Skip to main content

Full text of "Catulli Veronensis liber. Recensuit Aemilius Baehrens. Nova editio a K.P. Schulze curata"

See other formats 


The  Bookshelf  Bindery 


BHJTDWS 


^,TC"t'  ^IJG  1  ^  ■\^'2-3- 


T 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2010  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/catulliveronensOOcatu 


^l 


CATULLI  YERONENSIS 
LIBER 

RECENSUIT    ET    IN TERPRETATUS    EST 

AEMILIUS   BAEHRENS. 


VOLUMEN  PRIUS. 
NOVA  EDITIO  A  K.  P.  SCHULZE   CURATA. 


LIPSIAE 

IN    AEDIBUS    B.   G.   TEUBNERI. 

:MDCCCLXxxxni. 


1(1 


(  ATLLLl  VERONENSIS 
LIBER 


RECENSUIT 


AEMILIUS   BAEHRENS. 


NOVA  EDITIO  A  K.  P.  SCHULZE   CURATA. 


^  ^ 


q     l^ 


LIPSIAE 

IN   AEDIBUS    B.  G.  TEUBNERI. 

\ 

MDCCCLXXXXIll. 


P4 


LIPSIAE,    TYPIS    B.  G.  TEUBNEKI. 


PRAEFATIO. 


Mnuus  uouae  linins  libelli  editionis  post  praematuram 
Aemilii  Baehreusii  mortem  curandae  ita  suscepi,  ut  quoad 
fieri  posset  quam  plurima  eorum,  quae  ille  ad  Catulli  car- 
mina  et  recensenda  et  emendanda  contulisset,  retinerem  ac  ser- 
uarem;  quo  melius  quantum  ei  deberemus  intellegeretur.  ac 
profecto,  tam  bene  de  poeta  suo,  quem  praeter  ceteros  di- 
lexerat,  meruit,  ut  dignus  sit,  cuius  memoria  pie  colatur. 
non  ita  pauca  tamen  immutanda  erant.  errauerat  enim 
uommmquam  iu  lectionibus  codicum  describendis;  quorum 
ipse  complures,  sunt  autem  libri  OMDL,  denuo  contuli.  multa 
autem  uiri  docti  qui  his  studiis  operam  dant  per  hos  septen- 
decim  annos  invenerunt  vel  melius  perspexerunt,  quae  respici 
et  addi  par  erat.  nemo  quidem  hodie  omnes  praeter  codices 
Oxoniensem  et  Germanensem  ut  inutiles  reiciendos  esse  arbi- 
trabitur.  quam  ob  rem  selectas  deteriorum  quos  uocant 
Hbrorum  lectiones  atque  omnes  scripturas  codicis  Veneti  (M), 
quem  insignem  inter  illos  locum  obtinere  puto,  addidi.  neque 
minus  quaedam  recidenda  erant.  Baehrensius  euim  ubertate 
quadam  ingenii  et  iuuenili  ardore  raptus  multis  locis  verba 
Catulli  ipsius  coniecturarum  abundantia  obruerat;  quarum 
partem  ipse  postea  iam  maturior  et  aetate  et  doctrina,  cum 
commentarium  edidit  libri  Catulliani,  spreuit.  quibus  eiectis 
sincera  poetae  uerba  reuocaui.  Cirin  denique  carmen,  quod 
Baehrensius,  cum  haud  raro  ad  CatuUi  uerba  restituenda 
non  sine  fructu  adhiberi  vidisset,  in  fine  libelli  adiecerat, 
omisi,  quod  interim  ab  eodem  Baehrensio  alio  loco  in  edi- 
tione  poetarum  Latinorum  minorum  emissum  erat. 

K.  P.  Schulze. 


PROLEGOMENA. 

Ad  cognosceuda  fata,  qnae  libellus  Catullianiis  per  anti- 
quum  mediumque  aeuum  subiit,  proficiscendum  est  ab  accu- 
rata  indagatione  eius  codicis  uetusti,  ex  quo  qui  bodie  super- 
sunt  libri  mss.  nouicii  originem  traxerunt. 

Primum  Katlierium,  episcopum  Veronensem,  certo  con- 
stat  Catulli  carmina  post  Isidorum  Hispalensem,  qui  postre- 
mus  inter  antiquitatis  scriptores  Catulli  mentionem  fecit,  per 
medium  aeuum  legisse;  id  quod  Maifeus  in  Veronae  illustratae 
uol.  II  p.  7  ed.  a.  1731  indicauit.  Ratherius  enim  in  ser- 
monis  de  Maria  et  Martha  habiti  capite  IV  [Opp.  ed.  Bal- 
lerini  p.  639;  Mignii  Patrolog.  Latin.  t.  CXXXVI  p.  752 
Ratherii  Veronensis  episcopi  opera,  a.  1853]  haec  dixit:  qiiid 
de  me  dicere,  quid  ualeo  cogitare  (et  ut  turpia  suhsidens  [1. 
suhsilens^,  lionesta  solum,  prohihita  licet,  depromam),  si  in  lege 
Dei,  ut  dehitorem  me  fore  non  ncscio,  die  non  (add.  Ballerini) 
meditor  ac  nocte;  Catidlum  nunquam  antea  lectum,  Flaidum 
quando  iam  olim  lego  neclectum  [al.  neglectum;  Hauptius: 
lego  lectum]'^  musicam  quando  saepe  rogatus  expono?  —  ha- 
bitum  esse  sermonem  istum  Veronae  a.  965  recte  monuerunt 
A.  Vogelius  in  libro  de  Ratherio  lenae  a.  1854  edito  (uol. 
I  318  sq.  et  II  88  sq.)  et  E.  de  Leutschius  iu  nunt.  erud. 
Gotting.  a.  1855  p.  1975.  erat  autem  Ratherius  uir  ut  illis 
temporibus  eruditissimus 5  ex  poetis  Latiuis  eum  Plautum  Te- 
rentium  Horatium  Phaedrum  Persium  luneualem  beue  nosse 
exemplis  ex  eius  scriptis  adlatis  comprobauit  R.  Ellisius  [proleg. 
ad  Cat.^  p.  VIII  not.J.  ille  igitur  Catullum  autea  non  lectum 
eo  fere  tempore  quo  sermo  quem  supra  commemorauimus 
est  institutus  legisse  se  testatur;  cuius  lectiouis  uestigia  sat 


PROLElxOMENA.  VII 

tenuia  idem  Ellisius  1. 1.  p.  VIII  sq.  dilis>;enter  congessit.   neque 
potest   dubitari    quin   Ratherius   Catulli   librum   Verouae,    et 
in  ipsa  quidem  ecelesiae  cathedralis  bibliotheca  celeberrima, 
reppererit;    quod    ut    ipsa    illius    uerba    quam    accuratissime 
perpensa,   tum   uero   Beneuenuti   epigramma,   de  quo  dicendi 
mox   dabitur    locus,    ueri    reddunt   simillimum.      neque   recte 
statuunt  Hauptius,  qui  ipse  probabilius  esse  Ratherium  Ca- 
tulli  librum,  uou  lectum  a  se  autea,  Veronae  iuuenisse  docet, 
[quaest.   Cat.  p.  4;   op.  I  2  sq.]    Ellisiusque,    potuisse    Rathe- 
rium  ex  Gallia  uel  aliqua  Italiae  urbe  Catulli  librum  secum 
Veronam  portasse.     nam  si  codicem  illum  aliunde  secum  in 
patriam  rettulisset,   a.  9G5,   cum  iam  quadriemiium  Veronae 
commorabatur,    se    Catullum    numquam    antea    a    se    lectum 
primum    legisse    dicere    non    potuit    (cf.    Vogel.  1.  1.).      post 
Ratherium   autem   usque    ad  saeculi  XIIII  initium  nemo  Ca- 
tuUi  librum  ipse  legisse   uidetur.     iucertissima    quidem  sunt, 
([uae  viri  docti  uestigia  lectiouis  Catullianae  ex  illorum  tem- 
porum    scriptoribus    dihgenter    collegerunt.      atque    ipsi    illi, 
(|ui    hic    illic    singula   uerba  uel   totos    locos   ex   Catullo   de- 
promptos    indagasse    sibi   uisi   sunt,    ea    non   tam   aperte   ad 
CatuUum    pertinere,    quin   aliunde    deriuari    potuerint,    facile 
concedunt    (cf.    Ellis.    edit.    alterius    p.   IX  sq.).      contulerunt 
autem  Guilelmi  Malmesburiensis,  qui  circiter  a.  1140  floruit, 
uerba  (II  §  159)  'uirginem  sane  nec  inelegantem  nec  illepi- 
dam'    cum   Catulli    c.  X  3  et  4;    Gualteri   Alexandreid.   VIII 
uersum  385   'sic  quoque   multa   cupis   quae  non  capis'   cum 
CatulU    c.  LXI   197    'quod    cupis    capis    (codd.    deteriores)'. 
loannes  Sarisberiensis  (f  a.  1182)  in  metalogiae  1.  I  24  uer- 
sum    Catulli    'munus    dat    tibi    Sulla    literator'    (c.  XIIII  9) 
laudat,   quem   ex   Martiano  Capella   depromere  potuit.     certe 
Nicolaus  Triuetus  (f  a.  1328),  qui  in  commentario  ad  Boethii 
consol.  III  4  ad  Catulli  c.  LII  2  alludit,  ex  ipso  Boethio  sua 
petiit.     Neque  satis  constat,  unde  scriba  codicis  Coloniensis 
202  (olim  Darmstadiensis)  Prisciani  saec.  XI  Gimiculosae  illud 
(Cat.  XXXVII  18)  correxerit;  nam   cum   ceteri  Prisciani  co- 
dices  VII  22   ^Celtiberosae   Celtiberiae  fili'   tradant,    unus   c. 
Coloniensis  uerum  'Cuniculosae  C.  f.'  habet,  quam  lectionem 
scribam    ex   Catulli    codice    quodam    desumpsisse    Schwabius 


VIII  PROLEGOMENA. 

suspicatus  est.^)  leremias  uero  iudex  de  Montaguoue,  ciuis 
Paduanus,  qui  anno  fere  1300  mortuus  est,  in  magno  illo 
compendio  moralium  uotabilium  locis  septem  Catullum  com- 
memorauit : 

Partis  I  lib.  3.**) 

Catulus  c.  5  (c.  XXII  18  sq.): 

omnes  fallimur:   neque   est   quisquam   quem  non  in 

aliqua    re    uidere    sufFonum    (suffectu)    possis:    suus 

cuique  attributus  est  error. 
Partis  II  lib.  1  rubr.  5. 

Catulus  c.  9  (c.  LXVIIP  97): 

Ne  nimium  simus  stultorum  more  molesti. 
Partis  III  lib.  4. 

Catulus  c.  5  (c.  LI  15  sq.): 

Ocium  et  reges   et  beata  per  odit   urbes   (^prius   et 

beatas'  mss.  Brit.  Mus.). 

Partis  IV  lib.  4. 

Catulus  c.  5  (c.  XXXVIIII  16): 
Risu  inepto  res  ineptior  nulla  est. 

Partis  IV  lib.  5  rubr.  11. 

Catulus  c.  8  (c.  LXIIII  143  sq.): 

Nulla  uiro  iuranti  femina  credat 

NuUa  uiri  speret  sermones  esse  fideles 

Quis    [uel   ^qui']    dum    aliquid   cupiens   animus   pre- 

gessit  aspici  [uel  "^adipi^ci'] 
Nil  metuunt  iurare  nil  promittere  parcunt. 
Sed  simul  ac  cupide  mentis  saciata  libido  est 
Dicta  nichil  metuere,  nichil  periuria  curaut. 

ibidemque  mox: 

c.  12  et  pult'  (c.  LXXVI  13): 

Difficile  est  longum  subito  deponere  amorem. 


*)  Quod  Ellisius  in  Philologi  a.  1892  p.  146  sq.  dicit  uerba  quae- 
da.m  'obiurgationis  amatoris  puerorum',  quod  carmen  codice  Turicensi 
saec.  Xn  traditum  est,  ut  'non  inpune  feres',  'scabra  rubigine'  (cf. 
Verg.  georg.  I  extr.),  similia  probabiliter  ad  Catullum  redire,  ego 
contra  minime  probabiliter  ea  ex  Catullo  profluxisse  contenderim. 
**)  Cf.  EUisii  edit.  alter.  p.  IX  sq. 


PROLEGOMENA,  VIIII 

Partis  IV  libr.  G  rubr.  3. 

Catulus  poeta  c.  !•  (c.  LXVI  15  sq.): 
Estue   uouis  uuptis  [uel  'nuptiis'J  odio  uenus  atque 

parentum 
Frustrantur  falsis   gaudia  lacrimuUs  [uel  '^lacliry- 

mulis'j. 
Quibus  de  excerptis  Baelirensius  recte  statuit  ipsum  lere- 
miam  codice  aliquo  Catulliauo  usum  admodum  inprobabile 
esse.  id  demonstrari  aperte  numeris  capitum  uerbis  Catul- 
lianis  adiectis.  quem  enim  bene  sanum  statuere  posse  fuisse 
olim  Catulli  codicem  in  capita  diuisum?  cui  opinioni  ipsam 
illam  diuisionis  inaequalitatem  miram  obstare.  recte  igitur 
Baehrensius  suspicatus  est  leremiam  CatuUiana  sua  sumpsisse 
e  poetarum  Latinorum  florilegio  quodam  secundum  materias 
in  capita  distributo.  eodem  fere  tempore  compositum  est 
nobilissimum  illud  epigramma,  quod  in  fine  codicis  autiquis- 
simi  Sangermanensis  a.  1375  scripti  legitur: 

Vei'sus  doniini  Beneuenuti  dc  Campexanis  de   Vicencia 

de  resurectione  Catidli  poete  Veronensis. 
Ad  patriam  uenio  longis  a  finihus  exul: 

Causa  mei  reditus  compatriota  fuit, 
Sdlicet  a  calamis  trihuit  cui  Fraticia  nomen, 

Quiqiie  notat  turhe  pretereuntis  iter. 
Quo  licet  ingenio  uestrum  celchrate  Catullum, 

Cuius  suh  modio  clausa  papirus  erat. 

Beneuenutus  de  Campexanis  igitur  Vicentinus  huius  epi- 
grammatis  est  auctor.  neque  enim  audiendi  codices  aliquot 
recentissimi,  qui  Guarino  illud  tribuunt  (cf.  Ellis.  ed.  alt. 
proleg.  p.  XIV;  Schwab.  ed.  a.  1886  p.  XX  sq.).  primus 
autem  I.  G.  Meinertus  [annal.  Vindob.  1831  append.  p  1  — 17 1 
quinam  Beneuenutus  ille  fuerit  nos  edocuit.  idem  est  enim 
quem  Guilelmus  Pastrengicus  amicus  uocat  poetam  et  scribam 
mirabilem  quemque  anno  1323  e  uiuis  excessisse  Meinertus 
1.  1.  ex  Ferreti  [Muratori  rer.  Ital.  scr.  IX.  p.  1185]  carminum 
de  morte  illius  compositorum  quarto  concludit.  certe  a.  1329 
iam  non  inter  uiuos  fuit.  eo  enim  anno  mortuus  est  Alber- 
tinus  Mussatus  Patauinus,   ad  quem  carmina  illa  de  Beneue- 


X  PROLEGOMENA. 

nuti  obitu  scripta  dedit  Ferretus.  sed  ipse  ille  Mussatus 
cum  a.  1316  in  elegia  quadam  [p.  39  ed.  PignoriiJ  Catullum 
commemoret,  hinc  Meinertus  ante  annum  illum  Catulli  librum 
iterum  ex  tenebris  in  lucem  reductum  esse  statuit.  contra 
quem  recte  monuisse  uidetur  Hauptius  [quaest.  Catull.  p.  4sq.5 
op.  I  3],  ita  a  Mussato  commemorari  Catullum  ut  huius  no- 
titia  facile  ex  Martialis  carmiuibus  VII  14;  XIIII  77  potuerit 
bauriri.  quamquam  unum  certe  locum  fortasse  non  sine 
Catulli  recordatione  scriptum  in  Mussati  carminibus  indagauit 
Ellisius  [proleg.  p.  XIII j;  quod  enim  apud  Mussatum 
[p.  30  ed.  Piguor.]  extat  Nemo  tam  fortis  nalet  esse  quo  non 
fortior  assit,  id  nescio  quo  modo  adhidit  ad  Catulhanum  ilhid 
[LXVI  28]  in  Veronensi  sic  deprauatum  quod  non  fortior  aut 
sit  [ausit  codd.  deteriores]  alis.  sed  hoc  incertum;  certum 
iam  illud,  non  potuisse  multo  post  a.  1823  scribi  id  a  quo 
degressi  sumus  ejsigramma.  quod  nunc  accuratius  contem- 
plandum  est.  et  de  uersuum  3  et  4  sententia  cum  diu  mul- 
tumque  disceptatum  sit,  etiamnunc  ualet  quod  Hauptius 
[quaest.  Cat.  p.  7  sq.;  op.  I  5]  scripsit:  ^optabile  sane  esset  ut 
Benuenutus  . .  .  narrationem  suam  minus  obscurasset  uerbo- 
rum  quasi  inuolucris  atque  iutegumentis.  nunc  aenigma  car- 
miuis^  postquam  plurimi  ueque  hebetis  ingenii  homiues  omnia 
scrutati  sunt,  nihilo  minus  latitat  ac  diutius  hidificat.  nam 
fatendum  est  nihil  certi  atque  explorati  adhuc  esse  indaga- 
tum^  nisi  modium  sub  quo  CatulH  papyrus  clausa  fuisse  dici- 
tur  translatum  esse  de  Lucae  uerbis  eu.  11,  33.'*)  missis 
igitur  uu.  3  et  4  de  prioribus  uideamus.  in  quibus  plerique 
CatulH   librum   haec   dicentem   faciuut:    'longis   a  finibus,  id 


*)  nam  qnac  iu  codice  Bonouieusi  teste  Detlefseuo  [in  actis  con- 
ueut.  philol.  Kilon.  p.  90]  extat  ad  u.  3  adnotatio:  franciscus  a  cala- 
mis  uel  a  hreuihus,  ea  Prancisci  Barbari,  Veneti  patricii,  cuius  liber 
Bon.  olim  fuit,  temeraria  couiectura  potius  quam  certa  aenigmatis 
IvGig  putanda  est.  Cbatelanius  quidem  fidem  habuit  Barbaro,  cum 
diceret  (collection  de  reproductions  de  manuscrits  publiee  par  L.  Cledat. 
Classiques  latins.  L  Catulle.  Paris,  1890;  p.  III):  'ou  peut  donc  ad- 
mettre  que  le  personnage  auquel  Beuvenuto  attribue  le  merite  du  re- 
tour  de  Catulle  a  Verone  est  un  certain  Prancesco ,  secretaire  de  la 
chaucelleric,  diiirgo  de  viser  les  passeports  des  voyageurs'. 


PROLEGOMENA.  XT 

est  ex  tenebris  et  quasi  ab  iuferis,  ubi  degebam  in  exilio, 
en  redeo  ad  patriam  Veronam;  compatriuta  autem,  id  est 
ciuis  Veronensis,  ex  tenebris  istis  me  eruit'.  et  iu  hac  qui- 
dem  interpretatione  etiam  nunc  adquiescendum  erit.  neque 
Ellisio  (proleg.  edit.  alter.  p.  XV)  assentior  docenti  uerba  illa 
aliter  uon  posse  intellegi  nisi  ita:  'longinquis  e  terris,  ubi 
exul  agebam,  in  patriam  redeo'.  cui  Baehrensius  cupidius 
ita  adstipulatus  est,  ut  Ratherium  a.  968  secum  in  Belgiam 
in  exilium  absportasse  codicem  Catullianum  coniceret,  unde 
a  ciue  Veronensi  in  patriam  Veronam  reductus  esset.  utut 
autem  haec  se  habent,  magna  Veronae  exorta  est  laetitia, 
cum  thesaurum  nobilissimum  ciuis  quidam  Veronensis  rep- 
perisset  repertumque  patriae  restituisset.  nondum  scilicet 
o])hterata  erat  fama,  qua  eius  poetae  opuscula,  quo  filio 
Aerona  merito  gloriabatur,  in  patria  urbe  olim  adseruata  esse 
dicebantur.  pubhcae  igitur  laetitiae  comijosito  illo  epigram- 
mate  Beneuenutus  egit  interpretem. 

Igitur  circiter  a.  1323  ex  latebris  in  lucem  protractus 
est  Catulh  liljellus.  ex  quo  a.  1329  Veronensis  quidam,  cum 
flores  moralium  auctoritatum  ex  uariis  auctoribus  in  patria 
bibHotheca  componeret,  Catulli  quoque  uersus  tres  (c.  XXII 
19  sq.)  excripsit;  c£  Detlefsenus  in  lahnii  annah  LXXXVII 
(a.  1863)  p.  552  et  L.  Schwabius  in  ind.  lection.  Dorp. 
a.  1864  p.  3  sq.  ex  eodem  codice  Veronensi  deinde  suam  Catulli 
notitiam  hausit  Guilelmus  qui  ab  oppidulo  prope  Veronam 
sito  ubi  natus  erat  audiit  Pastrengicus  uixitque  ab  amio  fere' 
1295  usque  ad  a.  1360.  hic  in  libro  de  Originibus  rerum 
conscripto,  cum  quattuor  locis  Catullum  commemoret,  duo- 
bus  ita  adfert  ut  ipsum  codicem  non  euoluisse  non  possit. 
locos  ex  rarissima  Michaelis  Angeli  Blondi  editione  Venetiis 
a.  1547  emissa  excripsit  Hauptius  [quaest.  Cat.  p.  5sq.; 
op.  I  4],  sunt  autem  haec:  p.  16*  Bencius  Longdbardus  gente 
patria  Alexandrinus,  Canis  grandis  jyrimi,  inde  nepotum  can- 
ccllarius,  magnae  littei-aturae  uir,  oninium  historiographorum 
scripta  cotnplectens  et  a  mmuli  constructione  exordium  sumens 
cunctarum  gentium  nationum  regum  populorumque  omnium 
simul  gesta  contexuit,  opus  grande,  uolumen  inwiensum,  quod 
in  tres  dimcnsus  est  partes,  ut  de  illo  dici  possit  quod  scrihit 


XII  PROLEGOMENA. 

Veronensis  ^oeta  dicens  Ausiis  quidem  unus  Italorum  omne 
aeuum  trihus  explicare  cJmrtis.  i.  uoluminihiis  lupiter  doctis  et 
laboriosis.  uersus  sunt  carminis  primi  5  sq.  a  nullo  auctore 
autiquo  adlati.  deinde  p.  18^':  Catidlus,  Veronensis  poeta, 
Ciceronis  coetaneus,  lihrum  uario  metrorum  genere  exaratum, 
midta  iocosa  et  placita  continentem,  scolasticis  legendum  tradidit 
FrotJiolomaei  Alexandri  temporihus.  talia  Pastrengicum  scri- 
bere  nequisse  nisi  ipso  iuspecto  codice  ultro  apparet.  mirum 
quidem  iu  modum  conspiraut  cum  glossa  quadam  codicis 
Veronensis  Catulli  (ad  c.  II):  ^completo  prohemio  opus  suum 
inclioat  quod  uario  metrorum  genere  prosequitur;  materia 
tamen  fere  omnis  est  comica,  ut  inferius  demonstratur'. 
etiam  illud  'CatuUus,  Verouensis  poeta'  ex  libri  ipsius  ti- 
tulo  desumpsisse  uidetur;  cf.  Hermae  t.  XIII  57.  sed  quae 
praeterea  de  Catullo  habet,  haec  non  ex  codice  Veroneusi 
fluxerunt.  p.  85'"^:  Mamutram,  Bomanum  aequitem,  Formiis 
nattim,  Romae  primum  marmoreis  crustis  totius  domus  suae 
parietes  in  Coelio  monte  operiisse  Cornelius  Nepos  et.  Plinius 
referunt.  Addiditque  Catullus  eum  primum  totis  aedihus  nid- 
lam  nisi  e  marmore  Caristeo  columnam  solidam  Jiahuisse.  haec 
Pastrengicus  memoriae  quodam  lapsu  dicit-,  petita  sunt  autem 
ista  ex  Plinii  nat.  hist.  36,  48.  denique  p.  88''  haec  scribit: 
Siculi  lihros  primi  circumcidere  coeperunt  cum  ante  pumicaren- 
tur,  de  quo  Catidlus  Qui  dono  lepidum  nouum  lihellum  arrida 
modo  Punicae  expolitum.  Idem  (id  est,  Isidorus).  haec  uerba, 
sicut  ipse  Pastrengicus  disertis  'uerbis  testatur,  petita  sunt 
ex  Isidori  orig.  VI  12,  3,  ubi  haec  leguntur:  'circumcidi 
libros  Siciliae  primum  increbuit.  nam  primo  pumicabantur. 
unde  et  CatuUus  ait  Cui  dono  lepidum  nouum  lihellum  arido 
modo  pumice  cxpolitum?^  sed  unde  'arida'  illud  peruenit  in 
Pastrengici  Origines?  nam  cum  apud  Isidorum  omnes  co- 
dices  'arido'  habeant  uno  excepto  Monacensi,  qui  'arido  = 
praebet,  apud  Pastrengicum  in  edit.  Veneta  "^arrida'  et  in 
codice  aut  Pastrengici  ipsius  aut  ei  aequalis  Veneto  'arida' 
extat.  uix  autem  credendum  eum  haec  ex  Seruii  commen- 
tario  ad  Verg.  Aen.  XII  587  mutuatum  esse,  qui  idem  Ca- 
tullum  'arida'  sci-ipsisse  docet.  multo  quidem  uerisimilius 
est  Pastrengicum  'arida'  ex  codice  quodam  Catulli  sumpsisse, 


PROLEGOMENA.  Xlll 

qiiocuui  lcH'um  Isidori  coutulit.  uuuc  'arrida'  iu  codice 
Datauo  Catulli  tradituui  est;  accedit  quod  iu  eodem  codice 
'punice'  ut  apud  Pastrengicum,  nisi  quod  hic  Tunicae'  in 
editione  Veueta  habet,  legitur.  quamobrem  equidem  nou 
dubito,  quiu  Hauptius  Pastrengicum  illa  iu  suo  codice  CatuDi 
iuueuisse  recte  statuerit  (quaest.  Cat.  6;  op.  I  4). 

Cum  Pastrengico  amicitiae  uiuculis  coniunctus  erat  uir 
immortalis  nomiuis  Franciscus  Petrarca.  is  cum  a.  1347  ad 
Colam  di  Rienzi  (ep.  uar.  38  uol.  3  p.  402  ed.  Fracassetti) 
haec  scribat:  Vidi  haesitantes  an  res  tuas  an  nerha  potissime 
miraretitur  nec  abnnentes,  quin  libertatis  heneficio  Brutnm,  elo- 
quio  Ciccroncm  dicerent,  ad  quem  Cafullus  Veroncnsis  ait: 
Disertissime  Botmdi  nepotum  (Cat.  XXXXVIIII  1),  ipsum 
poetam  legisse  se  ostendit;  nulhis  quippe  autiquitatis  scriptor 
uerba  illa  commemorat.  et  constat  Petrarcam  a.  1345  Ve- 
ronae  Ciceronis  ad  Atticum  libros  repperisse.  eodem  igitur 
tempore  eum  Catulliauum  quoque  codicem  a  Pastrengico 
moustratum  peruolutasse  et  quaedam  ex  eo  excerpsisse  obuia 
est  suspicio;  cf.  L.  Schwabius  in  actis  conueutus  philoh 
Misniensis  p.  115.  idem  Petrarca  a.  1348  (ep.  fam.  2-i,  5) 
memor  Catulli  (c.  LXV  5):  '^si  modo  uel  libros  uel  librorum 
memoriam  lethaei  gurgitis  unda  non  obrnit'  et  a.  1356  re- 
cordatus  c.  III  Catulli  in  epistula  quadam  (ep.  uar.  32, 
p.  390  Fracass.)  haec  uerba  scripsit:  ^apud  CatuUum  Lesbia 
meretricio  amore  saucia  passerem  suum  fleuit  extinctumj  ita 
tamen  ut  oculorum  aciem  perderet,  non  ut  animam  exhalaret'. 
convertit  porro  in  suam  linguam  uersus  Catulli  c.  LXXVI 
23  sq.  (sonnetti  1,40):  'Non  prego  gia,  ne  puote  aver  piu 
hioco,  Che  misuratamente  il  mio  cuor  arda,  Ma  che  sua  parte 
abbia  costei  del  fuoco'.  laudat  uersus  CatulU  c.  XXXVIIII  16 
(praef.  II  de  remediis  utr.  fort.):  ^stultorum  risus  quo  inepto 
rcs  iucptior  nidla  est,  ut  Catullus  ait';  Cat.  I  4  (senilium 
11,  3)  ^solet  enim,  ut  Catulli  Veronensis  uerbo  utar,  meas 
esse  aliquid  pidare  nugas'.  saepius  denique  nomen  Catulli 
commemorat  (cf.  ElHs.  edit.  alt.  p.  XVII  sq.  et  PhiloL  a.  1892 
p.  150).  neque  minus  Catulli  mentionem  fecit  aequalis  fere 
Petrarcae,  loannes  Boccatius  (f  a,  1375),  qui  in  libello  de 
genealogiis   deorum   gentilium    14,  16    leuitatis    suae    aetatis 


Xnil  PKOLEGOMENA. 

liomiues  accusaus  Catulli  carmiiia  iam  lectitata  esse  testatur, 
cum  dicat:  'liiuc  Catulli,  Propertii  et  Nasouis  uolumiua  euol- 
uuut'.  sed  post  id  tempus  altum  per  aliquot  deceuuia  de 
Catullo  sileutium.  aimo  demum  1374  Colucius  Salutatus, 
diligeutissimus  illo  tempore  ueterum  codicum  iuuestigator, 
iu  epistula  ad  Casparum  de  Broaspiuis  Veroueusem  missa 
(edidit  autem  hauc  et  sequeutes  a  Mommseuo  iudagatas 
Hauptius  iu  uuut.  societ.  litt.  Saxou.  a.  1849  p.  257  sq. 5  op. 
I  277  sq.)  liaec  scribit:  Bennentitus  de  Imola,  a  quo  primum 
de  te  grata  accepi,  suggcssif,  imo  promisit  a  te  impetraturum  ut 
Propertium  et  CafuUum  haherem.  Nescio  si  de  lioc  scripsit: 
scio  qiiod  interprete  non  indigeo  tecum.  Illos,  si  potes,  fac  ut 
uideam.  Vale  mei  memor.  Fl.  XIII  Kl.  Scxt.  eodemque  auuo 
ad  ipsum  illum  Beuueuutum  de  Imola  iuter  alia  haec  dedit: 
Tua  epistola  nil  aliud  fuit  quam  amor  et  caritas,  inprimis 
quod  uotorum  meorum  diligentissimus  cxecutor  dyomianes  Fro- 
pertium  Cafullumque  procuras  qiiorum  mihi  nil  paene  nisi 
nomcn  innotuit.  Quod  ut  perficcre  coneris  exoro.  Ingens  enim 
cupido  mihi  diu  fuit  poetas  aspicere.  VIII  Kal.  Sextilis.  qiii 
loci  eo  maxime  suut  memorabiles  quod  inde  Catulli  exem- 
plaria  tum  temporis  noudum  diuulgata  fuisse  comperimus. 
tertiam  deuique  epistulam  Colucius  iterum  ad  Casparum  de 
Broaspiuis  mittit  hauc:  Lepidissimas  atque  ornatissimas  epi- 
stolas  tuas  pridie  auida  manu,  sed  auidiore  mente,  tuo  uiso 
nomine,  laetus  accepi  .  .  .  Si  prece  uel  pretio  Fropertium  de 
bihliotheca  illius  celeherrimi  uiri,  Fetrarcae  inquam  (quem  nohis 
suhtractum  esse  /"f  a.  1374],  gloriae  famen,  tam  certum  quan- 
fum  potcst  humano  iudicio  deprehendi,  molesfe  fero  et  metrico 
opusculo,  quod  ahsoluere  cito,  ut  uellem,  impedior,  lamentor  et 
fleo),  haheri  posse  confidis,  uM  ut  meus  sit  uel  ut  cxemplari 
queat,  deprecor  ut  procures.  Catullum,  qiiem  credo  paruum  li- 
hellum,  aut  exemplatum  aut  exemplandum  rogo  transmitfe  .  .  . 
Florentiae  XXI  Kl.  Fecemhris.  unde  in  Petrarcae  lublio- 
theca  uullum  extitisse  Catulli  exemplar,  sed  tantum  Propertii, 
recte  couclusit  Schwabius  [act.  couuent.  phil.  Misn.  p.  117; 
aliter  de  eadem  re  Hauptius  iudicauit  1.  h].  haec  omuia 
sicui  leuia  esse  putidaque  doctriua  congesta  uideutur,  is  haec 
reputato.     ex   eis   quae   adhuc   disseruimus   aute  a.  1374  Ca- 


PROLEGOMENA.  XV 

tulli  coclicem  uetu.stuiu  Veronenseru  non  fuisse  descriptum 
elucot.  neque  id  mirum.  tum  enim  paueissimi  uiri  docti 
eo  ueteres  scriptores  inqiiirendi  cognoscendique  studio  exar- 
serant  quo  infiammatos  insequentis  saeculi  Italos  plerosque 
ad  inuestigandos  codices  uel  longinquas  terras  appetere  ui- 
demus.  porro  a.  1374  Colucius  Salutatus  a  Casparo  de 
Broaspiiiis  Veronensi  ut  Catulli  carmiua  describantur  petit. 
antiquissimi  autem  quos  uos  nunc  liabemus  Catulli  codices, 
Oxoniensis  scilicet  et  Sangermanensis,  hic  a.  1375,  ille  eodem 
fere  tempore,  exarati  sunt. 

lam  disputationis  nostrae  serie  atque  ordine  perueni- 
mus  eo,  ut  de  Catulli  codicibus  qui  nunc  supersunt  accu- 
ratius  dicendum  sit.  nam  ipse  ille  liber  Veroneusis  cum 
inde  ab  illo  tempore  iam  nou  apparuerit*),  memoria  eius  re- 
concinnanda  est  ex  apograpliis  nouiciis.  sed  de  tali  uetusti 
alicuius  codicis  deperditi  ex  exemplaribus  recentibus  recon- 
structione  pauca  iu  uniuersum  praemonenda  sunt.  quod  in 
omnibus  fere  scriptorum  Graecorum  Romanorumque  codicibus 
plerumque  obseruare  licet,  quo  quis  liber  mss.  uetustior  sit, 
hoc  eum  purius  fideliusque  exhibere  uerba  antiquitus  tradita, 
id  multo  magis  optinet  in  codicibus  tempore  renascentium 
ut  aiunt  litterarum  scriptis.     nam  saeculo  XI III,  qua  sincera 


*)  Confidentius  nuper  ex  epistula  quadam  Ferrariae  VII  Kal. 
Augusti  a.  1456  scripta  codicem  Veroneusem  etiam  medio  saeculo  XV 
Veronae  in  bibliotheca  capitulari  fuisse  collegerunt.  nam  cum  in  fine 
epistulae  eius  haec  essent  uerba:  'Catullum  ubi  meliorem  fecero,  ad 
proprios  lares  remeare  compellam',  his  uerbis  cum  CatuUi  c.  XXXI  9 
'uenimus  larem  ad  nostrum'  collatis  codicem  antiquum  Catulli  Verona 
exemphindum  transmissum  cum  ea  epistuhi  domum  i.  e.  Veronam  re- 
missam  esse  coniecerunt.  at  neque  a  quo  epistula  ilhx  scripta  sit  — 
suspicati  autem  sunt  Baptistam  Cxuai-inum  (a.  1425 — 1513)  eam  scri- 
psisse  —  neque  ad  quem  data  sit  pro  certo  dici  potest;  cf.  Abel.  in 
annaL  gynm.  Austriac.  34,  161  sq.;  Schwabii  edit.  a.  1886  p.  XVIIIIsq. ; 
Schmidt.  Cat.  p.  C.  etiam  minus  certa  sunt,  quae  Alexander  Guarinus 
Ferrariensis ,  filius  Baptistae,  in  editione  cairminum  Catulli  Venetiis 
a.  1521  emissa  de  'antiquo'  uel  'antiquissimo'  (cf.  quae  uerissime  de 
ea  re  Heysius  in  conuers.  Cat.  Germ. '  p.  289  sq.  exposuit)  codice 
hariolatur;  ex  cuius  libro  Schwabius  edit.  a.  1886  p.  XXI  sq.  quae 
huc  jiertinent  diligentissime  excerpsit  (cf.  ind.  schol.  Doq^at.  a.  1865 
p.  9sq.). 


XVI  PROLEGOMENA. 

autiqiiitatis  iieueratioue  paucorum  etiaru  tunc  doctoruru  fla- 
grabaut  auimi,  religioui  fere  erat  ueterum  auctorum  receus 
inuentorum  coniectura  iumutare  uerba;  unde  apograplia  tum 
temporis  facta  plerumque  cum  castitate  quadam  atque  uere- 
cuudia  suut  iustituta.  sed  enim  saeculo  XV,  cum  antiquita- 
tis  amor  atque  studium  iu  dies  magis  increbuisset  cumque 
sermouis  antiqui  sine  uincti  siue  soluti  imaginem  quandam 
certam  sibi  formassent  homines  simulque  rerum  ad  antiqui- 
tatem  pertinentium  notitiam  kausisseut,  iam  non  uerecundia 
quasi  muti  steterunt,  sed  scientiae  confideutia  simulque  in- 
genium  experturi  maculas,  quibus  ueterum  dicta  diuiua  de- 
formata  iutellexerimt,  abstergebant  atque  purgabant.  itaqi^e 
si  iu  noua  exemplaria  antiquos  codices  transcribebant,  iam 
non  illud  tum  curabant  Itali  ut  ea  quae  in  illis  legerant 
fideliter  redderent,  sed  ut  pro  suis  quisque  uiribus  emenda- 
tioni  studerent.  atque  boc  emendandi  studium  eo  usque  pau- 
latim  processit  ut  non  solum  corrupta  sanarent,  sed  etiam 
sana  corrumpereut  pro  suo  iudicio  suoque  arbitrio  iumutan- 
tes;  ut  illud  secure  possis  adfirmare  nuUum  illius  temporis 
codicem  plaue  carere  Italorum  interpolationibus.  quodsi 
aliquaudo  libros  saeculo  XV  exaratos  inuenimus  bonos  pro- 
bosque,  a  peregrinis  hominibus  eos  scriptos  esse  accuratior 
contemplatio  plerumque  docet.  ueluti  in  paneg^aicis  La- 
tinisj  quorum  non  habemus  nisi  saeculi  XV  codices,  libri 
integri  et  ab  interpolatione  inmunes^  Upsaliensis  et  Harle- 
ianus  [de  quo  cf.  mus.  Rheu.  XXX  p.  464],  a  Germanis 
procul  dubio  sunt  scripti,  cum  contra  codices  Italici  omnes 
interpolationibus  scateant  saepe  foedissimis.  nimirum  Ger- 
manorum  autiquitatis  studiis  tum  recens  inbutorum  eadem 
in  describeudis  codicibus  castitas  uerecundiaque  erat  ac 
saecuH  XIIII  Italorum.  —  itaque  si  scriptoris  alicuius  anti- 
qui  haec  est  condicio,  ut  eius  emendatio  libris  mss.  nouiciis 
ex  uno  codice  uetusto  nunc  deperdito  profectis  innitatur^  ea 
editori  prima  debet  esse  lex  ut  quinam  librorum  illorum 
autiquissimi  et  ab  Italorum  fucatis  licet  interdum  blandis 
lectiouibus  quam  maxime  sint  liberi  soUerti  eruat  indaga- 
tione.  nam  ex  huiusmodi  demum  apographis  uuhiera  nullo 
inposito  emplastro  cruda  exhibentibus  uetusti  codicis  lectiones 


PROLEGOMENA.  XVII 

recuperare  eisqiie   recuperatis    artem   criticam  uia  et  ratione 
exercere  possumus. 

Sed  ad  Catullum  ut  redeamus,  eo  nomdue  praedicare  licet 
Fortuiiae  fauorem  quod,  cum  ipsum  librum  Veronensem  no- 
bis  negaverit,  tamen  duo  eius  apographa  fine  saeculi  XIIll 
facta  nobis  induisit.  de  quibus  iam  accuratius  dicendum. 
quorum  prius  est 

G:  codex  Sangermanensis  1165,  nunc  inter  bibliothe- 
cae  nationalis  Parisinae  libros  14137,  membranaceus, 
forma  quaternaria  miuore;  solum  CatuUum  continet 
foKis    XXXV    uersuum    XXXIII,    nisi    quod    in   folii 

XXXV  parte   auersa    uersus    XXXIIII    extant.      foHo 

XXXVI  Benuenuti  epigramma  et  subscriptio  a  nobis 
in  calce  huius  editionis  exhibita  leguntur-,  ex  qua 
subscriptione  docemur  die  XVIIII  mensis  Octobris  anni 
1375,  quo  die  Casignorius,  princeps  Veronensis  (Can 
Signorio),  laborabat  in  extremis,  G  Veronae  ad  finem 
descriptum  esse  ex  codice  'salebroso'.  ^non  enim  quod- 
piam  aliud  [exemplar]  extabat,  unde  posset  libelli 
huius  habere  copiam  exemplandi'.  quibus  uerbis  scri- 
bae  confisi  cod.  Sangermauensem  ex  ipso  illo  hbro 
Veronensi,  quem  circiter  annum  1323  ex  latebris  in 
lucem  prbtractum  esse  supra  commemorauimus,  flu- 
xisse  adhuc  pro  certo  adfirmare  solebant;  neque  in- 
iuria.  nam  quod  Chatelanius  in  palaeographiae  clas- 
sicorum  Latinorum  tab.  XV(Paris.  a.  1884)  p.  4  nuper 
illam  subscriptionem  non  ad  cod.  G,  sed  ad  apogra- 
phon  libri  Veronensis  a.  1375  factum  referendam  esse 
contendit,  nemo  eum  secutus  est.  suspicionem  autem 
uiro  doctissimo  mouerant  uerba  in  fine  subscriptionis 
addita  'et  cetera',  ex  quibus  colligeudum  esse  putabat 
plura  in  exemplari,  unde  cod.  G  fluxisset,  ohm  exti- 
tisse,  quorum  partem  scriba  transcripsisset*).     at  tu 

*)  'Les  mots  'et  cetera'  qui  la  (transcription)  terminent,  les  fautes 
(suggeret  par  exemple)  et  les  vari^t^s  d'ortliographie  qu'on  y  trouve, 
peuvent  faire  penser  que  notre  manuscrit  est  post^rieur,  le  copiste 
ayant  abr^giS  la  souscription  plus  longue  et  de  Tan  l:-i75  qu'il  avait 
sous  les  yeux.' 

CATU1.1.US  od.  Uaelireus.    Kd.  ult.  D 


XVm  PROLEGOMENA. 

re  uera  hominem  sanum  uerba  illa  ex  codice  aimi  1375 
partim  stultissima,  ut  'ualebis  si  ei  imprecatus  nou 
fueris',  Xesbia  damuose  bibeus  interpretatur'  (de  qui- 
bus  uerbis  Chatelauius  haec  dicit  Class.  Lat.  I  p.  IV: 
'c'est  peut-etre  simplement  ime  phrase  vide  de  seus'), 
partim  mendosa  (scripsit  ^coruptus',  '^alliquo',  'cori- 
gere',  'suggeret'  pro  'suggereret')  summa  religione 
transcripturum  fuisse  putas?  immo,  scriba  codicis 
anni  1375  ipse,  qua  erat  loquacitate,  eam  subscriptio- 
nem  in  fine  addidit.  ceterum  Chatelanius  ipse  postea 
a.  1890  (1.  1.  ^CatuUe,  manuscrit  de  St.  Germain-des- 
Pres)  dubitationem  suam  multo  cautius  protuUt.  neque 
multum  interest,  utrum  cod.  G  ex  ipso  cod.  V  an  ex 
apographo  eius  profluxerit:  hoc  constat,  codicem  illum 
si  non  a,  1375,  at  certe  paullo  post  (Chatelanius  1.  1. 
a.  1884:  'neanmoins  recriture  [cursive  romaine]  ac- 
cuse  bien  la  fin  du  XIV®  siecle  et  ne  peut  etre  de 
beaucoup  posterieure  a  1375;  c'est  une  des  copies  du 
manuscrit  perdu  de  Verone;  et  si  ce  n'est  une  copie 
directe,  c'est  au  moins  la  copie  la  moins  mauvaise 
qui  nous  reste  de  Tceuvre  complete  de  Catulle'),  si 
non  ipsa  Verona,  at  certe  prope  Verouam  (uide  Chatel. 
Class.  Lat.  I  p.  III)  scriptum  esse  et  quam  proxime 
ad  V  accedere;  id  quod  coUatis  optimis  libris  mss., 
quos  omnes  ex  eodem  fonte,  codice  Veronensi,  fluxisse 
consentaneum  est,  pro  certo  statuere  licet.  in  libri 
tegumento  manus  saeculi  XV  honifattii  peridtii  et 
Bonifattius  perutius  ^tJi.  ap.  in  Roma  (h.  e.  prothonota- 
rius  apostoKcus,  de  quo  u.  Chatel.  Chxss.  Lat.  p.  V), 
paulo  recentior  Cassignorius  1375,  denique  recentissima 
Catulle  de  uerone  a  Cornelius  auteur  de  ce  Liure  1375 
adnotauit.  de  huius  hbri  fatis  nihil  praeterea  ex- 
piscari  potuimus;  nisi  quod  Achillem  Statium,  claris- 
simum  CatuUi  editorem,  iUo  usum  fuisse  Baehrensius 
inde  coUegit,  quod  adnotatum  ab  eo  ad  LXII  8,  ex- 
tare  in  uno  codice  post  uerba  Sic  certe  rasuram,  iu 
nuUum  aUum  codicem  quam  Sangermanensem  quadrat. 
huius  codicis  Lachmanuo  ignoti  notitiam  primus  dedit 


PROLEGOMENA.  XVim 

Silligius  iu  laliuii  auu.  XTII  202;  cuius  collatioueni 
sat  ueoiey;eutem  neglegeuter  edidit  Rossbachius  in 
program.  uuiu.  Vratisl.  a.  1859  p.  25.  Schwabio,  qui 
primus  librum  egregium,  prout  meruit,  in  usum  uo- 
cauitj  diligenter  G  contulerunt  Frid.  Duebnerus  et 
Max.  Bounetus  (cf.  quae  hic  vir  doct.  de  cod.  G  ex- 
posuit  in  revue  critique  dTiistoire  et  de  litterature 
a.  1877,  I  58  sq.),  denique  ipse  Schwabius  codicem 
a.  1877  examinauit;  praeterea  Ellisius,  Baehrensius,  Be- 
noistius,  Thomasius  codicem  inspexerunt.  Chatelanius, 
postquam  duo  folia  codicis  in  palaeographia  Classico- 
rum  Latinorum  tab.  XV  (Parisiis  1884)  arte  heHo- 
graphica  repraesentauit,  totum  librum  eadem  ratione 
nuper  imitatus  est  in  libro  qui  inscribitur  'Collection 
de  reproductious  de  manuscrits  publiee  par.  L.  Cledat. 
Classiques  Latins.  I.  Catulle.  Paris  1890'.  —  In- 
ueniuntur  autem  in  codice  G  multae  correctiones  et 
uariae  lectiones  partim  inter  lineas  partim  in  margine 
adscriptae.  in  quibus  mutationibus  Frid.  Duebnerus, 
Schwabius,  Bounetus,  qui  optime  de  tota  illa  quae- 
stioue  meruit  (cf.  revue  critique  a.  1877  1.  1.),  alii 
complurium  correctorum  manus  dignoscere  sibi  uisi 
sunt,  cum  Baehrensius  omnes  correctiones  ab  eadem 
manu,  quae  ipsum  G  exarauisset,  factas  esse  conten- 
deret.  'nulli',  inquit,  'obnoxium  est  dubitationi,  quin 
correcturae  istae  unius  eius  qui  G  exarauit  ingenio 
debeantur  plerumque  peruerso.  ut  enim  iam  per  se 
quam  maxime  est  improbabile  istius  modi  correcturas 
prauas  ex  alio  codice  uetusto  esse  petitas,  ita  diserto 
scribae  testimonio  quominus  talem  amplexemur  sen- 
tentiam  prohibemur.  huic  enim,  ut  subscriptio  in  G 
docet,  praeter  V  alter  codex  non  aderat '  hanc  opi- 
nionem  falsam  esse  uel  propterea  ueri  similHmum  est, 
quod  scriba  codicis  G  in  subscriptione  de  mala  ex- 
emplaris  sui  condicione  questus  decreuisse  se  'potius 
coruptum  habere'  dicit,  'quam  omnino  carere'  sperans 
fore  ut  postea  'ab  alliquo  alio'  codice  '^fortuite  emer- 
gente'   suum   corrigere    possit;    quae   uerba    egregiam 

b* 


XX  PROLEGOMENA. 

fidem  atque  continentiam  uiri  optime  probant.  sunt 
autem  etiam  alia  argumeuta^  quibus  correcturas  illas 
non  ingenio  librarii  cod  G  deberi  demonstretur.  nam 
si  correctiones  codicis  G  accuratius  perlustraueris, 
longe  plurimas  earum  siue  dubio  ueras  esse  inuenies, 
ut  peruersum  iudicium,  quo  correctorem  fuisse  Baeh- 
rensius  contendit,  nou  satis  mirari  possimus.  atque 
corriguntur  multis  locis  uitia  aperta  libri  G  ita,  ut 
correcturae  cum  lectionibus  codicis  Oxoniensis^  quo 
nuUus  similior  est  codici  G,  consentiant,  uelut  c. 
liXIIII  353  G  ^jiraeterriens',  OG  corr.  'praecernens'5 
c.  LXVI  24  G  'nunc'^  OG  corr.  ^tunc';  u.  54  G  'asineos', 
O  G  corr.  'arsinoes' ;  u.  56  G  'aduolat',  O  G  corr.  'collocat' ; 
u.  57  G  'legerat',  OG  corr.  'legarat'  al.  multo  igitur 
ueri  similius  erit  correctorem  libri  G  ex  eodem  fonte 
hausisse^  ex  quo  cod.  Oxoniensis  fiuxit,  quam  ut  eum 
ex  suo  ingenio  correxisse  sumamus.  nonnumquam 
etiam  uerba  a  scriba  libri  G  omissa  addidit,  quae  ne 
potuit  quidem  inuenire,  ut  c.  XVII  7  'maximi'  a  cor- 
rectore  in  margine  additum ;  c.  XXI  5  'nam'.  aliis  locis, 
quibus  corrector  libri  G  uerum  praeter  meros  scri- 
bendi  errores  restituit^  sane  concedendum  est  fieri 
potuisse,  ut  ipse  ueram  scripturam  inueniret,  si  modo 
tantum  ingenio  correctoris  uel  correctorum  tribuere 
possumus.  nam  ueris  illis  correcturis  numerus  haud 
multo  minor  correctionum  aperte  falsarum  oppositus 
est;  in  quibus  nonnuUae  sunt,  quarum  origo  expUcari 
omnino  non  potest,  nisi  correctorem  sermonis  Latini 
paene  rudem  et  ignarum  eorum  quae  diligenter  tran- 
scriberet,  ex  alio  codice  scripturas  in  cod.  G  transtu- 
lisse  ponemus.  quae  mutationes  adeo  omni  sensu 
carent,  ut  de  docto  homine,  qui  iuuenerit,  cogitare 
omnino  non  possimus.  nam  quid  de  correctore  dica- 
mus,  qui  c.  XIIII  16  haec  uerba  'non  non  hee  tibi 
salse  sit  abibit'  restituit  uel  c.  XXXXIII  8  ueram 
lectionem  codicis  G  '0  saeclum  insapiens  et  infacetum' 
pro  'et'  "^atque'  scribens  plane  corrupit?  idem  c. 
LXIIII  355  'prosternet',  quod  uerum  est,  in  'proster- 


rROLEGOMENA.  XXI 

ueus'  mutauit.  couferas,  quaeso,  has  docti  uiri  cor- 
rectioues:  16  'eum';  113  'pareuti';  XXXXIIII  11  'peti- 
torum';  XXXXV  10  'ad  hauc  me';  LXI 187  ^mltu';  197 
'cupis  capis';  LXII  8  '^certe';  LXIII  31  "^anima  geus'; 
LXIIII309  'uicte';  LXVIir^  75 'terretur',  aha.  au  tu 
uobis  persuadebis,  ut  euudem  librarium,  cuius  sagaci- 
tatem  modo  admirati  sumus,  iuueuisse  uerba  Latiua 
quamuis  peruersa  satis  habuisse  credamus?  quid? 
quod  uou  semel  quae  modo  immutauerat  correctione 
restituit;  ut  c.  XXIII  19  'cuius',  quod  iu  V  fuerat,  a 
correctore  iu  ^culus'  optime  mutatum  est;  idem  cor- 
rector  postea  'cuius'  illud  seusu  cassum  suprascripsit; 
X  1  'mens',  *meus',  'mens';  XXV  5  'aries',  'aues', 
'aries';  XXVIII  14  'nobis',  Hiobis',  'uobis';  LXI  187 
'uult',  "^uultu',  'uult'.  his  exemplis,  quorum  numerus 
facile  augeri  potest,  satis  demoustratur  correctorem 
saepe  falsas  correcturas  atque  errores  neglegentia  li- 
brarii  ortos  ex  corrupto  codice  summa  religioue  iu  G 
transtuHsse.  putabimusue  igitur  euudem  scribam, 
quem  apertas  corruptelas  aliunde  sumere  uidemus, 
ueras  correctioues,  quales  supra  commemorauimus,  suo 
iugenio  iimenisse?  immo,  utrasque  correcturas,  et 
ueras  et  falsas,  ex  alio  codice  collato  iu  G  translatas 
esse  pro  certo  statuendum  est. 

Idem  tituli  Hbri  G  accurate  considerati  doceut. 
nam  correctorem,  qui  idem  titulos  carminibus  addidit, 
hos  quoque  ex  alio  codice  sumpsisse  inscriptione  c. 
XXXII  %id  Ipsicillam'  demonstratur,  cuius  tituli  origo, 
cum  u.  1  carminis  ipsius  'Ipsi  thila'  in  G  traditum 
sit,  nisi  scriba  ex  alio  codice  transtulit,  explicari  nou 
potest.  neque  minus  stulte  titulus  c.  LXV  inuentus 
esset  a  librario  cod.  G  'ad  Ortalem',  cum  u.  2  uoca- 
tiuus  '^Ortale'  uerum  doceve  posset.  atque  hic  non 
de  mero  scribeudi  errore  agi  iude  apparet,  quod  in 
aliis  codicibus  idem  titulus  traditur.  idem  deuique, 
ut  hoc  iam  nunc  addamus,  ex  consideratione  uariarum 
lectionum,  quae  permultae  in  G  extant,  colligi  potest; 
de  quibus  suo  loco  agemus. 


XXII  PROLEGOMENA. 

Nos  igitur  cum  Bonneto,  Schwabio,  Sydouio,  qui 
in  libello  'de  recensendis  CatuUi  carminibus'  edito  de 
hac  re  egit,  facimus,  qui  complures  deinceps  codicem 
G  ex  alio  libro  correxisse  arbitrati  duas  maxime  cor- 
rectorum  manus  dignouerunt:  quarum  una  partem 
variariim  lectionum  inter  lineas  positarum  et  cor- 
rectionum  ex  libro  V  addidit;  eadem  autem  manus 
quae  codicem  ipsum  exarauit  uidetur  esse-,  altera  cor- 
rectoris  paullo  recentioris  est,  qui  titulos,  partem  ua- 
riarum  lectionum,  multas  correcturas  intulit  (quem 
abbinc  g  significabimus).  unde  autem  g  correcturas, 
uarias  lectiones,  titulos  descripserit,  utrum  ex  V  ipso, 
an,  id  quod  propter  titulos  a  manu  recentiore  additos, 
quos  in  V  non  fuisse  alii  libri  docent,  multo  ueri 
similius,  ex  apographo  libri  V  ab  homine  docto  cor- 
recti,  incertum  est:  hoc  certum  est  codicem  iBum,  ex 
quo  g  sua  hauserit,  si  non  V  ipsum  ab  homine  docto 
correcturis  aifectumj  at  certe  apographon  libri  V 
fuisse;  minime  quidem  nouis  lectionibus  a  correctore 
g  adiuuamur, 

alterum  Veronensis  apographon  est  hoc: 

O:  Oxoniensis  siue  inter  Canonici  Veneti  hbros  eos 
qui  saeculi  huius  initio  iure  emptionis  in  Bodleianam 
inlati  sunt  numero  30  signatus;  est  membranaceus, 
forma  quaternaria  minore,  foliis  constans  XXXVII 
uersuum  XXXI,  nisi  quod  fol.  XIIII''  uersus  XXVI 
habet,  cum  ante  c.  LXI  spatium  V  uersuum  uacuum 
sit  relictum;  solum  habet  Catullum.  subscriptione 
licet  careat,  tamen  sine  dubio  exaratus  est  circiter  a. 
1400,  uel  in  fine  saeculi  XIIII,  id  quod  non  solum 
H.  0.  Coxe,  cuius  uiri  in  aestimandis  codicibus  iudi- 
cium  phirimi  est,  in  bibliothecae  Canonicianae  cata- 
logo  (3,  124)  statuit,  sed  etiam  Ellisius,  Baehrensius, 
Schwabius,  qui  codicem  inspexerunt^  uerissimum  esse 
iudicauerunt.  ac  tanta  inter  hunc  codicem  et  G  uel 
in  externo  habitu  intercedit  simihtudo  (idem  est .  mem- 
branarum    genus,   eadem  fere  scriptura),  ut  hoc  con- 


PROLEGOMENA.  XXin 

cedeudum  sit,  nou  posse  illos  nisi  uno  temporis  tractu, 
immo  uuo  eodemque  fere  auuo  eodemque  loco  (Cha- 
telanius  1.  1.  a.  1884:  'origiuaire  comme  G  du  uord 
d'Italie;  ecriture  italienne  de.la  fin  du  XI V^  siecle') 
exaratos  esse.  sed  ad  scripturam  quod  attinet,  lectu 
multo  difficilior  est  O,  quippe  qui  liac  quoque  in  re 
arclietypnm  anxia  imitetur  sedulitate:  uelut  litterae 
quae  suut  ri  et  n,  im  et  un,  ni  et  iu  similiaque  saepe 
distiugui  paeue  uon  queuut.  praeterea  O  compendia 
liabet  plurima  eaque  interdum  inusitatiora,  quae  tamen 
difficultates  non  paraut  ei  qui  in  librarii  consuetu- 
dines  diligeuter  sese  quasi  iusiuuauit.  —  liic  est  codex 
ille  Veuetus  cuius  coUatiouem  a  Morellio  se  expectare 
dicit  Sauteuius  in  fine  praefationis  carmiuis  LXVIII 
editioui  praemissae.  et  extat  etiam  boclie  iu  O  carta, 
iu  qua  codicem  in  Santenii  gratiam  coulatum  quidem, 
sed  uibil  buic  missum  esse  aduotatum  est.  prima  libri 
O  notitia  Robiusoui  ElHsio  debetur,  qui  in  Catulli 
editioue  Oxoniensi  a.  1867  eius  lectiones  attulit, 
quamquam  summum  codicis  pretium  primo  parum 
perspexit.  post  eum  Baebrensius,  postquam  in  Aua- 
lectis  Catulliauis  primus  iuter  omues  Catulli  codices  O 
facile  priucipem  optinere  locum  contendit,  cum  uere 
anni  1875  Oxouiae  commoraretur,  librum  bis  totum 
atque  locis  nouuullis  ter  coutulit.  cuius  collatio  sup- 
pleta  ac  partim  correcta  est  in  Hermae  t.  XIII 
p.  50 — 58.  ceterum  et  G  et  O  iuterdum  glossas,  ma- 
xime  in  initio  libri  et  ad.  c.  LXIIII,  babeut;  uelut 
III  14  quae  omnia  Jjella  denoratis  in  utroque  uoci  hella 
superscriptum  est  i.  ptdcra;  ut  ad  XXXXVII  4  uerpus 
baec  in  G  extat  glossa:  Verpus.  pa.  dicitur  impudicus 
digitus  quo  iudei  dicuntur  sahhato  anum  purgare;  unde 
iudei  u£rpi  dicuntur;  cf.  Ellisii  ed.  alt.  p.  L.  baec 
monacborum  sapieutiam  aperte  redolentia  bic  com- 
memorasse  satis  babemus.  pars  codicis  0  (c.  LXIIII 
336 — 366)  ab  Ellisio  iu  altera  eius  editioue  iuter 
pp.  146  et  147  et  iu  eiusdem  libello  'XII  facsimiles 
from  Latin  mss.  in  tbe  Bodleiau  Library'  a.  1885  tab. 


XXnil  PROLEGOMENA. 

X  et  XI,  et  a  Cliatelaiiio  a.  1884  in  palaeographiae 
classicorum  Latin.  tab.  XV  descripta  est. 
Oritur  hic  quaestio  uter  ex  his  apographis  utri  prae- 
stet  bonitate.  et  in  uniuersum  si  rem  spectamus,  dubi- 
tatio  potest  esse  nulla  quin  pluribus  uirtutibus  instructus 
sit  O.  hic  enim  depinxit  magis  quam  descripsit  quae  in 
Veronensi  (v)  reppererat;  cuius  rei  exemplo  est,  quod  lit- 
terulae  r  et  s  in  scriptura  Langobardica  inter  se  simillimae 
saepe  in  O  confusae  sunt;  cf.  LXI  42  citaries,  ib.  70  com- 
pararies,  LXIII  27  mnlies,  aha.  quodsi  quis  quaerat:  'unde 
tu  O  ex  ipso  V  fluxisse  compertum  habes',  non  pauca  sunt, 
quae  hanc  suspicionem  corfirment.  nam  primum  O,  ut  G, 
in  Italia  scriptus  est;  non  extabat  autem  ibi  eo  tempore, 
quo  O  exaratum  esse  constat,  alter  CatulH  codex  uetustus, 
ex  quo  O  describi  poterat.  deinde  tanta  est  in  uniuersum 
inter  prirnam  codicis  G  manum  et  O  similitudo,  quanta  inter 
*alios  CatulH  codicis  nuUos.  tum  O  demum  in  partes  uocato 
locis  haud  paucis  causae  errorum  in  G  obuiorum  patefiunt. 
huius  rei  inlustrissimum  exemplum  habes  LXXXXVII  3,  ubi 
G  Nilommundms  hoc  nohisq;  l  mudiits  illnd*),  O  autem  Nil 
omundius  hoc  nihiloq;  mmndius  illud  irsidmii.  numquam  hercle 
tam  mira  diflfereutia  (nobisque  et  nihiloquc)  explicari  posset, 
nisi  O  libri  V  ductiis  quam  accuratissime  expressisset.  ■  ut 
igitur  in  O  nihil  abreuiatum  est  plerumque  n\,  sic  hoc  loco 

t       .  t 

nihiloqiic  scriptum   est  noq;  ita  ut  o  fere   distiugui   nequeat 

a    6    littera.      intellegis    autem,    si   in  V   idem    atque    in    O 

legebatur,    quam  facile   inde  oriri  potuerit  id  quod  alterum 

apographon  praebet  nohisq;   .  alterum   exemplum   suppeditat 

CXVI  2,  ubi  G  ceterique  omnes  praeter  cod.  Venetum  (m) 

hatriade  praebent,  O  autem  et  M  uitii  originem  demonstraut 

exhibentes   haiade,  id  est   aut  hatriadc  (cf.  LXII  21  amajs; 

LXIII  9  maj)  aut  hatiade.    phira  afiferre  omitto,  cum  uel  liiuc 
non  posse  nisi  ex  ipso  V  ducere  O  originem  appareat.  denique 


*)  cum  G  consijirant  deteriores,  nisi  quod  Santenianus  et  alii 
pauci  in  margine  niliiloque,  Datanus  nihilo,  codex  musei  Britannici 
(a  Ellisii)  nihloque  in  textu  liabent. 


PROLEGOMENA.  XXV 

cum  eis  locis  plurimis,  quibus  in  G  corrector  grassatus  sit, 
solus  O  id  quod  ille  a  prima  manu  habuit  nobis  seruauerit, 
nonue  hinc  quoque  colligitur  eum  e  V  descendisse?  uelut 
XXXXini  11  Gr  tradit  Oratione  minantmm  petitorum  ita  ut 
uirgula  postea  addita  uideatur,  littera  autem  u  in  petitorum 
uoce  a  correctore  sit  restituta.  quid  autem  O?  hic  Oratione 
minantium  iietitorem  legit  plane  egregie:  diuide  litteras  et 
Catulli  manum  genuinam  habebis.  solus  autem  O  hic  ueri 
uestigium  seruauit.  nam  ceteri  Catulli  codices  omnes  cor- 
recturam  in  G  obuiam  receperunt.  et  his  quidem  satis 
superque  libri  O  ex  V  originem  adseruisse  nobis  uidemur. 
iiullus  autem  codex  in  re  orthographica  ea  quae  V  habuisse 
certum  est  tam  fideliter  quam  O  tradidit,  cum  contra  G  locis 
haud  paucis  suae  aetatis  in  uocabulis  scribendis  consuetu- 
dinem  (cf.  LV  19  proiicies  idemque  LXIIII  370-,  eiiciiint  CV  2; 
millia  ubique;  negligei'e,  alia)  secutus  sit  formasque  antiquas 
eis  quae  tum  in  usu  erant  commutauerit  (cf.  LXIIII  35  lin- 
quiint;  ibid.  151  deessem;  LXVIII^^  101  eqiinm;  LXXXXVII  10 
pistrino).  quid  autem  de  eis  libri  O  scripturis  dicam,  quibus 
hic  solus  fideliter  "V  reddidit,  cum  in  G  scribae  neglegentia 
ac  corrigendi  temeritate  praua  legantur?  quorum  locorum 
cum  infra  recensum  daturus  sim,  hic  duos  saltim  praesumam. 
itaque  LXVII  42  O  habet  sola  cum  concillis,  unde,  cum  co  et 
a  aliquotiens  in  V  locum  mutaueiint,  facillime  id  quod  uerum 
est  ancillis  enascitur.  sed  ipsum  illud  concillis,  cum  nihili  sit,  in 
V  lectum  fuisse  paene  certum  est-,  nam  quod  in  G  extat 
conciliis  prodit  ridiculum  eius  qui  uocem  restituere  uoluerit 
Latiuam  tentamen.  neglegentiae  autem  tribuendum  est  quod 
XXII II  4  diuitias  mi  dedisses  in  G  legitur  pro  eo  quod  V 
tradidisse  ex  O  docemur  diuitias  mi  dededisses,  mide  Htterulis 
diremptis  suum  redditur  Catullo  hoc  diuitias  mide  dedisses. 
denique  omnes  libri  O  lectiones  percense:  ubique  fere  tibi 
formabis  Veronensis  dejDerditi  imaginem,  quam  uel  ipsa  illius 
menda  reddunt.  nam  quae  in  O  deprehenduntur  librarii  er- 
rata,  haec  fere  omnia,  id  quod  iam  supra  indicauimus,  ex 
exemplaris  Veronensis  lectu  difficillimi  uatura  atque  indole 
explicantur.  ut  autem  locos  haud  paucos  qui  librarii  Latine 
parum  docti  culpa  leuissime   sint  deprauata  (quamquam,  ut 


XXVI  PROLEGOMENA. 

nuiic  res  est,  quis  spondeat  G  talibus  locis  Veronensis  scilicet 
menda  non  iuterdum  tacite  correxisse?),  ita  nuUas  omuino 
interpolationes  O  prae  se  fert.  nam  pauca  illa,  quae  Schwa- 
bius,  in  actis  litter.  lenensibus  a.  1875  p.  513  et  Sydouius 
1.  1.  p.  36 — 46  inuenisse  sibi  uidentur,  partim  errores  insci- 
entia  scribae  orti,  partim  eis  locis  adnumeranda  sunt,  quibus 
O  meliora  quam  G  praebeat.  quod  enim  c.  XXXII  1  'ipsi 
illa'  pro  ^lpsitbilla'  tradit^  hoc  miuime  interpolatoris  sapien- 
tiam,  sed  temeritatem  pueri  sermonis  Latini  paene  rudis^  qui 
se  verba  Latina  inuenisse  gaudeat,  redolet.  idem  fere  iudican- 
dum  de  aliis  locis,  quibus  interpolationes  in  O  repperisse 
sibi  visi  sunt,  ut  c.  L  5,  ubi  'illos'  pro  '^illoc'   extat;  LXVI50 

ferris  fingere'  pro  ^ferri  stringere';  LXIIII  270  'procliuit' 
pro  'procliuas';  quibus  locis  pro  iuusitatis  uerbis  usitata  re- 
stituit:  qualem  tandem  correctorem  fuisse  eum  putas,  cuius 
correcturae  omni  sensu  careant?  tum  c.  LXIIII  15  'monstrum 
al'  monstrorum'  diligeuter  considerantis  est,  utrum  'monstru' 
an  '^monstroi'  legendum  sit;  cf.  IHI  27  'castrum  al  castorum'. 
similiter  O  LXVIII''  21  cotidiano  scribendi  errore  '^uiatorum' 
pro  'uiatori'  exbibet;  cf.  XXXVIIII  21  'lotus'  pro  ^oti'; 
LXini  179  'pontum'  pro  'ponti'.  atque  quod  LXIIII  11 
'illa  rudem  cursu  proram  imbuit  Amphitrite'  praebet^,  monen- 
dum  est  'proram'  illud  non  in  ipso  textu  traditum  esse  in  O, 
sed  in  margine.  —  uera  autem,  vel  certe  quae  propius  a  uero 
absint  quam  quae  in  G  extant,  his  locis  habet  O:  LXVI  83 
'colitis',de  quo  loco  e_gi  iuHermae  t,  XXIII  p. 578;  XXXXII  14 
■^potes'  (cf.  progr.  gymn.  Fr.  Werder.  Berol.  a.  1893  p.  10); 
LXIIII  353  'messor'  (u.  Herm.  1.1.  p.  578).  LXI  102  'lenta  sed' 
recte;  ^lenta  quin'  quidem,  quod  ahi  praeferunt,  coniectura 
Italorum  inuentum  uidetur,  quae  nuUa  codicum  meliorum, 
qui  omnes  '^lentaque'  praebent,  fide  nititur.  hic  quoque  diH- 
gentissime  O  s;  archetypi  depinxit,  cum  ceteri,  utpote  qui 
sed  particulam  postponi  posse  ignorarent^  illud  s;  in  q;  mu- 
tarent.  de  c.  LXIIII  139  sq.  'blanda  promissa  dedisti  uoce 
mihi'  optime  egit  Schmidtius  iu  edit.  p.  CXXI.  illud  '^nobis' 
autem  ceterorum  codicum,  ut  saepe  in  V  pronomina  loci 
explicandi  causa  addita  fuisse  constat,  inter  lineas  adscriptum 


PROLEGOMENA.  XXVII 

erat  (n.  Herm.  t.  XXIII  579);  mide  iu  textum  ipsum  irrepsit. 
uam  nou  raro  factum  est,  ut  aduotatioues  illae  librariorum 
iuterliueares ,  quas  uocamus,  a  scribis  pro  ueris  lectiouibus 
recipereutur,  ut  XXXVI  10   '^se'  iu  textum  perueuit.    eadem 

uia  LXVni''  27  *clausum'  codicis  O  ex  ^clusum'  (G  'classum') 
ortum  uidetur.  contra  uomiumquam  pronomiua  et  interiec- 
tiones  a  scribis  tauquam  superuacua  omissa  simt  (XXX  7 
'me'  om.;  XXXVIIII  9  'te'  om.,  al.).  quo  pertinet  CIII  2  'est 
quamvis'  cod.  O  pro  'est  oquamvis'  libri  G;  saepe  enim  in- 
teriectio  o,  quam  hic  scriba  codicis  O  qua  erat  iuscieutia 
cognoscere  sibi  uisus  est,  omissa  est  (cf.  LXI  114).  atque,  ut 
ad  c.  LXIin  131)  reuertamur,  *blauda'  cod.  O  uou  commentum 
libraiii^  sed  iam  iu  V  fuisse,  uel  inde  apparet,  quod  etiam  in 
aliis  codicibus  traditum  est.  —  LXIIII  273  'leuiterque  sonant', 
si  iuterpolatoris  est,  certe  nou  ab  O  interpolatum  est,  cum 
idem  in  aliis  codicibus  extet.  —  neque  credo  c.  LVII  7  'mio 
iu  lecticulo  erudituli  ambo'  illud  "^lecticulo'  metri  sanandi 
causa  a  scriba  libri  O  inuentum  esse.  nam  si  uera  est  lectio, 
ac  non  potius  ^lectulo'  legendum,  illis  locis  adnumerandus 
sit  bic,  quibus  deminutiua  et  simplices  uerborum  formae  inter 
se  commutata  sunt,  ut  LVIIII  1  ^rufum'  pro  'rufulum'  tra- 
ditum  est.  bic  scribendi  error,  si  modo  error  est,  insequenti 
uerbo  'erudituli'  excusationem  habet.  —  LXIIII  102,  quod 
in  O  extat  'aut  mortem  appeteret  Theseus  aut  praemia  laudis' 
(bene  explicauit  Bonnetus:  Thesee  desirait  ou  la  mort  ou  la 
gloire;  revue  crit.  a.  1890  p.  332  sq.),  praefero  uerbo  'oj)pe- 
teret',  quod  G  et  plerique  codices  exhibent  inuentum  a  scriba, 
cui  'mortem  oppetere'  ex  cotidiauo  sermone  notum  erat.  — 
LXV  1  libri  O  Vlefectum',  scil.  uiribus,  uerum  esse  puto; 
nam  pro  inusitato  uerbo  in  ceteris  codicibus  usitatius  'con- 
fectum'  positum  est.  —  LXIIII  174  '^in  Creta',  quod  iu  O  et 
in  codice  Datano  extat,  multo  praeferendum  esse  puto  eis, 
quae  in  G  et  in  reliquis  codicibus  traduutur:  'perfidus  iu 
Cretam  religasset  nauita  funem';  nam  quod  explicant,  'reli- 
gare  funem  in  Cretam'  idem  esse  ac  'proficisci  Cretam',  loco 
allato  LXIII  84  'religatque  iuga  manu'  minime  confirmatur; 
interest  enim  inter  'religare  funem'  i.  e.  'resoluere  funem'  et 
'religare  funem  aliquo'.    scd,  utut  est,  de  iuterpolatione   ue 


XXVm  PROLEGOMENA. 

hic  quidem  cogitaudum  est,  propterea  quod  ^in  Creta'  etiam 
in  cod.  Datano  traditum  est.  —  alia  denique,  quae  inter- 
polatoris  esse  putabant,  leuitati  scribae  libri  O  adscribenda 
simt,  ut  si  uersus  intercalares  LXI  143,  148  sq.  omisit;  de 
qua  re  infra  agemus. 

Vidimus  igitur  librum  O  doctis  certe  interpolationibus 
omuino  carere,  quippe  cuius  librarius  Latini  sermonis  paene 
ignarus  esset.  liac  re  sine  dubio  libro  G  praestat,  cuius 
scriba  paullo  doctior  nonnumquam  cod.  V  correxisse  uidetur 
(cf.  quos  locos  infra,  ubi  O  et  Gg  i.  e.  codices  deteriores 
iuter  se  comparantur,  collegi;  Sydov.  1. 1.  p.  9  sq.).  quamquam 
etiam  in  eo  codice  recensendo  cauendum  est,  ne  scribae  co- 
dicis  G  attribuamus,  quae  iam  in  V  fuerant.  nam  quod^colitis' 
c.  LXVI  83  nou  simplici  scribendi  errore,  sed  a  correctore 
profectum  uideri  coutenderunt,  certe  non  a  scriba  libri  G 
inuenta  est  iuterpolatio,  quam  dicunt,  cum  etiam  in  O  'co- 
litis'  traditum  sit.  unde  colligendum  est,  iam  in  V  interpo- 
lationem  illam,  quam  esse  putant,  extitisse.  idem  pertinet 
ad  ^potes'  c.  XXX XII  14.  multo  melius  autem,  quantum  Uber 
O  codici  G  praestet,  cognoscere  licebit,  ubi  ceteris  libris 
adhibitis  O  G  g  accuratius  inter  se  comparauerimus. 

Nam  cum  j)raeter  G  et  O  non  extet  Catulli  codex 
saec.  XIIII  exaratus  (codex  Vicetiuus,  quem  F.  Blumius 
[biblioth.  libr.  mss.  Ital.  p.  234]  a.  1360  scriptum  dixerat,  cen- 
tum  annis  recentior  est;  cf.  Detlefsenus  in  actis  conu.  philol. 
Kilon.  p.  91),  ingens  est  numerus  librorum  CatuUiauorum 
saeculo  XV  scriptorum;  quorum  plus  quam  septuaginta  adhuc 
innotuerunt  (cf.  Heysii  conuers.  Germ.  Cat.^  p.  278).  agmen 
eorum  ducit  Bononiensis  (B)  a.  1412  scriptus  testibus  Det- 
lefseno  in  actis  conu.  phil.  Kil.  p.  90  et  Chatelanio  (Catulle 
p.  II);  contulit  EUisius.  ceteri  omnes  aetate  longe  inferiores 
suut  coniunguntque  plerumque  cum  Catullo  TibuUum  Pro- 
pertiumque.    quo  ex  numero  hos  attulisse  satis  habeo: 

A:  Ambrosianus- M  38;  collatus  est  ab  Ellisio.  Schwabius 

(ed.  a.  1886  p.  V)  saeculo  XIIII  exeunti  attribuit  (cf. 

Heysius  1.  1.  p.  283). 
C:  Parisiensis  8234,  olim  Colbertinus;  contulerunt  Dueb- 

uerus  et  C.  D.  Cobham. 


PROLEGOMENA.  XXVim 

D:  Beroliiiensis,  olim   C.  Dati   (ms.  Diez.  B.  Santen.  37), 

a.  1463  seriptus;  contulerunt  Laclimaunus,  Froehnerus 

(qui    specimen    seripturae     dedit    in    Philol,    XllII), 

Schwabius. 

II:  Hamburgensis  L  139;  contulit  Schwabius. 

L:  BeroKnensis,    olim    Laurentii    Santenii    (ms.  Diez.  B. 

Sant.  3G);  contulerunt  Lachmannus  et  Schwahius. 
A  (apud  Ellisium  La^):  Laurentianus  pl.  33,  13;  colhitus 
est  ab  Ellisio  et  a  Schwabio,  qui  saec.  XIIII  exeuuti 
attribuit. 
M:  Venetus  Bibliothecae   S.  Marci;   cl.  12,  80.   cf.  Hermae 
tom.  XXIII  567  sq.    totum   codicem   heliotypica    arte 
exprimendum    curauit    Constantinus    Nigra    (Venetiis 
a.  1893). 
P:  Parisiensis   7989,   scriptus   a.  1423   (cf.  Buecheleri  ed. 
Petron.  maior  p.  XVI).    contulit  SiUigius. 
His  codicibus,  quos  omnes  z  significabo,  quamvis  hibrica 
fallaxque  librorum  recentissimorum  omnium  esset  fides,  quam- 
diu  G  et  O  iguoti  erant,  utcumque  utendum  erat  editoribus; 
uam  miro  quodam  fortunae  casu  accidit,  ut  illi  ipsi  codices, 
quos  nunc  fere  uiri  docti   optimos  iudicant,  postremo  inno- 
tescerent.    atque  Lachmannus  cum  suam  CatulH  recensionem 
superstrueret  maxime  duobus  illorum,  Datano  et  Santeniano 
(hos  enim  ceteris  aliquantum  meliores  putauit),  optime  tamen 
de  CatuUo  meruit.    nobis  autem,  qui  meKore  apparatu  critico 
instji-ucti   simus,   postquam   in  miiuersum   de    libris  O   et  G 
disseruimus,  iam  quaerendum  erit,  quae  ratio  inter  recentiores 
Catulli  codices  et  priores  iUos  intercedat,  et  quenmam  fruc- 
tum    ex    eis    in    carminibus    poetae    Veronensis    recensendis 
capere  possimus. 

Ac  primum  quidem  hoc  etiam  atque  etiam  monendum 
est,  omnes  CatulU  codices,  quotquot  iimotuerunt,  ex  imo  co- 
dice  Veronensi  (V)  tamquam  ex  fonte  communi  deriuatos 
esse.  componam  locos,  quibus  ea  quae  dixi  uera  esse  de- 
monstretur: 

I  5  est  pro  cs  codd.  omnes  sinceri. 
VILL  9  noli  omittunt  codd.  omnes. 
XXV  11  ifisula  codd.  paene  omnes. 


XXX  PROLEGOMENA. 

XXX  7  me  omittuut  codcl.  omues. 
XXXIIII  3  om.  codd.  omues. 

„         8  deposuit  codd.  omues. 
XXXVI  5  dedissemque  codd.  omues  pro  desissemque. 
„         10  se  additum  est  iu  omuibus  fere  codicibus. 
„         14  altos  (alios  D)  codd.  omues  pro  Golgos. 
„         19    turis  uel   thuris    uel    turris  {titris  D)   codd. 
pro  rtiris. 
XXXVIIII  3  cum  excitat  {recitat  AL)  orator  codd.  omues 
pro  cum  orator  excitat  (correxit  scriba  codi- 
cis  Alaui). 
„  9  te  om.  codd.  omues. 

„  17  es  om.  codd.  omues. 

„  21   lotus  codd.    omues    duobus    exceptis,  qui 

lotum  praebeutj  pro  uero  loti. 
XXXX  5  perueniamus  (uuo  excepto,  qui  perueniam  praebet) 

uis 

codd.  pro  peruenias  (ortum  ex  perueniam). 
XXXXII  8  mirmice  (mirinice  OL)  codd.  pro  mimice. 
XXXXIIII  7  aliamque  codd.  omues  siuceri  pro  tualamque; 
eidem  expulsus  sim  (sum.  d)  pro  expuli  tussim. 
„         8  mens  uertur   codd.   omu.  siuceri  pro  meus 

iienter. 
„  11  minantium    codd.   pro    (oratione)    — m   in 

Antium. 

„  19   sestire  cepso   omues    libri    siuc.  pro  Sesti 

recepso. 

XXXXV  9  approhatione  codd.  omues  pro  approhationem. 

XXXXVIII  4  inde  corsater  codd.  omues  pro  uidear  satur. 

L  12  uersaretur  codd.  paeue  omues  pro  uersarer  (ortum 

uir 
ex  uersaret). 

„  18  caueris  (caneris  AL)  codd.  pro  caiie  sis. 

„19  ocello  codd,  pro  ocelle  (ocellos  H). 

„21  ueliemens  codd.  omues  pro  uemens. 

LII  2  nouius  (neuius  D,  nouus  AL)  codd.  pro  Nonins. 

LIIII  1  post  huuc  uersum  sequuutur  iu  omuibus  codd. 
duo  uersus  "hoc  iocunde  tibi  poema  feci,  ^  quo 
perspiceres  meum  dolorem'  ex  L  16  et  17  repetiti. 


PROLEGOMENA.  XXXI 

LTIII  5  Stifficio  {offdio  H)  codd.  pro  Fiifficio. 
LXI     91  om.  omnes  codd. 
„        99  pocatur  pia  codd.  pro  proha  furpia. 
„      114  0  om.  codd. 

„•   118  io  adduiit  codd.  m  fine  uersus.    ordo  uersuum 
116 — 118  iii  omu.  codd.  turbatus. 
Decem   illi  uersus    'Non   custos    si    fingar   ille   Cretum' 
usque  ad  'amice,  quaeritando'  in  omnibus  codd.  siuceris  post 
LVIII  5  collocantur. 

LXn  14  uersus   'nec  mirum,  penitus   quae   tota  mente 
laborant'  solo  cod.  Tliuaneo  traditur. 
„       45  tum  cara  omnes  paene  codd.  pro  dum  cara. 
LXIII  78  agitet  omnes  codd.  om. 

LXnil  119   in  fine    uersus   omnes    codd.   leta   uel  lacta 
habent. 
„      122  in  omnibus  codd.  spurius  est. 
„      384  initio  Nereus  in  omnibus   codd.   sinceris  tra- 
ditum  est. 
Post  LXIIII  385  in  omnibus  codd.  sequitur  uersus  'lan- 
guidior  tenera  cui  pedens  sicula  beta' 
ex  LXVII  21  repetitus. 
LXIIII  388  currus  (curuis  H)  omn.  codd.  pro  tauros. 
LXVIII''  7  deestin  omn.  codd.  exceptis  AD  aliis,  qui  uersum 
'omnibus     et     triuiis     uulgetur    fabula    pas- 
sim'   Senecae  cuidam  adscriptum  habent    (cf. 
Hauptii  qu.  Cat.  42). 
LXVIII'^  post  u.  9  inseritur  u.  LXVIIP   IG   'iocundum 
cometas  florida  ut  ageret.' 
„  21  leuamus  onm.  codd.  sinceri  pro  leuamen. 

„  61  simul  omn.  codd,  om. 

LXXXXV  4  om.  omnes  codd. 

„  9   in  omnibus    codd.   bonis    post   monumenta 

deest  uerbum ;  D,  alii  interpolati  luboris  add. 

CIIII  3  amare  (amore  H)  onmes  codd.  boni  pro  amarem, 

quod  traditum  est  in  D. 
Tum  carmina  haec  in  omnibus  codd.  sinceris  nullo  inter- 
stitio,   nuUo    titulo    cum   praecedentibus    cohaerent:    III,   X, 
XXVI,   XIIII,   XXXIII,  XXXVIII   (at  in    OD  signum  //  in 


XXXn  PROLEGOMENA. 

margiue),  XXXVIIII,  XXXXI— XXXXVIII,  LHI,  LV,  LVIT, 
LVIII,  LX,  LXVI/  LXVII,  LXX,  LXXI,  LXXIII-LXXVI, 
LXXVIII,  LXXVIIII,  LXXXI— LXXXVIII,  LXXXXIII— 
LXXXXVini,  CII— CXVI.  rellqua  carmiua  iuterstitio  uuius 
uersus,  uel  titulo,  uel  siguis  (§,  //,  /^)  adpositis  ita  *ah  aute- 
cedeutibus  seiuuguutui',  ut  inde  quoque  mirum  iuter  omnes 
codd.  cousensum  coguoscas;  uelut  LIII  a  u.  5  '^dii  magui, 
salaputium  disertum'  codices  plerique  uouum  carmeu  inci- 
piunt  adscripto  uel  interposito  titulo  ^de  Otlionis  (octonis) 
capite';  in  O  //  siguum  noui  carminis  adpositum  est.  item 
LIIII  5  titulus  legitur  in  plerisque  codd.  '^in  Camerium'. 

Ea,  quae  modo  congessimus,  satis  superque  omues  Catulli 
codices  ex  uuo  foute,  quem  cod.  V  fuisse  coustat,  deriuatos 
esse  docent.  sed  in  tauto  conseusu  in  tam  diuersas  tamen 
jDartes  codices  Catulli  disceduut,  ut  quater  minimum  codicem 
V  descriptum  esse  sumendum  sit.  quorum  optimum  fuisse 
apographon  codicem  O  puto. 

Hoc  ut  probem  eos  locos  componam,  quibus  O  solus 
(O*)  uel  paene  solus  uerum  ipsum  aut  ueri  certe  uestigium 
seruauit,  cum  G  et  ceteri  codd.  falsa  atque  adeo  nomium- 
quam  iuterpolata  praebeant.    habet  igitur: 

I  10  peremne]  perimne  O*  {perie  pro  perie\  peremne  D: 

perenne  G? 

ui  loco 

II  6  luhet]  iubet  O  marg.  (i.  e.  luhet-^  cf.  ioco  XII  2GB): 

libet  G? 
ni  12  illuc  O  marg.,  B^  in  rasura:  illud  Gff 
ini  G  h'  (i.  e.  Jiaec)   O*  fortasse   recte   (cf.  XXVIIII  5; 
CI  7):  hoc  Gg 
„     17  tuo  O*:  tiias  Gg 

X  3  tiic  05  pauci:  tu  G<S  plerique 

XI  5  arahasue  O*:  arahacs  5;  G,  arahesque  g 

XII  3  neglegenciorum  O*:  negligeniiorum  Gg 
„     9  dissertus  O*:  disertus  Gg 

XIIII  5  inale]  maV  (i.e.male)  O:  malis  Gg 
XVII  25  derelinquere  O*:  delinquere  Gg 
XXIIII  4  Midae  dedisses]  mi  dededisses  O*:  mi  dedisses  Gg 
„       7  quid  O*:  qui  Gg 


PROLEGOMENA.  XXXm 

XXV  2  medidlula  Os  uuus:  meduHa  Gg  plcrique 
„       13  dep-ensa  O*:  deprehensa  G? 

XXVI  1  Kra  (i.  e.  uostra)  O*:  nostra  G? 
XXVIII  9  0  Memmi\  0  me  mi  OA:  0  mne  mi  G? 

„         12  uei-pa  DM]  tirpa  O:  «(er&a  Gg 

XXVIIII  19  scit  O*:  s*^  Gg 

XXX  9  idem  Og  pauci:  inde  Gg 

XXXIIII  12  amniumque']  omniumque  O*:  omnium  Gg 

XXXV  18  incohata  OD:  inchoata  Gg 

XXXVIII  1  //  signum   in    marg.     adscriptum    OD,  quo 

uoui   carmiuis    iuitium    siguificatur:    iu    Gg 

deest. 

XXXVIIII  2  sa  Og  uuus:  seu  Gg 

XXXXII  7  illa  Og  pauci:  27?aw  Gg 

XXXXV  1  Septumius]  septimios  Og   uuus:  septimos  Gg 

LII  3   Vatinius  Og  pauci:   Vacinius  Gg  plerique 

LIII  2   Vatiniana  Og  pauci:  uaciniana  Gg  plerique 

LV  7  prendi  O*:  p-ehendi  Gg 

„     11  gt^aet^am]  quedam  Og  uuus:  quendam  Gg 

LVII  7  lecticulo'*)  O*,  fortasse  recte:  Zec^wZo  Gg 

LVIII  5  magnanimi  Bemi]  magna  amiremini  O*:  magna 

admiremini   Gg;  erat,  ui  fallor,    iu    archetypo 
m  .       . 

LVIIII  1  fellat  Og  uuus:  /aZZa^  Gg 

LXI  1  0  Jieliconiei]  ohellicon  iei  O*:  o  Eliconei  Gg 

,,     82  sq.  Auruncideia  O*:  Arunculeia  Gg 

,.     102  fewto  s;  O*:  lentaq;  Gg 

„     176  adeat  Og  uuus:  adeant  Gg 

„     187  «<eZ^(^  (i(/'^)  O*:  mdt  G    imUu  gg 
LXII  3  pinguis  Og    unus    (cod.  Thuaueus):  pingues  Gg 

„      63  tertiapars  patri  est  O:  tertia  pars  patri  data  Gg 


*)  plane  non  intellegitur,  quomodo  Schwabius  [act.  litt.  len.  a. 
1875  p.  51.3  sq.]  contendere  potuerit,  per  leges  sermonis  Latini  non 
licere  formari  deminutiuum  lecticulus.  nimirum  ut  a  pimmis  factum  est 
et  pannulus  et  panniculus  [luuen.  VI  260  teste  Prisciano],  ita  a  lectus 
et  leduhis  et  lecticuhis.  praeterea  Catullus  hic  Caesaris  Mamurraeque 
poetantium  falsam  in  deminutiuis  inusitatioribus  formandis  eruditionem 
lepide  uidetur  perstringere. 

Catullub,  od.  Baehruus.   Ed.  alt.  C 


XXXnn  PROLEGOMENA. 

LXIII  31    animam  agens]   animages  O:     anima  ges  Gs 

plerique 
.    „        38  abit  O*:  abiit  G? 
„       46  sine  qiieis']  sineq;  is  O?  pauci:  sineqiie  Jiis  G  ? 

plerique 
„       52  tetidi  O*:  retuli  G<s 
„        81  terga  O*:  tergo  Gff 
LXIIII  10  texta  O?  pauci:  testa  Gg  plerique 
„        25  taedis]  tedis  O*:  thetis  G? 
„        66  delapsa  e  g  pauci]  delapse  O:  delapso  G,  itaque 

uel  sim.  5 
„        102  appeteret  O*:  oppeteret  G5 
„        138  miserescere]  mirescere  O*:  mitcseere  G? 
„        139  hlanda  Og  pauci  (LD  in  marg.):  «o&?s  G? 

„        165  externata  O*  extenuata  D:  extemiata  G<s 
„        174  m  creto  Og  pauci:  m  cretam  Gg 
„        179  pow^?  Og  unus:  pontum  Gsr 
,,        183  g^^me  O*:  giiwe  Gg 

lentos  O*  (L  in  marg.):  uentos  Gg 
„        231  tU  Os"  pauci:  tu  G?  plerique 
„        273  leuiterque  Og  pauci:  leuiter  Gg  plerique 
„        291  flammati  g  pauci]  flamati  O g  unus :  flamantiG? 

plerique 

„        319  custodibant  O?  pauci:  custodiebantG<^  plerique 

„        353  messor  O  (LD  in  marg.):  cidtor  G?  plerique 

„        377  hesterno  g  pauci]    esterno  O*:     externo   Gg 

plerique 

LXV   1   defectum  Mg   pauci]     defectu  O:    confectum  GS 

plerique 
LXVI  5  suh  Latmia]  suhlamina  OM:  sublimia  Gg  (suh- 
lamia  B  al.) 
„       22  discidium  O*:  dissidium  Gg 
„       45  cumque  Og  pauci:  a^g^tte  Gg  plerique 
„       55  auocat  O*:  aduolat  Gg 
„       71  Rhamnusid]   ramnusia  OBL:  ranusia  Gg  ple- 

rique 
„       72  tiZZo  Og  pauci:  mdlo  Gg  plerique 
LXVII  8  ueterem  Og  pauci:  uenerem  Gg  plerique 


PROLEGOMENA.  XXXV 

LXVn  31  non  solmn  Jioc  dicit  se  O:  non  solim  se  dicit  O, 
non  soluni  se  dicit  iwc  5 
„       42  ancillis]  concillis  O*:  conciliis  G  g 
LXVIII*  2  mittis  O  g  pauci:  mittit  G  ?  plerique 
LXVIIP  6   carta   5    pauci]    cata   O*    (ortuiu  ex  certa): 
certa  Gsr  plerique 
„  10  alli  O*  (aZw  M):  «7i  G? 

26  aZZi«<s  O*:  manlius  Gg 
„         27  clausum   Og     unus    (fortasse     recte):    c/as- 

swm  G»    plerique 
„         37  rdmusia  O*  (rdnusia  D):  ranusia  Gg 
„  79  wec  ^a  O?  pauci:  wec  cawsa  (ca)  Gg  plerique 

„         90   es   flauo    5    pauci]    efflauo    O :    eflauo    G  s" 
plerique 
LXXI  1  sacer  alaruni]  sacratorum  O*:  sacrorum  Gg 

„       2  secai]  secut  O*:  sccwm  Gsr 
LXXIII    6    amicum   hdbuit   O    Qiahuit  amicum  ?  unus): 

amicum  Jiabet  G  g  plerique 
LXXV  3  optuma  O*:  opUma  G  ff 
LXXVI  5  man&iit  tum]  manentum  O*:  manenti  G  g 

„        11  «s^wc  fe^ite]   instincteque  O*:  instinctoque  G  ? 
LXXVn  1  am^ce  O*:  amico  G  5 

LXXVin^  2  con7ninxit\  connuxit  (i.  e.  cmimixit,  fortasse 

recte)  O*:    coiunxit  Gg,  conuinxit  g  pauci 

„  3  uerum  id  non  O?  pauci:  u£rum  non  id  G, 

id  uerum  non  g  plerique 
„  4  fama   loqu£tur    amis]   famuloque   tanus  Osr 

pauci:  famidoque  canusG,  famidoque  tenus  ? 
LXXVIIII  4  notorum  O*:  natorum  Gg 

re^jpererit  O*:  repererit  Gg 
LXXX  6  tenta  DM]  ^><to  O:  tew^a  Gg 
LXXXVIII  2  prurit  Dj   m-urit  (i.  e.  prorurit,  ortum  ex 

prorit)  O*:  proruit  G? 
LXXXXII  2  awai  Og  pauci,  Gellius:  amo  Gg  plerique 
„  3  et  4  Og  pauci,  Gellius:  om.  Gg  plerique 

LXXXXVII  3  niJiiloque  Og  pauci:  nohisque  Gg  plerique 
„  7  diffissus]  deffessus  Og  pauci:    defessus  Gg 

plerique 


XXXVI  PROLEGOMENA. 

• 

LXXXXVII 10 pristrinoO*  (cf.  Ritscliel.  m.  Rhen.  a.  1850 

p.  555):  pistrino  G? 
LXXXXVIIII  8  ahstersti  O*:  astersi  Gg 
CI  7  interea  haec  Os'  pauci:  interea  lioc  Gs'  plerique 
CVII  7  liac  res]  hac  est  Os  pauci:  me  est  Gs" 
CVIII  4  execta']  exercta  (ortum  ex  exerta)  O*:  exerta  G? 
CXIIII  6  saltum  O*:  saltem  Gsr 

CXVI  2  Battiadae]  harade  (i.  e.  hatiadae;  cf.  XXXVIIII  20 
expoliror  =  expolitior  G):  batriade  Gsr 

Viclemus  igitur  O  uon  solum  uerborum  formas  multis 
locis  sincerius  quam  ceteros  codices  tradere  (quo  referenda 
sunt  perimne,  luhet,  Arahasue,  neglegentiorum,  dissertus,  incohata, 
sei,  Septimios,  queis,  tetuli,  custodihant,  optuma,  reppcrerit,  pri- 
strino),  sed  etiam  duos  illos  uersus  LXXXXII  3  et  4  optime 
seruare,  compendia  arclietypi  diligentius  quam  ceteros  codd. 
reddere  (XIIII  5 ;  XXVIII  9 ;  LXI 187;  LXXI 1;  LXXXXVII3; 
CXVI  2),  saepissime  ueram  lectionem  solum  praebere.  sed 
ne  nimium  tribuamus  codici  O,  multa  contra  monent.  nam 
sane  concedendum  est  codicem  O  uariis  scribendi  erroribus 
infectum  esse:  omisit  singulas  syllabas  (LXII  12  aspice  pro 
aspicite;  LXVI  65  uirgis  pro  uirginis;  CIII  2  est  pro  esto), 
omisit  singula  uerba(VIIII  1  e;  XXIII 16  ahest;  XXXVI  11  o; 
LXIIII  16  atque;  69  te;  121  ut;  133  in;  176  nostris;  LXVI  34 
taurino),  omisit  totos  uersus  (XXVI 2;  LXII 43  sq.;  LXIIII 330; 
378  sq.;  LXVIII^  16);  idem  falso  addidit  singulas  syllabas 
(XXXVII  3  mentuaJas;  LXIIII  329  Hespereus),  singula  uerba 
(VI 15  honique  mdlique  pro  honi  malique)',  compendia  uerborum 
male  intellexit  [LXI  125  domini  pro  diu;  LXII  13  huc  Qia- 
hent);  LXIIII  372  an  •=  ante  (animi)]  LXVI  21  uo  ==  uero 
(mow);  22  fcris  =  factis  (fratris)]]  multis  locis,  ubi  sensum 
uerborum  non  intellexerat,  uerba  Latina  inuenisse  satis 
liabebat  (im  7  insula  uegeladas  pro  insidasue  Cycladas',  XII 13 
uerum  nemo  est  sinum  pro  uerum  est  mnemosynum]  LXIII  49 
magestatem  pro  maestast).  idem,  qua  erat  leuitate,  cum  ortho- 
graphiam  (LXIII  50;  LXIIII  260;  396;  LXV  5  al.),  tum  con- 
sonantium  geminatiouem  saepius  immutauit;  habet  igitur  V4 
ociderc',   VI  1    catulo',   VII  10  catulo',    VIII  1;    X  26;    XI  5; 


PROLEGOMENA.  XXXVII 

Xni  8;  XIllI  18;  23;  XV  1;  18;  XVH  12;  16  al,  quibus  non 
minor  numerus  locorum  oppositus  est,  ubi  consonantes  nulla 
certa  ratione  geminauit  (cf.  Hermae  tom.  XIII  52  sq.).  baec 
omnia  librarium  codicis  O  liomiuem  omni  doctrina  carentem 
et  linguae  Latinae  paene  iguarum  fuisse  docent;  certe  ab  eo, 
quem  nos  doctum  interpolatorem  appeUamus,  quam  lou- 
gissime  afuit.  qua  re  ut  fides  libri  O  non  infringitur,  ita 
neglegentia  scribae  factum  est,  ut,  si  solum  codicem  O  habe- 
remus,  saepe  numero  uerba  Catulli  ne  coniectura  quidem 
efficere  possemus.  fortunae  igitur  gi-atia  habenda  est,  quae 
nobis  alterum  codicem  G  ex  eodem  fonte  deriuatum  seruauit, 
quo  adiuti  saepe  facile,  ubi  ille  neglegentia  quaedem  omisit, 
quae  desunt  restituere,  quae  inscientia  librarii  corrupta  suut, 
corrigere  possumus. 

Eis  igitur  locis,  quibus  O  optima  tradidit,  magnus    nu- 
merus  locorum  opponendus  est,  ubi  G  solus  (G*)  uel  consensus 
librorum  G?  meliores  praebet  scripturas: 
Vin  16  adihit  Gs::  acniihit  O* 

„     18  cui  G?:  cum  O* 
X  26  Sarapim  GD  (serajnm  gs^):  Serajpini  O* 
„  33  tu  insulsa']  tu  insula  G?:  tulsa  O* 
XII  2  171  ioco  G?:  in  loco  O 
„    8  uslit  Gg:  uoltiit  O* 
„    13  uerum  est  mnemosymmi]  tierum  est  nemo  sinumG?: 

uerum  nemo  est  sinum  O* 
„    15  miineri  G  sscr,,  sr:  numeri  0<s  complures 
Xin  9  m£ros  G<s:  meos  O 
XXV  2  oricilla]  moricilla  GDB:  moricula  O 
„      5  oscitantes  G*:  ossistantes  O* 
„      7  saethahum  G*  sethahum  g  unus:  sathahum  ODL 
XXVnil  19  hihera  G?:  lihera  O* 
XXXVI  18  interea  G»:  intereo  O* 
XXXVn  1  uosque  G?:  uoxqiie  O* 
XXXVnil  5  orha  cum  Gff:  orhicum  O* 

„  20  uester  G?:  noster  O* 

Lnn  1  oppido  GST:  apido  O* 

LXI  161  rassilemque  G*  (rasilemque  g?):  nassilemque  O* 
LXn  13  hnt  (h.  e.  hahent)  G?:  huc  O 


XXXVm  PROLEGOMENA. 

LXII  43  sq.  Gs  plerique:  om.  O  Thuaneus 

LXni  17  mirastis  GD:  euitastis  O?  plerique 

LXini  2  Neptumni  GM  neptmmi  D:  Neptuni  O 

„       15  aequoreae  G^:  equore  O 

„        77  Androgeoneael  Androgeanee  Gsr:  Androgeane  O* 

s 
„       270  procliuas  Gg:  procliuit  O* 

„        301  PeZea  Gs"  pauci:  Pa?m  Os"  plerique 

„        332  Zmm  Gs":  uenia  O* 

,,       344  Teucro  manahunt  Gg:  fe?(do  manebunt  O* 

LXV  3  ^wZcis   musaruni]   dulcissimus  liarum   GDB:  did- 

cissimus  hauum  O 

LX^T  50  ferri  stringere]   ferris   fringere  Gg:  fen-is  fin- 

gere  O* 

LXVII  5  maligno  Gs":  maligne  O* 

„       37  dixerit  Gs:  ^mY  O* 

„       44  speret  Gs:  sperent  O* 

LXVin^  37  woZm  GS:  noli  O* 

LXVin''  21  uiatori  GS:  uiatorum  O,  mius  s 

„        27  clussum  uel  c?ai(ss«iwi]   classum  Gg  (cf.  ras- 

s*7z*s  LXI  161,  essuritio  al.):  clausum  O* 

LXXXX  6  omew^Mw]  om«e  ^?mi  GB:  Quintum  O'-'- 

CIII  2  es^o]  esi  0  GS  (cs  o  D):  est  O* 

Utroque  igitur  libro,  et  O  et  G,  ei,  qui  ueram  codicis 
V  imaginem  suscitare  uolet,  uteudum  erit;  quorum  suam 
uterque  liabet  uirtutem  et  alter  alteri  ut  ita  dicam  succurrit. 

Eandem  librorumOGpraestantiam  magnus  numerus  loco- 
rum  ostendit,  quibus  soli  ueram  lectionem  aut  certe  meliorem 
quam  ceteri  omnes  codices  praebent: 

I  9  quod  OGS  plerique:  quidem  ?  complures 
VIIII  8  tuus  OGS  pauci:  tuis  uel  tuum  ceteri  S 

X  13  nec  faceret  OGS  pauci:  non  s  cett. 

XI  3  tit  OG:  w&i  sr 

„    10  uisens  OG:  uidens  g 

„    11  horrihilesque  OGS  pauci:    horrihiles  uel  horrihiles 

in,  horrihilesque  et,  horrihiles  et  <S  plerique 
Xn  4  salsum  OG:  falsum  ? 
„    11  et  OG?  plerique:  ut  s'  complures 


PROLEGOMENA.  XXXVHII 

X\'1I  VJ    sKjypernatd]    su^Jerata   OG?   plericjue:    separata 

uel  sim.  g  complures 
XXTI  4  cssc  ego  OG?  pauci:  eyo  esse  g  cett. 
XXVIII  11  sq.  pari  —  casu  OG»   pauci:  parum — casum 

uel  casus  ? 
XXXVII  9  atqui  OG?  pauci:  atqiie  ?  cett. 
XXX Vm  2  malest]  male  si  OGD:  male  est  si  g 
XXXVIIII  12  Lamminus  0]  lamiuinus  OG?  pauci:  lan- 

uinus  uel  sim.  ? 
XXXXII  14  jjo^es  OG?  unus:  potest  ? 

„         15   tamen  lioc  satis   OGD:    tamen    satis   Jioc  g 

plerique  (satis  tamen  hoc  sr  duo) 
,,         22  ndbis  OGsr  plerique:  uohis  ff  pauci 
XXXXIIII  8  meus  uenter]  mens  uertur  OGg  pauci:  mens 

uertetur  simil,  <s 
XXXXV  1,  2,  23  ^me   uel   Acmen   OGs:   pauci:   af/me 

{agmeti)  ? 
L  20  reposcat  GD  resposcat  O:  reponat  ? 
LII  2  iS^om'Hs]  wo^«'i{sOGsr  pauci:  MOtms  uel  «e«tms  sr  cett. 
LIIII  1   Otonis  OGM:  Octonis  uel  Othonis  z 
„      5  seni   recocto]    seniore   cocto    OGg    pauci:    seniore 
copto  sr  plerique 
LXI  100  itoZe^  OGb  plerique:  nolet  D,  woZZe^  AL 

„     159  omine  OGg  pauci:  owmc  s"  plerique 
LXII  58  w^'ro  OGD  cum  Thuaneo:  uirgo  ? 
LXIII  42,  88  Attin  OGg  unus:  Athin  uel  Actin,  Actim, 
Athim  g 
„       73  iaw^  iamque  OGg  pauci:   iam   ^awz  quod  uel 

simil.  g 
„       76  iuncta  OGg  pauci:  uincta  g  plerique 
LXIIII  334 — 337  OGg  pauci:  om.  g  plerique 
LXVI  24  tunc  OGg  duo:  nunc  g 

„       83  colitis  OG:  petitis  uel  queritis  g 
LXVIII^  41  wot/i  uel  nouei]  nouit  OGg  pauci:  «ot«'^  g 

plerique 
LXXIII  4  obestque  OG:  stetque  g 
LXXVI  11  offirmas  OG:  affirmas  g 
LXXXI  3  a&  secZe  OG:  a  secZe  g 


XXXX  PROLEGOMENA. 

LXXXXI  3  constantenme  OG:  constanterque  uel  constan- 

terue  ? 
GYl  1  esse  OG:  ipse  s 

Ex  liis  quoque  locis  cum  ex  eodem  fonte  fluxisse  libros 
OG,  tum  ceteris  praestare  codicibus  satis  apparet  (idem 
uitia  quaedam  docent,  ut  YII  11  euriosi  OG:  curiosi  ?).  sed 
adbuc  eos  solos  locos  respeximus,  quibus  G  non  correctus  uuam 
lectionem  liabet.  iam  etiam  ei  loci  non  ita  pauci  considerandi 
sunt,  quibus  G  a  correctore  immutatus  (g)  duas  scripturas 
exbibet.  liic  quoque  O  et  G  meliorem  lectionem  praebent 
quam  g  et  sr: 

II  6  Kanmi  OG:  carum  gg 

IIII  1,  10,  15  phaselhis  OGg  pauci:  phaselus  gg 

V  8  Dein  mille  altera,  dein]  deinde  mille  altera,  deinde  OG: 

deinde  mi  altera  da  g? 
XIIII  18  scrinia  OG:  scrinea  g,  scrinea  ? 
XXV  5  midierarios~\  mulier  aries  OG:  midier  aues  g? 
XXXXIII  8  et  OG:  atque  gg 

XXXXIIII  11    orationem  in  Antium  petitorem]   oratione 
minantium  petitoremOCf'.  orationem  minan- 
tium  petitorum  g? 
XXXXV  10  a^  Acme]  ad  hac  me  OG:  ad  hanc  me  gs 
LV  22  uostri]  uestri  G  uri  O:  nostri  gsr 
LXI  16  uinia  OGs  pauci:  iunia  g,  iimia  uel  iulia  ? 
„     120  iocatio]  locacio  O   lotatio  G:  locutio  g?  plerique 
„     161  rassilemque  G   nassilemque  O:  rasilemque  gg 
*    „     187  uelut]  id't  O  [=  uelut),  uidt  G:  uidtu  g? 

„     197  cupis  cupis  OG:  cupis  capis  g^ 
LXII  8  sic  certest]  sic  certe  si  OG:  sic  certe  gs' 
„     40  conuolsus]  conclusus  OG:  contusus  g» 
LXIIII  35  linqunt  OG:  linquunt  gg 

„       240  in  OG  nullum  interstitium:   g  lineola  cur- 

uatainitium  noui  carminis  indicat,  sr  plerique  in 

interstitio  inscriptionem  Fletus  Egei  praebent. 

„       249  p-ospectans  OG:  aspectans  gs 

„       355  prosternet  OG:  prosternens  g?. 

Omnibus  his  locis  g  i.  e.  correctorem  libri  Sangermanen- 

sis  cum  codicibus  deterioribus  quos   uocant   consentire  uide- 


PROLEGOMENA.  XXXXI 

mus.  siuit  autem  omnes  fere  correctiones,  quas  modo  con- 
gessimus,  eiusmodi,  ut  librarium  Latiui  sermouis  non  ignarum, 
uonnumquam  etiam  metrum  corrigere  conantem  prodant. 
itaque  cum  scribae  librorum  O  et  G,  quos  codices  etiam  ibi 
in  imiuersum  conspirare  uidemus,  ubi  uerba  exemplaris,  ex 
quo  sua  descripserunt,  diguoscere  non  poterant,  uerba  Latina 
elicuisse  uel  ductus  litterarum  depinxisse  satis  habeant,  librarii 
codicum  g  et  <;,  qui  non  minus  inter  se  consentiuut,  saepe 
excogitasse,  quibus  corrupta  emendarent,  apparet;  uelut  coii- 
chtsiis  illud  librorum  OG  LXII  40  aperte  uitiosum,  contusus 
librorum  g5  optime  sententiae  satis  facit.  cauendum  igitur, 
ne  falsa  specie  decepti  inuenta  librorum  deteriorum  g?  sin- 
ceris  codicum  OG  lectionibus  praeferamus.  neque  infringit 
seuerum  iudicium,  quod  de  gS  ferimus,  numerus  locorum, 
quibus  ita  inter  se  conspirant,  ut  bonas  scripturas  praebeant. 
nam  non  numerus  solus  bonarum  lectiouum  respiciendus  est, 
sed  genus;  multas  autem  scriptiones  codicum  g?  a  correctore 
inuentas  esse  aut  facile  inueniri  potuisse  mauifestum  est. 
huc  referendi  sunt  hi  loci,  quibus  g  ?  uera,  O  G  falsa  praebent : 

II  4  e^  gg  recte:  m  OG  praue 

VI  17  tiersu  g?:  uersum  OG 

Xini  15  optimo  g  sscr.,  g:  opimo  G   oppinio  O 
„      16    sic   abihit  g   plerique   sit  dbihit  gg   nonnulli: 
fit  adhihit  O   fit  adbihit  G 

XYI  3  me  g=r:  mi  OG 

XXXII  1  mea  g?:  meas  O   mead  G 

XXXV  4  menia  gff:  uenia  O  meniam  G 

XXXVII  2  pileatis  gff:  pilleatis  OG 

XXXVIIII  20  expolitior  g?:  expolitor  OG 

XXXX  3  deiis  gg:  dens  OG 

aduocatus  gsr:  auocatus  OGsr  nonnulli 

XXXXT  4  formiani  gg  plerique:  forniani  OG 

XX XXII  17  ferreo  eanis  g?:  ferre  ocanis  OG 

XXXXin  8  seclum  g=r  plerique:  sedum  OG 

XXXXVIII  6  sit  gg:  sint  OG 

Llin  2  heri  gg:  eri  OG 

LXI  88  ortido  g,  ita  uel  hortulo  g:  ortidlo  OG 

LXIIII  3  phasidos  gg:  fasidicos  O  fascidicos  G 


XXXXn  PROLEGOMENA. 

LXIIII  7  uerrentes  gg:  ■uerentes  OGg  pauci 
„       26  TJiessalie  gg:  Thesalic  OGs"  pauci 
„        33  Tessalia  g    Thessalia  s:   plerique:  Thesalia  O 

Tesalia  G 
„        61  saxea  gg:  saxa  OG 
„        106  sudanti  g?:  fundanti  OG 
„        121  uecta  g?:  wec^a  OG 
„        126  ac  tum  gg:  actnm  O   attiim  G 
„        132  auectam  gs":  auertam  OG 
„        136  crudelis — mentis  g<S:  crudeles — mentes  OG 
„        145  apisci  gg:  adipisci  OG 
„       164  se^  gia^  gg:  s^'  gtuVZ  OG 

awm  gg:  «zires  OG 
„       178  Idomeneos]  Idmoneos  gff:  i{jj)doneos  OG 
„        180  aw  patris  gST:  m  (jz)  patris  OG 
„       234  anienne  gg:  antenenene  OG 
„        239  cew  gs':  sew  OG 

„       253  ^e  querens  ^z:  et  querens  O   et  querenus  G 
„       290  nutanti  gg:  mutanti  OG 
„        293  uelatum  gsr:  uellatum  OG 
„       295  29oewae]  ^e«e  gg:  pewa  OG 
„        324  ^tt  tamen  opis  g?:  i^i/i«w  opws  OG 
„        328  optata  gg:  aptata  OG 
„       392  Zae^«  gs::  Zac^i  OG 
LXV  7  ^ro?/a  gg:  tidia  O   lydia  G 

„    14  Baidias  D]  hamlas  gg  plerique:  hauillaO,  bauilaG 
LXVI  35  si  g  sscr.,  s::  sefZ  OG 

„      45  cum  gg:  tum  OG 
LXVII  initium  noui  carmiuis  a  g  sigmficatur,  g  inter- 
stitium  liabent:  nuUum  interstitium  OG 
„       44  speret  gg:  sperent  OG 
LXXXXVI  6  Quintilie  gg:   Quintile  OG. 
Neque   solum   in   ueris    uitiorum   correcturis    congruunt 
inter  se  gg,  sed  etiam,  id  quod  multo  grauius  est,  ubi  aperte 
falsae    sunt    correctiones ,     conspirant,    ut    XIIII  16    falsc] 
LXIIII  309  uicte^  LXVIII^  75  terretur,  al.  eundem  consensum 
librorum  gg  inde   coguoscere  licet,   quod  eadem  fere  inter- 
stitia  singulorum  uersuum  et  easdem  inscriptiones  carminum 


PROLEGOMENA.  XXXXIIl 

habeut,  uelut  c.  XXYII  titulus  additus  est  ad  pincernam 
suum]  ad  c.  LIII  4  g  iu  margiue  huuc  titulum  adscripsit  dc 
octonis  capite,  quem  euudem  paene  {de  otonis  uel  otlwnis 
capite)  in  ?  plerisque  inueuimus;  c.  LXXX  gg  titulum  prae- 
pouuut  ad  GeUuim]  ad  iuitium  c.  LXXXXII  g  stultissime  iu- 
scriptionem  in  Cesarem  in  margine  addidit,  qui  in  plerisque 
quoque  g  praefixus  est;  ad  c.  C  in  Celium  et  Quintium  g? 
adscribunt;  ad  CI  fietus  de  morte  fratris.  cum  iu  OG  iuter 
XXX Vn  16  et  17  interstitium  nullum  sit,  g  ad  u.  17  iu 
margine  adscripsit  ad  Egnatium,  quem  titulum  <5  in  inter- 
stitio  habent.  uitiose  c.  LXV  titulus  appositus  est  ad  Ortalem 
in  gs,  c.  XXXVI  ad  Lusicacatam,  c.  XXXII  ad  Ipsicillam. 

Multa  igitur  sunt,  quae  et  OG  et  gg  inter  se  consentire 
doceant.  uel  hac  re  eorum  opinio  refutatur,  qui,  ut  Baehren- 
sius  et  qui  eum  secuti  sunt^  omnes  ?  ex  G  fluxisse  opinentur. 
nam  cum  codd.  g  saepe  cum  G  facere  supra  uideremus,  qua 
re  illi  ut  ?  ex  G  descriptos  esse  putarent  inducti  sunt,  hic 
non  minorem  numerum  locorum  congessimus^  quibus  g  cum 
g  cousentiunt.  quodsi  correcturae  et  tituH  ex  alio  codice  in  G 
transcripta  sunt,  id  quod  supra  demonstrauimus,  mauifestum 
est  fieri  potuisse  ut  etiam  ?  non  ex  G,  sed  ex  eodem  illo 
codice  correcto  fluerent.  atque  adeo  gg  inter  se  couspirant, 
ut  ex  eodem  codice  interpolato  descripti  esse  uideantur. 
contra  sane  concedendum  est  codices  Gg  multa  habere  com- 
muuia,  ut  uersus  LXXXXII  3  et  4  omiserunt;  LXVII  21  et 
LXVIIP  16  bis;  et  in  sua  sede  et  in  aliena,  praebent.  neque 
mirum;  miuime  enim  dubitandum  est^  quin  etiam  exemplar 
codicum  gg,  quamuis  saepe  coniecturis  ineptissimis  et  foe- 
dissimis  interpolationibus  dejirauatum^  ad  codicem  V  refe- 
reudum  sit:  tanta  librorum  OGgg  similitudo  est,  ut  omnes 
ex  V  deriuatos  esse  nemo  negare  possit.  facile  igitur  iutelle- 
gitur,  si  g  nonuunquam  cum  OG  contra  g,  aut  si  gg  cum 
O  contra  G  conspirare  uidemus.  ac  primum  OGg  contra  g 
faciuut  his  locis: 

XVI  4  qiwd  OGg  recte:  qiwt  g  praue 

XVII  22  qui  OGg  recte:  qiiid  gD  praue 

XXIII  7  ne  mirum  male  O?:  nc-c  niirum  G  corr.^  ni?ni- 
rum  D 


XXXXmi  PROLEGOMENA. 

XXXI  5  hithinios  OGs"  plerique  male:  hithinos  g?  pauci 
XXXXII  21  nichil  {nihil)  proficimiis  nichil  (niJdl)  OGff 

plerique  male:  nihil  pr.  nil  gD  bene 
XXXXIII  8  insapiens  et  OG^S  recte:  ins.  atque  g 
LI  1  miJd  impar  OG?  plerique:  mi  impar  gD 
„    4  te  spectat  OGsr  plerique:  spectat  g?  pauci  recte 
„   5  miseroqne  OG   pars  ff:  misero  quod  g  pars  ?  recte 
LXI  61  nichil  OG  wiM  pars  ?:  w«7  g  pars  <s  recte 
LXIIII  300  mYfe  OG  g  recte:  tdctc  gD 
LXVIIII  5  fahiilaqiie  OGs  plerique:  fdbida  qua  g<S  pauci 

recte 
LXXI  3  uostrtim]  uestrum  OGsr:  nostrum  g  praue. 
Deiiide  Og?  saepius  contra  G  facere  uidemus: 
LXIIII  353  praecernens  Og^:  praeterriens  G 
LXVI  24  fomc  Og?  pauci:  nunc  Gs" 
,,      54  arsinoes  OgL:  asineos  G?  pauci 
„      56  collocat  OgDL:  aduolat  Gg  ceteri 
„       57  legarat  Og?  pars:  legerat  Gg  pars. 

Tum  ?:  uonnunquam  relictis   libri  G  lectionibus  cum  O 
cougruunt;  uelut 

XXIIII  9  hoc  (nec  D)    tu   quamluhet  OD^:  /iec  ^m  qua- 

luhet  G* 
LXIII  64  fui  Og:  sui  GD 
LXIIII  301  Palea  O?:  Pe?m  G 

„       380  currite  fusi  Os^:  ducite  fusi  G  praue 
LXVII  35  narrat  amore  Osr:  ama^  amore  G* 
LXVIII^  12  wm  ODS:  seu  G* 
LXVIII''  61  tum  Og:  ^imw  G* 

„        65  tum  Os::  cm?w  G* 
LXXXIIII  11  isset  Os::  esse^  G* 
LXXXVII  1  potest  Osr:  pone  G* 
porro  XV  16  ut  nostrorum  Os':  m^  nostrum  GD  recte 
XXIII  9  minas  Os':  ridnas  GL 
LXIII  17  eidtastis  O?  plerique:  euirastis  GD 
LXIIII  308  intinxerat  O?:  incinxerat  GD 
C  2  treronensum  O?  plerique:   ueronensum   GD?  pauci 
CXIII  2  iHec27m  ODS:  Jfeci/Za  G*. 


PROLEGOMENA.  XXXXV 

Accedunt  praeter  XXim  9,  LXVTTl^  12,  CXIII  2,  quos 
locos  iam  supra  commemorauimus,  hi  loci,  quibus  OD  contra 
G  faciuut: 

XXXY  18  incohata  OD:  inchoata  G 

LXI  103  reniorare  OD:  rememorare  G 

LXIIII  291  flammati  D   flamati  O:  flamanti  G 
„       326  secuntnr  OD:  seqimntur  G 
„       377  esterno  Qiest.)  OD:  externo  G 

LXVI  45  cumque  OD:  a^Me  G 

LXVIIP  2  w»Y^/s  OD:  m««/^  G 

„         40  deferreni]  differrem  OD:  differem  G 

LXVIIP  37  ranusia  D   ramusia  O:  ranusia  G 
„         79  wec  tom  OD:  wec  mwsa  G 

LXXVI  26  propietate  OD:  proprietate  G 

LXXX  6  fewto  D   ^wto  O:  tanta  G 

LXX  XVIII  2  prurit  D  ^rurit  O:  proruit  G 

LXXXXn  2  rtm«^  OD:  «mo  G. 

In  his  scripturis  multae  ueram  poetae  lectionem  tradunt; 
quarum  si  pars  a  librario  docto  coniectura  inueniri  poterat,  ut 
LXIIII  377  hesterno,  aliae  certe  eiusmodi  sunt,  ut  a  scriba 
excogitari  omnino  non  potuerint.  quodsi  tot  locis  g  et  5 
cum  O  contra  G  facere  uidemus,  hoc  minime  neglegentiae 
aut  ingenio  correctoris  tribuendum  est,  sed  hac  quoque  re 
opinio  eorum  refutatur,  qui  g  ex  G  depromptos  et  correc- 
tiones  libri  G  a  scriba  profectos  esse  putent.  aliae  autem  et 
grauissimae  causae  accedunt,  quibus  G  librorum  ff  fontem 
fuisse  redarguitur. 

Inueniuntur  enim  in  G  multi  scribendi  errores,  cum  in 
ceteris  omnibus  libris  uera  scriptura  sit: 

LXIIII  134  discendens  G:  discedens  O? 

LXVI  24  ut  iU  G:  ut  tihi  O? 
„       32  adesse  G:  ahesse  Og 
„      74  candita  G:  condita  Og 
„      85  inita  G:  irrita  O? 

LXVII  35  amat  G:  narrat  Os' 

LXVni''  61  tumyi  G:  tum  Off 

LXXI  2  et  6  podraga  G:  podacjra  O? 

LXXXIIII  11  esset  G:  isset  O? 


XXXXVI  PROLEGOMENA. 

LXXXVII  1  pone  G:  potest  Og 

LXXXXVmi  7  ad  G:  id  05 

CXIIII  3  aura  G:  ariia  Off. 

Qua  in  re  ut  sane  concedendum  est  facile  fuisse  librariis 
uitia  illa  corrigere,  ita  mirum  est,  quamvis  sescenties  in 
trauscribendis  corruptelis  scribas  summa  religione  uti  uide- 
amus,  illas  a  cunctis  felicissime  esse  correctas. 

Aliis  locis  ?  lectionem  exliibent,  quae  ante  correctionem 
in  G  fuitj  ea  saepe  legi  omnino  non  potest,  sed  coUato 
demum  libro  O  coniectura  elicienda  est,  ut  XXXVIIII  11  ct 
truscus  O,  etruscus  G  (e  in  rasura;  fuerat  fortasse  et  truscus), 
ettruscus  ?  complures ;  XXXXIII  8  o  seclum ;  LI  3  sq. ;  5  misero 
quod-^  LXIIII  253  te  quaerens,  alia;  unde  autem  uera  lectio  in  ? 
peruenit,  si  ex  G  fluxerunt?  qui  codices  si  nonnullis  locis 
eadem  uitia  exbibent  quae  O  (XV  16;  XXIII  9;  LXIII  17; 
LXIIII308;  C2;  CXIII  2),  etiam  miro  illo  consensu  duae 
res  efficiuntur:  et  ?  ex  G  non  fluxisse,  quippe  qui  uerum 
praebeat,  et  uitia  illa  iam  in  V  extitisse  atque  inde  cum  in 
O  tum  in  ff  manasse. 

Denique  non  desunt  loci,  quibus  O  et  G  et  ?  plane  inter 
se  dissentiant;  uelut 

XXVIIII  14  comesset  g  recte:  comerset  O,  comeset  G 

LXVII  31  non  solum  Jioc  dicit  se  O  recte:  non  solum  se 
dicit  G,  non  solum  se  dicit  hoc  S 

LXXII  2  prae  me  <5  recte:  prime  O,  per  me  G 

LXXVIII^  3  uerum  id  non  O  recte:  uerum  non  id  G, 
id  uerum  non  ?. 

Iniuria  igitur  Baehrensius  omnes  CatuUi  codices  praeter 
O  ex  G  descriptos  esse  contenderat.  nos  uerius  et  g  et  sr 
ex  alio  codice  fluxisse  dicemus.  sed  ex  eodem  exemplari  gg 
deriuatos  esse  ponendum  est,  quod  et  ipsum  apograpbon  libri 
Veronensis  a  librario  correctum  fuisse  mirus  consensus  tot 
locorum  docet,  itaque  praeter  duo  illa  apograpba  codicis  V, 
G  et  O,  tertium  sumendum  est,  ex  quo  deriuati  sunt  gg,  uel 
potius,  cum  inter  hos  quoque  D  quidem  et  qui  cum  eo  con- 
sentiunt  et  M  insignem  obtinere  locum  uideamus,  quartum. 
tantum  autem  abest,  ut  omnes  praeter  O  et  G  codices  ut 
interpolationibus  infectos  abiciendos  esse  censeamus,  ut  etiam  g 


PROLEGOMENA.  XXXXVE 

in  receiisendis  Catulli  carminibus  suam  habere  uim  ac  uir- 
tutem  arbitremur.  Multis  certe  locis  aut  singuli  aut  uniuersi 
meliorem  exbibeut  scripturam  quam  O  et  G,  quorum  potissi- 
mos  hosce  esse  puto: 

I  1  quoi  Dg  nonnulli:  qui  OG 

VII  11  curiosi  sr:  euriosi  OG 

XI  6  Sacas]  sagas  Dff:  sagax  OG 

XXV  5  mulierarios  L:  mVr  arics  O,  midier  alios  G 

XXVIIU  14  comesset  ?:  comerset  O,  comeset  G 

XXX  1  false  g:  salse  OG 

XXXVI  10  se  om.  s  nonuulli:  est  in  OGsr  plerisque 

XXXVII  5  confutuere  g  pauci:  confutere  OG 
XXXViniS  subselium'R:suhselhmiGg^\ei'iqMe,  suhscellum  O 
XXXXI  5  puella  ciire  M?  pauci:  puelle  cure  OG 
XXXXIin  4  pignore  g:  pignoris  OG 

XX XXV  13  Septimulle   ACL| 

Septimielle  M       i:  septinulle  OG 
SeptimiUe  BD       I 
„         22  Syrias  AC:  Si(jj)riasque  OGg  plerique 
XXXXVIII  1  iuuenti  ?  pauci:  inuenti  OG?  plerique 
L  12  uersarer  ?  pars:  uersaretur  OG?  pars 
LXI  176  ac  tibi  <S:  hac  tihi  OG 
LXII  45  dmn  cara  suis  (sui)  Quintilianus,  Bff  pauci:  tum 

cara  sui  OG?  plerique 
LXIII  1  atJds  D^:  actis  OG 

„       10  quatiensque  <5:  quatiens  quod  OG 

„       18  ere  uel  here  uel   aere  citatis  g  pars:    erocita- 

tis  O,  crocitatis  G 
„       27  athis  LD:  a^m  OG?  plerique 
LXIIII  120  poptaret  L:  portaret  OGS  plerique 
„         140  wou  H:  nec  OGsr 
„        151  dessem  H:  deessem  OGg 
„        213  aegeus  ?:  ejjrms  OG 
„        344  mmpi  DL:  feweM,  tenen  OG 
„        368  madefient  s"  nojmulli:  madescent  OGg  ceteri 
LXV  16  Battiadae^  hactiade  B?  pauci:  actiade  O,  acciadcG 
LXVI  5  SM&  Lnimia]  snhlamia  B:  suhlaminoO,  suhlimioG^S 
plerique 


XXXXVin  PROLEGOMENA. 

LXVI  71  pace  Mg:  imrce  OG 
LXVIIP  3  saeclis  L:  sedis  OGg 
„         40  uiro  g:  uirgo  OG 
„  5]   fratri  g:  frater  OG 

„         53  ademptum  s":  adeptmn  OG 
„  115  t(zYa  M?:  m'fe  OG 

LXVIIII  2  (et  LXXVII  1)  rufe  Mg  pars:  ruffe  OGg  cett. 

„         8  quicum  Bg:  pars:  mi  cum  OG?  cett. 
LXXII  2  prae  me  ?:  prime  O,  per  me  G 
LXXVI  11  quin  tu  ?  pars:  g^w'  tui  OG 
„        15  7ioc  est  tihi  Mff:  Aaec  e.  ^.  OG 
„        18  extrema  ?:  extremo  OG 
LXXX  3  ms  e^  Dsr  pauci:  exisset  OGcr  pleriqiie 
LXXXVII  3  mdlo  Dg  pauci:  mWo  OG5  plerique 
LXXXXVI  5  ^oZon  est  Dsr  pauci,  (7oZore  es^  =r  alii:    f/oZor 

es^  OG?  pauci 
LXXXXVII  8  meientis  <S  unus:  megentis  OG? 
LXXXXVIII  1  in  qiienquam  L:  inquam  quam  OG? 

„  4  carpatinas  <S:  carpatias  O   carpatians  G 

CII  1  db  amico  ?:  ah  antiquo  OG 

CV  l  pipleum  uel  pipleium  s":  pipileium  OG 

CXII  1  ^owo  es^  gwij  homoque  uel  Aomo  se^  s:  Jiomo  OG. 

Accedunt  praeterea  ei  loci,  quibus  g?r  meliorem  habent 

scripturam   quam   OG.     liaec   in    OG   uitiose    scripta    quam 

facile  plerumque  potuerint  in  communi    librorum  s  fonte  ab 

Italo  quodam  emendari  ultro  apparet;  neque  desuut  scribendi 

errores  et  interpolationes  apertae.    nonnulla  autem  ea  liabent 

expressae  sinceritatis  signa,  ut  facere  non  possimus,  quin  eis 

fidem  habeamus.    qua  in  re  non  omittendum  est  correcturas, 

quales  sescentas  in  ff  inuenimus,  maximam  partem  imbecillas 

atque  ineptissimas   esse;  nemo   quidem   credet,  eundem   cor- 

rectorem,   quem  aliis  locis  hominem   indoctum  cognouimus, 

liic  illic  mira  sagacitate  optimas  correcturas  suo  ingenio  in- 

uenisse,  uelut  XI  6  sagas\  XXV  5  midierarios'^  LXII  45  dum^ 

LXIII  1  athis-,  18  ere  (i.  e.  aere)  citatis-,  27  athis-^  LXIIII  120 

praeoptaret-^    151    dessem]   LXV  16    iactiade   (i.  e.    hattiadae)] 

LXVI  5    suhlamia    (i.  e.  suh  Latmia)-^    LXXVI  11    quin    tu'^ 

LXXXXVIII  4  carpatinas-^  CV  1  pipleiiim. 


PROLEGOMENA.  XXXXVnil 

Quae  res  etiam  magis  apparebit,  si  boiias  lectiones,  quae 

iu  D  et  M  reperiuntur,  cougesserimus.    ac  D  ceteris  codicibus 

r 
hisce    praestat  locis:   I  2    arida  D*;   IIII  27   castor-^  XIIII  9 

Sylla-^  XV  1 1  iit  lithct-^  XXV  2  imila  moricilla  (cx  iniila  or.  natum 

docet,  quo  modo  error  ceterorum  codicum  ortus  sit);  11  insuta 

(propius  auero  quam  insiila  libri  V);  XXVII5  luhet-^  XXVIII 12 

ncrpa]  XXVIIII  13  iiostra   di/futiita-^  20   hunc  gallie  timet  ct 

hrithania;   XXX  11    at;  XXXVII  5  confuttire;   XXXXV    per 

A 

totum  carmen  ogme  uel  agmcn  (cf.  u.  21  agmen  V);  LIII  5 
saJaimtiiim-^  LXII 12  meditata  requaerunt]  LXIIII  28  neptunyiinc] 
LXV  14  Baulias\  LXVI  54  ales  equos\  LXVII  12  istis-^ 
LXVIIP  11  et  30  mardi-^  LXVIII''  78  qui  tiinc  te  indomitum-, 
LXXXIIII  12  hionios\  LXXXXVII  3  nihilo  inmundior.  acce- 
duut  loci,  quibus  D  cum  O  aut  OG  optima  tradidit:  XXXXII 15 
tamm  hoc  satis^  L  20  reposcat:,  LXII  59  uiro:,  LXIIII  139 
hlanda:,  145  apisci:,  LXXX  6  tenta:,  LXXXVIII  2  prurit.  aliis 
rursus  locis  una  cum  ?  optimam  scripturam  seruauit:  LXIII 
1  et  27  athis\  LXIIII  249  cjuae  tum  prospectans:,  344  campi'., 
LXV 12  canam-  LXXXdcxis et;  LXXXVII 3  mfZZo;  LXXXXVI 5 
dolori  est\  LXXXXVII  5  dentis  hos  (ps)  sexquipedalis.  deinde 
saepe  priscae  uerborum  formae  in  D  inueniuntur:  I  1  ^uo/; 
10  peremnc:,  VI  10  cassa-^  VII  4  lasarpiciferis:,  VIII  1  inaptirc:, 
\2i\Sarapitn-  XI 23  (LXIIII 303 ;LXXXIIIIll)im9g««w; XVII G 
Salisuhsali;  XXII  14(XXXXIII8)  infaceto  {infacetum);  XXIII 8 
conquoquitis:,  14  exuritione  (i.  e.essuritione);  XXXI  3  (LXIIII2) 
neptunnus',  XXXV 18  incohata',  XXXVIIII 18  minsit;  XXXXIII8 
insapiens'^  LV  2  detnostres;  LXI  120  fascennina'.,  127  Talasio:, 
LXII  GO  cquo  (i.  e.aequom)-^  LXIII  92  tuo  (i.  e.  tuos)',  LXIIII35 
Xithyotica'.,  326  secuntur  (OB  alii;  cf  LXIII  34  secuntur  OB 
sequntur  G)\  332  hracchiw.,  LXVIII'' 11  anatunsia  (ct  ramisia 
LXVI  71  O);  LXXII  4  set  (saepius);  LXXXIIII  8  audihant. 
XXXI  13  lydie  iam  in  D  glossa  suprascripta  thusce  recte 
explicatur.    uersum  denique  LXV  9  paene  solus  tradidit. 

Quae  si  omnia  in  solo  D  inuenirentur,  diceres  librarium 
doctiorem  quam  ceterorum  codicum  ea  ipsum  excogitasse,  ut 
codici  speciem  antiquitatis  appingeret.  at  multa  eorum 
eisdem    locis    etiam    in    aliis    Catulli    codicibus    reperiuntur 

CATUiiLcs  ed.  Uaehrens.    Kil.  alt.  d. 


L  PROLEGOMENA. 

(u.  aim.  Fleckeis.  1880  p.  133),  uelut  uersus  ille  LXV  9  etiam 
iu  A,  codice  Ricardiano,  aliis  extat;  mediiata  LXII  12  simul 
in  optimo  codice  Thuaneo  traditum  est;  posquam  in  codiceM, 
quoi  in  compluribus  libris  scriptum  est;  quae  res  etiam  eis 
lectionibus,  quae  in  solo  D  extant,  fidem  addit  (u.  Sydou. 
1. 1.  p.  52  sq.).  statuendum  igitur  genuinas  illas  scripturas  ex 
V  ipso  in  D  transisse  et  D  ex  aliquo  libro  derecta  uia  a  V 
profecto  descriptum  nonnunquam  archetypi  lectiones  melius 
seruasse  quam  ceteros  codices. 

At  idem  codex  tanta  neglegentia  socordiaque  scriptus 
est,  ac  tam  aperta  interpolationis  signa  in  fronte  gerit,  ut 
quam  maxime  in  eo  adhibendo  ne  nimiam  fidem  ei  habeamus 
cauendum  sit.  omisit  totos  uersus  (XXXVIlII4et5;  XXXXII12; 
LXII 54  et  55;  LXIIII 258;  334-337;  362  et  3G3;  LXXXXVIII 
2  —  5);  omisit  totum  carmen  LXVIIII;  idem,  id  quod  multo 
peius  est,  uersum  addidit.  intercidit  enim  in  V  post  LXVIII''  G 
unus  uersicukis;  quem  defectum  cum  iam  is  qui  G  exarauit 
agnouisset  et  spatio  in  textu  relicto  in  margine  aduotasset 
defitj  hinc  quasi  siguo  dato  certatim  Itali  in  g  librorum  non- 
nullis  explebant.  et  in  Datano  quidem  hic  in  textu  legitur 
uersus  Omnibus  et  triuiis  uulgetur  fabula  passini]  quem  eundem 
qui  itidem  praebet  Parisinus  7989  saec.  XV,  is  a  manu  an- 
tiqua  adscriptum  habet  Seneca  expleuit.  dicitur  autem,  ut 
uidit  iam  Hauptius  [quaest.  CatulL  p.  42;  op.  I  30  sq.],  Thomas 
Seneca,  qui  uixit  Anconae  circa  annum  1420.  alibi  quoque 
inepta  in  Datano  supplementa  agnoscere  licet;  uelut  cum 
LXXXXV  9,  ubi  V  habet  Parua  mei  mihi  sint  cordi  monu- 
7nenta,  Datanus  exhibeat  monumenta  laboris,  quis  non  ridet 
uanum  insulsi  cuiusdam  interpolatoris  conamen?  expleuit 
uersus  spurios  LI  8;  LXV  8.  multis  locis  summa  audacia 
uerba  poetae,  quae  non  intellegeret,  interpolauit,  cum  falsa 
pro  ueris  substitueret,  ut  I  9  quidem  pro  quod  et  CXV  4 
altasque  paludes  pro  saltusque  paludesque  et  XXIIII  4  mihi 
dedisses  (G  mi  dedisses),  ut  metro  satisfaceret ;  XXX  4  improba 
pro  impia'^  XII  14  Thessala  pro  Saetaba:,  LXIIII  279  celestia 
pro  siluestria\  314  librabat  uertice  pro  uersabat  turbine^  391 
bacchantis  pro  euantis:,  LXV  24  pudor  pro  rubor^  LXVIIP  36 
conciliassct  pro  paciftcasset]  Q2  deos  pro  focos.  XXXXVI  1  uer 


PROLEGOMENA.  LT 

en  gclidos  correxit  ex  uere  gelidos-^  LXIII  31  animo  gemens  ex 
nnimagcns\  CIIII  4  tu  cuncta  potes  ex  tu  cum  Tapponc.  imrau- 
tanit  uerborum  ordinem  liiatus  emtaiidi  causa  LXXVI  10. 
uindieauit  Catullo  Quinti  praenomen,  quod  Itali  scilicet  cx 
Plinii  (uat.  hist.  37,  6)  codicibus  recentibus  prauisque  impru- 
denter  finxeruut;  nam  probi  fideque  digui  auctores  Gai  prae- 
uomen  exhibent  (cf.  Schmidt.  V).  ceterum,  ne  niraium  correc- 
tori  attribuaraus,  uhi  illud  XI  3  pro  ut  substitutum  mihi 
quidem  ex  adnotatione,  quales  saepe  in  CatulH  codicibus 
inter  lineas  esse  uidemus,  iu  textum  lapsum  esse  uidetur; 
idem  de  VI 8  sertisque  assyrioque  pro  sertis  assyrio  in  V 
— qu€ — qu£  asyndeti  explicandi  causa  suprascriptis  iudicandum 
erit,  nisi  forte  putabis  librarium,  quem  aliis  locis  horainera 
non  indoctum  cognouimus,  eundem  uersus  grauissimis  erro- 
ribus  rei  metricae  corrupisse.  fortasse  etiam  hacchantis 
LXIIII  391  pro  euantis  positum  et  alia  quaedam  eadem  ra- 
tione  expHcanda  sunt. 

Neque  rainus  insignera  locum  iuter  ?  codex  M  tenere 
mihi  uidetur,  qui  et  ipse  magnura  nuraerura  bonarura  lecti- 
onum  praebet  (u.  Hermae  tom.  XXIII  588  sq.).  huc  pcrtinent: 

II  13  ligatam  Mg  plerique:  negatam  OG 

XI  11  idti — mosque  Mg:  uitimosque  O    idtimosque  G 

XII  16  amem  M?:  ameni  OG 

XVII  23  nunc  eum  M:  nunc  uolo  O   nimc  cum  G 

XXI  13  ne  M:  nec  OGg 

XXII  17  tamque  Mg  pars:  iamquam  OGDg  plerique 

XXIII  2   deest  glossa   animal   M:    est    in    OG    iii    ipso 
textu. 

XXV  5  oscitantes  MG:  ossistantes  O 
XXVin  11  fuistis  Mg  pars:  fuisti  OGg  pars 

„        12  uerpa  MD:  urpa  O    uerha  Gg 
XXVIIII  8  idoneus  Mg  plerique:  ydoneus  OG 

XXXI  1  Sirmio  Mg:  Sirinio  OG 

XXXII  1  7nea  Mgg:  mcas  O    mead  G 
XXXV  4  menia  Mgg:  ueniam  O    meniam  G 

„      12  atnore  Mg  Plinius,  Charisius:  amorem  OG 
XXXXI  5  imella  Mg  pauci:  j)weZZe  OGg  plerique 
XXXXIIII  20  sestio  M:  sectio  OG   sectio  ucl  scptio  g 


Ln  PROLEGOMENA. 

XXXXV  13  Septumille]  septimielle  M:  septinulle  OG,  sqj- 

timulle  <5 
L  14  at  Mg:  ad  OG 

LIII  5  salapputitm  M  salaputitmi  B:.salapantiu)n  OG 
LVni  1  nostra]  uostra  M:  ttestra  OG 
LXI  11  7i^7flri  M:  hylari  OG 

„     22  myrtus  M:  mirtns  OG 

„     24  ludicnmi  M:  ludricum  OG 

„     38  modum  MDs:  pauci:  nodum  OGg  plerique 

„     169  ac  Mg:  Aac  OG 

„     223  penelopeo  M:  pme  ^o^^eo  O  penolopeo  G 

LXII  37    gmt?    ^MW    M     quittum    cod.    Thuaueus:    gwo^i 

tamen  OG 

„    58  mm  Mg  plerique:  cwra  OG  Tliuan. 

a 
LXIII  28  thiasus]  th  asus  M:  thiasis  O    thysiis  G 

LXini  20  tu  M:  cum  OG 

„       22  seclorum  M:  seculorum  OG 

„       28  Neptunine]  neutune  M:  nectinc  OG 

„       80  menia  M:  «cewm  O    inoenia  G 

„       127  protenderet  M:  pretenderet  OG 

„       176  reg^iiesse^]  regiisset  M:  requisisset  OG 

„       213  e^etts  Ms:  e^ens  OG 

„       277  a(^  se  M:  a^  se  OG 

„       298  diuum  M:  fZmi  OG 

„       390  thiadas  yM:  thiadas  O   thyadas  G 

LXV  1  defectum   Mg    pauci:    defectu   O     confectum   Gs 
plerique 

LXVI  5  SM&  ia^^wia]  suhlamia  Mg  pauci:    sMamina  O 
sublimia  G 
„      63  mwVZMZawi]  uuidulum  M:  uindulum  OG 
„       71  pace  Mg:  jparce  OG 
„       74  quin  M:  2«*  OGr 
„      79  quas]  quam  M:  g;Mewi  OG 
„       86  indignis  M:  indignatis  O    indigetis  G 

LXVII  37  istec  M:  isfe  OG 

LXVIII*  29  tepefactet]  tepefactat  Mg:  tepefacit  OG 

LXVIir^  6  carto  Mg  pauci:  cerata  O    certa  G 
„        10  Alli]  alii  M:  alli  O    ali  G 


PROLEGOMENA.  LIII 

LXVIIP  115  uita  M:  nite  OG 
LXVIIII  2  rufe  M:  ruffe  OG;  item  LXXVIl  1. 
LXXIl  pre  me  M:  prime  O  pcr  me  G 
LXXVI  11  tu  M:  tui  OG 

„        15  et  16  lioe  M:  hec  OG 

„        18  extrema  M:  extremo  OG 

„        23  contra  ut  me  M:  contra  me  ut  me  OG 

,,        26  Wi^  M:  miehi  OG 

propietate  M:  proprietate  OG 
LXXVIIP  2  sa;</a  M:  saw/a  OG 
LXXX  6  tenta  M:  ^nto  O    faw/a  G 

„       8  ilia'\  illa  M:  ille  OG 
LXXXIII  4  sana  ML:  sawwa  O   sama  G 
LXXXIIII  2  hinsidias  M:  insidias  Jie  (hee)  OG 
LXXXVIin  4  wacer  M:  w^afer  OG 
LXXXX  6  omentum  M:  Quintum  O   omnetum  G 
LXXXXV  1,5,6  Zmma  M:  Zinirna  OG 
LXXXXVI  6  Quintilie  M:  Quintile  OG 
LXXXXVII  8  meientis  M:  megentis  OG 
CII  1  a&  a»2*co  M:  a&  antiquo  OG 
CV  1  pipleum  M:  pipileum  OG 

„  2  furcilUs  M:  furcilis  OG 
CXII  1  homost  qui]  hoq-^  M:  Aomo  OG 
CXV  8  mentula  M:  mencula  O  mentulla  G. 
Acceclmit  priscae  formae  (u.  Hermae  1.  1.  p.  586  sq.):  III 18 
turgidoli  (cf.  schol.  ad  luveu.  6,  8);  VI  8  asyrio  (asirio  OG); 
X  7  hithynia  (bithinia  OG);  XV  11  qualubet\  XXIII  1  ser- 
uos\  XXVin  2  sarcinolis  (MBC  alii);  XXXI 3  Neptumnus 
(neptunnusl))-^  5  thuniam;  hithynos  (bithinios  OG);  XXXVIIII  2 
see;  XXXXII  14  potes  (OG);  XXXXVI  4  2)hrygii  (OG  /n^fM; 
item  LXI  18;  LXIII  2;  71);  9  coetus  Mg  (cetus  OG);  L  5  Zafe- 
hat  (i.  e.  loedehat)]  10  sompnos\  14  posquam  (item  XI  23; 
LXIIII  202;  267;  303;  396;  LXVII  6;  LXXXIIIIll);  LXIII34 
sequf  (G;  O  secimtur-^  cf.  LXIIII  326  OD);  LXIIII  35  pthio- 
tica  (ptiotica  O  pthyotica  GD);  114  lahyrintheis  (laberintheis, 
—  is  OG);  234  antemne  (antcnene  ne  O  antcnne  ne  G);  255 
baechantes (bachantes OG) ;  273  cachinni  (chachini O  chachini G); 
LXVI  54   equos    (OG);    LXVIII''  111    uostrum]    nostrum   M 


Lmi  PROLEGOMENA. 

(cf.LVIII  1;  nestnimOG);  LXXXXVIIII  10  comide  (i.  e.  com- 
minctae]  comitte  O  coWiicte  G);  CIIII  4  mostra  {monstra  OG; 
ctdcmostrcsJjV^  Dg  unus).  deuique  initio  carminum  LXVIII'', 
CII,  CIII,  OY  f  signum  in  margine  est,  quo  nouum  carmeu 
incipere  significatur  (u.  Herm.  1.  1.  p.  587). 

Etiam  in  his  lectionibus  complures  sunt,  quas  non  in- 
o-enio  scribae  deberi  manifestum  est,  ut  oscitantes  XXV  5: 
neptmus  XXXI  3;  tJmnia  5;  amorc  XXXV  12;  ptliiotica 
LXIIII  35;  thyiadas  391;  uuidulum  LXVI  63;  quam  79;  qui 
tu  istec  LXVII  37;  alii  LXVEI^  10;  cxtrema  LXXVI 18;  illa 
LXXX  8;  hinsidias  LXXXIIII  2;  omentum  LXXXX  6;  iniilcnm 
CV  1.  confirmantur  autem  ea  re,  quod  pleraeque  earum  in 
aliis  quoque  Catulli  codicibus  sinceris  partim  eodem  loco 
quo  in  M,  partim  aliis  locis  iuueniuntur,  ut  posquam  in  M 
et  D  extat,  ledere  in  V  (XVII  1),  alii  (i.  e.  alli)  LXVIII'^  10 
in  O,  alia;  ut  facile  inde  coUigere  possimus,  eas  quoque 
bonas  lectiones,  quae  in  M  solo  extent,  ex  V  fluxisse. 

lam  restat,  ut  de  grauissima  agamus  quaestioue  quae 
est  de  uariis  lectionibus,  quae  partim  in  margine  (i.  m.)  ad- 
scriptae,  partim  inter  uersus  (i.  t.)  suprascriptae  in  codicibus 
Catullianis  plurimae  extant.  quarum  cum  plerasque  codex 
M,  magnam  partem  G  uel  g  seruauerit,  in  O  et  g,  ut  in  B  D 
aliis,  paucae  inuenimitur.   sunt  autem  baec: 

1.  I  8  libelli  i.  m.  al  mei  M.    i.  t.  G. 

2.  II  3  at  petenti  i.  t.  at  patet^  M.    al  parenti    (ex  patenti) 

i.  t.  G.   petenti  al  patenti  B. 
„  6  lihet  i.  m.  al  iuhet  O. 
„  9  ludcre  ai  luderem  G.    htdcre  (ex  ludere)  O. 

tecum  al  secuni  i.  m.  O. 

3.  „   13  ligatam  i.  m.  al  negata  M.  negatam  i.  m.  al  ligatam  g. 

4.  III    8  mouebat  i.  m.  al  uacat  hoc  uerbu  M. 

III    9  circum  silens  i.  m.  al  siliens  O. 
„    12  illud  i.  m.  al  illuc  O. 
„    14  Orciq^  i.  t.  at  q  G. 
bella  i.  t.  pidcra  G. 

5.  II II  27  castrum  i.  m.  al  castor  M.  castrum  i.  t.  al  castorum  G. 

6.  VI  9  licc  i.  t.  al  hic  Mg. 

7.  „        illo  i.  t.  al  ille  Mg. 


PROLEGOMENA.  LV 

8.  VII  4  lasarpiciferis  i.  t.  al  fretis  M.    fcris  i.  t.  al  fretis  g. 

0.  „  tyrmiis  i.  m.  al  cyrcnis  M.    fyrcnis  i.  m.  al  cyrenisg. 

10.  „     G  &m/i  i.  t.  al  ?>cfir/7'  M.    i.  t.  G. 

11.  „     0  hasici  i.  t.  al  hasia  M.    i.  t.  G. 

12.  YIIII  4  suamq;  i.  t.  al  s«»«  M.    i.  t.  G. 

X  1  tnens  i.  t.  meus  G. 

13.  X     8  q>7i  i.  t.  al  qiiond  M.    i.  t.  G. 

14.  „     9  neq;  i  ipsis  al  nihil  neq'^  nec  i  ipis  al  necq:,  ipis  M. 

i.  t.  Gg. 

15.  „   10  pretorihus  i.  m.  al  nec  M. 

16.  „   13  nb  faceret  i.  t.  al  nec  MG. 

X  26  sarapim  i.  t.  at  e  g. 

17.  „  27  deserti  i.  t.  al  deferri  MgB. 

18.  XI  7  sepfeni  geminis  i.  t.  al  »»5  M. 

19.  XII  2  ioco  i.  t.  al  loco  MGB. 

20.  „    4  falsnm  i.  t.  al  saJsum  M.    salsiim  i.  t.  al  falsum  g. 

falsum  al  salsiim  (omuia  iu  textu)  O. 

21.  7,  15  numcri  i.  t.  al  muneri  MG. 

22.  XIII  10  ^M^"  i.  t.  al  g<f  Mg. 

23.  XIIII  15  opimo  i.  t.  al  optimo  MgB 

24.  „       16  false  i.  t.  al  salse  M.    sa/se  i.  t.  al  false  g. 

Xini  17  luscrit  i.  t.  al  x  g. 

XV  11  ut  al  M<&c^  (omuia  in  textu)  O. 

25.  XV  13  pudetcr  i.  t,  al  prudetcr  M.    iirudenier  al  pudent'  g. 

26.  „    17  /«  i.  t.  at  tii  Mg. 

27.  XVI  7  <w  i.  t.  al  tu  Mg. 

28.  „   12  uosq^  i.  t.  al  hos  al  g    (=  r//«o(?,  cf.  68,  78;   O  1, 

9;  7,1;  8,4;  24,2;  27,5)  M. 

29.  XVII  6  sali  suh  sali  i.  m.  al  suhscili  M. 

30.  „    17  uni  i.  t.  al  uim  M. 

31.  „    23  mlc  cum  i.  t.  at  huc  eii  M. 

32.  XXI  6  experihus  i.  t.  al  his  Mg. 

33.  XXn  3  itemq-^  i.  t.  at  ide^,  M.    idemque  i.  t.  al  itemque  g. 

XXII  15  ul  neq-^  n^  idem  (omuia  iu  textu)  O. 

34.  XXIII  1  seruus  i.  t.  al  fuo  M.    scruo  i.  t.  at  scruus  g. 
XXIII  2  cmeij;  atalncqueG.  cimex al negwe(omniaintextu)0. 

35.  „       7  ne  i.  t.  al  %*=  M. 

36.  „     19  ctdus  i.  t.  al  cui/^  Mg. 


LVI  PROLEGOMENA. 

37.  XXnil  5  qui  i.  t.  al  aii  Mg. 

38.  „  nec  i.  t.  al  neq]  M.    «c^i^e  al  ncc  i.  t,  g. 

39.  „       9  qhihet  i.  t.  al  5?Ya  M. 

40.  XXV  2  moricida  i.  t.  al  moricllla  M. 

41.  „      3  ardcoroso  i.  t.  at  araneoso  Mg  i.  m.  B. 

42.  „     5  mnlier  .  arics  i.  t.  at  ««es  ul  a^/os  Mg. 

43.  „      7  satlidbum  i.  t.  al  se^A«  M. 

44.  XXVIII  11  parii  i.  t.  al  ^an  MGB. 

45.  „        12  uerha  i.  t.  al  iipa  i  urpa  M, 

46.  „        14  nohis  i.  t.  al  no&  Mg. 

47.  XXX  9  inde  i.  t.  at  ide^,  MB. 

XXXI  5  crederis  i.  t,  at  credens  g. 

48.  XXXI  12  /jero  i.  t.  al  lero  M. 

49.  XXXII  «iZ  Ipsicilld  al  TpsiciUa  M, 

50.  XXXIII  4  uoratiore  i.  t.  al  uoldtiore  M.    i.  m.  gB. 

51.  XXXIIII  15  nothoes  i.  m.  at  «oto  es  M.    i.  m.  g, 

52.  „        21  scis   quecunq;  tihi    placent  i,  m.   at   Sis  qcuq; 

tibi  placet  M.    i.  m.  g.    placet  B. 

53.  XXXVI  12  ad  alium  i,  m.  al  ydaliu  M.    i.  t.  g. 

XXXVI  12  idriosque  i.  t.  al  uriosquc  g. 

54.  „        18  uenite  i.  t.  at  uenirc  M. 

55.  XXXVII  17  tino  i.  t.  al  ime  M.    une  i.  t.  al  uno  g. 

56.  XXXVIIII  2  seu  i.  t.  al  sei  M. 

57.  „  4  pii  i.  m.  al  «mp^«  MG, 

58.  „  11  e^  truscus  i.  t.  al  etrus&^  M. 

59.  „  14  pariter  i.  m.  al  puriter  M. 

60.  „  20  expolitor  i.  t.  at  ti  MB. 

61.  XX XX  8  poemea   i.  m.  al  pena  M.    i.  m.  g  {peno).  pena. 

al  poema  B. 

62.  XXXXII  3  Locum  i.  m.  al  iocw  M.    i.  t.  gB. 

63.  „        7  illam  i.  t.  al  ^7?«  M. 

64.  „      17  ferrei/o/  i.  t.  al  fero  M. 

XXXXIIII  8  uertitur  al  uertur  B. 

65.  XXXXIIII  20  sec^io  i,  m.  at  ftio  M. 

66.  XXXXV  13  septimdle  i.  t.  al  septimiellc  M. 

67.  L  5  ludebat  i.  t.  at  le  M, 

68.  „  13  omne  i.  t.  al  esse  M.    i.  m.  gB. 

69.  LI  5  miseroq;  i.  t.  at  q  M. 


PROLEGOMENA.  LVII 

LIII  3  crimina  i.  t.  al  carmina  g. 

70.  „     4  mamtsq-^  i.  t.  al  manius  M. 

71.  „     5  salapantiu  i.  t.  al  salapimtift  M. 

Llin  5  seniore  cocto  al  j)  i.  t.  g. 

72.  LV  4  idcirco  i.  t.  al  in  Mg. 

73.  „    25  primipes  i.  m.  al  xnnnipes  Mg. 

74.  „     16  crude  i.  t.  al  crede  M.    crede  i.  t.  al  crudc  g. 

75.  „    22  uestri  i.  t.  al  no  Mg. 

70.  LVIIII  1  fallat  i.  m.  a?  /e^7«^  M. 

77.  LXI  38  in  nodum  i.  t.  al  T  modu^  M. 

78.  „     50  hymenee  i.  t.  al  hymen  M. 

79.  „     51  rewms  i.  t.  al  remidus  M.  renmlus  i.  t.  al  re)>«(s  g. 

80.  „     61  nil  i.  t.  al  nihil  M.    g  correctura. 

LXI  120  lotatio  i.  m.  al  locutio  g. 
„  170  uritiir  i.  m.  al  urimur  g. 
/,     187  i»(Z^«<  i.  m.  al  mdt  g. 

81.  „    225  'bolnei  i.  t.  al  honei  M.    i.  m.  g. 

LXII  15  diuisimus  i.  t.  al  diuidamus  g? 

82.  L*XII  ?)1  qd;  tame  i.  t.  al  qiiid  tn  M  i.  t.  g.  g_md  tum  B  Thuan. 

T 

83.  LXIII  18  cqcitatis  i.  m.  al  ere  c^Ya^is  M. 

LXni  19  cedat  i.  t.  al  cedit  g. 

84.  „      49  miseritus  i.  t.  al  miseriter  Mg. 

85.  „  maiestas  i.  t.  al  maiestates  M. 

LXin  81  a  cerZe  i.  t.  at  a^e  cede  g. 

86.  „      91  dindimenei  i.  t.  al  dldimei  M.    g  correctura. 

87.  LXIIII  3  fascidicos  i.  t.  al  phasidos  MgB. 

ceticos  i.  m.  al  tetidicos  O. 

88.  „     11  aphitrite  i.  t.  al  amphitrionc  M. 

LXIIII  15  nidstru  i.  m.  at  mdstrorp  O. 

89.  „     23  mafer  i.  t.  al  matre  Mg. 

90.  „     28  nectine  i.  m.  al  neptine  al  neutune  Mg. 

91.  „     55  s?u'  ^M»  i.  t.  al  terni  M. 

LXIIII  80  ucrsareidur  B. 

92.  „  109  oia  i.  t.  al  o?*t«'a  Mg. 

LXini  123  memori  i.  t.  al  nemori  g. 

93.  LXIIII  132  auerta  i.  t.  al  auecta  M.    g  correctura. 

94.  „       135  ad  i.  t.  al  6  M. 


LVm  PROLEGOMENA. 

95.  LXIIII  145  qiiis  i.  t.  a\  ,p  ^hus  M. 

96.  „       165  aucto  i.  t.  al  te  M.    aucte  i.  t.  al  to  g. 

97.  „       178  idoneos  ne  i.  t.  ai  idmoneos  MgB. 

LXini  219  que  i.  t.  al  cui  g. 

98.  „      232  ohUferet  i.  t.  al  oUiterct  Mg. 

99.  „      242  etiu  i.  t.  al  in  M. 

100.  „  249  aspcctans  i.  t.  at  ^p  M. 

101.  „  276  tihi  i.  m.  til  M.    tam  i.  t.  al  ^/?>i  g. 

102.  „  283  curulis  i.  t.  al  coroUis  Mg.    i.  in.  I  corollis  B. 

103.  „  285  penies  i.  t.  at  os  Mg.   penies  B. 

104.  „  288  «on  acuos  i.  m.  al  nonacrios  M.    nonacrias  g. 

LXIIII  298  gnatisque  i.  m.  al  ^ra^/s  g. 
„      303  fluxerunt  B. 
„      307  /iis  i.  t.  al  hic  g. 

105.  „      324  tutii  op  i.  m.  al  tu  tn  opis  M.    al  tutamcu  B. 

106.  „      344  teneii  i.  t.  al  teuen  (uel  tcucri)  M. 

107.  „      360  flumine  i.  t.  al  lumina  \  flumina  M.    luniiiui 

i.  m.  at  flumine  G. 

108.  „      393  Zei^*  i.  t.  al  ?ac^i  M.    lacti  ex  Zac^i  corr.  g. 

109.  LXV  1  confectum  i.  t.  al  defectum  M. 

110.  „      7  jTi/iZm  i.  t.  al  Troya  M.     iyfZia  i.  t.  al  troya  g. 

111.  „    14  hauila  i.  t.   al    Baiulas    M.     haiidas    ex    hauita 

corr.  g.    Dauilas  i.  m.  Bauilas  B. 

a 

112.  LXVI  5  sublimia  i.  t.  al  suhlamia  al  sid^limina  M. 

113.  „  21  e^  i.  m.  al  a^  M.    i.  t.  g. 

114.  „  24  nUc  i.  t.  al  fwc  Mg. 

115.  „  35  s;  i.  t.  al  si  MgB. 

116.  „  45  atq-.^  i.  t.  al  cwg;  M.    i.  t.  B. 

117.  „    48  celitii  i.  m.  al  celoru  al  celtu  M. 

asinios 

118.  ;,    54  asineos  i.  t.  al  arsinoes  M.    i.  m.  g.   al  arsinocs  B. 

119.  „     55  g-Mza  i.  t.  al  g;  M.    isg;  i.  t.  al  ql  g. 

120.  „    56  aduolat  i.  t.  al  collocat  Mg. 

LXVI  57  legerat  i.  m.  al  legarat  g. 

121.  „     74  2  1.  t.  al  quin  M. 

122.  „     79  que  i.  t.  al  qud  M. 

123.  „    86  indignis  i.  m.  al  indignatis  al  idigetis  M. 

124.  „    89  ^M  i.  t.  al  cH  M. 


PROLEGOMENA.  LVim 

125.  LXVII  25  2;  M. 

12G.        „       26  meo  i.  t.  al  rncrs  M. 

127.  „       42  aliis  i.  t.  al  concilijs  M. 

128.  LXVllI  9  ([uero  i.  t.  al  qm  M. 
120.        „      11  mali  i.  t.  al  maidi  M. 

130.  ^^      29  tcpefacit  i.  t.  al  /hcYa^  M. 

131.  „      46  certa  i.  t.  al  car^a  M. 

132.  „      61  uiatori  i.  t.  al  ^  M. 

LXVIII  66  allius  \  manUius  O. 

133.  „      78  qud  i.  t.  al  q  M. 

134.  „      81  noiiit  i.  t.  al  uo  M. 

LXVIII  91  frater  al  />a^ri'  B. 

135.  „    119  Wrt  «ec  causa  cartim  i.  m.  al  ncq-^  ta  canini  M. 

92ec  causa  i.  m.  al  wc(7«e  tam  B. 

136.  „    144  uenilis  i.  t.  al  «ew^'^  M. 

137.  „    145  furtiue  i.  t.  al  a  M. 

138.  LXXIII  6  liahet  i.  m.  al  Jiuit  M. 

139.  LXXIIII  1  Lelius  i.  m.  ai  Gellius  MB. 

140.  LXXV  4  desiflore  i.  t.  al  desiste  M. 

141.  LXXVII  4  si  i.  m.  al  Mi  M. 

142.  LXXVm  10  tmus  i.  t.  M. 

143.  LXXX  6  tanta  i.  t.  al  tenta  M. 

144.  LXXXIII  4  Samia  i.  t.  al  sawa  M;  idem  L  i.  m. 

145.  LXXXIIII  7  /«c  i.  t.  al  hec  M. 

146.  LXXXXII  2  amo  i.  m.  al  atnatM;  idem  L  i.  m.    i.  t.  B. 

LXXXXV  10  ul  tu  timido  (omnia  iii  textu)  O. 

147.  LXXXXVII  1  qci  i.  t.  al  qcq  MB. 

148.  LX XXXVIII  4  carpatians  i.  t.  al  cariiatids  M.    carpatians 

i.  t.  al  carpatinas  B. 

149.  C  2  ueronensus,  i.  m.   al  trenorensuz,  M.    treronensum  al 
""  ucronensum  B. 

150.  „       deperet  i.  t.  al  an^  M. 

151.  „   6  6'.  ?^i6  e  i.  m.  al  exigit^  MB. 

152.  CIII  3  mimi  i.  t.  at  mmii  M.    mmw  al  mitni  B. 

153.  CXIIII  1  Firmamus  i.  t.  al  wms  M. 

154.  CXV  4  modi  i.  t.  at  da  M. 

155.  CXVI  3  leniret  i.  t.  al  rem  M. 


LX  PROLEGOMENA. 

Hic  quoque  uiri  docti  inter  se  dissentiunt,  cum  alii,  in  quibus 
Baehrensius,  onmes  libri  G  scripturas  duplices  a  scriba  ipsins 
textus  ex  V  trauscriptas  esse  putent,  alii,  id  quod  multo 
ueri  similius  est,  partem  certe  uariarum  lectionum  ab  eodem 
librario  qui  correctiones  libri  G  fecit  (g)  ex  eodem  codice 
descriptam  esse  contendant.  sed  utut  est,  boc  constat, 
duplices  illas  scripturas  non  ex  G,  sed  ex  alio  libro  in 
ceteros  codices  fluxisse.  nam  cum  G  octoginta  omnino 
praebeat  atque  inde  ab  c.  LXVII  nullas,  M  155  per  totum 
librum  CatuUianum  aequaliter  distributas  babet;  sed  ue  M 
quidem  omnes  exbibet,  cum  O^)  et  L  suas  babeant  uarias 
lectiones  (L  LXni  66;  LXXIII  4;  LXXXXVH  3;  CVI  1). 
quodsi  omnes  b  ex  G  descripti  essent,  ponendum  est  sin- 
gulares  codicum  O,  M,  B,  L,  aliorum  duplices  lectiones  a 
scribis  horum  librorum  fictas  esse;  id  quod  uel  propterea 
fieri  non  potest,  quod  multae  earum  in  textu  aliorum  extaut 
codicum,  uelut 

XXX  9  inde  al  idem  B:  inde  GDL,  idem  O. 

Nam  si  in  B  inde  al  idem,  in  GDL  «nfZe,  in  O  idem 
legitur,  quis  dubitet,  quiu  iu  communi  arcbetypo,  codice  V, 
duplex  illa  scriptura  fuerit?  conferas,  quaeso,  etiam  M  I  8 
l^elli  i.  m.  at  mei  cum  scriptura  libri  O  libelli  et  libri  G 
niei-j  VII  6  heati  al  heari  M  =  heati  O  heari  G;  alia  (u.  Herm. 
tom.  XXIII  p.  584);  in  quibus  libri  M  lectiouibus  complures 
simt,  quae  praeterea  in  solo  O  uel  G  habentur,  ut  XV  13 
ptideter  i.  t.  a-fc  prudeter  M  =  prudenter  G*;  XXIII  7   ncc  G*; 


1)  quod  0  primum  ad  c.  I — III,  deiude  ad  caniiiuis  LXIIII  uersus 
1 — 15  tantummodo  uarietatem  scripturae  in  V  adnotatam  excripsit, 
hoc  ita  explicandum  est,  ut  libri  0  scribam  primitus  omnia  in  V  ad- 
notata  excribere  uoluisse  quidem,  sed  mox  taedio  uictum  hoc  con- 
silium  abiecisse  idemque  plane  in  c.  LXIIII  initio  usu  uenisse  dicamus. 
eadem  plane  glossarum  ex  V  in  0  descriptarum  est  ratio.  quarum 
complures  habes  ad  c.  I — III;  deinde  usque  ad  c.  LXIin  desunt.  ad 
hoc  autem  nobilissimum  epyllion  cum  uenisset  scriba,  iterum  omnia 
ex  V  transcribere  coepit  quidem,  sed  non  perseuerauit.  hinc  initio 
c.  LXnn  plures  0  glossas  habet  (ut  u.  1  narrat  hic  ystoriam  aurei  tiel- 
leris,  u.  8  Ditia  explicatm-  Venus,  arces  autem  in  celo);  sed  mox  ut 
uarias  lectiones,  ita  glossas  excribencU  consilium  iterum  mutauit  et 
usque  ad  finem  libelli  iam  nihil  adnotauit. 


PROLEGOMENA.  LXI 

XXV  7  sacthahum  G*;  XXVIII  12  urpa  O*;  LXV  1  dcfectH 
O*;  7  rhctheo  G*.  iam  cnm  M  et  B  neque  ex  O  neque  ex  G  fluxisse 
certum  sit,  hinc  quoque  M  et  B  sua  uia  ex  V  deriuatos  esse 
colligendum  est.  accedit  quod  ex  14  uariis  lectionibus,  quae 
in  B  extant,  in  G  non  extant,  10  in  M  inueniuntur. 

Ac  tantus  inter  eas  consensus  est,  ut  dubium  esse  non 
possitj  quin,  si  non  omnes,  at  plurimae  certe  iam  in  V  fue- 
rint  atque  inde,  non  ex  G,  in  singulos  codices  peruenerint. 
lioc  quidem,  si  accuratius  uarias  illas  lectiones  codicum  per- 
pendimus,  primo  statim  optutu  elucet,  eas  nullo  modo  con- 
iecturas  esse  posse  eorum,  qui  codices  ipsos  exarauerunt.  quodsi 
quaeremus,  quid  duplices  illae  codicis  V  scripturae  sibi  ue- 
lint,  respondendum  est  longe  plurimas  earum  inde  exortas 
esse,  quod  librarius,  cum  duobus  modis  archetypi  scriptura 
leg^i  posset,  incertus  utruni  eligeret,  utrumque  poneret  itaque 
duplicem  procrearet  scripturam  (u.  Herm.  1. 1.  p.  579  sq.).  uide- 
mus  igitur  librarium,  cum  summa  fide  ac  religione  aliquid 
ex  loco  non  satis  perspecto  elicere  conaretur,  tamen  ne  ipse 
interpolaret  poetae  uerba  ueritum  esse.  huius  generis  uiden- 
tur  esse  VII  6  heati  al  heari-^  XXIII  19  culus  al  cuius\  XXV  5 
alios  al  aues  al  aries.  qua  iu  re  non  semper  disceruere  pos- 
sumus,  utrum  scriba  codicis  ipse  dubitaus  duplices  illas  lec- 
tiones  quasi  inuenerit,  an  iam  in  V  extiterint;  neque  multum 
interest.  plerumque  autem  consensus  librorum  iam  in  V  fuisse 

uarias  lectiones  docet.    eiusmodi  scripturae  nonnunquam  falso 

est . 
in  textum  irrepserunt,  ut  C  6  est  igitur  est  ortum  ex  exigitur:, 

CVIII  4  exercta  cod.  O  ortum  ex  exerta:,  XXXVIII  2  male  est 

est 
si  me  MD  ortum  ex  male  si  mc  (cf.  LXII  8  sic  certc  si  pro 

sic  certest). 

Aliud  genus  est  earum,  quas  glossas  interlineares  uocant 

viei  pulcra 

(u.  Herm.  1.  1.  p.  576  sq.),  uelut  I  8  lihelli',  III  14  hella.  harum 
quoque    nonnullae    in    textum    ipsum    falso    transierunt,   ut 

XXIII  2  haec  leguntur  nec  cimex  animal  neque  araneus  neque 

animal 
ignis  ortum  ex  nec   cimex  al.;    LXXXXV  10  iioimms   td   tu 

timido-^  LXXXXVII5  hic  dentis  (OGM),  hic  dentis  hos  (d), 

hic 
hic  dcntis  os  (cod.  Ricardianus,  al.)  orta  ex  dmtis  os  (V).  quid? 


LXn  PROLEGOMENA. 

quod  glossa  interdum  uerbum  explicandum  omnino  ex  textu 
eiecit,  ut  I  8  in  nonnullis  codicibus  mci  pro  lihcUi  est;  LXVI  83 
quaeritis  in  compluribus  codicibus  pro  colitis  repositum  est; 
LXIIII  139  ex  duplici  lectioue  hlanda  i.  m.  nohis  (L  al.)  par- 
tim  hlanda,  partim  nohis  in  textum  receptum  est. 

Itaque  ea  quoque,  quae  de  uariis  lectionibus  codicum 
Catullianorum  exposnimus,  etiam  codices  deteriores  quos  uo- 
cant  in  recensendis  poetae  carminibus  adhibendos  esse  aperte 
docent. 

Paucis  uerbis  addamus  quae  de  posterioribus  fatis  libri  Ca- 
tulliani  indagata  sunt.  post  a.  1375  V  iterum  nocte  ac  tene- 
bris  aeternis  obrutus  est;  nam  cum  initio  saeculi  XY  tanto 
studio  ueterum  auctorum  codices  iuuestigareutur^  tamen  ante 
a.  1425^)  nemo  fere  Catulli  iniecit  mentionem.  hoc  demum 
anno  primum  repertum  esse  Catullum  pessimeque  acceptum 
in  manus  bominum  uenisse,  Matthaeus  Palmerius  in  exem- 
plari  libri  Catulliani  sua  manu  a.  1428  scripto  adnotauerat-, 
cf.  Andr.  Schotti  obseru.  human.  II  16  p.  53  (Ellis.  edit.  alt. 
p.  XXXIII).  repertorem  autem  fuisse  Poggium  ilhim  celeber- 
rimum^  cum  antea  [cf.  Hauptius  in  nunt.  soc.  Htt.  Saxon.  a. 
1849  p.  256;  op.  I  276]  pro  fabula  sit  habitum^  Baehrensius 
certo  comprobauit  documento.  testante  enim  Detlefseno  [cf. 
Fleckeis.  ann.  supplem.  VIII  1,  p.  169]  Guarinus  auus  in  libro 
qui  inscribitur  '^Antipoggius'  (extat  hic  in  codice  biblioth. 
uniuers.  Patauinae  541)  haec  dicit:  quid  de  poetis  dicerem,  de 
Catullo,  Ouidio,  Lucano,  Statio,  Silio  Jtalico,  cuius  in 
lucem  renertendi  auctor  extitisti.  et  certa  eius  rei  fama 
saecuHs  XV  et  XVI  erat;  nam  etiam  Raphael  Volater- 
ranus  (1450 — 1521),  cum  comment.  urban.  libr.  XIV  dicat: 
liic  Catidli  liher  una  cum  Quintiliano  rcpertus  est  aetate  nostra 
laciniosus  mendosusque,  aperte  ad  Poggium  adhidit,  quippe 
qui  QuintiHani  indagator  audiret.  sed  Poggius  num  librum 
Sangermanensem  an  huius  apographum  reppererit  (nam  de  V 
iterum  reperto  uix  potest  cogitari),  hoc  explorari  nequit. 
paucis   autem  etiam  illis  temporibus    fuisse    codices   CatulH, 


1)  libros  Bononiensem  anno   1412  et  Parisiensem  7989  anno  142.3 
scriptos  supra  commemorauimus. 


