<36605886450017
<36605886450017
Bayer. Staatsbibliothek
I
Digitized by Google
Kl /I y( vy/
Digitized by GoogI(
® e f * i ci) .t e
1>ev
^ § H o f op § i.e
fünfte t 25an&,
Digitized by Google
« ■
Staatsbibliothek
Mönchen
* !
Digitized by Google
hti (eiftgcn gt^mtfc^eti Steid^tf 5turf ürjlen f Sanbgrafm
Digitized
%
f
■ r
V . • -
"I
SBenn Sit). ^ucfucflUf^»» ^ucc^Uuc^t
We gortfcöuHö cineö litecacifcjjtn "aBttf» doc 21u*
gen ju Icflen toagC/ fo 3cfd;iel)t <ö btotf ui-öeif
Sibftc(;t/ nic^t Our# SiSom oOflii> fon^n au4>
t>uc(& $()at ju deioWfen/ Dof ic^ t)on innigflem.
Jöanfgefübl füc ^6(^ftDci'o mit ccwicfcne M)<
©naDcunö^ulD t)urc^Drungcn, Cic ^ufc, »eU^e
Die €cfüllun9 tct 8€l>rcrpPid)tcn wrflatttt, , öuf
nu^lic|)e litei*ai;ifd^e 3n>ecfe )><i:k9cnDei Dag t^e
•
toppelte löel^immiing cineö aEaDcmi|1^«n
tut(^ eulfitr mtf ^^ortcag Der 9Jßiltenfd;aften iU'
nü^m, )um unveccücften Qwtte meinet (Btrtbentf
UDO <iLßit;fend m<x^i, unD^Da&urc^ auf dcofe
unD «cl)abenc 3i«l ^'m. Äucfüi' Jllicl;cn 5Öuc(^
Uu^ft prdön>äct>i9m ÜitQimnsi <33ev(&(uns
9Bciöl>cit uiiö .2B i f f c n f a f t/ in cin^c ni«=
t«rn ^pf>dcc Mrtc^ Dem meiuev Gräfte ^Inju»
Digitized
ouf (i<|> Die 3uüetp4)t gcünli«t, baß ^ ö cj) j! D i c f c I#
i>( i» <itK^ ticc^ %t wm^memt^iMt in
IXtkfft($t-<Mif pie JCludle/ tpocau« 0^ entfptungen
: ifl^ mit @nate unO na#<&t<t>oU(c ^ulo aufneb*. .
mm to^cDen. tUfjlcc ^^rfucc^t und S)et>otion
tjcrbaijce {(& . ,
\
im ^vmvd t%os.
Digitized by GoogI(
SD 0 r r e ^ t
y>itm ^a^t^u^btvt bietet für bie ©efd^ic^te ber §)^io*
fop^ie bei mitm nic^e bttüRaiutigfaleigfett von infor'
eflanteti iBegebeh^tten bar, als ein gleicher ^cittanm
t>or, bem Einfang unferer SeUrccfenung. 9Jlan tartti
^mar ntd^t behaupten, ba$ bte §|>&ilofop§ie mentger
^opfe be(4^afcigec ^abe, al6 i>or^er; bte fUti^t bcr
p^ilofop^ifd^en ec^riftfiedcr ifl fe^r anfe^nlic^, menn
wir, roiebinig, oudS^ biejenigen mit einrect)i\en, bereu
iBerfe oerloreti gegangtn ßfib ; ^u(e ^tU mtit
*en ©ricd^eii unb gt&mertt eine ^beutenbe ^Xiiia^I mm
2(n^angern, ic^rern, ^iJertf^eibigern, Deren SJlumen mir
nid)t einmal ade tetmen* <£mige Äenntni]^ bor ^^ilo»
foppte geborte trt bem sro^eti r6mif(^ SXcic^, toie
e|emato in Äf^en, memg|ien$ ju gewiflen Seiten, jum
guten $one unb ju ben ^rforberniflen eineö gebilbeten
SRenfd^em @(ei(^mo^t i|l bei aUer biefer 7(udt>reitung
ber ®cn>inn an pppfofi^ifc^em ^ffen gering»
giur menige SWanner treten ah (Sterne to>on geringerm
Siange auf biefem ©c^aupla| ^erüor, um einige 9legio*
nen au6 bem ^unfel ^er9or|it^ben ; mieiDo^ ba^
iid^c^ bad fie ^Mtbreicen, gro^rent^eit« itttr ftembf iid^c«
(ira^Ien (inb, n)el(()e auf mancherlei SßJeife gebrochen
' uub
Digitized by Google
. rm ^ 0 c r e
fanöett; QRdnncr, mid)c nod) baju oft fet^r einfeitig
mit i^vm iic^U auf Die 93?irmeU toidun, baib etUudf*
um o^t\e|tt imhmm, baib mt tmhtmen o§ne ju
erkuc!)t«u
(£ö fmb in biefem ^eittaume nur jmei J^aiipfpav*
teicn, welche bcn ©efc(>id}tßforfc^ec ftpircn f6nncn,nam«
bie poUenbttere 0^(lalt Dc^ @{ff>dctd«
mtiö, unb bo^ fd^marmerifd^e ©^flem bec
Steuplaconif er, n>ei( fie baö pl)ilefopf^ifd;e @clbjl«
benfen, obgUic^ nac^ fe^r einfeicigcn dii^tmg^m, be«
ttrfutibeti; . /
©er Dollenbcfere ©f cpticiömuö ber afccrrt
5^6^^ofopf^ca liegt unö t^odfianbig in bcn ©djriften bcö
^ejrtu^ bar; aber bie iitt feiner admär^ligen iSilbung
itnb be^immtttm 9ttd^tung^ bie ©efc^tc^re^eineö ^ovU
fi)teitcn^ hi6 auf ben ^uaft, auf meic^em mv if^rt bei
bem @e]rtu6 finDen, biefe liegt nocb gro^tent^eilö in
bem ©uuN/ meil 90h ^ncfibem bi^ auf ^eym
. eine iüdt tfl^ metd)e mit burc^ ettitge gefc^icbtitcbe
IData un'D ^cblufte außgefüdt merben far^n, fo lange
un6 nic^i bejlimmtere 9Rad[}rirf>ten t)on einem jmifc^en
beiben in ber ^cittei^e fie^enben @CepCifer au6 noc^
tinbefaatiten ClueKen bargebotett tberbett« ^cb ^abe fo
t)icl, a(f3 eö nad)'ben menigen S)atiö moglicb war, ben
gortfcbritt beö @feptici6muö t)on Jlenefibem bi$ auf
@e]riit$ gtt befiimmen gefucb(* toirb ^ter twi^äs«
Ii<b barauf anfommen^ ob bem ^enef(bem®erecbtigfete
n)iebcrfa^renfei>,obber 5^unft,n)o er beu Sfepticiömuö .
aufnahm unb foctfe|fe, unb fein .babei beobad)tete^
flSerfa^rett ricf^tig aufgefaßt unb' batgefieKC fe9* ' Unb
^tetauf mScbtc tcb vorjuglicb bic "Xufmerfptmfeft
berjenigen ©dehuteu (cnfcn , \x>dd)e biefen $(^cil
ecn>a in öffentlichen S^ldaern i^cei: ii^mtt^^ilung
tenfferfen* * \
Digitized by GoogI(
...» -
95 0 c r e & ix
^6) hmnh bei btefer ©efcgenf^cie nut nacf), baf^
^icr o§ne 9ia(^%ü t)oii bem ©efe| ber S^i^folge«
l^fte. abmeieren ttnb bt^ ?(6fc^nt^fe^ meiere ven '2(me(t«'
bem iinb ©eituö ^anbeln, unmtüfelbar auf cinan*
ber folgen lajfen fonnen; b^nn ungeacbtec beibe berßeit
na<^ mctf au5 einander fle^en^ fo bitbet «boc^n^r ffepti*
fcf^eß ^§i'IefepT)irm t\m eigne für fic^> be|le^enbc SRet^c
Doii 55cgcben^ci(en , midjt burc^^ anbere nid}t nn(er^
6rod;eu mirb* ©feptifer unb S)ogmatifer jlc^en fuc
(iic^/\ef^ finben ftc^ feine/ ober bod) fe^i; entfeinte ^e«
rft^tungöpunffc; (Eine c^tonolcgifc^c 'Xbmetc^ttng bec .
* TfrC n)ärc bii^er nid;t inii' eilaubc, foubern fogar au5 ,
einem anbern ©runbc not^wenbig gen)efcn. ©ena
. offenbat märbe bie Ueberfi^t unb H^eiirt^eitung be5 ' •
(BfepCidemwö gewonnen f^aben, m^nn bte ©efd)id;te
of^nc llnterbred)ung jeigte, tvaö beibe ©enftr für Dcn=
fclbeft flet^an ^abcn. S)iefc S3emerfung mad;te icb
aber ju fpat^ um 9pn i§r wtrflic^en ®ebrau(^ mad;eti \
)u fonnen* . . • , ' ' . ^ .
Q[Ba6 l^U p^iiofop^ifc^e @d;n>arm«ret ber 9}eu« '
pfotonifer ünb bad au$< t^r hervorgegangene (^^flem
betrifc, fo mirb fid) mit if^rer ©arftedung erft ber fot
genbc SJoiib befc^dftigen, »^ier mußten nur bic em^
jelneit <^rfdi>einungen d^ntic^er SDenfart, n)eld>e t)br
i§r Dorauögtngen, bie f^aupffdc^licbflen Urfacbcn, n)'eld)c
auf if^re t)6nige ^ntwicfefung (Sinfluß §a(ren, in Der
0efc^id)te einjelner ®d;uten §erau6ge[^6ben merben*
92ac^ biefen SSorbereitungen mirb man bie ^rfc^einung ^ .
fiNffd 9<otin; ber bie 9tic^tung einer auf ben ^(ügetn
ber ^^antnfie fid) cr^ebenbcn fiif^nen ©peculation, mie
fte fi4> fd^on Dor i^m in nod; un^^oHfo^nmenen SSerfu*
c^en Dcrriee^ , nur mit m^e^r (Energie, betf ®eij}e5 unb
mit me§r Sonfequenj verfolgte/ nic^t unerwartet jinben«
©eit
Digitized by Google
tm iDtd^tige unb itttereifante ©c^riften äbet bie @e>
fd)ic^ce bec ^(^ilofopf^te in '\\)xm ganjm Umfange unb .
über einzelne Xi^iik f^erau^gef ommen , xotidc^z ic^ ^iet:
Sur SSetoottilanbiguog Ut m b(( ^inteirung gegebenen
ittetatitr tiad^ttagen mVu
' ' ' ■ ■
3a beti ^fliieittfiiifn SBetfen timm xck je^ wiS^ ftie bet
fran^oftic^eii, ntttien S^e 6Hnden5e Hutotre compareji
des Syttemet de PhOotophia relativement «ux princic '
pes des connoitMUicef humamet pftr Degetando. Paria
'1B04. 3 ^. 8. sielen / wel^e fid) t^ot dien Tlthtktn 6er ^
gtaniiofen burd) dueOenfhibiunt/ Äenu(^un() oBer Htefadfcben
^)ülf6m(ttel oud) beö 2(u^(anbe*, tur^ ^f(lpr{fd)e ®enottf§#
leic unb sr&nbUd^e^&elbßbenleu fe^rt^ort^eil^aft au^^td^neu
®n Yef<^Nti0e« ^^^^ bucd^ba^ti« Cotn^etiMutn ifl 9,o#
^et^ @runbrif bet fikfd^ic^tt bet pt^Üofop^Ifc^R Oyltliise/
von ben @tiec^en hH auf Amt« Otm^ t^oi«
»
jtiitiet UMt bet alten unb neuen ^^a^fop^ie/ bi^auf
i9te 3a^r^uiibect. SDambetg iSoa* $• .
' Ueoet einaeUte S^eUe etfc^tenen,:
tHefttltate ber p^ilofop^ffcfien Jorfcßungen fifcec bie Statut
bet mcnfd)U*en €tfenntntf, t)on 9)löto 6t^ .tnnt. <5ine ge*
it&nte ^teitff<^tift m TL e uabeb if fen» SKatbutg
ih05. 8^ ' "
^rel^fd)riften über tie Srage: welche S?ortfcf)tttfe ^at bfe
«JRetap^pflt feit Setbnifeenö unb SBolffö Seiten in ?öeutfd)(anb
gemad)t? von 3. €®d)n>ob, je. 2eon^, Keln^oib/.
un6 3* ^. 2(bi(^t. 5&et(in 17^6. 8*
(S5. ancf e' ö S^eantwertung bet ntn bet H. ®efetl#
fc^aft ber ®t(Tenfd)aften ju Äopen^ogen öufgcwocfenen ^>ret<#
• frage: Qulnam sunt notabiliorcs gradus, per quoß pbi-
lo^opliia practica, ex quo tempore «y»tem8tio€ per- -
tractari coepit, in cum, quem bodi« oblinety statum
pervenerit« Mma iQoi. o* «
Digitized by Googl«
XI
7iÜ(^mme fri'tifcfte ®efd)tc^te ben^ltcrn unb neuern St^t^^
C^. ® ort» e< lDac|if flutig ttt «erf<tit«Oenen ^oralf))iiemf
mn Vrtfiotele^ an auf Staat, bei feiner Ueberfe^tmf; ber .
CFtbtf ^e^ ^trifcotele^. S^reolau 1798. un6 auc^ befonbei:^ abs \
Chr. Weise Cottmentatio philoAophica de Scepticis*
ni caufis aiquo natura. JLiptiae isoi^. 4. .
©er fofgenbc ®anb mirb, mm ni^t unermar
tetc ^inbccnilfe cintmen, in Dem tunftigcn 2i<iöte <c
^ix SSerfaffer.
Digitized by Google
XI»
3 n 5 a I t
ginUltutiji.
Sipeitev 2Cbfc^n> Q>&ilorop[)ie untcv ben 3l6mcm
giftet j^gpitef/ gicero
.S'V^cited ^apitc[> '•jfn^angcr 6r|ontgfci'
»oUcnbetcirtt 65eftalU
44;.
HO*
/
140.*
181,
195.
223. .
- 1
Google
\
1 s
S ü n f t ( c $ M i I*
/
Sennern. ^^lO)* 6. Vi^ilof. V.
Digitized by Google
\
«
I
I
4 •
\
I
I
r
•
Digitized b'y Qoogle
1. 4».^>
•j :
.,5, jß'JiaV'jwT"' • •3 1.; , ■ " . ■
«on C^eijfc^ ®ebin;t 61« ju anfand« i>«* »»«M»«
. .. .. . n . Ä ( „ ji^ r t u n Ä.
fl(* bft 9rtc(*ifc^t ^tfofojl)^iifort6i(bffe miö .i^rc l>o(*(ie.
iMf *^el«a*MN* ~'W'^lr|etTfd)rffr (Irrmrt , unb wie
^ efepliei^imi« frne f^rmOap^'gtSnftijjie jffienbuttg für bm
wijeit^dfro; boctr mlf Utx^i^tMm ^i^tm fßt bai-
fAfttf^e. • !5n*>fr^n irar b'iefcr Äampf nidt^f becnbige^
tttir alif «ric Seitlang' irnf er ßroc^fn i h b<tf tiö^ierigm
»er^anbluttgcn bcr JJ^ilofop^eti'f^i'^ Stoff f&t
. toorbfrt. ffiorjugfW) bot bie §ßerfcf)icben6eit ber3lnficf)terir
firincipe uttb ^UtfuHatt. mf^ bntd) bu^mlatm itt bea /
Digitized by Google
enfgccjen(^efc6tc 51nftcf)fen uub SlefaUafe gcmä^ren muffen^
Je nacf)öertt dner fct)Ott <$um SSonn!^ t)on bcr SUid^tigfeit
ber @i>ecu(alioit eber Don 5er ^6^li<bUit bttfübtn ubtt*
(engt mar. IDii erfle Ueberieugung mu§te beum SRiiu
nern am ej^ejlen ju mrbcn^ n)elc^e .b,cn Serfucf)
macbtfh> .fiK^al^lät^e ^piiemi 4uf ii>irl(icf)e £^f£Ae ber
Crfo^ntn« dti{itii»fnbeoi..JbiKtt tbattn bu meinen iinb
benfenbjtm 2lerjte jum ©fcptici^mutf ^tüfi^t Unbeit
gS4nner, toelct^e^ nicQt biefe Seraniafftind Ratten, ober
emfnaeet bon ben (^4eiBt}()Siien,ttir^jr in^XrciU bec
^ ecf)u( pl^i(djfo)^ir Mten ; tttt nitct^M «iibef« tvunfcbtcir^
,ai^ fdr fi* weife {u n?erbenr ^hm ^t\r[t:pytu&uftl^
ifbtn^mißh^it {u (e^reti^ begnil^ea ßcb mit ben praf«
fifc^eti anßc^teiif bie fiA in beii^ rnrninisfaitiBeti GpÜ^
;Mfii f^iiben^ o^ne m ißrüfutict bei^ i&^i if^firtt;.
nietap()pftfc()cn SBa^rJ^ett bcr ©t^fleine feI6(l fcftr aufgefo»
beipc {tt fuf^lm# ober autuiü&Ä^t^äuniiü Aui^tx^if^tu.
Stibeffen bo^uerten bie 69(!em(j pwt/ unb breifettm
ft4 toelter auö ; ber ifjang jur (gpecuTation fc^fumnierfe
,liMr, .bur^vbii %iib<n| b«^ 8<italWl ^m^H mMi^^
um bei iteuejr Ser^nlafnnd tx>ie^)(r a^^iicmc 5(ra|l fftmja^
jubrecf)?«. SIcfe SeranlalJUnj. fonb. fi^.f . unb .bie yeief
^lunlWnbe fiiöi«n..e^^.,,bap.^lai;<)'^^ fpecula^if)?^,^^!«,
Pvin^ idfU^t w- emer ga^j nf^e^tv @e|ia|e mU ^Ofii ^
bern Umgebungen ()^rt)ortrat unb grogcö ^iiiffe^)en mac^te^
beffen ©nflug biö i» fpate gcieen jfoUflfiitiee, ^^^g)ie* IJo?
|fiid)ett. bf efer mer^murbigeu (ä^iffiÄ^inung, »e(^. jjrajfpjwlji
MiiimüfamUit pe;;bi^ni/ ba jju bet feiben geit Ottcft
„©feptici^mu^. in bplf^ub^tercr ©rßalf , »enn gleicb mit
^tpeit ippi^er @er dufdi^f alf er^)tt fit)fr anbe^tt geit ȟrbe
gemdcbt ()a6en, iiüfeeatj liigea.tucit üDttii in bei» ^1%
panbe b,er tt)i(fenrrf?afUic()en ^&ilDfopJ)ie unb in b<r2c^
tri *J • • • •
»*• • •
Digitized by Google
m
l^cti, t|tM H«( erfl i^H «trHiiMeit fr^m> OKr *
fMHfeti'IM öle^cr, ol^ne bcn ©ong ber ©cfd)id)te ju uu.3
mbrecften^ bicfen Igegeben^eiten feine S5et4Pact)tutt^ toib-ü
tuen , unb Ht um fo e^er mit etiOf^o^^m &6ec«t^iiip ;
feinen Bebeiueitben ginflug gcaugert ^dttcttv njirb
e^ 3arfei;n, in bet Einleitung iur:i»itma ^etiobe; itit
mfere eetrae^mng «fi^i^m;(tma« .dlteüeften ju laffeiu "
• ©rie^*eiila»b Wie6 jnjÄ in biefic^ feobe fmmet !
ttocft bie ^)cjuptqueae unb ber $auptfi$ aHer wiflTenfdjafN',*
licfien 2|uffl(Jrun9; aber (?e war bo* nid^t auf bieferf'
gj;,u(tcr{anb einBef((r4ti{|| fonbern ^re (Itb mc( me^rem '
8{t«rt|h<ieii tberSreiht . ^D'fe ijaupfurfac^eu waren bic *
politifcfeen aSerdnberungen ; mefcfie 51(e^anbcr^ €rc6,<run> ?
Sfn,. bie poUtit unb bec .erobcrungc^aii^ ber Slcfmer noiijft »
nnb bac^ ^erbefgefä^rt ^eten. . ^ ;^
IMiri^ mbjertNittiiim, ber ft^if^cu Sftatioti in bin ^
ÄorgenMnbern ein großem Ueberge»id)t. gegeben^ 4(>rem .
J&anbel neue Mnbcr, gweige unb Üuetteu g^eiffnetr ncum^^
Sirfi|riiiitrfccmtettSati0iiett m«an^ je(ar«cl^t* ' Ciefe^^
pilitif(*r>Uni9«p<i(tiiniJ ber ffijele fonnte nic^^t c^ne ginfluf ♦
«rtf bo« ©cbiet ber SBiffenfc^^aften fepn. So wie burdi i
bie ^fiinberuiis ba 4i^a|if(^eii burd^^eiHm^l»
aiiiMItief tntb:beR,cimj(tfkn j^anbef^ ler fflo^lM^^
©rted)en(anb^ jum mcuigjlcn in einzelnen Steifen erOc^ct
^atu, unb baburc^ ber SBigbegierbe unb bem ^trebetf i
im4 :@<»#e<6i(bws^ melrere J^ülf^mittet onb. grdgerel
Itatf rfiftmfl tar^ot ; fo mar.attd^ bk^emmk' htt StinnU
tiiffeunb ba^ @ebiet beö aBiffen^wurbigen burd) bic Sße*
tamfdtaft mit neuen Umbtm, iftrm 9)ierfn)ürbi^^feiteu:*i
I '
% . t
Digitized by Google
6 ^UttU J^^Uft^H*
rtc^tungcn uub Sveliglottöibeen uame^re morben,
Sluöbcutc bat>on mm airigofeleö UÄÖ,i6«fl^rAlllÄ.»«e!t
grcigebiglcirun^ 5pca*tUe6c einiger 9}fjo(emaer ber ©am#.;
nielplaij öon 9rie(^^tf(6en ©de^tttn unb ber griffen Säur,
4f fammlund iJ^ec qften ©jefc itfn««ü*t^§rci««-. ,
bi^fert , mtdii ^(tuc^ ein gRtlfeum ober ciHe 9Urt Sfo»
bfmte unb ^enfioii^anfTart fdr @crer)r(e geftiftef iattc„ '
tpar für anbcre 3mci()e ber QBiffcafc^af^eii wo^U&atf^er, ^
attf ein sV^cftd^ei teben unb jWhiilic^e OJefoNungeR ;
SDWnner anlpcfte, brc nic^f rmmcr burc^( au^(>«^eicf)neü''
Salente unb innern SJeruf ju ©efbftl;>cnfm beHimitit waren, *
f»o in bin 4ii^de^ttfien ^id^ttfdiiikw.i^^^
CMIMfungen, Unter fuc^un^en unb @eban(ett ibttmd)^
fige ®egenfidnbe be^ meiifd)Iicben ffiiffen^ aufbemabrt'
ttittcbea, in ^d^ften, mek^ nkt^ ^Onjtliiadnftlicli unbLl' .
t^miA^m$fmp tel Jc^ftlr ttatAritc^ einmttrt
jele^reer ®<(a^öfiföfeit mit ^ilofophk, ofeuc felbfi jn
•pWofotJJ^iren, bar, ju toelc^r fji* bet Oieift ,btc 8«^.
eltiel^ut Jmmei; me^» (inntttle; .«ttn^conmettticlc iiMT«
tdtoerte bi^®lrfcift irtcrn f)^i(ofop^en, m<in^berr6eiii :
bi^tc unb beitritt fie, üeröürf) i^re iti)vm unter ctnanber,''
t)ermifc()tc unb fd)moIj fie ^ufaramen. @o motid^iwia« ) .
^erftorömgi mug man bccf> ouf ber anbcrn Seite niän^. '
^Ibergcffen, bag biefe gelehrten ian(iölten bec ^tolem^eriuab ;
ber %;ptffd)Len 6>clc((«ca: in To fcm^SBirl^ ^ottg!» ijb48 •
ttfm^ bte fflirtf ber -eckten ^tofopf)cn fe{6fi aMfbeft)a&- .
ret unb ber ^^gejfai&eit entdifen.ttjirbeni. iwüun^ bag
^ Digitized by Google
•
unt^ dc}>^t;8t tDuTbe> t9(»tr ec auc^ f^lbfl liid^t <>u(SrMcOte^
Wqrotltrfeti nnif iir tiefer ^mf!cr)e b<i< fmeiie llt$ei|,^
ein SSeremigunadort ber Än(>anger i?on alfcn ^^ilorfop^i*
fcf)en 0ct)ulenr jet)od) mit citK^er äSerfc^ki^enl^it, fi»elci)e )
in bf n ^rl^erj|taii.Qiffeii 6f ibn @l4bie segrdiOMI ff^r«. 2Ni • , , ^
au^en tddr Ve i{3^t(ofop^e' etQ.Wft^eiinifci)e^ ^robtKt/- iili.
Sllfjianbrün nw frcmbe^; in atbcn ipurben *J)&itofbpb«n 1
biir<^ ()eu^ inri<c>t £>ira99 i|^rer.^^uc.iuni &Nf4$llv^n^^'
Ifeinctßien^ ^in;9e;eit.ett u«b (ftf oobim tai bei» 1^94^4^ \
Ölbf^ 55efo6nun!5.unö 3iifricbenb<it; in ililwnbnen mtig* *
itiib ftt |iterif^n emtoeber )ttc SQii^^ittig.bfe JfiiHir/^er
fttr Slrfrifblgund i^rer ^raj^tiiiejSies 2n ftfM n^^b
p(>iIofcpl)ifcf)e ^c^ulen, »eldK üon Sinbrimifd^^w unb
Srcmb(p,be|uct}t tDurbcn ^ mv\. Slu^larung t^rfBf ((MQbe^ '
6U ice^toftibiBe @geaf(^aft aOec . 6^^^^ fMwIlti. ,
tfurbe. ' SBon a^n(ic6en S3t(ibunWc(M)(cn i^t^atefrotibrieii-«
lefen »ic .r^icfetö 6i^ in baö iweite 3^&rNnbcrt.na:d>6^ri(li.-
ettttflL: /.^^ ble SSfCf^rbytrttit9 «fi^ <l|l|f^(MMM
•t*t 8>rflbe 3wrf ber Abioe semefcn {u ffi>fi#v (te-
""ybiJofop^^cn nac^ SU<;L*anbrien beriefen , unb »ieflricbt »öt^
byr i^anbel^Seiij luib ber £u|U^ Riebt 9Uii|it|$:|)ir ^(«ftung
dner 0dk^|e ^ujr>j(feitf(^tii<|ci| ^Ubati^ in <tiHr»9(»b|^ • ^
tOD |b i^errc()ieben<irtide SJationen burd) eindiiber tt#((filii ^
Sß*f frcinben 5pbi[ofopb^«f trclcb« fifb in 9l^>*^nbiien ein* ,
faübeu, fonnten alfo Unter .biefto.l^uft^nbeir nf^^ bie ;
ftj^ilofopl^ie etn^(tinif(!b macben^ no<^ .eui a^Mmeiiiere^ -
Streben nöd) Sernunftein(idf)t öerbrei'fen. Dc(fm uncjead)*^
tet öbcr fonnte cö nid)t fcbkn, baß nid)t binh'nbe Äopfe
aikr 91rl au^ .mancberlet Urgi^en ailej^anbrien ibrem «
IttfraeHfte anl eignet SSetDegung UDabreeOr .I9ie e^ niijt '
Sl(()cn unb 3tom ber 5<iK roar; bic 2(ebf)abcrei mancher
@(t)^^tt uab aiiictim^ bie ^ragf %4c()erfamwluB9 ^ bit
Digitized by Google
l(^^»V »ttrbe »Ott aiejmnbrtm dui bie Ä^nnfnig bec gric-
cftlfctie» f &«ofop5le aucf) einigen bcnfcnbcn Stopfen bec '
^fllicöen !R(itlonen mit^n^dlt. ©er fpre*en^(le..g5<tt>ei*.
tafur fjnbet fi* in bem>f>if©f<>pJif(^ert-3ub<hiartM^^ .
nwft iwl^t »ir te-bem^^ffo; bcr feine geringe S'cnnfnig
bfif«lrfec^ifd)en ^^ffofapf^ie übnf)aupt, unb tjorjugric^ b<c
}>latonif4en, in feinen SBerfcn an ben 2ajj aelejt j^a^p'
locnft IT fit imtitm tut(!^ tin^^^ Slugengra*'
IWMtM. fyS^tt ifl ober gcmig nicfjf ber'einjige feinet
fStatiotif btt m bec giferatur unb 5J()iIo(op{(ie bec @cje#
dKtt »efannffc()aft gcnmc^^ Dottel mtnßalbtn, m ' '
€W<^Ni^|l*'oitf^ieften^^^^ mit fce'jriben 3?dtioncn
'ftllftftV inüfie balb mebr, balb »enigec ein au^taufcf) .
tecSbeenr (im scgettfddfte SSefanntfcftaft mit bero ©c*;
Donfenfpfleme eineü^anjen Änrion, ober i^rtr iwjfia-' -
li#eili^(f^^ff»rgen/W^t;aroit^ befonbere g}?obificatio# .
irttt bf^* eignen ober freinben 5p&irofop^erae entfpringen. ^
»enn e^ ift naturUcft, bag bie ©ciecften nicftt aOein bit
flebenben f fcfnicm iii einpfangenbett waren , unb *
We-ÄeWKcJfe 'Bezeuget; bag in ÖKcyanbrien tjor^uglicft
tiefer äbeenmecbfel vorging, inbem bie Selcgen&eit .be«..
Otee^ tum ddrJecrt aerfe*t mai^erleüRätionen biehfei;'
iiftb bitV^itUm9inbf,'mid^€tlnt oewiiTe ©Icidjactigfeit bec
Oenftinfliarj Jerbor^rac^t ^aWeti^ benfelbm teftutt.
.•i),©(> ii<Hnt€(ceto CAcaJem. Oii*e»t.It. c. /,.) tiai» .
, • ■ StnbÄnget Der nfUf n Ttfabemfc, ml«« ji<^ }n If^antöcn j
«4 *
Digitized by Google
- 9.
t «
tJmg ber QtkdiWm ^ftifofop&ie mit. Siicfc« /Mit un» '
Vttt^nmnb, »wem unb mc^)rcre 25cir< »on Slflen m
9)ro»inj«n b(ö »citMuftigfit «eie^tö m«<$tc> ffffe fiAi
naä^ ttnöjac^ au« « a5«<l# «Ber «rle^ifceeii ©efi^rfam. i
Wt imbMiift«. 2)o(( fit 5m erflen 3aör^unbfrten ber-
»n>ublif war bie 3Zation titl ji> ro& unb ungebilbrt,. btt '
smtu Util gu arm >«* »Mttftrfrii«..«||:JWM«l, Mi
»(fi[«4f(iget, ali bag -gwtOifc^c Äunfl utib gsiff nfc^aft »
fltbtifttn; bie <Sii»fa«^eif, grusolrtife, «ef^W(*^^^»ltltti
flro§, al^ bag ein im(mtff»:>tmm <irtfle$elr '^nft. •
mtf .M #(|0lei(^t^m-tmib «B5b$föa6en^<it mc^trrf , berl
S^ n«df »ergnöguBsen unbgcrflreuungen, guyug unb
^Jratftt ubttf^anb na^m, 9ne*if4< ebW ht em«Mto '
Srfaufte 6flat>cit. bi(>i|sie4ifi^e« «rfittMi^ för b<a:
{BAtOrtqi Jn Stmii tmnnt wachten, nad) unb micft bec •
6ittn für feinere ie6ert<0eni5fle bur* ©ic^ter UMb $i^tfl«ri
SWidt würbe, ber fSerfe^r mi|>®rii#fn ^ '<«»elf«Wf/'
f« rflMt an« «nf dnoM» Stokn- ber ^et^ifd^en «iteratuc
WeÄ^ore, _mib na^m fie raitScrgnuflen Auf. &<m bit'
mHofop^it ber ©riechen. 6Iie6 abtt immer eine dettifTc Utt
^^^^^^ J»"^ Pf'MM^m #ri9r »el'*e« f?c^
m»iM9 vm C^rofttr;' »er Senfart unb' bem emti0
mectfft'fin tHirntt, t^eiftf aug bnm unb SBeife, wie,
bieSRifraec bie er|ie 9Jefannff<f|(lft mt-^ntAifAtn fObthd
aöenn man au^ bett 9i/mertt nie^f gang unb gm
■at 3InIo3cn eine« «rtsilidlen ©ei:^e<, in ßKflrenft^affeii •
mb «üngeit abgreife« wiilr^ fo muß man boc^ st(ttf)tn,
H^jmt «tfin6u«g;^fraft iu feinem gwctg« btcfeibeit
Digitized by Google
fl(^ &crr»w^et^ai| ^^^tr-*« f<ty Witt/ M'«« It^^^BMe
im biefm @fi(?ed«nlagcn cribrad), ober tofi bit ©taat^"
tt^faff^Hp -^l'^t^und U{i4 Säefcf)^fti9ttn$ bec Monier in •
iwlcjeiik'^r fonbern 4^If^ glucflk^e Dhicfea^mfr unb O^acft-^ -
IN« Wff J&w»««jrtmrii lifJAÄiiö*^ Uiiierwatfeii;:! .
iiMir,: . aieiH'.^Wic^ ftrie^ier liWr«wit*larfer:
Kui^e ©faateiDcri\)aIfinu^ unb Ärieg^fun^i war t)cr ^(fcf)jTe
ffe bfn prbj^t««im9iii9>INl|liii^7U^
ebie »Uli- oiif brte £r()altUÄd unb aSercprcßihittg^;!)!^*
fiftwtcf 6e|jki, iflH ^^ewiflTrr. 3lelioriaircü(j, bec bfinb ffic
iw bmwnbevn iftti, baß felbfl ber aufgetfärte €feero flc^
. juwcilcn \lnl)ü{t erlaubt/ bic jiur' au0 vcrblenb^tfm Sflaf y
'"^^tienalllD'i^e cntfpringcn tcnnfcn. 3- Q^Mett.L ^
' c. 1. Sed meiim mditüini semper fuit, onuiia ,110-
fitrog aut invenisse per sc sapientius quom Grapcos,
,1 liittt, acqepta ab Uli« ieci^se raeJiora, quae c^üidem
' ^ cli^na »tatuMsenty in ^uibu» «laborareut. , ,
Digitized by GoogI(
• ■. ,. •. ♦ . - f' ».*• •♦»•* ■ * >', •
ten Sv<?nKra mcy bic jmeitc er|t n(ic^ t)i.elc^ ^jinbernlflTett.
ftm f«;« , , wenn nic^t Car^o^jo i $om| ic^fte 9^1
unb t^ein ^fal^cmifcr ^amabe^ 6e|!anbf nac^ ^om tarn,
fc^un^en^ tinb bie bcjaub^oibe i&erebtfaii)feit i^oqudif^
M %tii^if^iUt^ ^mu, ^ugcrorb.<nt(i(l^a Ciubrtt(| .i9uf -^i^;,-.
li^tn ^ifd)aft\^m\^tn t>er(jagciT. 2)iefCj^ gefiel cini^eit*
DWo^ernj agcin^b/w fo& n)eiui:|. i«b .!&ef4pc^taCic:
al^ b^^c(^ JSriegc unbX^ten fi^O au^iu^etc^nen n>unfc()iii# .
^ P;l u 1^ ^atäc, 2jSw CasC d^K Q Jusc, Quctest, L c. 2.
in summo apud.illoft honore GeoDi^l^H fittit;i.it4^|;i<t ' "
nihil MaKhenui^cis illutj^jus. not. metiend^ ra;^
Digitized by Google
^tnn Mttf^atipt f^atu ^ato feinen ®tfaUen anUt (Btlfiti*
fimtitm, waß fepn foater fo Hat ine^ £icf)t f«$t; €a|o
ttär#t(;^er aSorkfunfiju^gttt, in n)dAer»Sa«ieate^ fiiti i
Bnb toibcr M( €$(f ec^fi^feit mit fo ^iwtt^bts SBercbifam»
fWfgef^ikJycn battej tr ^ntte uhfer anbern am* bft tui)nt
2löif?enittö[- <\<b^rf: bie iUiiner muften^ wenn fi€
tf€rcd)t fcpn toodceur - ille ero^bir'U' S4nber '
ft'^r^n, unb aller ij^rer ^errlicftfeit unb'
^c-adjrentfagett^); jförinff ein ^))?ann, roieCafo, bec •
M^'nOieM iKu^ide Ut ftreriden Srrc^tiflfcteMtite^ ber Set« '
dlr^hitt« utib fr^ffefii^un^ bf tVitfifebm $etT|U>a|e, «mik^
bie Umfidnbe motÜeny ba^J 9lecf)t nad)fe^te, gegen''
füTc^e fübne ^eußrruni^en dlerebfiülttg fepn r mugte <r ntc^t ^
^p^mifbpl^if&t^ttny\w üM f rcKit Untecftt» '
d)un9 utib^riifung unterwarf/ unb (eicf)t gragen öeran*^
laffen '{ohhte, nKld)e bem Sefi$f{anbe ber reicfren unb f
IriHrne^eit Körner iifif^üä^ werben Hnnun. Sia% biefed ^
SXnrün^Bikt n>ar , flebf nian au^ bem €rfplc^ feiner S3or# *
(leüungen in bem Senate; eä fepr nid^t fUi9# fagU (tr *
tiefe fMiiiier fb- (iü^e^ in Slom t^rmeileit'ia laffe*/ tnaii ^
n^W^giM^t#r<itfi^V iftfn^ (irsenmmen fepcn, > ;
m*b<v grdgren @efd)n>inbf5feit obt^un, bamit (le ju i^ren '^
j>#tfiieft üuriictNbren unb bie ^riecfttfcfte 2[ttdtnb belehren
Hdmkf^, Ht' i4tä^ittn'^in%Unit Mt viit dorl^er be» <
@ife$en ttnb £)bern fle^9r^(en £ie@efaubtm mürben'^
' l) ^ V^*'^^"* ^^^^ ^f<^t weniger einge#
iwihmcn ttJar ^a(0 g^jea bie Ärlec(/if(^fert 3ferite.. , ;
Digitized by GoogI(
^ ♦
halb enftoffettf unb erfcf^len tuq batauf tin 53efc^t
•fÄbetoren erqqHqeit mar^ ). (fiJ ujnr ©töat^ma^ime, iiic^tl
• • *a6lpV'*6drb Wrauf 4nbcrffn ftcf) ble Jeftunijtartbe;
Gart&ago. unb (?orint() tx)urbgn |cr(t(<rti Siom (>afte ffirt^tt
tS«niO itt' ■förc()tm;" bit 9lfi^r6wm';iinb bie Spracf)tlU6e
"©rrecfien, b(c nun örogtenr^eile unttr rdmifdjc Sotmißig-
{eit gefomriien tvaren, nobm (u; jene Staat^mojrttnen oer«
ioren nd'(^ ühb na^^ i^ice jtra^V ,b^^ @fe«tr bef^eutibeteil
0* 'Wmtr linkin '^t ben bellf^tfq. ÖJoi^ in bau Jeit*
Oker bc^^4'öto bc^ ; Strengfrt' jfari^en 'tgl^ 5}fricanu^
tec 'jüngerer iäliÜtff ^£u SuSfi^oV ß. SRuciu^ Scäüöli
»Hb mätiifuff ^gitnnlu«/ '^ifd^vi^i^ M btv driec^ifc^en
fofopbie ; Sfihmtfix^ mv ber genielnfcftaftitdje grcunb bcr^
fclbcn V ühb/ i^i* mar bauptfad)licbf ber bie Sleigung
}tfhi®tübib'm%'dn^cf)ifd!;<ti^^^^^ utieer ben'ctllM
gi^meW?^<JnW^ ««-feW ^on biefer ^eit
on nid)t an Sfii^mern, n?elcbe ibren 6ei(t Durd) ^Jhlfofop^ie
ttufjufidreit '(^udjfen, tinen Dertrautcn Umgang mit grici
'id^ird^fR ®e(eftrthn>fIoiefk, ft auf i^ren gtcifrtr in @mt«i
^cfd)dt*t^Ti* "Befuc^tch j cmraer mehrere ®md)en fanbeii
jicfif lit 9lom fin, bie fid) njcffcifcrten^ gried)ifd)e 2U<ratuc
auf n5mifc^cn ^oben.)U Drrppanieit; nad) bem 9Sitl^riba#
mm S^^^ ettOd tttte «AmO anMntiüii '^i6(iö#.
tiefen ht^tmi'diifV in mldm aud) bie 5Berfc b/^ »ari^oi
tdcd! ftd) bi^fatYben, bie bi^ber tu ^rtec^nlanb fo gut üt4
Dergirabeii gcmcfen maren. ' ...«
S5et a(j^n biefen i^efdrberund^mitteln moHte bpd) bi(
, Auluft Gdi'liuft Nöct. T. XV.' c, n.
V
Digitized by Google
T4 f8te4r(e4:$k^up({luif« ^
ieliier.SltJmer ; btt (Btaat «o^m feinen Slnt^tü türm, uiÄ
|riltJilfffitllii>ni l^ft^ntf" *-pr^n gef}ifrf(u:.i: £)ie a\un
Si»iit»iNJk *ittiflf«jml^|ifttBi# itttb
fofi in aSen p6jlofop&if4tit154riften Irittf ^t(ofot>^fe fl^
grn {^»1 Srricf^er urH) £at)Ur mMbt^en, unb ser^etl,
ibir S^för^uttcj offeiitficfter @efcb4ftf ^i^ere. . <fe* flMr
iiur@cifrcö6eburfnig einiger SÖBenigen, unbauc^ bi<fcö nicö^e
imm^r yeia, S3ci ben.raei(ienfmu§te er(! barf ©laat^in»
pfifft u^^ bU ^tavkO^bqtUii inJ^en ifffAtlid^n unt^ ßtf
ric6tlid)en ffier^anbfungftt Ötrrteo tcf . |lietifeii>ei^
ßcige^ itjecfen unb beleben;, fclKn ermac^fe in einem 9ic(*
incr ^iinii|tenf(*qftli*er @ei(li ^ .^je.9inmenbua|
01&ttoifop6i€ ' oiif >a)^ ^jff^^ JWf^ i^hilubfr^^tbtn , mit
einem 2Sorte/ ?e6enö»ci!^0eit bj^;\@eflalt^ ia»e(d^ ^
8)&ilofop^)iren bei .b^n Sitfmern im £)urc6fcö.ni« an-
5p^ilöfop&re Sln^ingcr ii^^r;^« SÄ fe iHui^
ieiH bie Senfung^art unb b'er Übaxamt fut hai eine obet ,
ii»*<?f.|fUf*icb^ fo bilbete ficft bb^ ieifi fpVpiIic^^er ©ef*
(t^fJ^ finbe, ju fc^)aeen unb ju benulea/^l^^
unb felbll biejcnigen &toiUt^ mldjt bie ^p()iiofop&ie tif
flentUc^ |u«fl iti Sfvom einführten, spauatiu^ unb q>ofitij^
niit)^^ f»^tn Ziffer (i6eralm iDmfiii«4<^V ^ .
A jii5er tti^ waren bie gei^umfl^nbe für bie iJJ^ilofop^ie
unb ©ittent>erberben uber^anb; unter ben bdrgerlicbm
Sttit%f^t bem £)erpo(i^mu^/ ber Sio^^eit unb @raufam«
minnlic^en ©enfung^otf W jtrffrrtr- Wör^Äaftoi
terwai(len bie ernfi&afteren SBiffenfc^often ; bie humanere
ftMimmi ümtt.fitmM hnm auc^ felbit bur^ 4ffent«
Digitized by Google
fA^V ®itun unO bn ^ütt^tun ^tubien nic^t aufhalten.
gfifM fff^tß (4 (u fpi»i^.g«4 OH aber l^ie
mi$m.ti^ '(f> imnimtkwmm,'^ mit mnu^ VMm -
nahmen , mit Uinm 3jttf reffe für Meflteffmfcftaft ecfuöf ;
umf$€iiin<Un t>ii^M%UiWf ober bunten jur ^^eriiul^#
fm^J/mf (IC tfifM.tNurie^oriu|iiini/ nn^ »m
fAm^^eten (om £^(H and) nicf^t bif nrr^ri^ett jtAnflt M
jgr&tepmerb^. *SSon ben würbioern, bic bicfen D^arneii
fubr.^^ r-lMAc.^M^. . Oci) .(tma^ biog!i)er;:^8l^ aUerec .
f» «ttpflfibm^ Ai.J>irtm6meii ^U:^^Ue|0p^ü mir ^
IpMIin bff ^)büofop^ie Nrcfr bi< Siomer frtnr ^rogrcffen
machte* S^^^ff^" tiw fel&ft bet b^nt iB^^ilflanbe Ott : '
fcfeffl,.S^pfe iu baß rcmifd)e Steide ntxlu o^ne @ei»mn.
^i>9^4i^mf tM.£)ai(n>tfd?ai{unfr bir reichen tti|b}i|>piif«
bereJ, ober bod) nicht fo befannt öett3orbm; unb obtre b« ' '
Jl^fi ^ei$ Cicero > mm^ tt tetc4f;M^'^itoßlti^t itö^
lttic9^^f;9iHt. 9e9iiyijMnbe fi» • «nti^ jiMSiiiiniifhtt^
bcurtbe^lij f*4rbc fe(b(l unferc 5?eHntniß ba f^viat^ifd^h
^^pfopbM mit unt)oQüanbtj)a unbt iucfen^affir
trfmif^e Bbk^r .wi(0c«fl6ito)N9r $mt
brad)rer bcförbertc bie a0((eim(nere üiu^breirimc) ber gtie»
^iilWbriiiigm W# PNaetei QMfmto aigilc^t^ itnii >äif
. bmfriben mid)^^((of0pbie ^(eH* SieM billig
Digitized by Google
•
€ome )\t t&nfti^tn (^tifttßbilbnns^n btß neuertt C^ttrc|>a
.üuß^tfbcmtU mtb.^te ^eremfiigc sr^gere 33ert>oafommnun(| '
j^tiut mtU.' 9tf^nhtti' merfmdr^r^ ift ber €inffa9 l^fr
floifc^cn ^^ilofop^ic nuf baß riJmifc^c SKedjt; itjobucc^
Cinflugreic^er aW ade brefe 55e9f6cti&ftteti »ar, »enii
«iic^ tii4t^ic^tnf4ttg(i(^r Wc ^iiifii^ti» Q^iftm^
t^</ vtlMttt ütiem fftimto » «A^ef^^r gfac^tieiil S^Sfe
trot m Wiinn auf ^ bcr burd) fmt &ditdfaU, toit bure^
feinen erhobenen (if^avatta, tiHt{ierk>aQe^ geben^ un^ feine
bit SSertoitung ed^trcliaitfr^r tttib (tttttcf^ec 2>enfttii9tfdre
4cn»s|e(<:£^jfiofeit^ melier -fü-'felbfl fein Min auf«
-of^ferte/ feinem 3}(imen ein en^i^e^ ®tbid)tm^ Oiftetef ünlb
i^ni aUe ^He^rte Vorbereitung' huicl^ bie £raf( feinet,
•Citti«! -(SeifM tine Keligioii^te srdnbi^r mld||»tiitt
4Ser$id)t(eifhin9 auf aUe^ fpecu(a(it>e Riffen nur Sertrau*
M Sott unb ceblic^en €ifer in rfuBuna ber 9Kenfc^en<>
^tc^idi» f ir^mi. Simtik f«» Wirf eo bt$ßM mt Um«
ti«iib(elim#ltf MClicnf» itttb f^dniittiisiltrf^ mM^e unter
mancherlei SSeranbernn^en^ ^inberniffen unb XerunflaN
. tungeUf über ben grdgten £^ei( be^ CÜ^enfä^endefc^lee^t^
tieJ^Mtei^ %6ltt* torttreitclnii^ i$mmH fyit . Hiiii
gead^tet baß S^rtftentOum burc^ feiltlii C^arofter' Mf
Siein^eit unb ©nfaff btß ^er^en^ rae^ ^r ben gregen
jjfaufiniiMi.fii ^ie @ebilbetern berechnet fd)ien / un^t^
noch ein befonbere* ©pffem p&ifofop^ifd)er ^ennfnifTe be-
dun|ii9te, Ift^ailee^boch auf bte miffenfc^aftfic^e 9ear<
itims tf0m.»n9m,'lmitt^mbt^ fe|r mf^Kmeit
Cinfluß. S>M (S^rtfient^m mi^iire fir M ttflt 4nä
fe^c frud)(boren Stoff pr>tf0fbp^ifc?^eu UHterfucftungen,
mU «4 bii B^4iiierl(im^^if0 SHiCiiHiilbStcttgion,
Ii.-' »•^w
Digitized by Google
fÄbr(id)feit, unb manche neue 21nfid)(cn oufflcHte. lEjjefe
3been liegen fic^ Mii fe^r t>^rf(lb><^^nen (Btfi(t^^puncttu
ünfif^m, 6ii(fr nianiiid^Aleige Omiibfd$e orbtteii, on^
ouf tne^'r üH eine Slre fpirematifd) bearbeiten, fo bag
babct ber eigentbiimfic^e ®etfl ber 2ebre ^a^b unberle^t
er^Utn toarbef iaib mit »ber »eiliger verlorenging, f^ii
T^&f ht män bkfe ürfteit mit fo iMm ftiftt (etrie^eii
^«ben, tt>fnn nic^t ber ®(öube an ben gftffic^en Urfprunj
ber (briilüdhtn !}ve(igion unb bie qottUdn ^nfpitation bec
crjlett aSferfunbiger berfeiben bie SSorfieihiRg er{ettgt (itte>
bag i)itt ni^t aOein bön Soft geoffenbarte, mitbin un«
trug(id)e unb unmiberfprfd)ftcbe SBa^r^eiten, fonbern aac^
^e eintige Siorm unb Svicbtfc^nur aSer Wabtf^tit |u finbeit
fri^. 9lid^t aOc benfenbe Si6pft ftl^ften flc^ d^neigt/ biefen
Stauben ju bem irrigen ^u nrüd^en, unb aiß bie d)vi^lid^t • ^
it^ufidb ausbreitete, fanben ftd^ fcbon Se^rfpfleme üon «
frfigtsriltibetem Snfe^en« SDie jtirc^cnbdter fanben ba^er
genu^ t^un / ba# ibermtnfcftfie^e Vnfe^en ber Offenba«-
rungSurfunben $u bemeifcn unb ju t^ertbeibigen, ba^ ^n« %
feben ber ^etbnift^en ^büofopb^n |u miberlegen, )a (etgen^
bat üUtß eilte Wb Waf^tt, m€ in beHfelben ge^nben
toerbe, efner unb berfefben OueDe mit ben (^rifKicben
ÄeligionSwabr^eiten gefjojfen fep, bag aüeß Uebrige, roa^
mit bem ^n^^lt beriXeligionf urhtnben nicbt iiberemf{imm^
ober mit 'bmre(6ett (treiter nenfcOIicOiü Hrf^rung^f träg«
f(t^ nnb falfd) fep.. . ^
• ■ . ^ •
iDiefe eüile^befe^jfttgnng |og ttful btm erilen tfn«
f:^eiite ^en menfdbficben 0f iff oon ber Wahren ^^tlofopbit
ob , benn roc bie Sernunff bobern 2IuöfpriJcf)en unterttjor* ^
f^nioirbf ba ^re eigenlüc^ ^bi^of^^P^ie auf; aber nac^
fangen fBerirrungen Menee eben biefe fupematnraii^ifcftc
tenbenj baju, bie ^drbe ber SSernunft unb ber ^f^ilcfo»
p^ie bello ftitn {u begrunben, i^re ^ufpr4<4e in bie ge*
tmifm-etr(b.b.»bil*.y.a;b. . S& f^itim
»
• • • • •> . , . •
Digitized by Google
18 ißitt,U$ ^«u|»(ftfi(r.
mi)xnu Äurj, xoaß @tin(?anb fdftieiir tvör nur ein fiiac^.
fc()aff; TOor Dieüeid^t not&menbto, um ber ^^O'^ofop^ic,
(ie @e(ia(( unb ^i^mf^ütm pi ftcbeßi tpobuic^ ftf auf tU,
miKurop^ifcbc Ciitfiic tokfen, unb »pn l^jefcr M^^cr pec^^i.
felfciti^ mobificirt Mrftfii foiptite* £>od^ o^ne .noc^ blefe
cntfcrnfccn golgm in ^n(d)iaQ ju bringen, Ifl einlcucft*:
Unt>, baß bic SeruC^rudg ber c^riiUic^m $(li0ioQ^(er)Ce-
mit 6er>i))^i(ofo)>^i<r t»ie fie »or^itt dti9<0c6m ^i|ieti^
tiic^e 'nur neue Unterfuc^ungeu auf bte ^af)n bringen/
foubern and) fclbfl grdgteni^eiW baö So^^^^^flT« ^^^^
fc^on t)or(|anbenen erj^attm unb och kleben mu^U, mty^
ta§ o^ne bUft (S^^rung unb Sncinanberreiiang t^kDei^.
eine tMjCfigc SJarbarci; eingetreten fei;« würbe. JDer ®pe«
cula(ion(^0citl , ber |lcO attnullig verloren ^^tte, unb nur
in bm Qd^tUmttti^n bti Sßtitplatoiiifer mtbit t\nt neue.
8}a^run94<|ttfllf er^teftr wnrbt bur^ bicfScrbinbung ihitber
pofitiuen X&eo(o()ie mieber Don neuem an^tfadit; er na^m
nun feinen S}auptft^ in ber ^l^eofoßie, welct^e, nad)betn
. 9{ eine ^eiltana um bie StOcin^rrfcbafl mit ler fp^tofopt^ie
^eflriefen (aftCf ctiMie^ aüt ^f^ilof^W r bod) nur eine
Zeitlang , t>erfc^(an9. Unter biefen J^ompfen unb utUn
(Hnftrengunsen ber ©peculation ging bie SKoral {iemli^t
leer wi, wib ber reine Ginii für Wonlitit unb tUtü^m^
btt in bem (^5rif!cnt^um Derma^rt mt, unb \)'Ht unb ba
nur einer SlufbcOung unb ä^cftimmung beburfte, um
' ttft^re Sttseob {ii befdrbernr blieb fd(l oftne nfle CuItur,
6i« bure^ bie ^bi^ofcp^ie o«cb langem $in# unb J)er#
frf)tt)anfcn b^r fidKre Srunb jur aCiffenfcIjaff gelegt^ i^re
@vdnjcn unb Umfang bcflimmt/ bie ©rdn^linie pifcbea
fiBiffen unb glauben mit fefier j^b geiogen, nnb ber
Sernnnfe i(r Svecbt wfeber gegeben , iinbf' mie tmm ^
Iffiiort/ bur^ bte^^ilpfpp^ie büimtß^ iüüftu t9urbe, "
Digitized by Google
>
MAbit«d^.>fe tUtkii^mämMit un^ in regem fbu
<'iB9 t0it M kmmfi\^ m^rt feine urfptm^lldjt
S^ülmmung 6a(t) bcn Ope^oflonm pra^ (gegeben würbe/
tooju bit fupernaeurd(if?jf^e 2:en5enj\tKfrel6en fo Wd^e
ßevlcficeri. fe ituN ia*ätecf) bMb me^tr *«lO*cnröcr Dorf
Ww ^ff^fcVttÄeR S^ifgrifh'^mi, ber «iif ^^Ifofopf^le, Wtp
ffnfd)rtftett unb Äütif!e feinen €i'nflu§ t?fr6reitefe. • Sßi^
niiäflRn btefen tbeje« feiner t^ic^ljgc« gofsen -tiocft ettbo«
ber M^rt'finrer'-eftt i^roßeiJ S>iei(ft ttcircn, fo
fituffeti mir unferri ^rfTen 9?»{icf auf bie ^errfcften^e öenfari
tHrt) SeNn^eife o«r flr0|ett iöföu^^^ ^enii blef)
l^filie^ftll^'tme^ itnb 414(1» «ttc^ »cn Mri^en sprot^in^fn mir*
\ ^lc i^nermeß(id)cn,9ieic^(bfimet# W*^^^
föiHmenger^dufe »nren, bie jagb nacf) ^Scrtjnü^ungen unb •
Serftreuun^en dUcr ec^mel^crci unb iupuß, baef
linrii^e, Slirtgen '.Mcft '{mÄelr becartf^emm fSttmfm,
^tf |eW>tftnhia/ S^rT%ertb^^ errüngencn, bd^
ben übermagigcn 5teid)t^um' ftegfeime, beforbcrien batf
jrofee eittenuerhcrOen, wel^eö fcf)on in ben 3tittn Ut
^tpumUiniuht^ditn rfrtfing, .©dg e« titid fo }&vd)ttt^
IWen ^)i?5e flicö f unb *(e ein Äte6^fc^aben um firf) frag/
»ie e€ ©eneca unb tacKuö fd)i(bcrn, ba rf njenigec ba.
fremben, menn man bie gewiJ.^Rlic^fii ©iltcti Kröger '
eidbte; Wf bürgerficfifeti Jtrieae ttrtb 3etrdftÄn9en berf
bit SSetfee fcftfeeDter t)erbbr6ener «Hb
• ' • .■ Ä Ä 3öie
1, « ■ » »
^i) eine nmftanbltrfje @cf)t(5aunc? be^ ©ttteifberterBen^ M
' ben' ÄBmcrn nac^ «flm feinen ©efralten pnöet man irt
'«meine cd ®efc^id)te 6eö töerfdl« bei
ettten, bet ® iff(tiif4»i^j;tin;||j|.b. AH:»^.ta#'
©ie Sol<jm Dort tiefem ©IftenDerberBen todttn mäjf
für bic (£uUttc Oed ®ei(letf »on i^rdger t&cb«utund. fÜtKß
bige SMnge, uub aUe^ QinRen unb Streben nad^ eb(en
grogen Smecfen mt in bem @ltrui>^{ unnatiirlic^er
&diti>&(!l}t btt StSrpnMftt , fo19t^W Energie M ®cif '
({e^, vonxbt immer fic^tbarer, immer on^breiteter unb
foCgueicber; SKob^eit unb a^erdldubifcbe S>ett{un9|$<i«(
naN tamer iiic^v ä6irbaiiäb« S)ief<<6e UmipMibcItttidi
loeic^e bic @ci)n)e(9erei in tifi{fliini ^nbibibuen ^erbor^
htin^t, finM auc^ in ^an^en 37aftonm @tatt. SDurc^
i&ftt uefibtorbcB^SKeufc^en berfaHen enmebir in t^Uri|((^
Stoi^iif tiiHiahlr|jcfte df ndfc noc^ nld^t im Q^n^
boren f bie gulle ber fJrpcrIidjcn Ärafte ganj «ufju^e^ren,
ober öuö Bd)toad){)dt M SJcrtlanbe^J ergeben f?e ftc^ bem
flitnloreflen tttib abergi^ubif^fieo @otte^biciig< i t^ fe&tpac^
i^re Ginne^qrt gani umjuanbeni'» |o fräfcfo^r hin Wim
fiic^ungcn wiberflebcn, in if)rein ©emijfen unru^)lg i5ber
bie ((gongte unb in)ecf(o(^ t)ergeubete i^bmßiütf unb boc^
|tt ttiit unb ttaftloi, in mü^rbisern ^aftn hai ^etougt»
fei;n i^rec DJidjtÄnJurbfgfei'f ottÄjuIofcften, fucfien fte ent^
tpeber in leerem eeremonicubicn|l bie innere @fimme i^rer
ricfiUttben SSernunft (u betäuben, ober bodf bie @nabe
M ilQiinrfnV^ o^ne dlle Geibftiibertoinbunß ertauf en.
fefefe ©enfung^art n?ar oucl) in bcn erffen 3^i6r^unbcrteii '
na^ Sörifli ©eburt bie f)errfc()cnbe in bem arpgten Steile
iti r^mifi^en @ebieee4. gn^ar^abcn mir nut. Dorj^uali^
Don ber i;;^aupf Rabe unb Don^ben ^d^ern 6(^nbeit 'berfeb
ben umftanbHc^e S^^dniffe; aber mit @runb fann man
auf bie übrigen ^i^Dinjen unb X&eile btß Sieic^e^ fd)(ie6en,
M eine e(eji unatift^ittit, groi^ttofic^e IDenbtng<i>
ortf n)enn ouc^ in geridgem ©rdbe unb mit n^eniger oro#
ben 31u6brud)en , fid) berbreitet^aite/ ba ber £eim ber
gieligi«n0f4»är»e(ei M 9ibirj^atAin$ in bes* re(i#
Digitized by GoogI(
. «(£iiiUi cutis* ^ H
|i^.fB#rf<ifftttit4atoSA^ nm
Ittffm Qerotilaffundcn^AreK^ ' '
M üffmiürtt ficb biird^ me^rm fpret^etibe ^etc^ bcr
gctf. 3u feiner «jar man fo nacfegieSig unb toferönf
S(d<ti üütn fremben^ubu^i tidmcftc (ctgte |tc^ ein ({artcr
fremde ®on6eifmattf{ttii^6meti# iiSiim Semf^el |tt
ntüutfi unb bie 0ebr4ii(^e t^re^ SDienM efnjnfii^reii.
Borjügltcf) nafjm in Siom ber Dienfl ber 3fi(J unb be^
£)ftct£^ ttbcr^anb. Sßpitericn unb ccligidfe Se^eimnißM«^
tacrei toaren nie me^t tn Gc^ahs. iin anff^itabc^ -
S<)ceum biefer 8Irt bietet ber p^ifofop^ifcfte Ä<Jifer Slntonfn •
bar, ber, alß er bie 9)?arcomannen befrieden n?oI(te, nOfen
hl« unb au^Ulnbifd^en &tttfytiun opfm, unb frembi t>ric«
fifr Siom fbmmoi unb um ^'m i^^n (ieß, bie ganje
6fabt burd) Serfo^nungöopfer reinigte, unb flüc^ tl^af^
t»a^ ber §anQti^inu^ njuf eingeben (onnte. ^cine reli^i jfe
6im mibiS^aubbfUt foopr fe uufbraig mb i^ist» bie nicftt
iur ecbatibf M mnfc^Itcften ffierftanbttf mit bem größten ^
Cifer ausgeübt ivorben wäre 3" '^^"^"^ 3^^^ würben
bii %mptl flüii^ttfitiu(bt, bie @dtler xcrcnioniofer ber«
c|M» . mit. melraren «mftetligett (Büteii unb flBdof^m
geplagt, al^ trenn bie Sittenfoftgfeit unb ^r^eligiofitje
am gci^gien toar 9). @c^0n tb^c .m<m mü^t mit bcu ein«
....
Seneca coAtra^Ju^^iioffer» M Auguttiauii if«
eäfitate pei VI. ic« lo. , Si ctu intueri'yacet quae fa* .
ciunt 9 quaeqne pathtntur^, inuenietf tam '{ndecora
hdftoftia; tam indigna liberis , tan littifaiilia aaait«
ut nemo fuerit dubitaturus, Jurere eos, si emn
paucioribus furerent ; nunc ^anitatis patrociuiuxn eat
insanientium faerba.
/ 9) S e n e ca EpistoL X» Nunc enim quanta est demea«
ain isioiiiinuiii ? Taipiatiiiia yota düa insusurrant;
ii qutt admoverit aurem , contkescent , et quod
.aoive hiuiiiiiem aolitot, JXeo aacnant. Ftrsua SmU II» -
Digitized by Google
\
^imifdjm %tambmuxn unb ^af)rfa()(rn jufrt^tett ;
6tcrnbcuta au^ S()a(t)^a unb @c^idfa(e^bmur au^ ait^
6etru9erifc(^< Äimfl fa«b bit piUi^^t Mufnabme "«^). ■ »ei
tctti 9e\r>d^nlid)en X&un unb 5rei6cn fafl olicc ©(aobe^
jj^upcMt trac .ta^ ©eprdge ^i; ä^atiUlic^^if (afl
0Qtij t>emtff6t»(ber smj^tilidbe SRaturdan«. emxif )tt (Bc^
ntelne^ unb 'Mta^lidh^i. £)a^ Ue6ecnaturfid)e unb
|)fruoturlid)e, boö SD?9(!ifc()e unb 0^ef)cinini§Daöe, 3au^»
^relc|i unb ,isaigif4e aXi^el fanbm fa(l burAse^ftibf |Hfii>9 . -
einband imb gteif« 9emtife b<im finbcn ftc^ iri bm
^tidfien ©cOrlftjlcOcrn jener Jeit. ßa^cr mar einent
SlpoOoniu^ unb ^(e>*anber Uid)tt . burd) ()anbdreiflid|)i{
Si&t^itt ft(^ Jben @(aub<a non ilbermtnfcftlid^eti .pf^it
^erfcbaffeni unb ttut metiifle 9)t4ntiir Sefagen @efunb6et(
unb ©tdrfe $enu9, uiu f(c^ m(|t luU beqi fl/ogen.^aufm
gum @ii5cf ber 5Äenfc^^eit 906 freilieft ju aüm
3cil<n^jnnerr n>eld)e mit i()rem freien unb cMeniS«i(l
»er anffetfeubm 6tii^r bir ^afd^mfutn 4K«bf unb S^ot«^
^eit trotten; ab«riO(ni9e^ bie ntcftf, ficft fe(6ft onbetoufc;
ton bem geiegetfle ttma^ angenommen ^ dften. 9(ucft toaü
in ber fpaifptf!<ibt be^ Sieid)^. mtdcn;» b(ö fo(i4iibigtu ^
fl\%f[t4 bon SSai(iiftiii aficriet SRotioitf« unb be< (U gci^ffeib
dtt>uf)(csl b(e@umme beij 33erber6en^ Drd§cr/ a(^ in aßen,
^rot^in^en ; aber ai^c^ biefe boten benfelBcn ©toff ju tix^m
if^ntiäitn l^mdlpt, mt nidit in fo jir^Dm uhb beri^i'niillii
^ugen bir« . .!Oi«fci(eii ^e^ler unb^^orfteifcR Ver i$äti)>N
(!abt geigten ftc^ in allen ^rcoin^cn^ nur uie^r in t^erein«
{cilm Sri^^cn; bit ^^«i^gifiantcu u^urbm ttpn bem
XIL 0. 5a -^XVI, c 51. Hiiton i^22t- Oemm ho-
miaum ]N>teiitibu« infidvin, sperantibus fallax, quod
in ciuitate uostra et vetabituc &emper et retinebitur,
1 ■ -:• '
■
Digitized by Google
* Cinliiiutig« - #j
bit ©eroalt be^ SSeifpieW t?crt)or6en. Sie itid)t^lanf>i0\t,
fNkten 4bitM tnbniM} • ttir in einer fkflioinj mc^r «tf
in bit anbern. • ' •
Sflocft ein 3u3 beä geU^ciflc* mug f^ier <iu(?acjfic()ttet
t)?erbeu , ndmlieft bec Siß(i9ionömbi|ferßnti^mu^. ©fr
^grjgece fQttUfyt mehrerer Stationen unter eitianbec nd^eru
ooA bie en^se$ettg(fc$tefi(n 8ieU9ion<i)or(leDun9en; .unb
je me^r bie innere grdinmidfcit i^erfc^manb, unb nur ber
in^cvt ^eriiuonienbienfi ubri^ blieb, bef?o weniger (irdubU
n<in M teflco kie Slufna^me unb Stnfu^cuos ein^^ (rem«
ben (Su(m^/ mtiiitn t>Mmtit ber 9tei) ber 9}en^ete im
©cgenfa^ be^ 9intdc)(id)en eropfa^L Sluc^ bie abcrcjfau«
bifd)c ©ottc^furcftt wirfte mit bnSei. 2)af)er fam e^,
jba6.^m l^ein ti^dmifc^en Steicbe alle fMiiionicultui neben
etnanber gebulbee unb gefc^ü^t n^urben« ^reilic^ beruf
f>ete biefe Soleran^ ouf feinen fiebern ©rünben, unb nic^t
feken (IdrU ber befpotifc^e ^ille ber £aifec aui mand^erlei
Sricbfefiern ben Änfern 9lc(i0iottlfrieben. SRm meiften
fßtbetCfatib fanb baö döriftent^^mf weil e^ oerfannt
KDurbei unb reinere ©eftnnun^en (eOrte; bie bcm fl^rofiten
^^beik. ber bmali (ebepbe,n gSenfcbenfiremb mi^ren;. übtt
itndeac^tee atlee ^ci^^wieridfeijtfn 'Sreifcfe eiftdb bocb tmmee
roe^r auß. ©urd^ Äaltf?nn unb ©leid^öülti^fcit würbe
einer 9creintst.erQ ^nb ber SScj^nttnß anflemeQencmSvtiigioii
N ber Cin^^ng torbereitet. ^
• .Sitfefrrgeilfi^.iMMe.i!^
p^ilofopbtfd^en Gcbnlenr foloo^I auf bie fc^on tiorMn«'.
beheUf a[€ bie neu entftanbenen^ auf beibe aber auf eine
. ^berCQiBllf^/ £)ie epffur4ifd()e ^^ilefep^ie blieb im
4Miim xMlneifini tmiK^k^mk 3br Gtri be» «ifg. ancft
fe^r ba^in, ^ •gntereffe W »ee^hmbed t« b^birn,
unb aOen €|^ug b^r .SJerounftibecui tior^ugli^ ber rcli«
\
Digitized by Google
114 .. 9iitttt4 ^a^p^1^iig^
* 4
Sidfeti, in bem ORenfcften }u |erni(f)fem ^^re ja^rreid)M
9(ii^4nger fud^a utib lehnen imr flrot)en itbtuittnni,
^n« Ü4 tili Nu teuf bir ttcIt^fgietniNtiiir «n
OcriiNifltttid i^ffemficftec t>iü |u befAmmfttt^ ober
on ber Kultur b<r aBiffenfcftaften flarfe^ SnUreflfe ju ne^#
»ctu 3nbefrea fanb bo(f^ bic £)e.nfulit<ari biefcr asiniia#
.{(r iiatürU^ d^funbee Serftanl^ f^r SibedbiOe aestii
oDen abergfaubenr mpflifcfte urib magifcte i^orfteUen,
gerabe in biefcn 3<'(<n nur {u Diel Selegen^ei^ ßd) utii
bie aRcnrd^^eit berbtent in ma^eit. 9e tbotim ti bcc^
|d0(i(ft d^ifordetr tbelc^e ficft 'be« fBefrdgeteieii bt< SüufW
Icr^ ^HUjcanbn enegegenfegeen SMuc^ waren biefc
lofopbeQf unb bre i(|inen <!5n(ic^ benfenben aRdoner, wie
Sitoan unb $e(M, DteOeii^t bre ciniigeiir ibei^t bm
IRtitft i^atttn, Segen bie Slenbnxrfe ber SJ^agie lu f^ret^en^ .
ilnber^ ber^irU fic^ mit ben Sipilerm ^ftt Qpjiem
tntttaiitt $^i(ofopj^ie mit W 8}pllttre(fgioll, tmb tioliii *
baffer aud) Srdume/ SBabrfagunq unb o(te abeirgMu«
bircfte SSorficKungen berfelben ji( ©f^ug. SMefe £)enfung^
«trt# lbei((K nur bei itenigen buf^ i^i^e erdabene'ii mt^t^
lifc^en er0ii,bf{|e unwirffam gemacht Umrber fAnt einen
fiavUn 9Serä(frung^)iunct in bem ^eitgeifle. £)ie (^err*
f^enbe iDenfung^are t^erfidrbe biefe Xenbe^i i^ttß 69«
$m«, unb fie begdafUgfeii biigigkit tbieber teafi^e £^oci»
^eit. SUucft brnd^te bief« 9(ebn(icf)!eit ber SSorfleOungen^
biefe Ülnfc^miegung an taß S^italUt mantbt aSerfcblimme«
fititg be^ S^oraber^ (etbori b«^gen tt^urbe aber att((
biefe fttperoMitlifüfc^e 0ttflUmtafl['6ii «ititgeiif nSe
Digitized by Google
9p(t(n burd) bie ftttlic^en ©runbfo^e, »efcbe ber @tifier ,
feer.^oa^in feinem @i;)1eni entt\)icte(t (^atte^ tinb mic^
lNMnft:iiii^ |iMwt4k^ aetaturt Mifir eH|ia< |iMtiii>fitfi«t
gegen ba^ immer me^r um fic^ gteifenbe ©ittenücrberbenr
fic prildtctt ,iK4i|i9{eil;# @icbtt(t(r :6tanb^afti$tcil# .ewca
fci)iimr(ic^feit in feinen lieber jeugungen , tttib' Srtdcfttund ^
<iIUr dugern £)in9e^ n^enn fie im^iberrprucf)e mit bem '
Jbii ^onifc^i^it.l^er f bdftm m feneirMrbortmta
Reiten, ein SSereinigung^punct für olle, meiere nic^t bon
bem Strome ber iSittenloflgfeit fortgfrifen würben, unb :
iciMrlte iwir fa ^ti^ tttnf Aft«t \t m%t
bie meifieti 6totter befiiffeii waren, i^r pftilofop^ifc^etf^ ;
©pf^em immer me^r i>on aQen unnü^en ©pecufationen
iwb Ie^renrü3u6ti(it4tca in fititon^ flc bagegen lani be«/
V,. < : SReben ben .@toifecn traten inbiefem 3^itraum auc6
l|tifbf|.«»niff|:ii^f, M« bie SBifTettfAdfl 0tr nid^rt
. iN^ii/ mb Wm^tee iiIM '11^ 6erebkti<f
gleich bem ^erfulei^ bie Qßclt t)on ben moralifcben Unge« >
iKttcwin reiOiideii^ bo«^ fe^r n)eni9 »irften* @ie nxxreti
.äi ift(«uMiCBiiNrt)tf(iclft«i bit i^itofot^ife^ ffitfncl^e,
»ei^e burc^ t^re frfif»iOiüe Cntfagang aDer fehtecn*
nuffe be^ Sebent, Sinfcbrdnfung auf bie ro^efien Sebürf«
tIMfei buicft bie >ir|^: jKefeeti^ortr SSeteibisttag oSetf
4B«Mflatib<«,r ftunl^ bm )AgeHofeÜeii. QliMe dbtr^or« ^
Reiten unb 8a(ier, feiten einen 3Renfc()en beflerten, nur
ttn^^eic^nund bec @onberbarteit fuc^ten unbNfanben, unb
Qk^ ff IteB ^fi ber ^ulMaffiie^.imeiuN^ii Meäk »tv aO^
Digitized by Google
|uc ÄurjWf« bieneen. ©pott erregte nur gac^cn^
önb i^re ©frafprebicjtcn »uirbcn meidend bar* if^v tiQtntS
ix$idia^ Mtt^ e«tNfm. * UMM i^mu fm^ flä^ mt
Mttige tün fUrt aBnthffrs^af^, «e r »ie em Sem tttU
tlt^r Semonaji* unb Dtnomauö bei «(lern €pmdmu*
bit f}umanitk niä^t t>erMu9ne^n; ^ie tnciflen Hieben bie
gange wtb ©cfteln^eUigfeit unje^inberfer i^ften -2u(lcn
fjrd^nen ju fdnnen. Sa^cc i&d)tiQUn bit tbm genonnte»
:8K£nner , 0(eu^ btoi^ imm^ bU iafUf unb Z^ot^ina
ihn äftrismm^reeewf^nifcri mu^ fiSH^m fte fk^
ife^r frei i^er bcn gsetrug btt ÖtaUl unb <jBe 5?rtett't)oti
91berd(au6en — ein^unfe^ tomn Jßp m^ tkn ^ifUßi
0*::: ' v . • "j; ' .
5praeo'^ ^J^ffofopöie mt bureft anfioc^u^ iBemöluftgen,
' bie@f|p|t^ ber neuen 3ifalemte rote bem S:>§imaüiimi btt
>«Itm iirtfremisftiv ^re(^ ^oc^fd^^uns tiiii»ir atiti^
ife&enen etoifer, btire^ (Ticere'« Urtfteife unb glürfficfte
Uebertraguug mehrerer eceaen unb ©äge biefeö ?){)i(ofo*
p^en in bit (aieiniif4< ^rac^e, üta btt aSernac^Idfßgttiig
Urfdcften berfoMen mt. SDle^rcre grjeuBittffe fem«iJ inf»
^(o^em S(u9e ber etnbi&mis^frafe gepaarten ^f)i(^4>p{lk
«B^ttgerfierten 9lav|tl9fl(^ («flttteeti f^ine tn^flifc^
6prac^e öon ber (Sr^ebung be^ ©elflc^ ju bem Ueberirbi-
ß^eoit feine p(»i[ofop^ird>en Xrdtime t>oii ber «Siitfeifc
»III ßtüiiiffm Mb ttfteiiNiMtn «torgto^^^ ^ iDti^ir
twiikf ble pjtöagoriifc^e unb platonifcfte W^^f^PW
ftl)t enge öerfc^roiftert, »eil biefe £enben{ be^ 3eitalecr^
in beiben d(eicf>e SSn^ntns fonb^, Mb^umiio<-mbt ttfi0
9i%ttM bn9ktibt,' M itrfprtNsRi^ fifne
4i;aup(r<!Qie aui btt p4;t^aflorii|^fa $^Iof6p|)ie äefcf)dpft
Digitized by Googl
iabt. UebrijctiÄ jeid)nefc fid) feiner biefer neuen !pla(o-
uibt bm4^ ir^enb |>^ifefo|>iifi(^en @ei(i au^ ; bii wt^m '
toomi f ttf ;iiiie^ ebtr »etiitcr etfcHid^ fiontmntftftrfii^
n)e(cf)e burc^ bie SSermifc^ung mit anbern ^r)i(ofop^emeffr
ober burd) 9>erf(^me(jun(\ fc()n>4rmerird)er ©riOen mit
Um Im . iMiäm W^ofn^ fmUt^nu %h bie
gultur unb aufflacuns ber ?9?enf(b&eit wicften biefe 5D?dn-
tter eben fo toeai^ atö fie bie gortfcbritte ber SBiffenfcbaft '
tef jrbmen ; ^anie« 93erbieiig fteite^f t; boriii , ba0 fie
einige ^^ilofopl^eme be^ $(at6 im ^rnbtnfen er^ieftm unb
»icber auffcifcferetti, - ' , ' . ' • v , \
• . ' ♦ .1
©ie peripafetifc^e (Schule erlieft in biefera Jeifroume^
»Oesbern bie @(briften bc^ 31ri|7ote(e^ mieber bekannter
»orben # . mehrere: IBearbettcr« < einige fc^rdnfeen ffc^ .
euf bte'Crfilrun^ berfdbm enif «nb ruci)ten bie bttttfeffi ,
6ä^e be^ ©faginten b!o^ au^ tf;m felbj!, of)ne SSermi-
•fcf)an9 mit anbern ^()i(orop^emenf auftuflacen. IHnbere
bc^dfttigteit ficb mtbrinit StrgleN^ttog bce peti|mMif4e9
tinb pfatonifc^en ^^i(ofop|ie, unb ({eilten ^etrac^tungeti
über bie Stn^eil unb ^armenie ober Unberlrdglic^feifi .
betbcc aiu CiiieJBicnse öen eoirimcntarieti d&cr einzelne
IBikftef be< «riltblefetfjFr Iborttt N^ ber reiner ^rb beo
, becmifc(^tc ^eripafetici^rauö erläutert würbe, trot in biefer
jpaiobe .an bad Siebte welche in^ber gof^je immer noc^
^ nu^r ne^tte^rl mtitbe. ^ekeft^.tiiiicbe. eiii:p6Uofop^ifcffeo
' ßegenflAnb-xOitf Htae frefere« mifenfc^aftlicbe fSiift untere
fucbt. ®enn auc^ biefe SSeärbeieung ber öriflotefifc()eii
ip^ilofop^ie unmittelbar bce SBift^nfcftaft feiften betrdc^t«
lid^ett 9hi$<ti brod^^ fö «nicbe.b^A ker Si><^fi4ttn9^deiil
• erbaften, unb fefbfi ber ©fof bereifet, an bem fid} ber
fubtiU bia(ec(if(^e fö^eifc i^Wf^^ii}'^.^}!^ ^^^^ foO^^«
(Selbfl bie p^tbaowdifdje ©cftufe fam in biefem 5eif*
Miime QO(().etiifiiai m/ttk oue ttiete ^mytrt (oftbem
- ■ • - . ' I« .
Digitized by Google
•r
fit C^ren tttib anfe^e«^ unowc^fee fle fär bi'c 5))?cnfcf)&eit
fo »cnig ai^ für bu Migini(baft Htoa^ (^tfpvu^itdicß
Gete'ftfr.MiiiM(i9en9R«Hf((l$eit, bm religi^fett 9l6er9(att#
(en {u benu^en , unb bei ber Seic^^dldubi^fcrt be^
alters foflete nic^t Diel ^u^t, bera älpoQomti^ Mtl
^ec ben @(^cm m sdaUcOer SBeiä^tit ju
31t allen biefen @d)uren mar mcf)r ober mentger ba^
S&efireben ßct^tbar, bie !p^i{ofop(^eme anberer €cOu(en mit
benm i^rcr etgiiett lu f^ttbinbm, )tt wMmelien unb 4uif
}urc^md*cfei 9' ^it fSlmm^, fid^ nad^ bem @eif} utib 9u
id)mad ber bequemen; bte SReiguno^ a6er(|(au#
bifc^en SSerfieOuiigea n(U^|uMagmr ba^ f£Bunberbarc
kern ai«eiriid!^<ii Dor(u{le^<tt> SBunb^l^itigfeit tmb tto^r^
fageCunf! anß @runben herzuleiten, \haß v^^i(ofop()iren
otc^t an ba^ Srfa^mQ9^9emj§e aniurcf)Iie§en, fonbem .
mit bctm SDicfttüngctt mb ^Mtafitn 4htv hit er4n|eif
M ^xfa^tnmigtbktti^^inmi iufdtumimtn; du \l^er«
nmirren beö SRacftbenfenö o^ne geftigfeit ber ^rincipien,
tf^nt @treben nad) @runblicb(eit unb erfc()i$pfeRber ä}o(U . «
fbinbigflit j^ioin »irMdrel ^ eine iimi^t €inftiü§f
Uitf Zrifg^eit unb fgequemlicftfeU bed gorf^un^^deiflei ^
fomo^I/ ai^ eine Un^ufrieben^eit mit bem bereite €*rfun»
benen^.unb eiti ttaca^ifle^ buofM Gt^nett aitbem
thificfrteir^ e^ni 6c(ft^iiidd^, f!c6 biefettin ^ttr^ eigene
energie beö @eif?e^ )u eröffnen. Unb ^ierau^ faffen ficft
fem^bie f8it(nd)t, fc^on Dorftonbene $^ilofpp^eme )tt«
fanmtttiufe^en tinb mit ttnMbfft p$ ftertn^n, utt "onc^
au^ i^nen mite |>^ifofop^ifc(e €t)|Ieme ^u bilbeni erfUren.
'6o(aIb eih dtie Zeitlang im &anqt gemefeii
i^f berliert e^ ben 9iei| ber ^icu^eit; bie aa^fc()(ieglid)e
9iul^viaMlii4t imb bu Uinbc (ginfcnonunea^fit flcftin an« ,
bece.
Digitized by GoogI(
Mf M ttioir otibfcfi SJfitlMrti' Ckradtt. mtftt^ ^
ir9<nb ciln ®9|{em/ atsf)urud)en/ unb {ttr Cuftur bef
QRfnfdj^eit anjumctiben/ t^etl^ aber me^r t^eorettfd^
immer «&ar eiti Sehlen i'ffy ttaB^^feSpfleme-^n^QjjpflR jit
f)errt!tern unb neuen 53i(bungfn ^lög ju moc^en. SRit
btefem JSflfftici^miitf Derbinb^t flcb Uid^t ®t^ntati4m\x^,
Mim mimOct^ »tv^ minf^tk^r €t!N0 b«^ IBeMtc^Wi.lii
Zti^f^iit ftiäjt&nft i/ftf bag er ein ©pßem o^^^j iu burd)«
forfi^en f cbir «incii imtn noc^ nicf)t beeveiameii. ftc6
|tt talmni:, «nfloilMr ni4lk ffo iitft(i0 obec '
finbet. ©ie Sergleicfiuni^ gegebener ®p(Ieme, bteJSSer« •
ehiic^ung berfefben genxS^ret eine ^efc^dftigung e^ne groge
r Ihiiirtns^ng Mif'l^fitofopliffleirOci^^ ti^iM^e kutät ^iii ,
tankfH CMdHMi r b^ Mi'StfMitfk fid) nlc^ Ml^vA^rei
djen fann, unb bag ^mei ©p(!cme, fn fofcrn ^e burc{^
bie 9>^tiiunfl avifßt^ebin unb ju ®taabc ^cb9<k^ morbciv
fkün iiß auf bie legten i^ritKt#(in |urücfju()e^ttk {u^trclge
llHiry fo ^atte @roI| unb S>itiife( bei biefen SSereimgung^«
•(f^cieii tmb' bia baMrct^ beMn(a§(en &ttiiütlMt4 '
bei griffe» Vitlidl. fBer eiiimar lin elftem atN^nom»
menl^artef wofiftc f?cft unb anbere gerne überreben, bag '
baiTelbe bie uoae ^a^r^eit eai6a((er unb bog e^ cntnoeber
mit «ineni ^nbun milfsei^feieef eioftomlg^ i»bir
ba« leßfe falfc^ fep. ' . ' : '
2)te beiben ©pflemev Wlä^t ouf biefe ^rt noc^ beiu
fmbe jWj^ Nfi^i^ttr. i^oren' M ortiioteliffte ttak
platoaifc^O tpeil gerabe biefe .Mbm burc^ ^titumfiinH
t
■ •
»
«
Digitized by Google
90 f8ut$j*J^iiupl^üa^
^ • • , •
In ©d)mun9 gfSräcftt worben, mii hk gpifurier jiifrle» ,
tm mit btm fu\)iQm Seibflofttug^ bmifk m if>tm i3p«
tifdft Sinmenbung^ f?MRtfctr 9Bii(M^{ern » ^«Mb *Qt«|^ Mf
t^tctttifditn Soraui^fe^ungen beffctben 6ebö(f)r itoatem
Mrfnig berfrlbenp unb bui^ S5er(an<^ii tiac^.»iitfm gort«
«
^ottbencn (gpfleme Ddöicj Sefriebiget tvurbe^ fbrfudjte er
burc^ ^enu^ung berfelben .ein .neue^ bai^ufleßen , mid)^^
Der fpwh^ nfii mld^rair bk 6)>eat(tftoit tiicde bdOia
^(fmbi^citf «Dar baö 316fc(ute, uBb ba^ S<r^(S{tni0
htffübm ivi hm Qn^üd^m. JSditit ^munftihm, J^nu
fn^rm i^n burc^ baf ianMnU^tbeS^WttftNTepn ber 9}Dt^
1»enbr9fetl fo Uic^tr bicfclben otd €r(cnneni§priHci)»un jtt
febfaitifetfiu. iDüfed CKi#»(r(iinbiiig.6ecrtd^^ iiiioAn^
ganj Derfcfticbene enf^egetigefcgte fSorflcßunq^artcn cf#
jmotf inbim bie @ott(;eit baCb al^ ©runb^iaft bu Wtlt,,
tili aii8crii>eUii(4e^!;®t(e«:,: iMAmittfiilk ,
io^ att immatfrifK/ e6«ii werfet) (eben bo^ fSerb^Itnig
ber 5£Be(t unb ber ©eefe ber ^ott&clt bOrgffteOt würbe*
X)iefe Unemrofeit 5dUen fc^on ffeptifcf^e ^bftof&pf^m Ali
ein tttttei ^6ratic^^: bif ttutii^di^eii; bi« mmMMen
6ei(lc^. in 3{ucfficf)f biefer ©cgenflanbe, unb ba^ Utiöer»
nuJ^en ber nienfd)lid)en SSfrnunfe in^ i[d)t ju fe$cti^
iDufen @ebanfeit benagten nun auä^ einige ^icd!^ettbd|err
mt 'bie RtcMt^ie «Ber leibnifdMi ipbi(of«f>dirr nnb beii
gdttlicOen Urfprung ber d)ri(i((cf>fn ^di^m^Uiyu jei*
u ilttt
Digitized by Googl
9ur ü^tiimiit Qßa^ri^t (nt^oftut, in fofcrn (()iya
fdjaftlidt^in Urfpriing mit brr ö)tiftUdnn {DffcnbatnnQ,
ticr^dgc ^ra^ition unb Unterricht uon 5en tubifis||<ii .
fop^m nic^t unbefanntr mefc^t/ {umal in ^U^anbtitn,
s in tnanc^er^ei SSerSinbun^ mit ben g^rijitn (lanben; toe#i
mtfttta -toat iie ktmf^t bk aUiitmrint XmfUUuttiitsm
fa({ aOer bfuhnm S6pft ter C^rlfien^etf unb btf
benti^um^f bie aber in 3Üt7anbrien treten bc^ Jufammen*.
fbifiy^ fo oieler S)^j(ti(c^n aii^ .aQen Stationen ton Derfcf^ier
f{ifd}en ©tiinmung ratOr o(d otibertDclrt^ a^a^runo mitt
eint beflinmuere ?iic()(und tc^ielr. ifl jum tDmigflcn
iiiii>er{(na6acf ^ag bie Sßtt^inidUQd^Dtfftubc, «cl^evAoii
Sli|Miitoi€n.^n<9iii9<ttf tine (eflMHittcre 6riHib(«ge twl^
Senbcnj Rotten , bie uSriguu £)enn ^icr liegen $la*
Unif(6e ^))()i(ofoph(me ^um ©ritnbe, unb (u i^nen werben
Scft tni( Nti ir^erii bim Spanptiwdt i^ütiniim'
^ffea. Siijtfep.^tvccf if( fein.aiibc):!!;^ alö bü^ Ueberftnn«
« • *
aft) LaCtantius divinar, Institut 1. Vll. c. ^. Facile
est atitein docere, pene universain vetitatem per
pbilosopLorum 5<irtas esse divisam. — Sed dum
^ontradicendi studio insaniunt, dum sua etiam falsa,
defendlint» alioium etiam vera subver^unt: noii
tantiim däpta ipi it veritas est^ quam te quaetere ti**
' jnulabaatf aed tpsi eamipotissimum auo vitio per»
. didenmt. Quoa ai extittisiel aliquia , qui veritatem
apartam per »ingulos , ^tx aectaaque dUfusam coUji>
getet *Sn mitim ac ,tedigere«t in corpus ^ itprofecto
non diftsentiret a nobis. Sed boc nexbo faoere nisi
< ' yteti pentHt ac scient potett. Verum atttem non
uUi eitia «cive est, qui ait'doctoa a Oeo«
{k|e M erfrnn6ar tMUcb äSernunft barjufleSenr Ibuici
, aSerituitftunfrrfiAtfftt/ fafk in Diefcr ^itific^t tfr t>ie
lofop^ie ber iHle^anDriner nid)t^ anber^v ;äM dne ermeU *\
fic*i#,' nie »nn UiidrMfitHf ^^afi ^Caee ^wMiii wit^fi;:
tpttgtfe^n fc^rodrmte, bie 3l(ejpanbrmcr aber obnc eöjumiffen
bin 91{t}^4fHiriiifni efttirdSi iO re {u weit getHt bcite tiMeflifd^e
$unf!e(elen oerbunfelt murbc. St(d( d^^i^^) ber ^)3(a(o«
ai^^tt ^dilofop^if ber ©ranb ju eniem -scrtuffen €nt^ii^'
i^XAwif Xp> i(i unt fM Mcfir itur die fjefse iwii'
' genoiffen lebhaft duf^cfaßten SrfenntniffVn fepn. J)ie
€umitre ber Srfeniunip mirb immer befrimmt i^on ienec
luiierfii^i^eiu idei ^co Sl(e^a«briiii^il wird 6it
Ortoitttis fei6j{ omsefc^rt. CiKftiifiiitfntttil nicj^f fUt
praftifd>e 3bccn alö baiJ ©a^rc, @ute unb 6d)dne, fon»
tern für bad unenb(rd)e ^cfen toirD aU mir ber »p^iiofD»
liftK imb S>«ffelfte tefd^rMtit« Vämr jpiae^ ottf .
nMlt^ fo fe^r^rin^tf »fti ?|arafeir l^erHp^ilofop&ie
M eine ^iffenfc^aft k>en bem €&ardrrer ber £iicf)tun9 {tt
tKiMfc^eibcti r unb ba^er ^efie unb SS^gie iM>a ber.^fti«
lofop^ff mnttef fo «cM Me Sletranbrinev biuratif binau^y
' ' Doriddlic^ bie Hßagie unb X^eurgie M ^xwt mit ber ^%\* -
fafop^ie, unb al^ i6re ^dd)fle @tufe barjulit^Uen. £)ie
^^x^X^vlX^Viti\%^^\Qi^^ in bctien biefci
Oenfet am t»eitefteti bic 9r jn$en ber Crfennbürfett Ato«
fc^reitetf f?nb boc^ nur ^i;potf)cfcn, gleic^fam nur bo<
ipu^toert« toomit feine finbilbung^traft ben ernf{^afeeit
Cb^trftftfr feme< pftUofopftifc^ 9eMbbf< «ittfd^oiicft ;
über bei ben ^fafonifern werbrn birfe ^rrabein mit ben ^ ^
et9enf(icl)en p^iIofop^ifc()en @j$en be^ ^(atonifcbfit ®p»
9ai(^ jn ein enge^ fc^einbar »i|r<n(Aaftiicbc< Sanis |{riiM
serJSia^rOeitbcfbttfibim 2nbcn man MifH5|^c«9fati0iim
bcrü-
Digitized by Google
^nn^i hm^ lU6frftnn(id)e ^Uid) C^egciTflanbeh trr €rfo6«
runc5 obj(ctit> jii 6ff!immenr enMid) einer infeüccrueücti
infdiauiin^ forrgittd^^in beren trägiicfte« ©etilen Cl
niblacl^ Me ^ifdolt ttf alifdt «t^afd^t jr^alm sflauto. *
Unftreitig fanb f?d) iu tiefen fd)TOarmerifc{).ett ©pe«
ciikiliöneii nirgend^ fOiiHel @tof unb aSemlafTung, ali
in Ur pimotifd^m ^t}thamaif(btn ^^()i(oropf)ir)
oDeia um fte in ber ^e(?cilt, üorjügdcb in bec crficn, 5U
linben , mußte fcf)on eine befi^nbere ^i^ifle^filmmung t>or#
muSftfbtn« ' S>it(i fanb ficfrr tote mir fc^iir ^efe^itt fyibm ' ' x
gerabe 'in '^eit öe^enmärngen gciten, unb (te berbrcieetf
ficf> auö bem 9)iorgfnIanbe, tjorüiiglicf) Ölecjpptcn, immec
tDficer übtt bit ^tnblinbtt. 91lfj;aitbrie0 mtini^
fU> nUfßy bm pim unter nSen ^bi(ofD)>beit @|rie(ft€nk
lanbö baö (größte ^infe^en unb ^en 6ebeutenb(ten €*irtflug . . *
Jii öerfcböffen , tvcil feine ^^btlofopbie bei bem >)Jian9cl au
^n^lfr itmi^ btt ^mfcf^enb (^eworbcntiij^tifiire fAo«
un ßd) am nacbften forn; n^cil t7c eine Bereinigung) nuf
ber einen @euc mit btn pi;tba0prdtfcben ncu^ aii/9e|lu$tei|
f^tofop^fiiifiif itQb ütif ber Anbertt mit nmncftcn biHif ;
lidreti ^^tfofop^emen ber Drtemofer btr^ateere.: / @(f>ett
()atte ber gelehrte 3ubc ^bilo üu \zm\\ flefud)t, baß ^lato
feiae fteften 9>t>ilofopbif(t)en @fban(en «u^ emer mi^rgeoliii» '
Wffteii finefffr bem eefe^d^teP ub^' ^opMt^t ber
3tiben; gefcbiJpft f>öbe; mebrere ©elebrte öue? anbertt *
Wnbern bet^ Drünt^^ fonnten bicfc^ mit eben fo fc^cinbo* ^ .
fem gi«6tt t(^un« i@« mußten sptote'it 6(6riften uiA
9(^ilOfopl)ie b<i^ 4Beretliifni99^^nb bett SorfleU
lun()g((irten ber gnecbifcften eben fof fein fublenben al^
fc^arf bcnfenben ^;pb('t>fopben, unb' be^ mif iibermdgi« ,
fir Sefeft/iftiafieit ber. j^
Digitized by Google
;4 \ flSierte« J^tt«ptO&tF> '
•
unb tie ^bun mtß ^i^fimß, in tt>e(cf)(m bitid^Snftt
iS^armoiiii tinti au^tiiiMm mtnfd^lubtn &ti^t4 fo mot^h
t^iti^ auf |ekm nk^t mhWbHm nUuf4m »iftft, ?*bil
ßrunbfnge a6enteuer(Ni)en, in ba^ unbefannle tanb bti
U^berfinnlic^en au^fcbtreifenben ®n0(n werben ^ bie burt^
: i^r mttf^Mf^t^ Setoonb UttibeÜM, abit um fe mc^c auf
IDicfcr ^mft^enbe €^arafeer, welchen bc€^t(ofo#
|)(ie atxiüf^ 9 ^siniKgfc Me («Ite ruhige etiarnrnttg
Gfcpticidtnu^ nur fe^r wenig, ^nbeflen bamttt er boc^
fetfvf! in ^(r^ranbcien, bem ^auptß^e ber fd)mdrn]erifd)ett
V^ilofopMcr fort S^adt^foigiT: be^ Sleni^timMlt ^
W^itMt* ^fft^rif aiiritc^ biiMcfi' tiiie mh (tep#
tlfsften 5p&ifofopf>en, 6i^ ouf ben ©eytuö Qrmpirifu^, bec
fte aOean @ei(l, ©ele^rfamfeit unb @d)arffinn ubertraf.
€^0 grilnbii4jb ab€t bieftr Qorfc^cjp iMdpen b<r gricd^i«.
ife^en ^^ilofop^^ie aufbeefffr mit fo fcDneibmbai 6d>tufeit
tr ba^ bogmotifc^e ©emebe ber berö^mteflen ©pfleme jer*
^ixttf fo tt)ent9 Itufmerrfonittit f^eint er erregt ju ^aben«
^ithifi Hof Mfunir »if( fr tmr bie Jltem Gpfimete
ttnterfud^ung jogr unb ben iegt ^errfc^enben SDogmati^
mu^ gan} außer i2ld)t (ie^. ^it @ej;tu^ Derfc^nnb, n^ie
f< fcfKinCf ^tr f^e|»tif4e 0ei^ ; er xowcht auf eine ^dltaMg
tiMNft bin SosmtiMiM Mtmdftigit ttnb Mfd^imf»«
©0 fe^r biefeö auf ber einen ©eite ju bebaucru njar, je
cm reinerer @inn ftir ^a^r^eitt 6e(bf{({dnbid(eit btf
fkiMf ^ %n9i<6!t Mn^kii fltovttrt^cilctir bim Win»
ffoKfetn mk ber e4iifoii«fft4»fr ^moliden Reiten in M|
(leptifcften Unterfuc^ungen be^ ©ejceu^ pcft offenbaret: fo
loeiiig mar burd^ btefe CKa^b« jit ]»^iIofop^tren eine
litr^srdfetibr^iaib too^IllMse Umfatiintii« in Nr TynU
fert unb ber miffenfc^aftlic^en Bearbeitung ber ^^ifofop^ie •
iu ermarten. £)enn fie na^m nur bie d(tern p^ilofop^i«
(i^ e/^fm» i» JtiiÄwii#r iiiilf I bag tnni^ fii nod^
Digitized by Google
iÄm uttitmf?(Jg(t(^e ^ßa^t^ut mbtdt morben^ c|ne flmii
iiramficbair gBirg aif|tt»eiftttf ntib r^re 8t<fo«iifmcifM
iDaren fo btfii)affin , ba§ f!e felbfl/ o^ni bog fte t4 mflUf
bie S^eifelfucftt ouf bett %f)ton f)ibm unb ben Unl^rfu« * ,
^uagi^setfl {(((^min Unntm. . SRur b«titi ^ mmi büt Qoi» : «
4dbtm^9^^ in (Mrfl<t j^Mft r^it^m tiNirr Utmm hk f
^rnfrlid)en Eingriffe beö 6fef>tici^mu^ tt)0^k[>iti<5 iDlrffö^' '
t>ori>anb<n(n ^€()Ur in ber Sitt\)obi, in beit ^rinripim ^
stib tcr Slnwetibung bcrfeiim aufbccfeit, onb ba^ @trt<
|<i<nbi(j erf)alfett» 3n einem ^ettaker, mo ®eifJe0at#
fpanRuo^ ^crrfc^cnb mar, «>4ren biefe ffitrtuiigm mi.}ii
4Mfeii gettiefiny «)ie felbfl^ tu' nctitrif ^tiitn MM Mbcrft
8ltt< itiifiiti bi^^eridm Sdei«(r(ttii0cft erlitt ü4 ba</
ftf)t reid)f)aUiQ fepn fann. ?IBcnn man einen 9?(id auf '
bit pl^Uofcp^tfc^ iüeratur biefe^ ^^ttraum^ mtft, mib
9^mtm» tiM bmMo9 mtutHtn v^kUt^Utn, ober
<md) b(og fit bat wWttUht Mti in ffiHOiiibaiis ftSrttd^
ten ^been <i6jie^etf fo bUibt m fleiner Ueberrefl t)ort
muen ^orfcbungen, n)e(d>e bie 6ef(^ic6U b<ir|tt(f0<Q ^ot»
SMfe' finb mimlM^ tu^tfltotm't i niifiefKr tml^ wt&ifuti
nottenbeter ^UptUißmuß , ber in ptattifd^tr Sjinfldtjt mtbt
mitbiäcltt unb frucf)t6arer ^macfytt ®toiciimu^, unb
feitm cnMicb Ut alejronbrititfdbe Sciq^Iat^ni^mittf. SDte
Hbttqtn edjftiläi (tceiii }ti mmig gttrfüdrbi^e« htit, di
ba§ i^re .®efd)ic()te in einem ®<?rfe, tt)erd)e^ bie »iflen«
M4iftü<6c Sortbilbun(| ber ^pbilofop^ie b^^uptf^c^Iicb (um
Ibft/mmni ^üt, tint &Mit tinmimm f Amit» atc^rccf
in^aobtrer 9t4<ff{d^f mertodrbise 9R<ttmrr CtcerOf
6^neca^ ^lutarcf)^ fdnnen (mar nicf)t gnnj mit @eiD#
fibwetgen libcrtaci^eii mcrbtiii ober ibre aujBfubrlic^e Ke«
bMaefct^ic^tt Mb bfe «MrodeWfiif Werfe
I . Digitized by Google
'4»rt)rfur bie Siterafurgffcbicfjff; f!e bie 5pf)ifofopf)ie
Mt nitify 'dOOlifen fub^cat^ctt. 83f burfniffen pi i^rer ibc»
.fc()jfitg9n0 dltt^^t MttOr miö'N tl^^ i^et pfaC«
trfcfte nl^ n)i|rcnfc^flftii^t)e Ö)fjW>t6punft irtMWafretf , fo
j^ivb ifcre ainficftt t)d« joer. SP&ilPfopö« aur in frfPr
. fIM mif^ffiifi it^ 6<er.|ii imterfiic^ii *
feetty befonber^ ber ÄaWine« mb Xabbaia, eine ßteCfe
in bec @^fd)icbu ber^U>(Iof((}p6te. «inne^tt)cii' unb ^
ber ©efc^id^U bfr ^^ifofop^ier efnc< üebemann unb
IB^tl^t/ m\(tfi nacfy Bruder (>iefe iubtfcf}e ^Ißkil^foph^t auf*
;00Wniii|t9^ dakciiY entf(^ij^9 fbOtCr fo/i«il9it>iffe Strafe /
^(Knb iHNdnnDarlf t jf^rben. Unb in bA'Sftlat fd^etet
Äucbr 6cfonbcr^ bic Äöbbala, it?e^cn l()rc^ ix>ic()ei9en €in»
/luflTe^ auf bie Jitecatur «nb '^56ilofcvpf)ie bie^ 5»mdalter^
mcN f HSUcft «ii«;b<(ii Stn^l^f b€r ^fobicfM« ber g^ni»
len ^büofopl^ie au^defd)Ioffeii' mrbeii jii fAmeik fSevti
itton inbefien bcn ""^ S'^f^ ^>»<^f^f ^()ilofoi
))^Ciiit nj^^r betrautet, fo inirb man n>eniqflmi$ eiii^ef
^fn miftnr baf bic CktendJ^dtibe bie jfiriiabt f&v bii
$ti4tfnar)me uberwte^em Cetiti it^enn man aud) eingtile^en
tnußf bog bie jubtfd)e SRotlop pbiIofop^ifd)e ÄtJpfe aufju«
foeifeni^ettr fo iü bocb auf ber anbern Seite mieber tun
' ffogb^ri bafi {{e drjf^iid^ed^ feiiV^HStoftlie^lr^amsi
ba§ fle nur p6itofop^)ifd)e 6a§e ^jrred>ifd}<r ^pf)ifofop^eil
«nmanbten, um bo^JUnfc^^ liirer Sieli^ioii^^riften at^
^Uü^it Offtffbatmtf^ tu bemeifeii, , Mb mifiate bie
Seritiinfl bie erffe eeimme in beti ©egenflilnben ht$
SBIff^n^ cinjurdumen, fU Piclme^r ber Dffenbörunc^ uttß
icvorbneni »fib bie SSa^cif einet (>i^itoff»l^if^^^ ,
» >
Digitized by Googl
nur nad) htm @xaH i^rer Uc6freuif{immund ' mir bem
£>r0an btv q6tüubm äBcui^eil. bcfittti^etL . Itogracfttet
stttt biifttOKiincr. p^ik^ifiß 3b«m {u Mfiem ^ii^
(enu^eti, uni) il^re 93c^auptun<)at ftd) auf eine ^tt üon
* väyftcm iurucffü&rcn (offen, fo xoat Mäy i^ti^mtd.tißbtL
mkd^ti CHI» ptUofiiii^tfi^^ 69#riit.|U (fgruiAfiif |« tf«^'
tDetmn .Dtft |ti:ci:i4iife0i# foabei»,iMK Stcfiitoriit tmttro
fluten, '^ag a(k ?Ba()r()eit Oon ©ote d(fcn6arft fet). €^ -
Qibt t}Oß l^ieferiBeOauptuni) einep^ofop[)ifci)e;anfic(if^f t>«^
«Dclcftcr.wdit^c ecMiicfKttbfr«^ftifa^of>^k^;^t
rali^mu<^ij^^<5rt <JUerbin3öaud). imt in ibren Umfang: oBein
bot n tmb ijMirfiMflir ttnfoMi ^ ' utUit
©ftflfv t^i^t p(>iIofopl>ifcf)fiirWfft^teRir nimmt tic ©efc()icftfc
l>ec ^^6i(ofpp|>ie natürli*; ÖiriAl.Äcontriig,:; £>&ne bicft ; .
1l(i<Met,URetcfil(ftllP9ftl>^; M^^ t^^^n Srifcn, tat ju^
oft tu einanber flre§m, utfb^ter @ti>ff bcr ©cfLf)id)tc b<r:
Hijfumiu '}ü1littM' pfyil6(^pl)iftb^t @p((emt m^ug biefe 6^*^
id)i(S)U ^YDtu aderbin^^.ouc^ 9iüc{fid)t nehmen , aber bad)
^ qMJ? 99 (t^vftKn^ -aiftfri^J^i^ Mc^^ertfc^enN S)eti{art:.
' tur bfc '^hilofophit einen bcbcutcnben Einfluß ^abeii. -
32ac^. ^i^fcr 1!}2djc(me t^irb ftc^ auc^ f^tt mtttfitittbtn ^ .
. ?Hoii> meniger aber i|i bie^obbala ba|u deeigne^;
Qdftf 4» ber ^efc^e b€r< ^i|ofo|>^k fiiipvicftmeii«>*
IDiefe fpf cttforilK« ^tiOeo « bi€ «od^ bK^u oC^ 4t(berficr
feriniflen ubernarürlic^er Dffcnbarongcn aufgefut>rm)cr#,
Digitized by Google
aittffaffund iiocf) manche jDtin((%ie rd)mrtft/ iffdffM?
w<0tr<ft(o(fen.ttMiMir^'iK^ »xü. jk dMr ^te Scilla '
}m^er fffCmittarfrit Iii bo« iMirfliiiilM^ ^ät^f^meif^ttf
fonbecn tt?eil fie nidn in ber ®eflak t>on mftl>obifcf)en, Doti*
ber iSemuilft getetteten 6pectt(ationenf fonbern üf^ €iti#
afftuRscit* 00» otitt ^fiaftf 0argetr|ti #efl fit' (teti Mefc#
€$«rafivri'M9eft nMt auf brm 9Begt Ni'Stäirf^ntiemfiit^
eingeleitet unb fort<jefu()rf , fonbern in tvifbcr Unorbnung^
9^3ttfamnien5ang^ mie Xr4umer weicht 00t ber p^)m0
nunft nietet (^({tig^ fonberfl tribenb M berb^(t. lagt
^cf) btc lenben$ , ber "^md mb bie @ränbe biefer pi)an«>'
ü^ifd^A OeM0e ^^Armi' nN^ i^cn MiiNibfcin M
rfüe Ibrt «on 6t>(tnif mtfHvgtht äkt 0ie ganj« Vit Wt'
Stu^fd^rnng )eigt, bog ben 33erfaffern brefe p^i(orop^ifcf)ett
3bm fe^ buiU(( borgefcf^tvebt flnb, unb bog fie nic^l im
6taMr mreiti» (t# lUr 0itt(tU4em iBmttfitfeyft til
t»M^filr iliet^9M4l:f^ ^orfe^ngen b«iA6tt anjuflet«
(in, unb i^re Stefuftate in btiiimmt .^thadfün gegriffen
n^leriuUgeii. SyvaclK 4g gan) bilblic^f mib
^errfdl^afe ber iß^antafie. £)<i mbUcf) bicfe ^abbala nur
erfl im ^ittchiUer befannt gen)orbenf unb ba ^ Sln^n«^
gmm^ akrbtfiM fand, jii «41(^1^ bM i^iitorirdN latiotf
i Sftit mef)r SlC(^Jr biirfte e^fcfteinen, muffe ber Stiflec
Mr44fii|HM|eii^i^i0ii efnednOf iiib(ir@iMi4ct bet)»!««
(ofcp^ie fItiNtr/ t^ei(^ wtgcn feiin^ er^abenin S^ariftif#
unb mufler^aften Se6en^manbe(^, t()eil^ meoen feiner 3\e«
ligiottHe^re, t»il€|K «eine £ugetib mit Hm ^iinben oa
Otof t »ftUffik» i^ltf ttiegm M gr^fni iiii0 üMtn^HUtm
5inflnffe^, »elc()en bad C^rirtent^um auf ©imn, 5>enf#
' ort, bann aud^ «uf SEffiflenftboftcnf unb befonbcrö ^i)ilo*
• 1 gioii<i.
t
Digitized by Google
^. . . •
au^ rerntaScrnunftprinciptf» üutn @runbe » unb l^abeti '
ba^er in imierQ itm me^reu£^f f^Io^tn mit ®likf »erfuc^f^
ttt Vlifitk' mir SorMrifMi M C(rt|hiit^iMi< Mf (bf^e ^
{«rucf|ufuf)ren> Slfifein ^ biefer ©rünbe un^eadytet; (iiitimt
ber Sbarafter unb bie Xenbeni ber €5riflu^(e^re njc^tin
fie l«m'«rf^nA(i^en 6eftc^ WtHMCtc »Mrtc^m r «Mit
^ i(l unb fcpn foöte, fo enthalt fie nur populäre Selc^
rangen,' IcilM Unurfuc^un^n au^^rlncipien; fie {toecto '
i»fMiKsiiit€iil»4l}Cfi|ri^iiMtM aSirtbiiuiSN bir tcfb
Siefen £)m|v ttnb^@tfimmn9€art, nic^e anf nnffenfc^afe» , '
lief)« (SnttDtcfeiung unb tSuftdfunj p^Uofcp^ifc^eir 3(uf9a«
b^Hr wt^ auf SMlii99M0t(c(Mrl«r ibnilif «6;* Dag ^
Mtfen iSlMofttr wrltr^ «ab liite %tUf^u ^(fcüttitg
«nnat)m f xoax ble golge t?oit mancherlei {ufammenmirfen«
ben Umßanbenr toeicf)e in bem 'iw^axibt ber SSenfc^^eK
■M «oknr fett ftai««^^ iftrut entttb
€^riflene^uni^ not^menbig fo mirfen mugten. Unb ^iec«
«4i4 cinlprangea bw manmgfiiUigm SBerfucfje^ ba^
Ihm btr ««f ba< C^fmN»'«ttotliii SiM^c a(« bM
4ln(i$ tt)a^re $u begrdnben^ unb ber Sernunft jur nnftl»
bindten ^Innabme unb Untermtlrfigfeie bor^ttfd)reiben r |tt
lMi4Km filt# bU jcMtottHgr^ 8^ ofi boi
6tef tmt Irtt'IRethobe MM ^»0^* Abonon^bfif 4itir
bod) bie ®r4njlinie jmifcften Sl^eolodie unb ?J&i(ofopbie in
b(c Sefc^K^e bec \it^ ^wUi^t r^ttmVfi^t unb uberfd)rima
«iHWr wsca40t fttont MQsffiifii fficaMmv Ib fpfim
1k-' b(t 3it(|«nb unb bfn(E&(ieatar ber fittofop^ie taRi
fttttben, berührt merben mug.
Sa4bim »ir bm 3oi»aU>f' 3^^^
tüNit im tticoiiiini »irBefieOt ^dbi o f <n pol^
furi
Digitized by Google
49 iSiectee. ^oatfit^uct»
bit| Mi fiuetcn an^cfttiif autf 4oiltf|fett feit %|MM(li|
ftfüttetr 9efd)ovfe wer^n. SHefe fiat), M ,
Itie&ig^ cHi^^nitbt inuwr mit fsiitfd)ein.Bei(ie gefdiricf
btn: 2)m er(Htt'$R(Mi9 M^npliibMil^. f^kt ^i äri rnft M
tcr ^f)ilorop(>fn fdbft, beren Miai^l, wenn man mif bm
Hiebt gtüni ' Ht Sen bemi @{c)}iaftf ^tnüfittmu*
(orcn cicqanqen, boc^ ft<ifc^j?otmö in feiner 55ibUoi^ct
tliocft fin Sra(|ment er()a(t6n/au0 pefd^rotr iii.SerbinbUBg ,
^infficjcrcö ©cfticFfnr fyi^t über bie pftilofoi^Mfcfteh ffierft
l>e^ @ e ^ r tt^ £ m p i c i#tt 9f maltet» . in 4»iun. lair üttla
^fnbttt ^eitr^utne unb i&re^efd^ichte eine getreue £)arii
fleOu«[).tie^ Sfcptici^mu^ tn (einet b]>4)r(en Stufe bei best
«lofopbifcben grei(jnitfe bcr neuern ^cit ein. ttefieÄ:©tiÜi» "
^»cige« 6tD6acf)tet, et, ber fp gfogen^^roif bfttte, b^
I|tart6tc tatcb ben ffeptifcben $rn(l $u fdAeln/ Hmetiiif ittcfit
«♦Cüa jum.£bfil manche^ pf)ilofopöifcf)e ; ®aufclfpiel iftm
ifimi %1^üt tlk^tliAiffo^m^ M^oiibfioec {tt-teirotohib
baß er twii><Oiieii.^:i&i|Tpnf(b<)ft b^^^^n fctnntt^in%
itmtgen gua iiBuMm ittiü* ttrici, tmc tian
SBriffcn bec? berucfttrgecn Scbn^armer^ 21 p o II o *i i u ^
Don Xi^ana^ au^ loelcbcn man ben @ei(l biefer .^K^n^/y
-^mldiigiid^ «niitil brat. ; atub btc ecbrifica i^Q^ SPbi^
U 9^ rai uit^if o r p b 9 r i nßMb ^ a mbUiftM CRtM' .
t
Digitized by Google
. » . / ' • ■ • •
»* • , . . •
t '
V
4
neuem ^pt^aopr^i^mu^; ober ibre geid)tgliutiqfeif imb
bm ©ebrawfe iferer 3^(icl)ri^c<ti f<br unftcfterr Mfibforbcrt
<xn ,ftcf) top« fernem fonbernd^u @e()altc pnt>, fo mfrbeu
un^. biefe try{6fn fiimttcn nid)^( fefyr tammvn^ i>mn, bit
tW«frd^ff&tti-/oi|f t>it Irif ifc^f e JRf f*<? jfenfe^it bf rf(fl«en.r fr
talb nur au(^9cmad}t ifif bog fte b^ufelben im ^(I^emedutt
tjerf«t)tt 6qben.. ®enn..i)i>j^^^j^<(frii6i;f»(fti<Ä
Ifrti ffol» n^r inttiid ®fc^rtfimrft»oii.iMft|tiiifd tbrbdni^tt,
:ii>enn ma^v bic fe'ommenwre u/ib -anbere €r(<5utcrua(^tf# •
;tcJ>aUen iff / alei mir ^ur Äenntnig berfelScn nrftbicj ^abcn.
«fc(}tv»^llKfird)c^^fnbenj bfnn0(fe'la^<^ Dle(e mflicf)e @ek>
-Pfl^Un unb Orlft an^ij)UB cnt^^flütmf, anb .f'ilr bie biaUfr
4^ften ©fi(i?^ ftnb. 3n i()iie!n,^inben mir bae^ DpUftanbigc
• • • • •
» » •
«
*
Digitized by Google
4» . f8teMM>^«Mfl&(t.
(tePfung^drtcn ber 5tffj:antriflcr ju t^erbitibfit önb In Ucbec*
«inftimmung ju irinaerir unbaußcrbem manche ^i(lorifc^>| v '
fitdlrfetiv -befd^l iiid^iftNf'ttecl^Hn»» 'Kit n(()«icii^
IPtu*, tt>iliß^er feinen genfer jmar nfi^t oh ©etfte^
- fo^mutt^, a»eir an (ogifdi^ar j^unfi, ^M^R^ be^ !8or^
. fi«^ tt#'M htanni^aftigen geld^tfca ^tfiHArni 4$cr#
trap->^'®ir u6er<je()en ^ter fein !8erbien(l aH^^itt§$t'
• ht^Wi^otiUi uhb beö^lHatO/ unb nennen nur fein eeOew
^^IM, in t»rf4M^ r^A^Hiä^ inl^fiailifc^
Joipreiferr boe^ ilbfnftfß* Mn gatfoHi etlf(Mtof flnttr»
afle^ fo erja^lt ^ae, tt)ie er e^ ben feinem €e^rer unb
. be(fen greunbea unb ©c^utcrn erfahren f)Mt ©i« noc^ ^
^erincjerm 2Bert^e, alß anbm, ble ^«fftfrW 0eöan^«ttf
ober nur nod) ouö Jjanbfcfiriften befannt äemdcfit worbeft
4ttt#^ftlnefi ^d)v\fHtil wkmB^ltnUift^ grüi
^Jeif bcr ©eefe, n)e(4e (5fo6Äü< {jufbema^tef ^at, in f^*
fem fie t^eiW defcftM^tKc^e ©aea «nr()alten, t()eiW be«
3eit beweifen, ünjeaeWft 1^* ftauprfJe^iift illÄ^f
tc^ bereite Cnlbecften tWt« Da^ ©efagte %Ht aud) g^*
benen ©ff)riften betreffen ^anptfW^df bie ^&ilofc^>b*^^ .
. iriliett ^ptt^sordi^m»« unb bie aicligiDnöIe&re ber iSegw V
^ iicr; in Ml «hi etMiM «nfN^tHncn Sr^gmenKn i#
i>iele^ }ür ©ogmengef^ic^fe %ir «pMfof^^ eto* bir
neuem 3eiten , ehf^öften. ©orjiiadi^ befielt ber SBert^
%kfeii^cifHo burin/ ^bt^f e {«r StMinii ber bamnli^en
Digitized by Google
\
tr&Qt liefern; fSUkn gtoff für bic &(fd)i(S)U biefer Reiten
mt^tett aucf) mehrere unteröefcfte6enrffiBtrfer j. S5. bie .
Xri<meii.f({it<r ' ^ " - *
<ltneii ga»! aWrif äcifl ot^meti blt €id>tifun btt
©toifec in Wefera S^ittantm, beö ©eneca, €p Ic tet,
91 r,r tan unb 9(n tonin. €ie finb t)or$ud(icft merfmur«
ttSf um bm &Uiüimui in fctner)>raftir(^CQ Siu^bilbung
f cnnen '|tt (crnen , burcft miS^t bie fpeciifiidbeit ^beeiif
i3Denn gleicC) nid/t gcinj üertKgt^ boc^ berbun^ft unb me^c
auf bie Seite gelegt roarben^ fo bag bie praftrfcften 3beeii
•priAglicb ß4 au^(r«itt|i f^i!if$eii^ , ^S>i^t fpMttn Qtoittt
fa^en ein, ba§ bie SBArbe be j fOienfcdeit ttid)t fomof)! in •
bein 2Bi(^«0f öl^ i" ^er freien S^cfolijung bc^ Sitten*
itft^bCi ttiib betrachteten ba^er bie vpflichten(e(>re
oftf >beii crf{ei| unb bom^mfttn S^eU ber ^^It^opiyit,
4>em bie ül^ii^eu tf)eorctifcf)en S^6e nur bei» unb unter*
georbnet werben mügten. ©a^ 3)ioralfi;(lem,|^ »elcöeö ia
bro &c^ri(ieo biffec SRdnner aufdefie(Nt .iir^r^fltmmt ,j» im^
fhrindpietfl mit bjrm ber «lleerti Aberein , i|t a6^r ^iic boa
mand)en ei9ent5ümlirf)en Seifen entroicfcltf unb t>orju(j#
li^rfür b^.:Saoiv.(Qbjuxia.be^ »|(flK(>(n Mm^. eii^ipif^ei^
toorben* : .•
llrettmii(ttit9tii^«bi#e<^»'M«^'M««(u{< .
Mr^S^erfe bei^ £ucii^n/ Mliatxo'biuß, Sufebiu^^
IbcU^ mef^in ber in ibnen enthaltenen !5rud)f?iicfe au^
MH^oMhicII^ t^il(»fb|»ftir4ett 6cbriffileBefii^
tbeil^ nM^en'^ moncber iSeier jge jur S)ogmrndefd)id)te Mi
fRibenqueöen 6etrocf)tef merben, ef)ne tiocld)e bie Äenntnrg
biii^Qf^mmi 4ii4^ti^iit idtfett^ftci^^iib Unitiftmiiiitt^
. bcbi^eober fVpV lblrb«. gerflntef fhiWi^iBcb- ataeb tt«<3b'
tu anbcrn ^x^tfUUnif Sefi^liber« jSirc^enbWt^ m'onc^e
Digitized by Google
4* aSi«tt^#f.Jg|*ii|fttgüct.
i •
t>5en fnr()a(ki*n, ,^borcn außer ^cr t>ou ^or)>()i)r angf-
• • r» '* t ; ......
3f e n « f t i'^ m ii < 0 f * V"« a jf.
- ltiiqcad)tct biip (\rrec^tfcf)e ip^l(ofop()ic fcf)on fc&r 6d(b
in ändern tdnOetn außer Sriec^enlanb bttannt xoAt tuircft
bte iSCtififf v^'bin ^Itufeni^a^ft' me^ffrer ft^ilbfbv^env fo
fflttt t)od) t?iv''ei3fntlicl)c ^criobe il^rer görfppanjunfi unb
Sluöbr'eimnc^ in bertt romifcfien 9leid)e/ wc(d}eö |c6t alle
Be^anritcritt ilnb*€iiltit)irtern £anber Der brei SrbtM^ in
ffd) fdgf^ ;^ Ä%kf^r$effnittm« IDmn linseac^f/f bfr )Ho«
Iciimcr in SNppten meliere ^}3&ilofop^><n unb anbere ®e»
U()r|e .OH i(|r«n i;;of g^jj^ftw:/ aud) fog^ «ine 9irt boa
fo mox b|>ij() bie ^^ilofop^i^ (tM ejfttau^IdtiM^dMlbtob^ufir '
|u bctra(!)tc(i, melcbeö jmar bwifraand)en Äoni^en be^un^
^i9U unb 9efd)a$t, tourbCr t^ lUMb iMd)t eiftiir
nod) immer ba^ eigentliche ^tteitanb, bie ^f{an|ri:6utr
ber ip5iIor^p()ni unb ber ^^uptfi^ bei^ p()(ü>fopl^tfd)CR .
embittin^.' SiUr b«r. gill(K9i PN^fill^i^^ ,
Digitized by Google
itid^tiattgtf ttiil^(^t4tlWt.(Srpreifiui9fn Ibrer RAiHr 6«i
San6 t<mr4dtieti:''ttotHf|Siirty'<lcoi9teii r t^etfHiiftimeii tttti^
immer mtf)t öicSRtifcn, unö iJ)i^c ^]}flf(^er ^ciftrcuetcn ftcö
Sitk^utif^ ober Sieeifeit iBtf(bmadi nn btn W^tnfdbafHii
fanUn, nnb einen SHuf^m trcin festen, i&efchu$er utYb
Mg tu erfl<9enUllC Mi^inrrtfefik JlM^iKopl^ic na«
.unt) narf>, wo mcf)t erfaUm, tod) abnahm, weil tiie
£)n9ina(deuie'«l felt^tier Wiirtenr nab imijxmm 6pßei^e
eectro^i ber ^<<^r^r anb (bml;6ei^fit0i MY^tonenber immtr,
in beinfiiben ivreifc eincjcfdjrdnff war; l)a ^inctc^eni öo^ .
Slu^ianb ein attejtf i0.( >ytr0 6efaiu^
oufna^m.' ^ ; ' ' V '
■ ./fep wngünfli^ aber ftie ^dfumßotijbe.rii ^n'ecfjenlanb,;
htläit iit ^^i(ofop5fK. in' l)ie J^enpct^^rtcu ?Mber jcr»
Urett^fitny' tt> «nrotfenO.nidttcfte dugerii gferkibnijfe phun^
mldjc fic baöin jo^cn t fo tvar 6oc6. bic .gonijc Jage bec
tawoligeu^ caldüimn nirf)t .(jp.be(c()öff^n^, baß bic
I3erpf[ait|ttng ber $5H<>f<^(>&>^in an^re Siiitl^er >er tBS^f«
fenfcf)af( fcfbfl n)cfcntriH)c SSortbeite t)crfpre4en hnntti
€^ if! ^ief fafi berfilbe %<ill,, Wie in bcr Organ ifcfjen 9?a«
tue mit ber 2i(rpf{anjun() au^ einem ^obeniti bcn anbcrn^
finbet batf frembe ^mS^i nic^r einen angehieffcnen ^b«
ten unb SZa^rung^mirtel, fo (jebeibt eö ju feinem frrf5»
Ii(()en ^ucf)fe. Die ^(>i(ofop5ie fan^ ii) bem, rdmtrd}en
tteicV^ €mpf4hsli4^(eit |itr anfndftnier aber (eine frifc^e
Straft $u eigenem fraftbbllem ^ftrieSe, anteirbag ^ier nnb
ba uppic^t aöafferreben beruorfff)oOen. • Sie Jerruttung
M cdmifc^en ^üiidii, ber berrfcDeube '£ujcu^ iinb bad
6iltenb(rbrr6en. auf bir einen 6eitef auf ber onbrnt. (er
Ömcf be< jDefpoti^mn^^igbfrten fllücfüc^e ^ortfont*
me»
Digitized
46 ^UtiU6J^«Mi^ ^tx^Hb(dfa»
fiBiffenfcftafttn. Ä^r^dc^ (inb btc griidjtc, unter
fii««i aMnnir'faiflttt; #f #19111 nid^e ülir ter^moitfr
194^ bie ituvn @ried^n bttrc^ t^re gorfc^un^fn entbecft
lüften; bie llu^6reieund, Erläuterung unb JBerbeut^
«fc 6triitfr«9taf wti4t ^e^tiKttiKiet (aftettr^ifiorlfc^
Äenntnig l>er 9rled)ifd)en ^^rtafop^ie; ^bentifaf unb SJcr*
fc^ieben()eu, befonberä ber ac((iote{ifcf)en unb )xiatoiitfcr>eii
4fim ßd^ bft^atac^benfeii 6edr4n|ef / bieg bet Sttmmftpifof
ntanc^e^ ©trdte^/ burc(^ bm Idnc SBa^rfieit erruudm '
Die ©efcftic^te bicfeö Seifröumö flettt orfb «rogterM .
l^iM nitr cin Sßiici^fptel fcfton ba deioefener (Err(fttinmi(((9
ouf. SDo^mati^miD* tinb S^U^t\ti$m\xi beibe mtSm
i^r alfe^ l>^f erflere anuntct[)rod)cn, ber jm^ife
nur einigemal ndc^ (aufteti 3n)ifcf)en$eiteni ber ^ampf ^mi^
lifc^eti htiUvi ift tt^et( mentger ^1^19 > unb ttic^ iiMt iiHiMf
Egerer i^cilrw^me be^ 5Pu6Hcumö geführt. 3^ ru^i^ec
inbejfen ber ©teptici^muö geworben mar , mit befto me^x •
iliitifcc. Acafl;^ unb^ &i!ixU imt er ^elernti bie ^mi^vtß^
{i^en'%jafen V<^$e9 ben Öi^dmati^iiiitt de6rauc()efls:
6r war bie einjige spartf)ie ber ^p^Kofop^ie, welche i&rec
SSoOenbung au^ bem @eftc()t^punfte ber griec^ifc^en 2)^94
itet Qj&er jgeftt^rt tDarb«; £>en @rtttib b<i(tt leite ^.cQei
fibem^ b« bie 6fepfi^ hti ^yrröo lieber i^er^otfuc^te/
linb fte ben ^Ifabemifern r bie mit bem 31ntio(^u^ (rHapU
SPjpimatibrgem^cben waren, entaesen^^^^
aSoH ben Men^umfiiitben bief^r^Jt^anne^ ifl feM
«crf0 Masne» - 9mU Qitr .mniie <^H^^ec fmtt tu
%&hntn. SDoS <r 6el«rt eni 'j&fenrerr ber
Oiablv^ftt^^ ^ ^ 4611: in SUtfoutoi^n auf?
^ieUf.
Digitized by GoogI(
»ir t»on ficifiem itbtn miffen 'X €^ ifl m\)vfd^'müi, .r
bag fr au^ eigener ißeigiitid tiim, &(ubiam iig^ii»(^f%i^
legtere butadntu er »enigflen^^f md) B^xtui^/nm^^f
ci^i* 9tofforei(Mn9 fik Mar^irrt?)^ ^ «tf WH ^iMkl «n»
C4<ti »tr iH#fipi^|fftH(len/ «ntie^u« off^nearju
•et spartet öer ©ograatifcr wieber ubergetrefen mar, unb
foji feinSRenfd) mtfyt an bM @f eiKiter unb i^re@cihibe se#
SC« Ml Smomü^ tec^, fi^»ff&«mif»emtt«#M> ^
Me pi;rrboniT*ft©*«re|»'.fr|teiHWir fr le^rl^ i^re @ruiib# '
ffl$e, unb trucj fie in einer eignen ©c^rifc ^^ttt^o^
nifcfte Uneerfu^Uftaeti, miMwnf ^»Uiitf «iH
^ ft^r t&ftitr« Qnviimf imbe^tirtiil tiniftc eieOen er^i^b
^1) Diogenej Laert» TSL^^ ii4 .Etts«l>i»«..PfviiN
^arol. EvMgd^ XIV, .19. . ^KtfÄryfr / ht^^uiptyrt^
myrmt ms h fuftt f^mtP ri 4r#c^«e«r^y, |;g^t# ^^„^^ 1^
^jkw V»» ÄS»iw ««ic0r« • • 0 1 i tt i Biblwtliec, p,) ^^(J.
<ed, RoÜMMii. 1653.) nenQt^n 0 ii clty,4f, mld^i aber
»a^rfc^einli«^ eine falfc^e ^ef^rt für utyvi^Tios ober vXti^Lf^
*uf ifl. 5Ce9i;ptiec ober 2({exanbn'ner fann er gar fuglic^ ^
beigen/ weil er in 3(lcvanbrtcn (ette unb (ej>«e, Euse-
bius Praep, Evangel, XIV. 7. • ' . .
, Sixtus Empiricus fytr^n*Hypoiyfms;i.^.2i^
i) Photius Cod. ai2. p. 542. Eusebius Fraeparat.
Evangel, XIV. c. iQ. ^v^svos t7tt7^u(^evros uvruv, £t §$
* * . •
• * *
Digitized by Google
9fi1>ticiinm^ unb fein^lBerOicdf!« um beufc(6m barfieDtn^
ttiiD iIinM ttitf^cfitcbf n mfifli^iir 61 n>te f<i^n vi ^c#f#(d^'
Sei! maben. mir diicf) (Hikgcubeit fuibcn ^- iinftre ein jmeii
tit. ithn hrtantiun iU\>tifd)tn '^fodftt^firänbc j^mft üor<
gara^ert ^a6et burd) neue (Si^nbe (u unterflugen: -
(frem. 3fn bcm erfictr entmrcfelte er ben Untetfcftieb jwf»
fWet) bcn^prr^onterri tmb^fabeuiilern, unb (ledre banjl ^
3n kkftm h^ :in ttnfi%ffititn 9itkd^t wirb er «iM nni^r»
fcf^einlid) bi^ je^n oOgemciiuii ©rünbc ober 51nftcfitcn bcr
©fcpfi^ auf^efleOe ^aben* bcm ^meiten ^iicIk ^«rbeUe
Vt'.%Dii aSai^r^eif, Urfa(6er WvUin$, 3icctb(iiien» S5t«
»effun(^, ^nt(le()en unb Unferganqe, unb ^dc^tc, bag
QÖcö bicfc^ ungemtß ünb nicfjt erfcnnbar fcr). ©öe^ briete
S^ud) bcfoDber^.bie ^coeftung unb (^mpfinbung (um .
@e9cn<ianbe , fe^re . ben ' S^iberfirete in ben @mpfinbnn«eii
Qüß e(uanbcr, unb fof^erte barau^ cbcnfaO^ bie aUdcmeine
Ungeioiß^eit unb UnefEennbarfeit bec/ iDm<^f. bent
leerten ie^ritt er bie ganje te^re t>oit. ben ^tiditn, b. i»
Ue @d)Iü6nrt Don bem Granitenen niif beiß Utttrflniili^tt
mit Jlnttjenbung auf bic 3?aturr ^clt unb bie ©ettcr. 3n
hm. ft^nften fprod) er bon pit Ungnltiafiit unb £eer()eit
^ Zmf<^itit0 unb eroot DoriäsUc^ bie
genfer r tP^Jclje In ben lKact)forfcf)un9en rnnft ben Urfne^en
ber (Srrfcftcinungen besangen werben. Siefen ?8ue() be#
(ionb dlfo ou^ jmei i^eiUnr ffeptifc^e SJetmcfttund bec
€attfa(itde in absiraäo utb cöncreto. 2)ie Srf orfU^iAi
ber Urfad)en In concreto nannte er »Jletiologie, unb
n)(^jc t^on bm ba6{> üQrscMt><<^ S^bkrn fag(, bat^on
Digitized by Google
fu^rt (Se^tutf bic S}a\iptpüttHt an 3» bim (td^iM
SuAe ^MbMeifirttf fi^<in i)ott 9^tn itirb ^ofen^ '
£)a^ fitbmtc ^anbdte oon ben Xugenben^ unb folgerte au4
ben matidl^crlet a6t))eic^enbeQ CKeimtn^en ber ^&i($^o|)^e%
ba§ bieft 4l€(|r|tlbi|i4ufd^i^:/»c^^^^ Mnb /rn^ii
^infubt tbp» (<0(?n'@runb rM Zugenb borf|>re^<)e(n«
öad acftec Egudi '(? flegen bie;ge5re Don bem (Enb^wcfJ^ <
beö TOenfd)en de^a; bi^,#ÄIöfop&,eH/ |j>dc^ijb^fai
@(ttc^lMli)kr/l^r te>bcn|$^i;ft^^ obct Jn' ^
Senittnfc a<fwcf)t |i<wien, »irbt» »inberfe^e. , Sienifl
fuc^f bcxüüUn, bnß, fo t>icl aucT) bic ^JJ^UofopOea but^ott
fd^toa^enr ei^ bocf) feinen €nbitt)ec{ ^elre« Sl^f biefe
iiU l^^in^ b(ln'3n^rt ber oti;^ «tiefer bit ^eto^ftbemal
Ä»; ob burtCyauÖ tiduig, durfte nocf) ^ier «nb ba jttjeifef*
?>of( fc^ctnen. ^dtte eö ibm nur QifaUtn, nocb etioaf
ou^AbrUd^^r bir ®ebanf en breft^ l^enfer^ aniugtbeu^ Ün^-
nifS^t iit ^av^ifltUih ju e^cerpirm, boc^ Wfnfgffin^ f«
t)ifl Uber |ebe^ 35uff) ju fögert, aW tf ußcr ba^ erße gefacjt
fo^ourben mir ibm nocb n>eit me^r £)an{ miffen« a(tf
\t%tf ba »ir i$m iifc(f( f»id mtbt M bit SttMmi§ ibU(t4
Kitttß tierbaiffen, unb jugteic^ im gtanbe fepn^ ibtt
ben ©fcptici^muö biefeöSRannc^nod) t>oIlfff(fnbr9er urtber#
(m |tt linsen. €ä ifi nur j^iHr » »emgücn« .an«
Hflt erfkn 9^ Smeflbenrf ainM^ Mn ftem pprr^onb
Wn> ©feptici^mu^, unb t)on bem Oneerfc<^iebe ja^fcfjen
Wffent unb betö aMbemifc^en in einigen attgenielnen Jügen
otidegeben ^at, mminmibiitpvfifyli^ ^erborgiM/ bag
liif^^^^ 9(nfe^en^^ iil ibllc((m er 6ei
, . ;\ ^bem
4) Sextu« Empirie PyrrhoJK Hyfötypq^ !• igt^
£>ic aifabemifnr, fogt er, ffnb ©ogmatifcr ; fle fe^m
cttiif^ecf iinbein)etfdbare®a^r[)cu, mi^t^ ai^ unl&u^m
itiir folfA an« iDit ipprr^oiHer ^nb bagtcg^n burd)9jhiV
1%' 3wein^^^ tid^iKVii Mtrffäin>t fem ^(pnä «ni trai
Wtn>r boTi i^nen f)at ein« aOgcmeinc i^tUmbatUit ber
SDtttd'e fo n>ent9r «(^ eine ^ufcf^^dndige Unbegrcifiicbleir
«Iti^lär M fftttr- «^inmfteii ^efäbo^n^efr, <il^
6öfb üo'n biefcf, Ibalb t>en einer anbern 5lrt/ober fäc'
(fcti (£.inen ein foId/e^> fuir ben ^nbttn xohbtv ein fo(^
S^rftidiH» aflk# . ebne Uolecfc^ieb emidKitrOf^ec niii;(»ürreiV
clKn foune ; baß cnpac? n?abr ober falfd), ober »a^rfcfteiu»^
k^^r^al ober md)t real fei/ fonbern, i(l i^nen tin
linttQt&nbltä^f tkl^n fo wenig m^^t ali,
fplfd), n>a^rfd)einl ict) al^ uaj»afecf(() eiali(^>,^
^ ror» Atty ti^nru, r9t$tt 'im t(Pfy.rtit* auM ^yy j(^«i;X95'«y0y^
«J; ^''t'^o^) -rtt^ottWj 9f /u,if oy* ccXXa To «ivr»,
f>ir;<», /txXX&y aX;?^» 9 ^Wo^j 9 ffiialJf y 9 «ir<^Sy»y^ ^
•y, 9 «X0y.
