HANDBOUND
AT THE
UNIVERSITY OF
TORONTO PRESS
4
CATALOGUE DES MANUSCRITS
DE LA
BIBLIOTHÈQUE BOYALE DE BELGIQUE
MINISTERE DE LINTERIEL'R ET DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE
CATALOGUE
DES
MANUSCRITS
DE LA
BIBLIOTHÈQUE IlOYALË DE BELGIOLl
J. VAN DEN GHEYN, S. J.
Conservateur à la Section des Manuscrits
TOME DEUXIÈME
Patrologie
BRUXELLES
HENRI LAMERTIN, LIBRAIRE-ÉDITEUR
20, KUE DU MAIICIIÉ AU BOIS, 20
POLLtUMS ET CEUTEHICK, IMI'IUMEUHS, 37, HUE DES UHSULLNES
1902
NOV 2 1964 p 662j 1
^^«
^«JTV r
938118
L'bi'
CONCORDANCE
DES
COTES DE L'INVENTAIRE AVEC LES NUMEROS
DU PRÉSENT CATALOGUE
COTES
NUMÉROS
COTES
NUMÉROS
COTES
NUMÉROS
DE
DU PRÉSENT
DE
DU PRÉSENT
DE
DU PRÉSENT
l'i>veintaire
CATALOGUE
l'inventaire
CATALOGUE
l'inventaire
CATALOGUE
48
1058
490-94
1052
1373-81
1465
49-62
1117
506-07
1200
1399-404
1531
65
1076
518-20
1530
1413-16
958
66-76
1033
563-75
962
1458-59
1466
87-96
994
593-94
1181
1520-42
1467
112-14
995
595
1463
1555-56
1239
119-24
1122
596-600
1436
1610-28
1486
136
1083
601-02
1315
1650
1520
140
1074
608-09
1199
1651-52
1316
144
1264
615-24
1018
1653
1269
147
1079
625-36
1125
1705-10
1097
148
1150
638-42
1288
1711-12
1506
149-50
1095
647-50
1496
1713
990
163-66
1001
655-56
1233
1730-33
956
200
1014
657-66
1126
1764-65
1426
227
1073
668
1343
1770-77
1501
229-30
1259
679-81
1422
1779
1282
235-37
1006
684
1149
1782-84
951
238
1015
689-705
1034
1787
1454
239
1258
706-07
922
1805-08
1303
242-65
965
708-19
1391
1809
.1225
269
996
756-57
903
1819
1529
272-74
1047
807-10
1462
1831-33
932
276-77
1267
828
1285
1834-37
961
279
1265
846-57
1151
1838-39
1178
284
1266
870-72
1301
1840-48
1437
285-87
1211
886-87
1212
1850-56
1030
291
1148
893-98
1368
1878-88
1188
292
1238
899-901
1497
1893-99
952
308
1096
903-04
1057
1900-05
1063
309
1080
959-60
1086
1916-17
1414
310
1512
1048
989
1918-25
966
312-20
1124
1052-53
918
1927-44
1187
324-28
1123
1054-66
1127
1949
1045
364
1479
1067-74
1128
1950-53
1528
365-79
920
1075-78
919
2004-10
1382
383
1022
1130-31
1268
2011-15
1427
387
1202
1176
1464
2016-24
1425
390
1255
1211
1177
2037-48
1035
418
1458
1216-34
1 129
2049-50
1213
444-52
1103
1235-53
1130
2057-62
1093
453-54
1201
1258-59
1204
2102-03
1193
458-63
1483
1274
1077
2137-38
1304
464-66
969
1314-20
1205
2194-95
1355
472-79
988
1326-27
1084
2196-215
1468
480-85 .
1461
1351-72
1131
2247-52
1132
VI
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
COTES
NIMÉKOS
COTES
NUMÉROS
COTES
NUMÉROS
DE
DU PRÉSENT
DE
DU PRÉSENT
DE
DU PRÉSENT
l/lNVEKTAIlU:
CATALOGUE
l'inventaire
CATALOGUE
l'inventaire
CATALOGUE
2274-75
1299
4164-66
1519
5504-12
1024
ih>S;US4
1167
4232-34
917
5518
1144
228:>-;^)i
1505
4236-39
1477
5540
906
2:U2-ôl
1098
4288
1429
5541-42
1244
2;iV2-r>4
1418
4327
1184
5543-45
1356
2:îS2-8(J
1293
4337-40
991
5546
1357
2:i'»r)-4io
1428
4341-42
1283
5547-50
1358
2415-18
1423
4343-44
1281
5560
1069
2475-81
1388
4399-402
1415
5562
1245
24lM.)-r)U)
1118
4404
941
5563
1068
2512
1262
4455-56
943
5565
1053
2517
1237
4484-86(1)
1345
5574
1048
2524-27
1455
4535
913
5606-10
953
2521) -32
1294
4592-95
1133
6106-09
904
2551
1494
4654
1438
6112-13
1411
2573-75
931
4682
1078
7522
1071
2(i()3-iy
1504
4687
1329
7571
1039
2635-37
1389
4699-703
1043
7683-86
1194
2641-47
1371
4712
1056
7811
924
2665-66
1488
4764-66
1286
7875
1261
2750-65
933
4774-79
1367
7980
1070
2766-70
1180
4785-93
970
7981-82
1072
2772-89
1381
4794-95
1377
7997-8002
1340
2810-13
1169
4800-01
1439
8084-107
1399
2823-24
1300
4815-18
1297
8234
929
2839-43
1101
4820-25
1110
8258-60
1260
2854-57
1386
4831-35
1060
8261-70
1320
2861-62
1222
4877-86
1274
8301
1182
2864-71
1339
4890-94
1276
8327-42
1031
2897-902
963
4922-24
942
8386-96
nu
2994-3002
1210
4925-27
1143
8410-13
982
3003
1277
4929-32
1485
8414-19
945
307a-83
1469
5041-46
1107
8425-27
1061
3093-95
1480
5122-26
1134
8435
1412
3264
1263
5138-41
1108
8436-38
946
3363
926
5193
1323
8536-43
1489
3364
928
5216
1295
8640-42
1040
3379-80
1241
5246-52
1109
8654-72
1324
34()1
1527
5321-22
1517
8714-19
1326
3436-40
1291
5339-44
1511
8720
1342
:î446-84
916
5354-61
1352
8732
1516
:^93-504
1290
5408-11
1236
8733-35
1226
3514
1270
5424-25
1349
8775-76
1390
:3527
992
5436-37
1369
8794-99
1403
:3553-57
1344
5447-58
1330
8841-42
1401
:i598
1533
5459
1158
8860-67
1351
3629
1271
5460-61
1229
9005
1154
3639
1196
5463-67
1104
9006
1154
3672 -IK)
1503
5468
971
9013
1156
3716-:^)
1292
5469
1067
9014
1156
aS:i9
1456
5473
1021
9015
1155
:i895-ÎM)
1217
5474-77
1009
9016
1155
393()-37
1419
5478-83
1025
9046
1165
4077
1 18(>
5499
909
9070-77
13r)0
4087-100
14<Xj
5500-03
1003
9121-23
1163
(1) Ce voluin
e a, par erre
ur, été coté 13^
tô (4485), vo
r p. 287.
i
TABLE DE CONCORDANCE
VII
I
COTES
INUMÉROS
COTES
NUMÉROS
COTES
NUMÉROS
DK
DU PRÉSENT
DK
DU PRÉSENT
DE
DU PRÉSENT
l'ikve>taire
CATALOGUE
l'inventaire
CATALOGUE
l'inventaire
CATALOGUE
9124
1163
9936
1298
11422-23
1424
9136
910
! 9964-66
1179
1 11424-26
1416
9137
1513
9968-72
975
11427-30
1421
9170-73
1347
9983-86
979
11431-33
1431
9294
1153
9987-91
974
11444-45
1164
9295
1153
10001-02
1509
11446-47
1524
9297-302
1166
10020-21
1191
11568
1492
9311-19
1322
10038-53
978
11728
1195
9320-24
1319
10066-77
977
11733-39
1160
9327-28
1354
10098-105
1334
11740-48
1392
9349-54
1105
10106-13
1420
11752-64
1135
9355-57
1085
10260-63
1002
11765-68
1136
9358
1059
10264-73
1026
11775
1161
9371
967
10274-80
939
11776
1459
9372
972
10468
1215
11777
1460
9373
1227
10500-01
1394
11860-65
1137
9376
921
10543-44
1050
11881-83
1432
9377
954
10559-61
1442
12013
1152
9379-80
1004
10586
1272
12014-41
1387
9381-82
1054
10587
1273
12042-49
1138
9383
1279
10588-90
1278
12050-52
1216
9384-89
1331
10591-92
1119
12053-62
993
9398-99
1170
10595-98
1443
14042-52
1139
9485-88
927
10599-600
1112
14370-71
1532
9512-14
1007
10608
1408
14586-90
976
9515-16
998
10611-14
1374
14670
1413
9517-20
1100
10752
1020
14782
1396
9521-22
1042
10779-80
955
14870
947
9531-32
1348
10781-82
964
14920-22
1087
9534-36
925
10784-86
936
15003-48
1223
9553
1302
10787-90
1206
15070
1230
9578-80
14(K3
10791
1051
15071
1305
9581-95
1372
10792-95
1106
15093-109
1140
9()07
1407
10796-800
1102
15110
1168
9608-19
1498
10801-06
1189
18239
1395
9620-22
1481
10807-11
980
18391
1380
9641
1145
10819
1248
18682-84
1094
9645-49
1440
10820
1249
18716-19
1037
9668
1518
10846-47
923
19020
14^)5
9669-81
1373
10855
907
19076
930
9706-25
1360
10862-65
1410
19077
1027
9726
1247
11052
1393
19118
1234
9728-34
1441
11055-58
1430
19259-65
1036
9737-38
1409
11080-81
1159
19387
1444
9739-40
1522
11085
1478
19600
1296
9799-809
1327
11196-97
1235
19609
1346
9837-40
1361
11259
1183
19623-26
1038
9843-44
1325
11261
1198
19693
1231
9845-48
1218
11285-86
1473
19820-21
1176
9849
1246
11328
1321
20006-17
1445
9850-52
1221
11351-52
973
20019
1173
9875-80
1379
11353
1197
20020-25
1383
9884-89
1378
11354
937
20026-27
1312
9915
1332
11357
938
20030-32
1508
9916-17
1287
11373
1192
20034
1242
9918-19
1333
11381
983
20132
905
9932-34
1359
11385
950
20269
1075
9935
1521
11386
1366
20415-20
997
vin
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
COTKS
NUMÉROS
COTES
NUMÉROS
cotes
numéros
DK
DU PRÉSENT
DE
DU PRÉSENT
DE
DU PRÉSENT
l'inventaire
CATALOGUE
l'inventaire
CATALOGUE
l'inventaire
CATALOGUE
20710 -19
1099
IL 955
1447
IL 1115
1029
207()0-83(l)
1120
959
1336
1116
1055
20790
1171
960
949
1117
1308
20942
1514
963
1113
1121
1082
20950-51
1162
967
1121
1130
1091
21188
1032
968
1114
1134
940
21189
1028
972
1049
1139
1476
212a5-09
934
974
1376
1144
1507
21210-14
1526
976
1370
1146
1209
21547
1011
977
1482
1147
1318
21574
1066
978
959
1167
1451
21836
948
979
1525
1394
1474
21837
1010
980
1284
1400
1309
21&38
1398
989
1203
1401
1005
21842
1065
994
1385
1402
1314
21843
1088
1002
1064
1403
1452
21844
968
1003
1089
1412
1313
21847
1457
1005
1146
1635
1041
21848
1434
1007
1338
1636
984
21849
1250
1008
1362
1685
1495
21850
1251
1010
1172
1766
1510
21851
1252
1012
1219
2206
1017
21852
1253
1015
1208
2207
1471
21853
1254
1019
1435
2214
902
21860
1335
1021
1008
2295
1353
21864
1289
1046
1402
2297
1116
21865
1470
1050
1023
2311
1092
21869
911
1052
1448
2313
1487
21871
1175
1054
1280
2335
1141
21887
981
1055bis
1397
2433
1341
21948
1499
1058
1449
2510
1472
21968
1214
1061
1232
2511
1044
1062
1363
2526
1046
IL 190
1185
1064
1450
2531
1019
192
1515
1065
912
2533(2)
1417
591
908
1069
1337
2535
1500
924
986
1070
1174
2539
1220
930
1310
1071
985
2543
1000
931
1224
1072
1115
2548
1328
933
914
1073
1484
2553
1275
935
1090
1074
1062
2554
1364
936
1490
1076
1491
2555
1365
938
1433
1080
1256
2556
1453
939
1243
1083
901
2561
935
940
1081
1088
1502
2564
1375
944
1475
1089
1523
2565
1016
945
1446
1094
1257
2567
1240
947
999
1096
1306
2569
1157
948
1311
1097
960
2570
944
949
957
iiœ
1012
2571
1228
950
1493
1101
1307
2587
987
951
1317
1105
1013
2620
1404
952
12()7
1108
1147
2636
1190
954 1384
1114
915
2766
1142
(1) (le volume a été par
erreur, p. 151, (
ioté 1120 (20760-82).
(2) dévolu m
e est par err
eur, p.3a5,coté
1417 (IL 253^
>), au lieu de 141
7 (IL 2533).
CATALOGUE DES MANUSCRITS
DE LA
BIBLIOTHÈQUE BOYALE DE BELGIQUE
m. PATHOLOGIE
901. (II. 1083). — DioNYsius Areopagita. Opéra.
1. (F. 1-96). [HuGONis DE SANGTO ViGTORE expositiones super Dio-
NYSii Areopagitae caelesti hierarchia]. = PI/., t. GLXXV,col. 962 sqq.
Inc, mutil. ... deret. Oportet ergo, ut estimo, prirnum exponere.
2. (F. 97-98). Praefatio Anastasii apostolice sedis bybliothecarii ad
excellentissimum Karolum. = PL., t. CXXII, col. 1025-30.
3. (F. 98^-100). Gloriosissimo catholicorum regum Garolo Iohannes
extremus sophie studentium. = PL., t. CXXII, col. 1031, avec la
préface en vers, ibid., col. 1030.
4. (F. 100^-148). Dyonisius Areopagita. De [caelesti et ecclesiastica]
ierarchia. = PL., t. CXXII, col. 1035-1112.
5. (F. 148-195). Dyonisii Ariopagite episcopi Athenarum ... de
divinis nomiriibus.= PL., t. CXXII, col. 1111-72.
6. (F. 195-198). DioNYsius Areopagita. Demystica theologia.=76^c?.^
col. 1171-76.
7. (F. 198-210). EiusDEM epistole diverse. = Ibid., col. 1175-94.
8. (F. 210-210^). PoLicRATi successoris archiepiscopi Ephesi ex epi-
stola ad Victorem. = PG., t. V, col. 1357.
9. (F. 210^-212). Clementis presbiteri Alexandrie ducis scolae in
sermone : Quis salvatur dives?= PG., t. IX, col. 647-51, n. xui.
Tous ces traités sont accompagnes d'un commentaire écrit dans
les marges.
Parchemin ; 212 feuillets; 0'",B32 X O^jSSS; XIV« siècle ; deux colonnes ; initiales
rouges et bleues. F. 212, on lit cette note : Hune librum scripsit Nicholausde Naslia.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. H. 1
2 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
Orale pro eo ad Deum. Ce volume provient de l'abbaye d'Aine ; plus tard il a été
le n. 4664 de la collection Phillipps ; la Bibliothèque royale Ta acquis en 1888.
Demi-reliure, toile anglaise; au dos le titre doré : Dlonysil Areopagitae opéra et
epistolae.
902. (II. 2214). — DioNYsius Areopagita. Opéra.
1. (F. Iv). Index.
2. (F. 2-39v). Dyonisii Ariopagite episcopl Athenarum ... de divinis
nominibus = PL, t. GXXII, col. 1111-72.
3. (F. 40-42^). Dyonisius de misticatheologia. = i6/c?., col. 1171-76.
4. (F. 42V-53). Epistolare divlni Dyonisii. = Ibid., col. 1175-94.
5. (F. 53^-81^). DiONisii Ariopagite episcopi Atheniensium de eccle-
siastica ierarchia. = Ihid., col. 1069-1112.
6. (F. 82-107). Beati Iheronimi super evangelium Missus est angélus,
Inc, Sicut prudens pater familias profert de thesauro suo nova et
vetera. Des. Non enim post liane vitam contemplatio iustorum inter-
ciditur, sed eterna consummatione redinlegratur.
7. (F. 107-107^). Sanctilogium filialis congratulationis in honore
béate Marie virginis. Inc. 0 virgo Israël praenobilissima. Des. et
absorbetur in aeternum felicissinie. Amen.
8. (F. 108). Hymne notée : Ihesu lumen cordium, sponse Sijon
formose.
Parchemin; 108 feuillets; 0"',24 X 0'",14; XV® siècle; quelques jolies lettrines
enluminées et rehaussées d'or; initiales rouges et bleues. F. 1% on lit : Liber cano-
nicorum regularium in Korssendonck prope lurnout, et f. 1 : Phillipps MS. 6928.
Ce volume fut acquis par la Bibliothèque royale en 1898, à une vente chez
Sotheby à Londres (1), pour fr. 87,50. Reliure veau racine ; au dos, le titre doré :
Dionysius Areopagita.
903. (756-57). — S. Dionysius Areopagita. De caelesti -et eccle-
siastica hierarchia,
1. (F. 7). Versus Iohannis Sgoti ad Karolam imperatorem Roma-
norum. = PL., t. GXXII, col. 1029.
2. (F. 7).Epistola eiusdem. = Ibid., col 1031.
3. (F. 7 et 7v). Versus de laudibus Dyonisii Areopagite. = Ibid.,
col. 1037.
4. (F. 8-8v). Prologus in quatuor libros sancti Dyonisii Ariopagite
quos loHANNEs ScoTus Eriugena traustulit de greco in latinum. ==
Ibid., col. 1033-36.
5. (F. 8v-9v). Prefacio Anastasii apostolice sedis bibliothecarii ad
excellentissimum et christianissimum regem Karolum. = Ibid.,
col. 1025-30.
(1) Voir Bibliotheca Phillippica, London, 1898, p. 37, n. 307.
f
DENIS l'aRÉOPAGITE 3
6. (F. 9^'-10v). Ambrosii oratoris et monachi Gamadulensis ordinis
prefacio in translationem librorum sancti Dyonisii Ariopagite (1).
7. (F. 10v-ll).Prologus Iohannis Sarrageni ad magistrum lohannem
de Sarabiriis (2).
Les feuillets 11^-12 sont blancs.
8. (F. 12V-67). DioNYsii Areopagite ... de celesti ierarchia.
Les versions de Scot (PL., t. GXXII, col. 1037), du pseudo-Ana-
stase, d'Ambroise Traversari et de Jean Sarazin sont disposées sur
quatre colonnes en regard.
Les feuillets 66, 67^ et 68 sont blancs.
9. (F. 69). Prologus in ecclesiasticam ierarchiam.
10. (F. 69^-138). [DioNYsii Areopagitae] de ecclesiastica ierarchia.
Même disposition que pour le traité précédent (cf. FL., tom. cit.,
col. 1069 sqq.).
Les deux feuillets de garde en parchemin contiennent des fragments
dantiphonaire.
Papier, filigrane de la lettre P et de l'écu surmonté de la croix (3); 138 feuillets,
plus six de garde; O'^jâOS X 0'",21 ; XV^ siècle; initiales rouges et bleues; titre
courant ; ancienne pagination i-cxxx; signatures a4 - f 5. F. 1^ il y a cette note
au crayon : Bibliothece Martiniane (4), et f. 7 et 138, l'estampille rouge R.F. de la
bibliothèque nationale de Paris. Reliure ancienne restaurée, ais de bois recouverts
de veau brun estampé ; au dos, le titre doré : Dionysii Areopagitae de celesti hierar-
chia, de ecclesiastica hierarchia, Âmbrosio Camaldulensi interprète, XV saec; plus
bas, le monogramme couronné de Léopold P'.
904. (6106-09). — DiONYsius Areopagita. Opéra.
1. (F. 2-3v). Tabula tocius presentis operis.
2. (F. 4-35). [DioNYsius. De caelesti hierarchia]. = PL., t. CXXII,
col. 1037.
3. (F. 35-74^). Eiusdem de ecclesiastica hierarchia. = Ibid., col. 1069.
4. (F. 74^-128). DioNisii Areopagite Atheniensis episcopi adThimo-
theum episcopum Ephesinum de divinis nominibus. == Ibid., col. 1111.
5. (F. 128-131^). Eiusdem ad Thimotheum Ephesi episcopum de
mistica theologia. = Ibicl., col. 1171.
6. (F. 132-148V). Epistole sancti Dionisii. = Ibid., col. 1175.
Papier; 148 feuillets, plus quatre feuillets blancs à la fin du volume; 0^,28 X
0'n,22; XV» siècle (1436), car f. 132, on lit la note suivante : Absolvi Ambrosius
(1) Sur la version de Denis l' Areopagite par Ambroise Traversari, voir Fabri-
[cius-Mansj, Bibl. lai. med. et infim. aet., 1. 1, p. 83.
(2) Cf. Histoire littéraire de la France, t. XIV, p. 191-92.
(3) Voir SoTHEBY, Principia typographica, t. III, pi. E , n. 3.
(4) Il s'agit sans doute de Val-Saint-Martin, près Louvain. Cf. Sanderus, BibL
\belg. ms., part, ii, p. 213.
4 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
peccator dionysii opuscula in monasterio fontis boni XV kl. aprilis anno dominice
incarnalionis M'CCCC^XXX" Vl° indictione XV emendavi et cum greco contuli in
heremo III idus aprilis. Laus Deo semper (1); écriture italienne; jolies initiales
rouges et bleues; le feuillet 4 est richement enluminé et enguirlandé, on y
remarque dans une lettrine une représentation de S. Denis. F. 2, on lit : Scriptus
liber anno 1436, quem F. Thomas Pacensis Pallanlinus ordinis Predicalorum
vetuslatis amantissimus antiquitali sacravit anno 1559. Emit liunc postea Alardus
Mylenusprcsbytcr in auctione publica apud Scrotum anno 1563 ; f. 1, il y a la note
suivante : Andréas Kemmerius 1. U. D. (2) in perpetuum amoris signum Patribus
Sociefatis lesu me dono dédit. Lovanii 2"' octobris 1598, et f. 2 : Coll. Societatis
lesu Lovanii. Reliure ancienne, ais de bois recouverts de peau de truie, estampée
de fleurs de lis.
905. (20132). — S. Ignatius. Opéra.
1. (F. 1-2). Index.
2. (F. 3-3^). Scriptum Ignatii martyris discipuli lohannis evange-
listi ad Mariam.
3. (F. 3v-5v). Alla epistola eiusdem ad Trallianos.
4. (F. 5^-8). Eiusdem ad Magnesianos scripta de Smyrna.
5. (F. 8-9). Epistola eiusdem ad Tharsenses scripta de Philippis.
6. (F. 9-11^). Epistola eiusdem ad Philippenses.
7. (F. 11^-14). Alla EIUSDEM ad Philadelphenses.
8. (F. 14-16). Alia ad Smyrnenses.
9. (F. 16-16^). Alia epistola eiusdem ad Policarpum episcopum.
10. (F. 16^-18). Alia eiusdem ad Anthiocenses.
11. (F. 18-19). Alia eiusdem ad Hyronem dyaconum ecclesie
Antiochene.
12. (F. 19-22). Alia eiusdem ad Ephesios.
13. (F. 22-23^). Epistola prima Ignatii episcopi scripta ... ad
Romanos (3).
14. (F. 23^-25^). Epistola Poligarpi martyris Smyrneorum epi-
scopi ... ad Philippenses (4).
15. (F. 25v). Epistola Ignatii ad sanctum lohannem evangelistam.
16. (F. 25v). Epistola eiusdem ad eundem (5).
17. (F. 25^-26). Epistola Ignatii ad Virginem Mariam; epistola
Virginis Marie ad Ignatium (6).
(1) A moins, ce qui est plus probable, que cette date de 1436 ne soit celle de
l'achèvement de la version d'Ambroise Traversari.
(2) Sur André Kemmerius, professeur à l'Université de Louvain, voir Valère
André, Fasti academici, pp. 153, 201.
(3) Pour ces douze premières lettres, voir F. X. Funk, Patres apostolici, Tubin-
gae, 1901, t. II, p. 55-213. M. Funk a utilisé ce manuscrit pour son édition, voir p. lxx.
(4) Ibid., tl, p. 297 sqq.
(5) Voir Funk, op. cit., t. II, p. 214-16, pour les deux lettres de S. Ignace à S. Jean.
(6) Ibid., p. 217.
I
HEGESIPPE- O
18. (F. 26). De vita et moribus sancte Marie Virginis. Sanctus
Epyphanius (1).
Papier, au filigrane de la lettre P surmontée d'une croix ; 0™,207 X 0'^,137 ;
XVP siècle, sauf l'index écrit en 1736; deux colonnes ; ancienne pagination cclxi-
cclxxxm. Demi-reliure, dos en maroquin rouge.
906. (5540). — Hegesippus. De iudaica captivitate.
1. (F. 1-1 V). Quid post mortem ludae Machabei et fratrum eius
actum sit. Inc. Post mortem ludae Machabei. Des. contra quos Ves-
pasianus magister militie missus est.
2. (F. 1^). [De morte Ottonis imperatoris].
Inc. Quis dabit aquam capiti ?
Quis succurret pauperi ?
Des. Si non submittis legibus
Hostes eius pedibus.
3. (F. P). De Henrico Gesare tertio et Leone papa septimo. Inc.
Gesar tantus erat quantus et orbis. Des. Romanos onerans viribus
aviis ad civile decus excoluisti.
4. (F. 1^). De Guonrado imperatore pâtre supradicti Gesaris (2).
5. (F. 2-105V, 107-107V). S. Egesippi iudaice captivitatis libri
quinque ab Ambrosio episcopo de greco in latinum translati (3). =
FL., t. XV, col. 1691 sqq. (4).
6. (F. 105v-106v). Visio Karoli tertii imperatoris (5).
Parchemin; 107 feuillets; 0"',302 X 0'°,23; XI« siècle, sauf les ff. 1, 105 et 106 qui
sont du XIP; deux colonnes; élégantes lettrines en toutes couleurs. F. 1, on lit :
Liber Sancli Pétri in Gemblus, et f. 106^ : Liber Sancti Pétri Gemblacensis. Reliure
du XVII* siècle, veau racine; au dos, le titre doré : Egesipp. de iuda. captivi.
907. (10855). — Hegesippus. De bello iudaico.
Titre. Libri Hegesippi translati a sancto Ambrosio Mediolanensi
episcopo. = FL., t. XV, col. 1691 sqq.
Parchemin; 105 feuillets; 0'",247 X 0™,17; XII« siècle ; deux colonnes ; quelques
capitales ornées. Au revers de la couverture, la cote LL, 6-12, de la bibliothèque
de Saint-Laurent à Liège. Reliure, veau racine et estampé portant sur les deux plats
la date de 1587, et au dos le titre doré : Egesippus de bello iudaico.
(1) Cf. PG., t. XLI, p. XII, 6'.
(2) Voir MG. Scr., t. XI, p. 274.
(3) Le feuillet 107 a été mal relié, il doit suivre le feuillet 103.
(4) Sur cet ouvrage, cf. E. Schûrer, Geschichte des iiidischen Volkes im Zeitalter,
Leipzig, 1890, 1. 1, p. 72-75.
(5) Publiée dans Histoire de l'Académie royale des Inscriptions et Belles-Lettres,
t. XXXVI, Paris, 1774, p. 213-21.
6 MANUSCRITS DE *LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
908. (IL 591). — Hegesippus. De excidio Hierusalem.
1. (F. 1-2^). [Hegesippus. De bello iudaico]. Fragment. Inc. ... facto
consuluit. Des. Hiis in ludea gestis Gainus audendum aliquid ratus
in Parthos... = PL., t. XV, col. 1076-80.
2. (F. 3-124). Egesippi viri clarissimi oratorisque eximii de excidio
urbis ilierusalem = Ihid., col. 1691 sqq.
Parchemin; 124 feuillets ; O-^jSO X 0'",225; XIV« siècle; deux colonnes; très
jolies lettrines en toutes couleurs, rehaussées d'or; plusieurs feuillets sont encadrés
de guirlandes de fleurs. F. 3, une miniature représente l'auteur écrivant son livre
et f. 13% une autre où est figuré le siège de Jérusalem. Ce volume a été légué à
la Bibliothèque royale de Belgique, en mai 1883, par M. A. L. V. de Robaulx de
Soumoy. Reliure, veau racine ; au dos, le titre doré : Manuscrit traduit du grec
en latin par Saint Ambroise,
909. (5499). — Origenes. Homeliae in Sacram Scripturam, inter-
prète RUFINO.
1. (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-36V). [Origenis] in Genesi omeliae XVII. = PG., t. XII,
col. 145-262.
3. (F. 36V-65). In Exodo omeliae XIII. = Ibid., col. 297-396.
4. (F. 65-1 13v). In Levitico omeliae XVII. = Ibid., col. 405-574.
5. (F. 113V.174V). In Numéris omeliae XXVIII. = /M., col. 583-806.
6. (F. 175-205^). In lesu Nave omeliae XXVI. = Ibid., col. 823-948.
7. (F. 205V-217). In ludicum omeliae VIIII. = Ibid., col. 951-90.
8. (F. 217-222). In Regum omelia I. = Ibid., col. 995-1012.
9. (F. 222-228V). In Gantica Ganticorum omeliae IL = PG., t. XIII,
col. 35-58.
10. (F. 229V-240). In Esaiam omeliae VIIII. = Ibid., col. 219-54.
11. (F. 248-265^). In Hieremiam omeliae XIIII.= i6/(^., col. 255-542.
12. (F. 265V-271). In Ezechiel omeliae II. = Ibid., col. 665-87.
Parchemin ; 271 feuillets ; 0'°,33 X 0'",255 ; XI« siècle ; deux colonnes ; très belles
lettrines. F. 1, on lit la note : Liber monasterii Gemblacensis ordinis sancti Benedicti
in Brabantia. Reliure du XVII« siècle ; veau racine ; au dos, le titre doré : Homilis
(sic) Origenis in Gènes. Exod.
910. (9136). — Origenes. Homeliae, interprète Rufino.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 1-29^). Omeliae Origenis in Genesi. = PG,, t. XII, col. 145.
3. (F. 29^-52v). In Exodo. = Ibid., col. 297.
4. (F. 52^-90^). In Levitico. = Ibid., col. 405.
5. (F. 90^-137). In Numéris. = Ibid., col. 583.
6. (F.. 137-162). In losue. = Ibid., col. 823.
7. (F. 162-171). In libro ludicum. = Lbid., col. 951.
8. (F. 171-175). In libro Regum. = lbid., col. 995.
\
ORIGENE /
9. (F. 175-183V). ]n Isaia. = PG.,t XIII, col. 219.
10. (F. 183^-205^). In Hieremiam. = Ibid., col. 255.
11. (F. 205^-209^). In Hiezechielem. = Ibid., col. 665.
Parchemin; 209 feuillets, plus quatre de garde; 0'",415 X 0«",31 ; XII« siècle; deux
colonnes; très belles lettrines; titre courant. F. 1, on voit deux fois la cote K-K,
2-3, de l'ancienne bibliothèque de Saint-Laurent, à Liège. Reliure veau racine; au
dos, le titre doré : Origenis homiliae in Vçl. Test., reproduit à Tintérieur sur une
étiquette en maroquin rouge; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription :
BM. royale.
911. (21869). — Origenes. Homeliae.
1. (F. 1^-59), Adamantii Origenis in Genesi. = PG.^ t. XII, col. 145.
2. (F. 59-102). Adamantii Origenis in Exodo. = Ibid., col. 297.
Parchemin; 102 feuillets; 0'°,29 X 0'",217; XII« siècle; deux colonnes ; lettrines
très élégantes ; signatures i-xn. F. 1, il y a la note à moitié effacée : Liber mona-
sterii [Parcensis]. Au verso de la couverture, il y a la cote /. theca II et sur les d«ux
plats les armoiries de l'abbaye ont été grattées. Reliure veau ; au dos, le titre doré:
Origene. in Gen. et Exo., tranche rouge.
912. (II. 1065). — Origenes. Homeliae in Pentateuchum.
1. (F. 1-1 V). [HiERONYMi epistola de scriptis Origenis] (1).
2. (F. 2-39^). Adamantii Origenis in Genesi omelie XVII. = PG.,
t. XII, col. 145.
3. (F. 39v-71v). Adamantii Origenis in Exodo. = Ibid., col. 297.
4. (F. 71^-125). Origenis liber in Leviticum. = Ibid., col. 405.
5. (F. 125-201^). Origenis homélie in Numéris. = Ibid., col. 583.
6. (F. 201^). Vers sur Origène.
Inc. Ille Origenes ego doctor verissimus olim.
Des. His me coniectum impia tela premunt.
7. (F. 202^-203). [Régula Gisterciensium]. Inc. Qui in aliquo fésto
non cantaverit, postea potest dicere tractum. Des. omne cirotheca-
rum genus tam de corio quam de panno interdicitur.
8. (F. 203). De negligentia sacrificii, ex concilio Aurelianensi et
Pio papa.
Parchemin; 203 feuillets ; 0"",362 X 0'",258; XIP siècle; deux colonnes; superbes
lettrines en toutes couleurs; titre courant; signatures i-xxv. F. 1, il y a la note :
Liber sancte Marie de Alna, servanti benediclio fiât (2). Ce volume a été acquis en
1888 de Sir Thomas Phillipps, dans la collection duquel il portait le n. 4645. Demi-
reliure, toile anglaise; au dos, le titre: Origenes in Genesin, Eœodum, Leviticum,
Numéros. Comparalio Marci Terentii Varronis cum Origene.
(1) Cette lettre a été publiée par le D^" E. Klostermann dans les Sitzungsberichte
der kônigl. preussischen Àkademie der Wissenschaften zu Berlin, 1897, p. 855-70.
Cf. Harnack, Geschichte der altchristlichen Litteralur, 18^3, 1. 1, p. 334-35.
(2) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 243, decuria nona.
8 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
913. (4535). — Origenes. Homeliae.
1. (F. 1-lv). [Capitula].
2. (F. lv.2). Praefacio.
3. (F. 2-72^). Omelie sive orationes in Ihesum Nave Adamantii
Origenis de graeco translate XXVI in Ihesum filium Nave. Des. mutil.
(Homil. XXV). Et ab Ihesu in terra repromissionis accipiant, ubi
prima sors cecidit ad .... = FG., t. XII, col. 823 sqq.
Parchemin; 72 feuillets, plus trois de garde ; 0'n,185 X 0"'12; XIIP siècle; quel-
ques jolies lettrines en toutes couleurs et à personnages. Au deuxième feuillet de
garde, en tête, il y a la note : Sub cuslodia incerla fratris Lamberli van den Bulcke
Hantwerpiani monachi loci divi Bernardi super Schaldam, puis, f. 1 : Collegii
Societatis lesu Bruxellis 1656, M.B. Demi-reliure, dos en maroquin rouge.
914. (11.933). — Origenes. Libri Ttepi dpxiùv.
1. (F. 1-3). [RuFiNi prologus in libros Tiepi dpxiJÙv Origenis]. =
PL.y t. XXII, col. 733-35. Inc. mxitil. ... in altero odio habita sit.
2. (F. 3v-4). Capitula.
3. (F. 4-71^). [Origenis Trepi àpxiîjv libri quatuor, interprète Rufino
Aquileiensi presbytero]. = PG., t. XI, col. 111.
4. (F. 71V-111V). Liber sancti Ambrosii de officiis. = PL., t. XVI,
col. 9.
Parchemin; 111 feuillets; Q-^jSaé X 0'",225; XIIP siècle; deux colonnes; quel-
ques lettrines ornées. Ce volume, qui porte, f. 1, l'ex-libris de Sir Thomas Phillipps :
Sir T. P. Middle Hill, 325, a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888 pour
fr. 20. Reliure moderne, toile, dos et coins en peau de truie.
915. (IL 1114). — Origenes. Super Gantica Canticorum.
1. (F. 1-1 17^). Origenes super Cantica Canticorum. = PG., t. XIII,
col. 37-198.
2. (F. 117^-146). Liber loHANNisepiscopi de compunctionecordis.=
PG., t. LVII, col. 393 sqq.
3. (F. 146V-147). [Hieronymus]. De Deo.
4. (F. 147^'- 149^). Brève et memoriale scriptum de conversatione
laicorum fratrum secundum instituta beati Bernardi. Des. mutil. caseo
aut lacté vescuntur...
Parchemin; 149 feuillets; 0«',228 X 0'n,16; XIIP siècle; curieuses lettrines;
signatures i-xvni. F. 147% on lit la note : Liber sancle Marie de Alna (1). Dans la
suite, ce volume a fait partie de la collection de Sir Thomas Phillipps avec la cote
n. 4695 et a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure, toile
anglaise; au dos, le titre doré : Origenes in Cantica.
(1) Cf. Sandkrus, Bibl. delg. ms., part, ii, p. 243, decuria nona.
ORIGENE y
916. (3446-84). — Origenes. Super Gantica. — Autres traités des
Pères.
1. (F. 2). Table des matières.
2. (F. 3-4). Doniini Frangisgi Petrarche poète laureati planctus
peccatoris ad modum septem psalmorum (1).
3. (F. 4^-6). Sermo sancti Bernardi de septem gradibus confes-
sionis. = PL,, t. GLXXXIII, col. 647-53.
4. (F. 6^-8). Notabilis sermo qualiter descenditur de peccato in
peccatum. Bernardus (2). = PL., t. GLXXXIV, col. 841-46,
nn. 4-12.
5. (F. 9-79). Origenes super cantica, opus egregium de incarna-
tione Domini. Inc. Ut Deo amabilis qua pro offîcio misterii suscepti.
Des. Ut videamus ipsorum illuminationem montium eternorum...
Amen.
6. (F. 79V-100V). Soliloquium beati Augustini. = PL., t. XL,
col. 863 sqq.
7. (F. 101-117). Iohannes Grisostomus. De compunctione cordis. =
'G., t. LVII, col. 393 sqq.
8. (F. 117^-118). Ambrosius. De moribus et honesta vita. = PL.,
t. XVII, col. 749-52.
9. (F. 118-119^). VitaSecundi philosophi (3).
10. (F. 120-128^). Diflficultatum solucio de sacramento eukaristie.
hic. Quoniam, ut ayt mellifluus Bernardus. Des. sed, sicut est, in
maiestate sua, cognosceriius.
11. (F. 129). De memoria passionis Ghristi.
12. (F. 129^-130^). [Plus papaj. De miseria et stulticia curia-
lium (4).
13. (F. 131-154). Sex libri Effrem monachi (5).
14. (F. 154-162). Hugo. De arra anime. = PL., t. GLXXVI, col. 931
sqq.
15. (F. 162-174). Onielia beati Iohannis Grisostomi de superscri-
ptione psalmi quinquagesimi. = PG., t. LV, col. 565.
(1) Ces psaumes se trouvent dans le premier volume des Francisci Petrarchae
opéra quae extant omnia. Basileae, 1581, fol. Cf. Nigeron, Mémoires ... des hommes
illustres, Paris, 1734, t. XXVIII, p. 386.
(2) En fait, ce sermon est de Nicolas de Clairvaux.
(3) Cf. H. Martin, Catalogue des mxinuscrits de la bibliothèque de l'Arsenal, Paris,
1886,t.II, pp. 114, 187.
(4) Voir Aeneae Sylvii libellus aulicorum miserias copiose explicans, Moguntiae,
1517, fol. bij.
(5) Ce sont les sermons nn. 1, 5, 6, 8, 7, 4 signalés dans Sancti Ephraem Syri
opéra omnia, Romae, 1732, 1. 1, col. lxxx.
10 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
16. (F. 174V-182). DoNATus moralisatus (1).
17. (F. 182^-188^). Liber beati AuGUSTiNi de vita christiana. == PL.,
t. XL, col. 1031.
18. (F. 189-190^'). Sermo de episcopo ordinato. Inc. Ut signaculum
simili tudinis Dei. Des. Sepelitur in quarto, tui dominatur consue-
tudo etc.
19. (F. 191-224^). Sermo de passione Domini. Inc. Périt iustus et
nemo est qui aspiciat in corde suo. Des. qua translatus est in gloriam
aeternam quam nobis omnibus praestare dignetur Ihesus Christus
dominus noster. Amen.
20. (F. 225-230). Reprehensio praelatorum. Inc. Scienti bonum et
non facienti peccatum est illi. Des. ut melius possint intelligi que
memorasse suffîciat.
21. (F. 230^-232v). Tractatus de quinque floribus mundi. Inc. Qui-
cunque voluerit esse amicus huius mundi. Des. et ad amiciciam Dei
fréquenter aspirare ad quem... Amen.
22. (F. 233-236). Ysidorus de institutione bone vite (2).
23. (F. 236-236^). Hugo. De disciplina scolarium. = PL., t. GLXXVI,
col. 993.
24. (F. 236v). Epistola Igxagii ad Mariam (3).
25. (F. 237-241 V). Augustinus. De XII abusionibus. = PL., t. XL,
col. 1079.
26. (F. 241^-258^). Tractatus sive disputacio probans et magis
declarans materiam conceptionis béate Marie Virginis. Inc. Sapientia
aperuit ora mutorum. Des. cum pia quadam importunitate requirere
et procurare. Amen.
27. (F. 259 -284^). Cordiale quatuor novissimorum. Inc. Memoràre
novissima et in eternum non peccabis. Des. Ach, ach, ach, utinam
sapèrent et intelligerent ac novissima providerent.
28. (F. 285-299^). Tractatus de matrimonio. Inc. De quibus autem
scripsistis mihi. Des. non tamen ita perfecte significat sicut pri-
mum etc.
29. (F. 299^-303^). Omelia Origenis feria quinta post Pascha (4).
30. (F. 303v-305v). Dominica tercia post Epyphaniam Domini
sermo magistri Iacobi de Lausis (5).
(1) Cf. loannis Gersonii opéra omnia, t. IV, p. 835.
(2) C'est le traité extrait des œuvres d'Isidore décrit PL., l. LXXXI, coL 503-94;
n. 15-17.
(3) Cf. supra p. 4, n. 905.
(4) Cf. l'édition latine des homélies attribuées à Origène, PG., t. XVII, col. 1277.
(5) Sur Jacques de Lausanne, voir Quétif-Echard, Scriplores ordinis praedica-
torum, 1. 1, p. 547-49. Le sermon qui se trouve ici, est publié dans Sermones domi-
nicales et [estivales ... per Iacobum de Laosana. Paris, 1530.
ORIGÈNE 1 1
31.. (F. 306-306^). Saul rex an sit dampnatus. — Salomon an sit
salvatus (1).
32. (F. 307-315V). Spéculum monachorum. = PL., t. CLXXXIV,
col. 1189.
33. (F. 315^-316). Epistda domni Florengii (2).
34. (F. 316). Sex necessaria ad perfectam actionem.
35. (F. 316^-318). Sermo de antichristo.Iwc.Nota deadventuGhristi
ad iudicium videnda sunt duo. Des. ne illic cum iniqais iudicetur.
36. (F. 318-322). De vanitate seculi. Inc. Videte quomodo caute
ambuletis. Des. cum sanctis et electis eorum meritis et precibus pos-
sideat, quod nobis praestare dignetur... Amen.
37. (F. 322V-327). Courts extraits. — De fuga seculi. ^ De dam-
pnabili vita seculari. — De terribili hora mortis iniquorum. — De
magnitudine penarum purgatorii. — De securitate quam habent
iusti in hora mortis et de immensitate celestium gaudiorum. — De
laude vite sollitarie.
38. (F. 327-332V). Sermo de nativitate beati lohannis Baptiste,
domini Rothomagensis. Inc. Quis putas puer iste erit. Des. quod nobis
bibere concédât qui est benedictus... Amen.
39. (F. 333-334). Cur Deus homo.
40. (F. 334-339). De indulgenciis. Inc. Indulgenciam ipsius fusis
lacrimis postulemus. Des. quantum ad dimissionem pêne, quod est
minus bonum.
41. (F. 339-339^'). Doctrina bona et multum utilis pro religiosis
Iymmo omnibus fidelibus.
42. (F. 339V-341V). Basilius (3). De laude vite solitarie. = PL.,
t. GXLV, col. 246-51.
43. (F. 341 V). De corpore Ghristi.
Papier; divers filigranes, tête de bœuf surmontée de la croix, le tau, la croix
ansée; 341 feuillets; O-^.Sl X 0™,20; XV« siècle, car f. 224^ et 285% on lit la daite
1468 et Anno Domini 1468. F. 1, il y a la note : Liber conventus sancte Gertrudis
in Buscoducis. Demi-reliure moderne ; dos en maroquin rouge, avec les titres dorés
des principaux traités, et le monogramme couronné de Léopold P%
917. (4232-34). — Origène et autres Pères, en grec.
1. (F. 1-29). 'QpiYévouç in S. lohannis evangelium. — Extraits, cf.
P6^., t. XIV (4).
(1) Le premier de ces extraits est de Nicolaus de Lyra super primo regum ultimo
super verbo "* Arripuil igitur gladium suum „, le second de Dominus Michael de
Banoniasuperps. 88.
(2) Probablement de Florent Radewijns, un des fondateurs de la Congrégation
de Windesheim. Cf. Acquoy, Het Kloosler te Windesheim, 1. 1, pp. 61-62.
(3) En fait, ce traité est de Pierre Damien.
(4) Et aussi B. Corderius, Catenae Palrum in loannem, Antverpiae, 1630, p. **3.
12 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 30-57). Xeuripou èTTKTKÔTTou AvTioxeiaç in lohannem. Inc,
'Attô Xôtou kt'. EiTTiùv TÔ • èv dpxfj rjv ô Xô^oç . Des. eYpâçn inôvov
ôcTov fiiLiiDv èqpiKTÔv.
3. (F. 58-88). Geobuipou Moi|Joueg"Tiaç in lohannem. = FG.^
t. LXVI, col. 728-84.
Les feuillets de garde, en parchemin, contiennent un fragment des
heures de la Passion, en flamand.
Papier; 88 feuillets, plus quatre de garde; O^QIS X O'^jlô; XVII« siècle. Ce
volume provient des Jésuites d'Anvers (1). Couverture en parchemin.
918. (1052-53). — S. Cyprianus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. lv-5v). Liber sancti Gipriani Gartaginensis episcopi [ad Dona-
tum]. = PL., t. IV, col. 191.
3. (F. 5v-7). Liber sancti Gipriani de disciplina ad Rogatianum
presbiterum. = Ibid., col. 235.
4. (F. 7-12^). Sermo sancti Gipriani de disciplina et habitu virgi-
num. = Ihid., col. 441.
5. (F. 12V-16V). De bono pudicitie. = Ihid., col. 819.
6. (F. 16^-26). De lapsis. = Ihid., col. 467.
7. (F. 26-34V). De ecclesie unitate. = Ihid., col. 493.
8. (F. 34V-37). De eo quod idola non sint dii. = Ibid., col. 565.
9. (F. 37-44). Depatientia. = Ibid., col. 621.
10. (F. 44-48V). De zelo et livore. = Ibid., col. 637.
11. (F. 48V-54V). EiusDEM de mortalitate. = Ibid., col. 583.
12. (F. 54^-6 Iv). Epistola Gipriani ad Demetrianum. = Ibid.^
col. 545.
13. (F. 61v-70v). Ad Fortunatum de exhortatione martyrii. = Ibid.,
col. 651.
14. (F. 70V-79V). De dominica oratione. = Ibid., col. 521.
15. (F. 79^-84). Ad Gecilium de sacramento corporis et sanguinis
Domini. = Ibid., col. 372.
16. (F. 84-86). Ad clerum de deprecando Deo pro peccatis nostris. =
Ibid., col. 230.
17. (F. 86-91V). Ad Novatianum. = PL., t. III, col. 1205.
18. (F. 91V-92V). Ad Tyberitanos. = Ibid., t. IV, col. 351.
19. (F. 92^-100). Sermo S. Gipriani de opère et elemosinis. = /6f£^.,
col. 601.
Parchemin; 100 feuillets, plus deux de garde; 0'n,295 X 0'",22; XP siècle; deux
colonnes ; belles et grandes lettrines fleuronnées. F. % on lit : Liber sancti Panla-
(1) Cf. H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de la bibliothèque royale de
Bruxelles, p. 12, n. 14.
s. CYPRIEN 13
leonis Coloniensis ; f. 100 : Hoc Hermannus opus statuit vir relligiosus ductus amore
Dei sancti quoque Pantaleonis, hinc levis fiât ei poHhac sedes requiei, et f. 1 :
CJollegii Societalis lesu Brugis ex dono iJ"" D. lacobi Pamelii. Reliure ancienne
restaurée, veau racine.
919. (1075-78). — S. Gyprianus. Opéra.
1. (F. 1^). Contenta et laus Cypriani ex Lagtantio, de institutio-
7iibuSj V, 1.
2. (F. 2-48). Epistola Cypriani episcopi et martiris ad Donatum de
erroribus mundi et contemptu eius {^FL., t. IV, col. 191); puis lettres
ad Denietrianum {PL., t. IV, col. 545), puis lettres nn. 57, 54 (ibid.);
puis les lettres ad Cornelimn papain (PL., t. III), puis nn. 59, 61, 62, 6,
65, 68, 64, 66, 44, 50, 51, 32, 14, 7, 9, 10, 11, 13, 17, 19, 3, 24, 53, 36, 58.
3. (F. 48^-50). Oratio Cypriani quam sub die passionis sue dixit.=
PL., t. IV, col. 905.
4. (F. 50-54V). De zelo et livore. = Ibid., col. 637.
5. (F. 54V-61). De patientia. = Ibid., col. 621.
i6. (F. 61-66^). De mortalitate. = Ibid., col. 583.
7. (F. 66^-76). Cyprianus super dominicam orationem. = Ibid.,
col. 521.
8. (F. 76-79V). De duobus montibus. = Ibid., col. 909.
i 9. (F. 79V-90V). Quod idola dii non sunt. = Ibid., col. 565.
I 10. (F. 90^-96). De habitu virginis. = Ibid., col. 441.
[ 11. (F. 96-103). De catholice ecclesie unitate. = Ibid., col. 493.
12. (F. 103-109V). De opère et elemosina. = Ibid., col. 602.
13. (F. 109^-1 12^). Ad Tybaritanos epistola. == Ibid., col. 351.
14. (F. 112^-121). Ad Fortunatum [de laude martyriij. = Ibid.,
col. 651.
15. (F. 121-126). Ad Cecilium de sacramento calicis. = Ibid.,
col. 372.
16. (F. 126- 126^). De Numidico confessore. = Ibid., col. 326.
17. (F. 126^-127^). Ad Moysen et Maximum confessores. == Ibid.,
col. 288.
18. (F. 127^-135). De laude martyrii. = Ibid., col. 787.
19. (F. 135-166). Libri Cipriani ad Quirinum. = Ibid., col. 675
sqq.
20. (F. 166-183). Epistola ad Anthonianum. = Ibid., col. 347. —
Autres lettres nn. 76, 70, 72, 31, 37, due ad Cornelium (t. III, nn. 6
et 5), 67.
21. (F. 183-200). [De singularitate clericorum]. = Ibid., col. 835.
22. (F. 200-207V). Lettres nn. 25, 7, 34, 76 (2^ pars), ad Cornelium
(t. III), 69.
23. (F. 207^-211). De disciplina et bono pudicitie. = Ibid., col. 819.
14 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
24. (F. 211-216). [Anonymus ad Novatianum de lapsis]. = PL.,
t. III, col. 1205.
25. (F. 216). Ex libro gloriosi Iheronimi, c?e viris illustrihus, de beato
Cypriano. = PL,, t. XXIII, col. 677.
Ùexplicit porte : Explicit epistolare gloriosi martiris Cypriani
Cartaginensis archiepiscopi, qui quanta eloquentia quantaque doctrina
inter catholicos doctores refidserit epistole eius splendidissime verborum
ornatu sententiarumque uhertate optime testificantur. Fer manus fratris
Cornelii de ligno (1). Ora lector ex caritate pro eo quatenus meritis et
precibus gloriosi huius martiris finaUter a Domino perpetiiam mémo-
riam consequatur etpartem aliquam in aeteryia beatitudine cum sancto
Cypriano habere mereatur. Amen.
26. (F. 216V-217). Passio beati Cypriani episcopi et martiris. =
BHL., n. 2013.
27. (F. 217-218). Sermo beati Augustini in die natali sancti
Cypriani. = PL., t. XXXVIII, col. 1410-12.
28. (F. 217V-221V). Index des lettres de S. Cyprien.
29. (F. 221^-223^). Hugo de sancto Vigtore ordinis canonicorum
regularium super iherarchiam. = PL., t. CLXXV, col. 1035-39.
Parchemin et papier, au filigrane de la main surmontée d'une croix ; 223 feuillets ;
0°»,286 X 0",22 ; XVP siècle; deux colonnes. Ce volume semble provenir du prieuré
de Gorsendonck, auquel appartenait le scribe Corneille de Ligno, et en outre, f. 1, il
y a la cote de cette bibliothèque X. 4. L'estampille rouge R. F. de la Bibliothèque
nationale de Paris se trouve f. 2 et 223^ Reliure du XVIP siècle, veau brun estampé.
920. (365-79). — S. Cyprianus, S. Augustinus. Opéra et epistolae,
avec d'autres traités.
1. (F. 1-1^). Fragments d'homélie de S. Augustin. Inc. mutil. ...
meritorum. Nam etsi conabuntur maioris etatis aliqua mérita suspi-
cari. Des. mutil. agnoscant vasa ex eadem massa in honorem facta
quid e ...
2. (F. 2v). Table et Registrum epistolarum beati Augustini in hoc
volumine contentarum.
3. (F. 3-26). Epistole beatissimi Cypriani episcopi et martiris ad
Donatum de erroribus mundi(PI/., t. IV, col. 191), ad Demetrianum
{ibid,, col. 545), ad Cornelium papam de confessione {ibid., col. 358),
ad eundem de pace lapsis danda {ïbid., col. 350), ad eundem magni-
fiée confortativa {PL., t. III, col. 732), ad Cornelium de Novato et
Novaciano {ibid., col. 743), ad eundem (ibid., col. 731), epistola
(1) Religieux de Gorsendonck, mort le 23 septembre 1533. Cf. J. Van den Gheyn,
L'Obiluaire du prieuré de Corsendonck, Annales de l'Académie royale d'archéolo-
gie d'Anvers, 1901, 29 aprilis, 23 septembris, 4 decembris.
s. GYPRIEN 15
CiPRiANi ad Cornelium 6^'' quod adversus eum accusationem non
acceperit, {Ibid., col. 725), eiusdem ad eundem de episcopatu eius
{iS'id.y col. 722), GiPRiANi Gornelio de confessoribus regressis {ihid.^
col. 754), Gyprianus ad Magnum de Novatiano {PL.^ t. IV, col. 416),
ad eundem de iis qui in lecto baptisma consequuntur {ihid., col. 416),
CiPRiANus ad Iulianum de hereticis baptizandis {PL., t. III, col. 1073),
ad Stephanum de conciJio {ibid., col. 1083).
4. (F. 26-30^). FiRMiLiANus ad Gyprianum episcopum. = PL., t. IV,
col. 413.
5. (F. 30V-34). Sententia 87 episcoporum. = PL., t. III, col. 1089-
1116.
6. (F. 34-37^). Epistola Gypriani ad Fidum de Victore quodam
presbitero {PL., t. IV, col. 359), ad Engratium {ibid., col. 360), ad
Pomponium {ibid., col. 364), ad Rogatianum {ibid., col. 235).
7. (F. 37V-39V). GiPRiANus de Marciale et Basilide. = PL., t. III,
col. 1019.
8. (F. 39^-5 1^). GiPRiANi epistola ad Epictetum et plebem Assuri-
tanorum {PL., t. IV, col. 389), ad clerum et plebem furnis consisten-
tem {ibid., col. 399), de Victore {ibid., col. 399), de quinque presbiteris
{ibid., col. 332), ad Maximum et Nicostratum {ibid., col. 340), epistola
Maximi, Urbani, Sydonii et Macharii ad Gyprianum {ibid., col. 342),
ad Romanos (ibid., col. 315), item ad Romanos {ibid., col. 262),
éxemplar epistolarum xin quas misit Gyprianus Romanis {ibid.,
col. 327), ad clerum de quinque presbiteris qui tamen pacem lapsis
dederunt {ibid., col. 250), ad martyres et confessores qui lapsis
pacem petierunt dari {ibid., col. 253), ad plebem {;ibid., col. 256), ad
clerum propter lapsos {ibid., col. 259), clero de his qui ad pacem
festinant {ibid., col. 260), ad clerum non temere pacem dandam, ubi
et dicit se solum idoneum non esse {ibid., col. 269), ad Galdonium
{ibid., col. 372), clero de redditione episcopi urbici {ibid., col. 228),
ad clerum de Optato hyppodiacono et Sature lectore {ibid., col. 287),
ad Fortunatum et ceteros de his qui per tormenta superantur {ibid.,
col. 348), ad clerum de cura pauperum {ibid., col. 328), ad martyres
et confessores {ibid., col. 245), ad Lucium de exilio reversum {ibid.,
col. 358), item ad Lucium et qui cum eo sunt {ibid., col. 422).
9. (F. 51^-53). Oratio Gypriani, item oratio beati Gypriani quam sub
die passionis sue dixit. = PL., t. IV, col. 905.
10. (F. 53-56). De zelo et livore. = Ibid., col. 637.
11. (F. 56-60^). Giprianus martir de patientia. = Ibid., col. 621.
12. (F. 60^-65). Sermo beati Gipriani de mortalitate. = Ibid.,
col. 583.
13. (F. 65-71^). Giprianus martir super orationem dominicam. =
Ibid., col. 521.
16 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
14. (F. 71^-75). GiPRiANus de duobus montibus, monte Syon et
monte Syna contra iudeos. = Ibid., col. 909.
15. (F. 75-77). Quod ydola dii non sunt. = Ibid., col. 655.
16. (F. 77-83V). CiPRiANus de lapsis. = Ibld,, col. 467.
17. (F. 83^-87^). GiPRiANUS de habitu virginis. = Ibid,, col. 441.
18. (F. 87^-92). De ecclesie catholice unitate. = Ibid., col. 493.
19. (F. 92-97). De opère et elemosina. =--- Ibid., col. 601.
20. (F. 97-99V). Epistola ad Tibaritanos. = Ibid., col. 351.
21. (F. 99^-106). Epistola ad Fortunatum [de exhortatione mar-
tyrii]. = Ibid., col. 651.
22. (F. 106-109). Epistola ad Gecilium de sacramento altaris. =
Ibid., col. 372.
23. (F. 109-1 16v). S. CiPRiANus de confessoribus ad Rogatianum
{ibid., col. 326), de Numidico confessore (ibid., col. 326), ad Moysen et
Maximum confessores {ibid., col. 265), ad eosdem de laude martyrii
{ibid., col. 787), ad presbyteros et diaconos {ibid., col. 231).
24. (F. 116^-142^). Ad Quirinum [testimoniorum libri très adversus
iudeos]. = Ibid., col. 675.
25. (F. 142^-148). Liber beati Cipriani ad Anthonianum. = Ibid.,
col. 347.
26. (F. 148). Epistola Maximi, Urbani, Sydonii et Macharii ad
Cyprianum. = Ibid., col. 342.
27. (F. 148-148V). Table des œuvres de S. Cyprien.
Le feuillet 149 est blanc.
28. (F. 150-174). Epistolae beati Augustini ad Aurelium de vitandis
conviviis {PL., t. XXXllI, col. 90), ad eumdem de monachis {ibid.,
col. 227), ad Alipium senem de conversione Dioscori {ibid., col. 1012),
ad Eudoxium insuie Gaprarie abbatem {ibid., col. 187), ad Gelestinum
diaconum de charitate {ibid., col. 868), ad Restitutum diaconum de
sufferenlia malorum in ecclesia {ibid., col. 1065), ad Largum de
ammonitione bonorum {ibid., col. 938), ad Bonifatium comitem de
exhortatione eterne vite {ibid., col. 992), epistola ad Grisinum {ibid.,
col. 1059), ad Maximum medicum Thenitanum eunominianistam
{ibid., col. 748), ad Evodium de visionibus sompnioium {ibid., col. 698),
ad Italicam si corporeus oculus videt substantiam Dei {ibid., col. 318),
GoNSENTii ad beatum Augustinum {ibid., col. 449), Augustini ad Con-
sentium responsiva {ibid., col. 452), ad Sixtum presbiterum urbis
Rome {ibid., col. 867), eiusdem ad eundem {ibid., col. 874).
29. (F. 175-179). Altercatio beati Augustini episcopi et comitis
Pascentii Arriani Hypone regio praesente Laurentio viro clarissimo
indice ab utrisque partibus electo. = PL., t. XXXIII, col. 1156-62.
30. (F. 179-188^). Divi Aurelii Augustini Yponensis episcopi contra
Felicianum. = PL., t. XLII, col. 1157.
s. GYPRIEN 17
Les feuillets 189-190^ sont blancs.
31. (P. 191-273). Gompendium brève et utile aliquarum materia-
rum commun! um ad fidem et doctrinam catholicam spectantium (1).
32. (F. 273-277^). Tractatus magistri lohannis Gersonis de cogni-
tione castitatis vel de pollutione diurna et eius causis (2).
33. (F. 277^-288). Opusculum tripartitum de preceptis decalogi, de
confessione et de arte moriendi per eximie sacre théologie professo-
rem magistruni Iohannem Gerson, aime .universitatis parisiensis
cancellarium (3).
34. (F. 288-288^). Distinctio eiusdem magistralis et brevius de modo
excommunicationis et irregularitatum et absolutionis ab eisdem (4)
35. (F. 288^-291). Tractatus eiusdem cancellarii parisiensis contra
sectam flagellatorum sub aliquibus considerationibus (5).
36. (F. 291-294). Tractatus magistri Iohannis Gerson de statibus
ecclesiasticis (6).
37. (F. 294-300). Epistola eiusdem missa ad provincialem ordinis
Celestinorum de humanitate Ghristi et diversis susceptionibus (7).
38. (F. 300-303^). Tractatus magistri Iohannis Gerson cancellarii
parisiensis de unitate ecclesiastica (8).
39. (F. 303^-304v). Quaedam decisa eiusdem vel secundum alios per
magistruni Wilhelmum BLocKdoctorem circa celebrationem missarum
et valorem misse. Inc. Intenlio conferentis temporalia est quod pro
eo dicatur missa ad satisfaciendum Deo. Des. Ideo qui onus récusât
subire non cupiat lacrum.
40. (F. 304^-315). Tractatus magistri Henrigi de Gorghem sacre
théologie professoris egregii et aime universitatis Coloniensis vice-
cancellarii de sacramento altaris et de effectu Eucharistie in missa
valde notabilis (9).
41. (F. 3 16-322 V). Tractatus magistri Iohannis Gerson de examina-
tione doctrinarum (10).
42. (F. 322-322^). Exemplum quoddam de seductione mulieris
quod accidit anno millesimo quadringentesimo vicesimo (11).
(1) Ellies du Pin, loannis Gersoniiopera, 1. 1, col. 233 sqq.
(2) Ibid.y t. III, col. 335-45.
(3) i6id., 1. 1, col. 425sqq.
(4) /6m/., t. II, col. 403.
(5) Ibid., t. II, col. 660.
(6) Ibid.y l. II, col. 529.
(7) /6id.,t.I, col. 450-57.
(8) Ibid., i. Il, col. 113.
(9) Fabrigius-Mansi, Bibl. lai. med. el inf. ael., t. III, p. 215.
(10) Ellies du Pin, loannis Gersonii opéra, 1. 1, col. 7.
(11) Ibid., 1. 1, col. 19.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. H,
18 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
43. (P. 322V-328). GoUatio de ïoseph et Maria eius sponsa magistri
loHANNis Gerson in concilio Goristantiensi facta in festo Nativitatis
béate Marie Virginis ad laudem eiusdem (1).
Parchemin ; 328 feuillets, plus trois de garde; O^^^S X 0'n,22 ; XV» siècle ; deux
colonnes ; initiales rouges et bleues ; signatures ; diverses écritures. Ce volume
provient de Rouge-Cloître, dont il y a la cote de bibliothèque A pr'imum, au verso
du troisième feuillet de garde. L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque natio-
nale de Paris se trouve f. 3 et 328. Reliure ancienne, ais de bois recouverts de
veau estampé avec la marqué lloedenclocster (2) ; restes de fermoirs en cuivre.
921. (9376). — S. Cyprianus. Epistolae.
1. (F. 1). Tabula huius libri.
2. (F. 1-lv). De baptizandis hereticis. = PL., t, III, col. 1035.
3. (F. 1^-4). Gyprianus de duobus montibus Syna et Syon. = PL.,
t. IV, col. 909.
4. (F. 4-7). Gyprianus ad Donatum. = Ibid., col. 192.
5. (F. 7-10^). Gyprianus de habitu virginum. = Ibid., col. 441.
6. (F. 10V-16V). Gyprianus de lapsis. = Ibid., col. 467.
7. (F. 16v-22v). Gyprianus de oratione dominica. = Ibid., col. 521.
8. (F. 22^-27). Gyprianus de unitate catholice ecclesie. = Ibid.^
col. 493.
9. (F. 27-31^). Gyprianus adversus Demetrianum hereticum. =
Ibid., col. 544.
10. (F. 31V-35). Gyprianus de mortalitate. = Ibid., col..583.
11. (F. 35-38v). Gyprianus de elemosina et opère. = Ibid., col. 601.
12. (F. 38V-42V). Gyprianus de bono patientie. === Ibid., col. 626.
13. (F. 42V-45). Gyprianus de zelo et \iYore. = Ibid., col. 637.
14. (F. 45-49V). Gyprianus ad Antonianum. = Ibid., col. 347.
15. (F. 49^-52^). Gyprianus de sacramento calicis. = Ibid., col. 372.
16. (F. 52^-53). Gyprianus ad Rogatianiim de confessoribus.= Ibid.,
col. 326.
17. (F. 53-54). Gyprianus ad Gornelium. = PL., t. III, col. 851.
18. (F. 54-54V). Gyprianus item ad Gornelium. = Ibid., col. 731.
19. (F. 54^-55). Gyprianus de Numidico confessore. = Ibid.,
col. 324.
20. (F. 55-56V). Gyprianus de Marciale et Basilide. = Ibid., col. 402.
21. (F. 56^-57). Gyprianus ad Moysen et Maximum presbiteros. =
Ibid., col. 265.
22. (F. 57-61V). Gyprianus ad eosdem de laude martyrii. = Ibid.,
col. 787.
(1) Ibid., t. III, col. 1345.
<2) Cf. [J. Weale], Bookbindings, p. 173, n. 340.
s. GYPRIEN J9
23. (F. 62-64). Exhorlalio Gypriani ad martyres. = Ihid., col. 349.
24. (F. 64-67). Gyprianus ad Fortunatum. = Ibid., col. 651-56,
667-76.
Parchemin; 67 feuillets, plus cinq de garde; O'^^ô X 0'»,237; XVI« siècle (1522),
car on lit f. 67 : Per N. loannem Piscatorem scriptus, 1522. Visi[tationé\ Marie;
deux colonnes ; grandes initiales en bleu ; signatures al-h5. Ce volume provient
de Saint-Laurent à Liège, car la cote de cette bibliothèque MM. 3-3 se trouve
f. 1. On voit l'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, aux faisceaux,
f. 1. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré, fort inexact, reproduit à
l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Cypriani epislolae. Ambrosius in
Lucam Xll. saec. ; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
922. (706-07). — S. Gyprianus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-5^). [Gegilii Gipriani ad Donatum]. Inc. mutil. celitus spiri-
tus hausto in novum. = PL., t. IV, col. 192.
3. (F. 5v-8v). Gegilii Gipriani martiris de eo quod idola dii non sunt.
= Ibid., col. 655.
4. (F. 8^-14^). Gegilii Gipriani martiris de disciplina et habitu virgi-
mim. = Ibid., col. 441.
v^h. (F. 15-19). Gegilii Gipriani martiris de bono pudicitie. = Ibid.,
'col. 819.
«6. (F. 19-28^). Gegilii Gipriani epistola de lapsis. = Ibid., col. 467.
7. (F. 28v-36v). Gegilii Gipriani martiris de ecclesiae unitate. =
id., col. 493.
8. (F. 36^-43^). Gegilii Gipriani martiris de patientia. = Ibid.,
col. 621.
9. (F. 43^-48^). Gegilii Gipriani de zelo et livore. = Ibid., col. 637.
10. (F. 48^-55^). Gegilii Gipriani ad Demetrianum. = i6/d^ col. 543.
11. (F. 55^-62). Gegilii Gipriani martiris de mortalitate. = Ibid.,
col. 583.
12. (F. 62-72^). Gegilii Gipriani martiris de exhortatione martirii
ad Fortunatum. = Ibid., col. 651.
13. (F. 72^-74^). Gegilii Gipriani martiris de deprecando pro
peccatis. = Ibid., col. 240.
14. (F. 74v-80v). Gegilii Gipriani ad Novatianum hereticum. = PL.,
t.III, col. 1205.
15. (F. 81-90). Gegilii Gypriani de dominica oratione. = PL., t. IV,
col. 521.
16. (F. 90-97^). Gegilii Gipriani de opère et elemosinis. = Ibid.,
col. 501.
17. (F. 97V-98V). Gegilii Gypriani ad Tyberianos. — F. 98, il y a
cette note marginale : Hic plus quam dimidium epistole istius deest. =
PL.;t. IV, col.351.
20 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
18. (F. 98^-103). Gegilii Gipriani episcopi et martiris gloriosi ad
Çecilium de sacramento corporis et sanguinis Domini. = Ibid.,
col. 372.
19. (F. 104-105^). Epistola Sancti Iohannis Grisostomi ad Giriacum
episcopum. = PG., t. LI, col. 681-85.
Parchemin ; 105 feuillets, plus deux de garde ; 0»,307 X 0'",215; XVI« siècle (1561),
car on lit f. 105'' : Anno ah inundante diluvio lllIM. V^. LXl" libri huius ornamenta
claruere. Très jolies initiales ornées de dessins variés et rehaussées d'or, écriture
romaine renouvelée. F. 62, on lit dans un médaillon, en capitales dorées : In Colonia
Michaelis Foresii Gallici opus pro reverendo doctore Paulo de Gherislem M. N. divi-
narum et humanarum rerum scrutatore. Cette note est reproduite plus bas, par deux
fois, et f. 103, il y a Vexplicit : Cecilii Cipriani Cartaginensis episcopi et martiris
epùtolarum liber explicit foeliciter in Colonia. M. F. F. 1, on lit: Liber domus
Sancte Barbare in Colonia ordinis Carthusiensis ex legatione magistri Pauli de
Gerishem sacre théologie pro fessoris. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Biblio-
thèque nationale de Paris, se trouve f. 2 et 105'. Reliure ancienne, veau racine et
estampé.
923. (10846-47). — Arnobius. Contra gentes.
1. (F. 1). De sex etatibus.
2. (F. 1^-70). Liber Arnovii contra gentes. = PL., t. V, col. 718 sqq.
3. (F. 70^-82). [Margi Minugii Feligis Octavius]. = PL., t. III,
col. 239 sqq.
Parchemin; 82 feuillets; 0'",225 X O'^jlS; XII* siècle. Au sujet de sa provenance,
ce manuscrit renferme les notes suivantes, sur le premier feuillet de garde :
lohannes Livineius cathedralis Antverp. canonicus etcantor, aliquot pagellis pertur-
batum codicem in ordinem componebat M.D.XCVIII ; au verso de ce feuillet et f. 1,
il y a la cote ^ MS. 67 de la bibliothèque des anciens bollandistes ; f. 1, on lit :
Colleg. Societ. lesu Antverp. D. P. 1599 et en dessous, van Hulthem a écrit :
Bibliotheca publ. Bruxellensis, 1774. Codex a Gallis ablatus 1794, Bibliothecae
Bruxell. restituitur 18 Xbris 1815. Reliure du XVII" siècle, veau racine; au dos, le
titre doré : Arnobius contra gentes.
924. (7811). — Lagtantiu?. Opéra.
1. (F. 1^-185^). Divinarum institutionum libri VF. = PL., t. VI, |
col. 111 sqq.
2. (F. 186). [S. AuGUSTiNi fragmentum de extremo iudicio]. ^= Ibid.,\
col. 821.
3. (F. 186-204V). De ira Dei. = PL., t. VII, col. 77 sqq.
4. (F. 204^-222v). De opificio hominis. = Ibid., col. 9 sqq.
5. (F. 222^-223). Augustinus, de Lactantii operibus, Hieronymus d(
eodem ; Hiekonymus de viribus illustribus, de Lactantio.
Parchemin; 223 feuillets; 0'»,32 X 0",22; XV^ siècle; écriture itahenne; le f.
est richement enluminé ; initiales rouges et bleues. Ce volume provient de
Tongerloo, car f. 2, on lit: [Liber bibliothecae] Tongerloensis, 1708. Reliure du
XVIl® siècle, veau brun estampé, fermoirs en cuivre; tranche verte.
EUSÊBE 21
925. (9534-36). — Eusebius. Historia ecclesiastica.
1. (F. 1-122V). Ecclesiastica historia Eusebii Cesariensis (1).
2. (P. 123-136^'). Reductorium morale super libros Machabeorum.
3. (F. 137-175). SiMONis de Gassia ordinis divi Augustin! de gestis
Salvatoris super evangelia libri duo (2).
Parchemin; 175 feuillets; 0^317 X O'^^B; X« siècle, sauf les feuillets 1-7, 35,36,
56-68, 79-86, 93-98, 115-175, qui sont du XV«, d'après les notes f. 122^ : Finita per
fratrem Gerardum de Gynghelim monachum professum et sacristam monasterii
sancti Laurentii extra muros leodienses, anno Domini M", cccc^ xlm'>, xxii^ die
mensis maii, orate pro eo, et f. 136'' : Scripta per manus fratris Gerardi de Gin-
ghelim, anno Domini millesimo ccccP. xxxvi", xxviii novembris. Deux colonnes;
quelques curieuses lettrines. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de
Paris se trouve f. 1 et f. 175\ Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré :
Eusebii historia ecclesiastica, Reductorium morale, de gestis Salvatoris, reproduit à
l'intérieur sur une étiquette de maroquin rouge ; plus bas, les armes de Belgique
et l'inscription : Bibl. royale.
926. (3363). — Eusebius. Ghronicon, interprète Hieronymo.
1. (F. 1-3^). Epistola Eusebii Hieronymi ad Vincentium et Gal-
lienum. = PL., t. XXVII, col. 33-40.
2. (F. 4-9^'). Eusebii praefatio interprétât a. = Ibid., col. 39-62.
3. (F. 10V-165V). Eusebii Ghronicon. = IbicL, col. 77 sqq.
4. (F. 166v). Epistola Miraei ad Heribertum Rosweydum.
5. (F. 167t168). Index in Ghronicon Eusebii Pamphili.
Papier; 168 feuillets, plus dix-neuf et vingt-deux feuillets blancs au commence-
ment et à la fin; 0™,31 X 0™,20; XVIIP siècle. Ce volume provient de l'ancienne
bibUothèque des bollandistes, il y portait la cote L. 32, qui se trouve au verso
de la couverture. Reliure parchemin.
927. (9485-88). — Eusebius. Ghronicon.
1. (F. l-5v). Tableaux généalogiques des descendants d'Adam, de
Noé et d'Abraham.
2. (F. 6-54 V). Gronica Eusebii et Hieronimi, cronographia Prosperi.
= PL., t. XXVII, col. 77 sqq.
»3. (F. 55-96^). [Martini Poloni chronicon] (3).
En tête du volume, forniant le n. 9485, se trouve une plaquette
imprimée : loannis Chifletii canonicl Tornacensis toû luaKapiiou,
(1) Version de Rufin. Cf. Harnack, Geschichte der altchristlichen Litleratur, 1. 1,
p. 563.
(2) Voir sur les éditions de cet opuscule, Ossinger, Bibliotheca Âugustinianaf
p. 215.
(3) Sur les éditions de cette chronique voir Potthast, Bibl. hist. med. aevi,
2a éd., 1896, 1. 1, p. 771-72.
22 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
iudicium de fabula loannae papissae. Antverpiae, ex officina Planti-
niana, 1666.
■ Parchemin ; 96 feuillets, plus trois de garde; 0%337 X 0™,24 ; XV« siècle, car
f. 54% on lit cette note : Anno Domini M. cccc. Ixxi. olimpiade ccc. x. ah inicio
mundiv"^.vi'^. Ixix, ut palet ex precedentibus sub Frederico 5", centesimo et vice-
simo imperatore ah Octaviano sub roniano pontifice Paulo 2°, 212°ahealo Petro
aposlolo. Quelques lettrines très soignées en toutes couleurs; initiales rouges et
bleues. F. 6, on lit : Bihliothecae loan. lac. Chifletii 1650, et f. 2 : Collegii Societatis
lesu Bruxellis MB. Dono clarissimi domini loannis lacobi Chijfletij anno 1663.
L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Pari«!, se trouve
f. 96'. Reliure, veau brun racine, à filets d'or; au dos, le titre doré : Martini Pol.
hist. ; tranche rouge.
928. (3364). — Eusebius. Ghronicon.
Traduction de S. Jérôme. = PL., t. XXVII, col. 77 sqq.
Papier ; 10 feuillets ; 0»,215 X 0"',165 ; XVIIP siècle.
929. (8234). — Eusebius. De martyribus Palaestinae.
- Titre. Ex codice Vaticano n» 6263, pag. 1*. Eusebij Pamphili opu-
sculum de martyribus qui Gesaree Palestine sub Diocletiano et
Maximino passi sunt Vingentio Marinerio Valentino interprète (1).
Papier; 51 feuillets, plus deux de garde en tête et deux à la fin du volume ;
O^STS X 0™,197; XVIP siècle. Reliure veau racine.
930. (19076). — S. Athanasius (2). Liber contra hereticos Arrium,
Sabellium et Fotinum. = PL., t. LXII, col. 179 sqq. Des. mutil. (^onfu-
sio Sabellii : nature apertius... (col. 235, n. X).
Parchemin; 39 feuillets ; O'",2o8 X 0°»,163 ; XIII« siècle ; signatures Ai-Aj. Reliure
moderne, peau de chamois.
931. (2573-75). — Athanasius. Opéra.
1. (F. 1-62). Altercatio Athanasii gloriosissimi Alexandrinorum
contra Arrium, Sabellium, Fotinum hereticos de fide sancteTrinitatis.
= PL.,t. LXU, col. 179sqq.
2. (F. 63-92). [Martinus Laudunensis]. Exhortacio ad constanciam
suscepti propositi cuidam novicio Carthusiensi directa (3).
3. (F. 92^'). Epistola Pétri Blesensis invectiva in quendam qui a]
ordine Carthusiensi recessit. = PL., t. GGVII, col. 262.
(1) Cf. Hagiogr. Rolland., Bibl. hagiogr. graeca, p. 86,
(2) En fait, ce traité est de Vigile de Tapse.
(3) Cette lettre a été publiée dans Maxima Patrum Bibliotheca, t. XVVII, cfJ
J. Van den Gheyn, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque royale de Belgique,]
1. 1, p. 210, n. 375 (II. 2320).
s. EPHREM ^3
Papier, filigrane de la lettre P; 92 feuillets; 0™,21 X 0'",135. Au verso de la
couverture, on lit : Liber frafrum carthusiensium prope Wesaliam, f. 1 : Liber
Carthusiae Wesnlicnsis, de même sur le dernier feuillet de garde : Liber
fratrum Carthusiensium prope Wesaliam. L'estampille rouge de la Bibliothèque
impériale de Paris se trouve f. 1 et 92^ Reliure ancienne, veau brun estampé.
932. (1831-33). — S. Ephrem. De iudicio Dei.
1. (F. 1). [Sermon]. Inc. mutil. ... misericordiam tuam, et fac me
articipem latronis illius. Des. gloria Spiritui sancto qui renovavit nos
infmita secula seculorum. Amen.
2. (F. 1-38). Liber domni Effrem de iudicio Dei et de resurrectione
i de regno celorum (1).
3. (F. 38^-39). Miraculum per sanctum Hilarium in sinodo Romae
lensum. = BHL., n. 3893.
4. (F. 39). Quidam flos de vitis Patrum. [De lohanne abbate par-
iloj.
Inc. In gestis patrum veterum
Quoddam legi ridiculum.
Des. Gum angelis non potuit,
Vir bonus esse meruit.
5. (F. 39-39^). [De caméra GhristiJ. Inc. Caméra Ghristi cum
homine Dei. Des. ut inveniat in nobis talem mansionem. Qui vivit et
gnat per secula. Amen.
6. (F. 4^-140^). [HiNGMARus. Contra GotescaJcum]. = PI/., t. GXXV,
col. 473-618.
7. (F. 141-141^). Fragment du traité de S. Augustin, In lohannem,
tr. XXIX, § 4 sqq., = PL., t. XXXV, col. 1629-30.
Parchemin; 141 feuillets; 0'",26 X 0™,22 ; X^ siècle; signatures i-xmi. Ce volume
provient de l'ancienne bibliothèque des boUandistes, dont il porte Tex-libris
^Ms. 116., au revers de la couverture. Reliure ais de chêne brut.
933. (2750-65). — S. Ephrem. Homeliae.
1. (F. 1-8). Omelia sancti Effrem defuturo iudicio.
2. (F. 8^-16). [Omelia sancti Effrem].
3. (F. 16V-21). [Omelia sancti Effrem].
!4. (F. 21-27). Omelia sancti Effrem dyaconi.
5. (F. 27^-33). Omelia beati Effrem dyaconi.
6. (F. 33-41 V). Omelia sancti Effrem diaconi (2).
7. (F. 42-67V). [Regino Prumiensis]. Tonarius (3).
(1) Cf. Sancti Ephraem Syri opéra omnia, Romae, 1732, 1. 1, col. lxxxi, n. 5.
[(2) Cf., pour ces six homélies, ibid., 1. 1, col. lxxxi, nn. 4-8 et 1.
(3) Sur l'œuvre musicale de Reginon de Prum, voir Gerbert, Scriptores, 1. 1,
i23() et E. DE GoussEMAKER, Scriptorum de musica medii aevi nova séries, qui, t. II,
^p. 1-72, a reproduit ce manuscrit.
■
24
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
8. (F. 67^-77). [S. HiERONYMus]. De Deo, de Filio Dei, de Spiritu
sanclo. = PL., t. XXIII, col. 1305-8.
9. (F. 11-11'''). Antiennes diverses, entre autres de sancto Quirino,
10. (F. 78-82). Vita sancti Hugberti episcopi. = BHL., n. 3994(1).
11. (F. 82v-89v). Chartes concernant les abbayes de Stavelot et de
Malmédy (2).
a) De oflficio advocatie ecclesie Malmundariensis comiti de Luscele-
burch concesso.
b) Diploma Sigeberti, régis Francorum.
c) Confirmatio Grimoaldi de villa Germiniaco data S. Remaclo.
d) Diploma Sigeberti.
e) Praeceptum Ghlodovei régis Papolino abbati.
f) Praeceptum Theodorigi régis abbati Godoino.
g) Praeceptum Hludowigi régis abbati Wirundo.
12. (F. 89^-104). Vita seu transitus sancti Gregorii pape urbis
Rome. = ^iîL.,n. 3640.
13. (F. 104v). Charte de l'abbé Henri de Stavelot, 1309.
14. (F. 105-1 11^). Vita S. Hieronymi presbyteri. = BHL., n. 3869.
15. (F. 111^-130^). Expositio in canticis canticorum ... domni Gre-,
gorii pape urbis Rome. = PL., t. LXXIX, col. 267.
16. (F. 131-138). Sermons et notes divers.
17. (F. 138^-153). Vita S. Severini Coloniensis episcopi et confes-
sons. = BHL., n. 7648.
18. (F. 154-186V). Vita beatissimi Mauri monachi. = BHL., n. 5773J
Parchemin, en grande partie palimpseste; 186 feuillets; 0'^,'23 X 0"',15;
X*-XIIIe siècle; les ff. 46-63 sont à deux colonnes. Ce volume provient probable-!
ment de l'abbaye de Stavelot (3) ; l'estampille rouge, aux faisceaux, de la Biblio-j
thèque nationale de Paris se trouve f. 1 et 186\ Reliure ancienne, ais de chêne j
frustes ; sur le premier plat on a découpé dans le bois, d'une façon grossière, cesl
mots : In adventum Domini (4).
934. (21205-09). — S. Ephrem. Opéra.
1. (F. 1-lv). Contenta in hoc libro.
2. (F. 2-9^). Liber sancti Cypriani martiris de duodecim abusivis]
seculi. = PL., t. IV, col. 869-82.
(1) Cf. Cutal. codd. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, 1. 1, p. 345.
(2) La première et la troisième de ces chartes semblent inédites, les cinq]
autres sont publiées dans Martene et Durand, Veterum scriptorum ... amplis-
sima coUectio, t. II, col. 7, 6, 14, 12, 23. Cf. Pertz, Ârchiv, t. VII, pp. 835, 841 ;j
Bulletin de la Commission royale d'histoire, t. IV, 1841, p. 76 ; ibid., V" série, t. VII^
1897, p. 8.
(3) Martene et Durand, op. cit.
(4) Voir une description de ce volume dans Fétis, Biographie universelle desl
înusiciens, t. VIII, p. 178; Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell., 1. 1, p. 345.
s. EPHREM 25
3. (F. 10-10^). Oratio sancti Effrem qiiam libris sequentibus prae-
posuit (1).
4. (F. 10^-15). Libri domni Effrem de iudicio Dei et resurrectione et
e regno celorum (2).
5. (F. 15-18). EiusDEM de beatitudine anime (3).
6. (F. 18-21^), EiusDEM de penitencia (4).
7. (F. 22-25^). Eiusdem domni Effrem in luctaminibus (5).
8. (F. 25^-30^). Eiusdem domni Effrem de die iudicii (6).
9. (F. 30^-57). Monita sancti Effrem (7).
10. (F. 57-58^). Divers extraits très courts.
11. (F. 58^-65^). Sentencie de diversis opusculis beati Ieronimi
ertinentes ad monachos.
12. (F. 65V-71). Legenda beati Lazari martiris. = BHL., n. 4802.
13. (F. 7 1 -7 Iv). Prières diverses indulgenciées par le pape Jean XXII.
14. (F. 71v-73v). De gloria coniugatorum, de gloria martirum, de
loria canonicorum.
15. (F. 74-84V). Liber pastoris nuncius penitencie.
16. (F. 84^-125^). Pastor nuncius penitentie de xii mandatis cum
militudinibus (8).
17. (F. 126-148). Flosculi paradisi, ex manipulo florum Iohannis
aleis alias Galensis (9).
A la fm de ce traité, on lit cette note, f. 148 : Nota quod est liber
idam ciiius titulus est Flores paradysi, et habetur in monasterio
Vallis sancti Lamberti ordinis Cysterciensis prope Leodium, et puto
od isti flosculi non sunt excèpti ex illo libro, sedplacuit fratri Leo-
iensi qui istos scripsit p>onere pro titulo Flosculi paradisi, sed posui
0 titulo Flosculi seu excepta secundum ordinem alphnbeti. Habentur
(1) Opéra S. Ephrem, 1. 1, col. LXXXI, n. 3.
(2)76id., n.5.
(3)76id., n. 6.
(4)i6id., n.8.
(5) Ibid., n. 7.
(6)iWd., n.4.
(7) Ibid., n. 1.
(8) Sous ces deux rubriques (nn. 15 et 16), on a ici la Versio vulgata du célèbre
^asleur d'Herraas, souvent publiée du reste. Sur les éditions et les manuscrits,
roir O.DE Gebhardt-Harnack, Patrum aposlolicorum opéra, fasc. III, Lipsiae, 1877,
>. xii-xxiv; Ad. Harnagk, Geschichle der allchrisllichen Lilteratur, Leipzig, 1893,
I, p. 50-51 ; F. X. FuNK, Patrum aposlolici, Tubingae, 1901, p. cxlhi-iv; H. Dele-
tAYE, Un manuscrit de l'ancienne version latine du Pasteur d'Hermas, dans Bulle-
^n critique, t. XV, 1894, p. 14-16.
(9) Au sujet de lohannes Valensis, Galensis ou Gualensis et l'édition de son
traité Manipulus florum, voir Antonius, Bibliotheca universa franciscana, t. II,
p. 227.
26 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
etiam in narratione Ansehni de niirabilibus mundi et scripsit jUa
excepta frater lacobus dictus Cylar de Hoyo.
Les feuillets 148^-149^' sont blancs.
18. (F. 150-162). Excerpta de exhortationibus sanctorum patrum.
19. (F. 163-167^'). . Hore de compassione Domini et dolore béate
Marie Virginis ...édita sanctissimo domino nostro papa lohanneXXH^.
Papier; 167 feuillets; 0%215 X 6"', 135; XV» siècle; signatures i-xx. F. 148, on
lit : Isliim librum fecil scribi nonnus ludetus monachus huius loci. Orale pro eo.
F. l'', il y a la note : Liber monasterii sancti Jacobi Leodiensis, et à l'intérieur du
second pjat de la couverture : Iste liber est ecclesie sancli lacobi in leodio, et f. 2, il y
a les anciennes cotes E. 91, B. 75 de cette bibliothèque. Reliure veau racine,
avec le titre doré : Ciprianus de 12 abusionibus saeculi. Ms. B. 75.
935. (II. 2561). — S. HiLARius. Opéra.
1. (F. 2-109^). Hylarii Pictaviensis episcopi contra Arrianos de
Trinitate libri XII. = FL., t. X, col. 23.
2. (F. 109^-1 24v). Liber beati Hylarii episcopi contra omnes
hereses. = Ibid., col. 479.
3. (F. 124v-129v). Liber sancti Hylarii episcopi contra Gonstantium
Augustum. = Ibid., col. 577.
4. (F. 129^-130^). Liber sancti Hilarii episcopi ad Gonstantium. =
76/(^., col. 557-64.
5. (F. 131-132). EiusDEM ad eundem quem Constantinopoli eidem
ipse tradidit. = lbid., col. 563-72.
6. (F. 132-132V). ExemplumblasphemieAuxentii. = 7^*/d,col.617-
18.
7. (F. 132^-134). Liber sancti Hilarii episcopi adversus Arrianum
Auxentium Mediolanensium episcopum. == Ibid., col. 609-17.
Parchemin; 134 feuillets, plus dix de garde en papier; 0™,36 X 0'",25;
XIP siècle; deux colonnes; initiales rouges et bleues; signatures i-xvi. Au
premier feuillet, une note de l'abbé F. A**(llard) sur le contenu de ce manuscrit,
et la cote Phillipps MS. 23027. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale
en 1900. Reliure parchemin.
936. (10784-86). — S. Hilarius. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. lv-137). Sancti Hilarii de Trinitate. = PL., t. X,
col. 23 sqq.
3. (F. 1 37-155 V). De synodis fidei catholice contra Arrianos.
Hilarius. = Ibid., col. 479.
4. (F. 155^-156^'). Epistola eiusdem Hylarii ad catholicos de
Auxentio. = Ibid., col. 609. Des. mutil. divinitatis atque substantie
esse.... (col. 616, n. 11).
s. BASILE 27
Parchemin; 156 feuillçts; O^Sô X O^'jlSS; XIIP siècle; signatures i-xx en
rouge. F. 1, il y a la note : Liber SancH Laurentii extra muros Leodienses. Le
timbre rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve f. 1
et f. 156\ Reliure moderne; peau de truie estampée, avec l'inscription en relief
sur les plats : Regia Bibl. Belgica.
937. (11354). — S. Basile et S. Grégoire de Nysse. In Hexaeme-
ron; en grec.
1. (F. 1-73). Basilii magni Exaemeron. = PG., t. XXIX. Inc.
mutil. (col. 9, n. 3) ... èTriTrebov Xétuj a)if\\xa xô ùttô )Liiâç Ypctu^nç
^Trepiexô)U€vov.
2. (F. 74-124^'). Toû èv dYioiç Tiaipôç fpriTopiou dpxieTTKTKÔTTOu
luo-crriç n TévecJiç. = PG., t. XLIV, col. 125-240. Des. mutil. (col. 240,
fine cap. xxix) dWà (Tuvxripouo'aç èv éauxaiç K€Kpu|UjLiévr|v juév,
[uKTav ...
\ Parchemin ; 124 feuillets ; 0'°,181 X 0«',125 ; XIIP siècle. F. 1, il y a la note
). P. Societatis lesu Ântv. ; au dos et au revers de la couverture Tex-libris des
iciens bollandistes ^ MS 150. Reliure vélin, fermoirs en cuir, tranche rouge.
938. (11357). — S. Basilius. Contra Eunomium, en grec.
ToO èv dtYÎoiç TTarpôç f]|ua)v dpxieTTiaKÔTrou Kaicrapeiaç KaTnraboKÎaç
laaiXeîou jueYdXou Xôyoç dvTipr|TiKÔç xaid toû buaepoûç Euvojliîou.
PG., t. XXIX, col. 498 sqq.
Papier; 128 feuillets; 0™,195 X 0'",130; XVP siècle. Sur le premier feuillet de
irde, on lit : lohannes Livineius cathedralis Ânlverpiensis canonicus et cantor.
[edemi ex libris loh. Doverini, patricii Bruxellensis, ac Leodiensis canonici,
1593, Leodij, et f. 1 : Collegij Societatis lesu Antverpie D. P. L'estampille rouge
F. de la bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 128. Élégante reliure
lu XVIP siècle, veau brun estampé, fers dorés, tranche en couleur (1).
939. (10274-80). — S. Basilius. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 2-12). Disputatio fideiinter Arriumhereticum et AtKanasiùm
diaconum. = PL., t. LXII, col. 155.
3. (F. 12-13). Excarpsum de ecclesiastica historia de condempna-
tione Arrii. = PL., t. XXI, col. 467-69, 472, 484-86.
4. (F. 13^-18). Vita sancti Hieronimi presbiteri. = BHL.,n. 3871.
5. (F. 18-19). [Gapitulare Aquisgranense anni 817 de regularibus
monasteriis] (3).
(1) Ce volume et le précédent ont été décrits par H. Omont, Catalogue des
manuscrits grecs de la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 12, nn. 15 et 16.
(2) Cf. PG., t. XXVIII, col. 459 sqq.
(3) Publié MG., Legum sectio II,. Gapitularia regum Francorum, 1. 1, p. 344 sqq.
28 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
6. (F. 19). [Duae epistolae Gregorii magni]. Fragments. = PL.,
t. LXXVII, col. 578.
7. (F. IQv). Fragments d'hymnes notées : Salve sanda parens...
Recordare, vlrgo mater... Ave regina caelorum.
8. (F. 20-70V). Dialogus Basilii et lohannis.
9. (F. 71-94). Apologeticum Gregorii Nazanzeni de greco in lalinum
translatum (1).
10. (F. 94^-99). Sancti Ambrosii de dignitate sacerdotali seu cura
pastorali libellus. == PL., t. XVH, col. 567.
11. (F. 99^). Ex concilio Bonefacli pape ... quod liceat monachis
sacerdotali officio ministrare.
12. (F. 99v). Ex decreto beati Gregorii pape.
13. (F. 100-lOOv). Messe de S. Lambert, avec séquence. == RH.,
n. 10172.
Parchemin; 100 feuillets ; 0'",295 X 0"",215; XIP siècle; les feuillets 2-19 et 100
sont à deux colonnes. Ce volume provient de Saint-Laurent à Liège, car f. 1, il y
a la cote MM., 4-9 de cette bibliothèque. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la
Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et 100\ Reliure veau racine (2).
940. (IL 1134). — S. Basilius. Opéra.
1. (F. l-2v, 153-154^). Fragments de bréviaire.
2. (F. 3-24^). Omelie Eusebii Gesariensis ad monachos (3).
3. (F. 24V-26V). Sermo Fausti ad monachos. = PL., t. LXVII,
col. 1059.
4. (F. 26V-29). Sermo eiusdem. = Ihid., t. LVIII, col. 883.
5. (F. 29-31). Sermo eiusdem. = Ibid., t. LXVII, col. 1069.
6. (F. 31-42^). Liber sancti Basilii ad monachos.
7. (F. 42^-97^). Régula sancti Patris nostri Basilii Gesariensis
episcopi (4).
8. (F. 97V-105). Ex dictis Patrum.
9. (F. 105-129). AuRELii Gassiodori ... de anima. = PL., t. LXX,
col. 1279.
10. (F. 1 29- 134v). Liber Philippi abbatis de salute primi hominis.^
PL., t. GGIII, col. 593.
11. (F. 135-144^). Liber Senece de verborum copia (5).
(1) Cf. PG., t. XXXV, col. 407 sqq.
(2) Voir Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell, t. II, p. 393-94.
(3) Publié dans Maxima Palrum Bibliotheca, Lugduni, 1677, pp. 656-61, 664-66,
661-64.
(4) Voir le manuscrit suivant n. 942 (4922-24) nn. 3 et 4.
(5) Sur ce traité, qui est attribué à Martin de Braga, voir Gaspari, Martin von
Bracara, p. xxxii sqq. et B. Hauréau, Nolices el exlrails de quelques manuscrits de
la Bibliothèque nationale, t. II, 1891, p. 195 sqq.
s. BASILE
29
12. (F. 144V-147). Epislole Senece ad Paulum et Pauli ad Sene-
cam (1).
13. (F. 147-150-). Senega Lucillo (2).
14. (F. 150^-15 1^). Ammonitio beati Magharii abbatis ad mona-
chos. = PL., t. LXVII, col. 1163.
15. (F. 151^-152). De penitentia monachi et secularis. = Ihid.,
t. LVIII, col. 875.
16. (152-152^). De laude et utilitate psalmorum.
Parchemin; 154 feuillets; 0'",212 X 0'n,14; XIIP siècle. F. 3 et f. 152% il y a la note :
Liber sancte Marie de Alna (3). Plus tard, ce volume a fait partie de la collection
Phillipps avec la cote 4715 et a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888.
Demi-reliure, toile anglaise ; au dos, le titre doré : Eusehii Caesariensis omeliae.
941. (4404). — S. Basilius. In Hexameron.
1. (F. 1). Prefacio Eustacii in exameron beati Basilii episcopi. =
PG., t. XXX, col. 869.
2. (F. 1-57). Exameron beati Basilii episcopi Cesaree. = Ibid.,
col. 870-968.
Les feuillets 57^ et 58 sont blancs.
3. (F. 58v). Fragment d'hymne à la croix.
Lie. Inclila perpetuis, o crux veneranda, diebus.
Parchemin; 58 feuillets, plus huit feuillets blancs au commencement du volume;
l^jSSS X 0"\142 ; XV« siècle. F. 58% on lit : F. Philippus de Bruxella religiosus
sancH Michaelis in Antwerpia. Demi-reliure moderne, dos en maroquin rouge.
942. (4922-24). SS. Basilius, Paghomius. Regulae.
1. (Feuillet de garde et f. 1-1 v). Fragments de vers mnémotech-
niques sur les livres de l'Ancien Testament.
2. (F. 3-8). Capitula in regulam sancti Basilii antistitis.
3. (F. 8^-89^). Régula sancti patris nostri Basilii episcopi (4).
4. (F. 90-108). Epistola eiusdem super institutionem monacho-
rum (5).
5. (F. 108v-110v). Prologus sancti Ieronimi presbiteri in regulam
sancti Pachomii abbatis (6).
6. (F. 111-114). Capitula in regulam beati patris nostri Pachomii.
(1) Cf. A. Harnack, Geschichte der altchristlichen Litteralur, 1893, 1. 1, p. 763-65.
(2) Epistola XXIV, p. 65-71, des L. Annaei Senecae philosophi epistolae quae
exslant, ex recensione L Lipsii et lo. Fr. Gronovii. Lugdun. Batavor., 1649.
(3) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, n, p. 250, decuria quinta.
(4) Publiée dans Lugae Holstenii Codex regularum, t. I, p. 67-108.
(5) Jbid., p. 455-64.
(6) Ibid., p. 25-26.
30 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
7. (F. 114-141). Precepta patris Pachomii hominis Dei (1).
8. (F. 141v-142v). [Epistola patris nostri Pachomii ad Syrum] (2).
Parchemin; 142 feuillets ; 0",135 X 0'°,09; XV« siècle. F. 2% il y a cette note:
Liber dornus Capelle b. Marie iuxla Angiam. Reliure ancienne, fort délabrée; ais
de bois recouverts de peau de truie ; au dos,'le titre doré : Regulae Basilij et
Pachomij M. S., restes de fermoirs en cuivre.
943. (4455-56). — S. Basilius. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
Les feuillets 1^-2 sont blancs.
2. (F. 2^-3). Divers extraits des Pères de ieiunio.
3. (F. 3v). Des. Erasmus Roterodamensis ornatissimo viro D. loanni
Gholero praeposito Gariensi (3).
4. (F. 4-10). Basilu magni de ieiunio oratio prima, Erasmo inter-
prète (4).
5. (F. 11^-16). EiusDEM de ieiunio oratio secunda, eodem Erasmo
interprète (5).
Les feuillets 16^-17^ sont blancs.
6. (F. 18-66). Divi patris nostri Basilii vere magni de Spiritu
sancto ad Amphilochium Iconii episcopum, interprète Erasmo Rote-
rodamo (6).
7. (F. 66^-71). Sancti patris nostri Basilii archiepiscopi Gesarie
Gappadocie expositio in propheta Esaia, D. Erasmo Roterodamensi
interprète (7).
Papier; 71 feuillets; 0",20 X O'^M; XVP siècle. Ce volume provient de l'ancienne
bibliothèque des boUandistes, il en porte, f. 1, l'ex-libris : >ï< MS. 153 ; f. 3, on
lit: Societatis lesu Ântverpiae D[omus] P[rofessae]. Demi-reliure moderne, dos en
maroquin rouge ; au dos, le titre doré : BH Basilii Erasmo interprète, de laudibus
ieiunii, super Isaiam.
944. (IL 2570). — S. Gregorius Nazianzenus. Opéra.
1. (F. l-2v, 3v). Passio sancte Katherine virginis. Inc. Sanctam
ecclesiam apostolorum praedicatione fundatam. Des. qui ab Alexan-
dria trium ebdomadarum itinere distat translatum .... ad laudem et
gloriam ...
(1) i6id., p.26-36.
(2) Ibid., p. 41-42.
(3) Voir Desiderh Erasmi Roterodami opéra omnia, Lugduni Batavorum, 1706,
t VIII, col. 535-36.
(4) i6td., col. 535-41.
(5) Ibid., col. 541-46.
(6) Ibid., col. 493-534.
(7) Ibid., col. 483-90.
s. GRÉGOIRE DE NAZIANZE 31
2. (F. 4-26^). Apollogeticus Gregorii Nazanzeni episcopi de greco
in latinum translatus (1).
3. (F. 26^-33). EiiJSDEM de epiphaniis sive de nalali Domini.
4. (F. 33-40^), EiusDEM liber de communibus vel secundis epy-
phaniis.
5. (F. 40^-47). EiusDEM de Pentecoste et de Spiritu sancto, dicta in
aecclesia Gonstantinopolitana.
6. (F. 47-54^). EiusDEM liber in semetipso de agro regressus.
il. (F. 54^-59). Liber eiusdem de Hieremia, dicta présente impera-
3re apud quem et intercedit pro quadam periclytata.
8. (F. 59-66V). Liber de reconciliatione monachi (2).
9. (F. 66^-73^). Liber Gregorii Nazanzeni episcopi de grandinis
astatione, cum pater episcopus reticeret.
10. (P. 74-83). Liber sancti Laurentii de duobus temporibus. =
>L., t. LXVI, col. 89.
11. (F. 83^-84). [De septuagesima].
Parchemin; 84 feuillets ; 0'»,343 X 0'»,252; X« siècle, saufles feuillets 1-2% 3^ qui
furent écrits au XII* siècle sur deux colonnes ; très belles et très curieuses lettrines
u trait, relevées de quelques couleurs, entrelacs et personnages. F. 3, une inté-
ssante miniature représente S. Grégoire de Nazianze offrant son livre au Christ
sis sur le globe terrestre; dans une grande auréole on lit :
Celum perpétua virtulis iure guberno,
Âtque meis pedibus incurvât pondéra mundus.
u-dessus du Christ, il y a les archanges Gabriel et Raphaël, et à côté la Vierge et
S. Jean-Baptiste ; en dessous, à gauche et à droite de S. Grégoire se trouvent
divers saints et lui-même tient par la main le scribe du hvre, qui, en habit de
bénédictin, prononce cette prière. Âufer fiinc scelera quoi sunt hic grammata
scripta. Postulat extensis Gregorius brachiis. F. 1, il y a la note : Liber monasterii
Slabulensis, et f. 4 : Iste liber pertinet monasterio Stabulensi in Ardenna (3). Plus
tard, ce volume a fait partie de la collection Phillipps, car f. 1, il y a la cote :
Phillipps MS., 12349. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1900.
Reliure ancienne ; ais de bois recouverts de veau ; au dos, le titre doré Gregor •
Nazian • opéra MS.
945. (8414-19). — S. Gregorius Nazianzenus. Opéra.
1. (F. 3v). Table des matières.
2. (F. 3V-25). Vita et actus sancti Zwitberti. = BHL., n. 7491.
(1) La Praefatio Rufini ad Apronianum se trouve PG., t. XXXVI, col. 735-36.
Au sujet de l'édition des autres morceaux contenus dans ce manuscrit, voir ibid.
(2) Cette pièce se termine par la rubrique suivante, en capitales rustiques :
Usque hue conluli de codice sanctae Melanie Rome.
(3) Cf. Th. Gottlieb, Ueber Mitlelalterlichen Bibliolheken, Leipzig, 1890, p. 285,
n. 30 ; Catalogue d'une belle collection de livres et de manuscrits précieux sur vélin
du VHP et du IX^ siècle, Gand, 1847, p. 25-26, n. 272. - .
32 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 25-26). Epistola exhortatoria domini Rixfridi, episcopi
Traiectensis, ad sanctum Ludgerum, episcopum Monasteriensem,
super inquisitione miraculoruni et canonizatione sancli Zwitberti
episcopi. = ^//L.,n.7492.
4. (F. 26-35^). Epistola sancti Ludgeri, episcopi Monasteriensis
rescripta domno Rixfrido, episcopo Traiectensis ecclcsiae, super
miraculis Zwitberti episcopi. ^ BHL., n. 7492.
5. (F. 36-56V). Appollogeticus sancti Gbegorii Nazanzeni de greco
in latinum translatus per Rufinum (1).
6. (F. 56^-62). EiusDEM liber de communibus vel secundis epi-
phaniis.
7. (F. 62-68). Liber sancti Gregorii Nazanzeni de epiphaniis sive
de natali Domini translatus e greco in latinum per Rufinum presbi-
terum.
8. (F. 68-72). Liber S. Gregorii episcopi Nazanzeni de Iheremie
dictis ... translatus e greco in latinum per Rufinum presbiterum.
9. (F. 72-74). Vita sancti Plechelmi. = BHL., n. 6867.
10. (F. 74-100^). Vita sancti Ludgeri confessoris et Monasteriensis
episcopi. = BHL., n. 5942.
IL (F. 100^-101^). Vita sanctissimi confessoris Ghristi Liudgeri. —
Additions au texte précédent.
Parchemin; 101 feuillets; 0'",252 X 0™,173; XV« siècle; très jolies lettrines
rehaussées d'or; initiales en toutes couleurs. F. % on lit : Sum Theodori a Renesse
Wulpii. N. B. Hic liber nobis ab eodem nobilissimo et humanissimo Domino
donalus; l'ex-libris >J< MS. 78 des anciens bollandistes se trouve f. 1 et au verso
de la couverture. Reliure ancienne veau brun estampé (2).
946. (8436-38). — S. Gregorius Nyssenus. De virginitate, en grec.
Toû èv dYioiç Tiaipôç fijuujv rpr)Yopîou èîTiO"KÔTrou NùaoTiç èmcrTGXri
TTpoTpeTTTiKr] eiç TÔv Kai' dpeTriv pîov Tiepi irapôeviaç. = PG., t. XLVI,
col. 317 sqq.
Les deux feuillets de garde, en parchemin, du XIV^ siècle, con-
tiennent des fragments d'un traité de médecine, en latin.
Papier; 61 feuillets; O'^.SSe X 0'°,170; XVP siècle. Sur le premier feuillet de
garde, on lit : loannis Livinei Torrenlij Teneramundani, et l'on voit l'ex-libris de
la bibliothèque des anciens bollandistes >ï< MS. 154. Reliure parchemin (3).
(1) Cf. supra n. 944 (II. 2570), 2", ainsi que pour les autres pièces de S. Grégoire
de Nazianze qui se trouvent dans ce manuscrit.
(2) Voir une description de ce volume dans Catal. cod. hagiogr. bibl. reg.
BruxelL, t. II, p. 209-10.
(3) Cf. H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de la bibliothèque royale de^
Bruxelles, p. 13, n. 20.
l^r s. GREGOIRE DE NYâSE 33
I^P 947. (1487D). — S. Gregorius Nyssenus. De beatitudinibus, en
grec.
ToO 6V dyioiç TraTpôç fijuijùv fpriYopiou èmcrKÔTrou xfiç NùcrcTriç eiç
Toùç jLiaKapicjjuoùç Xôyoi. = PG., t. XLIV. col. 1193 sqq.
Papier; 65 feuillets, plus six de garde; 0™,198 X*0'»,170; XVIe siècle (1593), car
f. 65% il y a cette note : TeXeuxriaavToç qpeO toO XoYoGéxou, àvGirXripujaa é^ùj
TÔ éXXeÎTTov toDto toO ,2 pi a' Tp^xovxoç ëxouç, év jurjvi a€TrT€|u3p (uj, ivb. p'.
Au verso de la couverture, on lit : f Tô Trapôv ^i^Mov ô irepiéxei Xô^ouç toO
Nûaariç TpriTopiou, ^Tpâqprj bià Xeipôç toO iroTè XoYoeéTou 'AXeSdvbpou, utoO
briXabr] i^paKoç toO jucyoîXou XoYoGéTou toO tô àba|uiaîov
?Toç év TLp -rraTpiapxiKtp 0ÎK0U|ueviKiù epôvuj Tfjç KujvaTavTivouTrôXeuuç dtKjuciaav-
Toç, ou Kttl ri év Tuj T^Xei toO pipXiou éoxctTri aeXiç îbiôxeipoç inrdpxei , àvaîrXripui-
aavToç TÔ éXXeÎTTov bià tô TeXeuTfiaai tôv ^nÔévTa uiôv aùxoû irpô toO Xapeîv
uépaç TÔ pipXi'ov KaGà KàKeîvoç éKeior] oriMeioî îbia Xeipi. Deux colonnes. Sur le
premier feuillet de garde, Tex-libris gravé de Frédéric Norlh, Earl of Gmlford-
Reliure orientale; maroquin noir estampé; au dos, le titre doré : fpriYopiou
Nûaoriç XÔYoi (1).
1948. (21836). — S. Gregorius Nyssenus. In psalmos, en grec.
1. (F. 1-2^). TTivaH tujv KecpaXaiujv toû Xôyou toû eiçxàç èiriYpaqpàç
)v v|ia\)Liujv.
2. (F. 3-92). ToO èv aYÎoiç Traipoç f],uijDv fpriYOpiou Nùocrriç èHr|-
(Tiç eîç Tàç èTTiYpacpàç tuùv ipaXjuiùv. = PG., t. XLIV, col. 432-608.
Papier; 92 feuillets, plus cinq de garde; 0'",210 X 0"',150; XVP siècle, car f. 92,
d'une écriture un peu différente du reste du texte, il y a la note : f tô Trapôv
Pi^Xiov ëYpâqpri bià xeipujv iepeuuç 'iuudvvou toO EùpmiuuTOU toO émKeKXrijaévou,
eîjxîov a qp 0 T ' ■ Mn^i aÙYOùcTTiu. Sur le premier feuillet de garde, au verso,
on lit : Ex libris Wilfiel[mi] Lindani 1576 (2). Ce volume fut acquis en mai 1863,
à la vente des livres de Van Alstein (3), pour fr. 1,65. Reliure parchemin blanc. (4).
949. (II. 960). — S. Gregorius Nyssenus. Opéra ex versione Bur-
GONDiONis Pisani (5).
1. (F. Iv). Index.
Le feuillet 2 est blanc.
(F. 3-50). [BuRGONDioNis Pisani liber sancti Gregorii Nysseni].
[3. (F. 51-112). Explanatio super Apocalypsim.
f4. (F. 113-143^). [Explanatio in Cantica Ganticorum].
il) Voir H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de la bibliothèque royale de
'ruxelles, p. 12-13, n. 19.
(2) Guillaume Lindanus fut évêque de Ruremonde et de Gand. Voir Biographie
nationale, t. XII, p. 212-16.
1(3) N. 315 du catalogue.
14) Voir une description de ce volume par H. Omont, op. cit., p. 12, n. 18.
p) Voir Fabricius-Mansi, JJibl. lat.mcd. et inf. aet., 1. 1, col. 304.
34
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
Parchemin; 143 feuillets, plus trois de garde à la fin; 01^,247 X 0^148;
XIII* siècle. F. 2* et 3, on lit : Liber sancle Marie de Camberone, et au bas d'un
grand nombre de pages, il y a la note : de Camberone. F. 2% se trouve l'ex-libris
Sir T. P. Middk Hill 355. Ce volume a été acquis en 1888 pour 60 francs. Reliure
moderne, chagrin brun estampé, avec l'inscription en relief : Regia Bibl. Belgica.
950. (11385). — NoNNUs (1). Scholiae in Gregorium theologum,
en grec.
1. (F. 1^'). Note, en latin, sur la traduction faite par Billius des
scholies de Nonnus.
2. (F. 2-79^). ZuvaYUUYn J^cii èHr|Yn<5"iç ujv l\xvx\(5^r[ icTTopiiùv ô èv;
dTCoiç Ttairip fnuuùv fpriTÔpioç ô GeoXoYÔç tiùv èv TipiuTUj airiXiieuTi-^
Kujv. = PG., t. XXXVI, col. 98.
3. (F. 80-111^). ZuvaTUJTn ^ai èHnfriaiç iLv ëjuvricJOri laiopiiùv ô èv
àYioiç TTaifip fiiuujv fpriYÔpioç ô 0eo\oYÔç...èv (TTr|\iTeuTiKLp 5euTépuj.=^
Ibid., col. 1035.
4. (F. 112-129). ZuvaYUJYri Kai èHnïriO'iç iLv ë|avr|cr9r| io"Topiujv ô èv]
dTÎoiç fpriTÔpioç ô GeoXoTOç èv tlù eîç BaoïXeiov tôv jnéxav èiriTUcpiiu,
ou n dpxn-''EjueXX€v dpa. = Ibid., col. 1057.
5. (F. 129-145^'). XuvaYUJYH Kai èHr|Yn<5"iç iî»v è)Livr|O'0r| îdTOpiuJV ô èv
dYioiç TraTtîP rjM^v fpriYÔpioç ô 0eoXoYÔç èv tlD eîç là cpiùra Xôyuj, ou
f| dpxn • TTdXiv Iriooûç ô èjiiôç Kai TrdXiv. = Ibid., col. 1065.
Papier; 145 feuillets; 0™,208 X 0°>,145; XVP siècle. F. 2, on lit, au bas de lî
page : De Scot, et au haut : Societatis lesu Ântverpiae D. P. Le timbre rouge de h
Bibliothèque nationale de Paris R.F. se trouve f. 2 et 143". Reliure, veau estam]
au chiffre IHS (2).
951. (1782-84). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1^-70^). Liber exameron beat! Ambrosii antistitis. == PL,
t. XIV, col. 123 sqq.
2. (F. 71-88^). Liber eiusdem de paradiso. = Ibid., col. 275.
3. (F. 88^-105). De Chain et Abel. Ambrosius. = Ibid., col. 315.
4. (F. 105-105^). Sermo. Inc. Fratres, operamini neque seducaminii
Des. tu pro nobis supplica, tibi laus et gloria per eterna seculaj
Amen.
Sur les deux feuillets de garde du commencement et de la fu
fragments d'un acte notarié passé à Liège en 1352.
Parchemin; 105 feuillets, plus quatre de garde; 0",27 X 0'»,18; X« siècle. Ce
volume provient des Chartreux de Zeelhem près Diest, car sur les deux feuillets
(1) Sur Nonnus, voir E. Patzig, De Nonnianis in IVorationes Gregorii Nazian-
zeni commentariis. Lipsiae, 1890.
(2) Ce manuscrit est décrit par H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de
bibliothèque royale de Bruxelles, p. 12, n. 17.
s. AMBROISE 35
de garde du commencement on lit : Domus Carlhunendum prope Diest. — Pertinet
ad Carthusiam prope Diest, F, 2 ; et f. l'' : Pertinet ad Carlkusiam prope Dyest.
F. 1, 1^ et 2 :Societatis lesu Lovanii M. B, Demi-reliure moderne.
952. (1893-99). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 1^-14). Liber sancti. Ambrosii Mediolanensis episcopi de
resurrectione. = PL., t. XVI, col. 1315.
3. (F, 14-21). Tractatus sancti Ambrosii de interpellatione sancti
lob. = PL., t. XIV, col. 797.
4. (F. 21-30). EiusDEM de David interpellatione. = Ibid., col. 811.
5. (F. 30-34v). Eiusdem tractatus de interpellatione lob. = Ibid.y
col. 827.
6. (F. 34^-41^). De interpellatione David. = Ihid., col. 837.
7. (F. 41^-58). EiusDEM de 1 ohidi. = Ibid., col. 759.
8. (F. 58-G5V). [Apologia David]. = Ibid., col. 851.
9. (F. 65^-73). Expositio sancti Ambrosii in psalmo quinquage-
simo. = Ibid., col. 1067.
10. (F. 73-86V). [De poenitentia David]. = Ibid., col. 887.
Parchemin; 86 feuillets ; 0'",25 X 0",17; XI» siècle; très jolies lettrines. F. 1, on
lit : Liber canonicorum regularium vallis sancti Martini in lovanio, et f. 44" et 86'' :
Est liber hic sancti Martini lovaniensis (1). L'estampille rouge, aux faisceaux, de la
Bibliothèque nationale de Paris se voit f. 1 et 86^. Reliure ancienne restaurée, veau
brun; sur le plat, étiquette avec la cote à l'encre rouge E. XIX.
_953. (5606-10). — S. Ambrosius. Opéra.
i. (F. lv-78). Sancti Ambrosii de Spiritu sancto libri III. = PL.,
:VI, col. 703 sqq.
l (F. 79-89V). [Ambrosius]. De incarnatione. = PL., t. XVI, col. 817.
\. (F. 89-125). Ipsius. De fide. == Ibid., col. 527-590, les deux
premiers livres.
4. (F. 125-139^). Gesta episcoporum Aquileiae adversum hereticos
arrianos.
r) [Epistola concilii Aquileiensis ad episcopos Galliae] (2).
^h) [Epistola eiusdem concilii ad Gratianum et Valentinianum et
Theodosium imperatoresj (3).
c) Nomina episcoporum qui supter scripserant hanc (4).
d) [Gesta] (5).
(1) Cf.SANDERus, Bibl. beUjic. ms., part, ii, p. 209.
(2) Labbe, Sacrosancla Concilia, t. II, col. 992.
(3) /6id., col. 993-95.
(4) Ibid., col. 978-79.
(5) Ibid., col. 979-92.
36 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
5. (F. 140-150). Ambrosii de Me. = PL., t. XVI, col. 552, caputj
primum — col. 566.
6. (F. 150). Versus.
Inc. Ambrosii quicunque Icgis pia dogmata patris.
Des. ... tribuas régna subire poli.
Parchemin; 150 feuillets; 0™,23 X O"*,!?; XI'- siècle; rubrique en capitales
rustiques; signatures A-M. F. 1, on lit : Monasterii Gemblacensis. Reliure du
XVII® siècle, veau racine; au dos, titre doré : D. Ambras, de Spiril. ; tranche rouge.
954. (9377). — S. Ambrosius. In Lucam.
Liber sancti Ambrosii Mediolanensium episcopi in evangelio secun-
dum Lucam digestus. = PL., t. XV, col. 1527 sqq.
Parchemin ; 108 feuillets; 0™,35 X 0'",24 ; XI" siècle ; deux colonnes ; très jolies
lettrines. F. 1, il y a la note : Liber Sancti Laurenlii extra muros leodienses. Reliure
moderne, veau racine; au dos, le titre doré reproduit à l'intérieur du volume sur
une étiquette en maroquin rouge : S. Ambrosius in Lucam ; en dessous, les armes
de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
955. (10779-80). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1). Index écrit au XV« siècle.
2. (F. P). Titres des divers traités.
3. (F. 2-67). [S. Ambrosius. De fide ad Gratianum Augustum libri
quinque]. = PL., t. XVI, col. 527 sqq.
4. (F. 67-111). Liber sancti Ambrosii episcopi ad Gratianum
Augustum de Spiritu sancto. = Ibid., col. 703 sqq.
5. (F. 111-128^'). Eiusdem liber de incarnatione Domini. = Ibid.,
col. 817 sqq.
6. (F. 128^-134). Eiusdem de misteriis. =- Ibid., col. 389 sqq.
7. (F. 134-145^). De sacramentis. = Ibid., col. 417 sqq.
8. (F. 145V-156V). Tractatus eiusdem de Nabuthe. = PL., t. XIV,
col. 731 sqq.
9. (F. 156v). Diverses notes.
a) Vers.
Sepe per equoreas iam palmula mersa procellas.
Tandem littoreis nos fessos appulit oris,
Exin securi letum peana pericli
Prosequimur Domino, cui laus sit summa sub evo.
6) Hymne. = i?i/., n. 14717.
c) Préceptes pour le chant, avec neumes. Inc. Gaute, cantor,
cantus cane. Des. Gane canulis creatorem.
Parchemin; 156 feuillets; 0°',279 X 0'",207; XIP siècle; superbes lettrines ei
toutes couleurs. F. 1, il y a la cote MM, 3-12 et la note : Liber sancti Lnurentii
marliris in leodio. Si quis abslulerit vel furatus fuerit, anatema sit. Fiat, fiât. Sui
s. AMBROISE 37
le même feuillet, on lit : Fuit hoc volumen religalum anno i486 menue novembri a
nonno Pelro MychaelU de ÂUenhoven requisitis ad hoc de lahoribus suis lucratis
per UcenUam. Oretis pro eo. Obiit anno 1496°, VIP idus mai cuius laboribus in
ecclesia et pro commodo fratrum reparata sunt multa, pro quibus omnibus habeat
vitam eternam. Amen. Le timbre rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale
de Paris se trouve f. l'' et f. 156''. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre
doré reproduit à l'intérieur sur une étiquette de maroquin rouge: Àmbrosius de
divinitate etc. XII saec; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription Bibl.
royale.
956. (1730-33). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1-115^'). S. Ambrosii epistolae. Les lettres publiées dans
PL., t. XVI, nn. 7, 65, 67, 27, 4, 28, 37, 39, 79, 38, 29, 30, 31, 33, 69,
76, 81, ÏO, 71, 77, 34-36, 72, 53, 54, 58, 50, 43, 24, 44, 48, 49, 45, 83, 2,
47, 55, 46, 32, 86, 88, 3, 68, 52, 85, 87, 66, 59, 25, 15, 16, 91, 64, 8, 5, 6,
60, 84, 90, 89, 19, 73-75, 78, 80, 26, 72, 56, 17, 18, 40, 21, 20.
2. (F. 115V-123). De obitu Theodosii imperatoris. = PL., t. XVf,
col. 1385 sqq.
3. (F. 123-125^). Tractatus de sanctis Gervasio et Protasio raarti-
ribus inventis et depositis. = BHL., n. 3513.
4. (F. 125V-136V). De Nabuthe. = PL., t. XIV, col. 731 sqq.
Parchemin; 136 feuillets, plus deux de garde ; 0",29 X O'^jlSS; XIIP siècle ; deux
colonnes; initiales rouges et vertes. F. 1, il y a la note : Ex parte confratris nostri
f. lohannis Vlimmerii, et f. 125'' : Ex parte P. loannis Vlimmerii (1). L'estampille
rouge de la bibliothèque nationale de Paris se voit f. 1 et 125". Demi-reliure
moderne; dos en maroquin rouge, avec les titres dorés des divers traités et le
chiffre couronné de Léopold P^
957. (II. 949). - S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 2-96). Explanatio Ambrosii Mediolanensis urbis episcopi in
evangelio Luce. = PL., t. XV, col. 1527 sqq.
3. (F. 96^-101^). Passio vel vita sancti Albani niartiris. = BHL.,
n.201.
4. (F. 102- 189^). [HoNORius Augustodunensis]. Spéculum ecclesie. =
PL., t. GLXXII, col. 815 sqq.
Parchemin ; 189 feuillets ; 0'",31 X 0™.237 ; XIII« siècle ; deux colonnes ; quelques
jolies lettrines en toutes couleurs; signatures Â-K, 1-XL F. 2 et 188% on lit la
note : Liber sancte Marie de Camberone, et la cote de Camberone se trouve ff. 9, 16,
21, 28, 35, 41, 52, 59, 67, 76, 85, 93, 102, 110, 116, 125, 133, 137, 144, 149, 155, 161,
(1) Vlimmerius, chanoine de Saint- Augustin, mort à Louvain en 1597. Voir pour
ses travaux, Foppens, Bibl. beUjica, p. 747. On peut conclure de cette note du manu-
scrit 1730-33 que ce volume a appartenu au prieuré de Val-Saint-Martin. En effet,
Sanderus, liibl. belq. ms., part, ii, p. 209, signale dans la bibliothèque de ce mona-
stère un volume Ambrosii cplstolae.
I
38 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
165, 174, 183. F. 1, il y a l'ex-libris de Thomas Phillipps : Sir 1. P. Middle Hill 343
Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. ReUure moderne, veai
brun estampé, avec l'inscription : liegia Bibl. Iklgica ; fermoirs en cuivre (1).
958. (1413-16). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 1^-63^). Beati Ambrosii archiepiseopi in exameron. = PL.,
t. XIV, col. 123 sqq.
3. (F. 63^-80^). EiusDEM de paradyso. = PL., t. XIV, col. 275 sqq.
4. (F. 80^-100). EiusDEM de Gain et Abel. = Ibid., col. 315 sqq.
5. F. 100-114). S. AuGusTiNus. De heresibus. = PL., t. XLII,
col. 21 sqq.
Parchemin ; 114 feuillets ; 0°'j29 X 0^,21 ; XIIP siècle ; deux colonnes; «Signatures
i-xni. F. 1, il y a une note de provenance grattée, oiJ on lit encore : Liber [iste
Carlhusie prope] diesthemium (?) est. Demi-reliure moderne ; dos en maroquin
brun avec le titre doré des divers traités.
959. (11.978). — S. Ambrosius. Liber Hexameron.
1. (F. 1-88^). Liber hexameron sancti Ambrosii. = PL., t. XIV,
col. 123 sqq.
2. (F. 88^'). [Epistola de sacerdole qui occidit latronem].
Parchemin; 88 feuillets; O^jSTô X 0'",174; XIII« siècle; très joHes lettrines; ini-
tiales en vert; signatures i-x. F. 88% on hi : Liber sancti Gilleni. Servanti bene-
dictio, tollenli maledictiOf fiât, fiai, amen (2). Au verso de la couverture, se trouve
l'ex-libris Sir T. P. Middle Hill, 369. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque
royale en 1888 pour 100 fr. Reliure moderne, veau estampé, avec l'inscription :
liegia Bibl. Belgica.
960. (IL 1097). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1-64V). [Ambrosius. De officiis]. = PL., t. XVI, col. 23 sqq.
Inc. mutil. quia servivimus ipsi.
2. (F. 64^-78). Epistola sancti Ambrosii episcopi ad Vercellenses. =
Ibid., col 1189-1220.
3. (F. 79-90). De consolatione Valentiniani (3). = Ibid., col. 1357 sqq.
4. (F. 90-161). Exameron sancti Ambrosii episcopi Mediolanensis.=-
PL., t. XIV, col. 123 sqq. Des. mutil. aut egritudinis inequa[litate]...
Parchemin; 161 feuillets; 0™,305 X 0'",22; XlIIe siècle; deux colonnes; quelques
belles lettrines; signatures i-xxi. Ce volume provient de l'abbaye d'Aine (4); plus
(1) Voir une description de ce volume dans Catal. cod. hagiogr. bibl. reg^
Bruxell.,i. Il, \).A39-40.
(2) Ce volume portait autrefois dans cette bibliothèque la cote QQQ. Cf. A. PoB
CELET, S. I., Annales de l'abbaye de Saint-Ghislain, p. 391.
^3) En marge, on lit cette note : Liber iste non legatur in conventu.
(4) Voir Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 243, decuria nona.
s. AMBROISE 39
tard il a été le n. 4678 de la collection Phillipps. La Bibliothèque royale Fa acquis
en 1888. Demi-reliure, toile anglaise; au dos, les titres dorés des divers traités.
961. (1834-37)! — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1-88^). Liber beati Ambrosh Mediolanensis episcopi in exa-
meron. = PL., t. XIV, col. 123 sqq.
2. (F. 89-1 12v). Liber beali Ambrosh episcopi de paradiso volupta-
tis. = Ibid., col. 275 sqq.
3. (F. 113-142). Liber beati Ambrosh episcopi de Abel et Gayn. =
Ibid., col. 315 sqq.
4. (F. 142^-166^). Liber beati Ambrosh episcopi de sacramentis. =
PL., t. XVI, col. 417 sqq.
Parchemin; 166 feuillets; 0'",257 X 0'",173; XVe siècle (1467), car on lit, f. 88^ :
Scriptus ac fmilus per manus fratris Henrici TestcU anno Domini M'^cccc"lxviP ,
orate fideliter pro eo. Initiales rouges et bleues. Au verso du premier feuillet de
garde, il y a la cote : W. 4, et au verso du second, la note : Iste liber perlinet fra-
tribus monasterii de Korssendonck ordinis canonicorum regularium situm prope
Turnhout. L'estampille R.F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1
et 142''. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé, sur le premier plat,
l'étiquette : Ambrosius inexamero cum aliis in Korssendonck.
962. (563-75). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. Iv). Table des matières.
2. (F. 2-50). Ambrosius. De officiis. = PL., t. XVI, col. 25 sqq.
3. (F. 50^-69). [Ambrosius]. Liber de Abraham et Ysaac. = PL.,
t. XIV, col. 417 sqq.
4. (F. 69v-77v). Liber eiusdem de Esau. = Ibid., col. 569 sqq.
5. (F. 78-86). Liber eiusdem de Nabot Ysraelita.= i/»/(/.; col. 731 sqq.
6. (F.86-98v).Liber eiusdem de patriarcha lacoh.= Ibid., co\.^91 sqq.
7. (F. 99-109). Liber beati Ambrosh de patriarcha loseph. = Ibid.,
col. 641 sqq.
8. (F. 109-116). Liber eiusdem de benedictionibus patriarcharum. =
Ibid., col. 673 sqq.
9. (F. 116-135V). Liber eiusdem de excessu et de resurrectione fratris
sui Satyri. = PL., t. XVI, col. 1289 sqq.
10. (F. 136-148^). Dicta beati Ieronimi presbiteri de vita sancte
Paule. = BHL., n. 6548.
11. (F. 148^-15 Iv). Narratio beati Ieronimi de captivo monacho. =
i?//L., n.5190.
12. (F. 151V-153V). Vita Frontonii. = BHL, n. 3189.
13. (F. 153V-155V). Vita S. Marine monache = BHL., n. 5528.
14. (F. 153-161^). Beati Fursei viri admodum religiosissimi vita. =
BHL., n. 3209.
15. (F. 161V-165V). Vita beati Fursei secunda. = BHL., n. 3213.
40 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 165 feullets; 0%33 X 0%22 ; XIV« siècle, les ff. 136-165, et
XV« siècle; deux colonnes; capitales rouges et bleues ; quelques initiales ornées.
Ce volume provient du monastère de Corsendonck, car f. 1, il y a cette note :
Liber canonicorum regularium in Korsendonck, puis f. 135'', en rouge : Ihesus
nutem tacebat. Korssendonck, et sur le premier plat, une étiquette sous corne
Yiorie ceiieinscnplion : Âmbrosius de o/ficiis cum aliis in Iiorss\endonck]; sur le
premier plat à l'intérieur, il y a la cote: W. 4. L'estampille rouge 11. F. de la
Bibliothèque nationale de Paris se tiouve f. 2 et 165\ Reliure ancienne, veau
estampé sur ais de bois; restes de fermoirs (1).
963. (2897-902). - S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. P). Table des matières.
2. (F. 2-31). Liber sancti Ambrosii episcopi de bono mortis. =
PL., t. XIV, col. 539 sqq.
3. (F. 31-59^). Liber eiusdem de Esau et fuga seeuli. = IbkL,
col. 569 sqq.
4. (F. 60-104^). Liber eiusdkm de lacob et vita beata. = IbicL,
col. 597 sqq.
5. (F. 105-154V). Liber niagistri Rigardi de Sangto Vigtore super
psalmum Afferte Domino ftlii Dei. = FL., t. GXGVI, col. 285 sqq.
6. (F. 155-160). Sermo sancti Ambrosii episcopi de corporis et
anime misera vita. = PL., t. XL, col. 1332 sqq.
7. (F. 160- 175^). Sermo sancti Tohannis episcopi de patientia et
gratiarum actione. = PG., t. LX, col. 723-30.
Parchemin; 175 feuillets ; 0'n,165 X O^llo; XV« siècle; jolies initiales. F. \\ il y
a cette note : Isle liber pertinet Bethléem monasterio canonicorum, regularium prope
Lovanium ; f . 2 : Bethléem ; f. 175^ : Pertinet in Bethléem prope lovanium liber iste.
Dèmi-reliure moderne; dos en maroquin rouge, avec les titres dorés des différents
traités ; plus bas, le monogramme couronné de Léopold l^'^.
964. (10781-82). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1-9^). Libellas beati Ambrosii (2) episcopi de bono mortis. -■
PL,, t. XIV, col. 539 sqq.
2. (F. 10-1 Iv). loHANNis Grisostomi de penitentia. — Court extrait.
Papier; 11 feuillets, plus six de garde en tête du volume et six à la fin ;
XV» siècle ; deux colonnes. Le timbre rouge de la Bibliothèque nationale de Paris
se trouve f. 1 et f. 11^ Reliure moderne veau racine ; au dos, titre doré reproduit à
l'intérieur du volume Ambrosi. De bono mortis, etc. ; en dessous, les armes de
Belgique et l'inscription B. R.
965. (242-65). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1-lv). Table des matières.
2. (F. Iv). Tabula legendorum in refectorio.
(1) Voir une description de ce manuscrit dans Catal. cod. hagiogr. bibl. reg.
Bruxellensis, 1. 1, p. 250-51.
(2) La rubrique primitive portait Àuguslini.
s. AMBROISE 41
3. (F. 2). Vers en l'honneur de S. Ambroise.
Inc. Quid tibi sancta fides, pater o memorande, rependet?
Des. Perpetuam infelix his nequeat studiis.
Les feuillets 2^-3^ sont blancs.
4 (P. 3-4vj. Epistola fratris Iohannis de Lapide (1) de operibus
I. Ambrosii ad lohannem de Amerbach magistrum parisiensem.
5. (F. 4v). [Divisio operum S. Ambrosii in tria volumina].
6. (F. 5-6). Liber de dignitate humane conditionis. = PL., t. XVII,
col. 1015 sqq.
7. (F. 6-6^). Liber de misterio pasche. = Ihid., col. 672 sqq.
8. (F. 7^-9^). Annotatio capitulorum super libros hexaemeron
mcti Ambrosii.
9. (F. 10-51V). Libri hexaemeron sex. = PL., t. XIV, col. 123 sqq.
10. (F. 51V-70V). De virginibus libri quatuor. = PL., t. XVI,
)1. 187 sqq.
11. (F. 10'--11^'). Liber de viduis. = Ibid., col. 233.
12. (F. 77^-84). Adhortatio ad virgines. = Ibid., col. 335 sqq.
13. (F. 84^-92). De institutione virginis. = Ibid., col. 305 sqq.
14. (F. 92-94). Liber ad virginem devotam. == PL, t. XVII,
579 sqq.
15. (F. 94-1 13v). De vocatione omnium gentium. = Ihid., col. 1073
iq-
16. (F. 113V-125V). De paradiso. = PL., t. XIV, col. 275 sqq.
17. (F. 126-139V). De Gain et Abel. = Ihid., col. 315 sqq.
18. (F. 139V-155). De Noe et arca. = Ihid., col. 361 sqq.
19. (F. 155V-158). De dignitate sacerdotali. = PL., t. XVII,
col. 567 sqq.
20. (F. 158-161^). Orationes ad misse celebrationem. = IbkL,
col. 751 sqq.
21. (F. 161^-166). De fide orthodoxa contra Arrianos. = Ihid.,
col. 549 sqq.
22. (F. 166-173). De incarnationis dominice sacramento. = PL.,
t. XVI, col. 817 sqq.
23. (F. 173). [Paulinus de Nola]. Causa praecedentis tractatus.
Inc. Causa huius tractatus, ut refert Paulinus Nolanus episcopus, hec
fuit. Des. Debitum, fratres, cupio solvendum etc. Ut supra. = Ibid.,
col. 817.
24. (^F. 173-176). Annotatio epistolarum sancti Ambrosii ... per
X libros digestarum.
(1) Au sujet de Jean de Lapide, chartreux de Bàle, voir Th. Petreius, Bibliotheca
Carlusiana, Coloniae, 1609, p. 207-9. T utefois cette lettre n'est pas citée dans la
liste de ses ouvrages.
42
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
25. (F. 176-176V). [Epistola Gratiani et S. Ambrosii]. = Ibid,,
col. 875-79.
26. (F. 1 76^-1 82v). Sancti Ambrosii oratio funebris de obitu Valen-
tiniani imperatoris. = Ibid., col. 1357 sqq.
27. (F. 182V-191). [SiRiGii et Ambrosii epistolae]. = Ibid., col. 1121
sqq. et lettres nn. 42, 63, 23.
28. (F. 191-195^). Sancti Ambrosii episcopi ad Demetriadem (1).
29. (F. 195 ^-197^). Relatio sancti Ambrosii de passione sanctae
Agnetis.= J5/ÏL, n. 156.
30. (F. 197V-200). Sermo de misericordia (2).
31. (F. 201-230). De tide ad Gratianum. = PL., t. XVI, col.527 sqq.
32. (F. 230-238V). Ad Gratianum de Spiritu sancto. = Ihid,,
col. 703 sqq.
33. (F. 238V-258V). De penitentia. = Ibid., col. 465 sqq.
34. (F. 258^-263). De excessu fratris sui Satiri. = iM.,col. 1289sqq.
Les feuillets 263^-264 sont blancs.
35. (F. 264V-272). De fide resurrectionis. = Ibid., col. 1315 sqq.
Les feuillets 272^-274 sont blancs.
Parchemin ; 274 feuillets; 0'«,39 X 0°»,275; XVP siècle (1546, cf. f. 274''), et f. 248"
il y a la note : Anno Domini millesimo quingentesimo nono usu Cameracensis
dyocesis : ipso die Odulphi confessons ; deux colonnes; initiales rouges et bleues;
titre courant; ancienne pagination i-cclxxi. F. 274^^, on lit : Liber monasterii
Rubeevallis in Zonia iuxla bruxellam. Hoc volumen pro prima et maiori parte
scripsit [rater Huhertus de wijse professus in dicta monasterio (3). Ultimam vero
partem complevit fraler Cornélius Wischaven sacerdos professus eliam in eodem
monasterio (4). Oretur igitur pro ipsis ferventer ex charitate. Item multa in isto
volumine scripta sunt festivis diebus. Non venundetur. — Orate dilectissimi fratres
pro me fratre huberlo de tcyse confratre vestro. Anno xv^. xlvi ianuarii xxviii.
Reliure ancienne, veau brun estampé; traces de fermoirs.
966. (1918-25). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 1-lv). Epistola beati Ambrosii episcopi ad Marcellam sororemi
suam virginem. = PL., t. XVI, col. 187-89.
2. (F. lv-39v). Liber beati Ambrosii episcopi de virginitate. = Ibid.,
col. 189 sqq.
3. (F. 39^-53). Liber eiusdem beati Ambrosii de viduis. = Ibid.,
col. 233 sqq.
(1) Cette lettre, qui n'est pas de S. Ambroise, est publiée dans l'édition des \
œuvres de Prosper d'Aquitaine, Paris, 1711, in-fol., p. 933.
(2) Ce sermon se trouve dans l'édition des sermons de S. Zenon, Vérone, 1739,
in-4', p. 348
(3) Voir HAGioGRAPm BoLLkTUDiAm, Anecdota ex codicibus hagiographicis lohan-
nis Gielemans, Bruxellis, 1895, p. 257.
(4) Ibid., p. 256.
s. AMBROISE 43
4. (F. 53-55). Sermo eiusdem de Gedeone. = PL., t. XVI, col. 703-8.
5. (F. 55-55^'). Sermo eiusdem de eo quod scriptum est : Si filii
Abrahe estls. = Ibid., col. 665. Des. mutil. cum iudeis et incredulis
de...
6. (F. 56-103^'). De vocatione omnium gentium. = Ibid., col. 1073
sqq.
7. (F. 104-104^). ErasmiRoterodami prologus quem in methodo sua
edidit in suam translationem testamenti novi ex greco in latinum (1).
8. (F. 104^-189^). [Henrigus HerpJ. Directorium aureum internam
spiritualcm contemplativamque vitam sectari cupientibus (2).
9. (F. 190-207^). [Henrigus Herp]. Tractatulus de effusione cordis.
Inc. mutil. (c. xii)... di sunt non tam scientifici quam experti et veri.
10. (F. 208-229^). Très collationes venerabilis memorie patris
Henrigi Herp. Des. mutil. sanctis et amicis Dei. Dum de...
11. (F. 230-243). [Petrus Dorlandus]. Dyalogus inter castam vir-
ginem Geciliam et Franciscum. Des. mutil. hec sunt Gecilia et Kate-
rina. Iterum ille ... (3).
Parchemin; 243 feuillets ; O'^.Sé X 0«,16 ; XVI« siècle; les ff. 230-243 sont à
deux colonnes. L'estampille rouge, R.F., de la Bibliothèque nationale de Paris se
trouve f. 1 et f. 243\ Rehure moderne, veau brun estampé ; au dos, les titres dorés
des principaux traités et le chiffre couronné de Léopold I".
967. (9371). — S. Ambrosius. In psalmum GXVIII.
1. (F. 1-1 15v). Expositio de psalmo centesimo VU!" X^^^ sancti
Ambrosu Mediolanensis urbis episcopi. = PL., t. XV, col. 1197 sqq.
2. (F. 115v). Vers.
Inc. Nini Semiramis que tanto coniuge felix.
Des. Guius ad inferias hic cum love Mars tenet aras.
Parchemin; 115 feuillets; 0™,365 X 0'",245; XII« siècle; deux colonnes. Sur le
feuillet de garde, on lit : Liber sancti Laurenlii in leodio, si quis eum furatus fuerit
anathema sit ; au haut du feuillet, il y a la cote M-M, 3-2 ; au verso du même
feuillet, on lit : Liber monaslerii sancti Laurentii. Reliure veau racine ; au dos, le
titre doré : S. Ambrosius in psalmum CXVIII, XUsaec. ; plus bas les armes de
Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
(1) Erasmi Opéra omnia, t. V, col. 76.
(2) Sur Henri de Herp, voir S. DmKs, Histoire littéraire et bibliographique des
frères mineurs de l'observance de S. François, p. 7-13. La traduction latine du
Directorium a pour auteur Pierre Blomevenna. Sur les éditions de ce traité et des
deux suivants, voir S. Dirks, op. cit., p. 12.
(3) Au sujet de Pierre Borland, voir Biographie nationale, t. VI, p. 131-33.
L'ouvrage que nous signalons ici, a été publié à Louvain chez Thierry Marlens, en
1513, sous le titre : Devolissimi patris Pétri Dorlandi ordinis Carthusiensis, de nati-
vitate, converdone et vita invictissimae martyris beatissimaeque virginis Katherinae
oratione soluta non inelegans libdlus.
44
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
968. (21844). — S. Ambrosius. Super psalmo ccntesimo decimo
octavo.
1. (F. 1). Courts extraits des œuvres de S. Ambroise.
2. (F. 2). Notes d'É. Matthieu au sujet de ce manuscrit.
3. (F. 3-122^). Expositio beati Ambrosii episcopi de psalmo cente-
simo octavo decimo. = FL., t. XV, col. 1197 sqq.
Parchemin; 122 feuillets; 0'",367 X 0™,25 ; XII® siècle; deux colonnes; quelques
belles lettrines; initiales rouges et vertes; signatures i-xv. F. 1 et 122^ il y a la
note : Liber sancli Martini Tornacensis servanli benediclio. Amen. Amen (1).
Ce volume a été acquis en 1863 à la vente Van Alstein pour fr. 37,40. Demi-reliure
moderne; au dos, le titre : Ambrosius. Expositio de psalmo CXVIII. Saec. Xll.
969. (464-66). — S. Ambrosius. Opéra.
1. (F. 2-109^). Expositio sanctissimi Ambrosii Mediolanensis archi-
episcopi in psalmum centesimum decimum 8"™. = FL., t. XV, col. 1197
sqq.
Les feuillets 110-114^ sont blancs.
2. (F. 115-221). Explanatio beati Ambrosii episcopi super Lucam
evangelistam. = Ibid., col. 1527 sqq.
3. (F. 221^-222). Tabula. Evangelia secundum cursum anni ... de
quibus tractai beatus Ambrosius super Lucam.
Parchemin ; 222 feuillets, plus deux de garde; 0'",315 X 0'".22; XV" siècle; deux
colonnes; initiales rouges et bleues; ancienne pagination i-cxn et 1 à 105; titre
courant dans la seconde partie du volume ; signatures. F. 114, il y a la note : Liber
monaslerii Rubeevallis in Zonia iuxta Bruxellam ; ff. 2 et 222^, l'estampille rouge,
R.F.y de la Bibliothèque nationale de Paris. Reliure ancienne veau racine et
estampé; très jolis fers.
970. (4785-93). — SS. Ambroise, Augustin, Jérôme. Extraits.
1. (F. 1-4). Table alphabétique des matières.
2. (F. 5-lOv). Ambrosius super Lucam.
3. (F. 10-24). Ambrosius ex libro super Beati immaculati.
4. (F. 24-27). Ambrosius super epistolas Pauli.
5. (F. 27-30^). Ex libris beati Ambrosii de patriarchis, ex libro
secundo de Noe et archa.
6. (F. 31-33). Ex libro de bono mortis.
7. (F. 33-49^). Ex libro de Jacob et vita beata, et divers autres
courts extraits.
8. (F. 50-1 22v). Courts extraits des diverses œuvres de S. Augustin.
9. (F. 123-125V). Extraits de S. Jérôme.
10. (F. 126-133V). Ex omeliis Iohannis Crisostomi.
(1) Voir A. d'Herbomez, Les Manuscrits de l'abbaye de Saint-Martin de Tournai
aujourd'hui conservés à la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 22.
s. AMBROISE 45
11. (F. 134-136^). Fragment. Inc, mutil. ... indicium. Manifeste
sibi exigat de Deo quod velit.
12. (F. 136^-138^). Ex apologetico beati Gregorii Nazianzeni epi-
scopi.
13. (F. 138^-140^'). Ex sermonibus beati Leonis pape.
14. (F. 14£)v-142). Senega, in libro de tragediis.
15. (F. 142-143). Senega de naturalibus quaestionibus, ex libro 11°.
16. (F. 143-145^'). TuLLius, de offîciis in libro III^, in libro de ami-
Lcitia, desenectute, ex libro Tusculanarum Margi Tullii Gigeronis.
17. (F. 146-147). AuGusïiNus ex libro quaestionum veteris et novi
testamenti.
Parchemin; 147 feuillets; 0%258 X O^IS; XIIP siècle; les feuillets 134-145^ sont
deux colonnes ; signatures i-xx. F. 147'', on lit : Liber S. Marie de villari in bra-
inlia. Demi-reliure moderne; dos en maroquin rouge avec les titres dorés des
livers traités et le chiffre couronné de Léopold pr (1).
971. (5468). — Pseudo-Ambrosius. Gomment arius' in epistolas
^auli.
1. (Verso dupremier feuillet de garde). Note du XYIII^ siècle sur
ïTAmbrosiaster.
2. (F. 1-186). [Ambrosiaster]. - PL., t. XVII, col. 45 sqq.
3. (F. 186^).[Balderig[ chronicon episcoporumGameracensium]. —
'ragments, lib. I, c. 93-95, 96-97, 103 (2).
Parchemin; 186 feuillets; O^SSS X 0"',235; XII« siècle; très jolies lettrines.
\ 186, on lit : Liber sancti Pelri Gemblacensis. Reliure du XVIP siècle ; veau
iciné, titre doré : S. Ambros. sup. épis. S. Pauli.
972. (9372). — Pseudo-Ambrosius. Super epistolas Pauli.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 1^-143). Tractatus sancti Ambrosii episcopi Mediolanensis
in epistola ad Romanos, Gorinthios, Galathas, Ephesios, Philip-
penses, Thessalonicenses, Golossenses, Titum, Timotheum, Phile-
monem. = PL., t. XVII, col. 45 sqq.
Parchemin; 143 feuillets ; 0"i,375 X 0'",258 ; XlJe siècle; deux colonnes ; très
belles lettrines. F. 1, il y a la cote M-M, 3-1 et la note : Liber sancti Laurentii in
Leodio, qui se trouve répétée f. 143. L'estampille rouge de la Bibliothèque natio-
nale de Paris, aux faisceaux, se voit f. 1 et f. 143\ Reliure moderne, veau racine;
au dos, le titre doré: S. Ambrosius in epistolas S. Pauli XII saec.j reproduit à
l'intérieur du volume sur une étiquette en maroquin rouge ; plus bas, les armes de
Belgique et l'inscription Bibl. royale.
(1) Voir une description de ce manuscrit dans P. Thomas, Catalogue des manu-
scrits de classiques latins de la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 15.
(2) Cf. Le Glay, Chronique d'Arras et de Cambrai, par Balderic, p3ir\s, 1834.
46 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
973. (11351-52). — Nemesius. De natura hominis, en grec.
Le texte commence seulement au chapitre ii : AiacpujveÎTai
(Txébov. = PG., t. XL, col. 536.
Il est précédé d'un exemplaire imprimé de la traduction de Neme-
sius par NiGAisE VAN Ellebode, Anvers, Plantin, 1564, in-8° (1).
Papier; 83 feuillets; O^Mô X 0"',170. F. 1 du manuscrit, on lit : Oùkrujpoç Piae-
\{vou bujpov a(poa', /o. Livineij ex dono Victoris Giselini. Demi-reliure; dos en
maroquin rouge, avec le titre doré : Nemesii de natura hominis et le chiffre cou-
ronné de Léopold I*' (2).
974. (9987-91). — Prudentius. Garmina.
1. (F. 1-17). [Prudentii liber Cathemerinon].= PL.^t.LlX, col. 775-
858. Inc. mutil. v. 43 prooemii, ihid.^ col. 775. Des. post hymnum X,
2. (F. 17-61V). Liber perhistephanon. = PL., t. LX, col. 275-591.
Voici l'ordre des hymnes : 1, 5, 4, 6-9, 11, 13, 14, 2, 3, 10.
3. (F. 62-62V). Hymnus natalis Domini. = PL., t. LIX, col. 888-901.
4. (F. 62V-64V). Hymnus Epyphaniae. = Ibid., col. 901-914.
5. (F. 64V-65V). Hymnus de Trinitate. = Ibid., col. 915-22.
6. (F. 65^-68). Contra heresim qui Patrem passum affirmant. =
Ibid., col. 921-34.
7. (F. 68-69V). Contra unionitas. = Ibid., col. 935-50, v. 320.
A cause d'un feuillet arraché entre les feuillets 68 et 69, il manque
les vers 210-273.
8. (F. 69^-73). Adversus ludaeos. = Ibid., col. 950, v. 321-col. 967,
V.551.
9. (F. 73-76V). Contra homuncionitas. = Ibid., col. 967, v. 552-
col. 983.
10. (F. 76V.79V). De natura animi. = Ibid., col. 984-997, v. 952.
11. (F. 79^-81^). Adversum fantasmaticos qui Christum negant
verum corpus habuisse. = Ibid., col. 997, v. 953-col. 1006 (3).
12. (F. 81^-96v). Amartiginia. = Ibid., col. 1007-78.
13. (F. 97-126). Psychomachia. = PL., t. LX, col. 4-90.
14. (F. 127-154V). Contra Simaccon. = Ibid., col. 118-258. Des.
mutil., V. 964.
Il y a dans ce volume un certain nombre de gloses interlinéaires
en ancien haut-allemand, publiées par E. Steinmeyer et E. Sievers,
Die althochdeutschen Glossen, Berlin, t. II, 1882, p. 572-74 (4).
r
1
I
(1) Sur cette édition voir PG., t. XL, col. 485.
(2) Voir une description de ce manuscrit par H. Omont, Catalogue des manuscrits
grecs de la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 14, n. 27.
(3) L'ensemble des nn. 5-11 forme la pièce intitulée Apotheosis.
(4) Cf. Zeitschr. f.deulsch. Alterthum, t. V, 1845, p. 199-200 ; t. XI V, 1869, p. 12 ; t. XVI,
1873, p. 1-2, 92-94 et J. H. Galléè, Altsàchsiche Sprachdenkmaler, 1894, p. 319-23.
PRUDENCE 47
Parchemin ; 154 feuillets, les feuillets 21, 44, 88 sont comptés deux fois; 0"'s24 X
0»,165; XI« siècle; les feuillets 1-4, 15M6, 19-22, 38''-44bis, 62-64% sont à deux
colonnes. La Psychomachia est ornée de curieux dessins au trait, dont les sujets
sont indiqués par les rubriques suivantes, f. 97 : Ubi Abraham obtulit filium suum
Isaac ; f. 97* : Ubi quinque reges predati sunt Loth ; Abraham post predones
currit; f. 98 : Abraham, devictis hostibus, recepit Loth ; cum Victoria revertitur;
^98^^: Abraham décimas offert; Melchisedech Deo sacrificium offert; Abraham
sub arbore cum angelis loquitur ; f. 99: Prudentius orat; f. 99*: Fides pugnat
contra veterum culturam deorum; f. 100 : Fides veterum culturam deorum
prosternit et pede calcat; Fides martyribus sanctis coronas offert; f. 100*
Pudicitia contra Libidinem pugnat ; Fides Libidinem cum saxo percutit ; f, 101
Pudicitia Libidinem transfigit gladio; Pudicitia extinctam Libidinem increpat
f. 102 : Pudicitia gladium suum lavât in lordane flumine : f. 102* : Pudicitia gladium
suum sub altare recondit; Pudicitia inter varias acies vitiorum intrépide stat;
f. 103: IraPatientiam conto percutit; Ira Patientiam increpat; Ira lanceam suam
iacit contra Patientiam; f. 103* : lacula fracta iacent que miserat Ira contra Patien-
tiam ; Ira Patientiam gladio percutit; f. 104 : Gladius Ire frangitur, Patientia intre-
pida persévérante; Ira gladio suo se interficit; f. 104* : Patientia victrix Iram
mortuam increpat ; Patientia cum lob per médias acies transit ; f. 105 : Patientia
lob alloquitur; Patientia, devictis viciis, virtutibus associatur; f. 105* : Superbia
inter turmas effreni volitatequo; Superbia; f. 106: Superbia comminatur turbis;
Humilitas et Spes intrépide stant; f. 107 : Superbia inruere nilitur super Humilita-
tem et spem; Superbia cadit in foveam; f. 107' : Humihtas deiidet eam iacentem ;
f. 108 : Superbia iacet, Humilitati Spes offert gladium ; Humilitas amputât caput
Superbie; Humihtas caput Superbie affert secum; f. 108*: Superbiam extinctam
Spes increpat; f, 109 : Humihtas ascendit in celum ; Luxuria in cena sedet; f. 109* :
Luxuria, auditis tubis, ad bellum currit ; Luxuriam mirantur viri in curru; Luxuria
blandimentis virtutes decipit; f. 110: Viri, deiectis armis, secuntur Luxuriam;
cuncta acies versis signis ad deditionem transit; f. 110* : Sobrietas increpat acies
suadens eis ne sequantur Luxuriam ; f. 111* : Sobrietas crucem Domini offert
currui Luxuriae; f. 112 : Sobrietas lapiJem iacit et percutit os Luxuriae; Sobrietas
increpat Luxuriam extinctam ; f. 112* : locus cymbala proiciens fugit; Amor qui et
Cupido sagittas vel faretram linquens fugit; Pompa ornamentis suis se exuens
fugit; f. 113: Voluptas, laceratis pedibus per spinas, fugit; Sobrietas vel cetere
virtutes abstinent se ab spoliis ; f. 113* : Avaritia aurum inter harenas legit; Ava-
ritia spolia sub latere sinistro figit; f. 114 : Multitudo vitiorum quae Avaritia nigro
lacté créât; Avaritia plurimos sternit, alios cecos errare sinit; f. 114* : Avaritia,
dum aliquid ostendit, iaculo percutere vult; Avaritia multos précipitât in incen-
dio; f. 116 : Avaritia fallit; Avaritia hos quos falht ligat; f 116* : Virtutum acies
dubitat, Avariliam non plene cognoscens ; Largitas pugnat contra Avaritiam et
spolia eius pauperibus erogat; f. 117 : Largitas cum gaudio turmas alloquitur;
f. 117* : Pax venit, effugiunt metus et labor et vis; Tubae silent, gladn recor-
dantur; f. 118 : Avaritia stupefacta fatiscit; Largitas Avaritiam ligat; f. 118* : Lar-
gitas Avaritiam genibus et calcibus perfodit; Largitas de spoliis Avaritiae pauperes
recréât ;f. 119: Virtutum legio gaudet victo certamine ; concordia iubet reducere
signa in castris ; turmae psallentium equitum et pedestrium; f. 119*: Virtutes
urbem ingrediuntur ; f. 120: Discordia occulte vulnerat Concordiam ; Discordia
virtutibus insi[di]alur et capitur ; f, 120* : Discordia circumdantur virtutes strictis
mucronibus; f. 151 : Fides Discordiam percutit; virtutes dividunt Discordiam ;
f. 121* : Virtutes aediticant tribunal ; f. 122 : Fides et Caritas conscendunt tribunal;
concurrunt turmae ex omnibus castris ; f. 122* : Caritas virtutum turmas allo-
quitur; f. 123* : Item Fides virtutum turmas alloquitur; f. 124: Fides et Caritas
48 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
metiuntur locum ut templiim Domino edificetur ; f. 124: Templum Domini;
f. 125" : Domus inteiior ubi Sapientia sedet; f. 126 : Prudentius gratias agit Deo.
F. 1, on lit la note : Jlicodoro Pulmanno (1) loannes Haechlius dono dabat anno
M.D.LXXX, die XI decembris, puis le volume a appartenu aux bollandistes, car
f. 1, il y a la cote de leur bibliothèque ^ MS. 66. Reliure moderne, veau racine,
filets ; au dos, le titre doré, reproduit à Tintérieur sur une étiquette en maroquin
rouge : Prudcnlii Carmina, IXsaec, en dessous, les armes de Belgique et l'inscrip-
tion Bibl. royale (2).
975. (9968-72). — Prudentius. Garmina.
1. (F. 1>). De Prudentio.
2. (F. lv-17). [Liber Gathemerinon]. = PL., t. LIX, col. 775 sqq.
3. (F. 17-49). Liber peristephanon. = PL., t. LX, col. 275-59L
4. (F. 49-51V). Tituli historiarum.
5. (F. 51V-63). Apotheosis. = PL., t. LIX, col. 921-1006.
