , quia vi«
τας tpiritualis in nobis au&tor eft : ubi "T hcodoretus dicit denotari τὸ ζωσ-
zov τνεῦμα. — Eandem ob cauffam vocatur ζωαρχιπὸν πνεῦμα, fpiritus vitam
imitians, qui vite principium efl. Chrvfottomus, Homil 1:8. t. 5. pag.
762. Spiritum fanctum vocat ζωαρχικὸν Φῶς, lumen , quod eff vite princi-
Qq2z gum,
308 EXPOSITIONIS SYMBOLI
pium , quia per eum regencramur ad novam vitam. Patres Conftantino-
politani , ut habet Photius Epitt. r. pag. 7. Spiritum fanctum vocarunt
ζωαρχικὸν πνεῦμα , fpiritum vite autlorem principalem. Greg. Nazianzenus,
Homil.44. pag.712. de codcm: Zey , καὶ ζωοποιόν. Vita , (9 vivificans.
Baülius M. Epiftola 301. pag. 1072. eum vocat δύναμιν ζωῆς ταρεκτικὴν,
χάριν τελειοποιὸν 5 δι᾿ οὗ διοϑετεῖται ἄνθρωπος, καὶ ἀπαθανατίζεται τὸ θνητόν 9. f?-
tentiam que vitam exbibet , gratiam perficientem , per quam bomo adoptatur
in filium , £2 quod mortale efl immortalitate donatur.
ὃ. Τὸ ἐκ τῇ Πατρὸς ἐκπορευόμενον. Hicde Proce[fione Spirits [anti neceffa-
rio nobis agendum. | Ut autem dc ca diitin&te & peripicué agamus ,con-
fiderabimus,
w- Quibus verbis , ad eam exprimendam veteres maxime fint uf... Ufi-
tatiffimé ab iis vocatur ἐκπόρευσις. Greg. Nazianzenus Orat 37. pag. $597,
ἡ ἐκπόρευσις τῷ πνεύματος, procefio [piritus. Macedonius, apud Athanafium
Dial.1. contra Maced. t.2. pag 276. interrogat , Τίς ἡ διαφορὰ τῆς yev-
νήσεως καὶ τῆς ἐκπορεύσεως 5. Quodnam ef? difcrimen inter generationem £9. pro-
ceffionem. | Vocatur ἔχπεμψις. Greg. Nazianzenus , Orat. 23. Pag. 422.
Ἴδιον, Πατρὸς μὲν, ἡ ἀγεννησία᾽ Ὑἱοῦ δὲ, ἡ γέννυσις" Πνεύματος δὲς ἡ ἔκπεμψις.
Patris proprietas eff , quid ingenitus fit: Filii ,quódg enitus: Spiritus [anéli,
quid procedat , vel milatur. Vocatur πρόοδος. lNazianzenus, Orat. 13.
pag. 211. Proprictates trium Perlonarum funt τὸ ἄναρχον » ἡ γέννησις, καὶ
ἡ πρόοδος. Principio carere, generatio, C2 proceffo. Ἐκ ται 29. pag. 492.
πολυπραγμονεῖν ὑιοῦ γέννησιν, καὶ πνεύματος πρόοδον, curiofius inquirere in gene-
rationem Filii, (9. Spirits procefffonem. Hinc etiam vocatur πρόοδον πνεῦ-
pa , fpiritus procedens , ab eodem , Orat.1. pag. 17. Dicitur ἐκπορεύεσθαι.
Chryfoftomus, Homil. 72. t. 6. interrogat ,I] ὥς ἐκπορεύεται τὸ Πνεῦμα ἐκ
τοῦ Πατρός, Quomodo procedit Spiritus ex Patre? & relpondet , ὡς ἀπὸ zw-
γῆς ὕδωρ, ut ex fonte aqua. Harmenopulus de fide Orthodoxa, p. 578.
Δεῖ κις εύειν τὸν χριςιανὸν εἰς Πνεῦμα ἅγιον. τὸ συναϊδίως ἐκ τῷ θεᾷ καὶ Πατρὸς ἐκπο-
ρευόμενον. — Oportet Cbrifiianum credere in Spiritum Santtum , qui ab eterno
ex Deo C9 Patre procedit. Dcefumta hzc locutio ex Joh. τς: 26. Hinc
Spiritus fan&ti proprietas dicitur τὸ ἐκπορευτόν. Apud Juftinum M. in
Expofit. fidei, pag. 173. Τὸ ἰδιωτικὸν τῇ πνεύματος πρόσωπον , τὸ ἐκτορευτόν.
Peculiarem fpiritás perfonam , procedens denotat, — Ibidem ; Τὸ ἀγέννητον,
Xa] γεννητὸν, καὶ ἐκπορευτὸν, ἐκ εἰσίας δηλωτικὰ, συμαντικὰ δὲ τῶν ὑτος ἀσεών
ἐςξιν. — lngenitum , C9 genitum , Cg procedens , non ejfentiam declarant , fed
fubfiflentias fignificat. — Anattafius & Cyrillus in Expof. fidci, pag 426.
, Spiri-
m ——— ÀÀ—Ó— nul — —
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. ΧΙΝ, 300
Spiritus Santlus differt à Patre C9. Filio κατὰ τὴν ὑπόςασιν. wabó ἐςιν ἐκπο-
peuróv , fecundum [ubfiflentiam , quatenus procedit. Spiritus S. dicitur ex
Patre efle ἐκπορευτῶς. Apud Juftinum M. in Expofitione fidei, pag 177.
Τὸ Τινεῦμα ἐκ τοῦ Πατρὸς, Φῶς ἐκ Φωτὸς, εἰ μὴν γεννητῶς, ἀλλ᾽ ἐκπορευτῶς προ-
ἢλθε — Spiritus Santtus ex Patre ,. [umen de lumine , non geniti ,. fed proce-
dentis modo progrefJus efl. Ibidem : Οἱ μὲν ἀγεννήτως ἔχει τὸ εἶναι, ὁ δὲ γεν-
νητῶς) τὸ δὲ ἐκπορευτῶ;. — Pater quidem [uum effe babet , ut ingenituss. Filius
verb , ut genitus y. Spiritus Sautlus , ut procedens; Greg. Nazianzenus O-
rat. 39. pag. 630. Πνεῦμα ἅγιον ἀληθῶς τὸ πνεῦμα, προϊὸν μὲν ἐκ τοῦ Πατρὸς»
£x ὑικῶς δέ οὐδὲ γὰρ γεννητῶς , ἀλλ᾽ ἐχπορευτῶςξ Spiritus Santlus verà Spiri-
tus eff , procedens quidem ex Patre , non tamen filiationis modo : neque enim
ger generationem , [ed per proce(fionem. Pro verbo ἐκπορεύεσθαι veteres Theo-
logi etiam ulurpant προέρχεσθαι, —NNazianzenus Orat.36. pag. $90. Ἴδιον
TÉ [£y ἀνάρχου Πατὴρ τῇ δὲ ἀνάρχως γεννηθέττος Ὑὸς, τὸ δὲ ἀγεννήτως προελβέν-
qoc. ἡ προϊόντος, τὸ [Πνεῦμα το ἅγιον. Proprium cjus, qui principii expers cff,
nomen eft Pater : ejus autem , qui citra ullum principium genitus eft , Filius:
illius denique, qui citra generationem proce[fit , aut progreditur , Spiritus [an-
Gus. Damatcenus , Orthod. fidei lib. 1. cap. 7. pag.20. Spiritum fan-
€um vocat δύναμιν ἐκ τῷ Πατρὸς προερχομένην, virtutem ex Patre proceden-
zem. Ulurpant etiam , ut jam exempla vidimus , προϊξναι. Greg. INa-
zianzenus Orat.29. pag.493. 'Awser ὅτι τὸ Πνεῦμα προϊὸν ἐκ τῇ Tlapóc , τὸ
ὅκως μὴ πολυπραγμόνει. udis, Spiritum $,ex Patre procedere, modum an-
xio ne perfcruteris fludio. Cyrillus Alex. in Catena in cap. 16. Joh. pag.
$. Ἐπειδὴ ὁμούσιόν ἐςι TG Υἱῷ, πρόεισι θεοπρεπῶς καὶ i abrü. — Cum Dpiritus
$. Filio fit conjubflantialis , ab ipfo quoque, modo Deo congruenti ,' procedit.
2 [pfam de Precejfone Spiritus Santi bifloriam , quatenus illa ex anti-
quitate Ecclefiaftica haberi poteft. Hic duo pracipué veniunt notanda.
t. Quidam volunt ,. proceffionem. Spiritás San&i non ex Patre tantim ,
fed etiam ex Filio, à Conflautinopolitanis "Patribus δ ymbolo buic fuiffe infer-
tam s cujus illi verba fic referunt: ΠΙιςεύομεν εἰς τὸ ΤΙνεῦμᾳ τὸ ἅγιον, τὸ χύ-
piov, τὸ ζωοποιὸν, τὸ ἐμ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ὑιοῦ ἐκπορευόμενον. Credimus in Spi-
ritum Santium, Dominum , au&lorem vite, ex Patre Filioque procedente.
An veró hzc aflertio vera fit, paucis vidcamus.
- a. Proceffio Spiritüs Santli ex. Filio Symbolo Conflantinopolitano mon fuit
adjetia à Synodo Conflantinopolitana. | Patet hoc ex Symbolo capite pri-
mo propofito : patet ctiam ex Epift.r. Photii , qui , Symbolum iftud
proponens, fic loquitur: Πιςεύωῳ εἰς τὸ ΤΙνεῦμα τὸ ἅχιον , — τὸ ἐκ τοῦ Ila
Qq4 3 πρὸς
n τας ti
310 EXPOSITIONIS SYMBOLI
πρὸς ἐκπορευόμενον. ldem , Epiít. 2. id maxime agit , ut probet , iftud,
Filioque , à Latinis fuifle adjectum. — Eodem concedunt etiam alii fcri-
ptores Graeci. Nempe ἀργὰ ferebant Grzci , quód , cüm in Symbolo
Confítantinopolitano , anno Domini 381. edito , hoc tantüm audiretur;
τὸ ἐκ τῇ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, apud Latinosin illius Symboli recitatione
pronunciaretur , ex Patre Filioque. De quo fic Photius, Epift. 2. pag.
$1. poftquam aliquot. Ecclefiz: Latinz errores enarraflet : ᾿Αλλὰ yàp ἐχὲ
μόνον εἰς ταῦτα παρανομεῖν ἐξηνέχθησαν͵, ἀλλὰ καὶ Évrig κακῶν dci κορωνὶς , εἰς ταύ-
τὴν ἀνέδραμον᾽ πρὸς γάρ TOi τοῖς εἰρημένοις ἀτοπήμασι, καὶ τὸ ἱερὸν καὶ ἅγιον σύμ.-
βολον, ὃ πᾶσι τοῖς συνοδικοῖς καὶ οἰκουμενικοῖς ψηφίσμασιν ἄμαχον ἔχει τὴν ἰσχὺν,
νόθοις λογισμοῖς, καὶ παρεγγράπτοις Móyoig , Wal θράσους ὑπερβολῇ, κιβδηλεύειν ἐτε-
χείρησαν ὦ τῶν TE πονηροῦ μηχανημάτων ! Tó Πνεῦμα τὸ ἅγιον κακ ἐκ τοῦ Πατρὸς
μόνον͵, ἀλλάγε καὶ ἐκ TS Υἱοῦ, ἐκπορεύεσθαι, καινολογήσαντες, — Enimrverà non
ilis tantum peccare. indu&li funt , fed in ipfam impietatis coronidem , fi quee
ef, devenerunt. — Preter enim memoratas abfurditates ,| [antium C9 facrum
Symbolum , quod ab omnibus ecumeuicorum Conciliorum calculis confirmatur ,
€ vim obtinet invitlam , fenfibus [puriis , C9 verbisadulterinis, que fumma
fuit ipforum audacia , conabantur adulterare. Ο macbinationes diabolicas 4
Spiritum Santlum novo more comminif/cebantur non ex folo Patre , fed etiam
ex Filio procedere. Exi autem verum fit, quod addebatur à Latinis , ad-
di tamen communi omnium Symbolo non licebat. Nam qui addit, vel
falfus teítis fit formulae catholica , velfe νομοθέτην facit. — Aliiillud , Fi-
lioque , temporibus Damafi , à Concilio Romano , additum fuiffe con-
tendunt. c eft fententia Alexii Ariftini ; referente Cl. Voffio de
Symbolis; in Opere , quod inícribitur, Συνοττικὸς τῶν ὅλων κανόνων τῶν
ἐκτεθέντων παρὰ τῶν οἰκουμενικῶν ἁγίων ἐξ συνόδων, καὶ τῶν μεταξὺ τῶν αὐτῶν το-
my. At ctiam hoc à veroalienum : id enim ficflet, rem tanti mo-
menti non tacuiffet "Theodoretus in hiftoria fua , ubi lib.g. cap.9. & 10.
pag. 714. & feqq. Concilii Conftantinopolitant ad Damafum , & Da-
maíi ad Concilium literas refert. Aliorum fententias de hac additione
vide apud Cl. Voffium, Differtat. 3. de tribus Symbolis.
b. .4 quo illud , Filioque , /it additum. Cl. Voffius , Differtat3 de
Symbolis , thefi 41. & aliquot fequentibus , probat, id fa&um effe à
Sergio tertio, Pontifice Romano, Chrittophori fucceffore, — Argumen-
ta apud ipfum videri poffunt.
2. Olim ne inter ipjos quidem Grecos de bac queflione convenit.
&. Alii cnim proceffionem Spirits Sancli ex Filio non rcjiciebant , ve-
rinm
m EN - T mL tmu, ont, Imm T εξ
--...... ὄὕψ..0
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Ca». XIV. 311
rim tbefi Latinorum baud ob[cur? adflipulabantur. Qmitto Gennadium
Scholarium , Epiícop. Conttantinop. qui in Dial. cum Turca : Οὕτως ὁ
θεὸς καὶ Πατὴρ γεννᾷ τὸν Υἱὸν καὶ Λόγον αὐτοῦ , καὶ ἐκ τοῦ Πατρὸς καὶ Τ᾽ οὔ ἐκπο-
βεύεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Sic Deus Cg. Pater gignit Filiumt9 Verbum fuu,
CZ ex Patre Filiogue procedit Spiritus Santlus..— Omitto etiam Symbolum
Athanafii , in quo: Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀπὸ τῇ IIavpóc , καὶ τῇ Υἱιοῦ ἐκπορευ-
τόν. Spiritus Santlus , à Patre 5 Filio procedens ; quia de ejus cditione
difputatur. Minüs fufpe&us Cyrillus Alexand. in Epiftola , quam no-
mine Synodi Alexandrinz ad Neftorium fcripfit , & habetur in AGtis
Concilii Ephefini: ubi, pag.81. hzcleguntur: Πνεῦμα yàp ἀληθείας ὠνό-
μαᾶςαι καὶ ἔστι χριςὸς ἡ ἀλήθεια᾽ καὶ προχεῖται παρ ἀντοῦ, καθάπερ ἀμέλει
Xa) ἐκ τῷ θεοῦ καὶ Πατρός. Spiritus enim "veritatis nominatur : £2. Cbri-
flus efl veritas : € procedit ab ipfo , quemadmodum etiam à Deo £3 Patre.
Et in Libello ad Theodofium ; ibid. pag. 26. ᾿Απολύων yàp ἁμαρτιῶν τὸν
αὐτῷ προσκείμενον. τῷ ἰδίῳ λοιπὸν καταχρίει πνεύματι , ὅπερ ἐνίησι μὲν αὐτὸς, ὡς
ἐκ θεᾶ Πατρὸς Λόγος, καὶ ἐξ ἰδίας ἡμῖν ἀναπηγάζει Φύσεως. δ οίνεης enim à
peccatis eum , qui fe ei totum dedit , proprio eum deinceps ungit fpiritu ,
quem ipfe quidem immittit , ut ex Deo Patre Verbum , C9 ex propria natura
in nos cffundit. Ex 'T hefauri Orat. 33. dicit Spiritum Santlum ἀπὸ τῆς τῷ
Σωτῆρος ὑπάρχειν Saía;, ex Salvatoris effentia effe. Et mox : ᾿Εἰκὼν τῷ Τοῦ
τὸ Πνεῦμα. [mago ΕΠ Spiritus eff. lbidem dicit, eum ἐκ τῆς οὐσίας τῇ χρι-
ςοῦ φυσικῶς προϊέναι , ex effentia Chrifli procedere naturá. — ldem in Catena
in Johannem , ad cap. 16. v£13. pag. 394. Πνεῦμα ἀληθείας ὀνομάζει. ἵνα
εἴτῃ ἑαυτῶ" αὐτὸς γάρ équy ἡ ἀλήθεια οὐ γὰρ ἀλλότριον τῆς ὁσίας TOU μονογενᾶς τὸ
&yiov νοεῖται πνεῦμα, πρόεισι δὲ φυσικῶς ἐξ αὐτῆς. — Spiritum veritatis appellat ,
ut fuum fignificet : ipfe enim efl veritas. — Spiritus namque [anttus nullo modo
ab unigeniti fubflantia alienus intelligitur ,— fed ex ea naturaliter procedit.
Epiphanius in Ancorato : Πνεῦμα γὰρ θεᾷ καὶ Πνεῦμα Πατρὸς , καὶ Πνεῦμα
Τοῦ, ἐκ τῷ Πατρὸς καὶ τοῦ TU. — Spiritus enim Dei C9. Spiritus Patris £9
Spiritus Filii , ex Patre C9 Filio. Ibid. pag. 433. ubi de Anania & Sap-
phira : "Apa θεὸς ἐκ Πάτρὸς καὶ Τ᾽ οὔ τὸ Πνεῦμα) ᾧ ἐψεύσαντο ol ἀπὸ T8 τιμήμα-
τος νοσφισάμενο. [taque "Deus ex Patre C9. Filio Spiritus Santius , cui men-
titi funt , qui interverterunt ex precio. Epiphanius, harefi 74. ᾿Δεὶ yàp
τὸ Τινεῦμα ἐκ Πατρὸς ἐκτορευόμενον καὶ τῷ T'uo0 λαμβάνον" οὐκ ἀλλότριον Πατρὸς
καὶ T'oU , ἀλλ᾽ ἐκ τῆ; αὐτῆς οὐσίας, ἐκ τῆς αὐτῆς θεότητος, ἐκ Πατρὸς καὶ T'ioU ,
σὺν Πατρὶ καὶ T'ug. — Semper enim Spiritus ex Patre procedit , € à Filio ac-
cipit : non eft alienus à Patre (9. Filio , fed ex cadem effentia , ex eadem dei-
! tate,
312 EXPOSITIONIS SYMBOLI
fate , cx Patre 5 Filio, cum Patre C2 Filio. Ex harefi 69. pag. 321.
ΤΙνεῦμα yàp mpicü , Πνεῦμα Πατρὸς ἐκτορευόμενον, καὶ τῇ Ὑ'ιοῦ λαμβάνον. Spi-
ritus enim Chri , Spiritus ex Patre procedens , C9 de Filio accipiens. Lo-
cutio , καὶ τῷ ὑιοῦ λαμβάνον, fatis frequens apud eundem auctorem : de-
fumta ex Joh. 16: 14, 15. ubi Chriftus bis de Spiritu Sancto ,. ἐκ τῷ ἐμοῦ
λήψεται, de meo accipiet. In cujus locutionis explicatione dux maximé
funt veterum fententia. — Z2/ii enim τὸ τῆς γνώτεως καὶ τοῦ θελήματος ἶσον hac
locutione figmficari volunt. [τὰ Chrytoftomus Homil.78. in Joh. pag.
881. Ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται) τουτέςιν , ἅπερ ἂν εἶπον ἐγὼ, ταῦτα κἀκεῖνος ἐρεῖ,
De meo accipiet, id eft, qua cgo dixi, cadem ipfe quoque dicet. ΕἸ
mox: Ἐκ ToU ἐμοῦ, ἐξ ὧν ἐγὼ οἶδα. ἐκ τῆς ἐμῆς γνώσεως" μιίᾳ γὰρ ἐμοῦ ual τοῦ
πνεύματος γνῶσις. De mco , ex iis , que ego fcio , ex mea cognitione :. una
enim efl wea. €9 fpiritás cognitio. Vide cuam Theophylactum in Johan-
nem , pag.790. Metrophances in Confeff. Ecclef. Orientalis, cap. r.
pag.28. Τὸ, ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται, αὐτὸς ὁ ἀρχιδιδάσκαλος ἡμῶν ἤδη ἐσαφήνισεν,
ἐπαγαγὼν ἐυθὺξ τὸ.) καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν. ἹΜονονεχὶ λέγων , οὐκ ἄλλα μὲν ἐγὼ
ἀνήγγειλα ὑμῖν, ἄλλα δ᾽ ἐκεῖνος ἀναγγελεῖ , ἀλλὰ ταυτὰ ἐμοὶ κιῤκεῖνος ἀναγγελεῖ.
ἅπερ γὰρ ὁ Πατὴρ ἔιρηκέ μοι, ἐκ τούτων καὶ τὸ ἅγιον {Π᾿νεῦμα ληψόμενον ἀναγγε-
Ad ὑμῖν δεικνὺς ἀναντιῤῥήτως κἀν τούτοις κοινὴν εἶναι τὴν τῆς ὁμοεσίᾳ Τριάδος περὶ
τὰ ἕξω ἐνέργειαν. — Illud , ipfe de mco accipict , ip/e /ummus magifler nofler
jam explicavit , quando flatim adjecit , Et annunciabit vobis , zazfum non
dicens: I:Nou ego alia annuaciavvi vobis , €? alia ille annunciabit 4. fcd eadem
que ego , etiam ille aununciabit : qué enim Pater mibi dixit , ex bis ctiam
Spiritus fantlus [umet C9 annunciabit vobis : demon[lrans frmul etiam per bec
citra contraditlionem , communem ejfe con[ubflantialis Trinitatis ad extra ope-
rationes. — Ad τρότον ὑπάρξεως Spiritüs Sancti. a/ii haec verba retulerunt.
Loca ex Epiphanio jam attulimus. Subjicimus hicalia. Cyrillus A-
lexandr. in Catena in cap. 16. Joh. pag. 395. dc Spiritu Sancto fic fcri-
bit: Ἐπειδὴ ὁμούσιόν ἐςι τῷ "pug , πρόεισι θεοπρεπῶς καὶ δ᾽ ἀντοῦ., τὴν ἐφ᾽ ἅπασε
πελειοτάτην ἔχων ἐνέργειάν τε καὶ δύναμιν" διὰ τοῦτό Φησιν, ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψε-
ται. Cim Filio fit confubflantialis ,| ab ipjo quoque , Deo congruenti modo,
procedit , € per ipfum perfettiffimam in omnibus operandi vim atque efficaci-
zatem babet $. propterea dixit ,' Cuuia de meo accipiet. Perfpicué impri-
mis rem proponit Apolinarius in eadem Catena , pag 396. Ἕις ἐμὴν ἔς αι
δόξαν ἡ τοῦ Πνεύματος ἐνέργεια wal διδασκαλία, ὅτι παρ᾿ ἐμοῦ τὲ Πνεῦμα. τὸ δὲ,
παρ᾽ ἐμοῦ λέγων δηλ καὶ τὸ παρὰ Πατρός ἐμὰ yápéci τὰ τατρξῖα — Spirits ef-
ficacitas atque. doctrina in meam cedet gloriam ,| quoniam à ume Spiritus pro-
cedit,
“»ν"....»..“ἔὁὖὁὁΔ17οσ)Ἴ ποτ ττοττ —7 —
NICIENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIV. 313
£edit, — "Dicens autem , à me , fignifico etiam à Patres Patris enim etiam
mea funt. Poftea illud, ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται, negat de cognitione eflc
accipiendum , tandemque concludit , ὥςε ἀντὶ τοῦ λέγειν, ὅλον παρ᾽ ἑαυτοῦ
τὸ πνεῦμα ὁρμᾶσθαι, εἴρηκε τὸ» ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται. Pro co itaque quod di-
ceret , totum à fe fpiritum promanare , ait , llic de mco accipiet. Patres
Latini , e proccífionem ex Filio fubinde inculcant , huc quoque con-
cedunt. ilarius, lib.8. de Trinitate: 24 Filio accipit , qui £3 ab eo
mittitur , Cj à Patre procedit : (9. interrogo , utrum id ipfum fit à l'ilio ac-
cipere , quod à Patre procedere. Quod fi nibil differre erederetur inter acci-
pere à Filio , 2 à Patre procedere , certé id ipfum atque unum effe exiflima-
bitur , à Filio accipere , quod fit accipere à Patre. — Ipfe enim Duminus ait ;
Quoniam de meo accipiet , & annunciabit vobis. Fulgentius lib. 7.
contra Fab. apud 'T'heodulphum de Spiritu Sancto: De Fi/io ergo accepit,
Cg omnia que babet Pater Filii funt ,| que Spiritus 8. accepit ; quia non de
folo Filio , fed fimul de utroque procedit. Nonnus in fua Paraphrafi itidem
de Proceffone intellexit verba, ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται, fcd cüm proceflionem
Spiritus S. ex Filio negaret, illud 2x τοῦ ἐμοῦ, temerario aufu mutavit,
pro eo ponendo, ἐκ τοῦ Πατρός. Sic enim ví. 14. z«paQpáta.
Οὗτος ἰὼν παρὰ Πατρὸς, ἀνυψώσει με γεραίρων"
Ὅττι κεν ἡμετέροιο δεδεγμένος ἐκ γενετῆροςγ
Ὑμῖν συμμισγέεσσι προώρια θέσφατα Qaivei,
Ὅσσαπερ ἔσσεται ὕμμι.
Hic exiens à Patre, exfultabit me bonoranus:
Quia noflro recipiens à Patre
Vobis promifcuis tempus preoccupantia oracula offendet
Quuecunque evenient vobis.
Ex: vC 15.
Οὗ χάριν ὕμμιν ἔειπον ὅτι ζαθέοιο τοχῇος
Δέγμενος ἡμετέροιο προαγγέλλει τέλος ἔργων.
Propter quod vobis dixi, quód divino à Patre A
Recipiens noflro, prenunciabit finem operum.
Vide Cl. Heinfii Exercitat. ad Nonnum cap.26. Si Patrum Latinorum
producere luberet coníenfum , corum minimé decffet calculus. Am-
Rr bro-
214 EXPOSITIONIS SYMBOLI
brofius de Spiritu S. cap. το. Spiritus quoque fantius cim procedit à Patre
£2 Filio, non feparatur à Patre , non feparatur à Filio. ld.de Symb.
cap.3. Spiritus autem fan&ius «ver? fpiritus eff procedens quidem à Patre C3
Filio: [ed non eft ipfe Filius, quia non geueratur 5 neque Pater , quia proce-
dit ab utroque, — Auguflinus de Trinitate lib.4. Non poffumus dicere, quód
Spiritus $. 2 à Filio non procedat , neque enim fruflra Spiritus C2 Patris C8
Filii Spiritus dicitur. — Alia Patrum teftimonia , quibus proceffio Spiritüs
San&i ex Filio probatur , collegit Bellarminus lib. 2. de Chrilto , c. 25.
Montacutius ad Epift.2. Photii, & alii.
B. Alii proceffionem Spiritüs Santii ex Filio conflanter negant. — 'Theo-
doretus in reprehenfione 12. capitum Cyrilli, Anathemat. 9. pag. 718.
fcntentiam de proceffione ex Filio aperte damnat. Ἴδιον τὸ πνεῦμα τοῦ T οὔ,
εἰ μὲν ὡς dpoQuéc , καὶ ἐκ πατρὸς ἐκπορευόμενον ἔφυ, συνομολογήσομεν , καὶ ἃς εὖ-
σεβὴ δεξόμεθα τὴν Φωνήν" εἰ δ᾽ ὡς ἐξ Υἱοῦ, ἡ δ Υἱοῦ τὴν ὕπαρξιν ἔχον, ὡς βλάσ-
Φυμον TéUTO , καὶ ὡς δυσσεβὲς ἀτοῤῥίψομεν᾽ πιςεύσομεν γὰρ τῷ Κυρίῳ λέγοντ᾽ Τὸ
Πνεῦμα γ ὃ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐμπορεύεται. Proprium fpiritum. Filii , fiquidem μ΄.
qju/dem cum eo nature , C9 ex Patre procedentem dixit Cyvillus, fimul con-
fitebimur ,. £9 tanquam piam fu/cipiemus vocem. δὲ veró , tanquam ex Fi-
lio, aut per Filium exfiffentiam babcat , boc ut blafpbemum C9 impium reji-
ciemus. — Credemus enim Domino dicenti : Spiritus , qui ex Patre procedit.
Τὴ his rpagna eft ἀμετρία τῆς ἀνθολκῆς , & , nonnifi perverfo quodam con-
tra Cyrillum commotus zelo , negat dicendum eflc δι᾽ Τοῦ, — Nam illud
διὰ τοῦ Τ᾽ οὔ cxprefsé pofuit Bafilius lib. s. contra Eunomium , cap. 12.
pag. 120. Διὰ ví μὴ τὸ Πνεῦμα ὑιὸς τῇ ὑιοῦ; ὅτι οὐ διὰ τὸ μὴ εἶναι ἐκ ϑεῦ δι᾿ ὑιοῦ,
ἀλλ᾽ ἵνα ἡ Τριὰς μὴ νομισϑῇ πλῆθος ἄπειρον. — Cur Spiritus non dicitur Filius Filii?
ANon quia non eft ex Deo per Filium ,. [ed ne Trinitas infinita putetur multi-
tudo, Ἐκ Damafcenus lib. 1. Orthod. fidei, cap.1$. pag.55. Καὶ Υἱοῦ δὲ
τὸ Πνεῦμα, οὐχ ὡς ἐξ αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ὡς Or αὑτοῦ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον μό-
νὸς γὰρ αἴτιος ὁ Πατήρ. Sed C9 Filii δίνης ἐδ, mon tanquam ex ipfo, fed
tanquam per ipum ex Patre procedeus. — Solus enim "Pater cauffa efl. Pro-
ceflionem Spiritus S. ex Filio variis refutare conatur argumentis Photius,
Epift. 2. ubi vide. Damafcenus lib. 1. Orthod. fid. cap. 11. pag. 43.
Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, καὶ ἐκ ToU Πατρὸς λέγομεν, καὶ Πνεῦμα Πατρὸς ὀνομάζομεν.
Ἐκ 78 Ὑ᾽ιοῦ δὲ τὸ Πνεῦμα οὐ λέγομεν , Πνεῦμα δὲ Τὶ οὗ ὀνομάζομεν. Spiritum
Santium (9. ex Patre dicimus , Cg Spiritum Patris nominamus, .Ex Filio
autem Spiritum $. mon dicimus, fed Spiritum Filii nominamus. Atque hzc
opinio apud Grzcos latiffimé pervagata eft , & fchitmati inter Latinam
NICZENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIV. 315
&,Grzcam Ecclefiam occafionem dedit, quod in Concilio Florentino
tolli non potuit ; ut patet ex ejus hiftoria , fe&t.7.. cap. 6. Eandem opi-
nionem Graci etiamnum mordicus defendunt, ut pluribus docet Metro-
phanes Critopulus in Confeff. Ecclef. Orientalis , pag. 12. ὃς fcquenti-
bus. Sed , cüm fateantur Grzci , Spiritum S. eflc Spiritum non tan-
tüm Patris, fed etiam Filii (ive Chritti , & eandem habcre cflentiam ;
divinitatem , majeftatem, imperium, cum Patre & Filio, & accipereà
Filio, & porro ἧς non loqui à femetipío, & , quod eum mittat Filius à
Pac ; imó per ἐμφύσησιν (ignificaverit fc eum donaturum , Joh. 20: 22.
undc Damafcenuslib. i. Orthod. fid. cap. r1. colligit, δὲ Ὑ΄ιοῦ πεφανερῶ-
ez: καὶ μεταδίδοσθαι ἡμῖν, eum per Filium manifeflari C$ nobis dari : quid
caufla poteft effe , quare non dicatur ἐκ v8 Τ᾽ ιοῦ ἐκπορεύεσθαι ὃ Nam ,
quemadmodum ipfum nomen 13/ f//ius , configoificat τὸ γεννητῶς ἐκπορεύες
σθαι ἐκ τῇ Πατρὸς , ita nomcn Πνεῦμα cx fe ἐκπόρευσίν τινα fignificat ex co,
cujus Πνεῦμα dicitur φυσικῶς. Vide de hac controver(ia "Theologos Or-
thodoxos; imprimis íummam Thcologiz Cl. Cocceji,cap. 12. & Horn-
beckii fummam Controverfiarum lib. 11.
ε. Τὸ σὺν Πατρὶ wa) "Tug συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον. Dc his jam
fufhcienter a&um cap.3. num.11.2.3. fub lit. a & 8.
ζ. Τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν. Fatentur Symboli hujus auctores ,
Spiritum δὶ per Prophetas effe locutum. inc, juxta Bafilium M. in ς, 2.
Jelaia , pag. 899. Προφήτης égiv , ὁ κατὰ ἀποκάλυψιν τοῦ πνεύματος προαγο-
ρεύων τὸ μέλλον. Propbeta eff , qui per Spiritus fantli revelationem quod fa-
turum efl prenunciat.. Huc facit , quód Rufebius , Demonftrat. Evang.
lib.s. pag. 132. vult, Προφήτην dici παρὰ τὸ προφαίνειν καὶ προφωτίζειν ἐν αὖ-
τῷ τὸ θεῖον Πνεῦμα, μὴ μόνον τὰ παρόντα, ἀλλὰ καὶ τῶν μελλόντων ἀληθῆ καὶ
ἀκχριβὴ γνῶσιν , à verbo προφαίνω , portendo , fignifico : qud divinus Spiri-
tus per ipfum palam faciat £2 prius patefaciat non tantum prefantia ,fed etiam
futurorum veram £9. accuratam cognitionem. | Sed προφήτης potiüs dictus à
epóQwa, hoc eft, profari, ut cum Ulpiano loquar, cui profari cft priedi-
cere. Lyranusin cap.22. Numeror. Propheta dicitur quafi procul fans.
"Tanta tuit feculi , quo vixit, ignorantia. Spiritum S. per Prophetas
Jocutum efle, clariora adhuc funt teftimonia. Omni exceptione majus
e(t illud Apoftoli Petri , 2. Epift. cap. 1:21. O yàp θελήματι ἀνθρώπου ἠνέ-
χϑη τοτὲ Προφητεία, ἀλλ᾽ ὑπὸ ΤΙνεύματος ἁγία Φερόμενοι ἐλάλησαν οἱ ἅγιοι θεᾷ ἄν-
θρωχοι. "Non enim libidine bominis allata eft olim prophetia , [ed a&li à Spi-
vitu [an&o locuti funt [antti Dei Homines. Confer 2.'Timoth. 3:16. Hinc
Rr 2 'Theo-
26 ÉXPOSITIONISSYMBOLI
'l'heophilus lib.2. ad Autolycum , pag. 252. "Prophetas vocat θεοῦ ἀνθρώ-
σους, πνευματοφόύρους πνεύματος ἁγία, "Dei bomines ,— Spiritu Jantto affiatos.
Eodem feníu Propbetze vocantur θεοφόροι, £9. dicuntur θεοφορεῖσθαι. "l'heo-
doretus, θερατευτ. Serm. t0. pag. 144. Jefaiam vocat 6soQópov av3ga , divi-
num, Dco plenum virum, quia à Spiritu fancto actus futura praedixit. Et
Balius Caefar. fub finem Orat. in Famem & ficcitatem,. pag.419.. 0eoQo-
ρρυμένη προφητεία. Interpres: Propbetica verba 7) que ad animam tota re-
ferri. videntur. Minüs convenienter. ἘΠῚ potiüs prophetia , tcu predi-
&io, Dei in[lintlu , divino affatu prolata : idem quod θεόκνευςος προφητεία.
Juftinus M. Apol.2. pag. 75. Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς προφήτης Ἡσαΐας θεοφορούμε-
νὸς τῷ πνεύματι τῷ προφητικῷ, ἔφη. Et rurfus idem Propbeta fefaias , Spi-
vitu propbctico afflatus C2. incitatus, dixit. Apud eundem in Cohortat. ad
Grzcos, legimus, Propbetas ea nobis annuncia[fe , ἃ τὸ ἅγιον ἐπ᾿ ἀντοὺς κα-
πελθὸν πνεῦμα, τὲς τὴν ἀληθὴ θεοσέβειαν μιωνθάνειν βουλομένους δ᾽ ἀυτῶν διδάσκειν
προύρηται , qué def[cendens in. eos Spiritus [antlus , religionem veram difcere
volentes , per illos docendos cffe flatuerit, Ex in Dialogo cum Tryphone,
pag. 224. 'Eyévovró τινες πρὸ πολλοῦ χρόνου, πάντων τούτων τῶν νομιζομένων Φι-
λοσόφων καλαιότεροι, μακάριοι, καὶ δίχαιοι, καὶ θεοφιλεῖς ,) θείῳ πνεύματι λαλήσαν-
τες» καὶ τὰ μέλλοντα θεσπίσαντες , ἃ δὴ νῦν γίνεται, ΠΙροφήτας δὲ αὐτοὺς καλοῦ-
σιν οὗτοι μόνοι τὸ ἀληθὲς καὶ εἶδον καὶ ἐξεῖπον ἀνθρώποις ν» μήτ᾽ εὐλαβυβέντες, μήτε
δυσωπηθέντες τινὰ, μὴ ἡττημένοι δόξης , ἀλλὰ μόνα ταῦτα εἰπόντες ἃ ἥκεσαν καὶ ἃ
εἶδον , ἁγίῳ πληρωθέντες πνεύματι. ΕΠ ΟΥΝΗΙ quidam ante muita tempora ,
omnibus iflis , qui pro talibus babiti funt , Philofopbis longé vetufliores, bea-
4, jufi , Dei amantes ,, Deoque ipfi chari bomines , divini Spiritus affatu
loquentes , € futura vaticinantes , que nunc fiunt : eos autem Propbetas vo-
cant. Hi foli quod verum efi C9 viderunt , θ᾽ bominibus renunciarunt 5. ne-
que obfervantes neque metuentes quenquam , neque glorie cupiditate vici. Ea
quippe duntaxat funt prolocuti , que audiverunt C9 viderunt , Spiritu fantio
repleti. Chryfoftomus in Pfal.4. dicit , Prophetas θεοπνεύςους γενομένους.
οὐδὲν οἴκοθεν διαλεχθῆναι ἡμῖν, ἀλλ᾽ ἀπὸ τῆς θείας ἐκείνης καὶ ὑπερουρανίε χάριτος ἐμ.
πνευσθέντας, divinitus afflatos , nibil de fua nobifcum effe locutos, [ὁ ἃ divina
illa € celefli gratia inflatos.
Atque hzc omnia, quz hactenus Patres Conftantinopolitani de Spi-
ritu fan&o funt profeffi, có tendunt , ut agnofcamus, illum efle verum
Deum, Patri & Filio ὁμοέσιον. | Patres Niczeni tantüm profitebantur, fe
credere in Spiritum fanctum ; ààiópzov , ut inquit Bafilius , Epift. 6o.
pag. 836. τὸν περὶ τοῦ ἁγίβ πνεύματος λόγον relinquentes , ὄπω τότε τῶν mvev-
paTo-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIV. 21:7
ματομάχων Φανέντων. Licet enim Arius, Spiritum jau&lum meram cffe erea-
1uram afferuerit . de. Filio tamen poti(fimüm litem mos ebat. Interim
tamen & ante, & poft Concilium Nicznum fuerunt, qui »piritus fancti
Deitatem impie oppugnabant: quorum catalogum iubjicere , corumque
fimul impietatem rcfutare non fuerit ἀπροσδιόνυσον.
1. Simon Magus 5. à quo dicti funt Sizniani , dc quibus Auguftinus
lib. de Hareübus, cap. 1. aflcruit, Spiritum fanctum nomen cffe uoneffen-
tie , feu perjone ,. [ed évepyélag tantum C9 virtutis. De co, & ejus affc-
clis, Nazianzenus Orat. 37. pag. $95. ᾿Ενέργειαν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ὑπέλα-
gov. Exiflimabant , Spiritum [antium effe vim quandam €9 virtutem | Pau-
lus Samofatenus , ut refert Leontius de Sectis , a&. 3. pag 436. Πνεῦμα
ἔλεγε τὴν ἐπιφοιτήσασαν χάριν τοῖς ἀποςόλοι, — Spiritum dicebat gratiam , quee
fuper -Apoflolos venit. kodierni ctiam Sazofateniani vucntur ,, Spiritum
fan&um non efle verum ὑφιςώμενον., feu perfonam à Patre & Filio fecun-
dum hypoftaíin diftin&tam , fed e/fe tantum in. Deo per modum qualitatis ,
few attributi, At Spiritum fanctum non eflc χάρισμα vel ἐνέργειαν. id eft,
motum Cg atiiomem , quà Dcus cfficaciter agit in animis clectorum , do-
cet Apoftolus 1. Corinth. 12: 11. ubi Spiritum. fan&tum ,. δοτῆρα ἐάων ,
manifcíté à donis ipüis diftinguit ; πάντα δὲ ταῦτα ἐνεργεῖ τὸ ἕν καὶ τὸ αὐτὸ
Πνεῦμα. Omnia autem bec operatur unus C9 idem Spiritus. ᾿Ἐνεῤγεῖ, non
ἐνεργεῖται. — Hoc obfervat ad hunc locum Theophylactus, pag. 265. Οὐκ
ἐνεργεῖται, ἀλλ᾽ , ἐνεργεῖ, ὥσπερ καὶ ὁ Πατήρ. — [Non efficitur , fed operatur ,
«quà ac Pater. Ex Nazianzenus Orat. 37. pag. $96. Ἕ, évépyéia , &vepyu-
θήσεται δηλονότι, οὐκ ἐνεργήσει" καὶ dp. τῷ Évepywünver , παύσεται TOiLTOV γὰρ 9)
ἐνέργεια πῶς οὖν ἐνεργεῖ, καὶ τάδε λέγει, καὶ ἀφορίζει, καὶ λυπεῖται, wal παροξύ-
νεται, καὶ ὅσα κινουμένου σαφῶς ἐςὶν, εὖ κινήσεως. δὲ vis eff vel virtus, agetur
baud dubib, non σε: fimulque, ut actus fuerit, definet. — Ejufinodi quippe
efl atus natura. — Qui fit ergo , ut agat ipfe , atque bec C$ illa dicat , &3
fegreget , C9. contriffctur, 69 ad iram incitetur , (9 quecunque rei motu agi-
Zate per/picuó [unt 7. non autem motionis ipfius ? Atque indc jam colligit,
Spiritum fanctum effe ὑφιςάμενον, Origenes ad Joh. 3: 8. pag. 90,91. in
Catena in Johannem : Πνεῦμα ὅπου θέλει, πνεῖ, Σημαίνει δὲ τοῦτο καὶ οὐσίαν
εἶναι τὸ Τινεῦμα. Οὐ γὰρ. ὡς τινὲς οἴονται, ἐνέργειά di θεοῦ, οὐκ ἔχον κατ᾽ αὐτοὺς
ὑπάρξεως ἰδιότητα. Καὶ ὁ ᾿Απόςολο; δὲ ἀπαριθμησάμενος τὰ τοῦ πνεύματος χαρί-
σματα, ἐκήνεγκε ἐυδύς" Ταῦτα δὲ ἐνεργεῖ τὸ ἕν καὶ τὸ αὐτὸ ΤΙνεῦμα,, διαιροῦν ἰδίᾳ
ἑκάςῳ καθὼς βούλεται. "Es δὲ θέλει, καὶ ἐνεργεῖ, καὶ διαιρεῖ, οὐσία γεῦν ἐς ιν ἐνεργητικὴ ἀλλ᾽
οὐκ ἐνέργεια. — Spiritus ubi vult, γι Significat autem boc , Spiritum quo-
r3 que
2:3}. EXPOSITIONIS SYMBOLI
que effe fubflantiam :. non enim , ut quidam autumant 9 virtus quedam feu
operatio Dei eff , que , fecundum illos ,— per fe minim Jubfflat. Nam ξ
"pojiolus , poftquam Spiritüs [antti dona enumeráffet ,— latim fubjunxit :
H«c autem omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens fingu-
lis prout vult. δὲ autem vult, (2 operatur, €2 dividit, zi utique Ἄς
flantia effe&irix , fed non virtus vel operatio. Huc referri poffunt , quaz-
cunque hactenus de Spiritu fan&to funt dicta. δὴ enim in eum credendum,
fi ef. Dominus ,. fi vivificat C9 regenerat ,. fi ex Patre £9. Filio procedit ; Á
Jimul cum Patre C9. Filio eff adorandus C9 glorificandus ,. fi per Propbetas eff
Jocutus, non eft ἐνέργεια vel χάρισμα, fed verum ὑφιςάμενον. Conter, qua
cap.3. num.11.2. ad probandam SS. Trinitatem , allata funt.
2. Quidam Spiritum δ. fervum vel miniffrum Dei effe dixerunt. [ἃ fe-
cit Macedonius , de quo Photius Epift. 1. pag.6. "Ei δούλους καὶ Ürwpérac
τὴν δεστοτικὴν καὶ ὑπερκειμένην τοῦ Πνεύματος συνέταττε κυριότητα. — Spiritás
dominium [upremum C9 primipatum excellentem ad fervilem C9 fubjeGitiam
redigebat conditiontm. Sozomenus dc eodem, lib.4. cap.27. pag. 59. b.
afhrmat , quód Spiritum [antlum vocaverit διάκονον καὶ ὑπηρέτην, miniflrum
Cg fervum. "Teftatur etiam Palladius apud Epiphanium, P2g.469. quof-
dam dixifle , μὴ δεῖν τὸ ἅγιον Πνεῦμα τῇ θεότητι καὶ τῇ κυριότητι συνδοξάζεσθαι.
ἀλλ᾽ ἐν ὑπηρέτϑ καὶ ἀποςόλου τετάχθαι σχήματι, non effe glorifirandum ΔΥΣ1
fantium cum Deo ac Domino , fed eum in miniffri ac legati grada locatus
efe. De iifdem Cacfarius quaft. 2. pag. 8. Quidam Πνεῦμα ἐν ὑκηρέτε καὶ
ἀποςόλου τάξει ἔταξαν. Sed horum infaniam egregie refutant illa Chryfo-
Ítomi , Homil.62. t.6. Πῶς αὐτὸ δοῦλον , ὃ ἐλευθεροῖ , οὐκ ἥκεσας Παύλου λέ.
ψοντοι" Οὐ γὰρ νύμος τῇ πνεύματος τῆς ζωῆς γ ἐν χριςῷ Ἰησοῦ ἡλευθέρωσέ με ἀπὸ
ποῦ νόμου τὴς ἁμαρτίας καὶ τοῦ Üaváru ; ἐλευθεροῖ τὸ Πνεῦμα τὲς δούλους ; τὸ μὴ
ἔχον ἐν τῇ Φύσει τὴν ἐλευθερίαν, Quomodo ille fervus eff , quiinlibertatem ven-
diat? Non audivifli Paulum dicentem : Lex enim Spiritus vitz, inChri-
fto Jelu liberavit me à lege peccati & mortis? Nam Spiritus , qui in fua
natura libertatem non babet , [ervos in libertatem vendicat ? Baáfilius, Epift.
141. dicit , Spiritum fané&um non poffe vocari δοῦλον, ὅτι διὰ τᾷ βαττί-
σματος ἐλευθεροῖ ἡμᾶς τῆς δουλείας, quia nos per bapti/mum ἃ fervitute liberet.
Vidc ibidem plura pag. 933. ΕΠ vcró haec Παιγοῇς affinis fequenti. Nec
hos hzreticos illud juvat , quod Spiritus fantlus mitti dicitur ; unde A-
rius & Eunomius ΚΠ smittendarium eum vocabant, ut teftatur Rufinusin
Expofir. Symboli: ὅς Chryfoftomus Homil. 72. t. 6, Τὴν ἀποςολὴν τῷ
Πνεύματος ὁ κἱροτιπὸς εἰς ὕβριν λαμβάνει. — Miffionem Spiritüs , bereticus contue
meliam
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIV. 319
aieliam interpretatur : nec enim Spiritus mittitur, fed dona ejusconferun-
tur ele&is. Sic ibidem Chryfoftomus : O' θεὸς ἐξέχεε τὸ Πνεῦμα duri ,
ἤγουν τὴν δωρεὰν τῷ ἁγία Πνεύματος" θεότης ἐκ ἐκχεῖται , ἀλλ᾽ ἡ δωρεά. — Deus
effudit Spiritum fuum , i2 eff , donum Spiritus anti. Divinitas non effun-
ditur , fed donum. Batilius Caefar. circa fincm Orat. 15. pag 502. Τὸ Πνεῦ-
μα καὶ λειτουργικῶς διανονεῖ τὰς δωρεὰς , ἀλλ᾽ αὐϑεντικῶς διαιρεῖ τὰ χαρίσματα διαιρεῖ
yáp, Φησιν, ἰδίᾳ ἑκάςῳ καθὼς βούλεται" ἀποςέλλεται μὲν οἰκονομικῶς, ἐνεργεῖ δὲ
αὐτεξασίως. Spiritus non minifiri inflar dona diflribuit ,.— fed dominica pote-
flate cbarifmata dividit. Dividit enim , inquit Apoftolus , privatim (in-
gulis, ficut vule. — Mittitur quidem per modum di/pen[ationis , fed operatur
fropria auctoritate.
3. Alii Spiritum fantlum κτίσμα, creaturam effe blafphemarunt. Eo-
rum antefignanus erat Arius & Ariani, de quibus Gregorius Presbyterin
vita Greg. Nazianzeni, χτίσμα τὸ ἅγιον Πνεῦμα ἔλεγον, dicebant, Spiritum
Jantlum effe creaturam. | Epiphanius harefi 69. pag. 332. & hzrefi 76.
-pag. 389. Τὸ ἅγιον Πνεῦμα κτίσμα κτίσματός ῷασιν εἶναι. — Spiritum [antium
dicunt effe creaturam creature : volebant nempe, eum à Filio , quem iti-
dem creaturam dicebant , creatum effe. Ex infelici Arii fpiritu multi
poft Concilium Nicaenum rami pullularunt. Ortus eft Eupomius: is,
ut ait Ba(ilius , lib.2. contra Eunomium , negavit Spiritum fanctum eflc
αὐτοσύςατον, & contrà impie affirmavit , cum Filii effe 9wuocpyspa. Dc
eodem Theodoretus, hazret.fab.lib.4. cap.3. pag.236. Τὸ ἅγιον Πνεῦμα
πρὸ τῶν ἄλλων παρὰ τοῦ T ιοῦ δημιουργυηθῆναι ποιημάτων ἔφησε. Spiritum fanttum
ante alia opera à Filio creatum effe dixit. ldem, Hift. Ecclet.lib. $.C. 1f.
de Arianis & Eunomianis in Confeffione Damaf(i dicit, Τὸ ἅγιον Πνεῦμα
πτίσμα εἶναι διϊσχυρίζονται. dffirmant , Spiritum [antium effe creaturam.
Ortus etiam cft Macedonius , de quo fub numero Jésus. ,; Arianz
fa&ionis operà ad Ecclefiz Conftantinopolitanz fedem evectus. Hic,
omiíTa difputatione περὶ τοῦ ópoecís Patris & Filii, Spiritüs (an&ti deitatem
oppugnavit. De eo Socrates Hift. Ecclef. lib.2. cap.4$. pag.z1y. a.