PROLEGOMENA.  LXni 

his  apparet  testimoniis :  amio  1426  tarmen  Antonii  Beccatelli 
Panormitae  prodiit  incipiens  ab  hoc  ucrsu  'ardeo,  mi  Galeaz, 
raollem  reperire  CatuUnm'.  paulo  post  Xicco  Polentonus  in 
Vitis  Scriptorum  lllustrium  Oatulli  carmina  laudauit  (u. 
Schwabii  Cat.  a.  1886  p.  XVIII).  tum  Auancius  Veronensis 
inter  annos  1525 — 1540  haec  scripsit:  ^magno  pignore  con- 
tenderim  hodie  non  inueniri  ullum  Catullianum  codicem 
scriptum  ante  octuaginta  aunos,  hoc  est  ante  Guarini  aetatem 
(1425 — 1513).  is  enim  ad  patriam  rediens  Catullum  diu  mul- 
tumque  desideratum  Italiae  restituit,  sed  deprauatum.'*) 

Sed  uetustus  ille  codex  Veronensis,  ut  ad  huuc  reuerta- 
mur,  ex  O  etG  maxime  apographorum  consensu  redintegrandus 
est.  horum  autem  lectiones  si  examinamus,  V  apparet  exa- 
ratuin  fuisse  saeculo  fere  nono  scriptura  quam  uocant  Lango- 
bardica.  **)  unde  V,  ut  erat  lectu  difficilior,  in  libri  G  sub- 
scriptione  audit  ^salebrosus'.  quod  quam  uere  audierit  multo 
melius  quam  G  (quippe  cuius  librarius  lingniae  Latinae  haud 
imperitus  multa  dispectu  difficilia  diuinando  exj)edisse  cen- 
sendus  sit)  demonstrant  libri  O  menda  plurima  nisi  ex 
scripturae  Langobardicae  natura  uix  explicanda.  ut  Veronensis 
proprietates  enumeremus,  primum  pro  ae  semper  fere  sim- 
plex  e  scriptum  erat,  qua  in  re  G  et  O  mire  consentiunt. 
deinde  compendia  scripturae  aderant  non  ita  pauca;  ueluti 
perpetuo  5;  pro  gwe;  litterae  m  et  n  saepissime  per  uirgulam 
significatae,  unde  si  nuquam,  quicuq-^  in  G  et  O  depreheu- 
diiuus,  ubique  numquam  ectr.  exprimendum  curauimus;  contra, 
si  ex.  gr.  l  prdbus  in  illis  legitur  ita  ut  l  diuisum  sit  a  pro- 
hus,   sine    cunctatione    inprohus   dedimus.      quod    hic    semel 


*)  quoniam  supra  Guarini  mentio  facta  est,  hic  addere  liceat  eius 
nepotem  Alexandi-um  Guarinum  Catulli  codicem  uetustum  a  patre 
Baptista  adhibitum  commemorare,  quem  Lachmannus  eundem  atque 
Veronensem  esse  putauit.  quod  examinatis  diligenter  lectionibus  ex 
illo  adlatis  reiecit  L.  Schwabius  in  program.  Dorpat.  a.  1865  p.  9  sqq. 
nequis  autem  inde  concludat  fuisse  olim  praeter  V  codicem  aliquem 
uetustum  in  Italia,  hoc  addo  haud  raro  doctos  Italos  libros  manu 
scriptos  licet  recentissimos,  ut  impressis  opponant,  appellare  codices 
uetustos.  et  erat  ille  Baptistae  Guarini  'codex  uetustus'  sine  dubio 
liber  nouicius  idemque  castigatus. 

**)  'cursiue  romaine'  secundum  Chatelanium  (Catulle  1890  p.  III). 


LXIin  PROLEGOMENA. 

adnoto.  cetera  scripturae  compendia  uiilgaria  ut  mittani, 
illud  commemoratione  dignum  duco  quod  aliquotiens  per  ^ 
abreuiatum  eoque  cum  g;  (gwe)  commutatum  esse;  unde  cur 
XVI  12  uulgatam  quam  uirorum  doctorum  coniecturas  sequi 
maluerimus  intellegitur.  deinde  hic,  liaec,  hoc,  compendiose  cum 
scripta  essent  ita  Ji,  h',  Ji,  aliquotiens  inter  se  locum  mutarunt. 
ex  compendiis  autem  haud  raro  lectionum  in  G  et  O  diffe- 
rentiae  explicantur;  ueluti  LXVIIP  79  in  V  extabat  Nam 
nec  ta  carum,  id  quod  O  praebet;  unde  G,  cum  nec  ca  carum 
legere  sibi  uideretur  in  summa  illa  litterarum  c  et  ^  in 
scriptura  Langobardica  similitudine,  nec  causa  carum  scripsit.  — 
alia,  ut  uocabulorum  prauam  aut  diuisionem  aut  coniunctio- 
nem,  hic  non  aflfero,  quoniam  utrum  talia  ipsi  V  an  eius 
parenti  sint  tribuenda  suapte  natura  plane  incertum  est.  iam 
dudum  enim  audio  nonnullos:  '^nonne,  siquo  in  mendo  G  et 
O  consentiunt,  eius  origo  ei  potius  exemplari  unde  V 
descriptus  est  adtribuenda  est?'  et  recte  boc  illi;  ut  ad  illud 
potius  exemplar  sint  referenda  ex  parte  quae  modo  de  com- 
pendiorum  nonnullorum  permutatione  dixi.  ex  communione 
autem  uitiorum  in  G  et  O  obuiorum,  ut  ex  confusione  litte- 
rularum  quae  sunt  u  et  n*),  m  in  ni,  mi  ini  im  nu  nn,  rim 
mu  inn  imi  nni,  d  cl,  t  c,  co  (to)  a,  c  e,  o  c  e,  ce  ci  a,  a  u 
similiumque,  elucet  illum  libri  Veronensis  parentem  itidem 
characteribus  Langobardicis  exaratum  fuisse.  —  sed  ad  ipsum 
V  ut  redeamus,  quae  carmiua  in  hoc  male  inter  se  conexa^ 
quae  interstitio  disiuncta  fuerint,  ex  librorum  G  et  O  con- 
sensu  discimus.  nam  is  cui  s"  originem  debent  codex,  ubi- 
cumque  G  carmini  alicui  titulum  in  margine  addidit  nullo 
in  ipso  textu  interstitio,  ibi  interstitio  facto  titulum  illum 
ipsi  praefixit  carmini.**)  V  autem  ipse  utrum  titulos  istos 
iam  habuerit  necne,  haud  ita  facile  est  ad  diiudicandum. 
quos   cum   solos    g  et  ?,    quorum   inscriptiones    ubique   fere 


*)  hinc  quomodo  tam  saepe  tum  (tu)  et  tamen  (tn)  locum  inter  se 
mutauerint  explicandum. 

**)  ex  hac  una  re,  ut  hoc  obiter  addamus,  tota  ista  numerorum 
singularum  in  V  paginarum  paginarumque  uersuum  computatio  a  Lach- 
manno  instituta  et  ab  Hauptio  [quaest.  Cat.  p.  .39—49 ;  op.  I  28  sq.] 
multis  defensa  ad  nihilum  recidit. 


PROLEGOMENA.  LXY 

couspirant,  exhibere  uideam,  uisi  quod  titulos  carmiuum  IIII, 
V,  VI  prima  codicis  G  manus  exarauit,  paene  adducor  ut 
primitus  a  V  omnino  afuisse  credam.  cum  uero  auctor  florum 
moralium  auctoritatum,  qui  liber  a.  1329  prodiit,  uersibus  tribns 
e  Catullo  excerjitis  praescribat  Catullus  ad  Varwn  (u.  Schwabii 
Cat.  ed.  a.  1<S66  p.  III)  idemque  ad  Varum  carmini  XXII  prae- 
ponat  G,  huuc  certe  titulum  iam  in  ipso  V  extitisse  colligeudum 
est.  O,  qui  plerumque  primam  tantummodo  Veronensis  manum 
reddidisse  putandus  est,  omisit  titulos  postea  ex  altero  codice  in 
V  illatos;  id  quod  eo  quoque  fortasse  licet  eorroborare  quod, 
cum  codex  Thuaneus  carmini  LXII  hunc  praefigat  tituhim 
EpitJmlamiiim,  O,  qui  hoc  uuico  loco  tale  aliquid  exhibet,  iu 
iuterstitio  inter  c.  LXI  et  LXII  facto  hoc  habet  Explidt 
ephithalamiiim.  quodsi  olim  iu  V  uel  iu  communi  huius  et 
Thuanei  archetvpo  ita  erat  scriptum  Explicit.  Epithalamium, 
optime  cum  Thuanei  inscriptione  congruit.  deinde  iam  in  V 
uarias  lectiones  et  glossas  quasdam  extitisse  supra  comme- 
morauimus  (u.  Hermae  tom.  XIII  p.  57).  ueri  simile  igitur 
est  librum  V  a  scriba  coUatum  esse  cum  alio  codice,  unde 
correctiones  et  duplices  lectiones  ortae  sunt.  et  uerba  quaedam 
in  cod.  V  non  in  textu  ipso,  sed  aut  inter  uersus  aut  in 
margine  scripta  fuisse,  inde  coguoscitur,  quod  ordo  uerborum 
alius  iii  aliis  codicibus  est;  uelut  LXXVII  9  id  sic  collocatur: 

vsrum  id  non  impiine  feres  O 

uerum  non  id  impune  feres  G 

id  uerum  non  impime  feres  D, 
qua  ex  re  id  illud  in  margine  adscriptum  fuisse  in  V  colligitur. 
idem  cadit  in  formas  uerbi  esse,  quo  factum  est,  ut  saepius 
falso  loco  in  textum  reciperentur  aut  omnino  omittereutur 
(LXI 135  est  tibi',  XXII 4  esse),  et  in  pronomina  (XXXVIIII 9  te; 
LXVI  25  te).  simiH  ratione  explicandum  mihi  uidetur  esse, 
quod  LXXXXII  3  et  4  in  Gg  omissi  sunt,  cum  in  O  extent 
et  in  margine  libri  L  a  correctore  additi  sint:  uersus  illi 
in  textu  codicis  V  omissi  in  margine  adscripti  erant,  ut  ab 
alio  scriba  reciperentur,  neglegerentur  ab  aliis.  item  de 
LXII  43  et  44  iudicaudum,  qui  iu  G?  extant,  desunt  in  TO. 
uersus  igitur  illi  in  archetypo  librorum  V  et  Thuauei  communi 
nou  extabant;  ergo  antiquitus  etiam  in  V  derant.   quos  quia 

Catci-lus  ed.  IJaehrens.     Kd.  alt.  t' 


LXVI  PROLEGOMENA. 

G  liabet,  postea  iu  V  ex  altero  codice  una  cum  uariis  lec- 
tionibus  in  margine  adscriptos  esse  statuamus  oportet.  igitur 
O  plerumque  nil  nisi  textum  quem  V  habuit  respexit  post- 
positis  additamentis  uel  adnotationibus  marginalibus.  binc 
etiam  altera  res  sane  mira  plurimisque  adbuc  difficultatibus 
impedita  sine  ullo  labore  explicatur.  nam  post  c.  LXIIII  u. 
386  in  G  et  O  languidior  tenera  cui  pedens  sicula  heta  et  post 
c.  LXVIII''  u.  9  iocimdum  cometas  florida  u  (tit  G)  ageret 
locis  plane  alienis  leguntur.  eidem  autem  uersus  a  uerborum 
uitiis  liberi  iterum  suis  locis  (prior  LXVII21,  alter  LXVIII*^  16 
extat)  in  uno  G  eiusque  adseclis  ?  leguntur.  quos  quod  O 
suis  locis  omittit^  id  ita  explicandum  erit  ut  illos  iu  V,  qui 
primitus  falsis  tantummodo  locis  habuerit,  postea  ex  altero 
codice  suis  locis  in  margine  adscriptos  esse  dicamus.  hinc 
sine  dubio  etiam  ceterae  uersuum  omissiones  in  O  interpre- 
tandae;  ut  iam  hac  quoque  a  parte  neglegentiae  crimen  in 
eum  intentum  diluatur. 

De  ipsa  illa  re,  quod  V  cum  altero  quodam  codice  est 
collatus,  non  est  cur  pluribus  disseram.  notum  quippe,  etiam 
per  medium  aeuum  monachos  ueterum  auctorum  exemplaria 
corrupta  ad  alios  libros  emendasse.  uelut  in  codice  Bruxellensi 
10470—73  saeculi  VIIII  uel  X  fol.  63^  (cf.  Reiffenberg  in 
^Annuaire  de  la  Bibliotheque  royale  de  Belgique'  IIII  p.  119) 
hi  leguntur  uersiculi: 

Claudiani  librum  mihi  uestrum  mittite,  quaeso, 
Per  quem  corrigere  ualeam  nostrum  male  falsum. 
et  nescio  an  certum  eius  rei  documentum  extet.  apud 
Priscianum  euim  locis  ad  c.  XXXVII  18  allatis  cum  omnes 
codices  antiqui  celtiberose  celtiberie  fdi  praebeant,  codex  tamen 
Coloniensis  202  saeculi  XI  [cf.  Wattenbachii  catal.  p.  87], 
qui  est  apud  Hertzium  'Darmstad.*^',  altero  loco  una  cum  V 
cuniculosae  exhibet  ita  ut  nullo  modo  contra  tot  Prisciani 
codices  et  aetate  et  bonitate  superiores  id  ipsum  quod  gram- 
maticus  scripsit  seruasse  possit  censeri.  itaque  nihil  restat 
quam  ut  codicis  Coloniensis  librarium  inspecto  ahquo  Catulli 
codice  locum  emendasse  statuamus*);  id  quod  etiam  in  aliis 


*)  eaclem  est  M.  Hauptii  opinio  [Hcrm.  T  p.  45;  op.  Hl  S.^JSsq.] 


PROLEGOMENA.  LXVII 

Prisciaiii  codicibus  iuterdum  usu  uenisse  sat  coustat;  cf.  M. 
Hertzii  praefatio  p.  XX. 

Absoluimus  ecce  quae  ad  librum  Yeroueusem  illustrau- 
dum  faciuut.  iamque  pedes  profereudi  iu  regiones  caligiue 
ac  uocte  obsitas  quaque  terra  cui  tuto  possis  iucedere  uou 
sit.  explorauda  quippe  archetypi  condicio  ac  uatura.  qua  iu 
re  a  codice  Thuaue6  (T)  iuitium  sumamus.  hic  liber,  qui 
uuuc  est  iuter  Parisiuos  8071,  saeculo  exaratus  uono  exeunte 
potius  quam  iueunte  decimo,  post  luuenalem  et  Eugeuium 
Toletauum  florilegium  exhibet  poematum  uariorum  ita  ut 
excerpta  ex  Martiali  Catulliauum  LXII,  deiude  multa  antho- 
logiae  quam  uocaut  Latiuae  carmiua  sequautur.  specimeu 
scripturae  eius  extat  apud  Ellisium  ed.  alt.  ad  p.  100  et  in 
Chatelanii  palaeogr.  class.  Lat.  (a.  1884)  tab.  XIIII.  collatus 
est  a  Duebuero,  Ellisio^  Bonneto.  cum  Thuaneo  proxime 
cognatus  est  codex  Vindobonensis  277,  olim  Sannazariauus, 
saeculi  VIIII  [cf.  M.  Hauptius  ad  Ouidii  halieut.  p.  VI  sqq.], 
qui  CatuUi  tameu  poema  nou  habet.  hi  duo  libri  originem 
traxerunt  ex  exemplari  quodam  flores  uariorum  poetarum 
coutinenti.  quod  florilegium  saeculo  fere  octauo  in  Gallia 
uidetur  compositum.  iam  ut  unde  is  qui  florilegium  illud 
Gallicanum  composuit  Catulli  carmen  sumpserit  exploretur, 
iuter  se  comparentur  oportet  Thuanei  et  Verouensis  lectiones. 
difi^eruut  autem,  ut  miuuta  quaedam  omittam,  his  locis: 

3  inngids  TO:  pingiies  G? 

4  liymeneus  TGg:  imeneus  O 

6  consurgi  eretera  T:  consurgite  contra  V  melius 

7  oeta  eos — imhres  T:  haec  cos  O   hoc  eos  G—imber  V 
9  quod—par  est  T:  quo—parent  V 

11  nohilis  T   (scribae   errore  propter  antecedens    facilis): 
nohis  V  melius 

12  meditata  requirunt  T    meditata  requaerunt  D:  meditare 
qu£runt  V 

14  habet  T:  om.  V*) 


*)  hunc  uersum  primus  cditioni  suae  inseruit  Muretus,  qui  procul 
(lubio  ipsum  T  inspexerat.  qua  de  re  diligcntissime  egit  Schwabius 
[progr.  Dorp.  a.  1865  p.  7  sq.]. 


LXVm  PROLEGOMENA. 

15  Non  T:  Nos  V  meliiis 
17  nunc  T:  no  V 

conuertite  T:  committite  V 

27  conuhia  T:  connuhia  V 

28  <2«««e  T:  (?wo  V 

32  aequalis  T:  equales  V 

36  ^«ce^  (i.  e.  ZM&e^  T:  ^i&e^  V 

37  Quittum  T:  ^t<o^  ^amew  {tn)  V 
quema  (i.  e.  gztewi)  T:  gwaw?  V 

40  conuolsus  T:  conclusus  O    contusus  G 
45  Sifis  es^  T:  set^  ser^  V 

53  acoluere  T:  coluere  V 

54  marita  T:  marito  V  meliiis 

57  conuhium  T:  connubium  V 

59  e^  ^t(a  (i.  e.   e^  ^^(  =  «if  ^t()  T:  e^  ^w  V 

60  eqiiom  T:  egwo  V 

62  om.  T:  habet  V.  • 
uicles,  credo,  T  et  V  locis  sat  miiltis  iiiter  se  differre,  et  ita 
dififerre  ut  T  ubique  fere  alteri  praestet.  ceterum  liac 
libri  T  et  ceterorum  Catulli  codicum  comparatioue  idem 
osteuditur,  quod  iam  supra  exposuimus,  et  O  ceteris  libris 
imo  excepto  T,  cum  quo  saepius  couseutit  (u.  3;  63)  prae- 
stare,  neque  deteriores  quos  uocant  ut  inutiles  plane  esse 
reiciendos  (u.  12).  nou  tanta  tamen  illa  est  codicum  T  et  V 
diiferentia,  ut  ex  uno  fonte  prouenisse  nequeant;  immo  alia 
liaud  pauca  aperte  prodimt  communem  quendam  archetypum. 
et  uerborum  quidem  uitia  eadem  smit: 

7  ignes']  imhres  T    imher  V 

8  certest^  certes  .  i .  T  certe  si  V 
35  Eous]  eospem  T   eosdem  V*) 
45  dum  cara]  tum  cara  TV 

58  Cara]  Ciira  TV 

63  Tertia  patris  pars  est  T    Tercia  pars  patri  est  O    tercia 
pars  patri  data  pars  Gs"  (u.  Sydou.  1.  1.  p.  34). 


*)  puto  uerbo  cous  glossam  idon  .suprascriptam  fuisse,  unde  scriba 

eosdem   fecit    eodem   fere    errore ,    quo   LXXXVII  5    ex   ds    in   D   hos 
ortum  est. 


PKOLEGOMENA.  LXVIIU 

deiude  lacuiiis  eisdeui  T  et  V  laboraut;  uaui  et  jjost  u.  32 
pauca  iutercideruut  et  cum  uu.  43  et  44  (cf.  supra)  tuiu  u. 
bS^  iu  utroque  desuut.  deuique  uisi  comuiuueui  eis  fiiisse 
archetypum  sumimus^  uou  possumus  explicare  quod  u.  37  iu 
T  tacita  qucma,  iu  V  tacita  quam  extaut.    uimirum  fluxerunt 

haec  ex  male  intellecto  tacita  quem  (eodem  modo  T  corruptus 

a 
est  u.  59  Et  tiia  nec  exhibeus,  quod  uatum  esse  ex  Ettunec, 

id  est  At  tii  nec,  ut  recte  haheut  edd.,  iam  E.  de  Leutschius 

1.  1.  p.  1980  iutellexit).    atque  his   quidem  de   causis  T  et  V 

ex  uuo  eodemque  archetypo  descriptos  esse  poneudum  est. 

Hic  autem  archetypus  characteribus  exaratus  erat  maius- 
cuKs.  eo  ducuut  litterulae  D  et  P  iuter  se  coufusae;  cf.  ex. 
u-r.  XVI  1  et  14  dedicabo  V,  LXII  35  eospem  T  (eosdem  V), 
ibid.  51  perflectens  T  (dcflectens  V);  porro  T  et  I  et  L  haud 
raro  permutatae.  huc  etiam  litterarum  E  et  F  permixtio  refe- 
reiida;  cf.  LXIIII  229  FRETI  pro  EUECTI  et  LXVIII'^  1 
QUAMFALLIUS  pro  QUAME  ALLIUS.  unde  eueuit  ut 
LXI  199  cricei  pro  AERICEI  (AFRICEI)  in  V  scriberentur. 
cum  uero  V  talibus  mendis  quae  exemplar  minusculis  exara- 
tum  litteris  reddant  refertus  sit  (neque  enim  conseutientes 
liln-orum  O  et  G  corruptelas  ex  ipso  V  explicare  licet),  hinc 
V  nou  ex  ipso  archetypo,  sed  ex  huius  apographo  descriptum 
esse  sumeudum  est,  archetypum  igitur  libri  Veroneusis  non 
parentem,  sed  auum  esse.  ueque  abhorret  a  probabilitate, 
eodem  illo  saeculo  VIII  cjuo  Thuanei  genitor,  florilegium 
illud  Gallicanum,  ortus  est,  etiam  totius  archetypi  uouum 
esse  factum  exemplar.  saeculo  igitur  VIIII  ut  ex  florilegio 
illo  Thuaneus,  sic  ex  isto  integri  archetypi  apographo  Vero- 
ueusis  fluxerunt.  haec  omnia  quamquam  suapte  natura  smit 
iiicerta  quam  maxime,  probabilitatis  tameu  specie  cjuadam 
nituutur. 

lam  ipse  liber  archetypus  cuinam  saeculo  sit  adscriben- 

dus,    multo   etiam    magis   dubium    est.     neque    refert    scire. 

utilius  multo  est  coguoscere  ciuae  menda  in  V  obiiia  ex  illo 

sint    deducenda.      superscriptas    interdum    fuisse    uoculas    in 

archetypo,  modo  uidimus.    iude  uidentur  orta  esse  in  V  uitia 

neqiic  ipsis 
qualia   extant  X  9  nihil  ncque  nec   in  ipsis  (nihil  ncc  in     ), 


LXX  .  PROLEGOMENA. 

mihi 
LT  1   ille  mihi  impar  (ille  inipar),  XXXVIII  1   male   est   si 

est  '  l.  guro 

(male  si),  LXVI  6  guioclero  (cero),  LXXIII  4  taedet  ohestque 

magis  I 

magisque  magis  (magisque)-  tum  LVII  9  socii  et  (SOCIET),^ 

ERE 
LXI203sq.    ludere  Et  ludite  (LUDET  LUDITE),   LXIII  10 

I  IS 

tanri  et  (TAURET),  LXXXXI  1  mutis  et  (MUTETS). 

Adclo  scriptorum  Romanorum  de  Catulli  uerbis  testi- 
monia  quaedam,  quorum  cum  multa,  tum  aetate  priora  tex- 
tum  praebent  multo  quam  T  et  V  emendatiorem. 

Quod  Vergilius  iu  epigrammatis  tertii  fine  dicit:  'ut 
ille  uersus  usquequaque  pertinet:  gener  socerque  perdidistis 
omnia',  ab  hoc  ea  quam  nos  nimc  habemus  Catulli  recensio 
ita  differt  ut  socer  geiierqne  exbibeat.  quocum  conferas  Mar- 
tialem  et  Minucium  Felicem,  quorum  ille  (epigr.  VIIII  70,  3) 
habet  *cum  gener  atque  socer  diris  concurreret  armis',  hic 
(Octau.  18,  6;  p.  24,  5  H.)  'generi  et  soceri'  inquit  'bella  toto 
orbe  diffusa  sunt';  tum  poetae  aeui  Neroniani  in  Anthol. 
Lat.  (1  462  u.  11  R.)  hoc  'hic  generum,  socerum  ille  petit', 
Luc.  I  118,  Flor.  IIII  2,  13;  ut  facete  illud  de  Caesare  Pom- 
peioque  dictum  paene  in  prouerbium  abiisse  uideatur.  neque 
uero  immutanda  est  uerborum  collocatio,  qualem  apud  Ca- 
tullum  c.  XXVIIII  inuenimus,  cum  apud  eundem  Vergilium 
haec  uerba,  quae  eiusdem  uersus  Catulliani  memor  scripsit, 
reperiantur  in  Aeneidos  libr.  VI  u.  828  sq. 

quantas  acies  stragemque  ciebunt 
Aggeribus  socer  alpinis  atque  arce  Monoeci 
Descendens,  gener  aduersis  instructus  Eois. 
consulto  autem  Catullus  hunc  ordinem  uerborum  secutus  est, 
cum  j)er  totum  illud  carmen  Caesarem  adloquatur,  non  Pom- 
peium,  ut  u.  11  imperator  unice-^  u.  12  fuisti  (u.  Munro,  Eluci- 
dations  and  Criticisms  p.  112).  —  nec  Verrius  Flaccus  in 
magno  illo  de  uerborum  significatu  opere  CatuIIum  neglexit. 
ex  quo  qui  sua  excerpsit  Pompeius   Festus  praeclaras  ad  c. 
XVII  19,   LXIII  38,   LXXXXVII  6  lectiones  ad  nos  propa- 
gauit.  —  deinde  Seneca  pater,  ubi   CatuIIi  LIII  5   comme- 
morat,  rectam  lectionem  contra  V    exhibet.   —    ex   Caesio 


PROLEGOMENA.  LXXI 

Basso  posterioris  temporis  scriptores  metrici  multa  liause- 
runt;  qui  quos  Catulli  uersus  afferimt,  eos  liaud  raro  cor- 
rectiores  quam  V  tradunt;  cf.  Lll  2;  LXIII  1;  LXIIII  1.  — 
ad  Plinii  maioris  artem  oTammaticam  referenda  sunt  aperte 
quae  Charisius  de  Catulli  XXXV  12  et  XXXXII  f)  aifert  ita 
ut  priore  loco  liber  sit  ab  ea  quae  V  infecit  corruptione.  — 
deinde  Quintiliano  debetur  LXII  45  lectio  ea  quae  est 
iu  T  V  multo  praeclai-ior;  cf.  et  LXXXXIII  2  et  LXXXXVII  6. 
—  tum  Plinius  iunior  c.  XVI,  ut  memoriae  lapsu  u.  7 
qiii  tunc  scripsit,  ita  u.  8  recte  sunt  nobis  seruauit.  —  de- 
nique  Flauius  Caper,  sub  Traiano  qui  uixisse  uidetur^  in 
uariis  opusculis  ad  rem  grammaticam  spectantil)us  etiam 
Catulhim  iu  usum  uocauerat.  summa  autem  diUgentia  Caper 
in  afferendis  scriptorum  testimoniis  utebatur.  neque  enim 
in  uulgatis  tum  exemphiribus  adquieuisse,  sed  antiquissimos 
codices  uidetur  consuluisse.  constat  eum  solum  apud  Hora- 
tium  [c.  I  13,  2]  lectionem  plane  egregiam  uniceque  ueram 
'lactea  brachia'  (nostri  enim  codices  ridicule  cerea  Telepho 
dant)  ad  nostram  usque  aetatem  propagasse.  ex  huius  scriptis 
Priscianus  nominato  Capro  quae  de  XXXVII  17  et  18  bis 
affert  uidetur  sumpsisse.  quo  loco  mira  est  inter  Prisciani 
testimonium  et  libri  V  lectionem  differentia;  ille  enim  Celti- 
berose  Celtiberie  fli,  hic  contra  Cnniculose  Celtiberie  fiU  prael^et. 
at  nide  quae  supra  de  hac  re  diximus. 

Peruenimus  ad  rxellii  tempora.  qui  cum  noctium  Atti- 
carum  librum  sextum  scriberet,  CatulH  carmina  iam  multis 
locis  mendosa  in  hominum  manibus  erant.  Gellius  [VI 20, 6] 
enim  cum  Catulhim  in  c.  XXVII  ebria  acina  ebriosioris  ob 
hiatus  iocunditatem  scripsisse  dicat,  contra  eos  pugnat  qui 
poetam  'ex  corruptis  scilicet  exemplaribus'  aut  ebriosa  aut 
ebrioso  (ita  enim  rectissime  Hauptius  op.  II  123  sq.  mutauit 
quod  codd.  habent  ebriosos,  cum  hoc  plane  cc^stqov  antiquo 
certe  aeuo  numquam  legi  potuerit)  dicentem  fecerunt.  igitur 
tum  temporis  CatuUi  codices  in  duas  potissimum  partes 
abierunt,  quarum  in  una  ebriosa  acina,  in  altera  ebrioso  acino 
legebatur.  quamquam  autem  semper  fuermit  atque  adeo 
etiamnune  sunt  qui  a  Catullo  ebriosa  acina  uenisse  affirment, 
tamen .  propterea  quod  cum  totius  expositionis  GeUianae  tum 


LXXn  PROLEGOMENA. 

uerboriim  anians  hiatus  Homerid  suauitatem  nuUam  habueruut 
rationem  non  sunt  audiendi:  unus  Hauptius  id  quod  rectum 
est  hic  acute  agnouit.  ueque  ulli  obuium  est  dubitationi, 
quin  Gellius  hoc  quidem  loco  inspectis  antiquissimis  Catulli 
libris  ueram  lectionem  adseruerit.  grammaticorum  autem 
ingenium  sapit  illa  hiatu  s  molesti  sublatio.  itaque  cum  quod  V 
habet  ebriose  acino  nihili  sit  et  ex  ehrioso  acino  aperte  corruptum, 
V  in  ultima  origine  a  grammatici  cuiusdam  exemplari  descen- 
disse  aj)paret  qui  ebrioso  acino  Catullo  siue  ex  corruptis  libris, 
ut  Gellius  opinatur,  siue  ex  iugenio  iutulerat.  —  idem  tamen 
Gellius  cum  libro  VII  [16,  2]  CatuUianum  illud  LXXXXII 
afferat,  sui  temporis  exemplaria  secutus  est.  cuius  carminis 
uu.  3  et  4  cum  in  G  adseclisque  desint,  in  V  tamen  teste  O 
extiterunt*)  ita  ut  u.  3  hanc  haberet  speciem:  Quo  signo  qiiia 
siint  totidem  ea.  et  codices  Gelliani  ut  in  illo  sunt  in  O  recte 
seruato  leuem  traxerunt  corruptelam  (habent  qxiias  in  uel  quia 
sin),  ita  in  ea  deprauato  libri  V  socii  sunt. 

Post  Gellium  quamquam  boni  Catulli  codices  nondum 
plane  deHtuerant  (ut  Minucii  Felicis  modo  commemorati  et 
Servii  [ad  Verg.  Aen.  XII  587]  exemplum  docet),  tamen  pau- 
latim  depulsi  sunt  exemplaribus  corruptis.  itaque  qui  post 
temj)us  illud  Catulli  poemata  commemorant,  easdem  fere  ora- 
tionis  maculas  quae  sunt  in  V  exhibent.  uelut  Hygiuus 
[astron.  poet.  II  24]  quod  dicit  hanc  JBerenicen  nonnulli  cum 
Callimacho  dixerunt  equos  alere,  sine  dubio,  ut  Hauptius  uidit 
(op.  I  61),  finxit  ex  CatuUi  [LXVI  54]  illo  ita  in  V  corrupto 
ohtulit  Arsinoes  Locridos  alis  equos.  nam  fere  omnia,  quae 
habet  ille  de  Berenice,  ex  carminis  Callimachei  uersioue 
Catulliana  et  ex  doctorum  in  Catullum  commentariis  hausifc. 
tum  Ausonius  XXIIIl  (p.  120Sch.)et  XXVI  1,4  (p.  127  Sch.) 
in  uerbis  ^cui  dono  lepidum  nouum  libellum'  eadem  forma 
pronominis    utitur    qua   plerique   Catulli   codices.  —   denique 


*)  in  G  erratum  est  eo  quod  librarius  a  u.  2  clispeream  nisi  cmat 
ad  u.  4  clispeream  nisi  amo  oculis  abcrrauit,  ut  docet  ixjsum  illud 
amo  in  G  deteriorumque  potioribus.  iueptum  autem  est  statuere  uer- 
sus  illos  in  0  ab  omni  omnino  interpolationis  labe  immunem  extrin- 
secus  esse  illatos.  saeculo  XIIII  Italum  nescioquem  ex  Gellio  inter- 
polasse ! 


PROLEGOMENA.  LXXIII 

Vergilii  scholiasta  Bernensis,  cum  ad  Georg.  IIII  289 
[p.  971  ed.  HagenJ  haec  ex  Imiilii  couimentariis  sumpta  af- 
ferat  Phaselis  gmus  nauium  i^ictarum.  sicut  pliasillus  ille  qiiem 
aiunt  actarum  essc  natiimn  celerrimum,  quem  habuit  hospcs  Serc- 
nus*)  presse  fere  sequitur  id  quod  apud  Catullum  iii  V  legitur. 
In  fine  horum  prolegomenon,  quae  cancri  iu  modum 
retrogradi  permensi  sumus  si^atia,  ea  cursim  remetiri  phicet 
ita  ut,  quas  uicissitudines  textus  CatuUianus  inde  ab  anti- 
quitate  usque  ad  medii  aeui  finem  obiit,  hic  sub  uno  quasi 
conspectu  breuiter  componamus.  igitur  Catulli  poemata 
summo  hominum  fauore  excepta  paulatim  libra- 
riorum  culpa  admodum  mendosa  facta  suut.  arche- 
typus  quidem  eorum  librorum,  qui  nunc  in  apogra- 
phis  nobis  suppetunt,  iam  multis  mendis  infectus 
erat.  ex  quo  saeculo  VIII  cum  Catulli  c.  LXII  in 
florilegium  quoddam  Gallicanum  fluxit,  tum  inte- 
grum  apographon  est  factum.  saeculo  VTIII  ex  flori- 
legio  illo  Gallicano  Thuaueus  hodie  superstes  [T], 
ex  integro  illo  apographo  codex  Veronensis  [V] 
descriptus  est.  hunc  codicem  Veronensem  anno  fere 
9G5  Veronae  legit  Ratherius  episcopus;  idem  liber 
Veronensis,  cum  paullo  post  delituisset,  complu- 
ribus  demum  saeculis  post  denuo  repertus  est.  qua 
de  re  Beneuenutus  de  Campexanis  Vicetinus  nobile 
composuit  epigramma.  Veronae  deinceps  uarii  docti 
Itali  codice  sunt  usi.  anno  1375  ex  ep  descriptus  est 
codex  nunc  Sangermanensis  [G]  idemque  circa  tem- 
pus  liber  nunc  Oxoniensis  [O]  et  alii  pauci.  quorum 
apographorum  ea  est  ratio  ut  O  id  quod  V  in  textu 
habuit  fidelissime  nec  ulla  facta  interpolatione  pro- 
pagauerit;  G  autem  a  manu  secunda  multis  locis 
correctus  uel  coniecturis  saepe  peruersis  immutatus 
est.  V  ipse  post  a.  1375  iterum  delituit  neque  ad 
hunc    usque    diem    in    lucem    protractus    est;  G  et   O 


*)  traditur  in  codd.  sicut  phasillus  ille  qicem  agiunt  auctorem  csse 
nauium  calaetarum  {celaturum  Bem.  167)  q.  h.  h.  s.  (u.  Haupt.  in  Hermae 
tom.  Iin  334;   op.  m  479). 


LXXim  PROLEGOMENA. 

autem  iu  bibliotliecis  priuatis  abscouditi  iu  bouii- 
uum  manus  tliu  uou  perueneruut.  igitur  Poggius 
cum  aliquot  decenuiis  post  Catulli  quoddam  exem- 
plar  iudagasset,  apud  saeculi  XV  Italos  Catulli 
audit  iuueutor.  ex  aliis  autem  libri  Veronensis  apo- 
graphis  codices  illi  fluxerunt,  quos,  cum  multis 
iuterpolationibus  deprauati  sint,  deteriores  uocare 
soleut;  qui  ut  codicibus  O  et  G  fide  ceduut,  ita  uon- 
nunquam  uera  seruauerunt. 


Et  haec  quidem  hactenus.  sed  textus  Catulliaui  historiue 
criticae  a  nobis  supra  exhibitae  hic  adicieuda  est  breuis 
enarratio  eorum  quae  inde  a  renatis  ut  aiuut  litteris  ad 
emendanda  poetae  carmina  contulermit  uiri  docti.  data  autem 
occasioue  doctos  saeculi  XV  Italos,  qui  tam  saepe  temerariae 
atque  adeo  foedae  interpolationis  supra  erant  incusandi, 
iustis  hic  persequamur  laudibus.  qui,  licet  saepissime  pec- 
cauerint  ignoratioue  scilicet  eius  seueritatis  earumque  nor- 
marum  quibus  nunc  artem  criticam  exercemus,  tamen  natiuo 
quodam  recti  uerique  sensu  imbuti  atque  lectioue  poetarum 
Latinorum  assidua  instructi  uon  paucis  hercle  locis  suum 
Catullo  rectissime  restituerunt  et  ingenii  felicitate  seuerissimos 
posterioris  aetatis  criticos  interdum  praeierunt.  sed  bonorum 
inuentorum  auctores  Italos,  utpote  in  ?  libris  et  editionibus 
autiquissimis  latitantes,  nomiuatim  afferre  non  ubique  licuit: 
tu,  ubicumque  lectionem  in  V  corruptam  nullo  adiecto  emen- 
datore  in  apparatu  nostro  critico  commemoratam  inueneris, 
grato  pioque  animo  Italorum  illorum  memento.  iam  qui 
saeculo  XVI  extiteruut  Catulli  commentatores,  Muretus  Sta- 
tius  Scaliger,  ei  ut  iuterpretationi  fundamentum  iecerunt 
solidum,  ita  emendationi  admirandum  in  modum  profuerviut. 
hos  qui  secuntur  saeculi  XVII  et  XVIII  Bataui,  Vossius 
Dousae  Heinsius  Schraderus,  ei  et  ipsi  ob  praeclara  iuuentu 
multa  immortaliter  de  CatuUo  meruerunt.  sed  quantumuis 
horum  omnium  et  mentis  acumen  et  ingeuii  avGto%Cav  suspi- 
ciamus,  derat  tamen  uiris  illis,  ut  omnino  eis  quibus  florue- 
runt  saeculis,  certa  illa  emendiuidi  uorma  ex  accurata  codicum 


PEOLEGOMENA.  LXXV 

optimorum  aiitiquissimorumque  imiestigatioue  sumpta:  modo 
liuius  motlo  illius  coclieis  iiiter  leetioiies  ificerti  fluctuautes 
et  plerumque  scripturae  alicuius  bonitatem  ex  numero  libro- 
rum  illam  suppeditantium  metieutes  saepius  casu  quam  uia 
et  ratioue  uerum  inuenisse  censendi  sunt.  uenerunt  tandem 
saeculi  huius  iuitio  I.  Bekkerus  et  N.  Maduigius,  quorum  ille 
editis  scriptoribus  Graecis,  bic  in  epistula  critica  de  Ciceronis 
Verrinis  emendandis  a.  1828  ad  Orellium  data  praeclaris 
ostenderunt  exemplis  denuo*),  quonam  fimdameuto  inniti 
debeat  ueterum  scriptorum  emendatio,  scilicet  codicibus  non 
numeratis  sed  diligenter  ponderatis.  horum  exempla  secutus 
C.  Lachmannus  a.  1829  Catulli  carmina  edidit  electis  ex 
tauta  ?  librorum  (quos  solos  nouerat)  copia  duobus  quos 
tamquam  tutissimos  sequeretur  duces.  qua  re  sohi  magno 
opere  poematum  Catullianorum  prouexit  emendationem.  prae- 
terea  ille  tot  coniecturis  propriis  ex  parte  plane  egregiis 
locos  corruptos  sanabat  ut  optimos  Italorum  Batauorumque 
criticos  superaret.  etiam  a  posterioris  aetatis  editoribus  criti- 
cisue,  a  Bergkio  Hauptio  Schwabio  L.  Muellero  Ellisio  Vah- 
leno  Benoistio  Riesio  Schmidtio  aliis,  haud  j)aucae  bonae 
emendationes  sunt  prolatae;  ex  quo  numero  Schwabius  et 
Ellisius  conquisitis  (UKgenter  quae  ad  historiam  textus 
Catulliani  iUustrandam  pertinerent  et  coUatis  codicibus  quam 
plurimis  bene  de  poeta  meruermit. 

Baehren.sius  ipse,  cum  protracto  in  kicem  cothce  Oxoniensi 
tale  subsidium  nactus  esset,  quale  nec  anteriorum  editorum 
idli  nancisci  licuit  neque  facile  nanciscentur  posteriores  (nisi 
V  ipse  aut  alius  codex  uetustus  e  bibliothecarum  latebris 
eructiu",  id  quod  uix  et  ne  uix  quidem  sperare  licet),  tum 
emendandi  munus  a  Lachmanno  inceptum  pro  uirili  parte 
explere  studuit.  et  ut  iam  ante  in  Analectis  Catullianis, 
quomodo  uitia  multa  essent  toUenda,  breuiter  exposuerat,  ita 
iu  huius  libelli  priore  editione  nouas  aliquot  emendationes 
couiecturasque  in  medium  protulit. 

Addenda    pauca    de  huius    editionis    instituto.     uirorum 

*)  nequc  enim  illi  noua  atque  antehac  inaudita  protulerunt, 
(luippc  quibus  ijraecessor  fuerit  iam  saeculo  XV  unicus  illc  Angehis 
Politianus. 


LXXVI  PROLEGOMENA. 

doctorum  iu  Catullum  couiecturas  ut  commemorarem  omiies^ 
a  me  impetrare  nequii.  quid  enim  harum  litterarum  interest, 
iusulsissima  quaeque  inuenta  quorumque  prauitatem  certissi- 
mis  liceat  couuiucere  argumentis  iuani  sedulitate  congeri? 
itaque  uon  attuli  nisi  quae  commemoratione  omnino 
digna  essent.  in  apparatu  critico  liaec  prima  mihi  lex  erat 
ut  omnes  librorum  TGOM  scripturas  quam  accuratissime 
adscriberem,  ceterorum  codicum  lectioues  selectas  adicerem; 
quam  legem  nisi  in  minutissimis  quibusdam  non  migraui. 
inter  quae  referendum  est  quod  e  pro  ae  in  V  constanter 
scriptum  nisi  iu  lectionibus  ex  eo  allatis  uon  adnotaui. 
deinde  prauam  uerborum  distinctionem  ubique  adnotare  super- 
fluum  est  uisum:  qua  de  re  hic  semel  monebo.  itaque  et  in 
O  et  iu  G  praepositiones  saepissime  cum  casibus  sunt  con- 
iunctae^  ut  agretnio,  exorigine,  incacumine,  eforo,  inextremos, 
adminoa,  alia;  itidemque  uoces  nonnuUae,  in  G  maxime,  haud 
raro  diuolsae,  ut  m  nitam,  in  commoda,  ad  ultera,  alia.  porro 
nichil  et  michi  in  G  fere  semper  scriptum  (rarius  in  O, 
quippe  qui  has  uoculas  compendiose  plerumque  scripserit) 
non  commemoraui  ubique.  denique  uulgaria  scripturae  com- 
pendia  plerumque  neglexi;  compendium  autem  m  et  n  litte- 
rularum  semper  —  significaui,  licet  huius  loco  interdum  siue 
in  G  siue  iu  O  ~  inueniatur.  ueque  est  quod  haec  omnia 
pluribus  defendam. 


CATULLI   VERONENSIS 
LIBEE. 


Catullus  eJ.  Baehrens.     Kil.  alt. 


T  =  codex  Thuaneus  saec.  VIIII. 

V  =  codex  Veronensis,  id  est  consensus  librorum  G  et  0. 

G  =  codex  Sangermanensis  saec.  XIIII;  g  corrector  codicis  G. 

0  =  codex  Oxoniensis  saec.  XIIII. 

g  =  codices  interpolati  (siue  unus  siue  plures  siue  omnes). 

A  =  codex  Ambrosianus  saec.  XV. 

B  =  codex  Bononiensis  anni  1412. 

C  =  codex  Parisiensis  8234,  olim  Colbertinus,  saec.  XV. 

D  =  codex  Berolinensis,  olim  Dati,  anni  1463. 

H  =  codex  Hamburgensis  saec.  XV. 

L  =  codex  Berolinensis,  olim  Laurentii  Santenii,  saec.  XV. 

A  =  codex  Laurentianus  saec.  XV  (La'  apud  Ellisium). 

M  =  codex  Venetus  bibliothecae  S.  Marci  saec.  XV. 

P  =  codex  Parisiensis  anni  1423. 

=  rasuram  unius  litterae  notat. 

Ubi  libri  V  lectionibus  emendationum  auctores  non  adiecti  sunt,  Ita- 
lis  siue  in  ?  siue  in  editionibus  uetustissimis  eas  deberi  scias.  —  uoces 
in  V  omissae  litteris  quas  uocant  cursiuis  in  textn  expressae  sunt. 


I. 

Quoi  dono  lepidum  nouuni  libellum, 
Arida  modo  pumice  exjiolitum? 


Testimonia.  1 — 4.  Ausonius  23,  1  (p.  120  Sch.):  'Cui  dono 
lepidum  nouum  libellumV  Veronensis  ait  poeta  quondam'.  — 
idem  praefatio  Griphi  (p.  127  Sch.):  ""dein  cogitans  mecum  non  illud 
Catullianum  Cui  dono  —  libellum'.  —  Terentianus  Maurus 
2560  sqq. :  ''Exemplis  tribus  hoc  statim  probabis  docti  carmine  quae 
legis  Catulli:  Cui  dono  —  expolitum.  Meas  —  nugas'.  —  Ma- 
rius  Victorinus  p.  148,  19  Keil.:  'nam  quidam  et  trochaeum  et  iam- 
bum  in  ea  sede  collocasse  reperiuntur,  inter  quos  et  Catullus  est  sub 
exemplis  huius  modi:  cui  dono  —  expolitum.  Meas  —  nugas'. 
—  Caesius  Bassus  p.  260  sq.  Keil. :  ''solebat  incipere  .  .  .  apud 
Catullum  [hendecasyllabus]  .  .  a  trochaeo:  Arido  —  expolitum,  ab 
iambo:  meas  —  nugas'.  —  Atilius  Fortunatianus  p.  298,  21  K.: 
'talis  est  pars  ex  Catulliano  hendecasyllabo  detracta  priore  parte: 
pumice    expolitum'.    —    Schol.  Veronens.    ad    Verg.    ecl.    VI  1 

p.  73  K. :  'uel  Veronensis  CatuUus Arido  —  nugas'  (periit  in 

codiee  lyrimiis  uersus). 

2.  Seruius  ad  Aen.  XII  587:  'in  pumice  autem  iste  masculino 
genere  posuit,  et  hunc  sequimur..  nam  et  Plautus  ita  dixit,  licet  Ca- 
tullus  dixerit  feminino'.  —  Isidorus  Orig.  VI  12,  3:  'circumcidi  libi'Os 
Siciliae  primum  increbuit;  nam  primo  pumicabantur.  unde  et  Catullus 
ait:  Cui  dono  —  expolitum'.  —  Ex  Isidoro  sua  hausit  Pastren- 
gicus  de  originibus  rerum  \).  88**  haec  afFerens:  ^Siculi  libros  primi 
circumcidere  eoeperunt,  cum  ante  pumicarentur,  de  quo  Catullus:  Qui 
dono  lei^idum  nouum  libellum,  arrida  [ed.  Ven.:  arida  codex 
aut  Pastrengici  ipsius  aut  ei  aequaiis  nunc  Venetiae  iu  S.  Marci  l>iblio- 


—  VAKrETAS  LECTioins.  Catullus  Veronensis  poeta  0  manu  paulo  re- 
centiore,  nt  uidetur.  Catulli  Veronensis  liber  incipit  G.  ad  Cornelium  g 
rubr.  CatuUi  veronensis  liber  incipit.  ad  Comelium.  M  Q.  Catuli  Vero- 
nensis  liber  incipit  ad  Comelium  D  (Q.  etiam  C  Eic.)  \\  1  Quoi]  Ds 
Qui  V  Pastrengicus,  Cui  Ms',  Ausonius,  metrici,  Isidorus  ||  2  arida]  <S'er- 
nius,  D  (arrida  corr.  ex  an-ido),  Pastrengicus ;  fortasse  etiam  Isidorus, 
cuius  in  codice  Monacensi  arido  =  scripttmi  est,  ut  incertum  sit  ha- 
hueritne  arida  an  aridom:  arido  VM,  metriei,  schol.  Veronens.  |  pumice] 
VMD  (corr.  ex  punice) 

1* 


CATULLUS 

Corneli,  tibi:  uamque  tu  solebas 
Meas  esse  aliquid  putare  nugas, 
5  lam  tum  cum  ausus  es  unus  Italorum 
Omne  aeuum  tribus  explicare  cartis, 
Doctis,  lupiter,  et  laboriosis. 
Quare  habe  tibi  quicquid  hoc  libelli, 
Qualecumque  quod,  o  patrona  uirgo, 
10  Plus  uno  maneat  peremne  saeclo. 


II. 

Passer,  deliciae  meae  puellae, 
Quicum  kidere,  quem  in  sinu  tenere, 


theca  (lat.  Class.  X.  u.  51)  adservatus  fol.  50]  modo  Punicae  [ed. 
Ven. :  pumice  cod.  Pastr.]  expolitum.  Idem'  (li.  e.  Isidorus).  —  aut 
huc  aut  XXII  8  respexit  Plinius  nat.  liist.  XXXVI  154:  'sed  ii  pu- 
mices,  qui  sunt  in  usu  corporum  leuandorum  feminis,  iam  quidem  et 
uiris,  atque,  ut  ait  Catullus,  libris,  laudatissimi  sunt  in  Melo'. 

3  sq.  Plinius  nat.  hist.  praef.  1:  ^namque  tu  solebas  esse 
aliquid  meas  putare  nugas  (uel:  putare  aliquid  esse  meas 
nugas),  ut  obiter  emolliam  [''obicere  molliam'  codd.,  corr.  Barbarus] 
Catullum  conterraneum  meum  (agnoscis  et  hoc  castrense  uerbum);  ille 
enim,  ut  scis,  permutatis  prioribus  syllabis  duriusculum  se  fecit  quam 
uolebat  existumari  a  Veraniolis  suis  et  Fabullis'. 

4.  Petrarca  senilium  11,  3:  'solet  enim,  ut  Catulli  Veronensis 
uerbo  utar,  meas  esse  aliquid  putare  nugas'. 

5 — 7.  Pastrengicus  de  orig.  rer.  p.  16*:  ''ut  de  illo  dici  possit 
quod  scribit  Veronensis  poeta  dicens:  Ausus  quidem  unus  Italo- 
rum  Omne  aeuum  tribus  explicare  chartis  (i.  uoluminibus), 
Jupiter,  doctis  et  laboriosis. 

II.    Hoc  carmen  respexit  Martialis  I  7,  3 ;    IIII  14,  14;    XI  6,  IG. 
1.    Caesius  Bassus  p.  260,  37  K.:    ''nam  et  hendecasyllabus  .  .  sole- 

4  mea   {uel  meo)    sese    aliquot  Marii  Victorini  codd.     \\     5  tum| 

tu  0  tam  G  tamen  M   |   es]  e  V  est  M  ||   6  aeuum]  euu  0   eum   G  corr. 

euum  M    ||    8  Quare  habe  tibi:   Quai'e  tibi  habe  VM    |    quicquid  hoc 

at  mei 
libelli    GM  quicquid  h'  libelli  0  ||  9  quod  o  Palladius:  quod  VM  qui- 

dem  TiA  \  patrone,  per  te  Handius  quaest.  Catull.  a.  1849  p.  4.  Q.  qui- 
dem  est,  patroni  ut  ergo  BergTiius  ||  10  peremne]  D  perie  {id  est  perimne, 
ut   cognotissia  cognotissima  IIII  14)  0  perenne  GM 

n.  Interstitio  umus  uersus  a  carmine  lyriore  scparatum  in  VM;  quo 
in  interstitio  Fletus  passeris  Lesbie  inscribunt  g  (litt.  ruhr.,  ut  semper) 
M  II   2  Qui  cum  VM 


I,  3  —  III,  2 

Quoi  primum  digitum  dare  adpeteiiti 
Et  acris  solet  iiicitare  morsus, 
5  Cum  desiderio  meo  niteuti 
Karum  uescio  quid  lubet  iocari 
Et  solaciolum  sui  doloris 
(Credo,  ut  tum  grauis  acquiescat  ardor): 
Tecum  ludere  sicut  ipsa  possem 
10  Et  tristis  animi  leuare  curas! 

Tam  gratum  est  mihi  quam  feruut  puellae 
Peruici  aureolum  fuisse  malum, 
Quod  zouam  soluit  diu  ligatam. 


III. 

Lugete,  o  Veneres  Cupidinesque 

Et  quantum  est  hominum  uenustiorum: 


bat  incipere  .  .  .  apud  Catullum  a  spondeo:  Passer  deliciae  meae 
puellae'.  —  Atilius  Fortunatianus  i).  293,  6  K.:  'ecce  et  phalae- 
cium  metrum  partem  primam  de  antisj)astico  metro  habet,  sequentem 
de  iambico,  ut  passer  —  puellae'.  —  Censorinus  de  metris 
p.  614,  17  K.:  ''undecim  syllabarum  Phalaecius:  jjasser  —  j)uellae'. 
n  13.  Priscianus  p.  16  H.:  ''similiter  Catullus  Veronensis  Quod 
zonam  soluit  diu  ligatam  inter  hendecasyllabos  phalaecios  posuit; 
ergo  nisi  soluit  trisyllabum  accipias,  uersus  stare  non  jiossit'.  Anth. 
lat.  V  219,  49  Bunn.  1704  Mey. :  ''Te  uocaut  prece  uirgines  jjudicae, 
zonulam  ut  soluas  diu  liffatam'. 


at.  parenti  {ex  patenti  mutatim) 
3  Quoi]  Qui  VM  |  at  potenti  0  at  petenti 

G,  sscr.  at  patet^  M  ||  4  Et  gM:  Ea  V  ||  6  Karum  V:  Carum  gM  |  lubet] 
Baehrcnsins:  libet,  marf).  at  iubet  0  libet  GM  ||  7  Et  VM  Ut  Bcrnh. 
Pisamis  Ad  Doeringius  in  ItaJi  est  Handius  ||  8  ut  tum]  Bapt.  Guari- 
ntis  ut  cum  VM  |  acquiescat]  Baj^t.  Gtiarinus  acquiescet  VM  ad- 
quiescet  g  |  uti  gr.  acquiescat  Schraderus  \\  9  Tecum  G:  Tecum, 
marg.  at.  secum  0  |  ludere,  sed  erasa  super  e  altero  uirgiila,  0: 
at.  ludei-em 

ludere      G  luderc  ex  luderem  corr.  D  ||   Vcrsus  11 — 13  sine  interstitio 

cum  n  10  coniwigit  V;  scd  in  0  signum  V  i.  marg.  u.  11  appositum  \\ 
13  ligatam  Priscianus  M:  negatam  V  at  ligatam  adscr.  g  at  negatam 
adscr.  M 

in.  Adhaeret  priori  sine  interstitio  in  VM;  in  0  ct  in  D  signum  V 
i.  marg. 


CATULLUS 

Passer  mortuus  est  meae  puellae, 
Passer,  deliciae  meae  puellae^ 

5  Quom  plus  illa  oculis  suis  amabat; 
Nam  mellitus  erat  suamque  norat 
Ipsam  tam  beue  quam  puella  matrem, 
Nec  sese  a  gremio  illius  mouebat, 
Sed  circumsiliens  modo  liuc  modo  illuc 

10  Ad  solam  dominam  usque  pipiabat. 
Qui  nunc  it  per  iter  tenebricosum 
Illuc,  unde  negant  redire  quemquam. 
At  uobis  male  sit,  malae  tenebrae 
Orci,  quae  omnia  bella  deuoratis: 

15  Tam  bellum  mihi  passerem  abstulistis. 
0  factum  male!  o  miselle  passer! 
Tua  uunc  opera  meae  puellae 
Flendo  turgidoli  rubent  ocelli. 


III  12.  Seneca  apocolocynt.  XI  (p.  62  sq.  Buech.):  'Nec  mora; 
Cyllenius  iUum  collo  obtorto  trahit  a  caelo  illuc  unde  negant  re- 
dire  quemquam';  quibus  in  uerbis  "'illuc'  a  codd.  omissum  resti- 
tuit  Muretus.  Auth.  lat.  V  219,  11  Burm.  1704  Mey.:  ''unde  fata  negant 
redire  quemquam'. 

16.  Titulus  Augustae  Ausciorum  repertus  (cf.  Herm.  1,  68; 
Wilmanns.  exempL  inscr.  Lat.  584):  '0  factum  male,  Myia,  quod 
peristi'. 

17  sq.  Scholiasta  Juuenalis  VI  8  ed.  Cramer.  p.  598:  ''Al- 
hidit  ad  uerba  Catulli  conquerentis  de  passere  mortuo.  Catulhis:  Tua 
nunc  oj)era  mea  p.  flendo  turgidoli  rubent  ocelli'.  Eodem  re- 
spexit  Martialis  I  109,  1;  VII  14;  XIIII  77.  Petrarca  ep.  uar.  32 
p.  1097  ed.  BasiL  'apud  Catullum  Lesbia  meretricio  amore  saucia  pas- 
serem  suum  fleuit  extinctum,  ita  tamen  ut  oculorum  aciem  perderet, 
non  ut  animam  exhalaret'. 

18.    turgidulus]  Paulinus  V  452  (cf.  Philol.  a.  1889  p.  761). 

3  in  uerhis  meae  puellae  et  4  in  deliciae  meae  puellae  (^item  u.  17) 
littems  ae  ex  e  correxit  g:  simplex  e  0  iihiquc  ||  7  ipsam]  ipsa 
Itali  II  9  circum  siliens  GM:  circum  silens,  marg.  at  siliens  0  ||  10 
pipiabat  Is.   Vossius:  piplabat  VM  pipihibat  ?  Itall    ||    11  tenebrosmn 

at.  q 
VM  II  12    \  Illud,  marg.  \  at  ilhic  0:  Uhid  GM  ||   14  Orciq;   G:  Orciq; 
OM  II   16  0  factum  male  o  (io  Lachmannus)  miselle  passer  D  ex  corr., 
Itali:  Bonum  factum.    male  bonus  ille  passer  VM  ||  17  Mea  ct  IS  tur- 
gidoli  scTiol.  JuuenaJ.  \\  18  turgidoli  M  turgiduli  V 


III,  3  —  IIII,  0. 

IIIl. 

Phasellus  ille,  quem  uidetis,  hospites, 
Ait  fuisse  nauium  eelerrimus, 
Neque  uUius  uatautis  impetum  trabis 
Neqiiisse  praeterire^  sive  palmulis 
5  Opus  foret  uolare  siue  linteo. 
Et  hoc  negat  minacis  Adriatici 
Negare  litus  insulasue  Cycladas 
Rhodumque  nobilem  horridamque  Thraciam 
Propontida  trucemue  Ponticum  sinum, 


TTTT  cf.  omnino  parotlia  in  epigrammatum ,  Yergilio  quae  adtri- 
buuntur,  octauo.  —  1.  schoiiasta  Bernensis  ad  Verg.  Georg.  IIII  289 
(p.  971  Hagen):  'phaselis;  genus  nauium  pictarum.  sicut  phasillus 
ille  quem  aiunt  (agiunt  codd.)  auctorem  (sic  codd.  I.  actarum 
siue  actuariarum)  esse  nauium  celerrimum  (sic  Hauptius:  ca- 
laetarum  uel  celaturum  codd.).  quem  habuit  hospes  Serenus. 
Junilius  dicit'.  —  Terentianus  Maurus  2276:  'Ante  ergo  uersum 
collocabo  iambicum:  Phaselus  —  hospites'  (cf.  et  228.3,  2311, 
2376,  2379,  2424,  2426,  2431,  2432,  2445,  2469).  —  Marius  Victo- 
rinus  p.  134  K.  (cf.  p.  63,  84, 162):  'exemplum  ergo  trimetri  iambici  erit 
phaselus  —  hospites'.  —  Augustinus  de  musica  V  4,  5:  'Neque 
quisquam  umquam  uersum  esse  dubitauit  Phaselus  —  hospites'. 
—  Idem  V  6,  11:  'Etiam  istum  uersum  metire,  si  placet,  et  mihi  de 
membris  eius  pedibusque  responde  'Phaselus  —  hosjiites'.  — 
Idem  V  8,  16:  'Et  phaselus  —  hospites  primum  membrum  habet 
phasellus  ille  in  semipedibus  quinque,  secundum  in  septem  quem 
uidetis  hospites'.  cf.  eundem  apud  Maium  in  script.  uet.  noua 
collect.  m  3,  130  c.  17,  18,  19.  —  Censorinus  p.  612,  17  K.:  Tri- 
metros  iambicus  latine  senarius  dicitur,  cuius  exemplum  phaselus 
iste  —  hospites'.  —  scholiasta  Lucani  V  518  p.  389  Web.: 
•■phaselo.  genus  nauis,  ut  ait  Catullus  [Tlautus'  codd.]:  Phaselus  — 
hospites'. 


nn.  Inten^itmm  unius  lineae  in  VM,  quod  De  phaselo  {ex  phasello 
corr.  g  inscribendo  ejpJent  GM  ||  1  hasellus  Utt.  initiaJi  i.  marg.  adscr. 
0:  phasel=us  G  phaselus  H  ubique  phasillus  schol.  Bernensis  Vergilii, 
fatalis  Coloniemis  Censorini  (ex  faselis  corruptum?)  ||  2  Aiunt  f.  n. 
celerrimum  {sed  celerimum  0)  VHL  et  schol.  Bern.  Verg.  \\  3  Neq;  illius 
n.  i.  tardis  VM  ||  4  Neq;  esse  pr.  sine  ji.  VM  ||  5  sine  VM  ||  6  Et  hoc 
GM  Et  h'  (=  haecy  0  fortasse  recte  \  mina  ei  adriatici  VM  ||  7  insula 
uegeladas  0  insulas  ue  cicladas  GM  ||  8  tractam  VM  ||  9  sinum  GM: 
sima  0 


CATULLUS 

10  Ubi  iste  post  phasellus  aiitea  fuit 
Coinata  silua:  nain  Cytorio  in  iugo 
Loquente  saepe  sibilum  edidit  coma. 
Amastri  Pontica  et  Cytore  buxifer, 
Tibi  haec  fuisse  et  esse  cognitissima 

15  Ait  phasellus:  ultima  ex  origiue 
Tuo  stetisse  dicit  in  cacumine, 
Tuo  imbuisse  palmulas  in  aequore, 
Et  inde  tot  per  impotentia  freta 
Erum  tulisse,  laeua  siue  dextera 

20  Vocaret  aura,  siue  utrumque  lupiter 
Simul  secundus  incidisset  in  pedem; 
Neque  ulla  uota  litoralibus  deis 
Sibi  esse  facta,  cum  ueniret  a  marei 
Nouissime  hunc  ad  usque  limpidum  lacum. 

25  Sed  haec  prius  fuere:  nunc  recondita 
Senet  quiete  seque  dedicat  tibi, 
Gemelle  Castor  et  o-emelle  Castoris. 


ini  25  sq.  Cliarisius  p.  252,  24  K.:  'senesco  autem  nunc  in  usu 
est  frequens,  apud  antiquos  tamen  et  seneo  dicebatur.  unde  et  Ca- 
tullus  ['catulus'  codd.]  sic  rettulit:  nunc  recondita  senet  [^sf  N, 
■■sunt'  P]  quiete  seque  dedicat  [''qui  seneseq:  didicat'  P]  tibi 
gemelle  Castoris'.  —  Diomedes  p.  344,  6  K. :  'senesco  et  scneo 
apud  antiquos  dicebatur;  unde  et  Catullus:  nunc  recondita  [ita  B.: 
■■nunc  recordita'  M  'non  recordata'  A]  senet  quiete  seque  dedicat 
[^dicebaf  BM  'dicebant'  A]  tibi  gemelle  Castor  et  gemelle 
Castoris  [""gemelli  castores'  B]'.  —  Priscianus  p.  484,  2  H. :  Ta- 
tullus  ['catulus'  codd.]:  sed  haec  luere  ['feruere  GL];  nuuc  recon- 
dita  senet  quiete  [''quite'  uel  ''qui  te'  codd.]'. 


10  Ubuste  0  I  phasellus  0:  pliasel=us  G  ||  11  silua  /.  margine 
liahct  0  I  citeorio  VM  (sed  in  0  a  citeono  ^iix  dinosci  potest)  ||  13  ci- 
theri  VM  ||  14  cognotissima  VM  ||  15  phaselhis  0:  phasel=us  G  || 
17  Tuo  0:  Tuas  GM  1|  18  impotencia  0  ||  19  Herum  VM  ||  20  Vocare 
cura  VM:  uagaret  aura  Lachmannus  ad  Lucr.  p.  178  \\  22  littoralibus 
0  I  diis  VM  II  23  a  marei  LacJimannus:  amaret  VM  a  mare  milfjo  \\ 
24  Nouissime  VM  nouissimo  Itali  \\  25  h'  {id  est  haec)  0:  hoc  GM  |  re- 

at  castorum 
comdita  0    ||    27  Castor  D=r  Diomedes:  castru  0     castrum     G  castrum 
i.  viarg.  at  castor  M 


mi,  10  —  VI,  7. 

V. 

Vivamus,  mea  Lesbia,  atque  amemus, 
Rumoresque  semuu  seueriorum 
Omues  unius  aestimemus  assis. 
Soles  occidere  et  redire  possunt: 
5  Nobis,  cum  semel  occidit  breuis  lux, 
Nox  est  perpetua  una  dormieuda. 
Da  mi  basia  mille,  deinde  centum, 
Dein  mille  altera,  dein  secunda  centum, 
Deiude  usque  altera  mille,  deinde  centum. 
10  Dein,  cum  milia  multa  fecerimus, 
Conturbabimus  illa,  ne  sciamus, 
Aut  nequis  malus  inuidere  possit, 
Cum  tantum  sciat  esse  basiorum. 


VI. 

Flaui,  delicias  tuas  Catullo, 
Nei  sint  illepidae  atque  inelegantes, 
Velles  dicere  nec  tacere  posses. 
Verum  nescio  quid  febriculosi 
.')  Scorti  diligis:  lioc  pudet  fateri 
Nam  te  non  uiduas  iacere  noctes 
Nequiquam  tacitum  cubile  clamat 


V  7sq.  huc  re.spexit  Martialis  VI  34,  7;  XI  G,  14;  XII  59,  3. 
13.  Priap.  52,  12:  ''cum  tantum  sciet  esse  mentularum'. 


V.  Unius  tiersns  interstitio  a  mi  separatum  in  Y1IL  (De  lesbia  in- 
scripserat  in  iUo  G,  uncle  acl  lesbiam  fecit  g;  eundeni  titulum  praehent 
M5)  II  1  iuamus  0  (u  i.  marg.)  ||  3  estinemus  0  extimemus  GM  j 
4  sole  M  I  ocidere  0  jj  5  Nobiscum  VM  ||  8  Deinde  mille  altera 
dcinde  secunda  V  Deinde  mi  =  =  altera  da  ^  =  secunda  gMD  | 
10  Deinde  VM  deinde  D  j  millia  GM  ||  11  Conturbauimus  VM  |  uescia- 
mus  VM  II  13  tantus  sciat  VM  sciet  BueclieUrus  mus.  Ehcn.  XVIII  401 
ex  priapeo  52,  12. 

VI.  Adhaeret  priori  in  0  (i.  marg.  signum  //) ;  in  interst.  unius 
uers.  Ad  Flauium  inscribunt  gM  ||  1  catulo  0  ||  2  Nei  Lachmannus:  Ne 

i 

VM  Ni  uulgo  no.  D  ||  3  Velles  —  posses  V  Velis  —  possis  N.  Heinsius 

Aduers.  |>.  634   ||  5  hoc  G:  hS  (=  hic)  0  ||  7  Nequid   quam  0  Ne  quic- 
quam  GM 


10  CATULLUS 

Sertis,  Assyrio  fragrans  oliuo, 
Puluiiiusque  peraeque  et  heic  et  illei 

10  Attritus  tremulique  quassa  lecti 
Argutatio  inambulatioque. 
Nam  uil  stupra  ualet^  nihil,  tacere. 
Cur?    nou  tam  latera  ecfututa  panclas, 
Nei  tu  quid  facias  iueptiarum. 

15  Quare,  quicquid  habes  boni  malique, 
Dic  nobis.  uolo  te  ac  tuos  amores 
Ad  caelum  lepido  uocare  uersu. 


VII. 

Quaeris,  quot  mihi  basiationes 
Tuae,  Lesbia,  sint  satis  superque. 
Quam  magnus  numerus  Libyssae  hareuae 
Lasarpiciferis  iacet  Cyrenis, 
5  Oraclum  louis  iuter  aestuosi 
Et  Batti  ueteris  sacrum  sei^ulcrum, 
Aut  quam  sidera  mnlta,  cum  tacet  nox, 


8  assyrio  D:  a.sirio  V  a  .syrio  M  ac  Syrio  uiilgo  \  flagrans  VM 
at  hic  at  ille 
(fortusse  recte)  \\  9  J  hec  7  illo  GM  7  li'  (=  haec)  "]  illo  0,  correxl. 
et  hic  et  illic  partim,  partim  et  hic  et  iUe  editiones  \\  10  cassa  D  (cf. 
FlecJc.  ann.  LX  255)  |1  11  in  ambulatioq;  VM  ||  12  Nam  inista  pualet 
nich'  0  Nam  ni  ista  preualet  nichil  (nihil  M)  GM  Nam  ni  stupra, 
ualet  Sealiger,  quem  ita  ut  nil  scriberet  secutus  est  Hauptius.  Nam  mi 
stupra  ualet  et  Anglus  in  Ephem.  class.  XXIIII  p.  211  et  Baehrensius 
comecerunt  \\  13  ecfututa  Lachmannus:  ~]  futura  VM  exfututa  Itali  \ 
pancla  VM  ||  14  Nei  MarciUus:  Nec  VM  Ni  B.  Guarinus  \\  15  quid 
quid  0  quicquid  GM  |  babes  boniq;  maliq;  0  ||  17  adcelum  0  |  uersu 
gM  uersum  V 

Vn.    Interstitium  unius  uersus  in  VM;  Ad  lesbiam  inscribmit  gM  || 
1  q  (=  quodi  michi  (mihi  Mi  VM    ||    2  sint.  OM   ||    3  libisse  harene  0 

at  fretis  g 
lybisse  arene  G  libisse  arene  M  ||  4  Lasarpici     feris      iacet  ty=renis  G 

at  fretis 
at  cyrenis  g  i.  marg.  Lasarpici  fecis  iaces  tyrenis  0  lasaiiHciferis  iacet 
tyrenis  i.  marg.  at  cyrenis  M  1|  5  Oradum  0  Ora  dum  GM  ||  6  Et  beati 

at.  beari 
0  Et    beati    GM  Et  Bati  ?  \\  7  sydera  VM 


VI,  8  —  VILl,  19.  11 


Furtiuos  hominum  uideut  amores: 
Tam  te  basia  multa  basiare 
10  Vesano  satis  et  super  Catullo  est, 
Quae  nec  pernumerare  curiosi 
Possint  nec  mala  fascinare  lincfua. 


VIII. 

Miser  Catulle,  desinas  ineptire, 

Et  quod  uides  perisse  perditum  ducas. 

Fulsere  quondam  candidi  tibi  soles, 

Cum  uentitabas  quo  puella  ducebat 
5  Amata  nobis  quantum  amabitur  nulla. 

Ibi  illa  multa  tum  iocosa  fiebant, 

Quae  tu  uolebas  nec  puella  nolebat: 

Fulsere  uere  candidi  tibi  soles. 

Nunc  iam  illa  non  uult:  tu  quoque,  inpote/26",  noli, 
10  Nec  quae  fugit  sectare,  nec  miser  uiue, 

Sed  obstinata  mente  perfer,  obdura. 

Vale,  puella!  iam  Catullus  obdurat, 

Nec  te  requiret  nec  rogabit  inuitam: 

At  tu  dolebis,  cum  rogaberis  nuUa. 
15  Scelesta,  uae  te!  quae  tibi  manet  uita! 

Quis  nunc  te  adibit?  cui  uideberis  bellaV 

Quem  nunc  amabis?  cuius  esse  diceris? 

Quem  basiabis?  cui  labella  mordebis? 

At  tu,  Catulle,  destinatus  obdura. 


at.  basia 
9    basiei    GM:  basiei  0  ||  10  catulo  0  ||  11  curiosi  M:  euriosi  V 
Vni.    Interstit.  unius  uers.  in  VM;    Ad  se  ipsum  inscribunt  gM  || 
1  iser  catule  0  (m  i.  marg.)   \  inaptire  D    ||    4  Cum  0  ita  ut  C  e  corr. 

sit  1  q  gM:  ff  (=  quodj  V  |  dicebat  Dousa  filius  \\  5  amabiliter  M  |! 
6  tum  gM:  cum  V  ||  8  candid^i  G  !|  9  tu  quoque,  impotens,  noli 
Anantius  impotens  ne  sis  Scaliger:  inpote  0  impote  GM  ||  10  Necq; 
fugit  0  II  14  at  dolebis  M  ||  15  uae  te  .  quae  B.  Venator:  ne  te  q  G 
ne  teq;  0  ne  te  que  M  ||  16  adhibit  0  ||  18  cu  labella  0 


12  CATULLUS 

VIIII. 

Verani,  omuibus  e  meis  amicis 
Antistaus  milii  milibus  trecentis, 
Venistine  domum  ad  tuos  peuates 
Fratresque  uuanimos  anumque  matrem? 
5  Venisti.     o  mihi  uuntii  beati! 
Visam  te  incolumem  audiamque  Hiberum 
Narrantem  loca,  facta,  nationes, 
Ut  mos  est  tuus,  applicansque  collum 
locundum  os  oculosque  sauiabor. 
10  0   quautum  est  hominum  beatiorum, 
Quid  me  laetius  est  beatiusue? 


X. 

Varus  me  meus  ad  suos  amores 
Visum  duxerat  e  foro  otiosum, 
Scortillum,  ut  mihi  tunc  repente  uisum  est, 
Non  sane  illepidum  neque  inuenustum. 
5  Huc  ut  uenimus,  incidere  nobis 
Sermoues  uarii,  in  quibus,  quid  esset 
lam  Bithynia,  quo  modo  se  haberet, 
Ecquonam  mihi  profuisset  aere. 


VniL  Unius  uersits  interstitinm  /«  VM.  Ad  Verannium  iHscrihunt 
gM  II  1  Verani  Bamlerus:  Veranni  VM  {secl  eidem  XH  16,  17;  XXVIII  S; 
XXXXVII  3  Veranius)  |  e  om.  0  ||  2  Antistas  VM  |  millibus  GM  ||  3  ue- 
nisti  ne  OM  II    4  unanimos  anumque  G.  Faernus:  uno  animo  sanamq; 

at.  sanam 
0  uno  animo  suaq;  matrem  GM  senemque  =r  ||  5  nuncii  V  ||  6  incoluni 

0  I  hyberu  M  ||  9  oculosq;  suabior  VM  ||  11  beatiusque  ? 

X.  CumYUllsine  interstitio  coliaeret  inYM-  si()mim  V  i.  murfj.  D 
meus 

1  Varius  VM  |  me  mes  0  me  meus  G{W]  ita  ut  meus  suhicctum  a  g  ex 
mens  correctum  sit  \\  "2  eforo  OM  |  ociosum  GM  occiosum  0  1|  3  tuc  OM: 
tu  G  II  4  nlepidum  G,  U7icle  illepidum  corr.  g  \\  7  lam  bitbinia  G:  lar- 

bitbinia  0    |    quomo  posse  baberet  0  quom  posse  haberet  G  quomodo 

at  quonam 
p.  h.    M     II     8  Ecquonam   Statius:  Et     quoniam    GM  Et  quoniam  0  | 
here  VM 


viiii,  1  -  X,  31.  i;j 

RespouJi  id  quoJ  erat,  uiliil  ueque  ipsis 
10  Nec  praetoribus  esse  nec  coliorti, 

Cur  quisquam  caput  unctius  referret, 

Praesertim  quibus  esset  irrumator 

Praetor  nec  faceret  pili  cohortem. 

'At  eerte  tameu'  inquiunt,  V|uod  illic 
15  Natum  dicitur  esse,  comparasti 

Ad  lecticam  bomiuis.'    ego^  ut  puellae 

Unum  me  facerem  beatiorem, 

*Non'  inquam  'mihi  tam  fuit  maligne, 

Ut,  prouincia  quod  mala  incidisset, 
20  Non  possem  octo  homines  parare  rectos.' 

At  mi  nullus  erat  neque  hic  iieque  illic, 

Fractum  qui  ueteris  pedem  grabati 

In  collo  sibi  collocare  posset. 

Hic  illa,  ut  decuit  cinaediorem, 
2,5  'Quaeso'  inquit  'mihi,  mi  Catulle,  paulum 

Istos:  commoda  nam  uolo   ad  Serapim 

Deferri.'    ^mane'  inquii  puellae; 

^lstud  quod  modo  dixeram  me  habere, 

Fugit  me  ratio:  meus  sodalis 
30  C'inna  est  Gaius;  is  sibi  j^arauit. 

Verum,  utrum  illius  an  mei,  quid  ad  meV 


9  nihil  neque  ipsis  uulgo:   neque  nec  in  ipsis  V  sscr.   at  neque 

ipsis  .  nec  G  ueque  in  ipsis  gD  neque  i  ipsis  sscr.  al  nihil  neq;   nec  i 

ipis  al  necq;  ij)is  M  1|  10  pretoribus  i.  m.  al  nec  M  quaestoribus  Mrtr- 

at  nec  ec 

retus  II  11  referet  M  ||  13  nec  faceret  0:  non  faceret  GM  (non  D)  nou 
faciens  Gronouius  de  sest.  III 17  ||  16  adletica  OM  ad  letic=am  Ot  \  ho- 
minis  VM  jj  17  beatore  0  jj  21  ncc  hic  neq;  illic  VM  ||  22  Fractumq; 
ueteris  VM  ||  24  ut  docuit  VM  |  .siuediorem  0  ||  25  inquid  0  ||  26  comoda 
nam  0  commoda  nam  GM  commodum  enim  Handius  observ.  p.  54  com- 

at  e  g 
moda:  enim  Burmannus  obss.  niisc.  5,  2  \  ad  serapim  M  ad  sarapim  GD 

at  deferri  gM 
ad  sempini  0  ||  27      Deserti     VM  |  mane  inquii  Statius  minime  inquii 
Pontanus    \    mane  me  inqd  0   mane  me  inquit  GM  (inquii  Parthenius, 
uuhjo)    II    30  Cuma  e  grauis  VM,  unde  Gauius  BibbecTiius  in  FlecJceis. 
annal.  1862  p.  .378  \\  31  quid  ame  0  quid  a  me  GM 


14  CATULLUS 

Utor  tam  bene  quam  mihi  pararim. 
Sed  tu  insulsa  male  et  molesta  uiuis, 
Per  quam  non  licet  esse  ueglegentem.' 


XI. 

Furi  et  Aureli,  comites  Catulli, 
Siue  in  extremos  penetrabit  Indos, 
Litus  ut  longe  resonante  Eoa 
Tunditur  unda, 
5  Siue  iu  Hyrcanos  Arabasue  molles 
Seu  Sacas  sagittiferosue  Parthos, 
Siue   quae  septemgeminus  colorat 

Aequora  Nilus, 
Siue  trans  altas  gradietur  Alpes, 
10  Caesaris  uisens  monimenta  magni, 
Gallicum  Rhenum  horribilesque  ulti- 

mosque  Britannos^ 
Omnia  haec,  quaecumque  feret  uohuitas 
Caelitum,  temptare  simul  parati: 
15  Pauca  nuntiate  meae  puellae 
Non  bona  dicta. 
Cum  suis  uiuat  ualeatque  moechis, 
Quos  simul  complexa  tenet  trecentos 
NuHum  amans  uere,  sed  identidem  omuium 
20  Ilia  rumpens; 


32  quam  VM  quam  mihi  paratis  Statius  \\  33  tulsa  0  tu  insula  GM 
insulsa  Itali  salsa  Schraderns  eniend.  x>-  15  \  mala  Guarinus  \  ac  g  Laeli- 
mannus  \  niuis  0  ||  34  negligentem  VM 

XL    Adhaeret  xjriori  in  V;   i.    viarg.  //  Og.     Ad  furium  7    aure- 

lium  g  (in  viaryine)  M  ||  1  penetrauit  VM  ||  3  ut  V  ubi  M?  lilerique   \ 

coa  0    II    5  iuhircanos  0    |    arabas  ue  0:   arabaesque  G  arabesque  Mg 

a  cc 

arabesque  D  ||  6  Siue  sagax  VM  sagas  t  seu  sagax  D  |  sagitiferos  ue  0 

sagittiferos  ue  GM  ||  7  Siue  que  G:  Siueq;  0  siueq  M  Siue  qua  uulgo  \ 

at  nus 
septem  geminus  V  septem  geminis  M  ||  8  epra  0  ||  9  Sui  0  ||  11  renum 
0  I  horribilesq;  V:  horribile  aequor  Hauptius  (ohserv.  crit.  p.  27)*\\orvi- 
biles  et  uel  in  s  |  ulti  g:  hic  oin.  V  ||  12  mosque  {ex  ultimosque  corr.) 
g:   Vitimosq;   0    horribiles   ulti — mosq;   M    ||    13    fei-e    uoluntas   VM 
14  tentare  G  ||  15  nunciate  G  nunciare  0  ||  17  mechis  VM 


X,  3-2  -  XII,  15.  15 

Nec  meum  respectet,  ut  aute,  amorem, 
Qui  illius  culpa  cecidit  uelut  prati 
Ultimi  flos,  praetereunte  postquam 
Tactus  aratro  est. 


xn. 

Marrucine  Asini,  manu  sinistra 

Non  belle  uteris  in  ioco  atque  uino: 

Tollis  lintea  neo-legentiorum. 

Hoc  salsum  esse  putas?  fugit  te,  inepte: 

5  Quamuis  sordida  res  et  iiiuenusta  est. 
Non  credis  mihi?  crede  Pollioni 
Fratri,  qui  tua  furta  vel  talento 
Mutari  uelit:  est  enim  leporum 
Dissertus  puer  ac  facetiarum. 

10  Quare  aut  liendecasyllabos  trecentos 
Expecta,  aut  mihi  linteum  remitte; 
Quod  me  non  mouet  aestimatione, 
Verum  est  mnemosynum  mei  sodalis. 
Nam  sudaria  Saetaba  ex  Hibereis 

15  Miserunt  mibi  muneri  Fabullus 


22  Cui  illius  VM  |  cecidi  PJuygersius  m  nouae  Mnemosynae  ttol.  I 
p.  59  II  23  postquam  tactus  aratro  est  0  unico  nersti:  in  G  post  i^ost- 
quam  rasura  est  posquam  taetus  aratro  est  MD  ||  24  Tactus  aratro 
est.  Asinium  G  ita  ut  actus  aratro  est  a  corr.  g  sit  .  hahuerat  igitur  G 
jmmittis  uerha  Tactus  aratro  est,  ut  0,  in  fine  u.  23  et  in  interstitio 
inscripserat:  Ad  Asinium 

Xn.    Interstitium  unius  uersus  in  VM;  //  i.  marg.  0  ad  Matrucinu 
Asinum  ?   ad  Matrucinum  asinium  M  ||   1  Matrucine  VM  ||  2  inloco  0 
at  loco 
in   ioco   GM    |)    3  linthea  0    |   neglegenciorum  0:  negligentiorum  GM  ;l 

at  falsum  g  at  salsum 

4  falsu  at  salsu  ee  0  salsum  ee  G  falsum  M  ||  7  FraT  0  |  Multari 
unus  ex  ?  \\  S  uelit  GM  uoluit  0  ||  9  Dissertus  0 :  Disertus  GM  Difertus 
Fasseratius  \  faceciarum  0  ||  10  endeca  sillabos  V  {coniunxerunt  gM)  || 
11  lintheum  0  ||  12  monet  0  |  extimatione  VM  ||  13  Verum  est  nemo 
sinum  inemosinum  Dj  GM:  Veru  nemo  e  sinu  0  ||  14  sethaba  GM  s; 
taba  0     I     exhibere  VM,  corr.  Lachmannus  (ex  Hiberis  Jtali)  thessala 

at  mnneri 
i.  marg.  setaba  D  ||  15  Mi^serunt  G  |     nuincri     GM:  numeri  0 


IG  CATULLUS 

Et  Veraiiius:  haec  amem  uecesse  est 
Ut  Verauiolum  meum  et  FabuUum. 


XIII. 

Cenabis  beue,  mi  FabuUe,  apud  me 
Paucis,  si  tibi  di  fauent,  diebus^ 
Si  tecum  attuleris  bonam  atque  magnam 
Cenam,  non  sine  candida  pueUa 

5  Et  uino  et  sale  et  omnibus  cacbinnis. 
Haec  si,  inquam,  attuleris,  uenuste  noster, 
Cenabis  bene:  nam  tui  CatuUi 
Plenus  sacculus  est  arauearum. 
Sed  contra  accipies  meros  amores 

10  Seu  quid  suauius  elegantiusue  est: 

Nam  unguentum  dabo,  quod  meae  pueUae 
Donarunt  Veneres  Cupidinesque, 
Quod  tu  cum  oUacies,  deos  rogabis, 
Totum  ut  te  faciant,  PabuUe,  nasum. 


XIIII. 

Nei  te  plus  ocuUs  meis  amarem, 
locundissime  Calue,  munere  isto 
Odissem  te  odio  Vatiniano: 
Nam  quid  feci  ego  quidue  sum  locutus, 
Cur  me  tot  male  perderes  poetis? 


Xn  17.  Plinius  nat.  hist.  praef.  1:  'ille  (Catullus)  .  .  .  duri- 
usculum  se  fecit  quam  uolebat  existimari  a  Veraniolis  suis  et  Fabul- 
lis' ;  cf.  XXXXVII  3. 


16  hec  (h')  0  |  ameni  V  amem  M  |  ncce  0  ||  17  Ut]  Et  VM 

XIII.    Interstitium  unius  nersus  in  VM,  in  quo  Ad  fabullum  inscri- 

bunt  gM  II  1  Enabis  0   ||   2  dii  V  ||  6  si  unquam  VM  ||  8  saculus  VM  | 

at  quod  gM 

areanearum  M  ||  9  meos  0  1|   10  Seu  qui  0  Seu       qui       GM  |   elegan- 

ciusue  V  elegantius  ue  M 

Xini.  Interstitium  unius  uersus  in  VM,  in  qtto  Ad  Caluum  Poetam 

inscribunt  gM  ||  1  Nei  Lachmannus :  Ne  GM  E  (n  in  marg.)  0  ISIi  uuJgo  || 

3  Vaciniano  GM  ||  4  quid  ue  0  ||  5  mal'  0  malis  GM 


XTT,  IC  —  XTTII,  24.  17 

Isti  di  mala  multa  deiit  clienti, 

Qui  tantum  tibi  misit  impiorum. 

Quod  si,  ut  suspicor,  hoc  nouum  ac  repertum 

Munus  dat  tibi  Sulla  litterator, 
10  Nou  est  mi  male,  sed  bene  ac  beate, 

Quod  non  dispereunt  tui  labores. 

Di  magui,  liorribilem  et  sacrum  libellum! 

Quem  tu  scilicet  ad  tuum  Catullum 

Misti,  continuo  ut  die  periret, 
if)  Saturnalibus,  optimo  dierum! 

Non  non  hoc  tibi,  salse,  sic  abibit: 

Nam,  si  luxerit,  ad  librariorum 

Curram  scrinia,  Caesios,  Aquinos, 

Suifenum  omnia  coHigam  uenena, 
20  Ac  te  his  suppliciis  remunerabor. 

Vos  hinc  interea  (ualete)  abite 

Illuc  unde  malum  pedem  attulistis, 

Saecli  incommoda,  pessimi  poetae. 


Si  qui  forte  mearum  ineptiarum 


Xim  9.  Martianus  CapelTa  III  229,  p.  56,  22  Eyss.:  'lioc 
etiam  CatuIIus  quidam  non  insuauis  poeta  commemorat  dicens  munus 
dat  tibi  Sylla  litterator',  unde  uersum  sumpsit  loannes  Sares- 
beriensis  Metalog.  I  24. 

15.  Macrobius  Saturn.  II  1,  8:  ''quia  Saturnalibus  optimo 
dierum,  ut  ait  Veronensis  poeta,  nec  uoluptas  nobis'  ectr. 


6  dii  VM    I    dant  VM    ||    9  sylla  D  si  ilTa  VM    |    literator  VM    || 
10  miclii  male  V  (milii  M)  ||  12  Dii  VM  ||  13  adtuum  M  ||  14  Misisti  VM  | 

at  optimo  gM 
continuo.     ut  die  VM  interpungunt    ||    15       opimo       GM:  oppinio  0 

at  false  g 
IG  hoc]  D    Ii'    (=  haec)  tibi  false  fit  adhibit  0    hec   tibi      salse      sit 

at  salse 
{corr.  ex  fit)  adbiTjit  Cr  (abibit  g)  hec  tibi  false  sit   abibit  M  ||  17  Tuxerit 

al.  xg 
OM:  luserit  G  ||  IS  Cura  0  Cur  tam  GM  |  scrinea  g  scrinea  M  |  cesios 
VM  II  19  Suftenam  VM  ||  20  Hac  VM  |  tibi  hiis  supplitus  (—  t)  rem.  0  || 
23  Seculi  VM   |   incomoda  0  Secuntur  m  VM  sine  interstitio  uersus  'Si 
qui  —  nobis'.     Seiunxit  Auantius   ||    24  inepciarum  0 

Catullus  ed.  Baehrens.     Ed.  alt.  2 


CATULLUS 

25  Lectores  eritis  manusque  uestras 
Non  liorrebitis  admouere  nobis. 


XV. 

Commendo  tibi  me  ac  meos  amores, 
Aureli:  ueniam  peto  pudentem, 
Ut,  si  quicquam  animo  tuo  cupisti 
Quod  castum  expeteres  et  integellum^ 
5  Conserues  puerum  mihi  pudice, 
Non  dico  a  populo  (nihil  ueremur 
Istos  qui  in  platea  modo  liuc  raodo  illuc 
In  re  praetereunt  sua  occupati); 
Verum  a  te  metuo  tuoque  pene 

10  Infesto  pueris  bonis  malisque. 

Quem  tu  qualubet^  ut  lubet^  moueto 
Quantum  uis,  ubi  erit  foris,  paratum: 
Hunc  unum  excipio,  ut  puto,  pudenter. 
Quod  si  te  mala  mens  furorque  uecors 

15  In  tantam  impulerit,  sceleste,  culpam, 
Ut  nostrum  insidiis  caput  lacessas: 
A  tum  te  miserum  malique  fati, 
Quem  attractis  pedibus  patente  porta 
Percurrent  rapbanique  mugilesque! 


26  amouere  0 

XV.    luterstitio  unius  uersus  a  uersu  'Non  —  nobis'  separatmn  in 
VM;  Ad  Aurelium  inscrihiint  gM  ||  1  Comendo  M  0  meudo  0  (i.  marg. 

c)  1  tebi  M  II  2  y^pudentem  peto  G  peto  pudente  OM  pudeuter  J.  Maehhj 
in  Flecl\  ann.  1871  p.  345  \\  5  pudicum  Baehrensius  \\  C  nich'  0  |  uere- 
mur]  post  m.  add.  i  g  ||  8  preterunt  M  |  occuiiai  0  ||  9  ate  me  tuo  0 
10  in  festo  M  j  bonisq;  malisq;  VM  ||  11  qualubet  (ubet  ex  corr.  g)  ut 
iubet  G:  qualibet  ut  at  iubet  0  qualubet  •//•  i.  mary.  •jj-  ut  iubet  M(D) 
ut  lubet  uulgo  \  moneto  0  ||  13  huc  G  |  pudenter  0  prudenter  G  at  pudenter 

at  prudenter 
g     pudenter    M    ||    16  nostrum  G:  nostrorum  OM    ||    17  ha  V  ah  gM  | 

at  tu  gM 

tame    G  (tn  M)  tn  0  ||  18  atractis  0;  et  sic  inscriptio  Pompeiana  1261 

Zangem.  (CIL  IIIIj   attra^tis  M  ||   19  Pertundent  J.  Maehly  l.  l. 


Xmi,  25  —  XVII,  2.  19 

^  XVI. 

Pedicabo  ego  uos  et  irrumabo, 
Aureli  pathice  et  cinaede  Furi, 
Qui  me  ex  uersiculis  meis  putastis, 
Quod  sunt  molliculi,  parum  pudicum. 
5  Nam  castum  esse  decet  pium  poetam 
Ipsum,  uersiculos  nihil  necesse  est, 
Qui  tum  denique  habent  salem  ac  leporem, 
Si  sunt  molliculi  ac  parum  pudici 
Et  quod  pruriat  incitare  possunt, 
10  Non  dico  pueris,  sed  his  pilosis, 
Qui  duros  nequeunt  mouere  lumbos. 
Vos,  quod  milia  multa  basiorum 
Legistis,  male  me  marem  putatis? 
Pedicabo  eo;o  uos  et  irrumabo. 


XVII. 
0  Colonia,  quae  cupis  ponte  loedere  longo, 
Et  salire  paratum  habes,  sed  uereris  inepta 


XVI  5.  Plinius,  epist.  IIII  14,  5:  'scimus  alioqui  huius  opus- 
culi  illam  esse  uerissimam  legem  quam  Catullus  expressit:  nam  ca- 
stum  esse  —  et  parum  pudici'.  —  Apuleius,  apol.  11:  'Catul- 
lum  ita  respondentem  maliuolis  non  legistis:  nam  castum  esse  — 
necesse  est  — '? 


XVI.  Adhaeret  priori  in  VM  V  ad  Aurelium  et  Furium  D  i.  viarg. 

1  Dedicabo   VM    ||    2   patice   et  cinede  VM    |1    3  Qui  mi  (me  gM)  ex 

tg 
VM  II  4  Quod  OM:  Quod    G   |   moliculli  G  {corr.  g)  \\   6  uersiculo  Plinii 

at  tum  g 
codd.  Mediceus  et  Vaticcmus  \  nich'  0  |  reccesse  0  ||   7  Qui     tame     G: 

at  tu 
Qui  tn  0  qui  tn  M  Qui  tunc  Plinii  codices  onines   (fortasse  recte)    ||    8 
sunt  PUnius:  sint  VM  {sed  eidem  u.  9  possunt)  ||  10  hiis  pillosis  0  ||  12 

at  hos  at  (j  qui 

hos  0     I        uosq;        M  vo.sque  D    |    quod]  q;  V  ciuei  Posshachiu.s  quom 
L.  MuelJerus  \  millia  GM  ||  14  Dedicabo  VM 

XVn.  Adhaeret  priori  m  V;  //  0  i.  marg.  Interstitium  unius  uersus 
M  K  ad  coloniam  et  amico  D  ||  1  Oculo  inaq;  0  0  culo  iu  aque  GM 
0  Colonia  alii  legunt  o  Culonia  D  ?.  marg.  Colonia  mdgo  |  loedere 
Scaliger:  ledere  VMD  ludere  imlgo 

2* 


20  CATULLUS 

Crura  ponticuli  axuleis  stantis  iui  rediuiuis, 
Ne  supiuus  eat  cauaque  iu  palude  recumbat: 
5  Sic  tibi  bouus  ex  tua  pous  libidiue  fiat, 
In  quo  uel  Salisubsilis  sacra  suscipiautur-, 
IVIuuus  lioc  niilii  maxinii  da,  Colouia,  risus. 
Quendam  municipem  meum  de  tuo  uolo  poute 
Ire  praecipitem  iu  lutum  per  caj)utque  pedesque, 

10  Verum  totius  ut  lacus  putidaeque  paludis 
Liuidissima  maximeque  est  profunda  uorago. 
Insulsissimus  est  homo,  nec  sapit  pueri  iustar 
Bimuli  tremula  patris  dormientis  in  ulna. 
Quoi  cum  sit  uiridissimo  uupta  flore  puella 

15  (Et  puella  tenellulo  delicatior  haedo, 
Adseruauda  nigerrimis  diligentius  uuis), 
Ludere  hanc  sinit  ut  lubet  nec  pili  facit  uui, 
Nec  se  subleuat  ex  sua  parte,  sed  uelut  alnus 
In  fossa  Liguri  iacet  suppernata  securi, 

'20  Tantuudem  omuia  sentiens  quam  si  nulla  sit  usquam, 
Talis  iste  meus  stupor  uil  uidet^  nihil  audit, 
Ipse  qui  sit,  utrum  sit  an  nou  sit,  id  quoque  nescit. 
Nune  eum  uolo  de  tuo  ponte  mittere  pronum, 


XYn  19.  Festus  p.  305  Muell. :  ''Suppernati  clicuntur  quibus 
femina  sunt  succisa  in  modum  suillarum  pernarum  ....  Catullus  ad 
Coloniam:  In  fossa  ligari  iacet  suppernata  securi';  cf.  Paulus 
p.  304  Muell. 


3  axuleis  Sclmabius:  ac  sulcis  VM  assulis  Statius  \  stantis  Statiiis: 
tantis  VM  |  rediuius  0  re  diuiuis  M  1|  4  suppinus  eat  canaq;  0  ||  6  Sali- 
subsilis  Statins:  sali  subsili  V  sali  sub  sali  (D)  /.  inan).  at  subscili  M  | 
sacra  suscipiant  VM  ||  7  maximi  om.  i.  marg.  aclclit  G  ||  8  Quedam  G: 
Queda  0  ||  10  tocius  0  |  pudiceq;  paludes  VM  ||  12  Insulsi  simus  0  ||  13 
himuli  0  ||  14  Quoi  cum  sit  Scalicjer:  Cui  iocum  sit  VM  1|  15  Et]  Ut 
VM  Est  Lackmannus  \  tenellullo  OD  (i.  marcj.)  \  delicacior  0  |  edo 
VM  II  16  Asseruauda  GM    1    nigerimis  diligentius  0  nigerrimus  M   H   17 

at  uim 

uni    M  II  18  Nec  me  subleuat  VM  ]  pte  M  1  aluus  0  1|  19  superata  VM 
21  nichil  uidet  uichil  V  (fc^snihilM)  |1  22  qui  sit  V  quid  sit  gM  ||  23  Nunc 

at  huc  eu 
cum  uolo  G  Nunc  uolo  uolo  0  Nuc  cum  uolo  M  nunc  eum  /.  m.  cum  D 


XVri,  3  —  XXII,  2.  21 

Si  pote  stolidum  repeute  excitare  ueteruuui 
25  Et  supiuum  auimum  in  graui  derelinquere  caeno, 
Ferream  ut  soleam  tenaci  in  uoragine  mula. 


XXI. 

Aureli,  pater  essuritionum, 

Non  harum  modo,  sed  quot  aut  fuerimt 

Aut  suut  aut  aliis  erimt  iu  amiis, 

Pedicare  cupis  mcos  amores. 
5  Nec  clam:  nam  simul  es,  iocaris  uua, 

Haerens  ad  latus  omnia  experiris. 

Frustra:  nam  insidias  mihi  iustruentem 

Tangam  te  prior  inrumatione. 

Atque  id  si  faceres  satur,  tacerem: 
10  Nunc  ipsum  id  doleo,  quod  essurire, 

A  me  me,  puer  et  sitire  discet. 

Quare  desine,  dum  licet  pudico, 

Xei  fiuem  facias,  sed  inrumatus. 


xxn. 

SufFenus  iste,  Vare,  quem  probe  nosti, 
Homo  est  uenustus  et  dicax  et  urbauus, 


24  pote  stolidum  Victorius  uar.  lect.  XIII  11:  potest  (por  0) 
oliclum  VM  I  exitare  VM  ||  25  derelinquere  0:  delinquere  GM  |  ceno 
VM  II  26  mulla  GM 

XXI.  Vetustae  editiones  interponmit  Priapea  quaedam  a  V  omnino 
aliena;  unde  explicatur  numerus,  quem,  ne  confusio  oriatur,  cum  pJe- 
risque  retinuimus.  Interstitio  v/nius  uersus  hoc  carmen  a  XVII  sepa- 
ratum  in  VM  (in  0  //  i.  marg.);  Ad  Aurelium  inscribunt  gM  ||  1  essuri- 
tionum  Bergkius:  exuricionum  V  exuritionum  M  ||  4  Dedicare  VM  ||  5 
nam  om.  G  add.  g    |    exiocaris  VM    ||    6  Herens  VM:  Haeres   Vossius, 

at.  Lis  gM 
uulgo  I  experibus  GM  experibis  0  ||  7  instruentem  VM  struentem 
O.  Bihheclius  in  Fleckeis.  ann.  1862  p.  o78  \\  8  irruminatione  VM  ||  9  id 
sij  ipi  V  ipsi  M  ||  10  essurire  Bergkius:  esuriere  0  exurire  GM  ||  11  a 
me  me  Scaliger:  Me  me  VM  Me  meus  Statius  Meus  mi  Meleagcr  Vae 
meus  Faernus  Jeiunus  HuscJikius  Mellitus  Handius  \\  12  desinat  VM  |] 

13  Nei  Baehrensius:  Nec  V  Ne  M  |  facias  finem  0  j  irruminatus  sum  VM 

XXII.  Adhaeret  pjriori  in  V  (0  //  /.  marg.);  Ad  Varum  g  marg.  M 
in  interstit. 


22  CATULLUS 

Idemque  longe  plurimos  facit  uersus. 

Puto  esse  ego  illi  milia  aut  decem  aut  plura 
5  Perscripta,  nec  sic  ut  fit  in  palimpseston 

Relata:  cartae  regiae,  noui  libri, 

Noui  umbilici,  lora  rubra^  membrana 

Derecta  plumbo,  et  pumice  omnia  aequata. 

Haec  cum  legas  tu,  bellus  ille  et  urbanus 
10  Suffenus  unus  caprimulgus  aut  fossor 

Rursus  uidetur:  tantum  abliorret  ac  mutat. 

Hoc  quid  putemus  esse?  qui  modo  scurra 

Aut  siquid  liac  re  tritius  uidebatur, 

Idem  infaceto  est  infacetior  rnre, 
15  Simul  poemata  attigit;  neque  idem  umquam 

Aeque  est  beatus  ac  poema  cum  scribit: 

Tam  gaudet  in  se  tamque  se  ipse  miratur. 

Nimirum  idem  omnes  fallimur,  ncque  est  quisquam, 

Quem  non  in  aliqua  re  uidere  Suffenum 
20  Possis.    suus  cuique  attributus  est  error; 

Sed  non  uidemus  manticae  quod  in  tergo  est. 


XXn  18 — 20.  leremias  iudex  de  Montagnone  Paduanus  in  com- 
pend.  mor.  notab.  p.  I  libr.  3:  Tatulus  c.  5  omnes  fallimur  —  est 
e  r  r  0  r ' . 

19 — 21.  extant  in  florum  moralium  auctoritatum  a.  1329 
Veronae  scriptorum  II  c.  3:  ''De  errore.  Catullus  ad  Varum.  Quem 
uon  —  mantice  quod  in  tergo  est'. 

21.  Porpliyrio  ad  Hor.  serm.  11  3,  299:  'Aesopus  tradit  homines 
duas  manticas  habere,  unam  ante  se,   aliam  retro.     in  priorem  aliena 


at  itemq;  g  at  idem 
3  Idemq;  0:  Idemq:  G  itemq:  M  ||  4  esse  ego]  ego  esse  Dg  | 
illi=  G  I  millia  GM  ||  5  nec  sit  ut  VM  nec  sic  ut  ?,  uulgo  |  palim- 
pseston  Marcilius:  palmisepto  VM  palimpsestum  Heinsius  ||  6  carte 
regie  noue  libri  VM  nouei  Laclimannus  1|  7  membrane  VM  corr.  Auan- 
tius  II  8  Derecta  Statius:  Detecta  VM  ||  10  capri  mulgus  VM  ||  11  ab- 
lioret  0  II  13  hac  re  tristius  GM  ac  retristi'  0;  tritius  Itali,  uulgo. 
tersius  Baehrensius  et  Munro  in  'Journal  of  Philologi/'  V  p.  305  ita 
coniecit  ut  formam  tertius  lyraeferret.  scitius  L.  MueUerus  \\  14  infaceto 
e  infaceto  rure  OM  in  faceto  e  in  faceto  rure  G  ||  15  attigit  ut  neq; 
nec  idem  0  |  unquam  G  ||  16  ac]  ha  VM  ah  s  ||  17  taq;  M  tamquam 
V  (quam  compendiose)  \\  18  nec  e  0  |1  19  que  no  M  |  uidere  om.  auctor 
florum  mor.  auct.  \\  20  actributus  M 


xxn,  3  —  xxin,  20.  23 

XXIII. 

Furei,  cui  neque  seruos  est  neque  arca 
Nec  cimex  neque  araneus  neque  ignis, 
Verum  est  et  pater  et  nouerca,  quorum 
Dentes  uel  silicem  comesse  possunt: 
5  Est  pulcre  tibi  cum  tuo  parente 
Et  cum  coniuge  lignea  parentis. 
Nec  mirum:  bene  nam  ualetis  omnes, 
Pulcre  concoquitis,  nihil  timetis, 
Non  incendia,  non  graues  ruinas, 
10  Non  furta  impia,  non  dolos  ueneni, 

Non  casus  alios  periculorum. 

Atqui  corpora  sicciora  cornu 

Aut  siquid  magis  aridum  est  habetis 

Sole  et  frigore  et  essuritione. 
15  Quare  non  tibi  sit  bene  ac  beate? 

A  te  sudor  abest^  abest  saliua, 

Mucusque  et  mala  pituita  nasi. 

Hanc  ad  munditiem  adde  mundiorem, 

Quod  culus  tibi  purior  salillo  est, 
20  Nec  toto  decies  cacas  in  anno, 

nitia  mittimus,  ideo  et  uidemus  facile;  in  posteriorem  nostra,  quae 
abscondimus  et  uidere  nolumus.  hoc  Catullus  ['tuUimus',  sed  'm'  ex- 
Ijuncto,  Monac.]  meminit:  Videmus  manticae  quod  in  tergo  est'. 


XXin.   AdJmeret  priori  in  V  {// i.  marg.  0);  Ad  furium  g  marg.; 

at.  seruus  g 
idem  M  in  inter.ititio  \\   1  furei  M   |    seruos  Statius:     seruo     G  seruo  0 
at  seruo 

seruus  M  |  archa  VM  ||  2  cimex  neq;  araueus  M  cimex  at  neq;  a.  0  cimex 

i  at  nec 

aial  neq;  a.  G  |]  7  Nec  mirum  G  Ne  mirum  0  ne  miru  M  ||  8  pulchre 
M  I  nichil  0  ||  9  niinas  G:  minas  OM  minas  i.  m.  at  ruinas  L  ||  10  furta 
Hauptim  quaest.  Cat.  j).  9:  facta  VM  (facta  G)  fata  D  ||  12  Aut  qui 
VM  I  sicciora  M  ||  13  siquid  aridum  magis  VM  ||  14  essuritione  Berg- 
Idus:  exuritione  D  esuritione  GM  esuricione  0  ||  15  sit  0:  si  GM  ||  IG 
abest  alterum  om.  0;  in  G  prioris  abest  littera  t  ex  corr.  \  saluia  0  ' 
17  Muccusue  G  Muctusue  0  muccus  ue  M  |  pictuita  G  ||  18  mundic(t  Mjiem 

at  cuius 
VM  II  19     culus    gM:  cuius  V  j  sal  illo  est  M 


24  CATULLUS 

Atque  id  durius  est  faba  et  lapillis; 
Quod  tu  si  manibus  teras  fricesque, 
Non  umquam  digitum  inquinare  possis. 
Haec  tu  commoda  tam  beata,  Furi, 
25  Noli  spemere  nec  putare  parui,. 
Et  sestertia  quae  soles  precari 
Centum  desine:  nam  sat  es  beatus. 


xxiin. 

0  qui  flosculus  es  luuentiorum, 
Non  horum  modo,  sed  quot  aut  fuerunt 
Aut  postbac  aliis  erunt  in  annis, 
Mallem  diuitias  Midae  dedisses 

5  Istij  quoi  neque  seruus  est  neque  arca, 
Quam  sic  te  sineres  ab  illo  amari. 
'Quid?  non  est  liomo  bellus?'  inquies.    est: 
Sed  bello  huic  neque  seruus  est  neque  arca. 
Hoc  tu  quamlubet  abice  eleuaque: 

10  Nec  seruum  tamen  ille  habet  neque  arcam. 


XXV. 

Cinaede  Thalle,  mollior  cuniculi  capillo 


XXV  1.    [Cicero   ad   Quintum  fratrem  II  13,  4:    'Tu,  quemad- 
modum    me    censes   oportere    esse  et  in  rep.  et  in  nostris  inimicitiis. 


21  lupillis  lanus  GuUehiius  in  Grut.  Lamp.  III 2,  446  \\  22  terasq; 
fricesq;  M  ||  23  unquam  VM  |  posseis  Baehrensius  posses  V  possis  uu]go\\ 
24  Haec  tua  VM  |  comoda  0  ||  26  sesterciaq;  0  sextercia  que  GM  || 
27  satis  beatus  VM  satis  beatu's  Bergkius 

XXIin.  Adhaeret  pi-iori  in  VM  ad  amicu  D  i.  mar<j.  ||  1  es]  e  VM  | 
iuuenciorum  0   ||   2  quod  VM  ||   3  post  hac  VM  |1  4  diuicias  0  |  Midae 

at  cui 
dedisses  Is.  Vossius:   mi  dededisses  0  mi  dedisses  GM    ||    5  Isti     qui 
at  nec  g  at  cui  at  neq ; 

neque  G:  Isti  qui  nec  0  isti  qui      nec     M    |    arca  0:  arcba  GM    ||    7 
Quid  0:  Qui  GM  ||  8  archa  VM  ||  9  H-  (=  hoc)  OM:  Hec  G  |  quamlubet 

at  qua 
0:  qua  lubet  G  quamlubet  M  ||  10  archam  VM 

XXV.  Adhaeret  priori  in  V  (//0  /.  marg.);  Ad  Tallum  g  marg. 
M  in  interstitio  11  1  Cinede  talle  VM 


XXUI,  21  —  XXV,  13.  25 

Vel  aiiseris  medullula  uel  imula  oricilla 
Vel  pene  languido  senis  situque  araneoso, 
Idemque  Thalle  turbida  rapacior  procella, 

o  Cum  diua  mulierarios  osteudit  oscitantes: 
Remitte  pallium  mihi  meum,  quod  inuolasti, 
Sudariumque  Saetabum  catagraphosque  1'hynos, 
Inepte,  quae  palam  soles  habere  tamquam  auita. 
Quae  nunc  tuis  ab  unguibus  reglutina  et  remitte, 

10  Ne  laneum  latusculum  manusque  mollicellas 
Inusta  turpiter  tibi  flagella  conscribillent 
Et  insolenter  aestues,  uelut  minuta  magno 
Deprensa  nauis  in  mari  uesaniente  uento. 


ita  et  esse  et  fore  auricula  infuma  scito  molliorem';  cf.  Fr. 
Buechelerus  in  indice  lection.  hib.  uniuers.  Gryphiswald.  a.  1868 
p.  15—17.] 


2  medulhila  0:    medulla  GM  |  imulla  0  |  oricilla  (auricilla)  Sca- 
at  moricilla 
liger:  moricilla  G  moricula  0     moricula     M  inula  moricilla  D  (fortasse 

m 
ex  inula  oricilla  ortum)  \\  3  aracoi'Oso  GM  at  araneoso  g  /.  m.  M  sscr.: 
aracoroso  0  ||  4  talle  GM  tale  0  ||  5  mulierarios]  Hauptius:  Cum  diua 

at.  aues  ut  ai-ies  i  g 

mulier         alios         ostendet    os  =  citantes  G  Cum  diua  mli-aries  osten- 

at  aues  ut  alios 
det  (ondet)  ossistantes  0  mulier.  aries  ostendit  oscitates  M  mulier  aues 
i.  m.  at  arios  L.  Cum  diua  mater  alites  ostendit  occinentes  (oscinentes 
Faermis)  Auantins  Cum  dira  maris  hiems  aues  ost.  oscitantes  Bapt. 
Guarinus  Cum  de  uia  mulier  aues  ost.  oscitantes  Scaliger  Cum  diua 
munerarios  ost.  oscitantes  LacJimannus  Cum  luna  mulierai'ios  ost.  osc. 
Heijsius  Cum  diua  muttiens  aues  ost.  osc.  Bergkius  miis.  Bhen. 
XVIIII  605  Conuiua  cum  mero  grauis  se  ost.  oscitantem  Boehmius 
quaest.  Cat.  p.  20  Conclaue  com  uicarios  ost.  osc.  H.  A.  J.  Munro  in 
'Journal  of  Philology'  V  306  \\  7  sudarium  q  G  |  saethabum  G:  satha- 

at  setha 
bum  0  sathabum  M  seth.  ex  sath.  corr.  D  |  cathagraph(f  M)osq ;  thinos 

VM  II  8  Inepteq;  VM  'quae  g)  \  tanquam  G  ||  9  remite  0  ||  10  mol- 
licehis  0  II  11  Insuhi  VM  insuta  D  |  fragella  M  |  conscribilent 
VM  II  12  uelut  inimica  VM  minuta  D  i.  marg.  \\  13  deprensa  0:  De- 
prehensa  GM 


26  CATULLUS 

XXVI. 

Furi,  inllula  uostra  nou  ad  austri 
Flatus  opposita  est  ueque  acl  fauoui 
Nec  saeui  boreae  aut  apheliotae, 
Verum  ad  milia  quiudecim  et  duceutos. 
5  0  uentum  horribilem  atque  pestilentem! 


XXVII. 

Miuister  uetuK  puer  Falerni, 
Inger  mi  calices  amariores, 
Ut  lex  Postumiae  iubet  magistrae 
Ebria  aciua  ebriosioris. 
5  At  uos  quo  lubet  hinc  abite,  lymphae 
Vini  peruicies,  et  ad  seueros 
Migrate:  hic  merus  est  Thyouiauus. 


XXVn  2.  Cf.  glossa  Philoxeni  ''inger  lianQaaov^  apud  Lab- 
baeum  p.  93^  (Haupt.  op.  III  642). 

1 — 4.  Gellius  VI  20,  6:  ''Catullus  quoque  elegantissimus  poeta- 
rum  in  hisce  uersibus:  Minister  uetuli  —  Ebriose  acine  ebrio- 
sioris,  cum  dicere  ehrio  [ebriosi  uel  hebriosi  codd.]  posset  et  quod 
erat  usitatius  acinum  in  neutro  genere  appellare,  amans  tamen  hiatus 
illius  Homerici  suauitatem  ebriam  [ebriosam  uel  hebr.  codd.]  dixit 
propter  insequentis  a  litterae  concentum.  qui  ehriosa  [ebrios  uel  he- 
brios  codd.]  autem  CatuHum  dixisse  putant  aut  ebrioso  [ebriosos  uel 
hebr.  codd.]  —  nam  id  quoque  temere  scriptum  inuenitur  —  in  libros 
scilicet  de  corruptis  exemplaribus  factos  inciderunt'.  cf.  disputationem 
plane   egregiam  M.  Hauptii    in  ind.  lect.  Berol.  aest.  1857  (op.  II  123). 


XXVI.  Adhaeret  priori  in  V  (//  0  marg.);  Ad  Furium  g  marg.;  in 
interstitio  M  ||  1  ilra  0:  nostra  GM  ||  2  om.  0  |  fauonij  G  ||  3  seue  M  | 
apheliote  VM:  Apeliotae  uulgo  \\  4  millia  GM  ||  5  horribilem  G 

XXVn.  Adhaeret  priori  in  V  (  //  0  marg.) ;  Ad  pincerna  suu  g 
marg.  M  in  interstitio  \\  1  falerui  0  |  ueatuli  Gellii  Eottend.  \\  2  Inger 
mi  Gellii  Bottend.:  Ingermi  GeUii  Vatic.  et  Paris.  Ingere  mi  GM  lu- 
geremi  0  |  cabiles  amariores  Gellii  Bottend.,  qui  hic  desinit  ||  3  post- 
humie  GM  |  iuuet  Gellii  Vatic.  et  Paris.  ||  4  Ebria  acina  Hauptius: 
Ebriose  acino  VM  ebriose  ac  in  Vatic,  ebriose  ac  me  Paris.  Gellii. 
Ebriosa  acino  Guarinus  Ebriosa  acina  Parthenius,  uulgo;  Ebrioso  acino 
Schtvabius  \\  5  Aduos  0  \  quod  iubet  VM  (lubet  D  i.  marg.),  eorrexit 
Al.  Guarinus  \  limphe  V  ||  6  pnities  M  1|  7  thionianus  VM 


XXVI,  1   -  XXVllll,  3.  27 

XXVIII. 

Pisoiiis  comites,  coliors  inaiiis 

Aptis  sarcinolis  et  expeditis, 

Verani  optime  tuque  mi  Fabulle, 

Quid  rerum  geritis?  satisue  cum  isto 
5  Vappa  frigoraque  et  famem  tulistis? 

Ecquidnam  in  tabulis  patet  lucelli 

Expensum,  ut  mihi,  qui  meum  secutus 

Praetorem  refero  datum  lucello: 

'0  Memmi,  bene  me  ac  diu  supinum 
10  Tota  ista  trabe  lentus  irrumasti'. 

Sed,  quantum  uideo,  pari  fuistis 

Casu:  nam  uiliilo  minore  uerpa 

Farti  estis.     pete  nobiles  amicos! 

At  uobis  mala  multa  di  deaeque 
15  Dent,  obprobria  Romulei  Remique. 


XXVIIII. 

Quis  lioc  potest  uidere,  quis  potest  pati, 
Nisi  impudicus  et  uorax  et  aleo, 
Mamurram  liabere  quod  Comata  Gallia 


XXVnil.  Suetonius  lul.  7.3:  'Catullum  a  quo  sibi  uersiculi.s  de 
Mamurra  perpetua  stigmata  imposita  non  dissimulauerat  (Caesar),  .  .  .' 

1.  2.  Quintilianus  VIIII  4,  141:  ''Aspera  uero  et  maledica, 
ut  dixi,  etiam  in  cannine  iambis  grassantur:  Quis  hoc  potest  — 
et  aleo'. 

3  sq.    Plinius   nat.  hist.  XXXVI  48:    'hic  namque  est  Mamurra 


XXVin.  Aclhaeret  priori  in  V  (//0  iiiarg.);  Ad  Verraniu  7  fa- 
Ijullu  g  marg.  ad  Verannium  et  Fabullum  M  in  interstitio  \\  2  sarcinolis 
M  sarcinulis  V  ||  .3  Verani  GM:  Vera  0  ||  4  satis  ue  0  ||  6  Et  quidnam 
VM  I  patet  GM:  p;  0  ||  8  refiero  0  ||  9  Ome  mi  0<  Omne  mi  GM  | 
suppinu  0  II   10  trahe  GM  |  lentus  VM:  tentus   Vossius  \  yrrumasti  0  || 

at  pari 
11  pari  0  parum    GM    |   fuistis  M:  fuisti  V   |j   12  nichilo  0    |    uerpa  D: 
at  upa.  t  urpa  at  nobis  gM 

uerba        M  uq)a  0  uerba  G  ||  14     uobis        (u  ex  corr.)  GM:   nobis 
0  I  dii  VM  II  1.5  oprobria  romule  0  obprobia  romulei  M 

XXVnn.  Adhaeret  priori  in  V  (/',  0  marg.)\  In  Komulu  catba- 
mitu  g  niurtj.  M  in  tnterst.  \\  3  Nam  murra  VM  |  comota  0 


28  CATULLUS 

Habebat  ante  et  ultima  Britamiia? 
5  Cinaede  Romule,  haec  uidebis  et  feres? 
Et  ille  nmic  superbus  et  superfluens 
Perambulabit  omnium  cubilia 
Ut  albulus  columbus  aut  Adoneus? 
Cinaede  Romule,  baec  uidebis  et  feres? 

10  Es  impudicus  et  uorax  et  aleo. 
Eone  nomine,  imperator  unice, 
Fuisti  in  ultima  occidentis  insula, 
Ut  ista  uostra  diffututa  mentula 
Ducenties  comesset  aut  trecenties? 

15  Quid  est  alid  sinistra  liberalitas? 

Parum  expatrauit  an  parum  elluatus  est? 
Paterna  prima  lancinata  suut  bona, 
Secunda  praeda  Pontica,  inde  tertia 
Hibera,  quam  scit  amnis  aurifer  Tagus; 

20  Hunc  Galliae  timent,  timet  Britannia. 

Quid  hunc  malum  fouetis?  aut  quid  hic  potest 
Nisi  uncta  deuorare  patrimonia? 


Catulli  Veroniensis  carminibus  proscissus,  quem,  ut  res  est,  domus  ipsius 
clai'ius  quam  Catullus  clixit  habere  quidquid  habuisset  Comata  Gallia'. 

XXVnil  10.  Cf.  Sallustius  Cat.  Xlin  2;  Cicero  Cat.  II  10,  23. 

16.    glossa  Labbaei  p.  69'^:  ''expatrauit  InBxilsaev'' . 


4  ante  Statius:  cu  te  VM  cum  te  /.  m.  cuncta  D  uncti  Faernus  \ 
Brittania  0  ||  5  haec  0  hec  GM  ||  jwsi  5  add.  Aldina  a.  1502  u.  10  || 
7  Perambulauit  VM  1|  8  adoneus  Statms:  ydoneus  V  idoneus  M  haut 
idoneus  SiUigius  ||  9  haec  0  hec  GM  1|  11  eo  ne  OM  j]  13  fira  ditfututa  D: 
nostra  ditfutura  VM  defututa  Luchmannus  ||  14  Ducencies  et  trecencies 
0  I  comerset  0  comeset  G  comesset  M  ||  15  alid  Auantius:  alit  VM  j| 
16  partu  0  ||  17  prima  Auantius:  primu  VM  ||  18  tercia  V  ||  19  Libera 
0  Rj{ex  i  corr.  g)bera  GM  |  scit  0:  sit  GM  |  amni  VM  1  thagus  GM  ij 
20  Hunc  gallie  timet  et  britaunie  (brittanie  0)  VM;  quod  correxi. 
hunc  gallie  timet  et  brithania  D  Timentque  Galliae  hunc,  timet  Bri- 
tannia  Turnehus  aduers.  XII 1.  Time  Britannia,  hunc  timete  Galliae 
Lachmannus  Timete  Galliae  hunc,  time  Britannia  Hauptius  Timentne 
Galliae  hunc,  timent  Britanniae  L.  Muellerus  Et  huice  Gallia  et 
metet  Britannia  H.  A.  J.  Munro  \\  u.  21—24  2)ost  10  transposuit  Th. 
M(mmsenus  hist.  Bom.  III  31S  \\  21  hic]  hlc  V 


XXVim,  4  —  XXX,  12.  29 

Eoue  nomiiie  orbis,  o  piissimi 
Socer  generque,  perdidistis  omnia? 


XXX. 

Alfene  inmemor  atque  unauimis  false  sodalibiis, 
lam  te  uil  miseret^  dure,  tui  dulcis  amiculi? 

lam  me  prodere,  iam  non  dubitas  fallere^  perfide? 
Nec  facta  impia  fallacum  hominum  caelicolis  placeut. 

5  Quae  tu  neglegis  ac  me  miserum  deseris  in  malis. 
Eheu,  quid  faciant,  dic,  homines,  cuiue  habeant  fidem? 

Certe  tute  iubebas  animam  tradere^  inique,  me 
Induceus  in  amorem,  quasi  tuta  omuia  mi  forent. 

Idem  nunc  retrahis  te  ac  tua  dicta  omnia  factaque 
10  Yentos  irrita  ferre  ac  uebulas  aerias  siuis. 

Si  tu  oblitus  es,  at  di  memiuerunt,  meminit  Fides, 
Quae  te  ut  paeniteat  postmodo  facti  faciet  tui. 


XXVlill  24.    Vergilius   epigrammate  III  6:    'Ut  ille   uersus   us- 
quequaque  pertinet:  Gener  socerque,  perdidistis  omnia'. 


23  eo  ne  OM  |  orbis  o  piissimei  Hauptim:  urbis  opulentissime 
(oppuletissie  0)  VM  imperator  unice  Scaliger  urbis  o  piissime  Lach- 
mannus  urbis  o  potissimei  L.  MueUerus  ||  24  Socer  generq;  VM:  Gener 
socerque   Veigilius  \  pdistis  M 

XXX.  Adhaeret  priori  in  V  (//0  in  margine);  Ad  Alphenum  g 
inarg.  M  in  interstitio  \\  Carmen  a  Lachmanno  in  Bergkii  et  Caesaris 
(liar.   antiq.   a.   1845  p.  492   in   strophas    hinorum   uersuum  diseripjtum 

est  II  1  Alpheue  VM  |  una  nimis  M  |  salse  VM  |1  2  n  0  nichil  G  nihil 
M  II  3  lam  me  prodere,  iam  non  me  dubitas  VM  ||  4  Num  Schwabiiis  \ 
falla  cu  0  II  u.  i  et  b  post  12  transposuit  Lachmannus  \\  5  que  VM  | 
negligis  VM  ||  6  Oheu  V  o  beu  M  |  dic  I^ontanus:  dico  VM  dice  Ellisius 
dehinc  Statius  \  cui  ne  0  ||  7  tu  te  GM  j  me  Auantius:  om.  VM 
8  quasi  omnia  tuta  GM  quasi  omnia,  om.  tuta,  0  ||  9  Idem  0:  lude  G 
at  idem 
inde    MB  ||  10  Vento  VM  |  finis  0  IJ  11  es  ut  (at  Dj  dii  VM 


30  CATULLUS 

XXXI. 

Paene  insularum,  Sirmio,  insularumque 
Ocelle,  quascumque  in  liquentibus  stagnis 
Marique  uasto  fert  uterque  Neptuuus: 
Quam  te  libenter  quamque  laetus  iuuiso, 
5  Vix  mi  ipse  credens  Thuniam  atque  Bithunos 
Liquisse  campos  et  uidere  te  in  tuto! 
0  quid  solutis  est  beatius  curis, 
Cum  mens  onus  reponit  ac  peregrino 
Labore  fessi  uenimus  larem  ad  nostrum 
10  Desideratoque  acquiescimus  lecto. 

Hoc  est  quod  unum  est  pro  laboribns  tantis. 
Salue,  o  uenusta  Sirmio,  atque  ero  gaude: 
Gaudete  uosque^  Lydiae  lacus  undae: 
Kidete,  quicquid  est  domi  cachinnorum. 


XXXII. 

Amabo,  mea  dulcis  Ipsithilla, 
Meae  deliciae,  mei  lepores, 
lube  ad  te  ueniam  meridiatum. 
Et  si  iusseris  illud,  adiuuato, 


XXXI.  Adhaeret  priori  in  V  ( //  0  i.  marg.) ;   Ad  Sirmiu  Insula  g 

marg.  Ad  Symiium  insulam  M  in  interstitio  \\  1  Pene  ins.  VM  |   Sirmio 

gM:  sirinio  V   ||   2  quascunque  G   1|   3  neptiinus  M  neptunnus  D  ||   4  li- 

i  at  credens  g 

bente  VM  |  letus  M  ||  5  m  0  michi  M  mihi  M  |  credens  OM:    crederis 

G    I    thimia  atq;  bithinios   (bithin=os  G)  V  thunia  atq;   bithynos  M, 
corr.  Schicabius.    Thyniam  atque  Bithynos  unlgo  \\  8  meus  0  ||  9  Labore 

at  bero 
VM  II  10  Acquiesimus  0  ||  12  hero  V    hero    M  1|  13  Gaudete  GM:  Gaude 
0  Gaudente  BergJcius  FhiJot.  XVI  618  \  uos  quoq;  lidie  (lydie  G)  lacus 

thusce 
unde   VM    lydie    D  uosque  uel  uos  o   uel  uosque  o  Itali;  lucidae   B. 
Guarinus  ludiae  Scaliger   limpidae  Auantius    libuae  Lachmannus  in- 
citae  Heysius  ||  14  ridere  0  |  cachinoru  0 

XXXII.  Adhaeret  ^mori  in  V  ( //  0  i.  marg.);  Ad  Ipsieilla  g  marg. 
ad  IpsiciHam  in  interst.  ad  Ipsicilla  at  Ijjsicilla  /.  marg.  M  1|  1  mea= 
G:  meas  0  |  ipi  illa  0  ipsi  thihx  G  ipsichila  M  Ipsitilla  g  Buechelerns 
ad  Petron.  p.  74  \\  2  delitie  GM  |1  4  adiuuato  VM:  adiubeto  Turnehus 
adu.  XII 1 


XXXI,  1  -  xxxim,  9.  31 

ii  Nequis  limiiiis  obseret  tabellam; 
Neu  tibi  lubeat  foras  abire, 
Sed  domi  maneas  paresque  nobis 
Nouem  continuas  fututiones. 
Verum,  siquid  ages,  statim  iubeto: 
10  Nam  pransus  iaceo  et  satur  supinus 
Pertmido  tunicamque  palliumque. 


XXXIII. 

0  furum  optime  balneariorum 
Vibenni  pater,  et  cinaede  fiK 
(Nam  dextra  pater  inquinatiore, 
Culo  filius  est  uoraciore): 
')  Cur  non  exilium  malasque  in  oras 
Itis?    quandoquidem  patris  rajjinae 
Notae  sunt  populo,  et  natis  pilosas, 
Fili,  non  potes  asse  uenditare. 


XXXIIII. 

Dianae  sumus  in  fide 
Puellae  et  pueri  integri: 
Dianam  pueri  integri 

Puellaeque  canamus. 
0  Latonia,  maximi 
Magna  progenies  louis, 
Quam  mater  prope  Deliam 

Deposiuit  oliuam, 
Montium  domina  ut  fores 


b  lumini.s  0  ||  6  lube  foras  habire  0  |  libeat  M  ||  8  futuciones  V 
XXXIII.    Aflhaeret  priori  in  VM   K  ad  Vibennium  D  i|  4  uoratiore 
VM:  at  uolantiore  g  i.  marg.  {sscr.  M)  |  dextra  pater  est  uoraciore,  Culo 
filiu.s  inquinatiore  L.  Carrio  antiq.  leet.  1 16  \\  6  horas  VM  ||  8  non  ijof 
ase  uendicare  V  non  potest  a  se  uendicare  M 

XXXIin.  Adhaeret  j>riori  in  V  (  '  0  marg.);  Carmen  diane  g 
iiiarg.  Carmen  Diane  in  interstit.  carmen  Dyane  /.  marg.  M  ||  1  Dyane 
G  II  a  om.  VM  II  5  latonia  0  ||  7  delyam  GM  1|  8  Deposuit  VM,  corr. 
l'aUadius 


32  CATULLUS 

10  Siluarumque  uirentium 
Saltuumque  reconditorum 
Amniumque  sonantum. 
Tu  Lucina  dolentibus 
luno  dicta  puerperis, 

15  Tu  potens  Triuia  et  notho  es 
Dicta  lumine  Luna. 
Tu  cursu,  dea,  menstruo 
Metiens  iter  annuum 
Kustica  agricolae  bonis 

20       Tecta  frugibus  exples. 
Sis  quocumque  tibi  placet 
Sancta  nomine,  Romulique, 
Antique  ut  soKta  es^  bona 
Sospites  ope  gentem. 


XXXV. 


Poetae  tenero,  meo  sodali 
Velim  Caecilio^  papyre^  dicas, 
Veronam  ueniat  Noui  relinquens 
Comi  moenia  Lariumque  litus: 
5  Nam  quasdam  uolo  cogitationes 
Amici  accipiat  sui  meique. 
Quare,  si  sapiet,  uiam  uorabit, 
Quamvis  candida  milies  puella 
Euntem  reuocet  manusque  collo 
10  Ambas  iniciens  roget  morari: 


10  uirencium  V  corr.  g  ||  11  Saltumq;  recunditoru  0  ||  12  Om- 
niumq;  (^Omnium  GM)  sonant(c  0)ium  VM  ||  15  et  notho  es  VM:  at  et 
noto  es  gM  i.  marg.  ||  17  menstrua  VM  ||  18  Menties  iter  animu  0  || 
21  Sis  qcuq;  tibi  placet  0  Scis  quecuq;  tibi  placet  GM  at  Sis  c^uocuq; 
tibi  placet  gM  i.  marg.  seis  Baehrensius  \\  23  Antiquei  J?.  Klotzius 
Ancique  Scaliger 

XXXV.  Adhaeret  priori  in  V  (  //  0  marg.) ;  Ad  Ceciliu  lubet 
(iubet  M)  libello  loqui  g  murg.  M  in  interstit.  \\  2  occilio  0  |  papire 
VM  II  4  menia=  GM:  uenia  0  ||  5  quosdam  G;  corr.  g  |  uolo]  litterae 
ultimae  sscr.  uirgulam  g  ||  8  millies  VM  ||  10  inities  0 


xxxiiri,  10  —  xxxYi,  11.  33 

Quae  nuuc,  si  mihi  uera  nuntiantur, 
IUum  deperit  inpotente  amore: 
Nam  quo  tempore  legit  incohatam 
Diudymi  dominam,  ex  eo  miselhie 
15  Isrnes  interiorem  eduut  medullam. 
Ignosco  tibi,  Sapphica  puella 
Musa  doctior:  est  euim  uenuste 
Magna  CaeciHo  incohata  mater. 


XXXVI. 


Annales  Volusi,  cacata  carta, 
Votum  soluite  pro  mea  puella: 
Nam  sanctae  Veneri  Cupidinique 
Vouit,  si  sibi  restitutus  essem 

5  Desissemque  truces  uibrare  iambos, 
Electissima  pessimi  poetae 
Scripta  tardipedi  deo  daturam 
lufeHcibus  ustulanda  Hguis; 
Et  hoc  pessima  se  puella  uidit 

10  locose  lepide  uouere  diuis. 
NunC;  0  caeruleo  creata  ponto^ 


XXXV  12.    Charisius  p.  133,  25  K.:    'Inpotente.    Catullus:   de- 
perit  inpotente  amore.     quod  ita  quoque  dictum  notat  Plinius'. 

XXXVI  1.  Seneca  epist.  93,  11:  'annales  Tanusii  scis  quam  pon- 
derosi'sint  et  quid  uocentur'. 


11    mihi    si    M     |     nunciantur    V     ||     12    inpotente    amore    Cha- 

risins:    impotentem    amorem    (amore^    G)    V    impotetem    amore    M 

i 
(impotentem  D)  ||  13  tempore  elegit  (eligit  0)  mdotatam  VM;  mcohatam 

Guarino  dehetiir  \\  14  Dindimi  VM  ||  16  saphica  0  saphyca  GM  ||  17  do- 

cior  0  II  18  cecilia  VM  ]  incohata  OD:  inchoata  GM 

XXXYI.    Adhaeret  priori    in  V;    Ad    lusi  cacata  g    mary.;  M  in 

interstit.    ||    1  Anuale  suo  lusi  cacata  0   Annuale  suo  lusi  cacata  GM  il 

3  sancte  VM;  itaque  Liuineius  not.  16  ||  5  Dedissemq;  VM,  corr.  Auaii- 

e 
tius  I  yamhos  G  ||  8  ustilanda  VM  ||  9  hoc  D  haec  uiihjo  \\  10  uouere  se 

diuis  VM  II  11  0  om.  0  |  poncto  0  puuto  GM 

('.\TULi,us  e<l.  Baehrens.    »1.  alt.  3 


34  CATULLUS 

Quae  sanctum  Idalium  Uriosque  apertos 
Quaeque  Aucona  Cnidumque  arundinosam 
Colis   quaeque  Amatliuuta  quaeque  Golgos 

15  Quaeque  Durracliium  Hadriae  taberuam, 
Acceptum  face  redditumque  uotum, 
Si  nou  illepidum  neque  invenustum  est. 
At  uos  interea  uenite  in  ignem, 
Pleni  ruris  et  inficetiarum 

20  Annales  Volusi,  cacata  carta. 


XXXVII. 

Salax  taberna  uosque  contubernales, 
A  pileatis  nona  fratribus  pila. 
Solis  putatis  esse  mentulas  uobis, 
Solis  licere  quicquid  est  puellarum 
5  Confutuere  et  putare  ceteros  liircos? 
An^  continenter  quod  sedetis  insulsi 
Centum  an  ducenti,  non  putatis  ausurum 
Me  una  ducentos  irrumare  sessores? 
Atqui  putate:  namque  totius  uobis 


XXXVII  1.  Atilius  Fortunatiauus  p.  293,  2  K.:  'In  iambieo 
metro  si  paenultimam  longam  feceris,  scazon  uocatur,  quem  et  choliam- 
bon  et  hipponactiou  uocant,  ut:  salax  —  contubernales'. 


at  ydalium  at  uriosq ;  g 
12     aclalium      utriosq;      G:    adalium    uriosq;    OM    at    ydaliu    M 

inarg.  \  i:)ortus  N.  Heinsius  adu.  642;  Surosque  apertos  Vossius  ||  13  an- 
cora  M  |  gnidumq;  VM  |  harund.  GM  ||  14  Colisq;  amathunta  (-thuntfi 
0  -tuuta  M)  queq;  (q;  0)  alcos  VM;  Golgos  corr.  Anantius  ||  15  dura- 

at  uenire 
chium  VM  II  18  intereo  0  |   uenite    M  ||  19  turis  et  inficec(t  M)iaru  VM; 
ruris  em.  FaUadius      \\      20  Annuale    suo   lusi   G  Anuale   suo   lusic   0 
A  nnuale  suo  lusicacata  M 

XXXVn.  Adhaeret  priori  in  V  (//0  marg.)\  Ad  contubernales  M 
in  interstit.  g  mary.  \\  1  uoxq;  0  ||  2  pilleatis  0  pil^eatis  GM  |  non 
afratribus  VM  ||  3  mentualas  0  ||  5  Confutere  V;  idem  e.r  concutere  corr. 

M  confutu  re  D  |  coeteros  M  |  hyrcos  VM  ||  9  At  qui  VM  |  lamque 
Handius  obsern.  88  \  tocius  V  totius  gM 


XXXVI,  12  —  XXXVIIT,  4.  35 

10  Frontem  tabernae  sopionibus  scribam. 
Puella  iiam  mi,  quae  meo  sinu  fugit, 
Amata  taiitum  quautum  amabitur  nulla, 
Pro  qua  milii  smit  magna  bella  pugnata, 
Consedit  istic.     hanc  boni  beatique 

lo  Omnes  amatis,  et  quidem,  quod  indignum  est, 
Omnes  pusilli  et  semitarii  moechi; 
Tu  praeter  omnes  une  de  capillatis, 
Cuniculosae  Celtiberiae  fili 
Egnatij  opaca  quem  boiium  facit  barba 

20  Et  dens  Hibera  defricatus  urina. 


XXXVIIL 

Malest,  Cornifici^  tuo  Catullo, 

Malest  me  hercule  et  laboriose, 

Et  magis  magis  in  dies  et  horas. 

Quem  tUj  quod  minimum  facillimumque  est 


XXXVn  17.  18.  Priscianus  I  p.  188,  21  H.:  'Unus  quia  de 
uocatiuo  quidam  dubitant,  Caper,  doctissimus  antiquitatis  perscrutator, 
ostendit  hoc  usum  Catullum  et  Plautum.  Catullus:  Tu  praeter  — 
Celtiberiae  fili'.  —  idem  ibid.  p.  305,  8:  ^o  filie  et  o  fili  .  Livius 
.  .  .  filie.    Catullus  autem:  Tu  praeter  — ■  fili'. 


10    sopionibus    VM     Vossius.      scipionibus    uel    scorpionibus    s; 

scriptionibus  Murcilius  titionibus  Scioppius  ueris.  p.  118.    scopionibus 

Heinsius  ad  Burmanni  Petron.  ]i.  101   ||  llnam  mi  Heinsius:  nam  me 

VM  namque  Auantius  |]   12  amabiliter  M  ||   13  q  0  ||   14  Comsedit  0  I' 

IG  pussilli  0    1    semitani  0    |   moechi  0  mechi  GM  ||  inter  16  et  17  Ad 

Egnatium  liahent   gM   marg.,   nuUo   tamen   in  V  interstitio;  jj  0  manj. 

at  uno  % 

Interstitium  cum   eodem  titulo  in  Mg    ||    17  une  Priscianus  0:     une    G- 

at  une 

uuo    M  II  18  Celtiberose  {uel  —  sae)  Prisciamts  utroque  loeo  Cuniculose 

VM  Cuniculosae    Prisciani   cod.  Colon.  202,  olim   Darmstad.^,   s.  XI, 

posteriore  loco  (cf.  Haupt.  in  Herm.  I  45);  uulgo  Celtis  perosae   Vos- 

sius  I  Celbiberie  0:  celtiberi  GM  ||  19  opacha  0  ||  20  Et  dens  G:  E  dens  0 

r  n 
et  deus  M  |  hybera  M  |  un^a  M 

XXXVIII.    Adhaeret  priori  in  VM  (  //  0  marg.)   V    epigramma    D 

murg.  ||  1  Male  est  si  cai"nifici  VM  ||  2  Male  sime  hercule  V  male  est  si 

me  MD  ei  et  Lachmannus  et  est  Silligius  \\  4  facilimumq;  0 

3* 


3G  CATULLUS 

5  Qua  solatiis  es  allocutione? 
Irascor  tibi.     sic  meos  amores? 
Paulum  quid  lubet  allocutiouis, 
Maestius  lacrimis  Simouideis. 


XXXVIIII. 


Egnatius,  quod  candidos  habet  dentes, 
Renidet  usque  quaque.     sei  ad  rei  uentum  est 
Subsellium,  cum  orator  excitat  fletum, 
Renidet  ille.     si  ad  pii  rogum  fili 
5  Lugetur^  orba  cum  flet  unicum  mater, 
Renidet  ille.     quicquid  est,  ubicumque  est, 
Quodcumque  agit,  renidet.    bunc  habet  morbum 
Neque  elegantem^  ut  arbitror,  neque  urbanum. 
Quare  monendum  est  te  mibi,  bone  Egnati. 
10  Si  urbanus  esses  aut  Sabinus  aut  Tiburs 
Aut  fartus  Umber  aut  obesus  Etruscus 
Aut  Lanuuinus  ater  atque  dentatus 


XXXVim  11.  Glos.sae  Vaticanae  in  A.  Maii  Class.  Aiict.  VII  p.  574^: 
'pinguis,  grassus.  nam  obesus  plus  est  quam  pinguis.  Catullus  ait: 
aut  pinguis  ubera  aut  obesus  et  prossus'.  et  similia  in  glossariis 
P.  Danielis  et  monasterii  uindocinensis  legisse  se  testantur  Scaliger 
et  Turnebus.    Cf.  et  glossarium  Salomonis  fol.  41  et  143  ed.  princ. 


b  et  1  alocuc.  0  ||  8  symonideis  GM 

XXXVini.    Adhaeret  priori  in  VM    ||    1  Egnacius  et  candides  0 
at  sei 
2  sei  0:   seu  G    seu    M     ||     3  Subscellum  0   Subsellum  GM  subseliuni 
Baehrensius  \  cum  excitat  orator  fletum  VM,  corr.  Auantius  \\  4  si  ad 

pii  regum  filii.  at  .  impii  G-M  si  ad  impij  regum  filij  0  ||  5  lugetur  or- 
bicum  0  II  6  ubicunq;  G  ||  9  te  addidi  post  est:  Spenyelius  lect.  p.  121 
addit  ante  est;  oni.  VM  ||  10  tyburs  M  ||  11  fartus  B.  Venator:  parcus 
VM  poi-cus  Sccdiyer  pastus  Vossius  pinguis  glossae  Vaticanae,  iinde 
crassus  G.  Loeive  in  Bitschelii  actis  soc.  Lips.  II 476  \  ubera  aut  glossae 

at  etruscus 
Vatic.    I    etruscus   (e   in  rasura)  G  et  (7)  truscus   0    et  truscus    M  et 
prossus  glossae  Vaticanae  \\  12  lamiuinus  VM  lanuinus  g,  i,  MuelJerus 
de  re  metr.  p.  2o2 


xxxvm,  5  —  xxxx,  8.  37 

Aut  Transpadanus,  ut  meos  quoque  attingam, 
Aut  qui  lubet,  qui  puriter  lauit  dentes: 

15  Tamen  renidere  usque  quaque  te  noUem; 
Nam  risu  inepto  res  ineptior  nnlla  est. 
Nunc  Celtiber  cs:  Celtiberia  in  terra, 
Quod  quisque  minxit,  hoc  sibi  solet  mane 
Dentem  atque  russam  defricare  gingiuam, 

20  Ut  quo  iste  uoster  expolitior  dens  est, 
Hoc  te  amplius  bibisse  praedicet  loti. 


xxxx. 

Quaenam  te  mala  mens,  miselle  Rauide, 
Agit  praecipitem  in  meos  iambos? 
Quis  deus  tibi  non  bene  aduocatus 
Yecordem  parat  excitare  rixam? 
5  An  ut  peruenias  in  ora  uulgi? 
Quid  uis?  qua  lubet  esse  uotus  optas? 
Eris,  quaudoqnidem  meos  amores 
Cum  louga  uoluisti  amare  poena. 


XXXViiil  16.  leremias  iudex  de  Montagnone  Paduanus  compend. 
moral.  notab.  p.  IIII  libr.  ini:  ''Catulus  c.  5  risu  —  nulla  est'.  — 
Petrarca  de  remediis  utriusque  fortunae  praef.  libr.  11  p.  104  ed. 
Ba.si].:  ^stultorum  risus,  quo  inepto  res  inejjtior  nulla  est,  ut 
Catullus  ait'. 

19.  Apuleius  Apol.  G:  ''nisi  forte  in  eo  reprebendendus  sum 
quod  Calpumiano  puluiusculum  ex  Arabicis  frugibus  miserim,  quem 
multo  aequius  erat  spurcissimo  ritu  Hiberorum,  ut  ait  Catullus,  sua 
sibi  urina:  dentem  —  pumicare  gingiuam'. 


13  ut]  aut  VM  II  14  pariter  i.  marg.  at  puriter  M  ||  1.5  q;  0  ||  16  risti 
0  II  17  es  Conmdinus  de  Allio:  om.  VM  ||  18  quique  mixit  h.  s.  s.  lane  0 
19  russam  Apuleius:  rusam  VM  |  pumicare  Apuleius  ||  20  uoster  scripsi: 

at  ti 
uester  GM  lii-  0  |  expoli-ior  g:  expolitor  V  expolitor  M  |  deus  0  ||  21  loti 

Bernh.  Pisanus:  lotus  VM 

XXXX.   AdJiaeret  priori  in  V  (//0  marg.);   Ad  Rauidu  gM  ynarg. 

ad  Rauidium  M  in  interstit.  \\  3  dens  V  deus  gM  |  a,,^uocatus  gM:  auo- 
catus  V  II  5  perueniamus  inora  (hora  0)  VM]|  6  Quid  nis  0  ||  8  penu  0: 
poema  GM  at  pena  gM  marg. 


38  CATULLUS 

XXXXI. 

Amie  saua  puella  defututa? 
Tota  milia  me  decem  poposcit, 
Ista  turpiculo  puella  naso, 
Decoctoris  amica  Formiani. 
5  Propinqui,  quibus  est  puella  curae, 
Amicos  medicosque  conuocate: 
Non  est  saua  puella.     nec  rogate, 
Qualis  sit:  solide  est  imaginosa. 


XXXXII. 

Adeste,  hendecasyllabi,  quot  estis 
Omnes  imdique,  quotquot  estis  omnes. 
locum  me  putat  esse  moecba  turpis 
Et  negat  mibi  uostra  reddituram 
5  Pugillaria,  si  pati  potestis. 
Persequamur  eam,  et  reflagitemus. 
Quae  sit  quaeritis?    illa  quam  uidetis 


XXXXI  8.  Gloss.  Labb.  p.  87'^:  ''imaginosus  si-iiovmdrig'' :  cf. 
Haupt.  op.  m  642. 

XXXXn  5.  Charisius  p.  97, 10  K. :  'Hos  pugillares  et  masculino 
genere  et  semper  pluraliter  dicas,  sicut  Asinius  in  Valermw,  quia 
pugillus  est  qui  plures  tabellas  continet  in  seriem  sutas.  at  tamen 
haec  pugillaria  saepius  neutraliter  dicit  idem  Catullus  in  hendeca- 
syllabis'  [''Catulus  in  indecasyllabis'  Neap.]. 


XXXXI.  Adhaeret  priori  in  VM  K  D  marrj.  ||  1  Anne  sana  Conrad. 
de  AUio:  Amean  .  a  .  puella  0  Ame  an  apuella  GM  Ametina  Harqjtius 
in  edit.  altera  Anniana  Schwabius  |  defutura  M  diffututa  B.  Guarinus  || 

2  millia  G-M  |  popossit  0  ||  4  fonn  ani  [m.  ex  n  corr.  g)  GM:  fomiani 
0  II  5  puelle  cure  V  puella  cure  M  ||  6  conuocare  VM  ||  7  rogare  VM  j 
solet  .  et  VM  ita  interpnngentes ;  solet  haec  Itali  solet:  en  imaginosam 
Doeringius  solide  est  imaginosa  Hauptius  solet  esse  imaginosa  Schica- 

bius  I  ymaginosum  V  imaginosum  M 

at  iocumgM 
XXXXn.  Adhaeret 2)riori  inYIS.  \\  1  endecha  sillabiVM  ||  3    Locum 
GM:  Locum  0  |  mecha  GM  meca  0  1|  4  ura  0  uestra  GM  nostra  uulgo 

at  illa 
7  illa  0:  illam  G   illam    M 


xxxxi,  1  —  xxxxm,  6.  39 

Turpe  incedere,  mimice  ac  moleste 

Ridentem  catuli  ore  Gallicani. 
10  Circumsistite  eam,  et  reflagitate: 

''Moecha  putida,  redde  codicillos, 

Redde,  putida  moeciia,  codicillos'. 

Non  assis  facis?  o  lutum,  lupanar, 

Aut  si  perditius  potes  quid  esse. 
15  Sed  non  est  tamen  hoc  satis  putandum. 

Quod  si  noii  aliud  potest,  ruborem 

Ferreo  canis  exprimamus  ore. 
Conclamate  iterum  altiore  uoce: 
'Moecha  putida,  redde  codicillos, 
20  Redde,  putida  moecha,  codicillos'. 
Sed  nil  proficimus,  nihil  mouetur. 
Mutanda  est  ratio  modusque  nobis, 
Siquid  proficere  amplius  potestis: 
'Pudica  et  proba,  redde  codicillos'. 


XXXXIII. 


Salue,  nec  minimo  puella  naso 
Nec  bello  pede  nec  nigris  ocellis 
Nec  longis  digitis  nec  ore  sicco 
Nec  sane  nimis  elegante  lingua, 
5  Decoctoris  amica  Formiani. 
Ten  prouincia  narrat  esse  bellam? 


8  mimice  Turnehns  adu.  XVIH  15:  mirmice  VM  ||  9  catulli  VM 
11  Mecha  GM  Meca  0  ||  12  meclia  GM  moeca  (sic)  0  ||  1.3  o  lutum  lu- 
parum  tieJ  o  lutum  o  lupanar  Statius    \\    14  perdicius  0    |    potes  VM: 
potest  ?  uulfjo  II  16  al=iud  G  ||  17  Ferre  ocanis  (o  c  ex  corr.)  G:  Ferre 

at  fef  o 
ocanis  0    ferrei    o  canis  M  ||   18  alciore  0  ||    19  .  20  Mecha  GM  meca 

\ 

0    II    21   nich'  proficimus  n    0  nichil  proficimus    nil  =  =  (1   ex  corr.; 

niliil  M  utroqKe  loco\  G  ||  22  racio  G  |  nobis  VM:  uobis  ?  uidgo  ||  23  po- 
testis]  uoletis  /.  Maehly  1.  1.  putatis  Schwabius  \  jjost  23  Westphalius 
uu.  16  et  17  2}onit  quo  si  scribens 

XXXXIII.    Adhaeret  priori  in  VM  K  de  amica  formiani  D  niarg.  \\ 
2  ocelis  G  corr.  g 


40  CATULLUS 

Tecum  Lesbia  nostra  comparatur? 
0  saeclum  insapieus  et  infacetum! 


XXXXllII. 

0  funde  noster,  seu  Sabine  seu  Tiburs 
(Nam  te  esse  Tiburtem  autumant,  quibus  uon  est 
Cordi  Catullum  laedere:  at  quibus  cordi  est, 
Quouis  Sabinum  pignore  esse  contendunt); 

f)  Sed  seu  Sabiue  siue  uerius  Tiburs, 
Fui  libenter  in  tua  suburbana 
Villa  malamque  pectore  expuli  tussim, 
Non  inmerenti  quam  milii  meus  uenter, 
Dum  sumptuosas  appeto,  dedit,  cenas. 

10  Nam,  Sestianus  dum  uolo  esse  conuiua, 
Orationem  in  Antium  petitorem 
Plenam  ueneni  et  pestilentiae  legi. 
Hic  me  grauido  frigida  et   frequens  tussis 
Quassauit  usque  dum  in  tuum  sinum  fugi 

15  Et  me  recuraui  otioque  et  urtica. 
Quare  refectus  maximas  tibi  grates 
Ago,  meum  quod  non  es  ulta  peccatum. 
Nec  deprecor  iam,  si  nefaria  scripta 
Sesti  recepso,  quin  grauedinem  et  tussim 


7  copantur  0  ||  8  0  seclum  gM:  0  sedum  V  |  in  sapieus  atq;  in 
facetum  (s  atq;  ex  corr.)  GM 

XXXXnn.  Adhaeret  priori  in  VM  ad  fundum  D  marci.  \\  2  cu 
quibus  G,  cu  del.  g  ||  4  pignoris  VM  pignore  s  imhjo  ||  7  Villa  aliamq: 
VM  I  exjjuli  tussim  Audittins:  expuls'  sim  VM  expui  tussim  SeaJigcr 

1 
8  meus  uenter  Faernus  apud  Statium:  mes  utur  0   mens  uertur  GM 

10  festianus  0    |    in  conuiua  littera  a  ex  corr.  in  G  ||   11  Oratione  mi- 

nantiu  petitore  V  (corr.  Statius):   Oratione  minantium  petitorum  gM  || 

12  pestilete  0     ||     13  H  (=  hoc)  0  Hic  GM     ||     16  otioq;   M:  ocioq;  V 

ocymoque   B.  Pimnus    \\    17  ulta  VM;    ulte    Faernus    ultu'  Muretus  \\ 

18  nefaria  ex  necaria  corr.  M  ||   19  Sestire  cepso  VM,  corr.  PaUadius  \ 

qui  grauedinem  VM 


XXXXlll,  7  —  XXXXV,  18.  41 

20  Noii  Dii,  sed  ipsi  Sestio  ferat  frigus, 

Qui  tuuc  uocat  me,  cum  malum  librum  legi. 


xxxxv. 


Acmen  Septumius  suos  amores 
Tenens  iu  gremio  'mea'  iuquit  ^Acme, 
Ni  te  perdite  amo  atque  amare  porro 
Omnes  sum  assidue  paratus  annos 
5  Quantum  qui  pote  plurimum  perire, 
Solus  in  Libya  Indiaque  tosta 
Caesio  ueniam  obuius  leoni'. 
Hoc  ut  dixit,  Amor,  siuistra  ut  ante, 
Dextra  stemuit  approbationem. 

10  At  Acme  leuiter  caput  reflectens 
Et  dulcis  pueri  ebrios  ocellos 
Illo  purpureo  ore  sauiata 
'Sic'  inquit,  'mea  uita  Septumille, 
Huic  uni  domino  usque  seruiamus, 

15  Ut  multo  mihi  maior  acriorque 
Ignis  moUibus  ardet  iu  medullis'. 
Hoc  ut  dixit,  Amor^  sinistra  ut  ante, 
Dextra  sternuit  approbationem. 


20  Non  m  (michi  G  mihi  M)  V  |  sectio  VM  at  sestio  M  iiiary.  \\ 
•21  Qui=  G  I  tuc  VM  (in  G  ex  nuc  uel  huc  corr.):  tum  Hauptius  \ 
mecu  0  I  legi  Lackmannus :  legit  VM  (leg'  0) 

XXXXV.  Adhaeret  priori  in  VM  de  Septimio  D  mar(j.  \\  1  Ac 
men  VM  agmen  D  |  Septumios  et  u.  2.3  Septumio  SpengeJ.  {cf.  u.  21): 
septimios  0  septimos  G-M  1|  2  inquid  0  |  ac  me  VM  agme  D  ||  .8  perditi 
VM  I  amore  Froehlichius  \\  4  0  mens  0  ||  5  qui  potest  VM  ||  (J  libia 
VM  I  Indiaue  L.  3Iuellerus  \\  7  Cesio  VM  ||  8  sinistra  (sinisf  0)  ut  ante 
VM.  Scaliger  Hoc  ut  dixit  amans,  Amor  sinistra,  Vossius  sinister  ante 
coniecerunt  ||  9  Dextra  (dext~  0)  —  approbatione  (ajipbatoe  0) 
VM,   eorr.   Scaliger    ||    10  Ad  hac  me  V  (agme  D)    Ad  hac  me  gM  !| 

at  septimielle 
12  saniata  VM  ||  13  inquid  0  |  septinulle  V  septimulle  ACL     sejjtinuUe 
M  II  14  uni;  i  corr.  g  \\  17  sinistrauit  ante  VM  ||  18  Dextram  VM  |  ap- 
probacione  0 


42  CATULLUS 

Nnnc  ab  auspicio  bono  profecti 
20  Mutuis  animis  amant  amantur. 
Unam  Septumius  misellus  Acmen 
Mauult  quam  Syrias  Britanniasque; 
Uno  iu  Septumio  fidelis  Acme 
Facit  delicias  libidinisque. 
25  Quis  ullos  homines  beatiores 

Vidit,  quis  Venerem  auspicatiorem? 


XXXXVI. 

lam  uer  egelidos  refert  tepores, 
lam  caeli  furor  aequinoctialis 
locundis  zephyri  silescit  aureis. 
Linquantur  Phrygii,  Catulle^  campi 
5  Nicaeaeque  ager  uber  aestuosae: 
Ad  claras  Asiae  uolemus  urbes. 
lam  mens  praetrepidans  auet  uagari, 
lam  laeti  studio  pedes  uigescunt. 
0  dulces  comitum  ualete  coetus, 
10  Longe  quos  simul  a  domo  profectos 
Diuersae  uariae  uiae  reportant. 


XXXXVII. 

Porci  et  Socration,  duae  sinistrae 
Pisonis,  scabies  famesque  mundi: 


XXXXVI  7.  Persius  1154:  'praetrepidum  cor.'  —  Paulinus 
VI  486:  'praetrepida  —  dextra'  (cf.  496:  ''ignis  praetreiiidans'). 

19  auspitio  G-M   ||   21  Septumius  VM  |  agmen  VMD   ||   22  siriasq; 
0  syriasq;  GM  |  britaniasq;  0  ||  23  septimio  VM  |  ac  me  VM  agme  D 
24  delitias  GM  ||  26  auspicaciorem  OM 

XXXXVI.  Adhaeret  priori  in  VM  K  D  marg.  ||  1  uere  gelidos 
VM  II  2  equi  noctial'  0  ||  3  cephiri  silesit  0  zephiri  M  ||  4  Liquantur 
OD  I  phrygii  M:  frigii  V  |  catule  0  ||  5  Niceeq;  (nicceq;  M)  ager  ruber 
estuore  VM  |!  6  asye  G  ||  7  praetepidans  0  ||  8  et  iam  M  |  leti  V  jj  9  cetus 
g  cetus  V  I!  10  quo  V  quoq;  M||  11  diuersae  uariae  D  Diuerse  uarie 
VM  diuerse  uariae  Scaliger  Diuersae  uarie  Guarinus 

XXXXVn.  Adhaeret  priori  in  YVL  K  D  marg.  |i  2  munde  Fr. 
Buechelerus  in  coniectaneis  latinis  p.  9 


XXXXV,  19         XXXXVIII],  5.  43 

Vos  Veraniolo  meo  et  Fabiillo 
Verpus  praeposuit  Priapus  ille? 
5  Vos  conuiuia  lauta  sumptuose 
De  die  facitis?    mei  sodales 
Quaerunt  in  triuio  uocationes? 


XXXXVIII. 

Mellitos  oculos  tuos,  luuentij 
Siquis  me  sinat  usque  basiare, 
Usque  ad  milia  basiem  treceuta; 
Nec  umquam  uidear  satur  futurus, 
5  Non  si  densior  aridis  aristis 
Sit  nostrae  seges  osculationis. 


XlXXVIIII. 

Disertissime  Romuli  nepotum, 
Quot  sunt  quotque  fuere^  Marce  Tulli, 
Quotque  post  aliis  erunt  in  annis, 
Grratias  tibi  maximas  Catullus 
5  Agit,  pessimus  omnium  poeta, 


XXXXViill  1.  Petrarca  in  epistula  ad  Colam  di  Rienzi  data 
a.  1347:  ''uidi  haesitantes  an  res  tuas  an  uerba  potissime  mirarentur 
nec  abnuentes  quin  libertatis  beneficio  Brutum,  eloquio  Ciceronem  di- 
cerent,  ad  quem  Cailillus  Veronensis  ait  Disertissime  etc' 


4  proposuit  VM  II  7  uocatoes  0 

XXXXVm.  Adliaeret  priori  in  VM  V  D  marfj.  \\  1  inuenti  OM 
in  uenti  G  ||  3  millia  GM  ||  4  Nec  numquam  VM  fortasse  recfe  (cf. 
LXX"VT  3;   LXXXM^I  3).    Xec  mi  unquam  Stotius     \     uidear  satur  B. 

cor  est 
Giiarinus:    inde    corsater  VM  |   nec  unQ    inde    tpt    satur     ^     futurum 
i.  marg.  ero  satur  futurus  D  ||  5  Africis  aristis  Marklandiis  ep.  crit.  ad 
Fra.  Hare  p.  156  \\  6  Sit=  (t  corr.  g)  G  Sint  0 

XXXXVTTTT.  Uniiis  uersiis  interstitium  in  V  (/'0  marg.);  Ad 
Ciceronem  (corr.  ex  M.  TuIIium)  inscribit  g   ad  Ciceronem  iti  interstit. 

0 

Romulu  i.  marg.  M  ||  2  marce  G    M-  0  ||  4  Gracias  0 


44  CATULLUS 

Taiito  pessimus  omuium  poeta 
Quaiito  tu  optimus  omnium  patronus. 


Hesterno,  Liciui,  clie  otiosi 

Multum  lusimus  iu  meis  tabellis, 

Ut  eonuenerat  esse  delicatos. 

Scribens  uersiculos  uterque  uostrum 
5  Loedebat  numero  modo  hoc  modo  illoc, 

Reddens  mutua  per  iocum  atque  uinum. 

Atque  illinc  abii  tuo  lepore 

Licensus,  Licini,  facetiisque, 

Ut  nec  me  miserum  cibus  iuuaret, 
10  Nec  somnus  tegeret  quiete  ocellos, 

Sed  toto  indomitus  furore  lecto 

Versarer  cupiens  uidere  lucem, 

Ut  tecum  loquerer  simulque  ut  essem. 

At  defessa  labore  membra  postquam 
15  Semimortua  lectulo  iacebaut, 

Hoc,  iocuude,  tibi  poema  feci, 

Ex  quo  perspiceres  meum  dolorem. 

Nmic  audax  caue  sis^  precesque  uostras, 

Oramus,  caue  despuas,  ocelle, 
20  Ne  poenas  Nemesis  reposcat  a  te. 

Est  uemeiis  dea:  laedere  hanc  caueto. 


7  patronum  G 

L.  Uniiis  uersus  interstitium  in  V  (  /  0  marg.) ;  Ad  luciniiim  g 
inscribit;  idem  M  in  interstit.  et  i.  marg.;  ad  licinium  s  jjJerique  ||  1  lu- 
cini  D    I     ociosi  VM    ||    -1  inuicem   libellis  SabeUicus  in  tueis  tabellis 

at  le 
ScJncahius  perprobahiJiter    ||    5  ludebat  M  ]  illos  0    ||    7  abiit  tuo  VM 
8  laeini  faceti  tuiq;  VM  (lucini  Dg)  1|  10  somnos  V  sompnos  M  1|  12  Ver- 
saretur  VM  |1  13  simuliq;  u  essem  0  simulq;   ut  omnem  G  at  essem  g 

at  esse 
umrg.  simulq;  ut  omne  M  1|  14  at  M:  Ad  V  ]  posquam  M  1|  18  caue  sis] 
caueris  VM  |   pcei>sq;  0    ||    19  ocello  VM    1|    20  penas  ne  messis  VM  | 
resposcat  0  reponat  M  1  ate  VM  ||  21  uebemens  VM,  corr.  Statius 


XXXXVmi,  G  —  LI,  IG.  45 


LI. 


llle  mi  par  esse  deo  uidetur, 
Ille,  si  fas  est,  superare  diuos, 
Qui  sedens  aduersus  identidem  te 
Spectat  et  audit 
5  Dulce  ridentem,  misero  quod  omnis 
Eripit  sensus  mihi:  nani  simul  te, 
Lesbia,  aspexi,  nihil  est  super  mi 

Lingua  sed  torpet,  tenuis  sub  artus 
10  Flamma  demanat,  sonitu  suopte 
Tintinant  aures,  gemina  teguntur 

Lumina  nocte. 
Otium^  Catulle,  tibi  molestum  est: 
Otio  exultas  nimiumque  gestis. 
15  Otium  et  reges  prius  et  beatas 
Perdidit  urbes. 


LI  e  Saj)plius  carmine  apud  Longinum  de  sublim.  c.  10  extanti 
(fr.  2  B.)  conuersum  est  ita  ut  tantum  tres  priores  illius  strophae  ex- 
pressae  sint;  cf.  Lachmannus  ad  Frankii  fastos  Horat.  p.  237. 

11.  Gloss.  Labb.  p.lSS^:  '"tintino  dAala^co'  (cf.  Hauptii  op.III  642). 

15  sq.  leremias  iudex  de  Montagnone  Paduanus  compend. 
moraL  notabil.  p.  HI  libr.  IIII:  'Catulus  c.  5  Ocium  et  reges  prius 
et  beatas  perodit  (reddidit)  urbes'. 


LI.    Unius  tiersuft  interstitium  in  YHL  ('/  0  marfj.);  Ad  Lesbiam  g 

...  i    . 

inscrihit;  idem  M  marg.  \\  1  mi=^  (corr.  ex  micbi  g)  impar  G  m  impar 

0  mihi  impar  M  ||  3  te  o»?.  VM;  (i(hl.  g  ||  4  Spe  =  ^  ctat  (Spe  ex  corr.)  g: 

at  q^ 

Te  spectat  VM  ||  5  miseroq  (=  quod)  g:   miseroq;   V  miseroq;  M  ||   7 

nich'  0    II    8  milla  lacuna  in  VM  uoce   locuta   D  Quod  loquar  amens 

Paiihenius  uocis  in  ore  Doeringius  gutture  uocis   Westphatius  ||  10  Fla- 

mina  VM  |  a  altera  in  demanat  ex  corr.  in  G  \\  11  Tintiiiat  GM:  Tiu- 

tiat  0  I  gemina  VM:  geminae  Schraderus  gemina  et  SpengeJius  lect.  113 ,. 

12  Limina  GM  ||  13 — 16  alii  db  interpolatore  adiectos,  alii  noui  carminis 

initium,    alii   denique  jyi-njyrium    carmen  autumant;    at  cf.   WestphaJius 

j).  48    II  13  Ocium  V   j   catulli  GM  catuli  0    |1    14  Ocio  et  15  Ocium  V 

(15  corr.  ex  otium  g) 


46  CATULLUS 

LII. 

Quid  est,  Catulle?    quid  moraris  emori? 
Sella  in  curuli  struma  Nonius  sedet, 
Per  consulatum  perierat  Vatinius: 
Quid  est,  CatuUe?  quid  moraris  emori? 


Lin. 

Risi  nescio  quem  modo  e  corona, 
Qui,  cum  mirifice  Vatiniana 
Meus  crimina  Caluos  explicasset, 
Admirans  ait  liaec  manusque  toUens: 
5  'Di  magni^  salaputtium  disertum!' 


Ln  2.  Plinius  nat.  liist.  XXXVII  81:  ''extat  hodieque  huius  ge- 
neris  gemma,  propter  quani  ab  Antonio  proscriptus  est  Nonius  sena- 
tor,  iilius  strumae  Nonii  eius  quem  Catullus  jDoeta  in  sella  curuli 
uisum  indigne  tulit'.  —  Boethius  de  consol.  phil.  III  4:  'quo  iit  ut 
indignemur  eas  saepe  nequissimis  hominibus  contigisse;  unde  Catullus 
licet  in  curuli  Nonium  sedentem  strumam  appellat'.  —  Marius  Vic- 
torinus  p.  136,  19  K. :  'erit  in  exemplo  uersus  hic:  sella  —  sedet'; 
cf.  136,  23;  137,  1.  —  Caesius  Bassus  p.  257,  7  K. :  'cuius  exem- 
plum:  sella  —  sedet'. 

LIII  5.  Seneca  controu.  VII  4  (19)  p.  332  Kiessl.:  'erat  enim 
(Caluus)  paruolus  statura,  propter  quod  etiam  Catullus  in  hendecasyl- 
labis  uocat  illum  salaputtium  disertum'. 


LII.  Interstitium  unius  uersus  in  VM  (//0  marg.);  In  Nouium 
gM  inscrihunt  ||  1  moraris  mori  VM  ||  2  curulu  0  {siue  ex  curulli  siue 
ex  curulei  archetypi)  \  struma  V  Caesius  Bassus:  Struma.  uulgo  strofa 
Marius  Victorinns  (uide  Keilii  adnot.  crit.)  |  Nonius  .idem  cet&)-ique 
testes:  nouius  VM  ||  3  uacinius  GM  ||  4  mori  VM 

Lin.    Adhaeret  xwiori  in  VM    ||    1  Msi  0    |    quem  GM:  (^  0    |    et 

VM    II    2  tum  0  I   uaciniana  GM  ||  3  Meos  —  caluos  VM  |  crimina  0: 

at  carmina  g 

crimina     G  carmina  M  |  explicaset  0  ||  4  Amirans  0   Admii-ans  GM  | 

at  manius 

manusq;  M  ||  inter  4  ei  5  g  marg.  adscribit  de  octonis  capite,  nullo 
tamen  in  V  vnterstitio  (//  0  marg.);  idem  M  vn  interstit.  et  i.  marg.  (de 
Otonis  ueJ  Othonis  capite  5)  ||  5  Dii  VM  |  salaputtium  disertum  Senecae 

at  salapputiu 
codd.  apud  Kiesslingium:  salapantium  desertum  V  salapantiu    desertum 

u 
M  (salapantium  D) 


J 


m,  1  —  LV,  0.  47 

Lllll. 

Otonis  caput  oppido  pusillum, 
f  Et  eri  rustica  semilauta  crura, 

Subtile  et  leue  peditum  Libonis, 

Si  non  omnia,  displicere  uellem 
5  Tibi  et  Fuficio,  seni  recocto: 

Irascere  iterum  meis  iambis 

Inmerentibus,  unice  imperator. 

LV. 

Oramus,  si  forte  non  molestum  est, 
Demonstres,  ubi  sint  tuae  tenebrae. 
Te  campo  quaesiuimus  minore, 
Te  in  circo,  te  in  omnibus  libellis, 
5  Te  in  templo  summi  louis  sacrato. 
In  Masrni  simul  ambulatione 


Lini  5.  'glossarium  interpretatur  anscp&Ov  ysQOVtcc,  caim  hunc 
locum  in  animo  haberet'  Scaliger. 

7.  gloss.  Labb.  p.  87'^:  'immerentibus  &vcc'gioig''  (cf.  Hauptii 
op.  m  642). 


Lini.  Adhaeret  priori  ih  VM.  hoc  carmen  cum  ScaUger  aliique  pro 
uno  indiuisoque  habeant,  alii  uarie  'lacunis  instruxerunf ,  iieluti  Lach- 
mannus  post  u.  3  et  5  hiare  carmen  signiflcauit ,  L.  Muellerus  post 
u.  1,  3,  5  II  1  Otonis  VM:  Octonis  uel  Othonis  (ita  iiuJgo)  5  |  capud  0  | 
apido  0  o=pido  G  opido  M  |  est  j)us(ss  0)illu  VM  1|  inter  u.  1  et  2  hi 
duo  in  V  leguntur  uersus:  Hoc  [h'  =  haec  0]  iocunde  tibi  poema  feci 
Exquo  perspiceres  meum  dolorem,  repetiti  scilicet  ea;  L  16,  17    ||    2  Et 

eri  V  Et  ^eri  gM  Heri  Muretus  Vetti  Vossius  Neri  L.  Muellerus  Afri 
Baehrensius  Et,  trii-ustice,  semil.  H.  A.  J.  Mum-o  in  "Journal  of  Philo- 
logy'    V  303  \  rustice  V   Rustice  Statius  \  cruta  0  ||  5  Fuficio  Hauptius: 

at  p  g 
sufficio  VM  Fuffitio  Scaliger  \  seniore  cocto  0  seniore    cocto  G  seniore 
copto  M  II  inter  u.  5  ei  6  In  Camerium  hahet  g  marg.,  miJIo  in  V  inter- 
stitio  (//  0  marg.);  item  e  plerique;   M  in  interstit.  et  i.  marg.    \\    7  Im- 
merentibus  GM 

LV.    Adhaeret  p)'iori  in  VM  ||  1  non  molestus  es  VM  ||  2  demostres 
D  j  tuae  latebrae  Palladius  \\  3  Te  campo  quaesiuimus  in  minore  VM 
Te  c.  quaesiuimus  minore   Scaliger  Te  in  c.   quaes.  minore  Silligius   j 
at  in  gM 
4      id      circo  GM  id  circo  0 


48  CATTJLLUS 

Pemellas  omnes,  amice,  prendi, 

Quas  uultu  uidi  tamen  serenas. 

A  vel  te  sic  ipse  flagitabam: 
10  'Camerium  mihi,  pessimae  puellae!' 

Quaedam  inquit  uudum  reduc  f 

'Em  liic  in  roseis  latet  papillis'. 

Sed  te  iam  ferre  Herculei  labos  est! 

Tanto  ten  fastu  negas^  amice? 
15  Dic  nobis  ubi  sis  futurus,  ede 

Audacter,  committe,  crede  lucei. 

Num  te  lacteolae  tenent  puellae? 

Si  linguam  clauso  tenes  in  ore, 

Fructus  proicies  amoris  omnes: 
20  Verbosa  gaudet  Venus  loquella. 

Vel  si  uis,  licet  obseres  palatum, 

Dum  uostri  sim  particeps  amoris. 


LVI. 

0  rem  ridiculam,  Cato,  et  iocosam 
Dignamque  auribus  et  tuo  cachinno. 
Ride,  quicquid  amas^  Cato,  Catullum: 
Res  est  ridicula  et  nimis  iocosa. 
5  Deprendi  modo  pupulum  puellae 
Trusantem:  hunc  ego^  si  placet  Dionae, 
Pro  telo  rigida  mea  cecidi. 


7  prencli  0:  prehendi  GM  ||  8  serena  VM,  serenas  (D)  uel  sereno 
g  II  9  A  uelte  VM  ||  11  Quedam  0:  Quendam  GM  |  inquid  0  |  nudum 
sinum  reducens  Auantius  \  recludens  Biesius  j|  12  Em  V  Hem  gMD  | 
hic  (=  h')  g:  li'  (haec  M)  0  hec  G  heic  Sdiuahius  j|  14  ten  Muretus: 
te  in  VM    ||    IG  Audacter  (Audaciter  0)  hoc  committe  VM   |    erede  V: 

at  crede 
at  crude  g  sscr.  crude  M    |    lucei  Scaliger:   lucet  VM    ||    17  nunc  VM  | 
18  teneus  V  tenes  M  ||   19  prohicies  0  proiicies  G  proicies  M  ||   20  lo- 

af  uo  gM 
quella  G  loquela  M  ||  22  uostri  (uri)  sis  0:     uestri     sis  GM  nostri  sis  5 
unlgo  I  sim  Auantius 

LVL    Interstitium  unius  lineae  in  Y  (//0  marg.);  ad  Catonem  g 
mscribit;  idem  M  in  interstit.  et  i.  marg.  \\  2  chachinno  G  ||  3  Mde  0 
5  popukim  VM    II     G  dione  (dyone  GMi  V  Dianae   Westx>haJiMs  Dionae 
uulyo  11  7  Pro  telo  GM  Protelo  0  |  ridida  G;  corr.  g 


LY,  7  —  LVIII,  25.  49 

LVII. 
Piilcre  conueuit  improbis  cinaedis, 
Mamurrae  pathicoque  Caesarique. 
Nec  mirum:  maculae  paris  utrisque, 
Urbana  altera  et  illa  Formiana, 
5  Impressae  resident  nec  eluentur; 
Morbosi  pariter  gemelli  utrique, 
Uno  in  lectulo  erudituli  anibo, 
Non  hic  quam  ille  niagis  uorax  adulter, 
Riuales  sociei  puellularum. 
10  Pulcre  conuenit  improbis  ciuaedis. 


