4i
V
'4
\J&2
[ [ g IX PIlOMPTT
<2#
M
Caroli Stephani,
DE NVTRIMENTIS,
ad Baillyum , libxi trcs.
PARISIM,
Ex officina Rob. Steph. typographi Regii.
M. D. L.
CVM PRIVILEGIO.
3
CAROLVS STEPHANVS
Jo . BaiUyo Inquifitori regio S.
Eclc exomniumfententiafcrilerc, 4t-
que cxomniii palatis coenam inffrue-
rc^que ^trunque^BaiUye^dijficile ef
' fel>ideo . Etenim quijua quantumuis
expolita, omnium fentetiis exponunt,
quique multos conuiuas opiparis mcnfis excipiunt , i^
remfuam hodie plurimumfaccre l>identur,fife ab eo -
rum calumniis l>indicare pofiint , quiquum ipfi nihil
agere cupiant,aut (f l>ehnt)fortaJfc nequeat, tamen
quodin aliorum fcriptis accxnis reclum l>ident,filen*
tio pratermittutiquod parum arridet, maximis intcr-
dum conuitiis excipiunt . Horum ingcnia qui parum
audaftcr reformidauerit : nunquam l>el fcribere , ~\>*l
amicosmenfis excipere in animum induxerit. Ego l>e-
ro iampridem depofiii hunc metum : neque enim ma-
ledicos hisfcriptis ,fed Utum beneuolcs excipere infii-
tui: benignorum conuiuarum munm ejfe exiftimans,
nihil eorum quxfibi proponuntur afternari,fed(quod
apes in hortisfelent) ctbosfibt profuturos feligere,reli~
quos durioribus palatis relinquere, quibusfortajfe iu-
cundins quam delicatioribus perfiuantur.NuUa enim
cfi,in agris l>el abietlifiimaplantula,qu*fuo cmdam
animanti non conferat. verum de beneuolo ac Uberali
ingcnio tuo tantu mihi cofido, l>t quicquid hic nutri-
menti nosira opera inftrufii tibi apfonetur , <cqui bo-
niquefis confulturm:hofi>itis animu potim ,quam epu~
A.ii.
4
larum delici.ts ccnfidcres : nullumque conuiuij genus
alfque fumpubm a;c labore, etia amicis apparari poffe
extfhmcs: benefinbere,~\'elccEnainslruerc,idtum de~
mum ejfe iudicans,quod a cuiufique mediocritatefien
pejftt. Hrcft de tua humamtate ac beneuolentia mihi
ccrto,Th\dt)c,perfiuadeYepofifurn'.olteslor?l>tquodinno
flro apparatu nutritorio nimxl>ulgare deprehederis ,
mfccundam ccenam minifiratotiis pueris releges:quod
nimts dururn ~)>idcbitur, benedentatis, aut tunioribus
ojferxs.Jta fiet,1t tibi maxime profuturum affumens,
aliis quo deinde perfuatur abunde relmquas. ^tque
hoc quidem paclo, te tuoque ingento bonos omnes diu-
tifiime acftauiter liucre magnoperecupio.Bene lale.
Ex Marceiliano noslro, pridie idm Nouemb.M.D. Z.
DE NVTPvIMENTlS
adBaillyimij Liberprinuis.
Iuturnioris vitse ftudio tan-
topere detinerihominum ge
nus mirum efTe cenferem^ni-
fi diuinos ipforu animos per-
pulchra rerum a fummo artL
ficeconditarum inueftlgatio
adfui cotemplationem per-
petud alliceret. Cuius pra^cipue caufa,vel inter-
morientes fenes,iampridem amifTam iuuetutem
fibi renouari toties exoptare videmus : acleo ni-
hil efthominibus vitasprolixitate iucudius . Ad
cuius conferuationem ( quod medicis inter cse-
teraincumbit ) res eas diligentifsime obferuare.
oportet, quarum falubritate & fpiritus inftaura-
ri,& corporis mole augeri, infalubritate aut de -
feftu , celerrimum hominibus interitumimmi-
nere percipimus. Vt enim corporis moles plane
terrea,fimilibus, hoc eft a terra produ&is rebus
nutritur: fic sethereus quo corpus hoc mouetur,
ac fubfiftit fpirituSjperfimili fibi nutrimeto, hoc
eft,aere puriore fouetur. Verum nos quidem fpi
rit-uum rationem alibi, hlc corporis tantum nu-
triendi modum edocere inftituimus: quoque pa
6to fanum vel aegrotum, nonnullorum ciborum
apparatu conferuetur , aliorum vfu magnopere
A. iii.
6 D E NVTRIMENTIS
oftendatur : parcioreque aut abundantiorc vi&u
interdu opushabeat.Qmbus negleclis,aut prom
ptifsime in morbum mcidere, aut recidiuam fa-
cere pofsit : vt auxilium a medicamcnto praefti-
tum,imprudcntioris victus obferuationis noxa
interdum exuperarefolcat.Quemadmodum igi
tur multiplicem elTc valctudinem cxiftimamus,
altcram fanorum,qu£ neutram comprehedat,al-
. teram segrotantium, qua; magis ac minus exten-
datunfk intcgram vtriufquc difceptationem his
libris abfoluere decrctum efbquorum priorcs fa
nitatis per cibaria confcruandse rationem,pofte-
rioraduerfe valetudinis per viclum emendatio-
nem oftedet . Ad quod munus dum proptifsime
accmgimur ,ab ipilusdequa fermo futuruseft
rei definitione ac diuifionibus incipiendum eft.
Nutrimcnti dcfinitio ac
durifio.
vntrime* ^^^ Vicquid igitur cibariorum fanumhomi-
Ij nis corpus conferuare, aegrotum ad prifti-
^^-^ nam valetudinem interdu reuocare po
teft,nutrimentum appellamus: vnicum vi&um,
non etiam veftem(in quo prsecipue ab alimento
differt) comprehedens.Huiustriplexeftgenus:
aIterum,quod arte prseparatum ac codum,non-
g- dum tamen mvcntrem receptum,ruturum eft vt
nutrirepofsit, quamobrem futurum nutrimen-
tum dicitur •. alterum , quod a ventriculo confe-
tum
umrum
urimttU
L I B E R PRIMVS, 7
ctum, atque ab hepatis calore in fanguincm quo
nutriri partes debeant commutatum , proxi-
mum eft vtnutriatrvnde mox nutrimentum ap- Moxmtri.
pellatur . Tertium, quod a fingulis mebris attra- MWW-
ctum, ac poftremo natura» artificio elaboratum,
plane nutrit, hoc eft,in nutrieda* partis fubftan- .
tiam ftatim coucrtitur: quapropter abfolute nu- ^u^
trimentum vocatumeft. Quibus quartum aliud nmrimtm,
accedit, quod quia medicameti viribus pollens,
refrigerat, hume&at, excalfacit, acnonunquam
exiccat , in vi&u medicamentum nominatur. invitt»
Quanquam dubiunon eft,quin abfolute di&um "**&'*'
'-• rc - i~i_- l * mentxm,
nummentum,pra»ter ofncium iibi attnbutu,pn
mam corporis teperiem nonihil immutet : haud
ita tamen manifefte,atque id quod medicamenti
vimobtinere percipimus. Veriimfuturinutri-
meti, de quo hic fermone inftituimus^aliud qui-
dem fimplex eft,parum aut nihilpermixtu:aliud Nutrimt-
verd compofitu, hoc eft coctionis modo vel con tu,flm?1"*.
dimctis immutaturh,aut aliis cibariis ad delicias °Mm
ita confufum,vt varie corpus afficiat. Vtriufque
fane maximus habendus eft delc&us, vt ex mul-
tis cibariis optimus medicus difcernat, quse bo-
ni,quae mali fint fucci : ac rurfus eorum quae bo-
ni fucci funt, qu^nam paruo aut magno negotio
in ventriculo conficiantunquse rurfus per venas
ad vniuerfas partes celerius aut ed tardius difcur
rant:quaj denique obefum aut gracile corpus at-
que huiufmodicseteraefficerepofsint. Sut enim
A. iiii.
s
DE NVTfclMENT-lS
Nutrttm
tumboni
fucci.
hae nutrimentoram omnium facultates a. perito
quoque medico diligetifsime inueftigande^quas
cum diuerfa fmgulorum corporu tempene con~
ferens , vniucrfam fanis atque segrotis vi&us ra-
tionem probe mftituat.
Nutrimcntaboni vclma-
liiucci.
.- -^ Vtriendiautemcorporiscaufa quod alTu-
J\j mitur, ldvel boni velmali eftfucci. Boni
vcrd fucci nutrimentoru,aIia quidem flri-
&ius,alia vcro latius accipiutur.Stri&ion appel-
latione dicuntur,qua;cunque fuaues atquevtiles
ln omnibus ferc corponb9 humores, optimum-
que fanguinem generat:tcmperatam,noftraeque
commoderationi periimilem naturahabent,vn-
Sttmattcu, dc ftomatica \cl cuftomacha vocata funt , qudd
jzuftama* $r ventriculo placeant , &: quocunque modo af-
fumpta fere nunquam noccant . Qjaq verd latius
extendunturnutrimenta,eaomnia comprehen^
dunt , quibus quxdam tantum corpora , opti-
me haberepercipiuntur , fiueidceleriter , fiue
tardius , & cum quadam naturc moleftia fiat.
At qua; mali fucci nutrimenta vocantur, quem-
admodum cum fuperionbus pugnant, fic etiam
pares his habent dirTerentias.Etenim que_ corpo-
nbusfere omnibus ex sequo nocere,nunquim
prodefle pofTunt,ea quidem ar&iorem mali fuc-
ci fignificationem retinent : qu<e verd robuftio-
tbn
Nutrimt*
tum mali
fucci.
IIBER PRIMVS. $
ribus quibufdam naturis profunt , imbecilliori-
bus officiut, inter h^c ambigunt,atque a cseteris
fecernuntur : quapropter ad cocTu faeilia feor-
fum reducere neceiTarium eife duximus:ex quo-
rum enumeratione, quae in totum omnibus no-
cere,qua» veroquibufdamprodefTepoterut,ac-
cipietis . Igitur cocTu facilia ac dimcilia cibario-
rum genera primo quidem loco defcribentur:
inde verd ad ea qu2e particulatim a. nutrimentis
in corporibus accidunt,defcendemus.Poftremo
autem ,segrotantiumcorporum vicTumpropo-
nemus.
Qu^cibariafacilevel difficile
in ventriculo coquantur.
^-^ Onco&u facilia funt ea cibariorum gene- Nwimtt*
\^j ra,quse ventriculo minus laboris ac mole- c°tt»faci*
Riq adferunt,citifsime abfcedunt,multum
ac celeriter, certo tempore ac temperie exhibita
nutriunt , plurimum iuuare , miriimum orHcere
pofTunt.Qjuibus ex diametro pugnant,quq con- Cottu dif-
cocTu difTicilia efle dicuntunqudd magnum fto- fic*w%
macho negotium adferat , dura fint ac pertinaci
fubftantia prsedita, tardius abfcedant, fuccofque
crafsiores atque ingratiores interdum generent:
robuflioribus ac labori afTuetis accommda , de-
licatioribus inimica efTe foleant,de quibus nunc
quidem feorfim difTerere oportet.
IO DE KVTRIMENTIS
Panis.
OMnibus familiaris ac frequens cibus , pa-
nis, multorum eft gcnerum*. quorum ma-
gimtUjr*. gls coco&u facilis cft (imilagineus,aut hu-
nens. ius loco (qudd nos fimilagine careamus) metcl-
licius,hoc eft, mctello (fic enim vulgus mixtum
Triticiyim ftligini triticum appellat^nonadmodurecenti,
. • nequediutiusaiTeruato,nonvifcofo,tineis,pul-
ucrc,lolii fcmine,nigella,aut pruina minime vi-
tiato,non imbrc madido,aut afleruatione,atquc
horrci impuritate foetido,confecTus . Qui verd
TanU b$= non ita recens , neque ita pridem afTeruatus, fed
leuis jbenepertntus , co&usatquc fermentatus
cft, iscorporiquidemplurimum vtilis elTe fo-
yitlrarU. let . Cuius ordinis erit qui vulgaris , fecudarius,
sectidarmt ciuicus, aut cibarius noftris,Italis medianus no-
Ciuicus. minatUr.Primse autem notae triticeus, Graecis «J
Ctbarim. , , . . . c . ~
Mcdianus ^™?0* ylotz eaque punorc tntici rarina conltans,
etvTo-xvfos plurimum negotii vcntnculo adfertrcuiufmodi
cJndidus. cftcadidusac paruus,& quiab elaboratione tcr-
Taruus tiarlus atnUC cx canonicorum vfu capituli panis
Tertianus. 7 ■ *. r
Capimlt. appellatunitem qui prima: operae dicitur, qudd
TnmA o- prima piftoris ofncinam publico artifkio expo-
fer*. ftulantis opera fiat.Quinetiam cadidifsimus Eu-
Sacer nites,cognomcnto faccr,ventriculo multum cft
Sentditlm noxius : cuiufmodi dixeris benedicTum panem,
facris e^dibus populo diuidi folitum:qui-qudd fic
maxim«e molis, vix vndecunq; percoqui poteft;
LIBER PRIMVS. II
male prsetereaelaboratus eft , queadmodum qui
Romae publice vaenit :qui etia fi falis aliquid re-
cipiat , tamen quod minimum habeat fermenti,
ventriculum fatis grauat . Salubcrrimus Dapfi- Dapfiticm
ticus,exa<5t.ifsime pertritus,multum ablutus,fer-
mentoqueplurimuturgens, vt oeulatus efle vi- }
deatur, inter caeteros leuifsimus , noftris molli- MoUkvAm
culus, Venetis boffetus appellatus, cui fere fimi- £<>ffetus.
liseft,quiaprincipum vfu,buccaepanis &auli- ■5*a*/"*-
cus dicitur. Minime omniumexcrementirelin- ^Ucus,
quit Dypiros,autbifcoctus. Hic duorum eft ge- Dypiros.
nerum,alter quidem fordidus,filigine ac caeteris sifiQ^*
inferioris notae triticeis cofcdus , nautis alendis
(quoddiutifsime afTeruari pofsit) accommoda-
tus , vnde nauticus appellatur : alter verd gene- *?*»ticus.
rofus,tritico puriore confectus , vt quantumuis
imbecillum ftomachuinftaurare pofsit,quapro-
pter iis imperari folet, qui luis Neapolitanae per
diaeteticen pcenas luunt. C5ditur apud Venetos
faccarojcinnamomo , & croco,atque itaprimis
menfis cum monemuatico afTumitur.Cuius for-
me, eft fpeciari9,aut,fi mauis,aromatites,in agro fynwiw*
Remenficonflcifblitus,mellis ac piperis,faccari M omatt*
aut cinnamomi loco portionem recipiensifed is
femel tantu co&us eft : quo nomine minus equi-
dem falubris.
Co&u admodum difficilis, azimus,aut fema- ^Zimut'
zimus : poftquem, filigineusatquehordeaceus. StUlincHS*
Infalubris eft tiphynus, olyraceus , furfuraceus,
11 DE NVTRIMENTIS
fabaceus, orizacens : trago^milio, panico,cafta-
ncis , atque huiufmodi caeteris obinopiam con-
fe£t.us:que, tametli tritico nonnunquam confun-
danturmocere tamen maeis.quam prodeffe pof-
Tanis in- r X . ••■••/- 1 u • Y
falubritas. *unt ' C2etcrum trnicei panis lnfalubntas , non
folum a corruptione^verum ctiam magis a prae-
parandi modo plerunque pendct . Etenimqui-
cunque aqua putcana , ftagnante , lacuftri , tur-
bida,atque impura conficitur : quique flipu -
lis, paleis, ftramine, vel arundinibus excalefa&o
furno percoquitur:aquanimiaperfunditur,a fer
metatione no fatis operitur, neque vndccunque
quantum opus eft affatur , infalubris eft . quem-
clybanites admodum &c qui clybanites,teftaceus, fubcine-
Testaceus. r^us & focaccus appcllatur.Dici enim non po-
Sukcineri* ' r ■ i • i
tlHU teft ,quantum raciant adpanis bonitatcm aquas
Fccacew. falubritas,&: matcria ex qua ignis excitatur. Ve-
rumex pifcibus confe&umpanem ( cuius notae
apud Scandianos editur ) nihil equidem moror:
Nullis enim inopia legibus aftringi poteft.
Dulciaria^placenta:.
OMnium delicatifsimi dulciarii panes: qui,
quod prseter caeteros plurimum placere
foleant , placentarum nomen aflumpfe -
runf.magis enim ad gulse irritamentaac delicias
faciunt,quamvtfrequenti vfucommendari de-
bcant .Omnes autem obftruut,&: maiorem prar-
tcr ceteros in coquendo laborem ventriculo ad-
LIBER P R I M V S. Ij
ferunt . Multorum hi funt gcnerum : quidam e-
nim e re ipfa faccarati vocantur,vulgd faecarini, Saccaratl;
Venetis , a. forma , buccellati: primis lautiorum fwceUati.
conuiuiorum meniis,cum Hippocratico malua-
tur,corfico,autmufcellinoapponi fbliti: cuiuf-
modi funt vulgares noftri caminelli,bridauelii
aut eftrieri : quorum parcior vfus ventriculum
inofficio continet,inter Athenan artolachana Urtda*
fortalTe connumerandi.Verum marcipanes, fac-'^*»*-
carorofaceaimbuto,amygdalis,pineis,piftaciis, *
atque huiufmodi caeteris conditi, Italis & Auli-
cis frequentes,vt certe funt gratioris faporis, fic
etiam fuccos generantoptimos:quemadmodum
8c qui poftremis noftrorum menfis ofFerri fo-
lentobeliae appellati ( cuiufmodi fortaffe anti- obelu.
qui Baccho confecrari folebant) faccarata farina
in folia tenuifsima digefla confe&i, operse pani- *ntm *
culos vocant , alii nebulas , quarum ex numero, ziebuU.
haud ita probantur, quae melfaccari locoreci-
piunt. Vtrique autem , ab oblatis & facris pani- oblatifa*
bus hoc diftant, qudd facri fint impermixti, fer- nes'i
mentoque ex religionis noftrse inftituto ca-
reant.
Itriis ac libis antiquorumrefpondent gaftelli ****•
multiformes, Picardis Sc Campanis frequentes: ^j^,
item turtae noftratcs,multas appellationes forti- Tmta.
tx , Sc quse bellaria diuerfi generis ad puerorum
delicias erfinguntur.Que. fingula,fiue butyrum,
aut cafeum,fiue lac, eiufque cremorenr. fru&us,
14 Dfi NVTRIMENTIS
oua, carnes concifas , caeteraque quanuis palatis
quorundam gratifsima recipiant : tamen ftoma-
chum apprime grauant: hoc tantum vtilitatis ha
bent,qudd pondusfubie&is cibis adferunt, vt
cydoniati vicealuum comprimant. quapropter
his parcifsimc vtendum eft , neque committen-
dum , vthuiufmodi cibus nobis fit frcquensac
CasltUi. quotidianus . Huius nota; funt, gaftelli ferc om-
FUmimcA nes,flaminica:.£ohiera» rurrelli,ratones,pulpel-
Cokier*. r-1 r ■ *, r -i • V i i
TurteUi. *lnl> taim°nnl j » conlimiles: qui re vera multo
xgtones, magisorTiciunt,quam turtae,praefertim Italicse,
^nlfeRini. gratifsimi faporis herbulis conditae: a quibus o-
tlmofim. mnes fer£ noftratcs, etiam Anglicx , leccatx,ac
biformes appellat2e;ventriculo pondus adferut,
neque tam citd percoquuntur.
Pultes^ polent^ cxteraque
cx triticeis aut lcgumini-
bus confc&a.
Aceratum pane , ac quouis modo condi-
\/f tu,& cu iufculo,vel aqua fola in edulium
nobis oblatu,nihil vetat quominus intcr
pultes recefeamus : fub quo etiam edulii genere
Taiutta. Italorum panatam comprehedimus: cuius loco,
cloto,elixo, aut friato, ac tenuifsime comminu-
ro panc quidam vtuntur:qu*e pultes multum Ql-
ne nutriunt, ac pro diuerfa apparandi ratione ad
fanitatem plurimum faciut . Quapropter omni-
LI BER P^IMVS. IJ
bus fere totius Europae populis comune elTe vi-
demus,vt offas eloco pane condiant,melioribiif-
que iufculis panis micam inferant. Vcru hoc qui-
dem pulris genere,quam panata vocanr,qui ma-
Iunt la&entes ac iuniores pueros educare, quam
ea polenta quse farina triticea lacl:e vaccino deli- Toletapue
buta fieri fblet,rec1:e mea quidem fcntentia facc- r»r»m.
rc videtur.Huiufmodi enim polentse,magis ob-
ftruunt,febres,capitisdolores,aclumbricosex-
citat. At vero qui paftamin laminas tenuifsimas,
aut vermiculos confcifiam, feruentiiufculo ma-
cerat, atque inde vermicellos,aut lafagnetas con . „.
ficiunt : quique panis micam rurfum in paftam Lafagxu.
fruftulatim coa&a , &iufculo delibutam,ac fria-
ro cafeo cofperfam,Macarones excogitant,certc Mdcarona
vetriculo delicatiori minus confulut : funtenim
heec difficillimse co&ionis cibaria , qusequearti-
ficibus, operariis ac rufticis magis accommoda-
ri debent.
Earumautem quae triticeis aut leguminibus
conftant polentarum , hordeacea; quidem ac fi- ?oUn**'
milaginese prseftare videntur: quas vt magis nu- Hord"*e*
triant, mica panis atque amygdalis condire fole-
mus. His multdmagisnutriuntfrumcntacee^at-
que orizacese , nifi ventriculo efTent oneri;ac fla-
tus edmagis excitaret, qudd vaccino la&iinter-
dum permifcentur . Qua; verd auena , milio , ac
panico coniiciuntur : prarter afpcritatcm parum
vtilis funt fucci: ac multd quideminus,quaelcn-
l£ DE NVTRIMENTIS
ticula conftant: hoc enim leguminis genus,tan-
tu abeft vt facile coquatur , vt altero poft aflum-
ptum die, fere integru reiici foleat. Piforum au-
tem,cicerum,phafeolorum,fabarum,acca:tero-
rum leeuminum polenta* , ventrem inflant ,&
craflum fanguinem generant : haud fecus atquc
eruorum ac lupinorum.quorum poftremum gc
nus ob amaruudine minus eft nobis afluetum.
Aq
ua.
^ Ecundum pane ac triticea,maximus haben-
^ dus eftaquarum dele&us : tum qudd com-
munis fit omniu potus , tum qudd hac per-
teratur panis, iufcula fiant, vinum diluatur, ck-
realia,ac mellitae afiaticorum potiones cofician-
tur. Quae ll quidem corrupta fuerit,id etiam cui
pcrmifcebitur,facile corriipi erit necefle. A qua-
rum lgitur falubriores funt \ cV coctu faciliores
Fluuialii rapidorum fluminum ,quorum motus eft perpe-
*&*' tuus:e medio ipforum alueo,&:antequam vrbes
ingrediantur hauftejquarum delicatifsimae funt,
qusecunque magis leues funt,atque infipidae,ci-
td caleflunt , ac citd refrigerantur . Poft quas ,
probandae funt ex iis fontibus defumptse ,qui
ad orientcm fpe&ant : aperto foli funt expofi-
ti, fabulofoque decurrunt alueo : a quorum fca-
^ . turisinequantum fleripoterit.loneifsimehau-
Lacnsiru. ..,1, cl - 1 /1 /1
TuhJlris. nrl ^ebent. Lacuitres aute,palultres,ac ltagnan-
&t*gnHS. tes, omnes quidem nocent : ac fiquidem ob loci
L I B E R P R I M V S. \J
incommoditate his vti oportcbit , erut ex aper-
to , foli obie&o atque excelfo loco defumendag :
& (qud minus noceant ) excoquenda* , aut vafe
fictili (qualia funt noftra Beliouaca) trasfunden-
daj.Turbida verd aqua^qualis eft Tiberina,in do T^^a.
liis vel vrnis,( vt Romae fit). fubfidcnte fabulo e-
mendari debet.PIuuialis atitem,cifternis optime Pfomalk.
infblatis, Sc arcna confperfis afferuata, facillime
pcr hypochondria tranfit,modd fit reces, neque
ita pridem reteta . Quemadmodum autem aquse Dti-™>
dulces obftruut,fic falfae malos fuccos generant, ^teana.
ac male olentes,fanguinem corrumpunt.Ex pu~
teanisperaliarum inopiam falubres, quascuque
exprofundifsimo puteo,qditioreloco fito,&v£-
que ad rupem excauato,non operto, Ced aerifo-
liqueliberrimo expofito,atque ex quo frequen-
tifsime aqua hauriri folet,defumutur. At quae ex
torretibus aut fluminu a magnis ac niuofis mon- Torrentm,
tibus orientium primis ramis hauftae invfum ve
niunt : h3equidem,nifipriuscocl:se,etiaminco-
lis atque affuetis plutimum nocent : vnde ftru-
mofbs plerunque confpicimus eos qui radices
montiuminhabitat,acniualibus aquis vtuntur.
Compofitse omnes , & ad palati gratiam de- ^iquacom
licatiores effectee , varie corpus afficiunt . Ete - f°fita-
nim mulfa^bocheti nomen noftro vulgo adepta, jB9Chet»m.
Bulgariis ac Turcis , ob vinum lege fibi interdi-
&um,diuerfis rationibusapparari folita,biliofos
offendit ac melancholicos : aueadmodu pituito-
B.i,
l8 D E NvTRIMENTIS
ifrppocra- fis prodeft , quae Hippocraticaaur aromatica di-
uca. citur,faccaroaccinnamomocondita.Nutrit, ac
CJ° " polent? vicemfuppler,albaappellara,quddmica
^ilba. panis &: amygdalis contufis cadidior fiat. Refri-
uhxan. gerat Alexandnna, aut placerina, rofacea & fac-
Z?*i . carodelibura.Inrerhasambie-irquaePtiiTanadi-
ylacehna. . . f A
Ttiffana. citur:eo quidcm magis mterdum nutncns,quod
praetcr hordeum ac glicyrhyzam,paiTulas,da6ti-
los, pruna Damafcena,c*eter6fque huius generis
fruclus recipiat. Quibus porionibus, frequetior
eft neutris,aut etiam 2cgrotis,quam fanis corpo-
ribus vtendi confuetudo: quapropter in tertium
librum harum pertrac"tationcm relinquemus.
Vinum:
Inorii falubritas per fua genera diilinguen-
\a da efl : alia enim ex vuis , alia ex fru&ibus,
alia cx cerealibus exprimuntur.Horu quod
exvitibuselicitur,vt generofius,itaconco6tu fa
vhumfa* cilius ac fdubrius eft: moddfitrubelIum,limpi-
dum,fubdulce,aut fubacerbum : boni odoris,ac
dilutum:parciiifque sffumatur.
rhti boni= Qiiod verd ad eius confcftionem attinet : id
,.rac?ar'a inrer cserera admodum eft delicatum ,quod vua-
cofccttone. , . i r t-
rum acinis fcapo diftra&is atq^ felectis,foIis ma-
nibusexprimifolcr : vel cuius vindemiaparum
Mh?t(*m. co nferbuerit,mufrum appelIat:quod non ita re-
cenSjfedtamenoptime defaecarum,pofrD.Mar
tini,promprifsime in vfum venit . Plurimu prae-
t I B Sl P R I M V S. I£
tcreaadvini excellcntiam facit , vuarumacinos
putres folertifsime feligere,eafque maturas tan-
tum, reli&is in aliud tempus immaturis , decer-
pcre : mifcellaneas morilloneis, burdegalisyru-
pellinis,ac mufcatellis,albffqj leporariis,aut fru-
mentaceisitapcrmifcere,vt quodinde muftum,
autparum efferuefactum vinum extrahitur^ pa-
lato gratifsimum ciTe fentiatur.Verum hoc qui-
dem quemadmodum &proticum ( meram gut- PntUuml
tamappcllant) celerius fcrit cerebrum , parum Mera&ma
aiTeruatur, minufque nutrit: hoc habet,qudd fa-
cillimc in vcnas diftribuitur , & vrinam promo-
uet . At quod tortiui bonam portionem recipit,
quodque cum vuarum fcapis exprimitur,ac qua-
triduu, aut cd fi opus eft amplius efFerbuit:poft-
eaquam rcfcdit , ac limpidum,aliqu6tque mefes
aiTcruatum bibitunftomaehumagis reficit,quo-
que maiorem recipit morilionese portionem,ec»
delicatius ciTe folet . Nam qudd fanguimorellse
ac nigrae appellatse copioforem fuecum cotinet >
vt crafsius atque afperius,iic etiam co&u diffici-
lius & ad obftru&iones paratius eft . Quod aute
in ebullitionevel dum in labris cfFeruefcit,aqua,
ad coloris(vt Patauini folent) abfterfionem per-
funditur , quemadmodum & quod transfundi- TrSsf»fim
tur ac pcrcolatur , plurimum fuarum virium de-
pomt,ac proptifsime abit in vappam : quamob-
remin transfufionc , fulfuratis lintcis Germani
ad vini afleruationem vti folent 7 quod equidem
B.ii#
20 DE NVTRtMENTlS
minusapprobo.
Vlnl honU Quinetia pro variis regionibus generofa vi-
ta*aregio= naaD improbis feligcre pofsumus , vt inrer alba
optima , concoctuque facilia comple&amur , ex
^ilbaex noftxa quidem Gallia,Atyfiana,Barfufalbina,Ar
Gatlia. bofiana,Curtinia,Palyfsia,Saporciana, Flcfchia,
Faymogiana, Andegaueiia,Aruernica, & Aqui-
tanica,aut Narbonefia, quae ab odore mufcarclla
vocantur: hdc Hifpanicis pra?ftatiora,qudd non
ita calida fint,fed limpidiora,minufque flaua.Ex
JELxitaha. Italia verd,alba vinaprobatur vcrnacula, Bono-
nicnlia.Monfalconia,cv omnium longe faluber-
JBxCrjccia rima Trcbbiana. Ex Graecia,Monemuatica(mal-
uafiam appcllat ) multorum apud Venetos fapo-
Corfica r(jm jegUftari folita ; ite Corfica Romanis fami-
liaria,Baftarda noftris di£ta,qudd fortafsis melle
intcrdum adultcrata,mulfo antiquorum plerun-
que refpondcant.Quibus addemus ex agro Ger-
Uibaex manico p hcnicaatquc Alfetia.Rubellorum au-
Cermania. > n- * i- « r r» i -T
Xubella, tem cx Gallia,prxltat Aurehana,Aylia, Beluetia,
CaUka. Ifantiana , Ryzia , quae apud Aruernos pallida ,
& admodii delicata , vt Romae Sanfeuerina pro-
*riff*» bantur. Nigra, etfi generofa bene coquantur,ac
plurimum nutriant,tamen vcntriculo funt pon-
dcri,vcnafque obftruere confucuerut. Talia funt
que; Romanis mulierculis ob dulcedinem appn-
me probatur,Magnaguerria dida ,quae nefcio an
Klgra Hl antiquis Phalernis refpondcant:icem Hifpanico-
#«'"'*' rum Almaydia & Cafcaytia di£a: & cx agro Nar
L I B E R PMMVS.' 21
bonenfi,Lingoecitoniea,Volfcica,Gallaca, Ne-
raca,acque obrubri,vtputo, coloris denfitatem
rofetica di&a, cuius notse quseda Corfica adrno- Z°fitic4.
dum duleia ad nos nonnunquam adferuntur.
Vinaautem eoc"tionis difficilis funt in genere vinamfe-
recentiafere omnia , turbulenta, non defcecata, ll4f1°na\
acerba,aut etia auftera:item crafla & oleofa,quse
grauia ac poderofavulgus noftrii appellat.Cuius
notse funt acerba, Viliuuiana, vitrinia, aut yuri-
niaalba:itemFontiniana,&Montrolliananigra,
a quibus Gaftiniana,Meldenfia, Senonenfia, Au-
xitaniea,Niuerniana, Allobrogica : atque ab ex-
ternis graecaappellata, Marchiana,Patauina,Ger
manica, atque aded Hifpaniea permulta. Infalu-
bria funt & cacochyma,pergulana,&: quae ex lo- ?*rg»Un*.
cis fyluis vicinis,aut quibus fylusefuccreuerunt
petuntur.item quse ex labrufcse fru6tibus expri-
muntur, aut macmate ex torculari in doliu aqua^
conie&o eliciuntur,loream antiqui, nos diipen- Lona,dij%
famdicimus. t"***
Compofitumeftaromatites,autaromaticum, rmacom-
noftris Hippocratieuappellatum,poftremis di-^ ' r^f
tiorum mefis,perhyemem, cum operario pane: ticum.
vel etia primis, cum dulciariis exhiberi folitum,
quod tam album quam rubellum3etfi aliorum ci
borum co&ione adiuuet,frequentius tamen ne-
que copiofum aflumi debet, ob eos quos cxcita-
re morhos extranea caliditate.natum eft:ad gule.
delicias,velad imbecillis ventriculi calorem ex-
B.iii.
L
*& DE NVTRIMEriTlS
citandum potius accommodum , quam vt quo -
tidiani nutrimeti loconoftram regioneminco-
lentibus aiTumi debcat: quaproptcr hoc vini gc-
nus^Germanis ac Britannis relinquemus.
Vinafru&uaria.
Egitimo ac naturali vino,nifi aliunde adue-
cto , qui populi ob caeli frigidiorem intem-
pcriem, aerifque inclementiam carent , aut
paucum faltc colligunt,fruct:uariis vtuntur.Hoc
faciiit apud nos BrioneSjCarnuteSjTuroneSjCe-
nomani, arque omnium maxime Neuflrii, apud
Celjirtma, \r i i • 1 • j
Totudul- ^]1105 ccliirama aut potudulcia pecuhari quodam
€ta. nomine appellantur . Quorum quse pomis cofi-
CyJrta. ciuntur, gencrali apud Neuftrios vocabulo, cy-
j-omtA.{ ^rca^aut a cltvll maJi cxcellentia, citria, particu-
Cormfd. lari autem nomine pomea dicutur, vt qua* ex pi-
Corneitana ris extrahnntur pirea,&: quse forbis ac cornis ex-
falmea. primuntur cormea accornelianavocatur,vtin-
tereaexoticapalmed,Indicis,&nouisinfulisfa-
miliaria prsetermittamus.
Frutiua- Horum vini eenerum conco&u faciliora funt
rlafaln" /11 P .. . • \
bria. (quod ad expnmendi rationem pertinet ) quae
uhtxfri» fruftibus bene maturis,probeque apparatis, fuo
mtndi ra- tempore collectiis, ac quandiu opus eft afTeruatis
ttont, flut.Namquorundamgeneroforum pomorum
& ad vinum accommodatiorum,talis eft natura j
vt iis poft vetuftatem atque alTeruatione ius cre-
fcat.Dura porrd ac folid.i carne pr<jdita eiTe opor
LIBER PRIMVS,
tet ea,ex quibus vinu exprimere cogitas: vnde ex
curtipendulis, franceturis,acpafsipomis, etiam
fi generofa fint,nullum vinu exprimitur:Quem-
admodu nec ex generofis piris,fed tantum agre-
ftibus,noinfitis,valdeacerbis &aufteris.Quo fit
vt diutius pirea afleruetur,nec ta propte in vfum
veniant.Nam quod ob piroru agreftium inopia,
ex duleibus ac generofis exprimitur vinu,id pla-
ne eft infipidum,atque in vappam protinus abit.
Quod autem attinet ad fru&uum , ex quibus
citria eliciuntur,fpecies.Expomeis quidemfa- Pomeafa*
na funt , quaecunque vnica mali fpecie conftant: ******
quse etfi in annum tantum afleruentur , nec tan-
diu atque pirea perdurent , delicatibra funt ta-
men,ac ftomacho longe gratifsima.Huius equi-
dem generis funt heroetia aut heroica , ab huius Hmetw*
nominis pomis exprefTa, ita odorata , vt Cario-
phillo condita effe fentiatur: Verum in duos tan
tum menfes afTeruantur. Ab heroicis,probanturv
Cunoetica,a pomis eiufde nominis di&a-.quse vt ^oetkii.
dulcia odorata , atque aurei funt coloris , fic tale
etiam vinum emittunt1, quod inter pomea diu-
tifsime afTeruatur . Atverd cui rubellina poma %gbellw%.
rubellino citrio nomenindiderunt: vinumru-
bellum ab vuis exprefTum , calore ac fapore fal-
lens,caput interdum feritiquamobrem imbecil-
lioriventriculonon ita commodumeft,atque
curtinium : quod etfi tandiu non afTeruetur, ta- Cmhimi.
men eft minus infenfum. Omnium autem mini-
B.iiii.
24 DE NVTRIMENTIS
XMgeletWi meRengeletiu,raruquidem id, qucmadmodu &
infrcquetiafuntpoma, aquibus elicitur,regele-
tica di£ta , quod vno pcr ramos ordinc difpofita
(quemadmodudac~tili) fuccrefcant.Neque verd
SindouiU improbanduefi,quodapagoSadouilliudicitur.
hum. Pomeorum mfalubria funt,minus quide bar-
IPomeain* beritia.Neuftns inferionbus &. Caletiis vul^a-
ja n , ria:mao-.s auteminlenfabecquetia, ex pomis a-
Becquxtm, grefhbus non mlitis cxtracti:adcd quidem acer-
baatq- ac!;l^,vtoinphaciiautacetilococibis c6-
dicndis porius confcrant. His accedunt Relletia
cx pomis varcgatis £: rubris, veluti parallcllis fu
per corrice delinearis exprefTa,adcd ingrati fapo
i is vt fua accrbitatc Iachrymas excitent . Infima
retiu, omnium funtviuretia,fcre la£t,ea,n6 minus aclo
reaob aquofitatemScinfipiditatc contemncda.