Τὸ ἅγιον Τινεῦμα συναναλαβεῖν εἰς τὴν θεολογίαν τῆς Τριάδος ἐξέκλινε. Renuit Spi-
ritum fanum recipere fimul ad Theologiam Trinitatis , hoceft, noluitcon-
fiteri , illum effe verum Deum. | Et Paulus, Epifcopus Conttantinop.
in Biblioth. Photii, Cod.257. pag.1421 Τὸ πανάγιον Πνεῦμα παντελῶς ἀλ-
λότριον τῆς θεότητος ἐβλασφήμει. Santliffimum Spiritum omnino à divinitate
alienum effe blafpbemabat. Greg. IN yffenus Orat. 2. t. 2. pag. 32. Mace-
donius wrispa τὸ YIveUja τὸ ἅγιον ἔφασκε, Bpiritum fantlum creaturam effe di-
: xit.
220 EXPOSITIONIS SYMBOLI
xit. Hujus Macedonii aflcclz: dicti funt Macedoniagi , & Πνευματομάχοι,
item 'Hgadpemi. — eMacedouius , quod Spiritüs fancti deitatem , & ὁμοβσιό-
qwr4 cum Patre Filioque negarct, vocatus ceít Πνευματομάχος. Nilus de
Synodo Conltantinopol. Biblioth. Juris Canonici, pag. τι σύ. Sancia C9
- ecumenica fecunda Synodus babita eft Conflantinopoli κατὰ Mauelovía τοῦ πνευ-
v ματομάχου , contra Macedonium Spiritás fancti boflem. Deinceps omnes
candem hzreün foventes, dicti funt Πνευματομάχοι, Can. τ. Concilii
Conftantinop. Occumen. 2. "Theodoretus haeret. fab. lib.4. cap. $. pag.
238. de Macedonio : Πνεῦμα τὸ ἅγιον ᾿Δρείῳ καὶ ᾿Ευνομίῳ παραπλησίως, βλα-
σζημῶν διετέλεσεν" ὅθεν καὶ οἱ ἐκ τούτου συμμορίας καλούμενοι Πνευματομάχρι ἐκὼω-
νομάσθησαν. Spiritum fanttum, ficut Arius C. Eunomius , blafpbemare per-
füitit : inde , qui ejus ect dicebantur , Pneumatomachi cognominati funt.
Socrates, Hit. Ecclef. lib. 2. cap. 45. pag. 215. a. poftquam docutrffet,
Macedonium Spiritus fan&i deitatem negaffe , addit: Διὰ ταύτην δὲ τὴν
αἰτίαν καὶ Πνευματομάχους ἀποχαλοῦσιν αὐτοὺς οἱ τὸ ὁμούσιον Φρονθντες. Propter
banc verà cauffam , etiam Pneumatomachos cos Ὁοοαηὲ illi , qui confubflan-
tialitatem defendunt. Apud Epiphanium hareíis 74. eft κατὰ Πνευματο-
μάχων, contra Pmeumatomacbos. Auguitinus, harefi 52. Macedoniani
funt à Macedonio , Conflantinopolitane Ecclefie Epifcopo , quos C9 Τινευμα-΄
πομάχους Greci dicunt , εὺ quód de Spiritu fantlo litigent.. lidem vocati funt
Ἡμιάρειοι, vel'Hpaapsavo, Semiariami. De his Auguftinus, loco citato:
De Patre C9. Filio re& fentiunt , quid uzius jit , ejujdemque fubflantie vel
effentie :. fid de Spiritu fan&lo boc nolunt credere , crcaturam eum effe dicen-
des. Hos potius quidam Scmiarianos vocant , quid in bac queflione ex par-
£e cum illis fint , ex parte nobifrum. De iifdem Zonaras ad Can: 1. Con-
ftantinop. pag.67. & ex eo Ballamon, ad eundem Canonem , pag, 302.
Prefens faniia fecunda. Synodus congregata fuit adverfus Macedonium , waà
κατὰ τῶν ὁμοδόξων ἐκείνῳ, κτίσμα τὸ ἅγιον Πνεῦμα δογματιζόντων., καὶ οὐ θεὸν,
δ᾽ ὁμούσιον "pig καὶ Πατρὶ, ἃς ὁ παρὼν κανὼν ᾿Εἰμιαρείους καλεῖ, ὡς κατὰ τὸ ὑμι-
συ μετέχοντες τῆς τῶν ᾿Δρειωανῶν αἱρέσεως. Οἱ μὲν γὰρ καὶ τὸν Τὸν καὶ τὸ Πνεῦμα
κτίσμᾳ καὶ ἑτεροέσιον τῷ ΤΙατρὶ ἐδογμάτιζον. Οἱ δὲ Πνευματομάχοι περὶ μὲν τοῦ
Υἱοῦ ὑγιῶς ἐφρόνουν, τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα κτιςὸν καὶ ἀλλότριον τῆς θεότητος ἐβλα-
σφήμεν, C9 eos, qui cju/dem cum eo erant Jenteniee , afferentes ,. Spiritum
faucium effe creaturam , 6g non Deum , nec Filio €9 Patri confubflantialem:
quos prefens Canon Semiarianos appellat , ut qui iediam partem berejis 4-
rianorum baberent. Adriani enim Filium C9 Spiritum creaturam C9. alius à
Patre fubflantie effe decernebant, — Spiritüs autem adverfarii de Filio quidem
' recià
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XIV. 321:
rel? fenticbant , fantlum autem Spiritum (9 creatum , £9 à divinitate alie-
num bla[pbemabant. De Macedonio Leontiusde Seis, AG. 4. pag. 444.
Ἡμάρτανε περὶ τὴν θεότητα, ἐξ ἡμισείας συνασεβῶν τῷ "Apelo τὸν μὲν γὰρ T ἰὸν
λέγων γέννημα τοῦ θεοῦ, τὸ Πνεῦμα ποίημα ἔλεγε. Peccabat circa deitatem, ex
parte cum Ario impietatis reus: cium enim Filium diceret Dei fobolem , Spiri-
tum faciuram effe dixit. Epiphanius vero, harefi 73. pag. 360. 'Hya-
pé'oug ὃς ἡμιαρειΐζοντας cos vocat , qui afferunt , Filium Patri effe ὁμοιοέσιον.
A Nazianzeno , ut teitatur Gregorius Presbyter in vita ipfius, Semia-
riani vocantur, qui Λόγον τῷ Πατρὶ ἶσον, F'erbum Patri fimile dixerunt.
Et certé,. Macedonianos Filium Patri dixifle ὁμοιούσιον., non ὁμοούσιον,
luculenter fatis probavimus cap. 10. num.1V. 3. Hanc vero Macedonia-
norum .de Spiritu fan&to hare(íin anathemate percuífit fecunda Synodus
cecumenica, inque hoc prafenti Symbolo ejus deitatem clari(limis verbis
adftruxit ; qua. hactenus confideravimus. Spiritum S. non efle κτίσμα,
etiam alii Patres ὁμοψήφας affirmant. — Bafilius, Epitt.301. pag. 1072. di-
cit eos, qui affrrant, Spiritum ejfe κτίσμα ,. μακρὰν εἶναι τῆς ἀληθείας ,. procul
à veritate abeffe. Damatus in. Confeffione fua , apud T'heodoretum,
Hift. E.clcí. lib. s. cap. t t. Ἔιτις τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ποίημα, ἢ διὰ τοῦ Τοῦ
γεγενῆσθαι), ἀνάθεμα ἔξω. δὲ quis dixerit Spiritum [antium fatiuram , aut
per Filium fatum effe , anatbema fit. Variis rationibus veteres hanc hae-
refin refutant. — Videamus carum aliquot.
a. Omnis creatura. Deo fervit : Spiritus non fervit Deo. Ergo non eft
ereatura. Hoc argumento utitur Bafilius M. Epift. 141. pag. 933. Πᾶν
κτίσμα δοῦλόν ἐςι τοῦ κτίσαντος. Τὰ yàp σύμπαντά, (uri , δοῦλα σά, Ei δὲ
δοῦλόν égi, καὶ ἐπίκτητον ἔχει τὴν ἁγιότητα , ἐκ ἀνεκίδεκτόν ἐς! καμίας, Τὸ δὲ
Πνεῦμα τὸ ἅγιον κατ᾽ ἐσίαν ὃν ἅγιον, πηγὴ ἁγιασμοῦ προσηγόρευται" οὐκ ἄρα πτί-
cjua τὸ {Πνεῦμα τὸ ἅγιον" εἰ δὲ μὴ κτίσμα, ὁμοῦσιόν ἐξὶ τῷ θεῷ. — Omnis crea-..
zura fui creatoris eff minifira. Omnia enim , inquit , ferviunt tibi. δὲ
verb fervus eff , (9 acquifitam babet fantlitatem , malitie non efl incapax.
Spiritus veró fanélus ,. fecundum effentiam Sanctus exfiflens ,. fons [antlitatis
appellatus cfl. — INon eff igitur creatura Spiritus f[antlus αὶ verà creatura mon
eJ? , ejufdem cum Deo effentie efr.
b. Omnis creatura. determinatam babet. naturam :— Spiritus fan&us non
babet determinatam naturam. E. Hoc eft cjufdem Bafilii argumentum,
ibidem. ἘῚ κτίσμα λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, πεπερατωμιένην τὴν Φύσιν αὐτοῦ
εἰσάγει: πῶς ἦν ςαθήσεται τὸ, Πνεῦμα ἸζΚυρί πεπλήρωκε τὴν οἰκουμένην ; καὶ τὸ
Iloü πορευθὼ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός σου 5. δὲ ΦΎΜΦΝ dicit effe , Pneumatoma.
chus,
31 EXPOSITIONIS SYMBOLI
chus, Spiritum fantlum , determinatam ipfius naturam inducit. — Quomodo
ergo flabit iffud , Spiritus Domini replevit orbem? E? ///ad , Quo ibo à
Spiritu tuo? T heodorctus ad pofteriorem locum ex Pfal. 139.7. haec ha-
bet, pag. 946. 'Eximwusvac0z: προσήκει, ὅτι τὴν αὐτὴν ἐνέργειαν ἔχειν ἐδίδαξε,
xal τὸν Θεὸν, καὶ τὸ πανάγιον Πνεῦμα' ποῦ πορευθῶ... Φνσὶν, ἀπὸ τῷ ΓΠΙνεύματός
σου, καὶ ἀπὸ προσώπου σου ποῦ Φύγω y ὧν δὲ μία ἡ ἐνέργεια, μίᾳ πάντως καὶ ἡ
δύναμις ὧν δὲ μίᾳ ἣ δύναμις y μία ἡ Φύσις" μία ἄρα τῇ Θεᾷ καὶ τᾷ Πνεύματος à
Φύσις. ΙΝοϊαπάμη efl , eum docuiffe , candem operatiosem babere 9. Deum,
Eg Spiritum faattiffmum. | Quo ibo , ait , à Spiritu tuo? & quo à facie
tua fugiam? San? quorum tuna cf operatio, una omninoe[? potentia: (9 quo-
rum una eft potentia , una utique efl natura. — Una igitur efl Dei Cg. Spiritus
fancli natura.
c. Tria creationum genera in Scriptura reperiuntur. — 4t ad nullum eorum
Spiritus fancius potefi veferri, — Ergo non efl creatura. — Aliud ett Bafilii in
cadem Epiftola argumentum. Τρεῖς κτίσεις εὑρήκαμεν ὀνομαζομένας ἐν τῇ γρα-
Φῇ μίαν μὲν καὶ πρώτην , τὴν ἀπὸ τῷ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παραγωγήν δευτέραν
δὲ, τὴν ἀπὸ TÉ χείρονος εἰς τὸ κρεῖττον ἀλλοίωσιν" τρίτην δὲ, τὴν ἐξανάς σιν τῶν
νεκρῶν. Ἔν ταύταις εὑρήσεις συνεργὸν Πατρὶ καὶ T'ig τὸ ἅγιον Πνεῦμα. Tria
ereationum genera. in Scriptura deprebendimus nominata. Unum quidem ac
primum corum , que ex nibilo , cum non cjjcnt , ad boc ut effent ,. funt tra-
du&a. Secundum eorum , que ex pcjoritus ad meliora immutautur. — der-
tium , quod efl in refurrctlione mortuorum. — [n iflis omnibus invenies Spiri-
tum fantlum Patri C9. Filio coeperatorem. | Vide ibidem plura.
d. Templa foli confecranda Deo. — 4t tios templum fumus Spiritüs fan&i.
Ergo non eff creatura. crum Bafilius , Epift. cadem :: Naéc τοῦ ἐν ὑμῖν
ἁγίᾳ Πνεύματός. ἐςε «τᾶς δὲ ναὸς, θεᾷ ναός. — 'Ei δὲ ναός ἐσμεν τοῦ Πνεύματος τ
ἁγία, θεὸς τὸ ἅγιον ΤΙνεῦμα. — "l'emplum eftis cjus, qui in vobis eft Spiritüs
fancti. Omne autem templum ,| Dei templum efl, δὶ verà templum fumus
Spiritás [aucti , ergo Deus eff Spiritus fantius, Certé 1. Corinth. 3: 16 ὃς
cap.6:19. pro uno & codem accipitur effe templum Dei, & , effetemplum
Spiritás (ἀπ. Inde etiam Theodoretus colligit , Spiritum fanctum efle
Dcum. Sic enim ille ad priorem locum , pag. 135. 'Er yàp τῷ ἐκ ξύλων
αὠποδομημένῳ ναῷ TO προσῆκον ἀπονέμομεν σέβας, πολλᾷ δήπουθεν δικαιότερον τες λο-
γικοὺς ναοὺς ἀφιεροῦν τῷ θεῷ. ἐπισημύνασθαι δὲ προσήκει, ὡς ναὲς θεᾷ προσηγόρευσε
τοὺς ἔνοικον ἔχοντας τὴν τῇ Πνεύματος χάριν. Μαρτυρεῖ γὰρ ὁ λόγος, ὅτι θεὸς τὸ
τανάγιον Πνεῦμα. δὲ enim templo ex lignis exfiru&to congruentem bonorem tri-
buimus , Tuultó utique juflius cfl 7). Deo templa ratione predita confecrare.
Notan-
ΝΙΩΕΝΟ-ΟΟΝΘΥΑΝΤΙΝΟΡΟΠΙΤΑΝΙ. Car. XIV. "323
Notandum eff autem, quàd templa Dei appellavit cos, qui inbabitantem ba-
beut. Spirits gratiam. Teflatur euim bis verbis, Spiritum fantlum ejfe Deum.
Ad eundem locum Theophylactus , pag. 188. 'E; δὲ ναὸς 6e8 ἐσμεν, ἐπει-
δὰν ἐνοικεῖ ἐν ἡμῖν τὸ Πνεῦμα, ὥρα τὸ Πνεῦμα θεός. δὲ autem Dei templum fu-
mus , εὺ quód Spiritus ἐπ nobis babitat , Spiritus igitur eff Deus. Epipha-
nius quoque , hzrefi 74. pag. 384. inde probat , Spiritum fanctum efle
verum Dcum. ἜἘἰ τοίνυν, inquit ,. ναὸς θεοῦ καλούμεθα διὰ οἴκησιν ἁγία Πνεύ-
ματος , τίς τολμήσειε παραιτύσασθαι τὸ Πνεῦμα. καὶ ἀπαλλοτριῶσαι τῆς TÉ θεᾷ οὐ-
σίας, σαφᾶς τῷ AmogóAa λέγοντος, ἡμᾶς ναὲς θεᾷ γίνεσθαι διὰ τὸ ἐνοικοῦν Πνεῦμα
ἅγιον ἐν τοῖς ἀξίοις, δὶ itaque templum Dei vocamur | propter. babitatio-
nem [antli Spiritüs , quis audeat rejicere Spiritum, C9 abalienare a5 effentia
Dei , cám palàm Apoflolus dicat , nos templa Dei fieri propter inbabitantem
Spiritum [antium in iis , qui digui funt? Auguftinus lib. 1. de Trinitate,
cap.6. Si nos fumus templum Spirits fan&li , mon eft creatura Spiritus fan-
Cus , quia cui corpus nofirum exbibemus ,. ueceffe eft ut buic eam fervitutem
debeamus , quá nonnifi Deo ferviendum eff. Ex lib. i. contra Maximinum,
Arianorum Epifcopum , t. 6. pag.477. veré aurca hzc leguntur verba:
JNonne fi templum alicui fantlo Angelo excellentiffizzo de lignis C2 lapidibus
faceremus , anatbematizaremur à veritate Chrifli, cx ab Ecclefia Dei? quo-
niam creature exbiberemus eam fervitutem, que uni tantim debetur Deo. δὲ
ergo [acrilegi effemus faciendo templum cuicunque creature ,' quomodo nori e
verus "Deus ,. cui non templum facimus ,— fed mos ipfi templum fumus ?. Am-
brofius lib. 3. .de Spiritu fancto , cap. 13. Deus templum babet , creatura
templum non babet verum, Spiritus autem babet templum , qui babitat in nobis.
€. Spiritus [antlus non eff creatura, quia in ipfum baptizamur. Hoc cft
argumentum Greg. Nazianzeni Orat. 37. pag. $96. 'Ei κτίσμα τὸ Πνεῦμα,
πῶς εἰς αὐτὸ πιςεύομεν 5 v ἐν αὐτῷ τελείβμεθα . δ Spiritus eff creatura , quo-
γμρεο in eum credimus? «vel in eo perficimur ὃ Ὑελειέσθαι hic de Baptifmo u-
furpatur. Baptifmi gratiá perfici dicebantur in primitiva Ecclefia, ideft,
σελειωβῆναι, Qui baptizabantur. In paffione Stephani , Hc urbis
Romg: Quem multis exbortationibus Cbrifliane religionis edocens , €9 de
vegno Dei C$ vita eterna imbuens , facri Baptifmatis gratiá ex more perfecit,
ὅδ᾽ in albis pofitum Presbyterum confecravit. Hoc loco perficere cit τελειῶ-
σαι, quod & pro coz/ecrare, & initiare facris pofitum eft apud LX X. In-
terpretes.. Hinc. Baptifmus etiam vocatur τελείωσις , & qui cum admini-
flrat, τελειωτής. — Vide Obfervat. noftrarum cap.3.
f. Si Spiritus fanttus eff creatura , id Pater erit creatura, Ita argu-
Sf 2 men-
2324 EXPOSITIONIS SYMBOLI
mentatur Photius Epiít. i. ἘΠ τὸ Πνεῦμα κτίσμα, κἀκεῖνος οὗ τὸ Πνεῦμα,
μετὰ τῶν κτισμάτων. δὲ Spiritus efl creatura ,. certo C2. ille creatura fuerit ,
cujus efl Spiritus. Et mox: Πῶς συντάττεται Πατρὶ καὶ T'ig 5. Πορευθέντες
yàp , αὐτός Φησιν ὁ Υἱὸς, μαθητεύσατε, XC. 'E, ἕν τι τῶν τριῶν κτίσμα , ἐν οἷς
Qurifópsba , ἐδὲ τὰ λοιπὰ καθαρεύσει τῆς ὕβρεως. — Quomodo cum Patre £3 Filio
conjungitur? Euntes enim , ait ipfemet Filius , docete , (c. — Quodfi au-
tem ὃ tribus iflis , in quorum nominibus baptizati illuminamur , unus erit
creatura , ceteri profetió ab bac injuria non fuerint immunes. Qui plura
defiderat argumenta , legat integram Epiit. 141. Bafilii , ut & librum
cjuídem quintum contra Eunomium , nec non primam Photii Epittolam.
C. A P.U T ΧΥ.
*De Ecclefra.
"Ei μίαν, &yuty , Καθολικὴν, καὶ ᾿Δποςολικὴν Ἐκκλησίαν.
ne , πιςεύομεν εἰς ἐκκλησίαν, quadam neceílarió praemittimus.
Quaeritur ergo , An πις ύειν εἴς Ti, GC πιτεύειν τι, funt ἰσοδυναμοῦν-
T4 , ἃς proinde rc&é dicamur iz Ecclefiam credere ὃ Atfirmant
Pontificii, & εὸ ufque progrediuntur , ut dicant , »o» Ecclefie tantis .
in omnibus , (πὰ in Ecclefiam quoque efe credendum. | Atquc idcó Concilii
Conftantinopolitani Patres profiteri , Πιςεύομιεν ἐὶς μίαν — ἐκκλησίαν. Hoc
cít, ut ipfi interpretantur , Credo fidoque Ecclefie in omnibus. Fatemur,
non tantüm Patres Conítantinopolitanos , fed etiam alios , hoc modo
fuiffelocutos. Epiphanius in Ancorato, pag. $18. Πιςεύω εἰς μίαν ἁγίαν,
Καθολικὴν, καὶ ᾿Αποςολικὴν Ἐκκλησίαν. — Credo in unam Santtam ,. Catbolicam,
C9 Apoflolicam Ecclefiam. | Ex pag. feq. Πιςεύομεν dig μίαν Καθολικὴν καὶ 'A-
ποςολικὴν Ἐκκλησίαν. Apud Cyrillum Jerotol. Catech. Illum. 18. pag. 147.
Πις εύω εἰς μίαν ἁγίαν Καθϑολικὴν ᾿Εκκλησίαν. Arius & Euzoius in Confetfione
fua Conftantino oblata, apud Socratem , lib. 1. cap. 26. pag. 186. b.
& apud Sozomenum , lib. 2. cap. 27. pag. 32. b. Πιςεύομεν eic ἕνα θεὸν
Πατόρα , καὶ ἐις ἕνα Κύριον Ἰησοῦν, καὶ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα, καὶ εἰς σαρκὸς ἀνά-
Caci) , xal εἰς ζωὴν τῇ μέλλοντος αἰῶνος ) καὶ εἰς βασιλείαν οὐρανῶν y καὶ εἰς μίαν Κα-
θολι-
ÉN Ntequam ad confiderationem Ecclefia: accedamus ,. de locutio-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XV. 325
θολικὴν Ἐκκλησίαν τῇ Oe. — Eandem formulam Hieronymus quoque in di-
fceptatione cum Luciferianis expreflit, | Si veró Scriptores Ecci:fialticos
pauló accuraziüs infpiciamus , patebit , apud eos, πιςεύειν mi, & ἔις τιν
πιςεύειν τινὶ, & & Tiva, pro codem Graccis, prout & Hebraris, qua fünt
iftis Analoga,haud raró ufürpari. ld quod Petrus Martyr ad 1. Corinth,
10:2. ΕΝ Obfervat. lib. 3. cap. τ. & Mifcell. lib. 1. cap. 21. maxi-
mé vero ΤῊ, Gatakerus , in Cinno fuo, Cap. 20. obíervant. Pro iifdem
autem ufurpaffe Epiphanium loco fuprà laudato, oftendunt, quz eadem
plané formulà , pottquam dixiffet , Πιςεύομεν εἰς μίαν Καθολικὴν καὶ ᾿Αποςο-
λικὴν ᾿Εκκλησίαν. Continua ferie fubjungit, Καὶ à £v βάττισμα μετανοίας, wal
εἰς ἀνάςασιν νεκρῶν, καὶ εἰς βασιλείαν οὐρανῶν, καὶ dig ζωὴν αἰώνιον. ΕἸ in unum
baptifma refipizentie , CS. inrefurre&lionem mortuorum , €2 in regnuim celo-
rum , C9 in vitam eternam. Quid hocaliud , quàm certó credere , u-
num efle rcfipicentiz: baptifmum ? &c. lta enim pro iis habet prafens
Symbolum , Οἱμολογᾶμεν ἕν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν , προσδοκῶμεν &vága-
σιν νεκρῶν , καὶ ζωὴν T8 μέλλοντος αἰῶνος. Οὐὐΐη & in fequentibus Epiphanius
de co , quod priüs dixerat , πιςεύομεν εἰς ἀνάς σιν νεκρῶν, anathcmati füb-
jiciens contrarium fentientes, iítudve non agnoícentes ,' ᾿Αναθεματίζομεν,
inquit, τοὺς μὴ ὁμολογᾶντας ἀνάς ἀσιν νεκρῶν. — Damnamus illos ,. qui re-
Jurrectionem | mortuorum. mon. confitentur. Nec. aliter Cyrillus Jerofol.
Catech. llluminat. 18. Τῆς δὲ ἀταγγελλομένης πίςεως ἀκολούθως περιεχούσης τὸ,
᾿Εἰςὲν βάπτισμα μετανοίας &i ἄφεσιν ἁμαρτιῶν , καὶ εἰς μίαν Καθολικὴν Ἐπκηλησίκν,
xa) εἰς σαρκὸς ἀνάςασιν, καὶ ἑἰς ζωὴν ἀιώνιον. — Cim fides propofíta, five profefla,
contineat iflud , 1n unum baptifma poenitentia ad remiffionem peccato-
rum , €? in unam Catholicam Ecclefiam , (9 in carnis refurrectionem ;
€? in vitam xternam. [τὰ & Petrus Chryfologus , Serm. 62. /n San£am
FEcdefam. Quia Ecclefia in Chriffo , £9 1n Ecclefia Chriftus eff : qui ergo
Ecclefiam fatetur , in Ecclefiam fe confeffus eft credidiffe. ' Yrenzei interpres
lib. cap.12. Quofquot timent Deum , €9 credunt in adventum Filii ejus,
c. Cyprianus ad Demetrianum τ΄ / eternam penam ferà credent, qui in
vitam eternam credere noluerunt. Ambrofius, Epi(t. 82. Credere inrefur-
rettionem Chrifii. Atque hzc Patres, ubi latius ὃς liberiüs loquuntur :
at ubi diftinctiüs & magis proprié , negant diferte , ἐμ bomines , aut in
Ecclefiam credi, aut in rem ullam preter Deum. — Origenes in Johannem,
tomo 32. ad cap.13:20. pag. 400. Ἐνθάδε μὲν οὖν, ὁ λαμβάνων, Φησὶν, ἐάν
τινα πέμψω) ἐμὲ λαμβάνει, c. Οὔτε δὲ εἴρηται, ὁ πιςεύων εἰς ὑμᾶς » πιςεύει εἰς
ἐμὲ, οὔτεγ ὁ θεωρῶν ὑμᾶς, θεωρεῖ ἐμέ. T PURI yàp ἡμᾶς βούλεται τοὺς ἀπος 6-
: 2 λους
":6. EXPOSITIONIS SYMBOLI
λους ἑαυτῶ, ἃ μὴν καὶ πιςεύειν εἰς αὐτούς. /Mtque boc quidem in loco, Qui rc-
cipit, ἐμ χα , fi quem milero, me recipit, Cc. — 4f verà mon di&um eff ,
Qui credit in vos, credit in me: segue, Qui videt vos, videt me. Uf
enis recipiamus fuos Apoflolos vult , mon tamen ut in illos credamus. — Ma
Greg. INazianzenus Orat. 37. quz eft de Spiritu Sancto, pag. $96. ᾿Αλλ᾽
εἰ μὲν κτίσμα , πῶς εἰς αὐτὸ τιςεύομιεν , ἡ ἐν αὐτῷ τελειόμεθα 5 γὰρ ταυτόν ézi
πιςεύειν εἴς Ti , καὶ περὶ αὐτῇ πιςεύειν' τὸ μὲν γάρ dci θεότητος, τὸ δὲ παντὸς
πράγματος. Sed fi creatura , nempe Spiritus fan&tus , quomodo in eum cre-
dimus? aut iu eo perficimur? Neque enim idem eft , credere in aliquid, €2,
credere dc ipfo. “μά enim deitatis efl ,— boc rei cujuflibet. His gemina
leguntur apud "Thcophylaétum in cap. 12. Johannis , pag.747. "Ax τὸ
πιςεύειν τινὶ, καὶ ἄλλο τὸ πιςεύειν εἰς τινά. ὃ μὲν γὰρ πιςεύων τι.ὶ δύναται νοηθῆ-
yai, ὅτι πιςεύει αὐτῷ ἀληθῆ λέγοντι" ὁ δὲ πιςεύων εἰς τινὰ, ὡς εἰς θεὸν, πάντως πι-
φεύει. Διὸ πιςεύειν μὲν τοῖς ᾿Αποςόλοις εἴτοι ἄν Tic πιςεύειν δὲ εἰς τοὺς ᾿Αποςόλους,
Sk Eri, ὅς. Aliud eff credere cuipiam ,. ἐξ aliud credere in quempiam.
Nai is qui credit alicui, pote? intelligi , quid credat ei ut vera dicenti -qui
autein crcdit in quempiam , ozzuizo ut in Deum credit. — 1deà recl? quis cre-
diderit Zlpoflolis , at mon item in Apoflolos , &c. — Eodem concedunt Pa-
tres Latini. In Expofitione Symboli, quz habetur apud Auguftinum
inter Conciones de Tempore , Serm. 121. ad Competentes Conc. 2.
Sciendum eff , quód Ecclefia credere , sos tazen in Ecclefiam crederc
debeamus : quia Ecclefia non Deus, fed domus Dei eff. Ex ad Neophytos
Homil.3. Ao» quomodo in Dcum credimus, /icin Eccletiam Sau&am Ca-
tbolicam, que propterea Santia £2. Catbolica cfl , quia certe credit in Deum.
JNon ergo diximus , ut in Ecclefiam , quafi in Deum , | crederetis ,— fed ut im
Ecclefia [ancla comverfantes , 1n Deum erederetis. Auguftinus in Pal. 77.
Credere in Deum p/us eff , quàm credere Dco : nam £3 bomini cuilibet
plerumque credendum efl , quamvis in eum non fit credendum. | Ev Tra. 29.
in Johannem : Hoc eít opus Dei ,. ut credatis in eum , quem ille mifit.
Ut credatis in eum y mon, ut credatis ei. — Sed fi creditis in eum , creditis ei,
ANon autem continuó, qui credit ei , credit in eum. — Nam £9 demones crede-
bant ei , fed nou credebant in eum. — Rurfus ctiam de Apoffolis ipfis dicere
poffumus , Credimus Paulo , /ed non , Credimus in Paulum : Credimus
Petro, /ed no» , Credimus in Petrum. Addimus tandem Ruffinum in
Expof. Symboli, quz habetur in Operibus Cypriani, pag. $57. Ut au-
tein una eademque in Trinitate divinitas doceatur 5. ficut diclum ef in Deum
Patrem credi adjecta prepofitione YN: ita 5 in Chriftum Filium cjus, ita
D
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XV. 327
€2. in Spiritum fanCtum suemoratur. — Sed ut manifeflius fiat quod dicimus ,
ex confequentibus approbabitur. Sequitur namque poft bunc fermonem : San-
€tàm Ecclefiam Catholicam, remiffionem peccatorum , hujus carnis rc-
furre&ionem. Aon dixit, in fan&am Ecclefiam, sc in remiffionem pec-
catorum, ec in carnis refurre&ionem. δὲ enim addidiffet , YIN , prepoft-
tionem , una eademque vis fuiffet cum fuperioribus. Nunc autem in illis qui-
dem vocabulis, ubi de divinitate fides ordinatur, in Deum Patrem dicitar,
€2 in Jefum Chriftum Filium cjus, (9 in Spiritum fanctum : i» ceteris
verb , ubi non de divinitate, fed decreaturisac myfleriis fermocfl , IN , pre-
gofitio non additur , ut dicatur in (an&tam Ecclefiam , (ῥά (anctam Eccle-
fiam credendam effe , non ut in Deum , fed ut Ecclefiam Deo congregatam :
C? remiffionem peccatorum credendam effe , non in remiffionem peccato-
rum: £3 refürrectionem carnis , 5n in relurre&tionem carnis. — /Zác ita-
. que prepofitionis [yllabá Creator à creaturis fecernitur y C2 divina feparantur
ab bumanis. Quin ὃς Tridentinum conciliabulum, Symbolum Conftan-
tinopolitanum recitando , feflionc fub Paulo tertia, praepofitionem IN.
in Capite de Ecclefia omifit: & in Catechifmo ad Parochos, exejufdem
Concilii decreto , Pii V. juffu edito , dilertis verbis: Credo fantiam Ec-
clefíiam Gatbolicam.
Illud etiam monuiffe juvabit , cur do&trinz de tribus SS. Trinitatis
períonis ftatim fubjiciavur Confeffio de Ecclefia. Tertullianus de Ba-
ptiímo , cap.6. pag. 389. Quwm autem fub tribus C9 teflatio fidei pigne-
ventur , neccffarió adjicitur Ecclefie mentio , quoniam ubi tres , id eff Pater
€9 Filius C2 Spiritus fanclus , ibi Ecclefia , que trium corpuseff..— Et Au-
guftinus in Enchirid. cap. 56. Spiritus fan&us fi creatura , mon creator ,
effet , profe creatura rationalis effet. — Ipfe enim effet fumma creatura s. £2
ádeb in regula fidei mon poneretur ante Ecclefiam , quia £2. ipfe ad Ecclefiam
gertineret. .
Nunc Confeffionem Patrum Conftantinopolitanorum de Ecclefia exa-
minaturis, occurrit
1. Explicatio nominis. Ἐκκλησίᾳ dicitur ἀπὸ τῷ h»wwaMiv, evocare. ΑὉ
᾿Ἐκκέκλησαι fit" Ἔκκλησις ,) & ab Ἔχκλησις fit Ἐκχλησίᾳ.͵, codem plané modo,
quo Hebraeorum Wy? Ecclefia quippe ex vocatione appellata eff , inquit
Auguftinus: Expof. ad Rom. Cyrillus Jerofol. Catech. 18. Φωτιζ. p. 177.
᾿Ἐκκλητίᾳ καλεῖται Φερωνύμως , διὰ τὸ πάντας ἐκχαλεῖσθαι, wal ὁμοῦ συνάγειν,
"pt? Ecclefia vocatur , quafi dicas , comvocatio 5. propter omnium convoca-
tionem C9 congregationem. | Apud Athanafium , quaít. 37. dc Parabolis-
4 Scri--
38 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Scripture , t.2. pag. 402. Ἐκκλησία καλεῖται, διὰ τὸ πάντας ἐκκαλεῖσθαι,
Eccle(ia vocatur evocatio , quia omnes evocantur.— Nimis allegoricum eft,
quód Methodius in Biblioth. Photii, Cod. 235. pag.937. dicit , 'Ex-
κλησίχν παρὰ τὸ ἐκκεκληκέναι τὰς ἡδονὰς λέγεσθαι, Ecclefiam vocari abevocandis,
id cít ,. exftirpandis volup/atibus. Notat autem ᾿Εκκχλησία
1. Generaliter quemvis conventum, five Ecclefiafficus fit , five Politicus.
Chryfoftomus in Pfal. 150. ᾿Εκκλησίᾳ συςήματος καὶ συνόδου ἐςὶν ὄνομα. Ec-
clefia norat congregationem C9 comventum. — Hefycbius: "ExxAwría ,| σύνοδος y
συναγωγὴ , πανήγυρις. Concio , conventus , congregatio , conventus publicus.
Suidas : ᾿Εκκλησία, συναγωγὴ ὄχλου. ᾿Δριςοφάνης Πλούτῳ Ἐκκλησία δ᾽ οὐχὶ διὰ
τοῦτον γίνεται 5 Concio , turbe congregatio. γί βορθαπος in Pluto , pag. 9.
vf.z1. Concio verà nonne propter bunc babetur? Veteres Gloffac: Ἐκκλησία.
Concilium , concio. Ex Athenis nominatim ea vox ufurpata pro populi ce
iu, concione , πανηγύρει. Ammonius : ᾿Εκυλησίαν ἔλεγον ol ᾿Αϑηναῖοι τὴν σύνο-
δὸν τῶν κατὰ τὴν πύλιν. Mt benienes "EuwuAwaiay appellabant comventum civium.
E, novem Eleufiniorum myfteriorum diebus , primus dicebatur ἀγυρμὸς ,
id eft, "Exiwsía , συγαρότησις , iterum teíte Hefychio. AGor. 19: 32, 39;
40. Ephefinus conventus vocatur ᾿Εχκλησία. vf.40. ᾿Απέλυσε τὴν 'ExxMw-
cíay , dimifit Ecclefiam, | Plutarchus in Phocione ,— Διαλύσαντες τὴν Ἔκκλη-
σίαν, Eodem fenfu Jofephus, Antiquitat. 16: s. de Agrippa , Τοιαῦτα ἐπ
Ty , διέλυσε τὸν σύλλογον. Diodorus Siculus lib. 17. Τὸ συνέδριον διαλύσας.
Batilius M. βουλὴν διαλύειν. Chryíoltomus, θέατρον διαλύειν.
2. δρεγία! ον & quidem,
A. Propri? C9 firitlà , celum ele&orum , qui in hoc Symbolo vocatur
μίᾳ ἁγίᾳ, Καθολικὴ, καὶ ᾿Λποςολικὴ Exuwsia , ia quibus Ecclefiae Epithetis
fub num.[V. agemus. Cleinens Alex. ftromat. lib.7. pag. 715. Οὐ νῦν
τὸν τόπον, ἀλλὰ τὸ ἀθρόϊσμα τῶν ἐκλεκτῶν, ἐκκλησίαν καλῶ, - [Non locum , fed
congregationem ele&orum , nunc Ecclefiam «oco. Ignatius ad Trallenfes:
Ἐκκλησία ἐκλεκτὴ, συναθρόϊσμια ἅγιον, συναγωγὴ ὁσίων. Ecclefia ele£la , catus
fautius , fynagoga [antlorum. | Midorus Pelufiota Epift. 246. lib. 2. p.236.
Τὸ ἀθρόϊσμα τῶν ἁγίων, τὸ ἐξ ὀρδῆς κίξεως καὶ πολιτείας ἀρίςης συγκεκροτνμένον,
᾿Εκηλησία ἐςί. — Cotus fanttorum, ex retta fide, atque optima vivendi rationa
colleius ,' Ecclefia eff. Eadem fignificatio occurrit iterum, apud Igna-
tium, in Epift. ad Philadelph. de Chriíto : ᾿Αυτὸς ὧν θύρα τῇ Πατρὸς, δι᾿ ἧς
ἐισέρχονται ᾿Αβραὰμ,, καὶ Ἰσαὰκ, καὶ Dau, καὶ ci Προφῆται, ol'AmógoAou , καὶ
ἡ Ἐκκλησίᾳ. [066 eft janua Patris , per quam iugrediuntur Abrabam , C2
Jfaac , C2 facob , C9 Propbete ,. dpofloli , C9. Ecclefia. — Irenacus lib.4.
cap.
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XV. 229
cap. 24. Diffeminaverunt fermonem de Cbriflo Patriarcbe £9. Propbete , de-
aneffa eft autem Ecclefia , boc efl ,. fructum percepit. S. Auguftinus contra
Fauft. lib. 12. cap. S. Quis non agnofcat Chriftum reliquiffe matrem , $yna-
gogam fudeorum , "veteri Teflamento carnaliter adberentem , 69. adbefiffe
uxori fue , S. Ecclefie. Hanc Ecclefiam Chryfoftomus, ᾿Ανδριάντων Ho-
mil.6. vocat τὴν κοινὴν πάντων ἡμῶν μητέρα, communem omnium nofirám ma-
frem. Ἐκ Homil. 36. in 1. ad Corinth. Tózov ἀγγέλων , τόπον ἀρχαγγέ-
λων, βασιλείαν θεᾷ, αὐτὸν τὸν οὐρανόν. — .Locum Angelorum, locum Arcbangelo-
rum , regnum Dei, ipfum celum. Idem , Homil. 18. t. 5. eam vocat νύμ.-
Φην ἐςολισμένην, βασιλίδα κεκαλλωπισμένην, παράδεισον wopavra , λειμῶνα βρύοντα.
σὴν ἐυκαρτίαν , Spon[am ornatam , reginam omni ornatu decoratam , paradi-
fum vernantem , pratum fertilitate abundaus. ]
B. Impropri? , idque
. & Lathffm?, coetum eorum, qui Evangelicae pradicationi quocun-
que modo credunt. [τὰ Critopulus in Confeff. fidei, cap. 7. "ÉxxMweie
égiv , ὡς μέν τινες βούλονται , σύςημα πάντων τῶν τῷ ᾿Ευαγγελικῷ κυρύγματι ὅπω-
σᾶν πεισθέντων' ὀρθοδόξων Φημὶ καὶ αἱρετικῶν. — Ecclefia eff , ut nonnulli volunt ,
congregatio omnium eorum , qui predicationi Evangelii quocunque modo cre-
dunt: Ortbodoxorum inquam C9 bereticorum.
b. Laté, caetum eorum , qui eandem do&trinam Orthodoxam pro-
fitentur. Iterum Critopulus, eodem loco: "AAA θέλουσιν, ᾿Εκκλησίαν εἶναι
σύςημα μόνων τῶν ὀρθοδόξων, καὶ περὶ τὸν χριςιανισμὸν κατὰ πάντα ὑγικινόντων.
Alii volunt , Ecclefiam effe congregationem Ortbodoxorum tantum , C9 eorum,
qui in doctrina per omnia fani (μπὲ. — Jobius Monachus, in Biblioth. Pho-
tii, Cod.122. pag. 636. ᾿Εκκλησία églv , ὁ εἰς χριςὸν ποτιςευκὼς λαός. —.Ec-
clefia efl in Chriftum credens populus. Zonaras ad Can. 6. Gangr. pag. 314.
᾿Αϑροϊσμὸς τῶν πιςῶν,, κυρίως ᾿Εκκλησίᾳ ἐφξί. — Congregatio fidelium , propri? Ec-
clefía efl. Cyrillus Alex. in cap. 42. Jefaiz, pag.$44. Ἐκκλησίας ὅτε Φα-
μὲν «ἤγουν ὀνομάζομεν, τοὺς ἐν αὐταῖς ὄντας ἁγίες προσκυνητὰς σημιαίνομεν. Quan-
do Ecclefias dicimus vel nominamus , in iis exfiflentes [anttos adoratores in-
telligimus. — Atque ita Ecclefia appellatur
a. Minimus cetus vcl ex tribus conftans , qui in nomine Domini con-
veniunt, "Talem conventum Ecclefie nomine donavit Tertullianus in
Exhortat. ad Caftitatem , cap. 7. pag. 941. alludens ad verba Chrifti,
Matth. 18:20. Ubi duo cel tres congregati fuerint in nomine meo , ibi fum in
medio eorum , inquit: Sed Cg ubi tres ,| Ecclefia eft 5 licet laici. ldem,
lib. de Poenitentia , cap. 10. pag. 169. Zn uno (9 altero Ecclefia eff ,| Ec-
Tt clefia
330 EXPOSITIONIS SYMBOLI
clefia verb. Chriflus. 1mó S. Macarius , Homil. 12. usum bominem pium
Ecclefie nomine dignatur , quando dicit , ᾿Εκκλησία λέγεται καὶ ἐπὶ πολλῶν,
xa) ἐπὶ μιᾶς ψυχῆς αὕτη γὰρ ἡ Ψυχὴ συνάγει ὅλους τοὺς λογισμιοὺς , καὶ ἔςιν Ἔκ-
«λησία τῷ θεῷ. — Ecclefia C9 de multis, C9 de una anima dicitur. — Heec enim
anima colligit totas cogitationes , 9 Deo Ecclefia eff.
B. Familia cujusque, etiam gps quedam Ecclefía effe poteff. Huc fa-
ciunt verba Chryfoítomi in Píal.42. Σὺ ποίησον ᾿Εκκλησίαν, τὸ δωμάτιόν σου.
Ἔνθα γὰρ Ψαλμὸς, καὶ εὐχὴ γ καὶ προφητειῶν χορεία, καὶ διάνοια τῶν ἀδόντων θεο-
Φιλὴς., ἐκ ἂν τις ἁμάρτοι τὴν σύνοδον ταύτην προσειπὼν ᾿Εκκλησίαν, — Tu Ecclefiam
fac domicilium tuum. | Ubi enim Pfalmus, C9 Oratio, C propbetiarum con-
centus , C9 camentium mens "Dei amans , non erraverit ,. qui talem comven-
ium Ecclefiam appellaverit. ]1ta ad Rom. 16: s. Aquilzc domui nomen
Ecclefie tribuitur. Ad quem locum "Theophylactus, pag. 154. "Ev6a ἐυ-
λάβεια πολλὴ Xa) ἀρετὴ, ᾿Ἐκχλυσίᾳ ὁ οἶκος ἐκεῖνος, — Ubi multa pietas C virtus ,
domus illa Ecclefia dicitur. Et 1. Corinth. 16: 19. eadem domus Ecclefia
appellatur. Ubi 'T'heodoretus, pag.210. Καὶ οὗτοι διὰ πολλὴν ἀρετὴν καὶ τὴν
οἾκίαν ᾿Εκχλησίαν ἀπέφυναν, μόνα τὰ τῇ Ἐχκλησίᾳ πρέποντα ποιεῖν προελόμενοι. Hi
autem 5. nempe Aquila & Prifcilla; propter maximam virtutem etiam do-
mum [uam Ecclefiam effecerunt , ea fola, que Ecclefiam decerent ,. facere
contendentes. Ex 'Theophylactus, pag. 320. "Opa δὲ αὐτῶν v9» ἀρετὴν) ὅτε
σὸν οἶκον αὐτῶν ᾿Εκκλησίαν πεποιήκασιν, ἀθρόϊσμα πιςῶν ἐν ταύτῃ ποιήσαντες. Ob-
ferva autem ipforum virtutem, quoniam domum fuam Ecclefiam fecerunt ,col-
leclionem fidelium in ea facientes. Vide etiam ad Colofl.4:15. & ad Phi-
lem. vf.2. Chryfoftomus, Homil.20. in Epift. ad Ephefios: O/xía, Ἐκ-
κλησίᾳ ἐςὶ μιαρά. Domus eff parva Ecclefía. Alias Ecclefiz: fpecies, qua
huc referri poffent ; ut , quando coetus fidelium in una aliqua Civitate
Ecclefia vocatur 9 quando Ecclefie nomine κατ᾽ ἐξοχὴν ea aliquando intel-
ligitur, qua Epifcopo paret, quaque ex pluribus paroeciis conftat, tam
intra , quam extra urbem in omni ejus territorio circumjacente conftitu-
tis, &c; omittimus.
c. Synecdocbicé ᾿Εκκλησίας vox fumitur 9
a. pro folis Pafloribus (9. Presbyteris , qui alicui coetui prefunt. At-
que ita accipi debet Matth. 18: 17, 18. "Eré τῇ Ἐκκλησίᾳ, dic Ecclefie, id
eft, interprete Chryfoftomo , Homil.6o. in Matthieum , τοῖς προσεδρεύ-
sw , (legendum προεδρεύεσι) prefidentibus. Et ''heophylzétus ad iftum
.locum, pag. 106. dicit intelligi , τὲς τῆς Ἔκαλησίας προέδρους,» Ecclefie
grefides.
&, Pro
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XV. 331
B. "Pro ovibus , feu plebe ,. /eorfim à Pafloribus confideratis. ]ta fumi-
tur AGor 20:28. Ubi Epiícopi jubentur ποιμαίνειν τὴν ᾿Εκκλνυσίαν τοῦ θεᾷ ,
pafcere. Ecclefiam. Dei. Eodem referri potett illud Apottoli t. Timoth.
3:5. "E: τις ἰδίβ οἴκου προςῆναι οὐκ οἷδε, πῶς ᾿Εκκλυσίας θεᾷ ἐπιμελήσεται, δὲ
quis domui [ue precffe nefcit , quomodo Ecclcfíam Dei curabit ? Chrytofto-
mus Homil. 10. in hanc Epiftolam , & ad przfentem locum : Ἐυκολώτε-
pov τῆς οἰκίας ἄρχειν. Οἱ" τοίνυν ταῦτα καλῶς Ex οἰκονομήσας , πῶς τὰ τῆς Ἔκκλη-
σίας οἰκονομῆσαι δυνήσεται, Long? facilius eff domum regere. μὲ igitur rem
familiarem reti? adminiflrare nefcit ,, quo patio Ecclefiam adminifirare pote-
rit? Huc pertinet proverbium, 'Az' ὄνα καταπεσὼν, ab afinodelapíus : quod
Suidas dici ait ex? τῶν ἱππικῇ ἐπιχειρούντων) μὴ δυναμένων δὲ μηδὲ ὄνοις χρῆσθαι,
de iis , qui rem equefirem aggrediuntur ,| 62 tamen ne afinis quidem uti pof-
J'«nt. Andronicus Senior apud Nicephorum Gregoram, lib. 9. pag. 182.
Πῶς ὧν δυνηθείην τῷ ἐγγόνῳ πιςεῦσαι τοιαύτην ἀρχὴν, νέῳ τε ὄντι ) καὶ τοσαύτην
ἀπειρίαν ἀσκοῦντι , ὡς μηδὲ τὰ κατ᾽ αὐτὸν εἰδέναι καλῶς διαθέσθαι 5. Duo pacto ne-
poti queam tantum mandare imperium , qui C9 adolefcens eff , Cg rerum adeà
imperitus, ut ne fuas quidem probà adminiflrare [ciat ? Chryfoftomus , Ho-
mil.22. in Epift. ad Romanos, pag. 184. O' rà πρὸς τοὺς οἰκείους οὐ κατωρ-
θωκὼς , δυσκολώτερον τὰ πρὸς τοὺς ἀλλοτρίας οἰκονομήσει. — Qui , que ad domefli-
cos pertinent , non probé inflituit , difficilius, que ad altenos fietant , admi-
uifirabit.
d. Metonymic? notat locum 9 in quo facer corum habetur cetus , qui
ad cultum Dci conveniunt. "Theodorus, θερατευτ. Scrm.61. pag.580.
᾿Εκκλησίαι περιφανεῖς πανταχῇ δεδομημιέναι᾽ ἐν πόλεσιν. ἐν κώμαις y ἐν ἀγροῖς. dI-
lufires Ecclefie ubique exlrutle , in civitatibus, in pagis, in agris. Chry-
fofítomus Homil. 29. in Acta : ΟἹ πρόγονοι τὰς ᾿Εκκλησίας ἡμῖν φκοδόμησαν.
Majores Ecclefias nobis exflruxerutt. — Iterum "Theodoretus , Hift. Ecclef.
lib. 1. cap. 1. pag 522. dc Conftantino M. Νόμους yàp ἔγραψε,, θύειν μὲν
ἐιδώλοις ἀπείργων,, δομᾶσθαι δὲ τὰς ᾿Εκκλησίας παρεγγυῶν. — Leges enim fcripfit,
quibus 9 boflias idolis immolari vetuit , 85) Ecclefias exffrui 70}. Paulo
poft: Τότε δὴ, ol μὲν τὰς καταλυθείσας Ἐκκλησίας ἀνήγειρον, οἱ δὲ ἑτέρας εὑρυτέ-
pac ἀνῳκοδόμεν wal λαμπροτέρας. — Tunc itaque alii quidem dirutas Ecclefias de
integro erigebant , alii alias ampliores C2 f[plendidiores edificabant. | Augufti-
nus, Quat. fuper Levit.lib.3. cap. $7. Sicut Ecclefta dicitur locus , quo
Ecclefía congregatur. — Nam Ecclefia bomines funt ,| de quibus dicitur , Ut
exhiberet fibi gloriofam Ecclefiam. — anc tamen vocari etiam ipfam do-
sum Orationum, idem Apoflolus teflis eff , ubi ait, Numquid domosnon
Tt2 habc-
3:. EXPOSITIONIS ΒΥΜΒΌΜΠΙ
habetis ad manducandum & bibendum, Ecclefiam Dei contemnitis? E
boc quotidianus loquendi ufus obtinuit , ut, ad Ecclefiam prodire , au£, ad
Ecclefiam confugere, won dicatur, nifi quod ad locum ipfum parictefque pro-
dierit , vel confugerit, quibus Ecclefie congregatio continetur. Eodem modo
etiam alii paflim loquuntur.