Digitized by Google
(
5>fnn Mf <p!)ifrf)onter enf fd)f Iben u6er nickte?,
4iucf) fcfbf! nid)r einmal t>arü6er, t>ag fie
nichts cntfcf^ei^fii; ^ ^ bcikfen fie (iiib au^# tueif ,
aüciii erf^alten ßcl> tic \J)i;rr()onifr frei üon allen 5Biber*
ftjkr4c&eri tttib ff(3en (tcf) feinen (?mtt?urfen au^f ft)ie Die
fMbiiiiirtr^'>i»(l<Oe iroeytffld^ ie$e fei^ lumeilen iloifdien
fBr^auptungen fteimimf otib iiNttn' fiTaif' bfe 98af)rf)e{t
fo^n foO/ a!^ (gfoifer erfcfieineri, mclcf)e mit ^ro feni m
®ir«tiv(e9ritfen iiub, @le ff(;en %mtxih unO Untu9enb^
Dlicf)treiilrT<ft Udran^v entfd)ciben über Drelce? ^^?frllnm^,
unb' bejweiftln btog öie begreifenbe SJorfieOuna ber @foi*
ter. ;Dftbia4ti^ ii6fr |fiat|^ii'fli# dl>nt e^ ftd^ feibS be*
I9fi& )ti fepli, iif tti9ei(r):^Ae. SDenn'l^itiifefcft^fir
to a ^ f e ^ e n, u n b e f c cE e b e r a n f b e b e n, u n b
babe^ bf^aupten, bag ti^ a((()emein erfennba«
re 2)iir9e seber fc^liefl einiii of|eii^bareii
IBIbir fp-uc^' iir ff*. ' ©eim n)f^'' ift' M m^S«
lieb, baö man nocl) jnocifelt uub unentfd)iebcn \% •
»eoa man^ erfannt bat; btefe^ ba fet> mabrr bie«
(M «Act fklfcbl'- :^ll;lff«n'^^^ bäif eine .
anjurte^inen, bä^ anW |it bfrtt^ffew: jDbcr »entt
man noc^ nid)t crfannt ^<xi, ba§ bicfeö gut ober
^(e» mabt ^er fajrcb fo mug man fc^ec^ttcbinsd
cintedebtUf bbf burcbmi* tiicbM* -erfeiiti6<ir ifir .
bnlb e^ nnr ein^euf^tenb baß man burcb bie ginne
ober burd) ben fSaflanb iixd(xi erfenneti fe olXiA
ttffniibät«). ; • .
jg) P h o t i 11 s 1. r. 04 Jf «;ro r>}f lixu^tj^ixs /uu^tru rtjs ♦vi'.
■
*
4
I
Digitized by Google
ffienn wir i>orau6fe$cn, baß ^()otiu6 bitft ®thanUn
ti(S)ti^ au^gcjogcn \)at, ftd) freiließ nid^t erwufai
§f uob bemale nic^r too^cfE^iolM^ M cr.Meinc fe^ ^
bcm er aöcnfaüö einige 55raud)6arfeit ^ur Ucbuug öeö^ogu
fdjien @4wffinne^ bdniißtr fo ergibt ftc^ Mcw^,ü$0
SUfnltotr bog.Vctif^Ntmrfiiifknertlii^ic^ Ihm ««!.
fett unb bem®runbe beö @(ei>tici^mu^ ttid)t tveiter gefotiP
tuen iH, aU Üirceftiau^/ ^arneabi^ unb bcn eiti^^»
gen ^mU üni^nrnrntUf ^6 €c niit ben @{c)^ii4i^
mnt U ftiner ^r^lren 9(0|iemci»f^f'ie«^ft<ii«tm« .
nien für bcn wahren ©f eptici^mu^ erfJarte.
S>u(i (^attm einen beltimmten $un£t, t>on bhn |le ou^«
(egreifttibeSorftellnns ber Ofolfer^^te 9^cffic(rt
auf biefo bie Krtteriuui ber objectiben ^a()rr)eit geU
tenb gemact)t werben foUte^ behaupteten fte» bag-ficfr ni^ti
jiber bie 9«6r(eii unb (ie Stedit^t bit Crtenotnif tnu
fc^eiben (äffe, aucft bai nic^t/ *b«f fic^ nic^tö entfd>etb(ii
-. • • ^ ' • • . ^ '
^#9* jKoe« ^ utu wt^omtov nm Mi^^ifW^ \m 99 um ^9 «X-
. " X» riiciKKa ßißiumt SfolMSt* tfüfitl^tffßiivitt tk 0u9fW9ft
fumit rtff nmnikmtriKtis ^mi^immp» ' Htn'üi Mt% «i« Hi^fi^
»i AKU^ii/Utais o/u,otas rets evS^vvots rots oeXXoif (ptXodo^ots
vtn^njt, To Jif i^tyi^QV, ol /utv Ttt^i nctvros rn yrgort^ivroi
itotnogHtriSy ro 6^e avTQi-xjiv hoi.Ti]§äGi xui eocuTCts a (Mf^ovrony
V * *J* (AU'xjiy.tiat euvrots awiTuai ' ro yxp umoc ri^evKi n xxt
ui^fiv ocvu/uiPißoXujs, u/u,ot rt (pavat KOtms yitug^uv xaroe-
X^/Trr«, f/.icX;^)f ^^ur/AcyufAi^tjv itffotytt. — ti fMV uyvotireu
^ri roitt tu» «^«^ov 9 uukqvs 9 foh fAi4 akij^tt^ roit Jir
iitv^f, wiu roh fitp 99i T«jf */u9 OK'Wiorc«;; ouo\tyn^t«9p
m
'' ' . *
Digitized by Googl
iixtqiqm "^mifltrf ii^sntttn t0€nit^fltnt nntt Me pruftf«
. f(S}tn ViQnfyrf^üun, tomx f!c aud) nidn in bit &tüntt btr*
frfbett ' eint>riir9en fennten. Slencftbem barac^trt nun bie
ItiiMtttfer, Mefr# parlMiüdren Qfcptidteii^ tirti{en# ^dr..
l>tM'i)0|im«tifcrf''bfe fic6, o^t e< id<fu5ft |u Oabrn, {ti
ben 1I3ibnfprucf) o^Wrjt Rotten, gleicf^fÄm aW
Id^ in bettt (Sage: finige^ U§l fid^ crfennen,.
ertenncn^ nid>t<^ li§t fic^ cHifennen. @o wt«
sift nnn t>icfe^ Siaifonnfment (uni)ig erfc^eint^ )uma(
' für tiafiri f8oriifihiii9^artf fo katf qott (o4 ^ ter ait#
anfeöen gewinnet, wenn man pc au^ bm ©efic^r^punfee
betradK^ff ba§ eijentUd) t)er @trek ber £)Odmatifer mit^
bm aiübemihrti ttiit( @fn^tit(?ii bßfi Sttituinm bcr QBaf^r«
I^Mi 'Miaf. S>k irfkn bf(dtii>mifi ini ftMM nrftrffk^
gtfunben ju baben, bidtötcn Iduijneten c^. ^ Sbinwarbcc
Untcrfif^teb )ti>ifc()en emem Uog. (ogifc^en unb einem
»off e#i«f en ftrittrititt' »ber »4^ bofclbe tfi» 0rttiibfa(^
bf ^ ÜBa^eti f ned) ntc^t tnttoiätlt unb biidP t {(Tum ^ief *
unb ba a(ö bunfle 3lbnbun() t^wor, tt)icn>of)( bie firciten«
Utr O^tr, M tf^unbmu^t, balh bu hi^ifä^t, fMb bie
mterMfe tRttitb^ti$ be# jlriteriiim< mf Ihnt flusc 11 l^«f»
tm. Bic aifaberaifer btfttitttn bqö Kriterium m materia*
1er ^eiref)und# olftne barum iof^ffc^e unb moralifc^e Waf)rs
^iM abUbitnm {timtOai. Stuf biefea Uirtfcfi^b mmmi
Mftmmflbmiutfiin^^ .»mitai Ufd^ulbiqtt itbU
Wabcmifer einer auffaHenben Jfnconfequenjr unb barum
ithanput tr, baß ber &Uptid^müi wt in ftintt WUg/t*
mMfftU ^olebor mb tribiMif^ fln^
• •* ' aneitt btefer atfc^emein? ©fepticidmuö hat c^at ttintn
. pViIofopft^fcf^en dbüMtn. /iDeim fott ber @bpticc(fmu4
mtton>ir imt (itUnmifu6fai^li^/ Pt>er tag fte nur
9oc^ Riebt mtbHtti^ jvii». bU .tsi^ubl^ ^ iMIrNim; .
Sil bem ecfien ^aOr nvurte ahtt tin fQlcbtv i^t^iii^m^^
fid) ff 16(1 ierßörcn^ njciiu er t^ie Unnidc)l»*f«'t aller (grfeniit*
Uv cnt^cqeni^cllfirt hatten^ ^mfxtcm fucfete tiefem ;Ji)ur(6
eine '^uj^fiud)t iUiemt(l)en/ |vcld)e ebeofad^ tiniu^ta^o
dtcf ttk^«, Uyb^.ni4^t äbtt haßt Mi 0e iiidM^ tnU
fcbeitenb behaupte», .^erljurd) Blaubte ev öen ßfrptici^»
«De CtniDurfe ftd)er deffeOt |u baben. Süicß ^eißt aber mit ,
onJbccn 'IBorren fD t>ie( al^; mir fuMen e^, b^ag mir redx
^bco^menn mir nic^ed für ^miis avi^dematDt be()Aii)^*
tetif mir fftmif iß oier nicf^fe-Aiif €kiinMn
Jplermit ^(^rtnua ^er iSteprtci^umid^. auf# <pb^(pfii?p6>f<ft
\ . Soii^ aOem ^frm ^int. t<# aU memi 4l|||»fijl<(mu^
mA mk b«i>oit cntf^t xomi- tm pUWPWt(ibt
t>on tm &tptiaigm\xß ^cminBctt, unt> aücr^li3abrfd)cin«
UtbUit nad) gefanA} e^ erf! (xm ^cjrtu^/ bjiircb j^ii'^eue^
fstig dtict Mten 4iBr9C(ik jHm ftfefittfitoa« <i«(^^cll
Ummft$tt»i9nt t@eftair qeltii. S>frfr# 8(ef4iieal
(limrat mit i-incr 0?ad)dd)t ^ufirymcii, me(d^c mir oUeiti
•lieiit @e}:tu^ t>erb<;inNii^ ^tnt^Hmui bsn &Upuculß
tm^^ aW chM Cinfcitrai mli Sojrbfrciftmg fib ibcrin
flitifd)e ©pffem betracftfeC ba*^. ^^Icnefibem bebaupt^^f .
tiefen S^f^^n^m^nbang nicbt etma mcgcn einiger ffeptifdjen
aUufitnuMfii,. %ir fic^ bü Hm J^aUU ßtt*<ii# fbnteri
mtf tr mirfSd) dber$eufl ttarr/^<iftMi 3tvrf; Mhte tim -
i^raflitifc^m 6p(lem ium Crui|^< la^ a 1 i.e ä e r t fl e b ^
Digitized by Google
. HtnifiMu't. 55
». • ' ' r
tfir4 ♦ttf^^^ettgefe^ifd- ÜBfrfeif r ttitb |ebff
fcinii f t> in einem u uo u f Mr l f d) c n glujfe^
inbem oMe Hnterfag eine 9v(i()e intst*
ii^er<eiBteft'3a){inbt t(Urcbliittfe, itAb bober
ilf!*^ ff 9 nnh nid)t fep, (man fe^el.i&. S.257)'
(^caniHöet fei;. Um biefe '^abrbeiff baß an einem
ftbtn ^in^t (£ntqtQitn%t(ti^t^i toirfli^ feb ,
Cn^mif icft f0tthty, einjufe^eit ; ^b^it mUfft mal» fl(Q '
1[?orf>rr bÄt>ori iiftcrjeucjcn, baß an einem unb bem*'
fefben S^iii^e gnt-gegenaefcbtcß^ erfd)eine^X
6npi6 eine fcnberbare Serbinbiiirs* t»on 3bem Ür)b'ei6
%f!«eid mebtr baff ^mftbm, fiMe wir bor^tn benfferfren, *
tai fBSffert bc^ 6ffpticiemuö ftrf) nfd)t (^an^ erubuüep
tonnte. ÜBie mar riid<)(td), üon bcn Srfcf^einunsfn auf
M Gt^fii^ wn bem JEBecbfci en}<|f9Hige0rt(rer (Srf(Artnun«
%tn ÄUf Sil SSerein^un^ be^ €nf(Teflien(^efr$r?n in \>n JÖa*
rur jebe^ S>inge^ 5u fd)(tcßen, nad^bem er a(<< ^pprrftcnrcc
angenoitimen h^tU, er miffe nic^t^ unb fdnne über n(d)t|l
tüfftbeib'eitV * SBfufee tii(<rt bttr($ leiten $d)lu8 fein efef^tt«
tt^ihud ober burd) b'iefcn feine bo(jm<rfrfcf)e 55e^jauptun9
ttm(^e(?oßen werben? 3ßie fonn(e ed i&m entcje^en, bafi
ff auf btefe Vre benfclben £abe{ unb mit nocb totit ^rdfierm
Streek i^feM/Hm er 6¥en ben >a^^^^
^ ©iefe ^nconfequenj i|l fdiwer ftfWren. ^ifforifc^e
JDota fit\t)cn (icb c^ar nrd)f, unb nid)t (ficl)( mirb eine
9{i|tbi|Wi6uMl<U{baicbl. merbf n, melob^. etn^eimagen befdVi
Itgfe. ^mi;ituii anib Aita9wt.nn»8ei^ .baf äen^tN'ii
in finem onbern Söerfe bie fttptifdh^n 5Sctrad)tungen an-
gcftcütr einem anbern aber jene »bibauptuni^ aufacftcdt
iaht ober ba§ er i fetter etil ^n^fAffp^t: bpi .^afi^^^
(Ipfiettit smefcn/ »ob bann 9tfL mt dem Chpfipif mutf
9).Scxtu» Pyrrhott^ Hypotypof, !♦ aio. jOtan f.
obetiSRQte a.. '
Digitized by Google
^e^ ^eff9Di.6ffi|iitit l»0clen 6tiii9( tiii< nm
ffinen ©c^ritt weiter "°). £)cnn bie Derfcftiebenen ©cl)rtf#
ten finb ^pd) bem unb 3mcde ua(b a^nlicfe/ al^
pa^ fit linc fp frftc otr^abif IDeafart ^(i^^fifliii^ m c
.linntenj unb menn mon atme^mcti 9^tti, baff er 4^
fangö 51nbanrt^r MS}naUitß unb ^frnad) cr(! ^pprrf^onier g(»
fDorbctt fep, fo mu^U (rnacf) ber obigen^'^icußeruns hod^btu
M debltebtn fc^n» /Ij^iefc Sereinigitns aber ebes ba<
Un6c9reif(id)c, obtt toie ©c^at^^ bei* i^n fonfl fo fe^r
fcbfitJf/ faöff Ungereimte, anld)c^ bur(^ boigaaum fcl^lt '
- » »
€d Met6en nur {mei ^^(ic^feifen {it ^nfen u6rt9«
€ntmeber, Üleneftbem n^ar Im förunbe ein ^er<if(ttifer, unb
Hur 3atitmfi4nbeiuib tbei »lifi mld^ ^Mttm befümm^
<ni iW in Ibeni Seifte be< ^^nr^o IBft^er lu f4«eibf ti mb
ben ©feptici^mu^ }u (e^ren, o^ne barum aufjtt^^ren, im
^nnern ein ^crafdtifer {u bleiben« Ob^ ^ebrdc^ i^m
jbei aOein ^atfiittn in^ptm €iiitelRiii>^ an buN^riifeQ«
htm Stefftnn itnb (^fl(iiiatffcf)fm.$etfie,, utn^bie^tKcerlitf
lid)Uit btß ©fcptici^muö mit bcö S^itaHit6 ^pftcra öufju*
faffeit, unb in baß innere JiBefen M Qte\>^^ißm\ji^ tin^ß
bringen. iDiefe .Sei*blenbnn9 lonnle 4{^,4iin< >e|er be»
segnen/ ba er in fSiid^i(bt auf bie Aenntni^ ber ®efe$e
bit nienfd)(id)en @ei|le^ ober in ber Xbeorie be^ €r(ennt«
fUf^rarfgen^ bei berfclben Stoßest ^e^t^ geblieben mtf
J^emKb gewonnen Idtte. * €r f^ie nhalid^, iMi^ hiu
fem >^iipfop^en bie ipenfNfl ni(^t ini fonbern außer
/ ■ • " bew^
^ . |o) 3(ettej!bemu< fc^rleb außer ben angcfi^^rtcn frvf^»yim
%oyoi OUCf^ nOC^ u£ rot: Hv^ftavetet x/TtorvnoiCiS Diog. IX,
7Ö. Eul eb. Praep. Kvang, XIV, iß. n»r» €o(ptus UUb "
ice^t ^nrntjtmi Diog. DC, J^. 73. ^SSlm fief)et aber ntcftt,
' . itfic bev 3n^a(t irgenb einer berfeiben etMl )Mr ^uffi&p
iHing be« Sacium« beitragen timu .
Digitized by Googl
Mi Stmifdiiu ^0* «Darum iiiiif Ce tt :€fa SremUilid Uti^ -
tm in Unff^ung bt^ £)ftifcn^ unh ^tttnnmß, mh ber
C<ff§e bicfer Operationen; fr frf)ob ficb nidjt {u einer
aOdcnteincn umfafeabenv^nfu^t bc^ &f(i»ltcitott^ tinb M
2)o§«attfiiitt€; imb.fo ibii et ben enmb be^ re$tctii nib
beuHid) cntbccfte, fo nafef er aud) in bcn Möfonnemen^
gegen ein|ejne bo^matifdiz ^ti)auptm^tn lai^, fo mochte
it.iwk wo^l nit <ben'®runb unb bie 6r4n|ett bi^ i^fepiü
itfmitf imi bittilie^ fBeteugtfepn eiitibilMKabfir. Cr
folgte bcc 21nf!c()t beö Xinion, »elcftcr cbenfflfl^ nicht bon
bem €rfenntni$t)eriiidgiii# fottbem Don ben iDbiccten unb '
. I^rim aSer^diiniS {u ttR^.uu^ingf nnb nur barum btt'
3ucücf^abung jebe# cntfdKibenben ürrbeiM ber(angte,
wni bfe £>6}ecte ficft nicht beflimmt tvtlaxm, tva^ jie
^br Ober nic^t ftnb* (${an berg(eic(K a @* i^i^
©ejrtuö fuf)ref nocft einige anbere bogmotifche 95e#
' ^nptttngen be^ ^eneftbem^ an , in bcnen er jum £^eil
bfm i^oHie foIgCf. SDabin ge^re hlf Unud^me iine<
- Rierfibdrbigcn llnterfiElfticbc^ unter beu Ccrcfteinungen, nacft
mli^tm einige aUtn ^enfc^en auf eine unb
biefelbe ffleife, anbere aber iebem ^enfc^ea
auf eine eigne fflitife er f (feinen; aOgemem
Aberetnfiimme^bf Crfchcinungen fe^en t»aht, bie abwii* s
cdenben falfdf bie ^edauptun^ : bag ber %bni '
^ ' DO«
• * * - •
11) Sextus Empirie IIS adverf. Mnthematic, VIT.
(J. 349« 55^' «'^^« jUtfv rxrof tjc auofAccTos rifv ^tuyoiotv
Mivutf m Atyi](^i^>}ju.os^ xoera H^ocxXf<rov — o< ()/ ocvrtiv
12) Sextus EmpiricuR advers. Mnthemnt. \Hr.
Q* ol it Tti^t rov htvrj<7ihjfAov nttt H^axXjtTo» y.ui rov Y.7ti»
Digitized by Google
Don ^e^:l i^an^en bfrfd)iebcn iitit)- mir^em«
felbe'n cbentifd) fcr). ©tnn ba^Sicale fri^ bn<©'<in»
fe anbi^a £^ci(i 040)0 in .SKäitfid^t auf ^icflBtd^
liQ l;l^ett^ in SKMfMt nuf divfHitiir fiiritf ifit<i»ib«illHl
ifticrfil'^); enbficfc bie igebouptuncj, bie JfU f^i) enfWf* '
l^cr bd^ 5Hco(e ober bte Urfu6(tan$ felb(?. ober btycft nid^t
»ic tuft Unb'baf^r (eifcVr^ ild) ^lod m b^rii fWtftf
ffitfacftcn JHebcfbnIm, Mc ^^'it iinb bie ^in(>eif auf bic
eu&drtiij^ Wdcfte frfrper(id) fej '4). giod> r«i)( QijMo«
9t fiH9 Y^f vetft TOf Kivtict^nfM9 Xifßfft ftm ^9 ^ettfouttm
^i*(P9^uif. x«i (paffij rxTtav r« ^u?» noims (potivicr^xt^ rat Jf
»i'ttas Ttvi ' (Jv xX.TjB'i} jutt itvui TU xoivuf ttxffi {pxtvo/uttet* fj/tv^tf
15) Sqxiaj ndvtrs. BfUihematf IX» 537; S'i§ Am/^
xm TKvr^v., 9 JMu^Xv tr» nm fMf9f. 0X9 /»tv. nrnttf *
^99 it9ffft9f/ jur^os h nmr» ritt ratt tu {jtiM (pwt».
14) Sex t US Empirie, advers. Mathemat, X. <J. 21 5.
ffuiy,ot jufv UV tXsitP tiv»t rov ;i(;^ov3v 0 Aliinjiri$ijfA.os xxrx top
* yioxy.Xtirr/ ' /Ufi hx0tpnv yx^ uvrov tx ovr&s xxi rx roairt •
cwfjtxtoi ' oB§v xxt itx TV5 yffwri^f naxytuyifS xxru K^xy»
f/MTw retotX'^"^' ^tyav ras »k\xs XthiSy alrivts /u,e^rr r#
fjri mt uf^mt ttft^x^xt (pn^*99 n w in ^mfMtrtxn * r% h
MTif irPtk'^'^fMmiU 9» «XAt ri «iy«i 9 ^Wß' Mtrmf' rtiv t$
nfUfu» Kttk f0 /BvM'iM^ r9r cf^fl»v^V| !irt/k9i^trt9iti»9f 'iitnf^ •
Xi^if TVf ^^iC«> XS^^ ^'^ ^ Ml^^M X«f
*5) <i t * i'- p i r ic, advers. Mathewat, X. oß.
)
■
Digitized by Googl
Sau m6en)c<juiig. i>n ©iun i(l aber nic()t/ boß er
mtf er nfc 9atn JMf^fe i»ft0«tiii9fM «iirilcfiei
i£ad)C: ^tMIl öic aieölitit ber '^^fmegun^ beflrift er Ourd>
mi4tui &vmb{, Slud) einige bon bcn ancief^Jl^rten ^e«
fen ^e^cH bii i)09fnatiffr* 60 tDiigce er ^ie ^e*
()auptuti9/ ber @runb bc^ ^enfen^^ fiege außer bettt ^en«
f4)cn, unb 6ie ®ebanfen mürben burcb ttma^ 3l(u§eec<
|en>irft»i bo^.burcft bie finp(iiib|tiideit Ginne , mit
burcb Defnungen bera&^bringe, um fic^ riiie Oer aüiU'uieu
-neii Öenffroft in SJerbinbung ju fe§en, febr gut ju beuuj-i
{cn, unb er folgme boroti^i bag l>f r SSerllanb fein gtitu
rtuitt ber ^^^rMt (tpn Uwe ^ntt% ift bieg n'idn bei
allen ancjcfö&rten ©igen einleucbtenb, am wcuigjlcn Der»
tragt ftd) mit feinem ©fepeici^.mua bie ^linnabim mt^ Un#
lirfefttibed unter b^ €rfc(^eit!it|n9en> naift melcbcm er Qot(»
»enbiü ein i(riter(um ber bj^jectibm S8a(;r^eit mügte cnt*
becti f^ob^n. ' • . : '
^odk mi; M^en e^ für eine i>erge6Cic^e QKiI^f' eine
Sereint^uns atler biefer,€^e mit bem $(eptfci^nf(u^ {u
t)erfucf)ert; benn wenn e^ aud) bei aßen gludte, fo rourbe
boc^ bie tSorflettung^art Don Dem JQerbaftnig btß QUpti»
ci^mu^^^ J^/taflitifc^en ep^em aUen^ Serfucfteif ibij^er«
firebett. • ÜEme^nconfcqueni Mribt'ftirr {mmer ^aftert/ unb
felbfl Qipuß, ber fon|i ben iHenejibem fo fe^r .Dere^rtr
• • » ' *
16) Sextus Empiricua Uypot, PyrrJi. T, {j. & ifi.
UTonov ci^x TO TV» ^xtTfTiK^y. w^yay%¥ tm Tify tifmitKuj^p
(9. 93tertt« J^niReiK ^rfier^bfc^m
* • ^ • ./
Scneftbera war (Att beffVn un^tad)M ein ÜWann i?on
I grcßcm ^d)arfftnn, bef bie Oegitiatifer in i&ren fin|fJneu -
SiiKmptunsrit mei^cnifcfMrgläd^^ £>ii^ fei»
Sirdieiifi mufca i»ir f itod) (cfotAcrt emiftitr' ta f»
nief)r, Da tiefet |ura I()eil öcrbunWt »ar, unb ol^ne bic
Scflimniunci btt (Sratutn, mie n)^i( er ben @feptici^mu<
lMracki<# .^a« fOubMfif^t foititnbtn etiptitttf btfonbtt*
M etftui, nur re^f tttiftefiimmt.gMAtbiset mcrtfii ftiititir
etftui tfüitt Un aenefibem unb bm tRenobbt, eineii
feiner nid)f?cu 95or(|(5nqer, für bie j^auptcr ber ©ecfe bec
• ©f^ptifcr '^). ©e^tuö (d)tub, gleich bem 31enc(ibem# eine»
Grunbrifi be^ &UptUimn^ unb feine Strufunden auf bte«
frn 6cl)rift(!en[er unb lie ISefof^ung faf! ber reiten £)rbnttn 9
«nb 9)?et6obc ßeroeifen/ ivic tiicfe^ bicfer if^ni Dorijcarbctfct
^afte. SDrefeö murbc atcr noc!) einleud)fenber fepn, w^ti
ttn^ eini t^oüftinbidt Sergleic^ung 6eiber.6d^rifteti mSs^
ütb toirt. txidb toitb hitftt att(6 kurc( bie tSetracfttungj .
einiger SSrucftilucfc auö ben ©cl)riftcn beö 5lene(ibemu^,
tpie fte un^ t>or{ttgli(6 @c^tu^ er&aUen ^att unb burcf) bie
l95e(eac^eon9 ftniger ffeptifi^en iBWradltungen e wie »ir
. 0(au6cn, mni^^in^ |um S^eij u^er^eusenb bar^et^an
werben.
. £)tc ffepiif^e IDenfart ift nac^ 9f<ttcfijrem bre i>er#
0.(<i(^cnbc Sicfte^ion Aber Crfdbeinunsenf
oDer waß (td) bccHienfd) Ü5er6aiipt v>or(tcl(t/ beren 3lcfuU
tat ift/ baß bie, grcgte Scrwiccung unbOcfe(j#
][of iiifcit U aden iDiiritti^e^rf (^1 0ne
i'f) SextiiS lEjmp Itie^ Hypotyp, Tyrrh. 1^ ft&2»
iQ) Diogenes Lii€re,- IX.. jj« 70. «riy 0 Ilvf^ttynof
^fXtMir ir»i rMfftX'i' fXPrfm iv^irHttity na^» '^P^tiUf A<y«<^ '
" _ r
I
I
^ Digitized by Google
in i>lnfe^)miö ber Dftjccte i(l Der (?n^5Wecf unb biele^fe gof*
fle tirfer Bcrgbidjung. UKan fie&rt »o^I, bog @e?:tutf
M VBtffhtB Jtiutßl^ l)att{, unb 6ei fei#
ner ffrfMrhng ber feftpp^ biefe (Srffttfunöi ^um ©runbe
Itgtt, )eboci) mit cmidcn '2ibn^dd)Uiid«n, n>€ld)e eine gjotge
hm in* uma^ .m^tubm IDent^rtr 6ijb«r asdaner Ttpa
irM^«»« ^ •|^ftd&r «hreflbew brmtitn bie Dbjecte burcft bie
entf^eaencjcfe^ten aorftcüungfn, n??kf)e fie barbicten, biefe
ümitfdbUmhtit fdbH bert>or ^ebev;tia4lift(tifcttl>ti(Rnif<^
bir ^dM^iit tf^ die 9Si)r({eKtttt9eii. teir bm jM|tc(fii4«
be|)alten unb fit {it berqJctdjcn, mirb fd)on t)on felbf! bar#
fluf gefiiferf, brt^ SBiberflreiterrDe in ber 2in|id)t ber Cbfccre, ^
eine Sol^e bonbec Soliir ter Ofriecee feiftii ifb too^«
iftne^mcii* jDie 6fe|g4i< ift ctiu >v}7ibt9f ober (lyiwa-tg,
ee;m^ ^^ingeaen betracf)(fr ße t>if(mel)r al^ ein befonbere^
a ( e n t be^ mmii^Uibtn &ii^i^f aOe mogUe^i 9lrtea t>on
BocfieOansen t iiianber cocgesen }» fi6fii# ttm lur 3arä(f#
Mttt^9 cfif fcheibml^tf llit^ei» . nnb baburc^ int
mutNru^e aelongen, ©örin Derfu^r aber Se^rtu^ mit " .
mf(>r €(nfid)t, baß er bacr Dbjea b<r @fcpfi^ fd^rferM
(Urntttfr inbeitt et CrfeNnungim tuib tie btnfetteit '%w
6runbe li^cjenben DbjfCte bon emonber unterfc()ifb| unb
ben ^fepnciefmuö nur ouf bie legten au^be^uter of)ne iu •
benfeiben Se(^Ur »le ^lenegbeni {u oeefaSen, iinb bogma«
. tife^ |u bel^aupteii, baS bie SDinae on flcf^eben fo >erd)affen
fino, wie biegrfcftcinungen; baf in i()rcr§Ratur bcrörunb *
ton bem mannigfaltigen, abwecftfelnb^n unb tt)iber(irei* /
Imben epiele tieset, toefaffe« bie erf^ioongm barbtetem ^
JVacV^ tff tts ru Tlv^^vtM t^oTvyfuiärti, Ob man /Uvjy^v
©ber ^nwffis nad) Q^alefiui (Eonjectur lefe, änOert nidjt ©iei ,
in bem ^tnne.
«rc^tf TO» Tifiwtm Hm luytfftinftAv*' *
Digitized by Google
. *^'©Ute^ biffm bogmafifc^-fftptifcfttn ©epcfet^punft
bitit Slenefibem wahtftbtinUd!^ auf bie fo Mannttn ^tf)ii '
jenen auf biefe fd)neßcn barf; weifen bte €rfcf)einimf
ffin auf em burd)aud.oer<lnb(!r(icf)e^ @epn berObjecti HfHk
mn, al^ mm man^l^fn SBecf^el ber Srfc&eiittnigen ty^tt
dttcn nnJ(\lid)en cnfBecjenoefe^teii Seiten befrocf>tet ,
9^befflfeilenbc:iti bin Crfdirciaitngeii frcac^t^ cf um
f^oTTOi T>7f (Txexpsw^). ©d)on uu^ Mefem ®runbe n?irb
n)of>rfd>cinlicb^ bag.üi'nefii?em Der ^'rfinber berfe(ben iil^
Wtü bii Skroiilafßiii«: tnib^ bir. 6<#iiiilnt(e'8Uc^ettfig M
to^nHn$\ mrnn^.fit htrwct^in^ttt, jid^-^M tfm fo nadti
Itsh \xt^'bc^vnfUii)nad}miUn (äffen. ^)ierjn foinmen obtr
tlb4 bi:(}&Tifc(>e ^eugutjfV, noeldie in iSerbinbung mii )(neni
bmertrfllniiibc timm eisen Reifet äftrisilofm;
Unsead)tef @f?:m^ Dcrficftert, baf? biefe ffepfifc^en
gUitfMmmeqK doq .^m iÜlern @!cptifccn «getod^nfid) ge«
Iviii4titiib bm f^igiibctt ätoUrfefetnorbln fli^ f0
Biu§ man (lef) bocb rounbetn, bag Weber ®f?rtne^ irocf> ein
Mbcris ©s^riflfkUa m<n aiiun &Upt\Ut al^ beu äiene«
• u • • ' fibnn
%
SM 9 •
ip) Sextus Empirien» Ily polypös. Pyrrh . T. j), 2 1 o,
m»T9 ipm¥9t!^tu \iuü St f^tv Sxtirmc«! (pmvwt^m !(«/ir^i *r«
Ü ) SextusE» in p i r i c u s Py/ / /^o^e. ITypotyp, J. (J. 55,
, . iMM r^m9*^stkif i «tox/ff iiu>^$s^m Sotttt ttMi tot »§4^/m^ '
\
Digitized by Google
' * • I
({#11 iS^ibfi ^tir^o mib be« $Niütir fiMti« 5M(
Qijraefttxtn unb Die barauf |unc\cl>il folftenbcn muffe gemeioi ^
^übvxt fo bag biefe dlternjn bcr. aKiUx.ittiCcbes ben aUoi
tttib Reueren (ie^em £)ab(r tocrbeti audi crft nod^ €(>ri0
®f6ttit ©<d>rifteit jur^rMöff Illing Dfr jf^n gmtrffWcjtunbe
c^md^nt t>cn $luti}ri()u^ uub gaDorißu^
• *
Sfugnii^ be^ »Hriftbflf ^unö be^ ©e^tud felbfj. SSoti
bein crflen (?ufebiu^ fin graamctu crbalrcHr woriit
eine '^t^erlfQUtio beö ppnbotiifcbm 6((t>Ucidmu4 IM)^
fMiiif '{ttrlffoffftf debft iii bfr bHNlufid em^ffhret^m
©cfcfvicftfe bcj^db n nur bi^ uiif bcn ^tnion unb Slencfibm
lurücf unb fuf)rt beibe aic^ bic ^aupffcf)riftjleüfr d6fr btffr
ttrt (tf t>bt(ofQp(Mrfii dit. ®Ieicb»o()l melbet ei^ nk^t^ ^i»'
Im/tKif £im^ti>le(V'fffptircf)en SKaifiinnciiifti« in bicfer'
bfftfminten ^eßalt oufc^cftfüt f)a6e; aber fr fci^t (x\xi*
bru€fii4y^ bag 31enefibcm bcr criic mar, ber biefen SSerfud^ *
mac6te# unb er fiibrt bm ^upt<n^aii nnb bie iili^eni
birfelbcn in eben- bcr iOrbnu^ig an, töie ti»ii: fti b<t b«m
21 ) G e 11 i u t Notf. Atticnr. XL c, 5. tuper qua re Favo-
riiius quoque subtil issime argut^issiincque dt^cem
librog composuit, (\uo» mf^fttuwv rfoffnot inscriptit.
80Q ^lu^ard) miib- in «bem 93«(}eid)ni# fdner 0d>M'fren
b<M4^et aber nocb Mnkwe<tti ^ ihmfeWi^ b«( ^Miv
In bfin WMipii^kbeii&iiiie tmio mtti' fir mßffmMm*9^t
«iKb iTvj)^«»!^. k*r«< fttfl^ff^ In foftui' ^^rr^o od trfbt
difOttPir ffir eifenfiter Aber^aupc (lenemnien vmbmUm*
fl}i|r lii'bfefem 'd{nnf ^rai\d)t aiic^ ©crtuö v autinrmif mb [
tenb.- ' ,
Digitized by Google
, Ih^eir »Borten/ baß bie ffipiifd)en 35ftrac^tung«i ndd) bm •
hm iümfibtm müt^t fmt) ^ -* . :•. -
Slttein, (Snnte man einmenbeii/ barf man barau^,
tag @e^(u^ ben 3n(^aU bfv icf^n ffeptifcl)en ^tütifü^Qtx\tu
be autf tem Sieaefilem 8<nommen bot, Wititn, biu
frr aud) ber Srfinbfr btrfttbtn fep> jtonntett f!f nic^t bti
frühem ©c^riftfitdcrn öorfommcn/ wenn fit and) 2lenef!»
\b$ß, mütidit unter ben i^Utm am bcfim bargefieStM^
6c0eit Ue iogifi^e SR^sIuftfeii Mcfe^ &nmtM fonti man
Jtöar nicf)tÄfrinnern, nOciu in ()i(ior(fd}a'3vücfficftt (dgt fJcfr
tiid^t^ far birnfclben/ aber fc^r t>ulc]| d^^d^n benfclben fagen«,
aSk imtta(M:j(Ocailic()i tfl baim^mc^ hai aiic^ ni^t ein
&d)tiftittUtf ttW0i »OH btefrn rfept(rcf)en SiaifotiH'
nemen^ ber dUejlcn ipr;rr[)onier anfüf>rt; baß aud) nidjt
lin^igfi^ (ÜM fit tiuui hitiilbiu iüt btn Slcucfibem,
f . . ' ' '
• »
yijiifv Aiviiari^ifjtios ev rp vfronmmfffi TMS mt« (iß 19 0^1 fif
" (4m 9 Arm Tktfm wutut n «yfM»«^;.*^^« ymf 'in ^bm.
iw^nftty .«m i(Mtt Mvr«| mm tu mXta tuu 9* ßut jmm t« ,
9^ um St.99f99t'n9i9 rmt msShista ^titra iflut» «v^ms '
fA%ra neu fAtyt^n nou xififffnf^ trt ^9 rö /u,ff o/tiomt iktum»
». irB'utvtMS HotiiT^tsßvTt^MS xxt ty^Tjyo^orxi xxi xot/uwjutvits xoei
r vyixivovTus xxt voattvrxs * x^tvos rt tjjuxs xttäm kui xx^xiippMf
. ^ uvrt'KufA.ßfAvta^xt ' ttxvtx yxg avect avyxex'^fAtvtt, xoc4 te^Qs r$
Afye/Miy«. Diogenes Laen. IX. 7p seq.
13) Sextut £inpiric* advets. Matkemat^ VU*$«945.
* w Digitized by Googl
9<fijnbetttt)irb? . gßie uni^iM^^nU^ jft $i iijUbi, ^
man, fix fp4| t>irfiic^, fiijnitmtbtmiUhtmb lb^ifd>m
®ct(?e ^uUarbtim, mnn fie fcf)on <pi;rr[)o ober Ximon in
;5D5c& mmt Mtfu mn atii t^tm^^ctttt, tag
{it {^€11 R^mlM^' immer nur Don (Fmpfjnöunijtn, nicftt aucft
bon Dem £)enfen bU 3Jebe iff, gernbe auf baö ©egenfbeil
fcbl/egen^ Oag fie In ein mit fniftere^ 3<rt4Wr; Mb if^it
tm £i{noit 4UI btm «ene^bem/ amt^im. aOtht oucf)
Ibwfer Sin^urf tfl rd)ort babinc(> cntfra'ffef tvörben, bag
tiefe (i^iijenr[)üni(ic()fcif, roie wirgcjei^f f^aben/ il<!) mUm
Sinficbt Jbetf älcneflbem^ dm ttfim Dereini^den Wgt; * ^gglr
. geben gelrfi< iibr'' bog biefe jjtaifbnnemen^ rtoe6 efnja^ 3u#
, itnbttAtß htrtat^m, Dorjilcjfid) in Den übereilten ScblÄf^
' fe)?, tbtfcfte'auö bem ^Ibcrftreit^ber (Smppnbuttgm^ejoam
; berbeni^ .giet äenefibem fanh ntic(^ mit öttem"9te*t <A<
^«n«»<5A*lfl# (^''*®f^P"^'*»»«^ betrachtet tvcrbew.
• ©lef^if^jflorffcöe ©af um bietet unö augerbem einen
fe(!en ^unlt' fur bie ©efd^Kftie beö efeptici^muö bar/ ■
ffiir^ttxnnen bttr# mifr(6ea eiMn^iTf ^tii^nix fAt
Wnnen tma^mii fTckrm Wct Un gortciang unb bie 21u^*
bilfcung beffWben berfolgen^ unbOui^gactum erMüreWr b«g
.motten r Me ^e^n ffeptifeften e)eri*t£?rtinrte <juf
wenigere unb oß^jcmeincre juru.rfjufu(;ren, mld)tß nnbe* '
dreifiidMr fepn miirbe, n^enn ^^rr^o ober %üii0n l^r-^erfte *
«rfiii^ btfftUnu :iBmtffn, mir cMe Stelle ^mT ffienfern
M QMf Un %stippa feinen ©d;ritt weiter ac^anaen ttjdrc.
55ct bem aßen (jföuBcn mir nid)t, bag unö ^fftnö
bn^ Statfonnementbe^ 3leneftbemu£^ gan] reia ttnb.itit^ef«
mifct^t iDiefeer (jeje6en 606er o6ne gufdge ttnb %ichtiöun*
o Bennem. «eftj. b. »bilW- V. 2b. ' (£ ' flen
Digitized by Google
66 iBinm ^aiipt^. ^ttH^dfo.
gen md) feiner eignen Senfart. blt «ttfWt beö 5IetrefJ#
bemit^ t>en bem 6{eptici^mu^ unb |ein<( Xenbenj, mld^t
e^fitü fia} nid^e HitMten tonn f&vün^iitmt )tt trri4rcii,
fi^rt un^ fttfbii i»on felbfl auf biefe Slnna^m^ nnh tttben
gol^crungen, bie auö ber ffeptifc^^en Setro4)tun3 ber &•
fe^eiiiungcii ^ns^kiicr loerb^tv f(()fiiit ttn« me^r bei; @ei(l
betf^ermtf aU be< SeiiefibemM {u »e^ctt« SI6er fc<i|uft
lagt fid) biefe 6d)eibunj) M ()inju9efom^er|eii Sj.cp»^?^'*
gen Qi(6t in bo^ Sinieloe t^e^oij^en» /
^ ; ' SDfc ecjle Stoelfe'Wgriinb i(l Wit,ber ,a5<5»
' fcftieben^eit ber Spiere unb ber barau* ene#
^fl^rtngenben gSerfc&iebenbeit öer gmpf inbun^
] »in ht r 9 om m e it* . ©le Spiere ^ben einen fo ber*
' fd)iebenen Urfprung, unb fo bW aWricfieiibe« in bemißdu
lihni ^6vpit^, bag man barau^ mit ©runb fd)Iic§ef, b<^g
' pe bott ^inem itnb bemfelteo ®rgenjianbe,^nw*t jin«rl«i tt9^>
' üaterctnftimmeiibe fmpfinbitiiirii MomQ^.^/^Die £.6iere
»erben auf t)erfcf)lcbcnc 3lrt gejeugfr JeBen Vt*t iti einerlei
Slemeitfer ftaben »erfAiebene gja^rungrfmittefr »eicfeen in
. bm ^ ber Siiiiiftiibeitfei^ Mn tmonber a6;: alfo to^r«
, bell Md) i^it^frfinbiingen bmrtiiiaiibec «teci^fOb-fF^p.
JDie 2ina(09ie fprid)t bafiir. ©en ©elbfuditigen erfc^eimt
. aHe ©esenfldnbe gelb; ol^ot luerben auc^^ ben 5*«renr ml'
ifte MfM^rrobar tdbo flM(:0ot^ SHiiiiM MM^tbii:ief«m«
(bbfle jit einer anbern garbf (td) barfhlft. - <Wi Saf*»
■ fp^eler frfnnen machen, baß aße gegcnttjdrtige ^erfonen
iäimti ober lupferfarOig att^fe^en^ n^enn fu bie ©ac^te
ii»tt-:<itier .ge»riren SBalme «fciften ; tim f^ :mtlHß m4
btf .toerfd^ifbeneu 5Krfd)imgett ber ©aftc in be« äugen ber
2Wae üeifd)iebette garbenfpiet« .^erDorbringcn. So wie
bie @e(|en(!anbt gro§ ober (fein erfc^eineii^ fe nac^bem ber
©pie^cf erNben bbfr^berfieft (jefcftnjfell ijl': fo 4fl «m
ermartcn, baß bie (?)caen(ldtTbe (td) ben toteren in i^erfcftie»
beaer ©effaU unb g)ro|e bdrüta^ii/ je nac^cm i(;re Sluc^en
Digitized by Google
terfc^ieben geffalt^t finb. tiefe 9lrt t)er&aU e^ fic^
.nullt aütin mit htn Sitsen^ foti^ern auc^ niif Ocn u6rjt(ii
Ginneti* Wh 1% fbl^ {tim «(Ifpftr bMtn^ bat bU
%{)im , bie mit Qd)aUn, ©tadjeln, gebern^ @d)uppen
Hbcctt. fUib, auf eiiKrfei fütt burd) ba^ &tf&bl afficirt
q^^tt^ V S)iiirt yhid^ii ftierir(6c ätai^rnnt, ttenn fu i«
tinfern l^of)»er unAfftomitKa ttnb btvbmet ifl, frier in
Sbern; bort in $nc(bm, bort in 92ert>en t)crmanbe(t toir^,
ttob oerfd)iebene SQirfunden frerDorbrtngt, je imcbbent •
t^ecfe f^fcMieOeii (teb^ meldte f{< aufnähen; mib fb mie
ba^ Raffer/ mit tt>e{cf)em oii^n bie ^dume befpren^t^ 06«
4(ei<^ fein {urammengefegter @toff/ bennoc^ burd) bie
Citoti^tton. iur tu SÜube^ borl tu Swe^e und griA^
fiterfte^tt fo lÜ f< niicft mt^i frefutniMiib; tomn fifftm
6e0en^4nbe nacfr ber Serfd)ieben&eit ter bon ibncn gsor*
ilepungen bttommtnbm X^iere jebem auber^ erfcfreinen.
Zwtd^ tilc(^ mtb bitffS ßinUuibttnb al4f babnrcfrr t»af
, üerfcfriebviie 1 6iere nkfet ^imM ZHnge liefen itnft fucfren^
frafiTen unb fliege«. (?rfd)eirtt affo cm unb berftI6e ©egen*
^anO t>tf fi^ce^oieti X^ieren <^uf t)errct)(e^ene ^i(t, fo (4||
M t»ob( fit9eii#t«Mt biin 49knfc|^ emOtficiifiiinberf^etitf,
06er i\\d)t Xüit tt an fid) fclbli ifT, ober iDcIcbe öon ben^ *
mannigfalti^tn (£mpfint>nn^m , bprcfe tj)e(d}e er erfcfreint^
mit bem \^i<(te on ,f|(( libiuiiiifiijtiitRt ^£>cr Cmiourf
Mnnte (toar c^emac^t merben/ ba^ SSefirfeae treffe nie^^
»eil ÜRcnfd)cn unb SOicre in eine 5?faffe mit eiiuint>cr ge.. .
feQ(nM>rl^n^ ofrne auf beit großen Untcrfd)feD fAü(t(idi)t ^
n^moh, ^tä^ toeicftm bi|.^a(uc b^tt:^enf4e8 otö btt»
ninfti^ei SBefen im^9e)eid)net f)ah Mm bie IDogmatifer,
»elÄ« biefen (£ina^nrf madm, toerbeit burd) il>vc eignen
SBaffetr dcfc(){ai)en, mbem fc(6f! &crur)nuepo9matifer |. f&«
€5n;fn>t> 6eiiiup^em baff bie ^^iere tbtnfaüd Derttünfti^e ^
ÜOifen ftnb. Unb bann (efrrct bie genaue S^etrac^tung ber
Sfriere, ffi. eine^ fon(i i)ercid)tlicfrctt £f)iere^^ be^ ^un.
btii <Hift fi< nic^t a0ein 4n Mifefttinä ber @c04rfe tntf^ttut
i * I ■
r
<
Digitized by Google
6t flSitttf^^mirffl. .. €ri)fc K^fc^n.
Ginne/ fonberntancb ij{^nfe6und.be^95erftanbe^()e6r<tucf)^ir
Dec jweitc 3<''^^^f ^^^^^^nb btttift Mt
bm^enfd)eA ttiHti SSoriUc^ W-ten X^iereit et1nrlQl«^>
fo bag man in '2lnfff)un9 bcr grfcnnfnig bec Äin^f iiui^«
fct)(tc6eiib ^uf i^re Urt(»elle ^or^n mü^u, fooenoinnt bec
' J^^mitVtt bur# tieft SliKlsMigfeit nl^l batevciniße,
WtU bik «Wenfd)m fb fc^t l>on tinanber 46»eic()Wi' - ©i«fe
ffierfcfttcbenö^it jeiof lieft nfttid) an bem jfrfr|>er*
-8214t üUcui Me in§<rc 6e^ab bc^ menfcftficften S6vpcte,
. foifbern aiicOf'Me aRifd)un(| unb ba^ aSfc^ltilg berQ^e
i (hfit bie <jrdgre nationale unb inbibibueHe OJ^anniöfafti^Wf
^ •bar*i jOtefc ben>eifct d6cr, bag ein ^enfcft nicftt mie bec
•ntnbcrc Wti bcfi'4o6em 0f§<tii|!iiibnt «ffkiM tbkbr tiiebt
tMefj^cii 00rf{eaungfh n^U ; imb b«^^ rS$lrt•*e<,*^bag
bie SJei^ttHöen unb «Hbneigungen fo fe^r a6tt^e1d>enb ftHb»
*:S^n nun ber S(dr|>er, DoU bie ^b^ftognemm fa^ietl, ciftiv'^
&mtl ibev-eidt iffr f& fMp fcbiHi 4111^ ba obrntk^hAite
•iBefc»)affen(>eit bt€ 5f^rpefö; bag aud) bt« ©lelen btt
9)?enfd^en eben fa mannigfaltig unb ^tu
' fi!(»4«lt^eii rt^b^ SRocft »e(^r erbeUet b(efM;iibir 4tt« bcr
Uiteinfgrift ber mnfditn 4if'?9lM(t(6( «ttr'ii9;'^lbb# ffe
begehren unbDera6fd)euen, für gut ober biJfe haften. 5>enn
baö QJege^ren unb 2?erabfd)euen tt>irb burd) ba^ ©efu^I
ber in^mb Unht^ beflimml^ Sitfi ttnbtantuit obn %in0
bo« bem enipftnbm utfb S3ot({e8eii; ®Arbett ItM'^flfe
V . .*♦.»■* . • • 2Ren»
24) Sextiis Empirie US Uypotyy» Pyrrh. T. (J. 40.
sci[. D i o g e 11. r. a e r t. IX. (J. ßo. uerbtent bemerf t
ju merbcn, öa§ t)i'ec <^f)rtu« §. »^5. bf^ Xoyof #yJ^*«5*ronmJ>
vr^odootitos oI$ efnci* (Efnthellunq ber Ctolfer erwd(;nt, unb
biffe bic gtoprcn (^^eqner bei$ ©fepticltfmu^ Jener Seit
iimm, ^iek^ beffie^tt liid) .i\ii()enf6einU^ HM^r Httf bft<
Seitader bei 3tenefibeiii^. M Qtmi^
Digitized by Google
mm^n IM« IkH *Aiferli tiltim onf tihnUl m dffrcirf,
fo »uröen fit and) bit(dbtn (Smpfint>unqmmb üJorßföun-
9m, 5iefi(ien ©efü^le ^oben, unft in i(»ren '^df6nin9m
ra§en^'i9fe.iiii« Me®foet»flliibeerrc6elnen, aber nicftt, wie
ftean ficf) ftnb. ©enn um biefcö leßte |a Wnnen. mußte
mau eneme^cr a8en aRcnfc^eti, ober lior. iht^tn «fatlbem
iwitfi^riftf m^glic^; »eil fic^ nicftt be(!lmmen Mßt mldtt
tiefe, einigen «nfer ber ©efammrbeit ber SKenfAen, fep«
foUcn. U99(r«iiiit lo4re cnMi^i iVH SDte^ftetC bor|it«
f(bfa#^ ^ä^mäih^tli^tnf(bm hm(^}^)tfyinmh,
in (ie einßiimntd (Jnb, unterfuetw fann ^^}.
S4(ti>e «rt^b fc^on^ir^nfel ber ©ogmntififr, »elcbe ffcfr
9trne SWd^ter, nic^ft ofö Spahei m bicfer etreitfacfte
gfbmb^ac^en »ofleur nieber^efcblagen. vS)»c( looBu mait
fi4Mtil^ aiaf %ftt «tt^rttcft eint < €tn{e(ttcn> ^Itki fl^U''
Wen SBeiTm onfomraen laffen, fo tvUt abermals bie II n»
einigfejt ber ©in ne in ben ©eg. - (fin ©emdlbe <c-
Meint b^m 9Iude mtl Ct^^ben^eiteii unb fBettkftmrn;
• ba« ^Bfffi^r €ntUd$ mäft§ hmn. ©a^^^ont^ i|l ©ni^en'
für ben ®efd)mad anoenebm, für baß Slu(^e unangencOm.
£^ tf{ a(fo unmd^ic^ |u be({tmmtn, eb e^ an unb für ftc| .
ongenc^m ob<r nnangent^m i|f» ©a^ giesemoä(fer ifl bm
iws^n fütti^U^, ma<l&t fl6<r bre ?uferdbre unb bk Junge
mh^ Ucber^Qupt erfcbeine unö jcbei! ©egcußanb ber'
Smne ein ^anntsfaleige^, ). f&. bet Spfel «tt ma* '
mtü^, «BtoftlrMenbe^, eflfe^ Sbm^it6t$: ift
miöemifr ob er blefe t)erfd}iebenen (Sigtnfcbafeen ttirfli^^
unb auger biefen feine anbem bcfigt i ober ob tt feiner
_ ■
.^eq. Diogoii. JLaert« IX. ai.
7» fBiettti ^aw^. Alfter ?(6fc^n.
t
Statur ttad) <tn)a^ emfac()e^ if{, t^ai nur burc^ 5ie t>er«
fif^iebciii <gmri(t»ciiiid mit ff DirfctMirbiiicM.Ski^.
fcl^affen^eitm trfc^cutr; ober of»* cfp üuStr .beR.ta?(ft
©inn« )tt entbecfcnbfit ^i^tnfdbafm nod) nK{)rere ftati.
tDcIcbe un^ nic^t Mannt n>erbei|<, iDer eine gad iü f(» *
>flitett# bog un# bii Sinne fdr iiHfM^ere^f)enfd)aften fe^I« ;
ttttf fo wie für t)en Slinben unb Rauben gar^^en unl) XtJnr:;
tttcM matHrnebttbar finbi fo fdnnten aud^ birtSiiUKiiojb«
be^ S^an^el^ anberer @inne nie eiitbe^ten« £>bcr foQte .
man be^auptettf. bie 37atur f^abt bie @jtrnf geraOe fo .
|ttgeme(ff n tinb ttt0<t(^eiM# bag fu beitOfr)e|Cten i^Sfi»iiimm:
mifpr^elKn ? S)anif entfielt nun bie grabet mtlcf^e 3la«
für? unb mir gerat^en lieber in lauter Un$cwig[>eit unb
(gtrett mit ben ^o^matifcrn. f ^»biei^t on^ .
b^i 0i^tt% bcr €m9)finbttiift.ei| bus^^iiai}
(flannt ^nb t4i e# b(e @iiitie'tiid)t nttnAMn,
fo t(! e^ aac() für b.en a^erilanb unerfo(fc(^«
aSierfer 3 weif el^arunb. 3«f^fl^Ö^ 3«*
f{jnbe unb 93erdnbe runc^en be^ @ub|ect^
mßä^tn bie Crfcuninig ^cr£)bie(te uRdtwig*
3e Halbem chi SXfeftfdft in ehiem natArlicben ober iblber«
notürlicften 3uftanbe ficf) bepnbet, wacf)t ober fd)Idft, jung
ober aUi in ^lube ober ^ewedun^ ifl^ biefe ober jene Sacbc
lifftt ebet ^afit, ^ittigtig . ober defittiglf ndcf^tern. ober
frnnfen i9r biefe über jene bor hergegangene Cfflpftnbun«
eine gewiffe ©tiramung ^erborgebracbt bat, ober |e nad)* ^
bem er be^ecft ober furc^tfam in bem 3uf{anbe ber £uf{ ebejc
ttninfi mic^ aBett biefett ttiitf{4tibfii 4nbent ßc^ bie dm^
atf> SezttiB Empirictil Hypotyp. Pyrrhon. I. fi, 90«
46q. DiQgeiu {jaert. Ix. ^. QL.
' ' ' ' ■ '
*
Digitized by Google
5er (Srf^nntniJ toegen ber t>ctfd)itbtncn ia» >
ttitb (£ntfftnnn$.bev Objtcitß ober äMftaitpt
»egcQ bcr SKottinberMi^nifr^ Sin 6c|iiff' fifteine
in bcr Q:ntfernan9 fietn unb unUtot^lid), in ber D^d^e grof
tinb in ^^emegung ; ein X&urm fielet in brr Sntf^rüuiiig
riiiiby III. ber 9}d^e ^ittiäiaf^ (gin Sicbi brennt in
bim &0nnmffbtm 'bunUl, in ber ginlterniß ^eOe; hai
Suber crlc^eint innerhalb btß SBöflTcrö ge6rod)en, auger*
bülb beffelben gerabiu <£in ^emolbe fctyetnt eben ^u fepn,
ober €i^afre{i^f iteii tmb Seriitfnnsm {U M^Ur fcmif^
bem man bemfelBen eine anb^re ia^t ju bem ^uge <\ibt,
unb ter j^Qt^ einer Xaube Idgt uoc^ 3Serfd)iebcn^eit bec
tap anbei?!. garM ipUlm* £)a nnn )ebe^ Objtpt
In rincm Sdanmef in einer gen^iffen Snefer*
uunc^ unb £a9en)nr)rdenommen n^erben mn^,
burd^ aüe^ biefe^ aber bie 3Sor fiellungen
anbtr^ mebificjrel meirbentfo fol^u kf^6 ein
be({ininife< Urt^eil ihtt^iai Obiut an fi(ü)
fcibd unmoali*
^ec^^eet SmetfeKgrnhb. SBir erM'<^>)
feine Smpfinbung reinig a((en ift emai
grembart ige^ iu^tmifd)t, fowobt bon an«
bem pbje^tenf aU aucft bon ben enipfinben*
ben eabfecten. IDIe S^rbe ber ffitenfcften erfcbeint
anbcrt^ in ber tparmeu/ a(d in ber falten Suft^ bie@(imme
■ ^ ^ ' : - • i#
(
« * ' * .
»7) Scxttt» Empiricut Ilypntyp. Pyrrkotu T, ^ ,
loo seq. Diogen. L'«ert* IX, ^. Q2,
ag) S ^ X tu» £ m p i r i c u s Hypotyp. Pyrrhon. L l.«^
Digitized by Google
7s , ißurm^mpt^. ^er^ft^n.
mi^M In ' efiif i!^ bittfitit äW iintt bftf «H (ttft * .
tvürje rcecften (!(!rter in bemSobe^immfr unbin berSonne^
M in ber falten guft. Sin ^drpec 1(1 in bem SS^aficr '
(eic^ter, in ber tuft r4nofitr. IDtr Vttsm cnt^altin »er# *
f(f)iebenf '^ute nnb ©afte; «Be ©ffic^töfmpfinbunc^m-
ttjerbcn juglcid) burcf) biefe mcbificirt; ba^er crfcbeint- bcn
Selbltldhtigen nOe^ ^dbr' unb mt an ^u^enentjunbunsea
' Uitk, fuf^tt äüti roe^. ' £>a 'tie %int in freien Oettern '
'««betig mobipcire flnb, aiß in cmgefd)lo(fenenr engen nn^
gewuitbcrten/ anberö in reiner, üi6 in berbidter unb trii*
ier iufti fö rnüfrenmir nnalogifA fd^liegenrDag t»ir {einen
Sott tein mo^rne^men, toeU bnl^eci^tti^crrimg oii^ Ai|cnr'
gcTOunbenen .^(Jncjen beflebt, wefc^e mit J)ünf?cn ouö bem
5(epfe angefuQt finb* Md)t anber^ btrf^dlt e^ ficf) mt(
btn fibrigen Qiimeii» - Oir^inne ne^hi nlfo fein
iect mof^t, t0k e^ nn f?d), abcieftonbert m oBra «nbem
ifl; aber aucf) ber Serflanb nid[)t. ©enn erfllicf) tduf(l)en
bie @tnne, tt)dd)r ben 33erfianb hiten; ^mcitcnd mifd}ti)ec '
fSerfianb awd^ »ieOeid^ tkliai Von ten Ginnen in ^ ^
^inju, tbi^ bie 6lnne brtrjffeBen. 5>«nn baö Sbenft^rmtf«
gen mag nun, wie bie Sogmatifcr bef)Qupten, in bem
0el)trne, eber in bem $er$en, ober in einem anbern £(xUe
M Stifpttt feinen @i$ %abin f fo ftnbeii Wir an febem^
Otttt too^in man eö nur fe^en n?iO; gcmifTe bafdbfl ein*
icimifd)^ &iftt '^). Sa wir nun feine So r(lel-
Innsen er^nltenf in toelcfyeh ein jDbfece rein
tftib <i6^ef0nbfr( bön aHen anbern^ bärge* .
fteßt tourbe, . fo toiffen toir auc() nic^t, n)ie
tp) Sexfus Empirteut IJy polypös^ Pyrrjton. 1.
Aijy^ar/xo*, X'^P-^^ rtvKS vfroxct/utvxs B^iwox^g^, C^iefeC -
^ebanN mag m^i ein gufa^ M Qmw$ fep.
Digitized by Googl
*
2>ec fiebeute 3*^^tf^^^d»^unb btttift bic
£lttanrctdf unb 6lructur ^tr .(Eugtrn Obi^u,
t s nn » > i t / » «ji^Dii «a d |4 «9 t«i< mefiftit^ tB#,
^tit "bft 9)orf{ffrtiit$tft tinb €mpf inbunoen,
»ifcfte unö ndt^lgef, ein entfcftelbenbfö Urtf)til über b«^
4m weiß; in ber 3uf««imcnfe<juticj olö fjorn aber fcbmari
att^. S)(e ecttieinen oBgefeKten Sbede be^ Silber^ erf^iu.
■en fd|rmar}r in ber Sfiiinbttiid ipftct Mifi. SRii^ ae«
fviMettte «All ffdrft r iMtnnjeid genoffeii «6er fcbn^Mf.
er ben menfcblicften Körper. JMe jufaitimengcfe^ten 9lrj«
netmittet mirfen.auf ^an^ t>esfct^i^ene^rr, ie /nad)bem bii
ciifjifliicii «tf}«iib«|M(i t<(M0(ii xStefr nir fm#
«ttHrtKfftnl^nootVenobfrnicfttl 9Bir ne^m^n eflfj»^
immer nur SSerM^tttif fe toaf)r, ȟb fdnnen
bie g^atur bir^tDin^e icic^i cr^ruuben, meil
bU em]»'fiitbiiit9iii' bttr4"bi<- fBcriiiiibittgett
unb SSerOcIItniffe mit aiibcrn immer abpeda«
. ■ r -
91cf)ter 3»^<iftf^ör«nb. 3n bcn i^orf)cr<Ter)en=
ben Sß^tracbtungen mt f^^n vielfältig auf jbai^ 31 e U t i t) e
in ben €mpfinbi;n9en' unb STorfieUtinsett
SHucfftc^t aenommetij 9lenc(ibcmiPibmetaberbiefemipunfec
V feiner
• • 1 .»< • ,••»»»...
«
30} Sex tu s Empiflcüs *f/}7'o«ypox. Tyrrhon^ I, jj.
i&4^eq* Diogen. Laeirt*lX. (j. 04* ' -
*gx) Sextu* Empirie. Hypotyp, Pyrrh. I. J5» »C?*
D i o gt> n. Laert. IX. j^. a<^. ^^^^
Oeftittf^. 8l(Kb bkn .erM würbe ou^er b^itduond^
titsmhUmi^n AiKb «on Sirme tmb J(ilte .«nb pon ben
Serben ge^anbelt. •yJ'ooy, o rnc^» rvu novwttrratt mtrut n
\
I
Digitized
74 ^UtM ^t^t^ti tr(|ir.3(bfc^iu
^H^rsai^MlIeil mm no^ litte; ttftmn ^ifUf^nStunt.'
, SBenn alh^ nur in iSecbdUntg |u ctma^ an»
berm t>or9ff{tIle n>irt)r fo bleibt un^ ba€
wkt 9än\wAr9itfyBkf ^xi^t mh fleiner, fcbmtr unb
leicb^ nur in Sc^iebunft auf cinanDer t)or(lenbar fiiib/ unb
fl^nh bad einc(^miat auf^c^ob^n mirb, ba^^anbert i»'
ber4Mhfitt99 iMTfA»!^^ ba§ i9iriiMr S«#
jiebun^fn* ]»»rfle9fnr ffifie beii £)in^en an ftcb lufom«
roenbe gigenfcbnften^ tpefcbc aucb auger ber ä>or(!eaung '
gcgtdiibet ttircii ÜMU^.ißL ab«i.«Uli».4ii
boppdter 9ertf^iin«# ll^elU in ^eeiieft^iiig
Quf t)aö 3Sorfle[(enbe, tbeil^ in iBe^iebung '
auf bad SBerdefleüee unter einanber. iDenii '
S3orf!(riMn^en, ^a'tm M^mcrn CitiMMitf »Meten febc«
tnbioibuellen Xbi^re^^ ^enfcben, unb jebe^ befonbern
@tnne4.* SUje^SSorgedillu abrrtoirb nur unter bcfooibem .
SwMnMmsen, S*<^i"<ttedff(ttn9Cif, eermife^bnsfii ^ Mf
eine bcfrimmte ClBeife, in befiimmter 0uantttdt unb ia%t
löabrgenommen* — ^t^i\x^ fiibrtnocf) befonbere ©riinbe ;
m, moraa^ folget, bag oOe^ rcktii» iflr b. 6. oac^ bir
@pracbe ^er 6fe|»ti(er Mfiiie^ oft fte «(er aii4 >em aime*
ftCem juijcbor^^nf l^ßt fld) nic()t entfcbeiben. £0 ftnb foN
genbe. £)ie Sogmatifer tb<Ucn bie iDin^e ein in relatu
t^e unb abfeluM (Tft irgoc Ti» tap ir^o; 3i«(p0^tts^, bte-
ftcf) an ficbf obne aSe t&e^ie^unc); nf* inbMbtteSr»9Beren
Don einanber unterfcbeiben). Sntmeber ftnb nun bie rela«
liDcn l^on ben abfofttten 4interf((^ieben> ober nicbt.
bem Ickten gaOt finb ouc^ bie abfolMcn S)in8e rilaei»;
V . . . •
^2) DiogenesIiSert. IX. ((. 37. (pvenfm m ir< ^t/ior«
XflCT'« r)7> tof n^Qs ro irtoov a^tfftv vottron, /utrxrt^ivrof
yxv tHttfS, XK tr gfou ^t^iov . o/u.ot<as %xt notrii§ xou ot^tXfpos »
rtip imvMf . tiymw» m» rot ngos r* iif i|«vr»«
Digitized by Google
/ •
- /
ffim fo aitt auc^ in bem erfien. Senn Siffrrenir 93er«
fcbteben^eit^ifl nur beiifbar in$e)ie^Mnd4ttf aipa^anberc^..
tmb i>on beaBaetiiitgen gi^t e^ eint ^dc^O^ unb niebridflc
ncbmbare unb iuateic^ ba^jenige, n^oburcf) fic^ ba^mdit
maf^rne^mbare £)b|ece erfeovm ^S^etbit 3lr(ci|,«>im|.
OtSfnfliiibni (bifii «iro in tcnt 9ff^(tiii6f mte b«< Se»
)eicf)nenbe unb ba^ S3ejetd)ncte ju eittanber
ferner ffnb bie iDin^e enemeber ^ b n 1 i ober u n ä M 1 i tb/
imb fciic ioieMr]|(ci4 ^bcr twglricbf wMti >ti»iebct SUlo«'
ttentn finb. flBemf a6er'4iiuft f^manb icbduinm n^oOtt/-
nfd)t aücö fep relatItJ, ber ttJiirbt fdyon biucf) ferne ?5cbaup#
l«a((iii}ef!e(|ieRf raa^ er Uudhet/ mbem er baburcfyan ben
%9 Icgcfr l»a§ er ciiH anbn^ $ifflcb.t'iH)tt telriDi%^n*»bäf^'•
«W biei6fep(t(er. — i^i^att^ ergibt (Icftaffo, baß mli^/
feinen ©egenjlanb an f'tä^ nac^ feinem ^efen
unb abf^liiteii Sigrnfct^aften crfenticnr fon«/
beru nvk m«^rtte^m«tt# mir er in 0eite{ltititf
«ttf ctwaö anbereä erfc^t4ntt 5^).
Sßeunter Smeifel^^runb* ^aß ^effene
ttiib ba# 0emeiiie (i.o^ eideih gtofen €Uf(tt§
«Nf unfcre Cmpfinbiingen utfb ' ttr0etle.
• . • (giß
33) SfixtiisEmpiricut Hypotyp. Pytrh.I. 133.
vpfM9» h inf rm ifmtv^fiufm» «/yX« * 9^tt y»^ %wr $tvrMS
tri Tl.
J54) S e X in • £111 p i r i c. Hypotyp. Pyrrh^ jC »55 S4|.
Diogen. Laert.lX.jlf. Q7. 68«
1
Digitized by Google
7« y Hintes ^aup(fh'-<9i^:X^c^n.-
€in Ohjtct miiift tintn <jörtj anUrn ^mmid akf 'üti^; ■
nai^btin^i nnß feigen ebtv cft twrlommr. Iffield^e^ Stuffc^ i
tMlf tt«4t im St^mttf wie' ^i69iMi% ^ntf^ «hr*
jenigen, ber nod) nie ber9lcic()en edebt 1)<J^ unb n)ie mentg *
<K()tet man barauf/ mo etwa^^im^^nitebe^ ift. ^Biefe -
iiirb önberie ffnb beracbtef, nwil ptt)^ufi9 flrtb. ^ S>a ra uiT.
ff^elltet ebcnfattö wleber, bag mir bU £>in«-
* . • . • • • . » "» ■ •
bcrfprttcf^e ber r^enfd)eii i-n SHnfe^uitg bt^ /
Er^iel^ung, ber ©efefee unb föemo()nf)eiteit,
>.<R3«tt»tSbP*^«<f4l<^ 3?fi^f ftellu4^a.*a bef .
n)cid)inben ^Borflcllung^^rfe« |io.a bemr n>aÄ;
reä)t .unb uttrec()t, gut unb bofe ,i(l, bonföott >
Hilb bec Si^4i$tont t^0;n!:,a8f:l>f (^eie^nb^-^if^^^
^eit aafr »-nb folgert bMaurfr 't^^g SKetif ,
f4)en bon alle bem nid)ti5 miffen, fonbern
n-ur^^^ac^. fu6jectiucR ^e^itia^O.Sfti fi4> ^i^'
35) Sextus Empirie. IJypotyp^ ^yH^ ^? 5? Jii^
I 36) Sextus En piric. Uypotyp. J. 145 seq.
*Diogen,Ifaert.IX.().a5)a4v ®e;tutf fd^lnt bWett
2(vtirel oS^efftrse iirtb nur fumnuirfr^ ^t(t%m^mM^M^-
roäv 7rgoa§vju,§vci>v arrtd'eaeuv 'Kx/tißotvaf iru^u^ay/iiotT». ws ev
2)arf man vorau^fV^enr
ba^ i)tc3ene6 Den 3n^a(t Mefer S&etrÄcfetunn avti Dem ?(e5
ncjiDem (jenommen ^«t, fo ifl es roabrfd)e(nlidv baf «in
großer ^bn'l vcn bem^ maö Certuö in bem jmeiten unb
britc^ Sßuf^ leinet ä^iiiiibrigetf «ortto^t, «ou bem 2(ene^ .
» . " , l ' . . . fibem
- ' ' ' -4 »
Digitized by Google
' n.#^if(l «MAM* lÄH^rVv ta<r^ ^<ftl|tt^«$f«f
^mi€fr4|Ue46ef 4MeD()icftiüi unb flitaUtk bttktUnnU
, ni$'Xiliit:^ntommtf bodi.^m £)o^niauUtn nngmtin mi
fir^ftcniifn inJ)|^n.uienfct)lic^<n SorflclUinö^artcn bic 9ida«
fiüitat aller meufd)Uc^e^ ^rfenntuig^io, ein fo,;^U4)>eaM
M nugaa Dbjectcn l)abah boß wir nur 33cjicl^uagia iwD
t)or$uq[ic^ bfft.€mpfint«n9en unb 21nfd)auuH9en pbiec*
lioc rcüle (frfenntnig in Slnfpruc^, mit antb tu etoittt
.:»ftt>fi«;4>er eb\w^ W^\t dv^nbttm \ ^
. %ne|(^em ging itt tcme ^t^fß^^^
*. ttnb @?an<eii M nifiifc^lic^«n ^vUnntn^ fe(l fegen.
£)ic ©pguiatifer fü^Ken fidb aber c6en fo njenig t^rcft Die
angrifeM^i<l>tifcr oufg^forberf, biefe Utn^rruf^^tt^ |üt
^ neffmfm Scibe ^anm^ a^n^cteii i>tei[nie(»t
♦ • • • i' "
^ , fibcm 6tern6(je^anbelt worben t(!. 3pÄnfe§unq bet golge
bec einzelnen ffeptifjp^en S&macf)run3cn U)e{c()t ©ejttuö unb-
• ; »fögcneö iiemli* von- etnonber ah, nri« auc^ b<l?li^etei#.
^ j€iRa(, nur ntd^t immer, unb al^r tmm^ vic^ ^emctfft.
e& ifi bfi; sehnte annifcftfgfiiiiii be<^S(|tii^.|)hft2)rogen?^
ber f&n^ Son n<iiii$<fi fage ©io$ene<; er fe^ bei
, , betii^6«»0r{nutf bera^tf. SBeniif?«ber barauf fortfi^hrt:
-ros oy^oov (pnaiy ^«.ßu^tvos h ivvxrop, fo t(l fö ennoebctf ein
3trt§iim M ^hqem^, ober ein geiler ber 2(6fc^refber^
• . 5 unb mon muj vieaei(^t (cfen : ^tfrin Jf w AiW«/ws . w.'
Digitized by Google
"78 «l«r<«lgiiiuj>(flJ€c(I<r^ttf($tt.
nur, baS in i^rer Mnftcf)f ttmß 3Bo6te* ttttiOttn
o^ne baß ße bititi in bmVtd^m ^ciougifcynf VnMiifflii
^ <^uni3 fd)on (jebilbeeer aSorfieflunden jlc^en, o^tre fid) in
bie n(ienflcd)e ©enefi^ ber objcctiüen 93or(letturt9m/ in bit
Slnalpfi^ ber ^atibfitiidai be^ ttUnntnhtn 6ii6fecM clllttt«
(äffen, t^aber Mtf^lqt auc^ aetiefTbeni'ftiiim Siitf »ei«
fcr, ber t^mV foI(*en Unterfucbungen bargeboten Würbe.
^flBienn ir einntal äußert, ber !8er(i(iab Itfnae feibft
bem 6einen ttmt )tt ben €m}yfiQbiiit0eii *(Ifi{tttNttr
fö »fr6 bie baburd^ erregte Erwartung fogfcicb »ieber
giicf)tö t)erh)anbe(f, ba man fielet, erbenfet an nicftt^ »ei«/
Uli alß an;0etti(|fe &af(e, bie ßc^ an bem @i$( ber XimU
' (raft Sefinben iinb bt^ SorfleGfuh0eii t^erclnbern»
««• • / , ^* ». • , ;• • *' » • ' * r tt
• *'_-©a^ iiv3cntft(4eD6jeet ber ©fepftö fd&eint aucfe %tnu
'fibem nid^t fd^arf getiitt 'NKimiit |tt |a6itt* - iÜ ittm
mnigflen ma()rfcbcin(ic()r bag @e;rttt# <r|i ben Utiterf(f^ieb
' jwifd)en fu^jectioem gurtraör^alten unb objfctit>er@eroig#
' ()eit beutlicber fcftfelte, unb baä SBefen ber ©fepflö barin * *
^ ted^M (reß^ baß ntaW ^tt»>em ^h^aite. biefer sa^rfleOiHM
gen/ b^eh empirifcbtö 55en)u6tfepn brtr ©feptifer {ugebe^
nicf)t bie reale Sefd)a|fen5eit ber Dbjecte an (icft erfenrten
f dnne« folgt toenigfientf ou^ ber t^rft^iebenea Sit« -
' fl^t b€< OffpficMnitt^ beiber SRdnnerr oie wir btefe ipbctt
angegeben ^aUw» obö(cid) Scji'tuö in ber Sarficdung ber
|ebn 3n>eifel^grünbe,bj.e Xenbenj be^ 3ieneftbemu^ burc^t«
* S^ngid entfcroi ge^afti9t;^4 . . Uebrtgen^ lUttfttiiiMi Mea
/beilHf nefibemotf bie geinbeit bef9un(»ern^ mf t t9tf4^ IT fal
' ben SSetreifen, wenn man üon ©ewcifcn bei einem ^!)rr^o«
nier fpredjen barf^ berfaferet. (Sie finb meiflent^cilö apo#
ilogtfcft, obne ba§ er fic^ äm bie ^egrünbong ibe^^rdmifTcn
fe&r bcfummcrt; ' ober er fc^Iiegt anafogifd)^ roo er beii , .
£)09marifern ben SJ^ipei^ eine^ @d)(u|fe^ überlast unb
mf bitiiiU m ein anbere« Siefnitat aUAUh td^i ge(#
(en .
• •
t - .
Digitized by Google
»-'V ' ' lUwtfihmut. ■ ' -.79
♦ * • .. ,
machen »oH^n, • ; . .^ . c "i i •
. Slttfer Mefni aD^eiliemcit ffepelfc^eii tuäftnnmtntr
finb^t mati bti Sc^tuef ^wei auöfüf)rnc(K i5rud)flucfe ani
M 3lenefi5emu0! ec()riftcn, in bercn einem er ba^ 3ia(ft#
Jotfdim tiac^ ben Urfa^en Irgenb titier SBitfuft^^ in bem
anbcra atilr ben S!^Irjri|f' biV «atifarMt Ä6<r%rtupt amcifef*-^ .
^oft iu madben fucf)t/ i?eibe 9c()dren «»(JbrfAeinlicf) ju*' ' •
fammenr ftn^ mm\xt\)\id) iiu^ einem unb benifclOeoSittC^e«
Ipeiift pböUu4 fa^t in btx ^nWt^anitiqt m funfren ^u»
iitf fftnit ^Jprrfjortif'c^en Serracf)(un(^en, 5leneft^cm ()Q6e
in bemfelbch gmeifel ^cgen bert ^^cgriff ber eaufalirat er^o-
Jen; |uei-(f ben SBe95iff felb(i otö ric^its tatge^^^ ntib
tanjfi hlt Sdufcfiiiit^en be^0n6^ird^ iilopoenf m mlä^t bitfu
liiom 'öerat&en/ »elcfte ben UrfacOen nnc^forfc^en
©ef {U£^ aber fubrt biefe^ ^aifpnncmtnt ge^en ben gaufo«
ßtrftebegrjjf. m abstraao unb concreto aii |tbei galij
ierfcfiiebeweii eüum liiS'^trU^^ baß fegte* fn bem
erden ^?»ucf)e feinet @runbri|7e^, wo er ben je^n aU^mtu.
nen gmeifel^orunbcn ber. ^prrbonterr • b« fptjiiMin Vm
f6a^i^^it^t Mf&Wtm ta#; er«e o^er, in ffiiwm »ucl^e *
deqen bie ^M>9(ifer ^5). ®ir (leOen juerfl t)at^ lf$tC; feiner •
. '.'M: i; r . ...... {Ann
$Mkt 9ivutf tinxTfisyu/ tt niu ras utnoXQyxvruSy (pusKotVy
x»t r^oirüs uff^f4,<üVy Hoc!^' ^'5 otiTui ocvrxs uiTioXoytiy^ in»X' '
, * ' ' berrus tu rf}v rotxvrtiv ivt^^V^^* nXuytjy,' ' ' ' ' * ..i
58) S e X t u s E m p i ri c. Hypotypof, Pyrrhotu I.0/iQO
\ fWi «J» ..trir «friw. ^ aftXtTtgoy fuw Ar§f tmf irü^ot'/uv^^y.
Digitized by Google
t^ote ta ^öifiuUuüi btt SioimatiUt am bjfUn timm
Urnen. , . .
b^^ (Jaufalittttöbcqriffö beruftet l)arauf, t»ag
je {U teigen fiiicl^t/ ba^ (S:nt (ie^.en ,etn^^.£)in0e^
fer)n fotOee, fe wiigie jbarf)enrcje/biffen ä>a#
fiM)n bemirft njirb, In bem Segriffe eine^
..anbern enthalten fepn; mdr^e biefe^ a(er,
loirbe ctf rc()on fein jDaffc'Äit M^em S>a nfiii
Jixi feinem begriffe ehie^ h'xn^ii ber SBegriff
,«^eine^ anbcrn, nocf) uic^t fepenben, fonbern
,,erÜ n^ex.b^;iben lu. finbtd nnb il(^r^.aü|^
>ettpaö aubere^ werben fonn'ertt>aö uod) nicf)t
'\^, fo fei; . SnufaIirdt0^>i;r6aX(nig eine-
v6Ioge,,^iuf*unÄ-. Äiefe«^^^^^^^ bW.c^ 3<iijttc. .
,* ^ • ''w- .»-,1^ ... , I'Tj ^
' grffen^. i^cln fftJriet Jnnn ble ttifttcfie
^'eined anbe'rn Sprper^ fe9rt, ber er(?e md^ nun
tn(i«>ebet ntc^t rntiianben unb ntcf^twa^rne^mbarr mie ein
* eine ^flanjc, n>ie (?ifcn uub gcucr. ©enn er miJgtf ent^
n>eber an unb für fic(), ebne SRitmirfund. eine^ 31nbernf .
ein)atf beturfaia^nr obef bitrc^ bU^im^^
' 3n bem erflen 'gatte fflnnV iii!^^^^
» tt)a^ nicl)t fc()on in fdner 9Jatur entbßlten ifr. 3"
|tb<ieett SaUe tpm aber auc(^ fein ^rper bur((^S[>erbi^und
mit eimiir {«»ekeit ein ^eiete^ x^borbrisneAr ^ nicbt
fcb^n tüirflid) gewefen mdre. vDenn eö ifbtinnn$<r(ic^f b a g
ou^ (finem Jmei merben, bber baj] jn)ei ein
2>nteeä e4r|ett0em SDiereji Sn^((e(^en m fonft
' % -
Digitized by Google
•
II. J5aö Unf (f rperrfd)e frtnn (tnß bemfef#
6 e n r u n 5 e n i d) t II n f o r p c r h d) e ^ 0 e r d o
bringen. S)<nn mcDer auiT giaem i^cd) aa^ SKc^rcrm
uhni)au\>t böd Unfc^rpcrlidje feiner DJarur nad) meber
6eriit)ccn/ nod) 6cru^rt wxbm {ann> fo tanu auc^
III. ZX)^ £orper(i(6t (aitti nidft Urfac^e
beö Äi<rpcr(id)en fepn. i>enn ber jfrfrper entfedff
nid)t bie iRatut b<0 Unfdrpcr({d)in, nod) b^e ünloi'palidiC
ku SSlamt M . Xdrf^rlicftea in ^ct^. .£a{)er fan,tt autf bcm
lin?it nid>t baß ^nbM »ittun, fo |t>nr aiUt einem <^(dt/(itun#
bäum fcn.i ^)3f<rb, unb au^ einem ^^pferbc fem ffienfd) cnt#
^e^t.. ^^are ober aud) bad (4ne in bem anbero cntbalten^
i9iiröe <<. m^tr^eiit^e^; fonbern fc^o« i>o4aiibiii
• 59) ^.^ X t n s E TP p IT i c. advers. Maüumat. fX. 0« fii2jQL
ifT^t yk^ H»i^ iitvrq fiuvop hifvf ti w0ißif n fräff ffvvfk^fift
^ff«»> Ji« flir AnloMT» 4*« Äreim * ffv*e%So9 h iriptf^^ r^trQP ine
Ai9«fr# <MroiifXft9 • fiUUf^ort^o9.4p «IMS« VffH^x«»* irr«
^ * * TO /» f»tf3^m(^ hv9iT99 «n»! 1^«. T« ^V« r^«r«ji «i«-9r«Xf#.
ijo) S e X t u s K III p i r i c. ailvers. Maüiemat, IX. ^. 223.
/ «iXX«( AiUpiit 0uffts Mii^ir»$,jro MwfMTop^.Mrt notM «r«
41) S e I u,« £ m p4 r 1 c. aävers. Mathemal. IX. 0. a24»
Digitized by Google
IV. S>a nun 'atit4, mi^ iftr tnimt^pc Ütpttüd^ -
ober unf^rptrficf) c|!, unb mfin bm brel %iflm Uln wb^
» •
^ V* 2)af <i6c giefultot a^iU M Mi anbm $r&
itiiffen. SBcnn ninHi^f) cimaä Urfacfte i)on etwaig aubcrm
iil, fo i(l earmcbfr i>ft^ Siubciibe Urfacftc bcß Siu&cnben^
jDbcc.bac( SBctDc^U bc^ i&cme0ten.r 9ber ba^ S3ewcdtc M
Stttl^etibcii, ober M Stürbe btß Semegl^tt. Sbic^
finb nur biefe t>'ut ^aüt gcbenfbar.
ÜM^tnbmp no4 M Srmegfe Hrfad^e ber fB^we^ns btt
9Jcme(jtenj bnin Da jtvifdjen bnb^n, in fofcrn (ie i^ubm
,ober in ^emedunc) finb^ fein Unterfc^teb i^, fo fann man ,
mit cbett bem dl€cb(e (a^, ba% bdö Cinc^ olf bag W
Shrbere Urfacfee ber Stulpe ober QSen^edttnd tfi* 3* ®* ®tt
Kab ift in Bewegung; berjenige, ber ba^ 9lab treibf, ifl
aber ebenfaO^itt ^etpcgung; i(ic^ nun pid^t eben fo m6§0
lid^p ba% bat SUb burcft b«i {Kabftcmeger» «K.baS^et
-St^bbcmeger burc^ baß Stab in Semcgun^ gefegt tt)irb;
ba, fo ba(b bie ^mtqm^ US €men auf(>ort, aucd bie
, Semesutia betf t^nbcm dn Snbe ^ae. ttrfac^c tfi nim*
Ufb bafgjtni^t, bur(6 beffeii QedentbartbU
Ö3irfung erfolgt; bier finb p)ei Dinge üor^anben^
burcf) beren ©egenn^art bie ^ir(<ung erfolgt; a(fo i(lbaA
eine xii^t meniger Ui^facbr oi^ b«^ SlQbtrc. Cbfn fo m«
^et bie®4iKc$ f^ ni^et ober 4ittc5 b€r ottf ibr (iegenbe
Zricizr; man fami alfo eben fo wenig fagen, bag berXrd*
ge^ ^urcl^ bu @dul(, bßi bit iS^iuk ^uttti bcu. Siriget
"ft^QV §1 M^trt^x crvfffvut ^votrcv ts'sv, — - xut r»t xtcv if r$
\
• • •
Digitized by Google
tuiti ^ t^^nn ba^ eine mi^nommnx ^itb, b4i 4nim
lut iSttt fittt '
yjL 316 ©eg^nt^eU fann a6er anc^
fttt^en^e. nietet Urfa^e btt 9>tx^i%^n%f nocft
baö 93en)e9te Urfocftc bit SKuOe fepn, meg^n
be^ cn tgegeriöefc^tcn ©enn fo roic
teifif weiT f fiiefl baü aSerm j^eit {tt toirme n, biefc^ oa«
Sermdcjcn juM&fen nicf)t in ftc^ ent^k: fo faiin aiid? ba^
»eil ctf bea 6rttnb b(d 9^^b^nbctl nii^^e ia ^(b cntb^b
' . YUL aSctio (ima^ Urfacbe tfi, . fo tf{
.e< cn|to€ber iba^ }ttg(€icbrtpenbt tioii bemr
tDad lugleicf) iflf ober bai^ uor6er9e:()enbe
l»oii betn nad^fohjenben, ober ba^ nacbC^td^n«
bc'bDii bem uorb.ergcbenben« $xmt ber brii
gaOe t({ bmrbar. S>enn in bm erden gaUe märbe^ ba ba< '
eine »ie baö anbere <jleid)cr 3^*^ e;f'|r<rt/ ba^ eine nicftt
* 0^^ bad anbere llrfac!)e uon bem anbern fepn, noegen.
bor dbHftcQ e^ifttni* 3n bem |tbf ton ^aOe ifl in ber. .
ba i\t Urfacbe töirHicb if{f bn# ^triirfacbte no<4 nicbt
»irflic^. 81u^ biefcm ©runbe tp^'xxt a6er aucf) mebcr bic
.UrfiK^^c n^A bkasirfungi benn beibc flnb ji£^m}(Ua, nnb
42) Scxtus Empirie, ndvers. Mathemat, IX, ^. 22g.
TO /i»f » *v /uevof ra> /ut^oyTt f*ov>]5y xott ro xttxfitfvov tio xivf</uivcf
43) Sex.t 11a Empirie.. IX. j^s^Q.JiniirriifAjJ)ii?o^«ra]f
^tgfMt Xoyoff Mtiwwt tumriu ^tffitmtfti» — ^ irms «Arr« Mfir»
ßMf09 fltl t0¥ XM (MVQVTOf Xo^fO^i uhftQtt ivfUUU ß9f99
9
Digitized by Google
84 aSicrfr« J^auptft. $rft(ir Wd^n.
tt)0 feine 5i3irfui^ ifr, ijl feine Urfacfjer unJ) umacfeftrf.
p^r .dritte gatt iii gan^ un^eieimti meil nad) oemfclben t)ic
fad)t, unb tic UrfadK, f^f p< 'wirfficf) tvorDen/ etn>ad
bmitUn mügle, {dm wirf ift '♦'^).' ^
•./...
^ IX. Qüenn etmaö II rf ad>e 1(1, fo bt\n<^t\ .
'ittng. feiner ttgncii ^raft ^eiruiorr oter cJ-
6ebarf baju ber itw irf ii ng einer (ei^enblm
SOlaterie ^^). 3" S^^^ mug iMe Urfactio ba
fie' i^re felbfifi^nbide j£raft unauf^orltcf) beftl^r uuct) be«
4f4tib^ bte aßürfun^eii ^erNrbriiigm^ nidilt ober b^(b i9tr#
ff», halb unwirffam fepn. Qoütt aber bie Urfad)e, mie
einige ©ogmatifer mUm, \üd)t unter bie abfolutcn, fon#
bern relatit^en iDinfle ge^dterir fo bag bad ^irf enbe nur in
93e$iebun(i auf ba^ Seibenbtr nnb ba^ teibi^nbe nur in
5ie()ün9 auf ba^53irtenbe benfbar ifr, fo fommt notf) etwa^
6c6ümmeretf jum S)orfc6ein. IDcnn nun faUt ba^ SBir«
• tcinbe unb Seibctibe in einen 93edrijf infammenf tinb ti
hUiU nnr efne S3erfd)teben6eit in benSBorten. ' Slifo wirb
in bem ^Ißirfenbe« eben fo wenig alß in bcm Seibenben bie
n)irfenbe ^raft d^grunbet fepn. weif bad SBirfenbe nid)ttf
bai9 Seibenbe t^khn, ttnb bai Mhtnhr ntibti tfyBti
ba€ 5öirfenbe feiben fann. 2Bir wollen annebmen/ bat
geuer f9 bie Urfac^e be^ '^reuncnä» älifo wirb tß tnu
»cbejc
^4) Sextus Empiricus adverf, ^Mi^ematic. IX»
252. 4^0« rmt$, «I «sri r< rim turtof^ iirot ro ifut n tu
45) Sextus Enipiricus advers. Mathemat. TX. (j»
237. x'x'i fAijtj ti tTi Tt «urtojff 1/Tot mtjfTtktas «f«< «^'^y /tw-
vof TTPos^^fitiift» hßpmffwt rAos itt uttt99 * « ffwtgyM s^t
tMTO itttitt ms ifet^X^^*^^^*
• «
Digitized by Google
lieber fcfl^fi(Uii((g<ttn5 iitta($ jn^ig f»9n offen andern bitft
SBiifan^ ^€rf>orhrm^in, ober burd) ^ifmtrfiin<i einer
breunbaren '^autit. 3" crjtcnjaüe inüßK jeDcr«
itit, in fofern feine dUttit f)att brennen. S^a eH.ober
nic^t jeb^rjeit/ fottbern üni^t @l0ffe balb brennet^ ba(b
nicfet brennet: fo brenne md)t bnrd) feine eicjnc, abfo*
fiife ^raff. 3f? al^er ium S3renueu eine gemife tau^Iicbe
SKaterie crforberiid}^ aiKf n><^lc()em @runbe fann man be»
hupten/ bag ba^ gcaer tinb itle^r bielme^ bie liximb^tk
üßa.terie bie Urfacbe bc8 Scenneuö iß?' '
X.*' 3(1 ettva^ Urfad)e, fo mag fie ent me* ^
btt c4ne ober me||rere m-irfenbe Gräfte
itn. ' Sltifl 'i^ 4ber*tDeber iai^&nt no4*baä anbern/
^üete (ie eine Srafr , fo mußte (le jebcrjcft unt) auf allcd
auf einerlei 553cife n?trfen. ©fefef ftimmt aber nid)l mit'
ber €rfal^ruiid itberein. IDie Sonne brennt 4n ben ^cifieOr
emirmf "in ben flem^gfateti, utib rend^eet blt^ in beti fiirten
^)immel(J(trid)en; fie l)arut ben S-{)on, fd)mi(K bciö>lßacl)^r
bieid)et bie genfer fd)mari|et unferc 5paut unb rottet man»
Sr&cbte ; fdr bie ffienfc^etl ig fie bie ^ebinsimi be^ @e# .
t^m€, tini^t ^R<kd^ifitl aber ^merf 'ftf din ^e^en. Slffb'
l)at bie ©cnne nid)t ffine mirfenbe ^taft; aber aud) nicbt
mebrere; benn bann m&%U fit mtt oOin £r4fteit auf aUet
tief c(nn jft^ tblr'Teit ^ Mti treimfn f ^ober <dM : fd^mlttn,
ober Dcr^arfcn 4^). '^mv fud)cn bie ©oc^matifer biefec
Sol^erang' babiird) {u.6e$eo(nen^ t^aß fie fagcn, bie 'Ißir«
hn^tn ftner ünb berfelbm Urfacbe Huberten noeft ber.
fttfcbalff^eifbe« (ett>tnben Dbfe^ti nnb na^ be» 3tt»i«
f<()enrduroen ab; aOein babiircO räumen fie faü o^nc Wi*.
* berrebc
45) S e X t u • E m pi r i c. advers: Mathemau IX. fi4tf • '
tri #1 in T* MTW, nt9i A»««» f ^VI' }^»7p^9f tuV»flU9f
fi;>^fv, u(Pftki feavrm o(»omt'h»Tt^tfm nm iu.tf ^ixipfoovrtff-^
Digitized by Google
«
■ •
bcrrebe ein, ba% M fot^enbe unb WMtnbt gar nid^ti
Ißtrfd^itbmi 2)fiiR mnn ni^t bnt^ bit donne^
fonbern burcf) bie Qrmpfmiöltc^fcit bcr SSacödmarcrie batf
.(Sd)me(^en baindt t6itt>, fo i|l offenbar meber ba^ €ine
ittcb ba^ ainbere, fonbirn ba^ S^fo^^^^^^n
1tr(<8cbe bi4 6(f)me()«n^r unb man fann eben wenif
faqenr baß bae iiöacf)^ burcft bic Sonne 9efcf)raof5cn wirb/
aU bap bie @ionne but^ ba^ äSac^^ fc^milit ^r). ,
• • •
XI IDie tttfad)e t({ enimcb^er 9'etrennf
l»on ber leibcnben Zantic, ober mit ib^
Herbitnbcn» aber meber i,n bem . OQf 9- nocb
in bem anbern %alU,lam fit mafktfi, bof
^fe ^aferie leibee.^ «Denn i(l fie geerennt; fo larni
nid)t mlrten; menn ba^jentde nicf)t {u^egen in iUnfe«
^un0 befen iie aOein UrfadK beißen fann, nod) bic '})iater
ric Uibm, tomn baffBnrItnbe nicfte iogiten Hl* 3(1
Aeibe^ tereini^re^ fo wirft entti^eber bieUrfacf)e aDein^obne
Ittqleid) |u (eiben, ober fie tvirft unb Uibtt Qkid)n 3ei^
3n bcm k^tcn QaBe beibc^ ba^.9B^rfenbe uab ^ibtnbe;
^nn m föfrm bie Urfaek^ wivU, Uibu bk ^atttkt >itn^
An fofern biefc wirfet, i(l bie Urfad^e (ciljcnb, unb olfo i(i •
bie Urfacbe nidu mebrtoirfenb ale^leibcnb, unb bie leibenbe
^ffioterie nicbt mcbr. U^hb^ of« mirfcnib 4»}. asirfe ^in^
'gegen tfctirraci^e aOcin> obne lufeibeitr fo vrivtt ftt
Weber 6(og auf bie Dberflfiebe burd) 53erübrung, ober al^
burcftbrin^enbe jfraft ^9). J)urd) bloße aj{rM(»rnn(^ ber
•£>ber(Ucbe fann fie abtt nid^t vsittm, in fafem bie Ober«
Hid)i eewatf.Utifdrperlicfie« ifl, baä wcber leiben no(^ wir«
. ^ ' ' fen
47) Sext^fEmpirio« oäom. Mathpnau IX. 249.
4ö) SextUÄ Empirie, advers, Mathemat,TKi (J, 258.
49) SextQft Empirie, rnlv^ri. Mar^moe. IX« ^55.
iroMi mrtttMX" VfOf xoctu ^tkiß 4^'">
Digitized by Google
»
fett tüwn; tUn fdlDenig abttauä^brnti Mt^uttf^ttn^ttu
©enn fie tnügtc bann eiitmfbcr bidjtc ifdrper biitd)brrn.i3cn^
,x»d(i)tß uicbt mo^iiii) ifi, ba tm^Svptr t>en anbttn imrc^
bringen« fonn r 9btt bntd^ 9t»i(fe nidfi rnfftutbrnbartk
• N08 benffrare 3»{fclKiir4tiii]e ettilvirffn, mtlcfte^ a6er nic^ '
gffd)c(>en fdnnte, of)nc S^cru')ruuc( ber bic 3n>ifd)enraumc
wotttwt mbtt xoitHn u^c^ ki^oi Umten ^'^)»
» . • I
XII. Ue6crö(ru}>f 6iefet ble Ißeri^^runs
nec^ förunbe bar, au0 mdd^en tie iS^odltd)«
{toeif ed^aft gciiLrtcftt wirb. 2>mn bamil etma< •
tDirfe ober leibe, itiug ctma^ attbere^ &fru()i'^n f>^^(
btru()rrti»erbeni e0 idgt fic^ afrer (eigtR/ i^tbed uiu
nrfsitcft i(k tem Settt^ren pnb nur i»(c gMe foxi^
lidfi mu# nomliel) entmeber baß ©anje ein onbere^
@ait|e , ober ein S^etl ben ober ba^ @anje einen
obtt ein X(»eii Oa^ @an|e (cru^ren« aiBt i>it( S^Oe
ftnb aftet unnitfsiicft. 9Benn ba^Sanic ein antrrc<®aa(t >
(eru^rt, foifl e^ nid)t 33eruf)run9^ fonbern ?}ereini#
gang ^i^er-^'rper;, btm bann muffen auc^ bu innftn
/ . ,
\
50) S ex tus £mpii:i4U advers, Matkemat, IX. 256.
7«^ ff«r<^«»fl<« $t9mfiutT9s tfft' ro f «tffm/tiürwß Mtf trotttv mtw^
igatffx"^ irtftoicir. ^mk ttf» tmru 4^1X91^ kttfotßsiXKüfiuvw tu»
Mri^flWffiffv T9' mrtpf tp £^ iroiia Ümiifwi» mm a»9v ^J«
«mr« JU^iy ofov rr wir «vt0 Jj^« jyroi 9^«^ J<« €tftm» tr»^ ^ -
fitotTkv tti^rrtUf w tut v9irruf rttm» ntu- wnus^hittfi^ ftogmP, *
«XX« Jbi /fttr tiftw 9mfMLTWf Mm «r <pr§ott9*'9wfA.tc ytc^h»
7rt^iy(^x(p»Totts TXf no^HS tirt(fluvttccis n^ointnrov noi^v ' «eXX* *
I \
> • * t
Digitized by Google
Steife Urif^tt werben ^'). ©er gmeite goß i'fi fo unmrf^*
lid) 5ec er(ie. £)etm eia1()eil ifl nur in Se|u(>un9
«tif bai ^it|e tin S^cil ; an itiib fdr 04 Mrocblitf (icSi
IT tili 6an|fi tor» aietm affo ein %f^til Yivtii te^
t&htt, fo berühren fie cinanber entweber ganj ober nur
fbeifmeife;« iw^erfidi gatt ifi wteber SSereinigung, ntc^t
Sj^criifttiitiii ; im {miiltB aier totrb ber tbtü M ^Jbtüt
für fict) betrachtet toieber aU ®an(e6 9eb(ic(ft toerben rndf*
fen; unb fo in ba^ Unenblic^e fort ^*). ©ritten^ fonn
attcb fein 6ant(^ einen &erit5ren. £)enn bann n^gt«
Mtf Onnie r inbem fkb an einen ^etl anlest unb iini'
fammenjiebe, einem ^beile, unb ber Xbeif, inbcm er
Hic^ )um Uuifaffcn be^®an,)eii au^be^nt; ^um Sanken mer«
^n« ^ £)enn mai etnem Steife ober einem Qan}en gleich
M bni au(6 bkftfben t^erb^iniflk aM ein iffeil ober^
tin ©anje^. i(l nber ungereimt^ ba^ ©anje §um
%bei(ef ober ben Xfteil, jum ©anjen ju mncfttn ^5), gernet
Tann a|ut batf 6an)e feiiien XfteU berühren, i>ei( -bann
» . . -etnet
" ^t) 5 ex tu 8 Empiricui Tirlt^fi, Mathemat, IX.
^6B *^ e< y«f oX«»' eX« fcirrtt«i , jt ^ij«« triMy «>i>fii
nmt rmvm tm okt Km^tT9imt /»ff '
^a) Sextus Empirie, advcra. Blathewnt. TX. JJ. 2(5i.
9*1 '/«p /ur^of xfiCToe ^ii/ nivir^os ro o\ov a^tfftv yottrxt ut^os^
nmrot tt'tnv itittvnofiygutXP^v o^n oXo»,^ ««Xiii Jiia T»vr]|;r
* r«r mrtmf ifroi ro oXoy /Mf^or rx oXjt ^f«! «^rrai| # ^t^f
' fitffMf» H9U «# /Kfy f Xov oXaty 4»M^9^fr«i, k« i ufMportft^ h yi»
^fftTtu trmfm*9t to fMftt fiu^ff onttfO nmXto ,ro f*tfOf^H«ti/
ifkm^iHfiffm^ oXfiP ißOMfiktifO¥f tiroi «Xoy o>M ru fM£Mt i^o»
T«^ 9 r«i«« fitofUs^mMiirmt t$i oufttfor*
S e X tu s E m p ir ic. ndvers. Mnthemot. IX. (j. 262»
. >'x0fi /i^y ^«^t oXqc /UitjaMS . ii yct§ TO oXov rjt /Utfirr ^Itrmty trat ,
flCiM ro «X^f «vviNMrfXXo^firo» ry fi\f^$ ^fOi* ro ^a^qs
Digitized by Googl
thied Dbn 6eiben ^r^ßer ober fUiner, al^ fcl6ftip, mu^ft
. .S)«Bii tiioime @««iie tei Xwm M €kft»
f€^ eitii m.e^ betip^^ik 9(ctd), unb Heiner old
®anjc; bc^nt fld) rtbcr ber Ificil jum ©anjcn au^, nm e^
{II umfaffcH^ .(b^ninml bm 9La«im be^ &animitiw, unb
ig gr^r off t(t SiNiil i4)^;t «««.M^elbeii «riittelM»
ü\iä) t>UvUii^ (ein X^cti ba^ ©a^ije 6trü(;rea... u : ^ -
XUL SBenn enbii4 nn jl^rpci; eineo
utbtt mitteliac ober umnif Kfftar d«rd)<(^tn*
3n jenem galle mirb nrd)t Daö Dbjcct ber
^eriil^l^^y foqbern ma^ fi^ uermittelt/ be^ \
tHttß ^\ißhif(ttt» ifl t(5 feine %trM*p '
. . ■• • • .
XIV. 5nicf)t tveniger 3^^^^^ bringen fid) in 2lnfc* ,
(ung be^ Selben^ auf.. , j^.^nn toenn eta^a^ lei«
betf fo .Ietbee eiit.t^eber. in fofern iß,
ober in toiefern eö n i d) f 1 ff. "SBeber ber eine no(ft
ber anbere %aü i(l radglid). £)cnn in fofern ct^ i(l, unb
ftinc eigne SRacur §at, leibet ti nic^t; eitotu^ ba^ nic^t ifl, . '
faaii ^.
ÄV) Sex tu 8 Empirie, advers, Mnthemat. TX. (j. 265.
T5 y«f oXov f et rov etvrov e7riy.oi/ußuytt rona* tw /ut^a^" '
iff'»!' tToct rio fxt§ti' taov mru) ytvo/u.tvov, /uix^ort^ov ivvrjt
97m,i» xMi ccvan-ocXiv, ro /u^iffos, ti »vnnoigacruverxi rat oAw,
, T«y «vroi' .'9.'/" ^^^^ t9tfQ9 ' Jf eX^ rot «vra» «sri^xv**^ <
^) Sextut Empiflc* <itc{ver5.,^TatA»nae. IX. ]$.2($5.
X(K)3«/«f90y. MM 41 y vjro riM< f$f9tlKmßotTOy mx i^treu. «
Xc/fTtw iwTti^ut, «XX« r« futrvtfo mf»(jßoreouff, tt
90( ocw«foc7rX(of /uerjt^v ot/u.(pori^MV oiTOi ro eri^9¥ TM h^M
»i/iteci^ lyu,ats i»tn gt/A^Qn^uv, «XX* 4
Digitized by Google
frtiin nScr tbcn Darum, weif fein &tv}\\ ^af, aucf) n'i^t
jeiOen ^^). '^^nn 6ofratc^ ithbtf fo ii»6t er ent>
Mber in'bir ^ti^ lorsii fr inait^ letetr olf^ mmn tt mda ^
ntef)t tcbet 3n fhmi' Mit bufen Mben 3et(piiiifteQ! «äf M
bicfe SSetdnberung fatten, mcnn fte mrfglld) w^rc. iHÜettt
mnn er lebil» fo (lirbt tt nidbtf unb tvenn er geftorben
lullmft ft.ntett fta*ctt^ ar migu f»tt(i jiMtiiial ßcr^etif '
ungereimt ift. (Bottatt^ Imn alf» ttic^t ({ci^Nm
(BoHU ferner ttxoai, in fofern ed t'm viaUß ©epn b«^^
Itibett/ fo mAftc gin unb ^etbe etwaö Sntdegendefe^te^
etroa^ 5i3irnid)e^f tw^ gifen, beffen ©e^n In bem
'^artfe^n bejlebt; biefe^ leibe eine SerinDeruffg, erwerbe
Ibiid^* £)ie(lK^ fono tmiir fo» fitiu iHr in ^er ^ftr^
tb f^^ürt jf(,mi4t'MU( »erben, mürfttii^i tto«reiit<|c«
öcn(\cff$te^ an ein unb berafelben ©edenffanbe fepn würbe.
9i4^^ müßte bann et^tjad sefAe^en fepn, ebe eö gefcfteben'"
ij^r iDflct^eö utidtreitiit ift* S>inn in fofern ba^ ße^ii bff#
felben In bcm ^arffetjn Seflfe^ee, fo ifl e^/fo (ani^e iffi
bart unb n{d)t wcidf); foH eöttun bann, menn e^ iff, (ff#
^en unb meid) werben, fo Wirb mistf mt^in, efte
midi semorbeti ift ^^).
XV.
5$) Sex tu» Empirie. adv€rs, BTnthemat. IX. (). 267.
< I» y«f ff»0'%a r«9 »;ro( ro ov ^roc!7%«, v ro fA.rf ov — ro fAiv
57) Sextu'a Empirie, advers. Madu^mat. IX. (J. ft7i«
fCfltt m TgetfoUffiw" mifi^ yt ra ar, irt a» tri, ^Wa-pt«, am
rif »vrtf ^ttmrm De «f « «oct;^«*» ar, ara aa my. - *faa
rjfrorr « Xryoi fitv ro 0¥y ort ov'ift irotffx^Vf ar^ r<, irfif
yfyoytfud, ysyovos, — « yxf ffxKftgov tr» too», f(p* iifOfWtfi^
ar.y.vo'iv 9^1 XM X fxx'Kuxov'a St yWc^Aoc^ov, n^o rn ytyovtfW
^«XaxTv, e^x4 f^otXocKOV . fj fi-ev yuo ov t>iy (jxhn§ov tri xae-i
ytyom^i ^wacXdUeoy, yMvnaittM fnokkotmn * «ra^rov tf£ y» ro raiÄroi».
Digitized by Google
-
xy. aBcttti iXxs>(it U\\>ii9 fo drfd)fie6et
tnimeber bttird^ eft^j[V'aftmer ober Sufe^nngf
. ober 95erinberung. * ©a aber jfber bkfer brer %isit
unmogtrcf) fo ifl oiirf) baö geibfn il6crf)aupt unniocj«
'{idb ^^). pi^ft^ ktfe gUfonnemcni tfi meitlduftig, al^
tag cd ^tet eine Otete fhtbeti f^rniee. S^dn (ann ficti abet f
au^ bem aSor()cr9<l)cnbcn fcfton clnetr Segriff t)on bcm '
gbeengongc machen. 21enef!bem geltet iiarnndjcbeTi fo bi€#
junclioir |u Sierfef unb etitfentl jebetf @(ieb ber £)i^|twc^ ^
tiom " % ttm )it ba§ firintelbeti bnrd^ aSt^na^
ine m^glicö fep, unfcrfcfteibct er Dier miJglic^e gdfle: eÄ ^
mugte ndmli^) ettt^ai^ Unfdrperfic^e^ bon einem llnfi^rper«
Uc^enr ober tvctcA 9,ivptxXväBiti boil einem Jtdrper, ober
Vftoa^ jtt^rprWicftetf boR einem WMHrpixXx&ifXi f ober enb«
lieb etwa^ UnforperHcßc^ t)on einem Ä«Jrper n^cggcnom- -
meft tt>erben. iRun n^irb bie Unmi^glicbhte (ebe^ bicfec
bier giffe i^e^eigt ftBir bemerfen nnr nodiif bag uneer
, bcra cr(?en gaHc eine Debuction ber Unmöglich* .
fett ber X^eilung einer gegebenen ^inie in
}toct %^ei(e bor(ommlrn>el(|^b4rattf&inaui$Uttft*.
3cbe öuf einer Safe! gezogene 8inie h^^i eine ftnnfid)
n^a^rne^mbare Ednge unb QJreirei bie £inie aber, n^ie fte
in biefem f>rob(em t^on bcn IDosmaeifern gebacf^e wirb# i|l
eine t^nge ol^ne ftrdee. 2>ie ffiinttcft bargeffelTte Itnle i(i
«Ifo nic^t eigenfHcf) eine Sinie, unb wer jene i\x tf)eifen un«
ternimmt, t^eilet nicf)t bie mirflicbe finie^ fonbrrn tm^f
bag {eine Sinie ifh SRoc^ ben i&ogniaeifern nnrb etne Sinii
«tt aa4 ^dnften befle^enb gebac^t ffi^ir n^oden anne^«
menr eine gegebene ginie/ »elc()e öet^eift werben foO, be*
g((^e nutf ungeraben/ \^xv^ neun ^nnfeeti« '
^) S ext US Empirie, advers. Matlicmat, IX. (J. 277
seq. xoc« /Luijv a tri rt ro Tcocc^oy^ tfrot xuru fr^as^ttxi» na^
■
Digitized by Google
9» muttt$<fymi^' &iier%bf(^ii. '
• i '
KM iiitK bkfe tiiife in %%h gerabe ^jffem ^et^cift fö
muß ber fünfte ^unff, n)flcl}^|: |»ifcf)en bcu oiercu au^ /
beiDm6eüeii in ber 9S(((e ifif de(()c((c tDcröeji^^ober menrt
Da< iii€l)C gefc^ü^r. mirb bic eine j^cc niti ble| ^n^
ble anbcre aji^ fdnf ipunfifri bejle^m^ unb Me i\mt vixM
' in jmei gerabe, fonbern umjerabe ^alftcn ^itt)citt fepn.
£)a^ a6er ein "Punft^getfrcik tperbfr.Jii unm6i)(id)i btiui er
i(t nacb ber ffiorfieffung bi( iDogmatito einfa^i ,unb. ba«
^er unt^eilbar« ift alfo unmo^Üd) , bog ein/ l^inlc In
IXüti gerabc jpofften <|ef()cilt werbe. — gcü enic ilnie ,
i^ciU merbeaf^ {o müite entn».«bfr l\wd^ ti^unS^rptt
ober biir(6^imatf. mt6mtlifiU^ef(bthttL SSa^ tt^t $ >
nid)t mc^Iid); bcnn bat? ju Sbi'ilenbc i{l unforpcriid), tanh •
u>ebci:.audeCd)^ct noc^ bcrü^rft^ .It^a^er au4} p^n einem
XStpn.^iuibtf/^^il<t merb.eti.$ . .^ebi^ fo mcnig ober pa^
imtUti htm banti mflgee ehtiDcber btpjßttnle emcn ^t^nfe,
ober eine Smle eine inm r()eilcn. ©aö erfte ift unniiv.lfd).
2)cnn ber t(iC(li;iibe upb cbeiletibc puntt tft einPad), |eiier
^bat nidni, ff^omit tt tl^tiltn, unb bt^fer f^ine S.beik. ip
»elefte er je^Ifgr werben Ütmit, ®oU iiSer eine ?inie bte
onbere t^eilenV fo mu^ not{)n?cnbi(^ «in ^unft ber t^vden*
^^iin inüt, 6e nuittgerabe ober fd}ief andetfgt ig^erbin, ait
(inen .^(tntt'ber 4tt t^eiienbeo £inie otifioifieiv tbeI0e# tti|#
moi^lid) ift, bn 6eibe {inicn einfad), o^ne alle J&cilelpnb*
s^an !ann aud) nid)t fagen, bag baeienicje, m6 bie ginie
't^etletf jmifc^ea fioei ^unfrcn b<jr 4a t(iicilenbeii £mie burc^«
ge^e unb (oibtiU; biefetf ti^^jre ^ocft ungeteimeer. £)enii
cf^ laßt fid) crffen^ in ber Mnunter6rod)en fortge^enbenJiuie
Jeine ©ran^c jn)ifd)en jtDci^ijinftcn bunten; olfo mußte
. iKit^ £l)(i(n;bf jnot^to^nbig auf einen p^nh treffm^. £)oc^
^efe^tf niantooai( W^d9(lcftf(ie juseben, H^biit^ü^
Icnöe ^mifd)en fünften burd)9cf)e, fo finb bie ^unfte^
«>eld)€ eine \!inie ou^mad)en, entmebcr.fo. iufammenban^
genbr tag ite (einea ipunft bon äugen fWiM^n fic6-auf«
iie^menr ^bcr nic^t» bcin (eQtcn S^iße iitad)cn bte
^ • • ...Spunfte
Digitized by Google
*' " %tn€(ibtmn$* .93 ,
fjttnfte f^i'ne öerBunbene unb jt:fammcn6aiic|enbc ?inie mß. •
3n öcin *'rj]en muß'c cnrttJcbcr ein ipunft jertcennt ttxrben/
ober Die'^i^Rftef mVS^i tfüt iMt aii^rtiiic^n, mfigua t»oii
duatiHr n>eid>en^ o5rr fic^ ^tir^intmen^iebettr um gem ein» * *
brnu^cnbcn ^43unffe machen j aünu baö eine ijt fo^
©it'fe^ ifi bö* etile merfmürbfc^e Staironttemenf 'gegeft
bte Svcaiitat be^ Q^earfffi^ cinv^r Urfacf)c uiib urf(]d)lid)m ^
"aSerbinbun^. "ivoat jiuben fid) unter ben ({"iiimürfcn DieU
eepbidereien ; aber im f^anjrn i(i bie Vinni6^{\ifititf fic^
btc urfacbJccfK ^Berbinbunq aticf beni büv]mönfd)^n®efld)t^-
' punftc'nur a(3 nic\)hcft bitifcii, fo in bn^ 2icf)t cjefe^f,
tag t»b()l fettum £)c9niatifer ber bamalf^en ^dt f^ffun«
gen fron tDilrbev bicTe ffepttfcbrn @cbld(fe )tt entMftcn. -
aieneftbcrn mußte, um ficijrfid) mit ben Doqmatifcrn fireu
fen ju fennen, mit ben £)ociraatifern aniid)infn, baß mir •
bte £*tnae etfennen^ tt)ie ße an fid) ß^nbrunoerfonntebof^rt
{elften UnterfcbU6 itbifc^en ber Urfacbe (n'ber .^rfc^einun^
unb i|TO!frf)en ber -Urradic au jid) mad)i*n; bcnn fein <<anje^
SSaifonnemt^nt beruht barauf, baß roir au^ bloßen *^cgrifi
fen bie 9Ko9lid)feie ntd)( cinfe^en f<(nnen# tDie enoa^/ bat
Hiebt iffr erf! mirffid) merbe, itnb wie nmt 4nber< ben
realen @ruub enti;alte/ baß am^ anhebe fcpn, ma^ '
boi:(>ec
^ • ■• / • ^ ■ '
' Sextus Empirie: advers, Math^maL IX. jj, 80K2
•eq. ()abe aucb btefe^ Staifonnement bem lieffefibem
beMegt; onbere &e(e()rre ^latttoi^ ^ag &ereitf üiefeo .
^f<;pctter nue bi« $11 ftem.§. 967. fprec^o: laffe. .S>«^
Äer on biefee ®teOe nid^t bet 9ecin<)fie ®tmb ift, nNurnm"
man iHt fibttdun niiita ba 6e^.u$ la.u^ baß 2lfnrfi^
bem^bte tKoterlevon der Utfac^UDb bcm ^uifaber^altniß
oans «u^fut)rlid> ^orgetro^en \)abe, unb ba anbiid) öerfelbe
feahq in bei* 55''öcr(e^unq Der bDvimati)d)en 3&tt)auptunqen
. 'vom Tinfange t>iö l)tTjfd)r, siouk fd) mit
%m\n ^nq, aiid) ba$ U^te 9laifonneuunt bem iicnefibcDi
beilegen $u muljen. ^ *
• . * - •
Digitized by Google
94 Siicttei ^ami(' ^t^ct'^i^a»
• * ^ ,
SHaifonnement {umetUn hm (Stfeeitt erresetr ttjcnti er -
juroeiUn fo roeit <^cl)t, t>a§ fr f^gac tie Crfo^rung üuf^e6e
unb nic^t i|u.()c6eu iDoUe^ bag un^ etma^ al^ Urfac^e unb
fiBirhiiis erfc^t^c* ^icrMurcfKabcriicfme 5er @f (|>(i'd^mu<
tDifber teti£)09ma(lfeciibie8BaifeR gegen f!c( in biej^Aibe;
bcnu ci? entftnnt) bfr a5erbad)(, fep nur ffigenfinn^
jtt>enn bec @fc)>{ito aQe (Er^entimig 6e$meif(e, ba er Todar
S)ia9e ie$n>etf(c, toe(^D|te e^Sl^ WA^mimHwS^
ädern ^mcifel fege; bit Solge bat>onmdrr bog ber Dogmiu
liEer nidht tief genug m bie ©rünbe beö ©feptiferd einging^
bte 9Siber(e0un9 bcrfelben fitb $u U'\d>t maii^u, unb ba§ ^
ber ganic 6mirnif4t ben reellen SS^rt^eM bradftief bettnum
|um 95e(ien ber ip{)ilofop^)ie rvünfcftcn raugte. ,
atcneflbem bepügee M> nic^t b^mttf . bie 9iea(il4l M
S5egrtf^ ber ^aufalitj^ aninfec^een, fonbem {eigte üwi,
ha^bit 21ntt>enbuiig brffclben auf ©cgcnflanbe ber €rfo()« ,
rung niduig unb uutuberläffig frp/ /Uub er fieOte auc^ ^ier
acftt @cinbe auf^ um bte gor fci^ungen ber 2)09maeif er nocft
ben Urfad)en, momuf fie ficf) am niei'f!en einbilbeten, m
i()rer Stieße jeigen. i) ©iefc 9?ad)forfcf)ungen befref*
fen bunfle, unerf0rf€t|lic^e.@egcn(rdnbe, für beren dTflj«
mn« bit Srfc^einnngen (eine^treaDdemein ebiber|{anbene
©eftatigung gewi^ren ^% 2) Oft roffen (Icf) Don elner-
SSirfung i>ie(e 6tunbe benfen; man bleibt aber etnfeitig
tm bei einem (icften ^^). ^) SSon gibt i^on <£rfc(^einun#
1 teo /
60) S ext US Empirie. Hyfotypos.Pyrrh.'l. ißi.
'it) Sextus Empirie. Hypotypos» Pyrrlu'L $• iS*«
Digitized by Google
•«ttf inMifIt fMOi tim UPmmtm Omimt HefM«!, tiiie
Urfac^ 4t/ toffdk 11 Wr im -^eHngde« ouf um Dränung
l^inn>etfcn ^% 4) 3rU)em man tx>a^)rrtimm^ wie €r#
f€l}e,tiungea 9efci)e^cii# .g(au(^t man auc^ Oie irt tt^baSciff
dcfuttOim |tt (^aiKn, wie btc nicftt irfebeincnbeR 4>to9t gc«
fcbt^ettr ba efl boc^ eben fomocjlid) Dag fie auf biefelbe/
ale Dag fu ouf eine (jaii^ cfijcne 2lrt mirflicf) rofrDen ^J).
5) ^tte forfci)en nac^ gmifm {Qt)i>i5ueOm SoriUt^rf^uot
tea t>pii erunfcdeffeir ben nrfac^f tr i? ad^ r o^nt ton
ncitteh «Rt>etflanbenen C^ruirOen au^jucjcfefn ^4). 6) Wan
^afc()t nur nnd) Dem, waö fernen ^ppotbcfrn angemeffeR
1(1, unO überfielet, m^ i^ntn encsedm i^; wigeiuftfee
tUn fo t^ie(SBBflbr^^*<^ttrid^)fcl^für ft^ «Wba«€rfle^O;
7) Oft jlcHt mön Urfiid)en auf; meld)e nid)t nur ben {tt
«rfldirenöcn ^rfcl)cmun(jen, fonbcrn aucb be^ eignen ^ppo^
it<f<o miberftrettcn ») Oft ift ha^, »ir tpo^m
{UikN^^ Slatrfttn, tb<n,fo buafd unb unbcdreifltc^, aW
6a> Se^tiiaEinpirtc/H7/7oty;;oi. Pyrrft* L J; 13«;
63) Sextus Empirie. Hypotypos, Vyrrh. I. g. 10*2.
T« (pocivoy,evot T^ußovris tus ytyerocty kok rx fAtf (pouvofAtvx i»©-
fM^aatv US ytvirou xxraX*}(^fyxi * ru^x /utv ofMms rots (pxtvo'
fAtvois ruv a(p»»m9 tmTthMfMvm^ r«;g« tfi^^utSf «XX*
tf4).Sextu8 Empirie. Hypotypoi, Pyrrh», L iö5«
§AX* M »»TM tivms Mtams xiu if/yiiKoyMfAptts t(fotks rnttoKt» .
€5) SextusEmpiric. Hypotypos. Pynh, I. 0. i ß^.
naX'Kxxis rx (ULty (fiwgxTx ruts i^txts viro^ectfft ffx§%'Kxy.ßX''
jfjtat'rx utixmmT99t»^ xtu rup tffii¥ ,tx^vT* ti^ttforfitUf,
•66) öexttts Empirie Hypatypös^' Pyrrh* h ^ tßl*
Digitized by Google
crtiart alfo baö ©unffe (Ui^ bcm eben fo fcunfcfn
8tt§if^em fdnnen 3e()ier in Diefeti SRacb/orfcbunäm %tm<k^t
focrbcttf tiMV^e «uf mi^m t»ott W aifgigirlcttm tirtiii ^
^' ' ?Diit fülAem ©cöarffinne becfte 3Iene(lbem bie (irttx^^i^
•Iid)eu gebier bcr öodmat4f<t auf. iJln unb für pcb a&<r *
«Nif ben biefe SKägm »entf (giRbcuA unb (tiaca j£>i>9mii#
tifer im 9em<icf)t ^a^eni ba tr «6er iifHot bm Sf^riff -
t>on Urfacl)e unmiefelbar afö lnf>aU^Ieer unb nichtig bar|«#
^eOen <9efud)t (»am, fo mugte biefe^ nie^r in^ (Eioiefne -
Helfiibe 9i4fomie|iiifnt nUti brft« bebcutctbcr mtUvu,, @o
fc^arf tiob fcdnelbettb (^aire ftd), bei aOen ein^emtfc^een 6»« .
p^i^men, bie 6fep(iö nod) nid)t Dcrne^men (nffcn, öf^ fre
Stentgbew Dortrug. SKan tvurbe fic^ b^er biUig munbcrn
miifem bafi bic 93odmatito.ro loeciiQ oiif biefitSnbtifef
Qd)teten, baß foaar 6cneCii Xix^Xi t^on bcm aenefibem unb
feinen $)^ad)fofgern ju tt>i|Tcn fd)etut, mm ber gfeptici^* -
mi^ tii((^f |U jebtr geit bajfUbe ^jc^icf fa( ^ebabt
I>ad(9fn (Hbfte fMl i» JMnbrten jtitie tigiie fteptu
fd)e ©diulc, bie if)ren "^i^ für fid) ging, unb ben Bog« •
tnati^u^ |u {erllorcn f^^l^# jO^ne i^R )eboc(^ luucr« .
Sißir Semcrfen nur nod), baß man ficö nicöt ^tKoa
bttrcft ba^ aBoct € r f e t n u n 9 ((pa^vdjbbsya^ , roe(d)e^
«oifflbfm fo oft brait4tr{u ber aSor^eamid ^i>ff{«iKn loffV,
ö(j^ er fd)on ben ©egenfag {Wifc^en Crfcfteinung unb
S)iaii an fic(> b^utli(() ss^<»4^ fo Jo^t toar it no4^ nid>i ,
<(7) S6xtii>8 Empirie. Hypocyjpof. Py/r/i. 1. §. i84r
"(To; S e n e ca Natural. Quaesi. VII. 3«- Q«* f»*»
tradat pvaee^pta Tyrrhonis. S ^ -
Digitized by Google
toecter aJd bad befanure (^fijfbcnff tt>a& bind) öie ^Irjnc
oobrgeitDwpi^H mirö, unb i^in (lebt bü^ Unbcfannte^
cula(ion i|t/ entgr^cn. ©a^ C^egebene (paivc^gvcv)
tDarbcm 3lmeft^enl md)t, toit £)io^cm^ fid) uu^ciucft '
(mon auifte Detin ^cr bin Slcneftbcm otö^i^fi'nüfer itn^
Slcneflbtm aU Stogmatifer iinterfcfiieibcit ) ^ em 9r<iirjtti|i
btt 5Ba^r^eit, fonbern nur ber ^run^, tvorauf er bü
«Die anintfrel^aren !nact)fofger bcä '^ienrftbemu^r Mn«
Miim cintge bnikmu aer|le twn ber @d)u4c btr Cm« .
pirifer tvaren r fuhren auf bfmfd6cn SBc^e, bie ©ogma«
tifet ftndbtM {u 6c(lreücn , forf. 0Ran fennt bon limn,
ein Daar aufgenommen # nur tu 9}amen. geMjripputf
3ettjri4r 9lnti6(jftu< bon tacbicear SSpefletff'
* 51ijrippar SRenobotu üon 3?icomcbifn, £6eo^o^
von Üaobkea/ ^eroboeuf t>oit Xarfuf# 6(;tuf
<Empirtcnf unt &tftu4 Qatutnutut, bn$ ifi
Mc gan^e 5efannfe8ttiV ^^ JStepttfer. SDer 6frilbn|iefle %
unter oflen i(t ®eyeuf, bcr, nad; ber (2cJ)u(e bcc
4)cilfunit, ter er anfing ^ ^mpiricu^ h^tSt, wb t>on
bem «ir iii einem ff^nen ^atiptfiiiire .banbe(a »erbem
üBenoboritfr wefdjier ebenfalls emptrifcber fümmr, mtrb
bon bicfem 6e;:tu0 alö ein tJorju9lid)cr Sfcptiftr geruhinf,
unb er fagt, bag er H)m unb bem illfiKftbcm t)or|üg(ic^
folge ; toortn aber fein Serbienfl um ben 6{epcictf mnf bt*
flanbf »aö er feiflete ober fcbrifb, b;cg iff tm £>unfien
gerieben. SBur t)cn einem ber benannten, bem 2Ji)rippa,
nug ^iei: no4^ t^mM gefaxt, merben# »eil ti ai^f ben
©eijl
fig) DiogeneB L«ert« IX. %o6.,9ifg9 m» u^irv^m *
MX» ^9 Km £fiyx«^0f.
Sinnem. ®ef(b. b. WH Y- ^* • S ' * ^ .
' • • , *
Digitized by Google
ectfliinbbu^crcbiftidttng ber auf bcn Slcntfibcni folsiti«
-\ - .
®ctin man bie jc^n Jweiffl^grünbe in bcr Drbnun(|,
lou ftc SUncfibcm auf9e({cU( MtCr mit einiflcr Siufmcrf«
famtctt Mrad>tet# fo/ cntbecfi maiii baH^, ba% in cf)nen
feine ganj (irenfle Drbnung ^errfcftfr 'bo§ unter t^ne«
^d^ere unb aOdemeincre mit fuborbinirten untermifcbrftub.^
itafirli<6 mtbtn baUt benfenbe jCdpfe unter fcinca
g)<rfl^fo()|fni batauf gefi^rf # * |ene Otinbe me^r ju neraB*
gemeinem^ bie befonbern in einen ^d^ern {ufammenju*
fa(}en , unb babiu^^ i^re ga^l nu t)erringern. S)ieg tbat
|itf r jt %$tippa, bet bie |f ®tättbc auf f4nf iutid*
f&l)tU , imliid) aitt aud^ einige neue ffeptifc^e Snfldlten
entbecfte, inbem er ben ©treit bcr Sogmotifer unb ©fcp#
lifer nid^t wit 31<nef!bcm bioi a^f bem materiaietir
|!»iiberti iwritl^IUft aitd bem formalen ober losifcf^en
eefic^t^punfte betrachtete ^o)^ ^Uft fünf Grflnbe
liab folgenbe ;
•
X 2>ie Uneinigfeit ber CKeinungen in bem £e6en
. tmb in ben 6cbti(ea ber ft^ilofop^en über ieben @e# -
genftanb/ n>e!d^er burc^ fein entfd)eibenbe^ Urt^efl
. aufgehoben n>erben fann. €^ if! unmdglid)^ eine
ber entgegengefe^ten SBorffeOung^arten fe iu begrün»
bciif tag bfe entgegengefe^e otfOig mtbedege lodre ;
it ifl olfo üud) uumddlic^, ettoa^ für i^etvig ober
V ; ' • unje-'
70) Diogonet liaert. IX. qq, 9ftt irtfi Ayftk^v
ywntf mKKMi ntwrt wfotiiMyMfi^ -Seztai Empirl*
00 • Hypotyp. Fyrrhan. f. 164. Jf yi*wn|«i £Kff«rr#*
mW^ vTce^ TJt TcotKiÄuTt^of xut Ji« TMT9 ffvp txftms t'Ktyx'^it
rm» CkoyjAWTMtiv irgoiftrtMtv.
Digitized by Google
üiiöemiß jtt erfennen, unb mir inuflTm ba^ir unfcr
ttitetibUd^fr 2Me ©rfni^e/ n>e(c^e jur 95c|Llru
gung einer eacfec an9efü()rt mtbtn, bibücfm mie*
ter einer n^uen SeflrfipDun^, unJ> fo tn^ UntubUO^
fort. i|l ülfo ttQini$9li(^, dnett «nfaafl^pnnlt
ffir Wf JOononllrötioii ju finDen 7-},
EI. ©re aieCaffOlfit CeubjmiöijdO 83or(!f|.
len^ unb oCfer ObjUtt bcffübtn. Qtftuß bejicöee
(ici^ Dabei auf ba« 93or^er9i^enbej »aftrfcAeinli^
>«wfF alfo «gripp« hierunter aSe le^n gtpnfcWf
?V^. ^ppofbefenfucDi. SBcnn bie Dogmaeifer fe^en^
baß fu butcf) bie Sorberung M^Mufid in^ Unepi^
. lictK in« Sibrdage fsnminir nfNen fit itmi
• ; . o(^ne
71) Sextu» 'EmjiiricjxB Hypotyp, PyrrhptuL
165. MM 0 fA.it »no T^s iunfttums «r«.»«^\«9.#iyi r« wg^m
mf r9ti ^ikwHfiHS tifi*ifuo/u,ty ytfmfii/Anwf % ü 9 ivm»
Oiogeii»Laert.lX. («aa-"
72) Sextus' Empirie. Hypotyp. Pyrrh. I. jj. 166,
0 9tno TTjr tis otntt^oy iK'nrutrtus rftv , ty tf ro ^«^o^f y^y
ffif mTtv TX ft^OTi^tvros frffotyfiCMTis , rnTtus irtfus X^^^ai^
Xtyofi^tv , nocxttto otKhtis ' xm fi^t^^ts xtra^M ' ws ^9 txovruw
ti^wy iro^iv K^io/ut^a rrj^- xurotaxttnis^ f fy mtUkä^Wm
Diogen. JLaerU IX. 68«
75) S^xtna Empiricua Hypotyp. Fyrrkl. jf. 167.
•«fiyty * »«1 r« fw^iafufiuv» rtio» u roior ipmttrui rt vVtxfi/ur*
m • •«rt<«r Ar tfi fr^t* r^y ^v^iv tmxofi^tK 93ergl* K 19»
Diogen. Laert. IX» fl. 69*
s
Digitized by Google
Q()ne Sctrcii^ an, tinb t>nianQ^tni ^^6 ^^uen Wiefel
6ttrd) ein Se^infianb ^bemonfitiri mrben foH^ fiib(l
micbcr atitf benik |ti bemonftriritibea ftc^rAnbft werben
mugi uiib alfo für bdb<^ entfv;(>eibcnbe 6)iüu0e
#
Snf biffe 9irt ^attt Xgrcppa bie j^dupt(^brec4in ber
p(iIorop^ifci}eh @t)flniie unb M inenfct)(ic()en Crfenncn^
äberl^aupt mit dlucf(icf)em Sc^arffum aufgefaßt» f4> tozit
JU iiud bem @eficbi^pun{ie bcr £}ogtiiatt{<r, b^ne ^rdtib«
icftf ^^efc^rlnfuns ber 91nfprüd)e bf^ mtnWid)m ^\f\tnt
ßefagt n)crt>en fonntcn. Denn o^n« biefc tt>ör unm^ß*
|icb, bie iUtimaiung ber £>ogmatifer uRb bie gorberua^cn
kfr.^ettfifer m ae^tfridni ^(^aiifcii in ^iim; mdii
a^nbete unb fii^Ite mir auf beibeit etUiti, bag man Sted)C
^aber bermoc^te aber nic{)tr biefe^ |ur Ueber^eugunq be^
Qinbern (u beweifen. Ser ©fcptifeo ^attt unfiretti9?vec()(, '
nim er bfc ttnetni^fett bir S)eRfer# bie j^ypf^t^^ciif«^^
unb bie Hirtel im ^emeifef aU %f)atfa(i)en, totU^t ata
allen biö^erigen pf)iIofop()ifc^en ©pfleroen f(ar (^eröorßin*
j^etii ttttb ai^ %(toei(e betrac^^mer baß ti ber^menfd^ltc^e
eei]^ 110(4 (u tiinem SBifRn geirac^t ^abe* tt ober
74) Sextus Empirie. Ilypotyjr. Vynhon, J. §. i
'Diogeue«Iiaert.lX. jJ.Qp»^
^76? SextutEmpiric. Ilyyotypof, Pyrrhon, I. 1 69.
0 Ar itm%Xii%9i r^os avinrotrut , orw r9 o^riX^p r« ^lyrir«
/utvM trgtityiuxros ttvcti ßfßxiujTtxov , 'X?'
TocaxftD/K ^KTfj)«, «Tf^t »(^(fQTij^m fXt;f^ofU¥% JDiogen,
Laert. IX. iJ. 09. ^ * ^
Digitized by Google
«k^ ju tDcil tfif0 Wim fr.mi< 9U(^t»Mt,ob«r QjU^-
jtctMiit btß JßtrflfUtn^ 4Uf ünmi^VahMt aOer o^-
jutitym ffrfenntnig fcftl^ßc, ober o5 er bie gorberungeii
|u meie trei6e, toenn ntynlan^t, afietf fofle Hernie«
ffQr fem ^tinüp »(nt Sj^tmctf aitt^nomiMn «»ic^fn: , .