? lon: Pyrcbrum porrd fanafunt atq-, euchima, quae
a pyris casram colore referetibus cserclea dicun-
C&n tea, r J .
tur,omniumquc pnma expnmuntur: ncc lta diu
f . durant.Secundumlocum tenent, quse Roberti-
jQjcr.im* ^^ vocantur : ipfa etiam generofa , limpida , &
que di fsecatamuicaxcllinum guftu refcrant:hoc
tantum afrerunt dctrimenti , qudd capuc largius
cpota fcriunt: quemadmodum & qurc carifia no
minatur , omnium poftrema extra&a,magnique
apud omjves nomims.
Tyrta infa Infalubria funt,que cx generofis pyris,dulci-
Ittbria. fous zutinCnis cxtiahucur.Item minimuafTerua-
ta,ruffa,plguia,qu(jque apud quofda pyris ac po
iibEr p r i m v s; %•)
mis fimulexprefsis conftant.Cejterum ventricu-
lo plurimum obeft citrium vinum, auc fru&ua-
rium quod recens , turbuletum,non defa^catum
atque acidum eft.Item quod aqua delibutum lo-
ream fru&uariam refert.Minime omniumvtile,
quodexcornisacforbisexprimitur.Vilifsimum
quod ex prunis fylueftribus quantumuis matu-
risapudNeuftrios inferiores elicitur : prunelli- ^rmelllim
numvocantrcuiaquaperaliquotmenfes inna-
tansatque infufa , colorem ac guftum acerbi cu-
iufdam vini adfert,quo ad fitira aegrotatium ex-
tinguendam prsecipue vtuntur .
Vina cerealia.
Inis cerealibus, hordeo,auena, tritico,ad-
\T iec"tis lupuli floribus,aqua perco&is ac be-
ne defpumatis , vtuntur noftrates Belgae,
hoe eft Picardi,Germanfque inferiores,atque ex
fuperioribus nonnulli:item BritanniacNeuftrii
fere omnes. Quas fiue zithum , fiue curmi anti- zhhum.
quorubireae referant,vbique vocantur:plerifque Clirmt"
Queucse. Hoc autem vini genus , Britannis lon-
ge omnium excellentifsimum ,ex alica confe-
dtim, alla , perfecte coc"tum, gutalladicitur : bi- ^tlla.
ream duplicem Flandri^ Picardi Sereuifiam , aut Gu,taU*>
queutam duplicem vocant.Cuius generis dulcis ' f
atque admodum limpida, Bambergenfis ob hu~ J*"l 7" \
iusloci aquse leuitatem ac tenuitatem di&a , vi- *
num album vulgare minufque generofum , ple-
l6 D E NVTRIMENTIS
BfmUa. runquc ementiri folct. Amarae funr,Bromicaae
fc^uttca. J3ez(itica^ quaru vtraq- rubellum vulgare , etiam
limpidum,probe fallit. His bireis aut cerealibus
vinis lolium interdu faporis gratia admifcerrfo-
lct,quo linguam & palatum altius feriant.Sed ab
hac confurgcns ebrietas , praeter nutrimentum,
plurimum detrimeti faepius adferre poteft. Om-
nes enim generofac bircac , plus «equo afTumptae,
fcnfum atquc animum conturbant.Has dum de-
licatiorcs maiorifquc nutrimeti BritanniefTicc-
re cogitant,faccaro,cinnamomo,ac caryophillo
condiunt,ac dcinde poft multa doliorum exagi-
tationem limpidas reddunt . Flandri, furfurc ac
jjiremhro- pane fpifsiores facere ftudent, Birembrotiamap
tia- pcllantes ; quibus fiquando mel atquc aromata
commifcet, genus aliud veluti hippocratici vini
Mcta. ccrealis efTiciunt,quod metam vocant.
Horum igitur vini generum afTuetis, conco-
Salubrcs £u fAcl\ms }jirC2 jUp]ex , aut fcreuifia effe vide-
-brtsbirtt, tur: poftquamBambergenfis acdeinde gutalla.
Rcliqua ccrealia nifi limpida atque emedata, fla-
tus gencrant,renibus officiut, vcnafque obftru-
unt. Quinetiam durjecoctionisefTe cenfentur,
qusecunquc aqua fontana,puteana,flagnate;tur-
bida,ac male olcnte fiunt,rrumentique ac lupuli
minorem portionem continent.
Carncs.
Cdrnindif /^ Arnium cfculentaru varia eft pro cseli afpe-
freuttx. K^j ftu? pabulifque animantium natura. Mon-
L I B S R PMMVJ,' XJ
tanis enimac decliuibus.ouilla vifcofior.bubula -^rtgiom-
durior, caprina delicatior , auium tenerior, co- M'
ftuque facilior eft: Planis,amcenis, ac patetibus,
omnes pre^ter caprinam falubres:Maritimis,am-
bigunt.Bononienfi enim ac Neuftrico,ite etiam
Flandrico ad oceanum tra&ui, fucculetior ouil-
larquaealioqui Mediterraneis atque Adriaticis
oris dura eft, ac male olens,nulliufque fere prae-
terlanarumminifteriumvfus-.vtvitulinamacbu
bulam iuniorem,eius loco fufficere, Gra»cis,Hi-
fpanis,atque Italis,plerunque fit neceffc.Saltuo-
fis aute locis enutrita animatia, nefcio quid alie-
ni fucci prae fe ferunt. Ferina,ob exereitationem
delieatior , quamobrem principum mefas exor-
nare fblet , maximaque ab iis obferuatione con-
cludi. Quinetiam ad caeliafpe&um,pabulorum-
que bonitatemaduertendum effe, vel hocargu-
mentopercipimus , quord alias carnes aliis prse-
ftare pro quarudam regionum praeftantia cerni-
mus: vt quantum uis pingues belgicos atque Ar-
uernicos agros , Franciciac Biturigici excedere,
guftuique amceniores quadrupedii carnes pro-
ferre foleant : ad quorum gratiam atque vberta-
tem accedit Turonenfe ,Cenomanicum,atquc
Andegauefe folum,delicatifsimarum auium foe-
cunditate,C£teras Galliarum partes facile exupe-
rare cognitum . His porrd feccrnendarum car-
nium notis , dcmefticam educationem a.diiccrc uheiuca*
oportet,quam vel ob conclufa, 8c in otio deteta tion**
l8 DENVTRIMENTIS
animantia,abundantioris excremcnti carnes:et-
fi nonnunquam candidiores,pinguiores tamen,
nutrimentiqueabundantioris producere certif-
fimum eft. Omnino autem exeitata,ac fylucftria
animalia;cicuribus ac domefticis, carnium falu-
britate prseferenda ciTc cenfeo. Quprum diuerfa
genera,nuctandeparticulatimenumeradafunt.
u rium Quaecunque igitur carne teneriore prsedita
meratio. ^unt animalia, breuioribus ac mollioribus fibris
intertexta,eaconco&u faciliaefTeexiftimamus :
*4ses. veluti funt ex auibus pulli gallinacei , aut his
pauld prouc&iores haftodelli , item columbini,
perdicini,anlerini,phafianarum,roftrularum,co
turnicum,turturum , atque vtriufque gcneris pa
uonum : quibus pafferculos , &: alaudas noftra-
tes addere poffumus. Proceriores aute,per hyc-
mem magis funt falubres , conco&iiquc facilio-
res. Eius generis funt gallinsc februarise quae no-
dum oua pofuerut,aut lis incubauerunt,quarum
delicatifsimae gallinotar, atq; aded phafianae fyl-
ueftres : poft quas capi Cenomanenfes, &c Fran-
colini Italici , roftrulae iuniores , turdi montani
griuarum nomen rctinentes. item perdices ma-
culatae ac iuniores(nam quae goechie; vocantur,
caputque gerunt rubro ac nigro per aures diftin
ctum, minus probantur ) item coturnices , tur-
tures,columbidomcfticiiuniorcs,fugitiui,cam-
peftres , vel etiam fylueftres, quos ramarios no-
minant,antiquorum palumbos fortaffe referen-
LIBER. P R I-M V S.' 25>
tes:addam etiam vinagines, quarum appellatio- :
ne pluuiarios noftros intelligimus.
Quadrupedum vero iuniorum carnesfalu- £u*Jirnb?
briores funt,porculila£tentes, cunicelli, lepun- htmcames
culi fylueftres,aut ex collibus vel montibus abf-
tra&i , nam cicures brafsicam olent. Maioruau-
tem animaliu co&u facilior eft arietina caftrata,
prefertim Francica aut Biturigica.Na Neuftrica,
Aruernica, Lingoccitonica, atque Allobrogica,
minus quidem fuaues, fibrifque longioribus, ac
durioribus prseditae funt.Celeriter etiam coqui-
turvitulina lac"tea,aut decimalis capellina , iu-
nior,atqueobaefa: poftquam agnina, atque adee*
afellina etiam la&ea , omnium longe delicatifsi-
ma: cui inferior eft,iuuenci'autumnalis caro,car
nerum Hifpani , mangionem Italiybouillonam
noftri vocare confueuerunt . His longe fuprema
eft ferina iunior , item porculorum fylueftrium,
quibus marcafsinorum nomeinditum eft, atquc
adec) pullorum ceruinorum,aut damarum,quos
phaones aulici noftri appellant.Que; cibaria fere
omnia,biliofis,melacholicis,ac gracilibus elixa,
prsepinguibus ac pituitofis aflata magis coferut.
DifFicilius coquuntur in genere proue&iores
omnes carnes, operariis, pugilibus , aut athletis InJal™n*
v ',.r . i r &|. t- carnmen»
magis quam delicatioribus vtiIiores:mali autem meratio.
fucci funt, omniafereaquaticaruauium genera; ^tnesa^m
cuiufmodi funt anates noftrates, 3c nuper ex In- nca'
dia adue£ti:quibus cqngeneres funt farcellae atq;
03 Dfi K VTRIMENTIS
halbranni,itcm vannierifcp vcnto abundantiore
plerifq-, locis reperiatur)gallin« lacuftres, fluuia
les ac marin$:mergi (plungeones vulgus vocat)
anferes,cygni,butorti,ardeze (ha:rones vulgo di
&i) rofhrulac grandiores,&: qui Curlnii neuftxiis
oris appellantur . Qiiinetiam terreftrium auium
proue£tiores,qua*da dur^ funt co&ionis: grues,
pauones noftrates 6c Indici, otides,quas otardas
dicimuSjitem galli, gallina;,capique vcteres: at-
queexnemoraliumfpecie,columborumid ge-
nus cui bifetorum nomen cft: denique quicquid
paflcrum aut auicularum praeter turdos & alau^-
daseditur.
jguadrupe Quadrupcdum co&u difficilior cft , vtraque
dmnjaro bubula proue&ior : poft quam aprorum &por-
tnfafobrii. corum car0 nimium nutrit,vitiofumque fangui-
nem gcnerat : item boum aratrum iam expcrto-
rum , atque his congenerum bubalorum ac fyl-
ueftrium,quos burTalos appellant:quibus vacci-
nam fere omnem, hircinam,caprinam vcterem,
atque ouillam,eius prelertim quae geftatoria eft,
item veruecinamaddereoportebit.Proindcqui
carnibus aliis,vel ob confuctudinem, vel guhm
vefcuntur,vt pfitacorum,coruorum, cornicula-
rum,garrulorum,picarum,cVexquadrupcdibus
vulpium : iis nulla lex aduerfam valetudine pro-
hiberepoteft.
Tartesqu* Quaedametiam falubriumanimaliumpartes
da amma» ^*r x , r
Mprater ad delicias varie prseparatse? maxime funt confi-
IIBEH PRIMVS.' $r
derandse.Harum enim aliae folubres, aliae infalu- ^*'w
bres cfie comperiutur : quibus etfi plerique non &*f*1**
vtuntur,queadmodum nec externis ipforu, car-
noia fubftantia minus praeditis partibus,no funt
tamen harum permultse reiicicndae. Teftes enim
gallinaccarum,anferum, cuniculorum, ac lepo-
rum : item pullorum atque anferculorum cere-
beIla,pulmo,hcpar,ventriculus,caput,collum,
Sc alae plurimum probantur.Quadrupedum ve-
rd maiorum ,vt agnorum jVitulorunijCapelloru,
ac iuuencorum glandulae maiores, pre/ertim in-
tcrcordiales phagoae dictae: item capita, linguae,
pulmo,cor,vcntriculus,iecur, ac pedes, conco-
&U facilem nutritionem exhibent : quarum par-
tium apparandi modus, ac condiendi ratio,plu-
rimum pro diuerfarum regionum confuetudine
ad ventriculi robur facere folet.
Quae verd gulae atque appetentiae irritandse infafohns
caufaalfumutur , velutifuritperniones mogun- t»*™*!*» ,
tini,lumbi ac linguae bubulae infumatae } item pc frfcf-
des, aures,roftra porcorum,ita condita,vt advi-
ni nefas accedant , potius quam ad nutritionem
aiMmantunhqc verd reli&a potius quam come-
ftamagis prodelTe exiftimamus. Quibusadiun-
gemus caponum,roftrularum,ac cuniculoru ca-
pita prunis candcntibus , aut craticulis cxaflata :
anferum proue&iorum cordaveruculis tofta^at-
que huius gencris caetera.
31 PE MYTRIMENTIS
Pafticiacarnium.
Pajlicia. Ihtl vctat quominus pafta conclufas,atquc
^^ inco&as carnes pafticia vocemus, noftris
potius quam Italis frequentia:quoru vfum
pro cocluforum edulioru natura, condiendique
ratione varium elTe duximus . Nam quaecunquc
exhis maiushabent perfpiraculum ,eaquidem
fuauiora,coc"fcuquc ficiliora funt, queadmodum
&qua:pipcreac gingibere condiuntur , multo
calidiora. Pufillorum igitur, columborum , tur-
turum , ac coturnicum bene medullata pafticia,
cinnamomo,acnuce myrepficaconfperfa , vel
vitulinaminutifsime contufa,vitcllifqueouori"i,
palTulis,grolTulis, omphacinsc granis codita: vel
quae vitulino pedore,aut capo teneriorc cum al-
bo iure fiunt,apprime lis comoda effe cenfemus,
quorum ventriculus pcr aetatemjtemperiem^re-
gionem,atque anni tempus, fatis firmus ac robu
ftus cft. Quibus addemus ex vitulorum glandu-
lis maioribus ac tenerioribus , phagois appella-
tis,confe&a, bouis mcdullae fruftis infperfis ,
quorum qu?e thymis,hoc eft,glandulis medii pc
cioris (intercardiales vocant) fiunt^vtfuntdeli-
catifsimi guftus;fic omnibus ex <equo bene falu-
bria efTc putamus . Verumetiam , quse ex ouium
linguis medullae innatatibus, modico cinnamo-
mo ac myrepfica cofperfis,ac bcne co&is hyema
libus ientaculis poft D . Rcmigii proponuntur,
LIBER PRIMV S. 3|
ea etiam co&u facilia effe cefemus, modd ne Iin-
gua* bubula* aut carnis quidpiam recipiant,: pa-
nifqtie vfti mica,vino ac pipere delibutainebri-
entur:alaudarum autem aut pafferculorii ex hip-
pocratico pafticia,frigidis,Ianguidioribufq; ve-
triculis commodaeffe nondubitaritn , vtetiam
venere(quemadmodumveruecis aut cerui teftes
pafta conclufI)excitare exiftimet. At quse aquati-
cas aues pafticia recipiut,anferes ^anates, & quos
halbrannos 8c farcellios vocamus , melancholi-
cum in corpore fuccum excitant: quod idem le-
porinam fpinam ac coxas pafta reconditas effi-
cere eenfent,&d multo id quidem minus.
Haudita falubria funt , quse ferinam iampri- ?*&icia
dem inclufam recipiunt , fiue fit maiorum , fiue ma *JWfh
etiam minorum quadrupedum cineritiapoftea
opertorum . Omnium maxime cacochyma quee
ouillam & bubulam cepollis conditam admit-
tunt,vel lpfis etiam operariis inutilia.
Infar&a carnium,
Omminutas aute carnes,herbulis,aroma-
{^ tis,vitellis,paffulis, caftaneis, atque inter-
^^ dum napo buniade coditas,ollis infarclas,
ac bene defpumatas (modd ferinse fint;vituline;,
ouill3e,autdelicatiorumauium)nonminusfanis
co&u faciles effe exiftimamus,atqueeas qusepa-
ni contrito , vel eloto in sgrotantium commo-
dum permifcentur: etenim labore dentibus adi~
C#i.
34 DE NVTRIMENTIS
mtint, celcriufq-, fubigiitur,ac fuos fuccos prom
ptius in vcnis deponunt.Quo minus mirandum
eft,fi dclicatiorum ac cuticulae inferuientium
menfas interdu feftiuiores reddant . At quae pul-
lorum aut proucctiorum auium ventri, additis
pafTulis, herbifque benc olentibus iniiciutur, vt
cum iifdcm affcntur aut elixentur:fatis fanaqui-
dem ex apparandi modo mihi videntur , fi prius
fngantur, aut leuem ebullitionem fentianf. tum
ad mcliorcm defpumatione , tum qudd alterius
fint nature; ab ea cui iniiciutur carne.Sunt qui ca
ftaneis, paiTulis, ac prunis Damafcenis contritas
carnes herbulis admifccant,atque ita anferculos
inferciant,quod eft confuetudini permittedum.
Verum quse caprino,agnino,aut vnulino capiti,
cum cotrito ipforum cerebro,faccaro, ac croco
c6dita,deindefrigurur,queadmodu nihil nocet,
fic parum etiam prodelTe polTunt. Quae verd vi-
rulino ptctori intercludutur ( modo prius effer-
buerint) haud infuauia mihi videntur*. quemad-
modum 6v qu<£ ventnculis ouillis inferta elixan-
tur,modd ne cafeum recipiant, aut eo nifi genc-
tsphU rofoinfpergatur. Capum vetcrem,parum ebul-
latnclHfns ]itum,ac deinde ofsium exemptoru loco fua car-
ne herbulis atque aromatis condita, coqui indu*
ftna bene infarfhl , phiala vitrca, ita vt caput ex-
tet conclufum , calidis cincribus , lentoque igni
perco&um ,non modd approbanm,fed inter ci-
bos omnium longc delicatifsimos adduxerim,
t I B E R PRIMVJ,' §j
quo poft refumptiuum, qui quocidic effluit,fuc-
cum ebibitum,confrac1:aad extremu phiala, cibi
delicatifsimiloco nobiliores vfi funr.
Malifucci funt inteftinafanguinefiulloaro- tnfzrSia
matis ac caepis condito infar&a (fanguiculos aut mciUi»Q***
buldones vocat) item colon fuillum reliquis in-
teftinis tenuioribus veftem prsebes,qui cibus cd
quidem deterior eft , quo carnis lacinias recipit.
Crudos enim fuccos generat, difficile coquitur,
venafqj plurimuinflat.Hocaliquatominus no-
xiseeffe videnturlucanica» Venetse, ceruellatoru
Mediolanenfibus, Godiuelloru Lugdunenfibus,
cseteris Gallis falfidiarum nomen retinetes : quae
fiquidem vitdlinis tenuifsime comminutis,8c
aromate probe cotemperatis , ac croco conditis
fiant,parum adferut incommodi , modd parcior
earum fxt vfus : nam quae fuillam aut bubulam
continent,prorfus Iaedunt.vtinterim Andollias
Trecanas,ac Cenomanefes omittere non videar:
quarum pinguitudo Sc falis copia ; meo iudicio
nihil optimi fucci adferrc potcft.
Condimenta carniumu
Ondimentis ( falfas ab vficatifsimo condi- s*lfih
f^ mentorum omnium fale noftri vocant)etfi
non indigeat fames: ad delicias tame,ac de-j
ie&as appetentise refumptione , vel tenuioris for
tunse quiuis vtitur.Horu alia vulgaria funt, fale,
omphacio, aceto, faluia, hyffopo, fapa, defruto,
DtdCoito.
Dtacydo-
nion..
Diatrion
ppercon.
Tultteres
r.
Ducx.
Tiperit.
Sfeckmm,
$6 DE NVTRIMENTIS
cseterifquehuiusgeneris compotlra: aliaexqui-
fica , acque aliunde vfurpacis aromatis ^ ac fuccis
conftantia: nonullis quidem frigidis, limonum,
citriorum,aurengiorum,punicorum: aliis vero
calidis,cinnamomo,cariophyllo, myrepfica,pi-
pere/jingibcre : quarnonunquafaccaro, autin-
terdd croco,vel accto macerata, lautiores nobi-
liorii mcfas exornare folcnt. Atq- he^c quide cum
rationeacmefurafuistemporibuSjfuaq- teperie,
atq; setate exhibita, parcim os vcncriculi recreat,
partim etiam cofhonem adiuuat. In quem vfum
olim excogitatum eft a Galeno diacodion , dia-
cydonion, 8c diatrion pipereon: reliqui praeter-
ea pulueres a. recentionbus medicis delcripti,
quibusfr.ccarodelibutis,rofacea,autalnu!o opti
mo lure liquidioribiis fa&is , nihil acque dclica-
tum ede comperitur.Veriiri quae codimcntapi-
per^gingiber.cardrmoiT.umjnucirquemyir.
cse vaginammacis appellatam , autetiam auclei
medulLt recipiurt^ea frigidifsim 33 ac pituitoibs
per hyemet» cna (blet, eofque qui re-
gionesocc:caiasatq;hiperb:.reasincolunt:qua-
propter ea cuiuistemere proponere nu eftopus:
aromaticifquepulueribus magna cautione vten-
dumethquorurn quiduc. lappellatur
parce e::hibitus,coctioni admodumj :.Pi-
peris autem aut fpecierum,hoc eft ca n a-
romatum didus ,hepatiscaliditatemprcpe.
dum igneam reddit.Quamobrem Germanis in-
IIBE'1 P R I M V S." 37
inferioribus Britannifque relinquemuSjquorum
alii butyro , vino , zitho, ac mic*e panis aromata
commifcent:alii faccaro,aut cinnamomo,gene-
rofi vini dulcedinem., ad aeris frigidioris emen-?
dationem , potius quam corporis falubntate au^
gere folent . Proinde qui aceto eopiofiore atque ^etumjn.
optimo (fiue fit fambucinum, fiuerofaceum,aut con metl*
cariophyllatum ) fuos cibos ad appetentiam co-
piofius ac quotidie codunt, curiofe mea quidem
fententia facere videtur: nam quf refrigerat ace-
tum, quu tribus vnciis ieiuno ventriculg affum-
ptum , aeque fere aluum ducere, atque fcammo-
nium percipiatur ? Qmphacium vetus iufculis °mphacw,
gratiam adfert,reliquifque cibis quos ad delicias
cupimus efle fuauiores : mufteum ac nouum in~
flat, vetriculum defatigat, atque inteftinis mur-
murexcitat.
Infalubria funt ea condimeta, qua» fmapis at- Cmdimeta
que herbas triticese fuceum recipiunt,hoc falfam tn^ " n^°
viridem,illud finapidium voear.quod fapa com-
moderatum ( vt Diuionenfibus atque Andega-
uenfibus moris eft) etfi delieatius , tamen eft
ventriculo noxium . Hoc autem noluit Galenus
in fuo diacitonitem inferere, maluitque huic pi-'
perinfpergere.Proinde queadmodum antiquo-
rum oxygarum a medieis ob acetum & muriam oxytarfi,
( quas prorfus cacochyma funt ) reprobatur : fic
etiam Italorum alliata, 8c Lotharingorumurot- ^iUiata.
ta,oxygaro fere refpodens,minus ventriculo cQ-M*rotta*
C.iii.
3^ DE NVTRIMENTI5
moda efTe iudicantur ; &c quod dolorem capitis
excitent,& qudd vules fpintus tetro vapore in-
ficiant . Quaecunque cnim csepam , porrum, al-
lium,& ancthum recipiunt condimenta,ea ton-
ftnnisac cerdonibus magis clTe comodacenfe-
muSjO yt delicatiorum rhcenfis orTerri debeant.
Oua.
O
Va,nonullorum animalium fanguis femi-
ne confperfus , ad fui gcneris procreatio-
nem a natura nitidis mcmbranulis,candi-
doque putamine conclufus, noftroru corporum
nutritioniex quibufaamauibus haufta,maximc
conferunt; nullocnim negotio m ventre confi-
ciuncur,firccentiailnt,forbilia,parumcoda,ex
gallinis iumoribus,phafianis,aut perdicibus dc-
Salucnu- fumpta:quorum loge delicatifsima quse fubuen-
taneadicuntur . Neque enim audicndoseos elTe
cenfco, qui oua in ventriculo cito c5putrcfcere,
biliofis nocere, calculumque excitare praedicet:
hoc enim de nimium coctis, frtxis,aut alio quo-
uis pacto apparatis intelligi debct:quod a*que de
rcliquis cibariorum gcnenbus dici poteft.
OHainfa* Minus falubria funt , codiique magis contu-
Ubrui. macia,?nfcrina, anatina, noftrorum atque etiam
Indicorum pauonum : quibus etiam ftruthioca-
melina,ac teftudinum oua adiiciemus:que; vt fc-
brictibus magno maio funt , fic fanis febrem ex-
citareputantur.
L I BgE R P R I M V S. $$
Lac.
•
ID porrd adiumenti lac quadrupedum homi J
nibus adferre poile exiftimamus ,quod auium
& quorundam ab his animalium oua: vtrun^
queenimexiftimamus efle fanguinem animalis
in hanc formam a natura commutatum,ouorum
tamen diligentius cuftoditum : quae quia ob in-
cubationem extra ferri necefTarium fuit,duriore
operculoa natura communita funt :illudverox
qudd ad educti foetus, vel corporis noftri nutri-
tionem in corpore afTeruari oportuit , molliore
glandulofo, corporifqj fuperficiem no exceden-
te conceptaculo cotineri fuitJ[Omnino fgitur lac
&: ouum fanguis eft animalis a priore forma,na-
turse labore atque artificio, poft animalis, a quo
produ&us eft fpeciem,nobis etiam alendis ido-
neus.Quamobre recte quidem a Galeno di&um
eft , Omnium quae nos nutriunt cibariorum lac
bene fele6him,optimum in corpore fiiccum ge l
nerare, facillime confici,atque eo vnde profedii
eftfanguinis, promptifsime redire . Quo minus
mirandum eft, fi queadmodum de Plutarchi£o-
fiftrato audimus , Scoti atque Hiberni ob fuila-
6tis vfum ferocem, robuftumque corporis habi-
tuminduere confpiciantur.
Seligendum igitur eft reces mul6him; vacci- La^e^s
num , pingue , nullum a dulcedine faporem ha- **t0'
bens : eo maxime tempore quo laetifsima ac foe-
C. iiii.
40 DB NVTRlMgNTlS
cundifsimapabulaeiTefolent.avaccmo,c;iprinu
cft vtile,inde vero afininum, quocjomnium con
co&u facillimum eft . Horum autem ouillum ac
bubalinum detcrrimum, ac magis nocuum . V-
numhoc pixtcreain omni lacrus genereobfer-
uandum eft,ne (quemadmodum docuit Hippo-
crates) caput dolentibus,autex laboreseftuanri-
bus porrigaturmc prsetcrea fit vetus,aut pridem
emul&um: neve nigncet,aut flauefcat: nam haec
inter vaccini la&is gcnera cocrai difficiliora funt.
Maximcautcm nocet , quodreco&um autplus
jeqUoferuefa&um tiiticu, aut orizam admittit,
quodque caepis,ac croco conditur,atque cx fari-
natriticeainpofcntam cogitur.
Crcmor ladtis.
Ac, multifariam in noftrum vfum cogitur
\ atq; afTcruatur. Aut enim eius cremore pa-
nesfiunt, aut delicatifsimapoftcremorcm
fubftantia,butyrum:aut totaferecoacl:a,cafeus.
CrtmorU* Cremor autemlaclis per sftatcin paniculos co-
"*• acr.us,rccens,minimum acidus,facile biliofis co-
quitur : aut etiam pultis modo liquidus , ex co-
chlcari hauftus, vel fictili vafculo ita exceptus,vt
CjputU- cruftam fecerit: caput la&is Veneti nominant.
' Nam qui iuncis intertextis occluditur,vt fubfta-
i»»cat4. . i. . ■ ■ ■ ^ v rr
tiajdurioriSjiicahmentiminimuvtihs elie com-
peritur. At frixus,&: faccaro conditus, aut pafta
in turtas formam condufus, fecundis ac poftrc-
B
I I 3 E R P R I M V S. 41
mis mentls cu bellariis affumptus ventriculo la-
borem adfert, quamobrem robuftioribus ac ca-
lidioribusmagisconfert. 0
Butyrum.
Vtyrum autem,etfi (quemadmodii oleum) ^0mm<
ventriculo biliofiore promptifsime flam-
mam concipiat: tamen reces, atque ex lacte
iuniore,equonullus detra&us fuerit cremor,be
ne confe&u ( cuiufmodi Vanuianum noftru eft)
primis menfis affumptum prodeft . Nam praeter
quam quodaluum lubricafacit , plurimuetiam
(vel Flamigis ac Neuftriis teftibus ) nutrire con-
fpicitur.Huius quidem generis optimu eft,quod
a Calendis Maii ad Iulias noftro cselo offertur.
Saleautem conditum atqueafferuatum ,potius
iufculis ac condimetis idoneum eft,quam vt cru
dum affumi debeat . Tale quidem Fracicum ma-
xime probatur,a quo Neuftricum,marinum ne-
fcio quid ex animalium pabulo redolens : deinde
Flandricum,acpoftrem<3Britannicum.Multum
enimfacitadbutyri bonitatem atque exceilen-
tiam pafcuorum nobilitas atque vbertas.
Infalubreeftolidum &album,acquodctm- ^mm
\ ^ mfaluhre.
que prster naturam ie habet.Capnnum vero,o-
uillum?aut bubalinum hoc loco nihil moramur.
Cafeus.
Afeus, formaginis antiquum Gatonis vo- Form*g9.
cabulumhodieretinens, totala&is optimi
c
4 2 DE NVTRIMENTIS
fubftantiacoactus,recens,molliculus,minimum
oculatus(qualis Montrollius aut Vinccnnius no
fter eftyconco&u facilis crit: poft quem ex afTer-
uatis Arucrnicus,dulcis,minime putris, aut cel-
lam vinariam redolens . Tcrtn ordinis efl Alpi-
Uhinm nus (Mcdiolanenfem Placentium, aut Parmen-
cafini. fem appC]jes per me licet) ventriculum imbecil-
lum iure quoda confirmac. Ex cuius natura qua-
tum virium fit Alpinis plantis mde facile iudica-
mus: qudd etfi nullis aromatis, lmd neque vitu-
lino coagulo, fed acanthio tantum cocrefcat:ta-
men vfqueadedfuauis eft atque aromaticus , vt
frigidiscV humidis temperamemis, plurimil ac-
commodus clTe folcat.
Caeteru quod de co&o la&c fupra di&um cft,
idmultd equide magis decocto, aut quouis pa-
lnfaluhrh £t.o affato cafeo dicere voluerim. Proinde cafeus
tdftw, omnis vetus difftcillime coquitur , facilius ta-
men Aruernicus : haud itaproue&us, ac dulcis,
molliculus , nullnifque prxter flauum coloris :
Ab hoc Brionius angelotus, aut Cramponefis in
globos coa6t.us,guftu quidem fuauis eft, fed ve-
tuftate cVputredine incella vinaria conquifita
perniciofus.Betunianus autem,& Anglicus,at-
que ouillus fere omnis, etiam non ita vetus, co-
clu difTicilis eft.Pinguis ac fibrofusadmodum
buffalinus in breues fphserulas (probaturas Ro-
mani vocant) coa&us, ventriculo onerofus :
quemadmodum &: chamselinus Ailaticus, Tur-
tlBER PRIMVS. 43
cicis frequens , Sc qui Grsecis viridis ab herba-
rum fuccis: & ad vini appetentiam reuocanda fa
litus, &: aromatis conditus,nautis Venetis com-
munis eft.Infelicifsimi cft nutrimenti Germani-
cus, putris,fqualidus, ac graueolens : vermibus
vndecunq^ fcates,ac tineis perfufus,quas argen-
teo cochleari poftremis menfis(nefcio quamfa-
lubriter) ad delicias hauriunt,vt renum arenulis
medeantur.
Pifces.
Ifces,antiquis,etiacarnevefcentibus,inde- 9ifdum
"O liciis habiti , nobis multis anni diebus , ob yfM'
carnis interdi&ionem neceiTaTii,fuis vt ter-
reftriu animaliumlimitibus definiendi funt:iif-
dernque legibus, quibus auiu aut quadrupedum
caro5coercendi: &c quod permultis religione no
ftram ar&ifsime obferuatibus perpetuus eorum
vi&us ex voto placeat : Sc quod httus incolen-
tes,ipforumvfu frugalius,ac minore fumptu de-
gant :maioremque nutritionis partem pifcibus
abfoluant.
Ergo pifcium quibus quotidic vefcimur , alii Tifcwmdi
funtmarini,quorumgenere,seftuariis degentes, ^ifanes,
littorales, eonchas;acteftudines comple&imur:
alii h\iuiales,quorum appellatione,lacuftres,(ta-
gnarum ac fontium comprehendere necefte eft:
alii denique, partim tcrreftre, partim aquaticam
vitam degunt , quapropter a Grsecis <Lpq>!Ct& no-
44 DE NVTRIMENTIS
minatur,de quibus figillatim nunc cft dicedum.
Tifcesma- Marinorum igitur pifciu quidam plani funt,
?* ' " quidam rotundi.Horum omnium in gcnerc co-
£hi faci!iores,quicunque mediocris confiftentiae
carnc przediti funt, ex alto mari, vchemetifsimis
ac frequetifsimis fluclibus agitato attra&i , haud
ita recenter capti,neque pridem alTeruati . Nihil
cnim ex aqua, ctiam falfa, dcfumptum, niii con-
Xotundipi ditum ,a:quediuafTeruaripotcft. Rotundorum
Jcesja »- aLUcm pifciu falubrcs , ac coftu faciles, rubellio-
ores. \ i • '
Zubellio. ncs,a quibus Grunoti ( Aquitanis capitones,ve-
crunottu. tcribus mugiles ) itcm roffeta? , antiquorum cy-
Captto. thari : & qui reccntioribus merlani dicuntur:
Xoffeta. ^l1105 ( n^ infipidi cflcnt ) magis probarcm .
Cythar*s. Ncque vcro reiicicndi dracones , noftris viuise.
MerUnms. Quibus addcmus Occani halecarum ac fcom-
Draco. i , • x
■^ brorum ( quosmacarconcs nominant) recen-
Haleca. tium copia: quoddam cornu , vcre nouo violam
Scomber. Marriam guflu fuauifsimo referens.Cuius etiam
fipoiis funt muli , omnium longe delicatifsimi,
ac pingues: qui certe omnes, tales vt fentiantur,
fuo tcmporc conquiri debcnt.
Saxaules Saxatilcs autem pifccs, lique pufilli, ex litto-
t'fces' -1 r r >r l
nbusaut fcopuhs profihcntcs ,nocmagisinter
rotudosfalubrcsfunt. quddperpetuoaqusemo-
tu exagitetur ac concutiatur . Eius generis funt,
Cohius. Adriatici Venetorum gobii: Mediterranei Maf-
Sarimtca. fHicnfium Sardinicae : Oceanianchellifardinicis
' fere perfiimles, nifi pauld his latiores efTent, atq.
Macareo
Mulas.
UBER P R I M V S* 4f
argetei coloris, violam etiamnum olentes, item
Tyrrohenicilittoris Triglse, Romanis probatif- trigla.
fimse.
Co&u difficillimi funt merlufii , antiquis afi- zotimdipi
ni,vel afelli,ob id fortaiTe dic~t.i,qudd infinitis bafiescott»
culorum i&ibus ad teneritudinem concilian - uic'
dam verberentur : qui mos merlufiis conditis, ufcUm.
hodie Germanis vtrifque frequentifsimus eft ,
vnde ftocfifchium,hoceft, verberatumpifcem, St<>cfifch.
vulgo vocare folet. Ab his pifcibus dure. funt car
nis, ac coctionis, congri; lupi, canes, fues, quos Congrus.
maris fues ac merfuillos vulgd vocant,delphinis **?**-
cogeneres,quorucaro bubulamrefert,atquein- smmari-
fumata,& pafta condita, ferinam ementitur: vi- nm.
tuli item marini, Grsecis phocse,boues vulgd di-
c~ti. Extremum porrd inter cseteros honore pro-
meritiThynni,quos tunnos, eorumque carnem rhymi.
tunninamvocamus:acdeinceps Csetse, quorum c*tx.
feuo ( lardu quadragefimale dicitur) ac carnibus
bona vulgiparte quotannisexaturari videmus.