M. Materiale Ecclefie ett,
1. fum fupremum , nempe caput ipfum , quod folus Chriftus , ad
Ephef.5$:23. ad Coloff. 1:18. Bafilius Caefar. in prooemio in lib. Ethico-
rum , de Judicio Dei, pag. 390. Τὶ μεῖς δέ éce σῶμα χριςοῦ, καὶ μέλη ἐκ μέ-
pouc , κρατούσης δηλονότι, καὶ συναπτούσης ἕκαςον τῷ ἄλλῳ πρὸς ὁμόνοιαν τῆς μιᾶς
καὶ μόνης κεφαλῆς » ἥτις ἐςὶν ὁ xpigóc-— Vosautem cítis corpus Chrifti , ὃς
membra cx parte : continente videlicet C9 coaptante in ea alterum alteri ad
concordiam uno ac folo capite , quod efl Cbriflus, Greg. Nazianzenus, O-
rat.3:. pag.so1. El χριςὸς, μία κεφαλὴ τῆς ᾿Ἐχκλησίας. — Unus Chriflus , u-
nicum Ecclefie caput... 'Theodorctus in Pfal. 108, pag. 148. KeQah ric Ex-
xÀwcíag ὁ δεσπότης καλεῖται xpigéc , Xal σῶμα αὐτοῦ χρηματίζει τῆς Ἐκκλησίας ὅ
σύλλογος. Ecclefie caput Dominus Cbriflus vocatur ,. &9 corpus ejus appella-
tur cetus Ecclefize.
2. tum inferius , nempe fideles & ele&i , qui (unt membra & cor-
pus Chrifti, Clemens Alex. ftrom. 7. pag. 752. Σῶμα ἀλληγορεῖται 'Ex-
κλησίᾳ Kupía , ὁ πνευματικὸς καὶ ὁ ἅγιος χορὸς. Corpus allegoricà dicitur Domini
Ἐρσίεβα,, fpiritalis 85 fantius Chorus. 'Theophylactus in cap. 11. Joh.
pag.730. Εἰς ἕν ὁ χριςὸς ἡμᾶς ἤγαγεν, εἰς μίαν 'Exxhwriav , καὶ ζυγὸν ἕνα συνα-
γαγὼν, Xa] τοὺς ἐγγὺς καὶ τὰς μακρὰν ἕν σῶμα ποιήσας , ἵνα ὃ ἐν τῇ Ῥώμῃ καθή-
μένος, τὸν ἐν τῇ Ἰνδίᾳ ὄντα μέλος οἰκεῖον λογίζηται , καὶ πάντων μίαν κεφαλὴν ὁμο-
λογῇ τὸν χριςόν. — Gbriflus nos in unum collegit , in unam Ecclefiam , (9 fub
unum cogit jugum tam eos qui prop? , quàm eos qui procul erant unum corpus
faciens , ut is, qui Rome babitat, eum qui in India eff , [uum membrumeffe
reputct ,| C9. omnium unum ue fateatur cffe Chbriflum. | Chryfoftomus.
Homil.10. in Epift. ad Ephe(ios, pag. S14. Tí gw ἐν σῶμα , Οἱ πανταχρῦ.
τῆς οἰκεμένης τιςοὶ καὶ ὄντες καὶ γενόμενοι xal ἐσόμενοι. Quid cf! unum corpus?
Ones per univerfum mundum fideles, qui funt , fuerunt , €2 erunt.
Ill. Proprietates Ecclefie hic nobis imprimis proponuntur confideran-
dz. Earum quatuor receníct Symbolum.
1. eft, quód fit μία, una. Chryfoftomus Homil. 1. in r.ad Corinthios:
Ἔ;, Ἔκχλησίς Θεξ ἐςὶν , ἥνωται καὶ pum ἐςὶν, ἐκ ἐν Κορίνθῳ μόνον. ἀλλὰ καὶ ἐν πά-
ex τῇ üxovgévyy τὸ γὰρ τῆς Ἐκκλησίας ὄνομα οὐ χωρισμοῦ., ἀλλὰ ἑνώσεως καὶ συμ.-
Φωνίας
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XV. 333
Φωνίας ἐςὶν ὄνομα. δὶ Ecclefia Dei efl , unita £9 una eff , non tanti Co-
rintbi , fed etiam in univerfo terrarum orbe, — Ecclefie enim nome sun fegre-
gationis, fid unionis C2 confenfus nomen eff, — Et paulo pott: Τὴν ἐπὶ τῆς οἱ.
κουμένης μίαν δεῖ εἶναι ᾿Εκαλησίαν , καί TOL τότοις πολλοῖς κεχωρισμένην. — "Va δὲ d
τόπος χωρίζει), ἀλλ᾽ ὁ Κύριος αὑτοὺς συνάττει. — Οἱ ἐν διαφόροις τόποις ὄντες, ἐὰν
p διαφόρους ἔχωσι wuplag , ἀλλ᾽ ἕνα μόνον , ἐδὲν ἀτὸ τῶν τόπων εἰς ὁμόνοιαν παρα-
βλάπτονται. τοῦ Kupía τοῦ ἑνὸς συνάπτοντος αὐτούς. — Ecclefiam , per univer[aua
orbem difper[am , unam cffe oportet, quamvis multis locis feparata ξ5 diflin-
Ga fit. — Quamvis autem locus feparet ,, Dominus tamen cos conjungit. —
Qui in diverfis locis funt , fi non diverfos babeant Dominos , fed unum tan-
züm , locorum intervallis confenfum ledi non fentiunt , unico Domino eos con-
jungente.— Theophylactus in 1. Corinth. cap. 1. pag. 163. Τὸ τῆς Ἔκκλη-
σίας ὄνομα ,. ἑνώσεώς ἐςὶν ἐνδεικτικόν. Ecclefie nomen , unionem €9 conjunttio-
nem fignificat. 'Vheodoretus , Hift. Ecclef. lib. 1. cap. g. ex Epittola
Conítantini M. ad abfentes Epifcopos , pag. $50. Μίαν εἶναι τὴν Καθολικὴν
αὐτοῦ ᾿Εκκλησίχν βεβούληται Oeóc ἧς εἰ καὶ τ' μάλιξα εἰς πολλούς τε καὶ διαζό-
ρους τότους τὰ μέρη διήρηται, ἀλλ᾽ ὅμως ἑνὶ Πνεύματι, TovTÉGI , τῷ θείῳ βουλήματι
θάλτεται. — Unam effe Catbolicam Ecclefiam fuam voluit Deus :. cujus mem-
bra, multis licet, diverfifque maxime locis difpería fint , uno tamen Spiritu,
boc efl divina voluntate foventur. Clemens Alexand. ftromar. lib. 7. p. 765.
Mía ἀληθὴς ᾿Εκκλησίᾳ , ἡ τῷ ὄντι ἀρχαίᾳ, εἰς ἦν ol κατὰ πρόθεσιν δίκαιοι ἐγκαταλέ-.
yowrar ἑνὸς γὰρ ὄντος τῇ Üed , καὶ ἑνὸς τοῦ Kupía , διὰ τοῦτο καὶ τὸ ἄκρως τίμιον
κατὰ τὴν μόνωσιν ἐπαινεῖται, μίμημα ἂν ἀρχῆς τῆς μιᾶς" τῇ γοῦν τοῦ ἑνὸς Φύσει.
συγαληροῦται ᾿Εκιλησίᾳ ἡ μίᾳ γ ἥν ép πολλὰς κατατέμνειν βιάζονται αἱρέσεις" κατά
τε οὖν ὑπόςασιν, κατά τε ἐπίνοιαν, κατά TE ἀρχὴν, κατά TE ἐξοχὴν μόνην εἶναι
Φαμὲν τὴν ἀρχαίαν καὶ Καθολικὴν ᾿Εκκλησίαν, εἰς ἑνότητα πίζεως μιᾶς τῆς κατὰ τὰς
οἰκείας διαϑήκας,, μᾶλλον δὲ κατὰ τὴν διαθήκην τὴν μίαν διαφόροις τοῖς χρόνοις, ἑνὰς.
θεᾷ τῷ βουλήματι, δὲ ἑνὸς τοῦ Kupía συνάγουσαν τοὺς ἤδη κατατεταγμιίένους ἃς προώ-
ρισεν ὁ θεὸς, δικαίβς ἐσομένους πρὸ καταβολῆς κόσβᾳ ἐγνωκώς, — Una eff vera Ec-
clefía , que ver? eff antiqua , in cujus Catalogum referuntur ii , qui funt ju-
ffi fecundum propofitum. .Nam cim unus fit Deus C2. unus "Dominus , pro-
pterea id etiam, quod eff fummóà venerabile , ex co, quód fit folum laudatur ,
ut quod fit imitatio principii , quod eff unum. — [n unius ergo nature fortem
cooptatur Ecclefia ,| que efl una ,| quam conantur berefes in multas difcinde-
ve. Et fubflantia ergo , C3 cogitatione, C9 principio, C2 excellentia folam effe
dicimus , antiquam C2 Catbolicam Ecclefiam , in unitatem unius fidei , quee
€ff ex propriis teflamentis , "vel potias ex teflamento ,. quod eft unum diverfis
Tt 3 16721-
34 ἘΧΡΟΒΙΤΙΟΝΙΒ ΒΥΜΒΟΙΙ
ΤΟ ΟΥ ΗΣ.,). in quibus Dei voluntate per unum Dominum congregat eos , qui
funt jam ordinati , quos predeflinavit Deus , clam cos juftos futuros cognovif-
fet. ante. jatia mundi fundamenta. | Batilius Caefar. Epitt. 393. Εἷς λαὸς πάν.-
τες οἱ εἰς χριςὸν ἠλπικότες, καὶ μίᾳ ᾿Εκκλησίᾳ νῦν οἱ χριςοῦ, wav ἐκ διαφόρων τόπων
προσαγορεύηται. — Unus populus omnes qui in Cbriflum fperant , € una Eccle-
Jia qui Chrifli funt , quamvis ex diflintlis locis appelletur. | Chrytoftomus
Homil. 149. t. 5. Al xarà πόλεις καὶ χώρας ᾿Εκκλησίαι, πολλαὶ τὸν ἀριθμὸν οὖ-
eui, μία ἐςὶν ᾿Εκκλησία' εἷς γὰρ ἐν αὐταῖς ὁ χριςὸς ázavTaxoU , ὁ τέλειος καὶ ἀμέ-
pw. Ecclefie, que inurbibus C9. agris [unt , quamvis multe fint numero ,
unam con[lituunt Ecclefiam :. unus enim ubique m iis Cbriflus ,. perfe&us 2
indiziduus. "Theophylaétus in t.Corinth. 1. pag. 164. Mía Ἐκκλησία eic?
πάντες ol πιςοὶ , ὅπου ὃ dy ὧσιν. Una. Ecclefia funt omnes fideles , ubicunque
ἣν tandem fint. Cyprianus de unitate Eccle(ac, pag.254. Ecclefia una eff,
que in multitudinem latius incremento facunditatis extenditur : quomodo Solis
multi radii, fed lumen unum: €2 rami arboris multi , fed robur unum tenaci
radice fundatum :. 9 ciim de fonte uno vivi plurimi defluunt , numerofitas li-
cet diffufa videatur exundantis copie largitate , unitas tamen fervatur in ori-
gime. νει radium δος à corpore, divifionem lucis unitas non capit : ab
arbore [range ramum , fractus gerimninare non poterit: à fonte pracide rivum,
precifus arefcet.. Sic C2. Ecclefia Domini luce perfufa per orbem totum radios
fuos porrigit ,' unum tamen lumen efl , quod ubique diffunditur ,. nec unitas
corporis feparatur : ramos [uos in univer/am terram copia ubertatis extendit ,
profluentes largiter rivos latis expandit 5. unum tamen caput efl , C9 Origo
una, C9 una mater , fecunditatis [ucceffibus copiofa. — Illius fetu na[cimur ,,
illius lacte nutrimur , [piritu cjus animamur , &c.
2. cft, quid fit ἁγία 7. Santia. Ecclefia fancta eft , ca fcilicet , quac
coetus eft electorum Dei. $as&a eít, fanctitate imputata, ὃς inhzrente.
{14 fan&titas eft donum juftificationis , bec fanctificationis & regenera-
tionis, ///a perfe&ta eft & integra ; δε inchoata & integranda. San-
&itate imputata perfecte fan&a eit Ecclefia : (an&itate inhzerente in ftu-
dio fanctimoniz quotidie proficit. Huc faciunt verba Apottoli ad E-
hef.5:25,26,27. cap. 1:4. Coloff. 1:22. Hinc etiam omnes fideles, in
cclefia adhuc militante conftituti , vocantur ἅγιοι, /ant2i. Chryfofto-
mus , Homil. 1. in Epift. ad Romanos , ad cap. 1. vf. 7. pag. 9. "Ayíag,
τοὺς τιςοὺς καλεῖ πάντας. Sanctos , omnes vocat fideles. ldem , Homil. 14.
in 1. ad Timoth. pag. 307. A'yuí εἰσι πάντες, ὅσοι πίςιν ὀρθδὴν μετὰ βίᾳ ἔχουσι
x&v σημεῖᾳ μὴ ἐργάζωνται ) κἀν δαίμονας μὴ ἐκβάλλωσιν, ἄγιοί εἰσι. Sancti funt
OTIHCS s
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XV. 33;
omnes , quicunque reclam fidem cum vita babent :. etiamji figna non edaut ,
etiamfi demones non ejiciant , fan&li funt. Vide eundem Homil. 10. in E-
pitt. ad Hebraos , pag. 489. & 'T'heophyla&tum ad vf. τ. cap. 1. ad E-
hefios, pag. 499. S. Auguttinus tom.8. in enarrationc Pfalmi 85. adil-
a verba, Cuflodi animam meam , quoniam fautlus fum , inter alia haec ha-
bet: δὲ /antlificatos dicit 5 fc. Apoftolus 1. Corinth.6: 11. dicat C2 unuf-
quifque fidelium , fanttus fum. — Non eff ifla fuperbia elati , fed confeífro non
ingrati. δὲ enim dixeris, te [antium effe ex te, fuperbus es: rurfus fidelis in
Chriflo, C9 membrum Chrifli, fi te non dixeriseffe [anttum ,ingratus es. loc-
cleíia vero vifibilis , feu coetus vocatorum , fanctis permixtos habct hy-
ocritas, bonis malos, tritico zizania : & hzc quidem Ecclefix vifibilis
conditio femper fuit, etiamnum eft , atque erit ad finem feculi ;. nun-
quam enim Ecclefia fimilis effe definet agro, Matth, 13:38. /agene, vf. 47.
aree , Matth 3:12. domui magne , in qua vafa aurca , teítacea , ad de-
cus , ad dedecus , 2.'l'imoth.2:20. ld ipfum etiam agnofcunt fancti Pa-
tres. "'heodoretus in Píal.40. pag. $52. Οὐδὲ ἐκ τελείων aaa συνέξηκεν f
ποῦ θεῦ "Ἐκκλησία ἀλλ᾽ ἔχει καὶ τοὺς ῥᾳς ὦνῃ συζῶντας, καὶ τὸν ἀνειμιένον βίον ἀσπα-
ζομένους, καὶ ἡδοναῖς δουλούειν αἱρουμένους. — Nec Dei Ecclefia ex bominibus per-
fetis tota. conflat , fed babet etiam ignavos ,. €9 qui remifJam amplectuntur
vitam , quique voluptatibus ferviunt. Fulgentius ad Petrum , cap. 43.
Firmi[fimà tene, €2 nullatenus dubites, aream Deieffe Ecclefiam Gatbolicam,
€3 intra cam u/que in finem feculi frumento mixtas paleas contineri , boc eff ,
bonis malos Sacramentorum communione mi[ceri. Hieronymus , Dial. con-
tra Luciferianos : Zrca Noe Ecclefie typus :. ut in illa omnium animalium
genera , ita C9 in bac univerarum C9. gentium C9. morum bomines (unt , ut
ibi pardus C9 bedi, lupus £2 agni, ita C9 bic jufli C8. peccatores, ideff , va-
fà aurea C9 argentea cum ligneis C9 fictilibus commorantur, — ὃ
3. eft, quid fit Καθολική. [π᾿ vocis hujus ufum paulo diligentiusinqui-
ramus. Duplicem ergo maximé fignificationem habet.
1. Generalem. — Atque ita Καθολικὸς cft univerfalis, Onomafticon vc-
tus: Univerfale , Katouxóv. Hoc fenfu Chryfoftomus in Pfal. 1 10. dicit,
&và τῶν καθολικῶν ἐπὶ τὰ μερικὰ μετάγειν τὸν Λόγον, ab univer/alibus ad parti-
cularia Orationem traducere. [τὰ refurre&tio mortuorum , noviffimo dic
futura, vocatur καθολικὴ ἀνάςασις, refurrettio univerfalis , ut cap.17. vi-
debimus. Sacrificium Chrifti vocatur καθολικὴ θυσίᾳ, univer/ale facrificium.
Chryfoftomus, Serm. de Cruce & Latrone , qui eft rA y t. 5. edit.
Parii. pag.490. de Paílione Chriftiita fcribit: Διὰ τοῦτο ἔξω τῆς πόλεως,
€
336 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ἔξω τῶν τειχῶν προσφέρεται ἡ θυσία, ἵνα μάθῃς, ὅτι καθολική Pew $ θυσία"
θῳς» ὅτι ὑπὲρ γῆς ἁπάσης ἐξὶν ἡ προσφορὰ, καὶ ὅτι κοινὸς τῆς rebar els
dgiv ὁ καθαρισμός. — Propterea extra urbem , extra menia offertur facrificium
ut diftas generale effe facrificium s. ut difas , pro tota terra effe oblationem :
£2 cxpiationem totius nature πο γα. : !
2. Specialem , quz iterum duplex eft:
«. Politica. Poft diaecefium rationem à Conftantino inftitutam , non
folüm uni dicecei Re&or impofitus , qui vice Pracfe&i praetorio jus di-
ceret fed etiam Procurator nomine Caefaris, qui univerfas ejus SIUS
in tota dicecefi tra&taret. Atque is Καθολικὸς appellatus ett , quem Ra/io-
salem Latini interpretantur. — VeteresGloffa: Καθολικὸς, rationalis, /-
lius Capitolinus in Gord. Quidam Rationalis ///i ultra procurationem
omnia vindicans, Vide Briffonium de Verb. fignificat. lib. 16. in Ra/io
nales , ὃς Gloffarium Meurfii in voce Καθολικός. In Epiftola Conftantini
ad Eufebium Cxfar. apud Socratem , libr. cap.9. pag. 179. a. 'AzézzA-
qui δὲ γράμματα παρὰ τῆς ἡμετέρας ἡμερότητος πρὸς τὸν τῆς διοικήσεως Καθολικόν.
Miffe aut [unt litere à manfuetudine noflra ad diecefis Rationalem. Ea-
dem habes in vita Conftantini , lib. 4. cap. 36. Ita etiam exponendus
Africe Catbolicus apud Eufebium , lib. το. hii. Cap.6. pag.114. b. in
Epiftola eju(d. Conftantini ad Czcilianum Carthaginenfem: "Eua γράμ-
gura πρὸς Οὔρσον τὸν διασημότατον Καθολικὸν τῆς ᾿ΑΦρικῆς, καὶ ἐδήλωσα abra (rac
τρισχιλίας Φόλεις τῇ σῇ ςεῤῥότητι ἀπαριθμῆσαι Φροντίσᾳ. — Literas dedi ad Urfum
illufiriffimum Rationalem Africae , eique fignificavi , ut gravitati tue ria
teruncianorum millia numerari curet. De Catholico , Gve univerfali Ratio-
nali Africane diecefis intelligendum cffe, (atis apparet. Idem Eufebius
lib. 7. Hit. cap. 10. pag. 73. b. in Epift. Dionyfii , Καθολικὸν interpre
tatur, τὸν ἐπὶ τῶν καθόλου λόγων» qui fupra rationes univer[as Principis, Pro-
curator à rationibus univerfis. ἴτὰ apud Athanafium , t. 2. pag.29. Scho-
lafticus quidam ad Jovianum Imperatorem dixit : O' Καθολικὸς τὰς οἰκίας
μου ἦρεν. Οἱ βασιλεὺς εἶκεν. "Ex ὁ Καθολικὸς τὰς οἰκίας σου ἦρε, τί κακὸν ᾿Αθανα-
cio; Rationalis meas mibi eripuit edes. Imperator dixit , [5 Rationalis 2ua5
tibi eripuit edes , quod boc ad Atbanafium ὃ Ex Suidas: 'EzxigoAs Ιουλιανοῦ τοῦ
παραβάτου πρὸς Πορφύριον ΚΚαθολικόν. — Epiflola fuliani apoflate ad Porpbyrium
Rationalem fummarum.
B. Ecclefíaflica: cujus multiplex ufus.
a. Καθολικοὶ, Catbelici , tà ad ipfa hujus vocis incunabula , ἃς anti-
quiffimum alcendamus ufum ,. vocantur Chrifiiami ortbodoxi , ' atque ita
difcer-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XV. 337
difcernuntur à Chriftianis hareticis. Patet hoc ex Cod. lib. i. tit. 1.-
Juftin. de fumma Trin. & fide Cathol. CuzGos. — Hanc legem. (nempe,
qui fecundum JApoflolicam difciplinam , Evangelicamque doGirinam , Patris,
(2 Fi, 85. Spiritus fantli unam deitatem [ub pari majeflate C fub pia Tri-
nitate credunt ) fequentes , Chriftianorum Catholicorum nomen jubemus am-
ple&i. Bafilica : To τῶν χριςιανῶν καθολικὸν ὄνομα κελεύομεν ἑνᾶσθαι. Legen-
.dum χαθολικῶν, Ex his manifcitum eft, cos tum temporis pro Catbolicis
fuifle habitos, qui circa dogma de SS. Trinitate fanam & orthodoxam
fidem amplc&tebantur: reliqui, et(i Chriftianidicerentur , non vocaban-
tur Catbolici , fed beretici. B. Auguftinus in Píal.67. Egerun legibuspu-
blicis , ad judices venerunt , dixerunt fe Catholicos , w£ poffent excludere
hzreticos. Quare te dicis Catholicum, ΜῈ excludatur haereticus, €2 som
potias es Catholicus, me fisexclufus heereticus?
b. Καθολικὴ Ἐκκλησίᾳ, Ecclefia Catbolica. — ''riplici maxime fen(u Ec-
clefía dicitur Catbolica.
* Caibolica Ecclefia ef , quac , per totum terrarum orbem difpería,
veram & orthodoxam fidcm profitetur , atque juxta Chriíti precepta
fuam inftituit vitam. Atquc hac fignificatio cít hujus loci. "Patres enim
Conttantinopol. ejufmodi Ecclefiam appellant Catholicam, & cum iisalii
ctiam Eccletie Doctores. '"Pheophylactus in. 1,.Corinth. 12. pag. 271.
Καβολικὴ Ἐκκλητίᾳ ἡ πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης, ἧς τὸ σῶμα συνέςηκεν ἐκ τῶν ἅπαν.
παχοῦ ᾿Ἐκχλησιῶν., ἔχον τὴν κεφαλὴν τὸν χριςόν. — Catholica Ecclefia , gue
per totum terrarum orbem difper[a , cujus corpus ex omnibus paffim Ecdlefiis
conflat , caput babens Cbriflum: Apud Athanafium, quaft. 37. de Para-
bolis Scriptura , t. 2. pag. 402. Ἐκκλησία καθολικὴ καλεῖται, διότι wal ὅλου
τῷ κόσμου κεχυμένη ὑπάρχει. — Ecclefia vocatur catholica , quia per nniver-
Jam mundum efl difpería: Barlaam de Papa: principatu cap. 15. pag. 12r.
Καβολικὴ ᾿Εκαλησία,, £ci σύξημα τῶν ἁπανταχοῦ τῆς οἰκουμένης ὀρθοδόξων χρις ιανῶν,
τῶν ἀκίνητα καὶ ἀσάλευτα τὰ τῆς εὐσεβείας δόγματα διατηρούντων. Catholica
Ecclefia, eff congregatio omuium per totum orbem Ortbodoxorum Chrifliano-
rum , qui pietatis dogmata immota &9 inconcuffa cuflodiunt. Cyrillus Je-
roíol. Catech. Illuminat. 18. pag. 170. paulo fufiüs : Καθολικὴ καλεῖται,
διὰ τὸ κατὰ πάσης εἶναι τῆς οἰκουμένης, ἀπὸ περάτων γῆς ἕως περάτων. καὶ διὰ τὸ
διδάσκειν καθολικῶς καὶ ἀνελλειπῶς ἅπαντα τὰ εἰς γνῶσιν ἀνθρώπων ἐλθεῖν ὀφείλοντα
δόγματα, περί τε ὁρατῶν καὶ ἀοράτων πραγμάτων , ἐπουρανίων τε καὶ ἐπιγειων' καὶ
διὰ τὸ πᾶν γένος ἀνθρώπων εἰς ἐυσέβειαν ὑποτάσσειν , ἀρχόντων τε καὶ ἀρχομένων,
λογίων τε ai ἰδιωτῶν" καὶ διὰ τὸ καθολικξς T μὲν καὶ θερωπεύειν &zay τὸ τῶν
. v Ap up-
*
338 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ἁμαρτιῶν εἶδος , τῶν διὰ ψυχῆς καὶ σώματος ἐπιτελουμένων, κεκτῆσθαι £v αὐτῇ πᾶ-
σαν ἰδέαν ὀνομαζομένης ἀρετῆς, ἐν ἔργοις τε καὶ λόγοις , καὶ πνευματικοῖς παντοίοις
χαρίσμασι. ' Catholica vocatur , quia per univerfum terrarum orbem difjufa
efl , à finibus terre ad fines. Et quia docet catbolicé C9 fine ullo defettu omnia
dogmata , que debent venire in cognitionem , de rebus vifibilibus C9 imvifibili-
bus , caleflibus 9. terrefiribus : £9 quia omne genus bominum pi? fubjugat ,
principes C9 fubditos , eruditos C2 idiotas : 9 quia in univerfum curat omne
genus peccatorum , C9 que per animam C9 que per corpus patrantur :. babe-
turque in illa omne genus ,| quocunque nomine vocetur , virtutis , in factis Cg
ditiis , € omnigenig fpiritualibus donis. Optatus lib. 2. Ubi ergo erit pro-
grietas Catholici sominis , cim inde dicia fit Catholica , quid fit rationalis
(9 ubique diffufa? S. Auguítinus Epift. 170. 7p/a eff enim Ecclefía Catho-
lica: tnde καθολικὴ Grec? appellatur , quód per totum orbem diffunditur. l-
dem , Epift.30. Ecclefia illa cff quam modà dixi unicam fuam , bec efl u-
nica Catholica, que toto orbe copiose diffunditur 9. que ufque ad ultimas gen-
tes erefcendo porrigitur. Madorus de fummo Bono, lib. 1. cap. 9. Sancia
Ecclefia ideb dicitur Catholica , pro eo quid univer/aliter per omnem mun-
dum fit difufa. Eodem fenfu Ecclefia Catholica à Chryfoftomo , Ho-
mil. 105. t. s. pag. 682. vocatur οἰκουμενικὴ "Exxweía , wniverfalis Ec-
clefía.
ἐν Quevis Ecclefia particularis , fiquidem Ortbodoxa eff , ob dotirinam
Catbolicam , vocatur Καθολικὴ, ad differentiam Ecclefiarum bereticarum vel
Jibifmaticarum. lta Ecclefia Alexandrina. Ca£bolica. appellatur. ' Apud
Athana(ium cít infcriptio Epiftola, t. 1. pag. 779. Κωνςαντῖνος μέγιςος
σεβαςὸς, τῷ hag τῷ κατὰ ᾿Λλεξάνδρειαν Καθολικῆς ᾿Εκκλησίας. — Conflantinus ma-
ximus, 4dugu[lus, populo Catbolice Ecclefie “ἰοκαμάγίπ. Eufebius, Hift,
Ecclef. lib.4. cap. 15. pag. 39. a. de Polycarpo: Γενόμενος ᾿Επίσκοτος τῆς
ἐν Σμύρνῃ Καθολικῆς Ἐκκλησίας. — Qui fuit Epifcopus Catbolice Ecclefie $myr-
menfis. lta Graci paffim. Eofdem imitantur Latini. Pofidonius de
vita Auguftini, cap. 4. Eodem itaque tempore in Ecclefia Hipponenfi Ca-
tholica Jalerius San&us Epifcopatum gerebat. Sic Lco Papa fe appellat
Epifcopum Ecclefue Romane univer/alis ,- Epifcopum. Ecclefie Catbolice 9
Epitt.62. Epifcopum Ecclefie Catbolice urbis Rome , νοὶ Ecclefie Catbo-
lice Romane , Epitt. 12. Calliftus, Epift. 1. fe vocat Ztrebiepifcopum Ec-
clefie Catbolice urbis Rome. Marcellinus , Epift. 1. fe vocat Epifcopum
San&ie Ecclefie Catbolice urbis Romane. Marcellus, Epift. 2. fe vocat
Epifcopum Sante C9 Apoflolice , C9. Catbolice urbis "Rome. An veró
poftremi
ΝΙΟΞΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car. XV. 339
poftremi ex Pontif. Rom. Ecclefiam fuam meritó vocent Catbolicaz , hic
non diíputamus.
***, Quam hodie matrem , & magiftram Ecclefiam dicimus , princi-
palem ac praecipuam civitatis intelligentes, eam Graeci καθολικὴν ἐκκλησίαν
appellant. Canon. 59. in Trullo vetat Baptifma adminiílrari ἐν ἐυκτηρίᾳ
οἴκῳ ἔνδον οἰκίας τυγχάνοντι, in Oratorio , quod domi eft ; additque , ᾿Αλλ᾽
οἱ μέλλοντες ἀξιᾶσθαι τοῦ ἀχράντα Φωτίσματος, ταῖς καθολικαῖς προσερχέσθωσαν ἐκ.-
Ἀλησίχις. -δεώ qui digni volunt baberi ab omnibus fordibus aliena illuminatione,
ad Catholicas accedagt Ecclefias. 'l'ales Ecclefia in Concilio Toletano,
Decret. caufa 16. quaft. τ. vocantur Bapti/males Ecclefie. | Verba cjus
funt: P/ures baptifmales Ecclefize js una terminatione effe non poffunt , fed
una tantummodo cum fuis capellis. ἹΚαθολικὰς ᾿Εκκλησίας Latine redderc li-
ccat ziatrices Ecclefias. ,
C. Πίςις Καθολικὴ , fides Catbolica. lta autem appcllatur ,. 4924 fi
ubique difufa, ut ait Optatus 2. de Schifmat. Donatift. καϑ᾽ ὅλης τῆς οἰκου-
μένης ἕως περάτων τῆς γῆς διεσπαρμιένη,, per univerfum orbem ufque ad fines ter-
re dif/eminata , ut inquit lrenzus lib. 1. adv. hzref. cap.2. Tit. 1. ex
lib. 1. Cod, Collect. Con(titut. Ecclef. cít περὶ τῆς ἀνωτάτω Τριάδος, καὶ
τῆς KaboMwge πίςεως. De fumma Srinitate C9 fide Catbolica.. Barlaam de
Principatu Papz, cap. 15. Πίςις καθολιχή ἐξὶν, v ἅπαντες ol ὀρθόδοξοι χριςια-
yo) ὁμολογξσιν, ürusep dv τυγχάνοιεν. — Fides catbolica efl , quam omnes ortbo-
doxi Chrifliani profitentur , ubicunque tandem verentur.
d. Καβολικὴ ᾿Ετιςολὴ, Epiflola Catbolica. Catbolice Epiflole dicun-
tur Epiftola Jacobi, utraque Petri, prima Johannis , & Epiftola Judz,
quód uni alicui vel homini, vel civitati , νοὶ regioni non fint fcripta.
Oecumenius in cap. 1. Jacobi, pag. 115. de Epiftolis Catholicis fic fcri-
bit: Καθολικαὶ λέγονται αὗται olovel ἐγκύκλιοι' 8 γὰρ ἀφωρισμιένως Ebvei ἑνὶ 9) πό-
A& , ἀλλὰ καθόλβ τοῖς πιςοἷς ἐγράφησαν., — He dicuntur Catholica , «univer/a-
des ,. quafi publice C2 communes :. neque enim privatim €9 feparatim uni ali-
cui genti vel civitati , fed omnibus in uuiterfuns fidelibus [cripte funt. 'Ey-
κύκλιος ἐπιςολὴ quid fit, ex Etymolog. M. patet , ubi inter alia ἐγκύκλιον
dicitur effe ἁπανταχᾷ καθολικὸν , quod ubique efl commune ,. feu univerfale.
Hefychius : 'Eyxéxiwov, τὸ πανταχᾷ wvxvüv. Scribendum χυκλοῦν. 'Eyxi-
κλιον eft, quod ubique circumit , ubique permeat. Suidas codem modo , quo
Etymologici magni Au&tor. Sed de hisalibi. Cafarius, quaft. 1. p.6.
priorem Epiftolam Petri vocat ἔγγραφον Καθολικήν᾽ Ετιξολὴν, Catbolicas li-
teris mandatam Epiffolam.
γν 2 e, Κα.
340 EXPOSITIONIS SYMBOLI
e. Καθολικοὶ ᾿Ετίσκοποι. — Metropolitaui clim jus ordinandorum Epi-
fcoporum provincialium habcbant ,. cui juri connexum fuit & alterum
jus provocationis. Nam qui ordinationem habebat , eidem etiam pro-
vocatio in cauffis Ecclefiafticis ab Epifcopis provincia porrecta compete-
bat. Hujusmodi fui juris ac fuz ditionis Metropolitanos , quales omnes
Concilii Niczni, primi oecumenici , temporibusfuerunt, poítcriorzetas
Gracix καθολικοὺς vocavit. Loc nomine etiam Exarcbi totius dicecefis ,
five Patriarcbe , appellati fuerunt. Sic eos vocat Nilus, lib. 2. de Pri-
matu Papa : Εἰ μὲν τὰ κλίματα τῆς γῆς ἑκάςῳ τῶν Καθολιχῶν ᾿Ετισκότων Qutye-
νεμημένᾳ. Siquidem climata terre unicuique Catbolicorum Epifcoporum diflri-
buta, Epifcopus καθολικὸς ; univerfalis Latine dici poteft. [τὰ catbolicà
Caffiano idem quod ἐπ univerfum. — Sic enim ille lib. 1. de habitu Mona-
chi, cap. 3. pag. 22. Quicquid enim inter famulos Dei prefumitur ab uno
vel paucis ,. sec catholice per omne corpus fraternitatis tenetur ,— aut fuper-
fluum, aut elatum eff. ἹΚαθολικὸς igitur Ἐπίσκοπος non alius, quàm qui τὴν
καθόλου ἐπισκοπὴν ibi creditam habet, ut loquitur Clemens in Conttitutio-
nibus. Quz fignificatio Catbolici congruit cum Oecumenici appelatione.
Non igitur folus Conftantinopolitanus οἰκουμενικὸς appellatus , (cd omnes
. alii Patriarchae , quibus nomen καβολικῶν additum conftat. T'enendum
tamen, notionem καθολικοῦ in hoc fenfu reítringendam effe ad univeríam
dicecefin , cui pra(idet. [τὰ cüm Carthaginenfis Epifcopus, qui pri-
mus erat Africanz dioecefis , afferit , (6 cunctarum Ecclefiarum folicitudi-
nem fuflinere , καθολικὸν (c cffe tocius Africanae dioeccfis-indicat , non o-
mnium orbis Ecclefiarum re&torem. Sic cnim loquitur Aurelius in Con-
cilio Carthaginenfi, Can. £5. Codicis Ecclefia: African : Egoenimcun-
Harum Ecclefiarum , dignatione Dei , ut [citis fratres ,. ollicitudinem fufli-
ne. lntelligerc debes cunctarum per Africam conítitutarum , quarum
fe καθολικὸν Epifcopum cffe fignificat. Hinc, ne omncs per totum or-
bem Ecclefiz intelligi videantur , tranflatio Graeca , pro cun£arum Ez-
clefiarum , habet πολλῶν ἐκκλησιῶν, multarum Ecclefiarum. Procopius de ἡ
Perfarum Patriarcha ,lib: 2. de Bello Perfico : Τόν τε χριςιανῶν ἱερέα Καθολι-
κὸν καλοῦσι τῇ Ἑλλήνων Φωνῇ , ὅτι δὴ ἐφέςηκεν εἷς ὧν ἅπασι TO, ταύτης χωρίοις. ἘΣ
ChrifHanorum [acerdotem linguá Grecorum Catholicum appellant , quid ni-
mirum , unus cum fit , omnibus prefit cjus regionibus. Quod unus amplif-
ἤπια praeeffet dicecefi , plurimofque regeret. Otto Friingenfis ait Ar-
menios Metropolitanum fuum Catholicum vocare, ideff , univeralem , €9
amplias quàm mille Epifcopos fub fe babere. Patet hoc ipfum ex 'Theoria-
ni
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XV. 341
^ ni Legat. Armen. ubi per totum Tra&atum Theorianus & Armeniorum
Kabowxé; colloquuntur: ac proinde Cl. Meurfius in Eruditiffimo Glofla-
rio fuo hanc appellationem de Armeniorum Catholico , meo quidcm ju-
dicio, ad dignitatem Politicam malé refert.
4. eft, quid fit '"Amozouxs ,. Apoflolica. lta ctiam Epiphanius in Àn-
cotato : Πιςεύομεν εἰς μίαν ἁγίαν Kabouwy xal ᾿Α ποςολικὴν ᾿κκλησίαν. — Credi-
mus in unam fanttam Catbolicam C9. Apoffolicam Ecclefiam. | Vocatur Eccle-
Jia Apoflolica , quia omnes ad hanc Ecclefiam pertinentes /uperftru£li funt
fuper fundamentum Apoflolorum ac Prophetarum , ad Ephcf 2:20. 'Tertul-
lianus de Praefcripr. adv.haereticos, cap.20. pag.334. de Apoftolis: Ec-
clefias apud unamquamque civitatem condiderunt , à quibus traducem fidei C$
femina fidei , cetere exinde Ecclefie mutuate funt , C quotidie mutuantur ,
ut Ecclefie fiant. 4c per boc C9. ipfe Apoflolice deputantur , ut foboles A-
goftolicarum Ecclefiarum. Omne genus ad originem fuam cenfeatur neceffe
efl. taque tot ac tante Ecclefie , una efl illa ab Apoflolis prima , ex qua. '
omues. Sic omues prime , Cj omnes Apoflolice ,| dum unam ómnes probant
uuitatem. .
C OA FOU OT EVE
2.6 Baptifmo.
Οἰμυλογᾶμεν ἕν Βάπτισμα εἰς ἄφεσιν áp.apriv.
inftituti appellationibus, Obfervat. noftrarum cap. 3. diximus,
hic repetere nolumus, confiderabimus νοτὸ fequentia.
1. Baptifmi cauffam efficientem 5 quae duplex :
1. Primipalis et Chriftus Jefus, fingulariter : communiter verótota SS.
'Trinitas,. Hinc Baptifmus Johannis dicitur fuiffe ἃ coelo , Matth.2:25.
Marci 11:30. Luce 20:4.
2. Jufirumentalis , Ecclefiz miniftri. Videamus hic confuetudinem
Ecclefix, non tantüm orthodoxa, fed etiam hareticaz.
a. fus baptizandi babebant foli Epifcopi £2. Presbyteri. Conftitut. Apo-
ftol. lib. 3. cap. 11. pag.896. "Ovre τοῖς λοιποῖς κληρικοῖς ἐπιτρέπομεν βαττίζειν,
Vv 3 olov
(e Uz de variis Baptifmorum generibus, & Baptiími per Chriftum
545 EXPOSITIONIS SYMBOLI
οἷον ἀναγνώςαις, ἡ Ψάλταις, ἢ πυλωροῖς , € ὑτηρέταις' ἀλλὰ μόνοις ᾿Ἐπισκόκοις καὶ
πρεσβυτέβοις , ἐξυπηρετουμένων αὑτοῖς τῶν διακόνων, — Neque reliquis Clericis per-
mittimus ut baptizent , quales [unt Le&lores , Cantores, fanitores , Mini-
ftri : fed folis Epifcopis C9. Presbyteris, ipfis miniflrantibus Diaconis. 1dcm
vult Can. 49. Apoltol. ad quem Baliamon, pag. 259. Διὰ τοῦτο δὲ Ἐπισκό-
may καὶ Πρεσβυτέρων μόνον ἐμνήσθη ὁ Κανὼν, διότι ἑτέρῳ τινὶ ἐκ ἐφεῖται βαπτίζειν.
deb autem Epifcoporum £2. Presbyterorum tantim meminit Canon , quia ali-
cui alii non licet baptizare. 'Theophyla&us in cap. 19. Luce, pag.489.
Οἱ πρεσβύτεροι Φωτίζασι διὰ τοῦ βαπτίσματος. Presbyteri illuminant per Ba-
prifmum. Chryfott. lib. 3. dc Sacerdotio , cap. 5. pag. 17. de Epifcopis
fcribit : Οὗτοι ἡμῖν εἰσιν, οὗτοι, οἱ τὰς πνευματικὰς πιςευθέντες ὠδῖνας, καὶ τὸν
διὰ τῇ βαπτίσματος ἐπιτραπέντες τόμον. Hi funt, bi funt, quibus tum concre-
dita efl [piritualis partura , tum ctiam per Baptifmum partus commiffus eff.
Vide cundem Homil. 6i. t. 7. pag, 423. .
8. Baptizandi munus interdum Diaconis conceffum. | Sed illi ad hoc etiam
fuerant vocáti , ut opitularentur Paítoribus in miniíterio Verbi : quibus
vcró locis non vocati etiam cflent ad praedicandum populo, iis nec ba-
puzare conccdebatur. Hac de rc 'Tertullianus lib. de Baptifmo, c. 17.
pag. 392. Dandi Baptifmi babet jus fummus Sacerdos » qui eff. Epifcopus.
Dehinc Presbyteri C2. Diaconi : mou tamen [ine Epiftopi auctoritate , propter
Ecclefie bonorem: quo faio, [alva pax eff. Quod Presbyteris jus baptizandi
affignat, habet fibi confentientes veteres omnes. Quod idem Presbyte-
ros negat baptizare debere , nifi auctoritate Epifcopi , confentientem ha-
bet Ambrofium lib. 3. de Sacramentis, cap. 1. Hieronymum in Dialogo
adv. Luciferianos : nde venit , ut fiue Epifcopi ju[ffone y neque Presbyter,
neque. Diaconus ,. Jus. babeant baptizandi. Pachymeres ctiam in cap. s.
Dioayfii Areopagitze de Ecclef. Hierarch. pag. 223. ἀρχαῖαν συνήθειαν effe
dicit, ut folus ἀρχιερεὺς Bapti(mum adminiftret ; addita ratione, χρεία yàp
τοῦ ἀρχιερέως ἔξαι , εἰς τὸ χρίσαι τῷ μύρῳ τὸν βαττισθέντα. — Summo cnim facer-
dote opus crit, ut unguento inungat baptizatum. — 1n cafu neceffitatis jus ba-
ptizandi habcebant-Diaconi. —Chryfottomus Homil. 61. t. 7. pag. 413.
ἐὰν γένηται ἀνάγκη, , καὶ εὑρεθῇ παιδίον ἀβάπτιςον., καὶ μέλλῃ τελευτᾶν, ἐξὸν, τὸν
διώκονον βαπτίσαι. Si neceffitas adfit ,. C9. infans mon baptizatus reperiatur ,
qui morti vicinus eft , Diacono licet baptizare. "Theodoretus quzft.i. in
2.Paralipom. pag. 389. Πρεσβυτέρου οὐ παρόντος, xal τῆς χρείας κατετειγούσης,,
ἀναγκάζεται καὶ διάκονος προσφέρειν τῷ δεομένᾳ τὸ βάπτισμα. Idbfeute Presb ytero,
5 urgente uecc[fitate neceffe babetetiam Diaconus, ei, quiindiget , conferre
Baptifmum. y. Etiam
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 343
y. Etiam Laicis quidam jus baptizandi concefferunt ; nimirum in cafu
neceífitatis. Nicephori Homologetz Can.50. habet: χρὴ τὰ ἀβάττιςα
νήπια, ἐὰν εὑρεθῇ τις εἰς τόπον μιὴ ὄντος ἱερέως, βαπτισθῆναι. ᾿Εἰ βαττίσει δὲ καὶ ὁ
ἴδιος Πατὴρ, € οἱοσδήποτε ἄνθρωπος, μιόνον ἵνα ἐςὶ χριςιανὸς, ἐκ ἔξινἁμαρτίχ. [-
fantes non baptizatos , fi quis talis reperiatur abfente Epifcopo ,. baptizari -
oportet. δὶ etiam proprius Pater baptizet , vel qualifcunque tandem bomo ,
dummodo fit Chbriflianus , non eff peccatum. — 'T'ertullianus lib. de Baptifmo,
Cap.17. pag.392. lioquin etiam laicis jus efl fc. baptizandi. Eadem eft
fententia Concilii Eliberini , Can. 38. Hieronymus Dial. adv. Luciferia-
nos: Si neceffitas cogit , [cimus etiam licere laicis baptizare. | Ut enim acci-
21} quis, ita C9 dare potefl. Eadem aliorum oq fententia eft; cujus
antiquitatem ipfe quoque agnovit Calvinus Inftitut. lib. 4. cap. 1 . num.20.
Non tamen defuiffe , qui aliter fentirenr , fidem facit Batilius in Epift.
ad Amphilochium, Can. 1. pag. 759. ubi ait , omnes ab haretici$ ba-
ptizatos, efle rebaptizandos 5 veterumque hoc fuiffe judicium , Baptif-
mum eorum non eflc majoris faciendum , quàm fi quis baptizatus foret à
laicis Dum ita loquitur , omnino indicat , fe Baptiífmum laicorum mi-
nimé pro vero agnofcere. Verba ejus funt: Διὸ, -ὡς παρὰ λαϊκῶν βαττιζο-
μένους τοὺς παρ᾽ αὐτῶν ἐκέλευσαν ἐρχομένους ἐπὶ τὴν ᾿Ἐκχλησίαν τῷ ἀληθινῷ βαττί.
σματι τῷ τῆς Ἐκκλησίας ἀνακαθαίρεσθαι. Idcirco eos , velut à laicis baptizatos,
cim ad. Ecclefiam venirent , juffere vero Ecclefie Baptifmo repurgari. Con-
ftitut. Apoft. lib. 3. cap. το. ᾿Αλλ᾽ ὅτε τοῖς λαϊκοῖς ἐπιτρέπομεν ποιεῖν τι τῶν le-
. ρατικῶν ἔργων" οἷον θυσίαν, ἢ βάττισμα, ἡ χειροθεσίαν, κλ. Sed neque laicis con -
cedimus, ut facerdotale aliquod munus exerceant : veluti facrificium , vel Ba-
jfrifmum , vel manus impofitionem , &c.
δι Apud quofdam mulierum etiam Baptifmus locum babebat. — Jus bapti-
zandi mulieribus conccfferunt Pepuziani , tette Epiphanio , hzrefi 49.
-pag.182. Παρ᾽ ἀυτοῖς al γυναῖκες εἰς ᾿Επισκοτὴν wal Πρεσβυτέριον καθίςανται. “4-
pud eos mulieres ad Epifcopatum C9. Presbyteratum promoventur. Hinc etiam
baptizabant. Vide quz de iis Auguftinus ex. Epiphanio affert cap.27.
de Hzrefibus. Marcion quoque, ut idem refert Epiphanius, harefi 42.
g. 136. δίδωσιν ἐπιτροπὴν γυναιξὶ βάπτισμα διδόναι, dat mulieribus licentiam
aptizandi. De eodem Balfamonad Can 9s. Concilii in Trullo, p.484.
Παρεχώρησε καὶ ταῖς γυναιξὶ βαπτίζει. Etiam mulieribus permifit ,. ut bapti-
zent. Modierno etiam die obfferrices in calu neceflitatis apud Graecos ba-
puzant. T'eítis et Metrophanes Critopulus in Confeffione Ecclefiz O-
rientalis, cap. 7. pag. 87. ᾿Ανάγκης δὲ κατεπειγούσης , εὐθὺς μετὰ τὴν γέννησιν
Basri-
344 EXPOSITIONIS SYMBOLI
βαπτίζεται τὸ γεννηθέν" κἀν ΤΙρεσβύτερος μὴ πάρεξιν , ἡ μαῖχ τοῦτο ποιεῖ, — εἰ δὰ
τὸ βρέφος ἀναξῥωσθῇ , ἀρκεσθήτεται τούτῳ τῷ Βαπτίσματι. Cirn autem neceffitas
urget , flatim pofl nativitatem baptizatur ,' quod genitum ef : 62 , fi Presby-
ter non ad[it , obfletrix id facit. — Quid/i verà comvaluerit infans , boc Ba-
, ptifmo coutentus erit.
Hunc tamen mulierum Baptifmum Ecclefia Graca aliquamdiu damna-
vit. In opere Conítitutionum Apoítolicarum , quod Clementi Roma-
no tribuitur, hzc habetyy conítitutio : Ὅτι d χρὴ γυναῖκας βαπτίζειν ἀσε-
βὲς γὰρ y. καὶ τῆς τοῦ χριςοῦ διδασμαλίας ἀλλότριον. — Non oportet mulieres bapti-
xare: boc enim impium , (S à dottrina Chrifli alienum. | Pro hac fententia
ftabilienda multa ibidem afferuntur argumenta. — Epiphanius, hzreti 79.
p3g. 447. de Collyridianis loquens, ait : 'AAy ἐδὲ βάττισμα διδόναι πετίςεὺ -
qar ἐπεὶ ἠδύνατο ὁ χριςὸς μᾶλλον παρ᾿ αὐτῆς βαττισθῆναι, ἥπερ παρὰ ludvyov. Sed
neque baptifina dare concreditum eff B. Virgini : alioqui potuiffet Cbriflusab
ipfa baptizari potius , quàm à Jobanne. His gemina funt , qux leguntur
Conflitut. Apottol. lib. 3. cap. 9. pag. 895. ᾿Εἰ καὶ ἔδει ὑπὸ γυναικῶν βαττί-
ζεσθαι, πάντως ὧν καὶ ὁ Κύριος ὑπὸ τῆς ἰδίας μητρὸς e Bam TizeTo , καὶ οὐχ ὑπὸ ΤΙωάννϑ.
Quidfi à mulieribus etiam baptizari oportebat , omnina etiam Dominusàpro-
pria matre fuiffet baptizatus, non à Jobanne. — Eadem cft fententia Tertul-
liani lib. de vclandis Virginibus , cap. g. pag. 312. lib. de Practcriptio-
nibus adv. Hzzreticos, cap.4t. pag. 339. Concilii Carthaginen(is4. Ca-
non 100. decernit; Mulier baptizare uon prefumat. Vide Cl. Voffii Di-
,putat.10. de Baptifmo.
&. Quodfi ad ipfam Bapuími inftitutionem afcendamus, patebit , Chri-
ftum mandaffe Baptifmum , non Apofítolis tolüm; fcd in his, & percos,
idem przccepifle ordinariis Verbi minitlris. INecaliorum , qui baptiza-
rint , exempla legimus in Scripturis, quàm quibus jus effet pra:dicandi
Verbum: quales, prater Johannem Baptftam, funti(i: Perrus , A&or. ς
2:41 Philippus baptizans Eunuchum , AG. 8: 38. 422ia5 Paulum ba-
puzans, Act.9: 19. Paulus baptizans Critpum , Gajum , & Stephanze
familiam , τ τ 1:145 16. Lydiam, AG. 16: 15. accultodemcar-
ccris Philippenfis , ibid. v.33. Hic quoque coníulendus Cl. Voffius,
Difputat. 9. de Baptilmo.