Weg mar ein @c()ni|7anb, mld)n iti^l atit>fr^ of^^nrc^
eine (irünblic^e llnterfuc()un9 biß ßrrfenntnigoermcqen^ ,
fotnue auf ba^ Steine gebraut mecOco. S^on bem 6fep«
tittr war biefr nt^t tmatttja i ^er i^te ^a^ deitiise
9etf)an, toenn er burd^ feine ffepttfci)en 9infld)tm utib 9r«
griffe Den Dogma(tfern biefe Slngelegen^eit fo bringenb alß
m6^iid) an ba^ ^cr| legte. Uob tiefet f^nt 91gri))pa
^er tDicfUdi^ getNn *, er ^aeee fogar 6eii Vunft be r Uttf er#
fud)un9, morauf ode^ anfantf fo bmiid), M nod) nie
tor if>m gefcöe^en-war, ^erDorgepgen. Sie öogmrttifec
ober maren taub gegen alle biefe gorbeniugeUf fie a^nbeten
«»4 nki^ ieife, mi fit efgentlicO {u t^un ^ftcn# ttm
tu Svec^te bec SSernunft m utHiu
2febe fBereinfacf)un9 ber @treift>tinfte war in biefer ^ .
ipin|tc()t eine nd{)ere SJorbereitung jur ^luffo'fung. Sigrippa -
ober einer feiner Slucbfolger berbjente ba^er S>antf ba§ er
fene fünf ffepüfcften ^nnf^e enblid^ nur auf imei {urtlff«»
fubrtc» SDa^ SSdfonnement tt>ar fofgenbe^: %litit
xoa^ erfnnnt wirb, mug entmeber unmittel«
bac gcmig fepn#- ober auf einem anbern er^
(a.nnt merben^^). SDag a6er liicbt^ unmittelbar ge«
tx)i§ iflf erf)eOct anß ber burd)3in9i9en Uncini()feit in
91nfe()ung aOer {inn(lcf)en unb benf baren ©egenfl^nbe^ unb
biefe Uneinigfeit idgt fi^ f\tibt fittiU^f i^a mebtr etma«
(Sinnlicfte^, nod^ ettba^ ^nleirecttteSe^ aU jtrtterinm ber
'!Qa()c^eU gebraucht werben fann* £)eun aütß, tpa^
man
y6) Sextus Empiricus Uypotyp, Pyrrh, T, (J, 178«
Digitized by Google
man aud} baf&t onne^mett mUit, ifi m^mi^f htik ^'
3»eifel unb ©treffe au^gefe^t. 3f!fl6ernid)tö, un^
mitttlbat semig, fe ^ibt c4 nnc^ feine mie»
telMrc Ctfentitirig. iDet(it oitter btejfeir Oorau«»
fe$un<) fann m^n nicbtß aud eetva^ anberm bttUitm, o^ne
- in Oen §ef)Ier {u t>erfaOen , ftiva^ f&r bmitftn anjune^*
nm, t»a^ fel6i{ itnirotffen ifi (IL) p^er im Sirtcf tu
fteoeif^n ( y. ). SDir leeifere «n^fil^rtttig bltfttfKif^^
nmtntß »erben »Ir weiter unten bep bem ^Seytn^ fe&'n^
»enn wir bie ffeptifcf)en Einwürfe (jegen bie 3<idl^'^ C •
foimlian ftUmtnli M ünMamm) tinb Segen bie
£«monf{r0tieii telencbten.
3Ja(ft bem ©e^tu« tefle^et eilt Ünjerfcfjteb ber ©fe|»-
MUt mb ber Mfnbemrfer and) barin , baß bie legten pcft
ju febr bei ber SBiberlegung bttr cin|ilaen bosmotif^n
649e, bor{ti(}(i(b ber6toi(er i>ermet(Cett , : bie erflen bhi*
gegen ba^ 95efonberc nur leicftt 6eruf)rten, bie ^aupf#
punfte be^ Sogmati^mu^ aber befcnber^ ^erauel^oben,
itttb if^re ^ufmatfamUit mebr auf bai SiOgemecne rcc^«
leeen, mit mefübem ba^ Qcfonbere ffeben unb faden
ttiuSfe 77% gnjar batte (Farncabeö fcf)on biefen üBeii gc*
mifTermagen eingefcf^fagen ; er j'c^eint a6er^t>on ben Olfabe»
/ mKern nkbt ttei(er>er folge ttorben (n fef^n, (nma(. ba (ie
f0 ba(b oieber in ben !Do(f)niaei<mQ< t>erf{efen* 93ot|
aenefibem an aber i(! e^ unucrfennbar, bag bie (gfeptifer
anfiogen# ben (Bereit itpiftt^en bem iDogmatiifau^ unb
©fejv •
77) Sextnft Empirie, advers. Matkemat. IX, J. 1, ,
«c tjuß^o^SvvovTts rois Kocroc /ut^os y oiraiQv rt ntnotify.xcrif
(as uWor^tup ymg iXiiv t/u,ß»yrts, not* nei avyx*i>§V^t^f
ftiiv srt^emt t&yfketTt^ofi.9PtaP nUMfMWt f s "Koyas^ » fA.tr puii
«jIMNftvyaw T«v nirn^^iv) «XX« nt nvfimroifit, xvs t« gvv*
ffffrnOlricric üNwmf» i» «ir^^v^mi '1*^"^ neu r» Xfiir«»
Digitized by Google
|!d)t^punften faffcn, ni(S)t nur m i^ren ^wtiftln f^tßtn
' bie &&9matirc()c grdirun^ brr IQinge unb bad meafc^Hc^e
Sefen ä6er^u|»t |tt ^d^rn ®riinbio tiif|ttiki0ciif fon«^
bcrn «iid) in ben ffitberlesaiidftt ber €iti)f (n^ bogiiiAft'ftbm
eiße eine gemiffe 5)?«r()obe ju beobacbttu. Siefe 9»et6oDc
bct^anb ^ar^af bag fte nur bie n>ict)figflen @f9en(ldnbe
il^rer (Senrnr unlcrmarfm, unb terc(^ bU|ttnclit>c CcfttöfT^^
«De mfgftcbe S^Df (u entfernen fuc^ten ^ oternid^e gerab^
' baronf ad^nuxif ob unb wa^ bie £)odmat((cr behaupteten,
fonbern ma^ fte ie^aupten (tonnten r unb jebe mddCtcbe
att^ffnc^tf ttQb »otf nnr'eäna )0m Kilctin^ft bie)im
t^nntef a6|ufc^neiben firmü^ertbaren« ^ •
.3P> eiler 911^1(6 n i ' -
'P^tiofop^ie unter ben 9t5mri*n.
Sfe Gfeptifer mochten bon je^er im SSer^iftnig jn
ben SDoomatifert^ nur eine ((eine ))arui au^. Ungeac^tce
in mand^n Spieen unb in tcmtlTcn Drten berOrnnbfil?
ba^ für Slnbere Sewiffe )u 6e)n>eifelnr gen^iffermagen ein«
hcimifcf)f drtlic^, ja fogor anfledenb geworben ifi# fo,
fann bocb bitfe £)entund^art nie aOgemeiu merben. IDof*
maei^nitt^ nnb 6fepticitott< »cc^feln immer mit etmtnber ^
iinb nur mcnn ber erfle ju brei|t mirb, tritt ber
{weite M 3ncf)tmc({lcr auf, bii enblie^ mieber bie '^iit
fommtf mo biefc 2}en(unstfart^ »tiefte aOel nitberrei§t
nnb niclftt^ mieber aufbauet r toeld^ bie Abertriebemn 9ltt#
mQ§u«oen ber Dogmatifer beitreitct, unb bod) nic^t febret/ •
in n)elct)en beflimmten girdnjen ficf) ber mcnfcftbcbe S3er#
^nb diaiten n^^i, bem menfeftli^tn ®etflt tbegen iftrer
Unan«
/ ■ Digitized by Google
{umiDer mirb, unb bann nimmt ber iOogniaii^mutf 0t|be(
Wie k>oit)in ferne J^crrf<baft ein. ^ ,
©ie§ mar aud) f^icr ber gatt. aenefibem unt> feine
Ißa^fiH^er bic^. auf j^n ©ej^m« macbtio »o^rfd^cnlic^
•au^er'-tllejftfnbrieR 'feine 6enfattbii# utib i^e @runbf
geflcn ben togmutförnuef biccben o&ae ^irfun<|. 3u
^rogen romifitcn Dieicbe, meldx^ j«et ©necöenlanb raif
feinen äß#nfct)aftett berft^lNuigea i^mt, quar faum eta
unb ber aiibere uneer ben ®e(e^rten , mldi>t tie IDtn^ttnu
tioum ber '2lfabem<fcr geaen ble Sogmatifer etmaö crnfl*
(ir(> 6el)erj(g(e, unb aud) bie^ nic^t Qerban ()am, wenn .
Hiebe anbere 9le6enrti(ffi(4een mit im ©y^ieie gewejFen .n»4«
ren. Uebrtpfenö maren ee^ bie begniflrifrf)en 6i)(femi bec
6ricd)en, wedte fid) bie ?iomcr aneigneten, unb na(^
lurfct^iebenen äibßcbiren JttnbJ^fidteisipunftea |tt i^rem (£i«
v senebum |tt m^ic^en (Irebten, tinb etf 1(1 i)^^ec ber £09^
matiömuör ber in bicfer lorv^fti iperiobf , nur wVrfc^ie» .
bener ©eflaft, ftd) bie Jjewfcftaft ermarb. Der @efd)id)fc •
liegt aifj^ ob, Itlgen, lOte bie. gried)ird)e <ip^i(ofop&te
meb gtdm verpftair^r ibtitbe, nwei^ #e ^ ffir Sigetit^tim«
lidiUttm unb. bcfoabere ilKcrbificatione^ annahm.
äDie Siomer befafen an fi(f> »enia boh bem pftifofo»
p()ifd)en ©eifrc, b^r burd> leife ^5enU)run(^ bon i^lußen .
leidet in freie %^iti^Uit gefegt mirb, unb nur in bem
^orfd^ nad^ etma« ilabjen unb Unbebingten f^kit
frrfb'qun(^ pnbet. ßie Station butte üielmeftr bttfcft ^ble
ia^V ber 9vepu6Iif unb burc^ bie befldnbigcn Äriege einen
friegerifcftien @eif? ^ndenommettr ber biirc^ bie S^efannt«
fä^aft mt «rte^ifdier ^olieur unb <Suftiiv» bureb bfn &6fip
^anbnebmenbcn gu^uö unb S^anc^ jum Sergnö^'U erjl fpot v
'gcbdmpft würbe. 9?uu mürben jmar bie ©itten milber,
man fanb gefcbmatf an ben @e>fi^6toerfen bec @riecbetti
Kec u^mlidt^t ttjiffeufc^aftUcfje ©rifl. Mft6' Hier ben^edi
- . . beinahe
\
Digitized by Coogl«
I
. 0^i(o(op^te b'cr. 9t&mft« xof
Mitose tin %vmbiinq mifir . bm St^ntfrii; mt tmi^t
foU}itn in miut gerne bcm fü^nen glugc M QVHd)i(d)(n
etniu^, wenige o^Oeten bie Scin^een bcf eigens bk
tticiflett t^a^tn nut iftren Sot§l«0(r« «neb r unb fÄitf m ^
ficft au€ t>en gorfd)un9en bfrfe(6en ein @p(lcm t)on ^^^ito^^ '
fopt)<< für bie 33erl^dUni(fe i|)re6 i^ebca^ . ^
. aUaturlicf) nehmen bie pbifofop^ifdjert gorfc^uncjen
einen anbern @ang in einer Oiaf ion , in n?eld}er bie ^)H^t«
IofO}>6i€ rntf^ht ttnb (icb /e(b(i nad^ unb Mfb an^bilbef,
einen anbern ba , wo eine Slaeion non einer anbern rd)on
Sebilbeten pf)ilofopf)ifd)a\ ©toff cmpfincjti anber^ 1(1 bec
Chmgba , wo bo^ )>i»ilofopbiren eignet @eifrec(bebiirfmg ^
anbertf/ tob e< nicfti^ ai^ Sweet an ficft, r<»nbern alt
SRitfel ctwa^ <^nberm getriebeil wirb; anberör ttjo (icf)
. bie ©pracbe jum n)i(renfcfettftlid)cn ©ebraud) fcibf! burc^>
. batf $&ebiirfni§ pf^ilofop^iMer gorfcbutt^en i übet ; anber^»
100 wiffenfdiaftUci^e Segriffe unb JB4$e auf einem fremben ^
Coben entfprcffen^ in eine 3?ation t>erpPanjt an^röcn,
beren @pra€i)e ftbon einen feilen $au o^ne wtffenfd^aftiicbc
S&ilbung gewonnen ; » wo ber iufua unbe ba^ 0itteti«
oerberten nut nnb nflen ber Sufcitr tei QeiM wieUt«
fraut aufroadiH, unb wo ^p&ifcfop^ic er(! rtuffommtf
nact^bem Su^u^ unb Ueppiflfett |c()on beit @eiil einer 32a«
lion Derborben ^abem ^ v
3« btefnn 4i#eell Salle bcfonben fii^ bie SRomer.
36re 9ei(tiMtlbin9 eiHwicrebe fM ^U^t Mi Sniiair
bern t)on 2la§en burd) ben ®erfebr mit ben ©ried)en.
SDa^er na^m nicbt bie ganje IRation^ fcnbern nur tinige
wettige ber eMen unb beg^rleti <8i4mev ainibeit* baroiir
' -bie t()eiWatt«eie«ba6erei, tl^eiW au« f^rgei) nnb Citet
•feitr tbeiW auß poli(ifd)en ülbftdjten^ t^eifö aud) rcaljl
au^ innerni ©eifie^brang fid) mit ben griecftifcben 3Ber{en
M 'effdmadi unb ber SiflTetifcbaft bctannt maebten^
'itnb auf it^rem SBcge fort|Ude(;en (Irebten*. SRdne^ 3"*
(eiejfe.
Digitized by Google
xo6 ^iitM^aupt^. QmttttHb{d)ru
*
tereflc fuc bie iSBiffcnfcOoft Ia(| jeboc^ gdr nic^t in bem
g^ata!ur ber rdmifc^m Station I tveic^e aUe^ nacb Mögen
iet ^ Wf(it$Wfi^^ antäte ' SumeHen r<<|te
jbar ein freiere^ (Streben be^,©ei({eöf wie juc Jcit bet
&erii()mten @efanbtfc^af( ber brei ^i(oro)>^en, aber bi( .
Itolilif »ttfiic d| immer ti^ieber |^ unicrbiicfcii. i
©ie 9{(Jmer er^ietten nic^f nur ben erfleri Slnreij jum
^5i^ofi>Pbtren, fonbcrn auc() ben f(()fon berarbeitetcn
iDfop^iMen @fo(f 0911 bfii %t\tisfi^ $Dic Dcrfd)ie6cnett
'}>^i(ofop^irci)en epffeme, Senfarten iutii» fRct^obeti x&vlU
ben i^ncR in if)rer t>oÜfommenen 2luö6ilbun9 mitgetf^eiü;
^(ie fanocn in i()nen cntweber fcfton t)DQe 35ef^ie^i(Jün9 i^^rec
VS\%hx%xtt^i\ rtct Stoff gtt mannigfabigeti Secdicicbltn«
gen, JXdfonnemen^ unb Öicfukatenr trte (I« i^r^m €&a#
ratter, i^rer Denfart unb ben SebürfniflTcn unb 3er[)alt«
nl(fm ber geit angemeffen waren. @eben aber n^aren
unter ben' Ktfmern Mejenigen aR^nner, oeicte fit^ ent«
fd)icben unb a«örd)Ite§enb für ein ©t;(!em erffdrten; mei»
f{ent^ei(^ befeeUe^ fie ein freierer bielfeitigerer @eif!f bag
jie auc^ an anbem manc^e^ Oute unb (Brauchbare fc^dQf
tem 2)tefe< tbeiltf Don ibrer 9e(aiintf4afit mit
mehreren epfrenien, t&erfö bon bem weniger (Irengen fp*
iiematifc()en @ei(le, t^eil^ enbücb bon bem praftifc^en,
mebr auf liotf toirHicfte ieben gerietitettn @tQnr ber Stimmer
(er. I^er immer Idingen fie toc^ einem G^fhme bor bem
anbem an. £)icfc S3ornebe würbe eben fowo^l burd) ben
'etgent^iim(id)en ®ei(i be^ @))llem^, aH burcft bie Den«
fttugterf ber KtoeTs ijR iKdcf 0c^e auf (S^nvailotion^ aRo»
raiitit nnjt) 3ve(igion. beftiramt. Sffier me^ fär füllen
iebeni*
,i) Cicero TusfuZ. Quaest. T. c. 2. at nos metiendl! ra*
. tiocmandIf|üd ytilitate huius artis ( jVi^theinaticif
nun) tecminauimui modnni* ^
1
Digitized by Google
I «
* • ■ ■ •
^tc mit i^reni Oeiüe mtfye {tim (Slrfm aufer (kb ftnhtm^
.Mt b(^^^re 3M>ftfe be^ itbtn^ tannttn, M ^cfrieM<\ung
b<r eignen flcincn »ebürfnifiTe. s5)i(Jnner \)on reü^iöf^c .
£)cnfarc fanbcn in bem Ic^eti, freier benfettbe unb M
f&i mtf^cMrtrr ^üHtnht binflegtti in bem e|)i(ttreiAititf .
mebr ©efriebiflung» / / '
SSon ben ©cftripen bei 5Iri(?otefei mtm bamaW brc
, Sibfc^rifrcn feüen uivb tie peripatenfc()e ®d)u(e überhaupt
niebt fo beribtttt« aU\tm ba^er befanhtiti ficb Derbdle«
ni§mi§i^ tioenige ütifmcr fu an^(Sndfni berfelben. äber
flucb bit neuere 5lfabfmie, mefc^e mcit nief)r 5luffel)en
macf)tc, gemann nur menige ^efenneci uaö würbe aucb
biefe nkbt eiimia} crboben b^tben r t»nin man fle nicbt fäf ^
eine gute 6(bu(e ber ^cre^rramteU Qtf)alun borte ^ mefl
fein Gpflem oon aSBabtbeüen, fonbern ©yfteme icrßdren
lebrte. . . *
«
Sin n>iffettf(b«fl(tfbem Genie (tdnben bie Sldmer ben .
Qriecben weit na^. iDa^er ^aben $t mä^ im eigenclicben *
6inne nicbti erfunben; inbcffcn finb bod) bind) einige
ibrer IDenfer einige p);a(tifcf)e SBa^rbeit^n nod) nicl)r al^
»Ott ben Grieeben nnterjacbt # befeftiget nnb aitfgef(4ret \
werben f |. 9. bie 8ebre Don ber si^eltimmung b'ei'^en# .
fcbettf t)on Xugenb, 9vecl)rr Siefigton, uub über einige •
biefcr fünfte fqmen nicbc gemeine Slnftcbten burdr fte in
ben Gang« «m meiften gewann bie iXecbtimiffenf(b<>ft
ber Sidmer burcb bie Slnwenbung ber Spbüofopbie. 3n ;
bem Xbeorefifcfjen war <i mtf)t bie ^^pflf ali bie 3Reta» ^
Pbyßff weicbe einige IKifmer befcb4ftj0te ; benn fte bauen
feinen ftficben fpecnlaUDgräblerifcben Geiß aU bieGrieebtm *
{Reben ben Slifmern befcf/clftigten ftcb aucb immerfort
Sriecbvn m ber auf mancherlei 3lrt unb aui
/ • ^ ' • b^r-
/ •
Digitized by Google
oerfcbietienen 9tucf fiepten, ^lie «e^nden Jiriicbia pflani«
fen tie 6c^rifcm i^rer gtifccr^ mldtit^ tiwti&%iid) btihm
|)enpat^rifertt ber ^ad mar. €(niqe (?re6uu Oabin, bit
ibtontiid^t (^cuoOla^c ibre^ @9(lein^ tpeiter )U ciUmictcifi
iiiid itt feffeftiom ; o^f r Ucfien fic^ iu ^olmit mit tqß *
0€^nectt bfAfcibeit m, ober fucf^tm entgegengefe^te
flfine mit einanber Deretnlgcn.^ iDiefc^^ ga(t Dor^ucific^
bitpi^Uofopf^U .M^iütQ., ber |>pt$«$order unb beö 3lci0a# '
iHtü, und (war ft'att|>tfdci)tt^ 9(toi(|^ dginflAibc btt *
S>>cculation , bie ein grogeö Snterfffe Raffen , j. Q^. ben
Urfprung bcr ffielt, ba^ sjeef^n y^j) Unflcr6lid)fcit ber
€ce{Cf Qrcil^eu unb Sorfe^nng itnb i^f Sktiini^mt^
Snbere tvdnbten ^ilofop^ie auf ^4 'n>irHid)e (eften «Ar
unb bearbeiteten einige intereffante ®egenf!<Jnbe auf eine
populäre ^eife. ^mmer abt.r be^ieU bu Gpecutatiou bu
Öfkr^aub frei bcn 0rin|Kn*
Wer niefit genug / böß'bie Sorliebe jur ©pecufattott
.bie ®ried}en bon b^n 9li$mern unrerfcfiieb; man bemerft
ttflkft att8erbfmemettmerfmArbiDrn€ftani|Nr{tt9 beiden leQ«
fen. 'Secfengeifl , ® ^nfreei^mu^ ^ |ur 6(ftio<^r^
nierei, jum ©upernaturalidniu^, offenbarte* ftcb meftr bei
den ^riecben alä 6ei ben SKomern. ffi{aftrfd)einlicf) tarn
die|e« dofrerr ba§ e<, nur miifitder bem def^iiulicbea
£c6en ergebene £opfe maren^ bie f!cft mit bem <p^ilofOi> :
p()iren befcf^jftigtenr ba hingegen bie p^i(ofop()trenben Siif«
oier lueijtent^eiW (Uftleic^ @efd) ift^monner n)aren. €d ifi
datier oicfti defremdendf dag die Sefttd^rmeret 6ei der ol^ne«
^in fcfton weiter berbreitetenD^tigung baju burcf) breiJtbge^o«
0enbeit bon bem n)trf(tv()en£ebenmei)rbefdrbcrt mürbe, unb
-^ttf dai$ $it»iIofopfrirftt linen mdcbttt^en €influ^. gewann.
€rft nac^ ^fotin fd^eint diefe QemiltMitimmung aui4 M
den äiomcrn nie^r £ini)and sefunben ju i^aben.
«ffe
Digitized by Coogl
yofif Motte, unb bvad)Unr uncjeQcfttet afleef, 6cf?^«6cnö,
S)ifputtrett^ unb (!c()ren^, tpcnig @c»mn für Me ^()((o»
S^ik bfr ^^ilofop^ie freißtd 6far9fiff( wnrbeti ^ fo Uie*
Jfn Dod) bic jpauptfraqftif t)on terfn Q3confwortunq ba^ ' ,
@(bc!(^cn Der^p(^ilofop5i^ ^<ffenfd)cift eioentitcf) ab*
^1119,'' nnUatt^Htj mb Mti V^tlofopfttreii breite fk^ ottf '
Hm fiifiiial SfeteVetiM SBScq Hhmtt um b<nfef6en ^unff,
. ijljne einen i£c()ritr weiter fommen. wirbt baf)tt
m^mdtüW^ Uifn, menn ficfe bie ©efc^tc^te 6ei i^en|tt
Ito^e.d^rmeirtit iDdiOiec. ' €^toirb ftt^ti genitA («911^ wmti
wir im %lU}anmm bie üirt i&fe^ ?J0i(ofop5ir«n^ cftarof(e»
rifiren, bie ©egcnftdnbe, wcldje (le mc^r öuffldrten, an*
itbtd, mb {us(l€i(^ bie Stnfbifre be^ Seiegetfie^ bemerfdc^
maäftk, tbüibn Iri btv ^olqt in ber Steuplatmitfc^n
(ofopt)ie ftd) fprec^enber auefbrücfte. -
^ 2)re.ti4(firlic6(le Q(bt^ei(ttn9 biefe^ ganten 3eU^^
(Aettrt bi/fe {u fei;n, ibenn otr bie^4nner, toefe^ftd^
am meinen au^jeicfinetcn , nad) ben terfcfttebnun ©chufen,
benen fie an^in()en , auftreten (äffen, ^ir werben jucrfl
mit betn|eni<iett beginnen, ber .mii feinem 9ei9e ade @cbu»-. •
len^umfngte, tbietDol^I er m gernfffim SlJeHen berlp^Uofo*
pble balb biefer, halb jener ben SSoqug mrinmU, unb
mit ben Slnbingern ber pIatonifc{)cn 6d)ufe fd)nf§enr ^
mbran fifb bann gah) natürlich bie &tfd)td^tt be^ S^eupia«
tonlömuö nnfd)Ife6en »irbr in bem gried)tfc^c unb iirf^#
talifc(te SBorßeUuRgen {u einem ©an^en berfct^meltt mürben.
Digitized by Google
C r#<« &#» i t tu ! '
... ■ ' ■ • - • • • . ■ ■ •
<£iciro Ifite ierabc in einem 3«U^I^<<^#
raifd)e SStpublit Die ^o*(ie 6tufe pon aja*e, Olani imb
9hlfc^eii crreid^t t^attf, nnm^ttt bU üerpedtcren geiler
»er Serfaffttti« ttnb l»ie S^lgel^ »etf ®ittenoe(ker6en^ im
3nncrn an ber «ttfldfuna be« Öfadl« orMietetl. ©rie*
cbifcfce Äun(! unb aBi(Teiif*aft mac<)ten bic ^tifttn görf*
Mrl(U» dw^ianen £ie6&aber uftb 3Ja*eiferer. ©ie t)or#
ttebmm unb reicbeo Kimtti beftu^^cn bie sriecbif^eii
ed)uJen, matteten 55efanjTtfd)aft mit ben fkleb.rtettr aiib
eine betrid)tUd)eülnjQ()l t)on gelehrten unb gebilbefen ©rie-
chen fanben bei i^mn eine öinftige «aufnähme. 3ebe 6d)u[e
ber ^rte*if*cniJbi(ofopbie ^aeee fcboii ecHarie 55etennec
erbaUm. ©o »areu D^i9t^>^tt« iinb^ «atiilltt*
^mtitv, Sellefu^, (Saffiu^, (£attuör t%oü
qnatu«p ^paiif4#. »tticud gpifurdcr, fBarro,
Coeea Vlafotitferr ^ifb |)eri)>aeeei(eVf Cf Sdliti^
acliu^, a. ittberft/ €. ^ttcitiw^ Jöalbu^i 3».
erttfo^&ioifer.^
Ungeachtet biefer glanjenben Slu^flcftten erfcfteint beiN
tiocf) bei nd&erer Setracbtung ber innere guftanb ber pf^i» '
Ibfopbie bei ben Sidmerti eben in {einem Dort^eU^aftefi
£:d)te; gicero »ät nocb in feinem ^o^eft aileer. geiiAfttser^
liefe üu red)tfecti9en , bag er bie «p&ilofopbie ju fetaer .
J^auptbef*dftigttn9 oewd^It ^aete; unb feI6(i feine apo^
bsie wrr&b nur in bewMcbr bag er nur ^aiiptfad)«*
burd) ben Drang ber gfitDerb^IHtifl* «ejtoiuifen,, bai
@eobitia ber g)()iiofop|)ie flefle^i bie fl(ani<ribere imfbain .
tmi
Digitized by Google
^9>§ttof0p^ie be^ Cicero; 'fit
unb {wor nic^t UQgc6iIbeee Siomer, tabelten üBec^aupt
Msanje (Smbiam ber $6i(ofcp^te^ obir »jofilcn bp4
eingenommen fär bie Q)ried)m, bog fte ntcf)t einmal ein^
in ber 3}ationa(fprac^e abd(fa§te @c^rift über p^ifofbp^i«
fdiK 0cgjat(ldißb( leftir mMWcn. . Cmigc «^en ^ iß^u
(efopbircti jtoar nb^l Afecr^aapt f^iraerfnir gfmtlKffn a^r
borf), bag für Sü^mer autf bcn Oo&crn gtdnbcn nicftt . '
bie angcmelfmfie Sefc^dftigun^ r fönbern mt%xi m
Cicero (mar einen ju 0ebi(beten @ci(l, a(^
baS tr tiefen' ttnbcUeo f^^iee beiftimmen foOen; inbeffeit
cr^eGfet bod) barau^^ mie fer)r ber rdmifc^e ^^^rafur fic^
jlroubte, ^" bem reinen 3"terf(fe für 9Bi(renfcf)aft |u
erb<be9 # ber bie (Sriec^en fo au^{ei4oe(e. @etn Seifig
anftefpontf oon f^rofer Stubntbegierbe/ tsnb seltiebeh bunf^
Innere Äraft, 6atte ftcb i>or9efeßt, nic()t in ben ®rdnjen,.
ber iSiitteimägidfeit flehen ju blei^^n, fcnbern burd) ä3or«
treflicbfeit fi<b einen Slamen |tt^ maeben. Gein giet oai?
ba< gelb ber tpofifif unb ber 6eaaeMem»a(mn9 , bie
sffiittel ba)u QJerebtfamfeit unb 31u^bi(bung oQer Xalente
bttrcb jSunfie unb 9Biffenfc()aften. aber nur bcn
Seg i» elftem %xi%tx% SBirCnns^freife babnen foOtei «nii
fagte et mie leibenfc^aft(i(4er SB^rmef' tinb ad)tet,e nicbt
barauf, ba§ er tjon ber größten SReiige feiner SRitbiirger •
' mit ben {einee^mege^ aufmuntcrnben ^^!amen eine^ ^^\xU
gelebrten nnb ji^riecben (@rtecbe »or tber f» xk\ aW f)e» ,
. banO belebt werben ®emi§ mürbe er auc() in ben
ft) CtceroiZe Km&« L c. i. jicademicQuaest, I.^« 2. 3..
3) Plutarclius ^ea Ciccronis 5. T«vr« c^jy r« Vw ,
(Aonuiv rois ßettuvtrorotrotf »r^ox«^« Km ffv^n^ti ^jif^urm^
Digitized by Google
In btn GrriiM hit Scfc^afu m^rc tMm>i«i4t morgen«
iDens 6taate feine £iicnfie ju weisen ^ unO f?c() in biefen
fbtUbi(ii$un$t$ 2bir)m un^ ilnfe^ea eriper6ca^ ^
vm tir bfrrf4eiite.€Ut^ii(<, Ut fl^» nie »erluf*
€r(! in btn festen 3a5rcn feinet ?e6en^^ nacfebem
er fo Didfaltig erfahren {)atu, mte eitel unb t>ergdn9iic6
ttc 9iu^ idr tMC^eni et puub bk^mfi^uff^t ciniftcr.
Srefiftt nm «Oen Cinflug airtM o« '^r ($eaat^i»fe#
»altuncj (^ffommen mar, fucfite <r feine ölten 95cr(rautenf
tce ^i(fenfc()aftm, t)or{udii4) b|e ^Ji^ilcfop^ie, mieöec
l^eroory unb fc^fog ftcft rnftti al#|e «i /ie an 4). 9i6cr
dtt(6 ilcr mar tle^riefifeber M Stiifm^ m&dyü^ mit Ii»
(Spiele, bie Um(?<!nt)e ber Jeit i()m bcrboten, burcf)
ISercbefamfeit ^Idn^en, unb feinen fon(i (ebeutenben
Cinflag an Oen 6enaMt>irbiinb(ttnd<n nnb atff Um Sorutii
geltenb |n tnad^cn^ ba ttobAi er ftd) f>i>v, burcb 3Serpf{an#
iurii} ber (\riec()ifc()en ip()i(o!op()ie ouf ein5ei'mifd)en Sieben ~
Uli @riect)en (()ret^ legten Slubm ju entfetten, nnb ßc^ ein
neue^ a^rbienfi um feine 9{ation )tt ermei^ben^ tomn >ine, /
SRiAdrcier nicf^t nic^r ndtbid fdnben r in @ricci)en(anb |tt'
fucb^n, toai ße {u J^aufe eben fi> gut fiuben {onnten.O*
> ^ . / .Unßrek ,
4) Cicco fiatum Deon I. c 4. de .dxiAno&6n/^T!L
c. 1, a. offitüs TL^ €. 1, 2. i^6u2. c. 5.
5) Cicero lie^tMiiae. II. c. s. Qirod cum accidisset
nostrae reipuWHcae, tum prlstinis orbati|muneribus
liapc studia reuocaie, coepimus , vt et animus mo-
Jestia hac poiissimum relevaretur, et prodessemus \. '
civibus iiostris qiiarecumque possemus, in Übrig
eniin seiitentiam dicebamus, concionabamur; pbi-
losopliiam nobis pro reipnblicae procuratione »ub-
stitutam putabamus. — Magnifieujn illud eiiam,
Rpmanisque bominibus |^lorio$um , ut graecis de
pbiloftopbia literisnon egeani^ ^ß^isniii^Mr» Qt^st^Jit
5. Tusad* ,Qua€spm II» 0* A« • '
» -
Digitized by Google
. tviSrbe ben Cicero einer Unfunbf ber <jr(ed)lfd)en ?)&i(oföpbic
' ic((i)ttl5i0m {<(iui€ii^ menn er ftd> ivahixmt, i^nen ^icfm
§ldn|tiii»en ütii^iii' Wfil^ 4(0(9« l>)^i(0C«p6iMle ed^rtf^fii ni*
fo furjrr "^ni rauben |u fonnen i ^ötte i^n nrfcbf 9lul)m6e# ;
dierbe eindci^eben/ bie nic^t immer mit ^eUen Slivcjen fle^t»*
Ctoo nec^ 2)attt«»iftnf nbag fr öieM*fil^ttiitenk(iiieii
ouffagte* Der dro§e 3n>ecf würbe nic^f erreid)t, er »at /
feiiu Arafte iu grog; unb jumeilcn fc^^eint i^m felbjt
ttc(r aW eAi 3mcife(*«te9m Der ^u4fii^6arleic 6efeneti
fein UuUrne^men nlc^e ollein für fdne JeUgenoflen, fon*
bcra auc^ für. bie gefammte Literatur x^^\i%ix^%. ^
8KM|& aitfiiftr nuAt «adn mir J^ttpmnferfitdtoii« «
gm ttnö »oriualidiifien^efitTiafeii b€ir «rtid>ifcf)cn fp^tfofo«
p^c^r unb |t«ar nac^ allen ^pauptfcf^ulen 6e{annter, ba bte
«110111 fbnfi nur etn^r €c{)u(^ ^ulbi<)een f fotibem kgu
«14 toMifA hl feine @4rif(cti cintn fctKi^Nmt Sorrot^*
biflorifc^)<r 3ia(^rtc()teit l>on ben p^il^fop^ifcften ©c^nfeti
ber @riec(>cn nieber, o^ne »cfcfte biefer ?6eiC ber©efcbicl)ee
»i4 ttat>DSfUiibi9<r unb Hnittfammen^dngeti^et fepii
ttärM# 2>it BufmnilMiiiMIttiis ber at<ftiriaii.»erfc^(ebm'
btnfcnbcr ^öifoföp^en il^er einige ber n?ic(>fi<)f?en ©e^en*
fidnbe, mar für bie bamaiige 3^'^ intncffant, in »refecn
Mrmi< ber $orrf4riu bed tnenfc^ftc^en ®eiM mic eiiitm '
Wiifc er^eOUf unb felbfi nte(|t unfriidlfSxir in manchen
ffia^r^fiten, bie au^ ber 5öergle{d)ung ^;r cnfbecfteui 5c«
liciumca unb bciweifeUea 9{ia(^t»citca ()e<:i»ocgutgC9* •
^iernac^ mug bii< l9erbMn|l M €fciro att p^ifefo«
j)^irenben Öcftriftf!cÖerö benrt&e tie njerbm. Den ©toff
jfctneii 8&etrac()tungeR enili't^nte er fa(l burcf^gdngtg au^
-. ' ' . ■ \ biÄ
6) Gl cero Jtf oj^c. I. e. i. in. c. 33. , » 1
Sennern, ©ef*. b. »biUf. V. Jb. ' • * ^
^* • "
* 4
Digitized by Google
hf» @(^^en ^tt dned)ifd)en ^üt^iit; bie SarfleDuno,
bie iMr|lei€^ni^3ttfftmmi«fieBiHi9# Me OcorilftcilBiMi lia
<Strettpanctf r bie Verleitung einiget micfttigen Slefultater
unb bie ^nmenbung auf mand)t Don ben @riect)en rocnigee.
6l<i(bCeu6fien(lcMibe n>ac fein ^igent^um^). ^li tiefetn«^
btkiditt^ S^tffiier tot et (id^ toM aMbt tamcfm ^ fl^mc
P^Uofop^ircf)en ^bittad)tm%tn ge^en nid)t auf bie Ul^ttn
^riinbe lurücf^ fonbern ftnb mc^r populdr für bie ^afs
fw^ttftft Oer fKeftr^eit gebiiMer fiSctfcfteii berect^nelf
im man Ifc t^tt tfiuni fltanm inoirtm tonn, ^brr aad^ br
bm ©ebicte ernfl^after Unterfudjung ben JRtbncr nidbt üer« .
laugnet. Slflgemeine iSerffanblici^feu, 9efd)macft)DQe £)ar««
fbUotVf Sefebiins bei SSorlrag« .^biif^ unb Seditrc t'
bieg mar cttba ihrSebAiiwetff ben er Aiietcin ^aupf**
yoccfe gcfcfticft ju öerelnigen TOugte^ fonbern in feinen
Silixen felb|i ein n>efeiilüc()edSrforbernig bzr ^^i(ofop^ie^).
Sffixm bedffbftteie tt auib^liin SyiMm. bcr f^btiofopNcr
fenbern ttiir finige t)or)u9(id)e @e()cnfidiibe, toHd^t ^Icie^
fam ben Äeru ber t|)5iIofop^ie au^mad)ten. ^)ier fub^^e
^ bie grei^cu feinet @eiM in feine }u engen @d)ranfea
<itt9tf4^e9 i er bnrfic lud^t Mf bte^ abfobit legmi
^rincipkn iurdef^e^enr unbmar an (einen ju ftrengen mif#
fffif^afUic^ea ^ufammen^and ^ebunbem Sr be(^i<lc bie
7) Cicero iZf JFutA« I» Ci &• Quae tmtitm de ben[ei>e»*
te^ue T^veiido • Piatone dbputata t unt, haec expli»
cari non placebit latin^"? yuod^inos non iptci pre«.
' tom faiigiinurnrouere, 8ed tuelunr ea, quae dibta
snnt aV tit, quos prebamus, eisque nostrum iudtctnm '
et nostrum scribendi ordinem adiungimus: quid ha-
hent, cur graeca auteponant iis , quae et splendide,
dicta 8int, neque ftiut conversa.de graecisy c, 5»
^dc qßu\ I. c. 2* . ' .
0]f Cicero Tusctdan, Quaestk L c. 4. bano enim 'perfe*'
ctam philosophlam 'aempei; i^dicavi, quae d^ maxi*
mis f uaestionibus copioie poiset ornateuue dk^re»
t • • • •
1 « •
/
I
Digitized by Google
%rti^ut, bit t)erfc^i(5enen 9nficf)een einer @di$e barjule«
iDug^er f!c(» fni 11919 Oicfindeifte it^alfm ^atttf tarn
i^m babei febr ju jlatfem <Sr &attc in feiner Sugenb Um*
gand mit iSK^aiiera au4 t)ei;fiC^iebeRcn^ectfn gehabt, (^rett
UUmitH »^f^fi üUtink mn* üuifdilii&k^
gr^ufbi^et, nie tmlir i^re 8hilori(4f fcio ci9tte# ttft^tit ge« *
fangen degeben* (Er fonnte nacf) eigner &nftd)t b(t^35effe
lM)n.afl<n benuQen^unb i^re ^iingeC freimüt^ig befeuc^,
im 9> ffia« bif (Wcnf^itiN ^NNiofw^^i (etrt^^ fd froi
er auf btt @€ttf ^ muen Sfolemlef loelc^e aSe^ 9B(ff;ett
in 5lnfpr»d) nabm, unt nur bic Snffc^eibung nad) fubjcc«
tbca (>künben ober ^a(>rfd)eln(jcOlea gelten lu%. iöitfit
^ iP l^iM^tircn ictHe« '^üun^, bm- IBortiis »or aflfe«*
ftkigen ein|urdumen. SHnn f!e fc^eid^efte bem iugenb« *
(ic^en Stoffe # fie fdjdifte ben SSerftanb, unb gab bem .
@ei(k #ine«9r»Se @emaabt&eu, fit batU if>m ^tn lßrtii btt
Üm^tfamiiH mbitm idfinfmbMftmm pl^Mdfop^ifc^ett
Unterfuc()ungen (^iiiatttu fit bera 9vdfonnemcn( me^r greiV
küt unb mdnnic^falägern @toff. SSßtit bebeutenber mt
)0o(b $B#rcM #: ^ S< tiiitt ^enteafteit S^iffwi btt
Verlegenheit rigi iMrttii Mt^wettbig bei HnMKangel
Qirffttenben ^rincipien ble groge Uneini(}fcit ber 9)jeinun«
gen in ben n^id^tigften^ bie ^enfci}f)eit am meiflen intercffi«
reii|beii @egeiifMiibeit -(»eriioicfeln fonate* fc^ien (ein .
t«ifr<jr SttAoeg' fepn^ M bU- Spauptpmtitn if^vt
6ä^e gegen einnnber <juf(!(Üen unb üerfedjfen {u (affert^
unb auf biefe Slrt abjumdgcn, auf welcher ^eite baß grdgte
9tmidit wn Ocdtiben fe^, «dermo ^iefe< ftt $mast fdMntr
«
. ^)^C i c ero fZtf natura deoi\ T, c. ,5. uicademicar, Quaest»
IV. c. 5, Hoc autem liberiores et solutiores sumus,
quod integra uobis est iudicandi potestßs, neque ut
omnia, quae prae&cripta, et qucsi siiperata »int» de*
feadaiBui, ne^iiut« ulla cogimur.
%
M
I
Digitized by Google
«
\tM «ttfd^eibetiM uW^t «ttf|üf<»Meti Hur Ue"
SRcJ^licftfeit t«ö »eitern 3la(!(|forfc^e»tf |ic^ offen ju crM-
Wim ^ öKb(m(f<l« a)?et^ob< )u )>^iIoro)>^(i:en
ba^e^en in 2)eiiel)un^ auf ba^ ^Pröftifcf^c unSefriebi^ft,' P« - ^
flefltc (09«r gweifclövjninbe ßecjen Me aCfgcmelnffen \\(h^u
^imm fD^tn^M^fitr Mei( unO Siecht aufr
bie er nid)t tt>lbfrif f eniife »0; • t>U Untftfa*iing imb
attfftellun9n>a()rci' ©runbfuO« «^er bre^flic()tcn unbSicAtf
WSRcnfcften ^ieit er aber für ein tvefentlidjeä ©efd)dfe
^ btv V^Hofoi^w r bof ir f^on batüifei uv Mm 4t>rafdr^^^
bcn onbern Schulen, »eldK nr<f^t jerfldften, fonbiriiieifl.
(Bebdttbc btc ©imid)fcit ciuf(!fl!tcn, ben ajor^ug cinrdurii* '
tt am meiflcn tcfricbiöte tbn barin bie (loif^e fe^rfir
Will ^etcr Sttdinb etff^n iH^firfiifai SBtrt^ (oirrattttie,
mit er boct) aud) einen (jroßcn xr>eil brt* er)(!<iill b^i^^^Iot*^
snb ariflotelcö mti^t unb mcni^er t)crcinigtc €r ^i^'t'
^ bei biefca Uitterfuc^ttiiscii fcei-ooo bim eectenaeifie,
lieg fid) nur boit feinem ^ttnen' ^«fMiblti StrÜattbe M»[
pttlic^m Urtbeile (fiten; nnb na^n nuö jebcr^ec^ufe aii/
»0^ i^m TOa^)r nnb cjnt bfinfee — eine grci^cit, welcftr
«rmtt ben (Briiiibfi|i«t ^ mnett KfAMiitc «Ht bcreiak,
Qu, II, c- s. ö \
J.1) Cicero Je /e^iZ». 1. c. 13. - • : . ,
' 12^ Cicex^yAcademicar^ QuaeaL 'iV, c. 9, eteiUm dao
e^M baec maxima 'in iphiloeophia) iadidttm ^ri'et^
finem bonOTUi». J« offic 1. c. 2.
*3) Cicero Jtf. ojj/fc. I. c. ß. Itaque propHa est
prae^ptio Si'oicdtum ec AcademlcoxulD et l^eripale-
- ficoram. Sequemur igitur hoö quidera tempore .
et in hBo 'q«aemoiiepotissittiUBi Stoicot.
14) Cicero dg mmra/imH'*hc, ^, jfcadenmar, Quaea,
IV.C.3. . ' .
r ■
Digitized by Google
©re ®e9<nf!(?nb«, il6fr mldjt &cno auf eine popiu
l&tt^Tt pbilofDp^imrtDaren ber Streit ber 31fabemif<r
im^ eioif er äter «»^ cb^uän SBo^i^t iNr «»i^erfhtiM« ^
bell fBorfie0utid^iirfeit After €te(ee< €jriflcn) mib Cistili'
fcfcaffen; über ben ©runb ober Ungcunb ber iDiüinatton;
über bac gatum; über baiS frpcftiic @ut ober ba^ ^rincip
^ter ^flic^en; UnCerfncfttttiseti äteV ftte ^fUcOteii^ dbrDie
te«l>€nfd)afren nnb tcren Sßc^errrcf^ung ; Xugenb b<i(^ a6fa#
futc ©at beö 5Ketifc<)en ; Unfterbfic^feif bcr Seele; Unter*
fiK^nngeii 116er bie frurtctli^Kii @eff^ j^m^ ftenx(9cttab
>erfeI6eti. , : . "
3n ben tgecretifp^en Unterfu^unsen btf^aupM er
bur({)9dtid(9 ben g^arafter eine^ Slfabemifer^. 6(e t6n*
Mvi ein trettc^ unb fprerf^enbel Sciiidlbe Don bem
mrilitn ^Üanbf ber iptaAaü^tnf ^W^f^phit angefe^efi
»erben , inbem fte in oßen %i)tiUn ber SBijfenfcftoft UneU '
ni^teit ber Urt^eile Langel an feftenJtnerfcbütterlic^eti
erunbfi^eiif . em ffin^ ,ttob $erfc^maii(e9 :bir SReinundm
inM ^titfli Hd^t fe^en« ^cin mocdte feinen IBKct wif
bie S^eorcen bon bem ffrfenntnigwrmogen, auf bie SSerfu- • '
cf)e eine aOsemeine Siegel für bie objectibe SBo^r^eit auf{tt# .
fttütn, ' auf bie fo eotiKSHiserc^ten SBifle iittb Sic fuftatt
ber Unterfucbunden Aber bie 9litnr ber S)in()e, enblid^ dnf .
bie ©runbfa^ t>on bem ^i(j)^tn ®ufr bon bem festen
0»ec( oSeä meafcf^Ite^cn Strebend unb ber oberfien SCe^el
ber .j^tibbtttgett Mnnittftiger iSefe« rid^mt nirgenbf .
ifraf man auf ^tma^ @en)i|fed , aiudgemad^teil onb ®ä(ti«
gedi (ein fef!er ^un(t fledte ((c^ bar^ tvobon man au^ge«
t»obHi man selangcn foSte. ^vk biefer Qtnßt^t ber
IMilie mttrbm felbfl bie tAnymigiamm irrfibötf ert^ tiMicbe
in bem praftifcben geben, o^ne Slüclffcftf auf bie Sl^c ber
mt etnanber ftrettenben 6cf)u(en^ i()rebo(Ifommenfte Kraft
unb (Sdltigfctl bewiefen* 60 enef(()ieben für bad £tben
bieltBa^r^eit mXf baf man feine ^flic^ieii eftne alelKAcC^
Ml auf SSort^cile crfüUen rnüffr^ bag 6(l6fiac^tttn9 bie
Digitized by Google
I
tifeeM \iX), fo würben ^od) btefe Ue6er{eu9uif9<n burcb bir
Uneinigfett Oer 6c^Hie{i mt in bü aSgcoKioc Ungetbig^dt
©o-^ätte biefetf ®emd(be, in mefcftem (Ficero nur bte ^
|»cvf(btebenin iSer^anMungen unb ©tr^itigfetun bcc StoU
' fet linb SIfabfmtfec in ein @aii|etf tereini^te» {U bieien (e^c^
reicfien Uiuafücftungen rcijcn unb aufforbern Wnnen,^4t(e
fel6(l cnbljil) ouf bießucöeottcr Uncinioicitcn, Streitig»
feiten tinb be4 aRt0linden^ nUer ttif{enf4aft{ic()ca Sfrfuc^e
Ittib anjf bai^ erfie 9$ebiirfnig ber ^}i^f(öfop()ie fu^rdn m&f«
fenf wenn fe((>(! in bicfem ©dfle wäre berfcrtigct wor#
ben. SlOcin (ficero (jücf) ()ier einem i2lr|te, ber bie ©cbre« ,
'ü^en fie^ee/ aNr bie Urfn^en berfelben nt^t enebecft,, unb ^
tik^tt Ulntij^Xmrtkiit^^^ €r begnügte fi(^
ben Wijfcnfcf)aft(icf)cn Juflanö ber ^pi)t(of?pf)ie, unb ba*
unmittelbar barau^ fliegeffbe SÄcfuftat bargelc^t ju ()aSen, .
bie 9nf|>r4€4e ber menf<4iie(>en SSernunft auf ba^ SBif»
fen unbÜ^emiett üef%in^e noc^ nnentfcf)ieben ffnb, bdf
man fo lange mit 5öabrfd)finlid)ffif , welcf)e für bie tecft«
nift(^en unb praftircl)en go^ede beä aKenfc^eu jureicdt/ ficft
ieguaafn mÄffe ' >
' . S^^aiMerit Myt M (^^({^ tttfc ben etgeofHMM
©otteö l)atte er tn feinen afabcmifdjen Untcrfud)ungen nur
iuti bmf^vti ec wibmetf tt^^ baj^ec dut eigne @4^rift^ wi)r«
\
^ n4b) Cicero Acpdenojctfr^ Quaest, IV* c. 4^. • ^ • '
l^) Cicero de natura dtor^JL c. 5. Non enioi sumut
• , ü« ^uibms nihil .w^rum esae videatur : »ed ii, qui omoi-
. btts Teris.fflJsn i|aaedam adiuncta e9»e dicamus, tau*
t9 aimtlittidiue, u^in Iis nulla insit certa iudiqandi
et assentiendi nota« ^ litx, ^uo exsiatit^et illud» multii
eiM ^robabiUa, ^uae» ^uj^n^Aam n»u percipereotiif^
. ' • tiUiea quia vi$um haimvttm ^aeodjm ;iasigneaif 6% il»
kUuem^.bia sapientia vita xegc^rotor, ' . /
Digitized b/Goögle
I '
$|ifef)H)§i« MjS €tfer04 • ; 1x9
te fr ihm et)itoiter n«» iliim CfM' (ir lire SMt '46^
©Ott unb 95orfe6uti9 entmfcfefn,. unö beibe t)on einem 5ifa-
bemtfer miberfegen (ngt. £)ie @runbe unb ©egendrunOe
«m^n Biic i>tei (Sk^rfllwi wibSercMfanifctl Dorgetratcih
ComeabeH .(Mt i'^m barhi fc^on (refTrc^ üorc^eartfffefr ^
baß er ben tjon biefem entfernten Stoff mit feinen eigne«
4lrt^el(en unb Semerfungen leicht Derbinben, unb in bie
ftta(o§if€6f ^fum britiffa liMiife. SimE toor» erfi* .
Ktf) ju jeii^en, bag bie Smiitnflt in birfer '6tfc(e tioe^
feiner feflen, jebc Sprufung «uö^afteitbcn Ueberjeugung -
^abe gefangen fifnnenr ba bei beitfo fe^r abtoeic^enbeit
Sof^cOitti9#art€ii iticvSott tmb feit Scr^AHiig {ur «Bef^
ivclc^e uneer ben @e(e^reeit unb nngefe^rten ^errfcf/ten,
fefne anjutreffen fei), gegen welche bie prüfenbe 95ernunfe
nicftt ße^reM» b<^|>iiiireti Unne \ unb ba mi^dlic^ fep^
bnfi noii aOcn to^ftretiei^ IBe^wlMiittsen feine einiigi^
ttnmdflfic^ aber, bag me^r oM eine ma^r fei) Jmei*
eend foQte eben baburc^ ber Unterfucf)ung^geif{ gemcdt
»erben, einen ®egen4bmb, ber filr bie aReiifc^^it fö »i4*^
tig iü , iwtt befflm SeafitÄ bie relidi^fen Seffnnnngeil tttA ^
Landungen, unb am €nbe fogar ade 9)iOra(itat ab&<!n« ,
0en, bon neuem auf bad grunbficftfle in Unterfuci)ung )U
inNoi^O*^ ^ afftbevifer f<$t ^er fBenmnfrgrAnbeii
•
\€) Cicero de natura deor. I. c. 2. Contra quos Cat-
neades ita multa disseruit, ut cxcitaret homines non *.
«ocordfts ad verl investigandi cupiditatem. Re»
• enim nulla est, de qua tantopere hon solum Indocti,
«^d etiam docti dissentiant, quorum opiniones cum
tmm yaiiae aint» tamque inter se diasidentes : alte« ;
rnm fied pro£»cfp pateet« ut 6Anitn«AalUi illeiuiift^
certe tton potaeV ^% plu« üi>a rm sii»
17) Cicero de natw^m «bor« L c» i. ft* ea (diitl&psio)
itin diiudioetur, in snoiaio emre neceese est homi*
nes atqne in maximanim tanun ignoratione>«raari«
^ In apecie autem &<;tae simulationi eicut reliquae
... VW,
J
Digitized by Google
la^ fl3Ur(e$ ^auptfi* Breiter '!(6fc^m * •
*
.SScduuiftsränDe ent^fgcn ^ nid)t um bie reltc^i^fen Ue6er#
4jm9Uii0tii M $€fiuii>fni ftc^ frti^ iifteria(f4Btii gcancima
ben SJernunft, iencii ^>laubm auf ©rUnbe i^u fluiden,
.ttMDerlegen 'i« iJ^iet'c ^ntse^ofctifug C^a fpccuUrenbea
imb bcc,^SHiii^n fSntiittift^ bec>6pc(tti(i{ion unb bt$
4R\auitn^f ifi ^ier btfoobcri^ mcrtotttbiq / t>a fle teilt«,
lid) nod) nte.jtic ©pracl)e iv fömmen war. £)ie (5>runblo«
jia^cii tcr pbilofop^ifd;*'n i^cftaupninc^cn über ©Ott» feiil
fDafcyn uob f<m i ft&tnig (iir, SjBdt , i^rc UiitKrciiibtcik
(eie mtfr einonberr i^re iScbarfprAc^f mit ber nUbt p()t(o«
fophiffften rcliciicfcn Hebn-,5euyiung, ja felbjl ifere Unv3C*
reimtbelten im @c()eivfa^e üer gctllgtcii, ;b(r iHUgoneiufKi^
^ rfligiiffni 9tmhiu^ eVtw S^unbe, mit ^mt att<|
tnandie un<scrcimte 93orf{eIiunpart fiift bermfti|^ct
bie fic^ aber t)on bcm mefeiulicftcn 3n^altc trennen (ieg#
ipar eine Srfc^iaitii§,rbic icboi forfcftenben ®eifl um >
mc^ crfcftdttevft mogee, %a t(t mn^tn >:p()ifofop^eii in
If^tm 9}en>eifen für ba^ IDdfepn (BotU^ fic^ auf ben gemei« *
86fr ,fr«iH(| tMtibie b<r be< IBttptiUti hwt^
bU SSefc^^gfcn^eit ber @runbe fAc bic^f ißen} unb aSorfe«
' Ttrtiitflft sta pi«ta%ti^Ma^noii potetti com qua liaiul .
et sanctiutem et i ^ligionem %oÜi necetae eit, fuibus
aublatify perturbatio v.itae aeciiiitttr et magba.coiiftt-
Atq^üa haud i»ca^, ap .pieutn ad^uetiiM deoeaulH
, . lata, fidet etiaii\ etaodetaa geneda hnmaiiiet trnae»»
^ . . cellentiaaima virtua^ inatitia toHator^ .
Iß) Cicero de natura deor. III. c. 2. Fac nunc ergo
intelligani, tu <|ui(l sentia». A te enim pbilosopbo
' ' ratioiiem accipere debeo religionis, maioribus autein
nostrig, etiam nuiia catione xedditaf credere* c. 4.
aed tu auctoiitatea eonteiiuiia« lasioae pugnaa« Fa* '
• tero igitur, lationaoi meam onai tua xatione conten»
daie«
Digitized by Google
^nv4 &ciM fe^r erleichtere« ^uttiui ^Spifitv afled du€
fecr Stce tiM.0ift<tfefinnicii »«»fbe^ )itr ibergidobi«
fc^en 8ttrd)t 93eranla(fung c^cbcn tonntt, bilbcte er ein men#
. fchen4()n[t(4f^ Sßefen, ^aä in Unt^^tigfcit nur bic (^togtc
4Mi9feit ftobct 2>u ®toito # um Oer 3^ee Ob\tuit^itk
t« d^ni f tmrmewseit Bqu tmb bfe flBebr ftnb faDen t»if#
Oer üon einer anbern @eite in ben 3tne^roponTorpf)i^mu^»
Sieben ben coemologifcben unb pb^ßfotb^ofodifcOen @ruR#
hat t»oii btci.jDsbiiiiii|| unb 3ti)eelM|ligM( ber. aSatuniu« ,
«ti<b(un9en ^ «erbm bie iSatm ben* erfc^eiHtinse« bcr
Sdeter, t)on SSor^erfasutf^en^ ^eiffa^ungen, munbcrba« ,
f en Srfc^einun^en ber 9^acur^ alß t>m gUicber ^caft mit <
# ^«m «itfgfflfaif ber3t»eif(er leidet gemomten CpM
abff cfem bfi^cgw tierKereti attd^ bfe Oriiibf bed
.€fepri(er^ Diel t)on i^rem Sewlc^te; fc^eint a(^ n^clrtn
^ btt .jfiebattpmitgea bir bogmatcfc^en l^btlofop^en biet (n
itm^ imt/thmim mb «^ürb^twabtn f^lifa^ aRibm*
»orjieniinseo gereintget^fine fte^rei^iereSl^etoeiäfraft^iibnl*
@(^r berbjenffüc^ 4oat ferne tlb^dnblujtg über bie
4DMit«t)on^ nmitt er iMfe mii bar eeoifem »nb «nbem
$biloropben angegebenen ®rilnbe fär bte 9lea(it<!t berrelben
•fomobff al^ äud) bte @runbe geilen biefelbe ou^fübrlicber^
•^f^ titcb)CBefe^e^tiar^b«rfliib«< S>iefer Sberglaiibe,
ter f!e^ fo atldeiiielR''Wrbreifee (aieef toar Min btit melfieft
^f^ilGfopf^tn, borjuglicb aber bon ben 6eoifern, in @d)u$
genommen »orben, unb nur tpenige Slufgeflarlere unter
ben ateiioneit lote otter beorq)bitof4»V^eft bitten M Ater
gelben erbebm. S>ie 6ltlfir fiilbteii fitb ouf folgenben
6cl)(u6: ^enn e^ eine@oerbeit gibt , »elcbe
bie ^eU regieret; äber bte G^^ictfale ber
«tMfcben tbalNl unb fit |eig( ben flReof^eii
nic^t bie (dnftiden (Ereignirfe nn: fo (tebl
fie entmeber bie 2Renfd)cn nid^ti ober fie
mtii ui4tt, S<f4((>cn loirbi Pber fie
s
Digitized by Google
f^ilt baß äSor^ermiffen ttß Stinftl^tn btm
^bat)on i(u geben, ober i(l baj« unoermdgenb.
Hbtt aHtß bUftß ii%t iiib bon bet &ottf^tit
Mä^t Itir.Bf CIL €tf dÄt' ^ifo jcme- iDMtiatiM '^}. ^
^ flBenn toir borau^fe^enr baß eine gdtcdd^e Xraft in bem
8Se((alI aOe^ (enfetr unb befonber^ über bie &(bid(aU ber
inh »fe fficnMm burd^ llntelgai lier Opfert^icrCf Imft^
* ben §Iu9 ber ^QäQtl, burd) SBfi^e u. f; bieÄenntni§ ,
fünfnger ^£egeben()ei(en erbalten (dnncn. £)cnn eben ^ic,
Ifkffir . cint'gemifre^ beftim mtedDpfert^ier (u wa^UOf
(ann in beni Siu^enblicfe, ba eä geopfert wirb , eine SSer«
4nbtrun9 ber (Singemeibe bemirfen > bag an ber Ot^ifoß
Um »ff fei^m «im«, iiiiirpiiffllg DNr fftttctü 0btr im»
Nü« kfcf^affen i({ tt«^ bie Q^tltr o^ne ^ugen,
jDbren unb ©prrtc^mcrfjeuge berne&men^ wa^ (^6ttn unb , j
J9Sc«f(j^lD in ber SttKe für fify »uofd^cn unb benfen: fo
fantt ülK^ ;@4eU-:^ef Wf«fi(^c|i in ktm
^uflanbe Otv ^eseifierund iin @4(afe,
\ba fie ^on ben iSanben be^^drper^ befreief, 1
Iii freier £(^dtitil#tt i(}f £)in9e etnfeMor j
t^erborgen n)aren SBenn eö ober ber ®i0e bet
®Mf)tit mv, ben 9ßenfci)en ba^ künftige offenbarem
*ii05 #te 3ei(M, worauf toff^ der<b(#(r0 ioirb, ofe bun^
:f cf »115 i/BOfilMti^ omCIc HCf um iMN ii»fdl0< {i
(;anbe(nf bafür formen ^ ba^ n'ujt^t an SRimln fe^Ue^
büi iDunl^e tut^^i tmb. bArum ^gobte fie imif^
«9) Cieero <b eitviiiiitian^ IL«. 49*. '
^ • : ' ZO) Cice.ro de divit^atiom l.<^.^*^ \ . \
f . et) Cicero dtf cfimfMteioiieX Ol 57* -
«
Digitized by Google
^ ^^ajbp^ie bt$ Cicero« . • 1^3
aBetifd^m mit befo^crcn &abm, bU %tiümt, bit &r«ffl^
foc. (eineii. €«901^0116 ^ot £>mn tocoa^ma« bUpnigta
nnb meiere burc^ demifT>^£un|?e btmxtfitUicitt mtbcn, ober
in ba^ einer 9ßifl[enfc^aft, ober ber^))^il0fi)p^ie
li^re», ober omi« tttiftr^ jp^k^n 6etrift --r- bitter
rung er{>«Uen Jana -^..fo hUibt für bieft nl(t)tö übri^^
M )ufd8ig(*€rei8iu(re. SlüciA auc6 biefe mbtfdimliip
'0*tfämmm Mb f^ttbtt tu fä^m $t^t (ibctn t^m.
bie £)it^inattott mugte ftd) bfog auf bie Sor()errodun($ ber«
jenigen S^idit Uid^rinttn, melcbe burc^ feiniXunfl, bur#
stritte Wnnw4ttdMi^9 tet4 ferne Crfi^ftmg »ber SBff*
mue^nng i>or^er 6efiimmt loerben tiwm. fbit(t 3uf4(«
ligfeiten nun, bei benen fein ©runb erftc^tfic^ ifl, ttjaruin
ober m^urc^ fk^efc^e^en, timtn oud^ gar nic^c l^^fm«
«#r^it mctbeit. 4^«(cn {uf4((itcJDiti4ie $m
feine Urfad)e^ fo fann fie (ein S^enfc^, ja
fein ®ott i>orMr toiffen, benn müßte er e^
tiorait'4^ fa mi%U t€ am^k- ^^bwnbii ge«
i^^t^tn, unb %ittt thin^b^atum auf, iufiU /
iig fepn. ^aben f!e aber i^re.b^eflimmeen Urfoi^en^,
tPie ftc^ benn bie 3}ernunfe gegen nic^t^ fo fe()r (Ir^ubt^
IßW tatf Möge ttngef4^r, segen btn bUnbtn ^ufaü ,
finb it nt^fotnbii^ €rfo[gCf unb ma^ miS^ emi gani
onbere €rfliruncj üon ber Siblnation geben. 31^ ^^^^
burc^ ein unberanberlie^e^ 6cbicffal beflimmt, fo r(i bie
S)i»inatieQ »nndlVba fein €rfo(g ttmgednbertr obeictitrcl
jttug^ett Dernricbm tperben lahn; w^rc bag'U^U, fo wiirbe
ber Srfolg nic^t gemig feyn* Ueberfraupti ifi bad äSor^er«
Digitized by Google
194 . tSinm ^tauptft. Sroeif« ^fefc^iu " /
»ifTni M gufinftic^en bem SÄenfcben tne^r fcfidMic^ dW
bic feineö»<9e« «U0seniad)ft III* wii «Bett ein^anHtie
flBabiÖwten fitib. ©le ffj:i(icn§ eine^ q^ttficften Höffen^
f^g^m .({t auet b^n aa>r[)cifadttn0fn unt) Drafolii, unb
•^jfr 6i»eifen ftr Wcfclö«« ti>Mfeer a»^ Der öoraiUac^tm
e?:tftenj fecc ©otter* ®fit« Wtt« 9fgctt.Wf.$at»^
fd)cn »ub t>om gpifuruö in J octfcl äqogen, unb felSfl bie
^Di^toattenr »ehfteau^ i^r bei\)iefen werben foß/ jeuget
'^dei3eit fh . S>fii« ft&nfttse mti#lt^cn SKmfcfeeti mc^
fo bunfel unb rdtf)fe(^öft offenbaret mdk||^ «»lütt €«,ffc
<ß< eine SSo<^at fepn foate. 5ßarum foßte bie ©oftfteiC
^MrSkiifc^n in £rau»ita warnen, unb i)on bfr Sufuti^
iineerrid)ten, b« öie.SrAime fo Jerd^ an« Dem <^ad»liiif
•t>erfcl)»inben ober nicftt geadjict werSert«? ^ fBomm iiM^t
Hlirter bie 2Bad>eabcn at^ bie ©Alofenben -^)? Xreffeir»
^%er fTnb n0* bie (»rilitbe» mU meldten bic^tinttinea ^Uii
^ tcr öibinatlon 6ej!eitte«-t»irbeir;^e f Aiiifit.<*cr
'Oroge QöeitlÄuftfgfeit nic^t anc^efiif^rr »erben; 9eiagie»
^hftöt i(l biefei; ^aberölaube fc^ etwö^ SJernunftmibrige^^
"uflb mAflf^ bätd^tiut budgnotm wccben.. X>ami( loecbe
-bfe Kcfiölon nt(j^t ufcer^en. ijaufen %mm^%^ wriAe^aii*
Cattfarn gc^runbet fep» Denn bie f^dne Swerfwagigfeif
*iiftb£)tbmin9 bev4Sdt ndt^et un^ (u bem ®lau6enr e^
*|e6e etti ii»%e« unb Mltmvm^ti Sefter t»ib(^in ba^
. menfd)tid)e @ef(^(ec(}t »(«öttttbcrttnfl Hl» »«|mns f««t
biso»^^;- • • ^ ^ r .
a4) Cicero if« A'»Mi«eiW,Ö, c. 4g-- 6ft# . .
Mä) Cicero f/ff divituitione IL c. 72, Ncc vetO Sliperf»
stuione tollenda religio tolUtnr. Nam ct maioraqA
institiita tueri sacris caeremoniisqtie retinendll ta-
' pienti» eat et e&8e praestantem allqviam acternaniqtie
Datui^m et eam suspicieiKlam aduuvandarnque homi-
num generi, pulchritudo amxi4i of<l<Mjue.rerum co©r
lestium cogtt couüteri« / . -
Digitized by Google
MgotamTf tm^'Mttffi ein f^t ai^kl^$iih^9timfUM:
fit SmUv , wie fo biele 6cf?Viften >arü6cr Icmeifen. So
wie auf ber «inen 6ntc bic ^«bauptung, ba§ e^ eingofunig'
06er eine aü^mtm SiuHum^ ^9 SMit-lmtä^ ta^^Mi*«
3ttf«0 ou^flefcf^Joffcn wirb, bem 3ntereffe bcr fpeculotit^ea
SJernunft jufa^ct v'fo feftr fünfte pc^ bie SSerßunft burc^-
tbettbiefen HMwnvifmminian$ in4Iliiilc9eii^eit0efe|t^0i,'
bomif Qrli^eitr bie ft^ üit^praftlfci^cm ^ntcrcffe an)tttte^mm
^n6tf)i\yt ift,biHif)t ^bn nidft; ob i)afi( tf>corctifd?e3nfer-:
efe beni prnftifof)enf ober bicfee; jenem weichen roilffe; ob'*
num olfD eilte aüsimim Siotbtoviibigfett «a(4 be« aateiwi
deff § ebne greibeitr 0b€r eine Hefteirter 8}afttfno(At»enbt9#;
feie befle^enbc greifteit annf()raen muffe. gine onbere
6d)miecigteü eotflanb in iHnfi^unc) bet SSeurtbeilund bef
Mnftißtn,: titnanü ali bh^ miglU^ nsb tafiUi^ öbft * '
-ntf ebitfeiibt^ j!cb benfen nuiffe^ flne^^r^^e, bei n^elc^eir
bie logifcJ^c unt> reale Wd^licbfcit unb 9l?ot*()Wenbiäfci^ t>M»:
fcKtid t>erm<:cI}fieU murbe.^ Uebcir bicfcn @>^enf!ai]b cut^i^fe
bb Schrift be^ Cicero boii >em gatnmf fo . Ijjtfeu^ft 0e '
/flud) auf un^ gefcmmen ifl, eine mic gcfunbcn Urt&ciUa
üermc^tc <\ifd)id)iMH Carflcßuuö^ uu9€ac{}(c( bie gjfung.
M jgnotes^r bic oa^re äiii^gleic^ttd betber f^orbernngin! '
bcr ^Bmunft/ nur jutoeiten bon myttu sea^nbtt loirb* ^
»Die moralif(Den (Sd)rif(cn bti Sicerc Oa&en ein noi^
ftrjffere^ :3n(ere(fe/ ol^ feitic ll^edretifclKn t tf^^üi^ »egen
M ri(bei<)en eBefu^I ^z' mlcbe^ feine Urefteile reime, t^rt»
tt>e9en nianc()cr mic^tivjen SKcfuffate unb ^cßer 21nfictten,
)tt iDücldjea il^m bie Sefuug bcr oried)ifcben ^{)i)ilofo)>^eQ
rnib bie gei({tio(le ^ennj^ang unb ^riifuni M Mf^tt über
biefe ©etjcnWnbe iBrrbanbeflen berftalf. 6cine Z>avfliU'
lung btv UtTfdjicbi'ncn ©tOöuptungcn ber 6eru()n:te(lcn
6c6t|len bec Srte^enuber ba^ ^i$cbf{e ®atf oiei bie 06er i!e
Digitized by Google
22» i8ürted .$auptfilf StMÜ» 9l6{c^n.
\
Stcgd bit j^anblungen t)ernüoftider ^Sefetif unb feine SJe«
€bbe unb glutb ber iKeinungen fel6(l mit l^ingeriflrcn ju.
tverben; inbeffen bat fte bod) für un^ grogen ^orifc^en
©pfiene und iB(()auptuncien ^ur INmiliiff Mn§U mag
mic^.ftinUrtbei( jumiüen fc^manfen ober nic^t ric^tiii ou^«
faUen« Dal epifutiit^e ©yfl^m fanb an U^m buKb^itiM
tl4 einm mfAUbmn etimtf nifl^tma.wt pattm
liibUit ober &HUnf)ai, mie manche @efe^m geurt^etfet
^aben, fonbern ou^ Sinfic^t, b<i6 @itt(tc^feit unb Xuauib
oj^iie lUieigenmi^dfeU ber ^tfinmtng gar nid)i beffe^n
tmn i ftogegfii * f^itifCr er bal (rf«e«njf(^f #ri(li>eefif(^
unb floifcf)e ßi;f!em# oW ber eckten tugenb ongemeffim.
S6er t)ier |ei((( ftd) eben eine Unbefldnbi^fcief inbem er bieft
Mrf^icbeaeti &ittim Mb M tisfUiliiitgr nur in ® orten^
otoeidcnb» MU^ 'oW to n^efentltS^en ^uRfiMi atoe(£^eak»
Ie(rttc()«t '^). ' . • . . • .
QBir ^ertoetfen dier liVSer (er einlegen fittW^tn
©rttnbbegrijfm, m\6)t &'cero burd) bie forgfdltige ^})ru/
fung enege^endere^fer Sc^aiiptungen in einem klareren iic^t
frftlicflff ali^fefb|{ feine driec^ifdl^enaOordjnftfrf unbfier«
leiten i^m gerne einige ge&ftritte/ tt)eld)e unbermeibfic^
tt)arenf fo (ange man nid)t bie ganje ®efc$gebun^ bec
9Bernunft fpfiematifc^^ unb Dottd^nbig «rforfc^t $at(e# tinb
felbVeinifleit gBan(eImu(^, t^er nur bure^ (te oaOrommeit«
f{e ^in[\i)t ^m^M) (^ei^o6en n>erben tann«
£)aS bie £ugenb eine ©eftnnung fer); mel(^e aUe
SltofU^ii «uf SRtt^ ttii^ ®(^beii 9erfttm4(et, war ein.
a6) Cicero Tusculan, ^uaest, V. c. ii. de offic. I c. 2.
III. c. 7. /w^, IX» c ai« Acadmic, ^uoMiU XV«
\. «•43.44.45.
Digitized by
Dm mit afkm JR<i(^)örucfe Dert&elbrgef. ©i'c ©toifcr
folgerten i^n au^ i»em ea$e r bag bie Südens iiid^ aBm !
Do« ^4^, f$n^ avi^x^^ u»{f0t 9ttt r<9* ' Qii§fa4«
Ut it nnn nid^t iiSU'u} mit flcft eini^ war, o5^ bie Sugenb.
ta^. einzige ober nur baß [)dcf)(?e ©ut fe^ fo »ar ef !
i(m bod) eine tiii^gcmac^te ^o^r^eit, bag £1.9111«
niiiittit ntibi mit S^uu^b bt^t^en tinnt,.
»iM fie t^ren obfoIu^eniBJert^ in fid) fclbjl
Mt. £)ie eac()e felbfl war nid)t neu — wie foüttttm^,.
ba^ in b^ot gemeinen Jtt(id)en Urt5eik liegt, aOcii V^ito«'
foi^ii entgangen fepn «f^ 6cao ftng bocbjnr üntiU
d^ern Slnerf^nung berfelben 6er/ baß er biefc €i(|enf6um»
licbfeit ber Sugenb mit einem tefonbern SBorte (gratuitji
virtus) bejei4n<l< ^iibt üifo. t'm inniti.
f&fri>fli€|uii^ |ur Sfiigittb, pMc aUt fUlkO^*
ficftt auf dugere ©elo^nöttg ober Seffra*
f ung ^ meiere (tcf) burc^ baö bittigenbe ober öcrbammcnbt
Utt^tilM&t^^imm^Ummiiibi. .2)iefe eeßnanng
'ÜJ) CiMtö de offic. ni. c. 7. mihi utrümvis satis est,
• et ctlÄi hoty tum illud probabiiius videtur, nec prae-
terea quidquam probabile. t . <
' • £5) Cicero Modem» OuaesL IV* c. 4(y. delegih, L c
«8«' Se|üilut, iui et «miiiejunieacum aiiii iponte efetev
. fxpetenduQi. Eteniiii omaea riri boni ipsam aequi«
. . tatem et iua ipsiun amant.,. oäc ett vin boni ern^^e
et dili^ere^ quod per se non ait dliigendtim* Per 'se
igitur loa estexpetendnin et coYendiam: quod a^fius,
etiam iustitia^sic reliquae qaoque virtates per se co-
lendae sunt Quid liberalitas? ^mtkitnne est an
iriercenarsat Si sine praemio benigna, est gratuita,
tifium mefc^de, conducta; nec estdubium, quin is,
qui liberalis benignusque dicitur, officium non fra*
ctum sequatur. Ergo item iustitia nihil expetit
praemii, nihil pretii; per se igitur expetitur. Eadew-
qua omuium virtutum ^ausa atque aantentia e»t.
c^ne btefe tann man n)of)( ein fluflcc mb Wiifilattiitt,
Der ^Renfd) i(l ein üe rnilnf Hge^ ffiefen;
bie ®0Ci^et( pat t^n bnt(b bai @if4cne bec
Scrntiiijrt Vor alUnT aiiberii Itbiibtn VStfin
öu^3ejeic()nef. 3n ber SJecnunft liegt bec
$eiin» $(etc^r<)m bU berborgenen @runb)Uf
jje ber aBtffenf4af,(, t9e(((e *bur4 bie 8ft*
^ 11111$ itr aiAfur r<(ifi b^td'd Aii<#rbilbft
n^irb. Die gebilbete unb boKenbete 9>cr#
tiunft tfl a6ec bai boc^fie in ber 92atur lio
tfenbe @ef^$f loetct^e^ borfd^reififr .iBt< gr«
tl^fti unb <|((aff€n »«rben foK; fie tfl btnti
' baö !)?ad)6ilb ber (jdtt(id)cn 5öci^f)<it. S^itv*
ta(cedtbcr@runb aller lugenbr a((e^ be^#
feiif'tpa^ recbt unb gut 0ttrcO bie Str«
nunft finb tbir mie ber Sott^eU Vermnnbt/
iör €:6enbi^^; biirc^ Mc Vernunft finb alle
SKeafcben nU t)ern unftige SBcfen mit einan«
ber |tt einer recbtlid^en unb fteeli(6eii Se«
roeinfc^afe »erbunbeti. Denit bie SSernunft
ift in «den biefelbr; aUe muffen alfo ba^
- lieben, un.b achten., xoa^ an ficb felbfi einen
Sert^ Ntr. bai ifl boi* SlecbK «ab bie> %Uß
genb; biefe ©cmeinfd^aft wirb nec^ ber*
ddrft burc^ eine natilrlic^e Siebe nnb Opm«
pat^lt gegen alle Sttenfc^eo ^"^X
» SBie
£9) Cicero de tegthi I. 14. Tum auiem ti no»
ipgo honesto movcmur, ut boni viri tioius, sed ntt-
litate aiiqua atque fructu, callidi »umus non honi.
50) c e r o de iegib, I. c. 7, »eq. c. 13. Videtur mihi
qui46<a cert« ex uatura orium iu$. Au. An
. * k ■ «. '.'...•/ . mihi
Digitized by Google
«
Vitt nml%®ttt^ in bit tipmUdftnetünU btteitfi^
M^MitMran^, Q<:l)n aM im thm onc^cfü^rem benflfd)
()crt)or. ^UmMbtn, wo er barauf gffdOrf murbf, 6fd6( '
et an Oer Dberfiad^t flefteitr unb begnügt mit ber ^JBie« '
lerlofniif einiger t»oii griec^ifcfeen 9>^ji0ro|>^eit raefe^nteot ^
%öf1nfln. 6eiR @ei|l befa^ me^r SInfage jur S)arf!fOtifcg# .
9eiir(^ei(uR9 unb Qtnmenbu'ng be^ Srfunbenen^ §um
Ütieti gorfc^en unb (Siabringett. ^ jDa^er rührte oipcb bai
^n^er|t0e OrfÜnbnil, er wiffe bie bdti bell afobemfreni
erhobenen gt^eifel gegen bie '®runbf<f echter ®itti\(i)Uit
(üian fe^e oaruber ben3l6rcf)nitt ^on bem (^arneabc^ nacb)
mAultffen stib |tt eniMfeen ^').
©n^cr (ann man in felneh SIBßdnbfungen eBm fo
bielc ©cbanfcn {ammltix, welcfie bcn ecf^ten ftUlicften @ei(l .
«tbmeiiy.iiW fo(ibe# m((be mie bemfcibtn titcbt äberein«
ititamm unb mit ben erf?ern flrefiten. bebauiifef er
auf Oer einen ©eite Unei(^enni56igfelt ber Sugcnb, bi^ S5er^
pflic^tuug jur ^rfuUime $^(.4^ um i()rer fe(bf{ miQen ;
bf baupeet ober bagegett aucb miebenim# pui M ein Srunb«
gefeg ber menf(bfi(^en Sldtur fepy feinen eignen Sort^eil
jum 55e(liminurtg^(jf«nbf ffined ^janbeln^ |u möcften, bag
(4 bober ein, ^ctbu« fe9# ber bit iSlamniftüt umßogef
miiil
milii aliter videri possit, cum liaeciam perfecta sint:
prinium quasi muneribus deörum nos esse instructos
et ornatos; secundo auteni loco, unam esse homi«»
num inter ipsos vivendi: parem commutiemque ratio«
nem; deinde omnes inter se naturali quadam indul«
geutia «fc beujivol^ntiay tum etiam aocictate iuris c^flf
' ■ tinerL
1») Cioet* lie Ugp^* It c i^^ Pertorbitritem «üteni
htrtim onüiiiim ^•toiiii Acidemiatii, e^toremus^ utHUai* , ,
Ham it ittraimt in buec^ quae adtii scite nalA
•fnicM ef eooijpotita ^Ulsneur, tiiniiaa ede( niiiiaa» ,
Ouam ^ijfk^dtm cgo placar^ €upiOf suhtnov^i Hon oddoog
te«imn.®ef<b.b.mv.at. 3. • - ^ .
Digitized by Google
■s
ttaumtAn bie SXucffic^t aiifUi0a<n,g}it@en oon ber S^eo^«
firnt, tDclcfte Sicfro elnicjen ?)5ilofov i)cr nadfyradi, wen*
bet er nid)t etn^a bqu an, um bie '^Jl^cfricbipng ber O^ei« '
gunsm im ßoUißoni^faa mit ber V^iid^t )u bcM^iUgenir.
tMdmcf^r fiabet et recftfr feine ipfli(j^e fei6|l mit SlItoKl
ber ^yjcivjunöen ^ erfüllen, wie er on bem SJeifpiele be* -
9ic0ulu^ {eidt ifealfo Moge^ncpnfequeni, wetcji)^
tXetti^itf ttnb ob^efoiibere Den ben 9^alur(vefe^n b<#Q^
ge^ren^ (id) 9ebad)f; fid) burd) bie 3i^^»^<^«^'9^^i^r ÄCl<fec
in bcm Scgipiff bcö Stuten iitgti im fiSttttk iafj^q« ; • - J: »
Seine 9f{t((ten(e6re/ «tfc^ ben Btoitm,^otl&iUä>
bem ^anatiueJ nad)9ebifbet enr&alt 6iuenregeln für
9ici(fd)cn, tt)ie fie demd^n(id|) fin^^ nic6tn>le ße fepn fo(#
Ifiu IDiefcr Unter fcf^ieb M «iuf ten Se^t b^ 8}f>r4
feinen Hinflug/ unb bnrf i^n ntd)t (;<i6en. iDenn tie
(ßrunbjii^e ber Qittiid^Uit finb für a(lc bernunftige ^efea
\ . • \ : ' / ; ftÄl**d
l^ft) Cicero o^c IlLc^SQ* Peirerhintliommeß ea^
qnae sunt fatidamenta naturae^' cnm-iitiUtatem ab
TOnettate jeiungunt ' Ooinef etiiiii expedmns utilt^
: tatem ad eanique raptmuT» Jaec facer^ alitet ullo mo«
do posaumus. Namqub ettt qui utilia fogiat? aut
. . quift potius, qui ea Don atudioaistimcf peirseqiiatnt?
Sßd.quia pusquam posstimtu« ni^i in laude, decore,
, })one8tat^utiliareperire^propterea lila prima et sum«
^ ^ nia habemus ; utilitati^ nomen nou tAtß aplend^um
quam neccssarium duciuiu^. , . , • -
■^^) ^icjdi'O de ojffic. III. c. 6. non enivk teihl est vifa
<nea .utiliojp, quam animi talis alTectio , neminem ut
• riqleni commodi maigjpa^ia — Qmtin^b^^m boc^qiii-
Aelkhtxsmtinwl genu^ pelltitur e metj^o-^aatemoi
. ; tortum. acejeratum et iinpiup[i^'qpid#U\>iei;aQt| ii|xiim
id^^uantujr, .;quod;^09€|fitqlBk 'fl^e Tideant, ans«'
. ^ ^ aciei^^t «celere contfimuieQ t : in . ij^ epXm dubitiatio*
iia facinua ineat^ etiamst ad-id jim.f ervanariByU .
Digitized by Google
4
\ »
guttt^ unb i>erpfiict)tenb ^ utvb fd6fl. i)cr genuin« SKanti er^*
bnnt fte in feinem ^ewuitfe^n ütf. iDp4 >aiiiU ^tte e^
Jci ben ©toi'Fern eine onbere iBwanbrniß, 3n fofcrn fte
bie tugetib&dften ^mibfunacn ö(<^ nad) ben KatunKf<.§<ti
Dernttnftid<( SScfen UDÜbr^ac^u S^dtiäfeiten 6eerad>teteii/
toefc^ beßo i>oOfommeAer (tnb » |e cfoBf^mmmer bte jtra^
au^ tt)cld)fr (le enefpriucjcn ; fo fcfcjtc baröutj, bnf
l^eitö anbere 6iftfnt)orfd)nft(n für SBfife/ baö, if! t^cttia
Stts'etib^dfte; UQb fdr foic^e; bie nnr einen niebrigern @rai
ber ^ttgenb befi^en,' ffteiMith^e mif berfel6m Gtrent^e
beibc auf^effent'tierbciifdnticn H;^ '<Hber'aucf) ht?r finbcti
ttit biefelbe 3ncori<*cc)uenp\)tebfr, £)enn anAcad)Kt brcfec
angenommenen 9}ecfc(>c(betfOeier mhrb bennorft mit SSec^f
bef)auptf^ bag bie ®rft[rd)f 'it etnth '«bfeht^fn ®erff) 5<i*
bf, unb baOcr nie mit bcm O^ufjücfKn in ein? ^^"crcifefiturr^
Scbracftt tDcrben bürfe, inib b<i}: fcfton bcr ?a?iüe, pd) \%
(ebenfenr ibo^'nnin in birV'^odtfiott brr ^flicbt unb' be^
©ortöfifo \\\ t^wn ' ÜJifFfrficl) fep '0- ' 9Jur bariii
nxrb etivae Don bvT efrcn<]^c bcr eiffcnfcf;re nacI)3C3c6ctt^
ba§ ein bcfoiibcrer i()eil töorfdjriftcn ^\bt, tt>ie man>
iilcbf eewd s^^en bie Gebote ber ^ßic^e, fonbertf mie tSeBbi
öcfitiincj bcrfclbew, fein nt wahren 5?orff)fi[ (vbenfcn, ftcö
S*iacf^t, 5lRfv;l)cn unb SScmu^ßcn l)frfd}aj7fn fcnne. ^ine
fX}x^iiitU%xtt n)e(d)e auf gan; anbern ^prmcipicn beru^ee^
aW bi< ^flf^tenle^re. ' JttOetn biefc ^nconfequcni barf bem
3 ^ • • . . ßicera
S4) Cli^ero de oj^c III. 6. 3.4.
.$5) Cicero de oßiaWl. c. 4. Quocicca nec id, quod ,
% yerahone^tum est, fag c&t, cum utiVitatis repugnan*
.tia%coniparari; nec id, quorl comniunitec'appeUainua
honettum, quod coUtuj: aU iia^ qyi tioaioa ie viroi
l^aberi Yplvnt« cufn .emofkuifeAtis unquam ^tft com-
jlitan^um*— '£teipP9 non modo plutU putare^ quod
utile vijeatiir^^ quatn^uodhon^^tuuit aed baecetiam
inter se*con)pVrar# et m'bis ad4ubitare,.tuppa«iititttt
est; c 6.
Digitized by Google
Mi» fCi»t«$ J^uptjl. BiOMttt ^t>f($n.
Cicero niAt tur Safi faDcn, tcr baria fcintm griec^fd^f R
V S>i< tt^tt IM)« bet CoSifioih bad.Si0ent(ttm be<
CicitOf tDO)u i^m ^anitM bit^htt m^t^tbtn lyattt.
Siicftttte gettifion ber 5ppicf)Un, fonbnn ber aSiberflrcU ^
bcö ©Utlic^en mit bcm !Ku|(ic^eii tfl tpaäcr nu^ fei» *
nem ttqiatü SRac^bcntni {is btt 8lb^nb{isp9 bon ben $ßic^
tcn ^injntl^at. Sigmtltcf) fatm fflne fo(c()e &>Uiftott
ge6fn^ tve^megcn üwd) ^anit'mß biefen £^ei( unbearbeitet
^ctafTcn ^ er ^at^e fic^ gaQ|^r(((^cig-aui$gebrilcf^
ptm er fagtef bU -Sletifit^. )>|legtcti in folgen Q^Octt
|tt)cifd^aft ju fcpn/ unb fid) ju bebenfen ^ tvaiJ ju t^uii ^
fep; tDoburc^ er ben Unterfc!)i€b jtt)ifc(}en bem^ma^ jt»
ti>tf Anlieft g€f Rieftet, tmbo.a^ gcfc^e^eu foDt^
(emcrf lidSi mad^n mUtt 2>a ctf «Ifo feinen fo|(|leit
®iberfpruc^r fonbern nur einen Schein t>on 533iberfpruc^
geben fann , fo moSte gicero nur Svegetn geben f. toie man
fpld^t ^tat tid^ beurefteiten mttife# bag mo» benSd^eia
Üfe nnb einfe&e, ta< Gietltcfte (fimm< aucft je«
b^cieit mit bem magren 93ortt)eiIe jebe^€in«
leinen überein 57). ©je Seifpidc^ .»elc?)e er fo
l^blttiib <tue ber Oefilid^ee beibringt^ »erben jnei^eiii^eiW .
ridytio beurt^eile, an^genommen # »o i^n bdnber S}<|tio«
Qaifiofj mfü^rt; ober bejümmte ©runbr^ge |ur Sntfc^ei«
bung fucbtman Dergeben^« ^^^o ftc^ ein Sort^eil barbie«
Uti mt^tt mU irgenb tinem Selot bic SSernnnfe iircitee#
" . unb .
3(5) Cicero o^c. III, c. 4. Tfaque exiitimo, Panae-
tium, cum dixerit, liomiTies solare in hac compara-
tione liubitare, hoc ipiiun sensiiMt qood dix^nf^
•olere modo, non elUm opörterie.
37) Cic«n> de offie. IH. c 7/Itäqtibvnoii ut diquati-
do antepoiieremiM utÜia honetfit« led ut^atinc'
errore diiadicUireintis, ai quando incidiateiiti induxit
- (Fanaetioi) eam, quaa vUaratur noh qoae
repugnanilMu '
Digitized by Google
1' *•
linb ber ^ahbefttben «pcrfon ©c^anbe Bringen ttjürbf: b«
barf man ^c^er anntfymm, bog bte ®ac^e ni(bt mirfdc^^
jbnjtMm tmr Mrtabar Dorc^ii^fi mar* 2>e|iii c,^ Ifl
niii^ti fo ftht ^e^tn bit tflatur, alt Oc^aiu
bc, nickte (o ftfyt mit btr Olöfur uOcrein*
(iimmetibf ali 32u($eii; bcibe fontieoOa^cr
tu einer' unb b^rfe(6cn 6a4( niäft nerMn«
0en fet^n ---^ Dug i(l ber6rurtbfa$/ bcn er jni
(rnrrd)cibun<j beibringt, bei' affo bie SJeieinigtincj imeiec
6ac^en etu^^fe, , du i|ic(;ed mit einanber oemeia (abeni
frenn totnn ti ai|<b trife^ beibe^r bk Seobacfttanii betr *
^f{i<bt unb bß^ waf)re2Bo()f, j;ufommen(refffn, fo ifl boc^
bie. $ert)tnbunc) nur .{ufdüiv)« Unb menu ed aiKi) mo^c
jff , bafi eine unfutiKf}t Xbat fo t>iel UnrnOei Zanm^tif,
nojbfriebeai^de, S}onodrf^^ &d^m «oc (td) unbanbera
nur gcl>3e r>ot, ba^ci^cn aü<r a3or(f)fif, ber tttoa §e#
TOonucn tüorben, fiic iükW ^^ rt'cf)ncn i(! ^^): fo barf
boift Mefc^ al^^^emedang^dcuiib f&t biu Sa(f(()(nfi ftor
ntd^c in 9lnfc()Iad a<^(<^( vierben« .
©0 ttenicj iriffenfc&o/fHcfteo SBert^ €icerütf raorolifcßt
HB^anbdinften ^aben, ba er t^inen ©cbrift »eiter ging aM
feine grtec^ifcfteli SJerginöcrf fo fcfxSi^bar tpar'boc!) ib»
!jnf>ßft iu on^ercr ^{nf?*;f)(. (Sic crfnoftcn ^ic ©cf)i§e
flriecl)ifrf)fr ^f)ifofop^ic, VHid)t (iiCitoJmun g^^itgcncffm
miet^fUen »oOee/ oad^ {it bie SM^mcbi . etoff unb fRtiy
' . • • tt« ■
' • • i
38) Cicero (le oßic. TIT. c. Q. Ouod si nihil fSt tam
contra naturaiu, quam turpitudo (recta eiiim et cou-
venientia et coostautia nacum desideraty MperoHtuv*
que coQtrairia) luhiiqo^ tam ftecuu4um naturam quam
^ ^ ' uulitas; certe in e^dem reuiiUtat et turpiluda esse
non pötest.
5p) Cicero iltf offic. ItT» e.2i. Possubtenimcttiqaam
esse fitde^ angoi ce^ sollicttndtnes, diarni ei noctxursi
metus^ vita itiiidiamm periculoninique pleyiisiiaui«
s
* 1
Digitized by Google
134 • O^tinrttlJ^äuptfl. Bwetter ^t>f^m
um bicfclSen nnferfucbuncjcn in bcu finfrern ^tiUn ber
©Qr6arci tvicbcr aufjunebmciu wnd [jalfm burd) bic Sje«
1^nntrci)aft anba<c ^ünftt^n ocrfc^ii^n t<at<fibcr gor«
bem ®ei(te^be^»t{^niti< unb Mtn einfiEicigeil &ectett«
<jci(lc ftcucrn» bcr bmd) bic 6d)o(a<!iJ alle freie ©nftcsfraft
)u fc(felu bro()te« ^>oqu()lic() i)ci)ören bai^in feine Untere
fiic^ttnuen ibtt ba^'l)4<i>^^-^t, ,&fHt Die ^fiic^teii, bt*
fottberrflucf) für befonbrre ^o^h «nb Ser^Atnife -i^c^
!eben0, ferne (^ebonfeu übet bicD^atur, ober trie ec« bei.
ir)m noc() (^eigt, ba^^SiUerr ed)( (ius gentium)^ alä *
niib fo me^r^rc dtibere nur unb Iba ^ingctvorfenc
tanfm unb äBinfe,
• • • . • ■ <
f > *
• ^(n^ansei: Scfontcrct ©c^utem «
■ . *
.' ©le <pf)i(ofcpf)le beiJ ß:pifuruö murbc in Kern fc^r
Mb Utar^nt, utib tdy'ult au;6 Uic^t erfUrenben »llrfa«
0cti ^) eine SKengc tlti|S^dn9cr> l>or)ä9li(^ untcip ben gebil«
bfCen Steinern^ mctc^e brti rubiseff ®entt0 be^ fürf>er(tdKn
cbei' 9ei(lii3cn Senjmujeaö Dem (jefcl)afd9eii Seben öorjo»
S^ti« Unui; attcn biefea war (iber, ben ^ucrej ntoa au^#
gmommeti, nid^t iSiiier^ ber 'fär ^ie SEBHF^fcbafteif über«
()aupt/ ober aucf? nur fiir ba^ei;(!cm be^Cpifuruö etWdiJ
fl«(ei|!et ^cSrte, bai^ftc^ ber3)iü()e (o()nte, unb feinen iRamcu
Auf b» Sßacf^nxft ^tMc^t^Atte; manmüfite beim cma b«^
fHitt(ul utib|ii(iait# »cti igeifutf unb 9i09f*K< i<^ta •
' . ; . ^ . ' unter
• • • •
. l3 Cicero r?*? Fhiih, L c. 7. Seneca Epistal. fiu
Xtactantiut 4i^m» ifutuut. III« c. 17*
Oigitized by Coogl«
mtit bi'e Sln^no^t bieftfr ©4ule rccf)nen/ mü ffc in
i^ren (Sc(K<fti^tv^I<>6 etnide SSorUcb« für bic itMit^t bt^
fpffurit^ Sedtfgert ^dften; tcttd^ti o6fr tticfte Mnreicfteiib
iff, flefurtvirflicTjeCFpihtrcer juf)a(ten,benn fonjttrurbe micft
©fnfca gctvififmiiaßcn ba{)in g^rcc^net l\Jer^e^ mufiT'^n. €^
jnberun() (eibeti loirb , tpntn ütid^ ba« 8(A<f bfe ^m&ß
ftungcn bcrSfieucrn, verborgene Iit^r<irifc()eS5enfmd(ectvicbCf
aufjufinbenr npc^ fo fe^i* be^ün^iigen follu.
S>i% 9ütm rühmen mit bea grogtm £o^fprucf)en bie
emtdteU.ttnb ^armotiic ttScr ber 9iinmf tvehb^t i|a
biifcr (Sd)ufe bcfantitcn. ©lefe erflrftffc fid) nicibt bloß
aufbaö dugcrc defctffd)af(l:c(}e ajer()ditiu6f. fmibern aucft
«iif ba^ et^vfj^itetn. 5^ein<c toadtc e^» einen ecbritt mci«
ter ju gc^enr M bie Gtifter bcr ©tbufe; tetner tta^m ft4
bk ^rü^ut t)nanß, einen i^ff)ifaö ^^udatcrn; wa»i ffpifuc
jdc^ri; ^atte, baiJ mar if)ucu ^eilige SOBa^r()cif n)c[d)C (!e
aOe mie autf eibem SKunbe befannten Spituru^ n)ac^
fo glucfiid) gcwcfcn, burcf) gau^ cinfacbe Wittel ejnc
monie in bem ©cbanfenfi)!?fme feiner iilnf)van(|cr öerborjtt«
bringen ^ alö bic ^)ifrard)ic in Der d)nfclicl)cn Äird)c mit
oSer .^IttS^dt unb ^ad^t nic^t 6at |o 6fanbe bringen .
fonnem ©ein ?ltifef)en, fei»^ onctcnommcnejtcnnfrnifenef
bie Slbiie^ung bon ben iuicc(|faiuc(icu fpcculatioen Unteifu«
* c(>undcn>.
,t) Si&iiecft Epistol. 53. Npn sumui mb.rege, ^ibt
quisr^ue sd vihclleät. Apodigtos c|^uici|i^id dicitHer*
niachus, quicquid Metrodorus, äd iitium refertur«
^ Omnia, quae quisquam Iii illb eontubernio locotot
est, muus diicm et auspiciis dicta sunt. F. u 8 e b i u g '
JPraeptirat, F.vnnoel. XlV. c. 5. visr^ig rs ix ntvH tttt"
fcXtt^üv rois /u,(T(nBtret Ertty.xgeioti ^ /u>}Se ocvrotf ttnei* nta
u^tof : «XX* t^iv uvrots ttuo^jCvqjijdiux, ftaXXo» $i ot^t iZif/uoty
Kut HKnyvMrcct r^i xactvorouv^^sv » xxt ^tot tät» a^ets ai^riX*
f^tt Kurat irel^Xiyy afn*n* »vrots iiftj»a r# iby^«r««
I I
4
I
mit (Entfa^uuc) ouf -alle Wfc<f«-9ci|lige a»f|)ruc(^e atte
biefc Hmflanbe Df reinigten fid^, ben regtn gorfcfeungöijcift
6c6rdn(m;{tt (KilMf uti^aiibie f^mt 8rr sup^Uof«« .
i^\^\t<ü ju dctDiJ^ncHr n>o €in(r fdc aQe bcnft, un6 ade
tem £<(^r<r nur nac()beten. Spifur^otte bit emsige n>a5rc
yj^ilofop^e €n(Mt tti|l> ooAcftbit ; beit fiSc« {tir J@iücf f<«
It^fctt gebahnt; c< ieburfec «oeittr nic^M^ <iW fettig €ntf
bccfungen {U 6cnu$en, um fic^ bcrStucfrcngfeit t^eilOnftia
ju machen. SBoja olfo nod> itjdter forfc^cn? 2)!efc
X>€itfart ttt Spifitrccc iita(((l bie etfd^eitiitttg » J>af fie f»
»enig gpforfcf^f, gefc^riebm onb fAr bft fiSifTenfd^afccn ^e«-
^abm, t>oIl{ommen begreiflii;^« " , ^
' 2lfi^6:pi(ur feine 6cf)ufe gegnlnbet ^affe, muffie er
ttiancfterlci 9Biberfpcüd)e unb SelTreitnngcn feiner Sc^rfaöc
Mb bitrcf^ ßrilnbe r 6a(b burc^ bic aB^ffot bc< 6pott(($ ^
irfa^rm* ^xt fttdfeitr ffcf^ einen Slamen |tt mad^enr' '
wnb eine ©cfjufe gu jliften, unb bie D^otbwenbujfcit, Ii i)
Dert^eibigeni fe^te feine gebet in $cn>cc)un(); btefe
£ric(^febc( toirhe awI) in feinen hacbßen a^acbfoldern*
9!ktt mit ber ^eir mnffd biefe^ £Yte6n>er( a6()cfpannt toer« ' >
ben^ bö bie ©trclfigfeiten nod) unb nacf) abnaftrain, ober
toeniger SinbrucE ntad)een, ba bic (5d)u(e f^fi gegrunb^t
tbati unb ben Sledmi^ii ber 92vbeu6tt|)ieri|tnen rul^rg
fc6en (onitife. SDarnft-war a^er aiicb a&e t^tigf für
t»i(fenfc(^aftlic(^e ^tpecEe voOmb j gclaOmt^
g?ttr brc Ö:infn|)rung ber cpifurifc^cn ^f)i(oföpf)ie
bei ben Svomcrn öa& mieb<r ein neu?ö 3nt^r<flR- £>ic Svd«
»er, i»cl(^. lucrd Ratten {ennea Icmcn, fucf^ten. biefe
$^irofopl^ie, n»et((^e bie Atnftr immer frd^Itcft itt fe^n, W
(b einem bequemen SBege ju (ef)ren fd^ien^ jum ^<:\iix\
i^rer SKitbörger nü^^cmciner au^jubreifen, ©en.erfcea
&i(rf«c4 biefi^ir 3ire ma^^cen i^atiu^ uub Slmafantu^i
■ . , berea
Digitized by Google
Utm (Sc^riflett , ^0 umoifmmtn (tr aiit^ mtm, boc(
begierig \>oii einer S)icnj)«2Jicnfd>eii gclcfcn \ouröen, welclje
t^fil^^ t>urc^ bin Sn^oJt/ eine ^()iIofpp^ief meiere Um
ffi^ie nie^r ßlucf - Betrat ti 9ff(6e;i {Beft 5er ^Üä^tn
toerct iit.^ |tt ben 3<ttin >betf eicelu»,' bei^ einen fo Irod!^
•
ncn (Segenftnnb, atö Die 9iafnrfcf)re ifl, tavd) t)id)fcrifc(fCtt
Iii 6e^nbelir»üg:r« • ^Stin^ (gi^Nbun^Mrafi niiirbe burc^
£nt^ttfimJmttä'f(^ ^ Stifter ber ecbufe iiVb f&t bit9it0 .
breitung feinet SfbrgeCuuibei^ uub burd) bciipiretf, bie
aKenfcbiea auftuMdtrcn utib reij^iijfe iBorurtöcile 5U jer«
ftmtnt aufsertgt ttpb in ®€()w«iii. jefe^t (gr n^ii^e bi<
Voctifd)C gorm/ um tiirc^ i^ren 3aubet ben ®er((ai^bi0o
c^er Don bcr ^af)r()clt feiner 2ct)rcn uberj^ciij^cn, wie
^in iAtit bitUH t2lr^neicn für ^inbcr mit cavaci >Uuac(mtii«
>cbcn t^cfefi^r bamit jie. ^(»ne f^ibert^iaen (unommeii ii>ec«
bea ^> i^cr 6k f bcd tct)r\](bi<iH^ ift auJ^ beu 6€f)'rcfrf n
bei^ (Tp'-^urti^ <lcno;ni;ie«; er eignet (icJ> ffu? ^ocrbleu(c
b^r ci^QCU i^'rf(ubiiaä# . fDnb(r^ nur bie (i:io{|cibuu0
■•>■■'■.•■■. . , »«'
5) Cicero EfiistoJ. ad Divers, XV, 19. Tiör2(////£.Tr.
^uae:>t, IV. c. 3. Ciini interiin illis silentibus (/i. Aina-
i'aiiiuP extilit; cr.iiis Ul)ris edilis comniota muUif i.do
contulit se ad eandem porissiiijuiu discipliiiam, sive
quod erat co^nita perlacilis, *ive quod iuvitabatur
illecebrift blaudis volupfati.«, sive e^iaui, quia niiiil^
prolatum *€rat melius, illud, quod erat» tehebauc«
Pofrt Amafaoiaoi autom-moki ciut»dem seoAidt r^ti«»»
' pU mulu ciun scripfUtent» lujiim totain occupa«
TP.iunt; cjuodilue uiai^imuiu arguR)entuiii es^, iion-'
.dici ilia subuUter» quod et fi^rile edUonntur, «t iü>
. ^ ituloctü prolieuluri id UM TttiiKvaifutuui, e^^e diiüi.
4) JLu cre i K,1V. ic-^ia^.
s
t'i% '* iÖHtjte^^ ^avipt^. B^titet %^(3^n, '
ttt Seti ^dAf!en ^cM ber epifttreif*«« ^WfofdfrW«
feßt er barin, baO fie ben SSenfd?cn üon nOfr ^iM^Äntjig* .
feit tton bemUeöerfiunlicften loöfprcd)?, t^oii aller relisiefm
%dft^t b^tit, mtl(bt littt auf %htv9iüVLbttt btru^e. £)ai>
l;cr fd)i(C>crt er mit fcbr febenbicicn garbfii alle tieUe^f^
welche i^ie Dvclisioii ilbcr ba^ ^Üifnfd;ca9cfd)led)t nc^^radU
ijabc, .. unb ec rcc^jKt e^ bem (Jpifnr jum un(ler61id><ti
©rrbknjie atir bat et juerjl ^^^tist ^abu bie ©rffrer ^epen
fefigc «Sefen, bic fid) um btc QBele unb !9ffnf*fn nid)t
tefüiniiucn, frei i^on oncn Effecten unb tcibcujUafrcn,
Itttfft^i^r ftw^ö {u baffen ober )u lieben, t)on bencn mau
dlfo attc^ iiid?td furd)ee« aber ju fjoff^n l^abe^ bag er
bfwicfett f)ah(, bie (gede «tit^e^e nid)t bem (£d)icffalc bti
Si6iptxß, mit bem leiWMl}en £obc fcp aucft aOe^J gcifrioe
SÄeti be^ 3iibit>ibttum< teraivbtee« alfo na(ft bem Xobc
tpeba etwaö ju Reffen nod) ju fürchten '
.SBenn man ben Sujlanb ber reliv^idfcn, morolifdictt
iit«) »tffmfcbaftlid^en e^^ttt^^ Scitawoffcn* m Korn
teunct/ fo anrb cöf be^rciflid) genug , wie ein SRann .
•feuriger erinbilbuugL'fraft unb tma^ 5cfd)rauftcm2)tr(?an.
be t^er leieet n>erb.eu fonntc , bcn Sriumpf bcr 5luf(l5run5
baHn ^u feöcn/ ble religiiJfett 3been ia ein Iwe« fpeculalit
\}tß uiib tobtet '2Bi(Tni jxi berwanbernr «nb badSanb
•|»ifd)en Sleligion unb ^;}^oral nufiulofcn. gr rid)fcfe fei.
ne Slttfmerffaiufeit bloO auf bcn äußern fuhuä , auf t)sn
tobten sBled)atti«mtt« t>efiklb<a r auf bi« ungereimten SSort
(ieUun^en unb löoci^t«» ^'anblungcni ml^t mit bcmfeU •
' 5)liücretins l. HI*v#9'^t3»
Ttf, patcr Cl tecttin inventor^ in patria uobis
Suppeditat pra<iDept6,tui«que ex, inclutc^chanis»
Florifem ut h^e& in saltibos ommä liinant,
* I Omnia noa itidem depascimur aurea dicla,]
JixLTWf perpctua temper dignisaima vita» ,
6).l»ucrctius 1. 1. V, 57 *e^. III. v. 14
0
Digitized by Google
... / ' ' ' \^
ttn ttthunbtnmttf^f Mnb tr fMb iii einem etaatt, m
bie fSdii^ion fo foftr »DTildjincrie M &taaU^ fe()r
r<id)lid)en 6toff jii foi.tcn 5)c(tad)tun5cii ; er 6eacf;rctc •
übet nid)t t>tti $)an^en ^3t)^enf<^^tr jsacft feiaeit ftciflistn' uub
ftttt^eh ^ttto^nt r @efe$eii/iihb*$&ebAtfti{ffcti; unb Der«
tannte ba(>cr De« inticrn ©riinb bcr relivvofcn 3^^^^"^ unl)
ben ©ei(l, ber aiic^ in i\x%gtt\ Cultuö (Jiben btingr.. .. • -
fRjnoec t>pn debiibetcm ®eif{c feiner ßeit »ufiten mit fc(^«
ferem Kliffe M^-^Ur^imim m>ti ^ ®i<Ht6ettr ba^ ^orw
urt^cil t)on bfn Uebfrjcugungcn bcö gcfunben 9Rciifc()cn-
Dcrftanbe^ unrerrd}dOen, nnb bei i()iicn mnr iUuffIdruttS *
ni^t ^tm^fmit fonbern ^dtitetuns ber SleÜstW *
■
©lefe cinfeitißc Slicfifting, tt>c(d)e burd) ffpifur^
©pflcm in atten feinen 5ln^an<Jern (id) fortpflanj(ei ^a»e
bie golgcf. bog fte meiÜenibeiM entfc^iebqje Regner imb
Sej^rettei' jeber 9irtl>ed2l6er9latt(eil^ toarenr inb boburd)
' ber 3Renfd)5cit in bcn folocnbcn '^nUn, alö jcncö llnfrant
fid) fer)r fla&f uert>reit^e, wtnidßen^ t>cin einer @eiteikb
iiii(|(i(^ 6en>iefm 7). v
Ue6rtden|$ er^eOet an^ benw ti^a^ mir ^cfa^ ^a6ctf,
M unV loarum (!e tiie^tö f&c bie $()i(oro))^ie 9Biffen«
fdiaft (eiffeten. @ie ()(itten ein Sipftcm Don llc(H'iy;cu\]un' , . •
0ear n)eld)ed einmal für aüemal für fte g^fc^lolfen n^ari
«a< loelchem unb über jeoelc^et^ fie ni^ ^innu^din^em •
«warben fte üud) bnrc^ (eine Streitldfeleen ber @egcnparrei
i)enet()i9e(, §umal in bcr gol^c if)ncn eben fo <y\\t <\\6
ben ^tatonifern, ^eripatetitern^uub i^o.ifern £cf)rj]iil){eb&c*
Dti^Uofopftic mit ^ef^lbungen einaerinmr mürben
■ . - > . - ■ . . .
Digitized by Google
S40 ißi^M^avLpt^. 3^eU^t7(6fc6H*
$Die @edncriti »er ipitnitlfdm eMt, ffoif^o '
^dttt noc^ früher in 3lom (Eingang gefuntxn. TOanncc
ftoagrogcm^^iarafccr, Don Xalent.unD entfd^iebcner dln*
tmi f4r M ^Mftikita «a^mca bie @ntiibfi$e
et^an, nnhmadiUn Verfetten 6(6raucft forno^rm «
i^rem eignen £c6enö»anbef , al^ aud) in i&rcm ©cfc^(5ff<»
Ircife. j&iecburc^ ct&icit bie praftifd)e Senbeni, 0<c fwV,
' fe^iti 9^iU(t»|>6te ein dNrmicgetiti^ S^tittfft, unb einen '
€influ§ auf bai tokttti(bt geben, alö fonfl feine <p5iIofop^ic
beö >aUer(^um^. ^anatinß führte bie floifd)e ^[)iIofopf;ic
m giom ein. @dpto Slfrifanu^f bcc ditece £aliu^/ guriu^
IM niedrere angefe^äie $tfmf€ e^den ol^ g^en^b nnb
fc^dgten feinen ttmciand; unter biefen waren dud) breroiM
öcfe^ene tSLitbtHtUf^vU , ^. 3lufinuö3vufui^, ,
£«6er0 unb fKnttu^ Sc^^oIOy n>el4e bitrc^ SUm ^
foenbuns ber fioifcften ^Oilorop&ie in ^en ro^en nnb wu
Seorbncten ipaufcu bon ©cfcßen unb gcfc^lfdjen Sorfd)rif-
tcn,eitt<[3lrt üon SpRem bringen fud}tenf unb baburc^
ben^rnnb (ur giec(»t^»ijFeiif<«afe legten SBenidflenif
mod)tfn pe bie 3bee eine^ ©pHemJ tuer(l ^eföge wnb fdc
(le aufmerffamfeit erregt ()a6cn, J)a!;.er aud) Gicero ein
IBueb öfter biefen ©egcnflanb JdjrieB ^^). SDie/er gmfliug^'
ber (lotfcben ^ftilofopbie tmtrbe nocb ftd^tbattt, unter
fflu9uftuöDcrKcd)t^9ete&rte 8lnet(!iuC8«6eo etne cl^ne -
©cftule (liftete, tt?eld)e bcfonbcrö bcn ©runbfa^cn bcrStoa
bul^biste, nnb unter t)erf(^iebenen9[!amen fortbanerte, enb-
li^ auc^ fel&ft nit« biefer unb f^t cnegegengere^ten ee^ule
- ^ • ' . *• ber .
9) Cicero Brutus c. 26. 30. 31. 39. 47. Oratorel.
5. 11. fJe oj^oiJ in. 2. Velleius Pat. 1. c. 13.
) %o) GelHut Noct. Atdc J. ip. kst. Cicero in Ubw>, qoi
inscripiut e»t, de iure viviÜ.itt 9Xtpm .redigendo.
Digitized by Coogl
hn Qfa&ioiatiM eine britte effeftiTc^e ^erborsingr ttcfal^
cirnfsOi aus bcv (lotfc^en ^^irefop^e tnele« rd^({})f(e* :
Sicfe aufnähme ber (lolf^en ^5ifofep5le mar ba#*
»elcfte juerf!3ntfrffefürbic<p^iIofop^ieertt)crft^ t)orjU9* ' ^ .
iic^ f{oifd)e ^^itcrop^ nocf) SKom tawtn, unb bag gicaoe
€cf)icfral btffer ^J^ifofop^i«. Sie l^ctffe aber bot^ ba^
6iucf in 9iom nic^t gemacht, n>enn nid^f" f^r ®e(|i in ber ^
iniden ZXnfiicf , m ^Afhiintf ^mHn Ui Wmfy mn^
nidjlen^ ber nt^f att^rarmm Sii^mer, eine ^ormo^
itifdje Otimmung gefunben ^tStte. gine gewijfe @ti§tr
et&rfe anb Glanb^aftigfeitbeif Seiftet, toiM^e f!c^a«<
If m €^iirftfter ber ott en Stifmi r f r|«ieni iol(e# ber Sttnt^ .
((ifanifc^e Ginn, bie 2ie6e {ur Una65<!ngigfeit unb bie
ffiorliebe f&v politifc^e %\)ati^Uit vonxbt um fo mt\)t .
btefrr ip^lofop^ie (iiiac|Odeirf je »etiigcr bk inner« Scr« ^ ^
* Ittbtrmisctt bctf etnaM i^en ntauHm^n^ i(mi6fiinK ^ * -
'fdßm in bem du§ern SBirfung^freife ju banbefn; je me^r
ber iDe^poti^mu^ ber ^aifer '^nmdiU^m^ aixß ber gro« ^
gen aBfttf 0ebttlb unb (lanb|«f(e Crlrnsnng^ ^^hit^ tinb
;€tifr4(o1Ten5cit forberte. SDo^er ^nf no^ bk ^efc^icbte'
met^rere Olamcn öon SlcJmern aufgejeic^net, meldje mit f)tU
benmAt&id^i^ Sntfc^offen^eit ober ^efignation bem unge»
tifitm eeghinen nmnd^er (afierftoftcn Xatfcr fk| I9ibir# .
festen, unb i(r Se^en opferten.
9nr fDcrp(Ian|ttngnQ#8tonir t^eittbttrc^'bni€$Ar«(t^ ,
ber tUdmer, t^eiW burcft ben l&errfc6<hben @ei(l ber geif,
' ^tvoi]Jt 9)iObiftcationen annahm, unb fo }u fagen ein anbe<
tü 6€Ms< erlieft» S>u Qj^mUüontu, tbiid^ b|e
, ^ 9niiib« -
\ •
» " • • .
Digitized by Google
imtj^n^ mit c|iiieiiotiiiQ<n « loeil lom Santea ^tt)4t*
m ; a(ir f{e ineereffinen bocft bi€ f Ar ba4 praUifd)t ttbin
öcftjmmten SSomcr mit mmitjer, a(e5 bcr praftifcl)?
M @9itcra/0# bir iiniTHttdbaren (^Inßiig. auf bo^
£)c^ii5ung «Hb 4Bfrtktii«i9 mit; b(n Skunbf^ii ber*%iM
gcabUbre öcbracl^t ; bie SlBiberfprud)? , mid)c Die dücn^
IfeitlijitaU 9iif9jlid>,.«iii|||e0tic6m» CDTiMMwjü^i/Hi^fni 3^
t^jctr ^(mcnbuud auf 6efpiU><re fSer5<Sl^f(fe unb la^ea
Qii|if((»Ucben ifif^d^v ifHfr^!^ I^ft«4^eih4b«irbc9 mit
nertttdlfc^em glitf e SearMtOr )• bie ;ol§ei|iejiu Weiti»
(/[^enlkie unb bie %mMlkb(, @cbu(b unb ftanb^nfrei^
^tragen ^n^i^c^mamgfe^Ccn; bijE^,S^(}|bmitte( nf)iüw^
^ iD5i(öfo)»&u nu^r Slngefci^enNt be^ /per|en^; al# bi#
!ßfr|?anbcöj ba[;cr bcr populäre, auf bie fittlic^c Sßiföuncj
btc$i^^eQ ab^i9)e<£.vtib.e ^Qr(ra$ prqftifcf)er ©egenfcanbe;
Mfter..<mi^ In üdin- i^in- QdiuUtn mebr 3obij»ibiKilieatr
hbeubkye innere llcbrrjcugnn^) Don btr ^a(^rMt be^ (Bom
gi'trageuen, unb bic b^'i'jf'rf^t'Spracf)?. tD?it eiucnrlBortCf
V»k teeren 6li biefen neuern 6totfern me^r ba^ ^cflrebenr
€riii»bfft|c bcr 9>fri|ofiN^er wel^e |ie f Ar bie rid^ti^jlf^'
tcr menfc()(id)en 9larur am meifien enffpred^nbe, ^iefteRi^ ,
auf baö[ icb^n atiiUiücnCven^ i^ncn praft:fcf)cu ffinfiug |u
' ttl«()*ilffim< ^ijf.bo^'^^Pß«!» berf^ibcn in liner boOtommCi)
, ttw »ilfenfc^aftlic^en ©tflalft ^fl^i^ . » \ j
.B» bfirtr^fiid) ba^c aud) btt ^Betrac^tun^en be^
dtntc^f '^pitttti unb ^ntonind — bcnn tUfti- ^
fhib bie borjußlfcfcffe« flotfc^en ?p&i(ofopf)en biefed 3eiN
raum^J in mehrern 2iricffid)tcn finb, unö ein fo c;ro#
He« 2!n£ccc(re iu.^ttr,bk fililict)^ i&ilbunn (^abcn^ fo barf
♦
, ' Digitized by Googl
t)oc^ eine @ef(^c|^i)er g)5ilofo|»6ii^ tDii^f btn Qan« im^
M^tftiflfn fJluoenmerfe gewählt ()at/ n id)t fa)r Imi^e
il)ncn t)frmeilen. €inc hir^c ©djUbfrung i&rcr 5)enf<R|
in Svu(fik()t auf f^iiofppftu. un»^^4>6M»fp»(»if4if eisnMt
^n^jr uni^ jeine gebdiijiie Ue&ir|i(^( ieffcn , w«^ (ie
€rweitcruncj oöer grlautcruna bcr floifcf>fn Jpftifofop^ic
- Sttcliiö aiti'ttdu« ©ciiecÄ, ber in feinen 3fil^
tttrt» fWtietH5«et UMi Wefem 6rubium e^er oB^e^ögcn^
cXt {u bcmfelbcn (juf(jeniun(ert mürbe, 9eno§ jucrfi beit
\lnf erricf)t cincö ftrcngcn 'spt;t()a9order, M © o t « «>
Olli folet^em €iM<^uMmu)$ f dr bie «»^Aa^oraifc^ Se^en^i^
feerfÄfifte, ba^ er t»«m8ttyuö feiner Jcit enrfacjte, unbf i^*
ÄOcr animaIrfAen O^a^runflömireel entbieff. aSer bie
fSitten feinet SSater^ unb c iti S3er6ot bei^ S.i6eriu^ Oegeii
aifeft frefiii>eti,git(tt^i< fd^reeii \%it Cr<ilb tpteber auf ^en^c»
der bamiiM ^ewc^nfic^cn ?e6en^art ^unicf. ' €r' ^ixti
biirouf ben ©(oifcr 2iUüfii^, unb (a^ bfe vf)iIofop6ifd)eii
fBerfe au^ uerf^iebenitt 6d^ukti ^'). £)aS^er itd^m ec
|war da< ^^^t &^^m mt a(er o^ne fcfoi^ifc^en Ginnf
«IIb tenu^fe ba6ei öUc^ @utc unb 2>ortref{id)c, n>aö ec
auger ber ©toa fanb; er ga^ feinen @ei(l nic{)( unter bic
Sutoritilt fe^ev ^c^ut« defanflen 9 foiU^ert^ >t(te(t fh^- bie
grei^eit M (ishm £)entcM Unb gorfcOen« Dör Ciit
. • \ großer
♦ Ii-) S c n c c a E/;iJfo^ log.
ift) S en e a Epistol. 20. Facere docet pbiloftophia« noa
.dioere» et böc eaugit, ut ad legoa iuam fui«qU# vi«
Tat, ne üx^tioni vita' diMeatiati ut ipsa imavae vitA
< vnius^ sineacdonumdissenaioiie, cl;>loai&sit» -MaxU
' mum hoc cat «t officium aapiendae et iodimtiä) ut
opacai eonodrdeiit^ ot-ot ipaO "abique par atbi
I
.144. SßurieSJ&auptfl. 3n>ette(^0f(^tu
trofor ^it {leinet ithmi ,mt p^U^fbpW^m ^fxa^
• Cr unterfcf)ieb bit '})()i(ofop^c für tic vScf^uIe unb für baß
/Seben fe()r for^fdlti^r uu^ nur bit U^tt fehlen iOnt ^l^\)\lo^
fop^it iiii ei9ctii(i(6m®mttc, bem Sffireftfii DcmAnftisir
Bifm «M^i^ S^tmmmid Of^ Stenfc^ett umscmefm i«
ffpn. 951t bfn ©runbfä^fn üon Dem fttflic^en Sn^aUen/
^elc^ ci für ml)t ttUnnt ^atUt, {udftt tt fein eignet
jeu^unsiti* i>on btv SBuxbc xuib t)of^tti $e|!fmmun9 be# ^
5Kcnfd)cnf t>on ber Sugenb, bu er hn Äampfe mit ben,
tinb $u öefefligcn ; alle beii SKcnfii)en erniebrigenbe Sor^
(tcKungen/ SSorurt^eUe^ 2(rrt^ümer unb unftttlict^en CDJa«
]ri«<ti att^fttrotten« ,G«iiie^@ebaiifeo tti<r bie aBieiclf fic^'
Itcr J^errfc^aft ber6mRrid}fcit {u «iitmgcn, m'oi^anfc^eÖe«,
6rec()cn ju Oeilen, ben ÖSillen in ßuten SSorfaßen ju 6efc*,
gigen, fiub drogecut6,e((d ^jormflic^, unb mit tiefen fbüU ^
, im m bai iii(«ir((^(Mlbe J^ert'ocr^nbni; ffi tiMkbeo fiO((^
{t^rfim €mbnitf mad^m, toinn nic^ In bem £or^
eineö 53Seifert, bor ben Sampf mit 2eid)iißfcif (^ecnbft f^atf
unb mit ^if t^iü bicnbcnbcm unb ^c{n(i)umWi^t>otQava* '
gilt Wim. S>i€ Staft ,bir ffiaiHr|^.€f C Nirb bureb ba^» .
(8)>M bell HntiK^fen unb SJ^etap^ern, unb burc^ Slffecta«
tion^ meiere fiuö citeler ?luömfad)t entf^rant^ nid}t fcUen
Qt\(bxoiö^ ^})^ , ^1^ ein popuidrfr.iß^iioioi>6 unb (Sitten«
HfUtit» ber'eine «roge ffielt» itnb SOtcnftbenfcnntniß befi^r
@eneca fe^r fc^ag6ar^ aber |um n^iffcnfiE^iaftUc^en ^
^^^a Seneca Epi$ioL 79. Glonn umbra virtut^s est;
i< . etiam innitot comitabitov» Nulla viArtuf lalotf et
latutfte, Don ipaint damnum est. Veniet, qui con»
ditam et secuTi aiu maiignltace compveaaani., dlea -
\ psbiicet« . Fcttcia fiauw fst» qui po jntlam aatatii »ua«
cogitat.
%
»
Digitized by Google
kfopf^iun ßcfaß er mit ipfmier Söhnt i ttft^it ftc^ nit
4um freieQ SRac^beafm Abttc Ue abfobifiengMiKiiim ^c||hr,
tta« 4^ utib^ftjfa foD, fbttbem bcQfr «nr tm etoitttn
nac^ tmb f)iH fid) immer tn i&rer ©p(>ire. 2)adfdeo
pnt> f<meaSerbi<n(Ieum bie gri^ntaung feflereSJegrüii^
bttiid ^(;r (loirc^fii 95t(ofop^ie, iitib ttm We 4|it<fiillitii|
maac^er SticteR bcfto ordger. JDo^cr tt><ic er We-J&aupt«
queOe, äu^ metc^er bii nmm ümbtitn bitftv ^Wkf^VU^
$5iföfop$te itttdä^tttt Gettecä tmnier ((tupfr<{c6^
Hc^ in iBejIe^miö ouf beii Ie$een 3mecf t>e^ g}?^nfc^en —
ftttlic^e f8oÜtmmM)üt Wtißfytit b^ti(fimt biefett
'kmifl dMina^t fi^nofopOie ifl baö ©cre6eii
liocft SBeiö^^eie; bicfe ifübnö gier öffe^ ©ere6enöt)er*
tiunfufler ^efen, tmb blt $5i(ofop^ie mag un^ b<n ^ej
lectetir n^iv I»<rrel6en gelaiiseR (jf tineti« fitiiti (atttt
ta^ti äwb fagen, ^^lIoTopMe ifi bäd 6tr^6eit
tiac^ tugenb burcft bie Sugenb fel6|!; bentil
iÜ ftfe ttiit»er4ti»^r(i($e ÜBirfenrc^afe ISü«
itn ttfi5 S5rffen; eme SBiflTenfc^äfr, Welche feine auberi
Üueffe, ai^ bie Sernunfe feftfl ^at ^f^'
ba^ a&a^re itt beti tuenfc^li^eft liiib gifltfid^en 2)in9<ii .
JKenfcb^eit^ U$ bU SJlenfi^eii @{icbcr einc^ i$mu^ ftnb/
eit mentis namaniie; phitpsopbia sapieütlae möt
#at et affsctatiö« — - I9äo|»büoaopiiia tanä viitule est^
. liccaine pbiidgopbia v^tni 6ti. *11ii1dsa|»b2a itndi«,
- litQ tlrtbtU ett, ied per Ipsanl Tirtutemr i^ec vt^tni .
antein eise siaö studio sui potesti nec yirtutis slv
dinttt sine ipsa. ' ■' i
14«' tßtnM J^attptß. 3n>et(er Tlbfd^n.
töc!cf)er ton ba6ot(&eit regieret mirb; i^runjertrennlicftel
6efo(di.i(i 0€r(c|ti9(cilf ^6«^ fH^Hm mt> oOc A6ci9ti^
Sudcnbcn. SDe» SSefIt Utfet fiBiffVnfc^afe nm§ fid) feM ■
SÄenfd) fel6|l t>erfd)affen, nur bie tlnlacjc, baö 53crmtfgeii
tu p^ilofop^irio i^aUiü gctQcin un(> ein @fr(tCR{ bccBotti«
Unj^eac^te^bie fp^ilofop^ie einen bieg praftifc^ea
3we(!l tf^t^^ feilet fi( @<neca bod^ tt» gcmi^^nlic^ in
£ogiir ^&9f(( oiit^ Cfltirr. attt mit fleter !llS<ffl<^t
ouf ben ^auptjwed *^). (Er (abelt afeer, bag bie^D&ilofo»
p^en baß 9 »vorauf ade^ sp^ilofop^iren julegt abtmedeii
(bib tu oft ai(< i^eii flusm tKsrbren, flä^ in (tm (^>ku(«»
ttonen fHtÜtfUnt «Hb i^re Seif nitb Sttiftt an Unferfuc^tm« .
, gm berfd)tt)enbeten, bte feinen 9?u§cn &a6en ^ feineaSSet»
.trag (ur SSerboUfornrnnung ber^enfcf)^eie geben* Sa^ec '
i nncerfcbetM er bie ^^ilof^pftie fit bie eäfuUt
unb bie $Ot(ofoV&te fir 'Sat itbtn. IDie erfie
^ateineblöß fpecuUtiDe Xenbenj,, tß i(l i^r bloß .
Htn ba^SBiffen {u t^un; bie jmeite ifi bloß prafeifc|#
fie beimecff ein ffi3iffen# bn< einfluS auf batfSebeti unb
^anbeln beö ®?enrd)en f)ati ber gwecf ber geben^p^ilofo*
p()ie iR ber gute ^öide, ©Ittlic^feü; biefe )u beforbcrn unb •
^ iti befeßigen in fidi unb ^nbttn. Wai niäit baf^in ab*
itotäti ift täd^t iu>tbtoetibig tu loiffittf fenbern del^tfre {um
Ueberflüffigen f |um iufMß btß menfd^Iic^en 9Scr*
$aüii$ . ,
' -
A5) Se^e CA £put. BB* Vna consuainittur «iiuiiiie«
^ •dentU bonoram ac analonint imnivtabili, quin toll
philofopbiae'oompetil. EjfUt. x6^
> • ' ' '
Senecft 39. \
117} Sen^cia Effisu gg* PhilotaphI qtiantiun habent
iuferracul, quantom ab usu f^dantia 1 . Ipai, quo*
qua. ad syllabaruin diatiacdones e( comuBcAionum
#1 pzofloikioiiuai propjiat#caa dücwidainwit et in vi.
. , ' data
Digitized by Google
* * *
ifl otterbing« eine MiJne 3öer^ cBeö menfc^Kc&e
Siffen un^ Sorfc^cn auf dm %ildtfften Scitrttsfttwect |ii .
iej(i(^en ; fle ift ühn niit nidyt fteffrmmt gfimg oufuefög^
bb biefcjwpcfbcjlimmunö nur eine ©i^dpHn ber fpecula»
filmen SJeinunf^ über eine mirtlic^e J^^mmung aOetf t^totu ^
tifcb^ gorf^eii« cnt^lieir f9Üt, ti>tnn $i nidit »ntufttettar ^
fit btn pratt(f4^tn 'deftrimeft ab|ie(t, ünb oi )u biefem
' b(og 2u^enbü6un9 ober aud) eine Srfcnntnig ber pvattU ^ ^
fc^en ®e|c$9ebun9, unb in btefem gaUe b(o6 eine gemeine
tut auct .eiac toifTeiife^afHic^ Crfemtmif ^int bieg
ftnb gragen^ btrm C'ntfcfeeibung nicftr butd^ Me3bee an#
gegeben ifi, fo not^wenbif^ fie auc^ xoar, um eine anlöge
ber meiif4)(i€()en Diatur nicf)t auf Jtoiien unb {lunKac^til
ber attbertt |tt 6ef dtbern, rnib um bem ^utigc be^ ^eleitfeer*
}uc feid^ten >))opu[<irit4e bber {ur ungefrunbenen ©c^m^r«
Itaerei nicf)t nocf) me&r Dtabrun^ ju geben. ©e{6fl@eneca
fd)meifc fef^r ofe, ungeacbtet eroerlange/ bag man nur fit
M tebcit |>|Hofo|>^iren foO, in bie berbotencit dte§{öneti . ; .
te^ Ueberfliüffigen «uöf jum 95eiÄ)ei^, ba§ jener SKcißdab , .
|tt unbeflimmt mt, ober bn§ er i^n nic^t ju gebraucben
berflanb. OBeau er |uc g^l^iiofop^ie bie Ci^t^itnfenif
ber menf(^(ielfteii fi0b gieelid^en Dinge erfbri*
bert, wenn er ba^in aud) bicgrägen über bie 3«i( : ob ^
fte etn>a^ anfiel U^r ob ttxoaß t)or be,r geit
tfif^ixt, bb fte mie bevfiBele ene^anben tt.f.W
9ber Ükt bie6eelei.>o6er fie fep, min'« ii^te ?^
dere graminatiCQ, inyidm geometns. EpistoL |od« .
Laterculii ludimui» aupervacuit subtilitat teritor« '
Ifon fiicipnt bohot uu, ted doctos« Apertior let '
eitJepeieiUno'tlnipKcior.' faudtopotett adbonaot
nentem lUeru« Sed not ut ceteta in topehuiciittni
^ftindiiDiia', ita philotop^iam ipg&m« . Qoemadibo»
dum omnium rerum« $ic Ute^nim qaoqueintempe*.
Tantia laboramus. Non vita€ swd sdtolag discitnus^
Effiitolg 1 i^. ao, 1^5. 45. 4^.
I
Digitized by Google
«4S ' Sßicrttt J&ouptii. ^tUtt ^(^nJ*
€pl^tni anfange unb plt lause fit ftanrr,
ob fie t^ren f&nft^t^alt mec^feU^ in an«
^ere %\) i tt f o t m tn &btt9tf)tf ob fie
|i{f petliÄer Sator fep e>ec nid^fy. morin
tftre Ij^iti^feie ieflc^en fi»erbe> menn ft>"
Don ben ^anben be^ SStptvi ab^tl6ft wou
ptn u. f. to. rechnet pbec wenn tt über ben ^dcb#
(iett Oaitttim^i^^l^iffr ob e<ber einet IDinse«,
ober ehKtf ^eiva < dberbaupt fi0 , »ie eintde Gtotter mie
8lecb( be^aupteeenr Unterfucfrunaen anficOt i ober tt>enn
'er bie %taitt ob baß @ute unb bic Xagenb
ein jt^rper fep ober ni4t# {nnir ^^entmen^ -
flnbet; aber boc( ernflltc^ flc^ mit bec fSfberiedung berfef«
ben bcfage *^); fo flehet man ttobff bag er feinem ®runb<
fa$r oon bem.Sloed bii'pbüt(cpb'ntn^, nitht gani geercu
Meibi; loenn tt autb baA^Be« alt QpijAttti »iO bctracbfee
toifTen/tpelc^e bem gi&ilpfop^en |ut)»ei(en erlaubt fepn muffe«
IDte € t ^ t f mt alfo n«c^ bim 6eneca ber ^ a u p t«
t^eil ber $bUofo)»jNe. ^Dte Aeeirn Gtotter Ratten
fcbon in ber &f)it jmet X^eile unterfcbieben ^ einen aOfi e^
m e i n e n unb einen )b e f o n b e r n, 3>er erjle nnifagte bic
Ünterfucbungen/ meiere n^irjur allaemeii^tt praftifc^cQ ^bi*
(ofop^ie liefen ^ Aber bat (i^cftfle 6tte nnb bie $n3cnb#
®runbfi$er um ben ffljertb ber Singe ju befliramen ; ber
anbere >iber entbiete bie Slnn^enbung bat)on aufba^n)irN
lu^e teben# tinb bie befonbcm ßa^tnifft beffelben. tRan
' ' . lann .
10} &oneca Epist, gg. Magna et tpacioet m est «a«
pientia; yacuo illi loco opus est; de divinis Iioma*
msque discendum est, de praeteritis, de futum, de
caducis, de aeterni&, de tempore, de quo uno vide, -
^ . quam multa quaerantur. — Inaumecabiitd ^uaettio-
nei de animo tunt. Epist, 90. * / ^ .
m «
» ' *
s
Digitized by Google
V ßtolfer». . 1.45
tßnn hm Unterfc^ieb Selber X^ciU auc^ filr{er fo foffen :
Ht nflt 9 r tt a^f 4 1 e (decr«ta)i ber imcite i i f o
bete 8te0e(n ngb 6iteeiiborf((rifteti (prae-
cepta)» liebet bfe 92ot5n>enbtdfeit unb ben Stuben ber
fpecieQen gi^it mtm f(|^ unter ben ^(eern 6toifern
eircil^lm mftoiibmi bit ttcifto^M»« biefelbt
«tf mtbililid^ tmb ti6frfMffi$ beftborf/ tUant'i'üin
fie in 93er6inbund mit bem aOaemeinen X6eil ftlr nüblic^;
ftfidne (3Ran 4 ber ®ef*ic(|tt S. a i lO @e-
* »fca untcrfiK^te tofcii ®<sttif{aiib ben nmm, tmb fucb^e
ben aBmb ber fpedeSm' Ct^it ttiib i^r a3er$ti(ni§ ju bir
aOgemeinen beflimmter {u entmicfeln; aber er mengt )tt
bicierld tttiUr bem SSegriffe t)on praecep tiva philosophi^
Itttiimmeti, nic^t aOein fptcicle|)fIi(bNn(ebre, fonbernauc^ -
Crmd^nungen, ^lufmunterungen, fb^lfpkU, SBarnuncien^
Slbma^nuncjen unb überhaupt ülM, auf ba<@emut^
in praftifcber ^Injicftt Sinflug f)o6en fann ©inge^ ' / ' ,
tbelcb« nid^ nacb eimrlei fR«8ftabe beuct^M t»erMi ^
bürfen. ©le iffr f<i<>teer, unentbe^rh*^ unb
t>on gir^ogem a^u^en jur fitfUd^en ©ilbirng;
foa fie aber biefeö boDfi^nbU »nb (tibcrM^
§1» leiden, fo mtiS fie in Secbinbnn^ inib /
bem aWcjemeinen X^eilc (le^en. 5!Blrtt)ifTitn tion
9?atur nid)t, voai mt in eittjclnen gclOen {u t^un unb {U
laffen Derpftic^ee ftnbi btefei mfilfen und bie fl>edeaeR'
Sorfc^rifeen lehren. 6inb biefe. att4 nbibt bcrnrfoenb/
bie ©runbirrt^üraec ju üerfcfteuc^ien , axiß welchen unfltflr*
<J)e ^janMungen enefptin(\en, fo folgt bocb niefit/ bag fie
in Serbinbung mit ben @nittbf4bett biefen 3»t(t nic^t er«
reiben fdOtetf. ttnV tnenn oncft bie fpecieflen Gittenbot« , ^
fcOriften nicbtö Sleue^ ober UnbeJannte^ lehren, fo pnb ffe
bocb nic^t uberßütn^f n>^nn fie nur an bie ®runbfd@e unb ^
crcnaerni bie fo geme biif^ entgegenfte^enbe
Seneoa £jpiie« ^4*
t
Digitized by Google
fo f)eiifam if?, mug o'fter^ itp21nrc9un9 gebracbt^ t>on aUcit
iScUei^ ermodcn QHrDen; €^ mu§ un^ nidht aütin 6efann^
Cnrd^ bie fprcicOrCf^tt «Mrb iintf M Omife i»Ä cjs«
Icucbeenberi Sin^elnc unb 3^t*tli^<u<te wirb in 3ufam«
.Iiien()an9 ^cbrad^t, unb oft t^ut fie, duA e^ne iSetoeife^
ff^temiii^c SBiffttQt mb towsi-bte onffalkiibfN Qintic^'
Itlbtrung ^erbor« iDeiitt Sttim bti Vttttlä^m lifsm
in j<b(r ©feff, unb werben oft burd? eine Icife SJeru^run^
tmb (fncn (UiAva Sanofi {uc l(benbigen.£6^ci0f eit tmtdt ^^)»
gttr SBcid^eit ge^dret {weierUir bie Crfennf nig beflTen,
UH mM tlttn iitib («(fett feO^ unb ber ttebfr^ang biefer
ffrfenntnig jur gertigfcit unb m ben ?[)ar<ijtcr. ©ie fj>e#
ctcOe (£t^i! befdrbert betbe^, (Te gibt Siegeln, unbbeflimmt
ba< 0emä(6 (uc ^u^&bang becfelbcn. S2ur (t>^l gefange
ttOQ |tt iUnm boBfommeitett moratifc^n (l^rafter, b«
man f!c5 felbf! genuß If^ {ur Srfenntnig unb ^rfiiaun^
ber^flic^t^ unb nie einen «nbern nl^ fttffic^en £fltfd)lu6
faffen fonti. . Slittf bem Sßese |u bicf^r SBoOf ommrii^ei^ ift
frcmbe Crmaliitth^ fe^r nit^iq mb itH(am i mUtt mdn '
bengeitpunft erwarten, wo ein ^OJenfc^ burrf) bie Slroff
feinet eignen @ei(!e^ ficf^ felbft auf ben rechten fHJeg finbet,
f»toiibi.ec 9ft gc^ttritie iftittt/ mb babBf4 }en.e^ $e(
^ft) Seneca Epist. 94. Omnium honestarum rerum
semina animi gerunt, quae admonitione excitantur
non aliter, quam scintilla ßatu levi adiuta ignem
•uucQ explioat. Erigitur virtus cum tacta est et im-
{lulsa. *— Si quisnon habet rec(a decreta, quid iU
uni admonitione^ ittuabfint vitüs obligatum? Hoo
tcilicet, ut ilUs liberetur. Nan enimaxtiinctaiti illo
iodolat naturatis'esf, sed obacarata et oppressa.* Si«
quoque tentat resurgere etjeontra'priva nititiirivna-
eta vero praastdrain et adiuta praeceptiiy conua«
(etcit.