His etkm addendi funt Murena & Lacertus ma turena.
rinus (lampetram nautse vocat) quorum poftre- ^acerms
mus, veneno potius, quam alimeto effe cefetur, manms'
Hoc verd inter fe diftant , qudd etfi caetem vter-
que ferpenti propemodum fimilem prse fe ferat:
murena tamen,roftro non eft vfqueaded hebeti,
ac porcinum referente: dentibufque oblongio-
ribus ,atque acutioribusprseditafir.nequecol-
lum habeatyvti lacertus,in tubse Germanice; for-
4$ D! NVTRIMENTIS
raam pcrtufum : feuum porrd ad fpinam , aut ad
dorfum cofpicuum gent murena, vt ventrc pro-
pemodum carnofo, miniifque extrorfum pingui
elTe confpiciatur.
Sulmoites. j-jjs ^ddendi fum fulmones , quorum natura,
partim marina eft,partim fluuiatilis:delicatiores
enim ad magnorum fluminum oftia,maiores ve-
ro in alto mari reperiuntur . Horum co&u difti-
cillimi , quinon nifi faleconditi ad nos perue-
niunt: nam fluuiatihbus praecipua laus eft : quo-
rum duplex quidem genus eiTe comperio : aliud
rubramcarnem prae fe fercns, quodrecensex a-
mnibus mcditcrraneo mari vicinis ad nos venit:
fale autem conditu, cx mendionali pclago quod
ad nouas infulas ducit procerius , pinguius , co-
Telamiies piofius,aut crafsius aduchitur,antiquorumPela-
midibusfortaffe refpondens : quas Rhodiorum
vulgus hodie Palamidas vocat. Aliud vcro, can-
dida, atque interdum fubrubra carne pr<;ditum,
quodrurfus marinum eftacfluuiatilc.Marinum
Momha. aute(moruham vel moream appellat)procerum
ac magnu,vix nifi fale coditum, ac ficcum ctiam
a meridionali pelago hic adfertur.Haud ita pro-
cerum,candidum tamen, ex Meduerraneo mari
UquiU ad nos allatum , aquilas marina: nomen a veteri-
tnarma. ous a^eptum cft , vnde nos quoque aquilfinum,
qutjintts qUan* aqUjlinum ^ vel agnfinum vocamus , qudd
fortaiTe magnos Sc aquilinos oculos habeat , fu-
periore paulo delicatius . His tamen longe prae-
LIBER PRIMVS.' 47 *
ftatfubruber fulmo , fquamas latiores magifque
confpieuas,&in vmbone erTormatas gerens, vn
de Armatum pifcem Aquitanivocauerunt,dum ^trmatm
prsecipue adhuc in pelago degit : dum autem ab Wcls'
hocadfluuiorum oftiaexcefsit,delicatioratque
omnium gratifsimus efFeel:us,Sturio appellatur, sturfa.
Rhodanum , Ararim, Ligerim,huicquevicinas
partes maximo honore afficiens.
Aliorum prseterea rotundoru acpufilliorum
pifcium marinorum.coctu difficilioresTunt An- *■ &
x t 3 - i 7naYln>&,
guillae primum ,deinde verd Acieulae, Augoellae utimla.
Venetis,noftris Acus appellatae: Grsecis Galaxii.
Item Sardices, Sardcllae, vel Sardiniae, vulgd di- Sardices.
ctse:quae non nifi falitse,ac crudae,veluti in aceta-
rio comedutunquib9 Anchelli noftri latiores re- ^nchellt.
fpondere videtur: vt haec omnia falfamenta Sar-
dica cum Galeno nuncupare pofsimus . His ad-
dedus Mofcus pifcis,ab infigni odore vulgo ap- Mofciu,
pellatus,quddrccens pelago detrac"his,mofcum
redoleat, nullaalioquiprqterquam pedum mul-
titudinc infignis,queadmodum nec qui ex Cor-
cyraNeapoletanis frequens eft Coruus,antiquis comm.
Coracinus di6his,ac praeter hos Cuculus, a voce Cuculus.
quam,dum captus eft edit, fic di&us: ite Mufte- MufleU.
larum vtrunque genus,& qui Capi marini appel Capi.
lantur: quorum infalubritas, grauifsimos infue-
tis morbos adferre creditur.
Planorum verd, aut latorum pifcium , mari- ?Uni,pi-
norum quidem primas ex Occano tenent Solese fcesf*lf4,s
48 ©E NVTR.IMENTIS
Lingulac*. (fiuehas Lingulacas , fiue BugloiTasnomines)
jPuglotfc . quapropter marinaru perdicum cognomen vul-
go retinuerunt: ad quarum bonitatem accedunt
XuhtUio- Tirrhenici Rubelliones, lati quidehi, breuesac
nes' purpurei coloris : quibus nulla ex parte funt in-
Uurau. fenores Mediterranei auratse,crb aurco cutis ful-
gore di£ti,Mafsilienfi littore praeftatifsimi,quo-
rum tamen fuauitatem excedunt eiufdem litto-
Th^ri. rjs Phagn,vulgo Pageoti,auratis quidem mino-
*&* res, vei iim xquc fere fulgentes , nifl ex flauo ni-
xbembus. grefcerent.Fatendum eft autem Rhobum (Tur-
Tnrbotms. botiumappcllant)carnis foliditate accandore,
latos omncs marinos pra?ftare,generoforiimque
piicium numei u augere , tertiumque eorum qui
co&u faciles funt ordmcm promereri. Cui tame
pjjjlr. vix cedit Pailer, Aquitanis PaiTa nominatus,con
Pajfa. fimilibus fere maculis ,atque aculeis confperfus,
fed aliquanto minor. Cum quibus, carnis firmi-
jplami. tudineaceandorccertant Flauiiac Limandulae,
L-maduU. Vel argrotantibus falubres . Tencrioris funt car-
nis Pluuia:,ac barbata»: hoc a fuperionbus difta-
tes,quod nullis actleis iunt armat£e,nihil tamen
ob hoc minus contenendi faporis:vt magis ven-
CarUtli. triculo profint, quam qui Carletiinominantur,
Veneiisadmodum pufilliac numerofi,pafTcris
nomen ipforum vulgd retinentesmoftris autem
longe maiores, fed qui carnis mollitie nimia hu-
miditate excrementorumque abundantiam prae
fe ferant.
7>luuU.
Barbats..
t I B E R V K I M V S. 49
Planorum autem pifcium Raiae co&u diffici- Lati> Plft<*
*. t • v • t infalubres.
ljores,atque his cogenercs lmpenalcs nautis ap- ^
pellatas , retiu oras ad fummam aquam innatan- mperiales
tes citifsime fuperare folitae:tantumhepate(quo
latifsimo praeditae funt ) valentes . Itemfcatinae, Scatin&,pe
pifces angeli,vel pedes angeli di&serquarum ex- des anlelt*
iccata cute, qudd admodu (it afpera, fabri ligna-
rii fuas tabulas perpoliut. Ab his Paftinaca etiam paftinaca.
coctioni contumax eft , Mafsilienfibus Gloriofa cloriofa>
di&a.Item Loligo,quae etiam iifdem taulta dici- Lolig0i
tur.Exmollibusautepifcibusappellatis,hoceft
molli cute loco tefiae coopertis, infalubres funt,
& durae conco&ionis Sepiae omnium generum, sepia.
8c ex quibufuis littoribus petitae.Item Loligines LoUgines
ac polypi,quos pulpas Mafsilienfibus didos co- t° ^tm
perimus.
Fluuialium autem pifcium facilius fubigutur, Fluniaks
qui ex rapidorum amnium alueo,aut ad magno- PiJC€SJa"
fum fluminum oftia,priufquam vrbes ingredia-
tur,extrahi folet:faxatilium quidem percae ac lo-> ^«£f • m
chiae Sequanicae,vadofia2,barbatuli Ligerini,go- Var^£rl£.
biones , & gardones fluminis vtriufque, quibus cobiones.
nihilo inferiores funt,qui monerii dicutur. Item Cardones.
lacertuli,quoslampredones vocant,omniulon- ^ment"
ge excellentifsimi: PalTeres ligerini (pluuias vo- Lampredc*
cant) carnis fpifsitudine, Rhombis marinis fere nes.
perfimiles , quanquam his quidem multdmino- ^affwe\
-i 1-1 i i- • 11 i lirermt.
res: quiDusadgulaedeircias addemus vmbros, 21»ih*.
Aruernicos^auriramentis vefciexiftimatos,tin- ymbri.
Pa.
yo DE NVTRIMENTIS
carum magnitudine ac fulgore.Item regium pi-
Truta. fcemTrutanv.qujefiuetufalar Aufonii,fiue Ga-
Saar. lenihamia, ex limpidifsimis.ac perpetud fluen-
Hamia. •. r V -i- 13 • ...
tibus tonubus , aut rapidis nuuiorum nuis viua
dctracta,faluberrima eft,optimu in corpore fuc-
cum generat , nulloque ventriculi negotio con-
ficitur.Praeftantifsima eft,quse Sulmonaria»,vel a
rubente (qualis eft Sulmonum) carne: vel a ma-
gnitudine appellatur.Prsetermittebam , nifi Sul-
Sulmonuli monisfermo incidifTet , Sulmonulos Argenti-
-Argettnen. ncnfes,quibus ed loci fccciidifsimus eft Rhcnus:
Luciwi. aquibusad Lucios autpotius Luposfluuiatiles
LHpus. tranfeundum ( brochetos appellamus ) quorum
£rochetH4. nomen, quemadmodum barbatuliorum , atquc
aded carpionum ,diminutionemadmittereno-
flrum vulgus minime patitunmagnofque pufil-
lis dclicatiores effe autumant : quibus fane ge-
nerofifsimis gallicorum fluminum aluei fcatent.
Nam Germanici,Kifpanici,aut etiam Italici, vel
quicunquelacuftres,paluftres,autftagnoruadfe-
runtur,minime quidem noftrorum fluuialiii gu-
ftuirefpondere videntur . Quod non de Luciis
tantum , verumetiam dereliquis co&u facilibus
pifcibus dici pofTe exiftimamus : quoru infimus
Carph. eftgraduscarpis,aur,fimauis, carpionibus (cy-
prinos pifces quidam effe contcdut) attributus:
quanqua tamen Sequanici atque Ararini,quem-
admodum &:Benaci lacus flu&ibus fere perpe-
tuis agitati carpiones,guardiani di&i, fummo in
IIBER PRlMVS; fl
pretio haberi folent.
Quod autem adfluuialium infalubritate per- FMaUs
tinet: rairumeftiacertos ligerinos, tantis vukd ™falubres;
-, & ' ^ . LacertiLt*
laudibus eftern , tantique vere nouo comparan ~erinL
folitos efle, cum co&u fintaded difTiciles,& fuc-
cum improbum generent : lampetras a faxorum Lampetral
linctu nominant, alii Murenas efle contendunt: Murena.
aiuntque cum ferpentibus,illis effe comercium:
qua» maiores ac cordate. ob carnis vifcofum fuc-
cum admodum difplicent : pufillse nihilo magis
fuaues effe cenfentur.Hoc tantum vno extollen-
dae,quddanguiliis pauld magis folidse fint, quas -^"gwtt*
etiam inter cacochymos pifces iure connumera-
re licet, quemadmodum &c lutofas tincas , fqua-
marudecore acfulgore,potius quam carnis gu-
ftulaudabiles.
In fumma, pifces omnes lacuftres , paluftres,'
ftagnorum,aut pacatiorum aquarum ( qualis eft
Conicia Sequalonica) mihi magnopere impro-
bandi videtur: quibus addam eos ,qui ex magnis
vrbibus extrahuntur, aut ex frigidis fontibus,ac
torrentibus adferuntur.
Pifciumautempartes,intercaeterasconcocl:u /^ ^
faciles ac plurimum delicatse exiftimatur carpio-
num ac grunotorum linguse: fulmonum medio-
criter falitorum,vel etiam recentium aures,ocu-
li, veter: raiarum & draconu,hoc eft rofletarurri
hepar,item etiam imperialis Narbonefis,qui to-
tus fere iecur eft: a quo quicquidreliquu eft pi-
D.ii.
Cancri,
£1 DE NVTRIMENTI?
L tcus, fcatores tanquam ingratnm reiicere folet.La&es
quoque halecarum,fcombrorum,luciorum, car
oua. pionum^cqterorumquefere omniuouis prsefta-
re dicuntur , vt la&eis ouales omnes anteferant:
proinde minus bene coquuturmeque fuccu opti
mum generantfcombrorucapita,aut fpin^pru-
nis torrefa&a* , qucmadmodum nec carpionum
oua,atque intefhna fnxa,&: cecpis condita.
Cruftati acteftaccipifces.
Ruftatorum ac teftaceoru co&u faciles can-
C cri,ex profluetibus ac rapidisamnibus^prc/
fertim luna media colledi, quales funt Sta-
pani:arq; ab his marini longe maiores: &: ex con
Conch*. charii marinaru ( coquillas pro cochyliis noftri,
Cmehylia. capas Itali nominant) genere,quae fan&ae appel-
CfV?~Z ca lantunpoft quas in deliciis apud eos vemut,qu«e
rubrao* a^ exterioris operculi confiftcntia rotundae aut
longa. long2e,eiufdemque colore rubrse,aut rubell^ di-
Capafafla Cuntur:item etia vaeinatae. Atque (vt/Esyptio-
Capambra ,, l ■ \
ermbella rum cocn»cas > ac ouccinos prsetermittamus )
7>tnna. funt qui pinnarum fquillam interiorem , non fi-
SquiUa. ne aliqua ratione plurimum approbent. Horum
Locvfta. equidem pifciummagisfunt infa!ubres,quiLo-
j>agmi, cuftarum nomen retinent, Venetifque granci di
Craciporri 6H funt : item quicunque antiquis paguri,vulgo
Cammari. etiam oranciporri nominantur , & Cammari ,
Cambari. , & i ]• - \
(quos gambaros corrupta voce dicut ) non om-
nino inutilis eflfe fucci exiftimantur : quibus ni-
I I B E R PRIMV s; f 3
hiloinferioresfuntmyesvelmufculi,quosmu- **&*> ;.
tulos vel molas noftri,Itali molecas vocant.Ne- *^*
que verd prsetermittendi funt patuli atque auri- Te£imes9
ti pe£tines,C6poftellenfi littore,ac diui Michae-
lispromontorio frequetifsimi, fupernequidem
rotundiacftriati:quorum vfusCquemadmodum ofirctl
6c oftreorum omnis fere generis ) plane eft infa-
lubris . Oftreis enim fiquid fuauitatis ineffe dici
poteft; id quidem eft ob aliquibus gratam,quam
continent falfuginemjaluumjplerunque fubdu-
centem,atque appetentiam excitantem.-alioqui,
neque co£ta,neque cruda vnquam profuerunt,
Amphybia.
Mphybiorum genere,contineturErycius ^fiy*
marinus, vulgo eryftonius di6tus,caftanea ^'^
crafsiore colore ac magnitudine referens : marinm
cuius oua interiora paruula in ordinem difpofi-
ta/alfuginenoningrataconfperfa, nonnullisfa-
lubria efle putantur. Verum ipforum quidem bo
nitatem longo interuallo anteccllunt teftudines
memorales,ob carnis vifcofam fubftantiam plu- Teft»dfoegt
rimum probatae } fic in prseparacione apparatse,
vt ablatis pedibus,caudis ,accapitibus , pullos
gallinaceos dixeris . Aquaticis porrd teftudini-
bus,non ita fauere folemus: quanquam ad vene^
ris illecebras quidam etiam his vti foleant . Ca-
cochymse funt teftudines marin^,omniu amplif»
fime0itelimaces omnis generis.atq; aded ranaru
Daii.
f4 H NVTRIMENTIS
Ungms. quicquid editur:anguium denique fluuialium ac
memoralium caro,etii qtubufdam elephanticum
metuencibus in deltciis haberi lolna fit.
Pafticia pifcium.
Afta conclufos pifccs,&: delicatioribus aro-
l^ matisbene confpcrfos , plenfqueiucundos
elTe video:atque hos praefertim qui carne fb-
Jidiorepra?diti,hauditafacileMiquefcunt.Q_uo-
rum magis coctu faciles , quicunque Auratam,
Scombrum, Rubellione , Trumbum, Grunotu,
atque ex fluuialibus Trutam,cx: Sturionem reci-
piunt. Minus falubrcs funt,carpionum 8c ful-
monum rccentitim: maris autem fuum omnium
quidem minime,qucmadmodum cV oftreorum
Scanguillarum.
lnfar&apifcium.
Vinetiam pifcium quorudam fluuiatilium
carnes , ollisinfar&as nonnulli habentin
deliciis: vti funt carpionis aut lucii Se-
quanici,vel Ararini,quorum altenus caro galli-
naceam ,alteriusouilhmementiriinterdumfo-
let.Maiorum autem pifcium carnes in more fal-
fidiarum,autceruellatorum;alioruinteftinisin-
clufceatqueinfar<5ta3,mihividentur infalubres:
botargasltalinominat, quibus quadrageflmali,
vice lucanicarum vtuntur. Nec his quidem ma-
CauiArlii. gis falubrem dixerim ipforum cauiarium , quod
Botar**..
Q.'
LIBER PRIMVS, tf
licet ex Gneciain maximos panes , multorii pi-
fcium ouis conditos adferatur,atque a falgama-
riis Venetis maximo pretio veeneat, mihi tamen
minime probatur. Sunt qui trutas,carpiones,ac
lucios exenteratos , herbis bene olentibus , fale,
butyro,aceto,aromatis optime confperfos infer
ciant:quibus addut caftaneas,pafTulas, pruna, Sc
idgenusoptimi faporis fru&uum, quodinfar-
£tum(modc»recl:e quidefiat) haudimprobarim;
Condimenta pifcium.
Vllus eft propemodum pifcis recens , qui
^^J nonob humiditatem condimentis &aro-
matis opus habeat , vuifque, omphacio,
aceto,ac fale varie emendari expoftulet. Quam-
obrem haec in vfu quotidiano iampridemrece^
pta,qudd ad ventriculi co&ionem multum effi-
ciant,minime reiicienda eiTe videtur.Nam anti- camm,
quorum garu, aut oxygaru ( quo etiamnu hodie oxygamm
Lotharingi vti eofueuerut)hoc loco minime mo
ror, quemadmodum neque caeparum aut fynapi
Germanorumin fuismerlufiis apparatum.Ita-
que quum aromata,fal,vinum,acetum, ompha-
cium,adde etiam butyrum,no fblum adpifcium,
apparandorum gratiam , verumetiam ad guftus
delicias plurimum facere iudicentur,inter con*
co&u hac in re facilia coprehendere non eft alie-
num . Condimentorumauteminter caeteralon-
ge delicatifsimum eft,quod etia antiquis appro-
D.iiii.
f£ D E NVTRIMENTIS
jtaalbum. Dari folebat, ius album , obfonium, vel edulium
album noftri vocant.Quinetiam pctrofelini,ro-
rifmarini, thymi,origani,atque intcrdum hyfTo-
pi condimeta , aequc per scitatc co&ionem pifciu
adiuuat,at que aromata per hyememmeque verc»
parum his accedit ex vitellis ouorum adiumenti.
SnlfamTu Omnis autem gcneris falfamentaad gula: dc-
pifctam. liciascxcogitatajCOncoftu difficiles pifces effl-
ciunt , qualesfunt halccse vtriufque fpecieijhoc
Saract, e ffc a.lb>i &no6hirni , quos faracas Itali,noflri fo-
retos nominat. Ite fcobri,morlena:,vel moruta:,
autmortue^fulmoncs^fardinic^anchellijaciculc;,
anguillsmarine^&huiufmodicsteri pifces,ope
ranorum cibisvulganbus magis dcitinati,autiis
accommodi,quorum calor innatus ex prima co-
ftitutione , vel ob afTuetu laborem atque exerci-.
tatione durifsima qua:q; nullo negotio conficit.
Soreth
Ol
cra.
O
olat. ^^^ Lerisprifcadicl:io,afragratia&:beneolen
tia nomen habens , eas herbulas compre-
hendere videtur , quas herbetas Itali, nos
francas & finas , hoc eft , generofiores appellarc
confueuimus-Reliqua: autem magis vulgares,&
obfonlum. tamen edules, peculiari quoda obfonii yocabu-
Io,a Gra*cis tranflato,vocabatur: quibus paupc-
riorcs.aut ad rem masris auidi vti folebant.Tan-
dem autem vfu diuturniore fac"tum eit , vt ctiam
ipfa brafsica5oleris nomcn afTumpferit^ac dcin-
IIBER. P R I M V S. 'J7
ceps omnia,quse codiendis iufculis,qu2eque pri-
mis menfarum acetariis , accommodata funt, de
quibus nunc opus eft vt dicamus.
Horum igitur co&u facilia funt , qusecunque 0ierara[Ut
teneriore fubftatia prsedita,decliui trattu, orieti bria. ♦
foli obie&o, mediocriter riguo, ac bene exculto
fuccrefcunt. Quorum in iufculis per setatem ac- ^^att
c6modala£t^ca,oxalis,borago,buglofium,por- J
tulaca,blitu, &c quae a feminis natura fpinatia di*
cuntur.hyeme verd,petrofelinum,faluia, hyffo- Hyemera.
pus, fatureia,thymus,origanum, maiorana,an- fobria.
thos:quibus ficcis,medioque Septebri colle&is,
iufculis condiendis vtuntur : quorum etiam per
coctoru fuccus,potius quam fubftantia ipfis co-
mixtaco&ione adiuuarepoteft racprsetereain-
terdu humec~tare, refrigerarc, excalfacere,aut (fl
opus eft)exiccare,quapropter delicatioribus,at-
que aded segrotantibus ab offa diflrahi folent.
Quinetiam quafda radices inter olera hlc con- Z*faes
numerare oportet,quaru magis fuccofe, funt pa- lnter6lera"
ftinacas & panacis agri campani, aut petrofelini,
ite napi buniadis fabulofo loco fuccrefcetis, ex-
trorfumnigri : qualeeffe dixeris fangermanicu, Naporum
valgerardium, alberuillarium , &mafionenfem, genera.
vulgi Parrhifini delicias, haud fecus ac Lemoui-
cis atqj Allobrogibus rape^quse apud nos minus
vtiles ac delicata? effe percipiuntur.
Atquseventris emolliendi caufa antiquisex^ okrameii
colebatur malua,& albucum: nunc quide ab vfu camentof*.
5 8 DE NVTRIMENTIS
recefsiff» comperiuntur:quorum loco interdum
violarise^calendulx, buglofla:, boraginis, la&u-
cse, portulacae, oxalidis , cVhyppolapathi fbliis,
quemadmodum adcalculicV renum obflru&o-
.Xnipha- rum vjcja ^ petrofelini,& rhaphani tenerioribus
foliis nonuili vti folent. Hepati autem per vehe-
mentifsimos seftus refrigerando percommoda
^tcetaria ^unt f rans atque Hifpanis acetaria, quibus infer-
Latluct. uiunt la&ucae pufill2e,tenerrima2,crifpul2e,capi-
Ofcal». tatae ? aL1t pomatx folia : oxalis item communis,
vel qux minuta, Britannica, rotunda, & rubella
di&a efl : item fempe/uiuum minus , aut vermi-
cularis hortcnfis, atque adeo portulaca: ad quo-
rum frigiditatis emendatione,quidam addutco-
fli ,nafturtii hortefisfcrefsicnis Alenoici nomen
habet)origani , aut Franci , vel generofi balfami
aliquot folia:item bipinnellam,ac trago,vel tar-
gonaromata redolens : 6c ad gratiam rofarum,
hyilopi, faluix, calenduI#,ormini,buglofsi,bo-
rao;inis , ac rorifmarini flores . Verum haec olera
quantuuis bcne macerata,atque oleo,fale, & ace
to temperata,fuccum tamen qui nutriat nullum
propemodum adferut :tantum enim refrigerare
poftunt. Quamobrem dehcatioribusnaturis,
feruente prius aqua,antequa condiantur,emen-
daridebent . Perhyemem autemfalubria funta-
cetaria excichorio, endiuiaterraobrutis, cVita
canefcentibus:crethino,fceniculi vmbellis,mel-
le, aceto ac fale coditis. Item quse ex cinnarae tc-
t I B E R P R I M V S, ff
nerioribus coftis radici proximis , terraq; ctiam
obrutis apparantur : cardas appellare folcnt , 6c c*rd*.
quse ex lappe, cauliculis inftruuntur.Olerum ve-
rd natura,locis ea producentibus diuerfaefTe,ac oleracoEl»
coctionem in ventriculo longiorem expoftulare $te' ta'
folet.Etenim quas paluftribus,aquaticis,limofis,
& male infolatis locis crefcunt,pre;ter ingratum
quem exhibent fucCum , haud ita facile confu-
muntur; tardiufque peraluumfecedunt. Ab his
vel ipfa natura cotumacia funt,blitum, atriplex,
brafsica,vel capitata,aut alba,vel viridis, crifpu-
la, Romana3ac rubra, quantumuis tenera . Poft
quam inutilis funt fucci caep2e,allia,porri, &: qui
bulbiafcalonita» dicuturrquorum co&io velhoc
argumento dura ac difHcilis eft,qudd ructus fre-
quentifsimos excitet, ac fsepifsime ad os redeat,
vt poft craffos vapores furfum elatos , maximos
capitis dolores pariant. His quidem adiunge-
mus rapam vel crudam , vel etiam co&am , item
rapunculum,vernis Sc quadragefimalibus aceta-
riis cum crefsione & berula offerri folitu : csete-
rafqj radices,vel in acetariis , vel in iufculis pro-
pinarifolitas:cuius generisfunt, paftinacarum,
carui, panacis, &c petrofelini radices,quae quan-
uis multa caliditate polleant , ventriculo tamen
negotiufaceffunt,longamquecoftioneexpoftu
lant . Omnino quicquid crudarum herbarum in
acetariis afTumitur,id corpori plurimum nocet,
neque verd quotidiano nutrimento fanguinem
^O D E NVTRIMENTIS
probum generant:vnde illud cuiufda cur more-
retur admiratis,cu crudi mhil vnq afTumpfhTet:
quo quantuventriculus afFiciatur,dici no poteft.
Condimeta Olerum prseterea condiuntur vmbellse foeni-
o emm. cuj^ ei^ue tUriones recetes,flatibus difcutien-1
dis idonei.ltem origani (balfamu fricum nomi-
ur , nant)folia,ac cauliculi teneriores,quibus ad ven
fiimum. triculiroburbrutubalfamuaddemus,crethmon
adcalculumdeturbandum,&paftinac£radiceni
fruftulatim confciflam , ad vrinas prouocandas,
qux omnia faccaro condita,atque in vfum afTer-
uata plurimum iuuare folent.
Fru&us.
Frutfwm On tantum olerum,fed &fru£t,uum>is eft
dekttus, p^T naDenciLlS dele&us: vt folu in quo crefcat,
quoad fieri poterit,confideres:quoque pa
&o flores per vernum tempus fe habuerint : hoe
eft , nunquiderucis , aut vermibus ta<5h fuerint,
nam inde fru6tus poftea vitium contrahunt.Ho-
rum autem permulti quidem co£ti,ac multd mi-
nus crudi difTicillime coficiutur:alii cotra, vtro-
que modo prseparati , hoc adferunt adiumenti ,
qudddefatigatum ventriculum , ac folidioribus
cibis naufeantem interdum reparat?ealoremque
hepatis acriorem bene apparata,atque emendata
commoderantur, ac plerunque refrigerat: aliof-
que cibos (poftremis menfis afTumpta)fuo pon-
Frntt»s co deredeorfumimpellunt.
ehionisfad Fru&uum igitur minus incomoda , co&tique
lis.
I I B E R P R I M V S. 6l
feciliora funt armeniaca mala , qua» nos aprico- ^^eniacs
qua,quall prexocia aut pre/ coqua dicimus:arme- /WC/?*
linos Itali nominat : quorum falubriora funt in-
fita,bene matura,fole collecl:a,vino ac faccaro p&
rum inco&a: Secundum locum tenent Perfica 7>erficaa110
omnium minima,que; Albergica,aut Allobrogi- brogica.
ca,& Troiana nominatur . Ex pomis autem om-
nium primafprseterparadifiana) facile coquun-
tur ea , quse qudd ftatim fugiant , neque diu af-
feruari pofsint , vel qu6d csetera omnia bonitate
cxcedat,pafsipoma dicutur: quibus tamen poft- ^ampoma,
ponere nolim curtipendula gallica, Italicis, Ca- c»rtif>endt*
lamaniis,ac Neuftricis p^rftantiora,quqannoti- **•
na, maculata , ac rugofa , caeteros omnes frucl:us
longo interuallo antecedut : a quibus ratelliana, jj^L^!**
& quas Romanis melapia dicutur,aliis melimela Melimela.
optimi funt fucci . Ex crafsioribus autem quae-
cunque lento igni fuper tegula incoquutur , fto-
macho placere folent:huius generis funt rambu- *Mnb»ra.
ra,caftinia,& quse francetura dicuntunquorum Fracttma"
pergrata quaedam aciditas dulcedini commixta,
mirum in modum probatur . His acidiora funt, Maiac 'ta
Sc ficciora malacria:dulciorarubelliana,renetia,
8c huius notas quaecuque infitione manfueta,gu-
ftuique amceniora reddita funt. Exoticorum au-
tem gratifsima efTe nouimus punica,quibus gra- 7>mica.
natis nomen eft: ea nempe ventriculu defeffum,
&vomitibus tentatu cofirmant ac roborar, yt &C L-moniai
imbecillu fouent limonia^ac multd magis citria: Citria.
6% D E NVTRIMENTIS
\Awtngta, inter quse ambigunt aurengia: quse pro variis fa-
poribus etiam varie noftra corpora afFiciunt : vt
condimetis atqueacetariis plerunqueinferuiat.
Pyrorum minutuloru praecipuas tenent prse-
yril cocia mofcheta,fummo odore fragratia : quibus
Mofcheta. . *■_..-,. P _ ^ . .
Certoliana. nonomnino funtinrenoracertoliana ferotina,
jsergoma* qua*,nifiafrata,poftremifq; menfis profunt.Ber-
t,a< gorn,atiahumidiora,frigidioraque mihi videtur,
quam vt huic numero adfcribi debeat.Maiorum
autem longe optima,quse ex agro Turonenfi ad-
^ , . ueda,Bonchriftianaabinfitore(vtaiut)D.Mar-
jBonchrt* ' . 4 \ J
fiiana. tino vocatur : quas vel cruda, vel rofacea,ac fac-
caro condita, &paululuin difco excalfa&a, gra-
Damiania tifsimi funt faporis . Ab his probantur Damia-
Xofaceacal • R0facea calculofa, Tambonia, & quse apud
€»lofa, TtTAn- • •*» ■ 1l
Tamhonia. Italos D.Petn nomen retinet:in quorum nume-
Dim Tetri rum fingula» regiones,aut ab infitionc,aut locis,
aut infitoribus , aut cultura mille alia genera re-
yttamifcel ducunt.
lanea3m»- Rcliquorum porrci fru&uum falubres efle pu
x* $* tamus,ex recentibus quidem, Vuam mifcella-
MoriUonea. neam, mufcatellam, aut nigellam, morilloneam
Fictu. di£tam,bene maturam ,ac parce afTumpta. Ficus
Trmada* jtem pU{iH0s,aIbos, Mafsiliefes, quorum cortex
Turonlca. *am diffindi incipiat : Pruna da£tilina,aut Turo-
Damafie* nica recentia , item quae damafcena matura nu-
na. cleum relinquunt , fiue haec quidem alba, nigra,
Terdigo* Eubra fuerint: & ex aero Narbonefl omnium
nta. , o r
Cerafia, optima perdigonia . Cerafia autem matura , etti
iiber v k i u r s2 6y
multum humida fint, fua tamen aciditate rccre-
antmec minus profunt fraga fylueftria,aut etiam fraga.
hortenfia bene matura: item mora excelfa, atque Mora.
Ideae rubi fructus , frambofiaru nomen retinen- Frabofia.
' tes,quiomnesad melancholise deturbationem
parce afTumpti, nonnihil commodi prseftare cre
duntur . Paliuri autem fru&us, grofTularum no- Grou"u%
men retinentes , codimentis quidem vtiles albi,
quemadmodum & pergulanse vitis vuaompha- „
ca,quamobidomphacii granum vocant.Rubrc, phacij.
autem groffulse maturae,magis funt efui commo
dae, qudd crudae, vel condita», fitim extinguanr,
quemadmodum & cynofphoidi fru&us berbe- Btrhtm,
hs appellatus.
His fru&ibus addemus oliuas & cappares re- oliu*.
centes, quorum fru£tuum pufilli , & tamen ma- Capparts*
turi,advetriculi robur,&venarum modicam rc*
{crationem, fuccique melacholici depulfionem,
potius adiuuat, quam crafsiores &infiti: quam-
obrem omphacas,oliuas potius,quam colymba-
des,&druppas falubres efTe putamus.Item etiam
barbaricas , & gematas , ac fubuirides cappares.
Neq: verd toftas.au telixascaftaaeasimprobare „ *
/r * r r- / Cajlanea.
poiium :quaru quae funt craisiores (marrones vo
cant)agro Lugdunenfi frequentes,magis nutri-
re creduntunobftruunt tamen omnes,flatufquc,
nifi bene prseparatae ; generant.
Herbarum verd,aut fi mauis,olerum fru&us, j?^^
yt facilis quidem funt co&ionis , fic non omnes herbamm.
&4 DE NVTRfMENTIS
CMwrl'it&. equidem funt vtiles. Quaqua fane Cucurbitaru,.
cmumerts, Cucumerum,CitrulIorum, & Anguriarum pul-
Citrulli. , . \r & . . . £ ,
Uw&rU. tes Dene Pr2eparat«, optimifque carnium lufcu-
lis , medulla ac croco conditse , preeter id nutri-
menti quod adferunt , etiam tamen refrigeranc
& humec*tant,2eftate calidis 8c fkcis naturis com
Teponts. mod^.Recentium item pcponum aut melonum
quicunque laeui funt cortice ac fubuiridi , facca-
rati,fimo no educati, neque haud lta magni, fed
maturi, accaudamrelinquentes,primis, velin-«
termediis epulis modice alTumpti,modice refri-
gerant,atque aliquantulum nutriunt. Verum his
quidem magis cinnara(vulgus articocalu vocat)
medu!laincocta,atque optime pr^parata,quej fa-
ne ventriculo non eft mutilis.
Taradifias Infalubres funt,ac nature; contrarii fylueftres
na- omnes,non infiti: quorumvfus vinis fructuariis
JTt conficiendis.multd magis eft idoneus . Ac prse-
amorts. J o m - t
Mala infa tcr hos quidem ex pomis, quse paradifiana, 6c a-
na* moris, atque infana dicuntur.Item cotonea ma-<
Cotonea. fcuja. atqUC a£Jec> cralTa,carnis coditae fucco ma-
cea. gis commendata . £x pyris autem rofaeea, ftran-
stragula- gulanea,daguenetia, potifsimum cruda, ventri-
nea' culum pererauahtiquemadmodu ex prunis que-
tiaf cuque nucleu non relinquut, Iofacea3ac poltro-
?mna io* nia di6te.Quibus addemus maiora quidem Per-
facea. . f]ca ^ 0D fngiditatem nimiam admodum infalu-
Terficama Dr*a> Vt C0C^a ' Ve* V*n° macerata 5 Pa™ ProdeiTc
iora. crcdiderim. Reccntiu item atque immaturarum
IIBER H 1 M V J,1 6f
iuglandiu nuelos,cernellioru nomen retinentes, CemellU.
praeterquam quddaluum liberalius foIuut,segre
aut fere nunquam coquuntur,ventriculoque ma
ximum laborem adferuntrvnde dentibus ofFice-
re, atque infomnia excitare creduntur . Quibus
addemus auellanarum omne fere genus , etiam ^aeUana.
infitum: quod,pr«fertimrecens,ventriculuim-
pedit,vndevocis integritati obef!e,nuces fere o-
mnes vulgd circufertur.Neq; verd prcetermitte-
musamygdala,qUcerecetiaobftruunt,veteraau- ^tm^^
temfucco & oleo extrahendo magis profunt : U.
Cornis praeterea,forbis , mefpilis, &fagina cla- Coma-
i Y r t ' r ' . b b . MeJbiU.
de, quamraynam vulgus vocat,quiquantumuis Sofi
maturis ac co&is vefcuntur, hi mea quidem fen- cUnsfa»
tentia fua» fanitati pefsime eofulunt.Cerafiorum gina.
auteeaeeneraqueAquitanica^vulgoguyneadi- Cerafia •
b • ?i l_ • r o b b -r o ^qmtam*
cuntur,minus lalubnalunt,vt oC quae men(ia,&: ca%
gryotiaaccrbavocantur.Quinetiamvnedo aut Cuynea.
comarus (qui eftarbuti fruc"tus)non adftri&ione Merifia.
immodica tantum, fed infalubri fubftatia nocet. rPVa*
Hoc tamen minus aliferi noftri fru6t,us,ali£e no- Comams.
men jetines : fiue is quidem fit antiquorum faba ^A-
ALgyntiaSmc qui ex arbore Loto familiaris anti- F* °*
• V • rv • r -^&gy*
quis erat. Canerum antiquorum liliquis refpon- ptia.
dentes,quce Venetis Carobia; vocatur,Iftriorum Siliq»*.
vulgo gratifsimse, etiam infalubres ac malifucci Car6i}ia.
efTe cefemns . Neque his quidem minus fabas ac
pifirecenna. ^
Tuberaautem,truffarum accalcitraparumno- cnlntr^t
E.i.
66
D E
N V T R I MENTIS
SalizcttL
o
Ftmgi.
Campinio
nes.
Soleti.
T&tirones.
Coamelltj.