11. Materiam Baptifii ; qua etiam duplex:
1. Externa , qua dicitur goum ; quod itidem duplex :'
a. Elementare, nempe aqua. Ex inftitutione Baptitmi, & ex ufu Ec-
clef Chriftianz temporibus Chritti & Apoftolorum , ut ex N. Τοῖς.
patet,
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 345
patet , /o/a adhibita fuit 4444. . Idcm docet Greg. Nyflcnus Orat, Cate-
Chet. Cap. 33. t. 3. Pag. 95- ᾿Ευχὴ πρὸς τὸν θεὸν , καὶ χάριτος ἐρανίας ἐπίκλη-
Cic, καὶ ὕδωρ, καὶ πίςις ἐςὶ 4 δι ὧν τὸ τῆς ἀναγεννήσεως πλνροῦται μυςήριον. “14
Deum preces , C9 gratie celeflis invocatio , €2 aqua , CS fides funt ea , per
que perficitur myfierium regenerationis. Aqui Symbolum adhibetur, qua-
tenus habet vim fordes corporis auferendi. Prater aquam, íucceflu tem-
oris adhiberi caepit ἔλαιον, o/euzz , ac proinde χρίσμα, unio. Cyrillus
Terot Catech. myítag.2. ftatim poft initium : ᾿Αποδυθέντες, ἐλαίῳ ἠλείφεσβε
ἐπορκιςξῷ, ἀπ᾽ ἄκρων τριχῶν κορυφῆς ἕως τῶν κάτω. — Exuli , exorcizato oleo à
fummis capillis ad infimos ufque peruntli eflis. laec ergo fuit unctio , non
confirmatio. Confrmatio enim prioribus Ecclefiae Latinze temporibus ne
de nomine quidem nota erat. Quis enim veterum Patrum meminit in
hac ceremonia verbi confirmare? Non Tertullianus, non Cyprianus, non
Ambrofius, non Auguftinus, non Hieronymus, nec quifquam vcterum
Latinorum Patrum mentionem facit Confirmationis hoc fignficata, Nec '
Graeci ullum habent verbum, quod huic Latino refpondeat.. Coz/zgmandi
vocc utuntur Latini, Graci σφραγίζειν. Eufebius, Hift. Ecclef. lib. 6.
Cap.43. pag.70o. a. refert Cornelii l'apae de Novatiani baptitimo verba ad
Fabium Antiochenum : Οὐ μὴν οὐδὲ τῶν λοιπῶν ἔτυχε, διαφυγὼν τὴν νόσον.
ὧν χρὴ μεταλαμβάνειν κατὰ τὸν τῆς Ἐκκλησίας navóva , τοῦ τε σφραγισθῆναι ὑπὸ τῇ
᾿Επισκόπου. τούτε δὲ μὴ τυχὼν, πῶς ἄν τῇ ἁγίβ Πνεύματος ἔτυχε s Neque etiam
reliqua eff confecutus , ex morbo elapfus ,| quorum participem fieri oportet ju-
xta Ecclefie canonem , C9. ab Epifcopo confinari per manuum impofitionem.'
Quod cim confecutus non fit ,, quomodo Spiritum fanflum confecutus eff ?. In
rimitiva Ecclefia fola manuum impofitione hoc fiebat: atqueita debuit,
tidem rctcratur ad cam Apoftolicam manuum impofitionem , quà ba-
tizatis Spiritus fanctus dabatur. | Unc/io. pars poftea Baptiími integrans
babita eft, fine qua nec perfe&um cum centcbant. ood & ipfum,
etiamfi antiquum fit refpcétu recentioris xvi , fi tamen Apoftolica tem-
pora & inftituta refpiciantur, plané eft novum. — Multó enim recentius,
quod nunc agitur, &ab inftituto ipfo , à quo derivata creditur Confir-
zationis ceremonia , remotius , quod chrifmationem fimul cum impofi-
tione manuum conjungant, ὃς feparatum à Baptiímo facramentum ex ea
conficiunt. Tertulliani vo baptizati de lavacro egreffi ftatim unge-
bantur , δὲ uncti impofitionem manuum accipiebant. Sic enim ille lib.
de Baptifmo, cap.7. pag. 389. Exinde egre[fi de lavacro perunguimur bene-
ditla wntlione de priflina difciplina , E s ungui olco de cornu in facerdotius
X fole-
346 EXPOSITIONIS SYMBOLrI.
folebant. Wide ibidem plura. De impofitione manuum ftatim fubjicit
cap.8. Dehinc , inquit , manus imponitur , per beneditlionem advocans €2
invitans Spiritum fantium. 'Tves ergo crant Baptifmi, hoc eft, unius fa-
cramenti , veluti partes , lotio , unctio , & impofitio manuum. Cy-
priani zvo idem Íervabatur. Ejus verba, Epift. 70. pag. 173. funt:
Ungi quoque neceffe efl eum , qui baptizatus fit, ut accepto cbrifmate, id eff,
untlione , effe untius Dei , C2. babere in fe gratiam Chrifli poft. Ex Epift.
73. pag. 182. occafione Samariranorum credentium , dicit, Petrum ὃς
Johannem iis impofuiffe manus , inipfos, precibus habitis , Spiritum
lan&tum effufum fuifle ; & addit : Quod munc quoque apud mos geritur , ut
qui in Ecclefia baptizantur , prepofitis Ecclefie offerantur ,. €2 per noftram
orationem ac manus impofitionem Spiritum [antium confequantur , €9 figna-
culo «Dominico confummentur. | Sed de his fuse in T he(auro noftro.
B. Ceremoniale , nempe κατάδυσις & ἀνάδυσις, immer/io C9 emerfio, qui-
bus fepultura & refurrcétio Chrifti adumbrabatur ; & fimul notabatur,
nobis cum Chrifto moriendum eflc , & refurgendum. Bafilius M. lib.
de Spiritu fan&to , cap. 15. t. 2. pag. 177. Ἔν τρισὶ ταῖς καταδύσεσι καὶ ἰσα-
ρίϑμοις ταῖς ἐπικλήσεσι τὸ μέγα μυςήριον τ Βαττίσματος τελειοῦται, ἵνα καὶ ὁ TH.
θανάτξ τύπος ἐξεικονισθῇ,, καὶ τῇ παραδόσει τῆς θεογνωσίας, τὰς ψυχὰς Φωτισθῶσιν
οἱ βακτιζόμενοι. Tribus immerfionibus ,. ac totidem invocationibus , magnum
Baptifmatis myflerium peragitur ,| ut £9 mortis figura adumbretur ,. 62 per
traditionem divine ἐν ἠρόμην animus illuminetur eorum ,. qui baptizantur.
"Theophylactus ad ví. 12. cap. 2. ad Coloff. pag.6s0. O' Βαττισθεὶς συνθά.
πτεται τῷ Xpige , διὰ τῶν τριῶν καταδύσεων τὴν τριήμερον ταφὴν τῇ Kupía σχημα-
τίζων., xa) ἀποθνήσκων ὅσον γε κατὰ τὸν παλαιὸν καὶ ἁμαρτητικὸν ἄνθρωπον, 8α-
ptixatus cum Cbriflo fepelitur , per trinam immer fionem trium dierum Domini
fepulturam fignificans ,. C9 moriens ,. quod ad veterem ,. €9 in peccatum pro-
clivem bominem attinet. Contitut. Apoftolic. lib. 3. cap. 17. pag. oc.
Notat ἡ κατάδυσις τὸ συναποθανεῖν, ἡ ἀνάδυσις τὸ συνανας ἤναι τῷ xpiga, immer-
᾿ fo , fimul effe moriendum; emerfio, fimul effe refurgendum cum Chrifto. Am-
monius in Catena in cap.3. Joh. pag.29. Τρεῖς καταδύσεις γίνονται, καὶ
τρεῖς ἀναδύσεις, ἵνα γνῶμεν , ὅτι δυνάμει Πατρὸς, καὶ Υἱοῦ, καὶ ἁγία Πνεύματος
dà πάντα πληροῦται. — Tres fiunt immerfiones, C9 tres emerfiones, ut cognofca-
mus potentiá Patris , (9 Filii , C9 Spiritus fani omnia peragi. | Chryfo-
ftomus etiam in cap.2. Joh. ad v.s. H'u&v, καθάπερ £y τινι τάφῳ, τῷ ὕδατι
καταδυόντων τὰς wQaAac, ὁ παλαιὸς ἄνθρωπος θάττεται, wa) καταδὺς κάτω χρύπτε-
σαὶ ὅλος καθάπαξ. εἶτα ἀνανευόντων ἡμῶν, ὁ καινὸς ἄνεισι πάλιν, Inaqua , tan-
quan
ΝΙΟΖΞΝΟ-ΟΟΝΒΘΤΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙΤΑΝΙ. Car. XVf.
quam in fepulcbro quodam , caput demergentibus nobis , vetus bono fepelitur ,
ac demer(us totus inferius occultatur. — Deinde , nobis emergentibus ,| novus
inde exfurgit, Utrum autem trina hzc jzmer/io C9. emerio traditione, an
vcro Dominico nitatur przcepto , nc intcr veteres quidem fatis conve-
nit. Bafilius M. lib. de Spiritu fan&Cto , cap. 27. pag. 211. ad traditio-
nem non Icriptam refert his verbis: Τὸ δὲ τρὶς βαπτίζεσθαι τὸν ἄνθρωπον, πό-
θὲν ; ἄλλα δὲ ὅσα περὶ τὸ βάπτισμα ἀποτάσσεσθαι τῷ σατανᾷ , καὶ τοῖς ἀγγέλοις
αὐτοῦ, ἐκ ποίας ἐςὶ γραφῆς ; ἐκ ἐκ τῆς ἀδημοσιεύτΒ ταύτης καὶ ἀποῤῥήτε διδασκα-
Macs Kc. Ter ver immergi bominem, unde? reliqua item, que fiunt inba-
plijmo : veluti , rcaunciare Satane C9 cjus angelis , ex qua Scriptura babe-
mus? Nonne ex minii publicata Cg arcana doctrina bac ? Ad traditionem
ctiam refert Sozomenus , lib. 6. cap. 26. pag. $3. b. Poítquam enim
docuiflet , Eunomium fimplam introduxifle immerfionem , ftatim fub-
Jicit , eum hac ratione τολμῆσαι παραχαράξα, τὴν ἀπὸ τῶν ᾿Δποςόλων εἰσέτι νῦν
ἐν πᾶσι φυλαττομένην παράδοσιν, aufum ejfe adulterare traditiouem inde ab .2-
poftolis bucufque apud omues férvatam, | Hieronymus etiam in Dialogoad-
verfus Luciterianos ἢ Na;z €2 multa , que per traditionem in Ecclefia ob-
férvantur, autloritatem fibi fcripte legis ufurpaverunt: velut , inlavacroter
caput mergitare. Alii tamen trinam iftam immerfionem ad Dominicum
referebant pracceptum. Id facit Canon 49. Apoftolorum : "Erric Ἐπίσκο-
oc ἡ Πρεσβύτερος μὴ τρία βαττίσματα μιᾶς μνήσεως ἐπιτελέσῃ, ἀλλ᾽ ἕν βάπτισμα,
στὸ εἰς τὸν θάνατον τὰ Kupía διδόμενον. καθαιρείσθω Οὐ γὰρ εἶπεν ὁ Κύριος, ἐὶς τὸν
θάνατόν μου βαττίσατε ἀλλὰ» Πορευθέντες μαθητεύσατε, ἕζο. δὲ quis Epifco-
pus aut- Presbyter non tres unius initiationis immer fiones fecerit , [ed unam im
merfionem , que [fit in mortem Domini , deponatur. — .:Non enim dixit Domi-
nus, Inm mortem meam baptizate :. fed , Profcili , docete , &c. Eodem
modo Pelagius Papa apud Gratianum de Contecrat. Ditiin&t. 4. Hiípa-
niz tamen Bilzop: , circa annum 6oo. eme] iminergebaut , ut (c hac ra-
tione ab Arianis; qui ter immcergcbant, ut oftenderent , Filium & Spi-
ritum fanctum non cíle cjuidem cum Patre ἐσίας ; dilcernerent. Quod
eorum factum probavit Gregorius M. Epift. ad Leandrum , Epifcopum
Hifpalenfem. Sed juvat audire judicium Walafridi Strabonis lib. de re-
bus Ecclefia(ticis, cap. 26. Que /ingularis immerfio, quamvis tum ita Hi-
fpanis complacuit , dicentibus , trinam mer fionem ideo vitandam , quia bere-
tici quidam diffmiles iu Trinitate fubflantias dogmiatizare aufi [unt , ad con-
fublantialitaiem $. Trinitatis negandam :. tamen antiquior ufus prevaluit ,
Cg ratio fuprà dicla. δὲ enim Á— deferimus , que beretici in [uam per-
x2 cer-
348 EXPOSITIONIS SYMBOLI
verfitatem traxerunt , nibil nobis reflabit : cim illi in ipfo Deo errautes ,
omnia , qu& ad ejus cultum pertinere vifa funt ,. fuis erroribus quafi propria
applicárint. Optime. Si enim propter ter immergentes haereticos, fim-
pla immerfio effet introducenda: etiam ob femcl immergentes, trinaim-
meríio neceffaria erit... Simplici immerfione utebatur Eunomius, nonin
nomine Patris, Filii, & Spiritus fancti , fed in Chrifti mortem , tefte
"'l'heodoreto, hzret. fab.lib.4. cap.3. pag.z36. Sozomeno;lib 6.c 26.
pag.83. b. Philoftorgio, lib. το. fect. 4. pag. 136. — Quod ejus factum
mcritó damnatum., quia de SS. Trinitate malé fenticbat. Alias parüm
rcfert, quoties baptizandi immergantur in uno Baptifmo, dummodo cc-
remoniaz novaz , & neceffario quidem obfervandz , non introducantur.
Quidam male fingulari merfione funt ufi , Trinitatem abnegantes: qui-
dam malé trina ,. ubi fingularis alioqui in ufu erat , divinitatem dividen-
tes, ut Ariani. Eadem ctt fententia de afperfione, in regionibus noftris
occidentalibus ufitata. Er fingularis, & trina adhiberi poteft, dummo-
do dogma de SS. Trinitate fervetur illibatum ,' adeoque Baptifmus juxta
Chrifti infítitutionem adminiftretur.
2. duterna , feu res fiznificata , qux per Baptifmum adumbratur ,
nempe abjutio interna à peccatis , quam Patres Conttantinopolitani vocant
ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. De utraque Baptilmi materia , externa nimirum X in-
terna , loquitur Nazianzenus Orat. 40. pag 641. Arrr&v ὄντων ἡμῶν. ἐκ
Ψυχῇ; λέγω καὶ σώματος , καὶ τῆς μὲν ὁρατῆς, τῆς δὲ ἀοράτῃ Φύσεως, διττὴ καὶ
κάθαρσις, δ᾽ ὕδατός τέ φημι καὶ Πνεύματος, τῇ μὲν θεωρητῶς τε καὶ σωματικῶς
λαμβανομένου, τῇ δὲ ἀσωμάτως καὶ ἀθεωρήτως συντρέχοντος καὶ τῇ μὲν TUTIMOU 9
τῇ δὲ ἀληθινῇ, καὶ τὰ βάθη καθαίροντος, ὃ τῆς πρώτης γενέσεως ἐπικουρίᾳ τυχάνον,
καινὰς ἀντὶ παλαιῶν, καὶ θεοειδεῖς ἀντὶ τῶν νῦν ὄντων ἐργάζεται" χωρὶς πυρὸς áva-
χωνεῦαν, καὶ ἀνακτίζον δίχα συντρίψεως. .Ouandoquidem duabus partibus, boc
eft , auimo 9) corpore conflamus , quarum altera fub ajpetium cadit , altera
oculorum fenfum fugit: duabus quoque rebus conflat Baptifmus , aquá fcilicet
€2 Spiritu , iliá vifibili £9 corporeo modo acceptá , boc ver incorporeo C9. in-
vifibili concurrente : illá typicáà , boc verà etiam intimos animi receffus pur-
gante, qui prime nativitati opem (9 adjumentum ferens , ex veteribus novos,
ex bumanis divinos efficit , ab[que igne nos rurfus conflans ,. £8 abfque con-
fractione rurfus effingens.. "Theodoretus in cap. 6. Epift. 1. ad Corinth.
ad ví.rit. pag. 144. Τῇ ἐπικλήσει τῆς ἁγίας Ὑριάδος ἁγιάζεται τῶν ὑδάτων ἡ Φύ-
σις, καὶ χορηγεῖται τῶν ἁμαρτυμάτων ἡ ἄφεσις — Per Santie Trinitatis imvoca-
&onem aquarum natura [anctificatur y 9 remiffio peccatorum exbibetur. Bafi-
lius
NIC/IENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 349
lius M. cap.15. de Spiritu fanCto , pag. 177. Τὸ μὲν ὕδωρ τοῦ θανάτα τὴν
ἐικόνα παρέχει, ὥστερ ἐν ταφῇ τὸ σῶμα παραδεχόμιενον" τὸ δὲ {Πνεῦμα τὴν Loos oiu
ἐνίησι δύναμιν ἀπὸ τῆς κατὰ τὴν ἁμαρτίαν veXpóTWTOS , εἰς τὴν ἐξ ἀρχῆς tow τὰς
ψυχὰς ἡμῶν ἀνακαινίζον. 4dqua mortis exbibet imaginem ,. corpus weit in fe-
gulcbro recipiens :. Spiritus veró vim vivificam immittit , à morte peccati re-
novaus animas moflras im novam vitam. Hanc externam C3 internam Ba-
prifmi zazeriam ottendunt loca Matth.3: 11. Marci 1:8. Luca 3: 16. Joh.
1:26, 33. ACtor. 1:5. & cap. 11:16. In quibus locis Miniter dicitur 2a-
giizare aquá, Chriftus vero £aptizare Spiritu fantio: ut(ignificetur, non;
ut ign volunt; Baptiimum fohannis fubítantià diveríum fuiffe a Ba-
ptiimo Chrifti; (ed Bapziflam minittrum tantüm fuitle , Cbriffum vero rem
ipm exhibuiffe, &adhucexhibere. Huc facitillud Chryfoftomi,
omil.3.in 1. ad Corinthios: Οὐχ ὁ βαττίσας. ἀλλ᾽ ὁ waMUpevoc εἰς τὸ βάπτισμα ,
ξητεῖται" οὗτος γὰρ ἀφίησι τὰ ἁμιαρτήματα. Non quibaptizat, [ed quiin Baptimo
invocatur ,queiitur : isenimpeccata remittit. Et mox: Μέγα μὲν τὸ βάπτισμα,
ἀλλὰ μέγα αὑτὸ 8 2,0 βαπτίζων ποιεῖ, ἀλλ᾽ ὁ καλούμενος Ei τὸ βάπτισμα. Magnum qui-
demefl Baptifma ,verüm illud nonreddit magnum qui baptizat , fed qui in Bapti-
fmo invocatur. V ide etiam inferiüs de fime Baptijmi &, & de ejus effectis.
111. Formam Bapiifmi. Formulam Baptifmi aliam adhibebaat ,
* Oribodoxf, Qui ipi quoque variant.
a. Occidentales dicunt, Ego 19 baptizo in nomine (vel, momen) Patris,
Fili, (9 Spirits (ἀπ, Haec formula continet Baptifmi cauflam cffi-
cientem tum principalem , qua cít SS. Trinitas : tum inftrumenralem,
quz cít Minilter.|
b. Orientales cauflam inftrumentalem, quz per pronomen EGO (i-
gnificatur , omittunt , & fequenti formula hodierno adhuc dic utuntur:
Βαττίζεται ὁ δοῦλος τῇ θεῶ ὁ δεῖνα εἰς τὸ ὄνομα τῷ Πατρὸς. ἀμήν' καὶ τῷ Ὑ'ιοῦ,
ἀμήν" καὶ τῇ ἁγία Πνεύματος, ἀμήν. Baptizatur fervus Dei N. in nomen Pa-
zris, amen: (9 Filii amen: &9 Spiritás Sancli, amen: ita eítin Eucho-
logio, in ᾿Ακολουδίᾳ τῇ ἁγία βαπτίσματος , pag. 63. b. Eandem formulam
reperias apud Metrophanem Critopulum , in Confefl. Ecclef. Orienta-
lis, cap.7. pag. 86. hoc tamen diícrimine, quód vox ἀμὴν femel tantüm
ponitur, nempc in finc. 2
c. lii in folo Cbrifli nomine baptizabant , non fa£ta mentione Patris,
aut Spiritüs fan&i 9 idque cam ob cau(lam , quód Apoftoli nufquam le-
gantur aliter baptizáffe , quàm i» Zefu Cbrifli nomine. Vide AGor.2:38.
€ap.8:16. cap.10:48. cap.19:s. Adde Rom.6:3. & Gal.3:27. Ambro-
Xx 3 fius
40 EXPOSITIONIS SYMBOLI
fiuslib. 1. de Spiritu (an&o , cap. 32. Cizm enim dicitur, 1n nomine Do-
mini notlri Jelu Chritti, per uwitatem nominis impletum eft myflerium.
Plura in hanc fententiam ex antiquitate collegit Cl. Voflius, Difputat.2.
de Baptifmo , thefi $. ubi pro cadem coníuetudine adducit locum ex
cap. 12. Bafilii de Spiritu fan&o , pag. 169. qui ita habet : 'H τᾷ χριξοῦ
προσηγορία , T8 παντός (quy ὁμολογία δηλοῖ γὰρ, τόν τε χρίσαντα Θεὸν, καὶ τὸν
χρισθέντα Τ᾽ ιὸνγ καὶ τὸ χρίσμα τὸ Πνεῦμα. — Chrifli appellatio , totius Deitatis
eff confeffio : declarat enim Deum , qui unxit 5. C9. Filium , qui unBus eft 5
(2 Spiritum fanttum ,. qui eff untlio. Verüm , quod pace tanti Viri di-
&um velim , tantum abeft , ut Bafilius Zaprifmur in folius Chrifli nomine
adminittratum hiíce verbis, vel toto illo capite, probare velit, utpror-
fus contrarium agat. Reípondet enim ad ea Scripture loca , quz do-
cent, Apoflolos i» nomine fe/u CPriflibaptizáfieg & vult, quamvisScri-
ptura ita loquatur , Apoítolos tamen i» somine Patris, Filii, C9 Spiritás
fauci baptizáffe. pum capitis argumentum , quod eft, πρὸς rc λέγον-
τας ἐξαρκεῖν καὶ μόνον τὸ εἰς τὸν Κύριον βάπτισμα, adverfus eos , qui dicunt ΜΕ
ficere. Baptifma tantiim. in nomine Domini , id manife(té evincit. Patet
hoc ex ipfo etiam capite illo. Refpondet Bafilius ad loca Apoftoli fuprà
notata, & dicit, ibi quidem folius Chriiti nomen poni, fed totam SS.
Trinitatem intelligi. Hanc aflertionem confirmat verbis jam allatis.
Deinceps dicit, videri ,4poflolum καὶ μόνου τᾷ Πνεύματος ἐπὶ τῇ βαπτίσματος
μνημονεῦσαι, etiam folius Spirits fantii in Baptifmo mentionem fecife , nem-
pe 1. Corinth. 12:13. ὃς AGor. 1:5. fed fubjicit: ᾿Αλλ᾽ οὐ παρὰ r&To τέλειον
ἄν τις ἔιπῳ βάπτισμα, ᾧ μόνον τὸ ὄνομα τῇ Πνεύματος ἐπεκλήθη χρή γὰρ ἀταρά-
βατον μένειν τὴν ἐν τῇ ζωοποιῷ χάριτι δεδομένην παράδοσιν. 2411 non ideo quis di-
werit ,. perfectum ἐδ bapti/ma , in quo folum Spiritus nomen invocatum eft.
Oportet emim inviolabilem manere traditionem ,. que in vivifica gratia data
€f. ntelligit per παράδοσιν, mandatum Chrifti Matth 28: 19. Tandem
concludit : Ὡς γὰρ πιςεύομεν εἰς Πατέρα , καὶ Τὸν , wel ἅγιον Πνεῦμα, οὕτω
καὶ βαπτιζόμεθα εἰς τὸ ἔνομα τῷ Πατρὸς, καὶ τοῦ TU , καὶ τῇ ἁγία Πνεύματος.
Quemadmodum enim credimus in Patrem, C9. Filium, c Spiritum fanum,
ita etiam baptizamur in nomen Patris , C9. Filii, C9 Spiritus fanüi. Vide
etiam "Theodoreti Epift. 146. pag. 1038. "T'heophylactum in cap. 24.
Luca, pag.$4$. Huc maxime faciunt verba Eulogii in Biblioth. Pho-
tii, Cod.z8o. pag. 1608. Τὸ εἰς χριςὸν Ἰησοῦν βαπτισθῆναι, σημκίνει ὧν τὸ κα-
τὰ τὴν ἐντολὴν wal παράδοσιν τῷ χριςοῦ [ησοῦ βαπτισθῆναι" τατέςξιν , εἰς Πατέρα,
καὶ Τὸν , καὶ ἅγιον Πνεῦμα. [η Chriftum Jefum baptizari , /fewificar , [8-
Cun-
Ma
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 151
cundum preceptum €3. traditienem Chrifli Yefu baptizari , boc eft , iu Pa-
trem , (2 Filium , C9 Spiritum antium. — Ix paulo anté , pag. 1604. ex
codem Eulogio fequentia affert Photius : Ὅτι τὸ ἐν ταῖς πράξεσιν εἰρημένον
περὶ τῶν ἐχόντων τὸ Ἰωάννου βάττισμα' "Ori ἀκόσαντες 08 , ἐβακτίσθησαν εἰς τὸ ὄνο-
μα τῇ Kupía Ἰησοῦ" τοιῶτόν ἐςιν Ὅτι ἐβαπτίσθησαν κατὰ τὴν παράδοσιν καὶ διδα-
σκαλίαν τῇ Kupía Ἰησοῦ. ςε καὶ ἀλλαχοῦ, ὅταν λέγῃ ὅτι εἰς χριςὸν , ἢ εἰς θάνᾳ-
τον τῇ χριςοῦ ἐβαπτίσθησαν' τὴν αὐτὴν ἔννοιαν ὀφείλομεν ἐννοεῖν δηλοῦσθαι τωτέςιν,
ὅτι εἰς τὸ ὄνομα τῇ Πατρὸς, καὶ T8 Υἱοῦ , καὶ τῷ ἁγία ΤΙινεύματος ἐβακτίσθηταν'
οὕτω γὰρ ἐδίδαξε καὶ παρέδωκε βαττίζειν ὁ Κύριος pw ᾿Ιησοῦς χριςός, Quid dicium
τ in Atlis de iis , qui baptifmum Jobannis babebant , His auditis baptizati
unt in nomen Domini Jefu , δος fignificat ,' Baptizati funt juxta traditio-
nem C9 dotirinam Domini yefu. — Quare etiam alibi , cm dicit , 1n Chri-
Ítum ve/ In mortem Chriíti baptizati funt ,. eundem fenfum debemus intel-'
ligere fignficari: bocefl , in nomen Patris , 89 Filii , 89. Spiritus fan&li ba-
prizati funt. — Sic enim docuit C2 tradidit Dominus nofler "Yefus Chriflus ut
baptifma fieret. Confer , quz dicta funt cap. 3. num. 14. 2. fub 2. ubi
SS. "Trinitas ex N. Tcft. probatur.
? Alias formulas adbibebant beterodoxi C9 beretici.
«. Eunomiani , tefte Epiphanio in hzrefi Anomaeorum , quz cft 76.
38. 419. Paptizabant ad [e accedentes ἐὶς ὄνομα θεᾷ ἀκτίζου, καὶ εἰς ὄνομα T iU
πκεκμτισμιένου., καὶ εἰς ὄνομα Πνεύματος ἁγιαςικοῦ, καὶ ὑπὸ τῇ κεκτισμένου Τὶ ιοῦ κτι-
σθέντος, in nomen Dei increati , C9 in nomen Filii creati, C9 in nomen Spiri-
1ís fautlificativi , C9 à creato Filio creati. Paulo aliter de iis Greg Nyffe-
nus Orat. 11. contra Eunomium , t. 2. pag. 706. Eunomius docuit , μὴ
εἰς Tlarépa καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα τὸ βάττισμα γίνεσθαι" ἀλλ᾽ εἰς δημιουργὸν
καὶ κτίξην , non in Patrem C9. Filium€3 Spiritum fanttum fieri bapti/mum ,
Jed in opificem C9 creatorem. — Alii tradunt, Eunomium docuiffe , ss eff
baptizandum εἰς Τριάδα, ἀλλ᾽ εἰς τὸν τῇ χριςοῦ θάνατον, in Trinitatem , fed in
mortem Chrifli : ita de eo Socrates Hift. Ecclef. lib. s. cap.24. pag.252.
Hinc , cüm Chriftus femel fuerit mortuus , idem voluit, ἐν μιᾷ καταδύ-
ea, una immerfione, in mortem Chrifti effe baptizandum. PPhiloftorgius
Hift. Ecclef. lib. 10. cap. 4. pag. 136. ᾿Εβάπτιζον ol περὶ Ἑυνόμιον, ἐκ εἰς
τρεῖς καταδύσεις , ἀλλ᾽ εἰς μίαν, εἰς τὸν θάνατον τῷ Kupi& βαπτίζοντες, ὃν ἅπαξ
μὲν, ἀλλ᾽ dz) δὶς ἢ τρὶς ὑπὲρ ἡμῶν ἀνεδέξατο. — Eunomiani non trina immer fioe,
verikm unicá baptizabant , in mortem Domini baptizantes , quam femel tan-
tum, non verà bis terve pro nobis fuflinuit. At Nicephorus, Hitt. Ecclef.
lib. 12. cap.30. pag.284. monet , ex multorum fententia atque opinio-
ne,
432 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ne, unam immerfionem non ipfi Eunomio , fed diícipulis ejus , "T'heo-
phronio ὃς Eupfychio adícribi. Verba ejus funt: Τό, γε μὴν παραχαράτ
τειν τὴν θείαν βάττισιν, καὶ μὴ εἰς Τριάδα, ἀλλ᾽ ἅπαξ εἰς τὸν θάνατον χριςοῦ κατα-
δύειν . ἐκ Εὐνόμιον, ἀλλὰ τοὺς ἀπ᾿ ἐκείνου Θεοφρόνιον wal ᾿Ευψύχιον ὁ πολὺς λόγος
ἐκαιτιᾶται.
8. Marcite , à Marco quodam przfítigiatore fic di&i, inter baptizan-
dum his utebantur verbis: "Er ὄνομα ἀγνώςε Πατρὸς τῶν ὅλων, εἰς ἀλήθειαν μη-
τέρα πάντων, εἰς τὸν κατελθόντα Ἰησοῦν, εἰς ἕνωσιν καὶ ἀπολύτρωσιν, καὶ κοινωνίαν
τῶν δυνάμεων, [2 nomine ignoti. Patris univerforum , in Veritate matre
omnium , in fefum , qui dejcendit , in unione (9. redemtione , € communione
virtutum ; ut refert "Theodoretus , haret. fab. lib.1. cap.9. pag.201.
lrenzus lib. 1. cap. 18. & ex co Epiphanius, hzrefi 34. ὃς Eulebius,
Hift. Ecclef. lib. 4. cap. 11. pag. 36. pro , ἐὶς τὸν κατελθόντα Ἰησοῦν, ha-
bent, εἰς τὸν κατελθόντα £ig τὸν ᾿Ιησοῦν.
y. Elcfei, ab Eicefai quodam , hzrefis illorum auctore , fic appellati ,
κέχρννται βαττίσμασιν ἐπὶ τῇ τῶν ςοιχείων ὁμολογίᾳ, ufi funt baptifmatibus in
elementorum confeffione 5 ux narrat 1 heodorctus, hacret. fab. lib.2. cap. 7.
pag. 222.
à. Fuere, quidocuerunt , non effe baptizandum κατὰ τὴν τοῦ Kupía διάταξιν,
εἰς Πατέρα, καὶ "Tiv , καὶ ἅγιον IlveUga , ἀλλ᾽ £i τρεῖς ἀνάρχους,, ἣ ἐὶς τρεῖς
“Ἰιοὺς, 9 εἰς τρεῖς IlapauM Tow, , Juxta Domini ordinationem , in Patrem, Fi-
lium, Cg. Spiritum fanttum , fed in tres principii expertes , "vel in tres Filios,
vel in tres Paracletos. los καθαιρέσει punicndos ftatuit Can. 48. Apo-
Ítolorum.
&. De Deuterio, Epifcopo Ariano, legitur in Eclogis ex Hift. Ecclef.
"Theodori, ex lib.2. pag. 353. quód dixerit , Βαττίζεται Βάρξας εἰς τὸ ὄνον,
pu τῷ Πατρὸς, δ "poU, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι οὗτινος λεχθέντος. τὸ ὕδωρ, τὸ ἐν τῇ
κολυμβήθρᾳ , γέγονεν ἀφανές. — Baptizatur Barbas in nomen Patris , per Fi-
lium , in Spiritu [antlo : quibus pronunciatis aqua in pifcina evanuit. Ad
Bapuími formulam, ab Arianis ufurpatam, in genere quod attinet, cru-
ditis quibu(dam viris ; ut Cl. Voffius , Difput. 2. de Baptifmo , thefi ς΄.
monct; perfuafum eft , eos ex impio dogmate fuo formula Baptifmi
quaedam adjeciffe. Ut ita fentiant , adducuntur verbis Athanafii , O-
rat. 3. contra Arianos , εἰς χτιςὴν , καὶ κτίσμα, εἰς ποίημα καὶ ποιητὴν, i
creatorem C9 creaturam: & Hicronymi advcríus Luciferianos,. qui dicit ,
£05 baptizare in "Patre folo vero Deo, C3 in Jefu Cbriflo Salvatore creatura,
5 in Spiritu fantio utriufque férvo. — At fi formula ejufmodi , his verbis
con-
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 353
concepta, cos ufos fuiffe vellent, eorum etiam Baptifmum , ut κίβδηλον,
Ecclefia Orthodoxa rcjeciffet , & ab iis ad Orthodoxos accedentes rcba-
puzáffet: id vero non fuiffe factum patet ex Can.7. Concilii Conftan-
tinopol. quod fuit Oecumenicum 2. Vide ΟἹ. Voflii Difput.20. de Ba-
priíímo. Quid igitur Patres ifti volunt ? Hoc tantüm , cüm verba (int
intelligenda ex animo dicentis; quamvis Patrem, Filium ὃς Spiritum fan-
€tum nominent Ariani , tamen id tantundem effe , ac fi baptizare fe di-
cant is nomen creature ; utpote qui Chriftum dicant κτίσμα καὶ ποίημα, at-
que idem etiam de Spiritu S. affirment.
ἵν. Finem Baptifmi ; qui duplex:
1. Finis οὗ, cujus , id cft propter quem inftitutus eft ,' & admini-
ftratur Baptifmus: nempe ut nobis fit σύμβολον καὶ σφραγὶς.
a. Remiffionis peccatorum , Marci 1:4. Luce 3:3. &alibi. Hincaqua
in Baptilmo vocatur à 'Theodoreto , in cap.32. Jefaiz , ὕδωρ λυτήριον τῶν
ἁμαρτημάτων, καὶ καθαρτήριον τῶν ψυχῶν, aquas que expiat peccata, C9 ani-
mas purgat. À Greg. INyffeno, Orat. in Daptitmum Chritli, t. 3.
pag.365. Baptilmus vocatur ἁμαρτιῶν κάθαρσις, ἄφεσις πλνμμελημάτων, ab-
lutio peccatorum , vemi[fo delitiorum. | Vidc ctiam fub Effettis Baptifmi.
b. Santiificationis, Yeu regenerationis, Ephef.5:26. ad'l'itum 3:5. Ba-
filius de Spiritu S. cap.10. pag. 167. ᾿Αρχὴ ζωῆς τὸ Βάπτισμα , καὶ πρώτη
ἡμερῶν ἐκείνη ἡ τῆς παλιγγενεσίας ἡμέρα. Vite initium Baptifmus eff , £9 die-
rum omnium primus dies ille regenerationis. Greg. Nazianzenus Orat. 10.
pag. 169. recens baptizatum vocat νεόκτιςον ψυχὴν, ἣν τὸ Πνεῦμα δι᾽ ὕδατος
ἀνεμιόρφωσεν , animam recens creatam , quam Spiritus per aquam reformavit.
Et Orat. 4o. pag. 641. Συνθήκας πρὸς θεὸν δευτέρου Bía , wal πολιτείας καθαρω-
Tépa; , ὑποληπτέον τὴν τῇ βαττίσματος δύναμιν : Pim Baptifmi nibil aliud effe
exiflimare debemus , quàm ficunde vite , 9 purioris vivendi rationis patlum
cum Deo initum, | Apud Cyrillum Jerof. Catech. 2. NecQwr. pag. 194.
baptizati dicuntur ἀνακαινισθέντες ἀπὸ παλαιότητος εἰς καινότητα͵ , TeHOVALI ἃ
vetuflate ad novitatem. Hanc ob cauffam Βαρτίίτηιιβ vocatur ἀναγέννησις.
Chry(oftomus in cap.4. ad Galatas, pag. 748. Ἐπὶ τῆς ἀναγεννήσεως τῆς
ἡμετέρας τὰ ῥήματα τοῦ 06d διὰ τῷ ἱερέως λεγόμενα , ἅπερ ἴσασιν ol icol, διαπλάτ-
q& καὶ ἀναγεννᾷ τὸν βακτιζόμενον. [n nofira regeneratione verba Dei per Sa-
cerdotem prolata , que fideles [ciunt , formant C7 regenerant eum, qui bapti-
zatur. Vocatur ἀναςοιχείωσις. Greg. Nyflenus, Orat. Catech. t. 3. p. 108.
Ἢ ἄνωθεν γέννησις, ἀναςοιχείωσις Ti; TB ἀνθρώπου γίνεται. Generatio, que fit
defuper , reformatio quedam s eff. Ufurpatur de Baptifmo μεταςοι.-
y χειόω.
354 EXPOSITIONIS SYMBOLI
χειόω. Cyrillus Alex. in Catena in cap. 3. Joh. pag.86. 'Ovzep τρότον τὸ
ἐν τοῖς λέβησιν ἐκχεόμενον ὕδωρ , ταῖς τῷ πυρὸς ὁμιλῆσαν ἁμμαῖς, Twv ἐξ αὐτοῦ δύ.
yapiy ἀναμάττεται" ὅτω διὰ τῆς τῇ Πνεύματος ἐνεργείας᾽, τὸ αἰσθητὸν ὕδωρ πρὸς
θείαν τινὰ καὶ ἀπόῤῥητον μεταςοιχειᾶται δύναμιν , ἁγιάζει τε λοιπὸν τὲς ἐν οἷς ὧν γέ-
νοιτο. Corderius interpretatur: Quemadmodum infufa lebetibus aqua , flam-
sue radiis admota , fervorem ejus concipit: ita etiam ifli , que fen(u-percipi-
tur, aque , Spiritás efficacitate divina quedam vis imprimitur , que nequeat
explicari , omne[que , quibus affufa fuerit , repente [antlos efficit. Vox ἀκ-
paix omnino füfpecta eft : neque enim Grzeci πυρὸς dicunt ἀκμὰς, fed
áxriyuc, Φλόγας, vel ctiam Φλογὰς, à Φλογὰ. Divina quedam vis imprimi-
iur , πρὸς θείαν τινὰ μεταςοιχειοῦται δύναμιν. — Rectiüs interpretaberis , ἐμ di-
vinam quandam «irtutem immulatur , vel tranfit. Eodem modo Theo-
phanes , Homil.28. Pag 218. Καθάπερ τὸ ὕδωρ τὸ ἐν τῷ λέβητι τῆς τὰ τυρὸς
μεταλαμβάνει θερμότητος ὅτω τὸ ἐν τῇ κολυμβήθρᾳ ὕδωρ τῇ ἐνεργείᾳ τοῦ Πνεύμα-
τος. εἰς θείαν μεταςοιχειᾶται δύναμιν. — Sicut ignis fervorem concipit aqua, que
in lebete continetur: fic (9 ea, que in lavacro eff aqua, peroperationem Spi-
ritüs in divinam quandam tranfit virtutem.
c. Beate £3 gloriofe refurretlionis. kanc ob cauffam 'T'heodoretus in
Epitome divin. Decret. cap. 18. pag. 292. de Baptifmo fcribit : ᾿Αῤῥαβὼν
γάρ dci τῶν μελλόντων ἀγαθῶν, καὶ τῆς ἐσομένης ἀναςάσεως τύπος. — Efl enim ar-
rba futurorum bonorum , C9 future re[urretiionis typus. Greg. Nyflenus
lib. de SS. Trinitate, t. 3. pag. 9. Baptifmum vocat ζωοποιὸν vveguy , καθ᾽.
ἣν ἐκ τῇ Qiaprü Bia εἰς ἀθανασίαν ἡ Φύσις ἡμῶν μετασκευάζεται, potentiam vivifi-
cam.per quam ex corruptibili vitain immortalitatem natura nofira transformatur.
d. 4r&iffime noflre cum ait unionis ; unde dicimur Paptizariin unum
corpus 1. Corinth. 12:13. "Ex £y σῶμα ἐβαπτίσθημεν, ἀντὶ τῇ ἐπὶ τότῳ , ὥςε
εἰς ἐν σῶμα τελεῖν. In unum corpus baptizati fumus, boc eft , ideb, ut unum
corpus effemus : Sunt verba "T'heodoreti ad praíentem locum. Unum
corpus tum fideles inter fc fub capite Chrifto , tum cum ipfo Chrifto.
Dicimur i» Baptifmo Cbriflum induere , ad Galat.3:27. Ad quem locum
iterum Theodoretus , pag. 277. Ἐπειδὰν εἶπεν, ὅτι πάντες ὑιοὶ θεᾷ dcc , δι"
δάσκει καὶ πῶς ἔτυχον τούτε , καί Φησιν, ἐνεδύσασθε τὸν χριςὸν , τὸν ἀληθῶς ὑὸν
τοῦ 0B , ἐκεῖνον δὲ ἐνδεδυμένοι , εἰκότως ὑιοὶ θεξ χρηματίζετε. — Pofiquam dixit ,
omnes filii Dei cftis, docet etiam , quomodo boc affecuti fint , 89 dicit , in-
duiftis Chriftum , qui eff veré Filius Dei : pofiquam ver illum induiflis ,
jure filii Dei vocamini. Vide ad eundem locum 'T'heoph yla&um, p. 469.
Hinc Chryíoftomus Homil. 10. in Joh. dicit ,. ἐν τῷ βαπτίσματι τῆς ὑιοθε-
σίας
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 355
σίας ἐντυκοῦσθαι ὑμῖν εἰκόνα , in baptifmo adoptionis imaginem nobis imprimi.
Ἐπ Clemens Alex. Pzedag. lib. 1. cap. 6. pag. 92. Βαττιζόμενοι, Φωτιζόμε.
θα" Φωτιζέμενοι, ὑιοποιόμεθα. — Baptizati , illuminatur :oddluminati, in filios
adoptamur. Bafilio , in exhortatione ad Baptifmum , Bapt;/mus vocatur
ὑιοθεσίας χάρισμα, adoptionis donum. Theodoretus in Epitome divin. Dc-
cret. cap. 18. Bapti/mus ὑιοὺς ἀποφαίνει 0e , καὶ μόνον ὑιοὺς,, ἀλλὰ καὶ κλη-
ρονόμους θεᾷ. καὶ συγκληρονόμους χριςοῦ, filios Dei reddit , nec filios tantim ,
Jed etiam beredes Dei , C9 cobaredes Chrifli. Greg. Nyffenus Orat. inBa-
tifmum Chrifti, t. 3. pag. 368. Bapti/mur vocat οἰκείωσιν mpicBev, con-
Jjun&ionem cum Deo. lüidorus Pelufiota , Epift. 195. lib. 3. ap. 333-
cundem dicit ὑιοθεσίας καὶ θείας συγγενείας ποιητικὸν, adoptionem C9. drvinam
cognationem procreare.
2. Finis à , cui , confiderat pro quibus inftitutus fit Baptifmus. Ut
vero Baptifmi objcttum eo meliüs intelligamus, illud
A. Kar ἄρσιν €x Antiquitate proponimus. Nos fuzt crgo objeium
Bapti/mi ,
«. Mortui. Cataphryges , ut Philaftrius de iis fcribit , mortuos bapti-
zabant. Hos damnat Codex Canonum Ecclefim Africanz , Can. 18.
Placuit , ut corporibus defunttorum Eucbariflia non detur, firiptumeff enim ,
Accipite & edite : cadavera autem nec accipere poffunt , nec edere. ΕἸ me
jam mortuos bomines baptizari faciat Presbyterorum ignavia. — 1n tranflatio-
ne Graeca eft: Kal , ἵνα μὴ τοὺς ἤδη τελευτῶντας βαττισθῆναι ποιήσῃ ἡ τῶν Πρεσ-
βυτέρων ἄγνοια. Videntur ergo Patres ifti pro ;gsavia , fcripfiffe igmoran-
1ía. Τοὺς ἤδη τελευτῶντας Balfamon cx Zonara interpretatur , τοὺς ἤδη τε-
λευτήσαντας , qui jam mortui funt. Hujus decreti etiam meminit Photii
INomocanon tit.4. cap.6. Ad hos Cataphryges, feu Montaniftas, allu-
dit Nazianzenus Orat. 40. qua cft de Bapuímo, pag 648. ubi fenesBa-
prifmum differentes hoc modo compellat: Πίςευσον τῷ γήρᾳ τὴν κάθαρσιν.
τί Φοβῇ τὰ νεότητος ἐν Balle? γήρᾳ καὶ ταῖς ἐσχάταις ἀναπνοαῖς ; ἢ καὶ σὺ μένεις ve-
sóc λεθῆναι, καὶ μᾶλλον ἐλεύμενος, ἡ μισούμενος, Senettuti committe purgationem.
Quid in effeta feuetute atque extremo vite [piritu juvenilis etatis vitia per-
pgime[cis? An tu etiam exf/pe&ias , dum mortuus abluaris , non jam mifericor-
diam tui magis, quàm odium movens ?
B. Fivi pro mortuis. Hunc morem Epiphanius , harcfi 28. pag. $4.
apud Cerintbianos in ufu fuifle docet his verbis : Kal τὶ παραδόσεως πρᾶγμα
ἦλθεν di ὑμᾶς, ὡς τινῶν μὲν παρ᾽ αὐτοῖς προφθανόντων τελευτῆσαι ἄνευ βαττίσμα-
τος γ ἄλλους δὲ ἀντ᾽ αὐτῶν εἰς ὄνομα ἐκείνων βαπτίζεσθαι, ὑπὲρ τοῦ μὴ £v τῇ ἀναςά-
Yy 2 6ξ:
356 EXPOSITIONIS SYMBOLI
eu ἀναςάντας αὐτοὺς δίκην δοῦναι τιμωρίας, βάπτισμα μὴ ἐιληφότας. — Ex tradi-
tione res quedam ad nos devenit , quód quidam apud ipfos de vita decefferunt ,
morte preventi ante baptifma ,. alii ver pro ipfis in nomen ipforum baptizen-
tur, ne, ubi refurrexerint , illi in refurrectione penas dent , eà quód uou ac-
ceperint. baptifia. Τὰ ipfum ctiam Marcionite poftea fa&itárunt : Sic
enim dc iis Chryfoftomus Homil. 4o. in τ. ad Corinthios, pag. $13, $14.
Ἐπειδὴ γάρ τις κατηχρύμενος ἀπέλθῃ map αὐτοῖς ) τὸν ζῶντα ÜTÓ τὴν κλίνην τῷ TE
τελευτηχότος μρύψαντες, τροσίασι τῷ VeWpg, καὶ διαλέγονται, καὶ πυνθάνονται, εἰ
βούλωτο λαβεῖν τὸ βάττισμα Εἶτα ἐκείνου μηδὲν ἀποκριναμένου, ὁ πεμκρυμμένος κά-
τωῦεν ἀντ᾽ ἐκείνου Φησὶν , ὅτι δὴ βούλοιτο βαπτισθῆναι" καὶ οὕτω βαττίζασιν αὐτὸν
ἀντὶ τῇ ἀπελθόντος. Ῥοφιανι Catecbumenus quifpiam apud eos excefferit , fub
leto mortui abfcondito aliquo qui vivit, accedunt ad mortuum , eumque alla-
quuntur, (9 rogant, mum velit accipere baptifma? Deinde, illonibilrefpon-
dente , qui infern? ab/conditus eff , pro illo dicit , fe velle baptizari : 62 Με
euim baptizant pro co , qui e vita excef;t. Eadem ex Chryfottomo rcfc-
| runt Theophyla&us in 1. Corinth. 15. pag. 302. & Harmenopulus de
Scétis , pag. 564. Hujusmodi Marcionitarum baptiíma Tertullianus vo-
cat vicarium baptifma , lib. de Refurrectione carnis, cap. 48. pag. 586.
& hanc ipfam confuetudinem tangit lib. s. adv. Marcionem , cap. 1o.
Ambrofius etiam in 1. Corinth. 15:29. ei βαττιζόμενοι ὑπὲρ τῶν νεκρῶν, CX-
plicans, Exemplum , inquit, eorum fubjicit , qui tam fecuri erant de futura
refurretlione , ut etiam pro mortuis baptizarentur ἡ fs quem fortà mors pree-
veniffet , timentes, ne aut male, aut non refurgeret , qui baptizatus non fue-
rat , "vivus nomine mortui tingebatur. Ἐκ Walafridus Strabo lib. de Reb.
Ecclef. cap.26. Primis predicationis Evangelice temporibus tanti fervoris
quidam in divina credulitate referuntur fuiffe , ut pro quibu[dam cbariffimis ,
ante anunciationem veritatis , vel baptifmi perceptionem , defunlis , bapti-
zari fluderent. Quod Apoflolus Paulus ad ad[iruendam refurrctlionis fidem
commemorat, Quia nifi credereutur refurre&turi , flultum erat proeis , qui
jam non exfiflerent , laborare. An veró có reípexerit Apoftolus, hic non
difputamus: res eft altioris indaginis. Pergimus ergo ad alia.
y. Adulti , in religione Chrifliana priàs non inflituti, Hinc Zonaras ad
Can. 2. Concilii Niczni primi , pag. 49. Οἱ Πατέρες οὗτοι ὁρίζασι, τὸν τῇ
«ίςει προσερχόμενον μὴ ἀυτίκα βαττίζεσθαι, εἰ μιὴ ἀρκούντως κατηχηθείη. — Hi Pa-
tres definiunt , eum , qui ad fidem accefferit . non flatim effe baptizandum,
uif prius fufficienter fuerit inflitutus. Vide ipfum Canonem , qui vult,
.avüpwzoug ἀπὸ ἐθνικοῦ βία ἄρτι προσελθόντας τῇ Tice , καὶ ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ waTwzH-
θέντας,
mE RR— c —- - — ÓHo——— —— — ——— --
NIC.ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 377
θέντας , bomines ὃ gentili vita muper accedentes ad fidem , C9 exiguo tempore
inflitutos , nec flatim baptizandos , nec ad Epifcopatum vel Presbyterium pro-
suovendos efe. Confule etiam Photii Nomocan. tit. 4. cap.4. & 7.
δ. Furiofi C9 à demone correpti. 'lTimotheus Alexandrinus rcíp. ad
quazít.2. apud Balfamonem , pag. 1060. ad quxítionem , // Catecóume-
nus à demone corripiatur , C2 volucrit ipfe vel fui , ut fanttum baptifma ac-
cipiat , debetne accipere , annon , C9 maxim? , fi morti fit vicinus ὃ veípon-
det, ᾿Εὰν ὁ δαιμονιζόμιενος μὴ καθαρισθῇ ἀπὸ τῷ ἀκαθάρτου πνεύματος , S δύναται
λαβεῖν τὸ ἅγιον βώπτισμα᾽ περὶ δὲ τὴν ἔξοδον βαττίζεται. δὲ is, qui à demone
corripitur , non fuerit ab immundo [piritu mundatus , non potefl [antium ba-
ptifma accipere {24 in exitu à vita baptizatur. ldem, reíp. ad interro-
gat.5. pag. 1061. de Catechumceno infirmo , ἐὰν ἐκ Φρενὸς γένηται, fi δ.
suota faflus fit mentis , ltatuit , cum tum demum baptifmum accipere,
dày μὴ ὑπὸ πνεύματος ἀκαθάρτου πειράζηται, fi ab immundo. fpiritu uon tcn-
zetur.