1
Digitized by Googl
«4tr ttm fo toriter entrücfl werftctt« ^uni ßltficfteit J^dmt
eine aBpindtttgie^t nic^ ^ii^^ ctfbmmf ;
(efonberd öuc^ auf ble arf unb 2Beife, öuf Seit unb Dr^
uniftanbe an, n>eld)e nur bie fpccieOe €c^if beftimmcn fann«. .
€nbU4^ tr^k^ au(4 au^ ber )tt jSi^gm Setfcj^leben^^^^ .
6imii» M^Z)enAiiid^att bielRec^ieenbldfcte teiie^£^<f(ff ^ .
t<r (5t^if, ba nicf)f cinerld, fonbcrn fc(>r berfdjicbenf
M ongewenbct n>crb,en mifim, um öuf bai 6kmÄt(> i«
SlQcin biffe fpecicaen Siegeln finb attein nicftt ^irtrrt^
((enb; müffcn @runbfi$e ^in)ufcmmeii. S^ennfoOkii
)ene «oirffant fepn, fo n?u§ bdtt Scmdr^ (geneigt fepn, t^ttm
ju fofgen; brtö iff ei? ober nur bann, tt)cnn baä @emi5{& '
nic()t boit Mfcn (ffieinungen cindCDommen ifl. 9tid)tl9e^
tbicr »0 tinb watiit irftba^ gct^an ober ocfaffm loetbfft ferSi^
um feine 5Pffid)t jii tf)un ; nicf)t bie Hcberjeugun^, ob unb *
bag man recf^t ^<inb^< i nic^t btn fc(!en unb un(rfd)utrer(i«
Atn {ffiiHeii r rjK^ )u ^onbelii : bttf t(l «wr baf DicriifiiU>
«iüh Gmubfa^en ^^'), @o 6rau<j)t er biefifften 0riiiH
ben D?n§cn bcr bcfonbcrn 55orfc!)riften micber cinjufd)rdrt* .*
Utif öu^ meieren er benfclbea DorJ^er mpfo^len ^arte,
weif fem gUfpan^mcnt {tt»if(^fti .ttii^9imti^ei(fi^|to wb
IteberNu))! mürbe biefe fpecieBe bon ben ©toi^,
' nett
t3) Sen eca Kpiit. 95. Nou tarnen semperacl actiort€5
rectat praecepta perducunt, sed cum obaequens in-
geniumest; aliquando fru&tra admoventur, gi ani-
mum opintoues obtident |^rayae. Dein de etiamsi
recto fAciuntf ne^cfuxit facere' st tecte» Noa potett
e&ini quii^nam niai ab^initio löruatiit et UM intio-
ne'compoaitifs« omiies e)oi«%«t noMrosi idati \
quando opotteat , et in Quantum , et cuni quo» et
qnemadmeiaiiii«
Digitized by Google
,-95* fiSierM^ottiMfi. 3ittH(et
nm St^if haften bie Ottern Gtpifer ben jungem mettf)-
Ober nid)t^ ju t6un übrig gelaffenr fo ba(b man t^rfti
Orttttbfjilcii t^^ii bf m (»({(^ficn @ute beifUia»^ wH^ntm^
mm bk Scrbmf UdüitttS imb ttttfftlntns diligct einitbKii
SKaterien. £)adedcn bot bte fpecieOe {St^if einen fe^r er#
tiebifteti 6toff {uc S^farbeitung bar^ itob bie ^errfcftenbeti
. 6iWit bottca M jRo^bcttfiQ tid^e i< mit bc»
flSenfc^Mt mo^ meinun, fN)r|$9lic( auf biefi Qeitc ^'m,
mo^e am meifien ®ute^ bemcrfen unb 9dfV^ |u üer^u#
(fn 6ofen {onnten ^"f^^F* 3iber eben biefc SRic^ttind unb bie
}iroc(mcRbc^6(()ci4 be( ®riiibIi4Ni( nNiccn ttrMer ba§~
triefe X^arid((it feitieii grogett 6emhiii bcr SBiffenfcbari
Iiracf)(e* ®ir werben ba^er nur einige ©ebanfen M &o
lifcaf in n>e(c^en entweber bie ©runbfi^e ber @toa mebf
mfaefUct. «nb mobificiri, ober M fltrliftc ^Nmnftr^
4ier&aup( m<(r iitwicfttt mthin ifi^ aufnefimen«
©er SKenfc^, a(^ Derniinf eige^ 5Befen,
tann nic^t^ für gut baften, alß baß €itt((«
4ff utib nicftlA für Ibjfe, a^« ba<UiifUt(i(6f,
jb^fkr ilSa^ ift bcm OfnetiT, mit Aber^auptAen Cfeeltetn»
ber erffe ©runbfaO bcr 5}&ilofop&ie, unb bie Ueberieupn.cj
ton bemfefben bie erfie ^cbingung berSBer^^eit unb ^elig«
trie. S)iefm6a0, nebfl ftiiieti Sol9ef4|cit, fwitftbti
Ullfn Gelegenheiten btutlid^ernnb emfeuc^tenber ju macbeit,
tmb er nimmt bahn noct) me^r auf bie ^u^fagen btß ftulif
iften %i|0tt(|tfettii4 äiiUf fk^t« ^D^er luig^d^ct mancher
i^tfrit nvltttiiique i«A^1>itt iii»c.ti)U nato po#t inillo
aacttU praaolttdetDt eicciiaibi a]iquicl a^buöadiiai^Ddi,
Sed etiaiüM omaia « Teieribor iit^eata annt: faoo
aetaiper noaum erit^iitns et inventöram ab aliit icU
entia et dispositio. — Anlmi remedia Inyenta sunt
abantiquis: quomodo autemadmoveantur aut quaur
do, nostri pperls est quaerere. Multurn egeiunt,
qui ante «qs fueruiit, ^pd «on ywgewjftt^ . y
\
Digitized by Coogl
fßHUkm l^ridff W e« i^m n4 nkit sebitioetir j^Rfi
t»i4tt^ tel^rc auf eint fiieereffktite 91rt ju entmicftln, unt^
^eftinbe Sporte. tUiid) (geneca 6ebient fic^ bfffel&ett
6prac^9e6raud)^r boc^ {itmeiUn mit einiger 3l6mdd[)ungf ^
•vi/ fast irr l# aUe«, htt UtatAf
©leg ifl ber ©afftttig^Bcgrijf be^ ©Urtieren ; bcnit
aUe^ (Sittliche inu§ ber IRatur angemejfen fti^n; a6rr niäit
auc^ an ftcft fe&r gering unb uubebcutenD fei;n, utib bonri
brrbtent nic^t ben ^erriic^en fflamm etne^ &utß, beffeti
Sd# 9)afn9aii(9tmeffette niitS bii^er tMi«»
5of)en ©rabr unb baburcft gemiffermageit
eine ani^ere ^atur aune^m(n# ipenn ein
eilt fepit fott. Sia$ fftoatomnifiie Stti iü mitt
ba^ ©itflicöe^O* 6e(?er)et in ber Singe meffciif
bei! mit ber ücrnunftigen Slatur; bcnn bie
S9enitt|if( iji ba< Cinitge» btt flBeäfcl t>or bm 2|ic«
. $5) Seneca Kpwf, iiQ. Multa quidem naturae coa^
sentiunt, ae4 Um pusilla suat, ut non cpnveniat illU
boni nomen. Lei^i^ enim. ftuot et oöiitemii^nda«
Nullnmiinec Qiinviiuiai copteiiiiieiidum bonuiB. Cum
Vonam esse coepit» xwt esügumn *ett. Unde^aliquid
CQ|;i\pftciuif honum ? Si perfocte ^ecoicidw m^rani
f^t» • .Quctmodp ergo illud bonutn «tt» cpo ba^c^noil
sintf quottvido aMiam Pjop^eUtem pecvemli com
utrique pvaecipauin |llua coi^iiiune fit» se^ndudi
* Aatoram «saaf' i]^a scilieet ikiagnitudine» llohiitliini
•M perfeotum bohom, qiiod ad se^ ioi|»etai|i ^niiHii
i ^
gragt man nad) btt 6cf{imm(eret» SrfMrung M
4o filiM Qmn mf6f ^«((bteifttinden CtMviingen/ tmk*
Sefc^reibunden fegen immer taö ju grtldrenbe wieber
9orau^. £)fnn bie £)ebtt(ttoii bed &ttUditn tann nur
^erDorge^en I »eraiif 6en<ca {iiotf oitrf^ |umctffii r aier *
^ec^.nur n^ie im SSor^eige^en einen ^iid wirft; bagegen
f^tiwit/iiaA:>tiir(b >e9 SSe^tiff be| @uten ober be^ t>o8«
ttitk Immer i« efaiim Greife f^m^tf&htt. fBüii ber tlrt
n)enn er Tagt/ baß @ute ifi ba^jentge, rotU
^ii baß ^t%tf^t\xni4i^ttm6^tn btt Gcelt in
0imiffteU bfr 8l<itttr Attf fii^*ri<ttef^ «nb
t»(Id)e^ bc9er)run9^n)u rbig i(lr n)enn an«
fingt begeOruug^mertb (u fepn *^). €^ iß
«in wiflir (£i(M'^f4ni btm Sutcn unb bcm Knturaii§c» .
. 'jv ' , . meffenen;
* ' . • , ' * * '
«. W) Seneca Epistol, 71. 76. Katlo perfecta proprium
. hominis bonum est» <;eleraiUi cum animalibus satis*
que^communia sunt — Si omnis res, com bonum
•unm perfecit» laudabilis est« et ad finem naturie
■Ute perven^y homini äutem %uu/n bonqm ratio
, est{ si hanc perfectt^ laudabilia est «t finem naturie
' auke ättigtt. • Haec ratio perfecta yiitut Vocatur«
eadetnque honestum est. Batio expUcita # tecta
et ad natunie voluntatem accommb^ata ^ Toeatuc
. 'Tiitnt. hdc est Itoneatum^t unicnm bominit bonum«
NamcCcmtöla nftlo'pernciat hominem, sola ratio
^ttefM beatuni fat^t Hoc autem uüum bominif
' " bonum est, quo uno beatus e^citur.
I 97]^ S an e c » EpiskJ» 1 Bomat eijl^, q|iiod ad se im«
petum animi seemdum iiatttram lodvei» et ita de«
mum petendttoi tüf. cum ooeptt efta e^^t^dum.
Digitized by Google
mfKfntn; ani^idh^, mnn man mt fStatut btnk^
i(tf fo taun bofb ba^i^r ongcmeffcne nur barum gue fe^n,
mit <ö mit bcm ^illm ciiu^ DdCi^ pten Sßefni^ iufara«
Itttig eiilfpriii«t ti4tr eUeitt. aui -bem «utt^
QBiltcn; bCT gtiee ^hlU aitt tann nur b«
fe^n, n)o bai @emut& feine rid)ti9e
iä^a4ftnf^€}i kah P^^^ n>enn in btm ^^oi^
allt« reiftt imb 9tit J[e^(l. Si)i^ nt^i»
S&ef<{^<iffen^eU bed ©emüt^d i(l n^tebirum nur unter bee
Scbingung m6QUd), mnn man ble @cf^$e btß ^aii^eii
tcbeot <r{a|iQt Mb «rtsypgai ^at, n>ie man jibc 6a(6<ii#4
WK^ü mitfr ^ne^ atff btc Dli^el-^Jl
SB a r c n jurüdfu^ret ^^)* ©a^ ^eige mit anbcrn 5Sor*
tmj tm ^anblun^ ij{ gutr n>e(cbe au^ einem fittiic^cn
§km0tUtM @imik^ «iitfprMigt; b<iiii i»i|tif ihUi
ftttC iät ffnb glcic^dcftiitbe »earijf« 5^).. / , .
. . S^WteUeu i<bmt inbegVn Ccnecd biefe leeren
{ermdhi* (tt' pixlaffm # tinb «iii8ebrn(> M @ümUtar Nft
man bm, guten SBiOen mir att< ber Sii^nb ttfmwn Üti^
Qt ^^)f auf hai pttüd^t ^ewugifcpn ju rcfl^ireti^ um
&p) Seneoa Epist, 95. Actio recta non erit nui re^
' 6ta fnerit voluntat« * Ab hae entm' est actio. Riixw
aus Tohmkas non erttTecta,hlsiIili1iitti§ aaimi tecti»'
' f uerit. Habkäa porro aaiali' »ön ctfit in opitmo,
nisi totiuB vitae leget perceperit, et quid de quoque
^ iudicanduin tit, exgerit, nisi res ad verum ledege*
nt.
. 50) S e n 6 c a Ef/ist. 71. quid ^it haec virtas ? iudicium
verum et iminotum. ^ .
1 31.) ß^nec^i EfnU4 95. Vtrtus aHoTom adentia eit
et suis difceaduvi d6 ipaa eat^ ut ipsa völmta« dia«'
e^Afttr M dttteii jBiSni« |a erfor fc^ni. XiUdiiü
^tit mmtiä^fHmitUit h^it »{rieii<>(ftiiiN
mutige bie Untertverfung alltt^Hitnifyanb^
Innren unter eine unb btefelbe Ht^tl: bieg
i$ btt mimUdft d^täut bcr IBeitf^eli unb btt %vß
^ §tnb ^X. 9mta fe^t noc^ ^iniüx tt fep tiidit dam«!
HDtf)i9, ^inp^üff^fn, ba§ bie SCegeC rtc^t^c^ fepn möffe ;
^eon cc( fcp. untndgtic^, bag einem ^enfc^cn
tmmtt tin unb bafftlbt itfnUtn ti^mi:
t^tnw e< niäft t%^t fep. SDiefer ^ufa^ i({ a^if^
MNrbmg^ nerl^wenbig» »elf in fener €rfMrunq etma^ t»on
^em flttüc^en 6^atafter# aber biefer fef&ft noc^ nic()t 9an|
fci fetmr ftMigeii C^cfKmiiitfteit Mfgtfiiigt ift €^ ifi nitf^
0ettU9f bafi ba« ^anbefti chier Sieker uliMwi»^ i(f, bib^
Stemel mug auc6 aOgemein fepn/ bie gorm eine^ @efci^e#
l^äben; nitr b«iii if{ ti utindl^ig, bie f^ualit^t ber jpanb«
lini|<liKi]riiiieii |lf fte^iiimctr# bniR bk etfd^if iitHt ilt
bit urfprängCic^e €^ariifecrbje< rec^tf(6affen«n93erbaKen^;
2)iefe ©efe^mdßigfeit Ratten 3^no unb ftine 9?ad)fo(9er int ^
0ikitte, toenn ge ba^ SBefen ber @iuli^{eit in ber Ueber«
ibtftiiiimitiid mit ber Slatitr feege^eCttegm ; benn fte
eine ftft(i(jbef burc^ bie ®ottf)tU in bem Q3}eifta(l befte^enbe
£)rbnun9 boraud^ unb ße bern^anbeften ben praltifctietl
^ufte» IQ eioeti eesengaob be< &Bi({<a<^)«
' ?ftt< blefem SKangel an billig 6e(Ii'nim(cn ff«fid)en
@runbbedriffcn mu§ man e^ aud) erflaren^ bog ^eneca,
(0 mit Abir^aiipe bit &taiUr, in bn^ftimmnui mancher
f^i(ffHn, boriualicl mV .9elb(ipf{icb(en, mebirere Setter
• / begingen,
. 1/ • * ' ' ■ ' ' ' • - •
ga) S e M e c a Epist, 20, (Juicl est sapientia ? Semper '
idem velle atqueidem rioUe. Licet illam exceptiun- .
culam non adiiciam , ut rectum sit, quod völis, Non
potest cuiqum aempei idem ptecei:«hi cectucn«
33} Senoca E^jisi» 95. 79» 98« 41«
Digiti2ed by v^ou^le
btiin^n, nid^t {mmt tiutn unh b^nftlbm ((iiüxatUt 6e#
(ouptf teft 9 tiic^t imimr tonfHpmm i^crfti^rcii. 60 M
btm ©eI6f!morbe, t)m pe für erlaubt, ja ffir eine
riif)m(ic^e unb grcge %f^at galten; meil fte bie grei^eif,
6cl6({(idabiafeit uni^ Sßur^c te^ 3Renfjp^ti 6em(ifer itibem
IT frHum VSifUn üUttuntmmftf Me ittibf^imniee Sotmet
ton ber ©(cic^fdrraigfeit ber ipanbfungöroeife gef?attPte i^*
fien, Im W^pimt NOiden^ nad) mld)<t ber Slienfc^
^c(f tfoiirt niib cme SReget }» fciti^iii ^fe^e mac^l, tif
Siog fdr i^n ^agt, nl<ftt|tt einer ^tOdemeiniii @efe$9e6uns
lauglid) i(i 54), go ffreitet mit ber ?)fli(tt/ »elc^^ (te
ktm ^enfct^en, alß %f)üU eine^ a^o$en ©anten^ Dorfc^reü
(und üter bie !Ratur, bie fSerüe^ung unb J^a(R>df
iuns aSer IDinge al^ einei^ btogcn ©pie(($ be^ 2"f^^^*
IDogegen fe^U e^ nic^t an Urt^eilen unb Se^ouptun«
iMi «tiefte eisen fe^ lauittn mordi^ii ditm ^fftnh^
reit» ©0 erfordert er {um SBefeti ter iudenb Me ttnei«
^itini^i^ttit ber @efinnun$r bad @ufe bloS
um be^ @uten millvx |tt e^un^O^ utib le()rar
hai bie Otltco'einet 'iS^aobiittt« in gtaFimt,
befielet, au^ tt^efcf^er fie entfpringtr nid^t in bem SRatei^
riale ber ^anb{ung ^ag ber gute (if()araf(er bn^
'.54) Seneca Episu C^. cum viittttiioent, distrahani
cum illo (dorpöre} •ocifftateol — animui ad ie.o^n«
ins duceti - t '
§5) Seneca fftsr. ti.5. Hoc atite ömnia tiU gniiqii^.'
pezfiuideMt, sae ioftuiD^bte gr^dt oportet« . Panun
adhuo iltud pertuadeat sjiht^ ihe, in hatte pul-
€ll6ttlniam vittutem ultro cftiaiti Impendere iubeor^
itit tota cogitatio a privatis commodis quam longissi-
jne avei&a sit. Non est, quod spfictes, quod sitiu-
atae rei praexnium m^ius, quam iustum este,
Senec« Epist» f^fy. Hoic (sapieati) enlm pro{)oai«
tarn «still Vita agenda non uti^a, quod tantat affi-
. cere« aad onaia neu focara« '
^ • • • » ' •
' - . ■
Digitized
*
er auc^ arnw frdnf(icf) unb öon nicbriger j^erfunft fep; '
bagcßen auci) ein rei(i^ec oorne^mer Sdfenoic^t t>erad)tet
' leerte 9UI<in veicft auc^ feine (Sc^rifKcn 'oo folcftea
linb d^n(ic6en ©ebrnifen finb, fo N^'n fie bcä^ frtnctt
^rpgen tt>ifrcnfd)aftUd)en 5ßert&; benii nad) feiner Ue6er*-
f leugting man bie SBifTcafc^aft be^ Sebent, ma$ bit ®runb«
fdgebetriftr t^oftenbttr nnh fam nur bdratif ait#
ffnfbecfungen ber ittern ajeifert gemefniifi$ia jtt maä^tti
iinb in SJnroenbung ju bcinc^en. 3u ^^^^^ <|runbli«
iSitn (StfQtfdtun$ &tm&t!^^ nad) bin ßttUc^en ^nladcn
\ unfc Strm^d^ii \atit tt mhtt gicvune, tidd^ ^efonberttf
Talent 2)ie ©iaicf tif ber ttl(ern Stolfer »erwarf er ütt
Ue>$un|{ feiner 6u()tilitdten, o^ne ben rechten unb unrec^ <
<fti (ScftvaiM^ tofelbcn {u uaterfc^nben.
£>ie Si^re m ber SlffectUfi^eeit bc« Süeifcft
trH&ee . etiucft be« eriiiiN%« ^ tnaanifn^
boc^ o^ne aUc Ucbermibung. SlMif Wr Sle^ungeti hn
Slatur, bie@emut()^6e»e9uai3en, »eld)c üon bem ein»ir#
lep iuiim OegtnftinDc ab^Qd^n uib unmiOfurUc^
ftnb, foOm üvttinetttt, fonbem iiltr i^re i^ttrfcbaft dbe«
)ben bernünftigen 3)?enfd)en ge6rod)en »erben, bag er feine,
greibeit behalte, ba<J ßbjcct feineö Strebend bnrd) bie
{Berottnftaufittfu(<^ai, unbi nliiit ^ilLüih bcn ijjimn burd>
Die @en»ale ber Chibräifc deimundeii t»erbe/ bat b^<6Rc .
6ut in tttoai anbert) ju (xgen, in (eine eigne X^atis«
' ©a bie Sfoifer ba^ ©itrticbc ffir bai mm unb '
^i^i etUt mb bai Uafiitlic^e für bai tin|i])( Sofci nUe .
. - •
37) Sett«tfi Jfijput. 76, Si iift •lifttU niilusi j^nfo im*
probabitur, tiboniit, prol>aUtttt. Id ergo in homi«
ne proprium ftolmuque eit , (j[uo et - probÄtut et iito*'
probatun ' * . ^
Digitized by Google
ÜkitiibintH&t dteid)^iir(i0 friUniit, fo ifl H nM« recM
cmlcuc!)fifnb/ warum einige bennocft baö ?Iöefen ter Su*
gtn,b i» bicDetnunfttgc Sltt^»a^( btv d(eid)9tlt
tiitn ober Sttf^ti ti0(|f frrffin Dingf
ft$teti 9^)« Cfenica sf^ Unittt MniQt aiufftlnttie:
SOeS^inge, außer ber £ugeiib, fagterr finb ferne @iSl^ri
«ict fie finb bDd^ ©egenflcinbe unb ©tcff für bie £u()enb«
Beim Oc^l^di^ / Ktt^e imb Hn fä^mtff^ftt ^fimib mit
ler Xngeiib htflcitn timm , mb fit nidu tinfdftintm^
»arum foDte man fit nic^t fuc^en? ^S^id)t alß »oren fte
M Pc^ @iiterf Jonbern n)ei( fie ber Statur «uiaemeffcn fInb;
tnz m&lftn fit inittUkti^im Uit|filtfftKl^(ii«b senbrnmcil
»erben. SRan («iibrit bann gut/ nid^t in Siucffic^t be^
Sl^atertalen , fonbern in IKucffic^t auf bie gorm ber j^attb^
Umif ober bie berndiif^ige ßdt^immun^ htt
mitttnt. Deila dber^aupe HieittUä^ttit
nid)t in bem^ ma^ man tint, fonbertiin berJ^anb»
eine liieereffaiife fjraje: tbie ber SRenfcft imtft {ti
f!f(lic(;en 55egri(fen gefommen fet)/ beantworfet Seneca ali
ein geübter igeobac^ter bed menfc^IicOen ^er^^en^« S)U
Slaeur Um mi bie dtUnntnii bt6 Gitelic^eii nic^e ^t^u
benl^dbeft; fte gibt ittir bte Meinte ber Srteniienig,
bie grfenntnig aber nic^t felbft» jbie Seeb*
ocfteung unb bie SJergleid^ung be^ dfter^ @efc^e^enen ifl
bie CmeDe )ener Segrifer inbem'^ttnfer SSerfianb hat Suec
unb Qitttidit nac^ einer getoilTe 3In a( 0 g i e beurt^eibe ^')*
' ' . , : * £)^^
♦ i
89) Cicetode Finib^ bonor. IIT« c. 4« virtutis proprium^
earum rerum^ quae ftecunduio naturam iint, habec»
delectunu Offic. Ii & 3« \
4o> Seneca £Jpue* 92. <^ä non in le btonnm est| led
in eleetione: quia lictiones aostxae boneatae tunt»
I ' non ipia , quae aguntur«
41) Seneca Episu ifto. Nobif Tidetur obseryatio col-
Digitized by Google
%6f S3ifr(0J^au)>tji. 3t^(erY6jc^m .
• V * ' " * ' * ' ^ •
SXe.Otfuhbftiit bt^ Siätptti mt JHß
latmH ^ fofgcrtiti b^rMrf aiK^ eine gwtfTe ® (futtt^
e i C b e r 6 e e ( e ; Don ter Gtivtt M itibti fd^teg mair
^nalogifc^ auf bie &tixU ber @e((e. Einige ^anblungett
^£ HBp^U^iS^ril^ SSm((()U(tfeil# eeeknfldrte festen
te Cr^oftiHtif tiMf finsm 4t M tielMoiiitiifii üVLÜt '
^et(Ounbern; bit^i^Ut, ml6)t eine gldntenbe £^at erwa^
D(rbunfe(ten, murbm abfic^tlic^ in ®(i^atun $tfitüt
.pedft ole ifl ber SKu^m innfr^aK beti0r&i|eii IcrfSa^r^eit
, geblieben. 8lu^ allen biefen fc^dpften mir bie SSorfreOun^
line^ großen @ut(^« Oft biem Uibft jbo^ sifiofe ^
ten grantefi/iiiib lMi#6^<nbIi(^c f)üt oft Sle^nfcc^feit «k
bem &Un. S)iefer @c^ein imang un^ )ur aufmerffame rn
i&eac^tung unb fc^drfern Unterfc^eibung be^ ^le^iUic^
wnk S|irf(bi0ciiai« Qim» j^emifficii mir Sftmfd^f .meb^
^ toi'r , ungeachtet ber Skwunbcrnng ^ tVftdM tin|elttf«
ebeln S&afcn gqoöt würbe, bod) nic^t a(ö QKenfcften ^pc^»
H((^ten fonaten, mil fte feinen feilen iifyatahttf Mut ihm
t^er^Rberlic^en @ruiibf^e tti if^tm j^dnUtmien i/uitm,
£)agegen fanben mir aud^ ^enfcben^ mld^e ii}t gan|e<
9i6en ^inburc^ unb in aücn if)rcn ^anblungen immer bie«
ftlbt^ttfon mm, nicht aDein gut in Snefchliifre»^ fi4
ieigienr fonteni audif b<i^iii gebracht ^attiiif ba§ fte<
fiac nicht anber^ ntd gut unb recht h^nbeln fonnten. ^ier
Reffte ftch bie üodenbete Sugenb {ur Betrachtung bar. —
idiefe ^emerlungen (inb (tii tut, mnn man t>6tänift^t,
tbad man odrau^elen mü%, ba$ biefe anatogifcheii Gchluf*^ ;
fe unb ttrtheile un^auf bie Beantwortung ber obigen grage
. , ftt^rca
• • • ' *
legisse et rerum taepe factarum inter se collatio per
ana1o£^iain uostro iüullictu et han^itam et bonum
iudicaatej
«
Digitized by Google
c..«- i ©Holter* Iii
jfA^tctt NtUf mimiU^ bli %tii<nt jiWf 6i(((i$f <it id beif
Vtrnunft ju etirbccfm^^)» ' * *
hin unb ouf tie SSerJ^iftniflTc feiner 3eie an^upaffVn^ ali
in htt ^npuiim^ htt @ebu(b unb @ tanb^^fti^fcit
iti Setbcti ttiib WibittoittiitfMtni:. linb bc#
ruMö^n gröttung Irt binCBItle-it let 9?afup
a n b b tr . &ottbtit SSir woKcn nid)t bji btn ©cf)i(# .
^<niii9^n ber SBürb^ unb €r^ä6en^nt^ b4C ima((bii(6cit •
{Rodir. iber<»e i^n itti; ba^6^i<tfa( er|e{^^ ^tcbe ^i beii
Jobpreifungen t)eö jpeVoiörnu^^" bcr mit btm ©c^irffafe v
taq)p{^UQb nic^t untcrlic9t/ bermeiicti/: . fpn^ern biffert.
Jmmtnhom mie Nr 'Hit twti Srel^eit tttib Sptf
«neecfuc^fn^ unb t>ovm^iä) feine Sebanfeu ^bc4
Dregrcibeit bc€ gRehfcftert, mordiifc^<n äSBe«
fen«, dritnb:! ^ auf ba^ fittiicb< ^en^ufcfepti. QU ift
iit ibibin^unif unUt ibeld^r aibttt '^^ttfiM^Ult tinU
(DToralitde gebenfbar if!/ uttb ba^et bei oOen praftifci)ett
Uebcrieugungen unb Srbrcn f{iSfc{)n>ei9ettb t^orau^grfe^ '
Uitb. «ber 6eneca m bi[e,9reibeie bemeifen, 4ti^ t(ed#
tttifd}tn ^riinbett Smeifcrt ^ t|»tt(i^ i<i|i6er bem Gpfiemf
feine Semei^fcaft ^aben, unb ba^tv bit 9ad)t, bie fte
bemeifen foOeU; pro6Iemat^fcf>er mctcften^ ßc .oor^ec
Mr« SlUe«r ..f<lat.ilf :i6fftt^e( du^ 9b(( «nf»
9t4itfrie^ 6bN iff b«*« Sirftnbe; bie ^afe^
tit ba< Sieiiimmbarc/ melc^^ed bem Sentet
> und
.'Ml «r " '«V . ^ * ' ^
'4d) '$^iieQä Jtpi'ff. 52. liQ. Öinni(>i]r entm nktnr^
ffiHdanielilii dedit semenqne ^irtutuiii; oih^es ad
> '^«Wflr ist« tiati imsäii«: Opte IrtieatÖr «iböelär, tiliiif
• flhdinii bona ^i^ft iofrttiT €xcit«tittit.
' Sednem. (BefOi. b. «bttef* Y. £|. ' t
\
Digitized by Google
169 . J&am>ri» 2»\i^t Tt&f^tu
fccmfflben Ser^altniffif ({cf^et tie ©edc |u hm 5tifrpcr;
ba^ @cf>Iccf)tere uub UaeMere mug t)cm (^Meru bmun uab
tinttirmdrfi^ feptf/^ iDal^er muilen mir flanb^aft segeii
armut^ nid)t förcf^tm, aud) tcnXob nicf)t, welcher cntmei
icr 99c€ni(^tun9 ober Ueberganci in ein anbcre^ ^afepn i^.
Sie Stra^lttäiis be« jC^rper^ ifl bi* tba(tii
grci^it be« '?K^nf4eii 49). @oee nnb' btr
©etfl be^ SRetifcfeen Ifl ein unb baffelbe. ^ott
1(1 bir olle^ burct^bringcnbcSeifir btf aUettt
f(((ei9e jtrftff;'.ti»e(d^r in bVtii WtlHt tWti ,
XQxxttf 6<fecTee, leitet unb regieret, ©oft
ff! ba^er duc^'in iebcm ^enfcben; ti t|i ber
f$ftf, 5cr^ in ttn^ wtrfVff bttr4 ben toff
bettttik ttiib Mirft'ii 'M\ -SSDrsuglic^» i({ ber d^tWdjf«
Otlft in ben guten ^enfc^en »irffam; ber gute
SBilU t(l ntc^t o^ne @ott; oon ^ott fommeu aOe
flfpgc iiftb erlj^Qc 9xitWli&^ f . ^ £)icfe
' 43) Seneca EpiVr. 65, Contemtüs coiporlt sm.j^rttf
' .libettM e»e.^-H- Haie libttttati fimltam conmet et
n4Ba|ari«*^ aa»:4«o «foiiHaftt. Ocu« iiaarfampBmlj
. .qnf^9 circuiiiiuiaTe^n»iq aequanlur. ist duaein. . ^/j^
tentius i|iitem est, qiidÄ facit, quöd eitDmit^ quaii\
maieila» Quem in hoc^ niundd locum Deua obtinetj.
' • huno m liMikie animits ; quod ett iliic materla , id
nobif dcut est. --...<.*^^.r * . u
^) Scneca Kpist, 92. Ratio diis liominibusque com-'
munis Quid est aiiten]»Gurexistiiiies io eo divint
• aliquid exLstere, q^i^i^ei paxs e^^t? Tp^m hoc, q|i^
/ coütiuemur, et unum est' et Deut et aeicii eins su«
mna et inembra« Caput esu^otter animus. perfertur ,
illo, sl vitta non depriman^. 5^« <2# pr^J4^it^,^^0
♦ 'üe henefidis 10. 0. 6. de viia bektd^. 3$6V* * '
'i|5) Seineca Epist. 41. Prppe,eit a te DeQa^.tfcuai
est, intua titf ^ It^ dico, Luciii, sacerjintra uos spi-
' . ^. . ' / • ri^s
Digitized by Google
kett, bog finanber jftm t^^eif duf^ebem 3ß@0ie6re
®«^^§eif{, /{ab bie eeefefi S^etfe tlnb €Ricbef ber eott^elfr
l|! sar uli^e ju 6f greifen, mie in önfe^un^ be^ ©eifligert
iinb gKorarife^cfi eine folc^e Secfcftieben^elf Qta« finbeti
fannj mugte laiKft gufe SRenfd^eit geben. 3(1 bi^
ttorafiO^f «kpiiiAiii^tfH eituttirteiii befgAttft^en (^iti
' fJuflV« / fo «hiff ti aud) bie entjesttigefelte SÖenfare be<
SiJfen ffpn. SDfatt mugfe \m ^\x^ einem pi^fltim^- itnb
Mefe au^ etilem neaatiben finftuffc crfMrm« «Dan« erMbe
Mftbeif<tii4M6a|r b^ntdbet Ifl lelü «»enfc©
Mf«'. ' 3(1 nun aber biefer jjofirioe €infftig ber ©runb
ber moraIifd)(n greibctr, fo i(l nic^t ber SKenf((>/ fünberit
e^it ber fe$it itr^ebe^ fiieittr^ffid^er j^aiibltiiigem CM^I
ef iric^f aM isib@enec!i SÄenf^eifito^^fltti anbere
grei()dt Beifege, ucrmdge Heren etf in feiner a)?acf)f jle^e^
. »Je er ben d^ttlicben @ef|l/ ber ade^^itte
tbixH\ atmeMert itit^ defteett tbbCle? Uiti^miit
fKrnmf ertMicf) mtf liefen $)ef>aupmn<üen/ bof bev ^wa
fflille nur mxn t)Dn ©ott ifi, bfe ©rogfpre'c^eret, bdß bef
SBeife noc() einen ^dbern ®rab boitSSoOfornmen^t beftgr^ '
m bie eblt^ie, ibtil bee fRettf4 bii( «Bei^^ett
ficf) ferßf!/ bie @öi((^eit aber intern SBefeit
berbanfe 4^). ■ • vvj .
Stefelben SGBiberf^rii^e unb .6((tbierigrej|eit finbeir
. %^ aiiff^ iit ber Roif^ett 8e6re boit tft ipbrf eSuna unb
' ' \ - , . . . bem
" ritus sedet^ matötuitf kmonimqtt^ tiaiAhrötiuitf bbt^f'.'
etcoilat:;^ hicproüt a nobU tractatut eirf'iti^^
• not «fue tractat*, Aolint vit aine Deo nemo, ei t Aa.
. I»i>teit aUi|«|M tüpra brnmikve^ um «Ib.fllo adittttt^
estf^fgcfe. nie dat eotisUia mpki&e^ et et«€ta. 74.
^4<) SeHC^S J^pm. 55. Est aliquid quo sapiens ante.i
ceclat Deum'. ^ Ille naturae beneficio, uon auo, sapi-!
6n8 est. £cde res magna, haber« unb«cillitatiiii boi *
' ' ttiaia af curiUUm Dai« 7J« .
Digitized by Google
gBeltf nod) tt)<ld)cm Sott oW ein (äci(I t)oii «nenMic^c^
^(^t ttttt) §ffiei6^<it Die tvi^t utU^^lilbfame a)!aterie iti
filtern ittfammmitimnicaben ßanita utmt wnb.ttt^ttß
Ugt für ba«; ^ift (einen n^um ii6rlg.. «»er bie
tung üBec 3a&rl)unberte roibcrfpcad) i&rer S5e(;auptun9,
jinb ^c^n |ic^ bafter m bem SSerfuAe d^n^t^teeti ba^
.^dfe mitbet a^orfe^mit ttt^ ekl^egtenuidj9<»tM# fio Vtt
iili dc^en n^oOter in UebeteinftimmtHtd brin^env
516er jcber aSerfucft einer X^eobicee ift in bitfcm ©pllem
ikBib^ft)rH(^# on0 wenn auc^ bem. (^toifec ber i5cn>et«
'gelttn«eiiidker-b«f ba< p(9nf4i9»t<f( ««t tUc
leere (ginbilbunö fepr ba nur-Hntugenb n'nb
^A^tt für etma^ 95«Jfeö JiJnne ^^Nlten votu
i^etPr tOd< b.ein eiiiianctt^SReitrct^^R
fommen^eit be^ ®anjen fliege ober biefelbe
»ef Jrbertf fo Mgt ^(fy bec^ ba^ rooralifc^e ^o'fe mU
»er^bcoIo^U ber ßtfnUtt ui* iii4»ef»of><(e biö 6cncc%
auf teine flBrife Mrtim'genf miiC ®ott »er aOftcmei»
neSöeltgeift alle eeefen S^ile biefe«
If^xitdeifie^ finb, moburc^ ber (e^te @runb
»,e<'S>afe9tt^ bM Sdfen bti^ eifbiicb M ^otl#.
e^ fep burc^ pofltibe aBirfuns, ebirbitrc^ ^ulaffung, gc«
6e|e man iebod^ bie gragt Wegen- betf @runbe< M
ntoralifc^cn $f$fen auf bte 6eite/fo ifl nicftt |n (ingnenr
baß ©eneca eine anbere untcroeorbnete gro^e; SBarum
tejB 8ic(»e(<^affeara ofl (0 DitiCi.fflibern>dr«
ligfeitett feede^tietti; ' »oii tlner MireH^n eeilt
erwogen unb 6eantn>orfet ^abej Hrte febo'cft bft 'S}ai\pu \
((»»ierigfeiten^ »elcfte rait bera ©pflcm ju tt^efentlicft bec»
fiii^ft 0nb, entfernen {u f^nnin. ^ ^ et.Mtdibut fie nim«
|i$ an« beni moralifc^en Sefic^t^yan^e. «OelBibertoirto
Digitized by Google
•« t,,
I
i'm^ampfpU^ nnb Ue6un^idfc(u(e )u tttv^un, in mU
cftfr bit %Uitnb tnmidtlt, bitttt mb fiitttt Slnt
tt HiiftlMiefnf maw |i# fübft xtdit Humn ^ fctae innenr
i^i^^xtt er bur(4 Un^Iud , bm nimmt er in ferne biirc^
Iic6e2u4)t^ tou^ajitec, mek^e l^ce jtihber mirffic^ (fet
fttfiMi«-'* ein lü 8e»M0iM»flf tifteni^aiM n^Ktf^Bunflf ,
^e^et, (dii BtiM^ ttHSefnebi9rtftfctM> 'if} ba^ehta M
£&at ba^ srdßte Ündtild Utt^fäcf tf{ atfo f^eftf
fir bie (efbirn^in iXed^tfd^afeneii fteilfMit |el{fam dHr
Ißott miB batilin^ bin 9)^fiifc^en bte Sli^fti tffnen^ ba§ fle
ttf Innen f »a^ wirfKcf) gu^nnb brffe tffr böS flttiwf«^^
©lucfiJ für tt)«^re ®utfr ^ofüen, tt>enn fle nur ben ®umr
luX^eit mürben, uni^ bai Unsldcf nf^ etma^ $dfe^ 6e«
Hlc«, lnH^^mittmetmn\6)tn nnb »M ganjelf Wenfci^'
, eiu. ^ Ho» itaqueDeuSy. quQf prot>at,, quos.am^^
indurat, recognoscit, exercet, eot.aut^tn, quibu»;^
indnlgere videtur^ qt2i«>ui parceie,' mollea ventiurir
;^ ;i«iali» iervat, • . , .
'jomMmettf optittnm'j^tieinque^ «t Mk'Ai^aiy 'Md»
' Biliar« «r ecter e ofen^ ' Hoc eit jiropodkmii D«o^
' " sapi^nti Viro, Mteo^e^' W«b ^jpUHi'Tnlgua
' «ppetit , qnad t^fornlidat, «e6 tidti« 'eaiie um mala«
Ap^krebnnt autam bona esse, «i*i11a non nuibonia
' vins ttibuecit« et mala, esse, öi xBalia untum irro»
f
Digitized by Google
^f ' ^SietM ^'ausitfi. Speicer 3(6f(^n« *
Mtni oMiofbiict. u 9Att Mt C»4icffa(c if<N«m(|
fr.ftat 119 für 4Qct|ia( jDu @(f($« be^ Unitxrfum^ angeorb«
«elf tttib fi4 i^tien fcl^fl unccrmorfen. i(l urufo^i^
, ig c| r < 6^(a(e lolBid fofaen . unj^ sdbulbi^
fMi^dtn/ t9^^ paen bcfdüicbeti i^, nnb fUb Mmit tti^itn,
g^olKt, S0^lßni»9 (n^-mb mi 01t ll)pt^^ iWi*
littbct au£^ an brefelbe $Rotbn>enbj()ffit bie @dtrer$ eit|
,( V ^nt^^m^U fii&M; baß bieft ©runber ^*!^
Uf^ifd^tv 4B^w«w^Nf ß«^^
4<t|b f{nb# ba^ mcnfc^Ifctie ©emürr) megen be^ fbfftn unb
ttcbcU in bir fSStH nid^t üütin )u beruhigen; fonbern auc^ .
tßtii in fefli Ck^itf rof r toeir fi^nk^e^i« Inbm ifl, cfma<
dnberftf/ blc Cinftc^tf bog ha^, voaß unö af^ ffmfd^ran»
fun^ unftvn Zf^i(iiUit itf(bti\ui, , jiiU ben 3^e^^$ ^^«^
.i49) Scneca de providenUa c, 5, Quid est bpni.virl?
^.jracbere se fato. Grande solat^um est, cum univer»
* r^pju. Quicquid est, quod nos sie viuere ivssitt
$ic mbd, qidem ijteceMuitaffl e|;deaft<»lligari; irrevo*
* ' eal^üU bumimfi .parier a|9.,afxif>ft.^ui'fu^ v^i. III«
aed le^wlttr« Semper paref, aemel luss^ . ^ ^
\ • • •
Digitized by Google
«i4f ^t , nur Ö^ift ifT. tfde erffe, 'lim M^Hi^tt,
tttoitUn feine ®riJnb(. ©a^ morafifc^t 55dfe lifllt ix^
ttuif bfnfef6en gar nk^t 6f3reifcn, unb ma^ ba€ p^^pfifc^c
nebel lecrift/ To |ivar Mti ermibfl^im ttt &t9a
^Ifenl ati^ffTen, e^nfd^e aW iitt9(!^'33i^fc^, fonbent
cm jufÄlfföc^ Ucbff barjujtißm , tvefcftcö bcn moralfrd)frt
SBertö em<^ IKenfc^eif im 9erii(jrtlnfi ni(ftf minbert Stber
xtßit ftc^ to4 in UtH eiMiü eiirigr 1B(benf(i(4(ett Qe^ti
biefe* tSi^auptun^, irrib eine (cifc 3l5nbun(j eiltet nioraiy
(Bjen !Äercfjf^, in ttelc^em atte^ natift bctn V^feflE«« 83fr*
iunfk^mi^ 6e^imme, ^ bi^^ V^pl^fc^e Seth «oraltfd^n tiic^f
ABciit ihieerseorbA/t^fMtirht kticft' iroü^ iFim 'Orate - Mi
®urbicjfeit angemelfen lU' tlnb ba fcr^ "er nan feinett
dttbern 9(u^n>e9/ mie^jato, ben ©runb beä p^pfifci)eit
JpinbernifTe in bfn 5B'eg geUj^ ()ä6e ^®). 5lber biefer^utJ-^
tbffj fil^iref nicftf weit, unb ({reitet mit nnbern ©a^en bec
MftvA ttHt^ jhr«f^l)r.S0tt a$er bitfhtikt wiiftmht Stfitft?
ber iQfifmSt^fig« ÖJrift, 'W afte^t b«rd}brin9t, bifbef unb^
^Hebe^^ fo f^ft fid) feine fbldife aBiberfpenjÜgfeit ber
MfbeM'iSiMtrlr'Wit^^^^^ tbefd^e ^ 9i(()en6(it i« fciiirr
rtitffamfttt cinf^riJnfte. ^ ' • ' ^ •
- ' ' ^Ite bi^e SBiMirfl^rdcfte ihb eAmierrsfiHttr witbei
in i^rer grdgten @t<!lrfe {ufammenfagtr unb f!e in eine
anrübe ber eotibeii ar bie leibenben Slecf^cfc^afmen ein«
* 7 T ^ • : " ' ' : * • ^ ^ • ^' • ' ifeibet
50) Seneea & Trofi^Wlcii^ fi 5* Quar? tüfipi^ peiift
taoi iniquus in distributione fatt ftiit, ut bonis virift^
paupertatem, viilnera et ac«rba funera ad^criberct,
Non potett artrf< X mutare materiam. Haec |>a6&a
, est. Quaedam srparari a quiboidaoi^ hob potiun^;
«^ftereati iadivi^uA saut« ^* '
^ Digitized by Google
V^tin, t^r, ^ea iii4)tf Äef4ptf t|4< tft. Sii^
^Qbe iÄ ba^ em|ige »a^re ®«t |Le<»rtcnr n>«ld)e^ euer un*
f afennb^r^t^ l»ef(ntUci)<(f eigene bum ,1(1, £> a t^^c jct^
II;».. Ic^ kUI. «it ©.c^utt$A^
f4tif(*te i^rcn Ccerp ©tiflf glctcbf^m mi
|eu d^ßeriicfr t)pu @olt) , Silber uub (£tfcn6ein i . aber tt|
t^er ©lueffrligfcit niclW .Mürfei^, grcYji* be^f^^iiel
t)ic »armut^; nicmanl) ie6t fo^.qrm, ,alö n>ic,ec geliorcii
Uti^l Mfrmitnbin; d^d^n ^^b^ '^r |<(;iucfttf( m4#„jpttcr,
t^e;f(|( eM(4 in einen anbern 3^1^^^^^» <^^^^ "^'^fKl
ac rne queri uossitis vos. quibus recta placueruntf ^
'Aliis bona falsa circumdedi, et ai[iltnos inanes velut
longo faliacique somno lusi. Auro illos^ argeato '
**"-'k'eb^ti c^^avii iatlis aih.il boai es^- • * l '
. , ^A) ^raeca 4^ providepiiia Non egeve f^licitate,
». iFelicitas vestra est^ At inulta incidunt tristia« boi>
,1. .yenda» duQv tP)W]fata. Quia non poteram vo» istis
*\itUab©re^ ani^ioA y/ttj^oi i^dYnil«» ^y^^ui,
*
• ' . ' ' •
Digitized by Google
ub u^tH^^^^uu. 3:>i^m^:P'fm. v^utmtit^im
Ut fogleicft ein, bag r)ier fautfr 2ßiberfpruc6e t>orfommfii,
fe« ftWftf mit ter 95e^ai^^>tuittf r bag b<i^ 95?rei1icf;t t>on
em &frru$r<f , unb 1(1 noc^ bajü duf «m^ bif «SeWin^j^
bcm: bag ei^Soet jum ?5eflen fiit bie geiDenbipft onö fuu
ba^ @atfit 'iüHMbntt feabr. • Unb mi( bir ^ftrc()r tte
üanblaftte «Mbiifig , iMl^e al*^ t)flt«f j f*fr'®(jif Vft^
, 6e8enfi<»T<1W*Wt'fle(?mf»irb/ifff5ft bie gegebfne CtfiiuoV
«iß lue befiVbiäifn gluckt aüö bem Äampfe «nb ftciwiW
fi«ftt ^e^|^(^Wil^l^ttg «^©iberfpm^;' ' * • vmarirj
• ©flfe76^(rh;tofbfrfpr^r>rff^tt^ ^ in brr 8rf)re bon
hm f I%ff4l>jen Sobf ^erbor^ wefcfte j»«r^'f<iotrbi^
Äier^i uiH«p-bfr SSe^etuttS bcr Ädifer rfcbt In '6d^n?un^
(am: £)UiUe(cn (^icUen ben @e(b|!mo(i fä^'Mi>^dl
i^»Mff^r:WB»^^ ^W<ü>(l«f» «rÄibe aa(K, bM 2ob
bf m ?dbeii, üpr$u^ic&en ?4). ewca aber ftr^/c^^ bcH (m*
XfiHüm Zot> qH bert f^Sd\(ltn ©rab bcr £ug<ni|
6<rafi^, Unb |f * ßttb olle. (fute^f^riiKfr |ik bmV^^IR^ '
WJ%^i6<if ^f^^ Ulli
55) Seneca ff« provietentia c. 6. Ante omnla pavi na
4«H .J^"^'"^^ "'^n'*^?^*/ l'^tet exitiif, Si BugLr« -
Digitized by Google
ffttit Mf^i ftK»i tt «ÄMftteo fü'r ^mt «rfßVf Jflftf •
fiBir wöDen ftine ®ttanUn ^bn bm &tlbfim6tb fur{ii(f[
»oriHOm unb prüfen. s •" - '• ■ t ^ : •
l ■ . .J . .« J -. ■ . r«
»arijinf .f)}o iiiid^.Mrvt®«fe|tii i^^r jßiitvr uh«
iDranit a(f^. nic^ jtar^nf an, x^\f lün^rt, fon«
tera. toi.e A'Ut tndn lebet. X)aber lebet bf): SBeife
l^:lH»^a Ji»..i4MS^ c«
Cr muf ent^eiben^i; ,11^% i|t)b m{||r;Mep f^Rf
tDa^ er j^u t^un b<^be» : 4ISeni^. baber t^ieU igebejadnifTl^
cmmte« /welche feine.^u^ Jo£4iij|. b(^nii| ttUt.:y[ ffiui
Um itrcifr tiefet ^bin* ^im^i M Hut ir «id^
wir itt*tt^Mger{)(iif!Rdl^^f(>i^^
t>erbdcbti^tii nKr6en an{angtvuber(e9t ervfeine^gaiHC £age#
ob er nlc^t^io^ ;f(^K .(>ftirislben %(^ U\n^,jttiiin oyfgfbea
er feiiifSeben^eiib^mad^i.obj^c empfange; ob e^er obu
«u*btr 'Sbt^ gefi^rr öftrer bie gf cIcfjit^ilTf Igel*
iDingr, Ob man früher, ober fpäter f?irbty
<i^f viit r -mt män ^kWf ib q uiybtt ^rf f e/ %fr^
nünf^ig- öi>er'uni?ertfirtift icjJ g^^^ flerbrÄ
^ alo: nidtti anhvig, oU ßc^ tum £obc aui btm ÖtimH
^5) Seneca Episi, ^o.^Non enIm vivere bonnm est,
$ed bene vlvcrc, ttaque sapiens vivit, quaBtum
deb^t, non quautuin pott st, VideHit, ubi victurut
fit| cum quibus, quomodo» quid acturus. — Nibil
existimat sua referre» faciar ftoem an ac(^piat; ta/r*
diua üat aa ckio^. * - '
Digitized by Google
; :' ©foifef.... • ift
m ^Wiit mi i^n »tr e tf a^r in j$$t$t^%m HU
raitteLber ^rel^iit be^ 9Senfd)cn. Denn fD
lange bct ^tnfd) Übt, iff er unter ber^err«
ptt fler^er nf(l|f^ fiA W ber emali btt
^©cfticfföW free ^emacfif. SBare bec SKeufd) tivpfiidhut',
ftin Seben^eobe ouf bem ndturfict^tit. S^e^e ja ierm^rtci^
(b fodi^be n Üit SSb^menbi^fde fitiferfborj'eh ; irtib feine
bie emi*
. gen ©efe^e'eingeric^m^ bng nur cin gingang in ödö gc6m t
führet f al^er t^ieU i&uHin^t P.p^ Ph^^ „ idU ^tni^it
ieit ifl tiüY bariim in ^bieir Q[ii(ni(^^ti Sage, 'mei(Slfemai;bI
auger 6urc6 feine 6c6u(b^ elenb SefcSOe einem ba^
teben^ be/r bleibe ; def^Oe^ö nicft^ * To f^nh ei^ ^ ^
^riUffetfhtir' Wfter er gefoinii^cn i|{ ^7)^ , *
iflnod) eineS^age, ob iti bem SaKe, meiiJi .
iittb ;9e>t(it| baf man burc^ bie ^aR% ^
' trnei Jlnbern }. 95. al^ ein SSerbrecfter (lerben
SeiiecÄ E/>iif. 70. Citins mori vel tarfl'Ius, ad rem
non pertinct: bene mori vel male, ad rem pertinet;
• ' bene auiem m<\n^ e$t tffagere :qaale viveadi ^^xicut
omiit« potse fiprtunam, potiua» oiiamodgitein, in eo,
< * mä'mhiönv^ hibU posse f^ima^ Eirp««äiiif
* Mm etse «idtiliii,' 'Oti^m nutarft decteytcs hoc qui
^Bcii^ 'iioii^irider, •^fitartatl viaai ohiudeybi;!^^ Bo-
HO loco m homtnae tnat» quod 'llemd^tftfi' vit3b tM
wtfv^eit»' Vkmtf Tifccf; non placet? Uo&t ecK«e*
V. Ttrti t .vude veniiti. Hoc unuMi iütuesi«» -nt
fortunae qaam <^l(!rrima etipiaa«^ ^ i . " '
0m
Digitized by Google
t7t Viiittii ^auftft^ Qmm 2(6f<^ti.
•Hr ftfitr4 €l#titr f&(iie %f^at lfe«if/0tAiWb'!|«i
tortommcn fott? Scpcca iff geneldtr fBriai erfl« jii
li^ jura ©erfieuc^c frember ©rrtpfamfeit mäcftcn . uab tiid&t
gittötmeinen nj*(^ fe5f<6^« 3n*#« ^* ^^^/^
Sobeöact einen ^ü4{ä)hC ÖB^"n ..<|n^ martcrt|oifl[,r
pit MUH einfacfr unb leid^j fep, fo Wnni man o&nt
asebenfen fel6(t en«ei6en. ' ©er ff*. freltpfWä^.Jj^ti.^So^
toaf)\t, ber feat ou* bqö fUtäju bii 3(rt 6ei| to6eii |tt
feimmen^^j 5(0 feiner 6Äcf)e muß man feinen $34nf4en fo
Wdigcftetf./* ä4 *el 6ei?i'|tobe. ©ie ^obe^arf , bie m$
«cf(Jrrt, iß au* i^e,.;/,^i>bw,tra3(.>|)^. ^äjjge tii^t
juc Sontomm<n^e|t be^ Jc6enä 6ei, aSeViiajMäfamec
ijl «af jeben gall ber' fc^Iimraerc ^ \
> tl^r: .-itio-.^ mt •/ ?if " "-.o.fi
> IDce 6rilwl« r »«^e |iim fwtolOigeh 1Me'6cri4>
fielen, burfcn nic^e gerat)r f«&r rticfttiö f<9«i
b^eni()e, »aä un^ an baö 9el>in fcffcl^ and) raeiüent^eiW
^ . , cena mors in^tabA^,, Jßt? ,4^t^iatvim^ fib^ $vppUciuiii
Ii. , Wet, »9^ cpm^lqdabit;po<?flae^•u^ei0^sllq^ ..Stul»
titia est, tiinore mortis mori. Venit, qui^pMidat«
. Expecta, quid 0€cupaa ?,j^(^jj|r^^ ftijicijii^^9^^
^deUtmprocuration^in^ '5 ..'1'
• , ^o) vS e ¥1 e ca £/L>iie. 77. Sa«pe auteni et 'fofdieV'detli.
fieudum est, et non ex maximta^^RiM r neu
/
Digitized by Google
S6xptt für ben £)ienft be^ @eif{e^ mUanäfbar gen^orben,
unb man au^ tiefer Urfac^e litt fxblmmtß ttbtn |)t 6e#
fuiAtc« (o^MMtw M ttiecr o^r.£(a9fN( ken Seü
miiudreifeo iiii^ ju ft^nodd^en bro^e. 3n biifen gdUe«
inäffe matt nid)t fdumen^ bai^ Mcnauf^uepfttn, t\id)t um
ber Aranf^eit unb ber (Sc^merten mütn, benn ba^ tvare
%titbtit, (whitn ttm Hiebt burA (u farfc Sicbi be^Stbm«
in Umfl^nbe berfegt »erb^/ in bmen bai Mm {»ed»
if! faum ndt^i^; |U erinnern; tt)ie alle für bm
freimiDigen £ob angefü^ru @riinbe benen wiberfprecf^enr
turcb toclc^e «r bi^ Sfienfc^eit toegM 6M UebeW in becSBcIt
feertt^isett wofffe. 6mb biefi foibin Abet bie reblic^flen
$D?enfc^en ton bcr gdttlid^en ^ei^^eit ber^^ngt; {u i^rrm
»ob ber Sßelt ^Sefien , ^ur €t4rfund unb ^rüfuno i^rec
Sosenb: (b borf Uin 9fknid^ cigenmiOig benfelben^
ciit^ie^en^ unb bfe @ei6|ltobeund nxlre S^ebel unb SOor*
^eit iu^Uid). ®i6t e^ eine 93orfe^un9f n>e(d)e aütß mift
unb |ur Seforberung ber ©iuUd^feU an(|eorbnet ^ät^ fo.
iihtHtiin hlinM 6iiidfaU (einen SufaO r Mnbtfftü
j^errfc^aft man fid) burcf) ben Sob befreien mü^re. 3(1
Sugeub ba^ ein5i()e n;a^re®utf ^melc^e^ burcf> (eine Außere
ttae^l bem SJenfd^en entiedcn Wrbetl (attOr fe fänncr
4tt4 tiie ^1» Umf!^nbe förnmen , untct betten 'beii'sivecC
bed gebend b«(lercrt Wntite. ^ft e^ nichf ein grober 2Bi-
b'erfpruc^, wenn ber frcirciai^elob Mb ettt^a^^rogej
iGÜ» (Erhabene«, tf(((b eitt (Sni^tni feigiriKib meic(^:
...... . • :: , i
, dtmtaiEpitl sana1|ilem, im offieiealem-aniivo;' «ont
^affmm milii mt^ut propter dolorem; «iq ipo^i^jg^f;».
eit. Rune tarnen tl seiero perpetuö aiiKl esse pa*^
'tienduin, exibo, noti propter ipsum, seÄ qiiiä itnpi»
.* ' «dimento mihi futurus es$ adomne« pi^opt«r quod
TAvitur, • 5 . - • . ... H ^
Digitized by Google
174 iBi(rt(«J&ftU|N(lv B»(i(w-^<^*
Nc^r 6ft(m Dof^edftt mM, wMft flicht jtraft i^Uni
Mf ^i(ie ^kfit M ff Hitler . «ngigeiciKii ttnii
fdibfn ben 6d(flinorb fmpfie(}(^ mit btmn ttZQUi^tUf
M bie ^flid)t M &tfyotfami ^t^n bie Siaturorbnungi
mb fUi tit' «film ^ 9(fttliibeo f^BiUm mit rebgidf^iii
, Qiiniie )u ttittcmcffte^^ fo (raftig emdefcbdrft tvirbT^)^' ^
tun flc^ überzeugen/ bag ()rer fe^r DerwirrU Ser ^
griffe t>on ^(lic^; uQb Xu^f nb jum @cttnbe liefen« - . . «
if! niditi aH eiit /Wufc^<n6er SJiforiff fit bm
JB^flriff ber grei[)ejt, mld^t bie Sebingiing Oer ©ittficftfeii -
außmat^t, eine mangcIOafte (^rfcnn(ni§ oon bem @efe$
Mr $cctitttifi^ mlibti eitu ptaftifcfte 3bce ift mdc^er (eine
8Birf(icbfeit burc^nu^ ganj emfpred^en fatin^ unb berba^er
cntfianbene 3mf)imi, M ltcf)e ber SBeife mit ©oft ouf
einer @tufe/ ja. jumeUen nod^ 4V»a^ ^if>ttr meiere bie
Sdufiftung f)oii bem (^rtoubefei^n , }a t>cti Dem morafifd^eit
®ert^ M freiwrfligen Sobe^ erzeugen unb erraffen föttnte,
SDiefe^ wirb beutlid) au^ bem, toaß ©eneca {ur dntftt» ^
nun^ mti (Sinmurfe^. fa^r^ 3(6 toia no(6 (eien^ iS%t
er einen etilmenben/ weil id^ recf)t ^(inbfe^ nnb id^ nertoffli
.bie 93eruf^pflic0ten bed itbmß underne, bie tc^ treu unb
eifrig erfutte. 5Baö? nntrocrtet er, .njc.i^t bu nicbt/ bag .
ati^^ ||t iHttt $fiicbie|t be^ .eeben«,;ba^ ©teerten $f^rt(
Wl^npttjli^t feitie ^flicb^. (Seea({ bu bi r eine 6e«
flimmte 6umme »on .pflid)tmdgigen ^anb-^
luttj^en bor, meiere bu uott mocbeit mü§(efi^
fo toirb tiefe nie t^Menbet. 9lndt bü« tinp
de teben ifl jo farj* X)a€ menfcbficfte ?ebeii^
if! nic^t^ anber^^ alt ein ©djaufpie!; e^
(ommr ..ijid^eil batüof i)n# ^wie lange, fon«
•l«.«i;W< 1^^^^ wi^rb* Iii »lei**
' ' — . : \ ' : . . . gullig/
^) Sttii«ca £/?Mf. 104, 74. top ' '
Digitized by Google
tannH auf^itttH,^ mo tu toiüü, ab^t btntt
nur bacauf/ etnea sutefi, ^jjffc^ittg |ii lUiU
' Mrf man t^j^tr-l^m Gitoktf tm^^£mtitttuni b(i tlif^reft«
griffe t)on ®o(t unb 5Beit nbo^iXfrte oucf) genecrt; aber in '
anf<6ung bcc U n (l er blickt dr ber ©eelc t(l er mit
, fdiwmitniii, M trgeti^ (üntbfrtr 6eoi(er. • €r br&ft
ffcf) fefirf of( fr un(|e»i# aM^ la^ man wo&f pe^ee, er h'ult
bie tf)eorerif<*en ©riinbe für unb j^eifjen bie gortbauer bec
etfU fut nid^t entfc^eibenbj ber not^^menbi^e Sufammcit«
^nihit pttfdnütitn gforfiHmer ihitt<r &ttHä^tit, war
Milft nfil^^ ^^tfe^i^ Iri ba^ gic^t gefegt »orben, unb au*
*bem SWoraffpflem ber 6toifer mar er qar nidht ermei^(tcft.
aber mal^rfd^inlu^ ^tte ber ^pt^a^or^er eotion^ ber
, 9kl €hifltt0 auf fein Ju^enbfi^ 9emAt^ d^^Oab^ ^atee^
ein gemtjfed f6eoretifd)eö gnfereffe für bic gorrboucr ber
etllt txuit^^y, mb bamm ittU er einige« &^witi^t auf
We
• |$5} S'eneca EpiJt. 77* Serfiego, inquit, vivere voTo»
- qdl* imilta honeste facio; invitus relinquo olfuia
vitae, qnibu« fideliter et cum indiiftria fungor. Quid?
tu nescii, unum esse ex vitae oiliciis et mori, Nul-
. lum officium relinquis. INon enim certus numerus,
quem debeas explere, fmitur. Nulla vita est noa
lyrevis. ^ Quomodo fabula, sie vita : non quam diu,
r »ed quam bene acta sit, refert. Nihil ad rem perti-
r net,. quo loco ^sinas;« qaocuiaqat>^lta <dotiaef
1 tantnm boifHimjoltutvIamtiiiipbiMi
64) Seneca Effiä. toQ. non podebtt fiitdriy
•ra jn anunwi f ythagonra iiiit€erirSotioiir«>H». ffoni^
M.ft. «ttiv^Ußti^tat «oäon. jpre /mitia ipaflte «a hoc /
arando, aed mntace regionem. Nec tiintum ceele-
i • .•rt^'Pa*^ Wto* drcuiwW-y Wi , .anin^li^ quoque
" ' ' * '^j per
*
• • •
*
1
Digitized by Google
i
I
tfii %H(tnt\n^tit btefet Ufberjeugung welche bie ^ttU
lerfeitfl iimft {tsr ^%er(ldrfiitiil Mr OmeifstfttiOe fit ^ai
JDdfej;H ®DtN^ bcnü^ttttf ^cer ober/ Wf il ba^ @t;(?fm ba* ^
^egen |?re6ee, nicbt ac^men. £)a^<r mof4ee bte fc^todn*
fftlbt .Uf^r|(tt9iiiif M 9m<$ Httfpttescm Uf «r ^ift
unb ben Xob old bcn Urber^an^ )um eigftitfi(f)en .J<bcn bc»
lra((^tc& inbem bie @cclc na<^ Slblc^Qn^ bec irblfcf^en Jqu^
trac^eeit-«iib felbf{ )utir Sofc^iieii brr 4Bii(({^tl gcteiism
tDcrbc^^)j 6a(b4l^ ©(oifir ben Job für einrÄttPrffiin^
Soc^ mir wöCeii titd&^fafi^er. 08<^ M fin$m ^«nni
^erweiUn, mlditv fcinert SJeruf j;um n)iffenfd)afüicben »2ln«
bau bcr ^bUofop^ie ^atUf fanbern mtf^t ba^in Rre^tCf'*
titr(( Me antoetibtiitg htt ^ilefepl^it M^fr^ tAlff^ fk|
unb onbern nu^(id) merbcn. Unb tfr ntc^t Mu(|*
neti/ b^g er a(6 populärer >])^iIofop^ bebetitenbe S^erbienpc
tcgcfiir
par vlces ire et animas per orhem agi? IVJagni ita
Crediderunt viri. Itaque iudicium quidem tuum
tustinCy caaterum oipnia tibi in integro sec)^, .
. i5) S 6 ti e c a Efisti 117. Muitiun dare aolamut praa»
-'•mtioni onmium homihum. Apud[ nbi Teritatia,
aiguttitatum e$t, aliquid omnibua .videris- tam^uam
deoi eiaei inter Irlia aisi MliiguunD, quodooMiibua
. da diis opinioinika eat ^ com da aiiiinatpu& mttx*
nitatatWatmaiia«. inoa. JttVd^ttaniatimai aptodi Boa
liabat GonseniiM lymimii>f «»am - t i— ä tMWi iafayaa
. . ant coleuttour* . , * . , ,^
, 66) S«neca Episti 102 .Consolat, ad Polybium £2»
Coniolat. ad H4lviam c»^». h u Ooai(dat^ ad Matciam
c »3. 24« •. ' .
' 4$* *
Digitized by Google
u^tln, btnd^ bk Uaftiqt £)arflfSittig flftllcfier f&mt^»
gründe unb 5er Xu^enbmlttrlf Ourd) f«:ine acMuferten cclu
gidrcn SBc^rifT^/ unt) t>ie i&efircuuitg M ^bi9$la^ui Wik
tu t)on fe()r un(\{M)tm &tanbt, Der eine tin &cla\>t unb
bann %v(ii<^tlaffimv , bn anbttt ein iubrnmirbi^tt unk
gläcHcd^cr Aatf<r # akcr teibe burdk ibren Sftaraher
f^rmürbi^e 3R{mier« ©cibe tragen, nur mit »enlfifr
^nmt, mit mtiyt g;nfaft unb Jper|licf)f cit, eben fo flrengt
&tttukbtm üii deneca l^or^ Wild^t ftdi fiir bit tebeiiA«
(uirfl M ma^r uttb 6efetigenb 6em^^reii; abtrbtibt erffdr«
tm aud) ebenfalls gegen aüe @pe€u(ationen; unb ()ieU
tcniiuc ba^ proftifcbe Riffen , weld^e^ foQleidb M ttbm ^
Utf§t1^tii tann, f&t bit redete p^iUfop^t, fb mit U>mu
nur bcrjenige f&i etom !»^reit ^6ifofoi»^eti f^ütt, mld^,
' bii ertaunten ©tfege bec SSernunft befolgt unb ausübt ^^)«
epicttt fennen wir SRenfcf) biel iit »fm>. €r .
mv auö ^pieropolid in ^lßi)tt)^'m, tin ©cfaoe, in bflTeit
fbmft ein cbier @eii{ unb bo^er @iitn fiir bie '^Bilrbe oub
bie ^reiftcie betf fRcnfeften fefelug. Slacftbem eri^on fnnem
j^errn, bem €pap5roDiru(^, einem Jiebling bti tßero, fuiß
gelalTen n)orben, ^ieU er fic^ in Siom auf, unb mibmete
fl(b btt |)t^i(pfop^ief »orntff »tfn dinfM, einem flrengen
Ctotfer, ttnternchf erftidt - Unter bem t>i>mietan* mnrbe'
er mit btn übrigen ^(;ilofop()en au^ 3iom berbannt; er
te^aft
^7> tRan fehe befonber« feine frogmente m€ bem Coctoni
unb 3(»gn|lta«. • , ^
^8) Epicter. Enehiridion ^i, Antoninui L
X. (J. 16. VriL ö i. [. 17. TT. fi. 17. V.
G e 1 1 i u s JSoct. Jttic. I. c a. XVII. 0. 19»
Sennern. 9eM.^*m.v.s^.
Digitized by Google
178 ^mu$^aiiift{t.^todtiv%b(<!^n.
bt^ab fid) nacf) 3^icopft(i^ in ^itui, m er p^ifcrop^ifc()e
SorUf^Qsm fyitlt, .Doti mltbtn ein %btii barc^ fünti
&MhfB fltriaatf i&emANnd HcI) 6M mif unfere ^cie fr#
l)aiun bat. ©if l!oifd)c 8c5rc trnc in OcnfclDcii in iiSrcr
reinen (^c({aUf mit flcter Se|t((^und auf ^raurt)barfeit für
M iiitn mb f&t bit f&ilbnm bti moraiifc^en Si^araft^cd
enttvicfclt worbeit. ©iefe iSorfefun^cn Wteti babtv M
tm ^Um alö öiuUe bcr (lüifd)en ^pf>ilofop()le gleid?^^ üln»
fe^en mit bcn 6c^rlftin bt^ geno unb @&n;ftppu^ ^^)«
S)a^ ^iinbbucb ber t<6ftt^mei0()dt ift (in fern^after Stutf«
{U9 au^ tenfelbcn^ ben mir cbenfaQct bcm ^rrtan {u Dep«
hänfen 5^ben. €pictct tmid^tc ein fe^r ()0^e^ ^lut;
ftin. %ob ßf^t mf)it(dim\i(b in bit SKegkrung M
Oie te^rm be^ €t>fctet 6abtn ^eit mc^r €mfa(e utib
tfiatixlidfUit , M btt be^ @en€ca; 'fie f?nb gan| brr M#
brucf feinet (E&oraftcrc^ uiib l*c(>cnt^. Sein ganjcö Gebert
tDar ()armonifd) mit ben ^rmibfii^en # bic tr 'bortru^ ; er
n^oOte nUtitfditinm, fonbrrn bai ft^n, watf ber aSenfA
nad) feiner Uebcrueugung fci^n folke; unb in feinen 2e()reir
jet^t (Icf) n\d)t bie geringflc Slnroanblunij bon anniafienbem
^to(|f feine @pttr bon ber @tt(Ot |tt ^efatten unb {u fcfttm«
mern; bie fRütutstm&§itit, n>e(tbe na<6 ben 6ioi«
fern ber ^barofter ber aui^acbilbeten 5!}?enfcf>()cit tft, i^l
aucb bas^ ©eprdße feiner Se()ri>orfc^nftc^, (Sein .^paupt«
'gntnbra$ mar : aUtß, mad bie .innere Ueber|eu«
^unq, ba€ ®ewiffenr gutunb b^fe bor«
jleflt, ein unber brud)lid)e(J föefci^ ju be#
trac^tea^ unb .n>eber burc^ Suji nocft
. bittet
♦
rfp) OeDiu't Norf. ^m*c. XIX. i. XV. c. ii.
. 70) Suidas* Gellius No et, yd nie, 11, iß. Arrian.
. JJissertat. I. c. 9. 10. 19. 25. II, c. 6. IFf. c. 15. 25,
IV. 1. Origenes advers» Ctlsum I. üx« 6 im»
plicittt CoinmriUar. tu Enchuidion,
\
Digitized by Google
• . I
t
■ %
turd^ Unluü bat>on abmenbig machen |tt
1 a f f c II 7% Um fic^ t>oti aOen k^xaiifditn SSer^tfttiiiscit
rein txf)aluih barf man ba^er nur )met SHcqdn bcobacQ«'
Um ju ertragen, it>aö man ertracjen, unb
fic^ tu berfa^en, tDODoa man fic6 ent«
^ a it c 11 m u 6 j.^ Uebri^entf ttiiit (SpUttt bü^ ^oifAe
®9(lcm, »tfn offen ©ubtUitaten (^ereini^et, unb (janj auf
ba6 ^Uaftifc()c btiooen, In populärer aücjemcin üerfldnbli-^
(l)tr @cfiaU t»ot, unt ^ei l^abci Don bir Qnt^rfc^eibiuig ixf«
fcit, load in unferer Stwaltiftr t>«ii umf txnb
u uferer Xl)atiqfeit abgingt, ober nicftf, au^^ •
/ (ubem jeber Wenfd), ber aüe £)ind( nac^ biefcm 9efict)t^«
füntu rtcfttid beurteilet # unb nttr ba^ienise, X6^ (eine
^i^afon üw^thttf Don frinrm SSUrfen ahf^in^t, $um ^icd
fciuii^ >-öctlrfben^ mad)t, Immer fro^, jufrieben unb gfücf*
fdii) leben {oiine ^^). iDUfe Uaterfcbcibunc) if! bem floU .
ffftctt @9fbm<^9<in| ^em40# 06er tn toiffenfc^fllie^c i}in*
fid)C Don feinem grogen SBertf) , benn fle gan^ un((#
(limmr, waö nad) Diaturgefe^cn <]iefd)e^cn muß, unb
»^(^ bem föefeg ber aSernunft defd)eben \oüi ba^er
aucO berüttiimen^iliid berfel6en Diel {o meit ge^f«
71) E p i c 1 6 1 Eiic^V. c; .50* «aii ßtXft^tP ipdm^*
71) Gelliu« jNWf. AuU. XVII. c. 19. duo esiie viti«
xnuUo omniuiir gravissima ac teterrimaf intoleran*
tiara et incoutiaentiam, qnttm ^ut ininriai», quoo
•unt ferendae, non toleramut, oeque ferirotis , out
a qoibtts rebus voinntatibiuqtte not tenere deberaui, '
vou tenctniis. Itaqni»/ inquit« st quishaec duo vev»
ba cordi habeat« etfque ,sibi iaperaDdo atqoe obsav*
vando curet, ii erit pleraquo impeccabiluiritamqns
. vivet traiiquillutimain« Verba duo baac dicobat
75) £picioti Enchiridiotu i.g: . .
«
Digitized by Google
O^ne un^ babet {u Derweilen^ ict^uen mir nur noc^ feine
Httßd^t .tN)!! bct ip^ofopi^ie auf ^ <
•
p^ic ifi nacf) l&m bie SintDenbung ber ge^rfdge/
^ 9* maa f^URic^l l&^m; bm gs^titt, btt SSctoeU btt
It^rfd^e, }. 9« iDorum man ni(6l (li^en foB I ber brimr
WeSRcgcln beö öenfcn^, moburd) jeneS3eweife i^re
fibcrjeugenbc gom er()aftca ober bie Unterfuc^unc^ , tt>aß
m fbttoiiit ma^ eine goiet, watf SBiberfprttf^f SBa^r^cit
im^ Sa(fcf)^eit tf{. £)a^ briete if{ not^n^enbid t^ec^en be«
^weiten, baef jwcite wegen bc^ crjlen. »?ei bem erflcn^
bem ^aupt^n^ccf ber ^lßf)i\ofopfyUf fonnte man (leben
blfiben. Cetb^bnlic^ aber (c^rt man bie X)rbniin9 nm^
man bermeiie bei bem brieten, unb t>^rnad)((lfffigee bä^ erpe^
unb bo^er (ugt man ifc abtfr immer mit bem geweift/
bai man nM^ lugen b&rfe, bei ber j^anb ^4^»
Son ber anjiebenbfJen ®ef!aft frfc()fint ber ©toicW*
mu^ bei bem p^ilofcpb^fc^en ^aifer ^ti tonin, n)eld)ec
bcif SKenfcbl^eit unb ber giiffUnmArbe fo »ie( €ftre madSite.
CMn gebUbeier Seifl ^eie ba# (tbifcbe Gpflem ali^ eine
tebre für baö geben, nicftt für ^ie Scijufe, mit inniger
^ebenbigfeit ergriffen, unb fein ma^r^afe menfcO((c!)er 6^a«
t0ltUt$ f»n ri(idi({fer iSinn nnb feine ^nnianit je gaben bem
Sanjen (in eigene^ ^erborf?ed)enbe# 6epr<fge. ' D^ne ben
, mefentCicben @ei(l beö ßoifcf)en SpffemiS aufzuopfern, unb ,
ben f{rengen moralifcf)en @runbfdgen etmad, lu Dergebenf
i»erbinbee er mit benfelben in ber Xnioenbuns me^r SRitbe
ttnb tolerant tn Seurtbeifung ber ntcbt nad) benfelben
QJrunbfdßen lebcnben 9}?enfd)en, mebr 0lad)fic()t mit
bin ge^fenben^ me^r £iebe unb lUcbtung für bie
.SRcnfdbl^eit in (ebem Sublbibunm be^ aKenfcbengc».
fc^lec^t«. S9ei aOer giic^tigfeit/ tn melc^er aKe £)inge in »
S8er#
74) Epicttti Enchiridwn c. '5t.
Digitized by Coogl«
, • ©totfer. ; - iSi
Sergkicfttttig mit bem S^föfe ber aSernunff tort ma^ret ,
er^ge erfcftemctt, forbirt er 6t4^ t>on bim äKtiifclKti feims . /
»f rlaugnuno (mi menfcftlicften ©rfu^M ttitb £rte(e«^
becn nur bie Smblung beflfelbfn burd) bie SJernunft. i)te
tf^comifc^cii 9^e6au|)tttiis<n be^ epilemd üoa einem üer«
uütifeisen ®et(I^ mefcfter bie 6(r(e bed SIfld tfii. tocli^r
^icr unb ba unter bcm^rafrifcl)en burd)fcftimmfrn, brauet
er nur jur SSefeßiöung niorfliifd)er ©runbfd^c unb ^ur
J&d<bun0 Der aDdemeinm aiicnfcbenlicbei ber aSenfc^
fön fid) üf« eiieb eine« ®an|en, lDeI4^e< tiofi
einer bo^fr weifen Sfnterfigenj regferee
»irb, ficb mit anbern SKenfcften a!ö Äinbec
. eine« geredeten nn> liebet^oM^n SSatejr^f a((e ,
feine 6cf)icff(ile at« weife' Berfugunsttt be«
oberften Gefe^ijeberö b e r a t u r bet ratete tt/ * '*
unb feinen ^r ioatmiilen bcm. unt)er(inoer Ii*
d^e« 9BU(en »e« Milien Mc&ft meifen SBefen«
unter «werfen. Sicfe refigidfe 8ln(l*t b'et SBelt itnb .
ber SReufcben lie^t jroar in bem ftoifd)en 6i;|Tcm uf>cr»
(dnpir aber ßeift boc^ m^6r^ert)or0e&oben burc^ bie eigne
{Denfart be« «titonin , unb l^ot baburcft etwa« unsemetii
iÖ«rjlicf)eö ersahen, ülud) i|l eine gofgc ba^Ottf bttf err
fo tt>ie auc(> gpictet, njeit weniaer bem 6 e f b (l m o r b e batf
ÜBort rebet ; beibe »erlangen uur eine ber SJcmunft ange«
meffene rn^dt €rdebun(| in bin SBiOeti Ootte^^i einefutcbt« ,
fofe ^rmartung bcö Sobeö, ein ficißigeö anbenfen an ben* ,
felben, al« ein mocaIifc()(« Uebunflä* unb etdrtuna^mittel.
60 baeee bte f!oifd)e ^^itofop^te in biefem Seitraumt
eine burd^gnngige praftifc()e Xenbenj angenommen; mail
war, obne Den ^)aa9 ju 6pecuiationen in feine ge&iJriöen
64ranren aemiefen |tt ftabem t>on fetbfi ftro^tent^eif^ m)n
unfrud)(6aren @rube(eien-|nr<lcf0efommen;' unb ^Meic^
tiefe einem ©toücr ba^ ©ebiet beö menfd)Iicften ©iflTen«
im gcrind(ien nic^ ermeiterten f fo war %i bocft in ienen
Seiten
Digitized by Google
gelten fern gcnnctfö 55frbien(l, bog eine fo gefunbe
ai^()nuig füc Ocn ':Scrrtanb unb bad 4?^rj bereiteten, o^tu
fdpbern*
bwvdy i6r 2e5cn ober praftifcf)cn Uutcrricftt, alö DurcJ) ^
»iffenfd)aftiid)e^ §orfcl)en fid) um bie 5Rcnfrf)^eit üerbient
CEajU^ 3ftttfoniu# Stufui^/ Z>io €()ri)fo(lotnu^/
ßrup^rate^, ^Bafilibeö, »c(cf)er alö £t'()rer bcö pf)i»
lofop6ifd)en .^otfcri^ ^nfoninu^ geru()mt wirb, unb in bet
. Sodif. mtinct^e cigent^umlicO^ ^c^aoptunsen ^atu
anbcre»
?Die 6fft<n6«e »nb S)un(efftete ^er Scftrifren be^^
-SIrijlotelcö f)af einen entfd)cibcnben ffinflug auf ba^ ©d)ic£*
fa( Oiefer ^bilofop^ie ^e^abt. ^enn bie nieifien $ertpate#'
f ifet 6ef((iftigren ficf) , nad)bem bie SBerte biere^ ^^ifofo«^
"})l^en mit M iHpcßicon ^BiblictOef nad) Siom gefomnieti "
»aren, mit ber ^^Jcrt^ielfdftiijunc^ ber Qlbfcbriften unb €c#
nirung ber einieiuen Sii(t)er. iiin anbcrer tf^iil ber
fipatettfer toibmete f!d> bloß bem SSorerage berjHrittotrli«
fd)en 8cf)re in OU^cn uub on anbcrn Orttn. 9Son bcibcn
ÄfafTm mar miii^ für bie (E-rmeifcrung ob«er tüifienfdjaftlu
cfee 93ertH>fl{oinmnung ber $ffii(renf(6<xft (u crmarten; betin
f{e erhoben fid) fetten äber ben ®ef{d)e^pfinft unbQef!d)t^#.
{rei^ bc^ 3li:i(ioteU^/, fonbiiu fc^ranften il;r D7ad}binfen
. / bloß
X 75) Eusebius Chrontcon ^a^t 2163. S«^tiit Em-
pirie, adi^ers, Logic. VIII. (). 25g. o^ufitp it wf titfi"
hiot fxtt^oy, tls Ol E nixH^sioi ^ «XXst Ha/ o« Sroxxoi , «so» *
«Tftfi Toy BMfl^iXeiJvyj qU lio^t utt^ev itvm otautfiutTovm
^ • V.
Digitized by Googl
mif bi« €rf(^ruli9 tbit etUüUtim (tintt <9ebaitfiii
.ein. 3f)r Bcrbifnfl befreiet hanpifadM barin , ba§ fk ^
tiird) ^^e ^u^ko«ny3 unD aScrbreitung öer '3lri(loffflfc()eit
. jm^ilofopt^itf bttrcb bie 3}erft(ek6ttii0 bcrfclbcn mit ben
^ ^(Uipton^eti dnberer ^tntUf luxoMtn iuä^ burcft bte fd^"
avbcitnn^ tmn(bn Sefonbern @c(jetT(ranC»c^^ beii Sinn fiJc
p6iiDfop5ifc(>e Untcrt'uc()ungat cr^itUm unb bi( ioflifc^c
• ©ie GLMiimcntcjfcrcn bci? 5Irt(lofcfc^ waren an ®ei(!c#«**
. gaben unb p[)ilD|op()ifd)em ©cijl fü)t uncjleid) ; unb bem*
tMid mugten i^re . @d)rifieR iibcc ben äirifiotcM aü^ Dott
tKrfd)ieb«nfm SBertbe fet)n. @ie t()ei(en f!c6 ober in jn^ef
^jauptflaflTen. (Euiivje ()aben ftcf) bicffrffvU'unc; ber 2lri(!o* •
eclifd}en ^^ilofop^ier 4>i)Qe fte mit fremben ^btcn (u uer«
niiid)tn, jum ^wd gefegt, änbere ^ingegtn ginsen auf
S^eremic^ung ber $t)i(ofop^me be^ ^}lri(!oteIed mit attbefii
il)iKn cntgeqcncjcfi'öten au*^; o6i}[eic^ nicbf alU ouf einem
tinb bftnfelben Oße^Ci iubem palb ^ti^ouM &}f^m
tftn r ober tiefe fenem an^eiHi^ itnb imi^ttt miirbeiu
2)a bicfe Kommentatoren feinen (Sd)ritt über baß, tt>«*
Slrifiot^le^ behauptet 6atte# ober t^nen behauptet {u f)abtn
ftt^Un, ^tnautf gin^n» imb nur in ber meitetn Sn^iinon»
bcrfe^tthci lttt^ Crtt^rung ber airi(lofeiirc^en 0^|e t^reki *
ßanjcn 5ßcre() festen, fo (Inb fie nicht weiter für bie ©e»
. f(4i;1}te ber 4)f)i(oropl^ie n)ic()ti^ al^ tn fofern fie ettioa eine
eigne 3brf glitten , unb bicfe mit ben ttrifietelifc^n ber« * ^
f(bmt{\tm, fo bdg {inii b«r^o(i)e, Srifloeele^ bie
SMct uur in ber vjclc^rtcn ?K5dt erhalten öatfe, nid)t o^ne
t'iM|lu6 biietxn; Oberin forrnVic, befonber^ bie fpnfre*
tif{«fd>enr mel^rere i&ruc()iiutfe ou^ ben £)en(mj(ern bet
rfftern ^pf)ifofop{>eii retteten. (H t(lbof)er aud) für unfern
Jtwrf ()inrcid)cnb, if)rc Dramen 6(oß ^ii nennen. SSeine
iptripacetifer xoaren ^inbronitu^ Sw^obittdi 9^ico'
lau^ 2)amaifcttttttf # Xenardifud att< €tieueiar
alle*
Digitized by Google
184 9iktm ^äüptft. ^miUtHh^d^n.
tAUj^anbtT ^cgäu^f Slbrofltii^, 3l(ejcanber
ll|>(>ro^if4uil; &ifuUtu^ii^t ^nipautiUt r • (H m in ^
ntoniu^ säaccae, ^, o r p p r i u ^ unb mci^rere ^(a»
ionifer.
Üimnile ä6ric|iii^ 11««$ <rcnau {U' »er Scnfact tiefer '^ikun.
05n< fflbflfldnlMcjc grforfdjutig M menrrf)licl)en ^cmütb^f
o^ne freiet 0?ad)(>cnfen über bie tvict^tii^en iUufdobetir toiU
4^ Ocn 3u(^oii tcr l^t^üofop^ii aumad^nt ^itlt mau fic^
^ tu Vitiulmti Wfl<6t bie großen S>enfet ber dorberge«
^enbm ^criobe barüber aufc^efleflt f^atUn, in ber Ueberjcu*
^ungf bag (te baä %anit @ebtet be^ menfd)l(d)cn >ißi(fcii<
«lUi^iiKffi r bie Quotme aOe^ ^öftren erfcfto^ftf ' uub
fiküt^ itic^r )u erforfd)en unb erftnbrn übrig g (affca
"i^itm, aSan f)ie(t baö ©ebict be^ p^ilofopftifcber. 5öif.
:fm^ fit. gefcbloffeii, unb in bemfelben nur nocb für bie
O^beiilfidMtng unb (Srtl4tttn9.et»ai^|tt tl^h Abri^* £>icff
JDenfarr bottc fid) fdt ber 5?it gcbilbet, ba in 'M^m, nnb
in ber gof^e aucb Ku «^Ife^anbrien, bejtdubige 6d)ulen für
bie «irr j^ouptpoftteien Der ^ü^fopf^m ^ bie ^loiontferr ^
Vfiftoee^ferr ^t^itii «nb '^y^ur jerr enfflanben t6ätta,^
totidit uneer ber SXeiUfruwg beö Äntferö tMntonin fogac
dffentliobe ©anceton erhielten; fie mugten bann fct)on i()re^
0crttfl$ »egen bti €pi^n|r ba< Slnfe^en tmb bte C^ve if)xii
elftem« er^aftin^ »o^u fte mieet ni^t^ hmi^un,. aU
bie gc^ren be^ ©tifter^ beutltrf) öorjutraaen unb ju »er*
l^eibigen, »obei bie t>erd(ctd)enbe SlucffU^t auf anbece
69(icaif fi^on ein bcrbien^ct^e^ SSerf war.
I - • .
SDce SJernunft »irfte a(fo in biefen Reifen md)t me^r
frei unb feibOft^^nbi^ r fonbecn nur an bem ^dtr^elbanbe
f r ember «ncrorit4t vmn man M u'cbt ftrdf tc gcnn«
iutraure, ^inq man nur ben Sußflapfen eine^ gtS^rer^nod),
unb moj biefer gefagt^ gebac^ unb gele^^rt (matter ba^
toieber#
Digitized by Google
l»reMfQ0ttr iBOtt^fit ait^er g^tf^. Met* {u fi^ner frder '
anficht er^'ofc mon fid) nicftt J)er ©ci(l crb»eJt nur eine
kfc^rdnfu einfeitige ^ilbunt^. iRi(|»t>ie SBerniinfti foa«
gcttbr* (Ran flieg nittH butä) tl^nt &tifMtvdft ]\x $rt(N
cipiea <mpoTr fonDern blub bei (Entmicfelunci uiib Sercjfei«
4ttnd gegebener begriffe fielen, rd>arfC( ten 9}erßiin6 an '
«cm €i8|cltim> ^tc ßc^ltaft bt6 Cti^c« |ii tiifteifi
umfaffenben ®(icf be^ ©anjen gewiJött^n. Qrö ift nid)t
|u t)crfennen, bng unter Oicfen Kommentatoren beßairij^o*
UM melc fcbarfftniiige QRinner toarcn , melcbc mtf t^telem
Steige bic <lti|elne9 SAcbcr M 9lriftote(e« t^on 3l6fc^nitt
|u Mbfcfinitt er((drtcn — Diele parap^rafirten aber nucb
. bIo§ ben %tpt — bie bunfeln Qßom bnxtUd^u macbren,
bic S&egri(fe anal^ßrtenr bic &i(fe mmicfeltenr 3n)etfe(
ttnb €in»Ärfe boben, auf obweidienbe ^tbauptunc^tn
5Rucff!cfjt nahmen; aber i^r gleig ttdr für bie ^^bilofopbie
ttnfrucbtbar , toenn man nidu etma ba^ ^eminn in
Slnfc^lag bringen toiü, bag bicfe ^anje Keibe t)on erffd«
rung6?fd)riften beö ^Iriflotft«« mbfl einigen ber !ReupInfoni*
fer bauptfad)Ud) bie ©d)ule war, in mctd) er ficb ber bta«
Utnfc(^ feine &rilbe(geifl ^cr ©ibolaftif er bifbete*
SBenn man auf biefe ganje SKei^e Don (B^tifUn,
tt)e(d)e ficb immer um beufctben 3beciitrci^ berumbreben,
btnb(iclef fo nittg man äbcr bie %K&t^tiMraft M menfd)#
lidien ^riflti irftaunen, baß fe Diele SDenfer an bie pbiCo«
* fopt)ifd)en ©Triften eme^ 5!Kanne^ oüe ibre Ärafte Der#
mtibtttüf . unb ben innern @ei|{ befi'dben aue^^upreffen
fttdreen; man mug fieb munbcrn^ bag.ibnen bteft eci<l<#»
^cb jftigung nccbt jufeot jum Cfel tDiIrber tinb bie ibrigt ,
getebrte (ffielt nid)t bie ©eöufb unb o\U^ ^nuufft für bie '
Ißbttofopbie Derlor, Meiiir tDenn man auf ber anbern
^iH bebtnfr, bngr tmgeacbiet ba^ Sfnttrrffe f Ar gtänblicbt
^orfc^ungen gefunfen mar^ bennocf^ ber 92ame unb ba$
ainfebm
Digitized by Google
I*
IBeburfnifi ctfic« e^ftfm^ p^iIofoDMMKr 99hntmi$ in
Kc^fiimfot crl)icft; ^a^: bei b:m olfvKmcinen >}}iangc( ü^t»
«er (i;a<ri\ic M &t\<ltiS ein ^r^nbr^t aot^enbiq »ar^ bafif
€cf idter bc4 %tifioutM, bocb ffber auf r<me eigene 9trl#
einigen &ti(ti^anthcit an benifrlben f{(f) cmuirifiif iuib
tjurd) irgenb eine Siacnfhümiiclifcitr wenn aud) t?on fe^c
«Hr^ «an ficft bie§ %ajUm wintfitt ^ttmm lafm*
Unt^r bUfen' denannlen ^dn^ {eid)nete ficfitnur
ein <injuKr Senfefr »lejcanber « V't)roblf4tt^# nflftt
oflciu t)uxd) Die c\nni?lid)e giFalrutia bcr 5lri(!o(ciifd)en
,^^ofop()ief n)cld)c biö cuf tic fpatcilcn Reiten aleJ bie
Slor«! bei$ cd)ten f)errptft{ct^niu^ bctracbm (^urbc, foubern
oud) burd) örunMid)« Unhrfud)nn\r be^ lÖerMfrnifiVö h<t
(dc^lk^bie 8e(>re ötoifcr uon bau ^aiuni, olö tivm
adctemeinen IDetefmini^mu^^ mit.n^dc^cm bk Srei^eU t^ub
sßjoralitat nid)t tu'lle^en fann, «ttf Wne jwar tiicf^t gduj .
befriebiiicnbc >:ißcjff, jebod) mit fo \)kl edjarffinu unb .
^etttlicbMtr büg feine ©cftrift in biefcr 3iucffid>t (!:pod)e
mad)e , mld^t aud^ biircft mand^e anbete fe^r ^ette Snfic^
ten, befcubcrö über Sugenb unb "^nrcdiunn^ , unb über*
, f^an\>t burd) bic fiir bie bamaligcn Jeiten nbfted)cube DUcft*
tem^eic in ber SntfernMng aOe^ @d)n>drmert(d)en mnU
w&ttiiQ ia. 8Bit toetben ttn< ba^er ttwai N
tt)cilcn«
©ic Seoifer 6er)it«ptefett ein %^tnm, ifff ftae«
(tliqf meinen (?aufaÜTcpie^, baß nid)t^ gcfd)icl)et, maö nid)t
.aW golae bttf d) Umaß Sor()tTv]e(>enbcj^ beilimnit »orbenr.
unb f!e fn<i^ten mt btefec utMltc^e» (Serfnüi^fiuis. bie
grcif)eir bcr ^iHfut in ^armenle ^n bringen, fo baßweber '
ein jufdtti.O^^^ Ün^efdf)r bic Svclbe bcr 5f»cbin(^u:uKn unter*
^(t)i, (urc^ 9i4tiirme€()4tni^mtt^ bie ^ecfbniid^feit
unb
Digitized by Googl
' < * - •
tm fie ben gatallö^muö nid)t nuö ibreiii fipllemc öerbon*
ncn, uiib i()rc ein^icje 3lu^flud>r, ibö§ oie menW^lkben ©cc
Im nM^t auf litifi^ln OTrt t)0R ben.OlttßcttbmAf« (^ftinunl
1»fr6(nr fottbcm riddy' i^m ttrfpniu9(id)cii 9?ffc()(!ffcn^eU \
«üb Äraft ba6 gafum bvüb eine l)iurcid)enbe unb übcra^cl*
cigcnbc ^raft übi;r fu ausübt, balb aber ftflb(i itio^ficirtf
Uno dtJfrroc^ni «lir^r iMirf fte loiibir iii 6c^(ind€n
Safoli^mu« jurM. (9}?an ffl>c 4 25/7 f.) ©k '
^jauptfrage: ob aüe 5cdcben{)eitcn fcer aöiU eine ummtcr*
brod)cne iXeit^e au^wodxnr ti><id>c Mtr^ bie obcrflc
- i« bMii 3"f<JnittKn-)a!i(jc jj^fcr Sici[)e bard) baö Urtvcfcu
tfHimmt n? orkn, ubcrc\f f)ct ^Uyanbej: 900^ mit Qtiüfdnvü*
mh mb.ind^tt nur S^c^riff m form S<i(um mit hm
' fflriflpcdjftftftt e9(tcm in UAerehifllfminin^ 511 bringe«.
3iöd)bcrt)i>n 9lrj(?o(eIei^öuföcf?cnfon(ilaff;ilCiU:cn bcrUrfa*
eben, ifl b4]^'gatu in eine nad) 3n>ctf«n it^irfenöc
U r f 4c() e f arro tinttUi mit ttt Sfl a t u r. SlQe^ toa^
gffAie^ct, iji bnrd) bieSHatttr beö Q:in jdnm mb bc«^®an« • r
jcn beflimmr, baR fo unb nid)t anbcrö erfolgt ; nbcc
- We^omr t)erfe()U öud) ^aweilen i^rcn 'imd, U gibt ba*
^er auger ber isewcMnc^en Siaturotbnung ouc^
atmeicftungcn t>on berfcfbcn* ©enn btircft bie
SJatur (^(fd)iif)tt, tr folget \\id)t nacf) einem
foIcOcn @efes ^er firetidett aiot^men bighit/
^ag' nftcb i5e$un$ btvftlbtn t^tbiUduii^cn
«ttr ein- unb bcrfelbc Cfrfcfi] unabanbcrfid)
'erfolgte, fonbern nur nad) tiiuv Dickel, r\>tU "
f^e Atto6t)nli(f) Sefc^ie^et^ abtv bpc^ Slui^aa^*;
nieii inmt,\mil bit Siicfun^ burcl) anbete Urfadyett
t)er&inber( tyrrb ^''). ©icfer 3JaJur5ufauimcnf)ani) tigicft
,* • • " . . • «btr
• 72) Alexander Apbrod4ft, ij« fato' mä) ber ®ro«
Cfllifij^n ttebeife^unj in Phüosf^harknt sMentute defatö
^ Digitized by Google
1^1 93uree«JEKuiptft B^titttTlhifd^tu
Vbvt %i< Zhiti^ttit bit 9ttnnnfi ni4f (it
fid^ g()orat(er Oer d^atur unb ber Q^ernuiift; t>ie
fiirttttnfttM^Ut^it.ttiHfrfibciM {t4^aber bübwtäh
biif mit Ocrrdtfcn botf !8(rmd9ett |u ^unbfln unb
nid)t ^önbfln, ober SBa(>(f rei^eit Derbun*
9bnmibm€ jhtnfNuert fe^ tar4 ba< f^ümii iittffanbeHf
tenn ber jtunflUr i^at bai Siermogcn , tin Snnftmttt ^tu
torjubriußcn ober nid)t ^erborjubringen 7?). ßa nun
itbtr ttl<jciinbfrf<incii@cpern barin tit^immtt, bag mc^t<
«l^ne Urfdebe ^tWi^tty alfo ff in ^ufdH 4in|ttiie^meti ifl;
baf? in ber 5Xci(;e bcr Urfacfieii einen unenbfidhen gortgon^
omunebmen, un(^f reimt unb man uffo oitf eine (e^te
UrfadK (ommt, mld^i leine iSebtn^^n^ uprau^feeii. ba QÜt^
Ahmt btbmt 74) i fo ^f^it/man ntäft tin, init er eine
aQc^enKine urfacf)Iid)e SScrfnüpfung ((Juanen ober bon ficft
oble()nen fann. Mtin man iDirb halt) inne, baß e^ j^m •
trnr barum {U f^n mtf blt Sreifteü bti fRcafc^ni i«
' retren^
Amstelod. 1Ö43. p. 166. 1^7. Sed sunt, quae natu*
la eveniunt, ex eorum uuoiero, quae plerumque &ic
eveniunt; non tarnen, mera necessitate. Locum^
enim in iatis habent et quaedam, quae praeter natu-
ram accidunt, quod evenit» ubi natura per catlaam
> extraneamprohibetnr opuaeouin peragere, *
73) AI exan der Apbrod* <2eya^o p. i<5(^. Ac quan*
do coruin, quae ad propöifitum deatinantur, alia
fiuut natura, alia ratiocinatione, an ponendum, fa-
tuiii circa utraque haec versari, ita ul omnia, quae
' aip fiunt, fatofieri dicantur; an circa horum alterura
genus? Sed enim quae ratiocinatione fiunt, ideo
videntur dici ratiocinatione fieri, quia is, qui fecit,
* .etiam non faciendi habuit potestatem. Etquomodo
non sit inconveniena dicere, domum aut lectum fato
facta, aut teatudinem fatQ temperari?
74) Alesander Aplirodia. <2r fato p» fti^
Digitized by Googl
flfltlf in ber SGBelt fo üerfeffef baß unter benfdben Se*
^indutidcn law anderer £rfo(9 nidqdd) iftf unt> in bes
JBette bcr fHieixr 6<i^ foiScnOe ^urd^dngig öttrc^^^Ooti»
(erdc^enbe not^menbis 6(fiimmt i(i
£)ag nun mit einem folc^en Cetermini jmu^ bie SKo« >
mU^t nid^ bcße^en foim , Mm «l^baiiti 0er IKenfB^
»ebcr freie Urfad)e feiner £ntfcf)(ie6un<jen fepn Wnnre, unb
olfo ade 3ured)nun^/ ^elo^nun^ unb 33e|?rafung^ Xu^enb
«nMaiter/ mit cmem^^ort, Ibie moralif^^t Slatnir tt« ^
fRfnfiiint oafse^fti toArbef DHU tri - 9)}enf<6 > itm aM
^ mornfifcfte^ 5Befen 511 ^onbeln, yjerr feiner ^ntfd)(u(fe fepn
mug: biefeö ^at ^2ltey(inbcr mit odlliger ßeutlic^feie in^
, ttd^t dcft^f ttiit Oabd 9<ldtttem ergriffe iber ^ie SIae^e. *
btr OittOt^f^ iti ttnwfn^ng ^cbrad^t* 9lur rfl fein ,
^Begriff l>on ber grei^eif^ (x\i berQ^ebincjung ber SJiora»
\\iix felbflf nocft nic^t benimmt 9^"U9f unb er n)urbe oa«
IcTf ioen« man «acft fbrtnser eonffquetit Derfa^eti moSccf
attf bQfrii6e StefuUat flirren; meiere« er Nffeeint»
iDer SRenf<j^^,fa0t er, i(l bie te§te Ur f ac^e fei- . ^
«er j^anbltttigctii biffe< ^e^^ntl |tt feinem as^fcn«;
75) Alex a!ndet Apbi^od. <2fi/aeo p« 807. cum« in«
guam, dlvemimode aint cauiaet ex aequo 'tarnen de
Omnibus illit boc aiunt esse verum, fierinequiret üt •
üsdem rebus drcumstantibuSi tarn circa causam^ quam -
circa id, quod ex causa^ fluit, aliquando certum ali*
quid liat» aliquando id .non £at^4iat sie ^ aliter fiat.
IVam id ai fieret» tum futuram «liqnam aine causa
motioneml p. 195. Non enim aemper^ quae excau«- .
sa fiunt, extra se causam haben t, cor sint ; idicitur
enim aliquid esse in nostra pocestate ob ins illud,
per quod nos talium dominium babemus, nonautem
externa aÜqua causa: et i&ta sie sine, causa oriri di-
euntur, ut tamau a nobis causam babeant. \
Digitized by Google
190 . JCimeö.^auptjl» ^\\>iilitt2i\>id)n.
SXii^t u^^r^cn OHbcre jDiKgt in t()rem ^irfen bntd) dngcu
Ucfac^n bcfümmt; ber'aurcnM öfter ftfftit nk^t immer
unter bcm Hinflug ber 9}aturnot&n)ett^i<|feief fonbern tann
fid) aucb f^f^ft fr<?^ ««^ unab^ngig ju feinem ^anbcln
beOimmen 7^,). hierauf prüftet feine ^tiibiU. SRa«
mn| aber 9BtO(Ar unO greift ei tniUcrfcf^eiben. !EBiil«
für i(l überhaupt hk^anfalitat burcf) aSorfreU
langen, olKr 5a^ OJeflimmtmcrben burd) SmpfiabundeQ
«nft SJe^e^rungin^ toelcbe^ nicftt atteiu bei äRenfc^eni
ftern ünd) ft'eiXftieren GMt finftel.^ ^iSngt aftef ftiefer fte«
f immcnbi' vEiufiug bcc äJorilcüungen \>on bcr ^Ii3 1 r f f a m»
feit bcr SSernunftf aifo ddu eidenec Ueberlcgun^ .
nQib Seitrtfteilmtg aft# .ftonn ftanfteie berSKmfift nicfte^Sei«
«»•latürficftr fonbem md) frei 77;.- 2>enii ftnrcft fttt
.Sernunft bcflimmt er, toaß ja t()"^i unb nirfjt |ii tbun fc9,
er ftat e^ in feiner @cn>ait/ bem 'litUtUbt ber €mpftnbun« •
$eii nnft *)^e§eftrun9en it ipiberf{efteii , unb iftte eaufaUtie
aufiub<)Uen ober in qtkdtUn. £)aber iff bie 93 e r n u n f t
eigentlicf) ber ©runb ber freien Saufalit(!t bei .
fRe«fcfteti/ ober toeb&e^ eben fo melif}/ bed aSerni^gen^,
)u ^einbetn uitb nic^r |u f^anbein 7^). fyät ber SRettf^
* 476) AVex»nderAphrod. jato p» 195«
^7) Alexander Aphrod. de.faJt» p/ipi, Liberias
agendi non in eo siu est, <}uoa übt rit io accidit ani-
mantiy id',aniinant vi tuapte cedat Tiso, et appetl-
tione moveatur ad idy quod tabiobveraatiir; sed
posait id forte efficerb ac probjare» aodonem ettd
aponte antcepfAni — Sponte enim fit, quod fit ap«
\ * probatione nonextojrta ; libere vero^quod ex appro«
batione secuta rationcm et iudicium,
7ö) Alexander A p h ro d. Je yato p. 19&. At in »ua
pote«tate habere quae faciat» id vero bominis pro-
> prinm. Nam eo ipfo «strationia particept». quod in -
. ' ae . babeat rationem viaoruiDy quae ipsi ' accidunti
onnittnaf tto agendorua ac aoa agendorum ittdicen
Digitized by Google
rbcr nid)t; fo!l^ern er fann öiid) bicfe Uibciiuiunq nadji «
!n:f>r€rn Sviicfiuttci] an(!ellin; (>alt> ifc bie öitUid)fcit/i
balo ba^ '^inncbmlicbe, 6alD^a^ Stii^iicfte 5er JpauprDunfr#
tiad) welchem tinterfuc^t wlrb^ ot( biefetf gcr^an ober
iuiTcu, fo oöcr anOers tK()anbcIt merken foü. 9Jac()Dcni
imii ba$ Sine ober ba^ Sinbere ber $e|!immun()^grunb bcc
UeberUd^ng t({, nad^bem finb 4itct^ bicbardu^ eutTpriiu
^cnben Snrfc()Iufre unb ^anbfun^ea bDH berfc(;iebeiier %u
S>a§ nun biefe grei^eif ju (atibe (n 9 bie ®rttnbbebm#
fittiis betf fletlic^en Scr^affen^ fep, bemeffef SKe^^nber tref«
fcnb. Denn obne biefe greif)eit finbct feine 3»red)nunf,
fein Job nocö ^a&c!, feine 2^clof)nun0 ober 95e(lrafun<)
ficxx \ mürbe eine 9<inj(ie^e aSermirrutid ber ttioraltfd)ett
Secjiijfe erfolgen, unb offV^ Streben tiacfe Xiigenb entNf«^
tet tx>erbcn, SGBelc^er 9}?en|'c6 iDiirbeftd) nod) ein ^kl oor*^
f(|eti^ tocl4)e^ mit ^u^e unb ^ftrengunfi errinc^en iü#
lfl»eiiii er in bir ^anb be^ gatum^ |iur biofie SKafcftinc unb \
gRtftel wdre, Ober n>ie fonnfe bic^frmerbun^ berXugenö
bcm >]i)?cnfd)en al^ em >act bcr greir)eitju<jered)m't merben,
ba e^ %iitn aBe (mUfbt Segriffe b(og al^ ein &e(Ü>en( ba
Statur ober einer fremben Cnufafiedt mMu betrn<jfteet mt^
ben, ob einer tuaenb^oft ober (a(rer()aft i|l? Dann (>dttc
bie aSoriieUuu^ bii %fcQe^ {einen mir{f<(imea Sinßug»
^ ^ • / '
et repertriceni, Katioiie uti- nihil est aliud, '
qnam principiam esse snaruoi actionoin — hoc au*
tem idem valett quod in ae pr^cipium habere aggre*
diendi aliquid ▼el non aggrediendL '
' 79} AlexanderAphrod« de fato p. i9j|» deligimua
enim ea, quae deligimuft, nunc quidein pvopler ho«
neatum. nunc vero propter id,, quod suave est, aaepa «
et propter utilitatenii et ex hia aon eadem fluunt
•IFccta. • / . •
Digitized by Google
192 SSilrie« J^4uptfi* Z^tiUt'Jüi^tu
timahnMtm, ftdo^mmsm ttnii Gtrafeii UmtUn nidtt
giacft bicfer 9ßiber(e(|un§ be^ ^atmtp mtä^t ^d^
Mf ben^©a$ ftüßf, baß 6ie 21nnabme bcffclben mit cinben»
leit ^a\)rf)ütm fiuiut, mUafut er aud) bie t^on bm
Qtoifcrn baf&r angcfil^ruii ^ruabCi fbcUbc barum einer
flnfA^rung n>ert^ pnb, mll fie efteil^ bie Sttnntni§ M
©foici^muö ücrboÜTt^nbic^en/ tf)eilö mil fit bemeifcn, baS
bie gtreicigfcitcn über greibetc unb diot^menbidfeU fcbon
bamaltf f»ie m bcn nettern Seiten mie efteoloaif^en 6d^n
jufammen&ana^n ^')* aiejeahber führet brei @r&n%e ^an, -
apögocjifd) pnb; jmci entfernen bie t>on bcit '
Segnecn be^ gatum^ abgeleiuecn ^oigerungen gegen bie
tü^talitit, einer mae^t ba^ Sainm )iir S^bingung bee
SlQtDitfcnbeit @otre^, unb fcbliegt au0 ber Sluf^ebung ber^
feigen au^ bie Sieaiitde be^ gatum. .
©er erfle ^mtiß befielet öu^ fofqenbem ÄetfenfcftlufiTe.
fiBenn eö ein gatum gibt^ fo i(t aUt^ beflimmt; if! aQed^
Uftimmt, fo Ifl 4Hi|ilb tebwebem fein £od^ eber ^ufiani
lefHmmt; iff biefe^^ fo gibt e^ eine befUmmte 9lu^ebeifung
be^ einem jeben ge^drrgen ^uflantie^; ifibiefe^^ fo muf
e^ ein @ere$ geben j i(l biefe^^ fo ifm§ ei eine unfehlbare
Bemnnlt geben r »elcfte gebieteei ma^ jn t^n ift, nnb
•erbiefet, »oö }u unterlaffen if?j nun »erben bdfe ^anb»
(ungen verboten » gute gebeten. €^ folgt affonccbt autf
hm Saturn^ bag bai 8ie(()tt^ua unb Unrecf)ttbun un«
mi^lidi fep/ bielme^r tpirb bie Sßa^r^eie gegränbbr baS
/ Sugenb
30) A lexaÄdeirApkr od. c2«/ai9 p* &i5> seq. <
Oi) Str ^ben blefe er&nbe für tai 9aeum ni^ bei bent
3eno nttrunaefühtt, mil fle wabrf^einli^ filtern ttr»
fiiruna^ fInbV ba fte ;ium $be<f fcbon <^nf (fe bagegen ge^
nuubten 9fnn»firfe Stiiicfficbt nahmen , obgldt^ ni(bt mi^
gemfrtde n}ei:ben tann, in wü^i beßtmmte S^itaUer fie
geboren. ^
»
Digitized by Google
iMimb nnb (afkr turaiibfr ihtititmtftf^f fhA , baf Sit*
unb fomit auc^ jebe anbcre moralifc^e >H)a^r5eit ^-). £)ec
j^alit>ifa((, auf AocUl^m ganje Giftlttgrci^e beru^efr
•MM «< lein S^fttin gibt, fo giit t^fcfit etfi^ ifl fo ttn»
bcfitmmt anß^tb^tudt, bag bie golgerung nur bittmift
angenommen fcfteinr« iDa^er fpniiec SK^jt^anber mit allem ^
SMkt M CkgeiiifteU aUfiini# oorAirigffft^f bag unter
ken StflMi füie oftfolntf tHatutnoibmnbiqttit ii'nb unter- .
. bem @cfe§ einSefc^^bcrSernunft t)tr(tanben mcrbe. Denn
ba Iii e^ gan| vid^tiQ, bag em fofc^ed @efe$ für bie Scei«
1^ nur tinier^brr eebingmig gtbiieet unb berbtetetf bag
' bemfelbeii mii freiem €nrfcf)(aff( gi^^d« gefdfier, bie lieber«
tretung beffelben aber al^ 9?erfd)ulbun9 Seftraft werben
Mnut^ (ine i&ebinsuttgf mtb^e mit einem folc^eu gatum
(hreitef. /
€6en fo unjufamracn&dngenb unb unfriffeig ifl ber
|i»efte $5rmei^; 4IBiiitt t6 (eiQS<^tiiin gibt/ fogtbt e^ (eine
(•Übe aBctoegierung, n)e(cbe bnrc^ ntd>ti ein^ef^r juft unb
gcb'nbert »erben fann. 3*tl biefc^, fo e^iflirt feine 3Bdt;
ejcißirt (eine ^IGeft, fo e^ciftiren aud) feine @otter. @ibt
c<aber etftterr fp (itib Ar fut; IHib^dtttf fo.gibte«
Suffubf unb fofg(id) aucl> SBei^beitr ali bie frffnntnijl
bejfm, {u ^UH unb niefit ju t^un ifl. Wun foü man
0ute< t^uUf uub bai Sbift laffeoi barau^ folgt alfo,
bag\
-(A) Alexander Aphrod. i^e^neo »• «33, Nonpot* ,
est ette tutum «t noo deetinatuai ailiqti^d» 'Bec tt est
. jetttnetiim aUquid, non es*e sors,' nee ti ett sor«, ^
aon äste eortle dimibutio, nec si eet eörtie dttlrihivi
tio, non eete lez^ nec si est lex, nön esse recu
tttsüOf iubene quee Iraendey quo« non £M>ieiuU
prohibent eto. ^
Cettac».^ifcb- 9bU«r- V. IC(^. ' 9i
Digitized by Google
194, \ ' ^i^^te^^axi9tfl*.Zmkt^%h^ii)tu
ia$f n^entt md)t aUtß na(f> htm %atum itfä^itfyttf t^tbtt
Z)er btim ^mt\ß» €^ ift t>eciiilnftt9 aii{unff)meii,
t)ag Die ©öttcr öÜf^ Jufunftige miflfen ; ifl bUfe^, fo niug
man ouc^ annehmen r ^mg aUe^ ^otfyßotnJbi^ l>utd^ tyothtv* .
gcl^a^c Oriliibe Mifluitt mite. Sbran mt Mbt ^uf
tiefe '21rr ttiol^t, bag in bem Sor^er^e^enben ftlneii
{ttreicbcnbcn (Sruub (>at , idiufdnigr fann j^ffct)eben oöet
tHlfn^^f W^erfiMrttc^; bann i#e«4i6cr auc^
Mn 9tm^wb ftnir gmifm Ccfmotniff^^). iDacifiieii
raifonniret ÜiUjcatiber^ fol9mber(<c(talt: »IBcnn eine foIc()c
Crtcnntnif be^ £iiti^40in mdglicf) if!r fo muß fte ber ®otN
iiiil ttnfirtilifl |ttto»mm i ba a6ir 911111^4^ . f 0
fo^n fie «ttct^ bir SottMit tirntinftiger fOet(V nMt 6ei$e«f
legt werben. Denn voa^ an (ic() unmdgCicft i(l au(ff
für bie @otr^ett. ^jDag bte ^Diagonale einer ber Seiten
^(cicft fC9# ober ba% imim^^l |met ®iiiiime t^on f&nf
gebe, eber ba^ @efche^eiie ungefc^e^en fet>r if{ aucf) für
bie ®ott^eit eine Unnnfglic()feit. €rfennt ober bre (:^oft*
^(ie n>irHic^ba^ 3ufdnftt^, SufaQi^e, fo niu§ fte aW
fokf^f 4 <r(eniiei| ; M<6igeiitM aber »Arbf fofgem I9eita:
burcft ba^ Sor^ermiffen bie 3f}u(ur bei 3<<f<^0igen umge<ln«
teri tvurbei bag ed nun nottuveabig erfo{gte ^^).
fäUfan^
Alexni^der Apbrod. J^yineo p. 839. Si noo fa*
to Sunt omnMi non est mundi gubernatio tali«, quae
' pyohiberi impedirique neqneat. Quc»d ai hoc ita*
ae habeat» non'6at'mtttidua, Si mnndus Don ert,
n6c Dil »ujit. Sl vero DH sunt, sunt boni, si boni
\ sunt, est virtus, si est virtns, est et prudentia , si
est prudentia, est erg<-> cognitio rcrum faciendarum
et non faciendarum; - faciendae autem sunt actiones,
quae recte &e habent, non faciendae vero eae, inqui-
. bu<« peccatuin est. Sequitur ergo, nisi f4to fiant
omnia, nihil recte fieri, nihil peccari.
^ (V4) Alexander Aphrod. dejato p. 22 1.
' g5> Alo^andeK Aphrod* Jm fat& p*. 2fti. Nam u
natufsa
8f^;ranber ^thu in feinem 5Raifonnemen( t>on bttf
Ktffur Ocf eutlifbUit, mlä^ ^tti^t ttt mWit bermi«i
ft^t, aU btm SeiDiffen iinb finfm %amm btr fßttnmft
auiv unb in M<ferSSücfficf)t f)o6en feine ®runbe qeaen Ixi^
gotum eine fiec|rcid>e @en?fllt ; ober bit tl^eomifd)en C%ttiu
beunb ba^3ii(erefrc> mcMee ka^gaettm be^ ©pftem^ »on
emfm aUqmmtn iianfatiufamnm^anq^ üfkt Se^ebmM*
ten in ber 'll^elt für bte vSpccufation &(if, |if6et er fa(l qac
nid)t in 'Setracbtun^ , unb barum fe(>k femeit @runbm
baef mf(btitinb€ Utbttdtwiä^t, mlä^ti aBe fernere 9tmiß
(nnnenr eine ornbere Ueberieiigung ju fachen , glcic(/ in ber
Sftt tiefen Seiten, ber (Sd^Yodcfte unb Unfrucf^fSarfete
ter ®ci(ie#rrafrr ba (ein elqentbAmlic^e« nnbfelbfifUnbi«
<ie<< ^^3ro^^ft.be^ forrcf)cnbfn ©eijle^ me^r jum 3}orfcf>eitt
tarn, fonbrrn nur 3lacfta()mun9 unb SBiebtr^olung direrec
eebanfen^itrme bit einige ^eft^d^iaung berfenigen äR<ln#
nerwdr, toeld>e nic^t t>on bem all[<iemfinm Gtrubef ber
Cfebonffnioftafoir unb uneblen 3*T(Treuuna fort^jcriflTcn mur*^
ben, tarn oud)^ bie Svei^e mieber an bai ^Jftf^a^oriifd^t
69f{em , ttnb erftied borcft bte ^mini^uni mehrerer .
Srttttmfldttbe eiii flnfe^en^ bon Mm man borber tihbtt
9fa^)^^tf hatte, Sie ©frenge unb Tütinbdt ber ^itttn,
ber rUi>v«>P (^ei(l, »elcfte in bem geben be^ pt}tH^or<i^ (9
«itflifleificl^nee ftecborfhc^n erregteii itciir^ ^nieitffe fit
natura reriim id capiat, neminem magia credibile est
' vpniur« iioss»* quam fleoß; ar cum fntura taieia prae*
dictionera praesensioiienique non capiäntyiie dii qui» .
dein credi deheot noese, quaenosci aequeunt. Quae
eiüin oninino per natura m fieri nequauniy ea etiimi
. ' apnd deoa eam tarrant naturam»
1^6 aSicreed i?anp(jl. 3n«lftr Wfcöw»
liefet fouberbörcn 5)?anne^ Mm xmb £ef)rf , t()eif^ burd)
^eii Goutrafl mit öcin öiltenoerbn'bcn , üytUß turcb naj^t* •
fBcr^bcttSTd 6er baimW ^errfd^cnben iDinfart 2>tc ftcfn«
dfrf®rtffim(eief meiere ^Ppt^a^cra^ befolgt unb )uc9}~9tiit
feinc0 £)i Öhre? QmadH &atre, Derbimben mit ber frugalen
Sebetidort, toorauf jene (um fic^ srunbete, bot für
jene Derborbcniti 3^ten, m 6f^t9e(9erei«( iufu€ mp Sli«'
tittti(bti9Uit menfc^fic^e @efcf)(ec()t grfgt« ntbeiW f»er#
•borben ^oncn , baeJ Q3»lb eiiKr ooQf ommenern SKcnfcb^eie
bar, na(4.ipelci}<r fic^ bie eb(ern SRenfif^eii (tfyuttn. gmar
fltUH aud^ bie &m ein 2^eal btefer Srtf wib noc^
ein bdbcrel bar; aber je erhabener war, bcflo meniger
fomtte mau boffen, eö|u frrficf)en. aBelcfteciKcnfcf) roa[\t
tt, eiiiDoUfomminer SBeifer (u JiocrbeRf. weict^er ®ou in
aOem» bie ttnenbUcf^fetf b^er $^if!enj au^deacntmenr gleich
'1(1? Unb wie fd)an'r i(t nic^t ber ^UJecj, ber ba^in führet,
eine \>6iUQ^ £cibcnfc(;aftloflgfeie unb aSerlauguung ber finn-
ltd»ni aSamrJ . IDie ißyt^agordifcbe ecbejitoei^ m«4te:
(eine folcbe gerberun^en , itur ^jgi^und ber Segierbctf
uub tdbenf4afteii, .^ur ^er(!ellun(^ t'tm^ fc{)cnen d'bcnraa*
gcö in bem 3""^^« bc6 SKenfcben 8^)* SBenn bie (Ein*
fcbrintung ber SHÜtit unb bir entfasang gen^ffer ftfintt«
(ben@enti^e biefe 9if)ilofop^ie weniger geeic^net jur gjei#
breituncj macfiten, fo erregte ber rcligirffeSeijt unb bie SUuö*
leicbnung in ber ^ugern £ebeu^are bagegen wieber bei ^an^
4in^ mI4e berfe(biii fd^tg waren , einen beftoüarfem
gntbußa^nm« ^7). j^iefer refigidfe ©eifiwar tJon ganj
anberer ©efcbaffetibeit, ali in ber Icoifcben ^Wofop^iu
leftenbiger, ber 6mnlici]|fe(t angemefTenerf in größerer j^ar^
inonie mit ber 2>en(ttng^rt be< !BoIM# ba^er felbft bem
Sl6er#
fl7) ©0 ^atte fid) felb|1 0eneca in feinen iunpern 3^^^^^»
* buvd) ben Lotion für b(e C^ntbaltung vpn ben Sieifc^fpei;
fen einnehmen iaffen. Epist, loq.
9l6erdlau6en nid)t mm^^f un^ mai^ Dorjugncl^ bon Sin»
fittf fryti mußte f tcn ®teuSni an Unflerblicbfete 6eaätt(ii#
öfnD. gür tint gemlffe ÄlaflTc t)on 5)?cnfd)f!i mufife aber
ba^ Mm, baß^n^d)m unb fein foloenreicbfö »Ißirfen bie
^t6§u atniie^ung^braft ^a6fn. £)ie DtelfdWfi abicbttUu
nibtänh t»on feinm9Bttnbersd6en tinbiSunberairrunseii
ttinjten in jenen 3^iun nnb jumal unter mcni^cr 9fb^^^etett
ffiolftrn um bi\}o nie()r@I(iu6<n frnben, je mc^r ber ^un-
*erg(att6e mit ber 6dlMo<icfte 6e(, iSrritunfi fifb »erbrctfet
^attf, nnb fe rd>mieriser e< n»dr^ bie (Srei^nfiffe fo enefern«
Irr 3ft^^n unferfndjen unb ble ©fauOmurbi^ffif ber (te
ttj4(>renben ©(^riftflelTer na* Pc^>ecn8ieöe(rT purbigen)
f€ meftr OBal^re^ bnb erbittere« eine fc^wer |n fon«
bernbe ^affe jurammendefroffen mt, mb bai Un^ranftH«
cf)e felbjl burc^ ba^ barait üerBunbcne ©efcf)lcötnc^e ^e(l<f#
ligung erl^ieft Unb ba^ äJcifpiel bei^ ^t^fbagorad, ber
mf feine ^eiegenoffen einen fi» $tt^n, i^ieSeic^t prftfl nnc^
i6frtrie6tnen Cinffng 9er)a6e l^a(ee/tt>ar iicrfil^rerife^,
um nid)t jn a^nftcften SJerfuc^en, burcf) bcrborqen? Äcnnt*
DifTe und eine dfiernaturii^e SSerbinbiuig mit gifttliclKtt^
fffiefen^in rei|en.
ein Xf)ei( ber nen^n Slnb^nger bed spptöagorad ging
dfo barauf ou^r bie ©ietrit rrformirenf e>n anberer^
ter immer me^r )nne(menben (Bleid^gdleigf eie igesen bie beer«
fd^enbe Sieflgton einen S^amm entgegen ireHen; ba^ üln^
fe^en unb ben @ian| be^ &'u(tu^ n^ieber ^erjufleüen« Sie«
(ti le^e war»!^! nic^t anbertf )u'errei<6enr d(^bnrc(^ ben
Sfnuben an £)ffen6armi4 nnb unmfttelbare S^rbinbung
mit bin (^^orrorn, unb burcf) munberüoDfe Saaten i — WtU
ifft ä>erfuct)ttn8 für ef^rgel^ige 3Ktnf4cn 1
IEBifenf4aft(iic(er Oeibimi für bie 9^Uofo))ftie fm
»en oflen btefen ißemü&ungen nic^t ^ii erwarten; Dielnu^r
|tt bifusdtttu, bag @((Ki>fUmerei unb älbtrglaube wicbec
in
198 ,<Biitee«J&AU|>(jl. 3n>etfer 7(6f(^iu
In p^i[Drop6ircf)fr (^cfialt anffrcten, unb ben reinen ©inn
für »l!3abrb«t ttübtn, ivenidfien^ b(mt^orfcf)un()^9eifi eine
, fal/(l>e Uticblung gcM m&r^f« £)tcfirif.lraf Aucb nttr.|tt
fd^r tin. 2>te Qerftm^ttiii} ^tvircften beik 9^or<|ftiMiiberit
unb ifuropa, trelc!)f burd) bt^Hnicn ^pptf)QC|order a^ftiftet
tourbe, mar eine crgtr biqf D.u(Üt, vootauß Die ccbwiüroic«
Ui unb ter kbtr^lmbt bcfiinbtg ntse 9ta(^ritii9 e r^iett.
Unter aUtn neuen ?39t6ö<\ordern bar frmer einen fo
troffen ffCubm unb fo grotci^ iUnfc^n ei{>aicen, ala >üpo(«
loniiif ben S^anar einet @tabt in Sa|>p<ibo^lm,i Mr
fcfaon in früher 2!n<|cnM>eh ^pi^tt^agora^ ^uiir^'^'Utler nahnif
unb mrUidi aud).menn man bei bem '^leugern (leben bltibt,
in fielen ^Stucfen crcricbte, biir<t^ Ütbt (ur @ercditu)fcil,
iRifii^teife €ntfn9un9aBereni6e(»Hi(ften*9ebilrfm(rc, 9nU
Mtnn<| öon allen tbierifcften DJabrunvu^mittdn, (Irenge •
^eufcb^eit, our4; grdmmigfeit unb 2inbad)t ftcft au^$etc^«
nttt, unb wenn man feinen 2ebeni^befe^reiiertt &iaubm
' itimttfkn miOf fe(^r tonnbertnre i^anMungen Derriditeeer
Äronfbeiren feilte, Dämonen austrieb, funfnq»; ^)\n^t
t)pr()frfagte, in ben ^er^en ber ^l)?enfd)cn ia^, unb enMic^
nnf einmaf 9erf<4manb, - o^e ba% man btn Ott/ bm lag
unb ble 9itt feine« Sobe€ ttfa^tm fonnee* SÖai hat
itbtn biefeeJ 2Bnnbert()dterö nocft befonberö merftDiirbig
madir, if} ber Umfianbi bafi er nur um einige 3a^re frübec
M ^tfn$ geboren mar. unb meie feiner !Sttnber0alcngroge
8eftn(fd>feir mit ben bon ^efu« bernifteeten J^oben. tbber
bie ec^)riftfteflfr. welche fein ^eben befcbrieben baben, t)or*
lüdlid) D^iloftrat^ l^aben i^re Slaubwtlrbigfeit felbü
burd» bie 'irr ber Cri^^fung fo menig gered^rfereigetr bof
n^an mit gutem @ruhbe annehmen fann^ ba§ '2lpoQoniu«
jmar ein ©c<)ro4rmer^ aber fern ^unbertMter mar, wie
^e ibn fc^ilbernr unb ba$ ber grdgee X^cil be^ aBunberbo^
reu in feibem Men etae Crbi^og ifl, toelci^e bicBeid^
etaieti frommen SSeirug |ttm ^runbe^^au S)iefe4 id#t ft^
. ' *»
vp()üo(lrot 6eJam ton ber ffaiferfn Su'^ö, ©emafeliti
bt^ Staiftrt^ €et)eru^^ einer abergtdubifd^en Qamt ^^), oea
aiiiftragf Oa^ fo6en bc< SlpoIIonlit^ au« ben ^apUtm M
£)omi^ mit Sentt^ttng eintger andern dutOm $u fc^reibenr
mb er unterjoq ftcft öiefer 2ir6cct, um tfteil^ biffcn auger*
0rbentl<d;en SRanu, beffen geben ttnb.£(^atett
ben, in ein b^Oere^ gid)t {U ileflen/ tb^ili^' aud) einige
SSorurtl^eile gegen ibn ju |erf{reuen^^J* mar ibm bar«
ttm |tt tfyuu, ben aipoSonuitf bonbem fQorn^yrfir btt^a^k
{Q befrcintr i(n aber jugleieft aW cHien ^bHofop^eii bargit«
flcllcn, ber ben ^t}t^a%ota^ nocfc mcu äbertreffe. (fr be#
biente ftcf) {u biefem 3«>frf^f ^"ß^r ben 6d)riftcn beö £^a»
mi^, melcicr ben Sippttoniu^ auf feiner 9Uifc nacb ^nbitn
Sf^ff itet (arte# unb ftit bierer ^elt fein ttn^ertrennlic^er &u
fdf)rfe gewefen war, be^ ^Rapmu^, b^r nur ba6 aufge-
leicbnet bMt» ma&renb fd^eD >2lufcntbai(^ iu 3leg4
iN>r9(faacttfDar, unb be^aRoeragenetf^ ber nur eine an«
boüÜ^nbiQe Seben^^efcbic^te aufgefegt batee, einiger eigenen
SnffS^e be^ ^t)ofIoniu^, nam(ic^ feiner 93ricfe unb feinet
Xi^amtntß, bann aber ber ^Slad>ti<^^tt^f m\<bt er felbfl
In bell Gt^been ftnb Tempeln fammeleef t»o 9(M)0oniti<
ficb aufgebalten» unb n^egen feiner Xbnten oberwegen bti
fbieber in @ang unb Slofetixn $tbt^m äempeibieniled,
'89) Pk Ilottratus i;iea y^^o/iomi, 2(u^aa6e von Die«
• . aciutfi ^ipj. tJOi). I ^. i — 3 Ä «JVA^« y»p rjtroi*
• * (ntaKi^ ^9f(«^ta^ unb €mpebolle^) immhmtnr» A«oX*
^if«f «i^Mtüt «« fiXaro^Mf irt «i«« »|Mf ffnpmf«!»^ «XX* •
92ad)rid)ten mH^nt nad) btm eigenen ^efl^nbnig be^
jfcf!ratu^, ben (^ri^gUn £^eU Oer äBatU)ergef(^ic()(;(n aul#'
gemad)! (>abeii i^').
Diefe ßueüen, tvorauö ^pbifoflrotuö bie itUnt^u
f^tc^te be^ SUpoflonitt^ $ifäi6ifift fyotf tinntn nidit fite
tiin ttitb lubcrlciTid gehalten toefbett. -S^er 9anim(er fo«,
»o&I afö feine 6^ivdf)römanner finb für i()ien gelben fc^c
ein^enomrnenr unb aeben, nur barauf au^# ihn in bmnn^
itmn^M&tti^tt leigeti; toie unficber Slac^ftc^
(en fInb, tte(ci)e auf tto^f^ (Sagett ttnb £rat»ieiönen (eru«
^en. i(l (lugerbcm befannr, unb (le finb au^ naturlicfteii
ltrfac(>eti bei ^eiligen am meif?:n. ^^((oficatu^, er|d(>(t
fe(6i{ ein fe^r auffaOeiiM ^tip/M baDon. Uiiseadbtef^
nad) feiner grjd^Iung, 2l»>oBonm^ bie SIbfIcftt ^atee^ feU
uen Xob bor nücr 2Be(t verborgen ju galten, unb uncje*
üti^M tt a\i<t) wittU(t} meif{er6afl ttdti bem ©d^aupla^
fe<tie< fffiirfeti^ pit ein un^^btbavti SBef^n öSgetrcrcii mtf
fo f)6xtt er bod) In bcrfc^icbenen Drfen, §u ^ph^fuß, Ein*
' tnß unb -in Srcta gani abn^cic^enbe Sr^d^Iun^cn bon fei«
mm^infc^etbeii« ein< immer obmtttiittHd^tt oU bie. an#
bete ^^). 'Sie fprieftet fonitten auf et ber aSere^rung ifyctt
j^efligen mancf^erfei ^wtmfi^t^habtn , n^irflic^e if>arfacöert
(u miviiixni unb fslbfl mauere Srb^ct^mngen ^iniuft^en.
. : ? ^ ' . '• ,€iii
po) FkilastffttVi I. c» ft. ikwm «» /iao< /itif ntgüimv
POtt y xay Mt etze rt r] in^x^t rois tt tffs ffo(pt»s r^ofcois, w(p*
. j «v ti^uvat ra ^xtfLOvios rt xou 3'€tos vo/tAiS^tjvtu. fvvmKtxrcu
ig jiAOt Toc /Litv tx fcoXeoäfy onoaou uvnt tj§wv , T«t tt^uv^
^ onoiTu vir ctvrs efSuvti^^t} Ttx^etKeXv/uttvu rsf ^twfA^s ijiii , rtc
* 91) rhlioBtratut VI^«C»5U nt^ für mt ^ ^tvUtm^
. . T 4aftf9t MhifMi Wg§9tltX<ft9 tJiC» MCU TOI t^t flfi «M«
* ■
Uitld^Uit fein oanje^Ceben ^tn^utdinli utktt hm 6efon#'
bern ©tftu^e einer ©otf^eit flebcnb, pcft btmiftt, eine»
befen^ern 9luf i>on §r(^mmidfctt er^oKen mei'g, bie
MiiUit SBttfaffm ^cfic^tu Ugtr >te %ftnpe(, £)ra(c( uiit^
g}rtef{er fil intern Snfe^en befelli^et; fitt foid)et SD^anti^
mn^tt in ienen Jeitcn eine erwunfd)fe (?rfd)einun(| fei)n#
t)»ctl er adetn bie tpaittenbeSpriefiert^errfc^aft oonbem ddti|«
HcM jEferfaBe i» rettcii tKrtnec^fc 9^>. fSie (dttm Me
))rtefler htt Serfuc^ung miberfle^en fi^nnen , einen foiden
SRann ouc() nnc^ feinem lobe ganj bera aBerf^eug«
iftrer 9t6fic6UQ machen. 2ift nun bcr Sammler ettt
^rufung^geifl, o^ne p^ilDfopbtfcf)en @inn, mie ftc^ ^^ifoi
^rat genudfam \>mat^, fo barf maa aue^ fo(c^en DueOeti
»ftb auf rinf» foh^n SBege nicftW aU imn obentcttcrli»
(len Stematt ewweii. \ . v
S)rei fünfte muflpen ^ler tforjiJcjricf) in 55efra*fim<^
gejogen nxerben. 58enn SlpoBoniu^ wirflic^ feinem hieben
unb X^aten noc^ ein fo augerDrbentUd)er SRann mt , mt
^f)A0^aLhtfify[tilitf fo jitftci t^itinol^t ünm 9äu»^
htt &^nUd), bog er |u ben Reiten be^ $l^i(o(tratit^ iip((^
ein fo unbefannfer SRann war. Äcin ©d)rift(lener crwa&nt
feiner Dor bem älpitle) unb tuc[<itrf fein @efd)icf)tfd)rei6ei:
^^mHUintt, ha er bectteineti geriiifMi Cinfittfi «(if bcii
©ang ber öffentlichen ©inge^unb ben ißefpaftan unbXitu^/
toie er fidb rühmte, )u ^aiferit gemacht ()aete; feibl^ fein
fhrocefir feine SeceN^iSiint Her beiii2>omilfaiir unbfein^
* fe^fprecdund/ iPit^e mit fo t>ie( o^^^rrefe^n llrnff^fn^n
terbunben war, ^arce bie attcrgemeintlc ^lufmcrffamfcit
erregen muffen*. SlQeinubec aM biefe^ ^errfd)t baß tieffle
• eiiafc^meiflen; uc^ ba tiefe gacm hon ber 9iH ^nb, bafi
9$) 9lttM Cefe nur $({ttfn<'9^^f «tt beti dtnifirr ^aidit.