6. (F. 63-73^). Amarti^enia. = Ihid., col. 1007-78.
7. (F. 74-115). [Psychomachia]. = PL., t. LX, col. 4-90.
8. (F. 115^-116). [De lapidibus pretiosis]. — Gourt extrait.
9. (F. 116^-136^. Liber contra Symmachum. = Ihid., col. 118-258.
10. (F. 137-138^). [Servius]. Gentimetrum. Des. wMfil Aima Venus
Paphon ingre.... (3).
Il y a, au cours du volume, un grand nombre de gloses en ancien
haut- allemand (4).
Parchemin; 138 feuillets; 0'n,255 X 0»,20; XP siècle; deux colonnes, sauf les
feuillets 74-115. La Psychomachia est ornée des dessins au trait qui accompagnent
ordinairement ce traité (5). F. 116, on lit la note : Codex monasterij sancti Maximinj
extra muros Trcverorum. Si quis abstulerit anathema sit ; f . 1 : Societatis lesu
Ântverpie D. P. etl'ex-libris de l'ancienne biblothèque des bollandistes ^iV/S. 63.
Le timbre rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, aux faisceaux, se voit f. 1
et 138\ Superbe reliure moderne, peau de truie très blanche, estampée, avec jolis
fers et Tinscription Regia Bibl. Belgica. Sous corne, dans un cadre en cuivre :
PRVDENTIVS, étiquette de l'ancienne reliure, clous et fermoirs en cuivre ciselé (6).
(1) Au sujet de Théodore Poelman, voir Max Rooses, Christophe Plantin,
Anvers, 1882, p. 106-8.
(2) Voir une description de ce volume dans R. Stettjner, Die illustrierten Pru-
dentiushandschriften, 1895, p. 43-46, oii l'on trouvera la bibliographie complète
de ce manuscrit souvent étudié ; Steinmeyer et Sievers, Die althochdeutschen
Glossen, t. IV, 1898, p. 397.
(3) Éd. Keil, p. 461, 1. 19.
(4) Publiées dans Zeilschr. fiir deutsch. Alterth., t. V, 1845, p. 200-3; t. XVI, 1873,
pp. 2, 94-107 ; puis par Steinmeyer et Sievers, Die althochdeutschen Glossen, t. II,
p. 557-71, n. DCCGVIII.
(5) Voir ci-dessus, p. 47, n. 974 (9987-91).
(6) Voir une description de ce volume dans R. Stettiner, Die illustrierten
Prudentiushandschriften, 1895, p. 123 sqq.; P.Thomas, Catalogue des manuscrits\
de classiques latins de la bibliothèque royale de Bruxelles, 1896, p. 45-46; Steinmeyer
tii.. ET Sievers, Die althochdeutschen Glossen, t. IV, 1898, p. 396-97.
PRUDENCE 49
976. (14586-90). — Prudentius. Opéra.
1. (P. 1-3^). [Prudentiu.-. Hymnus ieiunantium]. = PL., t. LIX,
col. 834 sqq. Inc. mutil. v. 33.
2. (F. 3^-4). Hymnus post ieiunium. = llnd., col. 856.
3. (F. 4-6). Hymnus omni hora. = Ibid., col. 862.
4. (F. 6-7). Hymnus circa exsequias defuncti. = Ibid., col. 875.
5. (F. 7-8). [Hymnus VIII kalendas ianuarii]. = i<6fd, col. 888.
6. (F. 8-8^). [Hymnus de epiphania]. = Ibid., col. 901. Des. mutil,
V. 104
7. (F. 9-51). Liber peristephanon. = PU, t. LX, col. 277.
8. (F. 52-68^). AuRELii Prudentii Clementis liber apotheoseos. =
PL., t. LIX, col. 915 sqq.
9. (F. 68^-83). Amartigenia. = Ibid., col. 1007.
10. (F. 84^-102). Psychomachia. = Ibid., col. 11.
11. (F. 102^-103). [De computo].
Parchemin; 103 feuillets; 0™,2!28 X 0™,M1; XP siècle; sont à deux colonnes les
feuillets 3M, 6-8% 12-19, 27^^-35^; très curieuses lettrines. Ce volume provient de
l'abbaye de Parc ; sur les deux plats de la couverture les armoiries de ce monastère
'Ont été grattées. Reliure veau, tranche rouge.
977. (10066-77). — Prudentius. Psychomachia.
1. (F. 1-3^). Fragment de bréviaire, avec neumes gothiques.
2. (F. 4). Index.
3. (F. 4^-65). SoLiNus. De situ orbis terrarum et singulis mirabi-
libus (1).
4. (F. 66-79^). Allegoriarum obscuritates satis profunde de veteri
testamento.
5. (F. 80-84). Interpretatio dictionum hebraicarum bibliae.
6. (F. 84-85). [Glossaire gréco-latin]. Inc. Absida.lucida. Des. Ghen.
ansen {sic).
7. (F. 85^-86). Glose in primam et extremam partem sicomachie
Prudentii.
8. (F. 86^-87). In natali sancti Nicholai pontificis (antiennes des
vêpres, répons et versets des leçons, antiennes à laudes). — Antiphone
de assumptione sancte Mariae.
9. (F. 87^) Fragment d'homélie. Inc. Septem columnis septem
signantur dona Spiritus sancti. Des. nos flores misticos dicitur tenere.
10. (F. 88-88^). Diverses notes, surtout de grammaire.
11. (F. 89-1 11^). Hieronimus, secundum quosdam, super exposi-
tionem dictionum diffîcilium bibliae.
(1) Cf. Th. Mommsen, C. lulii Solini collectanea rerum memorabilium, Berolini,
1895, p. XXXI.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 4
50
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
12. (F. 112-139). [Prudentius. Psychomachia]. = PL., t. LX,i
col. 4-90.
13. (F. 139^). Notes grammaticales. Fragment de glossaire latin.
14. (F. 140-156^'). Physiolus de natura animantium (1).
15. (F. 157). [De numeris].
16. (F. 157V-158). Notes diverses.
17. (F. 158V-160V). [MiGo. Dictionnaire métrique] (2).
Inc. A. Hoc omnes discunt ant.e alfabeta puelle.
18. (F. 161). [BoETius. Gommentarius in Giceronis topica]. Frag-
ment. Inc. Exortatione tua, Patrici rethorum peritissime.
19. (F. 161^-162). Notes de grammaire.
20. (F. 163). [De villa nuncupata Lytte iacente supra Mosam propej
Buscum ducis et pertinente ad ecclesiàm leodiensem].
21. (F. 163-163V). Fragment de bréviaire : office de la S^^ Groix.
Parchemin; 163 feuillets ; O-^jSeS X 0^,165; XII« siècle; les feuillets 99-163 soni
du XP et forment un autre manuscrit; la note du f. 163 est du XV" siècle; sontsurj
deux colonnes les ff. 1-3, 5-8, 66-79, 89^-111% 157-160»; les ff. 80-85 sont à trois
colonnes. La Psychomachia de Prudence est ornée des dessins ordinaires au trait,
relevés ici par quelques couleurs; curieux dessins aussi dans le Physiologus (3).
F. 4, il y a la cote LL, 6-1 et la note : Liber sancti Laurencij prope Leodium,,
et f. 80 : K-K, 5-15. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris se]
trouve f. 1 et f. 161''. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré repro-j
duit sur une étiquette à l'intérieur du volume : Solinus de situ orbis etc. X-Xnsaec.;\
en dessous, les armes de Belgique et l'inscription : liibl. royale (4).
978. (10038-53). — Prudentius. Opéra.
1. (F. 1-11). Opusculum Probe uxoris Adelfi. Excerptum virgilian(
opère de veteri lege, de adventu Domini, de nativitate, de passione^
de resurrectione, de ascensione. = FL., t. XIX, col. 805-18.
2. (F. 11-llv). Versus Bede presbiteri de planctu et amaritudine|
presentis vite et horribili futuri iudicii die. ^ PL., t. XGIV, col. 633.
Des. mutil. v. 38.
3. (F. 12-19). Dialogus inter Bernonem Augiensis cenobii abbatem)
et Gerongum monachum de ieiuniis quatuor temporum qualiter perj
sua sabbata sint observanda. = PL., t. GXLII, col. 1087 sqq.
(1) Le texte de ce Physiologus a été publié par G. Cahier et A. Martin, Mélangt
d'archéologie, t. II, pp. 107-230; t. III, pp. 203-83; t. IV, pp. 56-87.
(2) Cf. le manuscrit n. 10470 de la Bibliothèque royale de Belgique.
(3) Reproduits dans G. Gahier et A. Martin, loc. cit.
(4) Au sujet de ce volume, voir Bulletin de l'Académie royale de Belgique, t. IX,
l'^ part., 1842, p. 228-31; Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, t. II, p. 393J
note 2 ; P. Thomas, Catalogue des manuscrits de classiques latins de la bibl. royale
de Belgique, p. 61 ; Cahier et Martin, op. cit., t. II, p. 89-90; Stettiner, Dié illus trier t
Prudentiushandschriftcn, pp. 61-69.
PRUDENCE 51
4. (F. 19-29^), [RuPERTus Tuitiensis. De laesione virginitatis]. =
PL., t. GLXX, col. 545 sqq.
5. (F. 29^-39^). Sententie ex libro sancti Ambhosii super Lucam
excerpte. = PL., t. XV, col. 1533 sqq.
6. (F. 39^-49). Scala celi magistri Hugonis. Inc. Primus gradus est
penilentia. Des. cum altero possit habitare.
• 7. (F. 49-49^). [De afïlictionibusj. Inc. Vince dolorem, anima, esto
in cunctis casibus fîrnia. Des. morbum suum secum transfert.
8. (F. 49^-54^). Versus quos spiritus nequam composuit (1). —
Exposilio eorum undecim versuurn.
9. (F. 55-64V). [Hekmannus contragtus]. Collocutio invectiva ovis et
lini. = PL., t. CXLIII, col. 445 sqq.
10. (F. 65-79V). Sychomachia Prudentii. = PL., t. LX, col. 4 sqq.
11. (F. 79^-83). Glose in prima et extrema parte eiusdem libri.
112. (F. 83-96)'. Vita sanctc Marie Egyptiace. = j5iïL., n. 5419.
13. (F. 96-96V). De morlis acerbitate.
Inc. Quo caro, quo mundus, quo mundi gloria tendat.
Des. Plus onerat, dives sic preit, immo périt.
14. (F. 96^). Vers satiriques (2).
Inc. Ecce non paulizat
Paulus, sed saulizat.
Des. Codro claudunt fores
Censuum censores.
15. (F. 97-144V). Anticlaudianus Alani de Antirufmo. = PL.,
t. GCX, col. 481 sqq.
Le feuillet 145 est blanc.
16. (F. 146-176). Magrobius. [Somnium Scipionis] (3). •
17. (F. 176v). Deux diagrammes astrologiques.
18. (F. 177-177^). Fragment. Inc. mutil. ... randam videret etiam
sécréta nature. Des. mutil. quae duobus prae[dict] is supradiximus...
Entre les feuillets 73 et 74 se trouve insérée sur deux feuillets de
papier la table des matières de ce volume, écrite au XVII® siècle.
Parchemin; 177 feuillets; 0'",213 X 0^,107 ; XIIP siècle; initiales rouges et
?ertes et quelques lettrines rehaussées d'or; signatures i-v, i-viir. Le timbre rouge
de la Bibliothèque nationale de Paris, aux faisceaux, se trouve f. 177". Reliure
moderne, veau racine ; au dos, le titre doré reproduit à l'intérieur sur une éti-
((1) Publiés par le B*»" de Reiffenberg, Bulletin de l'Académie royale de Bruxelles,
IX, 1^« partie, 1842, p. 143.
<2) Publiés par le B"" de Reiffenberg, Bulletin de l'Académie royale de Bruxelles,
IX, 1- partie, 1842, p. 148-49.
(3) Cf. l'édition de Macrobe par Fr. Eyssenhardt, Teubner, Leipzig, 1893,
[476 sqq.
52
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
quette : Probae centones. Bernonis dialogus etc. XII saec. ; en dessous, les armes
de Belgique et l'inscription : Bibl. royale (1).
979. (9983-86). — Prudentius. Carmina.
Ce volume se compose de l'édition de Prudence par Théodore
PuLMANN : Aurelius Prudens Clemens Theodori Pulmanni Cronenbuy^gii
et Victoris Giselini opéra, ex fide decem llbrorum manuscriptorum,
emendatusetineum, eiu,^dem Victoris Giselini co)nme?itarius. Antver-
piae,ex officina Christophori Flantini M. D. LXl V. Ciim privilegio (2).
Cette édition a été interfoliée et porte des variantes de manuscrits
dont une liste se trouve f. 3. Cette collation semble avoir été faite par
Victor Giselin (3).
Papier; 385 feuillets ; 0",23 X O-n.lÔS; XVI« siècle. F. 1, on lit le nom propre
F. GiseUnus et au-dessus : Ex libris lani Lernulii (4) [ex\ legato Victoris Gliselini\.
Reliure moderne, veau racine ; au dos, le litre doré, reproduit à l'intérieur sur une
étiquette en maroquin rouge : Prudentii Carmina ; en dessous, les armes de
Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
* If a corr,
cod. vitando
mendacio.
980. (10807-11).— Chromatius. Opéra.
1. (F. 1^-4). Liber sancti Ghromatii episcopi de octo dominicis
beatitudinibus. = PL., t. XX, col. 323-28.
2. (F. 4^-30). Eiusdem Cromatii tractatus de sermone Domini quem
locutus est in monte. = Ibid., col. 351-68.
3. (F. 30-36^). De venerabilium patrum Iheronimi et Augustini
dictis collecta.
4. (F. 36^-39). Sermo exortatorius sancti Augustini de vitanda
ebrietate*. = PL., t. XXXIX, col. 2307, n. 295.
5. (F. 39-40V). De octo generibus mendacii ex libro sancti Augustini
de mendacio. = PL., t. XL, col. 505.
6. (F. 40^-41). Contra eos qui ad mentiendum patrocinantur sibi
de scripturis exempla. = Ibid., col. 540, n. 32.
7. (F. 41-41V). Item Augustinus ex libro contra mendacium. = Ibid.,
col. 539, n. 31.
8. (F. 42-66). Opusculum Lanfrangi contra Berengarium hereti-
cum. = PL., t. CL, col. 4^7 sqq.
(1) Voir une description de ce manuscrit dans Bulletin de l'Académie royale de
Bruxelles, 1842, 1'* part., p. 140-149; ibid., 2° part., p. bl 6-78 ; Annuaire de la
Bibliothèque royale, 184:4:, p. 17-81 ; Zeitschr. f. deutsclies Alterthum, t. XI, 1859,
p. 215 sqq. ; Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell., t. II, p. 393 ; P. Thomas, Catal.
des manuscrits de classiques latins de la bibl. royale de Bruxelles, p. 57.
(2) C'est la seconde des éditions de Prudence publiées par Pulman et Giselin.j
Sur ces éditions voir L. Roersch dans Biographie nationale, t. VII, p. 791.
(3) Voir la notice sur Giselin dans Biographie nationale, t. VII, p. 787-92.
(4) Cf. ibid., t. XI, p. 631-38.
RUFIN 53
"^
9. (F. 66-68). Prefatio Iheronimi presb'iteri quam suo super Malheiim
commento preponit. = PL., t. XXVI, col. 15-22.
Parchemin; 68 feuillets; 0'n,244 X 0™,lo9; XIP siècle. On lit, f. 1 : Iste liber
pertinet monasterio sancti Laurentij prope Leodium ; Liber sancti Laurentii mar-
tiris. Si quis eum abslulerit, anathema sit, et f. 68^ : Liber sancti Laurentii prope
Leodium. Les cotes K K, 6-17 et L L, 2-9 se trouvent f. 1 et f. 42. Reliure
moderne, veau racine, avec le titre doré reproduit à l'intérieur du volume sur une
étiquette en maroquin rouge : Variorum opuscula theologica saec. XV; plus bas, les
armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
981. (21887). — RuFiNus. Hisloria ecclesiastica.
1. (F. Ivj. Index.
2. (F. 2-181). RuFiNus. Ecclesiastica hystoria. = FL., t. XXI,
col. 461 sqq.
3. (F. 181^'-188). Geneaiogia comitum flandrensium (1).
4. (F. 188-196^). Quedam epistole comitum flandrensium qui fue-
runt imperatores Constantinopolitani.
a) Epistola Balduini (2).
b) Alia epistola eiusdem (3).
c) Henrici imperatoris Constantinopolitani de quatuor imperii
hostibus (4).
d) Berengariae reginae Legionis ad Blancam reglnam Fran-
corum (5).
Parchemin; 196 feuillets; 0'",317 X 0™,221; XIP siècle; deux colonnes ; très
jolies lettrines en vert et en rouge ; titre courant en rouge : signatures i-xxu. F. 2,
181, 1%\ on lit : Liber sancte Marie de Camberone, et ff. 6, 9, 13, 17, 21, 25, 29, 34,
39, 44, 48, 52, 56, 61, 66, 72, 76, 80, 86, 90, 96, 101, 107, 112, 116, 120, 124, 128, 133,
138, 143, 149, 153, 157, 162, 167, 171, 176, 180, 186, 191, 195, se trouve l'inscription :
de Camberone. Au verso du premier plat de la couverture, il y a l'ex-libris :
P. P. C. Lammens. Ce volume fut acquis par la Bibliothèque royale à la vente des
livres de Lammens en 1841, pour 319 francs. Demi-reliure, veau; au do?, le titre
doré : Hisloria ecclesiastica, geneaiogia et epistolae comitum Flandriae.
982. (8410-13). — RuFiNus. Historia monachorum.
1. (F. 1). [Oratioad B. Virginem].
2. (F. 1^-2). De occultis Dei iudiciis.
(1) Publiée MG., scr., t. IX, p. 317-25.
(2) Publiée par MmAEus, Codex donationum, piarum, t. I, p. 110; Bouquet,
eil des hist. de France, t. XVIII, p. 520; C. VVms, Éloge de Baudouin de Constan-
te, Mons, 1856, p. 75 sqq.
3) Martene et Durand, Thés. nov. anecd., 1. 1, p. 79.
(A) Ibid., 1. 1, p. 821.
(5) Cette lettre sur la victoire d'Alphonse VIII sur les Maures à la bataille de
Las Navas de Tolosa a été plusieurs fois publiée, entre autres par Bovqvet, Recueil
des hist. de France, t. XIX, p. 254.
54 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 2-28). [RuFiNi historia monachorum]. = PL., t. XXI,]
col. 389-4^2.
4. (F. 29). Table du précédent traité.
, 5. (F. 29^-109). [Verba seniorum]. = PL., t. LXXIII, col. 851-1022.
6. (F. 109-110). De paenitentia.
7. (F. 110-111). Vita sancte Marine. = BHL., n. 5528.
8. (F. lllv-112). Oratio sancti Effrem (1).
9. (F. 112-114V). Tractatus domni Effrem de iudicio Dei et resur-
rectione et regno caelorum et de munditia anime (2).
10. (F. 114V-116V). De beatitudine anime (3).
11. (F. 1 16^-1 18v). Liber eiusdem de penitentia (4).
12. (F. 118V-121). De luctaminibus (5).
13. (F. 121-124). De penitentia (6).
14. (F. 124-130^). Monita S. Effrem diaconi ad monachos (7).
15. (F. 130V-136V). Admonitio eiusdem (8).
16. (F. 136^-139). Eiusdem unde supra (9).
17. (F. 139-140). Ex dictis Basilii Cesariensis episcopi.
18. (F. 140). Prières diverses.
Parchemin ; 140 feuillets ; 0«',26 X ^""^1 ; XI1I« siècle ; deux colonnes. Demi^
reliure ; dos en maroquin rouge ; au dos, les principaux traités, avec le chiffr^
couronné de Léopold P'.
983. (11381). — Palladius. Historia Lausiaca, en grec.
1. (F. l-lv). Index.
2. (F. 2-59v). Toû luaKàpoç xai dYiiuTàTou TTaXXabîou èTTKTKÔTTOi
'EXevoTTÔXeujç irpôç Aaûoov TipaiTrôaiTOV biriyriuaTa Trepi toû pîou tuji
dYÎujv TTaTépuuv. = BHG.^ p. 102.
Papier; 59 feuillets; 0'»,202 X 0'",160; XVIP siècle (1614), car on lit, f.59' : E MSl
Bibliolhecae Augustanae Tavxaç ràç biriTH^ciÇ descripsit fide qua debuil Danii
Davidis ex fratre nepos, Hoeschelius, anno S. N. 1614, mense ianuario (10)J
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 5î
(1) Cf. Ephraem Syri opéra omnia, Romae, 1723, t. I, p. xcvin, sub verbi
Obsecro te.
(2) Ibid., sub verbis Gloria omnipotenti Deo.
(3) Ibid., p. Lxxxi, n. 6.
(4) Ibid., n. 8.
(5) Ibid., n. 7.
(6)/6id., n. 4.
(7) Ibid., n. 1.
(8) Ibid., p. xcix, sub verbis Recordatus sum diei illius. Cf. ibid., p. 53 sqq.
(9) Ibid., p. Lxxxni, n. 4, de conversatione monaslica.
(10) Voir, au sujet du célèbre humaniste David Hoeschel, Allgemeine deutsche^
Biographie, t. XIII, p. 176-77.
s. JÉRÔME 55
Demi-reliure moderne, maroquin rouge ; au dos, le titre doré : Palladii vitae
patrum (1).
984. (II. 1636). — S. HiERONYMus. Epistolae.
1. (F. 1-17). Catalogia Gennandi episcopi Gonstantinopolitanae
aecclesiae. = PL., t. LVIII, col. 1059-1120.
2. (F. 17-69). [HiERONYMi epistolae]. = PL., t. XXX, col. 182-88;
t. XXII, nn. 37, 21, 10, 146, 120, 147, 16, 17, 45.
3. (F. 69-71^). [Epistola Paulini NolaniJ. -= PL., t. LXI, col. 300.
4. (F. 72). [Epistola Innocent ii papae] clero et populo, principibus
et baronibiis Albiensis diocesis (2). Inc. Universitatem vestram
latere non volumus. Des. ecclesie Albiensi restituant.
5. (F. 72^-73). Capitula libri Gennandii Gonstantinopolitane epi-
copo (3).
6. (F. 73-155). [Epistolae Hieronymi]. = PL., t. XXII, nn. 130,
123, 79, 57, 118, 76, 46, 77, 70, 146, 73, 85, 74, 125,* 97.
^L 7. (F. 155-155^). Epistola Dyonisii Liddensis episcopi ad papam
■•heophilum. = PL., t. XXII, n. 94.
^B 8. (F. 155^-156^). Anastasii episcopi urbis Roniae ad Venerium
|Bpiscopum Mediolani (4).
I* 9. (F. 156^-160). In Esaia parvula adbreviatio de capitulis paucis.=
! PL., t. XXIV, col. 937.
10. (F. 160-174V). [Epistolae Hieronymi]. = PL., t. XXII, nn. 127,
145, 47, 55, 34.
11. (F. 174V-180). [S. Ioiiannes Ghrysostomus] in Eucropium (sic). =
PG., t. LI, col. 391 sqq.
12. (F. 180^'). Extrait. Lie. Descendi in ortum aromatum. Des.
videbis me h. et. n. potest.
13. (F. 180^). Innogentius .... dilectis filiis R. monacho, P. capellano
et militibus castris curie beati Pétri (5).
(1) Sur ce volume, voir H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de la biblio-
thèque royale de Bruxelles, p. 15, n. 34.
(2) Voir, au sujet de cette lettre inédite, datée de Pise, ///iirfws /umi [1135],
E. d'Auriac, Histoire de l'ancienne cathédrale et des évêques d'Âlby, Paris, 1858,
pp. 52-54, 194-96. Dans cette pièce, Innocent II annonce qu'il a excommunié
Humbert, évêque d'Albi, au concile de Pise.
(3) Sous ce titre erroné se trouve indiquée la suite des pièces qui sont contenues
dans ce volume.
(4) Sur les diverses publications de cette lettre, voir J. Van den Gheyn, S. J., La
Lettre du pape Anastase P*" à S. Venerius, évêque de Milan, sur la condamnation
yOrigène, dans Revue D'nisTomE et de littérature religieuses, t. IV, 1899.
(5) Cf. K. Hampe, Reise nach Frankreich und Belgien im Friihjahr 1897, Neues
>CHiv, t. XXIII, p. 611-12. M. Hampe attribue cette lettre à Innocent II et la croit
itée de Tannée 1135 (III idus lunii).
56 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 180 feuillets; O'-^S X O^SIS; X« siècle, sauf les feuillets 72 et 180^
écrits au XIIP; curieuses capitales et titres en diverses couleurs; signatures a-l.
Au verso de la couverture, premier plat intérieur, il y a Tex-libris : Ex biblioUieca
P. C. Lammens; plus tard, ce manuscrit passa dans le cabinet de Jean de
Meyer (1), à la vente des livres duquel il fut acquis par la Bibliothèque royale
en 1869 pour 220 francs. Demi-reliure; au dos, le titre doré : Gennadii et Hiero-
nymi opuscula M. S.
985. (IL 1071). — S. HiERONYMUs. Epistolae.
1. (F. 1). Capitula.
2. (F. lv-2). Exposido fidei Iheronimi presbiteri ad Damasum papam
romanum. = PL., t. XLV, col. 1716-18.
3. (F. 2V-119V). [HiERONYMi epistolae]. = PL., t. XXIII, col. 723;
puis t. XXÏI, nn. 53, 118, 99, 133, 106; t. XXVIU, col. 1123; t. XXIX,
col. 117; 1. XXX, col. 13; t. XXII, nn. 130, 117, 54, 79; t. XXX, col. 50,
210; t. XXII, nn. 37, 59, 11, 26, 27, 41, 42, 44, 43, 38, 29, 34, 32, 28,
22, 24, 30, 127, 39, 75, 77, 123, 148, 121, 120, 22, 13, ^5, 46, 25, 11, 31,
4. (F. 120v). Radulphi episcopi Leodiensis décréta adversus incen-
diarios et rerum ecclesiasticarum depredatores (2).
Parchemin; 120 feuillets ; 0'",362 X*0™,26; XIII» siècle; deux colonnes; très
jolies lettrines en diverses couleurs ; titre courant; signatures i-xv. F. 120% il y a la
note: Liber sancte Marie de Alna (3). Ce volume a été acquis en 1888 de Sir
Thomas Phillipps, dans la bibliothèque duquel il portait le n. 4661. Demi-reliure,
toile anglaise, coins en cuir; au dos, le titre doré : S. Hieronymi epistolae.
986. (II. 924). - S. HiERONYMus. Epistolae.
1. (F. 1-2). [De sigillis Apocalypseos].
2. (F. 3-3v). Table des lettres.
3. (F. 3V-85). [Hieronymi epistolae]. = PL., t. XXII, nn. 19, 20, 18;
t. XXX, col. 148 ; t. XXII, nn. 146, 58 ; t. XXX, col. 188 ; t. XXII, nn. 52,
14, 60, 69, 66, 57, 82, 84; puis planctus Origenjs (4), puis t. XXII,
nn. 78, 62, 15, 16, 21, 73, 17, 124; t. XLV, col. 1716-18; t. XXII, nn. 72,
14X), 129; t. XXX, col. 116; t. XXII, nn. 47, 71; t. XXX, col. 278;
t. XXII, n. 50.
4. (F. 85-89). Epistola Epiphanii ad lohannem Iherosolimitanum
episcopum a Iheronimo translata. = PL., t. XXII, n. 51.
5. (F. 89-97). Ieronymus adversus Helvidium de virginitate sancte
Marie. = PL., t. XXIII, col. 183 sqq.
(1) Voir Catalogue des livres et manuscrits formant la bibliothèque de feu M. Jean
de Meyer, Gand, 1869, p. 142, n. 869.
(2) Ce titre a été ajouté au XIX« siècle. Voir ce document imprimé dans Martène
ET Durand, Thésaurus novus anecdotorum, 1. 1, p. 492.
(3) Cf. Sandkrus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 241.
(4) Voir plus bas, p. 64, n. 992 (3527). Cf., sur cette pièce, A. Molinier, Catalogue
des manuscrits de la Bibliothèque Mazarine, 1. 1, pp. 242, 453, 465.
s. JÉRÔME 57
6. (F. 97-98). Ieronymus Vigilantium blasphemum arguit. = PL.,
t. XXII, n. 61.
7. (F. 98-162V). [HiERONYMi epistolae]. = PL., t. XXII, n. 109;
t. XXIII, col. 339; ihid., col. 355 sqq.; t. XXII, nn. 1, 70, 74, 5, 76, 68;
t. XXX, col. 145; t. XXII, nn. 147, 6, 8, 125, 10, 7, 9, 12, 2, 102, 4;
t. XXX, col. 182; t. XXII, nn. 85, 118, 99, 77, 3, 107, 64. Des. mutil.
(t. XXII, col.620). Duoque lapides in superhumerali vel Ghristum
signi[ficant].
Parchemin: 162 feuillets; 0",45 X 0™,31 ; XIII<» siècle; deux colonnes; jolies
initiales rouges et bleues. Ce volume provient de l'abbaye de Villers, mais il ne
reste aucune indication de cette provenance. F. 1, il y a l'ex-libris : Sir T. P. Middle
Hill, 315. Reliure moderne, veau brun estampé, avec l'inscription : Regia Biblio-
theca Belgica ; fermoirs en cuivre.
987. (II. 2587). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1-1^). Fragment. Inc. Omnia creans cum Pâtre semper et
Spiritu sancto. Des. et vere de Pâtre quia procedit.
2. (F. 2-3^). [Epistola pseudo-Hieronymi ad Oceanmn de vit a cleri-
corum]. = PL., t. XXX, col. 287. Inc. mutil. ... prima temptamina
sunt clericorum (n» II).
3. (F. 3^-7^). Epistola alla ad eundem de miius uxoris viro.^. PL.,
t. XXII, n. 69. Des. mutil. Gumque essemus...
4. (F. 8-10^'). Fragment. Inc. Sodome et Gomorre iustus erumpens.
Des. consocians scriptura divina graliam benedictionis.
5. (F. 11). [Epistola ad Desiderium]. = Ihid., n.47, col. 492. inc,
mutil. .... in memet reversus satis dolui.
6. (F. 11-14^'). Epistola sancti Ieronimi de tribus virtùtibus.= PL.^
t.XXX, col. 116-22.
7. (F. 14^-16^). Epistola ad Dardanum de terra repromissionis. =
PL., t. XXII, n. 129. Des. inutil, receperunt plus .... (co!. 1104, n. 4).
8. (F. 17-18). [Epistola Epiphanii]. Inc. mutil quam Adam
donaverat. = Ibid.^ n. 51.
9. (F. 18-18^). Ad Lucinium. = Ibid., n. 71. Des. mutil. Egredere
terra et .... (col. 670, n. 2).
10. (F. 19-19V). [Ad Riparium]. = Ihid., n. 109. Jnc. mutil
destrueret aut in templo converteret (col. 907, n. 1 in fine).
11. (F. 19V-20V). Epistola ad eundem Riparium (1). = PL., t. XXIII,
col. 339. Des. mutil. quis enim, o insanum capud .... (col. 343, n. 5).
12. (P. 21). [Epistola ad AugustinumJ. = PL., t. XXII, n. 141.
Inc. mutil scit quid dicam prudenlia tua (col. 1180).
(1) Sous ce titre peu exact, il y a le commencement du traité Contra Vigi-
lantium.
58
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
13. (F. 21). Epistola III [ad Augustinum]. = Ibid., n. 142.
14. (F. 21-21^). Item IIII ad Augustinum et ad Alipium episcopos.=
Ibid., n. 143.
15. (F. 21^-23). Explanatio fidei ad eosdem raissa episcopos. ==
FL., t. XLV, col. 1716-18.
16. (F. 23-24^). Epistola sancti Ieronimi ad Heliodorum exortatoria
ad contemptum muiidi. = PL., t. XXII, n. 14.
17. (F. 24^-32). Epistola eiusdem ad Nepotianum de vita cleri-
corum. = Ihid., n. 52.
18. (F. 32-36^). Epistola ad Nepotianum (1) de omnibus divine
ystorie libris. = Ihid., n. 53.
19. (F. 36^-38). Epistola ad Amandum de diversis questionibus. =
Ihid., n. 55.
20. (F. 38-44^). Liber ad Pammachium de optimo génère interpre-
tandi. = Ihid., n.57. '
21. (F. 44^-45). Epistola Pammachii et Oceani ad beatum lero-
nimum.= Ibid., n. 83.
22. (F. 45-48^). Epistola sancti Ieronimi ad eosdem de libris
Origenis. =^ Ibid., n. 84. Des. rniitil. et quasi ad Mitridatis lilteras,'
omnis .... (col. 751, n. 10).
23. (F. 49). [Epistola ad Adrianum]. Inc. mutil per Ixx annos
templi solitudo permansit.
24. (F.49-49V). Epistola Epiphanii ad lohannem episcopum Constan-
tinopolitanum. = Ibid., n. 51. Des. mutil. per multos diaconos iussi-
mus .... (col. 518, n. 1).
25. (F. 50-55^). [H[ERONYMus ad Helvidium]. Fragments. '= PL.,
t. XXIII, col. 192, n. 9 ; col. 194, n. 11 ; col. 190, n. 7 ; col. 192, n. 9;
col. 188, n. 4; col. 190, n. 7; col. 198, n. 15; col. 201, n. 17; col. 196,
n. 13; col. 198, n. 15; col. 194, n. 19; col. 196, n. 13.
26. (F. 56). [Ad Lucinium]. = PL., t. XXII, n. 71. Inc. mutil.
auctoritatibus edidere (col. 672, n. 6).
27. (F. 56-56V). Liber contra Helvidium de virginitate sancte
Marie. == PL., t. XXIII, col. 183. Des. mutil. vestigiis persequentur,
pugnancia .... (col. 185, n. 4).
28. (F. 57-64^). Fragment d'un traité de droit canon. Inc. mutil
.... de re ut XII. q. II. Socrates. Des. mutil. et in defensione ut in fine i
exponemus. — On relève dans ce fragment les rubriques suivantes :'
De ludeis et Saracenis. De heretlcis. De apostatis. De infantibus et lan'\
guidis expositis. De homicidio.
Parchemin; 64 feuillets; 0™,323 X O^jSSô, pour les 56 premiers feuillets H
0",216 X 0'n,153, pour les autres; XIII" siècle, les 56 premiers feuillets, les autres
(1) Sic, au lieu de : ad Paulinum.
s. JÉRÔME 59
sont du XIV^ ; deux colonnes, La première partie du manuscrit a de fort belles
lettrines et porte les signatures viii,x,xi, xii,xvii; la seconde partie a la pagination
xiii-xx. F. 57, 60 et 64, on lit : De scriptorio abbalis de Camberone. F. 1, il y a
l'ex-libris : Sir l.P. Middle Hill, 2523, Ce volume fut acquis par la Bibliothèque
royale en 1900. Demi-reliure, toile anglaise.
988. (472-79). — S. Hieronymus. Opéra.
Les deux premiers feuillets sont blancs.
1. (F. 2-3^). Table des matières.
Le feuillet 4 est blanc.
2. (F. 5-51V). EusEBii Iheronimi contra lovinianum. = PL., t. XXIII,
col. 211 sqq.
3. (F. 51^-66). Epistola beati Iheronimi ad Demetriadem virginem
qualiter oportet virginem conversari. = PL., t. XXX, col. 15 sqq.
t4. (F. 66-71). Epistola exhortatoria beati Ieronimi ad Gellantiam. =
L., t. XXII, ep. 148.
5. (F. 71-76). Epistola Augustini ad beatum leronimum de origine
lime. = Ihid., col. 1182 sqq.
6. (F. 76-84V). Explanatio fidei a sancto Ieronimo ad Damasum
^L.y t. XLV, col. 1716-18), epistola ad Helyodorum monachum (PL.,
t. XXII, ep. 14), ad Asellam {ihid., ep. 45), ad Gastorinam materte-
ram {ibid., ep. 13), ad Marcellam de exitu Lee {ihid., ep. 23), ad Mar-
cellam de vita Aselle {ihid., ep. 24), ad Exuperantium (/6/f?., ep. 145),
ad Rusticum {ihid., ep. 122).
7. (F. 84^-95). Liber beati Ieronimi ad Eustochium de virginitate
servanda. = Ibid., ep. 22.
8. (F. 95-117). Epistola ad Nepotianum {PL., t. XXII, ep. 52), ad
Rusticum {ihid., ep. 125), ad Paulam de morte Blesille {ihid., ep. 39),
ad Helyodorum, epytaphium Nepotiani (ibid., ep. 60), ad Pamma-
chium de morte Pauline {ihid., ep. 66), ad Occeanum de morte
Fabiole {ihid., ep. 77), ad Praesidium {PL., t. XXX, col. 182 sqq.).
9. (F. 117-122^'). Epistola beati Ieronimi ad Paulinum presbiterum
de institutione clericorum vel monachorum et diversis divine historié
expositionibus. = PL., t. XXII, ep. 53.
10. (F. 122V-127). Epistola Damasi ad Iheronimum {PL., t. XXX,
col. 294), rescriptum Iheronimi ad Damasum {ihid., col. 294), ad
Susannam lapsam {ihid., col. 210), ad Thyrasium {ibid., col. 278).
11. (F. 127-129). Epistola beati Ieronimi de tribus virtutibus {ibid,,
col. 116 sqq.).
12. (F. 129-131V). Epistola beati Ieronimi ad Rufmum {PL., t. XXII,
ep. 74), ad Florentium {ihid., ep.4), ad eundem {ihid., ep. 5), ad Castri-
cianum {ihid., ep. 68).
13. (F. 132-132^). Epistola beati Hieronimi de honorandis paren-
tibus {PL., t. XXX, col. 145 sqq.).
60 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
14. (F. 132V-170). Epistola ad Fabianum lapsum (PL., t. XXII,
ep. 147), ad Gromathium, lovinum et Eusebium (ibid.^ ep. 7), ad
Alexandrum et Minervum monachos (//>/d, ep.ll9),ad Lucinium Beli-
cum {ibid., ep. 71), ad Iulianum (ibid., ep. 118), ad Ageruchiam (ibid.,
ep. 123), ad Furiani de viduitate (ibid., ep. 54), ad Salvinam de morte
Nebridii (ibid., 79), ad matrem et filiam in Galliis (ibid., ep. 117), ad
Aletani (ibid., ep. 107), ad Principiam de vita Marcelle (ibid., ep. 127),
ad Marcellam de bîasphemia in Spiritum sanctum (ibid., ep. 42),
Damasi ad beatum Iheronimum de quinque quaestionibus de Genesi
(ibid., ep. 35), rescriptum beati Iheronimi ad Damasum (ibid., ep. 36),
ad Damasum de Séraphin (ibid., ep. 18), ad Evangelinm de Melchise-
dech (ibid., ep. 78), ad Marcum presbiterum (ibid.^ ep. 17).
15. (F. 170-171). Epistola beati Iheronimi contra Vigilantium (ibid.,
ep. 61).
16. (F. 171- 187^). Epistola sancti Iheronimi ad Riparium (PL.,
t. XXII, ep. 109), ad Riparium et Desiderium (PL., t. XXIIÏ, col. 339),
ad Algatiam (PL., t. XXII, ep. 121), ad Marcellam de quinque
questionibus {ibid., ep. 59).
17. (F. 187v). Table des lettres suivantes.
18. (F. 187^-196). Epistola sancti Iheronjmi ad Hedibiam (PL,
t. XXII, ep. 120).
19. (F. 196-202). Epistola beati Iheronimi contra Helvidium de
virginitate sancte Marie perpétua. = PL., t. XXIII, col. 183 sqq.
20. (F. 202-202V). Epistola ad Theodosium et ceteros anachoritas
(PL., t. XXII, ep. 2), ad Paulam et Eustochium (PL., t. XXIX,
col. 117), ad Sophronium de psalterio(PL., t. XXVIII, col. 1123).
21. (F. 203-217^). Epistola de obitu beati Iheronimi per Eusebium
eiusdem discipulum. = BHL., n. 3866 (1).
22. (F. 226V-228V et f. 217^-219). Epistola beati Augustini episcopi
ad Gyrillum de laude beati Iheronimi presbiteri et doctoris.:= BHL.^
n. 3867.
23. (F. 219-226V). Epistola Gyrilli ad beatum Augustinum episco-
pum super quibusdam beati Iheronimi miraculis et prodigiis
rescripta. = BHL., n. 3868 (2).
24. (F. 228v). Vers sur l'amitié et sur la mort.
Inc. Gongaudent paria paribus, fortissimus inter
Equales sive pares est nodus amoris.
Des. Sic post conteritur perdens in morte colorem.
(1) Il manque dans ce manuscrit les ch. i, ix et la première partie du ch. xi.
(2) Il manque la seconde partie du chap. m, le chap. iv et le commencement du
ch. V, le ch. vni-xn et la dernière partie du ch. xni, puis les ch. xiv, xix et xxi.
s. JÉRÔME 61
Parchemin ; 228 feuillets, plus deux de garde ; 0n^31 X 0™,22 ; XIV« siècle (1396),
car f. 228% on lit celte note : Isle liber est cenobii sancti pauii in Zonia scriptus et
ligatus anno M'^.CŒ.XC. sexto. Deux colonnes, trois ou quatre initiales ornées,
ancienne pagination i-ccxxvni, signatures ai-nuu-ai-Ciiii ; titre courant. Ce
volume provient de Kouge-Gloître, coinme l'atteste, outre la note citée plus haut,
le distique suivant, qu'on lit f. 2^^ :
Est RubeevaUis possessio codicis huius
Quem qui reppererit obsecro reddat ei.
L'estampille rouge R.F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 5 et
228^ Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé, traces de fermoirs (1).
1989. (1048). — S. HiERONYMus. Opéra.
1. (F. 1-3). De symbolo. = PL., t. XLV, col. 1716-18.
2. (F. 3-4). [S. HiERONYMi epistolae]. = PL., t. XXU, lettres nn. 15
116.
3. (F. 4-10). Ieronymus ad Damasum. De gradibus ecclesie. = PL.,
,XXX, col.]48sqq.
4. (F. 10-25). [S. HiERONYMi epistolae]. = PL., t. XXII, nn. 21, 18,
5, 36, 19, 20, 62.
5. (F. 25-27^). Sermo Origenis de tribus virtutibus. = PL., t. XXX,
col. 116 sqq.
6. (F. 27^-30). De honorandis parentibus. = Ibid., col. 145 sqq.
7. (F. 30-73). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 52, 57, 97, 66, 14, 52, 60,
101, 102, 103, 111, 110, 105, 56, 57, 104, 112, 115, 116, 126.
8. (F. 73-78). Liber sancti Augustini episcopi ad sanctum leroni-
mum de origine anime. = PL., t. XXXIII, col. 720 sqq.
9. (F. 78-82). Libellas sancti Augustini ad beatum leronimum quo-
modo observator legis in uno otïendens fiât omnium reus ex sententia
lacobi. = Ibid., col. 733 sqq.
10. (F. 82 83). Lettres de S. Jérôme. = PL., t. XXII, nn. 134, 141,
142, 143.
11. (F. 83-86V). Sanctus Augustinus Optato episcopo de origine
anime. = Ibid., n. 144.
12. (F. 86V-90). Disputacio de racione anime. = PL., t. XXX,
col. 261.
13. (F.90V-136). Lettres de S.Jérôme. = PL., t. XXII, n.58; t. XXX,
col. 288; t. XXII, nn. 69, 129, praefacio in psalmos ad Sophronium,
PL., t. XXVIII, col. 1123; PL., t. XXII, nn. 1, 122, 70, 145, 47, 71,
76, 68, 4, 5, 7, 11, 17, 74, 72, 55, 146, 73, 140, 147, 6, 8, 125, 10, 9, 12,
% 119.
(1) Voir une description de ce manuscrit dans Catalogus cod. hagiogr. bibl. reg.
Bruxellensis, éd. Bollandiani, t. I, p. 249-50.
62 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
14. (F. 136-138). Epistola Pauli ad Thessalonicenses prima.
15. (F. 138-139V). Lettres de S. Jérôme. = PL., t. XXII, nn. 31, ad
Marcellam, 45, 13.
Papier, au filigrane de Tancre; 139 feuillets; O-^jSO X 0™,20; XV« siècle; deux
colonnes; initiales rouges et bleues; ancienne pagination i-cxxxviiii. Demi-reliure
moderne, dos en maroquin rouge avec le titre doré : B'^ Hieronymi Epistolae
saec. XV; plus bas, le monogramme couronné de Léopold I".
990. (1713). — S. HiERONYMUs. Opéra.
1. (F. 1-80). Lettres de S. Jérôme. = PL., t. XXII, nn. 125, 123, 53,
58, 60, 52, 75; t. XXXX, p. 270, 147, 66, 73, 46, 77, 78, 117, 61, 109.
2. (P. 80V-86V). Contra Vigilantium. = PL., t. XXIII, col. 337 sqq.
3. (F. 86V-142). Lettres de S. Jérôme. = PL., t. XXII, nn. 55, 102,
74, 12, 11, 13, 10, 7, 2, 17, 8, 76, 14, 44, 54, 18, 20, 21, 40.
4. (F. 142-152V). De virginitate genitricis Dei Marie contra Helvi-
dium. -= PL., t. XXIII, col. 183 sqq.
5. (F. 152V-201V). Lettres de S. Jérôme, nn. 57, 79, 118, 15, 69, 120,
1, 121. Des. mutil. (PL., t. XXII, col. 1024) esse cognosco : non absque
re arbitror si...
Parchemin; 201 feuillets; O^saS X O-njlO; XVe siècle; jolies lettrines rehaussées
d'or; la première initiale forme une petite miniature représentant S. Jérôme.
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et 201'. Demi-
rehure moderne, maroquin brun ; au dos, le titre doré : jB'^ lïieronymi epistolae .
XV saec. ; plus bas, le chiffre couronné de Léopold P"".
991. (4337-40). — S. Hieronymus. Epistolae.
1. (F. 1-48^). Liber sancti lohannis episcopi Gonstantinopolitani de
cordis compunctione (1).
2. (F. 49-55V). Epistola sancti Hieronymi presbiteri ad Rusticum
monachum. = PL., t. XXII, col. 1073.
3. (F. 56-60). Alia epistola ad Paulinum presbiterum. = Ibid.,
col. 579.
4. (F. 60-67). Epistola ad Nepotianum presbiterum. = Ibid.,
col. 527.
5. (F. 67-71). Epistola ad Heliodormn monachum. = Ibid.^
col. 347.
6. (F. 71-74V). Epistola ad Iulianum excitatoria. = Ibtd., col. 960.
7. (F. 74v-80v). Epistola ad Furiam de viduitate servanda. =
Ibid., col. 570.
(1) Cf. G. ScHMiTZ, Monumenta tachygraphica codicis Parisiensis lat. 2718.
Fasc. 2. S. lohannis Ckrysostomi de cordis compunctione. Hannoverae, 1882-83.
s. JÉRÔME 63
8. (F. 80^-82^). Epistola de vita clerici vel monachi. = FL ,
t. XXX, col. 288.
9. (F. 83-87V). Epistola ad Pammachium de dormitione Pauline. =
PL., t. XXII, col. 639.
10. (F. 87^-91^). Ad matrem et ad filiam commorantes in Gallia.=
Ibid., col. 953.
11. (F. 91^-97). Epistola de morte Nebridii et de viduitate ser-
vanda. = Ihid., col. 724.
12. (F. 97-99). Epistola ad Vigilantium presbiterum. = Ibid.,
col. 602.
13. (F. 99 103). [Epistola S. Bernardi] ad Cartusienses fratres. =
^L., t. CLXXXIf, col. 108.
^^P 14. (F. 103-115). [S. Bernardi] ad Haimericum cancelarium [de
diligendo DeoJ. = Ibid., col. 973 sqq.
15. (F. 115 4 17). [Epistola S. Bernardi ad abbatemAlpensemG.].=
i6/^., col. 459.
|^ftl6. (F. 117). [Epistola S. Bernardi ad R. Cisterciensem abba-
"m] (1).
17. (F. 117-121). [Epistola S. Bernardi ad papam Eugenium]. =
Ibid., col mi.
18. (F. 121^-123^). Fragment d'un commentaire ascétique. Inc.
Saul dum qaerit asinas et David dum pascit oves. Des. quarta mani-
festa salvatorum electio.
19. (F. 124-124V). Fragments de comptes.
Parchemin ; 124 feuillets ; 0'°,235 X 0",155; XIII» siècle; quelques lettrines. Au
sujet de la provenance de ce volume, on lit f. 1 : Liber fratrum praedicatorum
rcclesie beati Pauli brugensis. Quem si quis abstuleril anathemati subiaceat, fiât,
fiai, et au haut du même feuillet : Societatis Ihesu Lovanii, Y 1. Reliure ancienne,
ais de bois recouverts de peau de truie.
992. (3527). — S. Hieronymus. Epistolae.
1. (F. 1-2). Table des matières.
2. (F. 2-5). De fide et symbolo apud Niceam expositio. = PL.,
t. XLV, col. 1716-18.
3. (F. 5-6^). Epistola Ieronimi ad Damasum de fide. = PL.,
t. XXII, col. 355.
I^H 4. (F. 6^-43^). Ieronimus ad Damasum de 7 gradibus ecclesie. =
KL., t. XXX, col. 148 sqq.
^^■5. (F. 13^-21). Ieronimus ad Damasum de frugi et luxurioso filiis. =
Bl., t. XXII, col. 379.
(1) Cette lettre ne se trouve pas dans la collection de Migne.
64 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
6. (F. 21-27^). Ieroximus ad Damasum de Seraphim. = Ibid.^
col. 361.
7. (F. 27^'-28). Epystole Damasi pape ad Ieronimumpresbiterum.= '
Ibid., col. 451.
8. (F. 28-32). Rescriptum Ieronimi ad Damasum. = Ihid., col. 453.
9. (F. 32-33^). Epislola Damasi pape ad beatum leronimum presbi-j
terum. Rescriptum Ieronimi ad Damasum. = Ibid., col. 357.
10. (F. 33^-34). Ieronimus Tranquillino. = Ibid., col. 606.
11. (P. 34-36^). Sermo Origenis de tribus virtutibus. = PL.,\
t. XXX, col. 116.
12. (F. 36^-38). Cuius supra de honorandis parentibus. = Ibid.,
col. 145.
13. (F. 38-40). Planctus seu lamentatio Origenis translatus abeatoj
leronimo presbitero (1).
14. (F. 40^-45). Epistola Epiphanii Gypri episcopi ad lobannem]
lerosolymitanum episcopum translata a leronimo presbitero. = PL.,
t. XXII, n. 51.
15. (F. 45-1 12v). Lettres de S. Jérôme. = Ibid., nn. 57, 97, 66, 14, 52,
60, 101, 102, 103, 111, 110, 105, 56, 67, 104, 112, 115, 116, 126, 131,
132, 134, 141, 143.
16. (F. 112^-118). Sanctus Augustinus Optato episcopo de origim
anime. = Ibid., n. 144.
17. (F. 118-124). Disputacio de racione anime. = PL., t. XXXIII,j
col. 261.
18. (F. 124-129^). Epistola Ieronimi ad Paulinum. = PL., t.XXII^
col. 579.
19. (F. 127^-127^). Epistola Ieronimi ad Occeanum. = FL., t. XXXj
col. 288.
20. (F. 129V-138V). Lettres de S. Jérôme.= PL., t. XXII, nn.69 et 129.
21. (F. 138V-139V). Epistola Ieronimi ad Sophronium. = PL.,
t. XXVIII, col. 1123.
22. (F. 139V-141V). Lettre de S. Jérôme. = PL., t. XXII, n. 1.
23. (F. 141^-44). Hieronimus ad Tirasium. = PL., t. XXX, col. 278.
24. (F. 143-196). Lettres de S. Jérôme. = PL., t. XXII, nn. 122, 70,
145, 47, 71, 76, 68, 4, 7, 11, 17, 74, 72, 55, 146, 73, 140, 147, 6, 8, 125,
9, 12, 2, 102, 31, 25, 45, 13.
Papier, filigrane de l'ancre et de la lettre P ; 196 feuillets, plus sept feuillets
blancs au commencement et sept à la fin du volume; O'^jSQo X 0™,21; XV' siècle.
Sur une étiquette en parchemin insérée entre les folios 196 et 197, on lit : Cesl
volume des Epistres Monseigneur Saint Jérôme appartient a moy Loys Dommessent
maistredes comptes à Lille. Reliure veau brun estampé.
(1) Voir plus haut, p. 56, n. 986 (IL 924).
s. JÉRÔME 65
993. (12053-62). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 2-48^). Prosper. De vita contemplativa. = PL., t. LIX,
col. 415-520.
3. (F. 49-63). Devota consideratio dominice passionis scripta ex
dictis mellifluis sancti Augustini.
4. (F. 63^-64). Sermo beati Ambrosii de moribus et honesta vita. =
PL., t. XVir, col. 749.
5. (F. 64V-79). Meditationes beati Bernardi. = FL., t. GLXXXIV,
col. 485-508.
6. (F. 79v-82v). Courts extraits des Pères.
7. (F. 83-93). Conditiones que attenduntur in oratione secundum
Ray. Ghostis. — Autres courts extraits et sentences diverses.
Les feuillets 93^-94^ sont blancs.
8. (F. 95-123). [S. HiERONYMi epistolae]. = PL., t. XXII, lettres
nn. 14, 144, 71 § 3 et 4; nn. 4, 3 § 4-6; 125, 118, 52, 58, 146.
9. (F.123v-147v).Dyalogus Severi Sulpith de gestis sancti Martini.=
BEL., n. 5614-16.
10. (F. 147^-149^). [Narrationes de miraculis in obitu et de prima
translatione]. = BHL., n. 5619-23.
11. (F. 150-165V). [S. HiERONYMi epistolae]. = PL., t. XXX,
col. 182-88; ihid., col. 239-42; ibid., col. 278-82; t. XXII, n. 82;
t. XXX, col. 242-45; t. XXII, n. 139; t. XX, col. 1037 (1); t. XXIII,
col. 723.
12. (F. 166-174). Sermo Iheronimi de assumptione Marie virginis.=
PL., t. XXX, col. 122.
13. (F. 174^-176^). In festo visitationis béate Marie. — Sous ce titre
est donnée ici la bulle de Bonifage IX pour la célébration de la fête
de la Visitation (2).
14. (F. 176^-178). Sermo de visitatione eiusdem. hic. Quamquam,
fratres karissimi, huius diei solennitas et festi mira sublimitas. Des.
promisit patribus nostris Ihesus Ghristus Dominus noster qui vivit ...
15. (F. 178-181). [Sermones S. Maximi de apostolis Petro et
PauloJ. = PL., t. LVII, col. 397-402, 391-96.
16. (F. 182-184). Sermo in festo Pétri ad vincula. Lie. Misit
Herodes rex manus ... Très huius execrandi nominis reges exstitisse.
Des. et eripiat me de manu Herodis et de omni exercitu plebis
ludeorum.
(1) Cette lettre n'est pas de S. Jérôme, c'est la pièce attribuée à Bachiarius et
intitulée : J)c reparalione lapai.
(2) Voir IMlarium romanum, Aug. Taurin., 1859, t. IV, p. 602-4.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 5
»
66
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
17. (F. 184-185^). Sermo beali Augustini in visitatione béate]
Marie. = PL., t. XXXIX, col. 2131, n. 6 — col. 2134.
18. (F. 185^-188). Sermo beati Gregorii pape in assumptione]
eiusdcm. = PL., t. XGVI, col. 250.
19. (F. 188^-189). In festo sancti lohannis ante portam latinani.
hic. lohannes ewangelista et apostolus ex verbis suis cognoscitur non]
parvam accepisse gratiam. Des. magister enunciet litemque dissolvat,
20. (F. 189V-190V). Sermones Maximi de sancto lohanne Baptista.
PL., t. LVII, col. 387-90.
21. (F. 190^-194^). Sermo de privilegiis sancti lohannis Baptiste
editus a sancto Beknardo. = PL., t. CLXXXIV, col. 991-1002.
22. (F. 195-196). [Sermo de evangelio Ecce nos reliquimus]. =j
PL., t. XXVI, col. 138 sqq.
23. (F. 196-197). De sancto Laurencio sermones Maximi. = PL.,\
t. LVIf, col. 413-14, 675-78.
24. (F. 198-199). In festo omnium sanctorum. = PL., t. XXXIXJ
col. 2135-37.
25. (F. 199^-200). Sermo pucher (sic) sancti Iohannis episcopi
de pluribus martiribus. Lie. Qui sanctorum mérita religiosa caritate
miratur. Des. et florent sicut lilium in medio angelorum.
26. (F. 201). Sermo sancti Maximi de sancto Augustino vel alio|
doctore. = PL., t. LVIl, col. 415-18.
27. (F. 201-201^). Sermo in die sancte Barbare vel alterius
virginis. Inc. Videte, dilectissimi, quanta virginitatis sint mérita. Des.\
et cotidie coronatus. Per Dominum nostrum ...
28. (F. 201^-202). Sermo in festo Margarete vel alterius virginis d(
virginitate. = PL., t. XI, col. 288.
29. (F.202v-203).lnoctava dedicationis. = PL.,t.XGlV, col.434-36.
30. (F. 203-204). In festo unius martiris vel plurimorum. Inc. Post
insignes apostolorum triumphos. Des. et non dilexerunt animas suas
usque ad mortem.
31. (F. 204-205^). De sancto Laurencio sermo. Inc. Fratres, num
pugnatorum sanctorum. Des. tu rectissime glorificantis quem predica-
mus, o spiritus fortitudinis.
32. (F. 205^-206^). Dominica quarta post octavam Epiphanie. Inc\
0 beati, o veraces Dei discipuli. Des. et omnem creaturam iussiom
inclinât ubi vult Ihesus Ghristus Dominus noster ... Amen.
33. (F. 207-208). De sancto Stephano sermo Maximi. Inc. Scilicel
dicit aliquis : Grandis labor est. Des. pervenire possitis adiuti Ghrisi
gratia Domini Salvatoris.
34. (F. 208-2 10^). Sermo Augustini de miraculis sancti Stephani.=j
PL, t. XLT, col. 766-71, nn. 10-21.
35. (F. 210^-211). Sermo Iohannis episcopi de innocentibus. Inc,\
s. JÉRÔME 67
0 beata lactentium gloria. Des. non virtutis est humane, sed muneris
divini.
36. (F. 211^-212). Sermo pulcherrimus Fulgentii episcopi. Inc.
Magnum bonum est, fratres karissimi. Des. m iudicio tue cogitationis
intelligas.
37. (F. 212^-213). Sermo Maximi in kalendis ianuarii, in octavis
nativitatis et circumcisione. = PL., t. LVIf, col. 255-58.
38. (F. 213^-214). Dominica tertia post octavam Epiphanie. Inc.
Quia dispensantis et providentis. Des. hinc talia mirabilia facienti.
39. (P. 215-229^). Iheronimus ad Pammachium et Marcellam pro se
contra accusatorem defensio.^PL., t. XXIII, col. 397 sqq. Des. mutil.
sed quomodo apud angelos non... ibid., col. 420, n. 29.
Papier; 229 feuillets; 0"^22 X 0'",145 ; XV siècle (1444-45), car on lit, f.48^ : TAber
ter tins Prosperi de vita contemplativa pertinens Anthonio Estournel et ah eo
scriplus anno Domini ï444">, finitus quarta décima die mensis mardi. À . Estournel ;
f. 68: Àclum anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quinlo in
rardinali monacho Parisius tertia die aprilis. A . Estournel ; f. 79 : Meditationes
heati Bernardi quas scripsit A. Estournel ^ anno Domini millesimo cccc.œlv". F. 1, il
y a la note : Liber fratrum regularium in sancto Leonardo iuxta Leodium et venit ex
parte domni ac magislri Antfionii Esternel canonici Leodiensis. Oretis fideliter pro
anima ipsius, parentum ac omnium amicorum et benefactorum suorum. A l'inté-
rieur de la couverture, Tex-libris de Le Candele. Uemi-reliure veau; au dos, le titre
doré : Manuscrit.
994. (87-96). — Hieronymus. Epistolae.
1. (F. 1-1^). Tabula epistolarum istius prime partis.
2. (F. 2). Epistola beati Augustini ad sanctum Iheronymum. =
PL., t. XXII, col. 829-30.
3. (F. 2). Rescriptum Iheronymi rô. Augusi[num.=lbid., col. 830-31.
4. (F. 2v). Iheronimus ad Augustinum. = Ibid., col. 831-32.
5. (F. 2v). Epistola Augustini ad Presidium. = Ibid., col. 915-66.
6. (F. 3-5). Epistola Augustini Sid [heYommum.= Ibid., col. 909-15.
7. (F. 5-5v). Rescriptum Iheronimi ad sanctum Augustinum. =
Ibid., col. 834-37.
8. (F. 5^-7). Rescriptum Augustini ad Iheronimum. = Ibid.,
col. 647-51.
9. (F, 7-8^). Epistola Augustini ad sanctum Hieronymum. = 76 /c?._,
col. 565-68.
10. (F. 8v-9). [Epistola S. Augustini ad S. Hieronymum]. = Ibid.,
col. 832-34.
11. (F. 9-14^). Rescriptum Iheronimi ad Augustinum de omnibus
obiectis. = Ibid., col. 916-31.
12. (F. 14v). Iheronimus ad Augustinum episcopum. = Ibid.,
col. 935-36.
68 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
13. (F. 14^-21^). Rescriptum [Augustin! ad IheronimumJ. = Ibid.,
col. 936-53.
14. (F. 21^-22). [Epistola Iheronimi ad Augustinum]. = Ibid.,
col. 1161-26.
15. (F. 22). Iheronimus ad Augustinum. = Ibid., col. 1179-80.
16. (F. 22). Item post subscriptionem. = Ibid., col. 1180-81.
17. (F. 22-22^'). Iheronimus Augustino et Alipio episcopis. = Ibid.,
col. 1181-82.
18. (F. 22v-24v). [HiERONYMi] expositio fidei Niceni consilii ad
Cyrillum episcopum Alexandrinum. = PL.^ t. XXX, col. 176-81.
19. (F.24v-31v).Liber beati Iheronimi contra Helvidium haereticum
obloquentem gloriosae virgini Marie matri Domini nostri et eius vir-
ginali integritati. = PL., t. XXIK, col. 183.
20. (F. 31^-4^). Altercatio Helladii Luciferiani et orthodoxi abeato
Iheronimo conscripta. = Ibid., col. 155.
21. (F. 40-41 V). Iheronimus adversus Vigilantii blasphemias. =
PL., t. XXII, n. 61.
22. (F. 41^-42^). Ad Riparium presbyterum adversus Vigilantium
pretactum. = Ibid., col. 906-09.
23. (F. 42v-46v). Item ad Riparium et Desiderium presbyteros
contra blasphemantem Vigilantium. = Ibid., t. XXIII, col. 337.
24. (F. 46^-5 Iv). Epistola Iheronimi ad Thesiphontem urbicum. =
Ihid., col lUl-61.
25. (F. 51^-52). Epislola Iheronimi ad Marcum presbyterum Gal-
cinde. = Ibid., col. 359-61.
26. (F. 52-93^). Libri duo S. Iheronimi adversus lovinianum haere-
ticum. = PL., t XXIII, col. 211.
27. (F. 93^-100^). EiusDEMappologeticaadPammachium pro libris
contra lovinianum. = PL., t. XXII, n. 48.
28. (F. 100-lOOv). Epistola Iheronimi ad Pammachium. = Ibid.,
col. 511-12.
29. (F. 100^-110^). Epistola Iheronimi ad Eustochium de virginitate
servanda. = Ibid., col. 394-425.
30. (F. 110^-111). Ad eandem de acceptis muneribus. = Ibid.,
col. 445-46.
31. (F. 111). Ad virgines Hermonenses. = Ibid., col. 344-45.
32. (F. 111-116V). Ad Demetriadem YÎrgmem.^ Ibid., col. 1107-24^
33. (F. 116^-124). Ad eandem qualiter oportet virginem conver-
sari. = PL., t. XXX, col. 24-45.
34. (F. 124-127^). Ad Furiam de viduitate servanda. = PL.}
t. XXII, col. 550-60.
35. (F. 127^-130). Ad Salvinam de morte Nebridii et de viduitat(
servanda. = Ibid., col. 724-32.
s. JÉRÔME 69
36. (F. 130-135^'). Epistola beati Iheronimi ad Cellanciam et ne
uxor maritum dimittat sine illius consensu, causa religionis. = Ibid.,
col. 1204-20.
37. (F. 135^138). Ad Susannam lapsam de virginitate amissa et
poonitentia facienda. = PL., t. XXX, col. 210.
38. (F. 138-142V). Ad Fabiolam de vestibus sacerdotalibus. =
Ibid., col. 603-22.
39. (F. 142^-150). Ad eandem de mansionibusIsraheliticeplebis.=
i6i(^., col. 698-724.
40. (F. 150-152). Ad Occeanum de morte Fabiolae.=i6iW., col. 690.
41. (F. 152v-155v). Ad Paulam epitaphium Blesille filie sue. =
Ibid.f col. 465.
42. (F. 155^-158). Epistola ad Palmacium de morte Pauline vidue.
= PL., t. XXII, col. 639-47.
43. (F. 158^-59^). Epistola consolatoria ad Tyrasium de dormitione
filie. = PL., t. XXX, col. 278.
44. (F. 159^-160^). Ad Theodoram super dormitionem Lucinii. =
PL.,t. XXII, col. 685-90.
45. (F. 160V-165). Epitaphium Nepotiani a Iheronimo editum ad
Theodorum presbiterum. = Ibid., col. 589-602.
46. (F. 165-169). Ad Ageruciam de monogamia. = Ibid., col. 1046
sqq.
47. (F. 169-172V). Ad Aletam de institutione filiae suae. = Ibid.,
col. 867-78.
48. (F. 172^-174^). Ad niatrem et filiam in Galliis commorantes. =
Ibid., col. 953-60.
49. (F. 1 74^-1 77v). Arguit Hieronymus Sabinianum diaconum
lapsum. = Ibid., col. 1195-1204.
50. (F. 177V-186V). Tabula quaestionum ad Hebiadam {sic) .... —
Ad Hebiadam {sic) de XII quaestionibus. = Ibid., col. 980-1006.
51. (F. 186^-197). Capitula XI quaestionum ad Algasiam. — Epi-
stola beati Hieronymi ad Algasiam de XI quaestionibus. = Ibid.,
il. 1006-38.
52. (F. 197-198V). De tribus virtulibus, fortitudine, sapientia et
udentia. = PL., t. XXX, col. 116.
53. (F. 198^-201). Ad Occeanum de patientia habenda in tribula-
►nibus. = Ibid., col. 282.
54. (F. 201-201^). Epistola Hieronymi ad Marcellinum et Anapsi-
iam de anima. = PL,, t. XXII, col. 1085-87.
55. (F. 201^-205). Disputatio de anima sub modo dialogilheronymi
et Augustini. = PL., t. XXX, col. 261.
56. (F. 205V-208). Epistola beati Hieronymi presbiteri ad Deme-
70 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
col. 15. — Une note sur la paternité de cette épître se trouve au
commencement du f. 205 v.
57. (F. 208-209). Scriptum beati Hieronymi de ortu heresis Lucife-
rianae. = PL., t. LXIX, col. 1045.
58. (F. 209^). IhekoxMMus Sophronio. Quod liber psalmorum unus
sit et non plures. = PL., t. XXVIII, col. 1123.
59. (F. 209^-210). Epistola Iheronimi ad Paulam et Eustochium de
correctione psalterii. = PL., t. XXIX, col. 117.
Parchemin; 210 feuillets (dont le dernier n'est qu'un quart de feuillet); 0™,355 X
0™,258; XV« siècle; deux colonnes; ancienne pagination en chiffres romains à
l'encre rouge, i-ccviii ; initiale ornée au commencement. Sur une étiquette enca-
drée de cuivre, placée sous corne et incrustée dans le plat de devant, à l'extérieur,]
on lit : Primum volumen epislolarum beati Iheronimi, in Korssendonck (1). Les]
îï. 1 et 209'' portent l'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris au]
chiffre ft. F. Reliure ancienne veau estampé ; dos restauré en maroquin brun;
traces de fermoirs.
995. (112-14), — S. HiERONYMus. Epistolae.
1. (F. 1-1^'). Tabula epistolarum .... secundum ordinem alphabeti.]
2. (F. 2). Capitula duodecim quaestionum ad Hedibiam.
3. (F. 2-9). Epistola gloriosi Iheronimi presbiteri et doctoris eximii]
ad Hedibiam de duodecim questionibus. = PL., t. XXII, n. 120.
4. (F. 9-9^'). Capitula undecim questionum ad Algaciam.
5. (F. 9^-18). Epistola Iheronimi ad Algaciam de undecim questio-
nibus. = 7/>/(/., n. 121.
6. (F. 18-18^). Epistola beati Iheronimi ad Azellam de fictis amici-j
ciis detrahencium. = Ibid., n. 45.
7. (F. 18^-19). Iheronimus ad Marcellam de vita Azelle virginis.
Ibid., n. 24.
8. (F. 19-20). Epistola beati Iheronimi ad Marcellam de quinque]
questionibus novi Testamenti. = Ibid.^ n. 59.
9. (F. 20-20^'). Epistola beati Iheronimi ad Marcellam de onaso.
Ibid., n. 4^.
10. (F. 20^'). Iheronimus ad Marcellam de detractoribus suis. =j
Ibid., n. 27.
11. (F. 20^-21). Iheronimus ad eandem de muneribus. = Ibid.,\
n.44.
12. (F. 21). Epistola Iheronimi ad Marcellam de decem nomini-j
h\is.=lbid.,n.^b.
13. (F. 21-21^). Iheronimus ad eandem de hebreis nominibus et]
verbis. = Ibid., n. 26.
(1) Sanderus, Zfi6^ belg. ms., part, ii, p. 55.
s. JÉRÔME 71
14. (F. 21^). Iheronimus ad Marcellam de blasphemia in Spiritum
sanctum irremissibili. = Ihid., n. 42.
15. (F. 21^-23). Iheronimus ad Marcellam de ephod et thera-
phim. = Ibid., n. 29.
16. (F. 23-24). Iheronimus ad eandem de quibusdam questioni-
bus. = Ibid., n. 34.
17. (F. 24). Epistola beati Iheronimi ad Marcellam excusatoria. =
Ibid., n. 32.
18. (F. 24-24^). Iheronimus ad Marcellam de dyapsalmate. =
Ibid., n. 28.
19. (F. 24V-25). Iheronimus Marcelle de fide et dogmate contra
Montanum. = i^/(/v n. 41.
20. (F. 25-25^'). Epistola beati Iheronimi ad Marcellam nobilem
viduam de Ophir et Tharsis. = Ibid., n. 37.
21. (F. 25^-26^'). Epistola consolatoria beati Iheronimi ad Marcel-
= PL., t. XXX, col. 50.
. (F. 26^-27). Iheronimus ad Marcellam de urbe secedendum. =
id., t. XXII, n. 43.
23. (F. 27-29). Epistola exhortatoria Paule et Eustochii ad Marcel-
lam de locis sanctis. = Ibid., n. 46.
24. (F. 29-29^'). Epistola beati Iheronimi ad Marcellam de obitu
Lee.= lbid.,n.^%
25. (F. 29^-30). Epistola beati Iheronimi ad eandem de egrotatione
Bresille. = Ibid., n. 38.
26. (F. 30-33). Epistola beati Iheronimi ad Paulam. Epytaphium
Blesille filie eius. = Ibid., n. 39.
27. (F. 33). Ad Paulam et Eustochium de emendacione psalterii.
N. B. Il n'y a que le titre, avec la note : Require in alio volumine
epistolaruni ad mares fo. (1).
28. (F. 33-35). Epistola beati Iheronimi ad Principiam virginem de
vita et obitu Marcelle. = Ibid., n. 127.
29. (F. 35). Epistola beati Iheronimi ad Principiam, expositio
psalmi xliiii*^ Eructavit. — Titre seul, avec la note : Require in alio
lumi7ie epistolarum ad mares, fo.
30. (F. 35-37). Epistola Iheronimi ad Pammachium de morte
'auline. = Ibid., n. 66.
31. (F. 37-38). Epistola beati Iheronimi ad Innocencium de septies
rcussa. = Ibid., n. 1.
31. (F. 38). Epistola .... ad Thyrasium .... ad Theodoram. — Titres
uls et la note : Require in alio volumine etc.
(1) Ce volume se trouve aussi à la Bibliothèque royale. Voir plus bas, p. 73-75,
r 996 (269), et pour la pièce en question, p. 74, n. 18. . . .
72^
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
33. (F. 38-41V). Epistola beati Iheronimi ad Fabiolam de vestibus
sacerdotalibus. = Ibid,, n. 64.
34. (F. 41^-47^). Epistola beati Iheronimi ad Fabiolam do xlii man-
sionibus israelitice plebis. == Ibid., n. 78.
35. (F. 47^-50). Epistola beati Iheronimi ad Occeanum de morte
Fabiole. = Ihid., n. 77.
36. (F. 50-57). Epistola beati Iheronimi ad Eustochiam virginemi
de dormicione et vita sanctae Paule. = Ibid., n. 108.
37. (F. 57-64V). Epistola beati Iheronimi ad Eustochium de virgi-
nitate servanda. = Ibid., n. 22.
38. (F. 64^-65). Epistola beati Iheronimi ad eandem de acceptis^
muneribus. = Ibid., n. 31.
39. (F. 65-75). Ordo vivendi Deo eximii doctoris Iheronimi ad:
Eustochium sacram Deo virginem.= PL., t. XXX, col. 391-426.
40. (F. 75). Epistola beati Iheronimi ad virgines Hermonenses. ^
lbid.,r\. 11.
41. (F. 75-83V). Epistola beati Iheronimi ad Aniciam Demetriadem
qualiter oportet virginem conversari. = PL., t. XXX, col. 15.
42. (F. 83^-88). Epistola beati Iheronimi ad Aniciam Demetria-
dem virginem de virginitate et institutione vite. = PL., t. XXII,
n. 130.
43. (F. 88-90^). Epistola beati Iheronimi ad Aletam de institucionej
filie. = Ibid., n. 107.
44. (F. 90^-94). Epistola beati Iheronimi ad Mautitum filiam dej
laude virginitatis. = PL., t. XXX, col. 163.
■ 45. (F. 94-95^). Epistola beati Iheronimi de testamento Geroncii.=|
Ibid., col. 45.
46. (F. 95v). Causa epistole cur scribit ad matrem et filiam ini
Galliis commorantem. = PL., t. XXII, n. 117.
47. (F. 96-97V). Epistola beati Iheronimi ad matrem et filiam in'
Galliis commorantes. == lbid.,n. 117.
48. (F. 97^-104). Ad Therachiam de vera circumcisiono. = PL.
t. XXX, col. 15.
49. (F. 104-107). Epistola beati Iheronimi adFuriam de viduitate|
servanda. = PL., t. XXII, n. 46.
50. (F. 107-109). Epistola beati Iheronimi ad Salvinam de morte]
Nebridii et viduitate servanda. == Ibîd., n. 79.
51. (F. 109-1 12v). Epistola beati Iheronimi ad Ageruciam de mon(
gamia. = Ibid., n. 123.
52. (F. 112^-117). Epistola beati Iheronimi exhortatoria ad Gellan^j
clam. = Ibid., n. 148.
53. (F. 117). Epistola beati Iheronimi ad Gastorinam materteram.
Ibid., n. 13.
s. JÉRÔME 73
54. (F. 117-120). Epistola beati Iheronimi adSusannamlapsam.=
PL., t. XXX, col. 210.
55. (F. 120-122). Epistola beati Iheronimi ad virginem exulem
consolatoria. = Ibid., col. 55.
56. (F. 122v). [Epitaphium Paule]. = PL., t. XXII, col. 906.
57. (F. 123-136). Sermones beati Iheronimi presbyteri.
a) DenativitateDomini nostri IhesuGhristi.==Piv.;t.XXX,col.220.
b) De epiphania Domini. = Ibid., col. 221.
c) De quadragesima. ^ Ibid., col. 223.
d) De parascheve. = Ibid., col. 224.
e) De vigiliarum libro. = Ibid., col. 232.
f) De vigilia Pasche. = Ibid., col. 210.
(j) De die Pasche. = Ibid., col. 224-26.
h) Ad neophitum depsalmo. =--lbid., col. 211.
i) De annunciatione salvatoris. =^ Ibid., col. 143.
k) Aliiis sermo de annunciatione salvatoris. Inc, Gum omnis
devotio christiane religionis de illo fonte emanavit. Des. Gum et ipsi
eadem salvati sunt gratia. Qui vivit et régnât in secula seculorum.
Amen.
l) De assumptione béate Marie virginis. = Ibid., col. 122.
Le dernier feuillet de garde contient un fragment de dictionnaire.
Parchemin ; 136 feuillets ; 0™,375 X 0'",275 ; XV« siècle; deux colonnes; quel-
ques jolies lettrines ; initiales rouges et bleues ; ancienne pagination i-cxxxv ;
signatures ai-r4. Au premier feuillet de garde, on lit la note : Liber monasterii vallis
S. Martini in Lovanio ex parte confratrls nostri P. Henrici Vrancx ex primoribus
huius oppidi qui profitebatur anno Domini xiiij^liiijf mortuus vero primus iubilea-
rms annoxv'iiij, etf. 68: Est liber hic sancti Martini lovaniensis (1). F. 2 et 136%
: Testampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris. Reliure
ancienne, peau de truie estampée; sur le premier plat, Tétiquette sous corne
encadrée de cuivre : Epistole beati Iheronimi presbiteri ad feminas et sermones
I eiusdem.
I^P 996. (269). — S. HiERONYMus. Epistolae ad diversos viros.
i 1. (F. 2-2v). Tabula epistolarum gloriosi leronimi presbiteri quas
I ad diversos viros scripsit.
^p Le feuillet 3 est blanc.
^ 2. (F. 3-27). Epistolae. A savoir les lettres PL., t. XXII, nn. 56, 101,
21, 103, 111, 110, 105, 67, 104, 112; t. XXXIII, col. 720; t. XXII,
. 116, 131, 132, 134, 141, 142.
3. (F. 27-30). Disputatio de anima sub modo dyalogi extracta ex
Idictis sanctorum Iheronimi et Augustini. = PL., t. XXX, col. 261.
4. (F. 30-31). Suite des lettres. A savoir, PL.,i. XXII, nn. 126 et 143.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belgic. ms., part, ii, p. 217.
74 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
5. (F. 31-32V). Expositio fidei Nyceni consilii a beato Iheronimo ad
Augustinum et Alipium missa. = PL., t. XXX, col. 176-81.
6. (F. 32^-37). Tractatus fidei et credulitatis ac conversacionis vite
christianorum beati Iheronimi presbiteri. hic. David gloriosus in
psalmo sic dicit. Des. inimicis et credentibus profuisse.
7. (F. 37^-40). Iheronimus de essencia Trinitatis et deitatis et dictis
de Deo, alias intitulatur de membris Domini. = PL., t. XLII,
col. 1199-1208.
8. (F. 40 -40^). Epistola beati Iheronymi ad sanctum Damasum
papam de fide catholica. = PL., t. XIII, col.
9. (F. 40^-41). Explanatio fidei a beato Iheronimo ad Damasum
papam missa. = PL., t. XLV, 1716.
10. (F. 41-49V). Suite des lettres. = PL., t. XXII, nn. 15, 16, 35, 36,
19,20,21.
11. (F. 49^-50). Epistola beati Iheronimi ad Damasum papam de
Séraphin et calculo. = Ibid., n. 18.
12. (F. 50-53V). Lettres. = PL., t. XXII, n. 18 et t. XXX, col. 94-96.
13. (F. 53^-60). Tractatus super Ganticum canticorum Origenis. =|
PL., t. XXIII, col. 117 sqq.
14. (F. 60-64^). Deux tilres et Vincipit des lettres suivantes : Ihero-
nimus ad Damasum de panibus et de decimis et Epistola ad Damasum
de septem gradibus ecclesie.
15. (F. 64V-70). Suite des lettres. = PL., t. XXII, nn. 146, 73, 55, 72,
129,12,2,119,10,76,68.
16. (F. 70-71). Epistola beati Iheronimi ad eundem Dardanumde
diversis generibus musicorum. --= PL., t. XXX, col. 213.
17. (P. 71-72). Epistola. = PL., t. XXII, n. 70.
18. (F. 72-72^). Epistola ad Paulam et Eustochium de emendatione
psalterii, ad Sophronium de psalterio. = PL., t. XXIX, col. 117-20 et
t. XXVIII, col. 1123-28.
19. (F. 72-103). Suite des lettres. = PL., t. XXII, nn. 106, 44, 140,
53, 58, 122, 125, 14, 52, 60.
20. (F. 103-104). Epistola ad Oceanum de vita clericorum. = PL.,
t. XXX, col. 288.
21. (F. 104-106). Ad eundem de pacientia habenda in tribulatio-
nibus. == Ibld., col. 282.
22. (F. 106-108^). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 69, 77, 66; de ces
deux dernières il n'y a que le titre avec le renvoi : Require in dlio
volumine epistolarum ad feminas (\).
23. (F. 108-110). Ad Thyrasium super dormitione filie. = PL.,
t. XXX, col. 278.
(1) C'est le volume analysé plus haut, p. 70-73, n. 995 (112-14).
s. JÉRÔME 75
24. (F. 110). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 1 (titre seul) et 47.
25. (F. 110-111). Epistola ad Desiderium de lectoribus. = PL.,
t. XXIII, col. 723.
26. (F. 111-112V). Lettres. = Ibid., nn. 71, 75.
27. (F. 1 12^-1 14v). Epistola ad Presidium diaconum de cereo. =
PL., t. XXX, col. 182. . .
28. (F. 114V-116V). Lettre. = PL., t. XXII, n. 147. . .
29. (F. 1 16^-1 17^). [Baghiarius]. Ad Evagrium de levita lapso et a
Inemine consolato. = PL., t. XX, col. 1037.
. 30. (F. 117V-120V). Lettres. = Ibid., nn. 118, 6, 8, 7, 9, 145.
31. (F. 120V-121). De parentibus honorandis. = PL., t. XXX,
col. 145.
32. (F. 121-122^). Epistola beati Iheronimi de tribus virtutibus,
fortitudine, sapientia et prudentia, haec invenitur inter omelias
Origenis in Iheremiam et a Iheronimo translata est. = Ibid., col. 1 16.
33. (F. 122V-132). De homine perfecto. = Ibid., col. 75.
Il 34. (F. 132-135^). Epistola de vindicta et iuramento atque obe-
■encia et scient ia, = Ibid., col. 105.
1 35. (F. 135V-140V). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 12, 2, 119, 10, 76, 68.
■ 36. (F. 140^-145). Epistola beati Iheronimi ad quendam amicum
egrotantem. = PL., t. XXX, col. 61.
37. (F. 145-146). Epistola beati Iheronimi ad quendam qui dicit se
paenitentem et conversantem in seculo. = Ibid., col. 242.
Parchemin; 146 feuillets; 0^,37 X 0'",28 ; XV" siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; très belle lettrine f. 4; ancienne pagination en chiffres romains
i-cxliiij ; signatures À1-S4. F. 1, il y a cette note : Liber monasterii vallis S. Martini
Lovaniensis (1) ex parte v. patris et confratris nostri P. Henrici Vrancx exprimo-
rihus oppidi, professl anno 1454, quiprimus iubilearius huius conventus obiit anno
1504. L'estampille rouge R. F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve ff.4
et 146. Reliure très élégante; ais de bois recouverts de veau estampé ; très jolis
fers (2). Sur le plat, ancienne étiquette : Epistole beati Iheronimi ad mares, B. XIX.
997. (20415-20). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1-lOv). Tractatus compendiosus de arte moriendi magistri
lOHANNIS GeRSON (3).
2. (F. lOv). Prières.
3. (F. 11-33^). Dialogus racionis et conscientie... nuper editus per
lagistrum Henriguîh de Hassia (4).
I 4. (F. 34-46^). [De astrologia]. Inc. In nomine Domini dixit
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belgica ms., part, ii, p. 217.
(2) Voir la descTi|)tion de cette reliure [J. Weale], Bookbindings, p. 174, n. 343.
(3) Cf. Eli-ies du Pin, lohannis Gersonii opéra omnia, 1. 1, p. 447 sqq.
(4) Voir Fabricius-Mansi, IHbl. lat. med. etinf. aet., t. II, p. 216 sqq.
76
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
Abluali qui est Avicenna astrologus. Des, tnutil. Si autem fueritj
dominus domus...
Le feuillet 47 est blanc.
5. (F. 48-71^). Iheronimi presbiteri in libros Regum.= PL.,t.XXIIIJ
coi. 1329 sqq. Des. mutil. Erat enim ibi archa...
6. (F. 72-81V). Questiones amagistro Iohanne breviter (1).
7. (F. 82-92). Opus tripartitum de salute corporis editum Bononie
per domnum Guillermum de Saligeto medicirie doctorem solemnis
simum (2). Inc. mutil. ... porte versus septentrionem, si est estas.
Papier; 92 feuillets; diverses dimensions, 0'°,20 X 0'»,135; O^^S X 0™,115;
XV« siècle; les feuillets 34-35, 48-81 sont à deux colonnes. Uemi-reliure maroquii
rouge ; au dos, les titres dorés des différents traités.
998. (9515-16). — S. Hieronymus. In Ezechielem.
1. (F. 1 -224). Tractatus sanctiHiERONiMi presbiteri in Hiezechielei
prophetam libri quatuordecim. = PL., t. XXV, col. 15 sqq.
2. (F. 224V-225V). [Lectiones de sancta ScolasticaJ. = BHL.
n. 7514.
Parchemin; 225 feuillets ; 0"",323 X 0°',232; XI« siècle; deux colonnes; quelques
jolies lettrines et initiales peintes en vert. F.l, on lit : Liber ecclesiae beati Laurenlii
inLeodio. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré : Hieronymus ii
Ezechiel. Leg. S. Scholasticae. Ce titre se trouve aussi à l'intérieur du volume sui
une étiquette en maroquin rouge ; en dessous, les armes de Belgique et rinscrij
tion : Bibl. royale (3).
999. (II. 947). — S. Hieronymus. Super Ezechielem.
1. (F. 1-lv, 202-202^). [AuGusTiNus. De libero arbitrio]. Frag-
ments. = FL., t. XLIV.
2. (F. 2^-200^). Beati Iheronimi presbiteri in Ihezechiel. = PL.
t. XXV, col. 15 sqq.
3. (F. 200^-201). [Gommentarius super historiam Heliae].
Parchemin; 201 feuillets; 0'",318 X 0'",224; XIP siècle; deux colonnes; très
belles lettrines en rouge et en vert; titre courant en rouge ; signatures i-xxv. F.
et 201, il y a la note : Liber sancte Marie de Camberone (4), et f. 2, l'ex-libris : Sif
T[homas] P[hillipps] Middle Hill, 341. Ce volume a été acquis parla Bibliothèque
royale en 1888 pour fr.70. Reliure moderne, peau de truie estampée avec Tinscri]
tion : Regia Bibl. Belgica ; fermoirs en cuivre ciselé.
(1) Peut-être de Gerson ? Du reste, tous ces extraits sont fort fragmentaires.
(2) Voir pour les diverses éditions de ce traité, Hain, Repertorium biblic
graphicum, t. IV, n. 11450-53.
(3) Au sujet de ce volume, voir Cat. cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell. t. II,
p. 337.
(4) Cf. Sandërus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 356.
s. JÉRÔME 77
1000. (IL 2543). — S. HiERONYMus. In Ezechielem.
1. (F. 1-110). Explanationis Ieronimi super Ezechielem liber IX ad
finem. = PL., t. XXV, col. Si65 sqq.
2. (F. 110-121^). Sermo sancti Iheronimi presbiteri de assumptione
sancte Marie virginis. = PL., t. XXX, col. 122.
Sur le premier feuillet de garde, il y a de ce volume une description
imprimée, en anglais, extraite d'un catalogue de vente.
Parchemin; 121 feuillets, plus six de garde; 0°',283 X 0«",213; XIP siècle ; deux
colonnes ; initiales en couleurs. Il manque quatre feuillets entre ff. 81 et 82. On
croit que ce volume vient de Saint-Martin à Tournai, mais rien ne permet de
Taffirmer. F. 110% on lit : Ex libris Pétri Gossin advocati, 1786, et f. 1 : Phillipps
ms. 23032; ce volume a été acquis en 1900. Reliure parchemin.
1001. (163-66). — S. HiERONYMus. In Ezechielem.
1. (F. 1-134). In Ezechielem. = PL., t. XXV, col. 15-490.
»2. (F. 134-146^). Liber Eusebii Iheronimi hebraicarum questionum.=
L, t. XXIII, col. 935 sqq.
3. (F. 146^-159^). Liber locorum de Genesi. = Ibid., col. 859 sqq.
4. (F. 159^^-179). Dialogus beati Ieronimi contra Pelagium hereti-
cum. = Ibid.^ col. 495 sqq.
Parchemin; 179 feuillets; 0«>,35 X 0'»,25; XV« siècle (1470), car f. 134, on lit :
Scriptus per fratrem Petrum Caltiserem de Brekelvelde monachum domus sancte
Barbare in Colonia Car thusiensisordinis, anno Domini Mcccclxx etatis suelipro-
fessionis xxvi vero. Orate pro eo propter Deum, et f. 179"^ : Scriptus per fratrem
Petrum de Brekelvelde. Orate pro eo propter Deum. Au verso de la couverture, on
lit : Liber domus sancte Barbare in Colonia ordinis Carthusiensis. L'estampille
rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R.F., se trouve f. 1 et 179^". Deux
colonnes, quelques belles capitales, initiales rouges et bleues; signatures a ...
a3-r4. Reliure ancienne, peau de truie.
1002. (10260-63). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1). [Vitia et virtutes contrariae].
2. (F. lv-2). PuBLiLii Optatiani panegyricus dictus Constantin©
Augusto. = PL., t. XIX, col. 395 sqq.
Les feuillets 2^-3 sont blancs.
3. (F. 3). Index.
4. (F. 4-66). HiERONiMus presbiter super Danihelem prophetam. =
PL., t. XXV, col. 495 sqq.
5. (F. 66-89). HiERONiMi libri illustrium virorum. = PL., t. XXIII,
)1. 601 sqq.
6. (F. 89^-185). Beda in septem epistolas canonicas. = PL.^
XCIII, col. 9 sqq.
7. (F. 185). Six vers.
Inc. Dominus omnium omnia vegetans, omnibus omnia factus.
>es. Hanc et nos poscimus fidem, hanc fidei spem, spei salutationem.
78
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
Parchemin; 175 feuillets; 0'n,278 X 0'",185; XP siècle; très jolies lettrines;]
capitales rustiques. Les lettres des signatures A-X sont ornées de curieux dessins.!
Au sujet de la provenance de ce volume, on remarque, f. 1, la cote LL, 1-2, et)
f. 3", l'inscription : Liber ccclesîe sancli Laurencii iuxla Leodium, et f. 175 : Liber]
sancH Laurentii in leodio ; f. 175% il y a le nom propre : Randulfus. Reliure veau]
brun ; au dos, le titre doré : Daniel. Epist. can.
1003. (5500-03), — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1-231). Explanatio in Isaia propheta libri numéro xviii Hierc
NiMi presbiteri. = PL., t. XXIV, col. 17 sqq.
2. (F. 231^-233). Libellus Martini episcopi ad Mironem regem de
iiii virtutibus. = PL., t. LXXII, col. 21 sqq.
3. (F. 233-233^). Sermo S. Augustini de corporis et anime misen
vita. = Piv.,t. XL, col. 1332.
4. (F. 233v-234v). Sermo sancti Iohannis episcopi de pacientia et]
gratiarum actione. = PG., t. LX, col. 723-30.
5. (F. 234v). Testamentum Margi Grunnii Gorococte Porcelli (1).
Parchemin; 234 feuillets; 0™,33 X 0™,24; XP siècle; deux colonnes; grandes el
belles lettrines. Ce volume a appartenu autrefois à l'abbaye de Gembloux, car onj
lit, f. 231, cette note en vers écrite en capitales rustiques :
Olbertus hoc egregium, Petre sancte, volumen
Conficiendo tue contuUt ecclesiae ;
Tu Deus aethereae quem custodem dédit aulae,
Codicis auctori gaudia reddepoli.
F. 228, on lit : Karissimo socio suo L de Gramept Sigebertus de Gemblaco il
dilectionem (2). Reliure du XVII* siècle, avec le titre doré : Hieronymi sup. Isaiam\
comment.
1004. (9379-80). — S. Hieronymus. In Isaiam.
1. (F. Iv). Alphabet grec et transcription en grec du Pater noster.
2. (F. lv-215). Hieronymus. Explanatio in Isaiam prophetam.=PL.,j
t. XXIV, col. 17 sqq.
3. (F. 215v). Alphabet et numération en grec.
Parchemin; 215 feuillets; 0'",35 X 0"',243; XII« siècle; deux colonnes. F. 1, il yj
a la cote MM., 4-3 et la note : Liber sancli Laurentii extra muros leodienses.
Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre doré qui se trouve aussi à Tintérieur]
sur une étiquette en maroquin rouge : Hieronymus in Isaiam ; en dessous, les
armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
(1) Voir, pour les diverses éditions de cette pièce, V. de Vit, Totius latinilatis
lexicon opéra et studio Aegidii Forcellini, Prati, 1858-60, 1. 1, p. ccxxv.
(2) Compte rendu des séances de la Coinmission l'oyale d'histoire, 2^ série, t. XI,
p. 447.
^^^^^^K S. JÉRÔME 79
1005. (II. 1401). — S. HiERONYMUs. Super Isaiam.
1. (F. 1). Lectiones Isaie prophetae que ad missas in ecclesia
leguntur et in hoc volumine continentur.
2. (F. 1^-140). Pars prima explanationis sancti Hieronymi presbi-
teri super Isaiam prophetam. = PL., t. XXIV, col. 17 sqq.
Il manque trois feuillets entre f. 32 et 33, soit les chapitres vu, 3-ix, 1.
En tête du volume, description très détaillée extraite d'un cata-
logue anglais imprimé.
Parchemin ; 140 feuillets, plus six de garde en tête et six à la fin du volume ;
0",315 X 0™,24; XIP siècle; deux colonnes; très belles lettrines. Ce volume est
probablement écrit de la main d'Alulfe, moine de Saint-Martin, à Tournai. F. 1, il
y a là note : Liber sancti Marlini Tornacensis, et f. 140 : Liber sancti Martini Torna-
censis servanti benediclio. Âmen (1). Plus tard, ce volume a été le n» 23031 de la
collection Phillipps; il est entré dans la Bibliothèque royale en 1891. Reliure
parchemin.
1006. (235-37). — Hieronymus. Gommentarius in Isaiam et
leremiam.
1. (F. 1, 1^282-282^). Fragments des Constituciones papales scripte
1361.
2. (F. 2-2^, 281-281^). Fragments de bréviaire.
3. (F. 3-212V). Beati Iheronimi presbiteri explanaciones in Ysaiam
prophetam. = PL., t. XXIV, col. 17 sqq.
Les feuillets 213 -215^ sont blancs.
4. (F. 216-280^'). Beati Iheronimi presbiteri explanaciones Iheremie
prophète. = Ibid.^ col. 679 sqq.
Parchemin; 282 feuillets; 0"',405 X 0™,29; XV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; signatures Â1-O4, ax-i^. F. 2, on lit deux fois : Est liber hic sancti
Martini Lovaniensis (2) ; f. 3, il y a la note : Ex parte P. Henrici Vrancx Lovaniensis
eanonici regularis professi anno 1454, quique^obiit primus iubilearius anno Î504;
f. 214* : Pertinet monastrrio canonicorum regularium vallis Sancti Martini in
Lovanio ex parte fratris Henrici Vrancx eiusdem monasterii eanonici et presbiteri
professi ; f. 280' : Liber monasterii S. Martini ex parle dilecti confralris nostri
P. Henrici Vrancx, qui fuil exprimoribus oppidi, professus anno XinPliiii; obiit
vero primus iubilearius huius domusanno Domini XVHiii. L'estampille rouge, aux
faiâceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve f. 3 et 280. Reliure
ancienne, veau estampé, très jolis fers.
1007. (9512-14). — S. Hieronymus. In leremiam.
1. (F. 1^-116^, 122-122^). Explanatio sancti Iheronimi in libro Ihere-
mie (3). = PL., t. XXIV, col. 679 sqq.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 100, n. 22.
(2) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part. 11, p. 217.
(3) F. 1, il y a cette note : Nota quod gloriosus doclor Ifœronimus scripsit . XX .
libros super Iheremiam prophetam quorum . VI . primi habentur in islo volumine.
80 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 117-121V). Enchiridion Xisti (1). — Ce traité est précédé des
extraits de S. Jérôme qui en font mention (2).
Parchemin; V2'2 feuillets; O"'^! X 0'»,23; X« siècle; deux colonnes; f. 1^ et 2, il
a de très jolies lettrines. F. 1, on lit la note : Liber conventus sancti Laurenci\
Leodiensis, et l'on voit la cote de bibliothèque MM., 4-5. L'estampille rouge d«
la Bibliothèque nationale de Paris, aux faisceaux, se trouve f. 1 et f. 121\ Reliure
moderne veau racine ; au dos, le titre doré : Hieronymus in leremiam, Enchii
Mon Xisti, reproduit à l'intérieur sur une étiquette de maroquin rouge; plus ba^
les armes de Belgique et la cote : Bibl. royale.
1008. (II. 1021). — S. Hieronymus. Explanatio Hieremiae prc
phetae. = PL., t. XXIV, col. 679 sqq.
Sur le premier feuillet de garde, on a collé une description impri-j
mée de ce volume, tirée d'un catalogue anglais d'une vente de livre:
et sur le troisième une note manuscrite de l'abbé F. A[llard].
Parchemin; 80 feuillets, plus neuf de garde en papier; 0™,363 X 0"
XI* siècle; deux colonnes; superbes lettrines; signatures i-x. F. 2 et f. 80, on lit j
Liber sancti Martini Tornacensis, servanli bencdictio, auferenti malediclio. Amen\
Plus tard, ce volume a appartenu à la collection de Gheltenham, où il portait U
n» 23026; il a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888, pour fr. 350. Reliure
parchemin.
1009. (5474-77). — S. Hieronymus. Expositio in Hieremiam.
1. (F. 1-79^). Sancti Hieronimi commentarius in Hieremiam.
PL., t. XXIV, col. 679 sqq.
2. (F. 80-83). Enchyridion Xysti (3).
Les feuillets 83^-84 sont blancs.
3. (F. 84^-96). [Epistola Sigeberti Gemblacensis ad Trevirense
de ieiunio quatuor temporum]. Responsio ... missa dominis Trêve
rensibus. = PL., t. CLX, col. 813-25.
4. (F. 96-96V). Epistola dubitantium utrum iuste arguatur reguh
Bernonis missa dominis Leodiensibus. = Ibid., col. 825-26.
5. (F. 96^-98). Responsio ad eandem epistolam. = PL.^ t. CLX
col. 826-30.
Parchemin; 98 feuillets ;0'n,325 X 0'",235; XIP siècle; deux colonnes; très jolies
initiales ornées. F. 1, il y a la note : Iste liber perlinet monasterio sancti Pétri
Gemblacensis. Reliure du XVII« siècle ; veau racine, au dos, le titre doré : Hieron.
in Hie . prophe ., tranche rouge.
très ullimi reperiunlur apud regulares VII foncium in Brabancia, sed XI medii ne
inveniuntur quod déplorant Cassiodorus, Rabanus et lohannes Andrée.
(1) Cf. A. Elter, Gnomica . 1 . Sexti Pythagorici, Clitarchi, Evagrii Pontii
sententiae. Lipsiae, 1892, p. ix-xxvni.
(2) A. Harnack, Geschichte der altchristl. Litteratur, 1. 1, p. 765-69.
(3) Cf. A. Elter, op. cit.
s. JÉRÔME 81
1010. (21837). — S. HiERONYMUs. Explanaliones in prophetas
minores.
1. (F. 1). [Praefatio Hieronymi in Sophoniam]. = PL., t. XXV,
col. 1337.
2. (F. 1^). Index.
3. (F. 2-41). Explanatio in Abacuc. = Ibld., col. 1273.
4. (F. 41-70). Explanatio in Sophoniam prophetam. = Ibid.,
col. 1338.
5. (F. 70-88). Explanatio in Aggeum. = Ibid., col. 1387.
6. (F. 88-160^). Explanatio in Zachariam prophetam. == Ibid.,
col. 1415.
7. (F. 160^-178). Explanatio in Malachiam. = Ibid., col. 1541.
Parchemin ; 178 feuillets ; 0'°,267 X O-^^Sô ; XU« siècle; deux colonnes ; lettrines
très élégantes ; signatures i-xxn. Ce volume provient de l'abbaye de Parc; à Tinté-
rieur du premier plat de la couverture, il y a la cote : /. theca VUl, et à l'extérieur
sur les deux plats les armoiries de l'abbaye ont été grattées. Plus tard, ce volume
a appartenu à Lammens, car il y a au verso de la couverture, l'ex-libris : Ex
bibliotlieca P. V. C. Lammens. Il a été acquis par la Bibliothèque royale en 1863
à la vente des livres de Van Alstein. Reliure veau ; au dos, le tit.re doré : Hieronim.
in V ultim. proph. min. ; tranche rouge.
1011. (21547). — S. HiERONYMus. Gommentarii biblici.
Commentaires sur Osée, Joël, Amos, Abdias, Michée, Nahum,
j Habacuc, Sophonias, Aggée, Zacharie. Des. mutil. ch. xiv de Zacha-
\ rie, V. 13. = PL., t. XXV, col. 815-1533.
Parchemin; 119 feuillets; O^SSâ X 0™,17 ; XIII» siècle; trois colonnes; très
curieuses lettrines; initiales rouges et bleues. F. 1, on lit la note : Liber sancte
Marie de claustro dicta Himmcrode treverensis diocesis. Reliure du XVP siècle ; ais
de bois recouverts de peau de truie estampée aux armes de deux abbés avec
les initiales F. 11. A. H. d'un côté et CH. de l'autre; reste de fermoirs en cuivre;
I tranche rouge. •
1012. (IL 1100). — S. HiERONYMUs. In prophetas minores.
1. (F. 1). Fragments d'antiphonaire noté : Dominica prima in
adventu.
2. (F. 2-57). Sancti Hieronymi in Osée propheta. = PL., t. XXV,
col. 815.
»3. (F. 57-74). Beali Iheronimi in lohel propheta. = Ibid., col. 947.
4. (F. 74-1 16v). In Amos prophetam. = Ibid., col. 989.
5. (F. 116^-125). Explanatio in Abdiam prophetam. = Ibid.,
1. 1097.
6. (F. 125.139V). In lonam prophetam. = Ibid., col. 1117.
7. (F. 139^-175). Explanationes in Micheam prophetam. = Ihid.,
1. 1153.
8. (F. 175-177). Dividationes partium a V*^ littera in e incipientem.
............
82 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 177 feuillets ; 0">,33 X O^SS; XIIP siècle; deux colonnes; très belles
lettrines. F. 177, il y a la note : Liber hic Aine monachorum virginis aime (1), et f.l,
la cote 4681 Ph[illipps\. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en_
1888. Demi-reliure; au dos, le litre doré : S. Hieronymus in prophetas minores.
1013. (IL 1105). — S. Hieronymus. In prophetas minores (2).
1. (F. 1^-25). Beati Ieronimi explanatio super Naum prophetam. =j
PL., t. XXV, col. 1231.
2. (F. 26-63). Explanatio in Abacuc prophetam. = Ibid., col. 1273.]
3. (F. 63-91). In Sophoniam. = Ibid., col. 1338.
4. (F. 91-107). Explanatio beati Ieronimi in Aggeum prophetam. =]
Ibid., col. 1387.
5. (F. 107-179). Explanatio Zacharie prophète. = Ibid., col. 1415.
6. (F. 179^-200). Explanatio in Malachiam. = 7/^/V^., col. 1541.
Parchemin; 200 feuillets; 0"',33 X 0°»,^^; XIIP siècle; deux colonnes; très|
curieuses lettrines; initiales rouges et vertes; titre courant; signatures i-xxv.'
F. 200% on lit : Liber sancte Marie de Àlna, et f. 1, la cote 4686 Ph. Ce volume]
fut acquis parla Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure toile anglaise ; au dos^j
le titre doré : S. Hieronymus in prophetas minores.
1014. (200). — S. HiKRONYMUs. Explanationes in Xïl prophetas.
1. (F. 1-186). Explanationes sancti Iheronimi presbiteri in Oset
(f. 1-35), lohel (f. 35-40V), Amos (f. 4X)v-65), Abdiam (f. 65-70), lonamj
(f. 70-77^), Micheam (f. 77v-97v), Naum (f. 97^-108), Abacuc (f. 108-
124v), Sophoniam (f. 124^-137), Aggeum (f. 137-144v), Zachariamj
(f. 144V-176V), Malachiam (f. 176v-186). = PL., t. XXV, col. 815 sqq.
2. (F. 186-190). Tabula .... secundum ordinem librorum XII pro-
phetarum iuxta litteras alphabeti.
Parchemin; 190 feuillets; 0'",35 X 0'",255; XV« siècle (1460), car f. 186, on lit Is
note : Scripli per fralrem Henricum de Dissen de Osnaburijis monachum huit
domus sancte Barbare videlicet in Colonia Carthusiensis ordinis, emendati pariter et
tabulati anno Domini millesimo quadring entes imo sexagesimo in octavis nativitati
beatissime Dei genitricis Marie virginis; deux colonnes; quelques initiales en ci
et en couleur; titre courant; signatures ai-Z4. Au verso du premier plat de lî
couverture, on lit sur une étiquette : Liber domus sancte Barbare in Colonia ordinu
Carthusiensis, in quo continentur explanationes sancti Iheronimi in xij prophetas.
L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouv<
ff. 1 et 190^ Reliure ancienne, veau estampé.
1015. (238). S. Hieronymus. Libri explanacionum in XII pro-
phetas.
Commentaires sur Osée (f. 2-39), Joël (f. 39-50^), Amos (f. 50^-^
(1) Cf. Sanderus, Uibl. belg. ms., part, n, decuria tertia, p. 241.
(2) Ce volume fait suite au précédent, n. IL 1100. Il est écrit de la même maii
Cf. Sanderus, ibid.
s. JÉRÔME 83
Abdias (f. 82-87^), Jonas (f. 87v-96v), Michée (f. 96^-1 18v), Naum
(f. 118V-130V), Habacuc (f. 130^-148^), Sophonie (f. 148^-162), Aggée
(T. 162-170), Zacharie (f. 170-206), Malachie (f. 206-215v). = FL.,
t. XXV, col. 815 sqq.
Parchemin; 216 feuillets ; O'^jSTô X 0°»,27; XV^ siècle ; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; quelques lettrines. F. 1, il y a la note : Pertinet ad monasterium
vallis sancii Martini Lovaniensis ex parle confratris noslri P. Henrici Vrancx ex
primoribus oppidi, professus anno xiiij'^ Iviij ; obiit vero primus iubilearius anno
xvniij. F. 216% on Wi-.Est liber hic sancii Martini Lovaniensis. F. 1 et 215%
l'estampille rouge R. F. de la Bibliothèque nationale de Paris. Demi-reliure
moderne; dos en basane rouge, avec le titre doré : IP^ Iheronimi explanaliones
induodecim prophelas, XV saec, avec le chiffre couronné de LéopoldP''.
1016. (IL 2565). — S. Hieronymus. In prophelas minores.
I. (F. 1-51). Explanatio in Osée prophetam. = PL., t. XXV,
col. 815 sqq.
l'a. (F. 51-68). Explanatio sancti Iheronimi in lohel prophetam. =
M., col. 947 sqq.
[3. (F. 68-109). In Amos explanaliones beati Iheronimi. = Ibid.,
\\. 989 sqq.
4. (F. 109-116). Explanationum liber in Abdiam prophetam. =
Ibid., col. 1007 sqq.
5. (F. 116-128V). Explanatio in lonam prophetam. = ièid, col. 1117
sqq.
6. (F. 128^-163). Explanatio in Micheam. = Ibid., col. 1151 sqq.
7. (F. 163-181). Explanatio in Naum prophetam. = Ibid., col. 1231
sqq.
8. (F. 181-211). In Abacuc explanaliones beati Iheronimi presbi-
teri. = Ibid., col. 1273 sqq.
9. (F. 211-233). Explanatio in Sophoniam prophelam. == Ibid.,
col. 1337 sqq.
10. (F. 233^-246). Explanalionum liber beali Iheronimi in Aggeum
prophetam. = Ibid., col. 1387 sqq.
II. (F. 246^-299). Explanatio beati Iheronimi presbiteri in Zacha-
riam prophetam. = Ibid., col. 1415 sqq.
12. (F. 299-313^). Liber explanationum beati Iheronimi presbiteri
in Malachiam prophetam. = Ibid., col. 1541 sqq.
Parchemin; 313 feuillets ; 0'",35 X 0'",245; XV" siècle; deux colonnes; superbe
calligraphie; très belles lettrines en toutes couleurs et rehaussées d'or; initiales
rouges et bleues; signatures A1-V4, Àai-Vui. Au verso du dernier feuillet, il y a la
note : Islud effregium volumen XIF'"' prophelarum scriplum est per manus fralris
Pelri de Lovanio alias van den Vekene. F. 1, de très jolies miniatures représentent
les douze prophètes, et f. 2% S. Jérôme en costume de cardinal et un chanoine
régulier de l'Ordre de Saint- Augustin en habit de chœur. Ce qui fait penser, surtout
84 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
en comparant ce volume au n. II. 2531 (1), au prieuré de Bethléem, près Louvain.
Sur le premier feuillet de garde, il y a Tex-libris : Sir T. P. Middle Hill 2843. Ce
volume fut acquis parla Bibliothèque royale en 1900. Reliure parchemin.
1017. (11.2206). — S.HiERONYMus.Commentarius super Matthaeum.
1. (F. 1^-4^'). Incipiunt capitula. ..in commentarium super Matheum.
2. (F. 4V-47). Incipit in Matheum liber primus. = PL., t. XXVI,
col. 21-70. Le prologue ad Eusehkim manque.
3. (F. 47^-87). Incipit eiusdem liber secundus. = Ihid., col. 69-114.
4. (F. 87-125). Incipit liber tertius. = Ibid., col. 113-160. Des. mutil.
libr. III, cap. 74 : .... alios oh honestatem monim vlrtutlbus deditos.
Intravit ...
Parchemin; 125 feuillets; 0™,165 X 0,145; IX* siècle. Ce volume contient seize
cahiers avec les signatures QR. 1. ...II. ... III, etc. Manquent les feuillets 2 et 3
du premier cahier et la feuille 7 du XIIP cahier. Les cahiers sont de huit feuillets,
à l'exception des cahiers IV et V qui en ont chacun neuf. Ce manuscrit appartenait
autrefois au monastère de Parc-lez-Louvain. F. V, on lit : Liber S. Marie deparco,
si quis abstulerit anathema sil, et les armes du monastère, aujourd'hui grattées, se
trouvaient sur le plat. Sur le revers de la couverture, il y a la cote : I. theca. ii.
De là le volume a passé dans la bibliothèque Phillipps à Gheltenham. On trouve
en effet l'estampille du baronnet à l'intérieur de la couverture, et f. 1, on lit : Phil-
lipps MS. 4532. Ce volume a été acheté, à Londres, en juin 1898, pour 1550 fr. (1).
Reliure veau; tranche rouge; sur le dos, le i\\.ve eivoné : Glossa super Mallh.,
répété f. 2\
1018. (615-24). — S. HiERONYMus. Opéra.
1. {?'. 2 de garde verso). Subscripta ... in hoc volumine.
2. (F. 1-2). Capitula in Matheo evangelista beati Ieronimi presbi-
teri.
3. (F. 2^-62^). Liber sancti Iheronimi in Matheo evangelista. =^ PL.;
t. XXVI, col. 21-218.
4. (F. 62^-75). Explanatio sancti Iheronimi super Marcum evan-
gelistam. = PL., t. XXX, col. 589-644.
5. (F. 75-99^'). Expositio beati Iheronjmi presbiteri super Eccle-
siasten. = PL., t. XXIII, col. 1009 sqq.
6. (F. 99^-110). [S. HiERONYMiJ. Super Cantica explanatio. Inc. Veri
amoris quem magister gentium Paulus. Des. paravit sibi imputribi-
lem materiam tabularum. Deo gratias.
7. (F. 111-120). Beati Iheronimi presbiteri ... translatio duorum
tractatuum Origenis super Cantica canticorum. = Ibid., col. 1117 sqq.
8. (F. 120-132). Epistola beati Iheronimi de homine perfecto. =^
Pi..,t.XXX, col. 75.
(1) Voir plus bas, p. 85, n. 1019 (IL 2531),
(2) Cf. Bibliotfieca Phillippica, London, 1898, p. 117, n. 882.
s. JÉRÔME 85
9. (F. 132-136^). Epistola beati Iheronimi de vindicta et iuramento
atqiie obedientia et scientia. = Ihid., col. 105.
10. (F. 136^-142). Epistola beati Iheronimi ad quendam amicum
egrotantem consolât oria. = Ihid., col. 61.
11. (F. 143-151^). Vita S. Paule édita a sancto Iheronimo presbi-
tero. = BEL., n. 6548.
12. (F. 151^-166). Epistola sancti Gyrilli episcopi iherosolimitani
ad Augustinum doctorem de miraculis sanctissimi Iheronimi doctoris
eximii. = BHL., n. 3868.
13. (F. 166-169). Epistola sancti doctoris Augustini ad Gyrillum
episcopuni ... de excellentia beatissimi Iheronimi episcopi. = BHL.,
n. 3867.
14. (F. 170-176). Liber sancti Iheronimi de predestinatione et
divina gratia. Lie. Quidam de predestinatione et divina gratia dispu-
Kites. Des. a quo in futuro omnibus revelanda sunt. Deo gracias,
'archemin; 176 feuillets, plus deux de garde au commencement et à la fin ;
52 X 0"™,22 ; XV* siècle ; deux colonnes ; initiales rouges et bleues. Au verso du
mier feuillet de garde, il y a la note : Istud volumen est monasterii sancti Pauli
vulgater {sic) dicti llubeevallls in Zonia. Reportetur igitur ad praedictum monaste-
7ium propler Domini preceptum et amorem. Reliure ancienne restaurée, veau
brun estampé (1).
1019. (IL 2531). — S. HiERONYMUs. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 2-41). Expositio beati Ieronimi super Ecclesiasten. = PL.,
» XXIII, col. 1009 sqq.
3. (F. 41^-59). Super Gantica explanatio (2).
4. (F. 59^-70^). Explanatio sancti Iheronimi super Apokalipsym. =
ic. Diversi marina discrimina transvadentes. Des. qui cum Gherinto
heretico sentiunt.
5. (F. 70^-87^). Explanatio sancti Iheronimi super Marcum. =
PL., t. XXX, col. 589-644.
6. (F. 87^-98^'). Liber sancti Iheronimi de praedestinatione et divina
i gracia (3).
Le feuillet 99 est blanc.
7. (F. 100-159). LiberORiGENisinGenesi. = P6^.,t.XII,col.l45sqq.
8. (F. 159-203). Adamantii Origenis in Exodo. = Ibid., col. 297 sqq.
*archemin; 203 feuillets; 0'",33 X 0'",215; XVP siècle; deux colonnes; signa-
res a-Zf. Superbes lettrines; plusieurs pages, sont richement encadrées de
(1) Voir une description de ce manuscrit dans Catalogus codic. hagiogr. bibl. reg.
ixell., 1. 1, p. 267-8.
[(2) Voir le volume précédent, p. 84, n. 6°.
(3) Ihid., n. 14».
86 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
fleurs. Au revers de la couverture, on lit: Perlincl monasterio [de Betleem] voit
mcn istnd, et f. 203 : hle liber perlinet monasterio de Betleem scriptus per manusï
fratris Ni/cholai de Dyesl alias Bormans. Les initiales iV. B. du copiste se trouvent!
aussi f. 59^ F. 1, il y a la cote : Sir T. P. Middle Hill 2844. Ce volume fut acquis
en 1900. Reliure parchemin.
1020. (10752). — S. HiERONYMUs. Opéra.
1. (F. 1-5^). Praefatio sancti Hieronymf in corpore epistolarui
beati Pauli apostoli. Inc. Primuni quaeritur quare post evangelia qu<
supplementum legis sunt. Des. sed sub notaciones brèves singulii
versibus ac verbis appositas.
2. (F. 5^). [Petrus Aureolus. De sancto Paulo]. — Court extrait.
3. (F. 6^-97^). Gloses sur les épîtres de S. Paul. — Deux glosej
Tune du Xn% l'autre du XIV^ siècle.
Parchemin ; 97 feuillets ; 0'",227 X 0"»,145 ; XIP et XIV« siècles; deux colonnes]
quelques curieuses lettrines. F. 6, une intéressante miniature représente quelque
scènes de la vie de S. Paul. Ce manuscrit provient de Saint-Laurent à Liège, ca^
f. 1, il y a la cote KKy 6-1. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré]
Glossae in cpist. S. Pauli XII saec, reproduit sur une étiquette en maroquii
rouge, à l'intérieur du volume; en dessous, les armes de Belgique et Tinscriptioi
Bibl. royale.
1021. (5473). — S. HiERONYMUs. Breviarium super psalterium.
Cf. PL.; t. XXVI, col. 821-1267. Des. mutil. Lavabo per singulas
noctes lectum (Ps. gxlviiii).
Parchemin; 178 feuillets; 0^,32 X 0^242; XP siècle; deux colonnes; très jolies
lettrines. C4e manuscrit appartenait autrefois à l'abbaye de Gembloux, mais toute
indication positive de cette provenance a disparu. Reliure du XYII» siècle, veau
racine, titre doré : Hieronimu. Super psalteri.
1022. (383). — S. HiERONYMUs. Breviarium in psalmos.
C'est le traité publié, PL., t. XXVI, col. 821-1270.
Parchemin ; 205 feuillets ; 0'",325 X 0"',22 ; XVI« siècle (1523), car f. 205% on lit :
Finit expositio psalm,orum anno Domini 15^3. Deux colonnes, initiales rouges et
bleues, titre courant, ancienne pagination i-ccnn. L'estampille rouge de la Biblio-
thèque nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 205^^. Reliure moderne veau brun
estampé ; au dos, le titre inexact : Origenis commentarii in psalterium,
anno 1423.
1023. (II. 1050). — S. HiERONYMus. In Didimum de Spiritu sancto.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 1^-30). HiERONiMus in Didimum de Spiritu sancto. = PL.,
t. XXIII, col. 101 sqq.
3. (F. 30-43). Expositio beati Gregorii. episcopi urbis Rome in
Canticum canticorum. = PL., t. LXXIX, col. 267 sqq.
s. JÉRÔME 87
4. (F. 43^-66^). Vita Aurelii Auguslini. = BHL., n. 785.
5. (F. 67-75). Vita sancti Symeonis inonachi. = BHL., n. 7963 (1).
6. (F. 75V.81V). Vita sancti Amoris. = BHL., n. 392 (2).
7. (F. 81V-85). Vita sancti Alexis confessons. = BHL., n. 288.
8. (F. 85-88). Passio sancti Georgii martyris. = BHL., n. 3375.
9. (F. 88-90). Passio sancti Gordiani martyris. = BHL., n. 3612.
10. (F. 90^-104). De nativitate sanctae Mariae. = BHL., n. 5334.
11. (F. 104^-107^). AssLimptio sanctae Mariae.= JBffL.,nn. 5351-52.
12. (F. 108-128^). De virtutibus sancti Andreae apostoli. =
BHL., n. 430.
13. (F. 128^). [Epistola Anselmi Laudunensis ad Heribrandum
abbatem sancti Laurentii Leodiensis]. = PL.^ t. GLXII, col. 1587.
14. (F. 129-130^). Registre des chartes conservées à Aine. —
Fragment concernant les Karte de Fontanis, Karte de Beasart, Décime
de Viscurt, Décime de FontaniSj Décime de Beasart.
Parchemin; 130 feuillets; 0'«,234 X O^ITS ; XI« siècle. F. l,on lit : Liber sancte
Marie de Âlna (3) et 4627 Ph.\illipps]. Ce volume a été acquis par la Biblio-
>èque royale en 1888. Demi-reliure, toile anglaise; au dos, les titres dorés des
fifférents traités (4).
1024.(5504-12). — SS. Hieronymus, Augustinus et autres Pères,
livers traités.
1. (F. 1-95). Explanatio beati Hieronimi presbiteri in epistolas
>auli. = PL., t. XXVI, col. 307 sqq.
2. (F. 95-95^). Epistola eiusdem ad Marcellam de Tharsis. = PL.,
XXII, col. 461-63.
3. (F. 96-96^). Retractatio beati Augustini episcopi in expositione
jpistole Pauli ad Romanos. = PL., t. XXXII, col. 620-22.
4. (F. 96^-105^). Liber qnaestionum Augustini in epistola ad Roraa-
los. = PL., t. XXXV, col. 2063 sqq.
5. (F. 105^-106). Retractatio eiusdem Augustini in epistolis Pauli
id Galathas. = PL., t. XXXII, col. 622-23.
6. (F. 106-122). Explanatio eiusdem in epistola ad Galathas. =
^L.,t. XXXV, col. 2105 sqq.
7. (F. 122-127). Retractatio et libellus Augustini de origine animae
id beatum Hieronymum. = PL., t. XXXII, col. 649, et t. XXXIII,
>p. 166.
(1) Dans ce manuscrit les nn. 28-34 sont omis.
(2) Dans ce manuscrit, le texte est suivi de quatre vers qui ont été publiés Catal.
d. hoffioqr. hibl. reg. Bruxell., t. II, p. 479.
(3) Cf. Sanderus, Uibl. behj. ma., part, n, p. 251, decuria septima.
(4) Voir une description de ce volume dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell.,
II, p. 478-79.
88 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
8. (F. 127-130V). EiusDEM ad eundem de sententia lacobi apo-
stoli. = PL., t. XXXIII, ep. 167.
9. (F. 130v-131).Rescriptum Hieronimi. = PL., t. XXIT, ep. 134.
10. (F. 131). Item ad eundem. = Ibid., ep. 141.
11. (F. 131-134^). Episiola Augustini ad Optatum episcopum de
origine anime. = PL., t. XXXIII, col. 857 sqq.
12. (F. 134^-135). HiKRONiMus ad Marcellinum et Anapsychie de
anima. = PL., t. XXII, ep. 126.
13. (F. 135-135^). Epistola Hieroniml ad Alyppium et ad Augusti-
num episcopos. = Ibid., ep. 143.
14. (F. 135V-136). Expositio fidei sancti Hieronimi. = PL., t. XLV,
col. 1716.
15. (F. 136-139^). Epistola Hieronimi ad Pammachinm de optimo
génère intorpretandi. = PL., t. XXII, ep. 57.
16. (F. 139^-142^). Epistola Epiphanii Gipri episcopi ad lohannem
Constantinopolitanum, a Hieronimo translata. = Ibid., ep. 52.
17. (F. 142^-143). Scriptum Ignatii martyris ... ad Mariam (1).
18. (F. 143-144V). Epistola eiusdem ad Trallianos (2).
19. (F. 144V-146). Eiusdem ad Magnesianos (3).
20. (F. 146-154^). Eiusdem ad Tarsenses, ad Philippenses, Philadel-
fîenses, Smyrnenses, Polycarpum, Antiocenses, ad Hironem diaco-
num, Ephesios (4).
21. (F. 154^-155). Epistola prima Ignatii episcopi scripta de Smirna
per Ephesios.
22. (F. 155-157V). Passio sancti Ignatii martiris. = BEL., n. 4257.
23. (F. 157^-158^). [Eusebius et Hieronymus de Ignatio]. = BEL.,
n. 4260.
24. (F. 158^'). Laus Hironis in eum, discipuli eius et successoris^
qui ei per revelationem fuerat ostensus quod esset successurus
cathedram ipsius (5).
25. (F, 158v-159v). Epistola sancti Poligarpi episcopi et martiris (6).
Parchemin; 159 feuillets; 0"',315 X 0«,235; XP siècle; très belles initiales:
rubriques en capitales rustiques. Ce volume provient de Gembloux, mais il ne reste
aucune indication de la provenance. Reliure du XVII* siècle, veau racine; titre
doré, au dos : Explanat. B. Hier, in epist. Pauli.
(1) LiGHTFOOT, The aposlolic Falhers, t. II, sect. 2, p. 629-31.
(2) Ibid., p. 622-26.
(3)76id.,p.613-17,
(4) Ibid., pp. 631-35, 618-22, 597-601, 602-605, 635-39, 639-43, 606-13. Cf. aussi
pour les lettres d'Ignace, plus haut p. 4.
(5) Ce texte est publié dans Calai, cod. hagiogr. rcg. BruxelL, 1. 1, p. 518. Cf. sur
des éditions antérieures, Lightfoot, The aposlolic Falhers. t. II, p. 892.
(6) Lightfoot, op. cit., t. II, p. 901 sqq.
s. JÉRÔME • 89
1025. (5478-83). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1-1^). Capitula librorum sive epistolarum sancti Hieronimi
presbiteri.
2. (F. 1^). Ex libro Augustini de heresibus ad Quodwultdeum
dyaconum = PL.,t. XLII, col. 45.
3. (F. 2-40). Libri sancti Hieronimi contra lovinianum. = PL.,
t.XXIU, col.211.
4. (F. 40^-46). Epistola sancti Hieronimi apologetica ad Pamma-
chium super eisdem libris. = PL., t. XXII, lettre n. 48.
5. (F. 46-46^). Item Hieronimus ad Pammachium. = Ibi'd , n. 49.
6. (F. 46^-52). Hieronimus. Contra Helvidium de virginitate sancle
Marie. = PL., t. XXIII, col. 183.
7. (F. 52-87V). [Hieronymi epistolae]. = PL., t. XXII, nn. 14, 52,
125, 22, 39, 60, 66, 77, 35 et 36.
8. (F. 87^-96). Tractatus Hieronimi de Cantico canticorum post
Origenem translatus. = PL., t. XXIII, col. 1116.
19. (F. 96-120). Suite des lettres de S. Jérôme. = PL., t. XXII, nn. 18,
[20, 15, 16, 56, 101, 102, 103, 111, 110, 105, 67, 104, 112, 115, 116.
|o. (F. 120-122). Epistola Hieronimi ad Praesidium. = PL.,
XXX, col. 182.
11. (F. 122-126). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 85, 58, 55.
12. (F. 126^-127^). Epistola Hieronimi ad Oceanum de vita cleri-
corum. = PL., t. XXX, col. 288.
13. (F. 127^-136v). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 69, 146, 73, 17, 1, 72.
14. (F. 136V-139V). Hieronimi ad Susannam lapsam. = PL., t. XVI,
col. 365.
15. (F. 139V-142). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 11, 37, 129.
16. (F. 142-144). Epistola Hieronimi de tribus virtutibus. = PL.,
t. XXX, col. 116.
17. (F. 144-145V). Lettres. = PL, t. XXII, nn. 47, 71.
18. (F. 145^-147). Hieronimus ad Tyrasium de dormilione filiae. =
PL., L XXX, col. 278.
19. (F. 147-150). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 50, 61, 119.
20. (F. 150-153^'). Item Hieronimus ad Riparium et Desideriurn
pros (sic) adversus Vigilantium. = PL., t. XXIII, col. 339.
21. Vf. 153V-157). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 70, 74,4,5, 76,68.
j^_22. (F. 157-158). Epistola Hieronimi de honorandis parentibus. ==
M/., t. XXX, col. 145.
23. (F. 158-208V). Lettres. = PL., t. XXII, nn. 147, 6, 8, 10, 7, 9,
12, 2, 118, 98, 145, 122, 121, 59, 11, 26, 25, 41, 42, 27, 44, 43, 38, 29,
34, 32, 28, 22, 24, 123, 13, 54, 79, 64, 117.
j 24. (F. 208V-236). Lettres. ==PL., t. XXII, nn. 107, 75, 45, 99, 127,
' 120,148,30,106. .
90 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
25. (F. 236-243). Altercatio Luciferiani et orthodoxi a Hieronim(
conscripta. = PL., t. XXIII, col. 155.
26. (F. 243v). [Versus].
Inc. Singula contemplor et in his moror, noto summa.
Des. Tu quoque cantus in hoc me mihi digna dabis.
Parchemin ; 243 feuillets; 0'",328 X 0™,235; XIP siècle; deux colonnes; superbe
lettrines. F. 1% on lit : Pertinct monasterio Gemblacensi in perpetuum, et f. 243"
Liber Soucti Pétri in Gemblus, si quis abslulerilei analhcma. Reliure du XVIPsièck
avec le titre doré au dos : D. Âuguslinu . contra lovinianum ; tranche rouge.
1026. (10264-73). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1-1^). Liber Hieronimi presbiteri contra Luciferianum. Dei
mutil. ut non sibi tantum luceat, sed omnibus pro[sit]... = PL\
t. XXIII, col. 155-60.
2. (F. 2-35v). Liber sancti Iheronimi presbiteri contra loviniaj
num. = PL., t. XXIII, col. 211 sqq.
3. (F. 35^', 47-47^). Excerptum de Tripertita historia qua occasion^
exorta sit Luciferiana heresis. = PL., t. LXIX, col. 1045 (1).
4. (F. 35^-42^). Liber sancti Iheronimi presbiteri contra Helladiui
Luciferianum. = PL., t. XXIII, col. 155 sqq.
5. (F. 42V-46V). Epistola eiusdem ad Thesiphontem. = PL., t. XXII
col. 1147-61.
6. (F. 48-79). Dialogus sancti Hieronimi sub nomine Attici
Gritoboli. = PL., t. XXIII, col. 493 sqq.
7. (F. 79-93). Liber apologeticusOROsii presbiteri. = PL., t. XXXI
col. 1173 sqq.
8. (F. 93-11 Iv). Apologeticum sancti Pamphili martyris pro Origei
de periarchon, translatum a Rufino de greco in latinum (2).
9. (F. lllv-114). Opusculum Rufini de adulteratione librorui
Origenis (3).
10. (F. 114-138^). Liber apologeticus Rufini obiectis Iheronimi
respondentis. = PL., t. XXI, col. 541 sqq.
11. (F. 139). Epistola Iheronimi ad Rufinum post reconciliatio-
nem. =^ PL., t. XXII, col. 735.
12. (P. 139-145). Liber sancti presbiteri Iheronimi contra dogma
Origenis de resurrectione carnis. = PL., t. XXIII, col. 367, n. 15 sqq.
13. (F. 145-145^). Descriptio Eusebii Hieronimi de formulis hebrai-
carum litterarum. = PL., t. XXX, col. 307.
(1) Voir plus haut p. 70, n. 994 (87-96).
(2) Sur les éditions de cette pièce voir la notice de Schôneman, PL., t. XXI,
col. 37, n. V; 0. Bardenhewer, Patrologie, Freiburg-in-B., 1894, p. 176.
3) Voir, au sujet de ce traité, PL., t. XXI, col. 15.
s. JÉRÔME 91
14. (F. 145^-163). Liberinterpretationishebraicorumnominum. =
PL., t. XXIII, col. 771 sqq.
15. (P. 163-178^). Iheronimus in libro locorum ab Eusebio Pam-
phili ... in greco ... sed ... in latinum diligentius translate. = Ihid.y
col. 861 sqq.
16. (F. 178^-190). Glose divinorum librorum.
17. (F. 190^0- Index.
18. (F. 191^-237). Hebraice questiones in libro Geneseos [et aliis
libris scripturae sacrae]. = Ibid., col. 935 sqq.
19. (F. 237-237^). Disputatio de ieiuniis.
20. (F. 237^-238^). Sermo beati Augustini episcopi ad Seleucianam
iitrum apostoli fuerint baptizati. = PL., t. XXXIII, col. 1086-89.
Parchemin; 233 feuillets; 0^277 X 0™,18; XIII« siècle; les feuillets 1-190 sont à
deux colonnes; quelques grandes initiales en rouge. Ce volume provient de Saint-
Laurent à Liège, car sur le second feuillet de garde, il y a la cote MM, 4-11, de
cette bibliothèque, et p. IGO'', en tête de l'index, on lit cette note r Sequentia anno-
tavit [rater Io[hannes] de Vride (1). Orale pro eius sainte. Le timbre rouge, aux
faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve f. 238\ Reliure veau
1027. (19077). — S. HiERONYMus. Contra lovinianum.
Liber sancti Iheroximi presbiteri contra lovinianum hereticum. =
PL.,t. XXIII, col. 211 sqq.
Parchemin; 71 feuillets ; 0™,257 X 0™,165; XIII« siècle; signatures i-ix. Demi-
reliure moderne, dos et coins en peau de truie.
1028. (21189). — S. HiERONYMus. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. lv-51v). Beati Iheronimi presbiteri de hebraicis qaaestio-
nibus. = PL., t. XXIII, col. 935 sqq.
3. (F. 51v-60v). Iheronimus. De quadraginta duabus rnansionibus
israhelitici populi. = PL,, t. XXII, col. 698.
4. (F. 60^-61). Descriplio Iheronimi de formulis hebraicarum litte-
rarum. = PL.; t. XXX, col. 307.
5. (F. 61-80). Liber interpretacionis hebraicorum nominum. =
PL, t. XXIII, col. 771-858.
6. (F. 80-98). Eusebii Iheronimi liber locorum ab Eusebio Gesariensi
episcopo prius quidem in greco edito, sed ab eodem Iheronimo in
latinum translato. = Jbid., col. 859 sqq.
i
(1) Sur Jean de Yride, voir Dom Berlière, Mélanges d'histoire bénédictine, 1. 1,
7, p. 81-88 ; cf. Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque royale de Belgique,
I, 1901, p. 201.
92 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
7. (F. 98-116). Glose divinorum librorum.
8. (F. 116v). Courts extraits de S. Jérôme.
Parchemin; 116 feuillets; 0",287X0™,198; XIIP siècle; deux colonnes; très jolies
lettrines de diverses couleurs; signatures a-n. F. 1, il y a la note à moitié effacée :
Liber bihliothecae Parcensis, et sur le premier plat intérieur la cote 1. theca Vlll de
cette bibliothèque. Reliure veau brun; sur les deux plats, les armoiries de Tabbaye
du Parc ont été grattées; au dos, le titre doré : Hieron. Opusc.
1029. (II. 1115). — S. HiERONYMus. Explanatio in'Isaiam prophe-
tam, en deux volumes.
Le tome premier contient les livres I-IX. Des. mutll. et os meum non
interroga[stis]. = PL., t. XXIV, col. 17-339.
Dans le second, il y a les livres X-XVIII. = Ihid., col. 349 sqq.
Parchemin; 199 et 196 feuillets ; 0"',293 X 0^215; XIIP siècle; deux colonnes;
quelques lettrines; signatures i-xxv, i-xxiv. Le volume provient de l'abbaye
d'Aine (1), plus lard il a appartenu à SirThomas Phillipps avec la cote 4727 et a été
acheté par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure toile anglaise; au dos, le
titre doré: S. Hieronymus in Isaiam, vol. 1, IL
1030. (1850-56). — S. Hieronymus. S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-6v). [Odonis abbatis sermo] in nativitate béate Marie vir-
ginis. Inc. Fecunde virginis amplectitur celum praesentia. Des.
quicquid illud sit quod inter Mariae manus invenerit.
3. (F. 6^-21). [Omilia super Stabat iuxta crucem]. Inc. Sicut chri-
stiane religionis defectus. Des. ut illa te tandem assumât in gloriam
tuam ubi régnât cum filio suo qui est ... Amen.
4. (F. 21-29^). [Omilia super Loquente lesu ad turhas extollens
vocem quedam mulier]. Inc. Rem valde presumptuosam humane infir-
mitati. Des. deliciis affluamus ab omnimoda gloria tua. Amen.
5. (F. 29^-5 Iv). [De laude S. lohannis evangeliste]. Inc. Scripturus,
douante Ghristo Ihesu Domino Deo nostro, de sànctissimo hominum.
Des. in quo féliciter epularis per Ghristi misericordiam, participes
efficiamur. Amen.
6. (F. 52-59). Tractatus pulcher de laude virginitatis, incerto
auctore. = PL., t. XXX, col. 163-75.
7. (F. 59-67^). Epistola beati Ieronimi presbiteri ad Demetriadem
virginem. = PL, t. XXII, n. 130.
8. (F. 68-71). Ieronimus ad Principiam de vita Marcelle. = Ibid.,
n. 127.
9. (F. 71-73V). Ieronimus ad Pammachium de morte Pauline. =
Ihid., n. 66.
(1) Cf. Sanderus, BibL belg^ ms., part, ii, p. 241, decuria tertia.
s. JÉRÔME 93
10. (F. 73^-79). Epistola sancti ac beatissimi Ieronimi presbiteri ad
iRusticum monachum. = Ibid., n. 122.
11. (F. 79-82). Ad Heliodorum monachum exhortatoria. = Ibid.,
n. 14.
12. (F. 82v-101^). [Lettres de S. Jérôme]. = Ibid., n. 45; t. XXX,
col. 163 ; t. XXII, nn. 24, 122, 97, 145.
13. (F. 101^). [De signis in fine mundi].
14. (F. 102-134^). Tractatus domni Bernardi abbatis Glareval-
lensis super psalmum Qui habitat. = PL., t. GLXXXIII, col. 185-254.
15. (F. 134^-143^). [Sermons de S.Bernard]. = Ibid., col. 147-49,
471-75, 645-47.
16. (F. 143^-145^'). Deux autres sermons de eucharistia, et [de
virtutibus].
17. (F. 145^-152^). De S. Bernardo prolixa oratio (1).
18. (F. 152^). De hiis qui duxere coreos per annum integrum in
Saxonia. = i?/iL.,n. 5156.
Les deux feuillets de garde collés sur les plats contiennent des
fragments d'un traité de droit canon.
Parchemin; 152 feuillets; 0",245 X 0"^,17; XlVe siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. 1, il y a la note : Pertinet ad librariam canonicorum regula-
riumvalUs sancti Martini in lovanio; de même, f. 75 : Est liber hic sancti Martini
lovaniensis. Reliure ancienne; ais de bois recouverts de veau brun estampé; jolis
fers; restes de fermoirs.
1031. (8327-42). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1-68^'). Liber de contemptu mundi. Inc. Optatus mihi dies
advenerat, in quo visitante me divina clementia exoneratus sum ab
ecclesiastici regiminis gravissima cura. Des. In manus tuas commendo
spiritum meum.
2. (F. 69-103^'). [BuRLAEus]. Libellus de vita et moribus philosopho-
rum (2).
3. (F. 104-120^). Liber B. abbatis in orationem dominicam. Lie.
Quia fréquenter in evangelio monemur a Domino instanter. Des. quia
prius nemo querebat. Hec Augustinus.
4. (F. 120^-129). [De salutatione angelica]. Inc. Salutate Mariam
que multum laboravit in vobis. Des. quia in ipso vivificasti me. Hec
Bernardus.
5. (F. 129-132). Omelia Origenis super Maria stabat ad monumen-
m foris plorans.
I
(1) Ce sont les chapitres 7, 8, 13, 15, 16 du livre I du Magnum exordium Cister-
ciemisOrdinis. Rixheim, 1871.
(2) Sur cet ouvrage souvent imprimé, voir Brunet, Manuel du libraire, 5* éd.,
1. 1, p. 1407-8.
94 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Le feuillet 132^ est blanc.
6. (F. 133-145V). Liber beati Ieronimi presbiteri de illustribus
viris. = PL., t. XXIII, col. 60L
7. (F. 145^-154). Gatalogus Gennadii Massiliensis de viris illustri-
bus. = PL., t. LVIII, col. 1053.
8. (F. 154-157^). Gathalogus Ysidori Hispalensis episcopi de viris
illustribus. = PL., t. LXXXIII, col. 1081.
9. (F. 158-163). Additamentum ad S. Isidori viros illustres. —
Extraits de Julien de Tolède, de Braulio, de Félix.
10. (F. 157^', 164-1 79v). Gassiodori senatoris in librum de institutio-
nibus divinarurn scripturarum. = PL., t. LXX, col. 1105 sqq.
11. (F. 179^-181). Decretalis epistola a Gelasio papa cum LXX
episcopis eruditis conscripta. = PL., t. LIX, col. 159-69.
12. (F. 181-181^). Epistola beati Ieronimi de gradibus Roma-
norum.
13. (F. 181M82). HistorialudeetThamar.
14. (F. 182-182^). Nomina et interpretationes apostolorum. =
BEL:, n. 652.
15. (182^-205). [IsiDORUs]. Liber de naturis animalium. = PL.,
t. LXXXII, col. 433-38, 423-33, 440-72.
16. (F. 205-207V). [Isidorus]. De piscibus. = Ihid., col. 450.
17. (F. 208-209V). [Isidorus]. De arboribus. = Ihid., col. 606.
18. (F. 209V-215). [IsiDORUsJ. = Ibld., col. 397-419.
Parchemin; 215 feuillets; 0'",27 X 0"',18; XIV« siècle, sauf les feuillets 158-163,
qui ont été écrits sur papier au XVIP siècle ; les feuillets 104-132 sont à deux
colonnes; quelques lettrines rehaussées d'or; le traité de animaUbus est orné de
curieux dessins. F. 1, on lit : Liber fratris Brunonis (?) ordinis Praedicatorum, et
f. 104 : Societatis lesu Anlv. D. P. ; au revers de la couverture, il y a Tex-libris
des anciens bollandistes ^ MS. 202. Reliure parchemin.
1032. (21188). — S. HiEROxNYMus. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 2-64v). HiERONiMi presbiteri urbis Rome liber de hebraicis
questionibus. = PL., t. XXIII, col. 935 sqq.
3. (F. 64^-65). Descriptio Eusebii Hieronimi de formulis hebraicarum
litterarum. = PL., t. XXX, col. 307.
4. (F. 65-85v). S. Hieronimi presbiteri liber interpretacionis hebrai-
corum nominum. = PL., t. XXIII, col. 771 sqq.
5. (F. 85^-106). Liber locorum ab Eusebio Pamphilo Gesariensi
episcopo prius quidem in greco edito, sed ab eodem Hieronimo in
latinum diligentius traducto. = Lhïd., col. 859 sqq.
6. (F. 106^^-125^). Expositio nominum divinorum librorum.
Parchemin; 125 feuillets; 0'",278X0"',177; XI V« siècle; initiales rouges et bleues.
F. 1, on lit la note : Pertinet hic liber magislro Henrico de Zoemeren sacre théologie
s. JÉRÔME 95
professori. Si quis eum abslulerU vcl hune titulum deleverit anathema sit, et au haut
du même feuillet : Bibliothecae Parcensis. Du reste, à l'intérieur du plat de la cou-
verture, il y a la cote bien connue de cette bibliothèque : 1. theca VllI. Reliure
veau; sur les deux plats, les armoiries de l'abbaye de Parc ont été grattées; au
dos, le titre doré : Hieron. Opusc.
1033. (66-76). — S. Hieronymus. Libri et epistolae contra diversas
haereses.
1. (F. 2-2^). Tabula librorum et epistolarum beati Iheronimi presbi-
teri contra diversas hereses.
2. (F. 3-9^'). Altercatio Luciferiani et orthodoxi ab eodem beato
Iheronimo.= FL., t. XXIII, col. 135 sqq.
3. (F. 9^-15). Liber beati Iheronimi presbiteri contra Helvidium
, hereticum. = Ihid., col. 183 sqq.
14. (F. 15-33^). Liber primus beati Iheronimi contra lovinianum
ireticum. = Ibid., col. 211 sqq.
5. (F. 33v-46v). Liber secundus beali Iheronimi contra lovinianum .=
id., col. 281 sqq.
6. (F. 46^-51^). Epistola apologetica beati Iheronimi ad Pamma-
chium super libris contra lovinianum. = PL., t. XXII, col. 493-511.
7. (F. 51^-52). Epistola beati Iheronimi ad Pammachium secunda.=
J6iU, col. 511-512.
8. (F. 52-52^). Epistola beati Iheronimi ad Marcum presbiterum
Gaîcide de hereticis. = Ibid.^ col. 359-61.
9. (F. 52v-53v). Epistola beati Iheronimi ad Dompnionem contra
Vigilantium hereticum. = Ibid., col. 511-16.
10. (53^-54). Epistola beati Iheronimi adversus blasphemias Vigi-
lancii heretici. = Ibid., col. 602-606.
11. (F. 54-55). Epistola beati Iheronimi ad Riparium presbiterum
adversus Vigilancium. =Ibid., col. 906-909.
12. (F. 55-57^'). Epistola beati Iheronimi ad Riparium et Desiderium
presbiteros contra blasphemantem Vigilancium. = PL., t. XXIII,
col. 337 sqq.
13. (F. 57^-58). Epistola beati IherOxNimi presbiteri ad Riparium
presbiterum. = PL., t. XXII, col. 1164-65.
14. (F. 58). Epistola beati Iheronimi ad Ampronium. = Ibid.,
col. 1165-66.
15. (F. 58). Epistola beati Iheronimi ad Severum (1).
16. (F. 58-59). Tractatus beati Iheronimi, presbiteri de diversis
lèpre generibus. = Ibid.^ col. 245.
17. (F. 59-60). Epistola beati Iheronimi ad Pammachium et Occea-
num contra hereticos invectiva. = Ibid., col. 239.
(1) Vallarsi, Uicromjini opcra, t. XI, p. 363.
96 MANUSCRITS PE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
18. (F. 60). Epistola l^eati Iheronimi ad Theophilam Alexandrinumj
episcopum prima. = PL., t. XXII, col. 607.
19. (F. 60-60^). Epistola beati Iheronimi ad eundem secunda.
Ibid., col. 754.
20. (F. 60^). Epistola Theophili ad beatum Iheronimum. = Ibid.,
col. 755.
21. (F. 60^). Epistola beati Iheronimi ad Theophilum episcopum
tertia. = Ibid., col. 755.
22. (F. 60^-61). Epistola beati Iheronimi ad Theophilum episcopum
quarta. = Ibid., col. 812-13.
23. (F. 61). Epistola Theophili ad beatum Iheronimum. = Ibid.,
col. 756.
24. (F. 61-63). Epistola beati Iheronimi ad Theophilum episcopum
contra lohannem episcopum Iherosolomitanum fautorem hereti-
corum. = Ibid., col. 736-43.
25. (F. 63-72^). Expositio symboli a Rufino presbitero Aquilegie ad
Laurencium presbiterum conscripta. == PL., t. XXI, col. 335.
26. (F. 72^-73^). Epistola Iheronimi ad Rufmum presbiterum Aqui-
legie de iudicio Salomonis. = PL., t. XXH, col. 682-35.
27. (F. 73^-74). Epistola beati Iheronimi presbiteri ad Florentinum
de horto amicicie. = Ibid., 335-36.
28. (F. 74-75). Epistola beati Iheronimi ad Rufinum presbiterum
de Bonoso. = Ibid., col. 332-35.
29. (F. Ih-ll"^). Epistola S. Epiphanii Salamine Cipriorum episcopi
ad lohannem Iherosolimitanum episcopum .... a beato Ihehonimo
presbitero translata. = Ibid., col. 517-27.
30. (F. 77^-80^). Liber beati Iheronimi ad Pammachium de optimo
génère interpretandi. = Ibid., col. 567-579.
31. (F. 80^-81). Prologus Rufini in apologeticum Eusebii .... pro
Origene. = PL., t. XXI, col. 15.
32. (F. 81-94^'). Apologeticum pro Origene. = Ibid., col. 15.
33. (F. 94^-97). Opusculum apologeticum Rufini presbiteri ad
Macharium de adulteratione librorum Origenis. = Ibid., col. 15.
34. (F. 97-97^). Prefacio Rufini presbiteri in quatuor libros periar-
chon Origenis. = PL., t. XXII, col. 733-35.
35. (F. 97^-98). Epistola beati Iheronimi ad Rufinum. = Ibid.,
col. 735-36.
36. (F. 98). Epistola Pammachh etOcceani ad beatum Iheronimum de
transferendo libros periarchon Origenis post Rufinum.= /6/d,col.743.
37. (F. 98-100^'). Rescriptum beati Iheronimi ad Pammachium et
Occeanum de erroribus Origenis. =■ Ibid., col. 743-52.
38. (F. 100^'). Epistola beati Iheronimi ad Paulam. = Ibid.,
col. 752-54.
s. JÉRÔME 97
39. (F. 100^-120^'). RuFiNi presbiteri ad Apronianum. =- PL.,
t. XXI, col. 541 sqq.
40. (F. 120^-136). Liber .... beati Iheronimi ad Pammachium et
Marcellam. = PL., t. XXIII, col. 397-456.
41. (F. 136-137). Apologia quam pro se misit Rufinus presbiler ad
I^Anastasium romane urbis episcopum. = PL., t. XXI, col. 623-27.
|iy 42. (F. 137-146^). Liber beati Iheronimi adversus Rufinum. = PL.,
t. XXIII. col. 457 sqq.
43. (F. 146^-152). Liber beati Iheronimi presbiteri adversus Rufmum
contra erroneum dogma Origenis de resurrectione carnis. = Ihid.,
col. 367-96.
44. (F. 152-152^). Epistola beati Iheronimi ad Pammachium et
Marcellam de libro sancti Theophili Alexandrini episcopi contra
errores Origenis. = PL., t. XXII, col. 790-92.
45. (F. 152^'). Epistola beati Iheronimi adTranquilleanum quomodo
Origenem légère debeat. = Ibid., col. 606.
|^ft46. (F. 152^-156). Epistola beati Iheronimi ad Avitum. = Ihid.,
"l. 1059-72.
47. (F. 156-159V). Epistola beati Iheronimi presbiteri ad Thesi-
phontem. = Ihid., col. 1147-61. On lit au bas du f. 156 cette note :
Caveat lector ne quicquam variet in hac epistola secundum exemplaria
istius terre quorum nonnuUa in hoc loco comperi esse corrupta.
48. (F. 159^-186). Prologus dialogi sancti Iheronimi .... Dialogus
sancti Iheronimi sub nominibus Attici et Gritoboli. = PL., t. XXIII,
col. 495 sqq.
49. (F. 186-198). Liber apologeticus Orosii presbiteri contra Pela-
gium (1).
Le dernier feuillet de garde contient un fragment de psaume. 11 y
a de nombreuses notes marginales, avec les corrections données par
Érasme, dans son Opus epistolarum divi Hieronymi Stridonensis una
cum scholiis.
Parchemin; 198 feuillets, plus trois de garde; 0™,41 X 0'",285; XV« siècle; deux
colonnes; jolies initiales rouges et bleues; f. 3, il y aune superbe lettrine ; ancienne
pagination en chiffres romains i-cxcv; signatures Âi-V^. F. 1, on lit cette note:
Liber monaslerii canonicorum regularium vallis sancti Martini in lovanio, puis
une autre main a ajouté : Ex parte F. Henrici Vrancx professi canonici regularis
noni anno 14.54, quiquc (Mil primus iubilearius anno 1504. F. 114, on lit
aussi : Est liber hic sancti Mar Uni /ovanicn.si* (2). L'estampille rouge, aux faisceaux,
de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 3 et 197^ Reliure ancienne; ais
(1) Publié dans S. Havercampus, Pauli Orosii presbyleri Hispani adversus
jmQanos hisloriarum libriseptem ut et apologeticus contra Pelagium, etc.Leyde, 1738,
p. 588-634 et reproduit PL., t. XXXI, col. 1173 sqq.
^_ (2) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, n, p. 217.
I """"■■"■■
98 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
de bois recouverts de veau estampé ; traces de clous et de fermoirs. Sur le plat de
devant, à Textérieur, une étiquette encadrée de cuivre et sous corne porte ce titre :
Epistole beali Iheronimi presbiteri conlra diversos hereticos cum nonnullis aliorum
opusculis.
1034. (689-705). — S. Hieronymus, Rufinus, S. Ignatius, etc. Opéra.
1. (F. l-2v). Tabula illorum que continentur in isto volumine.
2. (F. 3-24). Liber Eusebii Ieronimi hebraycarum questionum. ==-
PL., t. XXIII, col. 935 sqq.
3. (F. 24-34). De mansionibus Ysraelitici popali. = PL., t. XXII,
col. 698-724.
4. (F. 34-39V). Epistola Ieronimi ad Tesiphontem contra eos qui
dicunt posse hominem esse sine peccato si velit. = Ibid., col. 114-51.
5. (F. 39^-76). Dialogus sancli Ieronimi nomine Attici et Gritoboli.=
PL., t. XXIII, col. 495 sqq.
6. (F. 76^-94). Liber apologeticus Orosii presbiteri. = PL., t. XXXI,
col. 1173 sqq.
7. (F. 94-116v).Apologeticum sancti Pamphili martiris pro Origene
deperiarchon translatum a Rufino de graeco in latinum.
8. (F. 116^-120). Opusculum Rufini de adulteratione librorum
Origenis (1).
9. (F. 120-121). Prologus Rufixi presbiteri in primo liber periar-
chon Origenis presbiteri. = PL., t. XXII, col. 733-35.
10. (F. 121-125). Pammachius et Occeanus leronimo presbitero.—
leronimus Pammachio et Occeano. = Ibld., col. 743-52.
11. (F. 125-157^). Libri duo Rufjni contra leronimum. = PL.,
t. XXI, col. 541 sqq.
12. (F. 157^-182). Ieronimi ad Pammachium et Marcellam pro se
contra accusatorem defensio. := PL., t. XXIII, coi. 397 sqq.
13. (F. 182-182^). Epistola eiusdem (Ieronimi) ad eundem (Rufi-
num). = PL., t. XXII, col. 600.
14. (F. 182^-183^'). Apologia de sancta Trinitate quam pro se
misit Rufinus presbiter ad Anastasium romane urbis pontificem. =
PL., t. XXI, col. 623-27.
15. (F. 183^-198^). Liber Ieronimi adversus Rufinum. = PL.,
t. XXIII, col. 457 sqq.
16. (F. 198^-207). Liber [Ieronimi] contra dogma Origenis de
resurrectione carnis. = Ibld., col. 367-96.
17. (F. 207-207^). Epistola Ghromachii et Heliodori ad leronimum
de nataliciis sanctorum. — Rescriptum Ieronimi. = PL., t. XXX,
col. 297.
Il
(1) Au sujet de ces deux opuscules de Rufin, cf. PL., t. XXI, col. 15.
s. JÉRÔME 99
18. (F. 207^-208^). [Nomina apostolorum]. = BEL., n. 652.
19. {¥. 208V-233V). [Gennadius, De viris illustribus]. = PL., t.LVIII,
col. 1053.
20. (F. 233^-254^), Ignatji epistolae ad Mariam, ad Trallianos, ad
Magnesianos, ad Tarcenses, ad Philippenses, ad Philadelphienses,ad
Smyrnenses, ad Policarpum, ad Antiocenses, ad Hyroiiem, ad Ephe-
sios, de Smyrna per Ephesios (1).
21. (F. 255-260). Passio sancli Ignatii martiris. = BHL., n. 4258.
22. (F. 260^). Laus Hironis in S. Ignatium (2).
23. (F. 260^-262v). Epistola Policarpi martyris (3).
Papier, au fili|?rane de la lettre P ; 262 feuillets, plus neuf de garde au commen-
cement et dix à la fin; O^j^OS X 0"',20; XV*' siècle; deux colonnes; initiales rouges
et bleues; ancienne pagination i-cclxi. F. 3, on lit : Coll. Societatis lesu Lovanii;
sur le second feuillet de garde en tête, il y a la cote ¥. 3. Demi-reliure moderne ;
dos en maroquin brun, avec le titre doré : fi" Hieronymi opéra varia cum aliis
opuscuUs Gennadil, 6'* Ignatii Ànliocheni, Hironis et bcati Polycarpi, XVsaec. ;
plus bas, le chiffre couronné de Léopold I*^
1035. (2037-48). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-26). Ordo vivendi Deo exîniii doctoris Iheronimi ad Eusto-
chium sacram Deo virginem. = PL.^ t. XXX, col. 391 sqq.
3. (F. 26-26^). Régula aurea. Inc. Silentiuni diliges. Des. obsequio-
sum in omnibus exhibere.
4. (F. 26v). [De superbia].
5. (F. 27-46). Prologus sancti Iheronimi presbiteri in regulam
sancti Pachomii abbatis. — Capitula. — Praecepta patris Pachomii.=
PL.,l.XXin, col. 65 sqq.
Les feuillets 46^-47 sont blancs.
6. (F. 47^-72). Epistola beati Behnardi ad fratres de monte Dei. :=
PL., t. GLXXXIV, col. 307 sqq.
7. (F. 73-75). Régula sanctorum patrum Serapionis et Magharii,
Pafnutii et alterius Magharii. = PL., t. CIII, col. 435-42.
8. (F. 75^-76). Epistola beati Magharii data ad monachos. = Ibid.,
col. 451.
9. (F. 76^-110). Liber magisiri Rigardi de sangto Vigtore de statu
interioris hominis post lapsum. = PL., t. CXGVI, col. 1115 sqq.
10. (F. 111-127). Tractatus Wilhelmi sancti Theodorigi de digni-
tale amoris. = PL., t. CLXXXIV, col. 379 sqq.
11. (F. 128-157^). Liber seu tractatus de tribus votis substantia-
I, (1) Voir plus haut, pp. 4, 88.
^i% Cf. supra, p. 88, n. 24.
(3) LiGHTFOOT, The apostolic Fathers, t. II, p. 9()1 sqq.
100 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
libus monaslicis quem composuit .... Henrigus [de Goesveld] prior
Cartusiensium prope montem sancte Gertrudis in Hollandia (1).
12. (F. 158-164^). Tractatus de laude doctrine salubris venerabilis
magistri Iohannis Gerson cancellarii Parisiensis (2).
13. (F. 164^). Responsio prefali auctoris super questione utrum
liceat alicui scribere notabiliter in festivis diebus (3).
14. (F. 165-169).' Institutiones, dilatationes et confirmationes
sanctorum pontificum rornanorum Urbani quarti, Martini quinti et
Eugenii quarti super festivitate excellentissimi et dignissimi sacra-
menti corporis et sanguinis Christi (4).
15. (F. 169^-177^). Tractatus domni Pétri de Yliago episcopi
Cameracensis de duodecim honoribus sancti Ioseph(5).
16. (F. 178-181). Vita sancte Berlendis virginis. = ^iîL., n. 1184.
17. (F. 182-186). Sermo in solempnitate gloriose virginis Christi
Gertrudis. Inc. Quotiens de virginibus recitatur sermo. Des. et iocun-
ditatis eterne regnum possideas, ut règnes... Amen.
Parchemin; 186 feuillets; 0"",235 X O-^^eS; XV» siècle; quelques capitales
ornées. F. 1^ et 186, on lit : Me liber pertinet monasterio RubeevaUis in Zonia iuxta
Bruxellam. L'estampille rouge F. R. de la Bibliothèque nationale de Paris se
trouve f. 2 et f, 186. Demi-reliure moderne; dos en maroquin brun avec les titres
dorés des différents traités ; puis, plus bas, le chiffre couronné de Léopold I«' (6).
1036. (19259-65). — S. Hieronymus. Opéra.
1. (F. 1). Note sur ce manuscrit par le B°" de Reiffenberg.
2. (F. 2-6). Divers extraits très courts ex chronica martiniana. —
Epitahalamium misticiim theologi et théologie sub tipo lacoh et Rachel.
Les feuillets 6^-8^ sont blancs.
3. (F. 9-39). Phisiologus magistri Theobaldi doctoris et episcopi de
naturis XII animalium (7).
4. (F. 39-40^). Courts poèmes.
a) Inc. Si fortuna modo gravis est conversa repente.
Des. Multaque contingunt quo mediante mala.
I
(1) Cf. Fabricius-Mansi, Bihl. lai. med. etinf. aet., t. II, p. 213; Petreius, Biblio-
theca Cartusiana, p. 126-27.