B. Κατὰ θέσιν, — Objettum Baptifmi funt
«. Zdulti , fed prius in fide Cbrifliana inflituti. Vide proxime prx-
cedentia ad lit. y.
B. lsfantes , de quorum baptifmo dubitatur. Ita ftatuit Can.72. Ec-
clefiz Atricana : Jtem placuit de infantibus ,| quoties non inveniuntur cer-
ztiffimi tefles, qui eos baptizatos effe fine dubitatione teflentur , neque ipfi funt
ger etatem de traditis fibi facramentis idonei refpondere ,| abfque ullo [erupulo
eos effe baptizandos. Eandem conftitutionem repetit Concilium in T'rul-
lo, Can. 84. Synodica Lucae, Patriarcha: Conf(tantinop. cap. 12. itidem
ftatuit, /a/es ὀφείλειν βαπτισθῆναι, διὰ τὸ μὴ εἰδέναι τούτες εἰ ἐν νηπιότητι ἐβα-
«τίσθησαν , μήτε τινὰς εὑρίσκεσθαι διαβεβαιθμένους τὸ βάπτισμα, debere baptiza-
vi ; quid nefciant , an in infantia fuerint baptizati , nec ulli inveniantur ,
c eos baptizatos effe affirment. Confentit etiam Leo [. Papa Rom. in
piftola ad Rufticum, Epifcopum Narbonenfíem , in Codice Canonum
Ecclefix Rom. cap. 28.
y. Heretici quidam ad Ecclefiam Catbolicam accedentes. Hic vcró
ante omnia illud notandum , fuiffe in primitiva Ecclefia , qui promifcué
omnes tingerent ab hareticis vel fchi(maticis baptizatos. Primi ex Ca-
tholicis hoc fecerunt Agrippinus, Carthaginenfis Epifcopus, ὃς Tertul-
lianus , ejuídem loci Presbyter. Tertullianum ita fenfiffc, colligiturex
libro ejus de Baptifmo, cap. 15. pag. 391. Univerfum quin etiam Afri-
cz & Numidiz Epiícoporum Concilium candem fententiam approbavit.
Yy 3 Τοῖς
359 EXPOSITIONIS SYMBOLI
T'citis Cyprianus Epift. 71. ad Quin&um, pag. 176. Epift. 7o. quz eft
ad fanuarium C9. ceteros Epifcopos Numidas de baptizandis bereticis: Epift.
item 73. quz clt ad Jubajanum de baptizandis bereticis. Eadem contro-
veria denuo agitari coepit temporibus Stephani Papz , teíte Eufebio,
Hitt. Ecclef. lib.7. cap.2. pag. 72. cujus verba funt: Ζητήματος καὶ σμικροῦ
rwoxdYe ἀνακινηθέντος , εἰ δέοι τὰς ἐξ οἱασᾶν αἱρέσεως évizoéQovrac διὰ λουτρᾶ καθαΐ.
pev 5. Magni momenti queflio eo tempore mota fuit , mum oporteat ex quacun-
que berefi revertentes per lavacrum purgari ἢ Atfrmavit Cyprianus, nega-
vit Stephanus , ut Eufcbius capite fequenti teftatur. Sententiam Cy-
priani fequebantur tres Synodi Carthagine convocata , ut colligitur ex
S$ynodicis literis ad Januarium, & cxteros Numidiz Epifcopos, quz eft
Epiít.70. apud Cyprianum. Nec in Africa tantüm , fed etiam alibi
hanc íententiam fuiffe receptam , docent Firmilianus ad Cyprianum ,
Epift.75. apud Cyprianum, pag. του. & Dionyfius, Epifcopus Alexandr.
apud Eufebium, Hitt. Ecclef. hb.7. cap. 7. pag. 7z. b. Diu hzc con-
tentio duravit inter Cyprianum & Stephanum , & eó ufque fuit de-
ventum , ut Stephanus, congregata Rom , anno 268, Synodo, Cy-
prianum cum ὁμοψήφοις, damnaverit. De qua Synodo Libellus Synodi-
cus , pag. 1172. in Biblioth. Juris Canonici : Σύνοδος θεία καὶ ἱερὰ τοπικὴ,
ἐν Ῥώμῃ συναθροϊχθεῖσα ὑπὸ Στεφάνου TH ἱερομάρτυρος Πάτα' ἀποκνρύξασα τὲς ἐν
τῇ ᾿Δφρικῇ συνόδῳ παραλόγως ἐπικεχειρηκότας ἀναβαττίζειν τοὺς ἐκ πάσης αἱρέσεως
προσερχομένους τῇ Καθολιπῇ Ἐκκλησίᾳ. Synodus divina C9 facra provincialis ,
Rome colle&a à Stephano fantto martyre Cj. Papa : que eos , qui in Africa-
na Synodo fime ratione conce[ferant eos rebaptizari , qui ex quacunque bercfs
ad Catbolicam accederent. Ecclefiam , abdicavit. Alii tamen fuerunt Ca.
tholici , qui difcrimen fecerunt inter Haercticos , eorumque alios denuó
baptizárunt , alios veró non item. Concilium Nicaenum L. relaprizari
ju[fit Paulianiftas , five Samo/atenianos : at Catbaros, five Novatianos non.
Canon ὃ. de Catbaris decernit 9» eos in Clero permanere ,. poftquam iis ma-
nus fuerint impofite. Balfamon hanc reddit rationem , quia monerant adpda-
λοντες περὶ τὴν πίςιν , ἀλλ᾽ ὡς μισάδελφοι κατακρινόμενοι, circa fidem errantes,
Μά ob odium erga fratres condemnati. Can. 19. ibidem de Paulianiflis de-
cernit, ἀναβακτίζεσθαι αὑτοὺς ἐξάπαντος, eos omnino rebaptizandos effe. Au-
guítinus, harefi 44. dicit , ide) eorum Baptifmum pro illegitimo babitum ,
quia non baptizabant in nomine Trinitatis ; eam enim negabant , unde &
δεύτεροι Ιουδαῖοι , fecundi Judei vocabantur. "Teftatur hoc Epiphanius μα -
refi 65. pag. 263. Vide etiam Leontium de Sectis, AG. 3. pag. 436. ὃς
Danxzum
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 359
Danzum ad hzre(in 44. apud Auguftinum. — Fecit etiam difcrimen ine
ter Hzxreticos Concilium Laodicenum: hoc PPryzas quidem, /ive Moz
taniflas ,. baptizari jubet :. at fine Baptifmo admittit Novatianos €g Quar-
zadecimanos , imó etiam Pbotinianos. De his agit Canon 7. de illis Ca-
non 8. & decernit, Phrygas μετὰ πάσυς ἐπιμελείας κατηχεῖσθαί τε καὶ βαττί-
ζεσῆαι ὑπὸ τῶν τῆς Εκχλνσίας ᾿Επισκόπων τε wai Πρεσβυτέρων,, cum omni dilizen-
tia catechifari £2. baptizari ab. Ecclefie Epifcopis 9. Presbyteris. — Diicri-
men etiam facit Can.7. Concilii Conftantinopolitani , cecumenici 2.
δ. Omnes in Ecclefia nati infantes. ἴτὰ fentiunt apud veteres
a. Dolores fingulares. Midorus Pelufiota, Epift. τος. lib. 3. pag.333.
docet , τὰ βρέφη ἀναμάρτητα ὄντα , infantes peccatis , fc. actaalibus, som
contaminatos , baptizandos effe. Vide integram Epi(tolam. Patet ex
Chryfoftomo , qui Homil 21. in ACta , pag. 734. monet μικρὰ aida ,
infantes non ejfe lugendos, fi moriantur , quia Baptif/mum acceperint. Τί τῇ
παιδίου καταγνῶναι ἔχοις ὧν τῇ μικροῦ, τίνος ἕνεκεν πενθεῖς ἀυτό,, τί τῇ νεοφωτίςου,
Quid in puello damnare poffes ?. cur eum luges ὃ quid recens baptizatum?
Greg. Nazianzenus Orat. 40. pag. 648. ubi de Baptifmo maturando,
nec in fenectutem differendo ; Νήτιόν ἐςὶ σοί 5 μὴ λαβέτω καιρὸν ἡ κακία" ἐκ
βρέφους ἁγιασθήτω, ἐξ ὀνύχων καθιερωδήτω τῷ πνεύματι. lnfans tibi eff ὃ Ne
occafionem improbitas arripiat : ab infantia [antlifietur , ab ipfis unguiculis
Spiritui confecretur. ldem , Homilià eádem, exemplo circumcifionis pze-
dobaptifmum probat. Τί εἴποις περὶ τῶν ἔτι νηπίων 5. ἢ καὶ ταῦτα βαττίσομεν ς
χάνυγε' εἴπέρ τις ἐτείγοι κίνδυνος" κρεῖσσον γὰρ ἀναισθήτως ἁγιασθῆναι , ἢ ἀπελθεῖν
ἀσφράγιςε καὶ ἀτέλεςα᾽ καὶ τούτε λόγος ἡμῖν ἡ ὀκταήμερος περιτομὴ, τυτική τις
οὖσα σφραγὶς , καὶ ἀλογίςοις ἔτι τροσαγομένη. Quid de iis dices , qui adbuc te-
nera etate funt ?. Num eos quoque baptizabimus ὃ [ta prorfus , fi quod peri-
culum urgeat. Preflat enim ab[que feníu fantlificari , quàm fine figillo C2
initiatione difcedere. — Atque bujus rei ratio nobis efl. Circumcifio ,. die oflavo
geragi folita, que Baptifmi figura quedam erat , atque iis, í rationis ad-
buc expertes erant, offerebatur. ''heodorus Antiochenus in Biblioth. Pho-
tii, Cod. 177. pag. 397. Ὑπὲρ ἧς (ἀναςάσεας) ἵνα τύχωμεν, καὶ ἡμεῖς καὶ τὰ
βρέφη βαττιζόμεθα. Οὐ quam refurreElionem , ut eam confequamur 9 €9 mos
δ infantes baptizamur. Olympiodorus in Catena in cap.9. Jobi, p.274.
Βαττίζεται τὰ βρέφη, τὸν διὰ τῆς παραβάσεως τῷ ᾿Αδὰμ, ῥύπον ἀποπλυνόμενα. DBa-
plixantur infantes ad eluendas fordes, quas ex Adami tranfgreffione contraxe-
runt. Cyrillus Alexandr. in Catena in cap. 11. Joh. pag.285. "Ore ápri-
ψενὲς προσάγεται βρέφος, ἡ τῆς κατηχήσεως τὸ χρίσμα λωβεῖν, ἥτοι τὸ τῆς τελειώ-
σεωρ
360 EXPOSITIONIS SYMBOLI
σεως ἐπὶ τῷ ἁγίῳ βαπτίσματι, ὁ προσάγων ὑπὲρ αὐτοῦ τὸ Ἀμὴν ἀναφωνεῖ. Quan-
do reccus natus infans adducitur , ut vel inflitutionis unttionem accipiat , vel
etiam , ut facro bapli[mate initietur , qui eum adducit , pro eo Amen refpon-
dct. Ynfantes cflc baptizandos fuse probat Diony (ius Areopagita , Ec-
clef. Hierarch. cap.7. Se&. 11. pag. 360, & feqq. ὃς Cyprianus, Epift.
59. pag. 124. Vide ctiam apud Athanafium , quzít. 2. ad Antiochum ,
t2. pag. 332. E
b. /utegra Concilia. Canon. 2. Concilii Carthaginenfis ; quod vulgó
Milevitanum vocant, & quod contra Pelagium & Celeftinum fuit con-
gregatum : Oyicunque parvulos recentes ab uteris matrum baptizandos ne-
gat: aut dicit, in remifhonem quidem peccatorum eos baptizaris [id nibil ex
"Adam trabere originalis peccati , quod regenerationis lavacro expietur 5 ana-
tbema fit. Hunc Canonem ita rcfert Photius in Biblioth. Cod. 55. p.44.
Hoc Concilium τὲς τὰ βρέφη τὰ àpríroua μὴ χρείαν ἔχειν βαπτίσματος, διὰ τὸ
μὴ ἕλκειν αὐτὰ προγονικὴν ἁμαρτίαν τὴν ἐξ ᾿Αδὰμ,, ἀναθεματίζει. — Arfenius Mo-
pachus in Synopfi Canonum, Can. 36. pag. 756. Ὅτι δεῖ καὶ τὰ μικρὰ
βρέφη εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν βαπτίζει. — Oportere ctiam parvulos infantes in ve
miffionem peccatorum baptizare.
c. Imó quidam volunt, ctiam illos infantes effe baptizandos, quorum
parentes tum demum à Genriliímo ad Chriftianitmum accedunt , poít-
quam illi fuiflent nati. Conftitut. 3. tit. 3. INovcll. in Photii Nomocan.
tit. 4. Cap. 4. de Samaritanorum ἀνε decernit, τοὺς δὲ va; πάνυ, wal
χωρὶς τῆς παρατηρήσεως ταύτης ἀξιῶσθαι τῇ ἁγία βαπτίσματος, omnino autem pue-
ros , etiam ab/que bac obfervatione , (qui: adultos Samaritanos per bien-
nium in fide vult inftituendos effe) /aero baptifmate diznos effe babendos.
Balfamon in Collect. Conttitut. Eccle(iaft. ex lib. 1.. Cod. Juttin. tit. 11.
Sect. το. Biblioth. Juris Canonici , pag. 1298. Τὰ τῶν ἑλλήνων τέκνα ,. μι-
κρὰ ὄντα͵, χωρὶς ἀναβολῆς βαττίζονται.. Paganorum liberi , qui minoris etatis
funt , abíque dilatione baptizantur.
V. Effetia Baptifmi. De his jam a&um /ub materia Baptifmi interna ,
num. ll. 2. & 4e Fine Baptifmi , num. IV. 1. Pauca crgo bic addimus,
Baptifmus nos falvos facit , Marci 16:16. Tit.3:5. 1.Pctri 3: 21. maxi-
me Joh.3:5. Hinc à Bafilio M. Homil. 13. pag.481. vocatur ὄχημα πρὸς
οὐρανὸν, βασιλείας πρόξενος, "vcbiculum ad celum , regni coleflis conciliator : ὃς
à Greg. Nazianzeno , Orat. 40. pag. 638. ὄχημα πρὸς θεὸν, vehiculum ad
JDeum : κλεὶς οὐρανῶν βασιλείας , clavis regni celorum. Hoc vero cffcctum
merito Chrifli proprié competit, fed tribuitur Baptifmo facramentaliter,
quate-
T
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 36i
quatenus ille falutis eft Symbolum: ac proinde facramento Baptifmi , feu
aquz , non eft adícribenda falus, fed Spiritus fancti operation. Elc-
gapnter Theodoretus, quaít.26. in Gene(in, pag. 26. Ὕδωρ ζῶν καλεῖται τὸ
Bázripa , ἐκ ἐπειδὰν φύσιν ἑτέραν ἔχει τῇ βαπτίσματος ὕδωρ, ἀλλ᾽ ὅτι δὲ ἐκείνου
τῷ ὕδατος ἡ θείᾳ χάρις τὴν ἀιώνιον δωρεῖται ζωήν, Aqua viva vocatur baptifma ,
non quid aqua baptifmatis aliam babeat naturam , fed quia per illam aquam
divina gratia donat vitam eternam. Greg. Nyflenus in Baptifmum Chri-
Íli, t. 3. pag.396. Ταύτην τὴν εὐεργεσίαν αὶ τὸ ὕδωρ χαρίζεται" ἦν yàp ὧν πάσης
«ἧς κτίσεως ὑψηλότερον ἀλλὰ Üe πρόξαγμα , καὶ ἡ τῇ Πνεύματος ἐπιφοίτησις,,
μυςικῶς ἐρχομένη πρὸς τὴν ἡμετέραν ἐλευθερίαν" ὕδωρ δὲ ὑπηρετεῖ πρὲς ἔνδειξιν τῆς
καθάρσεως, — Flor beneficium mon aqua largitur 5. effet enim omni creaturá fub-
limior ; fed Dei preceptum , €9. Spirits , qui myflicé ad nofiram libertatem
venit , acceffus. —.4qua verb fubfervit ad offendendam parificationem. Bafi-
Jius M. de Spiritu S. cap.15. pag. 178. ἼΕἰτις éci ἐν τῷ ὕδατι χάρις, ἐκ ἐκ
τῆς Φύσεώς ἐςὶ τῇ ὕδατος, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς T8 Πνεύματος παρουσίας" οὐ γάρ £g: τὸ βά-
ατισμα ῥύπα σαρκὸς ἀπόθεσις, ἀλλὰ συνειδήσεως ἀγαθῆς ἐπερώτυμα εἰς θεόν. δὲ
que efl gratia in aqua , non εἰ} ex ipfius aque natura ,. fed à Spiritás pre-
fentia :. Baptifmus enim non eft depofitio fordium corporis , fed confcientiee bo-
ne interrogatio apud Deum. Chryfoftomus Homil. 25. in Joh. pag.ó55.
Ὥσπερ dy ἀρχᾷ ὑτέκειτο ςοιγχεῖον ἡ γῆ , τὸ δὲ πᾶν τοῦ διακλάττοντος VV' ἅὅτω καὶ
νῦν ὑπόκειται μὲν ςοιχεῖον τὸ ὕδωρ, τὸ δὲ πᾶν τῆς τῇ Πνεύματός ἐςι χάριτος. Quen-
admodum in principio terra elementum f[ubje&la ΙΗ, totum autem Creatoris
fuit :. ita etiam nunc fubjicitur quidem clementum , nempe aqua , verüm to-
tum eft gratie Spiritós. Alia, quac in candem fententiam afferri poffent
lurima , brevitatis ftudio omittimus.
VI. Proprietates Baptifmi (unt,
1. quid fit unus. Conficentur hoc Patres Conítantinopolitani , di-
cendo , Ὁμολογᾶμεν ἕν βάπτισμα, Unum confitemur baptifia. | Refpexerunt
ad locum Apoftoli ad Ephef.4:5. El; Κύριος, μία πίςις, ἕν βάπτισμα. Unus
Dominus, una fides, unum baptifma. Nec repugnant verba Apoitoli ad
Hebrzos 6:2. ubi fit mentio βαττισμῶν διδαχῆς. Apoftolus enim, ut vult
'T heodoretus ad przíentem locum , pag. 419. πληθυντικῶς τὸ βάπτισμα τέ-
θεικεν,, οὐ πολλὰ εἶναι διδάσκων βαπτίσματα,, ἀλλ᾽ ἐπειδὰν πολλοὶ τῆς τῷ βαττίσμα-
τος ἀπολαύεσι χάριτος, pluraliter pofuit vocem βάπτισμα, non multa docens effe
baptifmata , [ed quia multi gratie baptifmatis fiunt participes. Aliter Chry-
foitomus Homil. 9. in Epiftolam ad Hebrzos, pag.481. quem vide.
Verüm, fi rem pauló accuratius pepe patebit Apoftolum loqui
Z . «ερὶ
265 EXPOSITIONIS'SYMBOLI
περὶ τῷ νομικοῦ βαττίσματος , ὅπερ εἶχον οἱ Efpalor πᾶς yàp ἀκάθαρτος ἐλούετο ὕ.
δατι, de baptifmo legali , quem Hebrei babebant : omnis enim impurus lava-
batur aquá ; ut eft apud Athanafium , quxtt. 103. de Parabolis fcriptu-
rz , t. 2. pag. 426. Loquitur ergo de generibus luffrationum. Βαπτίζω
enim smergo & tingo eft: quia vero ca mundantur, quz lavantur (ivetin-
untur, fit ut baprifmus accipiatur pro emundatione , per meralepíin.
Flojufuodi Leviticas luftrationes idem Apoftolus, ad Hebr. 9: 10. δια-
Φόρας appellat βαπτισμούς. Αἀ quem locum "Theophyla&us ; pag. 959.
Καὶ yàp κἀν νεκροῦ ἥψατο, κἀν λεπροῦ, καν γονοῤῥυὴς ἐγένετό τις, ἐβαπτίζετο,
καὶ οὕτως ἐδόκει καθαρίζεσθαι. — Nam fs mortuum attigiffet quifpiam , «vel lepro-
fum , C9. fi. feminis fluxum pateretur aliquis , abluebatur , atque bac ratione
mundus reddi videbatur.
2. quid virtüs C9 efficacia. Baptifmi mon fit reflri&la ad illud momen-
tum , quo borno baptizatur , fed per totum vite curriculum fe extendat. Ad
docet Chryfoftomus Homil.3. in 1. ad Corinthios : Οὐ τοῦτο ἰσχύει τὸ Bá-
πτισμα μόνον TO τὰ πρότερα ἀφανίσαι πλνμμελήματα.,, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὰ μέλλοντα,
ἀσφαλίζεται. Non boc tantum potefl δαρη μα, mempe priora delere delicta ;
cerüm etiam adver[us futura munit. "Y heodoretus in Epit. divin. Decret.
cap.28. ᾿Ιάσιμα καὶ τὰ μετὰ τὸ βάπτισμα γενόμενα τραύματα. — Vulnera , que
etiam poft baptifma fala, funt fanabilia. Obferevandum hoc contra ΜΞ
falianos , quorum fententiam ita refert "Theodoretus , ματος. fab. lib.4.
cap.11. pag.242. Τὸ βάττισμά Φασι μυδὲν ὀνεῖν ml, προσιόντας" ξυροῦ γὰρ δίκνν
ἀφαιρεῖται τῶν ἁμαρτημάτων τὰ πρότερα , τὴν δὲ ῥίζαν οὐκ ἐκκόπτει τῆς ἁμαρτίας.
Dicunt. baptifmum | fu[cipientibus mibil prodeffe. "Novacule namque inflar
precdentia peccata aufert , peccatorum veró radicem flirpitus mon exfcindit.
Idem, Hift. Ecclef, lib.4. cap. 10. pag. 671. fcribit , eos afferere , μη-
δεμίαν ἐκ v8 Deja βαπτίσματος ὠφέλειαν τοῖς ἀξιθμένοις γίνεσθαι" μόνην δὲ τὴν σπκου-
δαίαν ἐυχὴν τὸν δαίμονα τὸν ἔνοικον ἐξελαύνειν, facrum baptifmum nullam iis,
qui eum confequuntur ἡ conferre utilitatem ,. fed [olam fédulam orationem in-
babitantem d«emonem expellere. Eadem de iis refert Harmenopulus de Se-
Gtis, fet. 18. pag.572. Perveríam opinionem iftam ita refutat Theodo-
retus in Epit. div. Decret. cap.18. pag. 291. Οὐ μόνον τῶν παλκιᾶν ἁμαρτη-
μάτων δωρεῖται τὴν ἄφεσιν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐλπίδα τῶν ἐπηγγελμένων ἐντίθησιν ἀγα-
θῶν , καὶ τῇ δεσποτικοῦ θκνώτει , καὶ τῆς ἀναςάσεας καθίςησι κοινωνοὺς, καὶ τῆς T
Πνεύματος δωρεᾶς τὴν μετεσίαν χαρίζεται , καὶ ὑιοὺς ἀποφαίνει θεᾷ, wai μόνον ὑιοὺς,
ἀλλὰ καὶ κληρονόμους θεᾷ , καὶ συγκληρονόμους χριςοῦ, Οὐ γὰρ ὡς οἱ Φρενοβλαβεῖς
Μεσσαλμανοὶ νομίζασι., ξυρὸν μόνον μιμεῖται τὸ βάπτισμα τὰς προγεγεννμιένας ἀφαι-
ρούμενον
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 363
ρούμενον ἁμαρτίας" TüTO yàp ἐκ περιεσίας χαρίζεται. [Non folum veterum pecca-
torum remi[fonem donat Baptifmus ,. [ed [pem etiam ingerit promifforum bo-
sorum , muorti/que Dominice , C9 rejurrctlionis efficit participes , £9. doni
Spiritus participationem largitur , C9 filios Dei reddit , nec filios folum , fed
C9 beredes Dei , 9 coberedes Chrifli. |. Non enim , ut amentes putamt. Mef-
faliani , tovaculam tantum imitatur bapti/mus , precedentia auferens pecca-
24. Hoc enim ex fuperabundanii largitur.
3. Ex duabus pracedentibus proprietatibus neceflario emergit ,
Baptifmum , femel rité adminiflratum , non effe iterandum. Canon 47. A-
pottol. ᾿Ετίσκοπος , ἡ Πρεσβύτερος τὸν κατ᾽ ἀλήθειαν ἔχοντα βάπτισμα, ἐὰν ἄνω.
θεν βαπτίσῃ. καθαιρείσθω) ὡς γελῶν τὸν ςαυρὸν , καὶ τὸν τῷ Kupía θάνατον. — Epi-
fiopus vel Presbyter ἡ qui verum baptifma babentem rebaptizat , deponatur ,
ut crucem C3 sortem Domini ridens, — Balfamon in Collect. Conftitut. Ec-
clef. ex lib. 1. Cod. in Paratit. tit. 4. ex lib. 1. tit.6. Contlit. 1. Ὁ 'Ezí-
σκοπὸς τὸν wu βαττισηέντα ἀναβαττίσαι τολμήσας, ἀποχειροτονεῖται. Epifcopus
eum , qui jam baptizatus ejl , fi rebaptizare fuerit aufus, ordine fuo remove-
tur. lbid. tit. 6. ᾿Επίσκοπος δεύτερον τὸν αὐτὸν βαπτίζων, καθαιρεῖται. — Epifco-
pus, qui fecundà baptizat eundem , loco movetur. — 1xem : Ὃ ἀναβωπτίζων dp-
θόδοξον, σὺν ἀυτῷ ἐσχάτως τιμωρεῖται , εἶγε ἡλικίας ἦν δεχτικῆς ἐγκλήματος. Dui
rebaptizat ortbodoxum ,| uná cum ipfo ultimo afficitur fupplicio , fiquidem il-
lius erat etatis , qu& criminis effet capax. Tertullianus de Pudicitia ,
cap. 16. JDenu ablui uon licet. Ex cap.15. de Baptiímo : Semel lavacrum
inimus , femel deli&la diluumtur , quia ea iterari uon oportet. — Auguftinus
Epift. 203. "RePaptizare Catbolicum ,| immani[fimum [celuseft. Vide CI.
Voffii Difputat. 17. & 18. de Baptilmo. | Facit hoc contra Marcionem,
qui , tefte Balífamone ad Can. gg. Concilii in Trullo , pag. 484. ἐβάπτι-
ζεν οὗ μόνον ἅπαξ, ἀλλὰ καὶ ἐκ τρίτου, non femel tantim, fed etiam ter bapti-
zabat. De codem Epiphanius , harrefi 42. pag. 125. Οὐ μόνον map αὐτῷ
ἐν λουτρὸν δίδοται , ἀλλὰ καὶ ἕως τριῶν λουτρῶν, καὶ ἐπέκεινα CEeci διδόναι παρ᾿ ab-
τοῖς τῷ βουλομένῳ. dpud eum non unum tantum datur lavacrum , fed tria,
imb etiam plura apud eos conferre licet volenti. Hemcerobaptifta: neminem
falvari pofle putabant, mifi quotidie baptizaretur , atque adeó à peccatis
mundaretur ; de quibus videri poteft Epiphanius, hazrefi 17. pag.22.
VII. Adjun&la Baptifmi. Kuc referimus circumflantias
1. Loci. Baptifmus in coetu fidelium adminiftrandus. Vetus Eccle-
fia , fimul atque baptifteria ac templa habuit , in iis , populo przlente,
Baptifmum adminittravit. Quia haeretici quidam , vel íchifmatici, quxc-
Zz dam
33, EXPOSITIONIS SYMBOLI
dam in privatis zdibus conventicula habere deprehendebantur , ὃς ille-
gitima baptifmata ,' παρασυναγωγὰς GC παραβαττίσματα dicta : hinc contra
cju(modi conventicula & parabaptifmata hoc decretum in Synodo Con-:
itantinopolitana, fub Juftiniano Juniore, fa&um Can.59. Μυδαμῶς ἐν ἐυ-
wrwpío οἴκῳ, ἔνδον οἰκίας τυγχάνοντι, βάττισμα ἐπιτελείσβω" ἀλλ᾽ οἱ μέλλοντες
ἀξιᾶσθαι τοῦ ἀχράντου Φωτίσματος ,. ταῖς καθολικαῖς προσερχέσθωσαν ἐκκλησίαις 5
κἀκεῖσε τῆς δωρεᾶς ταύτης ἀπολαυέτωσαν. ᾿Ει δέ τις ἁλῷ τὰ παρ ἡμᾶν ὁρισθέντα
μὴ Φυλάττων, εἰ μὲν κληρικὸς ἔιη, καθαιρείσθω" ἐὶ δὲ λαϊκὸς, ἀφοριζέσθω. [n ede
oratoria , que eft intra domum , baptifimus nequaquam peragatur : fed , qui
ab omnibus fordibus aliena illuminatione digni babendi funt , ad Catbolicasac-
cedant ecclefias ,— atque ibi bujus doni participes fiant. δὲ quis autem à nobis
conflituta non fervare comvitlus fuerit , fiquidem fit Clericus, deponatur 5. fin
autem Laicus , fegregetur..— Profpe&tum tamcn fuit infirmis Can. 3t. ejuf-
dem Concilii ad quem confulendus Balfamon pag. 392. Vide Cl. Voffii
Difputat. 16. de Baptifmo, thefi 2.
2. Temporis. Hic di(tin&té confideramus,
a. Quo etatis tempore quidam. Baptifmum voluerint fufcipiendum effe.
Hic variz funt fententia. !
&. Quia Baptifmus in Circumcifionis locum fucceffit, quidam negárunt,
Baptifimum infantibus ante diem otlavum conferendum cffe. | Ea fuit opinio
Fidi Epifcopi; qui, ut refert Cyprianus in Epiftola ad eum , qux ett $9.
pag.134. dixit, infantes intra. fecundum vel tertium diem , quo nati fint ,
conflitutos , baptizari non oportere ,. c confiderandam effe legem Circumcifío-
nis antique , &c. Adverfus hunc Fidum & ὁμοδόξες, iub Cypriano Syno-
dus Africana habita cft Epifcoporum 66. quorum Epiftola Synodalis ea
ipfa eft, cujus modó meminimus. Vide ctiam Auguítinum Epift.28.
ad Hieronymum ; & Euchologium, pag. 9o.
B. Greg. Nazianzenus , Orat. 4. tertium circiter aumum Baptifmo fufci-
piendo maxim putat aptum. — Verba ejus, pag. 658, hac de re funt: Περὲ
τῶν ἄλλων (nimirum, ubi nulla adeft cauffa Baptilmi ftatim poft nativita-
tem fufcipiendi) δίδωμι γνώμην , τὴν τριετίαν ἀναμείναντας , v μικρὸν ἐντὸς τέ-
T8, ἢ ὑπὲρ τοῦτο, ἡνίκα xa) àxücaí τι μυςικὸν,, καὶ ἀποκρίνασθαι δυνατόν" εἰ καὶ
μὴ συνιέντα τελέως. ἀλλ᾽ οὖν τυπούμενα.. οὕτως ἁγιάζειν καὶ ψυχὰς καὶ σώματα τῷ
μεγάλῳ μυςνρίῳ τῆς τελειώσεως. — De reliquis ita cenfeo, ut triennio ex[petlato ,
aut aliquanto breviori vel longiori temporis [patio ; quando C9 myflici quid-
dam audire, C2 refpondere poffunt, etfi non plene intelligunt , imbuuntur tamen
Cg informantur 5 itademum per magni Baptifmi facramentum C9 animos C9 cor-
pora fantiificent. y. lii
NIC/EN O-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 36;
y. Alii Baptifmum in extremam fenetlutem differebant. i vocati funt
Clinici ; quorum duo genera:
Unum tum Catechumenorum , tum Gentilium fcfe convertentium ,
qui in extremis conílituti . καὶ ἐν τῇ κλίνῃ, in lecto decumbentes , ba-
ptizabantur. Horum meminit Epiphanius, hzrefiz8. pag. $4. lta
'Arinthzeus Prztor , ab uxore ad fidem Chriftianam converíus, in fine
vite baptizatus eft, rcfzrente Bafilio Caefar. Epiftolà 386. pag. 966.
Alterum iorum , qui Chriftiani quidem erant profcffione , fed ftadio
Baptifmum differebant, fimul & baptizari & mori volentes, ne poft ac-
ceptum Baptifmum rurfus peccarent, malé intelligentes locum ad Hebr.
6:4. ex quo cum Novatianis colligebant , nullam, poft Baptifmum de-
linquentibus , veniz fpem reliquam efle. [τὰ ConfAantinus «Magnus ex-
tremo vitz fuz: tempore ab Eufcbio , Nicomedienfi Epifcopo , bapti-
zatus eft , ut, prater Eufebium , lib. 4. de Vita cjus, pag. 155. b. alii
ctiam Hiftoriz Ecclef. fcriptores tradiderunt ; nempe Socrates, lib. 1.
Cap.39. pag.19o. b. Thcodorctus , lib. t. cap. 32. pag. 295. a. Sozo-
menus, lib.2. cap. ult. pag. 35. b. & Nicephorus, lib.8. cap. 54.
pag. 66. &c. Conftantini etiam filius Copflantius , moriens voluit bapti-
"Zar, ἀποθνήσκων ἔδοξε βαπτίζεσθαι, ut docet Athanafius de Synodis Arimi-
ni ὃς Seleucix, ldem de Zheodo/fio Magno tradit Ambrofius ,' Orat. de
obitu ejus, & Socrateslib.;. cap. 6. pag. 244. a. Hic Baptifmus cle- .
anter vocatur ἐντάφιον βάττισμα à Greg. Nyíleno, fub finem Orationis
πρὸς τὲς βραδύνοντας ei; τὸ Bázrwua , adverfus eos , qui Baptifmum differunt ,
t. 2. pag. 224. quando monct , ᾿Απόθεσθε ἐν τὴν ματαίαν γνώμην, ol ἐντάφιον
τηροῦντες τὸ βάπτισμα, — Deponite ergo inanem veflram fententiam , qui Ba-
primum ad exfequias refervatis, Hunc Clinicorum morem acriter repre-
henderunt Orthodoxi Patres ,' inque hanc Baptiími differendi confuetu-
dinem graviter funt inve&ti. Unum & alterum audiviffe fufficier. Plu-
rima habet Greg. Nazianzenus Orat. 4o. qux: eft in fan&tum Baptifma.
Pauca inde excerpamus. Pag.6423. dicit: Βατεισθῶμεν σήμερον, ἵνα μὴ αὔριον
Bixcbpuev: καὶ μὴ ἀναβαλώμεθα τὴν εὐεργεσίαν ὡς ἀδικίαν, μηδὲ ἀναμιείνωμεν πλεῖον
γενέσθαι κακοὶ, ἵνα πλεῖον συγχωρηθῶμεν' μηδὲ γενώμεθα χριςοκάπηλοι καὶ χριςέμ.-
aopor, μηδὲ Φορτισθῶμεν πλέον καὶ δυνάμεθα Φέρειν, ἵνα μὴ αὐτάνδρῳ τῇ ννὶ βαπτισθῶ»
μεν, καὶ τὸ χάρισμα ναυαγήσωμεν., ἀνθ᾽ ὧν τὸ πλεῖον ἠλπίσαμεν, τὸ πᾶν ἀπολέσαν-
τες. "Eug ἔτι τῶν λογισμῶν κύριας εἶ, πρόσδραμε τῷ δωρήματι, &c. Baptizemur
bodie , ne cras vi aliqua cogamur. — INe beneficium , tanquam injuriam , dif-
feramus mec exfpetlemus , donec pejores fiamus , ut plura mobis condonentur :
Zz 3 nec
366 EXPOSITIONIS SYMBOLI
πες Cbrifloy tanquam caupones C9, negotiatores , abutamur : nec graviori far-
cina oneremur , quàm vires noire pns queant ,. ne uuá cum navi demerga-
mur , ac gratiam per naufragium amittamus , dumque plura [pe atque animo
concepimus , omnia perdamus. v reme mentis adbuc compos es , ad donum
acurre , δίς, Chryfoftomus , Homil. 1. in ACta , pag. 615. Μὴ καιρὸν
ἀναμένωμεν., μή ποτε μέλλοντες καὶ ἀναβαλλόμενοιγ, ἀπέλθωμεν κενοὶ καὶ ἔρημοι
τοιότων ἀγαθῶν πῶς οἴεσθε ὀδυνῶμιαι,, ὅταν ἀκέσω,, ὅτι ἀμύητός τις ἀπηνέχθη ἐν-
σεῦθεν, τὰς ἀφορήτους ἐννοῶν κολάσεις ἐκείνας, τὴν ἀπαραίτητον τιμωρίαν; πῶς δά.-
κνομαι πάλιν͵, ὅταν ἑτέρους ἴδω πρὸς τὰς ἐσχάτας φθάνοντας ἀναπνοὰς, καὶ μηδὲ ἐν-
τεῦθεν σωζρονιζομένους , Διά τοι TETO πολλὰ τῆς δωρεᾶς ταύτης ἀνάξια γίνεται. ING
tempus ex[petlemus , ne quando fiat, ut , dum cunFlamur €2-procraffinamus ,
binc inanes difiedamus , 1anti/que bonis vacui, — Quomodo creditis me difcru-
ciari animo , quoties aliquis nondum initiatus ex bac vita abreptus fuerit , καὶ
mcum reputo intolerabiles illos cruciatus, €9 fupplicium inevitabile? Rurfus,
quos eeftus pe&loris fentio , quoties alios video [ub extremum balitum feflinan-
tc$ ad initiationem , nec binc puriores fieri ἢ lta interpres , fcd minüs accu-
raté poftrema; qua: fic commodius reddentur : Quoties alios video extre-
mos jam fpiritus ducere, nec tamen inde [apientiores reddi? Hinc multatanto
dno indigna fiunt. Ex Homil.23. in ACta, pag. 746. Tí τὰς ἐσχάτας áva-
“πνοὰς ἀναμένεις ὡς δραπέτης, ὡς καχοῦργος., ὡς ἐκ ὀφείλων τῷ θεῷ ζῆσαι , τί ὡς πρὸς
AW τινὰ καὶ ὦμον τρέχων δεσπότην οὕτω διάκεισαι y τί Ψυχρότερον, τί ταλαιπω-
ρότερον τῶν τότε λαβόντων τὸ Φώτισμα y. Cur extremos ex[petlas [piritus ficut
fugitivus , ficut malefattor , Cj quafi Deo vivere non deberes 5 Quare fic af-
ficeris, quafi ad inbumanum C3 crudelem quendam Dominum curreres ? Quid
frigidius , quid miferabilius tunc demum Baptifinum accipientibus ? Contra
eofdem integram Ícripfit Orationem Greg. Ny(ífenus, quz exítattom.2.
Pag. 215. ex qua quzdam adduximus Obíervationum nofítrarum cap. 3.
pag.72. ubi etiam de duplici horum Clinicorum generc.
b. Quo anni tempore veteres voluerint Baptifmum effe conferendum , «vel
accipiendum.
a. Alii in Pafcbatis feffo. "Teítatur hoc Socrates, Hift. Ecclef. lib. s.
cap. 22. pag. 250. a. quando dicit, Z/e//alicas Ecclefías ἐν ταῖς ἡμέραις τοῦ
Πάσχα μόνον βαττίζειν, tantum in diebus Pafcbatis baptizare. Διὸ, addit :
σφόδρα πλὴν ὀλίγων οἱ λοιποὶ, μὴ βαπτισθέντες ἀποθνήσκουσιν. Ob quàm cauffam ,
paucis admodum exceptis , reliqui abfque baptifimo moriuntur. Eadem ex
Socrate refert Nicephorus Hitt. Ecclef. lib. 12. cap. 34. pag.297. Docet
ctiam Chryíoítomus ,' Homil. 1. in Acta, pag. 6i 5. quoídam in folo
Pa-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVI. 367
Paíchatis fefto baptizari voluiffe, quorum ibidem füperftitionem per-
itringit. Zonaras ad Can. 45. Laodic. pag. 356. Ἐν τῷ μεγάλῳ σαξξάτῳ
ἐξ ἔθους ἡ ᾿Εκκλησίαᾳ ποιεῖ βαττίσματα, ὅτι τὸ βάττισμα τῆς ταφῆς καὶ τῆς ἀνας .
σεως T8 Κυρίᾳ τύπος ἐςίν. In magno Sabbato ex confüetudine Ecclefia bapti-
Jmata. peragit , quia baptifma fepulture €9 refurrettionis Domini figura eft.
Bafilius quoque, in exhortatione ad Baptifmum, pag.476. dicit , πάντα
μὲν χρόνον εὐκαιρίαν ἔχειν πρὸς τὴν διὰ τῇ βαπτίσματος σωτηρίαν , omne quidem
Tempus ad falutem per baptifinum effe opportunum : addit vero , τί δ᾽ £v γέ-
yoTo τῆς ἡμέρας τῇ Πάσχα συγγενέςερον πρὸς τὸ βάττισμα ; Quod autem tem-
pus bapti[mo magis cognatum eff , quàm Pafcbalis dies ? Ratio : H' μὲν γὰρ
ἡμέρα, μνημόσυνόν ἐςιὶν ἀνας ἄσεως' τὸ δὲ βάπτισμα, δύναμίς ἐςτ πρὸς τὴν ἀνάς α-
σιν. Ἂν τοίνυν τῇ ἀναςασίμῳ ἡμέρᾳ τῆς ἀναςάσεως τὴν χάριν ὑποδεξώμεθα. 116
enim dies monumentum quoddam eff rcfurretlionis :. baptifimus verb , refur-
gendi facultas quedam. — "Refürretiionis igitur gratiam , refurretlionis die
accipiamus.
8. Alii in Pafcbate C2. Pentecofle baptizare folebant. Hic erat mos Ec-
clefiz Africanz. Tertullianus lib. de Bapti(mo , cap. 19. pag. 392.
Diem Baptifmo folemniorem Pafcba preflat , cium C paffio Domini , in qua
tinguimur , adimpleta eft. --- Exinde Pentecofle ordinandis lavacris latiff-
mum [patium eft , quo C9 Domini refurretlio inter difcipulos freguentata eff ,
€2 gratia Spirits [an&li dedicata, €9 fpes adventus Domini fuboftenfa. Vide
Pamelium ad hunc Tertulliani locum , & Cl. Voffium Difput. 16. de
Baptifmo, thefi 6.
y. lii in Epipbaniorum die baptizabant, quod tamen damnatur. Vide
decretum Leonis Papz: 7. in Bibliotheca Juris Canonici , pag. 224. quo
prohibetur , iz die Epipbaniorum baptifma celebrari. Petrus Blefenfisini-
tio Sermonis 13. Ecclefia fub anatbemate interdixit , ne aliquis die Epipba-
niorum baptizet, fi articulus neceffitatis non intercidat.
Qusecunque ha&enus de tempore dicta fünt , ita intelligi debent, ut,
juxta eofdem Auctores , cafus neceffitatis excipiatur. "lertullianus lib.
de Baptifmo , cap. 19. pag.392. Ceteràm omnis dies Domini eff , omnis
bora , omne tempus babile baptifmo. δὲ de folemnitate interefl , de gratia
nibil refert. Bafilius in exhortatione ad Baptifmum , pag. 476. Πᾶς χρό-
γος εὐκαιρίαν ἔχει πρὸς τὴν διὰ τῇ βαττίσματος awrwpíay , κἀν νύκτα εἴπῃς, κἀν
ἡμέραν, xdv ὥραν, κἀν ςιγμὴν χρόνου, κἀν τι βραχύτατον, — 4d falutem per ba-
grifimum omne tempus opportunum ef , five notiem dicas, five diem, five bo-
ram, five quodcunque temporis momentum , etiam minutiffimum. | Hodierni
etiam
38. EXPOSITIONIS SYMBOLI
ctiam Graci definitum tempus non habent. Patet hoc ex Confeffione
Metrophanis Critopuli, cap.9. Διωρισμένην ἡμέραν, πότε βαπτιςέον τὰ βρέφη,
ἐκ ἔχομεν" οἱ μὲν γὰρ ὀκταήμερα ταῦτα Baier οἱ δὲ δεκαήμερα οἱ δὲ πλέον,
οἱ δὲ ἔλαττον" ἀνάγκης δὲ κατετειγούσης εὐθὺς μετὰ τὴν γέννησιν βαπτίζεται τὸ γεν-
νηθέν, Definitum diem, quando baptizandi fint infantes, mon babemus : nam
quidam eos o£lavo die baptizant , quidam decimo :. alii citius , alii tardius.
“41: neceffitate urgente , latim μὲ nativitatem baptizatur quod genitum eff,
Confulatur etiam Chryfoftomus, Homil. r. in Aa, pag. 615.
VIL. Oppofita Baptifmi. Quacdam jam in pracedentibus memoravi-
mus: hic corum tantum injicimus mentionem Hzreticorum , qui Ba-
ptifmum proríus rejecerunt. —/zodrute 5 ut fcribit Theodoretus , hze-
ret. fabul. lib. 1. cap. 10. pag. 201, 202. dixerunt, μὴ χρῆναι τὰ θεῖα μυ-
φήρια, ἀοράτων ὄντα σύμβολα, δι᾿ ὁρωμένων ἐπιτελεῖσθαι πραγμάτων , xal ἀσώματα
δι αἰσθητῶν καὶ σωματικῶν. — Διὰ rüro οὔτε Bax Tus: τὰς προσιόντας, ἐδὲ ἐπε-
σελεῖται wap αὑτοῖς τῇ βαττίσματος TO μυςήριον' λύτρωσιν γὰρ καλοῦσι) τὴν τῶν
ὅλων ἐπίγνωσιν, non debere divina myfleria , que imvifibilium funt figna , per
res vifibiles perfici , neque incorporea per fenfiles £2 corporcas. — Propterea
zec baptizant eos , qui accedunt , nec apud eos celebratur baptifmi myflerium.
"Redemtionem. quippe appellant univerforum cognitionem. | Jdrcbontici ἀναθε-
ματίζεσι τὸ λουτρὸν, καὶ τὴν τῶν μυξυρίων μετάληψιν, ὡς εἰς ὄνομα Σαβαὼβ γινο-
μένην, lavacrum ex[ecrantur , C9 myfleriorum participationem , ut qu fiat in
nemine Sabaotb ; ut rcfert "Theodoretus, haeret. fab.lib. 1. cap. 11. Idem
dc iis teftatur Epiphanius πατεῖ 4o. pag. 130. Manicbei, Seleuciani, €
Hermiani lasrifeum in aqua nibil cuiquam perbibent falutis afferre 5. nec
as eorum, quos decipiunt , baptizandum putant , inquit Auguftinus
«reti 46. Et hzrefi σφ. de Scleucianis ὃς Hermianisfcribit: Baprifmum
ju aqua non accipiunt.
C A-
NICJENO-CONSTAN' TINOPOLITANI. Car. XVII. 369
C APU T XVII
*De Refurreckione mortuorum , &9 futuro feculo.
Προσδοκῶμεν ἀνώς σιν vexpüv , καὶ ζωὴν TE μέλλοντος αἰῶνος. ἀμήν.
mec) Uo hoc capite profitentur fe exípe&tare Patres Conftantino-
ἢ politani: qua ftrictim examinabimus.
l. eft Refurretlio mortuorum. | Circa eam confideramus,
1. ANomen. Hoc loco vocatur ἀνάςασις νεκρῶν, refurrettio
mortuorum. 1n Symbolo, quod vulgo Apoftolorum dicitur,
nominatur refurre£tio carnis : ab Ecclefia Aquileien(i , refurrettio bujus
carnis. De quo Rufinus in Apolog. adv. Hieronymum : Ciz opes Ec-
clefie ita- faeramentum S$ymboli tradant , ut poffquam dixerant peccatorum
remiffionem , addant carnis refurrectionem 5. /anéta 44quileienfis Ecclefia ,
ubi tradit carnis refurrcctionem , addit unius pronominis fyllabam 5 €9 pro
eo , quod ceteri dicunt , carnis refurre&tionem ,. sos dicimus hujus carnis
rcíurre&ionem. ldem in Symbolum : $a/is cauta C9 provida adjettione
Ecclefia noffra ( Aquileienfis) docet , que ineo , quod à ceteris traditur ,
carnis refurre&tionem , 4o addito pronomine tradit , hujus carnis refurre-
€tionem. Hzc refurrectio Gra:cis vocatur ἀνάςασις. Quemadmodum
ἀνίξαμαι , ut optima: Gloflz: docent , fignificat refurgo , ex/urgo, nem-
pe poft lapfum , cubationem aut feffionem : ita ἀνάςασις vocatur re-
vocatio ad vitam , feu hominis, aut corporis mortui in vitam reftitutio ;
quia qui vivunt, fare, qui vero mortui funt, cecidiffzvidentur. Itavo-
cem veteresexplicant. Chryíoftomus Homil. 69. t. 6. 'Avácacís dc: τῇ
αεσόντος καὶ διαλυθέντος, — Refurretiio ejus eff , quod cecidit C9 diffolutum fuit.
"Theodoretus in Epitome div. Decret. cap. 19. t. 4. pag. 2092 'Avázaeiy
σωμάτων περιμένομεν᾽ TO γὰρ καὶ ἡ προσηγορίᾳ δηλοῦ ἀνάςασις yàp ἡ ἄνωθεν ς ἄσις.
Corporum refurretlionem ex/petiamus :. boc enim ipfum quoque vocabulum de-
clarat : ἀνάξασις enim eft nova flatio , feu in priflinum reffitutio. Hinc
ctiam Erymolog. M. ᾿Ανάςασις, ἄνω ge , ἥτοι ἔγερσις. Iterum Chry-
foftomus , Homil. 39. in 1.ad Corinthios : ᾿Ανάςασις τῷ πεπτωκότος λέγε-
ται. Refurretlio de eo dicitur , quod cecidit. Eodem modo 'T'heophyla-
Gus in cap. 12. Marci, pag.26o. Conltitut. Apoft. lib.s. cap.6. p.920.
Κειμένων ἐςὶν ἡ ἀνάςασις y. ἐχὶ δὲ μὴ is ee gacentium eft refurrettio ,
aa 05
M a t ----ὕὄ----
370 EXPOSITIONIS SYMBOLI
nonu verb eorum , que non exfifiunt. Vide infrà , ubi e $ubjetio refurre-
&ionis. Univerfalem refurrectionem , de qua hic agimus , Chryfoftomus
in Pfal.49. vocat ἀνάςασιν κοινὴν πάντων, refurreclionem omnium communem:
Nazianzenus, Orat.40. pag. 662. τελευταίαν καὶ κοινὴν ἀνάςασιν, ultimam
€ communem re[urrcttionem : "Theophylactus in cap. 6. Johannis κοινὴν καὶ
καθολικὴν ἀνάςασιν, communem C9 univer(alem refurre&tionem :. Καθολικὴν ἀνά-
cari Greg. INyffenus, Theophilus ad Autolycum, & alii paffim: Greg.
Nyflenus Orat. Catech. cap. 3s. t. 3. pag. 110. μεγάλην ἀνάςασιν ,. ma-
gnam refurretlionem :. Juftinus M. refp. ad quaeft. 45. Orthod. πάντων κοσ-
μιχὴν ἐκ veupüv ávagaei , totius mundi à snortuis μὴν Li din ; & codem
fenfu ibidem , παγκόσμιον ἀνώς σιν. Andreas Caefar. in cap.20. Apocal.