'io2 , SBfcrtrt J^auptfl, 3»elttr 7(6fc$m .
fie an fiel) fd)on tomi(i ®iau6en Derbienen^ fo fann raaii
nacb Dtefim 6tiDr(t>ioet9en n>ot>l nid^tanbece^i aU fie filr -
ipitttt^t^Kfythnputn fidUm. lDa|tt tpmmt nun ( m e i u tt 4
tie auffaflcnbe Siebnlicbfcit eima^r. oon ^em 43t>ilcrtrnfij^
eriabttnt ^unbet Oed älpcüomud mif ben t>on 3^tn^
Wri^ieiitiL Stae einige (^(d^ubtt (Ann bia fläu aOer
onbem bieacfi. SU fi^ affciitp|>a€ tnTe tinim fc^i^nm
ftStibe i?i:ril)elid)en xooüu, cnI^^^te3ipo^onm€^ unter biefet ^
fc^daen &iftalt cinifH Miiltcftcn Uut6ai;fliget) @<M|, Oer i^a
^riiisrao batr er mrfd^e t(fn i^icfte mamtit im» nicbi iwitti»
' gen , bog er ^tütf^tn mußte , mef er /c^ 94). fjbifoffrat
feßt (>iuju, biefi'6 fep bie beru^uiteflcXbat beö^ipoHoniut^;
' gUi^wo^l macco bie befonbecn Umfldiibe# toi« (|( fcbetnlr
. i^ur affciii bcm Damtf Mannt . ÖrUtcn^ih^ ga8#
' '|en gebcn^bercforctbuno bed !pbi(of!r<it($ ifl qat feine (^in«
• fitit. S^attt ^)(>ilo|!rat bie übficf^t gehabt, üu jcuiert; »apol*
lottiu^ fep ein Sauberer ober SKagcr itmitn, fo ^te, ce
feine üb^cbt bolUomnien erreicht. feine ^ebenMe«
fcbreibun^ foOte bodWegent&eil ^eitjen, unb ben^llpoDoniu^
t>on biffem fSormurfe befreien; gletcbmo^f ent()d(t fie fo
. »ie(ix iBf^cbenMiten f oebke eine ibernatärli^e Jtenntnc§
tmb Jtrdfte t^orotttf fe^en f oNe bag fie in bctt qan^en €on#
, tej:e be^ ^eben^ biefeö Wannet pa^in, bog man ficft bieferf
9anit®emebe ni(()t anber^ erffdreh fann^ aW bag aw$
(retcrosenen fftefiaabe^eUett infammengefrlt »•eben* 9ip6l^
Itnittf »erflAert bm {Jamitf, fetoem il^^qffiter^ ba0 er aflfe '
©pracben mÜtt^i, of)nt fie ^tUtnt ju haben ^ öber er 6e*
bnrf eine^ Qolmetfcfoer^ bei ben 2(nbiern^ er berßcftert^
atti^a wifftn, mb w^ nki^t, bag er Mn bem 9uphf^
beiben5leöppttfcf)en®9rtinofopft»|len berleumbetworbem
©ie ®efd)ccl)te t>on ber SSerbinbuncj bc6 ^poüoniui mit
biefem fupimU, einem fbif^^en f)t^tiofop^n/ feine Cr*
. ^ . I . • ^ bictemn^
94) P h il OS t r « tu S IV« C. ^5. itMfmrtt §(^nm ro (pmfffmf >
*
t
Wattn iwbttttfelt in toerbiiif bit ^fbagi^e jB(ftil^frun^
Don bm Qf^avatttv beffclBeti, bie tem Unheil beö jan^tm
^Uniuß, ber ben ^up^rate^ perf^nlid) fannre unb fe^c
f4^tte^ »Mig toibecfpf icbl 94 ^ fo t^^UMniSlber«
fl^räcben, Ungfreimt^eiteR , unb ti^irft felbfl auf be^ iüpoU
fonfuö S&araffcr fo tJiel ©chatten, baß b^«*'«"^ f*ön alldtt
bie unlautere Sufammenmifcbund be^Sanjen unb bic (^iiliM
rifidl^e ütHMttUinslUUMi f)^t(QitraUi< er^eOct*
SBir fcbließen a(fo nacb bieren ©runbeUf bag be<
9iptUMiui teben^bifcbceibang einen (iarten Sufag t^on
CrbiAtmtgen bekommen b^ber enweber tierfd^Iicb obet
iufaüi^, unb im frßcn goKe r^ahvfd)tinli(b |u bera Smecfe^
bem finfenben 3lnfii)en ber ()eibnifcf)ett Sieligion eine neue^
6fiS$e |u geben. €tne neue %eitdei§ung.ec64(i bt^fe fBec<i
mutbung burcb bie 6ef(b<cbt( be« OauHertf SUe^ranber^,
tteldjer, wie gucian t)erfid)crf, eigtutlicf) burcf) einen gcbu»
ler M '21pofIoniu^ feine berrügerifcbe Sunft gelernt batlc^ >
ttnb mie feinen etgenniibigen Sioecf en ba^ 2(neerefre bee.
Semv^el onb ^riefter recbt gut ju tieednigen wngte ^0*
äpoCfoniu^ roar jwar unftrcittg ein Scbwdrmer, ober n>ic
e^ bamal^ biegf ein SKagu^^ ba^id^t, er trauete ftc^,
felbd gemifTe gcb^imer nMl allgemein mittbeilbare ^tenne^ t
niffe üu, bie er tb^ilef ali eine grucbt feiner @tubien/ tbeitt
cl€ ein ©efcbenf ber ©dtter betracbtete; aber ein foId)er
fßunbermann, mie einem folcben IddkerUc^en £iunfel, bec
fUb «Oe Vngenbnefe fefbft Mof gibt» (ttr| ein folc^er ungi«
reimter Sfiann, wie er in ber teben^efc^reibung bed 'p^i^
• loßratu^
94b) Flinii £piie. I. &o*
95} Lnciannt.^^lM»iiti2rr;f ber)nMieen3(ttlg»p«69.
UV tf S iiikWKm^sg tumnt nm$ ff «nyf f# j^fi« f T««»yfv« 9 Ttit
AlV»XX«fi^ rw Tv»y« irMW ovyytvo/iitvuv , «im tif»
(oftratttV erfcftehief war er ^npig tirdjff* tt^Briioeti^ ivAtr«
bfn n)ir unö bei biefcm 3Rnnhe nicht fo \ax\<\t aufi)aftm,
l)»enn er nicbt brr erfl^ gemefen n)dre, 5er 5cn aSecfuc^
8ia<<)te, Me Scftm^rmeret an p^tlofopi^^fi^e (Brunl^e an)ii«
fd^fteten^ unb babitrcft xAt ^ahn \\k hm mancberfff fuper#
t!aturafiflifd)en ^Ditcmen bracf), ii>dd)c tn bcr ^ofvje berg:
ptQfd^lid^eti äSerfianbe eine fo faijcbe Siic^tung flabcn«
'€r fffttfr 5uc^enb f!c6 mit ber !p6ifofop^ie
ber meiflert grtecf)ifd)ca ©chuien befannt ^ma^t, mttt
aBen ob» bU $9tl)a9ordifd)e. al!" bte t>ortUdUcb(U#
erwii^ef unb aulft feine dii§ere Seben#arf na4 ben Sor«
(fcftrifren öerfefbrn eingericbtet. ^r <j«"oß nur t)f(|e^öbift#
^ fd)c 3?a()tuni}€JmitteI, unb oerabfcf^euete bai ©c!)(acf)tert
tin^ Opfern ber £bi<'<r n^eiUie €rbe# »eiebe ^em SRen«
fiben jum fQobnpio^ ^dcben fep^ i^n andb aliHi ern ^bteti
mfiffe. ?)ie t)e<jerabififcf)e a^a5r«n<^ i)\t\t er aber auci) ffie
bie Dem ©eifle öngemeflTinf^e, in fofern fie bie ^^infteit unb
6(b4rfc ber @mne unb bte Arafe bed @ei|ft4 ({irfe, um
bin 0attgte< ®(6i(fral€ unb ba^ SufÄnfeC»
ge fo flar ali baö^Iörr fliege einjufe^en. Diefe*
Stetnbeit unb Sjixitttiii M @eifle^ unb Der @inne war
iidmiicb bie eebingans; unter Mleber ein SRaiffb ber d^fl«
lieben Offenbarnnt) t^eir^aftig »etbe» Wnne r fo bdg er m
: feinem 3nncrn^ mie in einem Haren Spie^ef, baö künftige
^nfcbaiie 9^). a>iefe^ i(i bie odmicbe aKanttf^ meiere
bem ^ufammenftonge ber SßesebenbtMenr bem SSerb^ngniig ^
fof^e, nur tai t^orau^fag^ unb mie e^ burcb^rÄnbe'
beflimmt, noebmenblq erfolcjf, ba f)iti<ViV^rt bie^Oinv^ie-
cXi trügUcbe ^unfl ficb nnOcifcbi^ raacbrr fe(b(l in ben hu
fimmtn SRatnrsang ber iDiuae einjugreifett/ unb benfelben
, . ' . . ' burc^
96) Philo«t>atui weil ><poöin. V4 c. tß. VITT. c. 7.
butd) ^iitttl, mld)c im ^ixUltwi^ bkftt ai6ftrf)t un^»
reimt crfcbcinen iitufTfn^ a6juänbern. £)a nun cäu bt»
fimmt anei^e »on SSerinberungcn iti btK WtUf mb m
tfrfelben jcbem ^cnfc^jtn fein Coo< ift, fa Nig
feine s)ö?ac()t nm^ batin dnbern fann: fo ift bit^a^it
eine Äunfl bcö SBetruß^, melcfee Der leicftt |u terucfenben
i^inbiibm^ßttüft ein ^aufcifpjel »atmiuttr. baS büi WitU.
hd^t ben Scbeftt bf« 37ic()emirnic^en , uiib bat f&i^mU
hd^t bin Schein M SBI^Hic^cn geminnet ^^).
Ob SUpoDonitt^r toie $(i(of{rdt irj^ift* bit it^t
Steife na(f> S^bicn^ unb fp<fter nacf) ^(e^ppten iinb Slct^io«
piett ^tt ben @pmnofop^i(len Qmad)t ipabe, i(l fein (tc^ere^
(t0orifct)e^ gactum» meil bic üurUen^ an^ iDelc^en.jpbtlo«
fc(}einlid) fann man fie bocft auii) nii()t haften. !Da bie
@agen t>o^ be^ $t)t6a()prael SKeifen in biefe Sdßbcr fcf)on
botianbin mm, |o tonnte fi((^ cm^SRannr btt btn
tb^dpraif iu feinem iOorbilbr ^miilt gar mo&( auf
tiefen ©ebanfcn fommen. Sind) er()ieU pd) fc()on lan^e
bit Qa^z, ba§ bie ^^'i)mnofop()i(!en große SBeifc rodren,
luntr nect^ fp4eer moOte Biotin nac(^ iJfrficn unb ^nbien ui^
fjrn, um au^ jener Duelle ber fBei^beit feint &nMttn i»
Dfrmcbren. ©iefeef ^Sorurt^etf für ^llfien unb ^(egppten,
aie^ bie ^aupmieoeriage atter SBci^beit/ nu^ votld)iv fit
t^eilmeife in aubere iBinber aM^tfl^fftn, ^meifelf bag
bit grircftifc^e ^gifofop^le f!c6 wieber bem Snffaiibe bit,
JJinftbeit ndhirff; bcmelf^t, bnß ber ©eift grünbüdKr S<^'''r
fd>un9 ßd) Oir/oren, ba|^ mau au^ UtberOru^ unb Ueber«
ftoidUug ber bitf^er befianbettni Qjffitmt, mb mt ^tf
^7) PIi i 1 0 s t r a tu • vita ApoUo.n. VIIF. c. 7. 1.6.
V. c. 12, Vllf. C, 7, Jj. 3. uT^Xcc 7its yotjrui il/tvhjoC^M*
r^vtm9f99TtdnfM rji rw tfpcnmr^iiumiß ^fy « t9 y«f rits
<|ttemfi4fdt Holl Huflen^er hhtäi iHlHhtttmq ^txtttm^tn
fuchtfr waö nur burcf) ancjfftrfnc^rcö ^urd)forfcf)en ber
Seifle^notur finben mar; baß man lieber genicgeu unD
iffeftiitteitr aW ^enfeii tinb forfeben tooOte* j^at aud^
SIpoDoniiii biefe Steifrti nid^f tttittmommenf nod^^bitrc^
tiefflbfn ben ^ahn t)on ber Unu6ertrcf(id)feit {iibifcftcc
SBeie(t^eit t>eranla§t (ma^ Don berfeitxn in bec{ ^})bifof!rat^
C^li^Uing otfrtomtntf l(t tiicbttioa b^r are# bag bitft
fSorurtl^eife ht^&nfimn tßunte, au^c^enonfmen 6ei i9?en«
' fcöen, benen ber Serffanb Dor (Sd)n)drmerei unb iUberqlau*
ben fcbmtnbcU) / fo fte^e^ män bocb bcutUd) 9enu<i, bag
f4ott bor bcn Seifen ber ale^atibrintfd^eii ißfttpbrtonif e r
biefer äBa()n Subtt erhalten i^aben inugte*
flpoObnhtä oft rec()e beriiAnflti<ie0eb4nrfen Aber moralifdbe
unb religidfc ffiec^enfldnber j. ^ libcr ben S&ierbienfl
ber 3ie(jpptier; er behauptet, e^ fep bcffer geioefen,
onflatt foieber ^itbnife gar feine biniufieOen , (jTenn ^er
' menfc^dcbe ®eifl Mibe ettootfoortrtflfcbere« üU febe5tunfl;
bei foIcf)en 93ifbern aber verliere ftd) bie ga5'<)fett, ba^
6d)dne aniuffbauen# unb felbf! cfwa^ ^eflTcreö unter bec
AiSem j^öKe |tt affiiben ^) : itber ba^ 1 o ^ f r.e 4 e n b e
unb berbam mtnbe Setoifren 9^), unb mel^rere^,
toai toiTtli(b Sichtung für ben SRann einficßr; aber oon
ei^entUet^en |>biiofopbifc^^n ^orfc^nfien fommr faß %at
fehle epwt bor. ^ebocb finbee man in bem 58 Briefe—
toenn anberö bie 95riefe bcd ^IpoUoniu«? ecftt |?nb — bie
@runb)Ü9e eine^ ©pffem^f ba^ man aenxffermaßen ba$
IBorfptet betf ®pi^o)ii1ifc^en nennen (dttnte. e^i^
fli'rt nur ein ÄBefenf eine Gnbflanir bte ur«
fprung(ic&e, n>e(c^e man @ott nennen fann^
bie allen Singen tum @rttnbe liegt, e»>ig
. «nb
98) P h il o • tr • t « s vtt» jdf^ptftttfft. IV. c. . 19»
Philoitrat, vita ApoUon. VIL c* i4* ^
I
«
• - /
unb in j^rcm5Bef<n untxrdnberric^ iftburc^
Qemcduns unb 9ltt(»e flRolftf itaetoticii Icibel,
ffc^ utti^rliit unb iufdmmtti{ieMt/ ttnb ha^
'durd) ba^ 6cf)aufpie( Don SSerdnbcrungen
baxbietct, iDcicbed in ber Wilt fid)tbar ifl.
jtein, £>tii9 eiifee^et unb btttt^tU (•nterti
e< wirb nur fid^tb^r nnh unfid^tbat, inbttH
fid) bit ®?atcrie berbic^tet ob<r öerbunnct.
£)a^ eubjfct t>on ben l^deigen unb leiben«
ben Ser^nberttnsi'tif' tbelcfte an ben etn|e(^
«fn SDinfien eVfc^etnen, l(f feinet bon bcti
ed)cinfub(ton|en, fonbern bie eine 6ub#
n ). tü ba^er dn trciger, Ba^n, menn bieStekern
gloubenr fie todren btemtrdnberttrfdic^ b^ bererteuguns
flnf< ftinbei, bo Pe fid) bod) mir feibcnb al^ »löerficuge
babei Ofr^oUen, fo ttjiebicgrbc 6d bf n ^Jrobucten, meiere
an^ ibt bert)omacbf<n» ifi X(>er^Ur bag man trauert
nnb famtt*rt# tbenn ein atenfcft (Nrbt . benn befr *Sob i|t
nicfttö aW Surucfflang in batf fliulic^e SBefm
koo) fjptse» AftoÜMiä LVIII« 5^y«m «Ate lÜNwf , f fm$f
7«e^ ff/ «7Mif ^faulen ms ^vff§if tAft y«vf9(f* To ti ff» (fivüBms-
ms M9m»^ umruvmvrm l^vmr^si mt» yiyM.iW« imr* «Xv5!9«v .
«WJ, JTff (P^mfOfUVM irOfff« /IMMir A ff^i^aW UOgtLT*,
«ff vfifoy, TO (utn ikm mkx^f» y^Vf , A #<« Xffjrronrr«
fmvm. *4rr« y«f ^« ro t^tovy u»»/xn, Tfjf/utraßoXtffy ax t^w
5f» ytP0f4,99fff no^99 . 9t\\ot TM /Uev oXtt /UfTolßuX'KoVTQS T«
^f^»/, Tojv ^foüiv ^ff flff ro ßXav T^eTrojutvouv, rygrtjrt oXx, *
« de (i^vi'jtTou TIS ■ T< Tifro t^i TO noT9 fAtv or>«rovy ir^T§ ts
^ UOpxrO¥j tf TOiS UVTOtS ytVQ/U,9*09 Ii otWoif ; TiS nVf ii
' t^OS (KOCTtt #5-* TU»V fK^M^f yffjrM«» • «tX^f «^ffy ^tir, f^«»); (^,s(
T»^v Ti;y 9ra;i^t/'n|frAff Mmrtnrmy* ei'^xrev'^i orir, xf yw^iy .
Ji»Xff9^or9rfl^« rff vXtis ßttf ^»ftx^^a-tjf exfvM^ns vm fctfit-
X^ros ffor^ etiuvtg f$tr£M , ytvvnfä ^ W«yu«>i «A r«.
T« Jff «ffi Tn$^m>M»90 m tWMtüt mXiyxroy ; oioyrtM y«^
^pt^^agora^ aufMefe @<t>an{enreibe fornm^n tonnte ^ benit
(u idgt fidt) au^ ^P9t^a<^oraifd)<n 3C)?cii fe^r naturtieft tnU
V^idtbu Iffiitan iä^Utf t mm WfoüonM, obfr#niifoti|i
tiefe &thanUn atf§c^rci^ • hit 3bee einer ®t(torbiitiii9f
n)e(d)c iion Gott a(>r>angtr fo baß nicftt^ 9efd)iel^ct, ma^
9ic^t;@ott(^ 'BiUe unb ba§ atfc^, ma^ ßefcftiebet, out
tinb.recftti^; M^vsctib^oftctv M biefe8Bc(N
erbnuni) v3efaatn $u (afen^ uiib ba^leniger »a< i^ili alt
3nbiuibuum al^ iiibmibudle^ 8Bo(>( erfcf)cint, bem nflije*
meinen äiieltbefleu unterjuorbnen. ^ucft bie J&e^auptung
cioe^ ttti^ir^aberlicbcn Qd^iä^ati iß^it, «Mc f^oii SsiriMter
gcjeigt ^at/ rc(^t giU in biere ^beenrei^c.
£)ie übrigen ^Dt^adordcr befcftiSftidUa jum X^eil
befonbtrg mie bcr €f forf4fttiig bet SSomr itiib ber ^^nI*
tiinbe, wie iUn ajr t[<iu^ unter bem ^lugufl, bet babttreft
in ben SSerbacfct ber^Kagie tarn, unb au0'3(*ilicnt>crbann(
iDurbe ; t^U nüt bet ga^bnlebrc , al^ äK o b e c a t u ^ '
tmb S Ub 91 d $ t^etM mit &ttivun^ tmb ftug&bttiis
btr praftifc()en ^f)i(ofcpöic, n>ic ü. S c]r t iuö, ©otion
A^ß i!lfc;;4ttbrta, ber ^e^rcr M Sencca, unb @ecunbu^
-aui ^titü. Uuttr brefen genaAnem 99} ^nne m mm me^
^m,' toeU^ eihe {Sereinigung ber ^pt^agor ^ifcften ^Wofo^
p()ie mit anbern t>erfucf)tcn. ^oberatu^ behauptetem
bie a (> ( c n ( r ^ r e be^ $pt()aciora^ unb feiner 6cftü«
icr ntefttf anber« aU ein A^mbolif<^i^ 31 ic^uf^üem gcmu
fen fep, moburc^ f?e aii< Langel an befümi^lni Üu^btif«
Mir ;rr^< jx»7«r, mXk» ^ocXXer ir«^i Iv laoinr • v«to ti ri «v
\
ffri bii fBegrife ibnM^ Wtfitn iDtUftü ScteMfnei I^Au
kn, vitli^i in 4Kr Sol^e ^pfatOf iliriftoMc^ uiib bereu
©cfiüler aiiö btv Kunden ^püöe öer uiwlqenflicben üu^*
brikfe entfletbetr unb nun für i^re eigne €rfiuOun^fn au<«
9C«e6cii #'dhcn< 32<N<^ biß fit foffifteit fBofon^feluitg,
tber^e fenecjrogcn 'J^bilofop^en Uo^it Slacb&eterit utib
SJetrdgern mad)t, erflartc nun ©lOberatue^ bit 3<iblen(e(>re
be^ ^jftba^ora^ auf bu 31rr^ bag er bU t)or|4dlici;t?ctt
Sbeen betf tpidlo uM tarifcoieM benfel^ii unierlegte ^^'>*
' SBal^rfc^ehiiicft mt über 9Robfr«hitf iii(^t ber erfle^
»eCd&er bie ^)Iatonifc()c unb ^ptba^^ordifc^e ^J^ilofop^ic ju
bereinigen fucf)te. £)enn mir finben^ bog (d^on ^iat^^
Qucbfie äjacbfol^er @pruftpp ttnb Seiiolrare^ anfingem
muncfte ^«toniftfie ei^t burd) ))pt6<idi>i^<^if4^ Sormehi
«nciuörüdcn. Unb ba ])lato bic grfammte ^atf)cn\ \tit
i^i ^(>i(ofopl)ie Qcn)(ffermagen unteror^neie« tvetf ftc uiimer .
IRtir ewa^ SebiiHtf borfietf en fanny itdb |u i^rejr t&«)tAn*
bonQ fcibfl p(>i(Dfopf)trd)er '))rincipicii ftebarf f fo if? e^
aid)t unmahifd)einlid), ba§ bit'fen®mt>))?i'I)rere benutzten,
,uni> fe(bf! an bie iirit()nie(ifi n>el4>e uletcbfam bec att<
fmtint Zktii ber Sltatbenuttif |a betracbieit ifi# fpeculoiilx
gorfd)un9en anrcf)((>fr<fn, unb auf biefe tUrt eine mar^ema'
fcbe 'Dietapfepftf aufßeüten, aii^ n)cld)er in ber ^o\(\e bit
)Mrfc4icbenen fp^culanben ^ahUntf^totitn unb bie »Serfucbei^
bit piMwifd^t unb ^))9t^a09rAf(|e |^^t(ofop^eme |u bereitet «
gen# ^eroorgingeu. r
iDiefe !Detirun() fatib tiit^emeiti bM ^tSfäU; fie ^e«
toi^itt müßigen Zipfen einen neuen &toff, i^ren ^aufferi«
• lOi) Porphyriuft vita Pythagorae §, 32. 53. yu>/ Jv-
f$tfM*§t r« igfurm ttiv itcu rar nftaras mfX^ eaUfim roi X^yf»
Slii»aii»ecM.b.9(fiUf*V.S»* D
3io i8iect(«^ai)i>tii. ^tiat Ht^tu
t
fc^en @ci)l unb 6c&<irf(!nn baron ju iS6cn; fit (hffie Mt
alten ^[)iIofopr)c»ic in einer fc^embar neuen ©cfralr Dar,
mb nö^MH micbcr neue %n(i(btcn Don ber ginbcit
unb 3ufammvn(timmttOd btt ^t}üM^&ifd^tXk ttnbfHaeonU ^
(d)en lipbilofop^ie ; unb fc^on biefeö nwi^c^t %[)tma fd)Iüj5
fit bie mußige ©pecuKnion, ein neue^ gelb auf, a^ocunf
f (anMfie unb iBcr^nb.. einen freien ©pieiraum. erbielf,
ein (ufeidetf l&«un>err |n unierne^cn» bd^ feinen, feffen
gjobcn \)am. QBic 6alb bicfesJ leere ^43I)aa(a(rffpiel Cin*
ganjifeinb^ fief)et man barom^, baß fcf)on ber nüdncrnc
etfMf fo t^ie ber (üc @di)»^rmcrei d^neigte ^lutard^,
biefe ^a[)Unpf^ilöfo\>f)\t, bie Diel nenern ttrfVrttn9^ ift, f&t
ed)t p^tbrtöordifc^ gelten laft/ ©icOrunbc biefc^3^eif«a^
finb nid)t ferner ju entbecfen. Sie bunfle unb ratbf^l-
^ofte (SiftaU ber 99t^ador4if(feen $bitofopbier Vi>5ii>9l^<^
ber 3a^lcntf)eorie; ber !Ranc|cl an ecftten ©c^riften biefee
©cf)ule, wcld)e allein bie ^lufbeöiing bcrfelben DorOereiten
unb Dollcnben tonnten, bati Seburfnig .bed »iöcrflanöc^r
l'ebem ^ilofop^en einen beßimmeen ^inn, unb ben aBorn
ten bcutlic()e Segrijfe unterjutegen, irff^igte auf ber etneie
eeitc bie fpdtern £ienfer, aucft in ber 3a()(entbeorie eine
Semijfc Qlnbentung auf befiimnue S^egrijfe unb (Erfenntniffe
^u fud&en. Z>a nun ^pt^a^otai eben M Objece uftb
gicl bei feinen gorfc^ungen tje&n6t ^atu, ali bie fofgenben
©enfer, njicTOoJ^l biefe jum X()cil ganj onbere 5ln(td)ren
unb 6runbf4$e befolgt galten/ fo mt m fomit natura
lid^r bag man bie beutlicfter eniwictefeen Qj$e aW biefek
ben SKefultafe betrflcf)tete, meiere in ben gaffen auf eine
. mtf)t bilblicbe 31rt angebeutet morben. £)aö iBeflimmtere
ttittgte inr €rf(arnng^ M Unbetiimmtereu biencn. £)ie
3a^(en unb ibre aSer^^feniff^ liegen f!cb al^ mU(^99ff^
gornieln betrachten, njelcl)en me&rere 35et3riffe unb 6d§e
untergelegt »erben fonnen, ba fte feinen bc}limmten3"f)^^^
(ateen. Snbeffen (teg ßc^ bod^ ba^ ^iatonifebe @9(iem,
(^eiM wegen mancher üle^nlicOfeiten, t^ei« »egen be< bor«
att<^
..ij,.,^:.d by
mß^tUt^ttn <^emeitifd)aftncf)en Urfpriing*, nocö ttfttn'
an Dicfc^ ^iK^nifyfim anpaffcn. '
S3iefe^ Serfa^reti bmif^tt aitt auf nitbti d(4 ^SÜSß
ffirfichf eitf un^ fonnte feinen tvitTvnfitaftlliien (^mvnn
trinken." 3(1 ^2lnna()n]e »on ber ^tx'^Uitat be^ ^pnrbti*
- 9ordifcben un^ ipidtonifd^cn 6|)fieiti0 dcdrunbet^ fo bot f^t
nur bt({orirc(ieit SBrn^ jur ilttfl^<Ottit^ M Mtttn, btmhln
uub weniger entnjicfcfrcn ©pftcm^ au^ Dem wiffenfchaff*
Udm ©eficbt^punfte mußte aber ba(^ Un^^ft-mmtere iy(\m
ba^ QäeflimnUcre atifoegitenf batf SeUere i»eria(fea f ba^
Riuere M6e6tt(eeiix tocrben» 2)ieffi^ f(! ^er n<x4fHd^
föani^ ^cr n>ifrenfcf)aft(id)cri (Jultur. t)ic5lnna^>nieabct
grunMoö, ft) f)at bicfeö ?Scrt'af)rcn fclbir in öefcf)id)t(id)ec
(teilte ttmifd^t ober in Scharten ()e(leirt nfirb» tA6 ba<
civ3crTtltd)c p()ilofL>):'f)ifi1)c 5orfc()?n eine <\a\H f<Jlfd)c Dud)»
tun^ erOa(f, ßenn uon wirb üOerbem (S»;mbof, mcld)c^
|ur ginflcibttng bcr mbtdun ^a^t^tittn bieneti foQ » btt
etgentficAe ®e9en(!(iitb'uitb .3mecC nffe^ iRacftforfcften« Der»
ß?iTen, unb anfrait ^ie vScIbitiHrf^nnbicjung bc£^ menfd)lid)eh
^eifle^ mit ßd) fiit>|l bef($rban, unfr bte (egten 6ruabe
lOffer ntbn^m^mm m Mrrr^ )^cbt (U fe$(n, il&er(aS(
man ficft bem reacßofen gpicf ber ^%anUi^t tm SScrftdOcA
unb (pntbuKen bcr ^afyrf)tit burcö fpmbolifdie unb alU^»
nf(4e gelegen unb 2)ei^mQftcti, unb mmtbTt nid)t bit
emmt btt &tmntni9f fonbcrtr nur bm Gi^^mlefi^ be^
fcttm burd) aöorte. unb 3eicöi'u. V ' '
* ^ * • . »
WSa^ aber biefec Srt |tt, p^tfofi^ii^^iriii m mtifitn |tt
dta^fn fam, n>ar ber !8orfl>rnni|f meldten bte^Ratbema«
fif bor bcr >3i ilcfopbie (jewonncn ()oetc. SIritbmetif unb
©eomctrie n?areu in «injelnen lOeiUn einem Ooben ©ro»
bc bon fBoafümmen^ett dcbtet^cnr burcft ben <5<f»arffiiia,
ttdb bin atta(9ttrd)en @eif{ ber (Brtec^rit eben fbnH>^ir M
Da' burd)
r
trogen iinb il^rer 9itf^itnif(t MutfU Uintt tteffhmi^ni
55coirunbiin^ in 5lnfcl)ung btß efrjfctiöen ®e^al(^; wenn
ftit em ^griff ni ber «21n((bauun9 barficOen, fiber bü
ftnfcbauttnf aaf begriffe brintm lieg» fo M? (eine toeircfe
Ipfe ber in bcr ^Infcftauung gtgcbcnen ober ^crDorcjeDradv
•feit, ^oniimctionen fonnte alfo un^tf^inbert i()rett freien
Ckmg itf^. 311 Diefcm f^unf te fiebet ilits bie^Ujofopbie.
•ber 3Rot^eiiHittf Wfie iiacb; midbt^ ftd> fcboti InberSe«
fd)id)te beibcr 3ßi(r^nfd)aften beutlid) ö^nug ojfcnbarct
@cu ben er(ien pbi{ofopbird)en a5erfud)en maren bie 2)eii#^
Iii} mbcr in bcn ^rinct)HfQ nod^ in beti tMuUattn tiniqi
entqe^en^cfe^te &9(leme traten ^er&or^ tinb e^ begannen
ttoi^t vStreitidfeiteu über bie grage^ m{d)t^ baß »ISabre
;iiQtcr bctifefbtn fep, Z)a ^itigeden bie aJiat^en^atif uitgc»
(inbere üon einer StitbectitnB inr onbern fortging, (b war
ber QBunfd)r ber «Pbilofopbi« l>urd) 23ereiniiVnuT mit ber
JWotbematif baflfelbe (?^(ucf ©erfcböffen, um fo natürli*
\€ meniger ber min Unterfcbieb i«>ifd)en betben SQBif»
' fenfdMten beneUd!^ att< etnanber ^efe^f mürben' war^ 9ber
bic 0Jrttur beiber 5B<ffenfd)often miberflrebt einer innigen
S^ereinbarung , fo bog nur baß fd)einbare Sereinigungi{#^
«itfel dbrig bliebe bie |>(^ilpfap^if(t>en 6t>ecuIattonen in
^e mot^rmattfeten 9^ictKn ein infleibe« p m^u megen ber
aiBgemeinbert unb geer^eit am 3n()olte bie aritf)metifd)en
bie paf enb(ten waren..^ ||nb fo ging biefe 3lrt $()iIofop^ie
(erber # »eld^e in einer. emleQmien Zermiyetogte aOe fjrei«
ieie l^aeee, nneb miOMrltdyen 9((fociationen über bteSrdnje
fiüt^ p|^iiQfpp^if4en fiBifftni^iu fc^mdrmen. ' ' «
aBie,ntnn ^^iWcp^U nnb SRatf^emaiif mit einonber
'}tt bereinigen fucbte^ fiel^et man au^2(amb(idy!$€omttentaf
gu !Rifomad)u^ Oiritbmetif. ©icfer fd)reibt bem ^ptba*
$otai einen S&egriff bon i|)^Uafop(^ie ttt# ber uifprunglic^
D^orop^ifcbm mb. moi^fiimtifttiil erfenntnlfi, i^n
g)iafo etitwirfcft^ötte, fo t)ermifc()t ift, Daß bie gRerfiiidt
b<r 5)f)i(ofop^ie nun aucf) auf lOZatbeuiatif paffm, Sie.
bf it unb Jbie (übe 4ttf ®d^fer ^wrf^^c bk aßffTf itAiafi jKr
in bcn Dingen entbaftcuni ^oX)x\)(\i ifr^ Unter t)en hm-
gen aber Derilanb a bie ioimaterien^n» emi^eUf.
altein tt^ätt.dcnf b. i« ttii(<{rvcr(i<3f^(ii ^if.ca,
nK(d)e imineir ei» dbicbf^rmigetfr unbre^berlkbte^ ScQti«
baben, um fte t>on ben un<ti]cnff<d) fe (3enannt^n J^tnc^en,
tpeic^e föc|Ki:l^# maurieü eiii|t4iut>t:n unb De< qangiictti^
iinb im (treiig^« '61001 fein retite^ ^e^a frobtOfC
|u une€rfij)etben 9^a*t>eiii man bt« ippr&annora^.
eine ]}Iatontfc()e (?rf(arunQ i>on bcr ^il')iloforf>ie untercje»
fcf)oE>en (;atte, burfte man ftc^ mit bcnifelben 9ie(<)te erlau«
ben, bKfer fo (ieoann(en $9tb<i<|0raifd)en ^abif nt>6i(ofDpftie
einen <pfatonifd)en 60b |um®runDe ju (egcn. 25er ^aup(*'
fui> Deifclben war na nlld) t bic Joelen fin b nid)f
bte i^t^ibaren Dbjecte fe(b|!, nod) in i^nen
^e a r il n b e t ' ''^). ipiato 6alte ndrolic^ biefen Ga^ ottf»
geftellf/ um betrUnferfcftieb jtt>ifcf)en feinen 3been unb ben
3aI)Unbeö >Pt;fI)acioraö ^u entmicfelnj uRb baburd) bie rca»
Ii(lird)e 21nftd)t be^ ^pt^a^ora^, nad) milchet bie 3ab(eo
anffieutcbe ^rincipien, reale 9e(!<inbtl^eile ber SMnge
fe|6(i (inb/ bcrworfen 3n qiefer SScbeutun^ n>urben '
vm
10 1) T a m 1) 1 i c Ii u 8 ad Nicomachi Arithmeticam intro-
duciionem edit. Tennuiiip. ß, ^Aoro^m» U'J^xyo^Mt (avo-
/LLMcrt ngurof , HMi ogtfiv aüTif9 ttirmß ttymi km «/«va (l>i%t»9,
t#ft) Sextuft Empirie Hypotyp. Fyrrhom llt JJ '
105) Aristo telet Metapkys. I. c. d. imi m i jmt
214 SSierUd J^ituplii« ^mittt 2(6fd^m
hqii bte S^blcn auf eine brüfac^e 9(re ]iim Ob^HU pWcf^»
ph^fd)tT Sorf(tnn(|en ^mad)t Wtan btttadftttt ftc tnU
»Iber alö bie legten ^J)rinc ipicn alUC gcfcnn«
6aren/ of)ne mdcbc iDcber Me gemctne nocf) bie ti^iffen«
f4KiftU<<K €rt<imuiigr t^oa M^cr an ftl ^lu^ f«^, 6ifi€#
%tntSmt; ober miin fitd)tf nocf) $n'iiei'|>feii
ubcrbie gobUu f)inau^ in fran^cenbcntcn
, Siig tonen ; ober man fud)t^ burd) bie ^ablen gemiffe
fl^ctb^Untffe ber iDtn^tn 9lii<biHe( tb n>irt(t(^er
ertcnnSarfr ober bloßer ©ebanfenbin^c , Derben t(t#
(ben urb |n be(\runben. J)ie jn>eire Jlrt finoen wie
tu ber äUej^anbrinifdlHii &ibtBAt, unb itammtlicb {tter|i bei
bem plotm. ^in ^bcii toir-olfo mr bmi bct crften iinb
Orr batte bcf)anv>tct, bofi bic 3^Ö^^n bic $rincii>e aUn
Spinae fepen, t^eilö n?cil fid) obne üuantüdtöDerbalfniiTe
feine pbjectc benfeti Uflen # tfreüt^ tocil ber ^t6^tt
aller unferer Q;rfcnntnig nuf SJerbaftmffe jurürföcfu&rt
ttcrbcn fanm S^^t, ba bic ^ptbacjorcStfct)? ^}^()i(ofo)?&ie
ti^icbcr in %ufnabmjL tm t macbUman auc&. me()rere ':Bcc*
fud)er fenen i^auptfa^ berfelben (u bedtunben ; fBerfucibo
ipcldjc anf bie feit bem $j}t()ai\ora^ enfRanbencn ©i)fteme
£Üucf(id)t nabmen, unb fid) in biefcr S^infidn über beö ^iv
tbagoro^ (^infic^tcn erl^obcn, in einer aiU^erq aber bod>
(riXocroiy) a^tj/uw »raeo« r«« ectr^tjtot' ot oc^c^/uas ttvui
(p»ffiv otvTX roc TT^ayy.oirx f kui rot juxB'ffiuocrtKX fAtru^v tä-
T«y Ä Ti3rtuat. Plato de repuhiica VI. 0. i22. 125»
Pliilehus 0. 2iö. 217. ^Dicfe^ bcjlattget flud) 0eiv
. tuö felbjl. SDcnn er eifUnt bcn eben nr.^cfü^rten ^a^i,
bcn ev in ber nngeföf^rtcn 0tcüe für pvtJ)flgor5ifcb «n^;
•l- fiibt, ndversus Mathewat. IV. g. 11. 14. fAr platonifcb,
Si^enniitnn ein ^ibriftfretter^ n)te ®ejrtu^/ ftdb eine fok
cbe $Gerwe(bfeluti9 erlouftt« bavf inaii niM von aiu
bersi<rw<irtm1
^ - . > ■ ,
•ftr<6e t^Mnn tSnnm wie 3<i^kn mfnmiHi 5pnncr>e bct
5)in«c fint), unb böfter miebcr auf bemfdbm ^mtU pe^m
SSfrfudKn bcfannt gemacht, of)ue boc^ il)re Ur^fber
ütiHieii r n?e(cf)e t>oif etner 4tiib; bttfHb^n ^btt, M
Ott^vv6en, ober in ber 5Irt unb ©cifc, n)ie |te bie reafc
SKccjlicfcfeit berSingc ouö ben gabfcn abreiten, ficf) i?oit
finanbcr rrenncn. ecbtcn 3}amrpb(^ro|^&<n, fo fc^iofl
Iti^n/ m&ffiti ntteerfucben/ in mläftß&nfüi^thU (jefamitffe
. IRatiir alß etmat^ Sufammencjef^ftfeö ficf) aufidfen la|Te> fo
Wie man bie SÄcbc m i()rc cinfad)Crt Scffanbt^eKe ier(e-
^(n fttc^li tocnn man Aber fie )>bt(ofop()irt iOai^ €itt*
facbe i(l ba^ ^]3rtitcfp bei gufammcngefcffen.'
2)at)cr fann ba^ ^rincip fern Sing f?i;n, melcfKö crfcl)cinff '
beun bie ffrfdKiaungcn f^abnx Hyvcn 9Je(lanb
an» öemiffen nid;tfitinlicben Urfai^en "0. '
^ £)a^ ^rincip muß atfo etmai Unflnnlidbei fet;n« ffitt
gibt cöabcr mebreret>on cinanber a6meid)enbf SJorftcHungiJ*
arten^ inbcm etnige bie ^to^en, anberc JQomoiomcrienf
«ttbere bl$% flebenfbar^Adrpercfeen fiit bie lc|ten g^rinclpe
ber ©Inge erfMren. iße&auptuncjen , welche jwat baeltt
Wahrheit inti) alt tn f baß f?e ba^ einnlid)e auö bcm Un#
flnnlic^en ertldren; abn barin fc^len^ bag fie ba^ @inn(i«
d^e ^4 ttmi Unfi^rperKcfee« benfen. X)etin tiur M ttit«
fiJrper(fd)e fann fe^feö fffement ber Serper fepn. £0 i|l
QK^edcnud, baginan fagt, ba§ bie 31 Urnen ewia unb
104 ) S e X t Ii 8 E nip i ti c. aäversus Matkemadc 'SL 0.
X05) Sextus Empirie, advers, Mrir/i^at. X. ß. 250.
TO .«tf» «y (pQtfvo/iASvtfy ttvxi Xfysiv t?;v rwv oXto» «f^J^v, «(pV«
jmni^i!UtUd^ flnh, mib Man danmif iw gw^ i(fir
fdrpfrlic^en fS^atut, M principe an§cnommen tottbtn
muffen ; benn and) i^re etviae Dvatur üu^e^rbcn/ fc fantt
n^an t»oc6 in &cOanfeti Ht noct^ melM {ccUgen imb i^tt
felM 9rAiibe trförfcftfii» fe mit «rnn We tBiftr nwln mm
Xiud) i^re ^nfan()^(ofi0!eit annimmt^ hodf in ©eb^nfeti aW
fi(&tii»9.itiitcrfii4Kt '^^>» r
{ßotur t>orf)ergc5enb gebadet mirb^ i|! barum nbc6 nic^t
le^teö ^princip |ur Crfldrung bec ÄiJrpern>c(t. ©enn fo '
ßnb|..l5* ^ie ^Oe^n be^ ^iat^, ungeactim fte t>cr btot^
Jttfrpem ittiaui^f^tH , m fefern tiac^ i^iun aüti in ber
SRatur ttJirb unb entflcfeftr bocft nicf)t b«c legten ^principe
^bcrßinge. Senn in fofcrn man jcbe^bce für Rd)betracö«
Uti toirb fltüli (£tn^, in fofcrn aNr iae(^mc mit manß
, bit fHtinnbtn mtbunf ntt ixoti, btti, iiier u. f.to.
^tbad)t, fo bag th'^alyl norf) era^a^ hdbereö über bie 3bcm
jff, burc^ bc|Tm £(>ci(nö[)me ffe er(l.üliJ Cin^, '^mi f. ».
]^e({immc tpcr^cm €(en fo merben oor aden Ai$rpern Mr«
|]ierli(ibe gMc^en nW etma^ Unf^rpftlic^'e^'gebacfrt; abft
'fle finb ^^fidjfaOö nidjt baß Ut^n, worauf man In bcm
Seufm fommt; benn bie Äüiperfldd)en fcpen matöeinati*
f(<K S(4c0'eiv iMcfe aber Bitlienr bie £inien aber niicber
Jen fiorau^; bemt Me ^iid)tn werben tore^ bie 3 bec
£inien bcjlimmr, iinc> (cbe 2intc fann nur fo gcbacfjt werben/
-bag man Don einem ipunft (u einem anbern fort^eOetr mU
nic^t mhli(fi i9f, o^ne 1 10 e i ^9)un{ee. m tenfen ^^^y -
* -X • ' ' * , • '
^ ^n an5erer !5emcM. .SDe IDtn^e (dfTen M nnth
einem breifacf)en ©eficfitopunft btwUw, namlid) unter bcm
@eßc()t^punfe bec 2fnbiDibuaiitat/ bec (£acged^nfe(}uii^ unb
• / bti
lod) Sextut fimpitic advers, Mathenuu. X. (.ftSu
S ex 1 11 • £ m p i r i c, €idvers» Maikemat, X. 253.
l>e^ Sßer6a(rniffe^ '"'S). Unter itfim ^$fi<btßpntUtji
Itiitn fl4 btM>inbt a>m0er me|cbe .<iii gi^AlaiTirntt
©anje ouömacf)en , o[)nc fld> auf (Sma€ anbereö be0f*
^en, alß^Unfdjr ^ipferb; unter bem {metten^ n)ai5 fic^ nur
j^rcb*€ai9<0fii(<(Hm9 (med iMibcrp tniüfin idSr,.ai0 g^u
Hftt dertci^/ iHigecii^fl itiieff ^tm Miteiir mß.nwt im
SerMitnig |u einem britten bcn^ar 1% vtd)t^, lintß,
^^tn, unten f boppdt/ hM. £)u bubm (e$ten £)inge
iHtti.rM^t)><|i fd^jia^or(() i>on im^nberit jbafi 6ei btu «ntge«^
denqefe$tffi bo^f m fwr mit aufi)e6uRd M «nbem-gerc^tf
ober mit ©e^ung bci^ anbern aufcjebobcn; bei bcu relativen
iDingen aber beibe ^ualeicf) 9efe$t ober auf9ei)oben toerben*
tft @erunb{Ktt t^or^anben / fo mirb bie ^bmefen^eit ber
Äranfbeit 9ebad)e; aber bad Dcppdte fantt nid)t gebadet
jo^erbeUf o^e. t^ie j^lf'te, ioarüttf ficb jbaä £)oppeke be^ü«
^(t 9li|^l^m4 tft 4n»if<4m fttlMititifeftten 2>'lttie9# nie
jmifcfien ©efnnbfepn unb Äranffepn^ nid)t(^ ^5}?ittlere^,
|Po(^I aber iimifd)eu ben rcIatitKn; i|. ii\)ifd)cn bem &vß^
6mi Stiimm tiüi @UiAff 4M»if<^en bem )tt i>4(len unl^
»en^cr^b«^ J^inMn^lilire« * lieber biife br^ei Sliteitt
t>on Dingen mu§ eö nun einen ^d^ern ©attunc^dbet}rl(f
geben, mek^er bte 'Birten unter ftd) bi^reift^ unb n|iij)(^cn
9lttf^M0 AiKG^ bif %rUQ ,aufde(o6eti tberbeti, aber oiti^
Jim«f(f6ff.' iDentf bte 9ltUn f)in^m boti bem 9amiHß
begriff aber ber ©atfung^beqriif nirftt üon ben 'lirten ab*
£)er ©attung^begriff ber für fid) be({e()enben Dinge ifl bü
^|^fa&<ft# lOfM fte'fur Rd^ bi^ej^el: u^b gi^bacj^t mirb.
©er ®atfung^6ci)rj jf ber enfgi<jeHgefe§fett ©imje ift hat
l e i d) e unb U n l e i d) e , benn i>avin be(!ef)et ba^ 55efen
jberfd^en. i^i bai^ QI>ife|i ber ^vu^e @Ueict)beitr meit
4ci berfelben toebcr ein 9Re^r nocft^eniger &att finbetr
' ' ^ • ' ' - ' . Unc^leid^i/
lOß) SextusEmpiric »adv^s^ Mathemai, X. sröff.
rmf y»f o^^mw fMv k^iiiit9^^9£miß ttursu^'fu h nur mv«
9 1{ ^ßtettti J^auptii. Stocttec %bf(fyu
1ttt9let(6^€ie a(flr hat SffeR ber ^medun'^r* in fofrni fli
einfö ()o6crn ober tUinevn Q^raM faljioi ifr. Der ©at*
tungöbegriff bcr rclatiom 2)iH.(jf ifl bad iJ)?c^rfei;n unO
«Bcnigcrfe^tt (vire^9}, ^ sXKsni/tg) , < htm grofly ^rd»
>#tr^ oi^r^ mel^r^ ^im^^ f^if^tt mfrb «f^ (>iii 9fffl^rrci;n, Rellin
•Weiner, mmq, roenicjcr, niebrig, nicbrigcr al^ ein SBenU
gerfepn cjeöacftt D?un mü(fm mir fefecn, ob nid)r biefe
hui %aumi^ht%nfit unter einen ^mrdnfdKtftKc^ ^^rH
{urdtf geführt tverben /^niren. IDte ei'n^eie ifl f?c(^ ffftf
gleicf) ; tie Ungleichheit liegt duc^ in bem 5D?ef)r unb SBcni*
^eri benn ungteie^ ßnb SDinge, tt)o ouf ber einen v£eiu
mtl^r, atif ber anbem meniger ifl» SDa^SSe^r iinb ^eni»
•6^ fotnn n6er *ber unBffttmmeen 3mei^ett utiter^ebrbnet
tvcrbm; benn ba^ 9}?ef;rfepn nnb ^enicjcrfepn tt?irb juerfl
in ^meien ongefroffoni ttt bem Ucbertreffenben unb betu
Uebertroffenen. 9iifo finb bie (mei \^iMdi 9atim^ih€'
griffe bre S i n ^ e i t unb bie .un6e(iimm te ^wet
IDiefe Sin^eie unb tinbefiimmie ^mei^eit
finb nun bie ^rtncepe ber "^a^Un fbtoo^l
ölöber SKcIt unb aller in i&r befinblidben
Sinoe, ©enn auö bcr£inbeit enffpringt bie 3ablvEinö,
nnb an^ bf r unbefiftnmfeyi ^mei^^eit bermittelü ber Sin^eifr
gto^i OmeHnaf (&ni ifl 3wei); nnb fo. fort dOe Bablen^
inbem gin^ befümmenb 6ei oder ga^Urjeuöun^ fort-
fcftreitet, unb bie S^Jei^eit 3wei nnb fo fort alle 3a[)fm
sertenget. S)a^er lieae in bem Sin^ ber Sedtif be^ OBifi»
te n b e n , fo wie in ber onbe(ttmmten 3roeif)eit ber ^e^rlff
ber (cibenben SJ?(tferie; unb fo mie bur(i) boö ffiniJ
unb bie unbefiimmte '^XQü{)(:lt aiU S^W^ entfielen, foent*
^ej^en «n4 bntc^ biefeiben nDc £)in8e ^^^). @o tonn an
• ' bie
109) Sextttt Empirie* Vidverf. üfatA^^moe. X. ^. 263
— 276. - ' '
'* 110) SextuB BmpitfC« adversi Mathemau X. 6. 276«
277.
V
^ Kj ^ .d by Google
fkt ai m}t jmuntfimw,nnb M «rf!c€(cment DcriJmien,
fo m\ bie €in()eir ber 3.i[)Icn. J>ie S(me ftiat unter ben
2>Cj5rijf Oer 3ȣi{>cit, bcaa 6<ib< mtbm butd^ ba^ gort^
ß^cften t>eii cfniBi: tum anhttn ^Aafi^i Ober auf «ite
mi^e4lrtr'^2Ne Unife tft eine gdnge o&ne Sreirc imifd)eii
jn?ci <)3imften. öenft man ftcf) f^mi pnnHt in rntgedm«
deie(}t«c Svicbtang unt> einen über ^er SRiHt btr |mif4fir
btibtn «eiosenen ^itiie, fo (omntt Ire imeire Dimenfion
imn, mb t$ tntHtht eine gfdd)ej fe§t man ba^u nocft
einen vierten «punft Don obem fo entfielt burdyJ^rniafom«
men ber btitun £)imenfIoa ber ttmri§ ^eiiic^ pptamibali^
(im Ärfrpet^. 60 eni0eM ^ff» t>crmi«e((l ber Sableti
.V
aubere 416er (eitcti efteti bief^ golseti ni^tw* |»ei/
fDitberti mt^ eiftem prituip ber €rn ^ ei f ab. gin <punfe
in iRenoccjimj^ bilbet eine ginle, eine ginle in Scmeoungeinc-
Slad)e, eine in bie Siefe bemcgte grddje eine« mae^ematU
fAen ^drper $ aul biefem entiie(^eti bie bieten jei;rf>er &bt;
W^tt, iufi, geqer itfib überhaupt bie SBeft, itLe(cf)c
nad) barmonifd}cn *5?r()(Sltnifffn,bie «ufSa&lenbexj^ÄUiiiff^
Ä77. »«l^ot rawr« e^f xui Ol XotTtoi u^i^y^ot ex, fatuv utttre"
Xtaf^igtrxy y TJi f/.i)i v,Qs ecet m^iitotrxvros y rrji h «of^r« ^u«*
ho yevvüi^ns xoci $is unsigov TrXyj^os rits u,§i^fA.xs txTtivK'
vrjs ' o^fv (pu(Tiv^ tv rocis u§)^uts ruvruis rov fitv ra ^^mvros
etirix \oyov sTTf^ety rt}v fMvtt^et ' rov it *ni ituffXft^ns vXijS
rnv ha^oc, XXI ov rgoigo9 TMi ff fnuvmt ütttSTtSPtttS' ttf$!^fAMt
Iii) S e ktn •JlnipiriG» advers. Math^maU X. fi,
1.12) S e X t u $ Empirie» admrs^ MaAemait. X« j|»
*
-
(ii iii Uid)t fin{ufrf)fnf au^ mliiftn&rinbtn bitft
aittfiliUund «»"«^ aKgcmeincH iprincip^, mldbc ftd) auf
f)m^ai0f4if<fK tt»^ t^taionifdke ^en ariinDar ibci tinim
©cnffrn «üfan ftll^«l fofmlff fo ttn|iirei4enlf ^ ftriQ# .
' (ip nod^ in Dielen Kucf jtcf)ten i(t. Senn e^ war bic gra^e ,
lia<t^tiBcm|>4rincip 6er £)in9e/ mc^t bec frf^mimiß
biefer ^iinfid)t ra«#feii bie 3a&l6e(|riffe wegen iörer »M*
. geinetnbeit unb üJotJ)»enbidf eit Dor aDenanbern emic^fe&Ien.
Sic fin^ toirUidi confiituaoe Elemente bc($ ä3er^^9M/
ikitt nm ^ Dhige fe((>fl; Mtf^iibi$ ümi SDenfcn i<6c#
©edfnftanbe^, «Sebincjun^en ber grfa&rung^ertennfniO al«
8{om«nrc ber %bimUit bcö Serflanbe^ in ißcrbinbungbe«
' ' unter ber Soritt ber 3cit a«gefc(>au«en ^Rannigfaltigeni
unrer toelef^er ^ebingurig üflein tl^re aiotj^meRbidfeit un^
V auaemeuil)cit m ifewr 9lnn>cnbung auf grfaJrilnö^Ö^gen» .
gittbe ^grciflid) mirb. Siuct^ barf man ftd) ukbt rounbern,.
M nnb »dtttm derabe^biffe /nai^ematifcb Segrife imm^
jüglicf) {ur $egruitbiin9 efaier oH^emciiieti ^iü^bit fflr
. tauglicb öebölten würben, öenn alIeßJ ^Watfeeraatifc^e, In
(»fern e* ^ur gorm beö €rfenncnö gebifrt, tritt tn eine in« ,
' nige 9}er6mbitiig mit bem Stoff ber (Erfenntnig uiib, bmt
^ bie formalen »eflanbejeüe jtbti für We Saftraejuntt«^
m^bmtn pb)tcuß. Öa^er bte nid)t leicftt juoermeibenbc •
- 'S4ttf<bB59f e^ nic^f fu^ectiDe/ fonbern objeaiüe in
ffbem tKMrgeÜeCfteti £)ttide f^^* ijDte^nnitclBirfHtibims ^er
"Functionen bc^ ©erflanbed mit ber ^^omt-ber ©innlicftJele
Dcranlagt bcn ecf)ein/ baß biCL äa^lfcesriffe principe }ibti
^ Sag n^cr nun biefe Srfenntnißacte mit hm »ftfeeti« ,
t>en SRerfmalcn ber Dinge üert\)ed)fc(t, ba§ nur einioe ber
Ctfennmißacte für bU miim ^iiincipe ber S>inqt betracf).
ut werben, tmb bagj)ier6et nur auf bQ#r »eM^^Öftfect be«
acfdanbeö iR, nic^; auf bie Objeae, aebürfnifTc unb «Mn- \
r . } (legten
fid)UnbttSß^nmft Sidcfßcftt igcDonimen mirb, auf ba^
tlbfobtte i^b tttibebtiigeef Mld^tt bk ^Stftnmftta cff»^'
fd)in fiviU, gar nlcf)t^ berechnet ifl: biefe^ macf)t bie
Unboftbarfdtf ginfcitigfeit unb 3"Cönfequenj be^ (Söffe*
. « miß auö» iDattt tommt noc^ etdciuftüiiilicber S(t>ler#
tag iwtfc^eti ttm VHnd)» unt tem, Mi hatän* abqtUitU *
ttjirbf «ine $u große Äluft befcfliget olö bng je eine
%f)iOtit einen Uibcrc^ang bahnen Untite. SBie nanilic^
au^ einem ttojeti Schema ter &tä^t. ober teit Saftien ben ^
gtauffi erfififlenbe Ittfrpfr' entfielen/ ober wie bai09li(9tßiittf . . \
Ikftef n)e(d)C£( feinen realen Inhalt i)at, fonbern nur bie
gorm ber ^orper beflimmtf einen realen S^^^^^^ bttcmmU.
Mb ft(6 i» tem einniicbiQ umfialte, ba^ 4ji Mof onsi»
tiomnieii , Abn nrc^e erHXre »tfirbetir wie e#' ^oift Mtft. ^ .
defd)ebcn mtiffen, n)cnn ba^ Jßrincip wirfiid) ein realem
^rincip »are* • ; '
. ^ßon ba fibtUtnUA, bit ^abUn pfmh^tifä^ bti^^ . .
tef«, enebaffen ftht f^itk ©cftriften nac^ Sferifli ©eburt
mcbr ale v>icl 5Jeifpie(Cr n3elc()e beroeif^n/ xt>u fef)r biefe
IDenfarr nad) bloßen oenincbten Analogien ber 3ablen aud)
> kir £>bf ecfcn r tvelAe feine 9itbnMUH mit ^abltn (abH
• ftettiffe ffigenfcbaften unb Scr()dltniffe an|ufün(ieln, bdiebt
mt. SRad)bem 'Vptbai^ora^, angefangen i^attef Un^bl^^
(griffen in SKurfficbt «uf bie SBilbuns neuer @ri$§en unb
Or<6enb^r^dnni(fe Dtrfä^iebene ®tabe t>on fSoDrommen^ete,
bfijulegen , unb fic alö 53eictcf)nun(jen gemiflTer ©rabe unb • ' .
direcn ber 33oQfonimen(^eit Jinb llnt>o[(fommen^eit in ben ^ . .
t>b)tcitn {u betract^ten, giti^ uiaji auf biefem ^ege u>ei(er^
ber bem Uo§en ©ebanfenfpief fo t^iehti Kaum t^erftaeeefef
ttjcil man obnc (troße ^InftrengutK^ be^ pf)i(ofop&irenben .
9iacf)0en!cne^ frembe unb eigne ^eobacbfun^en Uid)t at^
tiefe ainaiogien anfndpfen r--unt taturc^ ten 6d|»ein MU ,
rtilofop&ifc^en^gorfc^ttngen fleminnc'u fonnte "3).
' . Unter
ki3} .9eiA>{ele tiefer arit^metifc^eti V^üofop^ie finbet man^ ^
unter
^ kj ^ _ i y Google
Unter txnoben ^tnamtiu ^pt^a^ordern t^erbientnoc^^
&tftiM Jtint %uiißid^mmq, htt ein ^fdigc^ Wotalf^ftm
Mrtrug ttnb eine neue (Bcftnfe ^ifren moBee. VSaffrfdfün»
lid) anu fein ^ÜTorülfpfTem ein burd) \})i)tf)a!^oraifd)c €aße
mobificirter Stoici^mue^r 5er ft4 t)urc() Ürcn^u 6)runt)fa9e
. au^icicftneter atler niibt fo»o(^i 5«i;auf bereeftnef mar # die
€rf>^( ffiiffcnrcbafr |u oertoOfommttenf bie bamaW
fo an^gcarteten ^cnfd)en auf bcn äöeq ber DiUdir uub
&<uenemfa(t ^urucf^ufubre» **'^). 5^0: um emDfa()( cc
nacfi bem ^ieifpiel beH ^^i^agom^ bie €oc()a(ettng '»on de»
f$(eifd)fpeifen/ meiere nur ;ur SSernte^rmig M l^uni^ bfen#
Un, unb burd) bie beflinöigeSfWofjnbeieS&icre ^ju (d)iad)'
ttn, den J^auj) |ir( &rcittfamfeie narrten; da bod) bec
fruchtbare ^dbtm tit Srbe eine Abttfliffi^t aRannidfoIttjH«
leit Don D^a^ruug^miteefn darbieie "0* €^ ift feidit 6e*
SrciflicO/ warum bieferÜ)2ann, der.nacft feincniSrunbfa^en
Jlrenge ledte, feinen SeifaU fand, und feine geflifeete
6<^nU mil l&m erlofc^ "^). /
-I
unter anbei*« Octm ^Phitavd) in feiner 2(6^anblnng cU
9i d^lphic^^ Geld US JVocr« AuUar, III. c. lo. Ma-
CTO'bius m Sommum S^pionis L ijc* 5* (}• jUiero-
- cle^ in,carmen aureunt]^ ^^5* » ' *
" 114) Seneca Epist. 5p. 64. 90. iVa 1, III.
115) Sene^ca Epist, löQ» ; . . .
^. xi(i) Seiieoa. QuaesL naturaL VH. c« 3s. Sextionim
n Oys et romani roboris secta inter iat|ia«ua| cuia
magno impetu coepisset, extiucta est.
..^ -.d by Gc
y. .S)la.tottt(.«t, ,;• • • '
*" Uufer oBen griecftifcfteti ©p^ui^n war bie ^lalonifd^.
WU«Wrel*flc ©ie gorm «nb 5er 3«M^ bee 6*Biff<it
Je^ ^Jarp ^am für ©inner t)on fonft \:\)x berfc^itöcncr '
©enfart üicl ':2lniic[)enbeiJ, t)lc 5}?anniöfa[ti9td( in t)cn
)>/)ilofop^!rc() 6e()ant)r(ten @cgen(iinbm rdit€ 6alb luneum * «
. Unterfucftun^n f 6a(b 6oe ficft m bcnftificn o^ntttj ^Infafif
• |ur ^Inwenbung bfrfcIScn in i)crfcf)ie5enenSerf)nrtni(rcn
iiicnfd)[id)cn bebend bar; oucf> mar feine ^|)()ilofop^ic am f\
erfTcn dccignct, burc^ biJ f*o«fe5)arjicflttUB ein iiUeOecmek
M ^ttterefTe ften^ortubringen )it ttiirer^arteit. gubem
tierffattefe bic freie OJanier be^ Svaifonnement^ unb bcr
SD?an9cl einer jTrenc^ »i(fcnfd)aff(id)en -iiiiflTeDfunci unb €n(*^ , •
tt>icte(un9 ber Srunb« utib golsefi^e feiner p^MofopbcTcftett
Ueftericttdunflen eilte o«n>iffe greift be« 1Rac6|)6i[ofüp5i-
• rcnö, im brennen unb 93er6inbcn ber einzelnen (S<ä§e, im •
fflnfnupfen an frembe unb eigne 3been, unb im SSerfc^^meU
ien mit ben jebe^^al gansbaren SordeOung^atteii. Sf«
fonber« toar bieM ber gaft mit ben iiipcf)ifcr)en 2Sor(ier*
(ungen, meW)e ^piaro oft fo fiinfflicf) mit ben ?iefuftafen
feiner pr)irofop&ifi)fn gorfcöuaden berioebef, bag nic^t iu .
»d^nlictKt @4arfßnR b^|tt se^dret, ben (8r4n|punrt )u
cnebecfen, n^0 ir ber £in6i(bunfl^frofe erlaubte, pr)iIofo*
pbifrf) bicf)fen. SRad) ber Senfungöart, roelc^e^ burd) . .
mebrere ':^iK\\xxti^axi\)i bejdnfiiget^ bi^ Ö*n>4«nerei ber ^
l^^aneafie unb berSBemunft (if^er a<4mi^ a» ein flrenge«
^n beff immee Siegeft^ gebunbene^Denfen, befam gerabe ba<
^ Sranecenbenfe unb ?Ki;J?ifc6e, woburcft bie ginbilbung*.
frafe brtö UeberfinnlicOe aufjufnffen ßrebee, tim fo me(r
ffierel^^ S% me^rerr SSertil^rttng^punfee bi< Bteldttttg^ mor«
genfdnbifcöe SSorffeaungi^artett auf bie ?pf)ilüfopl)ie bc^
nud)fernen ©rieben ju pfropfen, in jenen lufdttiftett 35e*
fianbt^eilen ber ^latonifdjren ^^ilofop^ie fanb. . • '
0
224 aSierted J&oujXfi. ' Bautet Ubfäfn.
@o (ege^nctfn fic^ |mei t)errd)iebene ülicbtundcti itt
nerirdyr unb' tnpf!ifd>e9teIt9toti «nb p^üntafltfc^m SoDi,
ttcUuni^en oon bcr bppcrpbpfifc^en Sßfit mit beut[icf)m cnt«
toicfcften '^cdtifT^n |u Dercmi^en; bcr ©rieche feine ^beea
in 9lnf(|)imotifteit {ii Denoanbeln. - 2>cr SRyfiictfimt^ t^viu
lic alfo ber SBcreiniiittiigdpuuft t>0ii beibni entgegen gere^teti
SRid)run9en, unb ba^ 3lefu(rat noar bad neup(atonifc^e
atejcanbrinifcfte £i;flem/ t»on bem mx crfl in einem brr fo(«
t^Rbtii Slbfc^im ^anbdn tberbeii. SjXtt fcftiiEm »ir nur
einige $rtracf)(ungen ä6er bie ^fatonifet borou^f metcfte
tot ber ^rrd)ecnung ber eidcntlidjen 3Uejcan^rinif(;()eii >])^i«
lofpp^ic auftraten.
Itneer biefen 9in^ jngerit ber ^fatofoifcfteti $(i(ofopl^te
^finben pd) ntÄUC^e berühmte unb ou^gejeirfjnete SRamen^
aber fem \))l)i(ofop^ bon originalen ^nfici)ren ober n>i|Ten«
fc^afttic^er £)eii{art, ba# er baruityipe Slu^ieicbnuRfl oer^
bitnee. iDie ^tt Aeguiig ber ^(atomfdften 6c(rifeen r bi^
ffrHarung unb 5ln»enbung ber in benfcl&en ent&a((cnm
^bKofop^eme, ober ber bloße inünbllcbe äJortrag berfcI6m
XM^ii bie eiuitde ^efc6 jfitigtttis biefer ^4nner au<* ipa«
^er ge^jreti £^raf9(Itt#; X^eo.n ©mprn ^u^r Sil"
cinouö, 53Iutard)u^, galbifiuö Sauru^,
91pule|u:d, ^tticui^, 32ttmeniuö, SRa^imu^
X9titt^r • mel^f in eine &tera(urse|ld|^ic^ter aU tu eioe
@efd)icl)te ber 9^'lofop()ic, unb tbir begitägen iinf tiuf
mit einiijen ^emerfungen ii6er i()re Bearbeitung ber^piato«
tlif(^>en ^büofopbfe öberbaupt.
SDer eigent^timüc^c €fta;rafter ber gV^Kofoi^^fe bfefer
SK^ntter \% bag fte bei ben ^rinclpicn, oon tt)e((()en ;p(äto
aufqectangen war, unb bei feinen SicfuItaten (leiten bleiben,
bie ^bilofop^it t)itililndlicft begrunbet t^a(ren# unb nur bei
eut^elneR 8e(rf{^eA ^ tba!^ bie €rf fdntng ober Stuoenbun}
|ur SrHdrung anberer 2)iiiqe anfangt, t)ern)cilcn, bor*
iugli(^ bei bf u buuEclßen uub abge^oiifeuitea gpeculationen.
?>lafdiilfrr. ' aa,
»<r*e »lc ecn SIfcinou« unb apuIquO 6o6«n, (Itütnbit
?5&>(ofopf)fnie i»e« ^lato in feinm fictngen SufanmmbaMf^
fonbtrn 6[o« untec Wrftrti £^i(e »er fj^ilofop^to ?oqif,
aMa]^9ftt «9» gili>M( dforbnct bar; fie befriebigen aOcn-
faw Xnjenraen , btr bi« borne^mflen S^x^mptmiMU btt
ffafo »(ffen miü, aber nid)t b(n|ml«(n, »«r einr «nMt
nttosra« fTnO »n»« »oit »ftn genfer frei, frtinbe (Bb.lofo.
p^eme unfer bie ?)fatonif(^en einiuraifdjen , ober im Am
monie t)erf4ieb«Bttrfi««r epflmc (cffiiiffr(o (it »otttlL
Sjjbfffc« fww nah »o($ in foftrn «ine ^eranlafTung m
«wr fofc^rn aSffttiifc^ung, al^ SJfcinouö unt« ber goaif
bei} $(ato nidjf bie fo^ifdjcn edge , wetc^« $(ato wirfK«'
in feinen 6*tiffen tnmmt, fonixtn bie ae«ern b«
Kttnuvftltfyn aaffttUt, m(ä)t er «ngtwenbct ()at
»na fidf Sefege in ftintn ed)tifttn finben. gjpuhiu«
hingegen, anflatt ber ?Jfafonifcf)en £091?, fotfar einen $16riS
b«ari(lote«f(*»n8e$re»OB »<n^<^eit ««> 64«ir<n aifcf!
. ' ed&cn bie ndc^lTen SRat^fer^er btß mo, ^ptufh»
unb JEenofroteU, waren geneigt, >rcW«nw<if<|e feJftT
tWcfop&ifcft ,tt m.iren gemeint ^«tte^ f^nbtm iriii bhi
©egenfldnbe ber SReinung, au$ »ii»«^%m «eßch"?.
Iii iVirJ"?*?? ««V^7'^"''' mir fl
«er ^eUofop^K für »efentnci, Mafien, iß baL,
Wn SBunber, bag it. bcn Jeifen nad) eOri(?i Qtbm bMt
mtmns fid) weiter »erbreitete, uab btt Wahn einer mirf
mta €r(enn(ni§ ber MerfinnHcften SBcft immer feffcr wur.'
tm, »a biefeU fe(6(l gewiffen p^ilofop^ifchett fewotbtfeii
Mt «nber« ging, mai nur «W «^all^ereSm,«
CrfMrong ber SRatnr angtnwnmin lonrb«, bat) erl)ieU
»ae* bi( Sie^Bblnng b<r p^antaßrrnben Strnunft immer
£«n»<m. ® ef*. ». a>(,ii, v. ^ n,»^,
ptUüti^ßatim , toAd^t mt naib'bm ©ei^ber^eifm mit
ficp^iffer ec(7onun3 bel^anbeit werten mußten # erhielten
immer m(()t Oie &&itiK}Uit )>^Uofop^if4>cr (StUnntniffu
9in^att baft ^Ut6 bie $I^U0fo|>5ie rein ttnb tmaiMitgts
von ir^enb einer 2(0^^ berpofttiDen Sieii^ionen Oar^uffcHen
fivtbtt, Xükmf^l er nic^t um^in fonnte, and) auf f!e 'gu*
tocilcn Siiidiic^t ju nehmen ; (itc^u man je$t immer me^r
9an$e Sviligiontf^eMubc mit Oer V^Uofof^^ie {u Dirtt« /
ni^eni nac{)t)cm matt Dörfer in bie ^Rpt^en ecnen pl)iiofo»
p^irc^en 6inu ^ineindetra^en t)attu OSoriuglict) i(! gXu«
tar^ reie^ anfalcf^fn afiegorirdieniDetttitngett alter fiR^^e^
ber aiii:^ fö^ar ben ä)erfud| ma^te^ b<i€ 9Iuf() drin berfiro« .
td au^ ipiatonifctien J^ppot^efen ertldren.
{86r}&9ii(b Seitoerfe maa bei btefen ft>4tertt fMaMiM
ferrt einen ^ang, 6fo§e SSorffeBttnocn bppofl^ifiren^ unb
bie 3?atur )u perfönipciren. ©o njact)en pc au^ ber Wa*
terte# meldte ^tato'nur barum (Seele nannte, n^eil er fie
9it bie re^eOofe Urfrafe baebee, ein mirMicbe^ feelenareise^
SßcfenmitCnifflttbttligett unbS&ege^rungen o^ne SSemnnf^;
tinb fo ifl Qud) bie gut' S3c(tfecU eine mir(fid)e t^ernunftige
6t^bflani» ungeaebtet ein i^er|l(!nbi^er 2efer M^lato Itid^
entbecf^ wlrb# bag biefcr i|>bUofo|>b M bie aiaeor#
gere$e b^ß ^UüBif mld^t Don ber Mc^flen SoteKigeni
berrii|)ren/ barunter iPoOte gebac^t tvifien ^'0*
tUfo Ift b<l^ GtreSen ttnlclngbot, ber W^ttnifdm
$6itcfopf)ie eine größere 31u^be5nung {u geben, bie @pb^re
i^rer älnmenbung }u ertveitern. SlQein weil man babei
Don feinen beßimroeen pbitofopbifcben pmüpita an^ing^
fo be^anb biefe (Br»eieertttti' in einer Uefen !lnb4ufttng
Derrcf)iebenartiger Stoffe ; e^ mv feine SnttDicfelung Don
2nnen f)ttau6f fonbern eine blo^e Safetiun} oon Sagen.
m
117) Pllitarchtti<7elfulisq^«6t igo. 133.
: ^ |>l«<0n«€n aar
©f« $öU|>eeenbeiij ging a6er auf mSerfinnlic^e itnO
. Ile6ernaturlicf)e unt) Die Srfidnina &cr Slatitr aui icmmr
»dcfte eben foa?oWl>ttrc(> >CB lUudrBclenJjang be^mwf*/
«*cti eeiMf «1^ b«td^ bie Scfcftaffen^eit ber bamaf*
gfW6tirid;en ^J)&iIofopf)ie tegrdflid) mir^ in fofcm bufe
fomo^r megen Oer gea^nt^eten mn^oOfoiMcnMt, aW tteseii^
|tt trogen^ a^EamitfielKift un^ eewifn^eit, feine öoa*
femmcBe »efrfebigun^ mr^r gewirrte. ;Daf)er immer ein
Ißecfud) iia* bcm onbcrn; bie ^rfeniiloi^.Äc^ UcberfituOifj
t^en |u erweitern, unb bit 2>atft («Hpna»« ^ %Atn^f^
691060I111 itpi^ %Mii(4eli olcr »efofiiiteii Religionen ju
fooimMti. £)etin 5ier ^afte bie ipbanrafie freiefiJ epict-
au^ gegebenem ercffe neue ©*(Jpftt«^n^enÄcr|ttbaiij<iv
ttcfabe «it 9it9i|fen mc()r bmiii« cntliHcMfli 3Mfn -tei^
Sntittllfr# Ulf: erfiiiififttc 5infcftaiiungen oerbunben, 5m
€c^et« *a»tpirHicf)en €rfenneni(fen f)ert)orbra(*ten. ©iefe
aueOe mar unerfct}opfiic^/ unb u^Wf^ >a6cc ^tarcfd^li;
^» «««Ziffer y^ifofop^emc |iir (f rAdruitg tiefer ober jener
religi(jfen 3bee erbiele immer ben Sveii ber 3?euf)eit, »eil
fte (Icft an feine (Irengen Siegrio feffeln burfte, unb bdbci
fBcrgoiiaeri gewahrte . . .. . -
■
tixmnxi) mürbe noturd'c^ »i« dUUgiM iil»'
m« iiKör mit b(r ^i(»f»o^e \t m%t pmi»
*«i fR9t^, in »(n £)|»ftr8f6t4u(6en unb anbern rtJtjid»
ntae S)«^j:^«tto HR» £>(ftnianiitip(ii iftcm ac i(lm(i4(
> • • . ' |tt
tt%) QÄan frthtt biefe ^^igeht^Ämfle^fett ber neUern ¥)Iato/
«Ifd^en »P^ilofop^ic nirgenbö befier, alö bei bem^piutarcb,
einem fünft fe^r »ernönftigen unb mit ^Hec^t gcfd^ar^teit
@d}riftfl.eliec, fennen lernen, ^eirte^fb^anblmtgcrt «on
ber 3fu un^ bem Ojuf^, über taj^ :Mufr;öcett ber ^UUX,
liefern fc^on att^in eitte iKeng^ ^legt bi^»
99» ■ KiUtUiJ^vft^. 3iMi(crl(6f(^n«
|u ftnbm glauBrcr mld)t nur bnrc^ bie ^tlQe affegortfc^fc
Scidiil wah SBoru erforfc^ werben mußten "9). t(i
fNibcrter# ba§ ^Im tt^m^oUbt aOcserifid^e SDntfttngeii
bet %aMn gan) eingettoniiticti motr unb f!e für liidK^ <>W
ttnnü$c 3f«tt>erfc6wenbun9 mugiger fiiJpfe l^ielf, feine fpö#
lern H}ad)fo(9cr 46er bie SK^t^en für eine nic^t (ebem jiu#
»Ingiii^ Sunb«rdi€ tfef^r «BiW^eie M<itm aber
biefef^ ^^inomm li^t fid) nid^t nur anß bem 3eit(|eif!e
erfldreUf fonbern aucft fefbf! atit^ ber in ^tonit ein(jefleibe#
im @eriiidfc^d9ttiiS'bf^ f (ato «Cdeii bie SRpt^cnmeti^iHr
Mfde frftr IcmÜ^ bM Cin^eiiOfiimeiMfii fit bai ^egent^U*
genommen merben fonnte. Unb bann i(l oud) unldu^«
bar# bag in t>ielen ÜKiX^en reli^ic^fe ^[been ungrbeutet finb,
bemr CntbiOttii^ bie nB^orif^e iDcoettw bctfedm ö^r»
^uipt tsM bltrc^ginsid re^fertic^en {u fifniieii fc^ien«
nun in bem grogen rdmifcf)en 9ieici)e burcb ben S3erfe^c
maftoi^falciger 33dlfer au(i i^re 9U(is<oncn immer befann«
Itr bwfbin» f» ifi Iik^t^itbifrUfeiij» f&t «in rei((^t
tige^ ^ilb ^icrb«rd^ für biefe Slrt bon ^^itofop^ie ge^fneC
»urbe/
. 81tt^ benfe[6en Urfac^en, au^ welchen fi^ bie Serei«
nignng ber Stdigibii mit ber 9(ifefo|»l^ie erfMren t&9tp ifl*
Qucb begreiflich / »arum au^ bem ganzen 2fit^(te ber ^((N
eonifcben ^feifofop^ie ucr^ucjlic^) biejenigen Steile einer
befpobcrn ^ufmerffamfeit geoiirbigee tbnrbenT welche bie
ätat^Utftm (Itib^ mib «De angetboubce gtdftc {itrerflii
rtuig am loenigßeir belohnen/ too^in unter anbern bit(£nu
(If^ung
'Up) P In tt rebus deiejectu oracutamm 9 ^.Cs&i*
«i» (ei iDar bie 9tebe von ber Statur ber Simoneti) •
fWf*nm9j ff oir ir«# /^tyistu t/utiptt^mt mtu it«^mt$0f Xft^fir
fr« Tfr «ff < ^utfAomv «X^^fiiif, fvrt/«» /uo« uisv^m» dt Iside
et Osiri p. 103, 194. 195.
lao; Pia CO Fkaedrus 10 iö, ®. fiQS» '
mm$ ttkltftiU Wh' Nr mmf^d^m etOnh mb
bit baM tu S^ulU genomiritnen 3a&(enüer^<5(rniffe ge^dren*
9!tan i)ct^a§ nacf) un5 nac^, baß pato fdbft aU(^, toaß
er ia beni Xlmdu^ Do« der CMßi^tid llmtvfumß
»U9Matia baut, fä69 mt aU pfyilo(üpiifilß J^petftffe ^
flngefe^en toiffm müu, mb wenn er and^ ®M, bit ^been
unb bie Materie fiir bie (e^een sprincipien affer £){n9e f)telK#
^•c^Hri^eileer ^ e< fiU^SRfiif^ iiW^t mjgii((^ fep,
befümiiite «rt etn)ufr^en r t^k-toi^ iiiib Ml bi^eit 9rM«
cipien aQe^ enifianben fep. . « '
• *
ffiiji'rcnb M 6!)|iem be* 5|>tato in anfe^unfl feine* •
fpeculafit)cn Zf^dlß anfing, eine jludbe^nung ju er^oUettf
.meldi^e toa^rfc^etnlic^ nic^t in ber ^bee Uinti Gttftenei
feden MtCf 6lre6 ben»od^ bie (Brunbloge btffilbtn wbä»
inbcrt, ijcrjrujlid) In ben praftifcften ©runbfa^cn, mit
man bai gunbament biefer ^Wofopf)'u für fe(l qedrünbef^
unb ba^er bit^mcipitn (einer mittth Untnf^i^unß Jkt*
bürftig iieftf unb tttir auf bie Unmenbunn unb dnlbrel«
tung berfel6en bebocfie mar. ©iefe Ucbeqeugung Ratten ^
aber auc^ bic Sln&cfnger ber übrigen ©cftulen t)on be«
®rttnbf<i^n ibre* «Gpfiem*; bir bardber gefäbvten @ilre|«
• ^ flgfelteti maren^ben fo erfolgfo^ gcmefen , aM bie ffliigriflfe
ber ©teptifer. Senn bi'e legren tonnttn, wenn fie aud&
iioc^ fo fe^r SJIogen in einjelnen ©pflemen aufbecften, bocb . v *
nid^ batf.mfentikb^ 9ebirfmS be* mmfätliä^m Seifte« . •
Dernicftten/ nocb bie Uttm^gricbfeit eine^ affsemein gillrigea .
©pflerad apobiftifc^ beweifen; bie einqnber entgegengefeft-
een bog^matifi^tn Parteien aber ^atttn Uintn /e(ieti @Mttt^
fiiib ibobtn, auf welcb^m^fie fefren tfujl fafTen hnnüh
um bie entgegtngefegten ©pfleme |ti w/berfegen^ fonbern
mu§een ft^ begnügen, t)on i^ren eignen ^]}ri^(ipien
H^nr oefa^e bie (Regner tticb^ anertanticcn.
3n biefer tage ber T^mt, ba ftcb ^ebem benrenbeii
jtopfe tai un^U notl^tibig aufbringe^ iimffe, Itof bon v
«30 S3iec(e6^auj>t(|. Swetuc ^frfc^tt.
.«itirbf btt Serfticft» nettere |fi tmttiiim, d<tR| notAriic^
^ffteigefu^re. S)enn ouf bie an mrbe ber aBtberfttcir,
Ut einmal bor^onbeti war, mnn er auc^ ntO^t getilgt
IDerben fennte, ^ t^crminbm« iDa^ 69fhiitf mU^
(iA mit üM^ritt aobtra^^mteigmliffil, tmom babmä^
. »f^r 5lnfe^en, weil eö ftcf^ bem 3beal ber 5Biflfenfd)aft
ndMe. 9iK^m biefe ä3cremiftunft0DerJttd)e , au^ md^or
0MfI(e $t üm^ mfptwtmf Ratten bemiofii tmm loifcii« '
fc^^f^Iie^ Smfcf unb €rfo[9/ mU ftt:üufß ^mtim^it
Pim üüt 5roet()obe regeOo^ angeftedt mürben, ©enn man
91119 ni(()t t)on ^rincipien au^^ um in i^neti eine 3}ereuM#
$wi^ |ti ({iftcn, burc^ HüMorbtittiig pbtt fBctorbnuntr
ober bttfi^ Muffucf^ung eine^ f)Sfynn , baö bie uneinigen
©'rMnbfdg^ beftimmte unb mit fic^ unb unter ficf> jufara^
menflimmenb machte, noc^ jnan bie Unficf^ten bon
bfc ißatnr betf menfAIic^en SeiM vbR i^rer ^itireiti<|fei(
befreien, unb baburcft ?IBibßrfprü*e ju ^>cben. !Rein^
cUt biefe Dpetötionen waren ju mü()fam für bie SRi*tutt§
be^ Sprfc^ung^gei({edi tpeic^cr bic SBol^r^eit auf hit £>b€>
*fl4*f| ttic^t in btt tiefe fuc^te, mar fcfion genugenbi
Hoenn man in einjelnen ge^rpunften unb SXefultatenr wo
ber fiSiberfpructt am auffaaenbf!en war, ben ©c^cifi boy
J^Iflorifcf) (dgt (!c^ wcbcr bie 3eit nod) ber SKann
. fieflimmt angeben, b^r {uerH.auf ben ®ebanfen fam, ©9«
'^nnV 4uf biefe SIrt |u oereinisen; nur biefe^ i(t gewifr
xdß e^ nic^t bon ben eigentlid^en Sllej^anbrinern juerfi ge^
Tcf)ö^. ©enn atticu^, ein Spiatonifer, ber unter ben ÜJn-
Itoiiinen (ebte, (cbrieb ft^on gegen ^ie)enigen# »eld^elHalotf
|)6iioro|>(enie burc^ «rtfli^edird^e in begrfinbcn jtnb (tt bu.
Weifen {wftm " •) i auci^ ^rn?d§^ttt er /Cinigc 3J6ilpfop&en,
' ' man
«« • «4. ..4. »te * •
,»$1) Entebiiis iViKpomf. JEvMsf€Sc» L XL e. t.
5>Utonifer, ^ ^ ^^31
man toeiß nid)f, c6 ))Iatotiif4e ebir Sirjftotelifc^O ttekdf
bie geborte «Bett iUmUn mUHu, iplarele^re gkicb bem
fnrifiouM ble (Ewigfeit ber 2Sfft Um cbetr blcfcI6e •
3eit(e6tc aucf) Stumenin^/ ber für bie j^aritionie bc^
!|Mttti>iinbg>9t^flaFa^fDfe^r ciiigettomiiicti warr baS man
i^n mit bemfetten 9tf4fe |a ben |Uafottif<hi uiiK ^t^tf^a»
fordern ^ifyUn fonnfe. ©jefc &nit\mmi<]U'\t , welcf)e in
ctnietnen ißunftm nidK fd^mec ju er^drten tvar^ seitilgte
i^ht «irr necb Ri^tf fotibern <^ Mft auc^ jßlaeo mie brn
KtiUn >cr febriler # noriüdfic^ mit <9}ofs4 Sbereinflim«
meii "5). (Emiqc (^(eicfetoueenbe ffiebanfcri, unb bie S^n»
pot^cfe , ba§ ^lato \)on ben ^rieflrrn in fHcp)ptm ^Ardu
Sc^rNKimitigeii cr^ttlfett ^abfn^tfnner fd^fcnen fftoti
tu b«i 9ln<)en berienicien binreic^enbe' ^^mcife ju fepn, »el-
d)f Der cbri(!lii)cn Sellgeon einen ©ienfl |u ermcifm öfau6#
ten» n>cnn fie aik^ trgenb ein iDenfer burcb ben .
. 6<&raud^ frinee aStrnniifl entbecft ^ttt, Mi einer ge«
Hifinrd)afi(icf)en Dffrnbdrun^^ifueSe abfeifeten. ?Ran barf
fjcf) Hid}t wunbern, wenn bie JfircOenodter fo bacf^fen, Da
felbfl biefeni^cnr melcbe fi(Jh fit pbihfopiym au^ab^n^
nii tbtn biefer gtnmenta^r ffftr ben C^arafter ber
lofopbie au^ ben ^2iu^tn f^fitttr, baß f!e fognr eine Scftdtu
gung pj^iJofop&ifc^^er ©di^e in ben refigidfen ©e6rdud)en,
ainarbnungen . unb aKeiniinflen bee S9^(fer anffue^n in-
«Äffhi gfanblm ' €<-
wti 1. XV. c 4.
126) Buaebiu» Ptaeparai. EtangeL ).XV. d ^ Mftei*
täfA.i^x $i VW y /ttrj tfMtviuv ifu-tv tms »9tQ ritf,uvrtis iffstis
r«vai, als tigsrnuy kou xktu IlXarmat rov xoc/^v aytPviitQP
nvut.
X23) Eusebius Praeparat. Kvcui^cJ. ], IX, c. 6. Nov-
124) E.u$ebia% P/7i<»^arar. £i2«i^«L 1» IX. .7« au<
bem SSumenin^l ^r«r9 ity^t« ttwnr» mm ^nfugm^um
itmi
«32 SDkcM J^uftfL igmdicr Kb^ä^n. .
igtiH niä^t )tt Derlemm^ teg oOm bitftn Serfuc^e«
bie 2tt)ce jum @runbe (ag^ bie ^a^r^eit (onne nur cin)i9
fe^n. äiber hUit 3bee t>eran(agtc lauter gc^cilfe, mil
Plan tie jOaettc tcr SBa^^eii nicl^t iu DcriBcmtiii^r t»o
({e aOeiti ju fthben tDar , fuc^tfr Itnfc meil wMm titnhtß^
tocgen auct) einen fe^r fc^manfenben unb unSeflcmmten
fBegriff oon ber $()iIofop^ie t)am« @ii wu>anbelte fic^.
' Mcft i^rcr ^nfi^t in tin ttgflregat t»ott manmUfoUi^m
^enntntffcn, Sl^eitiittiden unb (SeMuc^en, melc^ 6(og
buic() bie SSejie^ung auf ba^ Ue6erftnn((c^e unb burd) bie
SIbfctiung aud einer sememfcdafUic^en üueBe ^ufamroen«
(ang crfticftenr^^ne fipfiemaäfefte Cin^cil unb nMfoife^ft«
licf)e gorm. öiefem 6tre6en, weichet me^r auf SO?an#
nidfaiugfeit auf &ni)dt, mtf)t auf 3ufanimen&4ufon9
«on manaidfaUigcn i^enntnifTen,. oU auf &miätlun$ M
. S}emii6trepn^ 0<cii|)tet »ar; unb 01(4 1 bielBfriiiinfe r ((hm
bern eine %nctor\t&t jum legten ^agftabe bed ^a^ren er«
{Idrte; mar e^ md)t entdegm, bag man o^ne p^i^ofop^i*
Men &(ifi im^uiicinea @pecttIa(iott^ei(i unb e^arfüott
(imief« iDct timifrcW hti menfc^Itcften SBiffen^ tMr*fiif
für adcmat 9efc()l0ffen; einzelne @c^en|Idnbe rer{ten nac^
)ttf(IIUden SJeran^affungen noc^ jumeifen $um Stac^bentenr
ahit eine buccd^gteifettbe (ebettbige Ergreifung ber innerb
X^c!tidfei( M menfc^Iic^eti @eiM trift man in biefer $aa#
(enjsßcriobe ntd)t me^r an^ außer betben fol^enben 31(ejcan«
trinern, unb boc^ auc^ nur in einer falfc^en bem plm
; natt^gea^een^ Stt^aitig;
SStnn man bon biefer @e(6(l(tdnbid(cte eine^ freien
a2a(4for|]c^en4^a6iirat»irl/ mlä)t ßcft in biefer ißeriobe nur
m
fA.oiroi^ TXS rt t^^vtrtts ffwrtXx/Litvots UT^tcruvi o/U«Xoy«^?ya)f,
itUm in fd^tiMi^^ai 6|mrcii iuSau, f^tinft fid Met
Stad^btnUn biefer ^(atonifer^ meiere In b^t ^^ilofop^ie
tf^ j)Iato ein uoücnbetcö ©pftem beöSSBiflVnö fanbcn, auf
itoü fjunftc ein ; nimlkft auf bie SScrglcUbuns ^(i
ibm &ämk mi( attbem i^t d^lic^cit ober entge^en^f fe^«
(en^ unb auf ble mitm (^ntteidtlm^ unb S>ert^eit>{\]unc(
einzelner ea$c be(fc(6en. 5n ber erfien 9lucf|ld)t fuci)te
na« f^ie.^Utotiifde ip&jtofop(^H (»atb oW ipbUofop^e ubet#
^upr bartuflcOen^ mit welcher iälttfmß f\d) aW p^Uofo«
p^ifc^e 'IBa^r^dt in anbern (Spfiemcn finbet/ überciufliuu
mig unb Derfinbar fep; and) xoof^i mit aOen S)09men unb
SKeimmnen relisitfftn 3n|a(W in iKtmifcfteti» baib ^ie
Uni^nüd^Mt unb batf ^Qiberfprec^enbe Jm fBer^cKtnig
anbern (Spftemen inö ?ic^( ju fegen, je nad)beni bie Siepe*
fion mt^t auf fiBadcnet^mung btt Sc^nüc^eu^ ober be^
Serfititbeiieii gerid^et man 60 tatbetfte 9tticn<
hid)t einige 93erfcf)ieben&eifen jmifcöen ben ^&i(ofop()enim
be^ 9Iri(tote(eä unb be^ ^lato, fo mie 31 c i f! 0 b u l u ^ ütt>i«
fi^en (eiben 9le^nlt(|(eiten ; obn, toit mir fd^on ermahnt
(a6eiif o^fie auf ben feiten ftonftr Mrtn ttibt tinfitmmis
unb berfd^ieben finb, burc^iubringen.
SBa^ aber bie eintelnen ©peculotionen biefcr 2r?annej?
feetriftr fo finb mir ntcit im Staube^ (te iniZ>eiait tit oer«
folgen, toefl e^ nn* an ^ff!orif(^en üneSett fehlet. S>{€
(5d)rif(en, welche fie verfertigten, finb berloren gegange« ;
unb bon t^ren p^ilofop^ifcftenSge^auptungen ^aben anbere
ec6rif(f{e8er fdten ein ißmc^fidcl angcfA^rt* SDiefe^td
auc^ für (einen grofien Serlufl in achten, ba fte boA nur
ein frembe^ (Si;ffem o&ne eignen p^ilofop^ifc^en ©eifl wie*
berr)o(ten ober erläuterten. 2>iere4 Derfic^ert toenigf{en<
lott9itttti oon alen Sn^ngem ^er t>erfÄtebenen Qcftulen^
unb fetbfi S^umeniu^, fo fe^r er ju feiner Seit seac^tet
tourbe^ mac^t feine aiu^na^me ^^^). > <
ia5) Longinusin einem 55viefe an ben ^orp^priu«
uri^eilte nämii^, ba0 bte <a(i|i'iften M d^umeniu^,
«34
gierte« ^auptji. ^aUt'^^djn.
'■■ 3n (of«n «Ifo i&re ©peeulätionm ihn ©ctf , bie
ffieft »Bb .bi« ettU 4ft««iii#iraraenb finb mit bencti btr
auetn <p^ilofopf)en, wrtUnen fU Star f««e 6(f«ii»<r( IRo«
th Slbtr fl« «r()aften finic^cö 3nt{r{flr< fi'ir bi< @ffcf>i*ff
btr «bilofopl^ic boburcf), boß pd> in iN<n fcfton gwiffer.
mafioi *l« «ü«t«»o$ !>«< «««I»«« ««*
«im« ober ülfyanbtinif*« qjIdfestfRnt« ^erttwsfsms« »fr
3n bieftt 3lfittfi*t eerbitftt SR u m e n i u ö 6<fi>nb«r^ , b«g
ttit M l|m Mitotiltn. ffiir »frOinbtn «6er mit if)ra btti
*tut)ett ^ i l e , Wil «P%a< «rjH Serfpici W» Kr fd)»dr.
Settfd)«n Muöartung ber pumm** Vftil»fop^««
mW 6i« fr**«" 9ll<?««^>f"«« »oOentitten, •
^ftr gtl^fU tttJb benfenbe 3ube, mcfc^er in tlleyan*
brien tinige Sa^w 9or 8ftsi(M»« 9«6oren »orbtn, »ar nicf>t
ber etjie, »cldjer bi« »timn Sttnvtnm «nb ^ic ^mft'
»Uc bcr @ried)en jur etHirung feiner SReligtert «n»«BbHr
-1 Mr i^m ftattt.fdjott (»riftobulutf einen 83erfud> ber %tt
<iemacf)t - «*«t «>o* ^ ^« ^i""!'
»ifi unb Seift 9etl)an Mt «o* »pr^i^btBtn §*»if.
tra »matbctt einen fe&c geftilbcten Wann, ber mi«>«(fen
ße atte ju feinem 3«?«««' " ««««»»«W'^if?«" f""«
Slation M ein eoafomroeneö ©pflem
tartuftetten, unb ße baburd) gegen bie öorwürfe unb bes
?abel m mfm^ i» W«Ä«^W««V Mt 4» Ö«BV&en öer.
J
■ «roniu«, «Robcvatu« unb t^vafpffu« benen be« gMotinal
. " unb 3imaliu«, in 3lnfcf)un<5 bcr ®iüuMi(I)teit, in gvoßer
■ /Entfernung n«d)(lehcn müßten, unb von bei. ilbngen
^» mvtm» rnfttäntut »X •*» rw m*»X««»v, «XX xä,
■ FJotiui. ' ^ • ' •
ftanb. Unter aUm aber entTprot^ biefer 2ibee feinet m
ttm ®tabt, alö ba<^ 5pfafohifd)f. ©eine gieigung t^m
b<f(^iai4^eQ Schily ber eci(l, bir in ißloiotf ^p^Uofbpftie
n^c«/ ber loeie itteftr a^n^ licfl» «tt in fernfBontii
liegt, unb baber bem ÜRpjlici^muö beö^()ilo fe^r jufagte/
mugte fcfton feine 93or(iebe für biefelbe UHimmm ^ aber
aaeerbcm tfi üwtt Mac fo feftr «etignce^ Iteii 91 (mitiit
einii fiiiev<gtfli0i0ii«ttrfeiibe, beren 2|n^aK hm iHmi.
®rabe t>on Slufflaruncj nic^t me()r ganj on^emeffen mr,
^erau^iumicf ein r unb fo t^r ^eifige^ Stnfeben aufrecht ja
f^lttn^ Scnti fki hm Otantil fint* toSjidiibjt mftbifti
(eltcn 6pflem# mareti ble 3beeti be^ ^(ato einer Dief fachen
©Übung unb Deutung fd^ig; fic fonnten e^er anß ibrem
naturtld^en Sufammcnfjange geriffen^ unb ben SBoreen ber
Ütelidiotttfurfunbe unierfleleiit mrben* ^ Unä^ bit ae(n(i4«
feit einer 2ßcltfcf)dpfungf tborauf ble Scl(glonöbud>er bet
3uben fl(i) grünbeten, unb ber 3Be!tbiIbung, meiere ^piöto
eine annehmliche 3bee ber Vernunft barfieOeer niu§te
ben 1Berfte(6 begünfligenr bem {dbifc^en gtetiftion^fteni^
einen f)it)ttn p^i(opop^ifc6en ©d)wung burcb baß ©pdem
belt $fato {u geben. Un^ ^arf aber ^ivr bfoß bie Um(!a(«
fnns ber ^lotonifi^en 3beet|/ t»t(i fie ün4 biefem <Berfuc^
(erborgjng, ' nnb bie ^inUxt be< fltannef befc^iftigeut
@ott ttttb bie^ Materie ftnb bie beiben
yrincipe^ totlö^t t»on (^xoi^itit maren; ®ote
bie ttatttb(ie^e.3n(e(Uden{, tpele^e bie 8ps#
<nrett bbn'allen indglie^en jDin^en iitfi4 enfi
^iU; bie STOaeerif, ber formlofe ©toff, ber
. ungeachtet feiner ©ubfiflenj^ bnrch ben
fRangef an aller $orm# ein Unbing (fiay p»)
fif ben Qer({anb ifh Sotm unb leben er«
fttelt bie »aMne bur* ©ptt ;Oiefeö ifl
bie
9i6 fSitxUi^m^ ^tiUtUbfdfi^
3nbem fr aber ba^ bUbenbe WtmUn fomol^f ali hu 9Irf,
toit bie ^Bclt bllbete, nacti Dem 3»]^ ber ^oraircf)en
A^pfiittgiM'^uk^O mb ^rr AM»cii KUgidfe« l&ordcl«
lungeir ber ^uben ii^ir Mliiil»!« miB> ' t>erf jSe et hi
iSc^m^rmerei r i>on melcfter ftc^ $(a(o 6ri aEem Sc^ojuttg
Ittmi: einb<ibttiidtf raft fm ge^aUm ^aoc .
®ott ifi ba^ reale SBcfen, »eI4€< toi«
|en feiner ttnetibli^feU t^on (tincm etibli^
eben Sßefcn erfanttt Werben fano» Sr if{
liiert In bemäiaume, nid^t in ber ^eit auger«
. ^aib ber 6ittttetitt>eU^ ttitb burcft leU |^r4«
Dicde eine« fnbfiilfteti SBefenit benfbar*
Nun nuröebacfct werben taö Sieale (ov)
pft^c be(limmte SKealit^t SSan meig nur^ bafi
Od et iflr nic^tr wa< er Us«ea4t<t biefer^
nibetjeudung, bng @ott fein 9e^en|Ianb ber SrfenntiifR
nüunu er bod) unbermerft ^rdbicate in bie SSernunf^«
tbee attf# m\X |le ftir fein Slefigion^fpflem itnenibe^rttc^i
iisb o^tit befiimmU Sllerbiiale^ o^e i^attittig ift Wfp
0ott iß nicf^t in bem Staunte, aber fic^ fe(6f{
ber Drt; er erfdUt unb begr^nje fic^ felbfi.
(Er ift W .^9|)o(iafirie ewtgfeiirbiait in tftm
Derdangettr ftisnii^lit ntib (i«Nt; it Id o|iie
^\Kim% uut) (Enbe in feinem ^<xxi\xn ^efen unberdnber«
i^^a), (gt i(l ba« Ui:U(<>.(^ au^ bef(cii @ua6«
X%T) Philo Jtf confudone Unguarum p. 540. pioj r««
rum divinarum kamreM, p. .5i2« JLegis aHegoriarum L
Lp. 47-
120) Philo d» eonfunone Unj^uarmn p. 559. {ti«r
allegoriarum p». 43, «itm «vror iacutv rimos *$u mvt»s Ittw*
r« irXtffiis K»i txocvot o ^tos rot /titv «XXot ttfiitct *»t t^t!f*c$
X«« xtvu 9vroc nXti^üJv xott Tce^ityjjiv' ocvros^f wc x^tvos ukXM
7rt§i9X^fA,tvQs , (ütM tts Ktu t9 itm¥ mvtQS «v* quod dcus Sit
immiUabiUs, p. &98* ' ' '
Un aiU tit5ii4e^i^(eii6#.1Btffti <ru«g<g«^
9cn fittb • •
unenbricfje 3neetti3eiiij umfage ©oet ö(r<?
etil« 3^ee erlitt it 4ii<|l<'<riiMr^ ai#-Drir4
©in 9 fel6(?i roa^ <r benft, er()aft burd) fein 6Io߀#
Mf(^er 4Qi3bM.k8M^f i(t alfo >ie ibiaU ffiBeHi^
biefe i|l batf ihtnt>Hh 0ofte<> f^iti fffldcbcviMf
©of)n, Denn fie gcfeet unmittelbar auö bem ffiefen SoftciJ
^eroor unb mug ba^cr eben fo 4>oflfotnmcn fet)n> Me
^Mde 3iitcBid«if{ iAi^ (Sft mimr ibicfe ipt^ttk^ütU.
SerfaWMml^ «uc^ noc^ ben ^rjen^f; (m^I fit Mc ^flr
Otter crfcf)offenen ober t>ie(me!)r nii^ @ote nu^gepcffencu
^nteOidcnjen r|lj, bea (fimmlife^en SReiif(|in/ oea^lufgan«)
ZMcfcr £090^ if{ ba^ ÜRuflerr tioi^' toffc^m Seff bl^
fic^tbare mit f4)uf« iDic si^nli^e £taft, tuobutd) bicfe
g<btibet
12p) Philo de^onmHs p. 576, ir^iM^9f jnSry » d'm ^ i^»
yoy tx** nx§u^tiy(x»ro5* ro fA§v y»§ itu§oL^eiyy>K o «"Xjff «s*«-
TOS lyv uvrit \oyos (pu;sy uvtos ishvi ruy yfyovoruiv o^uor^f.
4^uod deus sit immutahilis p, 502. 304- v vofxi^tis^ »H§%ro¥
fMf Tify f{ki* (p\oy% (j.fi ^ms^ctt ^(«.^niui — rxf uytvvf}^
fMS a^oc ^vmf^eiS (Kttvots , oci ifi^t ccvtov xjoct XotfAtj^gttt^W
, (pms utfocs'^anrovffiVf axgotrxs ntgivoiitroLi Sv^xa^ui. »
X^O) Philo legis allegoriarum !• I. p« 4^* ^- f'*9^
de sacrifidif AheUs et Caini p. 140« 0 ym^ l^tot Xtyidv
m/iM^ nfomp' juntf fAirocfv «»^dir r*3'm(, m n x$V h'^fiiof -
jMM<9 «Xf^rrf^oy; ^ Xo^or ff^ol» «vr», <{f Jomitiü p. 57^*
^70. ^iiod <2aa iir tififtutfo^ifis p. Soo. .ftpQ. ciif maiiii
opißcio p« 4. em ihm* wtofMt «XXok «9 t^oi timtoii^
« m 5ss9y X9>«9/r»y r«vr« JVecNoa.uiyo'atrr« • f«# «fv tk «if
TMF ^fot/ueioy »vTx rvtcoi irt^otf oi ysvotr* uv txtAvos, h XI}%i
trturtiSf aWu /u,iuy »x^otroy fjvrtvitv öe^uad'»* n x«i ;^t.jf j;;om^
fann. ©o »ie «pi^üo feurd) bie ant^ropemorv^ifcfee S3oc»
ftdtongbrr €c^(^pfun0 Ourc^ tas 9U0ta Rottes, merta
IßifMi Ml«* erMftcactf Ucftr Jtt tiefem 9»<^if
<iiK^ fc^^pfentaiteiOtf d^f u(^re »nrN, fo lugt bem Ihiter«
f(^iel>e bciOer £090^ Die ^bec |um @runbe, bag, toa^ @ott
^ttmimifrar tvirftr an SoUtommeii^ uab UiitiibUc|teil
mi(C<(f»ar, fon^m tirwittclfi bc^ erftern £090^ burd) @ore
gebübet n^orben. 60 mt bie Siebe üu^brucf be^ @ebaiu.
UjKt ifir fo iil bif 6tnnenwctt eine 3{«d^6tlbttnd 3b«tl».
««(fe brr 0Me 6otM ttobvrcft botf 3bcal m«»
gefpro((^en unb realifirl »urkc ...
flimtM^te 2>arflelhtti9 ber Qktii^pfutid^gerd^icftte tn be«
fairen ©cftriffen enthalten olfo bcn ©teff bon biefcm
|).6Uonifd)en ip^Kofop^enir tt)e(d)cä ftc^ bon bem ^pfaroni«
^eii babiireft uncerfcibeibetf baß iwei togo^ anntmmCf
tmb Me 3b<eii (^^poflaftre, XMeg «Ser äiert^aupt bee
6^ara!ter ber fcftw^rmerifc^cn ^Mfofop^te, bog pc beti
fjrobitcten t^re^ benfenben unb bilbettben ©eifte^ fc9leic^.
oi|cctib( t^taVaii beilege^ o^nc Aber bie obiectibe. asdg»
Uitfeit berfelben )tt reflectiren. j^ie StnbUbuiig^rriift i|l
fogleic^ bereit, ben l&egriffen ein ©ubflrat unterjuleseiv
iin^ burcft gemiffc Silber ibnen i^aUung (tt geben, 2)iefec .
bctomme nod^ bäbur^ ein fiMttti ecipidif f fbmit
flc^ bie $juf(4ung dbematdrlidier Singebunqen unb Offen«
iarun9en ba{u gefellet, xo'it bieg ber gaU bei fßbilo tt>ar^
ber nid^t naetn bie .9le(igioiitffc^rifeeti ber S^ubea filn»irf#
ttt^ Ofenbanmsni (iefe^ fönbeni tÜerjeugt »ar,
ba«
dm'iitinmuaaiiHs,
t<)§ bie Crfenntni^ &otu^ bntd^ mmitttlbattn QittUi)ia
Sinfiuß detoirft mcrte '^*}. S3ei götHic^en £)ffcn6arun^n
aber noliirlicl^ bie d^acftfra^e noc^ bca fuftirctitxn $e*
bindtvdeii ber SBdgtu^eit einer CrfetmliiiS aof. 00ee ift^
tie üucde aller ^al)r^eit; ma^ man burc^ @ott erfeanct/
ifi a8iit)rbei(f »mn man fic attc(> nic^l b^ccifia fami.
...
iÜ Aerfwdrbigf büg ^f)il6 (id^ «oie unter Hm
EBilbe etne^ £(ct)e^ benft^ ungcac!)tet er bem ^cnfcben alle
pofitiüe £rfinntn;§ (Sottet abfprie^tf unb behauptet; bag '
ta^ llwge ber @ie(e# loenn e< <uidj^ tion 0ott erkiiebeet
loorben; bod^ nur erfennen Uunif b«ß @ott ifl^ ni(bt
toa^ er betveifet ba^ Uebergemicbt ber SinbKbungtf^
traft dber ben SSerftanb. 9Kit ber 2ibee eine^ iSefen^, nop
toelcbem aOe ^bicote mirtit4er X>intt Otttgefcbioffenoerf
ben^ ifl mcf)t^ an^ufangenf unb bie Vernunft M§t e^ gerne
gef^eben^ bag bie €inbt{bung^fraft angerufen |u ^ulfe
tommt, unb ber 3bee etma^ &nnüä^ eiomiMt^woburcb^
f{e bocft einige i^altung befommtr wietpobl biefe^ dpiel
fel&fi ^fine jprdfung au^^ilt unb bieSbee ©erbunfelt grei»^
(leb (fi ii(t)t fo ettpa^geine^/ baß um fa ebcr bie'))()an«
la^e tKrfdbret, e^ M etmotf ^mmaterieOe^ unb bai @ttb«
ftroe be^ nnenbUeben ^nteUfflenj )u -burod^ten ; unb bie
ecbneOigti^rt, mit melcber e^ fidb (verbreitet, unb bie Db«
jecu bem ^uge ficbtbar macbt, tann {firbt bie X(!ufcbung
Mronlaffen^ biiriii bie QBirfiine^rt M Utienbticben |o
nbnbeir imb feine ^efc^^pfe aM ^uliwc^iontn M UrlJ^
M fic^ oorinfieDen«
nngeacbtet tfnc^ einige i^nüdkt 6pvtm fron bitfer
9>or(te0ung^art im $(ato oorfomnien mjgen, fo bleiben
fie bod) nod) immer t>on iSifion unb @cbn>2rnierei entfernt
gemig/ meii mno feinen ^rnnb (kit üninneftnicn, bag
. * * er
132) Fhil# ää praemüs €t poen'is p. 917.
ji4<^ SSitttu J^ii(K(i. gmit^t ^tbfc^tu . .
er tat 9tlh int 6ad)e 9<macDt %ait '^O* o6«
gerechnet, fo finbet fiö) in ber^f)iIofop()ic t)er@riecf)en nnl)
fSLimtt feine 6pur n^citer Dapon; a6ci: oonS^nfli ®cburt
4ii fe^eint fi(( birfe SorftcOnitstfarl immer «»drcr att^|u«
breiten* k>af)tt f^ahtn htt mti^m ^cfe^rferi schraubt tag
(le in bem ®ei|lci^d)arafter beö 3)?orgen(anberö (jegrünbet
fe9, unbDon ber Seit . an 6a ba^ äScrfe^r berSRorßen«
(tnitt unb 9l6<nbiaiiber {ttgmemmcn ^ eint Sirt bon ffttt*
fd)aft uöer bie ©emile^ft gewonnen ^abe. ©ie OaOcn e#
mit <5runb[icf)er ©de^cfamJeit bewiefen, bag biefe bilblic^e
ttorßcOund unter emem tid^re tbirflicft im SKor^
^enfdiibe fc^r c(ewo^nlic6 tbott unb unter fe(r mannigfal«
titjen SD^cbificationen erfc^emt. Ofefe Se^aupfung
be^reiten^ nxüre ba^er eine f^c^erUc^e SSerwe^en^eit« Sine
0an) anbete grage aber ifi biefe , ob f<^(e4terbin9tf an
eine Himatifc^e i^ecfc^iebcnMt ber SKenfc^en debunbenr
unb ob (te ba^er nid)t aucf> unter gett)fffen Umflanben in
bem ^^opfe eined Dccibentafen entfielen (onnte ; ober mit
anbeni Korten, ob birtrdfere aSei breitiing biefer 2i(^t#
^i)pot^efe einegofge boil ber ffär^ern95ec6i^bun9 ber orien»
talifcfien £4nber mit ben occibentalifc^^eti^ ober bielmer)r
eine
133) 1Mefli«9 ^iebcmann f)ahcn behauptet, böß ficf>
^lato ®ott aU ^id)t üorgejMt !)a6e, (töerfuc^e jur2(uf<
flÄvun^ ber ^^^ilofop^ie M dltc(lcn Ttltevt^umö i 05^
0« 310 — 514. Argumenta dialogor um Piatonis p. i38«
5fts«) nur mit bem Unterfc^tebe, bai ber i/t^tüt bod^
nur n>a^vfc(^einlt(^ finbet/ ber Srfcere boge^en e^ al^ fyii
florifd&e^ factum auffteKt, unb bA)u @teUfn ani bem
^lati «nfA^ret, ti)orin biefer gegen feine TluiU^tt
no(b immer ft^t ndc^teme 9>^ffo(ö|>^ offinillir nur ^na<
. ' logife^ nnb f\^mboIif4 fleb MibtAltt, o^ne M eine toirb
lid^e €r(cnntnii ®ott unb. fi^iner Si^tnamr tuc^
nur im Sranme einfatteti }n (af{hi. %an fe^e bie S^anpu
fttUe derepublica VI. ®. I17 «eq. VII. ,135. unb
(^pflem ber 'Piatoni fc^en P^il^ofopi^ie s Q^,
platonitei:. 241
7
eine ^tlqt ton bem bamalf^ien f)mfd)inbm (IbavatUv btt
• ' • . • ^ » •
9Bit tooOm. jMine^ntett , bag ber Worgenf^nber einen
öemiflrcii ei(^iun (ii)ararter bei^ ©ciflccf ()o6e, Ucrmoqe bcfTm
ferne €inbf(bunaörraft ein $ragt# Uc6<r0ai>(d^t &btr bit
2)enf traft iieOdopti^, Tf^; fiaS er flif» affc^iinfer frnnHd^eti
Sbilbtrvrt>6tHtüit, mb aik fdnc ^fan(fo in ^InWauitnc^m
•ermanbdt unb t?tfrmirf(id)ct, imb wegen bcr veböafcIgfeK
Der cetrt()ilbuncjöfraft, «inWbiinöcn wn .an|^<Mtli^tl9e^l*
!^^cb^ unierfc^to^f^ mt( e jiwm-fflDrtev er 0>ff «nen <^nJ«etiii
^ang ium .«!»9(Bci^jnu^ imb ^ur ed;marmerci benBem'
Mcm cainrt tann man nicf)t be^auptfu moUen; baibit
ecD^rdrincrci öatjm Dem ®or§enüinbe %i0etitfriimli*. fepj
man tcütbt Oer fifu^ruiia wiberfjtH-ed^cn , »rfcfie f)inr<fn(j*
Ii* bmiifm l^df, bo)| ber eauic bcrfef^»en ri6crali in ^ml
^mfd)enw'd)kc\nc au^geicrcuet obgfci* er 6efon#
beru iufa*ea uic(>t aümbaibtn giet* (eimet ttnb rctf«.
po fi^ ittin emmal eiifmitfert ba mirb fle ftc?>, (jewiflfe
inbmi^eKe fflerfd)ic:ben(>eit«:n abgofic^net; immer auf giei#
cöc art dug^rn. . <
3tt Wefer itflSnbic^m Sleu^eruno^^irf ber Scf)Wai me-
tti gebort nun nucf) big gjocficüung be0 Ucberfinnlicben/
tefonöcrö ber &ottbüt unter jbetit gjilbc be^ iidit4. ©b
t>trf*«beiMirti9 auc^ bie e^u^Armerei än ft* ift, (tc mag
me^t ©rdbeW ober gmpfrnbclfi fcpn, ba^ Ue6er(!nn(ic^e
burd) epfcufation ju erforfcfern fu^en/ ober burcfe^gmoe-
bungen m obfn erleucfttet »erben* fp fpieft baV Stc^t*
immer eine ^auptrotte^ n>it bie edttftm miß ^6hme,
l^orbage, ber ^Xouncjnon bmciUn. 3a Uibfi uiifer? neue*
ff^n fhilofop^m, midhc baß grdgee ofler ©efeeimuiflIV, bit
^onjlruction ber, «ßatur unb btß 6ei(te^ gefunben ^aben^
Mniien öuf ber IJiJcbflen @tufe ber epccuration biß üdn^,
^^r 3bee airer jSinqe, gar.nicf^t entbehre«. SJan
5tenaetti.®ef*. b. »6ilof. V. Äb. Pi faHtt
' SßitKtii ^diti)(fl. ^mitttHbiifyni
fnrtn bicfen 53eifpiefeti ficficr fcf^Iicgm^ tag tieft; ^Por^
ft/Qun()^art mit bcr fpccufauücn ^d^tjoarmerci ttefentfic^
t>cr(uni^cii jt}), unb man bat babtt gar niibt nordigf ((»ren
(i^endidictt @«bttiti^ore nur* oDein in beia Worgenlanbe
oufiufucben. ®ie i)l immer ba |u ijauft, mo tu. 2iulacje
Unt f^ittmf führte tttitf (M0ht liii SiIniAmnct bee
ganjcn '))criobe ber2iif;:anbrinifcf)3l''Uplfltonifcf)en '"j^c j'c?'o»
p^le, ol^ tu ^)fpot^<(t bii morden(dnbifcf)en Urfpruna^'
i^rcr fi$t))drmenf4en £(abf n}« ^oOtc ti4mUdi bcr Dütnt
bin bamdU ntltiburfeti £b^U ber mit bcrfel&eii it>ie
mit einer 6euc()e QngejlccfX ^aben, fo mujTea mt.
bod)f um biefeiel ^[)dnomen bisrcifliiA^iu. machen, eine
^cn>if]e aUifage utiib Öleiflun} f>onio^feOKiif. tooburtb iene
inordenIdnbifdK SDettf« unb €ltnttf^4rt fid> ben abetibiatt»
bern m!t(f)cilni fonnte. Döne jene Smpfaiujlicbfcir bnrre
biefe feintn (^'mgani) (jefunbcn. £)er lilbfHOlinbcc iui|$U
crft bem Sl^oraf nlanbcr sliic^gefiiiiit jiKrben , «no ^epiffe
?5eriu)rung^p«nftc cr^alren, wenn eine weAftlfeitige ®?it»
tijeilung bor jD*^^» üinftd)tcn iStatt finben foüte. öle
Sricc^en uiioäidmer »aceo fc^on lange in äScrbftr iftit bm
t)rlent 9c«c^en^ 9IIe{rdiib<N gug r bie ^bauona aiejcan«
brienö, tie jinei^e ber 9vtJmer, ur.b bie SSereinigung md)re*
rer Sauber in 5lftcn unb 3(frifa unter ba^ große romcfcbe
atetc^^ batt<n(d}on me^me Scru^rungtfpunfte burc^ po«.
litifcfte !8er6 jUnt(f< unb ben^anb'el^berfe^r 5eri»orge&Va4t»
c^ne baß eine mer{licf)e SSerdnbcrung in ber £)en(ung[^art
unb in bem liccrärifd)en 6[)arartcr Dorginc^. £)ie @elebc«
tcnV tt)fi(ibe ft(^ an bem J^ofe ber ^toUmiu aufbieltenr
)ei()en üntf immer t^ren eigent^ümltcben 9ftffe^c^ardf(er
o^ne orienta(tfd)en ^nfltid), unb oud) in bergofge, ba bie
e,d>»irmerei ber au^^nbriner an(le(feab xoavbt, gab.ef
nödb ein|e(ne SDcnferf toeltfte fi<ft t>ott biefer aOtfemeinm
Ctimmung frei tv^itUtn, utigeac^tet f{e mit aie;aQbrtnem.
feiert ()icrnuö? D?ic()Ö auöerö a(^^ bög eine eiijenthum»
U4)e @timiiuiu9 bi6 &mijitb^ Oie 3ibcn51dnber ben Wor«. '^^
tculjuberit ttV^nif^tt toinyn mu§t€/ cfre 6le erßen für btc
ScrficOund^amn ber k^um tmpfän^lidi^hit ttHitm
foimtcn. ?0iu6 man biefcd aber annehmen, fo (aife« ftd?
^mmd) bie befonbern SSorflcüung^anen cbet? fo natutMy
ati< biefer GfclcRgimmiNig^trflareti, (Ut^ aud r mer {Befftej«
nitf^eifttnfi berOrienialea. SBtr tooflen bamtt liicf^t Iju^«
n:ii, baf? bcr?Öfrfe()r beiber (frbi()ci(i\ ^unia( iir^JUt^anbriett '
itvMi ba^u beigetragen I;abe, Mc vruinnuinc) bct$ &i*mut(^^^
mlfbi b(r &flimimtrti 9uni|i9 i(t # ju btfSt^tm tinb }ti: .
iinerr^dlten, fonbent btf^aupun nur, ba§ nod) ^nn^ anbere
llrfad)cn mifmirften^ tvefcfje bei jener ^orau(^rcf3«n9 einer
ei^cnt()umlic^jen orientulifcbtn ^^ildfopt^ie gemö^aiicb {ein '
Qrgeti/laAb ber ^Srftr^ng werben« . ' ^
• * • «
©iefelbe SJorflettuncj^art fi .Den mir iian oucf) bei
htm f&umtniü^r 6et n)eld)tni ü^mt S^an(\ jut ä^t^«^^'
mctd ttiib bte ^SelaniilfcbAft ntit ben dc^riften bf^ !p5ifo^ *
jufammenmirftcn , ilyn für bicfelbe ju ftimmtn. @eiri
(2iu&fpruc() : $Iaro fet) nid)C0anL)C(i^ ai^^oft^ in atttfd)er
e»f^t9 firänbcf fidb mf^t((tfüi\Uiib tfytt mf tit ita&tt ^
bcr ^j^ibttifd^rn f aM ber aRofaifd^ftt Ct&M'frm. 9in4 \
fitinem ©tubium ber ^(afonifd)en unb ^ptf)a9ordifc[)en
6<^uU ^aue ftc& bie. lebenbide Ueberjeugung prbilbet; bag
lta< »a^rc Btpn iu4t in ber.. Gimmwlt niqiftrof eo. mum
bt, unb b€r ^e^enfa^ ^mifc^cfi einem GiniAnwefeni
ttje(cf)eö feine ffjcifftn? nur in einem beffirnbr^en jtrei^faufe •
ton ©epn unb niid)tfci)n, baß l)d§t, aiiiber^fepn ober un« "
'on^j^rik^m {Serben antAnblftety unb einem Sionmenbni
. tbefdfte^ ifl» mi iß ifl, o6ne aVen WStdiftl bonfjeflim«'^
munden in bcrgm, fc^arfcr ttuÖ9epr4aJ '^4^..©ie©inncn-
134) Eusebius Prmpar, J^voh^.'XL.iS« lo. XV, c. 17. /
244' äiUrte^ ^auptfi. ^miut %b\ii)\x*
»effrioo nitt ein m&nbttUä^ti Oe^nficb ,imttf biftitbiQtt
ben menWicften nic^t; er gt^ft no(ft einem iwiefirliAeii
^)anöc u6cr biffelbe 6lnau^/ txr\\> fiid)ct in tem ^Ibfolutcn '
OoUe ^efne^igung bet 9Bi66e9ierDe. ^ie gragc : o&
ber «Renfcb 4iu<4 fin Serm^gen befi^e; %füi>iuu iii
crfennen, föm 5»ernocl)9ar ttkiftt in ainregung. iDö^ faß*
)ati^c *öcoürfnig unb bie 3bee bc^ abfolntcn, ttjeld)? bic
Sernunfc barbufetr rci)ien fct)on ^iniangac^ (U bemeifen,
l^aS bre aSernui^ft biefe^ erfennmigDerm^gen f<9» S>entt
o^ne ba^ 5i6fo(ute an^une&mcn, (^lituMe ifr, mürbe manp^
aud) fein anbereö ©ei;n crHdrcn fdnnen, unb baß Oibfolute
ldfitfic(^ o^e ^iberfprucb nid)t anber^ benFen , atö unter
einem boOfpmmenen ttnt>er dnberlic^en Qe^n v
> *
©icfer SScrnunftbegrlf t)on einem abfoCuten
' realen aSefen, melc^e^ 6(og burc^ bte fS^rnunft al^
ein ni<6(flnnli^e^aBefcn (u(ru)fjLxrov nanntt c^9lameniu4)
erfannt wirb^ i|I nun ble ©runbloge mn beö 9?umenm<
^pperpbpPf^en 9)?etap^p(it, welche öcdfitentbcilö mit bcr
befll $()t{o äberiinfiimme/ nn^denommen, bag er fd)on
^ttidbt mebr i^sn ^tvei, fonbem t>pn b r el sdttlicben ^ppo«
f!öfen a{ö 53rincipicn aöcr Dinc^e fprid)t. J)ie nberfle
.®ot(beit Iftbai^üoirfommenfle ceo((i<23Sefen/
tbel(be« obne aflen ffie^fel nnb Secdnberuns im Sefcbauen
feiner 6c(6(i bie f)6d)H( ©elic^feie genieget. !Die neoatiben
unb pof?tct)en ^rdMcate benft fid) SfZunintiu^ <\nn5 fo »ie
|)iaeo.. barin meicb^ er bon biefem ab/ baß er' ftc^
^ ' - ©Ott
• *35) E'u»ebiuB Praeparat, Evangel. XT. ^. lo, ft w'
lu^itTjuevM reo rveTtott fiovov ' mrov fJkßv xv tov tv!7U)T» et rts
> , *3'?X« xx'^exv cciwvotyxceyvi aV/ußitXevu) Qcvv^o^uCui) - utTi tM'.
rx ye xrus \tyQju.etx^ f # yiverou r< ev rui Xoy^ /<*'y<* a^vvuroVf
«vat< rf o/UH r uvrovy xou f<if etvxi. « h arws *X<*> ö-^a^Jf
TQ oy« XV* €• 17» ' ^ •
♦ I
, 6>off tt)ßbcr ülß bk Urfacöe ber »Sifbun^/ tiocö ber (Er^aU
fun9 unb 9U0irrun9 ber SBcUr aber bocb ai^ ^eQ..@nmb
aOer StOfonuncii^ett »orjhiri!« SS^ii loa^ 6oei M(^c&
Wug bcn f;dcf)f!en ®rab ber SoBforammbeit &a6fn, un5
ta^cr in bem t^oOKommenl^en. ^btnmag j(u @o(tf alfo
Ootl gUii^ feym IDatin htmtt.tt ft(^ ntc(^ ibeolcn^
«Me Colt hit VitH iilbnit tt^alim unb ttibtten^tiniH^
o^nc innige tSerbinOuiig be^ Unenblic(;en mit bem (?nblicf)cn^
tDobitrd) bie Qjottfommen^eit UQb Qinfad)^zit
kt4 UtitmUiktn eingefc^rdQft, unb feme 3^'«
(elUgenj 5ert(ei{<tr (crürcttct linb t^on fidjÜ
ab auf Dinge auger i^m f^inge^ocjen »er*
t>en muffe ^5>). ©jefe ont^ropomorp&ifefte ffiorftef^
ItUigtftoetfc ^il gift((ic(^.£)enfiti4 fÖftm if^n alf» barauf,
onfer ^er mMilttnUn Sott^eifr hit pli^to nur oOeitt
annahm/ nod) eine ()o()crc©oftf)eit anjuncbmen, bie erffere
aber fsd> nad) einem ^meifacben ^er()ijaitg al^ ^nUttigeni
Sb .«cli6iC()'ei|be ^raft aU imeifacii lwr|ufleOen< Qdtie
tiotiak %f^telo^it bifl<l)t alfo au^ fofgenbni Gi^en. , >
2) er oberfle ecfie ©Ott i(? einfacbf un*
eJiblicfte ^^nttlligenji oftne Gcftranteiif tie
iiiebtd «ir^ertf a(6( fid) anfc^auet, ühttt alle*
öerbinbuiig mit ber ^eit, baf)er oud) o^nc
alle €aufa(itdt für b(efe;.eia biog g^^f^i'
9c« aBcfcn 'i^j« ©ne SoMUgciii muff teOc^ ^
«fit.
• /Ufr itfmrot 99 imvrif oiy, ffir «<9X«f, iket rt lattrr^ ovyytyo"
ntH r^iros triv tU ' av/u<l>f^9fittvof rri uXrj ivxh xsri , hot
fjLtv avrijv, tr^t^eroc* vtz' xvtijSj tmd'v/u.tjTixoy et^os tx^^^^
xeu (»tgfftif, TM 4fv /U1J etvott ft^os i*a> votjr.y , »;v y»^ «v ve^os
ioivra»^ S'tx ro rtiv vXijv ßX^rretv^ rxvT7^< f-nmXsutvo^^ une^i'
QKTOi'^lx'jra ytvsroLt >£xt durtron rx cctajijrst xcu fst^itnei^
avxyetrt tri ets to t^tov tj3'o<^ u'Konf^i/u,(vos rtjs vXtjS'
1^6) R US cb iu% Fmcparat, Hvangel, ^il» o, xQ, rovfMit
B46 9iUtU6 fymptft. 3n>eiftr 7(6f(^tu
OrOnung mf^Üt ; unb ba ter erfle @oü l)rr ®rMi oBc^
Srtbmncneii mufi biefc Stttfllff ctt{ in
IBerbinoani) mit@ote unb ber ^rft (ledern
Süai Ut^U, um bie ^elt bilttn unb |U rr^irrcn ; ba^
cr(if, ttiv btefe^ auf bü i^oühmmtnflt^tt pi bmMm '^0*
fbtt ttftt 9ott tnHitt ben 6aiii<n aller 3««
t<niQnij, uno leijt in ]tM 2Befen, ba^ mit i^m in
@emcinfd)aft (te^r^ bin jfctm |u ajiciu ^irfin. i^er
{tbcitf ®>Dtii b€f 2)fmfttr9, eMpMnge »o»
Vcm rrflen tiffeii deiftioea 6aHi**ilr iint>
pflanzt ibn ^ernad) in jebes vernünftige
«IBcfctu IDcr erfle &ott i|l bcr 3>atfr bc^
imcieciif unb Ziffer bcr Otter bct fflele. e#
ffnbet ii^i(<btn Mbm ta^fUVttHtmii Gfattf Ult imi
fd)fn einem ^elbbebau« unb bcm öacmann. €0 ifl eme
Slct m d.i^Ulic^er ®itt(>ei lung^ n)obur<^ bec Se«
(er eittcn» anberit t>dit bem ©einen mittMtr e^iit e^-
baburtf) feibfl an^ fetnfm 9eft^ btHiirren, fo mir man
bon iintm i\d)tc wU andere on^un^en hinn, iDoCuid;
)(boc6 bae^ erfte md^t€ tfon feinem Stetste oedieretr ober
Jtennititffe einem anbern mittfteilftr o^ne bneel^ biefe 9Ht«
r^eilung etwnd t>on feinem ^llG ATcu einzubüßen. >2lÜe ©i'.u^e,
n>elcf)f auf biefe ^2Irt m}t^ctl)etlr racrbcn fönneii, |iub öon
gdttUc^ec 9lr(# bagegen mrnfc()lid)e, irbif€fr< £)iage our fo^
niittbeifbar ßnb^ baß fle bon einem S&cfleer jum xinbetn
u()cr^el;en £)er £)emiui*9, Welchen DZumcniu^
&37) Eus'eb.ins Praepßrat. Ewigd, XI*. a ßXt*
(ft bie Stebe von bem ü^tur^) ^v/utßmtvm rt MM^ySiv
gfitff^eu rort tk ffm^rtt^ Kiiigunr» (Mi9«|«vo^f >«t) rjt 5«W0if
» ^tMy, rttvrac ,ut9 9tn9a ß$iffvir^M ^ r?« ii vicy ßti ttfotv^
1' u s e bi u Ä Pi ö<?^<7/i/t. Kvnn^el, XI. c. iß.
_ /
^ .dVy Goo
-Vnd) ten 6oM unb btn r»^ nennt, (Itht tct^it M 3it#
teSriiefit' in ^nem «iib'crn Scr^^lniS ^nr ycrften @ott^tii>
ttnb mlf^r in rittem «ntcrn |ur ^BSitt aM bie
Straft ~W 3ntcÜi5cnj, bie öon bcm erfrcn @o(t ibr ©a-
fcyn ersten (bauet er in biefem fic^ (tibft
an. tinb Pnbetnor bartn fein sei^i^e^ it^tn, t»tU
a)t^ in SÄii^c tinb (tin^tlt tcfte^ct; aliWilU
Jiibenbe Äraft fte^et er in SaufafberM Ttni f
iuit ber @ innenwHtf ut)b tf! in fieter igemc«
gung; er 9fbtbteferi(Hr2>aff9nttnbi(re9eftarrU^(ettber^
tinbct unb ^ilt bte TOateric bard) f)armonifcf)c93er()^ltni(fe
lufamnun , inbeni er ane ein ©teuermann auf ba^ ©cfjiff
unb btn SjimmtU (»d^tid) auf bie bme^tcbe SRamie unb
auf feinen SS^kter iinb baffen ^httn ben SNntf heftet. Sbie
Sort^trnjelt roiirbe in bic cmige §inf?erniß auf(ie((J(l merben^
ttjenn .bcr Semiur<\ fein 5lU0e t>on ber ©innenweit lurucf*
ffge unb (icft in ber ätufcbauung feinfV feibfif bad ijlf ber
criTen Sotr^eit iHtiSrt, unb ein blo0 B^if^'d^^ in i^m
be(\cnne. 5lber auf ber anbern ©cite ^onjjt aud) biegort*
baner unb ble Drbnun^ ber ^öclt t)on biefem ^infd)auen
aufsott üb, beffen kieben, Siu^e unb Unben^egliclfeit ifir
tbx)Utib biefe Ufibemeyli^rere wieber feine loe«
fent(id)c '35eu)eaunö au^mac^t W). Sinf biefcö
' ■ , • ' ' boppelte
' 139) Eusebius Prneparat, Evnn^eU XL C, i^* JjjXom«
T< 6 /»nTirpMm cd*«« /rwf , 0 ^ ^»vrtj^o^ tfiuettXtv m iri»
94% giertet ^au|^« Steiler Hbfäfn^
jn?fiten unD l>rittcn &ott unterfcbeiöet, unqfochfct
ir fcU>(i n)Ut)crttm einkn^t; unb gcflcbtr ba§ trr imciceunD
, brttte eott bod) nur ein Scfea ift ^^^X ift.alf» eine
Woge mctopj^i;fifd;c ®riüf.