(2) Voir Ellies du Pin, loannis Gersonii opéra omnia, t. II, col. 694-703.
(3) Ibid., col. 703.
(4) Cf. pour ces pièces, Chapeavillus, Gesta pontificum Leodiensium, t. II, p. 657.
(5) Voir L. Salembier, Petrusde AlliacOy p. xlh. «■
(6) Voir une description de ce manuscrit dans Cat. cod. hagiogr. bibl. reg. J|
^rwiceW., t.I, p. 327. ^'
(7) Voir sur ce traité Hain, Repertorium bibliographicum, t. II, p. 405 sqq. et
Thierfelder, Ein Handschrift des Physiologus Theobaldi^ dans Serapeum, t. XXIII,
1862, pp. 225-31, 241-49.
s. JÉRÔME 101
r
^^K b) [De mensa].
^^B, Inc. Si vis servire, tu debes plurima scire.
^^B Des. Hic residet quasi sus et surgit velut asellus.
c) Nota pulchra de medicis.
Inc. Vita brevis, morbus gravis est et caput acutum.
Des. Sed Deus est medicus nomine reque simul.
5. (F. 41 -67^). Origenes de cantico canticorum cum epistola
Iheronimi presbiteri ad Damasum. = FL., t. XXIII,. col. 1117 sqq.
6. (F. 67v). Enigma.
Bos portât spinam de qua capit auca rapinam,
Quod capit ipsa bovi dat vitulo vel ovi.
7. (F. 68-70^'). Spéculum monachorum beati Bernardi abbatis. =
PL., t. GLXXXIV, col. 1175-78.
8. (F. 71-75). Liber beati Bernardi abbatis de honestate vite. =
col. 1167.
9. (F. 75^-81v). Beati Iheronimi cardinalis presbiteri ad Rusticum(l).
10. (F. 82-86). Oratio beati Augustini episcopi sumpta ex libro
lîus qui Spéculum vel Manuale dicitur.
11. (F. 86-88). Oratio eiusdem ad Deum et ad omnes sanctos.
12. (F. 88-88V). Sentences, en vers.
13. (F. 89-103). Tracta tulus quidam perutilis studiosis scolaribus.
//ic.Ut iuvenes scolares scire valeant qualiter semetipsoshabilitabunt.
Des. Et in hoc finitur presens tractatulus qui editus est amorose ad
laudem Domini nostri .... Amen.
14. (F. 103-104). Vers, entre autres : Notahile fidei catholice de
ulomone.
Inc. De Salomone trado quid dicat catholicorum.
Des. Asserunt hune omnes salutem promeruisse.
14. (F. 105-126^). AuRELii Prudentii Glementis sichomarchia {sic\
id est pugna anime. = PL., t. LX, col. 9 sqq.
15. (F. 126V-127). Vers, en latin et en flamand.
A noter l'indication météorologique suivante :
Data terremotus.
Ter mit tellus occupata frugihus altis
Augusti furie vigilia Bartholomei,
c'est-à-dire 23 août 1504.
\à
Papier; 127 feuillets ; O^U X 0'",10; XVI« siècle (1513), car f. 39, on lit :-^nno
V Xni, VIII mardi; f. 67'' : Anno MVXllI die XVIII ianuarii; f. IbiÂnno
il) Absolument apocryphe; préface à la collection des prières connues sous le
m de Psautier de S. Jérôme.
102 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Domini M°VX1II, XA'J» ianuarU, et f. 126^ : Explicit.... MVXIII, V» ianuarii. Ce
volume provient de Bethléem, près Louvain, car au verso de la couverture, il y a]
l'étiquette : Beth. Lov. Ce manuscrit a été acquis, à une vente à Gand, le 31 jan-J
vier 1844, pour fr. 0,83. Très jolie reliure ancienne restaurée ; ais de bois recouverts*
de veau brun estampé; fers très élégants caractéristiques de l'atelier de Bethléem.
1037. (18716-19). — S. Hieronymus. De viris illustribus.
1. (F. 1-17). Liber Hieronymi presbiteri de illustribus viris. = PL.,
t. XXIII, col. 601.
2. (F. 17-28). [Gennadius. De scriptoribus ecclesiasticis]. = PL.,
t. LVIII, col. 1053.
3. (F. 28-32^). Beati Ysidori Ispalensis episcopi liber de illustribus
viris. = PL., t. LXIII, col. 1081.
4. (F. 32^-45). Liber Sigeberti Gemblacensis de viris illustribus. ==
PL., t. GLX, col. 547.
5. (F. 45-49). [Henrigus Gandavensis : supplementum ad cata-
logum Sigeberti] (1).
Sur le plat intérieur de la couverture, note du B°" de Reiffenberg
au sujet de ce manuscrit.
Parchemin ; 49 feuillets ; 0"',252 X 0'",172; XI V« siècle ; initiales rouges et bleues;
titre courant en rouge. Ce volume provient de l'abbaye de Parc, car sur le plat
intérieur, il y a la cote 1. theca VIII, et les armoiries sont grattées sur les deux
plats extérieurs. Plus tard, ce manuscrit a appartenu à Ed. Lavalleye à Gand, et
à la vente de ses livres, le 9 mai 1842, la Bibliothèque royale l'a acquis pour
fr. 26,40. Reliure veau; au dos, le titre doré : Trac. viro. illus.
1038. (19623-26). — S. Hieronymus. De viris illustribus.
1. (F. 1). Vers.
Inc. Temptas apis flores ubi gratas sentis odores.
Des. Quam meditando queas mentis purgare tenebras.
2. (F. lv-20). Liber Hieronimi presbiteri de viris illustribus. = PL.,
t. XXIII, col. 601.
3. (F. 20-32). Liber Gennadh episcopi de viris illustribus == PL.,
t. LVIII, col. 1053.
4. (F. 32-36). Liber Ysidori episcopi de viris illustribus. = PL.,
t. LXIII, col. 1081.
5. (F. 36^-39). Decretale in urbe Roma ab Ormisda papa editum
de scripturis divinis. = PL., t. LIX, col. 166.
6. (F. 39-45). Excerpta de libris Augustini Aurelii de gratia et
libero arbitrio et de correptione.
7. (F. 45-62^). Exhortatio Augustin[ ut amor noxius relinquatur. —
Courts extraits, cf. PL., t. XXXIX, col. 1654 sqq. Des, mutil^
Quapropter saluberrime ....
(1) Voir l'édition de Cologne de 1580, cf. PL.,i. GLX, col. 546.
s. JÉRÔME 103
Parchemin; 62 feuillets; Om,2 15 X 0™,144; XIIP siècle; quelques capitales en
couleurs. F. 1, on lit: Liber..,, st^bulensis. D'ailleurs, ce volume fut acquis le
25 janvier 1847, à Gand, à la vente des manuscrits de Stavelot pour fr. 95 (1).
Demi-reliure parchemin.
1039- (7571). — S. HiERONYMus. Régula S. Pachomii.
1. (F. 1-3^). Miraciilum de iconia B. Mariae Constantinopolitana.
2. (F. 3^-4^). Alia miracula de quadam muliere (2).
3. (F. 5-5^). Praefatio Hieronymi de praeceptis B. Pachomii patris
nostri (3).
4. (F. 6-1 Iv). Exordium praeceptorum patris nostri Pachomii (4).
5. (F. 12-15). Praecepta et instituta patris Pachomii (5).
6. (F. 11^ 16-17). Eiusdem patris nostri Pachomii praecepta atque
iudicia (6).
7. (F. 18-31). Epistolae S. Pachomii (7).
8. (F. 31-33^). Verba per litteras patris nostri Pachomii in lingua
l^fcbscondita de his quae futura sunt (8).
v^ 9. (F. 34-35). Epistola patris nostri Pachomii ad omnia monasteria
Ke Pascha (9).
•^ Papier; 35 feuillets; O-^.SSS X 0'^,'2\ ; XVIP siècle. Ce volume est un recueil pro-
venant des anciens bollandistes et formé par le P. Rosweyde. Demi-reliure, dos
en maroquin rouge.
1040. (8640-42). — Henricus Gravius. Notae in Hieronymum.
Ce volume se compose de trois parties.
La première comprend S. et beatissimi Hieronymi Stridonensis
presbyteri hierosolymitani de illustribns ecclesiae doctoribus ad sua
usque tempora libellus. Helmaestadi, excudebat lacobus Lucius anno
MDCXl.
La troisième est S. Gennadil Massiliensis presbyteri de illustribus
viris libellus. Le premier feuillet ayant été arraché, il n'y a plus
d'indication ni de lieu ni de date d'impression.
(1) Voir Catalogue d'une belle collection de livres et de manuscrits précieux sur
vélin, Gand, 1847, p. 11, n. 41.
(2) Au sujet de ces miracles de la Vierge, voir Mussafia, Sludien zu den mitlel-
Uerlichen Marienlegenden, fasc. I, Wien, 1887, p. 28, n. 33 et p. 53, n. 110*.
(3) LucAE HoLSTÈNii Codcx regularum, 1. 1, p. 25-26.
(4) lbid.,\).m-33.
(5) 76id., p.33-34.
(6) /6m/., p. 34.
(7) /6îrf.,p.38sqq.
(8) 76id.,pp.45,46.
(9) 76id.,p.46-47.
104 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Entre ces deux imprimés sont intercalés seize feuillets de notes
manuscrites sur certaines œuvres de S. Jérôme. Elles portent ce
titre : Henrigi Gravii Noviomagi ordinis Praedicatorum sua manu (1).
Papier; 16 feuillets pour la partie manuscrite; 0™,21o X 0"',17: XVII» siècle. Ce
volume provient de l'ancienne bibliothèque des bollandistes, car leur ex-libris
>ïc MS. ^7 se trouve au premier feuillet. Demi-reliure, dos en basane rouge.
1041. (II. 1635). — S. AuGUSTiNus. Gonfessiones.
1. (F. 1^). Retractatio confessionum Aurelii Augustini Yponensis
episcopi. = PL., t. XXXII, col. 632.
2. (F. 2-126). [S. Augustini confessionum libri i-xiii]. = PL.,
t. XXXII, col. 660 sqq.
Parchemin; 126 feuillets ; O"" ,34^1 X 0",23; XII* siècle (1156), car f. 126, on lit :
Hic liber scriplus est anno ah incarnatione Domini millesimo centesimo quin-
quagesimo sexto. Deux colonnes; très jolies lettrines en toutes couleurs; signa-
tures a-m. Ce volume provient de l'abbaye de Saint-Ghislain, où il était coté I)D (2).
Plus tard, il appartint à J. de Meyer (3), à la vente des livres duquel il fut acquis
par la Bibliothèque royale, en 1869, pour 187 francs. Reliure du XVIP siècle, veau
racine.
1042. (9521-22). — S. Augustinus. Gonfessiones.
1. (F. 1-92^). Aurelii Augustini confessionis libri. = PL., t. XXXII,
col. 660 sqq.
2. (F. 92^-106^). Exhortationum liber eiusdem (4) ad quendam
comitem carissimum sibi. = Ibid.^ t. XGIX, col. 197 sqq.
3. (F. 106^-107v). Oratio devota. = Ibid., col. 279-82.
4. (F. 108-1 15v). Liber beati Augustini de decem cordis. = Ibid.,
t. XXXVIII, col. 75-91.
Parchemin; 115 feuillets; 0'",31 X 0™,197 ; XIP siècle ; deux colonnes ; quelques
curieuses lettrines. F. 1, il y a la cote MM, 3-9 et la note : Liber monaslerii sancli
Laurentii prope leodium. Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre doré qui
est aussi à Tintérieur sur une étiquette de maroquin rouge : Augustini confes-
sioneSy etc. ; avec les armes de Belgique et Tinscription Bibl. royale.
1043. (4699-703). — S. Augustlv. Confessions et autres traités de
divers auteurs.
1. (F. 1-2). Table alphabétique des matières.
Les feuillets 2^-3 sont blancs.
(1) Sur Henri Gravius, cf. Quétif-Echard, Scriptores ordinis Praedicatorum, t. II,
p. 142; FoppENS, Biblioth. belg., p. 448-49.
(2) Cf. A. PoNCELET, s. J., Annales de l'abbaye de Saint-Ghislain, p. 371.
(3) Catalogue de la bibliothèque de feu M. Jean de Meyer, n. 91,
(4) En fait de S. Paulin de Noie.
s. AUGUSTIN ' 105
2. (F. 2v). Retractatio in libris confessionum sancti Augustini
episcopi. = PL., t. XXXII, col. 632.
3. (F. 2^-121). [Libri confessionum S. Augustini]. = Ibid., col. 660.
4. (F. 121^-162^). Didascalion Hugonis de studio legendi. = PL.,
t. GLXXVI, col. 739.
5. (F. 162^-170^). Liber compositus a magistro Petro Langobardo
qui intitulatur quare.
6. (F. 170^-171^'). Versus magistri Goberti Laudunensis canonici
de statu clericorum (1).
7. (F. 172-173^). Fragments d'antiphonaire, avec neumes.
Parchemin; 174 feuillets; 0"',34 X 0°»,24; XII« siècle; deux colonnes; superbes
lettrines en toutes couleurs ; ancienne pagination i-cxvin, signatures i-xviii. F. 174",
on lit : Liber sancle Marie de Villari. Reliure veau racine, avec le titre doré :
Retracta. Confessio. S. Âugusti.
1044. (II. 2511).— S. AuGusTJNUs. Gonfessiones.
1. (F. 1-113). AuGUSTjNus. Confessionum liber. = PL., t. XXXII,
col. 660sqq.
2. (F. 113-114). AuRELii Augustini episcopi ad Bonifacium. = PL.,
t. XXXIII, col. 854-57.
3. (F. 114-114^). Ad Bonifacium de reparatione lapsi. = Ibid.,
col. 812-13, n. 45-46.
4. (F. 114^). AuGUSTiNus ad Meritum. Extrait. = Ibid., col. 297,
n. 2.
5. (F. 114^-115). AuGusTiNus ad Donatistas. Extrait. = Ibid.,
col. 483, cap. V, n. 16.
Parchemin; 115 feuillets; 0"',268 X 0'«,177 ; XIII^ siècle; signatures i-xin. F. 1,
il y a les notes suivantes : Liber S. Pétri in Âugia. — Bibliolheca Wcissenaviensis .
Au verso de la couverture, il y a l'ex-libris ; Ex bibliotheca Henrici Dominici van
den Nieuwenhuysen, Mechliniensis presbileri. Ce manuscrit fut acquis en 1900, à une
vente chez Fiévez, à Bruxelles, pour 220 francs. Reliure, peau de truie estampée ;
fermoirs en cuivre.
1045. (1949). — S. AuGusTiNus. Gonfessiones.
1. (F. 1-2). Tabula super libros confessionum Augustini.
2. (F. 3-130). S. AuGusTiNus. Libri confessionum XIII. = PL.,
t.XXXII, col. 660sqq.
Parchemin; 130 feuillets; 0"',26 X 0'",17 ; XV« siècle; anciennes signatures ai-
(jh F. 2*, il y a la note : Liber canonicorum regulariumin Korssendonck. L'estam-
pille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R. F. se trouve ff. 3, 129' et 130.
Reliure ancienne, ais de hois recouverts de peau de truie estampée.
(1) Voir Fabricius-Mansi, liibl. lat. med. et inf. aet., t. III, p. 66. Cf. Sanderus,
Ribl. belg. mu., part, n, p. 240.
■
I
106 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1046. (11. 2526). — S. Augustinus. Epistolae.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 1^-189). S. AuRELii AuGUSTiNi Hypponensis episcopi epist
larum liber. = PL., t. XXXlll, nn. 22, 60, 227, 48, 192, 249, 203
244, 171, 170, 197, 198, 199, 236, 86, 212, 210, 160, 161, 163, 159, 162,
164, 41, 243, 92, 119, 120, 191, 194, 18, 20, 19, 1, 32, 5-9, 14, 13, 10,4,
214, 215, 154, 155, 152, 153, 117, 118, 121, 149, 90, 91, 23, 173, 130,
111, 257, 96, 259, 100, 97, 265, 244, 101, 267, 99, 58, 110, 77, 78, 122,
244, 260, 261, 264, 188, 145, 248, 205, 33, 21, 38, 232, 242, 3, 141, 46,
47, 258, 131, 139, 134, 133, 176, 49, 43, 87, 44, 53, 105, 89, 34, 35,
52, 76, 88, 51, 238-240, 150, 228, 92, appendix 1-16, puis nn. 148, 262,
196, 189, 213, 132, 135, 137, 136, 143, 233, 234, 235, 98, 25, 27, 38,
31, 24, 32, 109, 26, 16, 17, 127, 102, 147, 190, 54, 55, 169, 178, 217,
250, 204, 156, 157, 186, 211, 185, 187, 61, 36, 125, 126, 256, 124, 247,
251, 114, 113, 115, 116, 253-255, 64, 65, 56, 69, 83, 63, 62, 267, 70,
218, 208, 268, 85, 59, 57, 84, 252.
Parchemin; 189 feuillets; 0"',49 X 0™,30; XII" siècle; deux colonnes; superbes
lettrines en toutes couleurs. F. 1% une jolie miniature représentant S. Augustin;
signatures i-xxni. Au revers de la couverture et f. 1% il y a l'ex-libris : Sir
1. P. Middle Hill, 3524. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en
1900, Reliure veau brun sur ais de bois ; tranche rouge.
1047. (272-74). — S. Augustinus. Epistolae.
1. (F. 1). Témoignages de divers auteurs sur S. Augustin.
2. (F. 2-4^). Annotatio epistolarum Augustini episcopi.
3. (F. 5-299). Epistolare beati Augustini episcopi. = PL., t. XXXIIf,
lettres nn. 132, 135, 137, 136, 138, 92, 143, 28, 40, 47, 48, 39, 74, 73,
72, 71, 75, 81, 82, 41, 233-235, 98, 25, 27, 30, 21, 24, 32, 119, 243, 26,
16, 17, 127, 214, 215, 93, 154, 155, 153, 117, 118, 149, 91, 23, 173, 130,
22, 227, 48, 192, 249, 203, 220, 244, 171, 170, 236, 86, 212, 210, 160,
161, 163, 119, 191, 194, 18, 20, 19, 1, 32, 2, 5-9, 14, 13, 10, 4, 111, 257,
96, 97, 259, 100, 265, 197, 144, 101, 267, 99, 58, 110, 77, 78, 222, 245,
261, 260, 264, 188, 145, 248, 120, 33, 21, 38, 112, 232, 242, 3, 141, 46,
47, 258, 131, 133, 176, 49, 43, 87, 44, 53, 105, 89, 34, 35, 52, 76, 88, 51,
56, 238-241, 150, 228, 92, appendix nn. 1-16, puis nn. 148, 262, 196,
80, 189, 213, 190, 54, 55, 169, 157, 217, 250, 120, 204, 156, 157, 186,
211, 61, 36, 125, 126, 256, 124, 247, 251, 114, 113, 115, 116, 253-255,
64, 65, 56, 69, 83, 63, 62, 267, 70, 218, 208, 268, 85, 59, 58, 84, 252, 166,
167, 172, 195.
4. (F. 299). Epistola Iheronimi ad Alipium et Augustinum. = Ihid..
n. 202. I
Parchemin; 299 feuillets; 0"",36 X 0'»,25; XV« siècle (1455), car on lit f. 299:
Anno ihmini MhcccIv^ die VP novembris finitum est hoc volumenper manus fra-
s. AUGUSTIN 107
fris nostri Livini de Mechlinia {l), oretis pro eo propler Deum; deux colonnes;
nombreuses notes marginales. Sur le plat de la couverture, une étiquette sous corne
avec encadrement de cuivre porte ce titre : Epistole beati Âuguslini epvscopi in
Korsendonck ; f. 1, il y a la cote W. 3, et f. 1* : Liber canonicorum regularium in
k'orssendonck. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris R. F.
se trouve f. 5 et f. 299''. Ancienne reliure peau de truie; traces de fermoirs et de
coins en cuivre.
1048. (5574). — S. AuGusTiNus. Epistolae.
1. (F. 1). Titre. D. Aurel. Augustini aliorumque quorundam epi-
stolae duodecim in bibliotheca Vaticana repertae neque hactenus
typis excusae.
2. (F. 1^). Index epistolarum.
3. (F. 2-9). Table alphabétique des matières.
4. (F. 10-12^). Epistula sancti Augustini ad Gaelestinum papam. =
FL., t. XXXIII, col. 953.
5. (F. 12^-14). Ad Occeanum de origine animarum. = Ibid.,
Bol. 778.
■ 6. (F. 14). Ad Valerium. = Ibid., col. 88.
H 7. (F. 14-15^). Ad Sapidam virginem. = Ibid., col. 1082.
K 8. (F. 15^-18). AuGusTiNus Alipio. = Ibid., col. 474.
* 9. (F. 18-23^). Ad sanctam Albinam. = Ibid., col. 476.
10. (F. 23^-24^). AuGusTiNus sancte Albine, Piniano et Melanie. =
Ihid., co\A71.
11. (F. 24^-28). Paulinus et Therasia Augustino. = Ibid., col. 347.
12. (F. 28 32). AUGUSTINUS Paulino et Therasiae. = Ibid., col. 351.
13. (F. 32-33). AuGusTiNus et Alipius ad Castorium. = Ibid.,
col. 238.
14. (F. 33-33V). Ad Gristinum familiaris. = Ibid,, col. 1070.
15. (F. 33V-34). Ad Gelerem. = Ibid., col. 223.
16. (F. 34-35). Ad Xantippum de Abundantio presbytero. = Ibid.,
col. 234.
>17. (F. 35-35V). Ad Gresconium. = Ibid., col. 428.
18. (F. 35V-36). Ad Rusticum. = Ibid., col. 1070.
19. (F. 36). Ad Nobilium episcopum. = Ibid., col. 1086.
20. (F. 36-39). Ad lohannem episcopum contra librum Pelagii. =
Ibid., col. 774.
21. (F. 39-40). Ad Lampadium de fato. = Ibid., col. 1061.
22. (F. 4^-43v). Ad Geretium episcopum. = lldd., col. 1034.
Les feuillets 44-48^ sont blancs.
23. (F. 49-50V). Negtarius Augustino. = Ibid., col. 386.
24. (F. 50^-59v). AuGUSTiNus Nectario. = Ibid., col. 388.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. beUj. ms., part, n, p. 47.
108 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Papier; 59 feuillets, plus trois de garde en tête et deux k la fin du volume
0^,315 X 0'",2!2; XVIIP siècle. F. 1, on lit cette note : Domus Professae Socielatis
lesu Ahtverpiae, 1663, donoP. Gerardelli. Reliure parchemin.
1049. (II. 972). — S. AuGusTiNus. Liber quaestionum.
1. (F. 1-3^). Capitula libri sequentis numéro centum XXVII.
± (F. 3v). Versus.
Hoc cui syroma placet, placeant simul hec maronia :
Qui legitis flores et humi nascentia fraga,
Frigidus, o pueri, fugite, hic latet anguis in herba.
3. (F. 4). Autres vers.
Augustine pater, datur hic sicophante caracter
Pondère pervacuus, proh dolor, esse tuus ;
Tuque leoninus confingeris hic asininus,
Hac vice qua fronesis secma capit frenesis.
4. (F. 3^-169). Liber questionum sancti Augustini veteris et novi
testamenti numéro GXXVII. = PL.,t XXXV, col. 2207-2386.
Il y a un grand nombre de notes marginales écrites au XI« siècle.
Plusieurs Quaestiones n'ont pas dans ce volume le même ordre que
dans les éditions. Voici la concordance :
ni
Éditions.
Ms. II. 972.
N. LXXII-IV
=
LXXVI-VIII
N. LXXV
=
LXXIX
N. LXXVI-VIII
=.
LXXII-IIII
N. LXXIX
—
LXXV
A remarquer aussi que dans la Quaestio 105 (PL., col. 2348, lin. 50)
les mots non quaererent sont immédiatement suivis de immufan
negatur (col. 2357, lin. 69). De même après quem de la quaestio 118
(col. 2362, Un. 45) suit immédiatement le passage latibula de la
quaestio 115 (col. 2348, lin. 50).
5. (F. 169). Vers du scribe.
Ut gaudere solet fessus iam nauta labore
Desiderata diu litora nauta videns,
Haud aUter scriptor optato fine libelli
[Laetajtur viso, lassus et ipse quidem.
Parchemin; 109 feuillets; O'^jSo? X O'^.lôS; X« siècle; signatures i-xxi. L'ordre
des cahiers II et III, XIII et XIV a été interverti par le relieur. F. 3'', on lit : Liber
Sancti Gilleni (1), et en effet, au verso du premier plat de la couverture, se trouve
sur une étiquette la cote ZZZde cette bibliothèque. Plus tard, ce volume a appar-
tenu à Sir Thomas Phillipps, n. 363; la Bibliothèque royale Ta acquis en 1888 pour
(1) Cf. A. PoNCELET, S. J., Annales de l'abbaye de Saint-Ghislain, p. 394.
s. AUGUSTIN 109
fr. 250. Reliure moderne, veau brun estampé avec l'inscription : Regia Bibl.
Belgica ; fermoirs en cuivre ciselé.
1050. (10543-44). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1-20^). [Liber hippiatricus].
2. (F. 20^), Carmen pro verme. Inc. Morluus est iste vermis,
Domine. Des. in loco ubi natus es arescas.
3. (F. 21-75). AuGusTiNi de mirabilibus novi et veteris testamenti.=-
PL., t. XXXV, col. 2149.
Papier; 75 feuillets, plus huit de garde; 0'«,205 X 0"^,142; XV* siècle. L'estam-
pille rouge de la Bibliothèque impériale de Paris se trouve f. 21 et f. Ib". Demi-
reliure maroquin rouge; au dos, les titres dorés des deux traités et le chiffre
couronné de Léopold P'.
1051. (10791). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1^). [Retractatio in librum sequentem]. = PL., t. XXXII,
col. 640.
2. (F. 1^-137). [S. Augustinus. De Genesi libri duodecim]. = PL.,
t. XXXIV, col. 245 sqq.
Parchemin; 137 feuillets; 0"',29 X 0^^,205; XP siècle; très belles lettrines;
signatures A-R.F.%\\y a. une très curieuse miniature au trait représentant l'écri-
vain sacré inspiré par un ange. F. 1, on lit : Liber sancti Laurentii prope Leodium.
L'estampille rouge, avec faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve
f. 2 et f. 137^ Reliure moderne veau racine; au dos, le titre doré : Augustinus de
Genesi XII saec. reproduit sur une étiquette en maroquin rouge; en dessous, les
armes de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1052. (490-94). — S. Augustjnus. Opéra.
1. (F. Iv). Table.
Le feuillet 2 est blanc.
2. (F. 3-92V). AuRELH Augustixi de Genesi ad litteram. = PL.^
LXXXIV, col. 245sqq.
3. (F. 93-1 19v). [Eiusdem] liber retractationum. = PL., t. XXXII,
col. 584 sqq.
4. (F. 119^-121^). [Epistole S. AugustiniJ. — A savoir les lettres
» 221-224, PL., t. XXXIII, col. 997-1002.
. (F. 121V-132). De diversis hereticis. = PL., t. XLII, col. 21 sqq.
6. (F. 132-133). Electio Heraclii* venerabilis presbiteri ad succe- *cod. Heradii.
dendum in episcopatu beato Augustino. = PL.,i. XXXIII, col. 966-68.
Parchemin ; 133 feuillets, plus un de garde; 0"',35 XO™ ,225; XIV siècle; deux
colonnes. F. V, on lit : Su m Âugustini Hunaei Mechliniani theologi lovaniensis. —
Ex dono M. A. Hunnaei sum bibliolhecae Sociel. lesu Lovanij, et f. 3 : Coll.
Societatis lesu Lovan. M. B. Reliure ancienne, veau racine et estampé, très jolis
fers.
110 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
•
1053. (5565). — S. Augustinus. Tractatus in lohannem.
1. (F. 1). [Extrait]. Inc. mutil. ... propter radicem videiicet Abraha-
mae. Des. Omnem fraternitatem que vobiscum in Christo est ego et j|l
qui mecum sunt plurimum salutamus. DataConstantinopoli consulatu
piissimorum Theodosii XII et Valentiniani ÏIII.
2. (F. 1^-255^). AuRELii Augustin! omeliae numéro centuni viginli
quatuor in evangelio secundum lohannem habite ad populum. =
PL., t. XXXV, col. 1379 sqq.
Parchemin ; 255 feuillets ; 0'",327 X 0'",24; XP siècle; deux colonnes; très belles
lettrines; titres en caractères lapidaires et capitales rustiques. F. 255% il y a la
note : Sum monasterii sancU Pétri Gemblacensis ordinis divi Benedicti in Brabantia
degentis, anno Domini scriplum (1) millesimo quingenlesimo quadragesimo nono
pi'idie idus septembris. In hoc tante lucubrationis volumine assidue immorare et
sancteindividueque Trinitatis fidem ... poteris dinoscere. Reliure du XVIP siècle ;
veau racine; au dos, le titre doré : Homiliae U. Augast. in evan;/. loan.
1054. (9381-82). — S. Augustinus. Homeliae in lohannem.
1. (F. |v-237). AuRELii AuGusTiNi omeliae numéro centuni viginti
quatuor in evangelium secundum lohannem. ^= FL.^ t. XXXV,
col. 1379 sqq.
2. (F. 237-238^). Epistola W[azelini] abbatis sancti Laurentii ad
G. abbatem I^lonensis ecclesie, an communio altaris tradenda sit viro
qui praecedenti nocte cognovit uxorem (2).
Parchemin; 238 feuillets; 0™,348 X 0'",245; XIP siècle; deux colonnes; très
jolies lettrines ; capitales rustiques. F. 2, il y a la cote M-M, 3-6 et la note : Liber
sancti Laurentii prope Leodium,, et f. 238% on lit : Liber sancti Laurentii iuœta
Leodium. Si quis furatus fuerit anatema sit. Amen. Reliure moderne, veau
racine; au dos, le litre doré : August. Homil. in loannem, reproduit aussi sur une
étiquette en maroquin rouge à l'intérieur du volume ; plus bas, les armes de la
Belgique etTinscription Bibl. royale.
1055. (II. 1116). — S. AuGusTJNUS In lohannem. Deux volumes.
Tome premier
Tractatus beati Augustini episcopi in evangelio secundum lohan-
nem. Tr. I-XXXVIIt. = PL., t. XXXV, col. 1379-1681.
Tome deuxième
1. (F. 1-161). Tractatus tricesimus nonus sancti Augustini episcopi
super lohannem. Tr. XXXIX-CXXIV. = PL., t. XXXV, col. 1681-1976.
2. (F. 162-164). Omelia beati Maximi. = PL., t. LVII, col. 301.
(1) Celte date ne porte que sur le dernier feuillet du manuscrit.
(2) Cette pièce est publiée dans Mabillon, Vetera Analecta, Paris, 1723, pp. 471-73J
s. AUGUSTIN 111
3. (F. 164-167). Omelia sancti Iohannis episcopi de ieiuiiiis et
geneseos lectione.
4. (F. 167-168^). Sermo beati Iohannis episcopi.
5. (F. 168^-170). Sermo beali Iohannis episcopi.
6. (F. 170-171). Sermo beati Iohannis episcopi.
7. (F. 171^-172^). Sermo beati Iohannis episcopi (1).
8. (F. 172v-175> Sermo beati LEONispape. = PL.,t.LlV, col.313-17.
9. (F. 175-176). Sermo beati Leonis pape. = Ib'nl, col. 332-37.
10. (F. 176-177^). Sermo beati Leonis pape. = Ibid., col. 349-52.
11. (F. 177^-178^). Sermo sancti Augustini(2) episcopi. = PL.,
t. LXV, col. 741-42.
^y2. (F. 178^-179). Sermo sancti Augustini episcopi (3).
^b. (F. 179-181). Sermo beati Leonis pape. = PL., t. LÏV, col. 337-42.
Parchemin ; 175 et 181 feuillets ; 0'",337 X 0'",24; XIIP siècle ; deux colonnes ;
liés belles lettrines ; initiales rouges et vertes; signatures i-xxii et i-xxn. F. 1 du
premier volume, il y a la note : Liber beale Marie de Alna diocesis Leodiensis (4), et
f. 181 : Liber sancte Marie de Alna, si quis eum abslulerit vel folium absciderit
[anathema sif]. Plus tard, ces deux volumes ont fait les nn. 4696 et 4724 de la
collection Pliillipps à Cheltenham ; ils ont été acquis par la Bibliothèque royale en
1888. Demi-reliure, toile anglaise; dos en maroquin rouge, avec les titres dorés des
divers traités.
1056. (4712). — S. AuGUSTiNus. In Iohannis evangelium tractatus.
1. (F. 1). Table alphabétique des matières.
2. (F. 2-170). [In Iohannis evangelium tractatus]. A partir du traité
XLIV jusqu'à la tin. = PL , t. XXXV, col. 1713-1976.
Parchemin ; 170 feuillets ; 0™,325 X 0'",23 ; XIIP siècle ; deux colonnes ; grandes
et belles capitales; signatures là xvui. F. 1" et 170, on lit : Liber sanc le Marie
de Vdlari in brabanlia. Demi-reliure moderne, dos en maroquin rouge, avec
le litre doré : B'^ Augustini Sermones^ Xlll saec, avec le chiffre couronné de
Léopold P'.
1057. (903-04). — S. Augustinus. In Iohannis evangelium tracta-
tus CXXIV.
1. (F. 3-126). [S. AuRELii Augustini in Iohannis evangelium].
Tractatus I-XLVIII. = FL,, t. XXXVI, col. 1379-1746.
2. (F. 126-128^). Quatre sermons. Inc. a) Nunc, inquit, iudicium est
mundi; 6) Audistis, carissimi, Dominum dicentem; c) Plenitudinem
dileclionis; d) Gum Dominus lesus commendasset charitatem.
3. (129-149V). Tractatus XLIX-LXV. = Ibid., col. 174l].1807.
(1) Voir pour ces homélies nn. 3-7, ]\îignf, Patrol. curs. compL, S. Iohannis
nimslomi, t. IV, col. .581-86, 44^-51,525-3-2; t. IX, col. 722 sqq.
'1} En fait, ce sermon est de S. Fulgence.
C'i) C'est le sermon qui a été publié par Mai, \ova HibUolheca Palrum, f. I, p. 15G.
4) Cf. Sanderus, liihl. hclff. ms., part, ir, p. 241, decuria sexta.
112 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (F. 150-154v\Traclatus LXXIV-LXX1X. = 76ïV/.,co1. 1826-1839J
5. (F. 154-154V). Indication des traités LXXX-XGIV.
6. (F. 154V-162V). Tractatûs XGV-G. = Ibid., col. 1870-93.
7. (F. 162^-190). Tractatûs CIV-GXXIV. = Ihid., col. 1901-76.
8. (F. 190-210). Les traités omis dans les feuillets précédents,^
avec cette note : Frudens lertor lios sennones ïocis suis défit ientes resti-
tuât et adaptet. Ge sont de l'édition, PL., t. XXXV, les traités nn. 66-
73, 80-94, 101-103.
Les feuillets 1, 2, 211 contiennent des fragments dantiphonaire et
de bréviaire, office noté de S*« Marie-Madeleine.
Parchemin; 211 feuillets; Qni.SO X 0™,23; XIV« siècle; deux colonnes ; initiales
rouges et bleues. F. l'', il y a la cote de bibliothèque [V. 3, probablement de
Gorsendonck, et f. 3 et 210 l'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de
Paris. Reliure ancienne restaurée, peau de tniie estampée.
1058. (48). — AuGUSTiNus. Expositio in evangelia et epistolas.
1. (F. 1-197). [Expositio in evangelium lohannisj. Inc. m util.
... levasse oculos in montes. Nisi enim montes ista dicerent. Des.eiiann
ipse compellerer meum terminare sermonem. Amen. Deo gracias. =
FR, t. XXXV, col. 1382, n. 7-col. 1976.
2. (F. 197^-228). Divi Aurelii Augustini hipponensis episcopi
expositio in epistolam beati lohannis evangeliste. = Ibid., col. 1977-
2062.
3. (F. 228-234). Divi Aurelii Augustini hipponensis episcopi expo-
sitionis epistole Pauli ad Romanos inchoate, salutatione tantuni
expedita, liber unus. = Ibid., col. 2087-2107.
4. (F. 234-241). Divi Aurelii Augustini hipponensis episcopi expo-
sitionis quarundam propositionum ex epistola ad Romanos liber. =
Ibid., col. 2063-88.
5. (F. 241-254^). Divi Aurelii Augustini hipponensis episcopi in
librum expositionis epistole Pauli ad Galatas prefatio. = Ibid.,
col. 2105-48.
6. (F. 254V-256). [Retractationes].
a) Ex libro primo Retractationiim sancti Augustini in expositionem
epistole Pauli ad Galathas. = FL., t. XXXII, col. 622-23.
b) Retractatio eiusdem in expositionem epistole Pauli ad Romanos
inchoata. = Ibid., col. 623-24.
c) Retractatio eiusdem in expositionem quarumdam propositionum
ex epistolis PauU ad Romanos. = Ibid., col. 620-22. AI
Parchemin; 256 feuillets; 0™,36 X 0"\255; XV« siècle; deux colonnes: jolies
initiales rouges et bleues ; f. 197% belle lettrine fleuronnée ; titre courant en
rouge; ancienne pagination n-cclv à l'encre rouge et signatures a^-e^; le premier
feuillet a été arraché ; au verso de la couverture, il y a une inscription à moitié
s. AUGUSTIN 113
effacée, où on peut lire encore : IV. 3. Hoc volumen scriptum est labore ac dili-
gentia religiosi admodum palris fiatris loannis Mol, huius domus... profes-
sus ... in Façons ... quondani rcctor fuit. Ces indications semblent se rapporter
au prieuré de Corsendonck. L'estampille rouge, aux faisceau.x, de la Bibliothèque
nationale de Paris, se trouve f. 1 et f. 25G. Demi-reliure moderne, dos en basano
rouge, avec le titre doré : B*^ Augustini exposilio in evangelia et epistolas.
XIV. saec. ; plus bas, le monogramme couronné de Léopold P"".
1059. (9358). — S. Augustinus. In epistolas S. Pauli.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. lv-171^'). Augustinus super epistolam Pauli ad Corinthios,
Galathas, Ephesios, Philippenses, Golossenses, Thessalonicenses,
primam et secundam ad Titum, ad Philemonem, ad Hebreos (1).
3. (F. 172-172^'). [Homelia super Ecce nos reliquimus omnia}. =
PL, t. XXVI, col. 138 sqq.
Parchemin; 172 feuillets; 0ni,365 X 0™,!245; XIP siècle; deux colonnes ; très
ieuses lettrines. F. 1, on lit : Liber ecclesie sancti Laurentii extra muros leo-
es, etf. 171^ : Liber sancti Laurentii prope Leodium. Reliure moderne, veau
ciné ; au dos, le titre doré : Augustinus in epistolas S. Pauli, avec les armes de
Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
^^^ie
^^^cin
1060. (4831-35). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1-lv). Table alphabétique des matières.
2. (F. 2). Généalogie de S. Servais.
3. (F. 2^-89). Tractatus sancti Augustini in epistola sancli lohan-
nis. = PL., t. XXXV, col. 1977 sqq.
4. (F. 89-98^). Liber sancti Augustjni episcopi de disciplina chri-
stiana. = FL., t. XL, col. 699 sqq.
5. (F. 98^-106^). Liber enchyridion Sixti martyris.
6. (F. 107). Praefatio Rufini presbiteri (2).
7. (F. 107^-108). Sermo sancti Bernardi abbatis Clare vallis. =
PL., t. CLXXXIII, col. 761-65.
8. (F. 108^), Prières à la S*® Vierge : Ave spes nostra et 0 felix Maria
et omni lande dignissima.
Parchemin; 108 feuillets; 0™,23 X 0^,155; XII1« !?iècle; grandes et belles capi*
laies; signatures i-xui. V. 2 et f. 108% on lit : Liber sancte Marie de Villari in bra-
hnntia. Keliure veau racine.
1061. (8425-27). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1^-76^;. Expositum beati Augustini episcopi de epistolis
sancti lohannis evangeliste. = PL., t. XXXV, col. 1977 sqq.
(Il Traité extrait des diverses œuvres de S. Augustin.
(2) Sur les éditions de VEnchiridion de Sixtus, traduit par Rufin, voir PL., t. XXI,
col. 4<j41 ; cf. aussi plus haut, p. 80.
CATAL. BIBL. ROYALF, T. H. 8
114 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 77-122). Liber Righardi [de sangto VictoreJ de duodecim
patriarchis. = f'L., t. GXGVI, col. 1 sqq.
3. (F. 122-125V). [Deparadiso terrestrij.
Parchemin; 125 feuillets; O^jSSS X O-^jlfiB; XIII» siècle; signatures i-xvi. Au
sujet de la provenance de ce volume, il y a les notes suivantes, f. l'^b" : Iste liber
perlinel in Adewart ordinis S. [Bernardi\ (1) ; f . 1 : Liber sancte Marie m .... ; et en
dessous : Liber Cornelij Du\jn Àëmstelredamensis , Hagae Cotnitis HoUandiae anno
Domini M.Dcvij, et f. 1'' : D.P. Societatis lesu Ânt[verpie]. Ve\-\\hns des anciens
boliandistes ^ MS. 118 se trouve sur le plat intérieur. Reliure ais de bois recou-
verts de veau estampé ; fermoirs en cuivre.
1062. (If. 1074). — S. AuGusTiNus. In epistolam lohannis aposloli.
1. (F. 1-lv, 170-170V). Fragment de bréviaire du X« siècle.
2. (F. 2^-169). AuRELii AuGusTiNi in epistola lohannis apostoli. =
PL., t. XXXV, col. 1977 sqq.
3. (F. 169). De oratione. Magister Stepiianus Gantuariensis archi-
episcopus. — Extrait.
Parchemin ; 170 feuillets ; 0"',275 X O^^ÔS ; XIII" siècle ; très curieuses lettrines
de diverses couleurs. F. 169% on lit : Liber Sancte Marie de Alna (2), et f. 2 : 4654
Ph[illipps]. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-
reliure, toile anglaise, Brelherton, 1848; au dos, le titre doré : S. Augusiini in
episiolam S. lohannis apostoli.
1063. (1900-05). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1-97^). Expositio magistri Nygholai Trivet doctoris sacre
pagine ordinis praedicatorum super regulam beati Augustini epi-
scopi (3).
Le feuillet 98 est blanc.
2. (F. 99-118). Epistola de competentibus ad quodquam offîcium
presidendi.
3. (F. 118v-122).Epistola beati Dyonisii ad Thimotheum de transiti
beatorum apostolorum Pétri et Pauli. = BHL., n. 6671.
Les feuillets 122^-123^ sont blancs.
. 4. (F. 124-157^). Expositio beati Augustini episcopi in Apokalipsin
lohannis apostoli. = PL., t. XXXV, col. 2417 sqq.
5. (F. 158-159^). Omelia beati Augustini episcopi in die iudicii. =
PL., t. LXVII, col. 1079.
6. (F. 160-191). Epylogus sententiarum currens per singula;
dislinctiones.
(1) Sur ce monastère cistercien, situé près de Groningue, voir Janauschek, O/'i
gines Cis ter denses, 1. 1, p. 194.
(2) Cf. Sanderus, Ihbl. belg. ms., part, n, p. 243.
(3) Voir QuÉTiF-EcHARD, Scriptores ordinis praedicatorum, t. I, p. 561-65.
s. AUGISTIN 115
Parchemin; 191 feuillets; 0™,235 X Q-^Mb; XV" siècle (1444 et 1445), car on lit,
t. 91" : Ànno Domini 1444<^ in prof es (o inventionis sancle crucis, et f. 157'' : Anno
Domini 1445, in profesto sancti Laurentu martiris. Qnelques ciiipitales rouges et
bleues : le premier feuillet est encadré. On lit, f. 1 : Liber monasterii sancte Marie
viridis vallis in Zonia, et f. 191 : Liber monasterii béate Marie viridis vallis in
/ania ordinis canonicorum regularium. L'estampille rouge de la Bibliothèque
nationale de Paris R. F. se trouve f. 1 et f. 190^. Reliure moderne, veau brun
estampé.
1064. (IL 1002). — S. AuGusTiNUS. In psalmos.
1. (F. 1-14^). Expositio Aurelii Augustini ypponensis episcopi de
psalmo I ad L. = FL., t. XXXVI, col. 87-395. Inc. mutil. (Ps. V.) ....
iniustitiam et concepit dolorem et peperit iniquitatem.
2. (F. 140-144). [S. Anselmi oraliones]. = PL., t. CL VIII, nn. 20,
.50-52, 49, 64, 67-69, 72 et 74.
Parchemin ; 144 feuillets ; 0™,345 X 0'",242 ; XIP siècle ; jolies initiales ; signa-
tures a-t. F. 144, il y a la note : Liber sancli Martini Tornacensis, servanti bene-
didio, auferenti maledictio. Amen (1). F. 1, il y aTex-libris : Sir T. P. Middle Hill
2026. Ce volume fut acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure
moderne de Bretlierton, en toile anglaise; au dos, le titre doré : S. Augustinus in
psalmos lad 50, orationesad B. Virginem.
1065. (21842). — S. Augustinus. Super psalmos CI-GXVIIIÏ.
1. (F. 1-1 V). Table des matières.
2. (F. 2-120). Tractatiis Augustini de psalmo centesimo primo ad
centesimum decimum nonum. = FL., t. XXXVI, col. 1293-1605.
Parchemin; 129 feuillets ; 0'",33 X 0°','23; XIP siècle; deux colonnes; magnifiques
lettrines; signatures i-vii. F. 1, on lit la uoie : Liber sancti Martini Tornacensis ;
f. 2 : Liber sancti Martini Tornacensis ; f. 120 : Liber sancti Martini Tornacensis,
serranli benedictio, auferenti maledictio (2). Demi-reliure moderne; au dos, le titre :
Augustinus. Tractatus de psalmo CI ad CXVlllL
1066. (21574). — S. Augustinus. Super psalmum GXIX-GL.
i. (F. 1^-153). Tractatus Augustini episcopi super psalmum cente-
simum decimum nonum ad centesimum quinquagesimum. = FL.,
t. XXXVI, col. 1597-1966.
2. (F. 153v). Liste des tenanciers de l'abbaye de Saint-Martin à
Tournai, sous les rubriques suivantes : Hl sunt hospites qui tenent
XI ortos intra murum et ortum nostriim. — Hi sunt qui XXll ortos
tenent secus pomerium in eodem censu .... ad manlos .... ultra sanctum
^^B Cf. A. d'Herbomez, Les Manuscrits de Saint-Martin de Tournai actuellement
l^^erm à la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 10-11.
(2) Cf. A. d'Herbomez, Les Manuscrits de l'abbaye de Saint-Martin de Tournai
ae^tellement conservés à la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 21:22.
116 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
i
Parchemin; 153 feuillets; 0"\356 X 0",255; XII" siècle; deux colonnes; très jolies
lettrines; signatures i-xvnn. F. 1 et f. 153", on lit cette note : Liber sancli Martini
Tornacensis . Servanli benedictio. Àmen (1). Sur le plat intérieur de la couverture
l'ex-libris de la bibliothèque de Borluut de Noortdonck, à la vente des livres
duquel ce manuscrit fut acquis par la Bibliothèque royale pour fr. 132, le
27 avril 1858. Reliure moderne, plein veau fauve, avec filets; au dos, le titre doré ;
.S. Augustimis super j)salmos . M. S. XlIP"' sœculi.
1067. (5469). — S. AuGusTiNus. In psalmos.
1. (F. 1-125). Décades Aurelii Augustini super psalterium. Explica-
tion des psaumes 1-50. = PL., t. XXXVI, col. 67-395.
2. (F. 125v). Vers.
Inc. Inpennis aquila pénétrât patris alta sophie.
Des. Gamelion alech depascitur amne marino.
Parchemin; 125 feuillets; 0'°,34 X 0'",26; XIP siècle; deux colonnes; beirësp
lettrines et capitales élégantes; signatures A-M. F. 1, on Ut : Liber monasterii'
Gemblacensis. Reliure du XVIP siècle; veau racine; titre doré au dos : Exposit.
D. Aug. a.ps. 1 usq. ad 50.
1068. (5563). — S. Augustinus. Quinquagena secunda super
psalmos.
1. (F. 1). Fragment. Inc. mutil .... impietas dicitur apostatare a
Deo. Des. mntil. Incorruptionem enim desi....
2. (F. 1^-182^). Exposiliones psalmorum a quinquagesimo primo
usque ad centesimum Aurelii Augustini episcopi. = PL.^ t. XXXVI,
col. 599-1293.
Parchemin; 182 feuillets; 0'",34 X 0'n,25; XIP siècle, sauf le f. 182, qui est du
XVP siècle; deux colonnes. Ce volume provient de l'abbaye de Gembloux, mais
toute indication de cette provenance a disparu; du reste, le premier feuillet est
à moitié coupé. Reliure du XVII'-' siècle; titre doré, au dos : Exp. psaL D. Aug. a
51. usque ad cen. ; tranche rouge.
1069. (5560). ~ S. Augustinus. Quinquagena tertia super psalte-
rium.
Explication des psaumes 101-150. = PL., t. XXX VI, col. 1293-1966.
Parchemin; 231 feuillets; 0'",345 X Of",26; XP siècle; deux colonnes; très belle-
lettrines. F. 1^, il y a la note : Liber ecclesie sancli Pétri Gemblacensis . Reliure d'
XVIP siècle; au dos, le titre doré : Expositiopsal. a 100 usque . ad fine.
1070. (7980). — S. Augustinus. Quinquagena prima supei
psalmos.
1. (Feuillet de garde et 212-212^). Fragment d'un Ars dictaminis
(1) Voir A. d'Herbomez, Les Manuscrits de l'abbaye de Saint-Martin de Tourna
actuellement conservés à la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 20-21.
I
s. AUGUSTIN 117
S?. (F. lv-211). Tractatus Aurelii Augustini episcopi super psalte-
rium. = PL., t. XXXVI, col. 67-395.
Parchemin; 212 feuillets; 0'",357 X 0™,22; XIIP siècle; deux colonnes; lettrines
élégantes en toutes couleurs. F. 211'', il y a la note : Liber sancte Marie tungerloensis
ecdesie, quicumque eum abstulerit, analhema sil. Amen, et f. 1^: Biblioth. Tongerl.
Reliure du XVIP siècle, veau brun estampé.
1071. (7522). — S. AuGusTiNus. Secunda quinquagena super
psalmos.
Expositiones psalmorum a L^^^ I"'" usque ad G''''*"' Aurelii Augu-
stini. = PL., t. XXXVI, col. 599-1293.
Parchemin; 197 feuillets; O^SGô X 0",25; XIP siècle; deux colonnes; superbes
lettrines; f. V, miniature représentant S. Augustin. F. 197 et 197% on lit la note :
Liber sancle Marie de Tongerlo. Reliure moderne, cuir et toile.
1072. (7981-82). — S. Augustinus. Super psalmos tertia quinqua-
gena.
1. (Feuillet de garde). Fragment d'un Ars dictaminis (1).
2. (F. 1-134). Tractatus Aurelii Augustini episcopi super psalmos
101-117. = PL., t. XXXVI, col. 1293-1501.
3. (F. 134v). Extrait. Inc. Primogenitus Nachor fratris Abraham.
Des. antequam Aaron in sacerdotium eligeretur.
4. (F. 135-135^). Benedictio campane.
5. (F. 136-291^). Tractatus Aurelii Augustini episcopi de psalmo
109-150. = Ihid., col. 1445-1966.
Parchemin; 291 feuillets; 0'",305 X 0'",20; XIP siècle; deux colonnes; très
belles lettrines; signatures i-xv. F. 291% il y a la note : Liber sancle Marie de Tun-
fierloo, si quis eum abstulerit, analhema sit. Fiat. Fiai. Reliure veau estampé.
1073. (227). — S. Augustinus. Super psalterium quinquagena
prima.
1. (F. 1-lv). Prologus.
2. (F. lv-237v). Décades beati Augustini episcopi in psalterium dene
et quine. Des. tnutil. Alio loco ait : Ecce venit princeps mundi, acutus
inspector .... (Ps. L). = PL., t. XXXVI, col. 67-590 (n. 9).
Parchemin; 238 feuillets, plus deux de garde; 0'",405 X 0'°,29 ; XV« siècle; deux
colonnes ; très belles capitales ; initiales rouges et bleues ; titre courant, en rouge ;
signatures ai-S4. Ce volume provient de Saint-Martin de Louvain, car f. 1, on lit :
Est liber hic sancli Martini Lovaniensis, ex parle con fratris nos tri Henrici Vrancx
ftui fuit ex primoribus huius oppidi Lovaniensis, qui fuit in ordine professorum
nonus anno scilicet Domini 1454. Moritur autem primus iubilearius quondam
1*
Cf n. 1070 (7980).
»
118 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
à
confessor in Arschot, anno 1504; de même, f. 2 : Liber canonicorum regularium
vaUismncti }îai'tini in Lovanio ex parte Henrici Vrancx eiusdem monasterii pro-
fessi ; puis f. 66 : Est liber hic sancti Martini lovaniensis ; et L 238'' : Liber canoni-
corum regularium mncti Martini in Lovanio, Il y a encore les notes suivantes au
sujet de ly valeur de ce manuscrit : F. 1 : Precium trium quinquagenarum harum
XVI rhenensium; f. 2' : Très quinquagene D. Augustini fuerunt capte XVI rhe-
nensibus aureis, et f. 238' : Nota quod he très quinquagene Aurelii Augustini in,
psalmis constiterunt XVI rhenensibus aureis. L'estampille rouge de la Bibliothèque
nationale de Paris se voit f. 3. Reliure ancienne, veau estampé; sur le premier plat
sous corne et encadrée de cuivre l'étiquette : Aurelii Augustini quinquagena primo
super psalterium .
1074. (140). — S. AuGusTiNus. Quinquagena secunda super
psalmos.
1. (F. 3^). Prière : Conversi ad Dominum Deum yatrem. = PL.
t. XXXVII, col. 1966.
2. (F. 4-176). Tractatus beati Augustini de psalmo quinquagesimc
primo. Quinquagena secunda. = PL., t. XXXVI, col. 711 (n. 7)-1293
Les trente-deux premiers feuillets du volunje manquent, le trait(
inc. mufil. (au psaume LVIII) .... guis ac profuit, sed conversis omni
bus profuit.
Parchemin; 176 feuillets, plus quatre de garde en papier; 0™,41 X 0"\285
XV' siècle; deux colonnes; ancienne pagination xxxiij-cciiij; signatures Ci-Dz., ini
tiales rouges et bleues. Ce volume provient de Saint-Martin à Louvain, car f. 1, i
y a cette note : Liber monasterii canonicorum regularium vallis sancti Martini h
lovanio (1), et f. 2 : Pertinet ad monasterium canonicorum regularium vallis sanci
Martini in Lovanio. Ex parte fratris Henrici Vrancx eiusdem monasterii canonn
professi, anno 1454. Obiit primus iubilarius anno 1504. F. 3% on lit : Summ>
expositorum pro tribus quinquagenis D. Augustini — XVI rh[enenses\.U estsimipiW
rouge, R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 176. Reliur
ancienne restaurée, veau estampé ; jolis fers ; sur le premier plat, le titre sou
corne: Aurelij Augustini quinquagena secundd super psalterium David ; traces d
fermoirs.
1075. (20269). — S. AuGusTiNus. Quinquagena tertia super psalmof
= PL., t. XXXVI, col. 1293-1966.
Parchemin : 166 feuillets; 0'°,394 X 0'«,28 ; XVI« siècle (1504), car f. 166, on lit
Quinquagena tercia anno Domini 1504, die octava augustiper manus fratris Her
rici de Dyest professi in sancto Martino lovaniensi. Le premier feuillet est entour
d'une guirlande de fleurs, on y voit aussi les armoiries d'un abbé. Sur le premit
feuillet de garde, il y a la note suivante : Geertruyt Buise es geboren int iaer oi
heeren XV' acht en sestich den lesten meert. Ende de voirseide Gertruyt es gecleet l
banc int iaer ons heeren XV" seven en tachtentich den achtsten november. Heeft oj
de sdve haer professie gcdaen int iaer ons heeren XF negentich den iersten sondm
(1) Cf. Sandkrus, Bibl. belgic. ms., part, ii, p. 210.
s. AUGUSTIN 119
van den advenl den turcslen decembrin. Demi-reliure moderne: dos en maroquin
rouge; an dos, le litre doré : B' Augustini super psalmos anno 1504 ; plus bas, le
chiffre couronné de Léopold I".
1076. (65). — S. AuGusTJNUs. Quinquagena prima de psalmis.
1. (F. 1-2^). Prologus AuRELii Augustjni episcopi in libro psal-
loruni prophète David, hic.lsie liber apud Hebreos propter diversas
causas tribus niodis inlitulatur. Des. iens in consilio impiorum.
2. (F. 2v). Prologus super primam decadem Augustini episcopi. =
>L., t. XXXVJ, col. 65-66.
3. (F. iv.259). Décades numéro XV Aurelii Augustini super psalte-
rium. = Ibid., col. 67-599.
Parchemin; 259 feuillets, plus quatre de garde; 0™,385 X 0'n,275; XV« siècle;
leux colonnes; initiales rouges et bleues; quelques lettrines; titre courant, signa-
ires ai-Fui. F. 259, il y a cette note : Liber mondsterii sancliPauli inZonia Came-
icensisdijocesù in Brabantia, reddatur eidem, ligatus anno Domini M'cccCxiHj".
/estampille rouge R.F. de la Bibliothèque nationalede Paris se trouve f.l et f.259.
iperbe reliure, veau brun estampé; très jolis fers, avec Tinscription : Roeder?-
loes(er{l).
1077. (1274). — S. Augustinus. Super psalmos.
Commentaire sur les psaumes I-XXXIII. = PjL., t. XXXVI, col. 67-
395.
Les feuillets de garde, au commencement et à la fm, contiennent
^des fragments de bréviaire.
Parchemin; 161 feuillets; 0'",28 X 0"».185; XV^ siècle; deux colonnes; initiales
mges et bleues. Dans la première lettrine, f. 1, joli dessin représentant le pro-
phète David. Ce volume provient de Corsendonck, car on lit sur une étiquette
placée sous corne sur le premier plat : Augustinus super Beatus vir usque ludica
Korssendonck, et sur le plat intérieur, il y a la cote W. 3 de sa bibliothèque,
/estampille rouge R.F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et
l65'. Rehure ancienne, ais de bois recouverts de veau estampé.
1078. (4682). — S. Algustinus. Quinquagena secunda psal-
lorum.
1. (F. 1-206^). Quinquagena secunda beati Augustim episcopi. =
>L., t. XXXVI, col. 599-1293.
2. (F. 206^-212). Tabula eiusdem operis secundum alphabetum.
Parchemin; 212 feuillets, plus quatre de garde; 0'",39 X 0%285;XIV« siècle;
leux colonnes; quelques jolies lettrines; initiales rouges et bleues; titre courant;
icienne pagination en chiffres romains. A en juger par la reliure, le volume
smble venir de Rouge-Cloître. Reliure veau estampé, avec trois différents fers,
lartefeuille, lion rampant, double aigle.
(1) La reliure est décrite en détail dans [J. Weale], Bookbindings, p. 174, n. 342.
120 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1079. (147). — S. AuGUSTiNi super psalmos quinquagena secunda.
1. (F. 1^). Prière. Inc. Gonversi ad Dominum Deura. Des. et ad]
beatiludinem. = PL., t. XXXVII, col. 1966.
2. (F. lv-251v). Tractatus beati AugusUni de psalmo quinquagei
simo primo, quinquagena secunda. = PL., t. XXXVf, col. 599-1293]
Parchemin ; 251 feuillets, plus trois de garde : O-^jSO X 0'",275 ; XV« siècle ; deui
colonnes; initiales rouges et bleues; signatures al ... a4-K4. Au verso dusecom
feuillet de garde, on lit cette note: Àugustinus super secunda quinquagena psal-"
terij et dono dédit domnus Wdhelmus Raiscop liberarius. Orale pro eo. L'estampille
rouge R.F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 251\ Reliure
ancienne restaurée, veau racine et estampé.
1080. (309). — S. Augustinus. Super psalmos tertia quinquagena.
1. (F. 1-256^). Titre. In hoc corpore habentur décades Aurelu
Augustin! episcopi de centesimo primo psalmo usque in finem cente-
simi quinquagesimi. = PL., t. XXXVII, col. 1293-1966.
2. (F. 257-258^). Fragments d'homélie. Inc. mutil. ... cum dicilur :
quis enim ex vobis volens turrim edificare. Des. mutil. videntur per-
didisse quod ... accipiunt hoc apparere quod non ...
Parchemin; 258 feuillets; 0™,375 X 0%265; XII'* siècle; deux colonnes: très
jolies lettrines en toutes couleurs fleuronnées; initiales rouges et bleues ; signa-
tures i-xxxii. F. 1, il y a cette note : Monaslerii S. Cygiranni (1), et f. 257% Testani-
pille rouge R.F. de la Bibliothèque nationale de Paris. Très belle reliure moderne ,
veau brun estampé, avec le titre en relief sur le plat : Regia Bibl. Belgica ; fermoirs
en cuivre.
1081. (II. 940). S. Augustinus. Super psalmos CI ad CL.
Tractatus beati Augustinl de psalmo CI» ... de psalmo centesimo
quinquagesimo. = PL., t. XXXVII, col. 1293-1966.
Parchemin; 139 feuillets; 0™,465 X O^SIS; XII^ siècle; deux colonnes; ini-
tiales rouges et vertes; signatures i-xviii. F. 1, on lit : Liber sancte Marie de Cam-
berone, et f. 139'' : Isle liber esl sancte Marie de Camberone quem qui abslulerit
analhema. lo. de Aldenarda me fecit. Sur un grand nombre de feuillets, au bas des
pages, il y a la note : De Camberone, et f. 1, l'ex-libris : Sir T. P. Middle Hill, 334.
Ce volume fut acquis en 1888, pour 100 francs. Reliure ancienne, ais de bois recou-
verts de peau de truie.
1082. (IL 1121). — S. Augustinus. Super psalmos.
1. (F. 1^-152^). [Augustinus super psalmo Cl ad CL]. = PL.
t. XXXVII, col. 1293-1966.
(1) Probablement le monastère de Saint-Gyran en Braine, de l'ordre de S. Benoît,
au diocèse de Bourges, puis de Nevers. Cf. Gallia christ., t. II, col. 131 sqq.
s. AUGUSTIN 121
H 2. 152-156). Liber sancti Augustini doctoris eximii Iponensis epi-
scopi de disciplina christiana. = PL., t. XL, col. 669 sqq.
3. (F. 156-158). Omelia EusEBii(l)de corpore et sanguine Domini.=
PL.,t. XXX, col. 271.
4. (F. 158-158V). Omelia sancti Hylarii de sacramentis, in libro VIII^
de sancta Trinitate. = PL., t. X, col. 246-49.
5. (F. 158^). S. AuGusTiNus de corpore et sanguine Domini. Ex libro
de verbis Domini. = PL., t. XXXVIII, col. 729.
6. (F. 158^-159). Sanctus Gregorius in quarto libro Dialogorum. =
PL., t. LXXV, col. 425-29.
7. (F. 159-161). Ex libris sancti Ambrosii de sacramentis. = PL.,
t. XVI, col. 437-50.
8. (F. 161-162). Courts extraits de S. Augustin, S. Léon, Bède,
S. Cyrille.
9. (F. 162-163). Ex dialogo sancti Basilii de dignitate sacerdotii. —
Court extrait.
10. (F. 163-164). [Pasghasius Radbertus]. De apparitionibus cor-
poris et sanguinis Domini. Inc. Nemo qui sanctorum vitas et exempta
legerit. Des. Michi ille panis Dei descendit de celo qui vitam dat huic
mundo. = PL., t. CXX, col. 1316-19.
11. (F. 164-165). Cuiusdam de corpore et sanguine Domini. Inc.
/intuentes sententiam apostoli qua dicitur quia animalis homo non
percipit. Des. mox ut Dominus voluerit et per quemcunque elegerit
tibi satisfacturus erit.
12. (F. 165-168^). Gompilatio domni abbatis Herigerie de corpore
et sanguine Domini (2).
13. (F. 168^-169^). Ex libro confessionum domni Ratherii de cor-
pore et sanguine Domini. = PL., t. GXXXVI, col. 402-404.
14. (F. 169^-170). In expositione Haimonis in epistola sancli Pauli
ad Corinthios. = PL., t. GXVH, col. 572-73.
15. (F. 170-170V). [De Eucharistia]. = PL., t. CLXXI, col. 1192-94.
Inc. ToUimur e medio fatis urgentibus omnes.
Des. Fit cibus ipsa caro, panis imago manet.
Parchemin; 170 feuillets; G'" ,348 X 0m,255; XIIP siècle: deux colonnes; très
I belles lettrines ; initiales rouges et bleues; signatures i-xxr. F. 170% on lit : Liber
ancte Marie virginis de Alna (3). Si quis abstulerit, anathema sit. Plus tard, ce
rolume a formé le n. 4689 de la collection Phillipps à Gheltenham ; il a été acquis
)ar la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure, toile anglaise; au dos, les divers
itres dorés des traités.
(1) Cette homélie est attribuée à Faustus de Riez et à S. Césaire.
(2) Sur les éditions de ce traité, voir PL., t. GXXXIX, col. 957.
(3) Cf. Sanderus, Bihl. belg. ms., part, n, p. 241, decuria quinla.
122 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1083. (136). — S. AuGUSTiNi, super psalmos quinquagena tertia.
Titre, f. 206^ : Tradatus beati Augustini episcopi de psalmo cente-
simo quinquagesimo, quinquagena tercia anno Domini 1461 ipso die
beati Gregorii pape per manus Fetri Traiecti fratris domus donini
Florendj in Davetria, oretis propter Deum pro eo (1). = PL.^
t. XXXVII, col. 1293-1966.
Parchemin ; 206 feuillets; 0"',40 X O'^.SSô; XV<^ siècle (1461); deux colonnes. F. 1
et 1\ belles lettrines et encadrements; initiales rouges et bleues, titre courant en
rouge, ancienne pagination en chiffres arabes 1-206. L'estampille rouge R.F., de
la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 206\ Demi-reliure moderne,
dos restauré en veau brun.
1084. (1326-27). — S. Augustinus. Super psalmos 106-118.
1. (F. 1-27^). [AuGusTiNusJ. Tractatus in psalmum 106-113, puis
116-117. Inc. muta.... conculcatur. Et videte. = PL., t. XXXVIl,
col. 1429-1473, 1474-1501.
Entre les feuillets 24 et 25 il y a une lacune. = Ibid., col. 1473-
1474.
2. (F. 27^-75). Sermones 32 de psalmo 118. = Ibid., col. 1501-
1596.
3. (F. 75v-84v). [HoNORius AugustoduiNEnsis, de imagine mundij.
Des, miitil. dominum non VIII, sed X kalendas aprilis. = PL.,
t. GLXXII, col. 115.
Parchemin; 84 feuillets; 0%319 X 0%212; XIII» siècle ; deux colonnes. Demi-
reliure, dos en maroquin rouge avec le titre doré : B'^ Augustini sermones super
psalmos . Honorii solitarii de imagine mundi XIll saec. ; plus bas, le chiffre
couronné de Léopold P^
1085. (9355-57). — S. Augustinus. In psalmos 119-133.
1. (F. 1). Acte d'EvERELMUs, abbé de Saint-Laurent, à Liège, 1166.
2. (F. 1-lv). De duobus clericis quorum unus alteri post mortem
apparuit. Inc. Givitas est Britannie Namnetis dicta nomine. Des. ut
dicant bec mutalio dextere excelsi qui vivit et régnât...
3. (F. 2-120). Tractatus beati Augustini episcopi de psalmo cente-
simo nono decimo .... de psalmo centesimo tricesimo tertio. = PL.,
t. XXXVIl, col. 1596-1736.
4. (F. 120^-122). In cena Domini lectiones in primo, secundo, tertio
nocturno.
5. (F. 122-1 25 V). In Parasceve in primo, secundo, tertio nocturno.
6. (F. 125^'-127v). Sabbato sancto, in primo, secundo, tertio
nocturno.
(1) Voir AcQuoY, Hel Klooster te Windesheim, 1. 1, p. 43-45.
s. AUGUSTIN 123
7. (F. 127^-128^). In Pasca sermo beati Gregorii pape. = PL,,
t. LXXVI, col. 1177, n. 6. Des. mufll. In nocte quippe agnum comedi-
raus quia in .... (col. 1178, n. 7 in fine).
Parchemin; 125 feuillets; 0",37 X 0™,25; XIP siècle; deux colonnes; quelques
belles lettrines fort curieuses, animaux et grotesques. Reliure veau racine; au dos,
le titre doré : Augustinus inpsalmos, avec les armes de Belgique et l'inscription
Bibl. royale.
1086. (959-60). — S. Augustinus. Tractatus super psalterium.
1. (F. 2-219^'). B. AuGusTiNi tractatus super psalterium. Ps. 109-
150. = PL., t. XXXVII, col. 1445-1962.
Le feuillet 220 est blanc.
2. (P. 221-259^). Sermones venerandi patris [Henrici Erp guar-
diani minorum de observantia Mechliniae] de adventu. — Édition
incunable, sans lieu ni date (1).
Papier, au filigrane de Técu de France; 259 feuillets, plus deux de garde;
0'°,29 X 0'",205; XV« siècle (1489-90), car f. 1, il y a la date de 1490 et f. 219% il y a
la note : Et sic finitur eœpositio beati Âugustini episcopi et doctoris excellentissimi
super tertiam sive ultimam quinquagenam psalterii ad laudem omnipotenlis Dei
anno Domini 1489'> feria 2^ post dominicam infra octavas epiphanie Domini ante
vesperas per fratrem lohannem de Antwerpia ordinis sancte crucis inNamurco.
Quelques lettrines, capitales en rouge; titre courant. F. l'', on lit cette note : Per-
tinet monasterio fratrum ordinis sancte crucis in Namurco .... servanti benedictio.
L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve
f. 2 et 259\ Reliure du XVIP siècle; veau brun estampé.
1087. (14920-22). — S. Augustinus. Sermones.
1. (F. lv-2). Index.
2. (F. 3-10). Sermo S. Augustini de penitentia. = PL., t. XXXIX,
sermon n. 351.
3. (F. 10-14). Sermo eiusdem de eo .... quod Oculus non vidit .... =
PL., t. XXXVIII, n. 127.
4. (F. 14-15V). Sermo de sacrifîcio vespertino sancti Augustini. =
Ibid., t. XXXIX, n. 342.
5. (F. 15^-18^). Sermo de quinquagesimo pasche. = PL.,
t. XXXVIII, n. 270.
6. (F. 18V-20V). Sermo de amore Dei. = PL., t. XXXIX, n. 344.
7. (F. 20^-22). Tractatus de natale Machabeorum. = PL.,
t. XXXVIII, n. 300.
8. (F. 22-25^). De eo quod scriptum est .... Querite et invenietis. =
Ihid., n. 105.
(1) Cf. s. DiRKs, Histoire littéraire et bibliographique des Frères Mineurs de
l'observance de S. François, p. 10, qui cite ce volume de la Bibliothèque royale.
124 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
9. (F. 25^-28). De versu psalmi XXXII : Deus qui s similis erit
tibi?=IbiiL,n.U.
10. (F. 28-32). De eo quod scriptum est .... locundahitur iustus in\
Dowino. = Ihid., n. 21.
11. (F. 32-35). De eo quod scriptum est .... Fidem posside cum
proximo. = Ihid., n. 41.
12. (F. 35-38^). Sermo de continentia et sustinentia. = lbid.,n. 38.
13. (F. 38^-40^). De eo quod scriptum est .... Cor mundum créa in
me Deus. = Ibid.^ n. 20.
14 (F. 40^-42^). Sermo de pace et caritate. = PL., t. XXXIX,
n. 358.
15. (F. 42^-4^^). Sermo de eo quod scriptum est .... Concordia
fratrum et amor proximorum. = Ibid., n. 359.
16. (F. 46^-50). De eo quod commonemur a scandalo cavere. =
PL., t. XXXVIII, n. 81.
17. (F. 50-51). Sermo de natali Domini. = Ibid., n. 194.
18. (F. 51-52). Sermo de epiphania. = PL., t. XXXIX, n. 374.
19. (F. 52-52^). Sermo de fide. Des. mutil. non solum sine
murmure, sed eciam cum delectatione faciamus.
20. (F. 53-54V). Sermo de diversitate timoris et mortis in die
martirum. = PL., t. XXXVIII, n. 65.
21. (F. 54v-57v). Sermo de seminatore verbi. = lbid.,n. 150.
22. (F. 57^-6 Iv). Sermo de eo quod in Esaia scriptum est : Qui
autem dediti mihi erunt. = ibid., n. 45.
23. (F. 61^-65). De tertia actione penitentie. = PL., t. XXXIX,
n. 351, cap. IV.
24. (F. 65-70V). De utilitate agendae penitentiae. = Ibid., n. 352.
25. (F. 70V-72V). Sermo habitus ad mensam Cipriani. = PL.,
t. XXXVIII, n. 13.
26. (F. 72^-74^). Sermo de versu psalmi noni : Tibi derelictus est
pauper. = Ibid., n. 14.
27. (F. 74v-76v). Sermo habitus in regione tercia in basilica Pétri
Gartagine. = Ibid., n. 15.
28. (F. 76^-78). Sermo die dominica in basilica Gelerine. = Ibid.,
n.48.
29. (F. 78-81). Sermo in mensa sancti Cipriani in die dominica. =
Ibid., n. 49.
30. (F. 81-82). Sermo in natale sancti Stephani. = Ibid.,n. 319.
31. (F. 82-84V). Sermo de capitulo apostoli .... Non enim quod volo
bonum hoc facio. = Ibid., n. 151.
32. (F. 84V.86V). Sermo de psalmo Xl^ nono. = Ibid., n. 17.
33. (F. 86V-88V). Sermo de caritate vel dilectione. = PL.,
t. XXXIX, n. 349.
s. AUGUSTIN 125
34. (F. 88^-89^). Sermo de .... parabola seminantis.
35. (F. 89^-91). Sermo de capite evangelii .... Si vis venire ad
vitam. = PL., t. XXXVIII, n. 85.
36. (F. 91-92). Sermo de capitulo evangelii .... Cuius filius sit
Christiis. = Ibid., n. 91.
37. (F. 93-92^). Sermo de servo qui talentum acceperat. = Ibid.,
n. 94.
38. (F. 92V-94). Sermo de avaritia. = Ibid., n. 107.
39. (F. 94-95). Omelia sancti Augustini de eunucho regni celorum.
40. (F. 95-101). Sermo de capitulo.... Confiteor tibi, Pater (1).
41. (F. 101-106). Sermo habitusinbasilicaTricillarum.=/6/â^.,n.53.
42. (F. 106-109). Sermo habitus in basilica Fausti de messe et
seminatore.
43. (F. 109-113^'). Sermo ....de visione Dei. = Ibid., n. 23.
44. (F. 1 13^-1 14v). De die dominiea.
45. (F. 114^-116). De die martyrum. = Ibid., n. 141.
46. (F. 116-120). Sermo sancti Augustini de vocatione Pauli. =
Ibid., n. 278.
47. (F. 120-121V). Sermo paschalis. = Ibid., n. 233.
48. (F. 121V-123). Alius sermo. = Ibid., n. 234.
49. (F. 123-125V). Alius sermo paschalis. =- lbid.,n. 116.
50. (F. 125^-128). Alius sermo paschalis. = Ibid., n. 244.
51. (F. 128-129). Alius sermo. = Ibid., n. 249.
52. (F. 129-131). Tractatus sancti Augustini de capitulo evangelii
die sabbato.
53. (F. 131-13 Iv). Sermo de die dominiea. = Ibid., n. 63.
54. (F. 131^-150^). Expositio sancti Augustini in epistola ad
Galatas. = PL., t. XXXV, col. 2105 sqq.
55. (F. 151-153). [Libellus Cegilti Gipriani de XII abusivis
seculi]. = PL., t. IV, col. 869-76. Inc. mutil. in fine cap. VIL Ecce
Ghristus non contendit neque clamavit.
56. (F. 153-166^). Sermo ex predicationibus beati Eligii. Des.
mutil. qui ita afïluenter ministrabat plebi adipem.
57. (F. 167-168). [Liber sancti Valekiani Gimelensis episcopi de
bono discipline]. = PL., t. XL, col. 1217 sqq.
Parchemin; 168 feuillets; O'^jSS X 0'n,193; X" siècle; quelques belles initiales.
Reliure veau racine ; au dos, le titre doré : Opéra D. Augusti.
1088. (21843). — S. Augustinus. Sermones.
1. (F. lv-2v). Index.
2. (F. 2V-148V). [Sermones de verbis DominiJ.
(1) Mai, Bibliolheca nova Palrum, 1. 1, p.
126 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Ce sont les soixante-quatre sermons dont la liste est donnée PL.^
t. XXXIX, col. 2429-31.
3. (F. 148^-150). EiusDEM de scripturis veteribus ac novis contra
Arrianos. = Ihid., n. 384, col. 1689-90.
Parchemin; 150 feuillets; O^jlôO X 0'°,212; XIP siècle; deux colonnes; très
jolies lettrines en toutes couleurs; signatures i-iv. F. 150, il y a la note à moitié
enlevée ; Liber sancte M\arie de Cambcrone], et l'inscription de Cambcrone se
lit ff. 2% 6, 8% 12, U\ 18, 20% 24, 2H% 30, 32% 36, 38% 42, 44% 48, 50% 54, 56%
60, 62% 65% 70, 72% 76, 78% 82, 85, 88, 91, 94, 97, 100, 103, 106, 109, 113, 116, 118%
122, 125, 128, 131, 134, 137, 140, 143, 146, 149 (1). Au verso de la couverture se
trouve Tex-libris : Ex bibliotheca P. P. C. Lammens (2). Ce manuscrit fut acquis
par la Bibliothèque royale en mai 1863, à la vente des livres de Van Alstein, pour
fr. 133,10(3). Reliure moderne, veau racine ; filets; au dos, le titre doré : Sermones
sancH Àugustini.
1089. (IL 1003). — S. AuGusTiNus. Sermones.
1. (F. Iv). Capitula sermonum sancti Augustini de verbis Domini in
evangelio secundum Mattheum.
2. (F. lv-44v). AuRELii Augustini yponensis episcopi de verbis
Domini in evangelio secundum Mattheum sermones XXIIII.
C'est la série des sermons indiquée, PL., t. XXXIX, col. 2429,
nn. 1-11, puis le sermon, PL., t. XXXVIÏI, n. 307, ensuite les nn. 12,
15, 17-23 de la liste, col. 2429-31.
3. (F. 44^-64^). AuRELii Augustini Yponensis episcopi sermones XVI
de verbis Domini in evangelio secundum Lucam. = PL., t. XXXIX,
col. 2441, nn. 24, 37, 26-28, puis le sermon, PL., t XL, col. 669,
ensuite les nn. 29-33, 35, 25, 36 de la série, PL., t. XXXIX, col. 2431.
4. (F. 64v-96v). [Augustini episcopi sermones ... in evangelio secun-
dum lohannem]. Des. mutil. (Sermo XX) qui nullo continetur loco
discedat ... = PL., t. XXXIX, col. 2431, nn. 38, 39, puis t. XXXVIÏI,
le sermon n. 52, ensuite les nn. 40-42 de la série t. XXXIX, col. 2431,
les sermons 127 et 128 du t. XXXVIII, puis les nn. 44-46, 48-53 de
la série col. 2431 du t. XXXIX, le sermon 142 du t. XXXVIII, et les
nn. 57 et 58 de la col. 2431 , t. XXXIX.
5. (F. 97-97V).- Fragment du IX« siècle, Ezechiel, XLIII, 19-
XLIV, 12.
Parchemin; 97 feuillets; 0°',342 X 0°',24; XII« siècle; f. l^ une très jolie lettrine
ornée, en rouge et en vert; ailleurs, très belles initiales aux mêmes couleurs ; deux
colonnes; signatures i-xn. F. 1", il y a la note : Liber sancti Martini Tornacensis,
(1) Sanderus, BibL belgica ms., part, i, p. 350, 1. 10.
(2) Catalogue des livres de Lammens, t. II, p. 13.
(3) Catalogue de la vente, n. 463.
s. AUGUSTIN 127
servanti beiiedklio, auferenti maledictio (1), et f. 1, l'ex-libris : Sir 1. B. Middle
mil, 2027. Ce volume fut acquis en 1888 pour 40 francs. Demi-reliure, toile
anglaise, de Bretherlon ; au dos, le titre doré : S. Àuguslinus de verbis Domini.
1090. (I[. 935). — S. AuGusTiNus. Sermones.
1. (F. 1-2). Capitula.
2. (F. 2^-162^). [Sermones de verbis Domini].
Les soixante-quatre sermons dont la liste se trouve, FL., t. XXXIX,
col. 2429-31.
3. (F. 162^-164). EiusDEM de scripturis veteribus ac novis contra
Arrianos. = Ibid., n. 384, col. 1689-90.
4. (F. 164^-165^). Vita et passio sancti Marci evangelistae. ^ Z?//L.^
n. 5276.
Parchemin; 165 feuillets; 0'",32 X 0'",234; XIIP siècle; lettrines rouges et
vertes. F. 165'', il y a la note : Liber sancte Marie de Villari, et f. 1, l'ex-libris de
Thomas Phillipps : Sir T. P. Middle Hill, n. 322. Le volume a été acquis en 1888.
Reliure toile et peau de truie (2).
1091. (IL 1130). — S. AuGusTiNus. Sermones.
i 1. (F. 1^-2^). Capitula.
' 2. (F. 2^-175). Beati Augustini de verbis Domini.
C'est la série de sermons signalée PL.^ t. XXXIX, col. 2429-31,
nn. 1-64.
3. (F. 175-176^). EiusDEM de scripturis veteribus ac novis contra
Arrianos. = PL., t. XXXIX, col. 1689-90.
Parchemin; 176 feuillets; 0^,285 X O'ï',185; XIIP siècle; deux colonnes; très
jolies lettrines de diverses couleurs ; signatures i-xn. Ce volume provient de
l'abbaye d'Aine (3), plus tard il a formé le n. 4711 de la collection Phillipps; il a été
acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure, toile anglaise ; au dos, le
titre doré : S. Augustini sermones de verbis Domini.
1092. (II. 2311). — S. AuGusTiNus. Sermones.
1. (F. lv-4). Sermo beati Augustini de [annuntiatione] S. Marie. =
PL., t. XXXIX, col. 2107. —
2. (F. 4-6v). Sermo beati Augustini de assumptione sancte Dei
genitricis. = PL., t. XCVI, col. 254.
3. (F. 7-8^). [Petrus Damianus]. Sermo de ammirabili annuntia-
tione S. Marie. = PL., t. XXXIX, col. 2104.
(1) Voir A. d'Herbomez, Les Manuscrits de Saint-Martin de Tournai actuellement
conservés à la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 11.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans Catal. cod. kagiogr, bibl. reg.
/Ira.ic//.,t. II,p. 439-40.
(3) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, n, p. 241, decuria quinta.
128 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (P. 8^-9^). Sermo S. Augustini de gloriosa asssumptione sancte
Dei genitricis Marie.
5. (F. 9^-10^'). Sermo beati Augustini de nativitate sancte Dei
genitricis Marie. = PL., t. XCVI, col. 279.
6. (F. 10^-14). Sermo de venerabili assumptione S. Marie. = iô/âf.^
col. 2129-34.
7. (F. 14-14^'). Sermo S. Augustini de nativitate sancte Genitricis
Dei Marie.
8. (F. 14^-18^). Sermo de assumptione béate virgrnis Marie.
9. (F. 18^-19). [De dedicatione ecclesie sanctae Mariae maioris
Romae] (1).
10. (F. 19-20V). [De die dominica].
11. (F. 21-24). [Orationes rythmicae ad Deum et ad beatam Virgi-
nem Mariam]. = RK, nn. 925, 21000, 10883, 3498 et 1094.
12. (F. 24v-48v). Miracula béate Dei genitricis.
Série de trente-huit miracles, où l'on retrouve les récits publiés par
Pez, Pothonis liber de miraculls S. Dei genitricis Mariae, Viennae,
1731, nn. 1, 6, 12, 15, 9, 7; puis la Paenitentia Theophili; ensuite le
miracle publié par Neuhaus, Die Quellen zu Adgar, p. 11-12; puis
Pez, nn. 7, 10, 2, 3, 4, 19; ensuite PL., t. GXX, col. 1298; Fita^ Estu-
dios historicos, t. III, p. 245-46; Vincent. Bellovac, Spéculum histo-
riale, lib. VIII, cap. 84; Mussafia, Die von Gauthier de Coincy henûtzten
Quellen, p. 19; Pez, nn. 5, 11, 13, 14, 15, 1, 17 ; Neuhaus, op. cit., p. 48-
51 ; PL., t. GLVIII, col. 946 ; Pez, nn. 18 et 39 ; PL., t. GLV, col. 564-67;
t. GLVI, col. 573-74; t. GLXVI, col. 568-72, ensuite Neuhaus, op. cit.,
p. 11-12, puis Cur festum Marie celebretur in sahhato.
Viennent ensuite sept autres miracles :
a) Miraculum de quodam canonico. Inc. Sollicitudinis tue, pater
révérende, crebra precatione flexus.
h) De quodam sacerdote. Inc. Erat similiter in alio loco quidam
officio clericus, ordine sacerdos.
c) De armigero qui festum S. Marie preda temeravit. Inc. Multitu-
dinem seu magnitudinem beneficiorum que Ghristi mater generi
humane incessanter amministret.
d) De milite per eius ereptionem correcto. Inc. Miles quidam, ut
paucis absolvam, nocte que proximum tornizapdi praecessit diem.
e) De villico per eam a captivitate absoluto. ïnc. Frequenti .... fama
vulgatum est quod Gapellensium sororum .... quidam villicus ab
Arnesbergensibus inique captus.
(1) Cf. Floravanti Martinelli, Roma ex ethnica sacra, 1653, p. 239-32; Analecta
Uollandiana, t. IV, p. 168; t. XVII, p. 155-57 ; A. Mussafia, Die mitlelallerUchen
Marknlegenden, t. I, p. 32.
s. AUGUSTIN 129
/) Quomodo eius iniuriam fratres. C. luerint. Inc. Dicam praeterea
quid in Glassensi contigit monasterio (1).
g) Legitur quod tempore Leonis imperatoris iniqui Gonstantinus
quidam iudeus.
13. (F. 49-59V). Passio béate Margarete. = BHL., n. 5303.
14. (F. 60-63V Historia de nativitale sancte Marie. = BHL.,
n. 5341.
15. (F. 63^-68). [Miracula beatae Mariae virginis].
On a ici la série de miracles signalée par A. Mussafia, Studien zu
den mittelalterlichen Marienlegenden^ fasc. I, Wien, 1887, p. 60, d'après
le manuscrit de Leipzig n. 819, à partir du n. 38 : Huius sacratissime
virginis nativitas^ puis les miracles relevés par Grégoire de Tours,
ensuite celui indiqué par Mussafia, op. cit., p. 60, note 2 : Quidam
religiosns .... Ludolfus nomine .... monasterii quod est Ostbroke.
Puis les récits suivants :
a) Nunc vero aliud miraculum ... In monasterio Gloniacensi erat ....
quidam monachus.
b) Paenitentia Theophili, suivi de l'hynme notée : Ave sponsa suna-
mitis.
c) Ex opusculis RuoTHBERTi abbatis doctissimi (2).
d) Ex dialogis Gregoru (lib. IV, cap. 7). = PL., t. LXXVII, col. 348.
16. (F. 68). Oratio Ruothberti [Tuitiensis] abbatis. = PL.,
t. GLXVIII, col. 962.
17. (F. 69-75V). Translatio sancti Nicholai de Mirrea in Barum. =
BHL., nn. 6190-93.
18. (F. 76-79). De translatione sancti Stephani prothomartiris. =
BHL.,n. 7882.
19. (F. 79-83V). De virtutibus sancte Marie Magdalene. = BHL.,
n. 5439.
20. (F. 83^-84^). De beata Maria Magdalena quomodo cum beato
Maximino mare transierit. = BHL., n. 5443.
21. (F. 84^-87^'). De translatione sancte Magdalene Viceliacum de
Aquensi civitate. = BHL., n. 5489.
22. (F. 87^-91^). De felicissima peccatrice Afra. = BEL., nn. 108 et
109.
23. (F. 92-104). Vita sancti Servatii. /?îc. Octaviam (|ue etTungris
quasi tunderis sive tu ungeris. Des. in basilica in aggere publico ....
cuius regnum et imperium permanet in secula seculorum. Amen.
24. (F. 104-108). [Miracula sancti Servatii]. Inc. Translati ad
(1) Cf. A. Mussafia, Studien zu den mUtelallerlichen Marienlegenden, fasc. I,
Wien, 1887, p. 9 et 57, n. xxv, 54, Gozo.
{'D II s'agit de Rupert de Deulz. Voir PL., t. CLVIII, col. 837.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 9
k
130 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3
superos Servalii opéra postuma. Des. in bona spe assumptus est ad
Dominum. Ac de his hactenus.
25. (F. 108^-115). [Translatio sancli ServatiiJ. = BHL., n. 7621.
Parchemin; 115 feuillets; 0'",258 X 0'",175; XII[« siècle. F. 1\ on lit : Praescm
liber vocatur dat pellenboeck, et f. 1 : Phillipps ms, 7411. Ce volume fut acquis en
1899, à une vente à Londres, chez Sotheby, pour fr. 775 (1). Reliure anglaise,
veau brun estampé; au dos, le titre doré : Àwiuslini sermones etc. Ms. super
memb.
1093. (2057-62). — S. Augustinus. Sermones de symbolo.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-77^). Vita S. Richardi episcopi Gicestrie. = BHL., n. 7209.
3. (F. 78-117). AuRELii AuGUSTiNi doctoris Yponensis episcopi
sermones de symbolo. = PL., t. XL, col. 627-28.
4. (F. 118-181^). Ordinarius ecclesie Saresberiensis in Anglia(2).
5. (F. 182-212). Eulogium virginale. — Recueil de prières en l'hon-
neur de la Vierge.
6. (F. 213-215). Les cinq joies et les litanies de la S^^ Vierge.
7. (F. 215-230^). Prières diverses.
Le feuillet 231 est blanc.
8. (F. 232-246V). [Bonaventura. Lignuni vitej (3).
Parchemin; 246 feuillets; 0°»,22 X 0™,145; XV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. 1, on lit : Ex legalo magistri h'aroli ViruU perlinet pro nunc
ad monasterium vallis sancli Martini Lovaniensis (4). L'estampille rouge /{. F. de
la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 246^ Demi-reliure
moderne (5).
1094. (18682-84). — S. Augustinus. Sermones.
1. (F. 1-2). Sermo S. Augustlxi episcopi in natale beati Laurent ii
martyris Ghristi (6).
2. (F. 2-2^). Sermo beati Maximi episcopi. Inc. Post apostolorum
victoriam letus Laurentius ingressus est pugnam. Des. quem passio
atque Victoria levavit ad Iliesum Christum Dominum noslrum.
3. (F. 2^-4). Item beati MAXinr. Inc. Licet ingentia sacra tenuis
sermo non explicit. Des. toto Christum corpore deprecatus.
4. (F. 4-7). Sermo beati Augustinl episcopi unde supra. =^ PL.,
t. XXX VIII, n. 314.
(1) Cf. Jiibliolhcca Philippica, London, 1899, p. 125, n. 1163.
(2) Cf. WoRDswoRTH, Ordinale Sarum sive dircclorium sacerdolum, Londox), 1901.
(3) Éditée, Divi Bonavenlurae opéra omnia, Moguntiae, 1608, t. VI, p. 403.
(4) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 211.
(5) Voir une description de ce manuscrit dans Calai, cod. hagiogr. bibl. rcg.
Bruxell.,i.\,^.mi.
(6) Publié par Mai, Nova Bibl. Palrum, 1. 1, p. 111.
s. AUGUSTIN 131
5. (F. 6-7). Sermo beati Augustini episcopi. = PL., t. XXXIX,
n. 87, col. 1913.
6. (F. 7-8v). Item beati Augustini. = Ibid., n. 207, col. 2128.
7. (F. 8^-10). Sermo beati Augustini episcopi. = Ibid.j n. 316,
col. 2351.
8. (F. 10-11). Sermo beati Augustini episcopi de eodem. Inc. Glo-
riosa memoria beatissimorum Stephani et Laurentii. Des. satietatem
dominici vultus obtineatis in celo. Amen.
9. (F. 11-14^). Miraculum beati Laurentii de calice = BHL.y
u. 4777.
10. (F. 14^-19^). Passio S. lustini presbyteri et martiris. =BHL.,
n. 4585.
11. (F. 19v-20^). Hymne notée. = BH., n. 19523.
Parchemin; 20 feuillets; 0»\23 X 0'",15; XI V« siècle; très élégantes capitales en
bleu d'outremer. Ce manuscrit a été acquis par la Bibliothèque royale à la vente
des livres d'Ed. Lavalleye à Gand, le 9 mai 1860 (1), pour fr. 44. Demi-reliure
moderne, dos en maroquin rouge (2).
1095. (149-50). — S. AuGusTiNus. Sermones de verbis Domini et
de verbis Apostoli.
1. (F. 1-lv). Tabula in sequentem librum.
2. (F. 2-94^). [Sermones] beati Augustini de verbis Domini.
Ce sont les soixante-quatre sermons édités PL., t. XXXIX, dans
f ordre signalé ibid., col. 2429-31, et le premier de la série De verbis
wsfoli, cf. ibid., col. 2431.
3. (F. 95-146). Liber de verbis Apostoli.
Les sermons nn. 1-32 édités PL., t. XXXIX, dans l'ordre indiqué
wW., col. 2431-32 ; puis entre les nn. 18 et 19, un sermon (f. 127-129^),
ni commence : Nemo, fratres karissimi, de resurrectione desperet.
ks. qui in sanctis suis diligit Deus, .... in saecula saeculorum. Amen.
4. (P. 147v). Table.
Parchemin; 146 feuillets; 0"\3o5 X 0"\25; XV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; titre courant en rouge; signatures hi-Ou. L'estampille rouge,
R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se voit f. 1 et f. 146. Reliure ancienne
restaurée, peau de truie estampée.
1096. (308). — S. Augustinus. Sermones de verbis Domini et de
verbis Apostoli.
tl. (F. 1-4). Sequentes sermones beati Augustini de verbis Apostoli
quuntur sermones eiusdem de verbis Domini.
<
(1) Voir n. 50 du Catalogue des manuscrits de Lammens.
(2) Ce volume est décrit dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, t. II
425.
132 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
II
2. (F. 4-111). [Sermones de verbis Domini].
C'est la série des sermons signalée sous le titre d'Ordo vêtus dans
PL., t. XXXIX, col. 2429-31.
3. (F. 111-111^). Item eiusdem de scripturis veteribus ac novis
contra Arrianos. = PL., t. XXXIX, col. 1689-90.
4. (F. 112-172). [Sermones de verbis Apostoli]. Les trente-deux
premiers sermons de la série indiquée PL., t. XXXIX, col. 2431-32.
Parchemin ; 172 feuillets ; 0%33 X O'^jSS; XV« siècle; deux colonnes ; initiales
rouges; ancienne pagination en chiffres romains i-clxix; signatures ai-Xn. Sur le
plat intérieur de la couverture, une ancienne étiquette porte : Liber monasterii
sancti Pauli in Zonia sive rubee vallis cameracencis dyocesis in brabanlia iuxta
bruxellas. L'estampille de la Bibliothèque nationale de Paris, R. F., se voit ff.l et
172. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé. Ç
1097. (1705-10). — S. AuGusTiNUs. Opéra. |
1. (F. 1-5). Divers extraits de S. Augustin. Inc. De Floro flora fuit
hec exceptio tracta. Fundamentum aliud nemo potest ponere. Des.
quoniam videbis eum sicuti est.
2. (F. 5^-47). AuGusTiNus. De sermone Domini in monte. = PL.,
t. XXXIV, col. 1229 sqq.
3. (F. 47-79). [Sermones beati Augustini episcopi ad fratres de
heremo]. = PL., t. XL, col. 1235 sqq., les sermons nn. 43, 5, 26, 44,
14, 15,17-22,1-4,6-13.
4. (F. 79-90). [Thomas a Kempis]. De imitacione Ghrisli. — C'est le
livre I tout entier.
5. (F. 90^-107). Liber beati Augustini de opère monachorum. =
PL., t. XL, col. 547 sqq.
6. (F. 107V-119). [S. AuGusTiNus]. Sermones. = PL., t. LVII,
col. 1082 (1); t. XXXIX, col. 1886; ihid., col. 1093; de morte;
t. XXXIX, col. 1695 ; ibid., col. 2025 ; t. XL, col. 1358, ibid., col. 1357 ;
Mai, Nova Patrum Bibl., 1. 1, p. 142, puis un autre sermon : Inc.
Iratres karissimi, quod audivimus dici, fratres, diebus istis. Des.
mutil. Dimitte michi quia peccavi tibi. Non ....
Parchemin; 119 feuillets; 0'",29 X 0"»,195; XV siècle; deux colonnes, sauf les
ff. 107''-119\ F. 1, on lit la note : Lovaniensis collegii Societaiis lesu. L'estampille
rouge fi. F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et 109\ Demi-
reliure moderne; dos en maroquin rouge.
1098. (2342-51). — S. Augustinus. Sermones.
1. (F. 1^). Table des matières.
.2. (F. 2-53). Vita sancti Augustini episcopi. = BHL., n. 787.
(1) Ce sermon est de S. CÉSAmE.
s. AUGUSTIN 133
3. (F. 53-57^). Tituli omnium librorum quos edidit beatus Augu-
stinus episcopus. = BHL., n. 786.
4. (F. 58-63^). Vita béate Monice vidue matris sancti Augustini
patris nostri (1).
5. (F. 63V-67). De translatione eiusdem. = BHL.^ n. 6002.
6. (F. 67^-75^). Tractatus beati Augustini episcopi de essencia
divina. = PL., t. XLII, col. 1199 sqq.
7. (F. 76-79v). Legenda brevis et vera de beato Augustino vene-
rabili episcopo (2).
8. (F. 79^-81^). Varia de ordine Augustinensium et de S. Augustino.
9. (F. 82-85). Sermo beati Augustini episcopi de honestate
mulierum. = FL., t. XXXIX, col. 2031.
10. (F. 85-94). Sermo beati Augustini episcopi de oratione (3).
11. (F. 94-98). Sermo sancti Augustini de igné purgatorio. = PL. y
t. XXXIX, coi. 1946.
12. (F. 98-102V et 105-106^). Augustinus. De tribus habitaculis. =
PL., t. XL, col. 991.
13. (F. 102^-105). Sermo eiusdem de laudando Deum. = PL.,
t. XXXIX, col. 2211.
Parchemin; 106 feuillets; O"',^! X 0",14'; XV« siècle; deux colonnes, à partir da
f. 82. Quelques capitales, initiales rouges et bleues. F. 1% il y a la note : Iste liber
pertinet monastcrin deEenskyn inZwyndraco (4). L'estampille rouge, aux faisceaux,
de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 106\ Reliure ancienne
restaurée, veau brun estampé; titre sous corne encadré de cuivre: Vita sancti
Augustini etsancte Monice matris eius cumpluribus aliis.
1099. (20716-19). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. l-7v). [Liber de conflictu vitiorum et virtutum]. Inc. mutil...
retrahens, vel terrenis negotiis implicare. PL., t. XL, col. 1098,
cap. XIV. Des. miitil. species vestimentorum eius particulam .... Ibid.,
col. 1104, cap. xxxvii.
2. (F. 8). [S. Augustin. Sermo]. Inc. mutil. erubescunt peccare.et
erubescunt rogare. Des. mutil. sed et mihi ipsi dico in secula secu-
lorum.
3. (F. 8). Sermo sancti Augustini de divite. Inc. Audite itaque qui
estis in populo et stulti aliquando sapite. Des. et miséricordes miseri-
cordiam consequentur a Domino nostro... qui est benedictus... Amen.
(1) Cf. Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, 1. 1, p. 328.
(2) Cf. i6irf., p. 329.
(3) Publié par Mai, Nova Palrum bibliotheca, 1. 1, p. 464.
(4) Voir au sujet de ce monastère de la Congrégation de Windesheim, situé à
Zwyndrecht, en face de Dordrecht, J. Acquoy, Hel Klooster te Windesheim, t. III,
p. 19-21.
134 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (F. 8V.9). De pace. = PL., l. XXXIX, col. 1858-59.
5. (F. 9-9^). De flagellis. Inc. Quem enim diligit Deus corrigit. Des.,
quia victorem formidinis dyabolum cum seculo superastis.
6. (F. 10-lOv). De nativitate Ghristi (1).
7. (F. 10^-12). Sermon. Inc. Ad te maiium meam. Des. et animam'
humilem exalta vit... Amen.
8. (F. 12-13). Sermon. Inc. In hodiernum convivium qui solemni
frequentia convenistis. Des. perpetuam unitatem teneamus ut cum
sanctis omnibus in regnis celestibus triumphemus.
9. (F. 13-13V). [Sermo S. Augustini] (2).
10. (F. 13V-14). De latrone in cruce (3).
11. (F. 14-15V). De cruce Ghristi. = PL., t. XXXIX, col. 2047.
12. (F. 15V-16). De pace. = Ibid., col. 1931.
13. (F. 16^-18^'). De caritate. Des. mutil. 0 caritas quam magnas I
vi .... = Ibid., col. 1952.
14. (F. 19-24). Tractatus de amoris reprobatione. = Inc. mutil. et
eas singulis amantibus. Des. quia eiusdem sponsi voce testante, nesci-
mus diem neque horam.
15. (F. 25). Les empeschemens que la parsone a de venir à per-
fection. — Extraits d'un traité ascétique, en français.
16. (F. 26-37^). Collation ou sermon pour la nativité de Notre-
Seigneur, en français.
Parchemin, les feuillets 1-7, 19-24, en papier, le reste; 37 feuillets; diverses
dimensions ; 0'",26 X 0-",20 et 0°>,135 X 0"',95; XII% XI Ve, X V« et X VI« siècle. F. 24^
il y a la note : Pertinet ad monasterium vallis sancti Martini in Lovanio collalum
eidem a magistro lohanne de Brande (4) ; et f. 37^ : De par le tout vostre petit ora-
teur Frère Jan de Sainct Aubin. Demi-reliure maroquin rouge.
1100. (9517-20). — S. AuGusTiNus. Sermones.
1. (F. 1-8). Annotatio precipuarum sententiarum divi Aurelii
Augustini.
2. (F. 9-9^). Annotatio sermonum de verbis Domini.
3. (F. 10-1 11^). Divi Alrelii Augustini Hipponensis episcopi de
verbis Domini Salvatoris.
C'est la série des 64 sermons signalée PL., t. XXXIX, col. 2429-31.
4. (F. 112). Divi Aurelii Augustini Hipponensis episcopi sermo-
num de verbis Apostoli quorundamque aliorum summaria ac brevis
annotatio.
(1) Publié dans l'édition de Venise de 1742 des œuvres de S. Fulgence, p. 356.
(2) Voir Mai, Nova Patrum bibliotheca, 1. 1, p. 60.
(3) i6id., t. I, p.69.
(4) Sanderus, Bibl. belg. ms., part, u, p. 227.
s. AUGUSTIN 135
5. (F. 113-192). De verbis apostoli sermones.
Série des 37 sermons indiqués, ihid., col. 2431-32.
6. (F. 192-234V). Beatissimi Gregorii pape totius ecclesie luminis
preclarissimi in septem psalmos penitenciales expianatio admodum
utilis. = PL., t. LXXXIX, col. 547.
7. (F. 235-24^). Materiarum ac sententiarum precipue notandarum
in sermonibus divi Aurelii Augustini de verbis apostoli summaria
brevisque annotatio.
Parchemin ; 240 feullets; 0'n,32 X 0™,212; XVI« siècle, car f. 8, on lit : Finis 1521 ,
A. B. ; deux colonnes; titre courant; initiales rouges et bleues; ancienne pagina-
tion en rouge 1-184. Ce volume provient de Saint-Laurent à Liège, car f. 1, il reste
la cote MM. 3-8 de cette bibliothèque. L'estampille rouge, R. F., de la Biblio-
thèque nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 240\ Reliure moderne veau racine;
au dos, le titre doré : Augusiinus de verbis Domini . Gregorius in psalmos poeniten-
tiales, qui se trouve aussi à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge; plus
bas, les armes de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1101. (2839-43) — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1-21). Libellus sancti Augustini de disciplina christiana. =
FL., t. XL, col. 667.
2. (F. 2 1-26 V). Sermo sancli Eraglii presbiteri discipuli sancti
Augustini episcopi ipso praesente habitus. = PL., t. XXXIII,
col. 966-68.
3. (F. 26^-34). Sermo sancti Iohannis Gonstantinopolitani episcopi
de compunctione cordis. = PG.^ t. XLVII, col. 393 sqq.
4. (F. 34^-41^). EiusDEM secundus de cordis compunctione. = Ibid.,
col. 411 sqq.
5. (F. 42-66). Alexandri régis Macedonum et Dindimi régis Bra-
gmanorum de philosophia per litteras facta conlatio (1).
6. (F. 66^-74). Epistolae Senegae ad apostolum Paulum et Pauli
ad eundem (2).
7. (F. 75-108V). De concordia testimoniorum sancti Gregorii pape
urbis Rome. Des. mutil. Paulus previdit qui utraque tam... = PL.,
t. LXIXX, col. 659-78.
Parchemin; 108 feuillets; 0™,203 X 0™, 135; IX» siècle. Demi-reliure moderne.
1102. (10796-800). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. Iv). Notes sur les traités suivants.
(1) Sur les éditions de cette lettre souvent publiée, cf. Fabricius-Harles, BibliO'
ïeca graeca, Hamburgi, 1793, t. III, p. 28.
(2) Voir ci-dessus, p. 29. . .
13Ô MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
S^i
3. (F. 2-25). Liber sancti Augustini episcopi de octo questionibus
ad Dulcitium. == PL., t. XL, col. 147 sqq.
4. (F. 25-62). Liber eiusdem de fide et operibus. = Ihid., col. 197 sqq.
5. (F. 62-81^'). Liber de cura pro mortuis gerenda. = Ibid.^
col. 591 sqq.
6. (F. 81^-125). Ad Pollentiuni de adulterinis coniugiis. = Ihid.,
col. 451 sqq.
7. (F. 125-153). Tractatus beati Augustini de conlinentia. = Ibid.,
col. 349.
8. (F. 153-158). Liber de duabus animabus. = PL., t. XLII, col. 93.
11 n'y a que la Retractatio, t. XXXK, col. 608-12, et le commence-
ment du livre. Des, mutil. indigens illud despicere.
Parchemin; 158 feuillets; 0'n,245 X O^ITS; X« siècle, sauf les feuillets 1-5, qui
sont du XIV» siècle. Ce volume provient de Saint-Laurent à Liège, car f. 1, il y a
la cote MM, 3-14, et plus loin on lit, f. 1 : Iste liber pertinet ad sanclum Laurentium
extra muros leodienses, et f. 2 : Liber sancti Laurentii iuxta Leodium. L'estampille
rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, aux faisceaux, se trouve f. 2 et f. 158\
Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré, reproduit à l'intérieur sur une
étiquette en maroquin rouge : Augustinus de octo quaestionihus, X saec. ; en des-
sous, les armes de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1103. (444-52). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-12^). Liber sancti Augustini ad Paulum et Eutropium de
perfectione iustitiae hominis. = PL., t. XLIV, col. 291 sqq.
3. (F. llv-28v). Eiusdem ad Thimasium et lacobum de natura et
gratia. = Ibid.^ col. 247 sqq.
4. (F. 28^-31). Epistolae duae Aurelh Augustini episcopi ad Valen-
tinum de gratia et libero arbitrio. = Jbid.^ col. 875-80.
5. (F. 31-44^). Liber Aurelii Augustini ad Valentinum monachum
de gratia et libero arbitrio. = Ibid.^ col. 881 sqq.
6. (F. 44^-57). Eiusdem de correptione et gratia. = Ibid., col. 915 sqq.
7. (F. 57-59^). Epistola Prosperi ad Augustinum de querela Gal-
lorum. = PL., t. XLV, col. 1833 sqq.
8. (F. 59^-62). Epistola Hilarii ad Augustinum de eadem re. =
PL., t. XXXIII, col. 1007 sqq.
9. (F. 62-74). Liber sancti Augustini de predestinatione sancto-
rum. = PL., t. XLIV, col. 959 sqq.
10. (F. 74-90^). Liber eiusdem de dono perseverantiae. = PL.,
t. XLV, col. 993 sqq.
11. (F. 90^-109). Aurelii Augustini doctoris contra Pelagianos et
Celestianos hereticos yppomnesticon liber. = Ibid., col. 1611.
12. (F. 109-151V). Liber sancti Hieronimi presbiteri contra lovi-
nianum hereticum. = PL., t. XXIII, col. 211.
s. AUGUSTIN 137
13. (F. 152-153^). Fragments d'une commentaire sur les Décrétâtes.
Inc. Non est aliquomodo quilibet decipiendus. C. Nec artiticiose. Des.
qui nesciens dormivit cum eius sorore. G. In lectum.
Parchemin; 153 feuillets; 0™,34' X 0«',24; XI« siècle; deux colonnes; grandes et
belles capitales; titres en majuscules rustiques. F. 1, il y a la noie : Reddatur
Augustino Hunnaeo Maglenano ; f. 151'' : Sum Augiislini Hunnaei . Ex dono M. N.
Àug. Hunnaei sum Bibliothecae Societ . lesu . Lovanii, et f. 153'' : Sum Auguslini
Hunnaei; f. 2 : Collegii Societatis lesu Lovanii, V. 1. Demi-reliure moderne; dos
en maroquin brun, avec le titre doré : B^' Auguslini de praelecUone iustitiae homink
cum aliis eiusdem tractatibus ; plus bas, le chiffre couronné de Léopold I".
1104. (5463-67). — S. Augustinus. Opéra, et autres traités de
divers auteurs.
1. (F. 1, 59). Vers.
2. (F. lv-6v). Augustinus super simbolum. = PL.^ t. XL, col. 629.
3. (F. 6^-19). [Augustinus]. De symbolo. = IhicL, col. 637.
4. (F. 19-26). [AuGusTiNUsJ. De simbolo sermo tertius. = Ibid.,
col. 651.
5. (F. 26-32^). [AuGUSTiNusJ. De symbolo sermo quartus. = Ibid.,
col. 659.
6. (F. 32^-36^). Sermo sancti Augustini de quatuor virtutibus
caritatis. = PL., t. XLVII, col. 1127.
7. (F. 36^-42). Sermo S. Augustini ad compétentes de renovatione
rite. = PL., t. XL, col. 677.
8. (F. 42-47). [S. Augustinus]. De quarta feria. = Ibid., col. 685.
9. (F. 47-52V). [S. Augustinus]. De cataclismo. = Ibid., col. 693.
10. (F. 52^-58^). [S. Augustinus]. De tempore barbarico. = Ibid.,
)1.690.
11. (F. 59^). Table des homélies suivantes de S.Jean Ghrysostome.
12. (F. 60-101^'). Omelie sancti Iohannis Grisostomi.
1. De eo quod dicitur in ps. viiii° Patientia pauperum non peribit
}n aeternum. 2. De eo quod dicit Ysaias propheta Cantate Domino
lanticum novum. 3. De eo quod dicitur in psalmo cxxi^ Fiat pax in
irtute tua. 4. De eo quod scriptum est in psalmo Ixxxiiiio Non in
mm irascaris nobis. 5. De eo quod scriptum est in psalmo xxxiii°
>uis est homo qui vidit vitam. 6. De eo quod scriptum est in
)salmo Gxlii° Non intres in iudicium cum servo tuo Domine. 1. De eo
lod scriptum est in psalmo viiii° Narrabo omnia mirabilia tua. 8. De
quod scriptum est in psalmo xxiiii^ Dirige me in veritate tua. 9. De
.... in psalmo xxv^ Redime me Domine. 10. De libro ludicum, ubi
[apte perrexit ad pugnam. 11. De eo quod .... in Ysaia propheta
^otestatis etpacis eius non erit finis. 12. De eo quod .... in eodem pro-
)heta Gaude Syon, ecce rex tuus venit tibi. 13. De eo quod .... in
)salmo Lxxi° Descendît sicut pluvia in vellus. 14. De .... psalmo gxviii°
138 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Bonitatem fecisti cum servo tito. 15. De eo quod .... in Zacharia pro-
plieta Ecce vir oriens nomen etus. 16. De .... psalmo xxviiii» Domine
Deus meus in eternum confitebor tibi. 17. De eo quod Petrus ait ad
Dominum Domine, si peccaverit in me frater meus. 18. De ....
psalmo xxvi** Dominus illuminatio mea. 19. De psalmo nonagesimo
Qui habitat in adiutorio aUissimi. 20. De .... psalmo Ixviii® Exaudi me,
Domine. 21. De lapsu primi hominis. 22. Item de Adam et Eva.
23. De .... psalmo xciii° Quis consurget mihi adversus malignantes.
24. De David ubi dicit : Qui sum ego, Domine mi. 25. De ....
psalmo Gxviii° In proximo es. Domine. 26. De expositione simboli.
27. De expositione orationis dominice. 28. Item de expositione
simboli. 29. De psalmo xxi° Dominus régit me et nichil mihi deerit.
30. De eo quod scriptum est in evangelio Nolite esse sicut hypocrite et
pharisei.
13. (F. 101^-111^'). Gronographia cuiusdam sibi ut visum est [et
est Ratherii, Lobiensis abbatis, postmodum Veronensis ac demum
Leodiensis episcopi] (1).
14. (F. 111^-112^). EiusDEM de quadragesima (2).
15. (F. 112^-116). EiusDEM sermo in cena Domini (3).
16. (F. 116-118). Sermo eiusdem de die sancto pasche (4).
17. (F. 118-119). Eiusdem post Pascha (5).
18. (F. 119-119V). In octavis Pasche (6).
19. (F. 119^-120^). Item sermo de die sancto Pasche (7).
20. (F. 120^-121v). De ascensione Domini (8).
Parchemin; 121 feuillets; 0'^,262 X O'^jlOS; XI« siècle; les feuillets 1 et 59 sont
à deux colonnes; grandes initiales de diverses couleurs. F. 1\ on lit : Liber sandi
Pétri Gemblacensis, f. 121'' -.Liber hic pertinel monasterio Gemblacensi ; et sur le
premier feuillet de garde : Bibliothecae gemblacensis. Reliure du XVIIe siècle; veau
racine; au dos, le titre doré : Àugusti . in simbolum (9).
1105. (9349-54). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
■
(1) Les mots entre crochets ont été ajoutés au XVP siècle. Voir, pour cette
pièce, A. VoGEL, Hatherius von Verona, lena, 1854, t. II, p. 41-45, 203-204.
(2) Cf. ibid., t. II, p. 200, n. 19. Ce sermon a été publié par d'AcHERY, Spicilegium,
1. 1, p. 391-92.
(3) Cf. VoGEL, op. cit., t. II, p. 204-5, n. 26. Ce sermon est publié ibid., p. 221-31,
d'après ce manuscrit.
(4) Cf. VoGEL, op. cit., t. II, p. 201, n. 20.
(5) Cf. i6irf., p. 214, n. 47.
(6) /6id.,p.214, n. 46.
(7) 76id.,p.213, n.45.
(8) 7(Ȕd.,p.201,n. 21.
(9) Voir une description de ce manuscrit dans Vogel, op. cit., t. II, p. 41-45.
s. AUGUSTIN 139
2. (F. 1^). Ex libro Retractationum secundo capitulo XLI. = PL.,
t. XXXII, col. 635-36.
3. (F. 2-117^). AuRELii AuGusTiNi episcopi de Trinitate libri numéro
quindecim. = PL., t. XLII, col. 819 sqq.
4. (F. 118-119). [Epistola Agnelli ad Arnienium].^ PL., t. LXVIII,
col. 381 sqq.
5. (F. 119^-127). Liber Aurelii Augustjni contra Felicianum. =
PL., t. XLII, col. 1157.
6. (F. 127-134^). Liber Aurelii Augustini episcopi contra quinque
hereses. = Ibid., col. 9.
7. (F. 134^-153). Eiusdem [de Genesi] contra Manicheos. = PL.,
t. XXXIV, col. 173 sqq.
8. (F. 153-158). Eiusdem de fide catholica vel simbolo. = PL.,
t. XL, col. 181.
9. (F. 158-164V). De unitate Trinitatis. = PL., t. XLII, col. 1207.
10. (F. 164^-203^). Aurelii Augustini episcopi contra Maximinum
episcopum. = Ihid., col. 741.
11. (F. 204-207). Gollatio beati Augustini cum Pascentio Arriano.=
PL.,t. XXXIII, col. 1155.
12. (F. 207-207^, 208^, 208). [Epistola Wazelini ad Lescelinum
canonicum de ordine monachorum et canonicorum] (1).
13. (F. 208). [Epistola Wazelini ad Wibaldum Gorbeiensem et
Stabulensem abbatem].
Parchemin; 208 feuillets ; 0'«,33 X 0'",24; XP siècle; quelques belles lettrines.
F. 1, on lit : Sancli Laurentii extra muros leodienses, MM, 3-7. L'estampille rouge,
K. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 208^ Reliure
moderne, veau racine; au dos, le titre doré : Augustini varia opuscula, reproduit
à l'intérieur du volume sur une étiquette en maroquin rouge.; plus bas, les armes
de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1106. (10792-95). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1). Index.
12. (F. 1^-3). Ex libro Retractationum sancti Augustini episcopi
aper sermones Domini in monte. = PL., t. XXXII, col. 614-17.
3. (F. 3^-59). Liber sancti Augustini de sermone quem Dominus
oster Ihesus Ghristus discipulis suis in monte est locutus. = PL.,
XXXIV, col. 1229 sqq.
4. (F. 59-68V). Eiusdem de agone christiano. = PL., t. XL, col. 289
qq.
5. (F. 68^-77). Liber eiusdem de patientia. = Ibid., col. 611 sqq.
(1) Ce traité a été publié par Martene, Thésaurus Ânecd., t. 1, p. 255-90, qui
I attribuait à Rupert de Deutz. Voir, à ce sujet, Dom Ursmer Berlière, Mélanges
140 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
6. (F. 77^-121). Tractatiis Bede presbiteri in canticis canticorum.^
PL., t. XGI, col. 1065 sqq.
Parchemin; 121 feuillets; 0"S25 X 0™,18; XIP siècle; quelques belles lettrines.
F. 1, la cote MM. 3-13 de la bibliothèque de Saint-Laurent à Liège et la note :
Pertinel ad sanctum Laurentium extra muros leodienses. L'estampille rouge de la
Bibliothèque nationale de Paris, aux faisceaux, se trouve f. 1 et f. 121. Reliure
moderne, veau racine; au dos, le titre doré reproduit sur une étiquette en maro-
quin rouge : Auguslinus de sermone Domini, XII saec. ; en dessous, les armes de
Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1107. (5041-46). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1). Sentences diverses extraites de S. Augustin.
2. (F. l^'-ll). Liber beati Augustini de disciplina christiana. ==
FL., t. XL, col. 669.
3. (F. 11-13). Sermo sancti Augustini. = Ibid., col. 693.
4. (F. 13-21). Sermo sancti Augustini de symbolo.= Ibid., col. 627.
5. (F. 21-24V). De oratione dominica. = Ibid., col. 285, cap. cxv-
CXVL
. 6. (F. 25-32). Sermo Augustini de oratione dominica. Inc. Pater
noster ... Tenemus in symbolo. Des. Omnia pëtamus ut adilla perve-
niamus et hic regamur ne ab illa separemur. Amen.
7. (F. 32-35). Sermo Bernardi abbatis [de festivitatibus ludaeo-
rum]. Inc. Prima festivitas apud iudeos continua dicebatur. Des. Vox
exultât ionis et salutis in tabernaculis iustorum.
8. (F. 35-39V). EiusDEM de prelatis. Inc. Deus superbis resistit. Des,
et captivantem se in legem peccati.
9. (F. 39v-44v). Autres extraits de S. Bernard.
10. (F. 44v-52v). Sermo Gregork Nazianzeni de leremia (1).
11. (F. 52v-61v). Gregorii Nazianzeni [de nativitate Domini].
12. (F. 61^-66). Eiusdem de Pentecosten.
13. (F. 66-74). [Gregorii Nazianzeni] sermo de ascensione Domini.
14. (F. 75-82V). [Gregorii Nazianzeni] sermo de Pentecosten,
15. (F. 82v-101v). Sermo Gregorii Nazanzeni episcopi [apologe-
ticus].
16. (F. lOlv-110). Epistola Martini episcopi ad Myrronem
regem. = PL., t. LXXU, col. 21.
17. (F. 110-112). Sermo sancti Augustini. = PL., t. XXXIX,
col. 1713.
n
(1) Ce discours de S. Grégoire de Nazianze et les cinq suivants, traduits par
Rufin, ont été publiés dans l'ouvrage suivant : Liber B. Gregorii Nazianzeni
translatus a quodam Rufino impressus Ârgentinae per loannem Knohlouchy
anm MDVII. Cf. PG., t. XXI, col. 39.
s. AUGUSTIN 141
18. (F. 112-113). EiusDEM [contra concupiscentiam]. Inc. Goncupi-
scentia cum conceperit, parit peccatum. Des. ambas fac, ne sine una
alia remaneat.
19. (F. 113-118). Sermo eiusdem. hic. Spiritu ambulate ... Apo-
stoli hec verba sunt, qui describit nobis luctam quam habemus in hoc
corpore. Des. exurge quantotius et mortuos suscitavit Ghristus.
20. (F. 118-125). Sermo S. Augustini de sancto Petro et
lohanne. = PL., t. XXXIX, col. 1969.
21. (F. 125-130). Sermo S. Augustini de sancta Perpétua et
Felicitate. = PL., t. XXXVIII, col. 1284-85 (1).
22. (F. 131). Table des matières.
Parchemin; 131 feuillets; 0",168 X 0™,10; XIII« siècle; signatures i-xv. Au sujet
de la provenance de ce volume, il y a les notes suivantes, f. 2 : Iste liber est fratrum
monasterii sancli Beati prope Confluentiam ordinis Carlhusiensis (2), et f. 1 :
Socielatis lesu Ânlverpiensis D. P. F. 130% on lit ce distique : Anno M.DC.XXU.
Arma et equos Belgis audax Mansfeldius in fer t,
Corduba vicit equos, sed fuga capta viris (3).
Demi-reliure moderne; dos en maroquin rouge.
1108. (5138-41). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (Au verso du premier feuillet de garde). Table des matières.
2. (F. 1-14). Liber Augustini de spiritu et anima. = PL.^ t. XL,
col. 779.
3. (F. 14-14^). Courts extraits de S. Augustin et de S. Gyprien.
4. (F. 15-25^). Expositio canonis. Inc. Quatuor sunt de substantia
sacramenti altaris. Des. requiem quam et in principio eis optamus
Idicentes : Requiem eternam etc.
I 5. (F. 25^-26). . Vers sur les trois messes de Noël.
l Inc. In natale sacro sacre sollempnia misse
L Quid signent vel cur très celebrentur habe.
m Des. Martirum calicem gustant in carne fidèles.
I 6. (F. 27-55). Testamentum XII patriarcharum filiorum lacob (4).
I 7. (F. 55^-57^). [AuGusTiNus. De fidej.
i 8. (F. 57^ -98^). [Credo quem assignavit G. persona de Brecka
(1) Le texte de notre manuscrit paraphrase la rédaction originale.
(2) Voir, au sujet de ce monastère, Le Goûteux, Annales Carthusienses, 1889,
t. V, p. 307.
(3) Ce distique fait allusion à la bataille de Fleurus, 29 août 1622, où Ernest de
Mansfeldt fut battu par Gordova, général de l'armée espagnole. Voir G** de Viller-
MONT, Ernest de Mansfeldt, t. II, 1866, p. 100-3.
(4) Sur les éditions de cet apocryphe, voir E. Kautzsch, Die Apokryphen und
seudepigraphen des Allen Testaments, t. II, Tûbingen, 1900, p. 458 sqq.
I
142 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
em I
rum] (1). Inc. Credo in unum Deum. Des. mutll. Indulgentia autem
que fit ex potestate clavium scilicet m ...
Parchemin; 98 feuillets; 0», 22 X 0"», 14; XlIP siècle ; les ff. 1-26 sont à deux
colonnes. Demi-reliure moderne; au dos, en maroquin rouge, les titres dorés des
divers traités et le chiffre couronné de Léopold I*"'.
1109. (5246-52). — S. Augustinus. Opéra.
1. (Feuillet de garde). Fragment de missel.
2. (F. 1^). Table des matières.
3. (F. 2-14). Liber aromatum beati Augustini (2) qui aureus dicitur
vel spéculum cordis. Inc. Gonfessio duplex est. Des. Amemus ergo
eum qui huius amici praesentia amantium facit animos delicatos.
4. (F. 14-1 5^). Aclus quorundam sanctorum patrum. Inc. Erat
quidam monachus in heremo commanens. Des. Dominica tamen die,
ad eundem semper revertebalur locum sacramentorum gratia.
5. (F. 16-19^). Beati Augustini meditationes.
6. (F. 20-26^). De septem criminalibus peccatis.
7. (F. 27). De filiabus ire.
8. (F. 28-97^'). Compilatio fratris Guidonis ordinis Glarevallensis
super quartum librum sententiarum (3).
9. (F. 97v). Thomas Aquinas. [De poUutione nocturnaj.
10. (F. 98-103). Expositio super cantica psallerii.
11. (F. 103). Gommentaire sur le texte: 0 innés sunt admini^tratorii
spiritus.
12. (F. 103-104). Commentaire sur le Livre II des Rois, cap. xi,
V. 26-27.
13. (F. 105-105^) Hymne à la Vierge. Aima, serena, pla^ prcieclara,
beata Maria.
14. (F. 105v). [De beata Virgine].
Parchemin; 105 feuillets; 0"^,243 X 0'»,16; XIIP siècle; deux colonnes. F. % il y
a la note : Perlinet ad Carthusiam prope Dyest in Zeelhem, et f. '2,7 : Ad Carthusiam
in Zeelhemprope Dyest ; f. 2: Coll. Societatis lesu Lovaniensis M.B X, 50 (4).
1110. (4820-25). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. l-l'^). Fragment d'un traité sur la patience.
2. (F. 2). Table alphabétique des matières.
(1) C'est le litre que porte ce traité dans la table des matières placée en tête
du volume.
(2) Ce traité n'est pas de S. Augustin.
(3) Voir, au sujet de ce traité. De Visch, Bibliotheca scriplorum sacri ordinis
Cisterciensis, Duaci, 1649, p. 120.
(4) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 326 (dernière ligne) et p. 327 (pre-
mière ligne).
s. AUGUSTIN 143
3. (F. 2^-37^). Liber exhortationis beati Augustini episcopi ad
quemdam comitem karissimum sibi. ^ PL., t. XL, col. 1047.
4. (F. 37^-43). Liber sancti Augustini de quatuor virtutibus cari-
tatis. = PL., t. XXXJX, col. 1952.
5. (F. 43-49V). [AuGusTiNus]. De canlico novo. = PL., t. XL,
col. 677.
6. (F. 49v^-94v). [AuGusTiNus]. De fide catholica. = PL., t. XXXIX,
col. 2180-81 et t. XL, col. 627.
7. (F. 94^-95). [AnsklmiJ. Oratlo ad Deum Patrem et Filium et
Spiritum sanctum et ad omnes sanctos. = PL., t. CLVIII, col. 931.
8. (F. 95-95^). Hymni domni Anselmi in conimemoratione Marie. =
Ibid., col. 1035.
9. (F. 95^-99). Diverses prières, entre autres : Oratio dicenda in
node ad vigilias, oratio dicenda in matutinis horis, ad primam, ter-
tiam, sextam, nouant, vesperas, completorium, ad Dominum Ihesum
Christum.
10. (F. 99-100^). [De miseriis horninum]. Lie. Licet cunctorum
poetarum carmina. Des. nunquam periculum sine periculo vitatur.
11. (F. lOOv). Extrait de Gassiodore.
12. (F. 101-lOlv). Fragment d'un traité sur la vie après la mort.
Parchemin; 101 feuillets; O^SâS X 0^,155; XIIP siècle; les feuillets 94^-101»
sont à deux colonnes; ancienne pagination à l'encre rouge i-xc; signatures i à xr.
F. \\ f. lOO''' etf. 101, on lit : Liber sancle Marie de ViUari in brabantia. Reliure
ancienne restaurée, veau brun.
1111. (8386-96). — S. AUGUSTINUS. Opéra.
1. (F. P). Table des matières.
2. (F. 2). Note sur les traités contenus dans le volume.
Les feuillets 2^-6 sont blancs.
3. (F. 7-23). Sermo domni Odonis monachi Gantuarie in honore
sancte crucis. Inc. Ita vos hodie, fratres, erga crucem Ghristi. Des. Gum
ipso semper gaudeamus in patria. Ipsi cum Pâtre ... Amen.
4 (F. 23-38). Item sermo domni Odonis monachi Gantuarie de
muliere Çhananea. Lie. Egressus Ihçsus secessit in partes Tyri et
ydonis. Des. Qua libertate ipse nos liberare dignetur. Amen.
5. (F. 38-42). Penitentia David. Inc. Miserere mei Deus. Merito
psalmus istc penitentibus iniungitur. Des. in humilitate imitatus fuerit
David.
6. (F. 42-51^'). Versus Hildeberti Genomannensis episcopi ... in
vitam sancle Marie Egyptiace. = BEL., n. 5419.
17. (F. 51^-61). Liber sancti Augustini episcopi contra hereses quin-
ie.= PL.,t. XLII, col. 9sqq.
8. (F. 61-66^). Sermo ad sacerdotes de sacramento altaris. Lie,
lÉ
144 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
Panem angelorum manducavit homo. Bes. ministrando auxilium
gracie sue.
9. (F. 66^-81). Sermo magistri Aghardi abbatis sancti Victoris
Parisius. Inc. Ductus est Ihesus in desertum a spiritu. Des, Ibi satiatur
plenarie apparente glorie illius plenitudine, qui est benedictus ... (1).
10. (F. 81-91). In sollempnitate omnium sanctorum sermo. Inc,
Magnorum et spiritualium virorum est. Des. et superexaltari condecet
et ab omnibus et pro omnibus, qui est laudabilis ... Amen.
11. (F. 91-105). In dedicatione ecclesie sermo. Inc. Sapientia edifi-
cavit sibi domum. Des. sed a tota celesti domo tua sine fine lauderis
pro toto me.
12. (F. 105-109). [Epistola S. Bernardi de baptismo]. = FL.,
t. CLXXXII, col. 1031 sqq.
13. (F. 109-131). AuGusTiNus ad Renatum de quantitate anime. =
FL., t. XXXII, col. 1035.
14. (F. 131^-143). AuGusTiNus ad eumdem Renatum de origine
anime. =-■ FL., t. XLIV, col. 475.
15. (F. 144-175). Sermones Bernardi abbatis Glarevallis (2).
16. (F. 176-212^'). Liber Anselmi Gantuariensis archiepiscopi Ciir
Deushomo. = FL., t. CL VIII, col. 360.
17. (F. 212^-218). Liber eiusdem de quatuordecim beatitudinibus (3).
18. (F. 218-223V). Epistole eiusdem sex. = FL., t. LVIII-IX, lib. II,
22;lib. 1,29; lib. III, 12,13,157.
19. (F. 223^). Epytaphium domni Anselmi.
20. (F. 223^-226^). [De sacrificio Isaac]. Inc. Obtulit pater filium
sacrificium vespertinum. Des. et plénum gaudium, quod Deus est,
féliciter pertingere mereamur. Amen.
Parchemin; 226 feuillets; 0'",26 X 0'",172; XIII" siècle; les feuillets 42-51 sont
à deux colonnes ; initiales en diverses couleurs ; signatures i-vi, i-nii, i-v. F. 2, il y
a cette note : Liber hic membranaceus ex Angliae calamitate vastatis ab Icono-
clastis ecclesiis sub Henrico VIU rege in Beigium venum allatus e Bibliotheca
Abrahami Ortelii redemptus est in auctione publica ab And. Schotto Anlverpiano,
Soc. lesu. F. 7, on lit : Collegij Societatis lesu Anlverpiae, 1598. D. P. Autrefois
ce volume portait l'ex-libris ^ Ms. 200 de la bibliothèque des anciens bollan-
distes (4). Reliure parchemin.
1112. (10599-600). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1). Fragment presque illisible.
41
(1) Cf. Hisl. un. de la France, t. XIII, p. 455.
(2) Série de courts extraits des sermons de S. Bernard.
(3) Une note de la table des matières, f. 1", assure que ce traité, qui ne semble
pas être de S. Anselme, a été imprimé dans l'ouvrage de Th. Galletus, Religiosus,
Lyon, 1615, 8". Il n'a pas été possible de vérifier l'exactitude de ce renseignement.
. (4) CtCatal. cod. hagiogr. hibl. reg. BruxelL, t. II, p. 208.
s. AUGUSTIN 145
2. (F. 2v). Index.
Les feuillets 3-4^ sont blancs.
3. (F. 5-80^). Enchiridion beati Augustini episcopi ad Laurencium
de fide, spe et caritate. = PL., t. XL, col. 231.
4. (F. 80^-104^). AuRELii Augustini doctoris liber ad Paulinum epi-
scopum de cura pro mortuis gerenda. = Ibid., col. 591.
Parchemin; 104 feuillets; 0°»,147 X 0'°,09; XIII« siècle, sauf les feuillets 5-11 et
97-104, qui sont du XV® (1438), d'après la note suivante, f. 104^ : Finitus per
fratrem lohannem de Yride (1) anno Domini. 1438. in die béate Lucie virginis et
martiris. Unum Ave Maria pro scriptore propter Deum dicite. Cf. f. 1% où on lit :
El Iransmissus per domnum abbalem in Lovanio quadam vice f rater lohannes de
Yride reperit ibidem disruptos et disligatos quos émit et hoc modo reparavit anno
Domini 1438. Orale pro eo unum Ave Maria vel duo. Ce volume a appartenu à la
bibliothèque de Saint-Laurent à Liège, car on voit, f. 3, la cote : MM, 3-16 de cette
bibliothèque, et f. l'', il y a la note : Liber sancli Laurencij prope Leodium. Reliure
moderne, veau racine ; au dos, le titre doré, qui se trouve aussi à l'intérieur sur
une étiquette en maroquin rouge : Augustini Enchiridion; au bas, l'inscription
Bibl. royale.
1113. (IL 963). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. lv-95v). Retractatio Aurelii Augustini ... tractatus de doctrina
christiana. = PL., t. XXXII, col. 631-32; t. XXXIV, col. 9 sqq.
3. (F. 95^-105). Scriptum cuiusdam [Prosperi] contra reprehen-
res beati Augustini. = PL., t. LI, col. 155 sqq.
4. (F. 105-106). HiERONiMus ad Marcellinum et Anaphichie (sic) de
ima. = PL., t. XXII, col. 1085-87.
5. (F. 106-107). HiERONiMus ad Alipium et Augustinum epischo-
s. =^ Ibid., col 1181-82.
6. (F. 107-109). Expositio fidei sancti Iheronimi presbiteri ad Augu-
num episcopum. = PL., t. XXX, col. 176.
7. (F. 109-118). Epistola Iheronimi presbiteri ad Pammachium de
timo génère interpretandi. = PL., t. XXII, col. 568-79.
8. (F. 118-126). Epistola Epiphanii Cipri episcopi ad lohannem
nstantinopolitanuni a Iheronimo translata. = Ibid., col. 517-27.
En tête du volume, un feuillet de garde, à moitié lacéré, contient
s fragments de l'évangile de S. Luc, chap. ix.
Entre les feuillets 73 et 74, sur un bout de papier, reçu donné par
G. Dussegnies, veuve de Jean Masselut, seigneur d'Aulnoit, en 1594.
Parchemin ; 126 feuillets ; 0"',245 X 0">,163 ; XI1I« siècle. F. 1 et f. 126, il y a la note :
Liber sancte Marie de Camberone, et fif. 5, 9, 13, 17, 21, 27, 33, 37, 42, 46, 50, 56, 61,
71, 77, 81, 85, 91, 97, 104, 109, 114, 119, 123, on lit : De Camberone. F. 1, il y a
^, 71, 77, 81, 85, 91, 97
^H (1) Cf., au sujet de J<
^B CATAL. BIBL. R(
(1) Cf., au sujet de Jean de Lairdieu, plus haut, p. 91.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 10
146 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Tex-libris Sir T. P. Middle Hill, 359 ; et au verso de la couverture une étiquette
l'ancienne reliure avec le titre: Augus. de doclrina christiana continens libros
quaiuor. Ce volume a été acquis en 1888 pour fr. 4,70. Reliure moderne, veau
brun estampé, avec l'inscription en relief : Regia Bibl. Belgica.
1114. (IL 968). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1). Index et plusieurs notes, entre autres celle-ci sur la
mort de Charles le Téméraire : Occidit heus princeps cum nobilibus
ubi Nansi, anno 1477° secundum stilum romanum.
2. (F. lv-24v). Quaestiones Orosii et responsiones Augustini. =
PL., t. XL, col. 733 sqq.
3. (F. 25-39V). Régula sancti Basilii (1).
4. (F. 40-67^). Liber Pasgasii diaconi urbis Rome de Spiritu
sancto. = PL., t. LXII, col. 9 sqq.
5. (F. 67^-87). AuRELii Augustini episcopi liber contra quinque
hostium gênera. = PL., t. XLII, col. 1101 sqq.
Deux feuillets de garde, d'une écriture du X« siècle, renferment des
extraits bibliques, le premier un fragment de Daniel, ch. m, le second
de l'évangile de S. Jean, ch. xii.
Parchemin; 87 feuillets; 0^194 X 0«sll7 ; XIIP siècle. F. 1, il y a la note:
Liber sancte Marie de Camberone (2), et ff. 8, 15, 19, 25, 32, 39, 54, 64, 75, 81, on lit
au bas. de la page : De Camberone. Plus tard, ce volume a fait partie, sous le
n. 4016, de la collection Phillipps ; il a été acquis par la Bibliothèque royale en
1888, pour 40 francs. Reliure ancienne restaurée; veau brun estampé, avec le titre
sous corne, entouré d'un cadre en cuivre.
i
1115. (IL 1072). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. Iv). Index.
2. (F. Iv). [Versus de Hbris S. Augustini].
Lie. Hic Augustinus pietatis in agmine primus.
Des. Isti sunt libri Gunonis tempore scripti,
Quos quicumque legis eius miserendo memor sis.
3. (F. lv-2). Augustinus in libro retractationum. = PL., t. XXXII,
col. 633-34.
4. (F. 2-69). AuRELii Augustini disputationes XXXIII quos idem
libros nuncupavit, sed non incongrue contra Faustum Manicheum de
vila patriarcharum. = PL., t. XLII, col. 207 sqq.
5. (F. 69-70^). Expositio S. Augustini super dominica oratione. =r
PL., t. XXXVIII, col. 393.
6. (F.70V-71V). Execranda Arrii disputatio. = PL., t. XLII, col. 677.
(i) Cf. HoLSTEN, Codex regularum, t. L p. 67 sqq.
(2) Cf. Sanderus, Bibl. belgic. ms., part, i, pp. 350,
n
s. AUGUSTIN 147
7. (F. 71^-76^). AuGusTiNus contra dogmata Arrii. = Ibid., col. 683.
8. (F. 76^-91^). AuGusTiNus adversus Maximinum Arrianorum epi-
scopum. = Ibid., col. 743.
9. (F. 91^-92^). Altercatio Germinii Arrianorum episcopi et Heraclii
... de Me (1).
10. (F. 92V-97). Liber sancti Augustini de pastoribus. = PL.^
t. XXXIX, col. 2706.
11. (F. 97-101^). De ovibus. = PL., t. XXXVIII, col. 295.
12. (F. lOlv-107^), Retractatio sancti Augustini de duobus libris ad
Simplicianum de diversis quaestionibus. — Expositio quarundam
qiiaestionum ex epistola ad Romanos. = PL., t. XXXII, col. 629-30 ;
t. XL, col. 101-28.
13. (F. 107V-111V). Quaestiones de libro Regum. = Ibid., col. 127-48.
14. (F. 111^-116). Liber sancti Augustini episcopi epistole ad Roma-
nos inchoata expositio. = PL., t. XXXV, col. 2087.
15. (F. 116). Gommonitorium S. Augustini quomodo sit agendum
Manicheis. = PL., t. XLII, col. 1153.
16. (F. 116^-118). Sermo sancti Augustini episcopi de corpore per-
pétue virginis Marie. Inc. De sanctissimo corpore perpétue Virginis
Marie eiusque sacre anime assumptione. Des, Sin autem, ut debui,
ignosce tu et tui.
Parchemin; 118 feuillets; 0'n,355 X 0",24; XIIP siècle; deux colonnes; très
lies lettrines en toutes couleurs; titres et initiales rouges et bleues; signa-
tures a-o. F. 1, on lit la note : Istum librum dédit ecclesie Âlnensi magister Bene-
dictus decanus sancti lohannis in Leodio. Anima dus requiescat inpace. Amen (2) ;
plus bas, se trouve la cote : 1652 Ph[illipps]. Ce volume a été acquis par la
Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure, toile anglaise ; au dos, le titre doré :
S. Augustin. Contra liereses Arii et Manichei.
K
1116. (IL 2297). — S. AUGUSTINUS. Opéra.
1. (F. 1-44). De musica iuxta sanctum Ysidorum episcopum. =
.,t.XXXU, col. 1081.
2. (F. 44^-72^). Ghategorie Aristotilis ab Aurelio Augustino de greco
in latinum mutate. — Avec gloses. = Ibid., col 1419.
3. (F. 73-73V). Ex libro Retractationum Aurelii Augustini Yponen-
sis episcopi in libro de questionibus veteris testament!. = Ibid.,
col. 651-53.
4 (F. 73V-76). Capitula.
5. (F. 76-178^). Liber beati Augustini Yponensis episcopi de
estionibus veteris testamenti. = PL., t. XXXV, col. 2213 sqq.
(1) Ce traité a été publié par Caspari, Kirchenhistorische Anecdota, Christiania,
1. 1, p. 130-47. Cf. le manuscrit n. 9884-89 de la Bibliothèque royale.
(2) Sanderus, Bihl. belg. ms., part, ii, p. 242, decuria septima.
148 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
6. (F. 179-192). Liber sancti Augustini episcopi contra Don"
tistas. = PL., t. XLIII, col. 651.
7. (F. 192-198^). Liber eiusdem de vita christiana = PL., t. XL,
col. 1031.
8. (F. 198^-205^'). Liber eiusdem de continentia. =Ibid., col. 349.
9. (F. 205^-211^'). Sermo eiusdem contra ludeos de simbolo. =
PL.,t.XLIÏ, col.1117.
10. (F. 211^-227). Liber sancti Augustini episcopi contra Adiman-
tium Manichei heretici discipulum. = Ibid., col. 129.
11. (F. 227-247). Liber locutionum. = PL., t. XXXIV, col. 485.
12. (F. 247-250). Liber eiusdem de fide rerum invisibilium. = PL.,
t. XL, col. 171.
13. (F. 250-250^). Sermo sancti Augustini episcopi de penitentia.=
PL., XXXIX, col. 1713-15, n. 393.
14. (F. 250^). Sermo sancti Augustini de corpore Ghristi. Inc. Veri-
tas ait : caro mea vere est cibus. Des. In hoc verbo creatur illud
corpus.
15. (F. 250^-254^). Secundum beatum Augustinurn XII sunt abu-
siones saeculi. = PL., t. XL, col. 1079.
16. (F. 254^-259). Liber beati Augustini qui dicitur liber de conflictu
vitiorum et virtutum. = Ibid., col. 1091.
17. (F. 259-263^'). Liber eiusdem de penitentia et de tribus actioni-
bus penitentie et de illis que ordinata sunt ad penitentiam. = PL.,
t. XXXIX, col. 1535, n. 351.
18. (F. 263^-268). Liber beati Augustini episcopi de penitentia et de
hiis que comitantur patientiam. ^ PL., t. XL, col. 611.
Parchemin ; 268 feuillets; 0'",36 X 0™255; XIII« siècle (1277), car f. 178, on lit
la note: Frater lohannes dictus Toussens monachus de Camberone et sacerdos
scripsit hune librum anno Domini M'^CC" septuagesimo septimo. Deux colonnes,
sauf les feuillets 44''-77'' ; initiales rouges et bleues, titre courant. F. 268, on lit:
Liber sancte Marie de Camberone, et la cote De Camberone, se trouve au bas d'un
grand nombre de feuillets. Au verso de la couverture, il y a l'ex-libris : From the
Library of the Earl of Ashburnham. Appendix n" LXXV, may 1897. Ce volume
fut acquis en 1899 à une vente chez Sotheby a Londres pour 900 francs (1). Très
belle reliure en maroquin bleu, dentelles et filets; tranche dorée.
1117. (49-62). — S. Augustin. Opéra.
1. (F. 1-1^). S. Augustini. Retractatio in libro contra Achade-
micos. = PL., t. XXXII, col. 585-87.
2. (F. 1^-8^). Contra Achademicos. = Ibid., col. 905-31. Des. mutïl.
(lib. II, cap. Il) sed hoc sub [tilius]....
(1) Voir Catalogue of the portion of the collection of Manuscripts known as the
Appendix „ made by the late Earl of Ashburnham, London, 1899, p. 15-16, n. 29.
s. AUGUSTIN 149
3. (F. 9-13). [De beata vita]. Inc. mutil immanissimus mons
ante ipsam portam (cap. 2). = Ibid., col. 960-76.
4. (F. 13-13^). S. Augustini retractatio in librum de ordine. =
Ibid., col. 588-89.
5. (F. 13^-26). Liber de ordine. = Ibid., col. 977-1020.
6. (F. 26). S. Augustini retractatio in librum soliloquiorum. =
i&/rf., col. 589-90.
7. (F. 26-36V). Liber soliloquiorum. = Ibid., col. 869-904.
8. (F. 36^). Retractatio in librum de immortalitate anime. =
Ibid., col. 590-91.
9. (F. 36^-40^). Liber de immortalitate anime. = Ibid.^ col. 1021-
% 1034.
. 10. (F. 40^-41^). Retractatio in librum de moribus ecclesie. =
Ibid., col. 591-94.
11. (F. 41 ^-61^). Liber de moribus ecclesie catholice et Manicheo-
rum. = Ibid., col. 1309-1378.
12. (F. 61^-62). Retractatio in librum de quantitate amme.^ Ibid.,
col. 594.
13. (F. 62-75). Liber de quantitate [anime. = Ibid., col. 1035-
1080.
14. (F. 75-76^). Retractatio in librum de libero arbitrio. = Ibid.,
col. 595-99.
15. (F. 76V-100V). Liber de libero arbitrio. = Ibid., col. 1221-1310.
i. (F. 100^-101). Retractatio in librum de Genesi. = Ibid., col. 599-
17. (F. 101-114). De Genesi contra Manicheos. = PL., t. XXXIV,
)1. 173-220.
18. (F. 114V-115). Retractatio in librum de musica. = PL.,
XXXII, col. 600-602.
19. (F. 115-146V). De musica. = Bid., col 1081-1194.
20. (F. 147-147V). Reproduction du folio 146, c. xxxi-xxxmi de
isica.
(F. 147v-151v). Liber inchoatus de secunda disciplina seu de
raletica habitus ad Adeodatum filium suum. = Ibid., col. 1409-
!. (F. 151v-159v). Translatio cathegoriarum Aristotilis ab Augu-
10 ad filium suum. = Ibid., col. 1419-40.
Le feuillet 160 est blanc.
23. (F. 161-169). Liber de magistro. == Ibid., col. 1193-1220.
24. (F. 169-169^). Retractatio in librum de vera religione. =
., col. 602-606.
25. (F. 169V-185). Liber de vera religione. = PL., t. XXXIV
)1. 121-172.
150 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 185 feuillets; 0"','38b X 0'",27; XIV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; titre courant en rouge. Demi-reliure moderne, dos en peau de
chamois.
1118. (2499-510). — S. AuGUSxmus. Opéra.
1. (F. 2-2^). Tabula super librum de itineribus eternitatis.
Le feuillet 3 est blanc.
2. (F. 4-75). [S. Bonaventura]. Liber de itineribus eternitatis (1).
3. (F. 75^ -97^ ). Tractatus beati Bernardi Clarevallensis abbatis, qui
dicitur coUoquium Symonis et Ihesu. = PL., t. CLXXXIV, col. 435 sqq.
4. (F. 97^-99^'). Retractatio beati Bernardi in libro sequenti [de
gradibus humilitatis]. = PL., t. CLXXXII, col. 939-944. Des. mutil. in
proximis, in sui na[tura] (cap. m, n. 6).
5. (F. 100- 108^). Liber beati Bernardi ad milites templi de laude
nove milicie. = Ihid,, col. 921-40.
Le feuillet 109 est blanc.
6. (F. 110-112^). AuGusTiNus. A seipso ad seipsum. = PL.^ t. XLII,
col. 807.
Le feuillet 1 13 est blanc.
7. (F. 114-117). De ¥"" virtutibus caritatis sermo sancti Augustjni
episcopi. = PL., t. XLVII, col. 1127.
8. (F. 117-121^). AuGusTiNus. De essentia divinitatis Dei et de
invisibilitate atque immensitate eius. = PL., t. XLII, col. 1199.
9. (F. 121^-131). AuGusTiNus. De deitate et incarnatione Christi. =
Ibid., col. 1175.
10. (F. 131-141). De contemplatione Domini nostri Ihesu Christi
vel de verbo Dei. Augustinus. = PL., t. XL, col. 951 sqq.
11. (F. 141-141V). Augustinus. De spiritu et anima. = IbicL, col. 779.
12. (F. 142-147). Expositio super Pater noster. Inc. Septem sunt
vicia principalia.
Les feuillets 147^-148^ sont blancs.
13. (F. 149-168). Tractatus S. Augustini de Trinitate. = PL.,
t. XLII, col. 819 sqq.
14. (F. 168^-171). Tractatus beati Basilii de laude vite solitarie. =
PL., t. CXLV, col. 246-51 (2).
15. (F. 171^-186). Augustinus. De quaestionibus super Genesim. =
PL., t. XL, col. 733 sqq.
16. (F. 186^'-192v). Liber Aurelii Augustini de quinque generibus.=
PL., t. XLII, col. 1101 sqq.
17. (F. 193). Capitula libri de dieta salutis.
J
(1) Cf. Wadding, Scriptores ordinis Minorum, pp. 68, 70.
(2) Cf. supra, p. 11, n. 916 (3446-84), n» 42.
s. AUGUSTIN 151
18. (F. 193^-218^ ). Quaedam excerpta de libro qui dicitur De
dicta salut is et quedam alia eisdem inserta (1 ).
19. (F. 218V-219). Table alphabétique.
20. (F. 219v). Table des matières.
Parchemin; 219 feuillets; O^'jSâ X O™,^; XIV« siècle. On lit, f. 1" : Liber cenobii
sancti Pauli in Zonia canonicorum regularium ordinis sancti Âugustini camera-
censis dyocesis prope Bruxellam in Brabantia quod communiter vocalur Rooden-
clooster. Demi-reliure moderne, dos en maroquin brun avec les titres dorés de
quelques-uns des traités; plus bas, le chiffre couronné de Léopold P^
1119. (10591-92). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1-51V). Liber beati Augustjni de vera religione. = PL.,
t. XXXIV, col. 121.
2. (F. 52-61). Liber beati Augustini episcopi de divinacionibus
demonum. = PL., t. XL, col. 581.
Parchemin; 61 feuillets, plus quatre de garde en papier; 0",198 X O'^jlS?;
XIV* siècle; initiales rouges et bleues. F. 61, il y a cette note écrite au XVI® siècle :
Liber beati Augustini .... quem scripsil N. Johannes Boes de Loscasiro. La cote
MM, 3-17 de la bibliothèque de Saint-Laurent à Liège se trouve f. 1. Reliure
moderne veau racine ; au dos, le titre doré : Âugustinus de vera religione, reproduit
à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge; en dessous, les armes de Belgique
et l'inscription Bibl. royale.
1120. (20760-82). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1-1^). Tituli omnium librorum qui continentur in isto volu-
ine.
Le feuillet 2 est blanc.
2. (F. 3-14v). Bernardus ad Eugenium papam de consideratione.=
L., t. GLXXXII, col. 727 sqq.
3. (F. 15-19V). [S. Bernardus]. De dispensatione et praecepto. =
I/., t. GLXXXII, col. 859 sqq.
4. (F. 19^-21). [Hugo de sangto Vigtore]. De studio legendi. =
'L., t. GLXXVI, col. 741 sqq.
5. (F. 21-22). [Hugo de sangto Vigtore]. De discretione artium. =
Id., col. 751 sqq.
6. (F. 22-23). [Hugo de sangto Vigtore]. De ordine et modo. =
Ibid., col. 771 sqq.
I^P 7. (F. 23-24). [Hugo de sangto Vigtore]. De studio divinarum
scripturarum. = Ibid., col. 777 sqq.
m
(1) Voir au sujet de ce traité, qui est souvent, dans les manuscrits, attribué à
Guillaume de Lancea, FABmcius-MANsi, Bibl. lai. inf. eimed. aet., t. III, p. 151. La
Dieta salulis a été publiée sous le nom de S. Bonaventure, dans les œuvres de cet
auteur, édition de Mayence, t. VI, p. 272-325.
I
152 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
8. (F. 24-29^). AuRELii Augustini liber sextus de musica. = PL
t.XXXir, col. 1161 sqq.
9. (F. 29^-37). AuGUSTiNQS. De libero arbitrio. = Ihid., col. 1221.
10. (F. 37-38V). AuGusTiNUs. De praesciencia Dei. = PL.^t.XXXIlI,
col. 832-48.
11. (F. 38V-40). Gassiodorus. De anima. = PL., t. LXX, col. 1279.
12. (F. 40-40^). [Anselmus]. De sacramento ecclesie. = PL.,
t. CLVIII, col. 551-54.
13. (F. 40^-41). [Anselmus]. Epistola de azimo. = Ibid., col. 541.
14. (F. 41-42). Meditatio Anselmi de humana redemptione. =
Ibid., col. 762-69.
15. (F. 42-55). Liber beati Anselmi Gantuariensis archiepiscopi de
similitudinibus. — Meditatio. = PL., t. GLIX, col. 605; t. GLVIII,
col. 722.
16. (F. 55V-56V). Hugo. De virtute orationis. = PL., t. GLXXVI,
col. 977.
17. (F. 56V-59V). Hugo. De arra sponse. = Ihid., col. 951.
Le feuillet 60 est blanc.
18. (F. 61-64). Anselmus. De incarnatione Verbi. == PL, t. GLVIII,
col. 259.
19. (64-68^). [Anselmus]. De concordia prescientie et predestina-
tionis cum libero arbitrio. = Ibid., col. 507.
20. (F. 68V-76V). Monologion Anselml = Ibid., col. 141.
21. (F. 76V-79). Proslogion Anselml = Ibid., col. 223.
22. (F. 79-79V). Disputatio édita per insipientem. = Ibid., col. 242.
23. (F. 79^-80^). Liber contra respondentem per insipientem. =
Ibid., col. 247.
24. (F. 80^-83). Epistole Anselmf. = PL., t. GLVIII, col. 541-48,
551-54, 1125-29, 1063-66, 1093-1101; t. GLIX, col. 270-71, 269-70.
25. (F. 83-87V). Anselmus. De casudyaboli. = Ibid., col. 325.
26. (F. 87^-89^). Liber de veritate Anselml = Ibid., col. 467.
27. (F. 89^-93). [Anselmus]. De conceptu virginali. = Ibid., col. 431.
28. (F. 93-96V). [Augustinus. De perfectione iusticie]. = PL.,
t. XLIV, col. 291.
29. (F. 96V-102V). [Augustinus. De natura et gratia].= /6/c?., col. 247.
30. (F. 102^-107). Augustinus. De gratia et libero arbitrio. = Ibid.,
col. 881.
31. (F. 107-1 llv). Augustinus. De correctione et gratia. = Ibid.,
col. 915.
32. (F. lllv-116). Augustinus. De predestinatione sanctorum. ==
Ibid., col. 959.
33. (F. 116-121^). Augustinus. De dono perseverantie. = PL.,
t.XLV,col.991.
1
à
s. AUGUSTIN 153
34. (F. 121^-125^). AuGusTiNus. De agone christiano. = PL., t. XL,
col. 289.
35. (F. 125^-129). Augustinus. De natura boni. = PL., t. XLII,
col. 551.
36. (F. 129-131^). Augustinus. De penitentia. = PL., t. XXXIX,
col. 1545 sqq.
37. (F. 131^-133). Augustinus. De disciplina christiana. = PL.,
t. XL, col. 667.
38. (F. 133-157V). [Isidorus. De summo bono]. = PL., t. LXXXIII,
col. 1153 sqq.
39. (F. 158-1 65^). [Augustinus. De anima et spiritu]. = PL., t. XL,
col. 779.
40. (F. 165^-166^). Liber beati Augustini de fide ad Petrum. =
Ihid., col. 753.
41. (F. 166^-168). [Augustinus. De quaestionibus novi et veteris
testamenti]. = Ibid., col. 733 sqq.
42. (F. 168-168^). [MARTiNusBRACARENsisj.De quatuor virtutibus.=
PL., t. LXXII, col. 21. Des. mutïl. nec obtusum in se habet aliquid
nec versutum ... (cap. vi).
43. (F. 168^-173^). Bernardus. De gradibus humilitatis. = PL,,
t.GLXXXII, col.941.
44. (F. 173^-175). [Augustinus]. Liber de disciplina christiana. =
PL, t. XL.
45. (F. 175-178^). Bernardus. De contemptu mundi. = PL.,
t. CLXXXIV, col. 1314.
46. (F. 178^-183). Libellus domni Bernardi abbatis Glarevallis de
libero arbitrio. = PL., t. GLXXXII, col. 1001.
47. (F. 183-183V). Secundusphilosophus(l).
48. (F. 183V-191V). Anselmus. [Gur Deus homo]. = PL., t. GLVIII,
col. 359.
49. (F. 191^-199). Enchiridion beati Augustini episcopi. = PL.,
t. XL, col. 231.
50. (F. 199-206). [Senegae epistolae] (2).
51. (F. 206-208). [Seneca. De beneficiis]. — Extraits.
52. (F. 208-208V). Liber eiusdem de clementia ad Neronem (3).
53. (F. 208V-241V). [Augustinus. Gonfessiones]. = PL., t. XXXII,
col. 660 sqq.
54. (F. 241^-247^). Meditationes Bernardi. — Gourts extraits des
œuvres de S. Bernard et de S. Anselme.
(1) Voir plus haut, p. 9.
(2) Lettres à S. Paul et à Lucilius ; cf. supra p. 29.
(3) Quelques extraits du livre I.
154 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
55. (F. 247^-248^'). Liber de ortu scientiarum.
56. (F. 248^-249). Liber de dietis per Aristotilem.
57. (F. 249-250V). [Liber] sextns ethicorum.
58. (F. 250^'-254v). Liber de speculis.
59. (F. 254V-255V). Liber de intellectu et intellecto.
60. (F. 255V-261). Bernardus super Missus esL = PL., t. CLXXXIII,
col. 55 sqq.
61. (F. 261-294V). [Boecius]. De consolatione phylosophie. = PL.,
t. LXIII, col. 579 sqq.
62. (F. 294V-299). [Ghalcidius in Platonis Timaeum] (1).
63. (F. 299-313V). Exposiciones super Boecium.
64. (F. 314). [Origo monasterii Sancti Trudonis]. — Très court
extrait du XVII® siècle.