Trtuajii.
gnomen retinetia, nullum falubrem fuccum ge-
nerare poffe exiftimo ,etfi guftui pergrata flnt at-
qtie aiuica.Imdneque Saligottos fub terrafpon-
te nafcentes,caftaneis fimiles.Verumetiam Fun-
gos , quos Campiniones,&: Boletos, quos Poti-
rones vocant,plurimum noxios efte puto. Coa-
mellios quidem omnium maxime,Pr^uaftos au-
tem Auxitanorum delicias multd minus.
Conditifru&us.
Indicttsaer
ftluberri*
mta.
Myrobala «
m emblici.
Nux Indi-
ca myrepjt-
ca.
Hifpanici
frnUns.
Vdd autem ad fru&us conditos attinet : id
avero affirmare poiTumus,non noftrates fo-
r^ lum, verumetiam exoticos ad nos alla-
tos ventriculomultisquidem modis efTevtiles,
atq, lmprimis Indicos:cuius regionis aer ne mu-
fcas quidem aut formicas, tatiim abeft vt erucas,
ac csetera id genus fru£tibus infeftifsima anima-
lia nouit. Huiufmodi ergo fru&uum, qui ad nos
ex Galliae portu aduehutur, gratifsimi funt,my-
robalani emblici, vel deie&ifsimis viribus reuo-
candus vtiles : nucis item Indicse medulla,atque
aded ei9 quse myrepiica,aut mofcata dicitur: per
multaque huius generis dulciaria , quae condita
magnis ad nos fumptibus aduehuntur. Hifpani-
ci autem fru&us conditi,pepones carbafatii,ma-
la citria,integra, vel difTecl:a:pyra item mufcelli-
na, atque huius generis csetera , poftremis men-
fis oblata,vel lautifsimas ccenas coronare folita,
L I B E R P R I M V S.1 €j
nonmodd ventriculum conflrmare , fed etiam
plurimum reficere ac recreare poilunt . Noftra-
tesverd generofi fereomnes fru&us , bullienti
faccaroinco&i;haudincommodequidemafTer-
uantur,vt aegrotantium appetentiam nonulli re*
uocent,alii praefumpti aftringant, poftremoc.f .*.
comefti aluum relaxent. Verum quado hxc qui*
demad eaquaein vidumedicamenta dicuntur,
potius inclinare videntur,in tertium librum re-
legabimus.
Huc pertinent quae tragemata quidam vo- Tragema*
cant,vulgus dragetas: quales funt faccaro inclufi *£' .
caryophyli : atque hoc quidem paclo prseparati
citriorum, limonum, & aurengiorum corttces:
pinei,ac piftaceorum nuclei, coriandri,fcenicu-
li, atque anifi femen: quae omnia partim ad deli-
cias,partimadventriculiroburaiTumuntur:at-
que interim dum flatus difcutiunt , 8c coc"tio-
nemadiuuant, etiam ad medicamenta fpe&are
cenfemus.
Taftitiafruduum.
Vi verd fru&us pafta inuoluti atque inco-
a61:i,vino,faccaro, medulla , optimifque a-
^ romatis conditi , poftremis meniis of-
ferri folet: horum equidem magis falubres funr,
quicuq; recetes ac crudi carne delicatiore prcjditi
efle percipiutur. Ab his,ex cotoneis confecta pa-
ftitia,aluuaftringunt,vt&qu2emefpilarecipiut3
E.ii.
£8 DENVTRIMENTIS
Certoliana hauditatamen falubria . Quse vero certolianis
pyris hippocratico conditis conftant, ventricu-
lo robur adferunt .At quae cynnara medulla con
^ ett' fperfam,ite boletos (morillas vocant ) & tubera
Truff*' (truffas nominant ) recipiunt,excitandse veneri
Tulera. potius efle commoda dicuntur , quam vt beni-
gnum fuccu in corporibus generent. Nam quic-
quid fungorum,tuberum, boletorum,& huiuf-
modi canerorum , fiue fru&uum , llue inter hos
ambigentium,quantumuis bene prseparatum, a
nobis editunid verd tam inutilis eft fucci,quam
quod (nifireeens,acfuo teporc coile&um^prae-
fentifsimo veneno efle poteft. Omnino quicun-
que ex generofis fru&ibus paftavel ollaincodti
offeruntur,minus mihi probantur,quam qui fu-
pertegula lentoigni,aut fub ipfisetiam cine-
ribus calidis,flatus, atque humiditatem nimiam
depofuerunt.
Oleum.
Vcco ab oliuis expreflo atque extra6t.o,non
V folum.in condimentis , atque apparatu car-
nium, pifcium, iufculorum, &:acetariorum
vtimur,fed etiam in communi victu loco butyri
recentis : vt quemadmodum hoc, fic etiam illud
ventriculo gratifsimum fit,atque interdu aluum
foluere exiftimetur.Qui mos his magis eft pecu-
liaris quioliuetis confitalocaincolunt : quibus
olei plerunque maior eft,quam vini copia;velu-
LIBER HIMVS. &9
ti iuntinter Aquitanos autltalos, quicuque ma-
iorum laeuum ripas,& magnorum mottum. de^
cliuiainhabitant.Tale quidem,vt falubre fit,eli-
gendum eftproticum,quod vulgo virginaleap- ohumpro^
pellant:id autem eft dulce,flauum, ac bene oles:
quod ftatim ipfis oliuis maturis,trapeto fuperie-
d:isefUuit,atquead nosraro fingulari quodam
munere adfertur: nam vaenale paucu aut nullum
eftmifi apud eos qui oliuetis proximi funt : paru
enim afleruatur. Ab hoc,plurimu valet cibarium Cibarmm
appellatum, quod condiendis cibis in vfum ve- ol™™*
niat:id autem in torculari comprefsis oliuis pri-
mum emanat. At omphacinu, ex immaturis oli- oltum 0ms
uis fadum, gula» atque appetentice irritadse cau- $hacmum-
fa excogitatum eft,& vt diutius afferuetur. Tor- Toreimm.
tiuum autem,minus eft quotidiano vfui falubre:
idverd fecundarium ac tertiarium dicitur : hoc seciidarm.
eft,quod fecundo ac tertio comprefsis oliuis ex- Teniari»,
primitur.
Cacochymum eft oleum vetus, falfum,pefsi-
me afferuatum , cadum aut hircum redolens , ex
fracibus detra&um, lampadibus ac lucernis ma-
gisaccomodatum;quemadmodum &qui fuc-
cus ex cannabis femine,aut nucibus exprimitur,
oleinomen a fpecie retinens : quo pauperiorcs
ob inopiam in fuis condimentis vtuntur.
E. iii,
Mel aerm
70 D B NVTRIMENTIS
Mel.
Eilis duplex eftgenus,alterumaerium,al-
pi/f terum apiarium.Horum autemlonge de-
licatifsimu eft aerium , quod &rofcidum
rofadim. appellatur, nobiliorum mefas feftiuifsime exor-
nans : colligitiirque fuccufTatis arboribus, atque
his fubftratis pellibus inCalabria, $c quibufdam
■ AquitanifiE ac Delphinatus regionibus circa ver
giliarum exortum,& Syrio fplendete,idque ma-
xime fiiblucanis temporibus'. impurum autem
ac conditum ad nos venit , Calabrinum quidem
candidu ac fohdiuSjBrianzonium vero pinguius
Mamma. ac flauius,mamma vulgd dicitur, magifque me-
Melapiari dicamento quam alimento elTe folet. Mel autem
um" apiarium,n6folumcibumquibufdam,fedetiam
potum exhibet:vt fenes edentulos,in multos an-
nos eius vfu vitam protraxifTe , pueros quoque
nonnullis locis minimc difpendio , hoc quidem
cum pane vi&itare audiamus.
FlosmeUU. Probatifsimum eft,quodpoftfauum primum
extrahitur (florem mellisappellaY) foris quidem
album,intus autem glutinofum,aurei coloris,gu
ftu dulce, atque odoratum . Secundi eft ordinis,
quod ssftate colle£t.um,hortefe,ac thymseum di~
cituna quo probatur,quod ex quercus,tili£e,aut
arundinum foliis ab apibus elicitur , ac velut in
7>etrameU Iapidem concrefcit, petram mellis facrse literae
% vocauerunt . Eo Turcac fuum hydromeli confi-
LIBER PRIMVS. Jl
ciunt,tabernifque publicis vsenaleexponutrhoc
etiam apomeli,cenomeli,&: oximeli antiquorum
fiericonfueuerat.
Cacochymum , eft mel fylueftre , atque ery- (J,™-
cinium (Bruyerium nominant ) item quodpoft
fauuui , 3c proticum extrahitur , cerae proxi -
mum : Cui adiungendum eft aquaticum , locis
oleribus tantum coniitis ,lacuftribus,paludc-
fis ,atque a quibus fol longe remotifsimus eft
confe&um.
Saccarum.
Accari communis vfus, eiufdemque conflci
C endi diueria ratio, nonnihil cum melle affl-
nitatis habere videtur , vt non exigua ratio-
nemel arundineum quibufdam, vulgd meldeMelamn*
canna appellari foleat : quod etiam veluti con- ^'^M«t
creti rnellis genus agnouiiTe videtur Diofcori- ecmna'
des . Id autem ex Arabicis ac Mediterraneo ma-
ri vicinis locis colle&um ac prseparatum , Euro-
paeis noftris cibum co&u facilem , ac delicatifsi-
mumexhibetiGalenifseculo minus viilgarem ac
cognitum , noftris epulis & conuiuiis fummum
ornamentum adferens . Eft autem optimum ex
Maltha, Alexandria , i£gypto, Cypro,*Rhodo,
Creta, & Vienna Hifpanica . Quibtis ex locis ad
nos in panes turbinatos ac grandiores adfer-
tur . Fiunt autem hi prelo aut piftrino , primum Saccamm
fubaeta , deinde exco&a arundine, admodum^^*
E.iiii.
Saecartw*
falubre.
Saccarum
ca cochymi
yZ DENYTRIMENTIS
folida:ex quaflauus emanat fuccus,qui tertio at-
que etiam quarto exco&us , admodum albefcir,
acpercolatus,&fi&ihbus modulis,aut formis
exceptus, induratur, atque in noftrii vfum alTer-
uatur : veluti iam in condimetis ac placetis pau-
ld ante explicuimus.
Proinde facdarum,aut faccara, aut faccar, aut
(vt quidam volunt) zuccarum,cocl:u longe facil
limum, eft quod Valentinum &: Hifpanicum, in
paruos panes coa&u adfertur,a quo deinde Mal-
thseum durius,fed non ita candidil,pellucens ta-
men,ac veluti gemmatum.Primum quoque poft
defpumatione extra&um ,longe delicatifsimum:
cui cedir rurfus aliud veluti fecundarium,vt ter-
tii deinceps ordinis ac co&ionis , infimum efle
iudicetur.
Improbum & minus falubre,quod parum co
dum ac defpumatum eft , quodque aqua pluuia,
velmarin/a,interaduchendummadidum,rurfus
exiccatum eft,cV flauum, ac friabile confpicitur,
qualc eft,quodfaccarum ex caflonibus aut potus
conquaftatum vocant.Cuius tame potio, ob itc^
ratam co&ionem ,iis qui tantum aquam bibunt,
alimento ac medicamento efTe folet. Codiendis
pragterea fru&ibus vtile efTe cenfetur.
Acetum.
Vlni ab vua,fruc*tibus , aut caerealibus extra-
cli vitium eft,quod ab acuto & linguamve-
IIBER P R I M V S. 7j
hemcntius feriete fapore,acetum dicimus;codi-
mentis potius,aut gulse atq- appetentiae imtadae
caufa excogitatum,quam vt peculiari nutrimeto
ciTe pofsit.Id autem fine naturali vitio,hoc eft ge
nerofi vini innata caliditate corrupta (alioqui vi
num fugiens in vappam degenerat ) flue huma-
no artificio flat: hoceftpipere,autlignocorneo
doliis inie£k>,vel ipfb vino, foli atqj editioribus
loeis,autetiaigniexpofito: certepotiusnocet^
profit: odoratum,aut extrorfum admotum, po-
tius quidem vtile.Nam intrd aflumptum , etfiid
nonulli refrigerare,alii excalefacere afTerant: vt-
cunquefit ,ego vulgarem fententiaminfequor, yfnt&fa
qua naturse noftrse inimicum efTe circunfertur. lu>brit**a*
Verum queadmodum quibufdam inimicis , ad- cett'
uerfus aliorum impetus , atqueincomodanon-
nunquam vtimur, fic etiam aduerfus nonnullo-
rum cibariorum infipiditatem,& vecriculum fa-
ftidientem naufeam,non ?b re acetumin vfu ve-
nit, corporibiifq- eam ob rem eft vtile, qudd fua
aciditate,cibariorum infipiditatem, aut nimiam
dulcedinem emendet.
Qupd vt prseftare atque cfTicere pofsit,mini- optimum
meidquidem recens,fedlimpidum,vinique,ex acetHtn>
quo conflatum eft,faporem retinens cligi debet:
atque ita parce condimentis , acetariis , & falfa-
mentis infpergi , vt nihil ipfis praeter faporem
adferat. '
... . ^tcetutK.
Mixtum autem, autpotius compofitum ace- comptfitH
74 *> E KVTRIMENTIS
tum, hoc eft, rofas , fambuci aut ephemeri, per-
multarumque gratifsimarum herbarum rlores,
vettonicam, calendulam, fquillam, atque inter-
: dum aromata redolens*.ob maiorem quam habet
. aciditatem , magis etiam nocere poteft, nifi par-
cifsimus fic eius vtendi modus.
infalnbrt Cacochymum autem eft,turbidu,recens,ma-
Mttnm, 1£ afTeruatum, aqua perfufum,quodque putredi-
nem fru&uum redolet: & cum aciditate , nefcio
quid graueolentias pre, fe ferre videtur.Ex cerrea-
libusquoque,quodnimiuaquofumeft,autma-
laafTeruationemucum cohtraxit. Quinetiam ex
mixtis, fambucinum cerebrum tentare, neruof-
quemale afficere creditur . Squilliticumautem
quemadmodum 8c oxymeli,segrotatibus potius
quamfaniseftvtile.
Omphacium.
_ Mmaturorumquoquefruduuvitia,aliquam
I irritandis palati viribus , aut deperditi guftus
v reuocandivtilitatemnobisadferut. Ompba-
cium veteres, agreftem fuccum Itali , nos viride
ius appellam9, quod vua pergulana aut furre&a,
vix vnquam ad maturitatem perueniete, aut im-
matura colle6t,a,pyris item ac pomis,cseterifque
advinum conficiendum idoneis fru&ibus im-
maturis,ac poft collecHonem protinus exprefsis
fieri foler.
Hocautem minus quam acetutn corporibus
IIBER F R I M V S. 7f
officit.Optimu quidem eft vetus,limpidum,mo optimur»
dico faleconditum.Infalubreverd eft recens, om?hact»'
mufteumjaqueumjputre^acidum^doliumredo
lens,quodque ex mala afferuatione vitiofum eft:
verum quod manibus , aut piftillo copreiTa vua,
fuo tempore in prsefentem vfum elicitur , ciba-
riifq; ad delicias infpergitur,imbecillioribus ve-
triculis, & cruda metuentibus plurimum obeft :
magis autem eo prodefle poteft,ab oxalide com-
prelfafacTum:cuiquicquidacetiadditur,idrerd
condimentum facile corrumpit.
Sal.
Ale nullum vulgare condimentu carere po
V teft. Huius eaeft^ is, atq; innatafacultas,vt
fbpitu ac prope extin&um quorudam ciba-
riorum faporem promptifsime reuocet: noftro-
que guftui gratos atque amcenos reddat, ipfofq;
in diuturnum vfum integros atque incorruptos
ieruet,& a putredine vindicet: alioqui folum af-
fumptu,corporib9 noftrisinutile ac perniciofum
eft.Idverdduplexeflepercipimus.Alteru quide SalUd»-
albu,muriaaut prima aquae marinse fpuma detra Plsxgentt*
dii:tenueidquidem,acparulinguamferiens:al-
terum vero cralTum,& veluti cineritiii:aqua ma-
rina perfe&ifsime cocTa,ac multoties defpumata
concretutrr.cuius fapor, prseterquam quddalbo
generofior eft,magis etia ad cralTorum cibariorii
codimetum facere videtunregum ac principum
n6 DE NVTRIMENTIS
m enfas (ob venenum, quod album recipere po-
teft) honoratiores reddens.
Saleuchy- Optimum igitur eftficcum, locoquecalidio-
mum. re pri^em afTeruatum,gemmatum,durum,ac ve-
luti in lapidem concretum: inutile autem eft,
flauum,liquefcens,atquehumidum:itenigrum,
male adferuatum, aliudque a genuino fapore re-
doles.Caeterum ammoniacum,& quod fal gem-
m« dicitur : praeterea nitrofum , quod etiam fal
nitri appellatur, medicamentis externis accom-
modatum eft potius , quam vt intrd affumi pro-
mereatur,aut debeat.
Aromata.
Oluit setas noftra flbi propriis , fuseque re-
^^Tgionipeculiaribus,acc6munioribuscon-
dimentis effe contentarnifietiam exoticis,
&aliunde magnis fumptibus,atq; itineribus al-
latis aromatis ,gulse illecebras exatiaret . Aded
nihil eft hominum appetetia iniuftius atque ini-
quius . Eorum autem aromatum vfqueaded fre-
quenseftapudnosvfus,vtetiamrufticisincon-
fuetudinepertra&afint, quibus vinum, iufcula,
& aquae omnis generis adulteratur, cibique no-
uum calorem , externumque faporem facile fuf-
cipiurrt.
Cwnamoz Horum longe gratifsima funt cinnamomum
Carylphyl prsefertim fubrubrum,tenui cortice ,linguamq)
hm. nonita vellicans.Item caryophyllu euaginatum,
IIBER PRIMVS. 7J
nux etiam mofcata , quam fortafsis antiquorum huxmo-
myrepficam dixerisxuiusprimus cortex,condi- •'cata'
mentis inutilis : Secundus verd , macir appella- *&**•
tus,odoramentis ac medicametis potius accom-
modatus eft. Tribus autem his aromatis minime*
cariofis, aut mucofis,confec1:us puluis : aut fapa,
vel aliis condimetis adiecl;is,innoxie quidem vti
(modd id mcdiocriter) pollumus.
Vcrum pipere albo,nigro,rotundo,vel oblo- ?w.
go,item etiam gingibere,cardamomo vtroque, cmpher.
(granum paradifi appellant)cubebis,c3eterifque Cardamo~
id genus acutioribus ac calidioribus aromatis, cranapa*
parcifsimus vfus elTe debet, vel tu maxime com- radifi.
modus,quum herbas,fructus,autpiices condire
excogitamus. Crocumaiitem,iamnoftraeregio- crocum.
ni familiare & accitum, melioribus iufculis, ge-
latinis, ac condimentispaucifsimuminie&um,
vt lpiritus excitare, cordique prsecipuafacultate
prodefIe,fic etiam copiofum vehemetifsime no-
rrrr. creditur.
7*
DE
NVTRIMENTIS
adBaillyum,
Liberfecundus.
Oni vel mali fucci cibarioru
fpecies,quique facile vel dif-
ficile in ventriculo coquan-
tur,fatis fuperi ore libro ex-
plicatse funt, ex quo non fo-
lum ipforum vires , verum-
etiam variainftruendi atque
apparadi gencra facile percipi poffunt. Nam cur
exhis qusedam calida;humida, frigida, ficca, at-
Trimaicl- quehuiufmodi canera effe dicantur :idverdin
lanomm m{xt\s ac COmpofitis ( de quibus hic prsecipuus
finpltcmm A r N inT- -i n V r
qualitates e" iermo jtam difhcile elt,vt certo cognofcatur,
hochcono quam quod omnium difrlcillimum. Quaobrem
difqum. hQc quidem negotium in Galeni libros de facul-
tatibusalimentoruremittimus.SupereftjVt qua;
in corporibus noftris ab explicatis priore libro
cibariis fiunt , hoc loco breuifsime doceamus.
Quodvtfaciliusanobis fiat,funt omniacoda
facilia , am difficilia vniuerfim propofita nutri-
menta,rurfus in fias particulas diuideda. Sano-
rum enim ac neutrorum corporum educatio ,
huncprsecipuefcopuhabet, vtexcibariis, quos
ventriculus invnaquaque temperie calorisnatu-
L I-B-E R S E C V N D V S. 79
ralis artificio coficit, proprios ac familiarcs fuc-
cosgeneret :aquibus aut ipfa quidem corpora
inftaurentur , aut (quandiu opus eft) augeantur.
Cuius.rei fi quid aduerfam accidat , plurimse in-
de accerfuntur segritudinum caufae . Itaque cibi Cottufaci*
co&ufaciles,diuidunturineos , quiprseterpri- ^»w«'*«-
mum munus, corpus mterdum pinguius vel gra J
cilius redderc, aut (nififtatim conficiantur ) ci-
tifsime corrumpinatifunt.Concoduautem dif- Cotf» dif,
ficiles ,in eos,qui craffos, atq; his deteriores faC-ficili*mc*~
0 a x • - - bommdi-
cos & flatus excitent , minimum nutnant , cor- ur
pufque(nifirobuftumadmodum )in millepe-
ricula coniicianr.vndc accidit, vt vtrique vel H-
mul commixti , vel feorfum quibufdam naturis
oblati , diuerfum quiddam a nutritionc efficiat,
ac praster fuum munus,tertiam quandam medi- incibomt-
camentorum in alimentis fpeciem obtineant,ex ^lcam^a*
qua in cibo medicamenta dicantur : quodfane
tum quidem prseftant, dum vel adftringunt, vel
relaxant,vel emolliunt,vel quidpiamaliudab eo
quodefficere nata funt,commodevel incom-
moddperficiut,de quibus fingulatim in fequen-
tibus docebicur.
o
Cibaria omnibus nullo difcri-
minefalubria.
Mnibus ex sequo profunt ea cibariorum ge
nera , quae fuaues in corporibus humores,
$6 D fi N V T H I M E N T I S
optimumquc fanguinem efFi eiuut:temperatum,
noftraeque commoderationi perfimilem facul-
tatemhabent: vtcalornaturaliseaconcoquens,
facile ab his alimetum fufcipiat, nulloque nego-
tio fibi fimilem fuccum a difsimili fecernat : vn-
»p*ma- deeuftomacha velftomatica ,hoceftventriculo
eha cwaria . . . '
stomatica. gratifsimadici folent.
Tank. Huius autem generis funt, panis femidalites,
aut metellitius , optime fuba&us, coctus, & fer-
mentatus, quique cibarius, molliculus , buccse,
**!"*• fecundarius,& ciuicus appellatur . Aqua fluuia-
lis,ante magnarum vrbium ingreffum haufta,co
£ta,autaliquandiu,antequam in vfum veniat,af-
rinnm. feruata. Vinum rubellum,aut album,flauum aut
tenue,pauciferum,delicatum,generofum,dilu-
Fruttu*' tum,vetus. Ex fru&uariis, heroetiu,cunoetium,
ria. cereleum.ExcaBrealibus,alla,gutulla.,autduplex
r^r^./-birea,limpida,def3ecata, lupulo earens. PtifTanse
fane. cremoroptime prseparatus ( hordeatum nomi-
Hor&tatn. nant ) qui amygdalato confufus , &: mica panis
faccaro macerata prseparatus^amcenifsimus red-
jitjcu a. jjtur t iufcuIa carnium meliorum, delicatifsime4
parns elo- conc{ita:quibus omnia panis eloti, 8c minutifsi-
tu*. v V . r V
Cames. mc contufarum carnium genera adumgemus:ac
prsetereapullorum inco&u facilibus enumera-
torum,auicularum montes incolentium,aciu-
nioru,quibus quotidie vefcimur,quadrupedum
cames:iteouaforbilia.lacrecens mul&um, vac-
&t*tyr»m, * , '
Cdfetu, cinum,afininum,autcaprmum;butyrum,<xea-
L I B E R $ E C V N D V S, &L
feum recetem cum integro optimi lac*tis crcmo-
re : addemus etiam mel aerium & apiarium. al- MeU
bum : oleum item proticum , aut mulfum ; dul- oleum*
ce faccarum, bene co&um, candidum,durum ac Saccamm.
gemmatum : pifces faxatiles, exalto mari,amni- P'fc's»
bufque profluetibus detrac"t.os'.Cx: quicunque co-
6ticarncm candidam, &mediocriter duramha-
bent . Huius etiam ordinis funt olera teneriora, olerti
ac guftuifuauiora,fabulofo,atque excelfo, &al-
iiofo loco colle&a , quseque modico tempore m
olla coquuntur : ncque comefta naufeam aut ru-
6t.us faciunt. Condimenta, quee nihil acre , ama- cUlmeta,
rum , autprseter modum calidum rehpiunt , fed
iure granatorum, aurengiorum,aut veteris om-
phacii moderata,guftatibus gratifsimifunt.Bel- SeUaria.
]ariagenerofiorufrucluum,coclorum,autetiam
conditorum,placentarum:item qu^cunque gra-
tioris guftus libro fuperiore defcripta funt.
His alimentis commode vtuntur, qui delica- gjuhu*
tiore funt corporis textura, molliufcule ex con- tr&fcrtPtui
fuetudineviuunt,corpusminusexercent, curis, yt"itiyUm
vigiliis,literarum aut publicorum negotioru ftu
diis torquentur: virefque a morbo, vel grauifsi-
mo labore languidas refumunt . Quse fiquidem
re&e apparentur , fuo tempore ac temperie pro
diuerfarum regionum cofuetudine, atque expe-
&ata prioris cibico&ioneexhibeantur,tum qui-
j • \ , rr . Superlort*
dem maxime prodeflepoterunt. ciLM
Verum ea rurfus ih alia diuiduntur,nouafque /kbdimfio.
F.I.
82 DE NVTRIMENTIS
differentias fufcipiunt : quibus qusedam, vel pa-
rum,vel multum alere,corpora tenuiora,ac craP
fiorareddere : quaedam verd citifsime abfcedere
ac confici dicantur: atque his vt diligeter aduer-
tat Medicus,ab infequentibus formulis facile do
cebitur.
Quse mediocriter nutriunt.
Ediocriter nutrietia alimenta , modicum
^/f excrementorum in corpore relinquunt :
crafsi nihil , aut parum admodum gene-
gutbat rant: neutris corporum conftitutionibus , chro-
frofunt. nico morbo ( qui plerunque longior effe folet )
laborantibus,aut ab eo conualefcentibus oblata,
minus quidem negotii ventriculo exhibet : cor-
pufque parum admodu grauant atque offendut :
quapropter in vi&u tenui ( de quo tertio libro
fcribitur) accommodari folent.
Tamt. Huiufmodi verd funt panis ciuicus,hefternus^
hoc eft , non ita recens , vel optimo iure clotus»
\Aqit*. Aquafluuialis,pluuia, vel ciftern2e,co6ta, facca-
rata,hordeacea,vel mulfa.Cremor ptilTanae,pul-
it*fcnla. lorum &c vitulina* iufcula,bu^loiTa,boragine,la-
&uca,oxalide condita,biliofis hominum naturis
Canus. accommodatifsima. Ex carnibus autem^alaudae,
turdi, pulli perdicini , atque huiufmodi auiculse
in eo&u facilibus defcriptse. Item caprina, ouil-
la,ac vitulina iunionquae alTata,praepinguibus ac
pituitofis,elixa,gracilibus ac biliofis vtilis cfTe fo
L I B E R S E C V N D V S. 83
let. Quibus addendae funt gallinaceorum,& an- •4»i»par*
ferumiuniorumparticul#,colla,capita, alae,he- UCH **
par,ventriculus,cerebrum, teftes. Vinorum.au- vmu,m*
tem eligenda funt alba,fulua,aut rubetla, hoc eft
pallidi coloris , quse obld pailidula & oculiper- ^Uid»m
dicina,ac fureta dicuntur.Cuiufmodi funt Sam- ^J^
porciana Rifia , item ex Aurelianis generofiora: Funtum.
&c que; a conficiendi ratione,feftucacea,&: palea- Feftwtct»
tica nominatunquod paleis aut feftucis macma-
ti intertextis,gratioraac delicatiora reddantur.
Quse fingula tenuia,mediiq; faporis,hoc eft fub-
dulcia,aut fubacerba, olygophora, & ( vt mini-
mum ) femeftria aclimpidaeiTeoportet . Pifces ^fiei»
mediocriter nutriunt afiati , & carne pauld foli-
diore prsediti.-aut qui elixi, albo iure condiutur:
la£tis item afinini aut vaccini feru ac cremor, mo Ser"
ddnullailtfebris, nulliiifque capitis dolorlabo-
rantem offendat. Butyrum reces ac pin^ue , mel St^twm^
candidum,ytnufque genens. OIeumrecens,pn 0ieiinK
mariumacdulce.Exoleribus,lacl:uca,fens,oxa- olera.
lis, borago, portulaca. Ex fru&ibus autem,mala Fruiias^
curtipendula,francetura, & generofa omnia be-
ne cofta: item punica cruda, citria, aurengia, 8c
armeniaca: pafTulse, cappares,oliuse. Exbellariis MiUaria'
dulciaria bene apparata,faccarata, & condita fe-
re omnia.parcius tamen afTumpta:item omne id
.. . r , , r 0 r a. ConfetlnrA
conditi genus, quod dragetarum oc conrectura- ijqmd*.
rum, liquidarum aut ficcarum nomen retinet. A
quibus probantur gelatinse flaua: ? qnas ambara- GzUtin*'.
F.ii.
S4 D E N V t R I M E N T I S
tas,hOc eft fuccineas a calore nominat. Nam ru-
bri,viridis,aut alteriuscoloris,non funt ita falu-
Marcipa- Dres. His addemus marcipanes & califlones Ve-
netos, atque azimos faccaro conditos : tenuifsi-
mas nebulas,candidas, Sc variis figuris obligna-
tas, quas obelias ob id paulo ante coiecimus ap-
pellatas fuifle,qudd veluti Baccho confecratse
Hippocratica noftra coronare foleant.
Qu^parum ac cito nutriunt.
Inimo quidem negotio coquuntur, ac ci-
A/f tifsime pervenas exeunt , quse parum ac
promptifsime nutrire dicuntur.Quorum
Famhds alioqui prseter fuum munus talis eftinditafacul-
horum a= tas, vt aluum lubricet, & multa humiditate ven-
banorw. trjcuiurn perfundant:ac fiquidem caliditate im-
becilliorem in corpore reperiant,confeftim acc-
fcant:ab acriore autem ac vehemetiorc, cit6 pu-
trefcere fentiantur.
jgujhttico Proinde iis hominunaturis accommodaefTe
meda. putamus, quse ex corporis conftitutionc, regio-
nis fitu, atque anni temperie, plurimum algent,
atque ob caloris mordacis(minus febrilis tame)
copiam aeftuant , fitique fere inexpleta perpetud
torquentur, atque ob id quidem ccrtis anni tem
poribus , primifque menfis aftumi folcnt : nam
poftremis facile corrupuntur, aliifque cibis per-
Ittixtaplurimum nocent.
Talia fere funt olera delicatiora , frigida, at-
Okral
IIBER S E C V N D V S. gj-
que emollientia, lac1:uca,fcris, endiuia,atriplex,
violaria , malua , calandulse & hyppolopathi fa-
tiui folia, blitum,fpinatia, atque huiufmodi c«-
terainiufculis ac condimentis admifceri folita:
item acetariacommodepraeparata, quse nonun-
qaam herbis aqua calidifsima prius feruefa&is
ad cruditatem auferendam meliora ac fuauio-
ra reddutur. Iufcula magis aquofa & prima, hoc Iurcuia9
eft,no ita co&is carnibustenerioribus, aciunio-
ribus extra&a^use primabullita vocat.Vinaau- 7>rtm*
tem vtriufque coloris eligenda, quaecunque vil- hu&ita.
la aut parua nominatur,fubmuftea,limpida,qu8e **'m*m
ob id,parata aut prqparara dicuntunac fiquidem s,ljjm'ujfeal
generofa,ac vaporofa fuerint, fumofbrum ac fa- parata.
tuorum nomen habentia ( qualia funt , quae gri- Vr¶te
lea,hoc eft cineritia vocantur) ea quidem, muha ^T^
aquaperfufa falubria effe poffunt.Quibus ad- crifea.
dendafunt , quae antiquis transfufa, Italis tranf- Transfufa*
uafata , noftris frelatata dicuntur , quc>d eam ex
transfufione vehementiam quanocere poffunt,
amittant,gratiora fint,ac perpetud limpida per-
maneant . Ab his , ad ferum la&is tranfeundum
eft , aquam la&is vocant , qua nonnulli ad refri- ^f*a t*m-
gerium per aeftatcm vtuntur . Atque inde ad a-
quam mellis, Graecis hydromeli dictam deliciis. Hyiromtli
eorum habitam , qui vino per confuetudinem Uqu*
'aut necefsitatem abftinent : eam autem bene dc- me^'
r - t • • j • " j • i_ Bochttum,
lpumata^limpidam^atque aromatis coditam,bo- ^uafac^
cfoetu nominant. Cui fuffragatur aqua faecarata, carata.
F. iii.
8£ DE NVTRIMENTIS
permixto,ac percolato cinnamomo gratiorac
nippocr*- fuauior reddita , Hippocratis aquam nominant.
ttspM. pjfces faxatiles,praefertim aquarum dulcium,be-
Frufim ne praeparati. rru&uu autem qui praecoces, ver-
ni,aut etiam aeftiui , meliore ae delicatiore carne
praediti funt: cerafia omnis generis,pruna dama-
fcena,ficus,&: vuae recentes ac maturae . Quibus
addemus pepones & melopepones faccaratos,
exalfiofis&fabulofis,nequefimo multumim-
pinguatis locis detra&os : cucurbitas, angurias,
citrullos,cucumeres,qui poftremi iufculis opti-
me praeparati,ac parcius,primifque mefis afTum-
pti,citifsime abfcedut, aluumque paulo liberio-
rem efficere exiftimantur.
^nihni no Nocent autem hsec cibariorum genera , cor-»
cmt- poribusdelicatioribus,acpraehumidis ,modico
eoque vaporofo,ac laguido calore pre,ditis:qua-
lia funt muliercularum,aut pueroru, vel tum ma
xime,quum ^morbis conualefcunt.
Quae abunde ac cito nutriunt.
* 7 P Bunde verdnutrientiaalimeta.corporibus
htbrial A lls falubna funt , quae vehementius acfre-
quentiusexercentur, proceraefuntmagni-
tudinis,&quadratiacbenecarnofihabitus:qu?-
que poft laborem vehementem , aut breuem , ac
r jp* . peracutummorbumcitdreficereoportet. Nam
trientimn" c q11*^111 ^um plurimum in ventnculo deti-
yis, nentur,diutiore co&ionem,ob folidam;quama-'
L I B E R S E C V N D V S. ?7,
xime pra»ditafunt,fubftantiam expoftulant,qua2
tamen haud ita dura efTe oportet , vt ventriculo
pondus adferant : quemadmodum nec itaetiam
molliavtcitifsime concedant , fed medio inter
hsec modo fe habere debent.
Tales quidem funt in genere dulccs ac fuaues
fere omnes cibi ac potusrparticulatim aute, pri-
marius ac fecundarius panis, optime fubactus ac pa^
tritus:iufcula crafsiora,ex caporu,gallorum, aut iufcuU.
gallinarum veterum carnibus bptime co&is , ac
confumptis emanantia , quibusadiun&umfue-
rit bubulum,aut vitulinum, aut ouillum pe&us,
ac pedes-.item exprefTa,percolata,cotufa, ac mi- &xpreffa.
nutifsime cocifaomnia, conualefcetibus, &ad- Jrc° f4*
u ? , . ' c . Contufa.
nuc segrotanubus maxime conuenientia . ianis
autcm profunt capi Cenomanenfes ac domefli-
ci:gallinaeFebrUariae,anferes Nouembres, anfe- cames
riculi, & pulli Apriles : anates fylueftres & cor- amtm.
tenfes , quos palearios vocant : otides , pauones
omnis generis , auium denique aquaticarum fa-
lubriumcarnes. Quadrupedumautem,ferinaac gu*dm3
lcporina iunior, porculi bimeftres, ac la6lei do- psdum.
meftici,autetiafylueftres,quos marcafsinos^aut Manapim
fangletellos appcllant : vituli item bimuli , aut s*ghtetti.
quadrimulijboum quoque triennium non exce-
dcntes, atque ouium femeftres: quorum anima-
lium , extremas quidem partesatqueinteranese
( abfcefTus noftris appellatae ) quibufdam popu-
lis ob neglecl:aapparandirationem,tanquam in-
F. iiii.
88
D B NVTRIMENTIS
utilcs contemptae, plurimum quidem alunt : vtt
funt pedes,lingua:,capita,ventriculi,atque aded
fifas, inteftina . Pifces verd, quicunque ex alto ac flu-
duofo mari,concocl:u faciles elTe iam fupra di&i
funt:exfluuialibus autem Lacerti, Sturiones,at-
vma. que id genus cseteri . At vinu ad id quidem prse-
ftandum vtile eft,album:fed dulce, limpidum ac
generofuni,qualeeftcorficum,quodnothu vul-
go dicimus: item maluaticum , mufcatellinum,
Andegauenfe,aut quale ex vua mifcellanea, tam
nigra,quam albaapud Aruernos , & Barfufalbi-
nos, magna induftria fleri cofueuit . Ab his pro-
bantur rubra,etiam corfica, &rupellina, rofetia
di&a, quibus mixtaHippocraticaaddendafunt,
hoc eft optimo faccaro,& prseftantifsimo cinna-
Defmtum. momo cSdita . Nam defrutum & vinum ad ter-
tias percoc~lum,quod nonnulli in deliciis habet,
minus equide moror.His adiunguntur placente;
fere omnes,bene apparatse/accaratae, ac coditse:
Turtse Britannic2e,& qux leccatae,ianice;,vel bi-
frontes a duplici facie appellantur:aut qu$ odo^
ratis herbis,(accaro,butyro,cinnamomo,ac cse-.
teris c6ditis,fub tegula, clybano, aut tefta fiunt:
quibus Italorum plerique , atque aded noftrates
lae. vtuntur.Lac vaccinti,aut caprinum recens, fpif-
fius ac crafsius, non excrematum, vel ipfe etiam
cremor a la&e fecretus . Butyrii pingue, mel de-
FmUm. ipumatum.Frudus omnes conditi,& exco£ti,ac
horni, pomafracetura, rambura,caftinia,& quas
Ilippocra
ticum.
flacent*.
tlUER' S E C V N D V *S; $$
poftremum locum tenent, cotonea mafcula: py-
ra item certoliana, bonchriftiana,gallirofacea,&:
fi quge funt alia, pro variis regionibus boni fucci
exiftimata:quibus adiungendse funt caftaneae,fi-
cus,amygdala, vuae recentes,pepones faccarati :
omnia denique in co&u facilibus,& pingue cor-
pus reddentibus enumerata cibaria.