£)ic e()eriie ©oU^ctt foUte atö rein geißide^ ^erea
ietae &tmmf<baft mit Ht SRauirie ^abin^ mil er bicf
fcI6e auf Der eineii ©cife ale ba^ realftc, über unfern €r«
ienurnigficid weit crf^abenc SÜcfciu unb ouf bor önbern
einen |ti mannigfaltigen Stoff ber tbittaditixn^ lerftreuet
ju werben, Dorftellt. D?un fva(^t e^ ficb aber: i(! ble
jmcite ©ott^eit ber er(?en n^eid) ober r,:d)f? 3*^ erfien
jgafie giie ^erf(I6e @ruRb aneft t)oa bem lOeminrg^ unb (f
bitrfte ba^er au(ft«ni(^e bie OBefe bUben. ^(t aber hat
|tt>eitc, fo i(l nod) wenii^er ein^nfi&en, wie ter Dcmiurg
baö bermdge, road bic o6er(ie C^ottbcie nid)t fann, o^nc
[^re €mfad)ftct^t lu becn^rcn* Ueber6a^pt ifi . bU 329lii«
^enbigfelt einen SDemtur^ aiiiune^menf nur erträumt
t8Kbet ©Ott bie ^clt nid;t, t\H'il er ergaben ift, unb
i burd) feine Sf)aa9feit nur cm »Äcfen öcroorbritigen faufli. •
i^m boüfomnten dfetc^ ip fo mug auc(^ fein @o$nf
ber jD^mittr^/i^m an S5oD(ommen[;eit a(eic^ fepn, irob
'bann •
• • • •
twf 0fo^Mm9 tfgfr^ ttivw^fM mvm mni^4$ ^)K0»r«v,
«# vr» T«|tf TJt Mffur nm 4 9 «t<^f mu 9 trmrtjgtoi
>$tmx9*fM^4tf Tm 9Km» — * «mh t t9i/uuM§Y9t f^f «Xifr, t«
/u^tvQv uvra rx o,u<iAMru , \«/ußxvet 7t ro /usv n^triKOt «ctt«
140) Eusebius Fraeparau EvangAX^* c. iQ. 0 ^«si
IMvrtt i itutt§Qt nm tgitüs tr«y $lf*
» . *
fcamt tiirfte bcr 55emiur(| auö bcnifJ6cn ©runbc feine
fBSeit bKcen. 3^ bcc £)emiurd/!aber ein ocnig^jc Doflbm«!
liiert oui^ bie SBelt 6i(bcti foonteo U«6er6<tnpt ift biefe
rationale S^eologic iilc()tt^ ^in ßk'.Vtbc üou roibirfpre*
d)enbeii unb leeren 3)eiuj|fi'nf bat^ tinbermcibiid) crfolgf, ,
ttxnit bie ^ernunfi bie @^aii)m bcr (Srfa^run» iS&frri^cittgl»
&\t i&%t ftc6 auf bu mibccfireirenben (So^e ^UYätffübren-f
bo^ Steinoeijtige i(l yon bcr ^Bc.lt abc\efon* '
bertf unb fann auf fie ntd)t kaufen;. u«tb
bad Siiiiii0eiili«e .eitlMit bcn ®rottb. b<f '
ÜB^eit; ®on !({ ba^ tttit^iti^e $pcrnci)> ber
5SoU{ommenr)cit, unb er erjeuget bod; ben
IDinnurg unb alle (Seefenj @ott i(i in ^/utif •
9tr Sittl^ev ujib ftiae 9vttft.e etoUt ^«tD->
dunö. ' ,
bfiii Cicfcriofrni b«r «bereit. * SDa« €l(^t Wadftm cr^fb
tcie baö üöiflfenr M etWAö ©ottlicfte^, n^eil cc? jtcf), o5nc
iixoa^ fgubfrantteQed {u berlieren^ berbielf«ii|tt9en unb m\U
f Reifen \S%t* . S>atin fug^er auc^» bU matcrteUett ffl^efeit
f9ürben berUVcf^en/ ibinii ber IDemiurg fetiteii ^lid
ton ibnen ab^d^e. 9>ieKeid)t mürben fid) nod) mehrere
unb fiaccri 6puren baboa fiabenf rnenn mir nid)t blog
tM%% wenrge abjiirifene Sragmente b^Shtmmiu« be(&gcit#
* toMcde- iSufeblu^ aufbewahret ^at. ' ' "
Sa^ reaff, otfofnfe ©epn (glaubte Sliimcniiiif, tvie
tbir sefeM ()<^^tn/ nur allein in bau ^bealm ober £)en!«
bareti |ti finbetu (Sott, ber 2)emiur8 utib bie bon i^m
^^dePoffencn Geeleii ittoc^eii bd^ uiiftd)tbarf gtei^ btefet
u6crflnnlid)cn realen ^Kcfen oaö; bcnn biefe fubfiftiren
burd) i^re 9Jamr^ bacjegen bie 5?orper o()ne ben Sinfiug
geiitiser Xrifte in ein eefiaUlofe« aii(^(ö fic^ i^rftreuen
, \ . toirbcn.
d5d tßitxM ^anpt^. Stallet ^(bfc^n.
tvt ®ifr fo mußte tf'üud^ ti^auptttif tKi$ fit imma«
tfriifl unb unfferblicf) ftnb. ©je 9^rnnte, trobrircf) er bic
3iÄ«J*itcriali:at bcroicö, berufen auf b<m cSen an^cijcbencn
fd) auf ^ie SerfAieben^eft M 9e^iffi^ tion ffi^rper ittift
©cde, SRunienaiö öScr auf bif reale >))(0<3(u1)fcit bcr Äör»
t>frv €r fd)Uc6t fo: £>ie £drper finb i^rer
giaftit tiad^ l^er^4tberii\^# iti^ Unenbli^e
f^ei(bar unb aufli^hav , mit htm ^tttiin,
ficf^ ju jerilrcuen. muß a(fo ctmaö t)or#
(aflbcn (^i)n, wAi fie {ufammenfc^t, cini»
gt(, tifib «gfeicbf^m mit 0ema(e f tifommettii
b<Jlt. unb biefe^ iff^traö »ir ©ce{e nennen.
3ll nun bie ©ede eth £erperi »cnn oui) nod) fo fein,
tOü^ ^ilt (t( wieber lufammen? sDa tiefet Riebt bi^ in4
UüHiMicfte forl^eften I(i9ii. fo in$ff''i|'«rir fiifeie «nf etm«<
UJifoVp^iii^Ö^öJommcn, wdc^eö: bie öecU ift ^*^-)-
rv» »X>rv urt.wTiif urt evfutTm''tntu 9». ri «y jr|
« iX^fiev irctf» rotvTM oeXXs* ri fv rjr 0o^a rp tti¥ Skmv m*
frmftt^aßf$t» tmktyifiufpou.tnB it'rm smfimrU er« ifivwm
tv^ot ii rgrjtj »0» fMtimt* $n\ nurffit ijrrüm.rt xf trtp tu
'imTot<Txv7ov j a fAev h nut ritro'»it ^mfuty ^ta<s a»rtffof hum
§cv /uot h>j^tjvxi uvro icoi^x'kvoutyov y.xt trxiS^vocufvov. et fu.tyrot~
' Xf*' <*^T0 uT.ifKKv.y^'b'xi r>tf rocv au)uxtii>v ^ot3">;f, Ivx xackavots
• / X!nv>;^utvois rvv (p^o^xv uuvyfiv ^^'jvtftoct x»t ^xrotaxv >
jiAfv ä ^iX€i «XXo rt etvoti, >; /uovov yt ro uijU tKurov. otvryj y<*^
<);; (^Vfffu.v 7r'X7iLV /uovif f7f)xe, xm tTtv U£»£Vtoc y xa* x^et cw-
. / jutuTtKit, xTi y nv ytverutf jtn ce.v(tT»t* »te nivftfh xuetrtxt
ttWifv «J«/i<«yy ^fc«i im tvtvrtt ntt^us JfXfluey a(poani irgtffßiV'^
f»i ro aff'tf^m« * ' , ' ^
1427 Nömeatusdl^ natura hüminU c. £• ®. 70. leoiv«
' jr^9< ir«t»r«c tms Xtyoyrttt jtco^uoc t^v Jfi/;^9r,'oe^Mf0'a r»
$i6av fdiiiite m^ti einmengen/ tof bie 6toif«r {ur Crfil»
riing ber realen ^60ä)Un ber itorper f^inc Setlenweffiiv
fonbern eine fpanncube ober bcbiicnbc 53ctX)tr0UU(j (Towxat
i(miort^),iu^&ift ntt^nun, n>eld)e |U(|ieicb na4> ^ugci^uni)
ttadi intien gericWee fe?^ burcb bie'jrfle SStcfteiuts tit ®rif«
ge unb ^cfdf)affenf)fifcn, biird) i>k j^DcifC/ bieff*m()Cft unb
ba^ be^arrlici)e^ iäeyn bcr ivorpec beanrU. ^2lUcin ba jeDC
S&emdung t)Oii einer ftrafe enifprini^eti mufe^ fo^ tatiH .man
fragen, meld^e^ ifi biefe^raft/ unb n»ffd)fd ilyv Subfirat?
3(1 (ic bieSRaterUf fo fommeu n)ir auf tai^ Doricje SvaU
foafiemfnt; ifl fte nicbt fKaterte, fonbmi nur inberSfia*
terie, fo ifi^ fie imh SKoterie i»erf4»teben/ wb alfa
iitomaterieO» ffltxb et» Einwurf mni intttifttt toerben.
Sic Ä^rprr ^abcn brei ©imcnfionm ober 2lu(^be^nun(ien;
.bie@eek ifl €bcufal(tf aa^ibjtfynt, in fofern fit ben donjeft
X<{fper biir4brii|0e,,ttnb bafter auc( aflerbing^ ein^drpen
MtiH bie 8ee(e ifl i^rer 9ktur nac^ feine€^n)e9e^ hu^!^e#
be()nt/ fonbern nur ifufdUig, mil pe i[)rfn öi(5 in bciu
Stofptt f^at, bbcr n)irb nur ai^^ nuegibebut bcerad^ue».
Sbmn jeber Sdrper ift {mar nac( brei S)Antenftonen au^^e«
Sebnt; ober man fanu ben ©a^ nic^t unife()rcn, baß aiki
Siu^geDebiue nad) bret ©'imcnfionen Äorper fu;, ba iUid).
6ie @r({ge unb aaalitjli. obgleich an fi(6.unb(iperUc^/ boc^
in bttn eubflr<|ee Njp SRaterte jufdoia üae Stu^be^nun^-
^ 9finrtit Orr« x«# crjri Jatr« «m iwhn m uMtn^ov t/u^tu /m^hvor
' ru, ontn ^vxw >>fyoi^fv' SBcun niOTt bicfc ^tcHc tCi^
""S^emeRiiij mit bei* voviytn öuö bcm c^ufcbtui? nn^v'fiV.)rtcn
• vcti]lcid)ct, fo tti eö niitt üu 6ejiuctfcln, ba6 bicfcö ^Jiai;
fonnemeiu bem öhimcniu^ iing:^6vt; )>teUeid;t ^«t ei
irM<<> ^^)» '^^^ ^'^^^ immateri^ae @<i(e Aud6
ftr fem ilcrpeo fp (iot;r(c Slolur tia^ eine iiniHrdingf
5Runicniuö mctdpftpfrfc^e« ei;(!cni if! affo, flfeicftbfm
yiatottifcfttaf ein Sual i^m u^, SRat eriali ^mu^
unb @|>irtftta(t^iiiuöf ftoocft fo, Dag ^ec aSate«
rialiömuö bem «ptirlHian^tiitt* ttttfergeort«
ttCt 2)ic Äcrpcrwelt f)at titir ein precnrc^ gcpn
unter bem ©nfluß be^ ©cidiö^i ; fle »uröe o&ne gcifti^e
©ubffanjen 9<it feilt S)afe9n feabem €^ ift eine »eitere
2lu!5ful)run9 ber 3bee bf^'^Wo t>oti beift abfofuten ©e^n,
tinb t>ufc 3^ecr n)ctff)c fid) jc6t 6ft oQen ipfafonifern
er(>alten ba««r dt»«""""^ trieber ein Dor|iu)(iif)cö %mx*
cffe, ba ber vMotoö^f*< SR«ferM!idmndM»eJ*er bnrcfc
bell etoici^musi bic Dberftanb ef(>ait*n l)aac, anfinc^ fein
ainfel^en ju ü.rliece«. Senn man mürbe immer mcf)r inne^
'jug p(j^^«rd)btt materialipifcbc (fctldnin^i ber S^cftiafcü
teu unbSßerSnbemne^tt bereeefe gornicftt^^üffMretttaff;
unb n)€un man aud) bie ^erfmdfe elne^ Ärfrfwrö ober ber
^ewe^ung nod) fo fem analpfir?, bod) bie 3Si>9lid)fcit bed
3)enf<tt« nie einYe&e ftiecbiir* gewann bie (rnfgf
genfe^ung bereeefe ttnb ber Äorper eine fefiereSrunblaiie,
unb bU weUtrc gntwicEetons berfclücn ift bic^aupturfac&e
, ^ ',bec
145) I^em^^i^* ^ nxOwra &^mii|a c a« p. 71. 4|iirAiffy|
jri »"f W *«rfKror , « •rtii' ii r% rgixn JW»*,
rov ffw/u.». Kut yu^ »«# »tf j»Mf% mffmfutv» wvoixttSr*
■144) ^ion fe^^ ^terö6ev ein mccEwürbtj^cf? Ornament bcö
• '^onglnnl in bcv t^lus'i^abe uon TD^oi-u^ @. 385*- unb
htr aintflt^mi bti kitfanhttniiditn mit &Atxfixmfm
fcunC»ciuMi ßpirittmfit^niui^, bcr inbejfcn bod) nict)t (^anj
pl^ne @etpmu fiir i>ü€.r(t>citerun<) Ded mcnfc^tcbi-n 'ISi|feo^
Ufau ZHm dttcb ^ier ^tbtt t$ mie bti miftrerit ^Scfin^utT^cn^
man §t»iir (titieh 3toecf i><rtVf)lct, abtr ba^cQtn twa^
an6crc6^ finöet. 5Ran tvolltc iii o(\*runcjfti iii ^cm £fi?ti}e
mer bafär aiifrfannt iDurbett. Z>inn bte f rforfcf)mic^ bee
©ecle unb t()r€r Är^nte a>ui5e für beii ©cftluffel J^ur (gr«
fcnnrnig Oe^ U(berfiunlid)ett unb iUbfoiutcn ^tiyaitm i . unb^
' blvt iSrtodtcruiis brr ^ffK^tofie »ar iNi^r eine natdirlic^i^
goI<^e biefer metrtpbppfeben SAtvarnicrei/ wcburcb ber
aüacOt^eil bfr 1(6(^9 trüber cinigcrmaSm bcraüm S9uri)f.
«
9lu4 Sßutnenmd ftitg ft^on an, mfe me^mer 9(uf«
mcrffamfeit mQnd)e Q:rfd)einunAfn t)c<< ©eiiiütf)^ (uMd)-
(fw, wre bieg au^ bcm/ ivaö ^orp^priu^J unb 3^^'"i>l'd)u^
bei brm ^iStobdu^ ^icr unb ba anfu(»renf cr^cUeh 9Iut
finb btefr Sinfd^irunden {n furj unb fragirnentifriTcf) ^ ebne
a(le@runbeunboft fobunfc^baß man nid)t wcig^ n>aö Vkw*
^eniu^ behaupten ober nid)t behaupten n)oIIte. $o t)ie(
aber gebci boi^ ben^or^ ba^ e^t^iä fue^umbft Sr«
forfcbung be^ fflctapj^oftfcftrn 9$cfen^, aW bet empirifcbetr
grfaintniß ibrefi( S(ßirf«nö unb l^eibeu^ |u tf;un njar, @j>-
b(b<)up(<tc er ein {^eboppeUe^ &cclcnvt^efen/ ein Pernünfti*
9e0 unb unbernänfti^e^ ; baS \tbt Oj^Ie ein unb.baffetbe
6pßem boii S^orffeSun^en in ?tiil(!fid[>r auf bte Objebe*
^flbe, bod) jt'bc uuf eine anbete fi;(^jcctiDe 5Beifc beihmmt;
ba8 i^be €ee(e ^ n?e)cbe mit einem ^'drper DcrOunben mor^
ben, babiir(6 für dewiffe SSec^ebun^fti betraft merbe ^^^).
lieber baö finnlic^e äSorfieUun^^permp^en hingegen fd)eint
145) S'tobaeus Eclo^as Physlcae P,lL p. Ö3<>. 8^^«
I
aS4 flSürtetf ^au>^ 3n>cit(r^fc^
er ei^ne 3^ad)forfif)unöen angeffeöf f)abm, btm^n^alt
• SJu§er tiefen Specufatioiun Sefi^afeigt« btn dlumu
XiM aud) ni>d) eine ^ißonfcbe £)ar(iellttng ^cr bi^^ercgm
p^ttof^pWd^n &0tmtf mmU er fB^Iek^^bie SBiderfe«
aQcr auger tiem <ppt()agor(!lif(j(fen unb 0(atonifc^eR
ücrbanD, ' -^U^tftagorad unb ^lato »aren i^ra bie beibm
^rp^eii ©euiec^, welche ba# Spflem bed pf^itof^pftifc^n
ntffratf ei^f(Mpf<^ (kittett; {uwetten fe(fte fr^en ^i)t^(i^i
ra^ nod) über ben ^Mato. eiferte fe^r über bie 9?ady
fo(<^cr beö (entern, ba§ fte öon bem SSucbflaben feinet
epfiein^ absmidMDV uiO) b^borcf» neui Gdbuten §e({iftcl .
Mne« '4?). eitienleleitbisen Öeifl bir 9lN^ofopr)ie i^er«
rotlKU bie ^rucljftüili:/ mld^i |lc^ bei bemeufebiu^ fiuben,
»;c^).t . ' ^ . ' ' -
; 5Bir finbcn bicftlSe Slidjtung ber ©pecufation aucft
Ui^lü tat d) einem SKann, ber mit bieifac^cn gelehrten
ftennttiifr<n eio sefunbes^ protetf^e^ Url|^eil Dereiiiidtf# unb.
eine firoge, nid)t nneiit ottä ben 95ud)ern gefcftopffe, SRen* .
-fc^cnfenn(ni§ bcfaS. ?3ci feiner cntj'd)iebenen33orlie6c für
ben Spiato unb beffen pf^ilofop^ifcftc^ @90eiii fachte er bie
nUgtifen !8or(^0uoa<n ber ©riec^eil unb aegpptier mit
ber i!p()ilDfop&ic bereinigen, unb in bie er(lern 2id)f unb
Sufammcn^aug bringen r tt>efd)e^ i^n {ti iti^juberla
aOegorifcbett £)eutungen unb er(itii|ieUen er|i4rttQ0i^t>er«
fticfteu Derleitete. ^nbem 'er biibei bie einntge tiibtm ^th.
ßc^t \>iiUi^, bic ^ut|tel;ungeait ber rcligiofen 2>or{lcÜun'
•. . ' . . . . • .. • • m
.V145) Stobaieüft Eclogae ,nysica€ P. IL «j>. 35a, Kohh
147) 11 s e b i u« i''/■<l«?;^i/7I^ Kvant^el. XIV. c. 5 geq,
0.in ^^rf wor betitelt: ?r^f< ti/^ T(oy Axcnfif^ptm^ 9f§t
UXeiTutvei ^MUfftiüS, XV, «, 17. XI, C. io,
cjcn aui^ bcr Blatur bcö nicufd)nd)en SeilrciS unö ouö Ociit
jcDcemaliacn (iuliur^ujlanbc ber Jeifen, mo fic cut(!anbea^^
|tt erftdrm^ fo iitji er fid^. Uic^t |U bem SBerfuc^e taltktnf:
ffnm l)Dpcrpl)pfirct)m Urfprung aui^}umtctfln. €r fucftte
ju bi*n ?i)ii)tl)cn t)on ben 6ott:rn ein Dbjcct in bcr ^>^uurr
wnb ba bctü)m bie^piatonifcbc5i^ctap^,9(i{ «inea dlMCfii(()(ti
gnnb bat/ n>ei{,er.iti l»em <p()ilofopj^tni f>oii SSaierte,
ber rc^en unb gebilbeffn SBdtfttU, bie ßuefifc ber 3)ii;t&cn
fiinb, unb fic barauö |o erfiaren ju fdnncn (jlaubre, ba^
er oBc^ üinfiogige unb. äifernunfttpibride aud j^cm SBfge
fcbafte/ itibem nun titcfot me^r bie Siebe ben bcr ^(>cf)fieii<
©oiibciti tt)elcf)c ba^ obfolutc unb unt>cranbfr(tcf)f SSBcfen
. fonbcrn t)on Uniergott&citeti bie Svebe fep '48)^ (n^p
anbere €rr<:be|nun9# nimlUb ber SJerfaS unb .ba^ Sier#
(lummeit ber Otaht, mtd^t fix einen benfenben $öpf febr
»icbtiq fn;n muficc, fiic()U er burcf) nUcrIci -^ppotOcfen jii
crflaren, tt)Oj|t er bic Data au<^ bcr i)3i)ifo[opbic bJt^^^lata
anb Slnberer na^m. 9Sori|ii^(ic^ -t^at bie £e^re, m
,bm Dämonen babel sute Sienfte» .
Sei aikn biefeti . fiSeronfafTmigeir (ur Gpecn(aeien,
IDelcbe bie &<iialt ber ifffendicbc» Övcfigion barbotf iff ba^
Cttebcn beö menfchncfeen ^eifte^ nad) ffinOeit unb 3nfam»
menbang oOer tgrtciintniffe nicbt noentger unberfennborr
M ber ^miHbtifid^e^eblerr bag er iMel ju fc^neO d'^KT^'
6(J^e alö bie bod)(!cn ^princ^p^en befmcbtet, unter mefcftc'
ftcb aiie^ SSanni^faltide ber €rfenntnig orbneu la^t, unb
o|ne «orgihtgige Srforfcbuns be^ Srfenntqiii^rttitfden^ Die«
CinMe, aU^ inber Slatur ge^cbeh» Doräu^fe^fr bie nur
ein 55ebttrfniß bcrSiciIcpon ifc. ^J)fntarcl) ginc^ biihcr nidjt
über bae ^|)Iatonifc()e 6p(iem f)inaui^# fonbern bacac^tete
aM bai aümmfyttf anbfuc^re Qttn mitbcmfelben aOe
wirf*
148) Plutarchus de #< amul Delpkos edlt. Hutten. T.
t IX p. 242. de JUidt tt Oii/uU 194, dp dejectu o/a-
culorum \ ...
4
löttHi^m unb eiiidcbiibma Oi\ttit btx erfetin(iii§ {tr t)er#
einisen. bem ^(dfo tiod^ |>ro6(emalifi4 gtbUfbett'
tDor, j. 53. l>ie ff^riflcnn bon Simonen unt> Uitrertjotternr
ba^ nabm er fjDsfcicf) of^ rcalm ©egmilanb ani unt> ucf#
«dübelte \t\W Möge aibgractWiien in IDinge. ' £>iereii
gebler 6c^in9 er oor^ugdcf) bei bet rationalen fr^cftolociie
iinb Äoeimefo^if. ©o nimmt er Die €]CMlen| einer »Ißeft»
ftffe in einem gan) auOern @mne atö $raco an. £)ief(c
bVrfte^et baruntet bie urfprundli^en ftr<lfte ber SKaterie,
t^cilö! in bem 3«ffanbe ber Stegettofigfeit, c^e (le «on ©otf
(^cfcimnitcn ©efeljün unterworfen n)o^^e^, t^eif^ in bem
^üanbe ber Don (Sott ^erru^renben dcfcQmdgidea ^ixU
f^mf eit. 9t6er ^lutard^ -nimmt {mein r f p r i n s l i4 e
. 88e(tfee(en mit SSorflellun^en an, berin'
S5erciniQun(j Me gute 5lßcltfecle ciitjianb, nam(ic6 eine
bto^ ftnutie^ DoriielUnbe^ unbetne blog ben«
(tnb€ Geete, bie bon einanber mab\^ixim in ber
3^afur eriftirten. Senn, fagt er, ©Ott 6raudjte jur'3)if* ,
bund tcr 2Bc(t einen ©toff , ber für bie Körper nid)tef nf^
A^er/ ittib für bie @ec(en nic^t^ atö @eele feyn fann»
giu^ etwatf jS^rperfofem Xdrjkrr ober antf bem lUibefeeteen^
©celen 6ilben, ge^et u6cr bie ©rdnjen ber ^iit{iö)t^
-2lßmad)t ^•^^). ßofcbe Umroanblungen mugte bic ^^(ato*
ttifc^t ^ftilofop^ie feibii &on i^ren Sere^rem R^^d^f^^^n
(äffen, ©ie gind au« einem liefen ®ef A^te ber Snforbe«
runden ber Q3i:rininft nri bcn ^enfc^en unb beö 2Bibcr<
(pruc^^ berfdbeu mit . Den gmo^wü^tn retidiofen junb flrt«
liefen
. . . »
i /j 9) P 1 u 1 3 r c K u Ä <?tf p^oa-eatione ammae ex Tiniaeo cd;
Francof. p. 1014. 0 y«^' ^eos «re 0*««^»« r» »trtAfMtroVf «ff.
' '^'0 eci/vx^v s7roitf7!v. p. io?4. xoa-^a^ i'^XW cvvis'irffiv'
t/;roHft,ttfva»v T>/f re kohttovos aaiw,s r.xt a^fjp/rif , xoc4 p^<f-
fOJ'O«', ^?^( roe (TwuccTU /ue^tsrtjv xty.AtiX£v^ xx srf»otv Xffotv,
II r^¥ (iQ^cc7tKi]¥ xoci (puyrurtxYjv xoti cv^Koc^n r£<J ccti^tjr^jOy
* • * « «•
mmfit mit f)(KUita9e gcfc^fiig, att< einrmi^iU bitfrt
' Uffterjeugungen/ ben^loeottiir nid^ atiMrdtf (i)d^ tiermorfen
%am, eine ^efopbpfüf f)^rau^)ubi(ben, n)e(cf)e ^bilofop^ie
mb tVielrgion mieber in ben engßenSufammen^and briugeti
fbUe. iDeiitt burd^ bic mctap^yfifdx »Jlbffracffoit
ber 9«9riffe ti^M Oetf ehr Untt •ttModifc^c^ SBefen ge«
tporben, »eldjeö in feiner 2)erbinbun(\ mit bcr SEcIf me^r
fbmb« S)iere ftbift miberfprac() bem bunfel (Kabnbitco
.eeturfiiig {MNiftifd^en Scnittiift 60^ mit «(tr
burd) SpecufiKion entfianb«! todfr fo mar aucb bie fpectt«
loiioe ä3ernunft cbenfaO^ defc^jftig, btcfe(be burd) ein Der«
tialmM mtuifliith »über au^)MfdacQ. jDo« flBImf«
glitt mt *{e £e|re «on bca SMamto p mMt oW Ä<fm
betrautet würben, welefte «üf ber ©<iifenUiter ber Sa^efen
jwifcfteii ©Ott unb ÜJfenfcften in ber SOtifte (leben, unb bie
Kcrtinbuna imifc^en bcm f^d^tn S3ifc«; uab. ber SBett
term^tif f< bag Qtott bitrc^ fle bie fiBeff regierefr ileit
S5jrcnf*en feinen SBiflen funbbar roacbet, unb auf ber an#
bem eeite lieber bie aBi|n(ct)ef (Sciubbe unb (Sebelc ber
IDiifet ScHrfteiS gnftfiiraiikiffiins, ta^ bie 8ebre.
ben £)dmoneQ eine gri^ßere SliiMilbung er()ie(t ^an
' ' ibemiU
150} Apuleiuf 42« d€Q^oeratu tatgä» Bar.* i6a5*Kp.
4Aj» Qnid igitQrpMtiUUm caeleititiii ^tiidaait
paene inhudiaiuiai tuam aeiiteiiciaiii £Miaiii? gl om*
nind 1ioiiiiii6i a diu imoiDrealibiifl procal fepdlimtnr,
atqn» ita in haec terrae tanaralrelegaiitur^iit omnat
ait illia adyertna eodestea deoa' commiiiiio denega* '
ta? — ,Cui igituT precet adlegaba? cui vota nun-
cupabo? cui victimam caedam? quem miserig
auxiliatorem , quem bonis fautorem^ quem adversa-
torem malis in omni vita ciebo? quem denique, ,
' quod frequentiMtmum eat, iutüurando arbitrum ad»,
hibebo ?
CiiHietn.«kM. b. »bttif. y. . 8t .
hmUttt M 9tifUtttid^, fbf$k%^ ftlMunüß
minth^iUn, raebrere (Elaffen Don liefen ®im(tDf ff n na(^
b€»§(tmcnei toorio (cBteOf mä) i^rer IRäfur, iD^n*
bicff Xrjhiini auf Nr dmil 6Ah an demlfe pfttlofep^ifcN
9}c9rlffe unb @dge anjutnüpf en ^ um brr ttf>vt baburd)
finen pftiIofopbifci)en älnftriti^ |u o^^en, auf ber nnbem
w^ i^ntn erfd^cmimtctt »Mlickm ttcic tu nUixtn$
). jDrafel, SBeiffagun^en , au^tblid^ t^ftntriditimm
gen. 3n allen biefcit 3vucfftd)ten fSnben ficf) (ki birn ^lo*
toniNrn bUfe^ S^^^'^^i^^ mRiger tBeitrd^r^
•ortiftUA «lu^ bei bem i|)lttt«r<ftr «kftl oCcis fe^
eine 2lrt oon Z^o^men^efc^ic^ee äSer We Z)Jttiotien, fonMv
aucb felbifl manchen 3ufa$ aud feinem ei^en |>^antaftren'
ScrMi^e iieferr. 60 (lot er eine ei^ne ^9)>oi^(fe
i^on Nt ttrt#. mt hit (DteoHen auf ia< fBorfbiiiiiftfim»
md^en ber ^enfcf^en mirteti^ unb ®€banfeii mltt^eiCen
Jonnen. £)ie @ebanfen ber £)jmonen flnb nam(i0 mit
cimr %tt HÖH ffilan} ub^ Siebt itmdibcn , moburd^ fie ottei
aber t>?rne()m(td> werben, fo raug bie Seele üon unruKigen
eemutb^^^tt^egun^en unb materieQftt 3lei{en fret fci;u '^0*
tMfifytlii^ t^ntnU mdn 9ptik\vit t»w bm i>imwm
bk tebrff^e fc^on mtht in einer demiffen Chrbrntn^ Mr»
tr^qt. ^ud) ^a;:imu^ Xpriu^ mad^te einen Serfuc^, bie
VMM^Hi ber £)4monen pbilofopb>f<4 6en>eif<n. €r
gei^ee bnn beitt Qafie nntfr baft Ui ber aseie eine f^eeife
(Sto^ttIetter «et fBefen fe;^; iv&reo aber feine S)inienenr
ft
*
* •
> 151) PlttCarchui Sccrmis Tom. X p. 33^
y«f nfi tmgfu» iMjiXm Murtlr Af» Mry ^imvf
•Ii ;^^u>/«fi'0( «r^tfl iAMX«f •< 9v/A,ßokM tttJhtrmt
fb tc&tbi eine Udc fepn. 6:^ fitit> filnf @edenfa$(^ »cttf^e
«fir. 9Mca MttukfciiiiKA fiScfte »ab i(HM ficrtmiiiiii mh
»rrdnberfic^ ; SSernunfttct/ Demurtftlo^; Smpftnbmb, iticf)t
empfrnbenb; Sebenb, leblos. £)U ^t^eit ifi utitxrdit«^
IcfUdIr ttftb iiK#«rUi4s ibcvÜttoM t»iriidi^r«d itib fieft«
, M; M £&t«t. Jfniii9fti0< liRb empfinbetib . bie
pflanzt empfinbutidi^foe^ unb Ubint>. ^^ifcb^it @oft unO
Scttfcb fe^it offmbar ein aßtucfsCieb/ ndmiict^ b» £imtt«
f<me tf^Skt^ tyäm^ in bet »Bett 6tott futben n^ilrbe«
— aScbr ©^roidfet, oW bicfer bcrmeiiUe S5en>ciö, ^af jeboc^
•|r. • , • V ^ . ...
^ 'i<*:gdf bit ^iflorifc^e ^rnntttig b^r iiutn ^^ifofcp^i^,
t)or)u^(icb ber ^lafoniftd^f n , unb |ur ^ufflcEruug manc^et
Ir^olitM lf$rcrn (iifme auc^ ber|r0|iiSlr|iei«ttbmA
Csiibirett iNMft Cbffi 6. niiftniicnid. 2)1«
fiffbinbun^ ber f^^Hofop^ie ntit ber Sirincifunbe n>ar fütf
6^ ^iffeafc^aften bort^eiC(^afl. Sor(U9(i(6 ber^inberte
{j^tfims IQ ite bift(()e .6€9iii» {um Srittoimitiiw 6c&l
(BHcl war ouf ben ^enfc^en aM &f$«nftanb ber f rfa^«
Cuts conantrivt^ unb menn cr ftc^ be|ire6te# bitGrünbe
ikr feib(llMlli'€r<iit ^ppot^efi^ n>a^e/ MTbcm Streift
radglicfter (?rfQ^>rutt9 ^eraul* €r cittbecfte juevH ben Ur-
Erling ber iReroen in bcm @e6itn^ unb betrachtete ße a{^
Mi 9c5iiigtttig kc< €mpftnbitngtfi»riiidgeii# Mbi b«r Ibicvi«
fe^en Simedttn^.* Um biefi Stfdjifiiinnsen jtt erft^ren^
na^ra ir mit mehreren dftcrn Ster^ten einen dugerft feinen
%tbtnitii%, («ycvfi« t^^xoy) <tn^ mefcfter au^ ber
titfti^dtrottMrt »er»r# iDffftrtetcttfd^i^ bä< ipriiij»
«5«) Masinttt Xytia» J»iiMft XXVl. XXVU.
N
I
a6<> ' i^Auptfi. giveitcr ^bfc^iu
ctp be^ wf^ftlftiti^tn S in ff uffe^ {mifc^m
@e(le unb Körper ^ uab wo^l {U untfrfcftettett t)on bm
mn in Hm @tbitnt Mt 4Dteft4liiiMtbnii9 bfr$()i;«
ficloiitc ^tir ^rffärung pfpc^ofogifc^fr €rfcl)emnn9cn fanb
haml^ mcbr beiben 2ier|(eii, di^ bti ben ^^itofop^ca Cin«
gan^, iMii (ie fir blcfe *^ niAlcrMitiiM Mt iii
miiem ^eitrn ahtt trfjlUU fk mtf)t Sbtifaü, fo meni^ fic
and) ^ur i^ltif^eQiing ber empirifcben @ce(en(e6re beitracicii
U>mu, (Seine ttntcffiMMttid^ %tmpnamtntt^
t»oba fr Otm J^ti^mtedi't^rllMlNM naht
3ntcr^(fe für ben iUrjtf aU fit bm ^ifofop^en. Ucbrr«
^aupt Moav er mU feinem Att^9e{eic^neten p5üop9p^ircf)(tt
^.Ueat au^gefloteer, obgUid^ im ^uter Kopf ; er butbi§t€
itMm ^miitmm 2)o#niitWmi«r «ulf^lie «Ine 6fctffn0eif{
btii ?>ef!e unb tSerntlnfti^e anß aQen @cf)u(enr t^ereini^te
ee( mit fdncn (frfa^run^dfenntniffen, unb b<f{ritt bett
BUptni^mn^ «^nc tiefffoaige.Vbmasung bcH etgeiulk^'
etrtitiiuirfle«« {Rur b«riii (noetfl'lii^ fein lilfktiiM Uu
tbeif, baS er bie 3nconfcquenj aufbot, ttje(cf)e bie ©feptr*
fer fid) (Sd^ulben fommen laffen, baß fie beroSerflai^
aOei^ 'j><rmd<|en ^ Wo^r^il )a erfrasiii» 0lf)^i«4t<iV ilti6
>0(if alTf^ fit un^emiS erN^fw» bfe fB^^HMt feNf ttc»
tbeild in '}infprud) nebmeit, unb bocf) ba£( d^l^it^
macbcn fucben. £)a^ Urtbei(^t>ernitfden ifl ber o6er(lf
eericbcä^of Off Qtalc^irr ttor «»cI^mi «8e Mall ub
3meifi( ber Ccfeiiiitiilfi abflee^an t9f;Mm mlffkii''^^)«
•'^ - % ' . .
JL^) G « 1 e 1141 tr dtf optimo
. mifc^en Ue^eifc^uns. Hino ifittur incifMcndiuii i|it,>
Dici» «aim rursas ipM mens, quod postibiW ai^M»
'estnaliirali iiidu^io credeie %M non cvadera; .iptvtai
^ ^' autem iudicium per aliqiiid aliud iudicare poasibiU
non est. Qui fiet enim, "Vt id, quo iudicafttur r^li*
(^ua oiiinia,( .ab alio ^uopiain iudicetur?
. ' tön &tptld€mut, htt nie eine 9roge5lnjö6r tjon
«nöan^ern jdWrc, mar feie Oeoi .aiencliteni imdt ftHbtmä
i9oviix0(ti€vn ^nttnfft dep(i«f » *alir «ii« ni«r vet^
mad^ti§9$tt Wtbini CHbfi baß Btnbium ber ipiaioni-
f^eit >})^ifefopO(e, unb Ole ©cfcfticbre 5er Qifabemit mußte
mmümß Die 3meifel ^esen 5ie @etoifi^ btr^iliniiteig
tn ünbcvffii trauen/ ikk M btt %atyo-nnn9
bmtifttp ttü^eiiAM feimr »oriube fiit Den ^]3lato,
tennod) mehrere ecftriften feeptifctjeu ^n^altö, unter axiß
bttn ooii ben jtbn ^wiftU^tAubm, im ber €rteuntnifir
»Oll tem eeid bc( otoMHifcftrtt^f^^tbfop^ir twrfer ti<)tei
Cr mar tilc&t fotwM ein Öfeptifer, afgi cia Scfduibcuer
SJoijmatifer, unb fcf)eint ben ©feptici^muei n7c()r biforjjcf^
al0 p^ilDfopWci) bar^cgcBt (tt |»a6m.* j&a^er i#rte fei»
&dfi»afiknmb (mt^fHm^cfum^, baß er 6dlb beftaup.
Wf t ii ftp ifym mMdimlid) , bag nitt^tß mit &mmut
erfannt meifoen Witne, uiib bafb barouf bie getpiffe iStUuntf
nig maiicfeer &tm9inbt mt&mUi bog er bk erfinde
be< &tpti€kimia «uMtianber fe$fe, unb boc^ feinen 6cf)il# ^
lern ba« ünitil 46er »igeofcf^afiycde ©egeniianbc uber^
* 55) Galenugi?* optimo cLcendi genere» Hecentiorek
^ autem (non euim solu« fecit hoc Favorinus) non-
nunquameo proferunt epoche», ut »egenf,' veliUa4
intellectu posfe «Oaiprebwidi, ^lem «wc. Kur»ut
alias eo proferua^cogmtionem, ut dUcipulif tuU per-
mittaat, antequaai^itidicerint» de scientii* Sidic^rfl
JSec enim aliud est,quod dixit Favo^inut librp de
affectione i\cadeaika, ciii tittilOii indltua eal ^lutat^
chui. Dicit aurem ideu» in Hbro mi Emctetiub , ia .
. qop iDddciiticiOiiMiMmFlvtiscU afnmi^.c^m Epi^
ctelo dujmtant. Qu» a| m Vbro^ quf«» poate«
. ^cripsit ad Alcibiadem, laudat etiam alios Acadeuir '
cot, qul in pa^teaambai aibi pugumtes t^t contrariai
• diMerebanty ceeertHB disdpuht ^ermittebant,iit quod
▼ertna tidemtir eHgerent. lu iioc »ane alt Hbro, sl-
bi yi^eri probabil«, nihil cerro sciri posse. Con-
tra in ^lutarcho conceder^ videtur^ G%%^ ceitam aU*
» ^eaittft rci cognitioaem« • * .
#
tot, bog aOe X^iStigtcU ber fficmunft in btefem 3fitraume
^f^tntktM fo «reife Ut 9dttAvHi^it .
^mnibrfbtf. / ttiä^termHmm^ be^.6ct3M MnlenM^
lid)en ^iflr«n^ nacf) ber?(!tun<j bcrföefr^e bee raeufd)li4eii
@(if!e^, fonbern nur (Sr^almoa uob gortpflanjun^ bec
tlwffctonr tttib ttetfr)eit|imsfiif wKi^e frt^e Sknter gi*
fbnbeii l^iMten, tMr btftSielf minac^ bic ^eüfcntai iMpf«
im Mgitmumn ilubun, ^ber biefe^ Streben mar mit
einigen €))mptoiiien utbunbtn, «uij weichen t^eild bec
«efunfene «Bere^ Mr^i^gbtfctf .^ofoi^Mef t^iW t«<
f&<burfni§ cin<r l^dl^ertt Sicftrundr ein^ freiem nnb Cebetu
tigern Seiftet ber gotfcf^ung ^croorfeuAfete. Die tfia#
feiridfeit ber Gpc^iatiotu tie aScrfereteuiig MSIttceoritdt^
^ttttfteM i^(»lie^lH imMtf ^MIlr)etti|an9, . ii^1Mb(« fSia
ter^olung bt^ biegen $ud)flabend iinb rrocfnec gormefn
älterer pf)Hofopi)ifd)n ®i)f?eme , o^ne t>on bem (ebenbigen
01 t(N ^tfet^n «ndifoeM ly flry«^ bicfci finb^Setee»
. 4ki ter ^errf(fKtit^n$^ilcfot>fti^ ioif4entir tMi|it bieirteiir
Pit ^hiltfopi^tn tRarren, unb bie ^^ilofop^ie a\€ einen
Idrigten $}a5n in ben *2iu(\en nuci)terner j^dpfe (jcf^eriic^
. itt, (KK»* 3n biefent 6<i(ie fcbwang Uckn feine Seifiel
> tiber bt^ ^^ilofopben eber t)ie|mc()r ^fterpf)i(ofop&en ^ unb *
felbd mit |um %f)tii über bie ditern e^rmurbigen 5)?drtnerr
^mn j^opien jene auf eine ^i^fl MM^eeUc^ iUrr fepn moQK
ten^ ' "^titre It^i^en e<6itoer ;
. Sitb t?on"bcm öefitnfenen ?tnfehen ber ^biJofop^i« «W
ilBiffenfcfioft. Ungeachtet aDcr ßde&rt^n Slnjlalten, unb
<iller aäegünffigimd # welcfee ^ie. ftBifeafd^en unter ben
fMif<6eti JMhn im %xaf(mm ffiMtfnr Ntfe (M^ bo4
ta^ tpaöre 3ntereffe tßr 28qbr5eit unb fflfflVnfcftnft in ben
Jtifpfen ber SÄeißm verloren, tpenn aud) ^)öilofop&ic
CR^e ><ttraKMe(r u^, al^ ein o^ifenlli^ticif @i(4ct.be0 juteii
• » • . . * aöie
^5^) ff^^ badlbev tie ^iagett hti Zantui bei bem
. — ©K 6*ult t>on tiefer ©ttin^idi^im ber y6i(6fo#
$^ i»im AM -11141 «aOciii #ief^tota)>6after, örrin
4ir linrr ^ |l» iMf(e gai , fonttem ftic «rrotbe la<i tkf^r .
terborgf«, Die emi^e SBieber^oIunfi ber öcf)ulft)ftcmer
tie S5er»ante(u«^ beö freien SRacfjbcnfend in bloge 9?acft»
tHttii, bifV^fof^fti« in einen etgnifiimO ter @(b(Mr*
f^eü, t»€(^ dtt^«*|ern ^iftbii^ft mcm tiim; tik
fortbauernbe Uneint^feit unb Trennung ber ^p^ilofop^eA
^ber aHc e<9en(lanbe bi$ menfcbbcb^" iSBilTcn^ ol)neiHu^«
fiele «iRir m^d^n IBmitifgiiifs, üU.^O^ St<^öi^4ä^f
toeicbe ikMrt <fter$eu9en , cbtt ^mdß 9((lil(Ofl9' tluit
ötnwinfd)afdid>en tlrabition, moburcf) btt< Snfeben ber
fBeimiaft defd)n)d4t merben miigte« o^c burcft 6(06 Men«
ieii6t-fiiecmift|uif9 unb SorbimMitnfl bn^ eiriitpMitfce^
unb burd) ^ufammennvifd^ung t>erf(Aiebena9ti0er ^pftanet
afle^ biefcö mußte unbermeiblid) ba^ 3ntereffe an miffen«
f^ftufMictifm Untcrfttd^ungen nadr unb nad) imid^^n, unb
M lletorieadttttg tdn 9feft|< >(r ^^NtfpMfi«
QOiffenft(r^fr^erab|limniai,
. . Sie UfSer^cuv^ung ton ber ©emißfieit/ j^alrtarfeir
, tinb 3u(dn0lid)fiic ber gancibaren ^5»lofop6ie war fe&c
gefunfeii» ff Ifrft bei t^eiicii, mli» für eine Srt &on
fop5ie vpartie ^fnommen N»cn. IDit(b< ttercAf^ bo«
burd& beu(fid) ^enug, bag fie bei ollem Üluctoritdtf^WiAeti
|OKl^,(il^M öuf froube SittCtoritdren fic^ beriefen , um ibt,
)t)ieb«r nu^ anbem ©pHemen ©ige in ba< i^cfge wfiia|4
men. 6;^ lag t>arin ein ©eftdnbnig; baß bei feiner ?Jarfei
bie (eine bbttfUnbifte S8a{ir(^ei| |tt|iabcn«4oabcrn iin ol^ea
ö5e U iu <{ 1. c. 9, Nuiicimtßin4stM, quijrepente pe-
^ dibud IllotU ad pbilosopbos devertunt» noa hoc eit
satifty quod sunt omnino u^tmgtjfoij »iu.xaoi, »ytiafigm
rgnroi ^ ted le|;^in etiam daat^^^ua jpl^UQ>op>ari du«
264 Oifrte« J^duptjl. 3»fter 7(6fc^m
ifrflreuet fep. 31uf Mefen @cbanfen ^runbete f)olame
üü$ M<fan^titn $ btfftn ^titaittt ni<bt gtnaa bt^mmt,
iÜf citeii Qcrfud» eiticf ctcjciKUcb fo geiiaimai cfictii»
fc^en SpMlofop^ic '^^j, fcftdne aber , ald ^dttc
er toenid ®lücf gfmacf}t. Unb in ber %fyit tann aud) auf
mMit Kid^t fffttiffni ifir ober Me ^errfc^cnle jptiip
tmi^^axt an|?dgt; aber ein DoOftlnbige^ @i)({cm t>oit
SBa^r^eie, oelc^e^ nur aui etaer grünblic^en f)|if{eniati#
fiftea (ttittmn% M 9amM9»»mitim$ ^tmtti^
tann auf biefem ta3ede niel^ defunbm Mrben. SDiefe*
tDar aud) n)ob( nid)t ber 3t^ect be^ fjotamo^ fonbern nurr
bif^eniten d^^e lufammeniufteaen, moria 5ie fü^fop^en
<titM<iV<f<|t(r 9Mefe«wfm#taNBm Umum um Mf Mifc
9lrt i^re Xrennung ouftu^eben. biefem Ginne na^m
er {mei ^rincipten ber Srtenntnigf wonad^ ii^tt
Via^Khüt |tt beurlbeikn (ie^r Mnbic Bcmuafii aW
ba< 6tt6|fct «Ufr Crtenttiiiif tttt^edMUnNiU^
unb bie beut(tc^f{e SSorflellungr burd) welche bie
I5eurt&(i(un() be^ a (> r e n oermitteU werbe, gär
bie t^ipretifcftc (£xtmntm9 fteOii ef bier principe auf»
IRacerlCf «ir fenbe Uffaeftcr ^{e fBtrfnndtfarf
unb ben Drt; benn man fragt bei jebem 2>in9e, morau^
e^ befiele, n»oburcb dcwerben^ mie e^ mirfe unb too e^
(14 6e{inb€. 3n ber ptatcifefren |)6ilofopj^if (teOtc ir oM.
bell (i^cftften Cnbttbecf auf, tbi bo Komme ne« t^be«
in ®enijgf) elt ber % ug en b, o()ne bie re(atft)ei^
6ü(er be^ S^ovptv^ unb be^ dußem 3u|tattbed att^fufcbiie'
fw ibieftf f((f(lif4e @9Rem^ »cnn loir U fo
^ nennen
* 157) Diogcncf Laert, Prooemium J. 2 1 . »r< h iffo
' ietv^fffUiS tx'KtiufuLtvit rot ptptfoivTot fxotTfis rmv uiftirtmf,
158) D 'iogeues^La€rt.Ft ooemmm sii. mgwmmf «v-
f^iatpiiifea Äff
I
mmm Mrfttt# Mfcii re|f»ttmrif mrt 2>tegeiie< |icmUc^
{u ^aben ; after t«(lo me^r !Rad)fo[(3cr erhielt tu effefttfc^e
SXanier, bie 6j$e au^ t)erfcf)iebctim Gptl^men nac^ fuiM
fictiiNtt CiMrfWffm In* ttafw^ t» (tu eant^^ |ti .
3u b<n ©purm tmi freiem gorfcfiunö^geiflcö, mel*
tte ©(ftmic^en unb ^dndcl oder btö^erigen ^H^ofa#
^fanDf Mnnff »an ct|7(i^ bie necb f ortbeftcbf nbe ^ n^enit
4uc6 nur in ctnielnrn (Stimmen ficf) t>ernebmen (affenbe
^tpü^ Jbtntatt Vinnen f mw nidyi gerabe in bicfcnt
8cilc«me glei^fam dilc Sri neii G^ibiMH^ (faft iOj* -
fcben bcm £)09mQti^muf$ unb ©fepeici^rau^ erbo6en batte«
QBir f<bm bcibe ibrcn @and für fid^ fortrcbrettenf bbne auf
Mc C^ittc Stgncr (taif befonbm tUfiltfanftil |a be« '
{eigen* die (bib «eircmil niib 4itgeni.Miiiii Vf^fiifriti'
den SinfHug. £)ie meni^en ^o^rnntifer^melcbe nocb einige. .
Süiicfftcbt auf bie Sinwenbungen bed @(eptici^u^ nebmen^ ;
tm SaMMrimi fab eotaiittf # betracbcen i^v mebt «14 eiif
ei«i({ be« «ftcfebttm' unb 9egen|tänb bi4 r)if1orfe^
fd)en C[ßi(rcn^, nW mit »iflVnfcbaft liebem Berftanbe. 2lbec
nocb auffaacnber fcbeint iif ^% ber gefebrtefie ®{e)>ti(cr .
M btoS mit btn dtern pogmaiilcni bif(Mf(i9Ctf »ab bcc
itcuero mit letamSoree erwdbnt. Stttnnet tr (te üicbf^
ober ftieft er e^ nicftt ber9)?fibe »ert^, öcn tbnen Äenntntß
|u nebinen, meii {xt auf bem bogmatiiic^n äßege it^rer Stoc«
§4ttgerfoftf;0ftreit«n2 ^ ^
«beF
• >
^ . • ' ■
ffiNUf TO /wfv, M ytffttm i Kf'ff/r, r*r* tff$ ro nyt»
ftmu»* r« tt^ ds ti Mf 9i09 twf mMfißtfttr^ (pwrrmamii, ^X*'
Jf TW» l%Mf^ rtfv Tt\iKii9 nm$ «ipmjrv, wanfnf ««• foror.
« yotp, IUI« M«^, Ktu iv 4. rtXof A mmm» t^*
• «iwi^ «erKffffnu, ^t^' nmitm itHVoif «f«T«v «tXeMiy, .
«MV Twr <rjt Mir« jf mymS^mif umt tune*
\
a66 ^iitt€$ ^aupt(i« ^itct ^h^i^n»
^Itniß bfr vSpccuIation <u ben Jmecfeii «aö *c^4l^fnifiFell
tir 93rrnunft ftcbimmet tldrerof entarte« 3fuf ber cüiai
tifcft« 3ntere(fe ber Sernunft bebaut ijl, bfn ©enfcfteii
gftoaUfam in ^toti S^&lfUn (erlegec unb feinen Sinfl[u§
€ttf bai |?raflif<^ Scben ^ai, feine« frn^iu^cn @tabjQm<
|>^iIofopf>en, beren gatije 5Sciöf)elt in ^rten ober in einem
gemifi'eu angenommenen '2leu6ern b^flanb : ba^er bie loiu
fca S3erfiicbe, bit ^U»f^}^f)U t$ii^t m M fmMk^iMm
iintaf&hm. ütif ber rniber»- ® tlfe mt lmt4 M Cpfcn»
iation ibtr haß <j(j«licf)e ilBcfen fefbfl eine Mdt entflanben^
toeict)e aüen 3ufammenl>an(| ber tbecrctifcben ^rfcnntnifi
mif^i uob buB 3Mr«ff ber ifopritifc^n imb iNPtltif^
Verwitfr «>ib>H^N!;»(b. !3f«bffii «QU fsiimM bm tBedriff
be^ reaifhn üßefcne^ fo n^eit enrmidefe baue, ba§ man ein«
ktn l)}(abicat eine^ erfennbaren WifiM t6n,üt ba|tt
Sibrütic^t mrbeiif b^ffUbc |tt bifi4mmeii# M^lc im» itmCf
bog ber Segrif odOi^i leer fei;. ®(eict)ti>Dft( «mnt biifer
Kegriff t>on unenbllc^ toid)ru)cm ^ntmf^t. ffienn al(o
auf ber einen @eite ®Dtt bo« Uinoefen burcb <Mi nor^
iMttbiige« Süterfffebtr aSemimft 9eb<k4C ibiivbe^ iibii befn
niOen unb 'Serftanb a^ti, toai iffr abMn<)f« fo fe^ b««
ö^)en jener ontoJo<3ifd)e ^Jecjrijf ^ott außer aöem 2Jfr{)dit-
Ulf j(ur 4SeUf oic» ein iBifni, ba« aUe SSoHloipmen^eitc^
in fic^ bereiniget» aber bcn aOer Sec^itibtii^ »ie irgetib
einem anbcrn ^efen abgefonbert baf^ti)t, ba^ n(d)t au«
pd) beraub gebet, nid)tö au§er ficf) ()erDor6^inät^ ein mu»
g^er ^efic^tter feiner ei0ntii^&lomwii(Kt(ea*
jDiefe SRingel ber igpcculation würbe man jföf , ba
ba< ^robuccipn^bermdgen ber 93ernunft einen CtiU}lanb
tfnm^^^tUf otii miftr-Sebeiibiefeit iuiui aiic^ ftiig waa
j^tttii fAM tum bwbi^ «tu SMM irfiin^lfii^^
mfifit€, tMil tiMti teil ®rtttib$ef)»cb(R ^ec @^eco((itio«
nifbt grtlntdd) erfannet/ ebenfalls nur etn irriger ^u^n>e$
tn 6pecuIation tdat. £)ie i)y()aiitiigt mu6u mit i^coi
mctif ttnb bie £eer^eit ter ^eoriffe ücrbftfm ; mib burcb
bie^infcbubung bon ^itteltv^fen fud^le man bie ofle^riSn»
len tec ^isf«(^Qing iitelüideitbe fBrcoitnft mü IBctt tmtt
VUnfd^UUB ttMer in SSntui^iiig |tt ftrinucn. iDi^
IBerbinbung ber 'P^antofte unb ber SJtmtinft $um S^c^ufe
tcr @p<culation ErjcudU bie fcbn>artaerifc(^e ^))()i(ofop^i(^
wMft mm mät MftM^ßm e^^Ütmt, Mi ofle MftM
fige^ Voi ein ^«talMmi Semifcb M«:£teff!nt.«iik £riiN
nien ber ^^ontafte if?» beginnen ^aben toir in ein*
Iciüia.Sicrfucbeu kennen geierni; t^re äSoOmbttng o^if
mttbtu mit ttft in btt^i$t fif^Mtti^ »ttltgo» iihnni
trir tN)rf)er btt legte toMoiWMrr gKtrt l. M efeptici^'
mu^, womit er auf eine Stülang gdn^Iid) i>on bau Ql^ail«
iDritter Xbfe^nitt
» « • .
^fepticiemtitf i(i feiner «oOtommitcren.
*
«
' T>tT ©fcpfict^mu^ hattt, wie mir gefe^en 6afAt,
bnrc^ iHeniftüem^^iemüOnnt^eo eine nmc &(ftaU ^monntttf
jßbtt in KttiHhbt auf bie SJosmoeiffer menifl 0eiifatioti 9t«
maäft Baffdbe ©cftieffal ^otte amf) ber aScrfu* be^
6c;tu^, bem Coc^niati^mu^ bm legten gtrcid) ju geben.
JDie £)09niaUfer (ieg<n ßc^ babu«^ iu beiu^orti^ange ii)rec
filNCttiaiion -nic^t irre m^m ftt tid^n futi tidmebr
fftr bU ed^mMb, »c((|e in Hm SUfttltou UfftUku.Uftf
ta^urd^ , ba§ (f e 0011 b«r ^pil^ttn bepben f» wciiig aM
mi%ii(b Xtmm% na^m 0. Ge mie ber gegenfci^l^e
Jtampf amfkoMtt, mlpt aucft ber @(<ptici^itiud aOea fd*
nni Steiir Mb "Ht Siop^Mmi fin» f^iim 0mr9 tmt^
(inbetf fM. tteriti mag mofyt'Mc Urfacbe biefed ^Mno*
tnen^ liegen? ani bem SBcfen be^ (BU\>tici^im^,
ftcffitt ScctkÜtnig jum Cogmatitou«^ unb bcibcr ^ bo^
Statur bfi rnntfcblMctt 6ei#ti älir(aa|)if 1 0bcr iiiA<(bit^
beredo^ber @e(laU. toelcfte ber @feptici^mu^ eben ba»
mali angenommen f^atu, erffjrBar ? Sieibe Urfac^en t>er#
tiBifftti ikd im $iafmbimtimt bitf$t VMm^ S)cf
Wtptiüimitt, lumol «Mim <r olfiiiwiii mtb eonfecfneitf
ifir lf{ immer ein gefpannter^ufiano be^ t)cnfenben(Sei(?c^f
toefc^er eine befonbere, nicbt fc^r gemeine £icnfart oorau^«
ff([lf yttb biicK^ tu Sfrtic|tlet(ituit «tif bU Sefriebtgtiiig
pff ititiHidKiiSilbegierbe für Ml meiden OlfttrcDenctnia^
3tird(ff!ogrnbe^ f^at Sa^er fonn er nie ba(< mieberbolte
(Streben be^ £)ogmati^mtt^r ben Umfang be^ mettf((^(i4)i8
VBifiett^ aii<|ttbc^aeii, nfbäm ^t^^ hitfit ütt%tmünin
Urfacbe, toel^e ber Sertretnihg be^ ©feptici^mu« ^inber«
lieft fam nun nod) bie befonbcrc f)it\^u, ba§ er aud) in
fimcc boOfommenen @e(!aU, mie mir it>n bei bem 6rj:tii<
finbciif bofft fieb auf bir ^itfiretiiuig be« ittirii iDogmatW*
mu^ att<f€ft(te§ricft einfcftr^iifee, onb ba^er bei berdnberter
art ber SpecaltUion ober bei neuen SJerfuc^cn, alu @p(?e»
me unb iße^auptuiigiii in t>crbe(fmer @)eilall « aiif|ttMeii>
Id^t bm Wtm moulafi^ alt txifm bie obac^mpfrm
i) ©iefev ^ej^öuptun^ n)ibci'fpvicl)t Die SOerficfeerung be^
.©fjctutJ gar nid)t, baä tie ^feptifer bei DemSSoIte einen
gr66ertt S^amcn Robert/ aH bte önDertt »P^tlofopl^en.
(rtfii>tfrj Mathem. f, jj, 5.) !3>enn i(l ungemig/Ob |\<^
I^r2fnfeben bei bem 93o}fe auf i^ren ©fepttciemu«, virü
me^r tDo^iftbeinlicb , baS ri.fic^ auf f^rt ^tf^dm^ßtU
• f n bei? «l^cUfttnli gränbcte.
^iij,..od by
önjircntl)cHei aixft)6m inttwjfircu/ nacfebem DicScgen«
»cl4e bcr effj^oci^nii^ fliaemncii (KU$Cr . »if «rt «iit
genfer tiMc er «od) jule^ twt 'Gtitlitt oofgedflbr geted^
f<:tlgct unD gritent) gemnd)t mürber trug ju feinem ed)ic(*
fal niiftt n^enig bci# mt a\ii folg^cQ £)arßcatt«f
ci0ilitt tvirb* . >
©0 merf»urbl0 oud) ©eyeu'^, rnU bem Janaraen
Cmpirt(u*# uonber 6ember ^erite, mld)U er an«
liiigr ol^ dbter ^ie^tfec luib 0i$ eMbdfiÜcBir üi,
itnbebetttenb ifl unfere Xennfiil§ bott feinem Mm. aSebec
bod®e6urt(f» nod) ba^ 'Qtnbt}ahv, »eber fein 93<iter(anb
SMitnitt utt^mMM^ .bii§ ff .ttoA ^ (m IDioieot <
taerttutf^ ber Tnner trxtaf^mtt unb iDa(^rfcbeiQCi(0 in
berSeit be^@a(enu0f affo gegen ba^ Snbe M ^tocittn
3il^i^betK M : 2>ec Umiianb, bii§ ee^rto«
wMfr bm IDogmiittterii eort&gfic^ bii -Gloifer bt9wi/i%
tctlAt befDni>e 6 ;u brn Seiten be^ ^aiferd SRarcu^ SCure^
Uu^ ^ntoninue unb hir^ nad)f^tv im ainfe^en itanben, be»
tM<iet biefi deitMimRntn« fibt. HiiA n^rb bMml
fiesreiflic^ r marnm GiF^tt' 6tiflcr< bcr 8taq>(«ttiii»
«
DiogeneA liUert* IX. ^ ki6^ ä^alenu^ f^tt
in betr io(^i'tft t rt^t viroTvir»ffttts 9(ß.itu^txiit^ tt)el<^e er in
feinem 37 äal^r rd)r(eb/ aid bte leisten Smpirifer $^eo^
be0 unb iü{ettob»tu($ nn; }n)ifd)en biefenunb bemtBejptui
fbfgr <i6er fn ber 9Ui^ berffIbniBMb bcm ^ogenili,
robotn^, ber Se^rer be^ &eiPttt<. 3n blnr wmf^m^^ wAs
4e ^ucb bem (Salenud beinefegt lolrb^^ (litbet oiati aiKv
«tic^ bm ®em<^ feibfi nod) empivif(^eii 3(r)t attfti.'
fSoi't. ©er jiingite p^iloiop^, beffen erw^l^nee^
* i\i Der dtotfer ^aitlibed, ein ^e^rerbed ilaifer^ Xn;
4o:unu0. advers Lugic, VIII. ijj, 253. vrr^l. ßwx^f^
Chrvmcon ^«^r ü^J.
frikn l|l^(ofoi»^ flril tofer fcibfi dtti« CnoKMitt
fiabee^an in feinen @d>rif^en bf^ einige ^ata, au^
fteneit fi>a()rf4HHÜcb gefc^feffeii merken foniir t)a§ et ein
£)fnn baß er fein giSper tf!^ wie @ffibad afl9f6t, if! ein«
bud)tenb aud einer QUSLtf too er fein Saeirianb Si^i^ea
cntgesenfeie IDai^iod er «en ben Gttcttimo^elNSttcbtii
t>erfd>febener tAt^r unl VMfT f^ric^er ftibiettf er ftc^ oft
1^6 nur @riecf)en unb SliJmern semd^lic^en Slu^brucf^
0a»fr<irHi# um im «aOgemeinen Sludfdubic it|riol>tien;
$on^ ber gtrirct^ifdKii 6t>rac^er bie umfaffenbe $ennmt|
ber 9riec!)tfcl)en 9e(tt)rfam(eit^ unb t>or atten feine bei«
'|Ht<4iMcti S^rAfter angemefette 2)Mitort m fi^r bcMi«
Under enm»^ i^n ftt ttaifii erfitf^M {u
I5e>tu^ »äff »ie mehrere ©fewito feit bem ^e«e#
tiir «rttf bi<8 fd^t » fettit, iM| |»ar b«t «mpiiik
Btiin)^ifeft morben , weil ®eytuä fef6(l nid)t b»e gmpirtfert
fMMcu ^te SKctt^^ifer bcu 6tet>liff ru oo ^ie ®iitt fc(M^
4
5) Sextuft Empirl«. Hyp^yp* HI. g; 213. »o^cw? r#
4#«c^' futv xfXfwi /Uli); ^v»mf <f l<««^Qy * €>fifKt$p h %»$ Tv-i" '
rjfXwv, (Ar/Svwr <r« j^voc r«r») «roXX«<f /««ypj <rfyö/x«#» II»
vrxfU rtvxs s^iu^ev ittoi^xatis *»rx amf^M «/iiy n^^Xf^rcu^ <«(
4) Sextus Empirie nlivers. Cmmmat; 84(5. oW
ro vi^' ^.awy Ko(X«^«y»y InOftQ^tQp A^tftMt mut Kwoi ;^fX»y<^«e
xxXi(r<v . aXX« #r< ro /Hfv xtftorroitos trv/uov , if <J# x'^^^^f
UVtrvjUOV , X«/ « ^lU TXTO Ot /HIV h^^>MOt X^yofT«« ßa^ßxpi'
^ety, iutis ti IXX^ri^f .«XX! m/* gior$f%ß iX-
acf^tet ber t)on i()in angeführten Unter fd)dDun9^iner{mato.
»{uqlfkt cmptrifc^ec iMr^ Me .eUpilHt nü bm
Cmpirifern bocf) barin liberem fcmmenr bag eine rationale
€rfennliHg ber erfdbetnungea btß inenfcblid)en ^(frpet^
ttidK tMer Mc «iffltf^iini qtf^itt, ^htittM Mo« ii»
Ibifel^und M ^anbeM m bk Crfa^run^ galten, wtik
' ^eit £)o0matitfinuc^ befiretten. SBenn bie €mpirtfec fik
mitdmgen, bag fietiic^ adein bie 9Birf(ict)feitf fonbem
mnti bi« flRtfsbeblat bft roeimralnf fffnuMü Itatßittu^
fd mtferntert 4ie ftc^ bärin nid>t fomobl bon bm @elffe al#
»on ber Spradie ber 6^ptifer; ml(bt burc() i^re aSeftceU
tun% be< £)09ntatiilmu^. ebea b«(iMi f&ffßttn. Slugerben^
ift e^ weM mi^iiiif tiftfi ^ei^tud crft mit tmb bt^
eruDium b^r ji?eUfun|! auf ben ©fepticiömu^ öefÄ^f
tt>urbe, unb nacb^er nici)t \Ufaibt fanb^ bie empiriic^^
GdHiIe mit ber tutt^pbiftfteii |ir iMmMHÜfeln » ba in iHnfe-^
N^fl be< i^i(berfa^rcn«.6ftbcr mit P^emtr tmü^^mVl
waren.
eejrtu^ i^ 'ber borjufl/fcf)<ie ©ftptifcr unter ben aU
tau €r (MM bem efc}Mfcl^aiii< ^ sniiti So^be^niuit
se^ebim b<liCo(|Ai4tf#iim«imi»IIm6fifcii«iit(«ir^^^^
t^in feinen guf breit Stoben übrig gefaffen^wo ^r fid) ^olfeir
ftfntitt. Unter ffitim etrcic^in (fur^t ba^ gan^e ®ibinbt
htrevwdmitn gsifmmtn, tm^ fett» bie ^«fmtftdf
•(II {mribiim(rf<ii «arnnaferiaiint tinm fefleni tSait oiifft
jufübreUf fd>n)inbet unter ber 3Renge t>on S^^'f»^'" Hlyitt.
SOUfit aM |er#4rcnbc ©fej^jttci^mu^. liltt gUii^»oM <n
5) Sextus Empirie« advers. Crarnmau stf«.\t<$ i4
advers. Logic. J. (J. 2<)2. Hypotypos. Pyrrhon, 1. (J..
2.^6 «eq. G a le n i «T&cyöiy?; r. /}. rtt^ J> f/nntigtxyis ir^otTt;*
•7». ^ßittttt^Mp^ ZtittttTM^i
s . , Ä<r 3uüerft(ftff mit flfffcllof« Siu&e cineö ®«ifeit. 3n ber
' ter menf^Htlfteti €rftitiiliii(fie ttiffufdl^rm. Itt fic^ bcc
BMicf^mu^ no((> 6feg an bie erfd^einuns^toeU h'xtlU
(arte er ein ieid^te^ @pic(, bnrcft ben ^iberfireit tcr f m*
^«Minsm ^« VMfa cinir Ccienaliiif iMite mf fh6
jn lerftdrfii, 3^t$t ^ilffr «i imM| Snfdtan ftd^ anc^
Htt ba^ @e6ict ber wiffcnfc^afrlicben Cr{enntnf§ n^aßfe,
teefd^ei^ burd) ba^ ande({rendte gorfc^n t>ie(er groger IDeQ#
fer fd ^IMjf anacSaiMt Wm , H flNtrbe Vntnm^ »
«Kn§fttä9!err nid)MBiiii hNnm > «df ber 6((l»(tfer bfe '
janje O^affe menfd)(ccf>er €rfcnntniffe# oöer n>irHief)en unb
' ^ermeincen Sntbrcfungen uberfe^en unb eint ubcrleflene
•ni«^ i»0« aiitittern igelten miif^r (bibcm owl^, »eil
ir »eniji für tinb fafl «Oe< ^e^rn fic^ Jatte, ba^ Slnfe^eir
ber ^^ilofcpl^en unb i^rer gpfieme, fQptuttl^tüt,^ bai
• > ©iefer efipficl^mu* iflf ater aiid> «it# tSm^ief^
UrfiK^en ein fe[)r intereffaHtc^ @c^aufpief für ben fcrfd)en'
»CO 9Mrad)eer bergortfc^riiu ber »iffrniilafaidNitCiMnir*.
Ser 3weif(ttgd(t ifl fett|l ehi Mfittglordr ScoeM ms
ber bo^ern Cuifnt ber SSernunftf bie erfle ^eugerun^f bng
fte mit fid> fefSfl {u r rennen, if)n ^ünfc^e mit i^rem 93er«
»^cRf i^ttS^^imitUl mit i^rm ^«iclm {tt ^rgbulKR
«üffair. Offner Ocab mh iftifbun^ ge^^rt nh^e
e^c bte Vernunft »on ben bunfefn ^^nbungen ttn)ureic^enber >
(Erfenntntggrünbe M {tt bem beutlid)en iBe^ugtfepn ber^
fcibm fortseien I unb ftib^ Sicd^eiif^Kifl ibtt i(cf
3n>eifff unb iinKufrifbetiM^ mit M ^tnmh^tn 6nMie
n)ifffnfd)afflid)€r 0:rfenntniffe ablegen fann. ffiBe(d)e <Ein»
fid^tc ®enu2nbt()[eu unb tSe^utfamfeit erforbert bie S3ef!rei#
ittQf «ter bogmoiif^Ktt 9e6ati)Kiiiiseiil> «min ^e nfaftt \
/ • . fefbH
I -m
fÄen (Sa9<n au^O^b^^ <^'n^n neuen ©odmatWmti^ t» c&if ,
tfrinbemn ©efla/i aufihöenr «nD fict> fel6fl Dem efepf
tiü^M^ mthix pui^ s^ka loill? ^6er nidftt ^^'^
efe|>tic(^mtti$ 4111 löntstrn aii4.t| '&<m/flHtfI«(Ka
Sampfc mit bcni ©oamafiömu^ gemi^we ti«* dtogef 3«^
tcreffer inbem er ben eigenelic^ea 35eflanb unb
grtecbircbcti 9)§aorop^^ uo^ jffiiffciif^^ in einer U\d)un
ÜRjngel unb @e6rec(;en berfelben Berechnen \&%tf m^Mk
$unft genau bcßimm^ ju n)elct)em bie ©riecf)en in ber
fi»ifl'eiifc^f(lf4KB€iiIftir f^t^ttinh tpacea. (£t>e mir abe«
tiefen «tcplicitotrt refaff liai^flrfMti ti««ie^m(id|fdtci|
betracftten, moOm »ir erft ttnrfrfucfttn, »elcfte^ SSerbienff
\n\ beffen boUlommnere @e(faU bem ^ipn»^ no^^^ttiib^
< • ■ «
Daß ber 6fcpttcitfmuö ndd) bem Sleneflbem große
Sortfcbritee in Siucf fic^t auf ba^ gormafe unb SRateriafe
gcibM Iftaber crldlel fd)pii aa^ bem crfiiit aibfcbiiittc biiM
i^ouptf!&cf^, unb att< Scj^tutf eigenem OefMiiMitf
SDenn 3lenefibem ^attc fd)Dnf toa^ bie €rfenntnig ber tlu#
§enbincrer unb bie SSe^auptungen ber S^ogmatifer dtfit
eiütehte e^mUm b<* $Sifcii# »mtftr' €tdl grogcflSingi
,9taeeria(ien gefdmmfet^ f»erau^ bie SRof^menbigfeit \thtt
, entfct^eibenbe Urt^eil $ucü(!{uftal(ett^ in bie Stufen (euc^tefe ;
tinb bie Solgcnben »erben iu4c emuingeU ^beii^
wf biefem S^^t üeifcr ^ VfUt Ui ^mift
betriff # fo tonnte awtf lu bem/ t^ad ba^ äQBefentticbe be<
i) Sextu* £mpiric. Hypotypos, Pyrrh^fuh
f«r /M« fir ti|if Sit^/MmfUfWi tiiit\oii»ßmif$if' pvft i§ (i$ w MM«
Sennern* 0ef0.(.a)^.v.£^. - • A ^ - .
274 . ^^«^^ f}Mp^.k^tiHix W^iätn.
ftHtkm Qtencpbfm auf 5en roibcrßreit Nr (Er(lf)>fnttit9fiir
«nO fem« 9iad)folötr auf tie Ioötfd)e Unju(an9lrd)fcft äUet
^o$matifd)ni Sesrfltibttttd htt €r{(untRt6 aufimrfram g(#
hu wo« beni Seytuö c^eßcbencn DarflcHiing M ©fepticW»
mu^ t)0ilfemm«u Mmi^alUn, wo er btj Unrr»ci^Iicf)*
Mt fincr ^gitlaitfi^ti'Mre bafl^ua ^mr^e^uft fr ftcf)
Ottfie()m«n/ ober, baß i!)rc ©runbe ii\Jc&er'Reur ©runbe iii'
Uqmbd'c^e fort Gcburfca., ober bag fi€ if>r? ß;runbc
Vten fbtit&nMtnr tinb bttfr^tvi^ber oiid beii@ruDbeir
^itU\kri, ebct baS twrd^ M ^frati^ti be^ aft6etannteit
mit bellt 3)i:fnuntcn , fHnc C^rf^nnt-iif? be^ (?r|7m mo^lid)
|ty.-'*%-.*cobad)tel^a(fö aenau ba^ (ogifc^c S>orfat)rciv
tocld^e^ nad) ffiner (igiim' ttu^ade bk neuctii efeptifcc
r': . :€iö>ct0fn tt>ir biefe 9Sorar6ci(cu i'u 6dbai3auTrjd)fertr
imt#Mithb»r^a^ v:iCrti^<;'nt bm WafcntÜdnti bcfri* .
t$n md)ti 9mnber(, nit^tö ()mjuget^an ; er fd^t ben ön*
fW^m/ tt)fld)e feiift ffiorgdnger eröffnet' ^attciu a6cr
Ii|il«i^;f9i( m4i inAl^&KiminNt merben, ba§ er ^nr fein
0«kiift<Ptiitt bü! fre^t(f<)Hf^of^PlPKeM«; c^titt^tt^nt
baö unteirgeorbrtcte S3erlntnfi'ber a Cf g e m e t n e n 81 n it»
bttUf anb ber t>DBeiibctern Sarflellung* C^enn
* ^iwfii.lbk.dlek^ in bief»ffi«(l0c^t«iiie bcgfmmte @}rdtij|-^
bte.©d)rif(cn bor (eifern mit bm feinicicu nicf)t m^yUld^tn
-"7) Se^tn» EmptHi %j7rtyp. Pyrr/r. T. (j. 164 se^j.
•«•*'Ä<m betg(e(<fte «ucft $.185. er e&^ti bieM tBrifcken
MftU f^n^tlfk^ Q^dkiibe bf« Tteoefkfeni« gisfii bEeuvfaciM
üüt &$mtb&mUi!^Uii hM mfeter^ott' (ä^en foB^e, pai.
fcOott wr iMwar gcfogf n)or^en. ^ ©aju mi§&ratt<(Htn
flufcr (Bd}rifiiteüa — unb t>i€\cß ift 6f^tu^ «nflreitig — ^
feine Xalente ut(tt ®$:i^ t|ic^l ;nN|iM:f4i<inItc6, Oag ber
f# 6ci. tiffer OeRfrtrt aafonimt/ ' ^tifi(t>ttn Don ber
i^enfdrticftpn erfcnulnig, J)ie ©rünbc unb ©rdnjen bei
3n>eifi(i^ im ^UQinHimn'inmiMt btfi^mmt morbear
«im S)vißl)^rj?<5tibnifren t)org<6eu(jt, ober otif otte (Segen*
Oanbc,; bie fiiu .fffinifff)^ älnficfct lulajfm, angewenbet
SKair ^Mf MkttyiMM mit 6conl> mttc^meti , .l^of
nen X()ei(jJ beffdben, bem ©e^m^ etdm^amlicft ifl/ unl>
tag befonberc; ber andtmanbu £6<i(f ti}e(d>er bie bogmatU
fcftiii ^e^otir^diftsen X%tf(cclfet^ ^fäim ^9^ 9ü^^
9^rf^ri(att$ tcr p&i(oro^>():fcf)eit ©p^emi l^iliu ocrbattfci»^
tat. J>enn (^nb nod^ immer ®igocrftdiibntff<^ in 5lttfc*u
Mbit bif fKc^ »U ftfi^ ^w&mihr.^^tt ettlitt f^aU
Httf «itb bie @cf)U>ifci(5feit/ beit ^rrfiftteti ipunft ju irejfeit^
»orm fid) biffe9)?etf)obe jü p^ilofop&iren üon ber bograa*
ii((bi^ mii^iM itM tugaüixa» ttniecf^MebrSeranraffung
««fttffenttattc ttnbiMtf b4CjMbl6iia|i9*ibii 6lc|0itici«<»i
tnu^ betrifr». fo bat/ man tm^t nic^t t^orau^f^len f bag ,
alle ©fepufcr, mldbt Qt6§tmtbi\iß ptaUif(bt Mtvitt waren;'
fio.titlfi £u»^tn#.ttM%t»&6rrrfm um, .totceep
ti^^fl^^i«^^ £t ArM b^r^dmttif er itr 4ffeii n>iffen AafUt4»ni«
3tt>ei0«n beinut&iflen. Qlm,»eni0ften barf man bicfe
um(cauMid)c ^^iu^cinanberfe^ung unb iprufung t>on bem^
Slcnefibem crmarteq# b(t<( nu^ ut^er bem ^t^^n$tn.^w^§
fcl^sru'nbe t^on bft ttn^tnt^f^t ber iioimatiUt/t»a^t{d^tinr
Vd) nur im 51llv3emeinen, ^^^»^belt, unb f)ittc er i^r aucf)
in einer anbcra (gd^rift f^f^^ befoubere Sltifmerf famteit ge«
6 a «»ibmef#
376 flSittte« J^onpfft. SDcUftr UbidfH,
£>osma(i0mu^ Mjieriffm fyatit. . . <
©eytutJ befaß einen ftf^t ^ihllbtUn ©eij!, ötel ©e#
»anbtl)eit unb (Sc^arffinn, mit bid Saltt unb Svul^e bctf v
lüt ; «Ol Cerftt^e, bii 9Ba^rr>dt iit«^ Qemig^iit mct
roif(mfd)aftüä)tn Sr(ennfnt§ |u bf()ri!nbfnr oOe nod) fo
necfct^übenen ^(id^tett über bie tt)icl)tidf)en, ^en SRcnfd)»!
4im meiftai iiifcreflircii^« 0e(|cnib{iite >atte <r mH* b«
grogten Oeutfit^fcit auf^efagt; er fpricbt ü^er gan} i>er#
fd)iebene ^iffenfc^afren mit ()roger einfielt unb95ef{imror«
^9 S^t^kr unb ^in^tU 8Bibfrfprü(^e unb 3itcoiirec|uen«
icn mbfdt ir mir. leid^tigieit. 9le6f ii Mtfrr emMbiitH
tittb S^ieCfeitigfett offenbaret ftc^ aber auc^ eine getDtfjfe 9f#
fd^rdn^^eit M @etf!e^, meldte t>on ber einfeitioen 9vicO'
tttod bt^ 0ciM 0^t9ßmn^,^ iobem er t^eil^ l^e &pf^in
fftr M( «mtfiitattg «er (Bttfttitiaft in i^t9ri§t etinim -
cindefc^loffen ^atte, c^efMoud) in bicfer @p^^re nur im#
mer einerfei ^etbobe auf eine unb Mefeibe 9irt (ur €ntbc{«
faas ber 0raiitlof{g(eje MrOt^m^eunseit «iMMiihetf, o^c
fettteit «lid iNtf bk temre ÄMir M menrc^Uc^ai .
)u ricfteen. SDie Sinfi^rmigfett bed ®i0en(tanbe^ unb bei^
^e^iibluns beffcfben — benn immer fud)( er feinen B^etf,
Ml SiirAcf^aiettBg M enifiNNiiMtt UrifKiMr «uf etoi
lUib bief#e ttetfe i(u erreichen > burc^ Mi SttNUtun^ bet
fünf neuem ffeptifc^en Srünbe wiirbe bo^^er balb
iteberbruß unb &ti mt%mp mm bie 3ufnmmen(ie0uttf
ter »ifterürfiijmbett 9e5tf iqMMitniiikM ai4 Mberc teeer#
efmiere Ke|to(tter bar6^rc/ ®extu< barau^ {u liefen
üö^^otte.
* »
£)atf t6ema, xotiini fic( @e)rmä au^iufii^ren t>Dr«
Senommen ^arte, tcax bie Ungemjfi^^it ber objeceioen €r«.
femieiiii^ »erSRansd eine« fi^emutib intKrligitaientiib»
. fa^tßß tüoranß bU UcBcreinllimmung ber 23ot|ieDttn(|en
mit i^ren Objatm DoKfommen em(ett<(me, unb bit Sluf«
tecfuna M £>dnrfM bcr Ü^iinütitn, paf fte in Crmaitge«
(ung einetf faWen ^prlnclp^ boc^ mit finem eftfen SBiffctt
prallten. 3u biefcr 5l6pcf)t (icfft er bcn 9Bibcr(?rcit Der
Behauptungen btt £)ogmatifer aW %l^üt((i(f)t auf, uub
>a er bitftn ^iinflanb Uofi «it< ^em logifcf^en &tü(bt6r
pvinttt inradnct f nur oiiö (je^cbcnen ober gcmadjrcn sBe*
griffen raifonniret, of)ne auf bie jJJatnr unb bie ©cfc^c be^
erfenn^niiocrmi^Oenö fe(b|i iu a^tm, fo (ic^et er baraud
bie §ofgfrting, bäg f!^ biefcr SEBibeiilrcif duf foine ^cifir
%<Un lagt, »dl iid) mdn aUi^ bewtifcn !agc, unb bod^^
aUe^ beriefen n^erben mußtet n>enR man ftd) ber ^^etrig«
(cijt einer frfeanintg räftmen moOee; ' 3n biefem ^untu
riegt bte eierte iinb bie &d>t^AiSft tiefet etti^tkiimutf
njelcfien wir nun nifterfennen lernen iDotten. 5Bir machen
ben Oinfang mit btt. iOar^ettmia (^Uiftiüimüi im.
auigemfAien* '
©er ©fcptici^mu^ ijl eine eigne Benfart, toefc^e mit
bem iDpgmati^mu^, fowo^l betn pofitiDen af^ negattt^eUf
nicftt^ gemein j^oe. IDee volM»t SDogtooeMmiitf fte^oiiptee
Hon (id) eine wirHic^e ^rfennfniS ber' IDinge; btt negative
ober bie neue Slfabcmie laugnet bie 9)^d9(ic^feit berfelben ; ber
@(eptijct^mttid tntfernt fid^ t>p.a Reiben bar«
in, bat eir meber |eoe 6e6aiti>eee#iio# biefe«^
Kugnetr fonbern n^ur auf bie ^uriicf Mftung
eine^ entfcftetbenben po^iti&en ober negativ
ben Urtfteil^ bringet «Der IDogmatifer glaubt bie
OBa^rftelt gefunben |it f^btn, l^r flfiibemtfer (al bat6nß
d)m al^ unmog(id) aufgegeben, ber@feptifrr bejWei«
feit nur ba^ @efuubenfe^n ti-nb beftdU fic^
ba« eueren bor • x -
• • ^ m •
Sex tu» Empirie« Hypotyjjos. Pyrrhon. I. c. i.
«78 • «Biertt^ ^auptß/jDrjtter?(6fc^rt.
©kfer ©cgenfa^: ©f eptici^muö i(I {ein S)o^*
utatie^mu^; ifl ^cm £c;:tu;^ tcr j^auprpunft berfeinec
£)ar(ieauna~btr Gfeptici^mit^. . $on ^tffä erit; mar ti
nimnd) am ^düficijleii anijigriffctt Mrbeitf bag' man i^rt
ol6 einen bcui poftnucn 2)co|inatiefnui^ ciUgcgcagcfe^ttüt
S)odmati6mu(5 bmac^mc, n)(id)cr bie llumdg(ic()feit ha
^thnntni^ bf^m^t; unb man forbetie in i)irfet; ;^Inf!(()t
mit 2lied)t einen 93emeif^ oon i^m/'melcften er nidjt' geben
fonnte, o&ne »on eta^ai^ ©crDiflfcn au^jugeben, tvoburd) er
jP4 fc(6(l b^tte lerfloren muffen. Diefe ^ofderun^ mt
gäni ricfteigr .ti»eU man l>on betben Reiten ntd^ nic^t babin
gefommen xoat, bie Sogif, nlö 2Bififenfd)aft i>on ben blog
formolen ®efe§en M ©cnfcnc?, bei bicfem Streite außer
(em @pUU |u laflfcu. 91u^ biefer Urfacbe gtbi fi(^ nun
6erm< aDe aSuV/ ^tti &iptkUmui M bai Segcnt^eiC
t^om IDogmati^mu^f haß i^, \üd)t afij bogmatifc^ei^
G9i{emf ouc^ nic()t al^ £unfl, bcn ^iveifel i)ttm
t^or|it6ringciif "^fb.nbecn al^ inb'ibitueUe SitnU-
att bar)uf{ellni. SIfter biefe^ 1(1 i^m nicbt 90»^ gelungen;
tß offenboren' ficfc manche ^Bitcrfpiud)^ f-ito()l in Pit £r«
ti&mni Uibfi, ^li in bcr U)ir{iic()cu 3lnQ)eubuug. ' .
' S)et Gfcptictd'mit^ biflc();f, nad) iOntf in htm
SSermogen, haß finnlid) SSorgeflcdte unb
Gebadl^lc auf jebc mögliche 2i3rirc.e(nanbec
en($e9tn|.ttj|tciieiii unb, baburc^ t»egen be^
©teic^gen)tc<>t^ ber ^rSnbe jnr gurfiffbal-
tung alUß \\rt{)cilß lUcr bic Dbjc.ctc unb
tttf &tm^i^ßtuit {u gelangen
SDec
^ nßt^. 9*99 Aurm rf9m99^ «0! it ffX^ftßB» im r«» 99 r^f
riiui^»»!! m^yfMt9t ntu %oy9U iS99^9i9mm /it» itfmrwf 9it *
* ' * * ' • • ' ' . ' • j.' 40 . .
(irrtet cn ^en Sittciea unb £KclnuRgen tuf)i^ unb gleic^c^uf«
si^.^u bleiben/ fo (anc;c man no^au bie Süiä^UdiUit tintt
^^(Ctfl)i<il?frCtiiQtiü^ ^lotttoi'^'j^^ ^Uii«^
^ciqceftc^ bcefe Unruhe iiritlttfe()un(^ '^fli>fur 911^ o^iT
crfannten Dbjccte nod).me[)r, man ma^ in bem ^cfit^t bcr*
(iU>m fer>ii ober nicht. > abn imtifüt^ titif^öret auf#
Qkidh}nlti(^ f 06 man in Slnfe^un^ bftreMm efm«^ bejahet
oDcr iwrncinef, cb man fic bifiM ober nic()t btfi^ct
«Indi; gmi| anhttn ^taf^d fmar(eti>. tilmltcb Mi^Hu^fi^^
f,unq be^ gotfd)UHö!^9f iftf* . 6ttrcft tte 3luf'
botfiniii Dcf^ biöfeeri^en ffJiaucjelö amffliffen.
S)cnn er i|l ^ii, '2lrt p^tUfop^irenf mo mMrbit^<if>t0
^mod^ntd^ geftinibfit iic «(«im gbnkf tttt^* fl<6 ;iio4(
mir ber ^nMtR<) brrfefben Mfk^^gir. Sßie.fimn 0600
baö, forf(^erc6te eud)en unb gorfc^cn Sfau fünben, »enrt
unb &lMs9tl/li^teit da bit .€fNae.:l(fFtttiir. «Mcttrift?-
Sl^i? fan« u6er()au:^H ?it>eifel unb ©leic^güUigfeit mt( citi#:
an^cr bi'|u()cn, ba ba '^mifti immer. ein< unruhige
^eri)oroe()en r fonbcrn ciuß ber innigen Ue6er>^eu9un9^ bn^
%ilt^ gorfc^ctt t>er()e6(id) i|l^ ber ^iberflrdt in
bm SorfreOungcn auf UmWitift sc^oMn ttKvbca taw.
'10) SeXt Iis F/öl p 1 rlc. ITypotyp. Pyrrh,t,C, 6, i2.
« . • «
©er ©fTti'c'^mu^ 9c[)ct au^bem ©letcSlI ft»tÄI
htt ©rÜJibe ^frtjor. 9B«in man burd^ (EntgC'icnfej* ;
^^^^ S>^ttH 9ict(uÜnnc^tanm ben^^tbecflrcU
Inttffrfipt , fi» M auf bcr ciiifii 6ctie fo f>iel fbt&nU (UiN
a(0 ouf Der mjc^fj^enöeft^ten, unb feinSrunb emeii Serfus
Wr- bem onbcrn in 5InfeJ)un9 ber Uebcrjeugungöfraft 6c*
liMiHflr i», ImmpM &^m&tbin btn äiifiaiib be«®tei(^#
SCtoid^Mr bog f ^ ftc^ttcbtr oi^bic lite ne^ottf bie onbcri
Seite netqet, ftc6 meber gärma^rt^aUuii ttO(^ {um ^
®e0ent()fi( befiiamt
itlefct fu6ie€ff»e, fbnbirtr obfecfifie «rleniif*
nig, tticftt bo^, maö un^ erfd)eint, fonbern
n>a^ be« Crfcbetnonoen {um @runbe itest
SBir ßV^tfmi im bm iafiern £)6)ia<tt auf eine ^enoifft
mift affuittf ibir mm m* hi% Ohfntt auf bttfe 'obet
jene 3lrt t>or. 2?cr ©^fptifer idujinee bicfe ffiorftedungea
ttnb empfinbungeor unb bie 95c}u^unßen berfeiben auf
(km »orHiafttbci «kftt ab ; »ai aber bU Ot\t(H
auffer btefer fubjectiben SB>e|ifbnff9 fepn, Mib «Me pe 6e#
fcbaffen fepn mdfgen^ bieg ((l bec ^nwtt, »elcfter ben ©03*
ttmitm 4inb @{(|>tifcr mnnt £)er ttftt bebaurter, bteM
jSt^^-mMt^tttmmm, tt fi9 bntA SorÜfOungen bir
6innlid)frit ober bed ÄfrfJanbe^ ; bec 6fft>fifcr f)\nm^
finbet ßce> burcf) ba« ffileic(|<|ett)«*t ber ©rilnbe gendtbfqeff
. üM mitüm bo^lNr «Miiin^'* »n «imibor
; j • ' ..... • : *
' ^ i) S f X t u » E m p i r i c. Hypotypos. Pyrrhon I. 12.
^ j .^ od by Googl
tmi fiitffc^ Svealtt^t S^itf^i mtinet 6e^(utf ba^ i^il«
nomen^ bo^ unmittelbar gemiffe, ba^ S&efannte^
gm U^i^l nat nUbt unmitttlHf i»4i^r(|iiioimMii mM,
batf Unbef^nntc (w8j?\ov, «^«vcO '0. ®ic Knnert
bicftn (^cf^enfd^ nid)t beffer al^ burd) bie Unterfct^eibung
fiiisit^ a n f t Mikr&fini. fRtpi' omf M Mieiir Me^
f(D ®egenfaO mit ber Unterfc^eibung ber fririfc^cn ^biforo«
p^te in)if(Aen Srfc^etnung unb £)ing an ficf) für
eteHfi'l» ^oltf«. £)<r 6(n>ci(ir fkii tior «Hv Mcfm
««ttrft^ied IT mwirfeftt , iwfd^ trfl Nr^^ iüe IHrifc^e
Sm<!9und be^ Srfcnntuigoermdgcn^ fein boDe^ iiä)t er^
()i(ltf unb er grinbcte f!ff) babei faft au^fifiit^Ud) nuf Me*
tcrC4ttb€Q( tlrlf «ic aRmMm aficirt jmt |ti «orfiiOttn*
9rn Mtitfifiit ti>fHleiu ijfim er borhi ffne i^^Sf^^ tMn*\
einüimmun^ gefunbenf fo mi!rbe er nac^ ben betitticftett
SrKdrungen be^ @e;tu^ bieUeic^t fein ißebenfen defnt^it'
Pd) ju garten 3n biefem ©inne li9t ff Crfc^eilmns^il
nnan$efocl)ten ; unb n>enn er Srfc^einungen mit rfct^ei«
nan^iu m fiBiberflreil fe$t, fo toiU er nnbi bieft beflrettetif
fbntftm /imr Mt S^rdflicftteif M Q^nfr in efit Mltttt*
iid)t U^tti, unb 9Rigtrauen gegen if^u t>ermeinten €ntbef«
fungen in bcm unbefannten gelbe ber S)inge an ftc^ er#
tccdm, ba fefbfl unmittelbare SBa^rnet^munsc« beinahe
in timiitm 9^tn mmAnMt ^^).
. »3) Sextu» Ejopiiic, I«j^ ßo» II. $i «24. ,UI,
^j.Sext,«« Cmpirife; iii2ii«ri« JUgic. IL jf. 362. «.
^ rm pnrm rw rnpTMf» nou tvMmtf um 9» wmfttx^Mf^^
»5) Sea^tut Empirie» Hyp^typo^ P^firfto^I. $.
Oer @f eptiCer tta^t feine gmeffet bloß aW erii p f 9#
MntA m Htm ftcmUttctt Sttfiattb Ac9 '9n»H4M er nwc
fjir fo cttva^ aiiö^f<.'6e'T mifcur tviö i^m af^ ^nbiöibuuin
fo t)orfomntt» Tiid)t at>cr Qlt> eciDa^ objecttu unt) adgemeia
Q^oUiAQt« ; 9t legt fkHie 8tn0(^ ^at, tAa er tme»
Snfprucb ^««tifr liDiinil^ fiT lMdndeitr vbnf |kiii
tiefer 93pr|le((und^art niiti&m t>urd)d(!n9ic| Ü6eremf{tminett
(oUtn, nnt> ijl.meit mtftm.t>m Oer Slnni(i§uo9# feine
4B0r(M|anieKire fir tie eiii|i«* ri^ligi (tt ^aient. * eiiii
Sn^eifef erfirecft fi4 nid^t trilem 46er «ie beputtiMe r fnu
tern aud> fel&|t über feine eigne ffcptifd^e iMttpc^e. §£Benti
ei^)b$^<r fificft feiner 9inf|c^|.ßc^ fo aa^brädt: biefetf
gi*er'^eiiMt ifi e^f« l»eiiit i»a(r aU falf4^
oded if{.Uii9c«>i6 ttfib unlfedreiflid^; icf) enl*
*f4)eibe über nid)tö: fDtoittcr, baß biefeö Urtbeif
mii^'UW^ ^V^^ Urtb<U(n uqb Siu^fagen qtltt, ge^
fobe fbr i»ir «of UfftfteU : aüe^-tf^ f#(|€^# ober
nicbt^ ift n>abrr auc^ ft^ fclbfl mit tttler berfelbeii
©R^dre b<a«iii
iDer 6if4>(ici<Wii< ift batiet aii4 tin retter 9^
d(nfa(} bc^.^cigmatiijmtt^. Sr ^at ni^lt nur
, , . Atin
% f^h) SextUiEmpiric. llypotyp, Pyrrhon» I. 14«
^ ' (pfft/lif «flu Xfy«, MW iji, «Ii» «fiur fi9l9$f^9 i/tfinis* Srmt tuu
ff^ iihv ^uoeXXtf, fAiTH^ rmf «XXiir x»» fttttttiv (pii9t fiti /uetX»
X»)' nvuil *M T«ro toif mXkots xmitattrif bv/u.frt^fyg»{pa,
(pmyofA.tvov Xtyet-, x»i ro ftot^os owrayyfXX« ro ixvTa ct^o^X'
ffmSf fAfihv ntgi ruv ffw3'fv Cwoxm/Mm» ^i»ßtßauMfiUf9t*
$* ^9f^ ^97* ' ' ' ' '
(ein Siosma^ fpnbern i|l a\x(f^ ftlbfl fein
©09m a. lieber bie Db\au, üon ivelcftcn bcr 2o(jma»
tidmu^ ftcb tiae. (£r(enntni§ anm^ßetf ^ba.fcIb(|,bi('Xi{g>
lidfUit bttftltitn mfitbt, fiüt it ^<ktJm ilttktlh mb^e
bi](it)<nb nod) Dcrncincnb, fonberu U^t nur fein Sefenntntß
nicber, baß., wie bie 6ad)cn jegt (lti)ga/ bie Olatui: bci^
£>6|eae i^iü prpblcmalifd^ fcfieine, unb man beider mebut
pj}f}tit> nocft' nesatti»' 'barii6er ein Urt^dl fiOen tihnt
Sbflf)er f)Cit tt and) nid)t nitlyi^, feine üinfidjt 6ett»cift:n ;
(ein 3n)eifel ]gc()et au^ ben X^atfac^aw n)iU)e er borlvdet».
untaitttlbüt . (Sr 6d(t ftc^ qur an ba^, too^ fac«;
lifd) ittf foipolJHn ^nfe&uncj feiae< eignen ^r((titteiiifti>er«^
md^en^, aliJ in ^ilnfcfeun^ ber bo^mafifc^en SSerfacfjf. S>og
•er empfinbe unb benf'e', fntjt i^ip fein 53ett?ugtfc9ni , }oü^
a6cr ba€ (Smpfinben un^ Dtnitu ftp, tni,
fummer^'i6n nicftt; er J^gt fid) in feine €r»
drterung ber SBebincjungen unb @efe$e befiJ
C c f e n n e n 4 e i n £)ie biuc^^i^ige Uneinidieit ..iit
l^n fbtl^aavtmitn ber 2>o0^aMtert unb ber 8Bib«fffcelt]
in ben SJorfleffungen ber SKenfc^eii i(f %f)at(adhf, nnb biefe
le^t er unbefangen bor Säugert. SajJ ©fcicöj5cmid)t be^
&tmitig^ in Stnfe^ng ber @runbe ber Uefrcrieu^ttud ift
eienfafl^ ein S^cluitir toelc^e^.in leinem Sonera bor^^eff
unb alß foldjed, nicf)f al^ Dogma (Icüt er eö bar, unb
baöer »urbe. er felbfl aüt^ ba^jenige, ma^ man ju ferner,
fSibertegttng fa^cn mi^d^ee, niä^t f&t eine SBcbeW^auttg,
fonbern t>ielnie(r'^e({dttgun0 feiner SSorßeBunstfarf anfe»
-16) SextusEmpiric, Hyp. Pyrrk, 1. 5. 1 99. 203, 200.
Sex tu» Empirie. Hypotypos. Pyrrhon. I. j}- 9*
\IQ) SextusEmpiric. Hypotypos, Pyrrhon, T. 200.
riKOiS
{
t
^ od by Google
.284 V iSiwtetf ^4uptß. Ztittet Hbf^i».
babet nicf)f ju ocrfennen, taf? (f)m bie üJ^dngd Oer DarflcN
(ungftt De^ @feptici^mud unb btc baburcf^ ücrnnfa^teit
SRi^frfijinbQiff« tinb Slngriffr Der ^ogmatiler biife bcßim«»
tnt CrfMron<i«tf6(iebrttit0eR tinb oMcbraiir nd^e (^efe^t fyaU
frn. ©0 erwabnt er eine^ SSorrourfö, »elcfter ben ©fep*
tiUtn dfm(tcf)r tvurbe , baß fie ndmüc^ aucb bie Xb^^tfac^o
bag bcr ascnfcft bmi dufiett «fftchrf ti^crbe onb Cmpfinbun»
itni^abt, Qhlimntitn^y), unb ^nolffe BUptiUt, wM^
bie lÜttf^fac^Cr jebem ©runbe flehet ein anberer
in dLüdii(bt auf bit Ueberieugun^ glcic^^r
6roitb cntgedeni nie^t 4W inbtbibacSe tlnflc^Cr
f6nMrit att fiti >})o|T-uldt ober 9>orfd)rif t für beH
©feptifer betrachteten, tt)c(d)e fobiel fage, alß, ber
Qttptittt mifU itbtt bodmatifc^en f&t*
^eiuptuni, \tbtm Omtib^ einen gltit^geU
tenben enfgegenPetlen, »onacO bcr ©fepticiömu^
ifict>t al^ £)en(art, fonbern al^ £ u n ben SmeifeC
-^ert^orittbrittgenr taiftt bot^ßtüt »erben ^^j.
ftxon ^ffYgjUttx OvtTiuf eivoit toixvtvs^ tos «yee< uxectaXtsirtx*
I ^ . »XXee TO ixvTü TTx^QS »rfuyytXkovros * xx^o (pitaiy, vnoXxfA'
ßxvü/y ort »x^t vuv x^iy xotrtKetßo* tKaviav f/a»« ii» rti» rutv
>« ^»ftth C^'') x^^t»9tm mtm hum ftoi rmw «my*
^9) Se^ttt^Eivipirie. Hypotypos, Pyrrkcn. J» §. ip; .
ao) Sextug Empirie. Hypotyp. Pyrrhon, I. 804.
fffoPifoyreu (Tp rirrf irae« ^» rifv <^aiy^v, flrotvr« Xoyif Xgyoy
^ «eyr<Hflr<r5^«« rov ^aflK, x^ntyns fCu^xyyfX/uxnxus tutq ' nxyrt
%Qyi^ ^9yf^%rix(iiS ri xotrttaxtvx^ovn ^ 7<oyov ^oy/u^xrtxws {ii-
/ r»yt» itroy xuroc ni^iy xm «ntticty /ucixo f^fvoy ocvTtft otynrt^W'
' ftff- — noc^xyytXXuffi J# rxro <7xi«n«^ (Atinws v«» r#'
/
t
bntd^ hii Umtnhmif ^it er Mm-m^än, htt&nHi^tu
Unb tbtn f)utaa^ itfytflH, l>ag feilte Scflarung niefit 9an|
mitbm aSifcjn Oei^ @ffpttci|fjnu^.(uf(i^mmen|Timm^ unti
crffe iittr 1^ *iifim folUr loirNid^cii uiib iiidguW
(£in &tpticUmut , mld)tt bavauf anlt^t , aUcß
^otereffe Der üntnfuijun^ iu ianid^ttn, jinb fid) nic^t
Nu 9Rande( an 6rdn^(ic^ff 10 j^a(t6arfeif tinb Setoiß^cit
in bem 9an|en BtbUt btt mtnfi)Ud)in &Unntn\^ in pai
Sidkr )tt fe$en ^ fonb^tn auc^ bie aRtfgüc^feit^ ii üiSInf^e«^
gen, n)enn auc^ nic^t mit ben Korten lia^mt, bod) in ber
26<tt|ernic^te(; tin feld^n QUptitißmn^ tann für nic^t^
Uifmut, fo frftr iiid^ QejrM flc9 dM^e 9161, ^ail|iilcr«s
fc^ieb jn)Tfd)en bem pt)rr^onifd)cn ®(eptici^mu^ unb bm
ber neuen 9lf abernte , ben er filc.beo nigafiDcn iDogmatitf«
iiltt< hilu ta ei^irttn.
iDtfS toir biTrA bfeO 9<^auptuns bem efepticitaut
fein Unrecht t^un, fdnnen mr mit ®rtinben 6ett>eifen.
€rf{ne(^ 4(1 betn @ f epttci^tnu^ baö er4|(ili^e
6t4reftiii tia<(^ fiBa^r^eie ttn^ ba<^ rtitic 311«
terefff ^^bafir fremb. Denn er tttmit fid) ^ud>
t>te(e @op^(^men )ur ^(Ireitun^ ber £)09matifer, nic^t
imr# t»ie@ertttd |i|ioei(en fefbfi gedeiht; um fid) eine£ur|#'
Kreil |ti nmdifeir, unb bie VnMttxtn^ M SitinAatitftt }»
^rmeftten/fottbirrn auc^ nic^ ftlun, wenn er (eine anbem
fBaffen frnnt, um b0()matifd)e ^e^auptuiiden ju bffirei'
tCA^O* dVHiUui: Xiim Qttptitit i(i feU 3»ei«
. ' fei
* fti) Sextua Empirie. Hypotyp. Pyrrh, I. 62. 6^
IIL ftao. agi. iftcifttele «011 folgen j^atifnifltcben^
p^iiierecem^
^t6 ^ittM^mp^. ^riet^^fc^n* »
iln ©0$ obrtr Urtbfitt^foÄf V Midiem Irr wn gleicf).
!»icf)tic)c^ ent(^c(\fnfc$W Tann , fo 6fruft er ficf) lieber auf
hU^nHnft, n>dcf)e turcf) einen fruct>ttrarcrcn @tif! (InDctt
' fcmun foütc, f^Ht fd)eftcrf jfeili effptWifttltr^: ' feief«*
pjfenbara pd) aud) in bem ©c(!^nbni'ffe, eine SSibfdcgung
tc^ ^fiTticiSmuÄ »ffrbe if)n nur noc^ mc^r iii fciner'DcnN
jcbcm C%nnbf*ffc^e tm anbcrer Don ^Mcfttm &tmd)t mU
,Ac;|:ir^^). ©ritteni^: €r üerf ennet bte ©rein-
ö^r^rJ^nntnig nic^t nur 6ei»eif elr/ ' f on«
il)i\lexc\mf ihlt ^nim refrien 5n(eie(Te n{d)tBefteJ
^h, (inbfcfev ^^ufiv^, ^. Hvpory^, Fyhhon, Tilg.
fi2 seq. ö5 seq. 97td)t feiten \)^rbrel)et er bie Äc^auptun<
öen bcr 5)ü.qmatiU'L' auf bie giobffe 3Beife/ unb wle^t alfo,
eine ipaiiptr?."5el, uH'ld)e er bcn ©egnern jur *Pflid)t niac^tf
in wiifcuitl^aftlid/cn Unterfud?«ngen' bte 5ßoi'te nad) bec^
* Öfoßtcn €?d;arfe unb 53:|timmtl)fit jii gebrauchen, advers, '
Logic, IL ifftp. tofrtf'fuv ßi(fxou rti kiiyp cvvri^nsf
rM»'*'ßt)jt9 '4 ''9tmrmXf9Vii» it»v h «r«' itft T9v IfsK^
im/m <ri|f«rii*«*^fMv*rf
. 2Ä) SextusEmpiri c'jtlypotypop,' Fyrrhon, T, §. ^j^.'
^ . tt^fdriv, iffitrigxp* ^t^mm •iMcd' «ur^v V]f^,^7<9f ^».t^sci-..
WTO| wVfxWro /Ufr ro« if npt (pv^iv * xrus iyöfx,erou xm toi{\
• «
*
t)erfttef)f. QCBie foHte nod) fine(Erf^mUni§ mdcjlid)ffi;n,
mnn totlin burd> bie ^inne uod) ^ucc^ .(Kn SScrftantr,
ttumiltiifNii -MI) iiiflte(6av irdfR^ •liti £)^ecl «it
etmi^bkH ^iAmk^'iidttttn ^fiimt f id« iri^ H ^ titnt §ili^m
Wrt^tiU unb ©djluff^ fdne Oemonf^rofcon, feinen unmlt*
Uttiacw demiffen @rim0f4i9 f>Ocr jv'riCfriuni be^ ^al>i'cn gibt
so4 9«*ttt f aiHi/ Zyfr d^^MtM^wu^ A6irf4reim offenbar
er ju 6w'tveifen uwecmimut, boß filbf? bei* Sf^riff elne^
^imonf!ra(it>CQ ^(fTci*^ in fic^ fd^l mi^erf^rec^enb ^ mb
Mptfnm^iptt «%iiiä(^a^ {II (rrinsint^ ttfimtfafa^ fip
4[}mn ^•Wf|>l4ffr''()ierW t)on reinem 3rttere|re für bfe
ffiJa^rOeit tefecla nxfrer fö tt)urbe ec ffd) befc^dben / nuc
feie ie^t4>or^an0etten'^eDri#9'teö Senf rn^ mh £rfcnnentf
»Mnfedt jtt|M6^/ Mb' Md^ fld) (MKtitttt btm OefteM
Menben, alß tonne feine grAnblic^ern geben, llnb ja
mlihm 3mccf fann enblic^ ein emi^er @treit jn>ifd)en bem
6le|»filcr ttHb 2)C^iiKrti(i9 Minen r ivenn -tr i^fc^^^ff^
. muß? wenn bcr (?$fe immer ein feflc^ Zutrauen ^ur SSer-
Runft'^ci ^Hcm ^NgUngen, unb eine ^ofnuno^t>oQe'21u^ftcf)t
«af Ifj^ i»D8t $>efrit5tAttti9, "^ber crfk ^iti #iit f(4e« {Ki^
HAtof uDb :8^#r|t9eifMiiiif 4m btt titmat itu finbenbeti bilH
Itgm ffinficbt Hnb lli'ber^euguttgQldWojrimebei bem ©trcite
befolgt? ^Ri<f>ti «Mber^ fann auf @eiteu-be^ ©fcptifer^.
to4tttf enifi^ritigen, aW eine g jn{(i(be (Sleie^s&higfeic, eine
Serniijftana alleö Sntereffe für SBa^rO^it unb Crfenninig.
* • *
!t%i. SßitKtti ^upt{l. .i^itttt Hii^tt.
^ Cfeil ^um 6at(e ber 6(epti(er ben Gircil auf
ficn^ ade meirrre gorfc^ung, mt^wi^ oMiä» Ik^W»
gcnbe >aufiöfuu() bcrgrage: xoa^ tann man n^tffen,
.«Hb IDO iß bic @(rin|e be^ ?fli<bttoif(tnßi bif*
Mr«c(eii loiiiif»# nif <iiM« QM^ imiAlff i»ti»*
^ mtQ, man fotl bei bera emitigen fitf^ tMitn, Mtf
niacbt baburd), fo t)ül an i(^m til^ ben 6treit cwict.
Sübcr^rcie bcr SorßeBungca unb Sc^attpcuoden, bai
6bicf)9cn>i(l|( HC fkAwbt Mf beibea €MifiiY Mtg iß fm
etn^ige^ X^ema^ unb er ^at §en>onnei|e^ @picl, tpenn
iftm 9flmtf aOe (iefcre Sorfcf^und, toelcf^jt in ben 33orfleU
bran^ tKi 'Mu^ $B«b4ndiMid<n €rf c nntnig (ükfftg
onb baMr4 bie <in«ilg tn4li4m Cd«iiMif|Nrl»c^ 1*
tr^runben ftrcbt, abiufcftneiben. £)enn auf biefem gelbe
brc bloßen äSoriicOundenr mo ^on aOen Sebingungen bert
frftoi ab(i(«Wni #if»# Im n. Cifte emoA JMr
ti^ei^eifef tmb Odnbi im km.fldiiikerfKbcfiir tui^
immer fidler fepn, bag er ben £)09mati(er bure^ bte3inn?en#
Imt fcimr fünf ffeptircften giii|e(n in bie £{igc .Heibt.
»er IT mui ctf ftd^ tfonfaSI fcf^lfii lof^f «Hm er egN
lieb t>on bem £)odmafi(er ba^tn ^ra^ iMr^ M er 94»
um feinen ffeptifcben ©runbtn ©ewid^t (u geben , auf ein
(bbiecCiMil6<fu(M# inbibibueüe Slnfic^t beruft, meicte
er eben Mrp«» tteU fk «4 MieH tbf ccfiMi ANritMkiM
ruftet^ {ciuem aabcrn augec fidi a^^Mt» Utm '
£4) Sext US Empirie. a<Iii«rf. Lo^ic. tl, g. 475. 474.
Xoyoy •ri^Ävcv «k«* /u«i'Of', x«i iffw ro »r«5«y avw
1K0U tKufta^tti auytMTot^eaiy ' »ywoetv h , et um »v^tf fr«<
V
. . tCetr (Sfrpeifer utiift t!»^ttn et ^mifm ttitt, btt ipfi«
amitfcii |«6c Unrit^r . t^f ^ line*«i|iiM(fi frfewiiiit^ »09
trdm^fitt^m Ohjtctt tu ^aitn glaubt, ftlbft i>on ttm^
een>iffm au^gc^en. ^Denn mie fann er fonfi ttmß bmtU
fen? ^u€() ^ann, mm er m frinev @faiD|^a Meibfp .«nl^
M Mof ^aratif litifel^rdnftf Oii jDemüii^raiioimi bttXiog^
oiatifer umju(?o§en, raug er bocft gemiffe Dvegeln ber 2)e#
monüroriori, ober gcn^ifr«^ ©efege M lodifd^en £)en(ca<
^Iftmni^ iKVft «lelc^eir icidtti tam, ba§ eine Z>eiii0ti«
Ibofion fe^er^aft ober moiidel^afe t(l/ Jodete i^n ru9
ein reinee^ 3«tereflre für «H^a^r^eit 6efee(er fo »drbe er ffc^
btftmmt unb betulich übpt^ t>a0 &miffc unb Unfivtiti^t,
f^t er 4ti€rfcniu ober bitraiMlfele, .ttPb >ei|. Qigeii({aob
frjttf« 3^etfe(^r ndc^ aetiati a^demeffenen Qr^nirmiea er«
Hirt ftabetf. £)er @fcp(ic(^mue^ bättc bann nn £rafe unb ^
BetDt^t gemonnen, feine @riinbe fc^neibenber gemache/
|im^ct4 »irdf^Nm fatileti ghctea ifi^em ®€t jttb^
wofd^Ui^cii SQiffentf mtfyt mtbUßt, nnh bin gorfcOu^gi*
Ijtiftiu neuen, aSer^Htfteji gereilt» ' ,
916er btefef i/l nif^t gefcde^en/ ipenigflen^ ni'c^t f»
bofiiijRbig/ aU' ittdR jrif aii< 3iiterefr< 0ir bie SBo^rl^ett
(dtte münfc^en foffen. @e^tu^ btHimmt wo^l bat oijtct
be^ Streift 'pcifd)m bem ©oginötifcr unb ©fcptifer; »el-
cbe^ ba^ienige betrrf(/ tpa^ auger. aarm Sorfietfen gefegm'
i^, aSer iiid^r bat @emt(fc m bem SorfleBeirf »cb^e< »1»
ber bte eine noc^ bie, nnbere ^areei berfennen tinmn, mcnn
|e j>ern&nftig ({reiten tooOen, . 2)ie @efe$e be^ fcrmoleit
I Xoy« ui »Xfibxfj /uovov h Xtymity ort ^i^«c»«y #r< • ro h iiv*
/Tifov ftotüiVy n^OTtsr^s ^t»iia97Ut^ ttX^^£tOif ^^f^O^ ä^t\ä)V Xf-
xurxxocXoitaott.
«iiuietti.®e(A.b.aWUf..V.,$b- %, '
1
I
tHnUni, iMii S^aülft ihjim %iUit i^pinnhtn
unb getrctint / uib ®(((u0r<i^R ^diiiHii iMhH ftiiWK^
fe^^t®f)c(t|^J Mb »pron^^ balb bcffVertet er fiemieber raie*
tfltttr, inbcm« ff jtbe Dbjeceiü iuHtigc Serfniipfufi^ bee
©fh ©ru!ibffl§ btd'®!b<rf|^iK()^ frtmmf er tii(6t'«0flA
tffter^ al^ ein @cfe§ M nifnfd)lid)en S>cnfen^ «n, fonbern .
^Aitbei bar«iif aucf^ feinen Zweifel ^cc^en bie ®en>i§5tit
ber büdmafffc^eit 9e^ini»9eii» toetl Üe tbtberf^ccid^
unter einanber finb.unb toibeiffrtimibe @4ge fliegt jügteÄ
»a^r fepn fdnnen ^^). ®(f}d)mo^l wirb ernic^t mne, bag
*be4 Urt>ei(r< in aifeH etgliiitjitbttf
to^matifd)en SBiffeni; ober bifOleberncugun^r
bat ©a§ unb ©egcnfog glcid)« lleberjeu-
ttttid^ftnft^iibeiif bitfedi @runbf4$e fcbuurfiraifiS
n)iberf!re(my titib '^ädit'M [^YrStefbA^e "biefer gorfAtf»
•gen fepn fan.f=^). Der grc(>|le SSiberfpruc^ ber 5(r( , m
toelc^en i()n ber ^an^/ oOe^ |tt be^meifefn, oerffrtrft, i<l
abet uQ^r^iÜd ba« Unterneftnini# blir^ )Bor0cllttn*
. aen betbeifcn j(u tboOe^iV bttf ti feine] flBorßeUiiii«
gea gebe ^ . * . ,
(gi i{{ iba|r, ben SBor^en ^nt jbu &tptkitf
tüViif tf>U mt $efe^cn.^4()^^ einen anbern '^wd, n&mM
^ ' ' ' . . I. !• * . t .'"»,» f/iK» t'. . . : ^
4ä) SextuV Empirie, jutuers^ togu, II. nj.' ^
\ ^ ^Xojtoty» W ibMiTM fjri^yc «mm inr« ttttb 54* i'«'^
^ a6) SextusEmpiric. advers, Logic, IL 0. 159. o-xi*
n-ttnov t^os TO /uf] /uerx vacrju,UTOS xou avyKxrot^fCtws ixti-
dtcr^ou ras Kocrx rrjs Cfcoc^^eus ra a^uetit Xoyxs' ctXkvif rt
(uKKeF) €t$ fffoffS^tvttoty rijy Cvr>^aif ocyetv xcti ^ftK>vyoi4y ort
I» IßlftfKf tef hird^-nOf tM^engen Sorf^nom
ff^r^unft für baß grfenneo ö^fwnten fei;, mb t>at>ut(fy
btn Sorfd)ua9^9ej|i |u neuin, reidb(icf)ern ©eminn uerfprei»
c^enben Sir^^n ^niurtiien; Unb mit Mifcm wdobe Im«
tl€(U(atf baff, mkn bef (M^erlgen Vnfic^t unb a)2e«
l|obe «uf (auttr 9Bibtrft>rdcfte ^«röt&O f^&r gut jufom«
men ffimitien. (£ß ifi aber auc^ de|«9t »erben, ba|.bif
6fap«if^ bti<kt^9tb(c( fMMMitcnb mifbe^ llirdcirdeiibii^
WSr' Mb:<(ffiii Staifbsnmmt efn ^anj anbere^ 3te( t?or*
Ö^fe^t ^aben, Inbfm fle .f?c^ ni'i^t begnücifm, bie SBibetf
fprdcfti auftubecfen, trcict^e ber ©ogmati^rau^ intf^^Ü,
mi9 motamfimmm, t^pn^ffdiiUlb^U^ttUih^ SiU
trrfVrtlcfte juniÄC^en, wo (eilte waren, um baburd) ben
^(fcbfJen ©rab bon aSerwirrung unb SSerffgen&eit ^erbei^u.
fii^n, In mld^m man am derarbenfien fiaMf aüti
^ttMcf g^rfdM d< oefgfMreb aiif|iige6eii, unb f!c^ burc^
fftnitt oRffm^n gwelfefbon aDem^ntereffe ftJr SBa^r^eit
l0#$ttrcigcn, mit einem SBorte, ben ©feptici^muö nic^t
|um ai^iitci fur-ftinftiden ftcftern Sinfi^t unb erftnninif^
ittMtn tm (Ilten Seftitet «iib 3w^cf at« ^ot{^tnii ga
£)aburc6 offenbaret (id^ nun bi'e 3nconre()uen| imi
4m4 bie fcl^maifte @ectr be^ &{epricidmMtf auf bi^ 1^0^019«.
ttatnflt Sltf? * iDHiit 4(« ntg^tim iDi^mdtiMtit« M ir
gar feinen ©runb, worauf er bre öeberjeuguncj öon ber
Unmd9Jicl)feit einer gewiffen ©rfenntniß fluten t6nnu.
Wkmittmu ttbrntiftn, püiJtim tmifft ^rtetuitnii mi$*
lUk iftf Ocin er trittt Crfenntntfer^nbe r feinf Sefe^e be#
Denfenö anerfennet. ®ibf er aber biefe |Ui fo mug er
qudi einräumen, ba'g ed bocb etwa^ &miift4 fit M €r«
•Mtota 9At, ttnb w4rf i< nmj^ii 6c(li«mieii htt
ffl^tur M fBerffanbf ^ segrilnbefen eiebingunden be« !D#il#
bnö unb €rfennenö; fo mu§ er wen»g.(len^ eine beffimmte
Gpl^iSre be^ mddlicben aßi(fen^i «Hb giwife Srdn^en M
^tpMtmt* ottcdciiiicii« * Sicr bMit i^ ktm 6(ivtic^
> ■ I
t
mu^/ »ie er (icft in bm öriecftifc^f n iDenfern au^defpro^eit'
«IIb um ^te m^miM%tk M 3»eifftt |tt rettetif ' sÄm^
ficbcr feine ©t«nt(ic^teit in ben j?auf. ©amrt fie ntd)t
9endt()icjet merDcn , i^ren Jweifcl auö ©runbfd^en )u hu I
lodfro; (erufen fii #d^|titc$t 4mf ioMuteiBc^^emsi^
©ettjiflTen, unb öon feiner o6jec(iüen 2Ba()r^eit etwa^ tt)lf* ^
• fen. €in gacium i^re^ eigenen Scmugtfepn^ fotin i^ntn
ftd) otWt Äderen (efcfteiben, baffe(6e RM^t «ttd| Ml«ri
SDenfern ju {offen, unb fcnnen t)on i^rer erpen Senfwetfr
iaM gacium feinnianbern bucc^ notOmenbigeSriinbetiSm
^ tettsen. Üifo tft i>er Qfipticitou^, in ftfer» <c fMb^Uti
^nf cfti'-hibfvi^ell^^ %attnm M $>imu6tfei;nd drönbef^
'fuc jebeu anbcrn, ber nicf)t rn berfeI6cn®emütf>öjltmmang
'i(t, 9runb(o^, nnb ^Tftorct ft^IblT ben ^mecti mb()ea er'
ivt^M^t, m f or(9(fete«f gt Anblic^cri^ Sorfc^ ftt
unlaflfen. • • ' • • • • • ' .
Unc(cacf)tct biefe^SRön^el^an gonfequcnj unbSrfinb»
Iic^!eU, n>e(Aer au^ ber älbmefen^eit tint^ [autern unb
hMim 3ittlftfr fdn OBa^r^cit inefi^ranSf (({rt obfr den«
tioc^ biefer 6feptict^mu^ nid)t auf, eine merftDArbige (iu
-fc^einung in ber Qiifd)i(t}tt ber igeflrebungen ber raenfc^li«
ij^ti SBirnunft itt fi\)n. S^mu timol t^icbient^^ Uc Soii«
, 'Oft hit ettptitifi MirCtffttttmiQ unb 6|»caiIah'onr fi^ciii
er fte aixdf einer mi§i)cr(ranbenen Siebe jur Sonfeciueai
^nur atd inbiDibiuüe 3infict)t anfunbi^et/ eben fo gut eine
*lir. 3me(keii# bfeni bir 'eifei»(tci^inii< w4 baiii^ bk
'^^crtntnig t)on ber Sp(>i(ofop^ie ber ©riechen 6i(f auf feine
3eit t^erbofriianbigenr in fofern er t^eif^ aUt mülid^Oi
^fBetfuc^ M im^tbm f^tlefop^ii feiner fcafuv^iwtm
HiKrf^, nnb MiftmffiäiJi ouffafknbe Sebferiiwb OMIhsd In
benfelbm Mfbtdi, t^M fiin^ Slngciff^ auf biefdbtlflfM
bctt bahtt fcaöDvaifQnnemcnt be^@fjcmö gegen biegrfennt* '
mli.if>mbf^U»lt mbt m^n einzelne pW^i^W^^ ^ffcil*
' fSlaäjf bit D6er(icii eittt^eiluns »er ^noM'it ßab
Mf jffeptifdben^äiaiTottnementf 0 bte Segif, 5pf)i>flf in6
. €tl)if cjerlc^r^f/ "SJcr ^auptangriff gc^jcn bie Kogi! beileget •
bäiin, bafrfie ifcine unbqfceifeft geroiflTt'n^rfenntnigarunb'
Jen^ unb M pUnhini, welche' gmeifef gegen bre ,
Wl6(^üä)Uit einer o6jVctit>en grfennrnig üernnfaßte, biente ^
att4^' ba^n, biefcn'jweifcin einen ©c^ein t>on ^cif)t^t\t m
ithin, tve(4^^aier Derfc^minbef, wvttnrhtan bübtpWi$
iinterfc^cibet. ©ocö c^e »freier k baß ©efall eln9ef)en, ^ '
muffen wir bie '^mifü gegen bU ^i6^}Ud)Uit; eine SBiffen*
Mafrju lehren unb lernen^ Dorau^rc^icf en , n>e(c&e in
lauter «opf)l^men eefle^eh; rter iinfer Urf6eil il6er|bett
gmccf iin^ baö Serfa^ren be^ 6^eptiferö In bai JeDfle .
• ■• • • . r . . ..
wi.: - 2)oö £e()rett unb Semen einer 5Biflrenfd)af( fe$tt)iec
Urt^inawiftf a i>orauö i eö.mug eittiO>M^t l>cö »iffen- '
f^iaftlicbiti {Bo((ra0e<# ciiiett itbxf\
Sernenbcn, nnb tint Vittiobt bti ittntnt. _
geben, ©eytu^ bemühet fi* nun ju leigen, bog (eine
imn tHfMi ^^Pvm»V^ mßiid) ¥ab bicfes^ nic^t r#it . ^
iSttt-btt Statut btt erfentimißberm^den^^ fonbern
burcf) ©d)(u(Te mi^ gegriffen/ »ef^e bie oufgemorfene
gragenicf)t im geringfcen entfcfteiben, unb ba^er bloß bera
fieeilanbe ein SUnbrnect bormad^en ^0* . x ,
QBenn etma^ gele^rct »irb^fo i(l tß trtU ,
üblbis cftb«« ffiicUic^e«, in.fofertt ff tt^irf«
«7) Sex tut Empirie. Mh€ru pSaAmat^ h ^ g. ,
•0 • ' .
I
394 ' ^yett»^^Pi$f Murldft^tu «
lief) (flf ober etwa^ ißtc&ttoir Hid^e in fo«
fern nicbt totilii^^ ift-^^X t)tt^ (($te if! niöü
miHlidh S>eiiii KtnM »i^twirfUi^ $eb^f, fi
taöurd) in ^ie @pb^re ber n)(rf(icbfn ®e^n(l<lnbe &erfe|f*
mare affo iugleü^.toaftic^ iin^ tuAt tpitHi(b, mi fi^ ,
l»ibtvffud9U' Sernc( Um tmm litiMiige fem accibcm
{ufommrn; ba^ @de()rtn>erben märe aber ein ^ccibtn^ ' '
aßa^ (^elf^rt wirb, lernt mön nur babi|r($, baß eine .
JDingfn gef^^rt (ann »ine fßotfttüum tvfi^tttn. Cnilii^
fann aud) fein Unbin^ etwo^ 2ßa^)regJ fepn, unb tt)aö gl»
te()it wirb, fann nur (twa^ ilBa^rc^, aifo a(^ etma^
SReaM geUbr^ mcri^/ C^eii fp tocn^ (ami a6<t ^
ba^ 3Bfrriid()e 9c(eirt..foecbeit. £)€Rit M ffiirflicfte/iit
fofern mirflidi ift, »Irb t)on äffen auf gleiche 9Bfife t>ori
ge(ic(It, ifl aüen auf ^ieiit^t ^dfc.^cfannf. £)atf fernen
ff$f .aft(( cniM^- Unbefa^n^ p^ßi/ii', m\^tß ajai tttvi^
Sgefannfen erfannt meAio inn^. (ofm ^ ßun niä^ti 1
llnbefanntcfi? gibt, iff aud) fein ®Cii:nf?anb be^ Jemens '
tnoglicb ^^), "^nbtm müßte btefe^, in fofern eö |u ben
lorrflicbin S)iii^cn'gei^dreil foS^ cnttt^ebe^ Hba^ SA^)>erii»
ober UnMrperfidie^ fe;^tt. mtt tlVMir ' M 'ftoe qo(^
taö ttnbere ijl mpgli(&. ^ • . '
' €in Stitptt f^tit ni^ 6cg(n(ianb b^r it%ti fr^^ ba
nac^ ben ©(oif^m iii)t^ itUl^tt^xpii^ Unn , m^ niäit
• *
- ■ •
i 9^ Se^tu« Eaipirioi, ßdoers^ MathstHäi, T,. lo^ *
* • tp) S ext Ii 8 Empirie, aävers, TUWetf^iff. T. 0. 14.
» . . «•«7< Q ottvof^tmy tmaiff, vocvrot grt xStSoiKTcc' ccy.oXis^n'ja
TO /uvSfv ffvxt h^ur.vov , Sa yx§ vkoxht^ou rt »itieutravjf Ivtk
» • • *
nicfct/ tele mdgen un/ öea Äorper tiod) bem ^pifur
^(«^ . H< HUmrn ti<ic|^ hxii SHmm
üUt, ober mit ©oliblrde; mc Qpitnttiß brnfen. >Dctm
bo^ au0 me^rtrn ^ittmUn SMfammendefegte t(i Iriu
||k9e«üa0b ber ^nipfUibi|ti0# ^i>iib«ni AeA^iifai^«. t Uni
i^fc^t, b<i^jMr)>ir fonnte auci) bur^ ^ntp^nbuns tva^r«
genommen n)crbeQr fo tt>dre er fc^oii barura fein ©egeu«
pil^^Hbtfxn^f mil man be» @cbiau(^ Mt
nicftt SU lernen 6raud)t. (Sollte a6er^ jweiten^, berÄo'rpec
$li:tmai @ebac6u^ @cgen|tanb ber S3ele()rund Ut)n, fo
iMif b|r S3<i5(iaii^f .4^ a h«a 3iif«mmengefe^e, bCB^ irü ^
b«r tiMiHnm9SittmaH0»mv^it.ttMt, aoffaffto. Diif«
SRcrfmale finb aber nid)f^ Ä^rperlic^e^^ unb fo wirb et
burd) ba^ 3ufammenfa(f(;n berfelben ctmß Unfdrpcrdc^c^
btn fdtin, «hM ba« XMnfen be^ Sufaimnendere^mi
©eufen be^ ffinjefnen ber 95e(lanbtf)ei(c öorou^fel^t, unV
ba^ Uiif($rpcr(id)e n>leberi>urc^ StQpfiitbttndi meiere eine
SIfficintiig b<f^ @iiiiiorfl«iictf tN»ra«u^e$f# tiQcQl biivc^:
@c()rufrtr aaiJbm <3jnnficf)en t^orgeftiOl waten fam, ha
ixid^tß @innlicf)f^ entr)a(r, .tpocau^ ber S&egrilf befTelbm'
aj^geUim mabia {(Mime
- * • lieber«
30) S ext US Empirie, aävers, Mathem. I. (). 20 »eq.
« y»2 /uifn fAfjKo< fr* xoer* <i*«K ro (7u/u.ca^ ftyrt . jrXaroj v
orrmvf nm rp f/ ccvrMr m*«»» «^tm/mit«» yMv *$u m 9mfMt.
Ue6^r6aupf radgten emppnbSare Ädrper allm betfitU
linben SQefen auf gleiche 91rt bdannt unt> t^ot^tübat fe^o^
j(örptr flnb tagedett iin UnMannM, tM4r< toegm M
nict)t |u cntfdieiDfnben Uneinigfeiten Der ^h^lofopbtn, Uin
&€^m^ant der l&eb^ng fet)» fann« iDerfelbe @ritftk
flu «tt4 ualf^nlld^tt-^ fWUenlftteR SMNiii
ben (Stolfc^en ^Begriffen Don bem Ort, bem Seeren ^ bec
Seit u f. n). 1^üfo fann übwfyanpt n\d)ii ^(Uf)tt merbeti;
£4tu tosmt bi«f0i^* SBemt eitoa^ gd^|»rt cb # fi
i# <ttlt»(bit i»M^ri»b(^ fUf4/ < S>a#«90i(f(C^ Ünnt iite
tiac^ bem ada^memen Cingefi^nbnig iiicl>C gelehrt merben ;
ttnb ond) t)a6 OBa^re nicf)r, meil tß flreiti§ unb (meifef^aft
S)tm bu ^miftU^ftt tarn nidit geklärt MTbem
Somit f< iimllbai.tiit'lbifrenfctrafdM^^ Ckgenf^Äni
(texvwov) ober nirf)(, 3« 1^6^^« S^Cfe 1(1 e^ auftf
tun @edcn({anb ber Se^re. bem erflen aber bebarf e^
MnerMtCf vmn itt ^n M (ter oib tinkuä^ttnb i#
tt^üUt Mit fj» totin df ädjt itU^tt mrbm '
ili tann iV^tittn^ feinen 8e^rer gebend,
i^te iQffiti fieb wtr Hier 8<(|fe bnlfcn. entmeber* Mc|tf
ber taie bin 8«hiif obir birOele^vti bin in gleic^m ®rabt
©ele^rten, ober ber Wu ben ©cle^rfen, ober ber ©ele^rfe
ben Baien, j^oan nun geteilt merben, ba§ (einer biefec
giBi mtfgiiift ift, i(i 4ttA beu^iit^ . bag tt Mnw Si^
m iiiU IDir ir(}i gaa ift fo ünmS^lid}, ali bag cto
, . » ©litt*
irrcari««»»! •(« «tttr« ^«{ly ytPOfMiiiis rtft WMfi rwf iuv^natif «v«
ri!y9i^it»s * Kfld fitipf itii xmr9(^fttß«t€tf i^m mt^twrmtMmi^ rfr
> 3i) Sextus£iupiric. advers^ Matlum. I. ^ 26«* }0t
MMcr fiMt Vitnftim fA^m(antt$ fit %m fMeiftir Be batrf'
IMitr b€^ anb<rn Uneerrt^e; £)er üaie fann ben ©cfc^r«
Icmiictit unterrichten^ benn bo^ m^re fot>ief/ ber ©e«
toHiU^ btn S«fiii iir^ mtmid^un, «MI $metfe(r>aft if(f
We# einen ®clef)rtert gibt, ba bie@runbf(J§e jeberSBifTen*
fiftaft t>0R bm^6fepttfern beimeifelt merben. ^ubem ifi
kir UeNrüiitrg . i^off beut' UngeitiHN^fKpn lum €Me^f^
$an| unbe<)feij^ich.^ 'ÜStber in'l^em ^^itpunfte^ ba 5fr Utl(
gele^rfe nod) unqefe^rt Iftf fann er ein ©cfe^rter tvcrben^
00(6 in bem geirpunfte, n>o er @e(e^ter ifi, mil er nid^l
mtbih tann, rc M^n ift' hm 3tiir«it5
tH Wrtn 3fn6e9riff eraf SBiffenWoft au^madjf)
ii\d)t auf einmal; fonbern einen nacb bem atibern auffaffen*
6e lange er nur einen tiefer inne f^at, ift er no(|'
bW ecfc^rftrs ti^fiiitt itf «Ifo au4 iih(e bntd^ ben (ttofrli«
tt)eife fcrtge^enben Unterricht merben , ba er nie 6ef!immfit
tann, ob nicht noch biefer ober fener ©a^ {u bem boOenbe«
fm Inbegriff ber SBiflVnfcftaft gehören muffe. Unb tbU
Üf e< -m^dliti^f ' ba6 Semütt^^ i^iic in eint jtnhü ober «Bif^
fenfchaft eingemeihet ju fepn, einen Zf^ttt, ein abgeriffcnc^
etüct berfelben faffen unb begreifen fann? 3lud benfelbcn
SrAnb^n fann ti liitn anc^ feinen t^rnenben 4tim ^0*. '
®a^ bie SKetho be bed 2ehren^ unb Ser«
nen^ betriff fo beruhet f!e entmeber auf ber3infchauli€h^
ieie ber OegenflinN ober anf tRittiiiluni barc^ fSbrte*
3fl ein eegenflonb änfä^üä^, fo tnnit er bofgemiefen
mrben/ unb e^ bebarf Uintß Unterrichte. Die ©orte
bher haben entmcber eine Sebeutung ober feine. 3lf{ batf
Utgtt, fo tfnnen fie Anc^ nii|M Irf^ren. 3(1 ba< erilc, fb
' «ff
5a) Sesta« Empirie» advers, MathemaL L $»51 seq.
33) Sextus Empirie. Hypotypos. Pyrrhon, IlL g.
£60 »e^.
aj8 »iate5J^^auptß,;15)?ittt?,^f(^tu
bie $etciuui|9 mmhä h\xxfl^ hit Statur obet
tutH mtUit miM^nni t>erfau)»{U. 3ciifi^ fann nMl
»cröuntene S^ordeOung ^aben inügte, er mag tin Smitt
$hit fin grcmblinü m bcr- ©pra*e fcpu. 3(1 alfo öie ^ge-
gdd)ciniun baöSSort mvb, tjor&fr o&neSeid)«! t)or(je(?«at
(aftctt-mufetu bag fle bja^c au^ b^m Sporte nidft^ mf>^
UnnH« ttUnnm, fonbjern vtiic ^i.m» f»44^^ mitin,
burd) ^om erneuern; £)a^ ^MimtAja^ct Wifitiidm tiicbC
t^uii^ »elcfte etwa^ lernen wellen , waö (te nid)t toiff^rir
iafo »tmi»^ Bi, auc^ ni4^ ou« ben SBama ju. Urnca HJ^
# • • ' ■ • I
ßicfcö ffcpllfifte gi«ifon»fme»t ^en bii ®^li(f»felt
»i(renM)afaicly<tt ^ebrenö unb Kernend , beruhet auf
- toter e^Pbt^mdi. . ii^.^et nic^ in bU Slo^uc bec.g>fi
banfenittittfeeifiMi^, ni*f fe bif iiwfra ^^fliiiiÄiiiiW bw
felben ein, fonbern bleibt nur bei ben Rufern gSebingiingeii
iUl^ii, iiu< m<ld)e«,tÄ bi^c Uwi«ö\]Ud)feit^ bag ein £>enfec
fänt Bf^t*^ lirnm. inbern luUtNtiiir natu ibiefen bon
ber SBa^r^t berfeftm toir^eu<)cn ^fmK# * toN^ faM*
©d)Iuffo »cld)e nicf)t einmal blenben, obleiten miU. €ine
ricfttiftrc gSeflimmung M Dbjeclö be^ Unterricbtö unb ber
SRetftobif «fl4K @tftu* «ne bm jaiomiir ^MMnURnuln
ber ©ebanfenmlttbetkin<ir beitbidbrifer i^tftmH fo^kUi
«Ifen ©eftein. Slufierbemr bag bi^fe offenbar bemSorgia«
ab9itan(eii %mW^(^ Ö^f nicftt ben ©egenftanb treffen^
rnnS m<ui ficft »iHiMfiii^ . b«6 e<)»lt#jM|l! <MIMfeftni kqk
bag fle, n)üfern fle einige qjewriÄroft baben foStm, ebw
ff ftttt fttgcn ben ©tepttci^mu^, alö gcö^n bcnöcgmaeiö-
mu^ efeptifcr einen 3tt?ccf bat, fo mut
er bic ^IbRcftt ^aben, bU S>O0mati(cr iinb Slnberit, bie fei«
Sextui EmpiTic A<2twri.i|!lArA€miie^X.$.^aeq.
t
«
» f '
ne Partei ^enomrocti ^(I6en/ t>ott ber 6brutiMofid(eit bes
C^||iKK&(llf•n^4li dbff er »ifl Mclnn. SBte fm
tr ober ^ »eil» dter^aupf M<|TfKi9 dSo^UmwMii^^^
ober menn fte burd) 'IBorter al^ bte ein|i<)fn aUgemei«
ncn 3<icbii|. Ht {Bor|leQ|ungett r ntdM mdglid) t(i ? ^aft
gUifoiitttmcntWeifft Sf^en (nodfet gar ific^tf,
•fH «1 §1» iHil III kmcifm wxwtimAi '
$Sefd)afenf)eit ftnb nun gröftent^eilei Die folgcnben/ ge^lii
^ bic ^rfenntnjg gericf)mcn. €^ ifliutr bc( MimaoidltiVil
gfoiifit iviteiM «NlifrenAitiiltr ^ortmuMiif .f(|c €cMn} .