Parchemin; 314 feuillets; 0^247 X O'^.ISS; XIV» siècle; deux colonnes; très
jolies initiales, titre courant en rouge et en bleu. F. 1, il y a l'inscription : Collegii
Paris. Societatis lesu, et dans la marge : Paraphé au désir de l'arrest du 5 juillet
1763. F. % on lit : Domina Francisca de Marboux dédit Andrée Marchant. Au
verso de la couverture se trouve l'ex-îibris armorié : E Bibliotheca D. Abbatis
Fauvel, et sur le premier feuillet de garde : Acheté à M. Belin pour la somme
de 200 francSf 14 février 1852. Reliure soie orange, dos en peau de chamois (2).
1121. (II. 967). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1-2^). Fragments d'un commentaire sur les évangiles. Inc.
mutïl. ... débet facillime cogitare. Des. muHL sed potius intelligendum
quia est si non hec ...
2. (F. 3-67^). AuRELii AuGusTiNi episcopi de sermone Domini in
tnonte. = PL., t. XXXm, col. 1229 sqq.
3. (F. 68-103^). Ex libro retractationum in libro Aurelii Augustini
in Genesi contra Manicheos. — Liber in Genesi. = PL., t. XXXII,
col. 599; t. XXXIV, col. 173 sqq.
4. (F. 104^). [Petrus Riga. Prologus in Auroram] (3).
Parchemin; 104 feuillets ; 0™,259 X 0"»,17; XIII« siècle; quelques belles initiales.
F. 3 et au bas d'un grand nombre d'autres feuillets, on lit la note : De Camberone ;
f. 100 : B. Marie Virginis de Camberone et f. 104 : Liber sancte Marie de Camberone (4).
Ce volume a appartenu plus tard à la bibliothèque de ^ir Thomas Phillipps et y a
porté les nn. 1116 et 4765; il a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888 pour
25 francs. Reliure moderne anglaise, veau; au dos, le titre doré : Augustinus de ser-
mone Domini in monte.
(1) Voir Fabricius, Spicilegium Patrum tertii saeculi, Hamburgi, 1718.
(2) Voir une description de ce volume par P. Thomas, Catalogue des manuscrits
de classiques latins de la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 97-98.
(3) Cf. 1. 1, pp. 83 sqq.
(4) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 349.
I
s. AUGUSTIN 155
1122. (119-24). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 1^). Retractatio beati episcopi Augusti (sic) in libro contra
Faustum hereticum. = PL., t. XXXII, col. 632.
3. (F. 2-90^). [Contra Faustum Manicheum]. = PL., t. XLII,
col. 207.
4. (F. 90^-103^). Libri beati Augcstini ad Simplicianum. = PL.,
t. XL, col. 101.
5. (F. 103^-105). Retractatio beati Augustini episcopi in libro de
libero arbitrio. = PL., t. XXXII, col. 575-96.
6. (F. 105-131). AuRELii Augustini de libero arbitrio. = Bid.,
col. 1221 sqq.
7. (F. 132-188). Beati Augustini de consensu quatuor evan-
gelistarum. = PL., t. XXXIV, col. 1041 sqq.
8. (F. 188-210). AuRELu Augustini doctoris de praedestinatione
vel de merito fidei ad Prosperum et Hylarium. = PL., t. XLV,
col. 959 sqq.
9. (F. 210-217). Liber beati Augustini episcopi de bono coniu-
gali. = PL., t. XL, col. 373.
Parchemin; 217 feuillets; 0'«,355 X 0'»,245 ; XV siècle (1466), car on lit, f. 131 :
Istud volumen hucusque scriptum estper fratrem Ânthonium de bergis supra Zomam
fessum in Korssendonck, anno Domini M. quadringentesimo sexagesimo sexto ^
iava die mensis maii post prandium. Oretis pro me, fratres karissimi (1). F. 2
f. 217'', l'estampille rouge R. F. de la Bibliothèque nationale de Paris. Demi-
reliure, basane rouge, avec les titres dorés des différents ouvrages contenus dans
le volume ; plus bas, le monogramme couronné de Léopold I*'.
11123. (324-28). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1-P). Ex libro Retractationum beati Augustini episcopi
ecundo, capitulo quadragesimo primo (2). = PL., t. XXXII, col. 635.
- Epistola beati Augustini ad Aurelium episcopum in libros de
'rinitate. = PL., t. XLII, col. 819.-
2. (F. 2-144). Beati Augustini de sanctissima Trinitate [libri XV]. =
Ibid., col. 821.
13. (F. 144V-145). Table du précédent traité.
4. (F. 146-152^). Liber beati Augustini de decem cordis. = PL.,
XXXIX, col. 75. Des. mutil. Non datis operam quid ...
5. (F. 153-153^). Capitula in Enchiridion beati Augustini episcopi.
6. (F. 153^-1 78^). Liber Enchiridion sancti Augustini episcopi. =
ly.,t. XL, col. 231.
m^mlstH
L
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 47.
(2) De l'édition de Migne, cap. XV.
156 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
7. (F. 178^-182). Liber beati Augustini de quatuor virtutibus cari
latis. = PL., t. XLVII, col. 1127.
8. (F. 182-197). Liber beati Augustini de sanctissima virginitate. =
PL., t. XL, col. 395.
Parchemin; 197 feuillets; 0",335 X O'^.SS; XV» siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. 144, il y a en rubrique la note, sous une invocation au nom de
Jésus: Signum fratris PhilippL L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque
nationale de Paris, se trouve f. 1 et f. 197'. Demi-reliure moderne, dos en maroquin
rouge, avec le titre doré : ^" Augustini de sanctissima Trinitate, de decem cordis,
Enchiridion, etc. XVsacc.j plus bas, le monogramme couronné du roiLéopold P"^.
1124. (312-20). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1-34V). De libero arbitrio. = PL., t. XXXIII, col. 1221 sqq.
Inc. mutil. ... est excellere, iniustam esse nullo modo posse (col. 1233,
cap. XI, n. 21).
Il manque un feuillet entre f. 3 et f. 4.
2. (F. 34v-48v). Retractatio sancti Augustini in libr'um suum de
sancta virginitate. = PL., t. XXXII, col. 640. — Liber de sancta
virginitate. = PL., t. XL, col. 359 sqq.
3. (F. 48^-56^). Liber eiusdem de professione sancte viduita[tis]. =
Ibid., col. 429 sqq.
4. (F. 57-57^). Retractatio sancti Augustini episcopi in libros suos
de moribus ecclesie catholice et de moribus Manichçorum. = PL.,
t. XXXII, col.
5. (F. 57^-72). De moribus ecclesie catholice. = Ihid., col. 1310.
6. (F. 72-87). De moribus Manicheorum. = Ibid., col. 1345.
Les feuillets 87^-88^ sont blancs.
7. (F. 89-1 15v). Retractatio S. Augustini episcopi in libros contra
adversarium legis et prophetarum. == PL., t. XXXIII, col. 654. -—
Contra adversarium legis et prophetarum. = PL., t. XLII,
col. 603 sqq.
8. (F. 116-135). Retractatio sancti Augustini episcopi in librum
suum contra Adimantum Manichei discipulum. = PL., t. XXXII,
col. 618. — Liber sancti Augustini contra Adimantum Manichei
discipulum. = PL., t. XLII, col. 129 sqq.
9. (F. 1 35^-1 36^). Retractatio sancti Augustini episcopi in librum
suum super epistolam beati Pauli apostoli ad Romanos. = PL.,
t. XXXII, col. 620.
10. (F. 136V-147). Liber sancti Augustini episcopi super epistolam
ad Romanos. = PL., t. XXXIV, col. 2063.
11. (F. 147-147^). Retractatio sancti Augustini episcopi in librum
suum super epistolam beati Pauli apostoli ad GJalatas. = PL.,
t. XXXII, col. 622.
I
I
s. AUGUSTIN 157
12. (F. 147^-165^). Liber super epistolam ad Galatas. = PL.,
t. XXXIV, col. 2105.
13. (F. 165v-170^). Liber de fide et simbolo. = PL., t. XL,
col. 181 sqq.
Le feuillet de garde de la fin contient des fragments d'un traité
théologique de visihilitate Dd.
Parchemin; 171 feuillets, plus un de garde; 0'n,325 X 0%215; XIV® siècle; deux
colonnes. Au début de chaque traité il y a quelques jolies lettrines, le volume a des
titres courants, l'ancienne pagination Ixxiij-ccxlij, signatures li-k}. F. 171^, il y a la
note : Liber monasterii rubee vallis in Zonia iuxta bruœellam scriplus per manus
fralîis Adriani Mes sacerdoHs professi in eadem domo (1). Oretis ergo pro eo
ferventer ex caritate. Pro libraria. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la
Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. IIV. Demi-reliure moderne, dos en
maroquin rouge avec le titre doré : Z?" Augustini opéra varia. XV saec. Plus bas,
le monogramme couronné du roi Léopold l®'".
1125. (625-36). — S. Augustinus. Opéra.
L (F. Iv). Table.
2. (F. 2-12). Liber de spiritu et anima. -- PL., t. XL, col. 779.
3. (F. 12^-45). AuRELii Augustini episcopi de libero arbitrio. =
PL.; t. XXXII, col. 1221.
4. (F. 46-49). Prohemium beati Augustini* in disputatione quorum- * cod.
dam articulorum ... [Disputatio ipsa]. = PL., t. XLV, col. 1813-50. P^ospen.
Entre les ff. 48 et 49 est inséré un feuillet de papier contenant les
notes marginales du traité suivant, avec l'avis que voici : Hec, ut
cernis, amice lector, in pagella ista congessimus, ut librihuius margines
non nimium commacularemus. Eefugimus enim id exemplum posteris
relinquere quia bellos simul et emendatos habere libros affectamus (2).
5. (F. 49-88). Prohemium operis sequentis ... B. Augustini de
doctrina christiana. = PL., t. XXXIV, col. 14.
Entre les ff. 79 et 80, sur un bout de papier, variantes de VAlardi
exemplar.
6. (F. 88^-96). Retractatio in librum sequentem. = PL., t. XXXII,
col. 634 ; AuRELii Augustini de natura boni. = PL., t. XLII, col. 551.
Entre les ff. 88 et 89, sur un feuillet de papier, corrections du traité
précédent.
7. (F. 96-131). Questiones novi et veteris testamenti. == PL.,
t. XXXV, col. 2213.
(1) Au sujet d'Adrien Mes, voir Bollandiani, Anecdota ex codicibus lohannis
Gielemans, 1895, pp. 190, 250.
(2) Cette note est de Martin Lipsius, chanoine de Saint-Martin à Louvain; cf.
f. 112 et plus loin, p. 162. Au sujet de Martin Lipsius, cf. Foppens, Bibl. belgica,
p. 857; J. AcQUOY, Hel Klooster te Windeshcim, t. II, pp. 204, 208; t. III, p. 145.
158 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
8. (F. 131-141^). Liber beati Augustini episcopi contra mem
cium. = rL., t. XL, col. 517 sqq.
9. (F. 141v), Retractatio in librum praecedentém. =PL.^ t. XXXII,
col. 654.
10. (F. 141^-152). Retractatio in libro sequenti. = Ibid., col. 630. —
Liber beati Augustini episcopi de mendacio. = PL., t. XL, col. 487.
11. (F. 152M58V). Liber beati Augustini episcopi de unico baptismo
contra Petilianum = PL., t. XLIII, col. 595 sqq.
12. (F. (159-191). Liber beati Augustini episcopi de sermone
Domini in monte. = PL., t. XXXIV, col. 1229.
13. (F. 191-196V). Liber sive tractatus de conflictu viciorum atque
virtutum. = PL., t. XL, col. 1091.
Entre les ff. 196 et 197, sur un demi-feuillet en papier, variantes du
traité suivant.
14. (F. 196v-202v). Augustini episcopi de agone christiano liber. =
PL,, t. XL, col. 289.
15. (F. 202^-206^). Liber beati Augustini de disciplina christiana. =
Ibid., col. 669.
Parchemin ; 206 feuillets ; 0"',30 X 0^,205 ; XV^ siècle ; deux colonnes ; initiales
rouges et bleues. Ancienne pagination i-ccv, signatures A2-Esl. 2. 3. 4. Ce
volume provient du prieuré de Val-Saint-Martin à Louvain, car f. V, on lit : In
hoc volumine quod est sancti Martini Lovaniensis, et f. 206 : Liber sancti Martini
in Lovanio, 1576, martii 25 (1). F. 2 et 206% il y a l'estampille rouge R.F. de la
Bibliothèque nationale de Paris. Demi-reliure moderne, dos en maroquin fauve,
avec le titre doré : j5'' Augustini opéra varia. XV saec; plus bas, le monogramme
couronné de Léopold I^r.
1126. (657-66). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-85^). Liber beati Augustini de consensu evangelistarum. =
PL., t. XXXIV, col. 1041 sqq.
3. (F. 86-93^). Augustinus. De cura pro mortuis. = PL., t. XL,
col. 591 sqq.
4. (F. 93v-96v). Liber beati Augustini de quatuor virtutibus cari-
tatis. = PL., t. XLVII, col. 1127.
5. (F. 96^-106^). Liber beati Augustini episcopi de deitate et incar-
nacione Verbi. = PL., t. XLII, col. 1175.
6. (F. 107-125). Liber beati Augustini de vera innocentia (2). ==
PL., t. XLIV, col. 1859 sqq.
Le feuillet 119 est blanc.
(1) Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 210.
(2) Sous ce titre, il y a une série de sentences tirées des œuvres de S. Augustin
par S. Prosper.
s. AUGUSTIN 159
7. (F. 125-130). Liber eiusdem de visitatione infîrmorum. == PL.,
t.XL, col. 1147.
8. (F. 131-203). Théologie compendium editum a fratre Thoma de
Aquino ordinis predicatorum (1).
9. (F. 204-270). Liber de sacramento ecclesie éditas a domno
L\NOGENTio papa tercio. = PL., t. GGXVII, col. 773 sqq.
Parchemin ; 270 feuillets, plus quatre de garde au commencement et un à la
fin; 0",30 X 0^197; XV* siècle; deux colonnes, sauf les ff. 131-270 qui sont à
lignes pleines ; initiales rouges et bleues. F. 1'' et f. 270, il y a la note : Pertinet
monasterio beale Marie virginis in belhleem prope Lovanium. L'estampille rouge
R.F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 270^ Très jolie
reliure ancienne, veau racine et estampé, fers très élégants.
1127. (1054-66). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-65). Liber Aurelii Augustini super Genesim ad litteram. =
PL., t. XXXLIV, col. 219 sqq.
3. (F. 65-69V). Liber beati Augustini episcopi Yponensis de pasto-
ribus. = PL., t. XXXIX, col. 2706.
4. (F. 69V-73V). Liber de ovibus. = PL., t. XXXVIII, col. 295.
5. (F. 74-88). Liber retractationum Aurelii Augustini Yponensis
episcopi. = PL., t. XXXII. col. 583 sqq.
6. (F. 88-88^). Epistola Quodvultdee diaconi ad sanctuni Augusti-
mm de heresibus. = PL., t. XLII, col. 18.
7. (F. 88^-94). Epistola sancti Augustini episcopi ad Quodvultdeum
lyaconum. = Ibid., col. 21 sqq.
8. (F. 94-103). Liber beati Augustini de spiritu et littera ad Mar-
îellinum. = PL., t. XLIV, col. 199 sqq.
9. (F. 103-120^). Liber beati Augustini de baptismo parvulorum et
>eccatorum meritis et remissione. = Ibid., col. 109 sqq.
10. (F. 120^-124^). Liber de unico baptismo. = PL., t. XLIII,
îol. 595 sqq.
11. (F. 124^-130^). Liber Aurelii Augustini de bono coniugali. =
'L., t. XL, col. 573.
12. (F. 130^-1 33v). Sermo eiusdem de utilitate penitencie. = PL.,
t. XXXIX, col. 1549.
13. (F. 134-146^). Augustinus de questionibus evangeliorum super
[attheum et Lucam. = PL., t. XXXIV, col. 1365.
14. (F. 146V-200). Aurelii Augustini liber de concordia evangelista-
iim. = Ibid., col. 1041 sqq.
(1) Sur ces résumés de la Somme de S. Thomas d'Aquin, cf. Quétif-Echard,
'iptores ordinis praed., 1. 1, p. 293 sqq.
160 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
I
15. (F. 200^-210). [De virginitate]. = PL., t. XL, col. 395.
16. (F. 210-216^'). [Liber Prosperi de sacris dictis beati Augu-
stinij. = PL., t. LI, col. 497 sqq.
Papier, filigrane de l'écu de France, et parchemin ; 216 feuillets, plus deux de
garde; 0°',285 X 0°»,21; XV« siècle (1484, cf. f. 1); deux colonnes; capitales
ornées ; titre courant en rouge ; signatures ai-p6. F. 1, il y a la note : Hoc volu-
men ... pertinet monasterio frafrum ordinis sancte Crucis inNamurco ... 1484.
Senanti benedklio. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale
de Paris se trouve f. 2 et f. 216. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé,
fers très élégants.
1128. (1067-74). — S. Augustjnus. Opéra.
1. (Verso du second feuillet de garde). Table du volume.
2. (F. 1-25). Liber rétractât ion um sancti Augustini episcopi. =
PL., t. XXXII, col. 583-656, avec l'addition signalée, ibid., col. 656,
note 1.
3. (F. 26-26^'). Retractatio Aurelii Augustini in libro de Achade-
micis. = Ihid.f col. 585-87.
4. (F. 26^-45). Liber de Achademicis. = Ihid., col. 905 sqq.
5. (F. 45-51^'). Retractatio .... Liber .... de beata vita. = Ihid.^
col. 588, 959 sqq.
6. (F. 5P''-51v). Variantes de l'ouvrage suivant, de la main de
Martinus Lipsius (1).
7. (F. 51^-67^'). Retractatio .... Liber de ordine rerum. = Ibid.,
col. 588-89, 977 sqq.
8. (F. 67^-81^). Retractatio .... Liber soliloquiorum. -= Ibid.,
col. 589-90, 869 sqq.
9. (F. 81v-86v). Retractatio .... Liber de immortalitate anime. =
lUd., col. 590-91, 1021 sqq.
10. (F. 86V-103V). Retractatio .... Liber de quantitate anime. =
Ibid., col. 594, 1035 sqq.
IL (F. 103^-1 13v). Retractatio .... Liber de magistro. = Ibid.,
col. 602, 1193 sqq.
Parchemin, sauf les ff. hlbis-hV qui sont en papier; 114 feuillets, plus trois de
garde et en plus les ff. 516is-51%- 0'",293 X 0",22; XV« siècle; deux colonnes;
quelques lettrines; initiales rouges et bleues. Au verso du second feuillet de garde,
on lit cette note : Liber monasterii canonicorum regularium vallis sancti Martini in
lovanio, ex jmrte Henrici Vranx eiusdem monasterii canonici et presbiteri professi,
et f. 114'' : Liber canonicorum regularium vallis sancti Martini in lovanio. L'estam-
pille rouge R. F.de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 113. Demi-
reliure moderne; au dos, le titre doré : B^' Augustini liber retractationum cum
aliis eiusdem opusculis XVsaec.
i
(1) Voir la note 2, p. 157.
s. AUGUSTIN 161
1129. (1216-34). S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-21^'). Liber sextus Institutionum Lagtantii Firmiani. =
PL., t. VI, col. 633 sqq.
3. (F. 22-47). Sermo pulcerrimus de passione Domini quem fecit
frater Mighael de Massa, ad populum Parysius (1).
4. (F. 47^-58^). Sermo in festo palmarum de paupertate editus a
domno Gerardo Groot in Davantria venerabili dyacono (2).
Les feuillets 59-60^ sont blancs.
5. (F. 61-72^). Omelia pauperis fratris predicatoris super verba
Stabat iiixta crucem.
6. (F. 72^-79). [Sermo super verba Loquente Ihesu ad turhas].
7. (F. 79-91^'). HoNORius Augustodinensis de cognitione vere vite. =
PL., t. XL, col. 1005 sqq.
Le feuillet 92 est blanc.
8. (F. 93-102^ ). Opusculum de temptationibus quod composuit
dompnus Everardus prior quondam Carthusiensis prope Diest (3).
9. (F. 102^-1 12v). Tractatus magistri Henrigi de Hassia sacre théo-
logie doctoris eximii ad quosdam canonicos regulares de regulari et
religioso modo vivendi secundum regulam beati Augustini (4).
10. (F. 112^-114). Sermo super regulam Benedicti. Inc, Quicunque
hanc regulam secuti fuerint, pax super illos. Des. hic per gratiam et
tandem per gloriam. Quod nobis concédât .... Amen.
11. (F. 1 14^-1 15v). Sermo de Trinitate. Inc. Benedicat nos Deus
noster. Des. ab ea debemus optare, putare et impetrare.
12. (F. 115^-116^'). Sermo de scandalo. Inc. Venit hora ut omnis
qui mortificat vos. Des. per omnia omnibus ad aedificationem, prae-
stante Domino .... Amen.
13. (F. 117-137^). Prolocutio sancti Augustini Yponensis episcopi in
librum de vera religione. = PL.^ t. XXXIV, coL 121 sqq.
14. (F. 138-150). Liber sancti Augustini episcopi de mendacio. =
PL., t. XL, col. 487 sqq.
15. (F. 150-162^), Liber sancti Augustini episcopi contra menda-
cium. = Ibid.y col. 517 sqq.
16. (F. 162^-174^). S. Augustini de correptione et gracia. = PL.,
t. XLIV, col. 915 sqq.
I»
(1) Cf. Fabricius-Mansi, Bihl. lai. med. el inf. ael., t. V, p. 76 sqq.
(2) Voir FoppENs. Bibl. belgica, p. 354
(3) Voir FoppENS, Bibl. belgica, p. 272 ; Petreius, Bibliotheca Cartusiana,
p. 89-9().
(4) Sur ce traité et son auteur, voir Ossinger, Bibliotheca Augustiniana,
p. 987-88.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 11
162 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1
de!
17. (F. 174^-183). Adam de sangto Vigtore (1). Soliloquium
instructione anime. = FL., t. GXGVIII, col. 843 sqq.
18. (F. 183-194). RiGARDus de Sangto Vigtore. De incarcération e
sancti Pétri (2).
19. (F. 194-196). Sermo magistri Righardi de sangto Vigtore de
sancto Gregorio papa.
20. (F. 196-197). Sermo magistri Pétri Blesensis de vita, moribus ,
et morte sancti Thome Gantuariensis archiepiscopi et martiris. =
PL., t. GGVII, col. 92-96, ep. xxvn.
21. (F. 197-198V). De sancto Thoma Gantuariensi. — Extrait de la
Passion publiée par Martene, Thés. nov.Anecd., t. III, p. 1736-46.
Prologue omis ainsi que d'autres développements oratoires.
22. (F. 199-200^). Liber beati Augustini episcopi de bono disci-
pline. = PL., t. XL, col. 1217.
23. (F. 200V-202V). Sermo S. Augustini de beato latrone. = PL, ,
t. XXXIX, col. 2043-47.
Parchemin; 202 feuillets; O'^jSO X 0™,21 ; XV« siècle; deux colonnes, sauf les
ff. 117-198% qui sont à lignes pleines; ancienne pagination i-ccii. F. 202% il y a la
note '.Liber monasterii rubee vallis in Zoniaprope bruxellam. L'estampille rouge,
aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et 202'. Reliure
ancienne, veau brun estampé (3).
1130. (1235-53). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 1^-15). Liber beati Augustini ad Qaodvultdeum dyaconum
de diversis heresibus. = PL.^ t. XLII, col. 21 sqq.
3. (F. 15-49). De moribus ecclesie et Manicheorum. = PL.,
tXXXII, col. 1345 sqq.
4. (F. 49^-66). Retractatio .... Aurelii Augustini contra epjstolam
fundamenti. = PL.,i. XLII, col. 173 sqq.
Entre les f. 49 et 50, 65 et 66 sont insérés des feuillets de papier,
avec les variantes des traités 4 et 5, écrites de la main de Martin
Lipsius.
5. (F. 66-80^). Retractatio .... Liber beati Augustini contra Felicem
Manicheum. = Ibid., col. 519 sqq.
6. (F. 81-90^). Aurelii Augustini contra Felicianum hereticum
disputacio. = Ibid., col. 1157 sqq.
(1) On sait qu'en réalité, cet ouvrage est d'Adam Scot. Voir Histoire littéraire de
la France, t. XV, p. 44.
(2) Extrait peut-être du traité inédit De Âctibus Aposlolorum, cf. PL., t. CXGVI,
col. XXIX.
(3) Voir une description de ce manuscrit dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg.
BruxelL, 1. 1, p. 287 et Revue d'histoire et de littérature religieuses, t. IV, 1899, p. 164.
s. AUGUSTIN 163
7. (F. 90v-98\). Disputatio beati Augustini episcopi contra Fortu-
natum Manicheorum presbiterum. = Ihid., col. 111 sqq.
8. (F. 98^-108^). Liber beati Augustini episcopi contra quinque
hereses. = Ibid., col. 1111 sqq.
9. (F. 109-116). Liber beati Augustini de fide catholica etsymbolo
itus in concilio generali. = PL., t. XL, col. 181 sqq.
10. (F. 116-120^). Augustini episcopi de diffînitionibus ecclesiasti-
)rum dogmatum liber. = PL., t. XLIl, col. 1213 sqq.
11. (F. 121-125^). AuRELii Augustini contra Pelagianos de prae-
|estinatione sanctorum liber. = PL., t. XLV, col. 959 sqq.
12. (F. 126-128). De igné purgatorio, tractatus beati Augustini. =
'L., t. XXXIX, col. 1946-49.
13. (F. 129-152V). Epistola beati Augustini episcopi ad Simpli-
jianum de questionibus enodandis sibi ab eo missis. = PL., t. XL,
101 sqq.
Entre les f. 128 et 129, un feuillet de papier avec les variantes
lu traité précédent écrites par Martin Lipsius et la note : Venerandus
'*ater Philippus recognovit llbrum sequentem ut liquet ex charactere.
14. (F. 152^-163). Liber beati Augustini de vera et falsa peni-
mcia. ^ ièic?., col. 1113 sqq.
15. (F. 163v-170v). Liber alius beati Augustini de penitentia. =
'L., t. XXXIX, col. 1535 sqq.
16. (F. 170^-176^). Tractatus beati Gypriani * de elemosina. = *iiacorr.;
'^•' t. IV, col. ^„|„»f^i„,
17. (F. 176^-181). Tractatus beati Augustini de orationedominica.^
»L., t. XXXVIII, col. 377.
18. (F. 181^-199). Liber beati Augustini de vera innocentia. = PL.,
XLIV, col. 1859 (1).
19. (F. 199v-205v). Liber beati Augustini de patiencia. = PL.,
t. XL, col. 611 sqq.
Parchemin; 205 feuillets, plus quatre de garde ;0"','^9bX 0%205; XV« siècle;
deux colonnes; initiales rouges et bleues; ancienne pagination en rouge i-ccvi;
signatures ai-Z2. Au second feuillet de garde, en tête, on lit : Est liber sancti Martini
Lovaniensis. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de
Paris se trouve f. 1 et f. 205^ Reliure du XVIIIe siècle, veau brun estampé et racine ;
au dos, le titre doré : B^' Augustini tractatus de diversis haeresibus et varia
eiusdem, XVsaec. ; plus bas, le chiffre couronné de Léopold I".
1131. (1351-72). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. Iv). Liste des manuscrits flamands du monastère de Rouge-
(1) Cf. supra, p. 158, n. 1126 (657-66).
ft
164 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Cloître (1). Inc. Dit syn die dietsche boeke die ons toe belioeren. Item
in den eersten een evangeli boec. Des. ende béghint : Dit es tkersten
ghe[live].
3. (P. 2-2v). Tituli sermonum quos beatus Augustinus fecit et
predicavit fratribus suis heremilis.
4. (F. 3-38). Sermones beati Augustini episcopi ad fratres suos
heremitas apud Yponem. = FL., t. XL, col. 1235 sqq.
5. (F. 38). Ex libro S. Augustini de vita clericorum.
6. (F. 38). Quid importetur nomine praepositi.
7. (F. 38-38V). Exhortatio S. Augustini ad fratres.
8. (F. 38^-39). De instructione monachorum ex quodam sermone
Augustini.
9. (F. 39-51). De vita et gestis gloriosissimi doctoris et patris sancti
Augustini episcopi. = BHL., n. 795 (2).
10. (F. 51^). De translatione beati Augustini prima. = PL.,
t. GGIIÏ, col. 1230-1231.
11. (F. 51^-52^). De translatione eius secunda. = Ibid., col. 1231-
34(3). .
12. (F. 52^). Sermon. Inc. In lacu miserie et in luto fecis. Des,
amplexus tuus ad nos est dignatio.
13. (F. 53-69^). Informatorium sive soliloquium Hugonis de sangto
ViGTORE. Inc. Venite, ascendamus ad montem Domini. Des, et sepe
fiunt primi novissimi et novissimi primi (4).
14. (F. 71-76, 69V-70, 29-31v). De sancto Eligio vita ad longum,
quam sanctus Audoenus ... edidit. = BHL., n. 2474.
15. (F. 76v-82v). Liber beati Augustini de X cordis. = FL.,
t. XXXVIII, col. 75 sqq.
16. (F. 83-84V). Liber beati Augustini de X plagis. = FL., t. XXXIX,
col. 1783.
Le feuillet 85 est blanc.
17. (F. 86-1 15v), Retractatio .... Tractatio sancti Augustini in libro
de sermone Domini in monte. = FL., t. XXXIII, col. 1229 sqq.
(1) Sur les diverses éditions de cette liste par Gh. Stallaert (1857), J. A. Alberdingk
Thym (1857), Gh. Ruelens (1864), voir Th. Gottlieb, Ueher Mittelalterliche Biblio-
theken, Leipzig, 1890, p. 261, n. 722. Il faut y ajouter celle faite en 1847 par le
Dr Gh. Van Svvygenhoven, dans Bulletin de l Académie d'archéologie d'Anvers, t. IV,
p. 218-20.
(2) La note finale a été publiée Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell., 1. 1,
p. 912.
(3) Gf. Cat. cod. hag. bibl. reg. Bruxell., 1. 1, p. 291, où est publiée la note de la
fin.
(4) Ge traité ne semble pas être d'Hugues de Saint-Victor, il n'est pas cité dans la
liste de ses œuvres, PL., t. GLXXV, col. cxli-clii.
s. AUGUSTIN 165
18. (F. 115^-130). Liber soliloquiorum beati Augustini episcopi. =
PL., t. LX, col. 863 sqq.
19. (F. 130-133). Liber sancti Augustini episcopi de ecclesiasticis
dogmatibus. = PL., t. XLII, col. 1213 sqq.
20. (F. 133^-137). Régula sancti Augustini episcopi. = PL.,
t. XXXII, col. 1377 sqq.
21. (F. 137^-139^'). Sermo beati Angelmi Gantuariensis episcopi de
quatuor gradibus spiritualis vite. = PL., t. XL, col. 997 sqq.
22. (F. 140-157). Courtes légendes de quelques saints, S^« Elisabeth
de Hongrie, S*® Barbe, S. Pontien, Polycarpe, Ansbert, S*« Apolline,
Augustin de Cantorbéry, Bède, Maxime, Monulphe et Gondulphe,
Frédéric, Bertin, Fausta, Thècle, Gléophas, Marc, Marcel et Apulée,
Gall, Sévère, Willibrord, Liévin, Golumban,Eucher, Damase, Materne,
les deux Ewald, Foi, Espérance et Gharité, Boniface, Juste, Kylian.
- 23. (F. 157-1 73^). Exhortatio Aurelii Augustini ad quendam comi-
pm carissimum sibi. = PL., t. XGIX, col. 197.
Les feuillets 174-175^ sont blancs.
24. (F. 176-182V). S. Anselmi proslogium. = PL., t. GLVIIÏ,
col. 223-40.
25. (F. 182^-202). Ange;.mi cantuariensis archiepiscopi liber Cur
Deus homo. = PL., t. GLVIII, col. 359 sqq.
26. (F. 202-21 1^). Liber Angelmi cantuariensis episcopi de conceptu
virginali. = Ihid., col. 431 sqq.
27. (F.211V-227V). Liber monologii Angelmi cantuariensis. = iôi</._,
col. 141 sqq.
28. (F. 228-243). [Sermones de tempore] (1).
29. (F. 243^). Hymne notée Paranimphus salutat virginem. =
i?fl.,n. 14567.
Parchemin; 243 feuillets, plus trois de garde; 0™,28 X 0=',20; XV« siècle; deux
colonnes; ancienne pagination i-ccxvii, signatures ai-fn. Sur le premier feuillet
de garde, il y a la note : Liber monasterii sancti Pauli in Zonia sive rubeevallù
iuxta Bruxellam siluati. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris,
R. F., se trouve f. 3 et f. 243\ Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé (2).
I
1132. (2247-52). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières (3).
2. (F. 2-25). Epistola lugubris et mesta simul et consolatoria de
(1) Série de sermons anonymes depuis le premier dimanche du Carême jusqu'au
vingt-deuxième après la Pentecôte.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans Cat. cod. hagiogr. bibl. reg.
^ru.xd/., t.I,p.290-91.
(3) Bon nombre des pièces signalées dans cette table ne se trouvent pas dans le
lume.
i
166 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
■
infelice expugnatione ac misera irruptione et invasione insuie Euboye
dicte Negropontis a perfido crucis Ghristi hoste Turcorum impiissimo
principe et tiranno nuper inflicta ad reverendissimum patrem
ac sapientissimum dominum dominum Bessarionem sacrosancte
romane ecclesie cardinalem Sabinii et patriarcham Gonstantinopoli-
tanum, édita a Roderico Sancii episcopo Palentino Hispano pro
sanctitate domini nostri Pauli secundi pontificis maximi in Castro suo
sancti Angeli de urbe castellano (1).
3. (F. 26-50^'). Liber beati Augustini de vita christiana. = PL.,
t. XL, col. 1031.
4. (F. 51-94). Augustini Aurelii episcopi liber de singularitate
clericorum. = PL., t. IV, col. 835 sqq.
5. (F. 95-113). [NiGHOLAus de Glemengis]. Epistola de prosperitate
adversitatis (2).
6. (F. 113-130^). Epistola de fructu heremi(3).
7. (F. 130^450). Epistola de filio prodigo (4).
Papier, filigrane de la lettre P; 150 feuillets; O"'^! X 0^4^; XV» siècle.
L'estampille rouge de la Bibliothèque impériale de Paris se trouve f. 2 et f. 150".
Demi-reliure moderne; dos en maroquin rouge avec les titres des différents
traités; plus bas, le monogramme couronné de Léopold I".
1133. (4592-95). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1-30^). Augustinus. De verbo Dei.
Sous ce titre erroné, il y a d'abord (f. 1-8^) la méditation XV« de
S. Anselme, PL., t. CLVIIl, col. 779 sqq., puis un traité qui
commence : Amo te, Deus meus et magis magisque amare te cupio et
finit : Celestium potius contemplatione quam terrestrium occupatione.
2. (F. 30^-33). Augustinus, in libro de spiritu et anime (sic). —
Extrait PL., t. XL, cap. XIV, col. 790-91 ; cap. XVI, XVII, col. 792-93.
3. (F. 35-39). De amicicia, de caritate. — Extraits de divers
auteurs.
, 4. (F. 4£>-134). [Thomas a Kempis]. Soliloquium anime (5).
5. (F. 135-166). [Thomas a Kempis]. De imitatione Ghristi. Liber I.
6. (F. 166-169). De sobrietate et continencia. Inc. Sic est ordo
sobrius et Deo amabilis. Des. et in seculum non tenebrescet, ipsi
honor et gloria ... Amen.
(1) Sur l'édition de cetleleiire, voir Brunet, Manuel du h'ômire, 5«éd.,t.IV,p.l347.
(2) Voir NicoLAi Glamengu Catalauniensis theologi disertissimi libri quinque,
Paris, 1521, f. xxx^'-XLiir.
(3) Ibid., f. xvni-xxx.
(4) /6id.,f. nr-xvn\
(5) Publié dans Sommalius, Thomae a Kempis opéra. omnia, éd. 4% Duaci, 1625,
p. 443-511.
s. AUGUSTIN 167
Parchemin; 169 feuillets; 0",U X O'^.lOô; XV« siècle. F. 1, on lit Bethléem et
f. 109" : Pertinet in Bethléem pi ope Lovanium liber iste. Demi-reliure moderne.
1134. (5122-26). S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1-2). Tabula omnium capitulorum libri sequentis.
2. (F. 2^-1 39v). Liber ... de disciplina et perfectione monastice
conversationis editus a venerabili ac devoto religioso domino
Laurentio Iustiniano, patriarcha Venetiarum (1).
3. (F. 140-143). Ammonitio notabilium dictorum iuxta alpha-
beticum ordinem in opusculum sequens.
4. (F. 143^-187). Consolatorium theologicum preclarissimi viri
lagistri Iohannis de Tambago sacrarum litterarum doctoris (2).
5. (F. 187-211). Divi AuRELii AuGusTiNi Hipponensis episcopi liber
5ive exhortatio de salutaribus documentis ad quendam comitem. =
>L.,t.XCIX,col.l97.
6. (F. 211-226). Divi AuRELii AuGusTiNi Hipponensis episcopi liber
jiive tractatus de rectiludine catholice conversationis. = PL., t. XL,
)1.1169sqq.
7. (F. 226^-227). Divi Aurelii Augustini Hipponensis episcopi
ractatus de creatione primi hominis. = Ibid.^ col. 1213 sqq.
8. (F. 227^). Divi Aurelii Augustini Hipponensis episcopi tractatus
de pugna anime. = PL., t. XXXVIII, col. 713.
Papier; 228 feuillets; 0'",207 X 0'",138; XV^ siècle. F. 1, on lit: Liber domus
'Aie iuxta angiam, note qui désigne la Chartreuse de Hérinnes. Reliure ancienne
lu brun estampé.
1135. (11752-64). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. Iv). Index. '
2. (F. 2-6v). Liber beati Augustini episcopi de paciencia. = PL,,
XL, col. 616.
3. (F. 7-9). Augustinus. De decem plagis. = PL., t. XXXIX,
)\. 1783.
4. (F. 9-16V). Liber eiusdem beati Augustini de decem cordis. =
PL., t. XXXVIII, col. 75 sqq.
5. (F. 17-20V). Augustinus de disciplina christiana. = PL., t. XL,
col. 667 sqq.
Les feuillets 21-25 sont blancs.
6. (F. 25-28V). Spéculum peccatorum. = Ihid., col. 983.
^H 7. (F. 28^-3 Iv). [S. Bernardus. Sermones in conversione sancti
■auli]. = PL., t. GLXXXIII, col. 359 sqq.
(1) Sur les éditions de ce traité, voir Fabrigius-Mansi, Bibl. lat. med. et inflm.
f<., t. IV, p. 209.
(2) Cf. QuiriF-EcHARD, Scriptores ordinis praedicatorum, 1. 1, p. 668.
168 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
8. (F. 31^-60^). Beati Bernardi abbatis sermones super psalmo Qui
habitat. = Ihid., col. 185 sqq.
9. (F. 61-62V). Epistola beati Bernardi Glarevallis abbatis ad
Falconem Lingonensem. = PL., t. GLXXXII, col. 325-26.
10. (F. 63-65). Bulle papales très.
a) Forma bulle indulgentialis anni iubilei ... Glementis in buUa
NiCHOLAi quarti pro anno M''cccc°^ inserta.
b) Ténor bulle indulgentialis Gregorii XL
c) Innovatio et confirmatio a papa Nigholao quarto.
Les feuillets 65^-66^' sont blancs.
11. (F. 67-74^). Epistola magistri Heymerigi de Gampo (1) missa
summo Pontifici anno Domini 1425.
12. (F. 75-79). Scriptum cuiusdam contra clausuram canonicorum
regularium, cum marginali glosa M. Heymerigi de Gampo.
13. (F. 79''). [De clausura]. — G'est le commencement du traité
suivant.
Les feuillets 80 et 81 sont blancs.
14. (F. 82-96). Scriptum magistri Heymerigi de Gampo super clau-
suram regularium.
Les feuillets 96^-97 v sont blancs.
15. (F. 98-102V). Scriptum Egidii Bogheroul (2) prioris in Bethléem
contra suppriorem de Viridivalle clausuram canonicorum regularium
impugnantem.
Les feuillets 103 et 104 sont blancs.
16. (F. 105-108). Responsio doctorum sacre théologie universitatis
Parisiensis moderativa aut correctiva potius super questione per
magistrum Egidium Garlerii (3) decanum Gameracensem scripta
super clausuram canonicorum regularium.
17. (F. 108^-109^). Scriptum super praemisso dubio decani ecclesie
Gameracensis.
18. (F. 110-114V). Questiones per fratrem Egidium Bogheroul in
consilio Basiliensi mote.
19. (F. 115-116V). Formula casus Parisius propositi quoad princi-
pale super institutionem generalis capituli Viridisvallis.
Le feuillet 117 est blanc.
20. (F. 118-118^). De libro Moralium beati Gregorii pape amisso et
per miraculum invento. = BHL., n. 3647.
^1
(1) Sur cet écrivain, voir Foppens, BibUotheca belgica, p. 433, qui toutefois ne
mentionne pas les traités qui se trouvent ici.
. (2) Au sujet de cet auteur, cf. J. Acquoy, Het Klooster le l^indesheim, 1. 1
pp. 119, 207; LUI, p. 57.
(3) Cf. Dom Ursmer Berlière, Mélanges d'histoire bénédictine, t. II, p. 123.
s. AUGUSTIN 169
21. (F. 118^-170). [Excerpta ex libris Moralium beati Gregorii
pape]. = PL., t. LXXV, col. 515 sqq.
Les feuillets 137-139, 170^-173^ sont blancs. - .
m. (F. 174-200). [Collecta super Genesim].
Les feuillets 200^-201^ sont blancs. . .
23. (F. 202-239V). Gesta sanctorum Barlaam et losaphat. =^BHL.,
n. 979.
24. (F. 230v-241v). Divers extraits de humilitate, virginitate,
superbia, fornicatione, prudentia, simplicitate.
Papier, divers filigranes : la tête de bœuf surmontée de la croix, l'ancre, le lévrier ;
241 feuillets ; 0'«,295 X 0'°,215 ; XV siècle (1448), car f. 6% on lit : Scriptus per manm
fratris Walteri Rumelans, anno Domini M.cccc.xlvUi, finitus ipso die Barbare
virginis et martiris ; f . 9 : Per manus fratris Walteri Ru\melans'\ anno xlviii^ ;
f. W : Ânno Domini M.cccc.xlvUi" per manus fratris Walteri Rumelans huius
manasterii professi, et f. 20' : Ânno Domini M°cccc. xlviii per manus fratris .... ;
les feuillets 2 à 62 sont à deux colonnes. F. 1', on lit : Pertinet monasterio de
Bethléem prope Lovanium, et f. 2 : Bethléem; on trouve f. 96, la signature : Heyme-
ficus de Campo. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé.
1136. (11765-68). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. P). Index.
2. (F. 2-40^). Devotus tractatulus beati Augustini de sancta Trini-
tate. = PL., t. XLII, col. 839 sqq.
3. (F. 41-98^). Liber Soliloquiorum beati Augustini. = PL., t. XL,
I. 863 sqq.
4. (F.99-130v).Stimulusconscientie.=:PL.,LXXXII,col.675sqq.(l).
Les feuillets 131-132 sont blancs.
5. (F. 132^). Orationes diversae, ad sanctam Trinitatem, ante
celebrationem.
Le feuillet 133 est blanc.
6. (F. 134-154^). Orationes excepte ex lietorlcha divina G. Pary-
siensis.
Papier ; 154 feuillets ; O^jlô X (y^ffio ; XV^ siècle. F. 1, on lit : Fratres ludocus et
lohannes in Argenton, et en dessous : Pertinet monasterio vallis ducis ; de même
f. 1* : Iste liber pertinet monasterio vallis ducis, et f. 2, au bas : Vallis ducis. Reliure
parchemin.
1137. (11860-65). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1-lOv), Liber divi Augustini episcopi Hipponensis qui dicitur
Scala paradisi. = PL., t. XL, col. 997 sqq.
2. (F. 10^-11). In elevatione corporis [Christi] oratio, de passione
Domini.
tal
i
(1) Sous ce titre on trouve ici les Confessiones de S. Augustin.
170 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 11-14). Devotissinia oratio gloriosi Iheronimi de passione
Domini.
4. (F. 15-48). Exhortatioruni quoddam novitiorum Dyonisii Garthu-
siensis (1).
5. (F. 49-74). Suspiria Aurelii Augustini episcopi Yponensis.
6. (F. 74^-76). Gommendatio animarum secundum ritum secula-
rium sacerdotum.
Les feuillets 76^-78 sont blancs.
7. (F. 79-79 V). Oratio sancti Thome de Aquino.
8. (F. 80-83). Psalterium a beato Augustino causa pie sue matris
Monice ... abbreviatum.
9. (F. 83^-87). Litanies des saints et diverses prières de S. Bernard,
Illumina, l'hymne Ave rosa {RH., n. 2084), etc.
10. (F. 88-98^'). Quedam orationes seu meditationes Livini Bouwjns
prioris quondam predicatorum in Gandavo (2).
11. (F. 99-100). Sancti Edmundi Gantuariensis archiepiscopi oratio
0 intemerata ; longue rubrique sur l'histoire de cette prière. = BHL,
n. 2409.
Parchemin ; 100 feuillets ; 0«»,158 X 0'»,11 ; XV« siècle. A l'intérieur du second
plat de la couverture, il y a le nom propre : le ÂnnekeDe Costere. Reliure parchemin.
1138. (12042-49). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1-1 V). Retractatio beati Augustini episcopi in librum solilo-
quiorum. = PL., t. XXXII, col. 589-90.
2. (F. 1^-28^). Liber soliloquiorum beati Aurelii Augustini Ypo-
nensis episcopi. = Ibid.^ col. 869 sqq.
3. (F. 29-29^). Ex libro retractationum in librum de immortalitate
anime Aurelii Augustini episcopi. = Ibid., col. 590-91.
4. (F. 29^^-39). Liber beati Aurelii Augustini de immortalitate
anime. = Ibid., col. 104 sqq.
5. (F. 39-39V). Ex libro retractationum in librum de quantitate
anime. = Ibid.^ col. 594.
6. (F. 39^-74^'). Liber sancti Aurelii Augustini ... de quantitate
anime. = Ibid., col. 1035 sqq.
7. (F. 75-94). Retractatio et liber Aurelii Augustini de magistro.=
i6io^., col. 602, 1193 sqq.
8. (F. 95-139). Liber qui secundum quosdam intitulatur Augustini,
secundum quosdam et verisimilius Hugonis de sangto Vigtore de
anima et spiritu. = PL., t. XL, col. 779.
(1) Au sujet de ce traité et de ses diverses éditions, voir Doctoris ecstalki D. Dio-
nysii Cartusiani opéra omnia, 1. 1, Monstrolii, 1896, p. lxvi, n. 141.
(2) Il s'agit sans doute de Livinus Bondius. Voir Quétif-Echard, Scriptores ordi
ni.% praedicatorum, t. II, p. B4.
I
I
!■
S. AUGUSTIN 171
*
9. (F. 140). Simon de Gassia in libro primo de Gestis Salvatoris
capite primo (1).
10. (F. 141-193^). Tractatusreverendissimidomni Pétri de Alyaco
episcopi et cardinalis de anima et eius potentiis (2).
Les feuillets 194 et 195 sont blancs.
11. (F. 196-:223v). Gentilogium sive liber de conceptibus sive
conceptionibus anime venerabilis magistri Ioannis Gerson cancellarii
Parisiensis (3).
12. (F. 224-285 V). Translatas venerabilis magistri Iohannis de
Rupella ordinis minorum de anima et multiplici districtione poten-
tiarum eius (4 ).
Papier ; 285 feuillets ; 0'»,207 X O'^^M ; XV« siècle ; initiales rouges et bleues.
F. 1, on lit : Ex libris Gerardi Kreynickx. Demi-reliure moderne, titre doré au dos :
5" Augustini retractatio in librum Soliloquiorum et alia opuscula. XV saec. ; plus
bas, le chiffre couronné de Léopold !•'.
1139. (14042-52). — SS. Augustinus, Hierontmus. Opéra.
1. (Verso du deuxième feuillet de garde). Acte de 1369 en faveur
d'un certain Jean.
2. (Verso du cinquième feuillet de garde). Index.
3. (F. 1-52^). AuRELii Augustini .... de doctrina christiana. = FL.^
t. XXXIV, col. 9.
4. (F. 53-53^'). Laudes et preconia sancti Aurelii Augustini Yppo-
nensis episcopi. — Extraits de divers Pères.
5. (F. 53^-55 ). Epistola beati Iheronimi presbiteri de duodecim
scriptoribus ad Damasum. = PL., t. XXIII, col. 723.
Les feuillets 56-58^ sont blancs.
6. (F. 59-76 ). Beati Iheronimi presbiteri de viris illustribus. =
PL., t. XXIII, col. 601.
7. (F. 76V-87). Liber Gennadii de viris illustribus. = PL., t. LVIII,
col. 1053.
8. (F. 87-9 lv\ Liber beati Ysidori Ispalensis episcopi de viris
illustribus. = PL., t. LXIII, col. 1081.
9. (F. 91V-109). Liber domni Sigeberti Gemblacensis de viris illu-
stribus. = PL., t. GLX, col. 547.
10. (F. 109^-1 15v). Kathologum virorum illustrium .... post Sige-
bertum (5).
I.
(1) Cf. plus haut, p. 21.
(2) Cf. L. Salembier, Pelrus de Alliaco, p. xxi.
(3) Ellies du Pin, Gersonii opéra, t. IV, p. 793.
(4) Voir Hist. littéraire de la France, t. XIX, p. 17M73.
(5) Cf. supra p. 102, n. 1037 (18716-19).
172 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
11. (F. 116-117). [De scriptis BedaeJ.
12. (F. 118-119). [De regibus Israël et luda].
Les feuillets 119^-120^ sont blancs.
13. (F. 121-138). Dyalogus de predestinatione, libero arbitrio et
gratia.
Les feuillets 138^-139^ sont blancs.
14. (F. 140-172^). Dévolus tractatus de offîcio misse.
Papier, au filigrane de l'ancre ; 172 feuillets, plus sept de garde; O'",^! X O'^jlSS ;
XV« siècle. Sur le premier feuillet de garde, on lit : In Bethléem prope Lovanium ;
sur le troisième feuillet de garde : Restitualur bibliothece in Belhlehem extra
Lovanium; f. 1, au haut du feuillet : Bethléem, et en bas : Pertinet monasterio
canonicorum regularium in Bethléem, prope Lovanium, et f. 172" : Liher monasterii
de bethleem prope Lovanium quem contulit eidem monasterio domnus Heynricus de
puteo presbiler Lovaniensis cuius usum sibi retinuit ad vitam. Reliure ancienne, ais
de bois recouverts de veau estampé; six fers différents très élégants.
1140. (15093-109). — S. AuGusTiNus. Opéra.
1. (F. 1). Index.
Les feuillets 1^-2 sont blancs.
2. (F. 2^). Table des matières et note de C. Van Hulthem sur ce
volume.
3. (F. 3-17). Liber sancti Augustini de magistro. = PL., t. XXXII,
col. 1193.
4. (F. 17-27). Liber Aurelii Augustini Yponensis episcopi. Unde
malum. := Ihid,, col. 1221 sqq.
5. (F. 27-62v). Liber eiusdem de libero voluntatis arbitrio. = PL.,
t. XXXIII.
6. (F. 63-72). Aurelii Augustini de beata vita. = PL., t. XXXII,
col. 959.
7. (F. 72-82). Adgustinus. De videndo Deo ad Paulinam. = PL.,
t. XXXIII, col. 596.
8. (F. 83-113). Augustini liber contra Achademicos. = PL.,
t. XXXII, col. 905.
9. (F. 113^-114). Sermo beati Augustini de annunciatione. = PL.,
t.XXXIX, col. 2107.
10. (F. 114^-1 16^). Sermo beati Augustini episcopi de assumptione
béate Marie virginis. = PL., t. XL, col. 1141.
11. (F. 1 17-1 17^). Sermo Anselmi archiepiscopi Canthuariensis de
conceptione béate Virginis. Inc. Omnium sanctorum, dilectissimi, laus
et exaltatio. Des. Denique Deus noster est factus per Mariam frater
noster.
12. (F. 117^-118^). Sermo beati Iohannis de David ubi Goliam
immanem hostem devicit. = PG., t. LUI, col. 425-27.
I
I
s. AUGUSTIN 173
13. (F. 119-121^). Sermo Augustini .... de versu psalnii Ixxii :
Tennisti manum dexteram meam. = PL., t. XXXVIII, col. 155.
14. (F. 121^-123^). Sermo eiûsdem de specificacione mortalium et
venialium peccatorum. = PL., t. XXXIX, col. 1946.
. 15. (F. 123^-124). Registrum in libris omeliarum sancti Augustini.
16. (F. 124-185). Omelie beati Augustini episcopi numéro quinqua-
giiita. = PL., t. XXXVIII et XXXIX, nn. 16, 53, 113, 387, 271, 287,
270, 167, 40, 253, 39, 333, 105, 252, 11, 388, 353, 77, 99, 383, 339, 300,
351, 18, 42, 32, 54, 142, 315, 44, 368, 385, 311, 211, 393, 58, 135, 290,
101, 56, 310, 86, 392.
17. (F. 185-203V). Liber eiusdem de vera religione. =- PL., t.XXXIV,
col. 121.
18. (F. 203^-216^). Liber beatissimi patris Augustini Yponensis
episcopi dictus de fide ad Petrum. = PL., t. XL, col. 735.
19. (F. 216^-233^). Liber beati Augustini Yponensis episcopi de
gratia novi testamenti. = PL., t. XXXIII, col. 538.
20. (F. 233^-241^). Liber eiusdem de agone christiano. = PL.,
t. XL, col. 289.
21. (F. 241^-243^). Libellus eiusdem de beato latrone. = PL.,
t. XXXIX, col. 2043-47.
22. (F. 243^-268). Liber Enchiridion dictus quem composuit beatus
Augustinus. = PL., t. XL, col. 231.
Papier, filigrane de la tête de bœuf surmontée de la croix; 268 feuillets ; 0™,284 X
0™,198; XVe siècle; les feuillets 169-268 sont à deux colonnes; signatures Ài-Ké.
F. 268, il y a la note : Ex dono domni Leonis Lemaire quondam curati sancti Pétri
tornacensis, et f. 3 : Pertinet ad monasterium de Elseghem (1). Plus tard, ce volume a
appartenu à Van Hulthem, l'ex-libris de sa bibliothèque se trouve au revers de la
couverture (2). Reliure ais de bois, recouverts de peau de truie; restes de fermoirs
en cuivre.
1141. (IL 2335). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 1^). Index.
2. (F. 2-17). Spéculum peccatoris (3). = PL., t. XL, col. 967.
3. (F. 17^-21). BoNAVENTURA. [De dilectione Dei] (4).
4. (Fi 21-22V). [De beatitudine Beati pacifici].
(1) Sur ce prieuré des chanoines réguliers de Saint-Augustin, cf. J. Acquoy, Het
Kloosler te Windesheim, t. III, p. 78-80.
(2) Bibliotheca Hulthemiana, t. VI, p. 9, n. 35.
(3) Sur ce traité attribué parfois à S. Bernard, voir B. Hauréau, Notices et extraits
de quelques manuscrits latins de la Bibliothèque nationale, Paris, 1901, t. II,
p. 346-47.
(4) Sancti Bonaventurae opéra omnia, t. VI, Mogunliae, 1609, p. 213-215, Stimuli
amoris, cap. vi.
174 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
5. (F. 23-94). Liber soliloquiorum beati Augustini. = Ibid.^
col. 863 sqq.
6. (F. 94-1 14v). Centum meditationes dominice passionis de quibus
fit mentio in Horologio mpientie quas fecit in theutonico propter
laycos quidam dévolus frater A.- ordinis praedicatorum apud
Gonstanciam, sed postmodum frater Guillermus canonicus regularis
sancti Augustini domus Viridis Vallis in Brabantia transtulit de teuto-
nico in latinum (1).
7. (F. 114^-115). Gommendacio dompni Guillermi canonici regu-
laris Viridis Vallis in Brabancia.
8. (F. 115-115V). Admonitio beati Bernardi ad discipulum.
9. (F. 115V-124). Gursus horarum eterne sapiencie (2).
Parchemin; 125 feuillets; 0^11 X 0",88; XV« siècle. F. 124% on lit la note:
Isle liber est de monasterio sancte crucis prope Auffemontem, quem frater lohannes
Fiqueti scripsit. Deo grattas. Amen, et f. 1 : Sir T. P. Middle Hill 4172. Ce volume
a été acquis par la Biblothèque royale en 1899, à une vente chez Sotheby à
Londres pour 32 fr. 50 (3). Demi-reliure ; au dos, le titre doré : Méditât, domini.
Passion, manuscr.
1142. (II. 2766). — S. AuGUSTiNus. Opéra.
1. F. 1-76). Liber soliloquiorum beati Augustini episcopi. == PL.,
t. XXXIÏ, col. 869.
2. (F. 76-77^). Tabula répertoria capitulorum praecedencium.
3. (F. 78-93). Spéculum peccatoris. = PL., t. XL, col. 967.
Parchemin ; 93 feuillets, plus cinq de garde ; 0'n,141 X 0'», 105 ; XV« siècle ;
quelques jolies lettrines, le premier feuillet est élégamment encadré. F. 1, il y a la
note : Monasterii sancti Pétri in Blan[dino] iuxta Gan[davum] et f. 93'' : Hune
librum scribi fecit Reverendus pater in Christo domnus Philippus Conraldi primus
huius nominis abbas monasterii sancti Pétri iuxta Gandavum (4). Ce volume fut
acquis en 1901 à la vente Ashburnham à Londres pour fr. 143,75 (5). Reliure vean
racine; au dos, le titre doré : Soliloq. Santi August. ; tranche rouge.
1143. (4925-27). — S. Augustinus. Opéra.
1. (F. 2-22). Divi Augustini de orando Deo. = PL., t. XXXIII,
col. 493.
(1) Sur les éditions de ce traité souvent imprimé, voir Campbell, Annales de la
typographie néerlandaise, La Haye, 1874, p. 277-78, n. 1000 ; Gèaesse, Trésor des
livres rares et précieux, t. V, p. 50.
(2) Publié avec le traité signalé note 1.
(3) Cf. Bibliotheca Phillippica, London, 1899, p. 25, n. 229.
(4) Philippe Conrald, ou Gonrault, fut abbé de Saint-Pierre, à Gand de 1445 à
1475, voir Gallia christiana, t V, coL 204-5.
(5) Cf. The Ashburnham Library. Catalogue of the portion of the famous
collection of manuscr ipts theproperty of the Rt. Hon. the Earl of Ashburnham
knoumas The Barrois collection. London, 1901, p. 16, n, 38.
s. AUGUSTIN 175
2. (F. 22^-23). Praenotatio in epistolam sequentem et argumentum.
3. (F. 23-62V). Pelagii ad Demetriadem. — Ibid,, col. 1099.
4. (F. 63-67^). Régula beati Augustini qaam dédit sanctimo-
nialibus. = Ibid.^ col. 960, n. 5.
5. (F. 67^-71^). Sancti Augustini ad cleruin et universam plebem
ecclesie Hipponensis de his que circa Bonifacium presbiterum gesta
fuerint. = Ibld., col. 267.
6. (F. 72-76). Divi Ioannis Ghrysostomi collatio que confert régis
potentiam, opes, celsitudinem cum monacho ... Arnoldo Orydrio
interprète (1).
7. (F. 77-133^). Epistole Hildeberti Genomanensis, postea Turo-
nensis metropolitani. — Ce sont les lettres nn. 1-18, p, y, 19-48, 63-
65, 49-56, 67-70, 59-62, 6, 71 des listes dressées par A. Dieudonné,
Hildehert de Lavardin, Paris, 1898, pp. 118-120, 123.
Le dernier feuillet de garde contient un fragment de missel, en
parchemin.
Papier ; 133 feuillets, plus dix-sept feuillets blancs à la fin du volume ;
0'",15 X O-^jOGô; XVP siècle. F. 1% on lit : Cuslodiat me qui custodit Ysrdel.
F. Nicolaus Behautius. Fluit sicut ros eloquium Domini, et sur l'avant-dernier
feuillet de garde : Factus est mihi Dominus in salutem. F. Nicolaus Behautius.
Haurite sicut aquas in gaudio de fonlibus Salvatoris. Jolie reliure, veau brun
estampé, portant la signature Pierchon. Garon (2); titre doré : Hildeber. Cenoman.
mt. ms. (3).
1144. (5518). — S. AuGusTiNus. Régula.
1. (F. 1-3 Iv). Régula beati Augustini Ypponensis episcopi. = PL.^
t. II, col. 1377 sqq.
2. (F. 31v). Ad fraternitatem dandam.
Parchemin; 31 feuillets; 0'",272 X 0«',192; XI V« siècle; deux colonnes; quelques
lettrines. F. 1, on lit : Dominus ... in Duysburg. Me dédit lohannes ... ecclesie béate
Kalerine in Duysborch curatus, et f. 31^ : Coudenberch est meus possessor. Reliure,
veau fauve; au dos, le titre doré : Reg. beati Augustini.
It
1145. (9641). — S. AuGUSTiNus. De civitate Dei.
Inc. ynutil. ... Quidquid dicere suscepti huius operis ratio postulat. =
PL.,t. XLI, col.14.
I
(1) Voir FoppENs, Bibliotheca belgica, p. 101; Biographie nationale, p. 464;
TvAN DER A A, Biographisch woordenboek der Nederlanden, p. 381.
(2) Au sujet de ce relieur, voir E. Thoinan, Les Relieurs français, Paris, 1893,
p. 224; Ph. Renouard, Imprimeurs parisiens, Paris, 1898, p. 224. Cf. Paul Bergmans,
Reliure de Pierre Caron dans Inventaire archéologique de Gand, fasc. XXIII, décem-
bre 1901 ; m., Un relieur gantois inconnu dans Petite Revue illustrée de l'art et de
l'archéologie en Flandre, 190% p. 4r-b.
^& (3) Cf. A. DiEUDONNÉ, Hildeberl de Lavardin, Paris, 1898, p.i28.
L
176 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
veau ^1
Parchemin ; 284 feuillets ; 0'",29 X 0'",177 ; X« siècle. Reliure moderne
racine ; au dos, le titre doré reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin
ronge: Uagustinus (sic) de civitate Dei ; en dessous, les armes de Belgique et
l'inscription Bibl. royale.
1146. (If. 1005). — S. AuGusxmus. De civitate Dei, en trois
volumes.
Premier volume.
1. (F. 1^'). Retractatio sancti Augustini episcopi in libro de civitate
Dei. = PL., t, XXXII, col. 647-48.
2. (F. 2^-125^\ Aurelii Augustini Ipponensis episcopi de civitate
Dei liber I-XIII. = PL., t. XLI, col. 13-404.
Deuxième volume.
Augustin! episcopi de civitate Dei liber XIV-XVI, cap. 22. == PL.^
t. XLI, col. 403-500.
Troisième volume.
[Augustini episcopi de civitate Dei] liber XVI, cap. 23-XXII. = PL.,
t. XLI, col. 500-804.
Parchemin; 125, 38 et 116 feuillets; 0°',37 X 0^26; XII« siècle; deux colonnes;
superbes lettrines ; titre courant ; signatures i-xvi, i-nii. Au tome I, f. 1 et 125'', on
lit la note : Liber ecclesie sancti Martini Tornacensis ; au tome III, f. IW : Liber
sancti Martini Tornacensis, servanti benedictio, auferenli maledictio (1). L'ex-libris
Sir 1. P., Middle Hill, 2030 se trouve tome I, f. 1, et tome III, f. 116^ Ces volumes
ont été acquis par la Bibliothèque royale en 1888, pour 60 francs. Reliure moderne
toile anglaise, au dos le titre doré : S. Augustin, de civitate Dei. vol. 1 ... vol. 2,
pars î .... pars 2.
1147. (IL 1108). — S. AuGusTiNus. De civitate Dei.
1. (F. i-lv). Capitula.
2. (F. 1^-2). Retractatio sancti Augustini in libro de civitate Dei. =
PL., t. XXXII, col. 647-48.
3. (F. 2). Versus.
Inc. Urbs nova Iherusalem confligit cum Babylone.
Des. Assit lectori tua gratia, spiritus aime.
4. (F. 2-186\ Aurelii Augustini Ypponensis episcopi de civitate
Dei liber I-Xin. = PL., t. XLI, col. 13-404.
Parchemin; 186 feuillets; 0'",33 X 0'",235; XIV siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; titre courant en rouge; signatures i-xvni. Ce volume provient de
l'abbaye d'Aine, mais tous les indices extérieurs de cette provenance ont disparu.
F. 1, il y a la cote 4686 Pk. de la bibliothèque Phillipps, à Gheltenham.Ce volume
a été acquis en 1888. Demi-reliure toile anglaise; au dos, le titre doré : S. Augusti-
nus de civitate Dei llbri 1 ad XI IL
(1) Cf. A. d'Herbomez, Les Manuscrits de l'abbaye de Saint-Martin de Tournai
aujourd'hui conservés à la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 11-12.
s. AUGUSTIN 177
^P 1. (F. 1). Retractatio sanèti Augustini episcopi in libro de civitate
Dei. = FL.,t XXXII, col. 647-48.
^ 2. (F. 1-308). De civitate Dei. = FL., t. XLI, col. 13-804.
»^ Parchemin; 308 feuillets ; O^SSS X 0», 25; XV" siècle (1457), car f. 308% il y a
la note : Scriptum ac finitum est volumen istud per manus fratris nostri Livini de
Mechlinia anno Domini M^.cccC^.lviP mensis augusti die V hora circiter quarta post
meridiem (1). Deux colonnes, initiales rouges et bleues; titre courant; signatures.
Ce volume provient de Corsendonck, dont il porte la cote ]V. 3 au verso du
premier feuillet de garde; ff. 2 et 308% il y a l'estampille rouge de la Bibliothèque
nationale de Paris. Reliure ancienne, ais de hois recouverts de veau estampé;
^^aces de fermoirs et de coins en cuivre.
^R 1149. (684). — S. AuGusTiNus. De civitate Dei.
^F 1. (F. 1-1^). Capitula libri Augustini episcopi de civitate Dei, —
Retractatio beati Augustini in libro de civitate Dei. = PL., t. XXXIT,
col. 647-48.
2. (F. 2-181V). Liber de civitate Dei. = PL., t. XLI, col. 13-804.
3. (F. 181v). Nota de sententia quam beatus Augustinus de Timeo
Platonis sumit et in tercio decimo huius operis libro ponit (2).
Papier, au filigrane de la lettre P; 181 feuillets, plus neuf de garde en tête et un
r à la fin du volume; 0'",29 X 0".205; XVP siècle; deux colonnes; jolies initiales
I rouges et bleues rehaussées d'or et à rinceaux ; titre courant en rouge. F. 1, on lit :
tlegii Societatis lesu Lovanii. Reliure ancienne, veau brun estampé.
1150. (148). — S. Augustinus. De civitate Dei, lib. xi-xxii.
1. (F. 3-8^). Capitula libri undecimi ... vigesimi secundi Augustini
iscopi de civitate Dei.
2. (F. 9-164). AuRELii Augustini beatissimi Ypponensis episcopi de
rivitate Dei (lib. xi-xxii).= PL., t. XLI, col. 315-804.
3. (F. 1 et 166). Feuillets de garde contenant un fragment de
commentaire sur les Actes des apôtres.
Parchemin; 166 feuillets, plus deux de garde en papier; 0'",38 X 0'°,275;
XV" siècle ; deux colonnes ; le f. 9 est encadré d'une peinture ébauchée; initiales
rouges et bleues ; titre courant en rouge. F. 2, il y a la note : Liber S. Martini'
Lovaniensis ex parle confratris nostri P. Henrici Vrancx ex primoribus huius oppidi
noni professi anno 1454, qui obiitprimus iubilearius anno 1504; et f. 165^: Est
liber hic sancti Martini Lovaniensis ex parte fratris Henrici Vranxs (3). F. 3 et
f. 1G4\ l'eslampille rouge R. F. de la Bibliothèque nationale de Paris. Belle
reliure ancienne, veau estampé, fers au monogramme du Christ et au lis.
h
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belgic. ms., part, n, p. 47.
(2) Cf. PL., t. XLI, col. 591.
(3) Cf. Sanderus, Bibl. belgic. rnanuscr., part, ii, p. 210.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 12
178 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
1151. (846-57). — S. AuGusTiNUS. Opéra.
1. (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-3 Iv). Libri duo Betractationum Aurelii Augustini epi-
scopi. = PL., t. XXXII, col. 583-656.
3. (F. 32-32^). Libri beati Augustini in tabula non contenti. Laudes
et praeconium sancti Aurelii Augustini.
4. (F. 32^-33). Tabula capitulorum Betractationum.
5. (F. 34-53). Octodccim omelie eiusdem super apocalipsim. = FL.y
t. XXXIV, col. 1417 sqq.
6. (F. 53-63). Liber demagistro. = PL., t. XXXII, col. 1193 sqq.
7. (F. 63^-78). Liber SoUloquiorum. = Ibid., col. 869 sqq.
8. (F. 78^-84). Liber de immortalitate anime. = /^/d^ col. 1021 sqq.
9. (F. 84-103). Liber de quantitate anime. = Ihid., col. 1035 sqq.
10. (F. 103-1 24v). Liber de Achademicis. = Ibid., col. 905 sqq.
11. (F. 124^-143v). De ordine rerum. = Ibid., col. 977 sqq.
12. (F. 144-151^). Liber de beata vita. = Ibid., col. 959 sqq.
13. (F. 152-163V). Liber de utilitate credendi. = PL., t. XLII,
col. 65 sqq.
14. (F. 164-169V). Vita sancte Monice vidue. = BHL., n. 6000.
15. (F. 170-282). Liber sermonum beati AuGusTiNi.=PL.,t.XXXIX,
col. 2429 sqq.
16. (F. 282^-284). Tituli sermonum secundum cursum temporis.
Parchemin; 284 feuillets, plus quatre de garde; 0'",348 X 0'",245;XV« siècle; deux
colonnes ; initiales rouges et bleues; titre courant; ancienne pagination i-ccxcn. Le
volume provient de Rouge-Cloître, car on lit, f. 1'' : Bibliolhecae Rubeae Vallis (1).
La reliure du volume réalise un des plus beaux types de cet atelier (2).
1152. (12013). — S. AuGusTiNus. Excerpta. — Extraits du Liber de
civitate Dei.
Papier; 56 feuillets, plus six feuillets blancs à la fin du volume ; 0'» ,20 X 0'",U;
XVP siècle. Demi-reliure moderne ; au dos, en maroquin rouge, le titre doré :
Beali August. Extrada .
1153. (9294, 9295). — S. Augustin. La Cité de Dieu, traduction
française de Raoul de Presles, en deux volumes (3).
• Le premier volume contient les livres I à X, mais le début a été
enlevé ; le tome II renferme la suite.
Parchemin ; 410 et 383 feuillets, plus sept de garde dans chacun des deux
volumes; 0"',362 X 0",27; XIV"' siècle; deux colonnes; initiales rouges et bleues
(1) Cf. Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. Brux., 1. 1, p. 284.
(2) Cf. [J. Weale], Bookbindings, p. 178, n. 340-342.
(3) Sur les éditions de la version de la Cité de Dieu par Raoul de Presles, voir
J. Graesse, Trésor des livres rares et précieux, 1. 1, p. 255.
s. AUGUSTIN 179
rehaussées d'or, titre courant en rouge. Dans le second volume, ï. % une miniature
représente d'une façon symbolique la cité de Dieu et la cité des hommes. Ces volu-
mes proviennent de Saint-Laurent à Liège, la cote de sa bibliothèque K-K, 3-5 se
voit au cinquième feuillet de garde du tome premier. F. 1 et f. 410 du premier
volume,f.l et f. 383 du second, il y a l'estampille rouge, aux faisceaux, de la Biblio-
thèque nationale de Paris. Reliure veau racine ; au dos, le titre doré : Cité de Dieu
par Saint-Âugustin 1 et 2, reproduit sur une étiquette en maroquin rouge à
l'intérieur des volumes. Les armes de Belgique sont au dos et sur les plats de
chacun des volumes, tranche dorée.
1154. (9005, 9006). — Raoul de Presles. La Cité de Dieu de
I Augustin, en deux volumes.
, Premier volume (9005).
1. (F. 1-2). Table des matières.
\, (F. 2-365V). Livres I à X de la Cité de Dieu.
Deuxième volume (9006).
i. (F. 1-1^). Table des matières.
2. (F. 2-319V). Livres XI à XXII de la Cité de Dieu.
Parchemin ; 365 et 319 feuillets, plus cinq de garde dans chaque volume ;
O^jiSS X 0"\345 ; XV'' siècle ; deux colonnes; superbes lettrines rehaussées d'or ;
titre courant; signatures dans le premier volume : Ai ... Ami ... Vim. Ces
manuscrits sont ornés de fort belles miniatures. Celles du premier volume repré-
sentent : f. 3, S. Augustin écrivant et le roi de France, Charles V; f. 4% l'adoration
des idoles ; f. 5, la prédication de S. Augustin; f. 6, S. Augustin et Raoul de Presles,
le siège de Rome par Alaric; f. 6% Ulysse eî. Minerve ; f. 7% le poète Virgile; f. 8%
prise de Troie; f. 9, prise d'un temple; f. 9"^ et 10, autres scènes de pillage ; f. 10'',
le bon et le méchant ; f. 32% une miniature qui est ainsi décrite dans le manuscrit :
Par les champions sont demonstrez les jeux des théâtres et par les clers sont figurez
les poètes qui chantent tragédies et comédies dont ce livre fait mention ; f. 78% prise de
Troie ; f. 147% S. Augustin priant pour l'empire romain ; f. 189% S. Augustin et
l'empereur romain; f. 235, S. Augustin et ses disciples; f. 256% représentation
mythologique; f. 287', représentation de la philosophie ; f. 320% S. Augustin et les
démons ; f. 337% représentation du vrai sacrifice. —Au t. II, il y a, f. 2, les deux cités,
celle de Dieu et Babylone, la cité terrestre, fondée parNemrod; f. 20% la création
d'Adam et d'Eve ; f. 35% Adam et Eve chassés du Paradis terrestre ; f. 48"^, l'arbre de
vie sapé par la mort ; f. 70, meurtre d'Abel ; f. 101, l'ivresse de Noé ; f. 135^^, couron-
nement de David; f. 161% Remus et Romulus; f. 205% S. Augustin écrivant la Cité
de Dieu; f. 233', le jugement dernier; f. 262% les tourments des damnés; f. 289',
le couronnement de la S*" Vierge, avec les figures de S. Pierre, S. Paul, S. Jean,
S^ Marie-Madeleine, S^c Catherine, S*« Barbe. Ces volumes proviennent de
l'ancienne bibliothèque de Bourgogne (1). Sur le premier feuillet de garde du
premier volume, on lit la note : Cest le premier volume de Saint Augustin de la Cité
ili' Dieu {achetez du gouverneur de Lille), et sur le dernier feuillet de garde du
même volume : Visité et fait l'extrait le P>' octobre 1746 par ordre du Roy. Reliure
veau racine ; au dos, le titre doré : Citée de Dieu i, 2, reproduit sur une étiquette
en maroquin rouge à l'intérieur des volumes; tranche dorée, fermoirs en argent.
) Cf. Barrois, Bibliothèque protypographique, p. 126, nn. 728 et 729 ; p. 216^
1513, 1514; p. 235, n. 1645.
180 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1155. (9015, 9016). — S. Augustin. De civilate Dei.
Texte latin et traduction française, par Raoul de Presles, en deux
volumes.
euxï
Parchemin; 449 et 519 feuillets, plus huit de garde dans le premier et trois dans
le second ; 0",423 X 0™,288 ; XV* siècle (1405), car dans le premier volume, n. 9015,
f. 449% on lit la note : Hoc opus ex duobus conflatum et scriptum est per manum
fratris Nicolai Cotin ordinis predicatorum ad eœpensas Reverendissimi in Christo
j)atr\s ac domini domini lohannis divina miseracione Tornacensis episcopi (1) anno
Domini millesimo quadringentesimo quinlo in translatione Martini finilum. Yhs.
Deux colonnes; magnifiques lettrines rehaussées d'or; titre courant. Le premier
feuillet de chaque volume est splendidement enluminé et orné de miniatures; la
première représente la prédication de S. Augustin et le roi Charles V de France; la
seconde, la présentation de la traduction de la Cité de Dieu par Raoul de Presles au
roi. Les armoiries de Jean Chevrot se trouvent dans la première lettrine de chacun
des deux premiers feuillets. Ces volumes proviennent de la Bibliothèque de Bour-
gogne (2). Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré : D. Augustini de
Civilate Dei, 1 et 2, reproduit sur une étiquette en maroquin rouge qui se trouve
au premier feuillet de garde de chacun des volumes; plus bas, les armes de
Belgique et Tinscription Bihl. royale ; tranche dorée ; fermoirs en argent.
1156. (9013,9014). — Raoul de Presles. La Cité de Dieu de
S. Augustin, en français ; deux volumes.
Le premier contient les dix premiers livres, et le second les livres
XI-XXII.
Parchemin; 396 et 298 feuillets; 0'°,398 X 0^275; XV« siècle (1462), car on lit,
f. 298' au tome II : Consummatum fuit hoc opus anno Domini millesimo quadrin-
gentesimo sexagesimo secundo inprofesto conversionis sancti PaulL Deux colonnes;
jolies lettrines rehaussées d'or. Les miniatures du tome premier représentent, f. 2
et f. 7, la présentation du volume par Raoul de Presles à Charles V; f. 24 etf, 27%
le culte des idoles; f. 76% la consultation des oracles; f. 1-53% f. 248 et 307, l'ensei-
gnement des philosophes; f. 200, scène d'incantation; f. 344% S. Augustin en ado-
ration devant la Sainte Trinité; f. 364% les anges et les démons. Dans le tome
second, f. 2% un lecteur; f. 3, la cité de Dieu et la cité des hommes; f. 20, les anges
rebelles précipités en enfer; f. 93% tentation et châtiment d'Adam et d'Eve; f. 45%
Dieu interpellant Adam après son péché; f. 65, Caïn et Abel; f. 95, les fils de Noé;
f. 128, les prophètes; f. 153% un lecteur dans son cabinet; f. 199, les philosophes;
f. 224, la résurrection des morts; f. 250, le jugement dernier; f. 273% l'enfer. Ce
volume a appartenu à Charles de Croy ; on voit ses armes, tome I, f. 2, et tome II,
f. 3 ; f. 396 du premier volume, il y a la note : Cest le premier volume de Sainct
Augustin traittant de la cité de Dieu dont il en y a deux et a en cestuy X histoires,
lequel est à monseigneur Charles de Croy comte de Chimay, Charles, et f. 298' du
second : Cest le dernier volume de Sainct Augustin traittant de la cité de Dieu dont
il en ya deux, et a en cestuy Xllll histoires, lequel est à monseigneur Charles de
Croy, comte de Chimay, Charles. Ces deux volumes ont ensuite passé dans la
bibliothèque des ducs de Bourgogne; ils portent, le premier, sur le premier feuillet
(1) Sur Jean Chevrot, évêque de Tournai, voir Galliadiristiana, t. III, col. 232-33.
(2) Barrois, op cit., p. 216, nn. 1511, 1512; p. 230, n. 1626; p. 235, n. 1643.
s. AUGUSTIN 181
de garde, l'indication : Du premier pepitre le VP, et le second volume : Du
W pepitre le X^. Au XVIIP siècle, ces volumes ont été transportés à Paris, car tous
deux portent sur les feuillets de garde la signature du bibliothécaire du roi :
L. Lancellotus. Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre doré : Citée de Dieu
I et 2, reproduite à l'intérieur sur une étiquette de maroquin rouge ; tranche dorée
aux armes de Croy; fermoirs en argent.
1157. (IL 2569). — Eugippius. Opéra.
1. (F. 1-7). Praefatio et capitula.
2. (F. 7-202^). Eugippius. De excerptionibus sancti Augustini. =
PL.; t. LXII, col. 559. Des. mutil, GGGXLV. Utrum singillatim a
creatore Deo ... formentur ex epist..., ihid., col. 1702.
Les deux plats intérieurs de la couverture sont recouverts de feuil-
du IX« siècle, contenant des fragments de la Bible.
K
àrchemin; 202 feuillets ; 0™,34 X 0'",235 ; X« siècle; deux colonnes; Au verso"
de la couverture et f. 1, il y a les notes suivantes : Liber ecclesie sancti Remacli
Stabulensis et Liber sancti Remacli in Stabulaus (1). Plus tard, ce volume a été
le n. 12.352 de la collection Phillipps à Gheltenham ; il a été acquis par la Biblio-
thèque royale en 1900. Très jolie reliure du XV!» siècle ; ais de bois recouverts de
veau estampé à la fleur de lis et au monogramme ST de l'abbaye de Stavelot (2).
Fermoirs en cuivre.
P;
158. (5459). — Eugippius. Thésaurus ex S. Augustini operibus.
1. (F. 1-1 V). Eugippii prologus.
2. (F. 2-7). Capitula.
3. (F. 7^-193^). [Eugippii thésaurus ex S. Augustini operibus]. =
PL., t. LXII, col. 559-1088.
4. (F. 193^). [Nota Pétri notarii sanctae ecclesiae Neapolitanae de
codice Eugippiano] (3).
Parchemin; 193 feuillets; 0™,345 X 0°>,26; XI« siècle ; deux colonnes ; initiales et
rubriques en vermillon. F. 193% on lit ; Hic codex ad cenobium Gemblacense
altinet. Reliure du XVIP siècle ; veau racine ; au dos, le titre doré : Egippius ;
tranche rouge.
1159. (11080-81). — S. Augustin. Extraits.
1. (F. 1-2). AuGusTiNus. Duo philosophorum gênera traduntur.
2. (F. 2). Note extraite de S. Ambroise sur Platon.
3. (F. 2-4). S. Augustin. Extraits relatifs aux philosophes.
(1) CL Catalogue d'une belle collection de livres et de manuscrits précieux sur
'•''Vm, Gand, 1867, p. 24, n. 269.
'2) Cf. [J. Weale], Bookbindings, London, 1894, p. 177, n. 357.
'■*>\ Cette souscription, qui se trouve encore dans d'autres manuscrits d'Eugip-
1?, a été publiée diverses fois et récemment encore par P. Knoell, Eugippii
■i^ierpta ex operibus S. Augustini, \mdohona.e, 1885, p. xxv-xxvii.
IL
I
182 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (F. 4-7). [Ghalcidius in Timaeum Platonis] (1).
Parchemin; 7 feuillets, plus neuf de garde; 0'«,29 X 0^,175; XIP siècle. F. 1, il
y a la note : Collegii Socictalis lesu Lovanii, Yl. Reliure moderne, veau racine;
au dos le titre doré : Augustini quaedam, reproduit sur une étiquette en maroquin
rouge; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription B.It.
1160. (11733-39). —S. Augustin. Extraits.
1. (F. 1-1^, 257-257^). Fragments d'un traité de formuUs scribendi
2. (F. 2-25). Index alphabétique des matières.
3. (F. 25^-26). Tituli librorum ex quibus extrada sunt que in hoc
libelle continentur.
4. (F. 27-31). Compilata ex omeliis beati Augustini episcopi super
canonica lohannis.
5. (F. 31-33). AuGusTiNus. De vero cultu.
6. (F. 33-45V). Bernardus in libro de consideratione, ad milites
templi, in apoUogetico, in epistolis.
7. (F. 46-47). WiLHELMus sangti Theodrigi de dignitate amoris.
8. (F. 47-65. Bernardus super cantica.
9. (F. 65-68). De vita beati Bernardi abbatis.
10. (F. 68). In tractatu Righardi de sangto Vjgtore super Afferfe.
11. (F. 68-76). Sermones beati Bernardi dediversis. — Extraits.
12. (F. 76-77). Sanctus Bonaventura in opuscule quod dicitur
Stimulus amoris.
13. (F. 77-93). Copulata ex prima et secunda parte beati Augustini
super evangelium lohannis.
14. (F. 93-112^'). Augustinus de mendacio, de correptione et gratia,
ad lanuarium, de gratia novi testamenti, contra Geminianum, ad
Simplicianum, de agone christiano, de achademicis, de beata vita,
de ordine rerum, de libro soliloquiorum, de moribus ecclesie catho-
lice et Manicheorum, de quantitate anime, de libero arbitrio, de vera
religione, de utihtate credendi. — Extraits.
15. (F. 112^-122). Augustinus. De sermone Domini in monte, contra
Adimantium, ad Galathas, in confessionum libris.
16. (F. 122-133). Capitula ex sermonibus Augustini.
17. (F. 133-150). Augustinus contra Faustum, de natura boni, de
civitate Dei, de bono perseverantie, de perfectione iusticie hominis,
de questionibus ex evangeliis, de vera innocentia, de ecclesiasticis
dogmatibus. — Extraits.
18. (F- 150-152). Hugo de sangto Vigtore in didascalicon.
19. (F. 152-161). Augustinus. — Extraits de divers traités.
20. (F. 161-166). Copulata ex epistolis beati Augustini.
(1) Voir plus haut, p. 154.
s. AUGUSTIN 183
21. (F. 166-211^). Copulata ex Augcstino, super très quinquage-
[nas psalterii.
22. (F. 211^-225^). Divers extraits d'opuscules de S. Jérôme.
23. (F. 225^-258). Copulata ex Gregorio, super Ezechielem, ex
'egistro, ex libro dialogorum.
24. (F. 248-250). Gregorius Nazianzenus in libro apologetico.
25. (F. 250-251). Hieronymus contra diversas hereses.
26. (F. 251-253^'). Ysidorus in libro de summo bono.
Les feuillets 254-256^ sont blancs.
Papier; 257 feuillets; 0'",138 X O^-^Ob ; XV« siècle. F. 1, on lit : Âd usum fratris
lohannis Sfephani Wanriensis 1566 ; de même, f. 257'' : Fr. lohannes Stephanus
Wauriensis 1566, et f. 256*^ : Daniel de Bergis. Reliure ancienne, veau estampé.
1161. (11775). —S. AuGusTiNus. Excerpta.
1. (F. 1-14). Table alphabétique des matières.
Les feuillets 14^-15^' sont blancs.
2. (F. 16-156). Extraits des œuvres de S. Augustin.
Au bout du volume, fragment en parchemin d'un acte du
XV® siècle, qui commence : Johamies Salmon praepositus.
Papier; 163 feuillets; 0'",145 X 0°',10; XVI« siècle (1522), car f. 156, on lit : Hec
ex terlia parte operum divi Âugustini compilavi anno e ptarlu virgineo 1522^" mensis
septembris die vicesima oclava. Demi-reliure, dos en maroquin rouge, titre doré:
Beati Augustini excerpta, XVI saec. ; en dessous, le chiffre couronné de
iéopold le^
1162. (20950-51). S. Augustjnus. Opéra.
1. Ce volume renferme d'abord, f. 1-40^, la collation d'un certain
nombre d'œuvres de S. Augustin avec divers manuscrits, surtout avec
le codex sancti Martini Tornacensis. Puis :
2. (F. 41-46^). De variis distinctionibus philosophicis.
3. (F. 47). Argumentantis officia.
4. (F. 47v). Defendentis officia.
Papier; 47 feuillets; 0'",315 X 0'",193; XVIIP siècle; deux colonnes. Demi-
reliure, dos en maroquin brun, avec le titre : Beati Augustini variae lectiones.
1163. (9121-23, 9124). Catholicon beati Augustini, en deux
I volumes.
■ Tome premier (n. 9121-23).
■ 1. (F. 1-24V). Vita beatissimi Augustini. = BEL., n. 798.
■ 2. (F. 25-66V). Tabula super Catholicon,
H 3. (F. 67-188V). Catholicon beatissimi Aurelii Augustini episcopi.
Distinctio prima, lib. 1-20.
4. (F. 189-190). Insertion in syntagmate desepuUura.
L
184 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Tome deuxième (n. 9124),
1. (F. 1-180). Caiholicon. Distinctio secunda, lib. 1-8.
2. (F. 181-184). Tabula syntagmatum super CathoUcon.
3. (F. 185-188). Tabula in vita beati Augustini Ypponensis episcopl!
4. (F. 188-188^). Nomina eorum doctorum qui scripserunt in
laudem beatissimi Augustini episcopi.
Parchemin, sauf les ff. 143-180 du tome II, qui sont en papier; 190 et 188 feuillets ;
O^ôl X 0™,343; XV« siècle (1481-1484), car on lit les dates suivantes : 1. 1, f. 1 :
Compilata anno Domini 1484 in domo vallis regalis ordinis carthusiensis.
12 seplembris ; f. 8^ : Compilata anno 1484 et finita in domo regalis ordinis carthu-
siensis, finita hec presulis vita, septima octobris, ipso die Marci pape et confessoris ;
f. 9 : Compilata anno Domini 1484 in domo vallis regalis ordinis carthusiensis
iuxta Gandavum ... inceptus est liber 11, 7. octobris; f. 24'' : Compilati anno ah
incarnatione Domini 1484 et finiti octava novembres in domo vallis regalis ordinis
carthusiensis iuxta Gandavum, per fratrem quendam eiusdem ordinis ; f. 25 : Compi-
lata anno Domini 1483, 20 die aprilis in domo vallis regalis ordinis carthusiensis
iuxta Gandavum ; f. 26 : anno 1483, ipso die Georgii martiris ; f. 28" : anno 1483,
penultima aprilis ; f. 29 : anno 1483, ultima aprilis ; f. 67" : Inceptum anno 1481 ;
f. 68 : anno ab incarnatione millesimo quadringentesimo octogesimo primo in domo
vallis regalis iuxta Gandavum ; f. 80 : anno 1482 ipso die innocentum ; f. 83 :
anno 1483 quarta ianuarii ; f. 96" ; anno 1483, septima februarii ; f. 101 :
anno 1483 penultima februarii; f. 107" : anno 1483, inprofesto beatissimi Gregorii
pape; f. 115" : anno 1483 quinta aprilis ; f. 119"^ : anno 1483, 18 aprilis ; f. 127 :
anno 82 (sic) 18 die mensis may ; f. 132" : anno 82 ultima mayas ; f. 144" :
anno 1482 in profesto sanctorum martirum lohannis et Pauli ; f. 147 : anno 1482,
7« iunii ; f. 149" : anno 1482 ultima iulii ; f. 178" : anno 1482 ipso die Cecilie viiginls
et martyris ; f. 187" : anno 1482 tercio ydus decembris; f. 188" : anno ab incarna-
tione Domini 1482 ydibus decembris ipso videlicct Lucie virginis et martyris in
domo vallis regalis ordinis carthusiensis per quendam fratrèm monachumprofessum
et sacerdotem eiusdem domus. Au tome II, f. 1 : Fuit édita anno Domini 1482 in
domo vallis regalis ordinis carthusiensis iuxta Gandavum ; f. 3" : Compilata et finita
anno Domini 1482 quarta novembris in domo vallis regalis ordinis carlhusicnsiji
per fratrem quemdam professum et sacerdotem eiusdem domus ; f. 67 : anno 1484,
9 ianuarii ; f. 107' : Finita est anno 1484 2"- may ; f. 166 : anno 1485, altéra
Marci evangeliste ; f. 180 : anno 1485, septima iunii ; f. 181 et 181" : anno
Domini 1484, altéra Nychasii; f. 184 : anno 1484, 12. kl. ianuarias, id est in
hyemali solsticio, et f. 188" : anno Domini hec compilavi 1484 et finivi opitulante
Domino 18 die novembris id est altéra Hugonis Lincolniensis episcopi patris, in
domo vallis regalis ordinis carthusiensis iuxta Gandavum. Ces deux volumes sont
écrits sur deux colonnes et très richement enluminés ; les encadrements de
plusieurs feuillets sont à bandes de vert bronzé ornées de fleurs, centaurées, pâque-
rettes, véroniques, marguerites, lis, roses, et d'insectes. Dans le texte, un grand
nombre de lettrines rustiques sont peintes sur champ bronzé, carminé, azur ou
vert pomme. Des armoiries sont peintes sur un certain nombre de feuillets, avec
des devises. F. 9, il y a suspendu à la marge au moyen d'un clou un écu portant
de sinople à trois fusées d'or ; f. 25 et 26, il y a le blason des van der Moere, d'argent
coupé de sable, brisé d'un bâton posé en barre, chargé en chef à dextre d'un écu
d'or au chevron de gueules, chargé d'une écaille d'argent; f. 25, l'écu est suspendu
à deux pinceaux posés en sautoir ; au même folio, on lit les devises ?* Veniet tempus
s. AUGUSTIN 185
IiRt Cogita mort, et on voit un autre écusson tenu par un ange, il porte au 1 et au 4
d'azur à deux épées d'argent posées en sautoir à la garde et la poignée, de gueules
pommelées d'or, accompagnées de trois étoiles à six rais d'or; et au 2 et au 3 d'argent,
au chevron de gueules accompagné de trois mouchetures d'hermine. F. WîL' et 179,
un ange tient un écu d'azur portant en chef à dextre une étoile à six rais, à senestre
un huchet de sable embouché, enguiché et virole d'or, en pointe un marteau d'or,
avec la devise Par. Basselar. F. 127, 164' et 171, on voit un écu d azur portant deux
têtes de femme de carnation et en pointe un coq au naturel. F. 132^, un ange tient
un écu parti d'azur, en chef deux têtes de carnation et en pointe un coq au naturel,
parti d'argent au chevron d'or chargé de trois yeux au naturel, accompagné de trois
mouchetures d'hermine. F. 144% il y a un écu d'azur à la colombe blanche au
naturel, accompagnée de trois étoiles à six rais. F. 147, un écu formé des armoiries
qui se trouvent f. 127 et 144^; f. 149^, un écu suspendu à la letti-ine porte d'or à la
tête de femme de carnation. Tome II, f. 4, il y a les armoiries des Borluut de Gand,
I d'azur aux trois cerfs d'or, un bâton de gueules en barre, brochant sur le tout;
f. 53, un ange tient un écu de sable à trois arcs d'or tendus d'argent. Les miniatures
Ide ces deux volumes attribuées à l'enlumineur Jean van der Moere, de Gand (1),
représentent, au tome I, f. 1, présentation du CathoUcon à !^. Augustin; f. 9,
S. Nicolas et les trois enfants; f. 25, un chartreux taillant sa plume (2); plus bas,
dans la marge inférieure, S. Josse en pèlerin ayant devant lui un personnage en
houppelande noire à genoux, et dans la marge latérale une scène satirique, une
truie enseignant à lire à deux cochonnets; f. 67, un chartreux écrivant dans sa
cellule ; f. 68, Moïse, Aaron et Hor en prières pendant le combat des Israélites avec
Res Amalécites ; f. 120, S. Jean l'évangéliste et devant lui en prière un personnage
m houppelande grise, entre les deux une banderole avec le distique :
I Da dictos omnes hoc nomine, sancte lohannes,
' Eœcelsi fabrique cupere régna poli ;
'. 127, S. Laurent et, agenouillé devant lui, un personnage en robe rouge, le poignard
au côté; f. 132% S*« Marguerite; f. 144% la nativité du Christ; f. 149% Charlemagne
tenant le globe et l'épée ; f. 162, un évêque ayant dans la main gauche la maquette
d'une église et dans l'autre la crosse ; f. 179, iS. Lié vin accompagné d'un clerc et d'un
chartreux. Au tome II, f. 1, S. Augustin et l'auteur du CathoUcon avec l'inscription :
Fratribus CathoUcon sit presens obsecro gratum, et sis in patria mcrces, o doctor
béate (3); f. 4, S. Jean-Baptiste qu'invoque un personnage tonsuré revêtu d'une
soutane violette ; f. 53, S. Liévin accompagné d'un ange et invoqué par un homme
au costume rouge. A noter encore, t. II, f. 181 : Nicolaus Crayverwe de Beyernvliel
scripsit hoc volumen, orate pro eo. Comme on l'a vu, ces volumes ont été exécutés à
la Chartreuse de Roygem, à Gand; plus tard, ils ont appartenu à l'abbaye d'Afflighem,
car sur le premier feuillet de garde du tome I, on lit : Bibliothecae ha/ftigemensis.
L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve
tome I, f. 1 et f. 190^ ; tome II, f. 1^ et 2. Reliure moderne, veau racine, dos en
maroquin rouge, avec le titre doré : Opéra S. Âuguslini, tome /, to7ne 11, et cinq
fois répété le chiffre couronné de Léopold I" (4).
. (1) Voir J. Destrée, Jean van der Moere, enlumineur, dans Bulletin des
Commissions royales d'art et d'archéologie, t. XXV, 1886, p. 277 sqq.
(2) Cette miniature est reproduite en phototypie, ibid., p. 288.
(3) Cette miniature a été reproduite en phototypie, ibid., p. 293.
(4) Voir sur ce manuscrit Acta SS., Aug. t. VI, p. 215, n. 15; Catal. cod. hagiogr.
L reg. BruxelL, t. II, p. 281-82 ; J. Destrée, op. cit., p. 277-96.
186 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
■I
1 164. (11444-45). — S. Augustinus. Flores collecti a Francisco de
Maroxis.
1. (F. 1-65^). Flores extracti de libris Augustini de civitate Dei et
in veritates redaeti a sacre théologie venerabili magistro Francisco de
Maronis (1).
2. (F. 66-73^). Table alphabétique du traité précédent.
3. (F. 74-85). Epistola directa venerabili patri domno abbati de
Parco dominorum ordinis premonstratensis prope Lovanium pro
reformatione sui monasterii.
Papier, quelques feuillets en parchemin ; 85 feuillets ; 0™,23 X 0™,142 ; XV« siècle;
ancienne pagination 37-110. Ce volume provient de l'abbaye de Parc, car au verso
de la couverture, il y a la cote connue de cette bibliothèque / . theca V, et sur les
deux plats, les armoiries de l'abbaye ont été grattées. Reliure veau ; au dos, le titre
doré : F. Mar . VeriL, tranche rouge.
1165. (9046). — François Matronis. Fleurs du livre de la Cité de
Dieu, en latin et en français.
Titre latin : Flores beati Augustini de civitate Dei per veritates
collecti a magistro Francisco de Maronis de ordine fratrum minorum.
Titre français : Les fleurs du livre de la Cité de Dieu qui se recueil-
lent par veritez .... par Maistre François de Maronis .... de l'ordre des
Gordeliers.
Parchemin; 229 feuillets; 0'n,39 X 0'",28; XV« siècle; deux colonnes, superbes
lettrines rehaussées d'or; très jolies initiales rouges et bleues. Le premier feuillet
est splendidement enluminé, d'un encadrement fleuri aux armes de Bourgogne,
avec la devise de Philippe le Bon Aullre Naray. Ce volume provient du reste de
l'ancienne bibliothèque des ducs de Bourgogne (2). Une belle miniature paginale
représente S. Augustin et François Mayronis. Reliure moderne, veau racine ; au
dos, le titre doré : Flores S. Augustini, qui se trouve aussi à l'intérieur sur une
étiquette en maroquin rouge; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription Bibl.
royale, tranche dorée.
1166. (9297-302). — S. Augustin. Méditations, en français.
1. (F. 2-4). Table des rubrices de ce présent livre.
2. (F. 5-49). Livre des méditations saint Augustin (3).
3. (F. 49^-72). Ung moult prouffitable enseignement pour le salut
des âmes compose par saint Bernard .... et est appelle le miroir des
pécheurs et pécheresses (4).
(1) Sur les éditions de l'œuvre de François Mayronis, tant en latin qu'en français,
voir Hain, Reperlorium bibliographicum, t. III, n. 10529.
(2) Cf. Barrois, Bibliothèque protypographique, p. 237, n. 1657.
(3) Traduction des Soliloques de S. Augustin.
(4) Traduction du Spéculum peccatoris.
s. AUGUSTIN
187
4. (F. 73-96v). Ung moult loel et dévot traittie nomme le disciple
de Sapience.
5. (F. 97-102^). Une très douloureuse complainte que lomme
pécher et en voye de dampnation fait en larticle de la mort.
6. (F. 103-1 10^). La création de lame.
7. (F. 110^-116). Ung advertissement ou examen de conscience
par manière de confession générale.
Parchemin; 116 feuillets, plus sept de garde; 0",38 X 0ra,265; XV« siècle; très
belles lettrines rehaussées d'or; f. 5, fort jolie miniature représentant S. Augustin;
f. 73, une autre représentant un lecteur dans son cabinet de travail. Les armoiries
du bâtard de Bourgogne, Antoine, se trouvent f. 5; sa signature et sa devise se
lisent f. 116 : Nul . ne . si . frotte . ob . de Bourgogne. Reliure veau racine; au
dos, le titre doré Méditations de S. Augustin ; plus bas, les arm.es de Belgique et
l'inscription Bibl. royale.
1167. (2283-84). — S. Augustin. Discours, en flamand.
1. (F. lv-2). Tafele der sermonen des helighen Augustini totten
broederen inder woestinen.
2. (F. 3-60). [Sermonen des helighen Augustini] (1).
3. (F. 60^). Table d'une autre série de sermons (2).
4. (F. 61^-142). [GoRNRARD Taulaire]. Sermons, en flamand.
Papier, filigranes de la tête de bœuf et de l'écu de France ; de-ci de-là quelques
feuillets de parchemin ;0'",215 X 0™,135; XV« siècle; deux colonnes. F. 142, on lit :
Dit boec hoert toe den cloester tonser liever vrouwen in Galileen binnen Ghent in
Jlaenderen. Iste liber pertinet monasterio béate Marie Virginis in Galilea in civitate
quae vocatur Gandavum in Flandria (3). L'estampille rouge R.F. de la Biblio-
thèque nationale de Paris se trouve f. l'' et f. 152. Demi-reliure moderne.
1168
1. (F.
a)
h)
. (15110). — S. Augustin. Enchiridion, en flamand.
1-2). Vers flamands.
Inc. Als aerde in aerde sal woorden gheset.
Des. Welcke ons gunne die heylighe dryuuldicheyt.
Inc. Dylt Godt van dat hy u gheeft.
Des, Dat is deser werelt loop.
Inc. Maria, door uw kints bloet.
Des. En maeckt my aider sonden bloot.
(1) Cf. PL., t. XL, col. 1239 sqq.
(2) On lit en note : In Elseghcm habentur isti sermones magis correcti secundum
linguam flamingam magis quia fortassis ydonei pro exemplari ad excopiandum.
Elseghem était un prieuré des chanoines réguliers de Saint- Augustin, cf. J. Acquoy,
Het Klooster te Windesheim, t. III, p. 78-80.
(3) Sur ce couvent de chanoinesses régulières de Saint- Augustin, voir J. Acquoy,
op. cit., t. III, p. 218-19.
188 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 3-45^). Sinte Augustinus ons heilichs vaders hantboecxken,]
3. (F. 45^-46). Énigmes, en vers flamands.
Inc. Wie es die rycste die leeft ?
Dat es wie gelt noch goet en heeft.
4. (F. 46v). Extrait de S. Grégoire, en flamand. Inc. Sinte Grego-
rius seet : Die stercht der heilighen es dit viees te versmaden.
5. (F. 47-47^). Trois prières, en vers flamands.
a) Inc. Godt almachtich die daar eeuwich leeft.
Des. Door Christum voor swerelts leven ons bewesen.
h) Inc. 0 lesu seer soet wij vallen u te voet.
Des. Troost ende ghenade niet en comen ghederven.
c) Inc. 0 Maria doet ons recommandatie
Syt ons bystant in aile tribulatie.
6. (F. 48^-49). Prière des trois premiers commandements de Dieu,
en flamand.
Papier; 49 feuillets, plus 32 feuillets à la fin du volume; 0M38 X 0™,092 ;
XVP siècle. Ce volume provient de la bibliothèque de G. van Hulthem ; l'ex-libris
se trouve au verso de la couverture (1). -Reliure du XVIP siècle, ais de bois recou-
verts de veau brun estampé, au chiffre IHS.
1169. (2810-13). — S. Augustinus. Opéra, en flamand.
1. (F. Iv). Fragment de vers flamands.
Inc. Van wedermaent den ierste dach.
Les feuillets 2-4 sont blancs.
2. (F. 4v). Table des matières. Note du XVIIP siècle.
3. (F. 5-98). Epijstele des heylichs Eusebi tôt Damasum .... van der
doet des glorioosen confessoors ende leeraer sinte Iheronimus (2).
4. (F. 98-165^). Die epistel die sinte Gyrillus bisscop van Iheru-
salem screef tôt sinte Augustine .... van den miraculen des aldersa-
lichsten sinte Iheronimi des heylighen doctoirs (3).
5. (F. 166-185). Sinte Augustyns vermanen tôt synder moeder van
der pryse der caritate.
Papier, au filigrane de Técu de France; 185 feuillets ; Qm^OS X 0"",14; XVP siècle
(1512), car on lit, f. 163'' : Biel voor den ghenen die dit scref, want hi een arme
broeder bleefl. Ghescreven int jaer ons heeren M xvc xii op den xv^*^" dach van
Augustus hi mij Broeder Merten Vincke. F. 1, il y a la note : Dit boeck hoert toe den
leecken brueders van Bethléem den cloester der Regulieren tôt Lovene, et f. 5 : Bethléem.
L'estampille rouge de la Bibliothèque impériale de Paris se trouve f. 5 et f. 186\
Demi-reliure moderne.
(1) Bibliotheca HuUhemiana, t. VI, p. 10, n. 36.
(2) Cf. fi^TL., n.3866.
(3) Cf. i6td.,n.3868.
CASSIEN 189
1170. (9398-99). — Gassianus. Opéra.
1. (F. 1V-15V). Vita S. Anthonii abbatis. = BHL., n. 609.
2. (F. 15^-18). [Vitae PatrumJ. Ex historia lausiaca, cap. xlviii,
XLIX, LV-LVIII, LXXI, XCII, LXXXVI, XIX, XX, LXXIIl. — Cf. PL., t. LXXIIL
3. (F. 18-20). Liber Athanasii episcopi de exhortatione mona-
chorum. = PL., t. XVIH, col. 71 sqq.
4. (F. 20-22). Vita S. Pauli édita a S. Hieronimo venerabili presby-
tero. = BHL., n. 6596.
5. (F. 22-28V). Vita S. Hilarionis monachi et heremitae. = BHL.,
n. 3879.
6. (F. 28V-30). De [Malcho] captivo monacho. = BHL., n. 5190.
7. (F. 30-46 V). [RuFiNus]. Vita sanclorum patrum heremitarum. =
PL., t. XXI, col. 389-462.
8. (F. 46V-54V). [RuFiNus. Verba seniorum]. = PL., t. LXXIII,
col. 741-64, n. 1-40.
9. (F. 54^-65). [Excerpta ex Severo et Gassiano].= 76^U^ col. 813-48.
10. (F. 65-67V). [Verba seniorum]. Extraits. = Ibid., col. 856 sqq.
11. (F. 67^-76^). [Historia lausiaca]. Cap. 29, 4, 5, 6, 8, 9, 13, 14,
19, 20, 22, 86, 25, 26, 30, 103, 141. = Ihid., col. 1094 sqq.
12. (F. 76^-79). Gommonitiones sanctorum patrum qui in studio
spiritualis vitae senuerunt que ad instructionem iunioribus dixerunt
fratribus.
13. (F. 79-80). De sancto Frontonio. = BHL.,n. 3190.
L 14. (F. 80-91). Vita S. Mauri abbatis. = BHL., n. 5772.
r 15. (F. 91-108V). Iohannis Gassiani liber de institutione monacho-
rum. = PL., t. XLIX, col. 52-102 (1).
16. (F. 108^-138^). Iohannis Gassiani de octo vitiis capitalibus. =
Ibid., col. 201-476 (2).
Parchemin; 138 feuillets ; 0'»,354- X 0'",252; XP siècle; deux colonnes. F. 1, il y a
la cote LL, 3-5, de la bibliothèque de Saint-Laurent, à Liège. Reliure moderne,
veau racine ; au dos, le titre doré : Adhortaliones sanclorum patrum, reproduit sur
une étiquette à l'intérieur du volume; plus bas, les armes de Belgique et l'inscrip-
tion : Bibl. royale (3).
1171. (20790). — Gassianus. Gollationes.
1. (F. 1;. Diverses antiennes notées, avec neumes.
2. (F. 1V-22V). Gollationes abbatis Gheremonis. = PL., t. XLIX,
col. 847 sqq.
3. (F. 22V-35). Gollationes abbatis Nesterotis. = Ibid., col. 953 sqq.
1(1) Il n'y a, sous ce titre, que les quatre premiers livres De coenobiorum instUulis.
(2) Livres V-XII du même traité.
(3) Sur ce manuscrit, voir Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell., t. II, p. 336-37.
:
190 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (F. 35-53). [Collationes abbatis loseph]. = Ihid., col. 1011 sqq.
5. (F. 53V-66). Collationes abbatis lohannis. = Ibid., col. 1125 sqq.
6. (F. G6-94v'). [Collationes abbatis Theonae].=/6/(i?.,col. 1169 sqq.
7. (F. 94V-102V). [Collationes abbatis Abraham]. = Ihid., col. 1279
sqq.
Parchemin; 102 feuillets; 0^31 X 0%223 ; XP siècle; sauf les feuillets 71-102
qui ont été écrits auXVP; deux colonnes; belles lettrines. F. 1, on lit : Codex
S. lacobi apostoli apui Mogunliam. — Liber abbatiae S. lacobi, de mêmeff. 1%2, 6;
f. 21 : Codex sancti lacobi apostoli extra muros Moquntinos ; fï*. 32% 58, 60 : Codex
sancti lacobi apud Mogunliam ; f. 53" : Codex monasterii sancti lacobi extra muros
Moguntine civitalis sili. Ce volume fut acquis par la Bibliothèque royale, le
17 mai 1852, pour fr. 50,60, à la vente Héberlé. Demi-reliure moderne; dos en
maroquin vert, avec le titre doré : Cassiani collationes Patrum.
1172. (IL 1010). — Cassianus. Collationes.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 1^-91^). Sancti Iohannis Cassiani de decem collationibus. -=
PL., t. XLIX, col. 477 sqq. — Dans ce volume, il n'y a que dix colla-
tions.
3. (F. 91^-92). In cathedra sancti Pétri sermo sancti Augustini (1)
Hiponensis episcopi. = PL., t. LVII, col. 349.
Sur les deux plats intérieurs de la couverture sont collés des frag-
ments du IX« siècle contenant des extraits bibliques.
Parchemin; 92 feuillets; 0"',274 X 0™,204; XI« siècle; quelques jolies lettrines;
titre courant en rouge. F. 1^ et f. 92, il y a la note : Liber sancti Martini Tornacensis.
Servanti benedictio (2). L'ex-libris Sir T. P. Middle Bill se trouve f. 2. Ce volume
a été acquis en 1888, pour fr. 40. Reliure ancienne, veau brun estampé sur ais de
bois avec la marque du relieur P. de Tielt, et le titre sous corne : Decem colla-
tiones Cassiani,
1173. (20019). — loHANNEs Cassianus. Collationes.
1. (F. 1-155). Cassiani collationes, nn. 1-5, 7, 8, 6, 9, 17. = PL.,
t. XLIX, col. 477-1088.
2. (F. 155-160^). [Sentences diverses]. Lie. Cum videris inimicum
tuum in potestate tua. Des. Gestus corporis signum est mentis.
Au verso de la couverture, il y a une table détaillée des Collations.
Parchemin; 160 feuillets ; 0",298 X 0'",20; XIII» siècle; très belles capitales en
toutes couleurs ; initiales rouges et vertes ; signatures i-xx. Sur le second plat inté-
rieur de la couverture, on lit : Liber sancle Marie de Villari. Reliure veau; au dos,
le titre : Cassianus sup. Collât.
(1) C'est le sermon de S. Maxime, éd. de Rome, 1784, p. 165.
(2) Voir A. d'Herbomez, Les Manuscrits de l'abbaye de Saint-Martin de Tournai
conservés à la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 14,
CASSIEN 191
1174. (IL 1070). — loHANNES Gassianus. De institutione mona-
chorum.
1. (F. 1^-56). Beati Iohanms heremite, qui et Gassianus dicitur, de
institutione monachorum. = PL., t. XLIX, col. 53 sqq.
|B.2. (F. 56-134). Beati loiiANNis heremite decem collationes sancto-
'^um. = Ibid., col. 477 sqq.
3. (F. 134-138^). De medela anime.
ft4. (F. 139-14^v)_ Fragment de bréviaire, X^ siècle.
Papier; 140 feuillets; 0'n,34; X 0'",24; XIIP siècle; deux colonnes; quelques
belles lettrines; capitales rouges, vertes et bleues. F. l'', il y a la note : Liber sancle
Marie de Âlna (1). Plus tard, ce manuscrit a fait partie de la bibliothèque de sir
Thomas Phillipps avec la cote 4650; il a été acquis par la Bibliothèque royale en
1888. Demi-reliure, toile anglaise ; au dos, le titre doré : lohannes heremita sive
Cassianus de inslitutione monachorum,
1175. (21871). — loHANNEs Gassianus. Gollationes.
XXIIII collationes Gassiani. = PL., t. XLIX, col. 477 sqq.
Papier, au filigrane de la croix ; 162 feuillets; 0'",28 X 0°»,21 ; XV« siècle (1440),
car f. 162, on lit : Finilus et complelus est liber isle anno Domini. M^.cccC^.œl^;
deux colonnes. F. 1% on lit : Liber monasterii canonicorum regularium in Galilea
iiixta Aldenardum in Flandria inparochia de elseghem (2). Ce volume fut acquis
en 1863, à la vente des livres de van Alstein à Gand, pour fr. 6,65. Reliure, ais de
bois recouverts de peau de truie ; restes de fermoirs en cuivre.
1176. (19820-21). — Gassianus. Opéra.
1. (F. 1-46^). [loHANNis Gassiani de coenobiorum institutis]. =
PL., t. XLIX, col. 53 sqq.
2. (F. 47-157). [Iohannis Gassiani collationes]. = Ibld., col. 477 sqq.
IBs. (F. 158-360^). Fragment de missel, X« siècle.
Papier, au filigrane de la lettre P, de-cide-là quelques feuillets en parchemin;
0",30 X 0'°,21 ; XV« siècle (1459), car f. 159, il y a la note : Scriptus per manus fra-
I iris Iohannis de Lantschols tercii ordinis beati Francisci de paenitentia nuncupati
presbileri anno Domini millesimo quadringenlesimo quinquagesimo nono mensis
oclobrisdîevicesima,pro tune Ruremonde commorantis. Deux colonnes. F. 158'', on
lit : Liber fratrum tercii ordinis sancti Francisci in Zepperen (3). Reliure ancienne,
veau brun estampé.
1177. (1211). — Gassianus. Gollationes.
1. (F. 2-3). Prologus et capitula.
2. (F. 3-108). Gollationes I-X. = PL., t. XLIX, col. 53 sqq.
Parchemin; 108 feuillets ; 0™,29 X 0™,195; XV^ .siècle ; deux colonnes; quelques
capitales fleuronnées ; initiales rouges et bleues; signatures A1-O2. F. 1, il y a la
P
1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, n, p. 253, decuria octava.
(2) Cf. supra, p. 187.
(3) Localité du Limboui-g belge.
192 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
note : Est liber hic sancH Marlini lovaniensis (1) ex parle fratris Henrici Vrancx
eiusilem monaslerii canonici elpresbileri profcssi. L'estampille rouge de la Biblio-
thèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 108^ Reliure ancienne veau estampé :
sur le plat extérieur, étiquette sous corne dans un cadre en cuivre : CoUationum
sa nctoru ni put rum prima pars. G. XVII.
1178. (1838-39). — Gassianus. Gollaliones.
1. (F. 1"). Table des matières.
2. (F. 2-200). XXim collationes Gassianl = PL., t. XLIX, col. 477
sqq.
3. (F. 201-218). Liber quintus instilulionum Iohannis GASsiANide
natura et reinediis octo principalium viciorum. = PL., t. XLIX,
col. 201 sqq. .
Parchemin; 218 feuillets; 0"",26 X 0™,18; XV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; ancienne pagination 1-217, à l'encre rouge; signatures «/-%.
F. l'', on lit cette note : Perlinet monaslerio sancte Marie in bellileem prope
lovanium, et f. 2 : Bethléem. L'estampille rouge li.F. de la Bibliothèque nationale
de Paris se trouve f. 2 et f. 218. Demi-reliure moderne; dos en maroquin brun,
titre doré : Cassiani collationes patrum saec. XV ; plus bas, le chiffre couronné de
Léopold P'-.
1179. (9964-66). — Sedulius. Iuvengus. Garmina.
1. (F. 1-39). [G. Sedulii carmen paschale]. = PL., t. XIX, col. 533-
754.
2. (F. 39-41V). [EiusDEM elegia]'. = Ibid., col. 753-62 (2).
3. (F. 41V-42). [EiusDEM hymnus]. = Ibid., col. 763-70.
4. (F. 42^). Versus anacrostici de Sedulio Liberti scolastici. = Ibidy
col. 782-86.
L'acrostiche est SEDVLIVS ANTISTES. Au second acrostiche
manquent six vers (3).
5. (F. 43-104). Liber Iuvenci presbiteri. = Ibid,, col. 61-346. Les
préfaces manquent.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 218.
(2) F. 39, on lit cette note écrite au XVIP siècle : Hoc opus non a Sedulio auctore
edilum est, sed a Turcio Rufo Âsteri[o\ Quinto V. C. ex-consule ordinario atque
patricio quod inter char tas Sedulij invenit. lia Aldus. Au sujet de cette note, voir
PL., t. XIX, col. 486 sqq.
(3) En marge, on a écrit au XV» siècle les deux notes suivantes, qui désignent
un autre manuscrit de Sedulius : Nota quod isti versus habentur in Sedulio in quo
sunl ymagines depicte, in quarto folio. — Isti versus habentur in Sedulio in quo
sunt ymagines depicte, in xUj° folio. Il est fort probable que ce manuscrit enlu-
miné de Sedulius est celui qui est actuellement conservé au Musée Plantin-
Moretus à Anvers, sous la cote n. 126, et qui a été naguère décrit par M. C. Gaesar,
Hheinisches Muséum, t. LVI, 1901, p. 247-71.
SEDULIUS 193
Le troisième feuillet de garde contient un fragment écrit en
mciales. Inc. ... psallendo pro se a devotione. , X>6s. propter ciborum
ipatientiam...
Parchemin; 104 feuillets, plus cinq de garde; 0"",205 X O^^SS; XI^ siècle. Ce
rolunie provient de l'abbaye de Saint-Jacques à Liège, car f. 103'', on lit : Liber
iclesie Sancti lacobi in Leodio. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de
*aris, aux faisceaux, se trouve f. 1 et f. 104''. Reliure moderne, veau racine; au
los, le titre doré reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge :
eduUi et luvencii carmina; Xllsaec, avec les armes de Belgique et l'inscription :
Ubl. royale.
1180. (2766-70). — Sedulius. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-34^). Opus paschale Sedulii. = PL., t. XIX, col. 533-754.
3. (F. 34V-35V). Hymnus Sedulii. == Ibid., col. 753-62.
4. (F. 36-36^'). Versus Bellaesarii scolastici. = Ibid., col. 782-84.
5. (F. 36V-37-). [Hymni Sedulii]. = PL., t. XIX, col. 763-70.
6. (F. 38-92V). Tractatus sancti Thome de Aquino de perfectione
spiritualis vite (1).
Les feuillets 93-97 sont blancs.
7. (F. 98-105). Liber beati Angelmi de libero arbitrio. = PL.,
j t. GLVIII, col. 489-506.
ILes feuillets 105^-109^ sont blancs.
8. (F. 110-126). Pomerium spirituale fratris Henrigi ex Pomerio (2).
Les feuillets 126^-129^ sont blancs.
9. (F. 130-181). Quidam sermones de diversis.
a) In festo omnium sanctorum. Inc. Tempus spargendi lapides et
empus colligendi.
b) De nativitate Domini. Inc. Exiit edictum a Gesare Augusto.
c) De eodem. Inc. Ascendit loseph de Galilea.
d) Item de eodem. Inc. Ecce evangelizo vobis gaudium magnum.
e) De circumcisione Domini. Inc. Gircumcidetur ex vobis omne
nasculinum.
f) Item de eodem. Inc. Postquam consummati sunt dies octo.
g) In die circumcisionis. Inc. Induite novum hominem.
' h) [De eodem]. Inc. Apparuit benignitas et humanitas Salvatoris
ostri.
I
(1) Cf. sur ce traité Quétif-Echard, Scriptores ordinispraed., 1. 1, p. 335, n. 18.
(2) Sur cet auteur, un des plus célèbres de la Congrégation de Windesheim, et
son traité, voir J. Acquoy, Het Kloosler te Windesheim, t. II, pp. 214-15, 236-37 ;
Alvin, Documents iconographiques et typographiques de la bibliothèque royale de
(elgique, Bruxelles, 1864, l*^'" série, p. 4-12.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 13
194 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
i) De eodem. Inc, Apparuit ... Quadruplicem statum Salvatoris
possumus distinguere.
k) Item de eodem. Inc. Ecce gentem quam nesciebas, invocatis.
l) De eodem. Inc. Ambulabunt gentes in lumine tuo.
m) De eodem. Inc. Gum natus esset Ihesus in Bethléem iude.
n) De conversione sancti Pauli apostoli. Inc. Paulus adhuc spirans
minarum.
0) Item sermo. Inc. Vade, quia vas electionis est mihi iste.
p) De nativitate Domini. Inc. Parvulus natus est nobis.
q) In festo sancti Thome martiris. Inc. Pro iustitia agonizare.
r) In purificatione béate Marie Virginis. Inc. Postquam impleti
sunt dies purgationis eius.
s) Item de eodem. Inc. Postquam impleti sunt ... Hodie recolit
ecclesia aliqua retroactis temporibus facta.
t) De eodem. iwc. Accepit Symeon puerum.
. u) De eodem. Inc. Ecce homo erat in Iherusalem nomine Symeon.
v) In annuntiacione béate Marie Virginis. Inc. Missus est angélus
Gabriel a Deo.
w) De eodem. Inc. Ingressus angélus ad eam, dixit : Ave gratia
plena.
x) Item de eodem. Inc. Ave Maria gratia plena.
y) In die Gène. Inc. Gonvenientibus vobis in unum.
z) De eodem. Inc. Sciens Ihesus quia venit hora eius.
a) De eodem. Inc. Pro Ghristo legatione fungimur.
p) In die Pasche. Inc. Hec est dies quam fecit Dominus.
y) De ascensione Domini. Inc. Videntibus illis elevatus est.
b) De eodem. Inc. Eduxit eos foras in Bethaniam.
€) De sancto Spiritu. Inc. Gor mundum créa in me, Deus.
1) In die sancte Trinitatis. hic. Très sunt qui testimonium dant.
Ti) In vigiUa assumptionis béate Marie. Inc. Tota pulchra es, arnica
mea.
e) In festo assumptionis béate Marie. Inc. Que est ista que ascen-
dit.
Papier, au filigrane de la tête de bœuf, et parchemin ; 181 feuillets, plus cinq de
garde; 0'",22 X 0™,15; XV« siècle. F. 1, il y a la note : Me liber per Une t monaslerio
sancte Marie in Bethléem prope Lovanium et f. 181 "^ : Pertinet in bethleem prope
Lovanium liber iste. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris se
trouve f. 1 et f. 181''. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé.
1181. (593-94). — S. Léo papa. Sermones et epistolae.
1. (F. 2-2^). Intitulaciones in libro sermonum beati Leonis pape.
2. (F. 2v-106v). Sermones beati Leonis pape doctoris eximii. — Ce
sont les sermons FL., t. LIV, nn. 1, 3, 4, 6-10, 12-19, 21-30, 31-62, 64,
s. CYRILLE d'aLEXANDRIE 195
66, 63, 67-96. — F. 31, il y a un sermon de S. Maxime, de Epyphania
Domini. = FL., t. LVII, col. 545.
3. (F. 107-107^). In natali septem fratrum Machabeorum sermo. =
PL.,t. LIV, col.517.
Les feuillets 108-1 10^ sont blancs.
4. (F. 111-112^). Ex codice manuscripto Heilesemensi. Gastiga-
tiones D. Martini Lypsij canonici regularis D. Martini Lovaniensis.
5. (F. 113-186). [S. Leonis epistolae]. = PL., t. LIV, les lettres
nn. 20, 24, 23, 22, 28, 25, 35, 29, 30, 9, 33, 59, 44, 45, 60, 61, 69, 70, 84,
71, 94, 82, 90, 83, 80, 155, 85, 93, 106, 104, 105, 115, 130, 134, 113, 111,
112, 79, 118, 123, 125, 124, 120, 127, 163, 135, 114, 129, 97, 99, 102,
121, puis une lettre à l'impératrice Eudoxie qui n'est pas dans Migne,
nn. 162, 165, 14, 2, puis une lettre ad metropolitam Venetie, nn. 168,
4, 159, 18, 19, 16, 7, 166, 12, append. 2, 10, 41, 108, 167, 15.
6. (F. 186). Epistola Aurelii carthaginensis episcopi ad omnes
episcopos per Bizanzenam. = PL., t. XLV, col. 1731-37.
17. (F. 186-187). Excerpta ex gestis contra Pelagium hereticum. =
id., col. 1709-10.
8. (F. 187-187V). Decretum S. Hilarh pape. = PL., t. LVIIl, col. 12.
9. (F. 187^-188^). Epistola eiusdem Hilarh ad Ascanium. = Ibid.,
\.n.
10. (F. 188^-189). Eiusdem ad Ascanium Terraconensem. = Ibid.,
col. 19.
11. (F. 190-190^). Epistola Leonis synodo calcedonensi. — Repro-
duction de la lettre n. 27 du f. 132^.
"^ffoii
archemin et papier au filigrane de la licorne et de la lettre P ; 190 feuillets, plus
is de garde à la fin; 0'",295 X 0"",2]5; XV« siècle; deux colonnes ; initiales rouges
et bleues. F. 1, on lit la note : Liber monasterii canonicorum Regularium vallis
sancli Martini in lovanio (1). Cuslodiatur asserveturque diligentissime istud
D. Leonis pape volumen MS. quia in fils regionibus non puto prestanlius aut
castigatius inveniri, quare puto istud ex antiquissimo manuscripto codice esse
transcriptum ; f. 2 : Gustodiatur tamquam thésaurus incomparabilis; f. 98 : Est liber
hic sancti Martini Lovaniensis, et au verso du dernier feuillet de garde : Est liber
hic sancti Martini Lovaniensis, dignus solertissime asservetur. L'estampille rouge,
anx faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve f. 3 et 190\ Reliure
ancienne, ais de bois recouverts de veau brun estampé ; sur le plat le titre :
Sermones et epistole dlvi Leonis pape . G. XlLl; restes de fermoirs en cuivre.
1182. (8301). — S. Gyrillus Alexandrînus. Homiliae paschales,
en grec.
1. (F. 2-14v). ToO èv otYioiç iraipôç f)juujv KupiWou dpxieTTicTKÔTTGU
AXeHavbpeiaç éopTacTTiKn TrpujTn. = PG., t. LXXVII, col. 4^1-26.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 220.
196 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 14^-25). 'EopracTTiKn beuiépa. = Ihid., col. 427-51.
3. (F. 25-34). 'EopcTTacTTiKn TeiapTri. =? Ibid., col. 451-72.
4. (F. 34V-46V). 'EopiacTTiKn TTéjLiTTTti. = Ihid., col. 472-500.
5. (F. 47-63^). 'EopTadTiKn êxin. = Ihid., col. 500-36.
6. (F. 63V-72V). 'EopTacTTiKîî k^hô\xr\. = Ibid., col. 536-54.
7. (F. 72^-84). 'EopraaTiKri ÔTbôrj. = Ihid., col. 554-78.
8. (F. 84-97V). 'EopTacTTiKTi èwarn. = Ibid., col 578-606.
9. (F. 97^-1 12v). 'EopTaaTiKn 6eKàTr|. = Ibid., col. 606-34.
10. (F. 112V-128). 'EopTacTTiKn èvbeKàxri. = Ibid., col. 634-66.
11. (F. 128-140). 'EopTaaTiKiî biJubeKain. = Ibid., col. 666-94.
12. (F. 140-148). 'EopTa(TTiKri ipiaKaibeKarn. == Ibid., col. 694-709.
13. (F. 148-157^). *EopTa(TTiKri TecrcrapeaKaibeKaTr). = Ibid., coU;
709-28. , ]^
14. (F. 157V-167). 'EopxacrTiKr) TTevTeKaibeKdrri. = Ibid., col. 728-48.
15. (F. 167-177V). 'EopTaŒTiKri iç'. = Ibid., col. 748-68.
16. (F. 177^-188). 'Eopiao-TiKti éiriaKaibeKaTTi. = Ibid., col. 768-89.
17. (F. 188^-198). 'EopTacTTiKn ÔKTuuKaibeKdTrj. = Ibid., col. 800-20.
18. (F. 198-206). 'EopTa(TTiKr| èweaKaibeKàrn. = Ibid., col. 820-38.
, 19. (F. 206v-212^). 'EopiacTTiKn €ÎKO(TTr|. = Ihid., col. 838-49.
20. (F. 212V-216V). 'EopTaOTiKri Ka'. = Ibid., col. 849-58.
21. (F. 216V-224V). ^EopTacTiiKn kP'. = Ibid., col. 858-74.
22. (F. ,224^-231). 'EopittanKr) kt'. = Ibid., col. 874-86.
23. (F. 231-239). 'EopiacTTiKn Kb'. = Ihid., col. 886-902.
24. (F. 239-245). 'EopTacjTiKri xe'. = Ibid., col. 902-12.
25. (F. 245-254V). 'EopTaaTiKn kç'. = Ibid., col. 913-28.
26. (F. 254V-261V). 'EopTacTiiKn kI'. = Ibid., col. 928-41.
27. (F. 261V-269). 'EopTacTTiKfi kx]'. = Ibid., col. 941-58.
28. (F. 269-274V). 'EopraOTiKn k0'. = Ihid., col. 958-68.
29. (F. 275-280V). ^EopTacTTiKn X'. = Ibid., col. 969-81.
Papier; 280 feuillets, dont les derniers sont lacérés; 0°',280 X 0°»,195; XVI« siècle.
F. l'', on lit la note : Emi hune M. S. Cyrilli Toleti ex bibliotheca Alvari Gometii,
eui in professione graeearum litterarum suecessi a secretario Castilonio tredecim
eoronatis aureis — 141. R. Andréas . Schottus, 158:2 ; f. 2; De P. Schotlo usui
P. Ândr. Schotti; au haut du même feuillet : Societatis lesu Ântverpiae D. P.
L'ex-libris y^c MS. de la bibliothèque des anciens bollandistes se trouve sur une
étiquette collée sur le premier feuillet. Reliure parchemin (1).
1183. (11259). — S. Gyrillus Alexandrinus. In evangelium
lohannis, en grec.
1. (F. 1 et 115). Fragments de méditations sur la passion du Christ,
en flamand. Inc. miitil ten iiode ons heeren sweette dit bloedich
(1) Sur ce manuscrit, voir H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de la biblio-
thèque royale de Bruxelles, p. 14, n. 29.
s. CYRILLE d'aLEXANDRIE 197
sweet. Des. mutil. dat die stricke die aen die handen waren persten
dat ....
± (F.4-114V). ToûdTÎou KupiWou èTriffKÔTTou 'A\e£av6peiaç eiç
TÔ euarreXiov toO Nujdvvou. = PG., t. LXXIV, col. 9 sqq.
v^n'/i «'' Y vÎt!'' ^'f^r' ^ f "^ ^"^ '""* "^ parchemin ; 115 feuillets ; 0^210
X 0M6o ; Xyi siècle Ce volume provient de l'ancienne bibliothèque des bollan -
distes; Il porte l'ex-libns ^ MS. 148. Demi-reliure moderne, parchemin (1).
^^J^\^f^^l ~~ ^' ^™^^u^- Quadripartitus apologeticus, en latin.
1. (i^ . 1-1^). Fragment de grammaire latine.
2. (F. 2-3). [Prologus in quadripartitum Gyrilli] (2).
3. (F. 3-5). Distinctiones capitulorum.
4. (F. 5-94V). [Gyrilli quadripartitus].
Le feuillet 95 est blanc.
5. (F. 96-96V). Fragment d'un traité de droit canbn.
Papier saufles ff. 1 et 96 qui sont en parchemin; 96 feuillets; 0-,215 X 0- 15'
XVe siècle; titre courant en rouge. Ce volume provient des anciens bollandis'tes';
lex-lbrisdel^^^ * ^^^- ' '' trouve sur le premier plat intérieur
fraces de Tro": "' " """'"'' '' ^^^^ '' ^'^"^^^^^ ^^^^ - ---^
1185. (IL 190). - S. Gyrillus. Parabolae, en latin.
l' Z' If?}' Q^^^^^Partitus apologeticus beati Gyrilli episcopi.
2. (F. 90-93). Tabula totius librL
Papier, au filigrane de la lettre P ; 93 feuillets ; 0™,212 X 0-14 • XVI« siècle I ^
volume provient de l'abbaye de Parc, dont les armoiries ont été grattée sur les
deux p ats. Plus tard, ce manuscrit a appartenu à Mgr de Ram (3) ; ife blTothèque
royale l'a acquis en 1875. Reliure veau ; au dos, le titre doré : CyHlL apZg^
1186. (4^77). — S. Gyrillus Alexandrinus. Homiliae festivae inter-
prète Andréa Sghotto (4).
L (F. 3). Nota de paschalibus sermonibus.
2. (F. 4) Approbatio R. P. Frangisgi Flerontini praepositi provin-
ciaiis bocietatis lesu in Belgio, 15 februarii M. DG X
Les feuillets 4v-6v sont blancs.
(2) Sur le» éditions du QmdripartUus apologeticus, attribué à S. Cyrille anôtre
les Slaves, voir Br„»kt, Manuel du libraire, 5- éd., t. II, p. 463-64. ^
W U. Supplément au catalogue des livres de Serrure, n. 4357
•mo)hèllllT'^'' "■'"','■ ';i'"P'-«^^'<>°> «^t resté inédit. Voir Sommervooel,
TlZ ^""«"T * ■''''"'' '• ^"' P- ^^^^- L« R- P- Sommervogel cite
'"«., p. 891, ce manuscnt de la Bibliothèque royale de Belgique
■
198 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
an-1i
3. (F. 7-304). 'EopTacTTiKai. Homiliae XXX beati Gyrilli Alexan
drini episcopi.
Papier; 304 leuillets ; 0^215 X 0M65; XVII" siècle (1610), car f. 304, on lit :
Finis, Tornacian. M. CD. X. die XIX Augusti. Ce volume provient de la biblio-
thèque des anciens bollandistes, dont il porte la cote >f< MS. 138 au revers de la
couverture. Reliure parchemin.
1187. (1927-44). — S. Prosper, et autres. Traités divers.
1. (F. Iv). Table des matières.
2. (F. 2-60^). Prosper. Liber de contemplativa vita et activa. =
PL., t. LXXXIII, col. 415-520.
3. (F. 61-81^). Exhortationes beatiCESARii Arelatensis episcopi ad
monachos. — Suite de sermons de divers auteurs, PL.^ t. LXVII,
col. 1154, 1056 ; t. LVIII, col. 869 ; t. LXVII, col. 1062, 1089, 1069, 1067.
F. 71^, il y a un sermon De humilitate, qui commence : Sanctus ac
venerabilis pater vester (1); f. 76^ : Miror, fratres dilectissimi, patrein
vestrum tanta se humilitate deicere (2) ; f. 78^ : Sanctus ac venerabi-
lis pater vester, dum se, ut cum venia sui dixerim (3).
4. (F. 81^-104^). Sermones eiusdem générales. — Suite de sermons,
surtout de S. Augustin, PL., t. XXXIX, col. 2280, 2285; t. LXVII,
col. 1072; t.L, col. 836; t. XXXIX, col. 2245; t. XL, col. 1306;
t. XXXIX, col. 1932 et 2253. F. 91, sermon, inc. Fidelium exhorta-
tores animarum (4) ; f. 97, inc. Audivimus ... cum evangelium legere-
tur, dixisse Dominum ... Bonus homo de bono thesauro; f. 102, inc.
Admonet nos ... sermo divinus ... Vovete et reddite Domino (5).
5. (F. 105-121^). Soliloquium seu dyalogus venerabilis viri magistri
Ade DE SANGTO ViGTORE prope Parisius de instructione anime reli-
giose. = PL., t. GXGVIII, col. 843 sqq. (6).
6. (F. 121^-128^). Dyalogus reverendi doctoris magistri Henrici de
Hassia de celebratione misse (7).
7. (F. 128^-135^). Tractatus Boneventure de corpore Ghristi et
praeparatione ad devotam susceptionem eiusdem ritamque celebra-
tionem mysterii misse (8).
(1) Publié récemment par G. F. Arnold, Caesarius von Arelate, Leipzig, 1894,
p. 468-90.
(2) Pour la bibliographie de ce sermon, cf. ibid.f p. 443.
(3) Ibid., p. 448.
(4) 76id.,p.439.
(5) Ibid., p. 437.
(6) Cf. plus haut, p. 162, la note 1.
(7) Cf. Fabricius-Mansi, Bibl. lai. inf. etmed. aet., t. III, p. 218.
(8) S. Bonaventurae opéra, Romae, 1596, t. VII, p. 70 sqq.
I
s. PROSPER 199
8. (F. 135^-144). Expositio venerabilis Bede presbiteri super
Mulierem fortem qiiis inveniet. =■■ PL., t. XGI, col. 1039 sqq.
9. (F. 144-147^'). Meditalio domni Angelmi archiepiscopi de redem-
ptione humana. = PL., t. GLVIII, col. 762 sqq.
10. (F. 147^-149^). Tractatus Angelmi dellll virtutibus quae fuerunt
in beata Maria. = PL., t. GLIX, col. 579 sqq.
11. (F. 150-151). Epistola Angelmi in quendam novicium. = PL.,
i.CLVin, col. 1095 sqq.
12. (F. 151-152V). Epistola domni Angelmi episcopi de ritibus
ecclesie. = Ihid.y col. 551.
13. (F. 152^-154). Exhortatio ducum et ululatus exercituum. Inc,
Temptantia quippe vitia que invisibiliter contra nos. Des. quasi ulu-
latus exercitus odorando cognoscit.
14. (F. 154-157). Sermo beati Iohannis Grisostomi de penitencia.
Inc. Provida mente et profundo cogitatu.
15. (F. 157-159^). Questio cur natalicia sanctorum in leticia, para-
ischeve autem in tristitia celebremus. Inc. Quaestionem a tua dile-
[ctione mihi propositam. Des. verbosior forsitan extiti.
16. (F. 159^-164^). Gnothosolitos magistri Hugonis de sangto
iViGTORE (1).
17. (F. 164^-179^). Liber magistri Hugonis de statu virtutum varia-
>ili (2).
18. (F. 179v-183v). Tractatus magistri Hugonis de sangto Vigtore
fde tribus voluntatibus in Ghristo. = PL., t. GLXXVI, col. 839 sqq.
19. (F. 183^-184^). Sententia magistri Hugonis de quibusdam
[dubiis (3).
20. (F. 184^-203). Epistola magistri Humberti ad omnes religiosos
)raesertim sui ordinis scilicet praedicatorum in caritate con-
îcripta (4).
Parchemin ; 203 feuillets, le feuillet 37 a été mal relié, il doit suivre immédiate-
tment le feuillet 33; 0'",25 X O"",!?; XV« siècle (1460), car on lit, f. 203 : Scriptaper
\manus fratris Livini de Machlinia necnon finita anno Domini M°cccc°locP mensis
[decembris die duodecima. Initiales rouges et bleues; ancienne pagination i-cci. Ce
rolume provient de Gorsendonck, car f. 1, il y a la cote X. 4 de sa bibliothèque, et
l"", on lit: Iste liber perlinet monasterio canonicorum regularium in Korssen-
(1) Ce traité est en fait d'Arnold de Gheilhoven, chanoine réguher de Saint-
[Auguslin à Groenendael. Cf. J. Acquoy, Het Klooster te Windesheim, t. II, pp. 204,
[205, 246; t. III, p. 14. Sut les éditions de cet ouvrage, voir, entre autres, Campbell,
Annales de la typographie néerlandaise au XV^ siècle, p. 228, n. 830.
(2) Cet écrit n'a pas encore été publié. Cf. PL., t. CLXXV, col. cxxxvi, n. xxii.
(3) Sur ce traité, qui semble encore inédit, cf. PL., t. CLXXV, col. cxxxv, n. xm.
(4) Sur les éditions de ce traité publié souvent sous le titre d'Epistola de tribus
votis relkjionis substantialibus, voir Histoire littéraire de la France, t. XIX, p. 345.
200 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
donck (1). L'estampille rouge R. F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouv
f. 2 et f. 203. Demi-reliure moderne ; dos en maroquin rouge, avec les titres dorés
des différents traités, et le monogramme couronné de Léopold I«^ Sur le plat
l'étiquette sous corne et encadrée de cuivre de l'ancienne reliure : Prosper devita
conte mplativa cum aliis in Korssendonck (2).^
1188.(1878-88). — Isaag Antioghenus. Opéra.
1. (F. P). Table des matières.
2. (F. 2-85v). Liber florum ex autenticis dictis sanctorum de
laudibus béate Marie Virginis. Inc. Quoniam de gestis beatissime
virginis Dei genilricis Marie. Des. mutil. ad extinguendas veterum
piaculorum tenebras. Hec est inquam...
3. (F. 86-97^). Liber abbatis Ysaag de Syria quomodo anima possit
quiescere (3).
4. (F. 97^-101). Revelatio béate virginis de passione filii sui quam
revelavit beato AnseLxMo. =^ PL.^ t. GLIX, col. 27 L
5. (F. 101). AuGusTiNus. — Court extrait.
6. (F. 101-lOlv). [Arnulfus de Boeriis]. Spéculum monachorum. =
PL., t. GLXXXIV, col. 1175-78.
7. (F. lOlv). S. Gregorius. De nuper conversis. — Court extrait.
8. (F. 102-110^'). Liber fratris Thome de Aquino ordinis praedi-
catorum de rege et regno ad regem Cj^pri (4).
9. (F. 111-156). Lectiones sanctorum pro refectorio estivales ex
matutinali fratrum minorum Leodiensium aestivali et aliis. — Ce
propre commence aux SS. Tiburce et Valérien pour se terminer à
S. Chrysogone. Voici la liste des saints dont il y a des leçons dans ce
propre : Georgius martyr in Perside, in civitate Diospoli; Marcus;
Gletus; Marcellinus ; Vitalis martyr, pater SS. Gervasii et Protasii ;
Philippus et lacobus; sanctae crucis inventio; Alexander, Eventius
et Theodulus; loannes ante portam. latinam; Gordianus et Epima-
chus;Nereus et Achilleus; Pancratius; Pudentiana ; Urbanus papa;
Petronilla; Marcellinus et Petrus; Erasmus; Primus et Felicianus;
Barnabas; Nazarius et Celsus; Vitus; Marcus et Marcellianus ; Ger-
vasius et Protasius; Paulinus; Natalis S. loannis Baptistae ; Léo papa;
Petrus et Paulus ; translatio S. Martini ; Praxedes ; Christina ; Chri-
stophorus; Pantaleon; Nazarius; Félix papa; Abdon et Sennen; Ste-
phanus papa; inventio corporis Stephani protomartyris ; Dominicus;
transfiguratio Domini; Xistus papa; Donatus ep. et mart.; Cyriacus;
es ■!
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 67.
(2) Cf. au sujet de ce manuscrit, Revue d'histoire et de littérature religieuses, t. IV,
1899, p. 164.
(3) Publié dans Maxima bibl. vet. Patrum, Lugduni, 1677, t. XI, col. 1019 sqq.
(4) Cf. QuÉTiF-EcHARD, Scvlptores ordinis praedicatorum, 1. 1, p. 336-37, n. 20.
I
ISAAG d'aNTIOCHE 201
Romanus; Tiburcius; Hippolytus; Goncordia; Eusebius; Timotheus;
Bartholomaeus; Hermès; Sabina; Félix et Adauctus; Adrianus;
Dorotheus et Gorgonia ; Protus et Hyacinthus ; Cornélius ; exaltatio
sanctae crucis; Lucia; Euphemia; Matthaeus; martyres Thebaei;
Cyprianus et lustina; apparitio S. Michaelis ; Hieronymus ; Remigius ;
Marcus papa; Dionysius cum sociis; Galixtus; Lucas; Hilarion;
Simon; Quatuor Goronati; Theodorus; Martinus papa; Mennas;
Clemens; Ghrysogonus; Linus ; Vitalis et Agricola; Agapitus; Boni-
facius ; Eleutherius ; loannes papa ; Félix papa ; Plus papa ; Anacletus
papa; Symphorosa; Victor papa; Innocens papa; Zephyrinus papa;
Evaristus papa; Pontianus papa (1).
10. (F. 160^-162^). Sermon. Inc, Audite nunc de fide vestra. Des,
mutil. De primo audi quid. ...
11. (F. 163-168^). [Raymundus Lullus]. Ars brevis (2).
12. (F. 169-212^'). [Bartholomeus Brixiensis. De casibus iuris] (3).
13. (F. 213-217). Extraits de l'évangile selon S.Jean, ch.xiii-xvii.
14. (F. 217V-220V). Legenda de sancto Alexio. = BEL., n. 286.
15. (F. 220v). [Epistola Anselmi Laudunensis ad H. abbatem Sancti
Laurentii]. = FL., t. GLXII, col. 1587.
Parchemin; 220 feuillets ; 0°',255 X 0",17 ; XIV« siècle; deux colonnes, sauf f. 163-
168' et f. 220'. F. 1'', il y a cette note : Isle liber perlinet monasterio de Korssendonck.
L'estampille rouge R. F. de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et
f. 212\ Demi-reliure moderne ; dos en maroquin brun avec les titres dorés des
différents traités; plus bas, le chiffre couronné de Léopold I«' (4).
1189. (10801-06). IsAAG Antioghenus. Opéra.
1. (F. 1). Notices biographiques, en latin, sur Isaac d'Antioche,
Engelbert d'Admont et Héraclide.
2. (F. 2). Index.
3. (F. 3-62v). Liber Isaag Antiochene ecclesie presbyteri de contem-
platione anime (5).
4. (F. 63-65V). Engelberti abbatis Admontensis ordinis sancti
Benedicti spéculum virtutum moralium (6). Des. mutil. Nequaquam
desperare debent iuvenes ir^ aggredien ...
(1) La liste de ces leçons a été déjà publiée dans Ckital. cod. hagiogr. bibl. reg.
huxelL, 1. 1, p. 308.
(2) Sur les éditions de ce traité, voir N. Antonio, Bibliotheca hispana vêtus, t. Il,
P. 126.
n (3) Voir Hain, Repertorium bibliogr,, 1. 1, p. 320, n. 2472.
I^B (4) Ce manuscrit est décrit Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Brux., 1. 1, p. 308.
H (5) Voir Maxima bibl. vel. Patrum, t. XI, p. 1019-43.
(6) Sur cet auteur et ce traité, voir M. Ziegelbauer, Hisl. rei liller. ord S. Bene-
dicti, t. III, p. 178, n. 25.
h
202 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
5. (F. 66). Note, en latin, sur Héraclide,
6. (F. 67-155^). Heraglidis eremite quondam Palestine episcopi
liber qui dicitur Paradysus. = BHL., n. 6532.
7. (F. 156-167). Vita sancti Materni episcopi. = BHL., nn. 2655 et
2656.
8. (F. 167-194V). Vita sancti Trudonisconfessoris.= JgiïL., n. 8323.
9. (F. 195-195^). Sentencia Gassiani abbatis de practica et theo-
rica. = PL., t. XLIX, col. 962-65, cap. viii.
Papier; 195 feuillets; 0"»,255 X O-.lSô; XVI» siècle, car f. 62% on lit: Ànno
Domini 1533 in profesto translationis sancti Patris nostri Benedicli 1533, f. 1^" :
Anno Domini 1534 septimo kalendas novembris, et f. 194' : Ayino Domini 1531
quinta die mensis may. Les feuillets 156-195 sont à deux colonnes. Au premier
feuillet de garde, il y a la cote KK, 5-9, et la note : Libermonasterii divi Laurentij
prope Leodiutn compactus anno 1535, et f. 2 : Liber monasterij sancli Laurentij
martyris, ordinis sancti Benedicti confessoris prope Leodium. Reliure veau brun
estampé; au dos, le titre doré : Isaac Antioch. de cent. anim.
1190. (II. 2636). — Maximus Taurinensis. Sermones.
1. (F. 1^"). Notice sur S. Maxime.
2. (F. 2-129V). Sermones. = PL., t. LVII, homiliae nn. 1, 10-15,64,
23, 25-29, 34, sermo n. 56, homiliae nn. 36, 37, 42, 44, 43, 46-50, 84,
51-55, 57, sermo n. 29, homiliae nn. 58, 59, 56, 90, 60, 61, 65-72, 74,
75, 76, 79, 80, 85, 82, 78.
Papier; 129 feuillets, plus cinq de garde; 0^,153 X 0°»,10; XVIP siècle (1620), car
f. 129% on lit la note : Scribebat [rater lohannes Del Vaulœ, 1620. Ce volume pro-
vient de l'abbaye de Cambron, car f. 1, il y a la note : Biblioth. Camber. et le sceau
de l'abbaye. Plus tard, ce manuscrit a été le n. 16727 de la collection Fhillipps; il a
été acquis par la Bibliothèque royale en 1900. Reliure parchemin.
1191. (10020-21). SiDONius Apollinaris. Epistolae.
1. (F. 1^-2). [De Sidonio].
2* (F. 3-92). Gaii Sollii Apollinaris Sidonii epistolarum [libri ix]. =
PL., t. LVIII, col. 443-640. — Au livre VU, l'ordre de quelques lettres
est interverti.
3. (F. 92-92^). [AusoNii] versus de duodecim imperatoribus
Romanorum. = PL., t. XIX, col. 865-66.
Parchemin; 92 feuillets, plus trois de garde; 0»,265 X 0°>, 185 ; XlIP siècle ; ini-
tiales rouges et bleues. Au sujet de la provenance de ce volume, on lit f. 1 *. Abrah.
Ortelij. Redemi in auctione publica VII octobr. M.D.XCVlll. lohannes Livineius;
et plus bas : Emit colleg. Societ. lesu Antverpiae 1599. D.P. F. 3, il y a la note:
Collegij Societatis lesu Antverpiae 1599. L'ex-libris i^ MS. 122 des anciens bollan-
distes se trouve au revers de la couverture. Reliure parchemin, fermoirs en cuir.
1192. (11373). — Aexeas Gazaeus. Dialogues, en grec.
1. (F. 1). Notes diverses au sujet d'Aeneas Gazaeus.
Les feuillets 1^-2 sont blancs.
pi W1
I
^ s. JEAN CHRYSOSTOME 203
2. (F. 2^'). Eiç t6v eùcrepécTTaTOv Kai lepoTipeTrécTTaTOv dvbpa Kupiov
'Abpiavôv 'AjuepÔTiov (1) croqpiuTaTÔv Te KaOriyriTiiv Kai vouvexecTiaTOV
'IdtKuuPoç AiacTCTuupîvoç "EXXr|V 'Pô6ioç (2).
3. (F. 3-130). Aîvéou aoçiaxoû biàXoToç. = PG., t. LXXXV,
col. 871 sqq.
Papier; 130 feuillets; O-^^Qo X 0™,134; XVI» siècle. Le timbre rouge de la
Bibliothèque nationale de Paris R. F. se trouve f. 2^ et f. 130. Reliure ancienne
estampée, fers dorés (3).
119S. (2102-03). — S. loHANNEs Ghrysostomus. Epistolae, en grec.
1. (P. 1-160). Lettres de S. Jean Ghrysostome. = PG., t. Lïï,
nn. 1-3, 5-16, 4, 17, 234, 35, 42, 131, 174, 143, 135, 233.
2. (P. 160-209). 'ETTicTroXr] 'luuâvvou èmcrKÔTrou irpôç 'OXu|LiTTiàba Tiepi
Tiîjv (TKavbaXicrOévrujv èv Tf) èHopîot aÙToO. = PG., t. LI, col. 479 sqq.
3. (P. 211-215). Lettre de Fronton du Duc à André Schott (13 octo-
bre 1611), avec une table des lettres de S. Jean Ghrysostome (4).
4. (P. 217-224). Fragmentum orationis quod nemo laeditur nisi a
seipso. Inc. mufil ou0' ïva oÎKobojuiav. = PG,, t. LI, col. 473 sqq.
Papier; 224 pages; 0"',21 X 0"',165; XVP siècle. Sur le feuillet de garde en tête,
on lit : Misit apographum hoc e cod. Augustano Marcus Velserus M DXC VIII y
XIII kai. octobris, et au-dessous : Pro domino loanne Livineio, et p. 1 : Collegii
Societatis lesu Antverpiae D. P. Reliure parchemin (5).
1194. (7683-86). — S. Iohannes Ghrysostomus. Epistolae, en grec.
1. (F. 1-67V, 71-124^0- Lettres de S. Jean Ghrysostome. = PG.,
t. LU, nn. 1-3, 5-16, 4, 17, 87, 107, 217, 178 (deux fois), 242, 96-101,
103-105, 4^, 108-112, 41, 175-177, 229, 102, 179, 18-34, 129, 36-41,
43-45, 130, 46-78, 134, 132, 136-139, 133, 140, 128, 141, 142, 144-149,
181-184, 150-170, 76, 171-173, 80-84, 236, 85-93, 186-197, 113, 114,
198, 94, 95, 127, 143, 135, 233, 234, 121, 35, 42, 131, 118, 174, 180,
207, 199. — Pour le détail, voir la table suivante.
2. (F. 68-70^'). Index epistolarum D. loannis Ghrysostomi ordine
alphabeli et initiis epistolarum.
(1) Sur Adrien Amerot, grammairien solssonnais, mort en 1560, y oir Nouvelle
biographie générale, t. II, 1862, p. 360.
(2) Épigramme en grec, publiée par H. Omont, Catal. des manuscrits grecs de la
Bibliothèque royale de Bruxelles, pi 15.
(3) Cï.ibid., p. 14-15, n. 31.
(4) Cf., au sujet de Fronton du Duc, Sommervogel, BU)l. de la Compagnie de Jésus,
t. III, col. 233-47.
(5) Ce volume est décrit par H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de la
Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 14, n. 26.
204 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 125-126). Notes diverses au sujet des lettres contenues dans
ce volume.
Les feuillets 127 et 128 sont blancs.
4. (F. 129-177). Toû èv dTioiç Ttaipôç f]}ji(x)y rpnïopiou toû
eeoXÔTOu èTTicTTÔXai bidcpopoi. = PG., t. XXXVII, nn. 52, 114, 103,
170,214, 110, 211, 185, 151, 219, 220, 127, 167, 99, 216-218, 221, 215,
213,214, 121, 123, 139, 77, 159, 157, 124, 160, 161, 115, 152, 162, 122,
168, 169, 209, 197, 107, 108, 116-118, 111, 95, 239, 14, 23, 21, 37, 39,
22, 189, 100; puis trois lettres : fiTaviiiu — 'EiréOTaXKd coi xal
TTpduriv — Mexpi tivoç dîTovôri — MaKpôv dTreOiujTTriO'aç; puis nn. 201,
198, 200, 142, 105, 106, 104, 126, 146, 144, 210, 66, 212, 230, 3, 206,
204, 205, 177, 179, 176, 175, 174, 187, 232, 32, 92, 34-36, 31, 30, 87,
151, 228, 229, 188, 165, 166, 192, 78, 235, 134, 133, 70, 69, 10, 15, 67,
28, 171, 13, 63, 62, 27, 9, 155, 150, 156, 17, 18, 145, 136, 137, 38, 24,
181, 223, 222, 56, 233, 207, 208, 82, 83, 85, 86, 125, 140, 143, 234, 237,
55, 12, 97, 128, 129, 149, 68, 231, 227, 225, 164, 96, 203, 98, 95, 89, 226,
75, 242, 240, 238, 163, 74, 184, 143, 15.
Papier; 177 feuillets; 0^329 X 0°',225; XVIIP siècle. F. 72, on lit la note :
loannis Sambuci Pannonij opéra collecta et curavit revideri .... donavit procura[ri]
V. Arnoldo Arts supscriptori valorem 7 coronarum pro diligentla sua. Il y a, en
effet, de nombreuses notes marginales. Le premier feuillet est aux trois quarts
déchiré. Demi-reliure moderne, dos en maroquin brun; au dos, le titre doré :
B'*"^ loannis Chrysostomi et Gregorii Nazianzeni epistolae grecae (1).
1195. (11728). — S. loHANNEs Ghrysostomus. Epistolae, en grec.
Lettres éditées PG., t. LU, nn. 200-202, 119, 120, 203, 204, 115, 205,
116, 206, 208-212, 112, 213-218, 123, 219, 220, 124, 120, 221, 223-226,
126, 227, 228, 230-232, 222.
Papier; 16 feuillets; O^SSS X 0",218 ; XYII^ siècle; ancienne pagination 105 à
136. Demi-reliure moderne ; au dos, le titre doré : fi'» loannis Chrysostomi epistolae
graecae (2).
1196. (3639). — S. loHANNES Ghrysostomus. Homiliae adpopulum
Antiochenum, en grec.
1. (F. 1-12^). 'OiuiXia p', èv Tfj TTaXam èKKXnoia. = PG., t. XLIX,
col. 33-48.
2. (F. 13-25v). Eîç Tr|V dTTobr||uiav rjv èTroiriOaTO ... OXa^iavôç. =
Ibid., col. 47-60.
(1) Sur ce manuscrit, voir H. Omont, Ckitalogue des manuscrits grecs de la biblio^
thèque royale de Bruxelles, p. 13, n. 24.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans H. Omont, Catalogue des mawM«*]
crits grecs de la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 13, n. 25.
s. JEAN CHRYSOSTOME 205
K 3. (F. 26-35^). '0|aiXîa b', TiapdKXricTiç irpôç tôv Xaôv. = Ibid.^
col. 59-68.
4. (F. 36-48^'). 'OjLiiXîa e'. "En TrapdKXricriç Trpôç tôv Xaôv. = Ibid.,
col. 67-82.
5. (F. 49-59). 'OjuiXîa ç'. TTapdKXricriç Trpôç toùç auTOÙç. = Ibid.,
col. 81-92.
6. (F. 59^-65). 'OjuiXîa l'. "On tô rfiç Xuirriç iraGoç eiç djuapTÎaç
dvaipeaiv xpnc^i^ov |uôvov. = Ibid.^ 91-98.
7. (F. 65^-70^). 'O^iXia n'. TTpoTpoTrr) eiç dpeiriv. = lè/d, col. 97-102.
8. (F. 70V-78V). 'OjuiXia 0'. "ETiaivoç toû KaTop0ujKÔTOç. = Ibid.^
col. 103-11.
9. (F. 78^-86^). 'OjuiXîa i'. "EîTaivoç tOùv luerd tîîv êffriaaiv dîrrivTri-
KOTiuv eîç Tf]v dKpôacTiv. = Ibid.^ col. 112-20.
10. (F. 87-94^'). 'OjuiXîa la'. Eùxapiaxia rrpôç Geôv Tiepi xfiç drraX-
XaTnç. = i^/^v col. 119-28.
11. (F. 94^-103^). 'OjuiXîa ip'. "En euxapicriia Trpôç tôv Geôv. =
Ibid., col. 127-35.
12. (F. 103^-1 IQv). 'OjuiXîa ly'. "Eti eùxapicTTia Trpôç Geôv. = Ibid.,
col. 134-44.
13. (F. 110V-120V). 'O^iXîa i5'. [Eîç toùç cpQpepdç TiXdTTOVTaç
(pY\iiaq]. = Ibid.y col. 143-54.