Qux multum,tardius tamen
nutriunt.
Liud genus eft abunde nutricntium , eu-
A chymorum tamen alimentorum , multum -£35^
quidem negotii vetriculo adferre folitum:
atque od idantiquorum pugilibus Sc athletis,
quemadmodum noftris quoque foflbribuSjmef-
foribus, operariis, atq^ artiflcibus, potius quam
alterius vita» conditionis hominibus dedica-
tum:cui,pra;fertim ob fuam '& parentum, a qui-
bus procreati funt, viuendi confuetudinem,in-
dulgendum eft.Nametiam fumptibus ac for-
tunis inopum confulere medicum oportet : ne-
que folum pharmacis , fed etiam alimentis pra»-
paratu facilibus ex officio diligentifsime incum-
bere decet.
Huiusgeneris funtpanesminus fermentati, &a»k*
miniifque farinse purioris , fed furfuris & filigi-
nis plurimu recipientes : bifpanes vulgus appel- BiJ]>4n#,
Iat,quorufarina diutifsime fuccuffata eft,ac cra£
JO DE NVTRIMENTIS
ToUnu. fiore cribro fecreta,poIentae ac pultes omnis gc-
spijfameta neris . SpiiTamenta fere omnia ex oriza , tritico,
chondro,alica,&: apud nonullos milio, hordeo,
atqj auena:qu$la£t.e vaccino,ouis,accroco eon-
dita,habentur in cuiufdam vulgi dehciis:quem-
admodum & cremor fabaru,cicerum, piforum,
Legumina. alicse, atque amyli. Leguminaitem tofta, frsefa,
c6frac~t,a,&: aiTata : aut vna cum porcinis lumbis,
ac fpondyhs iniufculis propofita:quorum quae-
dam primo decocto aluu referare , alia aute diu-
tius immorari,acdimcillimefecedere dicuntur.
lufcula* Iufcula etiam napi buniadis (nam hunc inter bo
ni fucci cibos connumerat Galenus)panacis he-
raclii,flaui, ac medullofl, Pertofianis admodum
commedata.Item ex rapis quse bene culte; 5c ap-
paratse funt,quales a Lemouicis,Sacl:onibus, Ar-
uernis , & Allobrogibus, adincredibilemagni-
Z*hhU. tudinem crefcunt (rabiolas appellant) quibus to
ftis,fubcineritiis,&ollaincoclis,vicepanis vtu-
olera* tur.Ex oleribus autem,brafsicacapitata, Roma-
na,crifpa, minufque proue&a: Sc quibufdam lo-
cisblitum,malua,atque atriplex. Carnium quo-
que porcina proue&ior, falita,aut recens,bubu-
la,vaccina,hircina: &exeorumanimalium par-
tibus,cor,iecur, vetriculus,lien,ac renes : vt re-
Tifces. liqua etia interanea his addere pofsimus . Pifces
quoque maiores , qui pracipue foliti ad nos ve-
niiit:qualis eft fulmo vtriufque generis,item all-
nus marinus quem merlufium effe exiftimamus,
UBER S E C V N D V S. ^t
ac Germanorum ftocfifchium : maris fues , quos
marfuinos vocamus : praeterea cetae ac thynni :
quorum caro multaruciuitatumpopulos quot-
annis exaturat:quibus addere poflumus cancros
fluuiatiles & limaces vinearios , Hifpanis atque
Italis familiares:frixos,aut in iufculisedi folitos.
Item teftudines memorales & aquaticas, Lemo-
uicis ac Narbonenfibus frequentifsimas . Vino^- viwt.
rum infuper,quaecunque pauld magis vehemen-
tia funt:quibus ad tenuifsimae fortunae fubfidnl,
loream bene confe&am,ac minime putrem: ce-
realium,& akiramorum omnia generaadiunge-
re poflumus.Mel pr^terea crudum,quo pani fu-
perextenfb,vela!io quouis pa&o prqparato,Hi-
fpaniinferiores atqueex fuperioribus nonnulii
plerunque vi&itant:quodcibariorugenus etiam
Afiaticae plebi frequentifsimum efTe.audimus .
Ex fruclibus autem filiquae, caftaneae elixae mul- FmBaf»
torum delici#,tubera,trufFarum nomenhaben-
tia,quibus tanqua cibo delicatiore pafsim vtun-
tur:pyra coc"t.a,&: fole aut furno exiccata,dague- Dngmnt^
netia vocant : poma, vel afTata, vel paftainclufa, ***.
8c furno etiam co&a, aut in iufculis (quod apud
Neuftrios fere fit)oblata:quicunque ad extremu
fru&us vilis ac parui pretii exiftimatur: vt etiam
his addere audeamus fungos, ac boletos, quibus
Campanoru noftrorum plerique,atque adeoHi-
fpanorum 6c Italorum nonnulli educariTolent.
Adiungerem porrum,caepas,&: alliarufticorum
2i D E NVTRIMENTIS
icriacen,nifi haec pr^ter modum cacochyma efTe
yiderentur.
Quanquam igitur huiufmodi cibi cacochy-
mi fmt : tame quia ex horum affuetudine vulgus
familiarem fibi fuccum contrahit, non eft iis in-
terdicendum,fed potius ad pr^paradi rationem,
quae melior inftitui poterit,aduertendu:ne quod
alioqui fua natura officere poteft,mala etia prae-
parandi negligentia perniciofam vim adaugeat.
Qux pinguecorpus reddunt.
ID prsecipue futurum medicum operam dare
oportet,fiquando vel corporis conftitutione
ex prsefcripto immutare, vel ad priftina tem-
periem,poft morbu ac laborem reducere ftudet:
vt mediocriter pingue, au t gracile corp9 reddat.
Quamobrem huic prsefcribenda fnnt alimeta ad
id pre^ftandum maxime accomoda, quorum mi -
nifterio,quod cupit,facile tadem adfequatur.Na
hoc plerique magnopere expoftulat,vt ex graci-
libus pingues, aut ex pinguibus graciles euadat.
Tinguecer Pingueautem corpus erTicietmedicus, fiqui-
fusytijiet. ^em cakdjtatem ac ficcitatem temperatafrigidi-
tate atque humiditate emendare conetur: confi-
deratis tamen iis quae ad caeli ac corporis tempe-
riei,vitse,atque aeris conditionis,fomni,vigili^,
atqueexercitationis rationem attinere videntur.
Qusecunque igitur ad naturam noftram , hoc eft
fanguinis temperieproxime acceduntalimenta,
I I B E R "S E C V N D V S. 5j
eabenequidem nutriunt,acpinguc corpusob
accerfitam humiditatem reddunt.
Cibaria autem adid efficiendum idonea funt,n
panis recens, multum claboratus, autopyros, & T*wt.
qui primse opera?,tertiarius,capituli,&: albus di-
citur,nihil praeter purum triticu, idque multum
exagkatum,&: fecrctum recipiens.Aquarum ve- U^ml
rd quae dulces funt,atque aded faccaratae,vel to-
ties exagitatse ac commotse,vt tande dulcefcant.
Carnium prsetereaimpinguat ouilla, atque aded cames,
vitulina iunior:omnes item carnes in co&u faci-
libus fuperius enumeratae , copiofam pinguedi-
tiem intertextam habentesielixae, bene co£be,ac
condirae,pauco fale confperfserquse fiquidem la-
&e$ ,teneriores,ac molliores fuerint,magis pro-
bantur.Paftitia fere omnia,parum aromatum re- Pafiitia.
cipientia.Pifces iteomnes elixi, meliores acfua- *?**•
uiores,priorelibroenumerati .Iufculapinguio- iufi»U.
ra carnes minutifsime concifas,& olla infar&as,
ac delicatioribus aromatis(vt melius ac citius nu
triant) cofperfas recipietia:ouafbrbilia,lac vac-
cinum,pingue,rccens,in polenta coa&um,ouo-
jum virellis,ac faccaro conditu,primifque men-
fis affumptunv.pultes ex oriza, frumento,auena, f>»Ues.
liordeo bene pr«paratse,parciufqj afTumpt$,bu-
tyrum Vamuianum,& Neuftricum reces,cafeus
tnolliculus ,totu la&is cremore recipiens.Quic-
quiddenique confumptarum carniupercolatu,
in gelatinam coactu,aut fublimatum, ditioribus
94
DE NVTR.IWSNTIS
Clera
Vtnat
ae delicatioribus apparari fblet.Ex oleribus pre^
terea , qusecunque radicem fuauem ac medullo-
fam habent , qualis eftapudCampanos noftros
panax,& apud nos napus , item rapa fatiua apud
Lemouicos & Allobroges , & carui ae paftinaca
vtriufque generis apud Trecenfes. Vina ite mul-
torum generum dulcia, cralTa, rubra , defsecata,
vetera,guftui fuauia,mali nihil olentia, eaque be
ne diluta : nam generofa,meraca, primismenfis
acieiuno ventriculo copiofius aiTumpta, potius
attenuant,quam pingue corpus reddant. Cerea-
liaautem vina limpida,lupulifloribus copiofis
carentia, optimo tritico cofecl:a,pr2efertim mar-
tia , non ita recentia : item celfirama , gencrofa,
pomea, Scexpyreis caerekea, corpusincraflant .
FrvMm, Idem emciut ex fructibus da&ili pingues appel-'
lati: ficus, item recentes aut afferuati , & amylo
apud Mafsilienfes conditi,cuiufmodi calathifcis
inclufiad nos quamplurimiperieiuniuquadra-
gefimale veniunt:itcm nucis Indicse medulla,ca
ftanec^nuclei pinei,piftacia,vua reees,quc; qudd
vel lepores,ac vulpes pinguiores efrlcere foleat,
lageos , ac vulpina , vulgoque a. colore frumeta-
cea dicitur : poft hac mufcatellina delicatifsima,
„ quse afleruata,&: fole,furno,vel quouis pa&o ex-
iccata,(ilue haec Corinthia,fiue Damafcena,fiue
etiam Narbonenfis fuerit ) optimum in corpore
fuccum generat.Pingues etiam nos reddunt pla-*
cent& molliores,bene facearata^mellita^ae pro-
TUcmu»
L I B E R S E C V N D V S.' 5f
be vt decet codit^.Quicquid in fumma boni fuc
ci plurimum atque affatim fuo tempore, fuaque
temperiealTumitur: Hoc vnucauendum eft,nc
dum vbertim nutrientia alimenta ingerutur , ea
quidem obftruant , acprsepediant iecorismea-
tuSjper quos optimos ac dulces fuccos (quoi ura
illudquidem appetentifsimum eft) haurit,atque .
exugit : omnia enim haec magna mediocritate ac
modo alTumi debent.
Caeteru eadem fere alimenta quse pingije cor- Lac>&fij
pus reddere folent ,lacetiam acfemen generare fa*"^*'
atque augere dicutur: quae duo funt benigni ali-
menti excrementa, aut ll mauis dicere fuperflua:
vt quo maior alimenti benignioris , hoe eft fan-
guinis melioris portio fuperat, eo etiam copio—
fiorlacl:is5acfeminis fubftantia in bene habito
eorpore generetur . Quamobrem fuperius enu-
merata cibaria,nutricibus, & ad coitu impoten-
tibus quibufdam viris accomodifsima effecen-
fentur.
Qusegracile corpus efficiunt.
Vemadmodumplurimum nutrientiaali-
amenta dum pingue corpus reddunt3calo-
■• rem refrigerat atque humectant , vnde
copiofusadepspraepinguibus facile acceriitur,
ficparum nutrientia fere omnia ( modd ea qui-
dem boni fucci,ac bene praeparata, fuoque tem-
pore exhibita fuerint ) fbpitu calorem, ac veluti
$6 D E KVTRIMENTIS
copiofiorefucco atqueadipe fufFocatum reuo-
cantrnimiam humiditatem fua exiccatione eme-
dant: gracile ac leue corpus,quod prius pigrum
jgwhus ac craiTum fuerat, efficiunt: quapropter iis vtilia
ytttta. cffc dixerunt medici , qui genio atque otio diu-
tius indulferunt:humidis morbis, atque obftru-
dionibus obnoxii funt : minus fudant , ac min-
gunt, pituitofo funt ac pr^pingui corporis tem-
perameto:quique aere ac locis frigidis, Sc admo
dum humidis degunt.
famt Huius notse funt,panis bene co&us, leuis, o-
culatus,hefternus, commixtum aliquid falis, aut
Cames. anifi vel fceniculi habens.Carnes afTatae fere om-
nes, modd hae quidem falubres . Perniones mo-
guntinijmediocriter faliti,lucanicse,ac ceruella-
tiMediolanenfes : omniaitem concifa, aut con-
f>ifas. tu^a aromatls optimis parce condita. Pifces car-
yina. nis folidioris, aut torti,aut pafta inclufi. Vina te-
xiuia,acerba,generofa,parum diluta^alba^aut ru-
bella. Birearum ea genera fuperius exprefla,qua;
copiofum iupulum recipiunt.Butyrum falitum,
cafeus Mediolanenfis,radices petrofelini, fceni-
culi;afparagi,cichorii,iufculispermixt^:fummi-
tates thymi, maioran£,rorifmarini,authos,hyP
fopi,fatureia?,pulegii,origani,calamenthi,etiam
iufculis additae : quse pauca & croco condita af-
fumi debenr.funt qui erucam,anethum,petrofe-
TUcenu, linum^apium,& nafturtium addunt. Ex placen-
tis , qua? ficciores funt , & magis tofbe , atque ex
w
1 I B E R S E C V N D V S. 97
fru&ibus etiam flcci, vt omni per afleruationem
humiditate deftituti , atque afTati , potius quam
crudi fmt amygdalinae glandes, auellanae, nuces
ficcse,quaecunque denique amara in edulium v$-
niunt,fiue haec quidem condita,flue etiam cruda
fuerint : vt funt finapi,cortex aurengiorum,nux
myrepficaj Sc huiufmodi caetera.Na praner haec,
omnia calida , aromatica , & qusecunque poros
aperiunt,vrinas ac fudores promouet, emacien-
do corpori,aptifsima efTe merito exiftimamUs.
Cibaria omnibus nullo difcri-
mine lnfalubria.
Onco&u difficilium alimentorum magna
/^ pars , malos in corpore fuccos generar. a
^^^ quibus profpera atque aduerfavaletudine
magnopere cauedum efTe , dum omnes fere me-
dici affirmant, plurimum noftrse fanitati confu-
lere videntur. Quapropter nobis hsec etiam par-
ticulatim excutiendafunt, vt a reliquis diftingui
atque fecerni facile pofsint.
Cacochymi ieitur cibi funt.quibus vel ob in- c^lca^a
1 - 1 11 i. -1 • chymi.
opiam,vel gulse lllecebras lnterdum vtimuricu-
iufmodi efle dixeris , ex panibus quidem atrum ^*»#»
ac fordidum,furfuraceum, filigineu, atque hor-
deaceum:quibus addendus eftomnium deterri-
mus orizaceus, panicinus,cumimin9,mihaceus?
typhinus, olyraceus:item fabaccus, pifaceus,at-
G.i.
^S DE NVTRIMENTIS
que ex akerius cuiufpiam leguminis genere, vel,1
foio, vel ipfi aded tritico commixto fa&us . Qut
etiam panis ex tritico & fuccurrendo, aut fubue-
niendo fuccurione di&o confecfcus cft, etfinon-
nunq famis tempore profit: nocet tamen,ac ven
trem plurimum grauat : haud fecus atque is, qui
per inopiam aut negligentiam , aeris ac regionis
inclemetiam,male perteritur, aqua puteana, fta-
gnante,vel elixa maceratur: ftipulis, paleis, ftra-
mine , leguminum vaginis, farragine , arborum
corticibus,falice, tilia, fpinis,terra ficciore,iun-
corumqucftramine , vel conariorum macmate
percoquitur.His nimirum addendifuntforacei,
fubcineritii,& teftacei fere omnes:quibus la&is,
olei,acbutyriVeteris nonnihil adquorundam
delicias additur:fub quibus placctarnm, itrioru,
ac liborum minus delicatiorum omnia genera
in obftruentibus expreffa comprehendcmus.
?**' Aquarum prseterea infalubres funt, lacuftris,'
ftagnans , paluftris, atque operti , nec foli expo-
fiti putei.
vimm. vini autem generum quodcunque eft fagies,
vappa,male olens,turbidum,mixtum,ac pergu-
lanum : quodque lorea vel defrUtum appellatur.
Item ex fructuariis bocquetium ,reletiu, & quod
vincetium dicitur. Ex caerealibus,birea fimplex,
aquofa? paucum, aut nullum triticum recipiens,
turbida , recens , hyberna, acida, vetus , ac cor-
rupta.
LIBER SECVNDVS. 99
Carnium porro cacochymae funt , falitse om- Cana^
ncs,& muria conditse,aut fumo exiccatse,pafta-
que addiutiorem conferuationem occlufse ,in-
teftinis infar&e^candentibus prunis,aut craticu*
laexco&se, carbonatas &brafaulas nominant. Car^ottau
Quibus denud co&as adiiigemus,non minus ac frafaul*.
repetita crambe ventriculum offendentes : item
etiam frixas,& quse porro,allio,caepis,fmapi,at-
que aromatis condiuntur.Infalubres etiam funt
porcinse , hircinae , vaccinae , ac bubalinse : 8c
( quod ad aues pertinet ) aquaticse , ac marinse
fere omnes . His etiam accedunt anferes fagi-
nati, gallinseprouecT:iores,anates cortenfes(pa- ^ates pa
learios vocant ) fiue fint Indici , fiue etiam no- Uarij.
ftrates.
Pifcium quoque marinorum cacochymi funt %fcef,
faliti,atqueafTeruati,autnimiumrecentes, quos %ecentes
lepraminducereautumant. Fluuialium autem, tv**
quicunque limofis ac lutofis aquis viuunt : an-
guillse, tincse, lacertuli, carpiones, cancri, prse-
ter quos improbatur oftreorum omne genus:fe-
pia3,loligines,polypi,&quce malacoftraca &j^Jr»
oftracoderma generali vocabulo 21 Grsecis ap- coderma,
pellantur.
Ouorumpraetereacacochymafunt,anferum, 0tta- m
anatum,columborum,teftudinum,atqueIndi- IndtctPa*
corumpauonum: hasc enim poftrema,eIephan-
ticum morbum inducere, calculofque generare
exifKmantur.
G.ii.
100 DE NVTRIMENTIS
L*c. Lac quoque infalubre eft vetus,pridem extra-
c"him,ouilIum, yaccinum cocl:um,farina delibu*
tum . Necminus etiam cacochymum , quod eo
gutymm. conftat butyrum fale conditum, rancidum. Ca-
Cafeut. fcus jtem afferuatLls } putris j tineis ac vermibus
fcatens.
okra. Olera verd male fana funt,crambe vinealis;ac
multd magis paludofa: item atriplex,beta: deni-
que quicquid herbarum hortis, vel aeftuariis im-
mundas ciuitatis aquas excipientibus fuccrefcit.
FmEtttsar Fru&usinutiles funtagrcftes omnes accrudi:
particulatim autem iugladis immaturae nucleus,
Fmttus auellana recens,forba, mefpila: atquc herbarum
er amm. qUlciem5pep0neS) rnelones, cucurbitae,citrulli :
quaeque mala infana , & amoris appellantur : ex
quibus boni fucci , nihil prseter refrigerationem
elicipoteft.
oUum. Caeterum quantum corpori noceat oleum ve-
tus,nucum,aut cannabinu,id verd ab iis difqui-
rendum eft,quorum facies huiufmodi cibariis
plumbea , pe&us tufsiculofum , totum deniquc
corpus ficcum atque aridum apparet.
-^ "SyU Quibus omnibus ( et(i nonnunqua coquan-
tur) tamen eo magis abftinedum erit, qud pror-
fusfimilemcum noftris corporibus int^periem
habere videntur:quia fenlim, temporifque pro-
celTu,perfimileshumores,hoceft,deprauatos ac.
vitiofos cbngerut: qui leuifsima quauis occafio-
ne putrcfcentes 7 grauifsimos interdum inducut
LIBER. SECVNDVS. IOI
morbos . Verum haec quidem cibariorum caco-
chymoru genera,rurfus in alias fpecies diuiden-
da funt,a quibus varia in corporibus incommo-
da quotidie fuperuenire percipimus.
Quae lentos ac vifcofos humo-
res generant,
RafTum igitur in corpore fuccum induce-
./** tes cibijiis inutiles efle folet,qui mille mor
^^^ bis obnoxii,ac pauld delicatiores funr.qui-
que longioribus autacutioribns segritudinibus
diutiuslaborarunt:quajfiquidem amelancholia
fuerint procreatas, pari etiam exiftente corporis
conftitutione,ed funt fane deteriores.
Talia eife dixeris omnia placentarum Itrio-
rum liborum ac pemmatum genera : atque aded ?emmaf4t
qusecunque triticea, eaque minus fermentata fa-
rinacompofita , butyrum, lac, cafeum veterem,
fru&us recentes,autetiam carnes recipiunt. His
addendus eftpanis fubcineritius , focaceus , fili-
gineus,non rite confe&us.Praeterea lac deco&u, ^ams-
acidum, friato pane , aut farinainfpifTatum, iuf- 7„/^.
cuiaoryzacea , fabacea, aut cuiufuis leguminis : polenta.
polentaexamylo : ouafrixa , aut igneindurata. ot*a.
Inter pifces autem oftrea,ac teftacea fere omnia. j>,yfW.
Ex carnibus ceruina,leporina,caprina vetus,bu- Carnes.
bula ac porcina.Iecur,lien,renes,atque inteftina
animaliu.Ex fru&ibus palmula;?caftane3e,bulbi, pm^s;
G. iii.
lOi DB NVTRIMENTIS
rape;,fungi,tubera,ficus, nuclei pinci,omnia de-
vlna. nique immatura.Ev vinis dulciajrecentiajCrafTa,
&Tnigra.
"f^ifa His cibariis abftinendum , corporibus pitui-
tofis, otio degentibus, prsepinguibus, delicatis,
atqueamorbo conualefcetibus,prasfertim asfta-
te,accalidaregione.
Qux obftruunt,& flatus ex-
citant.
Rafsioris ac fblidioris fubftantiae(etia dul-
|^ cibus atque euchymis cibarits) ventriculo
imbecilliori,minufque exercitato ingeftis,
vel largius quam aetas,anni tepus, regio, ac cor-
poris conftitutio expoftulent a(Tumptis,hoc pe-
culiare efTe folet , vt primas venas ad hepar atti-
netesinferciat,earumque tubos obftruat, oppi-
otftUtto, lationem vulgus vocatrqua* dum pre^pedit ,quo-
minus naturalis,atq; infitus vifceribus calor vn-
decunqueperfpiret,cruditatem atque inco&io-
nem mducit : a qua multi vapores excitati , cor-
pus mirum in modum torquent . Verum prseter
obftruentia,qu2edam etiam reperiuntur alimen-
ta,multafrigiditate atque humiditate natiuu ca-
lorem itaobruentia, vtipfum fere extinguant,
vndeflatuumin corpore quemadmodum veto-
rum in aere ab imbecilli aut praspedito folis ca-
loregeneratio.
Obftruunt igitur omnia minus fermetata,cu-
LIBER SECVNDVS. IOJ
riofiufque elaborata,purioreque rritico conrc&a
panificia : atque his multd magis quae legumini- PanificU,
bus,vilibufq;, ac fordidis triticeis permixta fiut,
quseque paftitia,aut liba, lac, butyrum, oua, ca-
feum.ac caeteraid genus recipiunt. Aquae turbi- ^wa m*
dae,ftagnantes,viuanorum, aut marearum 13elu-
carum % Vinum dulce, pafTum, muftum , defru- rimm.
tum,nigrum, acerbum,frucl:uarium,ac casreale.
Recetifsimae maiorum animalium bene fagina- Carnef*
torum carnes.Iufcula pinguia, chondru,alicam, "*CUn
triticum,orizam,lenticulam admittetia. Renes,
fplen, achepar^ouillum, vitulinu,bubulum,ac
fuillum.
Hatus autem peculiari quodam muncreexci- piat»letat
tant, lac quouis modo concretum ac recens: pi-
fces fcre omnes, rapa, raphanus, napus, pifa, ac
multd magis fabse : quibus nonfine optimaco-
ctionecauendumefTe fuis pre^cepit quidam phi-
lofophus . Omniu aute maxime porru,allia, cae-
pe;atque ex leguminibus phafeoli , lentes, cicer,
milium,panicum : denique fru&us omnes rece-
tes ac crudi : item herbe, coficiendis acetariis de-
dicatae. .^
Quibus omnibus,vetriculo imbecilliore abfti- JJJJj^,
nendum elTe cefeo:atque aded iis qui calculo aut
inteftini procidentia afficiuntur : pueris item ac
fenibus , & quibus naturalis calor ob coftitutjo*
nemjOtiumjCuraSjanni tempus,ac regionem in-
firmior eft,
G. iiiu
104 DE NVTRIMBNTIS
Quae abftergent^incidunt^ape-
riunt : in cibo medicamenta
appellata-.fanis acncutris x-
quecommoda.
Alubribus atquc infalubribus cibariis difTu-
V fiuspropofuis ,nonnihiI etiam dehis difTe-
rendumefTevidetur,qua2 medicamentivim
quanda habere exiftimata funt, poiliintque prse-
pedire quominus in morbos facile incidamus,
auc?pfosiaincipientes,acpronosauertere.Abf-
tergentibus igitur cibis,incidentibus atque apc-
rientibus vtimur , medicamenti cuiufdam vice,
quod catharncum pra*cedere,aut primarum ve-
narum obftru&iones foluere , atque humoribus
ad exitum viam recludere pofsit ,aut debeat.
*dhftercren« Abfterforiam vim habent , qusecunque afpe-
tta. ritatem qnandam ipfo guftu , etiam coclia prse fe
ferunt.Talia autem funt,hordei iufcula bene ap-
parata-, ptiflana tota, eiufque cremorrofato fac-
caro conditus:bireaBritannica, limpida, primis
menfis haufta, omnis denique potiomellerite
confecla.
Incidutomniafere falfa,nicrofa, acria,&ace-
tofa:oxygarum,oxymeli,condimenta acetu oxa-
lidem ac fmapidium recipietia: & quse fquillam,
porrumjCspaSjatqueanethumjadappetentiam,
au£ aliquam medicandi rationem comple&utur.
IIBER SECVNDVS. iOf
Quibus adiungere pofTumus betae acbrafsicee
prima iufcula,vinum immaturum,acerbum,fiue
fru&uariu, fiue cereale fuerit: item omphacium,
Sc ex fruc"tibus,qu3e ex reipfa malacria dicuntur, MaUcria
quibus fylueftria non infita,caeteraque vinis de-
dicata fuccedur.ac deinde poma citrkjemonia,
& qua* poncilia dicuntur . Item groilulse, fraga, ?0ncilia.
mora ex rubo idaea & cy nosbato colle&a.
Aperiuntautem&abfterget cibaria amarum ^ferientia
fuccum ipfa vetuftate prae fe feretia,cichorii pri- & abft&-
mum deco&um, vel ipfa etiam fubftantia : item &entM*
capparis & oliua in acetariis prseparata ? fruc~tuu
maturorum nuclei : praster quse origanum, hyf-
fopus,fatureia,maiorana,thymus, faluia, petro-
felinum,vulgi noftri iufcula per hyeme (vt iam-
pridem di&um eft)emendari folita:verum pauld
vehementius id erTicere videntur aromata,Indi- ^tromata.
corum munerum deliciae , quibus conditis , auc
etiam infar&is, atque omnibus modis apparatis
vtimur.Caeterum qudd ad vinum antiquum, te-
nue,aibum,aut rubellum,gcnerofum ac defceca-
tu attinet:id verd internos corporis meatus ape-
rire dubium non eft,quemadmodum nec aquam
pluuia,aut ex criptis ac cifternis hauftam. Huius
etiam eft facultatis crethmo, fceniculus, anifum,
coriandrum , auregiorum ac citriorum cortices
conditi, cinnamomum, mofcata, coferuaehele-
niijauthoSjfiorumgeniftsejCichorii^hylTopijfal-
uix : quicquid denique (vti dicebatur ) cibario-
I0£ DE KVTRIMENTIS
rum amarum guftui faporem , minus tamen in-
gratum,referreperfentimus.
£»i iu co Proinde commoda funt ea cibariorum gene-
ra , pituitofis , pnepinguibus, ac plurimum hu-
midis,vel otio degentibus: atq$ aded iis, quibus
copiofa cerebri adinternas partes effluxio ven-
triculum pergrauat . Hoc tamen vnum diligen-
tifsime animaduertediam eft , vt horum pareior,
ac moderatus fit vfus: offendut enim,& fangui-
nem interdu eliciut,pulmonibufque noxia funt.
Qu£ ventrem emolliunt.
Ix bene profpera efl corporis valetudo,nifi
A/ venter quotidie deiiciat. Verum eam non-
nulli moleflia patiuntur,vel ob melancho-
licamintemperiem fortafsis,vel negotioru pro-
cellas,vel fedetari^ vita* c6pulfione,vt fere fem-
pex afiri&a fint aluo . Ad quse incommoda non-
nuncj accedit cseli,regionis, atq; aded ipfius an-
ni intemperies , aut a praefumpto medicamento
relidaficcitas.Quamobreni perpetuis fere capi-
tis,velintegri,vel dimidiati doloribus torquen-
tur:quibus quum ob catharticoru ac deleterio-
rum infuetudinem,alimentorum inftitutione fit
occurrendum , de cibariis ad id prseftandum at-
que efficiendnm accommodatis, etiam hoc loco
imimMU differendumeft.
uZducetia. Aluum igitur in ofEcio cominent,lubricam-
tlBER SECVNDVS. I07
que efficiunt omnia humida , oleofa , ae liquida
praefumpta : ouum fbrbile , butyrum recens , ac
dulce : piforum cremor, aut depuratuiufeulum.
Primum item brafsicse , betce , aut atriplicis de-
co&um nullo adhuc fale conditum . Pigram au- Pigraex»
tem aut fegnem vehementius excitant hippola- citantia,
pathi folia ( lapatientiam vulgus vocat ) iufculis
carnium inco&a,veI eiufdem etiam radix, quam
nonnulli pro barbara , aut rheo barbarieo afTu-
munt. Non caret ofFenfione ac noxa Cataputia, ojfendetia.
aut Ricini (purgam & fugitalpiam nominat)fo- Cataputia,
lia quaterna,aut fena, pulli gallinacei, aut vituli- ^cmits*
nse iufculis inco&a: quodmea quidem fententia FutitaU
pauld inconfultius,non a matronis foIu,verum- pi*.
etiam aThefTaliis quibufdam^noftram arte, ma- TheJJ*fy°>
gno aegrotantium periculo milere defcedanti- mefcC£°n
bus interdum fieri folet , quorum arrogantia at-
que audacia eo demum proue&a eft,vt etiam fu-
perius enumeratarum platarum perniciofifsima
femina , aut fennse orientalis vtriculos , vel ipfa Sennaorie»
etiam folia in puluerem rcdacta;gratioribus iuf- tafaytri*
culispermifcereaudeat: quod equidemfacinus, c"1k
non modd ab omni ratione alienum , verum -
etiam segrotantibus perniciofifsimum effe mi-
hi videtur : & quod haec aluum immoderatius CydomatW
cydoniati Lugdunenfis ( hoc eft fcammonio Lu,&dm*f&
conditi ) in morem conturbent medicamen-
ta: & quod vetriculummirum ctiamin modum
fubuertant : aded facile eft re&i fpecie decipi „
IOO DE KVTHIMENTIS
Ego verd copiofas la&ucas adhuc tenellas , cum
tantillo cichorii , auc buglofc , addito hyfTopi,
thymi, ac maioranse modico , magis probarim .
MaUa. Maluas autem & albueum , aut afphodelum in
hunc vfum folebant antiquiores excolere, idque
fcelicifsimo fucceifu : verum haec quidem olera,
noftris iam defierunt hortis conferi.Quanquam
reperiuntur , qui etiam hodie fuis iufculis inco-
quant maluarum,altheq,violariae, calendul£e,at-
que oxalidis folia. Nonnullis etiam oleum dulcc
iufculis recens extra&is ac tepidis , infpergere
placet,aut eloto pani commifcere: aliis aute bu-
tyrum recens in eundem effe&um magis proba-
tur,fdque etiam llne fale.
Jfaafine Soluitautem aluum abfque moleftiaprimum
molefiia al . r . . .. x , _.r
uumColuut. 1LUCluum carnium iuniorum(praelertim capreo-
li aut vituli ) nondum falitum , antequam inno-
Mullio. ueturaqua(vndeaprimaebullitionebulIionem
appellarunt ) vna aut altera ante prandium hora
alTumptum. Succus item femoris ouilli, vel capi
exaflati , prelo , vel quouis alio pa£to exprelTus,
myrepfica, falis loco conditus , ac primis menfis
afTumptus.PrunorumTuronenfium,hornorum
letltida iu&ulum. Primum item ciceru, aut piforum de-
Cremcrfri* coc~tum ( puretam, aut depuratam vocant) cum
*& tantillo mellis, butyri, aut olei abforptum : beta
rrticafo* etj^ pifta5aut lafcs cremor frixus, qui cibus poft
zlphani pafchatis frequentior effe folet.Quibufdam pla-
turiones. cet vrticae & raphani fumma folia carnibus in-
LIBER SECVNDVS. IO^
co&a adirritadam aluum , vrinafque prouocan-*
das afTumere-.quemadmodum aliis oftreoru pri- ojlreorutn
mum decoct-um,vel ipforum etiam recentium deco&Hm'
aquam , aut ericii marini falfuginem haurire, vel
ipfa etiam eiufdem pifcis , aut lucii oua (quae po- om lucij>
ftrema perniciofifsimaefTe cenfentur) aiTumere: ameriCii'
praeterea cucurbitae, cucumeris , aut citrulli car-
nem elixam, minutifsime cotufam, atque in cre-
morem reda&am ,cummedulla crurumbouis,
aut alio ad gratiam codimento, primis etia men-
fis edere.i£ftate verd aluum foluunt vua matura,1
melonucaro,ficus,cerafia?armeniaca,mora,pru-
na generofa , & id genus fru&uum praecocium,
quos nonnulli paululu efTeruefa&os vino ac fac-
caro conditos falubrius afTumunt.
Verumhaec benehabentevetriculo ,aeftuan- JZjHhusf*
te,ac biliofo corporis habitu , vel melancholico lu,hna*
adufto permittenda funt potius, quam imbecil-
lo ac crudo: primifque menfis cum folo pane af-
fumi debent citius , quam aliis cibis permifceri,
aut poftremo loco iniici.
Pueros aluo aftri&a laborantes , mel defpu- Meldeft»-
matum in iufculo , atque idipfum etiam fenibus mamm>
prodeft. Magnaenimeftmellis hac inreeom-
mendatio. Quinetiam mel aerium, quod manna Melaeri».*
vpcat,folutonam vim habet, quamobreminre- Manna*
gumacprincipumvfum fele&ifsimum afTerua-
tur. Qui verd polentas aut panatellas puerorum ^^natell^
faccaro condiunt Itali , aut his oleum proticum oUoC0^
110 DE NYTUMENTIJ
inipergunt , commodius ad ventris cxolutio-
ncm mea fententia facere videntur , quam qui
Sydrargirum admifcet; quod quibufdam Hifpa-
niae locis audio fieri.
Qux ventrem aftringunt*
TAlis eft quorudam corpprum intemperies,
vt etiam fanis aluus praeter modu quocun-
quetempore, veluti naturali quodam in-
eommodo proiluat . Quo arTe&u, naturali quo-
dam inftindu praecipue laborant Balbi, Bl2efi,&
qui vocabula intcr loquendum magna celeritatc
praecipitant : quique biliofi atque iracundi funt.