LVIII. 

Caeli,  Lesbia  uostra,  Lesbia  illa, 
Illa  Lesbia,  quam  CatuIIus  unam 
PIus  quam  se  atque  suos  amauit  omnes, 
Nunc  in  quadriuiis  et  angiportis 
5  Glubit  maguauimi  Remi  nepotes. 


23  Non  custos  si  fingar  ille  Cretum, 

Non  si  Pegaseo  ferar  uolatu, 
25  Non  Ladas  ego  pinnipesue  Perseus, 


LVII  6.  gloss.  Labb.  p.  116^:  'morbosus  nud-iHog*  (cf.  Hauptii 
op.  m  642). 

LVIII  24.  Ratherius,  ejnscopus  Veronensis,  p.  624  Ball:  'Non 
angelico,  ut  Elias  quondam,  subuectus,  non  pennigero,  ut  poeticus  ille, 
uolatu'. 


LVn.    Adhaeret  priori  in  VM  (signum  \  M  marg.)  ||  1  Pulcre  V: 

Pulc^re  gM  II  5  Impse  0  |  nece  luentur  VM  ||  6  gemelli  VM  tenelli 
Hauptius  II  7  lecticuloO  Baelirensius,  foiiasse  recte;  lectulo  GM  unlgo  I 
9  Niuales  0  |  sociei  Scaliger:  socii  et  YM  |  puellullarum  0 

LVHL  Adhaeret  jyriori  in  VM  ||  1  nostra  5:  uestra  V  u^ostra 
{corr.  ex  nostra)  M  ||  2  catulus  0  ||  4  quadruuiis  G  ||  5  magna  amiremini 
nep.  0  magna  admiremini  nep.  GM  magnanimos  D  i.  marg.;  iiulgo.  hic 
sine  interstitio  aditmguntur  iiersus  'Non  custos  —  quaeritando'  j| 
25  primipesue  VM  e^  i.  marg.  at  pinnipes  gM 

Catuli,us  ed.  Baehrens.   Ed.  alt.  4 


50  CATULLUS 

Nou  Ivhesi  uiueae  citueque  bigue; 
Adde  hue  plumipedas  uolatilesque, 
Ventorumque  simul  require  cursum: 
Quos  iunctos,  Cameri,  mihi  dicares, 
30  Defessus  tamen  omnibus  medullis 
Et  multis  laugoribus  peresus 
Essem  te  mibi,  amice^  quaeritaudo. 


LVIIII. 

Bononiensis  Rufa  Rufulum  fellat, 
Uxor  Meneui,  saepe  quam  iu  sepulcretis 
Vidistis  ipso  rapere  de  rogo  cenam, 
Cum  deuolutum  ex  igne  prosequens  panem 
5  Ab  semiraso  tunderetur  ustore. 


LX. 

Num  te  leaena  montibus  Libystiuis 
Aut  Scylla  latrans  infima  inguinum  parte 
Tam  mente  dura  procreauit  ac  taetra, 
Ut  supplicis  uocem  in  nouissimo  casu 
5  Contemptam  haberes,  a^  nimis  fero  corde? 


26  Nou  rhesi  niuee  (thesi  iiinee  OM)  citeq;  bige  VM  Non  Rhesi 
niuea  citaque  biga  Handius,   postqiiam  Muretus  niueis    citisque  bigis 

praeierat  ||  27  plumipedas  GM  ||  29  iunctos  G:  uictos  0  uictos  M  cunctos 
Schraderus  \\  30  Deffessus  0  ||  31  peresus  GM:  psens  0  ||  32  Esse  0  | 
amiceq;  i-itando  0 

LVnn.    Cohaeret  cum  uersihus  praecedentihns  in  V;    G  niarg.    In 
Rufum  inscrihit;  idem  M  in  interstitio;  1/  0  marg.    \\    1  Rufuhim  Palla- 

at  feUat 
dius:  rufum  VM    |    feUat  0:  falhit  G    faUat    M    ||    5  Ab.  semiraso  GM 

Abse  miraso  0 

LX.    Adhaeret  priori  in  VM  K   ad  Lesbiam  D    ||'  1  libissinis  0  li- 

bisinis  G  libysinis  M,   corr.  Scaiiger    \\     2  silla  V  syUa  M     ||     3  men- 

tem  0    1   tetra  VM  1|  4  suppliciis  gM  supfp  Gjlicus  ( —  c')  V    ||     5  Con- 

p  ,  .     . 

teptam  g  ex  coutcntam   G  Conten^tam  (p  «  man.  rec^)  0     j     ammis 

fero  VM 


LVIII,  26^—  LXT,  20.  51 

LXI. 

Collis  0  Heliconiei 

Cultor,  Uriniiae  geiius, 
Qui  rapis  teneram  ad  uirum 
Virginem,  o  Hymenaee  Hymen, 
5         0  Hymen  Hymenaee, 

Cinge  tempora  floribus 
Suaue  olentis  amaraci, 
Flammeum  cape,  laetus  liuc 
Huc  ueni  niueo  gerens 
10         Luteum  pede  soccum, 

Excitusque  hilari  die 
Nuptialia  concinens 
Voce  carmina  tinuula 
Pelle  humum  pedibus,  manu 
15         Pineam  quate  taedam. 

Namciue  Vinia  Manlio, 
Qualis  Idalium  colens 
Venit  ad  Phrygium  Venus 
ludicem,  bona  cum  bona 
20         Nubet  alite  uirgo, 

LXI  6.    glossar.   Balliol.    (cf.    Ellis.   edit.   alter.   p.   IX i:    'cinge 
tempora*  coronare'. 

LXI.    Iitterstitium   unius   uersus    in  V;    g  inscrihit  Eijythalamius 
lunie  et  Mallii,  M  Epythalamus  lunie   et  Mallij    in  interst.  et  i.  marg. 

0  post  LX  5  spatium  quinque  Unearum  in  fine  paginae  uacuiim  reliquit. 
quod  ad  metrum,  Lachmannus  in  Berglii  et  Caesaris  Ephemer.  antiq. 
a.  1S45  p.  484  demonstrauit  singulas  huius  carminis  strophas  constare 
ex  duobus   systematis ,  priore   uersuuni  ternorum,   binorum  posteriore  |[ 

1  obellicon  iei  0  o  Eliconei  GM  |1  4  o  hymenee  0  |  Hymen  hic  om.  0  |, 

6  Hymen  ohymenee  hymen  0  0  hymenee  hymen  GM   |    7  amar^ici  0: 
amarici  GM  ||  8  Flameum  VM  ||  11  hilari  M:  hylari  V  ||  12  eontinens 
VM  il  1.3  tinuuula  V;  inde  g  fecit  tinnula  (M)  1|  1.5  Spineam  Palladius 
10  uinia  VM:  iunia  g   1    mallio  VM   |1   17  id  alium  0  ad  alium  G  ida- 
lium  gM  II  18  Phrygium  M:  frigiuui  V 

4* 


52  CATULLUS 

Floridis  uelut  eniteiis 
Mjrtus  Asia  ramulis, 
Quos  liamadryades  deae 

Ludicrum  sibi  rosido 
25         Nutriunt  humore. 

Quare  age  huc  aditum  ferens 
Perge  linquere  Tliespiae 
Rupis  Aonios  specus^ 

Nympha  quos  super  irrigat 
30         Frigerans  Aganippe, 

Ac  domum  dominam  uoca 
Coniugis  cupidam  noui, 
Mentem  amore  reuinciens, 

Ut  tenax  hedera  huc  et  huc 
35         Arborem  implicat  errans. 

Vosque  item  simul,  integrae 
A'irgines,  quibus  aduenit 
Par  dieSj  agite  in  modum 

Dicite  'o  Hymenaee  Hymen, 
40         0  Hymen  Hymenaee', 

Ut  lubentius,  audiens 
Se  citarier  ad  suum 
Munus,  huc  aditum  ferat 
Dux  bonae  Veneris,  boni 
45  Coniuffator  amoris. 


LXI  24.    glossa  Labb.  p.  161'^:  SsdQoaia^svog'  rosidus'. 

42.  Placidi  glossa  in  Maii  class.  auct.  G,  557:  'citarier-  cele- 
riter  moveri' ;  eandem  glossam  in  glossario  Balliolensi  invenit  Ellisius 
(cf.  edit.  alter.  p.  IK). 


21  uelut  GM:  uult  0  ||  22  myrtus  M:  Mirtus  V  |  asj^a  G  ||  23  ama- 
driades  VM  ||  24  ludicrum  M:  Ludricum  V  ||  25  uutriuntur  lionore 
J.  Maehhj  l.  1.  \\  27  tespie  VM  ||  28  aouios  0  ||  29  nimpha  0  ||  33  reuin- 

at  i  modum 
cens  VM  II   34  edera  VM  ||  38  innodum  V     nodum     M  ||  3it  liimen  M 
40  0  hymenee  (him.  OM)  hymenee  hymen  (hinien  0)  VM    ||    41  luben- 
cius  0  11  42  citaries  0 


LXI,  21—68.  53 

Quis  deus  magis  est  ama- 

tis  peteiulus  amantibus? 

Quem  colent  homiues  magis 
Caelitum?  o  Hymenaee  Hymen, 
50         0  Hymen  Hymenaee. 

Te  suis  tremulus  parens 
Inuocat,  tibi  uirgines 
Zonula  soluunt  sinus^ 
Te  timens  cupida  nouos 
55         Captat  aure  maritus. 

Tu  fero  iuueni  in  manus 

Floridam  ipse  puellulam 

Dedis  a  gremio  suae 
Matris,  o  Hymenaee  Hymen, 
60         0  Hijmen  Hymenaee. 

Nil  potest  sine  te  Yenus, 

Fama  quod   bona  comprobet, 

Commodi  capere :  at  potest 
Te  uolente.     quis  huic  deo 
65         Compararier  ausit? 

Nulla  quit  sine  te  domus 
Liberos  dare,  nec  parens 
Stirpe  uincier:  at  potest 


46  amatis  VM  magis  ah  magis  Sculiger  ancxiis  Hauptius  magis 
est  ama  —  tis  pet.  Bergkius  \\  48  quaem  M  ||  inter  u.  49  et  50  VM 
insenmt:  Comparier  (Conparies  0  comperarier  M)  ausit  ||   50  0  hymen 

at  hymen 
(himen  0    hymenee   M)  hymenee  hymen  VM     ||     51  sui   si   remulus  0: 

at  remus  g  at  remulus 

sui  si  remulus  G  sui  si  remus  M  ||  5.3  Zonulla  0  ||  54  tumens 
Dousa  fiJ.  II  55  maritos  VM  1|  56  fer  o  VM  (fer  oiuueni  0)  ||  57  puelul- 
lam  0    II    58  gremio   suae   (sui  M)  matris   VM    ||    59  et  60   matris  ow. 

0  hymenee  hymen   (him   0)    hymenee    (hymen    ^  hymenee  gM)    VM 

at  nihil 
61  Nil==  g  (erat  Nichil):  Nich'  0     nil     M    ||    62  fama  0    ||   65  com- 
perarier  M  ||  66  qnid  G;  corr.  g  ||  68  uincier  P:  uicier  GM  uities  0  nitier 
Auantius  iungier  Scaliger,  cingier  Schraderus 


54  CATULLUS 

Te  uoleute.     quis  liuic  deo 
70         Compararier  ausit? 

Quae  tuis  eareat  sacris, 

Non  queat  dare  praesides 
Terra  fiuibus:  at  queat 

Te  uolente.    quis  liuic  deo 
75         Compararier  ausit? 

Claustra  pandite  ianuae, 

Virgo  ades.    uiden  ut  faces 
Splendidas  quatiunt  comas? 
79  Tardet  ingenuus  pudor: 

[80  Quem  tamen  magis  audiens] 
81         Flet,  quod  ire  necesse  est. 

Flere  desine:  non  tibi,  Au- 
runculeia,  periculum  est, 
Nequa  femina  pulcrior 
85  Clarum  ab  Oceano  diem 
Viderit  uenientem. 

Talis  in  uario  solet 

Diuitis  domini  hortulo 
Stare  flos  hyacinthinus. 
90  Sed  moraris,  abit  dies: 
Prodeas,  noiia  nupfa. 

Frodeas,  uoua  nupta,  si 
lam  uidetur,  et  audias 
Nostra  uerba.     uiden?  faces 
95  Aureas  quatiunt  comas: 
Frodeas,  noua  nupta. 


70  Comyaries  0  ||  75  Comparier  0  ||  77  ades  Schraderus:  adest 
VM  II  78  quaciunt  0  ||  inter  u.  78  et  79  nulhcm  in  V  interstitium:  lacu- 
nam  statuit  ElUsins  ante  79,  post  79  L.  Muellertis.  Lachmannus  u.  80 
traiecit  post  106  ||  82  Au-  om.  V  ||  83  Aurunculeia  0:  Arunculeia  GM. 
uocem  cliuisit  et  Au  in  finem  prioris  uersus  traiecit  i^rimns  Turnehm 
aduers.  XV  22  \\  85  occeano  VM  ||  88  ortullo  V  ortul=o  gM  ||  89  iacin- 
tinus  GM  iactltinus  0  ||  90  abiit  VM  ||  91  om.  VM  ||  94  uiden  ut  faces 
GM  uideri  ut  faces  0  uiden?  faces  uel  uide  ut  faces  Itali 


LXI,  «9—119.  55 


Nou  tuus  leuis  in  mala 
Deditus  uir  adultera 
Probra  turpia  perseyueus 
lou  A  tuis  teneris  uolet 
Secubare  papillis, 

Leuta  sed  uelut  adsitas 
Vitis  implicat  arbores, 
Implicabitur  in  tuum 
105  Complexum.     sed  abit  dies: 
Prodeas,  iioua  nupta. 

0  cubile,  quod  omnibus 


Candido  pede  lecti. 

Quae  tuo  ueniuut  ero, 
110  Quanta  gaudia,  quae  uaga 

Nocte,  quae  medio   die 
Gaudeat!    sed  abit  dies: 

Prodeas,  noua  nupta. 

Tollite,  0  pueri,  faces: 
115         Flammeum  uideo  uenire. 

Ite,  concinite  in  modum: 
'0  Hymen  Hymenaee  io, 

0  Hymen  Hymenaee'. 

Ne  diu  taceat  procax 


99  Probra    tui-pia  ItaU:    Procatur  .  pia  VM   (ita  iyiterimnyeutfs). 
Proca  tuiijia  Scaliger  ||  101  Se  cubare  0  ||  102  Lenta  s;  0:  Lentaq;  GM 
Lenta  quin  Miiretus    |    uelut  ad  sitas  GM:  uult  adsitas  0  ||  105  abiit 
VM    II    inter  107  et  108  nullum  in  VM   interstitium    ||    109  hero  VM 
110  gaudiaq;  uaga  VM  jj  111  Nocteq;   medio  VM  ||  112  abiit  VM  abit 
uutfjo  II   114  o  om.  VM  ||  115  Flamineum  GM  Flammineum  0  |  uido  0 
117.  118.  116  jxmioit  GM,  117.  116  0,  qui  om.  118  ||  116   concinete  0 
117  lo  hiy  GM^men  hi(y  GMjmenee  io  VM    ||    IIS  lo  liymen  hymenee 
io  GM,  om.  0   ||   119  taceatis  procax  VM 


56  CATULLUS 

120         Fesceniiina  iocatio, 

Nec  nuces  pneris  neget 
Desertnm  domini  audiens 
Concubinus  amorem. 

Da  nuces  pueris,  iners 
125         Concubine:  satis  diu 

Lusisti  nucibus:  lubet 
lam  seruire  Talasio. 

Concubine,  nuces  da. 

Sordebant  tibi  uilicae, 
130          Concubine,  hodie  atque  heri: 

Nunc  tuum  cinerarius 
Toiidet  os.     miser  a  miser 

Concubine,  nuces  da. 

Diceris  male  te  a  tuis 
135         Unguentate  glabris  marite 
Abstinere:  sed  abstine. 
0  Hymen  Hymenaee  io, 
0  Symen  Hymenacc. 

Scimus  haec  tibi  quae  licent 
140         Sola  cognita;  sed  marito 

Ista  non  eadem  licent. 
0  Hymen  Hymenaee  io, 

0  Hymen  Hymenaee. 

Nupta,  tu  quoque,  quae  tuus 
145         Vir  petet,  caue  ne  neges, 


120  Fosceniuna  0  fa.soennina  D  |  iocatio  N.  Heinsms  aduers. 
p.  644:  locacio  0  lotatio  G  al  locutio  g  warg.  locutio  M  ||  121  ne 
M  II  122  aucliens  VM:  domini  uidens  Schwahius  \\  125  diu  GM:  domiui 
0  II  127  Nam  0  |  talasio  VM:  talassio  ^tel  thalassio  s  ||  129  uilice  0 
uillice  GM  ||  132  misera  miser  0:  miser  ah  miser  GM  ||  134  Diceres 
malle  VM  (sed  in  G  alterum  1  a  corr.  add.)    \\    135  Unguenta  te  VM  || 

137  0:  io  VM  et  ita  142;    147;    152;    157;    162;    167;  172;  177;   182    jj 

138  om.  VM  lo  hymen  hymenee  io  VM    143;    148;    153;    158;    163    || 

139  Simus  0     |     tibiq;  licent  V  tibi  quae  1.  gM     ||     143  om.  0    \\    144 
tuis  GMD 


LXI,  120—170.  57 

Ni  petitum  aliunde  eat. 
0  Hymen  Hymenaee  io, 
0  Hymen  Hymenaee. 

Eu  tibi  domus  ut  potens 
150         Et  beata  uiri  tui, 

Quae  tibi  sine  seruiat 
(0  Hymen  Hymenaee  io, 

0  Hymen  Hymenaee), 

Usque  dum  tremulum  mouens 
155         Cana  tempus  auilitas 

Omnia  omnibus  anuuit. 
0  Hymen  Hymenaee  io, 

0  Hymen  Hymenaee. 

Transfer  omine  cum  bono 
160         Limeu  aureolos  pedes, 

Rassilemque  subi  forem. 
0  Hymen  Hymenaee  io, 

0  Hymen  Hymenaee. 

Aspiee,  intus  ut  accubans 
165  Vir  tuus  Tyrio  in  toro 

Totus  immiueat  tibi. 
0  Hymen  Hymenaee  io, 

0  Hymen  Hymenaee. 

Illi  nou  miiius  ac  tibi 
170         Pectore  uritur  intimo 


LXI  155.    glossarium  Balliolense:    'anilitas    ab    anu    nominata 
est,  sicut  a  sene  senectus'. 


146  Ne  pet.  s  ||  148  om.  V;  g  io  hymen  hymenee  io  i.  )H(irff. 
hiihet;  M  in  textu  \\  151  sine  seruiat  Bernh.  Pimnus:  sine  seruit  VM 
sine  fine  erit  Auantim  \\  153  om.  0  hymee  io  M  ||  155  anilis  (annilis 
GMi  etas  (aetas  M)  VM  ||  158  om.  0  himenee  io  M  ||  160  aureleos  M 
161  Nassilemq;  0  Ra  =  silemq;  g  corr.  ex  rassilemq;  rasilemq;  M  | 
sibi  VM  II  163  om.  0  ||  164  intus  Statius:  unus  VM  unctus  Barthius  ]! 
165  thoro  VM  ||  168  lo  hymen  hymenee  io  VM  hic  et  173;  178;  183 
169  hac  tibi  V  ac  tibi  M  ||  170  uritur  V,  mary.  at   urimur  g  urimur  M 


58    .  CATULLUS 

Flamma,  sed  peiiite  magis. 
0  Hymen  Hymeuaee  io, 
0  Hymeu  Hymeuaee. 

Mitte  braecliiolum  teres, 
175         Praetextate,  puellulae: 

lam  cubile  adeat  uiri. 
0  Hymeu  Hymeuaee  io, 

0  Hymen  Hymenaee. 

Vos  bonae  seuibus  uiris 
180         Coguitae  bene  femiuae, 
Collocate  puellulam. 
0  Hymeu  Hyuieuaee  io, 
0  Hymeu  Hymeuaee. 

lam  licet  ueuias,  marite: 
185          Uxor  iii  tbalamo  tibi  est 

Ore  floridulo  uiteus, 
Alba  jsartheuice  uelut 

Luteumue  papauer. 

At,  marite,  (ita  me  iuueut 
190  Caelites)  nibilo  miuus 

Pulcher  es,  ueque  te  Veuus 
Neglegit.     sed  abit  dies; 

Perge,  ue  remorare. 

Nou  diu  remoratus  es, 
195         Jam  uenis.     bona  te  Veuiis 


171  Flama  OM:  Flama  G  ||  174  Mite  0  ||  175  Praetextare  0  |  puelle 
VM  II  176  cubibe  0  |  adeat  0:  adeat  GM  ||  179  vos  om.  VM  add.  Itali 
lam  Pleitnerus  \  uiris  Stutius  (bonis  Passeratius) :  uni.s  VM  ||  180  Coguite 
berue  femine  VM  bene  uel  breue  <s  ||  181  puellam  VM  ||  185  est  tibi 
VM  II  187  uelut]  utt  0  (cf.  LXHI  14):  uultu  G  (u  add.  g)  M  at  uult  g 
inarfj.  \\  uii.  189—19.3  pnst  194—198  j^onit  V;  traiecit  Scallcjer  \\  189  Ad 
maritum  tamen  iuuenem  VM,  corr.  Scaliger  ||  190  nihilo  minu8  M: 
nich'  ominus  0  nichpilominus  G  ||  191  Pulcre  res  V  pulchre  rcs  M, 
corr.  Scaliger  j  nec  te  VM  ||  192  Neglegit  0:  Negligit  GM  |  abiit  VM 
abit  uulgo  \\  193  remorare  0:  rememorare  GM  ||  194  remorata  es  GM 
remota  es  0 


LXI,  171—220.  59 

luuerit,  quoiiiaiu  palam 
Quod  cupis  cupis  et  boiium 
Non  abscondis  amorem. 

Ule  pulueris  Afrieei 
200  Siderumque  micantium 

Subducat  iiumerum  prius, 
Qui  uostri  numerare  uolt 
Multa  milia  ludi. 

Ludite  ut  lubet,  et  breui 
205         Liberos  date.    non  decet 
Tam  uetus  siue  liberis 
Nomen  esse,  sed  indidem 
Semper  ingenerari. 

Torquatus  uolo  paruulus 
210          Matris  e  gremio  suae 

Porrigens  teueras  manus 
Dulce  rideat  ad  patrem 
Semihiante  laljello. 

Sit  suo  similis  patri 
215  Maidio  et  facile  iuscieis 

Noscitetur  ab  omnibus 
Et  pudicitiam  suae 

Matris  indicet  ore. 

Talis  illius  a  bona 
220         Matre  laus  genus  approbet, 


196  luuerit  Auantius:  Inuenerit  VM    ||    197  cupis  cupis  V:  cupis 

capis  gM  II   198  ab.scondas  VM  ||    199  Africi  Heinsiits  adu.  644:  ericei 

VM    II    200  syderumq;  M   j   micancium  0    ||    202  uostri  Scaliger:  nostri 

VM     I     uolt  Statiits:  uolunt  VM    ||    203  millia  GM    |    luderc  VM  ludoi 

Scaliger    \\     204  Et  ludite    et    lubet  et  breui  VM  [sed  0  b'ui  =  berui 

hahet)  II  208  ingenerati  0  ||  209  Torcutus  0  ||   210  7  0  e  G  ||  213  Semi- 

i 
hiante   Scaliger:    Sed  michi  ante  G    S;  m  ante  0    sed  mihi  ante  M    |i 

215  Maulio  0    |    facie  Burmannus  secundus  ad  anthol.  Lat.  I  p.  305   \ 

insciens  VM  ||  216  Noscite  ab  0  ||  217  pudicic(t  M)iam  suam  VM  ||  218 

iudicet  0  ||  219  a  bona  mati-e  et  220  Laus  genus  (egenus  0)  VM 


60  CATULLUS 

Qualis  unica  ab  optima 
Matre  Telemacho  manet 
Fama  Penelopeo. 

Claudite  ostia,  uirgines: 
225         Lusimus  satis.     at,  bonei 
Coniuges,  bene  uiuite  et 
Munere  assiduo  ualentem 
Exercete  iuuentam. 


LXII. 

Vesper  adest:  iuuenes,  consurgite:  Vesper  Olynipo 
Expectata  diu  uix  tandem  lumina  tollit. 
Surgere  iam  tempus,  iam  pinguis  linquere  mensas: 
lam  ueniet  uirgo,  iam  dicetur  Hymenaeus. 
5  llymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Cernitis,  innuptae,  iuuenes?    consurgite  contra. 
Nimirum  Oetaeos  ostendit  Noctifer  ignes. 
Sic  certest:  uiden  ut  perniciter  exiluere? 


LXn  1.  Varro  de  1.  1.  VII  50:  'Vesperugo  stella  quae  uespere 
oritur,  a  quo  eam  Opilius  scribit  Vesperum.  itaque  dicitur  aput  Vale- 
rium  ['ap  ualerium'  Baehrensius:  'alterum'  cod.]:  Vesper  adest'; 
cf.  Schwabius  in  Fleckeiseni  ann.  1870  p.  350. 


221  ab  om.  0  ||  222  theleamaco   GM   thelamacho  0    ||    223  peno- 
lopeo  G  pene  lopeo  0  penelopeo  M  ||  224  hostia  VM  ||  225  ad  bolnei  G 

at  bonei 
at  bonei  g  marcj.  adbonlei  0  ad  bolnei  M  ||  226  Coniuges  bone  uite  et 
VM  II  227  assidue  VM  ||  228  Exercere  0 

LXIL  Unius  ^(ersiis  in  interstitio  Explicit  epithalamium  0  (//  marg.) 
Exametru  cannen  nuptiale  gM  inscribunt.  Epithalamium  CatuUi  in- 
scribit  codex  Thuaneus,  nunc  Parisinus  lat.  8071,  saec.  VIIII  \\  1  Turba 
uiroru  gM  marg.  \  olimpo  0  ||  3  pinguis  OT:  pingues  GM  |  liqre  0  |, 
4  hjmeneus  GTM  imeneus  0  ||  5  Hymeno  hymeneae  hymenades  o 
hjmenaeae  T  Hymen  (him.  0)  o  hjmenee  hjmen  (Tiim.  him.  0)  ades 
ohjmenee  (hjmene  M)  VM,  hic  et  ceteris  locis  \\  6  Puelle  gM  marg. 
consurg  i  eretera  T  consurgite  contra  VM  ||  7  oeta  eos  T:  haec  (h') 
eos  0  hoc  eos  GM  eoos  Itali  \  ignes  Itali:  imbres  T  imber  V  ymber 
M  I  Oetaeas  obtendit  N.  umbras  Statius  \\  8  Sic  certest  Haxtptius  (certe 
est  Statius):  Siccer  tes.  i.  T  Sic  certe  si  V  Sic  certe==  gM 


LXT,  -i-il  —  LXIT,  Jl».  61 

Non  temere  exiluere:  eaneut  quod  uineere  par  est. 

10  Hymeu  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Non  facilis  nobis,  aequalis,  palma  parata  est: 
Aspicite,  innuptae  secum  ut  meditata  requirunt. 
Non  frustra  meditantur:  babeut  memorabile  quod  sit; 
Nec  mirum,  penitus  quae  tota  mente  laborant. 

15         Nos  alio  mentes,  alio  diuisimus  aures. 

lure  igitur  uincemur:  amat  uictoria  curam. 
Quare  nunc  animos  saltem  conuertite  uestros: 
Dicere  iam  incipient^  iam  respondere  decebit. 
Hymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 

20         Hespere,  qui  caelo  fertur  crudelior  ignis? 
Qui  natam  possis  conplexu  auellere  matris, 
Conplexu  matris  retinentem  auellere  natam 
Et  iuueni  ardenti  castam  donare  puellam. 
Quid  faciunt  bostes  capta  crudelius  urbe? 

25  Hymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Hespere,  qui  caelo  lucet  iocundior  ignis? 
Qui  desponsa  tua  firmes  conubia  flamma, 
Quae  pepigere  uiri,  pepigerunt  ante  parentes, 
Nec  iunxere  prius  quam  se  tuus  extulit  ardor. 


LXn  12.    glossarium  Balliolense:  'requirunt-  in  memoriam  re- 
Tocant'. 


9  quod  uisere  par  est  T  quo  uisere  paret  VM  quo  uincere  par 
est  Auantius  itaqiie  {sed  quos)  B.  Guarinus  et  (quodj  Fasseratius  n 
10  Hymene  (sic  prim.  man.)  hymeneae  ades  .  o  .  hymeneae  T  hymen 
ohymenee  (-ne  G)  hy(i  0)men  ades  o  hymenee  VM  ||  11  Puelle  gM 
marg.  \  facilis  nobilis  T  ||  12  aspice  0  |  innupte  secum  ut  meditata  re- 
quiruut  TD:  innupte  qrut  secii  u  meditare  qr-f  0  iimupte  que  (quae  Mi 
secum  ut  meditare  quei'ut  GM  ||  1.3  habent]  hnt  G  huc  0  |  memora 
psile  T  I  q,  V  qd'  g  ||  14  om.  VT/l:  solus  habet  T  |  Necmirum  T  ||  15  Nos 

at  diuidamus 
VM:  Xon  T   [    ^iuisimus     G  ||  17  nunc  T:  no  VM  |  conuertite  T:  com- 
mittite  VM  |1  18  incipiaent  T  ||  19  hymeneae  bis  T  ||  20  quis  T  |  puelle 

I  i 

gM  marg.  ||  21  complexu  VM  |  complexua  uelere  T  |  amars  0  ||  22  Com- 
plexu  VM  I  auelle  T  ||  24  credelius  T  ||  25  Kymeno  hymeneij  Kymenades 
.  o  .  Kymenee  T  ||  26  luuenes  gM  marg.  \  quis  T  |  iucundior  T  ||  27  iiues 
T  I  connubia  VM  |  flama  G  ||  28  quae  T:  Quo  VM  |  uir  T 


62  CATULLUS 

30         Quid  datur  a  diuis  felici  optatius  hora? 
Hymeu  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Hesperus  e  uobis,  aequalis,  abstulit  unam. 

Namque  tuo  aduentu  uigilat  custodia  semper. 

Nocte  lateut  fures,  quos  idem  saepe  reuerteusj 
35         Hespere,  mutato  comprendis  nomine  Eous. 

At  lubet  imiuptis  ficto  te  carpere  questu. 

Quid  tum,  si  carpunt,  tacita  quem  mente  requirunt'! 
Hymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 

Ut  flos  in  saeptis  secretus  nascitur  bortis, 
40         Iguotus  pecori,  nullo  conuolsus  aratro, 

Quem  mulcent  aurae,  firmat  sol,  educat  imber, 

Multi  illum  pueri,  multae  optauere  puellae; 
Idem  cum  teuui  carptus  defloruit  ungui, 
Nulli  illum  pueri,  nuUae  optauere  puellae: 
45         Sic  uirgo,  dum  iutacta  mauet^  dum  cara  suis  est; 
Cum  castum  amisit  polluto  corpore  florem^ 


LXn  45.  Quintilianus  VIIII  3,  16:  X'atullus  in  epithalamio 
clum  innupta  manet,  dum  cara  suis  est,  cum  prius  dum  signi- 
ficat  quoad,  sequens  usque  eo'. 


30  a  om.  T   |    optacius  0    ||    31  Kjmeno  Kymeneae  Kymenades  o 

mg 
Kymeueg  T  ||  32  Puelle  gM  marg.  |  aequalis  T:  equales  0  aequales  G 
equalem  M  ||  j^ost  32  primiis  Auantius   lacunam  statuit  ||  35  compudis  0 
comi3re=ndis  g  comprehendis  GM  comperendis  T    |    Eous   Schradents 
(cf.  Ciris  u.  352;  Helvius  Cinna  fr.  8  M.J:  eospem  T  eosd'  0   eosdem 

at  quid  g 
GM    II    30  At  libet  VM  Adlucet  T    |    qstu  0    ||    37  Quittum  T:     Quod 

at  quid  tii 
tameu  G  quod  tn  0  qd  tame  M  |  carpiunt  T  |  tacita  quema  T  tacita 
quam  VM  tacita  quem  uulgo  \\  38  Kymeno  Kyme»eae  Kymenales 
Kymeno  Kpneneg  T  ||  39  Puelle  gM  marg.  \  septis  VM  |  ortis  VM  jj 
40  conuoLsus  T:  conclusus  V  cotusus  gM  ij  41  Quae  mulcens  aure  firma 
T  I  ymber  GM  ||  2^ost  41  u.  unum  perisse  pntant  Spengelius,  alii:  nuUa 
in  V  lacuna  \\  42  obtauere  T  ||  43  et  44  GM  habent:  om.  OT  ||  45  dum 
innupta  Quintilianus  \  dum  cara  iclem  'BA:  tum  cara  TVM  |  suis  est 
Quintil  T:  sui  sed  (s;  OM)  VM 


LXII,  30—66.  63 

Nec  pueris  iocuuda  manet  nec  cara  puellis. 
Hymeu  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Ut  uidua  in  nudo  uitis  quae  nascitiir  aruo, 

50         Numquam  se  cxtollit,  numquam  mitem  educat  uuaiu, 
Sed  teuerum  prono  deflectens  pondere  corpus 
lam  iam  contingit  summum  radice  fiagellum, 
Hanc  nuUi  agricolae,  nulli  coluere  iuuenci; 
At  si  forte  eadem  est  ulmo  coniuncta  marito, 

55         Multi  illam  agricolae,  multi  coluere  iuuenci: 

Sic  uirgo,  dum  intacta  manet,  dum  inculta  senescit; 
Cum  par  conul)ium  maturo  tempore  adepta  est, 
Cara  uiro  magis  et  minus  est  inuisa  pareuti. 

58^'  Hijmen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
At  tu  ne  pugna  cum  tali  couiuge,  uirgo. 

00         Non  aequom  est  pugnare,  pater  cui  tradidit  ipse, 
Ipse  pater  cum  matre,  quibus  parere  necesse  est. 
Virginitas  non  tota  tua  est,  ex  parte  parentum  est: 
Tertia  pars  patri  est,  pars  est  data  tertia  matri, 
Tertia  sola  tua  est.     noli  pugnare  duobus, 

C5         Qui  genero  sua  iura  simul  cum  dote*  dederunt. 
Hymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 


47   iucunda  T     ||     48  Kymeneo  Kymeneg  Kymenades  Kymeneg  T 

(hymee  M)  ||  49  luuenes  gM  marg.   \   Ut  VM:  Et  T  ||  50  extollit  quam 

muniteam  ducat  uuam  T    |    nunquam  his  GM   |  mitem  GM:  uitem  0 

c  1 

51  per  nectens  T  ||  52  flacellum  T  fragellum  M  ||  53  Hannulli  agrigcule 

multi  acoluere  T    |    nulli  coluere   (co=Iuere  G)  VM    |    iuuenci  TVM 

bubulci  A.  Hiesius  \\  54  At  si  VM:  Apsi  T  |   est  ulmoj  (imnqHe  priores 

litterae  in  rasura  G  e  ultimo  M   |   marito  VM:  marita  T  11  55  agricule 

. .  l  II  o  V 

T  I  acoluere  T  accoluere  VM  coluere  Ituli  \  iuuenci  TVM  ||  56  tum 
inculta  T  ||  57  connubium  VM  1|  58  Cara  Ms:  Cura  TV  |  uiro]  uirgo  M  | 
et  mi'  0  II  58^  om.  TVM,  inser.  Muretus  ||  59  Et  tua  nec  T  Et  tu  nec 
VM;  ne  uxilgo  ||  60  equom  T:  equo  VM  ||  62  om.  T  \\  63  Tertia  patris 
pars  est  data  tertia  matri  T  Tercia  pars  patri  est  data  tereia  matri  0 
Tercit  Mjia  pars  patri  data  pars  data  terc(t  Miia  matri  GM;  corr. 
Auantius  et  Ilauptius;  tertia  iiatris  pars,  pars  est  data  tertia  matri 
Weber.  \\  64  tercia  V  |  solit  tu  est  noli  tuignare  duobus  T  ||  60  Kymeno 
Kymene^  Kymenades  .  o  .  Kymeneae  T  (o  hymene  G; 


64  CATULLUS 


LXIII. 


Super  alta  uectus  Attis  celeri  rate  maria 
Phrygium  ut  nemus  citato  cupide  pede  tetigit 
Adiitque  opaca  siluis  rediraita  loca  deae^ 
Stimulatus  ibi  furenti  rabie,  uagus  animis^ 
5  Deuolsit  ile  acuto  sibi  pondere  silicis. 
Itaque  iit  relicta  sensit  sibi  membra  sine  uiro, 
Etiam  recente  terrae  sola  sanguine  maculans 
Niueis  citata  cepit  manibus  leue  tjpanum, 
Typanum  tuom,  Cybelle,  tua,  mater,  initia, 
10  Quatiensque  terga  taurei  teneris  caua  digitis 

Canere  haec  suis  adorta  est  tremebunda  comitibus: 
'Agite  ite  ad  alta,  Gallae,  Cybeles  nemora  simul, 
Simul  ite,  Dindymenae  dominae  uaga  pecora, 
Aliena  quae  petentes  uelut  exules  loca 


LXIII  1.  Terentiauus  Maurus  2899:  ''Seruasse  quae  CatuUum 
probat  ipse  tibi  liber:  Super  —  maria'.  —  Marius  Victoriuus 
p.  154,  23  K. :  ''hoc  geuus  metri  maxime  desiderat  separari  in  duas 
clausulas,  tamquam  super  alta  uectus  Attis,  dehinc  celeri  rate 
maria'. 

2.  Caesius  Bassus  p.  262,  13  K. :  'Et  Catullus  Phrygium  — 
tetigit';  idem  p.  2G3,  7:  Thrygium  —  tetigit'. 


LXin.    Adliaeret  priori  in  0  (//  i.  marg.)\  in  unius  uersus  inter- 

stitio   De  Berecinthi(y  M)a    et  Athi   inscribunt  gM    de    berecinthia    et 

athi  M  marg.  ||  1  uetus  0  |  actis  VM  athis  D  |  celere  VM  celeri  auctt. 

metrici   \\    2  Frigium  V   phrygium  M  f  marg.    |    ut  om.  Caesius  JBassus 

utroqne  loco  |  cito  idem  priore  loco,  uhi  pede  deest  1|  3  Adiitq;  0  |  loca 

Rheae  L.  Muellerus  ||  4  Stimulatus  ubi  VM  |  uagus  amnis  (auis  0)  VM  || 

5  Deuolsit  Hauptius  quaest.   70:    Deuoluit  V     |     ile  Lachmannus    ilei 

Bergkius:  iletas  VM    |     pondei-e  silices  VM:  pondera  silice  Auantius 

pondere  silicis  Passeratius  rodere  silicis  Hauptius  \\  6  relitta  M  1|  7  Et 

ia  VM    I    maculas  VM    1|    8  tlpanum  0  tympanum  GM,  corr.  Scaliger 

9  Timpauum  V    Tympauum  gM,   corr.  Scaliger    \    tuom  Laclimannus: 

tubam  VM  1   Cybelle  Itali:  cibeles  V  Cybeles  M  Cybebes  Bentleius  ad 

i 
Lucan.   I  600,   Cybebe   Lachmamius    |    tu  mater  (max  0)   VM     |1     10 

Quat(c  G)iens  q.  (=  quod)  V  quaties  f|  M  1  taurei  Lachmannus:  tauri  et 

VM  tauri  %mlgo   1|    12  cibeles  GM  cibeUes  0  H   13  dindimene  0:  dindi- 

menee  GM  (sed  ultimum  e  a  corr.  additum  mdetu/r)  \  uaga  peetora  VM 

14  Alienaq;  pet.  VM  1  utt  0  |  loca  B.  Guarinus:  loca  celeri  VM  celeris 


LXITT,  1—33.  65 

15  SectaDi  meam  executae  duce  me  mihi  comites 
Rapidum  salum  tulistis  truculentaque  pelage 
Et  corpus  euirastis  Veneris  nimio  odio, 
Hilarate  erae  citatis  erroribus  animum. 
Mora  tarda  mente  cedat:  simul  ite,  sequiiiiiui 

20  Plirygiam  ad  domum  Cybelles,  Phrygia  ad  nemora  deae, 
Ubi  cymbahim  sonat  uox,  ubi  tympana  ro.])oant, 
Tibicen  ubi  canit  Phryx  curuo  graue  cahimo, 
Ubi  capita  maenades  ui  iaciunt  hederigerae, 
Ubi  sacra  sancta  acutis  ululatibus  agitant, 

25  Ubi  sueuit  illa  diuae  uohtare  uaga  cohors. 
Quo  nos  decet  citatis  celerare  tripudiis.' 
Simul  haec  comitibus  Attis  cecinit  notha  mulier, 
Thiasus  repente  linguis  trepidantibus  uhilat, 
Leue  tympanum  remugit,  caua  cymbala  recrepant, 

30  Viridem  citus  adit  Idam  properante  pede  chorus. 
Furibunda  simul  anhelans  uaga  uadit  aniiuam  agens 
Comitata  tympano  Attis  per  opaca  nemora  dux, 
Veluti  iuuenca  uitans  onus  indomita  iugi: 


LXin  21.    Ausonius  epist.  XXITTI  p.  188  Scli.:   'tentis  reboant 
caua  tympana  tergis'. 


loca  exules  Spengelius  lect.  124  celere  uelut  exules  Schivahnts.  Lach^ 
mannus  celer  in  finem  u.  74  traiecit  || 

15  execute  V:  excute  M  secutac  Bcrgkins  ||  16  Rapidum  VM:  Ra- 
Lidum  Bergkius  |  pelage  Victorius  apud  SxiengeUuin  lect.  124:  pelagi 
VM  II  17  euitastis  OM  euirastis  GD  ||  18  hylarate  G-  |  erae  citatis  Auan- 
tius:  erocitatis  0  crocitatis  G  e  recitatis  L  marg.  crocitatis  i.  marg. 
at  ere  citatis  M  aere  citatis  Itali  \  erroribus  an  animum  VM  ||  11)  cedat 

at  cedit  g 
OM:     cedat     G    \    siml'te  0    1|    20  Frigiam  V  Phiygia  M   |   cibelles  0: 
ci(y  M)beles  GM  |  phrigia  V  phrygia  M  |  dee  VM:  Rheae  L.  Muclleriis  ;; 
21  cimbalum  et  timpana  0  ||    22  tibicen  VM:  tybicen  g   |   Phrix  VM  || 
23  menade  sui  VM   |   ei  derigere  VM  ||  27  atris  VM  al  athis  L  7narg. 

athis  D  I  nota  mulier  GM  ,.^mulies  notha  0  ||  28  Thy^siis  G  Thiasis  0 
th  asus  M  I  strej)itantibus  Vossius  \\  29  timp.  et  cimb.  0  ||  30  uyridem 
M  I  ydam  GM  |  ^  prate  0  ||  31  anelans  GM  |  animagens  OM  anima  gens 
G  (serl  nima  ges  ex  corr.)  animo  egens  Auantius  animi  egens  Statius 
animam  agens  Lachmannus  \\  32  timp.  0  |  actis  VM  |  oppaca  0  ||  33 
iugi]  luci  VM 

Catullus  ed.  Baehrens.   Ed.  alt.  5 


66  CATULLUS 

Rapidae  ducem  secuutur  Gallae  properipedem. 

35  Itaque,  ut  domum  Cybelles  tetigere  lassulae, 
Nimio  e  labore  somiium  capiunt  sine  Cerere. 
Piger  Iiis  labante  langore  oculos  sopor  operit: 
Abit  in  quiete  molli  rabidus  furor  animi. 
Sed  ubi  oris  aurei  Sol  radiantibus   oculis 

40  Lustranit  aethera  album,  sola  dura,  mare  ferum, 
Pepulitque  noctis  umbras  uegetis  sonipedibus, 
Ibi  Somnus  excitam  Attin  fugiens  citus  abiit: 
Trepidante  eum  recepit  dea  Pasithea  siuu. 
Ita  de  quiete  molli  rapida  siue  rabie 

45  Simul  ipsa  pectore  Attis  sua  facta  recoluit, 
Liquidaque  mente  uidit  sine  queis  ubique  foret. 
Animo  aestuante  rusum  reditum  ad  uada  tetulit. 
Ibi  maria  uasta  uisens  lacrimantibus  oculis, 
Patriam  allocuta  maesta  est  ita  uoce  miseriter: 

50  'Patria  o  mei  creatrix,  patria  o  mea  genetrix, 
Ego  quam  miser  relinquens,  dominos  ut  erifugae 
Famuli  solent,  ad  Idae  tetuli  nemora  pedem, 
Ut  aput  uiuem  et  ferarum  gelida  stabula  forem 


LXin  38.  Festus  p.  273  M. :  'Rnhidus  a  rahie  dictus  est  qui  mor- 
hus  canimis  est.  Catullus  in  gaUiandjis:  Ahit  in  quiete  molli  rabidus 
fu/ror  animi'. 


34  Rapide  VM:  Rabidae  BentMm  Rapidae  uulxjo  \  secuntur  0: 
sequntur  (sic)  G-M  |  propere  pedem  VM,  corr.  BaWi.  Venator  \\  35  ut 
pedomum  G  \  cibelles  0:  ci(y  M)beles  GM  |  lasulle  0  ||  37  liiis  0  |  la- 
bante;  alt.  a  ex  corr.  G  \\  38  Abit  0:  abiit  GM  |  molli  Festus:  mollis 
VM  II  39  horis  aiireis  sol  VM  ||  40  sol  adura  VM  ||  42  sonus  0  sonus 
GM  I  excitum  VM,  corr.  Laclmcmnus  \  attin,  sic  VM  athim  D  ||  43  eum] 
oum  VM  Tepidante  quem  Bentleius  \  pasitheo  VM  ||  45  ipsa  Ah  Guari- 
nus:  ipse  VM  |  attis  G:  atris  0  actis  M  ||  46  sineq;  is  0:  sineq;  his 
GM  II  47  aestuante  rusum  Vietorius  ap.  Spengel.  lect.  125:  estuanter 
usum  VM    I    uada  retulit  VM    ||    49  allocuta  (ex  alocuta  corr.)  est  ita 

at  miseriter  gM  at  maiestates  M 
uoce     miseritus  maiestas        GM  allocuta  e  ita  uoce  miseritus 

magestatem  0,  corr.  AHantiiis  \\  50  o  mea  creatrix  Al.  Guarinus  \ 
genitrix  OM  ||  51  miser  VM:  misera  Froehlichius  \  herifuge  VM  {ex  ueri 
f.  corr.  G)  ||  52  adide  0  ad  yde  GM  j  tetuli  0:  retuli  GM  j  memora  0  j 
53  Ut  caput  VM  |  stabilia  V  stabiHa  gM 


LXIII,  34—75.  67 

Et  earum  omiiia  adirem  furiLunda  latibula: 
55  Ubinam  aut  quibus  locis  te  positam,  patria,  reor? 

Cupit  ipsa  pupula  ad  te  sibi  dirigere  acieni, 

Rabie  fera  careus  dum  breue  tempus  animus  ost. 

Egone  a  mea  remota  haec  ferar  in  nemora  domo? 

Patria,  bonis,  amicis,  genitoribus  abero? 
00  Abero  foro,  palaestra,  stadio  et  guminasiis? 

Miser  a  miser,  querendum  est  etiam  atque  etiam,  anime. 

Quod  enim  genus  figurae  est,  ego  non  quod  obierim? 

Egu,  mulier,  ego  adolescens,  ego  epbebus,  ego  puer, 

Ego  gymnasi  fui  flos,  ego  eram  decus  olei: 
05  Mihi  ianuae  frequentes,  mihi  limiua  tepida, 

Mihi  floridis  corollis  redimita  domus  erat, 

Linquendum  ubi  esset  orto  mihi  sole  cubiculum. 

Effo  nunc  deum  ministra  et  Cvbeles  famula  ferar? 

Ego  maenas,  ego  mei  pars,  ego  uir  sterilis  ero? 
70  Ego  uiridis  algida  Idae  niue  amicta  loca  colam? 

Ego  uitam  agam  sub  altis  Phrygiae  columinibus, 

Ubi  cerua  siluicultrix,  ubi  aper  nemoriuagus? 

lam  iam  dolet  quod  egi,  iam  iamque  paenitet.' 

Roseis  ut  huic  labellis  sonitus  abiit  celer 
75  Geminas  deorum  ad  auris  noua  nuntia  referens. 


54  omnia  VM  amica  Muretus  omissa  Heysius  operta  uel  opaca 
L.  MuelJerus  Et  earum  ad  omnia  irem  Auantius  ||  55  patria  0  (sed 
uiryula  postea  deleta,  ut  uid.)  j|  56  pojjula  atte  sibi  dirigere  VM  1| 
57  lj'ue  0  II  58  ferar  ex  ferat  corr.  g  ||  60  guminasiis  Ellisius:  gumasiis 
0  gyranasiis  (ex  gynn.  corr.)  G  gimnasiis  M  ||  61  ha  0  ah  GM  |  qren- 
ilumO  II  62  figuraest  Lachmannus  figurae  est  uulgo  figura  est  VM  | 
qiiod  obierim  Statius:  quid  abierim  VM  quod  habuei'im  Scaliger  ||  63 
mulier  GM  mulies  0  ||  64  gimnasti  VM  |  fui  0:  sui  GM  |  oley  VM  olei 
g  II  66  corollis]  circulis  VM  ||  67  Liquendum  VM  j  solo  VM  ||  68  Ego 
nunc  Santenius:  Ego  nec  VM  ]  deum  OM  de=um  G  |  miuisttra  0  | 
ei(j  Mjbeles  famula  ferarum  GM  cibellos  famula  ferar?  0  ||  6'.)  parsj 
rs  ex  corr.  G  ||  70  idenene  am.  0  ydene  ne  am.  GM  ||  71  Phrigie  G 
frigie  0  phi-ygie  M  |  columnibus  VM  ||  72  silui  cultrix  VM  |  apex  0  | 
neniori  uagus  VM  ||  74  huic]  hinc  GM  hic  0  hic  s  |  sonitus  adiit  VM 
sonitus  citus  adiit  Bentleius  sonitus  uagus  abiit  Ahhvardtus  sonitus 
abiit  celer  Lachmannus  sonus  editus  adiit  FroehlicJdus  sonitus  citus 
abiit  Heysius  ||  75  Geminas  deorum  VM  Geminas  matris  LacJnnannus  \ 
adauris  0  ad  aures  GM  |  nu^iciii  VM 


68  CATULLUS 

Ibi  imicta  iuga  resoluens  Cybele  leouibus 
Laeuumque  pecoris  liostem  stimulans  ita  loquitur. 
^Agedum'  inquit  ^age  ferox,  i,  fac  ut  liunc  furor  ayitet, 
Fac  uti  furoris  ictu  reditum  in  nemora  ferat, 

80  Mea  libere  nimis  qui  fugere  imperia  cupit. 
Age  caede  terga  cauda,  tua  uerbera  patere, 
Fac  cuncta  mugienti  fremitu  loca  retoneut, 
Rutilam  ferox  torosa  ceruice  quate  iubam.' 
Ait  haec  minax  Cybelle  religatque  iuga  manu. 

85  Ferus  ipse  sese  adhortans  rapidum  incitat  animo: 
Vadit,  fremit,  refringit  uirgulta  pede  uago. 
At  ubi  bumida  albicantis  loca  litoris  adiit, 
Teneramque  uidit  Attin  prope  marmora  pelagi, 
Facit  impetum:  illa  demens  fugit  in  nemora  fera: 

90  Ibi  semper  omne  uitae  spatium  famula  fuit. 
Dea,  magna  dea,  Cybelle^  dea  domina  Dindymei, 
Procul  a  mea  tuos  sit  furor  omnis,  era,  domo: 
Alios  age  incitatos,  alios  age  rabidos. 


76  Ubi  iuncta  VM  (quamqxiam  sitne  iiicta  an  ulcta  m  0,  duhium 
est)  I  cibele  G  cibelle  0  cybele  M  ||  77  Lenumq;  0  |  pectoris  VM  pecoris 
uulgo  II  78  inrjd  0  |  i  Scaliger:  om.  VM  |  face  uulc/o  \  agitet  editor 
Cantabrigiensis  a.  1702:  om.  VM  fac  ut  icat  hunc  furor  Polilius  ||  79 
face  Miec.  \  uti  Lachmanniis:  ut  VM  |  ictum  VM  ||  81  Age  cecle  OM: 
at  age  cecle  g 

A  cede  G  j  terga  0:  tergo  GM  |  uerbera]  uer?  uera  (=  uerum  uera) 
VM  II  82  face  uulgo  \  cunta  G  ||  84  cibelle  0:  cibele  G  cybele  M  |  re- 
gligatq;  0  II  85  adhorta  lis  G  adortat  0  adortalis  M  |  rabidum  Scliwa- 
bius  I  animum  ItaJi  \\  87  bumida  0  |  litioris  0  (ex  iittoris  in  V?)  || 
88  Tenerumq;  VM,  corr.  Lachmannus  \  attin,  ita  V  actin  M  |  prope 
marmorea  pehxgo  VM  (pelaga  D)  ||  89  Facit]  Ficit  0  Fecit  GM  |  ille 
VM,  corr.  Lachmannus  ||  90  omne  GM:  ee  0  |  spacium  0  |  famul=a 
G  II  91  cibelle  0:  cibele  G  cybele  M   |    domina  V  Didymi  dea  domina 

at  didimei 
Scaliger  \  dindimei  V:  dindimenei  g  dindimenei  M  ||  92  tuos  H.  Usenerus 
in  Flecl-eis.  ann.  1865  ]).  226:  tuo  VM  tuus  uulgo  \  era  0:  hera  GM  |i 
9:-J  rapidos  VM 


LXIII,  76  —  LXmi,  16.  69 

Lxmi. 

Peliaco  quondam  prognatae  uertice  pinus 
Dicuntur  liquidas  Neptuni  nasse  per  undas 
Phasidos  ad  fluctus  et  fines  Aeeteos, 
Cum  lecti  iuuenes,  Argiuae  robora  pubis, 
5  Auratam  optantes  Colcliis  auertere  pellem 
Ausi  sunt  uada  salsa  cita  decurrere  puppi, 
Caerula  uerrentes  abiegnis  aequora  palmis. 
Diua  quibus  retinens  in  summis  urbibus  arces 
Ipsa  leui  fecit  uolitantem  flamine  currum, 

10  Pinea  coniungens  inflexae  texta  carinae. 
Illa  rudem  cursu  prima  imbuit  Amphitriten. 
Quae  simul  ac  rostro  uentosum  proscidit  aequor 
Tortaque  remigio  spumis  incanduit  unda, 
Emersere  freti  candenti  e  gurgite  uultus, 

15  Aequoreae  monstrum  Xereides  admirantes. 
Illa,  siqua  alia,  uiderunt  luce  marinas 


LXiJLLl.  Hoc  carmen  Lygdamus  VI  41  sq.  respexit:  'Sic  cecinit 
pro  te  doctus,  Minoi,  Catullus  Ingi-ati  referens  impia  facta  uiri'. 

1.  Marius  Victorinus  p.  12.5,  3  K.:  ' interponimus  dactylum 
quo  pes  septimus  anapaestus  efficiatur  .  .  .  ueluti  Peliaco  —  pinus'. 


LX 1 1 1 1 .    Unrus  uersus  interstithan  in  VM  (  /  0  marg.);  Argonautia 
inscribunt  gM  Argonautika  D  ||   1  Peliaco  Marius  Victryrinus:  Pelliaco 

at  phasidos  g 
VM  I  pynus  M  ||  2  neptuni  GM  neptunni  D  ||  3    Fascidicos    G:  Fasidicos 

at  phasidos 
0    fascidicos  M  |  Aeeteos  Hmiptius:  oeticos  G  ceticos,  mary.  at  tetidi- 

cos  0  ceticos  M  oete^os  D  Aeetaeos  imlgo    \\    4  pupis  0  puppis  GM  '] 

uada 
5   cholchis   0    ||    6  uaHf''   salsa  0    |    decurere  pupi  0  (decurre  M)    ||    7 

r  g 
uer^    entes  G:  uerentes  0  uerretes  M   ||    9  uoiutate  (prior  uirg.  deleta) 

0  II  10  testa  GM  tcsta  D  ||  11  pea,  mary.  prora  0:   iirimam  GM  prima  ? 

at  amphitrione 
uidgo  I  aphitritc  0:  amphitritem  G     aph^itrite     M  ||   12  j)roscidit  gM 
procidit  V  Ij   13  Tortaque  Itnli:  Totaq;  VM  |    incanuit  Itali    \\    14  feri 
candenti  e  gurg.  VM  freti  uel  fero   canenti   e  gurg.  Schraderus    ||    15 

0      .  _      _ 
Equoree  monstrum  GM:  Eqre  mostru,  marg.  at  mostrorum  0    |    nerey- 

des  G   I    admirantes  G  amirantes  0    ||    16  llla  siqua  alia  LacJunannus: 


70  CATULLUS 

Mortales  oculis  uudato  corpore  Nymphas 
Nutricum  temis  extautes  e  gurgite  cano. 
Tnm  Tlietidis  Peleus  iucensus  fertur  amore, 
■20  Tum  Thetis  humauos  uou  despexit  hymeuaeos, 
Tum  Thetidi  pater  ipse  iugandum  Pelea  seusit. 
0  uimis  optato  saeclorum  tempore  nati 
Heroes,  saluete,  deum  geuus,  o  bona  matrum 

23''  Progeuies,  saluete  iteriim 

Vos  ego  saepe  meo  uos  carmiue  compellaho, 
25  Teque  adeo  eximie  taedis  felicibus  aucte 
Thessaliae  columeu  Peleu,  cui  lupiter  ipse, 
Ipse  suos  diuum  genitor  coucessit  amores. 
Tene  Thetis  teuuit  pulcherrima  Neptuuiue? 
Teue  suam  Tethys  coucessit  ducere  ueptem, 
:iO  Oceauusque,  mari  totum  qui  amplectitur  orbem? 
Quae  simul  optatae  fiuito  tempore  hices 
Adueuere,  domum  conueutu  tota  frequentat 
Thessalia,  oppletur  laetanti  regia  coetu: 


LXnil  23.  Schol.  Vejonensis  ad  Verg.  Aen.  V  80  (p.  94,  11  K.): 
■■Salue  sancte  parens.  Catullus:  Saluete  deum  gens,  o  bona 
niatrum  Progenies  saluete  iter ' 


Illa  atque  alia  GM    Illa  «ilia  0  illaque   atque  alia  iiel  illa  atque  haud 
alia  Itali  Illac  atque  alia  Statius  \  uidere  VM:  uiderunt  s  || 

17  oculis  VM    1    nimphas  0    ||    19  Tum  GM:  Cum  0   |   tethidis  et 
tethis  u.  20  M    ||    20  tum  D:  Cum  V  tu  (c  i.  marg.)  M   |   himeneos  0 
21   Cum  VDM  I   sanxit  Itali  \\  22  seclorum  M:  seculorum  V  ||  23  genus 

at .  matre  g  M 
VM:  gens  schol.  Veron.  |  mater  GM  mater  0  matrum  schol.  Veron.  |j 
23^  oni.  VM:  Progenies  saluete  iter  schol.  Veron.,  in  cuius  codice  quin- 
quaginta  fere  litterae  perierunt.  iterum,  uos  compellabo  Maduigius, 
iterum  placidique  fauete  L.  Muellerus.  Hatiptius  teiiiuin  saluete  inter- 
cidis.se  lyutat  ||  24  meo  uos]  meo  post  Bergkius  \\  25  tedis  0:  thetis  GM 
26  Thesalie  0  Thessalie  (prius  s  a  g  add.)  G  tessalie  M   |    pelleu  M 

28  tethis  M  |  pulcima  0  |  nectine  V  i.  marg.  at  neptine  g  Neptunnine 

at  neutune 
D  nectine  i.  marg.   at  neptine  M  Nereine  Hauptius    ||    29  thetis  VM  || 
30  Occeanusq;  VM  ||   31  Que  V  q  M  Quae  uulgo  Queis  L.  MuelJerus  \ 
optato  finito  GM  optato  finite  0  ||  32  Adlenire  VM  ||  33  Thesalia  0  Tes- 
salia  (prius  s  a  g  add.)  GM  |  oppfetur  0  |  cetu  V  cgtu  g  coetu  M 


LXIIII,  17—55.  71 

Doiia  feriiut  prae  se,  declarant  gaudia  iiuHu. 

35  Deseritur  Cieros,  linqunt  Ptliiotica  tempe 
Craniionisque  donios  ac  moenia  Larisaea, 
Pharsalum  coeunt,  Pharsalia  tecta  frequentant. 
Rura  colit  nemo,  mollescuut  colla  iuuencis, 
Non  humilis  curuis  purgatur  uinea  rastris, 

40  Non  glaebam  prono  conuellit  uomere  taurus, 
Non  falx  attenuat  frondatorum  arboris  umbram, 
Squalida  desertis  rubigo  infertur  aratris. 
Ipsius  at  sedes,  quacumque  opulenta  recessit 
Regia,  fulgenti  splendent  auro  atque  argento. 

45  Candet  ebur  soliis,  coUucent  pocula  mensae, 
Tota  domus  gaudet  regali  splendida  gaza. 
Puluinar  uero  diuae  geniale  locatur 
Sedibus  in  mediis,  Indo  quod  dente  politum 
Tincta  tegit  roseo  conchyli  purpuia  fuco. 

50  Haec  uestis  priscis  hominum  uariata  figuris 
Heroum  mira  uirtutes  indicat  arte. 
Namque  fluentisono  prospectans  litore  Diae 
Thesea  cedentem  celeri  cum  classe  tuetur 
Indomitos  in  corde  gerens  Ariadna  furores, 

55  Necdum  etiam  sese  quae  uisit  uisere  credit, 


LXIIII  55.   gloss.  Labl).  p.  119'':  'necdum  etiam  ovdsnmnoTs'' ; 
cf.  Hauptii  op.  III  642. 


35    Cieros   Meineldus    uind.   Strabon.   p.  151:    siros   0    syros   GM 

Scyros  nulgo  |  liqrit  V:  linquunt  gM    |    pthiotica  M   ptiotica  0  ptliyo- 

tica  GD  I  tempe  VM  Meineliius  1.  1.:    Tempe  uuJyo  Phthiodida,  Tompc 

Laclimanmis  coni.  ||  36  Grauinoni.sq ;  GM  Graiumonisq;  g  Graumonisq; 

0,  corr.  Victorius  \  ac  nicenis  VM  |  alacrissea  0  alacrisea  GM  ||  37  Farsa- 

liam  VM,  corr.  Pontantis  \  Farsalia  VM  |]  38,  40,  42,  39,  41  Bamiresius 

de    Prato   Jiijpomnem.    in    Martial.  I  44.    39,  41,  38,  40,  42    Mitscher- 

lichius.    38,  39,  41,  40,  42  Pitschelius  ind.  lcct.  hih.  Bonn.  1857  p.  8 sq. 

praeeunte  Bamlero  \\  40  glebam  VM  ||  43  Ipsius  ad  VM  |  oijpuleuta  0 

47  Pluuinar  0  ||  49  conchili  VM  ||  50  hec  V  hgc  g  haec  M  ||  52  flnenti 

e 
sono  0:  tiuentinoso  sono  G  |  littore  0  litora  M  |  dya  G  diaOM  ||  53  Tesea 

af  terni  M 

OM  II  54  Indomites  0  |  adriana  VM  fortassc  recte  \\  55  seseq;  sui     tui 

se  credit  VM,  corr.    Vossius 


72  CATULLUS 

Ut  pote  fanaci  quae  tuuc  primum  excita  somno 
Desertam  iii  sola  miseram  se  cernat  harena. 
lumemor  at  iuueuis  fugiens  pellit  uada  remis, 
Irrita  ueutosae  linquens  promissa  procellae. 

60  Quem  procul  ex  alga  maestis  Minois  ocellis 
Saxea  ut  effigies  bacchautis  prospicit,  eheu, 
Prospicit  et  magnis  curarum  fluctuat  uudis, 
Non  flauo  retineus  subtilem  uertice  mitram, 
Non  contecta  leui  uelatum  pectus  amictu, 

65  Nou  tereti  strophio  lacteutis  uiucta  papillas; 
Omnia  quae  toto  delapsa  e  corpore  passim 
Ipsius  ante  pedes  fluctus  salis  adludebant. 
►Sed  ueque  tum  mitrae  ueque  tum  fluitantis  amictus 
Illa  uicem  curaus  toto  ex  te  pectore,  Theseu^ 

70  Toto  aiiimo,  tota  peudebat  perdita  meute. 
A  misera,  assiduis  quam  luctibus  externauit 
Spiuosas  Eryciua  sereus  iu  pectore  curas 
Illa  tempestate,  ferox  quo  ex  tempore  Theseus 
Egressus  curuis  e  litoribus  Piraei 

75  Attigit  iuiusti  regis  Gortynia  templa. 


LXIin  65.  Isidorus  Origg.  XVIill  33:  "'Strophium  est  cingulum 
aureum  cum  gemmis  de  quo  ait  Cinna:  Strophio  lactantes  cincta 
papillas'. 

68.  Paulinus  uit.  M.  11  145  (cf.  mus.  Rhen.  43,  636). 

71  sq.  Nonius  p.  108:  'Externauit,  ut  constemauit  id  est  de- 
mentem  fecit.  Catulus  [ita  libri]:  a  misera  —  ferens  [ita  libri]  in 
pectore  curas'. 


56  fallaciq;  V  fallaci  q  gM  |  tuc  0:  tum  GM  |  sopno  0  ||  57  arena 
GM  II  59  linqns  0  ||  60  alga  VM:  acta  Heinsms  ||  61  Saxea  gM:  Saxa 
V  I  bachantis  V  baccatis  M  |  eheu  Bergkius:  heue  VM  euoe  imJgo 
euhoe  Lachmannus  \\  62  et=magnis  (t  ex  corr.)  GM  9magnis  0  ||  64 
conteta  0  |  uelatum  VM  niueum  per  J.  Maehly  l.  l.  ^i.  320  nudatum 
Schwabius  \\  65  strophyo  GM  |  lactantes  Isirlorus  idemque  cincta  || 
66  Onmiaq;  0  |  delapsa  e  ?:  dehipse  0  delapso  GM  ||  67  allud.  GM  || 
68  Sed  Itali:  Si  VM  |  tum  —  tum  GM:  tn  —  tn  0  ||  69  toto  ex  pectore, 
om.  te,  0  II  70  pdebat  M  ||  71  A  Nonii  codd.:  Ha  0  Ah  GM  ||  72  ericina 
VM  I  impectore  0  ||  73  feroxq;  7  tempore  VM:  ferox  qua  robore 
Froehlichius  ferox  quo  (uel  quo  ex)  tempore  Itali  ferox  quom  robore 
liitschclius  1.  l  p.  6  II  75  templa  D  cortiuia  tenipta  (tepta  0)  VM 


LXnn,  56—102.  73 

Nam  perbibent  olim  crudeli  peste  coaetam 
Audrogeoueae  poenas  exsoluere  caedis 
Electos  iuuenes  simul  et  decus  innuptarum 
Cecropiam  solitam  esse  dapem  dare  Miuotauro. 

80  Quis  augusta  malis  cum  moenia  uexarentur, 
Ipse  suum  Theseus  pro  caris  corpus  Athenis 
Proicere  optauit  potius  quam  talia  Cretam 
Funera  Cecropiae  nec  funera  portarentur. 
Atque  ita  naue  leui  nitens  ac  lenibus  auris 

85  Magnanimum  ad  Minoa  uenit  sedesque  superbas. 
Huuc  simulac  cupido  conspexit  lumine  uirgo 
Regia,  quam  suauis  expirans  castus  odores 
Lectulus  in  molli  complexu  matris  alebat, 
Quales  Eurotae  progignunt  flumina  myrtus 

90  Auraue  distinctos  educit  uerna  colores, 
Non  prius  ex  illo  flagrantia  declinauit 
Lumina,  quam  cuncto  coucepit  corpore  flammam 
Fmiditus  atque  imis  exarsit  tota  medullis. 
Heu  misere  exagitans  inmiti  corde  furores 

95  Sancte  puer,  curis  hominum  qui  gaudia  misces, 
Quaeque  regis  Golgos  quaeque  Idalium  frondosum, 
Qualibus  inceusam  iactastis  mente  puellam 
Fluctibus  iu  flauo  saepe  hospite  suspirantem! 
Quantos  illa  tulit  languenti  corde  timores! 
100  Quanto  saepe  magis  fulgore  expalluit  auri, 

Cum  saeuum  cupiens  contra  contendere  monstrum 
Aut  mortem  appeteret  Theseus  aut  praemia  laudis! 


76  pibent  M  ||  77  Cum  androgeanee  GM  Cum  androgeane  0  | 
exolnere  GM  ||  79  minotliauro  0  I|  80  inoenia  G  icenia  0  menia  M  '[ 
82  Prohicere  0  Proiicere  GM  |  pocius  0  ||  83  ne  funera  uel  nefunera 
edd.  pleraeque ;  nec  funere  Statius  sine  funere  A.  G.  Langius  uind. 
tragic.  Bom.  p.  43  \\  86  conpexit  0  ||  88  copressu  M  |  allebat  0  ||  89 
europe  VM  |  pergignunt  VM  |  myrtus  M  mirtos  0  mirtu.s  GD  ||  91  fla- 
grancia  0  1|  92  corpore  VM  pectore  Itali  |  flamam  G  ||  94  Imiti  OM 
1  miti  G  I  corda  furore  Bamlerus  \\  96  Quaeque  PalJodius:  Quiquo  GM 
Q^  (=  quod)  neque  0  |  Golgos  Hermoh  Barbarus:  cholcos  0  colchos 
GM  I  ydalium  GM  ||  98  fructibus  M  ||  99  tullit  G  ||  ^OO  Quanto  VM 
Quam  tum  Faernus  \  fulgore  VM  fuluore  i?/fsc7ie/ms  Z.  1.  ||  102  appe- 
teret  0:  oppeteret  GM 


74  CATULLUS 

Nou  iugrata  tameu  frustra  muuuscula  diuis 
Promitteus  tacito  succepit  uota  labello. 

105  Nam  uelut  iu  summo  quatientem  braccliia  Tauro 
Quercum  aut  couigeram  sudanti  cortice  piuum 
ludomitus  turbo  contorquens  flamine  robiir 
Eruit  (illa  procul  radicitus  exturbata 
Prona  cadit,  lateque  et  cominus  obuia  frangeus), 

110  Sic  domito  saeuum  prostrauit  corpore  Theseus 
Nequiquam  uanis  iactantem  coruua  uentis. 
Inde  pedem  sospes  multa  cum  laude  reflexit 
Errabuuda  regens  teuui  uestigia  filo, 
Ne  labyriutheis  e  flexibus  egredientem    . 

115  Tecti  frustraretur  inobseriiabilis  error. 

Sed  quid  ego  a  primo  digressus  carmiue  plura 
Commemorem,  ut  Knqueus  genitoris  filia  uultiim, 
Ut  consanguineae  complexum,  ut  denique  matris, 
Quae  misera  in  gnata  deperdita  laeta&a^Hr, 

120  Omnibus  his  Thesei  dulcem  praeoptarit  amorem, 
Aut  ut  uecta  rati  spumosa  ad  litora  Diae 
Venerit,  aut  ut  eam  deuinctam  lumina  somno 


LXnn  115.    Seruius   ad  Vergilii  Aen.  V  591   (falleret  inclepreu- 
sus  et  inremeabilis  error):  'est  autem  uersus  Catulli'. 


104  succepit  Statius:  succendit  VM,  quo  seniato  tura  lab.  FroeJi- 
lichius  II  105  uelut  GM  uult  0  ||  106  cornigeram  VM  |  sudanti  gM 
fudati  0  II  107  Indomitum  (D  Bicc.)  turben  Spengelius;  cf.  fragm.  13  || 
108  Eruit  GM:  Emit  0  ||  109  lateq;  cum  eius  V  late  quaecumuis  (-ueis 
Baekrensins)  Vossius  lateque  et  cominus  Auantius  late  qua  est  impetus 

at  obuia  gM 
Lachmannus  lateq;  cu  euit  M  |  obuia  0:  omnia  GM  |  frages  M 
111  Nequicquam  GM  ne  quidquam  0  j  nauis  0  uanis  GM  |i  113  erea- 
bunda  0  ||  114  laberintheis  G  laberinthis  0  labyrintheis  M  ||  116  a]  cu 
VM  II  117  liqns  0  ||  119  ignata  0  ingnata  G  ignata  M  |  leta  VM:  hieta- 
batur  Lachmannus  lamentatur  Buechelerus  in  Fleclceis.  ann.  1866 
p.  610  lamentata  est  Coningto  a^nid  EUisium  \\  120  hiis  0  |  praeoptarit 
Statius:  portaret  VM  portaret  /.  marg.  at  poptaret  L  ||  121  Aut  necta, 
om.  ut,  0  aut  ut  necta  G  (uecta  gM)  |  rati  Passeratius:  ratis  VM  j 
littora  0  ||  122  Venerit  aut  ut  eam  deuinctam  Lachmannus  \  uenerit 
om.  VM  aut  ut  eam  dulci  Bali  (coll.  Ciris  u.  206)  \  deuincta  VM 


LXmi,  103—143.  75 

Liquerit.  inniemori  discedeus  pectore  eouiuuxV 
Saepe  illam  perhibeut  ardenti  corde  furcntem 

125  Clarisouas  imo  fudisse  ex  pectore  uoces, 

Ac  tum  praeruptos  tristem  conscendere  montes, 
Unde  aciem  in  pelagi  uastos  protenderet  aestus; 
Tum  tremuli  salis  aduersas  procurrere  in  undas 
Mollia  nudatae  tollentem  tegmina  surae, 

130  Atque  haec  extremis  maestam  dixisse  querellis, 
Frigidulos  udo  singultus  ore  cientem: 
^Sicine  me  patriis  auectam,  perfide,  ab  aris, 
Perfide,  deserto  liquisti  in  litore,  Tlieseu? 
Sicine  discedens  neglecto  numine  diuum 

135  Inmemor  a!    deuota  domum  periuria  portas? 
Nullane  res  potuit  crudelis  flectere  mentis 
Consilium?  tibi  nulla  fuit  clementia  praesto, 
Inmite  ut  nostri  uellet  miserescere  pectus? 
At  non  haec  quondam  blanda  promissa  dedisti 

140  Voce  mihi,  non  haec  misere  sperare  iubebas, 
Sed  conubia  laeta,  sed  optatos  hymenaeos: 
Quae  cuncta  aerii  discerpunt  irrita  uenti. 
Nunc  iam  nulla  uiro  iui*anti  femina  credat, 


LXIin   143.    Ouidius    Fast.   lU  473  —  476:     'Dicebam,    memini, 
•■'periure  et  perficle  Theseu!"    Ille  abiit;  eaclem  crimina  Bacchus  habet. 


at  nemoi-i  g 

123  liquaerit  M    |   I  memori  OM:  in    memori    G  ||    125  expectore 

0:  e  pectore  GM   |1    126  Ac  tum  gM  attum  G:  Actu  0    |    praptes  0    | 

tristes  VM  |  confendere  0  ||   127  aciem  VM  ]  in  om.  VM  |  ptenderet  0 

pretenderet  G  ^ptederet  M    1|    128  salus  0  ||   130  hoc  M    |    estremis  0    1 

^dixisse  mestam  quer.  G  dixisse  mesta  D  |  querelis  VM  H   131  tientem 

1  at  auecta 

0  11  132  Siccine  VM  (item  u.  134)  |  jms  auta  V  auectam  g    auerta    M  | 
ab  aris  (abaris  0)  VM  ab  oris  mdgo    |1    133  in  om.  0    1    littorc  OM 
134  discendens  G  |  negleto  0  negletto  D  ||  135  Immemor  OM  |  ha  0  ah 

at  b 
G    ad    M  II  136  Xullaue  res  GM  Nulla  ueres  0  |  crudelis  fl.  mentis  gM: 

crudeles  fl.  mentcs  V  1|  137  clemencia  V  1|  138  Immite  GM  |  mirescere 

0  mitescere  GM  ||  139  blanda  ODL  (i.  marg.):  nobis  GM  ||  140  non  H:  nec 

VM;  post  raihi  GM  puvctxm  habent  \  misere  VMD  miserae  nidgo  mise- 

ram  edd.  aliquot  \\  141  connubia  VM  |  himeneos  0  ||  142  disseqiunt  GM 

desseiiiunt  0  ||  143  Kunc  iam  B.  Gnarinus:  Tum  iam  VM  lam  iam  alii 


76  CATTJLLUS 

Nulla  uiri  speret  sermones  esse  fideles; 

U5  Quis  dum  aliquid  cupiens  animus  praegestit  apisci, 
Nil  metumit  iurare,  nihil  promittere  parcunt: 
Sed  simulac  cupidae  mentis  satiata  libido  est, 
Dicta  nihil  metuere,  nihil  periuria  curant. 
Certe  ego  te  in  medio  uersantem  turbine  leti 

150  Eripui  et  potius  germanum  amittere  creui, 
Quam  tibi  fallaci  supremo  in  tempore  dessem: 
Pro  quo  dilaceranda  feris  dabor  alitibusque 
Praeda  neque  iniacta  tumulabor  mortua  terra. 
Quaenam  te  genuit  sola  sub  rupe  leaena, 

155  Quod  mare  conceptum  spumantibus  expuit  undis, 
Quae  Syrtis,  quae  Scylla  rapax,  quae  uasta  Charybdis, 
Talia  qui  reddis  pro  dulci  praemia  uita? 
Si  tibi  iion  cordi  fuerant  conubia  iiostra, 
Saeua  quod  horrebas  prisci  praecepta  parentis, 

160  Ad  tamen  in  uostras  potuisti  ducere  sedes, 
Qaae  tibi  iocundo  famularer  serua  labore 
Candida  permulcens  liquidis  uestigia  lymphis 
Purpureaue  tuum  consternens  ueste  cubile. 
Sed  quid  ego  ignaris  nequiquam  conqueror  auris, 


Nunc  quoque  "nullo  uiro"  clamabo  "femina  credat".  Nomine  mutato 
causa  relata  mea  est'.  —  leremias  iuclex  de  Montagnone  Paduanus 
comp.  moral.  auctor.  p.  IIII  Ubr.  V  Catulus  c.  8:  'Nulla  uiro  — 
curant'. 


144  uiri  VM  uiris  PasseraUus    |    fidT  (i.  e.  fidelis)  0    ||   145  pre- 

•O  ... 

gestit==  apisci  (re  et  a,  g)  G:  pgestit  adipisci  (sscr.  pro  adipisci)  0 
pregestit  apisci  MD  ||  147  saciata  V  ||  148  metuere  VM  leremias  me- 
minere   lulius  Czivalina  \\  149  lecti  0  ||  150  pocius  G:  po"  0  potius  M  || 

Ig  

151  falaci  G  |  suppremo  V  supprremo  M  |  deem  0:  deessem  GM  dessem 

ig 
H  II  152  al^tibusq:  G  1|  15,S  p'ea  0  |  iniacta  Schwahius:  mtacta  OD  m 

tacta  GM  iniecta  mthjo  \\  156  sirtix  0  |  scilla  0:  silla  G  sylla  M  |  rapaxq: 

0  I  caribdis  V  carybdis  M  ||  157  Taliaq;  redis  0  (redis  M)  |!  158  connubia 

VM  II  159  parentis  GM:  pemtis  0  1|  160  nostras  0  uestras  GM  ||  162  lim- 

phis  0  II  163  2J0St  160  j^onit  0  \  cubille  0  ||  164  Siquid  V  s;  quid  gM  | 

nec  quicquam  VM  |  conquerar  VM  |  aures  V  auris^gM 


LXIIII,  144—184.  77 

165  Externata  malOj  quae  nullis  sensibus  auctae 
Nec  missas  audire  quemit  nec  reddere  uoces? 
Ille  autem  prope  iam  mediis  uersatur  in  undis, 
Nec  quisquam  apparet  uacua  mortalis  iii  alga. 
Sic  nimis  insultans  extremo  tempore  saeua 

170  Fors  etiam  nostris  inuidit  questibus  auris. 
lupiter  onmipotens,  utinam  ne  tempore  primo 
Gnosia  Cecropiae  tetigissent  litora  puppes, 
Indomito  nec  dira  ferens  stipendia  tauro 
Perfidus  in  Creta  religasset  nauita  funem, 

175  Nec  malus  liic  celans  dulci  crudelia  forma 
Consilia  in  nostris  requiesset  sedibus  hospes! 
Nam  quo  me  referam?    quali  spe  perdita  nitor? 
Idomeneosne  petam  montes?    a,  gurgite  lato 
Discernens  ponti  truculentum  ubi  dividit  aequor? 

180  An  patris  auxilium  sperem?   quemne  ipsa  reliqui 
Respersum  iuuenem  fraterna  caede  secuta? 
Coniugis  an  fido  cousoler  memet  amore? 
Quine  fugit  lentos  incuruaus  gurgite  remos? 
Praeterea  nrdlo  litus,  sola  insula,  tecto. 


LXim  171  sq.   Macrobius  VI  1,  42:  'Catullus  ['catulus'  Paris.] : 
luppiter  omnipotens  —  littora  j)uppes'. 


r 

165  Externata  0:  Extenuata  GM  extenuata  D  [  maloq;  0  |  aucte 

at  to  g       at  te 
0:   aucte   G  aucto  M  ||  168  apparet  GM:  app;  0  |  alga  VM:  acta  Hein- 
ftius  II  170  Fers  0  ||  171  luppiter  et  utinam  non  Macrobius  ||  172  littora 
OM  Macroh.  \  tetigissent  1.  puj^pes  ipupes  0)  VM  Macroh.  \\  174  increta 
OD:  in  cretam  GM  ||  175  hic  GM:  h'  (=  haec)  0  ||  176  Consilium  nostris 

requisisset  G    Consilium  requisisset,   om.  nostris,  0  cosciliu  nostris  re- 
qiisset  M  ||   177  Nam  VM  Nunc  SpetKjelius  lect.  96  \  reflPeram  0  j  nitar 

at  Idmoneos  g  at  idmoneos 
S  II  178  Idoneos  ne  0  ydoneos  ne  G  idoneos  ne  M  ido^^neos  D 
Idomeneosne  uulgo,  Idomeneusne  Lachmannus  ad  Z/ucret.  p.  192.  Ido- 
meneine  Buechelerus  mus.  Mhen.  XV.  p.  437.  Idaeosne  B.  Guarinus  \ 
agurgite  V  a  gurgite  M  ||  179  ponti  0:  pontum  GM  |  ubi  diuidit  VM 
ubi  deJet  Bernh.  Pisatms  ||  180  Impatris  0  in  patris  G  (an  g)  M  |  quenj 
ne  VM  II  182  consoler  memet  M:  consoler  me  met  G  consoles  me  man; 
0  II  18.3  Qui  ne  0:  Quiue  GM  |  lentos  0  (L  marg.):  uentos  GM  ||  184  nullo 
litus,  nullo  insula  tecto  Weisius  litus  solum,  nullo  insula  tecto  Bandous 


78  CATULLUS 

185  Nec  patet  egressus  pelagi  cingentibus  unJis; 
NuUa  fugae  ratio,  nulla  spes:  omnia  muta, 
Omnia  sunt  deserta,  ostentant  omnia  letum. 
Non  tamen  ante  mihi  languescent  lumina  morte, 
Nec  prius  a  fesso  secedent  corpore  sensus, 

190  Quam  iustam  a  diuis  exposcam  prodita  mulctam 
Caelestumque  fidem  postrema  comprecer  hora. 
Quare,  facta  uirum  mulctantes  uindice  poena 
Eumenides^  quibus  anguino  redimita  capillo 
Frons  expirantis  praeportat  pectoris  iras, 

195  Huc  huc  adueutate,  meas  audite  querellas, 

Quas  ego,  uae,  misera  extremis  proferre  medullis 
Cogor  inops,  ardens,  amenti  caeca  furore. 
Quae  quoniam  uerae  nascuntur  pectore  ab  imo, 
Vos  nolite  pati  nostrum  uanescere  luctum, 

200  Sed  quali  solam  Theseus  me  mente  reliquit, 
Tali  mente,  deae,  funestet  seque  suosque.' 
Has  postquam  maesto  profudit  pectore  uoces, 
Supplicium  saeuis  exposcens  anxia  factis, 
Annuit  inuicto  caelestum  numine  rector, 

205  Quo  nutu  tellus  atque  horrida  contremuerunt 
Aequora^  concussitque  micantia  sidera  mundus. 
Ipse  autem  caeca  mentem  caKgine  Theseus 
Consitus  oblito  dimisit  pectore  cuucta, 
Quae  mandata  prius  constanti  mente  tenebat, 

210  Dulcia  nec  maesto  sustoUens  signa  parenti 

Sospitem  Erechtheum  se  ostendit  uisere  portum. 
Namque  ferunt  olim,  classi  cum  moenia  diuae 


185  pater  M  ||  189  affesso  0  ||  190  iusta  0  |  muleta  0  ||  191  Com- 
precor  VM  ||  192  pena  VM  ||  193  Eumenydes  GM  ||  194  pportat  0 
195  querelas  GM  ||  196  ue  VM  |  miserae  uulgo  \  ex  imis  Casaubonus  \ 
proferere  0  ||  198  uere  VM  ||  200  qualis  sola  VM  |  reliquid  0  1|  201 
fimestet  (corr.  g)  G  ||  202  posquam  M  ||  203  anxia]  saucia  coni.  Schtva- 
hius  II  204  inuito  VM  ||  205  Quo  nutu  Sclucabhis:  Quo  tunc  (tc  0)  V 
Quomodo  tiic  M  Quo  tuuc  et  uulyo  Quo  nutu  et  Fea  Quo  motu 
Heysius  \\  206  micancia  0  |  sydera  G  ||  207  mente  VM  ||  208  cunta  G  | 
210  sustollens;  11  ex  corr.  GM  \\  211  ErecMheum  Vossius:  ereptu  VM  | 
uiscere  G  corr.  gM  ||  212  classi  VM:  castae  Pontanus  \  classicii  0  | 
moenico  diue  VM 


j 


LXim,  185— 23G.  79 

Linquentem  o-natum  uentis  concrederet  Aegeus, 
Talia  complexum  iuueiii  mamlata  dedisse: 

215  *Gnate  mihi  loiiga  iocundior  unice  uita, 

Gnate^  ego  quem  in  dubios  cogor  dimittere  casus, 
Keddite  in  extrema  nuper  mihi  fine  senectae, 
Quandoquidem  fortuna  mea  ac  tua  feruida  uirtus 
Eripit  inuito  mihi  te,  cui  languida  nondum 

210  Lumina  suiit  gnati  cara  saturata  figura: 

Non  ego  te  gaudens  laetanti  pectore  mittam, 
Nec  te  ferre  sinam  fortunae  signa  secundae, 
Sed  primum  multas  expromam  mente  querellas, 
Canitiem  terra  atque  infuso  puluere  foedans; 

225  Tnde  infecta  uago  suspendam  lintea  malo^ 
Nostros  ut  luctus  nostraeque  incendia  mentis 
Carbasus  obscurata  dicet  ferrugiue  Hibera. 
Quod  tibi  si  sancti  concesserit  incola  Itoni, 
Quae  nostrum  genus  ac  sedes  defendere  Erechthi 

230  Annuit,  ut  tauri  respergas  sanguine  dextram, 
Tum  uero  facito  ut  memori  tibi  condita  corde 
Haec  uigeant  mandata  nec  ulla  obliteret  aetas^ 
Ut,  simul  ac  nostros  inuisent  lumina  collis, 
Funestam  antemnae  depouant  uudique  uestem 

235  Candidaque  intorti  sustollant  uela  rudentes, 
Quam  primum  cerneus  ut  laeta  gaudia  mente 


213  concrederet  Auantius  cum  crederet  VM  |  egens  V  egeus  M  |1 
215  Gnati  0  |  longa  VM:  longe  Anglus  in  Diar.  Class.  X  169  ||  216  ego 

at  cui  g 
qm  (=  quoniam)  0  ||  219  cui  OM:  que  (x  ||  221  lectanti  0  ||  223  quere- 
las  GM  II  224  Canic(t  M)iem  VM  |  infulso  0  |  fedans  VM  ||  227  dicet  V: 
decet  Laclimannus  obscura  dicet  MD  |  hybera  G  \\  228  Itoni  Al.  Guari- 
nus:  ithomi  OM  ythomi  G  sanctae  —  Itonis  Turnehus  adu.  XXIIII  9  \ 
229  ac]  has  VM  |  secus  0  |  freti  VM:  Erechthei  Vossius  Erechthi 
Buechehrus  mus.  Rhen.  XV  p.  437    \\    230  thauri  M    ||    231  Tu  0:  Tu 

at  obliteret  g  at  obliteret 

GM  II  232  obliteret  0:  oblif=eret  (f  ex  corr.)  G  obliferet  M  ||  233  ac 
Itali:  hec  VM    ||    234  antenne==ne  (ultimum   ne  expunctum)  G:  an- 

tenene  ne  0  antene  M  ||  235  sustolant  0  substohmt  G  sustoHant  M  | 
uella  0  ^post  235  prixius  Faernus  inseruit  uersum  apud  Nonium  p.  .540 
seruatum  (fragm.  Sj 


80  CATULLUS 

Agnoscam,  cum  te  reducem  aetas  prospera  sistet.' 
Haec  mandata  prius  constanti  mente  tenentem 
Thesea  ceu  pulsae  uentorum  flamine  nubes 

240  Aerium  niuei  moutis  liquere  cacvimen. 

At  pater,  ut  summa  prospectum  ex  arce  petebat, 
Anxia  in  assiduos  absumens  lumina  fletus, 
Cum  primum  inflati  conspexit  lintea  ueli, 
Praecipitem  sese  scopulorum  e  uertice  iecit^ 

245  Amissum  credens  inmiti  Thesea  fato. 

Sic  funesta  domus  ingressus  tecta  paterna 
Morte  ferox  Theseus  qualem  Minoidi  luctum 
Obtulerat  mente  inmemori  talem  ipse  recejjit. 
Quae  tum  jjrospectans  cedentem  maesta  cariuam 

250  Multiplices  animo  uoluebat  saucia  curas. 
At  parte  ex  alia  florens  uolitabat  lacchus 
Cum  thiaso  Satyrorum  et  Nysigenis  Silenis, 
Te  quaerens,  Ariadna,  tuoque  incensus  amore. 

Quae  tum  alacres  passim  lymphata  mente  furebant 
255  Euhoe  bacchantes,  euhoe  capita  inflectentes. 
Harum  pars  tecta  quatiebant  cuspide  thyrsos, 


237  etas  VM;  sors  A.  Guarinus  fors  Dousa  fiJ.  \  sistetO:  sistenst  G, 
sed  s  et  lineola  deletum  et  simul  puncto  notatum  est  a  g,  ut  tamen  punctus  ad 
n  potius  referendus  uideatur;  sistet  M  ||  239  ceu  gM:  seu  V  ||  240  Aereum 
0.   inter  uu.  240  et  241  in  CHL  al.  interstitium  et  inscriptio  fletus  Egei; 

at  in 
in  M  interstitium ,  in  G  lineola  curuata  \\  242  etiam  M  ||  243  inflati 
VMD:  infecti  Itali  \  linthea  0  linctea  M  |  lintea  s  ueli  G  (corr.  g)  || 
244  et  G  {corr.  g)  ||  245  I  miti  (ti  ex  corr.)  G  |  facto  (f  co)  0  ||  246  pa- 
ternae  Itali  ||  247  Morte  VM:  Marte  Marcilius  \  minoida  VM  ||  249  Quae 
tum]  Que  tn  OM  Quem  (m  expunctum)  tamen  G  |  prospectans  V: 
at  ^  tum  ji 

aspectans  M  que  tn  aspectans  D  prasi^ectans  (pr  expuncta,  jvius  a 
ex  0  corr.)  G,  tinde  Quae  tamen  aspectans  5,  itulgo  \  credentem  0  I' 
251  parte]  pater  VM  |  iachus  VM  ||  252  Tum  0  |  thyaso  G  |  sathi(y  M)ro- 
rum  OM  |  nisigenis  V  insigenis  M  ||  253  Te  querens  gM:  Et  queres 
(querenus  G)  V  |  adriana  VM  fortassc  recte  \\  post  ii.  253  unum  uersum 
excidisse  docuit  BerykiKS  \\  254  Quae  tum  BergJ^ius:  Qui  tum  VM  Quam 
tum  Sclncahius  \  lin(m  M)phata  OM  ||  255  Euche  —  euche  VM  Euohe  — 

euohe  g  |  bachantes  V  ba^chautes  M  ||  25G  Horum  ItaJi,  uuJgo  |  quacie- 
baut  0  I  tirsos  G  thirsos  0  tyrsos  M 


1 


LXim,  237—277.  81 

Pars  e  diuolso  iactabaut  membra  iuueuco, 
Pars  sese  tortis  serpeutibus  iuciugebaut, 
Pars  obscura  cauis  celebrabaut  orgia  cistis, 
260  Orgia,  quae  frustra  cupiuut  audire  profani, 
Plaugebaut  aliae  proceris  tympaua  palmis 
Aut  tereti  tenuis  tiuuitus  aere  ciebant, 
Multis  raucisouos  efjfiiabaut  coruua  bombos 
Barbaraque  borribili  stridebat  tibia  cantu. 

265  Talibus  amplifice  uestis  decorata  figuris 
Puluiuar  complexa  suo  uelabat  amictu. 
Quae  postquam  cupide  spectando  Thessala  pubes 
Expleta  est,  sauctis  coepit  decedere  diuis. 
Hic,  qualis  flatu  placidum  mare  matutino 

270  Horrificaus  zephyrus  procliuas  incitat  undas 
Aurora  exoriente  uagi  sub  limina  solis, 
Quae  tarde  primum  clementi  flamine  pulsae 
Proceduut,  leuiterque  sonant  plangore  cachiuni^ 
Post  ueuto  crescente  magis  magis  increbescunt 

275  Purpureaque  procul  uantes  ab  hice  refulgent: 
Sic  tum  uestibuh  hnquentis  regia  tecta 
Ad  se  quisque  uago  passim  pede  discedebant. 


LXIin  273.  Exceq)ta  ex  uet.  gloss.  pithoeana  p.  71  Gothofr. : 
'placor  ■  tranquillitas  .  at  Catullus:  plangor'. 

274.  Petrarca  fam.  epist.  V  5:  'clamor  de  littorea  regione 
magis  magisque  crebresceret'. 


259  canis  0  ||  260  Orgiaq;  0  |  prophani  0  ||  261  alie  VM:  alii 
uulgo,  aliei  Lachmannus  \  timpana  0  ||  262  tenais  0  |  tintinitus,  sed 
mediis  ti  expunctis,  G  tintinnitus  M  |  era  M  ||  263  Multis  Bernh.  Pi- 
sanus:  Multi  VM  |  efflebant  VM  ||  204  horibili  G  ||  267  posquam  M  | 
ThesaLia  0  Thessala  (sa  ex  corr.)  G  thessalia  M  ||  2G8  e^pit  g  cepit  V 
coepit  M    II    269  Hec  0  Heic  Baehrensius     ||     270  c(z  M)ephirus  OM    j 

s 
procliuix  0  procliuas  GM  ||  271  ex  oriente  M  |    sublimia  solis  VM  sub 

limina  solis  Itali  sub  lumina  uulgo  \\  273  leuiterq;  sonant  OL:  leuiter 
sonant  GM  leni  resonant  uulgo  \  cachinni  M:   chachini  0  chachTni  G 
275  Purpureaeque  LennejyitiS   \   nantes  VM   |   refulgens  VM    ||    276  Sic 
at  tibi  g 

tam     G:  Sic  tii  0  sic  tibi  i.  marg.  tn  M  Sic  ibi  Bauptius  \  uestibulis 
nel  uestibiilo  Schraderus  ||  277  ad  se  M:  At  so  V 

Catillus,  ed.  Kaehrens.    Ed.  alt.  6 


82  CATULLUS 

Quorum  post  abitum  priiiceps  e  uertice  Pelei 
Aduenit  Cliiron  portans  siluestria  dona: 

280  Nam  quoscumque  ferunt  campi,  quos  Thessala  magnis 
Montibus  ora  creat^  quos  propter  fluminis  undas 
Aura  parit  flores  tepidi  fecunda  fauoni, 
Hos  indistinctis  plexos  tulit  ipse  corollis, 
Quo  permulsa  domus  iocmido  risit  odore. 

285  Confestim  Penios  adest,  uiridantia  Tempe, 

Tempe,  quae  siluae  cingunt  super  impendentes, 
Naiasin  linquens  f  doris  celebranda  clioreis, 
Non  uacuos:  namque  ille  tulit  radicitus  altas 
Fagos  ac  recto  proceras  stipite  laurus 

290  Non  sine  nutanti  platano  lentaque  sorore 
Flammati  Phaetliontis  et  aeria  cupressu. 
Haec  circum  sedes  late  contexta  locauit^ 
Vestibulum  ut  molli  uelatum  fronde  uireret. 
Post  hunc  consequitur  sollerti  corde  PrometheuSj 

295  Extenuata  gerens  ueteris  uestigia  poenae, 

Quam  quondam  silici  restrictus  membra  catena 
Persoluit  pendens  e  uerticibus  praeruptis. 


278  post]  p  0  I  habitum  GM,  corr.  g  |  peley  0  1|  279  chyroii  G  \\ 
280  quodcuq;  (quodcumque  0)  VM;  quotcumque  Guarmus  quoscumque 
AlcUnae  \  campis  VM  |  quos  VM  quot  Itali  \  thesala  GM  thesalia  0  | 
magnis  VM  nis  ex  coir.  g  \\  281  quot  Guarinus  \\  282  aurea  0  |  parit 
(arit  ex  corr.)   G:   pit  MO,    in  quo  saepe  p  =  par  est     ||     283  in  dist. 

at  corollis 
GM     I      curulis      gM:  corulis  V     ||     284   Quo]   Quot  GM   Quod  0  Quis 

al  os  gM 
uel  Queis  Itali  \  domus,  s  cxpuncto,  G;  ||  285  penies  GM  penies 
0  I  adest  ut  uiridant(c  0)ia  VM  ||  286  Tempeq;  0  1|  287  Naiasin  Haup- 
tius:  Meliasin  Madvigius  adc.  II  29  Minosim  VM  |  duris  3Iaduigim 
(cf.  Ov.  f.  III 537):  doris  VM  doctis  Statius  pulchris  Hauptius  cre- 
bris  Lachmannus  \  coreis  M  ||  288  Non  uacuos  Bergkius:  No  accuos  0 

at  nonacrias  g     at  uonacrios 
Non  acuos    G    non  acuos  M  Non  uacuus  B.  Guarinns  ||  289  Fages  0  | 

laur^os  M  II  290  =nutanti  gM:  mutanti  V  |  sororum  VM  1|  291  Flamati 

i 
0:  Flamanti  G  flamati  M  |  phetontis  VM  |1  292  circum  GM:  xcum  0  | 

contesta  VM    |1    293  ueHatu  V  uel  =  atum  gM   1|   294  solerti  VM  |1   295 

pena  V    pene  gM    |1     290  Qua  VM    1    silici  VM  scythicis  Heinsius  in 

Scythia  Schwabitts  \  resittus  ihbra  0  |  catena  M  cathena  0  chatena  G 


LXmi,  278—3-21.  83 

Inde  pater  diuum  saucta  cum  coniuge  uatisque 
Aduenit  caelo,  te  solum,  Phoebe,  relinqueus 

300  Unigenamque  simul  cultricem  montibus  Idri: 
Pelea  uam  tecum  pariter  soror  asj)ernata  est 
Nec  Tlietidis  taedas  uoluit  celebrare  iugalis. 
Qui  postquam  uiueis  flexerunt  sedibus  artus, 
Large  multiplici  constructae  suut  dape  mensae, 

305  Cum  interea  infirmo  quatientes  corpora  motu  * 

Veridicos  Parcae  coeperunt  edere  cantus. 
His  corpus  tremulum  complecteus  undique  uestis 
Candida  purpurea  talos  incinxerat  ora, 
At  roseo  niueae  residebant  uertice  uittae, 

310  Aeternumque  manus  carpeba.iit  rite  laborem. 
Laeua  colum  molli  lana  retinebat  amictum, 
Dextera  tum  leuiter  deducens  fila  supinis 
Formabat  digitis,  tum  prono  in  pollice  torquens 
Libratum  tereti  uersabat  turbine  fusum; 

315  Atque  ita  decerpens  aequabat  semper  opus  dens 
Laneaque  aridulis  haerebant  morsa  labellis, 
Quae  prius  iu  leui  fuerant  extantia  filo. 
Ante  pedes  autem  candentis  mollia  lanae 
Vellera  uirgati  custodibant  calatbisci. 

320  Haec  tum  clarisona  uellentes  uellera  uoce 
Talia  diuino  fuderunt  carmine  fata. 


298  pater  diui  VM  [corr.  ex  diuum)  |  natisque]  gnatisq;  V  i.  marg. 
at  gratis  g  gratisque  M  ||  299  phebe  VM  ||  300  ydri  VM  Hydrae  Statius 
in  mont.  Idae  Miireins  montium  Abydi  Froehlichius  \\  301  Pelea  G: 
Palea  OM  ||  302  tethidis  M  |  tliedas  OM  tedas  G  ||  303  pquam  0  pos- 
quam  MD  1  niueos  Itali  \\  305  motu,  o  ex  e  corr.,  G  \\  306  ce(e  G)perunt 

at  hic  g 
g:  teperunt  0  coeperunt  M  |  eclere  0  ||  307  His  0:  His  G  hic  M  [ 
uestis]  questus  GM  qst'  0  ||  308  talos]  tuos  VM  |  incinx.  G:  intiux. 
OM  II  309  roseo  niuee  V  (uinee  0)  roseo  niuaee  M:  roseae  niueo  A. 
Guarinus  Annoso  niueae  Erneatiis  Schulzius  \  uitte  VM:  uicte  g  ||  311 
col  =  um  gM  collum  V  ||  312  filia  0  ||  313  digittis  0  |  police  VM  || 
315  epus  0  I  dens  VM,  e  eorr.  g  ||  318  molia  0  ||  319  uellera  OM 
Velera  G  |  custodibant  OD:  custodiebant  GM  |  calathisti  V  calatisti 
M  II  320  Hec  VM:  Hae  uulgo  \  uellentes  i.  Fruterius:  pellentes  VM 
pectentes  Statius 

6* 


84  CATULLUS 

Carmiue,  perfidiae  quod  post  uuUa  arguet  aetas: 
'0  decus  eximium  magnis  uirtutibus  augens, 
Ematliiae  tutamen  opis,  clarissime  uato, 
325       Accipe,  quod  laeta  tibi  pandunt  luce  sorores, 

Veridicum  oraclum.    sed  uos,  quae  fata  secuntur^ 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 
Adueniet  tibi  iam  portaiis  optata  maritis 
*  Hesperus,  adueniet  fausto  cum  sidere  coniunx^ 

330       Quae  tibi  flexanimo  mentem  perfundat  amore 

Languidulosque  paret  tecum  coniungere  somnos 
Leuia  substernens  robusto  braccbia  collo. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 
Nulla  domus  tales  umquam  contexit  amores, 
335        NuUus  amor  tali  coniunxit  foedere  amantes, 
Qualis  adest  Tbetidi,  qualis  concordia  Peleo. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 
Nascetur  uobis  expers  terroris  Achilles, 
Hostibus  haud  tergo,  sed  forti  pectore  notus, 
340        Qui  persaepe  uago  uictor  certamiue  cursus 
Flammea  praeuertet  celeris  uestigia  ceruae. 


LXmi  327.    Macrobius    VI  1,  41:    'Catullus    ['catulus'    Par.]: 
currite  ducenti  —  fusi'. 


322  p  0  I  arguet  VM:  arguit  Lachmannus  \\  inter  322  et  323  Epy- 
tlialamiu   (mum  M)  thetidis   7   pelei  g   viarg.;    in  M    interstitium  cum 

eodem  titiilo  ||  323  auges  M  ||  324  tutum  opus  V  marg.  at.  tu  tam  opis 
g  tutu  op'  /.  marg.  at  tu  tn  opis  M  |  carissime  VM,  cpio  seruato  fato 
2)ro  nato  coni.  Schwabius  ||  326  uiridicu  M  |  oraculum  GM  oract^  0  | 
uosq;  facta  0  |  secuntur  OD:  sequuntur  GM  ||  327  ducenti  Macrohii 
edd.,  sed  cum  in  eius  codice  Purisino  iwst  ducenti  rasura  sit  tmiiis  lit- 
terae,  eum  ducentis  scripsisse  imtauerim  \  subtemine  Macrob.  cod.  Par. 
subtegmina  0  (a  ex  corr.),  sub  tegmina  GM  iiilerumqiie  legunt  \  curite 
G  II  328  aptata  V  opt.  gM  jj  329  Hespereus  0  |  cum  sydere  GM  9sidere 
0  II  330  om.  0  (t  i.  marg.)  \  flexo  animo  mentis  p.  amorem  GM  flexa- 
nuno  mentem  p.  amore  Muretus  te  flexanimo  mentis  p.  amore  Lach- 
mannus  \\  331  sonos  VM  ||  332  Leuia  GM:  Venia  0  |  rubusto  M 
334—337  om.  DB  aJ.  \\  334  domus  umquam  (unq.  GM)    tales  VM  |    con- 

texit  VM  conexit  Lachmannus     ||     335  federe  VM     ||     336  t^etidi  0 
341  Flamea  VM  |  peruertot  0  preuertit  G  puertit  M 


rAlIII,  .•{■J-J— 360.  85 

Cm-rite  ducentes  subteginiiia,  currite,  fusi. 
Nou  illi  quisquaui  bello  se  couferet  heros, 
Cum  Phrygii  Teucro  manabunt  sanguine  campi 

345       Troicaque  obsidens  longinquo  moenia  bello 

Periuri  Pelopis  uastabit  tertius  heres. 

Ciirrite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 

IUius  egregias  uirtutes  claraque  facta 

Saepe  fatebuntur  gnatorum  in  funere  matres, 

350       Cum  in  cinerem  canos  soluent  a  uertice  crines 
Putridaque  infirmis  uariabunt  pectora  palmis. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 

Namque,  uelut  deusas  praecerpens  messor  aristas 
Sole  sub  ardenti  flauentia  demetit  arua, 

355        Troiugenum  infesto  prosternet  corpora  ferro. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 

Testis  erit  magnis  uirtutibus  imda  Scamandri, 
Quae  passim  rapido  diffunditur  Hellesponto, 
Cuius  iter  caesis  angustaus  corporum  aceruis 

360       Alta  tepefaciet  permixta  flumina  caede. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 

Denique  testis  erit  morti  quoque  reddita  praeda, 
Cum  teres  excelso  coaceruatum  aggere  bustum 
Excipiet  niueos  percussae  uirginis  artus. 

365  Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi, 

Nam  simul  ac  fessis  dederit  fors  copiam  Achiuis 


344  Phri(y  M)gii  GM  Frigii  0  |  teucto  manebunt  0  |  campi  DL 
i.  marg.  teuen  0  tenen  GM  i.  marg.  teuen  uel  teucri  M  truci  D  i.  marg. 
riui  alii,  muri  Statius  cliuei  Hauptius  ||  345  menia  VM  ||  346  tercius 
VM  II  350  in  ciuium  GM  inciuos  praua  adsimilatione  ad  iioc.  seq.  canos 
primitus  scriptum  ab  eadem  manu  in  inciuu  mutatum  est  in  0,  o  in  u 
correcto,  uirgula  superaddita,  s  punctato.  in  cinerem  s  |  canos  VM  | 
soleut  0    I   crines  GM  crimen  0   ||  353  depsas  0  |  praecerpens  Statius: 

pcnens  0  pcernens  (cern  ex  corr.)  GM  |  mcssor  0:  cnltor  GM  1|  355  Tro- 
nigenum  0  |  prostemet  V:  prostemes  (*s  ex  coir.)  gM  |  ferrum  0  1| 
358  elesponto  VM  ||  359  cessis  0  ||  360  flumina  0:  himina,  marg.  at  flu- 

at  lumina  t  flumina 
mine  G        flumine  M   ||  post  361  lacunam  statuit  L.  MueUerus 

363  Cum  terrae  Parthenius  |  ex  celso  Martyni  Laguna  ||  364  perculse 
VM  II  366  simul  hanc  VM  simulac  uulgo  |  fons  M 


86  CATULLUS 

Urbis  Dardaniae  Neptimia  soluere  uiucla, 
Alta  Polyxenia  madefient  caede  sepulcra, 
Quae,  uelut  ancipiti  succumbens  uictima  ferro, 

370       Proiciet  truncum  summisso  poplite  corpus. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 

Quare  agite  optatos  animi  coniungite  amores. 
Accipiat  conimix  felici  foedere  diuam, 
Dedatur  cupido  iam  dudum  nupta  marito. 

375  Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi.  . 
Non  illam  nutrix  orienti  luce  reuisens 
Hesterno  coUum  poterit  circumdare  filo. 

311^  Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 

Aoxia  nec  mater  discordis  maesta  puellae 
Secubitu  caros  mittet  sperare  nepotes. 

380  Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi.' 

Talia  praefantes  quondam  felicia  Pelei 
Carmina  diuino  ceciuerunt  pectore  Parcae. 
Praesentes  namque  ante  domos  iimisere  castas 
Heroum  et  sese  mortali  ostendere  coetu 

385  Caelicolae  nondum  spreta  pietate  solebant. 

Saepe  pater  diuum  templo  in  fulgente  reuisens, 
Annua  cum  festis  uenissent  sacra  diebus, 
Conspexit  terra  centum  procumbere  tauros. 
Saepe  uagus  Liber  Parnasi  uertice  summo 

390  Thyiadas  effusis  euantis  crinibus  egit, 


367  neptuimiaD  ||  368  polixenia  0:  polisenia  GM  |  maclefient  D  i. 

marg.:  madescent  VM  U  369  .subccubens  G  ||  370  Proiiciet  G  |  sumisso  0  || 

372  agitte  0  |  animi  GM:  an  (=  ante)  0  ||  373  coniux  M  |  federe  VM  ||  374 

sedatur  M  ||  377  Esterno  0:  Externo  GM  ||  378  et  379  om.  0:  ita  habent  GM 

tit  eis  praemittant  iiersum  intercaJarem  ||  380  ducite  fusi  G  ||  381  peley 

0    II    382  cecinere  GM  cemere  0  cecinerunt  s  tmJgo   ||    383  nanq;  M   || 

384  Heroum  et  lo.  Bapt.  SigiceUus:  Nereus  VM    |    c^tu  gM  cetu  V  1| 

2)0st  385  VM  hunc  habent  uerstim:   Languidior  tenera  cui  pedens  (pen- 

dens  M)  sicula  beta;  cf.  LXVH  21  ||  386  reuisens  VM  ||  387  cum]  dum 

VM  1  uenisset  VM  |  di  =  ebus  0  ||  388  terram  0  Cretum  Statius  Creta 

Wakefieldus  acl  Lxicret.  II 359  \  tauros  Itali:  currus  VM  ||  389  sumo  0  | 

y  ^^ 

390  Thyadas   G    Thiadas   0   th^iadas  M  Thyiadas  uulgo    \    euantis  G 

e 

ouantis  M  |  osit  0  ||  ^jost  390  laciinam  statuit  L.  Mucllerus 


LXIIII,  3(57  —  LXV,  4.  87 

Cum  Delpbi  tota  eertatiui  ex  urbe  rueutes 
Accipereut  hieti  diuuui"  fumautibus  aris. 
Saepe  iu  letifero  belli  certamiue  Mauors 
Aut  rapidi  Tritouis  era  aut  Rhamuusia  uirgo 

395  Armatas  bomiuum  est  praesens  bortata  cateruas. 
Sed  postquam  tellus  scelere  est  imbuta  nefaudo, 
lustitiamque  omues  cupida  de  meute  fugaruut, 
l*erfudere  mauus  frateruo  sauguiue  fratres^ 
Destitit  extiuctos  uatus  lugere  parentes, 

400  Optauit  geuitor  primaeui  fuuera  uati, 

Liber  ut  iuuuptae  poteretur  flore  nouercae, 
Ignaro  mater  substeruens  se  impia  uato 
Impia  uon  uerita  est  diuos  scelerare  parentes: 
Omnia  fanda  nefauda  malo  permixta  furore 

405  lustificam  uobis  mentem  auertere  deorum. 
Quare  nec  talis  diguantur  uisere  coetus, 
Nec  se  coutingi  patiuutur  himiue  claro. 


LXV. 

Etsi  me  assiduo  defectum  cura  dolore 
Seuocat  a  doctis,  Ortale,  uirginibus, 

Nec  potis  est  dulcis  musarum  expromere  fetus 
Mens  auimi  (tautis  fluctuat  ipsa  mahs: 


391  certatum  ex  urbc  tuente.s  VM  1|  392  Acciperet  VM  |  laeti  g 
at  lacti 
lacti  V  leti  M  ||  393  letiforo  (o  ex  e  corr)  0  |  mauros  G  ||  394  hera 
VM  I  ramusia  0  ranusia  GM  rhamnusia  iiulgo  \\  395  ortata  0  ||  396 
pquam  (posquam  M)  scelus  tellus  scelere  0  |  imbuta  OM  ibuta  G  | 
nephando  0  1|  397  Iustic(t  M)iamq;  VM  ||  399  natos  GM  ||  400  Optauit 
VM  II  401  ut  innupte  VM  (in  nupte  0)  uti  nuptae  J.  Mnehly  l  I.  p.  353  | 
potiretur  VM  |  nouerce  (ae  M)  VM  1|  403  parentes  VM:  penates  Itali 
405  lustificam;  tihca  ex  corr.  in  G  |  mente  aduertere  0  ||  406,  cetus  gM 
cetus  V 

LXV.    Unim   iiersus  interstitium  in  VM;    Ad   Ortalem   inscribunt 

at  defectum 
gM  II  1  defectu  0:   confectum  G  confectum  M   1|    2  Sed  uacat  VM  Se- 
uocat  ?  uuhjo  II  3  dulcissimus  harum  (hauum  0)  expr.  VM  |  fretus  0 


88  CATULLUS 

""  5  Naiuque  mei  imper  Lethaeo  gurgite  fratris 

Pallidulum  manans  alluit  uuda  pedem, 
Troia  Rhoeteo  quem  subter  litore  tellus 

Ereptum  nostris  obterit  ex  oculis. 
Adloquar,  audiero  numquam  tua  fada  loquentem, 
10       Numquam  ego  te,  uita  frater  amabilior, 
Aspiciam  posthac.     at  certe  semper  amabo, 

Semper  maesta  tua  carmina  morte  canam, 
Qualia  sub  densis  ramorum  conciuit  umbris 

Daulias  absumpti  fata  gemens  Itylei): 
15  Sed  tamen  in  tantis  maeroribus,  Ortale,  mitto 

Haec  expressa  tibi  carmina  Battiadae^ 
Ne  tua  dicta  uagis  nequiquam  credita  uentis 

Effluxisse  meo  forte  putes  animo, 
Ut  missum  sponsi  furtiuo  mimere  mahim 
20       Procurrit  casto  uirginis  e  gremio, 

Quod  miserae  oblitae  molU  sub  ueste  locatum, 

Dum  aduentu  matris  prosilit,  excutitur: 
Atque  iUud  prono  praeceps  agitur  decursu, 

Huic  manat  tristi  conscius  ore  rubor. 


LXV  5.    Petrarca  ad  vir.   ilhistr.  p.  707   ed.   Basil.:    Mibrorum 
momoriam  lethaei  gurgitis  uncla  non  obruit'. 


5  loethi  0  lethei  GMLethaeo  in  Parthenius  \  factis  0  1|  6  Pallidunum 
at  troya  g     at  Troya 
0  II  7  Troia  {ex  Tidia  corr.)  0 :    Lydia     G    Tydia    M  |  retheo  0  rhetheo 

(alterum  h  ex  corr.)  G  r^etheo  M  |  subter;  b  ea;  p  corr.  G  |  littore 
OM  II  9  Alloquar,  audiero  numquam  tua  loquentem  D,  qiwd  uerba 
iiel  facta  iiel  fata  inserenclo  expleuerunt ;  om.  VM.  cum  Lachmannus 
2)ost  8  septem  uersus  interciclisse  putaret ,  Fr.  Haasius  in  miscell.  phiJ. 
III  p.  13 — 16  uu.  9—14  post  CI  6  inserenclos  putaxiit  ||  10  jSTunquam 
G  I  uicta  M  II  11  post  hac  aut  certe  VM  ||  12  carmine  morte  tegam 
VM  canam  g  legam  Itali  ||  14  Bauilla  assumpta  facta  gemes  ithilei  0 

s  g  at  Baiulas 

Bauila  (Bauihis  g)  asumpti  fata  gemens  ythilei  G  bauihi  assumpti  f. 
g.  ithiley  M  (Daulias  D  Dauilas  B)  ||  16  actiade  OM  acciade  G  bactiade 

1 
B    il    17  ne  qcq  VM    ||    18  Efluxisse  0  Effuxisse   (f  alterum   add.  g)  G 
effluxisse  M  ||  20  Proccui-it  0  ||  21  locataum  0  ||  23  illic  prono  prece.-  0 


LXV,  5  -  LXVI,  16.  89 

LXVI. 

Omnia  qui  luagui  dispexit  lumiua  muudi, 

Qui  stellarum  ortus  comperit  atque  obitus, 
Flammeus  ut  rapidi  solis  nitor  obscuretur, 

Ut  cedaut  certis  sidera  temporibus, 
5  Ut  Triuiam  furtim  sub  Latmia  saxa  relegaus 

Dulcis  amor  gyro  deuocet  aerio, 
Idem  me  ille  Conon  caelesti  in  lumine  uidit 

E  Beroniceo  uertice  caesariem 
Fulgentem  clare,  quam  cunctis  illa  deorum 
10       Leuia  protendens  bracchia  poUicita  est, 
Qua  rex  tempestate  nouo  auctus  hymenaeo 

Vastatum  finis  iuerat  Assyrios, 
Dulcia  nocturnae  portans  uestigia  rixae, 

Quam  de  uirgineis  gesserat  exuuiis. 
15  Estne  nouis  nuptis  odio  Venus  atque  parentum 

Frustrantur  falsis  gaudia  lacrimulis, 


LXVI  7—10.  Callimach.  ed.  0.  Schneider  frag.  34  (Callim.  2,  144): 
H  uf  Kovcov  ^^Xsipsv  iv  tjbqi,  xbv  BsQSvLKrjg 

^OaXQVj^OV,    OV    KSivT]    Tt&GlV    lc^r\%S    &S01S. 

7.  gloss.  Labb.  p.  39'':  'Canon  Zccfuos /ia-S-Tjfiar/xdg';  cf.  Probum 
et  schoL  Bern.  ad  Vergil.  buc.  3,  40. 

8.  Anth.  Lat.  916,  8  R.: 

'E  beronicaeo  detonsum  uertice  crinem 
Retulit  esuriens  Graecus  in  astra  Conon'. 
15  .sq.     leremias    iudex    de    Montagnone    Paduanus    compend. 

moral.  notabil.  p.  IIII  libr.  VI:  Tatullus  poeta  c.  9:  estne  —  lacri- 

mulis'. 


LXVI  sine  mterstitio  'priori  adhaeret  in  VM;  V  D  marg.  ||  1  despexit 

VM  II  2  atq;  habitus  VM  ||  3  Flameus  VM  ]  obsculetur  0  ||  4  certis  GM: 

a 
atsublamia  atsublimina 

ceteris  0  |  sj-dera  GM  ||  5  sublamina  0  sublimia  G  sublimia  M  | 

religans  VM  ||  6  guioclero  V  (in  G  n  ex  \i  corr.)  guiodero  M:  goero 
Scaliger  gyro  (D)  iiel  guro  tiulgo  \  aetherio  MeineJcius  ad  Callimach. 
p.  313  II  7  celesti  numine  VM,  corr.  Vossius  \\  8  Ebore  niceo  VM  jl 
9  cunctis  i.  deonim  Hauptius  quaest.  81:  multis  (multos  M)  i.  dearum 
VM  II  10  policita  0  ||  11  Quare  extemp.  VM  |  mactus  Anna  Fabri  | 
himeneo  0  ||  12  Vastum  finis  ierat  VM  |  assirios  VM  ||  13  nocturne  G 
{corr.  s)  II  15  atque  VM:  niihjo  anne 


90  CATULLUS 

Ubertim  thalami  quas  iutra  limiiia  fmidimt? 

Non,  ita  me  diui,  uera  gemmit,  iuerint. 
Id  mea  me  multis  docuit  regina  querellis 
20       Inuisente  nouo  proelia  torua  uiro. 
.  At  tu  nou  orbum  luxti  deserta  cubile, 
Sed  fratris  cari  flebile  discidium? 
Quam  penitus  maestas  exedit  cura  meduUas! 
Ut  tibi  tunc  toto  pectore  solUcitae 
25  Sensibus  ereptis  mens  excidit!  at  te  ego  certe 
Cognoram  a  parua*  uirgine  magnauimam. 
Anne  bonum  oblita  es  faciuus,  quo  regium  adepta  es 

Coniugium,  quo  uon  fortius  ausit  alis? 
Sed  tum  maesta  uirum  mittens  quae  uerba  locuta  es! 
30       lupiter,  ut  tristi  lumina  saepe  manu! 

Qviis  te  mutauit  tantus  deus?  an  quod  amantes 

Non  longe  a  caro  corpore  abesse  uolimt? 
Atque  ibi  me  cunctis  pro  dulci  coniuge  diuis 


LXVI  23.  Paulinus  IIII  100:  'exesis  penitus  uehementi  febre 
meclullis';  cf.  Philol.  1889,  761. 

26.  Hyginus  poet.  astron.  II  24:  'hanc  Berenicen  nonnulli  cum 
Callimacho  dixerunt  equos  alere  [cf.  ad  u.  54]  et  ad  Olympia  mittere 
consuetam  fuisse.  alii  dicimt  hoc  amplius,  Ptolomaeum  Berenices 
patrem  multitudine  hostium  perterritum  fuga  salutem  petisse,  filiam 
autem  saepe  eonsuetam  insiluisse  in  equum  et  reliquam  exercitus  co- 
piam  constituisse  et  complures  hostium  interfecisse,  reliquos  in  fugam 
coniecisse,  pro  quo  etiam  Callimachus  eam  magnanimam  dixit'. 


17  Uberum  0  |  himiua  VM   ||   18  diu  VM  diui  s  unlrjo    \   iuuerint 
VM    II    19  querelis  VM    ||    20  prelia  V  (plia  0)  prelia  g    |    toruo  M    || 

at  at  g 
21     Et    G  Et  0  et  marg.  at  at  M  An  Itali  |  non  GM:  uo  =  uero  0  ||  22  S; 
f^is  (=  factis)  0  I  dissidium  GM  ||  23  Quam  Baitlehis:  Cum.  VM  1|  24  Ut 

at  tc  g    at  tuc 
ibi  G    I    tunc  0:  nunc  G  nuc  M   |    solicitet  V  sollicitet  M  ||  25  Sensi- 
bus  e  rectis  Vossius  \  te  add.  Auantiiis:  om.  VM  ||  26  magnanima  VM  || 

27  quo]  quam  VM    |    adepta's  Ladimannus :   adei^tus  GM  adeptos  0    ,] 

28  quod  non  fortior  (forcior  0)  aut  sit  alis  VM;  fortius  Mureto,  ausit 
Bernh.   Pisano    debetur.      quoi    non     faustior    adsit    auis    Santenius  \\ 

29  tum  GM:  cum  0  |]  30  luppiter  0  ||  31  tantum?  Schraderus  emend. 
p.  12  II  32  adesse  G  |  ualeut  Baehrensius  \\  33  me  cunctis  pro  Colotius 
et  Perreius:  i)ro  cunctis  (cuntis  GM)  pro  VM 


LXVl,  17-o.S.  91 

Nou  siue  tauriuo  sauguiue  pollicita  es, 
35  Si  reditum  tetulisset.    is  haut  iu  tempore  lougo 

Captam  Asiam  Aegypti  finibus  addiderat. 
Quis  ego  pro  factis  caelesti  reddita  coeta 

Pristiua  uota  uouo  muuere  dissoluo. 
luuita,  o  regiua,  tuo  de  uertice  cessi, 
40       luuita:  adiuro  teque  tuumciue  caput, 
Digua  ferat  quod  siquis  iuauiter  adiurarit: 

Sed  qui  se  ferro  postulet  esse  parem? 
IUe  quoque  euersus  mous  est,  c[uera  maximum  iu  oris 

Progeuies  Thiae  clara  superueliitur, 
45  Cum  Medi  peperere  uouum  mare  cumque  iuueutus 

Per  medium  classi  barbara  uauit  Athou. 
Quid  facient  criues,  cum  ferro  talia  cedant? 

lupiter,  ut  Chalybum  omne  genus  pereat, 
Et  qui  priucipio  sub  terra  quaerere  uenas 
50       lustitit  ac  ferri  stringere  duritiem! 

Abiunctae  paulo  aute  comae  mea  fata  sorores 

Lugebant,  cum  se  Memnonis  Aethiopis 
Unigeua  impellens  nutautibus  aera  peunis 


LXVI  40.  Callimach.  fragm.  35'^  Schneicler:  Grjv  rs  v.c(qj]v  oj^oaa 
aov  T£  §iop. 

48.  Calliiaach.  fr.  35"^  Schneider:  XaXv^av  iog  cc7t6'/.otTo  yivog,  \ 
yBi6&£v  avxiXXovrtc  v.uv.hv  (pvrbv  oi'  ^tv  scp-qvccv. 


at  si  g  at  si 
34  taiirino  ovi.  0  ||  35  S;  0  secl  G  s;  M  Sei  Schwabius  \  to 
tulisset  is  aut  in  VM  ||  3G  asyam  G  \  egipti  0  ||  37  celesti  —  cetu  V 
celesti  —  cetu  gM  |  redclitum  OM  ||  38  disoluo  0  ||  40  capud  0  capudt 
M  II  41  feratq;  siquis  0  |  adiuraret  VM  ||  43  quem  GM:  q  0  |  maximum 
Guarinus:  maxima  VM  |  in  horis  M  in  orbe  uulgo  \\  44  Thiae  Vossim: 
phitie  0  phytie  GM  ||  45  cum  gM  Tum  V  |  rupere  uel  peperere  Itali: 
propere  VM  pepulere  Statius  fodere  Bergkius  \  cumq;  OD:  atq;  G 
at  cumque  at  celoru 

atciue  M  II  48  luppiter  0  |  celitum  GM  (/.  marg.  at  celtu  M)  cele- 
rum  0  Chalybon  A.  Politianus  Telchinum  Withofius  \\  49  querrere  0  | 
uenas,  ue  ex  corr.  G  ||  50  ferri  stringere  Heysius:  ferris  fingere  0  ferris 
fringere  GM  (frangere  D)  ferri  fingere  Vossius  \  duricCt  M)iem  VM 
51  facta  0  ||  52  menonis  ethyopis  GM  ||  53  mutantibus  M  uictautiljus 
Bentleius  \  aeria  M 


92  CATULLUS 

Obtulit  Arsinoes  Locridos  ales  equos, 

55  Isque  per  aetherias  me  tollens  auolat  umbras 

Et  Veneris  casto  collocat  in  gremio. 

Ipsa  suum  Zephyritis  eo  famulum  legarat, 

Graia  Canopieis  incola  litoribus. 
fHi  dii  uen  ibi  uario  ne  solum  in  lumine  caeli 
60       Ex  Ariadneis  aurea  temporibus 

Fixa  corona  foret,  sed  nos  quoque  fulgeremus 

Deuotae  flaui  uerticis  exuuiae, 
Uuidulam  a  fletu  cedentem  ad  templa  deum  me 
Sidus  in  antiquis  diua  uouum  posuit: 
65  Virginis  et  saeui  contingens  namque  leonis 
Lumina,  Callisto  iuncta  Lycaoniae, 
Vertor  in  occasum,  tardum  dux  ante  Booten, 

Qui  uix  sero  alto  mergitur  Oceano. 
Sed  quamquam  me  nocte  jiremunt  uestigia  diuum, 
70       Lux  autem  canae  Tethyi  restituit 


LXVI  65.  cf.  Callimachi  fragm.  anon.  88  Sclineider:  i6%arir]v  vno 
7tit,av  ilstr]Tao  XSovtog. 

67  sq.  Q.  Ciceronis  uersus  de  12  signis  u.  19  sq.:  ''serus  in 
alta  conditur  Oceani  ripa  cum  luce  Bootes'. 


at  arsinoes 
54  arsinoes  0:  asineos  G-  marg.  arsinoes  g    asineos    M  |  Locridos 
Bentleius:  elocridicos  VM  Cypridos  BergJcius  \  ales  equos  D  alis  equos 

at  q2  g      atq; 
VM  alisequus  Statius  ||  55  Isq;  0:    Isq;    G  is  quia  M  |  ethereas  GM  | 

at  collocat  gM 
auolat  0:  aduolat  GM  ||  56  collocat  OD:  aduolat  GM  ||  57  zyphiritis 
g  cyi^hiritis  V  zyphyritis  M  |  legarat  OM:  legerat  G  at  legarat  g 
marg.  \\  58  Gratia  GM  Gracia  0  Graia  Laclmiannus  Graiia  Baehrensius ; 
fortasse  grata  |  canopicis  (conop.  0)  VM,  corr.  Auantius  \  littoribus  OM  || 
59  Hi  dii  uen  ibi  VM  Arduei  ibi  Hauptius  obs.  crit.  14.  Numen  ibi 
Mitschelius  mus.  Bhen.  III  618  inuida  enim  Vahlenus  \  in  numine 
VM  I  celi  V;  corr.  g  ||  60  atbianeis  VM;  fortasse  recte  \  auira  G; 
corr.  g  II  61  uos  0  ||  62  exuuie  gM:  eximie  V  |]  63  Uuidulam 
B.  Guarinus:  uuidulu  M  Uindulum  V  Uiridulum  g  |  fluctu  VM  fletu 
Itali  I  templa  decume  VM  |  deum  me  D  1|  64  sydus  M  ||  65  Virgis 
0  II  66  calixto  VM  |  iuncta  Lycaoniae  Parthenius:  iuxta  (iusta  M) 
licaonia  VM  1|  67  ocasum  0  |  boote  0:  boothen  G  boothem  g  boethe? 
M  II  68  occeano  VM  1|  69  quauquam  GM  quicquam  0  ||  70  autem]  aut 
VM  1  theti  VM  1  restituem  VM,  corr.  Lachmannus 


LXVI,  r,4— 90.  93 

(Pace  tua  fari  hic  liceat,  Rhamuusia  uirgo; 

Namque  ego  uon  ullo  uera  timore  tegam, 
Nec  si  me  iufestis  discerpeut  sidera  dictis, 

Condita  quin  ueri  pectoris  euoluam): 
75  Non  his  tam  laetor  rebus  quam  me  afore  semper, 

Afore  me  a  domiuae  uertice  discrucior; 
Quicum  ego,  dum  uirgo  quoudam  fuit,  omuibus  expers 

Uuo-uentis,  uua  milia  multa  bibi. 
Nunc  uos,  optato  quas  iunxit  lumine  taeda^ 
80       Non  prius  uuanimis  corpora  coniugibus 
Tradite  nudantes  reiecta  ueste  papillas, 

Quam  iocvmda  mihi  munera  libet  onyx, 
Vester  ouyx,  casto  colitis  quae  iura  cubili. 

Sed  quae  se  impuro  dedit  adulterio^ 
85  Ilhus  a!  mala  dona  leuis  bibat  irrita  puluis: 

Namqoie  ego  ab  iudignis  praemia  uulla  peto. 
Sed  magis,  o  nuptae^  semper  concordia  uostras 

Semper  amor  sedes  iucolat  assiduus. 
Tu  uero,  regina,  tuens  cum  sidera  diuam 
90       Placabis  festis  luminibus  Venerem^ 


LXVI  82.    cf.   Callimach.  fragm.  .85*^'   Schneidei":    tiqIv    ccGTtQi  rc5 


71  pace  tua  M:  Parce  tua  V  |  ranusia  0:  ranusia  GM  Rhamuusia 
nulgo  ranusia  BL  ||  72  non  ullo  0:  non  nullo  GM  ||  73  si  me]  sine 
VM  I  diserpent  VM  |  sydera  GM  |  doctis  0  ||  74  Candita  G  |  qui  V 
at  quin 

q         M  I  uere  VM:  uerei  Lachmannns  ueri  mdgo  \  euolue  VM  ||  75  hiis 
0    I   attbre  VM    ||    76  Afibre  VM   |    discrutior  VM    ||    77  Qui  cum  VM    | 
expers  VM    ominis  expers  Aimitua    Hymenis    expers   Esclienburgius 
78  Ungueuti  surii  Auratus  (suriei  Hauptiiis)    \     millia  GM    ||    79  quas 

at  qua 
tiulgo:    quem  V    que    M  quam  s  quo   Vahlenus  quom   Hauptius  queis 

IS  .  .         . 

Statius  II  80  pnus  Auantius:  post  (p  0)  VM  j  uno  ammus  VM  unanimis 
uulgo  II  81  retecta  VM  ||  82  onix  V  o  nix  M  ||  8.S  onix  V  o  nix  M  |  co- 
litisq ;  0  quaeritis  i.  marg.  at  colitis  L  petitis  D  quaeritis  M  ||  85  Illius 
amala  leuis  bibat  dona  in-ita  (inita  G)  puluis  VM  ||  86  nanq;  M  |  in- 
dignatis   0   indigetis   G  indignis  i.  marg.  at  indigetis   at  indignatis  M 

at  cu 
indignis  uulgo  \\  87  nostras  VM  ||  89    tu    M  |  sydera  GM 


94  CATULLUS 

Unguinis  expertem  ne  siris  esse  tuam  me, 
Sed  potius  largis  affice  muneribus. 

Sidera  corruerint  utinam!  coma  regia  fiam: 
Proximus  Hydroclioi  fulgeret  Oarion. 


LXVII. 


0  dulci  iocunda  uiro,  iocunda  parentij 

Salue^  teque  bona  lupiter  auctet  ope^ 
lanua,  quam  Balbo  dicunt  seruisse  benigne 

Olim,  cum  sedes  ipse  senex  tenuit, 
5  Quamque  ferunt  rursus  uoto  seruisse  maligiio, 

Postquam  es  porrecto  facta  marita  sene: 
Dic  agedum  nobis,  quare  mutata  feraris 

In  dominum  ueterem  deseruisse  fidem. 
'Non  (ita  Caecilio  placeam,  cui  tradita  nunc  sum) 
10        Culpa  mea  est,  quamquam  dicitur  esse  mea^ 
Nec  peccatum  a  me  quisquam  pote  dicere  quicquam: 

Verum  istis  poj)ulis  ianua  quicque  facit, 
Qui,  quacumque  aliquid  reperitur  non  bene  factum^ 

Ad  me  omnes  clamant:  ianua,  culpa  tua  est.' 
15  Non  istuc  satis  est  uno  te  dicere  uerbo, 

Sed  facere  ut  quiuis  sentiat  et  uideat. 


91  Unguinis  Bentlems:  Sanguinis  VM  |  ne  siris  Baehrensms:  non 
uestris  (uris)  VM  ne  siueris  ScaUger  non  siris  Lachmannus  \  tuam 
Auantius:  tuum  VM  ||  92  pocius  V  |  largeis  M  |  effice  VM  j|  93  sydera 
M  I  cur  iterent  VM  |  corruerint  utinam!  Lachmannus  coiTuerent  utinam 
EUisius  I  utina  0  utinam  GM  iterum  Marklandus  iterum  ut  Hertz- 
hergius  ||  94  idrocboi  G  id  roclioi  OM 

LXVn.  Adhaeret  priori  in  VM,  sed  in  g  signo  i.  marg.  adposito, 
in  M  littera  o  ruhricata  noimm  carmen  incipere  significatur  ||  4  senes  0  || 

5  Quamquam  0  |  uoto  VM  nato  Froehlichius  \  maligno  GM  maligne  0  || 

6  Pquam  0  posg  M  |  est  VM  |  porecto  G  |  facta  corr.  ex  tacta  M  | 
marite  VM  ||  7  Dic  age  de  uobis  VM  ||  8  ueterem  0:  uenerem  GM  ( 
desseniisse  G  ||  9  cecilio  VM  |  platea  M  |  tradita  0  ||  10  quaquam  0 
quanquam  M  ||  11  potest  M  |  quicquam  GM  qdquam  0  ||  12  Verum 
istius  VM  isti  s  istis  D  |  populi  VM  populis  Vahlenus  \  uerum  est  uox 
populi  Baehremius  uerumst  ius  (os  EUis.)  populi  Mnnro  \  qui  te  facit 
VM  Quinte  facit  Scaliger  quidque  f    Yahlenus  ||  IG  qui  uis  VM 


LXYI,  91  —  LXMI,  .'{'.).  95 

^Qui  possiim?  nemo  quaerit  nec  scire  laborat.' 

Nos  uolumus:  nobis  dicere  ne  dubita. 
Trimum  igitur,  uirgo  quod  fertur  tradita  nobis, 
20        Falsum  est.     non  illam  uir  prior  attigerit, 
Languidior  tenera  cui  pendens  sicula  beta 

Numquam  se  mediam  sustulit  ad  tunicam: 
Sed  pater  illius  gnati  uiolasse  cubile 

Dicitur  et  miseram  conscelerasse  domnm^ 
25  Siue  quod  impia  mens  caeco  flagrabat  amore, 

Seu  quod  iners  sterili  semine  natus  erat 
Et  quaerendus  is,  unde  foret  neruosius  illud^ 

Quod  posset  zonam  soluere  uirgiueam.' 
Egregium  narras  mira  pietate  parentem, 
30        Qui  ipse  sui  gnati  minxerit  in  gremium. 
'^Atqui  non  solum  hoc  dicit  se  cognitum  babere 

Brixia  f  Chinea  suppositum  specula, 
Flauus  quam  molli  praecurrit  flumine  Mella, 

Brixia  Veronae  mater  amata  meae, 
35  Sed  de  Postumio  et  Comeli  narrat  amore, 

Cum  quibus  illa  malum  fecit  adulterium. 
Dixerit  hic  aliquis:  qui  tu  istaec^  ianua,  nosti, 

Cui  numquam  domini  limine  abesse  licet, 
Nec  populum  auscultare,  sed  hic  suffixa  tigillo 


17  Quid  possum  VM    ||    18  nobis  3Iuretus:  uobis  VM    |    ue  0 
20  attigerit  VM  attigerat  uulgo  ||  21  sic  habent  GM :  om.  0  (sed  i.  marg.  X ) ; 
iterum   hic  uersiis  extat  jiost  LXIin  385,  sed  ut  V  pedens  ihi  tradat   \\ 
22  nunquam  M    |    substulit  M    |     ad]  hanc  VM    ||    23  ipsius  Muretus  \\ 

q  at  iners 

25  siue  q;  M  ||  2G  quod  meo  M  ||  27  is  Lachmannus:  om.  VM  Et 
quaerendum  unde  unde  Statius  \\  29  parentum  0  ||  30  sui  GM:  sut  0 
31  At  qui  VM  |  hoc  dicit  se  0:  se  dicit,  om.  hoc,  G  se  dicit  hoc  M 
hoc  se  dicit  D  ||  32  chinea  suppositum  specula  VM  Cycnea  supj)osita 
in  specula  ./.  C.  Zanchius  de  Orig.  Oroh.  lib.  II  Cygneae  supposita 
speculae  Vossius  ||  33  moli  0  |  praecun-it  Chiuerius  Ital.  ant.  ]).  412: 
percurrit  VM  j  mello  GM  melo  0  ||  34  mee  VM:  tuae  Scaliger  \\  35  post- 
liumio  VM  I  narrat  OM:  amat  G  ||  37 — 40,  qui  uulgo  iantiae  dantur, 
Catullo  dedit  Schtcabius  ||  37  dixit  0  |  hic  {h^)  GM:  h'  (=  haec)  0  |  quid 
tu  iste  (istec  M)  ianua  VM  ||  38  domini  GM:  deu  0  |  himine  0  ;| 
39  ascultare  0  |  hic  {h^)  uulgo:  h'  (=  haec)  0  hec  GM  heic  Schivabius  \ 
sufixa  0 


I^ 


96  CATULLUS 

40       Tautum  operire  soles  aut  aperire  domum? 
Saepe  illam  audiui  furtiua  uoce  loquentem 

Solam  cum  ancillis  haec  sua  flagitia, 
Nomine  dicentem  quos  diximus,  ut  pote  quae  mi 
Speret  nec  linguam  esse  nec  auriculam. 
45  Praeterea  addebat  quendam,  quem  dicere  nolo 
Nomine,  ne  toUat  rubra  supercilia. 
Longus  homo  est^  maguas  quoi  lites  intulit  olim 
Falsum  mendaci  uentre  puerperium'. 


LXVIIP. 

Quod  mibi  fortuna  casuque  oppressus  acerbo 

Conscriptum  boc  lacrimis  mittis  epistolium, 
Naufragum  ut  eiectum  spumantibus  aequoris  undis 

Subleuem  et  a  mortis  limine  restituam, 
5  Quem  neque  sancta  Venus   molli   requiescere  somno 

Desertum  in  lecto  caelibe  perpetitur, 
Nec  ueterum  dulci  scriptorum  carmine  musae 

Oblectant,  cum  mens  anxia  peruigilat: 
Id  gratum  est  mihi,  me  quoniam  tibi  dicis  amicum 
10       Muneraque  et  musarum  hinc  petis  et  Veneris. 
Sed  tibi  ne  mea  sint  ignota  incommoda,  Manli, 

Neu  me  odisse  putes  hospitis  officium^ 
Accipe,  quis  merser  fortunae  fluctibus  ipse, 

Ne  amplius  a  misero  dona  beata  petas. 
15  Tempore  quo  primum  uestis  mihi  tradita  pura  est, 


41  audiuit  M  ||  42  Sola  VM  |  ancillis  Statius:  concillis  0  conciliis 
at  conciliis 
G     cu  aliis    M  ||  43  ut  pete  0  ||  44  Speret  0  Sperent  G  Speret  M:  Spe- 
raret  Itali  ||  45  addebant  0  |  quedani  GM:  qda  0  ||  46  ne]  te  VM  |  su- 
percillia  G  ||  47  quoi]  qui  VM  |  littes  0  |  intullit  G  ||  48  mendacii  VM 

LXVIII'^.  A  priore  unius  uersus  interstitio  discretum  in  VM;  Ad 
Mallium  inscribunt  gM  1|  1  Quo  0  |  cauq;  0  ||  2  hoc  GM:  li'  0  |  mittis 
0:  mittit  GM  |  epystolium  G  ||  .3  Naufragium  ut  VM  ||  6  Disertum  G   | 

at  qm 
7  uetei-m  0   ||    8  ansia  0  ||   9  quero  M    ||    10  petit  G  ||   11  ignota  com- 
moda  mali  VM    at  mauli  M  sscr.,  malli  corr.  ex  manli  D;  Mani  Lucli- 
mannus  hic  et  n.  30  ||  12  Neu  OM:  Seu  G 


LX^TI,  40  —  LXVnia,  40.  97 

locuudum  cum  aetas  florida  uer  ageret, 
Multa  satis  lusi:  uon  est  dea  neseia  nostri, 

Quae  dulcem  curis  miscet  amaritiem. 
Sed  totum  hoc  studium  luctu  fraterua  mihi  mors 
20        AbstuUt.     o  misero  frater  adempte  mihi, 
Tu  mea  tu  morieus  fregisti  commoda,  frater, 

Tecum  uua  tota  est  nostra  sepulta  domus, 
Omnia  tecum  uua  perieruut  gaudia  uostra, 

Quae  tuus  in  uita  dulcis  alebat  amor. 
25  Cuius  ego  interitu  tota  de  mente  fugain 

Haec  studia  atque  omnes  delicias  auimi. 
Quare,  quod  scribis  Veronae  turpe  Catullo 

Esse,  quod  hic  quisquis  de  mcliore  nota 
Frigida  deserto  tepefactet  membra  cubili: 
30        Id^  Manlij  nou  est  turpe,  magis  miserum  est. 
Ignosces  igitur,  si,  quae  mihi  luctus  ademit, 

Haec  tibi  nou  tribuo  munera,  cum  nequeo. 
Xam  quod  scriptorum  nou  magna  est  copia  apud  me, 

Hoc  fit  quod  Romae  uiuimus:  illa  domus, 
35  IUa  mihi  sedes,  illic  mea  carpitur  aetas: 

Huc  uua  ex  multis  capsuia  me  sequitur. 
Quod  cum  ita  sit,  nolim  statuas  uos  meute  maligna 

Id  facere  aut  auimo  uou  satis  iugenuo, 
Quod  tibi  uou  utriusque  peteuti  copia  facta  est: 
40        Ultro  ego  deferrem^  copia  siqua  foret. 


16  sic  hahent  GM:  om.  0  Csed  signum  ^'  i.  mary.);  iterum  extat 
hic  uersuspost  LXVIII'^  u.  9,  sed  ut  ihi  VM  cometas  et  u  (ut  GM)  exhiheant, 
unde  quom  aetas  restituendum  \\  18  amaritiem  M  amariritiem  G  ama- 
ritoej  (=  -tionem)  0  ||  20  o]  ei  Baehrensius  ||  21  mea  GM:  nia  0  | 
comocla  0  ||  22  est  om.  M  |  seppulta  M  1|  26  omnem  0  |  delitias  M  ,; 
27  catulle  VM  ||  28  quiais  Lachmannus  ad  Lucret.  p.  287  \  29  tepefactet 

iit  factat 
Beryhias:  tapefacit  V  tepefacit  M  tepefaxit  Lachmannus    \    cubilli  0  li 
30  mali  VM  maUi  corr.  ex  manli  D  Mani  Lachniannus    ||     31  Ignosces 
0  II  32  cum  GM:  tum  0   ||   33  ap  0:  apud  GM   ||   34  Hoc  GM:  Hec  0    j 
fit 

sit  M  II  36  una  GM:  -ima  0  ||  37  noll  (sic)  GM:  noli  0  y  38  ingenio  VM 
39  petenti  VM:  petiti  Partlmiius     \     posta  VM    facta  5    uulrjo  porcta 
O.  Eihheckius  parta  Schwahius  prompta  Baehrensius  ||  40  difterrem  OM 
erem  G 

C'atci.i,CS  ed.  Baehrens.     Kd.  aU.  7 


98  CATULLUS 

LXVIIP. 

Non  possum  reticere,  deae,  qua  me  Allius  iu  re 
luuerit  aut  quantis  iuuerit  officiis, 

Nec  fugiens  saeclis  obliuiscentibus  aetas 
Illius  boc  caeca  nocte  tegat  studium-, 
5  Sed  dicam  uobis,  uos  porro  dicite  multis  45 

Milibus  et  facite  baec  carta  loquatur  anus 

Notescatque  magis  mortuus  atque  magis^ 
Nec  tenuem  texens  sublimis  aranea  telam 
10        In  deserto  Alli  nomine  opus  faciat.  50 

Nam  mibi  quam  dederit  duplex  Amathusia  curam 

Scitis,  et  in  quo  me  corruerit  genere^ 
Cum  tantum  arderem  quantum  Trinacria  rupes 

Lympbaque  in  Oetaeis  Malia  Tbermopylis, 
15  Maesta  neque  assiduo  tabescere  lumina  fletu  .55 

Cessarent  tristique  imbre  madere  geuae, 
Qualis  in  aerii  perlucens  uertice  montis 

Eiuus  muscoso  prosilit  e  lapide, 


LXVm'^  1.  Ausonius  ep.  XXIIII  48:  ''nec  po.ssum  reticere' 
(p.  189  Scli.). 

16.  Paulinus  V  41:  'ae  madidum  pectus  perfuudens  imbre 
genarum';  cf.  Pliilol.  1889,  7G1. 


LXVIIIh.  Adhaeret  priori  in  VM  (i.  marg.  signum  f  M;  cf.  ad 
c.  Cn  et  CIII).  lyrimus  seiunxit  Ramlerus  ||  1  qua  me  Allius  Scaliger: 
qua  fallius  VM  |  ire  GM:  ire  0  ||  2  luuerit  GM:  luuenit  0  |  uiuerit  0 
uiueret  M  ||  3  Nec  VM  Ne  Itali  \  fugiens  sedis  VM;  /.  marg.  saeclis  L  j| 

at  carta 
5  porto  0  II  6  Millibus  GM  |  carta]  cerata  0  certa  G-  certa  M  ||  7  nul- 
lum  lacunae  signum  in  0;  m  G  et  IS.  unius  uersus  spatium  uacuom  est 
et  in  margine:  defic.  legitur  \\  8  Notescamq;  G  ||  j^ost  9  hic  in  VM 
inseritur  uersus  {cf.  LXATII''  16):  locundum  cometas  florida  u  [ita 
0:  ut  GM)  ageret  |1  10  alli  0:  alii  M  ali  G  jl  11  Nam  OM:  Non  G  || 
12  corruerit  VM:  torruerit  Turnehus  adu.  XVI 1  \\  14  Limpliaq;  0  | 
in  oetheis  (oe  ex  corr.)  G  in  oethis  M  inoetheis  0  |  manlia  M  maulia 
V  I  termopilis  0  termophi(y  M)lis  GM  ||  15  numula  0  numula  GM  lu- 
mina  uulgo  \\  16  Cessare  ne  tristiq;  VM  Cessarent  tristique  mdgo  Ces- 
sarent  neque  ti-isti  Muretus  \  ymbre  G  nibre  M 


LXVini',  1—40.  99 

Qui,  011  m  de  prona  praeceps  est  ualle  uolutus, 
20        Per  medium  densi  transit  iter  populi,  60 

Dulce  uiatori  lasso  in  sudore  leuamen, 

Cum  grauis  exustos  aestus  liiulcat  agros. 
Hic,  uelut  in  nitjro  iactatis  turbine  nautis 
Lenius  aspirans  aura  secunda  uenit 
25  lam  prece  Pollucis,  iam  Castoris  implorata:  65 

Tale  fuit  nobis  Allius  auxilium. 
Is  claussum  lato  patefecit  limite  campum, 

Isque  domum  nobis,  isque  dedit  dominam, 
Ad  quam  communes  exerceremus  amores. 
30        Quo  mea  se  molli  candida  diua  pede  70 

Intulit  et  trito  fulgentem  in  limine  plantam 

Innixa  arguta  constituit  solea, 
Coniugis  ut  quondam  flagrans  aduenit  amore 
Protesilaeam  Laudamia  domum 
35  Inceptam  frustra,  nondum  cum  sanguine  sacro        75 
Hostia  caelestis  pacificasset  eros. 
Nil  milii  tam  ualde  placeat^  Rhamnusia  uirgo^ 

Quod  temere  inuitis  suscipiatur  eris. 
Quam  ieiuna  pium  desideret  ara  cruorem^ 
40        Docta  est  amisso  Laudamia  uiro,  80 


LXVIIP'  23.    Paulinus  V  470:    '"uidere   inmenso    iactati    tur- 
bine  nautae';  cf.  Philol.  1889,  761. 


19  est  ualde  VM  |  uoluptus  0  ||  20  Per  medium  VM  |  densi  VM: 
sensim  Hmiptins  quaest.  89  \\  21  Duce  VM  |  uiatori  G:  uiatorum  0 
at  rum 

uiatori  M  |  basso  VM  lasso  tmlgo  \  leuamus  VM  1|  22  hiultat  0  |1  23  Hic 
GM:  H'  (=  Haec)  0  ||  24  Leuius  VM  1|  25  implorate  VM:  imploratu 
TjfchmannuH  implorati  Heysins  1|  20  allius  auxilium  /.  inary.  t  manllius 
0:  manlius  auxilium  GM  mallius  ex  manlius  corr.  D  Manius  Lnch- 
mannus  |j  27  clausu  0:  classum  GM  ||  28  dominam  VM:  dominae  Froeli- 
lichim    II    29  comunes  G    \\    32  Inixa  0    ||    33  amorem  V  amorem  M  || 

34  Protesileam  0  Prothesileam  GM  |  Laudamia  hic  et  40  et.  45  H.  Use- 
nerus  in  Fleckeis.  ann.  1865  p.  227 :    laudomia  VM    Laodamia  milgo  j| 

35  Incepta  V  incoepta  M  Inceptam  uuhjo  1|  36  heros  VM  H  37  ramusia 

at  q^ 
0  ranu.sia  GM  ||  38    qua  M  |  heris  VM  1|  39  deficeret  VM  ||  40  luudomia 
VM  I  uirgo  V  iin  G  a  man.  rec.  in  marff.    ;    uiro)  uirg-o  M 


100  CATULLUS 

Coniugis  aiite  coacta  uoui  dimittere  collura, 

Quam  veniens  una  atque  altera  rursus  hiemps 
Noctibus  in  longis  auidum  saturasset  amorem, 

Posset  ut  abrupto  uiuere  coniugio, 
45  Quod  scirant  Parcae  non  longo  tempore  abisse,      85 

Si  miles  muros  isset  ad  Iliacos: 
Nam  tum  Helenae  raptu  j)rimores  Argiuorum 

Coeperat  ad  sese  Troia  ciere  uiros, 
Troia,  nefas^  commune  sepulcrum  Asiae  Europaeque^ 
50        Troia  uirum  et  uirtutum  omnium  acerba  cinis,     'jo 
Quaene  etiam  nostro  letum  miserabile  fratri 

Attulit  (ei  misero  frater  adempte  mihi, 
Ei  misero  fratri  iocundum  himen  ademptum, 

Tecum  una  tota  est  nostra  sepulta  domus; 
55  Omnia  tecum  una  perierunt  gaudia  nostra,  95 

Quae  tuus  in  uita  dulcis  alebat  amor; 
Quem  nunc  tam  longe  non  inter  nota  sepulcra 

Nec  prope  cognatos  compositum  cineris, 
Sed  Troia  obscena^  Troia  infelice  sepultum 
60        Detinet  extremo  terra  ahena  solo);  lOO 

Ad  quam  tum  properans  fertur  siniiil  undique  pubes 

Graeca  penetraKs  deseruisse  focos, 
Ne  Paris  abducta  gauisus  libera  moecha 


LXVint»  50.  Nonius  198:  'Cinis  feminino  apucl  Caesarem  et 
Catullum  (Catulum  libri)  et  Caluum  lectum  est,  quorum  uacillat 
auctoritas' ;  cf.  CI  4. 


at  uo 
41  nouit  V  nouit  M  noui  iiuUjo  \  collum  G  ||  42  quem  M  |  uemens  M 

hyemps  0  hyems  (sic)  G  hyems  M  ||  44  abinnupto  0  ab  rupto  GM  i|  45  scirant 

i.ilfMe^/mfs.-scibantVMsceibantD  scih&t Laclimanmis  \  abisse  VMabesse 

Itali    adesse   Santenius    uixe   Bihheclcius    ||    46  similles  G    similes  M    | 

yliacos  VM    1|    47  Nam  cu  0    ||    48  cej^jat  M   ||   49  nephas  M  |  asye  G  || 

51  Quaene   etiam  Heinskis:  Que  uetet   id  VM    |    fratri  M:  frater  V    || 

52  ei  0 :  hei  GM  |  frateter  G  ||  53  Hei  VM  |  fratri  iocundumq;  limine 
adeptum  0  fratri  iocundum  lumen  adeptum  GM  fratri  iocundum  lumen 
ademptum  s  uulgo  ||  57  Que  VM  Quem  uulgo  \  sepulcrea  G  ||  59  sep- 
pultu  M  II  61  tum  OM:  tuum  G  |  simul  Itali:  om.  VM  |  pupes  0  |i 
62  Greca  VM  Graia  X.  MHellerus  \  foccos  0  ||  63  Nec  OM  Ne  G  Nei 
Baehrensius  \  pars  0  |  mecha  V 


LXVIII'',  41— 87.  101 

Otia  pacato  degeret  in  thalamo. 
65  Quo  tibi  tum  casu,  pulcherrima  Laudamia^  105 

Ereptum  est  uita  dulcius  atque  auima 
Couiugium:  tanto  te  absorl)eus  uertice  amoris 

Aestus  iu  abruptum  detulerat  barathrum, 
Quale  feruut  Grai  Pheneum  prope  Cylleneum 
70        Siccare  emulsa  piugue  palude  solum,  iio 

Quod  quoudam  caesis  montis  fodisse  medullis 

Audit  falsipareus  Amphitryoniades, 
Tempore  quo  certa  Stymphalia  monstra  sagitta 
Perculit  imperio  deterioris  eri, 
75  Pluribus  ut  caeli  tereretur  iauua  diuis,  115 

Hebe  uec  longa  uirginitate  foret. 
Sed  tuus  altus  amor  barathro  fuit  altior  illo, 

Qui  tunc  indomitam  ferre  iugum  docuit. 
Nam  nec  tam  carum  confecto  aetate  pareuti 
80        Una  caput  seri  nata.  nepotis  alit,  120 

Qui.  cum  diuitiis  uix  taudem  inueutus  auitis 

Nomeu  testatas  iutulit  iu  tabulas, 
Impia  derisi  gentilis  gaudia  tolleus 
Suscitat  a  cauo  uolturium  capiti; 
85  Nec  tantum  niueo  gauisa  est  ulla  columbj  125 

Compar,  quae  multo  dicitur  inprobius 
Oscula  mordenti  semper  decerpere  rostro 


64  Ocia  GM  Octia  0  |  paccato  0   i|   65  Quod  tibi  VM  |  tum  OM: 

l 
cum  G  I  pulcima  0  j^ulcherima  G  |   laudomia  VM   ||   68  baratrum  VM 

69  fiierunt  G  ||  peneum  prope  cilleneum  VM  ||  70  Siccari  (Sicari  0)  VM, 

corr.  Schraderus  emend.  p.  11   ||    72  Audet  falsi  parens  amphitrioniadis 

(amphyt.  G)  VM  Audit  Pahmrio  debetur;   Gaudet  Weisius    ||    73  stim- 

phalia  OM   1|    74  Pertulit  OM  Pertullit  G   |    deterrioris  G    |    heri  VM 

75  terreretur  (Trer.)  0  treerretur  G  terretur  M  |  diuie  M  \\  76  Heb'2  0 

77  baratro  VM   ||    78  Qui  tuum  domitum  VM  qui  tuc  te  indomitum  D 

i.  nuirg.    Qui    tunc    indomitam    Conr.   de  AUio    Qui    toruum    domitum 

Vossim    Qui  tauri  indomitam  Schraderus   Qui  durum   domitam  Lach- 

mannus    Qui   dominum    domitum    Ellisius    (dominum    iam    Aldinae)    \\ 

79  nec  ta  OD:  nec  causa  G  nec  causa  i.  murg.  at  neq;  ta  M  ||  81  di- 

uic(t  Mdis  VM  11  82  ceratas  Schraderus  \\  84  Scuscitata  (Scusoit.  G)  cano 

uoltarium  capiti  VM  ||  85  gauisa  G  ||  86  Compq;  0  comparq  GM  |  I  jjro- 

bius  0:  improbius  GM 


102  CATULLUS 

Quam  quae  praecipue  multiuola  est  mulier. 
Sed  tu  horum  magnos  uieisti  sola  furoreSj 
90       Ut  semel  es  flauo  conciliata  uiro.  130 

Aut  nihil  aut  paulo  cui  tum  coucedere  digna 
Lux  mea  se  nostrum  contulit  in  gremium, 
Quam  circumcursans  hinc  illinc  saepe  Cupido 
Fulgebat  crocina  candidus  in  tunica. 
95  Quae  tamenetsi  uno  non  est  contenta  CatuUOj       135 
Rara  uerecundae  furta  feremus  erae, 
Ne  nimium  simus  stultorum  more  molesti. 

Saepe  etiam  luno,  maxima  caelicokim, 
Coniugis  in  culpa  flagrantem  concipit  iram, 
100       Noscens  omniuoli  plurima  furta  louis.  140 

Atqui  nec  diuis  homines  componier  aequm  est, 
* 

Ingratum  tremuli  tolle  parentis  onus. 
Nec  tamen  illa  mihi  dextra  deducta  patenia 
Fragrantem  Assyrio  ueuit  odore  domum, 
105  Sed  furtiua  dedit  mira  munuscula  nocte^  145 

Ipsius  ex  ipso  dempta  uiri  gremio. 


LXVin'^  88.  gloss.  Labb.  p.  117*-':  '"multiuolus  nolvpovXog'' :  cf. 
Hauptii  op.  m  642. 

97.  leremias  iudex  de  Montagnone  Paduanus  compend.  moral. 
notabil.  part.  II  libr.  I  Catulus  c.  9:  'Ne  nimium  —  molesti'. 


88  Quam  quae   Vossius:   Quam(n  M)quam  VM    ||    89  Sed  tuorum 

VM    II    90  efflauo  0:  eflauo  G  e  flauo  M    ||    91  tum  Muretus:  tu  VM  || 

i 
92  contullit  G  ||  93  ccum  cursans  0  1|  95  tamen  etsi  VM  iml(jo  \  cotepta 

1 
catulo  0  II  96  here  VM  ||  97  scimus  M  ||  99  concipit  iram  Baehrensius: 
cotidiana  0  quotidiana  GM  eontinet  iram  Santenius  concoquit  iram 
Lachmannus  contudit  iram  Hertzljeryius  ||  100  plurima  facta  VM  plu- 
rima  furta  uulgo  ||  101  Atq;  VM  At  quia  uel  atqui  Itati  Atquei 
Scliwabius  I  componereVM  |  equ  0:  equum  GM  ||  lacunam,  quamYW.  non 
agnoscunt,  lyrimus  agnouit  Marcilius  aster.  656  \\  102  tremulist  illa  (olla 
Hauptius)  Lachmannus  \\  103  tamen  VM:  tandem  Baehrensius  \  deastra 
VM  dextra  ?  dexstra  Schtvabius  \\  104  Flagrantem  VM  |  assirio  0  | 
at  uenit  at  a 

uenilis  M  ||  105  furtiue  M  |  mira  VM  nigra  Guarinus  rara  Haxiptius 


LXVin'',  88  —  LXVIin,  8.  lOi) 

Quare  illud  satis  est,  si  nobis  is  datur  unis 

Quem  lapide  illa  diem  candidiore  notat. 
Hoe  tibi  quod  potui  coufectum  carmine  munus 
110       Pro  multis,  Alli,  redditur  officiis^  150 

Ne  uostrum  scabra  tangat  rubigine  nomen 

Haec  atque  illa  dies  atque  alia  atque  alia. 
Hue  addent  diui  quara  plurima,  quae  Themis  olim 
Antiquis  solita  est  munera  ferre  piis. 
115  Sitis  felices  et  tu  simul  et  tua  uita  155 

Et  domus,  iii  qua  nos  lusimus  et  domina; 
f  Et  qui  priucipio  nobis  terram  dedit  aufert, 

A  quo  sunt  primo  omnia  nata  bono; 
Et  longe  ante  omnes  milii  quae  me  carior  ipso  est, 
120        Lux  mea,  qua  uiua  uiuere  dulce  mibi  est.         160 


Lxvnn. 

Noli  admirari,  quare  tibi  femina  nulla, 

Rufe,  uelit  tenerum  supposuisse  femur, 
Non  si  illam  rarae  labefactes  munere  uestis 

Aut  perluciduli  deliciis  lapidis. 
5  Laedit  te  quaedam  mala  fabula,  qua  tibi  fertur 

Yalle  sub  alarum  trux  babitare  caper. 
Hunc  metuunt  omnes.  neque  mirum:  nam  mala  ualde  est 

Bestia,  nec  quicum  bella  puella  cubet. 


107  is]  his  GM  hiis  0  |  unus  M  ||  108  dies  VM  diem  nulgo  \  can- 
(liorti  0  I  notet  uulgo  \\  109  Hoc  GM:  H'  0  |  quod  VM:  quo  MureUis  '' 
110  Alli  Scaliger:  aliis  VM  Manli  g  1|  111  nostrum  M  |  rubine  M  ; 
113  hunc  M  I  plurimaq;  0  ||  115  Satis  VM  Sitis  uulgo  \  uite  V  uita  M  j| 
116  nos  s:  om.  VM  domus  ipsa  in  qua  lusimus  ?  ^mlgo;  ipsi  inseruit 
post  doraus  Statius  \\  117  terram  dedit  VM  teneram  dedit  Statius  te 
tradidit  Mitscherlichius  \  aufertVM:  Anser  Heysius  \  dum,  qui  principio 
nobis  terram  dedit,  aufert,  a  quo  Vahlenus  ||  118  primo  mi  Hauptius  \ 
bono  VM  bona  imlgo  \\  119  mihiq;  0  |  ipse  est  M  ||  120  uiuere  mihi 
dulee  est  VM 

LXVnil.  Unius  uersus  interstitio  seiumcttm  a  imori  in  VM;  In 
Rufum  inscrihunt  gM  |1  2  RufFe  V  rufe  M  H  3  Non  si  illam  rarae  Atcan- 
tius:  Nos  illa  mare  VM  |1  4  proluciduli  M  |  delitiis  M  H  5  fabulaqua  (ua 
ex  ue  corr.)  G;  fabulaq;  0  fabula  quae  M  1  ti  fertur  M  H  6  Vale  0  | 
a^l  =  arum  (1  ex  corr.)  G  1|  8  nec  cui  cum  VM 


104  CATULLUS 

Quare  aut  crudelem  uasorum  iuterfice  pestem^ 
10       Aut  admirari  desine  cur  fugiunt. 


LXX. 

Nulli  se  dicit  mulier  mea  nubere  malle 
Quam  mihi,  non  si  se  lupiter  ipse  petat. 

Dicit;  sed  mulier  cupido  quod  dicit  amanti, 
In  uento  et  rapida  scribere  oportet  aqua. 


LXXI. 

Si  quoi  iure  bono  sacer  alarum  obstitit  hircus, 
Aut  si  quem  merito  tarda  podagra  secat, 

Aemulus  iste  tuus,  qui  uostrum  exercet  amorem, 
Mirifice  est  a  te  nactus  utrumque  malum 
5  Nam  quotiens  futuit,  totiens  ulciscitur  ambos: 
lllam  affligit  odore,  ipse  perit  podagra. 


LXXII. 

Dicebas  quondam  solum  te  nosse  Catullum, 
Lesbia,  nec  prae  me  uelle  teuere  louem. 

Dilexi  tum  te  non  tantam  ut  uulgus  amicam, 
Sed  pater  ut  gnatos  diligit  et  generos. 
5  Nunc  te  cognoui:  quare  etsi  impensius  uror, 
Multo  mi  tamen  es  uilior  et  leuior. 


10  cnr  frigiunt  0  |  itder  9  et  10  in  M  mterstitiiim  unins  uersus 
LXX.  Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  male  0  ||  4  oportet  GM:  o;  0 
LXXI.  Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  Siqua  uiro  bono  VM:  iure 
Palladius  Virro  Parthenius  \  sacratorum  {competidio  plane  eodem  quo 
Cn  3)  0  (sactoru^):  sacrorum  GM  sacer  alarum  Itali  \  liyrcus  GM  |i 
2  si  quam  VM  |  podraga  G  |  secut  0  secum  GM  ||  3  iirm  VM:  nrm  g  |j 
4  Mirifice  est  ate  uactus  VM  Mirifico  est  fato  G.  Hermannus  \  utrunq; 
GM  II  5  quociens  —  tociens  V  ||  6  podraga  G 

LXXn.  Interstitium  unius  uersus  in  VM;  Ad  lesbiam  inscribunt 
gM  II  2  prae  me]  pre  me  M  prime  0  per  me  G  ||  3  tantus  M  ||  4  set  D 
i.  mary.  ||  5  et  si  M  ||  6  mi  tamen  es  B.  Guarinus:  ita  me  nec  VM 


LXVIIII,  it  —  LXXV,  2.  105 

Qui  potis  est?  inquis.    quod  amantem  iniuria  talis 
Coffit  amare  magis,  sed  bene  uelle  minus. 


Lxxm. 

Desine  de  quoquam  quiequam  bene  uelle  mereri 

Aut  aliquem  fieri  posse  putare  pium. 
Omnia  sunt  ingrata^  nihil  fecisse  benigne: 

Immo  etiam  taedet,  taedct  obestque  magis; 
5  Ut  mihi,  quem  nemo  grauius  nec  acerbius  urget, 

Quam  modo  qui  me  unum  atque  unicum  amicum  habuit. 

LXXIIII. 

Gellius  audierat  patruum  obiurgare  solere, 

Siquis  delicias  diceret  aut  faceret. 
Hoc  ne  ipsi  accideret,  patriii  perdepsuit  ipsam 
Uxorem  et  patruum  reddidit  Harpocratem. 
h  Quod  uohiit  fecit:  nam,  quamuis  irrumet  ipsum 
Nunc  patruum,  uerbum  non  faciet  patruus. 


LXXV. 

Huc  est  mens  deducta  tua,  mea  Lebia,  culpa, 
Atque  ita  se  officio  perdidit  ipsa  suo^ 


LXXII  8.  Donatus  ad  Terent.  And.  IV  3,  3:  ''Amicus  animi, 
amator  uero  corporis.  Non  enim  continuo  amor  est  qui  bene  uult.  Ut 
Dido  amauit  quidem  Aeneam,  sed  non  et  amica  fuit  quae  ait  .  .  .  .  et 
item  CatuUus:  Cogit  —  minus'. 

7  quam  VM  quod  s:  quia  Statius 

LXXIII.  Adhaeret  pi-iori  in  VM  ||  1  quoquam  quisquam  VM 
3  nichil  0  1|  4  alterum  taedet  om.  VM  Prodest  add.  Guietus  \  Immo 
(Imo  G)  etiam  tedet  obestq;  (stetque  Mj  magisq;  magis  VM;  illud 
magisq;  primus  deleuit  Auantius,  qui  hiatum  expleuit  duplicando  illud 
taedet  ||  5  michi  (mihi  M)  que  GM  mihiq;  0  ||  6  habuit  0:  habet  GM 
i.  marg.  at  habuit  M 

1 

LXXIin.  Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  Gel^ius  0:  Lelius  G  Lelius 
i.  marg.  at  Gellius  M  |  solere  Parthenius:  flere  VM  ||  2  delitias  M  , 
3  H'  ne  0  I  perdespuit  VM,  corr.  Scaliger  ||  4  reddit  0  |  harpocrathem  GM 

LXXV.     Adhaerpt  priori  in  VM  ||    1  Huc  VM:    Nunc   Cuiacianus 


106  CATULLUS 

Ut  iam  nec  beue  uelle  queat  tibi,  si  optuma  fias, 
Nee  desistere  amare,  omnia  si  facias. 


LXXVI. 

Siqua  recordanti  benefacta  priora  uoluptas 

Est  homini,  cum  se  cogitat  esse  pium, 
Nec  sanctam  uiolasse  fidem  nec  foedere  nuUo 

Diuum  ad  fallendos  numine  abusum  bomines: 
5  Multa  parata  mauent  tum  in  longa  aetate^  Catulle^ 

Ex  boc  ingrato  gaudia  amore  tibi.  [possunt 

Nam  quaecumque  liomines  beue  cuiquam  aut  dicere 

Aut  facere,  liaec  a  te  dictaque  factaque  sunt: 
Omnia  quae  ingratae  perierunt  credita  menti. 
10        Quare  cur  te  iam  amplius  excrucies? 

Quin  tu  animo  offirmas  atque  istinc  teque  reducis, 

Et  dis  inuitis  desinis  esse  miser? 
Difficile  est  longum  subito  deponere  amorem. 

Difficile  est,  uerum  hoc  qua  lubet  efficias: 
15  Una  sahis  haec  est,  hoc  est  tibi  peruincendum, 


LXXVI  7  sq.  Franc.  Barbarus  in  epistula  a.  1440  (ed.  Sabba- 
dinius,  p.  107):  ''quaecumque  a  te  et  dicta  et  facta  sunt'. 

13.  leremias  iudex  de  Montagnone  Paduanus  compend.  moral. 
notabil.  part.  IIII  libr.  V  (Catulus)  c.  1-2:  ''Difficile  —  amorem'. 

interpolatus,  unde  ScaUger  Jioc  carmen  post  c.  LXXXVn,  quocum  con- 
iungit,  ponit.  qiiem  ita  secittus  est  Lachmannus  ut  diducta  pro  deducta, 
quocl  VM  hahent,  ex  coniectu/ra  reponeret  \\ 

3  uelle  queat  Lachmonnus:  uelleq;  tot  VM  queam  Itali   \    optiia 
at  desistere 
0:  ojDtima  GM  ||  4    desiflore    M 

LXXVI.  Adhaeret  p)riori  in  VM  ||  1  Siq;  rec.  0  ||  3  uiolase  0  | 
federe  nullo  VM  foedere  in  ullo  uulgo  ||  5  manetii  inlonga  0  manenti= 
in  longa  GM  manent  in  longa  ?  %iulgo  ||  6  Exh'  0  |  amore  GM  auiore 
0  II  8  sint  0  II  9  Omniaq;  VM  |  iugrate  OM  ingrata  (a  alterum  ex  corr.) 
G  II  10  cur  te  iam  VM  iam  te  cur  s  te  iam  cur  Muretus  ||  11  Qui  tui 
V  qui  tu  M  Quin  tu  g  uidgo  \  animo  offirmas  V  animo  affirmas  M  | 
istinc  teque  JSeinsius:  instincteq;  0  istinctoq;  GM  istinc  usque  Statius 
istinc  te  ipse  Ellisius  \\  12  dis]  des  VM  ||  14  hoc  GM:  h'  0  |  quam 
lubet  VM  I  officias  0  ||  15  hec  est  hec  est  G  h'  est  h'  est  0  hec  est. 
hoc  est  M 


LXXV,  3  -  Lxxvm,  2.  107 

Hoc  facias,  siue  id  nou  pote  siue  pote. 
0  di,  si  uestrum  est  misereri,  aut  si  quibus  umquam 

Extrema  iam  ipsa  in  morte  tulistis  opem, 
Me  miserum  aspicite  et,  si  uitam  puriter  egi, 
20        Eripite  hanc  pestem  perniciemque  mihi. 
Ei  mihi,  subrepens  imos  ut  torpor  in  artus 

Expulit  ex  omni  pectore  laetitias! 
Non  iam  illud  quaero,  coutra  ut  me  diligat  illa 

Aut,  quod  uon  potis  est,  esse  pudica  uelit: 
25  Ipse  ualere  opto  et  taetrum  hmic  deponere  morbum. 

0  dei,  reddite  mi  hoc  pro  pietate  mea. 

LXXVII. 
Rufe  mihi  frustra  ac  uequiquam  credite  amice 

(Frustra?  immo  magno  cum  pretio  atque  malo), 
Siciue  subrepsti  mei  atque  iutestiua  perureus 
Mi  misero  eripuisti  omnia  nostra  boua? 
5  Eripuisti,  heu  heu  nostrae  crudele  uenenum 
Vitae,  heu  heu  nostrae  pestis  amicitiae. 


LXXVIII. 

Gallus  habet  fratres,  quorum  est  lepidissima  coniuux 
Alterius,  lepidus  filius  alterius. 


16  Hec  G  h'  0  hoc  M  |  facies  M  |  sine  id  0  ||  17  0  dii  VM  | 
miseri  0  |  unquam  GM  ||  18  Extremo  V  Extrema  M  extremam  g  |  ipsa 
in  Itali:  ipsam  VM  ipsa  g  ||  20  pernitiemque  M  ||  21  Hei  Lachmannus: 
Seu  VM  Quae  Ifali  Haec  Statius  \  surrepens  GM  |  unos  M  |  toii:)or] 
coi-pore  VM  ||  22  letic(tM)ias  VM  ||  23  contra  ut  me  M  contra  me  ut  me  V 

contra  me   ut  s  ||  25  tetrum  VM  ||  26  dei]   ita  V  dii  M  |  michi  G  m  0 

mi  M  I  haec  (h')  0  |  propetate  0  proprietate  G  propietate  M 

LXXVIL  Interstitium  unius  uersus  in  VM;  Ad  Rufum  inscribunt 
gM  II  1  rufe  M  RufFe  V  |  ne  quicquam  VM  |  amice  0:  amico  GM  ||  2  imo 
G  uno  M  I  precio  V  ||  3  subrepti  OM  suln-ecti  G  |  tristitia  M  ||  4  Si  V 
Sic  uel  Mi  ?  Si  /.  marri.  at  Mi  M  Ei  Lachmannus  \\  5  heripuisti  G  j 
he  heu  G  heu  0  heu  heu  M  uulgo  \  crudelle  G  ||  6  he  heu  G  heu  0  heu 
heu  M  uuJgo  \  nostre  0:  nostro  GM  |  pestis]  pectus  VM  |  amicicie  0 
itemque,  nisi  quod  e  ex  corr.,  G  ||  ceterum  cum  hoc  carminc  ScaUger  con- 
iu/nxit  uersus  fjuattuor  qui  in  V  post  LXXVHI  6  leguntur. 
LXXVlH.    Adhaeret  priori  in  VM 


1 08  CATULLUS 

Gallus  liomo  est  bellus:  uain  dulces  iungit  amores, 
Cum  puero  ut  bello  bella  puella  cubet. 
5  Gallus  homo  est  stultus  nec  se  uidet  esse  maritum, 
Qui  patruus  patrui  monstret  adulterium. 


LXXVIIP. 

Sed  nunc  id  doleo,  quod  purae  pura  puellae 

Sauia  comminxit  spurca  saliua  tua. 
Verum  id  non  impune  feres:  nam  te  omnia  saecla 

Nosceut  et,  qui  sis,  fama  loquetur  anus. 


LXXVIIII. 

Lesbius  est  pulcher:  quid  ni?  quem  Lesbia  malit 
Quam  te  cum  tota  gente,  Catulle,  tua. 