δευτέραν àvagaew , fecundam refurreciionem , refpeCtu primaz , quz eft rc-
furrectio à morte peccatorum. ,
2. Subjettum refurre£tionis eft duplex :
a. Zbfolutum , nempe homincs mortui , tum pii , tum impii. Ma-
carius Homil. 5. pag.89. Μέλλει ὁ χριςὸς ἐκ τῶν ἐρανῶν κατέρχεσθαι , καὶ ταντα
σὰ Φῦλα τῇ ᾿Δδὰμ, ἀναςήσει, τοὺς ἀπ᾿ ἀιῶνος κοιμηβέντας, κατὰ τὰς ἁγίας γραφάς.
Cbriflus ὃ celis defcenfurus 8, omne[que ex. 4damo ortas nationes re[ufcita-
bit, quicunque nimirum à mundi creatione obdormiveruut , juxta fantlas Scri-
piuras. Chryfoftomus in Pfal. 49. H' ἀνάς «σις κοινὴ πάντων ἔξαι. — Commu-
mis erit omnium refurretiio. "Theophylactus in cap.6. Joh. pag. 649. di-
cit eam efíle κοινὴν καὶ καθολικὴν ἀνάς ασιν,) ἦν πάντες οἱ ἁμαρτωλοὶ ἀνίςανταιν
communem C3. univer[alem re[urrctlionem , quá omnes peccatores refurgunt.
Cyrillus Jerof. Catech.4. llluminat. pag. 26. Τὸ ἀναςῆναι πάντων ἔς αι ἀν-
θρώπων. Omnes bomines refurgent.
b. Limitatum , nempe corpora, non anima. [d nimirum refurget,
quod cecidit. Epiphanius hzere(i 64. pag. 241. "Avagaeu ἐκ ἐπὶ τῇ μὴ πε:
aTuXÓTO; , ἀλλ᾽ ἐπὶ τῇ πεττωκότος λέγεται καὶ ἀνιςαμένου. — Refurret&lio mon di-
citur de eo, quod non cecidits fed de eo, quod cecidit C9 refurgit. 'Theodo-
retus in Epit. divin. Decret. cap. 19. pag. 293. ᾿Ανώςασιν σωμάτων πέριμένο-
qv Tro yàp καὶ ἡ προσηγορία δηλοῖ" ἀνάφξασις yàp ἡ ἄνωθεν ς σις τὸ σῶμα δέ ἐξὲ
«τὸ Φϑειρόμενον xa) διαλυόμενον, καὶ εἰς χοῦν μεταβαλλόμιενον. — τῆς γὰρ ἀθανώτα
ψυχῆς ἐκ ἀνάςασις, ἀλλ᾽ ἐπάνοδος γίγνεται πρὸς τὸ σῶμα. — Corporum rcfurretiio-
nem ex[pettamus : boc enim ipfum quoque vocabulum declarat. ᾿Ανάςασις eniti
eft inpriflinum reflitutio. Corpus «erà cff quod corrumpitur , £9 diffolvitur ,
ὅδ᾽ in pulverem convertitur. — Immortalis enim anime non fit refurrettio ,
Jed. reditus ad' corpus. Greg. IN yflenus de Anima & Refurrc&tione, t. 3.
P?E-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLI T ANI. Ca». XVII. 371
pag. 214. 'E: μὴ ἀκριβῶς τὸ ἴδιον ἐπανέλθοι, ἐκ δὲ τῷ ὁμογενοῦς ἀντὶ τῷ ἰδιώζοντός
qi παραληφθείη,, ἕτερον ἀνθ᾽ ἑτέρου γενήσεται, καὶ ἐκ ἔτι ἂν εἴη τὸ τοιῦτον ἀναςα-
cios ἀλλὰ καινοῦ ἀνθρώπου δημιξργία. [Nifi perfecià proprium redierit ,. [ed pro
peculiari aliquid aliud ex eodem genere affumtum fucrit : alterum alterius loco
erit, atque id non amplius fuerit refurretlio, fed novibominis creatio. Chry-
foftomus Homil.41. in 1.ad Corinthios interrogat : Ποῦ τὸ βαυμαςὸν καὶ
ταράδοξον κατὰ τῷ θανώτε νικητήριον, εἰ ἄλλο πίπτει, καὶ ἄλλο ἀνίξαται, Ubi ad-
suirabilis illa € nova adver/us mortem vittoria, fi aliud quidem cadit , aliud
verà refurgit ? Athenagofas de Refurrectione, paulo ante finem : Δεῖχαν.-
qug γενέσθαι τῶν veupuÜévra , ἡ καὶ πώντη διαλυθέντων σωμάτων ἀνάςασιν, καὶ τὸς
αὐτοὺς ἀνθρώπους συςῆναι πάλιν. Omnino neceffe efl , mortuorum aut penitus
diffolutorum corporum refurreGionem fieri , cofdemque bomines rurfas com-
pingi. Damafícenus Orthod. fidei lib. 4. cap. 28. pag. 392. ᾿Ανάςασιν M-
γοντες, σωμάτων Φαμὲν ἀνάς σιν. ἀνάςασις γάρ egi δευτέρᾳ τῷ πεπτωκότος ς σις
αἱ γὰρ ψυχαὶ, ἀθάνατοι οὖσαι, πῶς ἀναςήσονται y. Refurretlionem dicentes cor-
gorum intelligimus refurreclionem :. efl enim refurretlio y. fecunda ejus, quod
cecidit , [latio: nam auime , ciim immortales fint , quomodo refurgent ὃ Vi-
de infuper Macarium , Homil. 12. pag. 165, 166. Homil. 15. pag. 191,
192. Juftinum M. refp. 53. ad Orthod. pag.256. ὃς refp.6o. pag. 258.
T heophylaétum in 1.Corinth. τς, pag. 495» 31273132, Tertullianus de
Reíurrect. carnis, cap. 51. pag. 588. Oportet enim corruptivum iftud
induerc. incorruptionem , & mortale iftud inducere immortalitatem.
Quid mortale, nifi caro? quid corruptivum , nifi [anguis ?. dc ne putes ali-
quid aliud [entire Apo[lolum providentem tibi , &9 ut de carne ditum intelli-
gas laborantem , cim dicit iftud corruptivum ,. € i(tud mortale, cutem
ipíam tenens dicit, — Cert? iftud nifi de fubjeGio , nifi de comparenti pronun-
ciaffe mon potuit :. demonfirationis corporalis eff verbum. Ruffinus in Sym-
bolum : $ed €. A4poflolus cim dicit , Oportet enim corruptibile hoc in-
duere incorruptionem , & mortale lioc induerc immortalitatem : sum-
quid non corpus fuum quodammodo contingentis £9. digito palpantis eff vox?
Hoc ergo quod nunc corruptibile corpus eff , refurreBionis grati incorruptibi-
le eft , B nunc quod mortale eff , immortalitatis virtutibus induetur...'Hic-
ronymus Epift.61. ad Pammachium : «d dicit Apoflolus Corruptibile
hoc & mortale 9 boc ipfum corpus , id eff ; carnem , que tunc cidebatur ,
offendit. Quid autem copulat , Ynducrc incorruptionem ὃς immortalita-
tem ; illud indumentum, id efl, ve[limentum , mon dicit corpus abolere quod
ernat in. gloria , fed ,. quod antà inglorium fuit ,. efficere gloriofum. Non
: Aaa 2 igitur
272 EXPOSITIONIS SYMBOLI
igitur funt audiendi illi inter Arabes Chriftiani , qui , referente Eufebio,
Hiit. Ecclef. lib. 6. cap. 37. pag. 67. a. Ἔλεγον τὴν ἀνθρωτείαν ψυχὴν τέως
μὲν κατὰ τὸν ἐνεςῶτα καιρὸν ἅμα τῇ τελευτῇ συναποθνήσκειν τοῖς σώμασι 5. καὶ συν-
διαφθείρεσθαι: αὖϑις δέ ποτε κατὰ τὸν τὴς ἀναςάσεως καιρὸν σὺν αὐτοῖς ἀναβιώσεσθαι,
dicebant , animam bumanam tunc quidem in preenti tempore uná cum corpo-
ribus mori (9 cum iis corrumpi :. in poflerum veri tempore refurreFlionis und
cum corporibus in vitam redituras. Eadem cit featentia "Tatiani Orat. ad
Gentcs , pag. 281. Samaritani ctiam animarum immortalitatem negi-
runt, de quibus Leontius de Se&is, AG. 2. pag. 422. "Ovre δὲ ἄγγελον δο.
ξάζεσιν εἶναε, οὔτε ψυχὴν ἀθάνατον , οὔτε ἀνάς σιν. Neque "Angelum effe exi-
flimant , neque animam immortalem, neque refurretlionem. ldem de iis te-
ftatur Origenes in Matth 22. tom. 1. pag. 486. fed his opponimus illa
Epiphanii, haerefi 67. ᾿Ανάςασις οὐ καλεῖται τῷ μὴ πεττωκότος. Ποῖον δέ ἐς! τὰ
πεσόν 5 ποῖον τὸ ταφέν, ποῖον τὸ λυθὲν , ἀλλ᾽ ἡ τὸ σῶμα, καὶ ἐκ ἡ ψυχή, ψυχὴ
τοίνυν οὐ πίπτει, ὅτε θάπτεται. Rfurrectio non dicitur de eo , quod mon ceci-
dit : quodnam αϑρὸ illud eff , quod cecidit ? quodnam illud , quod fepultuma
efl ? quodnam illud , quod diffolutum eff , nifi corpus , Cg non anima ὃ Ani-
ma igitur non cadit , meque fepelitur. Tertullianus lib. s. adv. Marcio-
nem, cap. 9. pag. 790. Nam €3 ipfum quód mortuorum refurrectio dizi-
fur , exigit defendi proprietates vocabulorum. | Mortuorum itaque vocabulo
non eft nifi quod amifit animam , de cujus facultate vivebat. — Corpus eft quod
amittit animam , €9 amittendo fit mortuum 5. ita mori vocabulum corpori
competit. — Porró fi refurre&lio amortui efl , mortuum autem non aliud efl quàm
corpus, corporis erit refurretlio. δὲς C9 rcíurreCtionis vocabulum non alians
rem vendicat , quàm que cecidit. Surgere enim poteft dici £2 quod omnino
non cecidit , quod femper retrà jacuit. Relurgere autem non efl nifi ejus quod
cecidit. Iterum enim [urgendo quia cecidit, refurgere dicitur. Re enim fyl-
lab iterationi femper adhibetur. Hieronymus , Epift. 61. /ed ipfum rc-
furre&ionis vocabulum fignificat uon aliud ruere , aliud refufcitari, €9 quid
adjicitur mortuorum , carnem propriam demonfirat , quod enim in bomine
moritur, boc C9 vivificatur. erum Epiphanius, barefi 42. Πῶς γὰρ ἀνα-
gWrerui ἡ μὴ πεπτωκυῖα ψυχή, ἀνάςασις δὲ πῶς αὐτῆς κληθήσεται, μὴ πεσούσης
Ψυχῆς; và» γὰρ τὸ αἰἷπτον ἀναςάσεως δεῖται" πίχτει δὲ ἐχ ἡ Ψυχὴ, ἀλλὰ σῶμα.
ὅθεν καὶ δικαίως πτῶμα αὐτὸ ἡ συνήθεια εἴωθε καλεῖν, — Ouomodo enim rejurget
anima, que non cecidit ? quomodo verà refurretlio de ea dicetur , cm anima
non cadat ἢ Omne enim quod cadit , refurretione eget : cadit autem corpus ,
mon anima : unde etiam meritb ex communi confuetudine πτῶμα, cadaver,
vocatur. 3. Cauffam
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVII. 272
3. Cauffam effientem. Ea autem non alia ftatui potet , quàm
Deus, nature auctor. Refuícitare namque mortuos longiffimé omnem
natur virturem exfuperat : unde Dionyfius , lib. dc div; Nominibus,
cap. 6. SeGt.2. pag.s94. dicit, re/ufcitationem mortuorum πρᾶγμαν, τῇ πα-
λαιότητι μὲν ἴσως παρὰ Φύσιν DokEv , αὐτῷ δὲ καὶ τῇ ἀληθείᾳ , καὶ θεῖον 4 καὶ ὑτὲρ
Φύσιν , rem quidem amiquitati contra naturam videri , fibi verb €9 veritati ,
(3 divinam (9 fupra naturam. Ἐχῇ autem tota SS. "T rinitasrefurre&tionis
cauffa fit , ut ex Joh. 5:21. & ad Rom. 8: ii. fatis liquet; quod in-Ca-
tena.ad Joh. cap. 5. pag. 153. Cyrillus Alexand. obfervat , dum.fcribit;
Ἴδιον τῆς θείας daía; , τὸ δύνασθαι Quoyovelv , ὕχερ ἐςὶν ὁμοίως ἐν Πατρὶ καὶ Τὶ ῷ.
Proprium eft divine nature , ut poffit vivificare , quod equaliter Patri ac
Filio inefl : Chryfottomus ibidem: Τὸν ὥσπερ à Πατὴρ ἐγείρει, τῆς δυνάμεως
δείκνυσι τὴν AmxapaMAaL/av τὸ δὲ, dc θέλει, τῆς ἐξετίας τὴν ἰσότητα. — lud, (i-
cut Pater fufcitat, indi/eretam C9 per omnia equalem poteftatem , illud veri,
quos vult , potentie paritatem demonfirat. Greg. Nazianzenus dc Spiritu
fan&to, Homil. 44. pag. 714. fcribit : Τὸ Πνεῦμα συνδημμεργεῖ Y ig καὶ τὴν
κτίσιν , καὶ τὴν ἀνάςασιν. Spiritus cum Filio C9 creationem €9 refurrcttionem
efficit : fingalariter tamen Chriftus, Joh.6:54. dicit, ᾿Εγὼ ἀναςήσω αὑτὸν
τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ. — INam refurrectio Chrifti eft pignus & cauffa noftra re-
furrectionis , ut cap. 12. num. Il]. 3. fub lit. c. fus. demon(lravimus.
Excitabimur ad potentiffimam Chrifti vocem, qua rcfurrectjonis noflra:
cauffa erit inftrumentalis , ut colligitur ex Joh. 5:25. & 28. ubi Chry-
foftomus in Catena, pag. 158. Τότε Φωνῆς ἐπιταττούσης ἀκούσαντες ἐγειρόμεθα.
qunc, audita imperantis voce, refurgemus. Nempe, ut Thomas, quaft.
7$. art. 2. ad. ,, Quemadmodum vox naturalis dormientem excitat , fic Cbri-
[li vox mortuos excitabit. Ἐπ Greg. Nyflenus Orat. de opificio hominis,
cap.25. pag. 113. ait, Καθάπερ yàp ἐν τῇ τῇ παντὸς ἀναςοιχειώτει Φησὶν ὁ ἀπό-
ξολος αὐτὸν καταβήσεσθαι τὸν Κύριον ἐν κελεύσματι γ ἐν Φωνῇ ἀρχαγγέλον,, καὶ διὰ
σάλπιγγος εἰς ἀφθαρσίαν τὲς νεηροὺς ἀναςήσειν' οὕτω καὶ νῦν οἷόν τινα ὕπνον, τὸν
θάνατον, τῇ Φωνῇ τῷ προξάγματος ὁ ἐν τῷ τάφῳ ἀποσεισάμενος , τῷ τάφον ἐξάλλε-
Tu. Nam , ut Apoffolus memorie prodidit , 1.Theff.4 16. Sicut eo tem-
gore , quo inflaurabitur rerum univerfitas ,. Dominus ipfe quadam quafi cum
suilitari conclamatione , per vocem vArcbangeli ας tube clangorem mortuos ad
conditionem interitus expertem fufcitaturus.ef : "Sic nunc etiam Lazarus4u-
smulo conditus , ad vocem imperiumque Domini mortem inflar [omni excutiens,
de fepulcbro profilit.
4. Finem refurretiioniss qui duplex , m ;
"DE Aaa 3 a. lius
434 ἘΧΡΟΒΙΤΙΟΝΙΒ SYMBOLI
t a. Alius refpeftu electorum , nempe falus & gloria aeterna. Macarius
Homil. s. pag. 9o. Cbrifjus εἰς δύο μέρη φήσει πάντας, καὶ τοὺς ἔχοντας τὸ
ἴδιον σημιξῖον. ττέςι, τὴν σφραγίδα τῇ ΠΙνεύματος,, τούτους ὡς ἰδίας προσφωνήσας
ἐκ δεξιῶν ςήσει. — καὶ τότε δόξῃ θείᾳ τὰ σώματα τούτων τεριβληθήσονται ἐκ τῶν
ἀγαθῶν ἔργων» in duas partes flatuet omnes, C9 proprium fignum, boc efl , 8- ὁ
gillum Spiritás babentes ,| tanquam fuos ,. ad fe vocatos , à dextris flatuet
€9 tum gloriá diviná eorum corpora , ex ' bonis operibus , circumdabuntur.
Chryfoftomus in Plal.49. H' μετὰ δόξης ἀνάςασις,. τῶν ὀρθῶς βεβιωκότων. —.Re-
Jürrettio cum gloria eorum efl .γ qui pi? vixerunt. Cyrillus Jerofol. Catech.
Illum. 4. pag. 26. Oi δίκαιοι ἀιώνια λαμβάνουσι σώματα. ἕνα διαιωνίζοντες ἀγγέ-
λοις συγχορεύσωσι. ὙΜΠὲὶ eterna accipiunt corpora, ut, in eternum viventes,
fimul cum ugelis tripudient. Hinc refürre&io piorum à veteribus (atis
frequenter vocatur reftitutio in illum ftatum , in quo Adamus in Para-
difo, ante legis diving tranfgreflionem vixit. Andreas Caefar. in cap. 20:
Apocal.. Δευτέρα ἀνέςασις , ἡ ἐκ Qüopas τῶν σωμάτων εἰς ἀφθαρσίαν μεταποίησις.
Secunda vefurretlio , ex corruptione corporum in incorruptum flatum efl tranf-
mutatio. "Theophanes, Homil.34 pag.247. ᾿Ανάςασίς écm ἡ εἰς τὸ ἀρ.
χαῖον ἀποκατάςασις, — Refurrettio efl in prifinum flatumreflitutio. Defumta
hzc videntur ex Greg. Nyffzno, qui de Anima & Refürre&ione , t. 3.
pag. 252. fcribit: ᾿Ανάςασίς dew ἡ εἰς τὸ ἀρχαῖον τῆς Φύσεως ἡμῶν ἀποκατάςασις.
His gemina legas apud eundem de Opificio hominis , cap. 17. t. τὸ
pag. go. Et in funere Pulcheriz , t. 3. pag. $23. Τοῦτο ἡ ἀνάςασις, ἡ εἰς
τὸ ἀρχαῖον τῆς Φύσεως ἡμῶν ἀναςοιχείωσις. — Jd eff refurretlio , nempe nature
noftre in priflinum flatum reparatio.
b. Zlius refpetiu reproborum , nempe abje&tio in poenas fempiternas,
Cyrillus Jerof. Catech. Illum. 4. pag. 26. ΟἹ ἁμαρτωλοὶ ἀιώνια λαμβάνουσι
σώματα , ἵνα εἰς αἰῶνας τῶν ἁμαρτημάτων ὑπομείϑωσι τὴν βάσανον. — Peccatores
eterna accipiunt corpora , uf jm eternum ob peccata torqueantur. — Vide
Matth. 25:41,46.. Hinc Chryfoftomus , Homil. 5. ad populum Antio-
chenum , poemas infernales vocat τιμωρίας ἀθανώτες, τὸ πῦρ τὸ deBegov , τὰ
δεσμὰ τὰ dAvra , τὴν αἰώνιον δίκην, pronas eeternas, ignem inexfHinguibilem ,
indiffolubilia intula , eternam multam. Et Homil.25. in Epift. ad
Rom. t. 3. pag. 205. Ὅτι τὰ ἐκεῖ λῆξιν ἐχ ἕξει ποτὲ , ἄκουσον abrü λέγοντος"
O' σκώληξ αὐτῶν d τελευτήσει. καὶ τὸ πῦρ οὐ σβεσθήσεται. — Kai, Πορεύσονται οὗ-
σοι εἰς ζωὴν αἰώνιον, καὶ οὗτοι" εἰς κόλασιν αἰώνιον" ἐὶ τοίνυν 9 ζωὴ αἰώνιος, καὶ ἡ
κόλασις αἰώνιος. Ea, que ibierunt , nunquam babitura funt finem. ““μαὲ
ipfum dicentem Salvatorem : Vermis eorum non morietur , & ignis non
exítin-
NIC/£ NO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVII, 275
exítinguetur. fem, Abibunt illi quidem ad vitam aeternam ,' illi veró
ad fuppliciüm zeternum. δὲ Zgitur vita eterna, etiam fupplicium eternum.
Idem, Homil. 23. in 1.ad Corinth. t.3. pag.39t. "Qezep al ἐνταῦθα woa-
σεις τῷ παρόντι συγναταλύονται βίᾳ, οὕτως al ἐκεῖ διννεκῶς μένουσι. — Sicut bujus
feculi fupplicia uná cum prefenti ceffant vita , ita futura perpetubmanent.
Ex Homil.25. t. 5. Edic. Parif pag. 445. Τὸν ἁμαρτίᾳ συζῶντα, ἀμήχανον
σωβῆναί ποτε, ἀλλ᾽ ἀνάγκη τάντως καὶ ἐνταῦθα ἑπονείδιςον εἶναι ,— wal ἀπελθόντα
ἐκεῖ, ἀθάνατα πάλιν κολάζεσθαι. Eum, qui peccatisvvivit additlus, impoffibile
eff unquam [alvum fieri ,. fed plan? neceffe eff C9 bíc ignominiofum effe , 88
goff fuum binc difceffum rurfus illic eterno fupplicio afici. Sed de his plura
füb num.1I. hujus Capitis.
$.' Certitudinem refurre&lionis. Re(urre&tionem certó futuram, ma-
ximá argumentorum copià, tum ex Scriptura facra, tum ex Scriptori-
bus Ecclefiafticis, demonttrari poffet. Nos veró , ne nimia prolixitate
Le&ori fimus molefti, ad przcipua digitum tantüm intendemus.
«, Argumentum defumitur ab exemplis. Chrifli exemplum , primo
meritó loco ponendum , urget Greg. Nyffenus, Orat. de Opificio ho-
minis ,-cap. 25. t. r. pag. 114. Poftquam enim pluribus refurre&ionem
Chrifti confirmaffet , fubjicit : 'Ei οὖν οὗτος ἐγήγερται ) εὔκολον ἄν εἴη τὸ A -
“«οξολήιὸν ἐπιφθέγξασθε. ΤΙῶς λέγουσί τινες, ὅτι dvdcamig νεηρῶν dx ἔς: γ), Cinmigi-
zur ille à morte fit ἐχοϊίαίης, facil? illud -Apoftolicum proferre poterimus :
Quomodo dicunt quidam refürrectionem mortuorum non efle? Eodem
argumento utitur idem Orat. r. τ. 2. quz eft in 1. Corinth, 15:28. pag.
Y1.& 12, Vide füb num.3. de Caufa efficiente Refurretlionis. — belts
Enocbi exemplum proponit Theodoretus quaft. 45. in Genc(in, pag.38.
2Deus τὸν μὲν παρεῖδεν ἀναιρούμενον , τὸν δὲ μετέθηκεν ἵνα τῇ ἀναῤῥήσει τῇ τῦτΒ
μὠννύσῃ τὴν ἐσομένην ἀνάώςασιν" ὁ γὰρ κατὰ τόνδε τὸν βίον τῶν τῆς ἀρετῆς μὴ τετυ-
χηκὼς ἀντιδόσεων , δῆλον ὡς ἐν ἑτέρῳ τούτων ἀπολαύσεται βίῳ. — Hac de cauffa il-
lum quidem occidi permifit ,' bunc verà tranflulit Σ ut bujus predicatione fu-
turam indicaret. reurrctlionem. — Qui enim in bac vita virtutis remuneratio-
stem non fuerit adeptus ,| illam in altera vita certb confequetur. | Chryfofto-
amus in Pül.118. pag 777. Elie ($ Enmocbi proponit exemplum , & di-
cit, utrumque exhibere εἰκόνα τῆς dvavdeeuo, imaginem refurrettionis.
Greg. Nyffenus de Opificio hominis, cap. 25. t. 1. pag. 110, 111, 112.
refurre&tionem probat omnium: corum exemplis, qui à Chriftoin hister-
is degente fuerant réfufcirati. Vide eundem Orat. 3. de refürrectionc
"Chrifti, t. 3. pag. 4255426.
8. Pro
476 EXPOSITIONIS SYMBOLI
f. Pro, refurrectione mortuorum defümunt veteres argumentum 2 z-
flitia Dei... Chryfoltomus Homil.6. in Epift. ad Philippenfes , pag. 36.
Δίκαιός ἐςὶν ὁ θεός. Πάντες ὁμολογοῦμεν τοῦτο, καὶ Ἕλληνες, καὶ ἰουδαῖοι, καὶ al»
périxol , καὶ χριξιανοί ᾿Αλλ᾽ ἐντεῦθεν μὲν πολλοὶ τῶν ἡμαρτηκότων ἀπῆλθον μιὴ κο-
λασθέντεφ" πολλοὶ δὲ καὶ τῶν κατορθωσάντων ἀπῆλθον μυρία παθόντες δεινά. ᾿ἊἜλ τοί.
νυν δίκαιος d θεὸς, ποῦ τούτοις τὰ ἀγαθὰ ἀτοδώσει, ποῦ ἐκείνοις τὰς τιμωρίας , εἴ
γέεννα μή Equi εἰ ἀνάςασις μή ἐξιν; T ufius eff "Deus: omnes boc fatemur , £9
Greci , C9 Judei, C9. Heretici , C9 Cbrifliani. | 4t binc multi ,. qui pecca-
runt , abierunt impune: multi verb, qui virtuti [luduerunt , abiverunt ,poft-
quam infinitas fabiiffent calamitates. δὲ igitur juflus eff Deus y ubinam bis
quidem premia , illis verà [upplicia tribuet , fi noneft gebenma ,. fi non eft
refurretlio ? Eandem rationem idem diligenter inculcat Homil.2, in É-
pift. ad Colofl. pag. 101. Juftinus M. rclp. ad quat. de Relürrectione ,
num. 38. pag. 310. iterum Chryfoftomus , Homil. 38. feu 4. in Divi-
tem X Lazarum , t; $. pag. 257. Athenagoras de Refurrectione , p. $6,
57,59. Cyrillus Jerotol. Catech. Illuminat. 18. pag. 150,151. Thcodo-
retus in Epit. div. Decret. cap. 20. pag. 296, 297. ldem , Orat. 9. de
Providentia, pag.424,425. Greg. Nyffeaus Orat.3. in Refurrect. Chri-
íti, t. 3. pag. 430,431. Kc.
y. 4d veritate Dei in Scriptura refurre&lionem denanciantis. Greg. N yffe-
nus de Opificio hominis, ftatim ab initio cap.25. pag. 103, 109. erudite
demonítrat, cüm omnes alix pradictiones Dei fuum coníecutze fint,
vel adhuc coníecuturz complementum , nec de refurrc&tionis veritate
dubitandum effe. Inter alia (cribit : "Ej τὰ ἄλλα πάντα μαρτυροῦσαν ἔχει τῷ
ἀλυθείᾳ τὴν πεῖραν, ἀκόλουθον zv εἴη δι᾿ ἐκενίνων καὶ τὴν περὶ τῆς Àvagueuc τρόῤῥη-
σιν ἀληθῆ νομίσαι. δὲ omnia vera effe , ipfa experientia teflimonium perbiben-
te, conflat : confentaneam veritati etiam predittionem de refurretiione effe ,'
gutandum eft.
δ. Refurrettionem non effe impo[fibilem , veteres variis ex natura petitis
grobant exemplis, Unum & alterum videamus.
a. 44 femine in terram projeclo, ab arboribus, que in bieme videntur mor-
tue , tempore verà verno rur/us florent, &c. /Enez: Gazxi Theophraftus,
pag.41, 42. Οὐχ ὁρᾷς, ὅτι καὶ ὁ οτος, ὅταν αὐτὸν ol ἄνθρωποι σπείροντες γῇ
χρύψνωσιν, αὐτὸς μὲν ἐφθάρη γ καὶ ἐξεχύθη, καὶ τέθνηκεν" ὁ δὲ δημιουργὸς αὐτῇ λό-
γος, ἀδιάφθορος καὶ συγκεκροτημένος, καὶ οἷον ἀθάνατος. ὃς ἐῤῥωμένος διαμένων , καὶ
τὴν ἐν κύκλῳ τῷ σπέρματος γῆν συλλέγων , καὶ TO περικεχυμένον ὑγρὸν ἐφέλκων,
καὶ τῇ θέρμῃ περιθάλπων, ἀναζωπυρεῖ" καὶ σβεσθέντα τὸν σῖτον, καὶ ῥίζαν ἐγκατέ-
.
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVilI. 377
Ψυξε καὶ Φύλλον ἐξέφυσε, καὶ τὴν καλάμην διήγειρε , καὶ τὲς ςάχυς ἐξέθρεψε" καὶ
ἁπλῶς ἄνω τὸν κάτω οἶτον αὖθις ἀναβιῶναι πεποίηκε καὶ ὁ τῶν ὀλυρῶν λόγος ὀλύρας
διέσωσε' καὶ ὁ τῶν κυάμων κυάμους καὶ ἄπιςον τούτων ὀυδέν. ᾿Εἰ δὲ δέοι τὸν ὧν.
ὕρωπον ἀνασωθῆναι, Φθϑόνος δαιμόνων καὶ ἀνθρώπων ἀπιςία. Ei τοίνυν ἐν τοῖς Üvw-
τοῖς ὁ τῷ εἴδους λόγος ἀθάνατος y εἴπουγε τῆς ἀθανάτε ψυχῆς ἀθάνατος ὁ λόγος, καὶ
οὕποτε χρόνῳ διόλλυται, ἀλλ᾽ ἐν αὑτῷ μένων, ὅταν ἡ προθυμίᾳ παρῇ" πάντα γὰρ εὖ
μάλα προείρηται, καὶ τέτακται" διεγείρει τὴν ὕλην καὶ κοσμεῖ κατὰ τὴν ἑαυτῷ δύνα.
μιν τὸν ἀρχαῖον τρόπον ὥςε τῇ Ψυχῇ γνωριμώτατον εἶναι τὸ εἶδος" καὶ αὐτὸς ὁσυγ-
καλῶν ὑδὸς ἑκάςην ψυχὴν πρὸς τὸ οἰκεῖον ἐκπέμπει καὶ διαχωρίζει, καὶ διανέμει, κα-
ϑάπερ map ἡμῖν οἱ ἀγαθοὶ νομεῖς, οἱ μυρίων ὄντων βοσκημάτων, διακρίνουσι ῥᾳδίως ἧ
χρὴ ἕκαςα , καὶ οὗ δέος μήποτε συνταραχθείη. “2505 vides, ut triticum, quod ,
qui [ementem faciunt. bomines ,| bumi condunt :. ipfum quidem totum perit ,
diffu(am eff 2 mortuum :. at efficiens ejus cauffa incorrupta ,— inconcu[fa ,
quafique immortalis exfiflit. Que etiam falva permanens , £2 omnem circum
Je bumum colligens , bumoremque undiquaque circumfufum attrabeus £9 calore
fovens ,| exflintium jam triticum refufcitat , € radices altis figit ,. 89 flo-
rem emittit, Cg culum erigit , C9. ariffas nutrit , ouninoque defunttuim tri-
ticum ut.revivi[cat , facit. — Eodemque modo filiginis cauffa filigiuem , fabe-
que fabas bucufque coufercárunt Σ uec eff eorum incredibile quicquam. — Sin
res poftulet bominem falcum confervari , demonum invidiá accidit , ut ab eo
ajfenfum ccbibeamus. δὲ igitur in caducis mortalidu[gue rebus forme coufcr-
vatrix cauffa fit immortalis , multó magis immortalis anime cauffa. fuerit
inimortalis , nec ullo tempore diffülcitur , fed in feipfa manens , cm libuerit,
€ opportunum vifum crit , ( [unt euim omnia perbene conflituta atque optimo
ordine collocata ) materiam totam exfufcitat , οἱ fua in priflinum flatum re-
Jlituit atque exornat. — Quà fit , ut. [ua anime cuju[que forma fit cognitu fa-
éillima. Sed C Deus ipje, qui in unum animas omnes vocat, ad [uam pro-
griam formam , etiam unamquamque animam mittit : £9 feparat. alias ab
aliis , C9 diffribuit premia ac penas. — Idque baud ficus facit , ac qui apud
5105 funt bomi paftores , Mut pecudibus ,. quas innumeras babent ,. loca
propria deflinare : nempe ut &9. eas ipfi facile difcernaut , C9. ille quàm mini-
uim inter [efe perturbentur. Chrytoftomus , Homil. 69. t. 6. pag. 711.
Τὰ σπέρματα, ἐν μὴ πρότερον ἀποθάνῃ wal σατῇ καὶ διαφθαρῇ, S τίκτει τὸν ága-
χυν. Ὥστερ οὖν ὁρῶν ἐκεῖ τὸν κόκκον σηπόμενον καὶ διαλυόμενον,, ἐκ ἀμφιβάλλεις
περὶ τῆς ἀνας σεως" οὕτω καὶ ἐπὶ τῇ σώματος λογίζα T σοῦ. ὅταν ἴδης τὴν Φθορὰν,
τότε μάλιςα περὶ τῆς ἀναςάσεως Φιλοσόφει" ὁ γὰρ θάνατος ἐδὲν ἕτερόν ἐςξιν,, ἡ τῆς
φθορᾶς λοιπὸν ἀναίρεσις οὐ γὰρ δὴ τὸ Ὁ » ἀλλὰ τὴν Qopav αὐτοῦ δαπανᾷ
ὁ θά.
*
378 EXPOSITIONIS SYMBOLI
ὁ βάνατος. Semina , nifi prits fuerint mortua , C9 putredineza [enferint , C9
fuerint corrupta , fpicam non progiguunt, Quemadmodum igitur fi ibi ides
granum putrefcere C9 diffol'vi , de re[urrettione nou dubitas: idem detuoetiam
reputa corpore : ubi videris corruptionem , tunc vcl maxim? de refurretlione
philofopbare. Mors quippe nibil aliud efl , quàm corruptionis abrogatio : ne-
que enim corpus fimpliciter , Jed ejus corruptionem abfumit mors. Gregorius
N y flenus Orat. 3. in Chrifti relurrectionem , t. 3. pag. 427. Θεωρήσωμεν
καὶ τὸ T σίτε ὑπόδειγμα, € Παῦλος ὁ πάνσοφος. παιδεύει τὰς ἄφρονας, λέγων,
"AQpoy, σὺ ὃ στείρειςγ καὶ τὸ σῶμα τὸ γενησόμενον σπείρεις, ἀλλὰ γυμνὸν κόκκον, εἰ
τύχοι, cír8 , ἤ τινος τῶν λοιπῶν σπερμώτων 5. ὁ δὲ θεὸς δίδωσιν αὐτῷ σῶμα, καθὼς
ἡβέλησεν. ᾿Ακχριβῶς προσέχωμεν τῇ γενέσει τῇ σίτΒ wal τάχα τὸν ἀνας άσεως λόγον
διδαχθησόμεθα. Οἱ σῖτος ῥίπτεται εἰς τὴν ys. διασαπεὶς δὲ ἐν τῇ νοτίδι, καὶ ὡς ἂν
εἴτοι τις τελευτήσας , ἀπολήγει εἴς Tiva γαλακτώδη ἐσίαν' ἥτις παγεῖσα μικρὸν, ὀξὸ
καὶ λευκὸν γίνεται κέντρον» αὐξηθεῖσα δὲ ὅσον προκύψαι τῆς γῆς, ἐκ t λευκᾶ πρὸς
ἠρέμα χλοαινόμενον μεταβάλλεται. Εἴτα, γίνεται πόα καὶ κόμη τῶν βάλων' ἐφα-
πλωθεῖσα δὲ αὑτοῖς καὶ σκεδασθεῖσα μετρίως, πολυσχιδὴ κάτωθεν ὑποτρέφει τὴν ῥίζαν
πῷ μέλλοντι βάρει τὴν ὑποβάθραν προευτρεπίζεσα, Καὶ ὥστερ οἱ ἱςοὶ τῶν πλοίων πλεί-
goi; πανταχόθεν διατείνονται κάλοις, ἵνα πάγιοι μένωσιν ἰσοῤῥόποις ταῖς ὁλκαῖς ἀντι-
σπτώμενοι' οὕτως al σχοινοειδοῖς ἀποφύσεις τῆς ῥίζης ,», ἀντιλαβαὶ τῶν ἀςα χύων γίνον-
vui καὶ ἐρείσματα. ᾿Επειδὰν εἰς χάλαμον ὁ σῖτος διαναςῇ 9 καὶ πρὸς τὸ ὕψος ἐπεί-
ywrai, γόνασιν αὐτὸν καὶ κόμβοις ὁ θεὸς ὑπερείδει , οἷον οἰκίαν τινὰ συνδέσμοις àcQpa-
λιζόμιενος διὰ τὴν προσδοκωμένην τῆς πόμης βαρύτητα. εἶτα, τῆς ἰσχύος ἑτοιμασθεί.
σης, τὴν κάλυκα σχίσας , προσάγει τὸν ἄςαχυν" καὶ πάλιν ἐκεῖ θαύματα κρείττονα-
ςοιχηδὸν γὰρ ὃ σῖτος αὑτῷ περιφύεται, καὶ τῶν κόκκων ἕκαςος ἐξαίρετον ἔχει τὴν
ἀποθήκην" καὶ τελευταῖοι προβέβληνται οἱ ἀνθέρικες ὀξεῖς καὶ λεπτοὶ , ὅπλα, οἶμαι.
κατὰ «τῶν σπερμολόγων ὀρνίθων , ἵνα ταῖς ἐκείνων ἀμμαῖς νυττόμενοι , τῷ καρτῷ μὴ
λυμαίνωνται. Ὅρᾷς ὅσην εἷς κόκκος διασατεὶς θαυματουργίαν ἔχει: καὶ μόνος πεσὼν
μεθ᾽ ὅσων ἐγείρεται ; ἄνθρωπος δὲ οὐδὲν προσλαμβάνει πλέον , ὃ δὲ εἶχεν ἀπολαμβάνει,
καὶ διὰ τοῦτο τῆς γεωργίας T8 σίτου, ὁ ἡμέτερος ἀνακαινισμὸς εὐκολώτερος ἀναφαί.
νεται. — Gonfideremus. exemplum tritici , quo [apientiffmus Paulus infipientes
corripit € inflituit , dicens : Stuke , tu quod feminas , non id quod na-
fcetur corpus feminas ,. fed nudum granum , exempli gratià , tritici aut
alicujus reliquorum feminum ? Deus autem dat ci corpus , quemadmo-
dum voluit. Jiligenter attendamus generationi tritici , C3 celeriter refur-
reBlionis rationem difcemus. Triticum in terram projicitur , computrefatium
autem bumore , ὅθ , ut ita dicam , mortuum , definit in laieam quandam
materiam , que paulatim concreta atque coalita, quafi flimulus quidam fit ai-
bus
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVII. 379
bus €2 acutus :. aucla deinde in eam magnitudinem , ut fupra terram promi-
nereCS ex[lare po[ft , ex albo fenfim in berbe[centem viriditatem mutatur :
foflea fit berba C9. coma glebarum :. quibus infufa C9 modic? fpar/a compluri-
bus nixam fibris radicem [ubtus alit, futuro ponderi fuflentaculum £2 admini-
culum preparams : ac quemadmodum mavium mali plurimis undique funibus
diflenduntur , ut firmi [labilefque permaneant , equilibribus tratiibus obuixi :
ita funium in modum ex radice enatee fibre fuflentamenta [picarum C9 retina-
cula fiunt..— Poflquam autem in culmum erectum triticum in altum tendere co-
perit , geniculis C2 nodis Deus id firmat ,. veluti domum aliquam conjuntiuris
enumiens , propter eam que [peratur come gravitatem :. poflbec maturis jam
viribus , didu&lis vaginis, quibus includebatur , producit [picam. | Atque il-
lic vurfus miracula majora. Ordine enim porretto flruttam undique videre
licet ei frugem adna[cendo quafi circumfundi : C9. fingula grana peculiarem £9
proprium folliculum 69. quafi cellam babent. — Poflremà pretenduntur arifte
graciles quedam (9 acute , arma , opinor , adverfus aviculas feminibus infi-
diari folitas , ut , dum illarum quafi fpiculis punguntur , frugem carpere at-
que vaflare defimant. — ides quantum unum granum putrefattum miraculo-
vum ejfettum in [e contineat , ac cim folum ceciderit , quàm multiplex refur-
gat ? t bomo nibil in[uper accipit amplius , fed recipit id quod babebat , ac
propterea. nofiri renovatio videtur ejfe facilior ,| quàm id quod im agricultura
accidit frumento. 1dem exemplum etiam urget i inter. ἀνὰ τ Catech.
18. yag. 152. Delumtum vcro argumentum hoc pro refurrectione mor«
tuorum ex Joh. 12:24. & ex τ΄ Corinth. 15:36. &c. Vide ad locum
Johannis Theodorum Mopsveftenum , in Catena in Joh. pag. 309. &
Ammonium, ibid. pag.30:. ad locum Apoftoli, Chryfoftomum, Ho-
mil.41. in 1. ad Corinthios , "T heophylactum in eandem Epiftolam ,
pag. 305. & 'T'heodoretum Orat.9. de Providentia, t. 4. pag. 436. E-
xemplum de arboribus proponit Greg. Nyflenus , ftatim poftea , qua
modo ex eo adduximus ; Cyrillus etiam Jerof. Catech.18. pag. 153. ὃς
Macarius, Homil. ς. Placet tandem audire Tertullianum , de Returre-
Ctione carnis, cap. 12. pag. s70. "Revolvuntur byemes C2 eflates, €9 wver-
ma, C9 autuvima , cum [uis viribus, snoribus, fru&ibus. — Quippeetiam ter-
ré de celo difciplina efl ,' arbores veflire poft fpolia , flores denu colorare γ
berbas vur[us imponere ,. exbibere cadem que abfumta fint femina :. mec prius
exbibere , quàm abfumta. — Mira ratio: de fraudatrice fervatrix : ut red-
dat, intercipit: ut coflodiat , perdit: ut integret, vitiat: ut etiam ampliet,
priks decoquit. — Siquidem uberiora €2. cultiora reflituit quàm exterminaviit :
Bbb 2 revera
380 EXPOSITIONISSYMBOLI
revera fenore interitu, 89 injuriá ufurá, C9 lucro damno :. femel dixerim ,
unitería conditio recidiva cfl. Quodcunque comveneris , fuit : quodcunque
amiferis , nibilnoniterum efl. Omnia in flatum redeunt , quum ab[cefferint :
omnia incipiunt, quum defierint. — [deb finiuntur , ut fiant.— Nibil deperit ,
nifi in falutem. — Totus igitur bic ordo revolubilis rerum , teflatio efl refurre-
&iosis mortuorum. | Operibus eam pre[cripfit Deus ant , quàm literis: vi-
ribus predicavit antà , quàmvocibus. Premifit tibi naturam magifiram , f[ub-
miffurus (9. Propheliam , quà facilius credas. Propbetie , difcipulus na-
ture: quà [latim admittas , quum audieris , quod ubique jam videris , nec
dubites Deum carnis etiam re[uf/citatorem : quem omnium nóris. reflitutorem,
Et utique fi omnia bomini re/urguut ,. cui procurata funt: porró mon bomini ,
nifi t9 carui : quale eft ut ipía depereat in totum ,. propter quam (9. cui ni-
Lil deperit ? |
b. 4b Lominis im utero formatione. Axhenagoras de Refurre&ione ,
pag. 41. Τὴν δύναμιν TS ÜsH, ὡς ἔςιν ἀρκοῦσα πρὸς τὴν τῶν σωμάτων ἀνάςασιν,
δείκνυσιν ἡ τότων αὐτῶν γένεσιφ' εἰ γὰρ μὴ ὄντα κατὰ τὴν πρώτην σύςασιν ἐπρίῃσε
τὰ τῶν ἀνθρώτων σώματα, καὶ τὰς τούτων ἀρχάφ᾽ καὶ διαλυθέντα , καθ᾽ ὃν ἄν τύχῃ
τρόπον, ἀναςήσει μετὰ τῆς αὐτῆς ἐυμαρείας" ἐπίσης γὰρ αὐτῷ xal τᾶτο δυνατόν.
Potentiam. Dei. fufficere ad corporum reflitutionem , vel ipforum indicat pro-
creatio: fi enim corpara , cüm non effent , condidit , eorumque principia ,unde
originem trabunt , creavit , etiam quomodocunque diffoluta , eadem facilitate
ro)Meitabit : dd enim illi equà po[fibile eff. Vide ibidem plura. Elegan-
ter Cyrillus Jerofol. Catech.18. pag. 152. ᾽ν συγκρίσεικαμάτων,, sow μεῖ-
ζον, ἀνδριάντα τὸν μὴ ὄντα πλᾶσαι ἐξ ἀρχῆς, 9 τὸν πεσόντα ἀναχωνεῦσαι τάλιν ἐὶς
τὸ αὐτὸ σχῆμα, Ὁ ἐπ τῇ μὴ ὄντος ἡμᾶς ποιήσας θεὸς, &pa τὰς ὄντας καὶ πεσόντας
ἐγεῖραι πάλιν ἀδυνατεῖ, δὲ labores inter fe conferantur , quodnam majus eft ,
flatuam , que nondum erat, ab initio formare , an collapfam in eandem rur-
fus formam conflare ἢ Ydem argumentum paulo latius ab eodem deducitur
ftatim in fequentibus , Pag. 156,157. Videimprimis Greg. Nyffeni O-
rat.3. de Refurrectione Chrifti, t. 3. pag. 426, 427. "l'ertullianus in
Apolog. cap.48. pag.78. Sed. quomodá , inquis , diffoluta materia exbiberz
potefl? Confidera temetipfum , 0.bomo , C3 fidem rei invenies. Recogita quid
fueris, antequam effes. — Utique nibil : meminiffes enim fi quid fuiffes, μὲ
ergo nibil fueras priusquam effes , idem nibil fa&us quum effe defieris :. cur
non po[fis effe rurfus. de nibilo eju[dem autoris voluntate , qui te voluit effe de
nibilo ? Quid novi tibi eveniet ?. qui non eras, fatus es : quum iterum non
eris, fies. — Redde y fi potes y, rationem , quá factus es , Cg tunc require quá
fies.
-
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVII. 38:
fies... Et tamen facilius utide fies, quod fuifli aliquando , quia equ? nondif-
Jficilà faclus ες, quod nunquam fuifli aliquando.
c. Multi ex veteribus Refurre&lionem probare atagunt exemplo Pbonicis.
ld facit Epiphanius in Ancorato:. Cyrillus Jerofol. Catech. llluminat. 18.
. pag, 155. Conttitut. Apoftol. lib.s. cap. 6. pag. 919: dubitanter Orige-
ncs lib.4. contra Celíum , pag. 229. Quàm infirmum autem hoc fit ar-
'gumentum , docet Cl. Gatakerus , in Cinno , cap. 2. ὃς Bochartus de
Ahimalibus , parte 2. lib. 6. cap. s. ld iplum pluribus demonfítramus in
'Theíauro noftro, fub voce Φοίνιξ.
d. .4 dierum no&liunque , ut C$ [omui atque vigiliarum viciffitudine. Hoc
argumento ufus Greg. INyffenus Orat. 3. de Refurrectione Chrifti, t. 3.
pag. 429,430. Tertullianus lib. de Re(urrectione carnis, cap. 12. p.570.
JDiesmoritur in noctem , Cg tenebris ufquequaque fepelitur. — Funeflatur mun-
di bouor ,, omnis fubflantia denigratur. - Sordeng , filent , flupent cuntla : u-
bique juflitium ef , quies rerum. Πα lux amiffa lugetur. ΕἸ tamen rurfus
cum juo cultu ,| cum dote, cum fole , eadem &9 integra €9 tota univer[o orbi
revivifüt , interficiensmortem [uam no&lem , refcindens fepulturam fuam te-
nebras , beres fibimet exfiflens , donec C9 nox revivifcat aum fuo €3 illa fug-
geflu..—"Rgdaccenduntur enim C2. flellarum radii , quos matutina fuccenfio ex-
füinserat. — Reducuntur Cj. fiderum abfentie 4^ quas temporalis diflintlio exe-
anerat. .Redornantur C9 fpecula lume , que snenflruus numerus attriverat,
Idem, in Apolog. cap.48. pag.79. Lux quotidie interfetta refplendet , £9.
zenebre pari. vice eti) ce » fidera defuntia vivefcunt , tempora
ubi finiuntur ,. incipiunt ,. fru&us confummantur £9 redeunt, — 'T'heophilus
Antiochenus ad Autolycum , lib. 1. Κατανόησον. τὴν τῶν καιρῶν καὶ ἡμερῶν
καὶ νυκτῶν τελευτὴν, πῶς καὶ αὐτὰ τελευτᾷ καὶ ἀνίςξαται. Confidera temporum,
dierum £2 notlium mortem , quomoda ipfa quoque moriantur ξ refurgant.
Paulinus in Pancgyrico de Cclíi filii obitu, pag.823.
ANotles atque dies ortás obitufque viciffrm
"Alternant, morior nocle, refurgo die.
Dormio corporee fopitus imagine mortis ,.
Excitor à fomno ficut ab interitu,
6. Oppofta.
a. Quidam nullam agnofzebant ro[urrettionem , preter fpiritualem , quae
eft regeneratio : ac propterea πρὸ τ eam jam tempore Apoftolorum
3 effe
382 EXPOSITIONIS SYMBOLI
cfTe fa&am, cüm fcilicet Gentes per przdicationem Evangelii ad Deum
ἃς &dem in Chriftum fuiffent converfx. lta fentiebant 77ymeneus C9 Pbi-
letus , 2. 'Timoth.2:18. Aliter tamen , fed abfque fundamento , corum
opinionem proponit "Theodoretus ad di&um locum (cribens , Τὰς ἐκ παι-
δοποιΐας διαδοχὰς ἀνάςασιν ol δυσώνυμοι προσηγόρευον. Succeffones , que per libe-
rorum fiunt procreationem y refurrettionem infelices appellarum, — Chryfofto-
ius verb , Homil. s. in illam Epiftolam , de re/urrectione corporum per-
verfam iftam interpretatur opinionem : itidem (inc fufficienti ratione.