Per accidens autem,in id vitii incidunt,quicun-
queveneri,fru&ibus,laboribusinfuetis ,indul-
gent,minufque dum maxime opus eft, operiun-
tur, aut affuetam regioncm immutarunt,vel fri-
gidiorem incolunt . Quos equidem aftringente
vi&u maximeroborare necefle eft : quum nihil
seque vires profternat , caloremque ac fpiritus
uluifro- obtundat,atque naturale alui prorluuium. Quin
jtuuiumna [fem et{% vi&us iis admodu eft idoneus,qui poft
longas alui deicdiones , inteftinaqj leuiora efFe-
£fca , ab antiquo , ac diuturno morbo conuale -
fcunt.
Vires igitur aftri&orias,refumptiuas,ac robo-
rantes habent,omnia vifcofaac mediocriter hu-
mida,fpifTa,ac bene fuccofa,fubdtilcia,atque in-
terduauftera:& quae acerbitatis, nonita quidem
L I B E R. S E C V N D V S. HI
vehemetis quidpiam guftui prae fe ferre fentiun-
tur. Huius aute generis eft panis autopyros ,he- ?*M
fternus,aut duoru etiam dieru , copiofa ac bene
cocl:acruftac5te&us,iufculis fpifsioribus infria-
tus,par(i fermentatus,dipyros ac bifcoctus.Car- Camtsl
nes euchym£e,folidioris coniiftetia;,affat2e,haud
ita recetes , nec ftatim ab igne caletes affumptse,
praefertim autem perdicina , leporina, ferina, ac
multum quidem nutriensbubula , fuilla medio-
criter falita.Ex leguminibus,oriza, lens excorti- Ugmina.
cata,faba,frefa,pifa torrefa&a,hordeacese polen-
tae (ptiiTana totam appellauit Hippocrates)prse-
ter quas frumentacese nifi inilarent, probaretur.
Vinumdulce,aufterum,acerbum,nigrum, bene rinunf.
coloratum , limpidum , optime defsecatum . Bi-
rea vel queuta duplex , aut fereuifia . Vina pyrea
vetera,non ita dulcia. Aqua pridem extra&a,ex- ^tyua.
agitata , dulcis , qualis eft criptarum , aut cifter-
narum,vel cocta,aut candete chalybe (qualis eft
fabroru)emedata,vel faccaro,aut rofacea codita.
Lac co£r,um,vftulatum, in poletam cum amylo, L**»
vel farina triticea coa&u , aut ( nifi adeft febris)
ouorum vitellis adie&is , & panis durioris mica
conditum. Quinetiamipfa ouaigne indurata, <>**•
aut frixa condimenta cx granatorum fucco,om- Candimfts
phacio veteri, cydoniorum carne , defruto , (a-
pa,atque id genus cseteris confe&a.Iura om-
nia pinguiora , crafsiora , ac fpifsiora , pluri-
mum co&a.Fru&uumautem,aftringentem vim Fwttt*,
112 D E N V T H , I M. t r B. II.
habenr, quicunquc durioris funt fubftantia?, au-
fterique atque acerbi fucci, annotini, vinoinco-
Tyraaflrin 6ti,aut fub cineribus tofti: quorum pyra quidem
gmtia* maxime probantur ferotina , certoliana, calliro-
facea,mala cotonea, punica, auregia,citria acer-
ba,prunaficca, Remefia, autTuronefia: vua,at-
que alii fru&us in furno tofti: palmulae, palTulse,
forba,mefpila, carteraque eius faporis. Item pa-
ftitia,liba,pemmata,atque itria:que; llngula par-
tim alimenti , partim medicamenti loco , in vi-
£r.us ratione, conualefcentibus, neutris, ac fanis
imperari folent: habita tamen corporis virium,
temperamenti , confuetudinis , partium anni y
regionis, atque adec» a?gri fortunaru exa&a con-
fideraticne.
IIj
DE NVTRIMENTIS
ad Baillyum,Liber tertius.
Anorum ac neutrorum cor-
porum per nutnmenta con-
feruatio fichabere debet , vt
ante demoftratum eft. Nunc
quopacfco aduerfa valetudi-
ne laborates (quod eft futuri
Mediciprsecipuum munus)
edflcare deceat prop rifsime inftituamus . In quo
efTiciedo, diuerfum fcopu,variamque indicatio-
nem infequi nos oportet : tum quddfanum cor- CorporUfa
pus fimilibus , «egrotum difsimilibus plerunque m&agro*
alere fit necefTe : tum etiam magis quddaliud fit t'n"trie<l* ...
. ° i • ^ n variain*
aegroti corruptam lntempenem adoptimufta- ^cati0t
tumreducere,aliudverd fanum corpus quoad
fieri poterhyntegrum conferuare- Quemadmo-
dumcniminbeiiefano corpore temperieicon-
ftitutionem,iic etiam in egroto morbi naturam,
ac tempus prius diligenufsime obferuare decet,
quam ahquem cuiquam vidum inftituamus.
Eftigitursegrotantium vi&us,afanorum cor-
porum nutrimento longe diuerfus:quamob'rem
ille quidem abfolute tantum : hoc verd cum ad-
iect.o,ac veluti denominatione quadam in nutri- lnmtjimt
mento medicamentum appellatum efbreftaura- mmttm>~
tiuum, vel refumptiuum vicfti pra&ici dixerunt.
H,i,
114 DE NVTRIMENTIS
Cuius differetias pro morborum temporibus,ac
vehementia , item etiam decumbentium natura
varias deftgnare necefle eft.
Nutrimenti medicamentofi
differenti^e.
' f\ Vod igitur nutrimentum diuerfi generis
V/^ibaria c6plec"t.ens,3egrotantibus offertur:
9arcum> id vel parcum aut tenue,vel abundans,
Tenue. aut plenum efle dicitur : vtrunaue autemaeisac
+4.bundas. .-.* . . ■ ■ . * r «5
3>lemm. nmius reapit. Parcu aut parcius, ac 11 ( opus eft)
parcifsimum:morbum ipfumque committentes
humores plerunquc imminuit: ac tum prsecipue
indicitur , quum naturam extraneoru humorum
co&ioni attentam cfle percipimus : nempe circa
ulundam morborum incrementum acftatum. Abundans
' verd,plenius,aut(dum id quide necefle eft)pau-
ld plenius nutrimentum,naturam aduerfus irru-
. cntismorbiimpetumcomunit,acpoftmagnum
cum ipfo conflict.um roborat : quaproprer mor-
boruminitiis , ac declinationibus ad virium rc-
fumptionem exhibetur. In quo quidem munere
gnauiter exeq.uendo,is prsecipue debet efle me-
dici fcopus,vt a modice contrariis,dum morbus
adeft , paulatim ad fimilia progrediatur : quibus
ipfo perfanato , in virium recolle&ione maxime
yti decebit.
I I B E R T E R T I V S,' Ilf
Nutriendorum a^grotantium
indicationes.
A Ntequam aute pauld fuperius dcfcripta nu-
/\ trimentorum, aut victuum segrotis accom-
modatorum generainftituas , maxima cau-
tionem te habere oportet: primum quidem eius
quod exhibere cupis alimenti naturae:deinde ve-
rd ipfius cui adiumeto efTe defideras decumben-
tis temperiei.In cibario autem exhibendo,ipfuis aharior»
quidem qualitatem, fubftatiam, atque ordinem, natur&con
in aegroto autem corporc morbi genus ; ac tcm- flderatl9'
pus folcrtifsime difquires . In ciborum qualitate gualitas.
hoc maxime prouidedum crit,vt fimpliccs mor-
bos^caHdos^frigidoSjhumidoSjliccoSjCOtrariis,
iifque fimplicibus alimentis , compofitos autem
compofitis emendesrquodidem deaere,c£eterip
que non naturalibus appellatis rebus faciendum
erit . Simplices autem cibos ac morbos , eas efle cilijlmpu
intelligo, qui tales a nobis (hoc eft,parum apri- ces
mis qualitatibus abeffe,aut reccdere)percipiun-
tur.Quod praetereain aegrotantium cibariis con
fiderandum eft , id circa obftructionem, refolu-
tionem,apertionem, atque huius generis csetera
verfatur: vt morbis ab obftru&ione referatia ali-
menta, atque ita csetera cseteris collata exhibca^.
Quinetiam alimenta multum vel parum corpus
nutrientiaqualitatis appellatione coprehendun*
tur: in quo magnopere aduertedum eft, vt quod
H.ii.
ces ac mor»
Il£ DE NVTRIMENTIS
Ctbaria vj ad virium aegrotantis robur augendum vcl con-
resdgrota- feruandum attinet.etiafi morbus peracutus fue-
tium robo- . .. 3 "nr-i
rantia. nt,nutnentes cibos, eos tamenconcocmfaciles
ac tenues,parum ac faepe orTeras : vel tum maxi-
me, quum segrum morbus vehementifsime pre-
mit,aut dum ipfum citd reficere cupies.
Huius generis funt oua forbilia , galloru non-
dum Venerem expertorum teftes,colata,expre£
fa,gelatinse, hordeata, panatae, & (vino quidem
adempto)c£etera robur laborantibus adferentia:
vna enim falus pleuriticis ( ait Galenus ) addam
etiam peripneumonicis , fynanchicis , & acuto
CwaUndi morbo laborantibus virium robur. Nam fiadfo
acutomor* iam ac nudam inflammationis indicationem at-
bolabora* , • ■ \ i \ l i r 11
Us tendas: minime plane cibandum rucrit, ne phle-
gmone augeatur: fi verd ad virium infirmitatem
animum aduertas,vtique fsepe nutrire, commo-
difqj cibis aegrum inftaurare oportebit, ne vires
refoluantur, & vt morbi impetiii natura facilius
obfifterepofsit.
Curminm Contraverd in morbis aplenitudineexortis
nutriendi, faciedum erit corpore cacochymo , malignifquc
q»iflenim humoribus infar&o : in quo etiam fi magnafue-
rit appetentia , tamen eft cibis parum nutrienti-
bus fouendu , ne reliquis praeter modum augea-»
tur obftru&io. Verum plurimum nutrientia ali-
menta, (pleniora vocat Hippocrates ) tum qui-
dem maxime comodaefTe cefemus, dum segrum
reficereeftopus, quemadmodumin morborum
dine labo
rant.
LIBER TERTIVS. 117
declinationibus accidit:vel vbi talis eft segri tem
peries ac coftitutio,qua? duriores cibos nullo fe-
re negotio coficiat, concodu aute faciles , in va-
pores acidos & nidorofos couertat : ac fiquando
poft morbi decurfum,$grotum corpus exercita-
tioni ad vires refumendas , atque aded reuocan-
das permittimus , tum quoque pleniore 8c fbli-
diore victu maxime vtendum fuerit.
Nutrimentiverdquantitas inau&ioneatquc jyuantit/ts
imminutione confiftit: cuius indicia ab segri vi- wtrimenti
ribus,fymptomatis prseterfpem accidetibus,at- £&rotantm
que aded eoru quae futura pertimefcimus , indi-
ciis defumenda fint .Eft quumaugendaquidem
quantitas , adimenda verd qualitas : dum prse-
fertim turgens humoribus cbrpus , maximaap-
petentiaconcomitatur. Vtraqueautem perfaepe
minueda eft,acutoru aut peracutorum augmen-
toaeftatUjVeltumaximedumviresitaconftant,
vt medium aut tenuifsimumvictum nullo nego-
tioperferre pofsint.
Subftantia autemalmietorum in ipforum te- SulfiantU
r . . . r . r -t- nutrimenti
nuitate ac craisitie potusimum veriatur. Tenues £Zrotant^
cnim cibos vocat Hippocrates ,quivires eor- rffidertth
poris firmas ac conftantes retineant,caeterum pa
rum incrementi aut roboris adferant .Tenuifsi- cihitenues
mos.qui minimum nutriant, ac vires aliquo pa- tenmrtm*
r t>i ■ 1 • ^ • plemores,
cto conferuent.PIeniores,quiplunmunutnant. acpienifii*
Plenifsimos, a quibus maximu virium robur ac^ mimppo-
quiratur. Quadocuque igitur ob morbi vel cor^ cmti*
H.iii.
Il8 BE NVTRIMENTIS
poris natura,obilrudionis erit metus:tu quidem
(etia vrgente occafione)tenuibus cibis vti opor-
tebitrac multd magis fi prsefens ipfa ( vt invtroqj
i£tero)cognofcatur.Omnes enim ab obftruclio-
ne procreati morbi, referatia ac tenuantia medi-
camenta expoftulantrqus fane cum magnaprae-
cautione segrotantibus exfnberi debent,
crdociha- Ordinem porrd alimentorum segrotis,eun-
rioYumaf* dem fere que fanis corporibus efTe oportet : hoc
fhmendord tantum vno accuratiorem ,qudd crafsiores cibos
ac coco&u pauld dirriciliores ( refumptiuo prse-
fertim viclus genere) poftremos:tenues verd li-
quidos Sc cococtu faciles, priores interdum im-
perare debeamus, Nam communis nonnuquam
ordo in alui profluuiis inuerted us eft , in quibus
quemadmodum cydoniatum prius afTumedum
elTe praecipiunt pra&ici (quod alioqui poftremis
menfis inferuire folet) fic etiam cibos obftruen-
tes,& crafsioris fubftati3e,liquidioribus pr^mit-
tere oportet.
Rerum non naturalium ante vi<-
<5tus inftitutionem cofideratio.
Erum cum ad dieteticen pertinerevideatur,
^/ aeris,motus,quietis,fomni,veneri*,vigilie;,
inanitionis,ac repletionis, denique afTectuu
animi cofideratio (qcse res non naturales appel-
lantur)dehis omnibus hocloconon itavehe-
mecer erimus foliciti: id enim in libris de re me-
JLIBER TERTIVS. U9
dica a nobis confcriptis iam diffufifsime pcrtra-
ctatum fuit,& vniuerfus hic fermo de alimento-
ru ratione praecipue eft inftitutus: vt quod de his
fubiungi,aut tanquam necefTarium obferuari,id
verd breuifsimil effe pofsit.Etenim abunde* com Rf™*?n*
pertum eft, morbis cahdis, seftate arfligentibus,
frigidiorem,hyemefrigidisafficietibus,calidio-
rem aerem deligendu,vel arte conflngendu efTc.
Item pe&oris ac thoracis morbis^aere nitidiore,
ab oriete ductum, ex fupernis $diu pauld altiorc
loco fitarupartibus,ftagnis;paludibus, cloacis,
montibus marilonge remotis efTe hauriendum.
Motus aute ac quietis obferuationcs,haudita Mottmu
fane* funt difHciles.Satis enim notum eft,diutur- &*&■&?
norum autacutorummorborudeclinationeex-"'^'* tQt
ercitatione ac deambulationem mediocrem efle
commodamivioletam autem, corpore cacochy-
mo,necdum optime confirmato admodu infen-
fam.Nam aliis morboru temporibusde exercita-
tione nihil agedu cft.Quies porrd vel ipfo accef-
fionu tepore, vel a cibo perpetuo imperanda eft.
Ac quod ad affe&us animi pertinct,hoc eft ira, *4fefm
curas, ac vehemes animi qualibet in re ftudium : *ntmp'
hsec vcro fingula, omnibus morbi teporibus ma
gnopcre vitare, imd etia fanis corporibus , dum
pauld re&ius habcre videntur, oportct . Maiora
cnim ac longe deterrima ab affe&ibus animi vc-
hementioribus atque immoderatis pericula, q a
quauis alia re fuboriutur.Coturbatifqj aut defef-
H.iiii.
I£6 DB NV TRIMENTIS
fis fpiritibus nihil aequein corporc perniciofum~
Somnicon- Somnus quoque frigidis morbis arcendus,ca-
fideratio. lidis arte procurandus elt. Ad quam ratione pro-
pemodum accedit vigiliarum obferuatio. At ve-
inaniti». rd inanitio ad medicameta pertinet, ad quse non
nifi morbi vehementius vrgente impetu confu-
giendum efbvt ipfa quidem pharmaca perpetud
prsecedere debeat commodapro morborumna-
turavi&us acnutrimenti inflitutio, quam prio-
res Medici dietcticem vocauerunt;quavel vnica
permultas aegritudines mterdum perfanari , aut
( antiquoru ac recen tiorum , imd verd ipfius ex-
perientise teflimonio) faltem leuiores fieri com-
' pertifsimum habemus.Tales autem funt chroni-
cse ac longiores : item podagra* afthmata, verti-
gines hemicraniae , atq; aded produdiores quar-
tanse "idian£efebres , quarumparoxifmos
comodavi&usinftkutione breuiores acmitio-
resfieri plerunque coperimus Sed eft de morbo-
rum indicationibus etiam aliquid adiugendum.
Qua? circa morborum diflFeren-
tias^eorumque accidetia per-
pendefe oporteat.
AD morborum naturam , eonimque genera
(antequam vi&u inftituamus)imprimis ad-
uertere oportet , fintne acutiaut peracuti,
qui breuesivel ex decidetia,aut chronici,qui fk-
pe logiores efle folent.tte,fitne fimplex an com-
IIBER TERTIVS. III
plexus affe&usivt enim fimplicibus morbis fim-
plicia medicamenta, compofiris compofitafunt
exhibenda , fic quoque de alimentis prsecipien-
dum fuerit.
Verum hsec quidem morborum genera , rur-
fusinfuas fpecies itadiuidere oportebit .Sunt
enimacutorum morboru particulares quidem, utcnti
pleuritis,phrenitis, peripneumonia: vniuerfales wbt.
verd,febres afsiduse, tertianse, atque ab his deri-
uat£,autipfaru quidem fpecics,fuperiores mor-
bos plerunque comitantes: ex malignitate, ple-
nitudine,aut putredine humorum pleruque ge-
nitse. Pcracuti autem morbi funt, fynanche,pa- Teracuti.
rafynanche,cholera,apoplexia,epilepfia,lethar-
gus . Acuti verd ex decidentia morbi appellan- *Acu,titK
tur,qui cum primis accefsionibus acuti efTent,ta dtcidmtia*
men haud ita citd finiunt : fed feptimo aut deci-
moquarto iudicati,vfque ad quadragefimu diem
interdum producuntur,eundemque motum re-
tinent quem prius , quoufque tadem in diutur-
nos degenerarint .Diuturni autemmorbifunt, Diummi
hydrops, fuppuratio (Grsecis empyema) tabes, m*rl>i.
melanchoha,atque huiufmodi cseteri.
Quibus omnibus morbis fua funt figna , cer- ^na mor
taque indicia,vel exteriora, vel interiora,quse al-
terum ab altero facile difcernant . Exteriora au- ^xteriora,
tem funt,aer,regio,segri temperies,ex eius facie^
vel toto corporis habitu percepta, viclus cofue-
tus,atque huiufmodi caetera.Exeplo ita propofi-
112. DE NVTRIMENTIS
to, vt ab aere, rcgione, remperie, vi&us ratione
calidis atque humidis,tales ctiam humores nafci
iudicemus , atque inde morbos quoque calidos,
qui breues efle ipfo experimentocomperiutur.
Contra autem,ab aere,rcgione,tempcrie, vi&us
ratione, frigidis atque humidis, pares etiam hu-
mores ac morbos exoriri , quos longos ac chro-
nicos efTe cognofcimus.
cottlmm Interiora verd figna a pulfibus , vrinis , atquc
figna. aliis excretis,breuem aut longum morbum faci-
le indicare pofTunt hoc pacto. Breue quidem ,fi-
quado cocitatiorem pulfum,vrinam aut fputum
rubrum primis diebus confufum,vcI in bonum,
vel etiam in malum commutari perfpexeris.Lon
gum aute,fi tardus eft,ac lentus pulfus ,tenorem
atque ordinem parum immutans,fcgnefquc vri-
narum coftioncs appareant . Accefsionum item
vchementiae , frequentes, vel intermifTae repeti-
tiones,idque eodem die, certo vel inccrto ordi-
ne:rigores calorem excedentes,vcl contra,mor-
bi breuitatem aut longitudinem in febribus por
tendunt. A diebus criticis idipfum etiam colligi-
mus,quibus fi figna coc"tionis in vrinis aut excre
mentis alui appareat, vel etiam vires fupra mor-
bum valenteSjfudoresmultijaluiautnariupro-.
fluuium mediocre , robur minime profternens,
fputu multum ac coclum , atque huiufmodi cae-
tera figna,breucm morbum iudicabunt, & falu^
brem, cotraria autem,vel lethalem,vel diuturnu
LIBER TERTIYS. I2j
fignificar.quorum omniu diffufior enumeratio,
ab Hippocratis aphorifmo 12. lib. i. Galcniquc
in hunc locum cxplicatione petenda eft.
Quis cuique morborum tempori
vi£tus idoneus efTe debeat.
Vod verd in aledis segrotis maxime aduer-
Qtendum eft, ac praeter anni aut diei tcmpus
.^ (quse ad regionem,naturam,ac confue-
tudine remittenda funt) attendendu , id fane cft
morbitepus:quodfineglexeris,auxeris,autim-
minueris,decumbentem plurimu offendes.Hoc
igitur cft opus,vt certo ac ftatuto morbi tempo-
re definitum etiam nutrimcnti genus,hoc eft,te«
nue velplcnum,eo qui fequitur pa&o exhibeas.
Acutorumenim morboruprincipio,tenuem Ucutorum
vi&um imperabis , atq^ eo magis, qud crifim ce- ™orbort*m
lerius futuram expec~fobis:vt ea tandcm inftante, * . JJ^
tcnuifsimo vi&u aegrotante foucas, exiftentc ni-
hil ofFeras.Morbis aute medio modo fe habenti-
bus,hoc eft,quib9 crifes imperfe&c. funt, quofq;
haud ita celeriter defituros ( vti funt qui ex de-
cidentia dicutur) iudicabis ,eam vicfcus obferua-
tione tenere oportebit , quae inter tenue & ple-
niorem media dici pofsit: atque ob hoc tantum,
vt virium robur conferuetur.
Chronicaru autem ac longarum segritudinum chnnicor»
initia,vicl:umpleniorem expoftulant: optimu ta yit^tm'
meneum>& ciborum concoctu faeihum:verum gm-nte.
12,4 DE NVTRIMENTIS
ipil morbo contrarium. At quum augentur acuti
morbi, tum quidem cibo tenuifsimo, ( fi ferunt
vires) eft vtendum . Chronicis autem auc*tis mi-
nuendus cibus ab eo qui principio inftitutus fue
rat,vt natura coquendo morbo fufficiat.
Ucutorum Acutorum morborum ftatus prorfus adimen-
ftam ^ ^useft> velaugeduscibus;du6iafimilitudineab
iis qui peregre proficifcuntur , quibus quo lon-
gior eft peregrinatio fufcipienda, ed maiore pe-
cuniarum fumma eft opus . Verum in his omni-
bus virium robur pcrpetud confkierandum erit.
iriEltu ac» At declinante paulatim morbo,ad pleniorem
tomm& ^ vi&um sgrurn reducere fuerk neceiTe,tumina-
chrmicoru» - . . * •• r r
' dech a- cutls>tum ctiam in chronicis-.niii per cniim acu-
tiene. torum,vehemens ,fubita,& multa fuccedat eua-
cuatio:in quarepente ac multii, cibis tamen con
coctu facilibus,& celerrimas atq- optima? diftri-
butionis nutriendum erit.
\Acce(lion» Cseterum vt funt morbi tempora vniuerlalia,
teporayti initium , augmentum , ftatus , ac declinatio : fic
eonjiderare £n£ £-ua £um accefsionis febrium tempora , quse
**° ' ' particulariadicutuninquibus (quemadmodum
dc Cceteris) maximahabenda eft virium ratio:ac-
que imprimis conilderandum, quo tempore ae-
cefsionis minus affligatur «ger : ac fi morbus eft
peracutus , eo quidem tempore nihil cibi quan-
tumuis tenuis exhibendu: vt minus amorbiim-
petu prsepedita atqj diftra&a natura,facilius hu-
mores noxios recoquat. Nonnuquam tamen vel
LIBIR TERTIV S. 11$
media accefsione, etia maximaatque vehcmenti
exiftete febre,aliquid eibi tenuifsimi, & conco-
cTu facilis exhibere neceiTariu eft , ob imminen-
tium quos pr«euidemus fymptomatu vehemen-
tiam:a quibus metus eft ne vires prae morbi ma-
gnitudine concidant. Verum in hoc quidem e*-
equendo folertifsime difcutienda eft laborantis
intemperies : quse fi biliofa 8c gracilis ruerit,hoc
eft calida & ficca, ipfoque accefsionis vigore ma
xime torquetur,fitifque vehementifsima aut in-
fenfifsima fames moleftia , imd verd periculum,
ob vigilias,inquietudinem,atq; animi defecTum
adferat: tum quidem aeftuati , ac commoto yen-
triculo aliquid eft ofTeredum, quo feruor huiuf-
modi compefcatur atque extinguatur . Calidis
ctiamnum morbis ac biliofis,iifque corporibus,
quibusflauabilisab hepate inventrieulum eo-
piofa refunditur , ipfb accefsionis vigorc,quum
maxima in ftomacho mordicatio ab ^groto per-
fentitur,vaporibufque biliofis cerebrum opple-
tur,tum quidem vel accefsione media,reprimes ^eprimms
vicTus exhibendus eft,vt eft aquae co£foe,vel mi- yiilttt»
ca panis, vel betae,aut ptiiTanae potio,aut grana-
torum,vel aurengiorum fuccivnum aut alterum
cochleare, atq; hsec quide omnia , vt & fuperio-
ra,pro caufis quas diximus vrgentibus, diligen-
tifsime obferuandafunt:cibique fecundum tem-
poris morborum rationem,quales poftea defciri-
bemus exhibendi . In quo pranerea id etiam obr
llC DE NVTMMENTIJ
feruandum erit,vt(quod Hippocrates pr^cepit)
Cofuetudi - ab segri,dum fanus elTet , cofuetudine no omni-
ntsagron nQ recec|amus : n{{{ jpfo quidemhuius tcmpera-
mentoommexparte lit aduerfa . Id vero nct n
confideremus , nunquid etiam profpera valetu-
dine multo vino , aut ex patriae more cidrea, vel
birea,aut multo alicae,vel hordei cremorc fuerit
cnutritusitaiem enim vi&us rationem, non qui-
dem omnino pr^cindere,fed quoad fieri poterit
cmendarc oportebit: vt nonnihil de vi ac quali-
tatccibariorupotiusaufcramus.Eftpraeterearc-
gionis confuetudini,vit$ conditioni,atque aded
Kgrotantium fortunis diligenterinferuiendum,
vt ditioribus diuerfa ab inopibus alimeta tribua-
mus.Eftenim fuo quifq; modulo dimcntiendus.
Sed funt nunc varii nutriendorum segrotantium
modi,alimentorumque difFerentiae partieulatim
cxprimend«:atq-, a tenui nutrimeto incipiendu.
Quis vi&us tenuis, quoque pa&o
xgrotantibus inftitui aebeat.
^qmhor* jEnuis vi&us, in potu quidem, aqua efthor-
*»• j dei excorticati, vel fucco aurcngii,& tatillo
faccari,aut fucco limonum,vel granatorum
Ttijfana* vino,fuauior rcddita:item ptifTana,paffulis,gly-
cyrrhiza,dac1:ylis,prunis ficcis,cseterifq; cardia-
cis appellatis fru&ibus ac flonbus emendata.
&y*™meU Quinetiam hydromeli,autpofca,quibufdaaf?e-
oxymli. &1DUS p^odeft: & oxymeli 5 quemadmodu oxy-
L I B E K T E *> T I V S. llj
faecara,hydrofaccara, 6c oxycratonr fed hse qui- cxyfaccae
dem pOtiones,haudica frequecer, atque id quod ™*
c5mune efle debct,exhibentur:potiufque medi- cara™
cameto,qalimeto eiTe debent, hoc eft ad humo- oxycraton.
rumprc,parationc,abfterfionem,autincifioncm.
Cibi pr^terea ac potus Ioco efTe poteft elotus
panis, aquam panatam quidam vocant,quse hoc ^iquapa*
quidem pa&o nonnullis apparari folec.Panis re- nata.
centis, bene coc*ti latiora frufta,cruftis excifis, in
difcum conie&a,calidaimbui permittunt donec
permaduerinf.quse deinde pertrita in polentam,
atque adferuata,fuo tempore, aquae codse admi-
fcent:ac dum paulo magis nutrientem, aut deli-
catiorem potionem efficere cupiunt, excortica-
tarum atque expreffarum amygdalarum macma,
aut ipfa amygdala leuiter concrica,nondu camcn
exprefTaadiungunc: qnam potionemaquamde- U^uad^
albacam nominanc.Pocus prsecerea alius commi- *lbata'
xtus,atq; aliquantulunutriens efto,hydrofaeca-
ra,cui da&yli fuerint inco6ti,vel oxyfaccara fim
plex, cum duplo aquse hordeaceae per interualla
oblatu:aut (fi febris eft ardentifsimajfyrupi ace- SympU-
tofi,vel oxalidis pars vna tribus aquse hordeacec, 1""™™*-
partibus admixta.Quineciam dum vehementius *%£*'**
refrigerarc nonnulli cupiunt,addut fyrupum de
acetofitate citri,atque ad putredinis obftaculum
delimonibus appellacum. Refrigerataucem,at-
que aliquantulu emolliunt violaceus, & ex por-
tuiaca confe&us, quemadmodum rofaceus. Ar?
128 *> E NVTRIMENTIS
% qui poma curtipedula exprefla continct , parum
nutrit,ac refrigerat: eftque gratifsimi faporis,
medieamcti vim habet,neque ita frequenter cx-
hibetur,fedad humoruprseparationem, &ape-
riendas priores venas in magnis febrium obftru-
ctionibus propinatur fyrupus capillorum Vene-
ris, vel de cichorio fimplex aquse hordeaceae di-
lutum recipiens. Proinde fi vires ac confuetudo
id expoffculare videbuntur,vinum tenue, oligo-
phorum ,aqua cocta , eaque tepida dilutum plu-
rimum conferre videtur . Omnis enim potio in
morbis vtplurimum tepida,ne ventriculumof-
fendamiiSjOfFerenda eftmifi id quidemvomitio-
num frequentia,aut naufeae prsepediant.
Herdeatti, . Cibus verd tenuis erit cremor ptifTanae (hor-
deatum appellant) aut folus, aut cui la&is amy-
gdalarumcum micapanis percolati tertiapars,
faccaro condita fuperaddita fuerit. Huic verd ad
fomnum prouocandum capita papaucris, ac da-
dilorum carnes incoquunt , &: ad maiorem nu-
tritionem,albu capi vel pulli,boc eft,ipfam pul-
pam candidiorem ac delicatiorem minutifsime
tritam, contufam, acpercolatam : quemadmo-
dum ad ventriculi robur , &c adftri&ionem per-
Umnx cre dicum pulpas addut. Auenae cremorem in hunc
mor% modum exprimunt Germani fuperiores . Itali
TanateUa. quoquc in tenui victu panatellam adfcribut: no-
ftris ingratam atque infuetam . Ea vero,fit mica
panis aquse feruenti, vel carnium optimarum
L I B E R T E R T I V S. n?
iiifculis inco&a,ac modico fale codita. Cui iam in- ^anatdU
ftru&ar, dum Iubricam aluum facere ftudent, olei italorum.
protici dulcis nonnihil addunt:fi vero partes inter-
nas refrigerare>rofaceam, omphacium, punicorum
aut aurengiorum fuCcum: & ad gratiam,faccarum:
atque ad vberiorem nutritionem, contufas ac per-
colatas carnes admifcere folent.
Quinetiam acuta febre laborates,meliorum car- ™[cti'ame'
. ^-. r . . . n, 1-1 - liorumw
nium luicula, ln tenni victu, pro morbi veheme- w-
tia& regionum cofuetudine variepraeparata> mul^
tum recreare folent. Neque enim vehemeter seftu-
antes aegroti , aut cibos pro arbitrio mandere , aut
eos dentibus facile cofringere poifunt. Quamobre
vt ex vicfcu hume&entur, & minore moleftia, quod
fere femper faftidiunt,afTumant : iis lufculis educa-
ri folent, quae per aeftatem boragine, bugloftb , la-
£hica,oxalide,portulaca ad refrigerationem, aut ca-
loris commoderationem, confultifTime temperan-
tur.Perhyemem aute,adhumorum cocl:ionem,pi-
tuitae expe&orationem, & venaru apertionem hyf-
fopo,thymo,fatureia, origano,cichorio : & ad com-
modiorem nutritionem,aliquot oui vitellis, atque
ad virium vitahum robur, croci pauxillo emenda-
tur. Ea interim cautione diligeter adhibita,vt per-
co&as herbulas, dum haunenda,vel cochleari aifu-
menda funt, abiiciamus. Vnde plasrifque confue-
tum eft ipfa quidem iufcula optime condita,ac be-
ne coa&a percolare, antequam asgrotis offerantur.
Suntquicapum, gallinam, pullum gallinaceum, c*f**tn*
columbinum aut perdicinum,hordeo, capparibus, **v uft
I.L
130 D E NVTRIMENTIS
paifulis damafcenis,aut connthiis, atque interdum
bcta & atriplice condiant. alii nafturtium,hyflbpu,
fatureiam maioranam, ac petrofelinumaddutpro
diuerfis affe&ibus. Nonnullis placet endiuiam ad-
iicere,aliis caledulx ac violarise folia,vt etiam mal-
uas,altheam,& albucum antiquorum in commune
vfum reuocent: quibus permittcndumefTc ccnfeo,
modo id cum ratione ac modo fiat.
lufeuUpaw At qusecunque iufcula tenuioris fortunae acgro-
fcriorum. tantibus excarnis bubular, fuillar,aut,vt minimum
ouillae colliquatione dctra<fta,napifque beta, fpina-
tiiSjbraflica, per inopiam conditaofFeriitur: ea qui-
dem pro cofuetudine,ac vitse conditione ita, quoad
fieri poterit, commoderandafunt,vt falfamenta re-
iicias , noxiaque a profuturis olera fecernas . Sunt
cnim agricola: , meffores , athlctse, nautae , aurigar,
atque adeo omnes operarii, folidiore in magnis fe-
bribus cibo educandi , quam qui delicatiores , ne-
gotiis publicis , priuatifque ftudiis animum ad-
dixerunt.
-Depurdtii Nonnullisprsetereamorbis,autetia diebus,qui-
piforum. bus ob religionem carnibus abftinetur (nifi morbi
vehementia, maximumque aegrotantis vitac difcri-
men ad carnium iufcula compellere videantur)de-
purato piforum aut ciceru deco&o ac iufculo(nam
fabas,vtnec pythagorici, nihil moramur)eoque o-
uis croco, ac butyro condito vti pofTumus, in quo
cichorium,diureticas radices, aut refrigerantes her-
bulas nullo difcrimine pro variis afFe&ibus inco-
quere confuetum cft . Abftinendum tamen fue-
LIBER TERTIVS. 151
rit petrofirlini, rufci, afparagi, carui, paftinaca;, ac
fccniculi radicibus , nifi ldmorbi natura, aut ma-
xima vcnarum obftru&io expoftulare videantur.
Ac fiiis quidemnccefTariovtendum erit,optimum
fucrit la&uca, oxalide , portulaca, atque id genus
caeteris paulo frigidioribus emendare.
Praetcrmittenda funt hoc loco iufcula,pulpam lurcujd c^
citrullorum , cucurbitarum , cucumerum , pepo- trulloruae
num , auguriarum ebullitam recipientia : tum
quod infipida funt, nifi multum emendentur:
tum etiam qudd flatus excitent:hoc vnum ha-
bent , qubd bene prseparata refrigerant atque hu-
me&ant.Permittenda funt tamen harc quibufdam vmBuaria
Italia? rufticis,vt & Neuftriis noftris fua fruclrua- edtdia Ne*»
ria edulia ac iufcula, quemadmodum Lemouicis' ™?-
& Allobrogibus fua raphanorum & naporum ex- polHJI ^ '
prefTa,atque adeo Germanis fuperioribus fua deco- raphani
&a,vinum Rhenicum,aromatis & faccaro coditum neco&aGcr
recipietia: vel ardentiffima febre laborantibus in- m*norhm'
terdum offerri folita . Quae omnia etiamfi ab o- '
mni medica ratione procul abfint , tamen ob con-
fuetudinem,ac regionis intemperiem, illis quidem
minus, quam caeteris nationibus officere folent: Brodeta
Quemadmodum nec qua: Foroiulienfibusbrodet- ^alfritta.
ta & falfritta appellantur, vino, ouis & aromatis
condita . Aiunt enim hi (fed mea fentcntia teme-
re) ardcntium segritudinum ignem,au&o in inter-
nis partibus calore, facilius depelli, & quemadmo-
dum ambufta & inflamata calidis medicametis, fic
etiamfebres magno ac coduplicato calore emendari
I.ii.
13* DE NVTRIMENTIS
pofTe contcndunt . Atque in hunc fere niodum fua
Hippocro, funt Britannis faccaratahyppocratica,Germanifque
ticaBrita' inferioribus byreata iufcula, quibus butyrumpipe-
norum. re , gingibere , atque iftiufmodi aromatis conditu,
Byreata vjtej]js ouorum & micae panis commifcent , inco-
quunt,atque lta concutiunt, vt alte ipumatia,etiam
ardentifTima febre laborantibus, magnis hauftibus
abforbenda offerant. Q^uod quantum rationi obii-
ftat,id vero quiuis vel mediocri iudicioprseditus
Kochipotia facile dixerit. Reco&a quoque quorundam iufcula
recofta. atq; igni repetita hochipotia vulgo di&a, valde no-
xia elTe putauerim . qui mos etfi nonnuliis fane fit
frequens accommunis, segrotis tamen perniciofus
eiTe poteft.