Sed  tamen  hic  pulcher  uendat  cum  gente  Catullum, 
Si  tria  notorum  sauia  reppererit. 


LXXX. 

Quid  dicam,  Gelli^  quare  rosea  ista  labella 
Hiberna  fiant  candidiora  niue. 


4  puela  cubit  0  1|  uersiis  qnattuor,  qui  post  ii.  6  sine  interuallo  in 
V  secuntur ,  cum  Scaliger  vum  LXXVII  coniunxisset ,  Bergkius  Statiim 
secutus  fragmentum  carminis  esse  recte  statuit,  quamquam  postea  abiecta 
hac  sententia  post  LXXX  8  posuit;  itaquc  nos  numerum  LXXVIII''  ad- 
didimus. 

LXXVIII'^.    1  nec  M    ||    2  sania  V  sauia  M   |    conminxit  Scaliger: 

connuxit  0   coiunxit  GM    ||    .3  id  non  0:   non  id  G  id  uerum  non  M    | 

seda  0    ||    4  Nosscent  G   |    qui  scis  M  qui  sis  0  quis  scis  G  |    fama  lo- 

quetur  anus  Calpurnius:  farauloq;  tanus  0  famuloq;  canus  G  famuloq: 

at  a 

tenus  M, 

LXXVnn.  Adliaeret priori  in  VM  ||  1  pulcer  0  |  quid  inquam  lesbia 
VM  I  mallit  GM  ||  3  pulcer  0  ||  4  notorum  0:  natorum  GM  |  sania  0  | 
repererit  GM 

LXXX.  Interstitium  unius  uersus  in  VM;  Ad  Gellium  inscribunt 
gM  II  2  Hyberna  G:  Rub'na  0 


LXXVIII,  S  —  LXXXIII,  4.  109 

Mane  domo  cnm  exis  et  cum  te  octaua  quiete 
E  moUi  longo  suscitat  hora  die? 
5  Nescio  quid  certe  est:  an  uere  fama  susurrat 
Grandia  te  medii  tenta  uorarc  uiri? 
Sic  certe  est:  clamant  Victoris  rupta  miselli 
Ilia  et  emulso  labra  notata  sero. 


LXXXT. 

Nemone  in  tanto  potuit  populo  esse,  luuenti, 

Bellus  homo,  quem  tu  dihgere  inciperes, 
Praeterquam  iste  tuus  moribunda  ab  sede  Pisauri 
Hospes  inaurata  pallidior  statua, 
5  Qui  tibi  nunc  cordi  est,  quem  tu  praeponere  nobis 
Audes,  et  nescis  quod  facinus  facias. 


LXXXIL 

Quinti,  si  tibi  uis  oculos  debere  Catullum 
Aut  aliud  siquid  carius  est  oculis, 

Eripere  ei  noli,  multo  quod  carius  illi 
Est  oculis  seu  quid  carius  est  oculis. 


LXXXIII. 

Lesbia  mi  praesente  uiro  mala  pkirima  dicit: 
Haec  illi  fatuo  maxima  laetitia  est. 

Mnle^  nihil  sentis?    si  nostri  oblita  taceret, 
Sana  esset:  nunc  quod  gannit  et  obloquitur, 


3  exis  et  c:  exisset  VM  |  optaua  M  ||  6  tnta  (=  tenta,  ut  ma  = 
at  tenta 
mea)  0:   tanta  G    tanta    M    ||    8  Ilia   et   emulso   Pierius   Valerianus  et 

8 

Gabriel  Faernns  apud  Statium:  Ille  (illa  M)  te  mulso  VM 

LXXXI.    Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  Nemo  ne  VM  |  uiuenti  VM  || 

•-'  quam  0  1|  .3  pisanum  0  ||  b  Quid  tibi  VM  |  nuc  G  ||  6  et]  a  Fruterius 

at  Muretus  \  quid  VM 

LXXXn.    Adhaeret  priori  in  VM  1|  2  Aud  0 

•  LXXXni.    Adhaeret  priori  in  VM  ||  2  Hec  G  Haec  (H')  0  hoc  M  | 

at  sana 
letic(tM;ia  VM  1|  'd   Mulle  GM  |  nichil  0  ||  4  Sanna  0  Samia  G  Samia  M 


110  CATULLUS 


5  Non  soluiu  meminit,  sed,  quae  multo  acrior  est  res, 
Irata  est,  hoc  est^  uritur  et  coquitur. 


LXXXIIII. 

Chommoda  dicebat,  si  quando  commoda  uellet 
Dicere,  et  insidias  Arrius  hinsidias, 
9  Et  tum  mirifice  sperabat  se  esse  locutum, 

10  Cum  quantum  poterat  dixerat  hinsidias. 
3  Credo,  sic  mater,  sic  liber  auuncuhis  eius, 

Sic  maternus  auus  dixerat  atque  auia. 
5  Hoc  misso  in  Syriam  requierant  omnibus  aures: 

Audibant  eadem  haec  leniter  et  leuiter, 
Nec  sibi  postilla  metuebant  talia  uerba, 
8        Cum  subito  affertur  nuntius  horribilis, 

11  lonios  fluctus,  postquam  illuc  Arrius  isset^ 

12  lam  non  lonios  esse,  sed  Hionios. 


LXXXV. 

Odi  et  amo.     quare  id  faciam^  fortasse  requiris; 
Nescio,  sed  fieri  sentio  et  excrucior. 


LXXXim  1.  Quintilianus  I  5,  20:  Tuius  (h.  litterae)  ratio  mu- 
tata  cum  temporibus  est  saepius.  Parcissime  ea  ueteres  usi  etiam  iu 
uocalibus,  cum  oedos  ircosque  dicebant;  diu  deinde  seruatum  ne  con- 
sonantibus  aspirarent,  ut  in  Graccis  et  in  triumpis;  erupit  breui  tem- 
pore  nimius  usus  ut  choronae  chenturiones  praechones  adhuc  quibus- 
dam  inscriptionibus  maneant,  qua  de  re  Catulli  nobile  epigi-amma  est'. 

5  que  GM  q;  0  ||  6  IrataJ  Incensa  Phitnerufi  |  h'  0  hec  M  |  oritur 
0  I  coquitur  Lipsius:  loquitur  VM 

LXXXini.  Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  Commoda  dic.  VM  ||  i  ar- 
rius  insidias  he  (hee  0)  V  arius  hinsidias  M  ||  im.,  qui  sunt  in  VM 
9  et  10,    Politianus  post  2  uidetur  transposuisse     \\     10  insidias  VM 

at  hec 
3  Liber  uulyo  \  eius]  eius  estVM  ||  5  Hoc  ?:  Hic  G  Haec  (H")  0  hic   M  | 
syria  GTfL  siria  0  Syriam  uulgo  ||  6  Audiebant  VM   audibant  D  ||  7  post 
<i.  i 

(p  0)  illa  VM  II  8  nuncius  OM:  mincius  G  ||  11  posquam  MD  |  ill^ic  0   | 

h 
arcius  0  artius  GM  |  isset  OM:  esset  G  ||  12  eet  0  |  ionios  VM    ionios  D 

LXXXV.    Adhaeret  priori  in  VM  de  Quintia  D  in  interstit.  \\  1  ne- 

quiris  0  ||  2  si  0  sed  GM  |  sencio  0 


LXXXIII,  5  —  LXXXVin,  G.  111 

LXXXVI. 

Quintia  formosa  est  multis,  mihi  candida,  longa, 
Recta  est.     haec  ego  sic  singula  confiteor, 

Totum  illud  formosa  nego:  nam  nulla  uenustas, 
Nulla  in  tam  magno  est  corpore   mica  salis. 
5  Lesbia  formosa  est,  quae  cum  pulclierrima  tota  est, 
Tum  omnibus  una  omnis  subripuit  Veneres. 


LXXXVII. 

Nulla  potest  mulier  tantum  se  dicere  amatam 
Vere,  quantum  a  me  Lesbia  amata  mea  es. 

Nulla  fides  nuUo  fuit  umquam  foedere  tanta, 
Quanta  in  amore  tuo  ex  parte  reperta  mea  est. 


LXXXVIIL 

Quid  facit  is,  CTeUi,  qui  cum  matre  atque  sorore 
Prurit  et  abiectis  peruigilat  tunicis? 

Quid  facit  is,  patruum  qui  non  sinit  esse  maritum? 
Ecquid  scis  quantum  suscipiat  sceleris? 
5  Suscipit,  o  Gelli,  quantum  non  ultima  Tethys 
Nec  genitor  nympharum  abluit  Oceanus: 


LXXXVI  4.  Quintilianus  VI  .3,  18:  "■Salsum  in  consuetudine 
pro  ridiculo  tantum  accipimus;  natura  non  utique  hoc  est,  quamquam 
et  ridicula  oporteat  esse  salsa.  Nam  .  .  .  .  et  Catullus,  eum  dicit 
Nulla  est  in  corpore  mica  salis,  non  hoc  dicit  nihil  in  coi^iore 
eius  esse  ridiculum'. 

LXXXVI.  Adhaeref  priori  in  VM  de  eadem  D  ||  1  Quincia  0  | 
loga  0  II  2  ego  om.  M  |  singulla  G  jj  .5  pulcerima  0  ||  6  omnes  surri- 
puit  GM 

LXXXVn.  Adhueret  priori  in  VM  ||  1  potest  OM:  pone  G  ||  2  es 
Scaliger:  est  VM  ||  3  uUo  VM  nullo  uulgo  \  unquam  GM  |  federe  tanto 
VM  i'in  foedere  Doeringius)  \\  4  Quantam  in  0 

LXXXVin.    Adhaeret  priori  in  VM  ||  2  Prurit  0  prui-it  D:  Proruit 

GM;  id  quod  in  V  erat  prorurit,  ex  prorit  ortum  est  \\  3  facis  is  0  | 
sunt  M  II  4  Et  quid  VM  Ecqui  Lachmannus  \  sis  0  ||  5  thetis  V  tethis 
M  II  6  nimpharum  OM  nympharum  G  tiulgo  lympharum  L.  Muellertis  [ 
occeanus  VM 


112  CATULLUS 

Nam  uihil  est  quicquam  sceleris,  quo  prodeat  ultra, 
Non  si  demisso  se  ipse  uoret  capite. 


LXXXVIIIT. 

Gellius  est  tenuis:  quid  ni?  cui  tam  bona  mater 
Tamque  ualens  uiuat  tamque  uenusta  soror 

Tamque  bonus  patruus   tamque   omnia  plena  puellis 
Cognatis,  quare  is  desinat  esse  macer? 
5  Qui  ut  nihil  attingat,  nisi  quod  fas  tangere  non  est, 
Quautumuis  quare  sit  macer  inuenies. 


LXXXX. 

Nascatur  magus  ex  Clelli  matrisque  nefando 
Coniugio  et  discat  Persicum  aruspicium: 

Nam  magus  ex  matre  et  gnato  gignatur  oportet, 
Si  uera  est  Persarum  impia  relligio, 
5  Gratus  ut  accepto  ueneretur  carmine  diuos 
Omentum  in  flamma  pingue  liquefaciens. 


LXXXXI. 

Non  ideo,  Gelli,  sperabam  te  mihi  fidum 

In  misero  hoc  nostro,  hoc  perdito  amore  fore, 

Quod  te  cognossem  bene  constantemue  putarem 
Aut  posse  a  turpi  mentem  inhibere  probro, 
5  Sed  neque  quod  matrem  nec  germanam  esse  uidebam 
Hanc  tibi,  cuius  me  magnus  edebat  amor, 


7  nannihil  M  (nichil  0) 

LXXXVIIII.  Interstitium  unius  uersus  in  VM;  In  Gellium  in- 
scribunt  gM  ||  1  Tellius  0  ||  4  esse  mater  V  ||  5  nichil  0  ij  6  sit  s:  fit 
(sic)  VM 

LXXXX.  Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  maguus  VM  ||  3  magnus 
VM  I  opportet  0  II  4  religio  VM  ||  5  Gratus  %iel  Gnauus  L.  MueUerus: 
Gnatus  VM  ||  G  Omentum]  Ometu  M  Omne  tu  G  Quitu  0;  erat  in  V 
Omtu  I  flama  G 

LXXXXI.  Adhaeret  iwiori  in  VM  ||  2  h'  0  |  h'  0  ||  ;-3  te]  tot  M  | 
non  nossem  Auantius  \\  4  aut  VM  a  g  |  mente  OM  ||  5  Sed  neque  quod 
matrem  VM  sed  quod  nec  uidyo 


LXXXVIII,  7  —  LXXXXm,  2.  113 

Et  quamiiis  tecum  multo  coniungerer  usu, 

Nou  satis  id  causae  credideram  esse  tibi. 
Tu  satis  id  duxti:  tantum  tibi  gaudium  in  omni 
10       Culpa  est,  in  quacumque  est  aliquid  sceleris. 


LXXXXII. 

Lesbia  mi  dicit  semper  male  nec  tacet  umquam 
De  me:  Lesbia  me  dispeream  nisi  amat. 

Quo  signo?  quia  sunt  totidem  mea:  deprecor  illam 
Assidue,  uerum  dispeream  nisi  amo. 


LXXXXIII. 

Nil  nimium  studeo,  Caesar,  tibi  uelle  placere, 
Nec  scire  utrum  sis  albus  an  ater  homo. 


LXXXXn.  Gellius  VII 16,  2:  'Nam  cum  esset  uerbum  deprecor 
doctiuscule  positum  in  Catulli  carmine,  quia  id  ignorabat,  frigidissimos 
uersus   esse   dicebat  onmium  quidem  iudicio  uenustissimos ,   quos  sub- 

scripsi:    Lesbia  mi  dicit  —  dispeream  nisi  amo sic  enim 

deprecor  a  CatuIIo  dictum  est  quasi  detestor  uel  execror  uel  depello 

uel  abominor sic  igitur  Catullus  eadem  se  facere   dicit  quae 

Lesbiam  quod  et  malediceret  ei  palam  respueretque  et  recusaret  dete- 
stareturque  assidue  et  tamen  eam  penitus  deperiret'. 

LXXXXm  2.  Quintilianus  XI  1,  38:  ''Negat  se  magni  facere 
aliquis  poetarum,  utrum  Caesar  ater  an  albus  homo  sit,  in- 
sania;  uerte  ut  Caesar  idem  de  illo  dixerit,  an-ogantia  est'. 


9  satis  induxti  (in  duxti  G)  VM 

LXXXXn.  Adhaeret  i>ri<yri  in  Y;  g  (marg.)  M  In  Cesare  ||  1  Esbia 
0  {i.  marg.  1)  Lesuiami  Vatic.  Gellii,  cuius  ceteri  codd.  prohi  hic  desunt  \ 
unquam  G  ||  2  Lesuiamedis  pereat  Vatic.  Gell.  |  amat  Gellius  0:  amo 
GM,  gni  uu.  3  et  4  omittunt,  cum  scriba  codicis,  ex  quo  lihri  illi  fluxerunt, 

at  amat 
errore  sat  proclitii  ab  amat  ad  amo  u.  4  aherrauerit  (   amo   M)  ||  3  quia 
sunt  totidem  ea  0  quia  sin  totide  ea  Vatic.  Gellii,  cuius  codd.  deteriores 
hahent  quas  in  totidem  ea  ||  4  ucrum  Gellius:  uero  0 

LXXXXm.  Adhaerct  priori  in  VM  ||  1  belle  H.  Usenerus  mus. 
Shen.  XXI 426  \\  2  Nec  si  oi-e  (siore  M)  u.  si  saluus  an  alter  (alter 
sic  6)  homo  VM 

Catuli,us  ed.  Baelirens.     Ed.  alt.  8 


114  CATULLUS 

LXXXXIIII. 

Mentula  moecbatur.     moechatur  meiitula  certe. 
Hoc  est  quod  dicunt:  ipsa  olera  olla  legit. 


LXXXXV. 

Zmyrna  mei  Cimiae  nonam  post  denique  messem 
Quam  coepta  est  nonamque  edita  post  hiemem, 
Milia  cum  interea  quingenta  Hortensius  uno 

5  Zmyrna  cauas  Satrachi  penitus  mittetur  ad  undas, 
Zmyrnam  cana  diu  saecula  peruoluent. 
At  Volusi  annales  Paduam  morientur  ad  ipsam 

Et  laxas  scombris  saepe  dabunt  tunicas. 
Parua  mei  mibi  sint  cordi  monumenta  sodaVis: 
10       At  populus  tumido  gaudeat  Antimacbo. 


LXXXXVL 

Si  quicquam  mutis  gratum  acceptumue  sepulcris 
Accidere  a  nostro,  Calue,  dolore  potest, 

Quo  desiderio  ueteres  renouamus  amores 
Atque  olim  missas  flemus  amicitias, 


LXXXXV  1.  Philargyrius  ad  Verg.  ecl.  Vlin  35:  ^Cinna  Smyr- 
nam  scrij)sit,  quam  nonum  post  annum,  ut  CatuUus  ait,  edidit,  id  quod 
et  Quintilianus  [X  4,  4]  ait' ;  cf.  et  comm.  Cruq.  Hor.  p.  635. 


LXXXXini.  Adhaeret  priori  in  VM  1|  1  Mentulla  G  |  mechatur  his 
VM  I  metula  0  |  mentula:  certe  Scaliger 

LXXXXV.  Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  Zmirna  M  Zinii-na  V  |  crine 
0  I  msem  0  ||  2  cepta  VM  |  hyemem  G  ||  3  MiUia  GM  |  intei-rea  G  |  hor- 
tensius  GM  ortensius  0  ||  4  nuUtim  interstitium  in  VM  ||  5  Zmirna  M 
Zinirna  V  |  canas  VM  |  sacrachi  G  (  inittetur  G  ||  6  Zmimam  M  Zinirnam  V  | 
peruoluit  VM  ||  7  Capuam  Passeratius  Aduam  Vossiiis  \\  9  sodaHs  om. 
VM  (.  8\  i  .marg.lS.):  add.  Aldina  a.  1502  |1  10  populus  ut  tu  timido  0  1 
eutimacho  V  eutimatho  M 

LXXXXVI.  AdJiaeret  ]yriori  in  VM  |1  1  mutis  et  VM  muteis 
Schioahius  \  acceptumue  (tum  ue  0)  VM  acceptumque  uulgo  \\  3  Que  0 
Quo    GM    Quom    Guarinus   quod    Meyer.  in   act.  ac.  Monac.  a.  18S9 

q; 

II 257    1    renouam    0    1|    4  Atq;  OM  Atque  (sic)  G    |    olim  missas  VM 


LXXXXIIIT,  1  —  LXXXXVII,  12.  115 

5  Certe  iion  tanto  mors  inmatura  dolori  est 
Quintiliae,  quantum  gaudet  amore  tuo. 


LXXXXVII. 


Non  (ita  me  di  ament)  quicquam  referre  putani, 

Utrum  os  an  culum  olfacerem  Aemilio. 
Nilo  mundius  hoc,  nihiloque  inmundior  ille, 

Verum  etiam  culus  mundior  et  melior: 
5  Nam  sine  dentibus  est.     dentis  os  sesquipedalis, 

Gingiuas  uero  ploxeni  habet  ueteris^ 
Praeterea  rictum  qualem  diffissus  in  aestu 

Meientis  mulae  cunnus  habere  solet. 
Hic  futuit  multas  et  se  facit  esse  uenustum, 
10       Et  non  pristrino  traditur  atque  asino? 
Quem  siqua  attingit,  non  illam  posse  putemus 

Aesroti  culum  lingere  carnificis? 


LXXXXVn  6.  Quintilianus  I  .5,  8:  'sicut  Catullus  ploxenum 
circa  Padum  imienit'.  —  Festus  p.  230  Muell.:  'Ploxinum  appellari 
ait  Catullus  capsum  in  cisio  capsamue  ['caj)saue'  cocl.],  cum  dixit 
Gingiuas  uero  ploxini  habet  ueteris';  cf.  Paulus  ibid.  p.  231: 
'Ploxinum  capsam  dixerunt'. 


Atque   olim  amissas  Statius  Atque  Orco  mersas  Hauptius  Atque  olim 
scissas  Schwabius  \  amicicias  0  || 

5  dolor  est  VM:   doloreist  Ellisius  dolorist  Hauptiiis    ||    6  Quin- 
til^e  GM:  Quintile  0 

LXXXXVII.    Adhaeret  jyriori  in  VM  ||  1  dii  VM  [   quicquid  ref.  V 
at  quicquam 
quicquid  ref.  M  ||  2  Utrumne  Auantius  \  culu  ol  facerem  0  ||  3  Nil  omun- 

t         _ 
dius    hoc   nihiloq;  (h   noq;)    i   mundius   illud  0    Nilommundius  (nihilo 

mundius  M)  hoc  nobisq;  I  mudius  illud  GM  (inmundior  illo  D)  ||  5  est 

hic  dentis  VM  hic  dentis   hos  D  est.    os  dentis  Froehlichius    \    seseq; 

dedalis  VM    ||    6  ploxeni   Vossius:  ploxnio  0  ploxonio  G  ploxomio  M  || 

7  diffissus  Statius:  deffessus  0  defessus  G  defensus  M  |  in  estum  VM  j| 

8  meientis   M:    Me  gentis  V     |     mulle   G     |     cuunus   GM    conus   0    ii 

9  Hic  GM:  H'  0    |   facit  0:  fecit  GM    ||    10  pristrino   0:   pistrino  GM  |[ 
11   siq   0 

8* 


116  CATULLUS 

LXXXXVIIL 

In  te,  si  in  quemquam,  dici  pote,  putide  Vieti, 

Id  quod  uerbosis  dicitur  et  fatuis. 
Ista  cum  lingua,  si  usus  ueuiat  tibi,  possis 
Culos  et  crepidas  lingere  carpatinas. 
5  Si  uos  omuiuo  uis  omnes  perdere,  Victi, 
Hiscas:  omnino  quod  cupis  efficies. 


Lxxxxviin. 

Surripui  tibi,  dum  ludis^  mellite  luuenti, 

Sauiolum  dulci  dulcius  ambrosia. 
Verum  id  non  impune  tuU:  namque  amplius  horam 

Suffixum  in  summa  me  memini  esse  cruce, 
5  Dum  tibi  me  purgo  nec  possum  fletibus  uUis 

Tantillum  uestrae  demere  saeuitiae. 
Nam  simul  id  factum  est,  multis  diluta  labella 

Guttis  abstersti  omnibus  articulis, 
Ne  quicquam  nostro  contractum  ex  ore  maueret, 
10       Tamquam  commictae  spurca  saliua  lupae. 
Praeterea  infesto  miserum  me  tradere  Amori 

Non  cessasti  omnique  excruciare  modo, 
Ut  mi  ex  ambrosia  mutatum  iam  foret  iUud 

Sauiolum  tristi  tristius  elleboro. 
15  Quam  quoniam  poenam  misero  proponis  amori, 

Numquam  iam  posthac  basia  surripiam. 


LXXXXVm.  Adhaeret  pHori  in  VM  ||  1  si  inquam  quam  dici  VM 
(i.  marg.  at  i  quenquam  L)  |  pote  om.  0  |   Victi  {cf.  u.  5)]  Vetti  Statius 

at  carpatias 
tmlgo  Vitti  Hauptius  \\  4  cai-patias  G   carpatias  0  carpatiaus   M  cai-pa- 
tians  at  carpatinas  B  |1  5  Si  uos  0  ||  6  Hiscas   Vossius:  Discas  VM 

LXXXXVnn.  Adlmeret  p)-iori  in  VM  ||  1  Sumpuit  GM  Suinpuit 
0  (  ~  =  r)  I  luuenti  M:  uiuenti  V  ||  2  Suauiolum  VM,  sed  eidem  u.  14 
sauiolum  |  ambrosio  OM  amrosio  G.  ambrosio  defendit  Naeliius  ad 
Vdl.  Caton.  p.  238  |1  4  Sufixum  0  1|  6  seuicie  V  ||  7  itl  OM:  ad  G  ||  8  abs- 
tersti  0  astersi  GM  abstersisti  Muretus  Abstersti  guttis  uulgo  \\  9  Nec 
VM  I  manaret  0  ||   10  comlcte  M  comicte  G  comitte  0  |  saliua    (a  ex  e 

s  g  i 

corr.)  G  saliuia  0  |1  12  cesasti  G  Ij   l.S  mi]  m  OM  miclii  G   1    ambrosio 
VM  II  15  ijenam  VM  1|  16  nunquam  M  1  post  bac  VM 


LXXXXVm,  1  —  CI,  10.  117 

c. 

Caelius  Aufilenum  et  Quiutius  Aufilenam 

Flos  Veronensum  depereunt  iuuenum, 
Hic  fratrem,  ille  sororem.    hoc  est,  quod  dicitur,  illud 

Fraternum  uere  dulce  sodalitium. 
5  Cui  faueam  potius?   Caeli,  tibi:  nam  tua  nobis 

Perspecta  egregie  est  unica  amicitia, 
Cum  uesaua  meas  torreret  flamma  medullas. 

Sis  felix,  Caeli,  sis  in  amore  potens. 


CL 

Multas  per  gentes  et  multa  per  aequora  uectus 

Aduenio  lias  miseras,  frater,  ad  inferias, 
Ut  te  postremo  donarem  munere  mortis 

Et  mutam  nequiquam  alloquerer  ciuerem, 
5  Quandoquidem  fortuna  mihi  tete  abstulit  ipsum, 

Heu  miser  indigue  frater  adempte  mihi. 
Nunc  tamen  interea  Laec,  prisco  quae  more  pareutum 

Tradita  simt  tristi  munere  ad  inferias, 
Accipe  fraterno  multum  manantia  fletu 
10       Atque  in  perpetuum,  frater,  aue  atque  uale. 


C.  Adhaeret  priori  in  V;  In  Celium  7  Quintium  g  marcj.,  M  in 
intirstitio  ||  1  Ellius  0  (i..  marg.  C)  Celius  GM  |  quincius  0  ||  2  ueronen- 
sum  G:  treronensum  0   ueronensum  i.  marg,  at  trenorensum  M    |    de- 

at  ant 
pereunt  Itali:  depereret  G  depere't  0  deperet  M    ||    3  hoc  GM:  h'  0  || 
4  sodalicium  V  ||  5  pocius  G  po9  0  |  celi  VM  ||  6  Perspecta  Itali:  Per- 

i 
fecta  VM  |  egregie  est  Baehrensius:  o  g  e  0   e  exigitur  e  G  est  igitur 

est  i.  marg.  at  exigitur  M  Perspecta  exigit  hoc  Colucius  Per  facta  ex- 

hibita    est    Lachmannus   Perspecta    exiniie   est    H.   A.   Kochius   symh. 

phil.  Bonn.  p.  320  \  amicicia  V  1|  7  coiTeret  flama  G  ||  8  celi  VM 

CI.    Adhaeret  priori  in  V;  Fletus  de  morte  fratris  g  niarg.,  M  in 

interstitio  ||  1  Ultas  0  {i.  marg.  m)  ||  2  Adueni  Auantixis  Adueni  a!  mi- 

seras  Froehlichius  ||  4  ne  quicquam  VM  j|  6  hei  misero   Auantins.    post 

u.  6  add.  LXV  9—14  Haasius  ||  7  haec  (h')  0:  hoc  GM  |  priscoq;  VM  i| 

8  tristi  munere  VM:  tristis  munera  Itali  |  infrieras  (infrias)  0  ||  9  ma- 
nancia  0  11  10  ualle  0 


118  CATULLUS 

CII. 

Si  qiiicquam  tacito  commissuui  est  fido  ab  amico, 
Cuius  sit  peuitus  uota  fides  auimi, 

Meque  esse  iuuenies  illorum  iure  sacratum, 

Corueli,  et  factum  me  esse  puta  Harpocratem. 


CIII. 

Aut  sodes  milii  redde  decem  sestertia,  Silo, 
Deiude  esto  quamuis  saeuus  et  iudomitus:, 

Aut,  si  te  uummi  delectant,  desine  quaeso 
Leno  esse  atque  idem  saeuus  et  indomitus. 


CIIII. 

Credis  me  potuisse  meae  maledicere  uitae, 
Ambobus  mibi  quae  carior  est  oculis? 

Nou  potui,  uec,  si  possem,  tam  perdite  amarem. 
Sed  tu  cum  Tappone  omnia  monstra  facis. 


CV. 
Mentula  conatur  Pipleium  scandere  montem: 
Musae  furcillis  praecipitem  eiciuut. 


CVI. 
Cum  puero  bello  praeconem  qui  uidet  esse, 
Quid  credat,  nisi  se  uendere  discupere? 


Cn.  Adhaeret  imori  in  VM  (/  i.  marg.  M)  ||  1  I  0  (j.  marg.  S)  | 
quicquam  VM  quoiquam  tacitum  ^tel  quiclquid  taciti  Statius  quoi  quid 
J.  Maelily  l.  l.  357  \  amico  M:  antiquo  V  ||  4  arpocratem  VM 

Cni.    Adhaeret  priori  in  VM   {f  i.   marg.  M)    ||    1  sexterc(t  M)ia 
VM  II  2  est  oquamuis  GM  est  quamuis  0  ||  3  mimi  0:  uumi  (difficilUme 

at  numi 
«  mimi  dinoscendum)  G   mimi  M  j  delectauit  0 

Cnn.  Adhaeret  j^riori  m  VM  ||  2  q;  0  ||  3  si  om.  0  \  perdita  0  | 
amare  VM  ||  4  mostra  M 

CV.  AdJmeret  priori  m  VM;  sed  gM  signo  (QgrM)  adposito  no- 
uuin  carmen  incipere  significant  ||  1  jDipileium  scindere  V  pipleu^  scin- 
dere  M      2  furcilis  V  j  eiiciunt  GM 

CVL  Adhaeret  xmori  in  VM  ||  1  puero  obelio  (obellio  G  ex  corr. 
M)  VM  Obelli  ElUsius  \  esse  V:  ipse  M?,  unde  ire  Schwabius 


CII,  1  —  CVIIII,  4.  119 

CVII. 

Si  qiioi  quid  cupido  optantique  obtigit  uinquam 

lusperanti,  lioc  est  gratum  auimo  proprie. 
Quare  hoc  est  gratum  nobis  quoque,  carius  auro, 

Quod  te  restituis,  Lesbia,  mi  cupido. 
5  Restituis  cupido  atque  insperanti,  ipsa  refers  te 

Nobis.     o  lucem  candidiore  nota! 
Quis  me  uno  uiuit  felicior,  aut  magis  bac  res 

Optaudas  uita  dicere  quis  poterit? 


CVIII. 

Si,  Comini,  populi  arbitrio  tua  cana  senectus 

Spurcata  inpuris  moribus  intereat, 
Non  equidem  dubito  quin  primum  iuimica  bonorum 
Lingua  execta  auido  sit  data  uulturio, 
5  Efifbssos  oculos  uoret  atro  gutture  coruus, 
Intestina  canes,  cetera  membra  lupi. 


cvim. 

locxmdum,  mea  uita,  mihi  proponis  amorem 
Hunc  nostrum  inter  nos  perpetuumque  fore. 

Di  magni,  facite  ut  uere  promittere  possit 
Atque  id  sincere  dicat  et  ex  animo, 


CVn.  Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  quoi  quid  Mihheckius  in  Jalmii 
ann.  LXXXV  p.  378:  quid  quid  0  quicquid  GM  |  cupido  VM  cupido- 
que  Itali  \  optigit  0  |  unquam  G  ||  2  insperati  N.  Heinsius  |  hoc  GM: 
h'  0  II  .3  h'  0  I  nobis  quoque  VM  nobisque  hoc  Statius  nobisque  est 
Hauptius  II  5  inspiranti  0  ||  6  oluce  VM  ||  7  hac  res  Lachmannus: 
hac  e  0  me  est  GM  ||  8  Optandas  Lachmannus:  Optandus  VM  |  quis 
VM  I  magis  esse  Optandum  uita  d.  quis  p.  Auantius  magis  hac  quid 
Uptandum  uita  d.  quis  Guarinus  magi  mi  esse  Optandum  in  uita  d. 
quis  p.  Statius  mage  nostra  Ofitandam  uita  d.  quis  j).  Casauhonus, 
qiiem  magis  hace  scrihens  Bihbeclcius  secutus  est. 

CVin.  Adhaeret  iwiori  in  VM  (sed  signum  X  ***  M)  ||  1  Sic  ho- 
mini  populari  arbitrio  VM;  Comini  Guarino,  populi  Statio  dehentur  \\ 
2  impuris  G  ||  4  exercta  0  exerta  GM  ||  5  guture  G  ||  6  coetera  M 

CVnil.    Adhaeret  prioi-i  in  VM  ||  1  amore  VM  ||  3  Dii  VM 


120  CATULLUS 

5  Ut  liceat  uobis  tota  perducere  uita 

Aeternum  lioc  sauctae  foedus  amicitiae. 


CX. 

Aufilena,  bonae  semper  laudantur  amicae: 

Accipiunt  pretium,  quae  facere  instituuut. 
Tu,  quod  promisti,  mihi  quod  mentita,  inimica  es, 

Quod  nec  das  et  fers  saepe,  facis  facinus. 
5  Aut  facere  iugenuae  est,   aut  non  promisse  pudicae, 

Aufilena,  fuit:  sed  data  corripere 
Fraudando  f  plus  quam  meretricis  auarae, 

Quae  sese  toto  corpore  prostituit. 


CXI. 
Aufilena,  uiro  contentam  uiuere  solo, 

Nuptarum  laus  est  laudibus  ex  nimiis: 
Sed  cuiuis  quamuis  potius  succumbere  par  est, 

Quam  matrem  fratres  .  .  .  ex  patruo. 


CXII. 

Multus  liomo  es,  Naso,  neque  tecum  multus  liomo  est  qui 
Te  scindit:  Naso,  multus  es  et  patliicus. 


5  producere  Itali  ||  6  eternuin  GM  Efne  0  Alternum  Itali  |  li'  0  | 
feclus  VM  I  aniicicie  0 

CX.  CoJiaeret  priori  in  VM  |]  1  Auffilena  VM  ||  2  precium  V  |  q; 
0  II  3  promisisti  VM  ||  4  et  fers  B.  Guarinus:  nec  fers  VM  |  sepe  VM 

s 
saeua   Bcrghius  tnr^Q  Aimyitius    \    faci=  0    ||    5  i>romisse  Parthenius: 
promissa  VM  ||   6  Auffilena  GM  Aut  fillena  0   fl   7  f  efficit  VM  officiis 
Bergkius  effectu  Heysius  nimio  Vahlenus  \\  8  tota  VM  totam  Westphulius 

CXI.  AdMeret  priori  in  VM  ||  1  Auffilena  GM  Aut  fillena  0 
(uirgula  inter  n  et  a,  media)  \  conteptam  0  contentas  Scaliger  i 
2  laus  est  laudibus  eximiis  VM,  quod  correxit  Baehrensius.  laus 
e  (ex  Passeratiiis)  laudibus  eximiis  Scaliger  \\  3  pocius  0  |  pars  est  VM 
fas  est  Parthenius  \\  4  parere  add.  ?  in  fine  uersus;  fratres  efficere 
ex  p.  Itali,  quos  alii  aliud  (suscipere,  concipere)  scribendo  secuti  sunt. 

CXn.  AdJmeret  priori  iw  VM  (sed  signum  X  *•  inarg-  M)  ||  1  es 
Itali:  est  VM  j  est  qui  Scaliger:  om.  V  |  homoq;  M  homost  quiu  ScJiwa- 
hius  II  2  Te  scindit  Hauptius:  Descendit  VM  te  scindat  ScJiwahius  \ 
es  OM:  est  G 


cvnii,  6  —  cxv,  4.  121 

CXIIT. 

Cousule  Pompeio  pnmuui  duo,  Cimia,  solebaut 
Maeciliam:  facto  cousule  uuuc  iterum 

Mauseruut  duo,  sed  creueruut  milia  iu  uuum 
Siugula:  fecuudum  semeu  adulterio. 


CXIIII. 

Firmauus  saltus  uou  falso,  Meutula,  diues 
Fertur,  qui  tot  res  iu  se  liabet  egregias, 

Aucupium,  omue  geuus  piscis,  prata,  arua  ferasque. 
Nequiquam:  fructus  sumptibus  exuperat. 
5  Quare  concedo  sit  diues,  dum  omuia  desiut. 
Saltum  laudemus,  dum  modo  ipse  egeat. 


cxv. 

Meutula  habet  iustar  triginta  iugera  prati, 
Quadragiuta  arui:  cetera  suut  maria. 

Cur  uou  diuitiis  Croesum  superare  potis  sit, 
Uuo  qui  iu  saltu  totmoda  possideat, 


CXni.    Adliacret  priori  in  VM  ||  2  Mecilia  OM  Mecilia  G  |   facto 

VM  I  Maecilia:  facto  uulgo  Maeciliam:    facto    LacJimannus   Mucillam: 

facto  Pleitnerus    \\    3  Mansuerunt  0    ||    4  Singula  Itali:  Singulum  VM 

Siuglum  Ellisius 

at  nus 

CXnn.  Aclhaeret  priori  in  VM  ||  1  Firmamus  M  |  saltus  Auan- 
tius:  saluis  VM  saltu  uulgo  \  mensula  VM  ||  3  Aucupia  GM  An  cupia  0 
Aucupium  uulgo  \  arua  OM:  aura  G  ||  4  Nec  quicquam  0  Ne  quic- 
quam  GM  |  exuperat  VM  exuperas  Scaliger  \\  6  Saltum  0:  Saltem  GM  | 
(lum  modo  ipse  egcat  VM  dum  tamen  ipse  egeas  Auantius  clum  modo 
tu  ipse  egeas  Froehlichius  dum  domo  ipse  egeat  Lachmannus  (cf.  ad 
Liicret.  p.  196) 

CXV.  Adhaeret  priori  in  VM  ||  1  habes  Lachmannus  |  instar 
GM  istar  0  noster  Auantius  iusti  Statius  iuxta  Scaliger  ||  2  maria  VM 
paria  Froehlichius  ||  3  diuiciis  V  |  cresuni  VM  |  potuisset  VM  ||  4  tot 

at  da 
moda  V  tot  modi  M  tot  bona  Auantius  \    possiderat  0 


122  CATULLUS 

5  Prata,  arua,  ingentis  siluas  saltusque  paludesque 
Usque  ad  Hyperboreos  et  mare  ad  Oceanum? 
Omnia  magna  haec  sunt^  tameu  ipse  est  maximus  ultro, 
Non  homo,  sed  uero  mentula  magna  minax. 


CXVI. 

Saepe  tibi  studioso  animo  uenante  requirens 

Carmina  uti  possem  mittere  Battiadae, 
Qui  te  lenirem  nobis^  neu  conarere 

Telis  infestum  mittere  in  usque  caput, 
5  Hmic  uideo  mihi  nunc  frustra  sumptum  esse  laborem, 
Gelli,  nec  nostras  hinc  uahiisse  preces. 


5  uigetis  0  ingentes  GM  |  saltusque  VM  altasque  pahides'  g  sal- 
sasque  pahides  Bergkius  \  plaudesq;  0  ||  6  hiperb.  0  hh-perboreas  M  || 
occeanum  VM  ||  7  ipsest  Froehlichhis :  ipse  si  VM  ipse  es  Lachmannus  \ 
uhor  VM  ultro  Itali  \\  8  uere  Partlienius  \  nientuha  G  mencula  0 

CXVL    Aclhaeret  priori  in  VM   ||    1  studiose  Guarinus  \    requires 
i  at  rem 

VM  II  2  baxade  OM  batriade  G  ||  3  quis  uulgo  \  leniret  M  ||  4  Tehs 
(Cehs  0)  infesta  VM  Tehs  infestum  s  Tela  infesta  meum  Muretus  \ 
mittere  in  usque  Muretus:  mitteremusq;  VM  ||  6  hinc  VM  huc  Muretus 
hic  iiulgo  I  uoluisse  0  ||  iiide  p.  123,  7  tua  euitabimus  amicta  (amitha 
0)  VM  II  8  Affixus  V  afflixus  M  ]  dabis  VM  (dab'  0)  dabi'  iiel  dabi 
uulgo  I  suphcium  M 

Finito  hbro  referamus  gracia  xpo.  amen  subscrihit  0,  at  G  ita: 
Exphcit  Catuhi  Veronensis  hbellus. 

Versus  dni  Beneuenuti  de  Campexanis  de  uicencia  de  resurectione 
Catuhi  poete  Veronensis. 

Ad  patriam  uenio  longis  afinibus  exul 
Causa  mei  reditus  copatriota  fuit 
Scihcet  acalamis  tribuit  cui  fracia  no^ 
Quiq;  notat  turbe  pretereuntis  iter 
Quo  hcet  ingenio  uestrii  celebrate  catuhuj 
Cuius  sub  modio  clausa  papirus  erat 

Tu  lector  quiciiq;  ad  cuius  mang  hic  hbellus  obuenerit  scriptori 
da  ueniam  si  tibi  coruptus  uidebitur.  Quomam  a  con-uptissimo  ex- 
emplari    trascripsit.     no    enim    quodpiam  ahud    extabat    unde    posset 


CXV,  5  -  CXVI,  8.  123 

Contra  uos  tela  ista  tua  euitamus  amictu: 
At  lixas  uostris  tu  dabis  supplicium. 


libelli  liuius  hre  copia  cxomplandi.  Et  ut  cx  ijio  salebroso  aliquirl 
tatu  suggerct  decrcuit  potius  tn  coruptuin  habere  quam  omuino  carere. 
Sperans  adhuc  ab  alliquo  alio  fortuite  emergente  huu  posse  corigere. 
Valebis  si  ei  Iprecatus  no  fueris. 

1375  mse  octobr.  19".   qii 

casignorius  laborabat  in 

extremis  f  cT : 

Lesbia  damnose  bibens  interjn-etaf. :   —   (simt  nerha  Horatii  sat. 

II S,  34;  eaclem  uerha  in  codice  Lawentiano  XXXVI 23  inveniuntur) .  — 

deo  gratias  amen  M 


FRAGMENTA. 


1. 

Huuc  lucum  tibi  dedico  consecroque,  Priape, 
Qua  domus  tua  Lampsaci  est  quaque  —  ^,  Priape. 
Nam  te  praecipue  iu  suis  urbibus  colit  ora 
Hellespontia  ceteris  ostriosior  oris. 

[Terentianus  Maurus  2754  p.  92  LacJim.:  'Et  ferme  modus 
hic  datur  a  plerisque  Priapo,  Inter  cxuos  cecitiit  quoque  car- 
men  tale  Catullus  'Hunc  lucum  —  oris'.  Et  similes 
plures  sic  conscripsisse  Catullum  scimus'.  —  uersiim  primiim 
afferunt  Caesius  Bassus  p.  260,  13  K.,  Atilius  Fortunatianus 
p.  292,  14  K.,  Marius  Victorinus  p.  119  et  151  K.  (cf.  et 
p.  152  K.) ,  Censorinus  de  metris  p.  615,  11  K.  (imitatus  est 
Ausonius  IIII  7,  42  sq.  p.  9  Sch.) ;  u.  3  nam  te  praecipue  in 
suis  et  u.  4  Hellespontia  ceteris  affcrt  Marius  Victorinus 
p.  151,  22  sq.  K.  —  u.  2  quaque  silua  Priape  Scaliger  ad- 
modum  probabiliter  hiatum  expleuit.  Lampsaci  erit  quaque 
Priape  Lachmannus  ad  Terentianum  l.  l.J 

2. 

de  meo  ligurrire  libido  est. 

fNonius  ]).  134  M.:  ''ligurrire',  degustare,  unde  abligurrire, 
multa  auide  consumere  ....  Catulus  priopo  ''de  meo —  est', 
in  quibus  uerbis  Lachmannus  rectissime  priapeo  restituit; 
contra  quem  frustra  pugnat  L.  Muellerus  in  noui  musei 
Blienani  tiol.  XXVII  p.  183  sq.  —  de  mero  idem  L.  Muel- 
Jerus  coniccit.J 

3. 

[At  uon  efiugies  meos  iambos. 

Porphyrio  ad  Horat.  od.  I  16,  22  sq.  'iambi  autem  uersus 
aptissimi  habentur  ad  maledicendum.     denique  et  Catullus, 


FRAGMENTA.  ]  25 

cum  maledicta  minaretur,  sic  ait:  At  —  iambos';  cf.  etiam 
comment.  Cmquian.  ihid.  —  Iwc  uersu  Porpliyrionem  ad 
XXXX  2  respicere  nonnulli  suspieati  sunt.J 

4. 
[PliniKS   nat.    liist.  XXVIII  19:    'hiiic   Theocriti    apiid 
Graecos,   Catnlli   apud  nos  proximeque  Vergilii   iiicantamen- 
torum  amatoria  imitatio'.     Cf.  Cat.  64,  323  sq.^ 

5. 
[Seruivs  ad  Verg.  Georg.  II  95  quo  te  carmine  dicam, 
Rhaetica?  haec  adnotat:  'Hanc  uuam  Cato  praecipue  laudat  in 
lihris  quos  scripsit  ad  filium:  contra  Catullus  eam  uituperat 
et  dicit  nulli  rei  esse  aptam  miraturque  cur  eam  laudauerit 
Cato.  sciens  ergo  utrumque  Vergilius  medium  tenuit  dicens: 
Quo  te  carmine  dicam,  Rhaetica?'  —  in  quihus  sine  causa 
Cahius  2)ro  Catullus  restituit  B.  Ungerus  de  Valgio  p.  291, 
cum  tamen  pro  uidgata  stet  Martialis  XIIII  100:  SSi  non 
ignota  est  docti  tibi  terra  Catulli,  Potasti  testa  Rhaetica 
uina  mea'.     Cf.  Plin.  n.  h.  XIIII  67.]' 

6. 
[Varro  de  l.  l.  VI  6  p.  74  M.:  'Nox,  quod,  ut  Catullus 
(Catulus  cod.   Florentinus)    ait,    omnia,    nisi  interueniat  sol, 
pruina  obriguerint,  quod  nocet  nox.'] 

7. 

[Animula  miserula  properiter  abit. 

Nonitis  p.  517  31.:  ' Properitei-.  Catiilus:  animula  —  abit'. 
rectius  tamen  hunc  uersum  Sereno  dat  Diomedes  p.  513,  11 
K.,  ubi  abiit  legitm.] 


[Lucida  qua  splendet  carchesia  mali. 

Nonius  X).  546  M.:  'Carchesia  ....  Catullus  Veronensis: 
Lucida  —  mali'.  sed  hunc  uersum  Cinnne  adscrihunt  et  Isi- 
dorus  origg.  XVIIII  2,  10  Lucida  confulgent  alti  carchesia 
mali  scrihcns  et  schoUasta  Lucani  V  418,  p.  377  Web.,  Lu- 
ciba  cum   fulgent  summi    carchesia    mali    exhihens.     frustra 


126  FRAGMENTA. 

contra  hos  duos  testes  Nonii  fidem  adserere  studuit  L.  Muel- 
lenis  praef.  ad.  Catull.  %y.  XXX  sg;.] 

9. 
[Frangeret  incleprensus  et  irremeabilis  error. 

Seruitis  ad  Verg.  Aen.  V  591  frangeret  indeprensus  et  in-e- 
meabilis  error  adseripsit:  est  autem  uersus  Catulli,  cum  ri 
ohuersai-etur  Catulli  uersus  qui  legitur  LXIIII  115.1 

10. 
[CamiMbiae  .  .  .  carbasiis  .  .  .  ros  umbrosa  c  .  .  .  an  .  .  . 

Scliol.  Veronens.  ad  Verg.  Aen.  VIII  34  teste  Angelo  Maio: 
Carbasus  et  masculino  et  feminino  genere  dictus  est.  Catul- 
lus:  cannubiae  eqs.  sed  tcste  H.  Keilio  in  sclioliorum  cditione 
p.  99  haec  omnia  incertissima  neque  potuit  uerba  illa  dispi- 
cere  A.  Herrmannus;  cf.  FlecTceiseni  ann.  1866  p.  7i.] 
• 

11. 

[et  Lario  inminens  Comum. 

hoc  fragmentum  adtidit  primus  Ellisius,  cuius  adpono  uerha 
ed.  alt.p.  221:  'iminens  codex  Vihi  Sequestris  Mus.  Brit.  Add. 
Mss.  16986  unde  Jiaec  excerpsi.  Nam  post  In  athamatia 
lacus  lune  tenuia  ligna  accendit  ex  quo  bibens  aut  insanit 
aut  sopitur  haec  hahet  minorihus  Utteris  tanquam  perscripta 
pagina  addita,  incertum  an  ab  eadem  manu.  Lacus  Comi 
Catullus:  Et  —  comum'. — uidenda  praeterea  quae  L.  Muel- 
lerus  in  Catulli  edit.  p.  74  dixit.~] 

12. 

[Seruius  ad  Verg.  Aen.  IIII  409:  'sed  dicimus  a  tertia 
coniugatione  esse  imperatiuum,  ut  cauo  cauis.  hinc  etiam 
CatuUus  cauere  dixit'.  respexit  sine  duhio  ad  L  18,  11'; 
LXI  145.] 

13. 

[Seruitis  ad  Verg.  Aen.  VII  378:  ^Catullus  boc  turbeu 
dicit  ut  hoc  carmen'.  recte  ihi  pro  Catullus  Nansius  et  Nic. 
Loensis  reposuerunt  Tibullus,  a^nid  quem  I  5,  3  legitur  illud 
turben.  neqiie  enim  audiendi  sunt  qui,  cum  apud  Catidlum 
LXIIII  107  codex  Datanus  indomitum  (quod  ex  sequenti  robur 
ortum  est)  praeheat,  huic  uocem  illam  uindicauerunt.J 


FRAGMENTA.  127 

14. 
[Sendiis  ad  Verg.  Aen.  V  609:  'Notandum  sane  etiam  de 
Iride  areum  genere  masculino  dicere  Vergilium:  Catullus  et 
alii  geuere  feminino  ponunt  referentes  ad  originem,  sicut 
haec  Attis  et  liaec  Gallus  legimus'.  respexit  sine  chibio  ad 
Catnlli  c.  LXIII.] 

15. 
[Caesiiis  Bassus  de  metris  p.  262,  19  K.:  'Catullus  in 
anacreonteo:  ades,  inquit,  o  Cybelle'.  scd  rectissime  post  illud 
anacreonteo  lacimam  indicanit  Keilius,  in  qiia  illud  Catidli 
[LXIII  91]  dea  magna  dea  Cybelle  perierit;  nam  ue^'sus  ille 
ades,  inquit,  o  Cybelle  Maecenatis  est;  cf.  ihid.  p.  262,  6.J 


CATULLI  VERONENSIS 

LIBER. 

RECENSUIT  ET  INTEEPRETATUS  EST 

AEMILIUS  BAEHRENS. 


VOLUMEN  ALTERUM. 


(* 


LIPSIAE 

IN    AEDIBUS    B.  G.  TEUBNERI. 
MDCCCLXXXV. 


CATULLl  VERONENSIS 


LIBER. 


INTERPRETATUS    EST 


AEMILIUS  BAEHRENS. 


LIPSIAE 

JN    AEDIBUS    B.  G.   TEUBNERT. 

iMDCCCLXXXV. 


i 


LIPSIAE:    TYPIS    B.  O.  TErBNEBI. 


PRAEFATIO. 


Commentarius  hic  CatuUianus  anno  1874  incohatus  annoque 
1876  in  praefatione  uoluminis  prioris  publice  promissus  quod  nunc 
(lemum  in  lucem  emittitur,  hanc  potissimam  habet  causam,  quocl 
alia  super  alia  opera,  maxime  Tibullus  cum  Propertio  Statiirpie 
siluis  ac  quinque  poetarum  latinorum  minorum  uolumina,  adeo  me 
adhuc  tenuere  occupatum,  ut  pristinae  curae  non  sic  ut  par  erat 
totum  me  dedere  animo  otioso  liberoque  liceret.  quamquam  etiam 
inter  illas  editiones  coudendas  numquam  requieuit  aut  Catulli  mei 
amor  aut  opera  in  eo  interpretando  emeudandoque  posita.  immo 
quidquid  per  decem  annos  elapsos,  dum  totum  antiquitatis  prae- 
cipueque  scriptorum  latinorum  orbem  repetitis  studiis  peragro,  ad 
inlustrandas  ueteres  delicias  facere  uidebatur,  ilico  migrabat  iu 
margines  exemplarium;  et  ubi  recrearem  me  ab  aliorum  operum 
labore  haud  raro  taedioso,  saepe  animus  in  Catulli  uerbis  iterum 
iterumque  perpensitandis  conmorabatur.  sed  molem  adnotatiun- 
cularum  subinde  subnatarum  in  iustum  commentarium  adhibitis 
ubique  cum  cui'a  priorum  editorum  criticorumque  studiis  redigere, 
ut  ex  parte  minore  iam  antea  in  scholarum  de  hoc  poeta  habi- 
tarum  usum  institui,  ita  in  totum  peragere  coepi  ineunte  mense 
Octobri  anni  1883  finiuique  exeunte  mense  Augusto  a.   1884. 

Sed  antequam  de  huius  commentarii  rationibus  exponam,  ne- 
cesse  est  de  priorum  doctorum  in  explicando  hoc  poeta  meritis 
pauca  uerba  faciam.  si  a  primis  interpretibus  Antonio  Parthenio 
[Brixiae  1486]  et  Palladio  Fusco  [Venetiis  1493]  et  Alexandro 
Guarino  [Ven.  1521]  recedimus,  per  saeculum  XVI  tria  potissi- 
mum  litterarum  nostrarum  lumina  atque  decora  interpretationis 
fundamentum  ^olidum  iecere.  et  Antonii  quidem  Mureti  notae, 
quae  primum  prodiere  Venetiis  a.  1554  saepiusque  abhinc  repe- 
titae  sunt,  et  doctrinae  accuratae  et  iudicii  elegautis  laudem  me- 
rentur  eaudem,  quam  omnia  Mureti  scripta  sibi  uindicant;  altiorem 
disquisitionem   in   locis   difficilioribus   saepe   requirimus.     quem  et 


VI  PRAEFATIO. 

acumine  obscura  egregie  inlustrante  et  seutiendi  cogitandique  sub- 
tilitate  et  eruditione  in  omnibus  fere  litterarum  autiquarum  parti- 
bus  aeque  stabili  proque  illis  temporibus  plane  admirabili*)  et 
lectione  ueterum  scriptorum  amplissima  longe  superauit  Acbilles 
Statius  Lusitanus  [Ven.  1566],  qui  dubitari  nequit  quin  ut  in 
textu  emendando  non  mediocriter  ita  in  interpretando  omuium 
optime  de  Catullo  sit  meritus,  denique  losephi  Scaligeri  subitae 
curae  (elegiacorum  editio  uno  mense,  ut  ipse  adfirmauit,  absoluta 
primum  prodiit  Lutetiae  1577,  itex-um  aucta  Heidelbergae  1600 
saepiusque)  non  tam  ex  certa  poesis  latiuae  cognitione  iudicioque 
eleganti  quam  ex  accurata  priscae  latinitatis  scientia  profundaipie 
doctrina  Catullo  masime  haud  parum  profuit.  —  nec  lauorum 
Dousarum,  patris  ^ praecidanea '  (Antuerp.  1582)  et  filii  ^con- 
iectanea'  (in  editione  eroticorum  castigatissima,  Lugd.  Bat.  1592), 
silentio  praetermittenda  sunt  studia. 

Saeculum  XVII  et  XVIII,  ut  erat  minus  ferax  altis  subtili- 
busque  ingeniis,  uastae  maxime  doctrinae  copias  congessit.  sic 
lohannis  Passeratii  'commentarii'  (Parisiis  1608)  auctore  mor- 
tuo  editi,  sic  lani  Gebhardi  'animaduersiones'  et  I.  Meleagri 
'spicilegium'  (in  editione  elegiacorum  Francofurtana  a.  1621),  sic 
maxime  Isaaci  Vossii  (Londinii  1684)  et  Antonii  Vulpii  (Pa- 
tauii  1737)  et  Conradini  de  Allio  (Venet.  1738)  in  CatuUum 
commentarii  non  mediocriter  enarrationem  poetae  promouerunt.  ex 
quibus  Passeratius  et  Vulpius  potissimum  cumulando  ex  multa 
lectione  locos  quos  uocant  parallelos  aliquatenus  compensarunt  uenae 
criticae  iudiciique  subtilis  absentiam  omnem.  Vossius  autem,  his 
et  acutior  et  eruditior,  rara  qua  excellebat  doctrina  multo  magis 
aliis  quibuslibet  antiquitatis  partibus  in  hoc  opere  profuit  quam 
ei  quem  proprie  tractandum  sibi  sumpsit  poetae  aequabiliter  in- 
lusti-ando;  cui  praeterea,  ut  erat  ingenium  saepius  peruersum,  ob- 
trusit  haud  raro  commenta  ab  omni  probabilitate  abhorrentia.  his 
ita  se  habentibus  actum  esse  posset  uideri  per  duo  illa  saecula  de 
uenustate  explicandi  et  acumine  critico  (et  hae  praecipue  uirtutes 
Catulli  interpretem  ad  Muretos  et  Statios  adspiraturum  debent 
ornare),  nisi  ei  qui  data  occasione  et  magis  in  transcursu  poetae 
Veronensis    emendationem    tetigerunt    egregie    huic    consuluissent 


*)  non  solum  inscriptiones  bene  cognitaa  habuit,  sed  etiam  gram- 
maticorum  opera  non  uulgaria;  uehitPlacidi  glossas  i^retiosissimas,  nostro 
eas  saeculo  publici  iuris  factas,  iam  manibus  triuerat  AStatius  (ex.  gr. 
ad  XLII  13  adfert:  ''Placidus  in  glossis:  litiim  os,  paUentiam  cdlcatam  uel 
crudelitatem  in  rictu']  cf.  edit.  Deuerl.  p.  60,  16). 


PRAEFATIO.  VII 

sustentassentque  pro  sua  parte  saeculi  XVI  gloriam,  dico  inmor- 
tales  illos  Dauniae  Camenae  sospitatores  NHeinsium  (cuius  ui- 
deuda  'aduersaria  critica')  et  RBentleium  (maxime  ad  c.  LXVI) 
et  ISchraderum  (cuius  celeber  est  'emendationum  liber').  nam 
qui  exeimte  saeculo  superiore  CatuUi  carmina  perpetua  inlustrauit 
adnotatione,  Frid.  Guil.  Doeringius  (Lipsiae  1788,  quae  endoaig 
in  breuius  contracta  iterum  est  emissa  Altonae  1834),  is  perpauca 
priorum  copiis  de  suo  addidit,  in  ceteris  autem  omnibus  officio  suo 
impar  fuit.  quem  ut  aliis  in  rebus  ita  accurata  poesis  latinae 
scieutia  longe  superarunt  singulis  particulis  operam  nauantes 
Mitscberlichius  (lectt.  in  Cat.  et  Prop.,  Gottingae  1786)  et 
Santenius  in  elegiae  ad  Manlium  [LXVIII]  editione  Lugduui  Ba- 
tauorum  1788  emissa  et  Valckenarius  (X'allimachi  elegg.  fragm.', 
Lugd.  Bat.  1799);  inter  quos  Santenius  collecti  in  nouam  editio- 
uem  appai-atus  critici  amplissimi  specimen  exbibens  extitit  ultimus 
propugnator  (si  a  Silligio  et  Ellisio  recedas)  eius  rationis,  qua 
laborant  anteriorum  doctorum  omnium,  studia:  deerat  adhuc  cer- 
tum  fundamentum,  quo  emendatio  et  cum  hac  ubique  artissime 
cohaerens  interpretatio  tuto  posset  inniti. 

Initio  huius  saeculi  XIX  facta  est  ea  rerum  philologicarum 
mutatio,  qua  in  Germania  abhinc  in  his  studiis  priucipatum  opti- 
nente  in  crisi  tam  ceterarum  antiquitatis  partium  quam  ueterum 
scriptorum  prae  ceteris  inquirere  coeperunt  in  fontes  puros  pri- 
mariosque,  quibus  omnis  memoria  stat.  et  simul  mutata  iudicandi 
ac  sentiendi  ratione  multas  res  a  prioribus  prae  caeca  admiratione 
tamquam  mutis  fere  neglectas  indagare  coeperunt,  scriptorum  uitas 
et  tempora,  locum  quem  in  uniuersa  litterarum  historia  illi  opti- 
neant,  similia  haud  pauca.  et  recenseudi  quidem  ad  nouam  nor- 
mam  CatuIIum  munus  optigit  Carolo  Lachmanno,  qui  ex  eis 
qui  tum  noti  erant  codicibus  duos  duces  eligens  in  editione  sua 
a.  1828  quae  tum  in  textus  emendationem  parata  habuit  adiecit, 
quam  multa  in  hac  prouincia  restarent  absoluenda  haud  ignarus 
(prolegg.  uol.  I  p.  LIV).  alteram  enarrationis  nouo  modo  susci- 
piendae  prouinciam  in  se  suscepit  Mauricius  Hauptius,  sed  de 
Lesbiae  persona  et  rebus  chronologicis  inquisitiones  tantummodo 
incohauit:  etsi  eius  Vjuaestiones  Catullianae'  et  'obseruationes  cri- 
ticae'  non  solum  emendationi  sed  etiam  interpretationi  profuerunt, 
tamen  satis  sunt  documento,  non  fuisse  Hauptii  id  quod  coeperat 
absoluere.  subactum  quidem  iudicium  et  accurata  doctrina  et  so- 
brium  disquirendi  genus  praesto  erat  uiro  illi  (et  propterea  eius 
'opuscula'  commendatione  sane  sunt  digna),  sed  ab  eiusdem  natura 


VIII  PRAEFATIO. 

tardissima  aberat  ftsre  dubitatio  acuta  et  diues  illa  ueua  critica 
diuinanclique  iv6xo%ic(.  nnde  Lacbmannum  uero  ingenio  praeditum 
utpote  se  maiorem  quasi  per  cidwXoXarQeiav  n.eneratns  seruiliter 
huius  textum  Catullianum,  cuius  condicionem  parum  perspectam 
habuit,  rarissime  deseruit.  quamquam  Hauptiana  illa  "^prudentia', 
cum  praesertim  a  scholae  Berolinensis  sectatoribus  tam  saepe  et 
praedicata  sit  et  etiamnunc  praedieetur,  a  miiltis  hodie  adeo  pro 
summa  in  philologia  laude  habetur,  ut  euersa  sit  paene  recta  aesti- 
matio  et  fere  obliuioni  datum,  eum  demum  uere  magnum  esse  in 
quacumque  disciplina,  in  quo  arti  summae  coniunctum  sit  summum 
ingenium;  qualem  coniunctiouem  admiraraur  in  maximo  huius  sae- 
culi  philologo  Ritschelio. 

Sed  ipsa  temporum  nostrorum  ratio  tulit,  ut  motas  semel 
quaestiones  persequerentur  sedulo  uiri  strenui,  ueluti  CGHelbigius 
in  dissertatione  inscripta  'zur  Charakteristik  des  C  in  libro  %leutsche 
Jahrbuecher'  (1842  p.  1213  sqq.),  WThlungclaussenus  in  pro- 
grammate  Itzehoensi  a.  1857  *zur  Chronologie  der  Gedichte  des  C 
et  horum  studiis  et  eis,  quae  iam  priores  commentatores  in  hanc 
partem  collegerant,  non  minus  quara  propriis  disquisitionibus  ara- 
plis  diligentibusque  innixus  uniuersam  de  poetae  uita  materiam 
sibi  tractandam  sumpsit  Ludouicus  Schwabius,  qui  librum  lucu- 
lentum  et  in  omnibus  rebus  huc  pertinentibus  utilissimum,  cui  est 
titulus  S]uaestionum  Catullianarum  liber  I',  Gissae  a.  1862  emisit. 
quem  qui  secuti  sunt  docti  in  eodem  argumento  uersantes  (con- 
memoro  libellos  ORibbeckii  'C.  Valerius  Catuilus',  Kiliae  1863  et 
ACouati  'etude  sur  Catulle',  Paris.  1875),  ex  his  nemo  plus 
praestitit  quam  RWestphalius  in  libro  et  eleganti  et  ingenioso 
'CatulFs  Gedichte'  (Vratislaviae  1867).  hic  licet  interdum  cogi- 
tationi  libere  euolanti  nimis  iudulserit  historiae  fidem  sobriamq\ie 
disquisitionem  parui  faciens ,  tamen  haud  pauca  a  prioribus  non  per- 
specta  acute  enucleauit  subtiliterque  iulustrauit.  ceterum  in  his 
quoque  quaestiouibus  non  ita  pauca  aut  exigua  a  uobis  primis  esse 
rectius  explicita  in  commentariis,  aniraaduertent  periti. 

Sic  ab  hac  parte  firmioribus  interpretationi,  quae  proprie  uo- 
catur,  iactis  fundamentis  tandem  adesse  tempus  comraentariura 
iustum  componendi  potuit  uideri,  cum  praesertim  hoc  saeculo  nostro 
docti  eis  quae  dixi  studiis  inteuti  nimis  neglexissent  uerborum 
enarrationem,  quae  etiaih  post  priorum  curas  industriae  ingenioque 
amplissimum  campum  patefaceret.  sed  ecce  iterum  res  critica  prin- 
cipalem  in  studiis  Catullianis  locum  sibi  fiagitauit.  fuudamentum 
enim  a  Lachmanno  recensioni  suae  subiectura  ut  iara  antea  reperto 


PRAEFATIO.  IX 

a  Silligio  lulbibitoque  a  Schwabio  Sangermanensi  (G)  labefactatum 
erat,  ita  plaue  est  subtractum,  postquam  a.  1875  ego  demoustraui 
primus*),  codicem  Oxoniensem  (O)  uel  ipso  G  meliorem  prineipale 
rrccnsenili  Catulli  subsidium  esse  simulque  ceteros  codices  omnes 
utpote  ex  G  profectos  abici  debere.  hoc  quanti  momeuti  esset  ad 
textum  emendandum,  statim  ex  editione  mea  a.  1876  apparuit,  qua 
id  efficere  studui,  ut  plena  optimorum  textus  recenseudi  fontium 
imago  adesset.  nam  quod  ad  cetera,  etsi  bene  iutellexi,  me  emen- 
dationem  non  exhausisse,  tamen  meo  mihi  iure  idem  quod  Lach- 
mauuus  sumendum  putaui,  scilicet  ut  darem  quas  tum  in  promptu 
habui  correctiones.  inter  quas  licet  faerint  eae  quas  hodie  abicio 
(et  quem  nou  dies  docet  meliora?),  tamen  etiam  in  emendatione 
me  plane  adaequasse  Lachmanni  merita  probi  simi;h]ue  prudentes 
iudices  candide  agnouerunt,  inimici  omni  modo  negauere  atque  dis- 
simulauere**);  ex  quibus  pauci  scholae  Lachmannianae  sectatores 
uel  eo  usque  processerunt,  ut  codicis  O  praestantiam  in  dubium 
uocantes  ad  Lachmanni  copias  relaberentur,  et  peiitia  taliuui  quae- 
stionum  disceptandarum  illi  destituti  et  rei  criticae  exercendae 
facultate.  qui  ut  assensum  uon  tulere  doctorum,  apud  quos  iam 
fere  nostra  de  codicibus  Catullianis  sententia  optinuit,  ita  ego  ipse 
per  annos  inde  elapsos  in  dies  magis  sinceram  libri  O  et  inter- 
polatam  libri  G  naturam  indolemque  perspexi.  idem  autem  tem- 
pus  continuataeque  in  poetae  uerbis  penitus  intellegendis  curae 
non  solum  nonuulla  a  me  celerius  olim  esse  mutata  docuerunt,  sed 
etiam  largam  copiam  nouamm  correctionum  suppeditauerunt.  quin 
adeo  nunc  Catullum  mihi  uideor  restituisse  in  eum  statum  habi- 
tumque,  quem  eis  quibus  utimur  subsidiis  recuperare  licet. 

*)  nihil  sane  refert,  cui  hoc  demonstratum  acceptum  debeant  lilte- 
rae;  sed  EUisius,  qui  in  priore  editione  (Oxon.  1867)  in  modnm  Silligia- 
nae  uastissimum  et  ex  omnibns  codicibus  conrasum  apparatum  exhibente 
de  libri  0  pretio  nihil  erat  suspicatus,  non  debuit  iu  altera  a.  1878 
inhoneste  plane  inprobeque  et  cum  indigna  nostri  insectatione  adeo  ueri- 
tatis  esse  inmemor,  ut  me  inter  Germanos  quippe  primum  hoc  uidisse 
argueret.     quae  res  uel  illius  popularibus  mouit  ruborem. 

**)  qnorum  opera  quid  effectum  sit  ut  intellegas,  lege  quae  CBur- 
sianus  in  libro  sno  '  Geschichte  der  klass.  Philol.  in  Deutschland '  (11 
p.  936  sqq.)  de  nobis  protulit.  is  enim,  ut  criticus  non  erat  (cum  cir- 
cumspicerem,  quo  iure  tam  friuola  de  nobis  statueret,  imam  inueni  eius 
coniecturam  ad  Cat.  XXXVI  9  hance  me  pudki  uidit  ioco  sc  lepido  uo- 
uere  diiiis'.),  ex  aliorum  iudiciis  in  his  rebus  pendens  iniquissimam  dc 
nobis  sententiam  tulit.  indignum  est,  modo  tam  inliberali  criticoruni 
studia  ut  difficiliora  ita  publico  honore  multo  magis  carentia  deprimi 
inminuique,  ut  taceam  de  factionibus. 


X  PRAEFATIO. 

Sed  quod  ad  interpretandi  officium  attiuet,  mihi  aliis  rebus 
intento  interim  praeuenit  Kobinso  EUisius,  qui  Oxonii  a.  1876 
eniisit  largum  amplumque  commentarium  anglice  scriptum,  et 
priorum  euarratorum  et  sui  ipsius  copiis  in  unum  iunctis.  nou 
pauca  ille  ex  graecorum  niaxime  scriptorum  lectione  attulit  noua 
utiliaque,  non  mediocrem  operam  in  explendis  omnibus  interpretis 
muneribus  posuit;  sed  deest  ei  acumen  certumque  iudicium  (unde 
eius  doctriua  diligentiaque  euadit  Passeratiorum  Vulpiorumque  si- 
milior)  omninoque  omnis  facultas  critica  sentiendique  subtilitas; 
quo  factum  est  ut  caute  ille  uitaret  disceptationem  earum  quae- 
stionum,  quae  cum  textiis  emendatioue  sunt  coniunctae.  sic  ]Ae- 
rumque  mahiit  iusistere  uiae  tritae  tritasque  anteriorum  interpre- 
tum  nugas  retinere  aut  adeo  nouis  cumulare.  nihilomiuus  etiam 
Ellisii  studiis  doctis  CatuUum  aliquid  debere,  lectores  haud  paucis 
huius  nostri  libri  paginis  intellegent*).  —  ab  hoc  autem  Anglo 
plane  pendet  EBenoistius,  cuius  commentarii  gallice  scripti  pars 
prior  (usque  ad  c.  LXIV  pertinens)  Parisiis  a.  1882  est  edita:  ut 
in  re  critica  tutius  securiusque  habuit  sentire  cum  pluribus,  ita  in 
explicatione  totum  fere  se  addixit  decessoribus  maximeque  Ellisio; 
semel  bisue  nouam  eius  aduotationem  conmemorare  me  memini. 

Alias  ad  Catulli  et  emendationem  et  iuterpretationem  sym- 
bolas  qui  in  programmatis  maxime  et  dissertationibus  ac  uariis 
actis  litterariis  conferrent,  post  editionem  meam  nec  apud  exteros 
nec  in  Germania  defuere.  sed  haec  studia  magno  cum  feruore 
agitata  effectum  (ut  uerum  fatear)  non  ita  magnum  habuere,  ut 
mihi,  qui  (ut  par  est)  cum  cura  haec  omnia,  quatenus  innotuere, 
cxaminaui,  pauci  hic  illic  aliquid  utilitatis  ad  enarrationem  ad- 
ferrent,  ueluti  ISuessius  iu  ^Catulliauis'  (Erlangae  1877)  et 
HAIMunro  in  libro  inscripto  ^criticisms  and  elucidations  of  Ca- 
tuUus'  (Cantabrigiae  1878).  quamquam  Munro  et  ipse  in  parte 
difficiliore  rei  criticae  eadem  laborat  infelicitate ,  qua  qui  hanc 
prouinciam  nuperrime  adgressi  sunt  laborum  fructum  nuUum  tule- 
runt.  pauci  per  hos  ultimos  annos  flagrantiore  opera  tractati  sunt 
scriptores  quam  Catullus:  plus  quam  sexcentis  coniecturis  eum 
obruenmt  Munro  Peiperus  Pleitnerus  FSchoellius,  alii  multi.  sed 
ex  his  sexceutis  coniecturis  duas  tresue,  si  recte  memini,  recipere 
potui,  ceterae  fere  omnes  silentio  praetermittendae  eraut  utpote 
ne  mentione  quidem  dignae;  uou  quasi  Catulli  textus  non  indigeret 

*)  ceusuram  libri  EUisiani  scripsit  LSchwabius  in  Fleckeis.  anu. 
1878  p.  257  sqq. ,  in  qua  quae  ipse  collegerat  prompsit  nec  inutilia  nec 
iniucunda,  qu;ic  passim  a  uobis  adlata  inuenies. 


d 


PRAEFATIO.  XI 

saepissime  uiauu  coneclriue  (boc  te  edocebunt  commentarii  nostri), 
setl  quia  nemo  illorum  quidem  eas  dotes,  quae  in  boc  poeta  diffi- 
(.illimo  ad  ferenda  iusta  praemia  requiruntur,  nec  singulas  nec  uero 
coniimctas  iu  se  babuit:  factitandae  rei  criticae  peritiam  faculta- 
temque  summam,  plenam  poesis  latiuae  et  prioris  et  postcrioris 
notitiam,  sensum  simplicem  eundemque  subtilem,  iudicium  elegaus 
uenustumque  (bic  quippe  illud  Ojiioiog  oi.ioiov  yL-yvaay.si,  ualet);  ad 
quae  omnia  accedere  debet  longa  tamquam  familiaritas  cum  boc 
poefa  contracta, 

Commentarios  perpetuos  in  ueterum  scrii^ta  edolare  etsi  nou 
nimis  adpetit  auimus,  tamen,  ubi  semel  amore  buius  poetae  cou- 
silium  cepi  inlustrandi  eius  carmina,  ita  ab  officio  in  me  suscepto 
btandum  esse  intellexi,  ut  quod  agebam  agerem.  iam  de  buius 
operis  ratione  expositurus  praemoneo,  tam  uirorum  doctorum  quam 
adulescentium  studiis  pbilologicis  operam  nauantium  usui  illud  esse 
destiuatum.  talis  autem  commentarius ,  ut  equidem  statuo,  ita 
debet  institui,  ut  semper  atque  ubique  interpretatio  et  critica  sint 
consociatae.  et  de  ipso  uiuculo  firmo  inruptoque,  quo  baec  duo 
principalia  pbilologi  munera  inter  se  continentur,  cum  in  uolgus 
constet,  non  opus  est  disputatione;  sed  banc  rationem  propterea  sequi 
lubuit,  ut  et  doctis  exponerentur  criticae  nostrae  rationes  et  iunio- 
ribus  adesset  exemplum  coniungendi  utriusque  officii.  quamquam 
in  bac  re  refugi  certam  regulam  ubique  obseruare.  modo  enim 
a  codicum  lectione  in  lemmate  posita,  ubi  in  disceptationem  uocaui 
uarias  opiniones  doctorum  meamque  ijjsius  sententiam  exposui, 
processi  ad  singula  enarranda;  modo,  si  ceiia  adesset  emendatio, 
ab  hac  profectus  totum  me  explicationi,  ubi  maioris  erat  momenti, 
dedidi  breuiterque  attigi  librorum  scripturas  (interdum  etiam  in 
rebus  apertissimis  bas  plane  neglexi);  modo  interpretandi  ratio- 
nibus  frustra  temptatis  iu  corruptelis  adbuc  non  intellectis  ita  de- 
rexi  disputatiouem ,  ut  buius  finis  et  tamquam  flos  euaderet  emen- 
datio:  uariis  nimirum  modis  bic  agi  potest,  et  aliquid  dandum  est 
et  rei  ipsi  et  loco  cum  maxime  tractato  et  ei  quo  iuter  scribendum 
iupellimur  animo.  ipsa  autem  enarratio  difficillime  omnino  con- 
stituitur  quousque  progredi  debeat  quibusque  finibus  coberceri: 
siqua  in  parte,  in  bac  ualet  illud  decantatum,  arduom  esse  pla- 
cere  omnibus.  sed  discentium  quoque  commodis  inseruiturus  fami- 
liari  quam  uocant  interpretatione  potissimum  adbibita  semper 
paulo  indulgentior  fui  uec  in  quaestionibus  mere  grammaticis 
peperci  labori  adscribeudi  ubique  paragraphos  artium  librorumque 
maxime   usu   tritorum.      ibi   igitur   qui   plura   scire   cupiunt   facile 


XII  PllAEFATIO. 

poteiunt  reperire;  neque  euim  in  bis  rebus  gramonaticis  ubique 
diutius  conmorari  permisit  ingens  quae  praeterea  iuterpreti  ad- 
est  materia.  uam  non  minorem  curam  sibi  flagitauit  dictio  Catulli 
secundum  uniuersam  latinitatem  ceterosque  poetas  Romanos  accu- 
rate  exponeuda  et  iulustrauda  larga  exemplorum  (electorum  tamen) 
copia;  iu  qua  promenda  eo  miuus  eram  parcus,  quo  magis  est 
aegre  ferendum,  abire  iu  dies  magis  lautam  illam  scientiae  ex 
assidua  lectione  petitae  opulentiam  patrum  auorumque  propriam, 
quoque  magis  nobis  est  persuasum,  adulescentium  mentes  ad  per- 
cipieuda  peuitus  ueterum  sensa  loquelasque  his  exemplis  uon  ma- 
ligue  suppeditatis  uutriri  atque  educari.  praeterea  in  bac  quoque 
parte  is,  qui  superioium  doctorum  commentationes  pertractauit 
multorumque  errorum  causas  originesque  perspectas  babet,  scit 
quam  facile  haud  raro  pauculorum  uerborum  additamentis,  quae 
non  possuut  nou  superflua  uideri  hic  illic  obiter  iudicantibus ,  in 
tempus  futuriim  caueatur  eoruudem  errorum  iteratio.  sed  ad  hanc 
iuterpretationem  iu  re  grammatica  et  latinitate  uersantem  accedit 
ea,  quam  antiquariam  potes  uocare  iitpote  ad  res  diuersissimas 
uitae  et  cultus  morumque  antiquorum  enarrandas  spectantem;  ac- 
cedit  porro  ea,  quam  historicam  aijpellare  soleo  quippe  coustan- 
tem  cum  in  rerum  gestarum  tum  in  personarum  poetae  tempore 
uiuentium  strenua  siue  explicatione  siue  indagatioue;  accedit  deui- 
que  ea,  quam  poeticam  licet  uocare  uempe  positam  in  singulorum 
sensuum  ui  ac  potestate  et  in  sententiarum  inter  se  conexu  et  in 
totorum  carminum  compositioue  similibusque  demonstrandis  et  iu 
iudicio  ferendo.  et  hae  quattuor  interpretationis  partes  ita  inter 
se  miscendae  couciliandaeque  sunt,  ut  singulas  uec  neglegas  nec 
ceteris  praepouas,  sed  bouum  earum  efficias  couceutum.  quae  tamen 
res  ultro  coegit,  ut  interdum  breuior  essem;  ixeluti  iu  prolego- 
menis  [p.  53]  metricas  rationes  CatulL"  tempore  ortas  non  ita  ut 
uohii  persequi  licuit  (alio  fortasse  eas  accuratius  tractabimus  tem- 
pore). 

Usus  autem  sum  sermone  latino  eo  magis,  quo  acerbius  dolet 
animus,  quod  uostro  teuipore  uel  ei  qui  philologiae  operam  nauaut, 
iuuiores  praesertim,  certa  latine  et  scribendi  et  sentiendi  scientia 
magis  magisque  careut,  fauentibus  et  aliis  rebus  et  commentariis 
iam  fere  germanice  tcriptis:  qui  ut  ferendi  sunt  in  puerili  insti- 
tutione,  ita  postulandum  est  ut  adulescentes  harum  litterarum 
studiosi  uon  sumant  in  manus  nisi  eos  libros,  qui  latina  explica- 
tione  ueterum  scripta  iulustrant.  haud  pauca,  quae  per  hos  ulti- 
mos    anuos    etfutiueruut   nonnulli    (ex.  gr.   de   Horatio),   numquam 


PRAEFATIO.  —  ADDENDA  ET  CORRIGENDA.  XIII 

esseut  edita,  si  inde  a  priraa  adnlescentia  illi  latiue  loqui  scribere 
cogitare  didicissent  opera  strenua  adsidna  seuera.  et  uerendum 
est,  ne  mox  plane  simus  in  rutuba  (ut  ait  Varro),  nisi  ad  multa, 
qnae  olim  iu  his  rebns  uiguere  ac  sancita  erant,  redibitur. 

Restant  nonnulla,  quae  bis  in  uniiiersum  dictis  possint  addi. 
sed  in  aliis  ipsi  facile  lectores  intellegent  consilium  meum  agendi- 
que  rationem  (ueluti  in  Lalibaei  glossariis  adferendis  me  usnm 
esse  ea  caiitela,  qua  ntendnm  esse  nnnc  coustat);  illud  unuiu 
adicio,  quidqnid  priorum  interpretum  curis  debeo ,  me  sub  eorum 
nomine  adtulisse  summa  cum  religione,  cetera  omnia  memet  ipsum 
coUegisse  (et  in  his  sane  nonnnlla,  quae  postea  iam  apnd  illos 
extantia  uidi):  non  probamns  eos,  qui  priornm  copias  collectas  tam- 
quam  rem  communem  et  nullius  in  proprium  adhibent  usum. 

Ad  finem  perueni.  sed  quia  nonnullorum  hominnm  male  sedu- 
lorum  opera  huc  iam  in  studiis  Catulliauis  perducta  est  res,  ro- 
gatos  uelim  doctos,  ut  abstineaut  ab  hoc  opere  in  iudicium  uocando 
ei,  quornm  non  est  de  illo  indicare:  procul  sit  adrogantia,  quae 
quod  iutellegere  ant  non  potest  aut  non  uolt  reprehendit  et  niris 
longe  snperioribus  contumeliose  obtrectat.  —  suauins  snperest 
officinm,  ut  animo  Inbenti  gratias  agam  omnibiis  (inter  quos  cou- 
memoro  THalbertsma  collegam  aestimatissimum),  qui  libellos 
editionesque  rariores   suppeditando  me  adiuuernnt. 

Scr.  Groningae  Batauorum  Kal.  Sept.  a.  MDCCCLXXXIV. 
*  * 

ADDENDA  ET  CORRIGENDA. 


Vixdnm  ultimam  huic  operi  imposneram  mannm ,  cum  in  Incem 
prodiret  nonus  in  CatuIInm  commentarius  ab  Alexandro  Riese 
germanice  conscriptus  [Lipsiae  1S84].  de  hoc  uiro  docto  qnid 
censeam,  sciunt  hai'um  rernm  periti;  nec  cur  hoc  nonissimo  eius 
opere  sententiam  mutem  habeo.  immo  uellem  Riesins  manum  abs- 
tinuisset  ab  eo  poeta,  cui  nec  recensendo  nec  explanando  nllo 
modo  par  erat.  etenim  si  pretium  noni  alicuins  commentarii  nou 
in  expilandis  tacite  anteriornm  adnotationibns  (quibus  raptim  ex- 
criptis  uide  animi  causa  quam  ridicnle  Riesius  ex,  gr.  noiiis  uer- 
siculis  locnpletauerit  et  Persium  ad  LVI  2  et  Mauilium  ad  LXVI  G9, 
causam  errorum  suppeditante  EUisio),  sed  in  promouendis  proprio 
Marte  studiis  CatuUianis  est  positum,  ab  hac  parte  aut  uihil  aut 
paulum  i^raestitisse   censendns    est  Riesins.     qui  sedulo  quidem  in 


XIV  ADDENDA  ET  CORRIGENDA. 

locis  clifficilioribus  uarias  doctorum  (recentium  maxime)  sententias 
attulit,  sed  in  his  ita  ut  oportuit  proba  a  prauis  discernere  ne- 
quiit,  iudicii  et  acumine  et  subtilitate  et  elegautia  aeque  ac  facul- 
tate  critica  omni  miserandum  in  modum  destitutus.  sic  ad  sex- 
centas  quae  supererant  siue  in  explicatione  siue  in  emendatione 
difficultates  dissolueudas  nihil  ille  attulit,  mira  et  peruersitate  et 
infelicitate  ubique  insignis.  duas  eius  obseruationes  iufra  com- 
memorabo. 

Praeterea  quae,  qui  libro  nostro  uteris,  aut  addas  aut  corri- 
gas  uelim,  haec  habeo: 

p.  8  (lin.  5  ab  imo)  accessi  uulgari  opinioni,  qua  Valei-imu  Catonem 
a.  90  natum  putant  (Teuffelius  HLR.  §  200,  1).  iam  dudam  autem  uere 
monuit  Naekius  [Val.  Cat.  p.  254],  eum,  cuius  summa  prope  senectus  a 
Furio  Bibaculo  commemoretur,  non  posse  hoc  iuniorem  fiDgi.  et  hercle 
ex  vSuetonii  d.  gr.  11  uerbis  jmpillum  relictum  eoqne  facilius  licentia 
Sullani  temporis  exutum  patrimonio  non  hoc  mihi  uidetur  innui,  anno  80, 
cum  Sulla  colonias  militares  deduceret,  Catonem  adhuc  pupillura  fuisse, 
sed  cognatorum  ope  destitutum  facile  tum  patrimonio  pi-iuari  potuisse. 
itaque  circa  idem  fere  tempus  cum  Furio  Bibaculo  Catonem  in  lueem 
esse  editum  putauerim;  unde  et  melius  anno  fere  70  extitisse  nouam 
studiorum  rationem  intellegitur. 

p.  15,  lin.  9  lege:  in  c.  LXII. 

p.  .38,  lin.  3  ''Cinnae  sui',  lin.  6  ''Romae',  lin.  2   ab  imo  'aflueutes'. 

p.  41,  lin.  15:  uti  eis  armis.  —  p.  43,  lin.  5:  adnumeraudum. 

p.  47,  lin.  10  ^Cycladas\  lin.  14  'scholasticae'. 

p.  48,  lin.  4  ante  notam:  in  eis  carminibus. 

p.  51,  lin.  12  ab  imo:  et  10  tristis. 

l).  54,  lin.  10:  est  penthemimeres. 

p.  85,  lin.  10  adde  post  Senecam:  Mavt.  VI  29,  7,  Stat.  sihi.  II  7,  90. 
—  ibid.  lin.  12:  stiL  lat.  p.  84'. 

p.  95  ad  V  3  cf.  et  Hor.  sat.  16,  13  unius  assis,  non  umquam 
pluris  licuisse 

p.  90  ad  V  5  cf.  et  German.  Arat.  290  hrcicis  lux  et  ad  u.  6  Apul. 
met.  IV  35  perpetuae  nocti  sese  dedidere. 

p.  97,  lin.  9  ab  imo  pro  ne  tantum  lege  cum  tantum. 

p.  105,  lin.  2  ab  imo  cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  Ill  653. 

p.  110,  lin.  18:  Ouid.  am.  III  14,  34  (ibid.  lin.  8  ab  imo  adde  ex.  gr. 
Hor.  sat.  I  3,  89  et  II  3,  246). 

p.  113  ad  IX  9  in  fine:  ut  Liu.  VII  26,  5.  —  ceterum  cf.  et  Woelff- 
linus  de  allitt.  p.  72  sq. 

p.  115  ad  X  5  ef.  et  Cic.  ad  fam.  IX  16,  4  incidunt  in  sermone  uario 
multa. 

p.  121,  lin.  19  adde:  'sit'  omissum,  ut  interdnm  apud  comicos  (Plaut. 
Aul.  424). 

p.  136,  lin.  16  cf.  et  Varro  d.  1.  I.  VI  25  Gompitalia  dies. 

p.  144,  lin.  21:  (cf.  ad  LI  10  app.  crit.).  —  ibid.  Hn.  4  ab  imo  pro 
'Mureti'  restitue  'AGuarini'. 


ADDENDA  ET  CORRIGENDA.  XV 

p.  147,  lin.  10  post  'poeta'  adde:  et  Romae  in  ponte  sublicio  sal- 
tasse  uidentnr  Salii  (Marqnardti  antiq.  VI  3  p.  416). 

p.  154,  lin.  22  post  'tibi'  adde:  nam  ex  contemptus  incuriaeque 
significatione  (ad  X  12)  etiam  altera  ludificandi  notio  uerbo  inrumandi 
accessit;  cf.  XXVIII  lo,  LXXIV  5. 

p.  161  ad  XXII  13.  ex  Riesii  editione  didici  Traubium  in  'liba- 
mentis  criticis'  (Monac.  1883),  quae  uon  accepi,  coniecisse  'si  quid  hoc 
nenustius';  quod  nec  per  se  nec  ob  illius  'est'  absentiara  probo.  — 
ibid.  lin.  4  ab  imo  post  'gaudio'  adde:  (ibid.  I[  1,  118). 

p.  175,  lin.  5  ab  imo:  formam  'acina'  apud  Cacl.  Aurel.  tard.  IV  3,  Gl 
ot  Cass.  Fel.  35  p.  75  extare  nuperrime  didici. 

p.  178,  lin.  26:  hoc  donum. 

p.  180,  lin.  11  adde:  1.  qiiis  lioc  potest  iii«lere]  h.  e.  lentus  {aSid- 
(poQog)  aspicere;  cf.  Fabri  ad  Liu.  XXII  14,  6. 

p.  191,  lin.  17:  Hor.  epist.  I  18,  58.  —  lin.  13  ab  imo  'sic'  traice 
ante  'caesura'. 

p.  193,  lin.  7:  inmittens.  secundam  Graecorum  rationem  sentiendi 
Poseidon  omnium  et  maris  et  terrae  coutinentis  aquarum  dominus  dici- 
tur  (Prellerus  myth.  gr.  I  p.  443  sqq.).  nam  eqs.  —  ibid.  lin.  8  ab  imo 
post  Draegeri  locum  adde:  'me'  post  credeudi  uocabulum  (cf.  Kuehnerus 
gr.  1.  II  p.  516  sq.)  omissum  est  eo  facilius,  quod  ex  'mi'  sine  negotio 
subintellegitur,  ut  Prop.  I  1,  23  sq.  —  lin.  15  ab  imo  lege  ^qua'. 

p.  202,  lin.  21  post  'Orest.  trag.  57'  adde:  (Marquardtus  antiq  VI  3 
p.  32  not.  2). 

p.  211,  lin.  14  ab  imo:  Aen.  V  800. 

p.  216,  lin.  16:  quem  uocas. 

p.  235  ad  XXXIX  18,  19.  edidit  nuper  GGoetzius  mus.  Rheu.  uol.  XXXX 
p.  325  hanc  glossam  Lactohriga  est  qui  urina  humana  dentes  sibi  fricare 
solet.  non  dubito  quin  haec  quoque  glossa  (ut  aliae  a  Goetzio  editae) 
pertinuerit  ad  Lucilium,  ut  ex  hoc  rem  cognitam  habuisse  censendns  sit 
Catulhis,  qui  eius  satnris  haud  mediocre  studium  inpendisse  uidetur. 

p.  231,  lin.  4  ab  imo:  Apul.  met.  II  2  in  hominis  liberalis  descri- 
ptione  inmeditatus  incessus. 

p.  234,  lin.  10:  ad  XVII  24.  —  ibid.  lin.  9  ab  imo:  indicet.  et  huic 
mrisioni  conuenit  iUud  ^salue'  (recte  Doeringius:  profecto  illam  non 
sahiere,  sed  abire  potius  in  raalam  rem  iubet).     primo  eqs. 

p.  235,  lin.  25  dormiui;  scribe:  'narrat',  contendit,  ut  Mart.  III  87,  1 
nurrat  te  rumor ,  Chionc ,  numquam  essc  fututam. 

p.  239,  lin.  12  sq.  ab  imo.  Hunc'  inmutandi  auctore  Hauptio  in 
'tum'  nuUa  adest  causa,  cum  et  'tunc  cum'  inueniatur  et  'tunc'  (=  tum 
potissimum)  multo  sit  fortius. 

p.  246,  lin.  2  ab  imo:  (Verg.  Aen.  XI  764), 

p.  247,  lin.  14  post  loca  adde:  et  70  algida  niue  amicta. 

p.  252,  lin.  10:  quam.  —  ibid.  Ijn.  5  ab  imo:  nuriam. 

p.  264,  lin.  25:  esse  habitam. 

p.  265,  lin.  18  ab  imo:  't'  et  'n'. 

p.  266,  lin.  19:  [anecd.  gr.  I  p.  114]. 

p.  267  ad  LIV  3,  de  delicatorum  uitio  quod  disputaui,  id  commode 
stixbilitum  est  glossa  a  GGoetzio  (loco  paulo  ante  landato)  edita  hace: 
pedicum:    uicium   mollitiae.     luctlius  in  II  satirarum  pedicutn    iam  ex- 


XVI  ADDENDA  ET  CORRIGENDA. 

coquit  omne.  ubi  pro  uoco  sensu  cassa  'pediciira'  legendum  esse  ^pedi- 
tum'  intelleges,  si  i-ecordaris  'mollis'  et  ^cinaedus'  esse  synonyma.  re- 
stituendumque  puto  Lucilio:  _  ow  _  oci  _  |  co  'peditmn  hiram  excoquit 
omnein.  nam  'hira'  mensuram  falso  concludunt  ex  Plauti  Curc.  238  (ubi 
■■chirae'  codd.),  4iira'  euincit  lingua  A^edica. 

p.  275,  lin.  12:  Gr.  II  p.  79  sqq. 

p.  303,  lin.  23 :  dTidtOQcc. 

p.  313,  lin.  12:  Ouid.  am.  III  7,  15. 

p.  319,  lin.  8  ab  imo:  Verg.  Aen.  VI  758. 

p.  320,  lin.  19  ab  imo:  flUorum. 

p.  333,  lin.  19:  obscuratum. 

y).  336,  lin.  14:  oriundus. 

p.  350,  lin.  7  ab  imo :  oriundnm.  —  lin.  20  ab  imo:  rediturus. 

p.  364,  lin.  6.  Riesiu.s  docuit  iam  Theocr.  21,  55  sic  'Amphitrite' 
translate  adhibere.  —  ibid.  lin.  7  ab  imo  adde  non  solum  Cic.  Arat.  129 
rostro  Neptunia  prata  secantes,  sed  prae  ceteris  Coripp.  loh.  I  168  sq. 
aeratis  aequora  proris  proscindunt  ceJeres,  sulcantur  marmora  rosiris, 
spumea  suh  lonrfis  imnurmurat  unda  carinis.  quamquam  haec  iion  ex 
imitatione  CatuUi  profluxerunt,  ut  niiperrime  statuit  RAmaiin  'de  Co- 
rippo  piiorum  poett.  latt.  imitatore'  [Oldenburgi  1885]. 

p.  375,  lin.  18:  uoci  'falx'. 

p.  379,  lin.  23:  coit  illud. 

p.  395,  lin.  18:  eandem  rem. 

p.  418,  lin.  10:  'obscurata'. 

p.  435,  lin.  8 :  uno  loco. 

p.  457,  liii.  18:  erant  signum  amoris. 

p.  465,  liu.  17  :  viatri. 

p.  470  ad  LXVI  49,  50.  Callimachi  fragmentum  Riesius  quoque 
similiter  tractauit  scribeudo  ysio&fv  avTtXlov  ts  kcoiov  cpvzov  6i  nQLV 
icprjvav,  non  recte  pluralem  retinens  (mus.  Rhen.  XXXVI  p.  208). 

p.  471,  lin.  18:  quibns  Emathion. 

p.  474,  lin.  13  adde:  de  hac  ipsa  corona  schol.  Germanici  p.  62,  8  Br. 
a^ifris  adfixa. 

p.  512  sqq.  de  Euripidis  Protesilao  oiiinionem  nuperrime  a  MMayero 
[Hermae  XX  p.  101  sqq.]  prolatam  taedet  pluribus  refellere;  nec  enim 
habeo  cur  raeam  sententiam  (iara  antca  expositam  in  Fleckeis.  ann.  1877 
p.  411  sqq.)  mutem.  summae,  qua  nir  ille  omnia  iniscct,  licentiae  unum 
exemplura  sufficit  notasse  rationem,  qua  Euripidis  fragm.  652  explicat; 
quod  aperte  spectat  ad  spem  recuperaudi  mariti,  qua  Laudamia  tene- 
batur  (cf.  Senecae  locus  a  nobis  p.  514  adlatus):  quales  spes  saepe  in- 
ritas  esse  monuit  puellam  siue  pater  siue  alius  quicumque. 

p.  533.  de  'quod  potui'  et  'quo  potui'  interim  disseruit  etiani 
CRossbergius  in  Fleckeis.  ann.  1884  p.  645  sqq.,  sed  ut  discrimen  non  recte 
explicaret. 

p.  542,  lin.  4:  uereor  ne  plerique. 

p.  606  sq.  ad  CXV  1  et  2.  possis  suspicari,  glossam  'instar  sunt 
maris'  ita  in  textum  inrepsisse,  ut  'instar'  u.  1  deprauaret. 


Scr.  Groningae  Kal.  luniis  a.  MDCCCLXXXV. 


i 


PROLEGOMENA. 


I. 

Poesin  lyricam  si  sensu  latiore  intellegimus  eam,  qua  quidquid 
animum  humanum  commouet  exprimitur,  in  Italia  iam  illa  exsti- 
terat,  ex  quo  homines  ab  initiis  rudibus  ad  uitam  cultiorem  ad- 
scendere  inque  uicis  pagis  oppidis  congregati  et  publice  deos 
celebrare  diebus  sollemnibus  et  priuatim  festa  sua  agitare  coeperant. 
mittimus  hic  hymnos  sacros  in  deorum  houorem  priscis  temporibus 
numeris  hoi'ridis  confectos,  carmen  fratrum  arualium  similiaque: 
sola  nobis  res  est  cum  uitae  priuatae  poesi  lyrica.  propria  autem 
Italorum  indoles,  acumine  mentis  excellens  et  intellegere  acriter 
prompteque  quam  alte  sentire  animique  elatione  efferri  aptior  iude- 
que  ad  inrisionem  dicacem  iocosque  salsos  incliuans,  etiam  in  his 
primis  carminibus  incomptis,  quae  choreis  in  deorum  uenerationem 
factis  solebant  adiungere,  alteruis  uersibus  inuicem  lacessere  per 
lusus  liberos  et  opprobria  rustica  ainabat.  his  fescenninis*)  — 
sic   enim   appellabant   hos   iocos,  quod   nomen  post   solis  poematis 


*)  quaeritur  quonam  haec  piima  carmina  scripta  putanda  sint  metro. 
uulgo  sokim  uersum  Saturninm  regnasse  in  omnibus  peraeque  poematis 
ante  Liuium  Andronicum  factis  statuunt.  indicabo  unum  saltim  metrum 
alterum  iam  ante  iUum  Romanis  cognitum,  nempe  Fescenninum.  Dio- 
medes  p.  479,  l.S  K.  tradit  huic  contrarius  est  amphimacrus  uel  Cut' 
codd.)  Fesceniiinus ,  amjihimeres,  quem  alii  creticon  appelkmt.  miror 
neminem  animaduertisse  creticum  metrum  non  Graecorum  imitatione 
receptum  esse  in  litteras  Romanas,  siquidem  creticis  seriptus  est  aperte, 
siquid  nideo,  nobilis  ille  cistae  Ficoronianae  CIL.  I  54  titulus  siue  paulo 
ante  bellum  Punicum  primum  siue  eo  ineunte  confectus: 

iJindia  Macolnia  fiJeai'  dedit: 

Novios  Plautios  m4d  Hotruit  fecit. 
nimirum  sic  pronuntiando  ut  tum  pronuntiabant  homines  ('Dindja', 
porro  ''Macolnia',  denique  'ai'  bisyllabe)  habemus  duos  tetrametros  cre- 
ticos  legitimos.  his  uersibus  Tescennenis'  quam  apte  sit  ornatum  do- 
num  nuptiale,  quale  erat  cista  illa,  ultro  apparet.  sed  de  his  rebus  alias 
fortasse  plura. 

CATrr,r,us  ed.  Baehrcns.    II.  1 


2  PROLEGOMENA. 

nuptialibus  mausit,  cf.  Hor.  epist.  II  1,  139  sqq.  —  fundamentum 
potius  iecerunt  poeseos.  satiricae  et  dramaticae  excolendae  quam 
lyricae.  cui  per  tempus  longum  patebat  spatium  ab  ea  i^arte, 
quam  illa  cum  satirica  babet  communem,  scilicet  in  uersibus  ludi- 
cris,  quales  aut  milites  imperatorem  triumphantem  comitantes  aut 
alii  quilibet  aute  aedes  canebant  (hos  pipulos  et  occentationes 
uocitabant),  et  in  epigrammatis  acerbis,  quae  ianuis  domorum  aliisue 
locis  publicis  affigebaut.  nam  quod  ad  cetera,  etsi  numquam  de- 
erant  qui  animi  sensa  quaecumque  eifunderent  uerbis  sine  arte  in 
metri  quandam  speciem  iunctis,  tamen  nec  certa  quaedam  lex  atque 
regula  talium  carminum  inuenta  est  nec  peculiaris  quidam  homi- 
num  fauor  ea  fouit  aluitque.  ueluti  cantica,  quibus  amans  cele- 
brabat  amasiam,  ut  semper  sine  dubio  moris  erant  in  plebe  (cf. 
es,  gr.  Hor.  sat.  I  5,  14  sqq.),  ita  qui  excoleret  perficeretque  nemo 
extitit,  ne  tum  quidem,  cum  graecarum  litterarum  cognitio  inde  a 
Liuii  Andronici  tempore  linguam  latiuam  pauperem  ditare,  incul- 
tam  perpolire,  duram  et  uix  metris  subtilioribus  etiamtunc  aptam 
emollire  coeperat:  quaelibet  alia  litterarum  Romauarum  pars  tum 
laete  efflorescere  et  ex  imitatione  in  iuitio  seruili  euehi  ad  liberam 
paulatim  cum  Graecis  aemulationem  didicit  (ueluti,  nt  exemplum 
proferam  inlustrissimum,  carmen  epicum  et  satiricum  Ennio  Ro- 
manae  poesis  patre  inmortali  auspicante),  sed  sola  lyrica,  qui  i^atro- 
cinium  susciperet  et  latitantem  in  plebe  materiam  procul  dubio 
diuitem  protraheret  et  arte  tractatam  adderet  ceteris  litterarum 
generibus,  non  iuuenere  tum  quidem.  nisi  quod  Ennius  facillimam 
eorum  speciem,  epigrammaticam,  non  neglexit;  qui  in  hac  quoque 
re  exempli  grauissimi  fuit  adhibendo  distichon  in  epigrammatis, 
quae  non  solum  sepulcris  incidenda  (p.  162  sq.  ed.  Vahl.)  sed  etiam 
(quod  maioris  est  momenti)  erotica  fecit  teste  Plinio  epist.  V  3,  6. 
quae  erotica  qualia  fuerint  etsi  non  constat,  tamen  uix  a  uero 
aberrabimus,  si  nonuulla  breuiora  Alexandrinorum  (nam  horum 
notitia  instructum  fuisse  Ennium  compertum  est)  poematia  ama- 
toria  distichis  conscripta  ab  illo  conuersa  magis  quam  imitata  esse 
statuemus  *). 

*)  iam  Naeuium  epigrammata  scripsisse,  non  recte  concluditur  ex 
uersibus,  quos  Gellius  una  cum  consimilibus  ex  Yarronis  imaginibus 
sumens  falso  uindicauit  ipsi  poetae  Campano  (I  24,  1);  quos  uersus  data 
occasione  moneo  sic  esse  scribendos: 

Inmortales  mortalcs  si  foret  fas  flere, 

Flerent  diuae  Camcnae  Naeuium  poetam. 

Itaque  postquavi  cst  Orclio  traditus  thesaurus, 

Eomae  loqiiier  ohliti  sunt  Ungua  latina. 


PROLEGOMENA.  3 

Quod  exemplum  quominus  alii  sequerentur,  multa  tum  qui- 
dem  obstiteruut.  nam  et  paulatim  abhinc  Romae  iunotuerunt  nouae 
poesis  circa  Nilum  conditae  praecepta  et  ipse  populus  Romanus 
nondum  is  erat,  qui  his  animi  liberi  et  otiantis  lusibus  quidquam 
tribueret  et  posset  omnino  adspirare  ad  ea  seusa  cogitationesque, 
quae  docta  poesis  amatoria  sibi  flagitat.  quid  esset  amor,  post- 
quam  huic  Eui-ipides  tanta  cum  arte  amplissimum  in  fabulis  suis 
dedit  locum,  Graecos  inde  ab  Aristotele  philosophi  plurimi  docue- 
rant  (cf.  ERohdius  libri  egregii  et  in  omnibus  his  rebus  utilissimi 
Mer  griechische  Roman'  inscripti  p.  56  sqq.);  porroque  uates  docti 
Alexandrini  amoris  gaudia  et  mala  animum  humanum  adficientia 
eorumque  descriptionem  diligentcra  subtilem  artificiosam  pronun- 
tiauerant  summam  poeseos  legem  eamque  exemplo  suo  in  omne 
aeuom  firmauerant.  qui  non  solum  in  breuibus  epigrammatis  pectoris 
amore  pleni  sensa  explicuerunt  aut  res  ad  uenerem  suam  perti- 
nentes  narrauerunt,  sed  ante  omnia  etiam  maiora  carmina  non 
carere  uoluerunt  dulcedine  eius  afi^ectus,  quem  inter  7ia&7]  humana 
summum  locum  optinere  iam  uulgaris  erat  opinio:  cum  pauca  epe 
(a  quibus  abstinebant  fere),  ut  Apollonii  Rhodii  Argonautica,  et 
idyllia  hinc  suum  acceperunt  ornamentum  praecipuum,  tum  uero 
duo  illa  genera  inter  poesin  quae  proprie  uocatur  lyricam  et  epi- 
cam  media,  elegiae  scilicet  et  epyllion  (quorum  perfectio  consum- 
mata  propria  Alexandrinorum  illorum  laus  atque  gloria  est),  deco- 
rabantur  et  tamquam  stellulis  insigniebantiir  fabulis  illis  amatoriis, 
quas  undique  gentium  summa  cum  iudustria  collectas  (Rohdius  1.  1. 
p.  40  sqq.)  siue  propriis  tractare  opusculis  siue  in  alias  narrationes 
(etiam  in  carmina  didactica)  apte  intexere  et  omnibus  tam  uer- 
borum  quam  descriptionis  artibus  exquisitis  comere  atque  exornare 
callebant  docti  illi  poetae. 

Romani  neque  summae  huic  narrationis  arti  recte  aestimandae 
neque  amoris  affectuum  expositionibus  uere  iutellegendis  pares  erant 
Ennii  tempore.  qui  licet  Euripidis  maxime  tragoediis  conuersis 
paulatim  ex  aliqua  parte  assuefecerit  homiues  urbanos  digniori  de 
rebus  ueneriis  sententiae  animis  concipiendae,  tamen  deerant  omnino 
studia  in  philosopbis  cognoscendis  posita  et  peruulgata,  quibus 
ducibus    in   rerum    illarum    causas    abditiores    penetrare    ualebant. 


traditur  u.  3  'thesauro',  quo  retento  uulgo  'Orc(b)i'  scribunt  ex  con- 
iectura;  sed  Orci  thesaurus  nuUus  est,  immo  Orcus  recipit  thesauros  siue 
praedam  Mortis;  Enn.  Ipbig.  202  Acherotttein  nunc  obiho,  ubi  niortis 
thesuuri  obiucent,  unde  corrigendus  est  Prellerus  myth.  Rom.  p.  454  (ubi 
adlata  uerba  Attii  trag.  92  R.  utpote   longe   aliter  tradita  nil   ad  rem). 


4  PROLEGOMENA. 

nam  suapte  natura  Itali  magis  uulgiuagae  Veneris  sacra  amabant 
colebantque.  testis  est  ingens  in  lingua  latina  (prisca  potissimum) 
uerbonim  et  locutionum  copia,  quibus  quae  ad  coitum  et  uirum 
feminamqne  pertinent  etsi  saepe  acute  salseque,  tamen  sine  uenu- 
state  atque  elegantia  exprimuntur.  et  licet  apud  Plautum  non 
desint  plane  amoris  subtilioris  uestigia,  haec  pauca  tamen  exem- 
plaribus  graecis  adscribere  pronum  est  prae  tanta  multitudine  ioco- 
rum  uere  Plautinorum  ingeniose  quidem  nequam,  sed  plebis  tan- 
tum  risum  captantium.  et  fabulae  togatae  (maxime  Afranii)  satis 
sunt  documento,  sordibus  omnis  generis  magis  fuisse  delectatos 
spectatores  quam  comoediarum  Atticarum  uenustis  lusibus;  qui 
Terentio  potissimum  auctore  adspersi  palliatis  tam  parum  tene- 
bant  populum  Romanum,  ut  hae  mox  depellereutur  togatis  Atel- 
lanis  mimis  lasciuiae  infumae  plenis. 

Sed  eadem  aetas  ab  Ennii  morte  usque  ad  tempus  Sullanum 
(160 — 80  a.  Chr.  n.  fere)  pertinens  etiam  harum  rerum  meliorem 
statum  sensim  aduenire  uidit.  philosophiae  studium  antea  obiter 
plane  leuissimeque  tractatum  inde  ab  anno  maxime  155,  quo  Car- 
neades  et  Critolaus  et  Diogenes  Romam  ueuerunt  legati  Atheuien- 
sium  (cf.  Cic.  de  or.  II  37,  155),  mire  est  excitatum  apud  pri- 
mores  reipublicae  uiros;  et  magistro  Panaetio  Rhodio  Stoico  usi 
Scipio  Africanus  minor  et  amici  plurimi  (C.  Laelius  Sapiens,  L.  Furius 
Philus,  Q.  Fabius  Maximus,  Q.  Aelius  Tubero  totque  alii)  sapien- 
tium  graecorum  libris  cognoscendis  incumbentes  ualde  cum  morum 
emendationi  atque  iudicandi  elegantiae  sentiendique  subtilitati,  tum 
litteris  latinis  promouendis  profuerunt.  quorum  circulis  adscriptus 
C.  Lucilius,  homo  mirificae  doctrinae  et  Graecorum  tam  poetarum 
quam  philosophorum  lectione  exercitissimus,  horum  exemplum  secu- 
tus  data  opera  saepius  in  saturis  suis  quaestiones  in  amoris  natura 
omnique  re  Venerea  exploranda  uersantes  suo  more  modo  diligenter 
accurateque  persecutus  est  (quantum  quidem  ex  fragmentis  diuinare 
licet)  modo  breuius  tetigit.  sic  paulatim  cum  adcreuerit  rectior 
multarum  rei'um  intellectus,  mirandum  non  est,  tum  fortasse  ipsius 
Lucilii,  qui  talia  libro  XXII  inseruit,  exemplo  ductos  complures 
temptasse  ludere  amatoria  epigrammata;  nam  ab  his  utpote  pridem 
usitatis  nec  nimis  difficilibus  ordiendum  erat.  traditur  hoc  sat  ob- 
scure  de  Attio  tragoediarum  scriptore  (Plin.  epist.  V  3,  6).  cer- 
tiora  paulo  sciuntur  de  Pompilio  quodam  Pacuuii  discipulo  (Varr. 
sat.  Men.  356  B.),  cuius  Varro  d.  1.  1.  VII  28  (cf.  et  Priscian.  I 
p.  90  H.)  seruauit  imyoaiifxanov ,  quod  in  adulescentew  fecerat 
[Cascam] : 


rROLEGOMENA.  5 

Eiclicuhim  csf,  cum  fc  cascum  tua  dicit  amica, 

Fili  Fofoni,  scsquisenex  pucrum. 
Bic  rusum  pusam:  sic  fiet  ^mutua  muli' ; 
%  Nam  ucre  pusus  fu,  fua  amica  scnex. 

sic  enim  haec  scribeuda  ducimus.  et  iit  Pompilius  praeter  tragoe- 
dias  (Varr.  d.  1.  1.  VII  93),  sic  praeter  togatas  Atta  non  dedignatus 
est  has  ineptias:  Nonius  p.  202,  27  ('crines  genere  feminino')  Atta 
in  cjhr/ranimufis:  praefcrca  lusif  (Hu  sis'  codd.)  resolufa  crinc  ca- 
2)illus.  sed  his  clariores  sunt  in  genere  illo  tres  maxime  uiri  circa 
a.  100  nigentes,  de  quibus  apponere  iuuat  Gellii  XIX  9,  10  uerba 
talia,  qualia  emendanda  censemus  (adscitis  hic  illic  priorum  con- 
iecturis):  nersus  cecinit  Valerii  Aeditui,  ueteris  poetae,  item  Porcii 
Licini  et  Q.  Cafuli,  quibiis  mundius  uenustius  limatius  tersius  grae- 
cum  lafinumue  nihil  quicquam  reperiri  puto.  Acdifui  uersus  (Jiice 
fuerunfy: 

Diccre  cum  conor  curam  fihi,  Pamphila,  cordis, 
Quid  mi  cibs  te  quaeram,  uerha  lahris  ohcunt, 
Per  pectus  manat  suhitus  gelido  mihi  sudor: 
Sic  tacitus,  suhidus  dum  piidco,  pcreo. 
atque  itcm  alios  uersus  eiusdem  addidit  non  hcrcle  minus  didccs  quam 
priorcs: 

Quid  faculam  xiraefers,  Philcros,  quae  est  nil  opus  nohis? 

Tbimus  sic,  lucet  pectoris  flamma  satis. 
Istam  nunc  potis  est  uis  saeua  extinguere  tienfi 

Aut  imher  caelo  concifus  xoraecipitans ; 
Af  contra  hunc  ignem   Veneris,  nisi  si   Venus  ipsa, 
Nulla  est  quae  possit  uis  alia  opprimere. 
ifem  dixit  uersus  Porcii  Licini  hosce: 

Custodes  ouiiim  teneraeque  propaginis  agnmn, 

Quaeritis  ignem?  ite  huc.     quaerifis?  ignis  homo  est. 
Si  digifum  aftigero,  incendam  siluam  simul  omnem, 
Omne  pecus  flamma  esf,  omnia  cpia  uenio. 
Quinfi  Cafuli  uersus  illi  fuerimf: 

Aufugif  mi  animus.     credo,  ut  solef,  ad  Uieotimum 

Deuenit.     sic  est:  xocrfugium  illud  hahet. 
Quid,  si  nunc  interdixet,  ne  illunc  fugifiuum 

Mifteret  ad  se  intro,  sed  magis  eicerct? 
Ihimus  quaesifum.     ucrum  ne  ipsi  feneamur, 
Formido.     quid  ago?  da,    Venics,  consilium. 
Q.  Lutatii   Catuli,   cons.   a.  102,   quem   Plin.   epist.  V  3,  5   inter 


6  PROLEGOMENA. 

poetas  eroticos  enumerat  (ceterum  cf.  Teuffelius  HLR.  §  142  et  146), 
alterum  epigramma  seruauit  nobis  Cicero  d.  n.  d.  I  28,  79: 
Constiteram  exorientem  Auroram  forte  salutans, 

Cum  suhito  a  laeua  Roscius  exoritur. 
Pace  milii  liceat,  caclestes,  dicere  uestra: 
Mortalis  uisust  pulcrior  esse  deo. 
et  quam  late  patuerit  illo  tempore  (circa  a.  110  —  90)  talium  epi- 
grammatum  amor,  nuper  patefactum  est  detecto  in  parietibus  Pom- 
peianis  (qnibus  postea  est  inlatus)  lusu  lioce,  quem  dedi  cum  meis 
supplementis  in  Fleckeis.  ann.   188.3  p.  798  propositis: 
Aeditui,  me,  oculei,  posquam  deducxstis  in  ignem, 

Lumphae  uim  uestreis  largificatis  geneis. 
Vanum:  non  possunt  lacrumae  restinguere  flamam: 

Haec  os  incendunt  tabificantque  animiim. 
ex  his  epigrammatis  unum  (Catuli  prius)  iam  Scaliger  obseruauit 
ex  graeco  CallimacM  (epigr.  41)  esse  conuersum;  in  ceteris  ple- 
risq\ie  uersiones  aut  certe  imitationes  Alexandrinorum  itidem  sub- 
esse  oppido  est  probabile.  ueque  id  mirum.  nam  uon  aliter  Romani 
sui  in  litteris  iuris  fieri  potuerunt  nisi  post  strenuas  in  magistrorum 
Graecorum  scbola  exercitationes;  et  plane  in  banc  primam  lyrico- 
rum  latinorum  aetatem  conueuit  id  quod  Merkelius  [ad  Ibin  p.  359] 
de  sequenti  dixit  ^primiim  Graecos  uerteudo  eorum  artificio  assue- 
uerunt,  mox  imitati  sunt,  postremo  felicissime  aemulati'.  boc  ipsa 
rei  ferebat  natura;  neque  aliter  recentium  populorum  litterae  in- 
crementa  auctusque  ceperunt. 

Quam  parum  etiamtunc  Romani  essent  apti,  qui  in  hac  parte 
suam  sibi  semitam  tererent,  ostendit  is  qui  uirorum  modo  enume- 
ratorum  aequalis  aetate  paulo  recentior  est  putandus,  Laeuius 
aliunde  ignotus,  sed  quem  circa  a.  90  floruisse  omnia  reddunt 
probabile.  certe  miro  modo  in  dura  et  inplicata  dictione  ei  con- 
uenit  cum  A.  Furio  epico,  cuius  uersus  nonnuUos  adfert  Gellius 
XVIII  11,  4  quemque  familiarem  fuisse  Q.  Lutatii  Catuli  ex  Cic. 
Brut.  132  constat.  bic  Laeuius  erat  non  mediocris  hercle  ingenii 
studiique  uir,  uersus  uariis  neque  uulgaribus  metris  seribendi  arte 
(ut  erant  tum  tempora)  admirabilis,  in  superandis  difficultatibus  a 
lingua  coepto  obiectis  indefatigatus ,  sed  idem  iudicii  parum  maturi 
subactique,  unde  laborum  praemium  non  dignum  tulit.  scripsit 
ille  erotopaegnion  libros  minime  sex*),  in  quibus  fabulas  amatorias 

*)  collecta  habes  fragmenta  in  Weicherti  Rell.  poet.  lat.  p.  19  sqq., 
post  LMuelleri  CatuUum  p.  77  sqq.  addam  duo  fragmenta,  quae  illos 
fugerunt.     Chalcidius   comm.  in  Plat.  Tim.  75  at  uero  suh  Luna  usque 


PROLEGOMENA.  7 

ab  Alexandrinis  acceptas  ita  tractauit,  ut  pulcheiTimas  illas  uarra- 
tiones  conuerteret  in  lusus  lasciuiae  plenos,  porro  loco  distichorum 
uel  hexametrorum  (quae  rectissimo  ducti  iudicio  Callimachus  et 
!>odales  materiae  illi  adsumpserant)  eligeret  metra  priscorum  poe- 
tarum  latinorum  propria,  dimetros  iambicos  (quos  Plautus  et  Teren- 
tius  semper  tetrametris  adiunxerant,  secuti  sunt  Laeuium  postea 
Auitus  et  Prudentius)  una  cum  auacreonteis  iam  Plauto  familiaribus 
aliquatenus,  sed  a  nostro  primo  Kaxa  axiyov  iunctis,  dimetros  ana- 
paesticos  itidem  scaenicis  usitatos  (ex  tali  etiam  fragm.  25  constat), 
uersus  quadratos;  nisi  quod  ab  Alexandrinis  accepit  ut  scazontes 
(iu  hac  re  fortasse  Matii  aequalis  exempluni  secutus)  ita  in  artificio 
mere  Alexandrino  (Buechelerus  in  Fleckeis.  ann.  1875  p.  306) 
ionicos  a  maiori,  denique  decasyllabos;  nam  hendecasyllabos  uti- 
que  ab  illo  alienos  esse  infra  uidebimus  (de  fr.  22  ualde  corrupto 
nihil  constat).  et  ut  Alexandrina  exemplaria  in  metris,  quorum 
artificiosissima  parumque  feliciter  electa  sequebatur,  conciliare  stu- 
duit  cum  priscis  uatibus  popularibus,  ita  hos  maximeque  Pacuuium 
coepto  ualde  sinistro  aemulabatur  in  uerborum  compositionibus  im- 
peditis,  duris,  a  genio  sermonis  patrii  plerumque  refutatis  (Laeuii 
est  illud  'Nestor  trisaeclisenex'  et  Mulcorelocus':  Gell.  XIX  7\ 
quid  multa?  tam  in  materia  tractanda  quam  in  metris  suis  et 
dictione  Laeuius  magno  auso  misere  excidit:  qui  eius  uestigiis  in- 
grederetur,  prudentium  peritorumque  inuentus  est  nemo  (unus  Varro 
polyhistor  et  imperatoriae  aetatis  posterioris  polymetri  nonnulla 
eius  metra  resumpserunt) ;  et  quamquam  hoc  illudue  uocabuhim  a 
Laeuio  repertum  ab  insequentibus  poetis  (ueluti  a  Catullo  in  c.  LXIII) 
in  proprium  usum  adhibitum  esse  probabile  est,  tamen  primum 
lyricum  Romanum  hoc  nomine  dignum  mox  altum  texit  silentium 
(cf.  Porph.  ad  Hor.  od.  III  1,  12).  —  eandem  autem  studiorum 
rationem  profitebatur  Cn.  Matiiis  mimographus  (etiam  Homeri 
Iliada  conuertit),    qui   diuerso  paulum   instituto  Hipponactem    sibi 


ad  nos  oinne  gemis  motuum,  omne  etiam  mutationum,  prorsus  ut  cst  in 
uctere  itersu  Kaeuii:  exuuiae,  rnhies,  furiarum  examina  millc.  solita 
adest  confusio  inter  Naenium  et  Laeuium,  ad  cuius  Helenam  (^fragm.  17, 
hexametro  constans)  uersus  pertinet,  in  quo  quid  raptum  Helenae  secu- 
tum  sit  ostenditur.  —  alterum  fragmentum  nouum  accedit  e  Probo  scho- 
liasta  Vergilii  [p.  93  K.],  qui  secundum  uouissimam  AHerrmanni  recen- 
sionem  post  'pictosque  Gelonos'  pergit:  in  Protcsilaodamia  fac papyrin... 
haec  tcrya  habcant  stigmata.  apparet  uersus  quadratus  ex  Laeuii  Pro- 
tesilaodamia  sic  fere  explendus:  fac  papyri  n<!^ostrac  flagrisy  hacc  terga 
habeant  stigmata.  cf.  ad  sententiam  ex.  gr.  inscriptt.  Orell.  6404  hic 
stigmata  aeterna  scripta  sunt  Actc  libertue  uenenariac- 


8  PROLEGOMENA. 

exemplum    sumpsit,    sed   cetera  (maxime  in  uerbis)  consimilis  est 
Laeuii. 

Habuerunt  buius  conamina  hoc  bonum,  quod  quanam  uia  perfici 
posset  ut  digne  cum  Graecis  in  lyricis  quoque  aemularentur  Romani, 
inuestigabant  uiri  litterarum  patriarum  amantes  easque  ab  hac  parte 
tam  misere  iacere  dolentes.  Alexandrinis  exemplaribus  non  posse 
careri  ultro  patuit:  unde  enim  alios  melioresque  sibi  adsumerent 
magistros?  illi  quippe  tum  ab  uniuerso  orbe  graeco  colebantur  et 
ut  poetarum  recentium  praecipui  et  ut  unici  ad  poesin  tendentibus 
praeceptores,  illos  identidem  Eomanis  ingerebant  quicumque  ea 
aetate  in  urbe  degebant  grammatici  graeci  tam  ex  aliis  terris  quam 
ex  ipsa  Alexandria  nati.  et  grammaticorum  tum  in  dies  maior 
auctoritas  esse  coeperat  Romae.  iam  ueterum  nonnulli,  \\i  Liuius 
Andronicus  et  Ennius  simul  grammatici  et  poetae  fuerant;  sed  ab 
his  magnopere  distabant,  quod  ad  doctrinam  altam  multiformemque 
scientiam  attinet,  ei  qui  tempore  Ciceroniano  profitebantur  artem 
grammaticam  Graeci,  qui  certatim  aut  ipsi  confluxerunt  in  urbem 
aut  deducti  sunt  a  nobilibus,  quorum  in  domibus  aut  liberis  eru- 
diendis  aut  bybliothecis  ordinandis  aut  ad  consilia  in  rebus  ad  litteras 
spectantibus  danda  adhibebantur.  exempla  tibi  exhibet  Suetonius 
de  gramm.  (ubi  cf.  maxime  c.  3);  uidendus  et  Merkelius  ad  Ibin 
p.  356,  7.  publice  quoque  docendo  illi  ad  famam  dignationemque 
uenerunt;  eisque  maxime  auctoribus  tum  increbuisse  uidetur  mos, 
ut,  qui  apud  uulgares  grammaticos  iam  cognouerant  poetas  in  puerili 
institutione  lectos  (Homerum  puta  et  Menandrum  tragicosque  ex 
Graecis,  ex  Latinis  Andronici  Odysseam  et  Terentium  similesque), 
si  ad  altiora  tenderent  et  accuratiore  cognitione  litterarum  imbui 
cuperent,  adulescentes  frequentarent  lectiones  doctorum  illorum  Grae- 
corum,  quorum  exemplo  mox  etiam  professores  (si  ita  appellare 
licet)  Latini  scholas  in  usum  prouectiorum  aperire  coeperunt.  erant 
hi  grammatici,  ut  in  interpretandis  maxime  uersabantur  poetis, 
haud  raro  et  ipsi  poetae,  coniunctione  inde  a  priscis  temporibus 
sancita.  talis  inter  Graecos  erat  Parthenius,  qui  teste  Suida  s.  u. 
anno  a.  Chr.  73  in  belli  Mithridatici  praeda  adulescentulus  Romam 
uenit  in  domum  Cinnae  (Heluii  Cinnae  poefcae,  ut  u.idetur,  patris); 
inter  Latinos  uero  Valerius  Cato,  in  Gallia  (cisalpina,  ut  statuunt 
credibiliter)  cii-ca  a.  90  natus,  de  quo  Suetonius,  qui  de  gramm.  4 
poetam  sbnul  granimaticumqne  notissimum  uocat,  ibid.  11  haec 
scribit:  docuit  multos  et  nohiles,  uisusqiie  est  ]}ericloneus  j)raecej)tor 
maxime  ad  poeticam  tendentihis,  ut  quidem  qpparerc  iiel  ex  his  ucrsi- 
culis  potest: 


1 


PROLEGOMENA.  9 

Caio  grammaticus ,  Latina  Siren, 

Qui  solus  legit  ac  facit  poetas. 
is  scripsit  practcr  grammaticos  libellos  ctiam  pocmata,  cx  quihus  prac- 
cipue  x>rohaniur  Lydia  ct  Diana.  de  liuius  scbolis  nihil  est  traditum 
nisi  quod  ex  uersibus  octo  miro  casu  Horatii  saturae  decimae  libri 
primi  in  codicum  parte  praefixis  discere  licet.  qui  uersus  a  Catonis 
(non  Horatii,  ut  uulgo  putant)  aequali  facti  docent,  illum  prae- 
legisse  inter  alia  etiam  Lucilii  •  saturas ,  quas  inde  a  Vectii  Pbilo- 
comi  magistri  (Suet.  d.  gr.  2)  disciplina  magni  duxit  (est  autem, 
ut  mihi  uidetur,  bic  Pbilocomus  '^grammaticorum  equitum  doctissi- 
mus',  qui  puerum  Catonem  facere  uoluit  priscorum  poetarum  defen- 
sorem,  fecit  re  uera  unum  ex  ducibus  nouorum),  et  inter  prae- 
legendum  uersus  male  factos  ostendentem  proposuisse  certas  regulas 
ad  poesin  pertinentes;  nec  enim  aliter  possum  intellegere,  quod 
Cato  uersuum  malorum  emendationem  parare  dicitur.  coniuncta 
autem  grammaticorum  tam  Graecorum  quam  Latinorum  opera 
effectum  est  paulatim,  ut  ceiia  existeret  studiorum  ratio,  quorum 
commuui  cultui  fere  inde  ab  anno  70  plurimos  uidemus  addictos. 
tantoque  plausu  sunt  accepti,  ut  ^nouos'  hos  poetas  mox  cum 
contemptu  quodam  exagitarent  priscorum  praecipueque  Ennii  ama- 
tores.  nota  sunt  testimonia  Ciceronis  Tusc.  IH  19,  45  o  p)Octam 
cgregium  (Ennium)!  quamquam  ab  liis  cantoribns  EuptJiorionis  con- 
temniiur,  ad  Att.  VII  2,  1   ita  helle  nobis 

flauit  ah  Epiro  lenissimus  OncJtesmites. 
hunc  67tov6ei(x^ovTa  sicui  uoles  xcov  vmxiqoiv  pro  tuo  uendito,  deni- 
que  or.  49,  161  quin  ctiam,  quod  iam  subrusticum  uideiur,  olim 
autem  politius,  eorum  uerhorum,  quorum  eaedem  erant  postremae  duae 
litterae,  quae  sunt  in  ^optunms',  postremam  litteram  detrahehant,  nisi 
uocalis  insequehatur :  ita  non  erat  ea  offcnsio  in  uersihus,  quam  nunc 
fugiunt  pociae  noui.  sed  antequam  qua  in  re  illi  noui  extiterint 
exploremus,  uidendum  est  quinam  fuerint  ipsi.  sodalicii  iure  iunctos 
utpote  aut  amicos  aut  ex  eadem  scbola  profectos  uidemus  Furium 
Bibaculum  omnium  natu  maximum  cum  Catone*),  cum  boc  Ticidam 
et  C.  Heluium  Cinnam  (Suet.  d.  gramm.  11);  Cinnae  rursus  soda- 
lem  fuisse  scimus  Catullum,  buius  Caluum;  et  sic  facile  credimus 
plerosque  simul  nominatos  esse  ab  Ouidio,  qui  post  Catulli  men- 
tionem  postea  proferendam  sic  pergit  trist.  II  431: 


*)  Suet.  d.  gramm.  11  adfert  Bibaculi  de  Catone  uersiculos  sic  in- 
cipientes  siqui  forte  mei  dovmm  Catonis.  hoc  'meus'  uel  'noster'  uel 
'meus  sodalis'  certum  est  indiciura,  ita  qui  se  appellent  inuicem,  nouis 
poetis  esse  adnumerandos. 


10  PROLEGOMENA. 

Par  fuit  exigui  similisque  licentia  Calui, 

Deteoiit  uariis  qui  stia  furta  modis. 
Quid  referam  Ticidae,  quid  Memmi  carmen?  apud  quos 

Hebus  adest  nomen  nominihusqtie  pudor, 
Et  quorum  lihris  modo  dissimidata  Perillae 

Nomine,  nunc  legitur  dicta,  Metelle,  tuo. 
Cinna  quoque  his  comes  est  Cinnaque  procacior  Anser, 

Et  leue  Cornifici  parque  Catonis  opus. 
Is  quoque,  Phasiacas  Argon  qui  duxit  in  undas, 

Non  potuit  ueneris  fnrta  taccre  suae. 
Nec  minus  Hortensi  nec  sunt  minus  improha  Serui 

Carmina:  quis  duhitet  nomina  tanta  sequi. 
in  quibus  disticha  tertium  et  quartum  in  codd.  locum  suum  inter 
se  mutauere,  traiecit  recte  Paldamus  libri  ^roem.  Erotik'  p.  35. 
denique  huc  spectat  qui  explet  numerum  Plinius  epist.  V  3,  5 
quod  iuterdum  uersiculos  parum  seueros  faciat  sic  excusans:  scd 
ego  uereor,  ne  me  satis  deceat  quod  decuit  M.  Tnllium,  C  Caluum, 
Asinium  Polionem,  M.  Messalam,  Q.  Hortensium,  M.  Brutum,  L.  Sullam, 
Q.  Catidtmi,  Q.  Scaeuolum,  Scruium  Sidpicium,  M.  Varronem,  Torqua- 
tum,  immo  Torquatos,  C.  Memmium  . . .  diuum  lulium  . . .  quae  saepius 
a  honis  fiunt,  intet  quos  ucl  piraecipue  numerandus  est  P.  Vergilius, 
Cornclius  Nepos  et  prius  Accius  Emiiusque:  uides  sine  certo  ordine 
et  consilio  congeri,  qui  lusibus  indulserunt  lyricis,  sed  ex  quibus 
plurimi  ad  nostrum  pertinent  tempus.  sed  singulorum  uitas  per- 
sequi  non  est  huius  loci  (tu  uide,  sis,  Teuffelii  HLR.):  de  uni- 
uersorum  ratione  in  studiis  deque  horum  efiectu  et  paulo  rectius 
quam  uulgo  fit  et  cum  utilitate  hic  disputaturus  mihi  uideor*). 

'^Cantores  Euphorionis'  cum  contemptim  uocat  Cicero  nouos 
poetas,  uocat  seruiles  imitatores  nimis  eruditorum  et  prae  doctrina 
saepe  obscurorum,  in  uerbis  metrisque  mollium  et  iusto  exquisitiorum 
Alexandrinorum,  idque  resijectu  Ennii  masculo  robore  et  sana  sim- 
plicitate  eminentis  (non  recte  de  opprobrio  illo  iudicauisse  mihi 
uidetur  Meinekius  anal.  Alex.  p.  24  sq.).  uitantes  autem  uitia,  in 
quae  Laeuius  inciderat,  optimos  Alexandrinorum  et  potissimum  Calli- 
machum  ita  sequebantur  noui  poetae,  ut  nou  mediocrem  o^jeram 
in  praeceptis    eius  circa  poesin  uersantibus    cognoscendis  ponerent. 


*)  fragmenta  pauca  quae  ex  Catulli  aequalium  poematis  supeisunt 
coUegit  LMuellerus  1.  1.  nec  recte  omniDO  (nam  Laeuius  et  Matius  ad  eos 
non  pertiueni)  nec  uero  plene.  adde  MHaui:)tium  opusc.  I  p.  211  sqq.  de 
Q.  Mucio  Scaeuola,  nos  in  Miscell.  Crit.  p.  19  sqq.  —  nouani  collectio- 
nem  alibi  exhibebimus,  si  di  fauent. 


PROLEGOMENA.  11 

Battiades  longa  perosus  epe  suiiimum  studium  iu  bveuioribus  elegiis 
epylliisue  omui  cum  arte  elaborandis  exornandisque  conlocanduui 
esse  praescripserat.  hoc  secuti  sunt  cantores  Eupborionis  eo  luben- 
tius,  quod  et  elegia  in  litteris  latinis  nondum  culta  amplum  apei-ire 
campum  in  agonem  musicum  descendentibus  uidebatur  et  epici  car- 
minis  ad  dignum  temporibus  nitorem  euehendi  spes  nulla  ostende- 
batur,  nisi  in  epylliis  ante  exercuissent  uires  coni-oborassentque. 
materiam  autem  sibi  elegerunt  item  plane  eandem  atque  Calli- 
machus  sociique:  plurimas  illas  fabulas  ad  amoreni  potissimum 
spectantes,  quas  multa  per  saecula  procreauerant  felicibus  temporibus 
terrae  Graecae,  certatim  communicare  studebant  cum  popularibus 
aut  propriis  epylliis  diligentissime  elaboratas  aut  in  elegiarum  orna- 
mentura  cum  cura  atque  arte  adscitas.  sic  Cato  si  non  Lydiam 
certe  Dianam,  sic  Cinna  Zmyrnae  fabulam,  sic  CatuUus  nuptias 
Pelei  et  Thetidos  (LXIV),  porro  Caluus  lo,  Cornificius  Glaucum 
tractauere  epylliis  (de  sodalibus  eorum  nil  nimirum  est  traditum, 
sed  huc  etiam  sunt  referenda  temporis  insequentis  carmina  Ciris 
et  Culex);  et  cum  eadem  et  artis  seueritate  et  diligentiae  adsi- 
duitate,  qua  haec  epyllia  castigauerunt  ad  unguem,  etiam  con- 
dendis  elegiis  incumbebant  strenue,  partim  elegis  qui  proprie  uocantur 
flebilibus,  ut  Caluus  mortem  Quintiliae  lugens  (comm.  ad  Cat.  XCVI); 
partim  epistulis  ad  amicos  missis,  quibus  amatoriae  inmixtae  erant 
fabulae,  ut  Catullus  in  c.  LXVIII^^;  partim  tandem  eroticis,  ut  Varro 
Atacinus  (Prop,  II  34,  85  sq.).  primam  autem  poetandi  legem  sibi 
ipsi  posuerant  cantores  Euphorionis  hance,  ut  ne  per  ludum  et  in 
oblectamentum  agitarent  haec  studia:  intento  demum  labore  opera- 
que  indefatigata  aliquid  memoria  dignum  perfici  posse  perspicientes 
non  parcebant  industriae  diligentiae  limae  perpetuo  adhibendae. 
sic  seuerissimorum  studiorum  res  facta  est  haec  quidem  poesis 
lyricae  pars,  sudoris  plurimi  plena.  sed  adliciebat  et  laborum  in- 
pensorum  ingrata  facile  mitigabat  cogitatio,  si  forte  adsequentes 
et  elegantiam  formae  et  subtilitatem  sententiarum  et  imaginum 
splendorem  et  comparationum  dulcedinem  et  doctrinae  (ex  historia, 
mythologia,  geographia,  astrologia  petitae)  soliditatera  eam,  qua 
exemplaria  eminebant,  litteris  patriis  et  noui  generis  decus  adicere 
et  pristiui  gloriam  augere  possent.  iara  Ennius  quidem  olim  prae- 
ceperat  dicti  studiosum  esse  debere  poetam;  sed  quidquid  hic  suis 
carminibus  studiisque  contulerat  ad  prouehendara  poesin  linguam- 
que  latinam,  epici  eum  insecuti  uiae  ab  ingenio  illo  inmortali  prae- 
munitae  secure  ineuntes  laboremque  fugientes  ipsi  desudare  in  uersu 
faciendo  ipsique  nouum  nitorem  munditiemque ,  ut   postulauit   iam 


12  PROLEGOMENA. 

necessario  temporis  progressus,  carmini  epico  de  suo  addere  super- 
sederunt.  Ciceronis  maxime  et  ex  parte  etiam  Lucretii  non  sine 
causa  Ennium  tantopere  admirantium  uersus  satis  sunt  documento, 
qnam  parum  ea  aetate,  qnae  cetera  litterarum  genera  ingentia  in- 
crementa  auctusque  capere  uidit,  profecerit  poesis  epica,  plane  illa 
iacens  sordensque  a  forma,  si  cum  aliis  illis  generibus  comparatur. 
denuo  igitur  ciuibus  suis  Pimpleum  montem  adscensuris  in  memo- 
riam  reuocabant  noui  poetae,  sine  limae  labore  moraque*)  nihil 
diuturnum  effici  et  ad  digna  operae  praemia  percipienda  exemplaria 
graeca  nocturna  diurnaque  manu  esse  uei'sanda.  constat,  exem- 
plum  Cinnae  nouem  annos  in  Zmyrnae  epyllio  elaborando  consu- 
mentis  ansam  dedisse  uobili  illi  de  scriptis  nonura  in  aunum  pre- 
mendis  praecepto  Horatii,  qui  haud  i^auca  in  arte  sua  poetica 
praeseripsit,  quae  praecedentes  poetae  nouicii,  si  non  expresserant 
uerbis  (qua  de  re  nihil' scimus),  at  re  tamen  secuti  sunt.  ueluti 
illi  exemplo  suo  confirmauerant,  non  sufficere  diuitem  ingenii  uenam, 
sed  poetam  simul  doctum  esse  debere.  et  Moctus'  attributum  ut 
honorificum  abhinc  uatibus  esse  coepit,  ita  lubentissime  et  grata 
cum  memoria  coucedebatur  cantoribus  Euphorionis  (cf  ex.  gr.  Ouid. 
am.  III  9,  62,  Lygdam.  6,  41  docte  Catnlle,  Mart.  I  61,  1  et  VII 
99,  7  et  saepius,  Ter.  Maur.  2561;  Prop.  II  34,  89  docti  imfjina 


*)  haec  mora,  quam  ipsi  sibi  inponebant  vsaxsQOi  in  edendis  doctis 
opusculis,  respicienda  est  accuratius  quam  uulgo  fieri  solet,  si  quaeritur, 
quatenus  illi  uertendo  et  imitando  expresserint  exemplaria.  iam  enim 
nou  eadem  condicio  horum  studiorum  quam  Q.  Lutatii  Catuli  tempore. 
mansit  hoc  omuibus  temporibus,  ut  uires  exercendi  gratia  conuerterent 
Romani  Graecos;  sed  non  edebant  abhiuc  nisi  ea  quae  edi  sine  rubore 
potuerunt.  itaque  non  plane  rectum  est  quod  dicitur,  haberi  exercitii 
huius  specimina  rudia  ex.  gr.  in  Catulli  coma  Berenices  ex  Callimacho, 
in  Varronis  Atacini  Argonauticis  ex  Apollonio  Rhodio  conuersis:  ueque 
seorsum  edebantur  neque  in  carminum  collectiones  recipiebantur  uer- 
siones,  nisi  hoc  fuerat  consilium,  ut  haec  ingenii  alienigenae  monumeuta 
cognitione  omnium  (j)raesertim  linguam  graecam  minus  callentium)  digna 
extarent  in  litteris  latinis  et  iu  his  quoque  opusculis  ars  quaedam  atque 
peritia  probaretur.  et  hinc  plurimae  illae  ex  graeco  conuersiones,  ueluti 
Ciceronis  aliorumque  Aratea  et  Sallustii  Empedoclea,  sunt  aestimanda; 
in  quibus  etiam  utilitatis  respectus  est  habitus  summopere.  ceteras  quae 
uere  possunt  uocari  exercitationes  sine  dubio  flammis  dabant,  certe  qui 
famae  consulerent;  ut  in  Catulli  carmiuibus  nuUum  reperitur  scriptum 
aute  id  tempus,  quo  feminae  suae  amore  ille  proprii  ingenii  facultates 
excitas  uidit.  hiuc  opus  est  cautioue,  ue  praepropere  ex  graeco  cou- 
uersa  uel  uimis  anxia  imitatione  expressa  putemus  docta  huius  temporis 
poemata,  nisi  certa  faueant  indicia:  libera  aemulatio  tum  multo  iam 
magis  regnabat. 


PROLEGOMENA.  13 

Calui;  nec  sine  causa  Horatius  hederas  uolt  esse  praemia  froutium 
^  doctarum ').  doctriua  multiformis  iam  facta  est  tam  necessaria 
carmina  pangentibus  quam  metrorum  seientia:  ut  fabulas  suas  digne 
exornareut,  ingurgitabant  sese  in  exterarum  gentium  priscas  aetates 
euoluendo  historias  et  cognoscendo  mores  ritusque.  abstraxit  haud 
raro  studiorum  horum  suauitas  lougius  a  proposito,  et  ex  disqui- 
sitionibus  in  carminum  gratiam  factis  fructus  redundabant  etiam 
in  philologiam,  quae  ut  Romae  inde  a  Cratetis  commoratione  laete 
effloruerat,  ita  et  per  grammaticos  plurimos  illa  aetate  uigentes  et 
ipsa  poeseos  ratione  tum  exculta  mirum  quantum  est  prouecta 
publicumque  nancta  fauorem.  ne  miremur  igitur,  quod  ei  quoque 
poetae,  qui  non  proprie  erant  grammatici,  tamen  docta  opera  etiam 
prosa  oratione  sci-ipserunt  ad  uarias  res  pertinentia*). 

Cernebatur  autem  formae  tersae  nitidae  mundae  cura  studium- 
que  ante  omnia  in  maiore  metri  perfectione.  hexametrura  praecipue 
confoi-mabant  tum  longe  diligentiore  arte  quam  qua  Enuius  eiusqne 
sectatores  utebantui-,  etiam  huius  rei  praeceptores  habeutes  Alexan- 
drinos,  quorum  enchiridia  metrica  assidue  uersabant.  ixeluti  cae- 
suras,  quales  conueniebant  uersui  illi  ex  geuio  liuguae  latinae, 
constituebant  sauciebautque  in  omne  tempus  illas,  quas  postea 
maxime  uidemus  adhibitas  esse.  quamquam,  ut  fit  in  horum  stu- 
diorum  nouitate,  uondum  compotes  eraut  elegantiae  apud  poetas 
Augusteos  obuiae,  sed  iuterdum  subduri  et  grata  uarietate  carentes 
(ut  Catullus  in  c.  LXIV).  neque  iu  hac  quidem  parte  abstinue- 
ruut  in  exemplarium  imitatione  nimia  quadam  caecaque  cupiditate, 
uehiti  in  (puuto  hexauietri  pede  saepius  quam  decuit  spoudeum 
pro  dactylo  admitteutes  (ex.  gr.  Cat.  LXIV  78 — 80);  et  hinc  Cice- 
ronem  tovg  veoiriQovg  inridere  uidimus.  —  etiam  in  distichi  struendi 


*)  unum  dabo  exemplum.  Furius  Bibacukis  teste  Plinio  b.  n.  praef.  24 
scripsit  facetissimos  Lucubrationum  libros,  h.  e.  miscellaneos  et  iocis 
sei'iisque  disquisitionibua  mixtos.  legitur  inter  eius  fragmenta  hoce 
(4  LM.)  (liiplici  toga  innolutus  apud  Cbarisium  sub  Furii  nomine  ser- 
uatum,  in  quo  anacreontium  agnouit  Muellerus.  sed  cantores  Eupho- 
rionis  exemi^lo  Laeuii  fecisse  anacreontios,  nec  constat  et  per  se  ualde 
inprobabile  est.  melius  Lacbmannus  ad  Lucr.  p.  199  a  Mueliero  igno- 
ratus  partem*hendecasyllabi  adesse  statuit.  recurrunt  autem  ipsa  illa 
uerba,  quae  mihi  meram  prosam  sapiunt,  in  glossariorum  excerptis  doctis 
sine  auctoris  nomine  traditis,  quae  edidit  Usenerns  mus.  Rhen.  XXVIII 
p.  428  (lin.  23).  quid  multaV  Charisius  fragmentum  illud  mihi  sumpsisse 
uidetur  ex  eodem  opere,  ex  quo  hausta  sunt  in  ultima  origine  excerpta 
illa  glossariorum  pretiosissima,  ex  Furii  nempe  opere  quodam  prosario 
probabiliterque  ex  ipsis  eius  lucubrationibus,  quae  hinc  nouam  plane 
lucem  accipiunt. 


14  PROLEGOMENA. 

arte,  etiamsi  multa  perficieuda  reliqueruut  aeui  Augustei  uatibus, 
tamen  non  contemnendam  suut  nacti  peritiam,  praesertim  in  epi- 
grammatis  breuioribus  iam  longioris  temporis  usu  bene  familiaribus. 

Neque  tamen  iu  faciendis  epylliis  elegiisque,  quae  ipsi  in  litteras 
latinas  intulerunt,  et  in  epigrammatis  sese  continuerunt  noui  poetae, 
sed  quidquid  fere  in  boc  poesis  genere  praeiuerant  Alexandrini 
uariaque  metra  ab  eis  siue  exculta  siue  in  encbiridiis  tractata  cum 
meliore  quam  quo  Laeuius  usus  erat  delectu  sibi  adsumpserunt. 
galliamborum  uolubilitatem  agilitatemque  difficillimo  in  linguae 
latinae  duritie  tarditateque  suscepto  aemulari  certatim  (comm.  ad 
Cat.  LXIII  in  fine)  adgressi  sunt  cum  euentu  pulcberrimo.  porro  ab 
Alexandrinis  mutuati  sunt  trimetros  iambicos  puros  per  longiorem 
seriem  continuatos,  quibus  ueteres  Graeci  non  utebantur,  et  in 
senariis  uulgaribus  et  septenariis  seueriores  normas  adbibueruut 
quam  quibus  scaenici  operam  nauarant.  nec  trimetrum  claudum, 
Hipponacteum,  receptum  iam  ab  Matio  dedignati  sunt.  Alexan- 
drinis  denique  debebant  noui  poetae  uersum  Priapeum,  in  boc  (ut 
in  aliis  baud  raro)  magistros   superantes  austeritate  tractandi. 

Cognouerant  ex  enchiridiis  oi  vECizsQoi  etiam  Graecorum  prisco- 
rum,  Sappbus  Alcaei  Arcbilocbi  Anacreontis  aliorumque,  metra  lyrica; 
et  fugientes  uersus  ob  breuitatem  nimis  ludicros,  quibus  indulserat 
Laeuius,  ex  his  elegerunt  sanissimo  cum  iudicio  ea,  quae  conuenire 
maxime  linguae  patriae  uidebant:  stropben  quae  proprie  uocatur 
Sapphicam  (Cat.  LI),  uersus  choriambicos  (asclepiadeos  maiores), 
glycoueos  et  pherecrateos  in  systema  coniunctos,  denique  qui  prae 
ceteris  suut  nominandi  (nullum  quippe  metrum  et  felicius  adsumptum 
et  postea  magis  in  deliciis   erat)  hendecasjdlabos*).     baec  quoque 


*)  falso  uulgo  putant  iam  ante  cantorea  Euphorionis  Laeuium  et 
Varronem  usos  esse  hendecasyllabis.  de  Varrone  postea  uidebimus.  legitur 
apud  Macrobium  1  18,  16  Liber  a  Eomanis  appellatur,  qiwd  libcr  ct  uagus 
est,  ut  ait  Naeuius: 

Hac  qua  sol  uagus  igneas  hahenas 

Immittit  propius  iugatque  terrae. 
'Naeuius'  Scaliger  correxit  in  'Laeuius'.  sed  exemplum  ipsum  perquam 
inopportunum,  elegantia  uersuum  supra  Laeuii  inplicatam  duritiem,  'que' 
traiectum  (quantum  uidetur)  ab  eius  tempore  alienum  est.  certum  puto 
meum  remedium,  quo  lacuuam  statuo  sic  fere  explendam  ut  ait  Isae- 
uius:  <^libera  lingua  loquamur  ludis  Liberalibus;  et  ***.•)>  hac  qua  eqs. 
intercidit  una  cum  noto  Naeuii  uersu  (com.  113  R.),  quo  nil  hic  est 
aptius,  nomen  eius  cuius  sunt  hendecasyllabi.  in  quibus  'propius'  co- 
haeret  cum  '"terrae'  et  pro  inepto  illo  ''iugatque'  reponendum  est  'uolat- 
que'.  fortasse  sunt  aersus  Cinnae,  et  a  "'Naeuius'  ad  ''Heluius'  oculis 
aberrauit  librarius. 


PROLEGOMENA.  1 5 

nietra  Sappho  maxime  in  deliciis  liabuerat  excolueratque  (de  pha- 
laeciis  cf.  Ter.  Maui-.  2545  sqq.).  iam  non  mero  casu  factum  esse 
aiemus,  quod  solita  studioinim  communione  cantores  Euphorionis 
eos,  quorum  adsunt  fragmenta  huc  pertinentia,  mirifice  delectatos 
esse  uidemus  epithalaniiis  et  hymeuaeis  scribendis:  eodem  metro, 
quo  Catiillus  nobile  et  eximia  cum  dexteritate  factum  c.  LXI  com- 
posuit,  etiam  Caluus  (fr.  4)  et  Ticida  (fr.  2)  scripsere  carmina 
nuptialia;  et  eodem  modo ,  quo  sub  eclogae  specie  Catullus  hyme- 
naeum  in  c.  LXIII  proposuit,  etiam  Caluus  libera  usus  aemulatione 
(qualem  in  re  parua  Cat.  L  nobis  ostendit)  eiusdem  generis  poema 
fecit  (fr.  5  —  8).  nimirum  Sapphus  fuisse  librum  epithalamia  uaria 
complectentem  satis  constat.  excitati  igitur  enchiridiis  illis  metricis 
noui  poetae  ad  cognoscenda  penitus  aemulandaque  carmina  Sapphus 
maxime,  fortasse  etiam  Archilochi  paucoruraque  similium.  in  nulla 
re  maiora  ac  plane  inmortalia  sunt  merita  horum  uirorum;  in 
nulla  re  sincerius  admiramur  rectum  eorum  iudicium,  quo  altos 
Pindari  spiritus  non  conuenire  indoli  Romanae  bene  intellegentes 
neglexerunt  poesin  doricam  et  aeolicam  sibi  sumpserunt  imitan- 
dam;  in  nulla  re  discipuli  magis  superauere  magistros  natiuo  sensu 
pulcri  ueroque  poeseos  inteilectu.  nam  Sapphus  poemata  legendo 
ac  relegendo  non  potuerunt  non  perspicere,  quid  ipsis  desset  et 
quomodo  carmina  ab  Alexandrinis  pendentia  deberent  compensare, 
si  poesin.  uere  lyricam  donare  uellent  litteris  latinis:  aeolicae  uatis 
intimam  naturam  bene  animo  percipientes  oi^uscula  docta  arteque 
Alexandrina  facta  et  haec  jDoematia  breuioribus  metris  lyricis  (hen- 
decasyllabis  maxime)  scripta  quam  maxime  inter  se  opposita  esse 
uoluerunt.  regaabat  illic  cura  et  meditatio,  placebat  illic  ipsa  ars 
ipsique  fuci  callide  aspersi:  hic  praeualebat  ingenium,  hic,  quid- 
quid  animum  leuius  grauius  commouebat,  calore  subito  et  sine 
ornatu  longe  quaesito  in  cartas  coniciebatur;  illic  doctus  specta- 
batur  artifex:  hic  hominl  sentire  humane  et  indulgere  genio  et  tam 
amoris  amicitiaeque  quam  odii  atque  inimicitiae  aflfectus  omnes 
libere  promere  licuit;  illic  grauiter  sollemniterque  incedebant  toga 
induti:  hic  tunica  ludebant  discincta.  quid  multa?  nulla  poesis 
lyricae  species  firmiores  apud  Komanos  hoc  genus  maxime  sibi  con- 
uenire  tacite  sentientes  egit  radices;  et  quidquid  postea  Horatius 
temptauit  artificiosiores  modos  lyricos  aptare  fidibus  Romanis,  suc- 
cessu  caruit  apud  populares  suos,  qui  multo  magis  praeferebant 
leues  facilesque  uersiculos  Calui  et  Catulli  sociorumque.  quos  omnes 
(quatenus  iudicare  licet  ex  eis,  quorum  paulo  largiora  adsunt 
fragmenta)   utrique    et   doctae    et  leuioris   poesis  amatoriae  generi 


16  PROLEGOMENA. 

operam  nauasse  uidemus;  quamquam  ipsi  minorum  harum  nugarum 
ineptiarumque  (comm.  ad  Cat.  c.  ad  Corn.  4)  lusu  magis  excitari 
se  putabant,  ad  maiora  et  grauiora  quo  fierent  promptiores,  sed 
aeternam  gloriam  ab  extructis  seriorum  studiorum  monumentis  sibi 
fore  promittebant  (cf.  Cat.  XCV).  mirum  fortunae  ludum!  docta 
liaec  opuscula  maiora  utpote  celeriter  superata  postera  aetas  mox 
neglexit,  sed  eadem  semper  amauit  amabiles  illos  ingenii  naturae- 
que  infucatae  fetus,  quibus  (quod  ad  gloriam)  multo  diutius  uixe- 
runt  illi  hodieque  quoque  admiratores  habent  plurimos. 

Cognouimu^  iam  complures  partes  praecipuas,  in  quibus  emi- 
nebant  noui  poetae:  disceptanda  est  nunc  alia  illorum  proprietas 
in  cura  diligentiaque  uerborum  posita,  quae  multis  uidebatur  moUi- 
ties.  quae,  si  qua  erat,  partim  profluxit  sua  sponte  ex  poesis  ama- 
toi'iae  indole  lasciuula  ac  tenella  (poeta  'lasciuus'  maximeque  Hener' 
et  "^amatorius'  idem  fere  est  apud  Romanos:  Cat.  XXXV  1,  Ouid. 
rem.  737  teneros  ne  tange  poetas  et  a.  a.  III  .333  teneri  Properti  et 
am.  III  8,  2  tenerimi  carmcn,  Hor.  a.  p.  246;  Suet.  d.  gram.  16 
tenellorum  uatum;  Mart.  VII  14,  3  et  XII  44,  5  tc^icr  Catullus)^ 
partim  nata  est  ex  eo  studio,  quo  refugientes  epicorum  ueterum 
rudem  iam  simplicitatem  et  tragicorum  nimium  tumorem  sectabantur 
illi  suum  diceudi  geuus  sat  electum.  nam  iterum  exemplo  Calli- 
machi  niaxime  usi  simul  et  breues  concisique  esse  studebant  et 
uitandae  ieiunitatis  causa  uoces  exquisitas  adhibebant.  quamquam 
in  hac  re  denuo  bonum  liberumque  cantorum  Euphorionis  iudicium 
comprobatur,  quod  praecepta  Alexaudrini  magistri  deserebant  in 
eo  quod  non  uerba  prisca  recoudita  rara  glossematica  (quibus  fere 
Aegyptii  illi  delectabanturj  captabaut,  sed  operam  dabant  sermonis 
e  medio  sumpti  cultui  atque  urbanitati.  neque  dubitare  licet,  quin 
Laeuii  conamina  risum  interdum  mouentia  eos  deterruerint  a  ser- 
uili  in  hac  re  imitatione.  itaque  sequebantur  illi  quam  maxime 
linguae  patriae  speciem,  qualis  Romae  in  elegantiorum  circulis  opti- 
uuerat.  hanc  normam  in  uniuersum  tenentes  peculiarem  curam  in- 
peudebant  singulis.  ut  a  minimis  incipiam,  perfecerunt  oi  vecorEQot 
ea  quae  Ennius  in  litteris  fiualibus  retinendis  incohauerat.  hic 
enim  utilissimo  instituto  ceteras  praeter  '^m'  et  's'  consonas  omnes 
propria  uti  ui  in  uersibus  iusserat;  ulterius  progressi  illi  (cf.  Cice- 
ronis  uerba  supra  adlata)  etiam  ^s'  breui  uocali  subiectam  uou 
posse  abici  sanxerunt  ante  consonam  insequentem  (ut  habent  adhuc 
Cicero,  Lucretius,  Varro  ex.  gr.  in  fine  hexametri  'e  fontibus  magnis') 
damnaueruntque  proinde  etiam  illa  \lictust,  seruust,  magnust'  passim 
apud  priscos  obuia.    hac  quoque  in  re  ueri  est  simile  eos  secutos 


PROLEGOMENA.  17 

esse  sermonis  cottidiaui  apud  hoiniues  urbanos  speciem  puriorem. 
eademque  cum  cura  in  delectu  uerborum  cultis  auribus  pi'obatorum 
uersabantur.  quamquam  in  hac  parte  spatium  patuit  sat  magnum 
et  a  poematum  generibus  et  a  singulorum  poetarum  indole  patria- 
que.  nam  ut  minuta  carmina  et  epigrammata  gaudebant  sermonis 
familiaris  uerbis  locutionibusque  (lectis  tameu  et  quibus  homines 
litteris  tincti  utebantur),  quibus  leuiter  adspersus  hic  illic  doctus 
ornatus  nec  quaesitus  peculiarem  interdum  gratiam  praebuit,  ita 
ex.  gr.  Caluus  Romae  natus  et  CatuUus  Veronensis  in  huius  ipsius 
sermonis  familiaris  usu  sic  sine  dubio  inter  se  differebant,  i^t  illius 
uerba  magis  urbanitatem  recentis  temporis,  huius  magis  stilum 
Terentianum  (cf.  caput  III)  non  sine  prouiucialis  dictionis  admix- 
tione  referrent.  sed  si  iam  in  hac  parte  cura  inpensior  procreauit 
non  mediocrem  a  prioribus  differentiam,  hoc  multo  magis  usu  uenisse 
necessest  in  eis  poematis,  quae  summum  formae  diu  castigatae 
ornatum  splendoremque  quasi  debitum  flagitauere:  in  docta  poesi 
consulto  elegantias  Alexandrinorum  caiitantes  usquequaque  arte  ute- 
bantur  noui  poetae  circumspecta.  quae  tum  primum  inuecta  non 
potuit  non  esse  hic  illic  duriuscula  et  inplicatior,  cum  praesertim 
rhetoi'icae  non  ita  pridem  in  scholasticam  institutionem  receptae 
regulas  pauci  tum  firmiter  tenehant  sciteque  adhibere  callebant  (cf. 
ex.  gr.  frigidum  usum  Cat.  LXIV  116).  interdum  igitur  parum 
agiles  et  insuetiore  habitu  tamquam  tardati  incedunt  iu  hac  j^arte 
cautores  Euphorionis,  nihilominus  dignissimi  hercle,  quibus  et  gra- 
tiae  habeantur  maximae  ob  studia  indefessa  neque  de  meritis  summis 
quidquara  detrahatur:  facilius  multo  erat  posthac  Vergilio  et  Ouidio 
coaeuisque  addere  limam  ultimam  quam  illis  uiam  aperire  prae- 
munire  solidare.  sed  sic  duce  arte  uerba  componentes  anxie  solli- 
citeque  haud  pauca  nouabant,  quae  mollitiae  sjjecie  offendebant 
necessario  priscorum  sectatores.  quorum  nemo  ex.  gr.  apud  Ennium 
legerat  in  medio  narrationis  tenore  quale  extat  Cat.  LXIV  289  sq. 
inde  patcr  dimnn  mncfa  cnm  coninge  nafisqite  aditenif,  caclo  fe  soliim, 
Phoebe,  relinquens:  tales  inuocationes  inexpectatas  (nec  solum  deorum; 
cf.  ibid.  253  et  IV  13j,  quae  sane  descriptionis  continuitatera  quam 
efficaci  arte  interrumpunt,  inter  fucos  et  fen'umina  rcov  vecorEQOiv 
(inde  communi  consensu  recepta  et  mox  abusu  interdum  taediosa) 
recte  numerat  Grellius  XIII  27,  3.  —  aliud  nouatiouis  genus  ad 
rem  grammaticam  pertinens  contempleraur,  ex  diuite  necdum  de- 
dita  opera  satis  explorato  argumento  pauca  delibantes.  eam  enim 
constructionem,  quam  uulgo  uocant  accusatiuum  graecum,  intro- 
duxerunt  primi   cantores  Euphorionis   in  carminibus   doctis  (minus 

CATtriiiiTrs  ed.  Baehrcns.    II.  2 


18  PROLEGOMENA. 

in  minutis  uel  epigrammatis);  cf.  Cat.  LXIV  64  et  65,  LXVIIP  29, 
Caluus  fr.  1  et  13  nam  falsum  est  quod  alius  alium  exscribentes 
adfirmant  uulgo,  usus  illius  iam  apud  Plautum  Enniumque  inueniri 
exempla.  quos  refutauit  Haasius  praelectt.  II  p,  64,  qui  tamen 
poetas  Augusteos  nouationis  esse  auctores  adserens  et  ipse  errat.  — 
tertium  exemplum  petamus  ex  uerborum  conlocatione.  quae  cum 
in  ceteris  facta  est  artificiosa  et  certis  regulis  subiecta,  ita  in  parti- 
culis  ab  initio  enuntiati  traiciendis.  sic  secundo  uel  alio  loco  ex- 
tantia  habes  'at,  sed,  nam,  namque'  una  cum  uariis  pronominis 
relatiui  formis  (cf.  comm.  ad  Cat.  c.  ad  Corn.  9,  LI  9,  LXIV  43 
et  301);  quae  etsi  a  priscis  scriptoribus  non  plane  sunt  aliena*), 
tamen  cantores  Euphorionis  primi  cum  consilio  et  usu  latius  pateute 
nouabant;  eidemque  iam  in  copula  ^que'  (Cat.  LVII  2)  et  'nec' 
(LXIV  210),  non  tamen  in  ^et'  et  'ac'  (cf.  Hauptius  opusc.  I 
p.  115  sqq.),  quae  ab  Augusteis  poetis  demum  traici  sunt  coepta,  libe- 
riores  interdum  fuisse  uidentur.  —  non  recte  autem  putant  pro- 
prium  fuisse  nouorum  poetarum  nimium  quendam  deminutiuorum 
amorem  et  ob  eam  maxime  causam  illos  audiisse  molles.  repe- 
riuntur  eorum  apud  Catullum  sat  multa  (interdum  etiam  duplicia, 
ut  ^puellula,  oricilla,  tenellulus,  mollicellus',  quin  adeo  substantiua 
et  adiectiua  simul  deminutiue  sunt  formata  rariore  usu);  sed  eadem 
omnium  inde  ab  antiquis  temporibus  poetarum  commimia  fuere, 
quin  etiam  non  aliena  a  prosae  orationis  scriptoribus,  qui  uulgarem 
magis  siue  familiarem  sermonem  secuntur  (cf.  ex.  gr.  Lorenzius  ad 
Plaut.  Pseud.  praef.  p.  68,  Woelfflinus  Pbilol.  XXXIV  p.  155  sq.); 
unde  apparet  Tovg  vecorsQovg  retinuisse  quod  ipsorum  rationibus  bene 
conueniret,  quamquam  pro  rei  argumento  usum  temperantes  ali- 
quatenus  et  ex.  gr.  a  grauibus  seriisque  magis  procul  babentes. 
hac  quoque  in  re  seueriores  estiterunt  aeui  Augustei  poetae. 

His  quae  antea  disputauimus  perlectis  non  facile  in  eam  te 
adduci  opinionem  patieris,  quasi  hi  poetae  fuerint  homines  scho- 
lastici,  a  uita  publica  alieni  solisque  lucnbrationibus  dediti.  aliud 
te  iam  dudum  docuit  duplex  illud  poeseos  et  doctae  et  leuioris 
genus.  praeterea  omnia  tum  a  tali  ratione  umbratili  abduxerunt: 
institutio   Romana    moresque    ueteres   uitae    non    scholae    fauentes, 


*)  uelnti  nulla  adest  causa  idonea  in  uerbis  Ennii  ann.  103  V.  uir- 
gines  natn  sibi  quisque  domi  Bomamis  habet  sas  interpunctionem  accipere 
Lachmanni  ^uirginis.  nam'  scribentis,  cuni  post  siugularem  illum  in- 
tellegi  nequeat  pluralis  'sas',  qui  cum  'quisque'  coniunctua  omnino  non 
stat.  legas  'uirgine  nam  s.  q.  d.  R.  auet  sa',  h.  e.  beatus  est.  cf.  et 
comm.  ad  Cat.  LXVI  65. 


PROLEGOMENA.  19 

propria  Italoruia  uatura,  reipublicae  status  inquietus  et  turbulentus, 
Roma  ipsa  ut  deliciis  inlecebrisque  suis  multo  magis  auocans  a 
studiis  assiduis,  ita  poetis  ueris  quidem  et  pectore  aperto  tot  noua 
spectacula  animum  iutrare  patientibus  ingentem  carminum  mate- 
riam  praebens.  quae  ingenia  excitarent  multa  tum  erant.  ueluti 
si  non  incuriosi  persequebantur  animo  quae  in  republica  gerebantur, 
libei-tas  illa  seutiendi  dicendique  uel  aduersus  potentissimos  uiros 
concessa  aluit  eam  quam  Lucilius  et  priscae  comoediae  Atticae 
scriptores  sibi  sumpserant  licentiam;  et  uidemus  ea  usos  ex  publicis 
(ut  probabile  est)  causis  Caluum  et  Furium  Bibaculum,  ex  pri- 
uatis  Catullum  carminum  maledicorum  in  Caesarem  Pompeiumque 
aliosque  nobiles  extitisse  auctores.  et  si  poetae  lyrici  necesse  babent 
quibus  ad  canendum  instimulentur  amores,  morum  dissolutio  Romae 
in  dies  magis  serpens  amplum  patefecit  campum,  siue  libertinarum 
institutione  litteraria  lepore  uenustate  uiros  adlicientium  uenerem 
concessam  sectabantur  illi  siue  feminarum  nuptarum  (baud  raro 
nobilium)  spretis  bonis  moribus  liberius  uiuentium  consuetudine 
furtiua  delectabantur:  Venus  in  Aeneae  sui  urbe  (ut  ait  Ouidius) 
iam  plane  regnans  canenda  amoris  gaudia  malaque  non  negauit 
uatibus  suiSj  sed  largiter  abundeque  submiuistrauit.  omnino  uni- 
uersa  poetarum  Romanorum  condicio  longe  erat  felicior  quam  Alexan- 
drinorum,  quos  multo  uerius  uocare  potes  umbratiles  et  scholasticos 
quibusque  pleraque  inritamenta  (quantum  iudicare  licet)  deerant  ad 
poesin  ex  scbolae  tenebris  in  lucem  i;itae  traduceudam.  sed  ut 
tantos  profectus  haberent  cantores  Euphorionis,  quantos  ante  eos 
unus  Ennius  et  post  eos  uix  adaequabant  magna  illa  temporis 
Augustei  luraina,  in  eo  potissimum  est  positum,  quod  haec  stu- 
diorum  ratio  tota  nitebatur  ingeniis  splendidissimis  propositique 
optime  tenacibus,  ex  senioribus  maxime  Furio  Bibaculo  et  Valerio 
Catone,  ex  iunioribus  Catullo  Caluo  Cinna  Ticida  Comificio  Ansere. 
quorum  carraina  cura  celeriter  in  deliciis  essent,  sumraos  reipublicae 
uiros  mox  rationi  illi  se  addixisse  uideraus,  siue  uero  amore  poesis 
iam  raagis  culto  suo  habitu  adlicientis  ductos  siue  quia  saeculum 
uocabatur  nouis  modis  ludere  tempusque  oblectare  hendecasyllabis 
similibusque.  sed  addebant  lulius  Caesar,  M.  Brutus,  Cornelius  Nepos, 
Q.  Mucius  Scaeuola,  C.  Memmius  totque  alii  uiri  nobilissimi  ipso 
nominis  splendore  plurimum  et  gloriae  et  gratiae  nouae  rationi, 
quae  illa  quidem  aetate  uix  habuit  ueros  inimicos  aduersariosque 
(nisi  forte  malos  quosdam  poetas  more  antiquo  uersus  facientes, 
quales  inrisit  Catullus  Volusium  Caesium  Aquinum).  nam  ipse 
M.  TuUius   Cicero,    etsi   quae    scripsit   epe   more  Enniano    fecit   et 

2* 


20  PROLEGOMENA. 

data  occasione  id  qnod  uimium  erat  facileque  ridiculum  uidebatur 
in  nouis  poetis  leni  nimirum  inrisione  castigauit,  tameu  tantum 
abest  ut  inpugnauerit  rationem  illam  (et  longe  aliae  res  aliaque 
stvidia  erant  ei  agitanda),  ut  ipse  more  iam  recepto  horis  subse- 
ciuis  non  solum  luderet  epigrammata  amatoria  (Plin.  epist.  VII  4), 
sed  etiam  elegiam  componere  adgrederetur.  neque  aliter  est  sta- 
tuendum  de  M.  Terentio  Varrone  Reatino,  qui  in  saturis  Menippeis 
fere  intra  annos  65  —  50  scriptis  quae  noua  metra  a  scaenicis  et 
Laeuio  non  adhibita  habet  ea  omnia  debet  cantoribus  Euphorionis. 
nam  quamquam  ipse  (ut  est  homo  mirifice  inter  uetera  et  noua 
medius,  sed  ut  in  illa  multo  magis  inclinet  animo)  data  occasioue 
inridet  recentes  urbanos  (d.  r.  r.  I  2,  l)  rariusqne  eos  adfert  inter 
exempla  ex  poetis  petita  (cf.  d.  1.  1.  VIII  14  et  VII  50,  Miscell. 
nostra  Crit.  p.  16  sq.),  tamen  elegantiae  poeticae  captator  non  adeo 
sibi  ipse  inimicus  erat,  ut  bona  ab  illis  inuenta  plane  sperneret. 
immo  refugiens  quidem  moUitiem  et  lusus  amatorios  et  caecam  quae 
uidebatur  Alexandrinorum  imitationem  et  porro  iu  rebus  sensisque 
uerum  seuernmque  Romanum  prae  se  ferens,  tamen  lubenter  et 
metra  nonnuUa  (hendecasyllabos,  giyconeos,  galliambos)  a  nouis 
poetis  accepit  et  seueriores  rationes  metricas;  nam  quamquam  in 
uersibus  iambicis  et  trochaicis  inter  ueterum  licentias  et  seueri- 
tatem  twv  vEcarsQcov  fluctuare  uidetur,  haec  diuersitas  potius  repe- 
tenda  est  ex  uariis  quibus  saturae  sunt  scriptae  temporibus;  et 
ipsum  Varronem  in  dies  magis  iuclinasse  ad  nouiciam  rationem 
probabile  est  (certum  de  hac  re  iudicium  ferre  prohibet  et  fragmen- 
torum  paucitas  et  id  quod  de  temporibus  singnlarum  saturarum  nil 
constat). 

Quidquid  id  est,  cauillationem  quidem  subierunt  cantores  Eupho- 
rionis  et  ipsi  in  ueterum  contemptu  significando  minime  parci  (cf. 
in  x;ersibus  Hox*.  sat.  I  10  praefixis  fastidia  nosira)^  non  tamen 
acrem  inpugnationem.  quae  inpugnatio  iina  cum  bello  uehemen- 
tissimo  demum  secuta  est  tempore  proximo  Augusteo,  cum  id  quod 
Cicero  et  Varro  polyhistor  fortasse  animo  praesagiente  aliqua  ex 
l)ai*te  praeuiderant  euenit,  h.  e.  cum  maiorem  semper  nancti  fauo- 
rem  noui  poetae  ita  iam  tenuerunt  animos  ut  prisci  uates  in  dies 
magis  obruerentur  obliuione,  cum  uiris  patriae  amantibus  ex  in- 
crescenti  nimium  in  modum  Graecorum  Alexandrinorumque  in  litteras 
pati*ias  praepotentia  inminere  periculum  uidebatur.  sed  de  hac  re 
disserere  non  est  huius  loci;  nobis  iam  hoc  solum  restat,  ut  quinani 
a  cantorum  Euphorionis  principalibus  Catone  Caluo  Catullo  transitus 
fuerit  ad  aeui  Augustei  uates  paucis  adumbremus. 


PflOLEGOMENA.  21 

Epyllion  inter  lyrica  et  epica  medium  etsi  sui  ipsius  causa 
est  excultum  a  nouis  poetis,  quibus  ut  praecipuura  fabulas  ama- 
torias  tractandi  adminiculum  semper  in  honore  erat,  simul  tamen 
quasi  quaedam  praelusio  habebatur  grandis  carminis  epici  digue 
aliquando  elaborandi.  Argonautica  mente  agitata  (LXIV  24)  quo- 
minus  adgrederetur  Catullus  morte  est  prohibitus.  suscepit  opus 
P.  Terentius  Varro  Atacinus,  qui,  postquam  usque  ad  XXX Vum 
aetatis  annum  more  antiquo  saturas  et  bellum  Sequanicum  scripsit, 
conuerta  a.  a.  Chr.  47  ratioue  (fortasse  paruo  quem  fetus  illi  iam 
iuuenerunt  fauore  commotus)  se  ad  Graecorum  imitationem  con- 
tulit  et  ut  alia  carmina  didactica  ita  Apollonii  Khodii  Argonautica 
libere  uertit  in  sermonem  latinum,  et  his  non  minus  quam  elegiis, 
in  quibus  magis  proprios  amores  cecinit  (Prop.  II  34,  85),  et  glo- 
riam  adeptus  est  non  paruam  et  in  elegia  proxime  tetigit  Corne- 
lium  Gallum  quique  hunc  sunt  secuti*).  postquam  Varro  Atacinus 
in  libera  Apollonii  uersione  carminis  epici  iam  pro  temporihus  ex- 
colendi  facultatem  saltim  ostendit,  hoc  perfecit  ille,  cui  soli  ex  can- 
toribus  Euphorionis  proprie  uocatis  (quorum  simul  antiquissimus 
erat)  durare  licuit  usque  ad  temporis  Augustei  initium,  Furius 
Bibaculus.  is  enim  circa  a.  40  (quantum  diuinare  licet)  scripsit 
primus  epos,  quod  materiem  ex  patria  historia  petitam  forma  nouicia 
secundum  artem  Alexandrinam  tractauit:  Caesaris,  ut  uidetur,  in 
Gallia  facta  persecutus  est  in  ^pragmatiae'  siue  annalium  belli  Gallici 
libris  minimum  undecim**),  qui  ut  Vario  ita  mox  Vergilio  maxime 
praetulerunt  facem  ad  paria  uel  siinilia  epe. 


*)  mala  aetatis  praeeuntis  oblinione  Ouid.  tr.  IV  10,  53  elegiam  a 
Cornelio  Gallo  ortam  esse  adserit.  sed  causas  huius  iudicii-  explorare 
difficillimum  est. 

**)  de  Furiis  poetis  lis  inter  doctos  nondum  diiudicata.  A.  Furii 
Antiatis,  Lutatii  Catuli  amici,  uersus  nonnuUos  adfert  Gell.  XVIII  11 
colore  prisco  adeo  insignitos,  ut  huins  nullo  omnino  pacto  esse  possint 
uersus  in  uniuersum  sat  elegantes  et  arte  nouicia  facti,  quos  ut  Maroni 
obuersatos  Macrobius  passim  (IV  1,  3,  4)  laudat  ex  Furii  annalibus.  iam 
constat  Furium  Bibaculum  non  ita  multo  ante  a.  30,  quo  Hor.  sat.  II 
5,  40  eum  ob  tnmorem  inridet,  scripsisse  ''pragraatiam  belli  gallici'  (cf. 
Acro  et  Porph.  ad  Hor.  1.  1.).  hoc  ego  opus  unum  idemque  puto  cum 
annalibus  Furii  a  Macrobio,  qui  breuissime  adfert  titulum,  laudatis. 
nam  nec  Horatium  exagitare  Bibaculum,  cui  propria  nimirum  nescioqua 
causa  succensuit,  mirum  est  neque  in  huius  uersibus  fuisse  nonnullos 
ob  tumorem  facile  reprehensioni  ansam  dantes.  ceterum  quod  hoc  epos 
Furii  tanto  mox  premebatur  silentio,  similis  fortasse  causa  atque  in  Ata- 
cini  elegiis,  nempe  et  insequentium  pcrfectio  maior  et  Furii  in  Caesa- 
rem  animus  iaimicus. 