Ad Hymenzi & Phileti nugas proximé accedunt Zfrcbontici , qui , tefte
Epiphanio, hzrefi 40. pag. 130. docuerunt , μὴ εἶναι σαρκὸς ἀνάς ασιν, ἀλλὰ
μόνον ψυχῆς» non effe carnis refurretionem , Jed tantüm anime. | Eadem
fuit fententia Marcionis , qui , eodem referente Epiphanio , harteíi 42,
pag. 135. ψυχῆς ἀνάςασιν εἶναι καὶ ζωὴν καὶ σωτυρίαν μόνης λέγει" τὴν τῆς σαρ-
κὁς δὲ ἀθετεῖ ἀνάςασιν, anime refurrettionem (9. vitam C9 Jalutem effe dicit. ’
fólius : carnis voerà refurrettionem rejicit. Hujus vero opinionis refutatio-
nem vide hoc ipfo capite, num. 2. fub lit. ὁ.
b. 4lii aliud corpus refufcitatum iri delirabant. Hoc fomnium 'alenti-
nianis, qui etiamfGnoflici , tribuit Epiphanius , hzrefi 3t. pag. 79. Τὴν
τῶν νεμρῶν ἀνάςασιν ἀρνοῦνται, Φάσκοντές τι μυθῶδες καὶ ληρῶδες,, μὴ τὸ σῶμα TS-
τὸ ἀνίςασθαι ἀλλ᾽ ἕτερον μὲν ἐξ αὐτοῦ, ὃ δὴ πνευματικὸν καλοῦσι. — Mortuorum
refurre&tionem negant , fabulam quandam C9 nugas proferentes , mon boc fur-
gere corpus , fed aliud quuddam ex illo, quod fpirituale vocant. pt ds
c." Alii omnem prorfus refurrettionem negabant. — Bafilides ἠρνήϑη τὴν τῆς
σαρμὸς ἀνάς ασιν y jd carnis refurretlionem , ut de co (cribit T'heodorc-
tus, haeret. fab. lib. t. cap. 4. Idem fecit Marcion , ἀδύνατον γενέσθαι ταύ-
τὴν ὑπολαμβάνων, exiflimans , eam impof[fibilem effe ; ut iterum T heodorc-
tus , lib. cod. cap. 24. etiam Manes 5 οὐδὲν γὰρ τῆς ὕλης μόριον ἄξιον ὑπείλη.-
Qe σωτυρίας. "Nullam enim materie particulam falute dignam exiflimavit s
lib. eod. cap.26. Gnoflisi judicium negant , ὅτε ἀνάςασιν ὁμολογᾶσι , neque
refurrctionem confitentur 5 vefte Epiphanio , harefi 26. pag. 47. Eadem
fuit impietas Cerdonis , apud eundem , harefi 41. pag. 134. Ín genere,
ἀνάςασιν ἀναιροῦσι wal κρίσιν, ὅσοι μιὴ βούλονται δοῦναι λόγον τῶν πεπραγμένων,
refurreGionem δ judicium tollunt ,| quicunque fattorum rationem reddere ve-
cufant ; inquit Chryfoftomus, Homil. 66. in Johannem, pag.836. De
Samaritanis vide füprà hoc capite, num. 2. fub lit. 2.
1I. cítvita futuri feculi, (us τα μέλλοντος αἰῶνος. Hacomaino debent accipi
de eterna £9 beata "vita eletiorum in coelo ;, hinc vocatur ζων τᾶ μέλλοντος
αἰῶνος y
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVII. 385
αἰῶνος, ut diftinguatur à vita , quae eft τοῦ παρόντος αἰῶνος. Damafcenus
lib.2. Orthod. fidei, cap. 1. pag. ὅς. 'Auxv λέγεται ,. ὅλος ὁ παρὼν. βίος" καὶ
Am» , d μέλλων, ὁ μετὰ τὴν ἀνάςασιν ἀτελεύτητος. — Seculum dicitur univer/a
prefens vita: €9 fccalum , fuzura pof refurrettionem fine carens. De uwo-
ue hoc feculo frequenter loquitur S. Scriptura. Vide Marci 10: 3o.
uca 18: 3o. Matth. 12:32. Hebr.6: 5. Ephef.:t:21. Duplex hoc fecu-
lum Rabbini vocant (m δὴν & «x1 cw. De duplici hoc feculo ve-
τὰ aurea funt illa Chryfoftomi , Orat. περὶ τῆς τῶν μελλόντων ἀπολαύσεως,
t9: pag. 73. Δύο diva; ἐποίησεν ὁ θεὸς , τὸν μὲν παρόντα, τὸν δὲ μέλλοντα᾽ τὸν
μὲν ὁρατὸν.) τὸν δὲ ἀόρατον" τὸν piv αἰσθητὸν, τὸν δὲ νοητόν τὸν μὲν σωματικὸν
ἔχοντα ἀνάταυσιν., τὸν δὲ ἀσώματον" τὸν μὲν ἐν πείρᾳ, τὸν δὲ ἐν πίςει" τὸν μὲν ἐν
έρσὶ , τὸν δὲ ἐν ἐλπίσι. Καὶ τὸν μὲν ςάδιον εἶναι ἐκέλευσε γ τὸν δὲ βραβεῖον" καὶ
πούτῳ μὲν σκάμματα καὶ πόνους καὶ ἱδρῶτας συνεκλήρωσεν ,. ἐκείνῳ δὲ ςεφάνες καὶ
ἔπαθλα καὶ ἀμοιβάς τὸν μὲν πέλαγος, τὸν δὲ λιμένα κατεσκεύασε" καὶ τὸν μιὲν Bpa-
“ον, τὸν δὲ ἀγήρω καὶ ἀθάνατον, Duofeculacondidit Deus ,prefens ὅδ futurum:
unum vifibile ,alterum invifibile : unum fub fenfus cadit , alterum [piritale ef : al-
gerumcorporalem babet quietem, alterum incorpoream : unum in experientia ,alte-
vum in fide: unum in manibus, alterum in [pe: unum [ladium effe juffit , al-
zerum brabeum :. atque buic quidem certamina , labores ac [udores attribuit ,
illi verb coronas , premia C9 retributiones: boc pelagus , illud portum effecit:
89 boc breve quidem , illud verb fenii expers C9 perpetuum. Circa futurum
autem /eculum , feu vitam eternam fequentia maxime veniunt notanda.
«, l'aria epitbeta ,. quibus ejus denotatur eternitas. Vocatur ἀΐδιος καὶ
ἀθάνατος ζωὴ, «eterna C9. immortalis vita , à Chryfoftomo , Homil. in E-
pit. ad Philippenfes. ᾿Ανεκλιπὴς ζωὴ , nunquam deficiens vita , ab Ignatio
1n Epift. ad Ejphefios. Vocatur αἰώνιος ζωὴ, vita eterna , patfim in fa-
cris. De qua appellatione Damafcenus , lib. 2. Orthod. fidei , cap. 1.
pag. 65,66. ᾿Αιώνιος ζωὴ τὸ ἀτελεύτητον τοῦ μέλλοντος αἰῶνος δηλοῖ" οὐδὲ γὰρ μετὰ
τὴν ἀνάς σιν ἡμέραις καὶ νυξὶν ὁ χρόνος ἀριθμνθήσεται" ἔςι δὲ μᾶλλον μία ἡμέρα ἀνέ-
στερος, τοῦ ἡλία τῆς δικαιοσύνης τοῖς δικαίοις φαιδρῶς ἐπιλάμποντος. — /Eternavita,
declarat futurum feculum fine fine fore: ueque enim poft refurreGionem tempus
diebus C9. no&tibus numerabitur : [zd potius dies eff una fine vefpera , fole ju-
füitie juflis clarà fplendente. | Eodem fenfu vocatur paffim à Graecis αἰώνιος
paxapórw, eterna beatitas : αἰώνια ἀγαθὰ, eterna bona :. αἰώνιος τρυφὴ ,. e-
terne delicie : αἰώνιος βασιλεία, eternum regnum: αἰώνιος ἀντίδοσις, eeternare-
fributio : αἰώνιοι σκηναὶ, eterna taberuacula αἰώνιος vip9 eeternus bonor :
αἰώνιος κατάταυσις , eterna requies ; αἰωνίζασα δόξα , eterna gloría ;. δικιωνίζον
,
394 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Φῶς, eterna lux: ἀΐδιος εὐφροσύνη, eternum gaudium : ἀτελεύτητος Quy , &-
terna vita, &c. Hinc Symbolum Apolttolicum dicit sos credere ζωὴν alá-
νιον, vitam eternam. — Petrus Chryfologus, ferm. 60. Credimus vitamee-
ternam , quia poft refurretlionem nec bonorum finis eff , nec malorum.
B. Ejus fummum gaudium , € ineffabilis preflantia.. Bafilius M. Ho-
mil.6. in Hexaém. pag.69. dc vic aeterna: praeítantia argumentatur à
minori : 'E& τὰ πρόσκαιρα τοιαῦτα͵, ποταπὰ τὰ αἰώνια S καὶ εἰ τὰ ὁρώμενα οὕτω
καλὰ, ποταπὰ τὰ ἀόρατα y εἰ ὀυρανοῦ μέγεθος μέτρον ἀνθρωπίνης διανοίας ἐκβαίνειν
τῶν ἀϊδίων τὴν Φύσιν τίς -«ἄρᾳ νοῦς ἐξιχνιᾶσαι δυνήσεται 5 εἰ ὁ τῇ Φθορᾷ ὑποκείμενος
ἥλιος οὕτω καλὸς, οὕτω μέγας, ὀξὺς μὲν κινηθῆναι , εὐτάκτας δὲ τὰς περιόδους ἀτο-
διδοὺς, σύμμετρον μὲν ἔχων τὸ μέγεθος τῷ παντὶ, ὥςε μὴ ἐκβαίνειν τὴν πρὸς τὸ ὅλον
ἀναλογίαν. τῷ δὲ κάλλει τῆς Φύσεως οἷόν τις ὀφθαλμὸς διαυγὴς ἐμπρέπων τῇ κτίσει"
εἰ ἀκόρεςος ToUrà ἡ θέα,» ποταπὸς τῷ κάλλει ὁ τῆς δικαιοσύνης ἥλιος, δὲ bec tem-
goraria talia funt , qualia erunt eterna ?. Et fi ea , que confpiciuntur , ade)
bella funt, adeó pulcbra, qualia putanda funt ea , que oculis non cernuntur ?
δὲ magnitudo celi captum mentis bumane excedit , quis intelletus , que mens
rerum fempiternarum naturam imvefligare poffet ἢ $i fol ifle corruptioni obno-
xius, adeb pulcber , adeà magnus , velociffumus quidem motu, fuas autem per-
agens ordine decentiffimo periodos ,| moderata quidem ad univerfum preditus
magnitudine , ut baud quaquam proportionem toti relique macbine admen(u-
ratam tran[grediatur :. pulchritudine verb nature quafi quidam oculus fplen-
didus creaturam ipfam condecorans : cujus fi afpctlus in[atiabilis eft , qualem-
sam ipfum efe juflitie folem arbitrari nos debemus ?. ldem , fub finem Ho-
mil. in Pfal. 114. pag. 312. Ζώντων ἐκείνη χώρα, ἐν ᾧ ἐκ ἔνι νὺξ, du Ew ὕξνος,
πὸ τοῦ θανάτου μίμημα ἐν ἡ οὐκ ἕνι βρῶσις, ἐκ ἔνι πόσις. τὰ τῆς ἀσθενείας ἡμῶν
ὑπερείσματα , οὐκ ἔνι νόσος, ἐκ ἕνι ἀλγήματα , ἐκ ἰατρεία. οὗ δικαςήρια,, οὐκ ἐμ-
πορεῖαι , οὐ. τέχναι , αὶ χρήματα , τῶν κακῶν ἡ ἀρχὴ, ἡ τῶν πολέμων ὑπόθεσις, ἣ "
ῥίζα τῆς ἔχθρας , ἀλλὰ χώρα ζώντων, οὐκ ἀποθνησκόντων διὰ τὴν ἁμαρτίαν, ἀλλὰ
ζώντων τὴν ἀληθῇ ζωὴν τὴν ἐν χριςῷ [ησοῦ. — Viventium i//a regio eff , ἐμ qua
non fomnus mortis imitatio quedam , non cibus aut potus bumane infirmitatis
gr«fidia, non morbus , non dolores , npn medicina , non judicia , mon merca-
fus , nonartes , non pecunia malorum origo , bellorum materia , inimicitie
radix : fed regio viventium ,. sn zorientium ob peccatum ,— fed viventium
veram vitam in Cbriflo fefu. Yn&nita alia omittimus. Confulat interim
Le&tor Chryfoftomum, Homil. 14. in Epift. ad Romanos, pag. 123. ὃς
Homil.6. in Epift. ad Hebraos, pag. 466; 467. Homil. 2, ad T'heo-
dorum , t. 6. pag. 70, 71. Greg. INyfienum, in Orat. funebri de Pla-
cilla ,
. LP
NICJENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car, XVII 38g
cilla, t. 3. pag.531r. & Orat. de Mortuis, tom. cod. pag. 622.
y. Fita eterna datur ex gratia. Chryfoftomus Homil. 79. in Matth.
ad cap. 25: 46. Οὗτοι, nempe qui Chrilti membris omnia denegárunt,
δικαίως κολάζονται, jufló puniuntur: wdxeo, qui liberales fuerunt erga pau -
peres, ςεφανοῦνται κατὰ ydp. wv γὰρ jupia ὦσι πεποιηκότες, χάριτός éqiv ἡ Φι-
Aorgaim , τὸ ἀντὶ μικρῶν οὕτω καὶ εὐτελῶν ἐρανὸν τοσοῦτον καὶ βασιλείαν, καὶ τηλι.
καύτην αὐτοῖς δοθῆναι τιμὴν, iffi etiam fecundum gratiam coronantur :- etiamfi
enim infinita talia fecerint , gratie tamen ad/cribenda illa gloria , qud pro
rebus minimis C9 viliffimis tantum celum , C9 regnum , €9 tantus bonor ipfis
datur. 'lheodoretus in cap. 6. ad Romanos, ad v.23. pag.5o. To3i χά-
ρισμα τῷ θεᾷ ζωὴ αἰώνιος ἐν χριςῷ Ἰησοῦ. GC. Ἐνταῦθα ἐκ ἔφη μισθὸν, ἀλλὰ
χάρισμα θεᾷ γὰρ δῶρον ἡ ζωὴ ἡ ἀιώνιορ" κἀν γὰρ τὴν ἄκραν τὶς κατορθώσῃ δικαιοσύ.
νὴν , οὐκ ἀντιταλαντεύεται τοῖς προσμαίροις πόνοις τὰ αἰώνια ἀγαθά. — Gratia au-
tem Dei vita zterna in Chrifto Jefu. — Z7oc in loco non dixit mercedem,
Jéd gratiam. ΕΠ emim Dei donum vita eterna. — Etiamfi enim fummam
quifpiam C9. abfolutam juflitiam prefliterit ,| temporalibus laboribus eterna
ona in «equilibrio non refpondent. Macarius Homil. 27. pag. 463. Οὐ τὸ
ἥδιον ἔργον σώζει τὸν ἄνθρωπον, ἀλλ᾽ ὁ χαρισάμενος δύναμιν. [Non proprium opus
Jalvat bominem , [ed qui vires largitur ,. [cil. bona operafaciendi. Vide
plura fuprà, cap.9. num.l. 5. fub lit, δ, c. pag. 188.
8. In vita eterna erunt gradus glorie , tamen fine invidia , & cum ma-
ximz glori , ctiam Capitis, redundatione in omnes , 1. Corinth, 15:
41,42. 2. Corinth. 5:10. Danicl. 12:3. Confer 1 Corinth. 12:24,25,16.
Differentia autem non eft ex meriti proportione divería , neque arguit
juftificationis dilcrepantiam , fed erit iecundum gratiam Dei , quà Chri-
το datum eft corpus, in quo fe Dei πολυποίκιλος σοφίᾳ oftenderet. .""T'heo-
doretus in cap. 1. Captici, pag. 1003. Οὐ ταντες ol τετιςευκότες τῆς ἴσης
ἀξίας ὑπάρχουσι πολλαὶ γὰρ μοναὶ παρὰ τῷ Ylarpí μου, Φησὶν ὁ χριςὸς, τετέςιν,
ἀξιωμάτων διαφοραί — INon omnes qui crediderupt. funt in eodem dignitatis gra -
du. Multe enim manfones apud "Patrem meum , inquit Chriflus :. boc eff,
multe dignitatum, diferentie. ldem , in Epit. div. Decret.cap. 1 1. p.282.
Κατὰ τὴν τῆς δικαιοσύνης καὶ ποιότητα καὶ ποσότητα al τῶν δωρεῶν ἀντιδόσεις παρα-
σχεθήσονται. Pro qualitate C9. quantitate juflitie donorum fient remuneratio-
nes, Vide etiam eundem in 1. Corinth. cap. 1$. ad v. 40. pag.205. Ba-
filium M. in cap. r1. Jefaiz, pag. 1059. Macarium, Homil.40. p.476.
Greg. Nazianzenum Orat. 16. pag.241. Ifidorum Pelufiotam Epift 38.
lib.5. pag. 651. Chry(oftomum Homil. 13. in Epift. ad Hebrzos, p. τος.
Ccc . Ho.
99} ΕΧΡΟΒΙΤΙΟΝΙΒ SYMBOLI
Homil. 2. ad "Theodorum, τ. 6. pag.83. Homil. 31. in Epi(t. ad Ro-
manos, pag. 236. Homil. 41. in 1.ad Corinth. pag.s21. Greg. Nyfiz-
num , Homil. 15. in Canticum , t. 3. pag. γος. Macarium , Homil. 5.
ag.86. .
d Quanquam autem Patres Con(tantinopolitani per ζωὴν τῇ μέλλοντος αἰῶ-
vo; intelligant vifam eternam: non tamen cílexiftimandum, eosnoncre-
didifle peas «ternas. — Qui enim credunt, piis ὃς ele&is eterna à Dco
deftinata effe , propter meritum Chrifti, prz:mia: iidem agnofcunt , im-
probos & infideles manere zterna füpplicia. Vide, qua hoc ipfocapite
addaximus , num. I. 4. fub lit. δ. Contrarium .ftatuit Origenes , qui
voluit, impios tandem omnes ex infernalibus liberatum iri poenis. 1d.
colligitur ex lib. ejus 4. contra Celíum , pag. 167, 168, 169, 209. lib. 5.
pag. 240, 241,251. lib. 6. Pe 234. lib.8. pag. 409,425,426. 1d de co
teitatur Photius , qui Epift. 1. pag. τι. de Origene & affeclis cjus. ita
fcribit: Τέλος τῆς ἀτελευτήτου κολάσεως ἐψηφίζοντο, Finem fempiterni fup-
plicii conflituebant. "'heophyla&tus ad v. 12. cap. 3. Matthzi : "Ασβεςέω
ἐςι τὸ πῦρ éxely ὥςε Φλυαρεῖ ὁ Ὠριγένης, λέγων, ὅτι ἔςαι τέλος τῆς κολάσεως.
Jgnis ille inexflinguibilis eff : nugatur ioitur Origenes dicens, fupplicii finem
futurum. Vide eundem ad cap.25. Matth. pag.155, 156. Leontium de
Se&is, AG. 10. pag. 550. "heophanem Homil. 2. pag. 12, 13. Eun-
dem errorem etiam recentiores quofdam Graecos fovere , cx "Triodio pa-
tet, quod pag. 1o. cap.2. orat: Τῆς αἰωνία λύτρωσαι woMiseuc y ab eterna pa.
na liberes : & pag. 9. hortatur fideles , ut Chri(tum exorent , u£ animas
mortuorum ab igne fempiterno liberet , ἵνα τῇ ἀιωνία πυρὸς αὐτὰς ῥύσηται. Hunc
vero errorem quintum Concilium oecumenicum damnavit, tefte Photio
deSynodis, Biblioth. Juris Canonici, pag. 1148, 1149. De Patribusillius
Concilii ita fcribit : "Eri δὲ κατεδίκασαν καὶ ἀνεθεμάτισαν, praterea damná-
runt & anathemate percu(ferunt Origenem, ὃς Didymum,& Evagrium,
qui τέλος τῆς ἀτελευτήτε κολάσεως ἐψηφίζοντο ,. eterni fupplicii finem fore dixc-
runt. Addit: "AX τοῦτο παράμλησις πρὸς ἁμαρτίαν πᾶσαν καὶ ἀπώλειαν. Hoc
autem nibil aliud efF y nifi bomines ad omnia peccata atque interitum adbor-
iari. lmó , idem Origenes docuit, etiam dacmones tandem aliquando
ad priftinam felicitatem redituras cffe. Leontius de Se&is , A&. το.
pag. 550. de Origene: Τοὺς δαίμονας καὶ ἀγγέλους λέγει Axoxabicaca, — Dicit
demones C9. angelos reflitutum iri. Et Photius , Epift. x. pag. 11. de O-
rigene, Didymo & Evagrio : Καὶ τοῖς πονηροῖς δαίμοσι τὸ ἀρχαῖον ἀξίωμᾳ
ἐκαρίζοντο,, ἐπαναδραμεῖν αὐτοὺς εἰς τὴν ἄνωθεν δόξαν, ἐξ ἧς ἐξέπεσον, ἀναπλώτ.
Τοντες.
Ἂς - τ ὡ PTS , t: -----Ἕ...---- ——
M ia pat Sillas πον α Han: x — ᾿
ΝΙΟΞΙΝΟ-ΟΟΝΘΤ ΑΝΤΙΝΟΡΟΙΙ͂ΤΑΝΙ. Car. XVII. 387
τοντες. Preterca demonibus priflinam dignitatem reddiderunt Σ veverfuros
enim ad priflinam gloriam fingunt ,. quá exciderunt. Quemadmodum vero
glorix gradus foge diximus, ita ctiam in poena erunt gradus, Lucz 12:
47:48. Matth. 11:22, 24. cap. 5:22. Rom.2:5,6. Chryfoftomus , Ho-
mil.23. in 1. Epift. ad Corinthios : 'E ἐν ταῖς δωρεαῖς ὑπεροχὴ, εὔδηλον ὅτι
καὶ ἐν τῇ τιμωρίᾳ. 81 in remuneratiouibus differentia eft 2. omnino etiam in
pana erit. Ex Homil. 39. in eandem Epiftolam : Ἐπὶ τῆς τιμωρίας 8 πάν.
τὲς τὰ αὐτὰ πείσονται. ἀλλὰ πολλὴ ἡ διαφορά, (Non eadem omnium pena erit,
fid magna differentia. | Eandem apud eundem fententiam reperias Homil.
41. in 1. ad Corinth. Homil.4. in Epift. ad Ephefios, pag. 537. Maca-
rius Homil.40. pag.476. Τινὲς λέγουσι μίαν βασιλείαν, καὶ μίαν γέενναν" ἡμεῖς
δὲ λέγομεν βαθμοὺς πολλοὺς, καὶ διαφορὰς καὶ μέτρα καὶ ἐν αὐτῇ τῇ βασιλείᾳ, καὶ
ἐν αὑτῇ τῇ γεέννῃ. Nonnulli unicum regnum , 89 unicam gebennam effe ajunt.
ANos autem multos gradus ,. £2 differentias atque men[uras effe dicimus , tum
in ipfo regno , tum in ipfa gebenna. "Theophylactus in. cap. 8. Matthzi:
Βαῆμοί εἰσιν ἐν τῇ κολάσει. Sunt in fuppliciis gradus. De voce Α ΜΕΝ
pluribus cgimus Obíervat. noítrarum cap. 11. ubi vidc.
3
. s C A PU TY XVIH.
«De ZAnatbemate.
Ἰοὺ; δὲ λέγοντας, ἦν ποτὲ, ὅτε οὐκ ἦν, καὶ πρὶν γεννηθῆναι, Ex ἦν, καὶ ὅτι
ἐξ ἐκ ὄντων ἐγένετο, ἡ ἐξ ἑτέρας ὑπος ἄσεως v) οὐσίας Φάσκοντας εἶναι,
ἡ τρεπτὸν, 9| ἀλλοιωτὸν τὸν Υἱὸν τῇ Gel, τούτους ἀναθεμα-
τίζει ἡ ἁγίᾳ Καθολικὴ καὶ ᾿Αποςολικὴ ᾿Εκκλησίᾳ.
9 poftremo hujus Expofitionis capite duo reftant confide-
randa :
I. εἴ de Anatbemate. | Voces ἀνάθεμα & ἀνάθημα à Graecis (ze-
piüs partim confunduntur , partim accuraté diftinguuntur: de
quibus , antequam ad utriuíque vocis fignificationem accedamus , paucis
agemus.
Confundunt voces ἀνάθεμα ὃς ἀνάθημα, qui iis eandem prorfus fignifica-
tionem tribuunt. ld facit cdaue in cap. 13. Jeíaim , pag. $9. Τὸ
cc 2 ἀνά-
488 EXPOSITIONIS SY MBOLI
ἀνάδημα καὶ ἐπὶ τῇ ἄγαν ἁγία καὶ ἀφιεραμένου τῷ θεῷ τίθησι τὰ θεῖα λόγια καὶ
μέντοι καὶ ἐτὶ τῇ ἄγαν ἀναγοῦς καὶ βεβήλου. ᾿Ανάθημα γὰρ καλοῦμεν καὶ τὰ τῷᾷ
θεᾷ προσφερόμενα, καὶ τὲς διά τινα παρανομίαν τῆς ἐκκλησίας ἐκβαλλομένους.- ᾿Αναΐ-
ϑημα, anathéma fum de eo , quod valde (ἀπξέμηι efl , Deéque confecratum ,
ufurpant divina eloquia: C9 rurfum de eo, quod valdeimpurum€9 profanum.
" Avaüwua enim vocamus tum ea, que Deo offeruntur, tumeos, φαΐ οὗ aliquod
delitum ab Ecclefia expelluntur. Nifi hic conttanter ἀνάθημα οἴει fcri-
prum , ego mallem ἀνάθεμα legere ; illud enim utramque fignificationem
admittit, ut mox videbimus, — Eodem prorfus modo idem ad v.7.cap. t.
Sophoniz , pag. 865. Τὸ ἀνάβημα διτλὴν ἔχει τιὴν ἔννοιαν B γὰρ μόνον τὸ ἀνα.
Ἀείριενον τῷ θεῷ) ἀλλὰ καὶ τὸ ἀλλοτριόμενον ἀνάθημα κέκληκε. ᾿Ανάβημα duplicem
fenfum babet : nam non folum id , quod Deo dedicatum eff, fed etiam , quod
abalienatum , ἀνάθημα vocavit. Et iterum ad v. 3. cap.9. Epift. ad ἢ o-
manos, pag.73 Τὸ ἀναθεμα διτλῆν ἔχει τὴν διάνοιαν καὶ γὰρ τὸ ἀφιερωμένον
τῷ θεῷ, ἀνάθημα ὀνομάζεται , καὶ τὸ τότου ἀλλότριον τὴν αὐτὴν ἔχει προσηγορίαν,
Καὶ τὸ μὲν δεύτερον ἐν τῇ πρὸς Κορινθίες ἡμᾶς ἐδίδαξεν ὁ θεῖος ᾿Δπόςολος' Ἔιτις γὰρ
ob Φιλεῖ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν χριςὸν, ἥτω ἀνάθεμα. Τὸ δέγε πρότερον καὶ ἡ
κοινὴ διδάσμει συνήθεια᾽ ἀναθήματα γὰρ καλοῦμεν τὰ τῷ ϑεῷ προσφερόμενα' καὶ αὐ-
τὸς ὁ τῶν ὅλων θεὸς, τὴν Ἱεριχὼ πόλιν ἀνάθεμα γενέσθαι κελεύσας. ᾿Ανάθεμα du-
plici modo [umitur. .:Nam C2 quod Deo confecratum ὁ}, ἀνάθημα vocatur :
€9 quod ab eo efl alienum , eandem babet appellationem. ΕἸ fecundum qui-
dem nos docuit divinus Apoflolus : Si quis enim non amat Dominum no-
ftrum Jefum Chriftum , fit ἀνάθεμα. Prius autem etiam communis docet
confuetudo ; ἀναθήματα enim appellamus , que Deo offeruntur ; €2 ipfe uni-
verforum Deus, qui urbem "Jericho anáthema effe ju[fit.— ' Avauua quidem
fignificat rem Deo confecratam , fed non rem ab co alienam" Ex his
ergo locis patet , "Theodoretum , dum ἀνάθημα dicit notare τὸν yay dva-
γῇ καὶ βέβηλον, item τὸν ἀλλοτριόμενον τῇ θεᾷ, candcm huic voci fignifica-
tionem tribuere, quam obtinet ἀνάθεμα.
Diflinguunt alii ca(dem. ld facit Grammaticorum coryphzus, He-
fychius. Sic enim ille: 'Avabsua , ἐπάρατος, ἀκοινώνητος. Ἀνάθεμα notat
maleditlum , excommunicatum. ᾿Δνάθημα,, κόσμημα. ᾿Ανάθημα e(t ornamen-
mentum , donarium. Hoc di(crimen etiam inculcat Chryfoftomus , Ho-
mil.16. in Epift. ad Romanos. | Verba ejus adícribo. Τί ἐς; τὸ ἀνάθεμα.
“Ακουσον αὐτοῦ Aéyovrog — "Er τις 8 Φιλεῖ τὸν Κύριον Ἰησοῦν χριςὸν ,. ἔξω ἀνάθεμα,
Tovrég: , κεχωρίσθω πάντων, ἀλλότριος ἔξω πάντων. Καθάτερ γὰρ τῇ ἀναθήματος
τῷ ἀνατιθεμένου τῷ θεᾷ ἐδεὶς ἂν τολμήσειεν ἁπλῶς ταῖς χερσὶν ἅψασθαι, οὐδὲ ἐγγὺς
γενέ-
NICAENO-CONSTANTINOPOLITANI. Car. XVIII. 389
ψενέσθαι᾽ οὕτω καὶ Tiv χωριζόμενον τῆς ἐκκλησίας, πάντων ἀποτέμνων. καὶ ὡς ποῤ-
ῥωτάτω ἀτάγων τούτῳ τῷ ὀνόματι ἀτὸ τοῦ ἐναντία καλεῖ, μετὰ πολλοῦ TÀ ipa
«ἄσιν ἀπαγορεύων αὐτῷ ἀτοχωρίζεσθαι καὶ ἀποπηδᾶν' τῷ μὲν γὰρ ἀναθήματι, τιμῆς
fvewa , Hisl ἐτόλμα ἐγγίσαι" τῇ δὲ ἀπτοτμνθέντος ἐξ ἐναντίας ἐχωρίζοντο γνώμης
ἅταντες. Ὥςε ὁ μὲν χωρισμὸς el; 5 καὶ ὁμοίως καὶ τοῦτο κἀκεῖνο τῶν πολλῶν ἠλλο-
qperar ὁ δὲ τρύπος TÉ χωρισμοῦ ἐκ εἷς, ἀλλὰ καὶ ἐναντίος οὗτος ἐκείνου. - Té μὲν
γὰρ ἀτείχοντο ὡς ἀνακειμένου θεῷ τῇ δὲ ὡς ἠλλοτριωμένον Oel, καὶ ἀποῤῥαγέντος
«τῆς ἐκκλησίας. — Quid eff ἀνάθεμα ὃ Idudi ipfum ita loquentem :. Si quis non
amat Dominum noftrum Jefum Chriftum, fit ἀνάθεμα, bocef? , abomnium
commercio fegregetur , alienus ab omnibus fit... Nam quemadmodum ἀνάθημα,
quod Deo oblatum con[ecratur , nemo eft qui temere manibus contingere audeat ,
«vel ad illud propibs accedere :. fic etiam eum , qui ab. Ecclefia feparatur , ab
emnibus eum ab[cindens , €9 quafi longiffimà abducens , | boc nomine , à con-
zrario fcilicet , appellat , magno cum terrore omnibus interminatus, ab eo ut
feparentur ac pedem referant. — ' Avabiarri enim bonoris gratiá appropinquare
nemo audebat : ab eo autem , qui ab Ecclefia αὐ οὐ ες erat , à contrarioomnes
féparabantur. — Quapropter feparatio tum bec, tum illa ex equo à vulgo ab-
aliematio erat : [zparationis ver modus non idem ) fed illi contrarius. 4b
illo enim abflinebant , tanquam Deo dicato : ab boc autem recedebant ,. tan-
quam à 'Deo alienato , C9 ab Ecclefia abftifo. Eodem prorfus modo has
voces diftinguit Zonaras, ad Can.3. Concilii in "Templo Sapientiz 9
pag. 263. Ὡς rà ἀναθήματα , προσαγόμενα τῷ θεῷ γ χωρίζονται ἀπὸ τῶν κοινῶν
καὶ ἀνθρωτίνων πραγμάτων οὕτω καὶ ὁ ἀνάθεμα γενόμενος, ἐπκόπτεται καὶ ἀποδιάι-
ρεῖται ἀπὸ τῆς τῶν πιςῶν ὁμηγύρεως , τῶν ἀνατεθειμένων καὶ ἀφωσιωμένων τῷ θεῷ,
καὶ ἀπ᾿ αὐτῷ τοῦ Oei, καὶ προσχλυηροῦται τῷ διαβόλῳ, καὶ ἀνατίβησιν αὐτὸς ἑαυτόν.
Quemadmodum ἀναθήματα , donaria Deo oblata feparantur à communibus C9
bumanis rebus :. ita etiam ἀνάθεμα Καδης ex/cinditur £9 fegregatur à catu fi-
delium confecratorum 62 dicatorum Deo , 69 ab ipfo Deo , atque deffinatur
diabolo , feque ipfum ei confecrat. Hsec ipfa vesba ad eundem Can.exfcri-
por oam Balí(amon , pag.586. His ergo auctoribus ἀνάθημα eft id, quod
confecratur , & à quo quis propter reverentiam abílinet : ἀνάθεμα
vero, quod à Dco & ab Ecclefia abalienatur , & à quo quis propter
communionis periculum recedit: quod difcrimen ex fequentibus fiet ma-
nifeftius, Αἀ diftin&um igitur nunc harum vocum examen accedimus.
᾿Ανάθεμα fumitur
1 ufitatiffim? in malam partem, 9. denotat
κι Exfecrationtms χωρισμὸν, ἀλλοτρίωσιν. , feparationem y. abalienationem.
Ccc 3 Bal-
390 EXPOSITIONIS SYMBOLI
Bal(amon ad Can.3. Synodi Confítantinopol. fub Photio, pag. 586. Τὸ
ἀνάθεμα, χωρισμός ἐςι τὰ θεᾶ. — Anáthema e/f feparatio 4 Deo. "Theophy-
lactus ad Rom.9:3. ᾿Ανάθεμά écr χωρισμὸς, ἀλλοτρίωσις, | Anáthema eff 76-
paratio, abalienatia. Huc rcferri debet locus 1.Cor. 16:22. ubi Apoffo-
luseum , qui Dominum feum Cbriflum non amat , jubet effe ἀνάθεμα. Ad
quem locum T'heodorctus: "Eu ἀνάθεμα' ἀλλότριος ἔξω τε κοινοῦ σώματος τῆς
ἐκκλησίας ὁ μὴ θερμὸν ἔχων τὸ Φίντρον περὶ τὸν δεσπότην χριςόν' Sit apáthema:
Sit alienus à communi corpore Ecclefie , qui Chrifflum Dominum ardenti amo-
re non profequitur. Chryfoftomus Homil. adv. Anomzos , τ, 6. p: 440.
Τί ἐςιν ὃ λέγει ἀνάθεμα, ἀλλ᾽ ὅτι ἀναθέσθω οὗτος διαβόλῳ, καὶ μηκέτι χώραν σωτη.
ρίας ἐχέτω, γενέσθω ἀλλότριος ἀπὸ τῇ χριςοῦ ; Quid eft , quod dicit anáthema,
aliud , quàm talis Diabolo tradatur , nec amplis falutis locum obtineat , a-
liens fiat à Cbriflo? Hac ipfa cx Chryfoftomo adducit Bal(amon in
Prafat. ad Synodum Gangrenfem , pag.799. Et apud Athana(ium ,
quaft. τος. de Parabolis Scripturz,, t. 2. pag. 427. cadem Apoftoli ver-
ba ita explicantur : χωρίσατε αὐτὸν ἀτὸ τῆς ἐκκλησίας, καὶ τῶν πιςῶν, καὶ ἔξω
κεχωρισμένος ἀπὸ τῷ λαοῦ, ὁ μὴ riget. Segregate eum ab Ecclefia , δ ἃ f-
delibus, € fit feparatus à populo, quicunque non credit. Huc referripotcft
illud Apoftoli ad Galatas 1:8, 9. Huc etiam referri debent illa ἀναθέματα 9
quae olim in pravorum dogmatum auctores ὃς do&ores in Synodis pro-
nunciari folebant. Can.:29. Concilii Laodiceni de judaizantibus pronun»
ciat: "Egacav ἀνάθεμα παρὰ χριξῷ. "Anátbema fint a Chriflo: potius legen-
dum, ἀπὸ χριςξοῦ. Hinc Zonaras, pag.349. interpretatur κοχωρισμέγοι καὶ
ἀποδιηρνμιένοι τῷ xpicü, feparati C9 fegregati à Cbriflo. AG. s. Conciliifüb
Menna, pag. 706. "Ecacav ἀνάθεμα ἀπὸ τῇ Πατρὸς, καὶ τῇ T'uU, wa) và ἁγίε
Πνεύματος. Sint anátbema à Patre, à Filio, € à Spiritu fano. "Zona-
ras ad Can. 3. Concilii in Templo Sapientiz , pag. 263. ᾿Ανάθεμα ἔξω,
ἤγουν κεχωρισμένος ἔξω τῇ 6e. Anáthema (it , id eff , feparatus Jit à Deo.
Balfamon ad eundem Canonem , pag. 586. O' τριᾶτος ἀνάθεμα ἔξω" κεχω-
μισμένος ἀπὸ τῇ θεοῦ ἔξω. καὶ παραδιδόσθω τῷ δαίμονι, ἃς ἀνάθεμα, Talis amdtbe-
ma fut. .Separatus fit ἃ Deo , C9 tradatur ἀἰφηοηὶ, tanquam anádtbema.
Hinc jam verbum ἐναθεμκτίζειν,, fatis frequens in N. Teftamento, ὃς
long frequentius in Canonibus Conciliorum, ex/ecrari, deteflari , ana-
tbemate ferire. Hinc etiam ortz locutiones , τῷ ἀναθέματι συνδέειν τινὰ,
τοῖς βρόχοις τοῦ ἀναθέματος συσφίγγειν, anatbematis compedibus aliquem con«
firingere ,, apud Photium : ἀναθέματι καθυποβάλλειν, anatLemati Jubjicere ,
apud Ballamonem in Nomoc. Photii. Ad hanc hujus vocis fignifücatio-
nem
NIC .ENO -CONSTANTINOPOLITANI. Car.XVIII. 39t
nem ctiam referri debent illa apud Ju(tinum M. rcefp.21. ad Orthodoxos;
pag.286. ubi ἀνάθεμα dicitur efle τὸ ἀπηλλοτριωμένον θεοῦ διὰ κακίαν, abalic-
zaium à Deo propter malitiam.
B. Vox ἀνάθεμα notat eternum exitium. lta Apoftolus ad Rom. 9:3.
pro. Judzorum falute optat ὠνάθεμα εἶναι ἀπὸ xpizo). — Ad quem locum Dz-
Za Santa fuit Apofloli erza fratres [uos cbaritas, ut fi fieri potuiffet , para-
tus faiffet. abdicationem I[raclitice gentis redimere [ui fempiterno exitio: ana-
tbematis enim nomen illud boc loco fignificat. De zterno exitio etiam in-
terpretatur Chryfoftomus Homil.16. in Epift. ad Romanos, pag. 135.
Διὰ τοῦτο κόπτομαεί, Quei , καὶ εἴγε ἦν χωρισθῆναι τοῦ περὶ τὸν χριτὸν χοροῦ, καὶ
εἰλλοτριωθῆναι οὐχὶ τῆς ὠγάτης αὐτοῦ, (μὴ γένοιτο, ἐπεὶ καὶ ταῦτω δὲ ἀγάτην
ἐποίει.) ἀλλὰ καὶ τῆς ὠπολαύσεως ἐκείνης , καὶ τῆς δόξης , κατεδεξάμην dy , ὄζς,
PPropterca αἰ ΜΟΥ, inquit , (δ᾽, fiquidem fieri poffet , vellem ab co cboro
feparari , atque alienari ,. qui Cbriflum circumdat , non ab ipfius amore,
(abfit., quandoquidem etiam bec propter amorem faciebat) [ed C illa frui-
dione atque gloria privari fuflinerem , &c. wal βασιλείας ἡδέως ὧν ἐξέπιπτον,
καὶ τῆς δόξης ἐκείνης τὴς ἀποῤῥήτου, καὶ avra ὑτέμεινα ὧν τὰ δεινά, ΕἸ à colo-
eum regno libens exciderem , €9 ab illa ineffabili gloria , atque adver[a omnia
zolerarem. | Poftquam hanc fententiam fuam pluribus propofuiffct , duas
contrarias opiniones refutat. .4/fera corum cít, quivolunt, Apofto.
lum per ἀνάθεμα intelligere πρόσκαιρον Üdvarow , fuOrÍem temporalem. Re-
fpondet Chryfoftomus : "Ey τοῦτο ἔλεγε, πῶς ἀνάθεμα ἑαυτὸν ἤυχετο elvai ἐπὸ
τοῦ χριφοῦ 5 ὁ γὰρ τοιοῦτο; θάνατος μᾶλλον τῷ τοῦ χριςοῦ συνῆττε χορῷ, καὶ τῆς
δόξης ἀπολαύειν ἐκείνης ἐποίει. δὶ id. diceret ,. quomodo anatbema fe ipfum à
Cbriflo effe precaretur ὃ. ejufmodi enim mors illum magis ifli cboro Gbriffi con-
junsiffet , 9 effeciffet , ut gloria illa perfrueretur. — Altera eorum cit, qui
er ἀνάθεμα intelligunt κειμήλιον, — Refp. Chryfoftomus: Καὶ τίς τοῦτο καὶ
“ἣν σφόδρα ἐυτελῶν καὶ ἀνατεπτωκότων οὔκ ὧν ξυξαιτο, Et quis boc vel abjettiffr-
snorum ac fupinorum bominum non optaret ? kdem Chrylo(tomus Homil, 3.
ad Stagirium , t. 6. pag. 133. Apoftoli votum ita explicat : Ποθεινότερον
ἦν μοι εἰς γέενναν ἐμπεσεῖν, ἣ τοὺς ᾿Ισραηλίτας ἐπιςοῦντας ὁρᾷν. Malui/fom in ge-
bennam intidere ,| quàm l/raélitas oidere incredulos. | Ex lib.4. de (acerdo-
tio, de eodem voto: Pofl tam egregia facinora , pof? innumeras coronas
optavit pro Judaeis εἰς γέενναν ἐπελθεῖν, καὶ αἰωνίῳ παραδοθῆναι wohdses ,— in ge-
bennam abire ,. C9 eterno tradi fupplicio. Eulogius, in Biblioth. Photii,
Cod. 280. pag. 1604. ᾿Ηθελὸν ἐγὼ ἐν κατακρίσει γενέσθαι, μόνον Ty ἐκέφρεψαν
οἱ Quo) Ἰσραὴλ ἐπὶ τὸν Κύριον. 'ellem ego condemnati ,. folum ut comverterentur
filii
2: EXPOSITIONIS SYMBOLI
filii Ifraél ad Dominum. Cum Apoftoli loco conferenda funt verba Mo-
fis Exodi - 31. Confuli etiam poteft Theodoretus ad Roman. 9: 3.
ag. 73. Photius, Epift. 216. Oecumenius in us ad Rom. pag. 320.
Pailius Cxfar. Interrogat. i regularum fufiüs difputatarum, p.420.
2. Jn bonam partem,
notat rem à communi ufu feeregatam , €9 Deo
confecratam : ab ἀναθέσθαι, removere , feparare: quomodo dicimus ψῆφον
ἀναθέσθαι, dimovere ac reducere calculum. | Ubi ἀνὰ fumitur ut in ἀνακαλεῖν,
revocare. Gloffa Latino-Gr. Donum, δῶρον, χάρισμα, ἀνάθεμα, χαριςή»
ριον, "T'heodorctus hift. Religiofze cap. 13. pag.841. Τὰ τοῦ 6e8 ἀναθέμα.-
τασεβάσμια πᾶσίν Aci, καὶ ἄψαυςα τοῖς πολλοῖς, Que Deoconfecrata funt , ve-
neranda [unt omnibus, nec à vulgo contreanda. Apud Juftinum M. refp.
21. ad Orthod. pag. 286. ἀνάθεμα non tantüm dicitur efle τὸ ἀξηλλοτριωμέ-
νον 0s διὰ κακίαν, lcd etiam τὸ ἀνακεήμενον καὶ ἀφωρισμένον θεᾷ, καὶ εἰς κοινὴν
χρῆσιν μηκέτι λαμβανόμενον quod Deo eff dedicatum ας deflinatum, C9 incom-
yuunem ufum non amplius convertitur. Oecumenius in cap.23. Aor. pag.99.
᾿Ανάθεμα λέγεται, τὸ πᾶσιν, 9) πολλοῖς ἀνέφικτον, θεῷ δὲ μόνῳ ἀνατιθέμενον. À-
náthema dicitur , quod omnibus, vel multis eff inacceffum , foli autem Deo
eon[ecratum. Hoc fenfu haec vox apud LXX. Interp. non femel occurs
ri. lta fumitur Jofuz6: 18. collato cum v.19. Quod enim v. 18. bis
dicitur ἀνάθεμα εἶναι, id v. 19. vocatur ἅγιον τῷ Κυρίῳ, fantium, feu confe-
eratum Domino. Δὰ quem locum Cyrillus Alexandr. lib. s. dc Adoratio-
ne€, pag.144. 'Avaleuz , τουτέςι , τὸ ἀπονεμνθὲν ἑκάςῳ. καὶ ἀφορισθὲν τῷ
θεῷ. Anáthema, ideff, unicuique affignatum, C9 Deo {ἐργεραέμηι. — lilu-
ftris imprimislocus Levitici27:28. Πᾶν δὲ ἀνάθεμα, ὃ av dvaby ἄνθρωπος
τῷ Κυρίῳ ἀπὸ πάντων, ὅσα αὐτῷ ἐςι. ---- Πᾶν ἀνάθεμα ἅγιον ἁγίων ἔςαι τῷ Κυρίῳ.
Omnis confecratio ,, quam con[ecrabit vir "Domino ex omnibus , que ei funt :
— Onmnis con[ecratio ,— an&tum fantlorum erit Domino. Eodem modo
2 Maccab. 2: 12. ᾿Ετιςολὰς βασιλέων περὶ ἀναθεμάτων. Epiflolas regum de do-
zariib; Commodiüs tamen forté legeretur ἀναθημάτων. Sic Numer.
18:14. Πᾶν ἀνατεθεματισμένον ἐν ὑιοῖς Ἰσραὴλ ) σοὶ ἔςαι. Orne devotum in
Jfraéle , tuum efto.
᾿Ανάθημα vero; ut hujus etiam vocis fignificationem hac occafione ex-
pendamus ; denotat donarium Numini in templo (ρθη μη; : ab ἀναθεῖναι,
dedicare , confecrare. Ammonius in Catena in cap. 4. Joh. ad v. 24. pag.
131. Μὴ πρόβατα θύε καὶ μόσχους. ἀλλ᾽ ὅλον σαυτὸν ἀνάθες τῷ θεῷ, καὶ ὁλοκαύ-
τωσον' τοῦτο γάρ ἐς! παρας σαι θυσίαν. ΝΕ oves ,. ne vitulos mattes ,— fed te
spíum totum Deo confecres C9. facrificium offeras : hoc enim eft. bofliam "Deo
cfferre.
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Ca». XVIII. 303
offerre. Clemens Alex. ftrom.4. pag. 482. Ὅλον ἑαυτὸν δι᾽ ἀγάτης ἀνατεθει-
xà; τῷ θεᾷ, — Oui fe totum Deo per cbaritatem confecravit. Pollux : "Ava-
θήματα ποιήσασβαι ) ἀναθεῖναι εἰς τὸν νεών. Hoc verbum fignificationem ha.
bet imponendi €2 fufpendendi. Mefychius: ᾿Αναθεῖναι, ἐπιθεῖναι, imponere.
Veteres Gloffac; JDonaria, χαριςήριᾳ, ναοὶ, τεμένη, Ἱερὰ ἀναθήματα, Ο-
nomafticon vetus: Donaria, ἀναθήματα. — Hefychius hoc fenfu interpre-
tatur, ἀνάθημα. κόσμνμαγ ornamentum. Διὰ ornamentum quippe templo-
rum hzc ἀναθήματα oflcrri & appendi folebant , ut erant phialae aurez
& argentez, tripodes , acerrz , corollz , & fimilia. Pollux lib. 1.
cap.25.pag.7. Τὰ δὲ ἀναθήματα ὡς ἐκὶ τὸ πολὺ ςέφανοι, Φιάλαι, ἐκπώμαᾳ-
qu, θυμιατήρια, χρύσιδες, dpyópideg, οἰνοχόαι, ἀμφορίσκαι. Anathemata verà
feu donaria plerumque funt corone , pbiale ,. pocula, acerre, auree argen-
zeeque phiale , cyatbi, ampbore. | Ex ἀναθήματα cíle donaria, quibustem-
la ornabantur, patet ex Lucz 21: 5. ubi de templo Jerofolymitano,
λίθοις καλοῖς καὶ ἀναθήμασι κεκόσμηται, pulcbris lapidibus ac donariis ornatum
efl. 'Theophylactus dicit , ἀναθήματα hoc loco efle τὰ τορευτὰ καὶ γλυ-
«τὰ, οἷον Φοίνιμας καὶ χεροβὶμι, tornata C9 fculpta, ut erant palme £9. Che-
rubim. Ver(o Graca in linguam vulgarem 7. αἀΦιερώματα ,. res confecra-
22 , dedicate. Optimé Gloflz : 'Aquepg , confecro ,| devoveo ,. dedico.
Hefychius : ᾿ΑΦιερωμέναι, τῷ θεῷ ἀνακείμεναι. "Deo confecrate. — Item:
᾿ΑΦιέρωσεγ τῷᾷ θεῷ ἀνέθηκε. Dedicavit , Deo confecravit. 2 Maccab. 9. pro-
mittit impius Antiochus, ὃν πρότερον ἐσμύλευσεν ἅγιον νεὼν, καλλίςοις ἀναθή-
pani κοσμήσεν, quod prius fpoliaverat [anttum templum ,. fe pulcberrimis do-
nis ornaturum. | Conftantinus M. in honorem refurrectionis Chrifti Jefu
Templum Jerofolymis curavit exftruendum , narrante Eufebio in vita
ejus, lib.3. cap.25. pag. 142. In co fucrunt duodecim columnz , τοῖς
τῷ Σωτῆρος ἀποςόλοις ἰσάριϑμοι , Vparriipri μεγίςοις ἐξ ἀργύρου πεποινμένοις τὰς κορυ-
Φὰς κοσμούμενοι" οὖς δὴ βασιλεὺς αὐτὸς ἀνάθημα κάλλιςον ἐποιεῖτο τῷ αὐτοῦ θεῷ,
totidem numero, quot eraut Salvatoris Apoftoli, maximis poculis ex argento
δὶς in fummitatibus ornate : que ipfe Imperator prefiantif[jimum donarium
Deo fuo obtulit : Ipfum T'emplum éxósuer ἀδιηγήτοις κάλλεσι, πλείςων ὅσων
ἀναθημάτων χρυσοῦ καὶ ἀργύρου , καὶ λίθων πολυτελῶν ἐν διαλλαττούσαις ὕλαις,
ornabat ineffabili ρα ον μη plurimorum donariorum aureorum argenteo-
rímque , atque lapidum preciofarum in variis materiis. Sagaciffimus Bel-
larminus de Imaginibus cap. 9. fe&. Sozomenus , inde imaginum cultum
Ítabilire conatur , dum fcribit : Ew/ebius Jib. 3. C9. 4. de vita. Conflantini
dicit , in Templis à Conflantino exftruciis in Paleflina, fuiffe maximam co-
Dd piam
4 EXPOSITIONIS SYMBOLI
piam imaginum aurearum C2 argentearum. — Nimio certé Ecclefie R.oma-
nz ítudio eum abripi necefle eft, qui ita fentit, Ne veftigium quidcm
hic ullius apparet imaginis. Erant ἀναθήματα, qualia etiam in T emplo
Jerofoly mitano fuifle teftatur Lucas: at ex Mofis difciplina nulle in co
erant imagines. Scd Bcllarminum , qui iplos fontes non adiit , -forté fe-
duxit Johannes Portefius , qui illa Eutcbit fic reddidit : eg uc acce[fit
aurearum imaginum , argentearímque vis infinita. De codem Conftantino
M. AG Synodi Nicanz 1. lib. 1. cap. 7. pag. 22, Ὡς χριςιανὸς πάντα
ÉzpaTTSV , ἀνεγείρων τὰς ἐκκλησίας τ θεᾷ , καὶ πολυτελέσι τιμῶν ἀναθήμασιν,
Omnia ut Cbriflianus faciebat erigens Exclefías Dei, ed/que preciofis ornams
denariis. Vide in lib. Judith. cap. 16. μερὶ: Ex his omnibus jam facile
intelligitur , quid fit ἀνάθεμα, & quid ἀνάδημα. — De utraque voce pluri-
bus agit Cl.Salmafius in Solinum , pag. 1089. 1090. ubi Ze bomine Dro
confecrato ac dedicato ἀνάθημα ufurpari apud ullum Scriptorem Graccum
pernegat. Eidem & ego lubens adftipularer ,. nifi in contrarium exem-
pla obíerváffem. — Zonaras dc Virgine », qu& virginitatem profitetur, ad
Can. 18. Bafilii M. pag.7 5. ita fcribit: Ἧτις νύμφῃ λογίζεται τῇ χριξοῦ, καὶ
ἀνάθημα τῷ θεῷ , ὡς ἱερὸν xsUog. - Que fponfa Chrifli babetur, ut confecrata
Deo , ut farrum vas. Pari rationc etiam κειμήλιον de hominibus ufurpa-
tur. ApudJgnatium , inepift. ad Heronem , pag. 109. Παρθένους Qu-
Merrere, ὡς χριςοῦ πειμήλια. F'irgiues cuftodite , ut Chrifli cimelia. Hety-
chius in voce κειμήλιον. Μεταφορικῶς δὲ καὶ ἐπὶ σώματος τίθεται. e Meta-
phoricà veri etiam de corpore ufurpatur. lidem de homine , non quidem
Deo , íed Diabolo dicato & addi&o , ufurpat iterum Zonaras vocem
ἀνάθημα, ad Can.3. Concilii in Templo Sapiente , pag.263. ὁ ὑπὸ ἀνά.