Mg fie @r]ttii^ mit fo eldtbm Oapbi^iMi «irmifc^te, aM
»oQte er abßc()Cti(^ bcn ^feptici^mu^ babnrc^ oicbct enif
( ' ■ • 1 • '
• * ■« ' . * 1 ,
^ i i> jDie0ränbe 900111 bic Eogif, o(i aBiffenfc^aft t)on bm
Crfenntnißprincipirn, ^aben ben 3n>ecf, |u jfigen, bag
Nifi dWiff<< üriterium ber OBabr^eit eUec
^•ttiitiiig it%u ttn^^baf ficft fdb^fl ba<
ai3a(;rer clM Dbfece ber €r(enntni§^ nid)l
o^ne SBiberfprucb benfen laffe. 6o (an^e (td^
6cFtii^ oa bognMüfcftco te(|rfi9€^, fie on^M unb
tu* ^qie^ung auf eiti«iibi|r ie»re^iferf fo (tnge er mtc
barauf au€$(l^rtr ba§ feber Serfud) ein äU^^emeine^ ^rion
' Iii» ber Crfenn^nig attf(uf}eaenr ben bic £)ogaiatifer bif^ftfe
fleiiKM^ M #4 ttnbefdebigmbfe9# iHi«^ einer bitcd^
Wii otAfrn nufdc^oben mrbet ift et in /einer ßi^^f w%
fein fKaifonnement if! meiHen^ bünbi^ unb crcffenb. ^Hber
* er ((eibl nic()t babei f{c(»en^ fonbern tviU {ugldd) burcb fein
MiifMiimcaf lewcifidir taBiebets S^erfacft frm6tIo<; fey»
Mb ber nienfd)ncf)e Serflanb nie weffer f&mmen Mnne, M
|ttr Srfennfnig , tag er ficf) aöc^ ojfatorifd)^! Urt()cilcniJ
auf etmg enthalten miiffe; unb biffe^ fubret ibn weüerf
US Ser tiii96toer(tanbene Sfepiici^mul d<^en fanur unb
«(Jt^iflef if>n , ju ecpfei^rnrn *i\\^\x^)K \\\ x{t\imx^ ^ mX&it
er fonfl ai^ SBieabmerf einB<fe()en.unb (u feinem eic^«
^ >ett ^
9«e i;3iet«» J^ouptji. ,S)cittec M&x*
|tt tpdi^ai »it nun fc^reUen* • . m /. i*. r.
SSon bem ^Kciterium bec.QBä&tßeit« '
£)a^ Jtriterium 6er SBa^r^ejt i({ eine 91 i d^t n u o
nid)t tDouacS) mon ftc^ itt feioea Jg4ii6fun()en ric^tef / beim
praftifc^e 2c&en; bie gcfa^rung (<Pa<vo|itevov) beftimmt
feerUe ee^^ti unb a3i(btr<9n bec S>iosctn#)>jri
Ä6er ©a^rbeft ui^b galfc^^eit tirtb<8li(
^ £)icfeö S'riti'rium fann nad; einer breifacben SCöcf f?jcbt
ttrcb<i(^t uxrben. Sian faitn nomlij^ fragen ; 194« bli^
«rib^H<it bie.®«^rMUl..lfr. ttlH.fd^; ittM
burcf)? biircb bell Sittn cbtr^cn Sfrjlanbj
»oaa(b2 ben 9Kixj:rteiimifleiiji^)..; :
c Socb bin Gtoifecil iff^bd« Siibtt^ bOft.bit.SB^^ff
^eit In bcei fünften t>erfd)ieben. @r(i(ict) in Slnfc^utin
Mfffiefenö. 2:)le fflabc^eit i|i ein ^drper; ba^SBabcc
«btt ftma< Uotorperikbetf* . 2)<i<ifiBabr< b((iebet in bitc4
tiBofte lau^debrdtfeen Urtbeibo*- r SNe ABobvbHt obcr^ iü
bte aSiffcnfc^aft, meiere oüii SBa^u 6e|iiiuml/ alfo eine
' . ■ • ... • ' • • ..'i OUtbff
i 35) SeKtus Eittpiri^ oAxta Ho^ir. I. 29.-1^ «^v
16) Sextu» Eoipiri«. aifveri» l^gk. L jj, 35. «M^iliy
r« ttvm$ itfiriigto» us v(p* «*r9 ^r, Ji' i* ro Oi^ tit Kfot".
• Fyrrhoju
.1. @w>M-<£«PPitif.tt,<*
Hr^cation tm^en^ euiiutiy mefcMtiii JtAr«
per Smjitcnö: in 2lnfe()un<j ber ®e(lanbtf)eile^
Jpa^ ^a^ie i(i amß (Einartige^ unb (^infac^e^; ein ein«.
8if]'enfc()aft tfi fini Scrbintung me(rer€r64$c. IDrtttiitC
in 3lnfe()uncj i^re^ aSer^lfniffeö {u einanber. ©a«
f|^at)re i(i nic^t not^mcnbi^ mit bcr as^^r^eit Dcrbunbttu
iEin Karr unb ein .Xiub fast mil samikn au^ <ti9a«
flBaftvc^ afrrrnJid^ imebf mSSimugtfepn, ba0 tva^r if{*
2)ic aSa^rfeeif i(t aber üüqdt mit ber 2Biff€nfcf)aft öerbunn
kin, unb «Mr^biefe bcftgtr ifl einaSetfi^r; t)ttnit U^u
amb t9ei|n er ^tvoi. Unmaße« fagt/ »ei( er alleieit miw
H% t€ ni^t m^v if{/ nn» bttfci a|i< cfner suecn 9(bjm
' . • ».
* lle6er M< StrikHum ker fSafir^dt (errfc^e bie gr^
fcUnemtgfeit unter ben b09«a(lfc^cn^f)i(ofop5en. ©nige-^
(oben 6eiutttpt^# ergebe gor f ein $cittcmni , wie 3EeniM
l>Mittff S(aiabe<> Snad^arft«^ Vrera8ora4^.S>to«9^^
ru^f 6or9ia{^, ^etroboru^z Slna^arc^o^ ber Sub dmonifl,
tinO SRonimud bec @pni!er. SInbere nehmen jmar ein ^rb
terium mrtoüäitn übn\in bec Sefümmund beffe(6en gai <
fe^r tfott letnanber at* iRac^ einigen ifi bie 9itmünft, iiad^
^onbern bo^ ©efu^I, nacf) bcm (fpifur bcr 6inn, imc^
"Üplafo unb '}iri|!ote(e(J bie Sernunft unb ber ©inn, nad^
• ben Gtoifern bie begreifenbe SorfieOung ber fe^te-^teflinu
tnnn9^drunl> berSBo^r^eit iDiefc llnetnigfeie tySttt bm
-©eytueJ genug Stoff ju 3roeifeln bargebofen, wenn ernicf)t
nur ^iilorifc^ bie a5n>cic()enbenS3e^auptun9en au^ einanbec
yc$en# fonbhrn ant^ fie feiner Senfur nnterwerfett; tinb
' barau^ ba^ ?iefurtae* b^^ttt herleiten WoOen , bog it ber
ffiernunft nod) niriftt gehingen fep, ficf) ju f[cf)ern ^rinci*
. pien ber frtenntaig iu ergeben* & md^U bagegen einen
«Kr f. ^ > " . anbern
$7) S e X t u « E m^^i riß, .aii^^^ . Lugk, L ^. ^3
I
r
ioz ißUtm^aupt^. dritter 2(6f(^n,
aiibirii 9itif ttm Hit tcn SDofltiti^f Mimi« ja ttrmmi^^hrfiC
nimlid) bcn ^Beroti^r öÄf 'feifw< Uf^ti' b<ii htti SrlUtHn
m6^lid) fvw^ bcr auf bemfclben bogmatifc^en SSerfa^ren
i^^f ^icfdbe diactifrade nad^ (mcm iErUcrium ertoecftr
onb toenn et aiu^ t^Oig %riMm ^»ittf bid^ MI 9^eii&
Itd)Wt j!eö<n Mgt, 06 nid)t ein ^anj anbereö Äriterium
ttifjltc^ fc9«^tDtlc(^(ö alle Drei bmtf^tütin &Uxfl&ffi^ taadit^
• I. Z>tt ^enfc^ (anti liid^f hüt SttÜttinm
macfttf fo. ifi faft ü^erftüfflg, über bie anberti nocf) ttmi
)u fasiitf ba bie ibfifin inmtbtt %f^tik , obtt^iHtiittiß
ien, obtr 3uflinb< bc^ SRntfcftm f?nb* gtlr ba^ crffc
taiigte nun oor ädern ber begriff be^ ^enfc^en etma^ au^
' $tmüd^tti feytir tocän mir uad b<n SIenfcbcii a(d ba^jenige ^
^^ftn MiUn feilen/ miesem tic Crtointtitg 4itt#|t(f(tcf enb
An^tbivtt 3fl aber ber SKenfcft, ber bie SBa^r^eit erfen-
«€11 foOi ein mUmiflidit^Mtfitt, (0 nmi bii Wal^tfyiit
[ nneet beneti # toebte - biefm Sc«riff ttnectfoetM , ei|<
il^rte eofratc^ foglei* für ba^ 9Jic()t»iflr!jn. 3c&
nic^tr fo^t eo ob icf) ein ^Renfcft 6in, ober ein anbe«>
ni »anbeMametf S^ier %9P^M ^^)« IDcmofoit Mgt
|tt)ar, ben iSec^riff ju cRtn>i((e(n et foiMe a6er iiic^M '
me^c barüber ia^tn, al^ n>a^ jeber unmiffenbe SK^nfc^
hti% jDjer ^enf^t i^f ^<^^ toir alle miffen.
8>tnir»ir aUt mifftn/ i»a^^pw $ftmb, ein ^f$tb, üu ,
tpflan^c i(t; aber bon allen biefenJif tiie^lf ber sDjenfc^.
^Siiocw fe^ er f^on Dorau^ matf einer $r(l4rttng beburfte.
aeo»
38) Sci^tiiiEfnpiric. aivers; Lo^c, I. JJ. 264. « 7«^ -
• - » >
* » ■ ■ ■
Digitized by Google
4
a!ö baö f)od}ftc 'sP/obfein dufgab? \^j(Jcf)(Ten^ law«
ttiait nur toon bell oriinMic^ftcn $^tlofo))^eit cHoajS SBcfrto
£)ie ^pifttteer ^(aut^tm, bin föt^tiff bti SJ^enfc^en
fojdr anf(^aiil|(( ^tbrii {it fAnifn» toenn fasten t M
«Kenfc^ ift ifffe btHi'mmu €ef{aft mit »ir
IBffeefwng. (H cntc^inq i^nen, ba§ wenn etn?vi^, wor»
nuf man mit bm Ringer bintoüftt, 9?enfd) aOc^f toai
tikbt aufscivtcfefli'lMr^* Mir tDKnfti^ ifi; ffleifl mah mif
SRonnrfo tft'bo^ aßeib Um TOmfc^; unb jcige man
auf ein »IBeib, fo i(l ber 3Rann fein gj?rnfcl) u. f. ». Sin*
tcre f)^i(of^)>6(ti fu^^ern ben ^t^fiff btS SRfnf^en
Satennd^meten' jtt 6rflfmmen f ^aW menn bdburdy tret
?8fgrijf bc^ ^nbjt)l^ucücn 5Renfcf)fn fdnnte gcgebm »erben.
J^itr finbetman unter anbern bie€rf(^rund: ber 9Kf nfift
' ff tin benfe^^etjr (lerftfic^e^, ber S^etnaiift
•|i«6^ b^er «Biff'enfd)Qfe empfingltc^e^ letet»»
bf^ Siefen «Muf bicfe 5lrt erfidrf man aber nid^tf
m^ber ^enfc^ Ui^ft ifi, fonbern nur feine acctben|en,
Sj^el^botfif^bem/ welchem fic ange^^ren, berfd^iebea
*^titi. ' €iiti(te »^Icciben^cn Wnnen tjon i^ren ©ubjectennfcfte
i^gctrennt meröen, j. 95. Wnge, SSrette, Xiefe pon ben ÄiJr»
'peirnfj Oenn einen £<rper fann mn nidftt o^e bi^fe ben«^
, fe»;
' , 4p) ®eictuö. |'d)icanlrt ^kr offenbar ben^emocrit, wie noc^
• ■ me^r au^7/>7>of;'p. Pynhon. II. 0. 23» erteilet, wenn
*^ ' er einen ÖJebanfen, wovin ^)emocvit eine Definition für
übtrffÄfiig erflort, för eine^5>^finUion nimmt, unb bar;
♦ • * au^ unter anbern bie Solsertihd jie^t : 'Bii* alle xoi\i
\tn, Wü^ eU ^nnb ift; alfo iß, ber ilKenfd^
ein Aunb«. %. .
•** ^i) Sex tu 8 Empirie. aJütfrx. LoirtV. T. (j. 269. «>-
Ly Google
1^ , mitßmJ^tSU ^fyj^(te7(iiäftu
* ouc^ bie ^ccib(n{cn nic^t bor^anben ftnb, mie Saufen, 9le#
iMOf 6(f^iafenr fflacf)en in 31nfc^un9 bti SO^cnfc^m. Uit#
acdM btcfe^ Uiitcrfc^cM i# 5o(^ batf^ lUciliciii nitmM
haß eu6;ect fe(6|i. iU (({ ba^er eilt eUM Unternehmen,
burcO Slccibenjen eine frfidrung tyon bem SKenfcften )u ge«
icil^ iiUntt^ SBefen iii ein aUdemeine« Stcciben) bti
teenr^eii, e^e mUfya er jiar iiictr t94|f ; bie Gmbttc^
ffit ifl fein Üidibenj, fonbern nur eine jufdOige golge; fo,
lange toir ^enfc^en ftnb, (e6en mir, unb finb oicfet tobt;
M X)iinttn Mb bie fSifitefd^Af^ i({ ti» 9kcibiii^ of^Ma
oddemeiiH« ; einist. aRenfc^en finb, o^ne bag ffe bmftnr
ttie in bem ®^Uift, unb ber Langel ber Srfenneniß
ranbt.noc^ nic^ benSlnfpruc^ auf ^midt^tit, to'u bti bem
fBo^nfBtn» Sene f^^Uojbpj^ia geben. m< olfo^fdr bo^
SSertangee tmaS Mbmt. ferner mac^e baß ^ßr^bicae
£()jer, nocb feinen ^ffienfc^en, fonfl »ürbe jebe^ (ebenbe
4Bff^.etni9Renr(^Je9tt$ auc^ nid^eba4S>en{en, fonfl müe«
-jbmitnd^ ^< @deter, wid^ benfen, bieOeic^e «uc^ einige
«nbere X^iere, {u QRenfc^en »erben ; auc^ nic^t bie ©pra^
iC(^e, moferne mir niA(?iaben unb papa^tpm furSKenfcbeii
evftdren »o^eti;. nit^e bie QifrbMfeie aui bemfcl^
®rttnbe« S>ie Cmpf^n^ric^feit ber tletnmi^ itiib bcrlBit»
fenfcftaft ift and) fein no(()mcnbiger e^aratter ber ^mfd^*
J^titi erfilicb pagt biefe^ aud) auf bie (gomr; {meiien^ ig
«b4«, bi^e f mi^4n9(iij^(ek ^a^v {Renfef^, btfpn '
•Statur fie unerfidrt gelaffen ^aben; * ^ '
^an ermiebere baranf: nld^t ein ein} ein ei.
Don bcn aafge^n^lten Spribicafen, fonbern
bxt SSereinigung bcrfe[6cn mac^t ben 9Ren«
f e n Mm bai ig nic^e^ stfagt» SBe na. fein ein«
,42) Sextus Empirie, advers, Logic, I. §. 276.
• liii^iuifl xo^>tt nnm^ ^mti Unjßttftf^ ao^l ttmoß w^»
^nommen, noc^ fonft.Der^ntere toitb. @obann laffm
fid) jene ^ribicatz nic()t einniol ade jufammen t?er6int)enf
^amit au^ bcm.,@antctt (iaSKenfc^ tDcrbe. @i|^rt^
Ucf^feit iil feinet >on uftfern Siccibeojen^ fo fange alß toi
SDücnfc^cu (Inb; wir fd)licgcn nur au^ tcr Srfa^rung, ba§
aöe un*i ar)nficl)e QBefen gefiorbcn fliit), ba§ tvir ebenfalls
(lerUflcO. fuib# oMck^ tic %ob noib tutfttnt SBif
htn^ttn in einer <tnb ju einer andern nic^f. IDenffif
unb Q:rhniien flnb fci^e ^rdbicate, mlii)i bmSRtü((!^tu
III ieoer 3e.U iuloinautt. . . , . ^ ^ ;
' * $tato^ e:rfMrunq: 5er ^tnfä) ifl ein unq^
fiil9.e(te^, {meifilfide^ ifr^ mit 6retNii
nadeln» I0«4c||f# ^^rr" ptattif^tn Crf^iAMtnif
f4()ig ifl i(l no(<) fe^reröaffer. 311 ben Uorigen
§c()(ern {ommt nod) ber 4)in^u, bag er ein ^rabkat unge«
fl49e(er m« gar ntebt- tnr Se(itinmttn9^ M SRenfc^en itß
f)6tt, aufnimmt. IDod) r)ierau4 erl^Het fc^on f^inl&nf^iid),
bog ber ^e^rtff b<i nid}t fo Uid^t aU etf
Weint. '
Sil nun fd)oa p er Sj^egriff btß 9)icnfct)ett
fp fct^micrig/ fo ntu0 <if nocb me^r bfe (Er«
(enntnifi beffelbeh fei^n. (Denn »oDon man fei#
jien Secjriff ^(tf, fann and) fein ©e()enf?anb berffrfcnntnig
fepn. £)iefetf li$t fid) aud) auf eine anbere SBetre ein«
leiKfttehb machen. QoÜ ftcft ber 3R^nfc6 feKft
erfenneu; fo ii! catmcber ber <)anje SD^enfd!)
brte^
^3) Sex tue Eaipirlc. advers. l.ooic. J. 2ßi. «v-
veoXtttKtit itxnyiov. Diog. JLaert. VL 4V* P 1 a t u
Pü/iiuMj 6 Q>. 0. 24.
ircniiem.9ef4.b. «biUf- V.S(. U
|o6 9iUtU6 ^aujftft. SDrUeet 7(6f(^ti.
ttfptidttnit nnb uttnntnbt 6ii6}icl^
•bff bet iattit' fltciir4 betv 0e0tn ftetib bcr
Qforfci)und utib Crfrnntni§; ober ein anderer
%^er[ ber Bcgett^anb^ ein anberer ba^ gor«
(ibenbf iiBb erUtii<iibe44). lDtt<erftetiiib i»ci*
le ifl ungereimt; btnn ifl er gant b^i^ gorfcbettbe unbCfi
fennenbe, fo bUibt nicbt^ ÜBrig f^r ben ©egenfianbf unb
Ift er gan{ btefe^r fo nicbt^ ba, t»a^ fdrfdben anb er#
tntneiifoO« £>a<brMk»lcea{(b Mof g^nfbdr; aSeitt
oucf) ^ier {eigen ficft lanter Un6e9reiflid)fe(ten. ftdrperdc^e
fiRaffe, @inne unb aSer^anbv bieg flnb bie einzigen 93e«
ifloitbl^ be< 8^4m« (OBif boefe 6ejrtii4 auf etamol
offerforifcb bebaupteii hWt Mi er cidrber für l)i(bfl {mei»
fel^aft unb nngetoig er(f4rtc?) €r mu§ a(fo entmeber
|BU bem^drpet^ bie @inne unb benSer(iiiob
jerffttHtti, ober umtßt^tt täit be« fiiuiieii tmb
bem Serßanbe ben jrper* . '
tißt a^ ift ober unrndglicbf weil ber Stfrper o^
f «t>fiiibitn8 iiQb SBermiafk unb |Uner fSiam nad^ rnttafi
(ic6 )u fo(c!)en ^b^t(df<^<ten be^ SSorfleKenben ifT« ^dtte
a^er ber ^drper bie gdbidleit, bie Ginne unb ben SSer^anb
eborittHeOen, fo m&9tt er biefen dftpU^r auf tlei^t
afficire , te(6fl einn unb Seefbub tterbm: 60 lofe
ba^jenige, baß @eftcf)( mitnimmt, in fofern e^ fti^
f^tt, fe(6fl@efl((t fepn mirb, unb ba^jenidtf welc^e^ bat
, fiBarme aW warm tbaftmimmf; tMut anbent wa^rneftmen
fann, aM bag tt erm^rmtf b* % felbft etwa« aßarmtf
Wirb;Jb mu^auo^ ber^oryer/ wenn er ben @inn n)af)r#
nimrnl^
. 4/1) Sextiis,Empirie» iub€rx, £o^, L jf* 2Q4* et^rf^
Tt »«# xttraCkotfAßmtt^ fi tkn W '^t ^trfx/u.tjf09 xui ino vnw
rjjf» ofcoffocVf II y«^ oAv 'S"«« offuffa tj o^u/untf, jf /ui^a fMf
I
f
uiyiii<-ca by Google
I
* «
nknnit, l^n aM eim m^tni^mtn, offo mpfinbtn wib
Ulbft jttm 6inn »erben, ©ann toütbc 06er ttr X6rptt
niätt bai Objat , fett^ern ha€ &ubjtct btt Umerfud^ung
»erben f unb (ein ttneerfd^eitnngtaertanl |»i|!;^en bem
iftifriKV ttttb {mifc^en brn tSinnm unb bem Cerfianbe dbrig
bleiben, ün^trtimt ifi , unb dK^n SSegriffen bet S)og«
«atitec oiberfpri^t.
. ' *■ *
9)ieDeid)t ifl aber ber Ginn baijtni^t, toobut^ btt
(Renfd) ben j(($rper ernennet ? ^16er bi(@jnneber^a(ten ßd^
nnr Ictbcnb, nehmen tu einbräche mie bi« SBa^^ attf#nnb
«Mfen anferbem nk^A» WBoOffen fftnen bie 0ln4fe^#
fcbung rinei^ @i9en(!anbc^ beifegen, fo mürben mir fit jn
einem benfenben SSermöden macben^ mefcbe^ ^t^tn i^re^
Iteetir ift. ^ntd^ büt^ti%tf &d^mtiß, GAfe, SBiettre nn^
bnrd^ aBobfderäc^e officire {it merben, bief ifl ibtt &^tn^
. t^ümlic^fett^ nicbt aber ba^ felbfitb^rige Sorfcfien. SBie '
fdnnic ba(^cr burcb fle eine (i$rper((cbe SJtaffe erfannt mer^
tiut S>at defidfte nRtome »o^I bie Oeftaie^ bie
iinb Jarbc mf)t ; aber baß iflnoc^ feine Wrperlic^e SKaflfe;
ünb menn aucb bad^eni()e anfc^auet, beffen Stccibenjett
Iii Sefldte, Srfge onb garbe ßnb, fb fann ü nidfi
'b€t Oijecf felbflr fonbern nnr feine Sccfbenien nni^rne^
nten. €^ ifi nur eine leere Slu^ffuc^t, menn man fagf,
au^ ber Serbinbanfl ber QUciben^en refuftire ba^r tbof
^»m Stitpit nennt. €4 ifl ni^t nOein fnlfc^r f»ttbern tt
»drbe aucb biefe^ zugegeben nicbt folgen, bag bie @inne
ben ^drper erfennen , benn foDte biefe^ m^glic^fepn, fo
mä0een bie 6inne )iiic^ ein Serbinbänfl^bermifgen MHum,
ttnb j. 93. biefe beflimmte 9tt9t mie biefrr Ceffale berbin«
ben , um ficb einen Sorpa DorjufieOen. SDa<$ SSerbinben
ifl über eine X^iigfcie ber S>tnUtaft, nic^t ber 6inne» -
.f^elihinenni^t einmal bie ei^ielnenSceidenien erfennen.
Um f!d) ^ 9. eine Un^t boriufteOen/ mn0 mnn Zueile {u
X^eiUn^ininfe^en, inbem man bon einem |)unEi anfange,
ü nnb
303 SSUtte^^^auptjl» ©ritttr ?ibfc&ti*
ttnb6ei einem auf büift. Bieg fann bcr 6inn md)tiWtld)tjC
nid^' bcnfet. Unö »U Unn er fid) bie Xiefe bet Jlu^bc^»
4iuns «oribtftqi ^a.er not bei btt Qbtt^t (teftea 6Ui6t 4^) 2
Die ©inne formen alfo feinen Sotptv, aucft nicftt
(icfe f elbjt erfennen. Denn wer fie[)ct burcft baö ©eficftt
unmigUd) i(t e^, ba§ bai ©eflc^t ben ^dretibe« tSe^orflnn
.(«ftcji, ober ba^ ©e^dr ben fe^enben ©cficht^finn f)6tm
Um, btnn ba mugtc bcr j$efic|)i4ßttn mt bcr ©e&drfmn,
tttib ttm^efcl^rCr afficirt tberbm, unb^cibt 6uHie i^ct Sßoii
tur gegen eiuanber DcrUufc^cn v ^
* 1 ' •
' . Ueibt alfo ttttt &nt ^o^üd^tüt &bmf bai
nämlicb bit SDcntfraft bic Äirpcc, bie ©in*
ne unb ficf) felbft ecfenne. aDeln aud) [)ier fin#
.ben ftc^ ber UubedreifÜiitciC«» fi> biele, bag jeber «Muöweg .
btrrperrt ift QBcnii tbir cffUic^ be^ii gaO fcfteti, bag b<c '
S3er(lanb ben ^drper unb feine acciben)eti irtenner
.mülTen wir fragen; ob ber SSerflanb ben ^anim Sovptt
auf ciamat auffa6t> ober nur bte Z^tiU beffeiben nad^ unb
na^ mb bur(b bic 93():biiibuii0 bc rfklbm lur erfeimmiS
. ^beffelben
45) Sextuft Empirie a<2vtfri. Logic, L.jj. 295 seq»'
'fM tf9iC99 rvnwrm^ vXk» h tffuffiv ith In ro ^nrmv iftg*
«tpvrff 9 «XX« mm lefot tf/v harx rwv rvr» irvf*ß0ßn*oT99
xurxXyj^'tv letfffjotarou, olov tv^ttas /u-ifKitSt, nx^ {wt^^itrtf yet^
xou ^ix rtvos , xoM f/ri rs xurotXtiyovruv ' om^ Ttutet* «Xe]r9f
46) S e X t u • £ in p i c'i c. advers, Logic, I. 30 1 . 502,
V •
"Qigitized by Google
htH4btn itlamt ^'^y ? crf{e mtikn bit S^oimtUtt,
bad jweite j(l iiod) uabecjreiflic^er ba^ in grncje H^t)e\u'
bi. Sini'dc Don ben X&ei(en be^ satiicu jli5rpcr^ ftctOobui
CernuQft i$üsjoy»), un^ tiefe affitim un^ auf eiiK Der»
Bunftfofe QBetfe (cnkoymV * tS^tt titin 5er 9er(!<inb »eil
bicfcn auf bicfe 2lrt affUivt, fo wirb er bernunfrlo^^ iverbrn,
unb auf^drcn^ 83erjlanb |u fcprt. SUi^.e6eii bem (^riinbe
faim er atjer aitd^ nic^e 6ie &mt erreniieti, tpeil tief^
nfcfte benfeti , er mArbe biirc^ if)v 9lf!cireii nuiti benflofeti
©Hin roerbcn, unb burd) bie aSeröOnlicöun^ mit betifiibeii^
nic^t mebr bad utucrfuc^enb^ Bubjta, fonberit »ba^ |tt^
»nferfttc^enbe £)b^ci fepn, mU^t$ miibcr ein aubirff for*«
fc^enbed Sermi^dcii ucrau^fc^t^ . * ":
* . • *
aSirftaab tmb fSiniif fc»i[ebern bii iO<>fli0<tt^<<i'#
eht nnb baffclbf fl^rmdgett, nur In nerfciyWbener Sltkf fi(i>r#
fo n>ie ein unb berfelbe $ec(}er in einer SXuctftc^t ^o^I, tir
einer anbern er^aSen, unb ein unb berfe(6e ^eg für bie
^innufaefteiibfii fliU, fit bU ^ruiieftde^itbeii abftft&fis;
i^. auf biefe Vre (anti ber a3er({anb bfe @inne erfenmn;'
JDa^ i(t aber nur eine (cere nid)t6f<ic|enbc Slu^flucbe. Denn
bie eben erhobene @c^n>urig(eit ttf^vt in ifjfvtt ianpfiSttaft
«»ieber inrdct. tBie fonn ba< Sermdgen r * lorfcM ^bm
ur.b aScrjlonO jugfeicf) ifl, in fofirn ci? ffierfranb if?# ficftr
infoferne^ @inn ifl, f äffen unb ernennen? SRug nicbt
M £)enfenbe# in f«ferti ctf ba^ Slicbtbenftnbe borfieHetr
|ttm SRic^tboifeiibcii wciibcii, tba4 ungerfime it^ ^^)f
€Bb^
's*
47} Sex tut £linpiric. advers, Logic, T. §. 505, or«»
ufimtmtrtf rtjv tM99tuP mrtkiftrtMipi yattB^ th rt qA«
; 45) Sextm« dnoptri^. aivm« Lo^c. I. fi« 307— 9* ^
«
* r
9X01 lOiectt« J^outiiit «Dritter 7(6f;$n.
tttcftt fe(6({ frftiiaem Cr mäfi^ «tefi^ ßcft mir
feinem gefammten SBermdgenr ober nur mit einei^i %ht\U
befTeibcn erfenaeii» 2ln ktm tt^tu gott »urbe er gan| tof
Crtemmbe im^ Crtemmrif iü^, tmh Umü MOkyttt
ber ^rfenntniß aufgehoben merben/ mad fid) nk^e benfeft
(dgt. 3n oem (merten aber mti^te ein Xbcü be^ Serfian«
M bell ganicii JBcrgaiib tümmt »icba biefelbc Uiu
ynreiiiKfttil eiiiefr CrbnMiig ol^ne 6egeiiÜanb fk(trgc(ai
tturbc; ober ein Xbeil einen anbern %\^ü{, tt>o immer n>ie«
b^ biegrage lurärffommtr mie biefer ficft felbfl erfennen
lanii ; man mil6tt MUimbUclK iaun^ <<ncii anbcm S^i^ü
mmel^mfiif ber Mef^n erfemitf. S>i( Srage t({ tittbeaiilii
tt^ortlicg^ mH man nie auf ein erfte^ €rfennenbe. (ommt^
.ober ber Segenflanb bef ^tUmim& gin|(ic^ berfcf^tvia« '
•K t^). SM me9r« Mum ber aUffhwb M frttü tu
ttmti, fo mug(e er auc^ ben bttf in me(e^em er fi<j& 6e«
^nbet^ ernennen* ^enn bie (S:rfenntni§ ti&e^ jDbiect^
a8i|fte 011(1 bk StoriieSiiiig .bi< aUiiim<> bes e*
' eittrimmiir citf« i^liet ttM ber ^Berffool^ ito CrfentiCMt
t>on f!d) unb feinem &%t, fo mürben bie $6ilofop&en
nic^ fo uneinig toegen be^ @if^e^ be^ ^Scrflanbe^ fepn^
fea cto^rbeit jto»ff anberc bie^fb «nb fene mieber Mb^
batf lBe^irn^ iMf bie ^e^irn^dute^ biefe aber Salb baA
^erjr balb aber bie Defnungen ber 8eber bofdr galten ^°).
£)iefe^ #ab bie aOgemetneo gioeiftt^rilnbt sfgen batf erß«
itrlienitm ber VM^xi^ aber We iDbgmattter iiiel
£)iinfe( beftgen, bag fie f!c( allein ben ^unb ber ^o^r^eit
iiieigttin# unb anbern nisi^t einmal ein Urr(^cil baruber ju«
- »ilei
49) S C X t u s Empirie, aduers, Logic. T. 3 1 o — 31 8.
50) SeUiit Empirie» :fufe«r/. Zu^g^c. I. 0. 313. -
uiyi^i* cd by Google
\ ■ ■ ^
gefielen i fp milffcn ht{^tt$ iftrcS&c^ait^liiJigiii
. beAr fo hnfx%it itin Sorgf6f? cUmeber auf dner Mögen
Stt^fage, eiber einem !5en>eife feiner 9lu^fddej €ine fifofie
au^faqe fann aber feine SSerficfterun^ t)on einer ^rdfiem
@(aubn)urbidfeit t)or einem anbern geben, ber baö @)C0eQ»
t{fei( att^f^dff* fBertift er fid^ ntof einen l^etodtf ftinee
äu^fngef fo mag er einen gdlttoen; ^alebaren Sen^ei^ auf«
fleOen. £)S er bieg fep, fann man ntci)t beure^dlen r hü
einftriecrmm ber SBa^rNt aafgefunben iftt intoete^em
nfle cinterftnnben fbib/ €in fo(cl^e< nber \ft no4 gif
funbtn, fonbern tt)i'rbnocf)9efu(^t. Slifo ifl bte €n^
becfung einetf Artterium^ iinmi{g(tc|
mw aber bie)(niaen# «KkM ^ otf eftifb^ri^ttl
über Me SBo^r^ <Mtftoirf^, im MMiebimeii 6etei|
au^ge^en, unb eben be^megen uneer einanber uneinig finb,
fo muffen mir einen Snef^eibung^runb ^ben# um iii
befimiuenrnH i4en unb tHi^en nic^ tnt N|V»mlii foSei^
S)iefer Ciitfc()dbungi^dru«b »ib^rfl^t enfttcber aBenr.
ober ifl nur mit Sinem einfümmi^» 3m txftm gaSe ge^ijre
er felbfl mit in bie &anuue be^ @treieigenr unb fann, ba
et(ett# dner SeurtMimg leborft xAM imu jWtefiuui
bienen. 92i(^ onber^ if{ e< aber aucO in bem {meiten^
SBorauf timtt fic^ auc^ ein IDogmatifer fluten, um
P4 bie €ttlf<i|fcfbuttt iÜHt bie ffkifrfteil i|tt|ttm<iien? SHuf
' ^- V ' ' , ,
\
51) Sextu • E m piff c. adve.r5,ho^ic.\.^,^\^'^^l6f
«XX^i« f*u^ufii>tvy ort vyttfs i unoinfis t^iVf p n^sx^i^f^t- •
^ M«u TMTO ff^wfM'koytt/bttyov ' MH t^ofAty y» ffVfiUpmow
uiyiii
tiefet (jabon, j. SR.^pfafo unö2)emofrif, ^pifui; unb3f«<>*
Unö Ul)xt nid)t öie ffrfa^rung/ bog 3un9Un()e nifl^r € n#
mä^ btefc eine grogere erfal^rung liaftcm — IDte ^regere
anl?reir(^iin() beö 3?ncf)benfcnö ? 3" Unterfucfeung bcn
9QBat>rtieu fc^met fnn £)cnfcr bie wirbelt. £)ann ftnb fic
oOe cinanMr gUic^. <EiR ^rdfgcrer Sßerßanb ; Sitte £)eii»
fer waren MfUnbift, m^d}tSt>cttt 9Xiwm. 6ollte ä(er
aucf) (?iner bor bem anbern einen aSorjug btf^oupttn, mt .
püt^t anß bafit , baf? er fein QrJgere^ £a(eat nicbt mi§«
^ratt(6te, tii{||Mim bit SBa^^eit |t^tferrN^idtnr fenbem
tem S^jr<'>^n @Aem'bf^C[Sa()ren ju Ici^eti^ wie bie
Slebiier niad)en? Sie größere 5lnjabl ber Uebereinltim*
tnigen? SBenn wir bte Sin^dngtr ber Derfcftiebenen Sc^it«
Mii infammtnfMkn, fö fifibet fid^; baff bie tHnta^I berCin*
flimtritgen ber Wenge bec ihnen 53iberfpred)enben gleicf) ifl.
§]0e Sin^dnger be^ Qlriflofele^ iflimnien unter fic^ ü6ereinf
^eiteii «Nr g^geti ^ie(gpt{urfcr# unb biefe fliseti bit^iSloi*
ftr. CBefrum foD man alf» bem epitet e^er folgen aM
bem SIriftofeleö? ßrtma meif brefer n^cnigcr 5in^>vingec
^atl ift }cini(btum6^U(b, bage^m ber^^bilofop^'e
feergc^er^ mit in bem gemeinen Se6ettr m^ein fftiderSRantt
nie^r gi(t a(€ biefe Unffuge; tß fann einer odcin oUen
ffi?enfc&eni)er(?anb, unb bie übrigen nur ©dnfeberflanb
I>en# unb bie legten berbienen barum nidnt me^r. Seftdr/
toenn fie einflitnmig einem Snbem ieittknmlfn. S)iV9{e^r«
l^eit ber ffinffimmigcn führet un^ ober nocfe ju einem gan|
entgegengcfcftfcn ^^cfnffat, inbem fie un^ immer eine noc&
9r jgere Unja^i ber CKig^eOisen er6(idten (igt SBir tooU
len annehmen/ bie 9tQ,(a&( ber ftoifc^en !pi)i(ofopr)(n fet; '
großer ber •liübanger jcbcr nnbern Sd)ufc, unb fie fott
ernflimmig &c()aupteOf -Seno 5a6e bie^ü[)r()eit gefunben.
ftbrer bie Spifureer merb^ fid) i^nen tpfberfrQf n^ tie^eri#
}(<iUtiUt |le ber Uutva^rgeit tcfc^ulbigcn/ unb bie 3lfabe#
;d by Googl
<
mifer fle Beflreieem Oiimmt teran bUft^arUitn jufammcnf
fQ mad)m hit Wibtt^vtd^mtxm tint mit grcgcre äln^a(>( .
dtt^. Scmer (a6cti l»Mfniigfli# I9f(c(^e imcm atnbftnatf
^rftflbfr ber SBa^r^eii 6eifiimmen r enftDcber f tnc unb M'«<
fdbe ^lnfid)t unb Dcnfar(f ober eine bcifdjietene. £)a^
b$t< fann n(c(}t fe))n, fonfl mürben fit unter ecnatiber amn
tmiQ frptt. j^abeti (te dbec ciiitHei ünftä^ unb SD^nforrf .
fo treten fie in baß 33er()alrniß ber @{eid[)l)cit mit bemjenU
geh^ ber ba^ ©egentbcil bctjaupm^ unb mou muß uid)t
auf ^if aSuI^cii ber (Stimmen fenbern ouf bcn ^(iim#.
mtind^^nifib d^renrfo ba§ bif fReftr^dl tticHt^ baja btU
trdgo un\ einer SJe^auplutis me(^r ©enoic^t ju scbeu^O-
^ieratt< er^Q«tr b^fi ttm SReiiM: (icft fcibft ^ b<t4f
^riferiumberSBo^r^eitau^deten fann; $n>eitcfi^aberaucl)r
baßbicfcö Äriterium felbjl unerf orf(f)f tcfr i(i,:.
aDcim torr ßct^ atimuget, bie SBa^r^cit |u b€urfb<ii«t, ma§
tfti J(riearittili* tfer fDSafir^tie N^eit, > a>hr4?^ jtriffriitM
f?ü?t ftcf) entttjeber öuf einen ffrfennftifß^^runb ober nid)t.
^n bem (c^ten gaU ijl fel6(i etma^ 3mcifef5af(eef, unb
ifl (ur aitflimmuns ber QBaftrfteit umattgCid^ 3m erft^ir
gaae if! ber CrfeKneniffsranb enfmeber t>dR -fkiem anbehl
©runbc abgeleitet, ober nicf)t. St^^ biefcm gallc muß e^
l^ertoorfen nxrben; in fenemSad aber mui^ mant>pn efnem
Cmiibe in$ ttienbli^e fort immer netre .®rdiibr forberii«
gerneff wenn baö Äritermnt berQBn^rVeit be^meifeft n?irb,
fo bebarf e^ einer öemonflration. 35a aber einige Demo«»
firiieioneti maj^^f anbere falfc^ finb^ fo mdfite jjene £)emoti*
flfirtioti be^ ^riferium^ mieber bitrcft ein ftrieerinm bm
tetweri^en; ba^ 5?riterium nlfo bunft bie ®emon(?r<ition,
unb bie £)emonftration burcf> ba^ Äriterrum. 9l(fo ein
^etoetf im üitUU S^inU fann aber burc^ bad anbere
l^etpiefen tperbeni toeUjebe^ fonfl ju^feicf) d^crjeuscub unb
' . . . m^t
55) Sextns Empicic. ojtMTi. X4»«:tV^I.$.g«o-»5-;6.
Ly Google
314 ^4U|M(L IDitoir
ctma^ anOer^ bemrifen foü, nidft ubttitiifitnb t in fofem
II. €^ fein jtriter iuiit# moburd) bai
SBa^re sefttttbcn ttnb ftetsrt^eilei toctDtit
. f«nm !Senn bct $R<ttfc^ ba^ ®a^re finbetf f»
finbetveö cutweber 6(og burd) ben ©ebraucft
ker Ginne, oberburd) ba^ bfoge jDenfcnr
0bet fttttd^ ieibetf |tt gleich ^0*
GinnCf wie fcfton Mi ben übigen @ränbeii trM^I« Die
©inne b(nUn nid)f ; f!c erapfanben blog bon ben üorflfftt«
toreii £)b)eaen üinbtidt , füf)vtn aber nicl^t iuc SSorfieN
M empfiiQbeiien D()^. SRan cmi^iibee biircft bic
Ginnt bh% färben, ben @ercf)niac( unb ben ®<j^aU; abei;
ni*tr bog biefeö Dbject tt)ei§ ober füg U9 ^^)- de-
^itt 9ebi(t)imfi ttnb 2)€tifeii baiiif am m £)b^ct, 9.
tinen !Retif4ea r «ine iMM^udeBoi. fltw iteSt M
einen SRenfAen bor, rocnn man garbe, &t6§tf ©eflatt
gilb einige anbere (giftenf^^aften in eine aSorfleOund berbin«
M« S)i( fBcciiiibimi ijt HMff Sv^ii#c(^0ef(^ma(fr
nod^ ®d[>ail, »ekle bie @iniie AM empliibm
♦ ' fiJnnen
• . . • ' ' . *
54) Sextus Empirie, advers, Lo^cT. §,^'57 — 34*-
Sextus Empirie, adver Logic. I. §. 343-
60 Stxtfts £iii^iri(^ oclvtfrx« L 344* 345*
57) Sextus Empirie, advers. Logic, I.^. 346. 347.
Ly GC
(onnett hit Ginne fd)on barum ntcfte Sie^^el bec 3Ba6r#
Lienen, m<t( fle oft tr&qm, unb unter einanber uneinig
finhi fi€ bebttrf^ji ttietnu^ ftM €imi Xrttmumif Mnoi^
fle tottt^eilet mrim milfen ^^}.
9iic6t burcft ba^ bloße £)enfen. ^cübtt,
Sec^nb M ffia^c beiirtMen# fe m% tt M (eibfi i^tß
^er ernennen, bie Statur, burc^ mld)(, tM SSefen, tt>or(!ui$,
unb ben Drt, njo er ijl^ ef)e er fic^ an anbere ©egenfrinbc
Mgee J^J. Son bem aDen aber Unu er uic(tf^ begreifen.
S>eim eraige, ibic j^icfate^, l^afttR benSirffainb fürntd^*
ant>tvß, aW ben auf ^tm^t SOBetfe mobificirten Äörpcr.
^Inbere belrad^ten t()n alß ein bon bem^drper oerfcbi^beoe^.
9k^, oe&M lii^t brnfeikn Ott mit beut £i{r|ier ettt«.
nimmt ; einidc (äffen i^n au§er bem StStptt fufeftflireUf wie
aeneffbem nac^> bem ^jeraflit, anbere nac^ bem ©emofrif
in bem ganten Mrper, oobere in einem Steife be^ ^rfrpec^, .
wAd^m fit fe^ neffd^icfetti UfÜmm. ffiit bif Alf ifbn
d(au6cn,ift ber S3er({anb etn^aö ^ann anbere^f ali bie 6in#
ne; einige aber, wie @trato unb '^üeneftbemr nehmen cui,
er fi^mit beaemiieiiibiiitiM' mi^ Uiefe burc^ bie
uenorsane «Me ^«rc^ gen^iffc jDefnun»» (enwr. — * m
9i6t aucf) mehrere @ebanfen, meiert ni(j^t mit einanber )U<
fkunmeu ^mmcn, unbbiefebebürfen ba^er felbß ti^ttSB(fitt4
l^ilM. IDtffe« id mni fntoebir ber IBerifiatib, / ober
etn>a^ bom Serfhinbe Berf<i6iebene<» 2>er IBerflanb fanti
aber nicftt felbfi fein Kriterium fepn, eben rneil er mit fld)
Mft miffteO« i$9 tuA |ii bi»^ |tt Vattt^eümbeii g(^4rt«
g(j) Sextut Empirie, LogK* I. 345*
^9) Sextus Empirie, advers, Lo^ic. — 350.
31« ^ietUB ^aupt^t, .S>ri(tec2(6fcr;it.
©ofi er burJ) ctroa^J anbercd 6curtf)ci(et tbfrtftt, forff bie*
(td ttot) nid^t Der SJcrftaiib baö Ärttcrium ^'*). ~ U«b
Deraui^9'()et, fo muß bic t>cr[iec>cubc6inn(id)fcu net&n)cn*
bi^ bcn äier^nb b^n^cra, bü au^rn £)6jeae ja rrtfiinen.
^>ciiii fe »ie cta fttfrpcfr mcicber |»if4icn brm ®<94rte
ttQb einem fid)tbaren j(dr)>er bcfinbli^ ba(^ @eftc()t ben
legten nid)t fc^cn Idgt; fo muß audj ber ©efieftt^finn, tct
|»ifd»cii besu {Bailaabc unb bcm,4u§cr(iilb 6i(^tbarcii in
bor Stifte (ie^ti ben aSerflanb 6inbectt> ben 4!d)c6iiteit f)e»
genftauD aufjufnjfen, unb fo nud) 6el ben übrtqcn Sinnen,
£)er äJajianb fann affo nid)t^ crfenncn, »eil er t>on bcra
tteugern absefcf^nitten ig, unb buK^ btc @cimf betfiii^it
«
^ SRicftt burd) beibe^, fo ba^ ber ißerftanb
'l^ttrd^ 9t iitpirfttti9 ber tMifni* tie iuierit
Öbjccte erfeirnte ^-). 55enn ber ©inn (leöt bem
S>etjlanbe n(d)t bie augecn £)(>|:cre bacr fonbern Derfünbi* .
^et nttr fe&ie Snqafiabiiiigr {• boi ®cfäbl bit €fto<r«
atun^ t)OQ bem gettet oMe ba^ tteitnenbe ^euer fe(6fl bem
fSerftanbe Derc^egenwartiden. Socft auc^ feine Smpfin«
bttoft iwx er liiert (iomai bcmäSer^aiibcjiifa^eilcii« SHua
Coi) SextusEmpiric. a^vers. Logic. I. ^5 1,
40 Sexttt« Empiric iulverju; ^o^« S6^* 853* '
T«r« umo WyftiMi^lMy W m^« Tf ». J(ifui#i«ir t«» ixm ti»ri-
> 6s) Sex t US lumpiiic^ udversi Lagie» L ^ .^54. X».
Digitized by Google
uMf^cn (Sinnfn» ©er 23ctflan{) müßte «Ifo felbfl jum
^inne .»>eri>ui/r^ (I:mpfinbun9en:bfr @iQ9e e»
tonnte bann niti^t bir (Srnpfinbuo^iir bfr Qfitne a(d ©enf» '
frafe oufiKömett ^^e^m ber 25er(ianb aber aucö tie
.Cmpfln bangen t^ec @iiiiu^eiiip|iitg|i| . q^cbe er bo^ iiui^
bU itt^CMi &6fec(e4rifeiiiiem S):eti:ti biefe finb iiti# •
fern (Jmpfinbungcn ^anj undMUcöf unb .
, jfl ein febr weiter ^6(ianb a»ifcftett ber 2Jp.fi. '
ileUang ttjnb beia; ^4>rseüiJI|eji«, SDa^- SftUMe
(rttiitt «fc^t fof aber bie !8orfle|j[ttii9 be< geuer^. 2)0$
wenn roiröud) bie 3lcf)nl(d)fcit nnfercr grapfinbungen mit
.ben du^crnDbjccten jugcScn, \^jxXvmi bpc(^.b(rjißerfiai)^
nu^t .bic £)^i(f^,ffl6f^f . foobfrii nur ba<^ wo« büfen j^tt«
lld) iRwi ifi bo^fenlde ^ »a^ m»t einem anbern 5lc&n*
Xi^Xnt öflt, nod) immer bon bem fcßten fel6(l i>erfcb(eb^))r
unb bcr äSerfianb fann baj^cr, meil er btt
4ugerti £)bfecee tttc^t fe(b({ borf^elCetf ait(6
ttlcf)t »iffen, t)on tvcld)er qSefcftaffen^ett fic - •
finbr unb 06 fie mit ben €mpf iabungeti
. Sbe^nUcbfeit Jia^en/. f rlennet er nun nic^l /
bie D6fe<te ber ©<nne/ fi fa.nq er au* bic
nic^tfinnlicften uic^f erfennen, in fofcrn
. man; annimmt^ .baß fie burc^ @(^iü(re au«
ben fitttilic^en £)b|ecien erfanni ^etben.
*' . ' . »; ' ' ' ' • •
«Xffyof tr<r • *X0y»r ytyofjtpff, txfreffetrm tm trt yov<rts
ms vopfftu
. ' -^^ ' . .
\ * ' . . ■
\ '
^ier (f^f^nen un^ bie Ib^matiht mit dner Stii#
htt &ttU, M ^nniic^ mb M benfinber »Aren nf^t ^
'iwtt dnanber gctreuiif ^ fonbern^ fo t»U ba^ ^otitg ferner *
>MH» Stofcrie n«4 luglcit^ fetutf mib fÜS fcy, fo Mr '
laittf» Mc 6fc(e imei riMsbcr* itttflCBcnsefef^te ik r Wy ii »
^1»t{d)t if)T gattie^ SBcfen burc^reiferir t>on weld^en ba€ .
•^fenbc burc^ bie benfbaren ©e^enfUnbe m Semegtuit
^i|t «M rUcr Mtf (imittd^ a^tf bU eiMMgiiaifldiibe ir#
fetme. SDa^er fep e< «hi itndegrdttMM Sorgeben , MM
^ man fa^t, ber 93erflanb^ ober überhaupt bie Geele fdnne
iii<^t bie Uamfcftf ibung^merf male betber Arten bon SDmgctt
lo^nulmnir mA fle tac4 bie »erf^iebeiir Cinrhlmf
beiber 2^ermt^gen in ben Geanb gefegt mtbt, bie finnlic^en
unb bie bentbaren jObjecte |ii erfcnnen ^0* £>^nn f*'
fe^
64} Sextiii' £mpirie»adiirs».iiO^,I» f. 857«
/Mm yotff ffi fsHif irgft ifmf pml^MV^ tuu fAtatf^Im'
ra »ftrtit, «5* ort ofAotet iTt rtts nu^tfftv, (ati ytwffxxffu
. r» (putvo/xtvoL, xh ru xuret rtiv umo fstw futrußuauf^
6(^y Sextus Emp-iric aävers. Logic, I« ^ 959« ftfo»
r«if mwrurmgptMffmt «XX«X«if tv9m(uns' m i fU9 fr«>«yam^
tt «Xotrty mtttXittrrtxnv yivttr^tu vtev Mflr^ymy. o5fy mm
fluiruiev 0fut ro y^ty&t r^¥ huvoiuv , if xoiywc r>;y f^^
^vvuc^ut T1JS ^rt^us rxroof ru9 ^guyfiiuruiy ^to^o^ots uvrtKuu.-
ßuygff^ui. ^ix<po§9y yu§ ^X*^*^ '^V^ murmtMtv^v^ tyhß$ xm
»
Digitized by Google
ff^r awb Mtft fßtmßim mm nnb brniftf 6en 6tt6jecee
ünfnQcf)im, einonbet (u Um^f ttnb bit ^anjc @ee(e
buic^t)rin()rn fc^ctnen, fo ßnb f!e bod) mi(ntUd> \>on
einander »erfcfticbcn, unO ba^ fiantic^ Sermdflen ift ttmt
ünb€tt4 äUbtttbtnUnbc. 6tbwere itiib Sarle^ Oejjlaft
unb (?>rd§e finb SIccibenjen, mld}t fid) m einec unb ber(ef«
ben IdrperllcbeRGttbflatii befiiiben, aber gleicbtDobl mefetiN
;(u^ iNrfcbtcbciir i9el( nttea lieb jcbc< aW ctma< aaberef
taift eib f(t (iu4 M btntenbe iBermifsen ^ feffde 'ti
' aucb in bemfdben ©ubjecte mit bem finnlicften öleic^fatti
. lMrmif4t fepn^ bocb aW aSetmdgtn Don bem legten Derfd^te«
Im; Mrani« feige aber, baft ba< eine nic^ aitfttefdAe
tirt ald bai! anbete fann bemegt unb affiicirt werben. ®onfl
fodrben flcb beibe in einanber Derwanbeln , ba^ benfenbe in
MM (Iiitffi(^e , mnn ti ftanUcb# tmb baä flnnlicbe in ba<
bmtetibe« »am e< benfcnbe< afficnt tbürt^c
<£Bonec man auc^ annehmen, ber SSerffanb fe^e bttr^
bie Gtnnenorgane a(^ ^enfler b^rau^f unb er faffe bie du« ,
:8cni£)b|ec(e ofttie 9Kiimirfttos bf r i^bri^m liegenben @tnlie, .
fe entfernf bi^i Sofoit^re^ung nM^e Me gf rrngfe •Oielfmff»
rtgfeit. £)enn ber SSerfianb mngte, menn er auf bieft
llri etwad erfenntn foOre^ ii M an f!c^ erfennbar (cvo^«
' *>if) frt<fintii* IDerflteid^en gibf c< abfr mc^ 9)ai(^ bin
. Ocgnnn t|l ba^enige an fic^ frftnnbar, toai «irlf
fi*
«
Sastttt Empirie. afhim. .Lo^L$.55i^5^.
T^y «iriiir rvyirff93;««9 tun mmnugiiKm tiXKiiXmf^ nm
•wSKkif%Mp) nm mXk$ ftw 9t «riy nt^f t^Kko h «Ar irm
4na «t^^y» fum/Mi wuki9 avrnt ^imh^ 4 Xoiiroy 9wmf*
•f X""*' > ^® /"'^ ^vvoiff^Kt kn^uv »ffotvtns rji ere^» Mim'
J20 Sßinte« ^aupt|!. S>rit(er ^6f4in.
ficft fe(6(l begriffen mirb/unbfcine«^ anberu
bihatf, um ^otiltübav {u fepn. ü}un ttir^ aber
jiidktf 011^ f^ibfi ^egrcf eR mb oorgefidit/ fon^ttn nur
ou^ bell SmpfinbiHi^enF voMt t)on ben bte €mpfinbungm
üiTurfacf)cuö;n Dbjcctcn Dcrfc^icben |lnb. . SBenn id) ia
ßl^u Cmpfinb^ngf bog bn iiiSicc. Oigcn^aabf bo^
.gcucr, n^arm Da nun alitß, beffen SJor«
^jiciUnvj aud. einem anbcra ^enommeB j^irlv
iurc^tt|$ unitUnnb^t i|{,.ai(c JDinge aber
ji«r nadi unfern €nipff nbung^n^ t»c(cl^e titelt
bie Dbjccrc fcrbjt finb, borcjefleßt merbei^r
.fo finb. alle dußece Obitctt atii uabefaant
i>etiii^ ttin ba^ Itndefannte |tt ertennen^ muS Hf»ai 6|>
'Xoi\J<^ gegeben ffpii; ifl biefeö nid)r i)or(»dnben/ fo ber«
fd)n>inbet aud) bie (Erfenntnig bc^ erflen. ^an fanna|ic(^
nicbt fageu/ ba§ bie duge,ra£)b)ecee |mar an ficft nnbefannl
c||n^^ lAer^oc^MTofM'fien tm4 etfonnr J9irbte/ aWbcr
'Gd7fttg bon ben fmpfünbungen unumfidglic^ gemig if?.
£>enn ift ni<bt fd)Iec^rerbmg^ notbtbenbig/ bog unfern
€m|>fittbiin8en bie iiifiirn.O(fcm enlfi^rcc^ Go
bie 9eitfd)e burc^ Ut &d>la^t auf bit j^nt' 6€f)meri
erreget, ober nid)t felbfl ©cftmer^ unb ©peifen bem
CfiVnben @enug gem^bi^en; aber nic^t felbfl bai Sergnägen
^bf fo iftti mdgUc^Jbaf ba0.Sttt<r cr»4rnief^ o|nt^l|#
not^menbig marm ju fepn, unb ba^ ^onig fann bte €m*
pfinbung ber @ugigfeit geben, obne felbfl fuge {u fe^m«
S)q9 Wabti i(l alfo (ein ®egenflaRö ^er
Srfennenffv t^tit tt niä^H an fid} gemtffe<
unb abfohlt cifcnu^^barc^ gibt ^7).
. . Siefe«
67} Sextus Empirie, advers* I. 564 -r- 568*
* • im9
©cjtrtuö Smpjrifu^*. ' 321
Siefen Svcfttftöe treibt fi(b aucft auö bcr ilnüni^Uit
bit 9)^ilof0|»^ii in Slnfi^ong ter mic^tigii^n ®egenü4iibe*
6p totrb bie ofij.fcribe SUalit^e bir fImtlid^enS3orf!eQitngeii
o&ne €(nfc()ranfuni) 6a(t> ö^Mucjnef^ tric t»om Dmiofrie^
halb bt^auput f reit tom gpifur unb ^^rotagora^/.balb
wittt' fimifftn ^mfd^rdnfangm gellxsnef utib bc^duptef^
wie öon bm ©toifcrn unb ^ripatetifern
ml (
SBenn nuii auc^ überhaupt bcr fBft^anb/ ober bie
einnibilttit, ober beibetf liirammeitr alil Jlrfeerittm ber
teabr^eit ^opm^etifc^ anerfannt »ilrbe, fo mug(e man
bod)r um bUU^ llrtf)cll ju bcgrunbcn^ cntmeber tt\\>aß
finnücl aS^orfieObiiredr ober eiiodi^ Un^ifottiiM {tt J^iUfe
tuf)men. 3^"^' ^^^n*^ nic^t jur Siegel unfertf Urt^eiW
bitnm, meil ft-inc iKcalitit fdbfl nocf) 6?<n)eifc(t wirb, unb
für ba({(tocite voarc t^S ^ttU^vt uub uugerelmtf beiH
Uiterf^nntett bie <gr(cnnbar(eie Ufftn, bod^ eititgen
GAt'm {nt pd) ()at, baß e^ erf^unbar fcn , ja ben»46ren.
in. IDfr 23cr(ianb fotvo^l bie ©inne fonrtcn o5ne
SorfieOunsen ni^(^ erfennm* Wit m&fftn alfOf
imimmfufiit WrMMp^ßtmv^m • mit* trt ntt^yis im rnftü
mißMxmy rv^x^tn^ iff^ tmf §imftmif'ta tfJmißTH Xu/ußmffftf^
^ '66) Sextu» Empirie, ndvers. Logic, I. 369 *r^«-
tt^tfKo** «AX« (ponvo/uivov /itiv, ä;?^ o'ov rr* «>• y«^ rtfs «i/ct»
tenuem. ®ef^ . b. * W. V. äJ. ' 36 * - *
u\
btiUtnß, ax\^ nod^ n<ub einem Kriterium ber
{SorficKutifleii fragen» jl^ler ^iec gibt ti ber'
^ mmflitUditn Smeifef nlc^t Wenlc^er« . aSoti betfetir
ml4e Me Sorftcfiung aiß bcn SKagfrab für bu 95e*
urf^eifuttg ter jDmge btttacbun, oAun einige bfog
^ ittf Me gemiffeii 0Mer«Ä9irnx97} , aiibere 6(o§ Mf
' bit tDO^rfc^einlic^en fSorftcHungen. 9Bir toerbeÄ
abtt t)ie <)emeinfd)aftlic^e @ottun^ t)on btibtn, tai
l^p Die a>o(fi.eUung fd)(ec^emeg/ umf ogtn
linb neigen , ba%'tt (eine SorMitng giBe^ mf^ot^
,/ta^ Za]a)n bcr gemiffen unb »a^rfc^einlic^^m t>on
; fcl&jt bea J&aufett f4Ut 7o),
OKettti bU ffi^ritellttiig ein Slbbratf itt
ber 6ee(e iH, fo gefc^ie^t ber 9ibbrti(l eiie#
ttjebet fo, baß er (Erbo^uncjcn unb QJcrtie*
fangen f>at, ober b^urct^ eine b(og^ 93eranbe^
rttng;. |ene^ tfl 9ltMtbß, hU(t$ ü^r^ßpi^g aKeinimg.
JDie crfje f)ät aUt bit Unöcrcimf&eiten j|ur gofcje, mldft
C£()r9fippuö auö cinanber gefegt b<^t. Q;r[)a(t nanilid) .bie
6eeie bei bem SSo^rfieflen einen fBbbrndE »ie ^acb^r V fo
inug jcbe8}0r|!etun() burc^ bie bofrauf fofget^be^ fSetbegung
berbunfeft »erben, fo tt)ie »ir tß &ei bem &eQÜvo(id)ß fe*
^en. Saburc^ mirb aber ba^ ^ebad^tniß/ . toelc^c^, ^it
SloitjleSiingeii eine Q^aiitmmtt anfbe.ma|ret» unb
jebe ^unfl unb flNffenfc^afe eine .Qiorbnete Steide
bon 93orfie0un()en aufi^e^oben. Ueber^aupe fonnen me^«
me tmb t>erfcbiebenaretge 93or.(ieaun9en in ber S5orf!eGfraft
M 6ee[e nidl^e be^c^en/ tbenit bie bafelbft beftnblicben
^brdcEe jeberjelt auberd borge({j:IIit ti^erben. ..S)eun mir
Digitized by Googl
, * • • . ' ' '
ftf)m, baß gröbere Ätfrpcr al^ bie iuft, wie ha0 ilßaffffy
-eine SKoDi^otion unb @e(ialmii9 iitd^l forebmurnb er^aU
len fAineit; t^ietoinl^er wkb Mfo iuft utib ®fif{ hen er«
feaftenen ^fnbriirfen i)auer (jfberi Wnnen# Da bicft Äorpee
t)ic( femer ^ni> fluffiser ßnb f')* . . '
tßeft fc^rtitiiiter freuet e^ mit betf {mifeett 9Ri(qiiii$/
nadf welcher Mc SSocjieüimcj Wog in einer SSerdnbertin^
bit @ e e I e befielt« iDiefe SSerdnberutt^ mußte fo gebac^t
werben^ bag eiimeber eine ^efUnümt lieröeete an bie
6teKe ber^nberk trifte ober bag aiic^ bie 6ub(tan} t>er
gecle bcranbert ttjirb. Jf" 8*^0 "i"§ »n^t jfbec
SSoriieUung eine anbere CDiObiftcation berbunben fcp», eioi
neue a(fo 'bii dieere auf^ben } tahurä^ mirb aber bät S5<«
^«leen einer ©öc^e in ^cm Q^ewußtfepn urtmd(jlicb. gnt
(weieen gall nber mu§ bie 6ee{e mit jcber SJcrfieOung auf»
\imf @efie (u fenn/ nnb uerntdlfm n^erben
' ' ' - . /
Slu^erbem bringen bie ^wtifd t^cgen ber
^S^lid)tiit einer 93erdnberund bie £)o^matiler
®ebriittge» Denn bei einer SSerilnberiitti}' n>irb entme«
bfr ba^ Q^Ieibenbr ober batf giic^tKetbetibe tier^nbere. C!t«
ne^ i(l aber fo unmrfgfid) a(ö boö anbere. IDa^ 95Iei6enbe
(ann nie^t t>erdnbert n)erben, n>ei( e^ in feinem &tifn
|ane(}*>a« 9}i4>t6feibcfrbi oncft nld/tp mit bitftt nii^t
Jpk) Sexta« t^mpitit, ädveti, tiOgA^fj^ jij$^$f^'
m%UAtn 4 ®- @. 58- <$3«
72) SextuftEmpicic, advers, ,Log* I. fi. 376 — 570%
tif iimipMf$t (fmvfttaufttitsm^i hu(pofiip «r«, t9 9999 nm^s
.iig9um(M9itj. mftm ff0mftm^t9$ tmt TmßmP^ iA^^n ^f«fO('ir-
324 flSi^ruö Ji)aapi|i« "^mut ^bjcyiu , ^
Uft fl^ aucO feine SorfteOtms tfUfScrdükertttit (enfrn^^
SBenn nnr aber ober auc^ bie WitUid)Uit bec S>cn;
jfibemngen {ttgebrn V fo folgt buraut tioc^ nubf bie SBtr(>
lic^teit ber S^orfleffüng. «Gi^ foD ein fühbtud in ber
©runbfraft ber ©eele fcpn, unb man i(l noc^nid)t cini«,
ob eine @rutib(raft ^ibt^ unb m fie i6ren f^au
'60 foiigiict Sl^nq^bc« bat, S><^fc9ti einer 0nMibfc^
önbcre räumen (tc dn^ flrciten aber über i^ren * ©0
lan^e nun bi?fe Uneinidteit uaentfc{)iebm jf!; muß auc^
lloeifeJbaft bleiben, ob bie Sot^ejBunt.ein Slbbrnctiii ber
.«ritttblriifei|i74), ^ . .
t)od) tS Ut} bie SSörffeDung ein aObrurf in tcr ©runb»
Iraft ber 6eeie» 2>a biefer f tnbrntf ntd^ anber« M
burc^ bie &fiine..ber ©rnnbfr^ inrfdet()cire werben fantir
fo fragt fid) : ü 6 b ic SSerdnberung .in ber©runb«
frfitt t)er @eele eben biefetbe ifl, meiere in.
ben ©innen i^9t%t^iit tber^-berfe^ieben? . 2ln
bem erflentgaUe n^irb baß 93er<fnbfrte.ftdft nic^lt t>on btm
©inne untcrfc^eiben, nicf;e ein benfenbc^, fonbern erapfin*
benbeö SSermc^dca Je^n; in bemttoeiten aber muß bte6eele
niebtbA<£)6iecef nne ti ben ©innen )um Ontnbe Geser^
fonbern ein anberc^ ouffnlfen; baß Ohyct mirb öon anbe<r
cer ^S^atüv f{i)u, alß bie SSorfieOung i>on bemfeiben^ meiere
1>ie r@ee(e oebitbee fyau' fiBel^itf »ieber nngereime ifl
'£>le aSorfleffung fanft affo and) nid)t eine foldfte fÖerSnbe^
rung unb 2l()&ikuu0 m bcriQorfic&frafl ber,©eele fepn^O*
74) Sextus Empirie, advers, Logic. I. 530. tX^yi-
^ f 0 yotj» Tvrcöcrif fivoM t:yefxoyiyiS, Tuto ig «i «s"« ro ij^f/ATtuMtf
7^> Sex tut Empirie. <ub^rj, JLo^c. L 38a»
♦ ...
' ' ' . • i
fBiNrffcBiins ifl etne fiBirfons tk« mc^tiittttm . *
£)6fec(^/ mb brcfe^, ofö bi'e Urfadje ter Sorfrcßung, mug
rio^^i^€inbrucf auf ta^ ftnnlic&c SSrrmdgfh niadjcn. 2)a
ber Sorffeirun^en^ a&er nicf)t b(c (fußerri
Objtctt felbfc cmpfansen. QSoßfe man a6er fa#
' sin» bie SBorfifflfraft crgretfe. bie jaftccn Obircfc bitrc^ bit
SScrinberung, (« tt>el(f>< (!e burd^ bie ÖBjfcte i>frfigt mor* *
ben, fo foramen mir Oiif Die obigen Sd^kvicriafcitcn {unicf, * «
S^iM bie äußern O^ttcie ({e^m mit unfern a^orflcOungfti
. cntmjrber in bijm Vitv^iltniift btt ^btntit&t i>ber ber
SJ cf/tilicf^ff it Saö <rfie i(? unmooncf); bennmiffanti
ein unb baffefbe SMng ^UQUid) al^ Urfad^e tinb^Birfund
iNm (icft fdbftniba^t mcrbüi 2 3ii bcm |n»eilca S^Oe bcnfr
berScrddtib nic^l bfe Db|(cte fdbfi r fotibern ntir^ mß
i^nux üf^nUd) ifl. 3ub?m ift biefe^ nocft o6enbrnn tinbe« *
greifticft. S)mn nxo(>cr n^eig be« SSerflanbr ba§
bu Ob\ttU btn ü^^t^tHunQtn 4^tifi(6 finb?'
05ne iSorfleflung? O^ne löorjießung fanrt ber aSerftanb ,
immdölic*) bcnfeu. ' Sureft bie Sorffcfiung ? €o niußle
^ bif SorficOttag (uttUid^ fKft fc(6fi unb bo^ t^orgcgtlbe pb«
free biNrffcOett. Shif bie fi^rdelfaing hxa &b|c€t boffteOfr
* ift t>icfleicftt nicftt unmoijlid), c6en mcil if)c Dbjfct ifn •
aUem wie fann fic 'fid; fe(6(l bor(!«Kcn? 3Rüg(c nidit
tili iinb ba^übt SSor^fftKiis tinb bü^ S!^rgep<a(r Urfocftc .
ünb,
Digitized by Google
mrk Sirtais mi 'f^Abfl fepu? Sicfr« ift imbcnf»
' 2)o4 tpir n^eOm biefe Sweifrf ru^n' tafftn, un^
»n^ bie 93orffftIiind benfen/ wie fic tif Sojmatifcc
f[cb t^orflfllen mo^cn. jpier ^ofini wir ober wicber ouf
um 3wiifcl, 2>(Qii foa die aSorftettang d<i^ Striteriam
bct SB^i^rbere fepn, fo mürfto enti^ebcr ^iHe
{ßorffcKungen waf^r fe\)n, reit ^otac^orai^ , ober
Jkllt faifd), tDit 3Beniabed ber £crint{)cr, obu Einige
fOa^ff einisr falft^, »ie M< Ctoifetf üfabemttet ^
unb ^peripatftifer 6e^nu»>fen. 2Bir fdnncn a6er weOer ba^
erflf/ nocf) jwcite, nocf) bnUt annf^meo; ai(b iß DuiSor«
.6hib nOe 93pr^c8>ng<tt*M(rf fo folge bdran«, bag
#ttc( bie 93or(!fOttii^ nr(i)t jebe 3}or(!e(run9 feir loa^rr n>af)r
iff/ tt)oC)urd) jener ©af umaf(fo§en wirb, iiwut
ouc^ geoen bie einlenc^tenbe ^rfa()run9^ tüe(cbc unö t>iele
fttlfK^f aSorftfflim^ei oofin^ife^ IDie 93or(li0ttiigea# ifi
$a9, e^ i(l 3Jacf)t ; ^oUatt^Ubt, 6of rate^ ifl <je(!orbetu
tQeicbcn ^ar fc6r in 21nfe()unc) ber Ueber|cu9ung unb bti
W&ffU,mtid^^ (iebcgleimrab^fo ba§ mirtfa^baran^fdr*
Aberteugt galten, c^ fep jel^t Xa$,-nnb Qofraee^ fep tobf;
2)ie aSerbinbunq üpn Sorlifüuugcn ift ma!)r ober falfd)
liegen ber be|limmccn gof^^e ober be^ Sßiberftreitö bcc£>in*
gf. fiBenn e4 Sag iff» fo ifi c< j^cUe; anbioenit bn mn^ i
fp ^etp^afl bM bi^i finb e^ulcu^unbe ^olgerunc^en;
' . offen*
^ler^i.oevr» «(«-iü« o5t» ,««r«i ms ^avr»9tmt aittflttXKm S tMSf.
%tr}fittu rot ^n^ft}\%9fA4Krm t»? (ptarwi^v^ oKK* « fw«!
t. ' . ^ uiyiii^Lü üy Google
offenere 9Bil>erA»riiic^e (ci^segeit mt^<k\un b'uQ&$tumnti
*ti £09 iffr f» M> SlidbU mb mnn tu lotobelff/ fo' 61«
»egti l>tcf) nid)t Senn wenn man bai^ em.fti^t, fa
wirö baö anbere anf^dycbm, Werl ci^ einoubcr wiberfpi Icf^t.
jSQpttfpmä^ l&6t fii) abtt ni^t Hnttn, tomn c4 nki^t fuf^
wenn al^ waftr bem galfc^cn, uub al^ faffd) bem^öa^»
rca ti)it)errprid)t ^^). ^enn atte SSorfieUungeii xoabr pi\t>,
»enii 2Bo^rf^ unb gaffd)«^ glöf^ tinb man nidjt n)n§,
tt)oö üon bicfcn baß ^a[)re ober galfdjc ijl/ fo ciufc:()ct
bec Siißant) ber Undemi§(>eii. fdfict ; ij} für midi^
nn^emcSr ob bie Sterne eine gerabe ober un^ertibe ^aiyt
anhmd)cn, ber facjt im ©ruube nid)tiS anbcrd al^: iif)
»cig mdt)t$ ob täml)t ober falfcft^ifl, baO bic Stc» nc eine
9eirabc ober ufigerabe ^üblrMimafbtn^ Ginb <ilfo d&i,
SorjleOnni^en nxi^r, fo tpifilvt fit uni nii^i Unscm^fe«
wnb Unbefnnnteö; fo i(! offe^ öt'miß, unb alUß ^Ofrf(t)(n
unb Si^^^f'^^" 0*^'''^^ ^wf# t?t'rfcl)roinbet Sßaf>r5afri9feit,
Untcii9(icbfeie#. ^eie^rang, ^rrt^ttnir ^luiflr aOemonfira»
tion unb S^u^enb* 9Rati tann nic^t (ticken tiirb flc^ irren
ofene Äunfltenntnipr unb bofc wofern nidbtß gat
fc^e^ gibt. iDanu iflaber auc^ feiner toa^r^aftigiuntrud«
• lidft, XunfRetiner u« f. to. lDenn*batf eine ,fann man fld^'
mir im äSer^dltnigiu bctn anbern wfiiüin, tpje ^a^ Unit
' • ' . • • ' 'unb
0
i 7ö) Sextus Empirie, advers, Lo^ic, I, § 339 — 392,
90f*9VK tTt f^ut rtjv nt^yetocv^ ro Xfyßf^ ntn^wt (p»iftmirifit»
\mpm «X«^9) «0XX»ir jr;(yv 4'«t><^(«'y xowv, — «cci' • tfwvf Xt* ~
rt iMif^4''v<^9' crA Mttt i ru krt^tt tt^ets
. fßUtui ^mft&. ^ittttiüu^n*
nnb Vltdnt, fo baff mm tai SineMii bmÄtese^cugefcl«
ICD nj(^t ijt/ aud; ba^ anbae nici}t iß ^^)* ^
V Cnblitb ttfnitfc man gar nod^ fo(§cnif baS fein ify'ut,
feine <Pfion$c, ja bie^OBelt ftlbfi nid)t in ber !Slrf lie^teie
tocbanöcn Senn i(t aß<ö Wa^r unb für \\n^ ^er^g,
fo mug e^ aiK^ bie ^^^bauntun^ fcpu, bag v«>ir v.idn^ er«
ifennen, aSej^ bunfoi utib imgeiDtg ift; nnb fo luArbea loir
t]icf)t einmal fachen fünncii/ baß un< ^^iere^ ^))flan}cn,
fißclt erfd)e(ne, oelcbe^ imc^ereinu Qlu^ allen biefcti
6tuBbci| tAinen iiun xü^t aOefBeifeeaiutdeamat^r fepiv^^).
Vii^ benfelben Qrinben f^nnen oier aitcft iiid>l oOe 93bt^
fleüunöcn falfd) fei;n. 2öef^e ©<l$f: ölle SotfliOungen
1^ n>o|)r, unb, alle finb fa(fd)r (ommcn im ^run^e auf
Cin^ (i^iaati^. 6iiib fit aOc fa(fd|^ onb feine tt>al^i>fo i^nuift
ber ti^oi^rf nitf^t^ i(! tt>a()r; ifl nic^t^'t^n^rr fo ifl
SBa()reö ba^ ©egentbeil üon ber Soraiieffd^uni) 8^). ©cnii
ej$. 1(1 n(d)t (eicbl mogficb; etma^ für falfc^ )u ecHdreiir
o|me nie(^t.ittg(^ie^ aadS^ ba< ®aftre |tt befiimitteA* Wenn
t»tr j. fagen, batf^erfie ifl faifd), fo i(l fot)iel
e.(? i|l jija^r, bag ba^ er(le falfc^ i|i. äwft muffen toit
erinnern > ba§ ein, in bie9tuaen faGfenbeMincecfc^ieb
t|nt^ ben $ot(^flanden gar nidlll n>ed(äu9nen (d^r na^
tpeld)fm einige unfcrc Ufberjcn^uncj oBnif^igen, anbere
jurActdogen. (^ß leuchtet auc^ ein, bag or)ne biefen Unter*
((^10 ber SBorileUnnectt in ttnfif^nng^ ber aBd^r^eit imb
, . . , ' ' \^ .galfc^
79) Sextus Empirie. ac{i;«rx« Lo»fc« I* fi» 593*-*
' 30) Sexl^uftEmpiirtc. adoers. Logie* L ^97,>
^1} i(t nicfit tt)o^i m^*^^<f)' bie(i» bem (Sorglo« nöd)0e;
' .; ^ of)mte ^^op^tjleiei in ber bcutfcfeen 0}>riK^c verftdnbllc^
nod)^ubtlDcn/ « y«p »rote«* (^«yTctffioet aci i/svötts ^ xoci ifhv
fiti^sv ts-iv u7.v^is, fr<v «X^^fs. Sextufi Empir,
advers, Lo^ic. I. ^. 35)9* • , ' /
Ly„GoogIe
♦ •
^eptuö Smpirüuß* 329:
%alfd)i)cit, tätit Äuiifr, unb ba^ (Bt^ym^tl,. fott iob unb
"iMtl, Uii^ Sbttmi &tatt fimn mtpt ^^). . %
SBit tnüffen alfo atttte^men^ bag einige
SJorflcUungen n>öf)r, einige falfd) fin'b, ivie
bic igtoifcr 'cinif^c objocfto waf)re, bie iJlfabcniifer einige
fva^rfc^einltibe äSacficKungCQ unb ibr g^egentt^eit umer« .
fcbeiöen. SJur finbet Rd), bug fle btcfen Unterfc^ieb iifd)f
bfweifen tonnen, fonbcrn nur oXi tewiffcn annehmen. J^ic
i>bjcctiDtt>p6rc'2>orfi(((uti9 ifl nac^ ben Steifem eine fi>(cbc#.
»elc^e t>on einem totrHtd^en Obfecte ^er«
rfi^rtr mie bemfel6en* ü^eretttfttmAttf in btr
(Seele a b (re b r u et t unb e i n 9 e p r (5 9 1 , ii n b t» 0 tt
bec ^xi mie fie Don einem nic^t n^irtli«'.
c^en |Dib)etfe ht^i ^errfi^ren (tftinfe. £lie
3lfab<mifer finb^eneigtr bie erften ^erfmale cinjur^umen,
ober baö fonne nid)t ju^cflanbcn werben, ©enn it
cntfie^ett aOotTfieOungen Don nicOtmirtlic^en Objccten, toie
Don bm witHid^enV meiere e6en fo Hat unb (eb^nft jfnb;
unb biefclben ibncn on^emcffenen ^janblnngen juc J^elge
f>aben, »ie bie lc(jtcn, jum ißemeife, bag pe nic^t unter»
. fE^eibbar (tnb 3n bem 2)ttrfie labet ctn ^runt SBaf«
fer eben fo gue ben Sßac^enbenr aM ben ^r^umenben, ünb .
tver bor einem furchtbaren X^iere fiie(;e^^ fc^reiet eben fO'
Qt) SaxtQ.t Empirie» ni^turf« £o^/r. I. $^400« t^irf
^X^^t ipwrwmf ml ti§L(pofou 9 tm^ «r ml putf net»
^ citißvreu ffliuv rtfv trvyKKTm^tnWf ml ^ m,fcongmtrmi .
avracf. , ' ' ' ' '
Sea(tu$ Empirie» advers* Lo^c L 4o£. 403»
yoßwrmi ym^ xmt mw9 §im vifffXl^^* (pecvrm^mt^ is mm
ttr«fX*rr«yy mmt tiUfMifu» rtis mwmguXkmfimi ^ f«, tAC9#
. irXfxrtKMf Kmi4H^mf mtm^ ff&f. •»•Xit^^f ngmimt .
i ,
gut in bem einen af^ hm, onbertt 3u(knbe4 Sfe Oet^
^pcllui^in mirfen auf bie 'Sötif)nf?nni<jfn nic^t «nberö olö -
ouf ^ie (^efuuiVn. Sair mufiTtn alfo facjenr t)iig>öje;)b)ec»
fto tpa^en sBorfleUunfieft nirt)t t>on ben fi^fc^en {i| finter«
: jfd)etben f{nbr me!l fle ba^, gurtDo^rbafoen anb bie if)nen
ge1lla6ea^a^^(un(5eu auf (jletd)e ^cifc beflimmcn. 2)fcfc^
leigt fic^ aucf) In ':}(nfc^vi^9 inucrn ^^arafccr^ unb bec
§otm be^ ^^bbrud^/ n)obar(6 na(^ ben (^ei^ttern eine äSor« '
ffrOiin^« genau ibrem D6jccte entfpricfit ^4). ' Jöenn bei
J)ingcn/ a^clcbc ber f^eftal: nad) o[)nIlc^, bcm gubji'cte ^
' nac^ t>crfci)(cbct( (tnb/ |. bei {met einanbcr ()öcbfl abuii*
ciften Sierh i|! ed nnnli$9(icft, bU ob)e<^h>,ma(re fSorfiettung'
i)ou 5cr fa(fd)cn §u untcrfcftcibcnr fo baß auc^ ff^bjl bet
ffoifdK '^cif: nicl)t uuirug^(;d) bcjlimmert fann, ob ba^elne
€i ba^ ^of ^emicfene 0ber ein anbere^ iflv n>ci( bie obitctit»
loa^re S5orfi!;ttun\) fein ^i9ene&&mt4<4e# 6)cpra9e ^aff focU
cbe^ ft'c t>0!i biT falfd)cn unterfc()irbe 53on bem
fid)t mutete man uod) am erjlen em>arten# bag eö bie D6»
jecte i(^cem eigentbärnUe^en e^taftec nnb Unterfcf^ci«
. bunc^^merfmolen, ikuffagte. aber wie feftr man fid^ in
biefer ^ofnung laufend ^a^en fd^^n bie ^itabemifec bar« ,
£)a nun ber objectib n>a^ren S}orf!e(tun^ biejenige,
mei(6e bad nic^t ,if{# bbUfominen ^^tiitcftiifi/ fo fann }ene
nic^f Siic^tfd)nbr ber SBa^r^ftt btenen. fffiemi in
bcm 6ocäe$, be^^aupui (^^rpßpp mit f^inc? 32aci)fo(tf
34) SextQS Empirie, ndvcri« £o«tc» I. J. ^OQ. «XX«
fcx^tfurm' ithv'h ijtrw httmttm 9otf mtfi ngf KKxirlfMKS
XUi Yl KXTX XK^XXrTJ^X XUt fl JCKTX TVTTOV (uTCX^xWoC^w),
8v5) Sextuß F. mpiric. advers, JLo^ic. I. j). 409,410.
ßö) S e X t u s E in p i r i c, advers, JLo^ic, I. (J. 411, 412.
93eigl. 4 199- ^ • / • .
87) 83iert?v @. 280, ^ ^
'» • ' ' Digitizqd by Google
tin, bic (e$te eiti(eucl)ecnb mhn 93orf!e(Iund fo nn()c an
tmc anbm, b<rcft.S»ibfii| m4i ftntmibCft/ gt^nilf ba8
|ic^ Mb9r beinahe ni^t^ fin(rtfcf)ei^ii lalTcn, fo merbe bec
{Steife mit bem SeifaDgeben an ftci) [)a[ren, unb fiel) uuc
ba Ufitmmt tttiattt^, wo ber Uumfci^eibuiu^emcrhnali;
mehrere ftnb« £i(nneti toit nun (temeiffQ/ bag mU^ gol«
fcbe ttiib Un^uberlagigt mit btr objecrib roabf^'n iSorfccf«
hing auf btmfclbtn ©ranjpunfte (ic(\e, fo 1(1 aud) bnr^c-
t^an tpocbciu ^af| mmi bu It^jlcre' tvc()t n)a(^r anerftn«
mm bäffe# an« IScfiorftiif^ nmii ntddtKe tototn b<r }tt '
g«n 9?d()e bem Unertanntcn unb gQh'd)cn feinen ?>fifa(I
* i)c6en. €in Seifptel toirb .^n^ ©cfa^jr« fldrer mv^dKn.
giiiiftUiiiQ»cniSf a^og ^eifpicl' einer obj<ctitf
9(mt#rii tttib, {f bnt'^itfeitb if{ mehld^ ald ^tifpier
einer objcctit) un($ca>i)Ten SSorflcQung gelten. ^mifc^eit
beiben ftnb Diele 3^ifd)enborßeUunoenf unb bec aSeife
mirb ^ haf^tt nUß faiiftc ^cben(eii# hit frfifre fit ml^t
utfb gemif? ttHirtn. ^ partim foKte er ba^ dfter itidf^t
üud) bei ber, g i n unb fünfzig ifi menig^ thm, ba
{mifcOen biefer unb bec ooc^ecgelmibeQ nitki^ in ^tt Skiut
^ ifl? 9luti ifl bkfti aber bic e^fle obieceiu ungemifl\; Sor«
ftedung nacb ber, funf{ig ifl n>enig; er uiuf; alfo einer
ungemiffen ä^orfleQung beif}immen# unb menn er.cinmat
fQ weit ift, f0 ifi nic^e abtitfk^en^ oarom er ni(6e aut^ bie
^eMtaufcnb ifl wenig, ol^ n>a^r anerfennen folTee/
ha eine.ungen?i|fe aSorfieQung ber nnbernf in fofcrn fte iin*
Sen>i§ ifi| gleich fo wie biefe^ auc^ bei ben f^Ifd^m
!Bor(ieBungen eftotl finbef, aui welchem Srnnbe aueb^eno
mit feinen 9^ad)fo^gern bie ©(eid}&cic öBer mofrtfifd>e«
Uebertretungen btlyauptcU. Qod) gefeilt audv iinbitx
Ui ben uogwifTen IBeriitOttiigeii gewiffe Grabe ©eattr fo
wArbe iimn ba< in nieftt^ Reifen* SDenn mm mAfte foU
gen, ber Sßeife bürfenid>tberfiimmen ber raej^r ungemiffen
a^priiettungi aber nid^t, ber tpeniger ungemiffen Vorfiel»
(ung/ miete« ungereimt i^» ^cnn ber Sßeife ift m
©toi*
©eoifern tin mt^t aU menfdf)fi(J)eö SBffm. mit öoDfojttp
' Samif bie a}or(leflun(j ttmß amgereö crfcnne, möf-
feit tUMl^ Dca etoifcrn ftaf l&cbingttagen {ufammen trc(f.:n,
tiitmliAf bd^ ©innennxrfteu^r b<t6iiin((idegeiiflaab, W
jDrt, bie ülrt unb Reifer unb bfr SSerflattb* ge^ft nuc
«ine »ebißgundr J. 5). ber gcfiinbe Serjlanb, fo i(t bie (£r#
femtfttig; luimi^dticb^ S^at^ec ihk6 na^ (Smigio m4(
bie objectit) »ö^re Sorjleaung fd)Ucf)t^iit , fotibmi tmT
bann baö Äriterin|ii, mcnti in ^Infe^ung if)rcr 3Ratur unb
estfb^uns fem geiler <Qtm ftefunbcii >at Cben bic§
i({ 4bH efaii Unmddlicbkit j&mo fl^tm bi t <ibmci(jt|eiibcii
Siefdiaffenbcit bcr ©intienor^ane tnfb mtf^rem- doSem^
SSerbaltniffe erfd)cinen un^ nUü)t biffelben ®e<t<n(liinbe unb
a«f bitiübi %xt, utib mir {innen aifp nie ^emig fepn , ob
fit tbirHfeft bie eSfecefbe mtut labat ^ ibie ße wi^ (rfdNj«
nen, ober etwa^ anbci-cö finb. gibt alfo aud) feine
SSoriieaundr weic^r n!cf}t eint Sl^roeic^ung uon ben.
{Bebittgiiiiteo eintceten fettt , .
3ubcm m.ac<)m fle ftc6 aui^ eine^ Sirfef^ tn bet
ec(ai:ttn9 fcbulbig* Siuf bie %taitt welche« tfi
bie objectib tb^^rt. iBoritcUntitf seben.fTe tnv
SIntwort: biejenige, mld)t \)i>n tm ißkUlä^n ^milyttf
bemfelften enlfpric^t/ in bec @ee(e fo obgebrucft unb abge«
8p) Sesina Eibpiric; €tdvers^ Logic. I. 4124. 425.
narocXff7rrtxi}9 (pxvrx9Mv/ty.9yov nnsy (ß.i\ xotvets x^trti^toVf
«>wX' oTp ^^Jfi' f;^i7 iMr« for t£0ftO9 fys'v/Mc.S^ei^l» iS* ^54*
f^ta^t if, tag ße in UtMH t>ott bem 3iic^ti>trf(icl^en nhä^t
mM^n foniiie. ' S)a nun j^te SriMnin» tM dtitt ^
jfamiffn an^tf^m muS/ fo ci^rju^t bie neue gra^e: ^ißa ö
i(i t)aö 3BlrfIid)c? ^jicr fe()rcn (?e nun jur crjlctt
t^Aß tlnt ^frfecHt^ »afere fBorfleltuno er*
ttJccf (. ©0 n?ci(? alfo bie grffdrunj \>tt objectiD ma&reri
SSorüeljiMnd <^uf t)ie Don^bem ^irfdc^en/ unb M^fe »über
^ouf jene imiäf^k mn ttUU fm bü^tnimtnUt^tü*
iDa baß aSor^eRc^ee iafb oufiec ber ^^cficaKtigr in
«ier Moguln ber SjcrdcHiind ffmaö ift^ unb um beibeö
' Unterfd)iiben; ein j^dterlum no(f)*i)>eiibi9 fo iji quc^
ein ^rlterium^ erforöcrlict^^ baiitu, ^ic objecei« fttmiffen
(«AToXirinrix«) aSorficfttiigeit bon bmeti^ töüii^t t3 ni^t
finb, untcrfd)iebcn werben Wnnen. öiffc^Äritermrafann
entmcbcr felbjl eine o6jcctib semrffef ober eine un»
>e»ifft a^otfieOung f«;«.- 3(1 b«« Je^e, fö»trb:fo{-
8en„ ba| etiie tiid^t (jcroiffe SJorffelftinö bat! aagemcine Kri-
terium aller 2Jor)]cnunijtn fei;, ba burd^ fie ouc^ fogar badr
©en)i(f< beurt^eilet merben fott. £)i(r(ä mdgen aber bie
^Smatifer feibft itidl^t ciardumem .Cme ^miffi ^ovftcU
(um »um Ärkerium ju madjcn, ift lacftcrftc^. ©ean
tt)ir fucfttcn eben ein bejiininuc^ ^ntmah um boiJ ©emiffc,
.|tt ^eurtgeibPr unb bann.mu^ vbcr itbi MMtimim .
ünm^itntimifftfßetfltüm$tini nmt iur^efrati^ung bet
erflen, unb b«^ intJ Unenblic^^e fort ci^fixdjt »erben i^')*
älttein tß tj! mddlicf;, mirb man bieUeic^ fagen, ba g eine
olieceil» reale .SBorfNKuiis iti (ie^ felbj^ ba<
itrtteriitiii itrlMl^ f^n^of;! für ben^egen«
' ' : " (ianb,
*
90 Se»iiit Empific. a^ve/j. Lo^ic, X, g. 417 — 42^,
flanb, baß er ttw<et4 "^ütattt ift, Vi tieft fit
tu SGforfleUung, ba§ fit tiefet Kcale bär-
ge II ei 5^?^. >Dann mußte man ahtr auc^ unigcfefert fatjcn
(jtittcn^ bfir »oracÜeatc ®r«enflati^ eatftafu in fi(ft ftibd
ta^ Äritcrlum feiner feftfl ttttb ffhier SSorftilltiR». Ä)eitn
bcr Sad i|i bei beiöcn eben unb becfelbe. SBe^en be^ 3ßi-
tet0rei(d. ber @(0chf{4nbe unb bec mmtx&^U(bUit ber Sor/
fretfunsen ntoti mik^^Smiffti, oonacft ba€ SBirf ic<r<
unb D?id)ti^ji^licl)e, ba^ 5öa&re unb gaEf(?)e bcftimmt unb
t>on cmanbecuntcrfcbiebcn werben fann. ©aju Jann ober
lieber Wr eegenftanb; iioc^ bie ^orileOutts, eben mm
Uß «aSiberanlfenbeit/ 9e6r(^tt4ft »erben, 3ttbem 1(1 n44
ben.etoifcrn allein ber Sßeife in bem SS^Pfe beö 'Ißaf)ren
»ttb ©ewiflfcnf, unb jebe 2>orfleauttc^ be^ 3licöttt«i(en {({
niiwiffen^eit ; ba nun ber fBkife noc^ immer eine 3bee^ Jftr
bcren ^vealitat in ber ®frMicf)fert Derdebficft 9«f"^t »irb,
fo tfr auc^) bic aßabr&eit not^wenbicj unerforfd)licfj. Unb
»ie tonnte^Seno, (iltant^, gferpppp unb bie übrigen ^jdup*
ler ber Gion^ meiere nncft tftrer eignen te^rnnfer biciUafe
ber i^cren geboren, njlifen , ob (ie einen %f>til ber SBeffr
nber mc^t'bieime(>r baö ©anje ber 2BeU öuömad)ten, ob
fle aHäniier ober 9läetberrob e^ nur eine Sgclt debe,.4»Rb
ob fle bott ber .aSorfe^uns regieret tberbef t^: f. m ^i). '
t
' ' SKU benenr wel^e n^a^rfc^etnlic^e iSorfteOurtgen
nnneWenf fifnnen toir balb fereig werlbem SDie ffia^r«.
(t^Änlic^jeit fef)en fTe enfflwber' nW eine tnnsfiefte Siegel
' fiir baß (j^inciue ^ebcn, pDcr alß braud)6ar jur (Trfinbnncj
ber ob^ectfuen ^aH)^i^^n. S>aß erfle n)ut bc ungereimt
f^pm , Senn feine ein|i((ni l»n^rf(fteinti(^ fSorfieaang iü
92) S ext tti Empirie« advers. Logic. 1. (J. 430^ »XV
tapi Ott |t<^ f^oit ^innlibtkhr fonktm-t^ 6ibarf 6f i ff bar'
uod) Der 9ieP«?:iori, in wiefern unö moburdj i>ie eine n\^ör#
(c^cialic^^ einean^cr(( di:prüf( unb mit fid} felbfr^ufammett*
(Iratmenfr .f«(^ S>it mA^fc^tiliifte S^or^fSwia tH
4f^'r iittd) jmijtin<|urerfiiiiyunö ber aBaf)r^cif unföucifid;.
2)cnn inöem tvir (ic iiad) allen if;rfn ©eflatttt^eilen ^nb
Siuctfb^un prufeo« mug in miß not^cn^HI 0<« Slrgtoo^a
terfuc^ung (iic&crte. J^a&er ifl feine wof)rfd)emlid)e 9Sor#
(ffflunö t)on t>ec a)vförgni6 biß ©egentr)ei(ö freö mit totU
»fffbeatoteSMbfttiifcr mit eignen Waffen 9efd)fa9en,
tt)oburc^ fie tie Sogmatif^' befdmpfcn. Denn fo wie e^
4-
falfc^e SSorfiettuugcri gibt» n}e(d)e ten n)a[)ren DoUfornmen
^li^.lhi^; fo ifl c<im4 «aftrficQciniid^r bagr oH^Ut^
eine ma^rfd)einlf^e SSörilefon^ »ellddnbtg gei^tift iH, t$
bod) eine onbereiOr boUtommm a{)\üid)t geben fann, t\>eld)e
folfc^ ifi^ >. @otilnnen wir tui^ für gefunb all JtfjirtHic tuib .
eeeb Hutten I im^ «ocft iii mS^, ba0 tyir «e« nic^
finb. , ' - \ 'T
ZaS StefnTtnt t»on offen bicfen ^eernt^tnngen ifl
ölfo bief<^ : €^ gibt fein Kriterium ber ^al)t*
btit. £)agegen ergeben bie £)09matifer folgenben (£in*
mtfi 9Sit fnnn ber ettphtit hitft« Stefut*
tat auffte(Ien? Cr muß eö entwcber auf
^cunbe flü$en ober nid)t 3n bem UO^cn gaUe
tt^. mbitnt t^ tm @f^ri io .bcm irfitn gatte aiec,
fc^Mgt et fid) mit feinen Vignen QBafen, bemi inbem ec
be^auput^ e^ gibt Uin Kriterium ber S!iaf)vfyütt h\M er
. . ' ^ ■ - ' . * - tiefe*
^4) Sextuf Empiric natferr. Logic, f. 9*457* f^^^t^ttit
y«^ tätwv ro/v (pavTotffiuv i'vDoiroct nur* t^tuv Xf*"
936 iÖmU^ *$aupt(l« ^ittti 2(&f(^m
biefe« Urteil t^oii 6rftiibeti abf mUkt <r ^r^its Mfu
fer bie ©im feaben, baö aU tva^r angenommene
Qil^t^ i» i>€toeifenf fonbern ficft mit ben ge«
melnetr ^t^tifftn mnb Urt^ttlen 41« friiu
.lSn9lic()en iBeweifen |U eeg^figeti; "bage^en
ailcö^ »xaö i>crmcr:f(i(l) fcbeint, in ©cf)u5 ju
.itcbni'^tir unb e« in bcnfeUen Svan^ mit get^
tenben ABabr^it^n ;u fe^/n. 4lifcb bei 'bm gc«
^enmrttgen ^ngnfT^u auf baö «princip ber ^saf^xh^it ift
c« ttui^.aubt in ben 6inn gefommen, ba(fcI6e aufju^cben,
fenbem bir teoflien mir |cig<n,: t« fey* tticH ^titoiK^mcn,
bag e^ ein ftrifcrium b^fBab^rb^e sebe, b4t jfte^ banden
fo Dielet @cunbncf)e fagen (äffe. 6oÜte e^ aucb ben©^e;m
bäbtn, ai^ mürbe t>otf un^ bobuti^ lugfcic^ ba« Kriterium
«ufge^ben^. fe ftenm tbtr bocb b^lit al$ gtiumm ih4k
bie fict^ un^ barbictcnbe anffd)t broitd)en, nacb »eWer tt^ie
bie un^ einfalienben mWdjmlidjm ©runbe gegen bie
WMtUtfiiit M Kriterinm« 4»orira^/ bocb i^nen
Ueber^eugung^f raft ein^tticinmen ; . benn bteft l^ftgitctt 4»ir
ou^ md;l ben entgegenile^enben in gfcRl^ttrabe ab
• * •
p5) S e X t u ft £ m p i rl c. advers» Jjogtc. 1. (^« 440, ir«;
«rort 0 SxrimMf ro /JLviöev tarn ^§trti§m tuntptM/trm^
^' Tjroi y »§ ux^itas risto Xfy», >; fAttx x^ittj^tM , kXi et fttv
uK^trus, UTTtros yeyria'trxt , « fxtrcA Kj)<rj;j?iÄ, Ke^tr^oLirii»
. trtruty xai Xtyuv, /tAtj^iv etvai y^irrj^tovy o/ULQXoyiioretp as rn»
p6) Sixtus £ iri«.i adverc Lo^m' !• 445-
* * . >5i«ir dvTVi 9XXT09 Atkyiiy T»f ?rf^t T* '?r«5«Je;^ijr ijluvjtfAdr»!"
eine anbnt ait^ffiic^( ber Oogmafifec eine Sinbe#
wf. ' ©ie meinen ndmiid); eö fep mö)t€ Unm6qUd)t^, em «
Kriterium |u finhin, tDcId^c^fetti'^d^crei^ M6er fid^ t»omutf
fr$c; r^mbcrn W f^t(^ nnb aUt$ Mbiti bmihtt, fo ml^
baß 3licötma§ unö bie ^Ba^e fid) fcl6fl unb allem anbem
Siegel uni) baö gic^t ftc& feibfi unb aUed. anbere ^
offmiatü. SDctm bei im an(|efil^rteii' ift no(^ ftwa<
(ere<, tilmKd^ 6inn unb SSernunft, meiere ba^er ium
Seweife bcc SXic^tigteit jener 9e6raud)t werben» s^ier a6ec ^ ^ ^
foa &bn baß Kriterium hin iifyttti %tbtn ; bitftß ^
ftd^er i>eti fU^ ftlbft att^fagtr d<tt nie^ecl, tmb dnen 1^ j^e^
ten grfcnntnißörutvb fann iß nid^t für fid) anf&^vm 97). *
SScnn mir nun biefe ffep(ifd)cn (Srünbe gefjen bit \
SiitHidihit tinti ttfUn CrknnmiSprmcip^ mit priifenbcm'
@et({e tmiqtn, uiib tff grage aufmcrfent CBatf tfl
burc^ bi<fe(6en fcemiefen? 60 burfee tt)i>^( )ebec
unbefangene £>en{er in folgenben ?iefu(taten biebefriebu
genbe flofwort barduf ftnben. €rf{U(b wdrbe Gejrlitfbtel
liinbtger unb fiegreic^er in feinen Svaifcnnement^ d^mefen
fepn, menn er fid) barauf einc^ef^r dnfe f)&tu, bie§ Unbef riebt«
Vnbt, Hn|itreic^enbe# Unbefiimmte unb ^d^WiAifenbe iik •
• bfii
xmt rmy uat x'^zpuatv. tirx xocv rev orn o'vixvxt^ttt ^ox«^5f
97) Sextut 'E mpitio. advers, Logic. I. 441. 442, ^
»of »Ml ^vyx §yifsTo ' oTCf^ «r» /u«i^«b«i«iJff. T»r*>' y«^ Ali*- ^
5*» fr* T* VTt^xtxßsßnxx x^iTfi^iov^ «c<(r5>io-»f »tje* vits Jto x«j
fTTi T»Jf X0iTX9K£Vf\t XVTS* f(^J^OUf^X- 7H tV» l/.TQ T t\* ^^Tt\^
»V» («7r«ror fr« ttf^;* «vt» («vV«} TI Aiyti-j km uij f;^o* Tcsigor-
eeniem. iS^efcb« b. »bHef. V. Kb« $ ^
* - ^ *
ben aSim.u&utigen ber ©ogniötifcr, ein afu6 ^princip t)t*c
• bainit litte «ani fttm^ti^t Untcrfu^^iiiij locgett btr SR^
IDÜrbe ©cytu^ xvolyi c^ui)an l)ahtt\, mnn er gcnoucr un#
|erf(ftic6(n b.Att<#.tD>i^ l)ie£)ogmatifcr nur |u oft auc^ t>ec#
tted)f(U b^itett, . ndtnlic^ bir (ogifc^e titib reale
' Söal)ct)citr um eint« f<(li!t unb fidjerif fjunft (u f^tAtn,
tDOtauf ix ftcl)en, unb feine aiin^rijfe 9el)cri9 gegen btn
eigentUcbcti ^eginiianb bc^ @tret(ä Unttn Unntt, llnge«
' ad)tet er nit^r al< eittmal berßcberl bag bie SBtrHic^it
ober fSlii)ivoittUd)Uit ber t»orgeflcßten föegenfianbe, lucftt
bloß bic ä)eiie^und beräSorßcOungcn auf H^aß Ob}Utm^,
fonbern ou^ i|^re t>oO{omineiie ^btntit&t mit beu £)bjieaipit
ber ®mtt|»unf e fft) , in lokld^tm (id^ ber Sftpeifer »ot ^
bem Sogmatiftr trenne, fo üerliert er bod) nid)t feiten bie*
(en @eftcbt^punft (um großen äUcbtbcU feiner fUptifc^ett
Sctracbtttusett üui beit Slugem ' IDo^m gct) jcl boroimU^
. ba^ unüberlegte Unrernebmen, nic^t etma bie o6iecdt>e 9lea#
litQt ber S>orfceÜungen, toU fte t>on ben £)odmatifernf
pQti&iU(b @toi{ern bc^auf^tc^ mttcbe# )u beftreilen,
tbegegen feint Sintoilrfe bebenttnb finb, mil btelDosiiiaeiter
ouö SKangel beftimmter <Prtncipcen ftd) nicf)t gehörig orien«
tir^ nicbt reifitcO trmogcn Ratten, toaß ße erforfd)en unb
iimerftid^n foUten^ fanbern fogarSoriieOttngcn tiberbaupt
' |tt leugnen; Ißit hmU ti a6er einem fc^ft fdiarfftnob
gen ©enfer entgegen; tag bicfe^ ein SBagfluct fep, ba^
Hiebt gelingen fann; büß felbfi nic^t einmal nidgtic^ ift,
büxä^ Gop^iÜejreien einen bialeftifeften @cbctn bctbDr{u#
(ringen. SBie n>ar e^ mdgdc^^ baf er nic^t inne tt>urbe,
er uberfd)reite bie ©rdnjen biß ©feptici^mn^, wenn er ein
' fo gen^iffe^gactum.be^SBeioiißtre^n^i ba§ tpir äSorfleaun'
gen bnbem burc^.feine ff ept ifebeti 0rAnbe unittfff ogen fiiebe ?
©eine ©runbe pnb aüeb n\d)t fotrot)! ge^en bie®ir((id)feit
^ bc( SSorßeUunsen, aU.gegea einige bec i^xo6^\Uä)\tm be-
griffe
Ly Google
griffe f>9tt btn Siotftiüunun unb i^rer Snifie^utis^are^
^ttidiM. ^inb bi'e re$ecii ttiiricl)ftA ober fiU)ren auf Uit#
^ ßcreimrf^eiren, fo ifi bamit bie 'MitHtd)fot bt^ gncfiim^
i;od) ffine^lbegeö iim9ef!o§ftT. X) v i 1 1 cn^i Q^jctni
bc(iccim bie fiSirflic^feit unb aSi^sliftreil eine« o^cr({cir
^rincipd bet flBaf)rbeit unb ^rfenntnig (iu<b(ofenQ^e<)riftf
• fen, m'c^t auö bec 9?afur tc^ (Jrfjnntiii'gocrmdgfn^. ©ein
Scrfa()ren tft bein bcr £)odmätifcr anftemcffdu Slbec ebm
bctf^aife bmirft er fo menig Ucbrrifitgttnd aM bie Ckgner $
beibe toiffen i^re ^orbertingen unb Slufprtic^e nicf)t ße^dri^
{U begrunben unb in ben @rdn{fn )u r)a[tcn. Ungeac^ter
aflrr biolcftifd^n @rdabe se^en bie ob)f ciibe SRi^alif^fcie be<
Crfennen^ reoe ftc6 innerer ein ^tf)ftmti.^i$fMtn ttAb ter
a3erbad)ff baß birfe Üiacfonnemcnti^ nid)fiii finb, unb burd)
bie grforfcbung bcö ffrfenntni§i)crmdcjcni^ t)on fd6(l über
teil i^fen faOen m&fftn* 93 i e r e e n ^ ; @f;ett^ Ül>^HU
odnebaßere^ f<lbfltod§, feine SHaifennemettt^ gegen bie
Sogmati'fer baburcf; , bog er oOcö n\6i}Ud}t aufbUUt, ffe
butib 9hif^4ttfung me{)rerer @rünbc, o()ne auf i5r innere^
0noi(^t |tt feien r |tt berflirbn« Cr fc^eine bie ^ftaplmt
§u befolgen, bag mm ein @runb ju fd)mac^ unb unmirN
fam ein anberer feine 6teUe Damren muffe* gänf«
keni: Crmat^l {umeiien ein Urer>ei( seleenb, »enn er .
!8ortbeife barau^ fdr einen be'fltmmten '^md jie^en fann,
unb iu eniiT nnbern 5^'^ erffiuU bie ?i'd)tigfcit bcö Ur»
l^eile^ {U^einem anberu^n^ecf tokbn nidn an. ©oerfennt
er imar einen n>if(M(<^eii Uneerfcftieb ber SSorfteOnngen ift-
Slnfc^ung ber Sbiben(, ber (£onfequcn|, nnb übert^aupe ifl
Slnfe^ung ber Ue6erein(?inimuncj mit ber 6:rfof)rung an9^)>
nngeaebeet mie biefem angenommenen Unterfc^iebe bie Dor«
gebMe ^effareidutg l^r «BirHicftf eie ber tBorfleVuneen in
bem auffaüenbfcen SS^iberfpruc^e Hify^t, (eige aber burd) bte
96) Sc^tuf Empicic. advers, Math^m. VIL 3Ö9
uiyiii^Lü Ijy Google
340 . SßittM^aapt^ dritter 3(6X<$n.
I
iprfifund ber tin)ttrdd^etibeii Semä^ngcn ber iDosmaf ifcr,
tag man nod) ni(tt ben Unterfc^ieb auf einen beutftd)en
9ftjiuff S^itad^tf alfo nocb fem^rieerium ber ^a()r()eit
9Cftonbcii iaht, tffi^re er nun 6ei bieftm Gtefultaie Mm
geblieben, fo wiirbe er ben 6fepfic!^mu^ in ben 9el)oriv3cn
<Sd)ranfcn ^ti^alun baDen* SlHein ctroiH nun baraa^ bic
gotserinis abktten/ t>.a6 etl unmi^^Ud) ftff, eint beiitmiiilc
Dtegel fär jenen-Unterrc^ieb oufjuftnbenr ba§ man a(fo itl
Slnfe^ung bc<^ @e6rQucf)s:? bcr 9}or(telIunjicn jum Srfennen
ben Uneerfd)ieb a(d md)t (icc^eben ju betrad^Un ^abc*
ftt4e «(foi fo biei ol^ an ,i(^m if^, ben erß in^edebenen Uiu
terfc^ieb wieber ouf^u^eben. @ e d t e n d : Ou^ ädern
er^eßct, bo§ mit bem biafeftifcften @eif!e biefcr 9iaifonne#
toenM (ein miflfenfc^afdicber gmecfi fetn ^ntereffe für
fDa^rfteit berBimben mar ; bat ber Ofeptifer mit eben ber
®Wd)9uUI(ifelt , mie n)eld)cr er .bie boc5matifd)cn ©fbnube
' brr 6peculation .^crtrummerte, aud) feine eignen ätnßc^teo^
Srunbfige unb SiaifonnemenM Eingabt {ufriebetti »enn
mir oOe^ oieberserilfen; nnb fei&e J^o/fnung jum nnteii
9l|if6au begrunbet worben«
i5ei offen biefen geilem, «oburcft ber efepeid^nnrf
flc^ fefbjl unb bem Sntereflfe fdrSBa^^eit fdjabete, i(l bocft
ouf ber anbern (Seite nic^t ju bcrfennen, bag er öielc rndj»
rijLe fiBinfe unb '3tnßc^ten tntl^ilt, ybod^ obne fit |u ben»)«
|en* 2)a^in ge^ drr f 9. ber erefUcbe Stebanfer ba§ äffe
SSerbinbunct unb €in()eie in benSSoriieHunden eine guncttcn
be^ SScrllanbe^ fei;. S3orjug[id) aber (iegt felbfi ttt bec
btaleftifc^cn i&ebanbfatno M BtuitpuntM unb in b<r
SBergfeirfiung ber 9tefnl(a(e be< 6fep(id^nitttf nnb be<
JDoc^matiömuö für ben gorfd^er, meldjer mirflicö t)on bera
3ntere(fe für ^l>(if)rf)ei( befeelet iff, ein fruchtbarer @cba(
t>on mid}tigen SBabr^eiten^ ber $eim )tt bielen re^ttfattbeR
3been unb propdbeutifdien Siegeln für ben wiffcnfcftaftli»
^in @ebrauc6 btä S8er(lanbe< unb für bit 9lttf(icttung t>f>n
fidttn
Quptüi Qmpitita$.y 341
fiebern ©runbfagen für baö ©enfen unb (Jrfcntun. Sl&et
mu§te fid) ei» ^cßer Äopf finbm# tcr fid) mit grci()cii
&6€r ^cti ft6mpfii>la9 bci^ev iparteien ft(»p6, unb mit un6e#
fan^etiem/ btyrcft (em ^nfercff^ für eine ooir 6eiben tin^düq
geworbenen iUdt in ba^ innere ^öcfen bc^ ©oc^umti^-
tnu^ unb 6fepticl0mu^ embran^ unb en^becfte, baß beibe
iiirf'f in füb9%m(iä^t ^^antom Umpfttn. Seibc f^atitn
fid) ben @fftd)t^puntt üerrucfr , unb t)on i^nen n^ar ba^er
nicbt ju erwarten^ bog fte fid) de^oris orientirten. .£)tc
2)09ma(i{eo befonbcr^ b(( 6Coifcr, mit iDcbbem ber
&tptiUt ianptfiäilUd) t^un ^at, httta^M mit;Ueber#.
gesund ber irtnern £)r9anifattoa be^ €rfenntnig»ermdgen^
tu boUfommenftc Uebereinflimmun^ ber SSorfieQung mit
htm SXbiicüsittatm aii bie@ruBbftii6tttiib ba^ganbament
oVcr &tmntniü ; er fann «Btr biefe Uebr rein^ümmmig f6m
fo n»ent^ bemetfen, bie Unmdd(id)feit ber €r(enntnig
ä6cr5aupt o&nt äSorau^fe^ung biefer Sebingund* £)<r
eH|>ttf€r fktd^t ftt 6emeifcnv ta§ f< ((itim bcfimimten^
jureicftenbcnl (grfenntmßgrunb für biefe Ue6erein|liramung
||e6<# unb bepetfefe ba^er bie ^ä^UdiUit ber Srtenntnig
ibu^aupu o^ne M in bie mutfud^ni btr fBcbinsungen
unb 0efe$e ber Srimtifttig fe(6fl etnjulaffeit. jDa< (meiff
folgt nic^t an^ bem erfcen ; iff eine ffrfennfnig mdglicftf
tpenn cud) ba^ D5jeait)e nid^t fo borgefießt n^irb^ n)ie
an fidft. «Itter aOem lBer(4ttm§ (u bem fBorfieOenben
£)ad erf{e tf{ bie SSe^auptung, buvd) mli)t ber @feptifer
feine Ueberfegen^eit über ben Dogmatifer geUenb mac^ter
iitt^ tt0d^ gettenber ^diie machen Unntn wenn er biefen
etanbpnntt hO^anptit, mb »lebt bie flBtfglic^feie'ber Cc^
tennfnig überhaupt auf bogt|iatifd)e 5lr(, burc^ 3iaifonne#
ment^ au^ blogea $5eflriffai# befirttten ^)itu, moburcft er
|ute$e «eiwitiigeii mol^be^ itm feinem &tptiäimui f}ülHu§
tu geben, feine grdgtent^eiW binbigen 9ritnbe filr:6(o0e
fubjectibe 31nfid)ten au^ingeben, welche auf nid)tß alß
SBa(^rf((Kin(ici^eii für ben^ ber iu giei^er eeeieuflimmung
- ^
ficf) 6ffinbff, Slnfprucft inacftert. €r 6fna^m (?cf) baburcf)
fiibft i)ic ^i6^Ud)Uit, bit toixHid^en ^dtigel ter 6e(!c^cnbeit
* ^^Uüfdp^ic und ba^ 9^b4^fai$ fcjß beffunmtir f)mct|Nm
für bk SoFfAim^ mitber crforbttlic^eQ Xra£( «ob da(ni(^
lent)en i&üabi^feit bariulicUea,
^ Sbm bicfcibiii Slefultatc crscboi fkft oud^ OK^bcil
{toeifm Sucfoe gec^en bie toA^iter, in tottd^ ^c^rtu^ jeicica
tüiUf erfllid), taß Da*i ?lßaf)rc nldjt nur fem j^riUriunif
Jonbcra^ud) nid)t. einmal citijDbj^cc (>ab<# tnbemta^
fSaftrcfiii cin^gebilbetr^ aticftt^fep; {»cUdi^
bo§ trcber unuiutdbar nod) mittelbar burc^ Sd)Iiijf€
ntannt n>crben fdnne^ unb er 6e|treuet in biefcc.Slbßc^t
bit boqmtifä^ ttfytt t>eii bm ^tiibtn, übttunmituy
Saretil tnib btr 2>emoii#f atib» ober ben mltitU'
baren ©c()luff.cu»
Sefiiinmeer fonis ntos bie Xenben} be< eej^lutf
' biefeu beiben Sftctern fo faffen* €ö foB ^ejeigt toerbeiif
tag mir bie £)inde nic^tcrfet^nen» n>te ße an fic^ ftnb^ Srfc«
- Ikb barau^i bafi e^ fein ^riad)>', (ein j(rilcrium giUf
matt bteßorfteOungett, toeld^e tl^cen Oi^fctini
DoUbmmcnentfprcdjfn^öcn ben anbern unterfcfeciben fann;
•imeiten^ baraus, bag er felbfc i'coäfüf^aft ju niad>fn fucbO
.ob e| folc^e £>tnge an fic^/ £)b|e€te, »eM^e ti9abMii|%
bOQ 93or({efftttii[)en 6irc()a(fen fbib/ toie fle Mr^efleU
»erben, in bcr wirfdc^en 3?atuc gibf. SDurd) beib^^unf«
, ttifl, mie er glaubt^ bte ISrage^toeaen unmittelbarer €r«
• ^ctminig bememenb beaiiemprtet (£4 gibt (eilte utnoteret
s iar^ €r(enntnig bed Ob\utmt\* O^ecte, ti»f(d)e unmit«
telbar burd) bie ®inne ober ben Scrflanb erfannt merben,
, naiineen bie «Dodmatifer v^ohiiihMi i^mn esuftegen Üe^ii
bte^X«^ bOQ tbelcfteif e^f, toie fFe btl^aupeeti, eine mit»
te[6are (Erfcnnfnig (jibf, l^crmittclfl ber 3eid)en unb
€c()iuffe. £)ur,c() bie iDinge, ml^t und txfdbmtn,
erj^aiten
' ' •
«
' ei^ar^ci! mir {Ußleid) eine mittelbare 91nf(c$ftv (iiKtt Sfid
huf bit S)in9t , mi(bt^ In ^intit^ t>it
ffrfc^einuncjcn (inb bie J^ic^cn öon bcn nic()t unmittettar
roaf)rnef)m6nrcn Singen an fic(^, unb bie 6d)(üjTe entmin
Mn liefen ^ttfammen^ans jur i>eutii((^en^^nfic^t ?^). ' [
IDa^ crftc Sfläifonnemefif , n>obnrc6 6ewiefen werben
fott/ bag baö (Ba&re nid)tß di^aM, WnUiditß iff, ifl ei-
dhitltd^ bo« umgefe^tte ff eptifd^e iS^r fahren beö nfien
f?uc^e^. 3n bem erffen feWe nimdcf) (jcjeföt werben^
bag baö SBa^re probicmatifd) 11?^ n>eil ti
fein eoibente^ i£rtteri\im beffelben iibü
%iit0httf ha9 ti tiin' Stthttium ^Ht, totil
baö 2Baf)re ein Unbing i|t 99^'). min biefer
Schlug i(l ol^ne llnterfuc^ung be^ €rfennmigt)ermd9en^
I^Mtttl^9 nnJ^ fiiit eeflenfad cftcn fo dcbcnlöar«
Jtrterwm bei ffialren if{ <m f!cft eben fo mf^dlidv mnn K "
ouc^ wirHicf) nid)riJ SBa[)rcö gibt/ njelcfeeö burd? ba^ Äri*
lerium uneerfc^icben tpirb/ bog Hm€ ^al^ii cbtß
^tmf> fSliaM gite, tomii aitc^ (ein ^SriUrmirrb^ftasbi«
• - * . • . ' * . •
. 5^) Sextus Empirie advers. Lope, i4o. ^d. '
."«wriri Tl»T« MM TUT «9r«}si{f4lPr. iiiii*T«(|s« ^(i»ro«
xfi yiKTXt Tit ffVfjfKf^ac^jutcTOf. ^Cktt ^^UqUi^^ Hypotypos,
Pyn fion. 1 ^. i^fj. wo ixad) bem 0inne ber ©ogmatii
. Uv bie dfxttofAtm ,o\j/«r m^n^m ßcitannt n^evben. ' ^
99l>) .Sextiii Empixi«. täivers, Logic. IL ««i
i ,
^44 ViietM^mt^. ^itUtllbf^n. ^
ifl, um alä foid)e^ nu trUnmn. SDec 6c6(ug (rf)a(t
pi» büt(b ^tmttfyfüim^ itnb äkTmcngang ber logifcbm
iinb. realen aBdbr^eit nnigm Gcf^eiii» welcbe ScnDfcftfe«
lang burd) t)a^ ßan^e S^airoiincmetU &inburc^((Suft. ^are {
crfl 5inl4nglicf) btt 9>edriff De^ ^a^ren in bicfer boppeUca^ j
I5c|uftuii8 6e(l(niiiit morbeii# fo mitrbe bcr 6trcit)>im(t 99t
fe[>r Sage d<|09^n mb bai fttpxiftbt 9ioirottmiiKiil i in« I
(cuc()tcnbec 9eix>orbfn fioii. (Ein jttjeiter genfer bc(le()ft
barin, ba§ bi^r ^ IXnHtimbfin^^ gani bat^oa a6(!ral)iren
foOttftb t* cm j^rücrmmibV^fBki^ren 9tbt ober ntc^t'^^);
bufcß gefc^if^ct aber nlc^t immer fo , mt b^tu ^tfä^f
ben foüenr fonbern bie ^rdmtffen locrben oft burc^ bie
&(Mu9fol»t ben^iefeii. . ftOat mn M Staifoiuiciiifiil
^ ^ Seitn toir itti< mi bie 9ttfifft ber SDosnuitif er IM»
fen^ fo^ bmeifet fc^on i^re Uneini()feie unter einanber^ ba^
e^ nicbtö 9Sa^)re^, nicftt^ galfc^e^ gibt ^^0- ©enii einigt
lDodmati{er beb^Upteiir bureft ii^re Unlerfttc^angeti gefonben
fu ^obeiir bat baf ÜBaftre fhi Unbitid^ anberCf baf 4 1
itm€ SBirflicbe^ fer). 3u ben erflcrn gefrort BBeniabe^ bcr |
jtorintbier, bicDeic^t auc^ 9}?onimucf ber (Epnifer, nad^
foelcbem aVe^ein bloger ßunfi ifi, ttnb aOe SReord^en nur
im «Bobtie ba^ !Ricbtmlrr(td^e fk^ aW fotrHieb borfteOen.
Sie jtt?ei(en erflarcn balb nur jDbjecte beö 83er(?anbe^, 6afb
nur Dbjecte ber @ütne, halb Dh}tcU ber Sinne unb be<
SSecfiatibe« iufmmtn für bat 9$aitt. gtir ba< 3meDu i
gible erHdrt (icb 2)cmofrit unb 5p lato, ©emofrit
fa^tf bU (Sinnt mbrntimm, i(l nicbt fo in bcr SRa»
/ ^r« borf^anbeti , meir bie Atomen, att< mfc^en äOe 2)in9C
• beflc*
• •
xoo) Sextus Empirie, ad versus Logic, Tl. 2. o«oi-
• ^ $k Kou iTvijufT^ 7r<c(jffflu J»5x(r)e«»r, ot* xoe» jun^fv «»ri-
loi) Sextut Cmpi ric advers, Logic, IT, J. 3 — 11.
4
^laio flu|t feine ^e^ouptutt^ tMhr auf , tag tie Sinneno6« '
jecte immer im ^^erDen becjciffen <inb, nie ein fcflgö ©eptt
^oieti* SBefen iü »ie ein @trpm im Ibcftan^igen S{uffe.
Seiner i# fein Otfect auej^ nur {»ei aiu^enblidte ein nn^
' baffefbe £)in9r unb fannr n)ie and^ ^i^ncpiabe^ fa^t; nid)t
^meimal angffc^auct n)erben# nre^en ber fc()ri(!Uen Sof<)e bec
Serdn^rimgen. 9Uneft(>emr' J^eraflit unb Spifur erfUrejt '
fic6 &6er^4upt für bie einttettgesenffclnbe ; boc^ ^ne febet
tt)icber feine Befonbere SSorftcHungöart. Slencflbem nimmt
einen Untcrfc^icb in bem SBo^rne^mbaren an, in fofecn '
eini$ci 4il(enf einiget nur biefem ober. Jdiem 6ttbiect na4^
feiner 6efonbern (EonfÜtutton erfc^eine; ba^ erfte fep ba^
SSa^re, bad jmeite ba^ Salf^e. (i:pifuc ^dle aHetf @inn'
lic^eftir t04$r unb reaL, ilBa^r^eit unb ob)eciibe 9icalit4t
ijt ni«^t berfd^ieben. SDemi »a^r ifi haiitm^u Wirf«
lid) fo n>ie man cd ftc^ borileUt; unb fa(fc^, »enn ti
nici)e fo i|T. ^eber @inn nimmt aber baöjenige tt>a6r, xoa^
In feiwm flite^t|eftmmig<Crei< f^Sir nnb meif er nieftt betrfv
(nt^n emitl^ti ^iniut()un, nic^t^ ibesne$»men f mdfiiptt^ .
jnbernf alfo mug er bad £)6fect borfieOen, mie ti mirflic^
iÜ* 3ibec^<Qinn ift ba^er xoa^u £)agegen fonn ba^je«^«
nige^ tM-ka fBerfknb 'fict t^rfeSc^ tbn^r ober f4(f4
fe^ih. 9}a(4 ben @toifern (!nb eini()e Objecte fott?e^( ber
Ginne «(^ be# ißerfianbej ma6r; bie erßen aber ntcftt un«
mittiVMCr fonbcrn in tSejtc^ng «uf bie iftMt tatfl^recf^eiu
* ben benfSariii ®egenf{^^. a>eM mn&r i(l mic^ i^nen,
toad n^trfllc^ unb einem anbern ent^ecjen^cfe^t; falfctv
toa^ ntc^t mirtlic^ unb feinem anbern entgederigefe^t ifil
CiQ Vixti^M^ flbeld^e« eMa« benfbm« 1(1/ enthält olfb bie - -
fBefUmmuttg Ui SBa^ren
102) 3Ran tjergldc^e öüer biefe ^i(lorifc^en Tln^oAtn, bie
mane^e berid)ti9enbe ©ejtimmung erforbern^ i 03..
T90. 185 8e(j, a ©• 287 »«l- 310—: 31a, 3
I
Digitized by Google
34f fBiertetfJ^auptf!» S>rtafr^&fc^tt*
(£ä ^bt nod) einen ortbfrn ^punff, in mlditm ftcft
tu JDogmanUr Don cinanber trennen. 92ac^ einigen ift
hüt ffiaftre tmb Sa(f<^e bloS in.tcy barcj^
^orte 6c|e«d^neten @ebatifen, nad^ anberir
6Io§ in ben ^Borten/ nad> anbern blog in
ter £i^4ti9tcit bc^a^erßanbed glgriinbct '°^)r
iDM erflc SRrinun^ i(! bif ber Geöifcr. Ocbonf en, Sort*
jeic^en unb ©egcnftanb (!e5cn nad) i^nen im '^nfammtn*
j^ange; ba^ ^noeiteunb brittei({ forperlid), baö erfle ftwa^
untixpttliditß. 2>cr ©eb^nfe t(l cnemcber ttnboQltlnbig
ober DotTiÜnbi^. din' «offft^nbiocr Ofbanfe Ift em bc«
fümmtej^ Urt&eil (U^rj)fjix), v^tlAcß n?a&r ober falfcft fe^n
(ann* ffpifur nnb Strato ber ^()i;jifer, tödcfte tfog Db»
|ecee utib t^re S^^^^^f Iffiorte, amie^men» itt^iam
ber jttjeiten SKeinung onjugefjiren, unb baß SJa^rc unb
. %a\fdit 6lo§ in ben SSorten befielen ju lajfen. £)ie britte
tKeinuits tdrfte btog (»^pot^aifc^ atisenomvcii feyiL
^egen aUe bieft «SKeinun^en unb fBorau^fe^asett
«tbl.e< ^mpm imti iefonbcrt SweifeUscAnbe« SBir
fangen mit ben erflcn air« fSler behauptet, bag e^ etmaö
UBa^re^ ^ibt, ber behauptet e^ entmebcr mit ober o^ne
. fitecftU bi^ctit9e9en9ere|te-9f6aii|itfttt9 entdedenfe^en. 3«
crßen %aü ifi fein S3eti^ci^ entmebtr tva^r ober nid}t ma^r.
SR ^r nid)t lo^^r« fo turbicat.C( fein @e^dr; <(l er »a^r^
fbfra»tMt^.tboM Hl man ^ ^«er ttUißitit üin»
iftiSt? 91»^ i(>m-fe(bfi? @o tbärbe man eben fo gäftis
bemetfen f^nnen, baß e^ (ein SBaOre^ gi6t. einem
iinbern ^emtife? ©i> n>irb man nad[> ®ciii|bet|^iefe<
4ieueti Seioeife«, unb fo in4. ttitiiiMi4# t^ftn^tum 1D«
^Ifo bief^r ^müi eine unct)b(ic^e 2vei^e t)on ©c^Iuffen er«
torbert,
, , . • f
i03}'Sbxtui £inpiric« adaers. Logic, IL ^. »i, §2
,i
\
• fofbttt, htii UntiMiiit aiit nldit aufgcfage i»ffUn Um,
®i8t efwatf fflBa^re^f fo mog cnfweber etwa*
IH6iii6ar<A(«&fA«y}r ober nac^ Der fcdubenitLSiiitf fiepten
p()(c(c(^ too^rgcRommen^ utib nUbt iioa$rne^i|i6ar {t\)n ^^0*
Sn crfiengaHe ilientroeberaUc^ ober nur einiget SSa^r*
«cnommeiK iA>al^r. !Da^ crfle fann nrc^fcpn^ba bieSSorfiet
IttRsen in bcm ^(ftia^itiib bim 98^(»ii9iiti tiicbt toa^fbib^
«ab man M bem sroßett 8Bib<rfhtit< bfr/fiSorfteKungcri
finraumcn mu§(Cf baö SKiberftreiteiibe fep ju^fcicft t)or(;an' /
ben unb dl^ic^ ^^A&r, tDclc^e^ undercimf iji. . a6^r.bad .
. |mcU(> fomuffmtoir em£rimmm.{tirUiiierfc|^b^^
SBal^ren baben^ unb biefe^ Jtrieerium t(l nun tnmtbtt
fdbic tt>icb(c etn)a^ SSorgcfi^U(e^f ober nictiU ^^l bai
itftt, fo müpn mt micber em n<ttetf ftritctium ^bin,
unb fo III b<i< UnenbUiA^ fort 2Ht ba< {mttccr fo if!
m(S)i 6feß baö SSorgetlctfte (JPotivofjLevov), fonbern quc^ ge^
flm bie SSoraii^r^^^ung etroai^ Un6e(annteä (aSajAov) tt)a(ir#^ •
benn tOA^r mfigee bat S}i(6(bor9e|lett(e fepn, nae^ nxlc^ein'
man bte 3Ba^r^tit bc< SSorgeflfOetn beurt^eifim n^otfteJ
Uub wo^er (dniue bie ^a^r^elt btß Unbcfannten erfannt
mrben? UumiMiav burd) fid) felbfi? 60 mägteaac«
Uiibffannle mol^r fe|m* SDurc^ einen Seme{< au< bem
SJorgeflettten ober 3?ic^tboj:(je|!elleen ? 5ffienn wir baß ff ine
nnne^men, (0 mügteu mir ®runbc bon ©rauben in^ lln-
enblic^e forbern, ilnb bei bem anbern/ bad Sine bprc^ hat
.Snbere »ec^ifel^meife im Sfrfel ietoeifen,- üluf btefelbe
SUrt erbettet aucf) bie Unindöficftfeit be^ jnjeiten gofleö. ^n
bcm briucn paffe poien t«tr auf biei^lben SSiberfprücbe*
104) Sextus Empirie« advers. JLogic^U. §, «5»
.105} Sex ins EmpUic« iiävgrs» LogU^ll, $*i7«-*»-3ft*
\ • >
uiyiii^Lü ijy v^ooale
S^tm tßtnn toit tai fßorqeQcUtt, in fofern \)or%tütüU
W UnbäMUUr m Mttm t€ wfMumi M
QBa^re (t^itn, fo muffen mir annehmen, ba% bae ^orge»
fitlUt tntmbtr barum toa^r if!^ mcil allc^, D^fr toai tinu
j/lti SorfcgctfU f»a^ ift, tt«^ fo aiu| kt tan UsMomu
einige (lifen auc^ au^ bem 0&<r(len Gattunc^^begriffe
iinti S^Hß^ Si5€rf^riU^ ^er. S)eiiii Wcfr oberfte 9ae«
Cun^ ifl entmcbcr n>a^r obfr foffc^r ober xoaf^v unb falfd)
lügUicft, ober meber ba€ (Sine nocb ba^ Snbcre. ft<
Mir, fo mti8 oBe^iB if^m 6|E^re cm^altcnc toa^r fvfn.
fibib aber aBe Smfc Mir, fo tfifliH ni<btß %alf<btß.
3(1 t>'u\i6, fo ift aucft nic^td xoaf)T, n>ic wir oben gc^figf
f^btn. gcrner mü§ten mir, menn atte^ toa^r aud)
hat tMttlfiHäm^ ma^t feien, too^ nngercimt ift -
SSud benfelkn @rtinbfnlAntt bie oberfle 6df(nn9 auc^ ntd)t
faifc^ fepn. £)ic bciben (egren gade f!nb aber noc6 nn^tt
wamutt^mU a\ii i^rer Slnnabme folgen tturbe, bag oBe^
}u9leicl> {um Zhtil mit, {um S^eil falfc^, ober toeber
toa^r noc^ falfcö fep
©a^ SBa^re cnfroeber erwaö abfofute^ unb für
(b|^ 9cfk^enbetf, ober ettoa^ 9ie(a(io<|l« €^ fann abec
iMber ba< eine nod^ bo^ Sfnbere fe^n ; üifo Htti gor
/ nic^t ^^^). iDenn baö 3(bfo{u|e afficirt aOc auf eineriei
] .106) Soxtm Enpirio» advers» L^gfc, IL 50. «
«A^te* HTM imOo ir«ir ^m»o/<cm'> tfip mXiAw ihiwAqtdim
««TO ftXifOfr, n MiOo « irAif»
&07) Sextat Empirie, advers. Lo^ic, II. 52 — 55»
* Soxtttt Empirie, aiäoers. Lope. II* 37..Mif
ir(flr ri. Siefe 6<nt^et(ung i(l {toar bier C^ocbe nac^ nid)i
neu; |[ef(^eittt aber von ben ^feptifern erfl bt^immut
«Ufr
0
/ . Digitized by Google
SBrife; bat SDartne tft nic^e für bm Ctim iMtm, fit bm
anUfm fdftf foRbmi fit oSe ^«nfc^m ton eiticrlel 6c«
inut&i^iuflanb warm; ober nlrf)t fo Ifl mitbem ^af^un,
ba titit unb btefelbe &ad)t bm €inen toa^r^ bcm Slnbern
6(og gebac^t, ^at ober auger ber SJorflefifung (eine ^irf«
licfef eit fo ifl ferner ju(\feicft noat^r unb inqltid)
falfdl^f fo toie iiaeb ocrf4^iei>mf n StuctfidbiCQ ein tinb baffeb
U fit ben €in<n rf(^< nnb oben^ fit htn IHnbcm 'lintt
unb unten unb ba^er fo meni^ mfyt al^ falfd)*
Doö SSJa^re ifl enttveber (tm€ ©innlicfte^, ober
SttteDigibleö, ober beibe^ jugleicft "°). fflffe biefe gdflc
pab aber iinrndsUcft» 6inn(i(ft fann M fiBa^re ni4(
fepnr toeil ed ntc^t^fo tt>ie ba^Sinnlie^ fiber^aupf, bnrcft
bie @inne erfannt tt)erben fann. Senn )ur €rfer(ntnig
btß SBaOren gebort £)enff raft, bie ©inne aber benfranicf^e;
nicbe inlefligibed^ benn ba tourbe foltenr ba§ nic^M Cinn«
h'c^eä' mf)t watf ungereimt if?» Unb tbürbe bat SBa^re
debacl)t, fo mügte e^ entmeber t)on aQen gemeinfc^ftlid^f
ober t)on einigen auf 6eff>nbere SUrt gebae^t »erben» ^tntt-
ifl nitbt mdglit^; biefetf wirbe feine Ueberteugunn, fonbern
nur @treit beneiden £)tr britte paU iji ef>en fo un»
ottfdefage toorben jn fepttr wie au^ i6i» ereilet
6eftU6 nennt aiicb r« Mrr« iut^o^», mnoXwm 275^
■ 394 al^o bie er|!e^pur wn bemOebratieb beir ^evmtno-
logte beef 2l()foluten^ toiemo^l nod) fe^r unOcfctmmt.
top) Sextus Empirie, advers, Logic, II, 33. m |#
fti'o) Sextus fimpiric« adxttru Logic, TT» 40« •
y»^ criv fi «Aii^frj uro» «Mrdiirvf fr«> i| foiiroy frf| i| »«» fo«-
re» ffi K«r«(ir^rdv, n «re mv^Tot efitwt »ovnt^
Iii) Sextus Empirie, adkicrs^ Lo^ic. II« 44*
350 fSferttf J^aupc^ ^önttnUi^
m^dlicfi. €nttocbfr i\iaüt^ Sinnliche nnb aUtßZtntbaxe,
tjHt Bttc £iaigc^ nM|r. rrfcioua uid^ fryo r meU
iMrt &nntiä^ mit hm GuiiilMMf hat IDenftere
mit bftn £^en!barcn/ unb tvlebtrum bae >cini!lici}cnur bnn
^tntbann, unb biefc^ mit jenem tcreuct; un^ mnn aUti
woit i$, fo müiit Ufclbefe^B unb m^i (tfa,^ M(»r »o»
fatfcft fcpn ; ba^ 3mcie€ a6er e(en fo mciii§, ben« um cen«
fcqucnt ff^Hr ii^^^-^ o^'^^ Sinnliche unb oae^Senf»
bare enttpebcr für ma^r ober für falfct^ ernennen, in fofera
fitt^ wit ba^ anbere o^ne ®rabttiiierf4i(b (inalt^ ebec.
benfbor ifi. SKan benfe M ahn nicb( affe^ €mn(id?c,
noc^ oOe^ Stnfbare ai^ voaf^t obtv falfcf). 2l(fo ifl nur
einiget bou brmfcfben »a^r. SDa^ ifi rie^tig, toirb man
' fa^en ; aber bie OBo^r^eie oirb nk^ na(^ benir n>ic fle er#
fd)eint, fonbern nacf) einem nnbern ©runbc t)cr(!anbcn.