22  PROLEGOMENA. 

Inmortalia  cantorum  Euphorionis  de  litteris  Eoraanis  merita 
uix  licet  melius  in  fine  paucis  describere  quam  si  dixero,  omnes_ 
illps  aeui  Augustei  uates  in  lyricis  elegiacis  epicis  eminentes  fama- 
que  tam  celebratos  plane  illis  niti  illisque  magistris  ducibusqiTe 
usos  esse.  perfecerunt  hi  posteriores  admirabiliter  artem  cum  hexa- 
metri  tum  uero  distichi,  remouerunt  quidquid  iu  uerborum  structura 
et  ornatu  subdurum  minusque  gratum  utpote  in  nouae  artis  initiis 
erat  relictum,  ampliorem  sibi  pepererunt  argumentorum  poetico- 
rum  copiam,  magis  magisque  abiecerunt  imitationem  et  aemuli 
Graecorum  Alexandrinorumque  extiterunt  in  partibus  nonnuUis 
superiores:  quod  ad  hoc  summum  cacumeu  sine  difficultate  iam 
adducere  potuere  poesin  patriam,  unis  solisque  debebant  cantoribus 
Euphorionis. 

II. 

De  Catulli  uita,  ad  quam  enarrandam  transeo,  praeter  per- 
pauca  ueterum  scriptorum  testimonia*)  nihii  nobis  traditum  est 
nisi  quod  ex  ipsius  poetae  carminibus  accurata  interpretatione  erui 
potest.  in  quibus  tamen  adhibendis  caue  ordinem  certum  chronologi- 
cum  obseruatum  esse  putes;  qua  de  re  infra  in  cap.  IV  plura. 

Hieronymus  ad  Euseb,  chron.  a.  Ai)r.  1930  =  ante  Chr.  87 
scribit  Gains  Valerkis  Cahdlus  scriptor  lyricus  Vcronae  nascitur. 
cum  hoc,  quem  ex  Suetonii  copiis  hausisse  notum  est,  consentit 
in  praenomine  Apuleius  apol.  10  accusent  C.  Caftdlum  ectr.:  quibus 
duobus  testibus,  quorum  neuter  ab  altero  pendet,  fidem  habere  nos 
iubent  sanae  disquisitionis  historicae  praecepta  omnia.  nam  Quinti 
praenomen,   quod  uulgo  dant  poetae  nostro,  non  nititur  nisi  Plinii 


*)  extat  in  Catulli  editione  a.  1472  facta  haec  uita:  Valerius  Ca- 
tullus,  scriptor  lyricus,  Veronae  nascitur  Olympiade  CLXIII ,  anno  ante 
natum  SaJustium  Crispum,  diris  Marii  Syllaeque  tcmporibus,  qiio  die 
Plotinus  latinam  rhetoricam  primus  Eomae  docere  coepit.  amauit  hic 
puellam  primariam  Clodiam,  quam  Lesbiam  suo  appellat  in  carmine. 
lasciuiusculus  fuit  et  sua  tempestate  parcs  paucos  in  dicendo  frenata  ora- 
tione,  superiorem  habuit  neminem-  in  iocis  apprime  lepidus,  in  seriis  uero 
grauissimus  extitit.  erotica  scripsit  et  epithatamium  in  Manlium.  anno 
uero  aetatis  suae  XXX  Bomae  moritur ,  elatits  moerorc  publico.  haec 
non  dubito  quin  doctus  saeculi  XV  Italus  consarcinauerit  male  ex  Hie- 
ronymo  et  breuiore  quadam  Catulli  uita  simili  illius  Tibullianae,  quam 
per  medium  aeuum  circumlatam  in  ultima  origine  ad  excerjjtum  ex 
Suetonio  factum  redire  uerisimile  est.  insunt  nonnulla  uerbis  illis,  quae 
nec  tum  Itabas  ullus  scire  potuit  (uelnti  de  Clodia  puella  ''primaria')  et 
mire  ad  Suetonium  adludunt  (ueluti  in  iudicio). 


PROLEGOMENA.  23 

li.  n.  XXXVII  6,  81  codicibus  nouiciis  interpolatisque,  unde  CatuUi 
libri  pessimi  (Datanus  cum  similibus)  arripuerunt  illud  et  Scaliger 
LXVII  12  (ubi  uide)  malam  coniecturam  finsit  (cf.  omnino  Schwa- 
bius  q.  C.  p.  6  sqq.).  de  nomine  porro  gentili  constat  ex  Suet.  Caes.  73, 
Porphyr.  ad  Hor.  sat.  I  10,  19,  quibus  fortasse  accedunt  Varro  d. 
1.  1.  VII  50  (cf.  Miscell.  nostra  crit.  p.  17)  et  Charis.  p.  97  K. 
uota  est  gens  Valeria  ex  historia  Romana;  unde  ortus  nescioquis 
iam  pridem  in  Gallia  Transpadana  fixisse  uidetur  sedem.  certe 
Valeriorum  late  in  illa  regione  sparsorum  saepius  mentionem  faciunt 
tituli;  familiae  Catullorum  casu  non  occurrit  memoria  autiquior, 
postea  numquam  plane  est  abolita  (Eckhelii  doctr.  num.  V  333, 
Gruteri  inscr.  314,  3  et  480,  5,  Plin.  epist.  IV  32).  hoc  uero 
cognomen  ipsum  'CatuUus'  siue  more  prisco  scriptum  'Catulus' 
(quod  per  'u'  longam  discernitur  a  'Catiilus':  cf.  quae  Fleckeis.  ann. 
1883  p.  791  disputaui)  et  ex  poeta  ipso  (cf.  ad  VI  1)  constat  et 
ex  crebris  aliorum  scriptorum  sic  potissimum  eum  appellantium 
locis.  de  patria  sua  quamuis  noster  non  uerbis  disertis  loquatur 
(XXXIX  13  Transpadanos  uocat  'suos'),  Veronensem  tamen  eum 
fuisse  confirmant  Ouid.  am.  III  15,  7  Mantua  Vergilio  gaudet,  Ve- 
rona  Catullo,  Mart.  XIV  195,  alii  haud  pauci,  quorum  noilnulli 
simpliciter  eum  uocant  ^poetam  Veronensem',  ut  Macrob.  II  1,  8. 
deniqne  nulla  causa  adest,  cur  fides  Hieronymi  annum  a.  Chr.  87 
natalem  Catullo  adsignantis  in  dubium  uocetur  (Lachmani  Hauptii- 
que  rationes  postea,  ubi  de  morte  poetae  disseremus,  breuiter  per- 
stringentur). 

Catulli  familia  diues  et  inlustris  fuisse  uidetur,  siquidem  lulius 
Caesar  Veronae  commorans  hospitio  patris  illius  utebatur;  eadem- 
que  non  procul  a  Verona  in  paeninsula  Sinnione  possedit  uillam 
(XXXIj.  ceterum  ex  hac  familia  praeter  patrem  et  unicum,  ut 
uidetur,  poetae  fratrem  in  Troade  anno  fere  60  mortuum  nouimus 
neminem.  aeque  ignota  sunt  omnia  de  pueritia  primaque  usque 
ad  sumptam  togam  uirilem  aetate,  quam  CatuUum  Veronae  degisse 
ueri  est  simillimum :  nec  quibus  magistris  imbutus  sit  litteris  scimus 
nec  quando  primum  Romam  se  conuerterit.  in  hac  autem  urbe 
sedem  suam  fixit  aliquot  ante  a.  60  annis  (ut  apparet  ex  carmine 
LXVIIP  34  sqq.  circa  hoc  tempus  scripto),  fortasse  a.  65.  et  pi-o- 
babile  est  non  reipublicae  capessendae  aut  fori  iisum  nanciscendi 
causa  eum  Romam  uenisse,  sed  ut  totum  sese  dederet  studiis  poe- 
seos,  sicut  permisit  i"es  eius  familiaris  (ex  c.  XLIV  uidemus  eum 
fundum  possedisse  Tiburtinum,  nec  ioci  aperti,  ut  XIII  8,  contra- 
rium  adserunt).    Romam  quippe  contenderunt  tum  omnes,  qui  animo 


24  PROLEGOMENA. 

altius   euolante    et   perfici   institutione   litterarum   et  uomen    bono- 

remque  consequi   cupiebant;    ut  autea  posteaque,    sic   illo   tempore 

prouinciae  maxime  suppeditabant  ingenia  in  litteris  eminentia  Eomae, 

quae  es  sua  parte  excolebat   ea  et  laude  gloriaque  nusquam  faci- 

lius  inuenienda  exstimulabat.     una  Gallia  Transpadaua  tum  Romam 

misit  Comelium  Nepotem,  Yalerium  Catonem,  Furium  Bibaculum, 

Quintilium  Varum,  Cornificium;  quos  praeter  Bibaculum  omnes  ut- 

pote   conterraneos   inter  Catulli   nostri  amicos   fuisse   eius  carmina 

testantur.    inter  cuius  ceteros  familiares  Romanos  erant  haud  pauci 

uiri  nobiles  clarique,   L.  Maulius  Torquatus  (LXI  16),  Hortensius 

Ortalus  orator  (LXV),  Caluus   supra  iam  commemoratus,  Asinius 

Pollio    (XII  6),    ut   alios   minus    quidem   notos    sed   poetae   nostro 

aeque  caros ,  ut  Veranium  et  Fabullum'^'),  omittam.    sic  amicorum 

dulcium   consuetudine   fruens    uitaeque   urbanae  gaudia  deliciasque 

animo   iuuenili   percij)iens   Catullus    incumbebat   inpellente    naturae 

indole    studiis   poeseos,    ad   quam  tendenti   idoneos  magistros  sub- 

sidiaque  litteraria  Roma  abunde  praebebat,  donec  ea  femina,  quae 

cum  illius  nomine  in  omne  est  coniuncta  tempus ,  poetam  scbolae 

subtractum  sui  fecit  iuris    excitando  in  illo  proprii  ingenii  ignem. 

De  Lesbiae  persona  quaestionem  grauissimam  (nam  plurimo- 

rum  carminum   et  intellectus    et   ordo    chronologicus   inde    pendet) 

adorientibus  nobis  praemittenda  sunt  nonnulla  magis  in  uniuersum 

spectantia.     etsi  alii  poetae   (uelut  Horatius   et  Ouidius)    saepe  in 

poematis  suis  fictas  libere  puellas  adloquantur  nominibus  mentitis, 

Catullum   tamen  (ut   similiter  Tibullum  Propertiumque)   non  ceci- 

nisse  nisi  quae  ipse  sit  expertus  plane  apparet  ex  eius  carminum 

colore    atque   indole:    adeo    ubique    et   in   personis  occurrunt  nobis 

imagines  non  uanae  ac  sanguine  carentes  sed  uiuae  uegetaeque  et 

in  dictis  sensisque  eam  habemus  ueritatem,  quam  nulla  ars  atque 

meditatio,  sed  sola  uita  procreat.    amoris  enim  gaudia  doloresque 

ut  ipse  animo  percepit  sic  uersibus  mandauit  Catullus  neque  addens 

quidquam  neque  detrahens,  sed  semper  quidquid  cor  mouit  id  ex- 

primens  solum:  meditandi  de  his  malis  laetisque  latiusque  ea  per- 

sequendi   artem    (ex.  gr.  Propertio  familiarem)   homo    simplex  non 

calhiit.    sic  ex  cyclo  carminum  ad  Lesbiam  pertinentium  certissime 

nobis  ratione  procedentibus  historiam  amoris  illius  licet   detegere. 


*)  nisi  forte  et  hos  amiculos  dulcissimos  ex  eadem  regione  ortos 
iam  a  puero  cognitos  habuit  dilexitque  Catullus.  ceterum  carmina  ad 
eos  missa,  quod  ad  tempus  attinet,  ita  sunt  distinguenda,  ut  ad  annum  61 
fere  IX  (XII),  XIII  et  (ut  suspicor)  VI  pertiueant,  ad  a.  55  XXVIII  et 
XLVII. 


PROLEGOMENA.  25 

quae  ves  sane  permagnis  inpedita  foret  difficultatibus ,  si  rectum 
esset  quod  Ouidius  dixit  trist.  II  429  nec  contcnhis  ea  (Lesbia) 
multos  iiulgauif  amores,  in  quibus  ipse  suum  fassus  adulterium  est. 
uerum  enim  uero  Ouidius  pro  suo  ijroposito  et  exaggerauit  nimis 
rem  nec  tempora  distinxit.  boc  euim  ex  reliquae  poetae  nostri 
uitae  contemplatione  satis  certum  est,  omnes  amores,  quos  prae- 
terea  ille  sectatus  est,  post  Lesbiam  babuisse  locura;  et  ^multi' 
illi  amores  (sic  enim  intellege  'adulterium',  cf.  Hor.  od.  I  33,  9 
et  36,  19,  alia)  sunt  Ipsimilla,  Aufilena,  Ameana,  luuentius:  in 
sui  argumenti  fauorem  non  nimis  accuratum  fuisse  poetam  Sulmo- 
nensem  intellegis.  itaque,  si  leuiores  adulescentuli  amores  omitti- 
mus  (LXVIII'''  17),  usque  ad  iter  Bithynicum  a.  57  factum  una 
solaque  Lesbia  Catullum  tenuit  deuinctum:  banc  sincere  atque  ex 
animo  dilectam  (cf.  LXXII  3  sq.)  cum  ea  fide  (LXXXVII  3)  amauit, 
ut  praeterea  nullam  feminam  attingeret.  quam  i'em,  si  ipsius  ama- 
toris  uerba  non  satis  tuta  uidebuntur,  indubitatam  reddit  furor  ille 
atque  pertinacia,  qua  de  retinenda  sibi  Lesbia  bella  pugnauit  noster 
acerrima.  binc  autem  prudentibus  et  acutis  iudicibus  non  potest 
esse  ambiguum,  quaenam  carmina  amatoria,  in  quibus  tacetur  Les- 
biae  nomen,  ad  banc  tamen  pertineant:  omnia  poemata  ad  eam 
data  siue  de  ea  scripta  colore  sunt  inbuta  peculiari,  qui  non  ita 
difficile  possit  agnosci,  modo  in  buius  poetae  animum  moresque  te 
insinuaueris.  accedit  ad  banc  rem,  quae  aliqua  ex  parte  nititur 
sensu,  accurata  illa  et  seuera  interpretatio :  hac  uti  si  nossent, 
numquam  quin  c.  LXVIlP  ad  Lesbiam  pertineat  dubitatum  esset, 
numquam  de  c.  VIII  tam  mirificas  protulissent  opiniones.  bac  igitur 
uia  procedentes  ita  de  Lesbia  disputabimus,  ut  singula  carmina  ex 
se  ipsis  explicata*)  caute  inter  se  nectentes  huius  amoris  perse- 
quamur  historiam,  arcessitis  quae  aliunde  accedunt  testimoniis. 

Femiuam  nuptam  fuisse  Lesbiam,  couligitur  ex  LXVIII''  11  sq. 
(cf.  et  ad  LI  14sqq.),  confirmatur  plane  eiusdem  carminis  uu.  106  sq., 
conuincitur  loco  Propertii  II  32,  87  haec  quoque  lasciui  cantarunt 
seripta  Catulli,  Leshia  quis  ipsa  notior  est  Helena^  numquam  enim 
Propertius  Lesbiam  cum  Heleua  potius  quam  cum  qualubet  alia 
heroide  comparauisset,  nisi  illa  nupta  eademque  celebri  loco  nata 
fuisset.  neque  deest  plane  antiquom  eius  rei  testimonium;  certe 
huc  refero  quod  ad  luuen.  6,  7  scholia  adnotant  Pitboeana  matrona 
qitaedam  plangens   caeca   facta   est,    quod   ex   eodem  fortasse  fonte 


*)  uidendus  est  ad  singulos  locos  mox  adferendos  commentarius :  hic 
summas  ubique  rerum  proferemus. 


26  PROLEGOMENA. 

atque  illud  in  nita  lectum  'puellam  primariam  Clodiam'  profluxit. 
neque  uUa  sententia  magis  anersis  Mnsis  est  excogitata  quam  qua 
Lesbiam  meretriculam  fuisse  uulgarem  quidam*)  sunt  opinati.  nihil 
enim  in  omnibus  carminibus  ad  Lesbiam  spectantibus  quod  huic 
sententiae  faueat  adest,  quae  eam  inpugnent  diligenter  intuenti 
reperiuntur  multa.  ueluti  qui  ceteros  qui  amores  cecinerunt  poetas 
latinos,  puta  Ouidium  Tibullum  Propertium,  bene  habent  cognitos, 
non  ignorant  quam  multi  illi  sint  in  querellis  de  puellarum  suarum 
adsiduis  nimiisque  postulationibus.  ipse  quoque  Catullus ,  cum 
postero  tempore  alios  sectaretur  amores,  c.  XXXXI  enormi  pretio 
sese  uendere  uelle  Ameanam  acerbissime  queritur  (cf.  et  CX);  sed 
in  tot  poematis  ad  Lesbiam  datis  de  hac  re  ne  unicum  quidem 
uerbum  reperitur.  neque  hercle  Allium,  si  de  uulgo  fuisset  leno, 
tot  uersibus  magnificis  (LXVIII'')  celebrasset  poeta;  qui  praeterea 
cum  meretrice  famae  non  consulente  conueniendi  locum  aptum  in 
quauis  taberna  fuisset  inuenturus.  nimirum  ad  Lesbiam  recte 
aestimandam  bene  est  distinguendum  inter  feminam,  quae  corpore 
faciat  quaestum,  et  eam,  quae  efi"renata  libidine  acta  omnibus  sese 
prostituat.  ex  Catulli  poematis  apparet,  Lesbiam  fuisse  mulierem 
nuptam,  nobilem,  pulcram  uenustamque  (LXXXVI),  facetam  lepi- 
damque  (XXXVI),  poesis  amore  fiagrantem  (cf.  quae  mox  de  eius 
nomine  dicentur),  sed  eandem  initio  quidem  non  sine  dubitatione 
animique  scrupulis  infidelem  marito,  mox  liberius  uiuentem  nec  uno 
amatore  contentam  et  magis  magisque  corruptam  omnium  factam 
esse  amicam.  multis  iam  haec  Lesbia  in  memoriam  reuocauit  Sem- 
proniam  illam,  de  qua  Sallust.  Cat.  25,  2  scribit  hacc  mulier  generc 
atque  forma,  praetcrca  tiiro,  liheris  satis  fortunata  fuit;  litteris  graecis 
et  latinis  docta,  psallere  saltare  clegantius  quam.necesse  est  prohae, 
multa  alia,  quae  instrumenta  luxuriae  sunt;  sed  ei  cariora  semper 
omnia  quam  decus  atque  pudiciiia  fiiit;  pecuniae  an  famac  minus 
parceret  liaud  facile  discerneres;  luhido  sic  accensa  id  saepius  peteret 
uiros  quam  peteretur;  sed  ca  saepe  cmteJiac  fidcm  prodiderai,  creditum 
abiurauerat ,  caedis  conscia  ■fueraf,  luxuria  atque  inopia  praeceps 
dbierat;  uerum  ingcnium  eius  liaud  dbsurdum:  posse  uersus  facere, 
iocum  mouere,  sermone  uti  uel  modesto  uel  moJli  ucl  procaci:  prorsus 
mxdtae  facetiae  midtusque  lepos  inerat.  neue  mireris,  feminam  nobi- 
lem  tam  inmani  modo  atque  in  c.  LVIII  descriptum  est  potuisse  de- 
pratiari,  reminiscenda  est  itidem  a  multis  comparata  filia  Augusti 

*)  ARiesii  post  alios  opinionem  hanc  in  Fleckeis.  ann.  1872  p.  747  sqq. 
expositam  reieci  Anal.  CatuU.  [lenae  1874]  p.  3  sqq.,  unde  quae  in  rem 
erant  hic  repetiui. 


PROLEGOMENA.  27 

lulia,  de  qua  Seneca  d.  ben.  VI  32,  1  admissos  gregatlm  adultcros, 
percrrahim  noctwnis  comissationibus  ciiiitatem,  foriim  ipsum  ac  rosfra, 
cx  quihus  pafcr  lcgcm  de  adtdfcriis  tulcraf,  filiac  in  sfnpra  placuissc, 
coftidianum  ad  Marsyam  concursnm,  cnm  cx  adultcra  in  quacstua- 
riam  uersa  ius  onmis  licenfiae  suh  ignoto  adultcro  pafcrctur  ('peteret' 
uulgo).  neque  talis  morum  deprauatio  a  fine  liberae  reipublicae 
alieua,  ut  Muciae,  Pompei  uxoris,  exemplum  (CXIII),  fortasse  et 
Postumiae  (XXVII  3),  ostendit. 

Catullum  Lesbiae  amori,  ubi  semel  hic  mentem  illius  rudem 
et  uero  amore  nondum  tactam  inuasit  occupatamque  tenuit,  non 
leui  animo  indulsisse,  sed  secum  pugnasse  et  reluctantem  dei  ur- 
guentis  imperio  cessisse  nos  docent  uersus  tenerrimi  LXVIIP  13  sqq.; 
neque  postea  iniui'iae  alienam  uxorem  appetendo  factae  memoi'ia 
eum  reliquit  (LXVIII^  38).  sed  frustra  sese  incusat  temeritatis 
et  licentiae  uetitae,  frustra  a  philosopbia  (a  qua  abhorruit  mente) 
opem  auxiliumque  ih  aestu  suo  petiit  (LI  13  sqq.):  uis  uehemen- 
tiaque  aflfectus  eum  mox  adegit  ad  amorem  suum  Lesbiae  profiten- 
dum  in  carmine  Ll,  quod  ex  ode  quadam  poetriae  Lesbiae  Sapphus 
(quam  Lesbiam  Romanam  maxime  in  deliciis  habuisse  hinc  cou- 
cludendum  est)  in  latinam  linguam  est  conuersum,  nisi  quod  in 
fine  unam  strophen  a  plerisque  non  intellectam  de  suo  adiecit  poeta, 
in  qua  animi  inter  spem  metumque  dubii  et  suae  sibi  audaciae 
couscii  statum  egregie  expi-essit.  feminam  quoque  in  iuitio  certe 
probam  honestamque  uideraus  per  aliquod  tempus  officii  erga  ma- 
ritum  memorem  restitisse  precibus  cupidi  amatoris.  qui  quo  magis 
intellexit,  Lesbiam  amori  suo  respondere  amore  (XCII),  eo  rainus 
dubitauit  ad  sollemnes  descendere  artes,  quibus  tum  oppugnabant 
mulieres  pertinaciores  (ueluti  maritum  eius  ut  fatuum  deridet 
c.  LXXXm).  hoc  autem  tempus,  quo  mutuis  illi  animis  amant 
amantur  clam  et  sine  conueniendi  secure  occasione,  dulcissimum 
c.  I  ob  oculos  nobis  ponit.  subuenit  mox  miseris  domumque  suam, 
ubi  conuenirent  exercerentque  amores,  aperuit  Allius  quidam  (LXVIIP 
26  sqq.),  communis  fortasse  amicus,  certe  poetae,  qui  postea  huius 
temporis  suauissimi  in  AUii  domo  peracti  saepius  recordabatuj- 
animo  lubenti  gratoque.  sed  breue  fuit  spatium  illud  felix,  quod 
pauca  poematica  (V  et  VII)  testantur  et  per  quod  non  possunt 
non  scripta  esse  carmina  ad  Fabullum  et  Veranium  ex  Hispania 
reduces  spectantia  (IX,  VI,  XIII),  in  quibus  obiter  puellae  suae 
facit  mentionem. 

Acerbo  fortunae  casu  amor  ille  subito  disruptus  est  eo  quod 
Catulli  frater  dilectissimus  incertum  quo  modo  in  Troade  mortem 


28  PllOLEGOMENA. 

obiit.  quo  dolore  perculsus  poeta  noster  siue  patris  orbati  con- 
solandi  causa  siue  urbe  relicta  solitudinem  petiturus  contendit  Vero- 
nam.  bic  quam  diu  sit  commoratus  nescimus;  sed  et  tempus  et 
artis  poeticae  studium  paulatim  leuierunt  saeuum  eius  dolorem.  et 
in  carmine  ad  Malium  quendam  dato  LXVIII%  in  quo  primum 
aemulari  studuit  artem  Alexandrioam  parum  et  exercitate  et  feli- 
citer,  uulnere  adhuc  aperto  aegrotum  eum  refugere  lusus  et  amoris 
et  poeseos  uidemus;  sed  ipso  uei'sus  faciendi  amore  semel  resusci- 
tato  mox  his  studiis  nouis  et  ob  difficultates  adlicientibus  incu- 
buit  strenue;  cuius  rei  documentum  extat  conuersus  in  sermonem 
latinum  Callimachi  jdoxaftog  BeQSVLKrjg,  carmen  LXVI,  quod  prae- 
posita  epistula  (LXV)  Ortalo  amico  misit  Romam.  iamque  etiam 
ad  res  Veuereas  suumque  amorem  sensim  reflectere  animum  coepit. 
nuntiauerat  ei  incertum  quis  amicus,  Lesbiam  perfidam  nec  imo 
amatore  Catullo  iam  contentam  uiuere.  quibus  rumoribus  etsi  non 
multum  tribuit  poeta  dolore  etiamtunc  zelotypiam  mitigante  (LXVIIl'' 
95  sqq.),  tamen  est  incitatus  ut  Romam  rediret.  quod  consilium 
aperuit  carmine  LXVIII^  pulcra  arte  composito,  quod  ad  Allium 
quidem  misit,  sed  quod  per  hunc  etiam  Lesbiam  lecturam  esse 
certo  scit  (cf.  ibi  comm.  in  fiue).  ceterum  fratris  erepti  dolor  ferus 
atroxque,  quem  prae  se  ferunt  cc.  LXVIII*  et  LXV  et  LXVIII^, 
iam  in  tenerum  lenemque  mortui  amorem  abierat,  cum  anno  57 
fratri  in  Troade  sepulto  iusta  persoluit:  intercedens  temporis 
spatium  non  ita  paruum  dolorem  illum  recenti  plaga  saeuientem 
iam  mitigauerat.  itaque  ab  hac  quoque  parte  eo  perueninius,  ut 
annis  fere  60  et  59  Veronae  fuisse  Catullum  statuamus  (unde 
initium  amoris  cum  Lesbia  annis   62   et  61   adsignatur). 

Romam  ubi  rediit,  rumores  antea  parui  ductos  ueros  esse 
Catullus  non  sine  acerbo  dolore  agnouit.  cum  enim  puellam  suam 
uellet  conuenire,  haec  recusauit.  ira  simul  ac  dolore  superatus 
ille  ad  eam  misit  iambos  trucissimos  (c.  VIII,  ubi  u.  comm.),  a 
beati  olim  teraporis  recordatione  incipientes  certumque  poetae  con- 
silium  ualedicendi  in  omne  tempus  Lesbiae  prae  se  ferentes,  sed 
simul  descriptione  puellae  nunc  desertae  desolataeque  exhibita  in- 
dicantes,  ob  atrox  quoddam  facinus  eam  ab  omnibus  uitari  fugi- 
que.  ueram  autem  causam,  cur  a  Lesbia  sit  relictus,  mox  comperit: 
Rufum  quendam,  antea  poetae  amicum  optimum,  illa  adamare  coe- 
perat.  ad  hunc  Rufum  missum  est  c.  LXXVII,  quo  perfidum  ami- 
cum  ereptorum  bonorum  suorum  omnium  ita  incusat  Catullus,  ut 
facile  et  de  Lesbia  agi  et  Rufum  primum  eam  subripuisse  intelle- 
oamus.     sed   hac   incusatione  non  contentus   acriora  in  illum  tela 


PROLEGOMENA.  29 

coniecit  poeta,  qualia  acerbitas  animi  summa  ei  subministrauit.  uam 
ut  ridiculum  redderet  aemulum  eiusque  taedium  moueret  puellae, 
Rnfum  turpiter  hirco  laborantem  finxit  (LXIX).  est  omnino  in  hac 
altera,  quae  iam  incipit,  amoris  illius  parte  haec  ratio  riuales  in- 
pugnandi  a  Catullo  adhibita,  ut  bomines,  quos  passim  a  Lesbia 
sibi  praelatos  uidit,  siue  ob  corporis  uitia  siue  ob  morum  depra- 
uationem  contemptos  iurisosque  redderet:  quem  poetam  ob  animi 
sensa  tenerrima  modo  dileximus,  eundem  in  hac  re  tam  sui  dis- 
parem  in  caeuo  sordibusque  omnibus  uersari  ad  opprimendos  ad- 
uersai'ios  miraremur,  nisi  indignationis  odii  irae  stimulis  ab  amore 
feminae  illius  insano  subditis  eum  exagitatum  furere  in  propatulo 
esset.  deinde  nec  hoc  neglegendura  est,  plerosque  riualium  isto- 
rum  re  uera  fuisse  homines  abiectos,  feminae  perditae  amatores 
perditos.  sed  in  hac  puella  sua  cum  nondum  posset  obliuisci  illam 
primi  temporis  Lesbiam  adhuc  uerecundam  totamque  unius  CatuIIi 
amori  deditam,  sed  eam  indignam  haberet  istis  amasiis  uilibus  ac 
nequam  quosque  ipse  ut  se  longe  inferiores  pati  non  posset  sibi 
praeferri  in  amore,  hinc  iambis  eius  maledicis  nata  est  rabies  illa, 
qua  inter  Graecos  Archilochum  inuectum  esse  atque  perculisse  ad- 
uersarios  suos  animo  nobis  fingere  consueuimus. 

Sed  praecepimus  temjDus  mox  insecutum.  Rufo  enim  eo  quo 
dixi  modo  inpugnato  Lesbia  siue  ab  hoc  deserta  siue  hunc  ipsa 
deserens  in  gratiam  rediit  cum  jioeta,  qui  gaudibundus  ignoscere 
puellae  infidae  non  dubitauit,  ut  declarat  c.  CVII,  quod  ille  lae- 
titia  restitutae  sibi  amasiae  recenti  scripsit,  paulo  post  non  sine 
acerba  illius  perfidiae  memoria  ut  persistat  iu  fide  admonens  puellam 
deosque  orans  ut  foedus  amoris  denuo  ictum  seruare  ea  possit, 
c.  CIX.  et  uidetur  breuissimum  per  spatium  uetus  amor  rediisse, 
siquidem  pristinum  animi  hilaritatem  redolet  c.  XXXVI;  quam- 
quam  iam  tum  dubitationes  leues  poetae  animum  intrauere  (LXX) ; 
hoc  praeterea  adnotatione  dignum  est,  mariti  antea  saepius  com- 
memorati  inde  a  reconciliatione  illa  non  fieri  mentionem.  uerum 
a  fide,  quam  promiserat  Catullo  restituta,  Lesbia  non  stetit.  se- 
quebantur  iam  bella  cum  riualibus  atrocissima  supra  adumbrata: 
quo  maiore  cupiditate  mulieris  ob  redintegratam  notitiam  tenebatur, 
eo  rainus  alios  huius  amoris  lectique  socios  toierare  ualuit.  et  ipse 
pugnandi  ardor  furorque  magis  magisque  eum  exacerbauit  ulterius- 
que  abripuit.  huc  pertinent  carmina  in  Gellium  (LXXIV,  ubi  u. 
coram.,  LXXX,  LXXXVIII  —  XCI,  CXVI,  quibuscum  coniunctum 
uidetur  epigramma  in  Gallura  LXXVIII),  porro  in  Lesbium  (LXXIX 
et  forte  LXXVIIP;   in  Rauidum  (XXXXj,  in  Egnatium  (XXXVII 


30  PROLEGOMENA. 

et  XXXIX).  firma  quippe  per  omnia  baec  bella  tenebatur  spe 
reducendae  ad  meliorem  uitam  mulieris;  paulatim  demum  perspexit 
eam,  quam  appeti  ab  hominibus  indignis  putauit,  ipsam  indigne 
appetere  amasios;  et  cum  se  ex  sua  parte  omnia  bona  in  Lesbiam 
contulisse  sibi  esset  conscius  (LXXXVII),  sensim  eius  auimum  in- 
uasit  odium  ingratae  mulieris,  quamquam  illud  etiam  tunc  pugnans 
cum  amore.  quae  affectuum  repugnantia  ut  magis  incendit  pessum- 
deditque  poetam  (LXXII,  LXXXV,  LXXV),  ita  eum  finem  habuit, 
qui  relinquebatur  unicus  uiro  quidem  probo  suique  memori:  aegre 
et  uix  tandem  ex  corde  suo  radicitus  euolsit  Catullus  amorem 
turpis  feminae  iam  se  indignum  (LVIII  et  LXXVI);  utque  ex  uul- 
nere  accepto  sanaretur,  Memmium  propraetorem  in  Bithyniam  pro- 
uinciam  est  comitatus  anno  57. 

lam  haec  Lesbia  quaenam  fuerit  si  quaerimus,  fictum  esse 
nomen  ipsum  constat  diserto  Ouidii  testimonio  hoce  [trist.  II  427] 
sic  sua  lasciuo  cantaia  est  saejpc  Catullo  femina,  cui  falsum  Leshia 
nomen  erat.  in  hac  quoque  re  Alexandrinorum  morem  secuti  esse 
uidentur  poetae  latini,  ut  puellas  suas  sub  falsis  canerent  nomi- 
nibus,  non  earum  famae  parcentes  (quippe  notae  plerumque  hae 
feminae  erant  et  facile  a  peritis  agnoscendae) ,  sed  ut  magis  eas 
secernerent  a  uulgo  et  ex  uitae  cottidianae  labe  submotas  exem- 
ptasque  quasi  attollerent  ad  puras  aetheris  auras,  ne  ea  quam  ipsi 
praedicabant  coloribus  splendidissimis ,  si  nimis  facile  cum  uera 
compararetur ,  iaceret  sorderetque*).  sed  eam  legem  in  fictis  his 
nominibus  inponendis  poetae  amatorii  (non  satirici:  Maduigius  opusc. 
I  p.  67)  obseruabant,  \\i  falsum  nomen  cum  uero  congi*ueret  in 
syllabarum  et  numero  et  quantitate,  ut  agnouit  Bentleius  ad  Hor. 
od.  II  12,  13.  eligebant  autem  illi  nomina  ea,  quae  indoli  natu- 
raeque  amasiarum  conuenirent.  nam  cum  eis  maxime  feminis  capi 
tenerique  se  paterentur,  quae  poeseos  amorem  aliquo  modo  prae 
se  ferrent  et,  si  non  ipsae  facerent  uersiis,  tamen  hos  intellegerent 
magnique  facerent  uates,  tamquam  socias  studiorum  suorum  ita  eas 
praedicabant,  ut  nomina  inderent  cum  poesi  hoc  uel  illo  modo  cohae- 
rentia.  ueluti  ex  Apollinis  cognominibus  appellatae  sunt  Leucadia  a 
Varrone  Atacino,  Lycoris  a  Cornelio  Gallo,  Delia  a  Tibullo,  Cynthia  a 
Propertio;  magisque  etiam  aperta  est  res  in  Ouidii  Corinna:  poe- 
triae  Graecae  nomen  in  puellam  Romanam  est  translatum.  eodemque 
plane  modo  Catullus  suam  mulierem  uocauit  Lesbiam  siue  Sappho, 

*)  cf.  Olahnius  in  actis  societatis  litterarum  Saxonicae  1  (1850) 
p.  420  Bqq.  dolendum  est  non  extare  opusculorum  lahnii  minorum  col- 
lectionero. 


PROLEGOMENA.  31 

amcrem  poeseos  et  uersus  iaciendi  artem  hoc  nomine  iu  illa  prae- 
dicans.  neque  miraberis,  hac  arte  tum  instructam  fuisse  feminam 
Romanam,  si  recordaris  aut  Semproniae  Sallustianae  aut  Cynthiae 
Propertianae.  et  potest  ex  fontibus  uetustis  hausisse  Sidonius  Apolli- 
naris  haec  scribens  epist.  II  10  Sirm.  [=  II  14  p.  238  Bar.]  re- 
miniscere  qnod  saepe  ticrsnm  Corinna  cum  suo  Xasone  compleuit, 
Lesbia  cwn  Catullo,  Caesennia  ciim  Gaehdico,  Argentaria  cum  Ln- 
cano,  Cynthia  cum  Propertio,  Delia  cum  Tibullo.  quod  ut  sit  fictum, 
tamen  non  sine  ratione  Lesbiam  uocitatam  esse  Catulli  puellam, 
carmen  LI  ex  Sapphus  ode  quadam  conuersum  aperit:  certe  amore 
Lesbiae  poetriae  illa  flagrauit. 

Quae  femina  sub  ficto  hoc  uomine  lateat,  docet  Apuleius,  qui 
simile  crimen  ab  accusatoribus  obiectum  sic  diluit  apol.  10  [p.  15  Kr.] 
eadem  igitur  qpera  acausent  C.  Catullum,  quod  Leshiam  pro  Clodia 
nominarit,  et  Ticidam  similiter,  quod  quae  Metella  erat  Perillam 
scripserit,  et  Proj^ertium,  qui  Cynthiam  dicat  Hostiam  dissimulet,  et 
Tihullutn,  quod  ei  sit  Plania  in  animo,  Delia  in  uersu.  hanc  autem 
Clodiam  cum  alii  libertam  aliquam  uel  seruam,  utique  meretri- 
culam,  esse  putarent  plane  inprobabiliter,  ut  iam  supra  monui, 
contra  alii  certam  quandam  feminam  nobilem  et  ex  historia  tem- 
poris  illius  bene  notam  agnoscebant;  et  postquam  olim  Muretus 
AStatius  PVictorius  [uar.  lectt.  XVI  1]  primi  rem  perspexerunt, 
nostro  saeculo  praeeunte  breuissime  Hauptio  [opusc.  I  p.  80]  et 
accuratius  inquirentibus  Helbigio  lungclauseno  Schwabio  (q.  C. 
p.  53  sqq.)  aliisque  plerique  omnes  in  hoc  consentiunt,  Lesbiam 
Catulli  fuisse  Clodiam  istam  quadrantariam,  ex  Ciceronis  maxime 
Caeliana  notam.  huius  igitur  historiam,  in  quantum  opus  erit, 
nunc  enarrabimus. 

Claudia  siwe  (ut  uulgo  uocabatur)  Clodia*),  ex  uetusta  nobili- 
que  gente  Claudiorum  orta  (filia  quippe  Appii  Claudii  Pulcri  cons. 
a.  79),  nata  anno  fere  a.  Chr.  94,  soror  maior  P.  Clodii  tribnni 
plebis,  incertum  quo  anno  nupserat  propinquo  suo  Q.  Caecilio  Me- 
tello  Celeri,  praetori  a.  63  et  consuli  a.  60,  uiro  reip.  amantissimo 
et  senatus  defensori  acerrimo,  sed  eidem  superbo  fatuo  inani  (Cic. 

*)  Claudia  uocatur  unico  loco ,  ubi  ante  a.  60  nominatim  comme- 
moratur,  in  epistala  a  Cicerone  a.  62  ad  eius  maritum  data,  ad  fam. 
V  2,  6.  a.  60  cum  frater  P.  Claudius  Pulcher,  ut  tribunatum  adipisce- 
retur,  ad  plebem  transiret  seque  iam  Clodium  appellaret  (hinc  explica 
Dionis  uerba  XXX^II  16  UovnXiog  rig  KlcoSiog,  ov  KlccvSiov  rtvsg  tv.dXs- 
ca»'),  soror  Claudia  apnd  eum  babitans  et  per  omnia  ab  eius  partibus 
stans  uocabatur  et  ipsa  Clodia,  ipsis  turpibus  rumoribuB  de  Clodio  ct 
sorore  circumlatis  huius  transnominationis  causam  praebentibns. 


32  PROLEGOMENA. 

amicns  'non  bominem ,  sed  litus  et  aerem  et  solitudinem  meram' 
uocat ,  ad  Att.  I  18,  1 ,  simul  ad  sterilitatem  hominis  adludens) 
minimeque  apto  marito  eius  feminae,  quam  indicant  omnia  per- 
quam  facetam  lepidamque  fuisse.  dignam  certe  eam  habebant  ami- 
citia  sua  T.  Pomponius  Atticus,  uir  integer  atque  elegans  (Cic.  ad 
Att.  II  9  sqq.  passim),  atque  ipse  adeo  Cicero;  qui  cum  nondum 
cum  fratre  Clodiae  inimicitias  gerere  coepisset,  lubenter  simul  cum 
ea  fuisse  uidetur,  illo  praesertim  anno  62,  quo  Metellus  Galliae 
proconsul  procul  erat  a  Roma;  unde  miros  iilos  de  nuptiis  inter 
Clodiam  nostram  et  Ciceronem  coutrahendis  rumores,  de  quibus 
narrat  Plutarchus  (Cic.  29),  ortos  esse  probabile  est.  et  saepius 
praedicat  Tullius  feminae  formam  lunoniam  et  oculorum  ardentium 
flagrantiam  (cf.  et  p.  Cael,  20,  49,  d.  hai*.  resp.  18,  38),  eam 
§o(6mda  uocans,  ad  Att.  II  9,  1  et  saepius;  qua  appellatione  simul 
satis  maligne  adludit  ad  fabulas  quasdam,  secundum  quas  P.  Clodius 
cum  hac  potissimum  sorore  olim  incestum  fecisse  uaxTabatur  (Plut. 
Cic.  29,  Cic.  d.  dom.  34,  94,  p.  Cael.  13,  32  et  32,  78,  saepius; 
schol.  Bob.  ad  Cic.  Sest.  54  p.  304  Or.  Clodiam  generis  patricii 
feminam,  sororem  liuius,  cum  qua  et  ipse  infamis  erat,  ueteres  lifterae 
fradunt  studiosam  fuisse  saltandi  profusius  et  inmoderatius  quam  ma- 
tronam  decercf).  quidquid  id  est,  nihil  quod  probosam  reddiderit 
Clodiam  nobis  traditur  ante  a.  60,  quo  Metellus  (qui  a.  61  Romam 
rediei'at)  consulatum  gessit.  tum  demum  de  iurgiis  inter  maritos 
ortis  aliquid  scribit  Cic.  ad  Att.  II  1,  5  ego  illam  (Clodiam)  odi 
male  consularem;  ea  esf  enim  sedifiosa  et  ('ea'  codd.)  cum  uiro 
hellum  gerit,  neque  solum  cum  Mctello,  sed  etiam  cum  Fcibio,  quod 
eos  miJii  esse  amicos  moleste  fert.  ecce  Ciceronis  amicitiam  in  odium 
conuersam.  cuius  rei  causa  ut  fortasse  Terentiae  uxoris  zelotypia 
(Plut.  1.  1.)  erat,  ita  certo  rixae  illi  exortae  cum  R  Clodio,  a  cuius 
parte  stetit  Clodia  soror  etiam  contra  maritum,  qui  eum  ad  plebem 
transiturum  acerrime  inpugnauit  (Cic.  p.  Cael.  24,  60,  d.  har.  resp. 
21,  45,  Dio  37,  51):  hinc  utpote  in  rebus  ad  remp.  pertinentibus 
dissentiens  a  uiro  consule  'male  consularis'  dicitur  Clodia.  quae 
auno  insequenti,  cum  subito  Metellus  e  uiuis  abiret  (cf.  Drumannus 
h.  R.  II  p.  380),  facile  iucurrit  in  suspicionem  ueueni  ei  dati  ob 
has  ipsas  cum  marito  rixas:  qiio  iure  haec  suspicio,  in  qua  iden- 
tidem  promenda  et  Cicero  (p.  Cael.  24,  59  sq.)  et  Caelius*)  postea 

*)  Quintil.  VIII  6,  52  aUegoria,  quae  est  obscurior,  aenigma  dicitur  .  . 
quo  tamen  .  .  utuntur  . .  et  oratores  nonmcmquam,  ut  Caelius  ^quadrati- 
tariam  Clytemnestram  et  in  tricUnio  coam,  in  cubili  ('cubilo'  codd.  probi) 
nolam'' :   namque  et  nunc  quidem  sotuuntur   et    tum   erant  notiora,   cum 


PROLEGOMENA.  33 

miilti  erant,  in  eam  sit  sparsa,  dubium  plane  est:  ab  inimicis  et 
excogitatam  et  peruulgatam  illam  esse  equidem  lubeuter  credo. 
molesto  inuisoque  uiro  iam  libera  Clodia  abhinc  uixit  apud  fratrem 
in  monte  Palatino.  ibi  tum  simul  Labitabat  M.  Caelius  Rufus,  inter 
oratores  illius  temporis  nobilis,  qui  fere  a.  88  (incertum  quo  loco) 
natus*)  postquam  tirocinio  fori  M.  Licinio  Crasso  et  Cicerone 
magistris  peracto  a.  61  Q.  Pompeium  Rufum  proeonsulem  in  Afri- 
cam  prouinciam  comitatus  est,  a.  60  Romae  coepit  foro  operam 
nauare  accusando  C.  Antonium  Hybridam  (Cic.  p.  Cael.  31,  74  et 
33,  78);  quae  causa  locum  habuit  initio  a.  59  (Cic.  ad  Att.  11 
12,  2,  de  dom.  16,  41).  post  hanc  (Cic.  p.  Cael.  7,  18  et  30,  73) 
Rufus  conduxit  in  Palatio  domum  ad  P.  Clodii  insulam  pertinen- 
tem.  erat  hic  Rufus  homo  pulcher,  uenustus  urbanusque,  libere 
uiuens:  quid  mirum,  si  mox  fauente  uicinia  (maxime  hortis  commu- 
nibus  Palatinis,  Cic.  p.  Cael.  15,  36)  amore  mutuo  incendebantur 
Clodia  et  Rufus?  qui  amor  quamdiu  durauerit  ignotum  est;  sed 
tum,  cum  exeunte  a.  57  (Schwabius  q.  C.  p.  66)  Caelius  L.  Sem- 
pronium  Atratinum  accusauit,  non  solum  finitus  erat,  sed  etiam  in 
interneciuum  odium  mutatus.  cuius  odii  uim  ipse  Caelius  sensit 
a.  56  ab  Atratino  iuniore  inpellente  Clodia  reus  factus  de  ui.  qua 
in  causa  (locum  habuit  d.  IV  mensis  Aprilis)  et  Caelius  pro  se 
locutus  in  actione  cuius  paucissima  adesse  fragmenta  dolendum  est, 
et  Cicero,  una  cum  M.  Crasso  eius  defensor,  in  oratione  pro  Caelio 
seruata  ita  inuecti  sunt  in  Clodiam,  ut  eius  tamquam  alterius  Messa- 
linae  imago  in  omne  tempus  sit  inusta  turpitudinis  nota  foedissima. 
hanc  Caelianam,  inter  Tullii  orationum  optimas  referendam,  qiiau- 
tumuis  admiramur  ob  artem  eloquentiae  consummatam,  tamen  Cice- 
ronem  absoluere  nequimus  crimine,  qugd  nimii;m  indulserit  irae  ad- 
nersus  Clodium  et  Clodiam,  hunc  exilii  sui  causam,  illam  in  exulis 
familiam  inimice  se  gerentem.  nam  Ciceroni  si  credimus,  plane 
meretricis  infamissimae  pessimaeque  uitam  gessit  Clodia:  13,  32 
quam  omnes  semper  amicam  omnium  quam  cuiusquam  mimicam  puta- 
uerimf]  15,  36  hahcs  Jiorfos  ad  Tiberim  ac  cliligenfer  eo  loco  xmrasfi, 
qiio  omnis  iuuenfus  nafandi  causa  ucnif:  hinc  Jicet  condiciones  coffidic 

dicerentur,  aenigmata  sunt  tamen.  designatur  dicto  acerbo  niruirum 
Clodia  couuiuas  quidem  uestibus  Cois  pellucidis  tamquam  Venus  mari- 
tima  induta  ad  libidinem  incitaus  (nam  de  coeundi  uerbo  non  puto  posse 
cogitari),  sed  in  cubili  cum  marito  rem  habere  nolens  (refractariola). 
quibus  non  minus  atque  illo  '  Clj-temnestra'  iam  ante  mariti  mortem 
eam  turpibus  amoribus  indulsisse  innuitur,  incertum  qua  fide. 

*)   cf.  de  hoc  uiro  libelkis  Wegehauj)tii  'M.  Caelius  Rufus'  Vratis- 
hiuiae  a.  1878  editus. 

Cattui.i,vs  ed.  Baehrens.     II.  3 


34  PROLEGOMENA. 

legas\  16,  38  nil  iam  in  istam  miilierem  dico;  sed  si  esset  aliqua 
dissimilis  istius,  quae  se  omnibus  peruulgaret,  quae  hdberct  palam 
decretum  semper  aliquem,  cuius  in  hortos  domum  Baias  itire  suo 
libidines  omnitim  commearent ,  quae  etiam  ateret  adulescentis  et  par- 
simoniam  patrum  suis  sumptibus  sustentaret ;  si  nidua  libcre,  pjro- 
terua  petidanter,  cliues  e/fuse,  libidinosa  meretricio  more  uiuerct: 
adidtcrum  ego  putarcm,  siquis  hanc  paido  liberius  salutassct? \  20,  49 
si  quae  non  nupta  mulicr  domum  suam  patefcccrit  omnium  cupidi- 
fati  palamque  sese  in  mcretricia  uita  conlocans  uirorum  alienissorum 
conuiuiis  vti  instituerit;  si  hoc  in  urbe,  in  hortis,  si  in  Baiarum 
illa  celcbritatc  faciat,  si  denique  ita  sese  gcrat  non  incessu  solum 
sed  ornatu  atque  comifatu^  non  flcigrantia  oculorum  modo  et  liberfate 
sermonis,  scd  ctiam  complexu  oscidationcque  in  salutatione  [conuiuiis 
ut  non  solutn  mcrctrix  procaxque  uidcafur]:  cum  hac  si  cpii  adulescens 
eqs/^);  23,  67  in  eius  modi  domo,  in  qua  mafer  familias  meretricio 
moi-e  uiuat,  in  qua  nihil  gercdur  quod  foras  j)roferendum  sit,  in  qua 
lustra  lubidines  luxuries,  omnis  denique  inaudita  uitia  ac  flagitia 
uerscnfur.  praeterea  non  solura  turpe  cum  fratre  Publio  incestum 
obicitur,  sed  etiam  cum  gentili  quodam  Sex.  Clodio  cunnilingo  rem 
habere  Clodia  insimulatur  32,  78  (cf.  comm.  ad  LXXIX).  denique 
Cicero  mulierem  perosam  (ut  et  Caelius)  ^quadrantariae'  nomine 
designat,  adludens  ad  rem  sane  quam  obscuram;  cuius  appellationis 
uulgaris  explicatio  'quae  se  quadrante  unicuique  prostituit'  nulla 
ratioue  nititur,  quamquam  quod  tradit  Plutarchus  (Cic.  29  r}v 
KovadQavTaQlav  iKaXovv  oxi  xav  iQaGtav  xtg  avxri  %aXKOvg  i^^aXav 
eig  ^aXavxcov  a>g  aQyvQiov  alGeTtefiips)  et  ipsum  fictum  est  aperte  ab 
eo,  qui  rem  ignotam  utcumque  exjDlicare  studuit.  meliorem  inter- 
pretationem  supjjeditat  Cicero  p.  Cael.  20,  62  dicens  nisi  forte  mulicr 
pofens  quadrantaria  illa  permutatione  familiaris  facta  crat  balnea- 
fori.  lauabantur  enim  Romae  quadrante  uiri  (luuen.  6,  447,  Sen. 
epist.  86,  9),  uideturque  Clodia  aliquando  una  cum  iiiris  lauasse: 
quae  res  sub  Caesarum  imperio  non  ita  rara  t\im  nouitate  sua  ita 
offendere  potuit,  ut  hinc  feminae  procaci  lasciuaeque  cognomeu  illud 
inditum  esse  non  sit  ueri  dissimile.  banc  rem  ita  i^uto  Ciceronem 
perstringere,  ut  frequenti  balnearum  usu  bonam  balneatoris  amicam 
factam  esse  illam  innuat.  quidquid  id  est  (nec  boc  loco  opoi'tet 
uerba  faciamus  de  obscenissima  illa  fabula,  quae  adumbratur  29,  69), 
hoc  satis    est   memoi'abile,    quod  Cicero   quautumuis  summam  eius 


*)  sic  hunc  locum    difficillimum   emendaui  in  actis  gallicis  'Revue 
de  philologie'  a.  1884  p.  50. 


PROLEGOMENA.  35 

inpudicitiam  perstringens  niliil  tamen  de  Clodia  Metelli  uxore  iu 
mediiim  profert:  lasciuam  illam  inbonestamcjue  uitam,  quam,  quid- 
quid  de  Ciceronis  inimica  descriptione  detrahimus,  apertum  est 
xiixisse  Clodiam,  inde  ab  anno  59  repetamus,  cum  fratris  exemplo 
raalo  inducta  ijudorem  omnem  plaue  ea  abiecit  magis  meretricis 
procacis  quam  matronae  uerecundae  more  se  gerens. 

Keliquam  Clodiae  uitam  ut  nescimus  ita  scire  nil  interest, 
siquidem  iam  redeundum  est  ad  Catulli  Lesbiam  uidendumque,  num 
buic  (cui  uerum  nomen  Clodiae  fuisse  supra  uidimus)  cum  Clodia 
illa  quadrantaria  conueniat.  sunt  autem  argumenta,  quibus  Les- 
biam  et  bauc  Clodiam  pro  una  eademque  babendas  esse  sumpse- 
runt  uiri  docti  supra  laudati,  baec: 

I.  et  Lesbia  et  Clodia  quadrautaria  nobili  loco  ortae  erant. 

IL  Clodia  nupta  erat  Q.  Metello  Celeri,  qui  a.  59  medio  mor- 
tem  obiit:  Lesbiae  quoque  maritum  fuisse  uidimus  eumque  idem 
fere  circa  tempus  e  medio  cessisse  ex  eis  quae  de  Catulli  et  Les- 
biae  post  reconciliationem  amore  disseruimus  ueri  fit  simile.  boc 
quoque  optime  conueuit,  quod  CatuUus,  qui  ante  iter  Veronense 
clam  aliena  in  domo  exercuit  amorem  suum,  bunc  postea  libere 
agitauit:  nec  Clodia  ante  mariti  obitum  neglexit  uerecundiam. 

III.  anno  59  Clodia  a  M.  Caelio  Rufo  oratore  amabatur: 
Catulli  Lesbia  cum  Rufo  quodam  rem  habuit  idque  eo  tempore, 
quo  Catullus  ex  Veroua  Romam  rediit,  boc  est  a.   59. 

IIII.  Catullus  c.  LXXIX  (cf.  ibi  comm.)  Lesbiam  Lesbium 
quendam  cunnilingum,  h.  e.  Clodiam  Clodium,  sibi  praetulisse  dicit: 
Clodia  quadrantaria  et  cum  P.  Clodio  fratre  incestum  fecisse  et 
Sex.  Clodium  gentilem  turpissimae  libidiuis,  quam  Graeci  yXaGGo- 
noiHv  uocabulo  significant,  expleudae  administrum  habui^se  dice- 
batur. 

V.  Lesbiae  magis  magisque  deprauatae  imago  a  Catullo  ex- 
hibita  congruit  cum  ea,  quam  de  Clodiae  uita  libidinosa  in  Cae- 
liana  depingit  Cicero  quamuis  exaggerans. 

Quibus  argumentis  sat  tutis  ea  sententia,  qua  unam  eaudem- 
que  feminam  esse  Lesbiam  Catullianam  et  Clodiam  Metelli  uxorem 
censent,  ad  eam  probabilitatis  gradum,  ad  quem  tales  quaestiones 
adducere  possumus,  adducta  est.  nam  dubitationes  quaedam,  quae 
possunt  subnasci,  facili  opera  tolluntur  omnes.  ueluti  quod  Clodia 
illa  natu  maior  erat  quam  CatuUus:  tenuit  eadem  aequalem  huius 
Rufum,  et  notum  est  quam  multo  periculosiores  esse  soleant  homi- 
nibus  adulescentibus  feminae  bellae  aetate  iam  prouectae.  neque 
quod  Cicero    ue   unico    quidem  uerbo   tetigit    nobilissimum  Clodiae 

3* 


36  PllOLEGOMENA. 

amatorem,  ciiius  iiersibus  illa  etsi  sub  Lesbiae  uomine  latens  tameu 
omnibus  nota  per  totam  Romam  celebrata  erat,  mirum  uideri  potest, 
si  et  Catullum  cum  Caelio  a  Clodia  abdicato  in  gratiam  rediisse 
et  tam  himc  quam  Ciceronem  data  opera  ab  orationibus  suis  procul 
babuisse  sumimus  eius  mentionem,  qui  ex  misellae  feminae  amore 
grauissimum  necdum  sanatum  uulnus  acceperat  et  tum  absens  de- 
gebat  (cf.  et  comm.  ad  c.  XLIX).  mitto  alias  difficultates,  quas 
ipsi  sibi  docti  pepererant  mala  interpx-etatione  (ueluti  quae  falso 
ex  LXVIII^  102   de  Lesbiae  patre  quodam  conclusit  Broukhusius). 


Reliqua  nunc  est  contemplanda  uita  Catulli,  quem  iam  signi- 
ficaui  iiulneris  ex  amore  illo  inflicti  sanationem  sibi  quaesiuisse 
itinere  longinquo.  nam  C.  Memmius,  poeticae  et  ipse  leuiter  de- 
ditus  et  poetarum  amicus  (Lucretius  ei  siium  de  rerum  natura 
carmen  iuscripsit;  cf.  et  supra  p.  19),  cum  uere  a.  57  propraetor 
creatus  in  Bithyniam  prouinciam  abiret  (Schwabius  q.  C.  p.  159  sqq.), 
facile  Catullus  familiaris  (ut  iiidetur)  ab  eo  impetrauit,  ut  in  con- 
tubernalium  cohorte  eum  comitaretur.  qua  in  cohorte  etiam  C. 
Heluius  Cinna  fuisse  uidetur  (ad  X  30).  et  repperit,  quantum  con- 
iectare  licet,  quam  quaesiuit  sanitatem  in  hoc  itinere  poeta,  ignotas 
regiones  uisendo  mentem  mirifice  recreans  exhilaransque.  Bithy- 
niam  autem  petens  per  Troada  (ubi  fratris  tumulo  iusta  persoluit, 
CI,  ubi  u.  comm.)  cognouit  Idam  totamque  illam  oram  fabxilis  cele- 
bratissimam  simulque  collegit  materiam  carmini  LXIIL  quod  for- 
tasse  elaborauit  Nicaeae  (quod  est  caput  Bithyniae),  ubi  maxime 
per  hiemem  a.  57/56  degit  iucunda  usus  conuersatione  contuber- 
nalium  una  cum  eo  in  Memmii  comitatu  Roma  profectorum.  nam 
cum  Memmio  ipso,  cuius  natura  in  auaritiam  contemptumque  alio- 
rum  prona  hic  se  ostendit  pessime,  rixae  mox  exortae  sunt,  cum 
propraetor  plane  neglegens  cohortem  sibi  soli  ex  prouincia  etsi  non 
paupere  tamen  parum  lucrosa  conraderet  diuitias.  non  uenerat 
quidem  Catullus  in  Bithyniam  spe  lueri  faciendi  (longe  alias  causas 
itineris  ei  fuisse  uidimus)  itaque  hac  spe  decipi  omnino  nequiit;  sed 
cum  ipsa  res  ferret,  ut  in  terra  semibarbara  cohors  penderet  tota 
a  praetore,  ex.  gr.  in  alimentis  et  habitatione,  etiam  is,  qui  non 
ditare  se  expilandis  prouincialibus  in  aninio  habuit,  malam  tamen 
praetoris  uoluntatem  neglegentiamque  supinam  cum  magno  suo  in- 
commodo  damnoque  experiebatur:  intellexit  Catullus,  quam  diuersa 
sit  species  horum  nobilium  Romae  se  poetarum  litteratornmque  fau- 
tores  gerentium  et  in  prouinciis  sibi  soUs  consulentium,  magnumqne 


PROLEGOMENA.  37 

illonim  coucepit  odium;  ueque  postea  Komam  reuersus  omisit  ]\[em- 
uiio  referre  uicem  carminibus  acerbis  X  et  XXVIII;  in  quibus  quocl 
lucrum  nuUum  se  retulisse  queritur,  se  quoque  consulto  facit  spe- 
rantem  a  praetore  quod  omues  contubernales  ab  eo  sperabant, 
nimirum  quo  acrius  iustiusque  in  eum  possit  inuebi.  sed  in  hoc 
rerum  statu,  quidquid  adamauit  Nicaeam,  laetabatur  uei'e  a.  56 
aduenire  tempus  abeundi:  ualedixit  c.  XLVI  caris  sodalibus  Asiae 
claras  urbes  uisurus  et  hinc  in  patriam  rediturus.  qui  reditus  quo- 
nam  modo  usu  uenerit  nescimus;  falso  uulgo  putant,  poetam  in 
Bithynia  comparasse  sibi  phaselum  eoque  reuectura  esse  per  iter 
in  c.  IV  descriptum:  hunc  phaselum  non  fuisse  Catulli  i^ro  certo 
potest  haberi.  hoc  quoque,  quamdiu  in  reditu  commoratus  sit  ille, 
obscurum  est;  quamquam  eum  autumno  a.  56  reuertisse  Veronam 
(non  uisa  Roma)  perprobabile  est:  qua  laetitia  animi  elatiis,  licet 
itinei'is  laboribus  penitus  defatigatus,  salutauerit  lacum  Benacum, 
ubi  in  uilla  paterna  se  refecturus  erat,  ostendit  dulce  poemation 
XXXT. 

Hieme  a.  56/55  Veronae  degit  Catullus  de  rebus  interea  Romae 
gestis  per  amicos  certior  factus  (huc  refero  c.  XLIX)  iamque  animo 
refecto  alacrique  partim  studiis  seueris  deditus  (tum  maxime  c.  LXIV, 
si  non  perfectura,  certe  incohatum  putauerim),  partim  aetati  ali- 
quem  ludum  concedeus  et  nec  iocum  lepidum  (XVII  huic  tempori 
adscribo)  nec  rumores  fabulasque  (LXVII)  spernens.  tum  per  ali- 
quod  terapus  Caelius  Rufus  amicus  Veronae  degisse  uidetur  (for- 
tasse  hic  est  amicus  ille,  cuius  cogitationes  CatuUus  uult  commu- 
nicare  cum  Caecilio  jSTouicomensi,  c.  XXXV),  quippe  cuius  fiat  mentio 
in  cyclo  quodam  carminum,  quae  hoc  tempore  scrijDta  esse  maxime 
est  ueri  simile.  neque  enim  omnes  feminas  propter  Lesbiae  per- 
fidiam  perosus  Catullus  iterum  amoris  uim  persensit  in  Aufilena, 
muliere  nupta  Veronensi  (C  2  et  CXI  2):  huiixs  fratrem  tum  amauit 
Caelius,  ipsam  uua  cum  Catiillo  Quintius  quidam  (C).  sed  Aufilena, 
meretrix  callida  et  uersuta,  uafre  delusit  poetam  abhinc  in  amo- 
ribus  suis  perquam  infelicem  (CX  et  CXI),  sed  se  amandam  tra- 
didit  Quintio,  quem  utpote  amicum  post  c.  LXXXII  nou  amplius 
insectatus  est  noster,  cito  ab  amore  illo  desistens. 

Vere  anni  55  Catullus  Romam  rediit  ibique  per  sat  longum 
tempus  degit.  tunc  Calui  familiarissimi  orationi  in  Vatinium  habitae 
(LTII,  ubi  u.  comm.)  interfuit  cumque  eodem  saepius  simul  erat 
(L);  tunc  conuenit  Fabullum  et  Veranium  amicos  ex  Macedouia 
reuersos  (XXVITI,  XLVII);  tunc  Vari  uisit  lepidam  amicam  (X); 
tunc  aestate  siue  autumno  Camerium  suum   per  totam  urbem  an- 


38  PROLEGOMENA. 

helus  anquisiuit  (LV)  cecinitque  faustos  Septimii  amici  et  Acmes 
amores  (XLV)  miratusque  est  morum  deprauationem  in  dies  auctam 
(CXIII)  praedicauitque  Cinnae  suae  Zmyrnam  (XCV);  tunc  denique 
incidit  in  nouom  eumque  sat  aerem  pueri  belli  amorem,  de  quo 
pauca  uerba  faciam  oportet. 

Romas  tum  uersabatur  puer  formosus  ex  nobili  luuentiorum 
familia  ortus  (XXIV  l)  in  domo  Aurelii  cuiusdam,  cuius  hospitio 
utebatur  eodem  tempore  etiam  Furins  Pisaurensis  (LXXXI  3  sq.). 
exarsit  in  luuentio  Catullus  eiusque  ocellos  basiare  cupiens  scripsit 
uersiculos  illos,  qui  pristinum  carminum  ad  Lesbiam  datorum  ardo- 
rem  spiraut  (XLVIII).  aduersarium  repulsuri  Aurelius  et  Furius, 
quorum  hic  et  ipse  dilexit  puerum,  huic  suspectum  reddebant  poe- 
tam  uocando  identidem  parum  pudicum.  quos  dolos  sentieus  et 
in  iram  inflammatus  CatuUus  hominibus  perosis  respoudet  carmine 
omnium  acerbissimo  XVI;  simulque  Aurelium,  in  cuius  tutela  erat 
puer,  ne  hunc  attingat  impudice  admonet  (XV).  itaque  quem  clam 
impugnare  non  ualueraut,  amicitiae  specie  usi  illi  studebaut  remo- 
uere,  reconciliaturi  poetam  cum  Lesbia  (quae  una  res  Romae  hunc 
amorem  locum  habuisse  ostendit):  bonorum  istorum  amicorum  ope- 
ram  in  hanc  reconciliationem  promissam  ita  ut  fortius  omnino  ne- 
quiret  recusauit  noster  carmine  XI,  quod  aestate  uel  potius  autumuo 
a,  55  est  scriptum,  cum  Romae  Crassi  aduersus  orieutem  et  Cae- 
saris  aduersus  Britannos  expeditioues  omnium  circumferebantur 
sermonibus.  Furio  autem,  qui  amici  speciem  adsumere  pergens 
mutua  ab  eo  rogauerat  centam  sestertia,  uon  solum  haec  denegat 
carminibus  saeuissimae  inrisionis  plenis  XXIII  et  XXVI,  sed  etiam 
eidem  jDerspecto  mox  absisteudi  a  luuentio  (XXI,  ubi  u.  comm.) 
itidemque  huic  ipsi  abdicandi  Furium  (XXIV)  existit  auctor.  sed 
quidquid  monuit,  Furium  potius  diligere  coepit  puer  (LXXXI) 
quam  Catullum ,  qui  potiundi  eo  conatum  iuritum  esse  uideus  tau- 
dem  destitit  (XCIX). 

Grauiores  etiam  rixas  poeta  Veronam  reuersus  gessit  hieme 
anui  55/54.  quo  tempore  C.  lulius  Caesar,  ut  solebat  hiemem 
degere  in  prouincia,  Veronae  hospitio  patris  Catulli  usus  (cf.  infra) 
uersabatur  cum  maguo  comitatu  uirorum  militarium,  qui  gaudia 
et  oblectamenta  in  castris  diu  intermissa  captabant  auide  ut  aliis 
iu  rebus  ita  in  amoribus  sectandis:  Venus  quam  esset  coniuucta 
Marti,  tum  boni  Veronenses  admirabantur,  iuniores  etiam  indigne 
ferebant  ob  ereptas  sibi  amicas,  quas  pretiis  enormibus  larga  manu 
datis  facile  sibi  comparabaut  Caesariani  jDraeda  diuitiisque  affluentes. 
cum  horum  aliquo  coutentio  exoriebatur  Catullo    de  Ameaua  qua- 


PROLEGOMENA.  39 

dam  ijuella  Yeronensi,  nempe  ciim  Mamurra  praefecto  fabrum,  qui 
ingentibus  opibus  liberalitate  Caesaris  congestis  ad  mulieres  Vero- 
nenses  corrumpendas  nimis  feliciter  utebatur.  bilem  oppido  mouit 
poetae,  cuius  animus  ex  luuentii  repulsa  inritatior  fuisse  uidetur, 
quod  Ameana  uullum  poscendi  modum  teneus,  quippe  a  Caesarianis 
(piidlibet  flagitare  et  accipere  consueta,  ab  ipso  decem  milia  sester- 
tium  concubitus  pretium  postulauerat:  non  solum  hanc  Mamurrae 
amicam  proscidit  uebementissime  (XLI — XLIII),  sed  etiam  fauto- 
rem  iusto  indulgentiorem  Mamurrae,  Caesarem  ipsum,  cui  ille  opes 
tantas  acceptas  rettulit,  irae  plenus  inuasit  tam  iambis  illis  nobi- 
lissimis  (XXIX,  ex  cuius  u.  12  de  tempore  huius  amoris  constat) 
quam  carmine  ueneni  pleno  LVIII,  quo  par  nobile  amicorum  ex- 
agitaiiit  uexauitque,  licentia  cousimili  eius,  qua  et  Cahius  et  Furius 
Bibacuh;s  (hcet  ob  ahas  causas  cum  rep.  cohaerentes)  lulium  inpugna- 
uere.  non  sine  causa  Caesar  has  inuectiuas  iu  se  ipsum  derectas 
tuHt  indigne:  nihil  noster  indignationem  curans  (XCIII)  nouos 
iambos  minabatur,  cum  et  Caesar  ipse  et  eius  homines  libere 
uiuendi  ratione  offeudere  ciues  Veronenses  non  desisterent  (LIV): 
quasi  qaendam  praeconem  publicae  oi^inionis  propria  nimirum  ira 
stimulante  Catulhis  egit.  maiorem  in  hac  re  se  gessit  unicus  im- 
perator  quam  inritatus  nimiura  in  causa  pusilla  stomachosusque 
poeta:  Yalerium  Catullum^  a  quo  sihi  uersiculis  de  Mamurra  per- 
pcfua  stigmata  imposita  non  dissimulamrat ,  satis  facientem  cadem 
die  adhibuit  cenae  hospitioque  patris  eiiis,  sicut  consuerat,  uti  per- 
seuerauif  (Sueton.  Caes.  73,  cf.  et  Tac,  ann.  IV  34).  facile  sine 
dubio  (fortasse  patre  amicisque  monentibus)  Catullus  perspexit 
huius  in  uirum  summum  inuectiuae  peruersitatem;  eoque  hxbentius 
reconciliari  se  cum  eo  passus  est ,  quod  iiDse  uera  diuini  ilhus  in- 
genii  admiratione  tenebatur  (cf.  XI  10).  et,  ut  par  erat,  pepercit 
postea  Caesari  incessendo;  sed  non  ualuit  abicere  simul  Mamurrae 
odium,  quem  abhinc  Mentulae  sub  nomine  iupugnare  perrexit 
(XCIV,  CV,  CXIV,  CXV). 

Aegrotantem  corporisque  mala  ualitudine  laborantem  Catullum 
ostendit  iam  ipsa  uehementia  furorque  frenis  omnibus  carens,  quo 
in  hac  ultima  uitae  parte  et  de  luuentio  dimicans  et  ob  perso- 
nara  uihssimara  Ameanam  iratus  inuehebatur  in  aemulos  aduei-- 
sariosque;  et  uidere  nobis  uidemur  rapidum  quendam  inritati  facile 
animi  progressum.  erupit  morbus  ille  consumpsitque  poetam  uere, 
ut  uidetur,  anni  54  Romara  reuersum.  quod  tempus  extremum 
pauca  testantur  carraina,  quorum  uerba  tristia  hominem  male  aegro- 
tum  ultro  produnt  (XXX,  XXXVIII,  LII,  fortasse  et  LX).    Eomae 


40  PEOLEGOMENA. 

mortuum  esse  Catullum  certo  constat  testimonio  Hieronymi,  publico 
eum  maerore  elatum  esse  in  nita  eius  (supra  p.  22  not.)  traditur, 
incertum  qua  fide,  sed  non  improbabiliter,  siquidem  bonoris  publice 
poetae  nostro  tributi  documentum  extat  datum  ei  bymnum  in 
Dianam  componendi  munus  (XXXIV). 

Restat  ut  paucis  uerbis  attingam  de  anno  mortis  quaestio- 
nem.  nam  Hieronymus  ad  a.  57  (alii  codd.  male  ad  a.  58)  scri- 
bens  Catulhis  XXX  aefaiis  anno  Bomae  morifur  aperte  est  falsus, 
quippe  cum  baud  pauca  nostri  carmina  adludant  ad  res  post  a.  57 
gestas,  maxime  ad  a.  55.  cum  contra  nibil  inueniatui',  quod  per- 
tineat  ad  annos  sequentes,  qui  iambis  Catulli,  si  uixisset,  amplam 
materiam  praebituri  fuissent*),  Hieronymi  error  ita  corrigendus 
est,  ut  a.  54  ineunte  CatuUum  e  uiuis  excessisse  aiamus.  — 
pulcre  Ouidius  [am.  III  9,  61]  Valerium  nostrum  in  Elysio  cum 
amicissimo  Caluo  facit  couiunctum:  cdera  iuuenilia  cincfus  temiwra 
cuni  Cahio,  docte  CattUle,  tuo. 

III. 

Ad  Catullum  poetam  recte  aestimandum  inter  eius  poemata 
doeta  et  leuiora  bene  est  distinguendum.  et  ab  boc  genere  leuiore 
quod  ipse  sumpsit  initium  (certe  ob  bas  nugas  eum  iam  a.  fere 
65  publiee  laudauit  Cornelius  Nepos,  nec  ante  a.  60  ille  Alexan- 
drinorum  imitator  extitit),  id  optime  nobis  ostendit  Catulli  natu- 
ram  indolemque:  Sappbo  ceterique,  quibus  stat  poesis  aeolica,  ob 
internam  quandam  cognationem  maxime  eum  adlicuerunt  attraxe- 
runtque.  ditissimam  facultatis  poeticae  uenam  ei  indulserat  beni- 
uola  natura;  et  adsiduis  adulescentiae  primae  studiis  ubi  summam 
perfectamque  metra  graecanica  pangendi  artem  facilitatemque  nanctus 
est,  babuit  boc  ingenium  splendidum  iam  formam  aptissimam,  in 
quam  funderet  omnia  animi  sensa,  tristia  laeta,  tenera  amara,  lepida 
dicacia.  nec  uero  ad  poetam  bunc  natum  et  uersuum  faciendorum 
artificem  plane  intellegendum  neglegendiis  est  Catullus  bomo.  bunc 
quoque  utique  oportet  susi^iciamus  bonum  et  probum,  amabilein  et 
candidum,  nil  ficti  falsique  in  pectore  gerentem  et  sine  fucis  sensus 
intimos  prodentem,  uenustum  et  pulcra  omnia  appetentem  refugien- 
temque  contra  inlepida  et  rustica,  amicum  bonorum  et  malorum 
inimicum,    ad   certas    ueri  bonestique   normas  uitam  moresque  de- 


*)  hoc  optime  perspexit  lungclausseuus  [1.  1.  p.  5] ,  qui  hinc  incre- 
dibilem  omni  a  parte  Lachmanni  Hauptiique  opinionem  refutauit,  secun- 
dum  quam  Catulkis  a.  77  natus  et  a.  47  mortuus  est. 


PROLEGOMENA.  41 

rigentem;  et  si  lios  mores  seueri  iudices  non  usquequaque  com- 
probabunt,  de  Romano  agi,  non  de  nostri  temporis  uate,  ne  ob- 
liuiscantur.  ardens  et  uehemens  animus  Catullo  erat;  qui  in  ea  quo- 
que  re  uerum  se  exhibuit  poetam,  quod  sanguine  calido  celerius  moto 
mentis  sensibus  sobriis  ereptis  moderationis  frena  non  facile  patie- 
batur,  tam  in  amore  dulcissimo  quam  in  odio  acerbissimo  nimius 
et,  quo  magis  offendebatur  oderatque,  eo  iuritatior  iamque  irae 
fines  nullos  statuens.  et  ex  hoc  feruore  naturae,  quo  (ut  uidimus) 
corporis  teueri  uires  ante  tempus  consumptae  sunt,  etiam  uitia 
poetae  nostri  facile  explicantur.  uisit  enim  eo  tempore  et  in  ea 
urbe,  ubi  morum  dissolutio  atque  licentia  infinita  aequales  plurimos 
corruptione  maxima  infecerat,  ubi  nemo  ne  omnis  generis  sordibus, 
etsi  non  inbueretur  ipse,  tamen  oculos  mentemqiie  adsuesceret 
cauere  potuit:  mirabimurne  Catullum  a  malis  prauisque  homi- 
nibus  siue  inpugnatum  siue  lacessi  se  opiuantem  uti  eius  armis, 
quibus  tum  uel  optimi  uti  et  solebant,  si  necesse  erat,  et  sane 
debebant,  si  effectii  non  carere  uolebant?  ne  quis  igitur  tempo- 
rum  diuersitatem  oblitus  secundum  recentis  aeui  placita  Catullo  a 
labe  corruptionis  inmuni  uertat  uitio  carmina  nonnuUa  sordidis 
uerbis  rebusque  plena:  prouocatus  ab  inimicis,  quos  ex  intimo 
animo  despexit,  homo  ipse  integer  purusque  inimicitias  odiosas  exer- 
cuit  odiose,  in  contemptu  significando  quid  efflaret  pus  atque  uene- 
num  parum  curans.  uerum  est,  eum  natiirae  feruidae  impetii  ab- 
reptum  interdum  modum  excessisse,  maxime  in  inpugnandis  ultro 
uiris  tali  contemptu  indignis;  sed  quin  hoc  quoque  ille  sine  fraude 
doloque  malo  fecerit  dubitare  nullo  pacto  licet.  et  excusant  illum 
et  acerba,  quae  in  amoribus  suis  expertus  est,  et  ualitudinis  status 
extremis  uitae  annis  in  dies  peior.  sed  ut  eo  unde  degressus  sum 
redeam,  Catullus  hoc  ingenio,  his  studiis,  hac  natura  praeditus  non 
potuit  non  fieri  id  quod  est  factus,  scilieet  summus  quem  Roma 
umquam  uidit  poeta  lyricus,  magnis  illis  Graeciae  in  eodem  genere 
luminibus  aut  nihil  aut  parum  cedens;  et  si  in  Horatii  carminibus 
Ijricis  artis  consummationem  admiramur  desideramusque  illud  na- 
turae  infucatae  bonum  nullis  studiis  consequendum,  contra  in  Catullo 
diligimus  piilcrixm  et  amabile  ingenium  ut  arte  non  destitutum  ita 
arti  longe  superius.  nam  in  his  carminibus  minoribus  poeta  ita 
euoluit  sine  studiis  longe  inpensis  pectoris  cogitationes,  ita  tan- 
tummodo  sicut  res  tulit  ipsiusque  animus  inpulit  loquitur,  ita  quae 
dicturus  est  sine  negotio  uersibus  mandat,  ut  poematia  sic  leuiter 
plerumque  et  ex  tempore  in  caiias  coniecta  miris  deliciis  oblectent 
propter  sentiendi  ueram  sinceramqae  rationem  et  elegantiam  iudi- 


42  PROLEGOMENA. 

candi  omne  inlepiduni  rusticumque  perosam  et  leporem  uenustum 
hilarem  iocosum  et  dicacitatem  nrbanam  salsam  acutam  et  metro- 
rum  artem  perfectam  et  uerborum  iucunditatem  eam,  quae  carens 
ornatu  qiiaesito  (nec  tamen  eum  fortuitum  et  a  materia  ultro  suppe- 
ditatum  spernens)  ipsa  sua  uatiua  simplicitate  animos  nostros  tenet. 
et  in  hac  quoque  re  unicum  hoc  ingenium  suam  his  carminibus 
inpressit  notam,  quod  semper  uarium  semperque  soli  materiae  cum 
maxime  tractandae  aptum  congruensque  est,.duce  natura  sicut  argu- 
mentum  poscit  sentiens  loquensque  et  id  quod  agit  toto  animo 
totoque  pectore  agens.  sed  ne  amore  poetae  mei  disertior  fuisse 
uidear,  lubet  adponere  paucorum  aliorum  iudicia.  Niebuhrii  in  prae- 
lectionibus  de  historia  Romana  [Berol.  1846  sqq.,  III  p.  127]  haec 
sunt  uerba:  cr  sucM  nkht  die  Worte,  niclit  die  Formcn:  dic  Pocsie 
stroemt  aus  ihm  heraus,  sie  ist  ihm  dieselhe  Sprache,  dcrselhe  Aiis- 
drucJc,  dcn  das  Beduerfniss  hcrvorhringt,  jedcs  Wort  hei  ihm  ist 
AusdrucJc  des  natucrlichcn  Gefuchls.  Er  hat  gam  dieselhc  Voll- 
Jiommcnhcit  tcie  die  gricchischen  lyrischen  Dichter  his  auf  SophoMcs, 
und  er  stcht  ihnen  gleich.  et  similiter  historicum  Anglum  Macaulaj 
[Life  I  p.  468]  iudicasse  refert  Munro:  An  achnirahle  poet.  No 
Latin  writer  is  so  Greeli.  Thc  simplicity,  the  paihos,  thc  perfect 
grace,  which  I  find  in  tlie  great  Athenian  [?]  models,  are  all  in 
Catullus,  and  in  him  alone  of  the  Romans.  quamquam,  quod  grae- 
cum  uocat  poetam  Macaulay,  recte  est  intellegendum:  Italus  enim 
qui  est  totus  in  cogitandi  ageudique  modo  (etiam  iu  aceto  et  aspe- 
ritate),  idem  in  sentiendi  altius  tenerius  humanius  ratione  longe 
supergreditur  populares  phirimos,  quippe  quem  nascentem  nou  minus 
placido  uultu  diua  Musa  uiderit  quam  olim  felicioribus  temporibus 
Sapphonem  et  Alcaeum  similesque.  sed,  ut  iam  dixi,  haec  qua- 
drant  potissimum  in  partis  primae  tertiaeque  carmina  leuiora  eadem- 
que  minora. 

Longe  alia  est  facies  partis  secundae,  in  qiia  docta  poemata 
(LXI — LXVIII^)  sunt  collecta.  de  quorum  ratioue  uniuersa  iam  in 
capite  primo  disserui;  hic  de  Catullo  disputaturus  praemitto  eum 
in  hac  parte  non  ad  eum  perfectionis  gradum  pei^uenisse  quam  in 
lyricis.  cuius  rei  causae  cum  aliae  sint  (maxime  suscepti  etiam- 
tunc  noui  difficultas  multo  maior),  tum  ea  quod  non  propria  na- 
tura  noster  adductus  uidetur  ad  hoc  genus  colendum,  sed  magis 
scholae  placitis.  et  quamquam  in  his  doctae  poesis  speciminibus 
quoque  multa  pulcra  Catulloque  digna  reperiuntur  et  pauca  car- 
miua  (LXII  et  prae  ceteris  LXIII)  omni  ex  parte  egregia  sunt, 
tamen    (si   iu    uniuersum    rem    spectamus)    hic   fasciculus    uon    ita 


PROLEGOMENA.  43 

nos  teuet  deuinctos  quam  poematia  eum  cingeutia;  et  nocet  ple- 
ris-que  opusculorum  illorura  sequentis  temporis  Augustei  com- 
paratio.  licet  autem  in  liis  poematis  doctis  —  si  a  c.  LXI  rece- 
dimus,  quod  solo  ambitu  ad  librum  secundum  pertinet  et  per  se 
potius  libro  primo  est  adnumerandus*)  —  obseruare  certum  queu- 
dam  progressum.  sine  dubio  iam  antea  Catullus  studiis  priuatis 
praeter  Sapphouem  similisque  etiam  alios  poetas  graecos  alexan- 
drinosque  tractauerat,  etsi  magis  obiter;  sed  maiorem  operam 
Alexandrinis  potissimum  nauare  instituit  demum  ab  a.  61  uel  60, 
adhortante  maxime  Ortalo  amico  (LXV).  quorum  studiorum  fructus 
cum  Callimachei  TiXoKanov  BeQSviKt^g  iu  sermonem  latinum  con- 
uersio  (LXVI),  tum  uero  carmiua  ab  ipso  nostro  hac  arte  confecta 
LXV  et  LXVIIP  et  LXVIir^  extant  (cf.  supra  p.  28).  iit  autem 
LXVIIP  a  tempore  primum  parua  cum  arte  (dolore  nempe  inge- 
nium  studiumque  adhuc  praepediente)  est  compositum,  ita  omnibus 
communis  est  quaedam  cum  in  conformatione  enuntiatoriim  iusto 
longiorum  tum  in  doctrinae  ostentatione  et  degressionum  ambitu 
abundantia  nimia,  qualis  esse  solet  discentium  magis  quam  docto- 
rum;  parentheses  c.  LXV  et  maxime  LXVIII^  insertae  iusto  ex- 
tensiores,  distichorum  ars  rudis  adhuc  et  inperfecta,  interdum  in 
singulis  partibus  conectendis  durities  quaedam  inhabilis  (cf.  ex.  gr. 
in  LXVIIP  unum  illud  '^tum'  ad  taedium  usque  repetitum  47,  61, 
65,  91),  sermo  inter  prosam  orationem  et  nimis  quaesita  uerba 
fluctuans  reperiuntur.  luxuriam  illam  compescuere  et  anni  et  studia 
continuata;  et  quo  maiorem  operam  cognoscendis  penitusque  in- 
bibendis  poetis  graecis  inde  ab  Homero  usque  ad  Apollonium  Rho- 
dium  Callimachum  Euphorionem  CatuUus  inpendit**),  eo  et  in 
arte  perfectior  et  in  imitatione  magis  sui  iuris  est  factus:  in  eis 
quae  postea  facta  sunt  poematis  utriusque  rei  uestigia  ubique  cer- 
nuntur.  nam  ut  hoc  addam,  ubicumque  in  eis  Catullo  hunc  uel 
illum  locum  exemplarium  graecorum  obuersatum  esse  etiamnuuc 
demonstrare  licet,  agnoscimus  simul  imitatorem  nou  seruilem,  sed 
qui  ea,  quae  ex  alienis  hortis  deduxit  in  suos,  proiiriae  indolis 
nota  signauit  ipsoque  ingenii  feruore  imitationis  uincula  molesta 
plerumque    disrupit;    et    louge    errant   docti   nonnulli,    qui    ubique 


*)  hoc  carmen  ante  LXVIIP  scriptum  (cf.  comm.)  docet,  quam  uere 
statuam  ego  (nam  priores  res  latiiit),  a  poesi  Aeolica  Catullura  lento 
pede  transisse  ad  Alexandrinam  publice  quoque  colendam. 

**)  cf.  diligens  dissertatio  lonensis  'de  CatuUo  Graecorura  imita- 
tore'  a  CPSchulzio  conscripta  1871,  Lipsiensis  'de  Catullo  Callimachi 
imitatore'  Pauli  Weidenbachii  1873  (Sucssius  'Catulliana'  p.  35). 


44  PROLEGOMENA. 

rimautiir  Graecorum  imitationes,  obliti  illi,  quam  multa  (praeser- 
tim  in  uerbis  et  locntionjbus)  poetarum  cum  anterioriim  tnm  noui- 
ciorijm  studiis  in  commuue  poeseos  latinae  bonum  iam  cesserint 
Catulli  tempore.  sed  ad  recidendam  eam  «quam  dixi  poematum 
circa  a.  60  Veronae  factorum  abundantiam  contulit  etiam,  ut 
suspicor,  Calui  amici  usus  familiaris:  non  solum  Catullus  magis 
conroboratus  Callimachi  praecepta  de  concisa  in  uerbis  breuitate 
aliaque  fecit  sua,  sed  etiam  Atticistarum ,  qui  tum  Romae  in  elo- 
quentia  uiguerunt,  in  descriptionibus  neruosam  seueritatem  agnoscere 
tibi  uideare  in  carminibus  postevioribus.  quam  commutationem 
nobis  ostendit  iam  c.  LXIII;  in  quo  etsi  materia  uerborum  qui 
adsunt  tinnitus  molles  et  delicatulos  postulauit,  tamen  ipsa  a  super- 
fluo  ornatu  abstinentia  et  id  quod  omne  studium  in  descriptione 
affectuum  admirabili  cum  arte  positum  est  demonstrant  poetam 
nostrum  factum  esse  aemulum  rationis  eius,  cuius  Caluus  inter 
Romanos  oratores  acerrimus  extitit  propugnator.  ceterum  quod  hoc 
c.  LXIII  inter  omnia  huius  generis  maxime  placet  principemque 
locum  optinet,  eadem  est  ex  parte  causa  atque  in  nitido  illo  c.  LXII 
(de  cuius  tempore  uil  conici  potest):  ipsa  unius  imaginis  intra 
breues  eclogarum  fines  conclusio  prohibuit,  quominus  in  his  poeta 
incideret  iu  ea  uitia,  quibus  quod  iam  restat  in  hac  parte  c.  LXIV 
(nam  c.  LXVII  magis  epigrammatis  adscribendum)  laborat.  hoc 
enim  epyllion  longum,  quod  est  quasi  quaedam  carminis  epici  prae- 
lusio,  iterum  degressionum  uitio  (in  commeutariis  exposito)  dis- 
plicet  eodem  quo  elegiae  illae  Veronenses.  quamquam  in  ceteris 
omnibus  hoc  c.  LXIV  tot  tantaque  prae  se  fert  artis  excultioris 
uestigia,  ut  quin  ultimum  sit  poema  doctum  a  Catullo  confectum 
dubitari  nequeat:  quantopere  ubertas  illa  prior  sibi  ipsa  quodam- 
modo  impedimenta  parans  molestaque  hic  tempei'ata  mitigataque 
est,  quam  robusta  et  matura  simplicitas  in  singulis  euuntiatis 
elucet,  ad  quantum  perfectionis  gradum  adacta  est  ars  illa  picturae 
psychologicae  (sit  uenia  dictioni  nouiciae)!  facile  sentias,  abiecta 
forma  epyllii  cum  sua  degressionum  ex  se  pendentium  inmixtione 
callida  et  adsumpta  carmiuis  epici  continua  narratione  Catullum, 
si  ei  licuisset  per  fata  exequi  illud  de  Argonautis  epos  conficiendi 
consilium  (LXIV  24),  dignum  Vergilii  praecessorem  fuisse  futu- 
rum.  uerum  quidem  est,  in  hoc  quoque  carmine  reperiri,  quae 
cum  Augusteae  aetatis  perfectione  comparata  iaceant:  carent  hexa- 
metri  interdum  grata  uai"ietate  rhythmorum,  impedita  nonuumquam 
est  oratio  repetitis  eisdem  uocibus  (ut  'cor',  'pectus',  "^animus', 
'mens',  quod   multi   iam    obseruarimt).     sed   haec  omnibus  procul 


PROLEGOMENA.  45 

dubio  eraut  commuuia  cantoribus  Eupborionis  et  in  cultioris  poesis 
initiis  lubenter  excusantur.  quorum  reliquorum  poetarum  nouo- 
rum  carmina  docta  si  hodieque  adessent,  suspiceremus  puto  ut 
fatulli  fere  proprium  id,  propter  quod  etiam  carmina  ab  arte  non- 
dum  consummata  displicentia  tautopere  tamen  legentes  delectant, 
scilicet  propter  uere  poeticum  fabularum  tenerrima  poesi  plenarum 
(ut  Laudamiae  et  Ariadnes)  intellectum  descriptionem  ornatum; 
quibus  rebus  Catullum  tautum  superasse  ex.  gr.  Cinnam  (cf.  et 
carmina  'Ciris'  et  'Culex'  inscripta),  qiiantum  superat  uerus  poeta 
umbratilem,  omnes  habet  probabilitatis  numeros.  neque  illud  mi- 
randum  est,  quod  docta  carmina  ut  in  uocibus  nonnullis  dictioni- 
busque  nimis  prosam  orationem  sapiunt,  ita  in  enuntiatorum  con- 
structione  Ennii  et  Lucretii*)  simplicitatem  magis  quam  Vergilii 
artem  interdum  redoleut:  nam  sunt  cantores  Euphoriouis  omnino 
medii  iuter  priscos  illos  et  uates  Augusteos.  —  iam  significaui, 
ubicumque  in  carminibus  minoribus  doctorum  horum  studiorum 
uestigia  apparent,  sponte  sese  hune  ornatum  obtulisse  plerumque 
poetae  non  quaerenti. 

Eadem  diifereutia  inter  poemata  docta  et  leuiora  etiam  ob- 
seruauda  est  in  sermouis  contemplatione.  itaque  (si  omittimus 
c.  LXI  iuter  utvumque  genus  ita  medium,  ut  et  uitae  cottidianae 
dictione  saepius  utatur  neque  tameu  altioris  orationis  fiosculis  ex- 
quisitis  careat,  et  porro  LXVII  magis,  ut  iam  dixi,  epigrammatis 
simile)  pars  secuuda  per  omnia  se  ostendit  in  sermone  partiei- 
pem  eiusdem  doctriuae  intentaeque  curae,  quam  in  ceteris  carmiua 
illa  prae  se  ferunt.  et  hic  ad  ea,  quae  supra  p.  17  sq.  in  uuiuersum 
exposui  accedunt  singuia  haud  pauca.  ueluti  studia  in  liuguam 
inpeusa  apparent  in  anai,  Xeyo^ivoig,  quorum  post  Plautum  nemo 
fere  poetarum  latinorum  habet  plura.  collegit  ea  diiigenter  sed 
non  plene  FTeufelius  in  dissertatione  Friburgeusi  a.  1872  Me 
Catulli,  Tib.,  Prop.  uocibus  singularibus'  iuseripta.  loquor  hic  de 
parte  secunda.  difficillimum  est  autem,  cum  tam  pauci  scriptores 
uua  cum  Catullo  florentes  nobis  seruati  sint  (cantorum  Eupho- 
rionis  nemo)  et  qui  antea  fuerunt  poetas  plerosque  nisi  ex  frag- 
mentis  non  nouerimus,  ubique  accurate  definire,  quid  ad  Catullum 
primum  inuentorem  sit  refereudum.    ueque  abhorret  a  probabilitate, 

*)  sine  iusta  ratioiie  nonnulli  statuunt  Lucretium  obnersatum  uel 
imitatione  expressum  esse  hic  illic  nostro;  cf.  Munro  |critic.  p.  72  sqq.] 
et  contra  JJessen  in  libello  'ueber  Lucretius  und  sein  Verbaeltniss  zu 
CatuU'  Kiliae  a.  1872  edito.  eo  anno,  quo  Catullus  est  mortuus,  Lu- 
cretii  carnK-n  nondum  a  Ciceronc  erat  edituni. 


46  PROLEGOMENA. 

eum  ex  tragicis  jDriscis  (Enuio  Pacuuio  Attio)  noniiulla  adsumpsisse 
altioris  stili  uocabula,  dilectum  uimirum  babentem  et  peruersas 
vierborum  fictiones  acriter  fugieutem.  buc  refero  ex.  gr.  quae  nunc 
singularia  sunt  uerborum  maxime  composita  raiicisonus ,  clarisonus, 
nmltiuoliis ,  omniuohis,  unaninms.  et  in  carmine  LXIII  ob  metrum 
plane  peculiare  eum  nec  a  Laeuii  nouationibus  (eadem  adhibita 
cautela)  abstinuisse  putauerim  (cf.  comm.).  et  liorum  exemplo  secun- 
dum  studia  Alexandriua  ipse  fortasse  nouauit  faJsiparcns  LXVIIP  72, 
unigcna  LXVI  53  et  LXIV  300,  pauca  alia.  ex  eisdem  studiis 
profluxit,  quod  ex.  gr.  LXIV  18  nuirices  pro  'mammae'  et  ibid. 
11  Amphitrite  pro  'mare'  (cf.  LXVI  70  Tethys)  ponitur;  profluxit 
etiam  illud,  quod  uocabula  graeca  haud  pauca,  quae  sermoni  pa- 
trio  adcommodata  uidebantur,  aut  primus  recepit  noster  aut  (nam 
hic  quoque  modo  dicta  ualent)  a  tragicis  iam  recepta  adsumijsit 
(adnoto  ex  parte  II  ex.  gr.  amaracus,  harathrum,  homhus,  cala- 
thiscus,  conchylium,  crocinus,  ephehus,  euans,  hyacinthinus ,  leaena, 
nothus,  onyx,  orgia,  parthenice,  strophium,  tymiyanum')]  profluxit 
denique  quod  non  solum  multa  nomina  propria  eorumque  adiectiua 
habet  graece  formata  (ut  Nereine,  Minois,  Daulias,  Amphitryoni- 
des,  porro  Androgeoneus ,  Protesilaeus),  sed  etiam  in  flectendis  uo- 
cibus  formas  graecanicas  multas  (ut  Cyheles,  Phasidos;  Minoidt, 
Tethyi;  Thesea,  Pelea,  3Iinoa;  Nereides;  Chalyhon;  Thyadas,  similia): 
quibus  in  rebus  cantores  maxime  Euphorionis  exemplo  fuisse  tem- 
poris  Augustei  uatibus  uerum  est.  —  hic  etiam  quaerendum  est, 
num  data  opera  Catullus  uerba  formasque  priscas  ut  ornamentum 
adsciuerit,  id  quod  antea  Callimachus  et  postea  inter  Eomanos 
Vergilius  feceruut.  negandum  hoc  puto;  immo  quae  buc  pertiuere 
uidentur,  aliter  sunt  explicauda  (cf.  quae  mox  proferam  de  lyricis). 
et  falsum  est  quod  dicunt,  Attidem  prae  ceteris  priscarum  dictionum 
quaesitarum  esse  plenum;  nam  illud  syuonyma  cumulandi  studium 
hinc  alieniTm.  —  iterum  graecorum  exemplarium  imitatio  cernitur 
iu  adsumptis  permodice  tamen  (nam  omnino  uon  amat  eas  noster) 
figuris  rhetoricis  rariorilms  (nam  de  uulgaribus  mox  uidebimus), 
maxime  ea  Cjuae  cctvo  kolvov  uocatur*);  quamquam  hae  et  in  lyricis 
ex  parte  reperiuntur. 


*)  simplicem  eius  formam  habes  ex.  gr.  XXIII  26  et  LI  15;  longe 
artificiosiorem  XXX  3,  LXIV  336,  LXVlIli^  28,  XCV  2,  quibus  locis  uice 
copulae  repetita  per  anapboram  uox  aliqua  ('iam',  'qualis',  ''isque', 
'nam')  ultro  effecit  ut  iam  uerbum  fieret  ano  v.oivov\  cuius  anapborae 
usus  exquisitus  niaxime  in  c.  LXII  cernitur.  et  similiter  pro  copula  ctiam 
adhibetur  figura  artificiosior  epanastrophes,  ut  XXIII  16,  LXIII  13,  60. 


.  PROLEGOMENA.  47 

lu  liac  autem  parte,  qua  de  lyricoi-um  sermone  agitur,  aper- 
tior  plerumque  expositio  nostra  erit.  praemitto,  inter  poemata 
leuiora  et  docta  uou  usqueqiiaque  tam  seueram  differentiam  esse, 
ut  uou  utrumque  genus  interdum  inter  se  misceatur  confuudatur- 
que.  ueluti  extant  in  lyricis  pauca  carmina  maiore  cum  arte  facta 
et  in  rebus  et  in  sermone  leuiter  tincta  eruditione  graeca  colorec|ue 
transmarino;  et  in  liis  recurruut  nonnulla  eorum,  quae  supra  docto- 
rum  uersuum  propria  esse  dixi  (ut  es  compositis  aurifcr*)^  huxtfcr, 
lasarpicifer,  pinnipes,  plmnixmla ,  sagittifer,  sepiemgeminus ,  ex  for- 
mis  graecanicis  Cgcladas  et  Arahas)]  nihilominus  in  iiniuersum 
certi  apertique  limites  duo  illa  genera  distinent.  sed  ut  a  re  in  con- 
fiuio  posita  incipiam  uice  inuersa,  simplicitatem  Catullo  innatam 
et  in  hac  parte  ubique  regnantem  decet  rhetorices,  qua  praeterea 
nondum  scholiasticae  institutioui  iuserta  Catullus  adulescentulus 
non  inbutus  erat,  usus  parcissimus:  non  adsunt  fere  nisi  figurae 
eae,  quas  duce  natura  uel  in  sermone  cottidiano  paululum  se  ex- 
tollente  sua  sponte  unusquisque  habet  promptas,  scilicet  condupli- 
catio  et  simplex  (ut  XIV  16,  cf.  Sapph.  fr.  109;  III  3,  LVIII  2; 
LXII  22;  LXVI  40)  et  artificiosior,  omnium  maxime  anaphora 
passim  obuia  et  reuocatio  (ad  LXIV  62),  et  quae  cum  his  cobae- 
reut  paronomasi^e  species ,  ut  quam  uulgo  uocant  figura  etymolo- 
gica  (ad  LXI  113)  et  traductio  (ad  III  13  et  IX  10):  haec  et 
siqua  sunt  eiusmodi  alia  iam  apud  poetas  graecos  nondum  arti 
studentes  reperiuntur  iude  ab  Homero,  quibus  utpote  naturale  c^uod- 
dam  decus  poesi  addentibus  uec  docti  Alexaudrini  abstinueruut.  — 
alium  oruatum  non  minus  domi  natum  carmina  Catulliana  adsciscunt 
sibi  ex  adamata  iude  a  priscis  temporibus  allitteratione,  quam  haec 
leuiora  magis  admittunt  in  formulis  traditis  (ut  XXIX  7  supcrhus 
ct  superfluens),  poemata  docta  magis  anquirunt  studiose  (cf.  ex.  gr, 
LXIV  262);  cauendum  est  tameu,  ne  in  hac  re  artificiosiorem 
putes  poetam  (ueluti  LXIV  239  inente  tenentem  et  similia  passim 
obuia  non  sunt  quaesita);  cf.  de  allitterationis  ornamento  Naekius 
mus.  Rhen.  III  (1829)  p.  324  sqq.,  EWoelfflinus  acta  acad.  Bauar, 
1881  (uoh  II  fasc.  l),  CZiwsa  in  libello  cautissime  adhibendo  'die 
eurythmische  Technik  des  Catullus',  Vindob.  1879.  —  ab  his  ut 
transeamus  ad  ea,  quae  sunt  magis  minutorum  poematum,  certa 
eorum  proprietas  cernitur  in  sermonis  cottidiani  specie  cultiore  ea, 
quam  urbanam  uocitabant,  \\t  tamen  paululum  supra  prosam  ora- 


*)   cf.   omnino   FSeitzius  in  dissertatione  Bonnensi  a.  1878  'de  ad- 
iectiuis  poetarum  latinorum  compositis'. 


48  PROLEGOMENA. 

tionem  sese  extollant  (huc  ex.  gr.  refer  illud  'que  .  .  et',  de  quo 
dixi  ad  I  6).  nec  miuimam  gratiam  Catulli  uerba  inde  uanciscuntur, 
quod  Tereutii  et  siqui  alii  casta  castigataque  lingua  latina  ex- 
cellunt  projDriam  puramque  dictionem  referunt.  quam  poeta  noster 
Veronae  educatus  ex  anteriorum  illorum  lectione  (praeter  Tereu- 
tium  tragicosqiie  supra  dictos  Ennio  maxime  et  Lucilio  haud  me- 
diocrem  operam  nauasse  uidetur)  addidicit  magis  quam  uiuo  usu 
penitus  inbibit.  unde,  quidquid  postea  Romae  urbanorum  homi- 
uum  in  circulis  uersatus  excoluit  sermonis  elegantiam,  remansit 
tamen  ex  illa  pueritiae  ratioue  aliquid  magis  priscum  quam  ex.  gr. 
habent  Ciceronis  epistulae  habueruutque  sine  dubio  Calui  carmina. 
et  in  Catulli  uerbis  dictionibusque  haud  paucis  quod  primaria  signi- 
ficatio  purius  quam  alibi  apparet,  ex  usu  loquendi  proiiinciali  uetera 
diutius  retinente  non  ita  difficile  explicatur.  hinc  etiam  non  miran- 
dum  est  quod  intercurrunt,  quibus  puerulus  adsueuerat,  uoces  pro- 
uiuciales,  auribus  illae  (ut  in  cap.  IV  uidebimus)  ingratae  urbanis, 
ut  XCVII  6  j)loxenum  et  fortasse  hasiimi,  hasiare  (basiatio),  gra- 
hatus,  cuniculiis  (cf.  Suessius,  CatuU.  p.  46).  ad  sermonem  autem 
familiarem  referenda  sunt  et  deminutiua  plurima  (supra  p.  18), 
quorum  usus  apud  nostrum  latissime  palet*),  et  uocabula  graeca 
communi  plerumque  usu  inde  a  Lucilio  et  Attio^n  linguam  lati- 
nam  recepta  (ut  carxHitiniis ,  carta,  catagraphis,  cinaediis,  crc^nda, 
epistoliimi,  ellehorus,  mimice,  mnemosynum,  palimpsestus,  papyrus, 
paihicus,  phasellus,  pilatea,  podagra^  raplianus^  talentum,  zona  et 
zonula).  neque  in  eius  carminibus,  quae  inuectiuas  coutinent,  ex 
sermonis  cottidiani  forma  uulgari  uerba  et  dictiones  infimae  plel)is 
proprias  adsumere  duliitabat  noster,  hoc  quoque  una  cum  ceteris 
(Caluus  fr.  19  M.  pedicator  Caesaris),   ueluti   cacarc,   caprinndgus, 

*)  de  deminutiuis  cf.  LSchwabii  liber  Gissae  1859  editus,  GMuelierus 
'de  linguae  latinae  deminutiuis'  Lipsiae  1865;  qui  recte  adnotant  animi 
maxime  affectus  deminutione  exjmmi  et  ex  loci  uniuscuiusque  conexu 
tam  quam  ex  uocis  primitiuae  significatione  nasci  differentias  et  pluri- 
mas  et  subtilissimas,  auraria  ubique  statera  pendendas:  modo  dulcem 
amorem,  modo  odium  et  contemptum ,  tum  lepidam  tum  salsam  inrisio- 
nem,  etiam  iufirmam  inualiditatem  exprimunt,  saepe  ad  ornatum  faciunt. 
et  ut  'Horatius  in  carminibus  fere  nulla,  in  satiris  et  epistulis  permulta, 
Vergilius  in  eclogis  plurima,  in  Georgicis  et  in  Aeneide  rara'  (Muellerus 
p.  15)  habet  deminutiua,  sic  Catullus  eorum  longe  plura  iu  breuibus 
IDoematis  adhibet,  pauciora  multo  in  doctis  (ueluti  in  c.  XVII  uersuum  26 
habes  exempla  quinque  ponticidi,  acsuleis,  himuli,  tremida,  tenelhdo, 
contra  in  LXIV  407  uersuum  non  jjlus  quam  septem  tectidus,  inunuscida, 
labellum,  frigididus,  ariduta,  languidula,  nouellae.  exempla  accurate 
composuit  FHeussnerus,  'obss.  gramm.  in  Cat.',  Marburgi  18G9,  p.  .35  sqq. 


PROLEGOMENA.  49 

confutuere,  defututus,  di/futufus,  expatrare,  lancinare,  lotiiim,  inru- 
mare,  i^cdicare,  salaputtium,  scortillum,  quarum  multas  ille  solus 
nunc  quidera  praebet.  sunt  alia  haud  pauca,  quae  ex  linguae  fami- 
liaris  cottidiauae  iiulgaris  indole  explicautur  iu  his  carminibus,  ut 
pronomen  possessiuum  sine  ui  praepositum  (ex.  gr.  LIII  3  et  LV  2), 
'est  (sunt)'  sub  certis  tantum  legibus  omissum;  nam  eisdem  fere 
condicionibus,  quas  enumerauit  Ritschelius  prolegg.  p.  CIX  sqq. 
[=  opusc.  V  p.  361  sqq.,  cf.  et  opusc.  II  p.  608  sqq.],  illud  abest, 
maxime  in  illo  'pote'  et  *neque  (nec)  mirum',  in  certis  formulis 
(LXH  3),  in  enumeratione  descriptioneque,  ut  XXII  8,  LVII  6  sqq., 
LXIII  72,  LXIV  (184)  186:  quae  obseruatio  quam  magni  haud 
raro  sit  momenti  in  rem  criticam,  ultro  apparet  (cf.  etiam  CPSchul- 
zius  'de  Cat.  Graec.  imit.'  p.  7 — 9).  porro  ut  comici  secundum 
usum  plebis  (cf.  Brixius  ad  Plaut.  Trin.  709)  Catullus  qiioque  sub- 
stantiua  uerbalia  in  io  desinentia  in  deliciis  habet,  ut  adprohatio, 
aestimatio,  amhulatio,  argutatio.  et  haec  quidem  de  multis  hic  attu- 
lisse  sufficiat;  nam  cetera  commentarii  suppeditabunt.  extant  autem 
praeter  eas,  quas  iam  attuli,  super  his  rebus  dissertationes  Conradi 
Hupe  Me  genere  dicendi  C.  Val.  Catulli',  Monasterii  1871;  Adolphi 
Reeck  'de  Catullianorum  carminum  re  grammatica  et  metrica', 
Vratislauiae  1872,  Gustaui  Overholthaus  'syntaxis  Catiillianae  capita 
duo',   Papenburgi   1875. 

In  prouincia  educatus  Catullus  a  tenera  puerita  adsueuit  etiam 
priscae  orthographiae ,  quam  in  uita  posteriore  quoque  retinuit,  ut 
fieri  solet  in  re  minoris  momenti.  et  est  sane  illa  res  minuta  et 
pusilla;  nec  miror  quod  mihi  uestigia  px'iscae  scribendi  rationis  apud 
nostrum  exploranti  seruantique  homines  nonnulli  etiam  docti  (nam 
indoctos,  qui  medii  aeui  librarios  ^ingenuom'  similiaque  fiuxisse 
putant  cum  Ernestio,  non  moror)  haec  ut  inutilia  obiecerunt.  uitio 
uertant  talia  eis,  qui  nil  aliud  callent;  ego  (ut  Scaliger  quoque 
Lachmannusque  has  quisquilias  minime  spernentes)  sic  semper  sensi, 
nihil  critico  uero  esse  neglegendum  et,  quidquid  extet  scrii^tum 
traditumque,  explicari  debere,  siue  id  sit  magnum  siue  uero  paruom: 
historicorum  nomine  (et  quid  interest  inter  hos  et  philologos?)  in- 
digni  mihi  uidentur,  qui  difficilem  Ausonii  locum  minore  cura 
dignum  censent  quam  uel  Aeschyli  uel  Horatii:  de  Athenarum  in 
genus  humanum  meritis  an  de  H'  longa  inscriptionum  disseras  nil 
refert,  modo  id  quod  agis  prudeuter  ingeniose  fructuose  agas.  sed 
Catullus  quomodo  scripserit  uocabula,  ubique  accurate  explorare 
difficillimum  est  eo,  quod  in  V  paucae  tantum  reliquiae  priseae 
orthographiae  supersunt:  ut  iam  in  antiquitate,  sic  etiam  per  medium 

CATUI.I.US  ed.  Bae^rens.    II.  4 


50  PROLEGOMENA. 

aeuom  scribas  formis  insolitis  substituisse  uulgares  notasque,  si 
intellegerent,  et,  si  uon  intellegerent,  illas  corrupisse  siue  aliter 
legisse,  uel  mediocriter  in  liis  rebiis  uersati  sciunt:  quae  hodie 
supersunt,  aut  effugerunt  casu  illorum  manus  aut  sub  corruptela- 
rum  inuolucris  latent.  nec  credibile  est,  ea  ab  grammatico  quo- 
dam  aeui  Frontoniani  de  suo  in  textum  inlata:  restituit  talia,  qui  in 
antiquissimis  poetae  exemplaribus  contractis  repperit.  quam  parum 
sit  tribuendum  in  his  rebus  codicibus  quantumque  regnet  ibi  casus, 
ex.  gr.  hinc  apparet,  quod,  cum  LXVII  23  et  26  et  30  accura- 
tum  inter  'gnatus'  et  'natus'  formas  discrimen  a  poeta  obserua- 
tum  uideamus  idque  etiam  LXIV  119  et  349  et  400  et  XC  3 
adsit,  tamen  non  solum  LXII  21  (nam  22  recte  se  habet)  et  LXVIIP 
80  breuior  forma  pro  jDlena  (quam  reponendam  puto),  sed  etiam 
LXIV  298  plena  forma  contra  metrum  a  librariis  est  reposita. 
priscum  illud  nominatiui  Sio'  paucis  locis,  cixm  pro  accusatiuo  plu- 
ralis  haberent,  conseruabant  scribae:  LIII  3  meos  Caluos,  LXl 
54  noiws  maritos,  LXVII  64  equos  habet  V  (cf.  et  XXXI  1  seruo, 
LXIII  92  tuo,  LXIV  288  accuos,  LXI  204  uolunt  pro  uolt),  LXII 
60  aequom,  LXII  40  conuolsus  (cf.  et  LXIII  5  et  LXIV  257), 
LXVIlP  84  uolturmm\  et  certum  est,  Catullum  ubique  ^uo'  pro 
*uu'  scripsisse,  sed  nolim  eo  usque  procedere,  ut  ubique  contra 
codices  'uoster'  restituam,  cum  'uo'  in  ''ue'  iam  ante  eum  mutari 
coeptum  esse  constet:  ut  eo  iiti  sane  potuit,  ita  non  debuit  Catullus 
(cf.  supra  p.  6  in  titulo  Pompeiano  '^  uestreis ').  —  quoi  (Neuius 
II  p.  228)  saepius  indicatur  corruptela  qui  (cf.  ad  Corn.  l):  ni- 
mirum  ^o'  in  medii  aeui  initio  sic  haud  raro  scripsere,  ut  illi  'u' 
inderetur,  hoc  modo  QUI  (quae  causa,  ut  hoc  obiter  addam,  etiam 
erat  cur  nouus  siue  NTJUS  tam  saeioe  in  tuus  uel  suiis  corrum- 
peretur);  cf.  et  XVII  14  cuiiocum  ex  qiioicum  corruptum  (CII  1 
et  CVII  l).  —  quotn  rarissime  latet  in  corruptelis,  ut  XXX  5  et 
LXVI  27:  plurimis  longe  locis  nouicium  illud  aeui  imperatorii  cum 
in  V  adest.  —  ojitumus  et  optimus,  luhet  et  lihet,  similia,  ipse 
potest  uariasse  Catullus;  quamquam  'u'  probabile  est  saepius  a 
scribis  mutatam  esse  in  *i';  qui  et  pro  *u'  loco  illius  *y'  posita 
Caesarum  aetate  hanc  ipsam  y  et  mox  medio  aeuo  *i'  substitue- 
runt  plerumque  (cf.  tamen  XXXI  5).  —  plurima  adsunt  uestigia  prisci 
illius  'ei'  pro  *i'  longa  scripti  (cf.  omnino  Ritschelius  opusc.  II 
p.  632  sqq.,  Lachm.  ad  Lucr.  p.  245).  intacta  manserunt  genetiui 
XXVII  15  Romulei,  LV  13  Herculei,  LXI  1  Heliconiei,  ib.  199 
Africei,  LXIII  91  Binclymei,  LXIV  278  Pelei,  LXV  14  Itylei, 
datiuus  LXXVII  3  mei  (=  mi),  uocatiuus  XXIII  1  Furei,  porro 


PROLEGOMENA.  51 

phiralis  LXI  225  lonci  et  LXXVI  2G  dei  (ibid.  12  des).  et  liiuc 
ut  in-oficiscamur,  si  tot  locis  V  dii  habet,  ecquis  iure  me  repre- 
hendet,  si  ubique  dci  restitui?  in  scriptura  maiuscula  adeo  E  et 
I  inter  se  sunt  similes,  ut  librario  DEI  formam  insuetam  non  con- 
coquenti  ultro  oculis  offerri  sit  uisum  DII.  et  sic  saepius  'ei'  abiit 
in  'ii'  ut  LXI  abeit  in  ahiit,  LXVII  48  mendacii  (uude  XIII  6  cx 
sinnquam  feci  sei  inquam;  nam  sci  habes  traditum  XXXIX  2).  alibi 
T  pro  I  legere  sibi  uidebantur,  unde  IV  23  maret  pro  marci,  LV 
16  lueet  pro  hicci  extat  fcf.  et  LVII  9,  LXIII  10,  XCVI  1,  ubi 
^i'  correctura  superscripta  turbas  mouit,  etiam  LXVI  86).  alibi 
*ei'  in  'e'  cessit  (ut  LXIV  164  at<res,  LXIII  1  celcre),  alibi  in 
^u'  (ut  LXVI  79);  locus  quippe  et  uos  ijjsa  offerebant  corrupte- 
lam  (cf.  LXI  203  ludcre  pro  liidci,  ibid.  215  inscicns  pro  inscicis). 
essent  talia  inputanda  casui  (quamquam  mirus  est  casus  sic  sibi 
constans,  cum  talis  constantia  bene  quadret  in  hominem  librai-ium 
ita  ut  potuit  litteras  in  dubiis  et  ignotis  dirimentem  et  transfor- 
mantem),  nisi  pauca  saltem  certa  adessent  esempla  priscae  scri- 
pturae,  quae  facile  explicant  uitia  cetera.  quae  uoces  simpliciores 
quam  nc  et  wi?  sed  pro  hac  si  totieus  iu  V  legitur  ne  et  nec, 
pro  illa  nec,  nonne  Lachmanno  nobisque  accedes  priscum  illud  'nei' 
reponentibus,  ubicumque  fauent  codices?  extat  adhuc  ni  pro  ne 
positum  in  ipso  V  LXI  146.  notum  est  ex  Eitschelii  opuse.  II 
p.  622  sqq.  disputatione  (cf.  et  Lachm.  ad  Lucr.  p.  117),  nei  com- 
munem  fuisse  formam  particularum  negatiuae  et  condicionalis,  quae 
Catulli  tempore  paulatim  coeptae  sint  distingui  ne  et  ni  scribendo: 
poetam  puerili  consuetudini  inhaesisse  iudifferenter  nei  (ni)  pro  nc 
et  ni  usum,  eo  minus  est  mirum,  quod  illo  puero  Veronae  illa 
inter  ci  et  i  et  e  fluctuatio  nondum  certo  discrimine  fixo  erat  sub- 
lata;  habet  noster  ut  accusatiuos  pluralis  iu  is  sollemnes  (quae 
formae  haud  raro  in  V  conseruatae,  ut  I  4  acris  et  19  tristis) 
atque  eosdem  nominatiuuos  (cf.  ad  LXIV  14,  Lachm.  ad  Lucr. 
p.  56),  ita  pi-iscos  ablatiuos  rariores,  ut  LXVIII'^  84  capiti.,  XLIV  4 
pignori\  et  hinc  foi'mae,  quales  sunt  X  16  Iwminis  et  XLV  24 
lihidinis  et  LXVIII^  58  cineris^  explicandae.  itaque  non  semper 
ci  adhibuit  Catullus,  sed  inter  ei  et  i  fluctuauit,  sonum  etiam  ut 
puto  interdum  secutus;  sed  pro  qualubet  '^i'  longa  Attii  fere  modo 
posuit  d,  non  inbutus  scilicet  scientia  earum  regularum,  quas  Lu- 
cilius,  Nigidius  Figulus  Varroque  de  eius  in  uariis  formis  uoea- 
bulorum  usu  praeceperant,  nisi  quod  discrimen  quoddam  carmen 
ultimum  LXIV  164  et  176  ostendit  (de  re  ipsa  fortasse  alibi  di- 
cam;  cf.  interim  Usenerus  mus.  Rhen.  XXIV  p.  104  sqq.).    itaque, 

4* 


52  PROLEGOMENA. 

etsi  librarii  (ubi  senteutias  iutellexere)  multa  secundum  uulgarem 
rationem  inmutauere,  tamen  negari  nequit,  etiam  poetam  ipsum 
minime  sibi  constitisse  ubique;  quae  inconstantia  non  erit  mira  ei, 
qui  inscriptiones  temporis  illius  inspexerit*).  —  eadem  est  obser- 
uatio  circa  consonarum  geminationem ,  de  qua,  quae  praef.  uol.  I 
p.  XLV  olim  disputaui,  nuper  correxi  facta  accurata  de  tota  illa 
re  disquisitione,  quam  habes  in  Fleckeis.  anu.  1883  p.  774  sqq. 
(maxime  791  sq.):  negari  nequit  tot  in  V  uestigiis  extantibus,  Ca- 
tullum  a  puerili  institutione  haud  paucas  uoces  etiamtunc  scripsisse 
consona  simplici,  quas  Romae  iam  gemina  scribei-e  solebant,  ut 
ipsum  nomen  suum  Catulus,  porro  saculus,  conscribllare ,  cachmus, 
flama  (1.  1.  p.  798),  solers,  2^olex,  furclla,  HiesaUa,  alia.  —  talia 
igitur  et  ex  certa  historiae  linguae  latinae  notitia  eruenda  et  libe- 
raliter  agnoscenda  sunt,  nec  propria  inscientia  opprobrio  uertenda 
editori  religioso  neque  has  quisquilias  infra  se  censenti,  minime  ei 
qui  eKdoaiv  critieam  instituit.  —  ceterum  ex  ea  quam  dixi  certa 
notitia  facile  cauetur,  ne  quae  nec  Catullus  admittere  i^otuit  re- 
cipiantur,  ut  *af'  pro  'ab'  (LXIV  189,  LXVI  63). 

De  Catulli  ratione  metrica  restat  ut  paucis  exponam  (de  qua 
post  LMuellerum  praef  Cat.  p.  LIX  sqq.  nuper  peculiari  libello  ex- 
posuit  Baumannus  in  programmate  Landsbergensi  a.  1881).  et  in 
uniuersum  quidem  Catullus  sociique  ea  quae  Ennius  incohauerat 
excoluerunt,  partim  maiore  diligentia  artisque  respectu  usi,  partim 
ex  Alexandrinorum  placitis  nouam  limam  addentes.  de  synaloephe 
Ennius  (ex  parte,  ut  uidetur,  eis  qui  uersus  Saturnios  condide- 
runt  praeeuntibus)  ita  praeceperat  suoque  confirmauerat  exemplo, 
quo  magis  poemata  recederent  a  sermonis  cottidiani  specie,  eo 
magis  abstinere  ea  debere  ab  ingrata  utique  auribus  cultis  uoca- 
lium  elisione.  unde  in  omne  tempus  saturis  (plane  ut  comoediae) 
maximam  licentiam  utpote  sermoni  proximis  concesserat,  in  epicis 
contra  eandem  cohercuerat  restrinxeratque.  hanc  regulam  in  uni- 
uersum  tenuere  omnes  poetae  sequentes,  i^ro  sua  quisque  indole 
et  poeseos  genere  cum  maxime  culto  modo  seueriores  modo  ne- 
glegentiores :  in  humilioribus  carminibus  magis  admisere,  in  altio- 
ribus  magis  uitauere.     et  sic  Catullus  plurimas  elisiones  habet  in 


*)  ceterum  uide  ne  ubique  rimeris  illud  'ei',  ut  post  meam  editio- 
nem  interdum  est  factum.  uelut  LXIV  200  qualis  sola,  ubi  requiritur 
quali,  non  latet  qualei ,  sed  ex  dittographia  prouenit  uitium.  et  nullius 
pretii  sunt,  quae  CPSchulzius  Herm.  XIII  p.  57  addidit,  profecta  ex 
rei  palaeographicae  criticaeque  ignorantia  ea,  qua  disputatio  illa  alibi 
in  censum  uocanda  omnino  laborat. 


PROLEGOMENA.  53 

epigraramatis  (quinque  in  uno  uersu  LXXIII  6),  multas  in  lyricis, 
longe  minores  iu  doctis  poematis,  etiam  in  his  cum  artis  progressu 
inde  a  c.  LXVIH"  usque  ad  LXIV  (cf.  LXVIII^  112  quattuor  eli- 
sioues)  et  cum  breuiorum  lougiorumque  opusculorum  diiferentia. 
ipsae  autem  ^ynaloephae,  quibus  Catullus  indulsit,  durae  saepe 
uiolentaeque;  nam  ut  saepe  longas  uocales  (etiam  monosyllaborum) 
delitescere  passus  est  ante  breues,  ita  ue  a  creticorum  quidem  et 
iambicorum  uocabulorum  elisione  abhorruit;  quamquam  hiatum  non 
alibi  admisit  nisi  sub  specie  legitima  (LV  4,  XCVII  l),  loci  huic 
regulae  repugnantes  cum  sint  corrupti  facillimeque  emendentur; 
cf.  omnino  de  his  rebus  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  276  sqq.  —  nouam 
uero  uiam  inierunt  Catullus  et  aequales  in  caesuris,  quibus  gram- 
matici  Alexandrini  non  ita  pridem  maiorem  curam  inpendere  coe- 
perant,  cum  ea  quae  priores  poetae  sensu  tacito  ducti  in  eis  ob- 
seruandis  secuti  erant  ad  certas  artis  regulas  reducerent.  et  quantum 
in  re  difficillima  uon  tam  ex  ipsorum  praeceptis  (haec  enim  posterio- 
rum  scholarum  placitis  depulsa  sunt  tantum  non  omnia)  quam  ex 
uiuo  qui  abhinc  optiuuit  usu  cognoscere  licet,  caesuram  docti  illius 
temporis  Romani  ibi  statuisse  uidentur  euenire,  ubi  rhythmus  legi- 
timus  facta  ob  uocabuli  finem  interruptione  infringatur:  duo  cum 
sint  genera  potissima  rhythmorum,  unum  quod  adscendat  (ut  w  z) 
et  alterum  quod  descendat  (ut  ^  ^),  quorum  utrumque  in  ad- 
aequatis  inter  se  pedibus  uocabulisque  iusta  et  sonora  careat  modu- 
latione,  quae  praeterea  ad  uinctae  et  solutae  orationis  diflferentiam 
efferendam  intendenda  sit  repugnantibus  inter  se  accentibus  metrico 
et  grammatico,  ex  ipsa  natura  huius  repugnantiae,  quae  in  rhythmis 
adscendentibus  fiat  iu  initio  fineque  uersuum  et  contra  in  descen- 
dentibus  in  mediis  eisdem,  caesuram  in  metris  illis  (iambicis  simi- 
libusque)  post  thesin,  in  his  (dactylicis  comparibusque)  post  arsin 
—  nam  uulgares  hic  retineo  appellationes  —  debere  locum  habere 
rectissime  concluserunt;  ceterum  quae  hinc  existant  uarietates  cae- 
surarum  minuendas  cohercendasque  esse  et  aurium  in  certis  uer- 
snum  partibus  (maxime  circa  medium)  requiem  desiderantium  iudicio 
et  generibus  poeseos  uariis  (plane  ut  in  synaloephe)  et  ipsis  denique 
metris  breuioribus  longioribus.  itaque  uersus  quales  elapsi  sunt 
Ennio  certa  scientia  carenti  poste  recunibite  uestraque  pectora  pellite 
tonsis  et  sparsis  hastis  longis  campus  splendet  et  horret  tamquam 
prodigia  dira  iam  refugerunt  docti  poetae.  hinc  hexametri,  qui- 
bus  maxime  profuerunt  obseruationes  illae,  arte  multo  maiore 
conformati.  a  quibus  incipientes  breuiter  metra  Catulli  percen- 
seamus: 


54  PROLEGOMENA. 

I.  hexameter  dactylicus  [cc.  LXII,  LXIV]: 

J.   \JO   J.   C/O    U.   ww    _i    Ca5   J.    C7J   J.   O 

caesurarum  louge  frequentissima  est  ea  quae  fit  post  arsin  tertiam 
siue  quintum  semipedem  (semiquinaria),  rarius  multo  eae  quae  fiant 
post  arsin  quartam  (ut  LXIV  85)  et  secundam  (LXIV  21),  sed 
ut  liaec  semiternaria  et  semiseptenaria  coniuncta  paulo  saepius  re- 
periatur:  gratam  illam  Vergilii  Ouidiique  uarietatem  nondum  ad- 
secutus  est  noster.  ceterum  es  eis  quae  supra  disputaui  elucet 
nec  caesurae  bucolicae  (nam  LXII  1  facta  post  'iuuenes'  inter- 
punctione  potius  restituenda  est  hephthemimeres)  nec  ei,  quae  fit 
post  tertium  trochaeum,  ullum  esse  in  docta  poesi  latina  locum. 
nam  quae  huius  adferuntur  exempla  longe  aliter  explicanda:  nam 
ut  ceteris  locis  adsunt  aliae  caesurae  uulgares,  ita  LXIV  141  et 
404  habes  seminonariam ,  quae  et  ipsa  perite  adhibita  est  pulcher- 
rima,  et  LXIV  206  et  LXVIIP  39  ante  'que'  incisio  fit,  ut  restet 
unicus  uersus  LXIV  115,  qui  cum  certo  consilio  caesura  caret  omni. 
quod  ad  singulos  pedes  attinet,  praeualent  longe  (ut  par  est  illa 
aetate)  spondei  (ex  centenis  uersibus  ei  qui  spondeis  onerantur  sunt 
61,  ei  qui  plures  habent  dactylos  7,  mixti  32),  sed  ut  medium 
multo  magis  uersum  optineant:  i^lerumque  per  dactylum  fortiter 
incipiens  cum  grauitate  procedit  per  spondeos  hexameter  Catullia- 
nus;  cf.  Drobischius  dissertationis  'ein  statistischer  Versuch  ueber 
die  Formen  des  lat.  Hexameters'  p.  99  sqq.  in  quinto  pede  Catullum 
sociosque  cum  amore  qiiodam  miro  posuisse  spondeum  (id  quod 
apud  priores  coaeuosque  Lucretium  et  Ciceronem  fit  omnino  ra- 
rissime),  iam  supra  p.  13  dixi;  cf.  omnino  diligentissima  disputatio 
AViertelii  in  Fleckeis.  ann.  1862  p.  801  sqq.,  et  de  hexametri  ex- 
euntis  conformatione  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  210  sq.  (de  uersibus 
hypermetris  cf.  LXIV  298,  LXVI  77,  CXV  5). 

II.  distichon  elegiacum  [LXV — CXVI]: 

J.    Ow   J.   \JO   J.   XjJ   J.   \jO   J.   \JZi   J.   O 
±    Ca3   ±   ^jO   J.\  J-   wv   J.   v_nj   ^ 

in  pentametro  cum  maxime  in  censum  ueniat  pars  altera,  cuius 
ea  in  carmine  perfecto  est  condicio,  ut  statu  quieto  toti  disticho 
conueniens  non  plus  quam  semel  ab  accentus  metrici  et  grammatici 
discordia  sit  concitatior,  hanc  artem  summam  in  Ouidio  maxime 
admii-andam  neutiquam  adsecutus  est  Catullus  (id  quod  ex  disti- 
chorum  in  longioribus  poematis  eondendorum  initiis  facile  excusa- 
tur),  quippe  qui  saepissime  finem  faciat  in  uocabulo  plus  quam 
bisyllabo,  nec  solum  modo  tolerabili  (ut  hosjntis  officium),  sed  etiam 
minus  placenti  (ut  detulerat  harathrum  et  uolturium  capiti).    neque 


PROLEGOMENA.  55 

talia,  qualia  sunt  XCII  2  (4)  dlspercam  nisi  amaf,  ob  eandem  causam 
placent;  et  prorsus  singulariter  legitur  LXXVI  8  dictaque  facfaque 
sunf,  quamquam  ibi  monosyllabum  ex  enclisi  aliquatenus  defen- 
ditur.  multo  minus  expectari  debet  a  Catullo,  ut  elegiarum  (nam 
in  epigrammatis  ultro  sumus  patientiores)  disticba  arte  illa  paene 
diuina,  qua  aeui  Augustei  uates,  ita  conformauerit,  ut  unumquod- 
que  quasi  quoddam  aedificium  in  se  perfectum  consummata  singu- 
larum  partium  bene  congruentium  symmetria  splendeat  neque  ex 
altero  pendeat;  cf.  OFGruppius  libri  Mie  roem.  Elegie'  p.  346, 
EEichnerus  in  programmate  Gnesensi  a.  1875. 

III.  trimeter  purus  [IV,  XXIX]  a  cantoribus  Enphorionis  nouatus: 

caesura  locum  habet  post  thesin  siue  tertiam  siue  quartam  (inter- 
dum  post  utramque  simul).  errant  qui  XXIX  3  metrum  uiolatum 
esse  putant  per  spondeum  (cf.  ibi  comm.). 

IV.  trimeter  Archilochius  [LII]: 

V.  trimeter  Hipponacteus  siue  claudus  (choliambus,  scazon) 
inde  a  Laeuio  et  Cn.  Matio  familiaris  Romanis,  neque  tantum  in 
carminibus  maledicis  adhibitus  [VIII,  XXII,  XXXI,  XXXVII,  XXXIX, 
XLIV,  LIX,  LX]: 

■D   b^   w    '^^'    O    '^^'    vj    ("^)    \j   J.   ^   )^ 

arses  solutas  habes  XXII  19,  XXXVII  5,  LIX  3.  caesurae  eaedem 
atque  in  trimetro  puro. 

VI.  tetrameter  iambicas  catalecticus  siue  uersus  septenarius 
[XXV]: 

O  J.  ^  J.  O  J.  ^  ±\^  ±  \j  ±  ^  J   \j 

ut  prisci  scaenici  (quibus  multo  est  seuerior),  Catullus  quoque  hunc 
uersum  tamquam  ex  duobus  colis,  nempe  dimetris  iambicis  acata- 
lectico  et  catalectico,  constantem  ita  adhibuit,  ut  quartus  pes  in- 
cideret  in  uocabuli  finem.  imde  non  de  caesura,  sed  de  incisione 
uel  pausa  loqui  praestat. 

VII.  uersus  Phalaecius  siue  hendecasyllabus  a  cantoribus  Eupho- 
rionis  donatus  litteris  latinis,  quae  admodum  eo  delectabantur  [passim 
in  plurimis  carminibus  obuius]: 

b^  y  z  v^iw/  j.  \j  s  <j  j.  o 
de  primo  pede  tam  iambo  et  trochaeo  quam  spondeo  cf.  comm.  ad 
Corn.  4.  caesura  plerumque  post  arsin  tertiam,  saepe  post  secun- 
dam,  interdum  post  quartam  (etiam  has  utrasque  simul);  cf.  et 
comm.  ad  XLII  2.  —  de  c.  LV,  ubi  sat  singulari  ratione  pro  dactylo 
uersibus  fere  altemis  positus  est  spondeus,  uide  commentarium. 


56  PROLEGOMENA. 

VIII.  IX.  uersus  glyconeus: 

±•01.  uv  ±  \j  X. 

et  pherecrateus: 

±  ^  J.  wu  ±  O 

quos  utrosque  habes  XXXIV  et  LXI,  et  ita  quidem  ut  glyconei 
XXXIV  2,  pherecratei  ibid.  u.  4  pes  primus  ex  iambo,  itemque 
pherecratei  pes  primus  LXI  198  et  228  ex  spondeo  constet  (semel 
praeterea  huius  dactylus  ex  spondeo  ibid.  25,  ubi  cf.  comm.).  iun- 
guntur  hi  duo  uersus  systematis  Kaxa  GvvacpHav  (unde  explicatur 
in  fine  uersuum  synaloephe  XXXIV  11  saepiusque  in  LXI  obuia); 
et  in  XXXIV  quidem  tribus,  in  LXI  autem  quatuor  xcoAotg  gly- 
coneis  accedit  unura  pherecrateum;  nam  Lachmanni  (kh  phil.  Schr. 
p.  88)  opinio,  qua  in  c.  LXI  strophae  sint  compositae  ex  duobus 
systematis  ternorum  binorumque  uersuum,  sane  nimis  et  artificiosa 
neque  uero  necessaria  est,  si  artem  criticam  recte  adhibemus. 

X.  uersus  Priapeus  compositus  %(aXoiq  glyconeo  et  pherecrateo 
y.cixa  6vvaq)Hav  (synaloephen  in  incisione  habes  XVII  4,  11,  24,  26), 
qui  reperitur  XVII  et  fragm.  III,  IV: 

±01.    <AJ    Z    V    Z    II   ^    O    -i    KJ^    J.    O 

XI.  uersus  asclepiadeus  maior  [XXX]: 

JL    -    J.    \J^    J.\  J.    \^    J.\  J.    ^JJ    J-    ^    "^ 

Sapphus  imitatione  quoniam  Catullus  hoc  metrum  nouauit,  per- 
probabiliter  Lachmannus  [kl.  phil.  Schr.  p.  95]  eiusdem  exemplo 
(Hephaest.  p.  114,  119)  binorum  uersuum  strophas  adesse  statuit 
in  carmine  Catulli,  qui  in  uersu  difficiliore  interdum  (4,  8,  11,  12) 
incisionem  et  priorem  et  alteram  non  in  fine  uocabuli  fieri  ad- 
mittebat. 

XII.  strophe  Sapphica  [XI,  LI]  composita  v.axa  avvacpeiav  (cf. 
XI  11,   19,  22)  ex  ter  repetito  uersu  Sapphico  hendecasyllabo 

j.  \j  ±  \i  j.  \j\j  j.  \j  j.  \j 
cum  adiuncto  uersu  adonio  -i  w  z  o.     trochaeum   in   secundo   pede 
habes   XI  6,   15,  LI   13.     caesura   plerumque    post  tertiam  arsin, 
interdum  siue  secundam  siue  quartam  (etiam  utrasque  simul). 

XIII.  uersus  galliambus  [LXIII]  ex  Alexandrinorum  (fortasse 
Callimachi)  imitatione  excultus  xoig  vsaxsQocg: 

\jD   J   ^    J    \j   J    J  \  \jD   J   \j   Ou   \j   "^ 

in  priore  parte  soluitur  interdum  et  prima  arsis  (ut  proceleusmaticus 
euadat)  et  secunda  (ut  tribrachys),  neque  tamen  utraque  simul, 
ne  scilicet  intolerabiliter  cumulentur  breues  syllabae.  ob  eandem 
causam  numquam   prima  alterius  partis   arsis  distrahitur;   in  sede 


PliOLEGOMENA.  57 

autem  illius  paenultima  perraro  et  tantum  certo  cum  consilio  habetur 
iambus,  regnat  fere  (ut  conuenit  fracto  raollique  uersui)  tribrachys. 
item   rarissime  in  incisione  synaloephe  (ut  37). 

Alias  autem  strophas  quam  quae  fiunt  aut  systematis  aut  uersu 
intercalari,  quem  habes  in  LXII  et  LXIV  inde  a  u.  .323  (et  aliter 
in  LXI;  scripsit  de  eo  nuperrime  CZiwsa  stud.  Vindob.  III  p.  298  sqq., 
IV  p.  271  sqq.,  qui  non  recte  huc  traxit  etiam  minorum  carrainum 
repetitiones  mere  rhetoricas)  non  adhibuit  Catullus,  cui  sine  ullo 
iuris  aut  uerisimilitudinis  specie  docti  nonnulli  obtrusere  illas  re- 
centiorum  philologorum  delicias  nec  iucunditatis  quidquam  nec 
fructum  habentes. 

Alia  huc  pertinentia  cum  adferenda  sint  in  commentario  (ut 
de  synizesi  et  dialysi),  hic  in  fine  digitum  intendam  in  morem 
uostri  fortasse  et  ipsum  placitis  tum  scholasticis  debitum,  quo 
breuis  syllaba  in  arsi  ante  duplicem  consonara  producitur  (nam 
productio  in  uocibus  graecanicis  paulo  diuersa,  cf.  ad  LXII  4),  ut 
IV  9  Propontidd  trucem  (exempla  passim  praebet  comm.). 

IV. 

CatuUi  carmina,  qualia  ex  antiquitate  ad  nos  tradita  nunc  in 
codicibus  leguntur,  si  oculis  perlustramus  obiter,  neminem  fugit 
tripartita  operis  uniuersi  diuisio:  praecedunt  quae  breuioribus  metris 
lyricis  sunt  scripta,  medium  optinent  opuscula  longa  et  docta,  finem 
faciunt  epigrammata.  nec  ullus  umquam  dubitauit  quin  huic  ordini 
certum  subsit  consilium.  iam  olim  PCrinitus  de  poet.  lat.  c.  27 
docuit  opiis  suiitn  ad  Cornelium  Nepotem  misit  .  .  .  diuiditur  autem 
in  lihros  tres,  ut  primus  lyricos,  secundiis  elegiacos,  tertius  epigram- 
mata  contineat.  et  aptum  certe  a  prima  ad  secundam  partem  transi- 
tum  facit  c.  LXI  a  metris  illi  et  ab  ambitu  huic  adscribendum. 
non  seruant  autera  singulae  partes  in  carminibus  suis  certura  ordi- 
nem,  siue  eum  chronologicum  siue  a  personis,  ad  quas  data  sunt 
opuscula,  rebusue  siue  a  metris  petitum.  et  in  priraa  quidem  parte 
orania  tara  inter  se  raixta  atque  confusa  sunt,  ut  poeta  nihil  nisi 
solura  illud  'uarietas  delectat'  spectasse  iure  sit  uisus  plerisque: 
praeposuit  quidera  carraina  ad  Lesbiam  missa  utpote  fama  omnium 
maxime  nobilitata  (a  c.  I  totus  hic  liber  traxit  passeris  noraen; 
cf.  comm.  ibi  in  fine),  sed  ita  ut  I  et  III  et  V  et  VII  ad  pul- 
cherrimum  in  amore  illo  tempus  pertinentia  consulto  discinderet 
interiectis  alienis  plane  II  ct  IV  et  VI,  in  reliquis  quoque  etsi 
non  tam  data  opera  (ueluti  cohaerent  XLI  —  XLIII)  tamen  aliqua 
ex  parte   uariationi   consulens;    quamquam   quo  magis  processit  in 


58  PROLEGOMENA. 

componendo  in  uuum  opuscula,  eo  magis  eum  par  est  obsecundasse 
casui,  quo  illa  (iam  ante  seorsum  plerumque  edita)  sese  ei  obtu- 
lerunt:  nimius  est  in  indagando  poetae  quodam  consilio  ubique 
perspicuo  RWestphalius  [p.  1  sqq.].  multo  minus  in  secunda  et 
tertia  parte  ordinem  consiliumque  agnoscere  licet,  certe  si  refugi- 
mus  artificia.  iam  haec  moles  diuersissimorum  carminum  a  sola 
forma  metrica  soloque  opusculorum  ambitu  in  tres  partes  distri- 
buta  sic  ut  nunc  in  codieibus  extat  unico  uolumine  comprehensa 
a  poeta  nullo  pacto  potest  esse  edita*).  continet  prima  pars  nunc 
quidem  (nam  olim  jDlura  complexa  est)  paulo  plus  quam  800  uersus, 
media  LXI— LXVIII'^  fere  1170  (uide  infra),  tertia  330:  euadit 
summa  plus  quam  2300  uersuum.  tanto  ambitu  unum  uolumen  um- 
quam  fuisse  apud  Romanos,  postquam  Ennius  apud  eos  usum  uolu- 
minum  Alexandrinorum  instituit  (cf.  quae  dixi  in  Fleckeis.  ann.  1882 
p.  785),  credi  nequit;  nullus  librorum  Lucretianorum,  qui  sunt 
omnium  notorum  longissimi,  numerum   1500  uersuum  attingit. 

Catulli  carmina  minora  pleraque  omnia  primum  seorsum  edita 
esse  nec  Romae  solum,  sed  etiam  in  prouincia  (XLIII  7)  innotuisse 
apertum  est.  iam  si  poeta  in  carmine  ad  Cornelium  praemisso 
loquitur  de  lepido  nouo  nugarum  suarum  ^libello',  quem  dono  mittat 
amico  quemque  non  cito  periturum  speret,  non  potest  non  ipse 
collectionem  sparsorum  antea  poematum  instituisse.  uox  enim  'libel- 
lus'  ut  de  singulis  opusculis  seorsum  emissis  paulo  longioribus  (ut 
'libellus  Culicis,  Nucis',  sim.),  ita  de  collectis  in  unum  poematis 
adhibetur;  sic  Ouidius  Amorum,  sic  Martialis  epigrammatum  libros 
singulos  uocant  deminutiue  et  cum  tenerorum  uersuum  respectu 
'libellos'  (cf.  et  Birtius  1.  1.  p.  29  sq.).  sed  ne  unicus  quidem  locus 
extat,  ubi  tam  ingens  uolumen  2300  uersuum  per  deminutiuum 
designetur.  porro  Catullus  in  praefatione  illa  uix  de  'nugis'  suis 
(cf.  comm.)  locutus  esset,  si  is  quem  ad  Nepotem  misit  libellus 
etiam  continuisset  seriorum  studiorum  fructus  nunc  in  medio  positos. 
agi  igitur  in  praefatione  illa  de  solis  cc.  I  —  LX  uno  libro  com- 
prehensis  recte  plerique  intellexere.  cui  rationi  quae  ab  aliis  sunt 
opposita  parum  ualent;  ueluti  quod  dicunt,  Catullum  reconcilia- 
tum  Caesari  non  recepturum  fuisse  uersus  maledicentissimos  in 
hunc  factos.  sed  ut  cetera  siugillatim  antea  edita  ita  illae  in  Cae- 
sarem  inuectiuae   adeo  innotuerant,   ut   poeta  ab  editione  omnium 


*)  tractauere  hanc  quaestionem  EBrunerus  acta  societ.  Fennicae  VII 
p.  601  sqq.,  Ellisius  comm.  Cat.  p.  1  sq.,  Suessius  p.  23,  CPScbulzius 
'CatuUforschungen',  1881,  Birtius  libri  'das  antike  Buchwesen'  p.  401  sqq. 
(et  hic  quidem,  ut  est  in  re  critica  insipidae  temeritatis,  infelicissime). 


PROLEGOMENA.  59 

poematum  excludere  eas  omnino  nequiret,  nequis  quod  suo  iure  ibi 
quaereret  frustra  quaereret.  eadem  hercle  cum  probabilitate  obicient 
poetae,  quod  carmiua  Lesbiae  tenerrimum  amorem  profitentia  post 
missam  feminam  illam  receperit!  sunt  haec  nimirum  somnia  docto- 
rum  nimis  nasutorum  nec  simpliciter  iudicare  ualentium*).  sobrio 
iudicio  si  hanc  quaestionem  tractamus  nec  ipsi  nobis  difficultates 
parantes  ea  scire  uolumus  quae  scire  uon  est  datum,  ueluti  cur 
Catuilus  hoc  illudue  poema  receperit**),  causa  iusta  non  est  cur 
iierbis  disertis  carminis  praefatorii  diffidentes  hunc  libellum  ab 
ipso  CatuUo  compositum  complexura  esse  negemus  nugas  illas 
cc.  I  —  LX.  —  grammatici  ueteres  nullam  huic  quaestioni  lucem 
affuudunt,  quippe  qui  aut  simpliciter  uomeu  ponant  poetae  aut  siu- 
gula  carmina  ex  rebus  appellent  (C  ad  colonkim ,  in  ejjithcdamio^ 
uel  e  metro  (C.  in  liendecasylldbis) ,  numquam  libros  commemorent. 
—  hoc  quoque  cauendum  est,  ne  medii  aeui  turbas  his  quaestio- 
nibus  inmisceamus:  II  1 — 3  et  LV  13'* — 22  ^*  (ut  taceam  de  LI 
13  — 16),  etiamsi  nos  in  eis  tractandis  erraremus,  tamen  ab  ipso 
Catullo  pro  fragmentis  esse  relicta  oppido  foret  inprobabile.  — 
congregata  autem  antiquitus  in  unicum  uolumen  carmina  minuta 
ad  mediam  aeuum  peruenisse  statuimus  in  exemplari  quodam,  cuius 
pars  extrema  eademque  externa  (damnis  ea  quibuscumque  maxime 
exposita,  unde  fines  operum  antiquorum  haud  paucorum  amissi) 
cum  perisset,  nunc  exitus  carminis  LX  (cf.  ibi  comm.)  ima  cum  eis 
poematis,  ad  quae  pertinent  fragmenta  I — IV  (cf.  ibi  comm.),  desidera- 
tur.  his  quae  perierunt  ex  probabili  computatione  adiectis  hoc  uolu- 
men  continuit  fere  uersus  900,  h,  e.  ea  erat  longitudine,  quae 
Catulli  tempore  nihil  miri  habet  in  lyricis  (nam  aeuo  Augusteo 
sane   haec  uolumina   plerumque  breuiora).     est   autem   non  inepta 

*)  EBrunerus  de  Leutschius  CPSchulzius  tantum  carmina  1-1  prima 
putant  a  CatuUo  edita  esse  in  lepido  nouo  libello,  rationibus  usi  et  per 
se  peruersis  et  ob  id,  quod  tam  paruum  uolumen,  quale  efficiunt  14  car- 
mina,  cogitatione  uix  licet  fingere.  eidem  putauerunt,  huius  siue  praefatio- 
nem  siue  epilogum  (Schulzius)  fiiisse  fragmeutum  ilkid  114 — 6  (apud  nos). 
qnid  quod  uel  huic  collectioni  secundum  illos  pulcherrima  carmina  con- 
tiuenti  insunt,  quae  cur  his  poeta  inseruerit  minime  intellegimus  (c.  VI)V 

**)  ceterum  seuerum  iudicem  CatuUum  in  eligendis  recipiendisque 
fetibus  suis  extitisse,  ex  ea  una  re  apparet,  quod  eorum,  quae  ante 
Lesbiae  amorem  (h.  e.  ante  a.  62  uel  61)  lusit,  ut  ipse  dicit  LXVIIIa  17, 
et  ob  quae  iam  Nepotis  laudem  tulit,  ne  unum  quidem  documentum 
buic  libello  indidit.  ea  quae  elegit  sine  dubio  digna  habuit  receptione 
nec  quippe  omnibns  nota  exclndere  ualuit.  licet  de  huius  electionis  seuei'i- 
tate  mouere  dubitationes  (non  iustas  ex  mea  sententia);  sed  res  tamen 
ipsa  non  mutatur  inde. 


60  PROLEGOMENA. 

hercle  coniectura,  qua  statuunt  Catullum  hunc  librum  edidisse,  cum 
morbo  adgrauesceute  mortem  sentiret  adpropinquare  (cf.  Schwa- 
bius  q.  C.  p.  297),  mirati  simt,  quod  huius  rei  uersus  ad  Cox-- 
nelium  praefatorii  nullum  prae  se  ferant  indicium.  sed  aliud  est 
amicos  male  memores  officii  admonere  (XXX,  XXXVIII),  aliud  ad 
uirum  fidei  spectatae  mittere  donum  gratum  cum  breui  dedicatione, 
a  qua  par  est  afuisse  querellas  omues.  et,  ut  uerum  fatear,  lubenter 
hoc  equidem  mihi  i^ersuadeo,  aspectum  lepidi  sui  noui  libelli  ulti- 
mum  attulisse  gaudium  poetae  male  aegroto,  qui  pro  se  ad  locum 
communem  iam  abituro  ut  hoc  qualecumque  opus  sit  uicturum  rogat 
a  Pallade  librorum  tutrice.  sed  qua  auni  54  parte  editus  sit  libellus, 
erui  nequit;  Buecheleri  de  hac  re  coniecturam  incertam  uide  ad 
XXV   1    (nec  rectius  alii  c.  LIII  arcessiuerunt). 

Antequam  pergam,  breuiter  testem  adhuc  ignotum  nec  tamen 
contemueudum  proferam,  qui  sententiam  illam  plaue  comprobat, 
qua  compluribus  uoluminibus  collectionem  CatuUianam  qualis  hodie 
extat  distributam  fuisse  censemus.  leguntur  apud  Martialem  I  61 
inde  a  uersti  primo  haece: 

Verona  doctl  syllahas  amat  uatis, 

Marone  felix  Mantua  est, 
Censetur  Apona  Liuio  suo  tellus 
Stellaque  nec  Flacco  minus  eqs. 
audiamus  interpretem  nouissimum  IFlachium:  'syllabas]  scil.  hende- 
casyllabos.    cf.  X  9,  1  undenis  xjedihiisque  sijllabisque'.     hic  tamen 
locus  ex   addito  ^undenis'  lucem   syllabis    affundens   non   perspicio 
quid  conferat  ad  explicandum  nostrum,  in  quo  spero  omnes  semel 
monitos  raihi  adsensuros  esse  ineptissimum  illud  nudum  '^syllabas' 
expulsuro;   legas   ex  certa   mea  emendatione  ^sittybos':  de  quibus 
cf.  MHauptius   opusc.  III  p.  411.     ponuntur   poetice   indices  uolu- 
minum   pro    his   ipsis:    Veroua    laetatur    compluribus    quae   extant 
uoluminibus  Catulli  sui  operum.     potest  hoc  exquisitius  dictum  per 
se  sufficere;  sed  coniecturam,  cur  sententia  uulgaris  'Verona  gaudet 
Catullo'  sic  potissimum  sit  expressa,  mox  proferam. 

Contemplaturis  nobis  reliqua  cc.  LXI  —  CXVI  quaerendum  est, 
num  probabile  sit,  ea  quoque  a  Catullo  ipso  esse  in  unum  col- 
lecta.  qua  in  re  id  iam  suspicioni  praebet  ansam,  quod  deest 
omnis  praefatio  neque  tamen  ante  c.  LXI  (in  huius  quidem  initio 
uoluminis)  aliquid  olim  pei-iisse  probabile  est,  cum  hoc  c.  LXI,  ut 
iam  dixi,  aptissime  agraen  ducat:  obuia  est  coniectura,  Catullum 
etiam  librum  siue  alterum  siue  secundum  missurum  fuisse  ad  ami- 
cum  quendam  (nam  LXV  ad  solum  LXVI  spectat).     deinde   uero, 


PROLEGOMENA.  61 

quod  iu  primo  libro  agnoscere  equidem  uequeo  id  in  eis  quae  reslaut 
non  possum  uon  agnoscere:  numquam  Catullum  sentio  recepturum 
fuisse  debile  illud  atque  elumbe  poema  LXVIII*,  nuruquam  per- 
missurum  ut  illae  de  fratris  morte  querellae  bis  extarent.  idemque 
de  paucis  quibusdam  epigrammatis  statuo.  post  mortem  igitur  poetae 
illa  composita  esse  censeo;  et  hic  in  uerbis  Martialianis  uestigium 
quoddam  ueri  odoratus  mihi  uideor.  soilicet  Veronensibus  omnia 
uatis  sui  clarissimi  opuscula  digne  uuita  extare  cupientibus  post 
eius  obitum  ab  amico  quodam  (Verouensi  et  ipso  fortasse)  reliqua 
poemata  mihi  uidentur  esse  collecta.  sed  quicumque  fuit  is  qui 
coUegit  ea,  hoc  nunc  indagandum  est  quomodo  composuerit.  Birtius 
fieri  potuisse  negat,  ut  epyllion  longum  LXIV  alio  modo  quam 
proprio  uolumine  ederetur.  calidius  hoc  ille,  ut  alia  multa.  nam 
etsi  iam  antea  a  Catullo  ipso  erat  emissum  posteaque  eius  Ixdoatg 
peeuliaris  non  deerat  fortasse  (de  his  rebus  uil  scimus),  tamen  in 
editione  commode  iam  carmina  restantia  complectente  (et  has  omnium 
maxime  adhibitas  esse,  his  scriptores  longe  plurimos  ad  nos  per- 
uenisse  uerum  est)  epyllion  illud  cum  aliis  opusculis  a  metro  dis- 
similibus  non  potuit  non  consociari.  qualium  uolumiuum  miscella- 
neorum  exemplum  sufficit  protulisse  siluarum  Statianarum  libros. 
igitur  redactor  ille  hoc  egit  uaum,  ut  Catulliana  undique  cougesta 
apte  adcommodateque  disponeret.  continet  c.  LXI  (si  lacunas  ex- 
plemus:  cf.  comm.)  uersus  240,  LXII  itidem  suppletis  quae  inter- 
ciderunt  fere  90,  LXIII  93,  LXIV  olim  (ut  suspicor  ex  hiatibus 
detectis)  415,  LXV  24,  LXVI  94,  LXVII  48,  LXVIH  totum  162: 
habemus  1170  fere  uersus.  iam  cum  epigrammata  sequentia  com- 
plectantur  330  uersus  (paruas  quasdam  lacunas  nolo  urguere),  aut 
unum  librum  oppido  spissum  1500  uersuum  ex  his  carminibus 
efficere  licuit  aut,  si  hic  liber  iure  mei'itoque  displicuit,  ita  recte  distri- 
buere,  ut  uno  (iam  secundo)  uolumine  compx-ehenderentur  cc.  LXI — 
LXIV  (=  840  fere  uu.)  et  altero  (iam  tertio)  cc.  LXV  —  CXVI 
(=  660  uu.).  neque  sane  aptiorem  ille  inuenire  potuit  distributio- 
nem,  siquidem  elegiae  omnium  optirae  coniungebantur  cum  epi- 
grammatis:  utrorumque  forma  est  eadem  per  disticha.  iamque  in  his 
opusculis  olim  artius  coniunctis  ultro  intellegimus,  cur  LXVII  potius 
epigrammatis  adscribendum  et  LXXVI  inter  elegias  magis  referendum 
tam  parua  cum  cura  sint  conlocata.  —  ex  eis  quae  supra  de  fragm. 
I — IV  disputaui  elucet  me  sic  statuere,  in  antiquitate  poemata 
quidem  Catulli  non  fuisse  nota  plura  quam  aut  ipse  in  libro  I 
edidit  aut  post  eius  obitum  in  libris  II  et  III  sunt  collecta  (nam 
de  fragm,  V  cf.  comm.). 


62  PROLEGOMENA. 

Qnam  iuiuortalitatem  Catnllus  poematis  suis  optauit,  ea  ab- 
unde  contigit  illis,  quipjDe  quae  per  saecula  proxime  seqnentia  semper 
studiose  legerint,  semper  siimmo  in  honore  habuerint  Romani.  et 
iudicia  quidem  perpauca  adsunt;  notabile  est  illud,  quod  Velleius 
Paterculus  II  36  de  aeui  Ciceroniani  poetis  claris  dicens  profert 
audoresque  carmimmi  Varroncm  ac  Lucrefium  ncqne  nllo  in  suscej)ii 
carminis  noui  oj^ere  C^suspecti  operis  sui  carmine'  cod.)  minorem 
Catullum:  inter  priscorum  sectatores  et  rovg  vscoTeQovg,  quorum 
instar  nominatur  Catullus,  aequa  lance  laus  distribuitur.  neque 
defuerunt  qui  in  sei'mone  hic  illic  nonuulla  reprehenderent,  ut  C.  Asi- 
nius  Pollio  (amice  sine  dubio)  illud  ^pugillaria' ;  cf.  Charis.  p.  97. 
Hauptius  opusc.  II  p.  67.  sed  amor  poetae  nostri  maxime  cer- 
nitur  in  studiis,  quae  insequentis  temporis  Augustei  uates  in  cogno- 
scendis  penitus  eius  operibus  posuere:  hic  dux,  hic  magister  erat 
ad  poesin  tendentibus,  huius  praesertim  (ut  et  ingenio  proximo- 
rum,  Calui  maxime)  docta  opuscula  adsiduis  curis  tractauerunt 
earumque  uestigia  multa  in  scriptis  suis  reliquerunt*)  Yergilius 
non  solum  in  eclogis  sed  etiam  in  Georgicis  atque  Aeneide  (lirae 
ceteris  adamauit  c.  LXIV),  nec  non  Propertius  (HMagnus  in  Fleckeis. 
ann.  1877  p.  418),  porro  Ouidius  (cf.  AZingerle  libri/Ovid  u.  s. 
Verhaeltniss  zu  den  Vorgaengern'  1  p.  49  sqq.),  tum  auctor  con- 
solationis  ad  Liuiam,  deinde  Lygdamus  (SKlemannus  Me  libri  Illii 
carminibus,  quae  Tibulli  nomine  cii'cumferuntur'  p.  48  sqq.),  deni- 
que  auctores  Culicis  Dirarum  Lydiae  maximeque  is  qui  scripsit 
Cirin,  carmen  centonis  fere  in  modum  ex  Catullo  et  Vergilio  con- 
sutum  ideoque  interdum  etiam  ad  rem  criticam  utile  (PLM.  II 
p.  186  sqq.):  in  horum  omnium  scriptis  multa  et  certae  medita- 
taeque  imitationis  uel  aemulationis  et  incertae  ultroque  se  oflferentis 
recordationis  uestigia  occurruut,  quae  in  commentario  de^jrehendes 
ubique  adnotata.  nec  tum  deerant,  qui,  quamquam  elegiarum  ratio 
inde  a  Varrone  Atacino  et  Cornelio  Gallo  inmutata  esset,  hic  quo- 
que  sequi  maluerunt  (quantum  dliudicare  nobis  licet)  Catullum 
Caluumque,  ut  C.  Valgius  Rufus,  eiegiarum  (cf.  schol.  Veron.  ad 
Verg.  ecl.  7,  22)  et  epigrammatum  auctor,  et  Domitius  Marsus 
eisdem  notus  saepeque  una  cum  Catullo  commemoratus  (Teuffelii 
HLR.  §  242,  3).  lyrica  autem  Catulliana  secuti  sunt  diligentissime, 
qui  similiter  luserunt:   Priapeorum  auctores  diuersos  et  Vergilium 


*)  cf.  in  uniuersum  ADanyszius  in  dissertatione  Vratislauiensi  a.  1876 
'de  scriptorum,  imprimis  poetarum  Romanorum,  studiis  Catullianis'  in- 
scripta. 


PROLEGOMENA.  63 

adnlescentulum  in  libii  catalepton  epigrammatis  (PLM.  II  p.  162  sqq.) 
plurima  ex  hac  parte  adsumpsisse  uidemus  (cf,  Suessius  libri  'Ca- 
tulliaua'  p.  7  sqq.).  eo  magis  mirum  esset,  Horatium  non  com- 
memorasse  summum  Romanorum  poetam  lyricum  nisi  obiter  et  cum 
quadam  inrisione  (sat.  I  lO^  19  de  Demetrio  simio  nil  praetcr  Caluum 
et  doctus  cantare  Cafullum)  et  adeo  oblitum  esse  praecessorum  iit 
audacter  sibi  attribueret  gloriam  Aeolii  carminis  ad  Italos  modos 
deducti  (Od.  III  30,  13;  epist.  I  19,  23  et  32  sqq.),  nisi  laesi 
proprii  amoris  excusatio  caderet  in  eum,  qui  sibi  conscius  erat  lyri- 
corum  genera  multo  et  plura  et  maiore  cum  arte  excoluisse:  bilem 
mouit  Horatio,  qui  ceteroquin  (ut  docti  quidem  poetae  Augustei 
omnes)  easdem  in  poesi  normas  legesque  et  sequebatur  et  com- 
mendabat  (cf.  supra  p.  12,  et  contra  comm.  ad  LXIV  in  fine)  qui- 
que  lecti  studiose  Catulli  maxime  in  epodis  signa  exbibet,  bilem 
inquam  ei  mouit,  quod  tanto  fauore  publico  fouerentur  carmina 
Catulli  Caluique  et  contra  sua  ipsius  neglegerentur  (cf.  supra  p.  15). 
sed  hoc  aequalium  eius  iudicium  ex  parte  certe  comprobauere  tem- 
pora  sequentia.  casui  adscribo,  quod  in  parietibus  Pompeianis  nulli 
uersus  Catulliani  sunt  reperti.  Seneca  utrique  amore  aequo  de- 
uinctus  non  solum  in  epigrammatis  (PLM.  IV  p.  55  sqq.),  sed  uel  iu 
tragoediis  haud  raro  Catulli  memoriam  nobis  suscitat  (cf.  ad  XXXI  5, 
XXXIV  15).  et  Petronius  Horatii  curiosam  felicitatem  e  longin- 
quo  admiratus  in  suis  poematiis,  quae  satiris  inspersit,  Catulli  metra 
saepius  adhibuit.  et  quidquid  Caesius  Bassus  Horatium  lyricum 
laudibus  extulit  (ex  cuius  iudicio  pendet  Quintilianus  X  1,  96  mirifice 
Catullum  cum  Bibaculo  ut  iambographum  laudans  iamque  pergens 
at  lyricorum  idem  Horatius  fere  legi  digniis),  scholasticos  parum 
curauerunt  qui  ingenium  arti  praetulerunt.  Martialem  summo  uatis 
Veronensis  amore  admirationeque  flagrantem  uocare  possis  poetam 
Catullianum:  adeo  exemplaris  sui  scatet  et  in  totis  carminibus  et 
in  singulis  locis  tam  imitationibus  quam  recordationibus,  adeo  et 
ingenio  et  uersus  condendi  facilitate  eum  longo  nimirum  inteniallo 
sequitur;  cf.  RPaukstadtius  in  dissertatione  Hallensi  a.  1876  'de 
Martiale  CatuUi  imitatore'  (AZingerle  in  libello  'Martials  Ovidstu- 
dien',  Oenop.  1877,  p,  6).  Plinius  iunior  ut  inter  alia  carmina 
etiam  his  'nugis'  operam  dedit,  quas  inscripsit  ^hendecasyllabos' 
(IV  14,  ubi  §  3  his  iocamur,  Utdimus,  amamus,  dolemus,  querimur, 
irascimur,  descrihimus  aliquid  modo  pressitis  modo  elatius)  aperte 
Catullum  sequens  (ibid.  §  5),  ita  alibi  (IV  27)  narrat  de  Sentio 
(siue  Serio)  Augurino,  qui  in  'poematis'  hoc  protulit  specimen, 
quod  ex  nostra  emendatione  adscribemus: 


64  PROLEGOMENA. 

canfo  carmina  uersibus  minufis 

his,  olim  qiiibus  et  meus  Catidlus 

et  Caluus  ueteresquc.    sed  quid  ad  me? 

unus  Plinius  cst  mihi  priores: 

mamdt  ucrsiculos  foro  relicto 

et  quaerit,  quod  amet  petatque  amari. 

ille  Opilius,  ille  quot  Gatones! 

i  nunc,  quisquis  amas,  amare  noli. 
et  alio  loco  [I  16,  5]  idem  Plinius  refert  de  Pompeio  Saturnino 
multiplicis  iugeuii  homine:  praeterea  facit  uersus ,  quales  Catidlus 
aut  Caluus,  re  uera  quales  Catullus  aut  Caluus.  quantum  illis  lepo- 
ris,  didcedinis,  amaritudinis,  amoris.  inserit  sane,  sed  data  opera, 
moUibus  leuibusque  diiriuscidos  quosdam,  et  hoc  quasi  Catidlus  aut 
Caluus.  et  alii  haud  pauci,  quanta  auctoritate  floreret  Catullus, 
tum  ostendere.  passeri  Lesbiae  Stella  opposuit  columbam  Violen- 
tillae  (cf.  comm.  ad  c.  I);  nec  aliter  fortasse  et  Unicus  (Mart. 
XII  44)  et  Sulpicia  Caleni  uersus  fecerunt.  sie  uixerunt  Catulli 
carmina  minuta,  cum  interim  docta  eius  poemata  obliuione  obrui 
coepissent.  iam  enim  qui  uiribus  ad  exemplum  xav  ve(oteq(ov  con- 
roboratis  poesin  Romanam  ad  summum  adduxerant  cacumen,  Ver- 
gilius  pi-ae  ceteris  Ouidiusque,  ita  ij)si  exemplum  atque  norma  in 
omne  tempus  erant  facti,  ut  ueterum  illorum  epyllia  eclogas  elegias 
similiaque  rarissime  hic  uel  ille  amator  doctus  inspiceret.  unde  in 
poetis  epicis  iam  sequentibus  pauca  omniuo  reperias,  quae  iure 
quidem  ex  Catullo  ipso  possint  putari  deriuata:  Lucanus,  Silius 
Italicus,  Valerius  Flaccus,  Statius,  porro  ex  satiricis  Persius  et 
luuenalis,  quamquam  nouerunt  sine  dubio  Catullum  et  interdum 
cum  eius  recordatione  hac  uel  illa  locutione  siue  imagine  usi  esse 
possunt  uideri,  tamen  altiora  quidem  studia  uix  prae  se  ferunt. 
sed  minutorum  cai-miuum  etiam  tum  mansit  honos  atque  aucto- 
ritas,  cum  imperante  Hadriano  iitterarum  colendarum  mutatio  illa 
euenit,  qua  prisca  et  obsoleta  in  deliciis  erant.  testantur  illorum 
apud  homines  elegantes  memoriam  uiuam  inscriptiones  uonnullae, 
cum  eae  quas  ad  c.  III  commentarius  exhibebit,  tum  notum  illud 
ad  Priapum  poema  (in  Meyeri  Anth.  lat.  1704;  cf.  de  eius  origine 
uere  antiqua  MHertzius  anall.  ad  carm.  Horatt.  hist.  part.  III  p.  19), 
quod  ut  Horatii  ita  Catulli  imitationibus  plenum  est*):  dedit,   ut 


*)  etiam  leuiores  imitationes  huius  carminis  utile  est  comparare. 
ueluti  u.  3  sqq.  da  milii  tit  pueris  et  ut  puellis  fascino  placeavi  honis  j}ro- 
caci  lusibusque  frequentibus  iocisque  dissipem  curas  animo  nocentes  uerba 


PROLEGOMENA.  65 

suspicor,  a  materia  quidem  imitatioui  ansam  potis.simam  nobile  illud 
Priapeum  in  fine  libri  I  Catulliani  positum  (fragm.  III  et  IV), 
quamquam  a  forma  praeplaeuerunt  liendecasyllabi  sane  commodiores. 
nimirum  eo  aeuo^  quod  Apuleio  Frontone  Gellio  maxime  est  nobili- 
tatum  scriptoribus,  non  potuit  non  placere  is  poeta,  qui  in  ser- 
raone  suo  magis  ad  priscos  quam  ad  nouos  (b.  e.  ex  sensu  poste- 
riorum)  siue  Augusteos  poetas  accedit.  neque  casu  bercle  contigit, 
quod  baud  paucae  uoces  a  Catullo  ex  uitae  cottidianae  dictione 
magis  uulgari  sumptae  recurruut  apud  Apuleium.  qui  quamquam 
accurate  legit  Valerium  (testantur  eius  scripta  et  uincta  et  soluta 
oratione  composita  omnia),  tamen  quae  in  uerbis  cum  eo  commuuia 
babet  potius  instaurato  tum  prisci  sermonis  usui  debet.  Gellius 
autem  ex  testimoniis  notum  est  quam  amauerit  (cf.  et  XIX  9,  G; 
VI  20,  6  clegantissinms  poeianmi)  seduloque  legerit  uatem  Vero- 
nensem,  quam  intentam  curam  iupenderit  uerbis  eius  disceptandis 
et  recensendo  textui  tum  temporis  ualde  corrupto.  illo  enim  spatio 
etiam  grammaticorum  studia  laete  florentia  profuerunt  Catullo:  tum 
puto  extitisse  commentatorem  illum,  cuius  uestigia  nos  depreben- 
dimus  ad  I  1  not.,  IV  1,  LXVI;  et  ad  eundem  in  ultima  origine 
fortasse  redeunt  pauculae  illae  glossae  ad  nostrum  pertinentes,  quas 
collegit  Hauptius  opusc.  III  p.  G42.  circa  fiuem  autem  saeculi 
p.  Cbr.  secundi  ut  litterarum  studia  magis  magisque  sunt  facta 
exilia  atque  arida,  ita  Catullus  paulatim  euanescere  coepit  ex  me- 
moria  Romanorum.  ultimus  grammaticorum,  quem  ipsum  baec  car- 
mina  triuisse  nunc  quidem  scimus,  est  Hoi-atii  commentator  Pom- 
ponius  Porjibyrio  Frontonianus  (adfert  ut  alium  locum  ita  ex  libri 
primi  fine  deperdito  fragmeutum  alibi  uou  traditum).  scriptorum 
autem  posteriorum,  qui  quidem  nobis  noti  sunt,  quos  certum  sit 
legisse  integra  Catulli  poemata,  non  babeo  nisi  forte  Prudentium 
et  Claudianum;  bic  enim  tam  ingenio  quam  doctrina  emiuens  in 
fescenninis  suis  similes  fetus  Catullianos  aperte  respexit,  sed  nec 
Ausonius,  quamquam  praefationem  ad  Cornelium  foi'tasse  ex  An- 
tbologia  quadam  cognitam  babens,  totum  Catullum  legerat  nec  aut 
Sidonius  Apollinaris  aut  Dracontius  aut  Luxorius  aut  Boetbius  aut 
Maximianus;  qui  si  quando  ad  nostrum  adludere  uideutur  nomi- 
nantue  eum,  non  propriis   studiis  uiaque  derecta   illa  adsumpsisse 


ultima  adludunt  ad  c.  I  10,  imde  'iocisque'  ad  commendandam  emen- 
dationem  ibid.  n.  6  haud  paruum  confert.  —  data  occasione  moneo,  in 
carminc  illo  u.  46  adesse  lacunam  sic  fere  explendam  Cupiclo  <^flaccens, 
«-^  tristis  sine  mentis  igney  Bacchus. 

CATUiiliUS  ed.  Uaehrens.    11.  5 


66  PROLEGOMENA. 

sunt  putandi.  et  sine  dubio  grammatici  post  Staeculum  II  uiuentes 
non  ex  ipso  hauserunt  nostro,  sed  ex  fontibus  Gellii  tempore  uel 
antea  compositis  (ut  Terentianus  Maurus  una  cum  ceteris  metricis 
ex  Caesio  Basso);  et  apparet  Macrobium,  Martianum  Capellam, 
lulianum  Toletanum,  Isidorum  tantum  fando  legendoque  cogno- 
uisse  Catulli  nomen,  non  ex  ipsius  operibus.  sic  mero  casu  Ca- 
tulli  carmina  in  abdita  quadam  bibliotheca  forte  fortuna  seruata 
ad  medium  peruenerunt  aeuum.  per  quod  quibus  fatis  ea  sint 
iactata,  enarrant  prolegomena  tomi  prioris. 


LIBER  PRIMUS. 


Carmen  ad  Cornelium. 

1.   Quoi   douo   lepidnm  iiouiim   libellum.     habet  aut  certe  habere 

se  fingit  poeta  ante  se  uolumen  a  bibliopola  missum  tale,  quale  e  libva- 

riorum  raanibus  uixclum  prodiit:  quod  cui  amico  iam  dedicet  circumspicit. 

'nouum'  illud  uocat   usu  hominum  nondum  tritum,   sed  quasi   intactum 

niteus  splendensque   (cf.  u.  2),  nisi  praestat  de  ipsarum   cartarum   cogi- 

tare  nouitate,  quippe  quae  recena  aduectae  sunt  ex  officinis  Alexandrinis 

necdum  lougo   situ   putrefactae   (cf.    Stat.   silv.   IV  9,  7   noster  [libellus] 

purpureus  nouusque  carta  cum  opposito  u.  10;  uide  et  XXII  6);  fortasse 

tamen  simul  etiam  aliud   aliquid   obuersatum   esse  Catullo  ostendit  cum 

hoc  'nouum'  coniunctum   asyndetice   (cf.  ad  XLVl  11)  'lepidum'.     hoc 

enim  4epidum',  etsi  et  ipsum  possit  aliqua  ex  parte  referri  ad  habitum 

externum  iucundum   (Plaut.   Pseud.   I   1 ,  2G    iahelUs  lepidis  lepida    con- 

scriptis  manu,  LXXVIII 1),  multo  magis  internas  desigoat  uirtutes:  plenum 

salis  et  facetiarum ;  cf.  VI  17  hpido  uersu;  Mart.  XI  20,  9  hpidos  libellos. 

itaque   ^nouum'    praeterea  indicare  uidetur   librum,   qualem   antea  nou 

tulerunt  litterae    latinae,  in  suo  genere  primum;   quo  sensu  etiam  Ciris 

aiictor    dixit    u.  100    nouum   uolunien  (in    quo  noua    materia    tractatur). 

'libellum'  autem  audire  primum  uolumen  (c.  I — LX),  cuius  nugas  ineptias- 

que  hic  simul  designat  deminutiuum,  supra  p.  58  monui.    'dono'  hic  ex- 

plicemus  oportet  ^dedico'  siue  ''mitto'  (hoc  enim   solemne  uocabulum, 

LXV  15)  ob  u.  8:  similiter  Mart.  III  2,  1  cuius  uis  fieri,  Ubelli,  munus? 