14. (F. 121-129). '0|LiiXia le'. Eiç ix\\f (Tvjjucpopàv Tfjç TTÔXeuuç 'Avno-
Xeiaç. = Ibid., col. 153-62.
15. (F. 129^-139). 'OjuiXia iç'. Eiç tô dTToaToXiKÔv pr|TÔv TTaûXoç
béaiuioç "\x\ao\) XpicTToû. = Ibid., col. 161-72.
16. (F. 139-147). '0|uiXîa iZ:'. Eiç toùç dpxovTaç toùç Trapd toû pao*i-
Xéuuç Geoboaiou dTioaTaXévTaç. = Ibid., col. 171-80.
17. (F. 147-153). '0|uiXia in'. Eiç Trjv Trpoeiprijuévriv ÙTTÔGecriv Tf|ç
aTdaeujç. = Ibid., col 179-88.
18. (F. 153-160). 'OiuiXîa i0'. Tf) KupiaKfi Tfjç è.maujlo}JLé.vr]<;. = Ibid.^
col. 187-97.
19. (F. 160-168). '0)uiXia k'. Eiç TrjV bmXXaTnv toû pacTiXéoiç. =
Ibid., col. 211-22.
20. (F. 168-175). '0|LiiXia Ka'. KaTrix^lc^iÇ Trpôç toùç juéXXovTaç cpiuTi-
leaQai. = Ibid., col. 223.
Les deux feuillets de garde en parchemin contiennent des frag-
ments de droit canon du XIV« siècle : De peccatis iusticie.
Papier ; 175 feuillets ; 0'",297 X O-^j^S ; X VP siècle. Au verso du premier feuillet de
garde, on lit : Ad Martinienses in civitate Lovaniensi (1). Reliure du XVII* siècle;
reau brun estampé; très jolis fers. Sur le premier plat, l'étiquette : Homiliae[sancti
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 218.
206 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Johannis Chrysoslomi ad populum] Antiochenum grece conscriptae per Costerium (1) v
A, XXVIII (2).
1197. (11353). — S. loHANNEs Ghrysostomus. Homeliae ad Antio-
chenos, en grec.
1. (P. 1-580). [Homiliae XXI ad Antiochenos]. = PG., t. XLIX,
col. 15 sqq.
Le texte a été coUationné par Lievens avec divers autres manuscrits,
car p. 1, on lit : Contuli cum antiquissimo codice in memhrana descripto
qui apud D, Vamesium Lovanij servatur, in quo erant conciones XXI
et cum alfero chartuceo valde vitioso in quo erat prima concio et quae-
dam ex aliquot sequentibus excerpta. V2 significat utrumque codicem
Vamesiatium, V. alterum in memhrana, C. chartaceum, Cm. margi-
nem chartacei, et p. 580 : Hactenus cod. Vamesianus in memhrana qui
ut plerisque locis nostrum auxit, ita pluribus ex hoc et auctus et
etnendatus est. Plane autem pro characterum vetustate exspectationem
nostram valde est frustratus, loh, Livineius prid. nativit. Mariae
M. D. LXXVl (3),
2. (P. 581-620). ToO èv dYÎoiç irarpôç rjl^iùv 'luudvvou toû Xpucro-
aTÔjLiou Ttepi |Livr|cri'KaKÎaç f^xoi ôpYfiç xai irepi toû Tràcrri CTTroubf) qpeù-
T€iv ToOç ôpKouç. = PG., t. XLIX, col. 199.
3. (P. 621-659). Toû èv dyioiç Traipôç 'liudvvou dpxie7TiO"KÔTTOu
KuivOTavTivouTiôXeujç toû XpiJO"oaTÔ|Liou eîç Triv irapapoXriv toû tq
ILiupia TdXavTa ôqpeîXovTOç Kai Td éKaTÔv brjvdpia diraiTOÛVTOç. = PG.,
t. LI, col. 17 sqq.
4. (P. 660-683). Toû èv d^îoiç TtaTpôç ri)uujv Miuàvvou dpxieTTicTKÔ-
TTOU KojvOTavTivouTTÔXeiuç TOÛ Xpuo'oOTÔjuou ... XÔYOç ... èv lîi Kai
bibacTKaXia tîvoç x'^9^^ KaXeÎTai jueYdXri épbojudç (4).
Papier; 683 pages, plus sept feuillets de garde; O'^^jâlS X 0%150; XVP siècle.
Sur le troisième feuillet de garde, on lit : Legatum lohannis Douerini, Patricij
Bruxellensis ac canonici Leodiensis. L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque
nationale de Paris se trouve p. 1 et p. 683. Reliure parchemin (5).
(1) Il s'agit sans doute de loannes Costerius, qui fut prieur de Saint-Martin à
Louvain de 1551 à 1559. Voir J. Acquoy, Het Klooster te Windesheim, t. II, pp. 208
et 330 ; t. III, p. 153.
(2) Ce volume a été décrit par H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de la
Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 13, n. 23.
(3) Sur Jean Lievens, voir la notice de L. Roersch, Biographie naâonale, t. XII,
col. 124-28.
(4) MoNTFAUGON, ChrysostoïTii opéra, t. V, col. 525.
(5) Voir une description de ce volume dans H. Omont, Catalogue des manuscrits
grecs de la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 13, n. 21.
I
s. JEAN GHRYSOSTOME 207
1198. (11261). — S. loHANNEs Ghrysostomus. Homeliae ad Antio-
chenos, en grec.
Ce volume contient les XXI homélies dites de statuts. = PG.,
XLIX, col. 15 sqq.
Papier; 93 feuillets, plus 52 feuillets blancs à la fin du volume ; 0°»,285 X0™,122 ;
XVP siècle (1572), car f. 2, on lit : Ex D. lohannis Douuerinj canonici Leodiensis
apographo 1572 descripsit lohannes Livineius, nunc est collegii Societatis lesu
Antverpiae. F. 3, il y a la note : Societatis lesu Antverp. D. P. Au revers de la
couverture, l'ex-libris de la bibliothèque des anciens bollandistes ^ MS. 14.
L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 3 et
I93\ Reliure parchemin (1).
1199. (608-09). — S. loHANNEs Ghrysostomus. Opus perfectum
iper Matthaeum. Prima pars.
1. (F. 2-2^). Tabula evangeliorum et omeliarum eorumdem in
rangelio secundum Matheum citra Xllll capitulum eiusdem per
annum in hoc volumine contentorum.
2. (F. 3-4). Prefacio Aniani ad Oroncium episcopum. = PG.,
t. LVIII, col. 975-78.
3. (F. 4-173). Prima pars operis perfecti lohannis Grisostomi super
Matheum. = PG., t.LVII, col. 13-475.
4. (F. 173v). Epistola Georgii Trapezontii ad Franciscum [Bar-
barum VenetumJ (2).
^ Parchemin ; 174 feuillets ; 0'",315 X 0^,215 ; XV® siècle ; deux colonnes; ancienne
gination i-clxxi; signatures ai-i2. F. 1 et 174'', il y a les notes suivantes de pro-
venance : Est liber hic sancti Martini lovaniensis. — Pertinet ad librariam cano-
nicorum Regularium vallis sancti Martini in opido lovaniensi in de grijmstrate (3).
L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se voitfî. 2% 3 et
173^ Reliure ancienne, veau brun estampé, avec le titre, destiné à être placé sous
corne : Prima pars operis perfecti lohannis Crisostomi. A . XXIII ; traces de
fermoirs.
1200. (506-7). — S. loHANNEs Ghrysostomus. Opus perfectum super
Matthaeum Secunda pars.
1. (F. 1-1 V). Tabula evangeliorum per annum que in hoc volumine
continentur.
2. (F. 2-144). [Secunda pars operis perfecti beati lohannis
Crisostomi super Matheum]. Liber xlvi-lxxxviii. = PG., t. LVII,
col. 475 sqq.
(1) Voir une description de ce volume dans H. Omont, Catalogue des mss. grecs
de la Bihliolhrque royale de Bruxelles, p. 13, n. 22.
(2) Au sujet de celte lettre, probablement inédile, voir Fabricius-Harless, Biblio-
theca graeca, Hamburgi, 1809, t. XII, p. 81, note yy.
208 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 145-151). [Morale Ixxxviii-xc] ex translatioiie Burgundio
NIS(I).
Parchemin; 151 feuillets; O^jSl X 0'",225; XV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; titres courants; signatures. L'estampille rouge, R. F., de la
Bibliothèque nationale de Paris se trouve f.2 et f. 151\ Demi-reliure moderne ; sur
le premier plat, le titre, sous corne, de l'ancienne reliure : Secunda pars operis
perfecti beati lohannis Chrisostomi super Malheum.
1201. (453-54). — S. Iohannes Ghrysostomus. Expositio operis
imperfecti super Mattheuni (2).
1. (F. 3^-4^). Tabula super exposicione operis imperfecti beati
lohannis Crisostomi Constantinopolitani episcopi in evangelio secun-
dum Matheum.
2. (F. 5-190). Exposicio operis imperfecti. = PG., t. LVIII, col. 975
sqq.
Les ff. 1 et 193 contiennent des fragments d'antiphonaire.
Parchemin; 193 feuillets; 0«',34 X 0°',235; XV« siècle; deux colonnes. F. 5, très
jolies capitales et encadrement; titre courant en rouge; ancienne pagination
i-clxxxvi. F. 2, il y a cette note : Liber monasterii canonicorum regularium vallis
sancti Martini in lovanio, et f. 192" : Est liber hic sancti Martini lovaniensis (3).
L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve ff. 3% 4,
190'. Demi-reliure moderne.
1202. (387). — S. Iohannes Ghrysostomus. Expositio super evan-
gelium Matthei.
1. (F. Iv). Tabula evangeliorum que habentur in hoc sequenti libro
beati lohannis Crisostomi super Matheum de opère imperfecto.
2. (F. 2). Prologus beati Iohannis Grysostomi super Matheum de
opère imperfecto. = PL., t. LVII, col. 975-78.
3. (F. 2-1 18). Exposiciones ... super evangelium Mathei. Gap. 1-28.=
Ibid., col. 977 sqq.
A remarquer la rubrique du f. 70^' : Hic deficiimt capitula ab octavo
capitulo usqne ad decimum nonum capitulum et in fine a vicesimo
. quarto capitulo usque ad vicesimum octavum id est ultimum capitulum.
Parchemin; 118 feuillets; 0™,335 X 0°',225; XV« siècle (1453), car f. 118, il y a
cette note : Eocplicit secunda pars expositionis beati lohannis Crisostomi super
Matheum operis imperfecti 1453. Deux colonnes, initiales rouges et bleues; f. 2,
capitales et encadrements ; titre courant. Ce volume provient de Gorsendonck, car
1
(1) Sur ce fragment de la version de S. Jean Ghrysostome, par Burgundio,
cf. Fabricius-Harless, Bibl. graeca, 1802, t. VIII, p. 448, 555.
(2) Bien que ce traité ne soit pas de S. Jean Ghrysostome, à l'exemple de tous les
éditeurs, nous ne le séparons pas de Ténumération des œuvres du grand docteur.
(3) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 218.
1
I
s. JEAN GHRYSOSTOME 209
f.US, on lit: Isle liber pertinel monasterio de Korssendonck prope turnout, et sur
une étiquette collée sur le plat intérieur : Me liber pertinel béate Marie semper
virginis in Korssendonck prope lurnhoul, X.I. L'estampille rouge, R. F., de la
Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 118\ Reliure ancienne, veau
racine et estampé de petits fers Ihesus, Maria,
1203. (11.989). — S.IoHANNEs Chrysostomus. Homeliae, en latin (1).
1. (F. l-2v). Omelia domni Anselmi Gantuariensis archiepiscopi. =
PL., t. GLVIII, col. 641-49. ^
2. (F. 2^-14^). [Homeliae S. Bernardi super Missus est]. = PL.,
t. CLXXXIII, col. 55-88.
3. (F. 14V-15). [Epistolae].
4. (F. 15^-153). Omeliae sancti Iohannis episcopi Gonstantino-
politani.
a) (F. 15^-24). De superscriptione psalmi [quinquagesimi]. = PG.^
t.LV, col. 565.
• b) (F. 24v-33v). EiusDEM in ipsum quinquagesimum psalmum.
c) (F. 33^-35). De psalmo GXXII. = Ibid., col. 351.
d) (F. 35-36V). De psalmo GL. = Ibid., col. 495. ^
e) (F. 36V-37V). Omelia in lob.
f) (F. 37^-40). De ascensione Helie.
g) (F. 40-40V). In natalem Ghristi.
h) (F. 44^-45). Omelia de tribus pueris.
i) (F. 45-46). Omoelia de sancta Susanna.
k) (F. 46-52). Omoelia de proditione ludae. = PG., t. XLIX,
col. 373.
/) (F. 52-60^). De cruce et latrone. == Ibid., col. 399.
m) (F. 60V-63V). De cruce dominica. = PG., t. L, col. 815.
n) (F. 64-69^). De ascensione Salvatoris. = Ibid., col. 411.
0) (F. 69^-75). De penthecosten. = PG., t. LI, col. 803.
p) (F. 75-77^). De nativitate Domini.
q) (F. 77v-83v). Iterum de nativitate Domini.
r) (F. 84-85). DeLazaro ressuscitato.
s) (F. 85-92V). De Gananea. = PG., t. LI, col. 449.
t) (F. 92^-94). In evangelio secundum Mattheum.
îi) (F. 94-98). De principibus Marci.
V) (F. 98-102^). In Luca evangelista.
îv) (F. 102^-105^). In lohanne evangelista.
X) (F. 105^-106^). De recipiendo Severiano episcopo. = Ibid.,
col. 423.
y) (F. 107-112). Severiani sermo de pace cum susceptus esset ab
episcopo lohanne. = Ibidy col. 425.
h
(1) Voir la note 1 de p. 211.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. H. 14
210 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
z) (F. 112-114V). Omeliade eruditione discipline.
a) (F. 114^-118). Omelia ad Eutropium. = Ihid., col. 391.
P) (F. 118-120^). EiusDEM cum de expulsione élus ageretur. = Ihid.j
col. 427.
t) (F. 120^-126^). EiusDEM ad Theodorum monachum. = PG.,
t. XL VII, col. 277.
6) (F. 126V-129). De militia spiritali.
€) (F. 129.131V). De militia christiana.
t) (F. 131V-135V). De paire et duobus filiis.
n) (F. 135V-136). Eiusdeni ad neophitos.
0) (F. 137). De reversione eius ex Asia. Inc. mutil. Vestra autem
dilectio cotidie angmentabatur (1). = Ibid., col. 429.
i) (F. 137-138^). Post exilii prioris reditum. = Ibid., col. 431.
k) (F. 138^-14^). Eiusdem omelia de fide in Christo.
X) (F. 14^-152). Quod non leditur homo nisi a semetipso. = Ibid.,
col. 459.
5. (F. 153-173). Eiusdem sahcti Iohannis de cordis compunctione
liber. = Ibid., col. 393.
6. (F. 173^-194). Eiusdem de reparatione lapsi.
7. (F. 194v-195v). Epistola sancti Hieronimi ad Vigilantium de
Origene. = PL., t. XXII, col. 602-6.
8. (F. 195^-200). Item epistola adversus Vigilantium hereticum. =
PL., t. XXIII, col. 337 sqq.
9. (F. 200-200^). Explanatio sancti Hieronimi de anticristo inDanihel
prophetam. = PL., t. XXV, col. 569 sqq.
10. (F. 200^-202). Explanatio sancti Hieronimi in Danihel. -=
Ibid., col. 577 sqq. (cap. xu).
11. (F. 202-202V). Epistola sancti Hieronimi presbiteri ad Eusto-
chium virginem. = PL., t. XXIl, col. 416, n. 30.
12. (F. 202^-204). Omelia de filio prodigo et de illo qui semper cum
pâtre fuit.
13. (F. 204-206). Omelia sancti Gregorii pape ad Secundum. =
PL., t. LXXVI, col. 1075 sqq.
14. (F. 206-206-v). Oratio sancti Augustini. Inc. Homo quidam, ait
Dominus. Des. mutil. et altéra die quasi tempore...
Parchemin; 206 feuillets; 0'",338 X 0^195; X« siècle, sauf les feuillets 1-25 qui
sont du XIIP ; signatures e-p. F. 1 et 206''; il y a la note : Liber sancti Gilleni in
Cella (2). Ce volume a été acquis en 1888 de la bibliothèque de sir Thomas
Phillipps, dans laquelle il portait les nn. 379^ et 1387. Reliure moderne, cuir et
toile.
(1) Il manque les homélies XXXV et XXXVI, à cause des feuillets arrachés.
(2) Cf. A. PoNCELET, S. J., Annales de l'abbaye de Saint-Gliislain, p. 367.
s. JEAN CHRYSOSTOME 211
1204. (1258-59). — S. Iohannes Ghrysostomus. Homiliae(l).
1. (F. 1-lv). Tabula omeliarum xl lohannis Grisostomi.
2. (F. 2-5). Omilia prima ... in recommendacionem beati Pauli
apostoli (2).
3. (F. 5-24). Omelia secunda, tertia, quarta, quinta, sexta, septima.
I^K 4. (F. 24-39^). Omelia ... de superscriptione psalmi quinquagesimi
^^Ç-ima et secunda. = PG., t. LV, col. 565-88.
5. (F. 39^-43). Omelia in natali Machabeorum martirum. = FG.^
t.L, col.617 sqq.
16. (F. 43-44). Omelia de tribus pueris (3).
[7. (F. 44-45). Omelia de psalmo GXXII°. = PG., t. LV, col. 351 sqq.
[ 8. (F. 45-46^). Omelia de psalmo centesimo quinquagesimo. ==
hid., col. 495.
9. (F. 46^-47). Omelia in lob.
10. (F. 47-49). Omelia de ascensione Helye.
11. (F. 49-49^). Omelia de sancta Susanna.
12. (F. 49V-54V). Omelia de proditione lude. =- PG., t. XLIX,
col. 373 sqq.
13. (F. 54V-59). Omilia de cruce et latrone. = Ihid., col. 399.
14. (F. 59-61). Alla omelia de cruce et latrone.
15. (F. 61-63V). Omelia de cruce dominica. = PG., t. L, col. 815
sqq.
16. (F. 63^-68). Omelia de ascensione Domini. = Ibid., col. 411.
17. (F. 68-7 1^). Omelia de penthecoste quinta décima. = PG.,
T, col. 803.
18. (F. 71^-73^). Omelia de nativitate Domini nostri Ihesu Ghristi.
19. (F. 73^-78). Omelia de nativitate Domini et lohannis Baptiste ...
e solsticiis et equinociis.
20. (F. 78-79). De Lazaro resuscitato.
21. (F. 79-85). De Ghananea. = Ihid., col. 449.
22. (F. 85-86V). Omelia in evangelium secundum Mattheum.
23. (F. 86^-89^). Omelia de principiis Marci evangeliste.
24. (F. 89V-93V). De divite et Lazaro.
25. (F. 93^-96). Omelia in lohannen Baptistam.
26. (F. 96-96^). Omelia de recipiendo Severiano episcopo. = PG.,
t. LI, col. 423.
. (1) Sur les versions latines des homélies de S, Jean Ghrysostome au moyen âge,
▼oir l'article de Looshorn, dans Zeilschr. f. kalh. Théologie, t. IV, 1880, p. 788-93.
(2) Cette homélie et les six suivantes, dont la traduction est l'œuvre d'ÂNiANUs,
sont publiées PG., t. L, col. 470-514.
• (3) Cette homélie, ainsi que celles nn. 9, 10, 11, 14, 18, 19, 20, 23, 24, 25, 28, 29,
38^, 40,41, est inédite dans les versions latines du moyen âge.
h
31 a
212 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
27. (F. 96^-97^). Sermo Severiani episcopi cum susceptus esset a
lohanne episcopo. = Ibid., col. 425 (1).
28. (F. 97^-101). Omilia de ieiuniis et geneseos.
29. (F. 101-102^). Omelia de eruditione discipline.
30. (F. 102^-106). Omelia ad Eutropium. = Ibid., col. 391.
31. (F. 106-107^). Omelia Ioannis Grisostomi cum de expulsione
eius ageretur. = Ibid., col. 427.
32. (F. 107^-1 12v). Omelia ad Theodorum monachum.
33. (F. 1 12^-1 14^). Omelia de militia spiritali.
34. (F. 114^-116^). Omelia de militia christiana. .
35. (F. 116^-1 19v). Omelia de pâtre et duobus filiis.
36. (F. 119V-122V). Omelia ad neophitos.
. 37. (F. 122^-125). Omelia de turture. = PG., t. LV, col. 599.
38. (F. 125-127). Omelia cum de Asia reversus est Gonstan-
tinopolim lohannes. = PG., t. LI, col. 429.
39. (F. 127-128). Omelia post exilii prioris red'dum.= Ibid., coL 439.
40. (F. 128-129V). Omelia de fide in Ghristo.
41. (F. 129^^-140). Omelia de eo quod nemo leditur nisi a seipso. =
Ibid., col. 459 sqq.
Les feuillets 14^-142^ sont blancs.
42. (F. 143-144). Omilia de eo quod ... patientia pauperum non
peribit in fmem.
43. (F. 144-145^'). Omelia de eo ... Gantate Domino canticum novum.
44. (F, 145^-147). Omelia de eo ... Fiat pax in virtute tua.
45. (F. 147-148). Omelia de ... non in eternum irascaris.
46. (F. 148). Omelia de ... Quis est homo qui vult vitam.
47. (F. 149^-150^). De eo quod scriptum est : Non intres in iudicium
48. (F. 150^-151^). De eo ... Narrabo omnia mirabilia tua, Domine
49. (F. 151^-152^). De eo ....Dirige me in veritate tua.
50. (F. 152^-153^). De eo ... Redime.me, Domine.
51. (F. 153v-154v). De eo ... Domino votum vovit lepte.
52. (F. 155-155^). De eo ... Potestatis et pacis eius non erit finis.
53. (F. 155-156^). De eo ... Gaude Syon, ecce rex tuus venit.
54. (F. 156^-157^). De eo ... Descendit sicut pluvia in vallem. .
55. (F. 157^-158^). De eo ... Bonitatem fecisti cum servo tuo.
56. (F. 158^-160). De eo ... Ecce vir oriens.
57. (F. 160-160^). De eo ... Domine Deus meus, in eternum confi-
tebor tibi.
58. (F. 160^-16 Iv). De eo ... Domine, si peccavit in me frater meus.
59. (F. 161^-162). De eo ... Dominus illuminatio mea.
J
(1) Ce discours est ,1e sermon, n, 149 de S. Pierre Chrysologue. Cf. Zeitschr. f.
kath. Théologie, i.m,t^7^,ç^œi
s. JEAN CHRYSOSTOME 213
60. (F. 162-164^). Exposicio tocius psalmi nonagesimi.
61. (F. 164^-165). De eo ... Exaudi me, Domine.
62. (F. 165-166). De lapsu primi hominis.
63. (F. 166-168^). De Adam et Eva.
64. (F. 168^-171). De eo ... Quis exurget mihi adversus malignantes.
65. (F. 171-172). De sancto David ubi dicit : Quis sum ego, Domine
mi.
66. (F. 172-174). De eo ... In proximo es, Domine.
67. (F. 174-175). Expositio symboli.
68. (F. 175-177). Expositio orationis dominice.
69. (F. 177-178^). Alia exposicio symboli.
70. (F. 178^-181). Exposicio totius psalmi XXII.
71. (F. 181-182^). De lectione evangelii ... Nolite esse sicut ypocrite.
Parchemin; 182 feuillets, plus six de garde; 0"»,292 X 0°»,20; XVe siècle; deux
colonnes; initiales rouges et bleues; ancienne pagination en rouge i-clxxxiii,
signatures ai-d^. Au second feuillet de garde, on lit ; Liber domus canonicorum
regularium vallis sancti Martini in Lovanio ; f. 821 et au verso du cinquième feuillet
de garde à la un: Est liber hic sancti Martini lovaniensis (1). Demi-reliure moderne,
au dos, le titre doré : B^^ Chrysostomi homeliae variae, XVsaec. ; plus bas, le chiffre
couronné de Léopold P'.
1205. (1314-20). S. loHANNEs Ghrysostomus. Homiliae.
1. (F. 1^-2). Table des matières.
2. (F. 3-42^). [Omelie varie]. — Ce sont les numéros 42-71 analysés
dans le volume précédent 1258-59.
3. (F. 43-43^). Epistola Aniani ad Evangelum presbiterum de
laudibus sancti Pauli. = F. G., t. L, col. 470.
4. (F. 43v-64v). Liber sancti Iohannis Grisostomi de laudibus beati
Pauli apostoli. = Ihid., col. 470-514.
5. (F. 64v-76v). Tractatus eiusdem qaod nemo potest ledi nisi a
semetipso ledatur. = PG.^ t. LI, col. 459.
6. (F. 76v-100v). Les homélies nn. 4, 6-10 du volume précédent,
n. 1258-59.
7. (F. 100v-1^7v). Homélies nn. 22, 23, 25, 29, 30-40 du volume
précédent, n. 1258-59.
8. (F. 137^-161^). Omelia eiusdem de reparatione lapsi.
9. (F. 161^-184). Omelia eiusdem de cordis compunctione. = PG.,
t. XLVII, col. 393.
10. (F. 184-185^). Quaedam ammonitio eiusdem.
Parchemin; 185 feuillets; 0'",28 X 0"", 185 ; XV« siècle; deux colonnes. Ancienne
pagination i-clxxxiii. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris,
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 218.
214 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
R.F.fSe trouve f.3 et f.l85\ Demi-reliure moderne, dos en maroquin brun, avec le
titre doré : B'' Clirysostomi homeliae variae; plus bas, le chiffre couronné de
Léopold P'.
i
I
1206. (10787-90). — S. Iohanne& Ghrysostomus. Homeliae.
1. (F. iv). Index.
2. (F. 2-18^'). Liber beati Iohannis Grisostomi quem in exilio consti-
tutus confidenter scripsit : Qiiod nemo potest ledi ah aliis nisi prius
a seipso ledatur. = PG., t. LI, col. 459.
3. (F. 19-22). [Eiusdem] de penitentia.
4. (F. 22-54^'). Libellus Iohannis Grisostomi de reparatione lapsi,
5. (F. 54v-55v). Epistola Aniani ad Evangelum presbiterum. = PG.,
t. L, col. 470.
6. (F. 55^-85). Liber sancti Iohannis Grisostomi de laudibus Pauli. =
ZèîW., col. 470-514.
7. (F. 85). Antienne et oraison de S. Paul.
Parchemin; 85 feuillets; 0"',228 X 0^165; XV« siècle (1465), car f. 1% on lit:
Anno Xim.lxv". F. 1^, il y a la note : Liber sancti Laurentii prope et extra muros
leodienses, avec la cote : MM, 2-11. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre
doré : loan. Chrysostomi opéra quaedam, reproduit à l'intérieur sur une étiquette
en maroquin rouge ; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1207. (IL 952). — S. loHANNEs Ghrysostomus. De laudibus S. Pauli.
1. (Feuillet de garde). Fragment de missel, du X« siècle.
2. '(F. 1-2^). Epistola Aniani ad Evangelum presbiterum. = PG.,
t. L, col. 470.
3. (F. 3-54). Liber sancti Iohannis Grisostomi de laudibus beati
Pauli apostoli. = Ibid., col. 470-514.
4. (F. 54-57^). De papa Gregorio VL« qui ante dictus est Gratia-
nus (1).
5. (F. 58-59). De muliere maleficiis imbuta (2).
6. (F. 59-60). De iuvene qui anulum sponsalitium digito statue eree
composuit (3).
7. (F. 60-62V). De visione Karoli imperatoris (4). .
8. (F. 62v-63v). De vaticinio régis Eduwardi (5).
(1) Sous ce titre, il y a les ch. 22-25 du livre XXVI du Spéculum historiale de
Vincent de Beauvais.
(2) Ibid., cap. 26.
(3) Ibid., cap. 29.
(4) Cf. supra, p. 5, et surtout les récentes études de R. Poupardin, Le Royaume de
Provence sous les Carolingiens, Paris, 1901, p. 324-32, et de W. Levison, Kleine Bd-
iràge zu Quellen der frânkischen Geschichte, Neues Archiv, t. XXVII, 1901, pp. 399-
408, 494-502.
(5) Spéculum historiale, cap. 20.
I ......... „.
^m 9. (F. 63^-65). De quodam imperatore Henrico nomine (1).
^m 10. (F. 65-95). Magistri Hugonis de medicina anime. = PL.,
K GLXXVI, col. 1183 sqq.
^m 11. (F. 95-96). [De Maurilio monacho Fiscanensi]. — De Beren-
^ario.
12. (F. 96 et 142^-143). Versus Hildeberti episcopi. [Epitaphium
Berengarii]. = PL., t. CLXXI, col. 1396.
13. (F. 96^-109). [Hugo de Folieto]. Libellus ad socium volentem
Dubere. = FL., t. GLXXVI, col. 1201.
14. (F. 109^-137). Do cedro et passeribus qui in ramis cedri nidi-
ficant. = PL., t. CLXXVII, col. 26-55.
15. (F. 137-1 39^). [Chrysostomus]. De eo quod scriptum est in
psalmo XXXIII : Quis est homo qui vult vitam.
16. (F. 139v-142v). [Chrysostomus]. De symbolo. Lnc. Super fabri-
cam totius ecclesie nihil aliud in fundamento ponunt.
17. (F. 143-143V). [Contra Berengarium].
18. (F. 143^-144). De confessione in ultimis positorum.
19. (F. 144v). Index.
■ Parchemin; 144 feuillets, plus un de garde; O^'jSS X O'^jl^â; XIIP siècle; très
jolies initiales; signatures a-r. F. 1 et 144, il y a la note : Liber sancte Marie de
Camberone (2), et f. 144% l'ex-libris Sir T. P. Middle Bill 347 . Reliure moderne,
chagrin brun estampé; sous corne, l'ancienne étiquette entourée de cuivre:
^pistola beati Aniani ad Evangelum presbiterum, et, en relief, l'inscription : Regia
ibl. Belgica.
1208. (II. 1015). — S. loHANNEs Chrysostomus. Commentum in
istolam ad Hebreos.
1. (F. 2v). Pater jioster, en grec et en latin.
2. (F. 3-108). Commentum sancti Iohannis episcopi Constantinopo-
iitani in epistolam ad Hebreos ex notis editum post eius obitum a
Constantino presbitero antioceno et translatum de greco in latinum
a MuciANO scolastico. = PG., t. LXIII, col. 237 sqq. Des. mutiL Siqui-
dem in causa fidei, fuge illum et évita ... — La lacune est annoncée
par le scribe lui-même dans les vers suivants :
Huius lectorem certum volo corporis esse
Propositi tantum finem sermoilis abesse.
Parchemin; 108 feuillets; 0°',324 X 0"",242; XIP siècle; deux colonnes; très
(elles lettrines, celle du f. 3^ lient toute la page et est relevée de curieux dessins;
jgnatures i-xiv. F. 2*, il y a deux fois la note : Liber sancti Martini lornacensis (3),
,(1) Ibid., cap. 18 et 19.
1(2) Cf. Sanderus, liibl. belg. man., part, i, p. 352.
(3) Voir d'Herbomez, Les Manuscrits de l'abbaye de Saint-Martin de Journal
aujourd'hui conservés à la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 15.
216 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
ainsi que f. 108^ L'ex-libris Sirl. P. Middle Hill se trouve f. 1. Ce volume a été
acquis par la Bibliothèque royale en 1888 pour fr. 100. Reliure moderne, veau
estampé, avec l'inscription : Regia Bihl. Belgica.
1209. (IL 1146). — S. loHANNES GiïRYSosTOMUs. De dignitate sacer-
dotii.
1. (F. 1). Index.
2. (F. lv-42v). Liber dialogorum sancti Iohannis Grisostomi Gon-
stantinopolitani et sancti Basilh Gesariensis episcopi collège beati
Gregorii Nazianzeni de dignitate sacerdotii. == PG., t. XLVII,
col. 623 sqq. Des. mutil. ut illis quidem qui hoc...
2. (F. 43-45). AuGUSTiNus de bona morte. = PL., t. XIV, col. 539 sqq.
3. (F. 45-51V). Vita Symeonis sancti heremite. = BHL., n. 7763.
4. (F. 51v). Versus.
hic. Transit in heredem prias ille prior Ludovicus.
Des. Hinc magis elegi pauper inesse gregi.
5. (F. 52-60). Divers extraits des Pères, formant une sorte de
bestiaire.
6. (F. 61-81^). Vita sancti Servatii Tungrensis episcopi et confes-
soris. = ^JÏL.,n. 7617.
7. (F. 81V-88). Vita et passio sancti Mengoldi martiris. = BHL,
n. 5879.
8. (F. 88V-95V). Psalterium.
9. (F. 95^-96). [Iagobus Vitriacus. Historia orientalis] (1).
10. (F. 96-99). [Iagobus Vitriacus]. — Extraits.
11. (F. 99-100). Miraculum de quadam yconia Domine nostre que
a mamillis et deorsum carne induta liquorem ex se emittit que
peruncti infîrmi sanantur (2).
12. (F. 100). Miraculum de quadam ymagine lapidea domine
nostre stupendum et mirabile.
13. (F. 100-101^). Epistola ab imperatore Gonstantinopolitano
Balduini Hainoensis comitis filio omnibus amicis suis fideliter
missa (3).
On lit aussi, f. 101^, cette note : Anno Domlni 1580 sexta die aprilis
circa sextam a prandiofuit terre motus magnus.
Parchemin; 101 feuillets; 0°',282 X O'^jlG? ; XIIP siècle; deux colonnes; quelques
lettrines; initiales rouges et vertes. F. 60% on lit : Liber sancte Marie dç Àlna, et
i
(1) C'est le début du livre III Historiae orientalis de Jacques de Yitry, cf. Mar-
TENE et Durand, Thésaurus novus, t. III, p. 269.
(2) Cf. codex n" IL 1064; miracle de Notre-Dame à Sardenay.
(3) Publiée par Martene et Durand, Tlies. Ânecd., t.. I, p. 821. Voir plus haut,
p. 53, n. 981 (21887).
s. JEAN GHRYSOSTOME ^17
f. 101^ : Hic liber Âlnae conventus virginis almae. F. 1, il y a la cote 4728
Ph[illipps]. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Car-
tonnage (1).
1210. (2994-3002). — S. Iohannes Ghrysostomus. Opéra.
1. (F. 1-7^). De diversisdifferentiishominum. -
2. (F. 8-9). Prologus Leonardi Aretini in librum Basil ii de institu-
tione iuvenum (2).
3. (F. 9-21^). Basilii Gaesariensis liber de studiis liberalibus ad
suos nepotulos.
4. (F. 21^-42^). Praefatio Guarini * Veronensis in librum Plutarchi
philosopiii instituions Trayani imperatoris de liberorum puerorum
educatione (3).
Le feuillet 43 est blanc.
5. (F. 44-49). Recommendatio celle et heremi a Fran[gisgo]
Pe[trargha] (4).
6. (F. 49-61). Gonsolaloria eiusdem ad quendam monachum Gysler-
ciensem olim socium suum in seculo (5).
7. (F. 61^-119^'). De ocio religiosorum eiusdem ad Garlhusienses (6).
8. (F. 120-125^). [De similitudinibus religiosorum] .
Le feuillet 126 est blanc.
9. (F. 127-155). Omelia beati Iohannis Grisostomi ... quod nemo
potest ledi nisi a seipso. = PG.^ t. LT, col. 459 sqq.
10. (F. 155-193). Liber ... sancti Iohannes Grisostomi de compun-
ctione. = P6^., t. XL VII, col. 393.
11. (F. 193v-198v). Sermo beati Iohannis Grisostomi de penitentia.
12. (F. 199-207). [De similitudinibus penitentie].
Les deux feuillets de garde, en parchemin, contiennent des frag-
ments d'un rouleau des morts, daté de 1426, avec la mention de
plusieurs couvents de Bruges.
Papier, filigrane de la tête de bœuf surmontée de la croix ; 207 feuillets, plus
cinq de garde ; 0"",145 X 0'«,105; XV« siècle (1443, cf. f. 42^). F. 207% il y a la note :
In libro vite scribi Cornélius orat
Qui sibi proficere libros scribendo laborat.
(1) Ce volume est décrit dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Brux., t. II, pp. 506-7.
(2) Sur l'édition de ce traité de Laurent Bruni, voir Fabricius-Mansi, Bibl. lat.
med. et inf. ael., t. II, p. 293.
(3) Cf. Fabricius-Harless, Bibliotheca graeca, t. V, 1796, p. 204.
(4) On ne retrouve pas ce morceau dans les éditions des œuvres de Pétrarque.
C'est peut-être une pièce, assez courte du reste, inspirée par son traité De Vita
solilaria.
(5) Voir Francisci Pelrarchae opéra omnia, Basileae, 1554, p. 952 sqq.
(6) Cf. ibid., p. 331-64. .
I.
218 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Sur le second feuillet de garde, on lit : Liber ecclesie sancti Remacli in Slabulaus,
et Liber monasterii sancli Remacli Slabulensis. Reliure ancienne restaurée; veau
brun estampé ; traces de fermoirs.
1211. (285-87). — S. loANNEs Chrysostomus. Opéra.
1. (F. Iv). Table.
2. (F. Iv). Versus.
Inc. Sermo poetalis usus est grammaticalis.
Des. Ut tribuat munus tibi perpetuum Deus unus.
3. (F. Iv). Explication des tables des évangiles.
4. (F. 2-2^). Table des évangiles pour le propre du temps et des
saints.
5. (F. 3-136^'). Secunda pars operis perfecti beati Iohannis Criso-
STOMi super Matheum. Liber xlvj. = PG.^ t. LVIIl, col. 475.
6. (F. 136V-137). Quedain epistola Georgii Trapezuntii translatons
operis beati Iohannis Grisostomi suprascripti (1).
7. (F. 138). Prefatio Lilii Tifernatis oratoris eximii in sermones
beati Iohannis Grisostomi super lob et in sermones eiusdem de peni-
tentia ab ipso ex greco in latinum traductas ad felicis memorie
domnum Nicholaum papam quintum dévote directas (2),
8. (F. 138-193^). Sermones beati Iohannis Grisostomi de patientia
et de penitentia.
9. (F. 193^-223). Dyalogi eiusdem beati Iohannis Grisostomi Gon-
stantinopolitani episcopi collège beati Gregorii Nazianzeni de digni-
tate sacerdotii. = PG., t. XLVIII, col. 623 sqq.
Parchemin; 223 feuillets, plus trois de garde; O'^^ôS X 0'°,25 ; XV» siècle (1470),
car on lit, f. 223:
Bis septingenlis et septuaginta sub annis
Christi, sub marlis terna, liber explicil iste ;
De quo laudetur qui Irinus et unus habetur,
Per quem finilur bene quod fieret. Reperilur
item aliter
SFb terna Martis flnltVr hIC eCCe LlbeLLVs.
Deux colonnes ; très jolies lettrines; titre courant; signatures. L'estampille rouge,
aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se voit f. 1^ et f. 223\ Demi-
reliure moderne ; dos en basane rouge.
1212. (886-87). — S. Iohannes Ghrysostomus. Opéra.
1. (F. 3-44v). Liber dyalogorum sancti Iohannis Grisostomi Gon-
stantinopolitani episcopi et sancti Basilii ... de dignitate sacerdocii.=
PG., t. XLVin, col. 623 sqq.
«
(1) Cf. Fabrigius-Harless, Bibl. gracca, t. VIII, p. 552-53.
(2) Cf. Fabrigius-Harless, Bibl. graeca, t. VIII, p. 551.
s. JEAN GHRYSOSTOME 219
Les feuillets 45 et 46 sont blancs.
2. (F. 47-70). Prefatio Lilu Tifernatis oratoris eximii in sermones
et omelias beati loannis Crisostomi super lob ab ipso ex greco in
latinum traductas ad felicis memorie domnum Nicolaum papam
quintum dévote directas. — Sermones beati Iohannis Grisostomi
in lob.
3. (F. 70-123). Sermones eiusdem de penitencia.
Parchemin; 123 feuillets, plus deux de garde en tête et quatre à la fin du volume;
0°>,292 X 0"",20 ; XV* siècle ; deux colonnes ; quelques lettrines ; initiales rouges et
bleues; ancienne pagination i-cxxmi; signatures «i-Zc^. F. 1, on lit : Liber mona-
sterii canonicorum regularium sancti Martini in lovanio ; et f. 65», ainsi qu'au verso
du dernier feuillet de garde : Est liber hic sancti Martini Lovaniensis (1). La cote
A.XXVll de cette bibliothèque a été collée sur le premier plat intérieur. L'estam-
pille rouge, R.F., de la Bibhothèque nationale de Paris se trouve f. 3 et f. 123^.
Ancienne reliure, veau racine et estampé; sur une étiquette placée sous corne et
encadrée de cuivre, on lit : Crisostomus. De laude sacerdocii. Item de patiencia beati
lob.
1213. (2049-50). — S. Iohannes Ghrysostomus. Opéra.
1. (F. Iv). Table des matières.
2. (F. 2-90^). [Aelredus]. Très libri de fructu et excellentia carita-
tis. = PL., t. GXGV, col. 501 sqq.
Les feuillets 91-92^ sont blancs.
3. (F. 93-174). Liber dyalogorum sancti Iohannis Grisostomi Gon-
stantinopolitani et sancti Basilii Gesariensis episcopi collège beati
Gregorii Nazianzeni de dignitate sacerdotii. = JPG., t. XLVIII,
col. 623 sqq.
Papier et parchemin ; 174 feuillets ; 0"',22 X 0°^,145 ; XV** siècle. F. 1, il y a la
note : Iste liber pertinet monasterio de Bethléem canonicorum regularium prope
Lovanium ; f. 2 : Bethléem ; f. 173^ : Pertinet in Bethléem prope Lovanium liber iste.
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R. F., se trouve f. 2 et
f. 174. Reliure ancienne restaurée; veau brun estampé.
1214. (21968). — S. Iohannes Ghrysostomus. Opéra.
Liber secundus super Misere?'e mei Deus. = PG., t. LV, col. 565.
Papier, filigrane de l'étoile à huit rais couronnée; 12 feuillets; 0'°,214X 0°»,145;
XVP siècle. Ce manuscrit a été acquis en mai 1863, à la vente des livres de van
,^ Alstein, à Gand. Broché.
1215. (10468). — S. Jean Ghrysostome. Homélies traduites en
français par Hubert Lesgot.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 218.
220 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1. (Premier et dernier feuillet de garde). Fragments de l'histoire
de Barlaam et loasaph, en vieux-français.
Inc, A esgarde en son corage
Car li caldieu qui ierent sage
Sont devenu mu et taisant.
Des. Bien set Nacor sen est aies
Fali liot de convenance
Sorceus recueure la vengance...
2. (F. Ir3v). Table des matières.
3. (F. 4-4^). Lettre de Jean d'Artois (1) à Sébastien Antoine, abbé
d'Aine, 20 juin 1577 (2).
Le feuillet 5 est est blanc.
4. (F. 6-21 Iv). Première série de vingt-et-une homélies de S. Jean
Ghrysostome " traduict du Latin en François par frère Hubert
Lesgot, Prieur des Chanoines de Saint-Augustin au Bois Seigneur
Isaac (3). „
Les homélies traduites sont : les nn. 1-19, 21 de statuts, PG.,
t. XLIX, col. 15 sqq. et ad illuminandos catechesis 2, ibid., col. 231 sqq.
5. (F. 211v). Approbation de Jean Fromont, doyen de Leuze, en
latin, donnée pour l'impression des homélies ci-dessus (4).
Le feuillet 212 est blanc.
6. (F. 213-444). Deuxième série de vingt-et-une homélies de S. Jean
Ghrysostome, traduites par Hubert Lesgot.
Ce sont les homélies : PG., t. XLVII, col. 953, 963-1015; t. L,
col. 305; t. LUI, col. 23; t. L, col. 335, col. 299, col. 323; t. LXIV,
col. 11; t. L, col. 313, col. 291, col. 277; t. LXXXVIII, col. 1937 ; le
sermon non publié par Migne : 'AvaYKaîov, dYaTTr|Toi dbeXcpoi, |ua0eîv;
cf. PG., t. LXIV, col. 1330; puis t. LXII, col. 234; t. LXIII, col. 557;
t. XLVII, col. 381; t. XLVIII, col. 815; t. LI, col. 131; t. LUI, col. 619;
t.LVI, col. 112.
7. (F. 444). Approbation de Jean Molanus, en latin, pour l'impres-
sion de la version de Lescot (5).
Papier, sauf les deux feuillets de garde, qui sont en parchemin; 444 feuillets ;
0™,284 X 0™,21 ; XVP siècle, car f. 211% on lit la date de 1574. Le timbre rouge de
(1) Sur Jean d'Artois, dix-huitième prieur de Bois-Seigneur-Isaac (1580-1585),
voir WiAERT, Historia famosissimi monasterii dicti a Sylva Domini Isaac, Bruxellis,
1688, p. 145-7.
(2) Cette lettre a été publiée par nous dans les Annales de l'Académie royale
d'archéologie d'Anvers, 1902.
(3) Cf. J. Van den Gheyn, Hubert Lescot, prieur de Bois-Seigneur- Isaac. Notice
bibliographique, Bulletin de l'Académie royale d'archéologie d'Anvers, 1902.
(4) Cette approbation a été publiée, ibid.
(5) Cf. ibid. .
s. JEAN GHRYSOSTOME 221
la Bibliothèque nationale de Paris, aux faisceaux, se trouve f. 3" et f. 444''. Reliure
exécutée très probablement à Bois-Seigneur-Isaac, veau brun estampé avec jolis
fers représentant le briquet de la Toison d'or, la double aigle avec la couronne
impériale et la devise de Charles-Quint : Plus ouUre, un ostensoir (1) avec le
monogramme de la Vierge SiJf et l'inscription Bois S^' Isaac.
1216. (12050-52). — S. Jean Chrysostome. Homélies, en flamand.
1. (F. Iv). Die tafel van desen boeck.
Les feuillets 2-3 sont blancs. . .
2. (F. 3v-4^')' Die tafel van desen boek.
3. (F. 6-82). Sommighe omelien ende sermoenen sinte Iohannis
Crisostomi.
A savoir la version flamande des homélies des dimanches et des
fêtes. .
4. (F. 83-154V). [Omelien Origenis].
5. (F. 154^-158). Een epistole Iohannis des bisscops die hij screef
fotten bisscop Ariacum doen si beide verdreven waren uten den
lande.
6. (F. 158-160V). Een sermoen des bisscops sint Jan Guldemont van
der kersten luden ridderscap.
7. (F. 161-213^). Omelien Leonis derheyligenpaus.
8. (F. 214-238V). Sinte Maximus sermoenen. . .
Parchemin; 238 feuillets, plus six de garde ;'0'",23 X 0™,135; XV® siècle ; très
jolies initiales rouges et bleues. F. 5\ une miniature représentant l'Agneau de Dieu.
F. 1% il y a la noieiDesen boec hoert toeden beslotene cloester van onser liever vrou-
wendale in Valkeribroek datmen heet tôt Façons der ordinen Sinte Âugustijns (2),
et f. 6, au bas de la page: Façons. Reliure, veau racine, à filets d'or; au dos, le titre
doré : Omelien en Sermoenen S. J. Crisostomi; tranche rouge.
1217. (3895-96). — Progopius Gazaeus. Opéra, interprète Baltha-
ZARE GORDERIO (3).
En regard, sur deux colonnes, le texte grec et le texte latin, avec
les titres suivants :
1. (F. 1-247). TTpoKOTTiou FaMou xpicTTiàvoû crocpiOToû tujv €Îç làç
TTapoijuîaç ZaXôjuujvToç èHnïrjTiKUJV èKXoYuùv èiriToiuri, Frocopii Gazaei
christiani sophistae in Proverbia Salotnonis expositionum selectarum
compendium. = FG., t. LXXXVII, col. 1221 sqq.
(1) Allusion au miracle eucharistique du Bois-Seigneur-Isaac, qui eut lieu en
1405. Cf. Hagiographi Bollandiani, Anecdota ex codicibus hagiographicis Iohannis
Gielemans, p. 379-89.
(2) Au sujet de ce couvent de chanoinesses régulières de Saint-Augustin, à
Anvers, voir J. Acquoy, Het Klooster te Windesheim, t. III, pp. 219-23.
(3) Sur Balthazar Gordier, voir Sommervogel, Bibl. de la Compagnie de Jésus, 1. 1,
col. 1438-42, qui pourtant ne cite pas cette version de Procope de Gaza.
11.
222 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 208-411). TTpoKOTTÎou xpicrnavoû crocpicfTOÛ eîç xà dcTjuaTa
Ttùv d(T)LidTUJv èHiiTriTiKiÎJV èKXoYiùv èTTiTOjLir) ànb qpiuvfiç fpriYOpiou
Nùcrcrriç, KupiXXou 'AXeHavbpéiuç, 'QpiYévouç t€ Kai OiXuuvoç xoû
Kap7Ta0iou, AiroXivapiou, Eùcrepiou Kaicrapeiaç Kai éiépiuv biacpôpuuv,
Procopii christiani sophistae in cantiea canticorum selectarum exposi-
tionum epitome ex ore Gregorii Nt/sseni, Cyrilli Alexandrini^ Origenis,
Philonis Carpathii, Apolinarii, Eusehii Caesariensis et aliorum diver-
sorum. = Ibid.y col. 1545.
Papier; 411 feuillets; 0»,26 X 0^20; XVIIP siècle; deux colonnes. Reliure
vélin (1).
1218. (9845-48). — Ennodius. Opéra.
1. (F. 1^). Note d' André Sghott sur ce manuscrit.
2. (F. Iv). Table des matières.
3. (F. 2-4^). Dictio Ennodii in natali Laurenti Mediolanensis
episcopi. = MG., t. VII, p. 1-4 (2).
4. (F. 4^-6). Dictio Ennodi quando de Roma rediit. = Ibid., p. 4-6.
5. (F. 6-7). Dictio cuius supra in dedicatione auditorii quando ad
forum translatio tacta est. = Ibid., p. 6-8.
6. (F. 7-10). [Ennodii epistolae]. = Ibid., p. 8-11.
7. (F. 10-11). Praeceptum quando iusti sunt omnes episcopi
cellulanos habere. = Ibid., p. 12-13.
8. (F. 11-14V). [Epistolae]. = iè^U, p. 13-18.
9. (F. 14V-15V). Benedictio cerei. = Ibid., p. 18-20.
10. (F. 15V-28). [Epistolae]. = Ibid., p. 20-40.
11. (F. 28-31). Dictio quae habita est in natale sancti ac beatissimi
papae Epifanii in annum tricensimum sacerdotii. = Ibid., p. 40-45.
12. (F. 31-33). [Epistolae]. = Ibid., p. 45-48.
13. (F. 33-47^). Libellus ad versus eos qui contra synodum scribere
praesumpserint. = Ibid., p. 48-67.
14. (F. 47V-59). [Epistolae]. = Ibid., p. 67-84.
15. (F. 59-78^). Vita beatissimi viri Epifani episcopi Ticinensis
ecclesie. = BHL., n. 2570.
16. (F. 78V-79). Benedictio cerei. = MG., t. VII, p. 109-110.
17. (F. 79V-80V). [Epistolae Ennodii]. = Ibid., p. 110-112.
18. (F. 80^-82). Praefatio quando arator auditorium ingressus
est. = i6«U, p. 112-115.
19. (F. 83-92V). [Epistolae]. == Ibid., p. 115-131.
I
(1) Voir une description de ce manuscrit par H. Omont, Catalogue des manuscrits
grecs de la bibliothèque royale de Bruxelles, p. 14, n. 30.
<2) Nous identifierons les différentes parties de ce volume au moyen de l'édition
de F. Vogel, MGH, Àucl. antiq., t. VII, p. 1-326.
ENNODIUS 223
20. (F. 92v-93v). Petitorium quando absolutns est Gerontius puer. —
Dictio quando Eusebii filius traditus est ad studia. = Ibid., p. 131-33.
21. (F. 93^^-120). [Epistolae et epigrammata]. = Ibid., p. 133-185.
22. (F. 120-124). De vita beati Antoni. = Ibid., p. 185-190.
23. (F. 124-132). [Epistolae et epigrammata]. = Ibid., p. 190-203.
24. (F. 132-141). Panegyricus dictus clementissimo régi Theode-
rico. = Ibid., p. 203-14.
25. (F. 141-169^). [Epistolae et epigrammata]. =i62(^., p. 214-260.
26. (F. 170-173). In patrem quemdam ... oratio ad indices = Ibid.,
p. 260-65.
27. (F. 173-192). [Epistolae et epigrammata]. = Ibid., 265-300.
^ 28. (F. 192-194). Opusculum quintum. = Jbid,, p. 300-304.
29. (F. 194-207). [Epistolae et epigrammata]. = Ibid., p. 304-26.
30. (F. 207^'). In nativitate undecim millium virginum. — Antiennes
et hymnes notées, avec neumes.
Parchemin; 207 feuillets (1); 0'",293 X O-^^Qa ; IX« siècle, diverses mains. F. 1,
onWi'.Ex Ubris Richardi du Pan {%,97, 40, secundae classis, puis: Collegij
Societatis lesu Audomari. F. 1^, il y a la signature: Andréas Schotlus Antverpien-
sis de Societate lesu 1607, puis f. 1^ et f. % la cote >3^ MS. 104 de la bibliothèque
des anciens bollandistes. L'estampille rouge de la Bibhothèque nationale de Paris,
aux faisceaux, se trouve f. 2 et f. 207'. Reliure moderne; veau racine ; au dos, le
litre doré : Ennodii opéra, IX saec, reproduit à Fintérieur sur une étiquette en
maroquin rouge ; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription BibL royale (3).
1219. (IL 1012). — BoETius. De consolatione philosophiae. =
PL., t. LXIII, col. 579 sqq.
Avec glose. Inc. Mos auctorum est operi suos prologos praescribere.
Parchemin; 190 feuillets; 0™,33 X 0™,225; XIV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. l'', une miniature représente Boèce. F. 1, il y a la note : Liber
ecclesie beati Martini Tornacensis (4); puis le volume a appartenu à Sir Thomas
Phillipps, n. 2113 de cette collection. Il a été racheté par la Bibliothèque royale
en 1888 pour fr. 125. Reliure ancienne; ais de bois recouverts de veau brun
estampé, très jolis fers ; sous corne, le titre : Boecius glosatus.
(1) Il manque un feuillet entre les feuillets 150 et 151 et entre les feuillets 154
et 155.
(2) Richard du Pan, chanoine de Saint-Omer, mort en 1614. Cf. Manuscrits de la
bibliothèque de Saint-Omer, dans Catal. gén. des mss. des biblioth. publiq. des
départements, t. III, p. 325.
(3) Au sujet de ce volume, un des plus importants du dépôt, voir surtout
G. Hartel, Magni Felicis Ennodii opéra omnia dans Corpus script, ceci., Vienne,
t. VI, 1882, p. i-im; F. Vogel, MGH., Auct. antiq., t. VII, 1885, p. xxxn-xxxv, et
suriout Cat. cod. hagiogr. bibl. reg. Brux., t. II, p. 384-86, où les Bollandistes ont
heureusement résolu le problème de la signature de Richard du Pan et refait très
complètement l'histoire de ce volume»
(4) Cf. A. d'Herbomez, Les Manuscrits de Saint-Martin de Tournai conservés à la
Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 14.
224 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
I
1220. (II. 2539). — FuLGENTius. Opéra.
. 1. (F. iv). Index.
2. (F. 2-26). Sancti Fulgentii episcopi ad Monimum de praedestî
natione. = FL., t. LXV, col. 151-206.
3. (F. 26-35^). Responsiones sancti Fulgentii episcopi ad obie-
ctiones Trasamundi régis Arriani contra fidem catholicam. = IbicL,
col. 205-24.
4. (F. 35^-44^). Liber eiusdem de misterio mediatoris. = Ihid.,
col. 223-44.
5. (F. 44^-54). Beati Fulgentii de immensitate divinitatis Filii Dei.
= Ihid,, col. 245-68.
6. (F. 54-67^). Sancti Fulgentii episcopi de sacramento dominice
.passionis. = Ibid., col. 267-304.
7. (F. 67v-70v). Epistola eiusdem ad quendam familiarem sibi. =
Ihid., col. 303-11.
8. (F. 70^-76). Epistola eiusdem ad Gallam. = Ihid., col. 311-23.
9. (F. 76-82^'). Liber eiusdem ad Probam de virginitate. = Ihid.,
col. 324-39.
10. (F. 82V-84V). Eiusdem ad eandem. = Ihid., col. 339-44.
11. (F. 84^-86). Epistola sancti Fulgentii ad Eugipium presbi-
terum. = Ihid., col. 344-48.
12. (F. 86-87^). Epistola eiusdem ad Theodorum senatorem. =
Ihid., col. 348-52.
13. (F. 87^-91). Epistola sancti Fulgentii episcopi ad Venantiam. =
Ihid., col. 352-60.
14. (F. 91-102). Libri XXIIÏI per singulos singulis litteris secundum
ordinem diminutis.
Parchemin ; 102 feuillets ; O'^jSSS X 0«',23 ; XIIP siècle: deux colonnes ; superbes
lettrines en toutes couleurs; signatures a-n. F. 1^ et f. 2, il y la note : Liber sancti
Lamberti Letiensis. Ce volume fut plus tard le n. 6244 de la bibliothèque Phillipps,
il a été acquis par la Bibliothèque royale en 1900. Reliure moderne, veau racine ;
au dos, le titre doré : Sancti Fulgentii opéra.
1221. (9850-52). — S. Gaesarius Arelatensis. Homiliae.
1. (F. 1-4, 177-177V). Fragments d'un psautier (f. 1 et 177), titre
d'un sacramentaire saxon et irlandais (f. 2), exercices de plume
(f.3,4).
2. (F. 5-107). Liber sermonum vel adhortationis patrum ad pro-
fectu monachorum (1). = PL., t. LXXIII, col. 851-961.
3. (F. 107-139^). Omiliae sancti Gaesarii episcopi.
a) (F. 107-llOv). Qualiter verbum Dei vel desiderare debeat vel
requiri. ==Pi.., t. XXXIX, col. 2317,
(1) Voir RoswEYDE, Vitae patrum, Antverpiae, 1165, p. 562-625, col. 1, § 39.
s. CÉSAIRE 225
b) (F. 110-114V). Secunda = PL., t. L, col. 841 et t. LXVII,
col. 1056.
c) (F. 114^-117). EiusDEM III. = PL., t. LVIII,col. 869; t. LXVII,
col. 1059.
d) (F. 117-122). Quarta = PL., t. L, col. 844; t. LXVII, col. 1062.
e) (F. 122-123V). Omilia quinta. = PL., t. L, col. 848; cf. t. LXVII,
col. 1089.
f) (F. 123V-125V). Sexta. = PL., t. L, col. 855 ; t. LXVII,
col. 1067.
g) (F. 125V-.130V). VII (1).
h) (F. 130V-134). Octava. = PL., t. LVIII, col. 872; t. LXVII,
col. 1069.
i) (F. 134-137V). Nona (2).
h) (F. 137V-139V). Décima (3).
4. (F. 139^). [Gelasii] decretale de recipiendis et non recipiendis
libris.
Il ne subsiste de ce texte que la rubrique et la première ligne.
5. (F. 140-143^). Exhortatio sancti Gaesarii ad tenendam vel custo-
diendam caritatem. = PL., t. LXVII, col. 1151.
6. (F. 144-1 76^). [Expositio in quatuor evangeliaj (4).
Parchemin; 178 feuillets (car le feuillet 33 est marqué deux fois); 0",270 X 0™,195;
VIP siècle. Cette date ressort de l'inscription suivante ;
HIC LIBER VITA[s] PA
TRV [s]eV vel HVMILIAS SCÎ
CAESARII EPÎ QVOD VENERA
BILIS VIR NOMEDIVS ABBA
SCRIBERE ROG ET IPSV BASIL
SCI MEDARDI CONTVLIT DEVOTVS IN HONORE
SI QVIS ILLV EXINDE AVFERRE TEMPTA
VERIT IVDICIV CVM DEC ET SCO MEDARDO
SIBI HABERE [nOVERIT] (5).
(1) Publiée dans Maxirna Bibliotheca veterumpairum, Lyon, 1677, t. VIII, p. 837,
et plus récemment par Arnold, Caesarius von Arelate, Leipzig, 1894, p. 468-90.
(2) Maxirna Bibl. vet. pair., t. VIII, p. 844.
(3) Md., p. 855.
(4) Ce commentaire a été édité par M. de la Bigne dans Maxirna Bibl. vet. pair.,
t. V. Quelques extraits ont été publiés par M. L. Delisle, Notices et extraits des
manuscrits de la Bibliothèque nationale, t. XXXI, 1884, p. 41-42. Cf. Otto, Corpus
)log., t. VIII, p. 278-324; Th. Zahn, Forschungen zur Geschichte des neut.
moHêy t. II, 1883, p. 31-85; Harnack, Texte und Untersuchungen, 1. 1, p. 97-175.
(5) Comme l'a indubitablement démontré M. L. Delisle, Notices et extraits des
muscrits de la Bibliothèque nationale, t. XXI, p. 35, il s'agit ici de l'abbaye de
lint-Médard à Soissons et de Numidius, qui en était abbé à la fin du VII® siècle.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 15
226 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Ce volume est écrit tout entier en lettres onciales (1), sauf les feuillets 140-143, qui
le sont en caractères lombardiques (2). Le verso du feuillet 4 est occupé par un fron-
tispice très remarquable. Sous une grande arcade dont le cintre est orné de deux
paons à l'extérieur et d'une rosace à l'intérieur, se trouve l'inscription repro-
duite plus haut. " Les contours des lettres ont été légèrement tracés à l'encre noire;
l'intérieur en a été enluminé en rouge, en rose et en vert, couleurs que le peintre a
pareillement employées pour les ornements de l'arcade, pour les paons et la rosace,
comme aussi pour l'enluminure des grandes lettres (3) „. Signatures Q.Il, Q.III,
V-VII, C>. Vilh Q'VIIll, Q.Xl-Q.XlIIl, I, II, Q.lIl-QVIIl. Il manque un feuillet
après lesff. 29, 33bis, 35, 64, deux feuillets après les ff. 74, 75. F. 4, on lit : Liber
sancti Vedasti. Plus tard, ce volume a fait partie de l'ancienne bibliothèque des
bollandistes, comme on le voit, f. 1, parla cote : 0. MS. 10. Le timbre rouge de la
Bibliothèque nationale de Paris se voit f. 5 et f. 176\ Reliure moderne ; veau
racine; au dos, le titre doré qui se trouve aussi à l'intérieur sur une étiquette de
maroquin rouge; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription ^i6Lroî/a/e (4).
1222. (2861-62). — S. Gaesarius Arelatensis. Sermones.
1. (F. 1-118). Horologium eterne sapientie (5).
2. (F. 118-121^). Cursus de eterna sapientia.
3. (F. 122-142^). Sermones sancti Cesarh episcopi ad monachos. =
PL., t. XXXIX, col. 2317; t. LXVII, col. 1056; t. LVIII, col. 869;
t. LXVII, col. 1062, 1089, 1017, puis le sermon Sanctus ac venerahilis
pater ... prope indiscret a suggestione (6); PL., t. LXVII, col. 1069; puis
le sermon Miror, fratres, dominum patrem vestrum (7), PL., t. LXVII,
col. 1154.
Parchemin; 142 feuillets; 0°»,17 X 0™,124; XV« siècle. F. 1, on lit :/*ro domno
Arnoldo Overhofex regularibus conventus rubee vallis; Ad usum fratris Arnoldi
Overhoff in rubea valle professi. L'estampille rouge de la Bibhothèque nationale
de Paris, R.F., se trouve f. 1 et f. 142\ Reliure ancienne restaurée, très jolis fers,
veau brun estampé.
[ui si
(1) Yolr ibid., trois planches de reproduction, en héliogravure, des feuillets 4\
107^ et 144.
(2) Le feuillet 141 a été reproduit ibid.
(3)\D.,ibid., p. 34.
(4) Ce manuscrit a été souvent décrit et étudié. Cf. Rosweyde, Vitae patrum,
Antverpiae, 1615, prolegomenon XXIX, p. lxx ; Fitra., Élude sur les Aclesdes saints,
p. 59-60; L. Delisle, Notice sur un manuscrit mérovingien de Saint- Médard de
Soissons, Revue archéologique, mai 1881 ; 1d., Notice sur un manuscrit mérovin-
gien de la Bibliothèque royale de Belgique, n" 9S50-9852, dans Notices et extraits
DES manuscrits DE LA BIBLIOTHÈQUE NATIONALE, t. XXXI, 1881, 1" partie ; S. LÔWEN-
FELD, Zu den Homiliecn des heiligen Caesarius, Zeitsghr. f. Kirchengeschichte, t. VI,
1883, p. 60-62; Ad. Harnack, Dcr angebliche Evangelien-Commenlar des Theophilns
von Antiochien, p. 159162, Texte und Uxtersughungen, 1. 1; G. F. Arnold, Caesa-
rius von Arelate und die gallische Kirche seiner Zeit, Leipzig, 1894, p. 1151-52.
(5) Sur cette pièce et la suivante, voir plus haut, p. 174, notes 1 et 2.
(6) Cf. G. F. Arnold, Caesarius von Arelate, p. 468.
(7) i6id.,p.443.
s. CÉSAIRE 227
1223. (15003-48). — S. Caesarius Arelatensis. Sermones.
1. (F. 1-3^). Tabula omnium contentorum inpresenti volumine.
2. (F. 4-9^). Spéculum biblie demonstralivum généalogie domini
nostri lesu Ghristi. Inc. Sciens ego historié sacre prolixitatem (1).
Les feuillets 10-12 sont blancs.
3. (F. 13-42). Viginti sermones seu exhortationes beati Cesarii
Arelatensis episcopi ad monachos. = PL., t. LXVII, col. 1154, 1056;
t. LVIII, col. 869; t. LXVII, col. 1062, 1089, puis le sermon Sanctus
ac venerabilis pater ... prope indiscreta suggestione (2); PL., t. LXVII,
col. 1069; puis les sermons Miror^ fratres^ dominum patrem nostrum;
Sanctus ac venerabilis ... dum se ut cum venia sui (3); PL., t. LXVII,
col. 1067; t. XXXIX, col. 2280, 2285; t. LXVII, col. 1072; puis Fide-
lium exhortatores animarum (4); PL., t. XXXIX, col. 2245, 1931 ; puis
Audivimus ... bonus homo de bono thesauro ; PL., t. XXXIX, col. 2253 ;
t. LVIII, col. 8883 ; puis Admonet vos ... per prophetam : vovete et
reddite (5).
4. (F. 43^). Rubriques du calendrier pour l'année 1445.
5. (F. 43^-48^). Giclus magnus magistri Iohannis de Garlandia
solaris (6).
Le feuillet 49 est blanc.
6. (F. 50-52). Gasus quidam insolitus qui accidit anno Domini
M°cccc°xlvij" descriptus a quodam magistro Reynero rectore scola-
rum in Bruxella (7).
7. (F. 52-54v). Reynerus prescriptus. Historia ... que accidit in
Dordraco in Hollandia.
8. (F. 54^-59^). Pulcherrima et plurimum devota historia de nativi-
late Brixii confessons atque pontificis qualiter venit ad sanctum
Martinum episcopum Turonensem. Inc. Erat vir quidam interritorio
Atrebatensium.
9. (F. 60-64V). Epistola domini Francisci Petrarchi laureati poète
ad donmum lohannem Florentinum poetam de historia Griseldis (8).
ii
(1) Cf. 1. 1 de ce catalogue, nn. 166, 167, 168, 169, 174.
(2) Cf. C. F. Arnold, Caesarius von Ârelate, p. 468.
(3) Ifnd.,p.U3.
(4) /6trf.,p.439.
(5) /6i(/.,p.437.
(6) Cf. Ulysse Robert, De Gerlandi vila et operibus, dans Analecta iuris pontif.,
t.XII, 1873, p. 609sqq.
(7) Ce morceau a été souvent publié, deux fois par le b"" de REiFFEmERG, Mémoires
VÀcadcmie de Bruxelles, t. XIV et Annuaire de la Bibliothèque royale de Bel-
mque, t. III, p. 73-84, ensuite par L. Tross, Magistri Reneri de Bruxella tragoedia,
Hammone, 1848, p. 7-11.
(S) Sous ce titre est donné le traité de Pétrarque, De obcdientia ac fide uxoria,
édité dans Francisci Pelrarchae opéra omnia, Basileae, 1554, p. 670-7. .
K
228 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
10. (F. 65-67). Tractatus venerabilis patris domni Basilii de laude
vite solitarie. = PL., t. GXLV, col. 246-51.
11. (F. 67v-68v). Sermo bonus abbatis Moysi. — Epistolae beati
Magharii abbatis. = PL., t. GUI, col, 451.
12. (F. 69-73^'). Compendium fratris David Garthusiensis. Si vis in
spiritu proficere. Des. iustum est non diligi indignum et nullam reve-
rentiam exhiberi.
13. (F. 73^-79). Sermo primus devoti ac religiosi fratris domni
Martini Bernardi de Tileto ordinis Garthusiensis professi apud
Gandavam super solempnitatem beatissimi patriarche nostri Bru-
nonis. Inc. Euge, dilecti mi, assimilare capree. Des. et moribus yma-
ginem refei'amus.
14. (F. 79-85). Sermo eiusdem et unde supra (1). hic. Ecce iste
venit saliens. Des. Ascensus montium quibus itur in celestem Jérusa-
lem obtinere valebimus, ad quam nos perducat ... Amen.
15. (F. 85-93^). Septem ab eodem Martino [sermonesj editi ad
honorem eiusdem sancti (2). Inc. Qui humiliatus fuerit erit in gloria.
Des. id est amabit eum in regni palatio.
16. (F. 93^-106). Epistola cuiusdam devoti Garthusiensis in Flan-
dria prope Geraldimontem professi que suadet deserere seculum et
religionem intrare (3).
17. (F. 106-111). Religiosi patris domni Pétri Dorlandi Garthu-
siensis domus sancti lohannis Baptiste in Zeelem prope Diest [de
corruptela religionis sancte].
18. (F. 111-115^). Tractatus religiosi patris domni Pétri Dorlandi
Garthusiensis in Zeelem prope Dyest de multiplici conflictu beatis-
simi patris Anthonii contra dyabolum (4).
19. (F. 115^-117). Translatio sancti Anthonii de Gonstantinopoli
ad Viennam. ■-= BHL., n. 613.
20. (F. 117-125). Inventio corporis eiusdem et translatio de par-
tibus orientis in Gonstantinopolim. = BHL., n. 612.
21. (F. 125-129). Alia quedam narratio mirabihs de vita sancti
Anthonii.
22. (F. 129-134V). [Sermo de sancto Antonio]. Inc. Hodie, fratres
carissimi, sacrosanctam memoriam usurpamus.
Les feuillets 135-136' sont blancs.
(1) A la fin de ce sermon, f. 85, il y a la note : Isli prescripti sermones legunlur
ad honorem beatissimi Patris Brunonis in refectorio.
(2) F. 85, in capitulo monachorum.
(3) L'aduesse de la lettre appelle ce chartreux B. G. Hermannus.
(4) Sur Pierre Borland et ses travaux, voir Biographie nationale, t. VI,
col. 131-33. .
s. GÉSAIRE 229
23. (F. 137-138). In libro de viris illustribus de domno Guerrico
quondam monacho Glarevallis. = PL., t. GLXXXV, col. 1058-60.
24. (F. 138-233^). Sermones domni Guarrigi abbatis Igniaci. =
iè/d, col. 11-75,89-514.
25. (F. 234-235). Sermo Pétri Damiani de vigilia beati Benedicti
abbatis. = PL., t. CXLIV, col. 545-48.
26. (F. 235-248). Sermo dévolus beati Bernardini confessons, de
excellentia, virtute et cffîcacia nominis lesu (1).
27. (F. 248-249). [Petrus Damianus]. Exemplum Phinees. = PL.,
t. GXLV, col. 381.
28. (F. 249-250^). Epistola Pétri Damiani. = Ibid., col. 1091-92.
29. (F. 250^-251^). Epistola Pétri Damiani Nicolao pape directa
super incontinentia clericorum. = Ibid., col. 379 sqq.
30. (F. 251V-254V). Epistola Pétri Damiani. = Ibid., col. 819 sqq.
31. (F. 254^-256^). Epistola Pétri Damiani in qua verberum disci-
plina defenditur. = PL., t. GXLIV, col. 415-17.
32. (F. 257). Epistola Pétri Damiani adimperatricem.=i6i(i.,col.446.
33. (F. 257-257^). Epistola Pétri Damiani de anima cum egreditur
a corpore. = PL., t. GXLV, col. 737-38, cap. vi.
34. (F. 258-27 Iv). Epistola venerabilis patris fratris Humberti
quinti magistri ordinis praedicatorum .... de tribus essentialibus votis
religionis (2).
35. (F. 272-282). Tractatus venerabilis viri magistri Theodrighi de
monasterio .... de vicio proprietatis, ad sorores sanctimonîales con-
ventus sancti Egidii Monasteriensis ordinis saneti Benedicti (3).
36. (F. 282^-291). Sermo Pétri Damiani de sancto Matheo evange-
lista .... de sancto Marco .... de sancto Luca .... de sancto lolianne. =
PL, t. GXLIV, col. .783-88; col. 580-83; col. 800-7; col. 857-69 (ce
dernier sermon est résumé).
37. (F. 292-307). Vita sancti Brendani. = BHL., n. 1436.
38. (F. 307-347V). Libellus de tribus regibus. = BHL, n. 5137.
39. (F. 347^-355^). Sermo historiens in laudem vite ac penarum
sanctissimi et serenissimi martyris Laurentii .... editus a disertissimo
domino Petro Dorlando ordinis Garthusiensis.
4^. (F. 355^-360). Sermo secundus de eodem martire typicus ab
eodem Dorlando conscriptus (4).
1) Publié dans I. de la Haye, Sancti Bernardini Senensis opéra omnia, Lugduni,
, t. II, p. 323-34.
(2) Cf. ci-dessus, p. 199, n. 20 et note 4.
(3) Sur Thierry de Munster, cf. WxDmm, Script, ord. minor., 2" édit., p. 219;
FoppENs, Bihl. belg., p. 117-18.
(4) Sur ces deux sermons de Pierre Borland, voir Petreius, Bibl. Carthusiana,
p. 255, n. 29.
230 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
41. (F. 360-361). Tractatulus de Enoch et Helya.
42. (F. 361^-363^). Salve regina ordinatus per sanctum Bonavêi
TURAM doctorem seraphicum.
43. (F. 364). Doctrina salutifera ^ fratre Theodrigo van Munster
relicta. — En flamand.
44. (F. 364^). Figura corporis Christi.
45. (F. 365-365^). Contra célébrantes divina amore lucri tempo-
ralis.
Inc. Qui célébras divina lucri seductus amore.
Des. Perpetuo tenebras Irudaris in inferiores.
46. (F. 366-366V). Recommendatio sacerdotum. = BK, n. 21923.
Inc. Viri venerabiles sacerdotes Dei.
Des. Induat vos Dominus stolam eternalem. Amen.
47. (F. 366-367V). Gonfessio devota pro sacerdotibus secularibus.
48. (F. 367^^-368). Een gheestelicke médecine uten wonden lesu
Christi te putten.
49. (F. 368-371V). Proverbia, en flamand et en latin.
50. (F. 371^-372). [Solinus. Septem mirabilia mundi manufacta].
51. (F. 372-374^). Notes diverses en latin et en flamand, entre
autres diverses notes historiques et météorologiques intéressant la
ville de Bruxelles de 1357 à 1401.
52. (F. 375-377). [Versus] de duodecim salvatoris Christi apostolis
per duodecim lapides pretiosos figuratis.
53. (F. 377-378^'). Hymnes diverses, de martlrihus, de quovis mar-
tire, de duodecim doctoribus, de virginibus.
54. (F. 378^-38 1^). De commemoratione septem principalium
festorum .... edidit Pater Garolus Wilhelmi canonicus regularis in
Syon prope Delfum.
55. (F. 381^'-382v). Dyalogus sépulture Christi contra septem vicia.
56. (F. 382^^-383). Notes diverses.
57. (F. 383). De sancto Gherardo. De venerabili Beda.
58. (F. 383^). Recettes diverses, entre autres contra pidices, contra
pediculos.
59. (F. 384-385). Silvester de Prierio ordinis Praedicatorum in
Aurea Rosa de beatissima Maria Magdalena(l).
60. (F. 385-387^). Aliud exemplum de eadem.
61. (F. 387). [Oratio rythmica ad eandem].
62. (F. 388-390). Tractatus divi Gipriani de revelatione capitis
beati Tohannis Baptiste. = BHL., n. 4293.
63. (F. 390-402^). Epistola prohemialis venerabilis patris domni
(1) Cf. QuÉTiF-EcHARD, Scriptorcs ordinis praedicatorum, t. II, p. 55.
s. GÉSAIRE 231
Pétri Dorlandi Garthusiensis ad prestantissimum virum domnum
lohannem Delfum primum priorem domus béate Marie Magdalene
sab cruce in Lovanio ordinis Garthusiensis in actus mirificos beatis-
simi lohannis apostoli et ewangeliste (1).
64. (F. 402^-421^). De quatuor heresiarchis ordinis praedicatorum
de observantia nuncupatorum apud Suitenses in civitate Bernensi
combustis anno Ghristi M.D.IX (2).
65. (F. 422-423). Petrus Damianus in laudem sancte crucis. =
PL., t. GXLÏV, col. 775-77.
66. (F. 423-432). [Vita S. Hieronymi in eremo]. == BEL., n. 3870,
mais dans ce volume, cette Vie est précédée d[une pièce de vers.
Inc. Qui fui sacre fîdei coruscam
Des. Annuat : supplex pie vota fundam
Tempus in omne.
67. (F. 433-433V). Vita Iheronymi abbreviata. = BHL., n. 3874.
68. (F. 434-434^). Translatio corporis gloriosissimi Iheronymi car-
dinahs presbyteri. = BEL., n. 3878.
69. (F. 435-439). Discessus divi Hieronymi compendio decerptus
ex scriptis Eusebii per Gerardum Moringum sacre théologie licentia-
tum anno 1528 in octobri (3).
Les feuillets 439^-440^ sont blancs.
70. (F. "441-462). [Ghronicon Carthusiae Lovaniensis 1486-1525].
71. (P. 463-463V). Novum miraculum conscriptum a religioso pâtre
*etro DoRLANDo ordinis Garthusiensis professo in Zellem prope
fDiest.
72. (F. 464-465). Notes diverses. De sihijlUs.
73. (F. 465-466^). Vers flamands, sur divers sujets.
74. (F. 466^-467^). Vinum cor hominis letificat. — Vers latins.
75. (F. 467V-468). Proverbes, en latin.
76. (F. 468-470V). Recettes médicales, en flamand.
77. (F. 471-474V). Sermo Alguini abbatis magistri Garoli magni de
indecim oneribus in Isaia descriptis. Inc. Tempus est, fratres charis-
jimi, ut misericordiam et iudicium cantemus Domino.
78. (F. 474v-476v). Sermo magistri Simonis Tornacensis super anti-
►hona 0 sapientia (4).
79. (F. 476^-477). De venerabili sacramento domini Serlonis sermo.
(1) Cf. Biographie nationale^ t. VI, col. 133.
(2) Voir, au sujet de cette pièce et de ses éditions, von Haller, Bibliothek der
"Miceizer-Geschichte, t. III, p. 24.
(3) Au sujet de Moringus, voir Biographie nationale, t. XV, 1899, col. 272-73, mais
îette pièce n'est pas signalée.
(4) Sur Simon de Tournai, voir Foppens, Bibl. belgica, p. 1102.
1
232 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
80. (F. 477^-478^'). De decem plagis Egypti Serlonis abbatis.
81. (F. 478v-483^). Divers sermons. ="'PL., t. LVII, col. 459-62,
.375-78, 367-70, puis de S. Michael et de S. Luca.
82. (F. 483v-485v). [Iohannes Ghrysostomus. De David. De Absaion].
83. (F. 485^-493). [Odonis abbatis] sermones de sancto Nycholao,
de sancto Andréa, in conversione S. Pauli, in festo béate Marie
Magdalene, in cathedra S. Pétri, dominica 3*^ adventus, in octavis
Epiphanie, ad prelatos.
84. (F. 493^-505). Decem pulcerrime omeUe Eusebii Emisseni epi-
scopi ad religiosos (1).
85. (F. 505-518). Sermons divers.
86. (F. 518-523). Sermo Pétri Damiani in exaltatione sancte
crucis. = PL., t. GXLIV, col. 761 sqq.
Papier, divers filigranes, la lettre P, l'écu de France, le gantelet surmonté d'une
fleur, etc. ; 523 feuillets ; 0'°,29 X 0°>,205 ; XVP siècle (1532), car f. 508, on lit la date :
Anno M^C^XXXII" sexta iulii. Les feuillets 471-523 sont à deux colonnes ; il y a un
grand nombre de jolies lettrines ; les arbres généalogiques aux feuillets 4-9'' sont
coloriés; f. 403, il y a une miniature représentant le supplice de quatre hérétiques.
F.l, il y a la note : Carthusianorum Lovanii, puis : Acheté dans une vente publique à
Bruxelles le 1^'' mai 1812. C. V. H. L'ex-libris de G. van Hulthem se voit sur le plat
intérieur de la couverture (2). Reliure du XVn« siècle restaurée ; veau estampé sur
ais de bois; au dos, le titre doré Manu Scripta (3).
1224. (II. 931). — Pelagius. Verba seniorum.
1. (F. lv-96v). Adhortationes sanctorum patrum perfectionesque
monachorum quas de greco in latinum transtulit Pelagius dyaconus
ecclesie romane. = BHL., n. 6527.
2. (F. 96^-98). Epistola sancti Magharu monachi ad filios. = PL.,
t. cm, col. 451.
3. (F. 98-100). De patientia Mariae virginis. = BHL., n. 5528.
4. (F. 100-101). Sermo sancti Augustjni episcopi de misericordia.
Inc. Misericordia, fratres carissimi, peccatorum est remedium.
5. (F. 101-102). Sermo sancti Iohannis episcopi Constantinopo-
litani. Inc. Rogat David ut multum ab iniquitate sua lavetur.
6. (F. 102-103). Admonitio sancti Augustini episcopi ut semper de
peccatis nostris ... cogitemus. = PL., t. XXXIX, col. 1963, sermo 110.
7. (F. 103-121^). Interrogationes et responsiones sanctorum
patrum ... quas de greco transtulit Martjnus episcopus in monasterio
Dumiense. = BEL., n. 6535.
(1) Voir Maxima Bibl. vet. patr., t. VI, col. 656-66.
(2) Cf. Bibliotheca Hulthemiana, t. VI, manuscrits, 1837, p. 2, n. 3.
(3) Sur ce manuscrit, voir L. Tross, Magistri Reneri de Bruxella tragoedia,
PELAGE 233
8. (F. 121v-131v). Revelationes sive miracula que in maiori mona-
sterio contigerunt (1).
9. (F. 131-132). Miraculum de sancto Martino. = PL., t. LXXIX,
col. 1036-38.
10. (F. 132v). Aliud miraculum (2).
Parchemin ; 133 feuillets; 0™,105 X 0™,21 ; XIII» siècle; deux colonnes ; quelques
lettrines rouges et vertes; signatures i-vi. F. 133, il y a la note : Liber sancte Marie
deVillari; f. l,on voit l'ex-libris de Thomas PhilHpps: Sir 2. P. MiddleHilly 323.
Ce manuscrit a été acquis en 1888, pour fr. 40. Reliure moderne, peau de truie
estampée, avec l'inscription : Regia Bibl. Belgica (3).
1225. (1809). — Pelagius. Verba seniorum.
Libri decem et novem de verbis seniorum et sanctorum patrum
quos de greco in latinum transtulit Pelagius dyaconus ecclesie
romane. Extremam vero partem Iohannes subdyaconus transtulit. =
BEL., n. 6527.
Parchemin; 87 feuillets; 0'",27 X 0™,19 ; XIV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. 1, il y a la note : Est liber isle bibliothecae S. Martini in LovaniOy
et f. 86" : Est hic liber bibliothece S. Martini in Lovanio. Demi-reliure moderne ;
dos en basane fauve, avec le titre doré : Pelagii diaconi et loannis subdiaconi dicta
seniorum patrum, XIV^ siècle.
11226. (8733-35). — Pelagius. Verba seniorum.
1. (F. 1). [Vita S. Nicasii]. Fragment.
2. (F. lv-2). Table des matières. . .
3. (F. 2v). [Gompendium vitae S. Albani] (4). — Extrait de la Vie
i S. Martin, pape. ^ . .
4. (F. 3-117). Libri decem et novem de verbis seniorum et sancto-
rum patrum quos de greco in latinum transtulit Pelagius dyaconus
ecclesie romane. = BHL., n. 6527.
5. (F. 117^-120). Ex libris dyalogorum Sevew et Galli de vita sancti
Martini. = BHL., n. 5614.
6. (F. 120V-121). Courts extraits des Vies de S. Polycarpe, S. Prix,
S. Félix, prêtre, S. Alexandre, évêque.
[■^Papier; 121 feuillets; 0'",215 X 0"',135; XV« siècle (1423), car on lit, f. 117 :
ikriptum per f. H. de lui. partim ; finitum anno Domini 1423 XVI die mensis
apr'dis inprofesto palmarum. Ancienne pagination i-cxxnii, qui passe du f. Ixxix
au f. xc. F. 2% il y a la note : Liber monasterii b. Marie in Galilea ordinis canoni-
rum refiularium in Flandria iuxta Âldenardum. Sur le plat de la reliure, on
|(1) Publié dans Mabillon, Ad. SS. 0. S. B., saec. VU, part, ii, p. 391 sqq.
(2) Ce récit a été publié Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, 1. 1, p. 242-44.
i(3) Ce manuscrit a été décrit Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, t. II, p. 528.
(4) Cf. //f/L.,n.201.
234 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
dislingue encore le nom d'Elzeghem (1). Reliure ancienne, ais de bois recouverts
de peau de truie estampée.
1227. (9373). — Pelagius. Verba seniorum.
1. (F. 1). Capitula in libro de exhortationibus patrum.
2. (F. 1-82). Adhortationes sanctorum patrum quas Pelagius dya-
conus ecclesie romane de greco transtulit in latinum. = PL.^
t. LXXÏI, col. 851-1022.
3. (F. 82-82V). Prologus et distinctiones praecedentis libri. = Ibid.^
col. 851.
Parchemin; 82 feuillets; 0'",37 X 0™,255; XV« siècle (1451), car f. 82, on lit la
note : Expliciunt adhortationes sanctorum patrum translate de greco in latinum a
Pelagio ecclesie romane dyacono et lohanne subdyacono, per me vero fratrem Gerar-
dum de Ginghelim monachum ad laudem Dei et utilitatem legentium nutu et licentia
pairis nosiri domini domni Henrici Delhcherais (2) abbatis xxvi huius monasterii
sancti Laurentii ordinis sancti Benedicti iuxta Leodium, hoc, ut cernitur in volu-
mine, uno die, anno tamen revoluto, exscripto ac finito ab incarnatione Domini
milesimo. CCCC". xli'^. penultimo die Âugusti. Unde gracias Deo dicant omnes et
singuli unum Ave Maria legendo in recompensationem laboris et remissionem pecca-
minum, anno administrationis predicti abbatis septimo. Deux colonnes; initiales
rouges et bleues ; titre courant en rouge. Reliure veau racine ; au dos, le titre erroné
reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Aegidius de Roma.
Oculus moralis etc. ; en dessous, les armes de Belgique et la note : Bibl. royale.
1228. (II. 2571). — Gassiodorus. In psalmos.
1. F. 1-160^). Expositio Gasiodori viri eximii a quinquagesimo
psalmo usque centesimum. = PL., t. LXX, col. 357.
2. (F. 160^-161). Adventius Mettensis episcopus (3) Arnulfo Leu-
chorum episcopo.
3. (F. 161). Exemplarlibertatis (4).
4. (F. 161-161V). De Vllmiraculis mundi.
5. (F. 161v). Note sur la fondation du château de Val Richard.
" Anno dominice incarnationis millesimo qîûngentesimo et vicesimo
quarto qui fuit bisextilis in crastino béate Margarete iactata fueruni
prima fundamenta novi castelli supra montem in via vallis Richardi
iussu illustris viri domni Wylhelmi de Manderscheit venerandi abbatis
Stabulensis et Prumiensis (5)^ Cle^nente pajM septimo sedem apostoli-
cam tenente, régnante Carolo quinto imperatore, Erardo de la Marcha
leodiensi presule. — Ego f rater Nicolaus Gerpinensis scripsihec. „
«
(1) Voir plus haut, p. 187 et 191.
(2) Cf. Gallia christiana, t. III, col. 994.
(3) Cf. PL., t. CXI, col. 1141.
(4) Formule de la charte d'affranchissement pour un serf entrant dans le clergé.
(5) Gallia christ., t. III, col. 950.
I
CASSIODORE
235
6. (F. 162-162^, et les deux feuillets de garde). Fragment d'anti-
phonaire noté ; neumes.
Parchemin; 162 feuillets; 0'«,328 X 0'",25; X« siècle. F. 1, il y a la note : Liber
monasterii Stabulensis (1), et la cote Phillipps MS. 12350, et f. 161^ : Me liber per-
lincl monasterio sancli Remacli in Stabulaus. Ce volume a été acquis par la Biblio-
thèque royale en 1900. Reliure ancienne, ais de bois recouverts de veau brun
estampé; fermoirs en cuivre; au dos, le titre doré : Cassiodor. inpsal. MS.
1229. (5460-61). — Gassiodorus. Expositio psalmorum.
1. (F. 1). Lettre d'Alexis, empereur de Constantinople à Robert,
i.omte de Flandre (2).
2. (F. 1^-159). Gassiodori senatoris expositio psalmorum U^. =
PL., t. LXX, col. 25 sqq.
Parchemin; 159 feuillets; O'^jSS X 0™,25; X^ siècle; deux colonnes; très belles
lettrines. F. 1^ et 159, on lit: Liber sancti Pétri in Gemblus. Reliure duXVIP siècle,
veau racine; au dos, le titre doré : Cassiodor. sup. lîOpsa. et caetera (3).
1230. (15070). — Gassiodorus. Expositio super psalmos. = PL^
t. LXX, col. 25 sqq.
Parchemin; 173 feuillets; O'^jSTS X O^'jlS; XI* siècle. Ce volume a appartenu à
Ch. van Hulthem qui l'avait acquis en 1799 à la vente des livres de l'abbé Mercier
de Saint-Léger, bibliothécaire de Sainte-Geneviève, à Paris (4). Demi-reliure; titre
doré au dos : Cassiodori expositio super psalmos X saec. ; en dessous, le chiffre cou-
ronné de Léopold P*".
1231. (19693). — Gassiodorus. Historia tripartita.
1. (F. 1-175). Gassiodori senatoris ecclesiastica hystoria. = PL.,
t. LXIX,col.421sqq.
2. (F. 175-175^). Quomodo Gonstantinus sit a lepra mundatus.
3. (F. 175^-177^). De consigaatione septiformis Spiritus sancti
adhibita Gonstantino per Silvestrum papam.
4. (F. 177^-179). [Elenchus provinciarum ecclesiasticarum.].
5. (F. 179-181^). Gathalogus pontificum romanorum.
Parchemin; 181 feuillets, plus cinq de garde; 0'",34 X 0°',235; XIP siècle; deux
colonnes ; jolies capitales ; initiales rouges et vertes ; signatures xi-xxni. F. 1, on lit :
(1) Cf. Th. Gottlieb, Ueber Mitlelalterlichen Bibliotheken, p. 286, n. 69; Catalogue
d'une belle collection de livres, Gand, 1847, p. 25, n. 271.
(2) Sur les diverses éditions de cette lettre, voir Archives de l'Orient latin, 1. 1,
p. 72.
(3) Au sujet de ce manuscrit, voir Compte rendu des séances de la Commission
royale d'histoire, 2" série, t. XI, p. 440.
(4) Cf. Bibliotheca Elulthemiana, t. VI, p. 5, n. 16.
23Ô . MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Biblioihecae Àureaevallis ; î. ]8V : Liber béate Marie Âureevallis, qui eum absiu-
lerit anathema sit ; sur le premier feuillet de garde : Don de Dom Arsène Religieux
à M'' le Baron d'Houard 1835. Au verso de la couverture, le b*"* de Reiffenberg a
inscrit la note suivante : Manuscrit de Cassiodore provenant de l'abbaye d'Orval
acheté 150 francs à M. le baron d'Huart, en vertu d'une autorisation ministérielle
du 15 juin 1849, S. Div. n" 4862. Reliure veau racine sur ais de bois ; au dos, le
titre doré : Historia ecclesiast. Cassiodo. M. S. S.
1232. (II. 1061). — Cassiodorus. Historia tripartita.
1. (F. lv-151). Gassiodori senatoris XII libri ecclesiastice sive
tripartite historié. = PL., t. LXIX, col. 421 sqq.
2. (F. 151-184^). Egregia contra Arrianum, Sabellium et Fotinum
altercatio quam Vigilius nomine Athanasii quasi corani ipsis hereticis
disputando edidit. = PL., t. LXII, col. 179 sqq.
Parchemin; 184 feuillets; 0"»,317 X 0'n,225; XIIP siècle; lettrines très élégantes,
initiales rouges et vertes. Ce volume provient de l'abbaye d'Aine ; plus tard, il a été
le n. 4641 de la collection de Sir Thomas Phillipps ; la Bibliothèque royale Fa acquis
en 1888. Demi-reliure, toile anglaise, au dos le titre doré : Cassiodori historia tripar-
tita per Epiphanium scilicet Sozomenes, Socrates et Theodoretus.
1233. (655-56). — Cassiodorus, Augustinus. Historia tripartita,
Liber confessionum.
1. (F. 1-131). Historia tripartita Gassiodori senatoris. = PL.,
t. LXIX, col. 421 sqq.
2. (F. 132-211). Liber confessionum beati Augustini episcopi. =
PL., t. XXXII, col. 660 sqq.
Parchemin et papier au filigrane de l'ancre; 211 feuillets; 0'°,295 X 0«',205;
XV« siècle (1447), car f. 211, on lit : Explicit liber confessionum beati Augustini
episcopi, finitus anno Domini M"cccc°xlvif die 2^ mensis maii inprofesto inventionis
sancte Crucis hora quasi secunda post prandium per quendam cruciferum cuius
nomen scribatur in libro vite. Qui utitur eo oret pro anima eiusdem vilis scriptoris
propter Ihesum crucifixum et eius piissimam matrem. Deo gracias. Deux colonnes,
titre courant; signatures ai-U. Sur une étiquette placée en tête du volume, on lit :
Istud volumen pertinet ecclesie fratrum ordinis sancte crucis in Namurco. Reliure
ancienne, veau brun estampé.
1234. (19118). — Cassiodorus. Historia tripartita. = PL., t. LXIX,
col. 421 sqq.
Parchemin; 210 feuillets; 0™,295 X 0^,21; XV« siècle; quelques belles capitales
en toutes couleurs rehaussées d'or; initiales rouges et bleues; titre courant en
rouge; le premier feuillet est enguirlandé. Ce volume a été acheté, en juillet 1843, à
M. Van Meenen, président de la Cour de cassation, pour fr. 400. Reliure très curieuse
du XV" siècle; ais de bois recouverts de veau estampé, très jolis fers; restes de
fermoirs en cuivre.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 237
1235. (11196-97). — S. Gregorius magnus. Registrum.
1. (F. 1-10). [Benonis aliorujmque cardinalium schismaticorum
contra Gregorium VII et Urbanum II [scripta] (1).
2. (F. 10). [De obitu Gregorii VII] (2).
3. (F. 10-lOv). Ex decretis Nicolai pape. = PL., t. GXIX, divers
extraits.
4. (F. 10^-84). Epistole ex registre domni Gregorii. = PL.,
t. LXXVII. Nous donnons l'ordre des quarante premières lettres
(f. 10V-15V) : lib. VIII, 1,3; lib. IX, 11 ; lib. VIII, 4, 6-9, 5, 10-12, 28,
13-16, 18, 20-29, 30, 31-35 ; lib. X, 49 ; lib. IX, 4, 57, 58, 12, 59, 14, 13.
Les deux feuillets de garde contiennent des fragments, du
IX^ siècle, du rituel du baptême.
A la couverture sont accolés des fragments d'un traité de droit
canon, en parchemin, du XIV« siècle.
Parchemin; 84 feuillets; 0'»,268 X 0'»,185; XII« siècle; deux colonnes. F. 1, il y
a la note : Iste est liber hospitalis sancti Nicolai prope Cusam. Au revers de la cou-
verture et du premier feuillet de garde, ainsi que f. 1, il y a Tex-libris de la biblio-
thèque des anciens bollandistes ^ MS. 119, La reliure, couverture souple se
rabattant, est ornée d'un curieux estampage avec fer représentant S: Augustin (3).
1236. (5408-11). — S. Gregorius magnus. Epistolae.
X. (F. 1^). Sermo beati Gregorii pape ad populum. = PL.,
t. LXXVI, col. 1311-14.
2. (F. lv-2). Symbolum fidei a beato Gregorio papa dictatum. =
PL, t. LXXVII, col. 1327.
3. (F. 2-175). [Registrum epistolarum Gregorii]. = Ihid., col. 443-
1289, depuis lib. I, ep. 2 jusqu'à lib. XIII, ep. 39 (4).
4. (F. 175-181). Vita sive transitus sancti Gregorii pape qui est
quarto idus marcii. = BHL., n. 3640.
5. (F. 180-183). [Office de S. Grégoire], écrit sous portée à quatre
lignes, mais les notes manquent.
Les feuillets 183^-184 sont blancs.
6. (F. 184^-185^). Fragment de chronique concernant l'abbaye de
Gembloux] (5).
(1) Publié par K. Francke, MG., Libelli de lite, t. II, 1893, p. 369-422. — Sur les
nombreuses éditions de la compilation de Beno, voir Potthast, Bibl. hist. med.
aeviy 2=^ éd., 1. 1, p. 146.
(2) Ibid., p. 422.
(3) Ce manuscrit a été souvent décrit, par exemple, Arc hiv, t. VII, p. 872-75;
Jaffé, MG., Libelli de lite, t. II, p. 366-67.
(4) Cf. EwALD, Studien zurÂusgeb. des Registers Gregors /, dans Neues Archiv,
t. III, p. 461.
(.5) Publié par A. Wauters, Compte rendu des séances de la Commission royale
d'histoire, 4« série, t. II, p.259-73.
238 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 185 feuillets ; 0'»,315 X 0",23; XIII® siècle ; deux colonnes ; quelques
lettrines ; signatures i-xxi. F. 1, on lit : Liber monasterii Gemblacensis. Reliure du
XVII" siècle; veau racine; au dos, le titre doré : Epis tolae B. Gregorii Papae ;
tranche rouge (1),
1237. (2517). — S. Gregorius PAPA. Registrum epistolarum.
1. (F. Iv-lQv). Capitula libri registri epistolarum.
2. (F. 11-138). [Registrum epistolarum]. = PL., t. LXXVII. Voici
l'ordre des vingt premières lettres : lib. VIII, 1-3; lib. IX, 11 ; lib. VIII,
6-12, 28, 13-16, 18, 20-22.
Parchemin; 138 feuillets; 0^205 X 0%135; XIII« siècle. F. 1, on lit la note : Liber
monasterii regularium vallis sancti Martini in Lovanio. L'estampille rouge, R. F.,
de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f.2 et f.l38. Demi-reliure moderne,
dos en maroquin rouge ; titre doré : B^^ Gregorii papae. Registrum epistolarum,
Vl*^ (sic) siècle; plus bas, le monogramme couronné du roi Léopoid !•'.
1238. (292). — S. Gregorius magnus. Epistolae.
1. (F 1-2^'). Fragment d'antiphonaire, office de S. Lambert.
2. (F. 3-7v). Tabula registri beati Gregorii pape.
3. (F. 7^). De pallio. — Extrait.
4. (F. 8-8^). De laude, vita et gloria beatissimi ac gloriosissimi
Gregorii pape urbis Rome.
5. (F. 9). De letaniis quas instituit contra pestilentias et plagas
mortis. = PL., t. LXXVl, col. 1311-14.
6. (F. 9v). Symbolum fidei dictatum a beato papa Gregorio. =
PL., t. LXXVII, col. 1327-29.
7. (F. 9^-1 15^). Registrum beati Gregorii pape urbis Rome. — Nous
donnons l'ordre des vingt premières lettres. PL., t. LXXVII, lib. I,
nn. 2-6, 28, 7, 21, 23, 22, 26, 27, 32, 34, 49, 25, 43 ; lib. IX, 121 ; lib. V,
49;lib. IX, n. 122.
8. (F. 115^). Note sur les travaux liturgiques de S. Grégoire.
Parchemin ; 115 feuillets, plus trois de garde ; 0%375 X 0'",245 ; XV« siècle (1462),
car on lit, f. 115'' : Explidt Registrum beatissimi Gregorii pape urbis Rome,
scriptum ac flnitum in Korssendonck anno Domini M" quadringentesimo sexagesimo
secundo, XIX"^ die maij postprandium circa horam secundam,per fratrem Walte-
rum de Vliet de Rethy conventualem dicti monasterii (2). Unde laudetur Deus bene-
diclus in secula. Amen, et plus loin : Oretis pro scriptore, o dileclissimi patres et
fratres. Deux colonnes; initiales rouges et bleues; signatures. La cote W.4 de
Corsendonck se trouve au verso de la couverture et f. 1'', et l'estampille rouge,
(1) Sur ce manuscrit, voir Bulletin de l'Académie royale de Belgique, l'"'' série,
t. IX, p. 440; Compte rendu des séances de la Commission royale d'histoire, tom. cit.,
p. '24:9-00; Neues Archiv, t. III, p. 461; Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell.,
1. 1, p. 515-16.
(2) Cf. J. Van den Gheyn, LVbituaire du prieuré, de Corsendonck, p. 36, au 31 août.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 239
R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris, f. 9 et 115\ Demi-reliure moderne;
dos en peau de chamois; sur le plat, Tancienne étiquette : Registrum beati Gregorii
pape in Korssendonck (1).
1239. (1555-56). — S. Gregorius magnus papa. Epistolae.
1. (F. 2-2^). [Sermo de mortalitate]. = PL., l. LXXVI, col. 1311-14.
2. (F. 2^). Symbolum fidei dictatum a beato Gregorio papa. = FL.,
t. LXXVII, col. 1327-29.
3. (F. 2-171). Beati pape Gregorii registrum. = PL., t. LXXVII. —
L'ordre des vingt premières lettres est le même que celui du volume
précédent.
4. (F. 171^-173^). Ratio prima beati Augustini episcopi quare caro
concupiscit adversus spirilum et spiritus adversus carnem ... Ratio
secunda. = FL., t. XXXVIII, col. 814-823, sermo GLI et GLU.
Papier, aux filigranes de l'écu de France et de la lettre P ; 173 feuillets ; 0"»,287 X
O^âOS; deux colonnes; XV'' siècle (1485), car f. 171, on lit: ExpUcit registrum
beatissimi Gregorii pape anno Domini 1485, in vigilia epyphanie infra secundam et
terciam horas post meridiem. Deo gratias. Nomina scriptorum eterne in vite scri-
bantur libro. Ancienne pagination en rouge i-lvi; signatures ai-s^. F. 1, il y a cette
note : Hoc volumen pertinet monasterio fratrum ordinis sancte crucis in Namurco.
Servanti benedictio. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris se
trouve f 2 et f. 173\ Demi-reliure moderne; dos en maroquin brun avec le titre
doré : B'^ Gregorii registrum anno 1485; en dessous, le chiffre couronné de
Léopold P"".
^^pi240. (IL 2567). — S. Gregorius maGxNus. Moralia in lob.
1. (F. 1). Diplôme de Gharlemagne en faveur de l'église d'Aix-la-
Chapelle. Inc. Ego Karolus qui, Deo favente, curam regni gero et
Romanorum imperator existo, consilio principum regni nostri,
episcoporum.
2. (F. 1^-99^). [Gregorius magnus. Libri V sententiarumj. = FL.^
LLXXX, col. 731.
3. (F. 101-234). Sancti celeberrimique ecclesie doctoris Gregorii
in lob pars secunda quinque libros continens. = FL., t. LXXV,
col. 729 sqq.
^^■archemin; 234 feuillets ; 0",34 X 0'",25; IX« siècle, sauf les feuillets 1, 101,
T^-234 qui sont de différentes époques (XI'" à XV" siècle). F. 1, il y a la note : Liber
monasterii Stabulensis (2) ; plus tard, ce volume a eu, dans la collection Phillipps,
la cote 12351. Ce volume a été acquis parla Bibliothèque royale en 1900. Reliure
ancienne, fort endommagée, veau estampé à la fleur de lis, sur ais de bois; restes
de fermoirs en cuivre; au dos, le titre doré : Capituli in lib. S. Greg. MS.
(1) Cf. Sanderus, Ribl. belg. ms., part, ii, p. 54.
(2) Cf. Th. Gotti.ieb, Ueber Mittelalterlichcn Bibliotheken, p. 285 ; Catalogue d'une
belle collection de livres, Gand, mars 1847, p. 24, n. 267.
I
240 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1241. (3379-80). — S. Gregorius papa. Moralia in lob.
1. (F. 1 et 126^'). HiERONYMus contra lovinianum. = PL., t. XXIII,
col. 211 sqq.
2. (F. 1^-2^). HiERONYMUs ad Marcellam de muneribus, ad Emo-
nenses virgines, ad Asellam. = PL., t. XXII, col. 480, 344, 480-84.
3. (F. 3-97^). Pars secunda Moralium Gregorii in expositione
beatilob. = PL., t. LXXV, col. 729 sqq.
4. (F. 98-108). Liber Iheronimi ad Eustochium de virginitate ser-
vanda. = PL., t. XXII, col. 394-425.
5. (F. 108^-1 12v). Epistola sancti Iheronimi ad Furiam de viduitate
servanda. = Ibid., col. 550-60.
6. (F. 112^-126). HiERONYMi epistolae. = Ihid., nn. 79, 107, 130,
24, 25.
7. (F. 126). Hymne. Inc. Lux solaris, stella maris.
8. (F. 126^). De libro Hieronimi contra lovinianum. — Court
extrait.
Parchemin; 112 feuillets; Qr,^°t X O'^jâS ; XIP siècle; deux colonnes; très belles
lettrines en toutes couleurs. F. 2, on lit : Forestum, et f. 126"^ : Isle liber est domi-
narum de Forest. Reliure ancienne restaurée, peau de truie estampée.
1242. (20034). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
1. (F. 1-183^). Libri moralium beati Gregorii pape urbis Rome in
libro sancti lob. Lib. XI-XIX. = PL., t. LXXV, col. 953 - 1. LXXVI,
col. 136.
2. (F. 184-185V). Office noté de S. Grégoire le Grand.
Parchemin; 185 feuilllets; 0'",34 X 0^,24; XIP siècle; deux colonnes; titre
courant en rouge; signatures i-xxm; jolies initiales en diverses couleurs. F. 183%
on lit : Liber sancte Marie de Villari. Reliure du XVIIP siècle, veau; au dos, le titre
doré : B. Grego. in lob.
1243. (IL 939). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
1. (F. lv-161). [B. Gregorii papae moralium in lob libri I-X]. =
PL., t. LXXV, col. 509-952.
2. (F. 161-161^). Visio Taionis Cesaraugustani episcopi de meritis
S. Augustini et de libris moralium beati papae Gregorii. = BHL.,
n. 3647.
Parchemin; 161 feuillets; 0'",397 X 0'n,265; XIP siècle; superbes lettrines; très
jolies initiales en toutes couleurs. F. 1 et sur le second plat intérieur, on lit : Liber
sancte Marie de Camberone (1). L'inscription de Camberone est souvent répétée au
bas des pages. Sur le premier plat intérieur, il y a l'ex-libris : Sir T. P. Middle Hill,
333. Ce manuscrit a été acheté par la Bibliothèque royale en 1888, pour fr. 100.
Reliure ancienne, ais de bois recouverts de peau de truie.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. bel§. ms., part, i, p. 355.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 241
1244. (5541-42). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
1. (F. 1-121). Moralia Gregorii in expositione beati lob per con-
templationem sumpta. Pars III, libr. VI. — Les livres XI-XXIÏ. =
PL., t. LXXVI, col. 9-250.
2. (F. 121). [EpistolapresbyteriIohannis](l).
Parchemin; 121 feuillets ; 0"\34 X 0'",245; XIP siècle; deux colonnes; au début,
initiale ornée. F. 1 et f. 120% on \\t : Liber sancH Pétri in Gemblus. Reliure du
XVIP siècle, veau racine; au dos, le titre doré : Moralia B. Greg. in ex. B, lob.
1245. (5562). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
Moralia beati Gregorii pape in expositione beati lob pars quinta. —
Liber XXIII ad finem. = PL., t. LXXVI, col. 250-782.
Parchemin; 147 feuillets; 0"\348 X 0"\262 ; XIP siècle; deux colonnes; au début,
belle initiale ornée; titre courant. F. 1 et f. 14^, il y a la note : Liber sancH Pétri in
Gemblus. Reliure du X VlP- siècle, veau racine ; au dos, le titre doré : Moralia
B. Gr. in exp. B. lob. P. 5; tranche rouge.
1246. (9849). — S. Gregorius magnus. Moralium in lob libri I-V.
1. (Feuillet de garde, en tête du volume). Lettre de Nicolas .... étu-
diant à Bois-le-Duc, à Thierry, moine de Saint-Laurent, à Liège.
1. (F. 1-81). [S. Gregorius. Moralia in lob]. = PL., t. LXXV,
col. 510-730.
Parchemin ; 81 feuillets ; 0'",292 X 0™,19; deux colonnes. Ce volume provient de
Saint-Laurent à Liège, car f. 1, il y a de cette bibliothèque les deux anciennes
cotes LL 5-13 et MM 2-4. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque
nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 81^ Reliure moderne, veau racine, aux armes
de Belgique et à Finscription : Bibl. royale; au dos, le titre doré reproduit à Tinté-
rieur sur une étiquette de maroquin rouge : S. Gregorii moralium in lob Hb. 1-V.
1247. (9726). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
Secunda pars moralium sancti Gregorii beatissimi pape super lob.
Que secunda pars in inicio tenet sextum volumen predictorum
librorum. = PL., t. LXXV, col. 730-954.
Parchemin; 119 feuillets; 0'",31 X 0'»,23; X« siècle, sauf les feuillets 1 et 119
ajoutés au XV« siècle; deux colonnes. Le volume provient de Saint-Laurent à
Liège; f. 1, il y a la cote LL, 5-12 de cette bibhothèque. Reliure moderne, veau
racine, aux armes de Belgique, et avec l'inscription Bibl. royale. Au dos, le titre
jloré reproduit à l'intérieur du volume sur une étiquette en maroquin rouge :
îgorii Moralium in lob libr. Vl-X . Xll saec,
1248. (10819). — S. Gregorius MAGNUS. Moralia in lob.
Libri XII-XVI. = PL., t. LXXV, col. 985-1162.
(1) Cf. Fred. Zarncke, Commentalio de epislola quae sub nomine presbytère
mnis fertur, Lipsiae, 1873.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 16
242 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemiu;91 feuillets ; 0'°,2G7 X 0"\19; XII^ siècle; deux colonnes, quelques
lettrines; signatures i-viii. F. 1, il y a la cote MM, 2-7 et la note : Liber sancli
Laurencii extra inuros Lcodienscs, l'estampille rouge, II. F., de la Bibliothèque
nationale de Paris se trouve f. 1'' et f. 9V. Reliure moderne, veau racine ; au dos, le
titre doré reproduit à l'intérieur du volume sur une étiquette en maroquin rouge :
Gregorii moraltum in lob . Lihr. XII-XVI, XII saec. ; en dessous, les armes de
Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1249. (10820). — S. Gregorius MAGNUs. Moralia in lob.
Libri XVII-XXII. = PL., t. LXXVI, col. 9-250. Inc. mutil. ... dare
Deus nequaquam proprie dicitur. Des. mutil. quando faciat ac si fru-
mentum....
Parchemin; 127 feuillets ; 0-",260 X 0™,19; XIP siècle; deux colonnes; quelques
lettrines. Le volume provient de Saint-Laurent à Liège ; f. 1, il y a la cote MM, 2-8.
Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré reproduit à l'intérieur sur une
étiquette en maroquin rouge : Graj. moraltum in lob, libr. XVII-XXII, XII saec. ;
plus bas, les armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1250. (21849). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
Pars prima moralium beati Gregorii in lob. Lib. I-V. = PL.,
t. LXXV, col. 509-660.
Parchemin ; 126 feuillets ; 0'",275 X 0'",193; XIIP siècle ; deux colonnes ; quelques
lettrines fort élégantes; signatures i-xv. F. 126, on Vit : Liber sancte Marie de
Parcho . Si quis abstulerit anathema sit ; au verso de la couverture, la cote
I. theca IX et l'ex-libris : Ex bibliotheca P. P. C. Lammens. Ce volume a été
acquis en 1863 à la vente des livres de Van Alstein à Gand pour fr. 154. Reliure
veau ; au dos, le titre doré : Gregor. rnoraliu. Pars I; tranche rouge.
1251. (21850). — S. Gregorius Magnus. Moralia in lob.
1. (F. 1). Contenta.
2. (F. lv-132v). Beali Gregorii pape urbis Rome pars tertia mora-
lium in lob. Lib. XI-XVI. = PL., t. LXXV, col. 953-1162.
3. (F. 133-133V). Ex decrelis pape Eugenii (1).
4. (F. 133v). Ex concilio Remensi sub Eugenio papa (2).
5. (F. 134). [Innocentii papae epistolae]. = PL., t. GLXXIX,
nn. 305, 342''", 336.
Parchemin; 134 feuillets; 0'»,278 X 0'^,195; XIIP siècle; deux colonnes; quel-
ques jolies lettrines; signatures À-Q. F. 133^ il y a la note : Liber sancte Marie de
parcho . Si quis abstulerit, anathema sil, et au verso de la couverture la cote
I. theca IX; les armoiries de l'abbaye de Parc sont grattées sur les deux plats. Ce
volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1863. Reliure veau; au dos, le
titre doré : Gregor. Moraliu. pars III ; tranche rouge.
I
(1) Voir Mansi, Sacrorum conciliorum nova collectio, t. XXI, Venetiis, 1776,
col. 713-18.
(2) Ibid., col. 712-13.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 243
1252. (21851). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
Pars quarta moralium beati Gregorii papae, expositio in lob.
Lib. XVII-XXII. = PL., t. LXXVI, col. 9-250.
Parchemin; 119 feuillets; 0™,277xO™,194; XIIl^ siècle; deux colonnes. Quelques
lettrines, signatures i à xiiii; f. 1, on lit : Bibliothecae Parcensis, et la cote
1. titeca IX de cette bibliothèque se trouve au verso de la couverture ; les armoiries
sont grattées sur les deux plats. Reliure veau; au dos, le titre doré: Greyo. Moral,
pars IV, tranche rouge.
1253. (21852). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
Beati Gregorii in Job pars quinta. Lib. XXIII-XXIX. = PL.,
t. LXXVI, col. 249-522.
Parchemin; 132 feuillets; 0'",277 X 0"',194; XIIP siècle; deux colonnes; quel-
ques jolies lettrines en toutes couleurs rehaussées d'or; signatures i-xvi. F. 132% il
y a la note : Liber sancte Marie in Parcho, si quis eum ab ecclesia alienaverit
anathema sit. Au verso de la couverture, la cote /. theca IX, et sur les plats les
armoiries ont été grattées. Reliure veau ; au dos, le titre doré: Gregor. Moraliu.
pars V; tranche rouge.
1254. (21853). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
Pars sexta moralium lob beati Gregorii pape. Lib. XXX usque ad
finem. = PL., t. LXXVI, col. 521-782.
Parchemin; 109 feuillets; 0'",277 X 0™,194; XIII« siècle; deux colonnes; les
lettrines ont été découpées ; signatures Â-N. F. 109% il y a la note : Liber sancte
Marie de Parco, si quis eum abslulerif anathema sit. Amen, fiat, fiât. Au verso de
la couverture, il y a la cote 7. theca IX ; les armoiries de l'abbaye ont été grattées
■• les plats. Reliure veau; au dos, le titre doré : Gregor. Moral, pars VL
1255. (390). S. Gregorius magnus. Moralium libri I-X, cap. xxxi.
Inc. Incipit prologus sancti Gregorii pape in libro lob ad Leandrum
episcopum. Reverendissimo et sanctissimo fratri Leandro coepiscopo
Gregorius servus servorum Dei. Dudum te frater beatissime. Des.
mutil. et tanto tune durius districtionem exerit, quanto .... = PL.,
t. LXXV, col. 509-952.
Les f. 1 et 22, feuillets de garde à la fin du volume, renferment des
fragments d'un commentaire sur les Décrétales.
Parchemin; 243 feuillets, plus un de garde; O-^^SSS X 0°',22; XIIP siècle; deux
colonnes; quelques initiales bleues et rouges. F. 2, une miniature représente
S. Grégoire; au haut du même feuillet, il y a la note : De Molinis prope B'ovi-
niam (1). Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé.
(1) C'est l'abbaye cistercienne de Moulin. Voir Janauschek, Origines Cistercien-
sis, p. 274.
i
244 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1256. (II. 1080). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
. 1. (F. 1-3). Capitula.
2. (F. 3v-155v). Gregorius papa. Moralia in lob. Lib. I-VIII.
t. LXXV, col. 509-859.
3. (F. ISe-lSe^'). [Visio Taionis]. = BHL., n. 3647.
Parchemin; 156 feuillets; O'^jSii X 0'",237; XIII" siècle; deux colonnes; les
feuillets 1-3 sont à trois colonnes; très jolies lettrines; capitales rouges, bleues et
vertes. F. 156, on lit : Liber sancle Marie de Alna, et f. 1, la cote 4661 Ph. La
Bibliothèque royale a acquis ce volume en 1888. Demi-reliure, toile anglaise; au
dos, le titre doré : S. Gregorius in lob.
1257. (II. 1094). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob. Lib. VIII-
XVIII.
Inc. miitil [duplici]tatis instigarent. (Lib. VIII, cap. 49). ^ PL.,
t. LXXV, col. 854 - 1. LXXVI, col. 94.
Parchemin; 168 feuillets; 0'n,34' X O^jSSô; XIIP siècle; deux colonnes; superbes
lettrines ; initiales rouges, bleues et vertes. F. 168, il y a la note : Liber sancle
Marie de Alna; et f. 1, la cote 4675 Ph. Ce volume a été acquis par la Biblio-
thèque royale en 1888. Demi-reliure, toile anglaise ; au dos, le titre doré : Grego-
rius P. in lob.
1258. (239). — Gregorius magnus. Moralium in lob libri I-X,
cap. 31.
Inc. muUl. (à cause de l'initiale enlevée) .... et sanctissimo fratri
Leandro coepiscopo, Gregorius servus servorum Dei. Des. mutil. quia
uniuscuiusque iusti anima velut abiecta contempnitur cum degens....
= PL., t. LXXV, col. 510-951 (n. 364).
Parchemin; 132 feuillets; 0™,45 X 0°',285; XIII» siècle; deux colonnes; titre
courant en rouge; signatures a, b, c, d...; quelques jolies lettrines, par exemple
f. 87 et f. 123; les autres ont été coupées ; plusieurs feuillets sont lacérés. F. 1, on
lit : Monaslerii Heylesemensis (1). Reliure moderne, peau de truie estampée; sur le
plat, l'inscription : Regia Bibl. Belgica.
1259. (229-30). — Gregorius magnus. Moralium libri XXIII ad
fmem.
1. (F. 1-154). Beati Gregorii in lob, pars quinta .... et sexta. =
PL., t. LXXVI, col. 249-782.
2. (F. 155-162^). Libellus de semine scripturarum. Inc. Quaeso te,
o lector, huius opusculi. Des. mutil. quod in apocalypsi legimus
signum magnum apparuit in celo. Mulier amicta sole et 1. s. p. eius
et in ca. eius co. stell. XII.
(1) Il y avait à Heylissem une abbaye de Prémontrés.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 245
Parchemin; 162 feuillets; 0^,43 X O'^jSQô; XIII« siècle; deux écritures diffé-
rentes ; deux colonnes ; quelques belles lettrines ; titre courant cxxxii-cxli à
l'encre rouge. F. 1, il y a la note de provenance : Monasterii Heylcsemensis. Reliure
ancienne restaurée, veau brun estampé.
1260. (8258-60). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
1. (F. 1-87). Tertia pars moralium beati Gregorii pape in libro
lob. = PL., t. LXXV, col. 954 sqq.
Les feuillets 87^' et 88 sont blancs.
2. (F. 88^-179^). Pars quinta moralium, expositio Gregorii in lob. =
PL., t. LXXVI, col. 249 sqq.
3. (F. 179^-184). Sermo Bernardi abbatis de muliere amicta sole.=
PL., t. GLXXXIIf, col. 429-38.
4. (F. 184^-187). Sermo [S. Bernardi] de adventu Domini. = PL.,
t. GLXXXIII, col. 35-40.
5. (F. 187-188). [Sermo S. Bernardi de adventu Domini]. = Ibid.,
col. 40-43.
6. (F. 188-204). Liber de conflictu viciorum atque virtutum Aude-
berti et Ambrosii presbiteri. = PL.^ t. XL, col. 1091.
7. (F. 204-209^). Incipit liber Ysidori soliloquiorum in quo loquun-
tur ratio et homo. == PL., t. LXXXIII, col. 827 sqq.
Parchemin; 209 feuillets; 0^275 X 0^185; XIIP siècle; deux colonnes; très
belles lettrines; signatures i-x. F. 87, on lit la note : Liber sancle Marie Tunger-
lensls ecclesie. Si quis eum abstulerit anathema sit. Demi-reliure moderne ; dos en
maroquin rouge avec les titres des différents traités.
1261. (7875). — S. Gregorius magnus. Moralium libri sive expositio
in librum lob.
Pars sexta moralium lob. Liber XXX"' beati Gregorii pape. = PL.,
t. LXXVI, col. 522-782.
Sur les plats, fragments d'un traité de droit canonique.
Parchemin; 98 feuillets ; 0%315 X O^jSS; XIIP siècle; deux colonnes; belles
lettrines. F. 1, on lit : Liber sancle Marie in Tungerlo. Quicumque abstulerit ana-
thema sit, 1500, et en dessous : Bibliothecae Tongerloensis. Reliure du XVIIe siècle ;
veau brun estampé ; au dos, le titre doré : fi'' Gregorii moralium in lob,
XIII saec.
11262. (2512). — S. Gregorius magnus. Excerpta ex libris Moralium
per lob.
1. (F. lv-2). Table des matières.
2. (F. 2^-144). Extraits des Moralium super lob, divisés en six
Tes d'après les rubriques suivantes : Primus quidem de virtutïbus
continet. XXL capitula. Secundus liber de octo principalibiis vitiis
continet. XXIIL capitula. Ter dus de virtutïbus electorum et temptatio-
246 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
^
7iibus continet, XXII. capitula. Quartxis de flagellis Dei et temptatio
iiibus dyahoU continet. Xlll. capitida. Quintus de peccatorïbus et
misericordia Dei continet. XIX. capitida. Sextus vero et ultimus de
iudicio et de pénis reprohorum continet. XXlll. capitida.
3, (F. 144^-150). Excerpta Moralium beati Gregorii super lob, ==
FL., t. LXXV, passim.
4. (F. 150-156). De expositione littere super illud Egressus est
Satan etc. = Ibid., col. 565 sqq.
Parchemin; 156 feuillets; 0"»,215 X O'^Mô; XIV« siècle. F. 2% une miniature
représente S. Grégoire prêchant; écriture fort soignée; jolies initiales rouges et
bleues ; signatures i-xui. F. l'', il y a la note : Bibliolhecae Nhellensis (1). L'estam-
pille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R.F., se trouve f. 2 et f. 156\
Reliure ancienne très élégante, veau brun estampé, jolis fers.
1263. (3264). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob. = PL.,
t. LXXV, col. 510-1162.
Papier, au filigrane de la tête de bœuf surmontée de la croix ; de-ci de-là un
feuillet en parchemin; 413 feuillets; 0'n,297 X 0'n,21 ; XV« siècle, car f. 28, on lit :
1452, Cccilie festo; f. 57: 1452, 2 decembris ; f. 101* : 1452 decembris ; f. Idêt".
1452, octava epiphanieyf. 156^: 1452, 53 ianuarii; f. 180: 1452 ultima die
ianuarii ; f. 217^ : 1452, 14 febr. ; f. 256^ : 1452, 26 febr. ; f. 279 : 1452, septima
die maria ; f. 300 : 1452, 13 martii ; f. 321 : 1452, 15 die marlii ; f. 336^ : 1452,
die Gertrudis; f. 363 : 1452, 23 mardi ; f. 389 : 1452, 27 mardi, 5« feria ante
Parascheve, et f. 412^ : Scripsit magister Wilhelmus Scelken ad usum venerabilis
magistri sut et domni magistri lohannis Revens baccalarii formati sacre théologie
quos finivil anno Domini 1453, 18 die may, videlicet sexta feria ante penthecosten.
Wf S. Helte finiil Scelken, cor hoc meror alget. F. 1, on lit : Franciscus Schuer-
mannus est dominus et possessor meus. CoUegium Socielatis lesu Lovaniense.
Reliure ancienne restaurée, ais de bois recouverts de veau estampé ; traces de
fermoirs; dos en maroquin brun avec le titre doré : Gregorii magni moralia in lob
anno 1473 (sic).
1264. (144). — S. Gregorius. Moralia super lob.
1. (F. 1). IsiDORUS in libro de viris illustribus ad commendacionem
beati Gregorii pape. = PL., t. LXXV, col. 490-91.
2. (F. 1). Item prologus de tabula super Moralia beati Gregorii
pape.
3. (F. 1^-2). Visio Thaionis Cesaraugustanensis episcopi de meritis
sancti Augustini episcopi et de revelacione et invencione librorum
Moralium beati Gregorii super lob. = FL., t. LXXV, col. 507-510.
4. (F. 2-204V). Prologus Moralium beati Gregorii pape sanctissimi
atque doctissimi viri ad beatum Leandrum Ispalensem episcopum in
librum pacientissimi viri lob. ... Liber primus moralium. ... Explicit
liber undecimus. = FL., t. LXXV, col. 510-986.
(1) Sur cette abbaye cistercienne, cf. Janauschek, Origines Cistercienses, p. 276.
s. GREGOIRE LE GRAND
247
Parchemin; 204 feuillets; 0™35 X 0'",25; XV" siècle; deux colonnes; quelques
[jolies lettrines; initiales rouges et bleues; titre courant en rouge; signatures ai-t^.
'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve
[f, 1 et f. 204'. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé, traces de fermoirs.
1265. (279). — S. Gregorius magnus. Moralium libri, sive expositio
Bn librum B. lob, lib. I-VIII.
Inc. Reverendissimo et sanctissimo fratri Leandro coepiscopo
[regorius servus servorum Dei. Dudum te, frater beatissime, in
îoiistantinopolitana. Des. Dum studiose se in presentibus construunt
•epente ad eterna rapiuntur. Explicit liber octavus moralium. =
^L., t. LXXV, col. 518-859.
Les feuillets de garde, au commencement et à la fin, contiennent
[es fragments de bréviaire et d'antipbonaire.
Parchemin ; 174 feuillets, plus trois de garde ; 0°^,35 X 0™,245 ; XV siècle ; deux
îolonnes ; ancienne pagination en chiffres romains ; signatures ai-/!/ ,* titre courant;
[uelques lettrines. Ce volume provient du Val-Saint-Martin à Louvain (1), car au
•ecto du second feuillet de garde, on lit : Pertinet monaslerio canonicorum Regula-
num Vallis sancH Martini in Lovanio ex parte fratris Henrici Vranx eiusdem mona-
tterii canonici et presbyteri professi. Hoc volumen constitit quatuordecim renen-
)us, et f. 173 : Comparatum hoc volumen XlUl renensibus per F. Henricum
^rancx. Reliure ancienne, veau estampé ; sur le premier plat, une étiquette sous
)rne.encadrée de cuivre, avec le titre : Liber primus moralium beati Gregorii pape
im seplem sequentibus. Ad sanctum Martinum in Lovanio.
1266. (284). — S. Gregorius magnus. Moralium libri sive expositio
librum B. lob, lib. IX-XVI.
Inc. Incipit liber nonus moralium beati Gregorii pape super librum
jlob. Perverse mentes. Des, Quia magna obscuritate implicata sunt,
[opitulante Deo,lacius disserantur. Explicit liber decimus sextus mora-
lium beati Gregorii pape super lob. = PL.y t. LXXV, col. 859-1162.
Sur les feuillets de garde, fragments de bréviaire.
Parchemin; 141 feuillets, plus cinq de garde; 0",35 X 0",25; XV« siècle; deux
îolonnes; titre courant; signatures. Au sujet de la provenance de ce volume, on
[lit sur le deuxième feuillet de garde : Est liber hic sancti Martini Lovaniensis. Ex
irte fratris Henrici Vranxs eiusdem monasterii Vallis Sancti Martini in Lovanio
monici et presbyteri professi quem émit XUU renensibus, et f. 148" : Comparatus
f. Henricum Vrancx XUII renensibus, liber monasterii Regularium sancti
tartini in Lovanio C^). F. 1 et 141, l'estampille rouge, /{.F., delà Bibliothèque
lationale de Paris. Reliure ancienne, veau estampé ; sur le plat, une étiquette sous
îorne et encadrée de cuivre porte : Liber nonus moralium beati Gregorii pape cum
teptem sequentibus libris. A . XXL
(1) Cf. Sanderus, liibl. belgica ms., part, n, p. 215.
(2) Sanderus, Bibl. belgica w*., part, ii, p. 215
248 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1267. (276-77). — S. Gregorius magnus. Liber XIX-XXXV Mora-
lium super lob.
Inc. Liber XIX. Moralium beati Gregorii super lob. Quid mirum si
aeterna Dei sapientia conspici non valet ? Des. Si cum per me verba
accipit, pro me lacrymas reddat. Explicit liber XXXV^^ moralium
beati Gregorii pape urbis Rome in libro beati lob. = PL., t. LXXVJ,
col. 95-782.
Parchemin; 194 feuillets ; 0'",335 X O'^^QS ; XV« siècle; deux colonnes; titre
courant en rouge. L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque nationale de
Paris se trouve f. 1 et f. 194\ Demi-reliure moderne; dos en veau racine.
1268. (1130-31). — S. Gregorius magnus. Moralium super lob
libri XVII-XXXV.
Papier, au filigrane de la tête de bœuf surmontée de la croix, quelques feuillets
en parchemin; 188 feuillets, plus cinq de garde ; 0™,29 X O^jSl; deux colonnes;
titre courant. Au verso du deuxième feuillet de garde, miniature représentant le
pape S. Grégoire. Reliure ancienne restaurée, veau racine et estampé.
1269. (1653). — S. Gregorius magnus. Moralia super lob,
libri Xl-XVin.
1. (F. l-lMv). Liber undecimus et pars tercia moralium beati
Gregorii pape super lob prophetam. Des. Explicit liber decimus
oetavus et secundus quarte partis moralium beati Gregorii pape
super lob. = PL., t. LXXV, col. 954 et t. LXXVI, col. 9-96.
2. (F. 144^). Fragment de table.
Parchemin; 144 feuillets; O^jSS X 0™,185; XV« siècle; deux colonnes; titre cou-
rant en rouge; quelques capitales fort élégantes. L'estampille rouge de la Biblio-
thèque nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 144. Demi-reliure moderne.
1270. (3514). — S. Gregorius magnus. Moralium libri in lob
XIX-XXXV.
1. (F. 1-13). Table alphabétique des matières.
2. (F. 13-359V). Moralium libri XIX-XXXV. = PL., t. LXXVI,
col. 95-782.
Papier, filigrane de l'ancre; 359 feuillets, plus neuf de garde au commencement
du volume et sept à la fin; 0™,295 X 0'",207 ; XV« siècle; deux colonnes; titre
courant; signatures. F. 1, on lit : CoUegii Socielatis lesu Lovanii, A. 5. Reliure
ancienne, ais de bois recouverts de veau brun estampé.
1271 . (3629). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob, lib. I-XXXV.
Des. mutil. non recédât quatinus tanto fixior animus in sus .... =
PL., t. LXXV, col. 510- 1. LXXVI, col. 779 (D).
Papier, filigrane de la licorne; 338 feuillets; 0™,295 X 0'»,21 ; XV« siècle; deux
colonnes; grandes initiales en couleurs. Demi-rehure moderne; dos en maroquin
s. GRÉGOIRE LE GRAND 249
rouge, avec le titre doré : Bii Gregonipapae libri moralium in lob, XV saec. ; plus
bas, le chiffre couronné de Léopold P»".
1272. (10586). — S. Gregorius magnus. Moralium libri sive exposi-
tio inlibrum B.Iob libri XXIII-XXIX. = PL.,t. LXXVI, col. 250-522.
Parchemin ; 117 feuillets ; O-^^^S X 0"M7; XVP siècle (1517), car on lit, f. 117^ :
Anno Domini 1517 quem scripsil N. Martinus Numenius pictor. Deux colonnes;
capitales rouges et bleues ; titre courant en rouge. Le volume provient de Saint-
Laurent, à Liège, car f. 1, il y a les cotes ML, 5-9 et MM. 2-9. F. 1 et f. 117% il y
a l'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris. Reliure moderne, veau
racine; au dos, le titre doré : Gregorii moralium in lob lib. XXIU-XXIX,
XVI saec. ; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1273. (10587). — S. Gregorius magnus. Sexta pars moralium
in lob.
VP pars moralium beati Gregorii in lob, liber XXX^'^-XXXV"'". =
PL.,t.LXXVI, col. 521-782.
Parchemin; 93 feuillets; 0",24 X 0'°,163; XVP siècle (1518), car f. 93% on lit :
Finitum anno Domini 1518, in profesto beati Gregorii hora sexla précise : scriptus
per manus JV. Martini Numenii, Initiales rouges et bleues; titre courant en rouge.
F. 1, il y a la cote MM, 2-10 de la bibliothèque de Saint-Laurent, à Liège ; f. 1 et
f. 93', le timbre rouge, R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris, fleliure
moderne, veau racine; au dos, le titre doré : Gregorii moralium in lob, lib. XXX-
XXXV, XVI saec. ; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription : BibL
royale.
■ 1274. (4877-86). S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
1. (F. 1-14). Beati Gregorii pape in moralibus. — Quelques
extraits.
2. (F. 14-15). Fragment de sermon. Inc. Quisquis eius spiritu
plenus est. i>6.>\ Obserent eum ténèbre. Diem profecto ténèbre.
l^ftS. (F. 15-15^). Hymne, i/îc- Cristum mente letabunda collau(Jemus
'^Rque munda. Des. Guius miro perlustremur in aeternum lumine.
Amen.
4. (P. 16-48^). De sacramentis. Inc. Gum multa sint sacramenta
ve legis. Des. Ut medicina sacramentorum dignetur curare vulnera
Éeccatorum nostrorum. Amen.
15. (F. 48v). Prière. Inc. Collecta. Deus qui es via sanctorum. Des.
bminis sui, altissime Ihesu Christe, qui vivis et régnas.
'6. (F. 49-72). Hymnes. = RIL, nn. 18127, 11903, 5136, ,20876,
10515, 15824, 10360, 3043, 1604, 5285, 948, 18371, 10417, 10012,
10551, 17622, 2432, 17479, 100, 3795, 1487, 3413, 6928, 1974, 10471,
^264^, 11064.
l^pLa série de ces hymnes est interrompue, f. 54^-56, par diverses
Trières à dire par le prêtre. F. 59^ 68-68^, 71^-72, il y a trois {lymnes
I
250 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1
non signalées par le Repertorium hymnologicum. Elles commencent
respectivement : ^yê Maria, ave Del spéculum; Ave, Stella maris,
Stella Stella sîngularis; Alto consïlio divina ratio, et une prière : Deus
qui me a nativitate seculi conversum.
7. (F. 72-73). Poème en l'honneur de S. Bernard.
Inc. Glaravallis gratuletur.
Et in Patris delectetur
Bernardi presentia.
Des. Et nunc in mundi turbine
Et post in sua gloria. Amen.
8. (F. 73-77^). Sermon sur S. Bernard. Inc. Beatus Bernardus
quasi vas auri solidum ornatum. Des. Apprehendit utique nunc eam
in eternum et ultra. Amen.
9. (F. 77^-78^'). Poème en l'honneur de S. Bernard.
Inc. Paradysum voluptatis,
Ad exemplum sanctitatis.
Des. Nunquam sane destitutum
Largitate deica.
10. (F. 78^-81^). Miracles à Glairvaux. a) Inc. Quidam cenobita
clarevallensis in infirmaria. Des. in procuratione sui ofticii.
b) Inc. In Claris vallibus monachus quidam erat urbanus satis et
fkcetus. Des. abbatis ad ipsum cogendum accedit.
11. (F. 82-83). Oratio ad sanctam Mariam et lohannem evange-
listam. 0 intemerata et in eternum benedicia. = FL., t. GLVIII,
col. 959-60.
12. (F. 83-84). Miracle de la Vierge et de S. Jean Baptiste. Inc.
Fuerunt duo fratres germani et nobiles quorum alter. Des. In oratione
prefata se commendans in pace quievit. Amen.
13. (F. 84V-88). Miracles de la Vierge.
a) Inc. prol. Ad. laudem et gloriam nominis eius ... Erat igitur in
Arvernorum provincia castrum quoddam quod Saliens dicebatur.
b) Secundum simile est huic. Erat in eadem provincia castrum
oui nomen Donere.
d) In Dacia situm noscitur esse cenobium quod Sora dicitur.
14. (F. 89-113). [IsiDORus. De differentiis']. Inc. Primus gradus est
eorum qui non crescunt, vita motuque carentes qualis est in lapi-
dibus. Des. Nulla malitia leditur. = PL., t. LXXXIII, col. 73-93.
15. (F. 113-119). Giceronis synonima. i/îc. Inanis, vanus, verbosus.
Des. Lugubre, periculosum, pestiferum.
16. (F. 119^-120). Oraison. Inc. Alpha et 0, magne Deus, hely, hely.
Des. Gum Moyse et Helya piam etatem alleluya. Amen. = RH.,
n. 925.
s. GREGOIRE LE GRAND
251
17. (F. 120^-126). [HERBERTusJ.Miraculum de novitiohyspaniensi.=
,BHL,, n. 1231 a.
18. (F. 126-127^). Visio domini Pétri abbatis Igniaceiisis postea
abbatis Clarevailis. = BHL., n. 6728. . .
19. (F. 128-134V). De vita et regno Theoderici (1).
20. (F. 134^136). De nativitate eiusdem régis (2).
21. (F. 136-137). Poème.
hic, Virtutem primam esse puto compescere linguam.
Des. Pauper honore dato tumet, intabescit adempto.
22. (F. 137-137^). De iusto iudicio prefati régis Theoderici licet
arriani (3).
23. (F. 137^-139v). De vita Theoderici régis (4).
24. (F. 139V-140). [De morte Theoderici]. Inc. Inter Ethnam et
Lipparem fit olla Vulcani. Des. Super terram virum iniustum maie
cum interitu.
25. (F. 140-141). De ah'o rege Theoderico cuius vitam Dominas
redemit precio sanguinis sui. = BRL., n. 8051.
26. (F. 141^-145). In annuntiatione béate Marie. Inc. Beati misé-
ricordes, beati qui sui miserentur. Des. coron emur per creatorem
omnium et dominatorem nostrum viventem et regnantem in gloria
sempiterna per omnia secula seculorum. Amen. Amen. Amen.
Parchemin; 145 feuillets; O'n.ieS X O™,!! ; XIIP siècle. F. 145, il y a la note : Liber
!S. Marie de Villari in Brahantia. Demi-reliure moderne, dos en maroquin brun,
"avec le titre doré : ^" Gregorii Moralia super lobum cum aliis opusculis XUl^saec. ;
plus bas, le chiffre couronné de Léopold P"" (5).
1275. (IL 2553). — S. Gregorius magnus. Moralia in lob.
F. l-2v, 4, 7-8v. Fragments des Hvres XXXI, XXX, XVIII et XIX.
Parchemin ; 14 feuillets ; Om,398 X 0"',262; XIP siècle; deux colonnes ; quelques
belles lettrines. Ce volume provient, dit-on, de Cambron; plus tard, il a fait partie
de la collection de sir Thomas Phillipps avec le n* 24450, il a été acquis par la
Bibliothèque royale en 1900. Demi-reliure; au dos, le titre doré : S. Gregorii
moralia.
1276. (4890-94). — S. Gregorius magnus. Opéra.
1. (F. l-8v, 17-65^'). Expositio beati Gregorii super cantlcum
canticorum. = PL., t. LXXIX, col. 474.
(1) Cf. Ârchiv, t. VII, p. 494 et Krusch, Script, rer. Meroving., t. II, p. 201-2.
(2) Krusch, Script, rer. Meroving., t. II, p. 210-11.
(3) Cf. ilrc/iiv,t. VII,p. 494.
(4) Cf.Jrc/iiv, t. VII, p.494.
(5) Voir au sujet de ce manuscrit Catal. cod. hagiogr. Bihl. reg. Bruxell., 1. 1,
:p. 465; MG. Scr. rer. Merov., t. II, p. 201; Analecta Bollandiana, t. XX, p. 72.
252 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 10v-l6v, 89-92^). Libellus sancti Ambrosii Mediolanensis epi-
scopi de conflictu viciorum atque virtutum. = FL., t. XVI,
col. 1057.
3. (F. 65v-75v). Flores cantici canticorum quos paterius excerpsit
ex libris beati Gregorii pape. = PL.^ t. LXXIX, col. 905-16.
4. (F. 75-82). Tractatus primus Origenis in epithalamicis.= PC,
t. XIII, col. 83 sqq.
5. (F, 82-88^, 9-lOv). Tractatus secundus ab eo loco quo scriptum
est Nardus mea dédit odorem suum usque ad eum locum in quo ait
quod Vax tua suavis et forma tua speciosa. = Ibid., col. 140-167.
6. (F. 93-93V). Oratio ad beatam Mariam. Inc. Salve, mater Salva-
toris, vas electuni, vas honoris. Des, et nos tue claritatis configura
glorie. Amen. = RK, n. 18051.
Parchemin; 93 feuillets; 0°>,188 X 0°>,11 ; XIII« siècle; signatures i-x. F. 92^ et
f. 93'', on lit : Liber sancte Marie de Villari. Demi-reliure moderne, dos en maroquin
rouge.
1277. (3003). — S. Gregorius magnus. Opéra.
1. (F. 1-107). Gommentariolum beati Gregorii super cantica canti-
corum. Avec des annotations nombreuses. = PL., t. LXXIX, col. 474.
2. (F. 107-107^). Ex quadam epistola ad quamdam sanctimonialem
qiiae incipit : Gognata mihi in Ghristo dilecta.
Parchemin; 107 feuillets; O'^jUT X O"",!!; XV» siècle; initiales rouges et bleues;
titre courant en rouge; signatures ai-n^. F. 1, on lit : Bethléem, et f. 107'':
Pertinel in Bethléem prope Lovaniumliber iste. Demi-reliure moderne.
1278. (10588-90). — S. Gregorius magnus. Opéra.
.1. (F. Iv). Index.
2. (F. 3-3v). Beatus Ysidorus in laude beati Gregorii. = PL.,
t. LXXV, col. 490-91.
3. (F. 3^). Fr. Iohannes de Looz. [Libri quos anno 1476 S. Gregorii
habet monasterium Sancti Laurentii extra muros].
4. (F. 4-76v). Expositio beati Gregorii pape in epytalamio sponsi
et sponse (1).
5. (F. 77-77^). Prefatio venerabilis Bede presbyteri de diversis
libris beati Gregorii pape que excerpsit super cantica canticorum (2).
Parchemin; 77 feuillets ; 0^20 X 0'",133; XV'' siècle; initiales rouges et bleues.
F. l'', on lit : Iste liber perlinet sancto Laurentio extra muros Leodienses, et f. 2 :
(1) Publié dans Goussainville, Gregorii magni opéra, t. III, p. 461-512, et Casimir
OuDiN, Comm. de scriptoribus eccl., t. II, p. 768-842, sous le nom de Robert de
Tombelaine, abbé de Saint- Vigor de Bayeux.
(2) Cette note attribuée à Bède est apocryphe et de date récente.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 253
Liber monasteriiS. LaurenUi MM, 2-13 (1). L'estampille rouge de la Bibliothèque
nationale de Paris, R.F., se trouve f. 3 et f. IV. Reliure moderne, veau racine;
au dos, le titre doré : Gregorius in Cant. Cantic, reproduit à l'intérieur sur une
étiquette : Gregorius in Cant. Cantic. ; en dessous, les armes de Belgique et
l'inscription Bibl. royale.
1279. (9383). — S. Gregorius magnus. In Ezechielem.
1. (F. 1-132^). [Liber sancti Gregorii magni super Ihezechielem
prophetam]. = PL., t. LXXVJ, col. 781.
2. (F. 133-1 33 V). Fragment d'un traité de grammaire. Inc. mutil.
Ex hibernis partibus pulsi. Plautus in Mercatore. Des. mutil. Teste
Herodeano qui hec novit.
Parchemin; 133 feuillets ; 0">,30 X 0",23; XII« siècle; deux colonnes ; signatures
A-Q. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré qui se trouve aussi à
l'intérieur sur un fragment de maroquin rouge : Gregorius in Ezechielem, XVsaec. ;
plus bas, les armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1280. (If. 1054). — S. Gregorius magnus. In Ezechielem.
1. (F. 1-1^). Fragment d'antiphonaire noté:
2. (F. 2^-208). Expositio Gregorii pape in libro Ihezechiel pro-
phète. = FL., t. LXXVl, col. 781 sqq.
Parchemin; 208 feuillets; 0%282 X 0°»,175; XIIP siècle; très jolies lettrines en
toutes couleurs; signatures a-e, VI-XXVl. F. '2," et f. 3, il y a la note : Liber sancte
Marie de Alna, servanti benedictio fiât, et f. 208 : Liber sancte Marie de Âlna. Si
quis eum abstulerit vel folium absciderit, analhema sil.Y .% il y a la cote : 4631 Ph.
de là collection Phillipps. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale
en 1888. Demi-reliure, toile anglaise; au dos, le titre doré : S. Gregorius in Ezechiel.
1281. (4343-44). — S. Gregorius magnus. Dialogi.
1. (F. Iv-ioev). Gregorii dialogi. = PL., t. LXXVII, Col. 150 sqq.
2. (F. 1 de garde et f. 107). Fragment de Vllias latina^ à savoir les
irs 1048-57 et 1066-70 de l'édition Plessis (2).
Parchemin; 107 feuillets; 0"',238 X 0"',155; XI« siècle; quelques lettrines. F. 1,
m lit : Pertinet monasterio canonicarum regularissarum montis sancti Nycholai in
\erschot. L'estampille rouge, II. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se
rouve f. l"" et f. lOô"". Reliure ancienne, ais de bois recouverts de peau de truie.
1282. (1779). — Gregorius magnus. Dialogi.
1. (F. 2-2v). Contenta hoc opère S. Gregorii dialogi.
2. (F. 3-4^). Fragment d'obituaire indéterminé.
(1) Il faut comparer l'écriture de ce volume avec le n. 10591-92. D'ailleurs, dans la
table des matières, f. l'', se trouvent indiqués les deux traités de S. Augustin qui
sont aujourd'hui dans le n. 10591-92; Voir plus haut, p. 151, n. 1119.
(2) Cf. Thomas, Catalogue des manuscrits de classiques latins de la Bibliothèque
royale de Bruxelles, p. 13, n. 29.
254 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 5-80^). Dialogi beati Gregorii pape urbis Rome. Lib. I, II, III
et IV jusqu'au c. 2. = PL., t. LXXVII, col. 150-320.
Parchemin, sauf les deux premiers feuillets en papier; 80 feuillets; O^^ô
X 0"',175; XII* siècle; quelques lettrines; signatures i-vm. Ce volume provient de
la bibliothèque des anciens bollandistes, il porte la cote ^ MS 110 de leur biblio-
thèque. Reliure parchemin.
1283. (4341-42). — S. Gregorius magnus. Opéra.
1. (F. 1-76V). Liber dialogorum Gregorii. = PL., t. LXXVII,
col. 150 sqq.
2. (F. 77-112). Liber régule pastoralis Gregorii pape. = Ibicl.,
col. 14-127.
Parchemin; 112 feuillets; O'^^m X 0™,155; XII« siècle; quelques lettrines. F. 1,
il y a la note : CoUegii Societatis lesu Lovanii M. U, Y-3. Demi-reliure moderne; dos
en cuir brun.
1284. (II. 980). — S. Gregorius magnus. Liber dialogorum. = PL.,
t LXXVII, col. 150-430.
Parchemin; 112 feuillets; 0",28 X O^jlS; XII« siècle; initiales rouges, vertes et
bleues. Ce manuscrit provient de Saint-Ghislain (1); au verso de la couverture, il
y al'ex-libris Sir T. P. Middle Hill n. 371. Reliure moderne, veau estampé, avec
l'inscription en relief sur le premier plat : liegia Bibl. Belgica.
1285. (828). — S. Gregorius magnus. Dialogorum libri IV.
1. (F. 1-1 19^). Dialogus beati Gregorii pape urbis Rome. =
PL., t. LXXVII, col. 150-430.
2. (F. 120). Capitula istius libri.
^A l'intérieur du premier plat, formule du serment, comme membre
du Conseil privé, prêté par M. Bossghe de Haarlem, en 1524.
Parchemin; 120 feuillets; 0'",30 X 0'",203; XIII^ siècle. On lit, f. nO". Liber
Cornelij Duijn Aëmslelredamensis Hagae Comitis Hollandie anno Domitii
M.D.C.VII; puis f. 1 : Societatis lesu Antv{erpiensis'] D. P. Au revers de la couver-
ture, l'ex-libris des anciens bollandistes >ï< MS. 198. Reliure ancienne, veau brun
estampé ; traces de fermoirs.
1286. (4764-66). — S. Gregorius magnus, S. Iohannes Ghrysosto-
Mus. Opéra.
1. (F. 1-1^, 136436V). Fragments de missel.
2. (F. 2). Table des matières et oraison de S. Benoît.
3. (F. 2v-89v). Dialogi beati Gregorii pape urbis Rome. = PL.,
t. LXXVII, col. 147.
4. (F. 89^-106). loHANNis [Ghrysostomi] episcopi de compunctione
cordis. = PG., t. XLVII, col. 933 sqq.
(1) Cf. A. PoNCELET, S. J., Annales de Vabbaye de Saint-Ghislain, p. 385, note 2.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 255
5. (F. 106^-111). Onielia Iohannis Crisostomi de proditione lude. =
FG., t. XLIX, col. 373.
6. (F. 111-116^'). [Iohannis Ghrysostomi]. De cruce et latrone. =
Ihid., col. 399.
7. (F. 116^-117). Omelia eiusdem de cruce et latrone (1).
8. (F. 117-1 19v). [Iohannis Ghrysostomi] de cruce dominica. =
FG., t. L, col. 815.
9. (F. 119^-124). [Iohannis Ghrysostomi] de ascensione Salvatoris.=
P6^., t.XLIX,col.411.
10. (F. 124-127V). De pentecoste. = PG., t. L, col. 803.
B 11. (F. 127V-129V). Omelia de nativitate Domini (2).
12. (F. 129^-134). Iterum de nativitate Domini et Iohannis Baptiste
Éconceptione, de solsticiis et equinoctiis (3).
13. (F. 134-135). Omelia eiusdem de Lazaro (4).
14. (F. 135). Ex decretis beati Gregorii pape.
15. (F. 135-135V). Ex concilio Bonefacii quod liceat monacho sacer-
dotale offîcium amministrare.
Parchemin ; 136 feuillets ; 0'",295 X O^^QS ; XIIP siècle ; quelques jolies
lettrines; initiales rouges et bleues ; signatures i-xvi, titre courant. F. 136% on lit, à
diverses reprises, la note : Liber sanc te Marie de Villari, servanti benedictio. Demi-
reliure moderne; dos en maroquin rouge, avec les titres dorés des divers traités
et le chiËfre couronné de Léopold I".
1287. (9916-17). — S. Gregorius magnus. Dialogi.
1. (F. 1). Forma et habitus sancti Gregorii pape. = PL., t. LXXV,
col. 230-31.
2. (F. 1). De lohanne preposito monasterii sui exemplum quomodo
obiit. = Ibid., col. 231-33, n. 86-87.
3. (F. 2). Capitula de libro dialogorum beati Gregorii pape urbis
Rome.
4. (F. 3-152). Liber dialogorum sancti Gregorh pape urbis Rome.
= FL., t. LXXVII, col 150 sqq.
5. (F. 152v). Epithapium sancti Gregorii (5).
Parchemin ; 152 feuillets ; 0'",278 X 0"',197 ; XIP siècle ; quelques belles lettrines ;
signatures i-xvui. Tout le volume est orné de fort curieuses miniatures ; elles
représentent, f. 2" : l'extase de S. Grégoire aperçue par le diacre Pierre à travers le
rideau percé de son stylet; f. 8 : le prévôt Libertinus frappé d'un escabeau par
(1) Inédite dans les versions du moyen âge. Cf. Zeilschr. fur katholische Théo-
rie, t. IV, 1880, p. 791.
(2) Inédite. Cf. ibid., p. 791.
I) Inédite. Cf. ibid., p. 791.
i(4) Inédile. Cf. ibid., p. 791.
Publié Âct. SS., Martii t. II, p. 348.
256 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
son abbé; f. 14' : Marcellin, évêque d'Ancône, éteignant un incendie; f. 15'' : Tabbé
Nonnosus multipliant miraculeusement l'buile; f. 19, 20, 21: divers miracles de
S. Boniface, évêque de Ferenlo; f. 23'' : Fortunat, évêque de Tudertum, guérissant
une possédée; f. 27 : le même ressuscitant un mort; f. 29, 31, 32% 36, 36% 40% 42,
45, 45% 46, 48, 49% 50, 50% 51% 52, 52% 54% 58" : diverses scènes de la vie de
S. Benoît; f. 60' : S. Paulin de Noie promettant à une veuve de prendre en Afrique
la place de son fils captif; f. 61 : S. Paulin de Noie faisant voile vers l'Afrique;
f. 63', 64" : divers miracles de S. Paulin; f. 65'' : S. Datien, évêque de Milan, chas-
sant le démon; f. 66^^: S. Sabin, évêque de Canusium, dévoilant la perfidie de
l'archidiacre qui veut l'empoisonner; f. 67 : Gassien, évêque de Narni, délivrant un
possédé; f. 67' : l'assemblée des démons; f. 69'': mort de Constant, évêque d'Aquin;
f. 70, 71 : Venant, évêque de Luna, arrêtant les débordements des fleuves; f. 71^^ :
Cerbonius, évêque de Populonium, livré à un ours ; f. 73'' : l'évêque Fulgence
d'Utriculum arrêtant les soldats de Totila; f. 74 : martyre d'Herculanus, évêque de
Pérouse; f. 75 et 77: miracles d'Isaac de Spolète ; f. 78' : S. Florentin faisant
paître les brebis par un ours ; f . 80 : le même purgeant la région de serpents qui
l'infestaient; f. 81'' : le solitaire Martin ; f. 84: le sous-diacre Quadragesimus ressus-
citant un mort; f. 86 : le moine Benoît jeté au four parles soldats de Totila; f. 86" :
l'église de Saint-Zénon à Vérone; f. 87" :1e démon déchaussant le prêtre Etienne;
f. 89 : un prêtre sortant du tombeau pour arrêter un voleur; f. 63" : les Lombards
adorant la tête de chèvre et immolant des prisonniers à cette idole; f. 85 : l'église
de Spolète et les Ariens; f. 96" : martyre de S. Herménégilde; f. 98 : martyr à la
langue coupée ; f. 101" : le prêtre Amantius tuant un serpent par le signe de la
croix ; f. 102" : Maximien, évêque de Syracuse, apaisant une tempête ; f. 103" :
Sanctolus multipHant miraculeusement l'huile ; f. 110 : les justes amenés par l'ange
dans le sein de Dieu; f. 152 : S. Grégoire et le Christ, avec l'inscription :
Parva quidem tibi do, sed tu qui gratta iotus
Âccipe gratuita munere vota magis.
Tu lux ecdesie, tu doctrine fideique
Splendor, amor, forma, columpna, caput,
Celi preco, decus orbis, cedrus paradisi
Et paradysiacus fons salientis aque ;
Idem Verbi iingua Dei dileclus amicus
Sponsi cum matre virgine virgo. Amen.
Ce volume provient de la bibliothèque de Saint-Laurent à Liège, comme en
témoignent la cote LL, 5-11, inscrite f. 1% et la note, f. 2 : Sancti Laurentii in
leodio. Le timbre rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris
se trouve marqué f. 1 et f. 152". Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré:
Gregorii P. dialogi Xll saec, reproduite à Ijntérieur sur une étiquette en maro-
quin rouge; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription Bibl. royale (1).
1288. (638-42). — S. Gregorius magnus. Opéra.
1. (F. 1-69V). Dialogorum beati Gregorii pape libri IV. = PL.,
t. LXXVII, col. 150-430.
2. (F. 70-192). [Gregorii magni homiliae super Ezechielem]. =
PL.,t.LXXVI, col. 786-1071.
I
(1) Voir une description de ce volume Calai, cod. hagiogr. bibL reg. BruxelL,
t. II, p. 390, note 1.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 257
3. (F. 193495V). [s. Hieronymus. Vita Pauli eremitc]. = BHL.,
n. 6596.
4. (F.. 195V-204V). [S. Hieronymus. Vita Hilarionis]. = BHL.,
n. 3879.
5. (F. 204V-207). [S. Hieronymus. Vita Malchi captivi]. = BHL.,
n. 5190.
6. (F. 207^-251^). [Gregorius magnus. Pastoralis liber]. = PL.^
t. LXXVn, col. 14-127.
Parchemin; 251 feuillets; 0'",31ô X 0™,215;XIV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues; grandes capitales ornées. A l'intérieur du premier plat, sur une
étiquette imprimée, on lit : L. l. mi. n. 19. Ad Biblioth. FF. Min. conv. Coloniae ;
puis sur une autre écrite à la main : A"" ^8, Belgique 27. D. S. Man. Demi-reliure
moderne ; dos en maroquin rouge ; au dos, les titres dorés des différents traités,
avec le monogramme du roi Léopoldl*"".
1289. (21864). — S. Gregorius magnus. Dialogi.
Inc. muiil Quam cum veni[entem] desuper vir sanctus vidis-
set. = PL., t. LXXVII, col. 156.
Parchemin; 55 feuillets; 0"',222 X O'",!?!; XIV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. 1% il y a la note : Ifibliothece Parcensis, et au verso de là cou-
verture la cote /. theca IX, ainsi que Tex-libris : Ex bibliolheca P. P. C. Lammêns.
Reliure veau; les armoiries de Tabbaye de Parc ont été grattées sur les deux plats;
au dos, le titre doré : Grego.mag. dialo. ; tranche rouge.
1290. (3493-504). — Gregorius magnus. Dialogi. — Vitae Patrum.
1. (F. 1-50V). Dyalogi sancti Gregorii. = FL., t. LXXVII, col. 150
P2. (F. 51-52V). Table du traité suivant.
3. (F. 53-174). Liber de illustribus viris ordinis Cisterciensis. =^
PL., t. CLXXXV, col. 995-1198.
4. (F. 175-189). Vita sancti Anthonii monachi et heremite primum
scripta ab Athanasio episcopo Alexandrino in greco, translata autem
in latinum sermonem ab Evagrio presbitero utilis et necessaria ad
I instituendam vitam. == BHL., n. 609.