@ut. 6d mdgen bie S^ogmatifer nur biefen &tmb t>ot
' Sogeit legen, bamii er uui lur Snnaftme ober {nr Semet«
ftong bcfHnraif* Unb bann mdffen Ht btd^ btefen.0runb
»ieber entweber aiß etn?a^ tf>nen fo eTfdjcincnbeö ober
. ni^t f<6<n- ^^un (te ba^ crftc, fo miberfprcc^en fte Ttc^
ba de bie OBa^rfteit nid^t in ben erfebeinttngen fncbetg
t^un ße ba^ {Werte , n>obnrd) rennen fte beweifen , ba^
^ ttmat, ba< i^nen nic^t erfc^eint, boc^ f ur fte t9trfUc(f # 2
Oaf gibt ttn< benn Ueberieugung ? SRug man eriba ^
für baÄ 9Ba6re bac^ ©abcfd^inlid)« Ralfen, Don wcldjcr
SJefc^offen^cie man f!cb baffe(6e immer DorßeUen roa^, aM
|{nniid» ober inteOigitei? Stttein aiub |>icr finben wir tei^
nen ^utmg. SDenn ba baffelbe fiBal^rfdieinUebe nicbt äffe
unb biefelben nic^^ immer uberjeuset^ fo miigte man ein«
rdumen^
•r* 79 tt y$t^ Mifm. wmwt mn^Mf «iviwreir* re r« ihm u»*
n T4r/V| «i9r«ro» um ^ieX';(<*'*
^eftn$ (£mptritu6« 3:51 '
taficfbe ^Ba()rc fti; aii.J) jugicld) faifcf). ©cnn in fofern
lid^r unb ia fofern aiibere nic^t liberjntgetf faffc^ unb^
nidjt mirflic^. €^ i(! aber unmoc^licf), bafi gin unb ba^.
fdbe fcj; mib nicf)t fcp. . Sllfo fann ba^ SBaftrf*cinIid)e , '
ba^ ilBat^rc nietet feyn, man miigtc Ocnn fugen, mß Dicto
tibcrimfte, ta« fn; 5a« ©a^re, fo mie toir haß ^onig
TOuflid) füge nennen, weil (]cf) ölefenSefunben ald fiige
unb nur Dem ilinm, htm ©elbfud^tigcn, (id). anber« bar«
deOr.^ £)a« i|iaber her(f@(f(bM$* gorfcften wir nac^
*<r aBar)r^eit; fo mtt§ man nicf}t auf bic SJicl&eit bec
Uebercinftimmenbenjonbcmouf if)re95efd^affcnf)eiten fe^en. "
£)cr ^ranfe ^at eine befoubere S9ief(6affen(»eio mb aüteu
fnnbe einerlei i)r9anifaHon« 9San barf alfo ber €m9>fiiu
tmnq ber lehren nic^t mebr glauben alß ber ffmpfinbuncj,
jeiuö eilten, ©onfl mufjte man , öorau^gefigtf baß bec
^onig ber trant^aflen a^e^r^eii bUut, unb nur einem
Orfttttben fuge fif^mtäU, not^wenbig fachen: ber ^oni^
fepbimr. 3(1 bieg aber mdjt ungereimt? 5Sir muflfeir
alfo baß ^ergntg ber ubereinflimraig ^mpfinbcnbeQ auf bie
6ei(e fe$eii, nnb bie SBa^rftttil auf ejne anbere 9lrt nnte^ ^
*
S7un {tt ben befonbern SmeifeUgrtlnbrn«
jDie)etti$en, »ele^ be^au^en, atttß fcp fa\{d), »iberlegen
fUt^ felbrr. Senn »enn atte^ falfc^ ifl, fo ifl aud) baß '
Urtbcil faifcf), iDelcfteö aüeö für falfcf) crfldrt. 2)ie 3ln-
f>inQ<€ biß £>emo&it« unb ^Calo«, tbe(d^e bie Sleaiit^t ber
^innengegenfltlttbe liugnen, beribtrren WeSDInöe, unb
lintergraben nidn aUtin bie Wa^vl)tit, fonbern nucf> t>cn
begriff ber ^inge. Senn aütß S)mUu entfpringe auß
btu em)>|inbitnflen itnb €inbrä((enr ober fe^rbiefe alß
" ^ Sebiiu •
uiyiii<-Cü Ly Google
iS2 tßUvM ^aupt\t* "Sititta %h{d)n*
m
SS(bingtm0 i^orau^. So^er ^dn^en auc^ bie fatfc^enSßor«
(icOmiscii r |. im 64iaf e mb im fSa^nfiiitte t»0ii ten
bwd^ Die @tiiiif nittf €iiitri!<ffn gebifftefeii Corildhin^m
a6» Unb überhaupt lagt jicf) nic!)C^ burd) Senfen finben^
100 m<bt id^on tmaf burc^ 5te 6innc gegeben t(i, turc^
befen Birglciiiftuiigr Gteigemiidf 8etrmsenin9 tttl^ 311*
fomraenfer^uno Der aSerjlanb )u neuen fSorfteOungen htt
Qegenildnoe geian^t. £)urd) ble 3iuf^c5ung Der
dinnengeseiifidtibctoirb aifo alUi Zftnttn
«ttfdegeSen tBcr noii 6e()aupm, bof Oie Gin«
nenobffcec fa(fd) unb nur bie bcntbaren ©egenflanbc trtrf»
tid) finb^ ber behauptet brefed entn^cber oi)\u ^txottg, ober
mit betoeW. erfien gaOe foirb et burcft bie entgegen«
fe$te SSebouptung nuruefgen^iefen, im anbern aber burd^
ben t>ergebnd)cn ^ttind^ ju ©djnnbcn öemad)t Senn er
m&ite ben s&etoei^ entmeber auf bai finnlic^ 93orge(rcI(te,
ober anf bat nn6efarinte jltl^enr benn fene^ ifl nncft fetner
^9Pot^efe fein njcrHicbe^ ©im} , unb biefeö mug bielroe^r
itft buvdt bai 9Ba^rneftm6are beglaubiget merben.
CpiAtm« fa^tf ütt fibfeete ber Ofmie finb loabr^
jebe SSorjffCfung rübrt bon einem n>irflic(?en Dbjecte ^er,
unbifibon berfelben Sefd^affenbeit, toie ba^jentge^ n>ü^
ben Oinn- af ficirt IDiqenigen irren # melAe meinenr bog
einige ßnnlicbe SSorfieSungen fa(fd), einige mhv iinb, mit
fit bie SKeinung nid)t bon ber Sbibenj ber (Sinne unter«
((Reiben 4tfnnen* QBenn Oreffe^ bie ^rinnyen (u feben
glnnbie« fo mar ^ie finnficbe S^orfteSting. toob' ^ müfir
buv^ föilbiti bie itmiJäiitUi(K)i^ mun, erregt n^urbe;
- ' ' ober.
• r
115) Sextiis Empirie, advers^ Lpgicll, 55 — 62*
um n m^o ^f^irrrm^'i^y i) «»cv ^ifvictmvtmt* — um «uk!^9*
«5«> tfii~ty^M katt* rwtVMfy q fdr\ fXt* «VT*» itmTm icf^
«6ir ter Ctrflan^ ititir baff ei^ fUb bit^mn^^tn MbidiU .
Äorper t)or(riUte. S^ttnadf taun anä) jener t)on cinii^m
b<miefcti mrUfir; nic^t ^u«6 fii^nltc^e Siot^tUm^tn^ mH
tte Unterfd>ejtn)iig brrfetten bad @efucf)(e iff ; nicf)t bitr^
ba^ UnlHUnim, mil biefed burc^ bie ftnnlic^en SSorf{eU
iungen ben^lffeii werben mu§» . Stnbem Spifuru^ tiiftf
S^rjeb er mibifr fciniii SBiOeit in cttit SerffgeaMt
t)on dbn(id)er ^rt. £)^nti tt)enn er annimmt^ ba§ einige
finnlid^e SSorfitKungen btirc^ biegte ^drper, anbereburd^
f&tiber f ntüf ^euf iiiib {Rciiwiig |boa ber CtHbei^) ber etnite >
miterfc^eibeff fo frage ic(, t»ii^ 'iftiferfd^eibe t er
fcne b^iben 2ir(en ber Sor(lei(ungen? nid)t , ,
burcft (Sbtbenj, benn biefe ifl ba^ ®efud)te; nid^tburi^
9itUiin9# benn bitfc muß burc^ .bieembctii 6nodftrt
»erben. Ueber^aupt i({ e^ ungereimt/ ba€ weniger '^mU .
fel^ofee burc^ baß Smcifcl^affere begriitiben ju moBen;
»ir fragen md) ben Ucberjeugung^grditbtn für bie jP»ftjec^^
üfH ffitalit&t ber finnlk^en {Borftetitngetif unb er nernieirec
un^ an bie fa6e(f)afte unb abenteuerlicOe SSeinung bon >
benSSilbern "4). ^ . i • .
2>eir eeorfem toiS e^ niii^e beffer telingeit*
sehnten imor einen' ttnfrrfc^iVb jmifd^ten ßnntic^en unb
btnfbdren Ob}uun in 51nfcbung öcr OBa^rbeit an, tSnmn . v
i^u aber nicbt bebuciren. £)ena ba fie etQdciie(en# bage^
i e er e S 0 r e II ti n s e R (iuMms ^ammMf) iibt, f4
ftfyit^ii an ftd)frn Unterfc^eibnng^merf malen ber aSorflef«
(ungen; fic fdnnen nicbt erfldren, welcbe SJorflettungen
t6jectii>e SUalitde babcn# meldte bon mirfUtfien £)b)eaen '
l^erri^ren unb i^nen eutfprecden; unb mU^ nic^t ffon ber
3irt fmb ^'^)* / . . "
114) Sixtus EmpiiriG. advers* Logic. IL ^$«637^6^
115) Sex tut Empirie, advers» Logic* TL 67« 6g* 1
. Keonem. ©cfcb* b. mW- V* £b» ^ S
«
CrtfUr unb t)t( Schaupfung, nur in ben t>o0fianM()m
Idnnib mtftalmi fry^ idcM fo tnHiMo«>^).
©fnn n)c{)cr »olifn bic ©locfcr 6ra>nf<n,ba6 folcftc im«
naleticHo @£ban!co güt,' n)i:Ic6e bon bem 6i^*ic6«
}. %^hm &6|ciif Z>iQiU' flcfmmlfiiit? 9e^M|»eai fic ci
•bnc Sewci^; fo Wimen mir iftncn mit ebrn bemfdben
SXcd^e ebne S^mfi^ ben oerneinenbeit (Soft ctUgcgenflfOetu
fcre ec^mrisfettm iNrftAMii: bnm Mr 9n»d< tft d»
£X(bf, meldte au^ einer 9ifif)et)on@ebanffn b(|lc()t. IDun^
ctiii dueil^ Df^a6lb4ii(cn ToHofro betotefcn »crbtn^ Ni§ e4
1^ Ck^Mfcti «ifet Set wirb «Arr oof bkf^ tU
bat»0ti ibtricu^en (offen ? 3^C>^^ murbr biefer ^ernei^
(atmeber o()ue toeitere ärÜQOc angenommen, o5er bur^
wuttcr neue ®niube betDicfoi^ unb im er#m g^Jl om
tfiitiMefirlkfecrjcugun^ ix\S^i\^m im imetftli atcr ctecm*
enblicfte Kcibe t?on ©emeifcn erforberlid) f:i;n. gerner tfl
i^ncn ein t^oütldnbtger @cbanfe {. t€ tfl Xag, cmoi
SHfkimmaf 9^€|(e«. £)a^ (Scifiigc ten« <^ oebtr {ofiini*
men9tfe$t noc^ grf^eife toeiben, tDelefee^ nur M AdrperB
angebet "7). 3Ind) mug r in @cbanfe nad) i^nen ou^e«
fl>rocf)enf ((erebet mtrben» Steben ^ctgt a6ec nac^ i^Mi
fd biel a(#r (iii ffiortr »elc^etf bo4 etba<(te U\MkM9 ^
l^erborbringen. Siefen ift aber eine UnmtJgfi^feif. Oenn "
ba^ienige, beffin X^eife nid)t jugleic^ ejcifliren, ba^ tjl
ffibli iiü6l«fiBirf(M(^eiL ffiaa ne^mc ba^ Unreif ; 6i*
* tlf6)Sextus Empirie, advetu Logic, Jl^ 69 ieq»
•117) S e X t u s /I II) ]) i r i c. advers. Logic, TT. (J. 79. «r**
Digitized by Google|
\ ' &}ftu^ ^mpi\:itu$* 355
tvattß ift. SBenn n>ir ba^aBort®ofraMaiWA)itd^eii,;
(b iü wd^ >ni(bt bai Wtti id DoBbanben^ iitib mnn mir .
hufti au^fpud)^ , fo 1(1 baß txftt nii^t mt\)u 3a fdbff*
ein cinicluc«^ 2Borr, tt?ie \BoUäußf fp\hrt nid)t, btnn'
tomn mv bie rr|te Splbe @o au^fpud^tn^ ifl Ou (WtUt.^
fra tio€b4itcM ta, utib »trb bufe aa4itf^t^tni fo ift'
bce crffe nid)t me^r t)orr)<inl)en £)ocf) mir motten
einräumen r ein @e5anfe fonne ou^gcfpro^cn t;))erOen, fo
Manen mir bo(6 mc^t einrilumeii# bag er waftr ober faifcOi'!
frp, toeü fle ficft fn einem fe^fer^dfttn Ecr(c( ^erumbre^en.
SDcn« ijt bie gr<ige t>on bem, »n^ »irfHc^ ifl. fo öermcu^
fünfte une( auf bte ob\aub ma^re SSorfltOunar menn fte'
fjii9en: wcrflicb (fi aüe^f mß eine fol^e SSorf^ettung ^r«
oorbrin()t gra^e m^n nun mei'ter, moran man eine rot
d)c 3>orf!i'ttun3 erfenne, fo meifen fie unef mieber an batf
9B(rfII4)e {urücf. £)a fleun^ alfo über bcibec^ nic^t beieft«
reu tdnneto r fo miff n ^iir au<$ nid^ti bbn i^ren magren:
0ber fatfd)en ©ebanhn ^'9). ^ieraud entfpringt eine an«
bere @cl)mieriv)feit. SBenn mir ernennen moQen^ ma6( eitt
8Renf4 t% fo^rnüfTen mir Docker bie S&e^rife bon %iitt,
berndnfcidf fterUie^, meldte bie SITerfmale bef tBegriff^
M ^Kenfcften aut?niad)en, t)er|l<^en lernen. €Bfn fo mag
mß ber ^e^riff btß (Sntgedengefe^ien erfl erfMrt mtbifif
tU mir bie (loifd^en frfljrnngett bön bem ffiabren unb
galfcf)en 6eurt^erfen'!ijnnem' SBabr i(I/ fagen fie, ma^ '
mirflicf), unb einem anbern entsegengefegt
iß; fal{d)f ma^ nic^e toittlidf unb einem an«
• 3 2 ^ berii.
1 1 8) S e X t u 8 E m p i r 1 c. advers, Logic, TT. ßo.
^€ AfxToir Afyjö-^oM ^g*. — >.fy«y yotg/r*, ««S-Ä^r «wro* (pxfit
119) Sextuft Empirie, adviri. Logic^U, q6.
23eral. 4 93. 0. 26^. 270, .
bcrti intift^nitStJUt iß. S(Sodnniin tje^ntget
gcnfe6u"9 6cflcl)t, timth fit nidjt Ufvithkm^ txilh^^
ten. (Entcjcg^ngcfcijre Urt^eife pnt), faijcn ftf, meim &a^'
cineUrt^eil burd). l)ie JRc^AtUn etroaö mci)i*
f ere« cni^dU <it<| bai.anbtit, {. 9). $ö i(l Scaa;
mi^i^mW ^^^^^^ ^^f*^?. '^^'^^^^ ®^''*'
tM)t r^<3m flc: benn bie adegatton mu% bcm .anbern Urt^le*
torgefet^t fepn, um tjaburd) ba^ 9^11^« Unheil ;u tincdi..
tiernciacnbea (u machen, ^icr ober bejie^ct fid) bie D^ccja*
fton nur auf einen £beU eine^ {ufammoisefe^ten UrtbeiUjf.
©a^ ganje Urf^ell Ifc »ein e* Sag ifff.To fft e«.
^eUc. ?ajlrb bu'fci^ legte ücrneinenb oiiö^cbrurff, ijl.
fliegt f>tlUf fo tp»rb bahird) nicfet ba^.©anjc »crneU.
nenb '^).— Pejn burcb bie Snmenbnn^ emeä^otonk
fc^cn ©cbanfen^"^ fagt (id) barebuti/ bag burc^ bieaRie«
tbeilung bec Serneinimfi ba^ ciixc Urtbeif feinen ^reßeni
.2[il^oU bekommen tarn, <^li baß nid)t Dernetnenbe. SDeati
^enn buteb bie SKiet^eilnns be^ aBdcme md^tfi talt/.Ml^
burd) bic 9Ritcbeifun9 bei^ Äfeincn nidjtß grog, fonbem
flein toürb^ bie Jabl neun burd) jjinjufeöung einer ginbeit
M einer f (einem 3a|(f. ni^t Der^rdgert, fanber» becmin^
' bert ibitrb; fo fnnn andf bie ^^in^ufügung be^ gelcben^ ber
aSerneinunc^f boc^ Heiner alß im üttfytil ifc; tai Ur«
t^eiUiti&e 0r^ß« macften. ^ /
£)ie efoir^r freiten bieUrf^eife ein itr et4ifdd^e unb
jttfaltimenge fegtC/ unb bie einfadjm , in befiiram*
ttt «ttbefii.mmte unb mittlere M^i^
' leo) Seaetns Empirie, aduers. Logic. II. §. 88*89»
owr^— rw TUT* mrtKUftim tCi^ ttit rnv ttm^mv^wf^
ttvm'j^M tu fr§^. rm ya^ xu^ttvm tu ohk «t|i#jK«iior.
i&i) Flato Phaedo c. 50»^
' , * . . Digitized by Google
I
#
>£7aa|iw^ÄTÄ>/ SefTimmJ e firtb biejenröcn, wo man
auf ba^ ©ubjc^ beliumncnb f^imüftti bitftt {il}t;
b i e fe r t0 a II b e j[ t; u h 6 c ü t lirin t e'# teb bcr i^dup^be grijf
ouff ein bcftimmei'ö ÖBjfce 6qfe5^tr ^ 9^» 3emanb
fi^t; mittfcrc, tDo b^T <^iibjcct6cgri(f ei» 3nbi>tbüitm
au^ ber Kattien ^p&dit M fbtixif(i ^muihimmt , obne
tg mim in bcflftnmen; 9« b (Ren fc^ fi^t, 6 o«
• ttattß voanbtlt Saö unbefltmmfe Urtberl i(t nur
banntvabrf n>cnn to^ beßimmtC/ n^efc^e^ baff«(bc $r jbf#
cai^iier toa^r ift» £)fnft i»m Uln be(timniee^ Si^bfbt« '
baitni ft$^ fo fdimxiwt^ ba^'iwiififlitirttf ttrt^e^ .
ff^t, nid}t Wvi^r fei;n. *— SBir mo^cn'bic Q^p\)i^i\un,
, mmit Qiftixi biefe (ÖBtf^ü Sitzet ^umfto^en n)i(I^ nic()t
ber Kdnge nad^ «nfftl^rmi; * efe.hiufhi darauf ^'nautf:
fep unmj^lic^, em emjcfnc^Dbfecf erne^^ribTcat^ ^9^.
ben Sofratc^, bcflimme dufjujeiaen/ ba ©ofrate^ em®nn^
It^f ha€ au^ @ee(e udb Seib befte^o n(d)f^ ^er^bared ftp. *
be(Iimmfe(t, nocf) nfi'tttfcrc^, o(fo iibcrbrtnpf fein einfac^rö
U«f>fi('<^e6c, unb ()ffrmtt fonnc nicf)f mitzt bie ?icbe i^on
*ber 'ffiabr^eit '6er elnfadjm^lrtbeii« im, ^*^). So« ,40«' '
•ftiftttÄ 3Öiftf)e ?fl'*atiä) folgenbe* SiÄiföniiement öc^en bie
'JSScbottpfuncj ber (StoifVr; bct^Urtbeif; \\l Xacj, ei^
. ifl "jßadyt, fcy mni^^ baö Urtbeit mit ber 2ßir^#
'iWrntf ei^ '^«(j/ unb nid}( »enn ti fSlaiit Ut), »ibrigcnfanü '
fiiifc!) unb bäö enfgegcngefe^te roaf)r a^crbe; eine ^e-
Oaupmtij}, gesen t9e(<$e nic^M |tt erinnern i(t/aM bag fle
•hrt^t ift bie Socrif geboref« ©ejrfu^ finbet iicfi fbb aSe<^ .
fo pfan nub bcutficf) rf!, hid)tö M abcneeuerllcbe Unüer«
Oant>(id)fdt unb Unv^erdaitbeit. (Er fann e^ nic^t begrei« *
^jÜKr/'itbU ein unb baffribe Urlb«i( Cetf iü Sag), »enti e< |t
bcm'SBa^rcu (e^ i^ SRad^t) ()injutretC; bafclbe jum gat
' ' ^ . ' . ^ fc|)e«/
Digitized by Google
mti 9(6 tum Sofr^cn (c< Ht «idN SoAO M fffct»
IrnD, Daffdbe ^um 'Ii3a5ren machen fonne; ober tou ein
Uri()ei( {u rer <U)(iiteürrlid)cn froft fonme, tju^ maö i&
i^en^ tittb tcrdfeic^en «rtrlniKfe Gc^toicrtgfeifnr me^r
SBir uberae^en bie fNptifd)cn ^cmrrfun^cn gc^en Me ju*
fanui^cagcfi^tm Urteile, gf^en bie bogmaiifc^e ':&e(>aup'
liingr bdS SDa^^ett.iuib gatfc^l^cir nur in ben SBorim
gegrünbct frp, tpo ba0 melfle fop^iflifd) unb fc^ieienb fjfr
unb frUen ein @ebanfe t^crtommt; ber linea tiefern SUcf
\Xk bie'iRatar ^cä Scxfiaabctf t>crr4t6, um m»^ (tmaä
%%t brieun !Brl^tt|>tiin9, bk fSa^r^eie fep in ben S^lefg^
feiten be^ £)enfen^ 9edrunbet, |u oermcifen. @o unbe*
fitinmr biefe au^gcbrucfe ifi^.fonnte fte eben itu fftnen
ba^er bamitr bnrdi Vini^e gplgeruniven ibre UngeretmtNt
bar)utbun. €rflltd) mürbe au^ ibr folgen r baß, ba ba^
£)enfen in unb nU^^^fer und feinei^ bon ben äu§era
i&6)famtbaiftr fcp« ungmimt \% ^tocirimtf odrM
W (eine nngemetne SBabr^eit ^thtxif mei( feber feine eigen«'
tbumdc^en 2)enf tb<itid(^iten b^tf meiere nicfti d^rabt
fo (^ei einem onbeen ftnbin* @ibi e4 feitie- i^Ogi«
meine Sa^r^eJtr fo id nlietf bjtnfelf nn^i«
tDig unb n7iberf{reitenb. (^5 i|l aber unge«
reimti \\\ fagen, e^ ^ebe feine SBa^r^^it^ in
tbelcber aiie etn({immen*; eiiMtefi^. md||ee -fflon an«
^nc^men, bag aOetf wabr rÜ, nSe< ina^ Spffuru^ r 3eno,
JDemofrif unb bie iibrigen ^Pbilofopbeu gefac^t^baben, ba
au^ bem ^enfeu eine^ ^^^ben bcrfelben b^rborgcfomroen
iff* itnmdglicft fnnii a(er aüei moftr^ eb^en fa menig aßer ^
auc^ aOeö falfc^ fepn '^4).
. • / . Jbierwit
i ■ •'»' •
^5) SextUft Empitic: aduers, togU* II. jj. A05 7-*
ift4) S ^ X .t.u 6 Empirie, advers. Lg^ic, II. ß. 137^ 153.
. ^.ß(:0Vki ^mpifttAf» 8Sf
S^Umit UWtt^t ©c;(uö feine 25<ffreUun3 Äru
imiliu^ bitMüf^x^ Uiib ber ^itHWüt, bnmbtiti
qw Unbeffimmt^eit, 9»angel an gefiigfeie, ^inr>^Ö ui*
&tünblid)Uit bem ©oflimati^muö ivcui^ nacf)^ibt. 3f^
«icftl StncMff^iifiiiiMfQa cf in bemiStreite gegen bie 6tou
ter in iWciffn fuc^» c< fle6e ferne V^kt^iU mb in bet
Se(^^i^un0 ber britfen SJe^auptung barauf fuget, ti mfife
nie^t aöein reale Objecte oußec bem aSorpellcnben; fonbcrn
Unh m^n tntfiprinist ^iefe ^nconfe^uentf M iwft *m
Sjjansel an magrem SntereflT«? für ffiaftr^eU, unb ou^ bir
imterlaffencn gipirung bei^ ti^mli(il^m&trtimx\ht^ W&tt
IT 6ei ^em gtonftc <ftf (eil dcUfcbcn ^ ^Me iDoä«<ft(ite
noc^ nid)t f)aben beweifen tSntm, ba§ We ÖbjfCN^iiflÄ
fo beicftafen |iab, al^ mir pe t)or(leBen, mß eigcntiicfe fein
i^onptttorcf mt <^)iJo wäcbe cc in tofen @r4njm einen
wie iiUiMflern unb^ oiMl Me fliif nuirlfMttiett iMcft loc^
OK^r erre^enben ^UptUi^m^ aufftefieUt fabelt,
Sci^f tt)eiibet er fid) ju bem jmeitcn^)auptcje9en(lönbef
dmUct» ber uiimlbaren (£cfeantni§> mcfcbe nad) bcn Sod«
inamern teeiW btircft 3et«<ni t^ei^ bu»l& e^^luffe unb
jDemoaftration erlaiiat tvirb. 2)a^ Öbjcct biefer Crfennfr«
nig
fssror. mnnot h ro Xtyuft'fmitw umh rt^ wtw «Aii^fr. —
M«>«v mXa'Siit ' /u»j5«ror fc «»rar «wtojf Ti»or «Aii^irp, »«»r* ««"äi
. «0-«^*i XM4 — ttrnm lty.ro fikhf km^>n»f
1^5) S extus Emp iric- advers, Lo°ic. TT. |() 142. uc- /
» ' ' \
» * u\
uig ftnb bif ahhot^ ba^ afle^ taiym^t, toa^ fid) n\d}t
beaömoen un& bem SJerilanbe a(^ tttiinitte(6ar burct^ ({^
felNt inib ettileittfttiRb fearftcM. €oO bkffterfanirt
ircrben, fo ifl unumgitif^lid) erforbedicf? / büß ba^ unrof^'
UlHt grfennbarc mit bemfcl^n in bem a5erb^((ni(7e M
3fi((^en£i |tt bcm a^e)<i(biif|cii (lc|if ;r (»eriiUtelfl bitftti^^tf
,^iUnifiii fann d«ic 'Z)fiiioinf>rofioti nur üDeiii m i^rcm
&(^Iug|a^c eine uertmf ene äßa()rt)nt cntbecfen
».»,'• *• '
' t>^i fßtfh$\^tnt («SafAoy) ifl mmi^cr nur auf
tlint getbifft 9ctt, ober feinet 9latttv n<tcf)/obct
feftfe^t^in in jeber SSiicf f iiftt oerborgen. ®al
erflf; menn ein <^egen(?<inb^ ber feiner 92aluc nad^ anfd)au» .
lic^ i(& gciDiirer 3eitiierM(M<fR toigeti/ 1. Ib. üftmefctt^effr
nidfjt unmittelbar ötigtfdfjduet wirb ; ba^ jweite, wenn ein
©egenftanb feiner üiatur nad) nie ein ©egcnflanD ber onfd)au-
^Ud^iKwCrf enntnig »erben f ann, 9* ^ie Gd^weigltfc^er bc<
Mtclif4li4en ftjrperf , ber unenbl^e leere Stttnm <ittfM»
l&nlb ber ^tU; ba^ bt'iUt, feiner 9?atur nad) nie ein
^egenflanb (»er nienfd)(id)en (£rfenntni6 uber(^aupt merben
fanni SB. bag tie Gterne in geraber ober ungeraber
»orbmtben finb, bte beffimmte ^a^I ber 6anbrdrneritt
afrifa "7). unmittelbar grfennbare bebarf feinet
$U(btn^f bad fd)lcc^t5in Verborgene fann fein geic^cn l^a*
itn, tt>ebur4 tt tttannt mürbe; alfo ^nb 3ei(ften nur bei
ben beiben übrigen Sirten M SSerborgcuen bcnfbar«
' . -aie
i26) Sextas £mpiriow advtrs, Lope^ IL $• 140.
1.2-7) Sextus 1'l.mpir ic. advers, L(^^.\S.^. i/)^ — i47»
^ ffy«^>i|) 9r<KgaB rituf f^fcS-fi> 7r<gif «««m;- x<r« xod^vf ij/ut»
•f. rc^uxcr« TTf^aiy. $ 316. f omiftt blefelbe ^rrmtnc«
^fogic^ bocb mit einigen 3(bn)ei<^ungen» t^br. '
«
Digitized by GoogI(
Q^ftut (impititut* - 361
5Di< '^tidftn ftnb bemnad) and) Don {mci'facf)cr ^\rt
.&ni^z Mencn bloß (ur ^rinturund M unmim(bar ^a()ri
ne^mbarehf m<i^ un^ aber je$t tiidEit .gesenm^ctis ifi
im 3ufammenf)an(je (tc()enbe jDbjecte ma^rgcnommcn unb
Die ajorfieöuncjcn baüon aufbewahret ^abcn, fo baf? mcnti
ta^ eine D&jcct nicbt gej^entDlrtig ifl,^ feine SorfieOunj
butd^ bat äfibere wieber ermecfe tDerben fatin. 31af bte
Slrt erinnert unß bcr SKnucf) an gcuer, nod) e^c mir tiefet
toa^rdenemtnen ^aben '^^). f8on anberer SialHc ifi ba^
Dffen6ariti*be3<ic(eti (eyjeixmdv). SDol SSe|et(6#
nete fonn ^ier mit bein Jeic^en nicf)t in ber ffia^rne^mun^
t)erbunben fcpn, itjei! feiner 9?atur nac^ fein unntittef«
tatet Oeaenflanb ber fBorfteOutift ifi; bagegeti foK bai
3etc^eir betmifuf feinet Statut unb Sintia^*
tung, inbem öleicf)fam ju unö fprtAf,
ta6 ^ejeic^nete offenbaren. @o ifi bte Seele
t^t^t Statut nä^ cm f&t un^ merbotgene^ Objtttf mit
p md)t anfcJjaufic^ borgelteffr werben' fann; 9reic(?tt?o^t
tDirb fie burd) bie an bem Sforper wahrgenommenen aSer*
änberungen offenbaret. £)enn wir fd)ließen au^ benfcl6eit#
^a§ enie seWifTe hm X6tptv einserenfte'Xtaft biefe SSetdh«
berungen (^eroerbringt ' ' * ' ^
• , • ■* •
120} Söxtiit Empirie advers» Logie. II. 152.
. lap) Sextut Empirie^, «^^5. ILi$,'t54^
Cvnv T« wififjLumrtu MTtittxßvmt «gxi^"' S'^C «w»'09rvo9 «ri ro
^«^vAop 9r^«y/c««, xm'i^m r¥ro K 9«Mtr«i Tin r#f 0«iff
Stilen Ut Cciimemng an fimatf c^aW S^gegtli
Ut raunzt @e^tu^ ein, Me für ge itiefne Ce6fii uncnlt-
be^rlic^ f?Dbi aber bie |um $e5uf be^ ^ogmati^mu^ an*
gcaommeftca offmbarcnben 3<i4<R*fr^ß^<<t^t er nid^rf ai<
tocmr er mir tuHliser tleierfmdiuig i^c SlicNisMt biii^.
t^utitvoDfecr bentt baburc^ mürbe cr^ n>le er fage^ in bea
£)o()mati^mu^ Derfallea# fonbern nur um luieigcn^ bai
ieibf S^e^auptiin^eii ; e< %M foi^c 3f ic^a, on^ gibt -
feine/ in slcid)ein Scale glau&^afr ober ttnatoiit^t
6eirt $au|>fgrunb gegen biefe bcgmatifcfitf gelegen«
le^re beruhet auf tKr logifdiien Uaferfd^ibutio {OMfc^
abfotttteit iiiib relaei-den Sesen^^Rben. Zjie
5<'icl)eii 51 boren uiUer bie fegten; bicfe*^ idumen bie Sog*
matifer fcibfl cm. j]te(atit)e s£)inae fi^onea nic^e a«<^er4k
al4 mie einanber t^orgefkle »erben; itnb mtrb4>a^ eine
aufijebpOcn, fc faOt auc^ bie 35orj?cOung t>ci? anbcrn bafein.
£)arau(> folgte uag ba^ "^ü^irx unb ba6 ^e^eicdnete, ndm»,
licb bcr bcrborgene OegCBfianb, {ugkicb nie iiiiafi|li€r jwf»
gefieOe toerbcfi müifem 3f{ biefe^^ fo fanii atuft ba< erfte
ind)t nli^ 3cicl)en bcö jmeiten geba(f)t werben^ Denn öon
Hmci |ug(eicf) Dorgcüeüten @eg(nfianben bebarf lümi ein
3efd)en. fiBeun ferner bot erfemibarer CegeiM
Oanb fo ntug e^ enemeber^'or, Oberin ie, ober na
bem 9!>ejeid)tteten erfannt »erben. Da^ leßte t(i unge*
ximif toeil ed bann bie 92atur ein«^ 3et(|<^< oerUfre,* wb
batf Oeieid^nete ni4e mebr cht birbofgeiier 0egen^aiib
»ire. SKit bem S>eieic<)neten fartn e^ aut^ nid)t erlanne
»erben; benn in biefera gafle ttjire bac! *&e|ejc^njf(e em>a^
SorgefteOie^r mli^i (eine^Seic^etti^ beburfee* Silfo toirb
ba^ 3el(()en oor bem ^eieic^nmn erfanne loerbmi mtlflFen.
(£^e man o^er bicfei^ einräumen fann/ muß er(i bcn ben
iDog* .
> - .
130) Seitiit I^mpirict rnlv^rK Lo^ic. II« 0. 153 —
M feine rtiatioen ^inge finb, ober f&lc^ tikl^c )ti»
^(efc^ cin^ mit bem anbcrn txyrgefleOt tt)f rben milfren. >UI(o'
i(l baö 3dd)cn fein ©cgcnfianb ber €rfennfni§ gn^cU
len^ mufite jei^tweber i)a0 ^(^dn^^cnpa. ein geilen. M
^^nomeiiotitf olfir betf SSerbotgenfii, ober tajl Ser6ar#
öfne ein 'iti<t)in tntmbtv M 5p()dnomenon^ ober M 25er# .
bor^enen re^n« aSon biefen ^in gdüta t^e^mea bie £)og'
nattter bic itoei itftn üH 9ßa(^r6eit an, unb geben- bie
{toei legten $retf« 9l[er ducft W beiben erf{en finb nacft
bera oor^in angeführten ©runbe nicftt benfbar. £)n'tten^^
fin^ bie £)ogmiiti(er fclbfl noc^ uneinig über bit 93ef(^4|fe%>
i^jtit M itUbtnii fpttur betft (icft baffette c|tt4<
g:nnUc()e^, ber ötoifet öfö ctma^ Denfbare^. ©iefeUn*
ütiiQUit, n)e(cf}e. in gmi^fat fortbauern mirb, unb felbfl
brfre^ feine 2>em0ii(iraeionr in fofern tftu 9Rtfg[li(&fci^fe(bit
nod) 6e)weifeIt«»t^b,oufdc5o6^nt9erbeR fann/mac^bd6tra^
3ticf)en felbft unter bie verborgenen Singe gejdbU ererben
tf^ui* Q^efc^t aber, e^ n^dre au^^emdc^f, bag ba^3dcl)ea
.(iitiDcbtr^ebi pbjece ber .&mtf ober M $}er^<uibe^ ft|j^
fo mürbe btiburt^ nod) nid)t^ für bie objecfibe SKealitüf
be^ 3^*^^^""^ getvonnett/ ba bie ©ogmatifer fc(6(i über bie
i>bjecci»e SKealitje ber, finniieften uub gebenfbaren ObjefU
jn'etRepi cmisen .$tf cbe liegen r ba bie aSor^eflattgen t^fn
ber $e|ie()ung be^ ^eic^en^ auf ba^ Se^cid)nete erf?aunlic^.
t>on ejLHdnber abmeieren, unb ntc()t biefelbe Cin^eüigteit
l^aUvt ^ie SSor^eOungen ber finnlifben pbiutt bei
gefunber tgefcbafen^eie ber Gtnnetforganef teSSele^rung
f)inKutommen mug; um bad S^^^^'i t^erfleben; au^ bie#
fen unb mehreren anbern @rünben folgert 6e^tu^/ ba^
3eic6enltfnttr nic^e^ &ittn(ie|^edr M i^, fo ttna^i
juioiittelbar wahrgenommen toitb/ fe^n; — goljgerungenf
' . ' ttclc^e
131) SextUf Empirie. uJkvtrs* Z«o»iV. II. 0. \6i — ■
170,
364 flSierte^ J^auptfi. Dritter Tt&fi^H.
»ffcfje uo^nfugmber fn^n ipurben/ trenn fr auf bfn Unter*
flAie^ imifcf^fB bem ^tiditi btt f^btutang bcfrlbCQ
mht ^tadfttt, mb Mtn feffb'mmfcm ^^griff wn htm
SSerborgenen CahiKov) qzha^t i)att^, worunfrr n halb ^cif*
jiüiit t>rr^<^ct, wa^ nid)t unmüultar n^a^rgcoommca
fl^irbf tDCQii ti %Uiä^ iia4 €rfa^rting^ef<$m ni hin Coti»
lc;t bcr (frfabrung^crfenntniß ^cfic^rf, ba(b Dasjenige/ »a^
Üc^ tti(^t crfcancni nur teufen la^t ^^'), '
imtt htmtitt <r 6ei b<r'tf(re bet et^iht tm bm
bftroittetcn. fj&rt CrHdrung: ein ^ti(btn i(l btt
fiSorbcrfa^ c(ife4 rf^figfii l9]»ot^<tjfc^cii
Himtilif toflcftf^tcn 9}<rd)fa^ aufbetfC ober
bcftimmt, luib ba^ 95cr{)d(tnig eine^ ©egcn»
tpdrttgen )u einem ^cgenrndreigen tnt^<i
}• tixtttt bieffi ®ei6 SkUd^ in beir^rä^ ^af, fp
fie geboren; ober menn biefer einen bicfen ^i^tn^d)k'm
au6^ ber 2un((e auimtft, fo b()t crem ®efcbtvtSr in ber Sun«
fit %ibt iftm Seranlafung {ti ji)iebn/|tiiii ^tib>
liefen Scmetftmgeit Aber bic £^eorfr ber Öroif er boii' bei
tDPDe^etifd)en Urt^eifen nnb bercnSBal^r^eit. ©a er aber 1
eben fo menig alß feine @fgner bte gorm unb bie fOIaterte
bitfer Uri^eile intferft^eibetr fo beflretiet er ibweUen, «»of,
nie^t beftrletfn'metbhi fannf ). S5. ben (ogifc^en SufarttV
menbang ber ©ebanfen, bag aud einem Urt^eifc ein anbe»
red folget, mid)t^ fid) bem erflen toU hit golge |um
0ruiibe httbUti nnh liberge^etr toä< ei^eneHcft Gtoff in
3tt)cife(n geben tmiit mt ber Ue6er0an0 uou bem (^rfenn*
barctt
13a) SiejjcCui Eqjkpi'rio» oAim. 171 .
^33) Sek tut Empirie, advers» Logic. TL 2451
I
uiyiu^uü Ly Google
(arm (tt bmr mi in Mmt giücfftd^tjiv^ntat ift, «er#
möge beö ScufcniJ 5c(^recf(ic^ fep» JDiefcd erhellet auft ^
SolgcpOm« £)ie £)09manrer/ um. i^e^2(%c Mo i^m
Seidl^m gegeii bie ftepiifcftcit Sti^HfcI |tt inttm« fagten^t
Der SRenfd) m\Utid)dbtt fid) foon ten uijüanunfdgcn
ttn nlcf)t burd) bie 6prad)e, benn einige SS($del (anei|
burc^ bH SBeriitttife; nid^t tor4 6b|}< JSerfIrnenf
benn ba^ finbct fiel) auc^ bd ben J^ieren ; fonfcern burc^
tiüi iSamoj^tn, aai ^eanjffn )u benfen unb SBei^rife i».
»erbinbm. £Hi^er ^at ,er atM|^.:bfii Ißigrff f»M. Snfan^^.
nien^ana unb golge/ «nb beitgeict^m ©enn ba^-geic^en
ifl nld)r(^ anUvß alß eine 95er6inbund ber @eban!cn^ (>urc^ '
4»i(4e mi( Mi.iiut mut buir S^binsttog benfeof mnii *
ber SJnmr «nb ffinricfteunci beö SRenfdjcn fofgt dfo bie
SSirflic^teit ber 3^;c^^n ^^^). ^iefe £)9amatifer »oatCB:
«lfd itniet brn fftamtn bea ^#|i.ifiir lHt umUMkßH^
6cf)(u(fe bcgrdnbenr ober mon fte babü ibtt ben ro^ifcbeti,
i©e(uötöpunfr^inou^din0en, fo muffen fie borouöfngen,,
ba| man b^t(f9 bhSt.ßb^tiSft ba^ objcctibt biriDiiip*
Se erfetttieii# |tnb fogar ilbn bie :Sif4i6rfins (iiiäiil seben
fonne^ 3« biefem gaüe bilrfee ber &ttptihv nur biefe
!8orau^rcgung angreifen nnb toiberfegen^ um bie boama-}^ ,
tifdtt, übit tH)n ben ^üibtn dj^er.bett J^aufen (u.iperf!^^
SDieren J^auptpuiift übc/ge^et jtoar &tftui nU^t ganj mit
f >
134) Sextus £ Ol p i r i c. o^eri; Log. II. 275. 276*
r» temcffiMc) «AA« «'y fiutmimvin^ neu rvp^crtxy. ^loirf^
«MoAii^Mr #NeMif «x'^'i *M ^n/uM« wn^tt ^fgßattsi ffm'
tn* ««oAn^Mv,»««! y«^ «rvro ^iiumof' tri rQi«rov* m reif,
Ly Google
• . ■
eeiSf^etAdt, ^iU fi« aber b<H( l>k iierstMid^e SRtl^e/ 1
ben grfaMng^dff »ornuf Me StcfTi'icion mmitUlbat
fu^etf tagber aRtnfi^ ein DciifDermo^cn befigt, umju-
il*§ln. Sr- iiKinl, ctf fep meit proticmatirc^rf 06 Der
gRcnfd»' fBtr#anb imb lleAffUlraft ^a6e/ M bte grac^e/
ob 3eid>fn cjebe, tt>ei( cinigf Dogmafifer, wie J^froflif,
iitlf niitfr getDiffkn eioMfdntttadini eftat>7 «ubere) xoU \
iimpttetM, ti niä^ ült^tmm aitifd^Hc^enben SJorjud j
M Wcnfcl>cn btitad)Un. (£t fonnte wnb mußte bieg ebne '
a0€^ l^ebenfen (Qd^ben , uirb burffe nur bie folgenbe ^e»
iitcilttii9' mttfr ott^fÜfNrm tmb fcti^rffr 6e(tfmm<n : ,,in j
beiT i!pbÄn<>»ff«ni fann ber?B?enfc!y ecnen beftinimten 3u.
frttnmeDband bemerfen, unb burcb bieffrinneruna^ erbebe
bicfei m*M# oMr i»ot, obcc naci^ eijiem anbcrtt beobacb«
tm bitSorfleflund efne^ birbuobfneti ®e9eh|fmtbef cmtf/
fen» aber bag er biefe^ audt) bei verborgenen unb f^rtiti*
gen ©^gcnftanben DernnJgenb fep , bieg werben n>ir nicbf
ftnrditmcn'^ '^). £)d9C{f(ti (^it er ftcft bic( ju lange 6ei i
b«m ®d)liiff^ öuf ^ meCcfttif We ©ognmtifer ben Sfeptifern
eitt^esenfeßten : SBenn e^ ein Scicben gibt, fo ,
gibt ci« 3''*^n> totnn e^ aber fejti geU^
^tn gittf fo gibt e< ein ^eiii^tn; ntrn gibt
. ed nur biefe jtt>ei gcffle; eö gibt alfo ein i
Seid&cn Sur (^rlduterung M |tQ(iten .bebingcen '
135) S ext US Empirie, advers/. Logic, II. ftg(|,
itd^ fUt^ßmrsH^ ^ftm^^ umt fr «koAu^i« , «AV.in^TM >f
»•I tw mSnXoit * iM|i «(ii*iie^r«r tiMwtpnnfmtoig 0vyx"C^'
€QfM9* ti»T99 9um roinrot* f» }f roir ^«iMf^tiPir m^im» rt-
MK f;^»> «iteAa^««»» imi^* %» ^ni/#opfir#f, ri9«t /»fr« riiM Tf!^*
»5<5) S e 3^tu 8 F. m piric. advers, Logic» IL (). £(ji.
. - - # ■
9 '
■ ^ * . , ^ Digitized by Google^
e^^ti muffen miV ^in^nf&dtn , bübti ^p^^tifi!^
maaittU^ vm^,. ti fi|^ äfefr{i«|ei6 tmkftn mihtn;
M .fein gelegen (^ibt, anb Darauf gefoLjm, tag
3eid)en gebe. In fofern anö «promidTin auf eine guicige
fCßecfe golgen aggelettet merbem SlUein toif fielet nk^t
(iD0leicb ^« Gopitfimi ein, ba MMo9i|a>t tffio^v^ek mif
ter materieOin öe rmect^feft mirb, 9ln(?a« biefen ge^ffc^fug
ju iersüebcrn ; oitt brermc()i: mit bcmfdben ge(^(ce
imiltf; OBniii bit.&tpiiia, ir#^ nacft ben iDo$m<u
fitott bor^ bie. g&<6a«f>tiin3 r ci 9^^^« fem gelten, bit
mgecjcngcfe^t.' ciniurduincn qejwungen mii^, fo Inug öuf
dlelc()e eirt bcrfcnide/ ber ^eic^en bogmaiifd) 6<^ail)>fcfS^
irtnigte ferne tS^auptung burc^ ein ^ci^en (ein Urtöcil)
begrünten; ba eö aber noc^ nicf)t auögemac^t ifj, ob e^
ciageud^n. gibt, fo tomi hin Sekten bdju br<Mf<4enr
um.Nf .eäftisteit'etttetf geicfteij^ t^mtiftti. ^ ^ann et
nun bieg nic()t; fo muß er befenncn, bag cc? fein geldKn
gibt '37). Olm gnbe begnügt er fid) mit bcm SRefuUdt«,
: SÜt Sebren bon ben ^eic^eit unb .bei;; S)e«oti##«|(^it
^ #1^11 in attificf^ ber iDogmaeifer-tsnif 9lM(e« iü
beni engflen ^n^mmnl^anit. 3e«< entl;dlt bie $beorie
• ^ , ' ' • • >
^«riiMr, f !»«»• ri ^/Kcuv, >rf^iT{«;c>icrf rat ftr to Afyf«>,
r< ofif^fioff TTw «» otyVor ;^^>i(rfr4et TA; (rH|U«t* x(»f ttic«» fi-
m/ff 40» I ^ri^ir^fTfr«! <>c w üft9X§y§it, '^99 €mu ^nftttdu "
138) SlKxlut Empirie, aduers, Lo^c, II. ^. apQ.
\
I
«
itt bftxüiiutt kd^ lUiMattiiie ma tem 9<lomiteii wtmS*
ge t>t^ '^niammtnf^antt btt S^egrtffe jti erfennen. ^itt
l)ätti tbiwfailß baß gogifc^e unt) SKctap^^pfc^e unterfdjie«
f&tmiM^r)nß nid)t abijcMugnct »erben fonnen. Sßenn
afrec aud) bicfe^ uub mi barait lutumsandlic^e Sebin*
(Ulla {ttfammen^iuil # luacgebfn wirb, fo i0 bocfr Ipc
. euiti<iMt Ut ttrt()ei(e imt ec^Iuffe , mb i^r Scr^^niig
. ' jur (Erfcnntnif? bamit nod) md)t in baß iid)t gefegt. 93cU
. (iaO Unmfuc(^ungeiw meiere ind^t auf eiaerici SKometu
ten btmitn. S>ie iUiiticfic(ciMtiift ttrfeibrn iom fcbül
burc^ ben 33ccjritf , »eichen bie Docjmatifer üon einer Dt-
monfiration aufileflun^ fe^r fc^wcr geiliDc^t £)ie £)e«
Iffonüraiton tfi, fagtenßiv tia 6ct^lttgr n>o aa<
|U9e({aQbcn€ii.|)r4miffefi na^ htt ii^tln&pt
fung ber Se^riffc^ ein e e d^lugfolge o6ge<
iiUet n)irb;bttcc^ toeic^e etma^ Unb,e{anntet$
rrfaniil.toirbr loie fo(g<iib<rt wnn Simtgßmi for
ift auc^ bcff (eere SRömm ; t(l aSeme^ung : alfo bcr
(eere Staura '^^). ©iefer ©cßlug ijl bergorm nacft Jogifcft
' .ri(6>tig; aber ed (omnU tn Oltife^ung feiner roaterteOea
IBialiitiüt^M üUfbit^tttnipfMi.bnS^it^i, ^tm
gung unb leerer tHanm, an, mldjt nad^ (ogifd)cn ?vegcfn
allem jaid^i au^gemittelt mvhm tann. D5ne nun beibc^,
^ bte %0m nnb bie Staterie ber Qd^lA^t^ {u unterfcbeiben^
MttiM 6f|fti< bteS>imoRflra^i0i»ti0rjtlgItd^ in mttaj^p^
fifcbcr Sejiebung, alß ®?iml jur <5rffnnfni§ bc^ Unbc«
fannten. o6cr fo, bn^ er ^ugleicft bie logifc^e SKdc)lid)fcit
ber QdfluSt mit in Stnfpru^ aitaniK fiBtr^ (reffen duf
. . . / . ^ man(ftc
' ^39) Sex tu 6 Empirie, advers^ t^gic» IT« 0. 314*
* «iBo^fiiir «ri A«y«r imoXoptftnmf Xnifi/iuttmf nmrmrwmy^Ynf
I
Google
-etptut (tmpititut. 359
tnanä)i feine unb richtige 55fmorfun()en, tvJ 6e ba^ QJfenb#
. tottt \>tvniiintUd)it £)cmoii(!rationen tto nlc^t vöüid {lac
aufb<(tetir ^oc^ gcgin tftrt SRigtranen f^reden;
' «6ef 4itt4 auf triefe @op^t^men, n)e(d)r nici)t bm Doqma«
ti^muc^r fonbern bem @(eptici(!^muc^ fc^abcn^ auf lieber«
Ifcibuitgen unb (gpigfinbigfeiun, gegen fem reitief
fKnlcreffc fit SSdir^eit SBerbdefte erregen # und niir ein
2>ie ^emonfbuaiott» fagt er, i(l fef^fl ut^otf Unge«
«^ife^ tinb iDitnfle«. Cin ttre^eil ifi nur toa^r ober falfc^
in 9}e|ie(^ung mif ba^ Dbfect, Don tt)elcf)em um^ aaß*
faget Stimmt M üui^til, 0 ifl £ac), nadt) bcr frfa^ü
mng mie feinem Segenftanbe äfterein/ fo ifi ti mbt, »i«
»erfpricfte etf i^mf fo i(i falfcf). Sei ©egenflinben,
toeld&e in ben Äreiö ber Erfahrung o^Ö^ren, i(I ba&ec
(eic^tr bte 9Ba(>r^eit ober ^aUfb^tit ber fid) barauf 6eiie«
flenbea ttrt^eiie jn prdfen; gant Mbnt ift tß a6er M
aüttn, wai fein ©cgenjlanb ba iffia(}rnef)muny meil
jene QSeiieOung nici)t mt^glic^ ifT, unb i({ (^ter nur ber
SBa(^rf<^einiic()teie unb toa^rfc^einlic^en UeberjeugungA»
« grdnbcn Kaum gelaffem ^itbem a(cr ber eine ßci) bicfe<
fiBa^rfcfteinlfcfie auf tiefe ^ ein 2lnbcrcr mieber auf eine an»
bere älrt t)ov^tÜt, entfielet not^menbig Uneinidfeit^ meil
feiner meifif^ ob er bie 6a(^e getroffen ober oerfe^it (Kibe^
SDie €c()Iü|fe Riefen auf baß Unbekannte bin, aber melcf^e
e^ treffen ober oerfe&ten ^ baß bie groge grage^ welche ;
ni(bt entfct)ieben loerben fann« SDa^er ftnb auc^ fe(bj{ bie
.2>en(er &6er bie'iDemonffraeion, i(re €rforberntffe mb
©liUigfeit fo uneinig 1 bag bie £)emonf!ration mit Stecht
ton ben @fe])tifern unter bie buofeiu uob problemaiifj^en '
®fgeo({dnbe gereid^nei toirb '40^
• IDir
140) S ext US Empirie. A(2v#ri»La;. II. j^. 316 — $3^»
ft;eiiim.eef«-b..Vbilor.y.s|k. ^
* m
»
379 fßitm6^aupt^*-^tiUtt%k(ätn;
2)er &tptiUv fuc^t nun , inbcm et ftd) ((oß an b(it
proWcmatifcOen 95cciriff Der ©emcnfrration f)dff; — benn
mtt t)em SJcgrijf i(l aoc^ nic^t Die Uebcrjeu.qunc^ m\ btt
bnftibm )tt btfiftiun, n\(S}t tit etnjc(ncn in ben aBiffen»
fcf)afun üermcinrlicf) gegebenen SDemonftrationenr tt)elcf)c
nubt |u i^t^Uti f!nb, fonbern Die SDemonfiration im SlBde«
meinen (r/mxvi uvohi^is), mit todd^tt «De ein)e(nen flehen
ober faUen« Sa bieScinonfcrafion in Dem oiiq^n ©inne
etn)a^ ^Dunflei^ unb Uttgetviifc^ ifl, fo mugtc fie bcmufcn
loerbeii^ enmeDcr l^c^ Die ibemon^rotion im SiBgemeinen,
(mlc^e^ wie er ftlbft itnfen einge|!e^f^ eiii tlnbtng ifl, tvo«
ferne man nic^ Darunter Die (ogifd)e gorm Der ©cftluffe
t)(r(te()en »iQf n>iran er a6er nic^it ^ebacf^t i)at,) ober
tarc^ eine 6<fonDeee* S>ai Ii$ee Ifi nic^e migiiäi, mll ,
Die &&Ui^Uit Derfelbm er|l Durc^ Die SDemonflration im
SlOdemeinen Dar9er5an fepn müßte, unb mil man fonf!
kutd^ einen . fehlerhaften .4ir|el Diefe Durch j^ene, unD jene .
n^ieDer Dorfft Diefe (emeifen m&^tt. Wer aw^haittflt
nicht- ©enn fie fonn fich tticht feI6(l hegrunben^ ba fte
feihß probicmattfch unD @edenflanb Der Uaterfuchun^ ifi;
mnti mäßle Denn fageitr 9< (<9 Don Der einen 6eite ein*
leuehtenh tmD l^oti Der mDerti Dtinfel i|nD proMematifc^r
unb ba^er jugleid) baö SSeroeifenbe unb baß ju Semeifen*
Der xoaß un^erfimt ift* S)atu fomme noch/ Da§ Die Ce«
monfiraeiott im SIKdemeincn h^immte^r^mtfreti littDeiiie
heflimmte @chfu§fof(5e f)aUn mag, ohne njeld^e^ gar feine
S>emon|lrat(on sebenfhar i(t; f)at fte aber biefe^, fo toirb
ße fogteich eine hefonDere S)emon0ratiim '^i). jDemetritrf
t>on taeeD^mon f ein herühmfer Snh ^nger btt €|»ifnrnA
meinte jwar, man burfe nur eine befonbereSemonjtration,
j. fö. Dur(h »eiche Der leere SHaum/ oDer Dag Die SUociea
Die
141) SextuaEmpiric, ÄlMrx.' Lo^. II. §. 356 —
I
Digitized by Google
^eptu^ Qmpitifu^, .371
5ie @runbf!offe ftnb, bmicftn toivbt, Md&ki$unb6i0
gräiitet 6<toetfcn^ f» mixbt babunify autb judfeid^ bit
tiqUit ber ©emonftration im M^mmm bavc^nfyan Um.
SDenn m eine art einer g^iUfunji ba i(l auc^ bit &aU
lung. SiUcin bie§ ^ii%t bu fRmt nmUf^m; tttf^de^e(
du(^ Mtrum nic^taiif ^iotil Mn itfonbtm biefer üri
oagcmcin gültig al^ ^primiffc anfi^qMt werben fann^ ber
ni^t fog(eic& i)on ben mtber fprec^cnben iDoflmatifertl'iii
* 6on bie Oemonflration giJftig fei)n, fo mfiflTen etf
aucf) bie |)rdmiffen fcpn ; nun fdnneu fte nacft ber üÜ^mtU
ncii SintMttns ber IDitige In. ftnnbcbe utib betilftare, nur
unter ben einen ober anbern Äfojfonbegriff gehören. (S^
gibt aber nid)tö2iflgemeiueini?er(lanbeiTeö meber in bem @e#
ibiee ber @tnitli(^feieii nocft beö SSerflanbe^« s^an fireitrC
ned^' barttfter r 06 ben flnnHc^en Sorf^effnit^en n>trf ftcbe^
i^ncn üclifommen entfprec()enbe£)6;ecfe i|um@runbe liegen^
tb fit ein objatm^ @epn batficUen, ober (eere 9>ot#eOun#
geii unb 6io§e{5iib»n<ien ber 6ee(e flob. &tn fo uneinig
'ifl man"d^r bSe @egenf?inbe be^ SSerflanbeö, Unb mfe ^
fann aucf) bicfe^ onber^ fepn, nunn aöe^ Scnfen qu£? ten
pani(c()en aSortledundtn tnefpringt, unb burcb jbiefe be^^iin«
bee werben mn%. QBo^er f60ee man ^Ifo giifttge Sorber«
fJße einer i)emonf!raf ton berne()men? Hm biefen 6:in*
tourf nod) ötfcjemciner ^u macben^ fJnnen mr, faqen, äffe
9)r jmiffen ftnb ^j^inmtnt (SorfftOungen t^on* rab|eceit>er .
Ctölngfeit'/; oft bfefe obfectiDe SB^bfufung f)abfn, tfi bit
Sroqej fo lange biefcef nod) t\'\d)t aut^gcinacbt i^l, babeti
bte ^rdmiffen feine abfolute @illtigfeit in ficb Ulbfi, fon.«
tern mäffiu Semiefeti merben. aber mtbitrcfr n^iff man
imüfm, bag meirier SSorfleffung ein wvtlidtiii Obuct
8la a. tue*
148) Sextuft Empirie, aduers. Lo^c II. J).
353-
Ly Google
nrtA>ri4t 2 S>ttf4 ba« U«6e(atittlt t ober tanft
i
SOcinr rodelt bit S>ogmaiiffrr vir muffen bie $6a# '
ttomme aOerMtt^^ Ittcrft annc^mmi beim wir ^(m anfic
bieftn nid)t^, morauf ftcl) eine fcfiereUebcrieu^ung griinbea
fonnte, utit> mell Dad Dvaifonnement fte trcber burc^ bIo§e
SR^ditt»Mi9 tfoc() burc^ ^^lufT^ bem aSargcfielM .
ober 9lt<lbtb0rftef{eOeett urnftogen (aiib. 9(uf bicfe ffici'fe
greifen aber bie ©fcptifcr bie ^ipbanomcne nicftf on, fcnbern
burd) bie ä)er0iiid)un9 berfelbea unter etnanber unb mit
ben aSonmenro. (£6 ifi ^er ein etbig ni^t bei|tt(iseiibir
SBtberflreit/ fo baff meber üUtß', nod) einiget für mht
gff)a(tcn, nöcf) alle^ Dermorfen trcrben fann, weil bie^ftd* ^
nomene noc^ am erjlcn ©tauben t>erbienen. SBeü abec in
anfeftttiia berfelbeo fo biet «RifteSigfeie ^errfd^ fo Mf
bie objcctiDe iütaUtat burd) (Srünbe ber SJernunft bemiefm
tvecben, unb bie vSernunft me^r gelten a(^ bie @inm*
fiBena ai(b bie f^rimiffeti lomo^V ai^ bieGcfthtSf^Ige ehift
jDemon^aiioti buifel iinb uu^mlS ßnbr fo ifl tt an^
bie ganje £)emDnftriUton^ unb fegt etmiiä anbere^ a(^ Se^
bingung i^rer.Buitiflfeit borou^ ^^^).
fj^9 beim ober duc^ bon alten eine 2)emon|!ro(ie«
Qfforbert merbcn? SKan mug auc^ einiget f)9P0'
tMtifd) annthmcn, uttb ba^ Svaifonnemeat
todrbe feinen @f(f ritt oorm^rl« i^nn Unmth
mens
143) Sextus Empirie, advers, Logic, IL ^, 354 —
559* xM^oÄutmrt^'^t/ uxmf£t9 » f «• ^qfc/K«r« ^mm/mi»
«vro^ff^ rr< AinufMer«» «AA« «^^A^i }«« rsipr ßifim&^nmi . r«
144) Sextu» )£mpiric. aJwj. Lö^c^II, §. 360 —
' 366. - ,
l
(
IDenn niä^t eingeräumt mürbCr tag etmn^
^urcb (id) fei 6(1 gern ig i(L ~ 3Ku(fcii bcna 06«
i(rr besmutifi^eii &pttnlaimm , ^it boib 6iog< IDicftfUR*
^|fn (hib, gortgan^q f)a6e«, unbwo&m fonnen fie cnblid)
fu()rcu?" £)le ^öaiiomcite 9e(>cri uiie^ nid}tö ju ertcn»
miif aiäunfece SorflcOand^meifc » ba^ i^nea {ttiQ 6rttnb(
.(itgfiibf Dftjecttoe Soften fie iiocft iii<6t ermeifeii thntn,
unb alle Demon(lcationcn finb problcmctifd). Söcr (Id)
nid)t mit bem bt^nii^t, fid) t^m ai^ i^rf^einung bar«
(itiiCii (•nbcni totilcr forfc^lf ber {ilge nuvr bager mit
tOd^erfAr bii< 8ekti ttmtbtf nid)t {ujfrWben if{/
unb mtit ali ba^ SKi^glic^ butongt ^"^0*'
tteftirftottpi ((igt M gigf II tat €(etraii4 bev ^ 9 1> o«
f ^ e f e it ^ motduf bie' S^o^matittt l()re SDemonfIrattonen
unb fafc bic {jnnje ^^ilofop^le 9rünt)en, ^ar SSieleö erin*
ncrn. 3(i man itire(()tidee, b« mi m^, eincc 4)PIH>t&cfe
fofdtf , aW mbt anjune^metif fo barf 'man and), mit bem«
fflben 3ved)te au^ einer anbern ^)9Potf)cfc bo^ ^Segent^eil
fofgern. ^ S^aß, mß burcO eine^pppt^efe gefegt mirb, t|t
enimcber toait ober falfc^ 311 (enem gaU l^t ber S>eii«
-ferv ^ fpppot&efen gtbroud^tr pcft felbfl Unreeftt, mnu
er bittiveife annimmf, n>aö er af^ unmittelbar gcmiß fegen
fonntc^ ttob |tt duer Qattß feine ^uiiucftt nimmt, bie im«
mer Srsmo^ii ttti^t ; in bm Uptn aber «ecfibibig^ er
fic^ ()egen bte 32arur ber bag er ein Unbin^ ali
jemifife 2SaI)r()eit aufbringen wifl. 5Bxnn burd) eine
ppif^ft alß ^i>poe6efe ba^SHbdcbüeteeetoig^eie er(^ie(te,fa
nrfcfteen ble 2>0dmatifer fa nt4^t bte iprjmiffen, fonbern
bie &c(}aigf4)i)}:, ba^ ^cißt, ba^ SDnuHe unb Un0en)iffe
o^ne
i45yScxtt!»Emplrie. aävers» Lofic IT. 367. 360.
f .
374* fOtof« J^aupff!. S>ri«tr' 7(6f(^n.
/ •
o()nc IHfAnjeife 6i)Dof6c(ifc5 fe|en. 51Üm tiefen unb
jbnftchfn £iaa>urfen bei^r^nen bit ^o^imattf^r taburc^^i
ba% fie fagm r fep tit4t f» ttnmtfsUd^# aW ctf fd^etiMf
bit iebtnciunqcn fe(l ju fe^e n , unter mf(d)f n eine ippp^*
rtefe onnebmlid) oDcr t^ermerflid) fep. üßenn tre ^)ppo-
l^tfe nUt^t^ Ungereimte^ tntf^t, unb vi^ai au^ iftc f^igl^
Mt^r ttnb n^hAnftig ifl, fo mtt8 att^ ba^fen<<$ff toornul
ee( abiielcitet wortcn, tt^abr u^b vernünftig feijit *46)^
flBo^er toeig* man ober^ büß ^bgelettcte ma^r
Siictrt unmimtbar ati^ flc^ fettfi# beim ift ttngmig,
{ßtc6t ott^ beiL fkdmtffen , beim barANr Ift &tt€it ttntft
ben i'ogmatiftrn. f^clqff aCf'in öiiff bcm iU>a()ren ißaf)«
ree, fo^ würbe fenee nd)tui qefd)ioiKn fe^S^ ba ße aber
bthauptttif bag <itt^ bem goifc^eii galfcbe^ .uab 9Ba^«<
folgt, fo lann man nicf)t bon ber SJo^rbett ber ^t\<^t auf
bie 'Ii3af)r5cit be^ ^uuubee! f^tließen, tocii t^ m6%iui^
baf ber tirunb folf^, unb bic golge maftr ifl H^)»
9Jun f^gt fid^ oucf) nocf> auö bem Q5egriffe
bie &nitiQttit ber ©emonfiration über ^en
i^,a tt f c n werfen, ^i^t^tt ber ^rtff berfelben M
mdgliA angenommen n^erben. ®eHn QUi<b 'batw^ nti^
nicftt bie aßirf(tc()(eit foKiet, fo fann borf) nccftt^ für
n)ir(Iicf) gcbaUen mcrben, n)ot>on nicht menisflen^ ber
ige griff ni^d lieft ifl. detgu et- fi4> nttttf ba9 (elbü
ber SJegriff ber ©emonjlration unmdglic^ ifJr fo müßten
wir fie für ein Unbrng ertidrcn. — ^6 gibt eineJ)emonj!ra*
tion überbaupi (y8v^n^)f unb im ääcfonbem (ci&mv).
fBeibe ber^aiten fli^ ju einanber toie 0(tftung unb Sri
So«
Scxtu«Empiric. aävtru Logic» II, g: 375, ftt
«inr fr« r« r»' vTo^v^ii, To«Ai|!^r fv^tfutw^m w
»47} Sextud £mpiriG« advers^ Log. II. 0. 376— 73'
Googf
/
- ' .
SSon ber crflen tann man ficf) Uinm 53cv3ri'ff mncfien; nie*
manb lennt.eioe foicöer unb ci^ fann nu amß burc& fic
iemiefirit mttttu Unb n^e foB^ man fub eine fo/c6r Z)e#
mohflrofion bcnfcn? €nem«ber«W ein ou€ betiipr^müTett
unb bcr ediUigfoIde 6cfltf>cnbct5 ©an^e, ober ntd)(. D&ne
biefe toefendic^eii SBe^nbc^eile {ann feine ^tbadn mxm,
nnb tfmtt man ffe mi( benf^äeti, fo f^Un wit nid^me^r
bie © <t 1 1 u n 9, fottbern eine 2t r t Don ©cmonjlration, »eil
ieber 55emei^(jrunb uub jebf^ |U Scwelfenbe e(tt)oi^ bej^im-
ie^ (gioiebie^ ifi '^^J. ej «ttti feine £)emon«
fltation AittH^Pt, fo gibt ed anA leine
befonbere. eiumebcr i(t ba^ ©anjf, bie «pramiiTm
nnb >te ec^itoSfoIse, obec bie lipramiiTi^u ancin, bic ^Xi»
»on^ration« 3(i ba< erde^ fo ge, infofern ße e^
tt)a^ Sunfleö, ba^ ju 5Bemeifenbe, enthält i felbfl bunfti
iiab un9ett>i§ fei;n, unb alfo felbfl bemonffrirt merbcttr
t9a< nnsercimt i(t iDa fecner bie £)emoniiratioit nidje«
fUb, fonbern m S3e{i(()un9 auf bo^ieniger tbaA i^i Ob*
)ut iff, olö ettva^ S}iclatit)cö gcbacftt wirb, jebe Sejte^una
aber au§er bcmjenigen ift, worauf |ie bejogen wirb, fo
'iiNlrbe |ie auf ni^ Wj0§en werben fönoen^ ba bie @cb(u§«
folge r »elcbeba^ in 6emeifettbe£)6|i((att<macbtr in i^c
felbfl entbalt^n ifl; ober man mußte oußcc biefer ©d)Iug-
foige nod) eine anbere augerbalb befinblicbe anne^nien#
MAittf gcft bie Skntonüraeion be|tfd< r fa bag eine in ber
2)emott(lraMon 7 eine puger berfelberi «rfw ^»)* 3»el
MS) Sex tut Empirie, aävers.- Logic^ IL jj. 3ß2*
WC x^x imioftriu 4 yfffiy« tcfc^hißf^ %m jcmt n^f yc i|
1.49) S ext US Empirie, adversm Logic, IL 307»
iHirii
3/5 fBiirOt^duptf!« SMfftt^Sfc^m ^
©Alußfolcjfn einer ©eraonflration anjunc^mettf iH aSec
migercimi. ~ Oen ^rt^iun gali fonnea wir eben fo wenig
«nneftmcn. 2>etin bie SccUnbttti^ ibon 4|>r4m^el» aikhi
if{ (etn 6c()hi6/ unb ferne £)emonflration , ein tttit>oO(l4ii^ ^
Auf eten bf^ 9tt «eM tiun ait6 bie <ioif4c
£ebre v^cn ben opobif tifd)eu Semeifen burcfc, für
bcren Xbeorie fie fid) t>iel5J?u&e cje^eben lyatten» Ungead)*
tet aOer ao»<)»^mm ün^ biateftifd^m Aunfi^S^iffe, melcf^
mjch bier'nkht fe(>(cnf fcnnee •# ifem t»0d> Ri<^.(cb»ap
Werben, aud) bebcutenbe'iOrmujet unb gebier in ibrerXbeo»
rie aufiu^'Cfem befonber^ l)enf tag.fie bei bem befl^nbigen
Gebnxinfett (tvireftca -f^rmeOfr ttti^ matirieOer SBo^^
feine ffrftere Dcütg jureW^tibe Siegel ffie ble SB^Il^
beit ber Sebin gung^. ©c^fiiffe aufffeßen fonii*
* feo,'^^), er f^mme<bann mieber bar«ttf iatud, hai bk
*lDemonf{r<ie(on tmdi KeJatiDi^ iflf« unb ba^cf sor U
ber Seele, nicht auger berfelben t>i>i|«iibiii
fepn ftJnne, (il^ wenu je ein Senfcr fo gebanfenfo^ gewe-
feii toitt, bafter i>mttn unb €rtc»«eii |ii einer tfiftitm
ben @ad)e f)4eee mad^en n^ea. aHetitt n atfo gUmb*
auf biefem 'Äge bie £)emonf!rafion ^ernic^tet ju bobenr
fpmter ie^r« -gul^^f fd)lie§t er mit bem ©c^Iuffe b«c
]D99nifftr(er gege« bie @feDiieer, bag ^ o^ni 2>eiil#»
(iration nic^e^ ^t^tn, jtiib birrt^ S>eiiii>if«««
* II ff9r«^0^' t/ftx-f^uiAqirrM» «9X^9 V«» k X0 11(19 ri txrsr ffi«
ffxrty«^ r« *{or Afyfr«! *(or »Jft irir if #>roIfi{ir
fi^i, Jvo y^'^JO-ofTÄj t^KPtQau nmtm T9t tvmt,' fAm /Uf» iif ff
150) Sextui Empirie. ai2i/erf XiO^c. II. 411 seq.
liQ^n niM t^ti^n, fonbecn f&v £)etnonf{ratiott
mt o6en bei ber ^eic^ftile^re, {urucfgibt, unb fic^ cnblic^
mf feine fiib^utit^e U^berituguna f>ixl^t•
I " ...
(Dicfe SXird^Siins leä (tcptifc^en 9ta(f»iiii(iiiMiM ge«
gen tie gitenntniß, ba^ ^rincip unb baö Dbjcct berfdbm
twi^SXi nun aiu^.ium X^eil S^eantmortuns ber ^ta^tx
fbe^er jctomincii fey^ ^aS biefcr ®te|>eb'
.(i-^itt'u4r iott er Don bem Genend mie allet
.mddlic^en 6täcfe auf<)e(ie(ltmorben, boc^ fo
foenig ©enfaeion. ^einac^^ti feinen €infltt|
^ttf tie S}enf4irt ber f>(ilofo|>^irenfe€ii gf«
. ^a6e# fonbcrn bie @pecu(atcon i^ren @an9
tingefldrt fortsefe^t babe? SSenn nuc^ bae^^ti«
tereffc fiU Hie ftxcukitlDe iß(Mtof^|>Ht «k^e ^efimfeti ivir«^
. P^n ^Dodnmttfer «el^^ M sefc^e^en if!, bie ®«0tii»
.^runbe ber ©(eptifer D&ren dmommen unb mit bec
. 4afe(irenv)te|ien^3(ufmfrffamfett geprüft b<^tten^ fo mürbes
#t |l»ar f^ifi unb bA f« eintefcnn 6eof |u SSerbcfer ttuseii
4inb S^ric^tidungen i^red Ke^rfpflemä <)efunben ^aben^
aber bod) nie bon ber Unric()tid(eit i^re^ Sßege^ überieuge/
. Mb» auf . einen rlc^eigtra sefubrt morben fepn* lOenn bei«
IVtff ftnb0Wbir.2>#gnNitt<nut<aW eitpiimmn* »anbei«
ten fefbfi auf einem unb bemfelben 3Bege, hur in entgegen«
^efe^ter 3licbtuitg. jener, bialeftifc^.aiifaebauet bolMf
;fig ber luibf ri bi^riefeifeft niebee, SMf bin irett^een Staub«
^nnffr anfbemman ftcb erfl orienelren mug, ebe man
a\x^ ftd) b^rouö in ben 5frei^ bft^ SIBirfniten einbringen
bie Unietfttjcbung ber 32atttr, bec ^efe^c
;itnb $&ebrn9ttngen te^ f clin'niniSbermtfgen«,
bie 93e(limmung ber 6pbire be^ Srfnutbar
•ren far bie fflefen, welche an bicfe 93ebin-
^ung^n debnnben finb^ unb ber £)b|ect>^
-ivelc^eJn bicfer.6pM^t (lesen ((fnnin/ famen
beibe,
Uly
37g tßitttti ^upt^, <DciMc 2(6f(C^.
Mbtf »mit ffe ditcft jtttteMcti no^ gmag m bntfrlim
mu^ becffe Diele gtblrr in ben bo()tnatifc^en Se^rgebiubea
auff tü%tt mit 9ied)r manche »«^olrbare f)ifpet1)tftn, uuß \
toOfljiibfgc tttib fdmanftnht Stgrtfftr (cere Gpielirdetiiitie
fBcgnffcn, falfcfte ©(fjIuflTer 3nconfequenj|en, 2Biberfprä*
tf)e; aber nie (jriff <r bie SBur^d biefer ©ebrec^^en an; ec
htm&tJ^i^tt Den ©tolj ua^ S)änfe( be« Aogmotiferf a6<r
tr (ieft beii Cootnati^mt^ (ttbH itniin<)eta|let. tt«b ka ir
eben fo n>cniv3 al^ bec ©ocjmatl^mtt* ftd) in ben ge^orioen
©ran^ni feaUen »utlte, feine gorberungen ubertrieb/
mit &op^i4mtn }um ^ei( fod^e^ bereit Geidjieiflfeie jcben
tinUndHitf 'y fo Mrbe er im @an{en n>ent(| ^cac^tet^ |o§ ,
tiic()t bic 5l*ifmerffamfeif r l>ic er öon anbcrn Seiten Dec«. !
^rniit Attf fi(4; num bctracf)te(e i^n tiic^^i al^ eine QfJtngßt \
AUt reinem ^n^^i^^ff^ l^ffofMie Setifto ber befh^enbtii 6|k
fttnt, fonbern aiß eine ©cburt bcr (^MUit, m[d)t ihn
SBffriebiijung burch ben ©djein einer Ü6ermle(|cnben biaitU
tifäita @cmanbt(Kit im alilbecreigen unb gec^tfreii (lufec;
^Rbeffen ^otte bod^ ber &tpHäinmt ^UHUrpimm^
licfte ©peculationen, mld}t auf einen gunb in ben einge*
bifbeien Slcgionen ber S)inde an ftc^ aue^ge^en^ berb^c^
itmadtt, 'Mt mddlcdfteii bW b^i^in berftid^CBege |tt eficr
ft/Uhtn Crfettntnig sefangen, ftlr uiificfter errMre# b#t
aDem aber bic^roge nac^ einem objectiben ^tif^^mmen^ange I
berlBorfieOttn^en mit iftren jDbjececn M unbeanwoitli^
bat^ft^üt, mb babtttift bMOebdubc bei Dogmatt^mii*
in feinen ©runbfeftcn etfcfjömrf, aud) nicftt feften auf Un*
terfuc^ungen über bie innere Drganifation bed Srfcnntmg^
mmiitffit geleitet r unb SSBinfe gegeben # ibe(^ eine mlU '
Uä)t iSe^crjigung berbientem über aller biefer Gioffitt
eingreifenbern wichtigen Unferfu(ftungert ging ffir bie 9Bif« ;
fenfc^aft berloren,. inbem bec &UfHiUt feine n>a[)re ©pf)a#
tcberftnnenkf mit bem Ungetbiffen ntt(| botf 6e»i(fe fiir
itM SBemußifepn in 31nf|)ruc^ na^m*
' Kager-
t
# ^ *
uiyiii^Cü by Google
Slugerbem fd^abcte htm &tvtMßmnß ft^t, ba§ ec
Don bm gmed, bin cc (li^ ur^priliidltci) t>ot^tftfit. ^aue^
iti Um 93ii|o(9 bcr barmtf sericiimii Se({fcbiiQteii gan|
obfani/ unb ba^er fcincD^ntur txriduqnenb/ rn einen ncga«
tit)en £)ogmati^mu^ üOerf^ino. (^r tDoQte seichen, bag bie
fiBa(K^iit, bere9.i£rforf4ttiigba^3jcl,bcr^(^tiofop^ie ift/
|tt>ar no(4 nti^i n)te flc(> tie SDedmaetfer eiti6i(Men f de^
funtcn, aber aucft We €rfcrfd)iint) bnfclben nidht fd)Ud)t*
f^in unrnd^Iicf) fci;, mie bie iKgatit^en ^ogmatifer 6e^au)>#
teten # fanbem bat pai gorfd)«! noc^ tocilcr mAfe fortgc*
fe$e mtrbtii, 6M man fid^ bie CrfenndiiS bet aSia^r^eie
toittlidl) ejrruuijen ()a6e. £)iefe^ (c$(e jei^en, foHte
3«»^ct be^ ^eptici^inu^ fei^n, ber ia biefer ^inficbt noc^
imitier mit bem tDosmati^mu^ ein ^ttamfä^afttiä^tß
tercffe Qt^abt ^aac. 91nf!ate tn biefem ©eficftc^punfte unb
{u biefem ^mäc ade hi^l^tü^tn 3}erfud)e ber ^^itofopfrett
einer (irengen fkilfuns |tt tmtertperfeiif t^re gelter unb
SrrtHmer aufittbecteitr (Ifflt ber 6fep^(er unerwarlel
haß feinem 3Sor()a6en entgegcnQefe^teSXefuUat auf; all ei
Srfennen unb Riffen ifi unmt^glic^i^ t|i £4u<
fc^itttf unb iSaMi 9ktn(^ t4nn tt nie
loeifer a(6 jn einem bloßen aXeinen unb fu6«
)ectit>en S)afir^alttn brtnc^em Unb man fielet
au^ feinem $anttn SSerfo^rettr baß hierauf frin 9an|e<
'eerebin ^ericteee m^r, fb tft tt Mud^ hat eegent^etl »er«
ficfterf, 3c§t (le^t er aW Jiu^atr aü:ß p^iIofop^if(4en
SBiffen^ bem X)odmatifer gerabe ent^egcnr er l)at ein 9an|
ent9C9irnsefe$M 3neere(fe# ober bielme(^r er fucf^e M no*
titM)i ^ntereffe für 9Ba^r6ett tin6 €rfentifnigf todd)ii
ben ©ogmatifer leitet unb befeelet/ in ficft ju bertil^en»
Unb m biefer 9lu(lfi€f)t mußte er not^wenbig in aSerglet«
H^uns mie ben bosmoiifd^a Syfiemen berÜereit; benn ber
Sjanc^ jur €pfCtt(<ition ifi mit ber S^nfnr be4 menfc^(i(!i)en
©eifle^ JU innig üerroebt, alß baß er ausgerottet werben
Mnnte; er toill unb tann aar seUiiet itnb burc^ ßc^ere
* ^ritt»
I
m
/
380 ißiiM» ^aupt^. ^>tiUn 7^^(^)n.
tatioen 3(^<<^<ff^ (treittt ta^er gec^^n öle (iua(d^Udi)c 'ii(uwt^
Um a«ff«iitiMleii id§a M> oirfc« Si^erftrcit bo^ MQcjr«
eu^ n(d)t afffin bif bogmatifi) aufqfftcÜrfR Sf^fiffe t^on
Gut unb i&oTe be|lrei'ret/ foubcrti aucO Die iD^ovUt<^^cu einec
©onbtrf man Don htm &cx>üci^mnß , wie ifin
tn^ üüi^^t l)at , bit falfcqe .^ic^tung, welche er burc^
tiefen irngm &tMt^pindt af^uk ; fosOert man bit Su^
' «»äc^fe^ n>e(d)e t>a^ bfdtffiftAe SSerfa^rm^turcl^ bntf ettft
©rreßen, nicfttö 5e(le^ unb @cmiiTc^ in ber m«nfd)li4cn
€rfenntn(§ fielen iafftn, t^or^ugiicb i)ic @ep^i^un ai>i ^
f» 6(ei6e iio4 eine 9rDge6iimiiie Don ricftiigeii. äbificl« *
fe«# @runbf<l^cn unb go(gcrung<n ü&riiv wclcfie einer auf»
merf|ai»en (Eraniaung and) in jenen Reiten n>uri>id warettf
4iod^ ein trdfierec^ fi» mftt Jeieoller 6ak%
in mkkm man dfter ba< SBefen btt S^tgimtMmui wib
(ZUpUci^mni^ unb i[)t 3ier^dUnig finanbcr weit rtiftti*
g4ce €inßd)tcn ^at. SRaa wirb iif^,balb inne, bag eine
0n»Se tn«a(>l l^on flepii(il6<tt ataif^nnemcntf nid^M nnberf
eine confcquinlere garefä^ruitd bit bo^matifc^en
fHn|ld)t/ eine rici)t{gcre unb uoIlfiiSnbigerelSmmicfelund ein»
Iflnec i&eariffe unb öd^e, mbt^t bie €infeitid(eil unb
ieiNmmt^eit iener It^im «nb e^fimt in ein onffnlbn^
bti iid)t ftthttir unb einen Un6efan()enen gan] natürlich
auf bie fu&ren: ob ba4 SSerfaMen ber £)od*
mniiferr b^a e^ auf fafcfte SSiberf)»räclfte fd^
reff ba< rlc^tidCf auf bin fBeg jnr flBiffenv
. fc^a/t fttbcenbe fep?
(Knft bkfcm@eft<|l^ttn{^ nuilfen boqilftU^ ^
tu« imü^ud)iv (^cgeit bfe^^pftfer onb b«tf m^^ bk CeftN
fec befracftfct werben. 60 (teöt er in bcm er(!en 3}iicf)e
segcn bic f^yfU er bie gaod6ar(ien iSegrif e bec 2)o}miUi^ep
Digitized Googl(
üon®orf, unb bie üf rfud)(eii 95<nKife für ba^öafepn %mi
folct^eit Sefcirf aufr unb o^oe auf ewe firmte^räfun^
berfrltcti fi^ cinjuraffm, cntwirfrft er t)icfme&r bie Un(^f..
nimt^fitcn, weWe not^wcnbrg folgen, wenn man fic^ ©ort
ol^ ein ^coov, n)ie bie ©coifer ((^atot« DorfleOeii looftct
eoriKAM. f(4on nif^m« eorgfurSeieet \^mtt tinb
jeigt uberbaupt bie 6d)n>ieri9feit ober üicImeOr Unnirf^Iic^- '
feitf fic^i ©Ott unter einem be(!iinmten ^Mbicaf |u benfen^
toorüber fc<)iMi i))ia^ anft 'Jiri(}oie{e« einrgf fEBinfe scgcam '
91uf e6en bie 3Irt be^anbeU er bie Se^re^Don bea t^u
fitiben nnb leibenbm |>riiKi)>(eti# Ikig er,0rteke ffc
M( %m^%m anb ©rönbe gegen bfefelbe jufammenPeöri
unb barau^ bie S^oe^wentigfeif, fic^ aHeö entfd)cibenben
Urtfteile^ ju ix^ihoXm^ herleitet ^^^X Äei bem Segrif .
^ <£aiifaltt<{i beffreiM ci^ i^|ectite Stealteai berrfffo«
" fluö einem geboppeleen ©runbe: erjllic^ mW Urfacf)cn unb
8B(r(ungen Svelattonen finb, meiere nur debac(^ ii>erbiii
Idnaett^ t^w i^tijen o^eciii)«« Ipdfe^n 6iiftt(f§ch« Smar
forgt barim^, bugUrfac^e uiibSBIrfung !Serba(e«
n iß begriffe (inb, nocft nic^f, baß ibnen fein Dbjece
in Der ^IBirHicbfcit enifpric^tf ober ba| burc^ fu ein
fammcn^ang bcr 0()ecu gebac^ wx^f »obtto^ erfl ftfe
€rfa&.
*
194. .
151) Sexta« Empirie, advers» Phys{c, J. §, 1^5 _
350. ®eitijö fö^rt 104. einen bosikuitircftfii 9mH$
für bie iHealitdt be< begriff« Urfac^z »Il4<r auf ber
, SBertoecbfelitiid be< Q^esriff^ tim l^üäfm QknnM mit
einem realen bnuf)et, . {»ergleic^en md^ f):u\fi(^ in ben
heuern ratiDttalljlifd)ert ©i;jtemln mfommen. 0, rt ?st^
yti%fin «««• mrwt, mot ourtm titro Äfy«, >| ^fr« rt-
for «<r<«r. ~ «1 1# /urr« riwr «ur««r, ^i^n^fTrfTju •
€rfd(ntn9 be^ S^Hrni^^ii mi^öa xo'xxh. 316er ber £)09«
wntifer Dcrfcniu Den Urfprunv^ bc^^Jegriff^ ber gaufalitdt;
et beua<(^m Urfac^e unb SBirfung ai^ cima^ o6)ecti» Qe«
9cbene<; unb bann ^b bie gcl^erunani M 6ffptifer9
attcrbing^ trcffenb.
Stveiten^: (ii I^gt fic^ feitiDbject ber llr»
fac^f/aifo aud^ {iine SBufung benfen. Urfac^
if{ein lcetcr'95edriff. t)cnff o;\bt Um Sn'tflf j^eti ttnb Scr«
öc()en, fein Scibeu unb überhaupt feine ipemeguno unb
Sicrdnberund, unb bad ifl über(»aupt ba^jeni<)e, toa^ man
unter bem Segriff bon Urfad^e ol^ ®eaenftitnb berfelb»
ftd) öoritette. öi'efe^ führet ©e^fa^ unter 6efonbem 9ltt#
brtfcn aixif wcbcr er bie (Sriinbe ber gicaten unb ber
pftifien fe^r gm ya bcnu^cn m\%. Ueber^aupt ober (eigt
\tf ha%' in bem S)er(^(mi6 <ti>tf<6en Urfat^e nnb SBirfnnflf
n^ie mon and) benfen mdge^ ivorper ali^ Urfacfje
be^ j£drper(tc^en ober be^ Unf drpcr(id)enf
eb.er ba< Unf^rperltc^e Urfac^e be« Un«
t jrf>«r(iiten ober bei0 jtdrt>er(id^(ii, fauler Un«
öercimt^eitcn unb2ßiberfprud}e fid) f)crDort5un ^^'). ffbett
fo berfnbrt er au^ bui ben $edri(fcn ))om @an)en unb
ben £^eUettr dpu Xdrpern, bom Slaum unb
geit/ SSewegunc), €n(fier)en unb. S&erae^en.
!Ricflenb< a6er gelinot ti 6e(fer^ bie S^ognatifer
In bie ^e )u treiben # att bei friniti Angriffen auf i^re
IßorfieOttndSarten bon unb 9vaum/ unb ben barauf
gegrdnbeten i&esriffen bon {inicn unb g(ac6en ber ^drper.
€r nimmt Seit unb Siaum mie bie £)09mati(er ^ppotMifA
oW r^afe t>m^ aur unb entmttfelt nun mit großem Gcbarfi
finne bie 5H3ibcrfpnSd)C;- »elcfte dut^ biefer (jn<5cnommenfit
Sieaiitdt unocrmciMicf) r)erbor^eben , baß man fid) in Der
£^at munbern mug/ ba§ nicf^t 9<rabe nac^ ^tfitki gettenf
— bemi i
15^} S«xtiis Empirie, adoers» Pfync. LS»ft07teq*
r
■
i
— ftenn ba mar njenig Sinn für Meftc feinen 95emerfun* .
' gen — fon^ero in btn fpoicm giitcn fttf auf ftant ^eirai^
fein benfenber JCopf bieren Siberflrcit ^ »erin ti fic^ o^iie
«Ke biaidtifdn fünfte ucffiricft fanb, bng er bie SorflcU
tun)) Don Svaum unb nic^t au^ feinem i&(tou§tfet;n
t>crlilg€ii, f{( f4r feine ^rfennlmg niä^ entfte^eiif wio boc^
|ie tiid^t o^ne !ßiberAMriti| benfeb fonnffr nic^t mit ber
öngeffrenc^teflen Slufmerffamfeit beocfteete, €in X^eil bie*»
fee( Siaifonnement^ gegen 3eie unb Siaum, n>orin ber Wi*
^ftriit M gemeinen {Ber(ianbe< nnb ber ©pectifaiiion fo
jbeiidicl^r nW Dorther noc^ nie Qtfd^i^m toaVf mtf^ebcdt
ttoorben, ma^ al^ ein cf)ara(teriftifd)e^@emd(be be^©£q>#
ticiimut Pw biefer 6eiee fner w4i eine ©leOe ftnben^
©er Slaum, fc(}(offen bce ©o^mafifer, mug etwa*
!)S}(rfIid)e^ fepR; benn bie £^ei(e beffeiben, Oben/ Ununr
üintt, SLt4ti9 ^inttn, Storne finb in ber älatur gegeben«
8tt ber @(eae/ m e^ebem Sofraeetf mt, if{ nacft feinem'
Sobe ein anberer ^enfcf)* SSenn n^ir bie Sluffiofeit anß
finim @efd§e au^^tegen^ unb an bie @(eile berfelben eine
Atkbere^ineinfc^ieren^ fo fage maUf ba< ®ef48 ft9M
Sebdltniß ber au^gegoffencnunb ^inefngefcfiuttecen gtüfifig«
Uit. 3IIfo mug e^ ouc^ einen füaum geben , n>enn bie
etiüt, mtUit ®of ratet bei feinem teben einna^#. ein
Vabeier nacft fefifem Sobi eimiimme. 8Bo JCdrper fbB^,
ba c^ibt e^ and) Stnum* ffienn bei allem, entpe()t^
eine SKaterie/ morau^r eine roirfenbe Urfac^e, n)oburd)f
ein.3ibetfr .um beffirn miOen etenefle^lf. wirftic^ ifi^ fo
mug ti aud5 einen Staum ge6;n, worin ti entfielt. 9Bit
Knnen in ©ebanfen aCfe Oinge aufbeben^ nur ntcf)t bcn
Sinum, in n^elcfecm aüt £>inge ßnb; biefer mit feinen bret
IDimenfionen, (dnge, fBreite^ Siefe^ if| auf^ in Oebaukn
unocrtilgbar '^0.
©iefe
«
155) Sexta» Empirie« oibm» Pfcyiic. IL$. 6 — is.
M Stott»^ ftcmiifc» nld}t^, fonbern fe^en nuc immer
t)orüuö,tt)a^ bfmiefen wcrüen feilte. 2Ser mirb \id) burcft
taö a3or(>aut)enfepn bec %^üU t>on l>er !lli3irfi(d)fcit be4
Qaifirii fl6(r|f Hgdi lafitr . £)eiiii tott bin Siaum beimei»
feft> nimmt md) feine X^eilt in Slnfpruc^« £)ie6 ^eißt
baö SfiqtteifcfCe auö beni SSi'jweiffüen bcmelfen. 6:b?n
Jbai diit att(ft i>on bernntmeiicn ^i^unbe. €in anberer iü
in ber Qttüt M 9Utim A »efc^e eftebem &tftaui einnnl^iit.
3fl Meß nid)t bie »lOirflic^feie beö Slaum^ anne^raen, um
pe barau^ |u bcmcifen. £)ie @(eptt{er ciebett bir^emcu
tie IBoriieUnii9tf»fif( |ttf nacb meld^cr man oOem
' QBirUic^n einen Ött im meieflnftiden <Sinnr beilegt; fie
t>erlan(3ni aber in wiffen, ob ber Svaum tU
n»ab bloQ (Btt)a(t^u^, obe(ob)cclit> 9iea[e^,
iinb in bem (e$ten ^ülftf t»on mtlct^er Se»
fcbaf f en^eit/ ob er (drper(id) ober tttifi5rper«
itc^^ t>on einem 9iaume umfc()(offen fei; ober
ni^U JDard&er tinim aber bie £)odiiiali{er {etat dt»
le^ang geben '^4).
®enne< einen Svaum ^ibt, mefd^r £i$rper in ft4
aiifiKimmt# fo i(i er entmeber kin Stitptt ober ein Sei^
rtA~ fEB^rt er ein^Mrperf fo mugte er^ ba jeber jtfrper
im 3laumeffi;n mug^ lieber In einem anbemSiaume fepu,
itnb foforl in^ Unen^ii(4e. ^f! er tttoaß Seere^, ba^ bie
ft^rt^er aofiiittmef fo bleibt bMe^ tntmeber#
n>enu ein Xätptt in benfelben txittf ober
X54) Sextut£mpiria»ai|ii^riicf P^viur. II. j^. 13 —
* 15» e« ftt9 y«( A(^e/ifif,«^fA«r Aa«|«»o^« «mm e"!!«« mv
*li >Vfciw^i«i9 xeü fr ry r^^^A^}, o/ucAeyer* «AA* trtr lij»«' f
••»i\J/tr re^i rs tttcnt ^pA«eTcr, «cAA« TCi^i rn xmftt wfgtyt;«*
&tftui^ Qmpuitu$. ggf
9t toei<4f auf tinit aiib^re etilU, tb€t tt ^
mttb jernicfttet '^O* 3"^^ni erffcn gafle toitb tin
ttnb berfcKe Stoum leer vinb erfilOtjudieic^ fepn,
icer in fcfcrn ber Ifirc Staum iicifrt; frfudr in fofcm er
. (1^ JWrper aufnimmf/ Sa biere^foiberfi^rec^enb ifi, fo
luöffcn n>tr Ub,m, ob bie 6eibcn onbcrn gdtte flebenfbarer
f^nb« Siucft ba^ iicere auf eine anbere (SettCf um 9(eic^#
fm ^ati |tt mad^en , ft mog aW XArpet scbad^Mocr»
^inir benii loar in beo) gtanme bon tintt euttt turtittbfrn
rucff, i(! ein Äorpcr, tt>aj^ fic^ cbenfafli^ txMbcrfpridjf. Ju.
bem fonme bad Seerei penn e5 bem Siospit au^mtd&e#
Qü^t^ooii bm Ajr|>fr tifuBt w;rbrm 3n bem (c$fen tSaOe
niiig(e Jeere ebetifaO^ mieber aH jfdrpcr ßcbac^t wer-
ben. jDenn iDa^ auftritt (u fcpiw auc^ einen iUnfaftg
{mommen ^ unb ifi uber^upt etnHi^ in 31nft.^ung ftinti
ekifwi eerdttbirlic^e«, »a< nur anf ftdrper anmmbbarift.
SJenn ferner ber Siaum al^ baä, »orin &6tptt f!nbf
0eba(|t»irb/ b^^ Cnt^aUenbe aber auffer^alb bemem»
iätttutn ifl, fo mn9 ber Steom nol^wenbig enl^
locber alß ^atcxic, ober gormr ober ali
ber {Wifc^en ben äugerflen fünften unb
erjnien be« £dri»eV^ befinbliefte Slbüanb^
ober alt bie Qr^njeti fe(b({ debae^e toer«
ben V^). l^mt^ mi biefen SBieren i(i aber mSiUd.^
iDer'
V
0 ' ,
155) Sextns Empirie, ndvers, Pkysic. 11. 0. 2i, ei
XtrOl <0» 0 WÄ-C^fXTiXCf T« Cr*U«TC»£- TCTOf ' >)TOi flilH 7HT0 TO
156) Sextus Empirie* advers. Fkysic» TL. 24. u •
m Tf^if ;^oaf>8, >t«T* «»jcyx>iy, ci «r*r 0 to:tc>*, o({)ffAft r* TiJ*
T«»» TVJ'X'^'^'S A*^' «ril' VÄ>l, TO 5«, fiJof, TO ^f, /Uf-
T^-TiU ^.otS"»)^« T«ry fa^;,«!«»/ T» »"•»UäTOV TTf^^TU»! TO R fgW*
T* ivy^ttr*, fo muiJ jclefen trcr^e«, iu4>$^t«
t)ft ^mm ftititrnid^t SR aee^^e (tf^n, hm tk, 9l«ffrit
i(i hfrpcrlidj, ßc bemc^ft fid) Don ^iner ©teile beö 3^aurad •
fur anbfrnr iü uerdnberlict)^ fo bag fte {C^t Uft lüi
itiib Nird^ bie SBcc^icfun^ |tt SBaflVtp tiird» Mc .a3cit)iii»
ming wieoer iuft mtb. fBbn b(m Stmime 'tofin moit tii(tt
fa^en, baß er forperlid) U^, nu^ eiium Svaume in bm an* '
befn übergebe, nod) oerdnben n)erbe..> SBic fdnnen Ulli
mtl htnUn, ta% in bem eiom Kaume (e|Ctuft, b«Mi
Sßiffcr iit, ahtt ntcbt bag er felbflKuft ober SBaffer merbe.
(Eben fo »euivj ijl ber Slaum ol^ gorm benfbar, Die
gorm i{l twn ber aSaurie ni^t iu4reanett; bie 6cfiatt
einer Grotttef onb bat* €r| M 6tftf mo^eii jii^iMr
erff ben beftinimten Äe'rper. 5)er Sioura ifl aber trennbar j
t)on bem Körper r toie barau^ er^cflet, bag ber ^drper, ;
^•rm ttnb SR4te?ie iiidliicbf ^4 einem SRatttte.iii« bii
önbern übergebet, ol^tie bn§ ber St^nm {ugletc^ mit be« '
crfüllcnben Ädrper ficfe fortbemegt. ffnblid) aucft nicbt
ber )mtfd)en ben dtißerflen (Enbpunften ober ®rdtt|ea bti
StiPfiti bcfinblt^K ttbfbmb« . IDenn biefer mirb^ um bm
Crin{en utnfc^loffeir; ber tüaum toitb aber nic^t tm
etit>a0 anbermumfd)lcffen , fonbern fd}liegt etnoa^ anbere^
ein» £)ie 0riii|e etne^ Sitptvi ifl feine CbitfUd^t,
{tbifc^m ber jDbcrfidc^e i^, ift niä^t« anbtH aU ber Uß
jrdnjre Ädrper. ©er SSaum fattn alfo nld)t ber jtt)ffd)en
ben ®rdnien befinbllc^eiUbf!anb fepn^ benn ba mdre er ein
Stitptt ; au< bemfelben ®runbe atu# nic^e bie (ätintfn M
Sitptti felbfl, mil biefe mit bcmftifrper iinierfrennliit
|ttfammen()a»den/ X^eile benelben ßnb '^'^).^
S)ie ^eripamifer fagen: atnnm ifibte9r4iiM
beä be^rdn^enben j^drperä, unb bie ©rdoje brf
nt^mrte fvx^rtc. 0evtu^ beliebet fid) auf eine @ teile
be^ Vrißotele^, m eben btefe t>ier^rennund^glieber oor/ ,
fommem 9Kanfe{|fe 3®.&.ii5; !
V. <
L * . ' uiyui^LLi Ly Google
• • ©eftue Smpirifuö^ 987
i^titimel^ btt ^Ram, in mefcf^em fic^ bit ^tlt Ufxnbtt mb
Uwitt, 5er i^immel.fdbfi aber, aitger ml(btm nid^ti .
mtittt i^f (dt ffinenfkatim, ^ternacf) fcfiefftf Soft ber
Siaum oUer J)ingc fcpn. Senn nad) ^AtiflouU^ ijl b^c
bccbfle ©Oft bu ©ranjc Dcö jpimmefdf <i(fo entweder t)iefe
er felbfir ^bfr au§tr berfVlben; ifi ba^ . (e$rf| fomiirbe
- brr ^tramel gegen feilt« ® e ^auprung Durcf) etma^ bcgriniie
iinb uon einem 9vaume umfcfilcffin. 5Hro miigre (Öott ^ '
fe(bß bte @ran)e bed ^tmnieU unb ber DCaum fepn, bee .
«De SDiiige in flc^^ fo^, tba^ nnsereimt f0. Üeberbütipe ^
tndfite Der 3taum olö ©ranje bci^ bejranjenben Äorper^
entmebcr Körper ober-wnfdrperlicf) fepn. 3^ bem erftm
gaa »Prebet fHaum, bei! (eber Rärptt in emem SKamtie
fet)ir mug, m einem Dtanriie iinb bar)er ntc^r Statim T in
bem jweiten aber marbe bit Dbnfiad)i, al^ tttoaß Unfor*
• l^riid^e^, ber Siaum aller £>mt U9^i toa^. tt^ieberum un«
^Rimt ift. enblieft {({ etf aud^ Itn9eretmt# lufa^m, ba
. ^mmel fet) fein eigner ?Hanm, benn fo toirt er .^uglcic^
baöjenige, n)n^ in bem IRoume, unb ba^, morin e^ bifinb«
K^i^f er mdre {ttflleie^ -lind unb |mei^ ^rperunbun»
• . • . '
giic()f weniger ec^wierigfciten finben fic^ in bem
il^driff bOB bec ^tit. £)ie ; Spbpßf^r mä^tn anne^men^ ^
kft SBelt C^p etbi<|r oftne anfange ober iu ber ^eie enrftan^ '
ben — immer mvbin fie fid) in grofiter 9Jer!eöen^e;( bt*
finbenf roennfie ftd) über bai$, xoa^ bann bic ^eit i|t, er« .
fidren foKem , fintge fa^en: geir ifi ber Slbfianb
(bie Dauer eber ®rdße) ber fftemeguitg ber fHJett; -
anbere: fie fep biefe 33en)cgung feI6(T. ^eber
nac^ ber eriien, nod) nac^ ber onbera ä>or({eI|tt»g iii bie ^ .
,lbi a 3eit
^58) Sextus Empirie aivtri* Phys^ IL jj. 30 — 56.
»ersl. 5 ®. ®« »35t 136. üßo »5«^ •
■
3Bt flßMtte« ^attptjl. Stritte« %&r<^a*
ber ^fWcgunfj f unb bie ^ieme^ung fd6(t nicftft^ if! außer
6cm Q>coedlitii)en* £)te 3^*^ üor|u(!(U(n al^ bie >Bdf
in ^nocflnnSf ifl unscreimr. €<l i4fif fhft binfen^ oag
bie Semequng Nr ®eft in einer «wfffen 3frt nicftt fep*
gebe ?»ctveaunq omfujlc^et in ber geft, ölfo and) bie 55«*
loegant bec }Btit't bie ^cie fanit aSer nic^e in ber Seit Ut)n;
t»ibtr cine^cii in fl4 fdbff» Nnn ba mi$it denU |mei
^in^e debad)t toerben, npc^ eine trt einer anbemr nkbt
(le gegenrndctigc in ber nic^t gec^enrndritcienr nocb bie ber«
gnnsent in feer sescnioirtigen ^tit SGBir #cOen nn^ nid^i
nUeitt Me {N»^und r fonbem and^ MeSlnif in ber ^ett
Dor. !R<in fann aSer tbm fo meni^ fa^en, baßStu^e^ a{6
ha% bie ^emegung bie '^tit fe^, bie ^emegung ber ^e{t ifi
immer itnbf|r4nberli(|^ btef«(6e; nic^ nber bie ^eilr beiin
ift ba(b gleich, balb nngleicbr tinb bann 6db Heiner balb
'9re§er* Wiv bie SJrmeoung be^ ^immeW fclugnefr unb
.bngegen bte Srbe fiel) ^erumbre^en ld§l, mie ber CKat^e«
mntiter Sriftar^ntf ^ fnnn ßc^ beffen nngembM nod^ bie
3eit borfleOen* ^Diejenigen; n)e(cbe in unfertrbifcf^en, bun#
{ein i^d^Ien (eben^ ober t)on @e6urt m blinb ftnb, f^abcn
feine Spriiefinng bon ber iSemegung ber Wtlt, aber bocb.
t^pn^ber 3eie, bnrcft bie golge i^rer S^^tigfeiecn^ menn
fte ftc^ f^^^ti, auffte&en unb manbcin. 9lu^ oQem bicfen
er^eK^tf ^^^6 3^^^ bte^en^egttog beä ^immel^ nic^
ein ttiib biefelbe 6ii4e ifl
; «riffp-
*69) Sextus Empirie, advers, Phyjic, IT. g. 1 6^,
twX* ^'^e 7iSTM 0 ^oyof mrro^oi ^)«>.^rjti rou re ms-
9Uf 4^tw&9pM0ts Ufou rot kcf/ucy (pvo-ixoir, xou roir «^o nror
Xe^*v Aff>«r«v tc»ro9 ^mtmt^ou* Si| rii^ XC^' ^'"^
i6o) SextUi Empirie, advers. Pkysic. IL 170--«
»75-
^ ' . uiyiii^Lü Ly Google
^iftüi ^mpivitu$. 9g9
{tt btt Scmeoung ccflea unb fof^enben. Sann
»jri a6er botf SKu^nlr^ Q5e»«§(or« niibt in tu 3eit, ober
i»i{r« in bfr fo mtjgte }t?9leic^ in Diu^e unb
SBenjf^ung fepn;, maj^ fic^ ttjibcrfpricftif. ©al)fc tjerlleg
6lralo bicfe ^rfUnma f unb gai blife ; gell ifibai
IDTaff ber S<»(gitnd anb Sttt^t. S>(nitbie3We
frfirccft (tcft über aöed 95ett)eg<nbff »enn <ö ficf? bewe^f,
unb über aUe^ Siu^enbe, n>mn ru^et; unb n[/crt m€
gefcbie^ee, t(f:tfi(M in ber ^tiu Stun aber ifi.felb(i ba^
gRctf^nbe in ber Seit, ftnb Qtcfit bie 9eit felbfl. IDie Crd^
run^ ifi unrid)r{g unb au<^ bem an^^cfübrten ^runbe würbe '
man bieUeic^t mit me^r 3iecf)t fofaern Tonnen ^ bie SetbC«
tiui9 vnh Ütd^e fey bal SRaf ber 3eie; Ku^e tinbJBeme»
^ung lagt ficb f(ar borfifOen, nic^t fo bie 3eit, unb au<
Um (r(lcn ttttitt man natüriic(>er imiu ^^0«
Statt 2)et»fril Mb Wtumt Ifl bie ^eie ein beni
Sa^ unb ber 9Zacf)t Hnficfteef SSilb, 8^6f (!cft
nun {eigen, bqf? uab 'Siadft fcfbfl feine SBirfiicbfeit
^abcor fo biefrr S^if f^lfd^ ober letc. Unter be m 1Uft
lMrf!e^et mos bie )n>tf(f Gntnben 'bon Stofganfle M {um
Untergancie ber (Sonne. <So Innere bie er(ie ©funbe bauerf^
finb bk &bviqm etff nocO nicbl bor^anben , unb fofori. bei
•Bdl eenabm« <Sitte etmbe ifl aber fein Xag; ba nttn.
hmner nur eine Gmnbe nac^ ber anbern^nie mehrere neben
etnanber {ur ?;:iflenj tmmtn, fo e;iflirt nud) fein Sag.
3« (^16(1 ftrenge genammin» fonn aii4^ feint Giunbe tfiß.
fUrtttf in fDfern (le an^ V^Mm Ufuit, bie Immer nnr
nwfbfelnb auf etnanber fofgen* gubem ifl ja ber Xag
*fe(b(l eine geie bcn jmdff ©(uub»n; olfo mare bie 3eit ein
f&iib ber Jeit SSerfie^n aber bic @ptf urdcr ni^ie btefe«
nnfer
•
unter taq, fonfecm bie i^on ber ©onne evUnd}ttU Hft,
fo mt(p\inc^m nocü) ungereimtere goIqerutiQcn. iann
bit(€$ (tümä^m ber iuft qtiibfif>it fciiitt in ber Seit; ift
nun bie 3eie ein i5<f6 tu un# i>otr blefH» So^er' ober ber
ericudit ten inft, fo etuflebt ber Sac^ in unferni 5>i(be*
gerner müßte, t\>cnn bie 5ße(t unteroe&et, fein Sag unb
ttmt SRacbr mebr ifi^ itoc^ ietiem Seirtfe auci^ teitie Jgeil
tne()r fn;nf melche^ unv^ereimt ba ba^ SSergeften unb
SSerqan^enfe^n felbft $ec)e6en^eicen ftnbr bie man in bte
geit fe|e. -~ 9Ufo mirbfc^ti ait^ beti gegebenen ^i^rifm
bte Ktalft^ ber gete s«»etfe[&afe ^^-).. 2)ie0 errettet QttO
auc(^ noc() au^ birecten ©runben*
• • - «
3({ bie Seit ettba.< flBirl(t<|^e<r fo tnug (ie etumcbet
tnbfieft ober uitenbltcft fc^n. 3ß fte enbfic^^ fo 906
eö eineg^tf ttjo bie^eit nid)t mar/ unb mirb eine Jeit
ftpn^ ba bie 3<it nit^t f^pn n^irb«^ picß tfi aUv un%t»
«eiftit. Demi tte^ «ctoofben feptt imb bt< Ge^nioerbeil
(Inbfelbff geitbeflimmttnöen.^ ©le Ifl affo nt^e enblic^;
eben fo mmc^ aber unenbllc^. Sin ^5^il t)er 3^it ifl bet<
ganden, ein anbcrer f&nfiig« €nttoebec fbib biefe iktbiii
tbtiU t^MÜA ober nic^ 3ft bo« itifitf fo ift bte ^eit
enbird), be^rdn^f, unb mir fommen auf bie t>oti^t Unge*
reimtheit. fjf^ ^^^r mirb bie oer^angeae unb bie
falnftigt Seit in Her * sege«ii»irtigett ^ett fej^kr iMt üNibec
ungereime ffl '^5). r
' ^£)ie 3eil mäite entmeber unteilbar
ober iftetlborfe^tti ba betbtd.mid^e mtfglid^ i^p f$
i|l bie ^üt ein lUtbing* Unt(^cil()ai: fanu fte ni^t fepn,
162) Sextas Empirie aduers/ Pkysie. IL 0. iQft —
> 88* xe^**'' nfitfpfiiH km »Kfocttiv ^«ircrfK«»
165) SeaLtuft &iii|^ixiG. Adners» Fkyaic. IL 0* ^89"-"
tt)eil fle mir((tc6 in bie Dergan^ene, gec^cnm ^rtt^e unb fünf'
tige eiiidei^erlt mirt;. 4i(cr ikwb nU^t tbtUbav* ^mn
4Stt %f^ti\baxt (ami oott tinem t^etle ^(ffe(6m semcfTeti
ttjcrbeti/ wie bie (EQe t?cn bem Solle, nfö Xbetle ber €0e;
nietet fo aber bie 3^*^. ©cöee bie 3<^it oon einem XbcUe ^
mirbc bti (e$re aU 9?a§M M IBerf^an^eiifti o^f '
künftigen in bie t^ergangene ober funftige geit über*
tßf^m» . 3^1^ i(i ba^ SJer^angene nicbt me()r, ba^ Sünf«
fj^c tt0d^ mij^r •Ifp.jUrite ngcntlicft ttttr ti« irei^
geie^ bie ©egentoirtide. Zitft mußte a(fo enmebir t^et(#
< bar ofcer unt^eilbar fei)n. 51ber in einer untf)eil6aren3<it
{oin nkM^ X^16af(j< .C8l#4^ii miib tMcgc^en; e^ {aoa
punft, um ftd) an baö künftige anjufcblicßen: baber
. auc^ fein CKittelpunft fepn. Stn>a^/ baß (einen Anfang,
ftittel, igci^c ig «ier aar ntcfttf. 2tfll>ie d«0fii»i>«c#
im gelt ^l^etttftr, fo imrfr fie «mmeOir fit 4i^M(ic(K ober .
in niiJ)t iDirflibbe Seift^eile mb^^lt. 3ff baö (c$te, fo ifl
fei^g uiditß mxHiiitii ifi hai erfie, fo ifl fle nic(|( . > '
tmfß Sani i»fi8#liiMf acgcQ^^rtiSr foobetti ein £^cU i(t
tHtaangen / ein anbenr «0(^ funftia
ffienn matt fa«{# ttei ^egetti»arttAe SM^ 'ß
bie^Oriote bec nerganflcntti uttb ber 8«*
^«iijöpunft ber tnnfti^tn, fo fe^t man eine ^ut
ioö jmci nic^ $e(!cf)enbcn |ufammen/ unb lernicbret nic(^e
ffaiff Mbem oOt geil« . IDenn bie @rittte be< SBcrsati8«> ^ *
tteo i(l fefbft mif htm» t»a4 ftebegrdnier t^erdangen, ttnb
ber ^nfrtnt^ beö Sunftii^en i(t nod? nicbt ge^cnmartig ; alfo
id bie ge^enmdrli^e geit in 4<ner .^tnficbe Qid)t me^r, in
biefer tto4 ttk^r ttitb ttito tuttgtt fie fMj^ |it gieic^r Seit
* j
. «00. ' '
39^ SSierM J^aupif!« ^bdm7(brd)tu
<k\i Qt(\(ntt>ixtiQ , Dfr^anqen unb künftig, bai^iiitt M
fSPetiti bfe 3^»^ aBi'rfiicfje^ i(ff fo muß fie
entn^ebcr nid)t tni^anbtn unb unt^ctiianglid),
9bir cnlilaBbeii unb I>€rgia9(i4 fei;«, ^ibcd
ifl Dcrc^angettf ein anbrrer foQ rrj! noc^ fomraenr bcc 9e#
ftric^e Xa^ i({ Qic(^t im|)r# bcr morgenbe ifl noc^ nic^i b«.
^atf h9tf iicbf ; bemi toorati« foO bii ^cü eiii^^ai# te
1bo4 foO fie fic^ auflornt ? 2)je bergansene 3fft nicit
nte^r, bie funfti.()e nod) nlc^t. 3ßie fann au^ brni/ road
nietet id, ctmad cmfiefteitf aber ioba^, toa^ nic^t tfi, (tc^
attrl<^cn? Qirticr if^iMMbtr oOe 3(ii, ober mc btife
unb fcne ^ftf entflanben ober nic^e entffaiiben. 91 Se biefe
gdUe finb unmiJölicö. 3jt alle 3*'^ cntflanbcn,
fo mKfi'^fie in bcr gejt tnt^anbtn ftj^n, t»cil.
ditf, gefc^if^eC, in ber 3elf t^irbr affo enfmber ble«
felbe 3^<t '« Pcf) fflbff; ober b(e eine in einer anörrn. ^\
fte in ^c^ feibf? entftanben, fo ifl fie entflanben, ^^e fte tnU
fiaftbcanMir, meU aOc^^ moifai etmü^ifljifk^, cj^^ ba
fcpn mugf «Ub4#€^tfle^cn^e; fte ifl nic^tf in fof^nfb
enr(lef)t, unb ifl, rn miefern fie in i^r en(flef)f» »Jlnd^ eine
3elt Um wd^t in einer anbern entfielen, toie bie fänfüge
In bcr gegennMlreigtQ f bie gegentbAnige in ber iKrgangi«
nen; benn fi^ mie mir biefei brnfen^ berl<fit bie eine 3ei(
i^r^ befllmmte @ee(le^ unb tritt in bie ber anbern, f!e ^ifrt
ottf, biefe. bcflifflmte geie (u fe^n* 32 i e e n t fl a n b c n
fanti aber ainl^bie gSeie ntcfte feiHt ; benn e* tbfirbe bomt
nur eine '^t\t bte gegenmartige fepn^ bie Derctangene mi
aOemr tva^ in berf((ben ^efcbeben ifl^ berfAminben, unb
fo bie ,f nnflige^ fffi«! bon ber ganten geil gile, nmf
$ext«to.£nrpiric. aäioeri. Fhyuc. JI. ^ Odo-«
ü üy Google
BtfiuS €mpirifui« . ,393
4ijttcft f^n tiefet unb jener ^eit ^cf<i(^t noerbeti; ttoir fi^aiun
fen ■ • ^•
gragett wir enbli^ nad) bem ?5cfen ber ^cit,-
«ter fie if^et 32atur tiac(» i({f fo fuhren un^ bü jiBor«
Unm(S3Ud)feiten. 6:inic^e qjl)ilofop[)cn bff><mpf ?n r bie
3eit fep ein Äo'rper; anbere, tttoaß lUforper*
M^t*f ttno bir (epem 6ftra0tai fii Mb otf eine f Ar *
ftc^ befleHtibt e«tber bdlb al< tictibetif rU
neö an bem öingeö'^^). giJr einen Ärfrper crflire
tteneßbem nac^ iperafUtd SSorgange bic ^cit/ tvcnn er bei
%mifliU b«g oklrMn bc«^irfU4eR mib bem 0npibtf
Wrpet bfrfc()ieben fe^. 3eit unb gin^eif bfjjie^et flcft auf
M Subflaniieae, toaß f drperlicf^ ifl. S)aß ^t^t, maö
efgeveiM^ bie 3eic 6ebeuteer tinb bie Sin^ fe^ tM^Ü «n^
Hat, 3a^r, unb Sa^Icjttfgen ^ aW jweh brei, je()n, ^un*
bert »(Iren nic^t^ anber^ at^ iBvrme^runden be^ unb
ber eioMt- 2>ie etoi^ fagc»» oOei mal iü^ ifi jttfr«
per ober mlUipttUd). Oer Mfi^rperfic^en d'njt nel^me«
fie bier arten an^ ©ebanfe, Stauuir ba^ geer«, bie Jc f,
6ie OeOen Hd^ alfo bie peie aM ein un{ tfrperficfted ^ fui fM»
be0e^e4 IDiog bor« (Z^r obicv ii«#<ber €rfMrung
be^ IDenieertu^ au^ £aceb4mon HU bie 3ett f4r ein iHcci«
ben) ber atccibenjen, mclc^e^ £ac$e^ 32dc()te^ @eunbcn»
* SSerAnberungen^ a^emcdunguBbdvu^e gleicft^m mie begiei«
t tiU Sage unb fHi^tt ßiib 9U(ibeit|eii ^ umgeben»
: . bcrt
t66) Sextat Empiiic. advas, Fhysie^ IL £05
467) Sextu» Empirie« «rfw«. Physic^ IL fi.' ai,^.
394 SSieetef «Oauprß*.: Skittet ^6fd)ti; .
bcn Wt, in fofern fie öon btv ©onne erfeud)tjf, ober nic(>t
{Radu. Xa<ier Stdd^ee, etttnjbeii ftitb a(ir in btr 3df, fo
tt><e (fm^fiinöunqen, Seweguiiq/ ?vu()c, mid)t ßc ade um*
fa6ti üifo Iii t)ie ^eit eine iZlccibenj Slcct^njmf ctOü*
X)i< erfle SBe^auptund »trf^ -fettrA Me StefTejcion fo»
gleite umc^eilo^en, bog wir un^ je^m Kdrperr btn ru^en«
hm iwt) bcmege&jbfftr in. ter ^eit t)oriieB[cfii. SQdcc bit
gelt Ii« ft^r,r fe m&9ltlm $i6eptt ra tii«M4Wr|Kr rK#
^tn ober bewegt werben, ober bie "^tit in ber geit fei>n, tt>a0
ummmt iil. SRan unterfdieibre adeildrper boti ber^eit.
Ml mU^H'flt:trifimn,jA^ «ti4 nü^t lai Sitfir »cbM
Md) f^tcaeiit tfn^afii^Mitttr 6rtiiiMjrper if!, tatflik»
fen ber 3eit fct)n. ©eqen bie 5Se&öUp(un(i bcr©(oifec (agt
fid» (tnttcnbeii^ba^e^ feinen aflgememen Ooc^ften @attung4»
le<ififf^ Zm9$ (töte MifeMtftfr bd^ (k ba.ma^tmm
in .^orper unb KicbtMrpit juiv 9miibe (egen) ^ibt, unb
bag aße i(>re unfdrperlid)cn i)mQt bon ben ©feptifern an»
^focMeti HNcätf . aifo <ntci) bie unf^^perlic^e iRatut btt
$tit {ti bttmiOSeiii 1fL rülMr fnViint« Crttfni99 ^ bit
gcit aWiacciben^ Uint SütaUtit; fottte fle biefe ftaben, fo
murren bit Slcciben^en reelle iDinge fubftfliren. ^eia
«€cib<a( .6iiJMt|ki9|<«ri4ir ^em 6iib)ccte, dm betn
iüt geit 9e(^dren, fo wäre bis 2^^^ emiUc^ibenj berjeie'^^)«
& fäiiint n^it^uifiid^f baf nad^ fofüften ehtfeud)«
(enben 9Blberfprud)en, xtdd)t ^ierSf^tuö nid)t enmicfelf, '
fonbern nur angejeic^t f)at, bit S3or,1eüun0dare bon btt»
o6|eatbeii Stealitdi bit 6tattm< unb btr ßeit immer
; *. '\ fort.
i6ß) Sextus Emp itics» «ff^veri. Physic lL jj. 9i6 ~
aap. ^ . /
169) Sexttts Empirie. «Kbfri. Physic 85«
t
etrtn$ Smpitffiti« . 395
fortbeffe^en fonnfe. aflein 3^'^ ""^ 9v<jum (Tttb noff)men»
lic^ in bii Db]UU fdbfl (jefc^t trcrben muffen.
aiuc^ bie ffeptifcfce iBcflrcitutn) bcrgU)if i(I.nfd)t of)ue
jQtr^icnfi, fo fe^K «ucb bo« StifttbaA t)o« UilimÜSiid^
unb b6ft ifi, für bcn menfd)!id)en ©tif^ niebcrfcf)fa<|cnt) (j!,
/ iinb beut micfttiaßcn ^i^^^fT^' oertiüofitge^ 'Be» .
. ' tttÄ eiiwtt itf)t 6efcf)ranftett ©egnff üoii b^r €t&i( öaf, iiü
tcm er flc nur alß ttbtnßtunft ober Slnwcifun^ fiir bie (?r-
reicOunc) unb Sr^allttQg iM^grad^ltc^eti @um^ oon
eiäcffflidMt 6t(rac^ unh Mti gor. nic^M «oii km
^rrn gorb<rungcn n^nbcn idiim, mMc bic Sernunft
4111 bad menfc6Iid)e hieben mac^tf ttn()cacf)t(t er aud) rd>cii
er ptiftt, Uint twOe ®eri<J)ti(jfett wleberfaören faft^r ^«
feiner berfdbcn, i^cnner Ciud) bic goröcrunöcn bcr'JJernunft
nod).(b Ufyc jtt ^111 ä^etgun^ii ^abflimnit^ ben mor^Ii«
f^cn SRinr^cii riOf t)erge(|tti fe bient bocft frtn tHol*^
fonntmtnt, lue jufaffiaen 5)?anj)e( beflfflbcn aS3ercc()nef/
ba\ii, ba£J bialefnfcf)c ffierfabreti bcr 9riec()ifcf)en ^JM)iIofo#
pf^iü in ^uffMtaiig te« f^f4Hi<» «ninof«^1ber m^taU .
ifibfin jfle bie S5e<^rife ®ut unb 55«Jfe nicftt auf b«<
©^t'Vft ber SScrnunft, fonbern ouf t^eoretifcf)^ (£rfenntniß ;
tcr D^atur dninben, ju murbigen, überhaupt nuc^ ba^ SSer«
* fai^ren, SRoral cXt^\id\t\HU\UU%tt {u bc^an«
* befn, in feiner UnmiJ(ifid)fett unb ^njecfwibrigfeie barjnfleU
len^ weif im fülcl)c ©iucffeli^tcUeUbre feinen aUvienicincn •
. S&csriff/bon &(iiiffetig(eUr ber auf aKe SRenfd^en Olnmen«
bttng f^nbe/ duflTeffen fann, unb burc^ ^^iftinfee unb ^
Sricbe ber 3a>ecf ler DIatur, 5Bof)lfci)n ber enipfin*-
bcnben ^cfcn, n^eit 6e|fer unb ftcbercr erreid)t wirb/
* 4U bur4 fltte ^c^r^n ber SBcrnunfr^ mib weil bo« (Sriibchi
- . Aber
* »
i9S fBiMM ^avptfL' !Drtor7(6f($n. .
0
ibtt bd^ örfcbffe ^txt ben voittVdim Sefil^ bcr ©fdcfMIofe
ttid)t i)eriti((^rcit# fonbern Derringcrn it)urbe , ibuie bwtdt
Me ttnirniittii^ ber; 9«rMMis li^t^fiW burc^ «ba« StiRSet
na(ft b<r (|?rlaii<|ttnci btrftlbtn, titilß burcf) bie ttntMrmfib»
üd^t §urd)t unb ^ffor<)nig, w<ht \n erreichen, ober jir
IKtliercOi ebir gor b«i &tqtnti>ul |» crbaf^en« @o toie
gtogfrmi tttW^ l(er aicilfA Mi in ben ^^nb bcr Stib»
(ett {urücf treten ^ m bca Si(!l^ern ftd} mit Clc^eln futtern^
ttm gan) ein ^enfd) nacb Der ^Ratur ju fei^n, t)»ei( er bcit
guftoab bec Suliur w< mMi^u Wnßi^um 0c aiifiir»i#
brig 6iHt^ fo b^h^^nptH &tftM wftn Mi falfdm
S5c<|riff^ t>on bcr praftifcften ^&üofop5ie, ber 55Renfd) muffe,
tim $lüäitU^ (u üUt toiifcnfd)afüldn dultux uab
9NCbitii0 bcptiigrn, nitr bcn Xriebtn fetiwr SlMirr bct
Cefc^en^ utib 0eiDe6nr>ei(cn feiner Station folgen, unb ba^
fepn unb »erben, tt)aö bfx3'^f^^ amif^m mad)t, o^ne fi(ft
eilt l^f$(>erei^ cinea It^tn^v^vtitimi ^oft^nt bM*
II ' •
170) Sex tu« Empir ie, advers, £thic,JI,^, u
, ' ' ßtmwau
_ ^^^^ iivnrx<>l'
197
iiacb
g. dl.
• 2
14
' 32
37
4'J
54
65
68
.69
7-^
83
81
82
97
99
118
ISS
151
132
139
141
(?e;;tu6 Der ^J^ot^agor^er
(geneca mir^ geboren
^(bcnotomtf ^er <Stoirer
mirt) au« bem CjFiU|i>n
€piKet
Sirbt
Z^mii ber ^Uatcaifer
^^IPüUiMiiu^ Der '3(oifet
tum perpetuum
398
nact)
152
162
167
173
189
>93
20y
212
218
219
•
232
2iJ
•235
238
239
242
244
246
350
952
254
269
270
273
276
277
(Neptun. ud
Hctnouö
tucian
Ttnhm !8(d«»eit1>efttii
*
\dorDtatttt0
(^^alluö nnC
^alenanu^
glrtt3. Zacit
i^antiliiitl htt @totfe»
Biotin mt
Ly Google
399
Saht
g. &.
3CO
304
|o6
311
320
137
♦
340
^61
363
364
379
400
nni u >^a
unb
«öalcntinta
ber (Srbge
■ •
1
' 1
IJorvteiiti ftitBt
•
« -»
1 1
Conflanttnu^ ein (^ftrift
**
* • * .
*
•
V
cdfRff« (Km
*
•
* ^
•
£it»ei(ott9 fiim. Stull
r
•
V
1
-
I
/
40*
bcc ©efc^ic^te bcr ^f^Kofpp^ie* .
Paganinus Gauinit 'ms de philosophiae a^ud Romanos orcu et pro-
gressu. Pisis 1645. 4.
i$k» Laar. JiUssigii Diss. de origmc pl^itosophiae apud VLovufiM»
Argcntotati i77a 4*
he. Faeciolati viu Ciceronis literaria. Patav. 1760. g.
tRitbUton« romifctje (W<!biä>tc Cicero^ 3eUolter umföfTen^ ver«
btinbtn mit brlTen I'c5en5def(ticbte# au# ^ (gOftU uoa (S). i;. 8-
A CAr. Fr, llülstmänn de ihdole ohilpsophica TuUii Cicerouli
ex ingeoii'iptius ^pcvirtcionibiu aettimtfide. Lnneb, i799*4*
Cftr* Mnun Ocatio de philosophk Ciceroiiis eitnque in universam
philosophiam m^ritis i.i fifinett i^er mieten ^r<frcn 1 9.
/. C'Brieglch Progr. de philosophia Ciceronis. Coburi^ I7S4-4.
Phüosophia yi. T. Cicsi onis Diip. Praea. Mät. Frfmüng iLesp, von
jidami £ifrx» Dialecüca Ciceronis. Zanioscii 1(^4. 4^
Ciccm de tnima pfatonisans. Diap* PraaM. Casp. InT* WmiiiirUcki
Resp. Andrea Schmaler, Wittenb. '1714. .4» . . ♦ »
hk. PkiL Treuneri Diss. de theolog ia Ciceronis.
Hnvernngii Diss. de tfieologia Ciceronis.
iMouis de Noref brevis et distincta inscitutio ia Ci^eronis phUo$«-v
pbiain de vita ec i^oribus. Tacavü 15^7«
Antonii Buchtri Ethica Ciceroniaha. Hamb, itf rd. 8«
X. C fVäidm Orat. de philos. Ctceronis Platonica. fente iJSh
Sxamen de 1a philosophie de Ctderon par [\Tr. GantUr it Sthiri 1%
Mem. de V Acad des Inscrip. T. XLJ Xl-UI.
/. C. Briegleb de Cicerone cum Epicuro disputanre. Cob. 1779, 4.
C r. vJ^ e t n e r d (5^cf.i3ici)tc M ^ctfM \>ct; Ritten unter b. ^Staatif
uerfi^iTund t)t;r ^l&ui^r. üeipi. 1782. 8.
ber rptftfrn ffotMen yQitoicpbte. !^AUngco 1794. 8-
£|bicce^totcomm recentiorumfundamenta ex ipsoriim sctiptii era-
V tn arque cum principiis ethices , quae cntica rarionis praciaae
^ jecnndiim K«ntium exhibet coioparata, auccore /» Im P^€g'
scfwidey. Hamburg 1797. J.
lieber ha^ Mcnwb bic @d?Hft(n SltfirnobM^. 9om Ub^c @eviii
in ^iimanni Flamin 4^9* ?99* ^ Memoires de Uie-
rature tires des R«$(istres «ie V A^d. roy. des Ins^r. T. Xni.
/. F. Hoffinnnvi Diss. de Arhcnoduro Tiirsensi phil, sroic Lips. 732,4.
Mcn bc*i rry:''<ten "ilCcltiueiren iDJufnnjUi). »l^om rr. t)f urlann ;
in ip j B m a n n 0 '}?7apA}(n 4 ig, 287. au^ ilist. de 1' Acaderaie
roy^des Tnsur. T. XXXJ. . , .
Ly Göogle
401
Dan. pf'yttsnhachii Diss. de Musonio Ru(b philosopho scoico. Am-
stcludami 17g?. 4.
/»i/i L.ipsii vita S«necae« # .
Essai Sur !• vie de Seneque (p. VUkr9i) in hmrt- Itt, fran|. WtlfU
fcfsunii bfö @cncca Oon /<? Crange, ^atxi 1779. g.
tcM an i"vfuta unb ^:Otiircio. S:ü5tr.ö?n 179a. g.
/. /rtc. Cc:.o/^e Vindiciae Senecie lenae 1791.4. *
lusti Siberi Seneca diviais oi2culis quodammodo cousoDans* Dres«
dae i67J. la. . .
/. j#ii<fr. StkmiiHi Dtsp* de Seneca eiusque Theologia» Tente i66S* 4*
/, Idiii Svaninfß Theologie Senecae. Mafniae i7io". 4.
/. Ph. Jpini Disp. de religione Senecfle. VVittenb. iCgt*
L, An. Scncca ab An.nndo Fahio atheus procUmatUS et a Iac«FeCCO
Hiivtero detensus. Katisbonae l^yi.4, .
Chr, ferd. Schulze Prole^omcna ad Senccac librum de vita beata.
Ups." 1797« 4«
• • *
ff •
Gi'es Builean V\ü d' Epicretc et sa Philosophie 7 Ed. Paris i^^Sj, is*
C\ /l. hhnwanni Disp. de vita et phiiosophia fipicteti. lenae 170I.
HtW' Doduelli Dissen, de aetace Epicteti et Artiani, in Hudson' s
' . .Oeo^raph. graec. minon Vol. l:
i^fdk. Bfiftal Disquisitio de Epicteto PhUosopho stoico, -quo pro-
. , batur, eum non fuisse GlnrfstttftUni* Gronin^ae 1708. 8.
Dan. Miilleri Progr. de Epicteti Christiani?mo. Chemn. 1724. fol.
Uibev kn (ipiU(t un^ feine ifampe, m ^uero* ttron^eiM
bim «759 8.
Pauli yintoKÜ Disp. Idea philosophiae Epicteticae. Ups. 1681. 4.
Xjtd. Ckr, Creliü Disputationcs duae de philosophia Epioteci. Lips«
171 ?. 1716. 4«
ItC^cr ^tc ipauprmomcntc Icv Qoi\\l)۟ (Bitteti\dn\% tia^ (ipifteti
Spn\Mü(l:e üüH u n iui c t) t fn tcm neuen >Slüfeum 5cr
lof. u. Jttcrnt. betau^ß. uun 0 u t c f c f . i ^y . c ®. 2 «g. i @t.
Qir. IM einer s Cüiir.uentatio de Marci Aur. Antonini ipgenio, moribus
et sciipiisi in Comincntat^ Soc. Götting. Vol. VI.
//F. ßn^äti Introduccio ad philos. stoicam ex mente Bf« Antonini»
üor bet 2rsonird)cn ^ni^o^U tci SlntcnCfiö, Telw, 1729. %.
3. Kcctjc ^i^crfud? efnrr erldutfrnbcn -öacWunj» |]oifc|)cr 9J{>Ub#
fopbeine nad> bem Binne bc0 '2intonin4^ io tefTeo Ue^erfe^ung
te^ ^Hntonfnd. JJranff. a. gj?. 1797. g.
sectis et philosophia iurisconsultorum opusoula coUegit Gottl,
SUi og:, Iciiae 17x4. 8*
tusti UtHningii Bühmeri Progr. de Philosophia Iiireconsultoniin
Stoica. Jlalae 170».
Evtrardi üttoiiis Oi.itio de stoica veceruA iuriscon^ultörum philo-
sophia. Duisburg 1714.
/. S, Hering de stoica vctüinm Piomanorum iurispmd. Stettin 1719.
l'i'estphal^t Stoa iurcconsultorum Romanoium, PiObtock 1727.
402
C. F. G. Mtifur Progr. de pfcOsHoplit ii
D^mm f «MC« in doctnoa de oorparibos connquc putÜms^
/• C. ^ch nnbur^ de lu isprudenria vetenimicnscofifoltarain sroica
trawtano. hoc <.si, sUwci' cra ifemonsrratio iurcconsuhos Koma-
Dorum noQ vita solum s*d etiaiT doctrina stoica^i philosophiam
esst protiessof citt^q-je pttecepca «d iuris artem criosculissc
fcnie 1745. 8-
Xbj» nUs. L IL dt ApofUmio Tfiotii« plnlosopho Pythi«
gOfi:o I hiiumaturgo. Witteobcrg. 172?.
X. C. Hrrs«2 Diss. Philosophi« pned« Ap^kmii TyMad in tcift-
%Tzpui». Ltps. 1719.
Hcbcc^i^a -©eUmrifra @cniu^, wro ßrn. ^e ^urfjjno in 9>i%t
manni ß^a^aiin 4 0. 301, au» Ili»ioire de i' Acad. roy.
dci tosenpdMf • y«L nXL
@ratr* 35ftfu<J> iinti Mmat. entwarf» bei Mtht^tm
Diss. de Favomo Pbilotopbo tMdcoiko.Pnes.^. JWtai Kctp.
Z. F^rmATm. Abo I7g9» 4»
e.G. Gheckner Diss de Potamonis Alexandrini philosophia eclectU
ca recentiorum Placonicamm dtscipUnae admodum disäniüi«
1-ip». <745. 4*
CM. de Ycritttibos geometricis advewns Sextum Empiri«
cum ffavniae 1656 4,
Dt primifi scienfiürum clemtiltit ttu tlicologia naturalis, metliodo
qua^i maihemarica digesta — tcctssit td btec Sfxti Empirid
adversus Mathemaricos decem modorum mxn^ scu dubicatao»
nis, secundum edition»ni Fabricii, quibus scilicet Sextus, Scep.
.ticorum coryphaeus, verirati omni in os obloquiatquc roridem
retia tendere naud dubitavit, succincu cum philosopoica rum
ericict'Kfaciciu (per iae, TkowimO. Regiomoiiti lyag. C»734)
fol.
'Cftkofr. Phucquet Diss. Examtii tvdonuma sixto Emfihico tarn ad
propuKnandam quam impugnandam dti txisttimim coUtdi»
fttm. Tubingae 176s, 4.
Ly Google
uiyiii<-L,ü Ijy
/
uiyi i^Lü Ly Google