(subicitur  u.  6   Faustini  fugis  in  sinum:  sapisti);   ceterum  'dono'  ipso 

modo  significat,  neutiquam  deliberare  diutius  poetam,  qui  alioquin  con- 

iunctiuum  posuisset  (cf.  ad  LXIII  55),  sed  potius  rhetorica  interrogatione 

derecte  quaerere.     'quoi'  Itali  restituere  ex  'qui'  in  V  tradito:  formam 

illam   longe   supra  Augusti  tempora  usitatam  saepissime   (I  3,  XXIV  5, 

LXVII  47;  cf.  supra  p.  50)  in  'qni'  mutauere  librarii,  quippe  qui  semper 

non  intellectas  sibique  insuetas  formas  priscas  deprauauerint  fere  eodem 

modo;  neue  'qui'  olim  dandi  casu  locutos  esse  Romanos  putes  Cquoi  — 

qui  —  cui',  ut  ex.  gr.  'quom  —  qum  —  cum'),  id  quod  erant  qui  sibi 

persuaderent,    uetat    et    formarum    ambiguitas    et    diseitum    Quintiliani 

[I  7,  27]  testimonium :  cf.  Buecheleri  de  declin.  lat.  [Lipsiae  1866  p.  59] 

libellus.     ut  hoc  semel  addam:   CatuUus   non  potuit  non  scribere  etiam 

'nouom'  (ut  ubique  'uo'  pro  'uu'),  nos  uero  in   editione  nostra  haec 

similiaque    ibi  tantum  restituimus,   ubi  aperta  codicum  indicia  admone- 

5* 


68  CARMEN  AD  CORNELIUM  2-4. 

bant.  —  2.  arido  modo  imiiiice  expolitum.  de  moie  pumicandi  siue 
pnmice  laeuandi  frontes  cartarum  superiorem  et  inferiorem  ad  amouendas 
papyri  inaequalitates  cf.  Ouid.  trist.  III  1,  lo;  Lygdam.  1,  10;  Mart.  I 
G6,  10  et  117,  16  (etiam  circumcidebantur  ad  eundem  finem  libri:  testim. 
uoL  I  ad  h.  l.).  unde  apparet  ^expolitum'  fere  ut  XXH  8  'aequata' 
ualere  'laeuatum':  Ouid.  trist.  I  1,  11  nec  fragili  geminae  poliantur  pu- 
mice  frontes,  hirsutus  sparsis  ut  uideare  comis.  'aridus'  ex  natura  sua  audit 
pumex  itidem  apud  Mart.  VIII  72,  3  morsu  pumicis  aridi  politus  ex 
nostri  u.  imitatione  (Plaut.  Aul.  II  4,  18).  errant  qui  CatuIIum  feminiue 
*  arida  pumice '  scripsisse  etiamuunc  putant  (cf.  testim.  uol.  I  ad  h.  1.) ; 
Seruio  enim,  homini  in  adferendis  locis  CatuIIianis  neglegentissimo,  fides 
nulla.  —  interrogationi  derecte  instanterque  propositae  ^quoi  dono'  more 
non  ita  raro  (bene  Vulpius  conligit  C  5  ciii  faueam  potius?  Caeli  tibi 
et  Hor.  epod.  12,  21)  non  minus  instanter  et  sine  mora  respondetur:  — 
3.  Corneli,  tibi,  scil.  dono.  cuius  responsionis  quae  esset  natura,  bene 
sensit  Ausonius  (praef.  ad  Drepan.  fil.  XXIII  1 — 3]  '^cui  d.  l.  n.  lihellum'' 
Veronensis  ait  poeta  quondam  inuentoque  dedit  statim  Nepoti:  ne  mo- 
mentum  quidem  de  eo,  cui  dono  mittatur  libellus,  dubitatur.  quibus  ex 
Ausonii  uerbis  etiam  Cornelium  illum  certo  edocemur  non  fuisse  alium 
quam  Cornelium  Nepotem,  historicuni  notissimum.  hic  Nepos  (de  quo 
uidendus  Teuffelius  HLR.  §  198)  CatuIIi  erat  conterraneus,  unde  potissi- 
mum  orta  uidetnr  familiaritas.  —  3,  4.  naiiKxne  tii  solebas  meas  esse 
aliqnid  pntare  iingas.  lusus  meos  facetiasque  (cf.  u.  1  ''lepidum')  non 
carere  suo  pretio,  non  ultimo  loco  ponendos  esse  semper  censuisti  (per  ser- 
mones  data  occasione  declarasti) ;  saepe  sic  'aliquid  esse'  (ut  graecum  xi 
slvai)  adhibetur:  Cic.  Tusc.  V  36,  104  quos  singulos  sicut  operarios  har- 
harosque  contemnas,  eos  aliquid  putare  esse  uniuersos,  hoc  est  magni 
pretii  habere.  errauit  autem  Plinius  (testim.  ad  h.  I.),  cum  metrum  ut- 
pote  durum  in  uoce  'meas'  emolliendum  putauit;  nam  Catulli  tempore 
in  primo  uersus  phalaecii  pede  iambon  uel  trochaeum  ponere  leges  sco- 
lasticae  permiserunt  et  saepe  sibi  permisit  CatuIIus  (LMuellerus  de  re 
metr.  p.  162  sq.);  qua  in  sede  inde  ab  Augusti  tempore  exortae  seue- 
riores  normae  spondeos  fecere  legitimos.  'nugas'  autem  (de  uoce  cf 
Ritschelius  opusc.  II  p.  424),  ut  etiam  'ineptias',  appellabant  Romani 
minora  carmina  lyrica  et  epigrammata,  quae  utpote  plerumque  forte  nata 
ludere  magis  inque  cartas  conicere  se  fingebant  quam  multo  studio  ela- 
borare  limaque  subigere  (ut  fiebat  in  epicis  et  elegiacis);  primi  igitur 
uoluminis  potissimum  poematia  (quamquam  et  tertii  finis  hinc  non  ab- 
horret)  designat  poeta:  cf.  II  1  si  qui  forte  mearum  ineptiarum  lcctores 
eritis;  Mart.  II  86,  9  turpe  est  difficiles  liahere  nugas  et  stultus  lahor  est 
ineptiarum;  idem  IV  10,  1  dum  nouus  est,  rasa  nec  adhuc  mihi  fronte 
libellus  . .  .  caro  perfer  Jcue  munus  amico,  qui  meruit  nugas  primus  habere 
meas  et  saepius;  Luxor.  in  Anth.  lat.  442,  3  [PLM.  IV  p.  387]  nostri 
libelli  cur  retexis  paginam  nugis  refertam  friuolisque  sensibus  et  quam 
tenello  tiro  lusi  tdscere?  —  5,  G.  iaiu  tnm  cum  ansns  es  nnns  Italorum 


CARMEN  AD  CORNELIUM  5—6.  69 

oiiiiie  nciiuiii  tribus  expllcare  cartis.    ad  'iam  tuui'  inelius  'putabas' 
quam  'i^utare  solebas '  subintelleges;  agitur  fortasse  de  beniuola  Catulli 
commemoratione  in   Nepotis   opere  facta,    eo  fere   raodo    quo  hic    post 
Catulli  mortem    in  «ita  Attici  [12,  4]  lulium   Calidum   honorifice  nomi- 
nauit.     usn   uenit   autem   teste   illo    'iam   tum'    commendatio  illa  haud 
paruo    ante    hoc    carmen    tempore,    fortasse    adulescente    CatuIIo    circa 
a.  65  (Schwabii  q.  C.  p.  295;  ad  LXVllI*  17).    quod  cst  alicuius  ad  iustam 
interpretationem   monienti.     dicuntur   enim  Cornelii  Nepotis  chronico- 
rum   libri  aliunde    quoque   cogniti   (paruas    reliquias   habes    Halmianae 
editionis  pgg.  119  sq.),   quos  tres  fuisse  conligitur  ex  nostro  loco.     nam 
non    recte    AStatius    opinatus    est,    ^tribus'    hic    aequare    'paucis'    (ut 
LXXIX  4):  nec  per  se  ob  summam  ambiguitatem  neque  in  tam  concinna 
oppositione  '  omne  —  tribus '  ullo  modo  id  credibile  est.     'carta'  (quae 
fuisse  uidetur  per  totam  antiquitatem  melior  scriptura,  ut  graecorum  % 
per  simplicem  'c'  reddebant  Romani)  hic  denotat  'uolumen'  siue  librum 
tamquam  totius   operis  partem,    cum  fuerit  uolumen  ut  ex  multis  cartis 
siue  paginis  conglutinatum  tamquam  una  continua  carta:  Serenus  Sarrimou. 
721  [PLM.  III  p.  140]  tertia   namqne  Titi  simid  et  centesima  Liui  carta 
docet  (=  liber  CIIl"^);   similiterque    singulas    satiras   suas,    scil.    primo 
seorsum  editas,  ''cartas'   uocat  Hor.  sat.  I  4,  101   (cf.   et  Ouid.  trist.  I 
1,  4  et  Wattenbachius  libri  'd.  Schriftwesen  i.  Mittelalter'  p.  142*).    tribus 
igitur  libris  Nepos   ausus  est  (utpote  in   re  difficillima  neque,  ut  statim 
uidebimus ,   adhuc   temptata)    ^  omne   aeuum '    siue   totam  inde   a   primis 
temporibus    historiam    omnium    nationum   (q^uod    confirmant    fragmenta) 
'explicare'  siue  digerere  et  ordinare  secundum  chronologiam;  coutinuisse 
Nepotis  chronica  breuem   omnium  gestorum   per  singulos    annos  enu- 
merationem  iam  Niebuhrius  [praelectt.  de  liist.  Rom.  I  p.  35  ed.  Berol.] 
uidit.     ad  uerba  cf.  Val.  Max.  praef.  libri  I  quis  enim   omnis  aeui  gesta 
modico    uoluminum    numero    com^JreJienderit;    Stat.    silu.   IV   7,    54    omne 
mundi  senium;   Cic.  Brut.  3,  13   lihri  quo  iste  omnem  rerum  memoriam 
hreuiter  . . .  complexus  est  et  ibid.  4,  15  ut  explicatis  ordinibus  temporum 
uno  in  conspectu  omnia  uiderem  (utrumque  de  consimili  Attici  libro  an- 
nali).    iam  illud  quaeritur,  quo  iure  Catullus  scripserit  'unus  Italorum'; 
nam   et  a  M.    Terentio   Varrone  tris    annalium    libros    itidemque  unum 
librum  annalem  a  T.  Pomponio  Attico  compositos  esse  constat.    uidemus 
autem  ex  Bruto  [5,  19],   non   ante  a.  54  Atticum   scripsisse  illud   opus- 
culum;  et  Varronis  opera  ad  historiam    et  antiquitates  pei-tinentia  cum 
intra  annos  60—48  cadant,  eum  nec  ipsum  istiusmodi  breuem  conspectum, 
qualis  fere  firutis   maioribus    studiorum   monumentis   confici  solet,   ante 
a.  54  edidisse   probabile   fit   (de  Varronis  annalibus   cf.  Ritschelii  oiousc. 
III  447).     uere  igitur  Catullus  in  amico  praedicat,   non  solum  quod  pri- 
mus,    sed    etiam    quod    adhuc    unus  Italorum  tale   opus   adgressus    est. 
'Italorum'  interpretari  licet  'eorum  qui  latine  locuntur'  (Seruius  ad  Aen. 
1  109)  tacita  Graecorum    oppositione  (unde   ex.  gr.  de  AjjoIIodori  chro- 
nicis  cogitat  Ellisius);   sed   simul,  nisi  fallor,   hoc  ine.st  ''hominum  non 


70  CARMEN  AD  CORNELIUM  7—10. 

proprie  Romanorum',  ut  non  sine  superbia  poeta  Ti-anspadanos  suos  ce- 

lebret.  —  7.  doctis,  Iiipiter,  ct  laboriosis.  exclamatio  "'lupiter'  (utram- 

que  formam   ''lupiter'   proclucta  prima  naturaliter   longa   et   'liippiter' 

eadem,  iam  sola  positione  longa,  correpta  probam  puta)  uaria  pro  cuius- 

que  loci  natura  exprimens  hic  declarat  admirationcm,  qua  suspicit  poeta 

operis    et    doctrinam,    quae    nisi    suuima    est   non   potest  in  tam  breui 

enumeratione  separare  memorabilia  et  superflua,  et  laborem  in  iioluendis 

maxime  plurimorum  auctorum  libris  positum.    audiunt  enim  cartae  "'labo- 

riosae  (cf.   Mart.  XI   6,  3  uersu  Jahorioso)    propterea   quod  opus  multo 

labore  est  confectum ;  nugasque  uendidit  Gellius  [IX  12]  scribeus  C.  Galmis 

in  poeniotis  'laboriosus''  dicit,  non  ut  uuhjo  dicitur  'qui  laboraf,  sed  'in 

quo  laboratur\-  'durum^    inquit  ^rus  fugis  et   laboriosHm\     nimirum   ita 

est  distinguendum:   homo  laboriosus   est  qui  laborat,   res   autem  labo- 

riosa  ea,  in  qua  laboratur  (laboris  plena).  —  8,  9,  10.  quare  tibi  habe 

quicquid  lioc  libelli  qualecumque  quod  patrona  uirgo  plus  uno  nia- 

noat  perenue  saeclo.    iu  uerborum  ualde  corruptorum  initio  Itali  resti- 

tuerunt  quod  uulgo  est  receptum:  ''quare  habe  tibi,  quicquid  hoc  libelli, 

qualecumque'.     quae  restitutio   duplici   nomine   est  falsa.     nam   cum  in 

sollemni  loquendi  formula,  qua    aliquem    hanc   illamue   rem    tamquam 

priuam  et  peculiar^m  habere  iubebant  quaque  etiam  in  diuortio  maritus 

loquebatur   ad   mulierem   'res  tuas  tibi  habe',  certus  usus  pronomeu 

praeponendi  iude   a  primis  temporibus   (nam   qui  locum  Plauti  Pers. 

IV  4,  111  ad  uulgatam  defendendam  accersunt,  coniecturam  Guietianam 

amplexi  sunt  in  !oco  sic  potius  corrigeudo  tibi  eam  habe  centum  mineis) 

usque    ad    ultima    (cf.    ex.   gr.   Symm.  in  Val.   I   9    tihi   liahe,    tietustas, 

redemptas  saepc  centurias)  semper  optinuerit  causam  ob  perspicuam  (nam 

px-oprietatis  notio  postposito  pronomine  euanescit  et  dilabitnr),  friuolum 

est  poetam   ab   hoc   certo  usu  recedentem   facere   ex   coniectura.     unde 

traditum   ^quare  tibi  habe'    sic  olim  sanandum   putaui   ut   rescriberem 

^quare  tu  tibi  habe':   in  quo  quam   praeclarum  sit  et  ui  graui  plenum 

illud  Hu',  facile  persentiscis  (cf.  u.  3).     dicit  poeta:  'quod  cum  ita  se 

habeat   (de    'quare'    semper   fere    consecutiue    apud    Cat.    posito    cf.    ad 

LXXVI  10),  tu,  utpote   tam  beniuolus   harum  nugarum  iudex,  libellum 

datum  donatum   dedicatum   accipias  propriumque   habeas'.     non  minore 

difficultate  laborant  uerba  proxima.     nam  quidqaid  opposuit  nuperrime 

Suessius    [Catull.   p.  13  sq.],    non    potest   haec  per   asyndeton    copulatio 

'quicquid,    qualecumque'    defendi    ex    eis    quae    disserentur    postea    ad 

XLVI  11.     copulantur  haec  interdum   disiunctiue  (Prop.  II  1,  15)  aut  in 

singulis  enuntiati    membris   uariandae   orationis   gratia   (Sulpiciae   el.   2, 

17  —  19;  4,  7),  copulantur  etiam   per  'et'  in  accurata  distinctione  (Tac. 

ann.  XIV  55  quidquid  illud  et  qualecumque  tribuisset,   hoc  est  et  nume- 

rum  et  genus  donorum),  unde  Itali  nonnulli  praue  hic  coniecerunt  'q.  h. 

libelli  et  qualecumque'.    quo  autem,  quaeso,  duorum  synonymorum  siue 

asyndetica  siue  per  copulam  coniunctio  spectat  quam  ut  communis  utrique 

notio  ex  duplicatione  augeatur  intendaturque?  tali  autem  modo  modestiam 


CAtiMEN  AD  CORNELIUM  8-10.  71 

suam  extulisse  nuin  putandus  est  CatuUusy  quain  in  rem  suffecit  illud  'hoc 
libelli';  nam  saepe  '^lioc'  cum  gcnetiuo  partitiuo  ita  coniungitur  ut  de 
rei  quam  genetiuus  indicat  pretio  aliquid  detrahatur,  ut  apud  Cic.  ad 
fam.  II  8,  3  quom  hoc  ad  te  litteramni  dedi,  quod  recte  Kuehnerus  [gramm. 
lat.  II  p.  316]  explicat  'hanc  breuem  teque  uix  dignam  epistulam';  et 
sic  'hoc  libelli'  interpretamur  ''hunc  nugatorium  paruuraque  fetum'. 
potest  quidem  ad  hoc  bene  nec  plane  superflue  accedero  additum  aut 
'■qualecumque  est'  aut  ''quidquid  est' ;  recteque  conferunt  ad  lioc  Priap. 
2,  9  et  Mart.  III  1,  1  (quos  locos  ex  nostro  expressos  esse  inepte,  ut  in 
dictione  de  triuio  sumpta,  statuerunt  nonnulli),  ad  illnd  autem  Lncr. 
11  16  degitur  hoc  aeui  (=  parnum  spatium)  quodcumqiie  cst,  Aeu.  I  78, 
Censor.  1,  5  quodcimqw  Jioc  libri  est,  idem  21,  5  hoc  quodcumque  ccdi- 
ginis,  alia;  sed  nulla  ratione  utrumque,  et  "'quicquid'  et  'qualecumque'. 
iam  enim  excedentis  omnem  modum  atque  ineptae  putidaeque  modestiae 
significationera  exhiberet  poeta.  quamquam  talia,  si  non  sentiuntur,  diffi- 
cile  demonstrantur.  non  ueremur  autem,  ne  quis  Taciti  loco  adlato 
nixus  'quicquid'  ad  ambitum  libelli,  ''qualecumque'  ad  pretiura  spectarfi 
putet ;  nam  de  ambitu  maiore  minore  nulla  plane  excusaudi  causa  erat, 
et  inest  haec  notio  iam  illi  'hoc  libelli'.  neque  mitigatur  uitium  illud, 
si  'qualecumque'  ad  uersum  sequentem  trahimus  (' qualecumque  quod 
maneat',  hoc  est  ''quod,  cuicuimodi  est,  maneat':  cf.  ex.  gr.  Prop.  III 
21,  16  et  23,  9):  quomodocumque  distribuis,  manet  triplex  illa  modestiae 
significatio  Catulli  simplicitate  indignissima.  itaque  si  alterutrum  loco 
debet  cedere,  remouebimus  ^quicquid'  iam  ab  ipso  uersu,  qualem  in  initio 
emendauimus,  daranatum.  usus  sum  olim  uaria  lectione,  quae  in  Gr  habe- 
tur,  'mei'  ad  hanc  coniecturam  'mei  hoc  libelli';  postea  perspexi,  ^hoc 
libelli'  suapte  natura  non  tolerare  additum  'mei'.  quamquam  persisto 
in  ea  sententia,  qua  hanc  scripturam  ex  altero  codice  Belgico  petitam 
strenuc  adhibendam  esse  dixi  (uol.  I  p.  XLI  not.).  corruptus  est  funditus 
hic  uersus  atque  lacunosus,  ecce  adest  illud  ''mei'  nuUi  glossae  suspi- 
tioni  obnoxium  (glossae  enim  nusquam  inter  narias  illas  lectiones):  quis 
homo  serius  hic  casum  subesse  putabit?  mihi  nunc  in  'mei'  latere 
uidetur  ''mel',  quod  sede  sua  depulsum  in  marginem  migrauit;  cunique 
in  V  extaret  'libelli  .■.  mei',  ipsius  uocis  'libelli'  alteram  lectionem  ad- 
esse  sibi  persuasit  qui  G  scripsit.  blandifice  nimirum  sic  CatuUus  uocat 
amicum:  cf.  Caelius  apud  Cic.  ad  fam.  VIII  8,  1  C.  Sempronium  liufwm, 
mel  ac  delicias  tuas;  Mart.  X  68,  5  yivQis  fiov,  [lih  (lov,  Apul.  apol.  9 
llorea  serta,  meum  mel,  et  haec  tibi  carmina  dono.  et  quamquam  in  ad- 
locutione  dixerint  ''meum  mel'  (cf.  et  Plaut.  Poen.  I  2,  154),  tamen 
notum  est  etiam  omitti  possessiuum;  uelut  'mea  rosa'  bis  habens  Plautus 
(Asin.  III  3,  74  et  Bacch.  I  1,  50)  semel  simplex  ^rosa'  (Men.  12,9) 
adhibet;  et  Catullus  ipse,  cum  ceteri  'mi  ocelle'  dicant,  nudum  'ocelle' 
ponit  L  19;  et  sic  inter  ''uita  mea'  et  'uita'  uariant.  sed  iara  reponenti 
mihi  'tibi  habe,  mel,  hoc  libelli'  haec  subnata  est  dubitatio,  num  illa 
magis  a  nobis  intellegi  possent,  qui  interpungendi  ratione  exculta  utimur, 


72  CARMEN  AD  CORNELIUM  8-10. 

quam  a  lectoribus  antiquis,  qui  ne  'mel  hoc'  artius  coniungerent  cauen- 
dum  erat   scriptori.     fortasse  nimis   ego   sum   anxius;   sed  'mel'  tenena 
cum  iterum  rem   perpenderem,    hoc  uocabulum    ad  lacunam  in  uerbis 
'quare  tibi  habe',  quam  olini  resarciui  'tu'  inserendo,  spectare  suspica- 
bar:  apparet  dulci    affectui,   quo   ductus  Catiillus  hunc  libenum  donaiiit 
Nepoti,  bene   conuenire   etiam   blandificam   illam    amici    appellationem. 
quo    perspecto    denuo    inuestigandum   erat,    quid    illi   'quicquid'   fieret. 
quam  uocem  si  solita  in  omnibus  quae   a  radice  pronominis  ^qui'  de- 
scendunt  formis    corruptione    (plerumque   ex    conpendiis   scripturae,  hic 
fortasse  sequentis  illius  ^qualecumque'  respectu   nata)   adfectam   statui- 
mus,  non  absonum  erit  reponere  'quidem'  recta,  nisi  fallor,  oppositioue 
hac:   tu  nunc   dominus   quidem   sis  libelli;   quem   tamen,   qualiscumque 
est,  Minerua  in  longum  tempus   conseruet.     restat  iam  u.  9,   quem   nou 
minoribus  in  difficultatibus   uersantem    itidem  docti  multis  uexauerunt 
coniecturis.    ex  quibus  duae  sunt  dignae  mentione.    AStatius  inserto  'e' 
siue  'est'  uoluit  'qualecumque  quod  est,  p.  u.',  non  male:  Phaedr.  app. 
epil.  1   hoc  qualecumque    est,   Musa  quod  ludit  inea;   uam   ''quod'   post- 
positum  minime  a  Catulli  more  abhorret:  cf  LI  5,  LXII  13  et  14,  LXIV 
8,  66,  216,  LXVII  21,  LXVIII"  91,  LXXVI  9.    sed  quoniam  ''qualiscum- 
que '  etiam  omisso  uerbo  substantiuo  ^esse'  relatiue  per  appositionem  ac- 
cedere  potest  ad  'quod'  (praeter  locos  Propertii  supra  adlatos  cf.  Ouid. 
a.  a.  II  284  et  trist.  I  1,  46),   erit  qui  malit  cum  Italis  'o  patrona'  (0 
siue  post  D  siue    ante  P  periit  facile).     quamquam  '^o'  in  altiore  paulo 
affectu  adicitur,  cui  in  hac  simplici  adlocutione  non  esse  uidetur  locus. 
restituimus  igitur  in  hunc  modum  uerba  omnium  facile  difficillima: 

quare,  mel,  tibi  habe  quidem  hoc  libelli; 

qualecumque  quod  est,  patrona  uirgo, 

plus  uno  maneat  peremne  saeclo. 
iamque  quaeritur,  quaenam  sit  patrona  illa  uirgo,  in  qua  explicanda 
multi  inde  a  saeculo  XV  desudarunt  docti.  alii  eam  Musam,  alii  Pallada 
sumunt.  sed  de  Musa  quominus  cogitemus,  sat  grauis  ratio  prohibet. 
etsi  enim  scholiasta  ad  Apoll.  Rhod.  III  1  scribit:  'Piavog  ds  cprjai,  /xrj- 
Siv  dLa(psQSLv  }}  ^Cav  ri  ndaas  sTtLKaXsia&at  ras  Movaag  Xsycav  ovtwg: 
naaat  8'  sigatovai.,  fiiag  ots  zovvofia  Xs^stg  neque  hercle  huius  usus 
desunt  exempla,  tamen  hic  non  legitur  ^patrona  Musa',  sed  quae  est 
plane  incerta  dubiaque  et  cuius  uariae  tingi  possunt  species  'patrona 
uirgo'.  intellegimus  pluralem  LXV  2  doctis  uirginibus,  cum  praesertim 
u.  3  statim  subiungatur  'Musarum',  et  LXVIIl^  1  deae  in  sollemni  exordii 
inuocatione;  intellegimus  Sulpiciae  [PLM.  V  p.  93]  u.  11  {Musa)  pre- 
cibus  dcscende  clientis  et  audi  (nam  Calliope  ibi  et  iam  ante  accuratius 
descripta  est  et  mox  diserte  nominatur):  nudam  illam  et  nulla  re  accu- 
ratius  depictam  singulariterque  positam  patronam  uirginem  uereor  ut 
ullus  Romanus  agnouerit  Musam.  Pallada  igitur  adsumpserunt  recte. 
at  indignum  est  hac  dea  tale  patrocinium:  quomodo  (cf.  ex.  gr.  Handius, 
obss.   p.  25)   quaue  fronte    libelli  nugarum   et  lasciuiae  pleni  patronam 


CARMEN  AD  CORNELIUM  8—10.  73 

poeta  inuocat  seueram  illam  uirginem  Mineruam,  sapientiae  deam? 
qiiam  et  ipsam  praeterea  parum  recte  designari  incerto  uirginis  nomine. 
sic  haud  pauci  uidentur  sensisse ,  siquidem  multae  temptatae  sunt  con- 
iecturae  ('patrima'  et  ^patroa'  et  'paterna  uirgo';  porro  ab  Handio 
'patrone  per  te',  a  Bergkio  'patroni  ut  ergo',  alia),  quas  singillatim  refu- 
tare  nil  attinet.  nam  quamquam  Cornelius  patronus  etiam  nostri  tem- 
poris  doctis  nonnullis  placuit,  qui  in  rimandis  imitationibus  nimis  longe 
progressi  accei'sierunt  Mart.  III  2,  5,  tamen  Nepos,  qui  suis  quidem 
scriptis  amicum  commendare  et  sermonibus  identidem  praedicare  potuit, 
omnino  caruit  facultate  immortalem  reddendi  Catullum.  missis  ergo 
nugis  uideamus,  num  uere  Mineruam  hic  non  ferendam  clamanerint. 
consistebant  quidem  in  illius  utpote  omnium  artium  patronae  templo 
Auentino  etiam  scribae  siue  poetae  (Festus  p.  333)  ob  honorem  Liuio 
Andronico  habitum  (cf.  et  Prelleri  myth.  Rom.  p.  259),  scribit  quidem 
hinc  Ouidius  fast.  III  833  miUe  dea  est  openim,  certe  dea  carminis  Jiaec 
est:  nihilominus  patrona  poeseos  neque  erat  neque  habebatur  Pallas 
Musis  licet  amica.  neque  uero  ut  carminum  suorum  fautricem  inuocat 
eam  Catullus,  sed  tamquam  huius  libelli  conseruatricem.  et  libelli 
patronam  uirginem  ueteres  certe  lectores  non  potuerunt  intellegere 
aliam  quam  Mineruam,  quippe  cuius  unius  hoc  esset  officium.  quam 
interpretationem  unice  a  graramatica  admissam  adeo  spretam  esse  mirabar, 
cum  uidi  eam  iam  dudum  propositam  a  Scaligero  (cf.  et  Pohlius  lectt. 
p.  13),  qui  recte  prouocat  ad  luuen.  3,  219  Jiic  libros  daltit  et  forulos 
mediamque  Mineruam,  ubi  designatur  deae  nQQto^r\  siue  simulacrum 
dimidiatum,  quod  in  omnibus  bibliothecis  dedicabatur.  fingebantne  sibi 
hanc  bibliothecarum  praesidem  Mineruam  tamquam  Memineruam  siue 
memoriae  deam?  quidquid  id  est,  nihil  iam  referre  apparet,  quidnam 
hic  libellus  contineat:  omnium  operum  semel  in  bibliothecas  receptorum 
aeque  conseruatrix  dia  Pallas.  iam  inde  a  SuIIae  tempore  extiterat  apud 
doctos  diuitesque  Romanos  cura  bibliothecarum;  in  quas  recipiebantur 
delectu  facto  praecipui  spectatique  auctores  (cf.  ex.  gr.  Sueton.  Tib.  70). 
fortasse  igitur,  similiter  atque  Horatius  sibi  satis  superque  beatus  uide- 
tur,  si  Maecenatis  iudicium  eum  inseret  lyricorum  uatum  ordini  siue 
v.av6vi,  CatuIIus  quoque  sibi  exoptat,  ut  receptus  inter  probatos  scriptores 
etiam  post  mortem  uitam  uiuat  diuturnam,  ut  libellus  hic  tam  nitidus 
(u.  2)  non  in  plebis  perueniat  manus  inlotas  laxasque  scombris  det  tuni- 
cas,  sed  duce  Minerua  in  bibliothecis  seruatus  a  canis  saeculis  peruoluatur 
(XCV  6  et  8).  de  huius  autem  uoti  uerbis,  qualia  praefert  u.  10,  cf. 
Callimachi  fr.  121  novXv  (isvcoaiv  fxog;  Cinnae  fr.  4  saecula  permaneat 
nostri  Dictynna  Catonis;  Hor.  od.  I  32,  2  carmen  quod  et  Jiunc  in  annum 
uiuat  et  plures;  Sueton.  uita  Hor.  scripta  .  . .  proJjauit  mansuraque  per- 
petua  (sic  recte  codd.)  opinatns  est;  Ciris  100  atque  nouum  aeterno  prae- 
texite  Jionore  uolumen.  et  cum  ex  multis  scriptoribus  possint  adferri 
similia,  addam  exitum  sat  memorabilem  lliados  latinae  [PLM.  III 
p.  59],  iibi  Calliope  adhuc  carminis  cursum  moderata  ut  lyram  deponat 


74  I  1-4. 

admouetur  iamque  pergitur  adcs  inclifa  Pallas  (scil.  opusculi  couserua- 
trix)  tuque  faue  cursu  uatis  iam,  1'hoehe,  peracto  (scil.  in  carmina  futura). 
cetei-um  quod  pro  forma  uulgari  'perenne'  tenue  codicis  0  uestigium 
secuti  scripsimus  'peremne',  memores  fecimus  et  etymologiae  (nam  ab 
"■amnis'  deriuandum  est  uocabulum,  quod  indicauit  primitus  continuo 
fluentia)  et  exemplorum  uonnuUorum  (cf.  Osannus  ad  Cic.  de  rep.  VI  23, 
25  p.  406). 

I. 

1.  Passer,  deliciae  meae  puellae.  passer  non  erat  animal  con- 
temptum  apud  ueteres;  a  quibus  illum  inter  auiculas  gratas  iucundasque 
(cf.  Plaut.  Capt.  V  4,  5)  receptum  fuisse  recte  IGHuschkius  [analecta 
litter.  p.  64]  inde  collegit  quod  inter  blandificas  appellationes  ab  aman- 
tibus  inuicem  datas  etiam  passerculi  nomen  iuuenitur  (cf.  Plaut.  Asin. 
III  3,  76  et  104).  cum  autem  auiculae  soUemnia  fuerint  amantium  dona 
(cf.  Prop.  III  13,  32;  Ouid.  met.  X  261),  coniecerit  aliquis*),  hunc  passe- 
rem  utpote  Catulli  munus  puellae  fuisse  in  deliciis;  qua  uoce  notum  est 
designari,  quidquid  cordi  nostro  carum  acceptumque  est  (cf.  ex.  gr.  Verg. 
ecl.  2,  2  Alexin,  delicias  domini,  Val.  Max.  I  5,  3  catellus,  queni  puella 
in  deliciis  habuit,  Mart.  I  7,  1).  esse  puellamj  cuius  nomen  ipsum  neque  in 
hoc  neque  iu  tertio  carmine  extat,  nou  aliam  quam  Lesbiam,  ut  facile  in- 
tellegitur  ab  omnibus  qui  Catulli  uitam  et  carmina  (in  quibus  mea  puella 
saepius  recurrit  nec  nisi  ad  Lesbiam  referri  potest)  pernouerunt,  ita 
senserunt  ipsi  iam  ueteres  lectores  (cf.  infra  in  c.  III).  —  2.  quicum 
ludere.  de  ablatiui  pronomiuis  relatiui  forma  ''qui'  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  I 
p.  399,  Neuius  II  231.  lusus  ille  in  eis  quae  secuntur  de&cribitur:  —  quem 
in  sinu  tenere,  quoi  primum  digitum  dare  adpetenti  et  acris  solet  in- 
citare  morsus.  puella  passerem  tamquam  absentem  amasium  adprimit 
fouetque  sinu;  quod  nocabulum  proprie  (ut  bic)  uestis  est,  sed  trans- 
fertur  etiam  ad  partem  pectoris  a  ueste  sinuosa  obtectam,  unde  ex.  gr. 
Ouid.  epist.  3,  114  te  tenet  in  tepido  mollis  amica  sinu.  interim  passer 
rostro  inuadit  manum,  quae  adprimit,  cuius  puella  animali  iam  mor- 
suro  porrigit  digitum  aliquem:  huius  parteni  primoi-em  (est  enim  'pri- 
mus  digitus'  accipiendum  pro  primore  digiti  parte  —  digitulis  primo- 
ribus  dicit  Plaut.  Baccb.  IV  4,  24  — ,  qnemadmodum  saepe  'primus' 
adhibetur:  primis  labris  Cic.  d.  n.  d.  I  8,  primis  [pedis]  digitis  Ciris  212, 
primos  artus  Ouid.  met.  VIII  397,  primae  palmae  Val.  Flacc.  IV  490: 
To  a-AQOv  rov  da-ntvlov  hanc  partem  summam  uocant  Graeci)  dum  aui- 
culae  dat  iterumque  rostrum  inpressurae  retrahit,  efferat  instigatque  eani 
cupidius  uehementiusque  morsuram.     est  autem  ''digitum  primum'  com- 


*)  certe  scholiasta  Barthianus  ad  lunenal.  VI  8,  ex  fonte  antiquo 
sine  dubio  hauriens,  haec  habet:  amicam  CatuIIi  tangit,  quae  propter 
edomitum  passcrem  mortuum,  sibi  missum  ab  adultero ,  in  tantum  fleuit^ 
ut  oculos  corrumperet.     cf.  et  infra  ad  III  15. 


I  4-7.  75 

mune  obiectum  uerborum  ^dare'  et  ''aclpetenti'.  atl  hoc  "^  adpetenti ' 
(scil.  per  rostrum),  quod  ualet  'prendere  cupienti'  siue  'inuolauti',  cf. 
Ouid.  a.  a.  III  568  ncc  dominae  teneras  adpetct  ungue  genas,  Liuius  VII 
26,  5  (ales)  os  oculosque  liostis  rostro  et  tmguibus  adpctit  (forma  sub- 
ruatica  'atpetere'  procul  aroenda  a  Catullo,  saepius  cum  in  V  'ad'  et 
'at'  siut  confusa).  difficilia  explicatu  sunt  uerba  'acris  incitare  morsus', 
ad  quae  cf.  Ouid.  halieut.  44  de  pisce  morsu  nec  comminus  acri  deficit 
(Cic.  de  sen.  15,  51  auiiim  minorum  morsus);  uuIgo*enim  ad  illa  sub- 
intellegunt  ^cuius',  quod  ex  praemisso  'quoi'  ipse  poeta  grata  negle- 
gcntia  eliciendum  reliquerit  lectoribus  (ut  similiter  X  12  sq.).  magis 
certe  usitatum  fuisset  'et  quem  ad  acres  morsus  incitare  solet';  neque 
sufticit  ad  defendendum  Ouid.  epist.  19,  114  incitat  et  morsus  error  uter- 
que  pares,  hoc  est  'dolorem  in  nobis  commouet'.  aptius  comparabimus 
Stat.  Ach.  I  170  catulos  apportat  et  incitat  ungues  (=  excitat  in  se  eorum 
ungues  lacessendo);  quo  loco  difficultates  omnes  submotas  equidem  puto 
nec  opus  esse  coniectura  a  lacobo  Maehly  proposita  "^excitare'.  uerba 
autem  'in  sinu  tenere'  porroque  'acris  iucitare  morsus'  facile  in  ani- 
mum  uocant  imaginem  amatoris  puellae  suae  iocis  blanditiisque  in 
feruida  oscula  acrisque  lusus  incitati.  passerigitur  absentis  amasiipartes 
apud  Lesbiam  explet.  quam  sententiam  confirmant  uu.  sequeutes:  tum 
Lesbia  sic  ludit,  cum  amoris  dolore  cruciata  animi  cuvas  uult  fugare: 
huic  desiderio  passerculus,  amantis  fortasse  donum,  paululum  satisfacit. 
quomodo  etsi  explico  uersus  tenerrimos,  tamen  longe  remotus  sum  ab 
eorum  opinione,  qui  obsceni  aliquid  in  hoc  passere  odorabantur.  inde 
a  Politiano  enim,  qui  breuiter  in  eam  rem  digitum  intenderat  [misc. 
cent.  I  c.  6],  passerem  (cui  aui  hic  nocuit  soUemnis  fama  salacitatis) 
salaces  quidam  reconditorum  leporum  indagatores  nou  desierunt  sibi 
fingere  monstruosae  lubidinis  apud  Lesbiam  ministrum  [Huschkii  anal. 
litt.  p.  63  sqq.].  quos  tamen  minime  praecessit  (ut  putauerunt  nonnulli) 
Mai-tialis,  qui  I  109,  1  Issa  est  passere  nequior  Catulliet  VII  14,  4  Leshia 
nequitiis  passeris  orba  sui  dixit:  ex  usu  dicendi  Martialiano  nequitiae 
uocabulum  mollitiem  ad  teneros  lusus  aptam  designat;  neque  eiusdem 
XI  6,  16  donaho  tibi  passerem  Catulli  huc  facere,  docuit  Leutschius 
[Philol.  X  p.  735];  uide  et  Pohlius  [lectt.  p.  24].  —  5,  6,  7.  cum  desi- 
derio  iiieo  nitenti  karnm  nescio  qnid  Inbet  iocari  et  solaciolnm  sui 
doloris.  noto  illo  adfectum  ipsum  ad  id  quod  atfectamus  transferendi 
usu  'desiderium'  siue  rem  desiderii  (Hor.  od.  I  14,  18)  siue  personam 
desideratam  significat,  quemadmodum  Graecos  7t6&og  adhibere  adnotanit 
AStatius:  Cic.  ad  fam.  XIV  2,  2  mea  lux,  meum  desiderium  ..  mea  Te- 
rentia  et  ibid.  in  fine  4  ualete,  mea  desideria,  Petron.  139  tu  desiderium 
meum,  tu  uoluptas  mea  (similiter  'spem  suam'  carum  caput  uocant  aman- 
tes:  Plaut.  Stich.  583,  Astrabae  fragm.  apud  Varr.  d.  1.  1.  VI  73).  sic 
autem  cum  de  persona  cogitemus,  facile  accedit  'nitenti',  haud  rarum 
splendidae  pulcritudinis  attributum:  Plaut.  mil.  1003  nimis  nitida  femina 
Cat.  LXI  193,   Hor.  od.  I  6,  13   et  II  5,  18.     amasiae  igitur  formosae. 


76  I  5-7. 

cuius  desiderio  maceratur  miser  Catullus,  lubet  karum  (de  qua  ortho- 
graphia  cf.  Brambachii  liber  de  orthojrraphia  maior  p.  211)  nescioquid 
'iocari',  hoc  est,  si  uulgarem  interpretationem  sequimur,  cum  quacum- 
que  re  grata  dilectaque  ludere.  est  huius  uocis  ^iocari'  iusta  interpre- 
tatio  difficillima  propterea  quod  hoc  'aliquam  rem  iocari'  sua  utitur 
significatione  certa  hace  'per  iocum  aliquid  dicere'  (cf.  ex.  gr.  Cic.  ad 
fam.  IX  14,  4;  Ouid.  trist,  II  497  mimos  dbscena  iocantes  ==  obscena 
dicta  per  iocura  proferentes) ,  nusquam  designat  'iocose  agere'  uel  Mu- 
dere',  quod  potius  exprimitnr  dictione  'iocari  aliqua  re'.  manifestum 
est  autem,  non  posse  ad  similitudinem  locutionum  'dulce  loqui'  simi- 
liumque  (Kuehneri  gr.  lat.  II  p  211)  illud  'carum  iocari'  explicari,  cum 
passiuae  notionis  adiectiuum  'carus'  non  contineat  obiectum,  ut  ita 
dicam,  internum,  sed  tantummodo  extra  nos  positum:  potes  dicere 
•■gratum  iucundumque  iocari'  (=  iocum  siue  tibi  siue  aliis  placentem 
iocari),  non  tamen  'carum  iocari',  quod  quocumque  modo  studes  expli- 
care  te  ludit.  sumit  Lesbia,  ut  fallat  dolorem,  rem  hanc  uel  illam  in 
deliciis  habitam,  quicum  lusitet:  hanc  sententiam  ex  traditis  apicibus 
saluo  latinitatis  genio  elicere  equidem  despero.  uidendum  est  autem, 
num  haec  difficultas  cohaereat  cum  ea,  quam  offert  uersus  insequens. 
in  cuius  initio  posita  uox  'et'  iure  optimo  mouit  dubitationem.  Lach- 
mannus  conligens  XXXVIII  7  hoc  'solaciolum  sui  doloris'  tamquam 
alterum  nominatiuum  per  'et'  accedere  putat  ad  uerbum  'lubet'.  quod 
neque  sententia  (nam  'carum  nescioquid'  et  'solaciolum'  minime  sunt 
res  diuersae,  sed  potius  hoc  ad  illud  per  appositionem  accedit)  neque 
uero  granimatica  permittit,  secundum  quam  uerba  Hibere'  et  'licere' 
non  coniunguntur  cum  aliis  substantiuis  tamquam  subiectis  quam  cum 
neutris  pronominum  uel  adiectiuorum  quantitatem  indicantium  ('quid, 
quod,  quae,  quicquid,  id,  ea,  multa,  omnia '  cet.,  qua  de  re  cf.  exem- 
pla  apud  Neuium  II  p.  625  sq.),  unde  XXXVIII  7  paulum  quid  lubet 
allocutionis  et  LXI  139  tihi  quae  licent  sola  cognita  facile  explicantur 
simulque  intellegitur,  nostro  loco  recte  'carum  nescioquid  lubet'  dici, 
falso  'lubet  solaciohim'.  coniecere  igitur  pro  'et'  Itali  ''ut'  uel  'in', 
Flacobsius  ''es',  Handius  'est'  (u.  7  post  1  AStatius,  post  8  siraui 
'et'  in  'sit'  mutans  Munro  male  traiecerunt) ;  et  ipse  quidem  olim  Ita- 
lorum  'in  solaciolum'  recepi  comparans  ex.  gr.  'in  solacium'  Taciteum 
[Agric.  6]  locosque  a  Maduigio  [opusc.  I  p.  167]  congestos;  nunc  vibi 
'iocari'  non  posse  retineri  iam  certo  intellexi,  ita  derigendam  esse  sentio 
loci  emendationem,  ut  uno  remedio  utraque  difficultas  tollatur.  discant 
enira  adulescentes  data  occasione  certam  artis  criticae  regulara ,  in  quara 
raillies  peccatur,  scilicet  cauendum  esse  ne  locum  labe  adfectura  hic 
illic  attrectemus,  sed  quoad  eius  fieri  licet  intra  unius  uocis  ambitum 
siue  potius  intra  paucas  litteras  cohibeamus  remedium  (nisi  certa  ratione 
constat  uitium  uitium  traxisse).  quoniam  igitur  remoto  'et'  reraanet 
'iocari',  temptandura  est  num  forte  sanata  'iocari'  uoce  integrum  possit 
stare  'et'.     correctum  puto  'iocari'  ob  resarciendum  raetrum  a  librario 


.18.  77 

4Uodam  siiie  grammatico  pro  eo  quod  iu  uetusto  eius  excmplavi  lcctum 
erat  'ioci',  cui  ego  unicam  'q.'  litterulani  addens  scribo:  'karum  nescio 
qnid  lubet,  iocique  et  solaciolum  sui  doloris',  hoc  est,  cum  puellae  placet 
res  aliqua  grata,  quae  ei  sit  et  ioco  et  solacio  (germanice:  'als  Zeit- 
vertreib  und  Troestelein  fiir  ihren  Liebesharm');  cf.  ex.  gr.  Seneca  de 
tranq.  a.  17,  4  mcns  est  ad  iocos  dcuocanda,  et  sic  Martialis  I  14,  1 
leonum  dclicias  lususqite  iocosque  coniungit  locinostri  memor  (siipra  p.  65). 
habet  autem  Catulhis  ''que  —  et'  etiam  XXVIII  5  frigoraque  et  famem, 
XLIV  15,  Cll  i;-{;  idemque  eodem  modo  XXXVIII  8  ad  praecedens  'pau- 
lum  quid  Inbet  aliocutionis '  per  adpositionem  facit  accedere  'maestius 
lacrimis  Simonideis '.  ceterum  uox  '  solaciolum '  praeter  nostrum  locum 
in  uua  postremae  aetatis  inscriptione  (CIL.  VIII  7427  uitae  dulce  sola- 
ciolum  de  coniuge)  casu  nimirum  legitur.  ''dolor'  autem  hic  indicat 
maxime  desiderium  dulcis  doloris  plenum,  ut  L  17  (cf.  Hauptii  opusc.  I 
p.  214)  et  alibi,  ueluti  Ouid.  epist.  13,  104  tu  mihi  luce  dolor,  tu  mihi 
nocte  uenis;  'cordolium'  etiam  hoc  ardens  amoris  desiderium  olim  uoci- 
tabant.  et  pulcra  hinc  oritur  uu.  5  —  7  imago  amantium  mutuo  desiderio 
flagrantium.  —  8.  credo  ut  cum  grauis  acquiescet  ardor.  ardor  siue 
ignis,  quo  comburitur  amantium  pectus  (cf.  LXVIII''  13),  'grauia'  uocatur 
utpote  morbus  urguens  premensque,  qualem  fere  sibi  finxerunt  amorem 
ueteres;  itaque  ut  ''morbus  grauis'  (Ouid.  met.  VIII  878)  similiaque,  sic 
'grauis  amor'  Prop.  III  21,  2  et  'grauis  cura'  Verg.  Aen.  IV  1  dixerunt. 
et  quemadmodum  morbus  saeuiens  adhibitis  lenitur  remediis,  ita  hic 
iocis  illis  lusibusque  (alibi  aliis  modis,  ueluti  nino)  amoris  dolor  'ac- 
qniescet'  siue  'ponet':  Ouid.  a.  a.  II  489  medicamina  fortia  praebe:  illa 
feri  requiem  sola  doloris  habent,  Tib.  I  2,  4  infelix  dum  requicscit  amor, 
Plin.  epist.  IV  21,  4  mugno  tamen  fomento  dolor  meus  adquiescet.  sed 
iterum  spinae  criticae  in  uersus  initio,  ubi  '^ut  cum'  stare  nequit.  hic 
quoque  uiam  olim  initam  (Bapt.  Guarinus  'ut  tum  gr.  acquiescat', 
Schraderus  ''uti  gr.  acquiescat',  alii  etiara  uiolentius  plura  iiimutauerunt) 
sic  relinquimus,  ut  religioni  nobis  sit  attrectare  futurum  'acquiescet'. 
quod  hoc  unico  modo  fieri  licet  ut  pro  'ut  cum'  restituamus  'tum';  pro 
quo  cum  corruptela  omnium  uulgatissima  exaratum  esset  ''cum',  supra 
'c'  corrector  scripsit  'u.t';  etsi  enim  plerumque  per  'ut',  tamen  inter- 
dum  etiam  per  'u'  uel  'u.'  indicatur  uaria  quaedam  lectio;  quas  uarias 
lectiones  non  intellectas  hic  illic  in  ipsum  uerborum  contextum  inrepsisse, 
norunt  qui  codices  multos  manibus  triuerunt  (cf.  ad  LI  1).  et  hoc  'tum' 
cum  emphasi  dictum  apprime  ad  rem  facit.  nam  nudum  illud  'credo', 
quod  siue  orationi  insertum  siue  in  enuntiati  initio  positum  (cf.  ex.  gr. 
Heindorfius  ad  Hor.  sat.  I  3,  54)  aut  simpliciter  adfirmat  aut  leniter 
dolet  aut  fortiter  inridet  pro  loci  cuiusque  conexu,  hic  libenter  recipit 
particulae,  quae  ad  superiora  spectat,  additamentum :  Cat.  LXXXIV  6 
credo,  sic  mater  .  .  dixerat;  Lydia  69  tum  credo  fuerat  Mauors  distentus 
in  armis.  bene  ergo  poeta  in  hac  parenthesi  adicit:  talibns  lusibus  si 
puella  indulget,   tum   aane   (nihil   dubito  in  tam   melUta   auicula)    eius 


78  I  9—10. 

dolor  mentisque  ardor  aliquantisper  potest  mitigari.  —  9,  10.  tecuiu 
ludere  sicut  ipsa  possem  et  tristis  animi  leuare  curas.  uulgo  inter- 
pretantur:  utinam  et  mihi  liceret,  sicut  dominae  tuae  licet,  tecum  facere 
delicias  et  inde  mei  ardoris  quietem  accipere.  hoc  autem  "^utinam' 
(quod  in  eis  uotis,  quae  effici  possunt,  tam  saepe  quam  adicitur  omittitur, 
ut  ad  Cornel.  9)  numquam  ibi  omittitur,  ubi  de  effectu  desperatur; 
Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  139  solum  locum  nostrum  adfert  (nam  Maduigius 
gr.  1.  §  347,  b  not.  2  a  Benoistio  adlatus  nihil  omnino  ad  rem);  et  quos 
locos  Scaliger  iam  ex  parte  et  Sanctius  Mineruae  IV  7  fin.  adferunt,  aut 
alieni  plane  (ut  Tib.  I  10,  11)  aut  aliter  sunt  explicandi  (Ouid.  epist. 
10,  77;  Verg.  Aen.  IV  678  et  XI  161:  ixbi  in  protasi  supplendum  'si' 
et  in  apodosi  fit  conclusio).  itaque  si  in  lectione  'possem'  id  quod  est 
'utinam'  abesse  nequit  neque  ^ut',  in  tempore  praesenti  usitatum  apud 
priscos,  in  eius  locum  succedere  potest  (alioquin  conieceris  Hecum  ut 
ludere'),  nihil  restare  uidetur  quam  ut  'possim'  i-eponatur  auctore  V^er- 
burgio,  cum  praesertim  totum  hoc  carmen  tum  demum  suam  habeat 
uenerem,  si  id  quod  optat  poeta  fieri  omnino  licet.  ceterum  melius 
'sic  ut'  scribetur,  ut  et  huic  uersui  sua  adsit  caesura  et  uitetur  singu- 
lorum  pedum  uocabulorumque  congruentia.  'ipsa'  hic  est  domina  pas- 
seris  siue  Lesbia.  ut  enim  Graecis  avxoq  et  civxi],  sic  Romanis  'ipse'  et 
"■ipsa'  est  erus  et  era  (ut  Plauti  Cas.  IV  2,  11  ego  co  quo  me  ipsa  mi- 
sit);  isque  usus  e  familia  et  consuetudine  domestica  latius  percrebuit 
optinuitque  etiam  in  rebus  amatoriis;  eodemque  modo  dixerunt  etiam 
'ipsimus'  et  'ipsima' :  cl.  M.  Hertzius  Mus.  Rhen.  XVII  p.  324  et  Bueche- 
lerus  ad  Petron.  p.  74  edit.  maioris.  uulgus  autem  'isse'  et  ''issa'  hinc 
effecit  transtulitque  blandificam  amantium  adpellationem  postea  etiam 
ad  animalia,  unde  Martialis  I  109,  5  Issa  est  deUciac  catella  Puhli  (quae 
non  esse  debuit  Bergkio  causa,  ut  apud  CatuIIum  hic  et  III  7  'Issa'  tam- 
quam  passerculi  nomen  restitueret;  cf.  Paukstadtius  p.  5  sq.).  iam  'curae' 
sunt  amoris  crueiatus  (cf.  LXIV  72  et  95,  Tib.  I  5,  37  temptaui  curas  depel- 
Jere  uino);  quae  dicuntur  'tristes'  (ut  Tib.  I  7,  43)  non  tamquam  ^tri- 
stem  reddentes',  sed  ad  intendendam  substantiui  notionem  similem, 
quem  usum  exposuit  Dissenus  ad  Tibulli  I  1,  62.  ^euare'  (==  facere  ut 
adquiescant)  nec  ipsum  sine  morbi  respectu  est  positum:  Cic.  ad  Att.  I 
18,  1  curam  et  angorem  animi  mei  . .  leuasti,  Prop.  I  9,  34,  Ouid.  tr.  IV 
6,  16.  uidentur  hunc  u.  ob  oculos  habuisse  Verg.  Georg.  IV  531  tristes 
animo  deponcre  curas  et  Mart.  XII  34,  9  et  tristis  animi  cauere  morsus. 
Verba  admirabili  arte  (quam  nonnuUi  coniecturis  male  sanis  jDessum- 
dederunt)  in  unum  uerborum  ambitum  inclusa  ob  oculos  nobis  ponunt 
CatuIIum  et  Lesbiam  inuicem  desiderantes,  ut  tamen  felicior  sit  puella, 
quae,  cum  uelit  ardentem  cupiditatem  solari,  habeat  saltim  quicum 
lusitet  dulcem  suum  passerem;  cuius  ope  ut  sibi  quoque  adsit  solacium 
optat  adulescens.  nobile  atque  celebratum  poemation,  quod  et  Mar- 
tialis  sibi  imitandum  proposuit  [I  109]  et  Arruntius  Stella  ex  Statii 
siluis  nobis  notus  eodem  teste  [I  7j,  utpote   libri   principium  (nisi  forte 


II  4-G.  79 

a  primo  uocabulo  uelis  repetere)  huic  uolumini  dedit  uomen  'passeris' ; 
neque  enim  aliter  explicanda  puto  praeeuntibus  doctis  haud  paucis 
(uelut  Osanno  ad  falsi  Apulei  de  orthogr.  p.  82  et  Leutschio  Philologi 
X  735)  uerba  Martialis  [IV  14,  13  sq.]  sic  forsan  tener  aimis  est  Catullus 
magno  mittere  passcrem  Maronem  (cf.  et  XI  6,  16),  quam  ut  'ji^ssere' 
totnm  nugarum  libellum  siguificari  aiam.  nam  Paukstadtius,  qui  minus 
probabilem  profert  uerborum  illorum  interpretationem ,  cum  obiecit  'at 
CatuUi  libellus  non  incipit  a  carmine  de  passere,  incipit  ab  epigrammate 
ad  Coruelium',  neglexit  exemplum  ipsius  Martialis  sui,  qui  praefat.  ad 
libr.  IX  dedicatiouis  epigramma  'extra  ordinem  paginarum  esse'  dixit. 
re  uera  igitur  hic  Catulli  libellus  a  carmine  de  passere  suum  sumpsit 
initium.  unde,  cum  praesertim  poemation  iam  insequens  numerum  pro- 
prium  nouumque  flagitaret,  ita  a  uulgari  consuetudine  recessi  ut  prae- 
fationem  ad  Cornelium  extra  numeros  ponerem  et  huic  carmini  p>rinci- 
pem  adsignarem  locum. 

n. 

Ad  carminis  superioris  u.  10  in  V  sine  interstitio  adhaeserunt  tres 
uersus  hi-  tam  gratnm  est  mihi  quam  feniut  puellae  periiici  aareo- 
lum  fuisse  maluui,  quod  zonam  soluit  diu  ligatam.  in  quibus  apparet 
tangi  Atalantae,  Schoenei  filiae,  fabulam,  quam  narrant  ApoUod.  III  9,  2 
et  Ouid.  met.  X  560  sqq.  et  Hyginus  fab.  185,  alii  (cf.  Preilerus  mythol. 
gr.  II  p.  306,  355).  erant  autem  tria  mala  aurea,  quae  a  Venere  data 
sibi  Hippomenes  inter  currendum  in  terram  iecit,  ut  Atalantae  illa  capturae 
impetum  tardaret,  propterea  grata  acceptaque  uiragini,  quod  iam  ante 
initum  cursus  certamen  formosum  adulescentem  aspiciens  dubitauit  illa, 
malletne  superari  an  uincere,  eiusque  coniugium  sibi  optauit  (belle  rem 
depinxit  Ouidius  I.  I.;  cf.  et  Theocr.  3,  40).  et  uicta  est  tam  sua  ipsius 
uoluntate  quam  adliciente  Veneris  munere  jrodconrjs  Sl'  'AxaXdvrrj,  quam 
Hetiodus  uocauit  (schol.  Iliad.  II  764).  aureola  (LXI  160)  mala  (quae  alii 
aliunde  Venerem  sumpsisse  narrant:  schol.  ad  Theocr.  2,  120  et  3,  40, 
Ouid.  I.  I.)  dubitare  potes,  ex  aurine  metallo  constitisse  dixerit  poeta  (ut 
plerique  tradunt)  an  fuisse  ea  quae  uulgo  mala  citrea  siue  Hesperidum 
uocant  (cf.  IHVossius  ad  Verg.  ecl.  6,  61,  Priapeum  16,  1,  append. 
Vergil.  epigr.  9,  25  sq.),  siquidem  'aureolum'  attributum  ad  colorem 
spectare  posse  docet  Anth.  lat.  321,  4  et  349,  2  [PLM.  IV  p.  303  et 
311]:  hoc  ut  sumamus  suadet  ipse  acriptorum  Romanorum  consensus. 
ceterum  cf.  de  his  malis  citreis  VHehn  libri  ^KuIturpflanzeu  und  Haus- 
thiere'  p.  209*.  hoc  igitur  malum  aureolum  (nam  quae  tria  erant  secun- 
dum  fabulas,  ea  poeta  totum  Veneris  donum  respiciens  singulari  numero 
commemorat)  ''zonam  soluit  diu  ligatam',  hoc  est,  causa  erat  ut  cingulum 
uirgineum  (de  zona  cf.  ad  LXI  53),  quod  illa  tot  aliis  petitoribus  de- 
uictis  longum  per  tempus  insolutum  gestauerat,  solueretur  iustis  scilicet 
nuptiis  factis.  debetur  autem  ''ligatam'  Prisciano  et  CatuIIi  codici  Bel- 
gico:   V  praebet  uitio   uon  ita  raro   'negatam';   quae  scriptura  propter 


80  n  1-3. 

sumiuam  ambiguitatem  (^aliis  petitoribus'  fere  addeuclum  erat,  ut  ad- 
ditur  datiaus  apud  Claudian.  fescenn.  1,  37  et  seminudo  pectore  cmgulum 
forti  negatum  solucret  Herculi  de  Hippolyte)  reicula  est,  stabilitque  illud 
''ligatam'  saeculi  p.  Chr.  n.  secundi  iuscriptio  illa  Priapo  dedicata  Anth. 
lat.  M.  1704  (cf.  supra  p.  64),  ubi  u.  48  sq.  legitur  tc  uocant  prece  uir- 
gines  pudicae,  zonidam  ut  soluas  diu  ligatam.  de  dihaeresi,  quam  sae- 
pius  C.  habet  in  ^soluo'  et  ^uohio'  uocabulis,  cf.  LMuellerus  d.  r.  m. 
p.  262. 

Hos  igitur  tres  uersus  a  carmine  superiore  abhorrere  sentiebant 
omnes,  qui  recto  iudicio  utebantur.  nam^ut  constructionem  gramma- 
ticam  ''tecum  ludei"e  (si)  possem  —  tam  gratum  est'  aliquo  modo  susten- 
tare  possis:  quid  Catullo  misero,  quem  absentis  Lesbiae  desiderium 
macerat  quique  huius  passerem  in  solacium  sibi  cupit,  ciim  Schoeneide 
laeta  uotoque  potita  intercedit  similitudinis?  ut  porro  passerem  com- 
parai-e  liceat  cum  malis  aureis:  quid  liet,  si  illo  fruitur  poeta?  mala 
Atalantae  tulerunt  nuptias:  quid  auicula  CatuUo?  non  (quod  expectares) 
Lesbiae  amorem,  quo  iam  gaudet  ille  quamquam  etiamtunc  cum  curis 
mixto,  sed  solacium:  quae  comparatio  est  ridicula.  ne  igitur  beHa 
imago  omnibus  numeris  perfecta,  qualem  offert  c.  I,  foedaretur  detur- 
pareturque,  seiunxerunt  pannum  illum  iam  Itali  (et  quidem  antiqui  co- 
dicis  testimonium  ficticium  in  parfces  uoeantes  Alex.  Guarinus  et  Perreius), 
quos  secuti  sunt  recentiorum  plerique. 

Miro  autem  casu  accidit  quod  post  c.  XIV  23  legitur  in  V  poema- 
tion  trium  uersuum  itidem  imperfectum  et  abruptum  atque  abhorrens 
plane  ab  eis  quae  antecedunt  secunturque,  scil.  hoc:  siqui  forte  iiiea- 
riim  ineptiarum  lectores  eritis  mauusque  uestras  uou  liorrel)itis 
ammoiiere  nol)is,  in  quibus  poetae  sibi  et  leuiori  carminum  generi  nou 
nimium  tribuentis  apparet  modestia,  maxime  in  solita  illa  formula  'siqui 
forte'.  qua  ex.  gi-.  Martialis  ad  librum  suum  dixit  sicui  forte  legeris  II 
1,  7.  cogitat  autem  ille  de  omnibus,  quorum  in  manus  forte  fortuua 
uolumen  peruenit,  in  uniuersum  quidem,  sed  eos  qui  inspicere  et  legere 
librum  uelint  specialiter  adloquitur,  unde  mira  illa  enuntiati  couditio- 
nalis  'siqui  forte  eritis'  (pro  'erunt')  comformatio.  ''ineptias'  autem,  ut 
ad  Cornel.  4  'nugas',  uocat  hanc  coilectionem  carminum  maiorem  par- 
tem  ludicrorum:  Mart.  XI  1,  13  sunt  illic  duo  tresue,  qui  reuoluant 
nostrarum  tineas  ineptiarum  (quos  Suetonius  de  gramm.  21  commemorat 
Melissi  libros  ' ineptiarum '  siue  'iocorum',  utpote  prosa  oratione  con- 
scriptos,  uix  licet  comparare).  et  ex  eadem  modestia  etiam  profluxit 
hoc  'non  horrebitis',  hoc  est,  non  reformidabitis  et  refugietis  ('horrere' 
cum  infinitiuo  iunctum  habes  ex.  gr.  Verg.  Aen.  II  12)  'nobis'  scil.  tam 
incultis  uos  tam  elegantes  homines  et  tantum  expolita  respicere  consueti 
'manus  uestras  ammouere',  id  est,  libellum  nostrum  uelle  siue  dignari 
in  manus  sumere  atque  examinare,  quemadmodum  similiter  Ouid.  met. 
X  254  saepe  manus  operi  tentantes  admouet  (non  est  cogitandum,  ut  fecit 
in  uersione  sua  Heysius,  de   libello  inpuris  manibus  attrectando).     ultro 


II  — III  2.  81 

autem  apparet   hos  nu.   esse  factos  tuiu ,  cum  C.  liunc  libellum    emisit. 
^neai-um,  nobis':  LXVIII^  117  sq.,  LXXXIII  1,  n,  CVII  3  sq. 

Paunum  post  I  10  et  post  XIV  23  extautem  cum  alii  alio  uoluissent 
transponere  (illum  post  c.  XXXVIII  Froehlichius;  hunc  idem  ante  c.  XVI  1, 
post  c.  XVI  13  Auautius)  neque  conamiuum  praemium  rettulissent,  ex- 
titerunt  duo  critici  alias  sane  minime  felices,  Pleitnerus  [de  Cat.  epith. 
p.  90]  et  Klotzius  [em.  Cat.  p.  14],  qui  quaraquam  ueris  falsa  admiscentes 
ita  illos  in  unum  carmen  coniunxerunt ,  ut  posteriorem  ante  priorem  con- 
locarent.  uidearaus  de  sententia,  quam  illi  explauare  supersederunt. 
tautum  gaudii  ex  lectorum  gratia  et  fauore  sfe  concepturum  esse  innuit 
CatuUus,  quantum  olim  concepit  ex  malo  aureo  Atalante.  reprehende- 
runt  nonnulli  totam  hanc  comparationem,  nimis  illi  inmorantes  uersui 
ultimo,  cuius  sententiam  uon  perspexerunt.  ut  puella  Schoeneia  specie 
quidem  impigre  cursum  solitum  peragens  tacito  tamen  pectore  gaudet 
tam  auro  ipso  quam  quod  eo  sublato  iamiaro  uinci  se  sentit,  ita  poeta 
niodestus,  qui  non  hili  facere  plausum  uidetur,  dis.simulanter  corripitur 
laetitia  fauoris  oblati:  par  scilicet  aut  simile  praemium  utrique  futurum : 
nuptiae  Atalantam  manent  ex  pomo  aureo,  ex  fauore  semel  inuento 
poetam  gloria  perpetua.  omnis  igitur  comparationis  uis  in  'gratum', 
cetera  ad.  ornandam  faciunt  imaginem,  ut  saepius  apud  Catullum,  apud 
quem  cf.  LXV  19  scjq.  cum  autem  hanc  laetitiam  quamquam  fortasse 
aliquando  futiuam  iam  nunc  reuera  percipere  sibi  uideatur,  iu  hac  cogi- 
tatioue  totus  tempus  praesens  Hum  gratum  est'  ponit,  ubi  secundum 
seueram  normam  'erit'  expectamus:  quid  in  hoc  genere  concessum  sit, 
docet  ex.  gr.  Phaedrus  [II  9,  10  sqq.].  haec  igitur  poetae  animo  fere 
obuersata  esse  ratus  amplexus  sum  Pleitneri  Klotziique  suspicionem,  ut 
tamen  non  accederem  eis  in  ipsa  carminis  sic  concinnati  coulocatione. 
illi  enim  inter  praefationem  ad  Cornelium  et  c.  I  posuerunt,  et  negle- 
geutes  id  quod  supra  exposui,  a  passere  incipere  libellum  Catullianum, 
neque  curantes  ordinem  a  poeta  institutum  in  uoluminis  huius  initio 
(cf.  supra  p.  57),  secundum  quem  carmina  eaudem  materiam  tractantia 
I  et  III  dirimenda  sunt  interposito  alieno  opusculo,  et  sibi  ipsi  difticul- 
tatem  procreantes  in  explicanda  duplici  quam  faciunt  transpositione. 
immo  tres  uu.  priores  '^siqui  forte  —  ammouere  nobis'  mero  casu  a 
scriba  quodam  (fortasse  eius  libri,  ex  quo  fiuxit  V)  omissi  postea  errore 
animaduerso  in  fine  quaternionis  post  c.  XIV  23  uidentur  additi  signo 
ueri  ordinis  adiecto,  quod  mox  euanuit  siue  neglectum  est.  uix  autem 
opus  est  ut  adiciam,  etiam  alios  poetas  interdum  duplici  carmiue  prae- 
fatorio  (et  ad  euni,  ad  quem  libellus  est  missus,  et  ad  lectores)  in- 
struxisse  libros  suos;  cf.  tanien  ex.  gr.  Mart.  XI  1  —  2  et  Luxorii  epi- 
grammata  [PLM.  IV  p.  387]. 

ni. 

1,  2.  Lugele,  o  Veiieres  Cupidiuesque  et  (luantum  est  liomiuuni 
ucuustiorum.    inuocat  poeta  oranes  amoris  atque  uenustatis  deos  deasque 

Ca.tuli.us  ed.  Baehrcns.     II.  6 


82  in  1-2. 

quique  his  propitiis  nati  sunt  homines,  ut  passerculi  tam  amabilis 
uenustique  mortem  lugeant,  hoc  est,  corde  doleaut.  nec  Venerem  ut 
eam.quae  gaudeat  passeribus  tamquam  sacratis  sibi  auiculis,  sed  ut 
omnis  gratiae  pulci'itudinisque  deam  adpellat;  neque  idem  plurali  'Ve- 
neres'  utitur  sterili  cum  doctrina  (siue  quod  mater  Idalia  compluria 
habuit  cognomina  siue  quod  diuersas  Veneres  fuisse  mythographi  narrant: 
Cic.  d.  n.  d.  III  23,  59),  sed  quod  in  sola  Venere  quamuis  huius  agmiuis 
principe  minime  se  continet,  sed  ceteras  quoque  deas  dominae  illi  con- 
simiies  conparesque,  puta  ante  omnes  Gratias,  una  compellat;  et  eodem 
modo,  quamquam  unus  prae  ceteris  Cupido  ab  hominibus  colebatur, 
tamen  omnes  eius  fratres,  quotquot  minus  noti  uulgo  delituerunt,  locum 
atque  Lusum  quique  sunt  alii  "Egcozsg  (Claudian.  de  nupt.  Hon.  72,  Hor. 
od.  I  19,  1  mater  saeua  Ciqyidinuvi) ,  simul  accersit  ad  hictum.  facile 
autem  quid  inter  singularem  'Venus  et  Cupido'  et  hunc  pluralem  intersit 
perspicies  comparatis  inter  se  XXXVI  3,  ubi  Lesbia  suis  scilicet  unius 
rebus  consulens  singulari  utitur,  et  XIH  12,  ubi  pluralis  recurrit  cum 
eadem  quam  hic  habemus  significatione  generali  (Mart.  IX  11,  9  et  XI 
13,  6  eodem  modo  utitur  plurali).  non  possumus  autem  accedere  eis, 
qni  pluralem  'Veneres'  ex  adsimilatione  uocis  subsequentis  '^Cupidines' 
prouenisse  dicunt  (cf.  KPSchulzius  Fleckeis.  ann.  1882  p.  205);  nam  de 
sola  multitudine  agi,  manifestum  reddit  uox  'quantum':  omnes,  quot- 
quot  et  quicumque  (tam  di  quam  homines)  sunt,  qui  uenustatis  sensum 
habent,  concientur.  amat  autem  Catullus  'quantum'  et  'quidquid'  con- 
iungere  cum  genetiuo  partitiuo:  habes  ''quantum'  et  'tantum'  IX  10, 
LXXXVni  4,  V  13,  XIV  7,  XCIX  6,  'quidquid'  VI  15,  XXXI  14, 
XXXVH  4  (cf.  et  VI  5  et  14,  XXVHI  4,  XXXVIII  7,  XCI  10);  uide 
Haasium  ad  Reisigium  not.  530  et  praelectt.  II  p.  28  sqq.  cohaerere  inter 
se  'Veneres'  et  'uenustiorum',  primo  apparet  optutu;  quarum  uocum 
cognationem  iam  ueteres  senserunt  (Cic.  d.  n.  d.  II  27,  69;  Quintil.  VI 
3,  18):  dicitur  uenustum  id  quod  ueneris  gratiaeque  est  plenum.  cuius 
conexus  memor  Plaut.  Stich.  II  1,  5  amoenitates  omnium  iienerum  aiquc 
uenustatum  adfero;  habetque  poeta  noster  uenustissimus  in  deliciis  hoc 
uocabulum,  modo  tantum  ad  externam  corporis  speciem  cultumque  re- 
ferens  non  sine  inrisione  (XIII  6,  LXXXIX  2,  XCVII  9),  modo  ad  con- 
iunctum  cum  hoc  iusitumque  animo  a  natura  pulcri  amorem  atque  ineffa- 
bilem  illam  sensuum  dictorumque  gratiam  et  suauitatem  (ut  XXII  ,2, 
XXXV  17,  LXXXVI  4).  ad  comparatiuum  'uenustiorum'  caue  suppleas 
'quam  ceteri  uenusti',  sed  potius  'quam  uulgus  hominum '  similiter  ut 
IX  10  hcatiorum,  unde  ''uenustiores'  hic  sunt  ei  qui  uel  paululum 
uenustatis  sensu  sunt  iuibuti.  ''lugete  quantum  est'  (non  'estis'),  ut 
XXXI  14  ridete,  quidquid  cst  (Dissenus  ad  Tib.  I  2,  35).  —  iam  ubi  u.  3  per 
asyndeton  explicatiuum  (ut  et  u.  15)  causa  inuocationis  est  reddita,  u.  4 
haec  causa  ita  inlustratur ,  ut  prioris  ad  passerem  carminis  uersus  pri- 
mus  repetatur.  recte  Verburgius:  'uenustatem  repetitio  ista  non  exiguam 
habet.     passer,  iuquit  Catullus,  puellae  meae  est  mortuus;  non  passe^ 


III  3—10.  83 

quidam  de  uulgo  passerum,  sod  passer  iste,  deliciae  puellae  meae,  quom 
dudum,  amici,  nouistis  e  carmine,  in  quo  uersiculus  iste  p.  d.  m.  'p.  est 
positus'.  profluxit  boc  ex  more  poetae  nostri,  quo  'de  eisdem  eadem 
dicit  saepius  aliorumque  carminum  memoriam  uenuste  repetit'  (Hauptius 
opusc.  I  p.  79):  cf.  inprimis  XXXVII  12  et  VIII  5.  et  est  repetitio  rhe- 
torica  (reuocationi  non  dissimilis,  cf.  ad  LXIV  62)  comparanda  cum 
LVIII  2.  —  5.  qnem  plus  illa  ociilis  suis  amahat.  oculos  ueteres  tam- 
quam  rem  pretiosissimam  uenerabantur;  unde  praeter  Graecos  (iam 
AStatius  cp.  Callim.  h.  Dianae  211  'AvTt'-nX^iav  loov  q^assoGt.  qpii^ffat, 
Leutschius  Theocr.  11,  63)  Plaut.  Curc.  I  1,  15  oculissimum  ostium  (ubi 
Paul.  p.  179,  8  ocnlissimnm :  carissimum),  ibid.  I  2,  28  oculissimus  homo, 
mil.  IV  1,  37,  Ter.  Ad.  IV  5,  G7  di  me,  pater,  omnes  oderint,  ni  magis  te 
quam  ocuJos  nunc  ego  amo  mcos;  Cat.  XIV  1,  LXXXII  2,  CIV  1;  unde  etiam 
per  oculos  iurabant  (Plaut.  Men.  V  9,  1;  Petron.  c.  133,  alia).  —  6,  7.  nam 
mellitus  erat  suamqne  norat  ipsam  tam  bene  quam  puella  matrem. 
'mellitus',  siue  mellis  instar  dulcis  suauisque,  ad  exprimendam  summam 
iucunditatem  adhibet  Cat.  XLVIII  1  et  XCIX  1,  Plaut.  Cas.  I  1,  47  mea 
melliUa,  Cic.  ad  Att.  I  18,  1  mellitus  Cicero,  Apul.  met.  V  6  blanditiis 
astruit:  '  mi  mellite ,  mi  marite'',  Hor.  sat.  II  6  32  hoc  iuuat  et  melli  est. 
deinde  ipsa  uerborum  distributione  admonente  interpretandum  est:  et 
dominam  suam  cognitam  habuit  aeque  quam  uirgo  aliqua  matrem  suani. 
nam  'ipsam'  cum  sit  'dominam'  (ad  I  9),  plane  tamquam  substantiuum 
recipit  additum  'suam',  ut  habes  in  inscriptione  Orelliana  4923  Clau- 
diae  ....  Gellius  Zoilus  issae  suae  (Ellisius  male  'suam'  absolute  posi- 
tum  accepit,  qui  usus  tantum  in  amantibus  optinuit;  cf.  ad  LXVIII^  78). 
unde  apparet,  quam  male  olim  Itali  'ipsa'  scripserint,  quod  cum  'puella' 
iungendum  esset.  quin  immo  dubito,  num  hic  'puella'  sit  cogitanda 
Lesbia ,  lubentiusque  dictum  puto  de  quauis  uirgine  in  matris  gremio 
educata.  obuersata  esse  poetae  uerba  Sapphus  [fr.  75  N.,  38  B.]  cog  Ss  nccig 
niScc  [luvsQcc  mnzsQvycoTat,  censet  Leutschius  [Philol.  X  p.  737].  'nosse' 
interdum  de  animalibus  dicitur ,  quae  hominibus  assueuerunt,  ut  Mart. 
IV  30,  4  de  piscibus  qui  norunt  dominum  manumgue  lambunt.  —  8.  a 
gremio  illius  monebat.  pro  composito  'demouebat',  ut  Ouid.  met.  IV  264 
nec  se  mouit  hitmo;  ''illius',  ad  LXVII  23.  —  9.  oircumsiliens  modo  liuc 
modo  illnc.  Sen.  apoccl.  9  7nodo  huc  modo  illuc  cursabut,  Tac.  a.  XII  1 
ipse  huc  modo  modo  illuc  prompius.  circumsiliendi  uerbum  uno  loco 
nostro  sensum  habet  circumuolitandi ,  casu  sine  dubio  (alio  sensu  extat 
luuen.  10,  218).  Plin.  h.  n.  X  38,  111  saliunt  aliae  (aues),  rit  passeres.  — 
10.  ad  solam  dominam  usqne  pipiabat.  'ad'  hic  non  ualet  'apud', 
sed  passerculi  oculos  ad  Lesbiam  conuersos  indicat:  LXI  212  dulce  rideat 
ad  patrem.  'usque',  semper.  'pipiabat'  uerissime  Is.  Vossius  restituit 
ex  tradita  in  Y  lectione  'piplabat',  unde  Itali  effeccrant  'pipilabat'.  nam 
ut  '1'  in  'i'  (nemini  ignota  est  harum  litterularum  confusio  frequen- 
tissima)  paulo  facilius  mutamus  quam  *i'  inserimus,  ita  haec  uox  *iii- 
piare'  denotat   in  uniuer.sum   minutarum  auium   (etiara   infantium)   pro- 

6* 


84  III  10—13. 

priutn  sonutn  teneriim  (Colum.  VIII  5, 14;  Tertiill.  aclu.  Val.  15  et  monog.  16); 
quocvim  coniunctum  est  'pipare',  sed  diuersum  a  significatione  'pipilare' 
(=.resonare;  cf.  infra  Anth.  lat.  Mey.  1459)  et  'pipulare'  (=  conuiciari). 
non  curauit  nimirum  CatuUus  grammaticos,  qui  proprios  animalium  sonos 
accurate  distinguentes  passerem  fecerunt  titiantem  (PLM.  V  p.  365  et 
367,  Sueton.  ed.  Reiff.  p.  254)  —  10,  11.  qui  nunc  it  per  iter  tene- 
bricosuni.  etiam  animalia  post  mortem  ''abire  hinc  in  communem  locum' 
(Plaut.  Cas.  prol.  19)  et  eisdem  quibus  homines  legibus  apud  inferos  uti, 
adamata  ueteribus  erat  opinio:  Ouid.  am.  II  6,  49  colle  suh  Elysio  nigra 
nemus  ilice  frondet  udaque  perpetuo  gramine  terra  uiret:  siqua  fides  du- 
hiis,  uolucrum  locus  ille  piarum  dicitur,  obscenae  quo  inoliibentur  aucs 
(cf.  Naekius  Val.  Cat.  p.  75  sq.);  neque  recipiebantur  nisi  quae  iustam 
nancta  essent  sepulturam  (cf.  carmen  pseudouergilianum  Culex).  abeundi 
autem  uerbum  quamquam  iu  hac  re  usitatius  est  (Phaedr.  IV  20,  16 
ahiturus  illuc,  quo  priores  ahierunt,  Hadrianus  [Spart.  25]  quae  nunc 
ahibis  in  loca  pallidula;  postea  christiani  ^abire  ad  superos'  dixere,  ut 
CIL.  VIII  7427),  hic  tamen  praephxcuit  ''ire'  propter  seciuens  'per 
iter'  (Ouid.  am.  III  13,  12  it  per  uelatas  annua  pompa  uias),  hoc  est, 
per  uiam  illam  lougam,  a  limine  Orci  quae  duxit  ad  undas  Acherontis. 
quodsi  passerem  per  hanc  uiam  facit  migrantem  eo,  unde  non  est  redi- 
tus,  non  dubitare  se  significat  tacite  poeta,  quin  Charontis  cumba  re- 
ceptus  ille  inter  Elysii  incolas  locum  sit  habiturus.  Simmias  Anth.  Pal. 
VII  203,  4  wx^o  yuQ  nviiccTav  stg  'AxsQOvtog  oSov.  ct  de  hac  ipsa  uia 
Ouid.  met.  X  54  trames  arduus,  obscurus,  caligine  densus  opaca;  cf.  et 
Apul.  met.  VI  18.  —  12.  illuc,  unde  negant  rcdire  quemquani.  de- 
scribitur  hoc  uersu  (praeter  Senecara  in  Auth.  lat.  Mey.  1704,  11  ad- 
sumpto)  Toitog  avoozog  siue  dvsyi^aTog  "jLdog  Evvrj  (Opp.  Hal.  IV  392), 
quem  Graeci  pariter  et  Romani  simili  modo  sic  designabant.  iam  Dousa 
fil.  coutulit  Philetae  fragm.  4  Schn.  aTQanov  sCg  'Aidiai  r]vvaa  Ttjv  ovnco 
Tie  ivavTLOv  rjX&sv  odiTrjg  ( Theocr.  12,  19;  17,  120);  Verg.  Aen.  VI 
425  ripam  inremeahilis  undae;  Seneca  Herc.  fur.  865  nemo  ad  id  sero 
uenit,  unde  numquam,  cum  semel  uenit,  potuit  reuerti  et  1550  Stygium- 
que  litus,  unde  te  nullae  referent  carinae  et  1773  uadis  ad  manes  iter 
hahiturus  unum;  Prop.  IV  11,  2,  Apul.  met.  VI  17,  aliaque.  recte  autem 
•■illuc  unde'  legi  (cf.  Hor.  sat.  I  1,  108;  Cic.  Lael.  26,  100),  non  'illud', 
ex  eis  quae  iam  disputata  sunt  elucet.  —  13.  at  uobis  niale  sit,  nialae 
tenebrae  Orci.  nunc  poeta  ^fato  maledicit  iniquo'  (Anth.  lat.  Mey. 
1376,  6),  particula  ^at'  (de  qua  cf.  interpp,  ad  Verg.  Aen.  II  535,  Han- 
dius  Turs.  I  441  sq.,  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  693  et  Cat.  XXVIII  14)  intro- 
ducens  execrationem ,  cuius  sollemnis  est  formula  ''male  sit  tibi'  (ut 
contra  ''bene  tibi  sit').  cohaerent  autem  a  sententia  ^maie  malae'  (ger- 
manice  'doch  Dir  meiu  Fluch,  fluchwuerdige  Finsterniss  des  Orcus'): 
est  traductionis  quam  rhetorici  uocant  figura,  ut  statim  u.  15;  et  aic 
LXI  19  et  179.  Orcum  hic  non  pro  deo,  sed  pro  uniuerso  inferorum 
orbe    habuerim:    Lucr.  I   115   «n   tenebras    Orci   uisat,   CIL.   I    1009,   21 


111  14—18.  85 

tenebris  tmcniur  Ditis  aelerna  domu,  Prop.  IV  9,  41  Stygias  tenebras, 
Hor.  od.  IV  7,  25  infernis  tcnebris.  —  14.  (luae  omnia  bella  deuoratis. 

est  perpetna  in  carorum  specie  formaque  eminentium  morte  praematura 
querella  inde  a  Venere  Adonin  deplorante  (Bion  id.  1,  54  t6  dl  nav  v.ciXov 
ig  6s  yiaraQQsi)  usque  ad  Theklam  Schillerianam  Cdas  ist  das  Loos  des 
Schoenen  auf  der  Erde'):  Claudius  Quadrigarius  [Gell.  XVII  2,  16]  haec 
maxiine  seruatur  (=  obseruatur:  'nersatur'  uulgo)  deorum  iniquitas, 
quod  . .  neque  optimum  quemquam  inter  nos  sinunt  diurnare  (=  diu  ui- 
uere);  Ouid.  am.  II  6,  39  optinia  prima  fcre  manibus  rapiuntur  ab  atris 
(sic  enim  corrigimus);  Sencca  ad  Marc.  c.  12.  'tenebrae  deuorant',  ut 
Auth.  lat.  Mey.  1179,  2  nunc  rapior  tcnebris.  ^omnia  bella'  ('bella' 
substantiue,  ut  LXIV  405,  Naegelsbachius  stil.  lat.  p.  847),  pulcra,  ut 
Varro  in  Bimarco  (Xon.  248,  7)  uerbis  ludens  beUum  ita  geris,  ut  bclla 
vmnia  domum  auferas,  hoc  est,  ui  rapias,  plane  ut:  —  15.  tam  belliim 
mihi  passerem  abstulistis.  'tam'  cum  emphasi  dictum  est  absolute 
(aliter  XXII  17,  ubi  ad  priora  pertinet)';  nam  causam  execrationis  simul 
et  raptae  auis  indicat  uox  ''bellum'  ad  'omnia  bella'  spectans.  'mihi', 
olim  domino;  ad  I  1.  —  16.  o  factum  male,  io  miselle  passer.  sollemnis 
in  rebus  aduersis  exclamatio  "'o  factum  male'  (Terent.  Phorm.  751,  Cic. 
ad  Att.  XV  1,  1  0  factum  male  de  Alexione,  itidcm  uixdum  mortuo),  ut 
contrain  rebus  prosperis  'o  factura  bene';  construitur  antem  'o'  cum  accu- 
satiuo  in  his  exclamationibus  (XXVI  5,  XLEI  8,  LVI  1,  CVII  6).  deinde 
in  Y  extat  'bonus  ille  passer',  unde  Itali  ex  parte  egregie  'miselle' 
effecere,  perfecit  autem  Lachmannus  metro  cousulens  emendationem  pro 
'bo'  reponendo  ^io';  nam  'o',  quod  uulgo  scribebant,  propter  hiatum 
in  hoc  quidem  metro  breui  intolerabile  est;  et  ut  ''o'  exclamationi  in 
uuiuersum  factae  conuenit,  sic  'io'  magis  decet  mortui  inuocationi  for- 
tiori.  est  enim  'misellus'  usitatum  mortuorum  attributum:  Petron.  c.  65 
sacrum  nouemdiale  seruo  suo  misello  faciebat,  quem  manumiserat  mortuum, 
Apul.  met.  VIII  1  misella  .  .  manes  adiuit,  Tertull.  de  test.  an.  4  cum 
alicuius  defuncti  recordaris,  misellum  uocas  eum.  sed  cum  ex  ^io  mi- 
selle'  euasisset  ''bouus  ille',  miro  casu  accidit  ut  etiam  in  initio  libra- 
rius  aliquis  ''bonum  factum'  reponeret  pro  'o  factum',  quod  ab  Italis 
recte  restitutum  egregie  confirmauit  inscriptio  statim  adferenda.  — 
17,  18.  tna  nunc  opera  meae  puellae  tleudo  turgiduli  rubeut  ocelli. 
'opera'  hic  fere  adaequat  'culpa';  couferunt  ex.  gr.  Nepotis  Lys.  1,  3 
sic  sibi  indulsit,  ut  eim  opera  in  maximum  odiam  Graeciae  Lacedacmonii 
peruenerint  (originem  indicat  idera  Alcib.  6,  2  ct  aduersas  superiores  ct 
praesentes  sccundas  rcs  accidisse  eiiis  opera).  oculi  turgidi  habebantur 
deformes  (Plaut.  mil.  IV  3,  15);  et  ex  hoc  turgore  rubent  ocelli,  quos 
intellege  palpebras;  locutionem  insolentiorem  (nam  per  se  rubor  oculo- 
rum  est  internus,  ut  laus  Herculis  34  mortc  rubent  oculi)  tuetur  auctor 
Lydiae  72  Aurora  suos  etiam  plorauit  amores  atque  rubcns  oculos  roseo 
celauit  amictu.  cf.  Prop.  I  21,  3  cjuid  nostro  gemitu  turgentia  lumina 
torqucs,  idem  I  8,  14  et  tua  per  me  lumina  deiectis  turpia  sint  lacrimis; 


86  iii-iv  1. 

Ouid.  ani.  III  6,  57  quid  flcs  ct  madidos  (lege  nitidos)  lacrimis  corrumpis 
ocellos  et  ad  locum  nostrum  adludens  luuen.  6,  7  nec  tibi,  cuius  turbauit 
(lege  tnrpaxiit)  nitidos  e.dinctus  passer  occllos.  ceterum,  si  quo  alio  loco, 
hoc  apparet  deminutiuorum  amor,  quo  cantores  Euphorionis  flagrabant, 
siquidem  simul  et  adiectiuum  et  substantiuum  formatum  est  deminutiue, 
quod  rarissimum  est  (cf.  XXV  2  imula  oricilla,  LXIV  316). 

Hoc  quoque  carmen  iialde  erat  nobilitatum:  ob  oculos  habuerunt 
Ouidius  am.  II  6,  Stella  (Mart.  VII  14,  5:  cf.  supra  ad  c.  I),  Statius  silu. 
II  4  et  fortasse  Septimius  Serenus  (Rutil.  Namat.  ed.  LMuell.  p.  46, 
fragm.  11  et  12);  nec  sine  eius  recordatione  scriptus  est  titulus  quidam 
a.  1865  in  Gallia  repertus,  quem  saeculo  p.  Chr.  n.  alteri  ob  litterarum 
formas  attribuunt  harum  rerum  periti.  a  Mommseuo  [Hermae  I  p.  68] 
editum  hic  repetam: 

Quam  dulcis  fuit  ista,  quam  benifjna, 
Quac  cum  uiueret,  in  sinu  iacehat 
Somni  conscia  semper  et  cubilis. 
0  factum  7nale,  3Iyia,  quod  pcristi! 
Latrares  modo,  siquis  adcubarct 
Hiualis  dominae  Ucentiosa. 
0  factum  male,  Myia,  quod  pcristi! 
Alttim  iam  tenet  insciam  sepuJcrum, 
Nec  seuire  potes  ncc  insilire 
Nec  blandis  mihi  morsibus  renides. 
cf.    et   Anth.    lat.   Mey.    1460,    1    ereptam    uolucrcm   Cupido   luget,    ibid. 
1459:    Dis  auibus.    Lusciniae  PhiJumenac,  ex  auiario  Domitiwum .     selc- 
ctae,    uersicolori,   pidcherrimae,    cnntatrici   suauissimae,   omnibus  gratiis 
ad  digitum  pipillanti,  in  poculo  Murhino  caput  abluenti,  infeliciter  sub- 
mersae.  heii  misella  auicula!  hinc  inde  uolitabas,  tota  garrula,  tota  festiua! 
latitas  modo  inter  puHa  Leptynes  loculamenta,  inplumis,  frigidula,  clausis 
ocellis!    Licinia  Philumena  dcliciue  suae,   ahimnae  carissimae,  quam  in 
sinu  pastillis  alebat,   in  proprio  cubiculo   lacrumans  posuit.     haue,  auis 
iocundissima ,  quae  mihi  tiolans  obuia  blando  personans  rostello  toties  ceci- 
nisti  'salue'' .     caue,  auis,  auia  Auerna:  ualc  et  uola  per  Elysium! 
In  cauea  p)icta  saltans  quae  dulce  canebat, 
Muta  tencbrosa  nunc  iacet  in  cau£a. 
ceterum  suapte  natura  plane  dubium  est,   quo   tempore  hoc  poemation 
sit  scriptum.     sed  Westphalio  post  a.  60  compositum  illud  putanti  pro- 
pterea  fldem  non  habeo,  quod  tum  Jonge  alia  et  grauiora  agenda  erant 
CatuUo  quam  raortem  passerculi  deflere,  bella  scilicet  cum  riualibns  pro 
puella  sua  pugnanda.    neque  alio  quam  primo  amoris  illius  tempore  suaue 
hoc  carmen  prouenisse  statuerim,  hoc  est,  fere  eodem  quo  cc.  V  et  VII  spatio. 

IV. 
1.  Fhasellas  ille,  quem  uidetis,  liospites.    quaeritur  ante  omnia, 
quemnam  poeta  haec  uerba  faciat  loquentem.    non  dubitant  uulgo,  quin 


IV  1-2.  87 

ipee  Catullus  ex  itinere  Bithynico  a.  56  redux  in  Sirmione  paeninsula 
(c.  XXXI)  nauem,  cuius  ope  reditus  est  factus,  amicis  ostenderit  in 
lacu  Benaco  positam  et  simul  uiam  a  se  factam  uarrauerit;  quippe  iu 
propatulo  uidebatur  boc,  nou  mero  casu  nauem  Bithynicam  hic  nomi- 
nari,  sed  eam  aliqua  parte  coniunctam  csse  cura  poetae  rebus.  cuius 
oi^inionis  postremus  defensor  acen-imus  extitit  Munro  [critic.  p.  9  sqq.]. 
huic  tamen  sententiae  obstant  band  pauca  infra  disceptanda,  in  quae 
Iirimus  Westphalius  [p.  172  sq.]  digitum  intendit;  qui  poetam  nostrum, 
ita  ut  olim  in  Bitbyuia  ei  conuenisset  cum  phaselli  domiuo,  Rhodi  de- 
mum  uauem  conscendisse  iamque  in  portu  quodam  Adriatico  nauiculam 
egregiam  praedicare  bospitibus  ceuset.  et  uidit  ille  nonnulla  rectissime; 
sed  in  summa  quaestionis  ulterius  progrediendum  est  negandumque  pmnino, 
boc  carmen  ad  Catulli  iter  pertinere,  ut  ad  u.  25  ostendetur.  ntor  enim, 
quo  nemo  ante  me  u&us  est,  miro  fortunae  fauore,  quo  bis  tenebris  lucem 
afFundens  exoptatam  lunilius  commeutator,  sine  dubio  ueteribus  in  Ca- 
tullum  scholiis  adhibitis,  haec  tradit  in  Hageni  schol.  Bern.  Vergil.  (cf. 
testim.  uol.  I)  quem  (pbasellum)  habuit  liospes  Serenus.  quis  ille  Serenus 
fuerit,  nescitur,  neque  curamus  quod  uetus  commentator  eum  hospitem 
dixerit  u.  1  deceptus:  Serenum  ipsum,  quem  nemo  posteriorum  gram- 
maticorum  fiuxit,  sed  transsumptum  ex  prioribus  probisque  fontibus  pro- 
l^agauit,  esse  dominum  uauis  u.  19  commemoratum  mibi  constat,  qui 
praeterea  eum  uegotiatorem  Italicum  et  Catnlli  popularem  amicumque 
fuisse  conicio.  et  amici  rogatu  in  nauiculam  Dioscuris  iam  dedicatam 
poeta  fecit  boc  carmen  in  sacello  figendum,  fortasse  longo  ante  ipsius 
iter  Bitbjnicum  tempore  (certiora  de  boc  erui  nequeunt).  'phasellus' 
(haec  enim  scri^jtura  a  V  exhibita  et  apud  alios  quoque  scriptores  obuia 
quamquam  uon  tam  constanter  quam  in  similibus  uocibus  graecanicis, 
ut  'pilleus,  culleus,  uummus',  aeque  bona  quam  altera  ''phaselus')  erat 
nauigium,  quod  a  similitudine  fabae  traxerat  nomen  et  inter  nauem 
lougam  actuariamque  medium  ob  celeritatem  maxime  celebrabatur;  uaria 
illius  genera  erant,  uon  solum  iu  lacuum,  sed  etiam  iu  maris  usum;  cf. 
liraeter  Richium,  lex.  antiqq.  s.  u.,  Nonius  j).  534,  23  (qui  r>b.  uocat 
'nauigium  Campanum')  Sallustius  hist.  lib.  III  ..  ^cohors  uiia,  grandi 
phaselo  uecta,  a  ceteris  deerrauit\  . .  Sisenna  Jiist.  lib.  IIII  ^prores  actua- 
riae,  tragi  grandes  ac  phaseli  proni  ('primo'  codd.).  consuetum  etiam 
bominum  priuatorum  nobilium  in  itineribus  maritimis  uehiculum  eum 
fuisse,  docet  Cic.  ad  Att.  I  13,  1  et  XIV  16,  1;  ueque  dubium  est  quin 
et  mercaturae  seruierit  idem.  'quem  uidetis',  utpote  e  sacello  iuxta 
lacum  posito  cousiiicuum;  ut  Verg.  Priap.  2,  3  [PLM.  II  p.  158]  agel- 
lulum  hunc,  sinistra  et  ante  quem  uides.  'hospites',  qui  sacellum  in- 
trant;  ut  secundum  notum  usum  tituli  graeci  ^tvs  habent  et  |f'voi; 
cf.  apud  Latinos  Cic.  Tusc.  I  42,  101,  Varro  Eumen.  fr.  12  Buech., 
Priap.  30,  4,  CIL.  IX  60  hospes  consiste  et  lege.  —  2.  ait  fuisse 
uauium  celerrinius.  constructione  non  ita  rara  iamque  apud  Plau- 
tum   obuia  (larga  exempla  dedit  Kuebnerus  gr.   I.   II  p.  517)  pro   uul- 


88  IV  2-4. 

gari  'se   fuisse  celemmum',   id  quod  (omisso  ''se')   ex  comiptela  habet 

V  una  cum  scholiasta  Verg.  Bernensi,  redarguente  Vergilio  iu  Sabino. 
'ait',  contendit,  ut  statim  u.  15.  de  *■  celerrimus '  ad  subiectum  'pha- 
sellus'  relato  cf.  Kuehnerua  gr.  1.  II  p.  21.  hanc  autem  celeritatem 
quam  maxime  celebrandam  mira  metri  ex  puris  iambis  constantis  ope 
totum  carmen  egregie  depingit  citato  suo  dccursu.  —  3.  neque  ulliiis 
natautis  inipetum  trabis  uequisse  praeterire.  omnium  nauium  se 
superare  potuisse  cursum  cclerem.  sic  euim  "'impetus'  saepius,  ut  Liuius 
alicubi  quinqueremis  practerlata  impetu,  Enn.  ann.  379  V.  labitur  uncta 
carina,  uolat  super  impetus  (carinae)  undas.  "'illius'  exhibet  V,  ut  et  in 
Vergilii  Sabiuo  inter  ^illius'  et  'ullus'  fluctuant  codd.:  scripsitne  Cat. 
prisca  et  librariis  insolita  forma  ''ulius'  (cf.  supra  p.  52)?     idem  deinde 

V  'natantis  tardis';  et  quamquam  recte  uidentur  restituisse  Itali  ''trabis' 
(quam  uocem  inde  ab  Enuio  ann.  598  apud  poetas  indicare  nauem,  notissi- 
mum  est),  de  'natantis'  tameu  uocabulo  a  nuperrimis  editoribus  patienter 
retento  dubitari  potest.  nec  enim  de  currente  naui  umquam  natandi 
uerbum  (ut  nandi,  cf.  ad  LXIV  2)  adhibetur,  sed  de  ea  tantum  quam 
ferunt  aquae  (cf.  Verg.  Aen.  IV  398,  nec  dissimiles  loci  Prop.  II  25,  24 
et  IV  1,  116);  et  si  coniunctum  ^natans  trabs'  notionem  efficere  nauis 
statuimus,  uide  ne  in  solita  praesertim  uocis  ''trabs'  metouymia  parum 
proficiamus;  certe  mihi  natans  trabs  semper  mouit  imaginem  tigni  ab 
undis  circumiacti  molisque  lente  se  mouentis.  quodsin  noue  dictum  esse 
illud  censes,  iterum  languidissime  se  habet  propterea  quod  uniuscuius- 
que  nauis  uel  tardissimae  cst  ''natare'  siue  uehi;  quis  poetam  ferret 
germanicum  sic  scribentem  'den  schnellen  Lauf  eines  jeden  fahrendfu 
SchifFes',  quis  non  flagitaret  ''eines  jeden  uoch  so  raschen  Schiffes'? 
nimirum  id  quod  est  'impetus'  intendendum  est  ex  addito  uoci  'trabis' 
epitheto,  quod  friget  plane  iacetque,  si  ex  uoce  superflua  constat  neque 
adiuuat  imaginem,  in  hoc  nimirum  carmine  actionis  plenissimo.  haec 
nescio  an  causa  fuerit  antiquis  editoribus,  cur  reponerent  ''uolantis  im- 
petum  alitis',  secuti  Vergilium,  qui  in  Sabino  uolantis  impetum  cisi  iterum- 
que  mox  opus  foret  uolare  scripsit.  dixeris:  nimirum  ut  ^cisi'  ita  'uo- 
lantis'  uecessario  mutauit  Vergilius,  qui  parum  circumspecte  uocem  mox 
iterum  lectam  i'eposuit.  quid  uero,  si  hoc  ille  fecit  auctore  Catullo,  qui 
artis  excultae  nondum  compos  interdum  non  refugit  earundem  uocum 
repetitionem  molestam  (cf.  V  11  et  13  sciamus  et  sciat)?  mihi  quidem 
haec  parua  (ut  in  uerborum  artifice  CatuIIo)  offensio,  quae  a  diuersa 
paululum  significatione  mitigatur,  uidetur  bene  compensari  eo  quod 
^uolantis'  id  ipsum,  quod  poeta  CatuUus  sibi  debet  uindicare,  exprimit; 
imagine  enim  ab  auium  alis  sumpta  uauis  rapide  (praesertim  uelis  plenis) 
currens  dicitur  'uolare':  Ouid.  epist.  6,  66  illa  (Argo)  uolat,  ucntus  con- 
caua  uela  tenet;  'natare'  et  'uolare'  similiaque  saepius>in  codd.  confusa. 
ad  '  praeterire '  cf.  Verg.  Aen.  IV  157  iamque  hos  cursu,  iam  praeterit 
illos.  'neque  nequissc',  ut  mox  ''negat  uegasse';  similes  lusus  prisci 
saepius  habent,  ut  Lucil.  XXX  28  quem  scis  scire  tuus  omnes  m.  notasque; 


IV  4-9.  80 

duplex  negatio  loco  tbvtioiis  lulfirniationis  jiosita  inde  a  Catulli  denuuu 
teiupore  inualuit.  —  4,  5.  siue  palinulis  opus  foret  uolare  siuc  lin- 
teo.  palmula  siue  palma  (ueque  enim  deminutiuum,  quod  hic  qiioquu 
est  sermonis  poetici,  quidquam  de  re  dctrahit),  transsurapta  de  brachio 
humano  manuque  imaginc,  proprie  est  infima  remi  pars  (Fest.  p.  220, 
Vitruu.  X  8,  G),  sed  ut  graecum  tKQaol  secuudum  figuram  partis  pro 
toto  ipsum  indicat  saepe  remum ,  ut  apud  Laber.  53  R.  nec  pahnulariim 
puhti  ncc  2>ortusculi,  Verg.  Aen.  V  163  stringut  sine  palmula  cautes. 
'uolare'  bic  paulo  aliter  quam  u.  3  ualet  'celerare',  ut  Hor.  od.  I  37,  16 
ab  Jtalia  udlaniem  rniris  adurgens.  ''foret',  esset,  ut  seniper  apud  nostrum. 
ceteiuni  iam  Muretus  intellexit,  huuc  locum  obuersatum  esse  Ouidio  trist. 
I  10,  3  scribenti  siiie  opus  est  uelis,  minimam  hene  currit  ad  uuram; 
sixie  opus  est  remo,  remigc  carpit  iter.  nec  comites  uolueri  contenta  cst 
uincere  cursu:  occupat  egressas  quamlibet  ante  rates.  Minuc.  Fel.  29,  8 
in  naui,  cum  tielis  tumnitihus  ucJiitur,  cvm  cx^mnsis  palmulis  lahitur.  — 
<J,  7.  et  hoc  ue^at  niinacis  Adriatici  negare  litus.  tehtem  praestan- 
tiae  suae  nauicuUi  adfert  confectiim  iter,  ut  tamen  eas  tantum  perse- 
quatur  regioues,  quas  ut  periculosas  superasse  in  laudem  suam  uertere 
potuit;  narraturque  iter  illud  ordine  inuerso,  ut  ab  eo  loco,  ubi  nunc 
est  positus  phasellus,  ascendatur  ad  pristinam  eius  patriam.  "'negat 
negare',  ait  clamare;  quales  lusus  captabant  prlsci  maxime  scriptores,  ut 
ex.  gr.  Lucil.  inc.  fr.  74  M.  si  me  nescirc  lioc  nescis.  'Adriaticam'  omisso 
^mare'  rarissime  (cf  Adriacumque  patens  late  Ouid.  fast.  IV  501)  legi- 
tur;  sic  'lonium'  nudum  habes  (Draegerus  synt.  I  p.  49).  quod  quo  iure 
'minax'  (cf.  Ouid.  epist.  17,  85  saeuum  minaxque  acquor)  uocetur,  docet 
Horat.  od.  1  33,  15;  III  3,  5  et  9,  22;  maxime  uero  eiusdem  litora  in- 
famia  promunturiis  pei-iculosis,  non  solum  Acrocerauniis  (Hor.  od.  I  3,  20), 
sed  ctiam  saxis  Timaui,  quae  uocat  Verg.  ecl.  8,  6  quaeque  fortasse 
phasellus  siue  portum  aliquem  Veuetum  siue  Eridanum  intraturus  supera- 
uerat  (Verg.  Aen.  I  242  sqq.,  Claudian.  in  III  cons.  Hon.  119  sqq.).  — 
7,  8.  insulasue  Cjdadas  Rhodunique  nobileni.  ^ie'  nouam  introducit 
itineris  partem.  in  Adriam  ueuerat  phasellus  siue  per  loniura  (quod  nullas 
difficultates  praebens  omittitur)  siuo  superato  Isthmo  Corinthiaco  ex  mari 
(Myrtoo  uel)  Aegaeo  per  Cycladas  indicato,  cui  coniunctum  est  (unde 
'que'  copula)  mare  Carpathium  per  Rhodum  circumscriptum;  utrumque 
aequor  tempestatibus  saeuis  notura  (Stat.  Ach.  I  390  et  675,  Hor.  od.  I 
14,  20  et  35,  8).  Rhodos  ('claram'  uocat  Mart.  IV  55,  6,  Horat.  od.  I  7,  1, 
qui  alibi  habet  centum  nobilcm  Creiam  tirbibtis)  audit  'nobilis'  incertum 
utrum  tamquam  mercaturae  in  Asia  minori  emporium  primarium  au  ob 
ai-tes  an  ut  studioium  (maxime  scholarum  rhctoricarum)  sedes  ab  adu- 
lescentibus  Romanis  tum  in  dies  magis  frequentata.  —  8,  9.  liorridain- 
que  Thraciam  Propontida  trucemue  Ponticum  sinum.  in  mare  Car- 
pathium  ueutum  erat  iuxta  oram  Asiae  minoris,  qnae  iterum  utpote  sine 
laboribus  praeteruecta  neglegitur,  per  Hellespontum  ex  Propontide,  quae 
ex  situ  suo  'Thracia'  et  ut  Thracia  (Thrace  uentorum  patria;  cf.  Hom. 


90  IV  9-12. 

II.  XXIII  229  sqq.)  'iiorrida'  uocatur;  Hor.  od.  III  24,  40  horrida  acquora. 
priores  autem  editores  cum  'Propontida'  a  ''Thraciam'  separassent  ad 
sequentia  adicientes,  primus  Lachmannus  [ad  Prop.  p.  253J  deleto  com- 
mate  haec  tria  uerba  in  unum  membrum  coniunxit,  cui  alterum  trium 
uerborum  membrum  'tr.  P.  s.'  concinne  esset  oppositum  (nam  quod 
praeterea  'Thraciae'  ut  magis  'suaue'  flagitauit,  neglexit  illud  'lepidum 
nouum  libellum'  similiaque  apud  nostrum;  cf.  ad  XLVI  11).  cuius  mu- 
tationis  causam  praecipuam  equidem  habeo  eam,  quod  nudum  'Pro- 
pontida'  non  potest  adiungi  prioribus  sine  copula,  qua  nuUum  colon 
caret;  non  aut  eam,  quod  Thracia  substantiue  non  ponatur  apud  poetas 
(Lachm.  ad  Lucr.  V  30),  cui  regulae  nec  ratio  nec  exempla  (Ou.  met. 
VI  435)  coQstant,  aut  eam,  quod  non  terra  continens  testis  uauigatiouis 
adferenda  sit  (quidni  enim  horridiun  Thraciae  litus  significari  dicamus?). 
''Propontida'  in  arsi  sequente  ^tr',  ut  mox  18  'impotentia  freta',  quam 
licentiam  saepius  sibi  indulget  poeta  noster.  ceterum  resedit  adhuc 
uitium  in  nuperrimis  editionibus,  in  quas  Lachmanni  inuexit  auctoritas, 
cum  iamdudum  recte  essot  remotum.  nam  licet  falso  Itali  ^ihodumue' 
scribentes  discinderent  cohaeientia,  suo  tamen  iiu-e  eidem  'horridamue' 
reposuerunt;  haec  enim  pars  tertia  cum  prioribus  (omissis  eis  quae  in- 
teriacent)  minime  cohaerens  utique  per  particulam  disiunctiuam  sepa- 
randa  erat,  ut  semper  hic  fit  in  nouis  partibus;  neque  symmetria  quaedam, 
quam  deprehendisse  sibi  uidebantur,  adesse  omnino  potest  repngnante 
sententia.  in  Propoutida  uecta  erat  nauicula  per  Bosporum  ex  Pontico 
sinu  siue,  ut  uulgo  uocatur,  Ponto  Euxino,  qui  ob  ferocem  naturam 
suam  'trux'  siue  a^evog  audit,  ut  Histri  triices  undas  commemorat  Sen. 
Med.  764  (Hor.  od.  I  3,  10  truci  pelago).  —  10.  ubi  iste  post  pliasellus 
antea  fuit  couiata  silua.  omisso  adiectiuo  uel  participio  vcp'  tv  iun- 
gitur  ^post  phasellus',  is  qui  postea  factus  est  ph.;  ut  habet  Verg.  Aen. 
I  198  ignari  sumus  ante  malorum,  Tacit.  Agr.  10  nullis  contra  terris 
(plura  dat  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  165,  Draegerus  synt.  hist.  I  §  79).  'ubi' 
de  litore  intellege  Ponti  Euxini;  accuratius  uiox  locus  designatur,  ex 
compluribus  quamquam  arboribus  compacta  nauis  tamen  carinam  potissi- 
mum  respiciens  uere  se  olim  arborem  fuisse  iactat.  nam  'silua'  rara 
omnino  significatione  de  una  aliqua  arbore  est  accipiendum;  cuius  usus 
testes  habes  Stat.  Theb.  VI  259  (281)  refuga  silua  et  Mart.  XI  41,  3; 
saepius  pluralis  'siluae'  complures  singulas  arbores  indicat  (ut  Hor.  od. 
I  12,  9  et  epist.  II  2,  45).  'comata',  frondosa,  ut  Hor.  od.  I  21,  5  ne- 
morum  coma  ibique  Lambinus  (cf.  et  ''crinitur'  cum  eadem  metaphora 
dictum  Stat.  sih;.  IV  5,  10).  ^iste'  secundum  naturam  suam  dsi-/.tLKiog 
accipiendum.  —  11,  12.  uam  Cytorio  iu  iugo  loqueute  saepe  sibiluui 
edidit  conia.  Paphlagoniae  montes  illi  ob  lignorum  maximeqvie  buxi 
copiam  inlustres,  qui  ab  urbe  Cytoro  accepenmt  nomen,  procurrunt  in 
mare  Euxinum.  quod  Y  habet  'citeorio',  id  ex  correctura  ortum  est  'o' 
priore  supra  ''e'  posita  (ut  legitur  statim  ''citheri'  in  V).  ''loquens'  di- 
citur  frons  arboris  uentorum  motu  susurrans  (cf.  praeter  Verg.  ecl.  8,  22, 


IV  12—18.  91 

Auson.  epist.  ad  ruul.  24,  14  cutncpte  i<uis  ircmuhnn  loquitur  coma  pinca 
ucntis);  quae  lorjuellae  acrius  iDeiflante  uento  sponte  euadunt  in  sibiluui, 
cuius  somim  ingralum  hic  depingit  allitteratio  ^saepe  sibilum';  qua  uoce 
de  frondura  strepilu  utitur  Tiberiamis  1,  4  [PLM.  III  p.  264].  —  13.  Ama- 
stri  Fonliea  et  Cjtore  buxifer.  Amastris,  olim  Sesamos  uocitata  (hoc 
nomine  una  cuni  C^-toro  commemorata  apud  Hom.  11.  II  853)  iuxta  Cy- 
torum  ad  Pontum  Euxinum  est  posita  in  confinio  Bithyniae  (cf.  Strabo 
p.  544\  Veror.  Georg.  II  437  iiiuat  undantem  huxo  spectare  Ctjtorum; 
Plin.  h.  n.  XVI  16,  28;  Vibius  Seq.  p.  28  Oberl.  Cytorus  huxo  potens. 
ceterum  quod  hic  inuocantur  loca,  ex  Graecorum  maximeque  Alexan- 
drinorum  imitatione  fluxit  in  poesin  Romanam  (supra  p.  17),  in  qua 
praesertim  apud  posteriores  creber  eius  rei  usus  exstitit.  nam  cum  apud 
poetas  omnia  eo  tendant  ut  res  quam  uiuidissimis  coloribus  depictae 
legentium  oculis  subiciantur,  tales  subitae  rerum  inanimatarum  adlocu- 
tiones  ut  ex  maiore  animi  adfettu  profluuunt  ita  et  maion.-m  adfectum 
excitant  apud  eos,  qui  iam  diutius  accuratiusque  animum  ad  res  illas 
aduertere  coguntur;  ueluti  pulcherrime  utque  miserationem  eandem, 
qua  commotus  Aeneas  locutus  (st,  in  nobis  excitet  dicit  Verg.  Aen.  II 
56  Troiaqtte  nunc  staret  Priamique  arx  alta  maneres.  hic  autem  maiori 
na%-ii  inde  locus,  quod  iam  phasellus  se  conuertit  ad  patriam  ut  olim 
sic  nunc  quoque  caram  dilectamque,  quara  tamquam  testem  generosae 
stirpis  praestantiacque  inuocet.  —  14,  15.  tibi  liaec  fuisse  et  esse 
co^nitissinia  ait  pbasellus.  tibi  (de  duobus,  cum  Amastris  et  Cytoris 
una  sint  regio)  et  olim  in  iugo  et  nuper  in  raari  eam  tenenti  bene 
esse  nota,  quae  in  gloriam  suam  proferet  nauicula.  uocis  'cognitus' 
comparatiuum  bis  habet  Ouidius,  superlatiuum  unus  hic  Catullus  (Neuius 
II  p.  121).  —  15,  16.  ultima  ex  origine  tuo  stetisse  dicit  in  cacu- 
niinc.  ultiraa,  ad  quae  reminiscendo  uel  perscrutando  penetramus,  eadem 
sunt  prima,  ut  ad  idem  redeant  Cornel.  Nep.  Att.  1  Pomponius  Atticus 
ah  orifjine  ultima  stirpjis  Bomanae  generatus  et  Verg.  Aen.  I  372  prima 
rejietens  ah  origine  pergam;  bic  'ex'  Jongum  tempus,  per  quod  inde  a 
primo  natu  in  robustam  stipitem  durauit  arbor,  indicat;  utiturque  uerbis 
illis  nauis  memor  pueritiae  ibi  actae,  antequam  caesa  et  fabricata 
euasit  phasellus.  Klotzius  [emend.  p.  IIII]  'u.  e.  o.'  ad  priora  traxit,  ut 
inde  a  'tuo'  incipiant  dicta  nauiculae;  quod  posset  probari,  si  'se  cogni- 
tissimum'  legeretur.  prius  hoc  'tuo'  magis  refer  ad  solum  Cytorum. 
cf.  LXIV  1  Peliaco  pronnatae  uertice  ptinus.  —  17.  tuo  imbuisse  pal- 
niulas  in  aequore.  hoc  alterum  'tuo'  ad  Amastrin  magis  spectat,  ad 
quam  po.-ito  in  aequore  nauis  remos  'iinbuit',  hoc  est  sensu  translato 
(nam  principalis  nudum  flagitat  ablatiuum),  initiauit  usu,  exercuit,  ex- 
perta  est;  cf.  ad  LXIV  11.  —  18.  ct  inde  tot  per  inipotentia  freta 
erum  tulisse.  ''inde'  non  ad  tempus  refero  (=  ex  illo;  multo  minus 
'ultima  ex  origine ',  'inde',  'nouissime'  gradum  temporis  indicant,  ut 
'primum,  tum,  postremo'),  sed  ad  originem  et  primum  usum:  et  materia 
et  institutione  cum  tam  egregius  esset,  facile  phasellus  superauit  maria, 


92  l^   19-21. 

illa  iniuodica  siue  aestuosa  et  rabida;  quamquam  ijeispicua  tamen  in- 
solentiore  translatione  {impotcns  aquilo  Hor.  od.  ITI  -30,  3  aut  Cat. 
XXXV  12  impotcns  amor  non  plane  conferri  possunt)  freta  audiunt 
'impotentia' ;  cuius  simile  extat  unum  imperiosius  uequor  Hor.  od.  I  14,  8. 
'tot',  descripta  uimirum  u.  6  sqq.  'erum',  scil.  nauis;  Ouid.  trist.  I  10,  22 
hac  dominum  tcnus  illa  secuta  suum.  ex  hoc  autem  u.  certo  couligitur, 
non  de  suo  itinere  loqui  Catullam,  quippe  qui  teste  c.  XLVI,  cum  ex 
Bithynia  domum  rediret,  non  naui  sit  usus  sed  pedibus  peragrauerit 
Asiam  minorem  (fortasse,  quamquam  de  hac  re  nil  constat,  Rhodi  de- 
mum  nauem  aliquam  conscenderit).  itaque  Catullum  quidem  phaseUus 
neque  per  Ponticum  sinnm  neque  per  Propontida  uexit.  haec  ingemie 
agnoscere  decet  neque  amplius,  quia  hic  de  regionis  Bithynicae  naui 
sermo  est,  de  Catulli  itinere  cogitare.  quasi  non  Pontica  nauigia  ob 
materiae  praestantiam  prae  ceteris  fuissent  nobilia  (Hor.  od.  I  14,  11  et 
35,  7).  —  19.  lacna  siiie  dextera  iiocaret  aura.  semel  '^siue'  est  posi- 
tum,  ut  Hor.  od.  I  3,  17  tollere  seu  poncre  uult  frcta  (Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  954).  'uocat'  omne  id  quod  ut  utamur  adhortatur  (Verg.  Aen.  II 
668  uocat  lux  ultima  uictos)  atque  inuitat  (cf.  ex.  gr.  Ouid.  rem.  532 
quaque  uocant  fluctus,  hac  tibi  remus  eat);  accipitque  illud  suam  ex  co- 
nexu  siguificationem.  hic  cnm  de  medio  itinere  Cerum  tulisse')  sit 
sermo,  nil  illud  sibi  uult  nisi  ''cum  uentus  modo  a  dextra  modo  a  siui- 
stra  parte  flans  quocumque  modo  in  usum  uocandus  esset';  quam  naui- 
gacdi  uento  mutabili  coudicionem  notum  est  iuiquiorem  esse;  Hor.  epod. 
16,  21  quocuinque  per  undas  Notus  uocabit  aut  protei'uus  Africus.  aliis 
sane  locis  haud  paucis  (ueluti  Verg.  Aen.  III  356  et  aurae  uela  uocnnt, 
Stat.  Theb.  V  468  clemcntior  auster  uela  uccat',  cf.  Soph.  Phil.  466  KcciQog 
ycLQ  Kcclsi:  TtXovv)  semper  sermo  est  de  expectato  uento,  quo  tandem 
flante  licet  proficisci;  sed  inde  minime  conprobatur,  hic  ''uocaret',  ex 
conexu  longe  alio  et  defensum  satis  et  perspicuom,  falsum  esse;  quae 
erat  opinio  Lachmanni  ad  Lucr.  p.  178  conicientis  'uagaret'  (prisce  pro 
'uagaretur'),  utique  male,  cum  uagans  aura  non  sit  aura  mutabilis.  — 
20,  21.  siue  utrumque  lupiter  simul  secundus  incidisset  in  pedeni. 
cf.  Cic.  Phil.  Xni  1,  1  siue  Sulla  siue  3Iarius  siue  utercj^ue.  dicitur  hic 
plenus  uentns  tota  simul  uela  recto  flamine  inplens;  nam  eo  metonymiae 
genere,  de  quo  exposuit  Hauptius  opusc.  II  p.  171,  luppiter  pro  ueuto 
ponitur  (Enn.  apud  Varr.  d.  1.  1.  V  65  luppiter  . .  .  cjui  toentus  est  et 
nubcs,  imber  postcci)  hoc  unico  loco,  quantiim  uidetur;  uam  aliis  iocis 
(ut  Hor.  od.  I  22,  20)  magis  caelum  denotat.  quamquam  hoc  antiquitus 
erat  usitatum,  loui  omnia  ad  caelum  pertinentia  adtiibuere  (ut  Hom. 
II.  V  91  z/tog  ofi^^og);  nec  dissimile  est  Paneg.  lat.  p.  191,  15  ed.  m. 
luppiter  moderator  aurarum.  nisi  forte  quem  Graeci  uenerabantur  Zsvg 
ovQiog  obuersabatur  Catullo.  ^incidisset',  nempe  cum  ui  multa,  cum 
tacita  nentoram  lateialium  parum  adiuuantium  oppositione  (Verg.  Georg. 
II  107  ncniiffiis  niolentior  inciclit  eurus).  'pes'  in  sermone  nautico  teste 
Seruio  ad  Aen.  V  830  est  funis,  quo  tenditur  uelum  (cf.  et  Isid.  XIX  3,  4); 


IV  2-2—24.  93 

roelius  definiuit  IVossius  ad  h.  1.  ita:  '"pedes  sunt  funes,  quibus  in- 
teriores  ueli  anguli  puppiin  uersus  adducebantur.  religatis  itaque  ad 
utrumque  latus  pedibus  et  uento  pone  adflante,  tum  nauigatio  maxime 
erat  secunda  tumque  nauis  currit  . .  f|  ducpotv  noSoiv.  uno  autem  pede 
nauigabaut,  si  uentus  esset  obliiiuus;  quippe  si  a  sinistra  flaret,  tura 
dextrum  adducebant  pedem,  sin  autem  a  dextra,  sinistro  solum  pede 
utebantur'  (cf.  et  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.).  hic  'pes'  simpliciter  pro 
uelo  ponitur,  ut  Verg.  Aeu.  V  830,  Lucan.  V  427  et  VIII  185;  ueheba- 
turque  pbasellus  pcde  aequo  (Ouid.  f.  III  565)  siue  aeqtiatis  uelis  (Aen. 
IV  587;;  Schwabius  cp.  Nonn.  Dion.  232  lad^oav  iy.dx(Q&s  vsag  itoSag 
(de  uariis  uocis  'pcs'  translationibus  cf.  et  GGerbenis  libri  'die  Sprache 
als  Kunst'  I  p.  376).  —  22.  neque  iilla  uota  litoralibus  deis  sibi  esse 
facta.  ut  fieri  solebat  in  magnis  periculis  ab  nautis  in  medio  mari  tem- 
pestate  deprensis  uel  iu  saxum  inlisis,  ut  deis  marinis  eisque  maxime, 
qui  iu  proximo  litore  templa  habebant  celebria,  unde  praesens  auxilium 
sperari  posset,  dona  pro  salute  uouerent;  Verg.  Georg.  I  437  uoiaque 
seruati  soluent  in  litore  nautae  Glauco  et  Panopeae  et  Inoo  MeUcertae 
(Ouid.  tr.  I  2,  1  et  III  9,  7,  Cic.  d.  inu.  II  31,  Eratosth.  catast.  35). 
Schwabius  cp.  Colluth.  202  'AcpqoSCttiv  TtoXXdv.iq  d-iizuCoiGLv  ilaa-Miikvog 
&vifaaiv  an?.8sv  'EXX/janovrov  et  Orph.  Arg.  346  aKtaCovg  te  Q-sovg. 
quales  dei  praeter  Neptunum  et  Dioscuros  et  Venerem  marinam  sunt 
1'alaemon,  Phorcus,  Portunus,  Leucothea,  alii.  sua  igitur  praestantia 
bonisque  uentis  usum  sine  malis  fatis  utque  uotis  nullis  in  uia  esset 
opus  se  ad  finem  peruenisse  praedicat  phasellus.  'sibi',  a  se,  ut  XXII  4, 
XXXV  18,  XXXVII  13  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  239).  —  23,  24.  cum 
ueniret  a  marei  nouissimo  huuc  ad  usque  limpidum  lacum.  id  quod 
in  V  legitur  ''nouissime'  extiterunt  qui  defenderent  referentes  ad  extre- 
mam  itineris  partem,  cum  nauis  ex  mari  Adriatico  inueheretur  in  Padum 
et  hoc  Mincioque  in  lacum  Benacum  perueniret.  sed  rectissime  inde  ab 
AStatio  haud  pauci  iam  senserunt  id  quod  RKIotzius  [emend.  p.  X]  sic 
expressit  ^(hoc)  tantum  iter  non  erat,  ut  dicendum  esset:  hunc  ad  us- 
que  limpidum  lacum'.  male  deinde  et  siue  ratione  nouissime  demum 
nauis  dicit  se  nulla  uota  (quae  praeterea  nou  de  unicis  uotis  accipi  possunt) 
fecisse,  quippe  quibus  ut  in  tuto  securoque  itinere  fluuiali  neutiquam 
opus  esset;  nam  de  uotis  ex.  gr.  in  aequore  Carpathio  factis  et  in  litore 
Veneto  solutis  cogitare  non  licet,  cum  uoueatur  numinibus  eis  quae  in 
litore  proximo  habeant  sedem.  quam  hercle  saniore  iudicio  olim  de- 
derunt  Itali  ''nouissimo',  id  est  extremo  siue  Ponto  Euxino,  ut  iam  tota 
phaselli  uia  designetur!  nam  ''nouissimus'  (ad  cuius  uocis  historiam  cf. 
Varro  d.  I.  1.  VI  59  et  Gellius  X  21)  etiam  Cat.  pro  eo  quod  est  'ulti- 
mus'  siue  ''extremus'  adhibet  LX  4  nouissimo  in  casu;  Ouid.  trist.  III 
13,  27  terrarum  pars  paene  nouissima  Pontus  Euxinus,  Val.  Flacc.  V  77, 
Tac.  Agr.  10  ora  nouissimi  maris.  saepissime  autem,  ut  in  aliis  codd., 
ita  in  V  'o'  et  '"e'  confusas  esse,  res  est  in  uulgus  nota.  limpidum 
lacum  intellegunt  plerique   omnes  Benacum,   qui  est  Veronam   inter  et 


94  IV  25—27. 

Brixiam  cuiusqne  uirides  et  pellucidas  aquas,  quisquis  uidit,  numqtiam 
obliuiscitur.  sed  ad  has  undas  digne  describendas  num  sufficiat  uox 
simplex  'limpidus'  dubito:  claras  purasque  esse  eas  (Vitr.  VIII  7  aqua 
Umpidior),  frigida  admodum  laus  est.  maior  lacui  Benaco  oritur  diffi- 
cultas  inde,  quod  quomodo  es  mari  Adriatico  peruenerit  eo  phaselhis 
uon  ita  patet.  coniecit  quidem  IHOrtius  (cf.  Zumjjtius  Philologi  XII 
p.  754),  ut  ex  Schwabii  quaestt.  p.  173  sq.  didici,  'Athesim  et  Mincium 
fluuios  fossa  nauigabili  inter  Veronam  et  Vallaticum  ducta,  cuius  reli- 
quiae  hodie  dum  conspicuae  sint,  coniunctos  fuisse'.  sed  hoc  dum  certo 
erit  demonstratum ,  dubitare  licebit  num  antiquo  tempore  uUa  ex  Adria 
iu  lacum  Benacum  perueniendi  extiterit  facultas  naui  praesertim  mari- 
timae.  interim  tutius  erit  cogitare  de  quouis  alio  lacu  siue  naturali 
siue  arte  facto  et  projje  litus  sito;  etenim  lacus  uocabulura  etiam  ualere 
de  portu,  docet  Stat.  Theb.  VI  21.  sed  optime,  ni  fallor,  interpretabi- 
mur  de  stagnis  pertinentibus  ad  diuitis  cuiusdam  Transpadani  uillam  ad 
oram  Hadriae  positam;  nam  uel  tum,  si  illud  constabit,  hoc  tamen,  num 
hic  designetur  omnino  Benacus,  in  dubio  erit  apud  eos,  qui  Catullura 
narrare  de  suo  ipsius  itinere  nolunt  credere.  quidquid  id  est,  limpidae 
lacus  undae  opponuntur  turbidis  lutulentisque  aequoris  aquis.  —  25.  sed 
haec  i)rius  fuere.  hoc  est  'olim',  ut  LI  15,  Ciris  33. .  iiraeteriere  igitur 
pauci  saltem  anni  ex  itinere  illo:  quomodo  haec  in  CatuIIum  a.  56  re- 
uersum  mortuumque  a.  54  quadrant?  ''fuere'  sensu  praegoanti,  ut  in 
illo  Verg.  Aen.  II  325  fuimus  Troes ,  fuit  Ilium  et  ingens  gloria  Teucro- 
runi;  Tib.  II  5,  79  haec  fuerant  olim,  sed  tu  iam,  mitis  ApoUo  eqs.  — 
25,  2G.  niinc  recondita  seuet  quiete.  hoc  est  remoto  ab  aequoris  tur- 
binibus  proptereaque  securo  otio;  Lucr.  VI  73  placida  cum  pace  quie- 
tus,  Verg.  Aen.  I  249  (ubi  etiam  praecedentia  fortasse  ad  nostrum  c. 
adludunt)  7iu)ic  placida  conpostus  _25acc  quiescit,  quod  est  dictum  secnu- 
dum  illud  Eunii  de  equo  nunc  senio  confectu  quiescit  (ubi  iuepte  'non' 
pro  'nunc'  LMuellerus).  'senet',  uerbum  priscum  pro  'senescit'  (cf. 
LXII  79  'tardet',  LXIV  119  'tabet',  Lucilius  'lentere'),  de  naue  dicitur, 
nt  apud  Prop.  III  7,  35  haud  idla  carina  consenuit.  —  26,  27.  se«iue 
dedicat  tibi,  gemelle  Castor  ct  geuielle  Castoris.  sollemni  more  omues 
res,  quae  iam  munere  suo  functae  eraut,  deis  consecrandi  eis,  quorum 
tutela  tam  personae  quam  res  ipsae  adhuc  fruebantur,  etiam  hanc  naui- 
culam  erus  dedicat  Dioscuris  tamquam  principalibus  uauium  tutoribus 
(Hor.  od.  IV  8,  31)  et  nautarum  numiuibus  amicis  (Cat.  LXVIIP  25; 
Hor.  od.  I  3,  2  et  12,  29;  Prop.  I  17,  18);  potuit  etiam  consecrari  uel 
Neptuno  uel  Veneri  marinae;  nec  ant  uota  deis  litoralibus  facta  aut 
Dioscuri  in  oris  maritimis  culti  (Eurip.  Iph.  Taur.  272)  ad  hanc  rem 
faciunt.  nam  nauis  quod  nou  dedicata  dicitur,  sed  ipsa  sese  dedicat, 
inde  repetendum  uidetur  quod  hoc  carmeu  pro  titulo  figebatur  in  pariete 
sacelli  iuxta  lacum  positi,  unde  quod  nou  (ut  fere  fieri  solebat)  rostrum 
nauiculae,  sed  tota  ea  cousecrabatur  explicatur.  Castorem  et  Pollucem 
promiscue   appellabant  (Seru.  ad  Georg.  III  89   ambo  liccnter  ef  Custores 


V  1-4.  95 

et  PoUuces  uocautur),  sed  ita  tamen  ut  Pollucis  noinen  saepius  nogle- 
geretur  (cf.  et  Barthius  acl  Stat.  silu.  IV  6,  15),  praeualeret  Castoris, 
unde  ex.  gr.  templum  fratribus  comniune  uulgo  audiit  'acdes  Castoris' 
(Cic.  Verr.  I  49,  129);  cf.  Prop.  11  20,  9  quae  tum  cutn  Castore  fratri 
excepi,  Hor.  epod.  17,  42  Castor  fraterque  magni  Castoris\  quo  loco, 
plane  ut  nostro,  geminatio  siue  traductio  indiuisum  par  fratrum  indicat. 

V. 
1.  Yiiiaiiius,  mea  Lesbin,  ntque  amenius.  'uiuere'  seusu  praegnanti 
ualet  'uitae  gaudiis  frui':  Copa  38  mors  aurem  uellens  ^uiuite'  ait, 
'^ucnio'';  CIL.  I  1010  fortuna  spondtt  multa  viultis,  praestat  nemini:  uiue 
in  dies  et  horas,  nam  propi-ium  est  nihil.  nec  minus  'araare'  absolutum 
indicat  'amoris  gaudiis  frui',  ut  Peruig.  Ven.  1  cras  amet  qui  numquam 
amauit.  —  2.  ruiuoresqiie  seuiiui  seiierioruui.  rumores  pluralis  denotat 
sermones  malos  uituperationisquo  plenos:  Sallust.  ap.  Non.  p.  385,  2 
rumorihus  aduersa  in  prauitatem  ...  declinando  corrumpebant ;  Liuius 
XXII  39,  18  si  aduersus  famam  rumoresque  satis  firmus  steteris.  senes 
autem  ut  perpetuo  sunt  'seueri'  (tituliis  CIL.  III  962,  2  senem  seucrum 
semper  esse  condecet:  bene  debtt  esse  puero,  cjui  discet  bene),  ita  hic  suut 
austeri  morum  castigatores  et  prisci  rigidique  minorum  censores:  Prop. 
II  30,  13  ista  senes  licet  accusent  conubia  duri:  nos  modo  propositum, 
uila,  teramus  itcr ,  Ouid.  fast.  IV  310  rigidi  senes,  Nep.  Epam.  2  tristem 
et  seuerum  senem.  comparatimis  hic  solito  more,  'nimis  seuerorum'.  — 
3.  oiuues  unius  aestimemus  assis.  dictiones  'rem  non  assis  facere' 
(XLII  13),  'asse  rem  uenditare'  (XXXIII  8),  'a.«sem  ualere'  (Petron.  77) 
et  similia  (Cato  quod  non  opus  est,  asse  cortcm  est)  minimum  pretium 
rei  fct  uilitatem  summam  denotant  (uilem  redigatur  ad  assem  Hor.  sat. 
I  1,  43).  propter  'omnes'  hic  additur  'unius'  (nulla  apud  Romanos 
magis  in  deliciis  erat  oppositio):  omnes  eiusdem  pretii  habeamus  in- 
fumi.  Vulpius  cp.  Sen.  epist.  123,  11  istos  tristes  et  superciliosos  alienae 
uitae  censores,  suae  hostes,  x>uhlicos  paedagogos,  assis  ne  feceris.  ceterum 
Suessius  [Catull.  i^.  4  *not.]  non  male  adnotat,  quantopere  pretium  pe- 
cuniae  paulatim  sit  deminutum,  inde  apparere  quod  Plauti  tempore  'non 
terunci  facere',  Ciceronis  'non  assis  f.',  Petronii  'dupondii  non  f. ' 
dixerint.  —  4.  soles  occidere  et  redlre  possunt.  'sol'  et  pluralis 
'soles'  interdum  diem  et  dies  significat  (ut  apud  Graecos  rjXiog  et  rjXioi); 
Lucr.  VI  1219  iUis  soUbus,  Verg.  ecl.  9,  52.  etsi  igitur  magis  ex  more 
erat  sic  loqui  'soles  ire  (perire)  et  redire  (uenire)  possunt',  tamen  uoce 
'sol'  etiam  in  illo  usu  genuinae  significationis  uestigia  seruante  facile 
id  quod  Phoebi  est  proprium  (cf.  ex.  gr.  Liuius  XXXIX  27,  9  nondum 
omnium  dierum  sol  occidit)  transferebatur  ad  ?patium  diurnum  a  Phoebo 
decurbum,  ut  simili  translatione  VIII  3  fulsere  soles,  eo  magis  quod  et 
hoc  'dies  occidit'  non  insuetum  est.  —  natura  aeterna  et  homo  mortalis 
saepius  inter  se  opponuntur:  Burmannus  ad  Lotich.  11  p.  G87  (cf.  I  p.  226) 
confert   Mosch.    3,    106  sqq.    aiort    ta)    ficiXuxt^''    (iiv    bitccv    v.azu    -Acinov 


96  V  5-7. 

oXuiVTtti.,  TjSi  tu  jjZojpa  Oi).tvtt  xoz'  iv%aX\q  ovXov  ccvrj&ov,  votsqov  ccv 
^coovTi  y.al  sig  szog  alXo  cpvovzi.  afifisg  S'  oi  (isydXoL  Kal  xaprfpoi,  ot 
Gocpol  uvSgsg,  omrors  TiQata  &ccvcouBg,  dvdyiooi  iv  x^ovl  yioCXci  tvSousg 
sv  ^dXa  fiay.Qov  'dTtQfiova  VTjyQSTOv  vnvov.  cf.  et  Miniic.  Fel.  11,  3  et 
34,  11;  alia.  —  5.  nobis  cnm  seinel  occidit  brenis  lux.  breue  quod  in 
liice  degimus  spatium.  nam  nt  homo  'in  lucem  editur',  ita  et  'luce 
priuatur',  unde  ''lux'  et  ''uita'  synonyma;  et  huic  uitae  in  luce  siiie  terris 
actae  opponitur  nox  Orci.  Orellius  syll.  inscr.  7375  qui  hospitio  hicis 
fmctus  est  annis  XXXVIII.  ^nobis'  etsi  praecipue  ad  u.  6,  tamen 
simul  ad  colon  secundarium  'cum  —  lux'  pertinet.  'brenis  lux',  ut  VII  7 
'tacet  nox':  rarius  omnino  hi  uersus  phalaecii  in  uoculam  monosyllabam 
praecedente  uoce  phis  quam  monosyllaba  finiunt  (LMuellerus  praef.  Cat. 
p.  LXXI).  —  6.  nox  est  perpetua  una  dorniienda.  nox  mortis  (ut  Hor. 
od.  I  28,  15  omnes  una  manet  nox),  quam  finxerunt  se  siue  in  sepulcro 
dormire  (ut  in  titulo  Orell.  4808  co  cupidius  iicrpoto  in  vionumento  vico, 
quocl  (lormiemlum  et  permancfidum  hic  est  mihi)  siue  apud  inferos,  i;t 
habet  Seneca  Phaedr.  219  qui  mersus  semel  acliit  silentem  noete  perpetua 
domum.  de  eadem  re  Ouid.  epist.  10,  112  aeterna  nocte  et  14,  74  nox 
perennis,  Hor.  od.  I  24,  5  perpetuus  sopor,  idem  od.  III  11,  38  longus 
somnus,  Sil.  Ital.  VIII  141  di  longae  noctis  (ex  Graecis  cf.  ex.  gr.  Anth. 
Pal.  XII  50,  8  xrjV  (lav.Qav  vvht'  dvaTtcivaofit&a).  ad  coniunctum  ilhid 
sine  copula  ^perpetua  una'  cf.  ad  XLVI  11;  Cic.  in  Pis.  14,  33  ut  omnes 
execrarentur ,  male  precarentur ,  unam  tibi  illam  uiam  et  perpetuam  esse 
uellent,  unde  illud  'unus  (et)  perpetuus'  in  execratioDum  formulis  usita- 
tum  fuisse  docemur  eandem  sententiam  ueteribus  adamatam,  qua  ob 
uitae  breuitatem  uita  frui  iubebant,  habes  ex.  gr.  apud  Prop.  II  15,  23 
dum  nos  fata  sinant,  oculos  satiemus  amore:  nox  tibi  longa  uenit  nec 
reditura  dies,  Tibull.  I  1,  69  sq. ,  Hor.  od.  I  4,  15  sq. ,  alias.  et  simili 
conclusione  noster:  —  7.  da  mi  basia  mille,  deinde  centum.  ''basia 
(oscula)  dare'  semper  unam  habet  praebendi  notionem,  numquam  pa- 
tiendi  (errauit  Ellisius  de  Ouid.  epist.  13,  120,  ubi  uide  NHeinsium). 
uocabulum  ''basium'  nemo  Romauoium  (quibus  •''sauium'  et  'osculum' 
usitata  erant)  adbibuit  ante  nostrum,  qui  fortasse  ex  Gallico  sermone 
(cf.  supra  p.  48)  nouauit;  post  eum  tam  uinctae  quam  solutae  orationis 
scriptores  haud  pauci  in  usum  uocabaut,  ut  tamen  semper  illud  sermonis 
cottidiani  magis  esset  proprium :  cf.  Hauptius  opusc.  II  p.  106  sqq.,  Sues- 
sius  Cat.  j).  46.  de  ultimae  aetatis  diiTerentiis  a  grammaticis  factis  (ue- 
luti  "'basia  iungit  amor,  pax  oscula,  sauia  lectus')  cf.  PLM.  IV  p.  441. 
'deinde'  duabus  syllabis,  ut  'dein'  una  (pronuntia  'diude,  din'):  LMuelle- 
rus  d.  r.  m.  p.  265.  cum  autem  magnum  numerum  in  uniuersum  ut  "^tre- 
centi'  ita  plerumque  'sexceuti'  uoce  designent,  interdum  poetae  potissi- 
mum  etiam  ^mille'  et  '^centum'  adbibent.  quas  inter  uoculas  non  sine 
consilio  hic  uariasse  uidetur  poeta:  mille  basia  semper  excipiuntur  eis- 
dem  centum  simili  cum  requie  et  intermissione ,  qua  in  mari  uidemus 
maiores  undas  interrumpi  minoribus:   maiora  uiribus  exhaustia  deficiunt 


V  8-13,  97 

iu  minoia,  minoia  robore  recollecto  resuscitant  maiora.  —  8.  dein  mille 
altera,  dein  secniida  centnni.     'alter'  (ut  et  'secundus')  in  duplicato 
eodem  numero,   ut  Verg.  ecl.  3,  71   aurea  mala  dccem  misi,  cras  altera 
(scil.  decem)  mittam,  Hor.  epist.  I  6,  34  milU  talenta  rotundentur ,  totidem 
altera;  cf.  'alterum  tantum'  ex.  gr.  Minuc.  Fel.  13,  4.  —  9.  usqne  liaec 
altera  mille   et  secunda  centum  basia  Lesbia  iubetur  dare,  hoc  est  tertia, 
quarta  mille   et  ceutum   atque  sic  sine  fine.  —  10.   cum  milia  mnlta 
fecerimus.     scil.  basiorum:  cf.  ad  LXl  203.     'facere'    usu  uulgari  siue 
pro  'perficere'    (lustin.  XI  8,  2  quingenia  stadia  uno  cursu  fecit)   siue 
potius  pro  'parare'  uel  ^comparare'  (cf.  'rem,  lucrum,  diuitias,  magnas 
pecunias  facere',  sim.),   quod   et  praecedens  'da'  et  subsequens  ''contur- 
babimus'  commendat.     minus  mihi  adridet  ralio,  qua  'facere'  pro  'effi- 
cere'  accipiunt  quamque  exposuit  Nipperdeius  [opusc.  p.  69];  minime  ea 
qua  explicant  'summam  subducere',   cum   de  certa  quae  iam  fit  summa 
non  agatur.    sed  utique  nulla  causa  mutandi  (Heinsius  ''fixerimus').    'fece- 
rimus',  ut  est  in  perf.  coniunctiuo  et  fut.  II  4'  anceps  (ileuius  II  p.  510).  — 
11.  contnrbabimns  illa,  ne  sciamns.     dictio  e  negotiatorum  sermone 
adiumpta:    in  unum  confundemus  omnia,  ut  rationes  iam  non  certo  ex- 
pediri  possint,  harum  diuitiarum  copia  nemini  constet.     nimirum  facile 
quae  sunt  parta,  facile  despiciuntur  et  dissipantur.     dicitur  'conturbare 
rationes'  (cf.  Terent.  Eun.  V  2,  29  sq.),  'rem  familiarem',  etiam  simpli- 
citer   'conturbare'    (Petron.  81,   luuen.  7,  129)   de   eo,   qui  se   iam  non 
soluendo  esse,  sed  deficere  declarat;  cf.  Turnebus  Adoers.  XXII  23.    'ne 
sciamus'  ipsi,  qualia  opposita  interdum  grata  cum  neglegentia  omittun- 
tur.     sed  cur  scire   nolunt  amantes?    non   solum  ut  dispersis   prioribus 
opibus   adquirantur  nouae   eodem   modo,   sed  multo  magis   ex  supersti- 
tione   illa,    qua   felix   non    numerat  bona  sua,  ne  fastu   elatus  lacessat 
Nemesin;    unde    numerationem   recusat   ille    apud   Ouid.   met.   XIII  824 
uerbis  pauperis  est  numerare  pecus.     Muretus  dicit:    'nostrates   quideni 
rustici  poma  in  nouellis  arboribus  crescentia  numerare  hodieque  religioni 
habent'.  —  12.  ant  ne(inis  malns  innidere.    deinde  nimiae  diuitiae  ex- 
citant  inuidiam  non  minus  fugiendam  eorum,  quibus  mala  mens  ad  liuo- 
rem  inclinat;   cf.   ad  VII   12.     Ouid.  trist.  I  1,  29  nequis  malus   audiat, 
et   saepius   sic  ''malus'  substantiue,   ut  XXIX  21,   Hor.  sat.  I  4,  3  quod 
malus  ac  fur.  —  13.   cnm  tantnm  sciat  esse  basiornm.     Priap.  52,  11 
quare,  si  sapiet,  malus  cauehit,  ne  tantum  sciat  esse  mentularum,  ubi 
codd.  male  'sciet',  ipsa  ratio  cum  doceat   coniunctionem  causalem  me- 
lius  se  habere  quam  temporalem;  unde  non  accedimus  Buechelero  [mus. 
Rhen.  XV III  p.  401 J   apud  Catullum  potius    ''sciet'   reponenti.     'tantum 
basiorum'  pro  'tot  basia'  noto  usu.    ceterum  Priapei  imitatio  etiam  re- 
futat    ORibeckii    et   GRichteri    [mus.    Rhen.    XVIIII    363]    suspicionem, 
qui    nescio    quam    strophicae   responsionis   umbram  secuti  hunc  uersum 
exulare  iusserunt.     quamquam  fatendum   est,  uocis  'scire'  repetitionem 
poetae  neglegentiori  exeidisse.  —  de  imitationibus  cf.  ad  VII  12. 

Cattullcs  ed.  Baehrens.     II.  7 


98  VI  1-3. 


VI. 


1  —  3.  Flani,  delicias  tuas  Catullo,  nei  sint  illepidae  atque  in- 
elegaiutes,  nelles  dicere  nec  tacerc  posses.  ignotum  uobis  Flauium 
(suspicionem  quaudam  promam  ad  c.  XIII)  poeta  iubet  sibi  dicere  no- 
men  puellae  ab  eo  amatae.  eteuim  'deliciae'  errant,  qui  appositionis 
tantum  loco  dici  putant  pro  persona  uel  re  amata;  quod  etsi  casu  nimi- 
rum  nunc  locis  longe  plurimis  (Cat.  I  1,  III  4,  XXXII  2)  iuuenitur,  habet 
tamen  Apul.  apol.  c.  9  [p.  14  Kr.]  et  Critias  mea  delicia  est  et  salua, 
Charine,  j^ars  in  amore  mco ,  uita,  tibi  remanet;  qui  'delicias'  hic  iiiter- 
pretantur  'gaudia'  siue  'uoluptates',  neglegunt  u.  2  utique  ad  personam 
referendum  (in  quo  attributa  illa  tam  animi  morumque  quam  corporis 
habitusque  turpitudinem  denotant,  ut  X  4),  siquidem  uoluptates  parum 
apte  inuenustae  et  inelegantes  dicuntur.  'nei'  prisce  pro  'ni'  (supra  p.  51). 
summas  uiris  doctis  mouit  difficultates  mii-a  enuntiati  condicionalis  forma 
'ni  sint,  uelles  nec  posses'.  uon  desunt  quidem  huius  formae  exempla 
(quae  congessit  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  924,  Draegerus  synt.  II  p.  721^), 
sed  ut  longe  diuersa  sint.  suspicio  ex  indiciis  u.  6  sqq.  patefactis  uenerat 
CatuIIo,  Flauium  rem  habere  cum  femina  aliqua,  et  amico  tacente  porro 
coniecit,  non  dignam  esse  illam,  cuius  notitiam  Flauius  cum  sodalibus 
communicet;  neque  poeta  u.  15  scripsit  'quidquid  habes  tnrpis  amiculae' 
(ut  debuit,  siquid  iam  habuit  compertum),  sed  potius  ita  ut  decuit  eum 
qui  certi  nihil  scit  'quidquid  habes  siue  boni  siue  maU'.  hanc  igitur  suspi- 
cionem  qui  in  protasi  promit,  is  in  apodosi  pergens  per  inperfectum  solum- 
modo  respicit  ad  tempus  praeteritum :  tum  mihi  interroganti  uera  dixisses. 
uerum  enim  uero  totius  huius  carminis  consilium  in  eo  positum,  ut  eruatur 
nomen  amiculae,  ostendit  poetam  in  tempore  praesenti  totum  uersari  mente 
et  cogitatione  (cf.  5  diligis  ei  pudet,  7  clamat,  12  sqq.,  16  dic).  subtili  igitur 
eins  quod  latinitas  postulat  sensu  Heinsiua  et  Reisigius  [praelectt.  p.  524] 
restituerunt  ''uelis'  et  'possis' ;  quibus  accedens  scripsi  id  ipsum,  quod  non 
intellectum  ansam  dedit  corruptelae  ^ueleis  dicere  nec  tacere  posseis'. 
in  quibus  'uelis  dicere'  non  periphrasin  putauerim  simplicis  'dicas'  (cf, 
Lucr.  II  642  ac  uirtute  uelint  patriam  defendere  terram,  Ouid.  met.  II 
745  fida  sorori  esse  uelis,  Phaedr.  I  29,  6  cur  sic  mentiri  uelit),  sed  po- 
tius  'ueHs'  adaequare  'cupias',  ut  u.  16;  iamque  'possis'  explicandum 
'a  te  inpetrave  possis  ut  taceas',  plane  ut  LXVIIP  1  non  possum  reti- 
cere  . . .  sed  dicam:  belia  et  elegans  si  sit  puella,  Flauium  uix  se  con- 
tenturum  esse  quin  omnibus  narret  amores  suos  ponit  poeta.  de  qua 
amantinm  felicium  cupiditate  narrandi  Vulpius  apte  comparat  Terent. 
Eun.  III  3,  5  sqq.,  Ouid.  a.  a.  II  625  sqq. ;  adde  Prop.  I  9,  33,  Plat. 
symp.  182  D  Xiysxoit,  v.d.XXLOv  xb  q)CivsQwg  sqccv  tov  Xud^Qu.  denique  bre- 
uiter  dicendum  est  de  eo  usu,  quo  Catullus,  etiam  ubi  alios  (non  solum 
ubi  se:  cf.  ad  VIII  1)  adloquitur,  se  non  per  primam  sed  per  tertiam 
personam,  ut  aiunt  grammatici,  commemorare  in  deliciis  habet:  cf.  VII 
10,  XI  1,  XIII  7,  XIV  13,  XXXVIII  1,  XLIV  3,  XLIX  4,  LVI  3,  LVIH  2, 


VI  4-7.  99 

LXVIII»  27,  LXVIIIi'  94,  LXXII  1,  LX^XIX  3,  LXXXII  1.  et  in  uniuer- 
Rum  quidem  cum  possit  dici,  multa  cum  emphasi  maximeque  iusta  ela- 
tum  superbia  siue  fiducia  (cf.  Verg.  Aen.  I  48,  II  79,  V  354,  VI  510) 
eum  qui  uerba  faciat  sic  loqui,  tamen  huius  affectus  maioris  accuratior 
explicatio  ex  loci  cuiusque  natura  petenda  est;  ueluti  hic  est  insinuantis 
se  blande  (=  mihi,  quem  semper  carum  tuum  amicum  iiocabas).  nimi- 
rum  curiosus  CatuIIns,  scire  cupiens  certiora,  omnes  in  hoc  carmine 
admouet  machinas,  quibus  Flauium  ad  aperienda  secreta  impellat.  cete- 
rum  similes  adlocutiones  suimet  ipsius  iam  Sappho  (fr.  1,  20  et  59)  et 
Callimachus  (epigr.  23,  1  Schn.)  habent.  —  4,  5.  ueriiiii  nescio  quid 
febriculosi  scorti  dili^is:  hoc  pudet  fateri.  quo  melius  id  quod  uolt 
consequatur,  fingit  se  poeta  iam  certius  diffidentem  de  amici  iudicio. 
"■uerum',  sed  profecto  ita  ut  suspicor  est  (Kuelmerus  II  p.  686).  'nescio 
quid',  contemptim,  ut  Cic.  ad  Att.  VII  2,  8  litterularum  nescio  quid,  ubi  demi- 
uutiuum  intendit  contemptum,  ut  hic  uox  ''scorti'.  ^febriculosus'  (quod 
uocabulum  nunc  non  comparet  ante  Catullum,  post  eum  diuersa  cuni 
significatioue  adhibuerunt  Gell.  XX  1,  27  et  Fronto  p.  155,  19  N.)  est  is 
qui  saepe  febricula  (unde  illud  descendit)  laborat  et  proinde  morbidus 
siue  maceratus  et  pallidus  est;  et  ad  turpem  pallore  macieque  faciem 
corpusque  hic  referendum  (cf.  LXXXI  4;  Priap.  32,  1  sqq.  uuis  aridior 
puella  passis,  huxis  paUidior ,  uide  cetera);  cum  eodem  despicatu  poeta 
nescioquis  gennanus  ''bleichsuechtige  Dirne'.  diligendi  uerbum  hic  nimi- 
rum  ad  Veneris  uulgiuagae  amorem  spectat,  ut  apud  Petron.  126  in  ex- 
trema  plebe  quaerit  qiiod  diligat,  LXXXI  2.  'pudet',  omisso  'te'  utpote 
ex  conexu  facile  supplendo,  ut  Hor.  epod,  11,  7  nam  pudet  (me)  tanti 
viali.  —  6,  7.  nam  te  non  uiduas  iacere  noctes  nequidquam  tacitum 
cubile  clamat.  'nam'  in  occupatione,  'nam  si  rem  omnino  neges';  cf. 
Seyffertus  schol.  lat.  I  §  22  et  Kuehuerus  gr.  I.  II  p.  720.  cubile  siue 
lectus  totus  (non  cubiculum,  quae  est  posterioris  demum  aetatis  signi- 
ficatio,  cf.  LXI  107,  LXIV  163,  LXVI  21,  LXVIII»  29)  clamat  siue  mani- 
festo  demonstrat  (Cic.  de  fin.  II  20,  65  clamat  uirtus,  in  Verr.  II  42,  104 
tahulae  damant;  cf.  LXVIII''  6  Joquatur),  te  non  solum  per  noctes  iacere. 
nam  a  magis  suetis  dictionibus  'uiduum  cubile,  uiduus  torus'  et  hoc 
profluxit,  ut  ipsa  nox  sine  tori  participe  peracta  dicatur  'uidua':  Ouid. 
epist.  18,  69  tot  uiduas  exegi  frigida  noctes,  Petron.  133  au  contentus 
fuit  uidua  pudicaque  nocte.  de  accusatiuo  temporis  priseis  maxime  scri- 
ptoribus  usitato  (Enn.  ann.  338  V.  sollicitari  te,  Tite,  sic  noctesque  diesque, 
Catull.  XLV  4,  LXIII  57  hreue  tempus)  cf.  Holtzius  synt.  prisc.  lat.  I 
p.  218  sqq.  'tacitum'  Muretus  oxymoron  esse  explicat:  'frustra,  inquit, 
cubile  tuum  tacitum  est  utpote  inanimum;  ipsum  enim,  quamuis  taci- 
tum,  clamat';  conligitque  Cic.  Cat.  I  8,  21  cum  tacent,  clamant  (hoc 
Porph.  ad  Hor.  epist.  I  11,  28  uocat  cacozelon)  et  Cic.  diuin.  in  Caec. 
6,  21  etiamsi  taceant,  satis  dicunt.  sed  his  locis  de  hominum  silentio 
arguto  sermo  est:  quamuis  qui  possunt  loqui  uolint  et  aspernentur, 
tamen  satis  perspicue  hoc  ipso  silentio  locuntur.    qui  lusus  in  cubili  per 

7* 


100  VI  8. 

se  tacito  ineptus  absurdusque  est.  neque  quidquam  proficiunt  qui  'ne- 
quidquam  tacitum'  sensu  cum  passiuo  (de  quo  tacetur)  ad  priora  refe- 
runt  ante  'cubile'  interpungentes;  quod  a  sententia  non  minus  peruersum 
est.  ergo  mutatione  paene  nuUa  reddidi  poetae  He  non  uiduas  iacere 
noctes  nec  quidquam  tacitum',  hoc  est,  et  nihil  quietum  silentemque, 
qualis  esse  solet  qui  in  nocte  solus  cubat,  sed  multo  cum  lecti  strepitn, 
qualis  fit  in  bello  Venerio  (cf.  Ouid.  am.  III  14,  26  spondaque  lasciua 
mobilitate  tremat,  luuen.  9,  77  testis  tnihi  leclulus  et  tu,  acl  quem  per- 
uenit  lecti  sonus  et  dominae  uox).  nam  ut  'nec  quisquam'  pro  'et  nemo' 
adamabant  Romani,  sic  etiam  'nec  quidquam'  pro  ''et  nihil'  adhibebant 
ita  quoque,  ut  'quidquam'  adaequaret  'omnino'  uel  'ullo  modo';  sic 
Caecil.  207  Ribb.  nec,  quem  dolum  . .  commoliar,  seio  quidquam  (=  ullo 
modo),  Plaut.  As.  IV  11,  40  nequid  sui  membri  commoueat  quicquam,  Enn. 
ann.  428  neque  corpora  f.  langiscunt  quicquam.  'nequaquam'  Statius 
Heinsiusque  uoluerant  minus  grate  omissa  copula.  utrumque,  'uiduas' 
et  'nihil  tacitum',  explicant  iam  uu.  sqq.  —  8.  sertis,  Asyrio  fragrans 
oliuo.  manifesta  concubitus  facti  indicia  prae  se  fert  cubile  sparsis 
ubique  sertorum  reliquiis  et  efflans  adhuc  acres  odores.  serta  autem 
maxime  e  rosis  Veneri  sacris  facta  intellege  (Cic.  Tusc.  III  18,  43  sertis 
redimiri  iubebis  et  rosa),  quibus  uiolae  aliique  flores  admixti  (ibid.  V 
26,  73).  quibus  sertis  ut  coronati  erant  amantes  Veneris  festa  agentes 
(cf.  ex.  gr.  Apul.  met.  II  16),  ita  in  eisdem  cubabant:  Seneca  epist. 
82,  3  qui  in  odoribus  iacet,  ibid.  36,  9  in  rosa  iaceat;  Philostrat.  epist. 
54  (28);  Hor.  od.  I  5,  1  quis  multa  gracilis  te  puer  in  rosa  perfusus 
liquidis  urguet  odoribus  grato  Pyrrlia  sub  antro,  ubi  cum  rosis  stratis 
itidem  coniuncti  sunt  liquidi  odores,  quoruiu  usum  sic  exponit  Muretus: 
'in  hac  quoque  palaestra  luctaturi  prius  odorato  aliquo  oleo  corpora 
perungere  solebant,  ut  hac  ratione  et  libidinis  excitaretur  ardor  et  taeter 
ille  sudantium  membrorum  halitus  depelleretur'.  et  eandem  ob  causam 
etiam  lecti  ipsi  perungebantur  (Ciris  512  thalamus  Syrio  fragrans  accepit 
amomo).  ut  'olea'  et  'oliua',  sic  'oleum'  et  'oliuum'  sunt  idem  (semper 
erant  qui  hoc  pro  illo  ponerent:  Lucr.  II  391,  Varro  apud  Char.  p.  139, 
15  K.,  Verg.  ecl.  5,  68);  sed  ut  oleum  etiam  sensu  ampliore  pro  cuiusuis 
plantae  arborisue  odoriferae  suco  ponitur  (cf.  ex.  gr.  Plin.  h.  n.  XIII 
1,  2  sqq.),  sic  et  oliuum  interdum  quoduis  unguentum  fluidum  designat, 
ut  apud  Prop.  III  17,  31  odorato  ceruix  manabit  oliuo,  Pers.  3,  44.  dicit 
Plin.  h.  n.  XII  26,  129  dat  et  malobathrum  Syria,  ..  ex  quo  promitur 
oleum  ad  unguenta;  quamquam  et  aliorum  rorum  odororum  fertilis  Sj- 
ria,  quos  passim  commemorant  poetae.  'asirio'  habet  V,  pro  quo  uulgo 
'ac  Syrio';  sed  potest  (nisi  forte  'a'  ex  'et'  ortum  statuas  uitio  in 
scriptura  langobardica  non  ita  raro)  hoc  ipsum  'Asyrio',  ex  Catulliana 
scribendi  ratione  (supra  p.  52)  pro  'Assyrio'  positum,  retineri,  ut  adsit 
nimirum  asyndeton  illud  enumeratiuum ,  de  quo  cf.  ex.  gr.  Nipperdeius 
ad  Tac.  ann.  IV  43  quodque  ab  huius  loci  indole  minime  abhorret. 
*Syrius'  et  'Assyrius'    sine  ullo  discrimine  dicebant  non  solum  poetae, 


i 


VI  9-11.  101 

sed  etiam  scriptores  prosae  orationis  (Herod.  VII  63;  Strabo  XVI  1;  Cic. 
de  fin.  II  32,  106;  Sueton.  Caes.  22),  cuius  rei  causam  dilucide  exposuit 
Noeldekius  Hermae  V  443  sqq.  denique  'flagrans'  habet  Y  perpetua  illa 
iam  antiqui  aeui  confusione,  qua  fragrandi  uerbum  aut  in  flagrandi  aut 
in  fraglandi  commutabant  indocti  nimirum  librarii;  et  quidquid  de  diifc- 
rentia  raonuemnt  grammatici  (Nonius  p.  438,  17;  Seru.  ad  Aen.  I  436; 
Probi  app.  p.  201,  19  K.)  commutare  pergebant  medio  aeuo,  ut  nec  anti- 
quissimi  codd.  a  uitiis  in  hac  uoce  sint  inmunes;  cf.  Fleckeis.  ann.  LXXVII 
p.  191;  XCIII  p.  386;  CV  p.  112.  ceterum  'fragrare',  quod  hoc  unico 
loco  primam  syliabam  correptam  habet,  cum  ablatiuo  est  iunctum  ut 
LXVIIP'  104;  cf.  Kuehnerus  gr.  \.  II  p.  212.  —  9.  pnlninnsque  per- 
aeque  et  Iiic  et  iUe  attritus.  puluinus  hic  pro  lecto  ipso,  in  quo  cu- 
batur,  siue  culcita  pilis  plumisue  efFarta.  qui  lectus  duos  capiebat  ita 
quidem,  ut  in  parte  interiore  (prope  parietem)  femina,  mas  in  exteriore 
iacerent  (Salmas.  ad  script.  hist.  Aug.  p.  64);  unde  Ouid.  am.  III  14,  32 
cur  ijvessus  prior  est  interiorque  torus,  Prop.  II  17,  3  quotiens  desertus 
amaras  exegi  noctes  fractus  iitroque  toro  (=  utraque  tori  parte),  consol. 
Liuiae  328  (coniugem)  quaeris  et  in  uacui  parte  priore  tcri,  Suet.  Caes. 
49  spondam  interiorem  regii  lecti  ('regiae  lecticae'  codd.).  hinc  facile 
'hic  et  ille'  (=  uterque)  explicatur;  quamquam  quod  in  V  extat  'hec 
et  illo'  potius  ex  ''heic  et  illeic'  ortum  uidetur.  toto  igitur  cubili  pariter 
uolutatus  est  Flauius  (Prop.  I  14,  21;  idem  II  29,  35  apparent  ..  foro 
iKstigia  presso,  signa,  uolutantis  coniacuisse  duos,  ut  scribo).  'attritus', 
nimium  premendo  laesus  corruptusque ,  hoc  uno  loco  de  lecto  dictum 
uidetur;  non  dissimilis  est  Lucr.  IV  1128  teriturque  thalassina  uestis 
assidue  et  Veneris  sudorem  eccercita  potat.  —  10,  11.  treniuliqne  qnassa 
lecti  argntatio  inambulatioqne.  lectus  (hic  intellege  spondam)  et  ipse 
monstrat  signa,  tremens  debilisque  factus  concussione  nimia;  Hor.  epod. 
12,  11  iamque  subando  tenta  cubilia  tecfaque  rumpit,  ubi  Porphyrio  tenta 
cubilia  lectum  dicit  restibus  siue  fasciolis  subtentum.  uulgo  autem  lectum 
putant  esse  tremulum  inter  Flauii  concubitus  ipsos.  sed  his  num  forte 
CatuUiis  interfuit  testis,  ut  ille  apud  Prop.  I  10?  quid  tum  sibi  uult 
hoc  poemation,  si  certo  scit  poeta  amici  furta?  cur  non  dixit  ''me  teste 
(siue  oculato  siue  aurito)  negare  non  potes '  ?  inepta  haec  ratio  tota. 
uisum  uenerat  Catullus  amicum,  tam  ex  cubili  quam  ex  ipsius  Flauii 
habitu  quid  esset  rei  intellexerat,  frustra  eum  pertinacius  dissimulantem 
ad  fatendum  inpellere  studuerat:  curiosus  et  ardore  noscendi  amasiam 
flagrans  hoc  epistolium  domi  scripsit.  describere  igitur  non  potuit  lectum 
nisi  qualem  ipse  uiderat,  senio  et  languore  tremulum:  ruptus  multi- 
fariam  edit  acutum  sonum  (cf.  LXVIII''  32  argiita  solea)  idemque  inam- 
bulat  siue  uibratur  agitaturque,  nimirum  siquis  casu  aut  exploraturus 
tangat:  ita  penitus  Flauii  operibus  Veneriis,  quae  perpessus  est,  pristi- 
nam  firmitatem  amisit  pessumdatus.  utrumque  aperta  cum  hyperbole 
iocose  dictum  'argutatio'  et  'inambulatio'  noue  adhibuit  Catullus.  restat 
'quassa';  quod  qui  pro  'quassi'  positum  ad  'lecti'  referendum  adseue- 


102  VI  12— u, 

rant,  non  sunt  hercle  digni  refutatione.    et  eiusdem  farinae  est  illa  ex- 
plicatio,  qua  illud  aut  'quatiendo  effecta'  aut  'fracta'  (ex  Quintil.  XII 
10,  29)  adaeqiiare  uoluht.     quibus  uugis  missis  tu  sensu  simplici  agnosce 
genus  mendonim  uon  ita  insolitum.    nam  scriba  quidam  de  quasso  olim 
lecto    agi   intellegeus  hoc  ipsum  reposuit   loco    alterius  uocis   a  litteris 
simillimae.     'lassa'  ego  puto  prouenisse  a  Catullo;  quod  commendat  4' 
ter  geminata,  'tremuZique  Zassa  Zecti';  quo  lecti  flaccidi  moUities  fragilis 
belle  describitur  (cf.  Plaut.  Stich.  4,  1,  16  si  res  lassa  lahat).  —  12.  nam 
iuista  i)r(a)eiialet  nihil  tacere.    haec  V  (^ni  ista'  G)  corrupte;  nec 
adhuc  qnod  omni  a  parte  placeret  erutum  est.     Scaliger  coniecit  ^nam, 
ni  stupra,  ualet  n.  t.',  unde  'stupra'  retinentes  Hauptius  'nam  nil  stupra 
ualet,  uihil,  tacere'  et  anonymus  Anglus  ^nam  mi  stupra  u.  n.  t.',  alii 
deuique   alia  maioribus    cum   mutationibus    ab    omni  arte   abhorrentibus 
(ex.  gr.  Munro  'Mani,  stupra  uales   n.  t.').     et  sententia  quidem  aperte 
est  haece  'nam  quod  nunc  proferre  potes,   ex  sertis  odoribus  lecto  non 
concludi  posse  de  amoribus   furtiuis:   tu  corporis  tui  misera  condicione 
hos  dissimulare  omnino  nequis'.    de  'nam'  cf.  ad  u.  6.    iam  illud  'ista' 
addubitandi  iusta  causa  non  est,  quippe  quod  cum    contemptu  respiciat 
priora  (=  amores  tuos);  nec  in  reiecto    per  anastrophen  'nihil'  fortius 
sic  elato  offensio  est  (Ter.  Heaut.  11,25  humani  nihil).    restant  igitur 
praeter  metrum  correctione  indigeutia  'in  (ui)'  et  'pr(a)e'.     litterula  '^i' 
bis  addita  et  'r'  mutata  in  ''s'  (quae  saepe  confusae  in  scriptura  lango- 
bardica)  repono:  '^nam  mi  ista  ipse   ualet  nihil  tacere'.     est  enim  'ipse' 
dominus  cubilis  siue  Flauius  (I  9,  LXIV_43);  et  'tacere'  cum  respectu  illius 
'clamat'  u.  7  dictiim  est.     desideraueris   'uales',  ut   aliquando  coniecit 
Schwabius.    sed  ita  locutus  est  apte,  ni  fallor,  poeta  iocose  frontis  gia- 
uitatem  atque  seueritatem  quandam  induens.  —  13.  cur  J  uou  tam  latera 
ecfututa  paudas.    stabiliuntur  in  u.  12  posita.     'cur',  scil.  ita  statuam, 
inquies  (cf.  XXIV  7),  ut  similiter  XCII  3  quo  signo?,  Suet.  Tib.  59  non 
es  eques.    quare?  non  simt  tihi  milia  centum,  Ennius  epigr.  1,  3  (p.  162 
Vahl.)  nemo  me  dacrumis  decoret  nec  funera  fletu  faxit.    cur?  uolito  uiuos 
per  ora  uirum.     ''ecfututa',  futuendo  exhausta,  ut  Priap.  26,  7  ecfututus 
ut  sim  confectusque  macerque  pallidusquc   et  in  cantilena  apud  Sueton. 
Caes.  51   aurum  in  Gallia  ecfutuisti.     de   'ec'   forma,   quam  numquam 
fere    librarii   reliquere    intactam   plerumque   in    'et'    corrumpentes,    cf. 
Neuius  II  p.  766  sq.    latera  utpote  in  uenere  mota  (cf.  'latus  lateri  con- 
serere')   sunt   etiam    sedes  roboris  masculi:   Priap.  I.  1.  11   defecit  latus, 
Ouid.  am.  III  11,  14  amator  inualidum  referens  emeritumque  latus.    'pan- 
dere  latus'  quid  sit,  nec  uocis  etjmon  nec  exempla  aperiunt.     unde  de 
'pandare'   uerbo   cogitauere    nonnulli  sane  quam  aptissimo,  contulitque 
Huschkius    [anal.  p.  46]   Cic.  or.  18  et  uirili  laterum  flexione,   quae   est 
opposita  dissolutae  effeminatorum  uel  exhaustorum  curuitati,  et  Quintil. 
XI  3,  122  pandant  enim  posteriora.     quamquam  cum  hic  omnino  melior 
sit  coniunctiuus  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  923),  uidendum  est  num  ^panda', 
quod  V   praebet,   ortum  sit  ex   ""pandes'.   —   14.   uei   tu   quid   facias 


VI  15-16.     VII  1.  103 

iueptiarum.    nisi  stultuni  amorem  secteris;  cf.  'ineptire'  VIII  1;  saepius 

de  amore  'stultitia',  ut  Plaut.  Cist.  I  1,  64,  Most.  V  2,  35,  Trin.  II  4,  108. 

--  15.  quare,  quidquid  liabes  boui  malique,  dic  iiobis.    ergo  cum 

iam  dissimulare  nequeas,  amiculae  qualiscumque  nomen  ede.    in  eadem 

re  Hor.  od.  I  27,  17  quidquid  habcs,  age ,  depone  tutis  auribus,  hoc  est, 

quanicumque  amicam  possides  tenesque  (cf.  Burm.  ad  Ouid.  am.  III  12,  6 

cum  vmltis  uereor  ne  sit  habenda  mihi).     sed  inepte,  si  V  audimus,  ad- 

iectum  est  'boui  malique';  in  quo  usus  quidem  neutrius  'bonum  malum- 

que'  (=  bona  malaque  femina)  apertus  est  utpote   ex  'quidquid'  pro- 

fluens  (Prop.  I  9,  34;  13,  12  et  36;  II  22,  18),  sed  copula  'que'  absurda. 

compara  XV  10   infesto  pueris  bonis   malisque,   hoc  est,   sine  discrimine 

omnibus,  tam  bonis  quam  malis:  copulam  in  magna  copia  indifferenter 

habita  usu  uenire  agnosces,  agnosces  nostro  loco,  ubi  sententia  flagitat 

'siue  pulcram  siue  foedam   feminam  diligis',  necessario   debere  restitui 

particulam  disiunctiuam  'ue'  sexcenties  a  scribis  cum  'que'  permutatam: 

'boni  maliue'.  —  16.  uolo  te  ac  tiios  amores  ad  caelum  lepido  uo- 

care  uersii.    uehementer  cupio  (cf.  XXXV  5,  XLIV  10,  Stat.  silu.  I  5,  9) 

te  et  feminam  tuam  (nam  de  amasia  semper  'amores'  pluralis,  cf.  X  1, 

XL  7,  XLV  1,  LXIV  27,  ut  de  puero  XV  1)  celebrare  carmine  iocoso 

facetoque  (cf.  ad  Corn.  1,  et  de  singulari  collectiuo  rariore  Verg.  G.  III 

339  quid  pascua  uersu  ijrosequar),   amicum  nimirum   incitans  et  de  pro- 

missi  fide  fortasse  securus  po.«tremo   adiecit  Catullus,  quo   certius  indu- 

ceret  talis  praemii  cupidum.    sed  quod  dixi  'celebrare',  uteumque  elicui 

ex  uerbis  intellectu  difficillimis.     in  uulgus   notae   sunt  locutiones   'ad 

caelum  tollere  (ferre,  efi^erre)',  'ire  (abire)  ad  caelum',  'caelum  tangere', 

'esse  (poni)  in  caelo'  similesqne;  sed  omnes  uerbi  'uoco'  significationes 

dum  perpendo,  quam  hic  subesse   dicam  non  inuenio;   ugluti  nihili  sunt 

comparata  a  Vulpio  Ciceroniana  'uocare   ad  uitam,  salutem,  utilitatem^ 

exitium  et  uastitatem'  (hoc  est,   adducere  in  statum   salutis,  cett.):  ad 

caelum  uocare  potest  ex.  gr.  Inppiter  deos  in  terris  uersantes  ad  conci- 

lium  accersens.     scripsitne  poeta   'ad   cenam'    (cf.   Terent.  Andr.  453)? 

quod  non  intellectum   esse   a  librariis  nil   mirum  est  in  addito  'lepido 

uersu';    quo,    nisi   fallor,    Catullus   eijistolium   quoddam   sigaificauit,   in 

quod  iam  mente  paratum  habuit  salem  facetum  ex  re  ipsa  petitum.    sed 

ut  posset  et  uocare   eos   ad  cenam   et  epistolium  scribere,   utique  opor- 

tebat  illum  scire  nomen  amasiae.    et  fortasse  promissa  bona  cena  maius 

huic  Flauio  incitamentum  quam  carmen  aeteruum!  ceterum  uide  ad  c.  XIII. 

vn. 