5. (F. 189-191). Iheronimi presbiteri vita sancti Pauli primi here-
mite. = BEL., n. 6596.
6. (F. 191-197). Iheronjmus. Vita sancti Hylarionis. == BEL.,
n.3879.
7. (F. 197-213). Vita sancti Pachomii abbatis. = BEL., n. 6410.
8. (F. 213-214^). Narratio beati Iheronimi de Malcho captivo
mon acho. = i^//L., n. 5190.
(1) Voir la description de ce volume dans Calalogus cod. hagiogr. bibl. reg.
ItruxelL, 1. 1, p. 268.
CATAL. BmL. ROYALE, T. II. 17
258 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
9. (F. 214V-216). Vita sancti Frontonii abbatis. = BHL., n. 3189.
10. (F. 216-222). Vita beatissimi Abrahe heremite. = BHL., n. 12.
11. (F. 222-225). Vita Eufrosine virginis. = BHL., n. 2722.
12. (F. 225-226). Ex dictis Iohannis Cassiani de abbate Pinufio.
PL,, t. LXXIll, col. 833-36, cap. xxx et xxxl
13. (F. 226-228). Ex dictis Iohannis Cassiani abbatis. Inc. Gum d<
Syrie partibus Egipti provinciam petissemus. = Ibid., col. 836-44]
cap. xxxii-xLVin.
14. (F. 228-233V). Vita sancta (sic) Maria (sic) Egiptiace de grecc
in latinum translato (sic). = BHL., n. 5417.
15. (F. 233^-236^). Vita Pélagie monache. == BHL., n. 6605.
16. (F. 236V-244V). Vita sancte Faute nobilissime femine. = BEL.,
n. 6548.
17. (F. 244V-246). Visio Druchelmi. = PL., t. XGV, col. 247-52.
18. (F. 24^-246v). Visio alterius cuiusdam. == Ibid., col. 252-54.
19. (F. 246V-247). De quodam fabro. = Ibîd., col. 254-55.
20. (F. 247). De duabus sororibus. Inc. Duas quasdam sorores
cuiusdam monasterii antiquus hpstis agressus est.
21. (F. 247-247^). De praelio duorum regum. Inc. Aliud et etiam
memorabile ... contigit enim aliquando inter duos reges ... grande
praelium fieri.
22. (F. 247^-249). De duobus ducibus. Rem vobis refero, fratres ...
Duo duces .., confligebant ... dux Sardinie Eusebius, dux Sicilie voca-
batur Eustorgius.
23. (F. 249-249V). De sancto Sereno abbate. = PL., t. LXXIII,
col. 844-46, cap. l et u.
24. (F. 249^'-250). De abbate lohanne. = Ibid., col. 831-32, cap. xxvi
et xxvii.
25. (F. 250). De abbate Mucio. = Ibid., col. 832-33, cap. xxvin.
26. (F. 250-251). De virgine que sanctum patrem habuit et detesta-
bilem matrem. Inc. Narravit quidam senex dicens quod erat quaedam
virgo provecta aetate valde.
27. (F. 251-259). Vita seu Passio beati Epictici presbiteri et
Astionis monachi. = BEL., n. 2568.
28. (F. 259-262). Visio Wettini monachi (1).
29. (F. 262-262^). Vita Thaisis quondam meretricis. = BEL.,
n. 8012.
30. (F. 262^-264). Excerpta ex epistola beati Augustjni de laude
beati Hieronimi ad Cyrillum. = BEL., n. 3867.
31. (F. 264). Table des Vitae Patrum,
(1) MGH., Poetae lai. aevi Carolini, t. II, p. 267-275. Pour la bibliographie de
celte pièce, voir Potthast, Bibliolheca hist. mcd. aevi, 2^ éd., p. 1099.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 259
32. (F. 264V-267). [Vita lohannis Chrysostomi]. = BHL., n. 4379.
Les feuillets 267^-269 sont blancs.
33. (F. 269-270^). Capitula in libro dialogorum beati Gregorii pape.
Papier, filigranes de l'ancre et de la lettre P; 270 feuillets; O'^jSOS X 0^,205;
XVe siècle (1461), car on lit, f. 174 : ExpUcit liber de illustribus viris ordinis Cister-
ciensis et fitiitus anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo primo in
profesto sancli Thome aposloU. Deux colonnes ; jolies initiales ornées en rouge et
en bleu. F. 1, on lit : Collegii Societatis lesu Bruxellis 1644, M. B. Reliure
ancienne, veau brun estampé; très jolis fers.
1291. (3436-40). — S. Gregorius magnus. Opéra.
1. (F. 1-52). Liber pastoralis cure beati Gregorii pape. Inc. mutil,
.... 0 cure me pondéra fugere delitescendo voluisse. = PL., t. LXXVII,
col. 13-128.
2. (F. 52-53). Capitula libri pastoralis.
3. (F. 54-123). Quatuor libri dyalogorum beati Gregorii. = PL.y
t.LXXVlf, col. 150-430.
Les feuillets 123^-126^^ sont blancs.
4. (F. 127-281). [Tractatus super psalmosj. iwc. Dédit David confes-
sionem sancto et excelso et de omni corde suo. Des. Misericordissi-
mus quoque salvator Deus sublimis et benedictus Amen. Amen.
Amen.
Les feuillets 281^-282v sont blancs.
5. (F. 283-333V). Tractatus de lepra morali. Inc. Olim in levitico
veteris testamenti Deum legimus mandavisse. Des. Et hec de lepra
morali dixisse sufficiant. Sit nom en Domini benedictum.
6. (E. 334^372). [Iohannes Nyder. Manuale confessorum] (1).
Papier, divers filigranes, la lettre P et la tête de bœuf surmontée de la croix ;
372 feuillets; 0'",29 X 0'°,205; XV^ siècle (1454-1468), car on lit f. 123 : Explîciunt
quatuor libri dyalogorum beati Gregorii pape per me Reynnerum van der Elsl
anno Domini M'^CCCC'^LIllP m^ensis iunii die décima ad laudem et gloriam
omnipotentis Dei ac eius genilrici (sic) nec non beati Gregorii pape scripti ; puis
f. 281: Anno Domini Xiiii''.lxviii^'o mensis decembris die. 28; f. 333: Eocplicit
tractatus de lepra morali finitus per manus Roberti de Monte investiti de Zichenis
anno Domini millesimo quadringentesimo quinto mensis septembris die décima
nona, et f. 372'' : ExpUcit manuale confessorum fmitum per Robertum de Monte
presbiterum anno Domini Mccccl. quinto mensis iulii in profesto Magdalene. Deux
colonnes, signatures ai-y,-. F. 1, il y a la note : Bibliotheca fratrum minorum reg.
obs. conventus SS. Trinitatis. Lovanij ; et au verso de la couverture, Tex-libris :
Bibliothecae FF. Min. recollect. Lovan. ad SS. Irinit. renov. et auclae 1791.
Reliure ancienne, ais de bois recouverts de peau de truie estampée; restes de fer-
moirs en cuivre.
(1) Voir Brunet, Manuel du libraire, 5" éd., t. IV, col. 73.
260 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
• 1292. (3716-30). — Gregorius magnus. Opéra.
1. (F. 1-1^). Table des matières.
2. (F. 2-56). Liber dialogorum beati Grkgorii pape = PL.^
t. LXXVII, col. 150-430.
3. (F. 56^-98^'). Liber régule pastoralis cure sancti Gregorii pape.
Ibid., col. 13-128.
Les feuillets 99-100 sont blancs.
4. (F. 101-148). Breviloquium S. Bonaventurae (1).
5. (F. 148-155^^). Gentiloquium sancti Bonaventure (2).
6. (F. 156-159). Epistola ... Bonaventure ... que est régula et insti-
tutio omnium pie et spiritualiter in Christo vivere volentium (3).
Les feuillets 159-160^ sont blancs.
• 7. (F. 161-187^). Liber de paradiso anime. = PL., t. XIV, col. 275.
8. (F. 187-191^). Tractatus duodecim abusionum saeculi beati
Cypriani doctoris = PL., t. IV, col. 869.
9. (F. 191^-194). Primum manuale extractum ex Philobiblio domni
RiGHARDi Alingduli cognominati de Bury (4).
10. (F. 194-199). Tractatus magistri Richardi de septem generibus
temptationum et remediis earum. = PL., t. GXCVI, col. xxix.
11. (F. 200-233^). Iohannis Gersonis lectiones VI de differentia
peccati mortalis et venialis ad M. Petrum de Alliaco cardinalem
/Gameracensem (5).
12. (F. 233^-234). [Gasus conseientiae de oblocutione absentis].
13. (F. 234-247V). Epistolae Aeneae Silvii (6).
14. (F. 247^-253^). Tractatus sancti Thome de Aquino ordinis fra-
trum praedicatorum de corpore Ghristi (7).
15. (F. 254-255). Sermo de inordinatis temerariisque iudiciis
evitandis. Inc. Quid vides festucam in oculo fratris sui.
16. (F. 255-256^). Sermo de perfectione spiritualis amoris et de
amore extatico ac eius effectibus atque indiciis. Inc. Qui diligunt te,
Domine, sicut sol in ortu suo.
Papier, au filigrane de la lettre P ; 256 feuillets; 0^,287 X 0°>,212; XV« siècle
(1479-1490), car f. 56, il y a la note : Explicit liber dialogorum beali Gregorii pape
scriptus et completus in principio ieiunii anno Domini Mcccdxxix, Deo gratias,
et f.98'' : Explicit liber pastoralis cure sancti Gregorii completus et finitus expensis
(1) S. Bonaventurae opéra, Romae, 1596, t. VI, p. 5 sqq.
. (2) Ibid., t. VI, p. 58 sqq.
(3) /6irf., t.VII, p. 15-18.
(4) Cf. l'édition du Philobiblon par H. Gocheris, Paris, 1856.
(5) Elues du Pin, Iohannis Gersonii opéra omnia, t. II, p. 486-504.
(6) Ce sont les lettres nn. 108 et 166 {de curialium miseriis) des Epislole et varii
tractatus PU secundi Ponlificis Maximi, Lugduni, 1497.
(7) S. Thomae opuscula, Paris., 1634, p. 633.
I
s. GRÉGOIRE LE GRAND 261
domni Baldewini filii Ânthonii de nova ecclesia Duvelandie Iraiectensis dyocesis
XVI IP mardi anno Domini Mcccc nonagcsimo dominica secunda in quadragesima.
Deux colonnes, initiales rouges et bleues. Demi-reliure moderne, dos en maroquin
rouge.
1293. (2382-86). — S. Gregorius papa. Dialogi.
1. (F. 2-17v). De passione domiiii nostri Ihesu Ghristi. Inc. Occurrit
nunc ut de passione domini Ihesu tractemus. Des. Tandem lohannes
rogat eam ut désistât et quantum potuit consolatus est eam.
2. (F. 17^-20). Divers extraits de S. Bernard.
Les feuillets 20^-23^ sont blancs.
3. (F. 24-126^'). Stimulus amoris in pium Ihesura Ghristum quem
compilavit Frater Henrigus de Balma (1).
*Les feuillets 127-128 sont blancs.
4. (F. 128V-224V). Dialogus beati Gregorii pape. = PL., t. LXXVII,
col. 150-430.
r. (F. 225-227^). Les quinze regrets de Notre Dame.
Inc. Bonne gent owes, je vous prie,
Les regres de la Vierge Marie.
6. (F. 228-238). Tractatulus de preparatione ad missam seraphici
lOHANNIS BONAVENTURE (2).
Papier, filigrane de la lettre P; 238 feuillets; O^SIS X 0'",14; XV« siècle; deux
colonnes jusqu'au f. 126\ L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque nationale
de Paris se voit f. 2 et f. 238. F. 1, on lit : Iste liber est fratrum sancte Crucis in
Tornaco, 1484. Reliure ancienne, veau brun estampé.
»1294. (2529-32). — S. Gregorius magnus. Dialogi.
1. (F. 1-32V). Vita beati Silvestri pape. = BHL., n. 7725.
2. (F. 33-124V). Dyalogi beati Gregorii pape. = FL., t. LXXVII,
i. 150 sqq.
Les feuillets 125-128^ sont blancs.
3. (F. 129-233V). Bonaventura. Vita beati Francisci confessons. =
BHL., n. 3107.
Parchemin; 233 feuillets, plus six de garde; 0™,21 X 0«>,14; XV^ siècle. Au
troisième feuillet de garde, on lit la note ; Hic est liber domus Capelle béate Marie
iuxta Angiam, et au verso du même feuillet: Liber domus Capelle B. Marie iuxta
Angiam. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f 1 et
f. 234\ Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé (3).
(1) Voir sur ce traité G. Oudin, Commentarius de scriptoribus ecclesiaslicis, t. III,
col. 2241 ; cf. 1. 1 de ce catalogue, p. 515, n. 7.
(2) S. Bonavenlurae opéra omnia, Romae, 1596, 1. 1, p. 70-77.
• (3) Voir une description de ce volume dans Cat. cod. hagiogr. bihl. reg, Bruxell.,
1. 1, p. 342-43.
I
262 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE |l
1295. (5216). — s. Gregorius magnus. Regulae pastoralis liber.
Inc. mutil hinc ipse Dei hominumque mediator. PL., t. LXXVII,
col. 16, cap. 111.
F. 82v, il y a cette note, relative au scribe : Explicit liber régule
2)astoralis. Individue Trinitati ego Augustus, indignus presbiter, cum
fui in ferra peregrinatioms iiissi scripsere nationis meae, pro
anima redemptionis meae. Suit une prière.
Parchemin; 82 feuillets; 0*^,225 X O^jlôS; X^ siècle. Reliure, veau racine; titre
doré au dos : Régula Grego. ; tranche rouge.
1296. (19600). — S. Gregorius MAGNUS. Pastorale.
1. (F. l-3v). Pastorale Gregorii. Capitula.
2. (F. 3v-127^). Beati Gregorii pape de qualitate pastorum liber
mellifluus ad lohannemRavennatis urbis pontificem féliciter editus.=
PL., t. LXXVII, col. 15-128.
3. (F. 128-128^). Fragments de missel pour le temps de l'Avent.
4. (F. 129V-129). [De Lazaro]. Fragment.
Parchemin ; 129 feuillets ; 0°>,26 X 0«»,183 ; XP siècle, sauf les feuillets 121-128 qui
sont du XIV«, et le feuillet 129 du X*. F. 1, on lit la note : Liber monaslerii Stabu-
lensis; et f. 127 : Perlinet monasterio Stabulemi (1). Reliure moderne, chagrin brun.
1297. (4815-18). — S. Gregorius magnus. Liber pastoralis.
1. (F. 1-104). Liber pastoralis Gregorii pape. = PL., t. LXXVII,
col. 15-128.
2. (F. 104-118). Actus sancte Marie Egiptiace et penitentia et
transitus eius ad Christum. = BHL., n. 5415.
3. (F. 118V-122V). Vita sancti Pauli primi heremite. = BHL.,
n. 6596.
4. (F. 123-126). [Vita S. Malchi captivi monachi]. = BHL.,
n. 5190.
5. (F. 127-128). Vita sancte Eufrosine virginis. = BEL., n. 2723.
Parchemin; 128 feuillets; 0™,223 X 0°»,13; XH« siècle. F. 128, on Ht la note
suivante inscrite trois fois : Liber sancte Marie de Villari. Demirreliure moderne.
au chiffre couronné de Léopold 1", dos en maroquin rouge, titres dorés (2).
1298. (9936). — S. Gregorius magnus. Liber régule pastoralis.
1. (F. 1-2). Capitula huius opusculi.
2. (F. 2^-87^). Liber régule pastoralis Gregorii pape urbis Rome. =
PL., t. LXXVII, col. 15-128.
(1) Cf. Th. Gottlieb, Ueber Miltelallerliche Bibliotheken, p. 285; Catalogue d'une
belle collection de livres, Gand, 1847, p. 8, n. 21.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans Catalogus cod. hagiogr. bibl. reg.
Bruxell., i.l,i>.mb.
I
s. GREGOIRE LE GRAND
263
Parchemin; 87 feuillets ;0'°,265 X 0",175; XII« siècle. L'estampille rouge de la
sibliothèque nationale de Paris /{. F., se trouve f. 1. Reliure moderne; veau racine
ît au dos le titre uoré, reproduit sur une étiquette en maroquin rouge : Gregorii
Hber pastoralis Xll sacc.
1299. (2274-75). — S. Gregorius magnus. Opéra.
1. (F. 1-80). Regulae pastoralis liber beali Gregorii pape. = PL.,
LXXVII, col. 15-128.
2. (F. 80-81). Capitula pastoralis.
Les feuillets 81^-82^ sont blancs.
3. (F. 83-156). Gommentariolum beali Gregorii super cantica can-
licorum. = PL., t. LXXIX, col. 267 sqq.
Les deux feuillets de garde contiennent des fragments d'antipho-
laire.
Parchemin; 106 feuillets, plus sept de garde ; 0'",225 X 0'",145; XI V« siècle les
Il premiers feuillets, les autres sontduXV»; deux colonnes; deux jolies capitales
m tête de chacun des traités ; initiales rouges et bleues ; ancienne pagination i cvi.
u verso du troisième feuillet de garde, on lit : Liber monasterii regularium vallis
mcU Martini in Lovanio, et au verso de Tavant-dernier feuillet de garde : Est
iiberhic sancti Martini Lovaniensis. L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque
lationale de Paris se trouve f. l.et f. 106\ Reliure ancienne restaurée, veau brun
îstampé.
1300. (2823-24). — S. Gregorius papa. Excerpta ex Pastorali.
1. (F. 1-1 V). Notes diverses, entre autres le Credo avec les noms
les apôtres qui ont composé chaque article.
Le feuillet 2 est blanc.
2. (F. 3-85v). Decanus ambianensis. Exceptio super canticum canti-
)rum.
Les feuillets 86 et 87 sont blancs.
3. (F. 88-109). Excerpta ex Pastorali Gregorii.
Parchemin; 109 feuillets; 011,22 X O^jM; XIII« siècle; signatures i-ix. L'estam-
)ille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 3 et f. 109. Reliure
icienne, peau de truie sur ais de bois ; titre sous corne et cadre de cuivre : Expo,
ipcr canticum. Item excerpta quaedam ex pastorali Gregorii.
1301. (870-72). — S. Gregorius. Opéra. S. Hieronymus. Epistolae.
Les deux premiers feuillets sont blancs.
1. (F. 3-54v). Omilie beati Gregorii pape numéro quadraginta in
ïvangelia. == PL., t. LXXVI, col. 1169 sqq.
2. (F. 54V.81V). [S. Gregorii] cura pastoralis. = PL., t. LXXVII,
)1. 15-128.
(1) GoussAiNviLLE, GrcgorH ma^ni opera^ t. III, 461-512, attribue ce traité à
Grégoire; Casimir Oudin, Comm. de scriptorifms eccL, t. II, p. 768-842, l'a
Médité sous le nom de Robert de Tombelaine, abbé de Saint-Vigor de Bayeux.
264 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 83-124). [Epistolae S. Hieronymi]. A savoir PL., t. XXII,
nn. 15, 16, 18, 21, 101, 102, 103, 111, 56, 131, 105, 67, 104, 112, 126,
132, 134, 141, 142, 143; t. XXX, col. 176, puis t. XXII, nn. 14, 52, 55,
57, 51, 83, 84; t. XXX, col. 288, puis t. XXII, nn. 69, 146, 73, 17, 124,
puis Difflnicio fidei symbolique Niceni concilia et ensuite nn. 144, 129.
4. (F. 124-127). Epistola S. Hierontmi ad Helvidium de virginitate
sancte Marie. =-- PL., t. XXIII, col. 183 sqq.
5. (F. 127-144^). Liber S. Ihi:ronim[ adversus lovinianum here-
ticum. = PL., t. XXIII, col. 211 sqq.
6. (F. 144V-145V). [Epistolae S. Hieronymi]. = PL., t. XXII, les
lettres nn. 61, 109.
7. (F. 145^-147). Epistola sancti Iheronimi adversus Vigilancium.=
PL., t. XXII, col. 906-09.
8. (F. 147-151). [Epistolae S. Hieronymi]. = PL., t. XXII, lettres
nn. 70, 74, 72, 4, 5, 76, 68, 147, 6, 8.
9. (F. 15 l-151v). Capitula epistolarum sancti leronimi.
10. (F. 152^). Note sur les quatre docteurs de l'Église latine et sur
les voies de l'enfer. Lie. Tria ducunt ad infernum.
Parchemin; 152 feuillets, plus deux de garde; 0'",305 X O^Sâô; XI V« siècle ;
deux colonnes; initiales rouges et bleues. F. 3, on lit : Collegii Socielalis lesu
Lovanil, et f. 2, il y a la cote Y 3. Reliure ancienne, veau brun estampé.
1302. (9553). — S. Grégoire. Dialogues, en français.
1. (F. l-3v). Table des chapitres.
2. (F. 4-103). Dialogue saint Gringoire pape.
Parchemin'; 103 feuillets ; 0™315 X 0">,225; XIV« siècle; les feuillets 1-3 sont
sur deux colonnes ; superbes lettrines en toutes couleurs rehaussées d'or ; plusieurs
feuillets sont élégamment encadrés. F. 4, une jolie miniature représente le pape
S. Grégoire et son diacre Pierre. F. 103% on lit la note : Ce livre est a Jehan fils de
Roy de France, duc de Berry et dauvergne, conte de Poitou et dauvcrgne. Signé :
Jehan. Et en dessous : Le dit monseigneur de Berry la donne a monseigneur de
Bourgogne (1). Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré : Dialogues de
S. Grégoire; plus bas, le chiffre couronné de Léopold P' répété cinq fois et
l'inscription ; Bibl. royale (2).
1303. (1805-08). — S. Grégoire le grand. Dialogues, en flamand.
1. (F. 1-1^). Een voerredene op sinte Gregorius dyalogus.
2. (F. 2-63). [Grégoire le Grand. Dialogues en flamandj.
3. (F. 64-65^). In de wyhinghen van der kerken, Beda sermoen.
(1) Cf. Barrois, Bibliothèque protypographique, nn. 569, 751, 1619; Bulletin de
V Académie royale de Belgique, t. XI, 1844, p. 424.
(2) Ce volume a. été décrit par M. L. Delislf, Mélanges de paléographie et de
bibliographie, Paris, 1880, p. 230-31.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 265
Luc. Bruders die vieren te rechte den kerken feesten. Des. en sine
gherechtecheit gheduert in de wereltder werelt.
4. (F. 65^'-66v). Hoe sente Kateline te Ghristum bekeert wart. Inc.
Men leest dat in enen eylande der zee. Des, hi se alsoe te sinre
bekinnesse gheroepen hadde.
5. (F. 66^-67). Van sente Loye bisscop. Inc. De heyleghe sente
Loy was gheboren. Des. weder ghewissen waren in den grave.
Parchemin ; 68 feuillets ; O'^^ôS X O'-^Sô; XIV« siècle (1388-1395), car f. 42% on
lit : Hier es de derde boec van dyalogus ule in dit boec gescreven intiaer om
heren. M.CCC.XCV. op sinte bertelmeus avonde te vespertide, et f. 63: Int iaer ons
heren dusent driefiondert achtenlachlich op den derden dach na aire heilighen dach
was dit dyalogus uten latine in dielsche volmaect. Bidt voer denghenen die den
arbeit dede. Deux colonnes; titre courant. F. 68, il y a cette note de provenance :
DU boec hoerl den broeders van den roeden cloestere toe te sente Pamvels in Zonien,
glievelhem weder. L'estampille rouge, R.F., de la Bibliothèque nationale de Paris
se trouve f. 2 et f. 67^ Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé.
1304. (2137-38). — S. Grégoire le grand. Dialogues, en flamand.
1. (F. 2-149). De vier boeken van Gregorius dialogen.
Les feuillets 149^-151^ sont blancs.
^3. (F. 152-331). Sinte Beernaerts sermonen van den wynter.
Papier, divers filigranes de l'écu de France, de la tête de bœuf; de-ci de-là quel-
ques feuillets de parchemin ; 331 feuillets ; 0^,205 X O"", 14 ; XV*» siècle. F. 1, il y a
la note : Van Gruennendaele, et f. 331 : Desen boeck hoort toe den leecken broeders
in den Reefter die letter Y. L'estampille rouge, R.F., de la Bibliothèque nationale
de Paris se trouve f. 2 et f. 331. Reliure ancienne fort curieuse, v€au brun; fers
estampés et la marque Gruenendaele (1).
1305. (15071). — S. Gregorius magnus. Homélies, en flamand.
(F. 4v). Note de G. van Hulthem sur ce volume.
(F. 5-6^). Die tafel van sint Gregorius ommelien.
(F. 7-7^). Voersprake op S. Gregorius ommelie in dietsche.
'Le feuillet 8 est blanc.
^4. (F. 9-244). Sinte Gregorius omelien.
[Sur les deux plats intérieurs de la couverture, fragments d'un
lité de logique et d'un autre de chirurgie.
Papier, au filigrane de la main à l'index surmonté de la croix ; 244 feuillets,
plus cinq feuillets blancs à la fin du volume; 0"',258 X O^slTô; XVP siècle (1510),
car f. cc.xlix de l'ancienne pagination, on lit : Desen boeck wert gliescreven int
jaer ons heeren. XV .X. van S'' lohannen Colyns doen sy out was Ivi iaer. Ende
sy schinchten den convente in goeden minnen van Jéricho opde VIIP'^" dach in
lulio alsl viel haers in const lubileo int jaer XV'XI, biddende haerer armer zielen
ghetrouw te sine op dat sy mach met Christo leven ten fine Amen. Desen boeck hout
(1) Voir [J. WealeJ, Bookbindings,^. 178, n. 339.
266 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
en. m'
inné XXXI quarlernen, ende daer es loeghegaen V boecken paupiers ende V blaren
Initiales rouges et bleues ; certaines capitales sont ornées et quelques pages sont
élégamment encadrées ; ancienne pagination à l'encre rouge i-ccxlix. F. 9^ une
miniature représente le Christ. Plus lard, ce volume a appartenu à van Hulthem,
Tex-libris se trouve au verso de la couverture (1). Reliure ancienne, veau brun
estampé, sur ais de bois; restes de fermoirs en cuivre.
. 1306. (II. 1096). — Alulfus. Gregorialis (2).
Pars secunda. = FL.^ t. LXXIX, col. 819 sqq.
Parchemin; 112 feuillets; 0^333 X 0'",247; XIII» siècle; deux colonnes;
initiales rouges et vertes; quelques jolies lettrines ; signatures i-xix. Ce manuscrit
appartenait autrefois à l'abbaye d'Aine (3); puis il a fait partie de la collection
Phillipps sous le n"» 4677; il a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-
reliure; au dos, le titre doré : Gregorius inpsalmos.
1307. (IL 1101). — Alulfus. Liber gregorialis. Pars tercia.
Liber exceptionum ex opusculis beati Gregorii pape super novum
testamentum. De quatuor evangelistis et de Domino Salvatore et de
omnibus electis per quatuor animalia designatis in lezechielis
Omelia II et IIP et III^. =-- PL., t. LXXIX, col. 1137 sqq.
Parchemin; 196 feuillets; 0'",37 X 0'°,262;XIIP siècle; deux colonnes ; quelques
lettrines; initiales rouges et vertes; signatures i-xxix. F. 196% on ht la note : Liber
sancte Marie de Alna. Si quis eum abstulerit analliema sil. F. 1, il y a la cote
4682 Ph[illipps]. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque en 1888. Demi-
rehure; toile anglaise, titre doré : Exceptiones ex S. Gregorio papa. .'.
1308. (II. 1117). — Alulfus. Liber Gregorialis, quartapars.
1. (F. 1^-141). Liber Gregorialis sententiarum quarta pars, sive
ultimum volumen in diversis tractatibus sedecim continens libros (4).
2. (F. 141^-142). [De priore avaro]. Inc. Erat quoddam coenobium
oui dum praeesset quidam abbas omnimoda morum honestate prae-
clarus. Des. Nisi liberaliter et bénigne publicetur.
3. (F. 142-145V). Epistola fratris H[enrici] de Psalteria domno
H. abbati de Sartis de purgatorio. =^ PL., t. CLXXX, col. 975-76,
987 sqq.
4. (F. 145^-146^). [Miracula B. M. Virginis].
a) Fuit in ecclesia béate Dei genitricis que est Dolo monasterio
monachus losbertus nomine.
(1) Bibliotheca Hulthemiana, t. VI, p. 5, n. 17.
(2) Sur les quatre volumes du Gregorialis d'Alulfe, cf. PL., t. XXIX, col. 679.
(3) Sanderus, Bibl. belg. mss., part, ii, p. 244.
(4) Cf. PL., t. XXIX, col. 679.
s. GRÉGOIRE LE GRAND 267
b) Fuere duo fratres germani atque nobiles .... aller in episcopi
promotus dignitatem, alter vero militie vacans.
5. (F. 146^). [Epistola Berengariae ad Blancam gororem suam] (1).
Parchemin; 146 feuillets; 0'",347 X Of",26; XIIP siècle; deux colonnes; quelques
curieuses lettrines; initiales rouges et bleues; signatures i-xvni, titre courant en
rouge. F. 141, on lit : Liber sancte Marie de Âlna, et f. 1 se trouve la cote
4698 Ph[illipps]. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888.
Demi-reliure moderne, toile anglaise; au dos, 1« titre doré : Gregorialis sive excerpta
ex S. Gregorii opusculis.
1809. (IL 1400). — Alulfus. Gregorialis. Pars quarta.
1. (F. 1-1^). Note d'un catalogue imprimé; description en anglais
de ce manuscrit.
2. (F. 2). Note latine sur ce manuscrit par Sir Th. Phillipps.
Les feuillets 3-6 sont blancs.
3. (F. 7). Note en français, signée F. A**[llard], au sujet de ce
volume.
4. (F. 8^). Notes diverses en latin et praefatio sequentis libelli.
5. (F. 9). Index.
6. (F. 9^-96). Gregorialis, de sententiis.
Un grand nombre de feuillets ont été arrachés entre les feuillets 17
et 18; il manque la fm du livre I, les livres II et III en entier et le
livre IV, sauf une minime partie de la fm.
7. (F. 96-101). Additions au traité précédent.
Parchemin; 101 feuillets; 0'n,328 X O^SSô; XIII* siècle; deux colonnes; très
jolies lettrines; titre courant. F. 9, on lit: Liber ecclesie sancti Martini Tornacensis,
etf. 101 : Liber sancti Martini Tornacensis servanti benedictio. Âmen (2). Plus tard,
ce volume a fait partie sous le n. 23030, de la collection Phillipps, à Gheltenham.
Il a été acquis par la Bibliothèque royale en 1891. Reliure parchemin.
1310. (IL 930). — - Alulfus. Liber Gregorialis. Pars quarta.
[Libri Gregorialis pars quarta, lib. 1, cap. 19-ix cap. 19]. Inc.
mutil certitudine inter desideria confirmât. Des. mutil. Et rursum
fortia....
Parchemin; 80 feuillets; 0'°,356 X 0",25; XIII« siècle; deux colonnes; jolies
initiales rouges et vertes; titre courant en rouge. Ce volume provient de l'abbaye
de Villers, mais il ne reste aucune preuve explicite de cette origine. F. 1, se trouve
l'ex-libris Sir T. P. Middle Hill 322. Ce volume fut acquis en 1888 pour fr. 25.
Reliure moderne, chagrin brun estampé.
(1) Cf. plus haut, p. 53, note 5.
(2) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 98, n. 48, et L. Delisi.e, Le Ca6mef
manuscrits de la Bibliothèque nationale de Paris, t. II, p. 489-90.
2o8 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1311. (II. 948). — Alulfus. Gregorialis liber. Pars quarta.
1. (F. lv-141^). Pars quarta Gregorialis.
2. (F. 142-142^). Fragment de missel pour le troisième dimanche
de l'A vent.
3. (F. 143-143V). Autre fragment de missel.
Parchemin; 142 feuillets ; O-'^lô X O^aS; XIIP siècle, sauf le feuillet 143 qui est
du XI^; deux colonnes; très belles lettrines; signatures i-xvii. F. 1; on lit: Liber
bibliothece Camberonensis ; f . 2 : Liber sancte Marie de Camberone, et au bas d'un
grand nombre de feuillets : rfc Camberone (1). F. 1, il y a Tex-iibris : 5ir T. P.,
Middle Ilill, 342. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888,
pour fr. 60. Reliure moderne, toile, coins en cuir.
1312. (20026-27). — Paterius. Gregoriahs.
1. (F. lv-106v). Liber testimoniorum veteris Testament! que m
Paterius de opusculis S. Gregorii pape Rome cum summo studio
excerpere curavit. = PL., t. LXXIX, col. 683 sqq.
2. (F. 107). Epistola Ignatii ad lohannem evangelistam (2).
3. (F. 107v). [Ghronologia vitae B. V. Mariae].
4. (F. 107^). Epistole Marie ad Ignatium et Ignatii ad Mariam (3).
Parchemin; 107 feuillets; 0'",225 X O^U; XIIP siècle. F. 1, il y a la note: Lifter
sancte Marie, et f. 107'' : Liber béate Virginis Marie de Villari in Brabanlia ordinis
Cislerciensis. Reliure veau.
1313. (IL 1412). — Paterius. Excerptum Gregorii.
1. (F. 1-1 3 Iv). Liber parabolarum Salomonis que Paterius de
opusculis sancti Gregorii excerpere curavit.=PL.,t.LXXIX, col. 895-
940.
Après les livres de Salomon suivant les Excerpta des prophètes, de
l'Apocalypse, des Actes des apôtres, des épîtres et des quatre évan-
giles. = Ibid., col. 939 sqq.
2. (F. 132^-251^). Liber testimoniorum veteris testamenti que
Paterius de opusculis S. Gregorii pape urbis Rome cum summo
studio excerpere curavit. ^ Ibid., col. 683 sqq.
Papier; 251 feuillets; O^S 15 X 0%20; XIIP siècle; deux colonnes; très jolies
lettrines; ihitiales rouges et vertes; titre courant; signatures i-xviii, i-xv. F. 131%
il y a la note : Liber sancte Marie in Tongerloo. Si quis eum abstulerit anatliema sit.
Amen. Sur le premier feuillet de garde, il y a Tex-libris Sir I. P. Middle Hill, de
la collection Phillipps, où ce manuscrit portait le n. 3759 ; il a été acquis par la Biblio-
thèque royale en 1891. Reliure du XVII« siècle, veau brun estampé ; fermoirs en
cuivre ; tranche verte.
I
(1) Cf. Sanderus, 5è6^ belg. ms., part, i, p. 315.
(2) F. X. FuNK, Patres apostolici, 1901, t. II, p. 217.
(3) Ibid., p. 217.
tS. GRÉGOIRE LE GRAND 269
1314. (IL 14^2). — Paterius. Gregorialis.
1. (F. 2-41). Exceptiones ex opusculis beati Gregorii.pape deverbis
biectorum capilulorum parabolis. = PL. y t. LXXIX, col. 895 sqq.
2. (F. 41-109). Exceptiones de verbis psalmorum. =. Ihid.,
col. 819 sqq.
3. (F. 109-139). Exceptiones in quibusdam verbis Ysaie pro-
phète. = Ibid., col. 939 sqq.
4. (F. 139-187). [Exceptiones de aliis prophetis]. = Ihid.^
col. 968 sqq.
Parchemin; 187 feuillets ; 0™,345 X O'^jSS; XIIP siècle; deux colonnes; superbes
lettrines ; initiales rouges et vertes; titre courant en rouge; signatures i-xxv. Ce
volume provient, paraît-il, de Tabbaye de Gambron ; plus tard, il fit partie de la
collection Phillipps dont il porte f. 1, l'ex-libris : Sir T. P. Middle Hill 333. Il fut
acquis par la Bibliothèque royale en 1891. Cartonnage.
^^1315. (601-02). — Raginerius et Paterius. Tabula in Moralia
^^uper lob S. Gregorii.
1. (F. 1). Table des matières. . .
2. (F. 1^). Prologus tabule in prescripta Moralium beati Gregorii
pape super lob.
3. (F. 2-6 Iv). [Raginerius]. Tabula, secundum ordinem alphabeti
digesta, libroruni ac capitulorum, quotacionum* atque sententiarum *cod.
in eisdem positarum indicativa. quotacionem
4. (F. 62-73^). Proprietates et condiciones rerum quarundam in
Moralihus beati Gregorii super lob ac aliis sacre scripture locis
repertarum.
4. (F. 74-102^). Liber testimoniorum veteris et novi testamenti
quem venerabilis Paterius de opusculis sancti Gregorii pape cum
summo studio collegit. = PL.,t LXXIX, col. 683 sqq.
Sur le premier plat intérieur, il y a un court extrait de Jean Diacre
in legenda beati Gregorii li. 2^ ca^. 11.
K Parchemin ; 102 feuillets; 0'",295 X 0"',21; XV« tiècle; deux colonnes ; signa-
re ai-hi. Sur le premier plat intérieur, il y a cette noie : Liber domûs sancte
Barbare in Colonia ordinis Carthusiensis. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la
Bibliothèque nationale de Paris, se trouve f. 1 et f. 102^ Reliure ancienne; ais de
bois recouverts de peau de truie; restes de fermoirs en cuivre.
^^— 1316. (1651-52), — EusEBius. Homiliae.
^^P l.I(F. 1^). Notes d' André Schott sur ce manuscrit.
2. (F. 2-33^). [EusEBii Emeseni homeliae]. Inc. mutil. in fine
m.4{l).
I
I
(1) D. Eusebii Emissent ep.. homeliae, dans Maxima bibliolheca velerum palrum,
gduni, t. VI, 1677, p. 636-43, homélies V, VI, XI, VII, IX, X ; puis, p. 644-656.
270 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 33v-37v). Omelia de sancto episcopo Maximo et abbate. =
BflL., n. 5852.
4. (F. 37V.50V). Homeliae ad monachos. = PL., t. L, col. 833-59.
5. (F. 50^-83^). [EusEBii Emeseni homeliae]. — Ce sont les homélies
publiées dans Maxima bibliotheca vet. pair., t. VI, p. 656-66, 675-78,
666, 678-79, 667-75, 679-82, puis p. 682, l'homélie Quid praecipien-
tibus jusqu'à la page 686. A la fin du Sermo exhortatorius, il y a une
addition qui ne se trouve pas dans le texte imprimé.
Parchemin; 83 feuillets; 0"»,265 X 0">,205; IX« siècle; les rubriques sont en
capitales rustiques. F. 1, il y a l'ex-libris des anciens bollandistes >ïi MS. 201, et
f. % la note : Musei SS. Societatis lesu Ânlverp. 1599. Demi-reliure moderne (1).
1317. (IL 951). — EusEBius. Homeliae.
1. (F. 1). Index et notes diverses.
2. (P. lv-24v). Omelie X"'" Eusebu Gesariensis episcopi ad mona-
chos (2).
3. (F. 25-90). Magistri Hugonis sangti Vigtoris liber de archa Noe.=
PL., t. CLXXVl, col. 618 sqq.
4. (F. 90-138^). Liber magistri Righardi de duodecim patriar-
chis = PL., t. CXCVI, col. 1 sqq.
5. (F. 139). Oratia sancti Augustini.
Parchemin ; 139 feuillets ; 0«^,267 X O'^jlTS ; XIII» siècle ; initiales en diverses
couleurs ; signatures i-xviir. F. 138% il y a la note : Liber sancle Marie de Cambe-
rone. Quem qui abstulerit anathema sit, et f. 1 : Liber sancte Marie de Camberone (3).
L'inscription De Camberone est reproduite au bas d'un grand nombre de feuillets.
Plus tard, ce volume a formé le n. 346 de la bibliothèque de sir Thomas Phillipps
à Gheltenham, d'où il a été acquis en 1888 par la Bibliothèque royale de Belgique
pour 60 francs. Reliure ancienne, peau de truie; titre sous corne et entouré de
cuivre : Eusebiiad monachos homélie.
1318. (IL 1147). — EusEBius. Homiliae.
1. (F. 1-37V). Omelie sancti Eusebii Gesariensis episcopi (4). 1
La série de ces homélies se présente d'une façon fragmentaire, à ^
cause de l'enlèvement de plusieurs feuillets. Il y a aussi plusieurs
interversions.
2. (F. 38-53V). [Gollectio canonum].
3. (F. 54-80V). [Commentarius in librum losue].
(1) Voir une description de ce manuscrit Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Bruœ.f
1. 1, p. 292-93.
(2) Publié Max. bibl. vel. pair., tom. cit.
(3) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, pp. 354,358, 364.
(4) Ces homélies sont publiées dans Max. bibl. vet. patrum, t. VI, p. 636-56.
JEAN GLIMAQUE 271
Parchemin ; 80 feuillets ; O"",!?? X 0"\12 ; XlUe siècle ; signatures i, m, ii, mi, v,
F. 1, on lit : Liber sancle Marie de Âlna, et 4729 Ph[illipps]. Demi-reliure, toile
anglaise ; au dos, le titre doré : Eusebii Caesariensis omeliae.
1319. (9320-24). — Iohannes Climacus. Scala.
1. (F. P). Ex revelationibus sancte Meghtildis (court extrait) et
table des matières.
2. (F. 2-2^). Epistola Iohannis ducis Raythu ad lohannem montis
Synay abbatem.
3. (F. 2^-50^). Scala Iohannis Climagi (1).
4. (F. 50^-51^). Vita sub compendio saiicti Iohannis Glymaci ...
édita a Daniele humili monacho Raythu. = BEL., n. 4380.
5. (F. 52-55v). Super vita et regimine reverendi patris et dompni
Henrici Ade abbatis huius monasterii XXV*^ (2).
6. (F. 56-69^). Iohannis Rusbrogk de virtutibus liber (3).
7. (F. 70-86V). Iohannis Ruysbroeg epistola de sacrosancto sacra-
mento altaris ... translata in latinum (4).
8. (F. 86^). De septem clausuris.
Parchemin et papier; 86 feuillets ; 0™,335 X 0°',225; XV« siècle (1432), car f. 51%
on lit la note : Qui quidem liber scnplus est iussu domni Iohannis de Yride monachi
monasterii sancH Laurencii extra mur os leodienses per manus lacobi Ulenham.
Ànno Domini M^CCCC°XXXW in profesto S. Iohannis Baptiste média aeslate. Deo
grattas, et f. 69' : Finitus est liber iste ad laudem et gloriam Dei anno Domini 1432'^
octava die februarii. Deux colonnes; initiales rouges et bleues. Le gril et la cote
A'-AT, 3-9 de Saint-Laurent à Liège se trouvent f. 1\ et l'on a, f. 70 et f. 86%
l'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris. Reliure moderne, veau
racine; au dos, le titre doré reproduit sur une étiquette à l'intérieur du volume :
loan. Climaci scala etc., en-dessous, les armes de Belgique et l'inscription Bibl,
royale.
1320. (8261-70). — Iohannes Glimagus, Basilius, etc. Traités
divers.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-66). Iohannes Glimagus. De triginta gradibus per-
fectionis (5).
3. (F. 66-67). Laus et commendatio Iohannis Glymaci.
(1) Voir, pour les éditions de ce traité, Graesse, Trésor des livres rares et précieux,
t. II, p. 202.
(2) Publié par Dom Ursmer Berlière, dans Ânalectes pour servir à l'histoire ecclé-
siastique de la Belgique, 2« séri«, t ÏV, 1887, p. 419-38.
(3) Cf. L. SuRius, Venerabilis palris D. loannis Rusbrochii opéra omnia, Goloniae
Agrippinae, 1692, p. 164-88.
(4) C'est le traité plus connu sous le nom de Spéculum aeternae salulls. Voir
SuRius, op. cit., p. 10-35.
(5) C'est le traité souvent publié sous le titre de Scala.
I
272 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (F. 67-68^). Vita sub compendio sancti lohannis abbatis sancti
montis ... édita a Daniele humili monacho Raythu. = BHL., n. 4380.
5. (F. 68^-73). Sermo Iohannis Glymaghi ad pastorem. = PG.^
t. LXXXVIII, col. 1165 sqq.
6. (F. 74-95). Amrrioniciones sancti Effrem dyaconi (1).
7. (F. 96-123). Régula beati Basilii (2).
8. (F. 124-128). De sancto Basilio Cesariensi episcopo et confes-
sore. = BHL., n. 1022.
9. (F. 129-162). Exameron Basilii episcopi. = P6^.,t. XXX, col. 870.
10. (F. 162V-168). Ammonitiones beati Basilii episcopi (3).
11. (F. 168^-180). Decem omelie beati Eusebii Emisseni episcopi ad
monachos (4).
Parchemin ; 180 feuillets ; 0'",29 X 0'",205 ; XV« siècle; deux colonnes ; initiales
rouges et bleues. F. 180% on lit : Perlinet ad librariam domus fratrum sancti
Ihcronimi in Traiecto. Plus tard, ce manuscrit a appartenu aux bollandistes, il
porte encore rex-libris>ï' iffS. iO 7 de leur bibliothèque. Reliure ancienne, veau
brun estampé.
1321. (11328). — loHANNES MoscHus. Pratum spirituale, en grec.
1. (P. 1-296). TTapàbeicToç. Des. mutil. ràç épôcjuàbaç vricTieùiuv
ujcTie vojuîZ;€iv Tivàç .... (5).
Suit la note : Sequentia desiderantur in codice a Daniele Heschelio,
Davidis ex fratre nepote, descripto perinde ut hahuit anno 1613.
2. (P. 297-308). Initia, en grec, des 422 chapitres du TTapàbeiaoç.
Papier; 308 pages; O'^.Sâô X O^j^lO; XVIP siècle. Ce volume provient des
anciens bollandistes, la cote ^ MS. 93 de leur bibliothèque se trouve au verso
de la couverture. Le timbre rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R.F., se
voit p. 1 et p. 308. Demi-reliure moderne, dos et coins en peau de truie (6).
1322. (9311-19). — S. IsiDORus Hispalensis. Opéra.
1. (Feuillet de garde). Lettre de Rosweyde.
2. (F. l-2v). Notes tironiennes (7).
(1) Ce sont les sermons indiqués dans Sancti Ephraem Syri opéra omnia, 1. 1,
Romae, 1732, p. LXXXI, nn. 1-8.
(2) HoLSTEN, [Codex regularum, p. 67-108.
(3) Ibid., p. 455-64.
(4) Cf. supra, p. 269-70.
(5) Voir, au sujet de ce manuscrit, H. Omont, Catalogue des manuscrits grecs de
la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 15, n. 33.
(6) Voir, pour les éditions, Hagiographi Bollandiani, Bibliotheca hagiographica
graeca, p. 102-103.
(7) Voir G. ScHMiTZ, Commentarii notarum tironianarum, Lipsiae, 1893, p. 9
et lab. 131, 1.32; D^" Wilhelm Schmitz, Studien zur lateinischen Tachygraphie,
Forsetzung, 9 pages in-4" et une planche, en tête du Programm des Kaiser Wilhelm-
Gymnasiums zu Kôln. XllI Schuljahr. Kôln, 1881.
s. ISIDORE 273
^B 4. (F. 3v). Table des matières, suivie d'une inscription runique et
^Be sa transcription.
■ 5. (F. 4-36V). Beati Esidori de officiis (1). = PL., t. LXXXIII,
■ol. 737.
^P 6. (F. 37-45). Liber proemiorum de libris novi ac veteris testa-
ment!. = Ibid., col. 155 sqq.
7. (F. 45-57). Vita vel obitus sanctorum qui in Domino preces-
serunt. = Ihid., col. 130-156.
8. (F. 57-66^). IsiDORi Hispalensis allegoriae in sacram scriptu-
m (2). = iô/c?., col. 97-130.
9. (F. 67-90). Liber Esmom de natura rerum. = Ihîd., col. 963.
10. (F. 90-106). Differentiae Ismom episcopi iunioris Spaniensis.=
lid., col. 69-98.
11. (F. 106-107>). Beati Esidori episcopi de solestitio. = Ibid,j
1. 977.
12. (F. 107^-116^). De proprietate sermonum vel rerum. = lUd.,
1. 1319.
13. (F. 117-123^). Doctrina et fides ecclesiastica, defmitio eccle-
asticorum dogmatum. = Ihid., col. 1227.
14. (F. 124-128). Glosae spiritales iuxta Eugherium episcopum.
15. (F. 128^-130). Sinonima Gigeronis (3).
Au haut du f. 125, ces vers :
Angelorum régi Deo iuhïlemus pariter^
Michaelem vénérantes primatem solenniter (4),
ec neumes-accents allemands.
Parchemin; 130 feuillets, plus un feuillet de garde initial; 0°»,335 X 0^215;
siècle ; écritures capitale, onciale, minuscule, de différentes mains; rubriques et
près parfois en vermillon; figures ff. 70^ 72, 73^ 74, 74^ 78% 80% 85% 89\ Au haut
feuillet de garde verso, la marque de provenance W. 180 de l'ancienne biblio-
lèque des bollandistes, et au bas, cette note du XVIIIe siècle : Bibliothecae
\P. Societatis lesu domus professas Ântverpiensis Ludovicus Nonnius Medicinae
:tor observantiae leslandae ergo L. M. D. D. Reliure moderne, veau racine ; au
los, le titre doré reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge :
m opéra etc. X saec. ; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription Bibl.
lale.
(1) F. 36% en marge, cette note du XVIP siècle : Desunt duo capita quae habeniur
Parisiensi edilione anni 1601. — Ce sont les chapitres XXVII et XXVIII du
rrell,p.614.
(2) F. 57, en marge, cette note du XVII" siècle : Hic liber vocatur in edilione
farisiensi anni 1601 Allegoriae sacrae scripturae. Voir cette édition, p. 515-525.
(3) Voir, sur ce traité, PL., t. LXXXI, col. 359-60, nn. 13-20.
(4) Strophe de l'hymne Angelorum ordo sacer. = RH., n. 1059.
CATAL. BlBL. ROYALE, T. II. 18
274 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1323. (5193). — s. IsiDORUs Hispalensis. De quinque libris Moysis.
Titre. Incipit codex a beato Hisidoro Spaliense episcopo de V libris
Moysi vel ceteris libris veteris fundamenti explanatus atque de
diversis auctoribus in unum collectus luculentiusque expositus. =
PL., t. LXXXIII, col. 207 sqq.
1. (F. 1^-2). Prologus.
2. (F. 2). Capitula libri Genesis.
3. (F. 2-64^). Liber Genesis. Des. mut il. (in libro Numerorum).
XV. Quinta décima mansio est in rethma que Iransfertur sonitus
sive ... = PL., t. LXXXIII, col. 207-345.
Parchemin ; 64 feuillets ; 0™,30 X Qi^jS! ; X« siècle ; quelques lettrines en toutes
couleurs; signatures a-h. F. V, on lit cette note : Liber Sancte Marie de Sarnaio (1),
quicumque has litleras deleverit vel hune librum celaveritvel furatus fueritanathema
sil, Àmen et f. 1 : Societatis lesu Lovanii ex dono eœimii M. N. Aug. Hunnaei theo-
logi lovaniensis. Demi-reliure moderne; dos en maroquin rouge, avec le titre
doré : 5" Isidori super quinque libros Moysis^ XI saec, et le chiffre couronné de
Léopold P^
1324. (8654-72). — S. Isidorus Hispalensis. Opéra.
1. (F. 1-1 V, 208-208^). Fragments d'un commentaire biblique.
2. (F. 2-108^). [Gollectiones super evangelia] de dictis Agustini,
Gregorii, Iheronimi vel ceterorum, id est Euse[bii], Gregorii Nazan-
[zenij.iwc.ln primis mihi necessitatis causa querendum est,preceptor
optime, quid sit evangelium. Des. qui parce seminat parce et metet.
3. (F. 108V-118). [Symbola fidei](2).
a) Fides sancti Athanasii episcopi Alexandrini.
b) Exemplum fidei Niceni concilii CGGXVIII episcoporum.
e) Fides sancti Ambrosii episcopi.
d) Fides sancti Gregorii papa.
e) Fides beati Gregorii episcopi Neocessariae.
f) Expositio fidei catholice sancti Iheronimi presbiteri.
g) Doctrina ecclesiastica secundum Nicenum concilium.
4. (F. 118-120). De libro Bedae presbiteri quomodo Amnanus pre-
sbiter et abbas scripsit de locis sanctis. = PL., t. XCV, col. 256-58.
5. (F. 120-126^). [Karoli magni capitulariumj (3).
6. (F. 126V-128). [Karoli magni edictum] (4).
(1) C'est l'abbaye des Vaux-de-Cernay. Ce volume ne figure pas dans V Inventaire
des biens et des livres publié par M. H. Martin, Bulletin de la Société de l'histoire de
Paris et de l'Ile de France, 1886, p. 39-42.
(2) Voir sur ces diverses formules de foi, Kattenbusch, Das apostolische Symbol,
Leipzig, 1897.
(3) Voir MG., Legum sectio II, 1. 1, p. 53-62.
(4) Ibid., p. 62-64.
s. ISIDORE 275
7. (F. 128). Canon sancti Silvestri papae urbis Romae et cclxxxiiii
episcoporum.
8. (F. 128-131).Epistola sancti HiERONYMi.=FL.,t. XXX, col.288-92.
9. (F. 131). [De canone scripturarum].
10. (F. 131-132). Sententie de expositione sancti Isidori super
Levitico. = PL., t. LXXXIII, col. 330-33.
11. (F. 132-133). De libro sancti Isidori offîciorum de clericis. =
Ibid., col m-19,
12. (F. 133-133^). Ganones varii de clericis (1).
13. (F. 133^-137^). Liber generationis Ihesu Ghristi filii David.
14. (F. 137^-146). Liber VII Insidori de Deo et X nominibus quibus
apud Ebreos Deus vocatur. = PL., t. LXXXII, col. 259-74.
15. (F. 146V-147V). Prologus [Hieronymi]. = PL., XXIII, t. col. 935.
16. (F. 148-158^ 159V-160V). [Beda]. Explanatio sex dierum. =
PL., t. XLÏII, col. 207-34.
17. (F. 158V-159V), De etatibus mundi sex.
18. (F. 160^-188). [De Genesi] ex dictis Hieromini, Gregorii'
Augustini, Isidori.
19. (F. 188-202V). [IsiDORus]. Ortus et vita vel obitus sanctorum
patrum. = PL., t. LXXXIII, col. 129 sqq.
20. (F. 202^-203). Dicta Agustini ad praedicandum populum.
21. (F. 203-203V). [Exorcismus salis].
22. (F. 204). Noniina librorum veteris et novi testamenti.
23. (F. 204V-207). [De computo].
24. (F. 207^). Gapituli ad tertiam, sextam et nonam.
Parchemin ; 208 feuillets ; 0'",265 X 0°»,17 ; X« siècle. F. 2, il y a la note : De libraria
mncti Bertini (2) ; plus tard, ce manuscrit a appartenu aux anciens boUandistes,
car f. 2, on trouve la cote de leur bibliothèque t^ MS. 117. Demi-reliure, dos en
maroquin rouge, titres dorés des principaux traités ; en dessous, le chiffre couronné
de Léopold I»'.
1325. (9843-44). — S. Isidorus. Etymologiae.
1. (F. 1-2^). Fragment de calendrier contenant les mois de sep-
tembre, de juillet et d'août. On remarque : Nonis septembris depo-
sitio sancti Bertini abhatis ; Vid. sept, sancti Audomari episcopi et
confessoris; XVllkal. aug. translatio sancti Bertini ahbatis.
2. (F.3-253V). [Isidorus]. Etymologiarum libri XX.= PL., t.LXXXH,
73 sqq. Des. mutil. col. 712 : Gazetum vero regio unde defe[rtur].
*archemin ; 253 feuillets ; 0^,285 X 0"',20 ; X« siècle : très curieuses lettrines ;
)riques en capitales rustiques ; tableaux en couleurs. F. 2, il y a la note : Ex
(1) Cf. PL., t. LXXXIV, col. 25-26.
(2) Cf. G. Becker, Calalogi bibliothecarum antiqui, Bonnae, 1885, p. 182, n. 52.
mt-êlre Bede liber super evangelium.
276 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Bibliolheca D. D. loannis Plolmaei. L'estampille rouge, 7?. F., de la Bibliothèque
nationale de Paris se trouve f. 3 et f. 253. Reliure moderne, veau racine; au dos, le
titre doré : Isidori Origines, XI saec, reproduit à l'intérieur sur une étiquette en
maroquin rouge; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1326. (8714-19). — S. Isidorus. Soliloquia.
1. (F. 1-27^). Soliloquia Isidori episcopi Hispalensis urbis. = PL.,
t. LXXXIII, col. 827 sqq.
2. (F. 28-46^ ). Amphilochh episcopi Iconii in vita et miraculis sancti
patris noslri Basilii archiepiscopi Cappadocie. = BHL.^ n. 1022.
3. (F. 46v). De Antichristo.
4. (F. 47-65). [Adalgerus]. De laude caritatis. = PL., t. GXXIV,
col. 915 sqq.
5. (F. 65-66). Lectio scripturarum. Inc. Si divine est cognitio beati-
tudinis.
6. (F. 66-67). Epistola beati Magharii ad monachos. = PL., t. GUI,
jcol.451.
7. (F. 61-7^). [De virtute psalmorum]. Inc. Orant, gemunt, gratu-
lantur.
8. (F. 72-72^). Laus psalmorum. Inc. In psalmis itaque invenies.
9. (F. 72^-73). De caméra Christi, sermo sancti Augustini episcopi.
10. (F. 73-84). De conflictu vitiorum atque virtutum beati
Ambrosii. = PL., t. XL, col. 1091.
11. (F. 84-85). Excerpta de conlatione patrum.
12. (F. 85-86). Sermo Augustini de defunctis. = Ibid., col. 1341-42.
13. (F.86-87V). Admonitio ad monachos. = PL., t. LXVII, col. 1083.
14. (F. 87^-88). Sermo de caritate beati Gregorii. — Extrait.
15. (F. 89-92^). [Miracula SS. Gregorii et Sébastian! Suessionibus
in monasterio Sancti Medardi]. = BHL., n. 7547.
Parchemin; 92 feuillets; 0^237 X 0">,156 ; XP siècle, sauf les quatre derniers
feuillets qui sont du XIP; quelques lettrines. F. 1 et f. 88, on lit la note : Liber sancte
Riclrudis Marchianensis (1), notation qui se retrouve en abrégé : L. S. R.T. D. au
bas d'un grand nombre de pages. L'ex-libris des anciens bollandistes >>^ MS. 56
se trouve f. 1 et f. 1^ Demi-reliure, dos en maroquin rouge ; au dos, les titres dorés
des divers traités et le chiffre couronné de Léopold Pi (2).
1327. (9799-809). — S. Isidorus. Expositio super Genesim.
1. (F. l-2v). 1444. In die sancti Martini Moguntie (3).
2. (F. 3). Notes diverses, exercices de plume.
(1) Ce volume ne se trouve pas dans le catalogue publié par Sanderus, Bibl.
belg. ms., 1. 1, p. 58 sqq.
(2) Sur ce manuscrit, voir Catnl. cod. hagiogr. bibl. reg. Brux., t. II, p. 237.
(3) Sur le culte de S. Martin à Mayence, voir l'article du D'"Bruder, dans Ver
Kalholik, 1901, pp. 223-40, 289-304, 425-43.
s. ISIDORE 277
ILes feuillets 3^-4 sont blancs.
3. (F. 3v). Contenta.
4. (F. 4-124V). Expositio sancti Isidori episcopi super Genesim,
[aliosque libros Pentateuchi, ludicum, Regum, Hesdre et Macha-
beorum]. = PL., t. LXXXIII, col. 207 sqq.
5. (F. 125-127). [De annulo et baculo. Dialogus inter papam et
regem] (1).
116. (F. 128-128V). Poème.
[ Inc. Gesar maiores transcendens atque minores
f Nutibus alternis dictât scribendo quaternis.
S Des. Ipsis de reliquis voto defmgere cunctis.
[7. (F. 128v-132v). [Martialis epigrammata]. — Extraits, savoir :
''pigr. l, 108-VlII, 35.
8. (F. 133-137^). [Ecbasis cuiusdam captivi per tropologiam] (2).
H9. (F. 137^-140^). Enigmata Aldhelmi episcopi. = PL., t. LXXXIX,
^Kl. 161 sqq.
10. (F. 141-145). Cuiusdam Astensis poète Novus Avianus (3).
111. (F. 145-145V). Vers.
Inc. Nulla salus aut pax veniat tibi gens tenebrosa,
Non maneat lecum benedictio gens odiosa.
12. (F. 145v). [WiDO. De Hastingae praelio] (4).
Le feuillet 146 est blanc.
13. (F. 147-204). Liber Lucii Gegilii Firmiani Lagtangii contra
gentes. = PL., t. VJ, col. 111 sqq.
Parchemin ; 204 feuillets ; 0",295 X O^jSO ; XP siècle, sauf les deux premiers
feuillets écrits au XV«; les feuillets 125-204 sont à deux colonnes. Il y a les notes
suivantes au sujet de la provenance du volume : F. 3 : Liber hospilalis sancti
Nicolai in opposHo Ursicastelli in ripa Moselle siti ; f. 4 et f. 125 : Isle est liber
hospilalis sancti Nicolai prope Cusam. Le manuscrit a, plus tard, appartenu aux
boUandistes, car il porte, f. S" et f. 4, la marque ^ MS. 105 de leur bibliothèque.
L'estampille rouge, R.F., de la Bibliothèque nationale de Paris se voit f. 4 et
f. 204^ Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre doré qui se trouve reproduit
à l'intérieur sur une étiquette de maroquin rouge ; en dessous, les armes de Belgique
et l'inscription : Bibl. royale (5).
(1) Cf. Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque nationale de Paris,
t. XXXI, p. 137.
(2) Publié par E. Vogt, Ecbasis captivi, das àlteste Thierepos der Mittelalters,
Strassbourg, 1875.
(3) Publié par E. Grosse, Programma des kôniglichen Friedrichs-Collegiums zu
Konigsberg, 1868.
(4) Publié par Francisque Michel, Chroniques anglo-normandes, t. III, p. 1-4.
Dans ce volume, il n'y a que les 65 premiers vers.
(5) Au sujet de ce volume, voir, outre les ouvrages cités plus haut, J. Grimm und
A. ScHMELLER, Lalcinischc Gedichte des X. und XI Ih., Gottingen, 1838, p. 286, où ce
I
278 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
I
1328. (IL 2548). — S. Isidorus. Opéra.
1. (F. 1-32^'). [Tabula in librum etymologiarum].
A la suite de cette table, on lit cette note écrite au XVI^ siècle :
Hanc tabulam composuif nobis domnus Rolandus decanus tungrensis
qui obiit anno Domini M^ CCCC" lit circa festum omnium san-
dorum.
Le feuillet 33 est blanc.
2. (F. 34-230^). YsiDORus. Ethimologiarum. = PL., t. LXXXII,
col. 73 sqq.
Parchemin; 230 feuillets; 0™,299 X O-^^O; XI« siècle, sauf les trente-deux pre-
miers feuillets, qui sont du XIV; deux colonnes. F. 34, on lit : Liber sancti lacobi
in leodio ; les cotes E. 14 et B. 33 se trouvent au f. 1, ainsi que la marque Phil-
Upps Ms. 8219. Ce volume a été acquis en 1900. Reliure du XVIP siècle, veau;
au dos, le titre doré : Etymologiae Isidori MS.
1329. (4687). — S. Isidorus Hispalensis. Opéra.
1. (F. 1^'). Table des matières.
2. (F. 2-184). Libri ethimologiarum YsmoRiepiscopi numéro XX*».=
t. LXXXII, col. 73 sqq.
Parchemin ; 184 feuillets; 0"',355 X 0"",25; XIP siècle; deux colonnes ; très belles
lettrines en toutes couleurs; initiales rouges et bleues, signatures i-xxm. F. 184\il
y a la note : [Liber sancte Marie de Villari in Bjrabanlia. Reliure ancienne, veau
racine.
1330. (5447-58). — S. Isidorus Hispalensis. Opéra.
1. (F. 1). Note sur la célébration de Pâques, table des matières du
volume, des traités de S. Isidore.
2. (F. 2-133^). YsiDORi Hispalensis episcopi ethimologiarum libri
XX. = FL., t. LXXXII, col. 73 sqq.
3. (F. 133^-137^). [Isidorus]. Liber proemiorum de hbris novi ac
veteris Testamenti. = PL., t. LXXXIII, col. 155.
4. (F. 137^-143). [Isidorus]. Vita vel obitus sanctorum qui in
Domino praecesserunt. = Ibid., col. 129-156.
5. (F. 143-148). [Isidorus]. De significationibus nomînum. = Ibid.,
col. 97-130.
6. (F. 148-159). [Isidorus]. De natura rerum. = Ibid.^ col. 963.
7. (F. 159-166). Differentie YsiDORi episcopi iunioris Inspanensis. ==
Ibid., col. 69-98.
8. (F. 166-166^). De solstitio, de equinoctio, de anno, de prima
die etc. = Ibid., col. 977, 971.
volume est cité d'après l'ancienne cote n. 7925; Edelestand du Meril, Poésies iné-
dites du moyen âge, Paris, 1854, p. 271 sqq. ; P. Thomas, Catal. des manuscrits de
classiques latins de la Bibl. roy. de Belgique, p. 43.
s. ISIDORE 279
9. (F. 166^-1 70^). [IsiDORusJ.De proprietate sermonum velrerum.=
Ibid., col 1319.
10. (F. 170^-173). [IsiDORus]. Doctrina et fides ecclesiastica, diffi-
nitio ecclesiaslicorum dogmatum. = Ibid., col. 1227.
11. [F, 173-174^). Glose spirituales iuxta Eucharium episcopum (1).
12. (F. 174V-178V). Synonima Giceronis (2).
13. (F. 179-179^). Epistola sancti Augustini ad Seleucianam. =
PL., t. XXXIII, col. 1086.
Parchemin; 179 feuillets; O-^^SX 0%25; XIP siècle; deux colonnes; très belles
lettrines en toutes couleurs. F. 179' , il y a la note : Liber sancti Pétri in Gemblus.
Reliure du XVIP siècle; veau racine; au dos, le titre doré : Isidoru . Ethimotog.,
tranche rouge.
1331. (9384-89). — S. Isidorus Hispalensis. Opéra.
. 1. (Feuillet de garde, verso). Table des matières.
2. (F. 1-35^). Tabula in libro ethimologiarum.
3. (F. 36-170). Libri ethimologiarum Ysidori Hispalensis. = PL.,
t. LXXXII, col. 73 sqq.
4. (F. 171-184). Sinonima sancti Ysidori. = PL., t. LXXXIII,
col. 827 sqq.
5. (F. 184^-186). Sermo Ysidori episcopi. = PL., t. LXXXVII,
col. 457.
6. (F. 1 86-23 Iv). De summo bono sancti Ysidori episcopi. = PL.,
t. LXXXIII, col. 537 sqq.
7. (F. 231v-232v). Tituli capitulorum libri de summo bono.
>archemin; 232 feuillets; 0'",31 X 0'",225; XIP siècle, les feuillets 38 à 170;
XV« siècle, les feuillets 1-37, 171 à 232; les feuillets 186-232^ ont été écrits en 1441,
comme l'atteste la note suivante, f. 231 : Liber .... scriptus necnon finitus in civitate
leodiensi per manus Segeri Everardi de Waelwyck, anno Domini M^CCCC*' quadra-
gesimo primo mensis aprilis die octava. Les feuillets 1-37% 171-232'' sont écrits sur
deux colonnes. Sur le troisième feuillet de garde il y a la cote KK, 4-6 de la
bibliothèque de Saint-Laurent à Liège, et au verso du même feuillet, on lit : Isle
liber pertinet monaslerio sancti Laurencii propc et extra muros Leodienses, legatus
eidemper venerabilem virum magistrum Pelrum de Bruxella canonicum sancti Pauli
leodiensis. Qui obiit anno Domini M° .CCCC^ .xlvii" tercio kalendas februarii.
Requiescat inpace. Âmen. F. 1, on lit : Iste liber pertinet monasterio Sancti Laurentii
prope et extra muros Leodienses. Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre
doré : Jsidori opéra, reproduit à l'intérieur sur une étiquette de maroquin rouge; en
dessous, les armes de Belgique et la cote Bibl. royale,
1332. (9915). — S. IsiDORUs. Etymologiae.
il. (F. 1). Rubrice libri infrascripti.
2:
tl) Voir plus haut, p. 273, n. 14.
i2) Cf. supra, p. 273, n. 15.
f
280 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. lv-199). [IsiDORUs. Etymologiamm libri XX]. =
t. LXXXIII, col. 73 sqq.
Parchemin; 199 feuillets: O^-^Sâ X 0™,18; XII" siècle; deux colonnes; superbes
lettrines en toutes couleurs; initiales en rouge, bleu et vert; signatures i-xxi.
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale, R.F., se trouve f. 1' et f. 198.
Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré reproduit sur une étiquette en
maroquin rouge; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1333. (9918-19). — Isidorus. De virtutibus.
1. (F. lv-57). Liber Ysidori de virtutibus. = PL., t. LXXXIII,
col. 537 sqq.
2. (F. 57-57^). [Epistola Frederigi Coloniensis episcopi clero Leo-
diensi] (1).
Parchemin ; 57 feuillets, plus quatre de garde en papier ; 0°»,294 X 0'°,172 ;
XIP siècle. F. 1, il y a la note : Liber sancti Laurentii in Leodio et la cote LL, 2-2.
Reliure veau racine, à filets d'or; au dos, le titre doré reproduit à l'intérieur sur
une étiquette en maroquin rouge : Isidorus de virtutibus XII saec, avec les armes
de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1334. (10098-105). — S. Isidorus. Opéra.
1. (F. 1-9). Excerpta de libro Iulii Solini de mirabilibus mundi. Des,
mutil. ad quos quoniam non est pervenire propter (c. xxxiii, § 15).
2. (F. 9-15). Excerpta de libris Fabii Glaudii Fulgentii viri claris-
simi.
3. (F. 15-18). Ex epistolis Ieronimi.
4. (F. 19-28V). Courts extraits de Cigéron, De Senectute, De Amî-
citia, de Officiis, et des discours loro domo .'^ua, in P. Vatinium testem,
de provinciis consularibus, de aruspicum responsis, pro Cornelio Balbo,
pro Celio.
5. (F. 29-31V). Extraits divers.
6. (F. 32-32V). Ex libro Ennodii contra eos qui adversus synodum
scribere praesumpserunt (2).
7. (F. 32V-37). Divers extraits de Pères.
8. (F. 37^). Lettres de Gigéron : Pridie antequam mitteretur in
exilium. — Eiusdem cum senatui gratias egit. — Eiusdem cum populo
gratias egit.
9. (F. 38-41). [Glaudiani excerpta].
10. (F. 41-42V). De odis Oratii.
(1) Cette lettre a été publiée diverses fois, Martene et Durand, Amplissima
collectio, 1. 1, p. 674; Hartzheim, Concilia Germaniae, t. III, p. 291 ; PL., t. GLXVI,
col. 1349; Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique, t. VI, p. 51;
Neues Archiv, t. VII, p. 192.
(2) Voir plus haut, p. 222, n. 1218 (9945-48), 13».
s. ISIDORE 281
11. (F. 43-88^). Liber sancti Isidori super quinque libros Moysi.
Des. mutil. prolinus edum coxit cuius carnes secundum praeceptum
angeli. ... == PL., t. LXXXIII, col. 207-381.
Parchemin; 88 feuillets ; 0'°,225 X 0'",152; XIIP siècle; deux colonnes. F. 1, ily
a les notes suivantes : Liber Carthusiensium prope Leodium, et Coll. Societatis
lesu Lov[anii]. M. B. Y4. Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre doré
reproduit à Tintérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Excerpta ex lui.
Solino, Cl. Fidgentio etc. Xll-Xlll saec. ; en dessous, les armes de Belgique et
I inscription : Bibl. royale (1).
1 1335. (21860). — IsiDORUs. Liber soliloquiorum.
il. (F. Iv). Index.
|2. (F. 2-3^). [Epistola Gregorii magni ad Eulogium Alexandri-
lium]. = PL., t. LXXVII, col. 1095-99.
3. (F. 3v-4). Theophilus contra Origenem. = PL., t. XXII, col. 758.
4. (F. 5-6v). [Bernardus] abbas Glarevallensis ... de humilitate et
superbia. — Courts extraits.
>Le feuillet 7 est blanc.
5. (F.8-9).Magister HuGO.De VI ydriis.= PL., t. GLXXV, col. 75 1-53.
6. (F. 9-9v). Idem. De confessione. = PL., GLXXVI, col. 549.
7. (F. 9^-18). Liber soliloquiorum beati Ysidori Spalensis epi-
scopi. = PL., t. LXXXIII, col. 827 sqq.
■ 8. (F. 18-58). Flores epistolarum Iheronimi et Augustini excerpta
magistro Stephano.
Parchemin; 58 feuillets; 0'",222 X 0°»,155; XIII« siècle ; deux colonnes. F. 4, on
lit : LWer sancle Marie de parco, si quis abstulerit anathema sit, fiai, fiai, et f. h^" :
Liber S. Marie de parcho, si quis abstulerit anathema sit. A l'intérieur de la cou-
verture, il y a la cote : /. theca III, et Tex-libris : Ex bibliotheca P. P. C. Lammens,
D. 19. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1863, à la vente des
livres de Van Alstein pour fr. 13,20. Reliure veau; au dos, le titre doré : Tract.
Mora. diver. vol. III ; sur les deux plats les armoiries de Tabbaye de Parc ont été
grattées.
1336. (II. 959). — S. IsiDORus Hispalensis. Opéra.
1 . (F. 1-40). Libellus de moribus (2). = PL, t. LXXXIII, col. 537 sqq.
2. (F. 40-52^). [Excerpta ex Isidori libris etymologiarum]. = PL.,
t. LXXXII, col. 73 sqq.
3. (F. 52V-61). Expositio canonis. Inc. In virtute sancte crucis et
sacramento altaris. Des. In duobus primis est convenientia, in tercio
différencia.
(1) Voir, au sujet de ce manuscrit, P. Thomas, Catal. des manuscrits de classiques
latins de la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 63.
(2) Cet opuscule est formé de 54 chapitres tirés des livres I et II des Sentenliarum
libri III d'Isidore de Séville.
I
282 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1^^
4. (F. 61-75^'). Soliloquium donini Drogonis prius abbatis sanct
lohannis LaudunensiS; dein Hostiensis episcopi de sacramento
dominice passionis. = PL., t. GLXVI, col. 1513 sqq.
5. (F. 75^-85^). [RoBERTi Fretelli] liber de situ terre iherosolimi-
tane. = PL., t. GLV, col. 1039 sqq.
6. (F. 86-105). Responsio ciiiusdam ad quendam monachum Gister-
ciensis ordinis qui quesierat ab eo quid significationis habeant ...
signa ... Sauli prophetata. Inc. Dilectissimo et digne diligendo fratri
H. frater indignus suo prenomine .... quaestionem illam de Saule
quam a me minimo sciscitatus es.
7. (F. 105^-110^). [Gommentarius in genesin].
8. (F. 111-148). [Explanatio super quinque libros MoysiJ. Inc.
Sequens explanatio ... idcirco capitulatio dicitur, quia capitulatim id
est breviter atque compendiose universa perstringit.
9. (F. 148^'). Sententia septem sapientium. = PL., t. V, col. 879.
10. (F. 148-148^). Quare sic hore cantentur et Pater noster, en vers.
Parchemin; 148 feuillets; 0", 243 X 0^16; XIIP siècle; quelques lettrines; ini-
tiales rouges et vertes. F. 1 et 148% il y a la note : Liber sancte Marie de Cambe-
rone; et au bas d'un grand nombre de pages, se trouve l'inscription : De Cambe-
rone (1). F. 148% on lit aussi : Godfredus Carlier est possessor huius libri. L'ex-libris :
Sir. T. P. Middle Hill. 354 se trouve f. 148. Ce volume a été acquis par la Biblio-
thèque royale en 1888 pour 45 francs. Reliure moderne, veau brun estampé,
fermoirs en cuivre ciselé avec l'inscription en relief : Reg. Bibl. Belgica. On a
gardé l'ancienne étiquette sous corne et entourée d'un cadre en cuivre : Ysidorus
de moribus.
1337. (IL 1069). — IsiDORus. Liber differentiarum.
1. (F. 1-11^). Liber differentiarum sancti Ysidori episcopi. =
PL., t. LXXXIII, col. 9 sqq.
2. (F. 11^-58^). Liber scintillarum Augustini de diversis doctrinis.
Sous ce titre, il y a un grand nombre de courts extraits des Pères
sur diverses matières ascétiques.
3. (F. 59-64). Passio sanctorum apostolorum beati Pétri et Pauli.=
BHL., n. 6657.
4. (F. 64^65). Dedicatio sancti Michaelis archangeli. = BEL.,
n. 5948.
5. (F. 65-67^). Passio sancti Andrée apostoli. = BEL., n. 428. Inc.
Quod oculis nostris videmus.
6. (F. 67^-72). Actio seu praedicatio sancti lohannis apostoli. =
BHL., n. 4320.
7. (F. 1^-1^). Passio sancti lacobi apostoli fratris sancti loannis
evangeliste. = BHL., n. 4057.
1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 359.
s. ISIDORE 283
8. (F. 74V-75). Passio S. lacobi apostoli. = BHL., n. 4094.
9. (F. 75-78). Passio S. Bartholomei apostoli. = BHL., n. 1002.
10. (F. 78-82). Passio S. Mathei apostoli et evangelistae. = BHL.,
n. 5690.
11. (F. 82-86). Passio apostolorum Symonis et ludae. = BHL.,
11.7749.
12. (F. 86-87). Assumptiô S. Philippi apostoli. = BHL., n. 6814.
13. (F. 87^-94). Passio S. Thomae apostoli. = BHL., n. 8136.
14. (F. 94-97). Passio sancte Margarete virginis. = BHL.,n. 5303.
15. (F. 97v). Oratio ad sanctam Margaretam.
Parchemin; 97 feuillets ; O*", 19 X0%128; XIIP siècle. Les feuillets 59-97 sont
palimpsestes, l'ancien traité qui s'y trouvait est écrit en caractères anglo-saxons.
Ce volume provient de l'abbaye d'Aine, mais il ne reste aucun indice extérieur de
cette provenance; plus tard, il fut le n. 4649 de la collection Phillipps, il a été
acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Reliure anglaise, cuir brun gaufré ; au
dos, le titre doré : Isidori liber differenciarum (1).
1338. (II. 1007). — IsiDORus Hispalensis. Etymologiae.
1. (F. 1). Fragment d'un testament passé à Tournai au XVII« siècle.
Il y est question des membres de la famille Pottier.
2. (F. 2-225^). [IsiDORi episcopi libri etymologiarum]. = FL.,
LXXXII, col. 73 sqq.
3. (F. 226^). Quelques vers et aulres notes, entre autres ce
distique :
Qui bona vina bibit paradysum tucius ibit
Et quia credo mori potabo de meliori.
Parchemin; 226 feuillets; 0™,313X0™,217; XI V*^ siècle ; deux colonnes; quelques
jolies lettrines ; initiales rouges et bleues. Au deuxième plat intérieur de la cou-
verture, il y a la note : Liber sancti Martini Tornacensis, servanti benedictio,
auferenli malediclio (2). L'estampille Sir T. P. Middle Hill se trouve f. 2; ce
volume portait dans la bibliothèque Phillipps le n. 2054, il a été acquis par la
Bibliothèque royale en 1888 pour fr. 40. Reliure ancienne restaurée ; ais de bois
recouverts de peau de truie estampée.
1339. (2864-71). — IsiDORUs. Opéra.
1. (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-78). Vita beatissime Angele de Fulgineo. = BHL., n. 456.
Les feuillets 78^-80^ sont blancs.
2. (F. 81-95). Vita fratris Rogerii. = BHL., n. 7289.
1(1) Ce manuscrit est décrit dans Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. Brux,, t. II,
1 504-5.
(2) Cf. A. d'Herbomez, Les Manuscrits de Saint-Martin de Tournai actuellement
fiervés à la Bibliothèque royale de Bruxelles^ p. 12-13.
284 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (F. 95^-110). Vita Elisabeth sanctimonialis inErkenrode, ordinis
Gisterciensis, Leodiensis dyocesis. = BHL., n. 2484.
Les feuillets 111-1 12^ sont blancs.
5. (F. 113-1 17^). [Hugo de sangto Vigtore]. Soliloquium dilectionis.
De arra anime. = PL., t. GLXXVI, col. 951.
6. (F. 117^-128^). Liber secundus soliloquiorum sancti Isidorl =
PL., t. LXXXIir, col. 845 sqq.
7. (F. 128^-138). Excerpta de libro Iohannis Cassiani continente
XXIIIP'^ collationes Patrum. = PL., t. XLIX, passim.
8. (F. 138-147). Excerpta ex omeliis beati Gregorii pape super
Ezechielem.^^ PL., t. LXXVI, passim.
9. (F. 148^-158). Excerpta ex libris confessionum sancti Augustini
episcopi.
10. (F. 158-163V). Table alphabétique.
Parchemin ; 163 feuillets, plus deux de garde à la fin ; 0'",18 X O™,!^ ; XV« siècle
(1409), car on lit, f. 18:ExplicU annoDominiM"C"C"C°C". IX^ circa festum omnium
sanctorum per manus fralris Arnoldi dicti Corlte (1). F. 1% il y a la note : Liber
monasterii sancti Pauli in Zonia sive Rubeevallis, reddalur ei, et f. 178 : Liber
monasterii rubee vallis in Zonia prope Bruxellam. L'estampille rouge, R.F., delà
Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 162''. Demi-reliure moderne, dos
en maroquin rouge avec les titres des divers traités (2).
1340. (7997-8002). — Isidorus. Etymologiae, et autres traités de
divers auteurs.
1. (F. 7-7^). Table des chapitres de l'ouvrage suivant.
Le feuillet 8 est blanc.
2. (F. 9-109V). S. IsiDORi HisPALENSis ethymologiarum libri XX. -=
PL., t. LXXXII, col. 73 sqq.
Les feuillets 1 10-1 12^ sont blancs.
3. (F. 113-142^). Gronica fratris Martini penitentiarii (3).
4. (F. 143). [De Nicolao III, Martino IV et Honorio IV].
Les feuillets 143^-146^ sont blancs.
5. (F. 147-230). Summa collationum Ioannis Gallensis (4).
6. (F. 231-249^). Iagobusde Gesullïs. Deludo sacchorum (5).
Les feuillets 250-253^ sont blancs.
(1) Cf. le n. 2741-47 et Hagiographi Bollandiani, Anecdota ex codicibus Iohannis
Gielemans, pp. 178-9, 189, 218.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans Catal. codd. hagiogr. bibl. reg.
Bruxell, 1. 1, p. 346-47.
(3) Sur les diverses éditions de la chronique de Martinus Polonus, voir Potthast,
Bibliotheca hislorica medii aevi, 2^ éd., 1. 1, p. 771-72.
(4) Cf. Brunet, Manuel du libraire, b" éd., t. V, p. 592.
(5) Voir, sur ce traité de Jacques de Gessoles, Brunet, Manuel du libraire, 5^ éd.,
t. m, p. 480 sqq.
I
s. ISIDORE 285
7. (F. 254). Epistola Aristotelis ad Alexandrum (1).
8. (F. 254-259^). Epistola beati Ambrosii missa ad imperatorem (2).
c, Scripsisli nunc mihi Alcobacie.
Papier, au filigrane de la tête de bœuf; 259 feuillets; 0"»,295 X 0'",205 ; XV* siècle
(1456), car on lit, f. 109"^ : Hic liber scriplus estper fratrem Nycholaum de Halen cano-
nicum regularem ordinis premonstralensis monasterii longerlensis profcssum fini-
vitqne eum Dole in Burgundia nouas decembris anno lvj^° ; deux colonnes. F. 1 e>t 2,
on lit : Pro domno Ârnoldo Dyest abbate Tongerlensi (3). Demi-reliure moderne;
au dos, les titres dorés des divers traités et le chiffre couronné de Léopold P^.
1341. (II. 2433). — S. IsiDORUs. Opéra.
1. (F. 1-104). Liber sententiarum beati Ysidori episcopi. = PL.,
t. LXXXIII, col. 537 sqq.
2. (F. 104^-131^'). Liber de humana miseria a Lothario, diacono
cardinali sanctorum Sergii et Bachi, qui postea Innocentius papa
tercius appellatus est. = PL., t. GGXVII, col. 701 sqq.
3. (P. 132-330). Summa seu compendium theologice veritatis, cuius
auctor ab aliquibus sanctus Thomas de Aquino, ab aliis autem
Ulricus de Argentina estimatur (4).
Papier, filigrane de la tête de bœuf surmontée d'une croix ; 330 feuillets ; 0'",315
X 0°s21; XV« siècle (1470), car on lit : Per fratrem P. M. d. l.p. i. u.p. in die
Ântonii abbalisanno Domini M" cccc" lœx", etf. 131^ : Permanus fratris P. M. d.
i. p. B. p. in die Kunegundis virginis anno Domini M^ cccc" lœx". Deux colonnes.
Ce volume a été acheté fr. 418 à une vente chez Fiévez, le 22 mars 1900 (n. 1029
du catalogue). Reliure ancienne; peau de truie estampée, coins et fermoirs en
cuivre ciselé, avec la devise : 0 înater Dei miserere mei.
1342. (8720). — S. Isidorus. De summo bono.
1. (F. 1^ et 93). Prière pour la bonne mort, en flamand.
Les feuillets 2-5 sont blancs.
2. (F. 6). Capitula sive rubrice sancti Ysidori episcopi.
3. (F. 6V-93). Liber sententiarum beati YsmoRi Hispalensis episcopi
li intitulatur de summo bono. = PL., t. LXXXIII, col. 537 sqq.
Papier, au filigrane de la tête de bœuf; 93 feuillets ; 0^,21 X 0°',145 ; XV« siècle
1483), car on lit, f. 93 : Finilus et scriplus per manus fratris Adriani de Moyepro-
fessi huius domus a prima fundalione quinlus in ordine, anno aetatis sue Ixxvj",
professionis vero sue liHj". Scriplus el finilus ul supra anno Domini M"cccc°.lxxxfiiii
circa feslum epyphanii Domini anno quo supra. Reliure ancienne, veau estampé ;
fermoirs en cuivre.
i(l) Sur la correspondance d'Aristote et d'Alexandre, cf. Fabricius-Harles,
ibliotheca graeca, 1793, t. III, p. 277.
(2) Cette lettre n'est pas de S. Ambroise de Milan.
(3) Arnold Streyters fut de 1530 à 1560 le XXXIIP abbé de Tongerloo.
(4) Sur ce traité encore inédit d'Ulric de Strasbourg, voir Quétif-Echard, Scri-
'ores ordinis praedicalorum, 1. 1, p. 536.
286 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1343. (668). — S. IsiDORUs Hispalensis. Liber etymologiarum.
1. (F. 1-3). Epistolae Isidori ad Braulionem et Braulionis ad
Isidorum. = PL., t. LXXXII, col. 73-74.
2. (F. 3-202^'). Liber ethimologiarum beati Isidori episcopi. =
PL,, t. LXXXII, col. 74 sqq.
Parchemin ; 202 feuillets; 0'",295 X O^^IS: XV« siècle ; deux colonnes. Ce volume
a appartenu au prieuré de Corsendonck, car sur le plat de la couverture, une
étiquette sous corne porte l'inscription : Ysidorus ethimologiarum. In Korssendonck.
Demi-reliure moderne; dos en maroquin rouge, avec le titre doré : B'' Isidori liber
Ethimologiarum, saec. XV; plus bas, le chiffre couronné de Léopold P^
1344. (3553-57). — S. Isidorus. Opéra.
1. (F. lv-2). Table des matières de la partie du volume qui va du
f. 184v au f. 282.
2. (F. 2v). Table des traités contenus dans le volume.
3. (F. 3-82). [Berthorius]. Repertorium morale (1).
4. (F. 83-91^). Table du précédent traité.
Le feuillet 92 est blanc.
5. (F. 93-99V). Que et quare mulieres sunt fugiende. Inc. Igitur
quod ad tue petitionis instantiam vigili mente conscripsimus. Des. ad
expectandum nobilissimum diem quem nobis concédât puer ille
Ihesus Ghristus qui venit in nomine Domini. Amen.
6. (F. 99^-100). [De nativitate Antichristi].
Les feuillets 100^-102^ sont blancs.
7. (F. 103-112). Tractatus de modo ascendendi ad vitam. Inc.
Ecce describo eam tibi tripliciter.
8. (F. 113-122V). Moralitates lob édite a Petro Blesensi. = PL.,
t. GGVII, col. 795.
9. (F. 123-172). S. YsiDORi liber de quatuor virtutibus. = PL.,
t. LXXXIII, col. 537 sqq.
Les feuillets 172^-173^ sont blancs.
10. (F. 174-175V). Meditacio devota a sacerdote celebraturo.
11. (F. 175^-177). Orationes de sacro altaris sacramento iuxta litte-
ras contentas in hoc (sic) dictione Ihesus.
12. (F. 178-183V). Liber beati Augustini de vita christiana. = PL.,
t. XL, col. 1031.
13. (F. 184-184V). Spéculum Bernardi. = PL., t. CLXXXIV,
col. 1175.
14. (F. 184V-193V). Extraits des Pères.
15. (F. 194-209). Epistola de obitu beati leronimi per Ezebium (sic)
eiusdem discipulum. = BEL., n. 3866.
(1) Sur les éditions, voir Brunet, Manuel du libraire, 5« éd., 1. 1, p. 818.
s. ISIDORE 287
Les feuillets 209^-213^ sont blancs.
16. (F. 214-267). Liber de sacramento Eucharistiae.
17. (F. 267^-269). [De Sibillis] sicut depicte sunt Rome in caméra
reverendissimi domini cardinalis de Ursinis .... cum addicionibus de
eisdem .... rétro chorum ecclesie Coloniensis.
18. (F. 270-282). [De cognitione Dei]. Inc. Beati qui habitant in
domo tua Domine. Des. mutll. Greaturarum visibilium et invisibilium,
caelestium, terrestrium non esse tamen nisi...
Papier, aux filigranes de l'ancre et de la tête de bœuf surmontée d'une croix ;
282 feuillets ; 0"»,29 X 0"\20; XV« siècle; deux colonnes, sauf les f. 93-99. Demi-
reliure moderne, dos en maroquin brun; titres dorés sur le dos; plus bas, le mono-
gramme couronné de Léopold I«^
1345. (4485). — Iulianus Toletanus. Opéra, et autres traités.
1. (F. 2-7). [Epistola Iulmi Toletani]. = PL., t. XGVI, col. 453.
2. (F. 7^-8^). Capitula libri de origine mortis humane.
3. (F. 8^-97^). Liber prognosticos de origine mortis humane. =
IbicL, col. 461 sqq.
4. (F. 98-142^). Liber florum collectus et continuatus de diversis
libris summi et incomparabilis doctoris Augustini.
5. (F. 143-153^). Extraits du livre des Confessions de S. Augustin.
Des. mutil. ad te esse conversum. Itaque concitus... (Lib. VIII).
Parchemin; 153 feuillets; 0™,16 X 0'°,10; XI V^ siècle; titre courant en rouge. Au
sujet de la provenance, il y a les notes suivantes ; f . 2 : Pro conventu fratrum mino-
rum opidi Lovaniensis; f. 1 : Bibliothecae lovanij fratrum min. Recoll. conventus
SS. trinilalis, et sur le plat intérieur l'ex-libris imprimé : Bibliothecae FF. Min.
Recollect. Lovan. ad SS. Trinit. renov. et auctael791. Reliure ancienne, ais de bois
recouverts de veau brun estampé, fermoir en cuivre.
1346. (19609). — Paul Orose. Fragments des Historlae adnersus
paganos.
Parchemin; 2 feuillets; 0™,22 X 0",10; VII» siècle; deux colonnes ; onciales. Ces
fragments se trouvaient autrefois dans le volume coté 19623-26 (1) qui provient de
l'abbaye de Stavelot et qui a été acquis à une vente à Gand, le 25 janvier 1847,
pour fr. 95 (2). Demi-reHure moderne, dos en maroquin rouge (3).
(1) Voir plus haut, p. 102, n. 1038.
(2) N. 41 du Catalogue d'une belle collection de livres et de manuscrits précieux
sur vélin, Gand, 1847, p. 11.
(3) A ce même manuscrit appartiennent les feuillets qui se trouvent au British
Muséum et qui sont décrits par Polain, liulletin de l'Académie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, t. XVI, 2* partie, 1849, p. 552 sqq. avec
un fac-similé, et dans Catal. of anc. mss. in Brit. Mus. Latin., pi. vi; cf. Pertz,
Archiv, t. VII, 1839, p. 34; G. Zangemeister, Paulus Orosius, p. xi. M. Ém. Châtelain
vient de retrouver dans le ms. latin 10399 de la Bibliothèque nationale de Paris
un autre feuillet du même manuscrit, voir Journal des Savants, mai 1902.
1
288 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1347. (9170-73). — Orosius, Fregulfus. Historiae.
1. (F. 1-1^). Fragment de bréviaire, avec neumes.
2. (F. 2). Note sur Orose.
3. (F. 2^-55v). Hystoriarum Pauli Horosii presbiteri adversus
paganos libri numéro septem. = PL., t. XXXI, col. 663 sqq.
4. (F. 55^-56^). FuLGENTius episcopus .... de abstrusis et inusitatis
nominibus.
5. (F. 57-111). Fregulfus. Libri hystoriarum. = PL., t. G VI,
col. 917 sqq.
Parchemin; 111 feuillets; 0'°,358 X 0°»,238; XIP siècle; deux colonnes; quelques
lettrines. Ce volume provient de Saint-Laurent à Liège, la cote de sa bibliothèque
L-L, 3'3 se trouve f. 1 et f. % la note : Sancti Laurencii extra muros Leodienses.
Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré : Orosii hist., Fulgentius,
Fregulphus, reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge; plus bas,
les armes de Belgique, et Tinscription BibL royale.
1348. (9531-32). — Orosius, Fregulfus. Ghronicon.
1. (F. 1^-77^). Hystoriarum Pauli Horosii presbiteri adversus
paganos libri numéro septem (1). = PL., t. XXXI, col. 663 sqq.
2. (F. 77^-147^). Liber Fregulfi historiographe = PL., t. GVI,
col. 917 sqq.
Parchemin ; 147 feuillets; O^SSô X 0",235; XII» siècle; deux colonnes ; signa-
tures i-xi; très curieuses lettrines en toutes couleurs, entrelacées de figures d'ani-
maux. F. 1, il y a les notes suivantes : Abrahami Orlelij. Redemi in auctione
publica M.D.XCVII, Vil octobr. lohannes Livineius. — Collegii Societatis lesu
Ântverpiae 1599, D.P. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré qui se
trouve aussi à l'intérieur sur une étiquette de maroquin rouge : P. Orosii libri. VIL
Freculfi chronicon ; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1349. (5424-25). — Orosius, Fregulfus. Historiae.
1. (F. l-53v). Historiarum Pauli Horosii prespiteri adversus paga-
nos libri numéro septem. = PL., t. XXXI, col. 804. Lie. mutil. cum eo
tune périsse viderentur.
2. (F. 54-124V). Fregulfi historia. = PL., t. GVI, col. 917.
Parchemin; 124 feuillets; 0"',324 X 0",25; XIP siècle; deux colonnes; très jolies
lettrines en toutes couleurs; signatures i-xvii. F. 124'', on lit : Cenobium Gemblacense
me habet. Reliure veau racine; au dos, le titre doré : Frecull. historié.
1350. (9070-77). — Orosius. Ghronica!
1. (F. 1^-2^). Notes diverses sur Orose, Flavius Josèphe et d'autres
chroniqueurs.
2. (F. 3-102). Ghronica Orosii. = PL., t. XXXI, col. 613 sqq.
(1) Entre les ff. Ib" et 76, il y a une grande lacune, soit les pp. 561-576 de
l'édition d'Havercamp.
FORTUNAT 289
3. (F. 103-152V). HiERONYMus. Liber chronicorum. = PL., t. XXVII,
col. 675 sqq.
4. (F. 152^-157^). Prosperi chronographia. = Ihid., col. 703.
5. (F. 158-258^). Chronographia Sigeberti monachi Gemblacen-
sis (1).
6. (F. 259-353V). Valeru Maximi factorum et dictorum memorabi-
lium liber.
7. (F. 353v). II liber Iulii Cesaris de bello gallico a seipso confe-
ctus (2). — Fragment.
8. (F. 354-359). Vita sancti Gaugerici episcopi et confessons. ==
BHL., nn. 3286 et 3287.
9. (F. 359-360). Infra octavas lectiones. [Miracula post mortem
édita]. = BEL., n. 3289.
10. (F. 360-362). Elevatio S. Gaugerici episcopi et confessoris. -=
5iîL., n.3291.
11. (F. 362-364^). Haec sunt quaedam miracula B. Gaugerici. =
BEL., n. 3290.
12. (F. 364v). [Séries episcoporum Gameracensium] (3).
Parchemin ; 364 feuillets ; O-^.SSô X 0'",227 ; Xiy« siècle, car, dans la série des
évêques de Cambrai se trouve Pierre de Mirepois (1309-1324) ; quelques lettrines,
initiales rouges et bleues, ancienne pagination 5-222. F. 3, on lit: Collegii Societatis
lesu Brugis, et f. 1 : Hic ms. codex, altero eiusdem argumenti a Pamelio similiter
dato recentior, multa habel adiecta a monacho, ut apparet Blandiniensi vel Affli-
gemcnsi, ah anno Christi 1093 aut circiter, quae in éditions Miraei desiderantur.
Et plus bas : La célèbre chronique de Sigebert de Gembloux . est contenue dans ce
rolume. Elle se trouve à la page Ivi 2^ série. B. C. Dumortier, 1833. Reliure
moderne, veau racine; au dos, le titre doré : Paulus Orosius, Eusebii et aliorum
Chronica; en dessous, les armes de Belgique et la cote Bibl. royale (4).
1351. (8860-67). — Fortunatus, Sedulius, etc. Hymni.
1. Œ.i). Fragment du poème de Judith et d'Holopherne (5).
2. (F. lv-6v). [Versus de lacob et loseph]. = RE, n. 20403.
3. (F. 6^-7^). De diebus tredecim. = Ibid., n. 15430.
4. F. 7^-8^). De annuntiatione sancte MB.vie.=lbid., n. 1071 (inédit).
5. (F. 9-10). De fecunditate sanctae Mariae. = Ibid., n. 41.
(1) Publiée MG., Scr. t. VI, p. 300 sqq.
(2) En marge, on a ajouté, au X VP siècle, la note suivante : Reliquum huius
{finis (sic) reperiuntur in altero libro ubi historié urbis Rome et Âlexandri contente
mt, stgnatus est 159.
(3) Publiée Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, t. II, p. 267.
(4) Voir ce manuscrit décrit dans MG., Scr. t. VI, p. 288-89; Cat. cod. hagiogr.
)l. reg. BruxelL, t. II, p.266-67; P.Thomas, Catalogue des manuscrits de classiques
ilins de la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 29.
(5) Publié p3irl)\iuMLER, Zeitschr. f. deutsches Alterthum und deulsche Litteratur,
XXIII, 1879, p. 268.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 19
290 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
6. (F. 10-11). De nativitate Ghristi. = Ibld., n. 937 (inédit).
7. (F. 11-12V). De habitu ef conversatione monachorum.
8. (F. 12V-14). De accusatione hominis erga Deum. = RIL, n. 1468
(inédit).
9. (F. 14^-15, 22). Item unde supra. = Ihid., n. 1462 (inédit).
10. (F. 16-17). De die iudicii. = Ibid., n. 1240 (1).
11. (F. 17-18). De accussatione facinoris. = Ibid.,i\. 1461 (inédit).
12. (F. 18-19^). De sancta Hierusalem caelesti. = Ibid., n. 844.
13. (F. 19^-20^')- [Rabanus Maurus]. De caritate et avaritia.= i?iï.,
n. 866.
14. (F. 20V-21V, 16). De laude et preces sanctae Mariae. = Ibid,,
n. 1626 (inédit).
15. (F. 22-23^). De commendatione unius cuiusque animae. =
Ibid., n. 718 (inédit).
16. (F. 23V-24V). [Sedulius]. De nativitate Doniini. = Ibid., n. 26.
17. (F. 24V-26V). De Enoch et Haeliae. = Ibid., n. 1241 (inédit).
18. (F. 26V-27V). De castitate iuvenum. = Ibid., n. 1446.
19. (F. 27^-28^). De passione ac resurrectione Domin. = Ibid.,
n. 1527.
20. (F. 28^-29v). De Ghristo Domino. = Ibid., n. 764 (inédit). Des.
mutil. parcat iudicio. Salvator...
21. (F. 30-31). De sancto lohanne. = Ibid., n. 994 (inédit).
22. (F. 31-32). De adventu Domini. = Ibid., n. 16783.
23. (F. 32-33). De castitate corporis. = Ibid., n. 16392 (2).
24. (F. 33-33V). [Eugenius]. De aebrietate cavenda (3).
25. (F. 33v). Item contra crapulam.
26. (F. 33^-34v). [Eugenius]. Precepta salutis (4).
27. (F. 34v-35v). Magister adortans discipulos (5).
28. (F. 35^-36)! [Eugenius ad Ghristum]. = RK, n. 17442.
29. (F. 36-37). [Rabanus]. De resurrectione Domini. = Ibid.^
n. 19931.
30. (F. 37-37V). [FortunatusJ. De passione Domini. = Ibid.,
n. 14481.
31. (F. 38-39). De laude Domini. = Ibid., n. 1179 (inédit).
32. (F. 39-40). De obitu Karoli (6).
%
(1) Aux éditions citées par M. le chanoine Chevalier, ajoutez A. Van Hasselt,
Annuaire de la Bibliothèque royale de Belgique, t. XII, 1851, p. 232-38.
(2) SiRMONDus, Opéra varia, t. II, p. 61 L
(3) Aux éditions citées par M. Chevalier, ajoutez Hagen, Carmina medii aevi,
p. 96-97.
(4) Voir Hagen, Carmina medii aevi, p. 97-98.
(5) Mai, Àuclor. classic, t. V, pp. 424, 425.
(6) Recueil des hist. de France, i. V, p. 407.
FORTUNAT 291
33. (F. 40-41). De caritate. = EH., n. 3805.
34. (F. 41-42). [Rabanus Maurus]. De nativitate Domini. = Ibid.,
n. 7452.
35. (F. 42-45). De novo ac veteri Testamento a sancto Sedulio
dictatum. = Ibid., n. 2596.
36. (F. 45-46). [Eugenius]. De annuntiatione ruinae (1).
37. (F. 46-47). De laude diei conceptionis Mariae. = EH.,
n. 2548.
38. (F. 47-48). [PaulinusJ. De resurrectione Domini. — Ibid.,
n. 18087.
39. (F. 48^-52). [Paulinus]. De nativitate Domini nostri Icsu
Ghristi. = Ibid., n. 7298.
40. (F. 52-52^). De resurrectione Ghristi. = Ibid., n. 20593.
41. (F. 52^-53). [Prudentius]. Hymnum Eulogii diaconi. = Ibid.,
n. 13384.
42. (F. 53-56). [Prudentjus]. Hymnum in honore sanctorum VIII
martyrum Gesaraugustarum. = Ibid., n. 2486.
43. (F. 56-56v). [Prudentius]. Hynus (sic) in honore beatissimorum
martyrum Fructuosi episcopi ecclesiae Terraconensis et Augurii et
Eulogii diaconi. = Ibid., n. 13384.
44. (F. 56^-60^). Versus Bede presbiteri de die iudicii. ^ Ibid.,
n.9021.
45. (F. 61-63^). Versus Furtunati ad Hilpericum regem et Frede-
gundem reginam (2).
46. (F. 63V-64). Dysticon in phylomelle (3). •
47. (F. 64-65). Metrum apocope evangeliorum cum clypsis a
luvENGO presbitero dicatum.
48. (F. 65). De sancto Quintino martyre. = EH., n. 11538.
49. (F. 65^-66). Ymnus de die palmarum. = Ibid., n. 11028.
50. (F. 66-67^). De morte Lazari et eius resurrectione. = Ibid.,
n. 6598.
51. (F. 67^-69^). De Me et caritate seu cavenda cupiditate. =
Ibid., n.m^s.
52. (F. 69^-70). De sancto Stephano martyre. = Ibid., n. 3219.
53. (F. 70^-71). De sancto Martino episcopo. = Ibid., n. 3257.
54. (F. 71-7 1^). Item de sancto Martino episcopo. = Ibid.,
n. 21151.
55. (F. 71^-73^). [Beda]. De gloria apostolorum. = Ibid., n. 1228.
56. (F. 73V-75). De sancto Petro apostolo. = Ibid., n. 2393.
(1) SiRMONDUS, Opéra varia, t. II, p. 619.
(2) MG., Auct. ant. t. IV, p. 209.
(3) RiESE, Anthologia latina, n. 658.
292 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
57. (F. 75-76). De divite et Lazaro. = Ihid., n. 7982 (1).
58. (F. 76-76V). De initium {sic) quadragesme. = Ibid., n. 8933.
Dans les marges, il y a f. 15^ une note en vieux-allemand (2), f. 15^
et f. 22 l'hymne = RH., n. 6607 (inédit), f. 22^-26, des vers qui
commencent Avarus maximam cupiditatem amat huius saeculi,
f. 74^-76^ == RH., n. 11452. La plupart de ces hymnes sont notées.
Parchemin; 76 feuillets, plus deux de garde ; 0",15 X 0'",118; X'' siècle. On a
conjecturé que ce volume provient de l'abbaye de Saint-Gall (3) ; plus tard, il a
appartenu aux bollandisles, on trouve l'ex-libris de leur bibliothèque jBf. 2 : ^ MS.
22. Demi-reliure moderne, dos en maroquin rouge (4).
1352. (5354-61). — Fortunatus. Opéra.
1. (F. 1-7, 8-67). Liber Fortunati presbiteri. = PL., t. LXXXVIII,
col. 59-362.
2. (F. 7^). Lettre d'ALCum à Elegius (5).
3. (F. 67-83V). Fortunatus. De vita S. Martini. = Ihid., col. 363-426.
4. (F. 83^-84). Opus Fortunati in laudem Mariae virginis (6).
5. (F. 84-85). AuRiLi Prudentis, hymnus in honore passionis Eulalie
béate martiris. = BHL,, n. 2899.
6. (F. 85-90). Epistola Alexandri régis magni Macedonis ad magi-
strum suum Aristotelem (7).
Parchemin; 90 feuillets; 0",272 X O^jQO; X« siècle; deux colonnes. Au sujet des
anciens possesseurs, on cite f. 90* : Conventus Sigebert. ; sur le premier plat inté-
rieur, il y a l'ex-libris des bollandistes ^ MS. 94, et f. 1, la note : Collegii Socie-
tatis lesu Antverpiae DP. Reliure ancienne fort délabrée, ais de bois recouverts de
peau de chamois.
1353. (II. 2295). — Beda. Historia ecclesiastica gentis Anglorum.
1. (F. 1-168). Historia ecclesiastica. Inc. mutil. ... qui de toto orbe
ad Dominum venirent (8).
(1) Aux éditions signalées par M. le chanoine Chevalier, ajouter Dûmmleb,
Zeitschr. f. deutsches Alterthum und Litleratnr, t. XXIII, p. 271.
(2) Publiée par Mûllenhoff et Sgherer, Denkmàler, p. 12.
(3) Cf. Mûllenhoff et Schereb, op. cit., p. 286.
(4) Voir, au sujet de ce manuscrit, Annuaire de la Bibliothèque royale de Bel-
gique, t. XII, p. 223; Zeitschrift f. deutsches Alterthum, t. XXITI, 1879, p. 268;
Neues Archivât, ly, 1879, p. 155-58; Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. Brux., t.ll,
p. 255-56.
(5) Cette lettre a été publiée diverses fois, d'abord par Nolte dans L'Avenir
catholique, 17 juin 1869, p. 233, dans la Bibliothèque de l'École des Chartes, t. XXXI,
1870, p. 257, et par Wattenbach et Dûmmler, Monumenta Alcuiniana, Bibl. rÈr.
germ., t. VI, p. 829-31.
(6) Pubhé MG., Auct. antiq. t. IV, p. 371.
(7) Voir plus haut, p. 135.
(8) P. 18, cap. VII, de l'édition de Bède par C. Plummer, Oxford, 1896, 1. 1.
BEDE 293
2. (F. 168^). Deux extraits cI'Isidore et d'un décret du pape
Grégoire, presque illisibles.
Sur les marges des feuillets 29^ et 30, il y a des répons, avec
neumes, en l'honneur de S. Grégoire.
Parchemin; 168 feuillets ;0™,267 X0™,215; IX« siècle. Ce volume appartenait
jadis à l'abbaye de Stavelot, car f. % on lit la note : Liber monasterii Slabulensis.
En 1847, il fut vendu à Gand (1), et de là il passa dans la bibliothèque de lord
Ashburnham; Tex-libris se trouve encore au plat intérieur de la reliure. En 1899,
il fut racheté à Londres à une vente chez Sotheby, pour 5750 francs (2). Reliure
chagrin; au dos, le titre doré : Bedae, de historia ecclesiastica gentis anglorum
lUri V. Codex membranaceus. saec. VUL
1354. (9327-28). — Beda. Super quinque libros Moysis.
1. (F. 1-12). Gommentum Bede presbiteri in Genesi. = PL., t. XGI,
col. 13 sqq.
2. (F. 12-14). Sermo Pétri Damiani de excellentia beati lohannis
evangeliste. = PL., t. XGLIV, col. 857-66.
3. (F. 14-16). [Quaestiones de sacra scriptura]./wc. Gur Maria spi-
ritus gratia plena.
4. (F. 17-132). Explanatio Bede super quinque libros Moysis. =
PL., t. XCI, p. 189-394.
Les trois feuillets de garde contiennent des fragments d'un traité
de droit canon.
Parchemin; 134 feuillets; 0^333 X O"", 215; X« siècle, sauf les feuillets 1-17%
qui sont du XIP ; deux colonnes, (le volume provient de Saint-Laurent de Liège,
car sur le premier feuillet de garde se trouve la cote : MM, 4-2 de cette biblio-
thèque, et f. 17, il y a la note : Iste liber est de sancto Laurencio leodiensi, et f. 132^^ :
Liber sancti Laurentii in Leodio. Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre
doré, qui se trouve aussi à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Beda
in Pentateucham X saec. ; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription Bibl.
royale.
1355. (2194-95). — Beda. Opéra.
1. (F. 1). Fragment. Inc. ... timere quod vitari non potest. Des.
zelari autem hominibus viciosum est.
2. (F. 1^). Règles générales du comput.
3. (F. 2-7 V). Calendrier. — A remarquer surtout le 2 juillet :
Svithuni episcopi, avec octave ; le 15 juillet : Ti^anslatio sancti Svithuni
episcopi, et le 30 octobre : Ordinatio sancti Svithuni episcopi et
confessons.
h ^t Catalogue d'une belle collection de livres et de manuscrits précieux sur
uUn, p. 6, n. 13.
(2) Voir Catalogue of a portion of the collection of manuscripts known as the
* Appendix „ made by the late Earl of Ashburnham. London, 1899, p. 30-31,
lot 52.
294 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
I
4. (F. 8). Règles du comput.
5. (F. 8^). Capitula in régulas factas de compoto.
6. (F, 9-48^). [Beda ?]. Régule factc de compoto. Inc. Si invenire
volueris per quam feriam quelibet littera currat.
7. (F. 49-56). Yginus. [De imaginibus caelij (1).
Parchemin 56 feuillets; O^SS X O^jlôS; XP siècle; le calendrier est à encre
rouge, bleue et verte. Ce volume provient des anciens bollandistes, car f. 11, il y
a la cote i^^MS. 18 de leur bibliothèque. Demi-reliure moderne, au dos, les titres
dorés des deux traités.
1356. (5543-45). - Beda. Opéra.
1. (F. 1). Contenta.
2. (F. 2-134V). Expositio Bede presbiteri in evangelio Marci evange-
iiste. = PL., t.XCir, col. 131.
3. (F. 134^-178). Baede presbiteri in actibus apostolorum. =lhid.,
col. 937.
4. (F. 178-229V). In apocalipsi lohannis eiusdem. = PL., t. XGIII,
col. 129.
Parchemin; 229 feuillets; 0'n,258 X 0^185; XP siècle; très jolies lettrines. Ce
volume provient de Gembloux, mais toute indication explicite de cette provenance
a disparu. Reliure du XVIP siècle; veau racine; litre doré: Beda in Marc, et in
Acl. apost.
1357. (5546). — Beda. In libro Hieremiae prophète.
1. (F. l-97v). Bede presbiteri (2) explanationes in libro Hieremie
prophète. Inc. Est tenipus adnotatum prophetiae Hieremie quando
coeperit prophetare. Des. in qua universitate numerum et ipsi ludei
comprehenduntur.
2. (F. 97v). Vers.
Inc. Vidi que data sit nobis afïlictio mentis.
Des. Si per facturam penset factoris honorera.
Parchemin ; 97 feuillets; 0'",265 X 0",19; XIP siècle ; très jolies lettrines. F. 97\
on lit : Gemblacensis. Reliure du XVIP siècle, veau racine; au dos, le titre doré :
Beda in Hier, prophe.
1358. (5547-50). — Beda. In parabolas Salomonis et autres traités
de divers auteurs.
1. (F. l-46v). Expositio Bede presbiteri in parabolis Salomonis. =
PL,, t. XCI, col. 937 sqq.
2. (F. 47-75). Explanatio Hieronimi in Ecclesiasten. = PL., t.XXlIl
col. 1011 sqq.
(1) Voir l'édition de L. W. Hasper, Leipzig, 1861, p. 11-32.
(2) Ce traité n'est pas de Bède.
BEDE 295
3. (F. 76-93). Expositio Origenis in libro Salomonis qui dicitur
canticum canticorum. = PG.^ t. XIII, col. 35-38.
4. (F. 93). Vers.
Inc. Omnia perlustrans et circumeundo regirans
Spiritus in proprios pergendo revertitur orbes.
Des. Cyclus ut a sese girando revolvitur in se.
Le feuillet 93^ est blanc.
5. (F. 94-117). Haymonis expositio in cantica canticorum. = PL.^
t. GXVII, col. 296 sqq.
Parchemin; 117 feuillets; O^^l X 0'»,23; X1I« siècle; deux colonnes; belles
initiales ornées ; titre courant en rouge. F. 117, il y a la note : Pertinet monasterio
Gemblacensi. Reliure du XVIP siècle, veau racine, avec le titre doré : Eœp. Beda in
Para, ibidem.
1359. (9932-34). — Beda. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. lv.12). Liber de naturis rerum. ==PL., t. XG, col. 187-277.
3. (F. 12-18^). De temporibus. = Ibid., col. 277-92.
H 4. (F. 18^-26). Extraits de VEphe^neris. =lbid., col. 759 sqq.
H 5. (F. 26V-90V). De temporum ratione. = PL., t. XG, col. 293-578.
^^P Parchemin; 90 feuillets; 0'°,275 X 0",185; XP siècle; quelques lettrines; f. 1, il y
a une figure représentant les absides des planètes. F. 1, on lit : Restitualur ecclesie
sancti Laurentii, il y a aussi la cote M-M, 4-13 et le gril; f. 90', il y a la note :
Liber sancti Laurentii in leodio. Si quis eum abstulerit, vel furatus fuerity anathema
sit, fiât, fiât. Le nom propre lohannes de Dyon[anto] se trouve f. 1, et le timbre
rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, f. 1 et f. 90\ Reliure
moderne, veau racine; au dos, le titre doré, reproduit à l'intérieur sur une étiquette
en maroquin rouge : Beda de natura rerum ; en dessous, les armes de Belgique et
l'inscription BibL royale.
le
1360. (9706-25). — Beda. Ghronicon.
1. (F. 1-30). Gronica venerabilis Bede presbiteri. = PL., t. XC,
col. 520-73.
2. (F. 30-60). Diversorum patrum sententie de primatu romane
clesie.
Recueil de 298 décrets de papes et de conciles.
^P 3. (F. 60v-62v). Régule ecclesiastice sanctorum apostolorum pro-
"ate per Glementem ecclesie romane pontificem (1).
4. (F. 62^-66v). [Goncilium Nicaenum] (2).
(F. 66V-68). Sinodus Anchiritanus. = PL., t. LXXXIV, col. 103-8.
(F. 68-69). Sinodus Neocesariensis. = 3id., col. 109-12.
[1) Labbk-Gossart, Sacrosancta concilia, 1. 1, p. 47-53.
['2) Ibid., t. II, pp. 27, 45-50.
296 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
7. (F. 69-71). GangrenseconciliumpostNiceam sinoclumeditum.=
Ibid., col. 111-16.
8. (F. 71-74V). Goncilium Sardinense. = Ibid., col. 115-22.
9. (F. 74V-78). Goncilium Antiochenum. = Ibid., col. 121-30.
10. (F. 78-81). Sinodus Laudicensis. = Ibid., col. 129-36.
11. (F. 81-82). Sinodus que facta est adversus heresim Macedo-
niam. = Ibid., col. 135-38.
12. (F. 82-86). Sinodus Ephesina. = Ibid., col. 151-60.
13. (F. 86V.94V). Sinodus Galcidonensis. = Ibid., col. 161-80.
14. (F. 94V-96V). Goncilium Gartaginis Affrice. = Ihid., col. 179-84.
15. (F. 96^-98). Gesta concilii Gartaginensis secundi. = Ibid.,
col. 183-88.
16. (F. 98-lOlv). Goncilium Garthaginense 111. = Ibid., col. 189-200.
17. (F. 101^-105^). Goncilium Gartaginense Affrice IIII. = Ibid.,
col. 199-208.
18. (F. 106-107). Goncilium Gartaginense AfriceV. = ièï6^., col. 209-
212.
19. (F. 107-112). Goncilium Gartaginis Affrice sextum. = Ibid.,
col. 211-26.
corf. sextum 20. (F. 112-112^). Goncilium Gartaginis Affrice septimum* =i6i(^.,
col. 227-30
21. (F. 113-116^). Interrogatio beati Augustini catuariorum ecclesie
et responsiones beati Gregorii ad consulta eiusdem antistitis. = PL,,
t. LXXVII, col. 1184-1200.
22. (F. 116^-119). Epistola layci clerici missa Sergio abbati de
azimis contra Graecos. Inc. Domno .... abbati Sergio laycus quidam
omnium latinorum ultimus clericus. Quamquam ignotus facie.
23. (F. 119-119^). Paulus in Gestis Langobardorum ex VII univer-
salibus conciliis.
24. (F. 119V-120V). De primitiva ecclesia et sinodo Nicena.
25. (F. 120v-121v). Excerpta quedam ex synodalibus gestis sancti
Silvestri pape. = PL., t. VIII, col. 826-30.
26. (F. 121v-124v). Exemplar constituti domini Gonstantini impe-
ratoris. = Ibid., col. 567-78.
27. (F. 124V-125). Paulus in Gestis Langobardorum (Lib. III,
cap. 26). = PL., t. XGV, col. 527-28.
28. (F. 125-125V). Epistola Athanasii Alexandrinorum episcopi ....
Marco pape directa. =PL.,t VIII, col. 851-54.
29. (F. 125V-126V). Epistola Margi pape. = Ibid., col. 853-58.
30. (F. 126^^-127v). Epistola orientalium episcoporum Iulio ponti-
fie!. = Ibid., col. 977-80.
31. (F. 127V-132). Epistola sanctissimi Iulii romani archiepiscopi.=
Ibid., col. 982-94.
BEDE ^97
32. (F. 132-133). Epistolà sinodica Athanasii Alexandrini archi-
episcopi .... Liberio pape. = Ihid.^ col. 1403-5.
33. (F. 133-135^). Epistolà Athanasii .... Felici pape directa. =
PL., t. XIII, col. 11-17.
34. (F. 135^-147^). Epistolà domni Leonis pape noni. = PL.,
t. GXLIII, col. 711-69).
35. (F. 147^-149). Epistolà Leonis Achritani episcopl directa archi-
episcopo Tranensi. = Ihid.^ col. 929-32.
36. (F. 149-166^). Responsio domni [LeonisJ noni (l)pape adversus
stultorum calumpniam. = Ibid., col. 934-74.
37. (F. 166^-172). Responsio [Humberti] contra epistolam Nicete
monaclii monasterii quod dicitur Studium. = Ihid., col. 983-1000.
38. (F. 172V-173V). Extraits des épîtres de S. Paul de lege.
39. (F. 173^-176). Rationes de sancti Spiritus processione a Pâtre
et Filio scripte per manus Humberti Dei gracia cardinalis episcopi
sancte romane ecclesie et Pétri Amalfitanorum archiepiscopi et
Friderigi diaconi et cancellarii contra Michahelem Gonstantinopoli-
tanum patriarcham errantem de Spiritu sancto, temporibus pape
Leonis et Gonstantini monochami régie urbis imperatoris, anni
domini millesimi liiii. Inc. Debitum igitur promissionis tue maiestatis
imperio solvere cupienti.
. 40. (F. 176-176^). [Epistolà cardinalis Humberti, Pétri Amalfitani
episcopi et Frederigi diaconi omnibus ecclesie catholice fi\\\^\ = lhid.y
col. 1002-4.
41. (F. 177-178^). Fragments de bréviaire et d'antiphonaire.
42. (F. 179). [Nota Fratris Adriani de Veteri Busco monachi sancti
Laurentii de venerabili Beda].
Parchemin; 179 feuillets ; 0'",317 X O'n^O? ; XII« siècle ; quelques belles lettrines;
initiales en vermillon et en vert. F. 1, on lit : Et est conventus sancti Laurentii extra
Leodium, et : Iste liber est conventus sancti Laurencii iuxta Leodium ; f. 178, il y a la
cote M-M, 4-6. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de
Paris, se trouve f. 1 et f. 176\ Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre doré,
reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Bedae Chronica .
Canonum collectio. XII saec, en dessous, les armes de Belgique et l'inscription
Bibl. royale.
1361. (9837-40). — Beda. Opéra.
1. (F. 1-1 V). Versus Bede de regularibus solis et lune. Capitula in
libro de temporibus.
2. (F. 1^-8). Liber venerabilis Bede presbiteri de natura rerum. =
PL., t. XG, col. 187-278.
(1) En réalité, cette pièce a pour auteur Humbert.
I
298 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 8-13V). Liber de temporibus. = Ibid., col. 277-92.
4. (F. 13v-16v). Epistola eiusdem de equinocti.o.=i6R_, col. 599-605.
5. (F. 16^-24). Divers extraits du traité de Bède de orgumentis
lunae et de VEphemeris. = Ihid., col. 702 sqq., surtout col. 708, 735.
6. (F. 25-109^). Liber Bede presbiteri de temporibus. = PL.,
t. XC, col. 293-578.
7. (F. 109v). Énigmes.
hic. Ori quinque placent, si quatuor aethere pendent.-
Des. Si finem teneas duresco, fio metallum.
8. (F. 109^-110). Diverses généalogies de Garlovingiens.
9. (F. llOv). Notes sur l'entrée du duc de Bourgogne à Mons en
1458 et la tenue du chapitre de la Toison d'or.
Parchemin; 110 feuillets; 0°',267 X 0^19; XIP siècle; deux colonnes ; jolies
lettrines. F. 1, il y a la cote ^ MS. 106 de l'ancienne bibliothèque des bollandistes.
Demi-reliure moderne ; dos en maroquin brun avec le titre doré : Bedae de natura
rerurri, de temporibus et chronologia, XIII saec. ; plus bas, le chiffre couronné de
Léopold I«^
1362. (IL 1008). — Beda. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. P). Capitula libri subsequentis.
3. (F. 2-43^). Venerabilis Beda ... super Actus apostolorum.= PL.,
t. XGII, col. 937.
4. (F. 44-70). Liber retractationis Bede presbiteri in Actus aposto-
lorum. = Ibid.^ col. 995.
5. (F. 71-79). Libellus venerabilis Bede presbiteri de locis sanctis.=
PL.,t.XGIV, col. 1179-90.
Les feuillets 79^-80 sont blancs.
6. (F. 80V.115V). Isidorus. De mundo. = PL., t. LXXXII, col. 170.
7. (F. 116-118). HiERONiMus in libro de hebraicis questionibus. =
PL., t. XXIII, col. 937.
8. (F. 118-119^). Brevis narratio de sancto Martino et discipulis
eius (1).
Les feuillets 120 et 121 sont blancs.
9. (F. 122-126). Descriptio quarundam urbium et regionum atque
locorum que in scriptura sacra commemorantur.
10. (F. 126^-131). Nomina locorum ex beati Ieronimi presbiteri et
Fl. Ioseph[ collecta opusculis.
11. (F. 131V-136V). De libro locorum Hieronimi. = Ibid., col. 859.
(1) Résumé de la Vie de S. Martin, cf. Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL,
t. II, p. 476.
I
BEDE 299
Parchemin ; 137 feuillets, plus deux de garde à la fin ; 0™,265 X 0"',m ; XIIP siècle ;
superbes lettrines en toutes couleurs ; signatures i-xxn. F. 1 et 136", il y a la note :
Liber sancti Martini Tornacensis, servanti benedictio, amen, amen, tollenti male-
dictio fiât, fiât (1). L'ex-libris Sir 1\ P. Middle Hill 2068 se trouve f. 1. Ce volume
a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888 pour fr. 25. Reliure moderne, veau
estampé, avec l'inscription : Regia Bibl. Belgica (2).
11363. (IL 1062). — Beda. De expositione tabernaculi.
1. (F. lv-115). Bede presbiteri expositio tabernaculi. = FL,,
XGI.
2. (F. 115-116V). [De lapidibus templi].
Parchemin; 116 feuillets; O-^jâQ X O-^jlOS ; XIIP siècle; deux colonnes; très jolies
lettrines ; initiales rouges et bleues ; signatures i-xv. F. % il y a la note : Liber
sancte Marie de Alna. Plus tard, ce volume a fait partie de la collection Phillipps
avec le n. 4642, et a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure,
^^toile anglaise ; au dos, le titre doré : Beda de tabernaculo.
I^B 1364. (II. 2554). — Beda. Expositio evangelii secundum Marcum.
H 1. (F. 1-lv). Prologus. = PL., t. XGII, col. 131-34,
H 2. (F. lv-2v). Capitula.
^V 3. (F. 2^-96). Expositio in evangelio Marci Bede famuli Christi et
^fcresbiteri. = Ibid.^ col. 133 sqq.
^m Sur le premier feuillet de garde, extrait en anglais d'un catalogue
^He vente, avec description de ce manuscrit.
^H^ Parchemin; 96 feuilUets, plus onze de garde en papier; 0">,313 X 0™,22;
^^LIIP siècle; deux colonnes; initiales rouges et bleues; signatures i-xi. De-ci de-là
en marge, il y a les initiales A, AV, G', qui désignent probablement Augustin et
Grégoire (3). Ce manuscrit provient de la bibliothèque de l'abbé F. Allard, dont la
signature se trouve sur le septième feuillet de garde. F. 1, il y a la note : Phillipps
MS. 23033. La Bibliothèque royale a acquis ce volume en 1900. Reliure moderne,
parchemin.
1365. (IL 2555). — Beda. Opéra.
Retract ationis Bede presbiteri in actus apostolorum libellus. =
PL., t. XCII, col. 995 sqq.
(1) Cf. A.d'Herbomez, Les Manuscrits de Saint-Martin de Tournai actuellement
conserves à la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 13.
(2) Voir une description de ce volume dans Catal. cod. hagiogr. bibl. reg.
BruxelL, t. II, p. 476.
(3) Dans le prologue de son travail sur l'évangile de S. Marc, Bède demande que
ces noies marginales soient retranscrites par les scribes : Lectoremque supplex
obsecro, ut si haec nostra opuscula transcriptione digna duxerit, adnotationem
quoque nominum eorum quae supra in margine apposita sunl diligens scriptura
cnnservet. Malgré cette recommandation, les manuscrits qui, comme celui de la
Bibliothèque royale, ont ces notes marginales, sont fort rares.
300 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 21 feuillets, plus onze de garde; O^^a X 0'»,224; XIIP siècle; deux
colonnes. F. 1, il y a la note : Phillipps MS 23062. Ce volume a été acquis en 1900.
Reliure par chemin .
1366. (11386). — S. loHANNEs Damasgenus. Opéra, en grec.
1. (F. l-6v). Introduction, définition de la philosophie (1).
2. (F. 6V.47V). [loHANNis Damasceni dialectica]. = PG., t. XGIV,
col. 540-46, 584-89, 538-40, 568-72, 573-77, 580-84, 549-57, 579-669.
3. (F. 47^-162^). [S. loHANNis Damasceni libri de fide orthodoxa]. =
Ibid., col. 792 sqq. Lib. I, cap. 2, 4, 1, 3, 5-7, 9-14; lib. II, lib. III,
lib. IV, 1-8, puis un chapitre intercalé qui n'est pas dans l'édition de
Migne, 9-14, 16-17. Des. mutil., col. 1176, bi ècrxàTiuv tOùv riiuepiDv.
Les feuillets 163-166 sont blancs.
4. (F. 167-171^). Divers extraits des œuvres de S. Jean Damasgène.
Bombycin; 171 feuillets, plus dix de garde; 0"',165 X C^.llS; XIII« siècle. Au
bas du dernier feuillet de garde de la fin, on lit cette note écrite au XV siècle :
Aùxfi r\ pipXoç Kà|uoO Oeobooiou luovaxoO toO 'PabrivcO tou Kè 'ÀYiavoû, ëaxov bè
aÙTriv Iy. xapiOTiKfiç toû Ti|LiiujTdToij év luovaxoîç îepobiaKÔvou KupoO 'AvTUJvriou,
Kai oi àvaYiivôaK0VT€ç aùxriv eûxeore aùrôv Kà|uoi xqj à|uapTUj\a). Au verso du
troisième feuillet de garde, en tête, en écriture du XV« siècle : Senlentiae Damasceni
theologi dUigentissimi [deux lignes grattées] MCCCCXXIJ, et au bas du f. 1 : Ex
bibliotheca ff. Praedicatorum Paris, in vico sancti Honorait. L'estampille rouge
de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 etf. 177''. Demi-reliure, dos en
maroquin rouge ; au dos, le titre doré : loannis Damasceni senlentiae. XV^ siècle (2).
1367. (4774-79). — S. Iohannes Damasgenus. Opéra.
1. (F. 1-1 18v). Liber gestorum Barlaam et losaphat servorum Dei
editus greco sermone a Iohanne Damasgeno, viro sancto et erudito. =
BHL.,n.979.
2. (F. 117-120^). De guerra inter regem Babilonis et regem Ihero-
solimorum, sermo sancti Bernardi abbatis. = PL., t. GLXXXIII,
col. 761.
3. (F. 120V-122). Visio Pauli aposioM = BEL., n.6581.
4. (F. 122-133^). [Rabanus Maurus]. Micrologus, de ecclesiasticis
observationibus (3).
5. (F. 134-138). Epistola magistri Pétri de Roia quam ipse novi-
cius apud claram vallem edidit. = PL., t. GLXXXII, col. 706.
(1) Dans ce chapitre, on retrouve les idées du ch. III de la Dialectique de S. Jean
Damascène. Cf. PG., t. XGIV, col. 533-36.
(2) Sur ce manuscrit, cf. H. Omont, Catalague des manuscrits grecs de la Biblio-
thèque royale de Belgique, p. 15, n. 32.
(3) Cf. 1. 1 de ce catalogue, p. 197, n. 34 et note 5. Le Micrologus a été publié en
1656 par Pamelius, Anvers, Plantin.
I
s. JEAN DAMASGÈNE 301
6. (F. 138-138^). [Epistola]. Inc. Quam grata nobis fuerit vestra
presentia.
7. (F. 139-141V). De prosapia regum francorum (1).
Parchemin ; 141 feuillets; {y^,11S X 0™,19 ; XIII« siècle; deux colonnes ; quelques
lettrines ; signatures i-xv. Sur un demi-feuillet ajouté en tête du volume et f. 141%
on lit : Liber sancte Marie de Villari in brabanlia. La partie supérieure des feuillets
a été endommagée par le feu. Demi-reliure moderne; dos en maroquin brun,
avec le titre doré : loannis Damasceni liber gestorum Barlaam et losaphat etc.,
XIIlsaec.;XVsaec. (2).
1368. (893-98). — S. Iohannes Damasgenus. De fide.
1. (F. 1-67^). loHANNis presbiteri Damasceni qui Mansio liber ... in
quo est tradicio certa orthodoxe fidei ... a Burgundione cive Pysano
de greco in laiinum domno tercio Eugenio pape translatas (3).
Le feuillet 68 est blanc.
2. (F. 69-75). Liber de articulis fidei Alani. = PL.,t. CGX,col. 595.
•Les feuillets 75^-80^ sont blancs.
3. (F. 81-94). Meraoriale rerum diffîcilium.iwc. Summa in hoc capi-
tulo nostre intencionis est rerum difïicilium breviter colligere.
4. (F. 95-149^). [Haymerigus de Gampo]. De formis intentionalibus
in lumine rationalis nature, gratie et glorie. — On lit à la fin du
traité : Explicit prefatus de formis intentionalibus tradatus a 7ne
magistro Heymerico de Campo (4) circa initium met adventus ad régi-
men seu lecturam doctoralem sacre pagine in universitate studii Lova-
niensis inchoatus et py^opter irrecuperabilem tneorum originalium codl-
cum mami propria incorrecte scriptoriun habitum per X Vil f ère annos
asuo complemento finali anterevisionem eiusdem incodicibus aliis manu
aliéna transcripti seriosam anxie suspensus, et nunc favente scientiarum
Domino sub correctione omnium non fictorum aut malivolorum veri-
tafis orthodoxe zelatorum, scrutatorum, doctorumque catholicorum in
christiana philosophie gentilium et théologie fidelium consonantia péri-
torumme sanius sap>ientium taliter qualiter finitus a7ino scïlicet Domini
M'CCCClif in profesto Mathei apostoli horapost meridiem fere nona.
5. (F. 150-160). [Heimerigus de Campo]. Tractatus de naturali veri-
tatis catholice circa principia philosophie christiane universalia
analisy.
Les feuillets 160^-163^ sont blancs.
H[l) Cf. MG., Scr. t. II, p. 304 sqq.; t. XIII, p. 242.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg.,
BruxelL, 1. 1, p. 464.
(3) Voir FABmcius-MANSi, Bibl. lai. med. et inf. ael., 1. 1, p. 305.
(4) Sur Heimeric de Campo et ses œuvres, voir Foppens, Bibl. belgica, p. 433.
I
302 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
6. (F. 164-172^). [Bertamus de Alen]. Tractatus de via contempla-
cionis et cognicionis Dei secundum libros divini Dionysii factus.
Inc. Reverendo patri sacre théologie magislro fratri Gerardo ministra
Goloniensi.
Papier, divers filigranes, Tancre, la tête de bœuf surmontée de la croix, la
lettre P, la main, les clefs, etc.; 172 feuillets, plus deux feuillets de garde entête
et dix à la fin du volume ; 0'",29 X 0'n,21 ; XV« siècle (1443, 1452), car f. 67% on lit :
Explicil lohannes Damascenus scriptus per manus ludoci Carpenlarii, Lovaniiy
mensis semptembris die vicesima quinla 1443, et f. 149% il y a la date de 1452. Deux
colonnes à partir du f. 95-149" et du f. 134-172"; initiales rouges et bleues; quel-
ques lettrines ; ancienne pagination i-clxvu. La provenance est indiquée au pre-
mier plat intérieur de la couverture : Monaslerii sancti Martini Lovanii, sur le
premier feuillet de garde : Liber monaslerii canonicorum regularium vallis sancti
Martini in lovanio (1), de même f. 68" et au verso du dernier feuillet de garde,
L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve
f. 1, f. 149" et f. 172". Reliure ancienne, ais de bois recouverts de veau estampé,
avec le titre sous corne, encadré de cuivre et la cote D.XXI; au dos, le titre doré :
Damasc. de fide, Alan, de art. fidei, etc., restes de fermoirs.
1369. (5436-37). — Rabanus Maurus. Gommentarii in Numéros et
Deuteronomium.
1. (F. 1-85). Rabani Mauri commentariorum in volumen Numero-
rum libri IV. = PL., t. CVIII, col. 587.
2. (F. 85-152^). Expositio Mauri Rabani in libro Deuteronomii. =
Ibid., col. 839. Des. mutil. Dei virtutem et Dei sapif entiam].
Parchemin ; 152 feuillets; 0^,327 X 0'",225 ; XIP siècle; signatures i-xvnii. On lit,
f. 1 : Liber collegii Societatis lesu Brugis ex dono i?'"» D. lacobi Pamelij. Reliure
ancienne restaurée; veau brun estampé.
1370. (11.976). — Smaragdus. Diadema monachorum.
1. (F. 1). Prières et notes diverses.
2. (F. 1-114). Liber Smaragdi abbatis de diversis virtutibus. =
FL., t. GII, col. 593 sqq.
3. (F. 114). Pape qui confirmarunt ordinem carturiensem (sic),
4. (F. 114-126). De vita et actibus sanctorum confessorum Eucharii,
Valerii atque Materni Trevirorum archiepiscoporum. = BHL.,
nn. 2655 et 2656.
5. (F. 126-126^). Nomina Trevirorum episcoporum (2).
Parchemin; 129 feuillets ; 0'",309 X 0'«,229 ; X^ siècle, entre 975 et 993, comme
le prouve la liste des évoques de Trêves (3); très curieuses lettrines en diverses
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 216-218.
(2) Publié dans MG., Scr. t. XIII, p. 298.
(3) En effet la série se termine à Egbert (975-993).
I
ALCUIN 303
couleurs. F. 126, il y a la note : Liber sancH Gy[llem] (1). L'estampille Sir
1. P. Middle Hlll 367 se trouve au verso de la couverture. Ce manuscrit a été
acquis en 1888 pour 300 francs. Reliure moderne, veau estampé, avec Tinscription
Regia Bibl. Belgica (2).
1371. (2641-47). — Smaragdus. Diadema monachorum.
1. (F. 1^'). Table des matières.
2. (F. 2-3^'). Capitula de l'ouvrage suivant.
3. (F. 4-90). Dyadema monachorum Smaragdi benedictini. = PL.,
t. GII, col. 593 sqq.
4. (F. 91-100^'). Sermo de multiplici devotione sive de diversis
generibus devotorum. Inc. Accepit eum Symeon ... patres ac fratres ...
hodierna sacra solemnitas ... non modice nos instruit.
5. (F. 100^-103). ExplicatioQ du symbole de S. Athanase.
6. (F. 104-129). Dyalogus moralis de tribus tabernaculis. Inc. Est
scriptum per prophetam : Paciencia pauperum non peribit in finem.
7. (F. 129^-134^). Tractatus beati Basilii delaude solitarie vite. ==
FL., t. GXLV, col. 246-51.
8. (F. 135-135V). Vers.
^_fl) Sur la passion du Christ.
^B Inc. 0 mea factura de limo condita terre.
I^B Des. Gui dédit interitum gratia non meritum.
^o) Philomena [S. BonaventuraJ (3).
9. (F. 136-137). Liber amoris. Inc. Vulnerasti cor meum, soror,mea
sponsa.
10. (F. 137-1 37v). Extraits, entre autres de S. Bernard.
11. (F. 138-139^'). Ganticum sponse languentis prae amore. Inc.
Amor est vita omnis, unum est necessarium.
Parchemin et papier, les feuillets 116-133; 140 feuillets ;0'",21 X 0'»,14; XV» siècle.
F. 1 et f 2, on lit : Liber monaslerii beati Pauli in Zonia, et f. 140^: Liber monasterii
Rubee vallis. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, aux
faisceaux, se trouve f. 4 et f. ISQ''. Reliure ancienne, veau brun estampé.
1372. (9581-95). — Alguinus. Opéra.
1. (F. 1-8). Praefatio Gassiodori senatoris (de orthographia)...
Textus huius. = PL., t. LXX, col. 1239.
2. (F. 9-13v). Ars sancti Augustini... breviata (4).
"1) C'est le manuscrit autrefois coté DDD ; cf. A. Poncelet, S. J., Annales de
l'abbaye de Saint-Ghislain, p. 383.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg.
BruxelL.tllp.mÂ!.
(3) S. Bonavenlurae opéra omnia, Romae, 1596, t. VI, p. 445-47.
(4) Cf. Mai, Novapalrum bibliotheca^ 1. 1, % p. 167-181, note 1.
304 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 13^-21). Régula Augustini episcopi de nominibus. = PL.,
t. XXXII, col. 1385-1408. Ml
4. (F. 21). Versus duo in mensa. "'
5. (F. 21^-44). De metrica ratione ac pedum regulis Almthelmi
Anglorum archiepiscopi. = PL., t. LXXXIX, col. 161 sqq.
A la suite on a ajouté les vers :
Or a pro me sepissime
Deum caeli, carissime,
Ut mea innumera
Christus remittat crimina.
6. (F. 44^-46). Ymnus sancti Ambrosii de pluvia postulanda. -=
PL., t. XVII, col. 1175. — Item eiusdem pro nimia pluvia. = Ibid.,
col. 1174. — [Prosperi Aquitani Poema coniugis ad uxorem]. = PL.,
t. LI, col. 611-16(1).
7. (F. 46-47 V). Ex libro sancti Augustini de vera religione. = PL.,
t. XXXIV, col. 163.
8. (F. 47^-48). Ex eiusdem libro de utilitate credendi. Quod III sunt
erroris gênera quibus homines errant cum aliquid legunt.
9. (F. 48-48^). De duabus personis in religione laudabilibus. — Cui
debeamus quod intelligimus, quod credimus, quod opinamur.
10. (F. 48^-50^). Ex libro Augustini de vera religione propositiones
dialecticae de bono et malo. — De decem categoriis Augustini. — Ex
libro de civitate Dei X, de laude Virgilii. — De quatuor affectionibus
quas a Cicérone perturbationes, ab aliis passiones appellatasVirgilius
hominum esse dixitpropter carnem. Ex libro XIIII de civitate Dei.—
Distinctio inter invidiam et emulationem. Ex libro expositionum epi-
stole ad Galathas Augustini episcopi. — Ex libro de moribus Mani-
cheorum. De rébus commodis et incommodis. — De generibus locu-
lionum ex libro de Genesi. — Gui infans caticuminus effîcitur et quid
sit caticuminus. — De credulitate divina.
11. (F. 51-53). [Fredegisus]. Interrogatio domni Caroli serenis-
simi imperatoris de substantia tenebrarum et nichili. = PL., t. GV,
col. 751-56.
12. (F. 53-54v). De ordine missae et orationibus, quae in ea conti-
nentur in libro officiorum Ysydori, caput xv. = PL., t. LXXXIII,
col. 752-53. — Item cap. viii officiorum Isydori de responspriis. =
Ihid., col. 744.
13. (F. 54v-55v). Albinus magister. [De baptismi caeremoniis]. =
PL.,t. CI, col. 611-14.
14. (F. 55^-56^). Gapitula de quibus convocati conpotiste interro-
(1) Note ajoutée au XVP siècle : Putatur Paulini ex Prosperi epigrammalù.
n
ALCUIN 305
gati fuerint. Responsiones quoque eorum quales et ordine quo reddite
fuerint hic pariter ostenduntur.
15. (F\ 56^-65v). Margi Tulli Giceronis Cato maior de senectute.
16. (F. 65^-66^'). [Schemata in Alcuini dialogum de rhetorica et de
virtutibus]. = PL., t. CI, col. 945-50.
17. (F. 66^-78). Disputatio de rhetorica et de virtutibus sipiensimi
{sic) régis Karuli et Albini magislri. = Ibid., col. 919-46.
18. (F. 79). Vers. = Ibid., col. 950.
19. (F. 79-87). [Alguinus. De dialectica]. = Ihid., col. 951-76.
20. (F. 88-167^). [Senegae patris suasoriae et controversiae].
21. (F. 167v). Oraisons en l'honneur de S^® Geneviève.
22. (F. 168-170). Gopie moderne, sur papier, de V hiterrogatio domni
Caroli, ex manuscripto Ciisano vetustlsslmo, cf. supra, f. 51-53.
Parchemin, sauf ff. 168-170, qui sont en papier; 0™,315 X 0«n,234 ; X« siècle ;
pour le parchemin, écritures capitale, onciale et minuscule de diverses mains;
quelques signatures. Reliure moderne veau racine; au dos, le litre doré, repro-
duit à l'intérieur du volume sur une étiquette en maroquin rouge : Cassiodori,
Augustini, Âldhelmi, etc. Varia opuscula, Xsaec. ; plus bas, les armes de Belgique
eiVin3CT\\)iion Bibl. royale (i).
1373. (9669-81). — Alguinus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 1). Hymne Pange lingiia. = RK, n. 14467.
3. (F. 1^-20). Liber Alghvini de fide sancte Trinit atis ad Karo-
lum. = PL., t. GI, col. 11-56.
4. (F. 20-20V). Gonfessio vere fidei. = lôid., col. 56-58.
5. (F. 20^-22^). Epistola Alghvini lévite ad Fredegisum. = Ibld.,
col. 57-64.
6. (F. 22^-25v). Epistola Albini ad Eulaliam de natura anime. =
PL., t. GI, col. 639-48.
7. (F. 25^-26). Liber pronosticon de futuro seculo editus a Iuliano
Toletano episcopo. = PL., t. XGVI, col. 453-57.
8. (F. 26V-27). Oratio. = Ibid., col. 460-62.
9. (F. 27-50). Liber de origine mortis humane. = 7^/c?.^ col. 461-524.
10. (F. 50-58^). Liber sancti Augustini ad Paulinum de videndo
Deo. = PL., t. XXXIII, col. 596.
11. (F. 58V-59). Oratio sancti Effrem (2).
12. (F. 59-61). Liber primus domni Effrem de iudicio Dei et de
îsurrectione (3).
^(1) Voir une description de ce manuscrit dans Thomas, Catalogue des manuscrits
'classiques latins de la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 32.
(2) Sancti Ephraem Syri opéra omnia, 1. 1, Romae, 1732, p. 69-70.
(3) Ibid., p. xcvni, Gloria omnipotenti Deo.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 20
306 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
13. (F. 61V-62). Secundus liber de beatitudine anime (1).
14. (F. 62-64V). EiusDEM de penitentia tertius (2).
15. CF. 64^-66). Liber quartus domni Effrem diaconi in luctamr
nibus (3).
16. (F. 66-68). V. de die iudicii (4).
17. (F. 68-72). Monita domni Effrem ad monachos (5).
18. (F. 72). Monita domni Effrem (6).
19. (F. 72-77). Exhortatio eiusdem (7).
20. (F. 77). Oratio eiusdem; de sex cogitationibus sanctorum; de
mansionibus vite.
21. (F. 77^-97^). Utiles sententie deflorate de libris sanctorum
AuGUSTiNi, Ambrosii, Iheronimi, LeoiNis et aliorum multorum.
22. (F. 98-101^'). Epistola cuiusdam Emmonis ad quendam ...
Wilelmum ... de qualitate future ac perpétue vite (8).
23. (F. 101v-li5v). [Eiusdem de laude caritatis et aliarum virtutumj.
24. (F. 115^-125^). [Eiusdem de igné purgatorio] (9).
25. (F. 125^-126^). Augustini expositio dominicae orationis. Inc.
Annua vobis dominica oratio... debetur.
26. (F. 126^-128). Omelia sancti Augustini de igné purgatorio. =
PL., t. XXXIX, col. 1946-49.
27. (F. 128-129V). Epistola Pétri Damiani de die iudicii. = PL.,
t. GXLIV, col. 476-82.
28. (F. 129^-130^). Rescriptio sancti Ulrigi episcopi ... pape
Nicholao. = PL, t. GXLIII, col. 1361-66.
Parchemin; 130 feuillets; 0™,307 X 0'",21 ; XII^ siècle; deux colonnes. F. 1, il y a
la cote LL, 2-6, et la note .■ Liber sancti Laurentiiin leodio, si quis eum abstulerit
vel furatus fuerit analema sil, fiai, fiai, fiât, fiât. Amen, amen. Reliure moderne,
veau racine ; au dos, le titre doré, reproduit à l'intérieur sur une étiquette de
maroquin rouge : J/cmwms de Trinilate, etc. Xllsaec.; plus bas, les armes de
Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1374. (10611-14). — Alguinus. Opéra.
1. (F. 1). Index.
(1) iftid., p. 292-98.
(2) Ibid., p. 148-53.
(3) Ibid., p. xcviii, In luclaminibus.
(4) Ibid., p. Lxxxi, Venite dilectissimi.
(5) Ibid., p. Lxxxi, Dolorme compellit.
(6) Ibid., p. 53.
(7) Ibid., p. 53 sqq.
(8) La préface seule de ce traité a été publiée par Martene et Durand, Thésaurus
novus anecd., t. I, col. 667-68. Cf., pour le reste de l'ouvrage, Hist. lill. de la
France, t. XVIII, p. 183-84.
(9) Les nn. 23 et 24 semblent former les livres II et III du traité d'Emmon.
m ALGUIN 307
¥
Les feuillets 1^-2^ sont blancs.
2. (F. 3-57). Sententie canonice de discretione misericordie et
iudicii.
3. (F. 57-83). Domni Alguini super Ecclesiasten et cantica canti-
corum. = PL., t. CI, col. 663.
.4. (F. 83-85^). De Salomone ... contrapositorum.
5. (F. 86-231^). Iagob[ Sprenger Maliens maleficarum (1).
Papier; 231 feuillets; O^SS? X 0'»,20; XYI^ siècle, car f. V, on lit : Hune librum
scripsit fraler Xicolaus de Polleur tempore nomtiatus suiy anno Domini 1330, hor-
tatu Lambertide Heex instruetoris novUiorum. Requieseat irtpace. Amen. Le nom
de Polleur se retrouve f. 57 et la date de 1530 au f. 85\ La seconde partie du
manuscrit est d'une autre main, car on lit, f. 23P : Scriptusper Dumpnum lohannem
Aurifabri. F. 1, il y a la note : Liber monaslerii sancli Laurentii prope Leodium,
et la cote LL. 2-3. Le timbre rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, aux
faisceaux, se trouve f. 3 et f. 231\ Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre
doré reproduit à Tintérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Alcuinus super
Ecclesiasten etc. I. Springer, Maliens maleficarum ; en dessous, les armes de
Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1375. (II. 2564). — Paschasius Radbertus. In leremiam.
1. (F. 1-149). In lamentationes Iheremie expositio Pasghasii
Ratberti monachorum omnium peripsima liber. = PL., t. CXX,
col. 1059 sqq.
2. (F. 149^'). Hymne notée à la Vierge. = BH., n. 1183.
Les deux feuillets de garde contiennent des fragments de pièces
de procédure, en cause d'un certain " Messire lehan „ prêtre.
(XVIe siècle).
Parchemin; 149 feuillets ; 0'»,325 X 0'",233; XIP siècle, sauf le f. 149, qui est
duXIV'^; deux colonnes; très jolies lettrines. F. 1, on ht; Liber sancte Marie de
Balerna (2), et f. 1 : Phillipps MS., 22056. Ce manuscrit a été acquis par la
Bibliothèque royale en 1900. Reliure moderne, veau estampé ; en relief,
l'inscription : Regia Bibl. Belgica.
1376. (IL 974). — Paschasius Radbertus. In lamentationibus
Hieremie. = PL., t. GXX, col. 1059 sqq.
Parchemin; 108 feuillets ;0"',296 X 0™,22; XIl" siècle; deux colonnes; très johes
lettrines. Ce volume provient de l'abbaye de Saint-Ghislain, bien que toutes les
traces explicites de cette provenance aient disparu (3). Au revers de la couverture,
a y a l'ex-libris Sir T. P. Middle Hill, 365. Ce volume a été acquis en 1888 pour
(1) Sur les nombreuses éditions de cet ouvrage, souvent imprimé, voir, par
exemple, Hain, Reperlorium bibliographicum, t. III, nn. 9238-46.
(2) Cf. Sanderus, Bibl. bclg. ms., part, n, p. 134, le volume intitulé : Hieremias
(jlossalus. Folio.
(3) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 247 et A. Poncelet, S. J., Annales de
l'abbaye de Saini-Ghislain, p. 403.
308 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
91
fr. 180. Reliure moderne, veau estampé, avec l'inscription : Regia Bibl. Belgica ;
tranche rouge. m ■
tl
1377. (4794-95). — Paschasius Radbertus. Commentarius in
leremiarn.
1. (F. l-65v). Pasgasius Radbertus. Commentarius in leremiarn. =
PL., t. GXX, col. 1059 sqq.
2. (F. 66-82). Gloses sur l'épître de S. Jacques.
3. (F. 82-89). Gloses sur l'épître de S. Pierre. Des. mutil. au
eh. in, V. 5.
Parchemin; 89 feuillets ; 0"" ,24 X 0°',15; XIII» siècle; trois colonnes; quelques
jolies capitales en rouge et en bleu; signatures i-vii, i-ni. Reliure veau brun.
1378. (9884^89). — Liuïprandus. Chronicon.
1. (F. 1-8). Table de la chronique de Liutprand.
Les feuillets 8^-10^ sont blancs.
2. (F. 11-98). [Liutprandi chronicon]. = PL., t. LXXXVI, col. 965
sqq.
3. (F. 99-103). [Altercatio Heracliani cum Germinio] (1).
4. (F. 104-105^). [Epistola Frederigi imperatoris ad filium suum
Henricum] (2).
5. (F. 107-155). [S. Iuliani archiepiscopi Toletani prognosticorum
libri très]. = PL., t. XGVI, col. 453.
6. (F. 156-157^). [Epistola Idalii Barcinonensis episcopi adiulianum
Toletanum]. = Ibid., col. 815.
Les feuillets 158 et 159 sont blancs.
7. (F. 160-161). Gatonis vita falso Aemilio Probo adscripta in codice
Batavico (ex quo nos nonnulla in Probum annotavimus) (3).
8. (F. 161). Fragmentum epistolae Gorneliae Gracchorum matris
ex eodem libro Gornelii Nepotis, ex codice Batavico.
9. (F. 161-161^). Eadem alio loco.
10. (F. 162). Notes de Quintilien, Gicéron et Plutarque sur la lettre
de Gornélie.
Les deux feuillets de garde, en parchemin, contiennent, sur deux
colonnes, des fragments d'un traité de droit canon du XIV« siècle.
(1) Le commencement de ce morceau a été publié par le B"" de Reiffenberg,
Bulletin de l'Académie royale des sciences et belles-lettres de Bruxelles, t. X,
1" partie, 1843, p. 376 ; depuis la pièce a été éditée en entier par G. P. Gaspari,
Kirchenhistorische Anecdota, Ghristiania, 1883, 1. 1, p. 130-47. Voir un autre exem-
plaire de cette pièce dans le manuscrit n. II. 1072, cf. supra p. 147, n. 9 et note 1.
(2) Publiée par le B*"^ de Reiffenberg, ibid., p. 377-80.
(3) Gette collation du texte de la vie de Gaton de Cornélius Nepos est de la main
d'André Schott et a été publiée par le B*"* de Reiffenberg, ibid., p. 380-81.
ALBIN 309
Papier; 162 feuillets, plus huit de garde; 0'",28 X 0^,185; XVII« siècle. Sur un
des feuillets de garde, on lit le nom propre Ânt. Cautus (1) et l'on trouve l'ex-libris
0 MS. 9 de l'ancienne bibliothèque des bollandistes. L'estampille rouge, aux
faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris est marquée f. 1 et f. 162\ Reliure
moderne, veau racine ; au dos, le titre doré : Liutprandi historiae, etc. , reproduit
sur une étiquette en maroquin rouge à l'intérieur du volume ; plus bas, les armes
de Belgique et l'inscription : Bibl. royale (2).
1379. (9875-80). — Albinus. Opéra.
1. (F. 1). Versus de die annunciationis Domini. = BK, n. 17928.
2. (F. 1^-64). BeatiPROsPERi liber de contemplativa et activa vita.=
PL., t. LXXXIII, col. 1443 sqq.
3. (F. 64-81^). Libellas sancti Isidori Hispalensis episcopi qui
vocatur synonima. = Ibid., col. 827 sqq.
4. (F. 82-156^). Liber Albuini de sanctis virtutibus (3).
Parchemin; 156 feuillets; 0'",275 X 0"',183; XII« siècle. F. 1, il y a les notes
suivantes de provenance : Liber sancti Laurentii in Leodio, qui eum violenter
tenuerit anathema sit, puis plus bas : Sancti Laurencii leodiensis et la cote K K, 5-6.
L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve
f. 1 et f. 156\ Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre doré, reproduit aussi
à l'intérieur du volume sur une étiquette en maroquin rouge : Prosper de vita
contemplativa, Isidori synonyma etc. ; plus bas, lés armes de Belgique et l'inscrip-
tion : Bibl. royale.
1380. (18391). — Albinus. Opéra.
1. (F. 1-17). Epistola domni Albini heremite ad Heribertum Golo-
niensem episcopum (4).
2. (F. 17^-23^). [IsiDORus]. Incitamentum ad bene vivendum. =
PL., t. LXXXIIf, col. 827 sqq.
3. (F. 23^-29^). [De timoré iudicii]. Inc. Si volumus Deum in tran-
quillitate timere.
4. (F. 29-32). Quomodo se habere débet homo in ecclesia. Inc,
Rogo vos, fratres karissimi, quociens ad ecclesiam convenitis.
5. (F. 32-32V). De ammonitione fraterna.= PL., t. XL, col. 1169 sqq.
6. (F. 32^-45). [GassianusJ. De octo principalibus viciis. = PL.,
i tXLIX, col. 201 sqq.
1%
) Sur Antoine Cautus ou Gautius (Anthony van Cuyck), voir Foppens, Bibl. belg.,
p. 71 ; VAN DER Aa, Blographisch Woordenboek der Nederlanden, t. III, p. 939.
(2) Voir une description de ce manuscrit par le B*"» de Reiffenberg, dans Bulle-
lins de l'Académie royale des sciences et belles-lettres de Bruxelles, t. X, P" partie,
1843, p. 375-81.
(3), De ce traité d'Albin, il n'y a d'édité que VEpistola ad Heribertum Coloniensem
irchiepiscopum, par Martene et Durand, Amplissima collectio, t.I, p. 360, puis PL.,
:. GXXXVIII, col. 185-86.
(4) Cf. le volume précédent. Dans ce manuscrit, il n'y a que la première partie
lu traité d'Albin.
310 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
â
Papier, au filigrane de l'ancre; 45 feuillets ; 0«» ,21 X 0"',145; XV« siècle (1401), car
f. 45, on lit : Anno Domini M^ CCCC^ i'"" m iunio die XIX» post meridiem hora
quasi oclava, et f. 45% il y a cette note écrite au X VII« siècle : ludocus Strauven est
possessor huius libti.Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1840, à
la vente des livres de Lamraens à Gand, pour fr. 5,50. Cartonnage.
1381. (2772-89). — Drogo. Soliloquium.
* Les feuillets 1-4 sont blancs.
1. (F. 4v). Table des matières.
2. (F. 5-7). De Trinitate beata. Inc. Beata illa est sempiterna trini-
tas, Pater et Filius et Spiritus sanctus, unus Deus.
3. (F. 7-13). [Super quibusdam psalmis].
4. (F. 13-32). Extraits des Pères.
5. (F. 33-40). Trois lettres de Fulbert de Chartres. = PL.,
t. GXLI, col. 255-60, 223-24, 260-64.
6. (F. 40V-42). Extraits des Pères.
7. (F. 42-49^'). Qualiter penituerunt Adam et Eva. Inc. Cum expulsi
fuissent Adam et Eva de paradyso (1).
8. (F. 49^-52). De modio, de lohanne baptista, de penitentia Salo-
monis^ et autres courts extraits.