θεμα γεγονὼς, ἀποδιαιρεῖται μὲν τῷ θεᾷ, προσενοῦται δὲ καὶ προσκληροῦται τῷ Σα-
avi, καὶ ἀνάθημα αὐτοῦ αὐτὸς ἑαυτὸν ποιεῖ. — Z1natbemati fubjettus . à Dro
quidem [egregatur , unitur verà (9 addicitur Satane , feque ipfum ei Colle
cat. lmo exiftimárim ,. ἀνάθημα de quibufvis rebus , non quidem pro-
prié, fed laté fumta voce, Deo confecratis ufürpari. Cyrillus enim Ale-
xandr. lib. 16. de Adoratione , pag. $89. his verbis claudit : IIpozipéa eu y
καὶ ἐκ ἀνάγκης καρποὶ τὰ ἑἰς θεὸν ἀναθήματα. — Oue Deo conferantur, ομ!4-:
nea , non coatia ejfe debent. luc pertinet ctiam illud Θυϊάα: ᾿λνάθημα..,
πᾶν τὸ ἀφιέρωμα θεῷ. Lege , cum Porto, τὸ ἀφιερωμένον, — Quicquid Deo
confecratum eff , vocatur ἀνάθημα. — Nec impedit, quód à/u/pendendi figni-
ficatione ἀνάθημα dictum , ac proinde id demum ita vocandum effe vo-
lunt, quod ad Templi ornamentum affertur , ὃς appenditur, Ipfum
εἰνάθε-
NIC/ENO-CONSTANTINOPOLITANI. Ca». XVIII. 395
εἰνάθεμα ab cadem originc ὃς fignificatione defcendit. Fidem faciat Fry-
molog. M. 'AváBeua , παρὰ τὸ ἐν ςήλῃ ἀνατίθεσθαι. Anáthema dicitur ab
ἀνατίθημι, quid in columna fufpendatur , appendatur. ldem clariüs adhuc
patet ex Socratis hift. ecclef. lib. 7. cap. 34. pag. 275. ubi de Neftorio:
Κοινῇ μέν τοῖ ψήφῳ πάντες οἱ κληρικοὶ αὐτὸν ἀνεθεμάτισαν ) οὕτω γὰρ οἱ χριςιανοὶ
καλεῖν εἰώϑαμεν τὴν κατὰ τῇ βλασφήμε Ψῆφον , ὅταν αὐτὴν ὥσπερ ἐν ςήλῃ ἀναςή-
σαντες Φανερὰν τοῖς; ἅπασι ματαςήσωμεν. — Communi fuffragio omnes Clerici ana-
tbematis eum vinculo innodárunt, δὲς enim nos Chriffiani fententiam ,. con-
tra alicujus bla(pbemie autorem , pronunciatam folemus appellare , | quando
eam perinde motam omnibus facimus ,. ac fi in columna incifa , in loco publi-
co collocaretur. Μιὰς practerea 'Thefaurum Stephani & Etymologicum
offii.
1. Eft de iis. qui anatbemate percutiuntur.— Yi autem funt Ariani,
qui de Filio Dei impie afferucrunt ,
1."Hy ποτὲ , ὅτε ἐκ ἦν) καὶ, πρὶν γεννηθῆναι γ Hu ἦν. — Vide fuprà
cap.8. pag. 98.
2. Ὅτι ἐξ ἐκ ὄντων ἐγένετο. Ariani ftatuebant, Filium ἐξ ἐκ ὄντων
ereatum , vel faGum εξ. Ad de co teftatur Sozomenus lib. 1. cap. 15.
2g. 18. a. quando fcribit, i» Ecclefia aufus eff pronunciare , τὸν iv τῇ
Qe ἐξ du ὄντων γεγενῆσθαι, Filium Dei ex nonentibusfactumeffe. Ixactiam
Socrates lib.2. cap. 4$. pag. 215. a. & alii paffim. — Aétius primus fuit,
qui poft Arium aperte dixit, Filium κατὰ πάντα, ἐσίαν τε καὶ βούλησιν ἀνό-
μοιον εἶναι τῷ Πατρὶ. καὶ ἐξ ἐκ ὄντων γεγενῆσθαι, fecundum omnia ,. nimirum
juxta effentiam £9 voluntatem diffimilem effe ΡαΙγὶ, C8 ex mon entibus fa-
&um fuiffe ; inquit Sozomenus , lib.4. cap. 29. pag. 6o. b. Hinc Actii
affeclae vocati fuerunt ἐξβκόντιοι ὃς ἀνόμοιοι, telte Sozomeno, loco lauda-
to. Socrates etiam, lib.2. cap.45. Pag. 25. a. fcribit, eos, qui in Sy-
nodo Antiochena Aetii erant affecle , coníenfifle cum Acacianis, dixi(-
fe ramen ,. Filium ἐξ οὐκ ὄντων εἶναι, ac propterea non Arianos tantüm
fuiffe appellatos, fed etiam ἀνομοίες ὃς ἐξακοντίας, ὑπὸ τῶν £v ᾿Αντιοχείᾳ Qpo-
νούντων τὸ ὁμοούσιον, “Ἵποηίωῦς C9 Exucontios , ab illis, qui Autiochie fen-
ticbant, Filium ejufdem effe cum Patre effentie.
3. Eum effe ἐξ ἑτέρας ὑποςάσεως, 9 οὐσίας. Vide fuprà cap. 8. & cap.
το. num. i1. & 1v. Ν
. Τὸν Τ ὸν τοῦ Θεοῦ τρεπτὸν εἶναι, ἡ ἀλλοιωτόν. Arius; teítc Alexan-
dro, Epifcopo Alexandrino , in epiltola fua apud Socratem lib, 1.
cap.6. pag. 171. b. Filium Dei Er εἶναι καὶ ἀλλοιωτὸν τὴν Quow , natu-
2 rá
X
396 EXPOS. SYMB. ΝΙΟΖΕΝΟ-ΟΟΝΘΤΑΝΤ. Car.XVIII.
rá mutabilem eff? , impie afferuit. Orthodoxi, fefe ei opponentes, ana-
themate in hoc Symbolo percutiunt dicentem ,. τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τρεττὸν
εἶναι καὶ ἀλλοιωτόν,. Sozomenus, lib. 1. cap.21. pag. 19. a, de Synodo Ni-
cana fic ícribit : Τοὺς λέγοντας T'idv εἶναι τρεπτὸν, ἢ ἀλλοιωτὸν, ἀπεκήρυξε,
καὶ τῆς καθόλου ἐκκλησίας ἀλλοτρίας ἐψηφίσατο, — Dicentes, Filium effe mutabi-
lem, excommunicavit , C9 ab Ecclefia Catbolica alienos declaravit. Cyril-
lus Alex. in epift. ad Succenfum , apud "heorianum , Legat. Armen.
pag. 36. dc Filio Dei : "Avpexroc καὶ ἀναλλοίωτός ἐξι. Neque. verti , neque
mutari potefi. Greg. Nazianzenus Orat. 39. pag. 631: Filius Dei bomo
faBus eft , οὐχ ὃ ἦν μεταβαλὼν, ἄτρεκτον ydp ἀλλ᾽ ὃ οὖκ ἦν προσλαβὼν, non :
quod erat , immutans , neque enim mutatio im cum cadit 5. fed, quod mon
erat, affumens.. Hoc ipfum 'T'heodoretus Dialogo primo, quem propte-
rca'Amperrov , immutabilem infcripüit , füsé probat. Plura vide füprà
cap. 11. num.1v.füblit.&. Atque hic finis efto. Faxit Omnipotens
Deus, ut nofter hic, qualifcunque labor, Ecclefia fit utilis, per Jefum
Chriftum, Amen!
F I N I] S
I N-
——BEtct a eli ος,- Ec s —
Locorum S.Scripture quz Illuftrantur.
Gencf.
Cap. 1: 26. pag. 45 & feq.
-— VE 2. 100.
-— XVIHE 2r. 280.
-- XIX: 24. 118.
-—- XXV 24 278.
— XXXV: 13. 28o. & feq
— XLVE o4. . 258.
τε XLVII: 20. 265.
— XLVII 16. 98. & feq.
[
397
I N D E X
Exod.
XXX: 32. pag. 292.
Lev.
xxvir: 28. pag. 392.
Num.
Xvin: 14. pag. 303.
xxi: 5,6.
Jof.
γι; 18,19. pag. 392.
1 Reg.
x1x: 16, 19. pag. 128.
Ddd
11. Reg.
Cap. 11: g. pag. 283.
| 1
11111411111
3
1. Chron.
xvi1: 11. pag.265.
Job.:
XIX: — 25. pag.25.
XXXVII: 7. 92.
Pf.
xvi: 2. pag.76.
XIX 2. 8r;
5. 285.
XL: 8. 127.
LXI: 6. 189.
Lxxi: 18. 184.
LXXVIII: 25. 96 & fe
Xcvi 7. 1635101
Cn: 26. ibid.
ciui 19. 299.
ΟΙΥ: 4. 88^
15.
I.
18.
35:
!
Prov. Dan.
Cap. vin: 22. pag. 152-154» Cap.ir 37. pag. 299.
23. 128. — VIE 13. o.
T7 XIl.2, em
Jef. 3 335.
e€- VIE 14. pag. 229. Hof.
— VIE 1φΦ.15.. 162.
e χι: 2. 129. -- XII 4. pag. 185.
— XL I. 125
— XLI: II. 185 Mal.
— XLV: 2I. ibid
— LIE II. 25. προ ΠῚ I. pag. 162.
-— LXE 1. 139
MATTH. Cap.ximn: —. 38-47. p. 335:
— XVIHE 17. 210.
Cap. x: 2 pag. 229. -— XXE 25. 227. δι 341
231. — XXI 44. 290.
-- III: d 300 T XXIIDEH 0. $-
1I. 187, 249. - xxiv: 46. 168.
12. — 335. -— XXV: 41-46. 374
- V. 18. 247. . 385.
22. 7. -— XXVE 12. 258.
i 299. - XXVIE 59. 25.
: : 67 6o. d
2-- VI: 33- 300. - XXVIIL 19. $1.
--χ: 12,13. 245
«- Xi 7- 300 MARC.
- XL 10. 162.
ii. 3o0. & feq. -— rx 2. pag. 16:
22,24. 387. 4 353-
- XD 32 383. δ. 349
HE jr. 233
40. . o - um .
46:47. 233. -T NV. 39. 265.
399
Co. x. 20. 383. 6.8. 136.
XI: 30. paf. 341. 8. 317.
--- XI: 36. 290. 13. 226.
--— XII 32. 168. 16. 166,245.
-- XV: 46. 254,261. “-τ Iv 24. 306.
-- XVL 16. 360. - Y 17. 18
19. 277 -283. 19. 181 , 271
21 270.
LUC. 21. 373.
25-28. 373.
“πο τὰ: » pag. 162. 27. 293.
129, 174. v-- vi. 2,3. 278.
ταν HIE Lig 353. 40. 1do.
16 240. 45. 186.
- V5 24 188. 44. 273.
-- VID 27. 162. --— Vili 47. 138.
-- VHE 19 233. - IX: 1. 154, 185.
52 265. r- XI 17,18. 269.
-- IX: κι. 277. 28. 18g.
-—- XI: 47,48. 387. 38 25.
--- XVIII: 30 282. "-π XI: 44. 2553.
- XX) 4. 241. (008€ 174.
42 290. τοῦ XH. 24. 379.
-- XX 293. EE." 277.
--- XXIII 46 223, 161. “5-- xitit 20, 325, 326.
574. - ΧΥῚ; D 157:
--- XXIV. 4$ 187. 311
LOT jn. & feq;
JOH.
-- ΧΙ: 2. xi
»- Y 1 Pag. 145» 146. 3. 159.
. 180. -- XIX: 40. 2555230.
26-33. 349- - XX 37. 27$.
32. 306. 22. 315-
e JE 19-21. 269. 31. 24:
»- JM — $5. 360;
AC-
400
ACTOR.
Cap 1: 2511,22. pag.278, 28.
5. 249
£-dÓÉ . 9o.
EE: D
39. 349
-- ἵν: 12. 185
--- vii: 16... 249-
--X: 16. 203.
38. 129.
42 295-
48. 349.
-- XI 16. 2490.
-- ΧΥΙ; I4. 186.
-- XVII 28. 182.
-- XIX: $. 49.
-- XX: 2 160, 187,
331.
EP. An ROM.
“σι: 4. pag. 136, 269.
7: aM
--4: $56. 387.
--H 2. 20.
--av 3$. 32.
κεν! (2. 265.
3 349-
0.23 159, 185
--- VME 2. 307.
II 3723.
19 300.
-- ΙΧ 3. 391.
33- 162.
-- XD 14,12. 24.
--OXVMD $5 330.
1. EP. An CORINTH.
Cap. 11: τά, pag. 362.
T VE 14. 270, 272.
19 322.
--. Vill: 6 119.
- X: 9 16r.
-- XIE II 317
13 354
24-26. 38$
-- XIII «9g.
-- XV: 12. 272
19 330.
20-23. 272
25 280
29. 356
36. 379
41542. 385
47348. 227
-- XVI: 21. 200.
2. EP. 4n CORINTH.
-OUOgV: 4. pag MD
--- Vi 10. 385.
16. . 268.
17. 189.
-- XII: 2. 83.
-- ΣΧ 4. 270.
EP.
I ND E X 401
EP. αὖ GAL.
-- s 8,9. pag. 100.
17,189. — 278.
-- n 20. 29.
--- IE 27. 349 € 354-
--- VE I4. in
15. 189.
EP. Ap EPH.
Cap.r 4. pag.3314
r J. , Ed
21. 383.
22. 121, & feq.
--- ΜΠῚ 12. 28.
ΚΟΥ; $5. 61.
8, 10. 258.
€] 23. 312.
* 26, 180.
26.27. 334.
PHILIP.
-.- III: 20. pag. 84.
21. 189.
COLOSS.
e d. 0$. pag. 179.
15.16. 149,149.
18. 33:
22. 334
n9 ΧΙ gs. .30.
ται: 2. 265
1. THESSAL.
T: 3. pag. 31r ὃς feq.
296.
στε ΡΣ 1$.
16. 2945373.
.x. TIMOTH.
Cap. 1: 1$. pag.245. -.-
- IHIE $. 231.
16. 160, 277, 283.
- YES 11. 300.
16. 04.
2. TIMOTH.
- I: 18. pag. 118
-* II: 20. 315.
--- ται; 16 215.
-- IV LE. 294. & feq
8 300.
TIT.
ct OGIn OG» pag. 39.
-- IUE ;5. 353, 36e.
Eec | HEBR.
402
Cap.
HEBR
1 2. pag. 122.
2-10. 181. :
: 177,182
$5. R44
9. 127.
6-10 163.
12. 165.
13. 290.
14. 107.
111: 14. 30.
1v; 16. 288.
v: 12. 9o.
y: o 2. 36r.
-
um 286.
vii 4. 287 & feq
IX. 1O 361.
14 187.
XI. Ἢ 32,33.
XII 2 248.
1. PETRI
11: 6. pag. 162.
111: 21 370.
2. PETRI.
1: 71. pag. 215.
111: 12. 293-300.
1..JOH.
1: ^ pag. 145,146.
111. 12,16. 25.
Υ. 7’ 45.46.
APOCAL
XVI: 14. pag. 293.
TOBLZE.
XII.414. pag. 254.
JUDIT.
XVI. 23. pag. 394.
SIRACH,
XXXVII: 16. pag. M.
XLXIX; 16. 283.
1. MACHAB.
11: $8. pag. 283.
2. MACHAB.
11: 13. pag. 392.
1X: 16. 303"
I N-
I ND E X
VOCUM GRECARUM QUE EXPLICANTUR.
A.
ν ΑἸ à 8
᾿Δγγελολατρεία damnatur. Τὸ
yy ᾿ ul
᾿Αδελφοὶ, quinam dicuntur. — 233
"Αδελφόθεος cur Jacobusvocatur. 234
^'Aeriayo! quinam. 204
"Avría & ' Afro; Deus vocatur. 70
Διώνια ἀγαθὰ ἐξ
Δί ώνιοι σπηναὶ τοῷ.
Αὐώνιος μακαριότης. ibid.
———— τρυφὴ. ibid.
βασιλεία. ibid.
——— ἀντίδοσις. ag
—— πιμή. ibid.
πατάταυσις, ibid.
Δἰωνίζεσα δόξα. ibid.
Y etiam ὁρμητήριον denotat.
AME ρμ, n
" Aya: quinam haeretici. us
Αναβαίνειν αἴζεηάοτε.
"Ανάβασις ἁίσεπῆο Chrifti in coelos.
178
᾿Ανάβεμα & ἀνάθημα quid fignificant
& quomodo inter fe differunt.
SUE
᾿Ανάληψις , afcenfio Chriftiin eoelos.
276
“Ἄναρχος quid fignificet. 1
7. ᾿Ανάςασις νεκρῶν.
cea
"Ayagáceuc ὑμέρα.
᾿Αναςάσιμος ἑορτή.
᾿Ανέλευσις, aícenfio Chri(ti in coelos.
278
᾿Ανβρωπόθεος, Chriftus cft. 242
"Avícauai , refürgo. 69
"Avobe; , afícenfio Chrifti in coelos.
. 278
᾿Ανόμοιοιγ Anomoei, quinam & cur
fic vocati. 203
᾿Αξιόπιςος, Solus Deus. 11a
'Aéparov. ᾿ -86
᾿Αποθεᾶσθαι dicuntur fideles. 137
"As! ὄνε καταπεσὼν, proverbium un-
de. 421
᾿Αρχὴ Deus vocatur. 7o
᾿Αρωματοφόροι dictae mulieres venie-
bant ad unguendum corpus Chri-
A.
Διατυτύσεις, quomodo differt ab
Ὅροι. 7
Δοξολογίᾳ, Hymnus Glorificatio-
nis, 5$ &lfeq.
Δύναμιν ἐκ τῇ Πατρὸς Προερχομένην VO-
cabant olim Sp. San&tum. 109
E. 'Ex-
494 I N D E Xx
— — τῇ Xpici. ibid.
E. — Tk κρίσεως. ibid.
— διαγνώσεως. ibid.
'"Εκκομηδὴ νεμρᾶγὴ ——— τῆς ἀντατοδόσεως. ibid.
τῇ σώματος. | . 2000 τελευταία. ibid.
"Εκκομίζω. de elatione. funeris ——— ávagácem, καὶ ἀνταποδόσεως.203
᾿Εχφυρὰ. Í ufurpantur. 263 ——— μεγάλη καὶ ἀπαραλόγιςον XpiTV-
᾿Εχφέρω. J piov. 2
—— διαβόητος τῇ Kupia. ib
Ἔκκλησίᾳ ἀπὸ τῇ ἐκκαλεῖν. 217 ——— τῇ τέλους. ibid.
—— ἐσχάτη καὶ Φρικώδης. ^— ibid.
Ἐκσόρευσις τῷ, Nomina, quibus vc-
Πνεύματος | teres proceffionem 9.
"Ἔχζεμψις. Spiritus Sancti ex-
᾿Εκτορεύεσϑαι. primebant. 208 Odérzrew, fcpelire. 259
Θεάνθρωπος Chriftus vocatus. 242
'Exzopevróv S. Spiritüs proprietas. Θεοδίδακτοι dicuntur fidelcs. 156
308 Θεομήτηρ B.V. Mariaappellata. 242.
᾿Ἐνανθρώπησις incarnatio. 213 OWezo/wu; xterna Piorum Salus a
Ἐνταφιάζειν corpus ad fepulturam
parare. 259
Ἐτσιφάνεια. ᾿ 392
Ἐτιςημονικῶν Conditiones. IO
d ον τῶν ἡμερῶν. 2
Εὐφρυσύνη. 3194
Z.
Ζωὴ ἀΐδιος καὶ ἀϑάνατος. : 8
—— ἀνεκλικὴς. ibi
———À «ἰώνιος. ibid.
—— ἀτελεύτητος. 384
Η.
Ἡμέρα ἐκείνη. 293
——— τῇ Θεξ. ibid.
veteribus vocata. 135
Θεᾶσθαι dicuntur fideles. 1
Θευποιεῖσθαι iidem. ibid.
Θεοτόκος , quando primum B. V. Ma.
ria fic appellata. 239. & feq.
Géuci; , zeterna Piorum Silos a ve-
teribus appellata. 1
Θρόνος τῆς χάριτος. 2809
L
Ἰησοῦς , quale Salvatoris noflri no-
men.
122.
K.
Καθολικὸς quis. 336
Καροὶ
I N D B X, ^5
Καιροὶ ἀναψύξεωφ. 202
Καιρὸς τῆς τῶν ὄντων £i τὸ κρεῖττον μιε-
ταποιήσεως. 292
Κυρίκις, quid? 255
Κοιμητήρια, fepulchra , cur fic dicta?
264
Κοιμάομαι in S.Script. de morte
ufurpatur. 26
Κύριος , nomen hoc Deo triuni tri-
buitur. 117
Δ,
ΔΛαξεύω.. lapides polio. 262.
Λαξευτὸς» €X lapide excifus. — ibid.
Λατομέω, lapides incido. ibid.
Λελαξευμένος λίθος, lapis incifus. ibid.
Δελατομημένος , CX lapide excifus.
.. 40$
——— tres hujus vocis fignificatio-
nes. ibid.
Ὁμοέσιος τᾷ Πατρὶ cft Chriftus.
πω τὰν
explicatio vocis. ibid.
& feq.
Ὅρος, ejus fignificatio. «7
Olpavic ; unde? 29. & feq.
Οὐρανοπολῖται, genuini funt Chri-
ftiani. 84
IH.
Παντομράτωρ ὁ Θεός. 71
Ilapovcía T8 Xpic8. 292
—— ἐν ἢ ἔνδοξος καὶ κριτὴς ἁπάντων
ἐλεύσεται. ibid.
ibid. Πατὴρ cur Deus, & quidem Prima
H S.S. Trinitatis Perfona fic nomi-
M. netur? 65. & feq.
Πεκοίθησις. Fiducia.
ἸΜνημεῖον λελατομημένον, fepulchrum Περιςολὴγ quid? 3253. & feq.
ex lapide excifum. 26: Πιςεύειν, quid fignificat ? — 19.
ἹΜυροφόροι dictae mulieres , quz ve- & feq.
niebant ad unguendum corpus Πίςις Fides. “ἢ
Chrifti. 259 ll, quinam? 22
Πνεῦμα ἅγιον. 306
N. ——— Küpoy. o
—— Ζωοτοιόν. ἘΠῚ
Ne«oQopsa , Capuli. 260 —— Zw. ibid.
———— Ζωαρχικόν. — ibid.
o. Πνευματομάχος GC
. Πνευματομάχοι quinam & cur fic di-
"Οϑόνια quid ὃ ds &i? 310
Ὅμοιος an Filius Patri dici s it. Προέρχεσθαι, 309
206,207. & feq. Ilpoiéyas, 109
Ecce 1 ΤΙρόοδος
δ᾽. IN D E X
T5Àe — 0. 308 T
Πρωτότοκος quis dicatur ? 231
Ταριχευτὰς appellant Greci pol-
Σ. linctores. 258
SapkoQdyoi, arcae emortuales. 260 T.
Σάρκωσις , ejus fignificatio. 211. ,
&íeq. "Izwaro;, Supremus. 1
Σαρκὸς συνεσιωμένης quid ignificet? Ὑπέργεια monumenta. E
225; Ταῤγεια monumenta. ibid.
Σταυρὸς quotupliciter fumitur. 245.
, E
eq $.
Σορσπλόκοι, pollin&tores. 249
Xn», tunicalinea qualis in Sepul- Φῶς, in genere appellantur omnes
tura Chrifti: adhibita. 25 S.S. Trinitatis perfone, — 1
eq. -—— in fpecie Chriftus, ibid
Σουδάριον quid ὃ 255
Συγκατάθεσις. 27 Χ.
Συμφώνησις. . jbid.
Συντέλεικ τ αἰῶνος. 292 Χριςοὶγ quinam vocantur? 125
Ewráp, Chrifti nom. 122 Xpcór, quid denotet? 131
ΙΝ.
I N D E X
GENERALIS
A.
Blutio interna a peccatis, per
baptifmum iur
Abrahamo apparuit inter ans [τὰ
gelos Dei Filius. 98. & feq.
Accidentia mundi.
od
A&usad hominesSalvandos, quot -
Agnoétaz hzretici. 168
Angeli intelliguntur per và ájpara ,
in Symbolo Niczno. 86
igo ἃ Deo funt creati, non vero
erunt ab aeterno. 88
Angeli, quo tempore creati? οἱ.
, &feq.
Angeli funt boni & rali. τοῦ
Angeli cur noninvocandi? τὸ
Angelorum nomen quid fi aso
Angelorum mentionem cur in Hi-
oria Creationis nullam ἐκ τ
Mofes.
Angelorum proprietates Eur z
quanam ?
Angeli funt incorporci. pu
-—— immortales & corruptionis
RERUM.
Angcelor. bonor. Nomina* τος.
f.
Angelor. Divifio.
10
Angelici hzretici unde fic voa
108, & feq.
Anima rationalis fuit in carne Chri-
fti. 221
Anima, quia immortalis, non re-
furget. 372
Apellis hzretici fententia de fiderca
& aerea Chriíti carne. 2:8
Apellitiani ᾿Απελληϊανοὶ 5 & Apelli-
tz, ab illo nominati. 228
Apollinaris animam rationalem effe
in carne Chrifti negabat. 2721
Apollinarifta: ab hoc dicti. ^ ibid.
Apoftolici, quinam & unde dicti?
199. & fcq.
Archontici haretici. 382
Arius Sp. S.Creaturam effe blafphe-
mabat. 19
Arii hzrefeug dcícriprio. ut
148
Ariani Niczenz formula fübfcripit-
runt. 206
Afcenfio Chrifti in coelos, 276.
& Íeq.
cur neceffaria? 286 & feq.
expertes. x Aícodrutz hzretici Baptifmum re-
— quomodo hominibus ohm jecerunt. 368
apparebant. 95,96 Aflenfus, Fidei pars cft, 27
. Au&or
.-----ο. umm Eaton di: I coit cc EE ——ÁBÁ 7 "
[ΝΡ E X
4o8
Au&or Symboli Niczni. p.i
Auctoritas Symboli Niczni. ὃ
Β.
Aptifmi caufz efficientes. 341
$6
— partes tres.
4
—— formulz varia. δίς.
finis ὅ. 3.&leq
——— finis &.
——— effecta. όο
——— varia epitheta. , "s ;
proprietates. r.&feq..
adjuncta. 363. &íc :
oppofita. ᾿ 36
Baptiímus Symbolum cft regene-
rationis.
151
in quo loco & quando p
——— quinam?
——— quinam non? 215, δζίεα.
Bardefanis Sententia de Chrifti car-
ne. 218, & feq.
Bafiliani hzretici. 209
Bafilides hzreticus Chriftum pat-
fum effe negabat. 253
Baflidis fententia de coelo ab Ange-
lis creato. 81
-———— de Chrifti carne. 218
C.
Arpocratis impia fententia de
Chrifto ex Jofepho & Ma-
ria genito. . 228
Catholici quinam ? 6, 337
Caufa principalis efficiens Vie et
Deus. 23
——— Inttrumentalis verbi divini
przdicatio. 24.
Cerdo hzreticus, ejus de Duobus
Deis opinio. τ. &feq.
Cerinthus hzreticus docebat Chri-
ftum communi hominum lege
natum. 2
Cerinthus Chrifti regnum terrenum
fore afferuit. o4.
Cerinthianorum fententia de Mun
do ab Angelis cinia 112
Certitudo refurre&tionis. , & feq.
Chreftus, EDEopaSpSdunr o
Chri(ti Dominium in creaturas du-
plex. 120, & feq.
Chritti nomen explicatur. 12
Chrifti corporis formatio fuit fuc-
ceffiva non momentanea. 217;
Chrifti dupl is
rifti regnum duplex. o
—-—-— finem non habet 298, fà 4
——-— non eít terrenum. ΠῚ
Chritti fepulchrum qualefuit? at
. & feq.
——-—"cur € vivo Saxo exciíüum ὃ
"mM ] 262,
Chriftiani genuini funt Οὐρανοκολῖται.
Chriftiani quinam appellandi ? hs
—-—-— fuerunt etiam pii & fideles,
qui ante Legem vixe-
.., runt. ibid,
Chriftiani in Eccl. primitiva extra
urbem fepclicbantmortuos. 26z
. Chrifto
» IND E X 409
Chrifto idem cultus & honor, qui
D.Patri exhibendus. — 189, 190
Chriftus, quo fenfu unctus vocetur.
. 127. & feq.
Chriftus ad Regem , Sacerdotem
& Prophetam un&us eft. — 13t
—-— ctiam fub V. T. fuit notus.
133
—-— Quomodo unigena De d
ilius. 1347139
Chri(tus cur verbum dictus. τὰς
—— non εἰ Creatura. 147. & 1
—— Qua ratione primogenitus o- .
mnis rei Creatz diokur.
448, 149. & feq.
—- Verus eft Bax 159. &feq.
—-— Quo feníu λίϑος προσκόμματος
dicatur. 162.
—— Annoviffct diem ultimi Judi-
. cii, . 168. & feq.
—— Splendorglorie Dei. — 777
—— imago Dci eft. 179
Chriltus magna & mirabilia patra-
vit. 18
Chri(tus Patri eft ὁμοέσιος. τοῦ,
ὃς Íeq.
Chriítus veram adfumfit carnem.
: 217. &feq.
Chriftus fine femine viri natus. 228
ChriftusGeávpuzor Ανθρωπόθεος, 2.42.
—— cur Crucis, non vero aliam
fuftinuerit mortem. 2,
2
Chriftus pro quibus mortem fufti-
nuit. 249. feq.
—- Quoritufepultus? 253.& (eq.
Chriftus cur fepultus. 264. & (eq.
—— non aliena fed. propria virtute
refnrrexit. 2
-— inita in ccelis effe icf
* ligatur. 279. & feq.
Chriftus Lon & reali Nri
ditincodlum. 280. &feq.
-—— curincoelumaícenderit. 28;.
&feq.
Chriftus fingulariter refurre&tionis-
caufa efficiens eft.
Clinici quinam ? PA
Coelum eft triplex. 82. ἄς
--- cur thronusDei dicitur? 84
—-— cít vcra Chriftianor. Patria.
. ibid. & feq.
Cocdlum cur Domus Dei dicitur.
279. & feq.
Conditiones principior. "Ezigwacw-
χῶν. l 10
Confervatio omnium rerum Chrifto
tribuitur. 182. & feq.
Confilium & Finis Concilii Nicz-
. ni. 6
Conftantinus Imperator , quando
. Synodum Nicznam coégit. p. τ᾿
Confubftanrialitas Chrifti cum Pa-. .
tre. 196. & feq.
Creatio cceli. .& feq.
—— Coeli & terrz Chriífotribui-
tur. 180. & feq.
Crucis figura. & defcriptio. 245.
& feq.
—- varia elogia. 248,2 Y
Cura corporum mortuorum. 252.
| seg
^
Fff D. De-
410
D.
Ecretorum genera im Conct-
lio Nicano condita.
Dei unitas quomodo intelligenda.
-
39
Dei omnipotentia explicatur. 7!.
& leq.
: Deus, qua ratione magnus dicitur.
. ΕἿΣ & feq.
Deus, quibus rationibus Paterdici-
tur omnipotens. 165. & feq.
Deus.omnium rerum vifibilium &
invifibilium creator. 78. ὅς ἴση.
DeusSolus eft nofter Salvator. ἴδε:
& leq.
——- Solus peccataremittit. 185
—-—- quomodo afcendere & de-
fcendere dicatur. 280.
& 281
Deuterius Epifcopus Arianus. 352
Differentiaquenam inter Nicccnum
ὃς Conftantinopolitanum. Sym-
bola. : : 15. & feq.
Dionyfii Areopagitz interprescor-
rigitur. 16
Difcrimen inter miracula Chriili
& Prophetarum. 348
Do&orum Ecclefiafticorum after-
tiones , cur Theologiz Princi-
pia non funt.
Dominium Chrifti in Creaturas du-
plex. “120. &feq.
Dofitheus Samaritanus fe Chriftum
' appellabat. 134
I ND É X
12, 3. Kfeq.
E.
E Bionis impia fententia de |
Aa Chrifto ex Jofepho ὃς Ma-
' — ria genito. ' 22
Eccle(ia fanctae refurrectionis. D
Ecclefiam credere, an in Ecclc-
fiat credere dicendum? — 224.
eq.
Ecclefia , cur confeffio de ea fta-
tim 8. S. Trinitatis do&rinz fub-
jiciatur.
—-. unde dicatur? ibd.
Ecclefia quid notet. 328
—-— ejus Materiale.
2
----- Proprietates. iba.
Debet effe una & unita. 322,
. &feq.
Quomodo fad d
. & feq.
—-- habet, Giopequs fabchi
malos bonis permixtos.
triplici fenfu Catholica d
tur. . &feq.
rm ep Ἐν patum « i
ecta fidei quaenam? 36. &íeq.
Elccfxi heretici. - 35
Elias, quomodo in coclum aflüm-
tus. ' 28
Encratitz, quinam? ! 13
Eudoxiani, quinam?
Eunomiani , quinam? ibid.
Eufcbiani harctici. — ibid.
Eutyches$ unam cenícbat effe in
Chrifto naturam. 242
Eu-
-: Σ e ΟΣ Φ
eRSNENNDUUKE E ameta τὴ) MBNNRUGUALN UBUEEUENUBRURNNDCOÉ paginis
I N D E X
Eutychianorum fententia de incar-
natione Chritti. 219. &feq.
F,
"*' Eftum affumtionis B. Virginis.
16;
Fidei Nicznz Confeffio. 2
Fidei partes, quot? 25
Fidci proprietates quot. 28. & íeq.
Fideles, quomodo Patri colefti ἢ-
miles. 66, 67. & feq.
Fideles , quomodo filii Dei dicun-
tur. 13 136. &feq.
— — Quomodo i 137
———- Divinzx nature participes,
ibid.
Fideles θεοδίδωκτοι. 186
Fideles omnes vocantur San&i.
ares i. rod 334
Fidelium varia epitheta. 137
Fides (ine. przvia. cognitione efle
nequit. ! . Ὃς
Fides fola juftificat. 36. .
Fiducia, dici pars eft.. i
--- a fide di(tincta. ibid.
Fidus Epilcopus. 6
Filii Déi Genef. vi: 2.. funt S&ht
potteri. 102
Fihus Dei inter duos Angelos A-
brahamo apparuit. . &feq:
Filius Dei cur Angelus dicitur. i99
Filius Dei unigenitus eft. Chriftus,
"
. 12.
Finis refurrectionis Chrifti. Z71
, ΄ ᾿ I I
Formatio Chrifti corporis fuit em
ccíiva non momentanca. 217.
Formula fidei Niczena.,. 2
cl Conftantinopolitang. I
ormulz bapti(mi variae. , & feq.
Fratres Chritti quinam? HA ed.
Funera cur efferri dicuntür.
G.
( : Enerationis zternz myfte-
rium curiofe minime inve-
ftigandum, 143
Gnofticorum fententia de Incarna-
tione Chrifti, - 219
H.
Ereditas fidélium eft vita;eter-
| | na. 18
ermiani. IE
, , Ζ
Hermogeniani ἃς Praxeani, iidem
Hymenzus haereticus. F-
A
J Acobi Liturgia fubdola, 90
Jefaize epitheton. 16
Imago Dei in juftitia ἃς fairs
^ tate fita eft. 137
Imago Dei, Chriftus. 179
Immerfio & emerfio in baptifmo
quid fignificat.
pe ipei: . 346
Finis refurrectionis mórtuorumdu- ——— (emelan ter fieridebet, 357.
plex. ii &feg. &ieq.
. Fffa Impo-
& feq.
i6 t
412 I AN
1mpofitio manuum in Baptifmo ad-
hibita. —— ' 3455246
Johannes Baptifta Angelus Chriiti
ὃς pracurfor. 2216
ohannes Philoponus C'ritheita-
rum herefin defendit. — 64
Judicandi vivi & mortui , qüui-
' ' mam fint? . 294. &feq.
Judicii ultimi tempus folus Dcus
novit. 296. & (eq.
——— cur nos latet? ibid.
——— fnis. 297. & feq.
Judicium univerfale vcl ultimum.
202
ibid.
vocatur ἐκείνη ἡμέρα.
— LI ,
«--- - TÉ. ibid.
——— Συντέλεια «ἢ αἰῶνος. ibid.
--- Τὸ ἔσχατον τῶν ἡμερῶν. ibid.
—— CH τῇ θεξ ἡμέρα. ibid.
---- Καιροὶ ἀναψύξεως. ibid.
—— CH ἡμέρα τῇ Xpigs. ibid.
——-- Παρουσία τῇ Χρις. ibid.
— θείας βασιλείως Qépssa τὸ
διάδημα. ibid.
——-. Ἐτιφάνεια. ibid.
—-—-- ἡμέρα τῆς κρίσεως. ibid.
——.. — διαγνώσεως. ibid.
——.- — κογχοθεσίε. ibid.
κωρὸς τῆς τῶν ὄντων εἰς τὸ κρεῖτ.
τὸν μεταποιήσεως. ibid.
ἡμέρα ἀναςάσεως καὶ ἀντατοδό-
σεως. 293
μεγάλη ἡμέρα καὶ Mann το
! 10]
——-. τΤὸ φρικτὸν καὶ ἀνύκποιςον τῇ
Χρις ὃ δικαςήριον. ibid.
—.-—-. cur Dci dies vocatur. ibid.
D E X.
Jus baptizandi quibus conceflum.
241. & feq.
Jufti proprie funt homines Dei:
200
Juftificatio noftra eft finis refürre-
&ionis Chrifti.
271
L.
ΟἿ Kurgia S.Jacobi eft fubdola.
199.
) M.
M" Spiritus San&i
δ... ga
—— CUI πνευματομάχος VOCAatUS. 310
Manes fc Chriftum appellabat. 124,
Manichzorum error de mundo ex
praexfitente Materia creato.
. 11
Manna , quomodo panis An He:
rum dicitur. 96; 97. &feq.
Marcion Hzreticus, 42
Marcitze hzretici. 352
Maria Chrifti materan femper man-
ferit Virgo. 230. & feq.
—— quomodo primum Geeróxog
appellata. — 239. &leq.
— quomodo Kpsoróxo; appellan-
da. 242
---- Θευμήτηρ. ibid.
Menander haereticus, ejusfententia
de Chrifti carnc. 8
Mcflalianorum fententia de Bapti-
Ímo. 62
Mia-
I N D E X
Mirscola folus facit Deus. 187.
δϊεὰ
eq.
— Chrifti ; quomodo abillis ΤΣ
hetarum diftinguenda? EE
1902
Miraculi definitio. :
Monafterium fanCtz refürre&tionis.
274
Monophyfita quinam? 243
Mortui non baptizandi. 355
Mortuorum corporum cura. 253.
, [e
Mofes cur in hiftoria, creationis
"nullam Angelorum faciat mentio-
nem, 89
Mundi creator folus Deus T'riu-
nus. 111. &feq.
——- non funt plures. 112
Mundi fnis Gloria P cognitio
Dei. 112. &feq.
— accidentia. 1!
Mundus ex nihilo produ&us a Deo.
O.M. 112. & feq.
Myfterium scternz generationiscu-
riof minime inveftigandum.
143
N.
Eceffitas S. S. Trinitatis. Ὁ
— incarnationis e Fi
. & feq.
Neftorius unitatem perione Chri-
fti nefarie laceravit. 239
Noetus Praxee Hmzrefin fecutus
cft. . 62.
Fff 3
413
Ο.
Bje&um Fidei eft Deus. 2
Obftetrices , urgente neceí-
fitate baptizant apud Grz-
cos. 43
Oculos mortuorum olim rq icm
parentes. 6. &feq.
Omnipotentia divina erri
Ophitz Jefüm alium quam oe
ftum putabant. E
Oftorodius Socini ftipitis infelix
propago. 276
E
P Anis Angelorum Piscis
Manna dicitur. 96 :97 fe
artes fidei quot ? T πες
Paffionift. d 28g
Pater quinam vocandus? διά. 6
—- omnium rerum creatarum e
Deus. ibid.
Patria Chriftianorum vera, eft coe-
lum. & feq.
Paulus Samofatenus , qu eret
Paulus Epifcop. Conft. Sp. S. dd
vinitate alienum blafphemabat.
Peccata bonos a nobis abigunt ve
gelos. 10
ii Ῥω baptizandi jus ctiam E
i
ieribus concefTerunt. 343.& feq.
Phile-
414 Ι
Philetus hzreticus. 382
Philoponus (Johannes) vide Johan-
nes.
Pignus noftrz cít Chrifti refurre-
&io. 271
Poteftas & potentia judicandi quo-
modo inter (εἰς diftinguenda.
292, & feq.
Praxeas Trinitatem negavit. — 6r
Praxcani & Hermogeniani, iidem.
Principia Theologiz funt Scriptu.
rarum effata. , 10
Proceflio Spiritus San&i. οὔ
--- quus veibis. a ub
Ecclefiafticis | expreffa.
ibid.
Proceffio Spiritus Sancti ex Filio a
Synodo Conpftantinop. huic Sym-
bolo non eít adjcéta. 209. & feq.
fed a Sergio. 111. P-M. 310.
di&i? ied
Propheta unde dicti? 15. & feq.
din divino inílinctu Kod og
ibid.
----- - corum varia epitheta. ibid.
Proprietates Angelorum quot , quz-
namque ὃ 94. & feq.
Proprietates Ecclefia. 335. ὃς feq.
R.
Arionalis quis ? 316
Regeneratio hominum. M
Regnum Chrifti finem non habct.
298. & feq.
—-—-- duplex.
393.
N D E X
—— non eft terrenum.
o
—— Deieít triplex. — ibid. &kq.
—— Potentiz. ibid.
—— Gratia: 300
—— Gloria. ibid. & feq.
Reíurrectio Chrifti explicatur. 2
267. & feq.
Refurrexit Chriftus, Vor πὸ
aliena virtute. 2
—-— quomodo tertio die? —
Refurrectio Chrifti noftre cít pi-
gnus. — 272;
Refurrectio mortuorum.. 369. & feq.
—— cjus fübje&ta. 379
—— caufa cfhciens, 37
—— finis. ; ibid. εἶχα
—— certitudo. .&
—-— poflbilitas. Hs Pra]
—— oppolita. 381. &feq.
g.
Abellius & ejus hzrefis. — 62
Sacrificium quale Chriftus Deo
pro peccatis humanis obtulit,
5
18
Salvator nofter Solus eft Deus. 187
Samaritani Animarum immortalita-
tem negant. :
Sancti vocantur omnes fideles. ἘΠ
& feq.
dn & fandapilones iidem κα
vefpillones. 261
Sciffio veli in morte Chrifti facta
quid notabat ? 286. & feq.
Scopus Sy nodi Nicznz. lj.
Scriptura S. Conciliis olim medio in
Con-
qu τ“ “π΄ π--ὔ ES ᾿ ᾿ . — à Θ
“-“σ:οασαααι πο" ΝΒ ον" ει σον
IN D E X 41
Confeffu 'Throno cur imporic-
. batur. 14,1$
Scripturarum effata funt T heologize
, principia. ᾿ 10
Sedere eft regnare. 380
Seleuciani. $
Semi-Ariani quinam hazretici ὃ D
Sepeliendi ritus. 253. &leq.
260. & feq.
Sepulchrum Chrifti quale fuit ? τὰ ,
; &
———— cur e Saxo vivo exciíüm ἢ
262
ibid.
quare extra urbem ?
Sepultura veteris hominis a Chrifti"
proficifcitur, 67. & feq.
, Sergius III. P. M. proceflionem Sp.
5. ex Filio Symbolo Conftant.
adjecit. 310. &feq.
Servator quis? 124
Scrvi unde di&i. 124
Seffio Chrifti ad dextram Dei Patris
quomodo a veteribusvocata. 288
Scílio Chrifti ad dextram Dei Pa-
tris quo fenfu intelligenda. 288.
& feq.
Sethiani Chriftum alium dicebant
. quam Jefum. 124
Sinon Magi deliria de Miniopb
"nito & de Mundo ab Angelis
creato. I12
Simon Magus & Simoniani Spiritus
S. Deitatem oppugnabant. 217.
E
Similitudines , quibus S. T'rinita-
tem Patres olim probabant.
48. Rin,
Spiritum S. etiam ex Filio ---.
re probatur. 1
non Ἐνέργειαν vcl Xápeuz icd
verum Qugdp.evoy efTe. 318
——— non eíle Creaturam variis
probatur argumentis.
21. & feq.
Spiritus S. donorum Spiritualium in
nobis auctor eft. 137
Spiritus San&us verus Deus. 20
Spiritus Sanctus non eft Mindte:
vel fervus Dei fed ipfe Deus. 218
Spiritus Sanctus varia epitheta, XS.
&feq.
Spiritus Sanctus & ab cílentia & ab
officio & effectu. 07. & (eq.
Spiritus Sancti proceffio. is & feq.
quibus verbis a veteribus
Ecclefiafticis. expreffa.
ibid.
Splendor Glorix Dei » c(t Dei fi-
lius. ^
Subje&ta refurrectionis. 370. & feq.
Suid locus recte interpretatur. 245
Supplicii eterni non erit finis. 36
erunt gradus. 387
Symbolum Conftantinopolitanum
. etiam vocatur Nicznum. 1$
——-- Conttantinopolitanum in
Miffacantabatur. τῷ
Symbolum Confítandnopolitanum ,
ejus formula. 17
Synodi Generales cujus auctoritate
convocata? 3
Synodi Topica cujus? 4.5γ6.
Synodus Nicxna univerfalium an-
tiquiffima. i6
Syno-
416 Ι
Synodus Niczna quo tempore ce-
lebrata? «07
T.
Heophroniani quinam? 204
"Trinitas Divinar. Perfonarum
explicatur. 4. & (eq.
"Trinitatis appellatio quando rece-
ta?
—- aneautiliceat? . ibid.
"Trinitatis Myfterium cur initioob-
Ícurius fucritrevelatum? | 49, $0
"Thitheitze, quales heretici? — 64
'Troglodytz quinam? iof
'Thronus Chriíti e(t coelum. 28
ü.
."T N&io in baptifmo adhibita.
τυ- M
N D E X
Un&io eft a&us honoris. 128
Unio duarum naturarum in Chri-
fto qualis? 225. &feq.
Unitas Effentize divinz dr peti
intelligenda. 39
V.
Alenti & Valentinianor. fen-
tentia de carne Chrifti. 224.
ΝΝ & feq.
Valentiniani 30. ftatuunt ἀμῶνας.
Verbum Chriftuscur fic dictus? 1
Vita eterna vera fidelium Bei.
tas. 18
Vita futuri feculi. 82. δείξας
—-— cjus variaepitheta. 282. & feq. .
—-— ex gratia datum. s
—- gradus Gloria: habet. ibid.
Vivi & Mortui, Judicii ultimi die
Judicandi, quinam? 294. & feq.
EMENDAND A.
Dag. 13. lin. 18. pro Pzedog: lege Paup
1d
φορείοθω. pag.3O. lin. 11. pro pepercit,
pag. 16. lin. 33. pro πληροϑρείσθω lege v2ago-
: Aa pepercit. ; ag.61. lin.24. pro Spintus, lege
Spiritum. pag. 71. ἐπι. pro falfa, leze vera. — pag. 75. lin. 3. pro 4. lege ς. pag. 79. lin. 7.
à lege , Platoné pag.92. lin. 1 pro ἐγένετο lez ts $. P219. "5.1
Pro Plato »
im initio dele enim. pag. 115. lim. 19. pro 17. lege 31. pag. 126. lin.2.
pro Origenes , lege Originis. " pag- 132. lin. penule pro vinclum ,
£iyax9zemw — pag.104. lin. 23.
. pag.131. lin. 1.
e vinctum. ας. 157.
lin.i, pro Cariarius lege Coriarius. pag. 172. lin. a 5. pro Dd lege Ephramius. δας.
173. lin. ult. pro fciret lege fcire. pag. 175: lin. 11. pro manifeftando , lege manifftandom.
pag. 186, lim. 11. pre communicetur , tertius Jege communicetur.
com ertius. pag. 199.
lin. τῶ, pro przeparatum lege przparatam. — pag. 27. lin. Antepenult, pro RE RM See.
. i10. lin. 5. pro adfpernaturanr lege adfpernaturum. fag.254. lin. 32. pro ριον lege
σουδώριεν. | pag. 164. lin.14. p I. rà - 216. ur pro Soci Li Sod L f.
.lim. 3:1. pro i Theffal lege i 'Theflal ρας. 325. liz.23. pro pro pug a t
5. 8. In. E. pro Calum lere Coeetum. li "n e profeffa
im.l12. pro fideles lege fideles. — pag.
7. lin.26. cx 27. pro univeriam /ege univerfum. — pag. 341. lim. 26. fro Matth, 3: lere
EET p4£- 395. lin. 16. pro 98. lege 146. e» feq. di x oHge
Heu VÀ τσ: σ 9 £c EN φαῳρβμανκάν: ορρο στάσει σοτου κων
᾿ LA. o MER La
LI - P
Ld *
t LI
-
v
E
r -
WE
ἢ ὡς
- ν pé : Ld
.
. * LI n
Y vg : i
. . 4
- dall
΄ ος
.
^
.
* ᾿ ^
.
.
^
ν᾿ N
à
M^
^
"P"
*
E : .
ld Ν *
5 A -
,
bd LI
- |. e
- - ΄
»
» δ
͵
- ν
-
Digitiz
d by Google
. 1 ^^t a EP rtm
9 .
; » . ς
- ^ ὃ
; "I
- LA .
Li . .
Ν
«, 4
. ΄ ,
4
* vr .
* ^ í
: c
: E
. 2? . 2 :
- 4
4 .
* . y.
* 4
* *
- LI . ᾿
* .
ἢ ἢ
- *
qm -.σ τ
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11