At fi quando vel ob corpulentiam, vel setatis fir-
mitudinem segrotantes fohdioribus cibis educare
commodum efle videbitur : iis quidem vt nonnu-
varticuU quam obfequamur ( quod tamen nullo ipforum
aMcularum periculo fieri debet)fummas auicularum, caponu,
pulloru gallinaceoru alas,colla,iecur,teftes,vetricu-
los elixos , atqj ex regionis cofuetudine praeparatos
exhibemus: Imo etiam interdum falubriorum car-
nium pulpas minutifiime concifas faccaro ac rofa-
cea delibutas ex cochlearipropinamus:panemqj iu-
fculo madidum(quem aut durum, aut ficcum ede-
re nequeunt)intermifcemus. Omnium celerrimu
ouum jorr eft nutrimentum,& tamen tenue,ex ouo forbili/vel
™e* eius vitelloaquaelixo,accumiureoxalidisprgepa-
rato. Etfi nonulli paulo magis curioft, oua fubueta-
nea(qua; minus calida& febnlia efle contendunt)
L I B E R TERTIVS. fj$
per integram noclrem. aqua permadefcere flnant,
antequam coquant. Alii dumfubuentaneis carent,
femen ( germen appellant ) oui vitdlo coniun-
£tum adimunt, ac nulloalio cibo autpotufuper-
inieclo abforberi iubent . Sic enim aiunt magis nu-
trire, minoreque hepatis labore in fanguinem con-
uerti.
Caeterum fru&us annotini,ferotini,generofi,be- zruttus in
ne felefti,cocl:i,conditi,atq-,, vt decet,apparati,qua- tenxivi&H.
Ies funt vuse, priina damafcena, ac perdigonia,ma-
laapiana,curtipedula, pyra certohana, bonchriftia-
na,atque huius generis caetera, fuo tempore ac tem-
perie propofita,etiamfi minus vtiles fuccos quibuf-
dam generent,tenui tamen alimento funt segrota-
tibus.atque hoc quidem gratiores,quod os aeiluans
parum torqueant, minufque in conterendo ac ma-
fticando laboris dentibus adferunt. Quamobre in
eum quidem vfum minutiffime concifas carnes ac
fere confumptas cum aurengiorum fucco, exco-
chleari propinamus , ne tantum fit in mafticando
moleftiae.
Verum quod ad medicandi in cibariis rationem ln ciho me*
attinet,quidam aiunt polentam frumentaceam be- #*«»e»t4,
ne praeparatam atque emendatam abfcefTus mter-
nos,quos maxime cocomitantur febres,ad celeriore
fuppurationem perducere. Abluitur autem dilige- ^rumenu*
tiffime frumentum atque excorticatur, manibufq-, •M.jofe»
tatifper fubigitur, donec totum aqua calida diffol-
uatur : Lento deinde igni excoquitur, & rudicula
perpetuo exagitatur,atque ita percoSu, faccari pnl-
I. iii.
J3.4 DE N V T R I M E N T I S
uere, aut penidiis , tantillo falis fuperinfufb ad gra~
tiam aegrotantibusofFertur.Maturat praetereaatque
lufcnlunt abfterget plurimum aliud iufculum , cui hyflbpi
*b(lerges. pars vna, & glycyrrhiza: abrafas quatuor, aquae hor-
deacear tepida: o&o partibusper integram no&em
infunduntur, deinde percolatum expreiTum acco-
c~tum, adiunclrispaflularum^prunorum, dac~tiloru,
myrobalanorum,citrinorum, & Indorum fingulis
vnciis, atquc aqua rurfus adauc~ta,bene coquitur at-
que optime (vt dictum eftin tritico) commacera-
tum , & faccaro dulcoratum , segrotanti abforben-
dum datur.
At fi magnafebris eft,abfceffufque a calidacauf-
fafuerit,cremoreptiu"ana*, vel farinahordei autfi-
milaginis , la&e amygdalarumdulcium permixta,
cocla ac percolata, & facearo gratiore facta, vel pa-
nismica communi ptiffana tepidafuba&aacper-
colata vtendum eife multi , refte quidem , exi^i-
mant . Nonnulli ad communes vias referandas,v^
tutur cichorii vel fummitatumlupuli vel afparagi
primo decoclo. Alii,aquae hordeacea^in qua foeni^
culi radixpaululum ebullient, boragine &buglof-
fum ad tertias incoquut, atque id pultis genus cum
la&e amygdalarum vcl cicerum iufculo asgrotanti-
bus ofFerunt.
T
L I B E R TERTIVS. i$;
Vi&us tenuifTimus,in acu-
tis ac peracutis febribus.
EnuifTimus aut exa&e tenuis vi&us , tunc ExaRe tenuis
quidem xgrotantibus eft ldoneus , quum Vl&HS 1**'
natura aduerfus morbum , atque ipfius qui- °como HU
dcm ftatu totis vifibus contcndit . Quse fi valida
fuerit ac firma , nullo fere nutrimento , nifi poft
abfolutam pugnam, opus habebit : quod facile iu-
dicabimus ex fudore aut alterius generis infigni va-
cuatione , quae magnis acceffionibus fuperuenire
folet . At fi tanta fuerit naturae virium imbecilli-
tas , vt ob deliquii vel fyncopes metum quidpiam
illi nutrimenti , vel mcdio certamine exhibere fit
neceffe: id veropro confuetudine pauxillum eife
debebit: Cuiufmodi eftin vehementifTima fiti,at- votusintc,
queardore vrgentifTimo, aqua fluuialis vafe vitreo nuiffimovt,
fuper cineribus calidis inco&a , cui paffulas & co- ***•
riani integri ac prscparati tantillum cum hordei ex- 1Ha *'
corticati pauxilloaddideris.Cui potioni dum aegro
proponitur , nonnunquam permifcemus fyrupi
violacei paululum , fi conftri&ior eft aluus : fi ve-
ro Iubrica , fyrupi rofacei verc nouo prxparati,
vcl fyrupi rofarumficcarum(qui quocunquctem-
porc confici poteft) eam portiunculam quse de-
cumbenti minus ingrata fucrit . Sunt qui fac-
cari rofati ex tabcllis m pulucrem reda&i per-
mixtionem asqueapprobent: Alii , confcruam ro-
farum admifcent : NonnuIIi tantillum addunt
l.iiii.
i$* D E N V TR IMENTIS
Aqua hip, einnamomi, vtaquahippocratieam conficiat : qua
focratka. equidem , fl calidior eft morbus , abftinendum
fuerit : quemadmodum & hydromelite, cinnamo-
Bochetu. mo condito, quod bochetum nominant . Venim
fi vehemens tuftis cum excreatione aegrotantem
Sympiad affligat , fyrupos de hyflbpo, praffio , menta, rofis
tuffim cum flccjs j aqUas Co&x , vt di&um eft, admifcebis : at-
que adeo Iuiubinum & ftecadinum , fi res vrgere
videbitur. At vbi magnum alui proff uuium, acu-
tae febri pro malignitate morbi fuccefTerit , vtin
cholera,ma!a thoracis morborum crifi, vel rubellis
Xqttd fa* puerorum acridere videmus : tum quidem aquam
hrorum <& fabrorum, vel in qua chalybis aut auri fruftum fit
chatybea^ extin&um porrigimus:cui nonnunquam fyrupum
de acetofitate citn , aut de limonibus aduerfus pu-
tredinem , & cydoneorum , fi metus eft a viribus,
aut ad maiorem aftridionem fyrupum de Rhibes,
vel vtrumquefimuldupliciaquaefupradi&ae por-
luUpium tioni adiungimus. Quidam Iulapio Alexandrino,
A txadru kene Hquido, faccarata rofacea multisaquae co&ae
num. ^ , ,
partibus permixta,vti malunt:potuni placentinum
Votus pU' i ., - ■
,. r ob gratiam appellant.
centinus. £> f
cihus tc Cibus aute tenuifTimus ad virium roboris tute-
nHiffimns. lam inperacutis febribus efto,pafTularumcorin-
thiarum elotarum,vino tenui,eo'que odorato aiper-
farum cochleare vnum , aut ad fummum duo: vel
paflularum damafcenarum faccarata rofacea inter*
difcos fufFocatarum totidem , aut pruna ficca & an^
notinasequis vini &aquae partibus inco&a:me^
4ullapanis bifco&i optimi aquse co$a? infriata,vel
LIBU TEHTIVS, 137
©b «grotantis confuetudinem vinoalbo dilutifTi-
moemolhta: cuiadditur adgratia& refrigeratione
conferua? boraginis aut violarum tantillum: vel ad
paulo maiorem nutritionem gelatina? fufae ac colli-
quata: pauxillum . Proinde hoc diligenter aduer-
tendum efTe cenfeo, vt cibus potufve pro asgrotan-
tium morofitate varietur, cardiacifque pulueribus
-ad morborum malignitatem ac virium robur con-
diatur.
Vi&us vberior,morbis mitio-
ribus faftis,£groto tamen
admodum imbecillo.
VT ardentibus fere omnibus febribus, morbif»
veacutis ac peracutis tenuis , atqueadeote-
nuiffimus vi&us conferre dictus eft : fic fane
mitioribus,&paulo minus noxiis,pleniore cibario-
rum mefuram exhibere oportet,tuquod metus eft,
ne ex paruo in maximu difcrimen imbecilla natu-
ra promptifTime concidat: tum etiam magis, quod
longiori peregrinationi abfoluenda? copioflus via-
ticum peregre proficifcenti afTumendu eife videa-
tur.Quamobrem no ab Hippocrate folum,veruetia
ab omnibus qui poft eu fcripferunt medicis,ea nu-
triendorum «grotantium norma prarfcripta eft : vt
diuturnionbus morbis vberior viclus vel tu maxi-
me o£feratur,quunullusapparetnaturae(qui fuis
interuallis aduerfus morbum fierifolet) confli&us.
138 DE NVTRIMENTIS
prseterquorumfententiam hocetiaa pofterioribus
additu fuit, vt pleniore vi&u (qui deinde refum-
ptiuus appellatus eft)morborii declinationibus poft
vehementioreipforum impetumcoferre dicerent.
Refnmpti' Vberiorem igitur aut refumptiuum viclu appel-
KUiVitlus. labimuscumpracl:icisrecentioribuseum,quipaulo
plenior aut plenusantiquis di&us eft.Quo certe nu-
tritionis genere in his morbis vtcndu confueuerut,
in quibus oblongas & acutifTimas febrium accef-
(iones, poft depulfam morbi vehementiam,magna
virium ac roboris proftratioeft: atque interdu ma-
gis,dum quocuque morbi tempore pertimefcimus
\i3usp4uh ne futurae crifi , hoc eft ei quse confli&ationi yehe-
plemor dw mentiori fucccdere folet , excretioni fufticere non
* e ' poffit. QuapropterduplicemeiTehuiufmodi viclu
anfmaduertendum eft:alium quide magis delica-
tum &concocl:u facile,qui c6fumptis,gelatinis,c6-
tu(is,atqi huiufmodi caeteris abfoluitur: alium ve-
ro commune,& minoris in coterendo ac coficicndo
laboris,qui melioribuSjCarnibus, pifcibus,iufculis,
fructibus euchymis commode & fuauiter apparatis
perficitur: praemifTa tamc(quemadmodu in carteris
nutriendorum ajgrotantium legibus diSumeft)
virium a?gri,temperameti, regionum,setatum atq,
annitemporum diligentiifimaperfcrutatione.
Febribus igitur continentibus,aut peracutis, vi-
rcs magnopere refbluetibus,vel in He&icadcgenera
tibus,poft partiuintcrnaru refolutas phlegmonas,
pulmonu autaliarum nobiliu partium abfcefTuu
fuppurationem-.quum cibifolidiorcs nopoffint ab
LIBER TERTIVS. 15?
«grotantibus afTumi,neque iis etiam offerri debeat,
fit tame plenius, atquc vberius nutriendum: id ve-
ro (etiamfi. asgrotus de vita periclitetur) extra&is ae
fubtiliffime exprcfHscarnium aut aliarum rerum
fuccis fieri debebit hoc pa&ro.
Primum quidcm extreme deie&is aegroti viri-
bus, contritoria dentium facultate, ipfaque deglu-
titione adeo imbecilla , vtvix etiam forbere atque
haurire poffit: aliquid excogitandumeft quodpo-
tionis loco propinatum , fuccum carnium colli-
quatarum contineat:nullamque ipfius in deglutie-
do vcl hauriendo expoftulet opctam : partefque in-
teriores ficcas, atque humido naturali exhauftas a-
liquantulum recrect, ac quoad fieri poterit,citiffi-
me inftauret. In quem vfumpotum reftaurantem
autdiuinum vulgo di&um forbendum cumfac- votusreflaH,
caro aut cinnamomotepidum atq; exgutto (bibe- ransantdu
roncm vocant) hauricndum proponimus. Id au- *"****
tem nutrimenti genus quidam fublimatum car-
nium , alii aquam carnis appellarunt . Quam du-
plici ratione confici pofTe certiffimum eft , vel per
fublimationem aut deftillationem (qux poftrema
ratio , ob tccf i/U7wpAJjUa7vg noxam , ventriculum
offendere creditur)vel per decoftionem in vafe du-
plici(balneum Mariae vocant)qux vt celerius abfo-
luitur,fic interdum minus temporis afTeruatur, ci-
tiffimequecorrumpiturac mucumcontrahit.
Sublimatioautemvel deftillatio carniumficfie- sp.blimatio
rifolet. Vitulinar, capellinx,aut ouillae in fruftuh ^¥?f
concifae , vel puliorum;caponum , aut gallinarum
i4o DE NVTRIMENTIS
pinguium carne copiofiore prxditx pulpa», additis
vitulinis pedibus , nummis folaribus, aut purioris
auri tenuifTimis philuris infarcta: coniiciuntur in
vas chymifhcum,vitreum,autluteum,t)lumbeo ca-
pitulo coopertum , bene obturatum , luto ex fari-
na,oui albuminc,& tantillo mafhches delibuta(lu-
tum fapientiae vocant)confe&o, lta coglutinatum,
vt receptaculo capitulum coha»reat.quibus ad gra-
tiam&mitigationem eius caliditatis quae ab igne
concipitur addemus,hordei deglubati atque excor-
ticati vnumatque alterum pugillum,rofarum ru-
bearum flccarum,aut recentium,vino granatorum
acetoforum,vel rofacea aut omphacio prius infufa-
rum pugiilos duos, cinnamomi eledti pauxillum:
atquehasc omnia veluti per thorulos in concepta-
culo difpofita,infperguntur elec"tuario manufchri-
fli perlato, de geminis,diacameron, diamargariton
frigido,&ad flatuum difcufsionem, coriam fubti-
veftilUtu liffime cotriti puluifculo . Promde fi medicamen-
refiauratu tofampotionem efficereftudeamus:addimus deco-
uumeAicd' £lonj a£j capjtis afFectus , cephalicas plantas, origa-
mentofttm. - ./ i • - o • j aj
num,itecadem,pulegiu,& id genus cartera. Ad re-
numvitia,radices autplantas deturbando calcuio
dedicatas : ad epilepticos pseoniam, atque ad venas
obftruc1:as,quartanas,icl:erum, oxyacatha? radicem,
vifcum quercinum,fcolopendrium,polipodium &
huiufmodi quibus omnibus copiofum faccaru ro-
fatum addere multis placet.Malunt autem quidam
pulueres cardiacos poft deflillatione potui per lin-
teumpercolare acpermifcere,nevisipforum odo-
L I B E R T E R T I V S. 141
rata,fubtilis,atque admodum ten uis, ignis ardore
euanefcat : addiintque ad cerebri ac fpirituum in-
fiammationem diamofci ac diambra? nonnihil :&
adventriculi atque hepatis adftri&ionem diarho-
don,& trafandallum, quibus etiam optimum eflfe
videtur acorum,gentianam,helenium, imo inter-
dum theriacem deftillandis rebus adiungere/atque
hac nituntur ratione, quod dicant amaritudinis &
infuauitatis permultum ipfa fublimatione depo-
ni.Quinetiampleriquemaluntauri folia ad ditio-
rum iilecebras, quam nummosaureos, aut ipfum
etiam aurum folidum atqj obrizum carnibus per-
mifccre.Aiunt enim folidum paru admodum con
fumifieriquedeftillationemlongegratiuimam:li-
quidem vas chymifticum ac deftillatorium aqua
feruenti fupcr lebete innatet, vel fabulo fuper for-
naceinfideat.hoc enim pac~h>,minoremabigne no
xamaccipere,fatiufqueefTe carnesantcquam deftil-
landas immittamus, prius in olla aliquatulum ef-
ferbuifTe,ad infalubriu excrementoru ablationem.
Quodautem celerius apparatur deftillatum re- A^ &*<
ftauratiuum, idvafe duplicifieri folet, carnibus co/"*^w'
quofupradi£tum eftpaclo conditis,minutim con-
cifis,& in capacem phialam conie£hs, quatum j&r-
mittere videbitur colli anguftia. Verum carnium
fruftula filo conduplicato erunt traiicienda3ac fibi-
inuicem colligada,obturandaquephial2,vel linteo
vel bombace,oui albumine&farinahordeacea ma-
dido: itatamen,vt fiium quo carnes muicem con-
tinentur,extra promineat:atque hoc pac"ro,,fuper le-
14* DE NVTRIMENTIS
betcaqua pleno, qui lento ignifitfuperpofitus,pcr
integras quatuor horas fincnda phiala,donec in hu-
more bona pars carnis abierit. Vcriim oportct ipfam
phialam feruenti lcbetisaquae,vfque ad collum fic
inuerfam eife,vt tamen eius fundum non contin-
gar.atque vndecunque bene fulciatur , ne vacillct.
Exa&is deindc quatuor horis , fenfim ignem , vt ea
refrigefcat,adimito , alioquin calidam fi exemcris,
protinus confringas. Ea poftmodum apcrta (quod
fuperinfufa tepida fenfim fieri oportet)filum atque
adeo carnes leniter extrahito , vt fola tumdcmum
aqua remaneatrquam hippocraticae modo percola-
tam, ac cinnamomo &fr ccaro conditam, scgrotati
propinare poifis,Atquchic fane vi&us cxtreme la-
borantibusaegris eft accommodus:qui tamen non-
nunquam delicatius pro ipforu fortunis,vel etiam
frugalius,& minore fumptuac eondimcnto,vbi per
facultates non licet,appar-ri poteft. Quae variandi
atquc inftitucndi ratio , prudentioris mediciiudi-
cio relinqucndacft.
Vi&us refumptiuus,nondum
confirmatis viribus.
NOn ita deie&is xgrotantis viribus vt celcrri-
mum pcrtimefcamus intcritum,plenior a-
li'js vi&us inftitui potcft , qui cibi & iufculi
viccm habeat .Fit autemis optimarum carnium
LIBER TERTIVS. 14$
diutifTime ac lento igni perco&arum pulpis , vt ad
tcrtias decrcfcant.qua: deir.de cetaceo iinteolocum
cinnamomo percolatae , atque ipfa expreffione li-
quidiores fa&a:, ccfumptorum eduliorum nomen cofumpta.
acceperunt, confunimatanoftri vocant:fiunt crgo cofumma^
in ollacommuni rationehoc paclo . Pullum Gal- uvtifidt.
linaceum integrum , vel etiam capum aut galli-
nam (cuius venter interaneis abiec"Hs, hordeo, paf-
fulisjla&uca, portulaca, maiorana, tantilloque fac-
caro& cinnamomo fit infarc~his ) in ollam conii-
ciunt,cum ea fluuialis aquse vel criptae aut cifter-
nx portione (nam ea celerius alit) quse adebulli-
tionem fufficere videatur . Poft primam autem
ebullitionem , aquam rurfus augent , falis pauxil-
lum,ac (fi morbus eftin renibus)focnicuh, pc-
trofelini,- afparagi,rufciradicesaddunt. Sivero ad
partes nutritorias morbuspertineat ,buglofTi ,bo-
raginis, ac cichorii folia concifa adiungunt . Con-
fumpto qui denuo iniedus liquore, vt a carnibus
ofTa fponte fecerni conlpiciantur ; tum ipfas qui-
dem carnes extrahunt , carumque fuccum praelu-
lo, aut torculariolo , vel quouis alio pa&o expri-
munt : quem rurfus cum faccaro , cinnamomo , ac
rofacese modico ebullire finunt, vt tandem fpif-
fior fiaf.atque hoc quo fupra di&um eft pa&o,
in vfum adferuant , vno aut duobus cochleari-
bus per interualla argrotanti oblatis . Qu_i fuc-
cum meraciorem expoftulant , carnes ab offibus
co&ione feiundlas extrahunt , cuneoque ferreo of-
fa contundunt , ac fubigunt . Deinde vero rurfus
CtMK.
cdatina
144 DE NVTRIMENTIS
ebullire permittunt,addita itcrum aqua:quam vbi
ad fpiffitudinem reda&am vident , tum carnes ex-
trahunt;cetaceo liquidiorapercolant.quod folidius
cft,praelocommittunt , atqueinde ius exprimunt,
quodfuperioriadiungant . Id rurfus igni ad maio-
rem fpiffitudinem cogunt,demum condunt atque
afferuant.Modus propinandi effe debet ad duo co-
chlearia caldariolo liquefacla, ac certis interuallis
ceUdor' oblata.quo fere paC*to confici folet quod Geladorciu
ac gelatucinum Itali,noftri Gelatinam vocant: hoc
vnodempto, quod fuperius enumeratis carnibus,
capum,gallum vel gallinam veterem, pectus vitu-
linum,perdicem (fi aftringendum eft)veterem aut
ahas(fi opus eft)folidioris nutrimcti carnes adiun-
gunt : atque iis etiampedes agninos ,arietinos, aut
vitulinos, ad vifcofitate ipfbiuri conciliandam ad-
iiciunt : vt in cauea refrigeratum facillime conge-
lafcat.Limpidum aute emciut colato per philtrum
vel manicam aut caligam Hippocratis(ita enim ap-
pellanOiure cum modicocinnamomi,&oui albu-
mine:quibus nonulli addunt cardamomi fcminis
nonihil & croci portiunculam : etfi ad colorem alii
fuccini puluercm adiicere malint , & ad vigorem,
vinialbi in percolatione tantillum:quod in co&icT-
ne adiicerenolint,ne acefcat.
Quinetiam iis diebus quibus carnium efu vel ex
voto vel ex prarcepto interdi&u eft , poteft quidem
Ctlatina. Gelatina , pifcium carnibus conflci atque apparari:
veluti.fi lucii, percse, vandufix, carpionis, rhombi,
aurata?,aut faxatilium pifciu carnes,ariftis adcmptis
LIBER TIRTIVS. f4f
ita dccoquantUr, vt in mucum bonaparsabeat, re-
liquum percoIatum,atquc aromatc & oui albumi-
nc limpidius fa&um, fic afTeruetur vt di&um eft.
In diarrhoea,Iienteria, dyfenteria , cocliaco, ma-
gnis attenuationibus , atrophia, niarafmo , he&ica,
fiquado medicarationc * quar tamen vi&u abfblua-
tur, vircs erut celeritcr inftaurandae, praetcr expref- Exprefft.
fum armum ouillu, capum acperdicem(nam ha?c
aliquo fucco gratiore, vt eft punicorum aut auren-
giorum condita, rofatoque faccaro infpiflata facile
abforbentur) item prseter Marcipanes , feminibus M4rcipanes.
roborantibus pro maiore parte cofe&os: poterit im-
perari fyrupus refumptiuus,quem plseriquerecen- syrupusre*
tiorumexdeco&ocarnium teftudinum nemoraliu fum^ttHus.
bene depurataru,abiecT:is capitibus, pedibus accau-
dis c6ficiunt,additispafTulis,hordeo,nucleis pineis,
piftaciis,feminibusfrigidis maioribus: ac fiquidem
aluus eritcohibenda,femine cidoniorum & maluar,
puIucrerofarum,fandalli,boliarmenici,gummia-
rabici, &tragacathar:plaeriq; adroburnaturae adau-
gendum cxprefTionem colatam infpifTant electua-
rio refumptiuo, quedefcripfitNicolaus,in puluc-
rem reda&o, cui addunt pulueris mofcati & amba-
rati nonihil ad gratiam,&fpirituu recreatione.Cu-
ius reiconficiendac accomponendae rationem fecu-
dum artem,futurum eft vt aliquando doceamus.
K.i.
i4<S D E NVTR.IMENTIS
Viftus communis refumpti-
uus, viribus fere cofirmatis.
OMni iam periculo ablato , prorfufque remota
interitus fufpicione : tum quidem paulatim
ad priftinam nutriedi corporis confuetudine
reuocandi funt segroti . Quamobrem imbecillibus
adhuc exiftentibus coquendi viribus , veluti nunc
primum a morbi conflidu liberatis,quales funt de-
clinantibus ad falutem acutis aut peracutis, fiquan-
do folidiore cibo ventriculum aiTuefacere cupimus:
succhs mc meliorum ac folidiorum carnium diutiffime elixa-
hontw fuccum percolabimus-.acquodreliquum eft
macmatis per cetaceu expnmi,deinde mortario val-
de contundi,alio iufculo ablui,ac rurfus tamifio vel
craftiore linteolo percolari praecipiemus, addito in
poftrema percolatione ornphacii tantillo vel aceto-
fo alio fapore, aut parum acerbo, qualis eftpunico-
rum, &ad dulcedinem (quae nonnullis plurimum
grata effe folet) faccaro:ad robur ventriculi, triafan-
dalo, aut ele&uario manufchrifti perlato.
Quinetiam interdum carnium contufarum ac
bene piftatarum expreffioni, ante colaturam, addi-
mus micam panis iufculoearundemcarnium ali-
quantifper infufam , cum amygdalis etiam contu-
fis,fuperadiecl:o modico vini granatorum,& aqux
viflatum. rofaceae. Idcibanigenuspiftatu&contufum vul-
contufum. gus noftrum appellare folet, qui etiamnum poteft
ichthyophagis ex pifcium melioru carnibus, ariftis
t I B E R T E R T I V S. 147
abie&is eodem pa&o praeparari.
Proinde quemadmodum calidis & ficcis afFec"H-
bus elixas carnes, eafque ita apparatas ac conditas, tlixA C4t'
vt iam fa-pe di&u eft, ofFerre folemus: fic etiam fri- neu
gidis affatas exhibere decet,etiamfi morbusprius a-
cutus fuerit. Itaque viribus imbecillioribus,gallina
iunior phafianata,gallinota,phafiana,vel perdix,aut
ouilla exaifabitur:Deinde vero puluere cinnamo-*
mi tenuifTime trito paululum confpergetur: ac de-
mum ab igne extrac~ta,aqua rofacea aut vino odori-
fero mufcatello irroretur, atque ita adhuc calida pi-
ftetur&fubigatur,infti!latoacperpetuo fuperinie- Tzxpreffum
&o vino aromatico.Id itacotufum ac nitidiore lin- carnltttn€'
teolo inuolutum, torculari fubmittatur, e quo fuc*-
cus extractus ac paululum excalfa&us, xgro propi-
netur,admixto granatorum vel aurengiorum fucco,
aut faccaro rofato ad gratiam . Nonnulli carnes ex-
afTandas gratioribus herbulis inferciut, fiueha? fint
frigidiores, fiue etiam paulo magis calidae , {ed hoc
percolatum iufculum ingrati faporis effe folet.
At fi vfqueadeo robuftae fint a?grotantium vires,
vt fine fucci expreffione carnes exafTatas comman-
ducare poffint : eas vero minutifTime contufas , ac
cultellis duobus confcifTas^commodeapparabimus,
admixtis mali punici granis aut aurengii medulla
interiore ad guftum fuauiorem. Sint autem carnes
perdix iunior , pullus gallinaceus octo vel ad fum-
mum quindecim dieru aut paulo proue&ior, tur-
dus montanus, pullus columbinus etiam iunior,ac
nondum venerem expertus : atque vbi ad grandio*
K.ii.
148 DE NVTRIMENTIS
res aues erit progrediendum :nunquam cxcederc
haftodellum aut phafianatam gallinam licebit. Id-
ipfum de pifcibus carne folidiore praeditis emcere
pareft,rhombo,Iucio,perca,vandofia,folea:quorum
pulpis cum pane,amygdalis,faccaro&rofacea cotu-
im dlbum. fis,ius album in eundem vfum conficiunt: quod i-
Jdb<t comes dem cx a^° capi,aut vitulina iuniore a quibufdam
/fo. coquis fieri folet,albam comeftionem vocant.
Tenuioris autem fortunar aegrotantibus, vituli-
nae iunioris fruftulum de pe&ore extra&u, minu-
tim confcinditunaciure oxalidis aut omphacio co-
ditum propinatur,cruris item ouilli expreflum,aut
eius aflati minutiffimecontrita caro:pedes agnini
bene mundati, cu oui vitello &myrepfica fri&i:ite
auicularum teftes, iecora, ventriculi, ala:,cerebella,
ita vt iam in vit~tu tenui ditlum eft apparata:deni-
que caetera quaepro cuiufque regionis cunfuetu-
dine condiri atque inftrui confueuerunt.
Turttitd* Placetis delicatioribus vtuntur Itali(turtas vocat)
lic&. quibus guftatu in aegritudinibus biliofis excitet,at-
que interim corpus nutriant,virefqj ex morbo deie
Ctzs inftaurer. has aute ditioribus apparare ac cofice-
re foletrqueadmodii faecaro,melle,amygdalinis,pi-
neis ac piftacinis nucleis,& huius generis carteris
pratparare marcipanes ; quibus vtrifque praeter co-
mune conficiedi ratione, etiam cotufas meliorii a-
uicularu carnes infriare, odoratifq* herbuliscodire
folent. Placentas aut turtas coficiunthoc fere pa&o.
Sartaginis(in hiic vfu itapraeparatae,vt operculo co-
te&a vtrinq; cadetes prunas aut cinere calidu pcr-
cipere poffit)fundu meduila^adipejvel butyroreceti
LIBER T E RT I V S. 149
illitu, mcmbrana paftilitiaobducut:huicinfternut
la&uca,portulaca^endiuialeuiffimecontufas, prius
quide ebullitaSjSc aqua faccarata maceratas: quibus
amygdalaru&paiTularu, quas corinthias vocamus, ■
cotufum fuperiniiciut:Inde vero pulli elixi,aut per-
dicis carnes fruftulatim cocifas, abiedhs oflibus,fuo
ordinecofternunt,atqj extendut: rurfufque cotufis
paflulis & amygdalis,operiut:his odoratas herbulas
denuo infpergut, atqs eo quo dictum eft modo ap-
parat: ac tum demum capi,gallinse aut pulli iufcu-
lohume&ant .Haec omnia, vel omphacio,vel vino
granatorum exacuunt: gratiora autem redduntin-
fperfo coriani praeparati, myrepfica;,ac cinnamomi
puluere,aliquot ouoru vitellis excepto. His alterum
mebranse paftilitiae foliu fuperiniiciunt,atq* oper-
culo teftaceo cotegut,nec igne remouet,donec me-
diocte ficcitate paftacoceperirquanonnulli cufac-
caro rofato pinfcre , fundumque fartaginis charta
butyro inun&a illinerefblent.
^Quibus per fortunas delicatioribus cibis vefei no
licet:his panatella varie prajparata Itali propinat,nos
ofFam cui' panis optimo iufculo bene madidus fue-
ritjobiicimus: aliis autepruna,aut vuas damafcenx,
annotinae,vino&faccaro inco&ae,autfuper caldario-
lo fuftbcatseofFerutur.Item linguae ouillac vel veru-
culo tofbe,vel fuffocata?,velfuper craticulaexafTatse.
Ite vitulini atq; etia arietini pedes, vel bulliti,vel cu
ouis & nuce mufcatafrixi addito omphacio,aut alio
etiapattopro cotnuni cuiufq, rcgionis cofuetudi-
nc apparati. Iufcula quoq, in coualefcentium gra~ -lufaU foif'
tiam fpifliora confici fatis eft confuetum : addito *m**-
K.iii.
ijo D E NV.TRIMENTIS
vno aut altero oui vitello , cum tantillo omphacii,
* tttjcH* cai4iufcuIutn&brodetumnominant:quodaroma-
Brodetm. tis nonnunquam & tantillo croci condiunt. Proin-
. de,vt huiufmodi ajgrotantes aut a morbo conuale-
fcentes facilius edant ac coficiant carnes fibi oblatas:
eas minutim contundere oportet: ac iubere vt den-
tibus optimefubigant antequam deuorent. Primis
quoquediebus non abs re fuerit diutifTimecoma-
fticatarumcarniumreliquiasautmacma(neventri-
culum grauet) expuere,earumque tantumfubftan-
tiam exugere,atqueitapaulatim conuakfcentibus
ad confuetos cibos redeundum . Vix enim credas
quantum ex ingurgitatione incommodi accidere
foleat.
votus z*n< Potus autem in refumptiuo nutriendi genere
ualefcetiii. fanequam varius eft, ac pro morborum difterentiis
etiam diuerfus. Qoibufdamenim,vtphthificis,he-
i<tc dfwi' &icis,marafmo, atrophia laborantibus,laclis afinini
»um. reces emulfti potu veluti medicametu imperam9.
Cuius penuria ad caprinu & vaccinu itur .Emedatur
autem lac variis modis . Nam 11 febris fufpicio eft,
cum alui(quod plerunq* accidere folet)pro&uuio,tu
quide auri,argenti,vel chalybis fruftum candens in
eo extinguinus. Ac ft in pulmonib' vlcus pertime-
fcitur, faccari rofati puluislacli infriabitur. qui po-
tus, fingulo mane, longe a cibo exhiberi debet . Eft
enim alimentoac medicamento quibufdam.Quod
reliquum eft, ldmagnopere obferuare oportet, vt
nunquam nifi codam aquam conualefcentibus fi-
namus^nihiique praefertim hyeme ac poft veheme-
L I B E R TERTIVS. if*
tiflimas febres nifi moderate tepidum in potu af-
fumere oportet , menfuralque fagaciifime proui-
dendum,vtpaululum ac fsepius guttur afebris re-
liquiis adhuc afperum irrorent : neque vbertim at-
que aflfatim hauriant: vnde venarum ingurgitatio,
hepatis obftru&io , ventrifque prominentia fucce-
dit. Magis enim in potu delinquere folent ab acutis
aut peracutis redeuntes,quam m cibo, aut aliis re-
bus ad fanitatem commodis. Temperabitur autem
aqua pro conualefcentis deiyderio velhordeo , vel
faccaro, vel pane , vel amygdalis, vel vti videbitur.
Vinum autem non finemus nifi febre omnino ex- Vtnivfa.
tin&a . Cuius fi quaedam reliquise viribus admo-
dum deiefris fuperfint, alufque profluuio aut ma-
gna liquiditate laborer.tentandum quidem vinum
tenue,oligophorum , multum aqua co&a dilutum,
interdum rubellum, nonnunquam etiam album,
atque id in paftu tantum, & dum nutrientem ci-
bum aflumit . Nam alio dum fitit tempore , reli-
quifque horis a paftu , ptifTanam porrigere tutum
eft, vel meraciorem acdilutiorem pofcam:atque
seftate interdum oxycratum , fi vehementifTima &
ardentiffimafitis eft : quodin declinationeperacu-
torum morborum aut etiam acutorum accidere fo-
let . Verum id quidem ea lege finimus , dum nul-
lamefTevlceris interni fufpitionem certo fcimus:
alioqui aceto effet abftinendum.
PtifTanse autem appcllationepermulta ex hor-
deo praeparata compraehenduntur,quod vel cibo vel
potu exhiberi folet.Etenim quaecuq; iufcula exhor-
K.iii.
».fe DE NVTRIMENTIS
deo fiunt,ptiflanac nomcn retinet.quae fi non cxco-
latafuerint,vtbene deco&um hordeu adhucinte-
Ptijjana gr£ remaneat,ptiflanatota dicitur : qua bcne prae-
parata Hippocrates in refumptiuo vi&9 generc vte-
batur. Si veropercolata fuerint hordeata iu{cula,tu
cremor quidem eremoris ptiflanae nomcn aiTumut,nortris
ptifjan^ hordeatum & hordeum mundatum dicitur, tenui
Hordeum v^u aceommodum . At folum hordei deco&um
m&dattm. ablato atque abie&o grano,aut prima hordei aqua,
vtiffana pnflana fola aut fimplex nominatur ! tenuiflimo
fmplex. vi&ii exhiberi confueta-.fitque vel meracior, vel di^
lutior pro coctionis mora.
ptiffana v, Exa&e autem coficiendae ptifTanae ratiofic habet.
ticpficittfr. Hordei excorticati vel mundati circiter libra vnam
alpero linteo confriabis, vt vfq$ ad intcriorem cor-
ticem diducatur. Deinde tertio aut etia quarto ca-
lidaablutumin ollam infundes,additisoc*toaqua3
fluuiatilis librisrprima quse ebullierit aquam, tan-
quam inutilem abiicies,addefque rurfus aquas ca-^
lidas libras aliquotrquas poftprimam co&ionem ac
moderata cbullitionem (qua: lento carbonum igni
fieri debet)percolatas,vafe vitreo reeondes in vfum.
Ea ptifTana fitim achnguar alperitate mitigat , in-
flammatas partes lenit,prascordia hume£tat,febriqj
ardentifTima* eft accommoda . At fi diuturniorem
codionem experiaturhordeu, vt iam lpiffiorptif-
fana fiat , tum quidem cibi & potus loco fuent.