1,  2.  Quaeris,  quot  milii  basiatioues  tuae,  Lesbia,  siut  satis 
superque.  artissime  hoc  carmen  cum  c.  V  cohaeret.  quo  accepto  Lesbia 
per  epistolium  quoddam  iocose  ex  amasio  quaesiuentt,  quot  tandem 
uellet  basia;  difficile  enim,  ex  eius  uerbis  definire  numerum.  cui  inter- 
rogationi  iam  respondet.  ad  illud  'quaeris'  recte  Vulpius  confert  Prop. 
II  1,  1;  II  31,  1;  III  13,  1.    uox  'basiatio'  non  conparet  ante  Catullum, 


104  VII  3-6. 

qui.finxisse  uidetur  (cf.  XLVIII  6  osculatio);  ex  quo  mutuatus  est  solus 
Martialis  II  23,   4   et  VII  95,  17.     bic  quoque  argutior  Ellisius:   ualet 
illud  'b.  t.'  nil  nisi  '^basia  a  te  data'.     forma  uulgaris  'satis  superqne' 
(cf.  cbntra  u.  10)  nec  a  poetis  plane  aliena,  ut   docet  Hor.  epod.  1,  31 
et  17,  19.  —  3.  quam  magnus  numerus  Libyssae  harenae.    nota  est 
de  'harena'  uoce  per   se   multitudinem  minimarum  partium  significante 
ideoque  pluralem  non  admittente  C.  lulii  Caesaris  in  libro  de  analogia 
primo  disputatio  (Gell.  VIII  8),  quam  haud  pauci  plurali  'harenae'  usi 
non  agnouerunt.    Ennod.  c.  I  74,  1  numerum  qui  nonit  arenae^  cf.  Kuehne- 
rus  gr.  I.  II  p.  315.    'Libyssus'  uox  ante  Catullum  sermoni  latino  ignota 
sumpta  siue  ex  Pind.  Pyth.  9,  105  siue  Callim.  hymn.  Apoll.  85.    Aen.  IV 
285  litus  arenosae  Lihyoe,  Ouid.  met.  II  237;  Hor.  od.  I  28,  1  numeroque 
carentis  harcnae.  —  4,  5,  6.  lasarpiciferis  iacet  Cyrenis  oraclum  louis 
inter  aestuosi  et  Batti  ueteris  sacrum  sepulcrum.   in  'Cyren(a)e'  prae- 
eunte  Callimacho  (hymn.  Ap.  72  et  93,  epigr.  21,  5)  'y'  corripuerunt  inter 
Latinos  soli  Catullus  et  auctor  elegiae  ad  Messalam  61  [PLM.  I[  p.  170J. 
intellege  autem  'in  Cyrenis'  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  351);  nam  inter  'Cy- 
renae'  pluralem  et  singularem  'Cyrene'  hoc  intercedit  discriminis,  quod 
ille   totam  quam  uocant  prouinciam  Cyrenaicam,  hic  solam   urbem  de- 
signat  (Sall.  hist.   II   101   Gerl.    in  nouam  prouinciam  Curenas  missus; 
Mela  1  22  prouinciam  quam  Cyrenas  uocant;   Cic.   pro  Planc.   5  et  26; 
Nepos  Ages.  5,  8;   Liuius  passim);   a   quo   usu   raro  ita  recesserunt  ut 
urbem  pluraliter  efierrent  (PLM.  I.  I.,  auctor  prologi  Rudentis,  Plin.  hist. 
n.  V  31).    huius  terrae  Cyrenaicae  urbes  maxime  distantes  (teste  Plinio 
1.  1.  CCCC  milibus  passuum)  sunt  Cyrene  et  Ammonium,  inter  quas  sitae 
sunt  ex  parte  uastae  illae  formidulosaeque   harenae  Libycae  (de  quibus 
cf.  ex.  gr.   Sallust.  lug.  81   et  Curtius  V  7,  5  sqq.),   quae   plantam  pro- 
feruut  sine  cultu  in  locis   cetera  sterilibus  desertisque  (Strabo  p.  133) 
crescentem,  laserpicium   uel  lasarpicium  (utraque  forma  proba:   lan.  ad 
Plin.  uol.  III  p.  91,  32),   de   quo   cf.   Plinius   h.  n.  XIX   38    laserpicitim, 
quocl  Graeci  oilcpiov  uocant,  in  Cyrenaica  prouincia  repertum,  cuius  sucum 
laser  uocant  magmficum  in  usii  medicamentisque  (plura  Salmas.  ad  Solin. 
p.  249,  Rhodius  ad  Scribon.  Larg.  p.  127,  Hemsterhus.  ad  Poll.  p.  1026, 
VHehn  p.  168^);  lexicographus  ap.  Osannum  ad  Apulei  de  orthogr.  p.  69  ot 
KvQTjvatot.  xo  ciXcpiov  fisya  xi  v.(x\  s^atQStov  ixovxse  ididoaav  Bdzxoi'  v.al 
ovv.  i^rjv  aXXco  y.sKzrjaQ-ai.     s%dQaxxov  8s  v.ai  snl  (isv  xd  svog  (.isQrj  xov 
vofiicfiaxog  xov  "A^jLfiwva,  snl  8s  xov  srsQov  x6   Gtlq)iov   ag  (isya  (attulit 
Ellisius).      'lasarpicifer'    formatum   est  secundum   graecum   ciltpiocpOQog. 
iam  ut  ad  duas  illas  urbes  reuertamur,  Ammonium  in  media  eremo  Li- 
byca  situm  (hodie  'Siwah'  uocatur)  celeberrimum  erat  templo  Ammonis, 
quem  deum  Aegyptiacum  (Pauly,  Encycl.  real.  I  p.  861  sqq.,   Roscherus 
lex.  myth.  p.  287)  eundem  cum  loue  suo  fecerunt  Graeci  Romanique  (cf. 
Prelleri  myth.  gr.  I  p.  110;  Ouid.  met.  V  327  sqq.,  Lucan.  IX  511  sqq.) ; 
et  cum  hoc  templo  coniunctum  erat   oraculum  non  minus  fama  celebra- 
tum  (cf.  praeter  Curtii  I.  1.  Herod.  III  26,  Strabo  50),  quod  Prop.  IV  1,  103 


VII  7-10.  105 

bis  nerbis  commemorat  hoc  neque  arenosum  Lihyci  louis  expUcat  an- 
irum',  pro  'Libyci'  noster  ponit  'aestaosi',  in  summum  terrae  illius  deum 
transferens  epitheton  proprie  ipsi  terrae  conducens  (Syrtes  et  Calabriam 
notum  est  uocari  ab  Horatio  'aestuosas'),  translatiorre  adeo  sane  dura 
insuetaque,  ut  prompta  sit  suspicio,  'aestuosi'  mala  proxime  praece- 
dentis  'louis'  adsimilatione  ex  'aestuosii'  corruptum  esse  idque  legisse 
Propertium:  recte  oraculum  siue  templum  ipsum  dicitur  'aestuosum'. 
altera  autem  urbs,  Cyrene,  circumscribitur  conditoris  sui  Batti  (de  quo 
cf.  Herod.  IV  150  sqq. ,  lustin.  XIII  7)  sepulcro  ibi  posito  (Pindar.  Pyth. 
5,  125'i,  quod  'sacrum'  uocatur  propter  cultum,  quem  Cyrenaei  solito 
antiquitatis  more  instituerant  Batto  tamquam  heroi  (Pind.  1.  1.  i]Qcog  Xcco- 
68§rjg).  de  uoce  'sacrum',  pro  qua  accuratum  loquendi  genus  'religio- 
8um'  desiderat,  cf.  Reinii  liber  'das  Privatrecht  u.  d.  Civilprocess  d. 
lloemer'  p.  186  not.  audit  autem  Battus  'uetus'  ut  ad  priscam  anti- 
quitatem  pertineus,  quemadmodum  et  'antiqui'  uocantur  ei,  de  quibus 
narrant  fabulae:  Prop.  II  32,  47  Latias  ueteres,  ibid.  54  antiqui  Deuca- 
lionis,  Mart.  XII  62,  1  antiqui  rex  magne  poli,  Terent.  Maur.  1  wterem 
uiriim,  alia.  —  7,  ant  qnam  sidera  mnlta,  cnm  tacet  nox.  ab  anti- 
qnissimis  inde  temporibus  ad  significandum  numerum  innumerum  non 
solum  harenam  (ut  Hom.  II.  IX  385),  sed  etiam  coniunctas  cum  hac 
stellas  proferre  solebant:  cf.  praeter  LXI  199  sqq.  Genesis  22,  17  multi- 
plicabo  semen  tuum,  sicut  stellas  caeli  et  uelut  Jiarenam,  quae  est  in  litore 
tnaris;  Plato  Euthyd.  294;  Ouid.  trist.  I  5,  47;  alia.  porro  cf.  vmta 
nocte  LXVIIP  105,  nocte  silente  Ouid.  epist.  15,  178;  Tib.  Priap.  2,2; 
Stat.  sihi.  I  1,  95  similiaque.  —  8.  furtinos  liomiuum  uident  amores. 
scil.  tamquam  testes:  Stat.  Ach.  I  643  admouet  amplexus:  uidit  cliorus 
omnis  ab  alto  astrorum  et  tenerae  rubuerunt  cornua  Lunae;  luuen.  8,  149 
nocie  quidem,  sed  luna  uidet,  sed  sidera  iestes  intendunt  oculos;  Val.  Flacc. 
VIII  50  (Hor.  od.  II  8,  10,  epod.  15,  1).  Muretus  cp.  Plat.  epigr.  aGT^Qag 
ftgcc&Qsi^g  KarrjQ  fftog"  fi'&B  ysvoifirjv  ovQavog  og  jtolXotg  ofifiaaiv  ei'g  es 
pXsnsi  (cf.  Wilamowitzius  Hermae  XIV  p.  164).  de  amoribus  "^furtiuis' 
siue  occultis  (ad  LXVIIP  96)  cf.  Verg.  Aen.  IV  171;  Ouid.  fast.  VI  573; 
Tib.  II  5,  53;  alia,  —  9,  10.  tam  te  basia  multa  basiare,  uesano  satis 
et  snper  Catullo  est.  uulgo  He'  jjutant  esse  accusatiuum  obiecti  (cf. 
FHaasii  praelectt.  II  p.  84):  nam  'basia  basiare'  cum  dictum  sit  per 
figuram  quam  uocant  etymologicam  (cf.  Lorenzius  ad  Plauti  mil.  glor. 
95  et  infra  ad  LXI  110  gaudia  gaudeat),  secundum  'te  basiare'  recte  se 
habere  'te  basia  basiare',  quemadmodum  apud  Catonem  [d.  r.  r.  134, 
139,  aliasj  legatur  te  bonas  preces  precor.  sed  haec  nimirum  est  formula 
ex  antiquissimis  temporibus  tradita:  Catulli  aetate  uereor  ut  aliter  di- 
cere  licuerit  quam  'alicui  basia  basiare'.  quodsi  c.  V  7  et  huius  poe- 
matii  u.  1  Lesbia  est  ea  quae  oscula  dat,  equidem,  quoniam  illud  'satis 
est'  recipit  eam  constructionem  quam  uulgo  uocant  accusatiuum  cum 
infinitiuo  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  612),  'te'  habuerim  pro  accusatiuo  sub- 
iecti,  hoc  modo^  tot  basia  si  tu  basias  uesano  CatuUo  satis  superque 


106  VII  11—12.    VIII  1. 

est.  in  quibus  more  latiuo  datiuus  in  medio  positus  in  utramque  par- 
tem  spectat;  quod  nos  interijungendi  ratione  hodie  recepta  utentes  uix 
satis  dilucide  possumus  indicare  (ut  et  V  5).  'uesanus'  (a  sanitate  re- 
motus:  cf.  ORibbecki  symb.  ad  partic.  lat.  p.  8)  hic  est  qui  amore 
furit;  cf.  C  7.  'satis  et  super'  ob  metrum  est  dictum  pro  imlgari  for- 
mula  'satis  superque',  ut  similiter  (adnotante  Suessio)  Ouid.  met.  IV 
429  satisque  ac  super.  ceterum  modestus  CatuUus  prae  Propertio,  qui 
II  15,  50  omnia  si  dederis  oscula,  pauca  dahis.  —  11,  12.  quae  uec 
pernumerare  curiosi  possint  nec  mala  fascinare  lingua.  'quae', 
quippe  quae.  numerus  ille  icdefinitus  arcet  inuidiam  in  finito  facile  ob- 
uiam.  'curiosus'  haud  ita  raro  (etiam  apud  bonos  scriptores)  in  malam 
partem  designat  eos  qui  in  aliis  cupiunt  scire  quae  scire  nihil  ad  eos 
attinet;  iam  Muretus  attulit  Plauti  Stich.  I  3,  44  —  54  sed  curiosi  sunt 
liic  quam  plnres  mali,  alienas  res  qtd  curant  studio  maxumo,  quibus 
ipsis  nuUa  est  res  quam  procurent  sua  ....  nam  curiosus  nemo  est  quin 
sit  maliuolus.  'pernumerai^e',  singula  numerando  conficere  summam; 
quo  sensu  primario  nunc  casu  non  extat  uox  illa  (alibi  cum  diuersa 
paululum  significatione  lecta)  nisi  apud  Ulpian.  dig.  XXXVII  9,  1  §  24. 
'mala  lingua',  lingua  malorum  siue  inuidorum;  ut  loco  noto  Vergilii 
ecl.  7,  28  ne  uati  noceat  mala  lingua  futuro,  ubi  cf.  IHVossius.  hoc 
'nocere'  sibi  uult  uox  'fascinare';  quae  ut  alibi  ualet  'uisu  toruo  lae- 
dere'  (Verg.  ecl.  3,  103),  ita  utpote  cum  graeco  ^aatiaivsiv  cohaerens 
de  uerbis  per  nimiam  quae  maliuole  tribuitur  laudem  nocentibus  hic 
adhibetur.  recte  enim  Muretus  [uar.  lect.  IX  3]:  'uetus  erat  opinio, 
periculum  esse  aliquod  a  fascino,  ubi  quis  inpensius  aut  laudaret  ipse 
se  aut  praesens  ab  alio  laudaretur.  .  .  .  ex  ea  opinione  receptum  erat, 
ut  in  laudando  plerumque  adderent  uocem  praefiscine  aut  praefiscini, 
qua  inuidiam  et  fascinum  a  se  amolireutur  ac  deprecarentur'.  uidenda 
omnino  Olahnii  dissertatio  'ueber  den  Aberglauben  des  boesen  Blickes' 
inserta  relationibus  academiae  saxonicae  [cl.  philol.  VII,  1855,  p.  28sqq.]; 
Prelleri  myth.  Rom.  205,  442,  545.  in  hoc  altero  colo  mente  suppleas 
'possit'  caueasque,  ne  pro  ablatiuo  accipias  'mala  lingua'.  —  ad  car- 
mina  V  et  VII  non  ipse  Catullus  postea  XVI  12,  sed  saepius  adludit 
Martialis,  VI  34,  7  (basia)  noJo  quot  arguto  dedit  exorata  Catullo  Lesbia: 
pauca  cupit  qui  numerare  potest,  porro  XI  6,  14  et  XII  59,  3. 

VIII. 

1.  Miser  Catulle,  desinas  ineptire.  talia  soliloquia  ut  saepe  apud 
CatuUum  (XLVI  4,  LI  13,  LII,  LXXVI  1  —  16,  LXXIX),  ita  apud  alios 
scriptores  haud  pauca  extaut;  uide  ex.  gr.  Ouid.  met.  VII  11  sqq.  et 
Verg.  Aen.  IV  534  sqq. ;  quamquam  in  his  solummodo  ibi,  ubi  maior 
adest  affectus,  ea  quae  loquitur  persona  ad  se  ipsam  uerba  derigit; 
CatuUus  uero  uehementissime  coramotus  per  totum  carmen  se  adloquitur, 
ita  nimirum  ut,  ubi  Lesbiam  appellat,  de  se  tamquam  tertia  persona 
dicat  (u.  12 — 18).     ''miser',  non  ut  quiuis  amans  (ad  XLV  21),  sed  ut  a 


Vlll  2-5.  107 

Lesbia  deserhis  et  totus  infelix  adflictusque.  'ineptire'  explicat  Cic.  de 
or.  II  4,  17  ineptus  . . .  quod  non  sit  aptus,  idque  in  sermonis  consuetu- 
dine  perlate  patet;  nam  qui  aut  tempus  quid  postulet  non  uidet  aut...., 
is  ineptus  dicitur:  tempus  ut  Catullus  desisteret  ab  amasia  flagitauit, 
tempus  non  intellegendo  uerendum  erat  ne  ineptus  et  esset  et  uocaretur. 
uoluit  Heinsius  'desine,  a,  ineptire'  et  u.  2  'duce';  sed  cf.  de  hoc  con- 
iunctiuo  adhortatiuo  siue  iussiuo  priscis  magis  usitato  Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  140,  Draegerus  synt.  hist.  I  p.  285;  saepius  eum  habet  C,  ut 
XXXII  7,  XXXIV  21  et  24,  XLVI  4,  LXI  91,  LXIII  19.  —  2.  et  (luod 
iiides  perisse  perditiim  ducas.  prouerbialis  dictio,  ut  Plaut.  Trin.  1026 
quin  iu  quod  periit  perisse  ducis?,  germanicum  "'verloren  ist  verloren'. 
—  3.  fulsere  quoudaui  caudidi  tibi  soles.  ut  V  4,  hic  quoque  'soles' 
ita  sunt  'dies',  ut  tamen  multum  restet  primariae  significationis.  oppo- 
nuntur  autem  tacite  'candidi'  siue  felices  olim  dies  eis  qui  nunc  sunt 
atris  siue  tristibus  (cf.  ad  LXVIIP  108);  Enn.  trag.  280  R.  atque  Jioc 
lumen  candidiim  claret  mihi,  Hor.  sat.  I  9,  72  huncine  solem  tam  nigrum 
surrexe  mihi,  Ouid.  ex  P.  II  1,  25  tu  mihi  narrasti,  cum  mtiltis  lucihus 
ante  fuderit  adsiduas  nubibus  auster  aquas,  numine  caelesti  solem  fulsisse 
serenum,  Sil.  Ital.  XV  53  sed  current  albusque  dies  horaeque  serenae.  — 
4.  cum  ueutitabas,  qno  puella  ducebat.  bene  AGuarinus  'ex  fre- 
quenti  profectione  ad  amicam  (uentitabas)  felicitatem  suam  arguit  poeta'. 
uocis  'ducebat'  aptam  explicationem  frustra  quaerebant.  nam  missa  de- 
cipiendi  notione  nec  illa  significatio,  qua  'ducere'  ualet  'attrahere'  (cp. 
Plaut.  Bacch.  1205  ducite  nos  tamquam  addictos)  quaque  adeo  nonnullis  est 
'adesse  iubere'  uel  'uocare',  subesse  omnino  potest;  semper  attraxit 
puella  poetam,  qui  uentitare  tantum  eo  i^otuit  quo  permiserunt  tam  res 
quam  domina.  quam  ducem  fuisse  omnium  amasii  factoram  consilio- 
rumque,  ut  alii  uolunt,  respuit  illud  ^uentitabas  quo',  quod  translate 
accipi  non  patitur.  optime  simplici  illo  ueri  aptique  sensu,  quem  hodie 
pauci  possident,  olim  Dousa  filius  Heinsiusque  dederunt  'dicebat',  hoc 
est,  constituebat,  iubebat  adesse;  Prop.  III  23,  15  aut  dixit  (puella) 
'uenies  hodie,  cessahimus  una^  . . .  garrula  cum  blandis  dicitur  (Mucitur' 
itidem  codd.)  hora  notis;  luuen.  3,  12;  Hor.  od.  I  9,  20.  dicuntur  autem 
aperte  amantium  conuentus  in  Allii  domo  facti  (cf.  LXVIIP):  ibi  poetae 
fulserunt  dies  felices.  —  5.  amata  uobis,  quantum  amabitur  nulla. 
obscurum  mihi  olim  erat,  cur  a  more  illo,  quo  se  ipsnm  in  hoc  car- 
mine  adloquitur,  poeta  subito  desciscens  ^nobis'  (=  mihi)  ponere  uo- 
luerit;  unde  conieci  'uobis'  (=  tibi),  quod  postea  uidi  (nemo  enim  re- 
centiorum  editorum  adnotauit)  iam  a  Fruterio  coniectatum  esse.  neque 
soluerunt  dubitationem  aut  Ellisius  ad  LXIII  61  et  Plaut.  merc.  IV  3, 
1  sqq.  prouocans  aut  Benoistius  inepte  hanc  inter  primam  et  secundam 
personam  uicissitudinem  magni  aftectus  esse  monens;  nam  omnia  ut 
exempla  adlata  ostendunt  (cf.  et  Verg.  et  Ouid.  1.  L),  secunda  persona 
hunc  praefert  afi^ectum  maiorem;  a  quo,  cum  in  toto  regnet  carmiue, 
quomodo  desciscere  potuit  CatuUus  ita  ut  ad  primam  personam  transiret 


108  VIII  6—10. 

in  hoc  maxime  uersu,  ubi  sane  dulcissimus  praeualet  alFectus?  sed  tamen 
me  falsum  fuisse  coniecturae,  interim  ipse  melioribus  ductus  rationibus 
perspexi.  nam  'uos'  iibicumque  'te'  adaequare  uidetur,  duorum  plu- 
riumue  appellatio  adest;  et  ''nobis'  pro  uero  plurali  si  habemns,  potest 
soliloquium  siue  potius  iam  dialogus  sic  fingi  usu  uenire,  ut  Catulli 
animus  (cf.  Hor.  sat.  I  2,  69)  ad  corporalem,  ut  ita  dicam,  Catullum 
uerba  faciat,  similiter  ut  XLVI  6  Unquantur  Phrygii,  Catulle,  campi: 
ad  claras  Asiae  uolemus  urbes;  quod  in  amore,  qui  tam  animi  est  quam 
corporis,  non  male  fingi  uidetur.  repetitur  hic  u.  infra  XXXVII  12,  ut 
tamen  'nobis'  ibi  non  aptum  in  Hantum'  sit  mutatum.  ceteram  uere 
hoc  de  se  praedisit,  nullam  umquam  tantum  a  se  amatum  iri  quantum 
amata  erat  Lesbia;  hanc  animo  et  mente  dilexit,  in  ceteris  postea  solam 
expleuit  libidinem.  —  6.  ibi  illa  mnlta  tum  iocosa  fiebant.  'ibi',  in 
domo  AUii,  'tum'  diebus  illis  felicibus;  alibi  sane  'ibi  tum'  per  pleo- 
nasmum  quendam  (nam  et  'ibi'  ualet  'tum')  coniunctum  legitur,  ut 
aequet  interdum  graecum  tors  S^;  cf.  interpp.  ad  Ter.  Andr.  I  1,  79. 
'iocosa'  (substantiue ,  ut  III  14  bella)  de  deliciis  lusibusque  Veneriis; 
Hor.  epist.  I  6,  66  uiuas  in  amore  iocisque.  'ille',  patlietice  iibi  effert 
(=  clarus  atque  insignis),  praeponere  solet  noster,  \\t  XLV  12,  LXIII  25, 
C  3.  'fiebant',  ut  in  epist.  Sapphus  133  ulteriora  pudet  narrare,  sed 
otnnia  fiunt  (de  concubitu).  —  7.  quae  tn  nolebas  nec  puella  nolebat. 
'non  nolle',  non  auersum  esse,  ut  Cic.  Verr.  II  74,  182.  'uelle'  et  'nolle' 
lasciui  aliquid  habent,  iit  apud  Auson.  epigr.  36  (39),  1  hanc  uolo  quae 
non  uolt,  illam  quae  uolt  ego  nolo;  Plaut.  mil.  972  cupio  hercle  equidem, 
si  illa  uolt;  Ouid.  am.  III  7,  5  cupiens  pariter  cupiente  puella.  belle  et 
decore  'uelle'  de  uiro  agente,  'non  nolle'  de  puella  patiente.  —  8.  fnl- 
sere  uere  ectr.  haec  in  recordatione  totus  commotusque  poeta  ex  intinio 
pectore  profundit,  confirmans  quae  u.  5  posuerat.  amat  enim  C.  tales 
repetitiones  adfirmandi  causa  factas:  cf.  (praeter  XIII  1  et  6  sq.,  XXIV  5 
et  8  et  10)  XVI  1  et  14  (eiusdem  generis  sunt  XXXVI  1  et  20,  LII  1 
et  4,  LVII  1  et  10),  XXIX  2  et  5^  et  10,  XXXVHI  1  et  2,  LVI  1  et  4, 
LXX  1  et  3,  LXXVI  13  et  14,  LXXX  5  et  8,  XCIV  1.  —  9.  nunc  iam 
illa  non  uult,  tu  quoque  inpote . . .  non  iungendum  est  'nunc  iam' 
ut  uulgo  faciunt  et  alibi  sane  reperitur,  sed  'nunc'  oppositum  est  illi 
'quondam'  et  cohaerent  'iam  non'  (=  non  amplius).  'nolle'  (cf.  Tib.  I 
4,  15  negare  et  graecum  dvaivso&aL) ,  difficilem  esse  et  reluctari  cupitis 
tuis.  lacunam  Auantius  suppleuit  ita  'tu  quoque  inpotens  noli',  hoc 
est:  tu  qui  amore  uesanus  moderari  tibi  nescis  nunc  eam  sperne';  quod 
arrisit  plerisque,  cum  'non  uult'  (cf.  u.  7  ""non  nolebat')  et  'noli'  (cf. 
nu  uolebas')  sibi  respondere  uiderentur.  mihi  contra  ab  oppositione 
'inpotens'  uidetur  abundare  recteque  dedisse  Scaliger  'inpotens  ne  sis': 
illa  cum  reluctetur,  tu  quoque  ne  eam  appetas  inmoderatus;  cf.  Ter, 
Heaut.  n  3,  130  noui  quam  esse  soleas  inpotens  (nam  quod  post  hoc  'ne' 
sequitur  'nec'  u.  10,  cf.  Kuehnerus  gr,  1.  II  p.  146).  —  10.  nec  quae 
fugit  sectare  nec  niiser  uine.   bene  AStatius  cp.  Theocrit.  XI  75  rt  x6v 


I 


VIII  11-16.  109 

fpivyovxtt  dituMftg  et  Callim.  ep.  32,  5  x^^vit-og  ^Qcog  zotoGds'  rcc  fiev  cpsv- 
yovza  SicoKBLv  oids ,  za  S'  iv  yiBGaco  yisinsva  naQTtizaxai.  persequitur 
hoc  Hor.  sat.  I  2,  105  sqq.  'miser',  iit  X  33  molesta  uiuis  {—  es).  — 
11.  sed  obstinata  uieute  pcrfer,  obdura.  hoc  est,  animo  perseueranti 
(ut  saepius  ohstinato  animo  Accius  trag.  84  Ribb. ,  Liuius  III  47).  'per- 
fer',  quod  in  hac  tantum  formula  absolute  ponitur,  cum  'obdura' 
(=  animum  firma)  more  prisco  per  asyndeton  iungitur;  contra  per  co- 
pulam  Ouid.  am.  lll  11,  7  perfer  et  obdura  (a.  a.  II  178,  trist.  V  11,  7) 
et  Hor.  sat.  II  5,  39  persta  atque  obdura.  —  12.  uale  puella.  iamque 
firmus  certusque,  qui  sibi  uidetur,  poeta  iu  omne  tempus  ualere  iubet 
puellam;  neque  est  dubium,  quin  uere  iubeat  ille  et  ex  animi  seutentia; 
quamquam  mox,  quid  se  ipso  nesciente  cupiat  intimo  corde,  facile  de- 
clarat  idem.  nota  est  formula  illa  renuntiandi,  interdum  etiam  male 
precandi  (cf.  XI  17),  qua  in  diuortio  quoque  utebantur  (Plaut.  Amph. 
928);  cf.  ex.  gr.  Tib.  II  6,  9  castra  peto  ualeatque  Vemis  ualeantque  puellae. 

—  13.  nec  te  requiret.  non  ad  te  rediet,  ut  Verg.  Aen.  VI  366.  — 
nec  rogabit  innitam.  decora  cum  reticentia :  hic  supple  conuentum, 
alibi  noctem  siue  amplexus;  Prop.  I  5,  32  non  inpune  illa  rogata  uenit, 
Ouid.  am.  I  8,  43  casta  est  quam  nemo  rogauit,  ibid.  II  3,  5  facilisque 
rogantibns  esset.  —  14.  cnm  rogaberis  nulla.  scil.  a  me.  uulgari  po- 
tissimum  usu  'nuUa'  pro  'omniuo  non'.  bene  Haui^tius  [opusc.  I  p.  75  sqq.] 
'dum  abstracta  deuitant  et  concreta  sectantur  et  omuia  cum  subiecto 
kut  obiecto  orationis,  quoniam  haec  maximi  momenti  sunt,  quantum  fieri 
potest  artissime  coniungere  student,  aduerbiorum  loco,  quorum  quasi 
minus  uigent  notiones,  et  adiectiua  et  pronomina  saepe  numero  posue- 
runt,  in  qua  re  Romani  maiore  licentia  usi  sunt  quam  Graeci,  cum 
negatiuis  quoque  particulis  pronomina  nonnumquam  praeferrent ' ;  cf. 
praeter  comicos  hoc  genus  maxime  adamantes  (Holtzius  synt.  prisc.  scr. 
I  p.  409,  Naegelsbachius  stil.  p.  263'),  infra  XVII  20,  Cic.  ad  Att.  XV 
22  ab  armis  nullus  discederet,  id.  Verr.  II  17,  43  hereditas  quae  nulla 
debetur,  Ciris  177  nulla  colum  nouit.  (inepte  Rossbergius  'nullei',  quasi 
meretrix  fuisset  Lesbia).  —  15.  scelesta,  uae  te.  interiectio,  quam  bene 
recuperauit  Venator  (codd.  solita  cum  confusione  'ne'  pro  'ue',  unde 
ex  'ne  te'  alii  alia  uoluere  elicere,  ueluti  AStatius  'nocte',  cum  'nulla' 
quod  esset  iungendum),  hic  cum  accusatiuo  iuncta  (ut  Plaut.  Asin.  II 
4,  75  et  Senec.  apocol.  4,  3;  cf.  et  Caper  gr.  lat.  K.  VII  p.  101,  6  et 
Hauptius  opusc.  I  p.  79)  miserationem  exprimit  (non  execrationem ,  ut 
fit  in  datino  'uae  tibi').  'scelesta'  licet  sensu  proprio  utpote  iniuriam 
sibi  inlatam  respiciens  adhibere  potuerit  poeta  (cf.  Ouid.  rem.  299  scele- 
ratae  facta  puellae),  recte  tamen  uulgo  totius  loci  respectu  accipere 
uidentur  pro  'misera',  ut  habent  Caecil.  com.  231  Ribb.  o  infelix,  o  sce- 
leste,  Plaut.  Cas.  III  5,  34  scelestissimum  me  esse  credo,  Mostel.  III  1,  1 
scelestiorevi  ego  annum  argento  fenori  numquam  ullum  uidi;  sed  cf.  infra. 

—  quae  tibi  nianet  uita.  qualis  uita,  ut  nunc  a  te  geritur,  ita  etiam 
posthac  certa  est  tibi.     nam  manet  nos  siue  expectat  res  futura,  manet 


110  VIII  16—19. 

nobis  siue  durat  id  quod  iam  nostrum  est  (cf.  ex.  gr.  LXXVI  5;  Verg. 
Aen.  I  257).  tristis  igitnr  et  desolata  tura  Lesbia  aeuom  degit.  — 
16.  qnis  niiuc  te  adibit.  pro  consueto  magis  'ad  te' ;  ut  Enn.  trag.  306 
Ribb.  quid  te  adirier  ahnutas?  'nunc',  post  ea  quae  acciderunt;  cf.  infra. 
—  cui  uideberis  bella.  uenusta  et  amabilis;  cf  ad  LXIX  8.  hoc,  Les- 
biam  nunc  misso  Catullo  iam  nemini  placituram  esse,  adeo  nimium  est 
et  insani  fere  prae  dolore  amatoris,  ut  fiagitet  aliam  explicationem ;  cf. 
infra  in  fine.  —  17.  cuins  esse  diceris.  quis  te  suam  dominam  uoca- 
bit,  ut  antea  Catulli  eras  puella.  Vulpius  cp.  Prop.  II  8,  6  nec  inea 
dicetur,  quae  modo  dicta  mea  est  et  Ouid.  am.  III  12,  5;  quibus  locis 
agitur  de  amasia  in  ore  liominum  circumlata;  sed  Catulli  Lesbia  postea 
sane  multum  celebrata  tum  paucis  amicissimis  innotuerat.  —  18.  quem 
basiabis,  cui  labella  mordebisJ  ut  mihi  fecisti.  iam  enim  ingratae 
perlidaeque  omnia  illa  iocosa  in  memoriam  reuocantur,  quae  dulcia 
olim  ei  in  CatuUo  fuere,  basia  jjraesertim  ex  c.  V  et  VII  nota.  Muretus 
cp.  Plaut.  Pseud.  I  1,  63  iocus  ludus,  sermo  suauis,  sauiatio,  compres- 
siones  artae  amantum  compares,  teneris  JabeUis  molles  morsiunculae  et 
Hor.  od.  I  13,  12;  adde  Tib.  I  6,  14,  Ouid.  am.  III  24,  34,  Apuleius 
[PLM.  IV  p.  104]  7  demente  morsu  rosea  lahia  uellicet.  Iiic  subito  ab- 
rumpit  C.  deliciarum  olim  factarum  mentionem  (in  qua  quid  fere  sit 
solitum  sequi,  legas  praeter  Apuleium  apud  Lucret.  IV  1109  sqq.);  nec 
potest  magis  seuere  austereque  agere  uirum  propositi  tenacem  quam  eo 
quod  imaginis  blandissime  adlicientis  dulcediuem  a  se  arcens  in  ordi-* 
nem  sese  redigit.  —  19.  at  tn,  Catulle,  destiuatus  obdura.  in  quibus 
explicatione  iusta  caret  liox  'destinatus',  quae  numquam  ad  personas 
relata  designat  eum ,  qui  certus  est  persistere  in  eo  quod  sibi  proposuit 
(nec  quidquam  confert  comparatus  ex.  gr.  Liuius  XLII  48  consilia  desti- 
nata  ad  hellum,  constituta  de  bello  c. ;  et  apud  Curt.  V  10,  5  Bactrianos 
ad  omne  obsequium  destinatos  sententia  aperit  esse  interpretandum  'qui 
possunt  destinari';  cf.  Naegelsbachius  stil.  p.  216';  et  utique  notio 
illius  '■promptus'  nil  ad  nostrum  locum).  hoc  qui  olim  agnouerunt  Itali 
foedo  cum  hiatu  reponentes  'obstinatus',  in  iustissima  offensione  sine 
dubio  plures  sectatores  nancti  fuissent,  si  facile  obuiumque  remedium 
fuisset  praesto.  quod  et  mihi  nunc  demum  reperire,  nisi  me  fallit  animi, 
contigit.  suspicor  enim  causam  corruptelae  in  hac  lectione  genuiaa 
'destiuasti  ut,  obdura'  fuisse  insuetiorem  uoculae  ^ut'  conlocationem 
(Lucil.  VI  10  M.  canes  ut,  Ouid.  am.  III  11,  12  seruus  ut,  Hom.  II. 
XI  72  Xvv.01  as). 

Restat,  de  toto  carmine  ut  uideamus.  quod  poeta  primo  puellae 
amatori  renuntiantis  dolore  correptus  ita  in  cartas  coniecit,  ut  certum 
renuntiandi  et  ipsum  amasiae  consilium  pronuutiet  quidem,  sed  simul 
quam  tacito  pectore  speret  reconciliationem  patefaciat.  scriptos  esse 
hos  uersus  a  Catulio  uixdum  Verona  Romam  a.  60  siue  potius  59  re- 
uerso ,  ostendit  cum  beatorum  dierum  in  Allii  domo  peractorum  (u.  4 — 8) 
recordatio,  in  quibus  praedicandis  etiam  id  quod  paulo  ante  est  scriptum 


VIII.  IX  1—2.  111 

c.  LXVIIl''  multnra  est,  tam  uero  temporis  praesentis  et  praeteriti  op- 
positio.  cum  euim  u.  3  'quondam''  et  u.  9  'nunc'  legamus,  nostro  iure 
ubinam  per  medium  spatium  poeta  sit  commoratus  quaerimus.  cni  quae- 
stioni  uon  aliter  licet  respondere  quam  ut  iter  Veronense  medio  illi 
spatio  adsignemus.  un.  16  —  18  autem,  si  qui  alii,  hoc  etiam  ostendunt, 
carmen  octauum  eo  tempore  esse  scriptum,  quo  CatuUus  nondum  alios 
Lesbiae  amatores  tamquam  aemulos  impugoare  erat  coactus.  nam  si 
iam  antea  alium  nescioquem  a  Lesbia  in  amore  sibi  praelatum  coguosset, 
numquam  hercle  uersus  illos  adiecisset,  qui  miro  modo  imaginem  nobis 
in  animum  uocant  feminae  plane  destitutae.  unde  autem  haec  imago? 
uetulane  facta  erat  Lesbia  (cf.  Hor.  od.  I  25,  Claudian.  in  Eutrop.  I 
90  sqq.)?  at  haec  non  ultro  dimittit  cupidum  etiamnunc  flagrantemque 
amatorem  (u.  9  illa  non  tiult).  et,  ut  hoc  obiter  addam,  non  alii  in 
toto  Catullo  uu.  apertius  demonstrant,  non  fuisse  meretriculam  Lesbiam, 
ad  quam  nimirum  u.  16 — 18  nuUo  modo  dari  potuerunt.  qui  sic  demum 
perspicui  sunt,  si  hoc  carmen  missum  statuimus  ad  matronam  scilicet 
honestam  (quam  quidem  poeta  putabat) ,  cui  certi  quos  transilire  non 
licuit  fines  obiecti  essent  quaeque  utpote  uiro  inamato  nupta  araatore 
misso  iam  tristem  uitam  peragere  uideretur.  quamquam  ne  sic  quidem 
tristis  illa  condicio,  quam  depingunt  uu.  15 — 18,  omni  a  parte  explica- 
tur.  nonne  enim,  etiamsi  statuimus  desiderio  atque  dolore  correptum 
poetam  exaggerare  nimis  et  taeterrimis  coloribus  uti,  hoc  tamen  nimio 
atque  paene  inepto  modo  dictum  uidetur,  nunc  remoto  CatuUo  iam  ne- 
minem  aditurum,  iam  neminem  bellam  habiturum  esse  puellam?  mihi, 
quo  saeijius  hos  uersus  perlego,  hoc  magis  ei  triste  aliquid  indicare  ui- 
dentur,  quod  Lesbiae  acciderit  quodque  in  omne  tempus  maculam  ei 
inusserit.  meliusque  hi  uu.  intellegi  posse  mihi  uidentur,  si  eo  tempore 
Verona  Romam  rediisse  statuimus  Catullum,  quo  Q.  Metellus  Celer  uix- 
dum  e  uiuis  excesserat,  premente  Clodiam  ueneni  dati  suspicione.  re 
comperta  poeta  statim  obtulerat  opem  auxiliumque  amasiae:  repulsam 
tulit  a  femina  (fortasse  alius  amatoris  subsiilio  freta).  iratus  igitur  noster 
quippe  recusatiouem  non  intellegens  hos  iambos  in  Lesbiam  facit,  tri- 
stem  uitam  et  infamia  coopertam,  quam  iam  uictura  sit,  ei  ob  oculos 
ponens.  nimirum  cur  a  Lesbia  desertus  esset,  Catullus  adhuc  nesciit: 
a  Rufo  ereptam  sibi  esse  amasiam  paulo  post  demum  didicit. 

IX. 

1,  2.  Yeraui,  omnibus  e  meis  amicis  autistaus  milii  milibus 
treceutis.  De  Veranio  (sic  enim  per  unam  'n'  et  V  praeter  hunc  locum 
semper  scribit  et  confirmant  inscriptiones  ceterique  testes)  nihil  plane 
constat  nisi  hoc,  eum  una  cum  Fabullo  in  Hispania  fuisse  (XU  14  sqq.); 
quod  iter  Hispanicum  ante  a.  61  usu  ueuisse,  adsunt  tenuia  licet  uestigia 
(cf.  ad  u.  10  et  infra  ad  c.  XIII).  "^antistare'  (V  solito  uitio  ex  pro- 
nuntiatione  orto  ^antistas'  habet:  Ritschelius  opusc.  II  p.  715,  Corssenus 
de    pronunt.  I   p.  252)   uel   'alicui'   uel  rarius    'aliquem'   latine  dicunt: 


112  IX  3-5. 

Nepos  Arist.  1,  2  quanto  antistaret  eloquentia  innocentiae,  Quadrigarius 
ap.  Gell.  IX  13  qui  . .  uirtute  ceteris  antistabat  (magis  priscorum  est 
proprium  uerbum);  unde  apparet  'mihi'  non  esse  datiuum  comparationis, 
sed  potius  ad  LXXXVI  1  mihi  candida  esse  explicandum  'secundum 
meam  aestimationem'.  iam  intellegimus  'antistans  milibus  trecentis' 
(de  Hrecentis'  ut  numero  magno  infinito  cf.  ad  XI  18,  porro  XLVIII  3 
usque  ad  milia  basiem  trecenta),  cum  sententia  sit  eadem  quae  habetur 
in  Cic.  Bruto  51,  191  Plato  mihi  unus  instar  est  omnium ,  ubi  attulit 
Olahnius  Anth.  Pa].  VII  128,  3  Blg  ijioi  uv&qwkos  rQi,gfi.vQLoi,  sed  non 
intellegitur  'omnibus  e  meis  amicis'.  sumunturne  ex  uniuersa  amicorum 
turba  trecenta  milia,  quibus  carior  sit  Catullo  Veranius?  ineptum  hoc 
uidetur  praesertim  ob  additum  ^omnibus'  (quot  tandem  milia  amicorum 
habuit  poeta?).  'sunt  quidem  nonnulli  amici  cariores,  sed  maiori  eorum 
parti  tu  praestas  in  amoi-e  meo':  num  ita  loquimur  ad  carum  caput? 
at,  inquiunt,  cur  tu  non  coniungis  'ex  o.  m.  am.  trec.  milibus',  ut  hoc 
ad  illud  accedat  per  appositionem  (ex  omnibus,  quorum  habeo  trecenta 
milia;  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  485)?  nimirum  repugnat  htiic  rationi 
latinitas,  quae  non  admittit  omnino  'antistare  ex  omnibus'  pro  datiuo 
'omnibus'  siue  accusatiuo  ^omnes'.  unde  etiam  concidit  mira  PfeifFeri 
interpretatio  ^milibus'  secundum  Aristoph.  nub.  430  explicantis.  non 
igitur  casu  factum  esse  puto  quod  0  omittit  illud  'e';  quod  Gr,  ut  sae- 
pius,  de  suo  adiecisse  uidetur.  unde  ego  interiectionem  haud  raro  omissam 
et  hic  in  adlocutione  aflfectus  plena  aptissimam  addens  legerim  'omni- 
bus  0  meis  amicis  antistans'.  —  3.  uenistine  domuui.  pathetice  (ergone 
reuera  rediisti),  quasi  credere  nequeat  C.  nuntium  beatum.  nec  minus 
pathetice  respondetur  u.  5  'uenisti',  ex  imitatione  hoc  quidem  poetarum 
graecorum,  ut  habes  in  Theocriti  idyll.  12,  1  et  2  riXv&ss,  co  <pils  kovqs^.. 
i^Xv&sg.  cf.  CPSchulzius,  '  de  C.  Graec.  imit. ',  p.  37,  qui  recte  hunc 
quaerendi  et  per  idem  uocabulum  respondendi  usum  perquam  adama- 
tum  fuisse  Catullo  agnouit  cp.  XII  6,  XXXVII  7  et  9,  XXXX  6  et  7, 
LXII  8  et  9,  LXXVII  4  et  5,  LXXXVIII  4  et  5,  CIV  1  et  3.  iamque 
domum  illam  omnemque  quam  domus  praebet  suauitatem  persequitur:  — 
3,  4.  ad  tuos  penates  fratresque  unanimos  anumque  matrem.  ad  quae 
cf.  XXXI  7  sqq.,  porro  Domitii  Marsi  epigr.  (ap.  Philarg.  in  Verg.  ecJ. 
3,  90)  u.  2  unanimi  fratres  sicut  habere  solent,  Verg.  Aen.  VII  335  un- 
animos  armare  in  x>raelia  fratres,  Stat.  Theb.  X  727  et  ad  XXX  1. 
'anum'  (quod  omnium  lenissime  reposuit  Faernus ,  uiolentius  antea  Itali 
'senemque')  adiectiue  accipias,  ut  LXVIIP  7  carta  anus  et  LXXVIIP  4 
fama  anus;  bene  Klotzius  [emend.  p.  XI]  contulit  Curtium  III  11,  25  in 
gremio  anus  auiae,  Suet.  Ner.  11  anusque  matronas;  Mart.  XI  23,  14 
sed  quasi  mater  anus.  —  5.  o  mihi  uuntii  beati.  pro  genetiuo  singn- 
laris  recte  habent  Lachmannus  ad  Lucr.  p.  326  et  Buechelerus  de  declin. 
lat.  p.  38  comparans  graecum  co  rov  svayysXiov,  et  sic  semel  legitur 
Lucan.  II  45  o  miserae  sortis  (Kuehnerus  I.  I.  p.  305).  nam  de  nomina- 
tiuo  pluralis   in   hac   uoce,   nisi   de  pluribus  nuntiis   agitur,   insolito  uix 


IX  6-11.  113 

cogitare  licet  (cf.  LXXXIV  10,  nam  LXIII  75  nuntia  diuersus),  cum  prae- 
sertiin  'o'  in  exclamatione  semper  a  nostro  coniungatur  cum  accusatiuo 
(^ad  III  16).  —  6.  iiisniii  te  inoolumcui.  ereptum  ex  multis  quae  tibi 
inniinebant  periculis;  sic  Augusto  ex  Hispania  redeunte  dis  operantur 
integro  (sic  enim  scribo)  gaudens  mulier  marito  et  matres  iuuenum 
nuper  sospifum  Hor.  od.  III  14,  5  sqq.;  luuen.  12,  16.  —  6,  7.  audiam- 
«lue  Hiberum  narrautem  loca  facta  nationcs.  Hispaniae  uarias  regio- 
ues ,  qnas  pugnantes  peragrastis  et  diuersas  quas  ibi  cognouistis  gentes 
cum  moribus  institutisque  suis.  apte  Ellisius  cp.  Cic.  ad  Quint.  fr.  II 
16,  4  quos  tu  situs,  quas  naturas  rerum  et  Jocorilm,  quos  mores,  quas 
gentes,  quas  pugnas  .  .  habes!  tam  ex  hoc  'facta'  qr.am  ex  illo  'inco- 
lumem'  intellegimus  Veranium  et  Fabullum  militasse  in  Hispania.  — " 
8.  ut  mos  est  tiins.  'ut  amas  accurate  narrare  ea  qnae  uidisti'  potius 
quam  'secundnm  raorem  tuum  narrandi,  suauem  nimirum'.  —  applicans- 
(|ue  eollum.  ceruices  meas  tibi  admouens  brachiisque  te  amplexus,  ut 
facere  solent  osculaturi:  Petron.  24  uocatumque  ad  se  in  osculum  adpli- 
cuit.  Ellisius  cp.  graecum  dvc/.y.lav  xi)v  avxiva  (Aristaen.  I  16,  Luciau. 
d.  m.  3,  2).  —  9.  iocuudum  os  oculosque  sauiabor.  os  tuum,  quo 
tam  iocunde  narras,  et  oculos  caros  mihi  redditos.  apte  cp.  Turnebus 
Hom.  Od.  XVI  15  xvcfff  dh  yav  xfqpairyv  xs  v.al  a^tpco  cpccfa  Kuld,  Mu- 
retus  Cic.  ad  fam.  XVI  27,  2  tuosque  oculos,  etiamsi  tc  ueniens  in  medio 
foro  uidero,  dissauiabor;  adde  consol.  Liuiae  [PLM.  I  p.  105]  34  col- 
laque  dans  (filio  ad  amplectendum)  oculos  illius  ore  premam;  Plin.  h.  n. 
XI  146  hos  (oculos)  cum  exosculajnur ,  animum  ipsum  uidemur  attingere. 
adamabant  coniunctum  hoc  'os  oculosque'  non  solum  poetae  (Verg.  Aen. 
VIII  152,  Ouid.  Ibis  155),  sed  etiam  prosae  scriptores,  ut  Linius  III 
26,  4,  anon.  de  uir.  illustr.  29,  2  ora  oculosque.  —  10,  11.  0  (luantnm 
est  hominum  beatiorum,  (juid  me  laetius  est  beatiusue.  o  uos  omnes, 
quotquot  estis  hominea  paululum  felices  (cf.  ad  III  2),  ut  de  rebus  laetis 
iudicare  ualeatis,  uos  testes  inuoco,  num  quis  me  felicior  esse  possit.  cf. 
iufra  CVII  7  quis  me  uno  uiuit  feUcior;  Terent.  Eun.  V  8,  1  o  popu- 
larcs,  ecquis  me  hodie  uiuit  fortunatior.  nam  quod  neutro  usus  est,  quasi 
non  tantum  homines,  sed  etiam  fortius  quidquid  sensu  non  caret  ia  testi- 
monium  uocetur,  cf.  ex.  gr.  Cic.  de  leg.  I  2,  6  quid  tam  exile  quam  isti  omnes? 
aliaque  plurima;  et  saepissime  ablatiuus  personae  a  comparatiuo  neu- 
trius  pendet.  quod  ad  repetitionem  'beatiorum  —  beatius'  attinet,  ea 
quaesita  est,  plane  ut  LXI  145  sq.  petit  —  petitum ,  LXXXII  2  et  4  si 
{seu)  quid  carius  est  oculis;  maximeque  comparanda  est  sollemnis  nostro 
traductionis  species  haec  XXII  14  infaceto  infacetior,  XXXIX  16  inepto 
ineptior,  LXVIII''  47  altus  altior,  XCIX  2  dulci  dulcius  et  14  tristi  tri- 
stius.  etsi  potuit  hic  disiungere  poeta,  ut  utrumque,  et  laetitia  et  bea- 
titudo,  magis  etferretur,  tamen  recte  sensisse  uidentur  Itali,  cumulata 
synonyma  multo  se  habere  melius,  indeque  scripsisse  'beatiusque':  sacpe 
in  V  '^ue'  et  'que'  confusa.  —  ceterum  lungclausseni  sententiam,  qua 
Veranii  et  Fabulli  iter  Hispanicum  ante  a.  61  factum  est,  stabilitur  eadem 

Catullcs  ed.  Baehrens.     n.  8 


114  X   1-    3. 

obseruatione,  qua  utemur  ad  XIII  11  sq. :  idem  circa  tempus,  quo  c.  III, 
hi  uersus  scripti  sunt,  h.  e.  anno  fere  61. 

X. 

1.  Varus  me  meiis  ad  suos  amores.  de  hoc  Varo  (quem  V  solita 
cum  confusione  mutauit  iii  Varium)  nihil  certi  constat;  nisi  quod  illum 
non  esse  diuersum  ab  eo,  ad  quem  c.  XXII  datum  est,  omnem  habet 
probabilitatem ;  et  ex  hoc  c.  XXII  uidere  licet,  Varum  et  ipsuni  (ut  par 
est  ia  Catulli  amico)  poeseos  fuisse,  si  non  studiosum,  at  certe  idoneum 
existumatorem.  multi  olim  docti  Alfenum  Varum  ictum  (cf.  ad  XXX  1) 
agnouisse  sibi  uidebantur.  magis  speciosa  est  altera  sententia,  qua  Mu- 
retus  aliique  cogitabant  de  Quintilio  Varo  Cremonensi,  qui  teste  Hiero- 
nymo  a.  a.  Chr.  24  e  uiuis  dece.ssit  quique,  ut  erat  amicus  natu  maior 
Horatii  (od.  I  24;  a.  p.  438  sqq.)  Vergiliique,  ita  Catulli  sodalis  aetate 
minor  fuisse  sane  potest  (Schwabius  1.  1.  p.  289  sqq.).  ad  ''amores'  cf. 
VI  16.  —  2.  nisum  duxerat  e  foro  otiosum.  'uisere,  ire  uisere  (uisum) 
ad  aliquem '  propria  est  dictio  de  languentium  maxime  uisitatione ,  id 
quod  ad  Ouidii  am.  II  2,  21  ibit  acl  adfectam,  quae  non  languehit,  ami- 
cani  uisere  NHeinsius  larga  copia  exemplorum  (ut  Ter.  Hec.  1  2,  114, 
Lucr.  IV  1236)  stabiliuit.  Catullum  forte  nil  agentem  perque  forum 
uagantem  Vaius  obuiam  factus  inde  secum  abduxerat  (de  'secum' 
omisso  cf.  Fritzschitis  ad  Hor.  sat.  I  6,  101)  ad  amicam  suam,  iam  ipsum 
ducendi  uerbum  consilium  quoddam  uidetiir  innuere.  —  3.  scortillum, 
ut  mihi  tunc  repente  nisnm  est.  deminutiuum,  quod  hoc  loco  solo 
extat,  aliquid  detrahit  de  turpitudine  uocis  ''scortum'  (aliquantum  sirailis 
scorti),  ut  et  in  '^  meretricula '  uoce  fit.  'repente',  a  quo  uocabulo  cul- 
tiorum  poetarum  plerique  omnes  abstinent,  statuunt  hic  esse  ^statim' 
siue  ''extemplo',  perperam  illud  et  sine  exemplo  iusto.  semper  enim 
(ut  et  LXIII  28)  id  c|uod  subito  atque  etiam  inexpectatum  accidit  de- 
notat.  explicat  quidem  Muretus  ^c[uantum  ego  ex  primo  aspectn  indi- 
care  potui'  (simili  errore  AStatius  *'ut'  pro  'ubi'  accepit),  sed  necpie 
'repente'  est  'primo  aspectu'  neque  omnino  adhuc  uiderat  Catullus 
puellam,  sic|uidem  hic  nondum  potest  commemorari  id  c^uod  inde  a  u.  5 
huc  ut  uenimus  demum  locum  habet.  c|uodsi  Hunc'  spectat  ad  'duxe- 
rat'  siue  id  quod  inter  uiam  est  factum,  'uisum'  ineptum  esse  apparet 
repetitumque  librarii  culpa  e  u.  priore  loco  alius  cuiusdam  uoculae  a 
litteris  simillimae  (sic  enim  saepe  errabatur).  si  Catulli  esse  statuimus 
'ut  mihi  tunc  repente  dixit',  ecce  subito  nonnulla  adhuc  obscura  in- 
lustrantur.  nunc  enim  laus  illa  u.  4  amicae  illi  inpudentiori  data  fit 
Vari  nec  iam  est  CatuUi,  cuius  antea  sat  miro  modo  uidebatur  esse: 
Varus  inter  uiam  poetae  plane  rei  ignaro  et  c^uid  tandem  lioc  apertum 
sibi  uellet  stupenti  aperuit,  habere  se  amicam,  quae  esset  ciuidem  scor- 
tillum,  sed  sane  nec  lepore  nec  gratia  careret.  sed  ut  stupuit  poeta, 
ita  lectores  hac  ipsa  uoce  'repente'  stupemus,  quid  Vari  fuerit  consilium 
quaesitantes.     quod  etsi  CatuUus  amico   parcens   et  tantum  leniter  a.uri- 


X  4-11.  115 

culam  uellens  uon  diserte  patefecit,  non  ita  difticile  tamen  apparet.  nam 
si  postea  u.  14  ambo,  et  Vanis  et  amica,  quaerunt,  num  lecticarios  Bi- 
thynos  sibi  coraparauerit  C,  tacito  cum  risu  perspicimus  bonum  Varum, 
cum  amica  aegra  ad  Sarapidis  templum  uellet  ferri,  sumptibus  faciendis 
iraparem  uti  uoluisse  auxilio  Catulli  sui,  quem  nimirum  ntpote  in  Bi- 
thyuia  uersatnm  lecticam  possidere  certus  esset.  —  4.  non  sane  ille- 
pidnm  neqne  innennstnui.  conimendare  studet  puellam  Varus  amico 
omnis  uenustatis  atque  leporis  amatori.  cf.  XXXVI  17.  ''non  sane',  non 
ita,  minime;  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  601.  —  5.  liuc  nt  nenimns.  ad 
amicae  domum;  Hor.  sat.  TI  2,  128  ut  hnc  nouus  incola  uenit.  —  in- 
cidere  nobis  sermones  narii.  animaduerte  argutum  de  amasia  ipsa 
silentium.  unlgo  dicebant  ''incidimus  in  uarios  serm.',  exquisitius  illud 
(cf.  ad  u.  19),  hoc  est,  obtulit  se  nobis  de  uariis  rebus  confabulatio; 
Plin.  epist.  IV  22,  5  incidit  sermo  de  Catullo  Messalino.  Ouid.  met.  IV 
39  uario  sermonc.  —  0.  iu  qnibns,  qnid  esset  iam  Bithynia.  inter 
alia  de  hac  re,  quid  tandem  terrae  nunc  esset  B.  (ad  propositum  enim 
callide  flectunt  sermonem  Varus  et  amica).  Hor.  epist.  I  11,  7  scis  Lebe- 
dus  quid  sit.  'iam'  cum  respectu  prioris  status,  de  quo  nihil  certi  con- 
stat;  sed  fortasse  terra  illa,  quae  post  Nicomedis  III  mortem  (a.  a. 
Chr.  74)  est  facta  Romanorum,  primis  annis  parum  lucrosa  prouincia 
erat,  utpote  bellis  Mithridaticis  et  piratarum  dejiraedationibus  exhausta. 
hoc  persequuntur  uerba  proxima:  —  7.  qno  uiodo  se  haberet.  in  quo 
statu  (bonone  an  malo)  illa  uersaretur;  Nepos  Dion.  2,  4  quaesiuit  a 
medicis  Dion  quemadmodum  se  haberet,  Cic.  ad  fam.  III  1,  1  si  ipsa  resp. 
tibi  narrare  posset,  quomodo  sese  haheret.  pro  D  cum  legisset  scriba  P 
(^quomopose'),  correctura  'do'  suprascripta  genuit  libri  Y  lectionem 
'quomodo  posse'.  —  8.  erqnonam  inilii  profuisset  aere.  num  qua  me 
ditasset  pecunia  (nam  'aes'  omnino  de  nummis,  ut  Moreti  u.  82  domum 
grauis  aere  redibat,  Sall.  lug.  34  serui  aere  parati,  unde  in  Senecae  dial. 
2,  14  corrige  scis  emi  aere  uenaJia).  optime  autem  AStatius  ''ecquo- 
nam':  sollemni  illius  'ec'  in  'et'  deprauatione  V  'et  quonam'  praebet 
non  apte,  siquidem  nec  derecte  quanta  pecunia  inde  redundasset  quaeri 
potuit  et  melius  haec  interrogatio  (ad  quam  sensim  tetenderant)  tam- 
quam  noua  prioribus  adiungitur.  —  9.  responrti  id  quod  erat.  ut  res 
se  habebat  (secundum  ueritatem),  ut  Petron.  111  ratus  scilicet,  id  qiiod 
erat,  desiderium  extincti  non  posse  feminam  pati  et  saepius.  —  9,  10,  11. 
nihil  neqne  nec  in  ipsis  nec  praetoribus  esse  nec  cohorti,  cur  quis- 
quaiu  capnt  nnctius  referret.  uulgo  scribunt  ^nihil  neque  ip.sis',  scil. 
Bithynis,  quorum  teira  nimis  pauper  esset  (nec  sane  aliter  'ipsis'  ex- 
plicari  potest);  confertque  Gronouius  Liu.  VI  30  eodcm  anno  Setiam, 
ipsis  querentibus  penuriam  hominum,  noui  coloni  adscripti.  sed  quod 
olim  monui,  Bithynos,  qni  nihil  referant,  inepte  una  cum  magistratibus 
Komanis  eorumque  cohorte  commemorari,  id  hercle  Munro  [critic.  p.  32] 
non  remouit  eo  quod  post  'cohorti'  plenius  interpungens  nouum  enuntia- 
tum  formauit  'cur  ..  referret?'    incredibiliter  plane  nulloque  cum  emo- 


IIG  X  11-13. 

lumento  sententiap.  nam  remauet  illud,  quod  Bithyui  nihil  possidere, 
Roraani  nibil  apud  eos  sibi  comparasse,  unde  c.  u.  referreut,  dicendi 
sunt.  omitto  commentum  AStatii  'mihi  neque  ipsi'.  Westphalius  uoluit 
'nihil  neque  ipsis  nunc  praetoribus'  eqs.,  male  et  ''nunc'  multo  fortius 
adaequare  putans  illud  u.  7  4am'  et  extra  sedem  uitii  procedeus.  iam 
cum  palaeographicae  rationis  gnaris  pateat,  in  scriptura  ''nihil  neque 
nec  in  ipsis'  duplicem  adesse  lectionem  ^nec  in'  ot  'neque  ipsis',  ego 
hanc  alteram  grammatici  cuinsdam  uel  monachi  correcturam  esse  ratus 
ex  priore  sci-iptura  'nec  in'  elicui,  quod  omnes  difficultates  uere  dis- 
soluit,  'nihil  lucelli  nec  .  .  esse  nec  cohorti'.  solebant  enim  Mucelluni' 
uocare  particulas  illas,  quae  de  praetorum  praeda  contingebant  amicis 
et  ministris:  Cic.  in  Verr.  III  30,  71  Apronio,  deUciis  praetoris,  JuceUi 
aliquid  iussi  sunt  dare:  putatote  Apronio  datiim,  si  Aproniamim  lucellum 
ac  non  praetoria  praeda  uobis  uidebitur  et  ibid.  44,  106  docucrunt  uos 
quid  lucelli  fecerit  homo  non  malus,  familiaris  praetoris,  Apronius,  infra 
XXVIII  6  et  8.  alteram  in  u.  10  corruptelam  iam  olim  uere  detexit 
Muretus.  nam  etsi  plnralem  'praetoribus'  de  nouis  qui  in  ea  ijrouincia 
quotannis  se  excipiunt  praesidibus  intellegimus,  tamen  et  hoc  nimium 
ebt  per  se,  ne  praetorem  quidem  quidquam  inde  referre,  nec  Catulli, 
qui  quod  ceteri  frustrati  sunt  spe  imputat  praetoris  sibi  soli  prouinciaiu 
expilantis  auaritiae,  sententia  esse  potest.  qua.si  uero.  etiamsi  res  ita 
se  haberet,  aegre  ferret  C.  praetorem  suum  nil  rettulisse!  denique  hoc 
"■nihil  lucelli  nec  praetori  nec  cohorti  erat,  cum  praesertim  eis  esset 
praetor  inrumator'  absurdum  est.  optime  igitur  Muretus  ''ncc  quaesto- 
ribus  esse'.  quaestorem  enim  cura  suis  ministris  comitibusque  (hos  euim 
comprehendit  pluralis)  et  praetoris  quae  propria  est  cohortem  bene  so- 
ciari  obuium  est,  cum,  licet  sint  ab  officiis  diuersi,  tamen  omnes  a 
praetore  pendeant.  praeterea  quaestores,  siqui  alii,  ob  ipsum  munus 
sane  facillime  ditare  se  ualebant  paululum  tantum  fauente  praetore. 
cohortem  autem  praetoriam  hic  non  tam  turbam  scribarum  adcensorum 
medicorum  haruspicum  intellege  quam  praecipue  amicos  comitesque,  hoc 
est,  adulescentes  nobiles  tam  reipublicae  capessendae  causa  quam  spe 
lucri  praetores  in  prouincias  comitari  solitos.  qui,  si  praetor  faueret  eis 
uelletque,  quantum  sibi  comijararint  haud  raro  diuitiarum,  manifestum 
est  ex  Cic.  in  Verr.  II  10,  27.  unguenta  autem  cum  non  ita  paruo  aere 
constarent,  is  qui  caput  unctum  habebat  inter  opulentiores  im-e  nume- 
rabatur:  Lucil.  apud  Non.  p.  423,  1  en  (^eti'  uel  ''etit'  codd.),  quos  diui- 
tiae  producunt  (in  lucem),  et  caput  ungunt  horridulum ,  Plaut.  Pseud.  I 
2,  84  numqui  quispiam  est  tuorum  tua  opera  hodie  conseruorum  niti- 
diusculum  caput? ,  Hor.  sat.  11  2,  127  quanto  aut  ego  parcius  aut  uos, 
0  pueri,  nituistis,  Cic.  Verr.  II  22,  54  ita  palaestritas  defendebat,  ut  ab 
illis  ipse  unctior  abiret.  denique  cf.  CGracchus  ap.  Gell.  XV  12  zonas 
quas  plenas  argenti  extuli  (Roma),  eas  ex  prouincia  inanes  rctuli.  alterum 
'nec'  gradationem  continet  (=  nec  uero).  —  12,  13.  praesertim  quibiis 
esset  irriiiaator  praetor  nec  faceret  pili  cohortem.    constructione  illa 


X  11-16.  117 

KccTct  ovviaiv  post  'quisquam'  sequitur  ''quibus',  quod  cum  pio  'cum  eis' 
sit  positum,  iu  altero  colo  'nec  f.  p.  coboitem'  neglegentius  addito 
'praetor'  ktio  koivov  pviori  colo  additura  et  ipsum  est  subiectum  (male 
Beuoistius  cp.  Maduigii  gr.  1.  §  323'*).  recepi  enim  ex  0  'nec':  male  et 
asyndeto  hic  quidem  iutolerabili  'non'  G  praebet;  nam  quod  Ellisius 
cp.  Caecil.  com.  220  llibb.  praesertim  quac  non  pepertt,  lacte  non  habef, 
hoc  alterum  colon  est  nimirum  apodosis ;  nec  iam  opus  cst  subuiolenta 
Gronouii  mutatione  ''non  faciens'.  'irrumator'  hic  non  tam.is  est  qui 
turpissimis  libidinibus  seruit  quam  qui  sumraa  cum  incuria  cohortem 
tractauit.  sic  enim,  ut  acerrimum  significet  contemptum,  inrumandi 
uerbum  ut  conuitiura  etiam  XVI  l,  XXXVII  8,  LXXIV  5  (XXVIII  10 
quoque,  ut  infra  uidebimus)  legitur.  itaque  quasi  nulla  adesset  cohors 
de  praetoris  beniuolentia  occasionem  diuitias  faciendi  expectans,  nihil 
comites  curauit  Memmius  (de  quo  cf.  supra  p.  36),  sed  sibi  omnia  corripuit. 
iu  uerbis  igitur  'nec  faceret  pili  cohortem'  (cf.  XVII  17)  cohortis  uox 
et  iam  illo  'quibus'  comprehensa  et  post  u.  10  iteratur  multa  cum  ui: 
ne  amicos  quideni  comitesque  propiores  (nam  de  quaestoribns  ceterisque 
ministris  minor  querella)  respexit  Memmius.  ad  illud  autem  uulgi  per 
uocem  'inrumare'  conuitium  uidetur  adludere  Lucilius  apud  Non.  p.  394, 
15  praetor  noster  adhuc  [athuc  Leid.  1  m.  1]  quam  spurcus  ore,  quod 
omms  extra  castra  ut  stercus  foras  eiecit  ad  unum,  quae  uerba  pertinent 
ad  Scipionem  in  bello  Numantino  castra  hominibus  inutilibus  purgan- 
tem;  cui  uicem  reddiderunt  milites,  seuerae  iam  disciplin;ic  adsuescere 
coacti,  imperatorem  contemijtissime  tractantem  uocaudo  'inrumatorem'; 
cedant  ergo  urrba  tam  a  metro  quam  a  sententia  inexplicata  in  ''nos 
terit  heic  quasi  spurcos  ore'.  —  14.  at  certe  tauien,  inquiuut.  uno 
quasi  ore,  quippe  qui  ne  iam  spes  ad  nihilum  recideret  timerent;  iu- 
utile  est  quaerere,  quomodo  hoc  factum  sit,  dixeritne  mulier  Varusque 
uultu  idem  significauerit  an  contra.  'at  certe',  at  minimum.  —  15,  16. 
quod  illic  natum  dicitur  esse,  comparasti  ad  lecticam  Iiominis.  hoc 
est,  lecticarios.  snnt  euim  'homines'  serui  (cf.  ex.  gi-.  Plaut.  Men.  V  5, 
49  homines  arcesse);  appellabautque  Romani  seruos  pro  singulorum  pro- 
uincia  ut  plerumque  per  'a'  (ex.  gr.  ''a  ueste',  ^ab  unguentis')  ita  inter- 
dum  per  'ad'  (ut  'ad  argentum',  ''ad  cyathum');  cf.  Marquardti  antiqq. 
priuat.  I  p.  141  sqq.^;  sumebantur  autem  lecticarii  ex  hominibus  robustissi- 
mis,  ex  Syris  potissiraum  et  Cappadocibus,  etiam  ex  Bithynis,  ut  ex 
nostro  loco  discimus:  Marquardtus  I.  \.  p.  146.  hoc  ''ad  lect.  hominis' 
per  appositionem  accedit  ad  prius  'quod  i.  n.  d.  esse',  hoc  est,  id  quod 
terra  illa  (ut  ainnt)  prae  ceteris  progignit  large  (Cic.  Verr.  II  2,  .5  de 
Siciiia  id  non  apud  eos  nasci  .  .  putaremus).  quidquid  donii  natum  et 
inemptura  est,  uili  constat  pretio;  unde  suo  quodam  iure  CatuIIum,  etsi 
lucri  non  compotem,  tamen  data  occasione  paruo  aere  sibi  comparasse 
lecticarios  concludere  potuerunt.  nam  falso  lecticarum  usum  in  Bithynia 
prima  extitisse  ex  hoc  loco  (ut  uidetur)  collegit  seholiasta  Vallae  ad 
lunen.  1,  121  et  6,  351  (cf.  Hauiitii  opusc.  III  p.  678);  immo  ut  in  cetera 


118  X   16-23. 

Asia  (cf.  C.  Gracchus  apud  Gell.  X  3),  ita  in  Bithyuia  potentes  solebant 
hoc  uehiculo  uti;  Cic.  iu  Verr.  V  11,  27  nani  ut  mos  fuit  Bithynorum 
regihus  lectica  octaphoro  ferebatur.  fortasse  Catulli  teiupore,  quo  lecti- 
carum  usus  modo  Romae  increbuerat,  Bithj^ui  potissimum  ad  portandas 
eas  sumebautur.  de  accusatiuo  rarissimo  ^iominis'  cf.  Neuius  d.  f.  1.  I 
p.  257,  Buechelerus  decl.  lat.  p.  29;  supra  p.  51.  —  1(»,  17.  eg*o,  iit 
piiellae  imnm  me  facerem  beatiorem.  simularem  siue  fingerem  (CVII  9 
et  se  facit  esse  uenustum,  Plaut.  asin.  II  2,  84  facio  me  facetum  atque 
magnificum  uirum,  Sen.  epist.  44,  1  tu  mihi  te  pusillum  facis)  ''unum', 
prae  ceteris  Memmi  comitibus  (cf.  LVIII  2),  'beatiorem',  opulentiorem 
(cf.  XXIII  27,  Hor.  od.  III  7,  3)  siue  potius  eum,  cui  melius  fortuna 
consuluisset  (cf.  mox  'maligne').  —  18.  'non'  iuquam  'mihi  tam  fuit 
nialigne.  uon  adeo  mecum  egit  fortuua  maligue,  siue,  non  adeo  res 
mihi  erat  tenuis  et  parca  (cf.  maUgne  alere  corpus  Sen.  de  ira  II  19,  ma- 
ligne  plorare  Petron.  42);  dictum  est  hoc  ad  similitudinem  locutionis  ''male 
est  mihi'  (Kuehuerus  gr.  1.  II  p.  7);  et  amat  hoc  genus  loquendi  popu- 
lare  (Holtzius  synt.  scr.  pr.  II  p.  6  sq.)  noster;  cf.  III  13,  XIV  10,  XXIII 
5  et  15,  XXXVIII  1  et  2.  de  coustructione  'non  tam  ut  nou'  Schwa- 
bius  cp.  Cic.  in  Verr.  IV  43,  95  numquam  tam  male  est  Siculis  quin  ali- 
quid  facete  et  commode  dicant.  —  19.  prouiucia  quod  uiala  iucidisset. 
contigisset  mihi  pr.  parum  lucrosa  (siue  ob  incolarum  penuriam  siue  ob 
praetoris  auaritiam).  cf.  Hor.  sat.  I  7,  11  quibus  aducrsum  bellum  in- 
cidit,  Prop.  I  15,  28  siquid  forte  tibi  durius  inciderit,  Plaut.  Men.  V  2, 
121  ei  derepente  tantiis  morbus  incidit  (hypallagen  minus  recte  uocat 
Ruddim.  instit.  p.  394).  —  20.  non  possem  octo  liomines  parare  rectos. 
non  saltem  seruos  octo  ualerem  emere  proceros  robustosque  (cf.  LXXXVI  2, 
recta  senectus  luuen.  3,  26,  seruitia  rectiora  Suet.  Caes.  47).  portabatur 
lectica  siue  a  sex  (hexaphoros)  siue  ab  octo  seruis  (octaphoros:  Mar- 
quardtus  I.  L).  'parare',  pro  ^comparare',  etiam  omisso  'aere',  ut  Cic. 
ad  Att.  XII  19,  1  cogifo  .  .  hortos  aliquos  parare.  —  21.  at  mi  nulliis 
erat  neque  hic  neque  illic.  bene  Burmannus  [misc.  obss.  V  1,  7]  ''quae 
uerba  non  scortillo  dixit,  sed  (ut  saepe  in  comoediis  ad  spectatores  con- 
uertitur  sermo)  haec  ad  lectores  dicuntur'.  de  'at'  cf.  Fritzschius  ad  Hor. 
sat.  I  5,  60.  neque  (nunc)  Romae  neque  (olim)  inBithynia;  Ellisius  cp.  Cic. 
ad  Att.  IX  7,  2  ero  in  Formiano,  ne  aut  ad  urbem  dndvtrjcig  mea  animad- 
uertatur  aut,  si  nec  hic  (Formiis)  nec  illic  (Romae)  cum  uidero,  dcuita- 
tum  se  a  me  putct.  —  22.  fractum  qui  ueteris  pedem  grabati.  nec 
lecticam  possidebat,  sed  tantum  lectulum  illum  pauperiorum  proprium 
(de  grabato  cf.  ex.  gr.  Moreti  5  membra  leuat  sensim  uili  demissa  gra- 
hato ,  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.),  sed  eum  ipsum  uno  pede  debilem  ob 
uetustatem  (quam  iocose  inridet  Lucil.  VI  9  M.  tres  a  Deucalione  gra- 
hati).  XCVII  6  ploxeni  ueteris.  —  23.  in  collo  sibi  collocare  posset. 
hoc  est,  subcollare  (cf.  Suet.  Claud.  10  et  Oth.  6).  est  adnominatio, 
quaiem  amant  prisci  poetae,  quasi  'collocare'  a  collo  sit  deriuatum;  sic 
Plaut.  Asin.  III  3,  67  hic  istam  colloca  cruminam  in  coTlo  plane.    'posset'. 


X  24—26.  119 

scil.  si  iuberem.  —  24.  hic  illa,  ut  decuit  ciuacdiurcm.  tuiic  (LXIV  269) 
puella,  ut  nimirum  consentaneum  erat  in  femella  scortorum  magis  simili. 
nam  '"clecent'  non  solura  quae  ornant,  sed  etiam  ea  quae  secundum  ua- 
tiuam  rei  alicuius  indolem  fiimt  eique  sunt  conuenientia;  Ouid.  a.  a.  III 
502  trux  dcctt  ira  fcras.  uocis  'cinaedus'  et  de  femina  usum  (cf.  tamen 
Priap.  40,  4  pathicae  pucllae)  et  comparatiuum  unus  sibi  permisit  Ca- 
tullus  (quantum  quidem  hodie  scimus).  sed  cauendum  est  ne  celerius 
cinaedam  siue  mollem  (Plin.  epist.  IX  17,  2)  siue  inpudentem  (Mart.  VI 
39,  12)  iuterpretemur  breuiter.  nec  enim  alia  dici  potest  cinaeda  nisi 
(|uae  clunes  agitat  (luuen.  11,  164),  ut  puella  cinaedior  sit  ea  quae 
raagis  inclinat  uatura  ad  feminas  quiduis  facere  patique  paratas,  hoc 
est  scorta.  inpudentiae  enim  notio  ex  re  ipsa  redundat.  quippe  homi- 
nem  alienum  et  tunc  primo  uisum,  quasi  iam  multos  per  annos  habeat 
in  amicis  familiarissimis,  illa  et  statim  rogat  officium  et  blandissime 
(^'mi  Catulle')  adloquitur.  —  25,  26.  'quaeso'  inquit  'uiihi,  mi  Ca- 
tulle,  paulum  istos  commoda;  uam  uolo  ad  Sarapim  deferri.  'com- 
moda'  correpta  ultima  positum  semel  apud  Plaut.  Cist.  IV  2,  76  certum 
est  post  Ennium  a  nullo  poeta  cultiore  adhibitum  esse  uel  adhiberi 
potuisse  (nam  illud  'puta'  etiam  apud  posteriores  obuium  formulae  est 
instar:  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  340).  hinc  iam  inde  a  saec.  XV  coniectu- 
rarum  seges  larga;  ueluti  proposuerunt  AStatius  'nam  uolo  commode 
ad  S.'  (hoc  'tempore  commodo'  hinc  alienum),  Scaliger  'commodo  nam' 
(nec  a  metro  nec  a  sententia  probandum),  Burmannus  [misc.  obss.  V 
1,  9]  'commoda:  enim'  (et  sane  *'enim'  saepius  apud  priscos  praeponi- 
tur),  Doeringius  ''istos  da:  modo  nam',  omnium  blandissime  Ferdinandus 
Handius  [obss.  p.  54]  ''istos:  commodum  enim  uolo'.  supplendum  euira 
ad  'istos'  ex  sermonis  familiaris  consuetudine  relictum  est  'cede'  uel 
•■mutua';  plane  ut  LV  10  Camerium  mihi  (scil.  date);  et  'commodum' 
apte  designat  ''hoc  ipso  tempore'  (quo  scil.  aegrota  femella  pedibus  ne- 
quiit  ambulare);  cf.  Plaiit.  Stich.  II  3,  40,  Merc.  I  2,  106,  Ter.  Phorm'. 
IV  3,  9.  ceterum  non  illepide  hercle  uec  inepte  meretricula  cupit  nobi- 
lium  matronarura  instar  lectica  deferri  (puta  ex  regioue  editiore,  iu  qua 
habitabat)  ad  templum  Serapidis  longe  extra  pomerium  situm  (Dio 
LIIl  2,  LIV  6).  de  Serapide  siue  Sarapide  (utraque  forma  proba,  nisi 
quod  illa  Romanis,  haec  Graecis  raagis  usitata  fuisse  uidetur)  cf.  Prel- 
lerus  myth.  Eora.  p.  724  sqq.;  languoris  sine  dubio  remedium  inde  erat 
petitura  Vari  amicula  (Varro  Eumen.  fr.  12  et  36  Buech.,  Cic.  de  diuin. 
II  59,  123).  male  autem  se  habet  uulgata  lectio  'ad  Serapim'.  etenim 
'ire  (ferri,  uenire,  sim.)  ad  templum  dei  deaeue  alicuius'  dicturi  Roraani 
omittere  solebant  illud  'templum',  ut  Hor.  sat.  I  9  35  uentum  erat  ad 
Vestae  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  175);  numquam  ''ire  ad  deum'  dicebant. 
unde  ego  'ad  Serapis  (Sarapis)'  reddidi  CatuUo  (formam  'Serapi'  non 
sat  tutam  putans;  cf.  USieuersius  in  Ritsch.  act.  soc.  Lips.  II  p.80); 
mirorque  Ellisium  raihi  opponere  potuisse  locos  alienissinios  Ouid.  am. 
II  2,  25  (ubi  'ad  Isin'  ualet  ^apud  I.'  siue  'in  Isidis  templo')  et  luuen. 


120  X  27—30. 

14,  260  (ubi  ''acl  Castorem'  est  'iuxta,  prope  C.  templum').  —  27.  maue 
me,  inqnio  pnellae.    erat  haec  uitae  cotidianae  dictio,  qua  nimis  cele- 
rantem    ut  retardaret  abitum   audiretque   narranda  monebant  uel  etiam 
uerba  interrumj)entem  in   ordinem  redigebant,    ut  Afran.  com.  95  Ribb. 
mane,   Serui,   quaeso,   nisi  molestum  est,  pauca  sunt,   Plaut.  mil.  1404 
mane,  dum  narra,   Ter.  Andr.  IV  1,  34   saepiusque.     sed  neque   iu  hac 
formula  usitatum  est  addere  'me'  in  aliis  sane  non  ita  rarum  (cf.  ex.  gr. 
Plaut.  Amph.  I  3,  48  niinc  te  nox,  quae  rne  mansisti,  mitto)  neque  uero 
credibile  est,  'mane'  breuiata   altera   syllaba,  ut  a  comicis,   ita  a  Ca- 
tullo   etiamtiinc   adhibitum   esse;   intra  pauca  enim  multoque  usu  trita 
uocabula   licentia   ista    constitit    apud   posteriores    (cf.   LMuell.   d.  r.  m. 
p.  340).     coniecerunt  Pontanus   'minime',    Statius   'mane  inquii'    (cum 
hiatu  mihi  certe  ingrato),   Bergkius  'mi  anime',  Munro  'meminei',  alii 
alia;  ex  quibus  nihil  placet  mihi,  qui  'mane'  aptissimum  retinendum  et 
• 'me'  a  latinitate  damuatum  ita  remouendum  intellego,  ut  simul  uitium 
prosodiacum  uocis  'mane'  tollatur.    unde  nunc  scribendum  censeo  'mane, 
em,  inquio'.     interiectio  enim  'em',  quam  accurata  disputatione  tracta- 
uit  ORibbeckius  symb.  ad  part.  lat.  p.  29  sqq. ,  iungi  amat  cum  impera- 
tiuis,  quibus,  etsi  multo  rarius,    etiam  postponitur  (Tei'.   Phorm.  I   2,  2 
accipc,  em),  neque  fere  (ut  omnes  interiectiones)  cum  uoce  sequenti  per 
synaloepheu  coalescit;  adhibet  autem  uocem  illam  Cat.  LV  12,  ubi  uide. 
deinde  antiquos  editores   et  0    secutus   dedi  'inquio'  (cf.  Neuius  d.  f.  \. 
II  p.  612),    cum    tempus   praesQns   in   hac   uiuida   narratione   multo    sit 
aptius   perfecto  et  praeterea  habeatur  u.  14  et  18.  —   28.   istud  quod 
modo  dixeram  me  habere.    'istud',  res  de  qua  loquimur,  serui.    ''dixe- 
ram',  scil.  antequam  me  interrupisti.    nam  summopere  conturbatus  poeta, 
dum  haec   loquitnr,    quaerit  aptam  responsionem  inde   quod  uerba  sua 
priora  nondum  ad  finem  perducta  finxit  (cf.  'mane');  quo  modo  cum  nil 
se   proficere   intellegeret  neqvie    melius    quidquam    reperiret,    sine   iusto 
enuntiati   fiue    subicit:   —    29.    fugit  me  ratio.    oblitus   sum  memoriae 
culpa  uerum  rei  statum.     Scaliger  cp.  auct.  ad  Herenn.  II  16,  24  qui  se 
propter  uinum   aut   amorem   aut   iracundiam  fugisse  rationem  dicet,  is 
animi  uitio  uidebitur  nescisse,  non  inprudentiu,  ibid.  40  in  mentem  milii 
si  uenissct,  Quirites,  non  commisissem  ut  in  Jmnc  locum  res  ueniret  .  .  scd 
me  tum  ratio  fitgit,  Muretius  etiam  Plaut.  Amph.  I  1,  227  sqq.    iamque 
per  anacohithon  subicit  iterum  abrupte  quidem,  sed  ut  enuutiati  initium 
'istud'  (seruos)  et  finis  'parauit'    aliquo   modo   cohaereant:  —  29,  30. 
mens  sodalis,   Cinna  est  Gains,  is  sibi  parauit.    dicitur  C.  Hehiius 
Cinna   Catullo   amicissimus,   de   quo   cf.    ad  XCV.     mentis   confusionem, 
qua  haec  quasi  per  interualla  erumpit  C,  bene  exprimit  et  illud  'Cinna 
est  Gaius'  ad  ''meus  sodalis'  ab  eo,   dum  nomen  aliquod  quaerit,  quasi 
parentheseos    loco   adiectum   et  iterum  id  quod  nomine  feliciter  reperto 
cum  quadam  affirmatione  additiir  Ms'.     et  fit  sane  perquam  ioculariter 
haec  appellatio  Cinnae   (quem  Hauptius  opusc.  I   p.  72   hinc   recte   con- 
clusit  una  fuisse   in   Bithynia;   cf.   eius   fragm.  3):    ille   in   eadem   plane 


X  31     33.  121 

quam  CatuUus  coudicione  nei-satus  iani  Varos  cum  amicabus  lecticam 
logaturos  quomoilo  arccrot  ciicumspicere  debuit.  tic  festiuc  uimirum 
poeta  laborans  amicuni  iocundum  iocum  habet  luduraque  non  infrequenti 
autem  more  postponitur  praenomen  siue  nomini  siue  cognomini  (non  his 
utrisque  iunctis),  ut  in  elog.  Scip.  I  Cornelius  Luctus,  Plaut.  merc.  prol. 
10  Macci  Titi,  Enn.  ann.  305  V.  Cdliegtis  Marcus  (Marquardtus  antiqq. 
priu.  I  p.  92);  quocum  cohaeret  qnod  praenomine  omisso  etiam  noraen 
post  cognomen  ponebant  (cf.  interpp.  ad  Tac.  dial.  1,  1).  'gaius'  post- 
quani  in  'gauis'  abiit,  scriba  Linc  dc  suo  effecit  uocem  saltim  latinam 
'grauis';  unde  non  intellecta  mendi  origine  ORibbeckius  elicuit  formam 
'Gauius',  primariara  illam  quidem  (cf.  Mommseni  dial.  Ital.  iuf.  p.  253\ 
sed  uix  Catulli  tempore  adhuc  seruatara.  ''Gaius',  trisyllabe,  ut  apud 
Mart.  V  U,  5  (cf.  et  IV  16,  1).  —  31.  nerum  utrnm  illins  au  mei, 
qnid  ad  me'  sed  quid  ad  me  perLinet,  sitne  istud  Cinnae  an  mei.  quod 
^mei'  est  genetiuus  pronominis  personalis  propter  oppositionem  pro  con- 
sueto  multo  magis  'meum'  positus  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  435);  nam 
longius  accersitum  uidetur,  'seiui'  ot  'sint'  suppletis  'mei'  pro  nomi- 
natiuo  pluralis  possessiui  habere.  Augurinus  apud  Plin.  epist.  IV  27,  4 
et  Mart.  XII  30,  1  fiuid  ad  me? ,  Cic.  ad  Att.  XII  17.  —  32.  utor  tam 
bene  <|nam  niilii  pararim.  excusare  studet  mentis  quam  fingit  obliuio- 
nera  illo  ra  twv  cpii.(ov  y.oivd.  'utor'  scil.  'isto',  quod  conexus  facilc 
snppeditat.  utique  expectandum  est  autem  'quam  si';  neque  enim  sic 
quidem  'si'  uaiquam  omittitur,  cum  ''tam'  ualeat  'aeque',  ut  'uelut'  et 
'tamquam'  coraparata  sint  aliena  (cf.  Kuehnerus  II  p.  966).  unde  Sta- 
tius  olim  'paratis'  proposuit,  scil.  'seruis',  quod  mihi  ob  ipsam  muta- 
tionem  substantiui  subintellegendi  displicet  (placeret  'parato',  scil.  isto). 
sed  quod  ipse  temptaui  ''ceu  raihi  pararim',  recte  monuerunt  non  con- 
uenire  huic  dicendi  generi;  uox  enim  'ceu'  priscis  scriptoribus  non  nota 
altioris  postea  stili  erat.  uide  an  poeta  dederit  ^quam  ipse  si  pararim'. 
ad  lotam  sententiam  cf.  ex.  gr.  Plin.  epist.  III  19,  8  uccipiam  a  socru, 
cuius  arca  non  secus  ac  mea  utor,  Cic.  de  off.  III  14,  58  uenales  quidcm 
se  hortos  non  habere,  sed  licere  uti  Canio,  si  uellet,  ut  suis.  —  33.  sed 
tn  insnla  male  et  molesta  ninls.  sic  G,  contra  0  'sed  tnlsa  male'. 
uulgo  sciibunt  ''tu  insulsa  male'.  et  nota  iu  uulgus  res  est,  'male'  pro 
adiectiui  quocura  iungitur  ratione  modo  ''parura'  modo  'ualde'  adaequare: 
didiectiuum  si  bonae  notionis  est,  'male'  detrahit  ('male  fortis',  parum 
fortis);  contra  hoc  intendit,  si  illud  aliquid  mali  continet  ('male  insa- 
nua',  oppido  insanus).  nec  insolita  est  anastrophe;  cf.  Hor.  sat.  I  4,  64 
rauci  malc  {=  ualde),  ib.  II  5,  45  ualidus  male  (=  jiarum).  sed  rectis- 
sinie  Schraderus  [emend.  p.  14  sq.]  monet,  insulse  scortillum  uocari  'in- 
sulsum',  quippe  qaod  per  se  salsum  admodum  fuerit,  cum  poetam  glo- 
riosiorem  statim  mutuom  rogaret  id  quod  ille  suum  iactauerat;  nec  enim 
"■insulsus'  idem  quod  'inpudens'.  neque  C.  est  is,  qui  talem  leporem 
dissimulet.  couiecit  igitur  Schraderus  'salsa  male  ct  molesta',  hoc  est, 
cum  incommodo  meo  atque  molcstia  iocosa  es.    quis  hoc  reprehenderit? 


122  X  34.     XI  1. 

nisi  qiiod  multo  leniore  uel  potius  nulla  cum  mutatione  litterulis  tra- 
iectis  (lectum  fuisse  uidetur  in  V  'tulsa'  supra  'tu'  illis  ''mu'  scriptis) 
euadit  'tu,  mulsa,  male  et  molesta'.  nam  hoc  'mulsa',  nota  ex  Plauto 
appellatio  blandifica  (Cas.  II  6,  20,  Stich.  V  5,  14  mulsa  mea;  de  ''mea' 
omisso  cf.  ad  Corn.  8),  hic  ita  adhibetur  ut  respondens  illi  ''mi  Catulle' 
poeta  non  nimis  honorifice  (cf.  germanicum  'Schaetzchen')  femellam  ad- 
loquatur.  iam  iutellegimus  quidem  ^molesta  uiuis',  hoc  est,  inportuna 
(cf.  LXVIIPJ  96);  aequat  enim  'uiuere'  fere  'esse',  cf.  Plaut.  mil.  678 
liberum  autem  ego  me  uolo  uiuere,  Men.  V  5,  10  ne  ego  homo  iiiuo  miser, 
Hor.  epist.  II  2,  157,  Tib.  II  6,  53.  sed  difficile  est  dictu,  quomodo 
'male  uiuis'  sit  accipiendum,  quod  neque  ad  prauitatem  morum  neque 
ad  miseram  rerum  coudicionem  (Hor.  sat.  I  4,  109;  epist.  I  17,  10)  per- 
tinere  apertum  est;  et  num  uere  aliquando  teraptauerim  hanc  interpre- 
tationem  'parum  calles  mores  elegantiores ,  a  quibus  talis  rogandi  im- 
pudentia  aliena  est',  ipse  ualde  dubito  ob  certi  exempli  absentiam;  nec 
bene  aduerbium  et  adiectiuum  iunguntur.  recepi  ergo  Guarini  coniectu- 
ram  ''mala  et'  (malae  et,  male  et),  hoc  est,  metuendae  es  calliditatis : 
cf.  Brixius  ad  Plaut.  mil.  190,  Cat.  XXXVI  9,  LV  10  pcssitnae  imellae 
(germanice  seruata  allitteratione  uertas  ''doch  du,  Liebchen,  bist  lose 
und  laestig').  —  34.  per  qiiam  non  licet  esse  neglegentem.  quae  uon 
permittis  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  406)  eis,  qui  tecum  locuntur,  non  nimis 
ponderare  uerba  sua,  minus  accuratos  atque  obliuiosos  esse.  Heinsius 
ad  loeos,  quales  sunt  Cic.  ad  Att.  I  17,  6  qiio  in  genere  miJii  neglegenti 
esse  non  Ucet  coniecit  ''neglegenti';  uerum  enim  uero  hic  adest  generalis 
sententia  nec  de  se  uno  loqiiitur  poeta  (cf.  Kuehnerus  1.  1.  p.  500).  — 
pauca  habes  poemata  magis  siue  iucunda  a  uerborum  arte  minime  illa 
quaesita  siue  a  sensibus  lepida.  nam  praetoris  sui  auaritiam  exagita- 
turus  poeta  sub  specie  eius,  qui  amara  lento  temperet  risu,  narrat  quam 
male  et  sibi  sit  inlusum  falsa  illa  opinioue ,  qua  tamquam  Croesus  alter 
ex  prouincia  rediisse  putabatur,  et  ipse  inluserit  sijei  amicorum;  simul- 
que  femellae  cuiusdam  saue  nou  illepidae  (quidquid  poeta  eam  pro 
molesta  increpat)  callida  uersutia  iocose  describitur  suaui  illa  festiua- 
que  sermonis  urbani  facetia,  cui  totum  carmen  miram  debet  uenustatem. 

XI. 

1.  Fnri  et  Aureli,  comites  CatuUi.  Furius  et  Aurelius,  CatuUi 
riuales  in  amore  Iiiuentii,  ut  ab  hoc  sectando  reuocarent,  ilkim  cum 
uetere  suo  amore  Lesbia  reconciliare  studebant;  cf.  supra  p.  38.  quam 
in  rem  cum  multa  uerbosaque  animi  officiosi  testificatione  tamquam 
deditos  illi  deuotosque  amicos  et  quiduis  eius  gratia  facere  patique  pa- 
ratos  sese  poetae  obtulerant  sequestres.  quorum  mentem  bene  perspi- 
ciens  Catiillus  in  huius  carminis  prologo  (1  — 14)  non  minore  uerborum 
cum  strepitu  per  tacitam  inrisionem  praedicat  2>i'opensam  illorum  in  se 
uoluntatem,  deinde  in  fine  pro  multis  magnisque  officiis  oblatis  eos  rogat 
unum  et  paruolum  munus,  quo  maudato  et  quanti  eos  aestimet  ostendit 


XI  2-6.  123 

et  Lesbiae  reconciliationem  procnl  a  se  arcet.  'comites'  breuiter  in- 
tegrae  protaseos  loco:  'qui  estis  futuri  comites';  quos  nimirum  illi  in 
litteris  suis  se  significauerant.  erat  enim  haec  quasi  quaedam  formula, 
qua  ueteres  testabantur  amicitiam,  ut  paratos  se  esse  dicerent  carum 
caput  in  remotissimas  quasqne  terras  multo  cum  labore  periculisque 
comitari;  praebebat  haec  testificatio  poetis  praesertim  ansam  commo- 
randi  in  harum  rcgionum  louginquarum  adituque  difticilium  descriptione; 
cf.  llor.  od.  II  G,  1  sqq.  et  epod.  1,  11  sqq.,  Prop.  I  6,  1  sqq.,  Ouid.  am. 
11  16,  21  sqq.,  Mart.  X  20,  7,  S(at.  silu.  III  5,  19  et  V  1,  127.  Tatulli', 
cari  amici  uestri,  quem  me  in  litteris  appellatis.  —  2.  siue  in  extre- 
mos  penetrabit  Indos.  elogium  Traiani  3  [PLM.  V  p.  401]  extremos 
peiittratdt  uictor  ad  Indos,  Sen.  Oed.  113  extremos  comes  usque  ad  In- 
dos,  Verg.  Georg.  II  123,  Hor.  epist.  I  1,  45.  iam  ab  Homero  Od.  I  23 
Aethiopes  iexatoi  (xvSqwv  uocantur.  quamquam  Vulpius  recte  adnotat, 
omues  gentes  ad  oceanum  positas  dici  extremas.  'in  Indos',  in  terrani 
Indorum.  —  3,  4.  litus  ut  longe  resonante  Eoa  tuuditur  unda.  eo 
usque,  ubi.  nam  'ut'  usu  rariore  quidem  sed  certo  localiter  pro  'ubi' 
siue  'qua'  adhibetur,  Cat.  XVII  10,  Cic.  Arat.  2  ut  prius  iUae  chelae, 
German.  Arat.  233,  Verg.  Aen.  V  331  caesis  ut  forte  iuuencis  (Diomed. 
p.  408  K.);  cf.  Lachm.  ad  Prop.  p.  238,  Hauptius  opusc.  II  p.  198  (de 
Ouid.  met.  I  15  dissentio).  sed  errant  qui  hoc  ex  Alexandrinorum  imi- 
tatione  (nam  Graeci  quoque  wg  pro  iva)  fluxisse  putant;  quod  non  recte 
ORibbeckius  [com.  fragm.'-  p.  CXII]  obiecit  mihi  in  Naeuii  Lj^curgo  3 
arbuta  ut  nata  ('uineta'  codd.)  sunt  restituenti,  siquidem  etiam  in  Pom- 
ponii  u.  171  R.  in  terram  ut  cubabat  aliter  accipi  nequit.  'Eoa  unda' 
{Eois  aquis  Ouid.  fast.  VI  474,  Eoi  maris  Tib.  II  2,  16,  Mela  III  3,  60 
India  non  Eoo  tantum  pelago  adposita;  'e'  anceps  est  ad  graeca  tcaog  et 
^■£oos)  quia  una  est  notio  cohaerens,  facile  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  179  sq.) 
huc  accedit  'longe  resonante',  quocum  praeter  LXIV  52  et  Home- 
ricum  no).)'(plot.o^og  cf.  Verg.  Georg.  I  358  rcsonantia  longe  Utora. 
'tunditur',  feritur,  ut  Priscian.  perieg.  785  fluctibus  Aegaei  primis  quae 
(tellus)  tunditur  alti,  Prop.  III  18,  1,  Tib.  II  4,  10,  Verg.  Aen.  V  125. 
—  5.  siue  in  Hyrcanos  Arabasuc  luolles.  quos  terras  remotas  iudi- 
caturus  coniungit  etiam  Verg.  Aen.  VII  605.  'molles',  luxurie  diffluen- 
tes;  Manil.  IV  654  ncc  procul  in  mollis  Arabus  terramqiie  ferentem  deli- 
cias,  Tib.  II  2,  4  Arabs  tener  (ibi  cf.  Broukhusius  et  Disseuus).  recepi 
autem  ex  0  'Arabasue'  (G  'arabaesq;',  quod  nimirum  est  'arabasq;'  cum 
'e'  olim  suprascripta);  nam  et  particujam  disiunctiuam  commendant 
cetera  membra  et  formam  'Arabas'  ea  quae  congessit  Neuius  d.  f.  1.  I 
p.  319'^,  quibus  adice  ex.  gr.  Hoi\  od.  I  35,  40  et  epist.  I  6,  6,  Sen.  Oed. 
117,  Apul.  flor.  6.  —  6.  seu  8acas  sagittiferosue  Parthos.  Sacae,  gens 
Scythica  Persis  a  septentrione  uicina,  tam  constanter  ab  optimis  codd. 
'Sagae'  scribuntur  (cf.  Mela  111  3,  59,  Plin.  h.  u.  VI  17,  50,  Curtius  V 
9,  5,  VI  3,  9,  VH  4,  6,  VII  9,  17  et  19,  Claudian.  d.  c.  Stil.  1  157),  ut 
haec  pro  latina  forma  non  haberi  nequeat,-  unde  cum  V  ^sagax'  prae- 


124  XI  7—12. 

beat,  cum  Italis  'Sagas'  erit  reponendimi.  de  Parthis  eorumquc  arte  ex 
eqais  uersis  in  liostes  retroisum  iaciendi  sagittas  cf.  Verg.  Georg.  III  31, 
Prop.  III  9,  54  et  IV  3,  66,  Sen.  Oed.  118,  ubi  legendum  iiidit  it  uersas 
eqiiitis  sagittas  tergaq.  instanti  metuenda  Parthi.  cf.  et  Aen.  VIII  725 
sagittiferosque  Gelonos.     ceterum    quod  'in'  omissum  est  (Kuehnerus  gr. 

I.  I[  p.  421  sqq.),  fieri  licuit  propterea  quod  latine  tam  'terram'  quam 
^in  terram  penetrare'  dicitur.  —  7,  8.  siue  quae  septemgeminus  colo- 
rat  aequora  ?filus.  siue  in  mare,  quod  per  septem  ora  (Verg.  Aen.  VI 
800  septemgemini  turbant  trepida  ostia  Nili,  Ouid.  met.  I  422  et  V  187 
et  XV  753,  alia)  se  effundens  Nilus,  ut  est  niger  limosusque  (Verg. 
Georg.  IV  291  sqq.),  'colorat'  siue  longe  lateque  colore  caeruleo  infecto 
atrat;  unde  eius  ora  fugantia  pontum  commemorat  Manil.  111  274;  cf. 
et  Stat.  Theb.  VIII  360  sqq.  unlgo  'qua'  legunt,  ut  Prop.  III  22,  16, 
sed  non  minus  rectum  est  traditum  'quae';  mare  Aegyptium  tamquam 
limen  ipsius  terrae  propterea  hic  nominatur,  quod  colore  nigro  Nili  (ob 
aquas  lutulentas  atrasque  'Melo'  dicti)  longe  lateque  infectum  iam  procul 
adnuutiat  oram  Aegyptiacam.  sic  enim  pluralem  'aequora'  intellege, 
quem  iterum  habes  LXIV  7 :  lata  planities  ponti  longe  extenti  designa- 
tur.  cf.  et  LXIV  360  flumina,  LXIII  48  maria  et  88  marniora,  ibid.  7 
et  40  sola:  Draegerus  synt.  hist.  I  §  5,  6.  —  9.  siue  traus  altas  gra- 
(lietur  Alpes.  pedes  superabit  Alpes  (quarum  quam  partem  significet, 
num  ex.  gr.  Cottias,  uon  claret),  ut  perueniat  iu  Gallias.  'altae'  cum 
tautologia  quadam,  cuius  uix  conscius  erat  Cat.,  dicuntur  Alpes,  quippe 
qnae  teste  Seruio  ad  Aen.  X  13  iam  per  se  altos  montes  iu  sermone 
Celtico  designeut.  —  10.  Caesaris  niscns  monnmenta  magni.  ut  adeat 
aspiciatque  in  Gallia  tropaea,  quae  Caesaris  uirtus  sibi  posuit  uictoriis 
reportatis  urbibusque  exj^uguatis:  Ennius  ap.  Cic.  de  fin.  II  32,  106  nam- 
que  sibi  (sic  ego:  ''tibi'  codd.)  moniimenta  mei  pepercre  labores,  Cic.  pro 
Marc.  4,  11  tropaeis  et  vioniimentis  tuis  adlatura  sit  finem  aetas ,  Prop. 
IV  6,  17  Actia  luleae  pelagus  monumenta  carinae,  Curtius  IV  13,  12 
dignam  uetere  gloria  maiorumque  monumentis  fortitudinem ,  Symmach. 
laus  Grat.  c.  9  quod  ambo  (Rbenus  et  Tiberis)  principum  monumenta 
gestetis;  sic  et  Horatium  suspicor  dedisse  epod.  9,  25  Africanum,  cui 
super  Carthaginem  uirtus  tropaeum  Csepulcrum'  codd.)  condidit.  ^uisere', 
adire  ad  uidendum,  ut  Prop.  III  22,  15  uisenda  est  ora  Caystri,  Ouid. 
met.  I  94  peregrinum  tit  niseret  orbem.  'uisens'  pro  'uisurus',  ut  Verg. 
Georg.  III  517   it   tristis  arator  maerentem  abiungens  f.  m.  iuuencum.  — 

II,  12.  fTrallicnm  Rliennm,  liorribile  aeqnor  ultimosque  Britaunos. 
notum  est  llhenum  tum  fuisse  confinium  Galliae  Germaniaeque,  unde, 
cum  trans  eum  habitauerint  Germani,  recte  uocetur  ^Gallicus'.  est 
autom  propositi,  quo  enumerat  regiones  longinquas,  poeta  ita  tenax,  ut 
post  Galliae  eampos  bos  quoque  locos  tamquam  monumenta  commemoret 
Caesaris,  qui  primus  a.  a.  Chr.  55  Rhenum  transgressus  est  (Caes.  b.  g. 
IV  17  sqq.),  hinc  superato  freto  in  Britanniam  properans.  neque  euim 
dubium  est  quin  prior,  non  altera  Caesaris  a.  54  expeditio  hic  innuatur. 


i 


XI  13—16.  125 

nam  etiam  geutes  autea  nominatas,  Indos  Hyicanos  AraLas  Sacas  Par- 
tho9  Aeg3'ptios,  propterea  a  CatuIIo  commeraorari,  quod  eodem  a.  55 
M.  Crassus  et  A.  Gabinius  summis  uiribus  maioreque  omnium  spe  belluni 
orientis  populis  iuferendum  ])ararent  bcne  admoi;ueruiit  ThMommsenus 
[hist.  rom.  III  p.  319^]  et  Schwabius  [quaestt.  p.  128].  quamquam  de 
Catullo  uel  in  hac  uel  in  illa  parte  militaturo  nihil  hiuc  conligitur:  na- 
tiones  longinquas  nominaturus  sumpsit  ille  eas,  quas  tum  maxime  cele- 
brabant  hominum  sermones.  'horribile  aequor',  tempestatibus  saeuum 
nauibusque  Caesaris  uakle  inimicum  (cf.  b.  g.  IV  29),  tam  certa  emeu- 
datione  rescripsit  stabiliuitqne  disputatiorie  accuratissima  Hauptius 
[opusc.  I  p.  98  sqq.],  ut  plura  de  hoc  loco  disserere  superfluum  sit  ne- 
que  attineat  uel  commeraorare  uel  refellere  conamina  Anglorum,  qui 
certatim  et  quasi  pro  patria  ex  tradito  'horribilesque'  coniecturas  ex- 
tundebant  ex  parte  ualde  ineptas.  cf.  Seneca  epigr.  36,  1  [PLM.  IV 
p.  71]  semota  et  uasto  disiuncta  Biitannia  ponto;  Cat.  XXIX  4  iiltima 
Britannia ,  Hor.  od.  I  35,  29,  Verg.  ecl.  1,  66.  ceterum  notandum,  quam 
egregia  arte  ab  Indis  extremis  ad  ultimos  in  altera  orbis  parte  Britannos 
processerit  poeta.  —  13.  omuia  haec.  scil.  loca;  Liuius  XXVI  20  Scipio 
07nnihus,  quae  adeunda  agendaque  erant , -mature  aditis  peractisque  eqs. ; 
cf.  et  Liu.  XXI  7,  8  nec  quicqudm  pro  ''uec  locum  quemquam'.  — •  quaecum- 
que  feret  uoluutas  eaelituui.  quidquid  (cf.  ad  XCI  10)  dei  iubebunt,  quae- 
quae  Catulli  erit  fortuna.  solitae  animi  demissi  et  dominis  caelestibus  per 
omnia  cedentis  formulae  'quomodo  (quemadmodum)  di  uolunt'  (Petron. 
61  et  76),  'cito  fit  quod  di  uolunt'  (ibid.  76),  ^deo  uolente'  {&£ov  %■£- 
Xovzoq),  'di  me  faciant  quod  uolint'  (Plaut.  most.  I  3,  65),  'si  deus 
dederit'  (Minuc.  Fel.  18,  12)  similiaque,  ut  mittam  notum  illud  'sic  di 
uoluere'  (Bentleius  et  Peerlkampius  ad  Hor.  od.  I  12,  31);  in  quibus 
''uelle'  pro  'iubere'.  ''feret',  secura,  de  ineuitabili  necessitate,  ut  in  illo 
si  ita  tulisset  fortuna  Nepos  Eum.  6,  5.  fictam  illam  falsamque  meutis 
humilitatem,  qua  par  illud  nobile  se  Catulli  amicos  in  quauis  rerum 
eius    condicione    fore    promisit,    egregie    his    ucrbis    exagitat    poeta.    — 

14.  temptare  simul  parati.  una  mecum  adire  et  per  (juaeuis  pericula 
experiri  incognita  prompti  qui  estis;  Tib.  I  2,  17  noua  limina  temptat, 
Verg.  Aen.  III  364  ierras  temptare  re^wstas,  Hor.  od.  III  4,  30  insanien- 
tem  nauita  Bosporum  temptaho  et  arentes  arenas  litoris  Assyrii  uiator.  — 

15,  16.  pauca  nuntiate  meae  puellae  uon  boua  dicta.  iam  misso 
uerborum  strepitu,  quo  par  pari  rettulerat,  atque  neglecta  tacita  in- 
risione  ita  manifestat  C  summum  famelicorum  istorum  contemptum,  ut 
nihil  ex  tam  magnificis  proraissis  eos  roget  aliud  quam  ut  abiectae 
jiuellae  ipsi  abiecti  homines  existant  nuntii  trium  uerborum.  quae  uerba 
iam  u.  17 — 24  sequentia  et  breuitate  et  acorbitate  sna  sane  quam  effica- 
cissime  opposita  sunt  longae  illi  specie  quidem  beniuolae  adlocutioni; 
qua  quae  iara  mota  erat  pathicis  iatis  spes,  eam  epilogus  subito  per- 
uertit  funditiis.  proditur  autem  Catulli  conteniptus  ut  in  illo  'meae 
puellae'  (recordatur  enim  priorum  carminum  poeta,  in  quibus  sic  saepe 


126  XI  16—24. 

ajjpellata  erat  Lesbia),  ita  iii  uerbis  ''non  bona  clicta',  hoc  est,  non 
benigna  amica  placitura  (cf.  Plaut.  Amph.  prol.  25  dictis  bonis,  Ter. 
Anclr.  204  bona  uerha  quaeso)  simulque  mali  in  omnem  eius  uitam  omi- 
nis  (Tib.  II  2,  1  dicamus  hona  uerha);  in  memoriam  nobis  redit  illud 
Propertii  (II  5,  30)  hic  tibi  ixiUori,  Cynthia,  uersus  erit.  ob  oculos  h.  1. 
uidetur  habuisse  Verg.  Aen.  XII  75  nuntius  haec,  Idmon,  Phrygio  mca 
dicta  tyranno  haud  placitura  refer.  —  16.  cum  suis  uiuat  ualeatque 
uioechis.  non  est  sollemnis  tam  in  ^uiue'  (Verg.  ecl.  8,  58)  et  in  ^uale' 
(ad  VIII  12)  quam  in  his  coniunctis  (Hor.  epist.  I  6,  67,  niue  uale,  sat. 
II  5,  109  uiue  ualeque)  formula  ualediceudi  atque  renuntiandi,  sed 
propter  additum  'cum  suis  (=  caris  suis)  moechis'  recordemur  oportet 
locos,  quales  sunt  Plaut.  trin.  I  2,  16  hene  herclest  illam  tibi  ualere  et 
uiuere,  Bacch.  II  3,  12  iiiuit,  ualet:  uigens  laetac|ue  ut  uita  fruatur  una 
cum  dulcibus  suis  amasiis  (sic  enim  sensu  latiore  feminarnm  non  nupta- 
rum  amantes  dicuntur  'moechi',  germanicum  'Buhlen',  ut  ex.  gr.  Hor. 
od.  I  25,  9),  optat  Lesbiae  poeta,  qui  cui  iam  dudum  in  omne  tempus 
ualedixerat  hic  non  iterum  ualedixit.  quid  illa  faciat,  quid  iam  ad  Ca- 
tullum?  nihil  illam  amplius  curat.  —  18.  quos  complexa  tenet  simul 
trecentos.  quos  eodem  tempore  (Ter.  Andr.  I  1,  60  nam  hi  tres  tum 
simul  amabant)  deuinctos  tenet  in  amplexibus  suis  innumeros.  'trecenti' 
enim  de  numero  niagno  indefiuito,  ut  Plaut.  mil.  251,  ti-in.  791,  Hor. 
sat.  I  5,  12.  Verg.  ecl.  1,  31  dum  me  Galatea  tenehat,  LV  17.  — 
19,  20.  nuUum  amans  uere,  sed  identidem  omnium  ilia  rumpens. 
neminem  sincere  et  ex  iutimo  animo  diligens  (LXXXVII  2),  sed  cunctos 
tamquam  libidinis  efFusae  explendae  ministros  eneruaus  sine  fine  (LI  3), 
ad  suam  uoluptatem  absorbeus  totius  iuuentutis  robur.  'ilia  rumpere' 
(cf.  Plaut.  merc.  I  2,  7  ramices  riimpere)  aliter  atque  apud  Verg.  ecl. 
7,  26  hic  significat  'frangere  robur  uirilitatis'.  nam  ^ilia',  ut  sunt  teste 
Plinio  h.  n.  XI  208  inter  uesicam  et  aluum  arteriae  ad  imbem  tendentes, 
pro  sede  uirilitatis  interdum  ponuntur;  cf.  LXIII  5,  LXXX  7,  lusum  luuen. 
5,  135  et  Marulli  apud  Seru.  ad  Aen.  VII  499  tu  ut  Hector  ah  lUo  num- 
quam  recedis,  Priap.  68,  18  ex  nostra  emendatione;  est  igitur  sententia 
eadem  atque  ap.  Prop.  II  16,  14  rumpat  ut  adsiduis  memhra  lihidinibus, 
Tib.  Priap.  2,  45,  Mart.  XII  97,  4.  —  21.  nec  meum  respectet,  ut 
ante,  amorem.  nec  tamen  (cf.  Seyffertus  ad  Cic.  Lael.  1,  4,  Kuehnerus 
11  p.  146)  speret  fore,  ut  iterum,  sic  ut  olim  saepius,  ei  restituar.  nam 
'respectare'  interdum  fere  aequat  'sperare';  Cic.  pro  Planc.  18,  45  ne 
j)ar  ah  eis  munus  in  sua  j)etitione  respectent.  —  22,  23,  24.  qui  illius 
cnlpa  cecidit  uelut  prati  ultimi  flos,  praeterennte  postquam  tactus 
aratro  est.  Pluygersius  [Mnemos.  n.  s.  I  p.  59]  uoluit  'cecidi',  ut  ad 
CatuIIum  misero  hoc  amore  pessumdatum  mortique  iam  uicinum  haec 
referantur.  uerum  (ut  alia  mittam)  multo  magis  est  poeticum,  amor 
ipse  femina  plane  se  proiciente  si  cecidisse  dicitur  instar  floris,  qui  in 
prati  margine  positus  conuellitur  obuio  aratri  ferro.  quam  imaginem 
dulcissimam   (minime    ex    Sapphus  fr.  94   Bergkii  natam)   mutuatns  est 


XII  1-3.  127 

Verg.  Aen.  IX  435  purpureus  ueluti  cum  flos  succisus  aratro  languescit 
moriem,  lassoue  papauera  coUa  demiscre  caput,  pluuia  cum  forte  gra- 
uantur  (ubi  ad  alterum  maxime  membrum  Heynius  cp.  Hom.  II.  VJII 
306  sqq. ,  Ouid.  met.  X  190  sqq.);  cf.  et  ad  LXII  39.  'cecidit  amor'  (hoc 
est,  uictus  est  extinctusque),  ut  Lygdam.  6,  4;  'cecidit  flos',  ut  Ouid. 
a.  a.  III  80.  cf.  usque  ad  idtimam  platcam  (=  extremam  plateae  partem) 
Plaut.  mil.  III  1,  15.  bene  denique  Muretus  'respicit  Cat. '  inquit  'ad 
uetus  prouerbium,  quo,  cum  aliquid  plane  perisse  indicare  uolebant, 
dicebant  tam  perisse  quam  extremam  fabam',  conligens  Fest.  p.  363, 
17  M.  'tam  perit  quam  extrema  faba^  in  prouerhio  est,  quod  ca  plerum- 
qite  aut  proteritur  aut  decerpitur-  a  praetereuntihu^.  cf.  et  Ouid.  am.  I 
12,  14  uosque  (inutile  lignum)  rotae  frangat  praetereuntis  onus.  "'tactus', 
laesus,  ut  LXVIII''  111,  Ouid.  met.  III  729. 

XII. 

1.  Marnicine  Asiui.  gens  Asiniorum  plebeia  orta  erat  ex  Teate, 
capite  Marrucinorum,  qui  inter  Vestinos  Frentanosque  positi  erant;  cf. 
Drumannus  h.  r.  II  p.  1  sqq.  et  pater  quidem  Cn.  Asinius  cum  Romae 
fixisset  sedem,  morum  Romanorum  nobilium  secutus  cognomen  Polionis 
addidit  ei  certe  filio,  qui  u.  6  commemoratur,  natu  fortasse  minori, 
C.  Asinio,  celeberrimo  Vergilii  et  Horatii  amico,  de  quo  cf.  Teuffelius 
HLR.  §  221.  cuius  frater,  de  quo  hoc  uno  loco  fit  mentio,  ecquo  usus 
sit  cognomine  plane  incertum  est;  nam  Munro  [critic.  p.  39]  ut  recte 
negat  illum  ipsum  quoque  Pollionem  esse  uocatura,  ita  ex  dubia  con- 
iectura  ei  Gnaei  Asinii  Marrucini  nomen  uindicauit;  quamquam  hoc  pro- 
babile  admodum  est,  fnisse  eum  PoUionis  fratrem  natu  maiorem.  et- 
enini  hie  noster  Asinius  (fortasse  patre  adhuc  Teati  uersante  genitus) 
propter  solam  oppositionem  'Marruciuum'  uocari,  recte  perspexit 
Is.  Vossius,  qui  conlatis  locis  Tcrtull.  adu.  Marc.  5,  17  et  Silii  Ital.  VIII 
521  et  XV  569  Marrucinos  ob  fidem  fuisse  nobiles  conlegit;  'manifeste 
autem  h.  I.  Asinium  sugillat  Catullus,  quod,  cum  Marrucinus  esset,  nihil 
tamen  Marrucinum  haberet,  utpote  qui  esset  Kls7iti^aTazog\  —  1,  2.  inanu 
sinistra  non  beUe  nteris  in  ioco  at(iue  nino.  laeua  maxime  manus 
i)uid  audierit,  docent  Plaut.  Pers.  II  2,  44  illa  furtifica  laeua  (cf.  Epid. 
I  1,  8)  et  Ouid.  met.  XIII  111  nataeque  ad  furta  sinistrae.  habemus 
igitur  adulescentem,  quales  tunc  etiam  inter  elegantiores  cultioresque 
Romanos  non  deerant  (cf.  XXV  et  XXXII),  qui  siue  arte  amicorum  res 
iocoso  furto  condendi  (ut  ait  ille)  delectabantur  siue  morbo  foedo  cle- 
pendi  tenebantur;  cf.  Ouid.  a.  a.  III  441  sqq. ,  Mart.  VIII  59  et  XII  29. 
hanc  sinistram  ''non  belle',  non  lepide  uenusteque  (cf.  Priap.  52,  1  non 
hene  qui  manum  rapacem  .  .  contines)  admouet  ille  conuiuis,  dum  inter 
pocula  hilariter  agunt  sui  securi;  cf.  L  6  per  iocum  adquc  uinum,  Ouid. 
a.  a.  I  229  sqq.  (244  in  iiinis).  de  synaloephc  ^ioco  atqac'  cf.  Lachm. 
ad  Lucr.  p.  198  sq.,  ubi  cetera  exempla  Catulliana  collecta.  —  3.  tollis 
liutea    ueglegentioruui.      cum    eodem    asyndeto    explicatiuo    iuscriptio 


12<S  XII  4—9. 

Pompeiana  CIL.  IV  1951  Sarra,  non  helle  facis:  solum  me  relinquis.  ''tollis', 
remoues  et  subducis,  usu  rariore  pro  'faraiis',  ut  Nucis  u.  140  sqq. 
Mintea',  quaeuis  les  e  lino  factae,  hic  accipe  secundum  u.  14  sudaria, 
quae  hoc  maxime  tempore  Romae  uidentur  increbuisse;  cf.  omnino  Mar- 
quardtus  antiqq.  priu.  II  p.  469'.  'neglegentiores'  (X  34)  sunt  qui  inter  uina 
hilaritati  dediti  remittunt  aliquid  de  uigilantia  in  cauendis  furibus.  — 
4.  Loc  salsuui  esse  putas?  iocosum;  nempe  sicut  ceteri  conuiuae  lepore, 
ita  tu  laeua  ludes?  Priap.  10,  8  nimirum  tibi  salsa  ns  iiidetur  adstans 
inguinibus  coJumiia  nostris.  —  4,  5.  fugit  te,  iuepte,  quamuis  sordida 
res  et  Inuenusta  est.  siue  ''obliuisceris',  ut  Cic.  ad  Att.  VII  18,  3  de 
Dionysio  fugit  me  ad  te  antea  scribere,  siue  4atet  te'  (non  recte  intelle- 
gis),  ut  ib.  XII  42,  2  illud  alterum  quam  sit  difficile,  te  non  fugit  (=  bene 
sentis).  'inepte',  insulse,  ut  XXV  8.  'quamuis',  quantamuis  siue  ad- 
moduui,  mirum  quantum;  Clll  2,  Plaut.  Pseud.  IV  1,  79  quamuis  pernix 
est  hic  homo.  'ves  sordida',  indigua  homine  ingenuo,  contempta.  — 
6.  nou  credis  uiilii^  crede  Pollioui  fratri.  interrogatio  iudignationis 
plena  (renuentem  enim  Asinium  uidere  sibi  uidetur  C);  Ter.  Hec.  360 
quid?  non  sciunt  ipsi  uiam?  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  1011).  ita  cam  ac- 
centus  rhetoricus  sit  positus  in  notione  ^non  credere',  postponi  sane 
potest  '^mibi',  cum  ad  illud  'non  credis'  l^  svavrCov  sit  conlocatum  iti- 
dem  in  initio  'crede';  in  prosa  oratione  oppositio  magis  efFerenda  iu 
personis  postulasset  'mihine  non  credis?  at  Pollioni  crede'.  tam  recte 
'PoIIio'  quam  'Polio'  scribi,  contra  Lachmannum  [ad  Lucr.  I  313] 
optinui  in  Fleckeiseni  ann.  1883  p.  784.  —  7.  qui  tua  furta  uel  taleuto 
mutari  uelit.  olim  Pluygersium  [Mnemos.  n.  s.  I  p.  60j  haec  coniectura 
temptantem  nimis  celeriter  sum  secutus.  usum  uocis  ''mutare'  hic  pa- 
rum  apie  explicant;  nec  enim  'mutare'  est,  ut  uulgo  inde  a  Mureto 
putant,  'redimere'  (unde  iam  Is.  Vossius  miratur,  Pollionem  furtorum 
fratris  sui  poenam  luere,  commendans  ex  libro  quodam  interjjolato  'mul- 
tari').  nunc  mihi  arcessendi  uidentur  loci ,  quales  sunt  Plaut.  Bacch.  I 
2,  34  ego  quod  dixi  haud  mutabo,  Ter.  Andr.  I  1 ,  13  haud  muto  factum, 
Hor.  a.  p.  168  commisisse  cauet  quod  mox  muiare  hiboret,  hoc  est,  magno- 
pere  uelit  infectum  reddere.  accipiendum  igitur  hoc  'talento'  (cf.  praeter 
Plaut.  Rud.  1330  Antb.  lat.  475,  5  [PLM.  IV  p.  402]  nescio  quid  mise- 
rum  est,  quod  celas,  Bccca:  talento  ucndere  debueras ,  si  bona  membra 
dares)  non  pro  ablatiuo  pretii  (Kuehnerus  1.  L  p.  287),  sed  joro  mero 
instrumentali,  scil.  ''dato':  Pollio  adeo  quantumuis  magnam  pecuniam 
datarus  sit,  si  furta  tua  infecta  reddere  possit.  de  forma  ^uolit'  pro 
'uelit',  quam  suppeditat  0,  cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  605  sq.  —  8,  9.  est 
enim  lepomni  differtus  puer  et  facetiarum.  Passeratii  et  Is.  Vossii 
emeDdationem  (quiuuquam  illi  'difertus')  plane  confirmauit  0  'dissertus' 
cum  solita  litterularum  ^s'  et  'f  confusione  exhibens;  unde  quod  G 
effecit  'disertus',  id  pessime  in  uulgatam  abiit,  siquidem  ^puer  disertus 
multorumque  leporum'  (cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  IV  1,  15  et  centum  puer 
artium)  dicitur,  nudus  genetinus  ad  'disertus'  accedens  nec  ratione  utitur 


XII  10-15.  129 

nec  exemplum  habet.  quid  quod  'disertus'  nihil  ad  propositum  facit? 
hoc  enim  uult  poeta:  Pollio,  ut  est  nere  salsus  uenustusque,  rem  istam 
sordidam  et  inlepidam  esse  bene  intellegit.  est  autem  hoc  pulcherrime 
dictum  'differtus  leporum  ac  facetiarum':  totus  est  ille  plenus  salibus, 
ut  similiter  Gellius  XVII  8,  4  puer  genere  Atticus,  ad  annos  maxime 
natns  octo,  festiuissimis  aetatis  et  gentis  argutiis  scatens.  nam  'differtus' 
(cf.  Tac.  aon.  XVI  6  corpus  diff.  odoribus)  quod  cum  genetiuo  construitur 
insolite:  secundum  'plenus'  uocabulum  semel  habes  apud  Cic.  d.  har. 
resp.  13,  28  nfertam  urhem  fanorum,  semel  apud  Liu.  VI  25,  9  repletus 
pucroiMm,  paalo  saepius  'impleri  alicuius  rei'  (interpp.  ad  Verg.  Aen. 
1  215);  unde  nuUa  in  constructione  illa  offensio;  cf.  et  Kuehnerus  1.  1. 
p.  327  et  342.  'lepores',  ioci  elegantes,  et  'facetiae',  sales  urbani,  sae- 
pius  iuncti  (cf.  et  L  7).  'puer'  audit  Pollio  a.  a.  Cbr.  76  natus  utpote 
XIV  fere  annorum  (cf.  statim  dicenda).  —  10,  11.  qiiare  aut  hendeca- 
syllabos  trecentos  expecta  aiit  mihi  linteuiu  remitte.  ^trecentos',  in- 
numeros  (cf.  ad  XI  18);  et  est  in  hoc  omnis  uis  posita.  neque  enim 
hendecasyllabi  per  se  sunt  uersus  truces,  quibus  adoritur  poeta  aduer- 
.sarium  (ut  per  iambos,  XXXVI  5);  sed  horum  hendecasyllaborum,  qualcB 
hoc  c.  habet,  alios  atque  alios  sine  fine  Asinius  iubetur  timere.  'aut  .. 
aut',  ut  LXIX  9  sq.,  CIII  1  sqq.;  'remitte',  ut  XXV  6.  —  12.  quod  me 
non  mouet  aestimatione.  cuius  iacturam  non  ob  pretium,  quo  constat, 
aegre  fero.  Priap.  55,  3  nec  mGuet  amissi  tam  me  iactura.  Cic.  parad. 
6,  3,  50  sed  non  aestimatione  census  (=  pretio  per  censum  constituto), 
uerum  uictu  atque  cultu  tcrminatur  pec^iniae  modus.  Ellisius  cp.  Symmach. 
epist.  IX  107  yaruum  quidcm  munusculum  est,  si  aestimetur  pretio  sui; 
religiosum,  si  amore  pendatur.  —  13.  ueruni  est  mnemosynum  mei 
sodalis.  nota  CatuIIum  graecorum  uerborum  amantem:  solus  sibi  per- 
misisse  uidetur,  ut  Graecum  ^vrj^oavvov  (fivrj^oavva)  in  latina  adhiberet 
lingua,  cui  uocabula  eandem  rem  designantia  (Vulpius  cp.  Verg.  Aen. 
V  538  ferre  sui  dederat  monumentum  et  pignus  amoris)  non  deessent. 
permire  additur  singularis  ''mei  sodalis',  mox  cum  legamus  FabuIIum  et 
Veranium  una  misisse.  cuius  rei  explicationem  uere  placituram  frustra 
requirebam;  neque  dubito  quin  mutata  interpunctione  sit  legendum 
'mnemosynum:  mei  sodalis  nam  sudaria  .  .  Fabullus  et  Veranius'.  quippe 
amant  Latini  hanc  uerborum  cohaerentium  efferendoi-umque  in  initio  et 
fine  enuntiati  conlocationem;  neque  'nam'  traiectum  (ad  LXIV  301)  mi- 
rabitur  qui  LXVI  65  'namque'  quinto  loco  positum  comparauerit;  sed 
tam  hoc  quam  nomin.  plur.  'sodalis'  (cf.  ad  LXIV  14)  facile  procreauit 
uulgarem  interpunctionem.  —  14,  15.  uam  sudaria  Saetaba  ex  Hiberis 
miserunt  milii  muneri  F.  et  V.  de  Saetabi  Hispaniae  Tarraconensis 
urbe  lino  tenuissimo  clara  nota  sunt  testimonia  Plinii  h.  n.  XIX  1,  10, 
Silii  III  374,  Gratii  41.  '  ex  Hiberis'  (ex  Hispania;  cf.  Mart.  IV  55,  8 
et  X  65,  3)  recte  dederunt  Itali:  ^ex  hibere'  V,  siue  cum  priscae  ortho- 
graphiae  'HibereiB'  indicio  (ut  uoluit  Lachm.)  siue  quod  hiber'  com- 
pendium  male  est  intellectum.  fuisse,  qui  hoc  non  perspecto  retineret 
Catullus  ed.  Baehrens.    II.  9 


130  XII  16-17.     XIII  1-5. 

'ex  Hibere'  explicaretque  'e  terra  ad  flumen  Hiberuin  posita'!  quasi 
'ex  Hibero'  (liaec  enim  forma  latina)  aliud  quidquam  quam  'ex  ip.so 
amue'  significaret!  'mittere  muneri',  ut  ^dare'  et  'accipere  muneri'; 
Nepos  Att.  8,  6  ahiecto  Bruto  Italiaquc  cedenti  HS  centum  milia  viuncri 
misit.  conicio  autem,  haec  cum  C.  scriberet,  amicos  eius  etiamtunc  in 
Hispania  uersatos  esse:  absentium  quorumque  reditus  dubius  esset  mo- 
numentum  carius  sane  quam  praesentium.  unde  hoc  carmen  fere  anno 
a.  Chr.  62  adsigno  (cf.  p.  132).  enarrata  linteorum  origine  per  asyndeton 
consecutiuum  subicitur:  —  16,  17.  liaec  amcin  uecesse  cst  ut  Vera- 
nioluui  ineuui  et  Fabulluiu.  sudaria  igitur  me  oportet  in  eodem  ho- 
nore  habere  (uindicando  a  rapinis)  quam  eos  qui  miserunt.  'ut'  uere 
Itali:  ''et'  ob  idem  uersus  praecedentis  initium  peccauit  librarius;  quod 
tamen  nec  ipsum  caruit  defensoi-ibus  aliena  adm.ouentibus.  inutiliter  quae- 
runt,  num  forte  poeta  Veranium  per  deminutiuum  appellans  magis  di- 
lexerit  quam  Fabullum  (cf.  et  XLVII  3) ;  nimirum  'Fabullus'  iam  deminutiue 
formatum  eandem  per  deminutiuum  appellationem  respuebat.  et  uarians 
in  collocando  ''F.  et  V.'  15,  'V.  et  F.'  17  pariter  se  eos  amare  C.  ostendit. 

xm. 

1.  Cenabis  beue,  nii  FabuHe,  apud  me.  sic  Lucilius  IV  5  M. 
cenasti  in  uita  mimquam  hene,  hoc  cst,  laute.  imitatus  est  Mart.  XI 
52,  1  Cenabis  belle,  luli  Cerealis,  apud  me.  de  solita  formula  cf.  ex.  gr. 
Cic.  de  or.  II  60,  246  cenabo,  inquit,  a^nicl  te.  ''mi'  summae  familiaritatis, 
ut  X  25.  —  2.  paucis,  si  tibi  dei  fanent,  diebus.  post  paucos  dies 
(cf.  de  hoc  ablatiuo  Kuehuerus  gr.  I.  II  p.  263),  nisi  nimirum  quid  in- 
pedimenti  intercesserit.  nam  hoc  '"si  t.  d.  fauent'  (quocum  cf.  Ouid.  met. 
IV  702  faueant  modo  numina)  iu  re  pusilla  additum  itidem  ut  consimilis 
locutio  nota  'si  dis  placet'  (cf.  ex.  gr.  Ter.  Ad.  III  4,  30)  cum  leni  in- 
risione  dictum  est,  qua  iam  aliquid  detrahitur  de  promissi  certitudine, 
quam  praefert  illud  ^cenabis'  quaeque  mox  addita  u.  3  condicione  plaue 
tollitur.  ceterum  quod  pro  'dii'  iu  V  tradito  et  per  metrum  reiecto 
'dei'  scripsi  cum  prisca  illius  'di'  monosyllabi  orthographia  hic  aliisque 
locis,  cf.  supra  p.  51.  —  3,  4,  5.  si  tecuni  attuleris  bonani  atque 
magnani  cenani,  non  sine  candida  pueUa  et  uiuo  et  sale  et  omni- 
bus  cachinnis.  si  tu  ipse  omnia  ad  conuiuium  necessaria  apporta- 
ueris:  haec  iam  aperta  ac  manifesta  est  inrisio.  'bonam'  non  pro 
syuonymo  uocis  'magnam'  accipe  (ut  loco  ab  Ellisio  comparato  Ter. 
Eun.  I  2,  43  bonam  magnamque  partem  ad  te  attulit,  adde  Val.  Max.  II 
9,  7  bona  magnaque  pars),  sed  illud  ad  qualitatem,  hoc  ad  quantitateni 
refer  (Hor.  sat.  II  6,  104);  sic  Ennius  Hedyph.  9  Nestoris  ad  patriam  hic 
(scarus)  capitur  magmisque  bonusque,  Val.  Max.  IV  1,  10  satis  honae  ac 
magnae  (res  populi  R.)  sunt.  'non  sine'  cum  ui  iocosa:  nec  uelis  obli- 
uisci.  puellas,  quae  his  iuuenum  elegantiorum  conuiuiis  haud  raro  ad- 
hibebantur,  ipsum  dominum  conuiuii  praebere  par  erat;  cf.  Hor.  epist. 
I  5,  27  cum  Lambini  adnotatione.    audit  autem  puella  'candida'  sollerani 


Xlll  0-10.  131 

epitheto  petito  a  cutis  niueo  splendidoque  nitore  {candida  puella  XXXV  8, 
LXVIIP  30,  LXXXVI  1,  Hor.  epod.  11,  27,  Ouid.  ani.  II  4,  39;  candida 
Penelope  ibid.  II  18,  29;  candida  femina  ibid.  II  7,  5;  candida  paelix 
fast.  III  493,  alia).  salem  autem  siue  iocum  leporemque  et  omnes,  quot- 
quot  F.  habeat,  cachinnos  (XXXI  14,  ubi  uide)  ut  condimentum  com- 
munis  laetitiae  necessarium  prioribus  adcnmulat  C.  larga  nianu.  — 
(}.  haec  sei,  in(£uam,  attnleris,  nennste  noster,  cenabis  bene.  quando 
siue  post  interpositam  longiorem  parenthesin  priora  recolligentes  siue 
firmiter  et  cum  emphasi  adfirmantes  (iit  hic  fit)  eandem  sententiam  Ro- 
raani  repetebant,  fere  'inquam'  addebatnr;  ad  prius  genus  cf.  ex.  gr. 
Fronto  p.  111,  16  et  158,  10  N.,  ad  alterum  Cic.  ad  Att.  I  20,  7  per 
mihi,  per,  inquain,  gratim  feceris.  potest  autem  hic  condicionis  indi- 
catae  repetitio  non  esse  alia  quam  iocularis.  qui  cum  sit  loci  color, 
'uenuste  noster'  (et  est  'noster'  tam  familiaritatis,  ut  Ter  Andr.  846 
0  noster  Chremes  et  Ad.  883  o  Syre  noster  quam  inrisionis,  ut  in  Pis. 
8,  17  0  noster  miscricors,  quid  facis:')  cum  quadam  siQcovfia  uidetur  esse 
dictum  et  'uenuste'  magis  ad  nimiura  corporis  cultura  externum  referen- 
dum  (cf.  ad  III  2).  —  7,  8.  nam  tui  CatuUi  plenus  saculus  est  ara- 
uearuni.  imago  aperta;  cf.  LXVIU^  9.  Muretus  cp.  Afran.  com.  410  tamne 
arcula  tua  ptena  cst  aranearum  ?,  Plaut.  Aul.  I  2,  156  apjud  nos  nihil  rst 
aliud  qiiaesti  furihiis:  ita  inaniis  sunt  oppJetae  atqtie  arancis;  adde  Apul. 
met.  IV  22  fauces  araneantes.  contra  pleno  cum  turgd  sacculus  ore 
luuen.  14,  138.  'aranea'  hic  e  regula  de  tela,  ut  'araneus'  XXIII  2  de 
animali;  sed  confunduntur  haec  saepius,  ut  ipse  noster  LXVIII''  9 
'aranea'  habet  de  bestiola  (cf.  Seru.  ad  Georg.  IV  247).  Placidus  p.  24, 
18  D.  crumena:  sacculus;  'saculus'  prisce  pro  ^sacculus'.  —  9.  sed  cou- 
tra  accipies  meros  amores.  'contra'  aduerbium  ualet  'ex  mea  parte' 
(ut  Plaut.  trin.  IV  2,  53,  Ter.  Ad.  V  4,  23;  cf  et  ad  LXXVI  23),  unde 
'contra  accipics'  intellege  'remunerabor  te'.  porro  hoc  'purum  putura- 
que  amorem  et  praeterea  nihil'  lepide  sensus  amicos  miscet  cum  noua 
inrisione;  Hor.  epist.  I  7,  84  uineta  crepjat  mera  et  II  2,  88  meros  audiret 
honores,  Mart.  XIV  206,  1  collo  necte,  puer,  meros  amores  ceston  de  Ve- 
neris  sinu  calentem.  pluralis  hic  quoque  totum  amorem  in  unum  com- 
prehendit.  habet  autem  0  'meos  amores',  quod  olim  doctis  nonnullis 
placuit.  quo  cum  ex  certo  usu  poetae  nostri  (cf.  ad  VI  16  et  mox  ^meae 
puellae')  tantum  Lesbia  possit  designari,  hoc  uno  pacto  sensum  inde 
licet  elicere,  si  'accipies'  explicamus  'audies':  remunerationis  loco  tibi 
narrabo  de  mea  puella  (Hor.  sat.  I  4,  38  pauca  accipe  contra).  quam- 
quam  a  re  diplomatica  'meros'  ut  difficilius  electiusquo  plus  habet  fidei. 
—  10.  seu  (£ui(l  suauius  elegantiusue  est.  ^seu'  pro  'uel  si'  accipiunt 
(ut  Hor.  od.  I  2,  33;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  955  in.);  sed  quod  alibi  (ut 
LXXXII  4)  optime  se  habet,  hic  est  pessimum.  non  enim  quamlibet 
aliara  rem  meris  amoribus  suauiorem  uel  elegantiorem  est  daturus ,  sed 
unam  certam,  scil.  unguentum,  monstrante  illo  'nam'  u.  11.  quae  una 
res  non  potest  indicari  per  'siquid'.    est  autem  hoc  mera  coniectura:  in 

9* 


132  XIII  11—14. 

V  'qui'  cum  uaria  lectione  ex  libro  Belgico  j)etita  'quod'  legebatur;  et 
hoc  ''quod'  ut  antiquitus  traditum  facileque  in  ^qui'  corruptum  ('q'  pro 
'a'  legit  scriba  Veronensis)  acriter  est  retinendum:  siue  potius  id  quod 
meris  amoribus  praestat  suauitate  elegantiaque  (cf.  de  'seu'  pro  'seu 
potius'  Kuebnerus  1.  1.  not.  7).  iam  etsi  per  ^ue'  potest  sane  iudicium 
de  hac  re,  uelitne  unguentum  appellare  suauius  an  elegantius,  Fabullo 
relictum  esse,  tamen  sua  sponte  apparet,  quantopere  praestet  j)raedicari 
unguenti  uirtutes  cumulatis  synonymis  'suauius  elegantiusque'.  uideutur 
igitur  hic  quoque  libi-arii  'que'  et  'ue'  coufudisse.  —  11,  12.  uaiii  iin- 
guentum  dabo,  quod  meae  puellae  donanmt  Yeneres  Cupidiuesque. 
quod  non  homines,  sed  di  deaeque  amoris  omnes  suis  ipsi  manibns 
fecerunt  (adeo  dulcitate  dulces  omnes  rores  odoriferos  uincit)  Lesbiae- 
que  eis  dignissimae  dederunt  muneri.  IVossius  cp.  Hom.  Od.  XVIII  192 
■ndXXBC  (i£v  01  TiQcozci  nqoqanazcc  yiaXcc  ■ncc&fJQiv  d^^Qoaca) ,  otcp  nsQ  ivGzs- 
cpavog  Kv&£Q8ia  xQLsrai,  svz'  av  irj  XaQixcov  xoqov  iiisQosvta  cum 
scholiis,  rectius  Marcilius  cp.  Prop.  II  29,  15  quae  (Cynthia)  cum  Siclo- 
niae  nocturna  ligamina  mitrae  soluerit...,  aclflahi(nt  tibi  non  Arahnm 
de  gramine  odores,  sed  quos  ipse  suis  fccit  Aiiior  manihus,  ubi  cf.  Hertz- 
bergius.  'dabo',  scil.  in  medium,  siue  ponam  conuiuis.  cur  autem  un- 
guentum  potissimum  est  daturus  C?  taceut  interpretes,  nos  iufra  ad 
hanc  iuterrogationem  respondere  conabimur.  recurrunt  haec  uerba  ''Ve- 
neres  Cupidinesque '  III  1;  unde  obseruatione  ea,  quam  feei  anal.  Cat. 
p.  14  ('ut  omnes  homines  per  aliquod  tempus  certa  uocabula  certasue 
locutiones  prae  aliis  habemus  in  deliciis,  mox  abicimus  nouisque  damus 
locum,  ita  CatuIIum  quoque  per  certum  aliquem  temporis  tractum  uide- 
mus  certis  uerbis  usum  in  eisque  iterum  iterumque  repetendis  admodum 
delectatum  esse'),  hac  inquam  obseruatione  usus  circa  illud  spatium, 
quo  c.  III  est  scriptum,  siue  anno  fere  61  poema  nostrum  confectum 
esse  statuo.  —  13,  14.  quod  tu  cum  olfacies,  deos  rogabis,  totum  ut 
te  faciaut,  Fabulle,  uasum.  'totum  te'  (oon  'totum  nasum')  cohaeret: 
ut  totum  corpus  tuum  fiat  unus  continuusque  nasus,  ut  omnibus  illius 
noQoiq  recipias  dulcem  huius  unguenti  odorem.  sic  'totus'  pro  'toto 
corpore'  Ouid.  fast.  IV  136  tota  lauanda  dea  est,  id.  am.  I  7,  40  candida 
tota,  Mart.  XII  84,  4  ut  totum  (te)  sponsa  uideret  ebur.  Schwabius  non 
male  cp.  Lessingii  I  61  uerba  ^  .  und  ein  schoenes  maedchen  sehe,  moecht 
ich  lauter  auge  sein'.  denique  'tu'  additum  ad  pondus  adfirmationi  ad- 
struendum;  Enn.  ann.  66  V.  unus  erit  quem  tu  tollcs  in  caerula  caeli  templa. 
Superest  ut  disquiramus,  totum  quid  sibi  uelit  carmen.  ut  mitta- 
mus  falsam  omnino  FPassouii  opinionem  (Catullum  amico  ex  Hispania 
reditum  nuntianti  his  uersibus  respondisse,  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  241), 
plerique  illud  dicunt  esse  inuitatiouem  ad  cenam  conlaticiam  siue  de 
conuiuarum  symbolis  apparatam,  quam  tQuvov  uocant  Graeci;  cf.  interpp. 
ad  Ter.  Andr.  I  1,  61,  Hor.  od.  III  17,  5  sqq.  et  IV  12,  17  sqq.  mihi 
neque  uersuum  color  tale  quidquam  uidetnr  indicare  ueque  uero  uerba 
singula.     pro  certo  aliquo  die  horaque  constitutis  (cf.  Hor.  epist.  I  6,  .3) 


xrii— XIV  1.  133 

legimus  'ijaiicis,  si  tibi  dei  fauent,  diebus',  quo  (recte  adnotante  Huschkio 
anal.  litt.  p.  311)  'dies  inuitationis  prodictus  est  ad  Graecaa  scilicet  Ka- 
lendas'.  nihil  serii ,  sed  per  omnia  iocum  ludumque  spirant  hi  uersiculi, 
quos  equidem  artissime  cohaerere  puto  cum  carmine  VI.  Flauius  enim 
Fabullus  (nam  hos  duos  iam  pro  una  habeo  persona:  sic  quera  c.  XIV 
Caluum,  c.  L  Licinium  C.  adfatur)  contra  Catulli  susi^iciones  ita,  ni  fallor, 
sese  defenderat  (uerene  an  ficte,  nec  scimus  nec  scire  refert),  ut  illum 
probaret  falsa  conclusisse  ex  indiciis  ualde  infirmis:  mero  amore  odo- 
rum  et  aromatum  habere  se  cubile  'Assyrio  fragrans  oliuo' ;  et  quod  ille 
macilentum  exiDrobrasset  corpus,  esse  hoc  quoque  uenustiornm;  nimis 
igitur  nasutum  fuisse  bonum  Catullum;  sed  lubentissime  se  uenturum 
esse  (licet  sine  femina,  quam  non  haberet)  ad  cenam  ab  illo  promissam. 
ad  tale  fere  epistolium  si  poetam  nostro  carmine  iam  respondere  sta- 
tuimus,  in  hoc  multa  adhuc  obscura  subito  suum  accipiunt  et  lumen  et 
acumen.  sciens  enim,  sub  condicione  indicata  Fabullum  suum  (fortasse 
eadem  -sacculi  plenitudine  laborantem)  non  esse  uenturum,  CatuIIus 
cenam  ita  a  se  deflectit,  ut  salse  lepideque  sicut  cetera  ita  merum  amo- 
rem  unguentorum,  quorum  optimam  quandam  speciem  huic  amatori  pro- 
mittit,  reddat  amico.  iam  uero  melius  intellegimus  illud  'cenabis  bene' 
cum  ui  multa  non  solum  in  initio  positum,  sed  etiam  mox  repetitum 
('sane  cenabis,  ut  ego  promisi'):  in  angustiis  uersantem  C.  callideque 
effugere  quaerentem  uidemus.  accedit  ut  ita  statuam  altera  res.  iam 
Muretus  comparauit  Mart.  III  12:  unguentum  fateor  honum  dedisti  con- 
uiuis  here,  sed  nihil  scidisti.  res  salsa  est  bene  olere  et  esurire.  qui  non 
cenat  et  ungitur ,  Fabnlh,  hic  uere  mihi  mortuns  tiidetur.  hic  imum 
acute  uidit  Huschkius  [1.  1.  p.  310],  Martialem  ut  tot  alia  ita  Fabulli 
nomen  tamquam  perpetuum  et  stabile  (personam  typicam  barbare  uoca- 
mus)  ex  Catullo  adsumpsisse,  eo  fere  modo,  quo  et  luuenalis  Persiusque 
inuentis  apud  Lucilium  Vergilium  Horatium  nominibus  uterentur.  sed 
in  hoc  ille  falsus  mihi  uidetur  quod  adicit:  'inuitatus  ad  cenam  a  Fa- 
buUo  Catullus  nihil  fere  retulerat  nisi  caput  unctius.  ut  remuneraretur 
eum  quam  simillimo  munere,  uicissim  Fabullum  inuitat  ad  cenam  paene 
dixerim  unguentariam  ea  condicione,  quam  nosti'.  nam  hoc  si  sequeris, 
quo  sale  hunc  Fabullum  fecerit  Martialis  unguentorum  amatorem  kuz' 
i'E,oxrjV  parum  perspicimus  et  CatuIIi  carmen  nimis  hilare  risusque  ple- 
num  carere  ea,  quam  in  illo  rerum  statu  sane  expectaueris,  acerbitate 
sentimus:  non  quadrant  uersuum  nostrorum  sales  in  scaenam  Huschkia- 
nam.  quid  uero,  si  apud  ueteres,  quibus  scilicet  quid  singulis  Catulli  car- 
minibus  dedisset  ansam  haud  ignotum  esset,  paene  in  prouerbium  abierat, 
utpote  res  cachinno  digna,  FabuUi  egregia  illa  excusatio  'merus  unguen- 
torum  amor'  et  hinc  personam  suam  stabilem  mutuatus  est  Martialis? 

xrv. 

1.  Nei  te  plus  ocuHs  meis  amarem.     'nei',  ni,  ut  VI  2.    porro 
cf.  III  5.     imitatur  Maecenas   in  Suet.   uita  Hor.  ni  te  uisceribus  meis, 


134  XIV  2-7. 

Horati,  ^Zms  iam  diligo  eqs.  —  2.  iocuiidissime  Caluo.  ile  C.  Licinio 
Caluo,  poeta  et  oratore,  intimo  CatuUi  amico,  cf.  Teuffelius  HLR.  §  213. 
cf".  L  16,  Hor.  sat.  I  5,  44  nil  ego  contulcrim  iucundo  sanus  amico,  ib.  I 
3,  93.  —  2,  3.  Miuuere  isto  odissem  te  odio  Tatiuiano.  ob  donum  a 
te  missum;  Kuehnerus  gr.  L  H  p.  291  et  452.  ^odisse  odio'  propter  ''te' 
pro  'odium' :  Kuehnerus  L  L  p.  211.  qui  adfert  Liu.  II  58,  5  odissc  ple- 
hcm  plus  quam  palerno  odio  (cf.  ad  LXI  110).  'odium'  autem  'Vatinia- 
num'  non  est  id  quo  flagrat  homo  contemptus  apud  populum  (Cic.  in 
Vatin.  1,  1  et  16,  39,  Sen.  de  const.  17,  Macr.  II  6,  1),  sed  potius  ipso 
conexu  monente  illud,  quo  Vatiuius  prosequebatur  Caluum,  accusato- 
rem  adsiduum  (cf.  ad  LIII),  ut  iude  a  Vulpio  plerique  senserunt.  cf. 
praeter  Placidum  p.  44,  12  Fauonium  odium,  de  quo  uidendus  FBueche- 
lerus  mus.  Rhen.  XXXV  p.  405,  Fronto  p.  68  N.  causidicali  prosum  odio, 
Aur.  Vict.  epit.  1,  27  nouercale  odium,  alia.  —  4.  uam  quid  feci  ego. 
'ego'  cum  ui  additum:  amicus  tuus  dulcis  neque  dictis  neque  factis 
iram  tuam  tam  saeuam  prouocaui.  —  5.  cur  me  tot  male  perderes 
poetis.  contra  genium  linguae  latinae  Scaliger  'male  poetis'  iungen- 
dum  uno  uerbo  putauit;  immo  'tot'  elatiore  uoce  prouuntiandum  per  se 
continet  etiam  uilitatis  notionem.  ^male  perderes',  misere  languore 
summo  afficeres  enecaresque;  cf.  ^male  perire'  Hor.  sat.  II  1,  6;  idem 
a.  p.  475  oceiditque  legendo  et  iufra  XLIV  14.  'cur',  ut  Cic.  pro  Rosc. 
Am.  50,  146  tibi  causa  nulla  est,  cur  hune  miserum  tanta  calamitate 
adfici  uelis.  plurimos  autem  poetas  illos  coactos  fuisse  uuo  libello  u.  12 
commemorato,  recte  conclusit  MHauptius  (cf.  Rintelen,  de  Theogu., 
Monast.  1863  p.  35).  puto  autum  libellum  illum  non  de  uolumine  iu- 
tellegendum  esse,  sed  de  compactione  diuersissimarum  cartarum  siue 
membranarum,  unde  liber  nostris  simillimus  euasit  (cf.  Richius  s.  u. 
'libellus').  nimirum  Caluus,  qui  amici  iu  saeculi  sui  poetas  malos  odium 
bene  nouit,  horum  omnium  carmina  electissima  siue  pessima  in  unum 
libellum  sine  dubio  a  forma  externa  elegantem  consociauda  curasse  ui- 
detur,  ut  eum  utpote  gratum  acceptumque  munus  iocose  mitteret  Catullo 
suo.  anthologiae  in  modum  excerpta  siue  florilegium  quoddam  animo 
tibi  flngas.  —  6.  isti  dei  mala  multa  deut  clieuti.  par  pari  refeit 
Caluo  C.  lepide  suspicatus,  reum  aliquem  ab  illo  defensum  hanc  pro 
officiis  in  foro  praestitis  gratiam  reddidisse.  huuc  igitur  ut  uerum  mu- 
ueris  auctorem  execratur.  ''malum  dare',  nocere,  ut  in  illo  dabunt  ma- 
lum  MeteJli  Naeuio  poetac  et  Tib.  II  5,  108  multis  ars  dedit  illa  malum; 
porro  cf.  ad  XXVIII  14  et  contra  Anth.  lat.  Meyeri  1435,  9  at  tibi  dent 
superi  quantum,  Domitilla,  mereris.  'cliens'  non  ex  ueteris  Latii  insti- 
tutis  idem  fere  est  hic  ac  'consultor'  (Hor.  epist.  II  1,  104);  sed  ut 
patronus  latiore  significatione  est  'defensor  iudicialis',  sic  cliens  'reus 
defensus',  ut  ex.  gr.  Ouid.  a.  a.  I  88.  —  7.  qui  tautum  tibi  misit  im- 
piorum.  cf.  V  13.  post  'misit'  (scil.  praemii  loco)  paululum  uocem 
reprime:  (non  uummum  aureorum,  scd  poetarum)  impiorum,  li.  e.,  malo- 
rum,  qui  non  ut  pii  antistites  coluut  Musarum  sacra;   bene  Vulpius 'cp. 


XIY  8-15.  135 

Verg.  Aen.  YI  662  quiqtie  pii  uatcs  et  Phoeho  digna  locuti\  pluia  ad 
XVI  5.  —  S,  1>.  quodsi,  ut  suspicor,  lioc  iiouum  ac  repertum  muuus 
dat  tibi  Sulla  litterator.  insisteus  ioco  suo  couicit  poeta,  missum  esse 
munus  illud  fortasse  a  Sulla,  quem  Caluus  defenderat,  ut  conexus  mani- 
lestum  reddit  (cf.  6  'clienti'  et  11  'tui  labores').  'dat'  pro  'dedit';  cf. 
Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  88.  SuIIa  ipse  ignotus  est ;  Muretus  cogitauit  de  Cor- 
nelio  Epicado,  quem  Suet.  de  gramm.  12  L.  Cornelii  Sullae  dictatoris  liber- 
tum  uocat;  qui  si  patroui  pristini  etiam  cognomiue  a  populo  appellatus 
fuisset  (sic  enim  Muretus  statuit),  hoc  utpote  in  homine  a  Catnllo  com- 
ujemorato  uix  omisisset  adfeire  Suetonius.  neque  probabile  ullo  modo, 
Epicadum  fuisse  litteratorem  siue  grammatistam  (Marquardtus  antiqq. 
priuat.  I  p.  90  sq.);  nam  eius  contemptus,  quo  'litteratum'  siue  gram- 
maticum  interdum  uocabant  ''iitteratorem'  (cf.  germanicum  ''schulmeister'), 
ut  Messala  Valerium  Catonem  (Suet.  I.  I.  4),  hic  nulla  est  causa.  immo 
maguos  nobilesque  Calui  clientes  amice  nimirum  perstiingens  C.  suspi- 
catur  grammatistam  illum  doni  tam  pretiosi  electique  fuisse  auctorem; 
crumenae  quippe  consulentem  Sullam  fingit  diu  quaesiuisse,  quodnam 
sine  mHgnis  inpensis  posset  ijatrono  exhibere  grati  animi  documentum, 
tandemque  excogitasse  hoc  nouom  plane  atque  inauditum  munus.  uides, 
et  ^nouum'  et  "'repertum'  non  carere  ui  quadam  peculiari.  —  10,  11. 
uon  est  mi  male,  sed  bene  ac  beate,  quod  non  dispereunt  tui  labo- 
res.  'mi'  et  'tui'  aliquatenus  opposita:  ego  iara  non  dolore  corporis 
afficior  (ad  XXXVIII  1)  munere  isto  mihi  misso  (5  'perderes'),  sed 
laetor  potius  animo  et  felicissimus  sum,  quoniam  te  non  plane  frustra 
cc  sine  emolumento  desudare  in  foro  uideo.  Plaut.  Trin.  52  hene  her- 
dest  (=  gaudeo),  illam  tibi  ualere  et  uiuerc;  ex  philosophorum  lingua 
prouenit  iunctum  illud  'bene  ac  beate'  tam  externum  corporis  aliarum- 
que  rerum  statum  bonum  quam  animi  beatitudinem  indicans  proprie; 
Cic.  de  fin.  II  8,  23  hos  ergo  asotos  hene  qiiidem  uiiiere  aut  beate  num- 
quam  dixerim  et  V  29,  88  ut  hene  sic  etiam  heate  uiuendi  spes,  parad. 
I  3,  15  hcne  et  beate  uiuere;  uulgo  summum  felicitatis  gradum  hac  locu- 
tione  indicabant,  ut  et  illo  'bonus  beatusque'  XXXVII  14.  'dispereuut', 
funditns  uani  cassique  sunt.  —  12.  dei  magni,  horribilem  et  sacrum 
libellum.  exclamatio  ^di  magni',  praeterquam  quod  ueram  iuuocatio- 
nem  continet  (ut  CIX  3),  uariis  affectibus  exprimendis  inseruit,  ut  alibi 
admirationi  (ut  LIII  5,  Ouid.  epist.  17,  102  et  am.  II  19,  18),  ita  hic 
indignationi,  ut  et  Ouid.  fast.  VI  187.  missa  enim,  qua  antea  agebat, 
iiQwvsui  iam  uere  et  ex  animo  iudicat  C.  de  munere  ipso.  'sacrum', 
nefandum  ideoque  execrandum;  ab  hominibus  malis  inprobisque  (cf 
Festus  p.  318,  21  et  Heindorfius  ad  Hor.  sat.  II  3,  181)  traductum  est 
•■sacer'  ad  res,  ut  Turpil.  134  R.  sacerrimuvi  domicilium ,  Verg.  Aen.  III 
57  auri  sacra  fames,  Stat.  Theb.  X  804  sacra  insania  mentis.  —  13.  quem 
lu  scilicet  ad  tuum  Catullum.  'scilicet'  cum  'tuum'  coniunge:  quo 
perfidia  tua  plena  fieret,  mihi  utpote  amico  carissimo  inscripsisti  sollemni 
dedicatione  (Suet.  Aug.  75  titidis  obscuris  et  ambiguis).  —  14,  15.  misti 


136  XIV  16-17. 

continuo  ut  die  perirem  Saturnalibus,  optinio  dieruui.  ^misti'  cuin 
syncope  pro  'misisti',  ut  LXVI  2G  luocti  et  30  tristi,  LXXVII  3  svrrepsti, 
XCI  9  duxti ,  XCIX  8  ahstersti,  CX  3  promisti;  Neuius  d.  f.  I.  II  p.  536. 
ueteris  diorthoseos  V  hic  reliquit  uestigium  post  '  continuo '  punctum 
ponens.  neque  caret  hoc  suo  lepore,  si  Caluus  statim,  ubi  accepit, 
libellum  quam  celerrime  a  se  remoturus  CatuIIo  inscriptum  misisse  fingi- 
tur:  uulgo  quidem  ^continuo'  ad  sequentia  trahunt,  aut  itidem  pro 
'statim'  accipientes  aut  artius  coniungentes  cum  'die'  secundum  Ouid. 
fast.  V  734  continua  (=  tota)  die  et  VI  720  continua  nocte;  ad  quod 
'Saturnalibus'  per  appositionem  accedere  putant.  sed  ut  cur  totius  diei 
notio  efFeratur  obscurum  est,  ita  prior  illa  ratio  non  minus  est  ambigua, 
cum  difficillimum  sit  non  inter  se  copulare  aduerbium  '  continuo '  et 
ablatiuom  ^die'.  sequor  igitur  nunc  eam  quam  V  prae  se  fert  inter- 
punctionem.  ad  iunctum  enim  ^die  Saturnalibus'  apte  Vulpius  cp.  Plaut. 
Poen.  II  5,  49  die  bono  Aphrodisiis  et  Prop.  IV  4,  73  xirhi  festus  erat, 
dixere  Palilia  patres.  nam  proprie  uuico  die  celebrata  esse  Saturnalia, 
recte  AStatius  conclusit  ex  Festo  s.  u.  ^  quiuquatrus '  et  Macrobio  I  10 
(unde  discimus,  ante  C.  lulii  Caesaris  a.  a.  Chr.  46  fastorum  emenda- 
tionem  Saturnalia  acta  esse  a.  d.  XIV  kal.  lan.);  cf.  et  Mommsenus  CIL. 
I  p.  408;  nihilominus  complures  semper  dies  lusui  esse  datos  praeter 
Macrob.  1.  I.  docent  Liu.  XXX  36,  8  Saturnalibus  primis  et  Cic.  ad  Att. 
V  20,  5  (XIII  52)  tevtiis  Saturnalibus.  itaque  ipso  die  XVII  m.  Dec, 
fortasse  ante  cenam,  Caluus  donum  suum  miserat,  eo  consilio  (ut  certe 
uisum  est  amico),  ut  reliqui  diei  laete  agendi  facultas  demeretur  prae 
mala  ualitudine  illinc  contracta  CatuUo  ('periret',  ut  5  'perderes'). 
'optimus  dierum',  quos  habet  aunus,  uocantur  Saturnalia  (de  quibus  cf. 
omnino  Prellerus  m^^th.  rom.  p.  407  sqq.)  eodem  fere  modo,  quo  per 
uias  iuuicem  clamabant  tum  salutatiouis  loco  'bona  Saturnalia';  Scaliger 
cp.  Epictet.  diatr.  29,  3  ctav  TtQoas  X&o^ra  xpor^  Kal  liyt]  2ri(ieQOV  Ea- 
xoQvdlia  dya&d,  Mait.  XIV  70,  1  (cf.  et  ibid.  XI  2,  5;  Petron.  c.  58, 
Dio  Cass.  XXXVII  4).  —  16.  non,  nou  hoc  tibi,  false,  sic  abibit. 
certum  ulciscendi  consilium  indicatur  repetito  fortiter  '^non'  (=  nullo 
hercle  pacto);  Prop.  II  3,  27  non,  non  Jiumani  sunt  partus  talia  dona, 
ubi  Broukhusius  inter  alia  cp.  Ter.  Phorm.  II  1,  73  non,  non  sic  futu- 
rum  est.  'sic  abibit',  inpune  erit;  Ter.  Andr.  175  mirabar ,  hoc  si  sic 
abiret  (ubi  Don.  '  sic '  . .  est  de  his  quae  adiuuanda  gestu  sunt) ,  Cic.  de 
fin.  V  3,  7  etsi  hoc  fortasse  non  potest  sic  dbire.  in  V  ^false'  in  textu, 
'salse'  ut  uaria  lectio  traditum  fuisse  xiidetur.  'salsum'  uocari  Caluum 
ab  amico  iratum  se  fingente,  parum  probabile  duco;  neque  ^salsus'  per 
se  est  idem  atque  ''derisor'.  contra  'false'  facile  explicatur  ex  u.  13: 
qui  sub  amicitiae  specie  donum  misisti  ueneniferum;  cf.  XXX  1.  — 
17.  nam,  si  luxerit,  ad  librariorum  curram  scrinia.  si  diei  crastini 
sol  apparuerit  (cf.  ex.  gr.  Hor.  sat.  I  6 ,  56) ;  clausis  nimirum  ipso  die 
Saturnaliorum  tabernis  omnibus.  statim  accepto  perlectoque  (cf.  ad  20) 
libello   hoc  epistolium   poenam   denuntians    in   cartas   coniecit   Catullus. 


XIV  18—20.  137 

'librarii'  hic  non  propria  significatione  sunt  accipieudi  ei  qui  libros  de- 
scribunt,  sed  anipliore  sensu  qui  describendos  curant  confectosque  uendunt; 
Isid.  origg.  "VI  14  'lihrarios''  ante  hihliopolas  dictos,  et  ita  illud  adhibent 
Sen.  de  ben.  VII  6,  1,  Gell.  V  4,  1,  Sulp.  Seu.  dial.  1,  23,  4.  in  horum 
autem  tabernis  ''scrinia'  (cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.)  siue  capsae  con- 
tinebant  uolumina  amplioris  ambitus  (Mart.  1  2,  4),  coniunctis  sine  dubio 
eiusdem  scriptoris  operibus  omnibus  in  eodem  scrinio  (Hor.  sat.  1  1,  120 
et  Ouid.  ex  P.  I  1,  24).    cf.  Beckeri  Gallus  ed.  Keinius  II  p.  308.    Mart. 

IV  86,  10  si  damnauerit ,  ad  salariorum  cnrras  scrinia.  —  18,  19.  Cae- 
sios,  Aquinos,  SiiftVniiiii  oiiinia  colligaui  ucucna.  pluralis  generalis 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  50  sq.),  ut  uulgo  putant:  omnes  poetas  malos, 
quales  sunt  Caesius  (de  quo  nil  scimus)    et  Aquinus,   de   quo  Cic.  Tusc. 

V  22,  63  adhuc  nemincm  cognoui  jjoetam,  et  mihi  fuit  cum  Aquinio  ami- 
citia,  qai  sibi  non  oj)timus  uiderttur,  ubi  recte  Schwabius  qu.  Cat.  p.  257 
Aguino  restituisse  uidetur  (contra  nostro  loco  'Aquinios'  male  flagita- 
uerat  Turuebus  Adu.  XI [  1);  his  denique  adiungitur  Suffenus  ex  c.  XXil 
notus.  certant  autem  docti,  utrum  'Suffeuum'  pro  accusatiuo  singularis 
an  pro  genetiuo  pluralis  sit  habeudum.  sed  in  utraque  ratioue  dubita- 
tiones  remanent;  et  ipsa  ambiguitas  displicet.  pluralem  autem  gene- 
ralem  si  ponebat  poeta,  suffecit  nomen  unum.  unde  alia  explicatio 
quaerenda.  Sutfenum  scimus  ex  XXII  3  plurima  carmina  scripsisse:  quid 
si  pluralia  innuunt  omuia  opera  hominum  illorum  (quorum  qualitatem 
sat  designaut  nomina  ipsa)?  multitudine  electissimorum  carminum  ter- 
ruerat  Caluns  Catullum,  qui  iam  dignas  gratias  cumulate  est  relaturus, 
dum  omnium  poetarum  pessimorum  scripta  uniuersa  colligit  (cf.  18  scri- 
nia).  sic  Suffenus  tertio  loco  ponitur  cum  gradatione  (XXII  3  longe 
plurimos).  hinc  neutra  'Suffenum'  uulgatum  explicandi  ratione  suffi- 
ciente  ad  codicum  scripturam  'suffenam'  relapsus  deleta  litterula  'm' 
scribendum  intellexi  ^Suffena  omnia  c.  uenena',  omnia  denique  carmina 
plena  ueneni  siue  ueneni  instar  lectorem  adficientia  (cf.  XLIV  12,  Hor. 
epist.  II  1,  158  et  graue  uirus  munditiae  pepuJere),  quae  fecit  Suffenus. 
ad  adiectiuum  huius  nominis  usum  (pro  '  Suffenianus ')  cf.  Verg.  Aen.  I 
686  laticemque  Lyaeum,  IV  552  cineri  Sychaeo ,  Hor.  od.  IV  4,  38  Me- 
taurum  flumen  et  IV  12,  18  Sulpiciis  horreis,  epist.  I  12,  20  Stertinium 
acumen  et  a.  p.  32  Aemilius  ludus,  crebrum  illud  ''Romulus'  (ut  Hor 
od.  IV  5,  1),  alia;  XXXV  4.  —  20.  ac  te  liis  suppliciis  remuuerabor. 
non  solum  dvtiSayq-i^ao^aL  (id  quod  flagitauit  sane  mos;  cf.  ex.  gr.  Spar- 
tian.  Hadr.  16),  sed  etiam  ''uicem  tibi  reddam,  par  pari  referam'.  Cic. 
Brut.  4,  15  tcque  remunerandum ,  si  non  p)ari,  at  grato  tamen  mnnere, 
Gell.  XVIII  13,  7  quam  facete  Diogenes  sophisma  ...  remuneratus  sit. 
pluralis  'suppliciis'  hinc  explicandus,  quod  singuli  poetae  legendi  pro 
singulis  habentur  i>oenis.  at,  inquies,  undenam  Caluo  necessitas  extitit 
legendi  conquisitos  istorum  malorum  poetarum  libros?  eadem  nimirum, 
quae  coegerat  misellum  Catullum:  dura  lex  Saturnaliorum,  quae  libros 
missos    statim    perlegere   iussit;    quam   legem   recte    uiri    docti    conclu- 


138  XIV  21-23.     XV  1. 

serunt  ex  Luciani  Cronosol.  16.  —  21,  22.  uos  liinc  interea  ualete 
abite  illuc,  unde  nialum  pedcm  attulistis.  'ualete  abite'  asyndetice 
(cf.  simile  ^uiue  uale'  ap.  Hor.  epist.  I  6,  67)  ita  est  coniunctum,  ut 
uerbum  ui  maiore  a  sententia  instructum  praeualeat  iu  constructione 
grammatica  pertineatque  solum  tam  ad  'hinc'  quam  ad  ^illuc';  cuius 
usus  cottidiano  maxime  sermoni  proprii  exempla  conlegit  Vahlenus  Her- 
mae  XV  261  sq. ,  ueluti  Plaut.  Aul.  I  2,  17  cuUrum  ..  fures  uenisse  at- 
que  abstulisse,  Ter.  Ad.  V  7,  19  tu  illas  abi  et  traduce.  unde  iam  non 
probo  eorum  rationem ,  qui  '  ualete '  (de  quo  cf.  Seru.  ad  Aen.  XI  97) 
parentbeseos  signis  includunt.  ''malum',  infaustum,  sinistrum  (qui  me  per- 
didistis  misere)  ut  Ouid.  trist.  II  16  secundum  Laurentianum  saxa  tnulum 
refero  rursus  ad  ista  pedem,  Ibis  101  ominibusque  malis  pedibusque  occurrite 
laeuis;  contra  pede  dextro  aliquid  adire  faustum  erat  (Aen.  VIII  302, 
X  255).  'pedem'  etiam  cum  respectu  metri  (Ouid.  tr.  I  1,  16).  ^attulistis', 
huc  tulistis;  cf  'se  afferre'  Aen.  III  310  et  346,  VIII  277  et  alibi;  si  confers 
'se  (pedem)  ferre  aliquo',  in  ipsa  praepositione  iuest  notio  illius  ''huc'  siue 
'ad  me'.  supra  ianuas  haud  raro  legebatur  firjSlv  8L0itw  Kuyiov  et  nihil 
intret  mali  (Diog.  Laert.  VI  39  et  50,  CIL.  IV  733,  Orelli-Henzen  iuscr. 
7287).  ad  totam  autem  senteatiam  reminiscenda  est  dictio  'abire  in 
malam  rem',  qua  inpvecabantur  exitium  (Ter.  Andr.  I[  1,  17,  Plaut.  Epid. 
I  1,  72);  nec  male  EUisius  c^).  Lucian.  catapl.  12  eiq  xov  zav  dai^mv 
xdoQov  ajiL&i  et  Callim.  hymn.  Apoll.  113  6  8s  |uc5/nog  iv'  o  (^96^0^  iv&a 
veoLto,  denique  prouerbium  evQ-ev  i]X&£v,  svd-'  f^jj.  ^interea',  XXXVI 
18,  CI  7.  —  23.  saecli  incommoda.  onera  atque  molestiae  huius  tem 
poris.  est  usitatius  ''huius  saeculi',  ut  Cic.  parad.  6,  50,  sed  omittitur 
interdum  pronomeu,  ut  infra  XLIII  8,  Prop.  I  16,  12  purior  ct  saecli 
■uiuere  luxuria.     Hom.  II.  XVIIl  104  a%Q^og  aQovQrjg. 

Difficile  est  dictu,  quaudo  hi  uersus  sint  scripti.  odium  Vatinii  in 
Caluum  inde  ab  a.  58  flagrauit  (cf.  ad  LIII);  sed  die  Saturnaliorum  a.  57 
in  itinere  Bithynico,  a.  56  Veronae  uersabatur  CatuIIus.  unde  cum  a.  54 
illum  iam  mortuum  eo  die  fuisse  probabile  sit,  relinquitur  aut  a.  58  ipse 
aut  a.  55,  cuius  tamen  in  fine  iterum  Veronae  fuisse  poetam  perproba- 
bile  est.  anno  igitur  58  hos  uersus  adscribere  equidem  malim,  quippe 
cui  et  c.  XXXVI  uindicandum  uideatur,  cuius  fortasse  respectu  Caluus 
iocose  tot  pessimos  poetas  amico  miserit. 

XV. 