9. (F. 52-58^). Versus de crimine prothoplasti, de contrarietate
vitiorum et virtutum,de beatissima Maria matre Domini, [de corpore
humano], [de iudicibus], [de gaudiis vite praesentisj, de avaris
divitibus misère cenantibus, quid significant très mortui a Domino
resuscitati, de transmutatione locorum in missa, de tribus partibus
dominici corporis, de facundis placitatoribus, de duobus lévite et
sacerdotis filiis, [de casu].
10. (F. 59-69^). [Legenda de ligno crucis] (2).
*cod. 11. (F. 70-71^). Epistola Iheronimi presbiteri ad Paulam*. = PL.,
Marcellam. t. XXII, col. 441 sqq.
12. (F. 71^-76^). Ordo veteris et novi Testamenti, synodorum,
patrum, de decretis, libri vitandi, de philosophis gentium.
13. (F. 77-82^). Liber differentie inter animam et spiritum quem
Consta ben Luce cuidam amico suo scriptori cuiusdam régis edidit ei
lohannes ispolensis ex arabico in latinum Ramundo Toletano archi-
episcopo transtulit (3).
14. (F. 82V-95V). Extraits des Pères.
(1) Sur ce texte de la Pénitence Adam, voir Mussafia, SuUa [legenda dcl legnn
délia croce, dans Sitzungsb. der k. Akademie der Wissensch., Wien, Phil.-hist.
Classe, t. LXIII, 1869, p. 168.
(2) Ce texte fait suite à celui de la légende de la Pénitence Adam.
(3) Il s'agit peu-être du Jean de Séville dont parle N. Antonio, Bibl. hisp. vêtus,
tu, p. 370.
IS. ANSELME 311
15. (F. 95^-119). Moralizationes auctorum veteris et novi Testa-
menti.
16. (F. 119-140). Soliloquium domni Drogonis sancti lohannis
abbatis et episcopi. = PL., t. GLXVI, col. 1513 sqq.
tl7. (F. 140-146). De quatuor principalibus virtutibus. S. Martinus
pa. = PL., t. LXXII, col. 21 sqq.
18. (F. 146-147^). Epistola Anselmi ad Lanzonem monachum de
Cluniaco. = PL., t. CLVIII, col. 1095.
19. (F. 147^-149^'). Sententia magistri Hugonis, et autres extraits
des Pères.
Parchemin; 149 feuillets; O^SIS X O'^.IST; XIIP siècle; initiales en toutes
couleurs. Sur une étiquette insérée entre les f. 5 et 6, on lit : Liber monasterii rubee
vallis, de même f. 149^ : Liber monasterii sancti Pauli in Zonia sive rubee vallis.
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R.F., se trouve f. 5
et f. 149\ Demi-reliure moderne, dos en maroquin brun/avec le titre doré : Flores
ex dictis J5'' Augustini, B'' Gregorii, 5" Àmbrosii et aliorum etc. XII saec. ; plus
bas, le chiffre couronné de Léopold I".
11382. (2004-10). — S. Anselmus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-20). Liber Anselmi Cantuariensis archiepiscopi de proces-
sione Spiritus sancti. = PL., t. CLVIII, col. 285.
^^3. (F. 20-36). Liber Anselmi Cantuariensis archiepiscopi de con-
^èptu virginali. = Ibid., col. 431.
4. (F. 36-75). Monologiuni Anselmi archiepiscopi. = Ibid., col. 141.
5. (F. 75-85V). Proslogion Anselmi. = Ibid., col. 223.
6. (F. 85V-86V). Sumptum ex eodem libello. == Ibid., col. 227-29,
cap. ii-iv.
7. (F. 86^-89). Quid ad hec respondeat quidam pro insipiente. =
Ibid., col. 242.
8. (F. 89^-94v). Quid ad hec respondeat editor ipsius libelli. ==
Ibid., col. 247.
9. (F. 94^-116). Quatorze prières de S. Anselme. = Ibid., nn. 20, 50,
51, 52, 62, 64, 67, 68, 69, 72, 74, 75, 23, 24.
10. (F. 116-118). Meditatio peccatoris ad concitandum timorem. =»
Ibid., col. 722.
11. (F. 118-119^). Deploratio virginitatis amisse per fornicatio-
neni. = Ibid., col. 725.
12. (F. 120-122V). Oratio ad sanclum Nicholaum sive sanctum
Martinum. = Ibid., col. 999.
13. (F. 122V-132V). Lettres de S. Anselme. = Ibid., nn. 56, 2, 29, 4,
5, 33, 37, 8, 11, 1, 3, lib. IV, 129, 117. Des. mutil. quid autem de me
futurum sit...
I
312 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 132 feuillets, plus deux de garde; 0",267 X 0"',175; XIIP siècle; ini-
tiales rouges et bleues ; quelques jolies lettrines. F. 1, il y a la note : Pertinel autem
isle liber magistro Henrico de Zoemeren (1) quem émit a Pascasio librario (2) inponte
sancti MichacUs Parisius commorante anno Domini 1455'^ novembris, et au verso
du premier feuillet de garde : Isle liber pertinel magistro' Henrico de Zoemeren teste
signa suo manuali hic apposito H. de Zoemeren, quem dono dedil monaslerio divi
Martini in Lovanio. Sur le dernier feuillet de garde, on lit le nom propre : Nonnm
Bernodus faber. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R. F.,
se trouve f. 2 et f. 132\ Demi-reliure moderne, dos en maroquin rouge avec le
titre doré : Anselmi Cantuariensis opéra varia, XII saec. Plus bas, le double mono-
gramme couronné de Léopold P^
1383. (20020-25). — S. Anselmus. Meditationes.
1. (F. 1-lv). Fragment noté de VExiiltet.
2. (F. 2-2v). Fragment d'un sermon sur les béatitudes. Inc. Videmus
autem pauperes aliquos. Des. laverunt stolas suas in élus passione.
3. (F. 3-44v). [Excerpta] de libris scilicet beati Gregorii, Origenis
et Bernardi abbatis super Cantica canticorum.
4. (F. 45-45^). Sermo magistri Righardi in pascha floridum. =
PL., t. CXGVI, col. 1059.
5. (F. 45^-51^). Courts extraits des Pères, surtout de S. Bernard.
6. (F. 52V-56). [Flores S. Bernardi].
7. (F. 57). Oratio ad clementissimam Dei matrem. = i^H.^ n. 11138.
8. (F. 57^-85). Orationes seu meditationes sancti Anselmi. =^ FL.,
t. GLVIII, meditatio n. XI, oratio n. 22, médit, nn. II et III, orationes
nn.50,51, 68, 64, 65.
9. (F. 85-88^). De sancto Heleno ... Theone, ApoUonio, de duobus
monachis fratribus, de sancto lohanne. = BHL., n. 3796.
10. (F. 89-98V). De conversatione optima sanctorum patrum. =
PL., t. LXXIII, col. 1004 sqq.
11. (F. 98v). DiDYMus. De Spiritu sancto. — Fragment.
Parchemin; 98 feuillets; 0™,206 X 0'",14; XIIP siècle, sauf les feuillets 57^-51*
qui sont du XV® ; initiales rouges et vertes; le feuillet 17 est à deux colonnes.
F. 56% on lit la note écrite à Tencre rouge : Liber sancte Marie de Villari. Reliure
ancienne restaurée, veau brun (3).
1384. (II. 954). — S. Anselmus. Opéra.
Au verso de la couverture, il y a une table des matières.
(1) Au sujet d'Henri de Zoemeren, voir Foppens, Bibl. belg., p. 467-68.
(2) S'agirait-il de Pasquier Bonhomme, qui appartenait à une famille de libraires
établis à Paris depuis 1394? Voir A. Glaudin, Histoire de l'imprimerie en France
au XV^ et au XVF siècle, Paris, 1900, t. I, p. 171-72.
(3) Voir une description de ce volume dans Calai, cod. hagiogr. bibl. rcg.
Bruxell., t. Il, i>.4-<28.
s. ANSELME 313
1. (F. 1-1 7v). Libellus Anselmi Gantuariensis archiepiscopi cur Deus
mo. = PL., t. GLVIII, col. 359 sqq. (1).
2. (F. 18-26V). [De diligendo DeoJ. — Extraits.
3. (F. 26V-30). [De Eucharistia]. — Divers extraits des Pères.
4. (F. 30-37). Extraits.
5. (F. 37-39V). De penitentia. — Extraits.
6. (F. 39^-53^). Divers extraits d'HuGUEs de Saint- Victor.
7. (F. 53^-54). Missa cotidiana presbiteri.
8. (F. 54-94)! De ortu amicitie. Ailredus. = PL., t. GXGV, col. 659
q-
9. (F. 94-94V). De penitentia Salomonis.
10. (F. 95-155^). [Liber pronosticorum Iuliani episcopi]. = PL.,
XGVI, col. 453.
11. (F. 155V-157V). [De ecclesia].
12. (F. 158-165). Physiologus. = PL., t. GLXXVII, col. 48 sqq.
13. (F. 165V-180V). [De computo].
Il y a un calendrier, où on relève les notes suivantes, le 5 février :
%itus Benzeladi; le 4 mai : Obitus Ode Atrebatensis;\e 6 juin : Gou-
frediis monachus; le 5 août : Obiit donna Beatrix pie memorle abba-
tissa; le 21 novembre : Obiit Willelmiis levita. Parmi les saints, on
distingue, le 16 juillet : Translatio S. Bertini abbatis;le 20 juillet :
Vulmari; le 22 juillet : Wandregisili abbatis; le 5 septembre :
Bertini abbatis; le 9 septembre : Audomari episcopi; le 17 iLantberti
episcopi et martiris ; le 25 : Firmini episcopi et martiris; le 13 décem-
bre : Autberti episcopi; le 14 : Folquini episcopi et confessoris.
14. (F. 181-190^). Orationes de sancta Maria.
Sous ce titre, il y a huit pièces de vers. Les cinq premières ont tous
les vers terminés par les mêmes lettres, dont l'ensemble forme le
nom MARIA. ^
Or. I. Stella maris, lumen orbis, fîdei praeconiuM
Or. II. Regina virginum, felix puerper A
Or. III. Stella stellis omnibus fulgore celebrio R
Or. IV. Aima virgo regina secul I
Or. V. Maria melliflua, stella maris fulgid A.
La sixième oraison se termine en E :
Maris stella, mater Ghristi salvatoris hostiE.
ILe septième en M :
Urbs fuit in Galilea Nazareth urbs urbiuM.
La dernière a quatre vers en E, cinq en M, six en T, quatre en S,
quatre en 0 et huit en M.
(1) Il n'y a que des extraits de ce traité.
314 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
15. (F. 190^-191). De sancta Maria Magdalena.
Inc. Omnis homo qui premeris enormitate sceleris.
Des. Nos divina clementia perducat ad celestia.
16. (F. 191-192). Passio sancti Mauricii. = BHL., n. 5752.
17. (F. 192-193). Vita sancte Thaysis. = BHL., n. 8019.
18. (F. 193). [HiLDEBERTus. Versus de Papyrio Praetexto]. = PL.j
t. GLXXI, col. 1431-32.
Inc. Concilium fecere viri, seditque senatus.
Des. Dotavitque suum nomine, veste, genus.
19. (F. 193). [HiLDEBERTus.J De quodam promiscuo. = Ihîd,,
col. 1446.
20. (F. 193^-196^). [Quaestiones de Deo]. Inc. Sepius rogalus a
condiscipulis quasdam quaestiunculas enodare importunitati illorum
non fuit facultas negando obutare. Des. mutil. servo suo iniungeret
et monstraret inter...
Parchemin; 196 feuillets; O^^^Sâ X 0^,155; XIII« siècle; les feuillets 181-196
sont à deux colonnes; initiales rouges et bleues, quelques-unes ornées de dessins.
F. 1 et f. 117% on lit la note : Liber sancte Marie de Camberone, et au bas d'un
grand nombre de pages, se trouve Tinscription : De Camberone. L'ex-libris de Sir
1. P. Middle Hill. 349 a été imprimé sur le deuxième plat intérieur de la couver-
ture. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale, en 1888, pour 75 francs.
Très belle reliure moderne, veau estampé avec petits fers et l'inscription : Regia
Bibl. Belgica ; fermoirs en cuivre ciselé (1).
1385. (IL 994). — S. Anselmus. Opéra.
1. (F. 1-2^). [Anselmi orationes]. Inc. mutil. ... visione angelorum
essem tritus. = PL., t. CLVIIf, col. 904, nn. 21 et 41.
2. (F. 3). Epistola domni Anselmi ad Gondulfum de orationibus
sancte Marie. = Ibid., col. 1086, n. xx.
3. (F. 3-39^). [Anselmi orationes]. = Ibid., col. 948 sqq., nn. 50-52,
63-65, 67-69, 72, 71, 75, 74, 23, 24.
4. (F. 39^-71^). [Anselmi meditationes]. = Ibid., col. 722 sqq.,
nn. 2, 3; oratio 29, col. 921; meditatio n. 5, oratio n. 3, col. 865;
meditatio n. 4, oratio n. 4, col 868; oratio n. 6, col. 872; meditatio
n. 6, oratio n. 25, col. 910; n. 26, col. 913; n. 27, col. 917; n. 15,
col. 888.
5. (F. 71^-72^). Ymni domni Anselmi in commemoratione domine
nostre sancte Marie. = Ibid., col. 1035-37.
6. (F. 72^-74^). Oratio ad Deum et ad omnes sanctos. = Ibid.,
col. 931-36.
(1) Ce volume a été décrit dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, t. II, j^
p. 456-57.
s. ANSELME
315
7. (F. 74^-75^). Oratio ad sanctam Mariam et ad omnes sanctos.=
Ibid,, col. 965-68.
Parchemin; 75 feuillets; O'»^^ X 0°',132; XIII« siècle; initiales rouges et
bleues ; signatures i-x. Ce volume provient de Saint-Ghislain, il reste encore à
l'intérieur de la couverture un fragment de maroquin rouge avec la cote QQQQ
de cette bibliothèque (1). Le volume a ensuite appartenu, n. 4764, à sir Thomas
Phillipps et a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888, pour 75 francs.
Reliure moderne, chagrin brun estampé, avec l'inscription : Regia Bibl. Belgica.
1386. (2854-57). — S. Anselmus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-4£)v). Tractatulus beati Thome de divinis moribus (2).
3. (F. 40^-81). Tractatus sancti Basilii episcopi de milicia cri-
stiana. = FG., t. XXXI, col. 619 sqq.
4. (F. 81^-97). Tractatus beati Anselmi de pace et concordia. =
PL., t. CL VIII, col. 1015.
5. (F. 98-128). Tractatus de contemptu mundi. Inc. Nolite diligere
imundum, neque ea que in mundo sunt.
Parchemin; 128 feuillets, plus trois de garde ; 0">, 172 X 0'",118; XIV« siècle;
'initiales rouges et bleues. F. 1, on lit : Liber monasterii vallis sancti Martini in
Lovanio, in die grijmstrate ; f. 40" : Est liber hic sancti Martini LovaniensiSy et
au verso de l'avant-dernier feuillet de garde : Iste liber pertinet ad librariam
domus sancti Martini in Lovanio in die grimstrate ; est liber hic sancti Martini
ilovaniensis.F. 2 et 128, l'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque natio-
inale de Paris. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé.
PL., t. XXXIII,
1387. (12014-41). — S. Anselmus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-39). Gonfessiones beati Augustinl
[col. 660 sqq.
3. (F. 4^-44^). Liber beati Augustini de verbo Dei. = PL., t. XL,
[col. 951 sqq.
4. (F. 44^-57^). Enchiridion Augustinl = Ibid., col. 231.
5. (F. 58-1 llv). Iherarchia Dyonisii cum commento Hugonis de
fsANCTo ViGTORE. = PL., t. CLXXV, col. 923.
6. (F. 112-113). [Epistola Dionysii] lohanni evangelistae. = PL.,
tCXXII, col.1193.
7. (F. 113-116). [Prologus in Dionysii hierarchiam]. = Ibid.,
col. 1025-31.
8. (F. 116-117^). Ornelia Origenis. Inc. Audivimus, fratres, Mariam
ad monimentum foris stantem.
(1) Cf. A. PoNCELET, S. J., Annales de l'abbaye de Saint-Ghislain, p. 40L
(2) Cf. QuÉTiF-EcHARD, Scriptorcs ordinis praedicatorum, 1. 1, p. 341.
316 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
9. (F. 118-145^'). loHANNis presbiteri Damasgeni traditio orthodoxa
fidei a Burgundione iudice cive Pisano de greco in latinum (1).
10. (F. 145^-159). Liber Augustini de anima et de spiritu. = PL.,
t. XL, coi. 779 sqq.
11. (F. 159-159V). [De vitiis et virtutibus]. hic. Exultatio est in
adversis. Des. quod est appetitus iusticie, ainor mensure.
12. (F. 159v-163v). [loHANNES DE RuPELLA. De operationibus anime].
Inc. Sicut dicit Damascenus, impossibile est facultatem esse expertem
aliqua naturali operatione. Des. Facultas rationis et voluntatis qua
bonum et cetera (2).
13. (F. 163^-164^). Epistola sancti Dyonisii ad Tymotheum super
morte apostolorum Pétri et Pauli. = BHL., n. 6671.
14. (F. 165-165^). De silentio. Inc. Silentium ab Ysaia ... commen-
datur. Des. moderatis verbis temperare sermonen.
15. (F. 165^'). Ammirabile et venerabile miraculum quod quondam
in hoc cenobio fertur contigisse. Inc. Monasterium istud quod edifica-
tum est in honore sanctorum apostolorum lacobi et Andrée quidam
adolescens consobrinus praepositi maioris ecclesie leodiensis causa
devotionis et religionis intravit.
16. (F. 166-187^). Tractatus de anima et potentiis et viribus et
operationibus anime expositus a magistro Iohanne de Rupella ordinis
fratrum minorum (3).
17. (F. 188-202). Liber Anselmï de similitudinibus, = PL., t. GLIX,
col. 605 sqq.
18. (F. 202-204^). Sermo Anselmi de passione Domini. = PL.,
t. GLVIIf, col. 748 sqq.
, Le feuillet 205 est blanc.
19. (F. 206-218^). Liber beati Anselmi Ganthuariensis episcopi ...
cur Deus homo. = PL., t. GLVIII, col. 359 sqq.
20. (F. 218^-220). Meditatio eiusdem deprecativa ex recordatione
dominice passionis. = Ibid., col. 762 sqq.
21. (F. 220-222V). Liber sancti Anselmi Ganthuariensis archi-
episcopi de libero arbitrio. = PL., t. GLVIII, col. 489.
22. (F. 222^-226). Tractatus beati Anselmi Ganthuariensis archi-
episcopi de beatitudine celestis patrie. = PL., t. GLIX, col. 587.
23. (F. 226-231). Liber sancti Anselmi de incarnatione Verbi.= PL.,
t. GLVIII, col. 259.
24. (F. 231-236^). Liber sancti Anselmi Gantuariensis de conceptu
virginali et peccato originali. = Ihid., col. 431.
(1) Voir plus haut, p. 103, n. 1368 (893-98).
(2) Cf. Histoire littéraire de la France, t. XIX, p. 173.
(3) Cf. ibid., p. 172-173.
s. ANSELME 317
25. (F. 236^-240). Liber sancti Anselmi Ganthuariensis archiepiscopi
qui dicitur Proslogion. = Ibid., col. 223.
26. (F. 240-241V). Obiectiones ... adversus predicta. = Ihid.^
col. 242.
27. (F. 241^-243). Quid ad istas obiectiones respondeat auctor
ipsius libelli. = Ihid., col. 245.
28. (F. 243-254^). Monologion beati Anselmi. = Ibid., col. 141.
29. (F. 254v). Epistola Hildeberti Cenomanensis episcopi ad
Anselmum archiepiscopum. = PL., t. GLXXI, col. 216-17, ep. ix.
30. (F. 254^-261). Liber sancti Anselmi Ganthuariensis archiepiscopi
de processione Spiritus sancti contra Graecos. = PL., t. GLVIII,
col. 285.
31. (F. 261).Epistola Hildeberti Genomanensis episcopi pro eodem
libro gratias agentis. = PL., t. GLXXI, col. 220-21, ep. xin.
32. (F. 261-264^'). Liber sancti Anselmi Ganthuariensis archiepi-
scopi de veritate. = PL., t. GLVIII, col. 467.
33. (F. 264V-271). Liber domni Anselmi de casu diaboli. = Ibid.,
col. 325.
34. (F. 271-272). Liber eiusdem Anselmi de pane sacrificii contra
Grecos. = Ibid., col. 541.
35. (F. 272-278^). Liber eiusdem de concordia prescientie et prede-
stinatione et gratia Dei cum libero arbitrio. = Ibid., col. 507.
36. (F. 279-285). [S. Anselmi orationes]. = Ibid., col. 969 sqq.,
l62, 75,64, 65, 67-69, 74, 72, 71.
37. (F. 285v). Oratio beati Augustini ad beatam Virginem.
38. (F. 286-289V). [S. Anselmi orationes et meditationes]. = PL.,
t. GLVIII, col. 902 sqq., nn. 20, 50-52, meditationes II et III, ibid.,
col. 722-29, orationes nn. 23 et 24, ibid., col. 906-10.
39. (F. 289^). Epistola beati Ignatii ad beatam Mariam Virginem.
— Epistola béate Marie ad beatum Ignatium (1).
40. (F. 289^-290). Epistola Abgari régis ad Ihesum. — Exemplar
rescripti ab Ihesu (2).
41. (F. 290). Extrait. Inc. Quando tamen peccaverit quoniam in
idam peccavit. Des. virum mirabiliter propagavit etc.
42. (F. 290). Epistola Anselmi [adWaleranni querelas responsio].=
'L., t. GLVIII, col. 551-54.
43. (F. 290^). Praefatio Anselmi Ganthuariensis archiepiscopi. =
yid., col. 644. Des. mutil. Due iste sorores sicut patres sancti plenis-
le...
(1) Cf. supra, pp. 4, 10, 88, 99.
(2) Voir, pour les éditions de cette pièce, A. Harnack, Geschichte der allchristli-
ihen Lilleralur, 1. 1, p. 533 sqq.
318 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
44. (F. 291). Ex questionibus de Quodlihet sancti Thome de
Aquino. — Courts extraits.
Parchemin; 291 feuillets; 0™,298 X 0™,23; XIV» siècle; deux colonues ; initiales
rouges et bleues. F. 1, on lit : Liber ecclesie sancti lacobi leodiensis ; L P : Liber
monastcrii sancti lacobi leodiensis, et en dessous : Hic est Auguslinus de confessio-
nibus cum aliis libris multis, et est iinus de tribus voluminibus legatis monasterio
sancti lacobi leodiensis ex parte magistri Berneri de Nivella (1) ecclesie Sancti
Martini leodiensis quondam curatoris ut reponantur in archivo librorum cum aliis
ad perpetuam refectionem spiritualem fratrum qui in eisdem légère voluerint.
F. 290, il y a deux fois la note suivante : Liber ecclesie sancti lacobi leodiensis. F. 1,
Tex-libris de Le Gandele. Reliure ancienne restaurée, veau racine.
1388. (2475-81). — S. Anselmus. Opéra.
1. (F. 1-2). Table des matières.
Les feuillets 2^-3 sont blancs.
2. (F. 4-58^'). Liber Angelmi (2) Gantuariensis archiepiscopi de
similitudinibus. = PL., t. CLIX, col. 605 sqq.
3. (F. 60-70V). Libellus de viciis et virtutibus editus a fratre Thoma
de Aquino tune ordinis fratrum praedicatorum nunc vero sanctuscano-
nizatus per summum pontificem bone memorie lohannem XXII""',
millesimo G^G^C». XXV«, indictione tercia (3).
Le feuillet 71 est blanc.
4. (F. 72-94V). Quinque incitamenta ad diligendum Deum. Inc. Cum
ad amandum Deum multa et mira incitamenta in sacra scriptura
habeamus.
Le feuillet 95 est blanc.
5. (F. 96-125). Epistola de obitu beati leronimi per Eusebium
eiusdem discipulum. = BHL., n. 3866 (4).
6. (F. 125-135V). ManualesanctiAuGusTiNi.= PjL._,t.XL,col.951sqq.
7. (F. 136-187^). Gordiale de quatuor novissimis (5).
8. (F. 187V-192). [Miracula S. Hieronymi]. = BHL., n. 3868 (6).
I
(1) Sur Bernier de Nivelles, voir L. Delisle, Le Cabinet des manuscrits de la
Bibliothèque nationale de Paris, t. II, p. 145,
(2) F. 4^, il y a la note : Hoc opusculum S. Anselmo omnino abiudicat P. Théo-
philus Raynaudus in editione operum S. Anselmi. Cf. Migne, PL., t. CLVIII,
col. 47-48.
(3) F. 59% on lit cette note : Sequens libellus habetur impressus in opusculis
opusculo 71, sed hic in fine duo sunt §§, qui non sunt in impressis. Cf. Quétif-
EcHARD, Script, ord. praed., 1. 1, p. 342.
(4) La pièce n'est pas complète, il manque les chap. I-IX et le commencement
du XP. Cf. Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, 1. 1, p. 334.
(5) Sur les diverses éditions de ce traité voir Hain, Repertorium bibliographicum,
t. II, p. 197-98, nn. 5691-5712; Campbell, Annales de la typographie néerlandaise
au XV^ siècle, p. 365-68, n. 1296-1304.
(6) Il n'y a qu'jine partie de la lettre du pseudo-Cyrille.
I
^Rparcheiiiin; 192 feuillets; 0'n,20 X 0™,U; XV^ siècle; quelques lettrines. F. 1, il
^^ a la note : Liber monasteru canonicorum regularium vallis sancli Martini in
Lovanio (1) ; de même, f. 104^ et f. 192' : Est liber hic sancli Martini Lovaniensis ;
puis f. 4 : Socielalis lesu Lovanii. Très jolie reliure ancienne, veau brun estampé
de trois fers à l'agneau et à la fleur de lis.
1389. (2635-37). — S. Anselmus. Opéra.
^1 1. (F. 1-91^^). Liber beati Angelme episcopi Gantuariensis de simili-
ùdinibus. ^ PL., t. CLIX, col. 605 sqq.
± (F. 91V.94V). Meditationes eiusdem. = PL., t. CLVIII, col. 722-25.
3. (F. 94^-97). Epistola secunda eiusdem ad Valerianum Nuembur-
gènsem episcopum. = Ibid,, col. 551-54.
Sur les feuillets de garde, fragments d'un traité de philosophie et
d'un ordinaire d'ordre religieux, in laudibus, de capitulo et confessione.
Parchemin ; 97 feuillets, plus treize de garde ; 0'",195 X 0">,14 ; XV*' siècle. L'estam-
pille rouge de la Bibliothèque nationale se trouve f. 1 et f. 97. Reliure ancienne,
veau brun estampé.
ft 1390. (8775-76). — S. Anselmus. Opéra.
' 1. (F. 1-53V). Liber beati Anselmi Cur Deus homo. = PL., t. GLVIII,
col. 359 sqq.
■ Le feuillet 54 est blanc.
2. (F. 55-208^). Gentivèrbium de causis et causatis secundum
eximium doctorem artium ac medicine magistrum Iohannem de
Galderia (2).
Gomme feuillets de garde, fragments de bréviaire.
Parchemin; 209 feuillets; 0'M85 X 0™,125; XV« siècle (1493), car on lit, f. 208^ :
Scriptum atque finitum per me D. Desiderium lohannis Novi Castri anno Domini
149 3 ad instantiam egregii docloris magistri Siquilini. Sur le dernier feuillet de
garde, il y a la note : Perlinet f. Àrnoldo Dyest abbali et canonico Tongerloensi
anno 1543. La reliure, veau brun estampé sur ais de bois, est aux armes du
prélat Arnold Dyest (3).
1391. (708-19). — S. Anselmus. Opéra.
1. (F. 1). Gontenta in hoc volumine.
2. (F. 2-48^). Abbreviatum libri de homine et sainte ipsius cuius-
dam magistri Raymundi de Sabunda, doctoris théologie atque in
medicina precipui, et dicitur a quibusdam liber creaturarum (4).
Le feuillet 49 est blanc.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 211.
(2) Ce traité a été publié à Venise en 1547. Cf. Brunet, Manuel du libraire, 5« éd.,
1. 1, p. 1470.
(3) Cf. supra, p. 285, n. 1310 (7997-8002).
(4) Au sujet de cet auteur, cf. D. Reqlet, Un inconnu célèbre. Recherches histo-
riques et critiques sur Raymond de Sabonde, Paris, 1875. Sur les éditions du traité,
^ir Brunet, Manuel du libraire, 5" éd., t. V, p. 9.
320 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 50-85). Dyalogus christiani contra Saracenum. Inc. Sic Deus
dilexit mundum ut filium suum unigenitum daret. 1!
4. (F. 86-109^). Epistola Pu pape ad Turcorum imperatorem (1).
5. (F. 110-151). Tractatus contra principales errores perfidi Macho-
meli et Turcorum ... compilatus per reverendissimum domnum
loHANNEM DE TURRE CREMATA romane ecclcsie cardinalem tituli sancte
Marie trans Tiberim (2).
Les feuillets 151^-153^' sont blancs.
6. (F. 154-186^). Spéculum considerationis compositus a R. P. D.
P. DE Alyago cardinali episcopo Gameracensi (3).
7. (F. 186^-190). Questio solempniter disputata anno Dominixiiii'lxij»
inuniversitate Parisiensi per doctissimum et ce! eberrimum sacre théo-
logie professorem magistrum Henricum de Zoemeren Brabantinum (4).
8. (F. 190). [Disputatio Henrigi de Zoemeren cum Petro de Rivo (5)
et epitaphium eiusdem ab Aleriensi episcopo (6) compositum].
9. (F. 190^'). Verba Pu pape secundi quae habuit in pratis apud
pontem Milvium in occursu capitis beati Andrée. = BEL., n. 439. —
Il n'y a qu'un fragment de la pièce.
10. (F. 191-203^). Angelmi Gantuariensis episcopi liber cur Deus
homo. = PL., t. GLVIII, col. 359 sqq.
11. (F. 203^-234^). Breviloquium Bone fortune super sententias
magistri Pétri (7).
12. (F. 234^-241). Liber domni Angelmi Gantuariensis archiepiscopi
de conceptu virginali et de originali peccato. = Ihld., col. 431 sqq.
13. (F. 241-256). Monologium Angelmi Ganthuariensis archiepi-
scopi. = Ibid., col. 141 sqq.
Les feuillets 257-260 sont blancs.
14. (F. 261). Index.
Papier, aux filigranes de la lettre P et de la licorne ; 261 feuillets, plus quatre de
garde ; 0'",295 X O^'jSlâ; XV« siècle ; ancienne pagination i-cclnn. F. 1, il y a la note :
hlud volumen relinquo ego Walterus Leonii claustro Rubee Vallis in Zonia.
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R. F., se trouve f. 2 et
f. 256''. Demi-reliure moderne ; au dos, en maroquin brun, les titres dorés :
Raymundi de Sabunda Theologia naturalis. Dialogus christiani contra Sarace-
num etc. XV saec. ; plus bas, le chiffre couronné de Léopold P''.
(1) Voir Aeneae Sylvii opéra, Basileae, 1551, p. 872-904.
(2) Voir, sur cet auteur, Quétif-Echard, Scriptores ordinis praedicatorum, t. I,
p. 837-43. Hain, Repert. bibliogr., t. IV, nn. 15736, 15746, signale des éditions de ce
traité.
(3) Cf. L. Salembier, Petrus de Âlliaco, p. xli.
(4) Cf., sur Henri de Zoemeren, supra, p. 312.
(5) FoppENs. Bibl. belg., p. 1004-5.
(6) Cet Aleriensis episcopus est Jean- André de Bossi.
(7) S. Bonaventurae opéra omnia, Romae, 1596, t. VI, p. 5 sqq.
Monologium.
S. ANSELME 321
1392. (11740-48). — S. Anselmus. Proslogium.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-26). Proslogium * beati Angelmi episcopi. = PL.j *liacorr.
t. CLVIIJ, col. 225 sqq. Le prologue manque. MonoSni
3. (F. 26^-39^). [Senega. De remediis fortuitorumj.
Le feuillet 40 est blanc.
4. (F. 41-86). [De vitiis et virlutibus]. Lw. Apostolica vox clamât
per orbem. Des. Nam cantando transies ad celestem chorum nupta
felicissime régi saeculorum. Amen.
5. (F. 86^ -88^). Diverses sentences extraites d'auteurs classiques
et de Pères.
6. (F. 89-98^). Dyalogus Haimerici (1).
Les feuillets 99-100 sont blancs.
7. (F. 100^). Septem species arlis musice.
8. (F. 101^). Feuillet de comptes.
9. (F. 102-116). [De despectione mundij.
Inc. Gartula nostra libi mandat, dilecte, salutes.
Des. Sic Dominus mores istos levât ad meliores.
10. (F. 117-117^). Antiennes de S^^ Agnès, S. Jérôme, S. Etienne,
S. Jean.
11. (F. 118^-121^). Courts extraits des Pères.
12. (F. 122-128). [loHANNEs DE Schoonovia]. Epistola de contemptu
mundi(2).
13. (F. 128^-134). Extraits de S. Augustin.
14. (F. 134). Notes relatives à Henri de Malle, chapelain de Saint-
Pierre, à Louvain.
15. (F. 135-150^). [De morte]. Inc. Memorare novissima tua.
16. (F. 151-152^'). Notes diverses.
17. (F. 153-166^). Catho dans castigationem nato.
Inc. Si Deus est animus nobis, ut carmina dicunt.
Des. Versibus ecce bonis prudentia dogma Gathonis.
18. (F. 167v). Sentences diverses.
Parchemin, les 88 premiers feuillets, le reste en papier; 167 feuillets; O»",!* X
0»,104; XVP siècle. F. 1, on lit la note : Pertinet Bethléem monasterio canonkorum
regularium prope Lovanium liber ùle. Que in pergameno vel franceno sunt scripsit
fraternoster ludocus vanScooneberghen, reliquaque in papiro sunt habemus a
bone memorie domno Henrico De Mal, capellano sancti Pétri Lovaniensis. F. 2, il y a
l'inscription : Bethléem, et f. 167'' : Pertinet Henrico de Malle capellano sancti Pétri
B) Cf. Fabricius-Mansi, Bibl. lat. med. et inf. aet., t. III, p. 205.
(2) Sur ce traité et son auteur, voir J. AcQUoy, Het hloosler te Windesheim, t. II,
118.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. H. 21
322 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Lovaniensis. Pertinet monaslerio béate Marie in Bethléem prope lovanium liber ist
Reliure moderne très élégante, peau de truie estampée; sur le plat, en reliej
l'inscription : Regia BibL Belgica.
1393. (11052). — S. Anselme. Traduction de trois oraisons, e\
français.
1. (F. l-2v). Préface du traducteur, cistercien, et dédicace à
Philippe le Bon.
2. (F. 2^-5). La première oraison de la Vierge Marie (1).
3. (F. 5-8). Seconde oraison (2).
4. (F. 8-17^). Troisième oraison (3).
Parchemin; 17 feuillets; O^.ITS X O^.IS; XV« siècle; jolies initiales. F. 1, petite
miniature représentant le traducteur offrant son œuvre au duc de Bourgogne. Le
volume provient de l'ancien fonds de la bibliothèque des ducs de Bourgogne (4).
F. 1 et f. 17% il y a le cachet rouge, R.F., de la Bibliothèque nationale de Paris.
Reliure vélin rose.
1394. (10500-01). — S. Anselme. Œuvres, en français.
1. (F. 1-1 V). [Frère Pierre Grapillet]. Proheme du transférant de
latin en francois sur aucun erreurs de la foy catholique.
2. (F. lv-6). Proheme de S. Anselme et chappitres. ; |
3. (F. 6-108). Version française du Cur Deus homo de S. Anselme(5).
4. (F. 108-147^). [Hugues de Saint-Vigtor]. Traduction française
du De arrha animas (6). ' I
Papier, 147 feuillets plus sept de garde; 0'",296 X 0'",215; XV« siècle; belles
rubriques. Le premier feuillet de garde contient les armoiries de Philippe le Bon,
duc de Bourgogne (7). F. 1 et 147% il y a l'estampille, aux faisceaux, de la Biblio-
thèque nationale de Paris. Reliure ancienne vélin ; au dos, le titre doré : Anselme
Erres de la foy.
1395. (18239). — Sigebertus Gemblagensis. Ghronica.
1. (F. 1-lv). Notes du B°" de Reiffenberg sur ce volume.
2. (F. 2-55V). [SiGEBERTi chronicaj (8).
3. (F. 56-63^'). [Anselmi Gemblacensis additamentum].
(1) Cf. P.L., t. CLVIII, col. 948-50, n. i.
(2) 76îrf., col. 950-52, n.Li.
(3) Ibid., col. 952-59, n. LU.
(4) Ce volume a en effet appartenu à la maison de Bourgogne; cf. Barrois,
Bibliothèque protypographique, Paris, 1830, p. 321, n. 2274.
(5) Cf. PL., t. CLVIII, coL 359.
(6) Ibid., t. CLXXVI, col. 951.
(7) Cf. Barrois, Bibliothèque protypographique, p. 139, n. 840.
(8) Pour les éditions de la Chronique de Sigebert, voir Potthast, Bibl. hisl.
med. aevi, 2* éd., p. 1016-17.
SIGEBERT DE GEMBLOUX 323
Parchemin; 63 feuillets; O-^Sl X 0°^,235; XIP siècle. Ce manuscrit est, pour la
première partie, l'autographe même de Sigebert de Gembloux. Ce volume provient
de l'abbaye de Saint-Pierre à Gembîcmx. F. 63% il y a la note : Gemblours.
J. J. Waroux. Après la ruine de ce monastère, il tomba entre les mains de
M. Baude, à Gembloux, et la Bibliothèque royale l'acheta à son fils, l'avocat Baude,
en mai 1840, pour fr. 1900. Reliure veau racine; au dos, le titre doré : Chron. Sigib.
Gemb. (1).
1396. (14782). — Sigebertus Gemblacensis. Chronica.
1. (F. 1-4). Collation des manuscrits de Pithoii.
2. (F. 5-98). Ghronica domini Sigiberïi Gemblacensis monachi.
3. (F. 98^-99). Noms des papes depuis Damasus jusqu'à Alexander.
4. (F. 99^-100^'). Comptes, au crayon.
Parchemin; 100 feuillets; 0'",276 X 0™,195; XIIP siècle, sauf les quatre premiers
feuillets écrits au XVIP siècle et les feuillets 5-16 recopiés au XVll« siècle, car
f. 17, il y a la note : Hic codex principio mutilus ocio foliis restitutus est aliis duode-
dm anno 1686 cura Francisci Desmares in curia Patroni (2). Deux colonnes,
signatures ii-xt. Ce volume appartenait jadis à Pierre Pithou, dont on trouve la
signature f. 98. Sur le premier plat intérieur, il y a lex-libris de la bibhothèque de
Rosny. Reliure parchemin (3).
1397. (II. lOhh'^'^). — Sigebertus Gemblacensis. Chronica.
1. (F. 1). [Narrationes de variis rubricis liturgicis]. Inc. In civitate
Autisiodoro fuit valde relligiosus presbiter. Des. atque in alias eccle-
sias eadem laudabilis consuetudo inde ivit. Amen.
2. (F. 1^-61^). Chronographia domni Sigeberti Gemblacensis
monachi ab eo loco ubi Iheronimus terminavit.
3. (F. 61^-64). [Chronicon post Sigebertum].
4. (F. 64v). Iosephus. Extraits des livres VIII, X et XVIII des
ludaicae antiquitates.
Parchemin ; 64 feuillets; 0'»,293 X 0'°,195; XIIP siècle. F. 64% on lit : Liber sancte
Marie de Alna (4) ; de là le volume a passé dans la collection Phillipps, n. 4632, et a
été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Reliure, cuir de Russie estampé; au
do3,\e iiire doré : Sigeberti Gemblacensis Chronicon.
(1) Sur ce manuscrit voir B°" de Reiffenberg, Bulletin de l'Académie des Sciences
el belles-lettres de Bruxelles, t. VII, 2^ partie, pp. 22-30, 102-110, et Annuaire de la
Bibliothèque royale de Bruxelles, 1841, p. 107-17; iW6?., Scr. t. VI, p. 284-87.
(2) Le premier cahier qui manque à ce volume, a été retrouvé dans le n. 7193 du
fonds latin de la Bibliothèque nationale de Paris. Voir MG., Scr. t. VI, p. 287.
(3) Voir sur ce manuscrit MG., tom. cit., p. 287.
(4) Ce manuscrit est probablement celui que cite Sanderus, Bibl. belg. ms^,
part. II, p. 260 et que les Monumenla Germaniae, Scr. t. VI, p. 297, signalent comme
perdu.
324 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
H
1398. (21838). — Odo Gameragensis. Decanone missae.
1. (F. 1-11). Tractatus domni Odonis Cameracensis episcopi d
canone altaris. = PL., t. GLX, col. 1053 sqq.
2. (F. 11-12). Rubriques de la messe.
3. (F. 12^). Extraits divers, entre autres les quatre vers :
Ferrandus, regina, tuus, mea cara Minerva,
Ibit Parisius, magna comitante caterva,
Sed patrie occidit bellandi captus amore,
Rex cadet in praelio tumulique carebit honore.
4. (F. 13-67). Interrogationes que de scriptis sanctis et canoni
sacris in foro penitentie ad utilitatem confitentium fieri possunt.
5. (F. 67-68). Questio si liceat aliquo tempore et quando exac
nem facere in ludeos.
Parchemin; 68 feuillets; 0^17 X O"»,!!; XIII« (les douze premiers feuillets) el
XIV^ siècle. Ce volume a appartenu à l'abbaye de Parc, car sur le premier plai
intérieur, il y a la cote de cette bibliothèque /. theca Ul, et sur les deux plats les
armoiries de l'abbaye ont été grattées; f. 13, on lit la note : Bibliolhece Parcensis,
1648. Ce manuscrit a été acheté fr. 28,60 à la vente des livres de van Alstein, en
1863, à Gand. Reliure veau; au dos, le titre doré : Tract, mora. diver., vol. IV.
tranche rouge.
1399. (8084-8107). — Odo Cameracensis. Opéra.
1. (F. 1). Vers.
Curia dat curas, ergo si vivere curas
Et bene secure, non sit tibi curia cure.
Les feuillets 1^-2 sont blancs.
2. (F. 2^). Note sur les congrégations de l'ordre de S. Augustin.
3. (F. 3-3^). Contenta.
4. (F. 4-4v, 6-6v). Extraict uut een hantboecxken oft Manuaelken
inhoudende vêle diversche oude geschiedenissen toebehoerende
M"^ Claes Berwouts schepenen clerck op stadhuys binnen Loeven
onder aneranden nopens de stadt Loeven.
5. (F. 5). Extract uuyt sekeren manuaelken te Leliendale by
heeren Pieteren Kyps mede prior aldaer gethoont.
6. (F. 7). Chanson imprimée sur la délivrance de Louvain en 1582,
en flamand.
7. (F. 8-8^). Oppidorum Brabantie miserie et afflictiones, en latin
et en flamand.
8. (F. 9-10^). Détails sur la cherté des vivres à Louvain en 1586,
chronique de 1587.
. Le feuillet 11 est blanc.
9. (F. 12-14^'). Fragmentum de supplicatione civitatis Lovaniensi;?
ODON DE CAMBRAI 325
iesumptum ex archivis partim Lovaniensium et partim aliunde, que
2elebratur prima dominica septembris.
Le feuillet 15 est blanc.
10. (F. 16-19). Forma boni prions. Inc, Ante omnia débet esse vir
syncerus.
11. (F. 20-23). Ex vetuslissimo codice manuscripto monasterii Mar-
îhennensis, absque ulla distinctione capitum... Gantica canticorum (1).
12. (F. 23^-38). Ex eodem codice Apocalipsis.
j 13. (F. 39-58^). Pétri Blesensis commentaria in librum lob ad
•egem Anglie Henricum, ex manuscripto codice Marchennensi (2). =
PL., t. CGVII, col. 795 sqq.
! 14. (F. 59-78). De origine monasterii Marchianensis (3).
15. (F. 78^-82^). Qaodlibetica quaestio M. Garoli la Loo habita
)uaci in collegio Marchennensi, anno 1582, an Duacum sit Flandrice,
lannonie an vero Francice ditionis (4).
16. (F. 83-84). Ex vetusto codice manuscripto cenobii Marchia-
iensis(5) narratio de corporc S. lacobi quornodo ab Iherusalem
ranslatum sit in Hispaniam. =- BHL., n. 4066.
17. (F. 85-lOlv). Tractatus R. P. Domini Iohannis Trithemii abbatis
)panhemensis de proprietate monachorum (6).
18. (F. 102-109^). Oratio eiusdem R. P. Domini Iohannis Trithemh
.bbatis Spanhemensis de cura pastorali (7).
19. (F. 110-123^'). Van denlast der Pastoirs, mans of vrouwen, een
onderlinghe oratie ... by den E. Heere Jan Trithemius ... overghestellt
utden latijn in onse brabantsche spraecke int jaer 1583.
20. (F. 124-126). Compendium vitae S. Odonis episcopi Gamera-
ensis per D. Amandum Aquicinctensem monachum.= BHL., n. 6287.
21. (F. 126V-128). Odonis episcopi Gameracensis supra canones
rangeliorum. = FL.^ t. GLX, col. 1117 sqq.
22. (F. 128v-134v). Dialogus D. Odonis episcopi Gameracensis cum
iiodam ludeo Leone nuncupato de adventu Ghristi. = Ibid.,
)1. 1103 sqq.
(1) Sur les anciens manuscrits de l'abbaye de Marchiennes, voir L. Delisle, Le
ibinet des manuscrits de la Bibliothèque nationale de Paris, t. II, p. 511-13. Les
anuscits de Marchiennes dont ce texte du Cantique des Cantiques et le suivant de
apocalypse ont pu être transcrits, sont ceux signalés par Dehaisnes, Ckital. des
inuscrits de la Bibl. de Douai, nn. 1 et 3.
(2) C'est le manuscrit n. 454 de la Bibliothèque de Douai. Cf. Dehaisnes, op. cit.,
2f>4.
Cf. MG., Scr. t. XVI, p. 609-17, Annales Marchianenses.
Cf. Dehaisnes, Catalogue des manuscrits de Douai, p. 532.
flf. i//irf.,n. 44, p.26.
Voir Iohannis Trithemii Spanhemensis opéra, Moguntiae, 1G()5, p. 723.
Ibid., p. 863.
326 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
I
23. (F. 135-146^). Tractatus D. Odonis Gameracensis episcopi de
canone altaris. = Ibid.^ col. 1053 sqq.
24. (F. 146v). Note du copiste du volume sur l'édition du précédent
traité par François Titelman en 1534.
25. (F. 147-150^'). Tractatus D. Odonis episcopi Gameracensis que
sitblasphemia spiritus. = PL., t. GLX, col. 1111 sqq.
26. (F. 150^-153). Miracula béate Marie virginis.
a) Fuit in quadam civitate quidam archidiaconus vita religiosus(l).
b) Girca annum Domini millesimum centesimum octogesimum i
septimum cum Philippus iunior post Ludovicum patrem suum (2).
c) De quadam muliere igné sacro correpta.
27. (F. 153^-168). AMpmLocmi vita S. Basilii. = BHL., n. J022.
28. (F. 168^-170). De paenitentia Theodosii imperatoris et admira-
bili constantia S. Ambrosii Mediolanensis episcopi.
29. (F. 170^-180). Liber sancti Basilii ad filios spirituales (3).
30. (F. 180^-181). Index operum S. Ephrem archidiaconi et presby-
teri ecclesie Edissene descriptus ex editione Coloniensi divulgata
per Melghiorem Novesianum, anno 1547.
31. (F. 182-183). Oratio sancti Ephrem ... ex codice manuscripto
Marchianensi (4).
32. (F. 183-201^). Liber primus sancti Effrem diaconi de iudicio
Dei, et resurrectione, et regno celorum, et de munditie anime (5).
33. (F. 201^-223). Monita eiusdem S. Patris Effrem dyaconi ecclesie
Edissene (6).
34. (F. 223^-252). Eiusdem tractatus de laude virtutum. De laudc
caritatis. Inc. Tuaenon immemor petitionis(7).
Papier; 223 feuillets ; 0'",295 X 0^19; XVP siècle (1583); en effet, on lit hi
notes suivantes: f. 19 : 1586, mense oclobris ab Amstelredamo ; f. 39 : 1583; f. 78
anno 1583, maij 7; f. 110: 1583; f. 134^ : eœjMcit 1583; f. 146', 150^: 1583
f. 180 : anno 1583 kalendis oclobris et f. 252 : anno 1584 mensis aprilis i^:'
Pau[lus] Sylvanus. Ce nom du copiste se retrouve f. 109"^ : Paulus, manupropiia
Ce volume a appartenu aux anciens bollandistes, car on trouve f. 1, rex-libri.'
>ï< MS. 103 de leur bibliothèque. Demi-reliure, dos en maroquin rouge, ave(
le titre doré : Miscellanea, XVI saec, et le chiffre couronné deLéopold I'-'.
(1) Fez, Liber Pothonis de miracuUs B. M. Virginis, n. 33.
(2) Recueil des hisloriens de France, t. XVII, p. 24.
(3) Voir HoLSTEN, Codex regularum, t. I, p. 113.
(4) Ephraem Syri opéra omnia, Romae, 1723, t. I, p. xcvin, sub verbis Obsecro l<
Salvalor mundi Chrisle.
(5) Ibid., sub verbis Gloria omnipolenli Deo.
(6) Ibid., p. Lxxxi, sub verbis Dolor me compellU dicere.
(7) Sous ce faux titre, il y a le traité d'ADALGERus, publié, PL., t.GXXIV, col. 91"
Cf. supra, p. 276, n. 1326 (8714-19).
YVES DE CHARTRES 327
1400. (4087-100). — Ivo Garnotensis. Anselmus Cantuariensis.
Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. l^-8v). De sacramentis dedicationis. Ivo episcopus Garno-
tensis. = PL.,t. GLXII, col. 527-35.
3. (F. 8^'-12v). De excellentia sacrorum ordinum et vita ordinan-
dorum. = IbicL, col. 513-19.
4. (F. 12^-16^). De episcopalibus indunientis. = Ibid., col. 519-27.
5. (F. 17-29^). De convenientia veteris et novi sacerdotii. = Ibid.,
col. 535-62.
6. (F. 29^-31^'). Sernio eiusdem qiiare natus etpassus fuit Ghristus =
Ihid., col. 562-66.
7. (F. 32-32V). Sermo de utroque adventu. = Ibid., col. 567-68.
8. (F. 33-41). Tractatus Anselmi Gantuariensis de veritate. = PL.^
t. GLVIII, col. 467.
9. (F. 41-48). Tractatus de libero arbitrio. = Ibid., col. 489.
10. (F. 48-63V). Tractatus de casu diaboli. = Ibid., col. 325.
11. (F. 64-64V). Lettre de S. Bernard. = PL., t. GLXXXII, col. 427,
CGXXXVIII.
12. (F. 64^). [Ordo monasticus]. Vers.
Inc. Ordo monasticus ecclesiasticus esse solebat.
Des. Spiritualia querere pascua ne moriantur.
13. (F. 65-77^). Liber Anselmi Gantuariorum archiepiscopi de
)riginali peccato. = PL., t. GLVllI, col. 431.
14. (F. 77^-80^0- Epistola [Anselmi] de sacrificio azimi et fermen-
Lt4. = i^iV/.,col.541.
15. (F. 80^-8 Iv). Epistola eiusdem adWaleramnum.=i6/ti^col.551.
16. (F. 81^-87). Liber Anselmi Gantuariensis archiepiscopi de con-
^ordia prescientie et predestinationis et gratie Dei cum libero arbi-
•io.==76/V/., col. 507-519.
17. (F. 87-97). De discordia praedestinationis et liberi arbitrii. =
m., col. 519-42.
18. (F. 97-97V). [De lapidibus]. i^<?. Gives celestis patrie régi regum
►ncinnite. = i^iï.,n. 3271.
19. (F. 98-124). Gur Deus homo. Liber archiepiscopi Gantua-
riensis. = PL., t. GLVin, col. 359.
20. (F. 124^). [Miraculum B. V. Marine]. Inc. In quodam erat
îenobiô quidam monachus secretarii offîcio functus (1).
21. (F. 125-125^). HiNGMARus. [De visione Bernoldi]. = PL.,
GXXV, col. 1115-17.
(1) Publié dans Fez, Liber Polhonis de miraculis B. M. Virginis, p. 308.
328 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin ; 125 feuillets, plus quatre de garde en papier ; 0'n,245 X 0",155;
XIIP siècle. F. 1, on lit : Societatis lesu Lovanii, n. 267, Yi. Demi-reliure moderne,
dos en maroquin rouge, avec les titres dorés des différents traités; plus bas, le
chiffre couronné du roi Léopold P"".
1401. (8841-42). — Ivo Carnotensis. Epistolae.
1. (F. 1-53^, 57-60). Epistolae Ivonis praesulis Carnotensis. = FL.,
t. GLXII, lettres nn. 4, 5, 9, 10, 12, 19, 20, 28, 25, 17, 29, 31-33, 40, 39,
42, 43, 16, 27, 35, 2, 156, 161, 1, 46, 48, 65, 67, 81, 88, 94, 95, 103-105,
108-110, 117, 135, 84, 87, 93, 133, 55, 60, 61, 63, 66, 68, 69, 287, 70, 7,
192.
2. (F. 53^-56^). Commentaires sur divers passages bibliques.
3. (F. 56v, 64-64^). Étymologies.
4. (F. 60-63.) Beati Gregorii liber beati lob. — Extraits.
5. (F. 63v). Figura mundi.
Parchemin; 64 feuillets ; 0%177 X 0^12; XIIP siècle. Ce volume prçvient de
l'ancienne bibliothèque des bollandistes, il en porte, f. 2, l'ex-libris )^MS.20.
Demi-reliure, dos en maroquin rouge, titres dorés des divers traités.
1402. (11.1046). — Ivo Carnotensis. Epistolae.
1. (F. 1-9). Capitula primae .... secundae .... tertiae distinctionis.
2. (F. 9-120). [Ivonis Carnotensis epistolae]. = PL., t. CLXH
nn. 2, 12, 25, 43, 4^, 48, 67, 81, 88, 89, 92, 94, 95, 103-5, 108, 109, 144,
110, 117, 135, 157, 176, 204, 219, 147, 175, 274, 190, 159, 150, 250, 24,
54, 55, 59, 60, 61, 66, 68, 35, 8, 84, 266, 133, 90, 111, 119, 124-26, 171
170, 236, 225, 252, 188, 85, 102, 83, 185,213, 162, 221, 74,230, 210, 242
36, 206, 218, 248, 287, 231 (1), 262, 191, 73, 197, 184, 69, 256, 29, 37
40, 63, 123, 138, 222, 27, 7, 41, 26, 82, 52, 57, 186, 192. 10, 99, 232, 155
245, 205, 77, 96, 101, 51, 80, 156, 161, 16.
En outre, f. 49^, lettres d'HuGUEs de Lyon à Yves de Chartres.
3. (F. 121-133). Tractatus Righardi de remissione peccatorum. =
PL., t. CXCVl, col. 549 sqq.
4. (F. 133V-157). Tractatus magistri Righardi de statu interioris
hominis post lapsum. = Ibid., col. 1115 sqq.
Parchemin; 167 feuillets; 0"',213 X 0'",13; XIIP siècle; initiales rouges et bleues.
Ce manuscrit a appartenu à l'abbaye d'Aine (2), plus tard à Sir Thomas Phillipps,
n. 4623; il a été racheté par la Bibliothèque royale en 1888. Élégante reliure
anglaise, veau brun gaufré et estampé; titre doré au dos : Ivonis Carnotensis
epistolae.
(1) Cette lettre est ici divisée en deux parties; cf. PL., tom. cit., col. 233-35.
(2) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, n, p. 248, classis quinla, decuria tertia.
HILDEBERT DE LAVARDIN 329
1403. (8794-99). — Ernulfus. De incestis coniugibus.
1. (Deuxième feuillet de garde, verso). Contenta hoc libro.
2. (F. 1). [Gaufridus Eboracensis episcopus ad Gilebertum Roffen-
sem episcopum]. Inc. Miramur ad fraternitatem vestram.
3. (F. 2-13). [Ernulfus]. Thomellus de incestis coniugibus. = PL.,
t. GLXIII, coï. 1457-74.
3. (F. 13-16V). [Décréta].
Le feuillet 17 est blanc.
5. (F. 17-27^). Sententie de sancta Trinitate ex libris magni Augu-
STiNi carptim sumpte, maxime ex eo qui inscribitur de sancta
Trinitate.
6. (F. 27^-32). Sententie de expositione super lohannem.
7. (F. 32-33). De expositione super psalmos.
8. (F. 33v-36v). [GiLBEHTus Westmonasteriensis]. Quid sit mona-
chatus. Inc. Dilecto ... fratri R. ... Quaesivit a me dilectio vestra quid
sit monachatus.
9. (F. 36v). Gregorius in nioralibus. — Extrait.
10. (F. 37-43). Probalio G[ilberti] abbatis de illa pénitente que
ixit pedes Domini. Inc. Dilecto ... sancte Sagiensis ecclesie monacho
ït cantori R. frater G. abbas Weslmonasterii. ... Ad ea que per litteras
le interrogasti.
11. (F. 43^-70^). [GiLBERTus]. Disceptacio iudei cum christiano. ==
'L., t. CLIX, col. 1005 sqq.
12. (F. 70^-71). Traité de médecine. Inc. A leguminibus prêter
înticulam cum cedro aut coriandro decoctam omnino abstineatis.
ks. Fumum omnem et maxime cornibus câpre ascendentem quasi
periculum mortis timeatis.
Parchemin; 71 feuillets, plus trois de garde; 0'",175 X O'^jlâ; XIV« siècle. La
note suivante se lit f. 2 : Liber ecclesie, et f. 1 : Societatis lesu. Anlv. D. P., et la
cote >ï< MS. 38 de la bibliothèque des anciens bollandistes se voit f. 1 et f. % et au
verso du deuxième feuillet de garde, il y a la note : Ex domo G. Camdeni. Reliure
moderne veau estampé ; sur le plat, l'inscription : liibl. Hegia Bclgica.
1404. (II. 2620). — Hildebertus. Carmina.
1. (F. 3-12). [De missa]. = PL., t. CLXXI, col. 1177-92.
2. (F. 12-12V). De sacrificio. Versus eiusdem episcopi. = Ibid.,
col. 1193-96.
3. (F. 12V-13). De tribus generibus hominum.= Pnd., col. 1192-94.
4. (F. 13-13^). Decarnis superbia.
Inc. Die homo, die pulvis, quid prodest gloria carnis ?
Ves. Sic libi perpetuam nancisci morte vitam.
5. (F. 14). [Index carminum HildebertiJ.
330 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; U feuillets ; 0'",208 X 0'",119; XIIP siècle. F. % on lit : Me liber est
fratiis loliamùs prioris nostri (XIIP siècle) ; f. 13^ : Liber beale Marie Longifrontis
(XIV« siècle); f. 2 : Ex libris sancli Dionysii (XVIIP siècle) ; f . 1 : Sir T. B. Middle
Hill. 4221. La Bibliothèque royale a acquis ce volume en 1900. Reliure veau; au
dos, le titre doré : Hildeberli epi. Cenomamiensis carmina.
1405. (19020). — HiLDEBERTus Genomanensls. Epistolae.
1. (F. 1-4). Diverses notes.
2. (F. 4^-5^'). Extrait. Inc. Abscindenda sunt vulnera ferro. Des. ne
simul donum perdas et graciam.
3. (F. 5^-28^). Epistole Hildeberti Genomannorum episcopi.
Les nn. 1-31 de la liste des lettres ,d'Hildebert, dressée dans
l'ouvrage d'A. Dieudonné, Hildehert de Lavardin, Paris, 1898,
p. 118-20.
4. (F. 28^-29^'). Patri spirituali ac domino I[ohanni] ... summo pon-
tifici humilis minister Anbianiensis ecclesie (1).
5. (F. 29^-42^'). [Epistolae HiloebertiJ.
Les lettres nn. 32-41.
6. (F. 42^-43). Innogentius papa ... archiepiscopis et episcopis ...
tocius Anglie. Inc. Verbum est veritatis.
7. (F. 43-60). [Epistolae Hildeberti].
Les lettres nn. 42-56, 67-70.
8. (F. 60-60^'). Summo ponlifici I.rex Anglie. Inc.'Ne in celum videar
ponere os meum.
9. (F. 60^-61). Innogentius régi Francie. Inc. Quanto privilegio
dignitatis sacrosancta decoretur ecclesia.
10. (F. 61-61^ ). Terre Anglie primas apostolice sedi. Inc. Benedictus
qui venit in nomine Domini.
11. (F. 61^-62). A. B. Inc. Scriptum est : Non osculatur semper
filium pater.
12. (F. 62-67). [Valerius Rufino]. =-- PL., t. XXX, col. 254-61.
13. (F. 67-68^). [Epistola Thomae Cantuariensis archiepiscopi]. =
PL.,t. GXC, col.531,n. 73.
14. (F. 68^-70). Henrico ... régi Anglie Thomas Gantuariensis
archiepiscopus. = Ibid., col. 649, n. 177.
15. (F. 70-72). Thomas ... venerabili fratri R[oberto] Herefordensi
episcopo. = Ibid., col. 596, n. 123.
16. (F. 72-73V). Domno régi [Alexander papa]. = PL., t. GG,
col. 464-66.
17. (F. 73^-74). Episcopis regni Anglorum domnus papa [Alexan-
der]. = Ibid., col. 579-80.
(1) Lettre de Jean de Gherchemont, évêque d'Amiens, au pape Jean XXII, proba-
blement inédite. Cf. A. Dieudonné, Hildcbert de Lavardin, p. 129.
RUPERT DE DEUTZ 331
18. (F. 74-76). Summo pontifici W[illelmus Papiensis]. = Ihid.,
col. 1394-96.
19. (F. 76-77). Régi Anglorum papa Alexander.=/Z>îU, col. 486-87.
20. (F. 77). Thomas ... Gantuariensis archiepiscopus ... G[iIberto]
Londinensi episcopo. = PA, t. GXG, col. 609, n. 233.
21. (F. 77-77V). Decano ... et clero Londoniensi [Thomas] Gantua-
riensis archiepiscopus, = Ibid., col. 612, n. 137.
22. (F. II'^-IS'^). Verba archiepiscopi Gantuariensis Anglie. =lhid.,
col. 651, n. 179. Des, mutil. de cetero habeat familiaritatem, col. 652.
Parchemin; 78 feuillets; 0'»,13 X 0"\09 ; XI^ siècle; les feuillets 54-58 sont à
deux colonnes. Reliure moderne, avec l'inscription en relief sur le plat : Rcgia Bibl.
Belgica.
1406. (9578-80). — Rupertus Tuitiensis. De gloria filii hominis.
1. (F. 1-131V). De gloria filii hominis. = PL., t. GLXIX,
col. 1307 sqq.
2. (F. 131v). Prière. = Ibid., col. 1633.
3. (F. 132). Epistola Meingohi ad Robertum Tuitiensem. = PL.,
t.GLXX, col.701.
4. (F. 132). [Notitia de Roberto Tuitiensi].
5. (F. 133-139V). Questio de lesione virginilatis. = PL., t. GLXX,
col. 543 sqq.
6. (F. 139-14^v). Gonversio Othgerii et Benedicti. =-^i/L., n. 2831.
Parchemin; 140 feuillets ; 0'",31 X 0'~,288; XIP siècle; deux colonnes, sauf les
feuillets 133-140; quelques très belles lettrines; titre courant en rouge. F. 1, il y a
la cote : MM, 2-1, et f. 144% la note : Liber sancti LaurcnliimarHris in leodio, si
quis eum abstulerit anatema fiai. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre
doré : Rupertus Tuitiensis de gloria filii hominis, XII saec, reproduit à l'intérieur
du volume sur une étiquette en maroquin rouge ; plus bas, les armes de Belgique
et l'inscription Bibl. royale (1).
1407. (9607). — Rupertus Tuitiensis. In Apocalypsim.
1. (F. 1^-171). Domni RoBERTiabbatis super apocalypsim Iohannis.=
PL., t. GLXIX, col. 825 sqq.
2. (F. 171-177). Liber eiusdem apologeticorum de voluntate Dei. =
PL.,t.GLXX, col. 37sqq.
Parchemin; 177 feuillets ; 0'°,298 X 0M8; XII" siècle; quelques jolies lettrines;
signatures i-xx. F. 1 , il y a la note : Liber monasterii sancti Laurentii prope
Leodium, et la cote LL, 2-8. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque
nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 177. Reliure moderne, veau racine; au dos,
le titre doré : Rupertus in apocal. etc., XII saec., reproduit à l'intérieur sur une
étiquette en maroquin rouge; plus bas, les armes de Belgique et la cote : Bibl.
royale.
(1) Au sujet de ce manuscrit, voir Calai, cod.hag. bibl. reg. BruxelL, t. II, p. 338.
332
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
1408. (10608). — RuPERTus Tuitiensis. In canticis canticorum.
1. (F. 1-118). Libri in canticis canticorum. = PL.,t GLXVIII,
col. 837 sqq.
2. (P. 118-119). Fragment du sermon de S. Bernard sur l'évangile
Missus est.
Parchemin ; 118 feuillets ; 0^232 X 0"",135; XIIP siècle; très jolies lettrines. F. 1,
il y a la cote LC, 2-13 de la bibliothèque de Saint-Laurent, à Liège. Reliure
moderne, veau racine; au dos, le titre doré reproduit à l'intérieur sur une étiquette
en maroquin rouge : Robertus in cant. cantic. XII saec. ; en dessous, les armes de
Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1409. (9737-38). — Rupertus Tuitiensis. De Victoria verbi Dei.
1. (F. 1). Titulus seu inscriptio sepulchri D. Roperti abbatis mona-
sterii Tuitiensis.
En dessous la note : Hanc schedulam sibi in praedido monasterio
Tuitiensi transcriptam^ quum ad nos ex Colonia redlret, D. Gerardus
de Znplre secum detulit, voluitque ut in aliquo operum eiusdem patris,
quorum apiid nos non parva copia est transcriberetur, quatenus non
praesens tantum etas, sed etiam postera, agnosceret quanta pietate
quantaque doctrina hic noster claruerit Robertus.
Ne presens evum ne postera nesciat etas,
Hic sua Rupertus membra disertus habet.
Anno Domini 1538.
2. (F. 2-138). Liber Roberti venerabilis abbatis Tuiciensis ac
monachi huius loci de Victoria verbi Dei. = PL., t. GLXIX,col. 1217.
3. (F. 138). [Epistola Meingoz canonici sancti Martini ad Rober-
tum]. = PL., t. GLXXX, col. 701.
Les feuillets 138-139^ sont blancs.
4. (F. 140-146). Ofïicium et missa S.Iudoci,avec neumes gothiques.
Parchemin; 146 feuillets ; 0'",283 X 0'",184; XV« siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. 1, il y a la cote : Liber monasterii sancti Laurentii Leodiensis
L-L,2-9. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris
se trouve f. 2 etf. 146\ Reliure moderne, veau racine ; au dos, le titre doré, repro-
duit à l'intérieur du volume : Rupertus de vict. verbi Domini ; en dessous, les
armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1410. (10862-65). — Honorius Augustodunensis. De imagine
mundi.
1. (F. lv-6). Table des matières du traité de Solin.
2. (F. 6^-97). Liber G. IuluSolini collectarum rerum memorabilium
plurimarum (1).
(1) Cf. plus haut, p. 49, note 1.
HONORIUS D AUTUN
333
3. (F. 97^-166^). HoNORius Augustodunensis. De imagine mundi. =
FL., t. GLXXII, col. 119sqq.
Parchemin; 166 feuillets; O-^^âS X O-^JôS; XII« siècle; les feuillets 1^-6 sont à
deux colonnes. F. 44"^ et 45, un dessin représentant des cerfs. La cote J' 4^ qui est
probablement celle de la bibliothèque des Jésuites à Louvain, se trouve f. 2. Car-
tonnage (1).
1411. (6112-13). — HoNORius Augustodunensis. Spéculum ecclesiae.
1. (F. 1). Hymne. = RH., n. 17784.
2. (F. 1^). Hymne notée. = RH., n. 19115.
3. (F. 2-120^'). [HoNORius Augustodunensis]. De speculo ecclesie.=
PL., t. CLXXII, col. 813-1082.
Parchemin; 120 feuillets; 0^247 X 0M65; XIII» siècle; deux colonnes.
F. 1, on ht les notes suivantes : Liber lo. de Noerrich (?), ad usum fratrum mino-
7*Mm..., et plus bas : Bibliothece fratrum minorum Recoll. Lovanii conventus
SSmae JYinitatis. Reliure ancienne restaurée ; ais de bois recouverts de veau brun
estampé; au dos, le titre ; Varii serm. M. S. ; restes de fermoirs en cuivre.
1412. (8435). — HoNORius. Super cantica canticorum.
Les vers de la fin du traité sont différents de l'édition, PL.,
t. CLXXII, col. 347-496.
Cantica digna Deo numquam placitura Lieo
Quorum doctrina fundit redolentia vina
Ex vera vite que prebet pocula vite,
Vos colui, legi vos, vosque legendo peragi.
Sic labor exactus operis dulcedine captus
Uti pace datur quia laus in fine probatur.
Parchemin; 116 feuillets; 0^,215 X 0"»,155; XIIP siècle ; signatures i-xnii. F. 116%
on lit : Liber sancte Marie in Tongerloo. Si quis eum abstulerit, analhema sit. Amen,
et f. 1 : Biblio. Tongerloo. Reliure veau racine ; au dos, le titre doré : Honorius in
Cantica, avec les armoiries d'un abbé de Tongerloo et la devise : Veritas vincit.
1413. (14670). — Honorius Augustodunensis. Super cantica canti-
corum. = PL., t. CLXXII, col. 347. A la fin du traité, on lit les vers :
Cantica digna Deo nunquam placitura Lyeo,
comme dans le volume précédent.
Parchemin; 118 feuillets; 0">,215 X 0°',16; XIIP siècle; deux colonnes; jolies
initiales en vert et en rouge. Au verso du premier feuillet de garde, il y a la cote
L Iheca II de la bibliothèque de Tabbaye de Parc. Reliure veau; au dos, le titre
doré : Honorii Augusto. in cant. ; sur les deux plats, les armoiries de l'abbaye de
Parc ont été grattées.
(1) Voir une description de ce manuscrit par P. Thomas, Catalogue des manu-
scrits de classiques latins de la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 75.
334 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1414. (1916-17). — HoNORius Augustodinensis. S. Augustinus.
opéra.
1. (F. 2-111). HoNORius. Super cantica canticorum. ^ PL.,
t. CLXXII, col. 347 sqq.
2. (F. 112-127^). Meditaciones sançti Augustini. = PL., t. XL,
col. 847 sqq.
Parchemin ; 127 feuillets ; 0"',238 X 0'",165 ; XV« siècle; deux colonnes ; initiales
rouges et bleues ; titre courant en rouge ; signatures ai-o^. F. 1, il y a la note :
Liber monasterii canonicorum rcgularium vallis sancli Martini in lovanio et f. 51 :
Est liber hic sancli Martini lovaniensis. L'estampille rouge de la Bibliothèque
nationale de Paris, /{. F., se trouve f. 2 et f. 127''. Reliure ancienne restaurée, veau
brun estampé.
1415. (4399-402). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. Iv). Table des matières.
2. (F. 2-61^). Libellus Hugonis canonici sancti Victoris de archa
Noe. = PL., t. GLXXVI, col. 617 sqq.
3. (F. 62). Epistola Beringeri ad Lanfrancum (1).
4. (F. 62-90^). [Golloquium Beringeri et LanfranciJ. =- PL., t. CL,
col. 407 sqq. (2).
5. (E\ 91-96^). Hugo Lingonensis Berengario de sacramentis. =
PL., t. CXLII, col. 1325-34.
Le feuillet 97 est blanc.
5. (F. 98-1 19^). Tractatus domni Bernardi abbatis Glarevallis de
diligendo Deo. = PL., t. GLXXXII, col. 973 sqq.
Parchemin; 119 feuillets; 0™21 X 0'",14; XIP siècle; quelques lettrines en
couleurs. Ce volume provient de l'abbaye de Bonne-Espérance, car f. 2, il y a la
note : In bona Spe, 9 stuvers ; puis, f. 61^' et f. 62 : Liber sancte Marie de bona Spe ;
ensuite f. 2 : Societatis lesu Lovanii. Reliure moderne, veau brun estampé.
1416. (11424-26). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. lv-80). [Hugo de sangto Vigtore. De sacramentis]. = PL.,
t. GLXXVr, col. 173-364.
Les feuillets 80^-81 sont blancs.
2. (F. 81^-102). Liber magistri Hugonis de vanitate. = PL.,
t. (XXXVI, col. 701 sqq.
3. (F. 102^-104). Senega. De remediis fortuitorum ad Paulum.
(1) Au haut du feuillet, on lit cette note : Hec epistola non est impressa. Le ren-
seignement semble encore exact aujourd'hui.
(2) Dans ce manuscrit, à la fin du traité, il y a une partie qui manque dans toutes
les éditions. Inc. Beatus leronimus in expositionis lezechielis prophète tertiode-
cimo libre huius misterii altitudinem considerans.
HUGUES DE SAINT-VICTOR 335
Parchemin ; 104 feuillets ; 0™,269 X 0"',202 ; XIP siècle ; deux colonnes ; belles
capitales en rouge et en vert. F. 80, on lit la note : Liber . sanctc . Marie . in Parcho .
Si. quis . abstulerit . anathema si(, et au revers de la couverture : I. theca IX.
Reliure veau, sur les plats les armes de Tabbaye de Parc ont été grattées; au dos,
le titre doré : Hugonis S. Victor, opuscul. vol. 11 ; tranche rouge.
1417. (II. 2535). — Hugo de Saxcto^Victore. De sacramentis.
1. Au premier feuillet de garde, extrait imprimé d'un catalogue
anglais de vente, contenant une notice sur ce manuscrit.
2. Au troisième feuillet de garde, note manuscrite de l'abbé
• F. A**[llard] sur ce volume.
3. (F. 1-4). Titre et index.
i4. (F. 4-174). Liber domni HuGONfs de sacramentis ad secundam
ruditionem sacri eloquii. = PL., t. CLXXVI, col. 183 sqq.
5. (F. 174^). Notes diverses.
Parchemin; 174 feuillets, plus dix de garde; 0'n,37 X 0'",26; XIP siècle; deux
lonnes; très belles lettrines; initiales rouges et vertes; signatures i-vm, a-l. Ce
olume semble provenir de Saint-Martin à Tournai, car f. 174% on lit cette note :
am Martinus Tornacensis me perlegit. Au même feuillet, il y a le nom propre :
erard van den Abeele. Plus tard, ce volume a fait partie de la collection Phillipps,
n. 23025; il a été acquis par la Bibliothèque royale en 1900. Reliure moderne,
parchemin.
1418. (2352-54). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1.' (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-7^). Liber magistri Hugonis de sacramentis. — Extrait. =
>L.,t. CLXXVI, col. 32-42.
3. (F. 7^-55). Liber magistri Hugonis de archa Noe et archa
sapientie. = PL., t. CLXXVI, col. 617 sqq.
4. (F. 55-56 V). Omelia Anselmi de evangelio Intravit Dominus in
toddam castellmn. = PL., t. GLVIII, col. 644-49.
Parchemin ; 56 feuillets ; 0™,215 X 0°>,14 ; XIIP siècle. F. 2, il y a la note :
hrtinel ad Carlhusiam in Zeelhem prope Dyesl, et au haut du même folio : Socielalis
ïesu Lovanii, Y. 1. Demi-reliure moderne, dos en maroquin rouge ; au dos, les titres
lorés des traités.
1419. (3936-37). — Hugo de sangto Vigtore. Liber de sacra-
lentis.
1. (F. 1^-133^). [Hugo]. Liber de sacramentis ad secundam erudi-
tionem sacri eloquii. = PL., t. CLXXVI, col. 173-364.
2. (F. 1 33^-146 V). [De sacramento altarisj. — Extraits.
3. (F. 147). Table alphabétique des matières.
Parchemin; 147 feuillets; 0">,253 X 0"',154; XIII" siècle; très élégantes capitales.
[Les iï. 35-42^ ont été entamés par le feu; les passages manquants sont suppléés
lans la marge inférieure. F. 1, on lit : Liber monaslerii sancli Pauli in Zonia sive
336 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
rubee vallis cameracensis dyocesis in Brabantia, et f. 147 : Florencius de Zandwunc
hic fuit an)w Domini 1368 in die lohannis Baplisle et vadit ad Sanctum lacobum
9 die. Reliure ancienne, veau brun estampé.
1420. (10106-13). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. Iv). Versus.
a) Inc. Omnia dat gratis divine fons pietatis.
Des. Numquam cum reprobis Iribuatur portio nobis.
b) Inc. Si falsa carta sententia forte feratur.
Des. Ergo retractatur, si quaestio non moveatur.
c) Inc. Tempora iudicii legum sancita tenore
Sunt ne causa duos de crimine transeat annos,
Sed, si civilis, tribus extendatur in annis.
d) Inc. Gruda comesta recens oculos caligine...
Des. Sed istic manantem bene desiccando...
3. (F. 2-15). Liber bestiarum (1).
4. (F. 15^-2 1^). Appologeticum Bernardi abbatis ad Willelmum
abbatem. = PL.,i. GLXXXII, col. 898-918.
5. (F. 22-31). De institucione noviciorum secundum Hugonem de
SANGTO Vigtore. = PL., t. GLXXVI, col. 925 sqq.
6. (F. 31-36^). IsiDORUS. De nominibus legis et evangelii.
7. (F. 36^-39^). Expositiones sermonum.
8. (F. 40-54). Tractatus magistri Hugonis de duodecim abusionibus
claustri. = PL., t. GLXXVII, col. 1051-86.
9. (F. 54-55). Diffînitio quatuor virtutum que sunt prudentia.
iustitia, fortitudo et temperanlia.
10. (F. 56-126V). Allégorie veteris testamenti et novi per niagi-
strum Petrum Gomestorem. = PL., t. GLXXVI, col. 633 sqq.
11. (F. 126^-127). Fragment. Inc. Nemo commissuram vestimento
novo immiltit. Des. quod largitur inmutabiliter et summe bonus Deus.
12. (F. 127^'). [Testamentum lohannis de Esse militis, anno 1366].
Parchemin; 127 feuillets; 0'",235 X O-^JSS; XIIP siècle; deux colonnes ; initiales
rouges et bleues. F. 126\ on lit : Hune liber constat domni Burcest, et f. 1 : Liber
Cornelij Duijn Aemstelredamensis Hagae Comitis HoUandiae anno Domini M.DCVijj
et ensuite D. P. Societatis lesu Antv. F. 127% on lit ces noms propres, écrits au
XIV*= siècle : Thomas lïore, Guillelmus Hankedon, Thomas Raddan, lohannes
Thetant, Walterus Waythant, Rogerus Leye. Reliure moderne, veau racine; au
dos, le titre doré reproduit à Tintérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Liber
bestiarum etc. XII saec. ; en dessous, les armes de Belgique et l'inscription : Bibl.
royale.
(1) Cf. PL., t. GLXXVII, col. 55-82.
HUGUES DE SAINT-YIGTOR 337
1421. (11427-30). — Hugo de sangto Victore. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 1^-72^). Magistri Hugonis super Ecclesiasten. = PL.,
t.GLXXV,col. 113sqq.
3. (F. 73-98). Libellus magistri Hugoms de tabernaculo. Inc. Auxi-
liante gratia Domini nostri lesu Christi.
4. (F. 98-1 13v). Martixus episcopusMiloni régi de quatuor virlutum
speciebus. = PL., t. LXXII, col. 21 sqq.
5. (F. 114-123). Sermo magistri Hugoxis de sangto Victore ad
novicios. = PL., t. CLXXVI, col. 925 sqq.
Parchemin; 123 feuillets; 0™,265 X 0"',20; XIIP siècle, sauf les feuillets 1.14-123,
qui sont du XV* ; deux colonnes ; très belles initiales. Le manuscrit provient de
l'abbaye de Parc, car au verso de la couverture, il y a la cote : 1 . theca IX. Reliure
veau, sur les plats, les armoiries sont grattées ; au dos, le titre doré : Hugonis
S. Victor . opuscul. vol. 111(1); tranche rouge.
1422. (679-81). — Hugo de sangto Victore. Opéra.
1. (F. 1-9). [Hugo de sancto Victore. Commentarius in Abdiam
prophetam]. = PL., t. CLXXV, col. 370-M).
2. (F. 9-9^). Manus obedientiae. De vocatis ad caenam.
3. (F. 10-79). Sentencie magistri Ottonis ex dictis magistri
Hugonis. = PL., t. CLXXVI, col. 41-174.
4. (F. 79-82V). [De consecratione ecclesie].
5. (F. 82V-84V). [S. Anselmus. De Martha et Maria]. = PL.,
t. GLVIir, col. 644-49.
6. (F. 84v-105v). Divers sermons.
Il manque plusieurs feuillets entre les f. 105 et 106, comme en
témoigne l'ancienne pagination qui passe à cet endroit du f. 96 à 137.
7. (F. 106-109^). [Hugo de sancto Victore. De béate Marie virgini-
tate]. Lie. mutil carnis maledixisset ut eam apud Dominum
dampnabilem ostenderet. = PL., t. CLXXVI, col. 869-75.
8. (F. 109^-1 llv). [De vitiis et virtutibus]. Inc. Rogasti me ut de
virtutibus et viciis aliquid tibi doctrine pariter et exhortationis gratia
dictarem.
9. (F. 111^-112). Epistola G. ad Hugonem priorem Sancti Victoris.
xc. Nuper de Parisius veniens.
10. (F. 112^-113). [Epistola Aemaritaniae Flavae ad magistrum
.]. Petitioni vestre mox obtemperare volui.
Parchemin; 113 feuillets ;0'" ,31 X 0'",25; XIV" siècle; deux colonnes; signatures
[n; ancienne pagination 1 à 144. Sur une étiquette, au verso du premier plat, et
U, on lit: Est liber hic sancti Martini Lovaniensis avec le nom propre /. Divitis
1(1) Cf. supra le n. 1416 (11424-26) et plus bas, le n. 1424 (11422-23).
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II.
338 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
et f. 113^ : Liber monasterii canonicorum regularium vallis sancti Martini in\
Lovanio, et en dessous : Hiinc librum concessit magister lo . Trent (?) fratri]
Medardo de lasen (?) ul eo utafur quamdiu cessalio fuerit . Quodsi... memoriei
revocafur qiiod idem fratervoluit ut ad monasterium VII fontium deveniat eodeml
modo cum aliis (?) libris eisdem ab codcm concessis ... ; puis à l'intérieur du second'
[liât: Precium huius libri VU équités. Reliure ancienne restaurée, peau de truie.
1423. (2415-18). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. 2-36v). [Hugo de sangto Vigtore]. Epistola de institution(
noviciorum et iuvenum. = PL., t. CLXXVl, col. 925 sqq.
2. (F. 36^-39). Quedam bona notabilia diversorum doctomm.
3. (F. 40-47). Tractatus beati Basilii de laude solitarie vite. = PL.
col.CXLV, col. 246-51.
4. (F. 47v). Versus.
Inc, 0 mea factura de limo condita terre.
Des. Gur non ad fletum te flectit passio régis.
5. (F. 48-70v).Sermo Henrigi de Goesveldia de mulliplici devotion(
sive de diversis generibus devotorum (1).
6. (F. 71-77). Epistola beati Dyonisii ad Thimotheum de transiti
beatorum apostolorum Pétri et Pauli. = BHL., n. 6671.
Les deux feuillets de garde contiennent des fragments d'antipho-
naire.
Parchemin; 77 feuillets; O^saaS X O'^^ôS; XI V« siècle. F. 1, on lit : Liber mona-
sterii canonicorum regularium vallis sancti Martini in Lovanio, et f. 39'' : Est liber
hic sancti Martini lovaniensis (2), et f. 47" : Parlinet (sic) monasterio regularium
sancto Martino. L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, aux
faisceaux, se trouve f. 2 et f. 77. Reliure ancienne, ais de bois recouverts de veau
racine et estampé (3).
1424. (11422-23). — Hugo de sangto Vjgtore. Opéra.
1 . (F. 1-121^). Summa magistri Hugonis super librum sententia-
rum. = PL., t. GLXXVI, col. 41 sqq.
2. (F. 122-175). [Eiusdem super Pentateuchum, ludices, Ruth,
libros Regum, Tobiam, Judith, evangelium Lucae].= PL.;t.GLXXV,
col. 29 sqq.
Parchemin ; 175 feuillets; 0'",335 X 0'",235 ; XI Ve siècle; deux colonnes ; initiales
rouges et bleues. F. 175, on lit la note : Liber sancte Marie in parcho, si quis eum
abstuleril anathema sit. Amen. Au revers de la couverture, il y a la cote :
1. theca X. Reliure veau; au dos, le titre doré : Hugonis S. Victor, opusculi; sur
les plats, les armoiries de Tabbaye de Parc ont été grattées; tranche rouge (4).
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 212.
(2) Voir une description de ce volume dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg.
firuorcW., 1. 1, p.333-34.
(3) Sur Henri de Goesfeld, voir Petrkiu.«, Bibliolheca Carlusiana, p. 126-27.
(4) Voir plus, haut pp. 334 et 337, nn. 1416, 1422.
HUGUES DE SAINT-VICTOR 339
1425. (2016-24). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. P). Table des matières.
12. (F. 2-3 Iv). Quatuor libri magistri Hugomis de sangto Vigtore de
anitate mundi. = PL,, t. GLXXVI, col. 701 sqq.
3. (F. 31^-36). Tractatus magistri Hugonis de sangto Vigtore de
lude caritatis. = Ihld., col. 969 sqq.
4. (F. 36-41v). Liber magistri Hugonis de sangto Vigtore de virgi-
itate béate Marie Virginis. = Ibid., col. 857 sqq.
- 5. (F. 42-87). Magistri Hugonis de sangto Vigtore in dydasca-
licon. = Ibid.^ col. 741 sqq.
6. (F.87^-98v).OmeliaBERNARDiabbatis.=PL.,t.GLXXXIV,col.965.
7. (F. 99-120). Liber Iohannis Crisostomi de compunctione cordis.=
PG., t. XLVII, col. 393.
18. (F. 120^-126). Exhortatio Iohannis Crisostomi episcopi adTheo-
orum monachum (1).
9. (F. 126^-128^). Omelia eiusdem de militia spirituali.
10. (F. 128^-131). Omelia eiusdem de milicia christiana.
11. (F. 131-135). Omelia eiusdem de duobus filiis et pâtre.
12. (F. 135-138). Omelia eiusdem de lurture = PG., t. LV, col. 599.
13. (F. 138-141). Epistola sanctissimi patris Iohannis Crisostomi
lissa a Cucuso Cilicie ubi in exilio erat.
14. (F. 141-142). Epistola Aniani ad Evangelium presbiterum de
laudibus beati Pauli apostoli. = PG., t. L, col. 470.
15. (F. 142-168^). Liber sancti Iohannis Crisostomi de laudibus
sancli Pauli apostoli. = Ibid., col. 472-514.
Les deux feuillets de garde contiennent des fragments de psautier.
Parchemin ; 168 feuillets, plus deux de garde ; 0'",255 X 0M7 ; XVe siècle (1463),
car f. 87, on lit : Explicit dydascalicon magistri Hugonis de sancto Viclore anno
Domini M'^CCCC" Ixiii" mensis iulii die quarta. F. 1% il y a la note : Iste liber per-
linel monasterio canonicorum regularium in Korssendonck prope lurnoul, et f. 1 :
In Korssendonck regulares S. Augustini epUcopi prope Turnaut. Au verso du pre-
mier feuillet de garde, se trouve la cote W. 5 de cette bibliothèque. L'estampille
rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R. F., se trouve f. 1 et f. 168". Reliure
moderne, veau brun estampé ; au dos, le titre doré : Hugonis de sancto Victore IMda-
scalicon et alia opuscula XVsaec.
1426. (1764-65). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. 1-33). Quaestiones M. Hugonis Saxonis de sangto Victore
super evangelium secundum Matheum.=^PL./t.CLXXV, col. 763 sqq.
2. (F. 34-6 Iv). Questiones magistri Hugonis Saxonis de sangto
Vigtore super evangelium secundum lohannem. = Ibid., col. 827.
(1) Sur cette homélie et les suivantes, voir plus haut, p. 212, n. 1204 (1258-59),
nn. 32-35.
I
340 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
3. (F. 62-183). Questiones magistri Hugonis Saxonis de sancto
ViCTORE super epistolas beati Pauli apostoli. = Ihid., col. 431-634.
Parchemin; 183 feuillets; 0™,285 X O^^O; XV" siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. 1, il y a la note : Pertinet librariç canonicorum Regularium
vallis sancti Martini in lovanio (1). L'estampille rouge de la Bibliothèque natio-
nale de Paris, R. F., se trouve f. 2 et f. 183. Reliure ancienne, veau brun estampé.
1427. (2011-15). — Hugo de sancto Victore. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-152). Liber secundus magistri Hugonis de sancto Victore
de sacramentis christiane fidei. = PL., t. GLXXVI, col. 363-613.
3. (F. 152-161^). EiusDEM super canticum béate Marie virginis. =
PL., t. GLXXV, col. 413 sqq.
4. (F. 161^-173). EiusDEM super cantica canticorum. = PL.,
l. GXGVI, col. 405.
5. (F. 173-174^'). Tractatus eiusdem de cupiditate et caritate. =
PL., t. GLXXVI, col. 15-18.
6. (F. 174V-177). Eiusdem de meditatione. = Ibid., col. 993-98.
•Parchemin; 177 feuillets; 0"\25 X 0'»,17; XY'> siècle; initiales rouges et bleues.
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R.F., se trouve f. 2 et
f. 177. Demi-reliure moderne; dos en maroquin fauve; au dos, le titre doré des
traités, avec le chitïre couronné de Léopold I".
1428. (2395-410). — Hugo de sancto Victore. Opéra.
1. (F. P). Table des matières.
. 2. (F. 2-81). Spéculum gloriose virginis Marie editum a Iohanne de
Saxonia (2).
Les feuillets 81^-82^ sont blancs.
3. (F. 83-lOOv). Tractatus sancti Thome de Aquino contra impugna-
tores et irrisores fidei christiane (3).
4. (F. 101-102^'). Sermo magistri Hugonis sancti Victoris canonici
de tribus silentiis. = PL., t. GLXXVIl, col. 315 sqq.
5. (F. 102^-103), Recommendatio psalmorum. Inc. Ganticum psal-
morum animas décorât.
6. (F. 103^-108). Sermo beati Augustini episcopi de contemptu
mundi et amore Dei = PL., t. XL, col. 1213.
7. (F. 108-109^'). Sermo beati Augustini. ... Nolumus vos ignorare
de dormientibus. = PL., t. XXXIX, col. 936.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, n, p. 217.
(2) C'est le traité signalé par M. F. Campbell, Annales de la typographie néerlan-
daise, p. 449, n. 1576,
(3) CL QuÉTiF-EcHARD, ScHplorcs ordinis praedicatorum, 1. 1, p. 332, n. 3.
HUGUES DE SAINT-VICTOR 341
8. (F. 109^-111). Sermo eiusdem de celebratione offîlii fidelium
defunctorum et de^esurrectione mortuorum. = Ibid.^ col. 937.
9. (F. 111-112). Sermo eiusdem de misericordia. — Extrait.
10. (F. 112-113^). De forma absolutionis sacramenlalis ex regulis
Gerson.
11. (F. 114-130). Tractatus magistri Hugonis de sancto Vigtore de
laudepatrum.= PL., t. CLXXVI, col. 721-39.
12. (F. 131-153^). Tractatus editus a fratre Nygholao de Lira de
visione divine essencie ab animabus sanctis a corpore separatis (1).
13. (F. 154-155^). Bulla Benedigti pape de eadem materia (2).
14. (F. 156-170). Quaestio quotlibetica determinata in Universitate
lovaniensi super dispensatione praeceptorum et prohibitionum iuris
naturalis et divini.
A la fin, on lit : ExpUcit questio predida per venerabilem virum et
egregium dociorem magistrum Iohannem Varenagker artium et sacre
théologie prof essorem eximium in Universitate lovaniensi anno Domini
millesimo quadringentesimo qidnquagesimo sexto determinata (3).
15. (F. 170^-177), Sacramentale eiusdem (4).
Les feuillets 177^-179^ sont blancs.
16. (F. 180-191). Copia bulle domini Eugexii pape quarti de redu-
ctione Armenorum et Grecorum (5).
17. (F. 191-191^). Copia bulle domini Eugenii pape de confir-
matione et additione indulgentiarum in festo venerabilis sacra-
menti (6).
18. (F. 192-192^). Decretum sacrosancte generalis synodi Basi-
iensis super communicatione sacramenti Eucharistie sub una
jpecie (7).
19. (F. , 192v-193v). Decretum sacrosancte generalis synodi Basi-
iensis super conceptione gloriose virginis Marie (8).
Le feuillet 194 est blanc.
20. (F. 195-214). Summa super missam fratris Hugonis cardinalis
le ordine Predicatorum (9).
i. (1) Sur ce traité encore inédit, voir Fabricius-Mansi, Bibl. lai. mcd. etinf. ael.,
V,p.ll7.
(2) Voir Bullarium diplomatum et privilegiorum sanctorum romanorum pontifi-
im, AugListae Taurinorum, 1859, t. IV, p. 348 sqq.
(3) Cf. FoppENS, liihl. belg., p. 742-43.
(4) Cf.it6M/.,p. 743.
(5) BuUarium, August. Taurin., 1860, t. V, p. 44 sqq.
(6) Ibid., p. 14
(7) LABBE-CossAm, Sacrosajicla concilia, t. XII, Luteliae Paris., 1672, p. 599-600.
(8) Ibid., p. 622-23.
(9) Sur ce traité encore inédit, voir Quétif-Echard, Script, ord. Pracd.,1 1, p. 202.
342 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 214 feuillets (le feuillet 191 est marqué deux fois) ; 0"','2n X O'^.l^S;
XV« .siècle; signatures ai-hmi, Ax-C^. F. 1% on lit : Pertinet inonasterio h. Marie]
VI Bethléem prope Lovanium ; f. 2 : Bethléem ; f. 214 : Pertiiiet Bethléem prope Lova~i
7inim. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris se]
trouve f. 2 et f. 214\ Reliure ancienne restaurée ; veau brun estampé sur ais de bois^
traces de fermoirs et de clous; sur le premier plat, une étiquette autrefois sousj
corne : Spéculum gloriose virginis Marie.
1429. (4288). — Hugo de sangto Vigtore. Quaestiones supei
epistolas Pauli.
Questiones magistri Hugonis de sangto Vigtore super epistolas
Pauli. = PL., t. GLXXV, col. 431 sqq.
Parchemin; 142 feuillets; 0'°,21 X 0'",145; XV«» siècle; quelques lettrines; initiales*
rouges et bleues. F. 1, il y a la note : Coenobii Augustini Lovanii. Reliure ancienne
restaurée ; veau racine.
1430. (11055-58). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. U). Vers en l'honneur de S. Laurent.
2. (F. 2). Index.
3. (F. 3-38v).HuGO.De tribus diebus. =PL.; t.GLXXVI,col.811-38.
4. (F. 39-40). Bernardus in sermone de obprobriis iudeorum in die
pasche. = FL., t. CLXXXIII, col. 277.
5. (F. 41-55^). Anghelmus. De beata vita. = PL., t. GLIX, col. 587
sqq.
6. (F. 56-60). EusEBius. De redemptione hominis (1).
7. (F. 60^-82). Traclatus Ryghardi de VII generibus temptacionum
et remediis earum. = PL., t. GXGVI, col. 387 sqq.
8. (F. 83-148). Lapidaire, en français (2).
9. (F. 148-150). Beneichon des pieres precieus. — Rubriques en
français et texte de la bénédiction en latin.
Parchemin; 150 feuillets; 0"',134 X 0™,10; XV siècle (1467), car f. 36% on lit cette
note : Scriptus et finitus per fratrem Adrianum de veteribusco anno Domini
M^.cccc.lxvij" in profesto sancti Lamberti patroni Leodiensis, quando nocle sequenti
irruptum fuit hoyense per leodienses et lossenses, et totum exspoliatum quasi nemine
resistente. Leodienses perrexerant illic in profesto egidii, sed lossenses primo véné-
rant ibi in crastino probi et iacincti. Et necdum fuerat facta obsidio, sed lossenses
manentes ante arbonam, leodienses descenderunt usque mosam, fecerunt insultum
ad locum leprosorum et optinuerunt, et clamore grandi omnes simul vociférantes
hoyenses verterunt in stuporem in tantum quod omnia relinquentes que habere pote-
rant omnes pêne effugerent, solas animas salvare cupientes (3). F. 1% il y a une repré-
(1) îSous ce titre peu exact divers extraits des Pères.
(2) Sur les éditions du Lapidaire de Jehan de Mandeville, cf. Brunet, Manuel du
libraire, 5« éd., t. III, p. 1361.
(3) Cf. Adrianum de Veteri Busgo, Rer. Leodiens., apud Martene et Durand,
Amplissima Collectio, t. IV, col. 1312-14.
HUGUES DE SAINT-VICTOR
343
jentation de S. Laurent, au trait. La cote k'K 6-19 et la note Liber monasterii
incti Laurencii Leodij se trouvent f. 1 et f. 2^ : Perlinet monaslerio sancti Laurencij
}rope Leodium. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré, reproduit à
[l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Liber de tribus diebus, de beata
Ita ; plus bas, l'inscription : Uibl. royale.
1431. (11431-33). — Hugo de sangto Victore. Opéra.
1. (F. 1-54). Didascalicon magistri Hugonis. = PL., t. GLXXVI,
[col. 739 sqq.
2. (F. 55-65^). Hugo. De arra anime. = Ibid., col. 951-70. Des,
mtil. primitias quondam por[rigit]. ...
3. (F. 66-95). [Hugo de sangto Victore. Expositio in regulam beati
.ugustinij. = Jbid., col. 881-924.
Parchemin, les 54 premiers feuillets, le reste en papier; 95 feuillets: 0"',20X
fO'",142; XVe siècle. Ce volume provient de l'abbaye de Parc, car au verso de la
[couverture il y a la cote connue de cette bibliothèque : 7. thecalX, et sur les deux
)lats il y a les armoiries grattées de l'abbaye. Reliure veau; au dos, le titre doré
IHugon. S. Victo. opusc. vol. iF(l).
1432. (11881-83). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. I-Il). Note de Gh. Ruelens sur des fragments d'incunables
[ue contenait autrefois l'ancienne reliure de ce volume savoir: 1° une
lettre d'indulgences de 1488, 2^ trois feuillets d'une Prognosticatie, en
lamand (2).
2. (F. 1-50). Hetmerigus de Campo. [Quaestiones XXXIX] (3).
Le feuillet 37 est blanc, mais il n'y a aucune interruption dans le
texte.
3. (F. 51-61). Régula beati Augustini episcopi.
4. (F. 62-129^). [Hugo de sangto Vigtorej. Gommentum in régula
îancti Augustini episcopi. = PL., t. GLXXVI, col. 881 sqq. Des.
mtil, col. 920 : et in adversis tanto sit gloriosior quo ...
Papier; 129 feuillets, plus six de garde; C^.US X 0'",103; XV« siècle. F. III, on
lit : Est liber hic sancti Martini Lovaniensis. Reliure moderne, parchemin blanc.
1433. (II. 938). — Gilbertus de Hoilandia. Super cantica canti-
îorum.
1. (F. 1-lv). Gapitula.
2. (F. lv-131). Sermoncs domni Gisleberti super cantica cantico-
:um. = PL., t. CLXXXIV, col. 11 sqq.
(1) Cf. supra nn. 1416, 1422, 1424.
(2) Ces documents se trouvent aujourd'hui à la section des imprimés.
(3) Cf. FoppENS, Bibl. beUjica, p. 433.
344 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 131 feuillets: 0'",275 X 0'",20; XIII« siècle ; deux colonnes
lettrines bleues et rouges. L'ordre des cahiers a été interverti dans la reliure, car
les signatures se succèdent dans Tordre suivant tout à fait fautif: t, xv, xiii, xn, xi,
X, IX, VIII, VII, VI, V, iiii, III, II. F. 131% il y a la note : Liber sancle Marie de Villari
in brabantia, et l'ex-libris de sir Thomas Phillipps : T. P. Middle Hill, 322. Ce
volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Rehure moderne, toile et
peau de truie.
1434. (21848). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. Iv). Contenta.
2. (F. 2-14v). Tractatus domni Bernardi abbatis de Clara vall(
super evangeliuni Missus est. = PL., t. CLXXXIII, col. 55 sqq.
3. (F. 14^-123). Serinones dornni abbatis Clarae vallis super can-
lica canticorum. = Ibid., col. 785 sqq.
4. (F. 123-128^). Sermones domni B[ernardi] abbatis Clarevallis.
Ibid., sermones nn. 112, 118, 119, 120, 121, 122, 125, 11, 28, 12.
5. (F. 129-137). [Miracula S. Bernardi in itinerc germanico patrata].
= BHL., nn. 1224, 1225, 1226.
Parchemin; 137 feuillets; On',32 X 0™,21; XII« siècle; deux colonnes; quelques
capitales; initiales rouges et vertes. F. 1, il y a la noie: Liber sancli Martini
Tornacensis ; f. V : Liber sancli Martini Tornacensis, servanli benedictio ... tollenti
maledictio fiât, fiât, et f. 137 : Liber sancli Martini Tornacensis, servanli bene-
dictio (1). Ce volume fut acquis en 1863, à la vente van Alstein, à Gand, poui
fr. 16,50. Demi-rehure moderne, dos en veau; avec les titres des traités, et le millé-J
si me saec. XII (2).
1435. (II. 1019). —S.. Bernardus. Epistolae.
1. (F. 1). Fragment d'un commentaire sur les psaumes. Inc^
mutil. ... ias et deceptiones ponat, et hoc cum divitibus. Des. mutil^
vel per quem omnia consummantur. Prophelam...
2. (F. Iv). Index.
3. (F. 2-107). Epistole domni Bernardi abbatis Clarevallis. ==]
PL., t. CLXXXII, nn. 1-12, 17-24, 27, 29, 30, 32-36, 38-44, x, 16, 52,
53,365,55, 56,58, 59,61-69, 71-78, 80-121, 124, 126-137, 139-141,
254, 143, 145, 147, 148.
4. (F. 107^-119^). [S. Bernardi] sermo exhortatorius ad milites]
templide laude nove militie. = Ibid., col. 921-40.
5. (F. 119^). Epitaphium Bernardi abbatis. hic. Clare sunt valles.
6. (F. 119V-121V). Pastoralis.
Jnc. Pastoris nomen quicunque videtur habere.
I
(1) Cf. A. d'Herbomez, IjCS Manuscrits de l'abbaye de Saint-Martin de Tournai
aujourd'hui conservés à la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 22-23.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans Calai, cod. hagiogr. bib. reg
Bruxell., t. II, p. 432.
s. BERNARD 345
7. (F. 122-126). [HiLDEBERTus. De sacrificio missae]. = PL,,
I. CLXXT, col. 1178 sqq.
[ 8. (F. 126-127). Diverses pièces de vers.
I Inc. Vivendi recte fatuus procrastinat horam.
F Des. Gollige qiiid carnis dulcedo quid nisi vermis.
I 9. (F. 127-127V). Versus Hilueberti. = PL., t. GLXXI, col. 1418,
L LXXV.
[10. (F. 127^^-128). Epistola Odoni et autres poèmes. = Ihid.,
ol. 1407, n. Lx.
11. (F. 128-128^). De excidioRome et magnificentia Catonis.
112. (F. 128^-129^). De sacrilegis monachis.
13. (F. 129^). Divers autres courts poèmes.
14. (F. 130). Quelques vers ajoutés au XVP siècle.
Inc. Dormit odorifera coluber plerumque sub umbra.
Des. Alcmena genitus sceptiferoque zone.
Parchemin; 130 feuillets; Om,312 X 0",21 ; XIP siècle; deux colonnes; quelques
belles lettrines et initiales; signatures i-xiv. F. 1'', il y a la note : Liber ecclesie
sancti Martini Tornacensis (1), et f. 129'' : Liber sancli Martini Tornacensis.
La même inscription se retrouve plusieurs fois f. 130% où on lit aussi : Dampt
Simon Butiau religieux de S. Gillain demeurant à S. Martin en Tournai) lan
M. quatre C. IIP^ et X ... lejor du bon vendredi, et : Liber sancli Martini Torna-
censis, auferenti maledictio. L'ex-libris de Sir T. P. Middle Hill, 3554, se trouve
f. l''. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Reliure moderne,
cuir de Russie; au dos, le titre doré : Bernardi abbatis epistolae.
1436. (596-600). — S. Bernardus, Hugo de sangto Vigtore, etc.
Tractatus varii.
1. (F. 1). Praefatio exhortationum beati Bernardi abbatis Glare-
vallensis ad Eugenium papam. = PL., t. GLXXXII, col. 727.
2. (F. 1-42). Beati Bernardi abbatis Clarevallensis ad Eugenium
papam de consideratione [libri quinque]. = Ibîd., col. 727-808.
3. (F. 43-64^). Liber beati Bernardi abbatis de colloquio Symonis
et Ihesu. = PL., t. GLXXXIV, col. 435 sqq.
4. (F. 65-86^). Tractatus domni Bernardi abbatis de amore Dei. -=
Ibid., col. 363 sqq.
5. (F. 87-116). Hugo de sangto Vigtore. De XII abusionibus clau-
stri. = PL., t. GLXXVI, col. 1056-86.
6. (F. 116v). [De septem verbis Ghristi]. Inc. Ultima Ghristi verba
que cruci affixus. Des. quia saporis intra se dulcedinem multitudo
proposita contineret.
(1) Cf. A. d'Herbomez, Les Manuscrits de l'abbaye de Saint-Martin de Tournai
aujourd'hui conservés à la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 16.
346 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
7. (F. 117-130). [Arnoldus abbas Bonae VallisJ. Tractatus de. V]
verbis ultimis Christi quae crucifixus dixit (1).
Parchemin; 130 feuillets; 0"»,305 X 0™,215; XIII» siècle, sauf les ff. 1, 123-130
qui sont du XV«; très jolies capitales en toutes couleurs. Ce volume provient de
Corsendonck, car sur le premier plat intérieur, il y a la cote X. 3 de sa biblio-
thèque, et sur le premier plat à l'extérieur : Bernardus de consideratione cum aliis
in Korssendonc ; f. 1 et f. 130% il y a l'estampille rouge de la Bibliothèque nationale
de Paris. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé, traces de fermoirs et de
clous.
1437. (1840-48). — S. Bernardus. Opéra (2).
1. (F. 1-54). Liber sancLi Bernardi abbatis Clarevallensis de consi-
deratione ad Eugenium papam. = PL., t. CLXXXII, col. 727-808.
2. (F. 54-58). Epistola G[erhohi] de Righensperge episcopo Bam-
bergensi. Inc. Cum adhuc tenebrae (3).
3. (F. 58-59^). De obitu celebris memorie beati Bernardi Clareval-
lensis abbatis. = BHL., n. 1210.
4. (F. 59^-64). Sermo domni Bernardi abbatis Clarevallensis (4).
5. (F. 65-65V). De titulo in cruce Domini.
6. (F. 66-66^). Lettres de S. Bernard (5).
7. (F. 66^-75). Liber Bernhardi abbatis Clarevallensis [de moribus
et olïicio episcoporum]. = PL., t. CLXXXII, col. 809 sqq.
8. (F. 75V-79V). Lettres diverses.
a) Innogengius B. Wormaciensi episcopo (6).
b) Fratribus N. R. peccator.
c) Salzburgensis S. [episcopus] abbati H.
(/) Innogentius h. praeposito ecclesie beati Pétri de H.
e) Gregorius magnus ad Virgilium episcopum Arelatensem. = PL.,
t.LXXVn, col. 1172, n.Lv.
f) N. G. Carthusiensis.
g) Bernardus C. régi Romanorum, B. episcopi Wormatiensis ad
Bernardum (7).
(1) Publié dans l'appendice aux œuvres de S. Gyprien, dans l'édition des
Bénédictins, p. xxxvn.
(2) Voir une description de ce manuscrit dans BuUelim de l'Académie royale de
Belgique, 2* série, t. XI, 1861, p. 252 sqq.; dans Historisches Jahrbuch, t. V, p. 600,
et Calai, cod. Iiagiogr. hibl. reg. BruxelL, 1. 1, p. 307.
(3) Cette lettre n'a pas encore été publiée, cf. Historisches Jahrbuch, t. VI, p. 249;
Wattenbach, Deutschlands Geschichlsquellen, 6" éd., 1894, t. II, p. 310.
(4) Cf. Bull. Acad. de Belgique, tom. cit., p. 257, où le début de ce sermon, encore
inédit, a été publié.
(5) Ces lettres ont été publiées par M. Kervyn de Lettenhove, Bullel. Acad. roy.
de Belgique, tom. cit., p. 259-60.
(6) Innocent II. Cette lettre ne se trouve pas dans la collection de Migne.
^7) Cf. Bull. Acad. roy. de Belgique, tom. cit., p. 261-263.
s. BERNARD 347
h) A. avunculo suo carissimo H.
i) W. cognato suo.
k) Belvacensis ecclesie provisor C. ... priori.
l) A. Elewangis ecclesie abbas priori M.
m) [Ad S. Bernardum] (1).
7i) I. abbas Gisterciensis abbati et conventui de Sconaugia.
Les feuillets de garde contiennent un fragment de lettre pontificale
du pape Clément pour le monastère de Sainte-Geneviève, à Paris, et
des notes de greffier.
Parchemin; 79 feuillets; 0'°,225 X 0",175; XIII» siècle. F. 1, on lit la note :
M.B. S. 2. Collegii Societatis lesu Lovanii. Reliure ancienne, peau de truie
estampée.
1438. (4654). — S. Bernard us. De consideratione.
1. (F. 1-124). De consideratione Bernardi abbatis ad Eugenium
papam. Inc. inutil et in infulis. ^^ PL., t. GLXXXII, col. 727 sqq.
2. (F. 126-127). Table des matières.
Parchemin; 127 feuillets; 0^11 X 0^08; XIIP siècle. F. 124\ il y a la note:
Liber S. Marie de Villari in Brabanlia. Demi-reliure moderne, dos en maroquin
rouge; titre doré : fi" Bernardi de consideratione saec. XIII.
1439. (4800-01). — S. Bernardus. Sermones in canticum canti-
corum.
1. (F. 1). Capitula sermonum sancti Bernardi qui in hoc volumine
continentur.
2. (F. 1^-124). Sermones sancti Bernardi super cantica canticorum.
Sermo XXVIl-LT. = PL, t. GLXXXIII, col. 912-1029.
3. (F. 124-159). Sermones dive memorie Ivonis Karnothensis epi-
scopi de precipuis sollemnitatibus. = PL., t. GLXl, col. 567-595.
4. (F. 159-161). Sermo in die sancto Pasche sancti Bernardi. =
PL., t. GLXXXIII, col. 273.
5. (F. 161-164^'). [Daimberti Pisani etc.]. Epistola de itinerario Ihe-
rosolimorum. = PL., t. GLXIII, col. 448-51 (2).
6. (F. 165). Hymne Superne matris gaudla. = RH., n. 19822.
Parchemin; 165 feuillets: 0'",223 X 0"',163; XIII« siècle; quelques capitales très
élégantes en toutes couleurs. Sur le premier plat à l'intérieur et f. 124, il y a la
note : Liber sancle Marie de Villaî'i. Servanli benedictio. Reliure veau racine; titre
doré au dos : S. Bernar. in Cantica.
(1) Ibid., p. 263-64.
(2) Sur les manuscrits, les éditions et les diverses versions de cette lettre, voir
Riant, Inventaire critique des lettres historiques des croisades, Archives de l'Orient
LATIN, 1. 1, 1881, p. 201-4.
348 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1440. (9645-49). — S. Bernardus. Sermones.
1. (F. 1-119). Sermones domni Bernardi pie memorie abbati
Clarevallis. = PL., t. GLXXXIII, col. 37-43, 343-53, 43-56, 87-lOÎ
115-32, 135-37, 131-35, 137-62, 359-72, 161-74, 181-83, 173-81
183-254.375-98, 253-59, 263-74, 259-62, 273-92, 291-316, 316-34.
2. (F. 119-120^). Passio sancti Mononis martiris. = BHj
n. 6005.
3. (F. 120v). Hymne notée. = RH., n. 13961.
4. (F. 121-139V). [Sermones Guerrici abbatis].=PL., t.CLXXX^
col. 163-210.
5. (F. 139^-141). Innatali sancti démentis pape et martiris sermo
[S. Bernardi]. = PL., t. GLXXXIII, col. 499-502.
6. (F. 141-142V). Sermo domni Bernardi abbatis de transita beati
Malachie.= Ibid., col. 481-86.
7. (F. 142V-143V). Epistola [S. Bernardi] fratribus Hybernie. =
PL., t. CLXXXII, col. 579-80.
8. (F. 143^-147). [Sermones sancti Bernardi] in dedicatione eccle-
sie. = PL., GLXXXIII, col. 526-35.
9. (F. 147-148). Sermo Gerrigi ed excitandam devolionem in psal-
mos. = PL., t. GLXXXV, col. 210-14.
10. (F. 148-152). Sermo beati Bernardi abbatis de assamptione
béate Marie Virginis. = PL., t. GLXXXIII, col. 429-38, 415-17.
11. (F. 152). [Epistola Alexandri pape 0[dalrico] episcopo et
sancte ecclesie Halberstadensi]. Inc. Venerimt ad nos viri religiosi
Theodericus abbas Ilesine Burgensis et Thietmarus abbas de lapide
sancti Michaelis.
12. (F. 152). Dq arborum internis. = Extrait de S. Ambroise.
13. (F. 153-168). [Sermones S. Bernardi]. = PL., t. GLXXXIII,
col. 397-404, 417-30, 453-63, 501-14.
14. (F. 169V-170). Index.
Parchemin, sauf les feuillets 169 et 270 qui sont en papier, ainsi que trois feuil-
lets de garde; 170 feuillets ; 0'",306 X 0™,20 ; XIII" siècle; deux colonnes; ancienne
pagination i-cb, Ixi-lxxvu; signatures i-xv, à Tencre rouge. Très jolies capitales en
toutes couleurs rehaussées d'or; quelques-unes sont ornées de figures qui repré-
sentent f. 41, l'apôtre S. Paul; f. 43, la S*« Vierge; f. 81, la mort de S. Benoît;
f. 121, S. Jean-Baptiste; f. 130, Fassomption de la S** Vierge; f. 138, le Christ et les
saints; f. 141, S. Malachie (1). Ce volume provient de Saint-Laurent de Liège, mais
tout indice extérieur de cette provenance a disparu. On la démontre par récriture
de Y Index, écrit de la même main que le manuscrit n. 9291, qui est manifeste-
ment signalé comme provenant de cette bibliothèque. Reliure moderne, veau
racine; au dos, le titre doré reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maro-
(1) Cette miniature a été reproduite dans Proceedings ofthe royal IrishAcademy,
1846-47, n. 67, p. 501.
s. BERNARD 349
quin rouge : S. Beniardi sermones etc. Xllsaec. ; en dessous, les armes de Belgique
et l'inscription : Bibl. royale (1).
11441. (9728-34). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. lv-4v). Table des lettres de S. Bernard.
3. (F. 5-162). [S. Bernardi epistolae]. — Les lettres publiées PL.,
t. CLXXXII, nn. 2-6, 8-41, 43-69, 71-76, puis, f. 56-65^, le traité De
Baptismo, PL., t. CLXXXIII, col. 1931-46 ; ensuite lettres nn. 78-85.
87-89, 92-121, 125, 126, puis f. 105^-106, une lettre inédite " Ad
Ludovicum regem Franciae. hic. Régna terre et iura regnorum „ ;
ensuite les lettres nn. 127-149, 382, 395. 400, 150-184, 339, 185-187,
194-196, 192, 193, 197-204, 124, 414, 205-225, 227, 226, 228, 230,
232-236,240.
4. (F. 163). Sentences diverses.
5. (F. 163^-165^). Epistola domini Bernardi abbatis Clarevallensis
ad papam Eugenium; item epistola eiusdem ad eumden. = PL.^
t. CLXXXII, nn. 238, 247.
6. (F. 165V-197). Libri domni Bernardi abbatis Clarevallensis ad
pappam Eugenium de consideratione. = Poid., col. 727-808.
7. (F. 197^). Versus Bede de regularibus solis et lune, capitula, in
libro de temporibus edito a Beda venerabili presbitero. = PL.-
t. XC, col. 187.
8. (F. 198^-201^). Descriptio sanctuarii Lateranensis ecclesie (2).
9. (F. 202-216). Meditationes sancti Bernardi. = PL., t. CLXXXIV,
col. 465-508 (3).
10. (F. 216-226^). Liber apologeticus beati Bernardi abbatis. =
PL., t. CLXXXII, col. 898-918.
11. (F. 226^-236). Liber Bernardi abbatis ad milites templi de
laude nove milicie. = PL., t. CLXXXII, col. 921-40.
Parchemin; 236 feuillets ; 0'",275 X0"™,182; XIII» siècle; les feuillets 163-236 sont
à deux colonnes; quelques jolies lettrines, Initiales rouges et bleues. Ce volume
provient de l'abbaye de Sainte-Rictrude à Marchiennes, car on lit f. 1 : Liber sancte
llictrudis Marchianensis, et en dessous
Sancti Rictrudis est liber marchianensis
Per quem servatus fuerit maneat benedictus,
Atper quem raptus anatema sit et maledictus.
(1) Voir une description de ce manuscrit dans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg.
iiruxell., t. II, p. 348-49.
(2) Extraits de Iohannis Diaconi Liber de ecclesia Lateranensi, publié par Mabillon,
Muséum italicum, t. II, p. 561-74.
(3) Dans ce manuscrit se trouve le complément tiré des œuvres de Paulin
d'Aquilée signalé ibid., col. 507, noie 28. .
350 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
F. 236 : Liber sancte Rklrudis, qui eum furalus fuerit anathematizatus sit, et
f. 236'' : Sancte Riclrudis liber hic est marchianensis. F. 236, on lit encore : Liber
concessus ex parle religiosorum de Marchenis dompno Alexandre monacho de laudc,
et f. 1 :
Sum Rogerus ego de sancto dictus Âmando (1)
In cuius cerebro crescunt fantxismala crebro.
Plus tard, le volume a fait partie de la bibliothèque des anciens bollandistes, car
il porte, f. 1, la cote Tfff MS. 108. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Biblio-
thèque nationale de Paris se trouve f. 5 et f. 236\ Reliure moderne, veau racine;
au dos, le titre doré, reproduit aussi à l'intérieur : S. Bernardi epistolae etc. ; en
dessous, les armes de Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1442. (10559-61). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. Iv). Index.
2. (F. 2). Fragments. Inc. Multi sunt fortes qui virtutum constanlia
expugnant vitia. Des. in consequentia martirium.
3. (F. 2^). Fragment. Inc. Aratus fuit Ghristus in terra inarabili.
Des. refloruit in resurrectione.
4. (F. 3-5). [Sermo] in assumptione béate Marie. Inc. Quasi olim.
5. (F. 5v-19v). Liber domini Bernardi abbatis Clarevallis de filio
régis sedente in quadriga. = PL., t. GLXXXIII, col. 757-61, 765-72.
6. (F. 20-53V). Extraits divers.
7. (F. 53^i«-62v). De visione prophetica Vidi Dominum.
8. (F. 62^-67^). [S. Bernardus]. In commemoratione sancti
Mychaelis. = PL., t. GLXXXIII, col. 447-52.
9. (F. 67^-70). [S. Bernardus]. In dedicatione ecclesie. = Ihid.,
col. 523-26.
10. (F. 70-73). [S. Bernardus]. Item de sacramento dedicationis. --=
Ihid., col. 517-21.
11. (F. 73-75). [S. Bernardus]. Item in dedicatione ecclesie. =
Ibid., col. 521-23.
12. (F. 75-78V). De octo beatitudinibus.
13. (F. 78V-83). [S. Bernardus]. == Ihid., col. 4^2-68.
14. (F. 83-85V). [S. Bernardus]. = Ihid., col. 468-71.
15. (F. 85^-89). De sanctis apostolis Petro et Paulo. Inc. Isti sunt
due olive et duo candelabra. Des. Persecutor decretus est pro virtute,
dies pro merito, locus pro gloria ad quam nos perducere dignelur
Ghristus Ihesus Dominus noster. Amen.
16. (F. 89-89V). Vers sur les quatre éléments.
Inc. Vomere terre teror, magis acceptis dare queror.
Des. Mandat discretas continuare vices.
17. (F. 90-113). [Sententiae].
(1) Cf. Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des dépar-
tements, t. VI, Douai, Paris 1878, p, 153.
s. BERNARD 351
A partir du f. 89^, c'est le Liher sententiarum de S. Bernard. =
PL., t. GLXXXÏV, col. 1137, n. 5-col. 1156, n. 53.
18. (F. 113^-115). [Sernio in dedicatione ecclesiae]. Inc, Quam
terribiiis est ... Fratres karissimi, leguntur quinque loca. Des. paleat
aditus ad eternam iocimditatem. Quod nobis praestet Deus.
19. (F. 115^-116). [Versus de salutatione augelica].
Inc. Angélus arcanuni divini faminis auri.
20. (F. 116). [Sentences diverses].
Parchemin; 116 feuillets; 0",195 X O-^JSô; XIIP siècle; signatures i-v. F. \\ on
lit : Liber sancU Laurentii in Leodio. MM, 2-14. L'estampille rouge de la Biblio-
thèque nationale de Paris, aux faisceaux, se trouve f. 1 et f. 115'. Reliure moderne,
veau racine ; au dos, le titre doré reproduit à l'intérieur sur une étiquette en
maroquin rouge : S. Bernardi sermones; etc. XII saec, en dessous, les armes de
Belgique et l'inscription Bibl. royale.
1443. (10595-98). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 2-24v). Liber sancti Bernardi abbatis ad milites templi de
laude nove militie. = PL., t. GLXXXII, col. 921 sqq.
2. (F. 24V-25). Exemplum contra symoniam. = BHL., n. 4777.
3. (F. 26-57^). [S. Bernardus. De consideratione]. = PL.,
t. GLXXXII, col. 727.
4. (F. ^8-17). Epistole beati Bernardi abbatis Glarevallensis. == Ibld. ,
les lettres nn. 238, 239, 240, 245, 246, 247, 248, 249, 251, 252, 256, 257,
258, 259, 261, 262, 268, 269, 270, 273, 275, 276, 277, 278, 280, 283, 284,
285,286,291,295,298,305.
5. (F. 78-82V). Epistola sancti Bernardi abbatis ad Robertum
nepotem suum. == Ibid., col. 67 sqq., ep. 1.
Parchemin ; 82 feuillets ; 0™,172 X 0%112; XIIP siècle, les feuillets 56-82 sont
du XIV«. F. 1, il y a la cote MM, 2-16 de la bibliothèque de Saint-Laurent à Liège,
et f. 2, on lit ces vers :
Sis memor Hermanni cum slas in murmure sancti
Servicii Christi, quem laudat concio celi.
L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve
f. 2 et f. 83\ Demi-reliure, dos en maroquin rouge, avec les titres dorés des
principaux traités.
1444. (19387). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1-26). Liber beati Bernardi abbatis de conscienlia. = PL.,
t. GLXXXIV, col. 507-52.
2. (F. 26-35). Liber sancti Bernardi abbatis de sainte anime (1).
3. (F. 35-55). Libellus sancti Bernardi abbatis de institutione
moruni. = Ibid., col. 561-84.
(1) Sous ce titre il y a le Manuale de S. Augustin. = PL., t. XL, col. 951.
352 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (F. 55-74^). [S. Bernardi sennones super Missus est]. = PL.,
t. CLXXXIIL col. 55-60, n. 9; col. 62, n. 2; col. 88.
Parchemin; 74 feuillets; 0'",156 X 0'",115; XIIP siècle. Ce manuscrit a été acquis
le 20 janvier 1845, à la vente des livres de M. Lavalleye, à Gand, pour fr. 17,50 (1).
Reliure veau brun ; au dos, le titre doré : Bernard, abbas.
1445. (20006-17). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 1^-16). Omelie 1111°^^ in evangelium Missus est. '= PL.,
t. GLXXXIir, col. 55 sqq.
3. (F. 16-29^). Liber Bernardi abbatis de gratia et libero arbitrio.=
PL., t. GLXXXII, col. 1001 sqq.
4. (F. 29^-38). Liber Bernardi abbatis ad milites templi de laude
nove militie. = Ibid., col. 921.
5. (F. 38-51). Liber Bernardi abbatis de praecepto et dispen-
satione. = Ibid., col. 859.
6. (F. 51-62). Liber eiusdem de diligendo Deo. = Ibid., col. 973.
7. (F. 62-70). Liber apologeticus Bernardi abbatis de Claravalle. ==
Ibid., col. 895.
8. (F. 70-83). De gradibus humilitatis. = Ibid., col. 941.
9. (F. 83^-92^). Epistola domni Bernardi abbatis Clarevallensis ad
dominmn Henricum Senonensium archiepiscopum. = Ibid., col. 809.
10. (F. 93-94). Sermo sancti Iohannis (2) de pénis animarum post
mortem. = PL., t. L, col. 833.
11. (F. 94-98). [Eiusdem alii sermones]. = Ibid., col. 835, puis un
sermon, inc. Aliquando terre operaris, puis PL., t. L, col. 857.
12. (F. 98-105^'). Venerabili ... Sindulpho frater Petrus Cluniacensis
abbas. Inc. Suscepi litteras dilectionis tue, karissime frater.
13. (F. 106-109). Henricus filius imperatoris Henrici contra ius
nature et fas legum in patrem insurgens. — Sous ce titre se trouve
ici la lettre adressée en 1103 par l'empereur Henri IV à Philippe I«S
roi de France (3).
14. (F. 109-109^'). Lettre du pape Pascal à l'empereur Henri. Inc.
Regnum vestrum sancte romane ecclesie singulariter coherere.
15. (F. 110^-111). Paraphrase en vers du Salve regina.
Inc. Salve, regina, miseris medicina.
Des. Alleluya tibi, virgo, cane, amen, ibi.
(1) N» 824 du catalogue.
(2) En fait, ce sermon est de S. Eucher.
(3) Cette lettre a été publiée par Ursitsius, Scr. rer. cjerm., 1. 1, p. 396; Ecgard,
Corp. hist. med. aevL, t. II, p. 222; Recueil des historiens de France, t. XIV, p. 807.
Cf. PoTTHAST, Bibl. hist. med. aevi, 2* éd., 1. 1, p. 585.
s. BERNARD 353
Parchemin; 112 feuillets; 0'",22 X O'^.ieS; XIIP siècle, sauf les f. 110^ et 111,
cfui sont du XV«. F. 1 et f. 112\ on lit la note : Liber sancte Marie de Villari in
lirabantia. Reliure, ais de bois recouverts de veau brun estampé ; au dos, le
titre doré : B. Bernar. in laude virginis ; restes de fermoirs en cuivre.
1446. (II. 945). — S. Bernardus. Super cantica canticorum.
Tractatus Bernardi abbatis de Glaravalle super cantica canti-
corum. = PL., t. GLXXXIII, col. 785-1194. Des. mutil. quae prome-
retur quod non ...
Parchemin ; 164 feuillets; On,334 X 0"',23 ; XIIP siècle; deux colonnes ; très belles
lettrines et capitales rouges et bleues; signatures i-xx. F. 1, on lit: Liber sancte
Marie de Camberone (1), et ff. 5, 10, 15, 19, 26, 33, 41, 48, 56, 67, 74, 80, 85, 91, 97,
108, 117, 124, 133, 142, 150, 156, 162, il y a la note : De Camberone. F. 1, se trouve
l'ex-hbris T. P. MiddleHill, 339 de la bibHothèque de Sir Thomas Philiipps, d'où
ce volume a été acquis en 1888 pour fr. 75. Reliure moderne, chagrin rouge.
1447. (II. 955). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1-15V). Bernardi abbatis de praecepto et dispensatione. =
'FL., t. CLXXXII, col. 859.
2. (F. 15^-29^). [S. Bernardus]. De gratia et libero arbitrio. = Ihid,,
col. 1001.
3. (F. 29^-38). Liber apologeticus Bernardi abbatis. = Ibid.^
col. 895 sqq.
4. (F. 38-39^), Sermo domni Bernardi ad clericos. = Ibid., col. 833.
5. (F. 40-40^). [Monosticha sancti Golumbani]. == PL., t. LXXX,
-col. 287.
6. (F. 41-47). [Excerpta S. Bernardi].
Les feuillets 47^-48 sont blancs.
7. (F. 48^-121). Excerpta ex libris domni Bernardi abbatis.
8. (F. 121-136^). [Flosculi Isidori Hispalensis]. Inc. Gum in rerum
varietate nec audiendo disci nec memoria possint omnia contineri.
9. (F. 137-138^). Denotatio accentuum secundum usum Gister-
ciensium.
10. (F. 138^-139). Régula accentandi.
11. (F. 140-140^). Fragment d'un commentaire sur l'Ecclésiaste.
Parchemin; 139 feuillets, plus quatre de garde; 0°',22 X 0'n,148; XIII" siècle. La
date, f. 139 : Scriplum anno M"CCC"li'^, se rapporte aux exercices de plume qui se
trouvent sur cette page. Initiales rouges et bleues, signatures i-xvii. F. 1, f. 139 et
f. 139% il y a, à diverses reprises, la note : Liber sancte Marie de Camberone, et la
mention : De Camberone est maintes fois reproduite au bas des pages. Au verso du
second feuillet de garde, on lit : Hanc secundam partem decreli dédit nonnus
lohannes de Lens fratri Bartholomeo de Insula anno Domini M.CCC.XXXL L'ex-
libris Sir T. P. Middle Bill 350 se trouve sur le premier feuillet de garde. Ce
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belgica manuscr., part, i, p. 351.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. IL 23
354 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
volume a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888, pour fr. 60. Reliurf
ancienne restaurée, peau de truie.
1448. (II. 1052). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1-86). [Liber Ailredi abbatis Rievallis qui dicitur Spéculum
caritatis] (1).'= FL., t. GXGV, col. 501 sqq.
2. (F. 86-89^). Sermo sancti Bernardi abbatis de adventuDomini.=
PL., t: CLXXXIII, col. 35-40.
3. (F. 89V-90V). Parabola. = IbicL, col. 770-72.
4. (F. 91-98^). Tractatus sancti Bernardi abbatis do dulcedim
amoris intimi. = Ibid., col. 367-80 (2).
5. (F. 98^-116). [GuiLLELMi abbatis sancti Theoderici tractatus d(
natura et dignitate amoris]. = Ihid., col. 379-408.
6. (F. 116-124). Divers extraits de S. Bernard. = Ibid., col. 751-5^
7. (F. 125-129). Parabola B. abbatis de Ethiopissa. Inc. Filius regiî
supercelestis Hierusalem egressus est ut contemplaretur régna patri
sui inferiora.
8. (F. 129^-132^). [Explanatio in Pater noster]. Inc. Septem suni
petitiones sicut VII dona spiritus sancti.
9. (F. 132^-133^). AuGusTiNus. De doctrina christiana. Inc. AnU
omniaopus est Dei timoré converti ad cognoscendameiusvoluntatem,
10. (F. 133V-136V). Parabole domni Bernardi abbatis Glarevallis de'
filio régis. = PL., t. GLXXXIII, col. 737-62.
11. (F. 137-140V). Fragments de la Bible du VIII^ siècle.
Parchemin ; 140 feuillets; 0'",269 X 0'",185; XIII» siècle, Ce volume provient de
l'abbaye d'Aine, puis a formé le n. 4629 de la collection de Sir Thomas Phillipps.
Il a été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure, toile anglaise ;
titres dorés au dos.
1449 (II. 1058). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1). Notes, en latin (3).
a) Sur le nombre des religieux d'Aine en 1546.
b) Sur une tempête à Malines, en août 1546.
c) Sur l'entrée à Aine, le 3 août 1546, de Georges d'Autriche,
prînce-évêque de Liège.
2. (F. 2-60). [Biblia abbreviata].
3. (F. 60-61^). [Similitudo patris familias]. Inc. Ad insinuandam
interioris hominis custodiam. Des. et a timoré ad amorem celestis
patrie sese transferre. Explicit.
(1) Ce titre est ajouté en marge.
(2) En fait ce traité, attribué ici à S. Bernard, est de Guillaume, abbé de Saint-
Thierry.
(3) Ces notes sont publiées Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell., t. II, p. 487.
s. BERNARD 355
K 4. (F. 62-63^). Commentaire sur le texte : Beus illuminator omnium
^tgentium.
W^ 5. (F. 63^-67^). Item sur le texte : Confiteantur tibi, Domine, omnia
opéra tua.
6. (F. 68-69V). [De patientia). Inc. Pacientiam debemus omnibus.
Des. Has divitias debemus semper augere.
7. (F. 70-74). [Sermo de S. MarlinoJ. Inc. Vivit in Christo gemma
sacerdotum. Des. Nos itaque avis sancti Martini faciat volare ...
perducat Dominus Ihesus Ghristus dominus noster.
8. (F. 74-75). [Miraculum sancti Martini]. Inc. In epyscopatu Leo-
diensi est villa in qua in honore beati Martini ecclesia est constructa.
9. (F. 75). [De quatuor loseph].
10. (F. 75V-77V). Extraits.
11. (F. 78-93^). Tractatus domni Bernardi abbatis de dulcedine
amoris intimi. = PL., t. GLXXXIIf, col. 367 sqq.
)12. (F. 94-101^). [Sententiae].
13. (F. 102-109^). [Commentarius in canticum canticorum].
14. (F. 1 10-1 11 V). Vita beati Salvii episcopi et confessons. = ^JÏL.,
n. 7470.
15. (F. 112-123^). Vita beatissimi démentis primi Metensium
civitatis pontificis. = BHL., n. 1860.
16. (F. 124-132V). [Vita Ghristi rythmica]..
Inc. Quatuor intueor paradysi flumina Ghristi
Quadrigam video quatuor ire rôtis.
Parchemin ; 132 feuillets ; O-n^Sô X 0™,176; XIIP et XI V« siècle. Au sujet du scribe
de la première partie du manuscrit, on lit, f. 60 : Pax sit Henrico Dei amico qui hune
librum scripsit. F. 1, on lit : Liber bealae Mariae Virginis de Âlna in palria et
diocesi Leodiensi. Plus tard, ce volume a fait partie, avec le n. 4638, de la collection
de Sir Thomas Phillipps; la Bibliothèque royale l'a acquis en 1888. Demi-reliure,
toile anglaise ; au dos, les titres dorés des différents traités (1).
1450. (IL 1064). — S. Bernardus. Epistolae.
1. (F. 1). [Miraculum de prima epistola S. Bernardi]. = PL,,
t. CLXXXV, col. 255-56.
2. (F. 1^-4). Capitula in epistolis sancti Bernardi.
3. (F. 4-141). [S. Bernardi epistolae]. = PL., t. CLXXXIÏ, nn. 1-
147, 149-228, 231-307, 311, 310, 374 et 398.
4. (F. 141-143^). Epistola domni Wilhelmi Signiacensis ad fratres
kartusienses. = PL., t. CLXXXIV, col. 307 sqq.
5. (F. 143^-145). Epistola Odonis monachi Gantuariensis ad Adam
fratrem suum novitium Igniacensem (2).
(1) Cf. (Mtal. cod. Itagiogr. bibl. rcg. BruxclL, t. II, p. 486-87.
(2) Publiée par Mabillon, Vêlera analec ta, 1723, p. 477.
356 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
6. (F. 145-149). Sermo in nativitate sancti lohannis Baptiste. =J
PL.,t.CLXXXIV, col.991.
7. (F. 149-150^). Sermo. Inc. Invitatus Dominus pia devotione ac
hospitiuni cordis nostri puisât ad ostium.
8. (F. 150^-151v). Sermo. Inc. Exiit edictum a Cesare Augusto.
9. (F. 151^-152). Sermo. Inc. Gum natus esset Ihesus in Bethleei
lude.
10. (F. 152^-154). Visio domni Pétri abbatis Igniacensis quai
vidit de fratre Balduino milite novitio suo. = BHL., n. 6728.
11. (F. 154-156^). [Herbertus] Miraculum de novitio hyspaniensi.
BUL., n. 1231a (1).
12. (F. 156V-157V). [De beato JVIalachia] (2).
13. (F. 157^-158). [Miraculum]. Erant duo socii, unum par amicitiej
14. (F. 158). Alexander [papa] universis abbatibus cisterciensi
ordinis — Alexander Ludovico... Francorum régi (3).
15. (F. 158). Epitaphium sancti Bernardi (4).
16. (F. 158-158^). [Miraculum beatae Mariae Virginis]. Récit di
miracle de Sardenay (5).
Parchemin; 158 feuillets; 0'",345 X 0™,246; XIII» siècle; deux colonnes; superbe
lettrines; initiales rouges et vertes ; signatures i-xix. F. 158 et f. 158% on lit la note :
Liber sancte Marie de Alna. Plus tard, ce volume a appartenu à Sir Thomj
Phillipps avec le n. 4644. Demi-reliure, toile anglaise; au dos, le titre doréi
S. Bernardi epislolae (6).
1451. (II. 1167). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1-lv). [De inventione sancti Stephani]. = BHL., n 7851.
Fragment.
2. (F. 2-2^). De reliquiis que Rome sunt (7).
3. (F. 2v). De inventione preciosi ligni crucis Ghristi.
4. (F. 2v). De penitentia Salomonis.
5. (F. 2^). De quadam pestilentia [in civitate Viennensi] (8).
6. (F. 2v). De episcopis romanis presbiterorum vel episcoporui
filiis.
(1) Ce texte se trouve aussi dans le manuscrit de la Bibliothèque royale,
n. 4877-86 ; voir plus haut, p. 251.
(2) Cf. Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL, t. II, p. 503.
(3) Ces deux lettres relatives à la canonisation de S. Bernard sont publiées ps
FoNTANiNi, Codex canonizalionum, pp. 21, 20.
(4) Cf. Catal. cod. hagiogr. bibl. reg. Bruœell., 1. 1, p. 286 et t. II, p. 503.
(5) Cf.ibid., t. II, p. 503.
(6) Voir une description de ce manuscrit dans Catal. cod. hagiogr. bibl. reg.\
Bruxell., t II, ii.W2-3.
(7) Fragment de Jean diacre. Cf. supra, p. 349, note 2.
(8) Récit de l'institution des Rogations par S. Mamert.
s. BERNARD 357
7. (F. 2v). De diebus egypciacis.
8. (F. 3). Index.
9. (F.3v-4v). Index epistolarum.
10. (F. 5-106V). [S. Bernardi epistolae]. = PL., t. GLXXXII,
nn. 13-16, 45-51, 150-191, 194, 195, 196, 193, 197-228, 230-252, 122,
123, 256-66, 268-271, 267, 272-285, 288, 289, 400 (1), 25, 26.
11. (F. 106^-107). Epistola Innogentii pape ad Radulfum abbalem
Latiniacensem.
12. (F. 107-149). Bernardi abbatis ad Eugenium papam de consi-
deratione. = PL., t. GLXXXII, col. 727 sqq.
13. (F. 150^-175). Domni Bernardi abbatis Glarevallis vita sancti
Malachie archiepiscopi Hibernie. == BHL., n. 5188.
14. (F. 175-176V). Sermo de eodem.= PL., t. GLXXXIII, col. 486-90.
15. (F. 176-177). Sermo domni Bernardi abbatis in depositione
sancti Malachie episcopi. = Ibid.^ col. 481-86.
16. (F. 179-180). Epistola Bernardi abbatis ad Hibernienses de
obitu sancti Malachie episcopi. = PL., t. GLXXXII, col. 578-80, ep.
n. 374.
Parchemin; 180 feuillets ;0™,332 X 0™,215; XIIP siècle; les feuillets 1-149 sont à
deux colonnes; très jolies initiales; f. 151% une curieuse lettrine avec une repré-
sentation de S. Malachie ; ancienne pagination i-CLxnn, signatures i-xvn. F. 3, on
lit : Liber ecclesie sancti Martini de civilale lornaco, et f. 180^ : Liber sancti Martini
Tornacensis. Auferenti malediclio. Amen (2). Sur le premier feuillet de garde Sir
Thomas Phillipps a écrit cette note : / suspect Ihis is one ofthe MSS which I bought
of De Malt at Bruxelles, which 1 lefl in the care of a scoundrel named Eemans,
who during my absence sold Ihem. 1. Phillipps, 1840. Dans la collection de
Gheltenham, ce volume portait le n. 9307; il a été acquis par la Bibliothèque royale
en 1888. Cuir de Russie estampé; au dos, le titre doré : Bernardi opéra . M. S. in
memb. saec. XI 1 (3).
1452. (II. 1403). — S. Bernardus. In cantica.
1. (F. 1^-140). Expositio domni Bernardi abbatis Glarevallis super
cantica canticorum. = PL., t. GLXXXIII, col. 785-1070, les soixante
premiers serinons.
2. (F. 140^). [De compositione facta inter imperatorem Fride-
ricum I et regem Graeciae Isaacum Angelum anno 1190] (4).
(1) C'est probablement à ce manuscrit de Saint-Martin de Tournai que fait
allusion Dom Martène dans sa note relative à la suscription de cette lettre. Voir
PL., t. CLXXXII, col. 613, note 1046.
(2) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 97, n. 36.
(3) Ce manuscrit est décrit dans Calai, cod. hagiogr. bibliolhecae regiae BruœelL,
t. II, p. 517-18.
(4) Ce morceau a été publié naguère par M. Karl Hampe, Neues Archiv dcr
Gesellschaft fiir (illere deulsche Geschichlskunde, t. XXIII, 1898, p. 398-400.
358 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 140 feuillets; O^Sô X 0"Sl55; XIII" siècle; initiales rouges et bleues;
signatures i-xvn. F. 1, il y a la note : Liber Sancli Gilleni, f. T : Ex monaslerio
S. Gilleni ; f. 140*^ : Liber [Sancli Gilleni . qui cum] absluleril analema (1). Sur le
premier feuillet de garde, se trouve l'ex-libris de Sir T. P. Middle Hill, avec les
cotes successived 1128 et 42.952. . Reliure cuir de Russie gaufré; au dos, le titre |
doré : Bernardus in Canlica.
1453. (II. 2556). — S. Bernardus. Epistolae.
1. (F. 1^-4). Capitula in epistolis sancli Bernardi primi Glarevallis
abbatis.
2. (F. 4). Miraculum epistole prime.= PL., t. GLXXXV, col. 255-56.
3. (F. 4V-175V). [S. Bernardi epistolaej. = PL., t. CLXXXÏI,
nn. 1-83, 85-146, 148-228, 231-54, 84, 255-307, 15, 147, 310, 374, 398.
4. (F. 175V-178). [S. Bernardus. Scrmones de S. Victore]. =- PL,,
t. CLXXXIII, col. 371-76.
5. (F. 178-181). Epistola domni Wilhelmi Signiacensis ad fratres
kartusienses. = PL., t. CLXXXIV, col. 307 sqq.
6. (F. 181-183). Epistola domni Odonis monachi Cantuariensis ad
Adam fratrem suum novitium Igniacensem (2).
7. (F. 183-188). Sermo in nativitate sancti lohannis Baptiste. =
PL., t. CLXXXIV, col. 991-1002.
8. (F. 188-191). [Sermones de nativitate Domini] (3).
9. (F. 191^). Epitaphium sancti Bernardi abbatis.
10. (F. 191^-192). [Variae sententiae]. i/îr*. Audi, anima, que loquor,
ausculta que dico. JJes. peccatum per ignorantiam magis praevalet.
11. (F. 192V-193). [Varii rylhmij.
a) Inc. Prima mundi seducta sobole. = BH., n. 15435.
b) Inc. Exultantes in partu Virginis. Des. lesus cum nascendo
referet. Gaudeamus.
c) Lie. Gara michi p ignora filie opes patris inopis. Des. laudum
munera vivi Deo, cui in secula laus et honor, virtus et modo gloria.
12. (F. 193). [Planctus lacob].
Inc. Heu michi, cur hoc feci,
loseph fili, cur te misi.
Des. Veniat hora,
Que sine mora
Comprimât ora.
13. (F. 193^). [Praecepta vitae]. Inc. Primo ab omni te tam minimo
quam maximo in quantum potest abstinere peccato. Des. et Deus
pacis erit tecum.
(1) Cf. A. PoNCELET, s. I., Annales de l'abbaye de Sainl-Ghislain, p. 395.
(2) Voir plus haut, p. 355, note 2.
(3) Ce sont les sermons signalés plus haut, p. 356, nn. 8 et 9.
s. BERNARD 359
14. (F. 193^). [De miseria humana]. Inc. Ad cor timm revertere,
conditionis misère homo. Des. Beatus quem invenerit vigilaulem cum
venerit.
15. (F. 194^-195). [De vitiis et virtutibusj. Inc. Luxuria est ex
imniundis desideriis. Des. vel consuetudinem factam freno rationis
inhibere.
Parchemin; 195 feuillets; 0'",33 X 0'",245;XIII« siècle; deux colonnes; superbes
lettrines, en toutes couleurs. F. 194 et 195% un arbre généalogique colorié des
vertus et des vices ; signatures i-xxini. F. 1, il y a la note : Liber armarii Villa-
riani, et la cote: Phillippsms. 2264. Ce volume fut acquis par la Bibliothèque
royale en 1900. Reliure du XVII" siècle; ais de bois recouverts de veau brun
estampé; au dos, le titre doré : Epistolae Bernardi MS.
1454. (1787). — S. Bernardus. Serniones.
1. (F. 1). Prière à tous les saints.
2. (F. 1^-7). Calendrier.
3. (F. 8-61). Sermons pour Pâques, l'Ascension et la Pentecôte. =
FL,, t. CLXXXIII, col. 273-334. — Avec deux additions : a) (f. 21v).
Inc. Omnia quae de Salvatore legimus; h) (f. 44) de magnanimitate.
4. (F. 61-76^). Fêtes de S. Jean Baptiste et des SS. Pierre et
Paul. = Ibid., col. 397-46.
5. (F. 76^-87^). Sermons pour les dimanches de la Pentecôte. =
Ibid., col. 333-41.
6. (F. 87^'-93v). In sollempnitate sancte Marie Magdalene.
7. (F. 93^-148). In assumptione sancte Marie virginis et les autres
sermons du temps. = Ibid., col. 415-81, mais les sermons III-IV, n. 2
incl. sont omis, col. 462-73.
8. (F. 148-195). In festivitate S. Martini, démentis, S. Andrée, in
transitu S. Malachiae. = Ibid., col. 489-504, 509-14, 481-86, et epi-
stola de eodem. = 1*L., t. GLXXXII, col. 578-80, ep. n. 374, in transitu
patris Humberti et in dedicatione ecclesiae. = PL., t. CLXXXIII,
col. 513-36.
Parchemin ; 195 feuillets; 0"',27 X 0'",18; XIV« siècle; deux colonnes ; très joHes
initiales; signatures i-xv. F. 8, il y a une miniature qui représente S. Bernard pré-
chant, et f. 29, une autre qui représente l'Ascension. F. 1, il y a cette note : Biblio-
(hece Nizellensis. Reliure moderne, veau brun.
1455. (2524-27). — S. Bernardus. Opéra.
1. (Feuillet de garde, verso). Table des matières.
2. (F. 1-41 j. Bernardus. De coUoquio Symonis et Ihesu. = PL.,
t. GLXXXIV, col. 435 sqq.
3. F. 42-89^). Liber sancti Bernardi Glarevallensis abbatis de con-
sideratione anime ad Eugenium papam. = PL., t. GLXXXII,
col. 727 sqq.
360 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
4. (F. 9C-110). Ihoannis Grisostomi de reparalione lapsi. = FG.,\
t. XLVn, col. 277 sqq.
Les feuillets 110^-111 sont blancs.
5. (F. 111V-112V). Recettes médicales.
6. (F. 113-168). Bernardus. De conscientia. = PL., t. GLXXXIVi
col. 507 sqq.
7. (F. 168-185^). Meditationes Bernardi. == Ibid., col. 485 sqq.
Les feuillets 186-187 sont blancs.
8. (F. 187^). Extrait. Inc. Gregorius Nazianzenus de leremie dictis
presentem imperatorem apud quem intercedit. Des. voluptas el
delicie mee.
Les deux feuillets de garde contiennent des fragments de tablej
d'un missel.
Parchemin; 187 feuillets ; 0™,225 X O'^Ao; XIV« et XV siècle les f. 1-111; deuxl
colonnes; quelques jolies capitales; initiales rouges et bleues. F. 89% on lit celte]
note à moitié effacée : Die iovis post festum Pentecostes R. de Careiriis duxitl
librum ad fine m suum. Sur le second feuillet de garde, on lit : Valiis sancli\
Martini canonicorum regularium. L'estampille de la Bibliothèque nationale d<
Paris se trouve f. 1 et f. 185'. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé avec]
les titres des divers traités sous corne et entourés d'un cadre en cuivre.
1456. (3829). — S. Bernardus. Sermones super cantica canti-
corum.
Ce sont les sermons I-XLIII publiés PL., t. GLXXXlII,col. 785-995J
Parchemin; 118 feuillets, plus quatre de garde; O^jSS X On',19; XIV« siècle; deuxj
colonnes; initiales rouges et bleues. F. 1, il y a la note : Bethléem, et f. 118'' : Liber
hicpertinet monasterio sancte Marie in Bethléem prope Lovanium et contulit eidem\
monasterio spectabilis et honorabilis civis oppidl Brugensis Petrus Adournes (l)j
Demi-reliure moderne ; dos en maroquin rouge.
1457. (21847). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1^). Index contentorum.
2. (F. 2-19^). Liber de consideratione beati Bernardi abbatis ac
Eugenium papam. = PL., t. GLXXXII, col. 727.
3. (F. 20-21). Epistola Bernardi abbatis de honestate vite.= PL.,]
t. GLXXX[V,col. 1167.
4. (F. 21-26^). Liber noviciorum et régula de disciplina. = lhid.,\
col. 1189 sqq.
5. (F. 26^-44). Liber soliloquiorum beati Augustini. = PL.^
t. XL, col. 863 sqq.
(1) Sur le célèbre Pierre Adornes, fondateur de l'église du Saint-Sépulcre
Bruges, voir Biographie nationale, 1. 1, p. 73.
s. BERNARD 361
6. (F. 44-53v). Epistola beati Iohannis Crisostomi ad Amantium
lapsum de reparatione eiusdem. ^ PG.^ t. XL VII, col. 277 sqq.
7. (F. 53^-68^'). Effrem. De compunctione cordis (1).
8. (F. 68^). [Oratio Bedae sanaturi aegrum].
9. (F. 68^-76^'). [Senega. Apophtegmata]. Inc. Alienum est omiie
quod optando evenit. Des. mutil. alienarum vero non curiosus per-
scrutator nec ...
Parchemin; 76 feuillets; 0"',252 X 0'",171 ; XIV» siècle ; les feuillets 2-19 sont à
deux colonnes. F. \ et f. 68% il y a la note : Liber Àrnoldl de Ghcel (serlogenbosch.
F.l\on trouve la slgnRiure : Plouchel. Plus tard, le volume a appartenu à l'abbaye
de Parc, car au revers de la couverture il y a la cote : /. theca III, et sur les deux
plats les armoiries de l'abbaye ont été grattées. Il y a aussi sur le premier plat
intérieur Fex-libris : Ex bibliotheca P. P. C. Lammens, Le volume a été acquis
par la Bibliothèque royale en 1863, à la vente des livres de van Alstein, à Gand,
pour fr. 12,10. Reliure veau; au dos, le titre doré : Tract. Moral, divers, vol. VI.
1458. (418). — S. Bernardus. Epistolae.
1. (F. 1-4). Tabula epistolarum beati Bernardi primi Clarevallls
abbatis.
2. (F. 4v). Miraculum de prima epistola. = PL., t. CLXXXV,
col. 255-56.
3. (F. 5-167^). Epistola beati Bernardi. — C'est la série des lettres
publiée PL., t. CLXXXIII, n. 1 à 307, avec omission des lettres
nn. 11, 147, 149 et 229 ; la lettre n. 84 de PL. porte dans le manuscrit
le n. 252. Après le n. 307 de l'édition de Migne, suivent les lettres
nn.230, 147,311,336.
4. (F. 168-170). Epistola domni Wilhelml Signiacensis ad fratres
Garthusienses. = PL., t. GLXXXIV, col. 307 sqq.
5. (F. 170-173). Epistola B. Bernardi que intilulatur ad Garthu-
sienses et Guidoni priori. = PL., t. GLXXXIII, col. 108-115.
Parchemin; 173 feuillets; 0™,33 X 0"',23; XV^ siècle (1449), car f. 173, il y a cette
note : Per manus fralris Wilhelmide Gestel anno il/" cccC' xlix", orale pro eo ; deux
colonnes; initiales rouges et bleues. L'estampille rouge de la Bibliothèque natio-
nale de Paris se trouve f. 1 et f. 173\ Reliure veau brun estampé.
1459. (11776).— S. Bernardus. Sermones.
Sermones beati Bernardi estivales tum de tempore tum de san-
ctis. = PL., t. GLXXXin, col. 273 sqq.
Papier, au filigrane de la tète de bœuf surmontée de la croix; 195 feuillets, plus
six de garde; 0^,21 X 0'",135; XV« siècle. Au verso du premier feuillet de garde, il
y a la note : Perlinel domno Florenlio Arnoldi presbilero, et plus bas, la signature
de /. F. Van de Velde 1786. Reliure ancienne, ais de bois recouverts de veau brun
estampé; restes de fermoirs en cuivre.
(1) S. Ephrem opéra omnia, Romae, 1732, 1. 1, p. lxxxi, n. 1
362 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1460. (^11777). — S. Bernardus. Sermones.
Sermones beali Bernardi abbatis Glarevallensis de lempore et de
sanctis. = PL,, t. GLXXXIII, col. 273 sqq.
Papier, au filigrane de la tête de bœuf surmontée de la croix ; 164 feuillets, plus
six de Karde; 0'»,2l X 0'n,135; XV« siècle (1451), car f. 164% on \\i -. Scripli per
manus Flo\rentii] Ar[noldi] preshilcri, finili anno Domini M° cccc° li" in crastino
bealorum marlh'um Gereonis cl Vkloris et sociorum eorum. Sur le troisième feuillet
de garde, on lit : Pertinet domno Florencio Ârnoldi presbitero, et en dessous
,/. F. Vandevelde, 1786. Reliure veau brun estampé.
1461. (480-85). — S. Bernardus. Epistolae.
1. (F. 1-114). [S. Bernardi epistolae]. — Ce sont les lettres 2-10,
12-83, 85-228, 230-254, 84, 255-307, ensuite f. 113, ad Haymerieum'
cancellarium, ad très episcopos curie romane, ad abbatem Clunia-
censem, puis les lettres 310, 398. = PL., t. CLXXXIL
2. (F. 114-115^). [S. Bernardi sermones de S. Victore]. = PL,,
t. GLXXXIII, col. 371-76.
3. (F. 115^-117^). Epistola domni WiLHELMi Igniagensis ad fratres
Gartusienses. = PL., t. GLXXXIV, col. 307 sqq.
4. (F. 117^-1 18^). Epistola domni Odonis monachi Gartuariensis ad
Adam, fratrem suum novicium Igniacensem (1).
5. (F. 1. 18^-122). Sermo Pétri Ravenne in nativitate sancti lohannis
Baptiste. = PL., t. GLXXXIV, col. 991-1002.
6. (F. 122-122^'). [Moralis interpretatio evangelii Exiit edictum a\
César e Augusto].
7. (F. 123-123V ). In Epiphania Domini.
, 8. (F. 124-126V). Gapitula in epistolis sancti Bernardi.
9. (F. 127). Miraculum epistole prime sancti Bernardi. = PL.,
t. GLXXXIV, col. 255-56.
10. (F. 127-128). Spéculum beati Bernardi. = PL., t. GLXXXIV,
col. 1175-78.
Parchemin; 128 feuillets ; 0^325 X O^âS; XV« siècle (1460) ; deux colonnes;
initiales rouges et bleues; signatures A1-Q4. Entre les f. 23 et 24 est inséré un'
fragment de parchemin, avec la noie suivante : Anno Domini millesimo quadrin-
gentesimo Ix venerabilis domnus lohannes Repelhorst alias dictus de devis canonicus
el cantor ecclesie collégiale beali PelriAnderleclensis prope Bruxellam in Brabancia
dedil donalione inter vivos monasterio rubee vallis hune librum el alios quam plures
ad perpeluam sui memoriam el ul fralres fideliler orarenl pro eo. L'estampille
rouge, /?. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 127^ Reliure
ancienne, ais de bois recouverts de veau brun estampé. Restes de fermoirs.
1462. (807-10). — S. Bernardus. Opéra.
La table des matières se trouve sur le second feuillet de garde.
(1) Cf. supra, pp. a55, n. 1450 (IL 1064) et 358, n. 1453 (IL 2556).
s. BERNARD 363
1. (F. 1-117). Sermones beati Bernardi abbatis super cantica
canticorum Salomonis. = PL., t. CLXXXIII, col. 785-1198.
2. (F. 118-144^). Sermones sancti Bernardi super Missus est =
Ibid.^ col. 55 sqq.
Les feuillets 145-146^ sont blancs.
3. (F. 147-169^ ).Expositio beati Bernardi super passioneDomini(l).
4. (F. 169^-1 70^). De Maria Magdalena. Inc. ; Maria Magdalena fer-
ventius amans stabat ad monumentum foris plorans.
5. (F. 171-186^). Sermo de passione Domini nostri Ihesu Ghristi.
Inc. Girca hystoriam passionis tria generaliter considerare debemus.
6. (F. 187-193^). Sermo pulcherrimus de passione Domini. Inc.
Mihi absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Ihesu Ghristi.
7. (F. 193^-194). Sermo fratris Mychael de Massa (â) de passione
Domini.
Les deux feuillets de garde du commencement et de la fm du
volume contiennent des fragments d'un traité de philosophie.
Papier, au filigrane de l'écu de France ; 194 feuillets, plus trois de garde ;
0'n,29 X 0",205.: XV« siècle (1465-1475). car f. 144% on lit : Per me Gerardum Gelrie
in Aerschot anno Domini MCCCCLXV 3" decembris, et f. 117 : Expliciunt sermones
beati Bernardi abbatis doctoris melliflui, finili per me fratrem Gerardum Gelrie
in monasterio sancti Martini apud (3) Lovanium in aquilonari parte eiusdem
monaslerii in tercia cella (4) dormitorii XVIIl die aprilis, statim post quintam
horam infra lirimum et secundum signum primarum anno Domini 1475. Oretis
pro anima eius (5). Deux colonnes. Sur le second feuillet de garde, il y a cette note
de provenance : Pertinet ad monasterium canonicorum regularium vallis Sancti
Martini in lovanio (6) ex parte fratris Gerardi Geldrie presbiteri professi ibidem.
L'estampille rouge. II. F., de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et
f 194. Reliure ancienne, veau brun racine et estampé, très jolis fers (7), sur le
premier plat une étiquette avec la cote A XIII.
1463. (595;. — S. Bernardus. Sermones super cantica canticorum.
1. (F. 1-1^ ). Table. Gapitula sermonum beati Bernardi super
cantica canticorum.
(1) Un correcteur a ajouté au-dessus de la ligne cette note : Vel Bernardini de
Senis. En effet, ce traité se trouve dans I. De la Haye, S. Bernardini Senensls
opéra, Lugduni, 165(J, 1. 1, p. 263 sqq.
(2) Sur Michel de Massa, cf Ossinger, Bibl. August., 1768, p. 567-68.