Adulteratur autem variis modis , Iure carniu m, pa-
ne incocto,aut mica panis(dum percolatur)addita*
vei etiam amygdalarum cremore immjxto ; aliis
LIBER T E R T I V 5. 155
item permultis quae vcl aluum folucrc , vel aftrin-
gere } vel inflammatas partes refrigerare poiTunt.
quodmedici iudicio permittendum fucrit.Sunt
qui farinam hordei a furfure mundata incoquant,
co&xqi pulli gallinacei iufculum aut aqua co&um.
adiiciant,faccaroquecondiant. atq; hoc pa&o cele-
riter cremorem exprimunt. ied hoc non ita falubre
cflTe iudicatur.Alii fimilaginis farina inhunc vfum
excogitarunt.
Quando praecipiendx fint fu-
perius explicatx vi&uum dif-
ferentix in morbis , fecun-
dum praxim.
„Ruftra teneas fuperius explicatas vicruum di£>
r^ferentiasjac compofitiones, morborumque ge-
nera ac tempora dignofcas, nifi fecundum pra-
xim vtrunque fcite coniunxeris, exacleque fciue-
ris, quando tenui actenuiflimo vi&u fit vtendum:
qudque morbi tempore hoc vel illud agendum fit.
quod proximumeft vt tibi nunc brcuiter expona-
mus atque indiccmus.
Propofito igitur morbo,qui fit acutus ac breuis, xcutorum
conftantedecumbentisviriu robore:principio qui- vi##/.
dem exa&e tenuis vi&us imperandus erit, hoc eft,
quo nihil omnino nutrientis cibarii xgrum iu-
bcas aflumere . At fi metus eft a viribus naturac,
ij4 DE NVtRIMENTlS _>
aduerfus morbum pugnaciffime contendentis , fi-
tifqs fit maxima cum magno partium interiorum
ardore,folam aquam vel co&am vel hordei tantillo
permixtam exhibebis : aquam ptiffanae vel hordei
vocamus . Ac fi paulo magis nutrire defyderabis,
huicinfundes gelatinae paululum,aut deftillati re-
ftauratiui nonnihil. verum eam paucam,& magno
temporis interuallo propinabis : atque interdum
aquas albse , hoc eft micse panis,ac medulla: amyg-
dalarum fuperinfufa? potionem ofFeres.
Aottiffis Si autem acutiffimus morbus ficcitatem extre-
vnxrumYu mam ,fitimque intolerabilem inducat : tum a&u
tifis. frigidam aquam (veri frigoris nominant)ea'mque
multam,femel tantum, idque ardentiffimi caufb-
nis tempore propinabis , etiam ex Galeni fententia:
vbi praefertim corpus tale effe videbitur,quod bene
carnofum ,quadratum,& robuftum dici pofTit: ne-
que continens ex earum fit genere quse putris ap-
pellari debeat.Huius autem loco,vbi vires imbecil-
liores perfentimus,eftque putredinis aliquod argu-
mentum, fyrupos refrigerantes aut Iulapiaexhibe-
re folemus,qu£ punicum malum aut citrium, ro-
fas,violas,acetum,oxalidem recipiunt.Quo tempo-
re pofcam interdum confulit Galenus:vbi nulia eft
partium exulceratarum fufpicio.
\i&tts ex' Proinde fi vires ita concidere quocunqj in mor-
treme coV bovidebuntur,vt proximefuturamfyncopen pra?-
Utforum. fagire poffis: tum quidem eo viclu qui in extreme
collapfis viribus di&us eft,vtcndum: atque hoc ad-
uertendum cft,ne in ipfa crifi aut ante crifim exhi-
L I B E R TUTIVS. i5c
&eas quicquam , nifl ob morbi vehementiiTimum
impetum,autnimium fudorem,vel profluuiiexo-
lutionem,vel etiam deliquium animi pcrtimefcas:
quod infignibus vacuationibus fuperueniens , vi-
resin totumprofternere, omnemque abfolutae cu-
rationis expe&ationem vel peritifTimo cuiqj adi-
mere poffit . Quinetiam, vbi vel media accefftone,
atque in ipfoconfli&u natura propecocidente fym-
ptomata laethalia irruere confpiciuntur: eo tempo-
re nutriedum efle facile cenfuerim.Verum id qui-
dem(vt dic-tum eft)parce admodum,ac cibariis fa-
cillimaj conco&ionis , & diftributionis celerrimse:
quaeque naturam coquendo& expellendo morbo
plurimum intentam ab officio fuo reuocare non
poflint.Idipfum faciendum eft bulimo fucceden-
te,vel ea fame quam pra&ici fyncopalem dicut,non
habitatunc temporis acceflfionis impetus ratione.
Sed non eft appetentiar credendum,tantumque of-
feredum, quod ignis ardorem extinguat , aut fal-
tem impediat . Declinante vero morbo , paulatim
ad cibos nutrientes procedendum , vi&ufque pri-
mum quidem tenuis, ac deinde plenior imperan-
dus eft.
In longis ac chronicis morbis eam ratione fequi vi&uslon*
oportet,quam tu quidem peregre proficifcentibus g°rum **
obferuandam efle facile conieceris : quibus ob lon- C romcorMm
gum & diuturnum iter,largiore pecunia eft opus.
Itaque principio tenui vidu erit vtedum,tenuiore
autem,dum imminebit morbi acceflio : ipfa vero
crifi, tenuiflimo; atque hoc pacto procedentium
iS6 D E NVTRIMENTIS
fymptomatum multitudine & grauitatc , immu-
tandus erit vic>us,vt modoplenior, modotenuior,
fecundum aegri vires exhibeatur. Declinante mor-
bo, refumptiuus ac paulo plenior conuenit : atque
hoc pa&o fenfim ad confuetudinem redeundum.
Hoc interea obferuandum , vt quae lente attenuata
funt corpora, lente reficiamus , ne nouar cruditates
inducantur . Qu* autem cito funtexhaufta(vtin
acutiffimis atque admodum breuibus morbis) ce-
leriter etiam refoueamus:hoc eft alimentis celerem
& facilem cofHonem praeftantibus.
Quod autem calidis & ficcis morbis frigidus at-
que humidus : frigidis & humidis calidus &ficcus
vi&us profit j ac conferat : id verd notius ac perfpe-
ctius eft , quam vt alia indicatione aut probatione
indigeat : fatifque iudiciis omnibus comprobatum
cft , contraria contrariorum efTe adiumenta . Sed
magnus in ea re cibariorum habendus eft dele&us:
vt ex arte fcias , qui cuique temperamcnto conco-
&u faciles,aut eo minus conueniant, quaque dili-
gentia fecerni debeant.Quod libris fuperioribus fa-
tis in genere explicatum efTe videtur . Reliqua in
fimplicium pertra&atione quando licebit abfoI«
uentur.
F I N I S.
INDEX COPIOSISSIMVS
rwm qHce m hoc lihello reperiuntur.
E O-
Ahjkrgntia ciharia
104. 10f
Ahwndans mtrimentit i 1 4
, AaeJJiom tepora uti cv-
ftderare oporteat 124
Acetum yt
Acetum compoptum 75
Acetum mfaluhre 74
Acetum optimum 7$
Acetum m condimentis 57
Aceti ufus ty faluhritas 7$
Acetaria 58
Acicula 47
Acuti morhi 121
Acuti morhi ex decidcn-
tia 12 r
Acutorwm morhoru uiSbus
circa mitiwm 125
Amtorwm morhoru mSbus
mjhtu 124
Acutorwm uitbus 155.154
AZgrotantiu uires ctharia
rohorantia ns
AEgrofantiwm mtriendoru
wdiattiom u<
Aer Indimsfaluherrm'66
Aeris conftderatio "?
Aeriwm mel 109
Aeriwmmelrofcidwm 70
Affe6bus animi 119
Alhaacjua 18
Alba uina ex Gallia O*
Germania 20
Alhwmim 148
Alhuspuluis 16
Alhucum 108
cur klendi acuto mcrho
lahorantes 116
Alimenta quthus pro-
ftnt $1
Ali[a 6^
Alla 1$
Alliata j7
Alpims cafetts 42
Alui profluuiwm natura-
le 110
quai fint molefha Aluum
foluunt 108
Amphyhid yj
Amygdala 6$
Anates patearij 59
Anchellus 44
I N
Anchefii 47
Angies J4
Angki\l<e yi
Anguill* nurin<z 47
Angurid* £4
Animi dffeEbus 119
Aperietid dbdrid 1 04. 1 05
Apidriwmmd 70
Apricoqua 16
Aqua 80.82.93.98. iii
Aquadlbd 18
Aqua Alexdndrim iS
Aqua dromaticu 18
Aquacofkt 15$
Aqua compofttd 17
Ag#d dedlbdta 127
A<p&* dw/a; 17
Aqua fnbrortwt i$6
Aquafluuidlis 16
Aqua fintam 16
AqudHippocrdtiat 18.86.
A^Hd fcW« 126
AqualdtHs 8$
AqudldChftris \6
Aqud meRis Sf
Aqua mulfd 17
Aquapdluftris 16
Aqudpdfldtd 127
Aqudpldcxntim 18
DEX.
Aquapluuidlis ij
Aquaputedm 17
Aqudfdcmrdtd 8$
Aquafalfd 17
Kquaftngmns 16
Aqud torrentitm 17
Aquaturbidd 17
Aquammriormi 105
Aqudticot dues i?
Aquiftnus 46
AquiUmarim 4.6
Argtinenfes fulmcnuli yo
Armatus pifcis 47
Armelini 61
Armenidat 61
Aromata 76.10$
Aromatica dqua 18
Aromatia pulueres 36
Aromatites panis 11
Artoldchdnd ij
Krwndineu meUdut de cun~
m 71
A/etfw* 4f
Aftmnnm Uc ijo
Aftrmgentid pyrd 112
Auelldna» 6S
Aueneecremor 128
A«ff 28
A#e* dqudticdi 29
Auimncwrnes 87
I N D E X.
Auiuw pdrtiatU
$5 BrdfutU
99
Auiatldrtm pdrtiatU
eli- Brodeta
«5*
X*
152 Brodetum
IJO
Aulicus pdnis
11 Bromicu hyrea
z6
Aurdtoe
48 Buctrtpdnis
ir
Aurengid
61 BucceHdti
15
A\ymu$ pdnis
11 Bugloffe
48
Bullio
108
B
Bullifaprimd
®y
Bdlfdmum hrutum 60
Bdrhdta: 48
Bdrherititwi uinum 24
Bdjhrdd uind 20
Belidrid Sr.Sj
BenediCfas pdnis 10
Berheris 63
Bergpmatidpyrd 61
Betapijkt 109
Be%wnticuhyred 16
BifooSbuspdnis 11
Bijpdnis 8^
Bochetum 17.^0. 8j.i$<r
Bocquetiwm uinum 24
Boffetus pdnis 11
Bo/e/z* 66.<f8
Bonchrifhdnd pyra 61
Bonitds pdnis 10
Bonitas uini 18
Eofcrg* 54
Butyrwm 41. 80.83 .100
Butyrwnt infdluhre 41
B;yra$ 2j
ByredBdmhergnfis 1$
ByredEexwnticu \6
Byred hromycu 16
Byrea fdluhres & wfdlw
hres 16
Byredtdiufatld 152
Byremhrotid xt
Cdcochymi cihi 97
Cdcochymtfflj fdcmrwm
7*
Caeredlid $0
Cceredlid uind 24 .2 j
Gete 4^
Cdldtrdpes 6$
Cdldiufatlwm i;o
I N D
Cttmmdri 52
Cancri $i
Cdndidmpdnis 10
Cttw 4y
Cdmpiniones 66
Cdpd JdnttUy ruhd>&
longt $t
Cdpi 47
Cdpito 44
Cdpituli pdnis io
Cdppdres 6$
Cdryophylltm 76
Cdfus phidld pnclufm 34
Cdpui mfhrtbus 129
Cdput Idftis 40
Cdrhondtee 99
CdrdiC $9
Cdrddmonuim 77
Cdrifduind 24
Cdrlctij 48
Cdrnes 26.80.82.93.96.99.
ior.io$.in
Cdro mftluhris quadrupe-
dtwt 30
Cdrnes Jregionihm 17
Cdrnes dh educntione i7
Cdrnesduitvm 87
Cdrnes quddrupedwm $7
Cdrnes ftluhres qttadrupe-
dim 29
EX.
Cdrniwm condimento 3$
Cdrniwm dxfferentid 16
Cdrnium mfkrtlu 3$
Cdrniwm pdfhtid $2
Cdrnitmfdluhriu emme-
tdtto 28
Cdrniwm mftluhriu enu-
merdtio 19
Cdrohite 6%
Cdrpio so
Cdfeus 41.80. 100
Cdfem klpinus 42
Cdfem mfdluhris 42
Cdjhtnete 6}
Cdftrocn mald 99
Cdtaputid 107
CdUAdrxwm 54
Celfxrdnu mrid 22
Cerdfid 6t
CerdfxdkcpMtdniat <fj
Cernellxd 6$
Certolidndpyrd 6\,6%
chronicoru uiEhis mi-
tio &• dugmento 123
Cihm quihmutilis S9
\n ciho medicumentd 79
Cihi cacochymi 97
Cihi plepiores dc pleniffx-
mt 117
Cihifimplices ac morhi 1 %$
I N
Cihi trmiijjimt 117. 15 6
Ciboru cochu fitalitvm di-
mfio 79
Cibonwn ooth diffidlimn
dimfio 79
Cibortwt qualitas iif
Cibarim panis 10
Cibariutn ole atn 69
Cibaria abfkrgentid 104
Cibaria dperientia 1 o 4
Cibaria qmhm commoda
84,106"
Cibaria lemus altmm du-
centia 10 6
Cibariaqua; uentrem emol
liunt 106
Cibarid eufhmachd 80
Cibaria pigra almtm ex-
atantia 107
Cibaria qitce fitdle uel dif-
fiale in uentriculo co-
cjmnmr 9
Cibaria qu<e vnddunt 104
Cibariaqmhmnocent 86
Cibaria qua obflruunt^
flams exatant 102
Cibaria mres cegrotatitvm
roborantia 116
Ciharia qmbm fduhria
D EX.
CibarU ommno nallo di~
fcrirmne faluhna 7 9
Cibaria omrubm mllodi-
fcrimtne mfxluhna 97
Cibaria fbmatiaz 8 o
Cibaria qmhm utilid 105
Cibaria qmbm wutilia roi
Cibariortwj naturce confii-
deratio u j
Cibariorwm fhcultns 84
Cibariorwm dffumendoru
ordo 118
Cibdriorwm primasfimpli-
du/m qualitntes koc loco
nondifqmri 72
Citria 61
Coamellij 66
Cvnndmomum 76
Citrulli 64
Cimcuspdnis 10
Clybanitespanis iz
Comarm 65-
Comefho alba 148
Compofita aqua 17
Compcfita mna 21
Conchce $1
Conchylia $z
Condimenta 8i.ni
Condimenta carnium 35
Condimentn pifdwm $$
L.L
I N
Condimento cjmhm falu-
hria £6
Condimenta wfaluhria 37
Conditifru&us 66
Confetbu Ycz licjmdce 8 $
Congrm 4$
Conftderatio ndtura ciha-
riorium n y
Cofuetudims cegroti ohfer-
uatio 116
Confummata utifant 145
Confvmpta 145
Contufa 87
Conudefxntimn potus iyo
Coquilla 52
Cora* 6j
Corneliand mnd 22
Corpm graale effiaen-
tia %
Corpus pvngte quce red-
dum 91
Corporisftm & agroti nu
triedi uaria mdicatioui
Corfrcn uina 20
Coton/a mala 64
Coruus 47
Cretncr duen<& 128
Crenwrfrixm 108
Cremcr Uftis 40
Cremcr ptiffana 80.151
D E X.
Croatm
77
Cuculm
47
Cucumeres
*4
Cuatrhitce
H
Cuatrhititrtvm iufatla
'31
Cunoetiatm utnnm
25
Curmt
H
Curtimwm uimtm
2*
Curtipenduld
61
Cydrea mnd
22
Cydoneatum Lugdunen-
fi
107
Cytharm
44
DaMind prund 6z
Damafxndprund 61
Damiamapyra 62.
Dapfrtiais panis n
Dealhafoaqna 127
Dewtfki Qermanorwm i$r
Defrutum 88
Depuratum pifbrtm 150
Defrumatum mel 109
Defhliamm refhuratiuwm
medicumentofwm 140.
i4r ^
Defhliatio atrniwm 15?
Diaoodion %6
I N
DUcydonion $6
Didtrion pipereon $6
Dijfenfd 21
Diuifones pifcin/m 4$
Diuturni morhi 121
Drdio 44
Ddguenetid pyra 64.91:
Drdgttz 67
Ducispuluis 7^6
Dulcis aqua 17
Dulcidrid 11
Dypiroi 'pdnis u
llecHo Idttit 39
^lixicatrnes 147
llotus panis 80
J.rmmerdtio carniufd-
lubritvm t8
Lrmmerdtio curnitm vnfd-
lubritm 29
trycius mdrinus $$
'Eunites pdnis 10
'Euftomachwm 8
'Eujbmacbd cihdrid So
Exprefftm atrniu elixa-
nvm 147
TLxprefla 87.145
D EX.
Vaha eegyptid 4$
Vdcultas ahdriortm 84
Vdgindgldns 6%
Vdtud mna 85
Veftudcewni 8j
Ticus 6t
Tldminicte 14
Tldtulentd 105
flduij 48
F/o* wfe 70
Vluuidlis dqtid i<f
fluutdles pifces fdluhres 49
Tliwalespifts mfdluhres j t
Troatcew pdnis 13
Tontonddqua 16
formago 41
Vrdmhofue 6$
Trdncetura 61
Truft* 83.S8.9r.94.10r.iTi
TruthiS drhorwm 100
TruEbus cofaonk fhalis 60
Yruthts conditi 66
Yruchus herbdrumt 100
Truttus Hijpanici 66
YruSbus w temtiuitht 155
VruSbutvm deletbus 60
Vruttudrid 80
l.ij.
I N
fru&uarid edulid Ne«-
firiorwm 15 r
Tru&udrid uind it
Trumenfaadpolenttt 135
Yugztolpid 107
Tumcfd ui?Jd 8$
Tungi €6
Vuretum 83
DE X.
GroffuU
*1
Grunotus
44
Gryotid
^
Gutm merd
19
Gutalld
*r
GdUiat mnd 20
Gdmhari yz
Gdrdones 49
Gdnmt jj-
GdJkUi 13.14
Gelddorciwm 144
Geidtind 85-144
Gingber jj
Glansfignt - tff
Gloriofd 49
Gobiones 4?
Go&utf 44
Gohiera 14
Grdrile corpus au<z efp-
CXdYit $1
Grdfktfdradift 77
Granci $1
Granciporri j* Imperidles
%rifedumt 8$ iridmtio
H
Hrf/ro* 44
Edmid 50
Herbdrtw? fru£hts 6%
Heroetid fiue heroiat ui-
tid 1$
Hippocratiat 44*6* 18.86
Hippocrdtiat Rritanorit 12.2
Hippocrdtiaim 88
Hippocrdticum mmm «
Hochipotid recocln 132
Hortfef rf^ 12<*
Hordedaed iy
Hordedtum So.u8.i$i
Hordedtum munddtum iji
Humores lentos dc uifcofos
cpite^nerdnt 101
Hydromeli 85.12^"
Hydrofdoztrd 117
49
120
I N
Ittdici pduoncs 99
Infirfht carnium 55
Infhrttu malifucd $f
I nfrrfht pifciwn j 4
Infaluhris cafeus 42
infduhre hutyrtwt 41
infaluhria condimento 57
Infdluhridoua $8
infdluhridmnd 21
Infdluhrifos pdnis u
Interiord cotfvrwm fgnd
122
lofdced prurid ^4
luldphm Alexdndri-
num itf
lumaxm 40
lttsalbtm 56.148
I ufculwm dhjkrgzns 15 4
lufculd 80.82.85.87.90.
95.101.103
lufadd citruRorwm 15 r
lufculd melioru carmtm
119
lufculd ptuperiorwm 130
lufculdjpijjiora . 14?
Lrfc $?.8$.ioo.ioi.iii
D E X.
Ldc & femen dugntid $$
Ldc dfimnum 150
La&itaqua' 8y
L<*&V «rpwf 40
L<*ffo tretf^r 40
Ld&V e^'o 39
Ldftisfertwt 83
Ldcfo* 52
Ldcertus mdrinus 4$*
Ldcertiligrini yr
Ldxrtuli 49
Ldttuc<e 58
Ldcuftris dc^ua 16
Ldmpetrd yr
Ldmpredones 49
Ldfdgnet* ij
Legumfrkt 90.1 11
LrJ/ 15
Ugtimpdfferes 49
Limandulce 48
Limonid 61
LinguldCA 48
Lochiee 49
Locujht 52
Lo//go 49
Lolignes polypi 49
Lora* zr
LwaW so
Luc'u\<tut ericijoua 109
L//p$ 4M°
L./#.
6
I ND
EX.
M
Mel wftluhre
7i
Mellis dcpua
8f
Mdld coflrdai
99
MeUpid
61
Mdld wfdYld
£4
Melimeld
(>i
MdU perfiat
*4
Merdgtm
Meriftd
19
Mdlacrid
. ^I.IOJ
' 6$
Malud
108
MerUnus
44
Mannd
70.10?
Merlufim
4J
Mdcnrones
ij
MeftiU
*5
Mdcir
77
Meta
26
Mdrmreo
44
Moliiculm pdnis
ir
Mdrcajjini
87
Moiierij
4^
Mxrapdnes :
r3.84.14j
Mord
*i
Mdrinus eryaus
H
Morhidcuti
121
Marinus Ucertus
■ AS
Morbi diuturni
121
Mdrirms fus
AS
Morhi peracuti
121
Mdrina dqiuld 46
Mdrin* dnguiUce 47
Mdnm pifces faluhrcf 4 4
M<i t ron# medicce 107
Medianus pdnis 10
Mtdicce matronce 107
Medicamentum m nutri-
mento uj
Med\m>nentdim dho 135
Medica men toft olerd y 7
Mtf/ 70.80.85
Mcl dertwm 109
Mel arundhjetwt 7 r
Morhorxvm fignd 1*1
Morhorim dcutoru ui£hs
circu initimn 125
Morhorwm quis cuicpue te-*
pori mchus idonem ef
fe dehedt 125
Qnee arca morhorwm dif-
ferentiaiy eordmquedc^
cidentid perpendere 0-
portedt no
Morillce 6%
Morilloned uua- 61
Moruhd 4^
MQJchetdpyrd 61
I N
Mofchus 47
Motus dc quietis obferua-
tio 119
Mucal 4 4
Mulfd dcjUd 17
Mulus 44
MuretJd 45-.fr
Muroffit 37
Mufhili $$
Mujhltf 47
Muflum 18
Mundi s$
Myet • h
Myrobaldm emblici 66
N
^dportwn gnerd $j
Ndporwn & rdphdmex-
preffd 151
Nduticus pdms ii
Ne&#ta 13
Wiglld uua 61
Nigrd uirid 20
Higrd uindjHifpdmca 20
Q^<« mtriunt dbimde dc
citd Z6
Quae nutriunt mediocri-
ter 82
Quce mdni, fordius tamen
D E X.
nutriunt 89
Qjtce pdrivm ac cito mi-
trium - 84
Nutriendi cui ' tninus , qut
plemtudine Uborjt 116
Nutriendi corporis fdni '&
<egroti uarid vndicu-
tlO ir$
Nutriendorufn agrotantiu.
wdicutiones ny
Nutrimentum 6
Uutrimentiiboni fucri 8
Rutrimentii dbudans 114
nutrimentum fiturum 6
Nutrimentum pdratm 114
Hutrimentum plenum 114
Nutrimentum tenue 114
Kutrimentum dbfolute 7
Nutrimentum mox 7
Nutrimenti cegrotantium
confderdtio uj
Hutrimenti defimtio dc di-
mfio 6
Nutrimenti medicztmentofi
differenti* u^
Kutfimenti cpuatitas <egro-
tontium 117
inNutrimento medicume*
tum 115
Nutrimefo quibw utilid?6
Liiij*
I N D
Kutriwenfa honi ueltnali
fucci 8
Hutritneta coSbufkcilid &
dtfpalid 9
Nwx mdiat myrepfiat
66
UHxmofate 77
oheli<$ 13
ohlati ya.net 1$
obfoniivm tf
Oculiperdianum mmm
8?
offcndentid 107
olerd $6.81.83.84.^0.
94.100
olera cefhtte fduhria $ 7
Olera coEbu difpdltd $9
olera medicnmentbpt 57
olertvm condimentd 60
olemt £8.81.85.100
oletvm quthus utiU 100
Oliuce 6$
Omphddttm 57-74
Omphaatwi optimum 7$
Omphacijgramtm 63
Omphdamtm oletm 69
Oper<eprimcc pams 10
EX.
Oppildtio 102
Ordo dharioru dffume-
dortvm n8
ofirdcoderma mala
99
Ofirea yj
Oftreorwm decotbum 109
Ouum forhile 131
Oud 38. $i. 80.99.101.
111
Ouaifjfdluhrid 58
Om \uci\dut erictj ic?
Oxdfe $8
Qxycr^ftw 127
Oxygtrttm 37.^
Oxymeli iz6
Oxyfdocura 117
Vdgvoti 48
Pdgzm 52
Vdledrij dndte? 99
VdUidultvm uinum 8$
Vdlined uitkt 22
Vdluftris dcpua i<T
Pdfltfte 14
Pdndfddqua 127
Vdndtelld 1:8
VdfJdtelld Itdonwt 12$
I N D
VdndtelLe oleo oonditae
109
Vdniculioperoe 15
Vdnificid 105
Vdnis io.8o.Sz. 8 789.
96.97.101.1n
Vdms dromatites 11
Vdnisdulicus 11
Vdnisd^ymus it
Vdnds benediftus io
VdnisbifcoShus 11
Vdnisboffetus u
Vdms candidus 10
Vdmscapifuli 10
T^wV cibdrius 10
Prfjw; duicus 10
P^wtf clybdmtes 12
Vdnis ddpfdicus 11
Vdnisdypiros ir
P<*>#$ e/omj 80
P^wV lumtes 10
PdwV focaceus 12
PdWf medidnus io
P^wV tnotiiculus 11
Vdnis nduticus 11
Vdnis pdruus 10
Pd w; pn >»<« opene 1 o
Vdnisfdcer 10
Vdnisfecunddrius 10
Vdnis filigneus u
EX. '
VdnisfiecidfM 11
Vdnisfimildgineus 10
Vdnisfubcineritius 12
Pdfl^ tertiarius 10
Pdttv ttftnceus 12
Vdnis ualgtris 10
p<*#/f bomtas 10
P<i»tf vnfdluhitas 1 %
Vdrddifigrand 77
VdrddifidTidffomd 64.
Vdrdtn uind 8;
Vdrcum nutrimentum 114
Vdrtes pifcitvm yr
P^rft'; dmmalium mfdlu~
bres $r
Pdrfc; quaddm dmmaliu
prater coeterds magsfic
lubres jo.$r
Pd/fa 48
Prf/jfcr 48
Prf^rer &g?n w 49
Vdjftpomd 61
Vdfhcid <>$
Vdfhcidcurmum 52
Vdfhcidfi-utkuum 6y
Vdfhcid matifucd $$
Vdfhcidpifcium $4
Vdftindcn 49
Vduoneslndici $9
Vechnes $$
I N
VeUmides 46
Vemmata 101
Vepones 6 4
Verdcuti morhi 121
Vercce 49
VeraoUta 87
Verdigpnid prund Ci
Verguldtld mnd 21
Verflcu dllohrogm 61
Verflcu mald 69
Vetrd mellis 70
D. Vetripyrd 61
vhdngri 48
Vvngue corpus uti fldt
9*
Vinnd $1
Viper jj
Vipcris pulms 3 6
Vifdsdrnutus 47
Vifxs 43. 81.83. 88.90-9$.
96.99.101
Pi/cr; crujhti dc tefntcei
P//3w fbwdles ftlubres
49
Vifccs tndrini fduhres 44
Pi/cW recp«fi?y 99
P(/cpj rotundi co5hu diffd-
les 4s
Vifces rotundifdluhres 44
D E X.
Vifces fdxdtiles 44
Vifdivm dimflones 43
Vifarnn u[us 45
Vijhttum conmfwm 14.6
vldcentce 12.88.^4.
95
vldcentind dcpud 18
vUnipifcvsfdluhres 47
vlenum nutrimentum 114
Vleniores dc pieniflfvm d-
hi uj
Vlenitudine qm Uhordnt,
cur rtunus nutriendi
iitf
Vluuice 48.49
vlumdlis dcpua ij
Volenta 101
Volentdfrwmentdced 133
Volentapueronvm ij
Volentce 14.90
Voltronidprund 64
Vomddmorvs 64,
Vomed mnd 22
Potffc^ #<«# fdluhrid 23
Po.Wd «*&* wfdluhrid 24
Vonalid ' 10 j
Po/a* 126
Votirones 66
Votuduldd mnd 11
Votm conHdlefcentitm 1$ o
I N D
Paf m kt tenuiffmo utSbu 135-
Votm pUcentmus 136
Votus rejhturans aut diui-
nus 139
Vrcepardta uirkt 8y
Vr&mfh 66
Vrofluuttwn alui Tkttura-
le 110
Vroticum 19
Vroticumoleum 69
Vrutktbullita 8j
Vrund ddchlirid 61
Vrutkt ddmafatkt 6\
Vrutkt iofacea 64
Vrundperdigonia 61
Vrutki turotuca 6i
Vrunellinum uinum i$
Vtiffdtkt 1*6
Vtiffdtkt fmplex. iyi
Vtijfdtkt tota iyz
Vtiffatktuti confidatur ifi
Vtiffancc crcmor 80
Vulpellim 14
Vulms 14.95
Vuluis dlbus $6
Vuluts duds 16
Vuluis piperis 3 6
Vulutsffederum 56
Vulueres aromatid 3 6
Vunica £1
E X.
Vureta
io3
Vurgt
107
Vuteatkt aqtut
17
Vyra
0
Vyra aflrmgntia
Ul
Vyra tofhcea
*4
Vyrea uttkt boni fucd 24
Vyred uirkt infdlubrid 24
Quadrupedtwn mro in-
fdlubris 30
Qj^ddrupedtwt carnes 87
Qjiadrupedivm cnrnesfa-
lubres 29
Qjidlitas dborwm n%
Quatittts nutrimenti ccgro-
tantium 117
Qujietis obfermtio n?
KabioU po
Kadices rnter olera 57
Kaice 49
Kambura 61
Kdphdtms 58
Kdphdni turiones 108
KAtellidna 4i
INDEX.
Kdtoms 14
Kelletiwm mnum 24
Ken<gletiu/m mmtm 24
Keprimem mcbus u^
Kefinurdtiuum dejhlldtum
140.14:
Kefwmptiuus mSbus 158.
142
Kbombws 4$
Kidmis 107
Kobertinid uind 24
Kofd ced py rd a\ ladofd 6 2
Kofetica mnd 11
Koffeta 44
Kotundi pifces caSfa diffi-
ciles 4J"
Kotundi fifces fdlubres 44
Kiibelid uirid 20
Kubellinum mmm 2$
Kubellio 4 4
Kube&ones 48
Sdccnrwm 71.81
Sdcmrtvm uti fidt 71
Sdccnrwm atoocbymum yz
Sdcaxrwn falubre 72
Sdcxtirdtn dqud 8$-
Sdcatrdti 15
Sdcerpdnis 10
S^ 7f
S<*/ euchymum 76
Sdlis duplex genus 7$
Sdlfd d<\ua 17
Sd/£e canztt jj"
Sdlfdmento pifdtvm $6
SdUr jo
Saligoti 66
Sdndomllium mnnm 24
SdngleteUi g7
S^mc^ j 6
Sdrdices 47
Sdtdinicu 44
SdXdtiles pifces 4 4
Scutin# pedes dn$eli
49
Scomber 44
Secunddrim pdnis 10
Secunddriivm oletwt 69
Senn* orientdes utriatli
107
$e/?/tf 4?
Seremfid 2$
Serwm IdtHs 8$
Signdcoftcrtvm htterio-
rd 122
S/gwa exteriord uel vnte-
riord 121
S/gTfc* merborwm m
Silifnneus pdnis u
Siliqua 6$
Spwplices ahi dc morhi riy
Sinuldgineut pdnis 10
Somni confiderdtio 120
Sorhd 6c
Sorhileomm 132
Soreti $6
Speddrim pdnis ir
Speaertvm ptduis 36
Spiffdmenfo 90
Sqmlla p
Stagmnsdqua 16
Stocfifch 4j
Stomaticum 8
Stomatica ahdrid 80
Stranguidned pyrd 64.
Sturio 47
Suhdneritius pdnis 12
SuUinutio atrmtvm 139
Suhtnujkd uind S;
Suhjfantia mtrimenti <e-
grotentium confiderd-
tio 117
Suhuentaned oua 38
Swntf meliortwi carniwm
146"
Sulmonuli kngntinefes $0
Sulmcnes 46
Susmarims a$
I N D E X.
S^yn^z ^c! tuffim cum fe*
hre i$6
Syrupi dquis commixti m
potHttmi 127
Syrupusrefwtnptiuus 14;
Tdlmcfni 14
Tdmhonid pyrd €i
Tdulta 49
Tempord dcceffomm uti
cofiderdre oportedt 124
Teme nutri vtienlum 1 14
Tenues ahi 117
cxdfti Tenuis uiSbus qua-
do commodm i^
Temijfmi ahi 117
Tertidrius pdnis 10
Tertidritm olcwm 69
Tejhtceus pdnis n
Tefudines $3
Thcffdlij 107
Thynni 4;
Tittca* jr
Tojkccd pyrd 64
Torrentitm dqua 17
Tortiuum olcwm 69
Trd?pmata 6j
Trdnffufd Sf
I N
Xt&nffufwm J9
Tritici mtid 10
Truffce *y.68
*Xrutd jo'
Tuberd C$. 6 8
lurlidddqua 17
lurbotius 48
luromcn prund 62.
lurtce 1$
lurtceltdkce 148
lurtelli 14
Vdndoftce 49
quce Vetrem dftrwgtne
ITO
Vermtcelli iy
viefotf dcutorwm 15-5
Vi(^jiJ dcutorwm morboiu
vn fhttu 114.
Vi£tu$ dcutortvm & chro-
nicorivm vndectindtio-
nc 124
ViSbu$ dcutiffimcrwm 154
V/<3wf cbonicorwm imtio
&cutgmento n$
Vitbus extreme collapforu
V/<3»f idoneus cufyue mcr-
D E X.
^orww temporl hj
Vic^f longortwj dc chro-
mcortvm jjy
Vi^wr morb&ru dcutonvm
arcuimtiwm 725
VjV&tf p4w/a plemor du-
plex i$8
ViSbus prcejcriptns qmbws
utilts 81
Vi(5j£z*f reprimens 125-
ViEbusreftmptims 158.
^Wf V/^B^S' ttTZ/vi* , quoque
fdffo cegrotinhbu* vn-
fhtui debeat \i6
ViEbus uberior 157
<*«&• vi£hus vnfhtutionem
rerwm non ndturctliivm
. confideratio 118
vn \icbu medicnmentum
7
Vtlid S?
Vinnm 18.80.85. ?8. 103.
111
Vimtm bdrberititvm 24
Vimtmbocquehutn 24
Vinum cunoeticum 2$
Vinnm curtimwm 25
Vitmm heroicum z$
Vinam Bippocrdticum 21
I N
Vinum prunellinum i$
Vinum relletiufn 24
Vinam rengletiwm 24
\inum rubellinum 23
\\num fdlubre 18
Vinum fdndonillium 24
\\num muretiwm 24
\inibomtas 18
\im bonitas a confeftione
18
Vini bonifos a regone 20
Viniufws 151
Vind 8 8. 91.94'. 1 01
V/«a ex Gd/ta 20
V/«& «c Grada 20
Vind ex itolid 20
V/«tf d/ta ex Gd///d 20
V/«a ceeredlid 2j
Vindce&reled 24
V/«tf ojrf//^ 24
V/«tf celfirdmd 22
Vindcompofm 21
V/«tf cormed 22
V/«a cornelidnd zz
Vind corfica 20
V/«a cydred u
Vindfhtud $f
Vindfirucbudrid 22
Vindfi-utkudrid falubria
22
D E X.
Vindfutrwfa %%
Vind Gdlliat 20
Vi«tf gn/e<* 8;
V/«tf mfdlubrid 21
Vi«tf multortvm gnerwm
54
Vindmgra *o
V/«tf pdrdta $$
Vimpdlmed
Vindferguldna
Vinapomed
Vim pomedfdlubrid *$
V/«a powed wfalubria
Vina potudulcid 21
Vind prapdrdta 85-
Vindpyred zz
Vim pyred bonifucd 2 4
V/«tf robertinid 24
Vi«a rofetict 21
V/«tf r«/>e/ta 20
Vindfubmufkd 8j
V/«a tranjpifa S$
Vitiatntid 10
Viuariorwm aqua 105
v/kw 44
Viuretiwm winum 24
Vw&ri 4^
V>Wo 6$
Vr/tfrf /o//rf 108
INDEX.
Vtriadi fenn<z<onenta- Vulgtrisfxinis %0
lis ■;: 107
\ua mifoelldnea mufat- Z
tzlla 6z
\mi?wriUoned d Zithtwn 2e
\m mgelld 61
F I N I S.
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11