(3) Dans la marge, on a ajouté cette note : Istud apud est intelligendum infra
niuros exleriores.
I (4) En marge : Scilicet in litlera Q.
' (5) Un lecteur a ajouté celte note : El requiescat iste bonus paler in sancta pace,
qui eral exemplum omnium, in omnibus observantialis precipue in observantia
silentii, in tantum quod eciam omnino necessaria plus signis et nutibus indicavil
ac pelivit quam verbis.
(6) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 212.
(7) Cette reliure est décrite dans [J. Weale], Bookbindings, p. 174, n. 344.
364 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 2-2v). Prologus.
3. (F. 2M77). Sermones beati Bernardi super cantica canti-
corum. = PL., t. CLXXXIII, col. 785-1198.
Parchemin ; 177 feuillets ; 0'",31 X O'^^l ; XV« siècle ; deux colonnes, initiales
rouges et bleues, chiffre courant des sermons en rouge. F. 2 et 177% l'estampille
rouge, H. F., de la BibHothèque nationale de Paris. Demi-reliure, dos en maroquin
fauve, avec le titre doré : //'' Bernardi Sermones super cantica canticorum,
XV saec.y plus bas le monogramme couronné de Léopold I®'.
1464. (1176). — S. Bernardus. Sermones de tempore et de
sanctis.
1. (F. 1-2^ 156-157^). Fragments d'un ordinaire.
2. (F. 3-154). Sermones beati Bernardi de tempore hyemali. — A
savoir les sermons. = PL., t. CLXXXIII, col. 35-56, 87-126 ; puis
(f. 41-42^) un sermon de nativitate Domini qui commence : Puer
natus est nohis, ensuite les sermons col. 126-162 (1), 359-371 ; puis
f. 69^-75, le sermon de Guerrig : Adorna Ihalamum tuum Syon et
suscipe regem Ghristum = PL., t. GLXXXV, col. 79 sqq; puis PL.,
t.CLXXXIII, col. 161-174, 181-183, 173-181, 185,254,375-398,253-74.
Papier et parchemin; 157 feuillets; 0™,285 X 0'",195; XV« siècle, deux colonnes.
F. 2, on lit : Pro conventu sororum sancte Clare in Bruxello ex dono confessoris
f. Henrici de Beringhen, plus bas : Frater Henricus Lupi. S. Franciscus fundator
noster 1666. Demi-reliure moderne; au dos, le titre doré : B'^ Bernardi. Sermones
de tempore et de sanctis, XV saec.
1465. (1373-81). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1). Metra pulcherrimade sanctoet mellifluo doctore Bernardo.
Inc. Mira loquor, sed digna fide, Bernarde, quid hoc est?
2. (F. 2-21). Omelia beati Bernardi abbatis super evangelio Missus
est Gabriel angélus. = PL., t. CLXXXIII, col. 55 sqq.
3. (F. 22-40V). Liber beati Bernardi abbatis de praecepto et dispen-
satione. = PL., t. GLXXX[I. col. 859 sqq.
4. (F. 40v-56v). Liber sancti Bernardi abbatis de gratia et libero
arbitrio. = Ibid. col. 1001 sqq.
5. (F. 56^-71). Liber beati Bernardi abbatis de diligendo Deo. =
Ibid., col. 973 sqq.
6. (F. 72-79). Liber beati Bernardi (2) abbatis de amore. = PL.,
t. CLXXXIV, col. 367-80.
7. (F. 79-79^). Soliloquium beati Bernardi de amore Dei. = Ibid.,
col. 365-67.
I
(1) L'ordre des sermons I et II, col. 131-137 est interverti.
(2) Au dessus de la ligne, on a ajouté : Vel Guilhelmi abbatis sancti Theodorici.
s. BERNARD 365
8. (F. 80-98). Liber beati Bernardi abbatis de xii gradibus humili-
tatis. = PL., t. CLXXXII, col. 941-71.
9. (F. 98-98^')- Retractatio beati Bernardi abbatis in libro praece-
denti. = Ibid., coi. 939.
10. (F. 98^-109^). Liber beati Bernardi abbatis ad milites templi de
laude nove milicie. = PL., t. CLXXXII, col. 921 sqq.
11. (F. 109^-138). Epistola beati Bernardi abbatis ad fratres de
Monte Dei de vita solitaria. = PL., t. GLXXXIV, col. 298 sqq.
Parchemin ; 138 feuillets ; 0"',28 X 0'n,ia5 ; XV« siècle ; initiales rouges et bleues,
signatures ai-i). F. 1, on lit la note : Esl liber hic sancti Martini Lovaniensis, ex
parte confratris nostri f. Henrici Vrancx quem sibi comparaverat quinque renen-
sibus ; f. 65: Est liber hic sancti Martini lovaniensis. L'estampille rouge, aux
faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve f. 2 et f. 138\ Reliure
ancienne restaurée, veau brun estampé; sous corne, une étiquette encadrée de
cuivre avec les titres des divers traités contenus dans ce volume.
1466. (1458-59). — S. Bernardus, Petrus Blesensis. Epistolae.
1. (F. 1-2). Index des lettres de S. Bernard.
Les feuillets 2^-3 sont blancs.
2. (F. 3^'). Miraculum de prima epistola [sancti Bernardi]. = PL,,
t. CLXXXV, col. 255-56.
3. (F. 4-177). Insigne opus epistolarum eximie doctrine viri beati
Bernardi primi Glarevallensis abbatis in inclitoBruxellensium ducatus
brabantiae oppido impressum ac anno Domini M.GGGG.lxxxi. tercio
ydus aprilis in festo sancti Leonis primi pape féliciter terminatum (1).
De cet incunable les feuillets 4-13, 23, 48, 49, 69-78, 159-168 sont
manuscrits.
Les feuillets 1 77^-1 78^ sont blancs.
4. (F. 179-247^). [Petrus Blesensis. Epistolae], — A savoir PL.,
t. GGVn, les lettres nn. 1-13, 159, 32, 164, 15, 17,21, 22, 24, 136, 173,
162, 26, 156, 163, 153, 28, 30, 33, 154, 34-38, 158, 39, 130, 40-46, 66, 50-
55, 128, 56, 58-62, 65-68, 238, 69-75. Des. mutil. de quorum manibus
populi perditio
Papier, divers filigranes, la licorne, la main, l'ancre; 247 feuillets, dont le dernier
est à moitié lacéré; 0'",285 X 0'n,21; XV« siècle, les ff. 1-177 sont à deux colonnes.
F. 4, il y a cette note : Bibliot. Vilvord[iensis] ordinis Praedicatorum, et dans la
première lettrine : Frater Martinus Vrints. Demi-reliure moderne, dos en basane
rougé.
1467. (1520-42). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1^). Contenta in hoc libro.
2. (F. 2-12^). Quedam decretalis copulata, importata, lecta et
(1) C'est le volume signalé par M. F. A. G. Campbell, Annales de la typographie
néerlandaise, La Haye, 1874, p. 70-71, n. 268.
366
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
pronuntiata per reverendum magistrum domnum Redorphum de
Berenghen decretorum doctorem eximium (1).
3. (F. 13-16). Disputatio inter spiritum Guidonis et priorem (2).
4. (F. 17-33). Quatuor novissima (3).
5. (F. 33-48). [Henrigus de GoesveldJ. Tractatus de votis substan-
tialibus monastice vite (4).
6. (F. 48-48^). Terribile prodigium multis inauditum. Inc. In totoi
regno Catholonie a die secunda ante carnisprivium usque ad ferianii
quartam infra octavas pasche.
7. (F. 48^). Epistola multum amorosa. Inc. Quidam religiosus scirej
desiderabat quomodo magis expediretur ad fruenduni Deo.
8. (F. 48^-49). [S. Bonaventura]. Alphabetum parvum monachi in ,
scola Dei (5).
9. (F. 49-55). Doctrinale magistri Iohannis de Almania sacre théo-
logie professons eximii ordinis fratrum heremitarum sancti Augu-
stini (6).
10. (F. 55-73). Soliloquium anime. Inc. Consolationis gratia aliquas;
sententias devotas in umim coacervari libellum.
11. (F. 73-74). Admonitio utilis ad religiosos. Inc. Quoniam omnes^
créature serviunt suo Greatori.
12. (F. 74-76V). Tractatus de quatuor gradibus spiritualis exercicii
qui dicitur scala claustralium. = PL., t. GLXXXIV, col. 475-84.
13. (F. 767-81^). Itinerarius mentis ad seipsum sive parvum bonum
Bonaventurae (7).
14. (F. 81^-87). Libellus Hugonis de sangto Vigtore de conscien-j
tia. = PL., t. GLXXXIV, col. 507 sqq.
15. (F. 87-104V). Instructio pie vivendi (8).
16. (F. 104v-108v). Liber et régula sancti Bernardi abbatis de
disciplina noviciorum. = PL., t. GLXXXIV, col. 1189-98.
17. (F. 108^-109). Ammonitio regularis discipline. — Extraits.
18. (F. 109-109V). Spéculum sancti Bernardi. — Extrait.
19. (F. 109v). De humilitate. Bernardus. — Extrait.
(1) Sur Raoul de Beringhen, voir Foppens, Bihl. belg., p. 107L
(2) Au sujet de cette pièce, voir Hauréau, Notices et extraits des manuscrils,de la
Bibliothèque nationale de Paris, t. II, p. 379 sqq.
(3) Au sujet des nombreuses éditions de ce traité, voir Hain, Reperlorium biblio-
graphicum, t. II, p. 197-98, nn. 5691-704.
(4) Cf. Petreius, Bibl. carlusiana, p. 126-27.
(5) Sancti Bonaventurae opéra omnia, Romae, 1596, t. VII, p. 564-65.
(6) Cf. Fabricius-Mansi, Bibl. med. et inf. lai., t. IV, p. 47.
(7) Cf. Sancti Bonaventurae opéra, Romae, 1596, t. VII, p. 134-45.
(8) Sous ce titre il y a la pièce Audi filia et vide et inclina. Cf. Initia librorum
palrum latinorum, p. 14.
s. BERNARD 367
20. (F. 110-155V). Horologium eterne sapientie (1).
21. (P. 155^-162^). Instructio religiosa et perfecta. Inc. Ascendam
in palmam et apprehendam fructus eius.
22. (P. 162V-182). Stimulus amoris Bonaventure (2).
23. (F. 182^-190^). Liber sancti Thome de Aquino de puritate
conscientie et de modo confitendi (3).
24. (F. 190^-208^). Epistola beati Bernardi abbatis ad fratres
carthusienses de Monte Dei. = FL., t. CLXXXIV, col. 298.
25. (F. 208^-2 16^). Liber beati Augustini de vera et falsa peni-
tencia. = PL., t. XL, col. 1113 sqq.
26. (F. 216^-218^). Sermo sancti Augustini episcopi de periurio. =
Ibid,, t. XXXVIil, col. 972.
Papier, aux filigranes de la lettre P, de Técu de France et de la tête de bœuf sur-
montée d'une croix; 218 feuillets; 0"',29 X 0'",2l ; XV" siècle; deux colonnes, sauf
les feuillets 1-48, ancienne pagination à l'encre rouge i-ccxvi, signatures .Ai-Se.
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, au chiffre R.F.,se trouve
f. 1 et f. 218^ Reliure ancienne restaurée, ais de bois recouverts de veau brun
estampé; au dos, en maroquin brun, les titres dorés des différents traités; en
dessous, le chiffre couronné de Léopold P^
1468. (2196-215). — S. Bernardus. Opéra. . .
1. (F. 1). Diverses sentences.
2. (F. 2v). Table des matières.
3. (F. 3-9). [S. Bonaventura]. Devota meditacio vel contemplatio
spiritual is anime ad excitandum amorem Dei in se facta ad compara-
tionem nature Phylomene (4),
4. (F. 9-10). Quomodo temptatio de predestinatione premi debeat.
5. (F. 10-1 7v). Summa Hugonis. — Extraits.
6. (F. 17v-22v). Contemplatio beati Bernardi de diversis auctori-
tatibus. — Extraits.
7. (F. 22^-23^). De vera religione et obedientia.
8. (F. 23^-25^). De miseria huius vite.
9. (F. 25^-40^). Oratio devotissima ad Dominum; orationes de
beata Virgine, oratio composita per beatum Bernardum de virginitate,
orationes sancti Augustini.
10. (F. 40^-60^). Alie dévote orationes.
11. (F. 61-72V). [Henrigus de Hassia]. Spéculum anime (5).
12. (F. 72V-88V). Hugo. De arra anime. = PL,, t. GLXXVI,
col. 591 sqq.
(1) Cf. supra, p. 174, note 1.
(2) Sancti Bonavenlurae opéra, Romae, 159(), t. VII, p. 207 sqq.
(3) QuÉTiF-EcHARD, ScHploresi ordinis pracdicalorum, 1. 1, p. 341, n. 64..
(4) Sancli Bonavenlurae opéra omnia, t. VI, p. 445-48.
(5) Cf., pour les éditions de ce traité, Hain, Repert. bibliogr., t. III, nn. 8401, 8402,
368 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
13. (F. 88^-91). Formula vite honeste sancti Bernardi. = PL.^
t. GLXXXIV, col. 1167 sqq.
14. (F. 91-103^). [S. Bernardus]. Liber novicioriim et régula de
disciplina. = Ibid., col. 1189 sqq.
15. (F. 103^-109). Collatio quedam exhortans quemlibet pecca-
torum ad celeriter pro peccatis penitentiam peragendam. Inc. Tollite
iugum meum super vos. Hec sunt verba Salvatoris qui nec mortem
peccatoris desiderat.
16. (F. 109-1 13v). [Quaedam exhortatio pro celebrantibus]. Inc.
Quidam mecum conferens de statu cuiusdam mei aliquando socii me
interrogavit.
17. (F. 113^-116). [Quoddam exercitium spirituale]. Inc. Volens
purgari a peccatis, gratiam impetrare et indulgentiam consequi.
18. (F. 116^-120). Sermo de siti Domini nostri Ihesu Christi. Inc.
Sicio. lohannis 19. Quaedam vero locutus est Dominus in cruce
specialiter ad patrem.
19. (F. 120-122). [Sermo de compassione béate Marie Virginis].
Inc. Stabat iuxta crucem Ihesu mater eius. ... Inter omnia que pie
meditantibus. ... soient occurrere.
20. (F. 122-1 24v). Sermo de passione Domini nostri Ihesu Christi.
Inc. Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit. ...
karissimi, sapientia docente.
21. (F. 124^-149). [S. Anselmtjs]. Humilis et vera confessio ac
devota meditatio et oraiio penitentis psalmum quinquagesimum
exponendo. = PL., t. CL VIII, col. 821.
22. (F. 149-160^). Stella clericorum. Inc. Quasi stella matutina in
medio nebule et peccatorum.
23. (F. 160^-166^). Bernardus. De 4°^^ gradibus scale claustrahs. =
PL., t. GLXXXIV, col. 475-84.
24. (F. 166^-171^). Tractatus magistri Hugonis de sancto Vigtore
de laude caritatis. == PL., t. GLXXVI, col. 969.
25. (F. 172). [Brevis expositio in orationem dominicam].
26. (F. 173-183^). Tractatulus super materiam celebrationis
misse (1).
27. (F. 1 83^-1 87^). [Gerson]. Tractatulus per modum conclusio-
num super resolutionem materie presentis scismatis tollendi (2).
28. (F. 187^-192^). [De horis canonicis]. Inc. Septies in die laudem
dixi tibi etc. Quamvis Deus semper a nobis sit laudandus.
29. (F. 192V-193). [De S. Augustino].
(1) Sous ce titre vague, il y a le traité De pollutmie diurna de Jean Gerson.
Cf. Ellies du Pin, lohannis Gersonii opéra, t. III, p. 335 sqq.
(2) Voir ibid., t. II, p. 3 sqq.
s. BERNARD 36&
30. (F. 193-195). [Instructio ad neomystas]. Inc. Sacerdotes de
novo celebraturi multa indigent circumspectione.
31. (F. 195-197). BoNAVENTURA. De modo vivendi qualiter homo
possit amplius in bono proficere (1).
32. (F. 197^-201). Sermo de modo vivendi. Inc. Quiconque es qui
per fidem, spem et caritatem vis ad salut em pertingere.
33. (F. 201-202). Quod homo fervere débet ad opéra Dei.
34. (F. 202-204). Quomodo contemplativus non iudicat alios (2).
35. (F. 204-205V). Sentences diverses.
Parchemin ; 205 feuillets ; 0"\21 X O'",!.^; XV« siècle. Le f. 3 est très élégamment
encadré ; initiales rouges et bleues. F. % on lit cette note : Liber monaslerii canoni-
eorum regularium vallis sancti Martini in lovanio collatus eidem a vencrabili domno
et magistro maçiistro Karolo ViruU . Orate pro eo. L'estampille rouge de la Biblio-
thèque nationale de Paris se trouve f. 2 et f. 205'. Reliure ancienne très soignée,
veau brun estampé de cinq fers différents (3). Au verso de la couverture, il y a
l'ancienne étiquette placée sous corne : Rigmus spiritualis de philomena cum
diversis devotis opusculis, et la cote C.XXVl.
1469. (3075-83). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 1-6^). Sentences extraites des œuvres des saints Pères, en
latin et en flamand.
2. (F. 6^-14^). Formula honeste vite beati Bernardi abbatis. -=
PL., t. GLXXXIV, col. 1167 sqq.
3. (F. 15-27). Spéculum peccatorum beati Iheronimi presbiteri. =
PL., t. XL, col. 983 sqq.
4. (F. 27-28^'). Status et vita cuiuslibet religiosi proficere volentis. —
Extraits.
5. (F. 28^'-29v). Hugo de sangto Vigtore super regulam beati
Augustini. — Court extrait.
6. (F. 30-89^). Spéculum peccatricis anime. Inc. Vanitas vanitatum
et omnia vanitas.... quoniam, ut ait egregius doctor beatus Gregorius.
7. (F. 90-98V). S. Augustin. Extraits. — A la fin une fable : Due
câpre venerunt ut transirent artum pontem,
8. (F. 99-104^). Hymnes. Salve virgo mater Dei, puis RH., n. 7040,
Ave pidcherrima regina ; Ave tu virgo singularis..
9. (F. 104V-105). Vers flamands.
Inc. le sie myns levens eynde
V En sterven dat moet syn.
H Des. Dan ondert cruys ons heeren
^L Die ic minne nacht ende dach.
W
I
(1) Sancti Bonavenlurae opéra, t. VII, pp. 206 et 209.
f(2) Ibid., p. 2:J7 sqq.
(3) Voir [J. WealeJ, Bookbindings, p. 172, n. 334.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 24
370 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
10. (F. 105v). Fable. Philomela et cuculus.
11. (F. 105V-106V). Notes diverses.
12. (F. 106^-109). Préparation à la communion.
13. (F. 109V-114). Prières à la Vierge. = RK, n. 7021.
14. (F. 115-115'). Vers mnémotechniques sur les saints di
calendrier.
Inc. Gisio ianus ephi sibi vendicat oc ponti maran.
Des. Sanctus ab inde Thomas mon nat stef io pu thome sil.
15. (F. 116-116V). Vers flamands sur l'humilité.
Inc. Een vraghe es wyen God meest mint
Den ghenen die hi ootmoedich vint.
Des. Wie syn die best vrede vercrighen
Die connen sien, hooren ende swighen.
16. (F. 117-117V). Gur Beda dictus sit venerabilis. — Sentence
des Pères.
17. (F. 118-124). Formula honeste vite beati Bernardi abbatis
Clarevallensis. = FL., t. GLXXXIV, col. 1167 sqq.
18. (F. 124-128V). Brève epitaphium monachorum ostendens
rectam viam ad regnum celorum editum a fratre Thoma Kempis (1).
19. (F. 128^-130^). Sermo consolatorius editus a fratre Thoma
Kempis (2).
20. (F. 130^-138^). Sentences et extraits aivers.
21. (F. 139-140). De paciencia rigmus, en flamand.
Inc. Ach heere God hoe mach syn
Dat wy ummers yet willen syn.
Des. Want die rechte wech te hemelryc
Dat is liden om God verduldelyck.
22. (F. 140-144). De monastica vita. — Ad inveniendum pascha. —
De XV signis ante diem iudicii, et autres extraits.
23. (F. 144^-152^). [De passione Ghristi]. Inc. Ad hoc quod passio-
nem Domini nostri cum interna ac perceptibili compassione consi-
deremus.
24. (F. 152^-155^). Quatuor consideranda a quolibet sacerdote
missam celebrare volente dévote. Inc. In omni sacrificio secundum
Augustinum sunt quatuor pensanda.
25. (F. 155^-161). De venerabili sacramento. — Extraits des Pères.
26. (F. 161-216V). Extraits des Pères.
(1) Voir H. SoMMALius, Ven. viri Thomae Malleoli a Kempis ... opéra omnia,
Antverpiae, 1615, p. 745-49.
(2) Ibid., p. 772-74.
s. BERNARD 371
Papier et parchemin ; 216 feuillets ; O'^M X 0'",67 ; XV« siècle. L'estampille rouge
de la Bibliothèque nationale de Paris se trouve f. 1 et f. 216\ Demi-reliure
moderne, dos en maroquin rouge ; titre doré, au dos : Eœcerpta e dictis variorum
SS. Patrum. XV siècle; plus bas, le monogramme couronné deLéopold I".
1470. (21865). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. P). Index contentorum.
2. (F. 2-4). Prophétie Sibille tyburtine (1).
3. (F. 4-4v). De signis quindecim dierum praecedentium iudicii
diem ex Hieronymo.
4. (F. 4v-5v). Excerpta ultime partis libri beati Methodii mar-
tiris (2).
5. (F. 5^-7^). Vita Antichristi ad Karolum magnum ab Alcuino
édita. = PL., t CI, col. 1291 (3).
6. (F. 7^-8). Extrait de S. Augustin.
7. (F. 8-11). [Regulae theologiae].
8. (F. 11-34). [loHANNEs DE RuPELLA. De articulls fideij (4).
9. (F. 34^-56^). [S. Bernardus. Homcliae super Missus est]. = PL.,
t. GLXXXIII, col. 55 sqq.
10. (F. 57-70^). [Senega. Excerpta ex variis operibus]. — A savoir
extraits des lettres à Lucilius.
11. (F. 71-73^). De libro Senege ad Neronem de clemencia.
12. (F. 73). Senega in libro de beneficiis.
13. (F. 73^). Bernardus 1111° libro ad Eugenium papam. — Autres
courts extraits, entre autres Epitaphium Senece.
14. (F. 74-75). Epistole Pauli ad Senecam et Senege ad Paulum (5).
15. (F. 75^-77^). Senega. De remediis fortuitorum.
16. (F. 77^-80^). Excerpta de libro Senege de beneficiis.
17. (F. 81-81^). Epistola Eusebii de memoria mortis. Inc. Ortamur
vos, fratres carissimi, ut paratos vos inveniat.
18. (F. 82-86V). Liber de paupertate compositus sub dyalogo. Inc.
Nihil habenti bona voluntas sufïîciat ad graciam.
19. (F. 87-92). [Tractatûs de passionibus et fortuna]. Inc. Ex omni-
bus que vel michi lecta placuerunt.
(1) Sur cette pièce et ses éditions voir le récent travail de M. E. Sackur, Sibylli-
nische Texte und Forschungen, Leipzig, 1898, p. 177-87.
(2) Cf. ibid.y p. 80-96, n. 11-14; mais, dans ce manuscrit, le texte est fortement
résumé.
(3) Ce texte a été l'objet de récentes études de la part de M. E. Sackur, op. cil.^
p. 98 sqq. Dans ce manuscrit, la pièce a le début signalé par Sackur, op. cit., p. 105,
note a.
(4) Cf. Fabricius-Mansi, BM. lat, med. et inf. aet., t. IV, p. 216.
(5) Cf. supra, pp. 29, 153.
372 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
20. (F. 93-109^'). De colloquio Simonis ad lesum. Bernardus. =
PL., t.CLXXXIV, col. 435 sqq.
21. (F. 110-123). [De passione Christi]. Inc. Ultima Ghristi verba
que cruci affîxus (1).
Papier, aux filigranes du cerf, de la fleur de lis, de l'arc et de la flèche, du cygne,
de la lettre P surmontée d'une croix; de-ci de-là quelques feuillets en parchemin ;
123 feuillets; 0'",277 X 0'»,255; XV^ siècle; les feuillets 2-34, 57-80 sont à deux
colonnes. Le manuscrit provient de l'abbaye de Parc, car au verso de la couver-
ture, il y a la cote de cette bibliothèque : 1. theca III, et les armoiries grattées de
cette abbaye se trouvent sur les deux plats. Reliure veau; au dos, le titre doré :
Traclttt. morales diversi, vol. I; tranche rouge (2).
1471. (II. 2207). — S. Bernardus. Opéra.
1. (F. 2). Index.
2. (F. 2). Vers sur S. Bernard.
3. (F. 3-4). Tabula rubricarum cum initiis sermonum beati Ber-
nardi abbatis in hoc volumine conlentorum.
Les feuillets 4^-5^) sont blancs.
4. (F. 6-218). Sermones beati Bernardi abbatis de tempore et
sanctis. = PL., t. GLXXXIII, col. 35-56, 87-109, 343-49, 109-27;
t. CLXXXV, col. 29-32 (sermo Guerrigi), t. GLXXXIII, col. 127-63,
359-72, 163-81, 183-270, 375-82, 271-74, 383-98, 273-316, 665-66,
316-34, 353-59, 397-416, 337-44, 415-30; t. GLXXXIV, col. 1001-10;
t. GLXXXIII, col. 634-37,447-86; t. GLXXXII,col. 578-80 ; t. GLXXXIII,
col. 513-18, 499-514, 517-35, 644-47, 639-44, 637-39, 609-12, 571-73.
5. (F. 219-222). Epistola beati Bernardi adfratres Gartusienses. =
PL., t. GLXXXII, col. 108-16, ep.xi et xii.
. 6. (F. 222-225). Epistola sancti Bernardi abbatis ad Robertmn
nepotem suum. = Ibid.^ col. 67-79.
7. (F. 225-226). Item epistola ad Eugenium papam. = Ibid.,
col. 427-31.
8. (F. 226^'). Quedam visio sancti Augustini.
9. (F. 227-227^). Visio cuiusdam monachi in extremis. Inc. Quidam
cenobita clarevallensis in vespere vite positus occasus facturus erat
cuHi vespere vite.
Parchemin; 227 feuillets ; 0'",29 X 0'",21 ; XV« siècle; deux colonnes ; quelques
belles initiales rouges et bleues. F. 1% une belle miniature représente S. Bernard.
Ce volume, à en juger par la reliure, semble provenir de Tongerloo. F. 1, il y a la
cote Phillipps MS. 4164. Ce volume a été acquis à Londres en 1898, à une vente
(1) Cf. supra, p.345,n. 1436 (596-600).
(2) Au sujet de ce volume, cf. P. Thomas, Catalogue des manuscrils de classiques
latins de la Bibliothèque royale de Bruxelles, p. 102-3.
s. BERNARD 373
chez Sotheby, pour fr. 437,50 (1). Reliure du X VII« siècle, veau brun estampé sur ais
de bois, restes de fermoirs et de coins en cuivre; au dos, le titre doré : S. Bernardi
sermones et epistolae.
1472. (IL 2510). — S. Bernardus. Meditationes.
1. (F. 2-23v). Spéculum anime venerabilis magistri domni Henrici
DE AssiA sacre pagine doctoris eximii ac professons Parisiis compi-
lât! (2).
Les feuillets 24 et 25 sont blancs.
2. (F. 26-53^). Tractatus de IIII instinctibus anime editus a vene-
rabili doctore magistro Henrico de Assia (3).
3. (F. 53^-83v). Tractatus Alberti de fine religiose perfectionis.
Inc. Gogitanti michi aliquid ultimate in quantum possibile est.
4. (F. 83^-1 17^). Meditaciones beati Bernardi abbatis. = PL.,
t. GLXXXIII, col 485 sqq.
5. (F. 118-147). Devotissimus tractatus de missa sive de sacra-
mento altaris (4).
6. (F. 147-158). Tractatus a Bonaventura compositus de misterio
crucis et redemptione nostra valde utilis. Inc. Ut aliquatenus possis
comprehendere cum omnibus sanctis.
7. (F. 158-171^'). Spéculum peccatoris editum a beato Augustino
unicuique utilissimum. = PL.^ t. XL, col. 983 sqq.
Papier, au filigrane de la tête de bœuf; 0'",145 X 0^,105; XV« siècle. F. 1, il y a
celte note : Frater lohannes Urenlisfcrri Cartusiensis scripsit. De domo ValHsbene-
dictionis prope Âvinionem (5). F. 3, au bas de la page, on lit : Vallisbenedictionis.
F. 1, en caractères imprimés : Carlhusiae Villenovae, et en dessous, d'une écriture
du XIX« siècle : R. J. Pottier. Ce volume a été acheté, en 1900, à Bruxelles, à une
vente chez Fiévez, pour fr. 121. Très jolie reliure du XV** siècle ; ais de bois recou-
verts de veau estampé, à fers très élégants; restes de fermoirs en cuivre.
1473. (11285-86). — Gaufridus Clara vallensis. Excerpta Bernar-
dina.
1. (F. 1^). Index et notes diverses.
2. (F. 2-25v). Exceptiones ex opusculis beati Bernardi super evan-
gelium Ecce nos reliqulmus collecte a domino Gaufrtdo Glarevallensi
•
(1) Cf. Bibliolheca Phillippica, London, 1898, p. 12, n. 102.
(2) F. 1, on lit la note suivante au sujet de Henri de Hassia: Hic magisler Hen-
ricus de Hassia floruil Parisiis ab anno 1360 ad an. 139 7, quo dus obilus rcpcrilur
in charla cap. generalis.
(3) Voir Fabricius-Mans], Bibl. lai. med. et inf. ael., t. II, p. 216 sqq.
(4) Sous ce litre se trouve ici le quatrième livre De Imilalione Chrisli de Thomas
A Kempis.
(5) Au sujet de ce scribe, il y a, f. 1, la note : Hic loannes Urenlis-Ferri sive
BnUefer e domo Vallis Benediclionis ad maiorem Carlusiam cvocalus fuil per
charlam cap. gen. an. 1465.
374 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
abbate et directe ad Henricum romane curie cardinalem. = PL.
t. GLXXXIV, col. 435 sqq.
3. (F. 25^-33^'). Sermo domni Bernardi abbatis de conversione adj
clericos. = PL., t. CLXXXIII, col. 833-847. Des. mutil. n.25 : cuius et]
umbra sponsam réfrigérât et fructus ...
Parchemin; 33 feuillets; 0™,192 X 0%13; XIIP siècle. F. \\ on Wi \ Pertine{
monaslerio fralrum sancte crucis in Namurco, et plus bas : Collegii Societatis lesi
Lovanii. M. B. Y. 4. Reliure moderne, peau de truie estampée; très jolis fers; en]
relief, l'inscription : \iegm bibl. Bclgica.
1474. (II. 1394). — GuiLL!ELMUs. Bernardinum(l).
1. (F. 1-93). [GuiLLiELMus ToRNAGENsis]. Exceptiones collecte d(
diversis operibus beati Bernardi egregii abbatis (^larevallensis.
2. (F. 93^-94^). Extraits de S. Bernard et de S. Augustin.
3. (F. 95-96V). [De lapidibus pretiosisj.
4. (F. 97-99). Extraits divers.
5. (F. 99^-102^). Table alphabétique des matières du Bernardinmn,
6. (F. 103-109V). Additions au Bernardimim.
Parchemin; 109 feuillets, plus huit de garde; 0ml59 X 0°,112 ; XIV^ siècle ; lea
feuillets 97-102 sont à deux colonnes; initiales rouges et bleues; titre courant ei
rouge ; ancienne pagination i-xci. F. 1, il y a la note : Liber monasterii canonicorut
regularium vallis sancti Martini in Lovanio, et f. 66"^ : Est liber hic sancti Martini
Lovaniensis. Sur le troisième feuillet de garde, en tète, il y a l'ex-libris Sir
T[homas] P^hillipps] MiddleHill 881. Ce volume a été acquis par la Bibliothèque
royale en 189L ReHure maroquin vert, gaufré, à filets d'or; au dos, le titre doré
Liber monasterii canonirum (sic) manuscrit sur velin du 14<^ siècle.
1475. (IL 944). — Guillielmus. Flores sancti Bernardi.
1. (F.l-lâQv). Exceptiones coUectae de diversis opusculis beati
Bernardi.
2. (F. 120^-121^). Auctoritates quedam memoria digne excepte de
opusculis beati Bernardi.
3. (F. 122-222^). [Iagobus de Vitriago]. Historia ierosolimitanî
abreviata (2).
Parchemin; 124 feuillets; 0™,325 X 0'n,23; XlVe siècle; deux colonnes; initiales
rouges et bleues. F. 1, il y a la note : Liber Sancte Marie de Camberonc, et au bas
(1) Cf. les deux volumes suivants. Sur Guillaume de Tournai, moine de Saint-
Martin, voir Fabricius, Bibl. inf. et med. lat., t. III, p. 154. L'œuvre de Guillaume se
trouve encore à la bibliothèque Mazarine à Paris, Molinier, Catalogue des manu-
scrits de la bibliothèque Mazarine, 1. 1, p. 358, et à celle de Cambrai, Catalogue
général des manuscrits des bibliothèques publiques de France. Départements, t. XVII,
A. Molinier, Cambrai, pp. 84-85, 354.
(2) Au sujet des manuscrits et des éditions de ce texte, voir Potthast, Bibl. hist.
med. aevi, 1. 1, p. 634.
s. BERNARD 375
d'un certain nombre de pages, on lit l'inscription : De Camberone (1). L'ex-libris
Sir 1. P. MiddleHUl 33S se trouve au verso de la couverture. Reliure moderne,
toile et veau au dos et aux coins.
1476. (II. 1139). — GuiLLiELMus. Bernardinum.
Guillielmi monachi Sancti Martini Tornacensis in Bernardino quem
idem excepit et compiiavit de libris et dictis sancti Bernardi Glare-
vallensis.
Parchemin; 169 feuillets ; 0'",23 X O'^^oô; XIV« siècle ; initiales rouges et bleues ;
signatures i-xni. Ce manuscrit provient de l'abbaye d'Aine (2) ; plus tard, il fit partie
de la collection Phillipps avec le n. 4720; il fut acquis par la Bibliothèque royale en
1888. Demi-reliure, toile anglaise; au dos, le titre doré : Guillelmus Tornacensis in
Bernardino ex libris S. Bernardi Clarevallensis.
1477. (4236-39). — S. Bernard. Sermons, en flamand.
1. (F. 1-9^). Expositie ghemaect van S. Bernaert op devangelie
Missus est.
, 2. (F. 10-24). Die Iweeste omelia van sinte Bernart super Missus est.
3. (F. 24-35). Die derde omelia van sinte Bernart super Missus est.
4. (F. 36-48^). Die vierde omelia van sinte Bernaert super Missus est.
5. (F. 48^-53). Een dévote meditatie op dat woert dat onse lieven
heere sprac aen den heylighen cruce tôt synder ghebenedyde moeder.
6. (F. 54^-63). Eensonderlinge scoensermoenvanonserlievevrouw^e
liemelvaert ... ghepredicht by mcester Huge saligher ghedachten onse
biechtvader eerwerdighen.
7. (F. 64-74). Van der glorioser assumptie ende intronijzatie van
Maria die hemelsche coniginne.
Les feuillets 74^-77^ sont blancs.
8. (F. 78-94). Meester Hughe onsen werdighen biechtvader, een
suverlijcke ende scoen sermoen van der gheborten der werdigher
moeder ende maghet Maria.
9. (F. 94-99V). [Miracles de la St« Vierge, en flamand].
Papier, au filigrane du pot anse; 99 feuillets ; 0'",22 X O'^^S; XV« siècle. F. 54%
il y a la note : Tien ave Maria ut lie [de voer die ziele van vrouwe Franchoyse van
buillemon die dit sermoen utscraefj'. Demi-reliure moderne, dos en parchemin.
1478. (11085). — S. Bernard. Sermons, en flamand.
1. (F. 1). Vers latins.
Inc. Velle iuvat, dat posse Deus, coepta ardua supplet.
Des. Prima voluntas, vis materies hinc operis.
(1) Cf. Sanderus, ftibl. beUj. manuscr., part, i, p. 359.
(2) 76id.,p.244.
376
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
2. (F. 2). De talel der sermoneh des heylighen leeraers sinte
Bernaerdus.
3. (F. 3-241). [Sermonen sinte Bernaerts].
Version flamande des sermons qui se trouvent PL., t. GLXXXIII,
col. 501-12, col. 33-50, 52-56, 429-38,^7-116, 115-19, 119-26, 131-37,
141-47, 155-62, 359-69, 167-71, 173-81, 183-86, 375-82, 392-98, 383-92,
253-59, 263-70,273-92, 291-324, 323-334, 337-43, 397-404,403-16, 415-
30, 437-54, 517-33, 433-78, 489-502, 513-18, 333-37, 644-47, 637-44.
4. (F. 241-242V). Sinte Bernardus parabol (1).
5. (F. 244). Vers.
Inc. Ghriste potens rerum, rerum imperiosa potestas.
Des. Una salus, medicina una est amor unus amanti.
Parchemin; 244 feuillets; 0'",295 X 0'",20; XV« siècle (1479), car f. 243, on lit
la note : Vil boeck is gheeynt anno Domini dusent vierhondert ende neglien en
Iseventith op des heilighen cruys averti verhe/fbighe 1479. Quelques jolies lettrines ;
initiales bleues et rouges, ancienne pagination à l'encre rouge i-ccxl. F. 1, on lit :
DU boeck hoert loe den cloesler van sinle [Franciscus] le Ihabor by Mechelen, et plus
bas : Dyl boeck horl louwe brueder Chrysliaen Kemkems Cobbrener loi Synlruyden
anno 1583, puis f. 2 : Domus professe Socielalis lesu Ânlverpiae 1639, et f. 3 :
Biblolhece Domus Prof. Socielalis lesu Anlv. Reliure moderne veau racine; au dos,
le titre doré reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Sermons
de S. Bernard en Belgique ; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription Bibl,
royale.
1479. (364). - S. Bernard. Sermons sur le Cantique des cantiques,
en flamand, par Gille Zeghers (2).
1. (F. 1-436^). Die Ixxxvj sermoonen van S. Bernaert op het boeck
van Gantica. Inc. U liede, beminde broeders, behoort me. Des.
Wandelt (seijt hij) gelijck kinderen des lichts. Deo gracias semper.
2. (F. 436^-437). Préface du traducteur Égide Zeghers. Inc. Den
oversetter totten léser. Ten begerten van sommige religieusen ende
geestelijcke maechden hebbe le mij vervoerdert om desen grooten
arbeyt ende moeijte te aenveerden. Des. ende nu overgezet int
jaer Mccccc.lxx, op h. cruys verheflinge dach doer brueder Gielis
Zeghers Minderbrueder Pater des Cloosters van onser liever vrouwe
bootschap orde tôt loeven.
3. (F. 437-437^). Note sur une autre version des sermons de
S. Bernard sur le Cantique des cantiques, faite à Maegdendaele, à
Audenarde, par un religieux de Boneffe.
(1) Cf. PL., t. GLXXXII, col. 737 sqq.
(2) Voici ce que Sanderus, Chorographia conventus Bruœellensis ff. Min., dit de
Gille Zeghers, p. 96 : Capw/ VI. De Guardianis qui hune convenlumrexerunl...
V. A. P. Âegidius Zegerus magna cum laude rexil. Obiil in ordine iubilarius
anno 1588, 6 februarii.
s. BERNARD 377
Papier; 437 feuillets, plus six de garde; 0",31 X 0'",20; XVIP siècle (1612), car
on lit, f. 437% la note suivante : DU bocck es volschreven intjaer ons hceren 1612 den
20 van Àugustus op Sinle Bernaertsdach van mij suster Jenneken délia faille.
Si hevet gedaen om der sielen profyty
Godl will haer daer voer geven dal eewich joUjt.
Sij bidl dal men haer gedachlich will wesen
Met voer haer eenen Ave Maria te lesen,
Op dal Godl haer wilde genadich sijn
Ende haer siele verlossen wt aile druck en pijn.
Deo gralias semper. Amor omnia vincit.
Deux colonnes. Au verso du troisième feuillet de garde, on lit : Descn boeck
hoort toe aen de bublioleque van S' Elysabelh op den bergh Sion. L'estampille rouge,
R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris ^e trouve f. 1 et ï. 437\ Reliure du
XVIP siècle, veau racine et estampé, restes de fermoirs en cuivre.
11480. (3093-95). — S. Bernard. xMéditations, en flamand.
1. (F. l-36v). De gaert der minnen dien maecte de ertschebisscop
Angelmus.
A la fm du traité, se trouve le nom du traducteur : (Uen ic ver-
dietschte Vranke Callaert.
2. (F. 37-98^). Sente Augustyns waerde van den scouwene ons
heren Ihesus Kersls (1).
3. (F. 99-158). S. Bernaerïs overpeysingen van den menscheleke
cativetheit (2).
4. (F. 158-160). Hoe sente Bernaert raedt sinen vrient te peisene
on de weldaden die hem God gedaen hadde.
5. (F. 160^-182). S. BoENAVANTURE. Dat Ihesus dbegherde endde es.
6. (F. 182v-186v). De vorredene van den houte slevens dat Bona-
voNTURE in latine maect.
Le feuillet 187 est blanc.
7. (F. 188). Index.
Parchemin; 188 feuillets ; 0™,10 X 0'",065; XV siècle. F. 187% il y a la note : DU
boec es des cloeslers van rodendale in Zonien bij Bruessele. Reliure ancienne, peau
de truie estampée sur ais de bois, fermoirs en cuivre.
1481. (9620-22). — Guerricus. Sermones.
1. (F. 1). De Guerrico abbate Igniacensi. = PL.,t.CLXXXV,col. 10.
2. (F. 1^-2^). Sermo domini Gerrigi abbatis [de adventu Domini].=
Ibid., col. 11-14.
3. (F. 2^-4^). Sermo unde supra de adventu Domini. = Ibid.,
col. 14-17.
4. (F. 4v-6). Sermo de adventu Domini. = Ibid., col. 18-21. .
(1) Traduction du Manuale, voir PL., t. XL, col. 951.
(2) Version du traité, PL., t. CLXXXIII, col.4&5-508.
378
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
5. (F. 6-8). Sermo unde supra. = Ibid., col. 21-25. .
6. (F. 8-9^). Sermo unde supra. == Ibid., col. 26-30.
7. (F. 9^-11). Sermo de die nativitalis Domini. = Ibid., col. 30-32.
8. (F. 11-12). Sermo unde supra. = Ibid., col. 32-34.
9. (F. 12-13V). Sermo unde supra. ^ Ibid., col. 35-38.
10. (F. 13^'-15v). De nativitate Domini sermo Gerrici. = Ibid.
col. 38-43.
11. (F. 15^-17). Sermo de nativitate Domini nostri Ihesu. = Ibid.
col. 43-46.
12. (F. 17-19). In epyphania Domini sermo Gerrigl = Ibid.
col. 46-50.
13. (F. 19-20V). Sermo unde supra. — Ibid., col. 51-54.
14. (F. 20^-22^). Sermo de epiphania Domini. = Ibid., col. 54-59.
15. (F. 22^-24^). Sermo de epyphania Domini. = Ibid., col. 59-64.
16. (F. 24^-26). Sermo in purificatione béate Marie virginis. =|
Ibid., col. 64-67.
17. (F. 26-28). Sermo de purificatione. = Ibid., col. 69-71.
18. (F. 28-29V). Sermo in purificatione. = Ibid., col. 71-75.
19. (F. 29V-31V). Sermo in purificatione. = Ibid., col. 75-79.
20. (F. 31V-33). Sermo in purificatione. = Ibid., col. 89'92.
21. (F. 33-34V). Sermo in sexagesima. = Ibid., col. 92-96.
22. (F. 34v-35v). In quinquagesima sermo. = Ibid., col. 96-100.
23. (F. 35^-37). In translatione beati Benedicti abbatis et perj
octavas et in octavis eius.= Ibid., col. 99-103.
24. (F. 37V-39V). Sermo de S. Benedicto. = Ibid., col. 103-7.
25. (F. 39^-41). De sancto Benedicto sermo Gerrici. = Ibid.,]
col. 107-111.
26. (F. 41-43). Item de sancto Benedicto sermo Gerrigl = Ibid.^l
col. 111-16.
27. (F. 43-44). De annuntiatione dominica sermo Gerrici. = Ibid,,\
col. 116-19.
28. (F. 44-45). Dominica in passione Domini sermo Gerrigl = Ibid.,
col. 127-30.
29. (F. 45-46V). Sermo Gerrici unde suprdi. = Ibid. , col. 130-34.
30. (F. 46V-48). Dominica in palmis. = Ibid., col. 134-37.
31. (F. 48-49V). Sermo unde supra Gerrici. =Ibid., 137-42.
32. (F. 49^-50^). Sermo Gerrici de resurrectione Domini. = Ibid.^\
col. 142-44.
33. (F. 50V-52V). Sermo unde supra. = Ibid.,co\. 144-48.
34. (F. 52v-54). Sermo de resurrectione Domini nostri Ihesu. ==]
Ibid., col. 148-52.
35. (F. 54-55). In rogationibus ante ascensionem Domini sermo. ==
Ibid., col. 151-54.
GUERRY 379
36. (F. 55-56). De ascensione Domini sermo Gerrigi abbatis. =
Ibid., col. 153-56.
37. (F. 56-57^). De sancto Spiritu sermo GERRicr. = Ibid.,
col. 157-60.
38. (P. 57^-59). De sancto Spiritu sermo Gerrigi. = Ibid.,
col. 160-64.
39. (F. 59-60). Sermo beati Augustini de nativitate Domini nostri
Ihesu Ghristi. Inc. Merito... miranda est Salvatoris nostri nativitas.
40. (F. 60-61). De sancto Vincentio sermo beati Augustini. = PL.^
t. XXXVIII, col. 1255-57.
41. (F. 61-61^). Item sermo Augustini (1) de sancto Vincentio. =
PL., t. XXXIX, col. 2095.
42. (F. 6b). [Hymnus de S. Vincentio]. = RH., n. 11276; neumes
gothiques allemands.
Parchemin; 61 feuillets; 0'",32 X 0^,22 ; XIIP siècle; deux colonnes; grandes et
belles capitales ; ancienne pagination à l'encre rouge i-lx. F. 1, il y a la cote MM, 4-8
et la note : Iste liber pertinet monasterio sancli Laurcntii extra muros leodienses et
notaturin ordine chori : sccundus liber «érmowMm. L'estampille rouge de la Biblio-
thèque nationale de Paris se trouve f. 1, 2 et 61'. Reliure moderne, veau racine ;
au dos, le titre doré : Guerrici sermones, qui se trouve aussi à l'intérieur sur
une étiquette de maroquin rouge; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription :
liibl. royale.
1482. (II. 977). — Guerrigus. Sermones.
1. (F. 1). Index des sermons de Guerry.
2. (F. 1). Vers léonins du scribe Lambert.
Jnc. Baruch scriptoris cornes in celestibus oris.
Des, Huic is iungatur a quo liber iste paratur.
3. (F. 1^-82). Sermones domni Guerrici abbatis Igniacensis viri
sahctissimi numéro 1. nu'''. = PL., t. CLXXXV, col. 11-214.
4. (F. 82^-115). Liber Roberti, venerabilis abbatis Tusciensis, de
Victoria verbi Dei.= PL., t. GLXIX, col. 1217 sqq.
5. (F. 115). Epistola Meingoz canonici ad Robertum Tuitiensem. =
PL., t. CLXX, col. 701.
Parchemin; 115 feuillets ;0'",29 X 0'",18; XIIP siècle; deux colonnes; superbes
lettrines en toutes couleurs ornées de dessins et d'arabesques ; signatures i-xv.
Ce volume provient de Saint-Ghislain, et il portait dans cette bibliothèque la
cote EEE (2). Au revers du premier plat de la couverture, il y a l'ex-libris :
Sir T. P. Middle Hill, 368. Ce volume a été acquis à Gheltenham par la Biblio-
thèque royale en 1888 po«r 125 francs. Reliure moderne ; veau estampé, avec
l'inscription en relief: Regia Bibl. Iklgica.
(1) Correction du XVII* siècle, le ms. avait d'abord en rubrique : Leonispp.
(2) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, i, p. 247; A. Poncelet, S. I., Les Annales de
l'abbaye de Saint-Ghislain, p. 384.
380 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
1483. (458-63). — Guerricus. Opéra.
1. (F. 1^-76^). Sermones Guerrici abbatis igniacensis in purificatione
B. M. V. (quartus Inc. mutil. Dominas Ihesus misit in terram vehe-
menter. Des. contuentes eum facie ad faciem ... in secula seculorum
Amen. = PL., t. CLXXXV, col. 76); puis sextus in quadragesima, in
sabbato secundae ebdomade quadragesime, in festivitate sancti
Benedicti (quatuor), in annunciatione dominica (très), in dominica
palmarum (quatuor), in resurrectione Domini (très), in rogationlbus^
in ascensione Domini, in die sancto penthecostes (duo), in nativitate
sancti lohannis Baptiste (quatuor), in solempnitate sanctorum Pétri et
Pauli apostolorum (duo), de eo quod dictum est : Donec aspiret dies
et inclinentur umbre, in assuraptione béate Marie Virginis (quatuor),
in nativitate béate Marie Virginis (duo), in festivitate omnium sancto-
rum, ad excitandam devotionem in psalmodia. = Ibid., col. 90-214.
2. (F. 76^-94). Exhortationes beati Gesarii Arelatensis episcopi ad
monachos. = PL., t. LXVII, col. 1154, 1056, 869, 1062, 1089, 1069 (1).
3. (F. 94-113V). Sermones eiusdem générales. = PL., t. XXXIX,
col. 2280, 2285, 2287; t. L, col. 837; t. XXXIX, col. 2245, 1931, 2253.
Les feuillets 114-116^ sont blancs.
4. (F. 117-122^). Epistola beati Bernardi abbatis ad Matheum
Albinensem. = PL., t. CLXXXII, col. 661-62.
5. (F. 122^-148^). Sermo sancti Bernardi abbatis in die sancte
Lucie, de dominica secunda post Pascha, de David et Golia, ad sacer-
dotes de sacramento al taris, de conversione sancti Pauli (sermo
secundus), in purificatione B. M. Virginis, in eodem festo, in ieiunio
de versu Fiat voluntas tua. = PL., t. CLXXXIII.
6. (F. 149-180). Admonitiones sancti Effrem dyaconi ad mona-
chos (2).
Parchemin; 180 feuillets; 0'",325 X 0'",23; XV'^ siècle ; deux colonnes; initiales
rouges et bleues ; ancienne pagination xli-ccxix ; signatures. F. 180'', on lit celte
note : hle codex pertinel monasterio Rubeevallis in Zonia prope Bruxellam civi-
tatem Brabancie. L'estampille rouge, R. F., de la Bibliothèque nationale de Paris
se voit f. 180\ Demi-reliure moderne, dos en maroquin rouge avec les titres des
différents traités; plus bas, le monogramme couronné du roi Léopold P"".
1484. (IL 1073). — RiG ARDUS de sancto Vigtore. Liber exceptio-
num. = PL., t. GLXXVII, col. 191-284; t. GLXXV, col. 633-750;
t. GLXXVII, col. 899-1210.
Parchemin; 364 feuillets; 0™,337 X O^'.aS; XIIP siècle; deux colonnes; lettrines
très élégantes ; capitales rouges et vertes ; signatures i-xxii. Ce volume provient de
(1) Cf. supra, pp. 226-27.
(2) Cf. supra, p. 25, n. 934 (21205-09).
RICHARD DE SAINT-VICTOR 381
l'abbaye d'Aine ; f. 11, il y a la cote : 4653 Ph[illipps]. Demi-reliure, toile anglaise ;
au dos, le titre : lUcardi de Sanclo Victore Chronicon.
1485. (4929-32). — Rigardus de sancto Victore. Opéra.
1. (F. 1-59^). Incendium amoris Richardi heremite (1). Inc. Admi-
rabar amplius quam enuncio quantum siquidem sentivi cor meum
primitus incalesccre.
2. (F. 59^-75). Tractatus quidam sancti Thome de Aquino qui
intitulalur de divinis moribus (2).
3. (F. 75-80). RiGHARDUs, super Beniamin. Des. mutil. absque omni
auditore referre et ... = PL., t. GXGVI, col. 1-5.
Les feuillets 81-83^ sont blancs.
4. (F. 84-127^). Liber apologeticus beati Gregorii Nazianzeni
episcopi (3).
Parchemin; 127 feuillets, plus trois de garde; 0™,135 X 0"",095; XIV'' siècle. Au
verso du premier feuillet de garde, il y a la note : Liber domus capelle b. Marie
iuxta Angiam. Reliure du XVII" siècle ; veau racine, avec le titre doré : Richardi
incendium.
1486. (1610-28). — Rigardus de sangto Vigtore. Super Apoca-
lypsim.
1. (F. Iv). Contenta.
2. (F. 2-4v). Courts extraits des Pères.
3. (F. 5-126^). Liber qui intitulatur Eruditio religiosorum editus ab
HuMBERTO ordinis praedicatorum (4).
4. (F. 126^-140). Epistola ad religiosos et tractatus de diligendo
Deum ex toto corde et de tribus votis religiosorum magistri Humberti
ordinis praedicatorum (5).
5. (F. 140-143). Ordinarium vite religiose editum a sancto Bonaven-
TURA cardinali de ordine fratrum minorum. Inc. Religio munda et
immaculata apud Deum.
6. (F. 143^-146). Contemplatio beati Anselmi [Lucensis] episcopi
super vita Cristi. = PL., t. CXLIX, col. 591-7; cf. BH., n. 4394.
7. (F. 146-148^'). Alia tabula super Eruditionem religiosorum.
8. (F. 149-244^). Opus magistri Rigardi de sangto Victore super
Apocalipsin beati lohannis apostoli. = PL., t. GXCVI, col. 683 sqq.
(1) Ce traité n'est pas de Richard de Saint-Victor. On le trouve parfois sous son
nom dans les manuscrits. Cf. PL., t. CXCVI, col. xxix.
(2) QuÉTiF-EcHARD, Script. ordin. praed., 1. 1, p. 341, n. 62.
(3) Sur les éditions de cet ouvrage traduit en latin par Rufin, voir PL., t. XXI,
col. 39-40.
(4) Cf. QuÉTiF-EcHARD, Scripl. ord. praed., 1. 1, p. 148.
{T)) Ibid., p. 147.
382 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
9. (F. 245-283). Electuarium confortativum anime dévote. Inc.
Sicut lohannes Grisoslomus ait : Oporluerat nos quidem nichil indi-
gere auxilio litterarum.
10. (F. 283-283^). Prologus magistri Gherardi magni in librum qui
intitulatur Ornatus spiritualis desponsationis (1).
11. (F. 283^-337^). [Iohannis Ruysbroeg]. Ornatus spiritualis
desponsationis (2).
12. (F. 337^-364^). Liber magistri Gerardi magni domni Iohannis
RuYSBROK de duodecim virtutibus (3).
13. (F. 364^-382). Libellus domni Iohannis Ruysbroeck de septem
gradibus scale amoris quem quidem idem in tiieutonica dictavit,
venerandus vere vir magister Gherardus Groet eumdem in latinum
transtulit (4).
14. (F. 382-394V). Courts extraits des Pères.
15. (F. 394^-395). Bernardus. De contemptu mundi et iudicio. =
RK, n. 4102.
16. (F. 395-403^). Autre suite d'extraits des Pères, de sentences et
de inaximes ascétiques.
17. (F. 403^-406). Tractatus Pétri Damiani de commendatione vite
solitarie. = PL., t. GXLV, col. 246-51.
18. (F. 406-407^). Versus de commendatione ordinis carthusiensis,
de commendatione celle et solitudinis. Inc. Hoc sonat Garthusia
inclusa quod caro tusa.
19. (F. 407^-408^). Epistola Urbani quinti ut persone recipiantur
absque omni pactione (5).
20. (F. 408v). De vanitate mundi.
21. (F. 409-412). Epistola excusationis simul et commendationis
ordinis carthusiensis. hic. Sanctissimo domino Glementi... lohannes
eius servus inutilis.
22. (F. 412-414^). De electione [priorumj. Inc. Scire debent priores
qui vocantur ad electiones faciendas in domibus ordinis.
23. (F. 414^-419). Decretalis declaratio Innogentii pape tercii in
generali Lateranensi de faciendis electionibus (6).
24. (F. 419-422^). Décréta electionis édita ab episcopo Hostiensi.
25. (F. 422^-424). Ex libro de illustribus viris ordinis cisterciensis.=
PL., t. CXXXV, col. 442-44, cap. xxvi et xxv..
(1) L. SuRius, Rusbrochii opéra omnia, Goloniae, 1692, p. 228.
(2) Ihid., p. 229-80.
(3) Ibid., p. 164 sqq.
(4) Ibid., p. 213 sqq.
(5) Le Gouteulx, Annales ordinis carlusiensis, Monstrolii, 1889, t. IV, p. 86-88.
(6) Cf. Labbe, Sacrosancta concilia, t. XI, col. 176 sqq.
RICHARD DE SAINT-VICTOR 383
26. (F. 424^-425). Oratio de sancta Dympna, de decem millibus
martyribus.
27. (F. 425-425^). De meditatione cotidiana.
28. (F. 425v-435v). Divers extraits des Pères.
29. (F. 436-441). Meditatio Vilhelmi Parisiensis ad audiendum vel
celebrandum divinum officium misse. Inc. Sublimis ac celestis est
sapientie scire discumbere ad sanctissimam altaris missam.
30. (F. 441v). Divers extraits, — Suffragium de S. Rocho.
Papier, aux filigranes du gantelet et de la lêle de bœuf surmontée de la croix;
441 feuillets, plus deux de garde en parchemin; 0'",28 X 0'",20; XV« siècle ; deux
colonnes. F. l"", il y a la note : Iste liber pertinet Carthiisiensibus domus Sophie
proj^e fiMscum rfwcis(l). L'estampille rouge delà Bibliothèque nationale de Paris,
aux faisceaux, se trouve f. l'' et f. 441\ Demi-reliure moderne.
1487. (IL 2313). — Rigardus de sangto Vigtore. Opéra.
1. (F. 1). Index.
2. (F. 2v-49v). Rigardus. De sancta Trinitate. = PL., t. GXGVI,
col. 987 sqq.
3. (F. 49^). [De scriptis Ricardi a sancto VictoreJ.
Le feuillet 50 est blanc.
4. (F. 5 1-57 V). Tractatus Righardi super canonem misse. = PL.,
t. GLXXVII, col. 455 sqq.
5. (F. 58-76^). RiGHARDUs. De exterminatione mali et promotione
boni. = PL., t. GXGVI, col. 1073 sqq,
6. (F. 76^-81^'). Opusculum Righardi quod vocatur fructus fru-
ctuum.
7. (F. 81^-89^). Tractatus compendiosus de septem affectibus bene
ordinatis ... ex libro venerabilis Righardi de XII patriarchis. = PL.,
t. GXGVI, col. 6, cap. vu - col. 64. Extraits.
8. (F. 89^-94). Tractatus Righardi de verbis Ysaye : Li die illa
nutriethomo, etc.
9. (F. 94-99). Tractatus eiusdem de sacrificio David prophète. =
Ihid., col. 1043 sqq.
10. (F. 99-100). Tractatus eiusdem de lacu miserie et luto fecis.
11. (F. 100-102). Tractatus Righardi de multiplici pane sacrificii
legalis.
Les feuillets 102^-103^ sont blancs.
12. (F. 104-114). Exhortationes dévote et bone.
13. (F. 114V-119V). Conflictus viciorum et virtutum. = PL., t. XL,
col. 1091 sqq.
(1) Sur ce monastère, voir Miraeus, Origines Cartusianorum monasleriorum,
p. 32-34.
384 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
14. (F. 120-135^), Magistri Adelredi spéculum amoris. = FL.,
t. GXGV, col.659sqq.
15. (F. 135^'-152v). Tractatus Hugonis de conscientia. = PL.,
t. CLXXXIV, col. 507 sqq.
16. (F. 153-160^). Liber magistri Hugonis de sangto Vigtore de
disciplina. = PL., t. GLXXVJ, col. 935, cap. x - col. 952 (1).
17. (F. 160^-185^). Tractatus de professione monachorum. Inc.
Tractatus iste qui est de professione monachorum très habet
partes.
18. (F. 185^-192). Tractatus sancti Basilii episcopi de milicia
cristiana (2).
Les feuillets 192^-198^ sont blancs.
19. (F. 199-205). Miracula fratris Henrigi de Calstris ordinis fra-
trum praedicatorum. = BHL., n. 3810 (3).
20. (F. 205-208^). Alia diversa exempla patrum.
21. (F. 209-213). Liber de viciis et virtutibus Hugonis de sangto
Vigtore. = PL., t. CLXXVI, col. 997-1010.
22. (F. 213-218^). Hugonis de sangto Laurengio ad fratrem Rene-
rum, qui inscribitur columba deargentata. = PL., t. GLXXVII,
col. 15 sqq.
23. (F. 219-233). Tractatus de viciis et virtutibus. Inc. Quoniam, ut
ait apostolus Petrus, Spiritu sancto affati locuti sunt Dei homines.
24. (F. 234-239^). [Iohannis Climagi sermo ad pastorem]. = PG.,
LLXXXVm, col. 1165 sqq.
25. (F. 239^-241). Gommendacio Iohannis Glymaci et sermonis
huius édita a lohanne abbate Raythu.
26. (F. 241-243). Vita sub compondio Iohannis abbatis sancti
montis Synai dicti scholastici ... édita a Daniele humili monacho
Raythu. = BHL., n. 4380.
27. (F. 243). Notes diverses : Epygramma Iohannis Glimaci. —
Nota de glossa maiore et minore. — Sententia Gersonis.
28. (F. 243^). Preiatiuncula magistri lo. Theoderigi Herxen (4).
29. (F. 243^-244). Bonum exemplum. Inc. Quidam homo sensit
fréquenter afflictionem spiritus omni VI feria. Des. quam posset, si
vellet, in vulneribus Gristi invenire. Amen.
(1) En tête de ce traité, f. 153, on lit la note : Principium islius tractatus hic
déficit. Require in alio papireo volumine cuius tytulus talis est : Epislole Pelri Ble-
sensis. Albertus de officio misse.
(2) C'est le traité Audi, filia, et vide et inclina. Cf. plus haut, p. 366, note 8.
(3) Le texte de ce manuscrit est beaucoup plus complet que celui publié par
Choquetius.
(4) Deuxième prieur de Zwolle. Voir Agquoy, Het Klooster te Windesheim, t. I,
p. 88 et passim.
RICHARD DE SAINT-VICTOR 385
30. (F. 244^). Transcriptum de phizonoinia Salvatoris (1).
Le feuillet 245 est blanc. *
31. (F. 246-353V). Sanctus Thomas de Aquino ... de corpore
Christi(2).
32. (F. 253^-255^). Epistola fratris Thoma de Aquino ordinis Prae-
dicatorum ad ducissam Brabantie (3).
33. (F. 255V-256V). Epistola eiusdem [Gherardo Bisantiiio] (4).
Parchemin, à partir du f. 121, il y a un grand nombre de feuillets en papier aux
filigranes de l'écu de France et de la lettre P; 256 feuillets, plus six de garde;
0"',29 X 0'n,21; XV^ siècle; deux colonnes; titre courant; signatures rtz-r^. F. 239%
dans une initiale on lit le nom propre Arnold. Sur le premier feuillet de garde, il y
a l'ex-libris Sir T. P. Middlc Hill, 4165. Ce volume a été acheté à Londres en 1899,
à une vente chez Sotheby, pour fr. 475(5). Reliure ancienne, veau brun estampé
sur ais de bois, jolis fers; restes de fermoirs en cuivre. Les fers, avec l'agneau
pascal et le nom Maria, font penser au prieuré de Bethléem. Au dos, quatre titres
dorés des principaux traités.
1488. (2665-66). — Ricardus de sangto Vigtore. En flamand.
1. (F. 1-2). Tafele der capitelen meester Richaerdus van sinte
Victor op cantica canticorum.
2. (F. 3-215). Meester Richaerdus van sinte Vigtoers tractaet op
cantica canticorum (6).
Papier, au filigrane de l'écu, et parchemin ; 215 feuillets ; 0™,21 X 0™,14 ; XV* siècle,
F. 1, on lit : DU boeck hoert toe den ghesloten regularissen cloester te Bergen op len
Zoem, et f. 2^ : Dit boeck hoert toe den susteren te Berghen opten Zoom int besloten
cloester tsinte Margrieten int dal van lozaphat. L'estampille rouge, R. F., de la
Bibliothèque nationale de Paris se trouve f.l et f. 215. Demi-reHure moderne; au
dos, le titre doré : Richaerdus van sinte Victoer. Traclatus op cantica canticorum ';
plus bas, le chiffre couronné de Léopold P"".
1489. (8536-43). — Hugo Foliotus. Opéra.
1. (F. 1-72). [Nennius]. Hystoria Britonum(7).
2. (F. 73-98). Magistri Hugonis prioris sancti Laurencii de naturis
avium. = PL., t. GLXXVII, col. 15-55.
3. (F. 98-116). [De naturis animalium]. = Ibid., col. 55 sqq.
4. (F. 116-126V). Magistri Hugonis prioris sancti Laurencii de medi-
cina anime. == PL., t. CLXXVI, col. 1183 sqq.
(1) Cf. E. VON DoBSCHÛTZ, ChrtstusbUder , p. 308-30, et 1. 1 de ce Catalogue, p. 518.
(2) Voir QuÉTiF-EcHARD, Script, ord. praed., 1. 1, p. 341, n. 60.
(3) Cf. î6id.,t.I, p. 337, n. 21.
(4) i6id.,t.I, p. 334, n. 12.
(5) Voir Bibliotheca Phillippica, London, 1899, p. 32, n. 306.
(6) Cf. PL., t. GXGVI, col. 523 sqq.
(7) Pour les éditions de Vliistoria Britonum, voir Potthast, Bibl. hisl. med. aevi,
2« éd., t. II, p. 842.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 25
386 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
5. (F. 127-128^'). Extrait. Inc, Aiunt namque doctores quod Moyses
qui ... omni sapientia Egyptiorum fuerat eruditus.
6. (F. 128^-134). Passio sancteTheodosie virginis.= BHL., n.8090.
7. (F. 134-135V). Passio béate Barbare virginis. = BEL., n. 913.
8. (F. 136-140). Sermo domni Odonis Gantuarie monachi in honore
sancte crucis. Inc. Ita vos hodie, fratres, erga crucem Ghristi, ut
verum palam fatear, exhibetis.
Parchemin; 140 feuillets; 0'",24 X 0'»,163;XIIP siècle; les feuillets 136-140sont
à deux colonnes; il y a quelques belles lettrines rehaussées d'or et à person-
nages; initiales rouges et vertes; signatures i-ix. F. 7:2% on lit : Hune librum dédit
inagisler Martinus de Lyra domui loci sancti Bernardi. Rétribuât illi Deus vitam
aeternam. Amen. Quicumque eum abstulerit vel aliquid ab eo defraudaverit^
noveritse esseexcommunicatum. Nec remittetur peccatum donec reslituatur abla-
tum. Anima magistri Martini supradicti de Lira datoris huius pulcherrime hislo-
riae per misericordiam Dei requiescat in pace. Amen. L'ex-libris de la bibliothèque
des anciens bollandistes, N.MS.16, se trouve en tète du volume. Reliure ancienne
restaurée ; ais de bois recouverts de veau brun estampé (1).
1490. (IL 936). — Hugo Foliotus. De quatuor claustris.
1. (F. 1-lv). Fragment de l'Exode, IX^ siècle.
2. (F. lv-92). Liber magistri Hugonis de quatuor claustris. = PL.,
t. CLXXVI, col. 1017 sqq.
3. (F. 92-92^). [GoDEFRiDus Munmetensis. Historia Britonum].
Fragment du livre VIL Inc. [SJedente Wortigirno Britonum rege
super ripam exausti stagni. Des. Galamistrati varia
Parchemin; 92 feuillets ; O'^^IS X 0'",207 ; XIII» siècle; deux colonnes ; initiales
rouges et vertes; signatures i-xi. Ce volume a appartenu à Sir Phillipps, car f. l,il
y a l'ex-libris : Sir T. P. Middle Bill, 329. Il a été acquis par la Bibliothèque
royale en 1888 pour fr. 35. Demi -reliure moderne, toile et peau de truie.
1491. (IL 1076). — Hugo Foliotus. Opéra.
1. (F. 1). [Translatio S. Livini Gandavum]. = BEL., 4962. —
Fragment de la fin. Inc. mutil ... nebatur usque ad terminum vite.
Des. ubi plurima prestantur fidelibus bénéficia ad laudem... Amen.
2. (F. 2v). Index.
3. (F. 3-20). EusEBii Iheronimi liber virorum illustrium. = PL. y
i. XXIII, col. 601.
4. (F. 20-31). Gennadius. De viris illustribus = PL., t. LVIir,
col. 1053 sqq.
5. (F. 31-44^). Gatalogus illustrium virorum digestus a domno
SiGEBERTO Gemblacensi. = PL., t. GLX, col. 547 sqq.
(1) Voir une description de ce volume dans Cai. cod. hagiogr. bibl. reg. BruxelL,
t. II, p. 21516.
S*^ HILDEGARDE 387
6. (F. 45-45^). [De scriptoribus post Sigebertum] (1).
7. (F. 45^-57^). Omelia sancti Iohannis ... quod nemo potest ledi ab
alio nisi a semetipso. == PG., t. LI, col. 459 sqq.
8. (F. 57v-59v). Omelia eiusdeim cum de expulsione eius ageretur. ==
Ihid., col. 427 sqq.
9. (F. 60-78). De reparatione lapsi. = PG., t. XLVII, col. 277 sqq.
10. (F. 78-81V). [De psalmo quinquagesimo]. = PG., t. LV,
col. 565 sqq.
11. (F. 82-93). [Hugo Foliotus]. Liber de rota vere religionis.
12. (F. 93-104V). Magistri Hugonis, prioris sancti Laurentii, liber de
pastoribus et ovibus (2).
13. (F. 104^-113^). Libellas magistri Hugonis prioris sancti Lau-
rentii ad socium volentem nubere. = PL., t.CLXXVI, col. 1201 sqq.
14. (F. 113^-124). Magistri Hugonis prioris sancti Laurentii liber de
medicina anime. = PL., t. GLXXVI, col. 1183 sqq.
15. (F. 124-144). Libellus magistri Hugonis ... de significatione
avium. = PL., t. CLXXVII, col. 15 sqq.
Parchemin; 144 feuillets; O^Slô X 0%23 ; XIIP siècle; deux colonnes; très
belles lettrines; initiales rouges et vertes. F. 82 et f. 87, de curieuses miniatures
dessinées à la plume représentent le sujet du traité d'Hugues de Fouilloy, des
dessins du même genre se trouvent ff. 124, 124% 125, 127% 129, 129% 131, 132%
F. 2% il y a la note : Liber sancte Marie de Alna, et f. 144" : Liber béate Marie de
Âlna, servanti benedictio; f. 93% on lit les noms propres: Benediclus Prealle,
1590 elLannoy. Plus tard, ce volume a appartenu à sir Thomas Phillipps, n*'4657 ;
la Bibliothèque royale Ta acquis en 1888. Reliure, cuir de Russie estampé; au
dos, les titres dorés des divers traités (3).
1492. (11568). — S. Hildegardis. Opéra.
1. (F. 1). Iagobus a Castro. Note sur S*« Hildegarde (XVII^ siècle).
2. (F. lv-2v). Capitula.
3. (F. 2^-174). Liber Scivias simplicis hominis. = PL., t. CXCVII,
col. 383 sqq.
4. (F. 174^). [Nota de revelationibus privatis], de la même main
que la première note.
Parchemin; 174 feuillets; 0™,275 X 0^20; XIP siècle; deux colonnes; jolies
lettrines; signatures i-xii. F. 174, on lit : Liber fratrum de Parcho. ~ Iste liber est
monaslerii de Parcho ordinis praemonslratensium prope Lovanium (4). Au revers de
(1) Voir plus haut, p. 102.
(2) Sur ce traité et le précédent, cf. HisL litl. de la France, t. XIII, p. 504-7.
(3) Ce volume est cité par Mabillon, Ann. Ord. S. Ben., t. Vf, p. 461.
(4) Voir Sanderus, Bibl. belg. ms., part, n, p. 168-69, où Sanderus, contre son
habitude, décrit longuement ce manuscrit, qu'il croit avoir été écrit en 1147, et
où il publie intégralement la note de Jacques de Castro.
388 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE '
la couverture, il y a la cote 7. theca 111. Reliure veau brun ; sur les deux plats, les
armoiries de l'abbaye de Parc ont été grattées; au dos, le titre doré : Hildegar.
Rerelalio.
1493. (11.950). — S. HiLDEGARDis. Opéra.
1. (Deux feuillets de garde). Fragments d'un traité de droit canon.
2. (F. 1-93^'). [HuMBERTUs]. Liber eruditionis religiosorum (1).
3. (F. 94). Epistola quam scripsit dominus Philippus decanus
maioris ecclesie Goloniensis ... béate Hildegardi. = PL.^ t. GXGVII,
col. 243-44.
4. (F. 94-98^). Epistola sancle Hildegardis ad Golonienses de fulura
turbatione clericorum et de secundo tempore. =- Ibid., col. 244-53.
5. (F. 98^-117^'). Spéculum futurorum lemporum (2).
6. (F. 118-179). Petrus Gomestor in laude béate Virginis (3).
7. (F. 179^). Vers sur des abbés de Gambron.
Inc. Annum dant mater, calcar, cancer simul et ter.
Des. Abba minemque fuit Nicasius obsequiose.
8. (F. 180-188^). Meditationes beati Augustini. = PL., t. XL,
col. 847.
. 9. (F. 189-189^). Fragment de missel, avec notes de musique.
Parchemin ; 189 feuillets ; 0"\332 X 0«',23 ; XIV« (les feuillets 1-93) et XV« siècle
(1410), car f. 179, on lit : Isle liber de laudibus gloriose Dei genitricis Marie fuit
scriptus in monasterio septem fontium Ordinis Sancti Augustini (4) anno dominice
incarnationis millesimo quadringenlesimo et decimo. Sed et meditationes beati
Augustini que subsequuntur fuerunt scripte in eodem anno et in eodem monasterio
et ab eodem scriptore. Les feuillets 1-117'' sont à deux colonnes; initiales rouges et
bleues. La première partie de ce volume provient de Cambron, car f. 1, il y a la
note : Liber Sancte Marie de Camberone, et f. 93* : Liber Sancte Marie de Camberone;
et ff. 6, 13, 20, 25, 32, 37, 44, 51, 57, 61, 68, 74, 78, 86, 92, on lit : De Camberone.
F. 1% se trouve Tex-libris Sir T. P. Middle Hill, 344. Ce volume a été acquis en
1888 pour fr. 100. Reliure moderne, veau brun estampé; avec l'inscription sur les
plats : Regia Bibl. Belgica ; fermoirs en cuivre ciselé.
1494. (2551). — S. Hildegardis. Opéra.
1. (F. l-2v). Index.
2. (F. 3-124). [Hildegardis. De rébus physicis]. = PL., t. GXGVII,
col. 1125 sqq.
3. (F. 124-129V). Recettes médicales.
(1) Cf. supra, p. 381.
(2) Extraits des œuvres de S*e Hildegarde arrangés par Gebenon, prieur
d'Eberbach. Sur ce travail encore inédit, voir Fabricius-Mansi, Bibl. lat. med. et
inf. aet., t. III, p. 27.
(3) En réalité, ce traité est de Vincent de Beauvais; cf. Brunet, Manuel du
libraire^ 5« éd., t. V, col. 1256.
(4) Sur ce monastère, voir J. Acquoy, Het Klooster te Windesheim, t. III, p. 8. '
PIERRE DE BLOIS 389
Papier, au filigrane de la fleur de lotus ; 130 feuillets; Qm^â X 0"\145 ; XV« siècle ;
ancienne pagination a--, aa-az, ha-bz, ca-cz, da-dZy ea-eo. F. 130% il y a la note
suivante : Der Sinte Mertens Uberarie ad manus domini Nicolai Winge (1). L'estam-
pille rouge delà Bibliothèque nationale de Paris, R. F., se trouve f. 129\ Demi-
reliure; dos en maroquin rouge avec le titre doré : fi""' Hildegardis prophetissae.
De fructibus terrae, animalibusy etc. y XV« siècle; en dessous, le chiffre couronné
de Léopold P' (2).
1495. (IL 1685). — S. Hildegardis. Opéra.
1. (F. 1). Indicia ante scisma illud sub quo episcopi et clerici de
locis propriis expellerentur.
± (F. 1-3). [Epistola et prologus Gebenonis de operibus S. Hilde-
gardis].
3. (F. 3-64^'). Prophecia sancte Hildegardis.
4. (F. 64^-66). Epistola S. Bernardi ad sanctam Hildegardem et
epistola sancte Hildegardis ad sanctum Bernardum. = PL.^
t. GXGVII, col. 189-90.
5. (F. 66-67). Quando futurum sit magnum scisma ex epistola ad
Treverenses. = Ibid.y col. 254-55.
6. (F. 68-93^). [Iohannes de Brugis. De veritate astronomica] (3).
Papier, au filigrane de la lettre P ; 93 feuillets ; 0"',186 X 0'",138 ; XV« siècle (1456),
pour les feuillets 1-67, car on litf. 67 : Per Egidium de Fine anno Domini. 1456.
10 ianuarii. Le reste a été écrit au commencement du XVI" siècle. Reliure par-
chemin.
1496. (647-50). — Petrus Blesensis. Epistolae et opéra.
Les feuillets 1^-8^ sont blancs.
1. (F. 9-13). Epistola D. Pétri Gluniacensiam abbatis ad Gislibertimi
Sylvanectis inclusum. = PL., t. GLXXXIX, col. 89-100.
2. (F. 14^-16). Tituli epistolarum [Pétri Blesensis].
3. (F. 16^-117^'). Epistole magistri Pétri Blesensis Bathoniensis
archydiaconi. — A savoir les lettres 1-127, PL.^ t. GGVII. Sont
omises les lettres nn. 43 et 103, et f. 94 est ajoutée une lettre du pape
Alexandre soldano Iconii, = PL., t. GGVII, col. 1070.
4. (F. 117^-122^). De instructione episcopalis officii. = Ihid.,
col. 1097-1112.
5. (F. 122V-129). [Suite des lettres]. Lettres nn. 143, 131-135.
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. rm., part, ii, p. 217. Sur Nicolas van Winghe, voir
AcQUOY, Hel Kloosler te Windesheim, t. II, pp. 270-71, 321.
(2) Voir une description de ce volume par Paul Kaiser, Die nalurwùsenschaft-
lichen Schriflen der Hildegnrd von Itingeny Berlin, 1901. Wissenschaflliche Ikilage
zur Jahresbericht des konigst/idlischen Gymnasiums zu lierlin, p. 4.
(3) Sur Tauteur qui florissait vers 1610 et son traité imprimé à Anvers et à Venise,
voir l'article de J. Liagre dans \sl Biographie nationale, t. X, col. 365-66.
390 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
6. (F. 129-133). Invectiva in quendam qui opéra sua depravabat. =
i^iV/., col. 1113-25.
7. (F. 133-157V). [Suite des lettres]. Lettres nn. 137-42, 152, 144-51,
153-55, 128, 157,98, 161-63, 136, 124, 129, 167, 197, 180, 168, 201, 169,
202, 170-72, 205, 174-79.
8. (F. 157V-160V). De transfiguralione Domini. = PL., t. GGVII,
col. 777 sqq.
9. (F. 160^-161^). Gonquestio super dilacionem itineris Iheroso-
limitani. = Ihid., col. 1057-1070. Suit une lettre ad sanctimonialem.
10. (F. 162-175^). Gompendium super lob. = Ibid., col. 795, puis
lettre n. 130.
11. (F. 175^-182^'). Tractatus Pétri Blesensis ... de confessione
facienda. = PL., tom. cit., col. 1077 sqq.
Le feuillet 183 est blanc.
12. (F. 184-189^). Table des matières par ordre alphabétique.
Le dernier feuillet de garde, en parchemin, contient un fragment
de bréviaire, d'une écriture du XIV« siècle.
Papier, filigrane du bœuf passant et de la tête de bœuf surmontée de la croix ;
189 feuillets; 0^,295 X 0",21; plus six de garde à la fin; XV^ siècle; deux colonnes.
F. 1, on lit cette note : Pertinet ad monasterium canonicorum regularium vallis
sancti Martini in lovanio emptum et comparatum pro quibusdam parvis scolasli-
calibus ex collalione venerabilis viri magistri lohannis De lirande dicto monasterio
datis. Orelis Deum pro anima sua. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Biblio-
thèque nationale de Paris, se trouve f. 9 et f. 189\ Reliure ancienne veau racine et
estampé.
1497. (899-901). — Petrus Blesensis. Epistolae.
1. (F. 1^). Table des matières.
2. (F. 2-95V). Epistole Pétri Blesensis Bathoniensis archiepiscopi. —
Savoir de l'édition PL., t. GGVII, les lettres nn. 1-13, 15, 17, 19, 21, 22,
24, 136, 175, 162, 159, 26, 156, 163, 153, 28, 30, 32, 33, 154, 34-38, 158,
39, 130, 155, 40-45, 143, 47-55, 128, 56, 205, 59-61, 65-75, 77-85, 88,
150. 90-95, 86, 96-98.
3. (F. 95v). Extrait. Inc. Gommunis fere principum et nobilium
morbus est cito credere. Des. graciam pro gracia redditurus.
4. (F. 95^-150). [Epistole Sïephani abbatis sancte Genovefe]. — A
savoir de la collection de lettres publiée PL., t. GGXI, les lettres nn. 6,
7, 10, 11, 13-22, 25, 29-38, 174, 39, 41, 44, 45, 2, 26-28, 47, 51-53, 55-57,
83, 64, 65, 68, 70, puis une lettre inédite f. 106 : Priori suo. Est tamen
unum quod timere deheam, nn. 74-79, 87, 285, 88, 91, 99, 100, 104, 105,
110-12, 114, 1, 115-18, 171, 119, 120, 122-29, 131, 133, 157, suppl. 5,
suppl. 6, 141, 142, 134, 136-138, 55, 42, 40, 24, 48, 50, 54, 58, 61, 66, 82,
182, 86, 89, 90, 91, 95, 96, 97, 67, 101, 107, 108, 121, suppl. 2, suppl. 3,
14^, 144, 43, 49, 62, 85, 46, 69-72, 92, 94, 106, 109, 88, 132, 135, 103,
PIERRE DE BLOIS 391
102, 229-251, 216; puisf. 132^, sanctissimo ... domno G. clarevallensi
abbati ... Certa reddimus pro incertis ; nn. 165-167 ; puis f. 134 :
Domno pape. Ecclesia sancti Victor is; f. 134^ : Eemensi decano. Inter
confidentiam spei et timoris; nn. 172, 255, 173, suppl. 4, 143, 145, 139,
252-54, puis f. 139^ : Cuidam amico. Inciescere (sic) soleyit aliqui,
nn. 146-48, puis f. 141 : Régi Danorum. Salutem, vitam et victoriam ;
nn. 155, 175, 156, 158, 154, 168, 169, 177, 170, 159, 160, 162, puis
f. 148v : Turonensi archiepiscopo. Inter filias Syon, nn. 163, 205, 178,276.
5. (F. 150-162^). [Adami abbatis Perseniae epislolae]. Les lettres
éditées PL., t. GGXI, n. 16, 27, 8.
Les feuillets 163-167 sont blancs.
6. (F. 168-219). [Dialogus S. Iohannis Ghrysostomi et Basilii de
dignitate sacerdotii]. = FG., t. XL VII, col. 623-92.
7. (F. 219-229^). [Exhortatio Ludovigi Allemanni pro concilio
Basileensi ad ducem Sabaudiae] (1).
Papier, divers filigranes, l'arbalète, la tête de bœuf surmontée de la croix, et le
iau ; 229 feuillets, plus deux de garde au commencement et six à la fin du volume ;
0'",275 X 0^,20 ; X V« siècle. La provenance est indiquée sur le second feuillet de garde
en tête : Cartusiae Capellae et f. l'' ; Iste liber pertinet domui capelle béate Marie prope
Angiam ordinis Carthusiensium quem contulit (rater Henricus de Loe monachus
professus eiusdem domus. Oretis pro eo propter Deum. L'estampille rouge, aux
faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se trouve f.2 et f. 239''. Reliure du
XVII* siècle, veau racine ; au dos, le titre doré : Pétri Blés, epist. M. S. ; tranche
rouge.
1498. (9608-19). — Petrus Blesensis. Opéra.
1. (F. Iv). Table des matières.
2. (F. 2-93v). Gompilatio epistolarum magistri Pétri Blesensis
Bathoniensis archiepiscopi.
Les lettres, PL., t. GGVII, nn. 1-11, 12, 13, 15, 17, 19, 21, 22, 24, 136,
175, 162, 159, 26, 156, 153, 28, 30, 33, 154, 34, 36, 158, 39, 130, 155,
40-46, 57, 94, 95, 86, 90-93, 97, 59, 47-55, 128, 56, 58, 60-62. 65, 82, 83,
85, 150, 66-75, 78-80, 98, 96, 126, 116, 18, 144, 117-125, 127, 99-101,
14, 16, 129, 20, 23, 25, 3, 27, 29, 77, 81. Dans cette série sont insérées
une lettre qui ne se trouve pas dans l'édition de Migne, f. 9^ : Reveren-
dissimis dorninis et amicis omnibus clericis de capella domini régis ...
qui oportunitatem deserit ... , et f. 41 : Alexander ... soldano. = PL.,
t. GGVII, col. 1069-78.
3. (F. 93^-94^). Rithmi pulcherrimi de vita clericorum in plurimis
reprobata. = lbid.,œ\. 1129-36.
4. (F. 94V-103). [Epistolae]. = Ibid., nn. 104-108, 229, 110, 237,
112-115, 102, 103.
(1) Cf. Acta SS., Sept. t. V, p. 444.
392 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
5. (F. 103-105). Doctrina penitentialis et miséricordie insinuatio.=
Ihid., col. 1091-98; puis la lettre n. 89 (f. 105-105v).
6. (F. 105V-110). Quid deceat officium pastorale. = Ihid., col. 1097-
1111.
. 7. (F. 110-124). [Epistolae]. = Ibid., im. 87, 143, 145-138, 139, 131,
132, 137, 138, 160, 135, 133, 134.
8. (F. 124-128). [Invectiva in depravatorem operum Blesensis]. =
J6erf., col. 1113-26.
9. (F. 128-133^). Lamentatio super occupatione et devastatione
terre sancte. = Ibid., col. 1057-70. — Suit la lettre n. 76.
10. (F. 133^-139). [Liber de confessione sacramentali]. = Ihid,^
col. 1077-98.
11. (F. 139-140). [Pétri Blesensis epistolae]. = Ibid., nn. 164, 64, 63.
12. (F. 140-141). Quatre lettres inédites.
a) Mag. G. electo Laudunensi lohannes... sancli Nycholai in carcere
Tulliano dyaconni cardinalis (1).
b) G. electo Laudunensi. ... lacobus ... sancte Yerosolimitane
ecclesie patriarcha.
c) Guillelmo Laudunensi episcopo H. episcopus Vasatensis.
d) G. Laudunensi episcopo prior Mansi.
13. (F. 141-142). Index des lettres précédentes.
14. (F. 142^-151^). Moralitates Pétri Blesensis super lob. = PL.,
t. GGVII, col. 795-826.
15. (F. 151^-153). Liber Senege de copia verborum.
16. (F. 153-156). Extraits des lettres à Lucilius. iwc. Primum
augmentum composite mentis existimo. i>es.Turpissima instantiaque
per neglegentiam fit.
17. (F. 156). HiERONYMus ... de Seneca. = PL., t. XXIII, col. 629.
18. (F. 156^-166). Tractatus Guillielmi Parisieiisis de collatione
beneficiorum (2).
19. (F. 166^-191). Tractatus quadripartus {sic) de penitentia a
bone memorie Guillelmo (3) episcopo Parisiensi compositus bonus
et utilis.
20. (F. 191-198^). Tractatus Guillielmi Parisiensis episcopi de con-
fessione (4).
21. (F. 198^-211). Quaestio utilis utrum per Scripturas a ludeis
receptas possit probari misterium Ghristi in lege et prophetis pro-
(1) Voir Gristofori, Sloria dei Cardinali délia sanla romana Chiesa, p. 246.
(2) Pour les diverses éditions, voir Hisi. litl. de la France, t. XVIII, p. 363.
(3) Pp. 451-512 de l'édition de 1674, 1. 1 ; cf. Hist. lill. de la France, t. XVIII,
p. 367-68.
(4)i6id.,p.570 92.
PIERRE DE BLOIS 393
lïiissi iam esse impletum determinata a fratre Nicholao de Lira de
ordine fralrum minorum (1).
22. (F. 211-223). Responsio fratris Nycholat de Lira ad quendam
ludeum ex verbis evangelii secundum Malheum nequiler arguen-
tem (2).
23. (F. 223^-232). De claustro anime. Episcopus Parisiensis
H. G[uiLLiELMus] Alvernansis (3).
24. (F. 232). Gomrnendatio magistri Guillermi Parisiensis acloris
huius precedentis libri.
25. (F. 232^-237^). [Tractatus magistri Thome de Ybernia de eccle-
siastica ierarchia] (4).
26. (F. 238-239). Septem psalmi egregii et excellentissimi vatis
domni Francisgi Petrarghe poète laureati (5).
• 27. (F. 239^-249^')- Epistole de nobili sompnio Pharaonis moraliter
exposito quas magister Iohannes dictus Lemovicensis prothocathe-
dratus Parisiensis misit illustri régi Navarre (6).
28. (F. 249^-250). Epistola Elye monachi ad parentes suos a sancto
•Bernardo édita. = PL., t. CLXXXII,n. 111.
Les feuillets 250^-251^ sont blancs.
29. (F. 252-252V). Fin du livre II, chapitres et commencement du
livre III des Dialogi Severi de viia S. Martini.
Parchemin; 252 feuillets, plus cinq de garde; 0'",316 X 0'°,212; XV^ siècle, sauf
le f. 252 qui est du XIIP ; quelques jolies lettrines rehaussées d'or ; initiales
rouges et bleues; pagination ancienne à Tencre rouge 1-238 ; signatures A^-S>, 1-3.
F, 2 et 249% il y a la note : Liber domus silve sancli Martini ordinis Carthusiensis
prope Geraldimonlem ex donatione fratris Gossuini de Beka huius domus monachi
professi condam canonici Curtracensis, et sur le troisième feuillet de garde, en tête :
Ck)llegii Societalis lesu, 1623, Y2, de même, i". 2 : Nunc Collegii Societatis lesu
Lovanij. Le timbre rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de Paris, se
voit f. 2 et f.250\ Reliure moderne, veau. racine; au dos, le litre doré reproduit à
(1) On trouve ce traité de Nicolas de Lyre imprimé à la suite de sa Postilla dans
l'édition de Lyon de 1529.
(2) Ibid.
(3) Publié à Paris, in-é», en 1507. Cf Hist. litt. de la France, t. XVIII, p. 363.
(4) Sur cet auteur, voir Fabricius-Mansi, Bibl. lat. med. et inf. aet., t. VI, p. 254-55.
L'opuscule que donne ce manuscrit n'est point cité.
(5) Cf. Fabrfcius-Mansi, Bibl. lat. med. et inf. aet., Patavii, 1754, t. V, p. 228, et
Francisci Petrarchae opéra, Basileae, p. 416.
(6) Les dix-huit premières lettres ont été publiées, entre autres par Fabricius,
Ck)dex pseudepigraphicus veter'ts Teslamenti, 1. 1, p. 441, et les deux dernières, qui
sont aussi dans ce manuscrit, dans Bibl. lalina med. et inf. actatis, Patavii, 1754,
t. IV, p. 91-94. Le mot qui manque, dans cette dernière partie, p. 91, 2" col., 1. 44,
est ille. Le manuscrit de Bruxelles fournirait d'excellentes leçons pour une
nouvelle édition. Cf. 1. 1 de ce catalogue, p. 99.
394 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Pétri Blesensis epistolae, etc. ; plus
bas, les armes de Belgique et Tinscription : Bibl. royale (1).
1499. (21948). — Petrus Blesensis. Epistolae.
1. (F. 1-53V). Epistole Pétri Blesensis. = PL., t. GGVII, nn. 1-11,
14, 12, 13, 15, 17, 19, 18, 20-22, 24, 26, 28, 29, 32-34, 36-38, 40, 42,
44-51, 54-57.
2. (F. 53v-55v). [Petrus Blesensis]. Dictamen rigmaticum contra
clerum. = Ibid., col. 1127-36.
3. (F. 55^-64^'). [Petrus Blesensis]. De offîcio episcopali. = Ibid.,
col. 1097-1112.
4. (F. 64v-95v). [Epistolae Pétri Blesensis]. = Ibid., nn. 76, 73,66,
69, 79, 80, 82, 84-86, 88-96, 98.1
5. (F. 95v-98^ ). Alexander ad soldanum Iconii. = Ibid., col. 1070 sqq.
6. (F. 98^-162^). [Epistole Pétri Blesensis]. = Ibid., nn. 112, 113,
115-119, 107-111, 126, 127, 143-148, 131, 132, 137, 52, 30, 58-61, 64,
68, 75, 13, 102, 15, 16, 23, 25, 27, 31, 35, 139.
7. (F. 162^-165). Tabula praedictarum epistolarum quoad rubricas.
8. (F. 165-171). Tabula omnium contentorum in praedictis epi-
stolis.
Papier; 171 feuillets; 0%206 X 0^,14; XV" siècle. Le manuscrit provient de
l'abbaye de Parc, car la cote I. theca III de cette bibliothèque se trouve au verso de
la couverture et les armoiries de l'abbaye ont été grattées sur les deux plats.
Reliure veau; au dos, le titre doré : Pet. Blés, epislol. ; tranche rouge.
1500. (II. 2535). — Petrus Blesensis. Opéra.
1. (F. 2). Vers sur la prise de Liège.
Inc. Plaga Dei cecare malos consueta flagellis.
Des. Annus tui casus métro reperitur in alto.
Les feuillets 3 et 4 sont blancs.
2. (F. 5-7). Capitula epistolarum magistri Pétri Blesensis.
3. (F. 7-86^). Epistolae Pétri Blesensis Bathoniensis ecclesie archi-
diaconi. = FL., t. CGVII, les lettres nn. 1-98.
4. (F. 86^-88^). Instructio fidei. Epistola Alexandri pape. = Ibid.,
col. 1069-78.
5. (F. 88V-91). [Epistola Pétri Blesensis]. = Ibid., nn. 99-101.
6. (F. 91-91^). Summo pontifici Henrigus rex Anglie.
7. (F. 91^-1 14v). [Pétri Blesensis epistole]. = FL., t. GGVII,
nn. 159, 156, 165, 175, 153, 154, 130, 155, 102-127.
8. (F. 114^-120). [Petrus Blesensis]. De institutione episcopi. ==
Ibid., col 1097-1112.
(1) Cf. sur ce manuscrit, P. Thomas, Catal. des manuscrits de classiques latins de la
Bibliothèque myale de Belgique, p. 33.
PIERRE DE BLOIS 395
9. (F. 120-127'^). [Pétri Blesensis epistolae]. = Ibid., nn. 143,
131-135.
10. (F. 127^-131^). Invectiva in quendam qui opéra sua depra-
vabat. = i6io?., col. 1113-26.
11. (F. 132-147). [Pétri Blesensis epistolae]. = Ibid., nn. 137-142,
152, 144-151.
12. (F. 147^-150^). Tractatus eiusdem de transfiguratione Domini.=
i6«(/., col. 777-91.
13. (F. 150^-152). Sermo eiusdem de conversione beali Pauli apo-
stoli. = i6/(^., col. 791-95.
14. (F. 152-159^). Tractatus eiusdem de confessione et penitencia, =
Ibid., col. 1077-97.
15. (F. 159^-164). Opusculum eiusdem de iherosolimitana peregri-
natione. = Ibid., col. 1057-67.
16. (F. 164-175"). Compendium super lob magistri Pétri Blesen-
sis. = Ibid., col. 795-825.
17. (F. 175^-179^). Tracta tulus beatissimi Iheronimi doctoris ecclesie
orthodoxe ... Rustico monacho missus. = PL., t. XXII, col. 1072.
18. (F. 179^-183). Diversa notabilia scripta beatorum Ieronimi,
AuGusTiNi, etc.
19. (F. 183v-184v). Rigmus de instabilitate et mundi miserabili
condicione.
[mundo
Inc. Heu, quam vana vanitas, quam fallax inanitas, quidquid est in
Si quid habet placidum,totum redditacidum ve quodestinfundo.
i>es.Fidei sinceritas et verborum veritas munduni reliquerunt,
Simulata gratia, fallax et fallacia locum intraverunt.
20. (F. 184v). Index.
21. (F. 184v). Sauf-conduit de l'empereur Sigismond pour assister
au concile de Constance.
22. (F. 185). Traduction anglaise du début du traité de Pierre de
Blois sur le pèlerinage à Jérusalem (XIX° siècle).
Papier, au filigrane de Técu abbatial, mais tous les cahiers sont entourés d'un
feuillet en parchemin; 185 feuillets; 0'",288 X 0'",21 ; XV'> siècle. F. 147, on lit le
nom du scribe : Frater Karolus de Claravalle me fecil, et f. 1 il y a ces notes
successives de provenance : Isie liber pertinet Marlino de longris alias Groelians
minimo organislarum quem scripsil presbiler dompnus Karolus de Claravalle,
dûjressus lune venerabilis confessor de^enerabili cynobio Herkenrodensi. Marlinus.
— Peremto capilulo ecclesie sancli Sulpicii (1) modo est bibliolhecae Tomjerloensis. —
Phillipps ms. 6218. La Bibliothèque royale a acquis ce manuscrit en 1900. Reliure
(1) Il s'agit sans doute du chapitre de l'église de Saint-Sulpice à Diest, fondé en
1457 et supprimé en 1802. Voir F. J. Raymaekers, Hel kerkelijk Diesl, pp. 8 et 153.
396 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
ancienne, dont il ne reste qu'un plat; ais de bois recouverts de veau estampé;
restes de fermoirs en cuivre.
1501. (1770-77). — Innocentius III papa. De canone missae. —Vies
de saints.
1. (F. 1-41V). Innocentius papa III. Super Te igitur. = FL., t. GGXVI,
col. 773 sqq.
2. (F. 42-70). Vita pie Lutgardis de Aquiria sanctissime monialis. =
BHL., n. 4950.
3. (F. 71-76). Exordium de vita et honestate béate Ide comitisse
Bolonie et eius miraculis. = BHL., n. 4141.
4. (F. 76-91V). |-vita S. Gadile virginisj. = BHL., n. 3684.
5. (F. 91^-92). Qualis debeat esse confessor. Inc. Gonfessor vicarius
Ghristi medici et iadicis suinmi. Des. aliud expedire consulentem.
6. (F. 93-106V). Vita béate Elisabeth lantgravie Thuringie. =
BHL., n. 2493.
7. (F. 107-108). [Miraculum S-' Elisabeth]. = BHL., n. 2511.
8. (F. 109-120V). [Vita altéra S^« Elisabeth]. = BHL., n. 2508.
9. (F. 121-125). [Henrigus de Gandavo. Gatalogus scriptorum eccle-
siasticorum] (1).
Parchemin; 125 feuillets ; 0^28 X 0"i,20; XIV« siècle; deux colonnes, sauf f. 1 et
121-125; initiales rouges et bleues. F. 1, on lit : Collegii Societalis lesu Brugis ex
dono R'»» D. lacobi Pamelii. Reliure ancienne, ais de bois recouverts de peau de
truie estampée; sur le premier plat, fer à froid des armoiries de Pamele avec la
devise : DauUrui te pas mesle (2).
1502. (II. 1088). — GuiLLTELMUs AuTJsioDORENsis. Opcra.
1. (F. 1-270). SummamagistriGuiLLiELMiAutisiodorensisdefide(3).
2. (F. 270^-297). Summa de oftîciis ecclesiasticis. Inc. lerusalem
autem de libéra est 1. ad gai. iiii°. mater nostra dicitur propter tria.
3. (F. 297^-300^.) [Tabula summae magistri Guillielmi].
4. (F. 301-301^). Gommentaire sur le texte vani sunt ... homines in
quibus non subest Dei sapientia. Sap. XIII.
Parchemin ; 301 feuillets ; 0°^,327 X 0'»,212 ; XIV» siècle ; deux colonnes ; initiales
rouges et bleues; signatures i-xxni. F. 298% il y a la note : VUI Ub. et demi par l-
sienses. Serait-ce le prix du volume ? Ce volume provient de l'abbaye d'Aine (4)^
mais tout indice extérieur de cette provenance a disparu. F. 1, il y a la cote : 4669
Ph[illipps]. Demi-reliure toile anglaise; au dos, les titres dorés des deux traités.
(1) Publié par Fabricius, Bibliolh. écoles., part, ii, p. 118.
(2) Sur ce manuscrit, voir ^.4. SS., lan. 1. 1, p. 514; April. t. II, p. 141; lun.
t. III, p. 234, et Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Brux., 1. 1, p. 293-97.
(3) Sur les éditions de ce traité, voir Hain, Repert. bibliogr., t. II, p. 561.
(4) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 246, decuria septima.
ADAM DE SAINT-VICTOR 397
1503. (3672-90). — Adamus de sancïo Vigtore. Opéra.
1. (F. 1-64). Lectura ... de summa ... et fide catholica expleta in
studio Heydelbergensi per Gonrardum de Soltano sacre théologie
doctore anno Domini 1388^ die 19^ mensis aprilis (1).
2. (F. 65-66^). Table du précédent traité.
Les feuillets 67 et 68 sont blancs.
3. (F. 69-125^). Explications de divers passages de l'Écriture.
Inc. Vadam et videbo hanc visionem magnam.
Les feuillets 126-127^ sont blancs.
4. (F. 128-132). Epistola de fuga mundi. Inc. Nolite diligere mun-
dum neque ea que in mundo sunt.
5. (F. 132-132V). Extraits divers.
6. (F. 133-153). Expositiones prologorum super libros biblie per
literatum Britonem collecte [Adamum de sancto Vigtore] (2).
7. (F. 153^-155). Algorismus nietrificatus.
8. (F. 155^-156). Poème chronologique sur l'année 1366.
Inc. Doctor et hortator animum vult eger egentem.
Des. Lux egrum quaerit héros iustum metuendo.
9. (F. 156). Courts extraits de S. Bernard et de S. Ambroise.
10. (F. 156^). Extrait, en flamand. Inc. Na dat wi wt der leeraers
sententien ghemerken connen. Des. Die ghene die dese materie bat
verstaen eeft dat wi jet ghescreven hebben dat te begripene es.
11. (F. 157-160^). Quidam tractatus de horis canonicis dicendis.
Inc. Sepcies in die laudem dixi tibi, scilicet in psalmo. Des. Sic qui
dévote septem horas cotidie Deo dicit vitam eternarn pro qua laborat
habebit. Quam nobis concédât Deus in secula seculorum benedictus.
Amen (3).
12. (F. 160^). Ex libro de erudicione religiosorum.
13. (F. 160^-166). Çapitulum XIII Humberti super regulam sancti
Augustini de laudibus caritatis (4).
14. (F. 167-168). Epistole due magistri Gerardi Groot doctoris (5).
15. (F. 168-170^'). Extraits de divers traités ascétiques.
Les feuillets 171-172^' sont blancs.
16. (F. 173-174). Copia bulle domni Eugenh pape de confirmatione
et additione indulgentiarum in festo venerabilis sacramenti (6).
(1) Sur cet auteur et ce traité encore inédit, voir K. Krause, dans Forschungen
zurDeutschenGeschichte,lS19,i.XlX,p.m)-8.
(2) Ce traité est signalé dans PL., t. CXCVI, col. 1421.
(3) Cf. supra, p. 368, n. 28.
(4) Cf. QuÉTiF-EcHARD, ScHpl. ovd. praed.y 1. 1, p. 145, n. 2.
(5) Cf. J. G. AcQuoY, Gerardi inmjni epislolae XIV, Amstelodami, 1857, p. 12-13.
(6) Bullarium diplomatum et privUegiorum sanclorum romanorum pontificum,
August. Taurin., 1859, t.' V, p. 14. Cf. supra, p. 341. •
398
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
17. (F. 175-176). Bulla [Martini V] super festo sacramenti (1).
18. (F. 177-178). Bulla [Bonifagii IX] super novo festo visitationis
béate Marie (2).
19. (F. 178-179). Serrao [in festo visitationis]. Inc. Quaniquani,
fratres carissimi, huius dioi sollempnitas et festi mira sublimitas.
20. (F. 179-180). Questio cur natalicia sanctorum in leticia, Para-
sceven vero in tristicia celebremus a Beda édita. Inc. Questionem a
tua dilectione mihi propositam.
21. (F. 180^-186). Originalia sanctorum. — Catalogue des ouvrages
deSS. Denis, Augustin, Ambroise, Jérôme, Grégoire, Bernard, Hilaire»
Isidore, Chrysostome, etc.
22. (F. 185-187V). Bulle de Nicolas IV aux frères et sœurs de
l'ordre de la Pénitence (3).
Le feuillet 188-188^ est blanc.
23. (F. 189-194^). Spéculum anime editum a magistro Henrico de
Hassia (4).
Papier, aux filigranes de la tête de bœuf, de l'oiseau, de l'ancre, de la lettre P,
du rabot, de YAgnm Dei ; 194 feuillets, plus quatre de garde; O^jâQS X 0'n,202;
XV« siècle; deux colonnes; signatures ai-g2. F. 1, on lit dans la lettrine Bethléem,
et au bas de la page : Liber monasterii de Bethléem prope Lovanium canonicorum
regularium ordinis sancti Âugustini, et f. 194'' : Pertinet monasterio B. Marie in
Bethléem prope Lovanium. Demi-reliure moderne; dos en maroquin fauve, avec le
titre doré : Conrardi de Soltano de scientia divina cum aliis opusculis fi" Hieronymiy
B'' Bernardi, B^' Auguslini et aliorum, XVsaec. ; plus bas, le chiffre couronné de
Léopold !•'.
1504. (2603-19). — Recueil.
1. (F. 1). Table des matières.
2. (F. 2-52). Tractatus Gerardi Magni contra Focaristas (5).
3. (F. 53-68V). Fragment d'un commentaire sur S. Matthieu XXI-
XXVI. iwc. Cum appropinquasset Ihesus lerosolymam etc.Matth.XXI.
Notandum quod evangelium illud inservit duabus dominicis.
4. (F. 69-79^). Gollationes fratris Egidii socii sancti Francisci (6).
5. (F. 80-90). Stella clericorum. Inc. Quasi Stella matutina in
medio nebule, id est peccatorum (7).
(1) Ibid., t. IV, p. 731.
(2) 76td., t.IV,p. 602.
(3) Ibid., t. IV, p. 90.
(4) Cf. supra, pp. 366 et 373, note 3.
(5) Publié par J. Clarisse dans Archiefvoor kerkelijke Geschiedenis, t.f, p. 364-79,
t. II, p. 307-95, t. VIII, p. 5-107.
(6) Voir WADDiNfi, Script, ord. Min., p. 5.
(7) Cf. supra, p. 368, n. 22.
RECUEILS DE PATHOLOGIE 399
Les feuillets 90v-92v sont blancs.
6. (F. 93-96^'). Quedam dicta beati Gregorii extracta de moralibiis,
quedam de vitiis, quedam de virtutibus, quedam de exerciciis ad
virtutes etc.
7. (F. 97-100^). [Hugo de sangto Vjgtore]. Quedam exposicio
mistica canonis misse. = PL., t. GLXXVIl, col. 455 sqq.
8. (F. 100-104). Extraits des Pères.
9. (F. 105-127^). Moniciones sancti Effrem dyaconi ad monacos (1).
10. (F. 127^-133). Quedam visio. Inc. In quodam cenobio quidam
monachus iuvenis. Des. Locus vulneris pilis tantum nudus erat.
Expliciunt visiones.
11. (F. 133). Copia determinationis domini Iohannis episcopi
Cameracensis de tribus punctis.
12. (F. 133^-154v). Liber de gradibus divini amoris in thetonico
ydiomate compilatus per fratrem Iohannem de Ruysbroec primum
priorem monasterii Viridis Vallis, sed postea a magistro diclo Groot
in latinum translatus (2).
13. (F. 154v-155v). Epistola domini Gwidonis de Ghusi monachi
ordinis Carthusiensis qua increpatur novicius qui cum fervidus et
devotus ordinem intrasset tepidus cupit ad ordinem suum priorem
reverti (3). — 11 n'y a ici que le prologue.
Les feuillets 156-158 sont blancs.
14. (F. 159-193). [Sermones].
à) Dominica prima adventus Domini. [Fulgentius]. = PL., t. LXV,
col. 947.
h) Dominica secunda adventus Domini. //^c.Vocat nos divina pietas.
c) Dominica tercia adventus Domini. Sermo Maximi. = PL.,
t. LVII, col. 843.
d) Dominica quarta adventus. Inc. Appropinquante nobis, dilectis-
simi fratres, die desiderata.
e) Sermo beati Leonis pape de natali Domini. = PL., t. LIV,
col. 199.
f) Item EiusDEM unde supra. = Ibid., col. 208.
g) Sermo beati Maximi episcopi de natali Domini. = PL., t. LVII,
col. 251.
h) Sermo beati Maximi episcopi de natali Domini. = Ihid., col. 541.
i) Sermo Severiani episcopi unde supra.= PL., t. XXXIX, col. 1990.
k) Sermo sancti Augustini episcopi. = Ibid., col. 1001.
(1) Cf. supra, pp. 25 et 380.
(2) Voir plus haut, p. :i82, n. 13.
(3) Cf- J. Van den Gheyn, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque royale de
Belgique, 1. 1, p. 210 et plus haut, t. II, p. 22.
400 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
l) Sermo Augustini cuius supra. = Ibid.^ col. 1987.
m) Sermo Augustini cuius supra. = Ibid., col. 1655.
n) Sermo sancti Augustini episcopi unde supra. = Ibid., col. 1997.
o) In natali sancte Agnetis sermo Maximi. = PL., t. LVJI, col. 643.
p) Sermo sancli Ambrosii unde supra. = PL., t. XVII, col. 701.
q) In cathedra sancti Pétri omelia sancti Ambrosii. Inc. Hec turbe
quidem ociosa est opinio.
r) In capite ieiunii omelia beati Maximi. = PL., t. LVII, col. 301.
s) In dominica prima in XL^ sermo sancti Leonis pape. = PL.,
t. LIV, col, 268.
/) Infra octavam epyphanie sermo beati Leonis. = Ibid., col. 244.
u) Sermo Augustini episcopi in octava die epyphanie. = PL.,
t.XXXIX, col. 2011.
v) In octava epyphanie sermo beati Maximi episcopi. = PL.,
t. LVII, col. 272.
w) Cr!Sostomus super Mattheum de opère imperfecto. — Court
extrait.
x) De sancta cruce sermo Iohannis Crisostomi. = PG.^ t. XLIX,
col. 399.
y) Sermo eiusdem unde supra. = PL., t. L, col. 815.
z) Table des homélies de S. Jean Chrysostome super Matthaeum.
aa) In die cinerum sermo latinus.
bb) De omnibus sanctis sermo latinus.
Les feuillets 186-187^ sont blancs.
ce) Plans et notes de sermons.
Les feuillets 193^-1 96^ sont blancs.
15. (P. 197-245). [Postille compendiose super Lucam].
16. (F. 245^-250). Tabula secundum ordinem alphabeticum postille
compendiose super Lucam.
17. (F. 250^). Notes diverses.
18. (F. 251-263). Compendium de ortu nativitatis Ihesu Christi et
béate Marie virginis. Lie. Nostis, karissimi, qualiter Sathanas sub-
inlravit viscera lude.
Les feuillets 263^-264^ sont blancs.
19. (F. 265-267^). Ordinarius cantus et lecture sororum ordinis
sancti Salvatoris in horis diurnis pariter et nocturnis immutabiliter
observandus.
20. (F. 267^). Revelatio faeta per Dominum nostrum Ihesum Ghri-
stum béate Birgilte vidue.
21. (F. 268-272V). Régula sancti Salvatoris mundi.
22. (F. 272^-275). Missa cotidiana béate virginis Marie secundum
ordinem sororum ordinis béate Birgitte. Missa de commendatione
béate Marie que observatur VF^ feria post lubilate.
RECUEILS DE PATHOLOGIE 401
23. (F. 275-275V). [Bulla Urbani VI] (1).
24. (F. 276). Oraliode sancta Byrgitla.
25. (F. 276-288). [Petrus de Alavastra]. Sermo angelicus de
excellentia béate Marie virginis (2).
26. (F. 289-294). Additiones ordinis sancti Salvatoris.
27. (F. 294-294V). Copia bulle confirmationis.
28. (F. 295-301V). Suite de l'ordinaire (n. 19, p. 400).
29. (F. 302-302V). Qualiter régula sancti Salvatoris béate Birgitte
erat tradila de benedicto ore Ghristi (3).
Papier, filigrane de la tête de bœuf surmontée de la croix ; de-ci de-là quelques
feuillets de parchemin ; 302 feuillets, plus six de garde ; 0™,21 X 0'^,13b ;
XV« siècle. F. 154% on lit : Quime scribebat Ëgidius Gerardi nomen habebat. F. 1,
il y a la note : Liber cenobii sancti Pauli in Zonia ordinis sancti Auguslini caméra-
censis dyocesis, pro libraria ; f. 104'' : Liber monasterii sancti Pauli in Zonia quod
dicitur vulgariter Rodencloester canonicorum regularium ordinis sancti Augustini
apud Bruxellam cameracensis dyocesis ; f. 154 : Liber cenobii beati Pauli de rubea
valle in Zonia ^ et f. 197 : Liber sancti Pauli in Zonia ordinis sancti Augustini
cenobii. F. 288% il y a cette note : Cont sy allen liden dat ic jofjer Margarete.
L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris, R.F., se trouve f. 1 et
f. 302\ Denii-reliure moderne, dos en maroquin brun avec le titre doré : Gerardi
magni de clericis concubinariis cum aliorum opusculis, XVsaec, : plus bas, le mono-
gramme couronné de Léopold ler.
1505. (2285-301). —Floretus.
1. (F. Iv). Table des matières.
2. (F. 2-45v). [Magisler Everardus Foegk, decanus Traieetensis.
Resolutiones certorum dubiorum] (4).
3. (F. 45-46^). Hugo de sangto Vjgtore. Extrait.
4. (F. 47-48). [De septem capitalibus viciisj.
5. (F. 48v-52v). Spéculum peccatorum beati Augustinl = PL.^
t. XL, col. 983 sqq.
6. (F. 53-53^). Sentences diverses.
Le feuillet 54 est blanc.
7. (F. 55-76^). Summa Alberti de laudibus béate Marie (5).
Les feuillets 77 et 78 sont blancs.
8. (F. 79-104V). Floretus. Inc. Nomine floretus liber incipit ad vota
setus, semper erit tutus eius documenta secutus. Des. Laus tibi rex
datur, nam libri finis habetur.
9. (F. 105-106). Tabula floreti.
(1) Publiée Act. SS., Cet. t. IV, p. 466.
(2) Cf. C. DE ViscH, Bibl. script, sacri ord. cisterc, p. 259.
(3) Cf. Act. SS., Cet. t. IV, p. 419.
(4) Cf. FoppENs, Bibl. Iklgica, p. 271.
(5) Alberti Magni opéra omnia^ Lugduni, 1651, t. XX, p. 157.
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II. 26
402 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
10. (F. 107-138^). Tractatus de tribus votis subslantialibus,
authore Henrigo a Goesveldia priore Carthusianorum prope montem
S. Gertrudis (1).
11. (F. 139-139^). Epistola Urbani quinli pridie nonas aprilis ponti-
ficatus anno septimo. ^
Le feuillet 1^ est blanc.
12. (F. 141-170). Tractatus magistri Alani super cantica canti-
corum. = PL., t. GGX, col. 51 sqq.
13. (F. 171-182V). Stella clericorum (2).
14. (F. 183-183V). Hymnus de beata Waldetrude electa. = RH.,
n. 19276.
15. (F. 184-192). Legenda sancte Waldetrudis electe. = BHL.,
n. 8777.
16. (F. 192v). Sequentia de beata Waldetrude electa. Inc, Laudetj
Deum plebs devota.
Le feuillet 193 est blanc.
17. (F. 194-200). Legenda sancti ludoci. = BHL., n. 4505.
L'épître dédicatoire et le prologue manquent.
18. (F. 200V-204V). [Office de S. Josse] (3).
19. (F. 205-219). Liber Ambrosii episcopi Mediolanensis de
Thobia. = PL., t. XIV, col. 759 sqq.
Les feuillets 219v-220v sont blancs.
20. (F. 221-240). Meditationes venerabilis patris domni Guigonis]
prioris Gartusie de veritate et pace (4).
Le dernier feuillet de garde contient un fragment de l'évangile de ;
S. Matthieu, chap. xx.
Papier, avec nombreux feuillets de parchemin intercalés ; 240 feuillets
0*^,217 X O^jM?; XV« siècle. F. 1% on lit : Me liber perlinel monasterio canonico-
rum regularium in Korsendonc ; f. 140'' et IS'^." : Isle liber est monasterii de\
Korssendonc prope Turnout in Brabantia. La cote de cette bibliothèque, X. 4, se]
trouve f. 1'. Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé.
1506. (1711-12). — GORREGTORIUM BIBLIGUM.
1. (F. 1). Prologus. Inc. Litterarum sacrarum latine interprète
beato leronimo in epistola ad Sunnam et Fretelam fratres. Des. Ubi
evidens estrivulum a suo fonte procedere praeceptis approbare.
(1) Sur Henri van Goesveldt f 1410, au Val-de-Grâce près de Bruges, voir]
A. J. VAN DER A A, Biographisch Woordenboek der Nederlanden, t. III, p. 597. Cf.j
supra, p. 366, n. 5.
(2) Cf. supra, pp. 368, 398.
(3) Cf. supra, p. 332. Cependant cet office est différent de celui du manuscrit
n. 1409 (9737-38) qui a été publié par les Bollandistes, Calai, cod. hagiogr. bibl.
reg. Bruxell.j t. Il, p. 350-55.
(4) Voir PL., t. GLIII, col. 592.
RECUEILS DE PATROLOGIE 403
2. (F. 1-82). [Gorrectorium biblicum]. Inc. Egenesi. l.ca. a. terra
autem erat inanis et vacua. Des. anti. vilibus isto infra partem eius
de libro vite.
3. (F. 83-122). [Grammatica graeca et hebraica]. Inc. Quoniam
quedain glose mencionem faciunt de litteris et vocabulis hebreis et
grecis. Des. thisselen. november.
Parchemin; 122 feuillets; 0»,268 X 0M85; XI V« siècle; deux colonnes. F. 1, on
\\i: Augmtini Hunaei codex fuit, et Societatis lesu Ânt. D.P. Reliure moderne,
veau racine,
1507. (11.1144). — GOMMENTARII BIBLIGI.
1. (F. 1-50). [Gommentarius in Genesim]. Inc. In principio taber-
naculum Moysi coopertum erat cortinis.
2. (F. 51-148). [Gommentarius in Isaiam]. Inc. Audite, celi, et
auribus pereipe terra.
Parchemin; 148 feuillets, plus deux de garde ;0™,274 X O-^jlG; XIV« siècle; deux
colonnes; signatures i-vi, i-xii. Au verso du feuillet de garde, on lit : Liber ecclesis
sancle Marie de Âlna . Qui eum abstuleril vel aliqua fraude alienaverit . Anathema
sit, et f. 148 : Liber sancle Marie de Alna, servanli benediclio . Amen (1). Au premier
feuillet de garde, il y a la cote 4726 de la collection Phillipps, d'où ce volume a
été acquis par la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure, toile anglaise; au dos,
le titre doré : De tabernaculo Moysi.
1508.(20030-32). — Flores paradisi. Extraits des œuvres des Pérès.
1. (F. 1-18V). Prologue et tables.
2. (F. 19^-49). Excerpta sententiarum de libris beati Augustini
episcopi.
3. (F. 49-55). [Excerpta ex Hieronymo].
4. (F. 55-66). [Ex Ambrosio].
5. (F. 66v). Epistola sancte Hildegardis ad Golonienses de futura
turbatione clericorum. = PL., t. GXGVII, col. 244-53.
6. (F. 66v). Epistola sancte Hildegardis ad sanctum Bernardum. =
Ibid., col. 189-90.
7. (F. 67-80). [Excerpta ex Gregorio].
8. (F. 80-109). Ex opusculis sancti Bernardi.
9. (F. 109-llOv). [Ex AmbrosioJ.
10. (F. 111-117V). [ExAtjgustino].
11. (F. 117^-126^). [Ex Hieronymo, Hilario, Isidoro, Gassiodoro].
12. (F. 126V-133). [Ex diversis Patribus et Seneca].
13. (F. 133-137V). [Ex Ghrysostomo].
(1) C'est probablement le volume désigné par Sanderus, Bibl. belg. mss., part, ir,
p. 238, dans la. prima classis, decuria nowa, sous le titre Glossa in Genesim et Isayam,
iineAuclore.
404 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
14. (F. 137^-147^). [Ex Gilleberto super Canticum, sermonibus
Pétri Ravennatis, Leone papa, Origene].
15. (F. 147^-157^). I Ex Iohanne Ghrysostomo].
16. (F. 157^-187^')- [Ex Senega, Boetio, CigeroneJ.
17. (F. 187V-191V). [Ex diversis].
18. (F. 191^-206^). Ex Ovidio, Horatio, Claudiano, Iuvenali,
LuGANO, etc.
19. (F. 206V-230V). [Ex Bernardo et Augustino].
Parchemin ; 231 feuillets ; 0%35 X 0^245 ; XIV« siècle; deux colonnes. F. 231,
on lit : Liber sancte Marie de Villari in Brahantia. Reliure veau racine ; au dos, le
titre doré : Flores Patrum.
1509. (10001-02). — Extraits des Pères, sous le titre de Manipulus
fiorum.
Ce traité est divisé en trois livres.
1. (F. l-4v). De Deo in communi, de Trinitate, de Christo, de Sancto
Spiritu, de Gorpore Ghristi, de beata virgine Maria, de bonis angelis,
de malis angelis, de prelatis, de predicatoribus, de bonis religiosis, de
malis religiosis, de iudicibus, de advocatis, de dignitate, de contemptu
mundi, de morte, de iudicio ultimo.
2. (F. 22-46). Ordinatio secundi voluminis. De mala societate, de
temptatione, de cogitatione, de delectatione, de consensu, de superbia,
de avaricia, de luxuria, de ira, de gula, de invidia, de accidia, de odio, de
malitia, de simulatione, de duricia cordis, de ingratitudine, de periurio,
de blasphemia, de mendacio, de falso testimonio, de excusatione, de
maledicto, de verbis ociosis, de multiloquio, de murmuratione, de
detractione, de adulatione, de contumelia, de negociatoribus, de usu-
rariis, de raptoribus, de fornicatoribus, de peceato contra naturam,
de adulteriis, de homicidio, de furto, de symonia, de sortilegiis, de
pénis inferni.
3. (F. 47-69). Ordinatio tertii voluminis. De gratia, de voluntaria
paupertate, de fide, de spe, de caritate, de quatuor virtutibus, de
iustitia, de prudentia, de fortitudine, de temperantia, de virginitate, de
humilitate, de obedientia, de penitentia, de contricione, de confessione,
de satisfactione, de elemosina, de oracione, de ieiunio, de contritione,
de pace, de pacientia, de disciplina, de laude crucis, de perseverantia,
de gaudiis paradisi.
4. (F. 70-106). [Alexander de Villa Dei. Gompendium] (1).
Parchemin; 106 feuillets, plus cinq de garde; 0"',192 X 0°>,125; XV« siècle; très
jolies initiales rouges et bleues rehaussées d'or. F. 1. on lit : Socielalis lesu
Mechliniae P. ex dono de testamenio D. Barentij ex Bibl. Mai. L'estampille rouge,
(1) Cf. FabriciÛs-Mansi, Bibl. lai. med. etinf. ael., Fatavii, 1754, 1. 1, p. 68.
RECUEILS DE PATHOLOGIE 405
aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale, se trouve f. 1 et f. 106\ Reliure
moderne, veau racine ; au dos, le titre doré : Manipulus florum, qui se trouve aussi
à l'intérieur sur une étiquette de maroquin rouge; en dessous, les armes de Belgique
et l'inscription Bibl. royale.
1510. (IL 1766). — Fragments.
Ce volume est composé de fragments de feuillets de garde d'anciens
manuscrits.
1. (F. i-P). [De propheta]. — Ce fragment est en écriture anglo-
saxonne.
2. (F. 2-3v). Fragments d'un commentaire sur la Genèse.
3. (F. 4-4v). [De baptismo].
4. (F. 5^-6v). Tractatus Aurelii Augustini episcopi primus de
psalmo centesimo primo.
5. (F. 7). Table des matières d'un volume d'œuvres de S. Augustin,
puis
a) Vox libri.
Inc. Barbara quid prodest aut quid romana trophea
Nosse, quid ethereas solis adiré vias ?
b) Vox librarii.
Lie. Quid prodest homini celi lustrasse meatus ?
6. (F. 8-9v). [Beda. De aetatibus mundi].
7. (F. 9-9v). Omelia sexta.
8. (F. 10-lOv). Commentaire biblique.
9. (F. 11-12V). Commentaire biblique.
10. (F. 1B-14V). [Vitae patrum].
11. (F. 15-16V). [De abbate].
12. (F. 17-17^, 20-20^'). De quatuor virtutibus cardinalibus.
13. (F. 18-19^). Fragments de droit canon : de blgamis, de dericis
peregrinis.
14. (F. 21-22V). [De confcssione].
15. (F. 23-24V). [De sacramentis].
16. (F. 25-25V). Liber sancti Augustini episcopi de fide et operibus.
17. (F. 26-26V). [Depaupertate religiosa].
18. (F. 27-27V). [De filio prodigo].
19. (F. 28-29V). Décrétales.
20. (F. 30-33V). Fragment d'un traité de théologie.
21. (F. 34-34V). De taciturnitate, de humilitate.
22. (F. 35-36^). Circa prologum libri summarum.
23. (F. 37-37V). Fragment de droit canon.
24. (F. 38-39^). Fragment d'un ordinaire de monastère (de cha-
noines de Saint- Augustin?) ad missam conventualem, de processio-
nibus.
406
MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHEQUE ROYALE
25. (F. 40-40^). [Gassiani collationes]. De providentia sive con-
templalione.
26. (F. 41-42^). [Sermo de circumcisione Ghristi].
27. (F. 43-44^). Fragment de commentaire sur l'Écriture.
28. (F. 45-46V). Fragments de droit canon L/éer secundus de iudiciis.
29. (F. 47-48V). Décrétales.
30. (F. 49-5 Iv). [Sermo de penitentia].
Dans les marges du f. 49^, il y a une recette : Cura qualiter contra
ablationem urine seu eius diminutionem,
31. (F. 52-53^). Fragment d'un commentaire sur l'Apocalypse.
32. (F. 54-56^). Extraits de droit canonique.
33. (F. 57-57^, 59-59^). De proximo brevis doctrina.
34. (F. 58-58^). Extraits de commentaire sur l'Écriture.
35. (F. 60-61V). Courts extraits.
36. (F. 62-68^). Fragments de droit canon.
37. (F. 69-69V). Extrait de la Vie de S. Augustin.
38. (F. 70-71V). De iustificatione.
39. (F. 72-73V). [De diabolo].
40. (F. 74). Encomion et laus scripturae sacrae.
41. (F. 75-77). [De sacramentis].
Parchemin; 77 feuillets de diverses dimensions; X«-XVP siècle. F. 1, on lit :
Istum librum dédit nobis Wilhelmus de Mommalia canonicus sancH Lamberti
Leodiensis. Oretis Deum pro anima ipsius quia benefactor et amicus noster magnus
fuit. — Sum de Molinis. Hoc volumen est monasterii Molinensis. F. 8, il y a le nom
propre : Niclaus de Cueninck anno 1590, et f. 13, la note : Liber monasterii Stabu-
lensis, et f. 23 : Franciscus de Leeuw 1. N. 1. Demi-relim-e parchemin.
SUPPLÉMENT (1)
1511. (5339-44). — Prudentius. Opéra (2).
1. (F. 1-19). Liber cathemerinon. = PL., t. LIX, col. 775 sqq.
2. (F. 19V-70). Liber peristephanon. = PL., t. LX, col. 275-591.
3. (F. 70^-75). Ymnus natalis Domini, Epiphaniae. = PL., t. LIX,
col. 888-914.
4. (F. 75-92). Liber apotheoseos. = Ihid., col. 921-1006.
5. (F. 92-106V). Amartigenia. = Ihid., col. 1007-78.
6. (F. 106V-120V). Psychomachia. = PL., t. LX, col. 4-90.
7. (F. 120^-148). Liber contra Symmachum. = Ibid., col. 118-258.
8. (F. 148). [Prudentius]. De opusculis suis.
9. (F. 148-150^). Capitula quaedam de veteri et novo leslamento.
Parchemin; 150 feuillets; 0'",243 X O^^ô; XP siècle; plusieurs feuillets sont
écrits sur deux colonnes. Ce manuscrit provient de l'abbaye de Gembloux, bien
qu'il n'y ait aucun indice extérieur de cette provenance. Reliure veau brun; au
dos, le titre doré : L. Metric. Prudenli.
1512. (310). — S. AuGusTJNUs. Ultima quinquagena psalterii. =
PL., t. XXXVII, col. 1293 sqq. (3).
Parchemin ; 238 feuillets, plus trois de garde; 0'",388 X 0'°,275; XV» siècle (1421),
car on lit, f. 238* : Iste liber est fralrum canonicorum monaslerii Ilubee vallis alias
sancti Pauli in Zonia et a quodam fratre eiusdem monaslerii regulari concanonico
scriptus esl et finitus anno Domini M°. CCCC. XXI, XVII I die februarii secundum
morem et modum dyocesis Cameracensis. Deux colonnes ; initiales rouges et bleues;
titre courant, signatures a/-^;-F/. F. 1, une petite miniature représente le Christ
(1) Ce supplément comprend la description d'un certain nombre de volumes de
Patrologie qui, pour des circonstances diverses, n'ont pu être insérés à leur rang.
Nous avons décrit dans ce tome deuxième du Catalogue tous les ouvrages de Patro-
logie qui se trouvaient à la Bibliothèque royale à la date du 1"' juillet 1902.
(2) Voir plus haut, p. 46-52.
(3) Voir plus haut, p. 115-23.
408 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
au jardin des Oliviers^ L'estampille rouge de la Bibliothèque nationale de Paris
R.F., se trouve f. 1 et f, 238\ Reliure ancienne restaurée, ais de bois recouverts
de veau brun estampé.
1513. (9137). — S. AuGusTiNus. De civitate Dei (1).
1. (F. 1). Fragment. Inc. mutil cum mundus ipse in maligno
positus siL Des. mutil. nobis utendum esse cognoscimus.
2. (F. lv-215). Libri Aurelii Augustini de gloriosissima civitate Dei
numéro XXII. = PL., t. XLI, col. 315 sqq.
Parchemin; 215 feuillets; 0°*,4O2 X O'^jSS; XII" siècle; deux colonnes; superbes
lettrines en toutes couleurs à entrelacs et à personnages. F. 1, il y a la note :
lohannes Livineius canonicus sancli Pelri Leodiensis, et en dessous : Collegii
Societatis lesu, Anlverpiae 1599 D. P. Reliure moderne, veau racine ; au dos, le
titre doré, reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : S. Augu-
stinus. De Civitate Dei.
1514. (20942). — S. Gregorius magnus. Excerpta (2).
1. (F. 1-lv). Extraits.
2. (F. 2-99^). Ex operibus b. Gregorii pape, ex nioralibus, ex
dyalogo, etc.
3. (F. 100-115). Ex Ghrisostomo.
4. (F. 115V-116). Minutiones et pitantiae conventus. — Dans l'énu-
mération des fêtes, on distingue S. Eucher, S. Libert, S. Remi^
S. Martin, S. Trond, S. Nicolas.
5. (F. 116^). De confortantibus stomachum, nocentia stomacho.
6. (F. 118-164). Ex libro moralium.
7. (F. 164v-195v). Ex Augustino de verbis Domini. — Extraits.
Papier; 195 feuillets ; 0'",145 X 0'",098; XVP siècle. Reliure moderne, peau de
chamois.
1515. (IL 192). — S. IsiDORus. De sunmio bono (3).
C'est le traité intitulé Liber sententiarum. = PL., t. LXXXIII,
col. 537-733. 1>^5. mutil. Si iam caveat peccare, qui misericordiam
impertitur... (n. 6).
Il y a d'assez grandes lacunes dans le livre III.
Parchemin; 93 feuillets; 0%19 X 0'n,115; XIP siècle. Les 23 derniers feuillets
sont intervertis. Au verso de la couverture, il y a la cote 1. theca IX de l'abbaye de
Parc, dont les armoiries ont été grattées sur les deux plats. On lit aussi : De Ram
Lov. Presb. 1837. Reliure veau brun ; au dos, le titre doré : Isidor. desum. bono ;
tranche rouge.
(1) Voir plus haut, p. 175-78.
(2) Voir plus haut, p. 237 sqq.
(3) Cf. plus haut, p. 279-81.
SUPPLÉMENT 409
1516. (8732). — S. IsiDORUs. De summo bono (1).
1. (F. P et 93). Fragment, en flamand. Inc. Die seven pater
nostris (sic) leest in syn doots bedde.
Les feuillets 2-5 sont blancs.
2. (F. 6-93). Liber Ysidori de summo bono. = PL., t. LXXXIII,
col. 537 sqq.
Papier, au filigrane de la tête de bœuf surmontée de la croix; 93 feuillets;
0^21X0™,145; XV« siècle (1483). car on lit f. 93 : Fmt7us et scnplus per manus
fralris Adriani de Moye, professi huius doinus, a prima fiindalione quinlus in ordiney
anno etatis sue Ixxvi", professionis vero sue liiii". Scriplus finilus ul supra anno
DominiM^ ccccp. IxxxiVtP circa festutn Epyphame Do mini anno quo supra. F. 1% il
y a la note : Perlinel monasterio regularium in Elzeghem prope Aldenardam in
flandria. Reliure ancienne, veau brun estampé, fers; fermoirs en cuivre.
1517. (5321-22). — Beda. Opéra (2).
1. (F. l-93v). Liber expositionis Bede presbiteri de tabernaculo
Dei. = PL., t. XGI, col. 393 sqq.
2. (F. 94-157^). Liber Bede presbiteri de edificatione templi. =
Ibid., col. 735-808.
Parchemin; 157 feuillets; 0™,22 X O^jlôS; XIP siècle; quelques initiales en
toutes couleurs; signatures A.-L. Ce volume provient de l'abbaye de Gembloux»
mais tout indice extérieur de cette provenance a disparu, sauf la reliure caracté-
ristique, en veau racine; au dos, le titre doré: Expositio Bedae de taberna. Dei;
tranche rouge.
1518. (9668). — S. Ambrosius Autpertus. In Apocalypsim.
1. (F. 1-142V). Liber AuTPERTi in Apocalypsim (3).
2. (F. 142^-143). Catalogue d'une bibliothèque de XLV volumes,
probablement de Saint-Laurent, à Liège (4).
Parchemin; 143 feuillets; O'»^! X 0™,24; XIP siècle. F. 1, il y a la note : Liber
sancti Laurentii in Leodio. Reliure moderne, veau racine; au dos, le titre doré,
reproduit sur une étiquette en maroquin rouge : Ambrosius Aulperlus in Apoca-
lypsim XII saec. pars ^''«.
1519. (4164-66). — Aldhelmus. De virginitate.
1. (F. 1-lOv). Notes diverses sur Aldhelme et les manuscrits de ses
œuvres (5).
(1) Voir plus haut, p. 279.
(2) Cf. supra, p. 299.
(3) Cf. P. L., t. LXXXIX, col. 1265.
(4) Ce catalogue a été publié par F. X. Kraus, Jahrbiicher des Vereins von Alter^
thumsfreunden im Rkeinlande ; cf. G. Bkcker, Culalogij n. 60, et Th. Gottlieb,
Ueber Millelallerliche Bibliolheken, 1890, p. 259.
(5) Ces notes semblent être de récriture du P. Rosweyde.
410 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
2. (F. 11-74^). D. Aldhelmi occidentalium Saxonum episcopi de
laudibus virginitatis libri duo. == PL., t. LXXXIX, col. 103 sqq.
3. (F. Ib-Sl). Notes explicatives sur le texte d'Aldhelme.
Les feuillets 87^-88^' sont blancs. La fin du volume est occupée par
un exemplaire de Sancti Aldhelmi Schireburnensis apud occidentales
Saxones episcopi libri duo, .... nunc primum ex membranis m. s. cele-
berrimi monasterii S. Galli editi. Dans les marges se trouvent des
variantes ex manuscripto Gandensi et manuscripto Bertiniano.
Papier; 87 feuillets pour la partie manuscrite; 0^,20 X O^jlSô; XYII» siècle. Ce
volume provient de l'ancienne bibliothèque des BolJandistes, car f. 1, on en voit
la cote >ï< Ms. 9. Demi-reliure moderne.
1520. (1650). — Aldhelmus. De virginitate.
1. (F. lv-2). Notes d' André Schott et de Jean Baleus sur
Aldhelme.
2. (F. 3-57V). [Aldhelmus. De virginitate]. = PL., t. LXXXIX,
col. 103 sqq.
Le texte est surchargé de gloses interlinéaires en latin et en anglo-
saxon, qui ont été publiées par M. Haupt, ZeitschHft fur deutsches
Alterthum, t. IX, 1853, p. 401-530 (1).
Parchemin ; 58 feuillets ; 0^,285 X 0",215 ; X^ siècle. F. 3, il y a la note : Collegii
Soc. lesu Antverp. D. P. Reliure moderne, veau estampé, avec l'inscription en
relief : Regia Bihl. Belgica.
1521. (9935). — RuPERTUs. Super lob (2).
1. (F. 1-96V). Liber lob = PL., t. CLXVIII, col. 961 sqq.
Entre f. 25 et f. 26, il y a une lacune depuis le milieu du chap. XIV
jusqu'au milieu du chap. XV, et au XVIl« siècle f. 25^, on a ajouté la
note : Quae hic desiderentur, vide in moralib. B. Gregorij lib. xij. cap, 6.
post principium usque ad xvij cap. eiusdem libri,
2. (F. 96v). Hymne de 8*^ Marie-Madeleine. = BH., n. 10210.
Parchemin; 96 feuillets; 0"',275 X 0™,18; XIl" siècle. F. 2, on lit la note : Liber
sancti Laurentii prope Leodium et f. 96"^ : Liber sancti Laurentij in Leodio . Si ^is
abstulerit vel furatus fuerit, anathema sit . fiât . fiât . fiât. Amen. F. 1, il y a la
note : LL, 2-10. L'estampille rouge, aux faisceaux, de la Bibliothèque nationale de
Paris, se trouve f. 2 et f. 96\ Reliure moderne, veau racine aux filets d'or; au dos,
le titre doré, reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge : Rupertus
super lob XII saec. ; plus bas, les armes de Belgique et l'inscription : Bibl. royale.
1522. (9739-40). — Rupertus Tuitiensis. Opéra.
1. (F. lv-102). [Rupertus Tuitiensis]. De glorificatione Trinitatis et
processione Spiritus sancti. = PL., t. CLXIX, col. 13 sqq.
(1) Cf. ibid., t. V, p. 204, et Mone, Quellen und Forschungen.
(2) Voir plus haut, p. 331.
SUPPLÉMENT 411
± (F. 103-llOv). De incendio et meditatione mortis. = PL., t. GLXX,
col. 333 sqq. Des. midil. et venter meus intremuit ad tactum eius.
Parchemin; 110 feuillets; 0™,27 X 0"',17; XIIP siècle; superbes lettrines en
toutes couleurs. F. 1, il y a la note : Liber monasterii sancti Laurencii prope
leodium, et f. 102' : Liber sancti Laurcntii Leodii. Si quis hune furatus fueritf
anathema sit, fiât, fiât, amen. L'estampille rouge,aux faisceaux, de la Bibliothèque
nationale de Paris se trouve f. 1' et f. 110^ Reliure moderne, veau racine; au dos,
le titre doré, reproduit à l'intérieur sur une étiquette en maroquin rouge :
Rupertus de glorificatione Trinitatis etc. ; en dessous, les armes de Belgique et
l'inscription : Bibl. royale.
1523. (II. 1089). — GijiBERTus de Novigento (1). De incarnatione
contra ludeos.
1. (F. lv-22v). [GuiBERTusJ. Liber de virgine matre. = PL., t. GLVI,
col. 489.
2. (F. 22^-102). Liber iustificationum ecclesie sub figura vidue
Sareptane (2).
3. (F. 102-165^). [HoNORius Augustodunensis]. Expositio super can-
tica canticorum. = PL., i. GLXXII, col. 347 sqq.
4. (F. 165^-170). Liber magistri Hugonis de sapientia Ghristi ad
magistrum Gualterium de Maurilania.= PL., t. GLXXVI, col. 845-56.
Parchemin ; 170 feuillets; 0"',312 X 0",223; XIIP siècle; quelques belles lettrines.
F. 102, une miniature représente le Christ et l'épouse du cantique des cantiques.
F. 1, on lit : Liber sancte Marie de Alna (3), et 4670. Ph[illipps]. Ce volume est
entré dans la Bibliothèque royale en 1888. Demi-reliure, toile anglaise ; au dos, les
titres dorés des différents traités.
1524. (11446-47). — Emmo. De vita futura.
1. (F. 1-75). [Emmo. De vita futura] (4).
2. (F. 76-97). Sermo domni Odonis * monachi Cantuarie de muliere * cod.
chananea(5). '^^^^°^^-
Parchemin; 97 feuillets, plus deux de garde; 0'",195 X O^.ISS; XIIP siècle;
signatures à l'encre rouge i-x. F. 97, il y a la note : Liber sancte Marie in parcho
dominorum ordinis praemonstratcnsis. Si quis eum abstulerit, anathema sit, fiai,
fiât. Amen. Au verso du premier feuillet de garde, à la fin du volume, on lit:
Liber sancte Marie in parcho. Sur le premier plat intérieur de la couverture, il y a
(1) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., qui, part, ii, p. 248, appelle cet auteur : Liber tus
abbas Tongenlinus !
(2) Cet ouvrage a été publié à Douai en 1634 par Dom Georges Galopin, religieux
de Saint-Ghislain. Il s'en conserve un autre exemplaire manuscrit à la Biblio-
thèque royale sous la cote II. 979 ; voir plus bas, p. 412, n. 1525.
(3) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 248, decuria terlia.
(4) Voir plus haut, p. 306.
(5) Sur Odon de Cantorbéry, voir Fabricios-Mansi, Bibl. lat. med. et inf. ael.,
t.V, p. 155-56.
412 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
la cote 1. theca X, les armoiries de l'abbaye de Parc qui se trouvaient sur les deux
plats, ont été grattées. Reliure, veau brun; au dos, le titre doré : Emmo de vila
fuluray tranche rouge.
1525. (IL 979). — Honorius Augustodunensis. Expositiones super
canticum canticorum.
1. (F. 1). Diverses notes et exercices de plume.
2. (F. lv-75v). ViduaSareptana(l).
3. (F. 75^-129). [Honorius Augustodunensis]. Expositiones super
canticum canticorum. = PL., t. GLXII, col. 347 sqq.
F. 129, il y a dans la marge inférieure, une note de Georges
Galopin, au sujet d'un manuscrit de Hautmont contenant aussi la
Vidua Sareptana.
4. (F. 129-180). Evangelica historia. Inc. Designantur quatuor
evangeliste quatuor figuris.
5. (F. 180-186V). Divers extraits.
Parchemin; 186 feuillets; 0™,329 X O^-jâl ; XIIP siècle; deux colonnes; f. 1', une
jolie lettrine représente la veuve de Sarepta. Ce manuscrit provient de l'abbaye de
Saint-Ghislain (2); plus tard, il a appartenu à Sir Thomas Phillipps, l'ex-libris de sa
bibliothèque Sir T. P. MMdle Hill 370 se trouve au verso de la couverture. La
Bibliothèque royale a acquis ce volume en 1888 pour fr. 100. Reliure moderne,,
veau estampé, avec l'inscription en relief: Regia Bibl. Belgica.
1526. (21210-14). — Hugo de sangto Vigtore. Opéra (3).
1. (F. 1-40). Dialogus fidei christiane. Ghristianus contra Sarace-
num. /ne. Sic Deus dilexit mundum ut filium suum unigenitum daret...
Saracenus ait.
2. (F. 4^-58). Spéculum peccatorum. = FL., t. XL, col. 983 sqq.
3. (F. 59-93). Apologeticus liber Pétri Damiani humilis monachi de
contemptu seculi. = FL., t. GXLV, col. 251 sqq.
4. (F. 93-109^). Liber Hugonis de sangto Vigtore de contemplacione
mundi sive de operibus trium dierum. = PL.^t.GLXXVI,coL811 sqq.
5. (F. 109^-121). Tractatus brevis et utilis de virtutibus.
6. (F. 121-122). De caritate ex libro Hugonis de sangto Vigtore.
7. (F. 122-125). [De anima]. — Extrait.
8. (F. 125v-126v). Spéculum monachorum beati Bernardi. = FL.,
t. GLXXXIV, col. 1175.
9. (F. 126V-127V). Beatus Bernardus abbas. — Extraits.
10. (F. 127^-133). Notabilia de confessione, de penitencia, de virgi-
nibus, de angustia reproborum, de gula, de contricione, de continencia
gustus, de amore Dei, de caritate. — Extraits des Pères.
(i) Cf. supra, n. 1523 (IL 1089), p. 411.
(2) Cf. A. PoNCELET, S. L, Les Annales de Saint-Ghislain, p. 372, cf. p. 246.
(3) Cf. supra, p. 335.
SUPPLÉMENT 413
Papier au filigrane de la lettre P; 133 feuillets; 0«',293 X 0'°,20; XV« siècle; deux
colonnes. F. 1 et f. 40, deux miniatures représentant le chrétien et le mahométan,
le juste et le i)écheur. Demi-reliure moderne; au dos, le titre doré : Chrislianus
contra Sarracenum et varia historica.
1527. (3401). — S. Bernard. Sermons sur le cantique des canti-
ques traduits en flamand, par Luc van Eyck (1).
Titre. Sermoen dat de hoonichvloeyende doctoor santte Barnaert
abt van Glareval des ordens van Gystercien gemaect heeft .... op
cantica canticorum (^). Des. miitil. (sermo XXX). Nochtans bey gader
hebben haar geprofiteert.
Les feuillets 77^-78 sont blancs, mais il n'y a pas d'interruption
dans le texte.
Papier, au filigrane de l'aigle; 128 feuillets, plus cinq de garde; 0"',30 X 0",195:
XVI« siècle, (1590-91) car f. 8, on trouve la date : Anno 1590, f. 5r : Hel eyndv
vanl XlIIj sermoen met Gods hulp ende eer anno 1591. Broeder Lucas van Eyck ;
f. 06" : Hier eynndet XF*'^ sermoen, hier broeder Lucas van Eyck anno 1591 ; f. 73
et f. 124, il y a le nom propre : Broeder Luycas van Eyck, et f. 92% on lit : Broder
Lucas van Eyck heeft dit overgeset totter lattyn in duysen. Deux colonnes. Au
troisième feuillet de garde, en tête, se trouve la note : Dit boeck heeft gheschreven
suster Katherijna van Eyck ende begert nae haer doot die eerwerdige paters der
societeyt Jésus sullen hebben ende bidt om Gods wil voor haer te willen bidden wl
caritaten dat ons lieve heer haer wil bermherlich sijn, et f. 1, on lit : CoUegii Socie-
latis lesu Sylvaeducis anno 1626 . B. M. Demi-reliure moderne.
1528. (1950-53). — Guerricus. Sermones (3).
1. (F. lv-2v). De domno Guerrico quondam monacho Glarevallis
postea abbate Igniaci qui fuit horum sermonum editor devotus. =
PL., t. GLXXXV, col. 10.
2. (F. 2^-3^). Quanta districtione domnus abbas Guerricus conscien-
iiam suam in obitu suo discusserit ^= Ibid., col. 1059-60.
3. (F. 4-133). Sermones Guerrici abbatis Igniacensis. = PL.,
t. GLXXXV, col. 11-214.
4. (F. 133-133^). Sermo beati Bernardi de triplici génère cogita-
tionum. = PL., t. GLXXXKI, col. 623-24.
5. (F. 134-134^). Fragments de vers flamands, " het boekexem-
plaar (?). „
Inc. Die beter es dan al dat goet.
Des. Ocht die dat selve dat hi heeft (4).
(1) Cf. supra, p. 376.
(2) Cf. PL., t. CLXXXIII, col. 785 sqq.
(3) Cf. supra, p. 377.
(4) Ce fragment a été publié par Verwijs dans Taal en Letterbode, t. III,
p. 71-75.
414 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
Parchemin; 134 feuillets; 0">,235 X O^.ITS; XV« siècle, sauf le feuillet 134, qui
est du XIV^ Au verso du premier feuillet de garde, on lit la note : In Corsendonck
prope lurnaudt, canonici regiilares sancti Auguslini, et f. 1 : Liber canonicorum
regulariumin Korssendonck prope turnout. L'estampille rouge de la Bibliothèque
nationale de Paris, R.F., se trouve f. 1 etf. 133\ Reliure du XVIP siècle, veau
brun estampé.
1529. (1819). — GuERRicus. Sermones (1).
C'est la série de sermons publiée PL., t. GLXXXV, col. 11-214.
Parchemin; 114 feuillets; 0^,25 X O'^.IQ; XV" siècle; deux colonnes. F. 1, on lit
la note : Est liber hic sancti Martini Lovaniensis ex parte fralris Henrici Vranx
eiusdem monasterii professi. Hic fuit ex primoribus huius oppidi Lovaniensis pro-
cessus anno Domini xiiivliiii ordine professorum nonus. Obiit vero primus iubilea-
rius anno xvHiii'> ; de même, f. 59 : Est liber hic sancti Martini lovaniensis, et
f. IH" : Liber canonicorum regularium vallis sancti Martir^ in lovanio in de grim-
straten ex parte fratris Henrici Vranx.
1530. (518-20). — RiGARDUs de sangto Victore. Liber exceptio-
num (2).
1. (F. Iv). Index.
2. (F. 2-1 llv). [RiGARDus DE SANGTO ViGTORE. Liber exceptionum]. =
FL., t. GLXXVII, col. 191-284; t. GLXXV, col. 633-750; t. GLXXVII,
col. 899-1210.
3. (F. U2-249). Moralizationes super quosdam libros biblie
scilicet super Genesim, Exodum, Leviticum, Numerum, Deuterono-
mium, losue, ludicum, Ruth, primo, secundo et tertio Regum.
Les feuillets 249^-250^ sont blancs.
4. (F. 251-299). Exceptio quedam satis bona et praedicabilis
super passionem Domini. Inc. Postquam cena facta fuit circa ini-
tium noctis scilicet hora completorii. Des. llli autem abeuntes munie-
runt sepulcrum signantes lapidem cum custodibus. Deo gratias.
Papier, au filigrane de la lettre P et de Técu de Champagne; de-ci de-là
quelques feuillets de parchemin; 299 feuillets, plus deux de garde; 0'",295 X 0"',208;
XV« siècle (1459), car on lit f. 299 : Finitum et completum nec inceptum per me
Arnoldum Ghi/fen (3) de prope Buscoducis in Korsendonck monasterio canonico-
rum regularium sub proba stante nondum tamen ad habitum receptum, anno
Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo nono feria sexta infra octava^
pasche penultima videlicet die mardi hora quinta postprandium vel circiter. Deux
colonnes, quelques jolies initiales. F. 1% il y a la note : Iste liber per tinet béate Marie
virginis in Korssendonck (4). Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé.
(1) Cf. supra, p. 377.
(2) Cf. supra, p. 380.
(3) Cf. J. Van dkn Gheyn, L'Obituaire de Corsendonck, p. 10, 14 janvier, où j'ai eu
le tort de lire : Fratris nostri Arnoldi de Ghissen presbiteri.
(4) Cf. Sanderus, Bibl. belg. ms., part, ii, p. 67.
SUPPLÉMENT 415
1531. (1399-4x)4). — Rigardus de sangto Vigtore (1). Opéra.
1. (F. Iv). Contenta libri.
2. (F. 2-117). Opus magistri Righardi de sangto Vigtore super
apocalipsiin beati lohannis apostoli et evangeliste. = PL., t. GXGVI,
col. 683 sqq.
3. (F. 117-132). [Rigardus de sangto Vigtore. De eruditione
hominis interioris]. Extraits. = i6/(/.^ col. 1347 (lib. III); col. 1366;
col. 1299 sqq. (lib. II).
4. (F. 132-136^). Tractatus magistri Rigardi de sangto Vigtore de
iudiciaria potestate a Ghristo Domino apostolis tradita = Ibid.,
col. 1177 sqq.
5. (F. 136v-153).Obiectiones magistri Andrée secundum quodiudei
soient nobis opponere de nostro Emmanuele. = Ibid., col. 601 sqq.
6. (F. 153-156). Meditatio et devota collatio cum domino Ihesu
Ghristo domlni Righardi de sangto Vigtore (2). = PL., t. GLVIII,
col. 773 sqq.
Parchemin; 156 feuillets, plus cinq de garde; O^jSSô X O^jl^; XV* siècle; deux
colonnes; initiales rouges et bleues; ancienne pagination 1-156 ; signatures ai-p^.
Reliure ancienne restaurée, veau brun estampé ; sur le premier plat, l'étiquette :
Ricardus desancto Victore super apocalipsim cum diversis ...et (r.
1532. (14370-71). — Alanusde Insulis. Opéra.
1. (F. 1-42V). Alanus. De fide catholica contra hereticos, contra
Valdenses, contra ludeos, contra paganos in 4 libris. = PL., t. GGX,
col. 305 sqq.
2. (F. 43-60^'). Dyalogus quidam de calamitate regni Francie com-
positus a magistro Alano Sartier (3).
Papier; 60 feuillets; 0'°,20 X 0™,14; XV^ siècle. La seconde partie du volume a
été écrite par Gilles de Grespin, car on lit, f. 60 : Scriptus per me Egidium de
Crespin. Ge volume provient de Tabbaye de Parc, car au verso de la couverture, on
lit la cote : /. theca F, et les armoiries de l'abbaye ont été grattées sur les deux
plats. Reliure veau brun; au dos, le titre doré : Alanus. De Fide ; tranche rouge.
1533. (3598). — Alanus de Insulis. Opéra.
1. (F. 1^-2). Note sur le traité suivant.
2. (F. 2-86). Alanus. De planctu nature. = PL., t. GGX,
col. 436 sqq.
Papier; 86 feuillets ; 0™, 275 X 0'n,202; XVI» siècle. Reliure du même temps,
parchemin rose.
(1) Voir plus haut, p. 380 sqq.
(2) En fait, cette méditation est de S. Anselme.
(3) Sur Alain Ghartier et son œuvre, voir G. Joret-Desclosières, Alain Charlier,
Paris, 1899.
ADDITIONS ET CORRECTIONS
P, 8, 1. 10, au sujet de Lambert van den Bulcke, voir B. Van Dorninck, Obitua-
l'ium monasterii Loci sancti Bernardi, 1901, p. 73, ad diem 24 maii.
P. 10, n. 27, le Cordiale quatuor novissimorum a été souvent publié. Cf. plus haut,
p. 318, note 5, à propos du manuscrit 1338 (2475-81).
P. 11, n. 33, la lettre de Florent Radewijns est publiée dans Sommalius, Ven. viri
Thomae Malleoli a Kempis opéra omnia. Duaci, 1625, p. 964-65.
P. 22, 1. 3, a fine, au lieu de t. XVVII, lire t. XXVII.
P. 25, 1. 6, a fine, au lieu de Patrum, lire Patres.
P. 26, voir sur le manuscrit 21205-09, notre étude Un Manuscrit de l'ancienne
version du Pasteur d'Hermas dans Le Muséon, Louvain, 1902.
P. 55, nn. 4 et 13, les deux lettres d'Innocent II ont été éditées par Ch. Ruelens,
Le Bibliophile belge, t. VI, 1871, p. 130-32.
P. 151, 1. 22, au lieu de 1 120 (20760-82), lire 1 120 (20760-83).
P. 163, 1. 34, au lieu de PL., t. IV, col., lire col. 602.
P. 332, 1. 16, au lieu de Zuplre, Vire Zuylre.
P. 332, 1. 26, au lieu de t. GLXXX, lire t. GLXX.
P. 332, 1. 28, l'office et la messe de S. Josse ont été publiés par les Bollandistes
ûans Calai, cod. hagiogr. bibl. reg. Bruxell., t. II, p. 350-55.
P. 335, 1. 6, au lieu de 1417 (II. 2535), lire 1417 (IL 2533).
P. 349, 1. 3, a fine, au lieu de sancti Rictrudis, lire sancteRictrudis.
P. 370, n. 14, les vers mnémotechniques sur les saints du calendrier sont connus
sous le nom de Cisioiaiius, et ont été publiés diverses fois. Voir Ersch und Grubeb,
Allgemeine Encyclopàdie, t. XVII, p. 295-300; Anzeiger fiir Kunde der deutschen
Vorzeit, 1870, p. 280 ; H. Grotefend, Zeitrechnung des deutschen Mittelalters, 1. 1,
p.24;t. II,2,p.l92.
P. 376, au sujet de la version flamande des sermons de S. Bernard sur le cantique
des cantiques, voir notre travail intitulé Pour la Biographie nationale, dans les
Annales de l'Académie royale d'archéologie de Belgique, Anvers, 1902.
TABLE DES MATIÈRES
m. PATHOLOGIE
Denis l'Aréopagite
Hégésippe
Origène .
S. Cyprien
Eusèbe .
S. Ephrem
S. Basile
S. Grégoire de Nazianze
S. Grégoire de Nysse
S. Ambroise
Prudence
Rufin .
S. Jérôme
S. Augustin
Cassien .
Sedulius
S. Cyrille d'Alexandrie
S. Prosper .
Isaac d'Antioche .
S. Jean Chrysostome
Ennodius
S. Césaire d'Arles
Pelage .
Cassiodore .
CATAL. BIBL. ROYALE, T. II.
PAGES
1
1
5
6
12
21
23
27
31
32
34
46, 407
53
55
104, 408
189
192
195
198
200
203
222
224
232
234
27
418 MANUSCRITS DE LA BIBLIOTHÈQUE ROYALE
PAGES
S. Grégoire le Grand 237, 408
Jean Glimaque 271
S. Isidore 273, 408
Fortunat 289
Bède 292, 409
S. Jean Damascène 300
Alcuin 303
Albin .309
S. Anselme 311
Sigebert de Gembloux 323
Odon de Cambrai . . . . * 324
Yves de Chartres 327
Hildebert de Lavardin 329
Rupert de Deutz 331,410
Honorius d'Autun 333, 412
Hugues de Saint- Victor 335, 412
S. Bernard 344, 413
Guerry 379, 413
Richard de Saint- Victor 381,414
St« Hildegarde 387
Pierre de Blois '...,.. 389
Adam de Saint- Victor 397
Recueils de patrologie .399
SUPPLÉMENT 407
Additions ET CORRECTIONS . 416
n
t
BlNDîriG SECT. DEC 17 1964
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
Brusvselso Bibliothèque
royale de Belgique.
Section des manuscrits
Catalogue