1.  Commendo  tibi  me  ac  meos  amores.  hic  "^iamores'  (cf.  ad  VI  16) 
de  puero  esse  intellegendum ,  docent  sequentia;  luuentinm  fuisse  illum, 
ostendunt  cetera  carmina  ad  Aurelium  et  Furium  pertinentia;  cf.  supra 
p.  38.  luuentium  igitur  in  Aurelii  domo  uersantem  ueretur  poeta  ne 
hospes  callide  in  amorem  inducat.  commeudandi  uerbum  etsi  solitam 
retinet  significationem  tradendi  aliquem  siue  uerbis  siue  litteris  beniuolo 
alicuius  siue  auxilio  siue  tutelae  (Cic.  ad  fam.  II  6,  5  tibi  omnem  nm 
atqice  causam  meque  totum  commendo  atque  trado,   Hor.  epist^  I  18,  76), 


XV  2-5.  139 

hic  tainen  peculiaris  plane  buius  tutelae  est  ratio,  ut  fere  ualeat  uer- 
bum  illud  'fidei  tuae  mando'.  tuin  'me  ac  m.  a.'  diuerso  a  VI  16  modo 
est  dictum  de  amante,  qui  cum  amato  unum  se  esse  sentit;  unde  Ter. 
rborm.  1  4,  40  uobis  commendo  Phanium  et  uitam  meam.  —  2.  uouiam 
peto  pudeutem.  a  ''uenia'  procul  babeas  uulgarem  siguificationem, 
quam  expouit  Gell.  XI  8,  4;  significat  potiua  'fauor',  et  ^ueuiaui  petere' 
fere  est  rogare  aliquod  beneficium  (aliquam  gratiam);  porro  petenti 
'dauius  ueuiam'  siue  rogata  concedimus;  nt  Cic.  ad  Quint  fr.  III  1,  11 
Caesaris  consilium  probo,  qaod  tibi  amantissime  petenti  ueniam  non  dedit, 
uti  .  .  rescribires ,  Hor.  a.  p.  11  hanc  ueniam  petimusque  damusquc  uicis- 
sim.  sed  quo  iure  baec  uenia  uocatur  ^pudens'?  ab  hominibus  prae 
pudore  modestis  hacc  uox  interdum  transfertur  ad  res,  quibus  nimirum 
modestia  se  manifestat  (ut  Ouid.  epist.  19,  59  uultus  jjudentes).  hic  tamen 
non  in  re  petita,  sed  in  uno  soloque  petendi  modo  apparet  aliqua  mo- 
destia.  nec  ulla  est  excusatio  ab  hypallage;  rideremus,  siquis  germa- 
nice  diceret  'ich  bitte  um  die  bescheidene  gunst'.  obsequendum  ergo 
nunc  puto  lacobo  Maehly  [Fleckeis.  anu.  1871  p.  345],  qui  ^pudenter' 
flagitauit;  cf.  Cic.  ad  Att.  XVI  15,  5  pudentissime  hoc  Cicero  petierat  et 
infra  13,  ubi  'pudenter'  maiorem  habet  uim,  si  iam  antea  legebatur. 
non  recte  autem  haec  uerba  'n.  p.  p.'  includuntur  parenthesi,  quia  ^ut . . 
conserues'  melius  multo  ab  'ueniam  peto'  quam  ab  ^commendo'  pendet; 
subiciuntur  autem  illa  prioribus,  ut  iam  intellego,  jjer  asyndeton  expli- 
catiuum  ('Aureli:  ueniam');  commendatio  quo  modo  locum  habeat  ex- 
ponitur  (Schwabius  uoluit  'Aureli,  et  ueniam').  —  3,  4,  5.  ut,  si  quic- 
qnam  auimo  tuo  cupisti,  quod  castum  expeteres  et  Integellum,  con- 
sernes  puerum  milii  pudice.  'si'  in  obtestatione,  cf.  ad  LXXVI  17: 
si  umquam  intimo  pectore  appetiisti  (LXIV  145;  AStatius  cp.  Enn.  ann. 
49  V.  corde  ciipitus)  aliquid  eiusmodi,  ut  id  uelles  optaresque  manere 
jjurum  intactumque  a  labe  (HHeinius:  'und  beten  dass  Gott  dich  erhalte 
so  rein  und  schoen  und  hold'),  peto  ut  luuentii  pudorem  tuearis.  Cic. 
ad  fam.  IX  10,  3  suauissimuni  cv[i^ia>rriv  nostrum  2^1'a^stabo  integellum, 
cf.  XXXIV  2,  LXI  36.  'pudice',  quod  uulgo  secundum  V  legunt,  in- 
tegrum  esse  nequit.  neque  enim  hac  de  re  agitur,  ut  puer  conseruetur 
(quod  quid  ualeat  docet  ex.  gr.  Nepos  Them.  5,  2  et  8,  6)  modo  pudico, 
sed  pudicitia  pueri  ut  conseruetur.  hoc  quemadmodum  exprimatur  latine, 
disce  ex  Prop.  II  32,  55  lectum  seruare  pudicum  et  IV  3,  69  incorrupta 
mei  conserua  foedera  lecti,  Verg.  Aen.  VIII  413  castum  ut  seruare  cubilc 
coniugis,  Hor.  sat.  I  6,  82  pudicum  .  .  seruauit  ab  omni  non  soJum  facto 
eqs.,  Amm.  Marcell.  XIX  9,  3  uxor  . .  retinens  pudorem  inuiolatum,  aliis 
locis  multis;  contra  aduerbium  quo  modo  et  quibus  cum  uerbis  adhi- 
beatur,  nosce  ex  Plaut.  Amph.  I  1,  193  bene  pudiceque  adseruatur,  Liu. 
XXVI  49,  16  tuerique  haud  secus  uerecunde  ac  modeste  quam  hospitum 
coniuges  ac  matres  iussit,  Amm.  Marcell.  XVI  7,  10  qui  uirginem  .  .  patri 
tutissime  seruans.  nulla  igitur  eis  quidem,  qui  sapere  audent,  dubitatio 
erit  quin  recte  correxerim  ''pudicu',  quod   solita  exitus  uersuum  depra- 


140  XY  6-15. 

uatione  in  'pudice'  sit  corruptum.  dicitur  mas  'pudicus',  qui  muliebria 
non  patitur;  XVI  4,  XXI  12,  Priap.  59,  2.  —  6.  non  dico  a  popnlo.  hoc 
quoque  a  restituto  illo  'pudicum'  iam  recte  pendet,  cum  antea  contra 
leges  sermonis  coniunxerint  cum  'pudice';  Plaut.  Curc.  I  1,  50  tam  a 
me  pudica  est  qttasi  soror  mea  sit ,  Ter.  Hec.  I  2,  70  ut  uirgo  ab  se  in- 
tegra  ttiamtum  siet.  'non  dico  .  .  uerum'  (9),  ut  magis  solitum  non 
dico  ..  sed  XVI  10,  ubi  uide.  —  6.  nihil  ueremur  istos.  'uihil',  ut 
LXIV  146.  populi  (ad  bnnc  'istos'  refer)  iam  dat  descriptionem,  unde  cur 
nibil  ab  illo  timeat  apparet.  —  7,  S.  in  platea  modo  liuc  modo  illuc  in 
re  praetereuut  sua  oecupati.  Apul.  met.  IV  28  ^jer  j)lateas  commean- 
tem  populi.  Hor.  epod.  4,  9  liuc  et  huc  euntium,  Liu.  VI  25,  9  repletas 
semitas  inter  tndgus  aliud  puerorum  et  midierum  huc  atque  illuc  euntium, 
qua  quemque  suorum  nsuum  causae  ferrent.  'va.  re  sua  occ. ',  omnem 
mentem  negotiis  suis  intentam  habentes;  Ter.  Heaut.  I  1,  23  tantumne 
ah  re  tua  est  otii  tibi,  Tac.  dial.  7  apud  negotiosos  et  rchus  intentos,  Cic. 
de  inu.  I  22,  31  in  quo  animum  deheat  habere  occupatum.  —  9.  a  te 
metuo.  ut  Liuius  XXIII  36,  1  mctuens  ab  Hannihale,  ubi  plura  dat 
Drakenborcbius.  —  10.  infesto  pueris  bonis  malis(xue.  sine  discrimine 
innocuis  inpurisque.  nam  quod  sunt  feminae  bonae  et  malae,  idem  pueri: 
*boni',  honesti,  pudici;  ^mali',  turpes,  TtaiSL-Aui  (LXI  97).  multo  minus 
apte  (hic  quidem)  de  pueris  pulcris  (Ouid.  am.  III  2,  27)  deformibusque 
nonnuUi  cogitauere.  ''infesto'  simili  imagine,  qua  Verg.  Aen.  X  877  et 
infesta  subit  ohuius  hasta.  —  11,  12.  quem  tu  qualubet,  ut  iubet, 
moueto  (xuantum  uis,  ubi  erit  foris,  paratiim.  'qualubet',  in  quouis 
alio  puero;  Vulijius  cp.  Plaut.  Curc.  I  1,  37  dnm  ted  ahstineas  nupta .  . 
pueris  liheris,  ama  qiiidluhet.  Priap.  37,  13  mentuJamque  mojiit;  cf.  'arma 
mouere'  Prop.  IV  8,  88,  Ouid.  am.  I  9,  26.  'ut  iubet'  scil.  penis,  ut 
te  incitat,  tamquam  dominus  te  seruum  agit;  mala  cum  tautologia  uulgo 
scribunt  'ut  lubet'  contra  V.  'quantum  uis'  (=  ex  tua  libidine)  cum 
'moueto'  cohaeret.  ''foris'  interpretantur  artius  cum  ^paratum'  iun- 
gentes:  ubicumque  cupiditatem  explendi  facultas  praesto  erit  extra 
domum  tuam  (in  qua  nimirum  luuentius  uersatur).  quasi  uero  intra 
domum  tantum  Aurelius  struere  posset  insidias!  putauerim  potius,  poe- 
tam  pergere  in  describenda  hominis  salacitate:  penem  illum  tuum  semper 
ad  Veneris  posticae  opera  promptum  expeditumque  (Priap.  46,  7  uidear 
satis  paratus,  Ouid.  fast.  I  437  ohscena  nimium  quoque  parte  paratus), 
ubicumque  porta  patebit.  ^foris'  igitur  substantiuum  (LXI  161)  de 
TCQWKra  accipio  (cf.  18);  ut  similiter  illud  de  cunno  adhibet  TibuII.  Priap. 
2,  30  [p.  87  ed.  m.].  —  13.  excipio,  ut  puto,  pudenter.  a  ceterorum 
puerorum  turba  separo  precibus  (ut  mihi  uideor)  modeste  submisseque 
ad  te  fectis.  ''ut  puto',  ut  Ouid.  a.  a.  I  370;  alibi  simpliciter  'puto' 
inseritur  parenthetice.  —  14,  15.  quodsi  te  mala  mens  furorque  ue- 
cors  in  tantam  impulerit,  sceleste,  culpam.  'quodsi',  sin  post  has 
preces  amicas.  'mens',  animi  cupientis  consilium  prauum  (cf.  graecum 
iisvog  et  Q-vfioc;)  et  qui  cum  cupiditate  iunctus  est  'furor'  saepius  copu- 


XV   lG-19.  141 

lautur,  ut  Ouid.  met.  V  13  quac  te,  gcrmane,  furcntcm  vicns  agit  in  faci- 
nus? ,  appeml.  TibuU.  3,  2,  7  quis  furor  est,  quae  mens?  cf.  et  Verg. 
Aen.  II  519  gtiac  mens  tam  dira  . .  inpulit  his  cingi  telis.  'mala  mens', 
quae  habetur  et  XL  1  cuiusque  contrarium  est  bona  mens  Prop.  II  24, 
19  et  Liu.  XXX  30,  pro  'dementia'  occurrit  ap.  Tib.  II  5,  104,  ubi  uide 
Disseuum.  'uecors',  insanus,  ut  XL  4;  cf.  OKibbeckius  symb.  ad  partic. 
lat.  p.  8.  'culpam',  flagitium.  ''sceleste',  proleptice.  —  IC.  ut  uostraiii 
iusidiis  eaput  lacessas.  ut  struens  insidias  (cf.  XXI  7;  Plaut.  Curt.  I 
1,  25  num  tu  pudicae  qiioipiam  insidias  locas?)  me  prouoces,  in  iram 
excites.  nam  ex  sermone  ictorum,  quibus  'caput'  et  'persona'  idem 
erat  (Reinius  libri  ^das  Privatrecht  d.  Roemer'  p.  118)  haec  peripbrasis 
facta  est  communis,  ubi  paulo  magis  jraO^Tjrr/tfog  loquebantur,  ut  Prop. 
II  8,  16  in  nostrum  iacies  nerba  superba  caput  (=  in  me);  cf.  Brixius 
ad  Plaut.  Capt.  943  et  Lorenzius  ad  Most.  202.  quamquam  hoc  nimium 
esse  nec  cum  ceteris  congruere  uidetur,  quod  de  se  hic  loquitnr  CatuUus. 
intellegimus  hoc  c.  XXI,  ubi  a  puero  utpote  a  se  amato  ille  Aurelium 
studet  arcere.  sed  nostro  loco  Aurelius  iusidias  struens  siue  sibi  luueu- 
tium  concilians  et  ita  iram  poetae  prouocans  omnino  ineptus  est.  'tanta' 
enim  'culpa'  post  ea  quae  praecednnt  est  pedicatio  pueri:  hoc  scelus  si 
forte  ille  commiserit,  eum  mansuram  esse  adulterorum  poenam  iure 
quodam  potest  C.  minari.  uerum  ''luuentium  pedicare'  et  'nostrum 
caput  insidiis  lacessere '  nullo  pacto  est  idem.  significat  quidem  inter- 
dum  lacessendi  uerbum  etiam  id  quod  prouocationem  sequitur;  sed  ite- 
rum  quid  hoc  'attrectare  nostrum  caput'  sibi  uelit  frustra  circnmspici- 
mus,  quippe  qui  flagitemus  potius  'ut  puerum  insidiis  a  te  structis 
attrectes'.  nec  tamen  apparet,  qui  licuerit  poetae,  se  ipsum  pro  puero 
nominare.  uide  an  'nostrum'  ex  glossa  prouenerit  adscripta  ad  id  quod 
genuinum  puto  'carum',  male  nimirum  a  monachis  intellectum.  recte 
luuentium  C.  uocat  'carum  caput' ;  cf.  ad  LXVIIP  79  sq.  —  17.  a  tnm 
te  uiiserum  malique  fati.  accusatiuus  exclamationis  (Kuehnerus  gr.  L 
II  p.  203).  'a'  interiectionem  melius  sine  aspiratione  scribi  (codd.  re- 
centiores  potissimum  fere  'ah'  uel  ^ha'  praebent,  nisi  quod  haud  raro 
in  corruijtelis  uestigium  ueri  reliquerunt,  ut  LXI  46  et  132,  LXVI  85), 
hodie  res  est  explorata;  inseruit  autem  iUa  non  solum  eius  qui  loquitur 
ipse  aff^ectibus  exprimendis,  sed  etiam  ex  aliorum  mente  a  poetis  adicitur 
omnibus  uocabulis,  quae  cum  doloris  maxime  notione  sunt  coniuucta, 
ut  potissimum  illi  'miser'.  'mali  fati'  futurum,  dvafioiQOv,  qui  sinistrum 
fatum  (mox  descriptum)  habebis ;  de  genet.  qualit.  Kuehnerus  gr.  1.  II 
p.  333  sq. ;  Ouid.  epist.  6,  51  me  mala  fata  truhebant,  Petronius  plebeia 
forma  usus  c.  42  medici  illum  perdidernnt,  immo  magis  mahis  fatus  et 
71  etiamsi  illos  maJus  fatus  oppressit ,  alia.  —  IS,  19.  quem  attractis 
pedibus  patente  porta  percurrent  raplianique  mugilesqne.  'porta' 
de  ano,  ut  Priap.  52,  5  porta  te  facient  patentiorcm  (ibid.  11,  4  et  31,  4). 
'alludit'  inquit  Muretus  'ad  supplicium,  quo  olim  Athenienses  afficie- 
bant  pauperes   [schol.   ad  Arist.  Plut.  168]   in   adulterio   depreusos.     eis 


142  XVI  1-2. 

euim  depilabant  nates  cinere  calido,  deiude  etiam  rapbanos  praegrandes 
in  podicem  immittebant.  hanc  poenam  uocabant  TtaQaziXfiov  xat  Qacpa- 
vi'8uiOiv\  cp.  Aristoph.  Nub  1080,  cui  loco  Vulpius  Lucian.  d.  m.  Per^r.  8 
^ot-iivcov  aXovg  SUcpvys  Qacpavidi  trjv  Tivyrjv  ^spvGfisvog  et  IVossius 
Anth.  Pal.  IX  520  adiecerunt.  et  notum  est  Hor.  sat.  I  2,  133  ne  nunimi 
pereant  aut  puga\  porro  ex  luuenale  10,  317  quosdam  moechos  et  mugilis 
intrat  sat  constat,  eidem  poenae  inseruiisse  mugiles,  piscium  marinorum 
genus  teste  scholiasta  ad  I.  1.  grandi  capite,  postremum  exile.  utramque 
autem  poenam  simul  (que  ..  que)  denuntians  poeta  ex  eis,  quae  ipsum 
supplicium  praecedere  solebant,  unam  tantum  rem  commemorat;  ad 
totum  actum  Vulpius  bene  cp.  Ter.  Eun.  V  4,  31  sqq.  eam  iste  uitiauit 
miser.  ille  uhi  id  resciuit  factum  frater  uiolentissimus  .  . .  conligauit  pri- 
mum  eum  miseris  modis.  .  . .  nunc  minatur  porro  sese  id  quod  moechis 
solet.  conligato  autem  adultero  (in  corporis  parte  superiore)  dis- 
trahebantur  pedes,  nimirum  ut  pateret  porta.  quamquam  num  recte  Mu- 
retus  "'attractis'  explicuerit  'diductis,  diuaricatis',  suo  iure  multi  dubi- 
tauere;  melius  alii  intellexere  de  ministris  supplicii  in  diuersas  nimirum 
partes  pedes  ad  se  traheutibus.  recurrere  atractis  (sic)  pedibus  in  CIL. 
IV  1261  iam  olim  adnotaui.  ceteriim  miro  quam  maxime  modo  est 
dictum  'quem  percurrent',  quasi  per  totum  Aurelii  corpus  sint  cursuri 
raphanique  mugilesque;  neque  multum  iuuamur,  si  portae  niaxime  ima- 
ginem  obuersatam  e~se  poetae  statuimus;  nam  etiam  'raphanus  currit 
per  portam'  abhon-et  a  probabilitate.  intellegerem,  si  Catullus  scripsisset 
(uon  Maehlyanum  'pertundent',  sed)  siue  'perrumpent',  hoc  est,  quem  ui 
intrabunt,  siue  'peruellent',  ut  Plaut.  Pers.  V  2,  66  ei,  nates  peruellit. 

XVI. 

1.  Pedicabo  ego  uos  et  irruuiabo.  quae  uerba  ut  summum  de- 
spicatum  innuunt  et  pro  grauissimis  conuitiis  adhibentur,  ita  hic  non 
sine  consilio  ijonuntur:  inimicis,  qui  mollem  esse  claraauerant  poetam, 
hic  quam  parum  robore  uirili  careat  se  osteusurum  esse  minatur.  ^pedi- 
care'  uocis  etymon  in  dubio  est.  recte  quidem  FBuechelerus  mus.  Rhen. 
Xllt  p.  153  et  Fleckeisenus  ann.  1861  p.  574  semper  jier  ''e'  (non  'ae') 
scribi  illam  dicunt  (hoc  male  in  dubitationem  uocat  Corsscmis  de  pro- 
nunt.  I-  p.  648  sqq.),  sed  non  accedo  Buechelero  uocabulum  a  podice 
deriuanti  (pedicare  =  podicem  scindere  mentula),  cum  'o'  quidem  in 
''e'  mutasse  (cf.  'iocur  iecur',  ^uoster  uester'  sim.),  non  tamen  'i'  me- 
diam  productam  intellegam.  potius  ex  parte  Corsseuum  secutus  uocem 
TtaiSiyid  ex  Italia  inferiore  siue  ex  Sicilia  ita  a  Romanis  una  cum  ipso 
puerorum  amore  receptam  esse  putauerim ,  ut  uulgi  ore  et  quantitas 
secundae  syllabae  et  diphthongus  inmutaretur  (cf.  'pretor',  sim.).  'in- 
rumare'  (=  in  rumam  siue  os  alicuius  penem  inserere)  etiam  grauiorem 
contemptum  habet;  cf.  Priap.  28,  5  et  35,  2.  utrumque  uerbum  Priap. 
35,  5  coniunctum  est.  —  2.  Aureli  patliice  et  cinaede  Fiiri.  hic  quo- 
que  C.  regerit  conuicium,  eos,  qui  se  ipsum  'parum  pudicum'  (cf.  ad  4) 


XVI  3-10.  143 

uocassent,  muliebria  pati  arguens.  cf.  ad  XXV  1.  ceteruin  per  chias- 
nium  'pathice'  spectare  ad  'irrumabo',  'cinaede'  ad  'pedicabo',  ex  eis 
elucet,  quae  ad  LVII  2  de  uocularum  'cinaedus'  et  'pathicus'  discri- 
mine  obseruaui.  —  3,  4.  qiii  iiie  ex  iiersiciilis  iiieis  piitastis,  (luod 
siint  iiiolliculi,  parum  pudicuiu.  'moUis'  (cf.  ex.  gr.  Vell.  Pat.  II  88,  2 
molUiiis  patne  ultra  feminam  fluens)  et  'cinaedus'  fere  idem  sunt,  ipsa 
feminae  uotione  media;  cf.  Plaut.  Aul.  III  2,  8  viollior  quam  ..  cinaedus, 
id.  mil.  III  1,  74,  XXV  1.  isti  igitur  uersuum  mollium  (h.  e.,  ut  Plin. 
epist.  V  3,  2  et  Mart.  I  35,  1  dicunt,  parum  seuerorum  siue  'amato- 
riorum'  ut  Ouid.  trist.  II  307)  indolem  ad  ipsum  transtulerant  i^oetam, 
molliculum  (Plaut.  Cas.  II  8,  55  et  Poen.  I  2,  154,  Charis.  p.  198,  19  K. 
inoUiculum  adulescentulum  effeminate  loquentem)  siue  pathicum  eum  uo- 
cando,  hoc  nimirum  conuicio  luueotium  a  Catullo  abalieuaturi.  hoc 
'pathicum'  utpote  de  se  loquens  C.  circurascribit  per  'parum  pudicum'; 
iam  ad  XV  o  dixi,  in  uiro  pudicitiam  esse  muliebria  non  pati.  ceterum 
pro  'putastis'  melius  legetur  'putatis',  monstrante  et  u.  13  et  Verg. 
epigr.  13  (5),  1  sq.  [PLM.  II  p.  173].  —  5.  nam  castuui  esse  decet 
piuni  poetain.  pudicum  et  corpore  inpolluto  (cf.  LXII  46),  utpote  anti- 
stitem  Musarum,  quibus  poetae  se  finxerunt  sacra  ferre  (Verg.  G.  II  476, 
Prop.  III  1,  3,  Hor.  od.  III  1,  3,  Ouid.  am.  III  8,  23  Musarum  purus 
Phoebique  sacerdos,  Pers.  prol.  6,  alii);  quae  sacra  qui  rite  beneque  cole- 
bant,  ^pii'  uocabantur:  Verg.  Aen.  VI  662,  Ouid.  am.  III  9,  66,  Auson. 
epist.  10,  40,  alibi.  —  6.  uersicnlos  uiliil  necesse  est.  scil.  castos  esse. 
id  quod  ipso  hoc  carmine  aduersariis  ostendit  poeta.  in  uniuersum  hoc 
accipientes  alii  sententiam  illam  repetierunt;  cf.  praeter  testim.  uol.  I 
Ouid.  trist.  II  353  sqq.  et  Mart.  I  4,  8  lasciua  est  nohis  pagina,  uita 
proha  est.  —  7.  qiii  tum  denique  habent  salem  ac  leporem.  in  sol- 
lemni  locutione  (cf  Handius  Tursell.  II  p.  276)  ^tum  denique'  hoc  alte- 
rum  fere  ualet  ''uere',  sequiturque  post  'si'  uel  'cum'  similiaue  semper 
indicatiuus.  unde  Plinii  codd. ,  qui  hic  male  'tunc'  exhibent,  u.  sq. 
recte  praebere  apparet  'sunt',  contra  V  male  ^sint',,  cum  praesertim 
uariandi  orationem  (8  'sint',  9  'possunt')  nulla  omnino  causa  fuerit. 
leporem  quendam  et  salem,  h.  e.  acumen  facetum  et  uenustum,  coniungit 
etiam  Cic.  de  or.  II  23,  98.  —  M.  et  quod  pruriat  incitare  possuut. 
pruritum  quendam  commouero.  Mart.  I  35,  10  lex  liaec  carminih^is  data 
est  iocosis,  ne  possint,  nisi  pruriant,  iuuare  et  XII  95  Musaei  pathicissi' 
mos  lihellos  .  .  et  tinctas  sale  pruriente  cartas.  —  10.  nou  dico  pueris, 
sed  liis  pilosis.  pendent  hi  datiui  siue  ab  'incitare'  u.  7  siue  potius  a 
'pruriat'  (Plaut.  Poen.  V  5,  36  num  tibi  .  .  malae  aut  dentes  pruriunt?). 
Cic.  Phil.  II  4,  9  quid  enim  est  minus,  non  dico  oratoris,  sed  hominis 
quam  eqs.  (cf.  et  XV  6,  Kuehnerus  gr.  1.  II  j).  624):  pruritum  mouere, 
non  contendo  pueris  (qui  non  indigeut  talibus  incitamentis,  ultro  cum 
exardescant  et  sua  sponte  sint  molles) ,  sed  uobis  aetate  prouectioribus, 
robustioribus  (Cic.  p.  Cael.  3,  7).  delicati  cum  fuerint  ore  laeui  (Tib.  I 
8,  31  sq.)  et  corpore  uolso  toti  glabri  (Plaut.  Aul.  II  9,  5,  Prop.  IV  8,  24, 


144  XVI  11-13.     XVII  1. 

Quiut.  II  5,  12,  Mait.  III  36,  G,  Sueton.  Galba  21),  flore  loueritiae  ex- 
tincto  ubi  uirilem  aetatem  ingredi  coeperunt  catamiti  nec  laeuigatione 
iam  pilos  os  corpusque  tegentes  (Ouid.  a.  a.  III  194  cluris  aspera  crura 
pilis,  lunen.  2,  11,  Mart.  II  36,  5  et  IX  28,  1)  remouere  iialuerunt,  cum 
contemptu  inter  barbatos  et  jDilosos  cinaedos  numerabantur:  Priap.  3,  3 
da  miln,  quod  cupics  frustra  dare  forsifan  olim,  cum  tenet  obsessas  in- 
uida  harba  genas;  infra  XXXIII  7.  'pueris'  in  uniuersum  dictum  tecte 
ad  luuentium  spectat;  magis  perspicue  'his'  ad  Aurelium  Furiumque 
pertinet  supplendumque  'quales  uos  estis'.  —  11.  qui  duros  nequennt 
mouere  lumbos.  qui  iam  non  puerili  leuitate  crisant  fluctuante  lumbo 
(Priaj).  19,  4),  hunc  prae  aetate  durum  uibrare  nequeunt.  Verg.  epigr. 
13  (5),  21  nec  deinde  te  mouere  lumbos  in  Jatus  .  .  uideho  (de  cinaedo).  — 
12,  13.  uos,  quod  milia  multa  basiorum  legistis,  male  me  marem 
putatisJ  male  basia  referunt  uulgo  ad  cc.  V  et  VII,  quae  sine  dubio 
isti  pathici  numquam  legerunt,  aut,  si  legerunt,  quaenam  causa  eis 
erat  exprobrandi  poetae  horum  poematum  moUitiem?  ut  ante  nos  iam 
Brunerus  et  Westphalius  perspexerunt,  haec  uei-ba  spectant  ad  XLVIII 
3:  hoc  carmen  ad  luuentium  missum  cum  legisset  par  istud  nobile,  eo 
qui  supra  est  descriptus  modo  suspectum  reddere  Catullum  apud  pue- 
rum  studebant.  'quod'  recte  uulgo  scribunt;  non  raro  uitio  'gj'  abiit 
in  'q;'  (cf.  ad  LII  5),  maleque  alii  alia  temptauere,  ut  'quei'  Ross- 
bachius,  'quom'  LMuellerus.  'uos'  ncid^rixiv.aq:  qui  ipsi  estis  cinaedi, 
in  me  hoc  iacitis  opprobrium,  quasi  ego  sim  pathicus?  Vulpius  cp.  Ouid. 
a.  a.  I  524  et  si  quis  male  uir  quaerit  liabere  tiirum  et  Quint.  V  9,  14 
dixerit  mollis  et  parum  uiri  signa;  adice  Cic.  Tusc.  II  22,  53  C.  Mariits  .  . 
plane  uir  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  165).  sic  insultans  inimicis  iterat  u.  14 
initium  carminis,  contemptus  significationi  adiciens  minationem;  Tac. 
ann.  II  2  intra  cubictihim  auditur  MessaJina  corani  et  Suilio  . .  postremum 
molUtiam  corporis  ohiectante;  ad  quod  uicto  silentio  prorupit  reus  et  'in- 
terrogd'  inquit,  ^Suili,  fdios  tuos:  uirum  me  esse  fatehuntur\  per  con- 
uitia  ergo  uulgo  recepta  fortissime  aduersariis  respondet  C.  simulque, 
quid  sint  uersus  parum  pudici,  ita  eis  ostendit,  ut  sine  dubin  abstinue- 
rint  posthac  ab  obicienda  poetae  moUitie  uersuum. 

xvn. 

1.  0  Culouia  quae  cupis  ponte  loedere  longo.  de  loco  lis  inter 
doctos.  Scaliger  et  IVossius  Nouum  Comum,  coloniam  paulo  ante  (a.  59 
a.  Chr.  n.)  a  Caesare  deductam,  tangi  putant;  contra  quos  Schwabiua 
quaestt.  Cat.  p.  345  recte  monet,  Lavium  lacum,  ad  quem  Comum  sit 
situm,  nec  paludis  nomine  posse  designari  nec  uero  pontem  recipere. 
maioribus  etiain  dubitationibus  obnoxiae  opiniones  eorum,  qui  de  Mantua 
deque  Cremona  cogitauere.  mihi,  ut  aliis  plerisque,  placet  Mureti  sen- 
tentia,  cuius  haec  sunt  uerba:  ''Colonia  nomen  proprium  cuiusdam  oppi- 
duli  non  longe  ab  agro  Veronensis  distantis  uidetur,  quod  hodie  corrupto 
tamen  uocabulo   uulgo   Cologna  appellatur;   et  praesertim  quia  Verona 


XVII  2—3.  145 

illuc  iter  habentibiis  paludes  latissimae  occurrunt,  quae  in  loco  quodam 
coarctantur,  ubi  ponte  ligneo  satis  longo  transitus  patet,  qui  nunc  pons 
Zerbanus  uocatur'.  cf.  infra  ad  u.  9.  ceterum  forraam  rusticam  'Culo- 
nia',  quae  ex  V  efficitur,  eo  magis  retinendam  censui  quod  etiam  ex 
tradito  Hedere'  (pro  quo  uulgo  'ludere')  sine  ullo  negotio  elicitnr  priscum 
illud  itidemque  in  plebis  rusticae  sermone  longins  multo  quam  in  urbaao 
seruatum  'loedere'  (cf.  ex.  gr.  Corssenus  de  pronunt.  P  p.  704).  num- 
quam  autem  equidem  tam  ineptus  fui,  ipsum  ut  Catullum  sic  locutum 
esse  putarem  (quippe  in  archaismis  quoqne  admittendis  distinguenda 
sunt  tempora),  sed  sic  statui,  poetam  oppidulum  illud  inrisurum  etiam 
uocabulorum  formas  quasdam  agrestes  iocose  lepideque  adhibere;  et 
notum  est  quantopere  talibus  uitiis  aures  urbanae  sint  delectatae  (cf. 
c.  LXXXIV").  cum  iudicio  autem  has  formas  in  solo  uersu  primo  posuit, 
in  reliquo  carmine  uerbis  tantum  plebeis  iaterdum  usurus.  et  iam  ipsa 
uox  4udere'  significatione  alibi  non  obuia  uulgare  loquendi  genus  sapere 
uidetur  et  fere  indicare  'ludos  siue  spectacula  edere'  (paulo  aliter  se 
habet  Liuius  XLIV  18,  8  ludis  circensibus  .  .  ursos  et  elephantos  lusisse), 
siue  de  ludis  ad  deorum  cultum  pertinentibus  siue  de  ludo  quodam 
populari,  in  quo  choreae  erant  ducendae  (quae  Handii  est  oijinio),  in- 
tellegimus.  erant  qui  de  sollemnitate  illa  cogitarent,  qua  Romae  more 
uetere  idibus  Mais  pontifices  in  Tiberim  Argeos  deiciebant  (cf.  Prelleri 
myth.  Rom.  p.  514  sqq.);  et  sane  constat,  Italiae  urbes  oppidaque  imi- 
tatione  expressisse  Romae  instituta  uaria  ad  deoruQi  cultum  spectantia, 
sine  dubio  ridiculum  interdum  in  modum.  quidquid  id  est,  Coloniae 
patres  conscripti  (per  longam  fortasse  deliberationem,  cuius  rei  rumor 
Veronam  uenerat)  tractauerant ,  num  forte  ludos  edere  liceret  in  ipso 
ponte  suo  longo  (de  'in'  omisso  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  261).  sic  enim 
iuterpretor,  non  quasi  longum  sibi  cupiuerint  Colonienses  pontem.  nam 
cum  palus  (4)  siue  lacus  (10),  non  flumen,  habuerit  pontem,  hunc  per 
se  apparet  longiorem  fuisse.  superuacaneo  autem  IVossius  'ligneo' 
commendauit  jjro  'longo'.  —  2.  et  salire  paratuui  habes.  hoc  quo- 
que  plebei  sermonis  cum  neglegentia  iocose  dictum:  homines  quidem 
ad  saltandum  idoneos  iam  in  promptu  habes.  Cic.  de  or.  II  36,  152 
(philosophi)  habeant  paratum  tamen,  quid  de  quaque  re  dicant;  ci. 
Draegerus  synt.  hist.  I  §  143  et  graecum  grot/xo)?  {iv  tzoi^co)  tx^iv.  — 
2,  3.  set  uereris  iuepta  crura  pouticuli  acsuleis  stantis  iu  rediuiuis. 
tamen  'crura'  (cf.  Gerberus  libri  'd.  Sprache  als  Kunst'  I  p.  376),  h.  e. 
sublicae  siue  tigna,  quibus  pons  innititur,  non  sat  apta  (inualida  in- 
firmaque)  sunt  ad  ferendas  saltationes.  insolentius  'ineptus'  retinet  pri- 
mariam  significationem  (cf.  Cic.  de  or.  II  4,  17);  quamquam  mihi  hoc 
redolet  uulgare  quoddam  diceudi  genus  (germanice  ^die  dummen  Beine' 
dicimus,  quae  scilicet  uotis  nostris  non  obtemperant).  ^ponticuli',  nou 
(ut  alibi)  'parui  pontis',  sed  potius  cum  contemptu  'p.  debiiis  et  ca- 
duci'.  quippe  pons  stat  ('crura'  et  'stantis  in'  sunt  idem)  non  in  aolidis 
nouisque   tignis  (cf.  ex.  gr.  Caes.  b.  g.  IV  17),  sed  in  eis   quae  et  per 

CATVi.LUis  ed.  iiaelirtms.    II.  10 


146  XVII  4—6. 

se  non  sufficiunt  et  uetustate  sunt  putria.  'acsuleis'  autem  Handius 
Ellisiusque  ex  ductibus  codicum  'ac  sulcis'  elicuerunt.  dixerunt  ueteres 
tam  'axis'  quam  'assis'  (cf.  'fraxinus'  et 'frassinus',  'coxim'  et  'cos- 
sim',  Corssenus  de  pronunt.  I  p.  297),  quod  explicat  Pauli  Festi  p.  3  et 
tabula  sectilis  '  axis^  appellatur;  cf.  Colum.  d.  r.  r.  VI  19,  2  rohoreis 
axibus  agger  erigitur,  Caes.  b.  c.  II  9,  Lucan.  III  455.  huius  deminu- 
tiuum  est  'assula'  siue  'astula'  contemptim  tabulas  paruas  fragilesque 
indicans  (alibi  etiam  caementa  arborum  et  cuiusuis  materiae);  cf.  Sueton. 
gramm.  11  domum  Catonis,  depictas  minio  assulas  (germanice  'Bretter- 
bude').  'axula'  autem  forma  ab  'axis'  descendens,  etsi  alibi  non  ob- 
uia,  cum  sine  offensione  esse  uideatur  (AStatius  'assulis'  uoluerat  siue 
potius  ^assuleis',  C  in  S  mutata,  quae  sane  saepius  confusae  in  V),  ex 
indiciis  arclietypi  'acsuleis'  potest  tuto  reponi,  siquidem  'cs'  pro  ''x' 
scriptum  tam  grammatici  ^f.  Schneideri  gr.  1.  I  1  p.  369  sqq.)  quam 
exempla  adserunt  (cf.  ex.  gr.  CIL.  X  1112,  5157,  5991,  6181,  6565,  7499). 
ceterum  memoria  dignum  est  quod  in  glossis  nominum  legitur  (ed. 
Loewius  p.  19)  asser:  pons  ligneus  inter  domus\  unde  conicias  'asculeis', 
ut  sit  'asculum'  contractum  ex  'asserculum'.  sed  ad  horum  tignorum 
qualitatem  per  se  infirmam  accessit,  quod  sunt  'rediuiua',  h.  e.  uetusta 
utpote  ex  alio  aedificio  diruto  denuo  in  usum  pontis  adhibita:  Cic.  Verr.  I 
56,  147  utrwn  existimatis  minus  operis  esse  imam  columnam  efficere  ab  in- 
tegro  nouam  nullo  lapide  rediuiuo?  (uide  et  sqq.),  Vitruu.  VII  1,  3  sta- 
tuminationibus  inductis  rudus  si  nouum  erit,  ad  tres  partes  una  calcis 
misceatur;  si  rediuiuum  fuerit,  quinque  ad  duas  mixtionis  habent  respon- 
sum;  cf.  omnino  de  uoce  LLangius  in  Curtii  studiis  X  p.  227  sqq.  — 
4.  ne  siipinus  eat  cauaqne  iu  paliide  reeiimbat.  ne  pons  saltibus  con- 
cussus  retro  uergat  ruatque  ('s.  e.',  in  supinum  eat,  cf.  Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  177  sq.)  et  sedem  capiat  in  stagnis,  quae  'caua'  (=  profunda)  audiunt 
a  naturali  lacuuarum  condicione:  Verg.  G.  I  117  cauae  lacunae,  Ouid. 
met.  VI  371  tota  caua  submergere  membra  palude.  Verg.  6.  I  401 
nebulae  magis  ima  petunt  campoque  recumbunt.  iam  post  sollemnem  in- 
uocationem  C.  aperit  desiderium  suum:  —  5.  sic  tibi  boniis  ex  tua 
pons  libidine  iiat.  contingat  secundum  optatum  tuum  pons  firmus  uali- 
dusque  (cf.  Plaut.  Most.  I  2,  26  aedes  bonae  et  III  2,  142  iwstes  boni). 
'ita'  uel  'sic'  cum  obtestatione  sollemni  iunctum  (LXVI  18)  interdnm 
adhibetur  ad  stabiliendum  uotum  per  coniuuctiuum  (ut  Hor.  od.  I  3, 
1  sqq.)  uel  per  imperatiuum  (ut  hic  u.  7  'da')  expressum;  quam  formu- 
lam  prodiisse  puta  ex  hoc  cogitandi  genere:  si  tu  ijraebes  mihi  quod 
uolo,  ego  contra  tibi  coutingat  opto  quod  tu  uis;  et  hoc  alterum  reli- 
giose  affirmantes  simul  in  priore  colo  liberius  quid  uellent  significa- 
bant.  CIL.  IV  2776  presta  mi  sinceru(mj:  sic  te  amet  .  .  Venus,  Hor. 
sat.  II  3,  300,  Verg.  ecl.  9,  30  sic  tua  Cyrneas  fugiant  examina 
taxos . .:  incipe,  siquid  habes.  imitatur  hunc  u.  Mart.  VII  93,  8  perpetuo 
liceat  sic  tibi  ponte  frui.  —  6.  in  quo  iiel  Salisiibsili  sacra  suscipiiint. 
ita  cum  V  habeat,  nulla  est  causa  reponendi  formam  ''salisubsuli'.    licet 


XVII  7-9.  147 

enim  'subsalire'  in  ''subsulire'  et  hoc  in  'subsilire'  abierit,  tamen, 
quoniam  a  C.  utrumque  scribi  potuit,  amplectendum  est  id  quod  codd. 
praebent.  ipsum  autem  uocabulum  nusquam  alibi  lectum  (nam  Pacuuii 
uersus  ab  AGuarino  adlatus  ficticius  est)  ex  tripudio  Saliorum  (de  quo 
cf.  Prellerus  myth.  Rom.  p.  316)  uidetur  explicandum,  ut  'salire'  et 
'subsilire'  (es.  his  enim  uocabulum  compositum  puto)  respondeat  prae- 
sulis  amptrnationi  et  chori  redamptruationi.  non  ergo  cum  Handio 
agnosco  cateruam  quandam  saltatorum,  sed  coUegium  Saliorum,  quorum 
siue  in  plebe  usitatam  appellationem  adsumpserit  siue  nouum  nomen 
ipse  finxerit  poeta.  nam  ea  opinio ,  qua  olim  putabant  Marti  fuisse 
Salisubsili  cognomen,  nihil  sane  qno  se  commendet  habet.  metro  autem 
consuluerunt  optime  Itali  "^  Salisubsilis  sacra  suscipiantur '  reponentes: 
lineola  Csusci^jianT ')  omissa  'suscipiant'  necessario  efFecit,  ut  iustum 
restitueretur  subiectum  'salisubsili',  cum  praesertim  ipse  datiuus  (=  a 
Salisubsilis)  obscurior  esset.  nam  si  hoc  nominatiuo  seruato  in  fine 
adicere  uelis  aliquam  uoculam  (ueluti  'iam'),  uide  ne  ualde  superflua 
addas.  'sacra  suscipere',  facere  ex  more  tradito  sacras  saltationes,  paulo 
aliter  legitur  Liu.  I  7,  15  et  Cic.  iu  Vat.  6,  14.  nec  tamen  hinc  sequi- 
tur,  Coloniae  fuisse  Salios  (ut  sane  aliis  Italiae  oppidis  ex  Romae  imi- 
tatione),  sed  iocose  hi  et  cum  inrisione  oppiduli  ludos  celebraturi  com- 
memorantur:  ita  probus  tibi  fiat  pons,  qui,  si  usu  ueniat,  Saliorum  adeo 
tripudiis  illis  fortibus  non  concutiatnr.  —  7.  munus  lioc  mihi  maximi 
da,  Colouia,  risus.  ede  mihi  hunc  ludum  siue  spectaculum  (ex.  gr. 
Ouid.  a.  a.  I  170  et  pars  speetati  muneris  ipse  fuit)  hoc  ipso  ponte,  in  quo 
ut  ueros  aliquando  ludos  celebres  tibi  opto.  ludit  poeta  in  uoce  '^munus', 
cum  qua  genetiuus  qualitatis  'max.  risus'  (cf.  XV  17)  cohaeret  quidem 
(=  ribui  mouendo  aptissimum),  sed  ut  facile  idem  ad  ipsam  Coloniam 
possit  referri,  nimirum  cupiditate  ludos  edendi  ndiculam.  —  S.  queu- 
(lam  municipem  meum  d.  t.  uolo  p.  exponit  iam  C,  quod  spectaculum 
flagitet  sibi.  ^m.  m.',  ciuem  municipii  mei  (Cic.  Cael.  2,  5  miinicipihus 
non  probatum  suis),  Veronae  scilicet;  a.  89  a.  Chr.  Gallia  transpadana 
lege  Cn.  Pompei  Strabonis  ius  Latii  acceperat;  cf.  ex.  gr.  EHerzogius 
libri  'roem.  Staatsverfassung'  I  p.  479  sq.  ceterum  hinc  maxime  apparet 
cogitandum  esse  de  loco  in  Veronae  uicinia  posito,  quem  frequentius 
adire  sit  solitus  CatuUi  iste  conciuis,  aliter  cum  uix  carmini  suus  con- 
stet  lepor.  'uolo',  ut  VI  16.  —  9.  ire  praecipitem  in  lutum  per  ca- 
putque  pedesque.  paludem  ''lutum'  appellanti  poetae  fortasse  obuersata 
est  imago  suis  lutulentae  homini  isti  sane  quam  apta.  quam  formulae 
instar  oblitterata  origine  sit  factum  illud  "'ire  praecipitem',  docent  uerba 
proxima  hilarem  descriptionem  continuantia,  quae  ex  parte  ('praeceps  — 
per  caput')  idem  significant.  Liuii  perioch.  XXII  ab  eqiio,  quem  con- 
scenderat,  per  caput  deuolutus,  hoc  est,  praeceps,  graecum  v.axaiv.dqa; 
cui  si  adicitur  'pedesque',  graphice  admodum  hoc  fit  atque  ioculariter: 
rerum  natura  inuersa  caput  deorsum ,  pedes  sursum  sunt.  quamquam 
fortasse  praestat  altera  interpretatio ,   secimdum  quam   cx  noto  praepo- 

10* 


148  XVII  10-15. 

sitionis  usu  (Sen.  de  ira  III  18,  1  per  singulos  artus  lacerare,  h.  e.  totum) 
uerba  'p.  c.  p.'  artius  coniungenda  sunt  cum  illo  'ire  in  lutum',  ut  hoc 
luto .  totus  homo  a  capite  usque  ad  pedes  submergendus  dicatur.  — 
10,  11.  uerum  totius  ut  Licus  pntidaeque  paludis  liuidissima  maxi- 
meque  est  profiiuda  uorago.  'uerum'  accuratius  definit  (Kuehnerus 
gr.  1.  II  p.  686).  'ut',  eo  loco  ubi;  cf.  ad  XI  3.  ''putidaeque'  sine  dubio 
recte  Itali  pro  tradito  'pudiceque'  dederunt  (infeliciter  Heysius  maluit 
'punicaeque');  quamquam  quomodo  'totius  lacus'  et  'putidae  paludis' 
copulentur  obscurum  est.  uniuersi  autem  lacus  aqua  peremni  non  ca- 
rentis  locus  is,  in  quem  poeta  municipem  suum  uult  praecipitari,  ita 
debuit  definiri:  ubi  est  uorago  et  nigerrima  (cf.  Seru.  ad  Verg.  Aen.  VI 
320  uada  liuicla)  e  luto  putenti  et  altissima.  itaque  cum  V  praeterea 
habeat  ^paludes',  equidem  abiecta  's'  et  litterulis  diuisis  rescribo:  'pu- 
tida  eque  palude  liuidissima'.  in  quibus  'e'  indicat,  unde  color  niger 
efficiatur,  noto  usu  (cf.  ex.  gr.  Ter.  Eun.  V  4,  17);  recte  autem  iam  toti 
lacui  opponitur  pars  eius  maxime  paludosa.  'uorago',  barathrum  aquas 
uorans  absorbensque  et  sic  paludem  efficiens  crassam;  cf.  Verg.  epigr. 
10,  15  [PLM.  II  p.  171].  —  12.  insulsissimus  est  homo  nec  sapit  pueri 
instar  bimuli.  quasi  quaedam  species  est  insulsitatis  (cf.  ex.  gr.  Ter. 
Eun.  V  8,  49;  Petron.  23  intrat  cinaedus,  liomo  omnium  insulsissimus). 
'nil  sapere',  stultum  esse,  saepius  dixit  Cicero,  ex.  gr.  Phil.  II  4,  8  et 
17,  43.  'bimuli',  duos  annos  nati  (Suet.  Calig.  8),  ut  similiter  luuen. 
2,  152  nec  pueri  credunt,  nisi  qui  nondum  aere  lauantur,  h.  e.  qui  non- 
dum  sapere  coeperunt  (Rutil.  Nam.  I  394).  —  13.  tremula  patris  dor- 
mientis  in  ulna.  'tremula',  succussa:  rem  explicat  comparatus  a  Vulpio 
Plato  legg.  p.  790  rjvLKa  yccQ  av  nov  ^ovXrj&mai  ■narciY.oifit^sLv  ra  dva- 
VTCvovvza  rav  TtaiSiwv  at  (irjrsQBS,  ovx  riav%iav  avzoiq  TiQogcptQovaLV, 
dXld  XQVvavzLOV  yiLvrjaiv  sv  raig  dyadXaLg  dsl  asiovaai.  neue  pater  loco 
matris  a  Catullo  positus  olFendat,  non  neglegendus  est  mos  Italorum  ut 
olim  ita  hodie  uigens,  quo  nec  genitor  succutere  caram  stirpem  refugit 
'ulna'  siue  brachio  (Nemes.  ecl.  3,  27  Silenus  paruum  alumnum  . .  resu- 
pinis  sustinet  uhiis).  dormiendi  notioni  summa  comparationis  inest.  — 
14r.  uiridissimo  flore  puella.  flos  (cf.  Lucr.  III  770  aetatis  tangere 
florem  et  LXI  57)  hic  etiam  uirginitatem  adhuc  intactam  (LXII  46)  in- 
nuit,  ut  flos  'uiridis'  siue  uegetus  recensque  (Verg.  Aen.  V  295  uiridi- 
que  iuuenta,  Hor.  od.  IV  13,  6  uirentis  Chiae)  sit  integritas  uirginalis, 
de  qua  nil  dum  sit  delibatum.  poniturque  per  superlatiuum  ob  oculos 
puella,  quae  ut  tota  uiro  est  matura,  ita  ad  amorem  furtiuum  ipsa  quasi 
inuitat.  Liu.  XXX  12,  17  forma  erat  insignis  et  florentissima  aetas,  Apul. 
met.  X  29  puellaeque  uirenti  florentes  aetatula.  —  15.  et  pnella  tenellula 
delicatior  aedo.  recte  'et'  pro  tradito  'ut'  Itali  restituerunt  (male 
Lachm.  'est',  Heinsius  'sit');  ualet  autem  hic  'et  quidem';  qua  in  signi- 
ficatione  repetere  amabant  uerbum  praecedens,  ut  Cic.  Verr.  V  46,  121 
errabas,  Verres,  et  ualde  errahas.  Doeringius  cp.  Theocr.  11,  20  de 
Galatea  aTiaXforsQa  8'  aQvog  et  Ouid.  met.  XIII  791  tenero  lasciuior  haedo; 


XVII  IG— 20.  149 

adcle  Hor.  od.  III  15,  12  lasciuae  similem  ludere  capreae,  Dionys.  Per. 
843  nuQd^sviKKi  veo&rjXhg  otuxs  vs^qoI  aKcctQovctv.  deminutiuum  praeiuit 
Laeuius  fragm.  4  LM.  manu  lasciuola  ac  tcncllula.  'dclicatior',  petulau- 
tior  exultantiorque ,  ut  Verg  Priap.  2,  10  [PLM.  II  p.  159]  7neis  capclla 
delicata  pascuis ,  sensu  primario  ('delicatus',  deliciis  se  dedens:  Paulus 
Festi  p.  70,  1  delicatus,  quasi  lusui  dicatus).  de  scriptura  'aedus'  Varro 
d.  1.  1.  V  97,  Quint.  I  5,  20.  —  IG.  uilseruanda  nigerrimis  diligcntiiiH 
uuis.  custodienda  maiore  cum  cura  quam  uuae,  quae  autumno  matu- 
rescentes  iam  non,  ut  per  aestatem  (Hor.  od.  II  5,  10  tolle  cupidincm 
inmitis  miac),  neglegi  possunt,  sed  quae  ne  a  cupidis  furibus  carpantur 
pronidendum  est.  Varro  d.  r.  r.  I  54  nam  ct  praecox  et  miscella,  quam 
uocant  nigram,  multo  ante  coquitur;  quae  prior  legcnda.  superlatiuus 
raaturitatem  pius  quam  plenam  indicat.  —  17.  ludere  hanc  sinit  ut 
lubet  nec  pili  facit  uni.  'ludere',  delicias  facere  (15),  ut  Varro  sat. 
Men.  87  B.  properute,  puerae,  quas  sinit  aetatula  ludere,  esse,  amare  eqs. 
(paulo  aliter  LXI  204,  LXVIII*  17);  et  esse  hunc  ludum  aleae  plenum, 
simul  innuit  poeta  ueritus,  ne  uuam  a  possessore  neglectam  mox  alius 
clam  decerpat.  'hanc',  talem.  'pili',  ut  X  13  et  Petron.  44  nemo  louem 
pili  facit;  cf.  et  '^assis  non  facere'  XLII  13  et  'nauci  non  facere'  Plaut. 
Bacch.  V  1,  16.  'uni'  prisce  pro  'unius'  (Neuius  d.  f.  1.  11. p.  254).  — 
18.  nec  se  subleuat  ex  sua  parte.  AStalius  cp.  LXXXVII  4  ex  parte 
mea,  ut  hic  fere  ualeat  'ipse'  et  sit  oppositum  puellae  ludenti.  alii 
rectius,  ut  puto,  explicant:  ex  sede  semel  occupata.  quamquam  hoc 
omnes  recte  odorabantur,  simul  aliquid  obscenae  ambiguitatis  subesse 
Cpars',  penis,  nota  significatione),  cp.  LXVII  22;  praeterea  Ellisius  cp. 
Aristoph.  Lys.  937  incciQei  savxov.  truncus  iners  iacuit  iste  maritus 
(Ouid.  am.  III  7,  15),  ut  describunt  sqq. :  —  19.  uelut  alnus  in  fossa 
Liguri  iacet  suppernata  securi.  Liguria  diues  lignis,  unde  frequens 
erat  terrae  illi  negotiatio  lignaria  (Diod.  V  39,  Strabo  p.  202,  Capitol. 
Pertin.  1,  1  et  3,  3);  et  hinc  in  alnos,  arbores  regionis  illius  praecipuas, 
mutatas  esse  Heliades  circa  Padum  finxerunt  fabulae  (Verg.  ecl.  6,  63). 
'Liguri'  coniunge  cum  'fossa',  quae  dubito  sitne  accipienda  de  recepta- 
culo  quodam  Ligurum  proprio,  ubi  iacebant  arbores  caesae,  antequam 
subibant  lignatorum  manus,  an  de  canali,  quo  ligna  deuehebantur  e 
regionibus  remotioribus,  ut  Valgius  Rufus  ap.  Seru.  ad  Aen.  XI  457  et 
placidam  fossae  qua  iungunt  ora  Padmam.  eis  qui  'Liguri'  referunt 
artificiosius  ad  'securi',  praeter  Hor.  od.  III  6,  38  fauere  potest  uideri 
Verg.  Priap.  3,  3  [PLM.  II  p.  160]  quercus  ariUa  rustiea  fomitata  securi. 
'suppernata'  singulariter  dictum  sumptumque  fortasse  e  sermone  plebeio 
explicat  Festus  (cf.  testim.  uol.  I):  paulum  supra  humum  succisa  trunco 
resecto,  tamquam  animal  cui  pernae  sunt  amputatae.  in  uoce  'iacet' 
(inmobilis  est)  uis  comparationis.  —  20.  tantumdeni  omnia  sentiens 
quam  si  nulla  sit  usquam.  'omnia',  quae  circa  se  et  sibi  ipsi  fiunt. 
'nulla',  omnino  non,  ut  VIII  14;  quae  negatio  artissime  cohaeret  cum 
'usquam':   est  sollemnis  dictio  'nusquam  esse',  non  existere  in  rerum 


150  XVll  21-24. 

natura;  cf.  Hor.  sat.  II  5,  102,  Lucr.  III  1011  de  Furiis  neque  sunt  us- 
quam.  —  21.  talis  iste  meus  stupor  uil  uidet,  nihil  audit.  'talis' 
(scil.  qualis  alnus  illa),  eiusmocli  truncus  iners.  'stupor'  de  homine 
stupido,  ut  Verg.  epigr.  6,  3  [PLM.  II  p.  166]  tuone  nunc  puella  talis 
et  tuo  stupore  pressa,  h.  e.  a  uobis  hominibus  stupidie.  bene  AStatius 
'uitia'  inquit  'ipsa  pro  uitiosis  ponimus,  cum  insigniter  ac  summe  ui- 
tiosos  significamus;  sic  dictus  olim  a  Bibaculo  Orbilius  litterarum  ob- 
liuio^;  hinc  passim  apud  comicos  maxime  'odium'  pro  homine  odioso, 
'scelus'  pro  scelesto  similiaque;  XXIX  13  ista  uostra  mentula.  tam 
'meus',  quod  in  sermone  familiari  haud  raro  in  partem  ridiculam  additur 
(ex.  gr.  Fronto  p.  96  N.  ille  mem,  Petron.  62  homo  meus)  quam  'iste' 
(cf.  Don.  ad  Ter.  Eun.  I  2,  112)  ad  contemptum  facit;  accedit  autem 
quattuor  uocibus  primis  suus  ornatus  ad  augendum  despicatum  spectans 
e.x  iterato  sibilo,  ut  apud  Prop.  II  9,  1  iste  quod  est  ego  saepe  fui:  Dionys. 
Hal.  d.  comp.  u.  14  axccQi  Ss  nal  ari8ss  x6  a  Y.al,  si  nlsovdasis,  GcpoSQa 
XvTtst.  'nil  ...  audit',  scil.  quae  uxor  agit,  pendent  ex  'stupor':  qui 
nil  sapit  nec  sentit,  'stupidus'  dicitur.  —  22.  ipse  qui  sit,  utrnni 
sit  au  uon  sit,  id  quoque  nescit.  saepius  sic  describunt  avaia^riaLav 
siue  ex  naturali  mentis  inbecillitate  siue  ex  consternatione  ortam,  philo- 
sophi  etiam  in  hominibus  de  se  non  cogitantibus :  Eurip.  Bacch.  506  ov% 
ole&'  ozi  ^ijg  ovS'  oQag  ovd"'  oarig  st,  Plaut.  Aul.  IV  9,  3  equidem  quo 
eam  aut  qui  sim,  nequeo  cum  animo  certum  inuestigare,  Prop.  I  5,  17  nec 
poteris  qui  sis  aut  ubi  nosse  miser,  Cic.  Acad.  I  2  ut  possemus  aliquando 
qui  aut  ubi  essemus  agnoscere  (Min.  Felix  17,  1),  alia.  deinde  cf.  Plaut. 
Asin.  II  4,  59  sit,  non  sit,  non  edepol  scio.  uerba  ''id  q.  nescit'  habet 
Lucr.  IV  469,  casu  nimirum.  —  23.  nunc.  ultimum  remedium  adhibi- 
turus;  sine  iusta  causa  olim  erant  qui  ''hunc'  (=  talem)  mallent.  — 
pronum.  in  modum  supra  u.  9  descriptum.  Ter.  Ad,  III  2,  18  et  capite 
pronum  in  terram  statuerem.  —  24.  si  potest  oHdum  repente  exitare 
ueternum.  his  quae  insunt  uitia  sic  uulgo  remouent,  ut  auctore  PVictorio 
'si  pote  stolidum'  et  cum  Italis  ''excitare'  scribant.  ab  hac  uoce  ut  in- 
cipiamus,  mirifice  ea  adhibetur,  quippe  quae  id  quod  ex  iacendi  statu 
commouetur  exprimat,  cum  tamen  ueternus  non  sit  commouendus,  sed 
expellendus  plane;  non  morbus  ipse,  sed  ei  qui  marcore  torpent  ex- 
citandi  sunt.  quod  docet  Celsus  ab  IVossio  arcessitus  cum  egregia  totius 
carminis  luce.  ille  enim  quod  Catulli  fuerit  consilium  aperit  III  20,  ubi 
de  lethargo  et  eius  curatione  agit,  scribens  lios  aegros  quidam  subinde 
excitare  nituntur  admotis  .  .  iis,  quae  odore  foedo  mouent;  adde  ibid. 
IV  27  ex  iis,  quae  foedioris  csse  odoris  retuli,  quod  mulierem  excitet. 
Plinium  demum  decait  contorte  loqui  de  nasturtio  torporem  excitante 
h.  n.  XIX  155.  qnorum  locorum  intempestiue  memor  erat  Italus  ille, 
qui  hic  e  coniectura  restituit  ''excitare',  quod  nonnuUi,  propterea  quod 
homo  curandus  huius  enuntiati  esset  subiectum  (cf.  u.  sq.),  ita  artificio- 
sissime  defendere  studebant,  ut  explicarent  'excitare  se  a  ueterno'. 
ceterum  senteutiam  Catulli  etiam  monachi  bene  perspexerunt  illud  'oli- 


XVII  25-26.     (XVIII—)  XXI  1-3.  151 

dum'  reponentes;  sed  eidem  obliti  sunt  nec  'olidum'  designare  foedum 
odorem  nec  indicatiuo  hic  esse  locum.  recte  diuisis  litterulis  'pote  sto- 
lidum'  correxit  Victorius:  (oxperturus),  si  possit  ille.  de  omissa  ante 
'^i'  experieudi  notione  cf.  Kuehneriis  gr.  1.  II  p.  946;  et  de  'pote',  in 
qno  saepius  uerbum  anxiliare  (ut  hic  'sit')  omittitur  (XLV  5,  LXVII  11, 
LXXVI  10),  idem  I  p.  359  et  Neuius  d.  f.  1.  IP  p.  98.  'pote'  ante  'st', 
ad  IV  9.  'stol.  uet.',  inmobilem  illum  torporem  et  somnulentiam ;  'sto- 
lidus'  explicat  Corssenus  de  pronunt.  IP  p.  155  sq.  restat  iam  ''exitare', 
sub  quo  latere  puto  id  quod  unice  huic  loco  conuenit  quodque  mentem 
poetae  manifestat:  'repente  ec  fetore'.  nam  'derelinquere'  ex  u.  sq.  huc 
quoque  arcessendum  est.  de  scriptura  'fetor'  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  271; 
nec  spondeus  in  primo  uersus  Pherecratei  pede  scruiDulum  mouet,  cf. 
supra  19  et  20.  —  25.  et  supiuum  auimnui  iu  graui  dereliuquere 
caeuo.  a  corporis  semper  iacentis  statu  'supinus'  primus,  quantum 
uiiletur,  noster  transtulit  ad  auimum  (postea  saepius  sic  loquebantur, 
ut  Quint.  X  2,  17  oratores  otiosi  et  supini).  ''derelinquere',  ultro  ac 
sponte  relinquere,  scil.  dum  in  uita  seruanda  fugiendoque  odore  foedo 
totus  est,  lubenter  pigritiem  abiciens;  notae  sunt  ex  ictorum  sermone 
'res  derelictae'  (Reiuius  libri  ''das  Privatrecht  d.  Roemer'  p.  275).  EUi- 
sius  cp.  Gargil.  Martial.  de  persicis  10  (Mai  auct.  class.  I  p.  401)  hodic- 
que  nonnuUi  iumentorum  solias  in  itinere  dereUctas  pro  remedio  truncis 
ramisue  suspendunt.  'graui'  crasso  (ut  limus  grauis  Lucr.  V  496)  et  de- 
primente  uestigia  inmersorum.  —  26.  ferream  ut  soleam.  scil.  dere- 
linquit.  de  solea  cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.  —  teuaci  iu  uoragiue. 
in  uiae  lacuna  abrupta  lutosaque,  ex  qua  pedes  extricare  difficillimxim 
est.  Curt.  VIII  14,  4  propemodum  inmobiles  currus  inluuie  ae  uoragini- 
hus  haerebaid,  Tac.  ann.  I  63  cetera  limosa,  tenacia  graui  caeno. 

Hoc  carmen  quando  sit  scriptum  aeque  ignoratur  quam  illud,  quis- 
nam  fuerit  Catulli  iste  mnniceps  (siue  ulla  probabilitatis  specie  West- 
phalius  i^utauit  puellam  seni  nuptam  esse  Aufilenam  ex  cc.  C,  CX  et 
CXI  notam);  nec  scire  magnopere  laborat  is  qui  ex  intimo  animo  ridet 
gaudetque  uersiculis,  in  quibus  cum  artis  metricae  perfectione  summa 
felicissime  coniuncta  lasciuissima  uerborum  sensuumque  hilaritate  simul 
oppiduli  uana  elatio  et  hominis  Veronensis  inexpugnabilis  pigritia  casti- 
gatur  cum  lepidissima  inrisione. 

(xvin— )  XXI. 

1,  i,  3.  xVureli,  pater  esuritiouum,  uou  harum  modo,  scd  (£Uot 
aiit  fueruut  aut  suut  aut  aliis  eruut  in  aunis.  pater  ut  est  auctor 
(Plat.  symp.  177  d  tcu-ctjq  zov  Xoyov),  sic  reuerentiae  significatione  cum 
eadem,  qua  non  solum  deos  (cf.  Marspiter,  luppiter)  sed  etiam  homiues 
('pater  Aeneas')  ''patres'  uocabant,  is  qui  conuiuium  exhibuit  'pater 
cenae'  appellabatur;  cf.  Hor.  sat.  II  8,  7.  hoc  ita  uulgo  putant  inuer- 
sum  a  poeta,  ut  Aurelium  famelicum  uocaret  patrem  esuritionum,  quippe 


152  (XVIII— )  XXI  1—3. 

cuius  in  cenis  fame  creparent  malae  conuiuis  quique  nil  his  exhiberet  nisi 
esuritionem.  quam  explicationem  peraertunt  plane  uerba  proxima:  quo- 
modo  Aurelius  cenarum,  quae  famem  meram  exhibent,  aut  olim  facta- 
rum  aut  futurarum  dominus  esse  potest?  porro  (ut  mittam  Mart.  XII 
53,  10  a  Munrone,  qui  attulit,  non  intellectum)  Vulpius  in  partes  uo- 
cauit  Plaut.  Stich.  1  3,  1  famem  ego  fuisse  suspicor  matrem  mihi:  nam 
postquam  natus  sum,  satur  numquam  fui:  qui  locus  fortasse  aliquid 
ualeret,  si  Am-elio  fuisset  grex  liberorum  fame  pereuntium;  quod  ut  per 
se  plane  est  inprobabile,  ita  nec  ipsum  quadrat  in  ea  quae  secuntur.  in 
quibus  habemus  loquendi  genus  ualde  adamatum  inde  ab  Homero,  qui 
II.  I  70  rd  t'  sovra  rd  z'  iaaofiBva  itQO  r'  lovra.  coniungit  (et  ex  Graecis 
alii  cpp.  Xenoph,  symp.  II  10,  Plat.  Tim.  38  A  et  C,  Menand.  fragm. 
inc.  12  M. ,  alia;  cf.  et  Hemsterh.  ad  Lucian.  somn.  §  10):  Verg.  G.  IV 
393  quae  sint,  quae  fuerint,  quae  mox  uentura,  Ouid.  met.  I  517  quod 
eritque  fuitque  estqiie;  cf.  et  Plaut.  Pers.  V  2,  1  et  Bacch.  V  1,  1,  Lucr. 
V  1135,  Cic.  ad  fam.  XI  21,  1  liomini  nequissimo  omnium  qui  sunt,  qui 
fuerunt,  qui  futuri  sunt;  nec  dissimiliter  Anth.  lat.  101,  9  [PLM.  IV 
p.  99]  hoc  iuuit,  iuuat  et  diu  iuuahit,  Anth.  I.  Mey.  1315,  57  sed  tamen 
felix,  iua  quia  sum  fuique  postque  mortem  mox  ero.  quamquam  cum 
'harum'  ad  praesentiam  spectet,  perquam  superflue  iterum  adicitur  'aut 
sunt',  pro  quo  Handius  [obss.  p.  71]  flagitauit  'posthac'  secundum  XXIV 
1  sqq.  0  qui  flosculus  et  luuentiorum ,  non  horum  modo  sed.  q.  a.  f.  aut 
posthac  aliis  e.  in  annis  (de  "'in',  quod  ualet  'per',  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II 
p.  265).  et  cur  C.  in  eadem  formula  tam  foede  a  se  desciuisse  ipso  pute- 
tur?  unde  nunc  Handio  adstipulor.  est  autem  hoc  documentum,  qnam  atro- 
cibus  uitiis  poetae  nostri  textus  sit  inquinatus,  ut  iam  maiore  cum  fiducia 
accingar  ad  menda  non  minora,  sed  tam  facili  remedio  carentia  ape- 
rienda.  etenim  quod  iam  XXIV  1  sqq.  demonstrauit  tibi,  lector  cordate, 
id  plane  confirmat  alter  locus  consimilis  XLIX  1  sqq.:  non  potest  ^esu- 
ritio'  non  esse  abstractum,  quod  uocant,  pro  concreto:  ut  XVII  21 
'jjtupor'  hominem  stupidum,  sic  hic  'esuritiones'  designat  esuritores;  et 
apte  Ellisius  cp.  Poseidippi  uerba  [fragm.  com.  graec.  Mein.  IV  p.  521] 
KVfiivonQiazag  ndvrag  rj  Itfiovg  v,aXmv.  sed  omnium  esm'itorum,  qui 
sunt  fuerunt  ernnt,  'pater',  quomodo  Aurelius  audit?  iterum  qua  fere 
notione  sit  opus  ostendunt  XXIV  1  et  XLIX  1,  nimirum  'princeps'.  hanc 
uero  notionem  qua  sana  quidem  interpretatione  uoci  'pater'  subesse 
dicam,  non  habeo.  immo  in  eam  quoque  deprauationis  crimen  esse  inten- 
dendum,  manifestum  reddit  disquisitio  de  toto  carmine  facta.  et  in  hac 
quidem  uiam  nobis  praemuiiuit  Westphalius.  Aurelium  dicunt  esse  eura, 
ad  quem  missum  est  c.  XV:  nempe  minas  ibi  a  poeta  prolatas  non  pili 
facientem  illum  pueri  amorem  sibi  conciliare  studuisse;  mutato  igitur 
consilio  poetam  nunc  riualem  suum  risui  dare,  a  paupertate  hominis 
materiam  opprobriorum  petendo.  uerum  enim  uero  in  orbe  carminum 
ad  luuentium  pertinentium  Aurelius,  postquam  in  initio  uua  cmn  Furio 
Catullum  inpugnauit,  mox  oculis  nostris  subtrahitur  (fortasse  ipsis  poetae 


(XVIII— )XXI  4-6.  153 

nersibus  [XV]  acerbissimis  deterritns):  remanet  riualis  unus,  sed  idem 
grauissimus  et  tandem  uictor  Furius.  et  hunc  Furium  C.  in  c.  XXIII  ut 
famelicum  atque  esuritorem  exagitat:  mirum  foret,  si  eodem  ille  arti- 
ficio  inpugnasset  Aurelium,  et  mirum  eo  magis,  quod  in  c.  XV  (ubi  hoc 
quoque  apte  in  partes  uocari  potuit)  nihil  de  Aurelii  inopia  summa  legi- 
mus.  optimo  igitur  iure  Westphalius  [p.  210  sqq.]  nostrum  carmen  non 
ad  Aurelium,  sed  ad  Furium  datum  esse  conclusit;  idemque,  cnm  artiore 
uinculo  c.  XXIV  cum  nostro  cohaerere  perspiceret,  in  huius  initio  unum 
uersum  intercidisse  putauit,  ex.  gr.  proponens:  <^'o  qui  pessimus  es  mali 
sodalis^  Aureli,  pater  esuritionum'.  nec  tamen  sic  eam  concinnitatem, 
quam  inter  c.  XXIV  et  nostrum  intercedere  uoluit,  effecit:  male  huius 
quattuor  in  initio  uersus  respondent  illius  tribus.  praeterea  autem  (quod 
maioris  est  momenti)  non  remouetur  sic  ille  'pater'  ineptissimus.  ego 
ex  ipso  'Aureli'  elicio  Turei',  siue  omissa  littera  initialis  ipsaque  uoca- 
tiui  forma  prisca  (XXIII  1)  causa  fuit  mendi  siue  monachus  ex  carmi- 
nibns  prioribus  Aurelium  eique  intentam  poenam  terribilem  melins  me- 
moria  tenens  hunc  de  suo  intulit.  hoc  autem  uitio  semel  admisso 
conseutanea  erat  uoculae  proxime  sequentis  utpote  metro  iam  repugnantis 
inmutatio;  et  decet  illud  ''pater'  sane  correctorem  monachalem.  ipsam 
tamen  poetae  manum  in  tali  rerum  statu  uelle  eruere,  desperandum  est; 
sensui  fere  conuenit  'Fnrei,  praecipua  esuritionum ' ;  expectatur  enim 
aliquid,  quod  respondeat  illi  'flosculus'  XXIV  1.  nam  utrumque  carmen 
simul  transmissum  esse  probabile  est:  nostrum  ad  Furium  deterreudum, 
XXIV  ad  luuentium  a  Furio  abalienandum.  ceterum  male  uoluit  Bergkius 
'  essuritionum '  (ut  et  postea);  nam  ut  10  0  et  XXIII  14  V  simplicem 
's'  agnoscunt,  ita  hanc  (non  'ss')  in  'x'  abiisse  (ut  alibi  haud  raro) 
docet  u.  5  'exiocaris'.  —  4.  pedicare  cupis  meos  amores.  nude  rem 
turpem  suo  uocabulo  designat  C.  contemptim.  'm.  a.',  puerum  luuen- 
tium  (cf.  XV  1).  —  5.  nec  clam:  nam  simnl  es,  iocaris  nna.  nec 
tacito  pectore  cupis,  sed  uotum  manifestas  uersando  semper  cum  puero 
(L  13,  Hor.  epist.  1 10,  50  excepto  quod  non  simul  esses,  cetera  laetus)  et  cum 
eo  ludendo.  nec  enim  'simul  esse'  hic  utitur  sensu  nenereo  (Priap.  14,  3 
ct  si  nocte  fuit  puella  tecum),  ut  nonnulli  uoluere;  nec  'es'  aequat  'edis', 
ut  persuasit  sibi  IVossius.  —  6.  liaerens  ad  latus  omnia  experiris. 
eodem  Vossio  auctore  multi  legunt  ''haeres'  sine  idonea  causa.  notione 
enim  'simul'  iam  satis  superque  expressa  nunc  priora  complectens  poeta, 
quid  per  illum  adsiduum  comitatum  sibi  uelit  famelicus,  indicat:  dum 
perpetuus  es  eius  comes,  omnes  machinas  ad  captandum  puerum  ad- 
moues.  nec  enim  'omnia',  ut  dicit  EUisius,  ad  tria  prioi-a  cola  pertinet, 
sed  formulae  instar  coalescit  cura  'experiri':  ualet  'o.  exp,'  nil  inexper- 
tum  relinquere,  quod  ad  optinendum  faciat  propositum:  Caes.  b.  c.  II  31 
omnia  prius  expcrienda  arbitror,  Cic.  ad  Att.  VII  2,  6  itaque  omnia  ex- 
periar ,  ad  fam.  VII  23,  4  et  XII  15,  3,  Liuius  IV  44,  10  omnia  expertis 
patris,  alibi.  ceternm  quod  'experibis'  in  V  fuit,  quam  formam  male 
erant   qui    amplecterentur:    nimirum    B    et   R    inter   se    sunt   confusae. 


154  (XVIII—)  XXI  7-9. 

'haerere  lateri  (ad  latus)  alicuius'  uel  simpliciter  'alicai  haerere'  (Hor. 
od.  I  32,  10)  sollemnis  de  adsiduo  comite  dictio.  —  7.  frustra  ira  feli- 
cioris  aemuli  plenus  C.  exclamat  acerbe  (=  non  optinebia  propositum). 
qui  usus  noculae  notus  est  ex  Hor.  od.  III  7,  21  et  13,  6,  ubi  itidem 
'nam'  sequitur;  eodem  modo  breuiter  'nec  frustra'  dicebant.  —  7,  8. 
nam  insidias  niilii  instruentem  taugam  te  prior  inrumatione.  repo- 
suit  ORibbeckius  [Fleckeis.  ann.  1862  p.  378]  ^strnentem'  (de  uitio  cf. 
Lachm.  ad  Lucr.  p.  231).  dixere  Romani  'insidias  struere'  ita  ut  de 
parandis  siue  faciendis  cogitarent  (=  insidiari),  contra  'insidias  instruere, 
(cf.  lustin.  XXIV  2,  1  et  Liu.  VI  23,  6)  de  insidiis  iam  ante  perpensis 
patrandis  siue  efficiendis:  priorem  locutionem  hic  solam  usu  uenire,  cum 
res  ipsa  ostendit  (neque  enim  adsiduus  comitatus  iam  pro  insidiis  haben- 
dus),  tum  uero  additus  datiuus,  cui  in  altera  dictione  uix  est  locus. 
'tangere'  Muretus  accipit  'percutere'  comparans  Plaut.  Pseud.  I  1,  120 
si  neminem  dlium  potero ,  tuum  tangam  patrem  {=  multabo  hoc  damno); 
alii  rectius  uocabulum  in  re  uenerea  j^roprium  fuisse  adserunt  ex  locis, 
quales  sunt  Hor.  sat.  I  2,  54  matronam  nuJlam  ego  tango  (cf.  'uirgo  in- 
tacta');  cf.  et  Priap.  28,  5  altiora  tangam.  ablatiuo  igitur  'inrumatione' 
(quae  uox  nisi  hic  non  extat)  accuratius  tangendi  modus  designatur. 
ceterum  quod  T  Mrruminatione '  (et  similiter  u.  13)  habet:  'in'  supra 
'ir'  olim  positum  correcturae  causa  male  intellectum  insertumque  est. 
'prior',  te  mihi  insidiantem  praeueniens  ipse  inludam  tibi.  —  9.  atque 
id  si  faceres  satur  tacerem.  ad  mirificas  nugas  nonnuUi  delapsi  sunt. 
intempestiue  enim  recordati,  saturos  raaxime  ad  libidinem  esse  pro- 
pensos  (XXXII  10;  cf.  et  Mart.  I  93,  14  pedica,  Mamuriane ,  satur),  Ca- 
tullum  faciunt  dicentem,  se  taciturum  siue  id  patienter  laturum  esse, 
si  aemulus  libidine  saturi  hominis  propria  inpelleretur.  quasi  uero  ullo 
pacto  noster  taciturus  esset  de  insidiis  sibi  siue  a  saturo  siue  a  ieiuno 
intentis!  subest  potius  artificium  rhetoricum,  quo  occasionem  oppro- 
brandi  riuali  paupertatem  C.  adripit.  'id'  uulgo  referunt  ad  u.  5  'simul 
es  ..  experiris';  quod  quamquam  non  falsum  est,  solent  tamen  Romani 
eleganter  in  uocabulo  'facere'  omittere  demonstratiuum  ad  priora  respi- 
ciens:  pueris  notum  est  Verg.  Aen.  IX  427  aclsum  qui  feci\  cf.  praeter 
alia  multa  (congessit  nonnulla  Munro  ad  Lucr.  IV  1112)  Mart.  XII  63,  8 
ferrem,  si  faceret  bonus  poeta.  ortum  est  autem  'id'  ex  coniectura:  V 
'atque  ipsi'  praebet.  mouit  olim  uox  'atque'  dubitationem  doctis  ''at- 
qui'  reponentibus.  notum  est  'atque'  in  initio  noui  enuntiati  apud 
comicos  maxime  significatione  attingere  interdum  illud  'atqui',  ita  tamen 
ut  accurate  inspicienti  appareat  discrimen;  cf.  omnino  Handius  Turs.  I 
p.  487  sqq. ,  qui  recte  uim  aduersatiuam  a  uoce  illa  alienam  esse  de- 
monstrat.  desiderat  noster  locus  hoc  fere:  sed  tamen,  quidquid  agis, 
non  hercle  uerbum  facerem  de  ea  re,  si  — .  uere  igitur  restituerunt 
'atqui'  siue  priscum  'atquei'  (fortasse  'at  quei'  praestare  ostendam  ad 
XXIII  12).  quod  ego  tamen  sic  recuperandum  censeo,  ut  pro  'atque- 
ipsi '  legam  '  atquei  si ' :  ubi  semel  '  i '  solito  in  forma  illa  prisca  uitio 


(XVIII—)  XXI  10-13.     XXII  1.  155 

adhaesit  sequenti  uocnlae,  ex  'isi'  librarii  fecerunt  'ipsi'.  —  10.  mmc 
ipsiim  id  doleo.  in  hoc  rerum  statu,  cum  tu  non  satur  facias;  saepe 
sic  'nunc'  adbibetur,  ubi  enuntiato  condicionem  ficticiam  continenti 
opponitur  id  quod  uerum  est;  cf.  (XXXIX  17)  L XXXIII  4  et  Fabri  ad 
Sall.  lug.  14,  17.  'ipsum  id'  fortius  per  anastrophen  dictum  pro  solito 
'id  ipsum'  (cf.  Ter.  Ad.  IV  4,  19):  hoc  unum  solumque  (omissa  pedica- 
tione)  poeta  aperta  simulatione  aegre  fert,  quod  artiore  uinculo  cum  fa- 
melico  iunctus  puer  in  eius  contubernio  et  ipse  laborabit  inopia  summa. 
—  11.  esiirire  meme  puer  et  sitire  discet.  iocum  petitum  putat 
Vulpius  ex  more  illo,  quo  conuiuatores  non  solum  'patres',  sed  etiam 
'magistri  cenae'  uocabantur  (Cic.  ad  fam.  IX  16,  7).  qui  iocus  non  solum 
integer  manet,  sed  etiam  apertior  fit  in  nostra  coniectura,  siquidem  a 
uiris  in  suo  genere  praecipuis  discitur  optime.  'meme'  miserrime  cor- 
rupto  qui  succurrerent,  multi  extitere.  sed  ex  commentis  aut  langnore 
laborantibus  (Scaligeri  'ah  me  me',  Faerni  'uae  meus',  Statii  ''me  meus', 
Meleagri  'meus  mi')  aut  nimis  litteras  neglegentibus,  quamquam  a  seu- 
tentia  potioribus  (Huschkii  'ieiunus',  Handii  'mellitus',  mei  ipsius  'te- 
nellus'),  nullum  ad  certae  emendationis  nomen  honoremque  adspirave 
potest.  fortasse  uerum  est  quod  Froehlichius  repperit  ^a  temet'  (AT  in 
M  facile  abiit).  —  1*2.  quare  desine,  dum  licet  piidico.  cum  ergo  (cf. 
ad  Corn.  8)  nuUo  pacto  feram,  tuum  famelici  catamitum  fieri  puerum 
meum ,  ultro  ab  eo  degiste ,  quamdiu  potes  nondum  pathicus  a  me  factus 
(ad  XV  5).  Prop.  I  19,  25  quare,  dum  licet,  Hor.  sat.  I  2,  77  qtiare,  ne  paeni- 
teat  te,  desine  niatronas  sectarier;  Mart.  I  41,  14.  —  13.  nei  flnem  facias, 
sed  inrumatiis.  ''nei'  prisce  pro  'ne'.  oppositio  inter  hoc  ^finem  facias' 
et  prius  'desine'  nulla  est,  siquidem  faciendi  uerbo  semper  agendi 
significatio  inest  (nec  scio,  quoi  bono  subintellegendum  dicant  'tandem'), 
cum  contra  patieudi  notionem  omnia  flagitent:  ne  finis  tibi  inpouatur. 
et  'desine'  oppositum  ut  iam  Catullus  se  inferat  fiuem  facturum  paene 
postulat.  nimirum  in  hac  lectione  genuina  'ne  finem  faciam,  sed  inru- 
mans  te',  postquam  'facia'  ob  's'  sequentem  (ut  millies  est  factum)  in 
'facias'  abiit,  tracta  est  serpente  uitio  uox  postrema.  'sed'  cum  breui- 
loquentia  forti,  ut  Cic.  Brut.  70,  247  perfectus  litteris,  sed  Graecis;  qui 
usus  postea  raagis  increbuit  (cf.  Stat.  silu.  V  5,  42  fomentaque  quaero 
uulneribus,  sed  suvima,  meis,  Min.  Fel.  12,  6  misericordia  digni,  sed 
nostrorum  deorum);  hic  conexus  fere  supplendum  innuit  ^sed  non  ita  ut 
tibi  gratum  erit,  uerum  inrumando,  h.  e.  ludificando  te  cum  mnlto  risu'. 

xxn. 

1.  Sufifenns  iste,  Vare,  quem  probe  nosti.  ia  hoc  carmine  dato, 
ut  uidetur,  ad  eundem  Varum,  quem  ex  c.  X  nouimus,  agitur  de  Suffeno, 
pessimo  illo  poeta,  quocum  notitiam  iam  contraximus  c.  XIV  19.  'probe', 
bene,  sermonis  magis  familiaris  proprium,  quod  post  comicoa  (probe  in- 
tellegere  Ter.  Eum.  IV  G,  30)  etiam  Cicero  aliquotiens  adhibet  (probe 
dicis  Brut.  41,  151,  probe  scirem  ad  fam.  II  12,  2),  nec  non  posteriores 


156  XXII  2-5. 

(ut  Apul.  d.  d.  Socr.  12  prohe  callet).  'iste',  ut  XVII  21.  —  2.  homo 
est  iienustiis  et  dicax  et  iirbamis.  nota  esfc  urbauitatis  (cf.  Bernhardy, 
hist.  litt.  rom.  p.  235*,  Olahnius  ad  Cic.  Brut.  46,  171)  definitio  Quin- 
tilianea  [VI  3,  17]  nam  et  urbanitas  dicitur,  qua  quidem  significari  uideo 
sermonem  praeferentem  in  uerhis  et  sono  et  usu  proprium  quendam  gustum 
urbis  et  sumptam  ex  conuersatione  doctorum  tacitam  ei-uditioncm,  denique 
cui  contraria  sit  rusticitas.  uenustum  essc,  quod  cum  gratia  quadam  et 
uenere  dicatur,  apparet  (cf.  supra  ad  III  2)  et  ibid.  21  dicacitas  . .  signi- 
ficat  sermonem  cum  risu  aliquos  incessentem.  —  3.  idemque  loiige  plu- 
rimos  facit  uersus.  'idemque'  (ut  et  ''idem',  cf.  14  et  15),  et  simul, 
et  ab  altera  parte  (rursus),  alterum  membrum  firmius  fulcit;  cf.  XXV  4 
et  Kuehnerus  gr.  I.  II  458  sq.  'longe'  cum  superlatiuo  iungere  loco 
illius  'multo'  ut  raro  sibi  indulserunt  priores  (Plaut.  Most.  III  3,  8  et 
Enn.  ann.  94  V.),  ita  maxime  adamauit  Cieero;  cf.  EWoellflinus  libelli 
'lat.  u.  roman.  Comparation'  p.  38.  omnium  poetarum  fertilissimus  erat 
Suffenus.  —  4.  puto  esse  ego  illi  milia  aut  decem  aut  plura  per- 
scripta.  neglegentiam,  qua  obiter  haec  iacit  poeta  Cpiito  ego'),  foede 
deserit  illud  mirifice  ineptum  'aut  decem  milia  aut  plura',  cuius  equi- 
dem  defendendi  nullam  reperio  uiam.  duae  enim  notiones  per  'aut  . . 
aut'  ita  disiunguntur,  ut  aut  alterum  ab  altero  excludatur  ('aut  uiuam 
aut  moriar')  aut  tertium  (^aut  prodesse  uolunt  aut  delectare  poetae') 
aut  denique  prior  notio  efferatur  prae  altera  ('aut  nihil  aut  paulo'  = 
aut  certe  paulo).  quorum  generura  (cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  707  sq.) 
cum  nullum  hic  sit  aptum,  Munronis  autem  defensio,  nimirum  alterum 
'aut'  ualere  'aut  etiam',  propterea  nauci  non  sit  facienda  quod  num- 
quam  'aut  ..  aut'  pro  'aut  ..  aut  etiam'  (Kuehnerus  1.  1.  p.  709)  po- 
nitur  —  nam  locus  ab  eodem  adlatus  Cic.  Phil.  XIII  1,  2  si  aut  ciuis 
aut  homo  hahendus  sit  cadit  in  genus  secundum  — :  meo  me  iure  per- 
sistere  puto  in  ea  sententia,  qua  haec  uerba  maculam  contraxisse  olim 
significaui,  persistere  etiam  in  emendatione  proposita  'milia  ad  decem 
aut  plura',  qua  nil  pulcrius  eique  quam  adesse  dixi  neglegentiae  con- 
uenientius  fingi  posse  sentio.  numerum  enim  accuratum  ponere  si  aut 
noluerunt  aut  nequierunt,  adumbrantes  in  uniuersum  'ad'  adhibebant, 
ut  Caes.  b.  g.  11  33,  5  occisis  ad  hominum  milihus  quattuor;  cf.  Handius 
Turs.  I  p.  102  sq.  nam  simplex  'aut'  haud  raro  ualere  'aut  etiam',  uix 
est  quod  moneam.  saepe  autem  in  codd.  ^id'  et  'aut'  confusa;  cf 
Fleckeis.  ann.  1872  p.  624.  'Uli',  ut  IV  23.  'milia',  uersuum.  'per- 
scripta',  in  cartas  coniecta,  ut  Hor.  sat.  I  4,  54  nersum  puris  perscrihere 
uerbis,  Tac.  a.  I  11  cuncta  sua  manu  perscripserat  (germanice  ''nieder- 
schreiben').  —  5.  nec  sic,  ut  flt,  in  palimpsesto  relata.  'ut  fit',  ut 
plerumque  facimus,  locutio  maxime  usitata  (cf.  ex.  gr.  Drakenb.  ad  Liu. 
IV  52,  4),  non  recipit  'sic'  aliis  uoculis  nullis  intercedentibus  ('sic  te 
diligo  ut  fratrem');  quodsi  alii  scribunt  ''sicut',  dicebant  quidem  ''sicut 
solent',  sed  huius  ''sicut  fit'  non  memini  me  reperire  exemplum;  et  usus 
in  talibus  formulis  quoque  regnat,  cui  non  ex  arbitrio  nostro  leges  sunt 


XXII  6.  157 

inponendae.  nam  neglegentiae,  quam  sane  'sic'  interdum  exprimit,  hic 
iam  uon  esse  locum  niox  uidebimus.  nec  bene,  si  quid  sentio,  haec 
uerba  etiam  pendent  a  'puto';  derecta  iam  oratione  est  opus,  in  cuius 
initio  non  facile  (ut  mox  in  enumeratione)  abesse  potest  uerbum  finitum 
(supra  p.  49).  V  habet  'sit',  quod  ex  mala  sequeutis  'fit'  adsimilatione 
ex  'sut'  ortum  puto:  'nec  sunt,  ut  fit,  ..  relata'.  est  autem  'palim- 
psestus',  ut  docet  etymon,  membrana*),  in  qua  quae  scripta  erant  ite- 
rum  sunt  abrasa  ad  alias  litteras  recipiendas;  porro  sensu  latiore  dicitur 
omnino  raembrana,  quae  iterum  abradi  potest.  id  quaeritur,  quisnam 
illius  usus  hic  fingatur.  membranis  utebantur  scriptores,  quae  excipe- 
rent  primos  mentis  instinctae  parientisque  fetus:  patiebantur  illae  limam, 
qua  in  iustam  hos  formam  redigebant  auctores;  dicebantur  hae  mem- 
branae  (Hor.  sat.  II  3,2  et  a.  p.  388  sq.)  etiam  ''pugillares'  (XLII  5, 
Mart.  XIV  7)  siue  'codicilli'  (XLII  11).  de  his  non  posse  cogitari,  ultro 
apparet.  nam  ne  pugillaribus  quidem  SufFenum  usum  esse,  sed  'stan- 
tem  pede  in  uno'  dictasse  carmina  sua,  quae  statim  a  scribis  excipien- 
tibus  in  papyros  transferrentur,  id  uero  per  se  oppido  inprobabile  est; 
immo  quoniam  'perscripta'  optime  ad  pugillaria  refertur,  id  quod  pro- 
gressum  quendam  denotat  'relata'  interpretabimur  de  transcriptis  in 
noua  exemplaria  poematis  (germanicum  'reinschrift').  ut  hoc  statim  hic 
addam:  tam  constanti  usu  'referre  in'  cum  accusatiuo  iungitur  (Macr. 
VII  16,  2  in  libros  retulisse,  Cic.  Phil.  I  8,  19  siquid  memoriae  causa 
rettuUit  in  libellum,  Cic.  p.  Eosc.  Com.  1  sqq.  in  codicem  referre,  similia 
multa),  ut  ablatiuus  '^ palimpsesto '  nequeat  ferri.  pro  quo  Heinsius 
uoluit  'palimpsestum'  (male  Lachm.  'palimpseston',  contra  Catulli  usum 
graecum  exitum  restituens  in  uoce  dudum  a  Romanis  recepta);  ego 
leniore  multo  medela  restitui  'palimpsestos'  pluralem,  quem  oppositum 
'cartae'  fere  flagitat.  male  enim  nonnulli  ipsum  'relata'  attrectabant 
(Froehlichius  'notata',  Heysius  'relicta'  proposuere,  ut  mittam  Birtium, 
coniectatorem  infelicissimum).  ad  propositum  ut  redeam,  transcribe- 
bantur  in  noua  exemplaria  Suffeni  poemata  nimirum  edenda.  'at'  in- 
quies  'emittebantur  scripta  ad  editionem  matura  non  in  libris  membra- 
naceis,  sed  cartaceis'.  fatendum  est,  nos  de  re  libraria,  maxime  ea 
quae  ante  Augusti  aeuum  erat,  tam  pauca  scire,  ut  certi  aliquid  sta- 
tuere  non  liceat.  quae  res  tota  etiam  post  Birtii  multa  confuse  tur- 
bantis  potius  quam  enucleantis  librum  ''das  antike  Buchwesen'  (Berol. 
1882),  unde  pendet  Marquardtus  antiqq.  priu.  II  ^  p.  777  sqq.,  denuo 
tractari  meretur.    fuisse  illo  tempore  et  iam  antea  praeter  Atticum  biblio- 

*)  male  putant  cartam  papyraceam  quoque  interdum  pro  palim- 
psesto  fuisse;  uetabat  hoc  nimirum  ipsa  papyri  natura.  cartas  iam  jn- 
utiles  ita  nimirum  haud  raro  adhibebant,  ut  in  parte  auersa  scriberent 
(cf.  et  XCV  8).  in  loco  etiam  Cic.  ad  fam.  VII  18,  2  nam  quod  in  pa- 
limpsesto,  laudo  equidem  parsimoniam,  sed  miror  quid  in  illa  cartula 
fuerit,  quod  delere  malueris  de  membrana  est  cogitandum  non  obstante 
illo  'cartula',  cuius  latius  patet  usus. 


158  XXII  6—8. 

polas,  pro  certo  potest  haberi;  quos  coucludere  pronum  est  non  cuius- 
uis,  sed  probatoruiu  tautum  scriptorum  opera  delectu  facto  edenda 
suscepisse.  quamquam  nec  illos  a  membranis  omnino  abstinuisse  puta- 
uerim,  quae  non  uno  nomine  se  commendarent.  nam  paginae  codicum 
membranaceorum  cum  multo  plura  reciperent  quam  papyrorum,  in 
magnis  potissimum  operibus  paruo  pretio  uendundis  (cf.  Mart.  XIV)  ad- 
hibebantur  membranae  commodissime;  ut  et  in  eis  scriptis,  quae  in 
publicum  emittere  periculosae  plenum  opus  aleae  erat:  si  euentus  non 
respondebat  expectationi  bibliopolae,  membranae  siue  palimpsesti  multo 
minore  cum  damno  quam  cartae  denuo  in  usum  adhiberi  potuere.  quid- 
quid  id  est,  ne  hoc  quidem  constat,  num  Catullus  loquatur  de  SufFeni 
carminum  editione  per  bibliopolam  aliquem  facta;  immo  ab  auctore 
ipso  sua  emissa  esse,  totus  locus  mihi  uidetur  innuere.  iam  scriptores 
singillatim  in  publicum  mittentes  carmina  maxime  minora  (nam  nec  de 
genere  poeseos  Suifenianae  quidquam  constat)  membranis  usos  esse,  mihi 
persuasi;  ueluti  Catulli  ipsius  haec  poematia,  antequam  in  unum  col- 
lecta  magnifice  ederentur  in  cartis  (cf.  ad  Cornel.  1  sq.),  in  palimpsestis 
descripta  in  notitiam  ut  Lesbiae  amicorumque,  ita  (ex  parte  saltim) 
complurium  peruenisse  putauerim.  nihil  enim  obstat,  quominus  ea  quo- 
que  opuscula,  quae  a  certis  bibliopolis  non  edebantur,  tamen  (ipsis 
auctoribus  exemplaria  concedentibus)  in  tabernis  librariorum  aere  com- 
parari  potuisse  credamus.  et  hoc  modo  in  c.  XIV  uidimus  tot  poeta- 
rum  poematia  in  unum  libellum  coartata  esse.  Sufienus  igitur,  quae 
suis  sumptibus  (ut  nostro  recentium  modo  loquar)  emisit,  non  simpli- 
citer,  ut  alii  fere  omnes,  sed  splendidissime  emisit;  id  quod  per  asyn- 
deton  aduersatiuum  persecuntur  proxima:  —  6,  7,  8.  cartae  regiae 
noue  libri,  noiii  umbilici,  lora  rubra  membranae,  derecta  plumbo 
et  pumice  omnia  aequata.  optimum  papyri  genus  erat  carta  regia 
tenuitate  insignis,  etiam  ''hieratica'  et  post  ^Augusta'  uocitata:  xdQxrjv 
Xinxozarov  xa>v  ^ixaLXiKciv  iialovfisvcov  dicit  Hero  Jrsp/  ccvxofi.  p.  269  ab 
IVossio  citatus;  cf.  et  Plin.  h.  n.  XIII  74  et  78,  ubi  illi  maximam  lati- 
tudinem  fuisse  refertur,  nimirum  XIII  digitorum.  quae  cartae  regiae  ut 
ex  contrario  palimpsestis  positae  sunt  ita  formam  indicant  maximam 
librorum  siue  uoluminum  (Isidor.  origg.  VI  13  liber  unius  uoluminis  . .  . 
uolumen  liber  est  a  uoluendo  dietus) ;  qui  libri  ipsi  sunt  praeterea  'noui', 
recens  ex  Alexandrinorum  officinis  aduecti  (cf.  ad  Cornel.  1),  nihil  dum 
situs  atque  putredinis  passi.  'noue'  habet  V  ex  praecedentis  'regie'  ad- 
similatione  (quamquam  etiam  priscae  formae  'nouei'  uestigium  adesse 
potest);  male  nuper  extitit  qui  ^c.  r.  nouae  libri'  coniungeret^  quo  et 
oppositio  cartarum  membranarumque  et  iustus  progressus  simul  pereunt. 
'umbilicus'  est  bacillus  siue  cylindrus,  circa  quem  uoluebantur  libri  et 
cuius  fines  ex  uolumine  paululum  extantes  ornabantur  buUis  siue  cor- 
nibus  saepe  pictis  (cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.);  Stat.  silu.  IV  9,  8 
hinis  decoratus  umbilicis.  Uora'  intellegunt  de  corrigiis,  quibus  uolu- 
men    constrictum    sit.      sed    quamquam    scimus    complura    uolumina    in 


XXII  9—10.  159 

fasciculum  conligata  esse  (cf.  ex.  gr.  Richius  1.  1.  s.  u.  'uolumen'),  tamen 
de  singulorum  uinculis  nil  constat.  neque  lora  possunt  indicare  titulum 
(indicem,  membranulam:  Birtius  I.  1.  p.  6G).  sed  liis  neniet  lux  ex  se- 
quentibus,  in  quibus  uulgo  auctore  Auantio  traditum  'membrane'  mu- 
tant  in  'membrana'  ita  iungentes  'membrana  derecta  plumbo'.  nam 
plumbum  accipientes  ^oXv^dov  (cf.  Salmas.  ad  Solin.  p.  644,  lacobsius 
ad  Anth.  lat.  III  3  p.  375)  sic  statuebant,  in  paginis  'uersus  ad  lineas 
plumbo  signatas  uno  eodemque  ordine  atque  interuallo  scriptos  et  exactos' 
esse,  obliti  uimirum,  de  papyris  hic  agi  (unde  correcturam  'membrana' 
falsam  esse  apparet)  et  tantum  de  externi  habitus  splendore  uerba  fieri. 
certus  autem  usus  est  membranae:  amiciebantur  ea  libri  elegantiores, 
ne  laederentnr;  Lygdam.  1,  9  Jutea  sed  niueum  inuoluat  membrana  libel- 
lum,  'togam  purpuream'  uocat  Mart.  X  93,  4.  et  hanc  membranam  cum 
umbilicis  coniunctam  laudare  solebant:  Mart.  III  2,  9  pictis  luxurieris 
umbilicis  et  te  imrpura  delicata  uelet  et  I  66,  11  nec  umbilicis  tectus  atque 
membrana;  quem  purpnreum  colorem  etiam  indicat  Ouid.  trist.  I  1,  5  nec  te 
purpurea  uelent  xmccinia  fuco.  et  ad  hunc  colorem  cum  'rubra'  referre  sit 
pronum,temptandum  est  uum  'lora'  iam  plane  deprauationis  conuictum  apte 
possit  remoueri  (nam  Birtii  conamen  'coria'  refutatione  non  indiget).  con- 
ieci  'lana  rubra  membranae',  h.  e.,  membrana  in  parte  exteriore  habet  lanam 
fuco  inbutam;  cf.  interpp.  ad  Pers.  3,  10  et  bicolor  positis  membrana  capillis. 
in  proximis  'derecta'  AStatio  debetnr:  ^detecta'  V  exhibet  sine  sensu 
(de  scriptura  'derigere'  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  247  et  nos  ad  Tacit.  dial. 
p.  54).  sed  uerba  'derecta  plumbo'  iam  aliter  atque  uulgo  est  factum 
interpretanda  refero  ad  commune  cum  reliquis  subiectum  'omnia',  quae 
accipio  de  frontibus  uel  in  membrana  circumdata  maxime  conspicuis 
(harum  niueus  color  a  Lygdamo  luteae  membranae  opponitur).  nam, 
ut  suspicor,  has  cartamm  summas  infimasque  partes  aequaturi  primum 
in  eis  plumbo  lineas  ad  regulam  ducebant,  deinde  ad  has  lineas  reseca- 
bant  margines  (haec  est  circumcisio  uua  cum  pumicatione  commemorata), 
denique  eas  quae  uel  sic  remanebant  in  frontibus  inaequalitates  pumice 
expolibant  (cf.  ad  Corne!.  2).  —  9.  haec  ciim  legas  tu.  'haec',  Sutfeni 
scripta.  '  tu '  additum  est  in  adlocutione  ad  Varum ,  ne  ad  incertum 
haec  referantur  subiectum,  id  quod  in  illa  coniunctiui  forma  (cf.  Madui- 
gius  gr.  1.  §  370,  Draegerus  synt.  hist.  II  p.  573-)  sane  procliue  est. 
Megas',  legere  forte  uelis,  sequente  nihilominus  ('cum'  adaequat  hic 
'si')  utpote  in  re  certa  in  apodosi  'uidetur':  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  924  sq. 

—  bellus  ille  et  urbanns  coniunguntur,  ut  a  Cic.  de  fin.  II  31,  102 
hominis  quamuis  et  belli  et  urbani  et  Plinio  epist.  IV  25,  3  in  senatu 
dicax  et  urbanus  et  bellus  est.  'bellus'  enim  ad  animum  spectans  ualet 
fere  'lepidus',  ut  Varro  sat.  Men.  312  B.  omnes  uidemur  nobis  esse  belli, 
festiui,  saperdae,  cum  simus  canqoC  (et  saepius  hi  urbani  dicaculi  lepidi, 
'les  beaux  esprits',  audiunt  'homines  belli',  Varro  sat.  Men.  fr.  335  B.). 

—  10.  unus  caprimulgus  aut  fossor  rursus  uidetur.  unus  ex  numero 
stupidorum   ruricolarum;    quorura   duae   species   adfenmtur.     ad   'capri- 


160  XXII  11—13. 

mulgus'  pro  solito  'caprarius'  alibi  non  occurrens  (nam  auis  est  appel- 
latio  apud  Pliu.  h.  u.  X  56,  115)  AStatius  cp.  Callim.  h.  Dian.  252  LTiTir]- 
(lolywv  Kifi^egicov.  'fossor',  agricola  maximeque  uinitor  (Verg.  G.  II 
264  et  Hor.  od.  III  18,  15),  itidem  contemptim  adhibetur  Pers.  5,  122 
cum  sis  cetera  fossor.  'unus'  breuiter  pro  ^unus  de'  (XXXVII  17)  siue 
'unus  ex  numero'  ponitur  (cf.  ex.  gr.  Ouid.  met.  VIII  786  unam  Orcada, 
fast.  V  664  Pleias  una,  epist.  Sapph.  162  Naias  una),  saepe  etiam  cum 
contemptu,  ut  Lucil.  XV  14  non  ergastylus  unus,  Cic.  Phil.  II  3,  7  cum 
uno  gladiatore  nequissimo  et  27,  67  fuit  animal  unum,  Hor.  a.  p.  32 
faber  unus  (germanice  'so  irgendein');  alienis  admixtis  (cf.  Klotzius  ad 
Ter.  Andr.  p.  36)  multa  congessit  Holtzius  synt.  pr.  scr.  I  p.  412;  Munro 
Wagnerum  ad  Flaut.  Aulul.  563  laudans  cp.  Arnob.  IV  35  in  bubulci 
unius  amplexum.  'rursus',  ex  altera  parte,  contra,  ut  LXVII  5.  — 
11.  tantnm  abhorret  ac  mntat.  'abh.'  non  explicuerim  'a  se  ipso, 
h.  e.  sui  dissimilis  est'  (cf.  Nep.  Att.  14,  1);  nam  uix  hoc  ipsum  'a  se' 
abesse  pote.st;  sed,  ut  est  uox  multiplicis  sensus,  ualet  hic  potius  'non 
respondet  expectationi',  ut  Cic.  de  orat.  II  20,  85  sin  plane  abhorrebit 
et  erit  absurdus;  quo  ex  loco  minime  conligi  debuit,  esse  uocem  syno- 
nymum  illius  'absurdus'  (nam  apud  Liu.  XXX  44,  6  ualet  'non  aptae', 
plane  ut  ib.  XXVII  37,  13).  'mutat',  se  mutat,  notissimo  usu;  cf. 
Drakeub.  ad  Liu.  III  10,  6  ut  nihil  odor  mutaret  et  cum  AStatio  Gell. 
II  23,  7  quantumque  mutare  a  Menandro  Caecilius  uisus  est  et  in  uni- 
uersum  Haasius  ad  Reisigii  praelectt.  p.  292,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  67  sqq. 
—  12.  hoc  qnid  pntemns  esseJ  talis  differentia  quomodo  explicanda 
est?  Cic.  Fhil.  XIH  2  hoc  uero  quid  est?,  Ouid.  am.  I  2,  1  esse  quid  hoc 
dicam,  quod.  XCVII  11.  —  modo  scnrra.  in  bonam  partem  indicat  iocu- 
latorem  urbanum:  Flaut.  most.  l  1,  li  tu  urbanus  uero  scurra,  deliciae 
popli,  rus  mihi  tu  obiectas  et  trin.  I  2,  165  urbani  adsidui  ciues,  quos 
uoeant  scurras,  Sen.  rhet.  p.  17,  22  K.  uenustissimus  inter  rhetoras  scurra, 
Fhaedr.  V  5,  8  scurra  notus  iirbano  sale,  Sen.  dial.  II  17  scurram  fuisse 
uenustum  ac  dicacem.  'modo'  (aduerbium  'o'  habet  breuem)  ex  sequenti 
'sc'  explicatur,  ut  IV  9.  —  13.  aut  siqnid  hac  re  tristins.  Itali 
'tritius'  scripserunt,  recte  sentientes  'triste',  quod  semper  in  partem 
deteriorem  amarum  acerbumque  designat  (XCIX  14),  nullo  pacto  qua- 
drare  in  hunc  locum,  ubi  in  laudem  scurrae  aliquid  promendum  est. 
sed  'tritius'  non  minus  idoneo  sensu  caret;  et  in  aliorum  coniecturis 
('suauius'  nesciocuius,  'scitius'  LMuelleri,  'tersius'  Munronis  et  mei) 
neglectum  est  alterum  scripturae  uulgatae  uitium.  nec  enim  'hac  re' 
sana  ratione  referre  licet  ad  'scurra' :  Muretum  adnotantem  'facete  ad- 
hibet  rei  nomen,  quasi  scurras  hominum  nomine  satis  dignos  non  putet' 
refutat  loci  consilium  potius  ad  scurrae  honorem  tendens.  quod  per- 
spiciens  Scaliger  'hoc  retritius'  uoluit  nihilo  felicius.  tu  compara 
XXIII  13  corpora  sieciora  cornu  aut  siquid  magis  ariduni  est  et  XLII  13 
lupanar  aut  si  perditius  potest  quid  esse  et  LXXXII  1  oculos  aut  aliud 
siquid  carius  esse  potest:  apparebit  tibi  requiri  adiectiui  id  quod  scurrae 


XXII   14-21.  161 

iuaxime  est  propriiim  (uelut  'dieax')  indicantis  comparatiuum ,  qui  ita 
sit  reponendus,  ut  'hac  re'  elimiuetur  simulque  V^st'  (quod  apud  C.  ab- 
esse  nequit)  recuperetur.  succurrit  hic  0  ^xc  retristius'  exhibens.  unde 
effeci  'est  acutius':  acumen,  ut  est  dicacitatis,  signum  urbanitatis  non 
minimum  est:  Potron.  21  0  hominem  acutiim  atque  urbanitatis  uerna- 
culae  fontem.  'est'  olim  in  quodam  codice  sic  supra  'acutius'  scriptum 
erat,  ut  'e'  contegeret  'ac';  quod  pro  noto  uocis  'acre'  compendio  ac- 
ceptum  traxit  reliquorum  deprauationem.  —  14.  idem  iufaceto  est  iii- 
facetior  rure.  'idem',  cf.  supra  3.  'rure',  rusticis;  ita  enim  tam  ob  oppo- 
sitionem  quam  ob  additum  'infaceto'  explicare  malo  quam  conlato  XXXVI 
19,  ubi  uide;  Plaut.  Truc.  II  2, 14  rus  merum  (purus  rusticus)  lioc  quidem  est. 
sic  contra  'urbs'  pro  hominibus  in  urbe  uersantibus.  'infacetus',  insipidus 
inlepidusque  (XLIII  8);  errant  qui  formas  'infac'  et  'infic'  alio  modo 
qnam  sono  atque  lubidine  (cf.  XXXVI  19)  differre  putant;  cf.  Ochsnerus 
Cic.  ecl.  p.  156  sq.,  infra  ad  LXIV  153.  de  traductione  ad  IX  10.  — 
25.  simul  poemata  attigit.  'simul',  simulac,  ut  LI  6,  LXIII  27  et  47; 
LXIV  31  et  233  et  367,  XCIX  7.  ''attigit',  scribere  coepit,  ut  Cic  or. 
13,  41  praestet  omnihus,  qui  umquam  orationes  attigerunt  (aliter  Nep. 
Att.  18,  5  attigit  poeticen  quoque).  —  neque.  neque  tamen.  —  16.  est 
beatus.  scil.  opinione  sua,  ut  Hor.  epist.  I  18,  32;  ibid.  II  2,  107  riden- 
tur,  mala  qui  componunt  carmina;  uerum  gaudent  scribentes  et  se  uene- 
rantur  et  idtro,  si  taceas,  laudant,  quidquid  scripsere,  beati.  —  17.  tam 
gaudet  in  se  tamque  se  ipse  miratur.  'in  se'  non  Hacito  pectore' 
siue  'in  sinu'  (Prop.  11  25,  30),  sed  'de  se',  ut  Lucr.  III  72  gaudcnt  in 
tristi  funere  fratres,  Proj).  II  4,  18  gaudcat  in  puero.  Mart.  XIII  2,  7 
qui  se  mirantur;  de  hac  (piXavtia  Cic  Tusc  V  22,  63  in  hoc  enim 
genere  nescio  quo  pacto  .  .  suum  cuique  pulcrum  est,  adhuc  neminem 
cognoui  poetam  .  .  qui  sibi  non  optimus  uideretur;  Arist.  eth.  IV  2  Ttccv- 
Tfg  dyKncoot  ^alXov  ru  avtcov  tQyoc,  aGTCiQ  ot  yovsig  Y.a.1  oi  TCOirjxaL.  — 
18.  nimirum  idem  omnes  fallimur.  proposita  in  u.  12  quaestio  'h.  q. 
p.  e.',  postquam  u.  12 — 17  res  ipsa  accuratius  est  exposita,  nunc  sol- 
uitur  responsione  prompta:  scilicet  eodem  errore  omnes  tenemur,  hic 
error  uere  est  humanus;  cf.  de  'nimiium'  saepius  in  responsione  ad- 
hibito  Handius  Tursell.  IV  p.  203  sqq.  Muretus  cp.  Hor.  a.  p.  354  si 
peccat  idem  (=  eundem  errorem  committit)  librarius;  Kuehnerus  gr.  I. 
11  p.  212.  —  19.  Sutfenum.  Sufteni  similem,  alteruni  S.  esse  in  insano 
quodam  amore;  Hor.  a.  p.  357  qui  midtum  cessat,  fit  Choerilus  illc,  Vell. 
Pat.  II  18 ,  1  Mithridates  . .  odio  in  Bomanos  Hannibal.  —  20.  suus 
cui(£ue  attributus  est  error.  Doeringius  cp.  Prop.  II  22,  17  unicuique 
dedit  uitium  nutura  creato,  Hor.  sat.  I  3,  68  nam  uitiis  nemo  sine  nasci- 
tur.  cf.  Hor.  epist.  II  2,  140  mentis  gratissimus  error  de  insano  certae 
rei  gaudio.  —  21.  sed  non  uidemus,  manticae  quod  in  tergo  est. 
nota  fabula  Aesopica:  Babrius  66,  Phaedr.  IV  10  2^eras  inposuit  luppiter 
nobis  duas:  propriis  repletam  %dtiis  post  tergum  dedit,  alienis  ante  pectus 
susperulit  grauem.    hac  re  uidcre  nostra  viala  non  possumus;   alii  simul 

Catui-lus  ed.  Baehrens.     II.  11 


162  XXIII  1—5. 

delinquunt,  censores  sumus,  Hor.  sat.  II  3,  299  ibique  Porphyrio  (testim. 
uol.  I),  Pers.  4,  24  sed  praecedenti  spectatur  mantica  tergo,  Sen.  de  ira 
II  28  aliena  uitia  in  oculis  habemus,  a  tergo  nostra  sunt-,  huc  etiam  illud 
in  alio  peduclum  uides,  in  te  ricinum  non  uides  Petron.  57  similiaque 
pertinent.  de  raantica  cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.  Verg.  Aen.  IX  274 
campi  quod  rex  habet  ipse  Latinus  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  315).  —  ex- 
plicat  autem  uersus  ultimus  finem  huius  carminis  per  se  sat  mirum  nec 
mori  Catulliano  fere  respondentem:  lenem  secundum  apologos  Aesopios 
poeta  in  responsione  sua  adsimapsit  inrisionem,  qua  uituperatio  unius 
Suffeni  mitigatur  transferturque  in  omnes:  uidetur  in  hoc  epistolio  sane 
singulari  ille  exemplar  quoddam  graecum  nobis  ignotum  secutus  esse. 

XXIII. 

1.  Furei,  cui  neqiie  seruos  est  neque  arca.  summum  conuitium, 
in  quo  persequendo  hoc  carmen  uersatur,  idem  iam  prima  fronte  prae 
se  fert  (et  repetitur  hoc  conuitium  c.  XXIV):  nullum  habere  seruum, 
extremae  inopiae  erat  opprobrium  apertissimum.  iam  AStatius  cp.  Lucil. 
VI  16  M.  cui  neque  iumentum  est  nec  seruos  nec  comes  ullus;  Sen.  de 
const.  3  cum  pauperem  negatis  esse  sapientem,  non  negatis  solere  iUi  et 
seruum  et  tectum  et  cibum  deesse.  nec  minus  arca  nummai-ia  (ferrata: 
Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  667  ^)  inrisioni  obnoxia  (Titin.  178  R.  quid 
habes  nisi  unam  arcam  sine  claiii?  eo  condis  sucerdas) ;  eain  nullam 
omnino  esse  homini  numquam  quidquam  in  ea  condituro,  sane  acer- 
bissime  obicitur.  casu  hic  salua  euasit  forma  prisca  uocatiui  'Furei'  (ut 
et  leni  cum  damno  —  'seruo'  V  —  nominatiuus  'seruos');  cf.  ad  XXI  1; 
'  Furi '  XI  1  et  XVI '  2  librarii  nimirum  correxerunt  medio  aeuo.  — 
2.  nec  cimex  neque  araneus  neque  ignis.  bene  Muretus:  'facete,  ut 
omnia  deesse  dicat,  ea  quoque  deesse  dicit,  quae  usum  uuUum  habent 
quaeque  non  habere  potius  quilibet  quam  habere  praeoptet  sibi'.  et 
cimex  quo  spectet,  aperit  Mart.  XI  32  nec  toga  nec  focus  est  nec  tritus 
cimice  lectus  (ibid.  56,  5);  araneus  autem  pauperiei  et  solitudinis  indi- 
cium  est  (XIII  8,  LXVIII^  9);  in  uita  denique  paupere  hoc  saltim  sibi 
optat  Tib.  I  1,  6  assiduo  luceat  igne  focus;  Alexis  in  Meinekii  fragm. 
Com.  III  465  ovyi  ix^v  S\  xvyxava  ov  §6X^ov,  ov  nvg,  ov  nviiivov,  ov% 
aXaq.  ut  hunc  ignem  extinctum,  ita  cimicem  et  araneam  propterea  quod 
in  Furii  domo  unde  uiuant  non  reperiant  ei  deesse  tibi  fingere  posses, 
nisi  probabilius  esset,  multo  salsius  Furium  cum  suis  nullam  omnino 
domum  habere  dici  (cf.  ad  u.  14).  —  3.  ueruni  est  et  pater  et  nouerca. 
contra  possides  ('est'  efferas)  bona  magna,  parentes  scil.  aeque  inopes. 
num  hunc  u.  respexerit  Verg.  ecl.  3,  33  (ut  uoluit  Vulpius),  dubito.  — 
4.  silicem  comesse.  durissima  quaeque  fi-angere:  adeo  illis  esuritione 
uigent  ualentque  dentes  acuti;  nou  licet,  opinor,  cogitare  de  duro,  quem 
edunt  illi,  pane.  de  'comesse'  cf.  Neuius  d.  f.  I.  II  p.  604.  —  5.  est 
pulcre  tibi  cum  tuo  parente.  'est'  fortiter  praepositum:  re  uera  bene 
beateque  tu  et  pater  tuus  uos  habetis.    Hor.  sat.  II  8,  18  quis  cenantibus 


XXIII  6—10.  163 

una,  Fundani,  pulcre  fuerit  tibi  (Muretns  cp.  Cic.  d.  n.  d.  I  41,  114 
deum  nihil  aliud  in  omni  aeternitate  nisi  'tnihi  pulchre  esf  et  'ego  beatus 
SMHt'  cogitantem).  'tibi  cum  (=  una  cum)  t.  p.',  tibi  et  parenti,  ut 
LXII  61:  est  ideni  qnod  mox  legitur  "^bene  ualetis  omnes'.  ceterum  in 
sermone  familiari  haud  raro  pronomen  possessiuum  sine  ui  praeponi,  ex 
comicis  sat  notum  est.  —  6.  coniuge  lignea.  attributum  ad  corporis 
tam  exilitatem  ariditatemque  (Lucr.  lY  1161  de  puella  morbida  neruosa 
et  lignea,  Alexis  in  Mein.  fragm.  com.  III  473  aY.QolLnceqoi ,  to  6'  aXXo 
aa(i'  vTto^vlov)  quam  motus  duriores  rusticosque  (PLM.  V  p.  105  epigr. 
31,  2)  pertinet.  —  7.  nec  inirum.  in  hac  uitae  cottidianae  formula 
(quam  itidem  habes  LVII  3  et  LXIX  7)  sollemnis  erat  illius  'est'  omissio, 
ut  in  omnibus  locutionibus  cum  'mirum'  compositis,  tam  apud  comi- 
cos  (cf.  interpp.  ad  Ter.  Andr.  755)  quam  apud  alios  scriptores;  cf.  ger- 
manicum  'kein  Wunder'.  adiunguntur  autem  sequentia  aut  per  'nam' 
(Cic.  Acad.  II  19,  23  mc  mirum;  nam  numquam  eqs.)  aut  per  asyndeton 
explicatiuum ,  ut  LVII  3.  —  bene  ualetis.  cf  Epicurus  ap.  Diog.  Laert. 
X  1,  131,  Hor.  sat.  II  2,  71  de  uictus  tenuis  utilitate  in  primis  ualeas 
bene.  —  8.  pnlcre  concoquitis.  Celsus  I  1  prodest  . .  bis  die  xwtius 
quam  semel  cibum  capere  et  semper  quam  plurimum,  dummodo  hunc  con- 
coquat\  hi  famelici  cum  uix  semel  capiant  cibum  sine  cruditatis  peri- 
culo,  optime  sane  digerunt.  dicitur  'concoquere'  etiam  absolute.  — 
9.  non  incendia,  non  graues  rninas.  sequitur  illius  'nihil  timetis'  ep- 
exegesis,  in  qua  negationis  repetitio  sollemnis  est.  domos  aut  igne 
comburi  aut  (ut  ienui  tibicine  fultas,  luuen.  3,  194)  subito  lapsu  conci- 
dere,  saepius  Romae  euenit;  unde  usitatum  est,  illa  coniungere:  Sen. 
rhet.  contr.  II  1,  11  tanta  altitudo  aedificiorum  est  tantaeque  uiarum  an- 
gustiae,  ut  neque  aduersus  ignem  ])raesidium  nec  ex  ruinis  ullam  in  par- 
tem  effugium  sit  et  ibid.  12  ut  anxii  et  interdiu  et  nocte  ruinam  ignem- 
que  metuant,  Prop.  II  27,  9,  Sen.  de  uit.  beat.  26,  2  et  de  benef.  IV 
6,  2.  —  10.  non  furta  impia,  non  dolos  ueneni.  sic  uere  Hauptius 
[opusc.  I  p.  7]  correxit  traditum  in  Y  'facta  impia',  quibus  designantur 
omnia  quae  contra  ius  fasque  fiunt  (cf.  XXX  3,  Lucr.  I  83,  Verg.  Aen. 
IV  596,  Ouid.  f.  II  38  et  epist.  10,  100,  Lygdam.  6,  42).  sed  haec  ut 
possunt  comprehendere  incendia  (tectis  nefarie  iniecta),  ita  necessario 
in  se  iam  continent  ueneficia  subdola  (Munro  cp.  Arnob.  IV  28  prae- 
cellere  in  furtoi'um  dolis),  quorum  cur  peculiaris  sequatur  mentio  sic  non 
apparet.  Hauptius  cp.  Hor.  od.  I  1,  77  formidare  malos  fures,  incendia, 
seruos  ne  te  compilent  fugientes  (adde  Mart.  VI  33,  3)  totumque  locum 
sic  adumbrat:  'non  incendia  timent,  nihil  enim  possident,  quod  igne 
consumatur;  non  ruinas,  nam  uacua  domus  est,  ut,  etiamsi  corruat, 
nullum  tamen  comminuere  possit  supellectilem;  non  furta,  neque  enim 
ullius  rei  damnum  facere  jjossunt;  non  ueneficia,  nam  uihil  habent,  cuius 
cupiditate  heres  aliquis  impius  flagret'.  quamquam  maius  acumen  agnosco, 
si  nullam  Furii  parentes  domum  possidere  dicuntur.  fures,  qui  soUemni 
epitheto  audiunt  'improbi'  et  'mali',  hic  exaggerans  (cf.  'graues  ruinas') 

11* 


164  XXIII  11-19. 

poeta  uocat  'impios',  maxime  de  seruis  cogitans.  —  11.  uon  casus 
alios  periculoriim.  h.  e.  casus  periculosos.  Cic.  ad  fam.  VI  4,  3  ad  omnes 
casus  subitorum  jjericulorum  magis  obiecti  sumus,  Sueton.  Claud.  25  ad  arcen- 
dos  incendiorvm  casus.  —  12.  atqui  corpora  sicciora  cornu  . .  habetis. 
^atqui',  plane  ut  u.  3  "^uerum',  rem  contrariam  una  cum  confirmatione 
indicat:  ex  altera  parte  certe  (Handius  Turs.  I  p.  517).  V  habet  'aut 
qui'  aperto  errore  ('a'  olim  supra  'u'  extabat) ;  uec  rectum  est  quod 
AStatius  elicuit  'ut  qui';  sed  potest  duce  V  scribi  'at  qui',  de  qua 
uocis  compositione  ('qui'  particula  adfirmatiua  ueritatem  eorum,  quae 
per  'at'  opponuntur,  efferens  ualet  'hercle')  uide  Fleckeisenum  misc.  crit. 
p.  28  sqq. ;  nam  etiam  ceteris  locis  XXXVII  9  0  et  LXVI  31  V  habent 
'at  qui'  (XXI  9  et  LXVIIP  101  corruptela  'atque'  effecit  coalitionem): 
uideudum  est  de  aliorum  scriptorum  usu.  'corpora  sicca',  suco  carentia 
et  pumicis  instar  arida,  ob  duritatem  hinc  natam  cum  cornu  compa- 
rantur;  cf.  Priap.  32  (quod  totum  uide),  14  lanternae  uideor  fricare  cornu, 
Petron.  43  corneolus  fuit,  bene  aetatem  ferebat,  Cic.  d.  n.  d.  II  57  duros 
et  quasi  corneolos  habent  aditus  aures.  —  13.  aut  s.  q.  m.  aridum  est. 
scil.  quam  cornu.  cf.  ad  XXII  14.  synonyraa  'aridus'  et  'siccus'  sae- 
pius  iuncta.  —  1-1.  sole  et  frigore  et  esuritione.  bene  Muretus:  'sol 
exsiccat,  frigus  contrahit,  esuritio  extenuat'.  Verg.  epigr.  9  (11),  45 
pati  iam  frigora  iamque  calores:  nonne  innuit  poeta,  sub  dio  agere  so- 
lere  famelicos  illos?  Mart.  XII  32,  7  frigore  et  fame  sicctis.  —  15.  quare 
non  tibi  sit  bene  ac  beate?  alibi  cum  semper  consecutiue  apud  nostrum 
adhibeatur  'quare',  hic  et  LXXXIX  4  quare  is  desinat  esse  macer?  habetur 
interrogatiue.  'b.  a.  b.',  XIV  10.  —  16.  a  te  sudor  abest,  abest  sa- 
liua.  Vulpius  cp.  Cic.  Tusc.  V  34,  99  adde  siccitatem,  quae  consequitur 
hanc  continentiam  in  uictu,  adde  integritatem  ualetudinis :  confer  sudan- 
tis,  ructantis ,  refertos  epulis  tamquam  opimos  boues,  Victorius  Antiph.  in 
Meinekii  fragm.  com.  III  133  TOtovrog  6  ^Coq  dnvQsrog,  cpX^yii'  ovy.  f;j;cof. 
Varr.  logist.  Catus  fr.  27  R.  eam  sunt  consecuti  corporis  siccitatem,  ut 
rieque  spuerent  neque  emungerentur  sufflatoue  corpore  essent,  Priap.  I.  1.  8 
nemo  uiderit  hanc  ut  expuentem,  Petron.  44  nec  sudauit  umquam  nec 
expuit,  puto  eum  nescio  quid  asiadis  habuisse.  amat  C.  uocabulum  idem 
repetere  loco  copulae;  cf.  supra  p.  46  notam.  —  17.  mucusque  et 
mala  pituita  nasi.  mucus  (/u.v^a)  de  quouis  umore  corporis  crassiore 
(etiam  naris)  dictus  hic,  ubi  cum  saliua  iungitur  magis,  uix  alius  potest 
esse  quam  e  pectore  eiectus  ('Brustschleim');  pituita,  et  ipsa  de  quouis 
umore  magis  liquido  usitata  {pituita  oculorum  habet  ex.  gr.  Celsus)  ipso 
addito  'nasi'  designatur  accuratius  {yioQv^a,  'Schnupfen ');  Cels.  IV  5 
umor  ex  capite  si  in  nares  destillat,  tenuis  per  has  pituita  profluit. 
'mala',  magna  et  molesta;  Hor.  epist.  I  1,  108  praecipue  sanus,  nisi  cum 
pituita  molesta  est.  —  18.  banc  ad  munditiem  adde  mundiorem.  scil. 
mimditiem  ('m.',  corporis  puritas;  cf-  munditias  facere,  h.  e.  purgare,  Cat. 
d.  r.  r.  39);  cf.  ad  LXI 110  (fig.  etym.).  — 19.  culus  tibi  purior  salillo  est.  de 
salino,  mensae  uel  apud  pauperrimos  decore  et  crnamento,  cf.  Marquardtus 


XXIII  20-27.  165 

antiqq.  priu.  1  p.  309,  qui  praeter  Hor.  od.  II  16,  14  (ubi  uide  interpp.) 
cp.  Pers.  3,  26  purmn  et  siyie  labe  salinum;  et  aeque  'sal  purus'  in  pro- 
uerbium  abiit.  'salillum'  (salinulum)  ana^  Isyousvov,  nani  in  Plaut. 
trin.  n  4,  91  alia  nunc  legnntur.  cf.  XCVII  3.  —  20.  iiec  toto  decies 
cncas  in  anno.    iunge  'nec  decies',  h.  e.,  et  non  decies  (Kuehnerus  gr.  I. 

II  \).  657).  fallere  mihi  uidentur,  qui  'decies'  in  talibus  locutionibus 
(cp.  Mart.  XII  54,  1  aegrotas  uno  decicns  aut  saepius  anno)  ex  prisco 
tempore,  quo  annus  in  decem  menses  erat  discriptus,  repetunt;  agnosco 
minimum  numerum  quem  aiunt  rotundum  (conligens  ex.  gr.  Plaut.  Sticb. 
501  dccicns  in  die  mutat  locum),  cui  sua  uis  accedat  ex  opposito  'toto'. 
'in  anno',  per  annum  ('anno',  quotaunis),  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  265. 
—  21.  atque  id  durius  est  faba  et  lapillis.  sunt  qui  'id'  honeste 
rem  uelare  putent  (ut  'haec'  uel  'ista'  atque  ipsnm  'id'  de  mentula 
dicitur,  apud  Graecos  oxr/fJ-cc  uel  «pdyjLia  pro  eo  est  quod  est  aiSoi^ov);  sim- 
plicius  plerique  explicant  referentes   ad  u.  priorem  'quod  cacas'.     Mart. 

III  82,  2  faciem  durum,  Phoeie,  cacantis  habes.  nota  fabarum  durities; 
Ouid.  f.  IV  734  durae  culmen  inane  fabae,  Plin.  h.  n.  XVIII  12,  119 
aqua  marina  aliaue  salsa  non  percoquitur.  IGuIielmus  maluit  'lupillis', 
qui  cum  fabis  saepius  coniuriguntur  (ut  Plaut.  Stich.  V  4,  9);  sed  recte 
opponunt  Aristoph.  Ach.  1168  6  ds  Xi&ov  la^siv  ^ovXo^bvos  iv  G-Aoxcp 
Id^ot  zij  x^^Q''  Tt^Xs&ov  aQzicog  ksxsg[1£vov ,  et  salsius  sine  dubio  'lapil- 
lis'.  —  22,  23.  si  nianibus  teras  fricesque,  non  u.  digitum  inqui- 
nare  posses.  'terere  stercus  durum'  intellego,  non  item  'fricare';  cui 
uerbo  poliendi  magis  inest  notio  hinc  abhorrens.  talem  massam  qui 
terit,  in  particulas  dissoluit:  quam  penitus  sit  durum  siccumque  illud, 
huiusmodi  addito  iocose  effertur.  lego  'friesque';  Lucr.  I  888  glaebis 
terrarum  saepe  friatis.  Scribon.  comp.  80  manus  medicamento  inquinare. 
pro  ''posses'  recte  uulgo  restituerunt  'possis',  nisi  quod  priscam  formam 
'posseis'  ansam  dedisse  corruptelae  uerum  est;  male  nonnuUi  accersentes 
VI  3  et  panegyr.  Messal.  200  (plane  alienum)  illud  defendunt.  —  24. 
haec  tu  comnioda  tam  beata.  tam  larga  lucra  (3 — 23)  ex  pauperie  tibi 
adfluentia;  Prop.  II  20,  25  muneribus  beatis.  'tu'  grauiter  ad  confirman- 
dum  additum  est,  ut  XXIV  9.  —  25.  noli  spernere  nec  putare  parui. 
LXIX  1.  'nec'  in  copulando  nouo  colo,  quod  a  communi  negatione  pendet; 
cf.  Maduigius  opusc.  acad.  I  p.  344  et  ad  Cic.  d.  fin.  I  9,  30;  Holtzius  synt. 
prisc.  scr.  II  p.  325,  qui  inter  alia  attulit  Plaut.  Poen.  V  3,  10  mirari 
noli  neque  me  contemplarier.  'parui  putare',  alibi  ut  uidetur  non  lectum, 
ut  parui  pendere  Sall.  Cat.  12,  2,  parui  ducere  Cic.  d.  fin.  II  8,  24 
(Kuehnerus  II  p.  335).  —  26.  et  sestertia  quae  soles  precari  centum 
desine.  etpropterea.  'precari'  (cum  contemptu:  precibus  demissis  rogare) 
cum  'soles'  (=  usque,  sine  fine  precaris)  et  cum  'desine'  iungendum. 
Furium  a  Catullo  ipso  pecuniam  illam  rogasse  mutuam,  ultro  patet. 
aliena  adferunt  ostensuri,  centum  milia  sestertiorum  (=  15000  mk.)  fuisse 
summam  nec  paruam  nimis  nec  magnam  (Vulpius  cp.  Sall.  Cat.  31,  ubi  seruo 
de  rep.  merito  praeter  libertatem  sestertia  centum  dantur).  —  27.  nani 


166  XXIV  1—6. 

sat  es  beatus.  sic  uere  Itali  pro  tradito  'satis',  in  quod  saepius  'sat 
es'  abiit.  non  potest  illud  *es'  deesse;  nec  melius  Passeratius  'sat  is' 
(ab.eundi  uerbo)  uoluit;  sed  credi  paene  nequit,  fuisse  et  qui  'satis 
beatu's'  more  Plautino  dictum  attribuerent  Catullo  a  talibus  omnino 
alieno  et  qui  has  nugas  acciperent.  Hor.  od.  II  18,  12  nec  potenteni 
amicum  largiora  flacjito,  satis  beatus  unicis  Sabinis;  Apul.  met.  IV  11 
sat  beatus.  hic  'beatus'  (cf.  et  X  17)  ex  commodis  beatis  supra  expositis 
explicatur,  estque  hoc  's.  e.  b.'  sane  quam  acutum,  egregie  summam 
faciens  totius  carminis.  —  ex  hoc  fine,  in  quo  Furio  saepius  iam  petitum 
denegatur,  intellegitur  consilium  carminis,  quod  scriptum  est  paulo  post 
c.  XXVI:  repulsa  iam  semel  lata  Furius  non  desiit  centum  sestertia  mutua 
petere ,  per  litteras  (ut  uidetur)  iactans  rerum  suarum  in  patria  (Pisau- 
rensi  fortasse)  statum  beatum  et  parentes  ibi  laute  largeque  uiuentes 
similiaque,  quibus  poetae,  securo  pecimiam  posse  credi,  persuaderetur. 
sed  fallacias  hominis  mendici  molestique  bene  perspiciens  et  praeterea 
propria  in  aemulum  felicem  ira  incitatus  Catullus  ei  respondit  carmine 
nostro,  quod  ab  acerbitate  ex  contemptu  odioque  mixta  pauca  habet 
similia  non  solum  apnd  nostrum,  sed  in  tota  Graecorum  Romanorumque 
poesi.  neque  tam  acerba  apud  Lucilium  inuenta  esse  credo.  Furium 
repetiisse  preces  suas,  parnm  sane  est  probabile. 

XXIV. 

1.  0  qui  flosculus  es  luuentiorum.  'fios'  (cf.  av&og,  acorog)  ut 
alibi  de  optimo  (Plaut.  Cas.  prol.  13  flos  poetarum,  Enn.  a.  309  V.  flos 
delibatus  populi),  ita  hic  de  pulcherrimo  dicitur,  ut  LXIII  64  et  C  2;  et 
teneram  pulcritudinem  exprimit  deminutiuum.  de  luuentiorum  gente 
ex  Tusculo  oriunda  cf.  Pauly,  encyclop.  real.  IV  p.  689  sqq. ;  ubi  quod 
p.  693  commemoratur,  in  Veronae  quoque  uicinia  lapides  luuentiorum 
nomen  continentes  esse  inuentos  (CIL.  uol.  V  complura  praebet  exempla), 
dubito  num  in  usum  uocare  liceat;  certe  Romam  fuisse  huius  quidem 
amoris  scaenam  iam  supra  p.  38  nionui.  —  2  et  3:  cf.  XXI  2  et  8.  — 
4.  niallem  diuitias  Midae  dedisses.  hanc  optimam  IVossii  emenda- 
tionem  plane  confirmauit  liber  optimus  0.  de  Midae,  fabulosi  illius 
Phrygiae  regis  (Prelleri  myth.  gr.  I  p.  507  sqq.),  opibus,  quae  in  pro- 
uerbium  abierunt,  cf.  Val.  Max.  I  6  ext.  2  Midas  cunctorum  paene  regum 
opes  abundantia  pecuniae  antecessit,  paroemiogr.  gr.  I  p.  316,  Ouid.  met. 
XI  100  sqq.,  alia.  —  5.  isti,  quoi  neque  seruus  est  neque  arca. 
apparet  nostrum  carmen  post  praecedens  XXIII,  cuius  primus  uersus  hic 
repetitur,  esse  compositum,  siquidem  necesse  est  iam  hoc  notum  factum 
esse  Furium,  qui  tali  circumscriptione  nunc  contemjjtim  indicetur.  'isti', 
ut  LXXXI  3.  —  6.  quam  slc  te  sineres  ab  illo  amari.  'sic'  eo  refe- 
rendum  puto,  quod  in  publico  (XXI  5  sq.)  nimis  patienter  indulgenterque 
luuentius  tulerat  Furii,  comitis  adsidui,  blanditias.  Ouid.  am.  I  3,  3  et 
III  2,  57  patiatur  amari,  epist.  Sapphus  96  non  ut  ames  oro,  nos  sed 
('sed  quod'   codd.  meliores)   amare  sinas.    ad  'mallem  dedisses  quam 


XXIV  7-9.     XXV  1.  167 

sineres'  cf.  Holtzius  synt.  pr.  scr.  II  p.  167,  ubi  adfertur  Plaut.  Bacch. 
IV  9,  124  ne  ille  Ephesi  multo  matielkm  foret ,  dum  saluos  esset,  quam 
reuenisset  domuvi.  —  7.  '(luidf  non  cst  honio  bellusJ'  inquies.  est. 
similis  interrogatio  ex  mente  alterius  facta  habetur  LXXII  2  qui  potis 
est?  inquis.  recepi  hic  'quid'  ex  0,  cum  ante  me  legeretur  'qui',  h.  e. 
quomodo  (Holtzius  1.  1.  I  p.  174  sq.);  quod  hic,  ubi  nihil  praecessit,  in 
cuius  modum  inquiri  potest,  minime  est  aptum.  'quid'  est  eius,  qui 
cum  indignatione  stupet  aliquid  obiectum,  ut  ex.  gr.  Caecil.  com.  98  R. 
quid?  7)iihi  non  sunt  balneae?,  ubi  'non'  itidem  pro  'nonne'  est  positum 
ex  more  priscae  latinitatis  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  1001 ,  ASpengelius  in 
progr.  Monacensi  a.  1869  'die  partikel  nonne  im  altlateinischen');  in 
talibus  quaestionibus  'non'  ita  ponitur,  ut  responsio  adfirmatiua  paene 
extorqueatur;  unde  illud  Catulli  negare  non  ualentis  'est'.  uocem  multi- 
plicis  sensus  'bellus'  hic  non  intellege  'lepidus'  (XXII  9)  neque  uero 
ita  'qui  in  elegantiorum  circulis  uersatur'  (cf.  anglicum  'gentleman': 
quam  in  sententiam  AStatius  cp.  Cic.  ad  fam.  VII  16,  2  et  ad  Att.  I  1,  4) 
nec  sic  ut  LXXIX  3,  sed  de  corporis  formositate,  cui  gratia  quaedam 
amabilis  est  admixta  (cf.  ad  LXIX  9).  hoc  quo  aegrius  fert  et  quo 
minus  abicere  eleuareque  potest  CatuIIus,  qui  alibi  (LXXXI  4)  hanc  for- 
mam  cum  pallida  statua  contemptim  comparat,  eo  magis  instat  exagi- 
tandae  hominis  inuisi  inopiae ,  quippe  quod  crimen  apud  luuentium  ex 
familia  opulenta  diuiteque  oriundum  speret  esse  haesurum.  neque  enim, 
ut  Vulpius  sibi  persuasit,  hoc  uolt  noster,  Furium  munera  non  daturum 
esse  ra  sQmfiivcp,  sed  despicatum  istum,  quo  nobiles  contemnebant  esu- 
ritores  inopes,  in  luuentio  commouere  studet.  —  9.  quamlubet  abice 
eleuaque.  quantumuis  (Phaedr.  I  25,  6)  sperne  (Cic.  Tusc.  V  18,  .51 
extenuantem  cetcra  et  ahicientem)  et  parui  aestuma  (ut  Prop.  11  34,  58). 
Carmen  (post  XXIII  scriptum)  artissime  cohaerere  uideri  cum  XXI, 
ad  huius  uu.  1 — 3  adnotaui. 

XXV. 

1.  Cinaede  Thalle,  mollior  cuniculi  capillo.  de  Thallo  in  diuersa 
omnia  abevmt  docti.  comparans  enim  graecum  Q^ullog  Vulpius  nomen 
fictum,  quod  aetatem  uirentem  designaret,  agnouit;  ulterius  progressus 
Schwabius  [q.  C.  p.  149]  non  solum  hunc  puellum  uiridem  et  luuentium 
eundem  esse  putauit  (scil.  hoc  nomen  latinum  conuersum  esse  graeco 
Thalli),  sed  etiam  illo  'Thallus'  ad  frequentissimum  gentis  luuentiae 
cognomen  'Talna'  adlusum  esse.  figmentum  parum  felix  inde,  quod 
poemation  nostrum  inclusum  est  carminibus  ad  eundem  cyclum  perti- 
nentibus,  nil  quidquam  accipit  probabilitatis :  credere  equidem  nequeo, 
poetam  aut  luuentium  olim  tam  carum  dilectumque  tanto  cum  despectu 
contemptuque ,  quantus  in  his  uersibus  apparet,  tractasse  aut  eidem 
puero  nobili  minatum  esse  flagella.  eiusdem  notae  est  altera  CPSchuIzii 
[de  C.  Graec.  imit.  p.  34]  suspitio,  nomen  &uXlos  respondei^e  latino 
Polionis,    significari    igitur    eundem    hominem,   quem    exagitet   c.  XII; 


168  XXV  2. 

praeteruidit  nimirum   ille,  num  Asinio   ibi   commemorato  fuerit  Polionis 

cognomen  perquam    esse  dubium,   dubias  etiam  esse  temporum  ratioues. 

sed  ut  adiectiuum  d-allog  iam  pridem  (fortasse   ex  Sicilia  aduectum)  in 

linguam  latinam   esse   receptum  docet  illud  '  hirquitallus '  apud  Festum 

p.  101    (cf.  ibi  OMuellerus),  ita  et  nomen  proprium  ^Thallus'  (fortasse 

Cat.  'Tallus',  ut  habet  V,  scripsit)  non  ita  rarum  est  in  litteris  latinis 

(Apul.  apol.  p.  54sqq.  Krueg.,  CIL.  V  3127,  .3467,  3780).    praestat  igitur 

iuutilibus   coniecturis   abstinere  nihilque   de   hoc  homine  uelle  scire  nisi 

quae  ex  uersibus  ipsis  appareant,  scil.  fuisse  eum  furacem,  licet  fortasse 

meliore  loco   natum   (cf.  ad  c.  XII).     qui  'cinaedus'  uocatur  solito  con- 

uitio  (cf.  XVI  2,  XXIX  5,  Sueton.  Oct.  68,  Verg.  epigr.  13  [5],  35  cinaede 

Lucei),  quod  'non  semper  propria  significatione  esse  accipiendum'  uere 

quidem  monuit  Naekius  [Val.  Cat.  p.  234],    quamquam  hoo  ubique  ac- 

curate  discernere  difficillimum  est.     hic  tam  inde,  quod  rapacitas  'com- 

mune  raiv   noQvav   uitium   est'  (ut  ait  Muretus,  cf.  ex.  gr.  Hor.  epist.  I 

14,  33  Cinarae  rapaci) ,  conuitium  fluxisse  potest  uideri  quam  ex  hominis 

mollitie,   quam  propriam    haberi   cinaedorum   iam   ad   XVI  4    adnotaui 

quaeque  saepius   comparatur   cum  plumis  uel  uillis;  hos  enim  intellege 

'capillos',    ut   Gell.  XII    1,  15    loquitur    de   haedorum    capillo    tenuiore, 

Symphosius  118  de  capra  longo  uestita  capillo;  Mart.  V  37,  2  agna  Ga- 

laesi  mollior  Phalantini  et  VIII  64,   8  uincas   molUtie  tremente  plumas 

(Petron.  127  brachia  molUora  pluma).     ^cuniculus'  uox  Hiberiea;  Varro 

d.  r.  r.  III  12,  6   tertii  generis  est,  quod  in  Hispania  nascitur ,    simiUs 

nostro  lepori  ex  partc,  sed  humile,  quem  cuniculum  appellant;  riin.  h.  u. 

VIII  217,  quos  JSispania  cuniculos  appellat.  —  2.  uel  aiiseris  medullula. 

Priap.  64,  1  quidam  molUor  anseris  medulla;  deminutiuum  praeterea  non 

extat.     referunt  haec  ad  plumam,   dum   auctore  IVossio  de  pennis  inte- 

rioribus  et  corpori  proximis   (Plin.   h.  n.  X  53,  Mart.  XIV   161,   1  sq.) 

accipiunt,   de   tautologia   securi.     mihi  in  hoc  catalogo  rerum  mollitie 

diffiuentium  propter  ipsam  uarietatem  in  talibus  adamatam  cogitandum 

uidetur   de   adipe    et  iecore  anserino   (Plin.   h.  n.  XI   174,   Hor.   sat,   II 

8,  88,  Mart.  XIII  58,  luuen.  5,  114),  quae  multo  aptius  medullae  nomiue 

designari  facile  concedetur.  —  uel  imula  oricilla.    sic  egregie  Scaliger 

pro  tradito    'moricilla',    cp.  Festi  p.  182^  M.   orata  genus  piscis  appel- 

latur  a  colore  auri,  quod  rustici  'orum^  dicehant,  ut  auriculas  'oriculas^; 

Petron.  43  oricularius  (Probi  append.  p.  198  auris,  non  oricla,  Priscian. 

I  52,   Corssenus   de  pronunt.  I   p.  656  sqq.).     ex  hoc   'auricula'   iterum 

deminutiuum    formatum    est    'auricilla',    et    cum    hoc    uouom    itidem 

deminutiuum    'imulus'    (cf.    Plautinum    'primulus')    coniunctum   (cf.    ad 

III  18)  graphice  sane  quam  maxime  depingit  mollitiem.    Cic.  ad  Q.  fr.  II 

15,  4  me  .  .  et  esse  et  fore  auricida  infuma  molliorem,  quae  uerba  ex  re- 

cordatione    nostri    carminis    fluxisse    statuit   Buechelerus    [coniect.    lat. 

p.  15  sqq.],  ex  epistulae  illius  tempore  concludens,  libellum  CatuUianum 

ante  aestatem  a.  54  esse  emissum.     equidem  nunc  facio  cum  Scaligero 

aliisque,  qui  hoc  prouerbium  Latinorum  fuisse  statuunt  cp.  Amm.  Marcell. 


XXV  3-5.  169 

XIX  12,  5  tyna  quod  aiunt  auricula  moJlior.  —  3.  uel  pene  languido 
senis.  AStatius  cp.  senile  detritum  rutabuhim  Naeuii  com.  127  R.;  cf. 
et  Tib.  Priap.  2,  5  iners  scnile  penis  extulit  caput,  Maxim.  eleg.  5, 
36  sqq.,  Cic.  de  sen.  8,  26  languida  senectus.  —  situqne  araneoso.  tela 
aranearum  squalore  obruta  (ut  fit  in  desertis);  Tibull.  Priap.  2,  30  ara- 
neosus  ohsidet  forem  situs,  Prop.  III  6,  33  putris  aranea.  —  4.  idemque 
XXII  3.  —  turbida  rapacior  procella.  'rapax'  fortius  est  utpote  uim 
apertam  indicans  quam  'fur';  Cic.  in  Pis.  27,  66  olim  furunculus,  nunc 
rapax,  Plaut.  Men.  V  7,  26  uos  rapaces,  nos  praedones.  Ouid.  a.  a.  I  388 
rapax  per  mare  uentus  agit,  Lucr.  VI  376  tempestasque  cietur  tnrbida 
caelo.  —  5.  cum  diua  mulier  aries  ostendet  ossistantes.  sic  0;  quae 
G  hactenus  correxit  quod  'ostendit  oscitantes'  restituit,  pro  'aries'  ex- 
hibens  'alios'  cum  uariis  lectionibus  'aues'  et  'aries' :  ab  0  iiroficiscen- 
dum  esse  ultro  apparet  in  loco  paene  conclamato  et  coniectiirarum  nube 
obruto.  priores  autem  cum  his  uerbis  turbidam  procellam  depingi  puta- 
rent  duce  lectione  peiore  'aues',  illud  'oscitantes'  aut  acceperunt  'cla- 
mantes'  aut  hoc  fieri  non  posse  intellegentes  in  'oscinentes'  (Faemus 
Statiusque)  uel  'occinentes'  (Auantius)  mutauerunt;  in  exordio  uero  con- 
iecerunt  idem  Auantius  '  diua  mater  alites '  (h.  e.  Tethys) ,  Scaliger  '  de 
uia  mulier  aues',  BGuarinus  Mira  maris  hiems  aues'.  sed  peruersa  est 
tota  ista  ratio,  siquidem  uerbis  'turbida  procella'  in  solam  comparatio- 
nem  additis  nunc  exponendum  erat,  ubi  se  Thalli  rapacitas  exerceret. 
Lachmannus  igitur  aliam  uiam  ingressus  restituit  'munerarios';  quod 
tamen  uocabulum  teste  Quintil.  VII  3,  24  primus  adhibuit  Augustus 
(glossae  in  Mai  auct.  class.  VI  534  munerarius  qui  munera  dat,  h.  e. 
ludos  gladiatorios :  Sueton.  Dom.  10,  Sen.  rhet.  controu.  IV  praef.,  Quint. 
decl.  IX  6);  ex  quo  quem  iustum  quidem  sensum  extundas,  difficile  re- 
peries  (ut  et  ex  Hauptiano  'mulierarios'  nec  a  re  metrica  tuto).  'diuam' 
aatem  recentiores  accipiunt  siue  furum  deam  Lauernam  (unde  Bergkius 
'cum  diua  muttiens  aues')  siue  Larundam  (Placid.  p.  60,  25  D.  Larunda, 
quatn  quidam  uiam  dicunt  Schwabius  coniecit  'diuam',  ego  quod  pro- 
biores  testes  praebent  ''lamiam'  uel  'laniam'  in  'Maniam'  corrigo;  cete- 
rum  cf.  Prellerus  myth.  Rom.  p.  459)  siue  Angeronam  (Plin.  h.  n.  III  65, 
gloss.  Philoxeni:  Angeronia  tj  ^sog  zrjg  §ovlfjg  y.al  y,at.Qav,  cf.  et  Momm- 
senus  CIL.  I  p.  409)  siue  denique  Murci(d)am  (August.  d.  c.  d.  IV  16, 
Arnob.  IV  9).  quarum  cum  nulla  sane  placeat,  quid  mirum  est  iterum 
diuam  esse  abiectam  et  coniecisse  Boehmium  [quaestt.  Cat,  p.  20]  'con- 
uiua  cum  mero  grauis  se  ost.  oscitantem'  porroque  (ut  incredibilia  Mun- 
ronis  inuenta  mittam)  me  ipsum  'cum  dira  uinulenties  o.  oscitantes'? 
attuli  commenta  memorabilia,  neglegam  inepta  (ut  Heysii  'cum  luna 
mulierarios').  nec  nunc  curae  saepius  repetitae  quod  omni  a  parte  pla- 
ceret  mihi  suppeditauere ,  nisi  quod  de  uia  ineunda  certius  constat. 
quam  ostendit  uox  'oscitantes',  quae  non  solum  ad  conuiuas  prae  uino 
fitertentes  referri  potest,  sed  etiam  ad  eosdem  securos:  Ter.  Andr.  I  2, 
10  amoto  metu  interea  oscitantes  opprimi,  ubi  Donatus  est  animi  otium 


170  XXV  6—7. 

et  securitas  . .  oscitantes  securi  uel  nihil  prouidentes,  auct.  ad  Her.  IV 
36,  48  cum  etiam  maiores  (calamitates)  inpendere  uideantur,  sedetis  et 
oscitamini;  Gell.  IV  20,  8  in  iure  stans  clare  nimis  et  sonore  oscitauit 
atque  inibi  ut  plecteretur  erat,  tamquam  illud  indicium  essit  .  .  apertae 
securitatis.  comparans  igitur  carminis  simillimi  XII  u.  3  sic  interpretor, 
Thallum  inter  sodales  neglegentiores  sibique  non  cauentes  adripuisse, 
quidquid  tollere  posset:  iocus  uinumque  (ibid.  2)  aperit  adulescentium 
in  laetnm  symposium  iunctorum  pectora  pellitque  animo  curam  se  anxie 
custodiendi.  et  est  haec  imago  non  inlepida,  qua  Thallus,  cum  omnia 
sint  dedita  securae  laetitiae,  turbidae  instar  tempestatis  rapere  dicitur. 
hinc  unum  nunc  mihi  uideor  dispicere,  in  'aries'  latere  'pares',  h.  e. 
aequales  (ut  Petron.  25  infans  cum  paribus  inquinata  sum),  qua  notione 
omnino  opus  est.  iam  quaenam  'diua'  in  tali  compotatione  locum  habeat 
utpote  securos  efficiens  si  quaerimus,  una  ea  potest  esse  dea  hilaritatis 
atque  laetitiae.  eratne  Romanis  inter  turbam  illam  deorum  minorum, 
quorum  saepe  mero  casu  ad  nos  peruenit  notitia,  etiam  dea  quaedam 
Mulcebris?  uideant  doctiores.  procellae  autem  respectu  ostendendi  uer- 
bum  adhibitum  uidetur;  Verg.  G.  II  261  ante  supinatas  aquiloni  osten- 
dere  (=  exponere)  glaebas,  ubi  interpp.  plura  praebent.  —  6.  remitte 
pallium  milii  menm  quod  inuolasti.  pallium  erat  laenae  siue  amictus 
genus  tunicae  superiniectum  (Richius  lex.  antiqq.  s.  u.  ur.  3),  quod  uesperi 
et  per  noctem  uagantibus  praesidium  in  ipso  conuiuio  reieiebatur;  cf. 
de  simili  fure  Mart.  VIII  59,  9  lapsa  nec  a  cubito  subducere  pallia  nescit 
et  tectus  laenis  saepe  duabus  abit.  'inuolare  in  aliquam  rem  (alicui  rei)' 
ubi  semel  notionem  furandi  est  nactum  (male  autem  a  uola  substantiuo 
nonnulli  deriuabant:  Seru.  ad  G.  II  88  et  Aen.  III  233,  Non.  p.  32).  ad 
uerbi  'furari'  similitudinem  cum  datiuo  personae  et  accusatiuo  rei  est 
iunctum  (ut  Petron.  58  anulos  buxeos  curare,  quos  amicae  tuae  inuo- 
lasti)\  quamquam  discrimen  licet  saepe  obscuratum  mansit  hoc,  quod 
qui  inuolat  magis  palam  est  rapax;  gramm.  lat.  Keilii  VII  p.  525  in- 
uolat  qui  in  die  auertit  ('uenit'  cod.),  subripit  clam.  per  'mihi  meum' 
poetam  fortiter  rem  propriam  reflagitare  putant;  quam  uim  minime  sen- 
tiens  auersor  numeros  posito  ante  'quod'  commate  pessumdatos;  unde 
restitui  quod  iam  in  uno  libro  interpolato  legitur  'meum,  mihi  quod' 
(de  'quod'  traiecto  cf.  ad  Cornel.  9).  —  7.  sndariuniqne  Saetabnm. 
XII  14.  —  catagrapliosque  Thynos.  KcctdyQaq^og  apud  Graecos  ualet 
'lineamentis  notatus  atque  distinctus'  (cf.  GHermannus  opusc.  V  ]).  214  sq., 
Teufelius  de  uoc.  singul.  p.  12  sq.);  et  sic  apud  Plinium,  qui  solus  ex 
Latinis  uoce  utitur  praeterea,  h.  n.  XXXV  8,  56  hic  (Cimon)  catagrapha 
inuenit,  hoc  est,  obliquas  imagines  (germanicum  Trofilbild  im  Umriss'). 
'Thynos'  (XXXI  5),  quae  uox  necessario  pro  substantiuo  est  sumenda, 
AStatius  putauit  stxov^xw?  iu  sudario  fuisse  acu  pictos,  cp.  Verg.  G.  III  25 
purpurea  intexti  tollant  aulaea  Britanni  (luuen.  8,  168  inscripta  lintea). 
cui  interpretationi  propterea  diffido,  quod  poetam  plura  diuersique  ge- 
neris  sudaria  in  symposium  attulisse  credere  nequeo.     mitto  Muretum 


XXV  8-11.  171 

'catagraphonque  linum'  et  Scaligerum  'chirographosque  Thynos'  inpro- 
babiliter  conicientes;  sprela  enim  eorum  explicatione ,  qui  de  anulis  ob- 
signatoriis  cogitauere  (quos  oppido  inprobabile  est  in  symposio  quidem 
subreptos  esse),  ex  parte  cum  IVossio  facio,  qui  intellexit  pugillares 
membraneos  uario  colore  tinctos.  non  curo  colores,  respicio  sola  illorum 
opercula  e  buxo  (qno  nobilis  erat  Bithynia:  ad  IV  13)  facta,  quibus 
uarias  figurae  breuiter  delineatas  censeo  fuisse  insculptas.  constat  de 
his  libellis  bnxeis  (Prop.  III  33,  8) ;  nec  quidquam  obstat  quominus  eos 
uixdum  e  Bithynia  Romam  inuectos  breuiter  'Thynos'  uocatos  esse  su- 
mamus.  nihil  autem  aptius  excogitabis,  quod  poetam  in  conuiuium 
secum  attulisse  tibi  persuadeas  (cf.  et  L)  quodque  ob  pretium,  quod 
recens  tum  importatis  erat  summum ,  allicuerit  fures  auidos.  quamquam 
et  hoc  sumere  licet,  hos  libellos  ab  ipso  CatuUo  ex  itinere  Bithynico 
esse  reportatos.  —  8.  inepte,  quae  palam  soles  habere  tamquaiu  auita. 
'inepte'  (uocatiuum  metrum  ostendit),  homo  ridicule,  ut  Turpil.  com. 
16  R.  ineptus  quid  mihi  uellem  ex  insolentia  nescieham:  Terrae  filium 
nihil  auiti  habere  posse  innuit.  'palam',  ante  oculos  omnium,  ut  Hor. 
sat.  I  2,  84.  'auita',  a  maioribus  per  hereditatem  accepta,  ut  Tib.  II 
4,  54  sedes  auitas,  Hor.  sat.  I  6,  78  auita  ex  re  praeberi  sumptus.  — 
9.  quae  nunc  tois  ab  unguibns  reglutina.  ungues,  qui  furibus  aua- 
risque  tamquam  uolturiis  tribuuntur  (Prudent.  psych.  455  de  Auaritia 
unca  corripuisse  manu  et  462  uelox  nam  dextra  rapinas  abradit  spoliis- 
que  ungues  exercet  aenos),  siue  manus  furum  glutine  uel  uisco  inlitae 
finguntur,  quo  quidquid  tangunt  adhaereat;  Lucil.  XXVIII  58  M.  omnia 
uiscatis  manibus  leget,  omnia  sumet,  Rutil.  Namat.  I  609  de  Harpyis  quae 
X>ede  glutineo  quae  tetigere  trahunt  (cf.  et  epitheta  furum  ^rahax'  et 
'tagax').  ^reglutinare',  soluere  a  manibus  glutineis,  solus  noster  sic 
adhibuit,  aliter  (=  iterum  glutinare)  postea  adhibuere  Prudentius  et 
Martianus  Capella.  —  10.  ne  laneum  latnsculum  manusque  molli- 
cellas.  'latusculum'  (Lucr.  IV  335)  per  se  iam  latus  effeminatum  indi- 
cans  intenditur  illo  'laneum'  (luuen.  8,  15  Euga^iea  quantumuis  mollior 
agna),  quae  ad  notionem  teneritndinis  augendam  copulat  adlitteratio 
aeque  atque  in  illis  'man.  moll.',  in  quibus  duplex  deminutiuum  ""molli- 
cellus'  (a  'molliculus',  cf.  XVI  4)  a  nostro  fictum  alibi  non  legitur. 
manus  autem  uerberandae  dicuntur,  quippe  quae  rapuerint  (male  Sca- 
liger  'natisque');  latus  uero,  ut  in  quo  res  raptae  conditae  sint.  —  11.  in- 
usta  tnrpiter  tibi  fiagella  conscribilent.  quamquam  proprie  inuritur 
aliquis  flagello,  h.  e.  notas  ac  uibices  accipit  per  flagella  (cf.  Hor.  epod. 
4,  3  Hihcricis  pcruste  funibus  latus  et  epist.  I  16,  47  Joris  non  ureris), 
tamen  non  minus  recte  dicitur  'flagellum  inuritur  alicui',  quod  ex  Stat. 
Theb.  VIII  709  inusta  temporibus  nuda  aera  sedent  aliisque  defendit 
IFGronOuius  [elench.  diatr.  p.  193  H.].  nec  enim  quae  pro  tradito  'in- 
sula'  coniecerunt  Scaliger  'inlusa',  IVossius  '^inuisa',  magis  possunt 
placere.  'turpiter',  poena  seruili  (Gell.  XI  18).  'scribere'  cum  compo- 
sitis  (cf.  et  Hom.  11.  IV  139,  Od.  XKII  279)  saepius  de  sulcis  sanguineis 


172  XXV  12—13.     XXVI  1. 

litterarum  instar  in  corpore  uerberato  relictis  adhibetur,  ut  Plaut.  Pseud. 
I  5,  131  quasi  quom  in  libro  scribuntur  calamo  litterae,  stilis  me  totum 
usque  ulmets  conscribito,  Lucil.  XXX  127  M.  et  Musconis  manum  per- 
scribere  posse  tagaeem ,  Prudent.  TtBQl  ats(p.  10,  557  ungulis  scribentibus 
genas  (ibid.  9,  16).  'conscribiUo',  quod  ex  Varronis  locis  duobus  adfert 
Nonius  p.  82  sq. ,  a  'conscribllo'  tantum  pronuntiatione  diflPert;  nihilque 
obstat  quominus  hanc  formam  ipsius  CatuUi  saepius  consonas  simplices 
more  prisco  ponentis  esse  aiamus;  cf.  quae  dixi  in  Fleckeis.  ann.  1883 
p.  781.  grauius  est  uitium  prosodiacum  in  '  conscribiles ' ;  quod  ut  non 
defenditur  eis,  quae  parum  generibus  discretis  coaceruauit  Lachmannus 
[ad  Lucr.  p.  36  sq.],  ita  mitigatur  aliqua  ex  parte  duplici  quo  uox  illa 
effertur  ictu:  in  'couscribilent'  tantum  roboris  adsumunt  syllabae  ac- 
centu  instructae,  ut  inter  utramque  media  deprimatur  in  breuis  syllabae 
speciem.  excusandum  est  hoc  uitium  (nam  manet  uitium),  nec  obtem- 
perandum  Turnebo,  qui  Varroniani  illius  'conscribillo'  inmemor  formam 
'conscribilo'  finxit  restituens  'conscribilent  flagella',  ut  mittam  foediores 
coniecturas.  —  12.  et  insolenter  aestues.  in  angoribus  tibi  molliculo 
insuetis  uerseris;  Cic.  d.  ar.  resp.  1,  2  ignarus  ille,  qui  consules  essent, 
exsanguis  atque  aesticans  se  e  curia  repente  proripit,  Hor.  epist.  I  1,  99. 
—  12,  13.  uelut  niinuta  magno  deprensa  nauis  in  niari  uesaniente 
uento.  'miouta',  ab  solam  dvztd^sai.v  additum  (cf.  LXVI  38),  plebeiam 
uoculam  esse,  ut  statuit  Munro,  non  uerum  est  (utitur  ea  in  sermone 
nempe  familiari  interdum  Cicero,  ut  ad  Att.  XVI  1,  3  minuta  nauigia), 
abhorrere  a  cultiorum  poetarum  stilo  plane  ut  germanicum  'winzig', 
per  se  patet:  Ciris  auctor  479  paruula  cymba  et  Stat.  s.  I  4,  121  cymba 
minor  in  simili  imagine  dicunt,  minutis  remis  in  poetandi  initio  solus 
sibi  permisit  Prop.  I  11,  9.  'magno'  recte  Dousa  senior  explicat  'com- 
moto,  procelloso'  cp.  Sall.  lug.  78,  3  ubi  mare  magnum  esse  et  saeuire 
uentis  coepit,  Lucr.  II  1  mari  magno  turbantibus  aequora  uentis,  addi- 
ditque  Dousa  filius  Enn.  Sot.  3  V  et  Verg.  Aen.  III  196,  uide  etiam 
Lucr.  II  553  disiectare  solet  mngnum  mare  transtra;  nec  aliter  Graeci,  ut 
Xenoph.  anab.  V  8,  20  ozav  dt  ;^£/ficoi'  7]  xat  &dXazTa  iisydlr}  inicpsQri- 
xai.  'deprehensa',  superuenieute  subito  tempestate  occupata,  ut  et  nautae 
ipsi  prensi  et  deprehensi  uocantur;  Lucr.  VI  429  deprensa  tumultu  na- 
uigia,  Hor.  od.  II  16,  1  otiu77i  diuos  rogat  in  patenti  prensus  Aegaeo, 
plura  praebent  Bentleius  Peerlkampiusque  ad  Hor.  od.  I  14,  10.  'uesa- 
niens'  participium  ('uesanire'  ex  Cassiod.  hist.  eccl.  IX  30  adferunt 
lexica)  hoc  solo  loco  extat,  saepius  (unde  uerbum  est  fictum)  'uesanus' 
inuenitur,  ut  Prop.  I  8,  5  uesani  murmura  ponti.  ceterum  ad  adlitte- 
rationis  pulcrum  ornatum  attende. 

XXVI. 

1.  Furi,  uillula  uestra  non  ad  Austri  flatus  opposita  est.  liti- 
gant  docti  de  scripturae  uarietate  'uestra'  et  'nostra',  quas  uoculas 
perpetuo    inter    se    mutari    in    codicibus    apud  omnes  constat.     et  hoc 


XXVI  3—4.  173 

alterum  olim  plerique  amplectebantur  uarie  explicantes;  ueluti  Hotomannus 
dicit:  'cum  Furius,  qui  forte  ad  dies  aliquot  secedere  in  CatuUi  uillam 
cupiebat,  ex  eo  quaesiiset,  cui  uento  et  caeli  plagae  esset  opposita, 
festiue  poeta  .  .  respondit'  ectr. ;  et  similia  alii  protulerunt  cp.  X  et 
XIII  7  et  XXVIIl  7  sqq.,  ubi  de  rerura  suarum  angustiis  similiter  loqua- 
tur  poeta.  quos  locos  si  accurate  perpenderis,  quid  de  his  iocis  pro 
tempore  fusis  sit  statuendum  facile  intelleges,  uix  autem  credes,  ita 
iocari  Catullum  in  peculiari  carmine  eoque  ad  hominem  cetera  despe- 
ctissimum  misso.  nec  Westphalio  [p.  208]  sic  ceusenti,  Furium  centum 
sestertia  rogantem  praedicasse  uillam  poetae,  ut  hunc  propitium  sibi 
redderet  (cf.  XLIV),  feliciter  res  cessit.  iam  antea  fuerunt,  qui  e  con- 
iectura  reponi  uellent  'uestra';  idque  ipsum  liber  egregius  0  praebet. 
quod  non  ad  unum  Furium,  sed  ad  totam  eius  familiam  ex  c.  XXIII 
notam  spectare  (cf.  LXIV  161  et  LXVIII''  11),  ultro  apparet.  sed  de 
huius  lectionis  interpretatione  ea,  qua  Furium  in  uilla  sua  iactautiorem 
refutari  simpliciter  dicunt,  dubito  equidem,  qui  iu  fine  meam  exhibebo 
explicationem,  nunc  in  singulis  commoraturus.  ^uillula'  cum  contcmptu. 
uerbi  'opposita'  ambiguitatem  iocosam  recte  plerique  omnes  senserunt: 
significat  illud  tam  ''uentis  obiecta  siue  exposita'  (ut  Plin.  h.  n.  XVII 
28,  262  nudatas  radices  hiberno  frigori  opponunt)  quam  ^pignori  data 
siue  oppignerata',  ut  Ter.  Phorm.  IV  3,  56  ager  oppositus  est  pignori 
ob  decem  minas  et  absolute  luuen.  11,  18  lancibus  oppositis.  ex  priore 
significatione  apparet,  sermonem  esse  de  uentis  infestis  (male  Schwabius 
q.  C.  p.  154  'cum  uillam  suam  ad  fauonium  et  quemuia  alium  leniter 
flantem  uentum  oppositam  esse  Furius  gloriari  soleret'),  id  quod  con- 
uenit  in  Austrum  et  saeuum  Boream ;  sed  si  inter  eos  Fauonius  placidus 
serenusque  nominatur,  peculiarem  quandam  borum  uentorum  rationem 
esse  conligitur.  adferuntur  autem  uenti  quattuor  ex  quattuor  caeli  re- 
gionibus  diuersis  flantes:  meridiem  Auster,  occidentem  Fauonius  siue 
Zephyrus,  septentrionem  Boreas  siue  Aquilo,  orientem  Apeliotes  siue 
subsolanus  (de  quo  cf.  Plin.  h.  n.  II  119  et  122,  Gell.  II  22)  designat. 
miram  uillam,  quae  nulli  uento  est  exposita!  apparet  nimirum  iocus: 
praedicauerat,  ut  equidem  statuo,  certo  (ut  mox  elucebit)  consilio  Furius 
in  uilla  sua,  quod  tuta  esset  ab  omnibus  uentis,  uehementes  scilicet 
intellegens.  hoc  suo  more  exagitat  poeta:  est  sane,  ut  tu  dicis,  uillula 
uestra  nuUis  opposita  uentis,  uerum  eqs.  —  3.  Apheliotae.  hanc  codi- 
cum  scripturam  recte  tuetur  RKIotzius  [em.  Cat.  p.  XII]  his  uerbis:  'etsi 
Graeci,  quorum  scripta  ad  nos  uenerunt,  eum  uentum  .  .  fere  dTirjXico- 
rrjv,  non  dcpTi}.ic6zr}v,  uidentur  appcUauisse  (qua  de  re  uidendus  est 
Lobeckius  ad  Soph.  Ai.  803,  p.  356),  tamen,  quom  ille  uentus  in  Lati- 
norum  scriptis  apheliotes  plerumque  appelletur,  Latini  non  tam  culto- 
rum  Graecorum  linguam  quam  nautas  Graecos,  qui  mare  Adriacum 
nauigabant,  uidentur  secuti  esse'.  tamen  nec  apud  Graecos  scripturae 
per  cp  exempla  desunt;  cf.  LDindorfius  add.  ad  Steph.  thes.  s.  u.  dm^Xico- 
rrjg  et  quos  congessit  MHertzius  ad  Gell.  1 1  22,  8.  —  4.  ad  milia  quin- 


174  XXVI  5.     XXVII  1—2. 

decim  et  ducentos.  scil.  sestertios.  summam  perparuam  (2500  mk.)  per- 
spicis  indicare,  quam  parui  pretii  sit  illa  Furii  uillula,  quae  non  potuerit 
maiore  pecunia  dari  pignori.  'ad',  pro  quo  magis  consuetum  fuisse  ''ob' 
docet  Terentii  locus  adlatus,  hic  propter  prius  ^ad'  adhibitum  designat 
finem  oppignerationis  (eo  pignore  summam  illam  nancisci  uoluerunt).  — 
5.  o  uentum  horribilem  atque  pestilentem.  Cic.  Arat.  fr.  prognost. 
4,  2  horribiles  clamans  instare  procellas,  Hor.  od.  III  23,  5  nec  pestilen- 
tem  sentiet  Africum  fecunda  uitis.  lusus  etsi  per  se  perspicuus  est,  cum 
uillula  nullis  obnoxia  uentis,  quam  praedicauerat  Furius,  tamen  ad- 
uerso  aeris  alieni  uento  laborare  dicatur,  praeterea  habet  salem  satis 
aculeatum,  qui  cai-minis  causa  patefacta  fit  manifestus.  nam  ut  statim 
meam  aperiam  sententiam,  Furius  centum  sestertia  a  poeta  rogans  in 
pignus  ei  uillulam  suam  obtulerat,  cuius  uirtutes  ceteras  extoUens  lau- 
dibus  etiam  de  situ  ab  omnibus  uentis  tuto  uerba  fecerat.  hanc  ioci 
acerbi  ansam  arripit  noster.  sic  summa  illa  parua  HS  XV  milium  et 
CC  nouum  accipit  acumen.  nam  siue  uerum  uillulae  pretium  compertum 
habuit  siue  diuinando  finxit,  CatuIIus  hoc  responso  refellit  fraudes  homi- 
nis,  qui  rem  multo  minoris  pretii  eamque  iam  jjignori  datam  ob  centum 
sestertia  (sexies  tantum)  denuo  oppignerare  studuit,  simulque  hoc  re- 
sponso  spes  ipsas  Furii  uento  adflauit  ^horribili  atque  pestilenti'. 

xxvn. 

1,  2.  Minister  uetuli  puer  Falerni  inger  mi   calices  amariores. 

heus  puer,  qui  ministras  Falernum  uetustum.  de  hac  nota  seruorum 
appellatione  familiari  cf.  Lygdam.  6,  62  tu  puer ,  i,  liquidum  fortius  adde 
merum  (ibid.  57  cessas  o  lente  minister?).  par  autem  erat  in  comissatione 
uarios  adfuisse  seruos  a  potione;  ut  similiter  in  conuiuio  apud  luuen.  5, 
59  sqq.  praeter  Gaetulum  Ganymedem ,  hoc  est  seruum  oivoxoov  ex  Gae- 
tulia  oriundum,  commemoratur  calidae  gelidaeque  minister.  hic  puerum 
ad  cyathum,  quia  is  ex  cratere  haurit,  in  quo  uinum  erat  mixtum, 
nihil  iam  attinuit  uocare,  cum  merum  esset  bibendum  poetae.  qui 
ad  alium  quendam  seruum  se  conuertens  hunc  addito  "^m.  u.  F.'  a  ceteris 
pincernis  distinguit.  erat  autem  '  uetulum '  solitum  inter  bibones  attri- 
butum  Falerni;  iam  Hauptius  [opusc.  II  p.  125]  cp.  Macrob.  VII  12,  9 
uude  est  illud  prouerbium,  quo  utuntur  gulones,  mulsum  quod  j}robe  tem- 
peres  miscendum  esse  nouo  Hymettio  et  uetulo  Falerno  porroque  Mart.  I 
18,  1  uetulo  miscere  Falerno  et  VIII  77,  XI  26,  3  (cf.  et  ibid.  XI  36,  5 
inmortale  Falernum).  indicat  hoc  Falernum  uetustum,  quod  'seuerum' 
dicit  Hor.  od,  I  27,  9  et  'forte'  id.  sat.  II  4,  24  Cacre'  luuen.  13,  216), 
finem  compotationis,  ubi  misso  cratere  iam  meracum  potabant.  Athe- 
naeus  I  26  ^idri  8vo  {xov  ^cclsQtvov),  o  avaTTjQog  kccI  6  yXvkcx^cov,  Cic. 
Brut.  83,  287  ut  si  quis  Falerno  uino  delectetur,  sed  eo  nec  ita  nouo  ut 
proximis  consuUbus  natum  uelit,  nee  rursus  ita  u£tere  ut  Opimium  aut 
Anicium  consulem  quaerat:  atqui  hae  notae  sunt  optumae,  credo,  sed 
nimia  uetustas  nec  habet  cam  quam  quaerimus  suauiiatem  nec  est  iam  sune 


XXVII  3-4.  175 

tolerabilis  (de  optima  Falerni  aetate  Plin.  h.  n.  XXIII  20),  Sen.  epist. 
63,  5  in  iiino  niviis  ueitri  ipsa  nos  amaritudo  delectat.  hoc  Falernum 
uetus,  cum  ad  acrem  potationem  symposium  calidum  processisset,  aqua 
temperare  nefas;  indomitum  despumare  Falernum  de  eo  qui  crapulam 
edormit  Pers.  3,  3  ad  huuc  morem  adludens  dicit.  sic  noui  calices,  quos 
uunc  poeta  poscit,  'amariores'  uocantur  cum  tacita  uini  et  mixti  et 
iunioris  (uilioris,  dulcioris)  antea  i^oti  oppositione;  nec  plane  recte  Sca- 
liger  cp.  Homericnm  (II.  IX  203)  i,(OQ6xBQov  8\  KtQtti.£  'amariores'  ex- 
plicans  'meraciores'.  'inger'  praebe,  ut  Nemes.  Cyneg.  5  CastaUusque 
mihi  noua  pocula  fontis  alumnus  ingerit  (gloss.  Labb.  p.  93  et  228  inger 
Bia-iiQaaovj.  praeter  ^dic  duc  fac  fer'  communi  usu  recepta  olim  plura 
imperatiui  breuioris  exempla  extitisse,  'inger'  hoc  unico  loco  seruatum 
est  documento:  seruabant  illud  boni  bibones,  quibus  lingua  mero  grauis 
saepius  abbreuiare  solebat  uoculas,  ut  in  illo  date  illi  biber  Titinii  com. 
78  R. ;  Ellisius  cp.  Meinekii  anal.  Alex.  p.  131,  nbi  niv  pro  niv8iv  et  na 
pro  Ttco&i,  adferuntur.  —  3.  ut  lex  Postumiae  iubet  magistrae.  tangitur 
mos  notus  in  comissatione  sorte  crcandi  regem  siue  magistrum  bibendi, 
cuius  imperio  parere  debuerunt  conuiuae;  Cic.  in  Verr.  V  11,  28  illis 
legibus,  quae  in  poculis  ponebantur,  diligenter  obtemperahat ,  Hor.  sat.  II 
6,  68  solutus  Jegibus  insanis  (cf.  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  321  sqq.). 
adfuerunt  quidem  Romae  his  conuiuiis  etiam  matresfamiliarum  (Mar- 
quardtus  1.  1.  p.  329) ;  sed  hic  sine  dubio  est  cogitandum  siue  de  liber- 
tina  siue  de  nobiliore  femina  Romana,  quae  solutis  moribus  uixit;  ueluti 
non  inepte  arcessiuit  Schwabius  [q.  C.  p.  316]  illam  Postumiam,  qua- 
cum  Caesar  aliquando  rem  babait,  uxorem  Seruii  Sulpicii  Rufi,  de  qua 
cf.  Orellius  onom.  Tull.  p.  493.  haec  Clodiae  more  uiuens  quod  inter- 
fnit  adulescentium  compotationi,  ab  eis  qui  iam  tum  Romae  regnabant 
moribus  minime  abhorret.  haec  igitur  regina  siue  magistra  facta  est, 
ut  apud  Plaut.  Pers.  V  1,  18  puella  hilaris  conuiuii  fit  ^dictatrix'.  — 
4.  ebriose  acino  ebriosioris.  sic  V  aperto  errore  (in  tam  frequenti  'e' 
et  'o'  litterarum  mutatione)  pro  'ebrioso  acino'.  de  hoc  loco  qui  dis- 
putat  accurate  Gellius  (testim.  uol.  I),  licet  a  scribis  et  ipse  ualde  sit 
deprauatus,  tamen  quid  sibi  uoluerit  non  obscurum  est  merito  Hauptii 
[opusc.  II  p.  121  sqq.]  eius  uerba  acute  tractantis.  hic  intellexit,  Gel- 
lium  pro  Catulli  manu  habuisse  'ebria  acina',  ceteras  quae  extent 
lectiones  'ebrioso  acino'  et  'ebriosa  acina'  ex  corruptis  exemplaribus 
ductas  putasse.  Hauptius  ipse  nihilominus  stetit  ab  ea  quam  ultimo 
loco  posui  lectione,  ego  patronus  extiti  scripturae  a  Gellio  Catullo  uin- 
dicatae.  ad  formam  'acina'  prae  illis  'acinum'  et  'acinus'  insuetam 
Lachm.  ad  Lucr.  p.  392  comparauit  triplex  illud  'araneus,  aranea,  ara- 
neum',  ego  Cyrill.  604,  6  Qtoi,:  acinvs,  acina.  significat  acinum  aut 
bacam  uuae  (ras  Qceyag),  ut  Cato  d.  r.  r.  112,  aut  nucleum  interiorem 
uel  uinaceum,  t6  yiyaQzov.  differunt  autem  'ebrius'  et  'ebriosus'  eo, 
quod  illud  ''uino  plenus',  hoc  'uino  deditus'  designat  (Cic.  Tusc.  IV  12,  27, 
Sen.  epist.  83,  11,  differentiae  Beckii  p.  53).     erit  igitur  acinum  ebrium 


176  XXVII  5-7. 

baca  suco  difFerta  turgensque,  erit  acinum  ebriosum  uinaceus  in  suco 
natans  eumque  auide  usque  hauriens.  et  primo  quidem  optutu  babet 
utraque  lectio,  quo  se  tueatur:  huic  XXII  14  infaccto  infacetior  (cf.  ad 
IX  10),  illi  X  23  in  eollo  coUocare  (LVI  3)  fauet.  sed  accurate  re  perpensa 
fatearis  oportet,  magis  adridere  Postumiam  multibibam  comparatam 
cum  baca,  quae  iam  plena  usque  dum  sucum  ex  uite  trahit,  contra 
frigidam  uideri  uinacei  imaginem.  uenuste  quippe  femina  uini  usu  diu- 
tnrno  rotunda  pinguisque  confertur  cum  rotunda  pinguique  baca,  inlepide 
cum  nucleo,  qui  iu  suco  est  demersus  obrutusque  plane.  deinde  ob 
ipsum  hiatum  formamque  insolitam  difficilior  multo  est  lectio  'ebria 
acina',  facilior  et  grammaticorum  manum  prodens  altera  illa  'ebrioso 
acino';  nam  tertia  'ebriosa  acina'  (ut  de  quarta  'ebriosa  acino'  taceam) 
inter  utramque  media  plane  reicula.  nec  Gellio,  cuius  uerba  diligeu- 
tiam  in  rimanda  uera  lectione  positam  clamant,  ausim  fidem  abrogare. 
habet  denique  hiatus  hic  in  arsi  caesuraque  concessus  siue  excusatus  suam 
suauitatem,  quippe  qui  ipso  duarum  litterarum  'a'  concentu  accedente 
(Gellius  cp.  Hom.  Od.  XI  596  uvm  m&saKs,  II.  XXII  151)  depingat  bacam  prae 
ubertate  iamiam  uincula  sua  rumpentem  hiantemque.  talis  bacae  instar 
Postumia  uino  plus  nimio  referta  usque  cupit  bibere.  —  5.  at  uos  quo 
lubet  binc  abite,  lympbae,  uiui  pernicies.  ad  III  13.  'abi'  et  'abite' 
cum  contemptu  dicta  ex  comicis  sunt  nota;  Plaut.  mil.  IV  1,  27  quin 
tu  illam  iube  dbs  te  ahire  quo  luhet  (paulo  hoc  urbanius  dictum  fere 
aequat  'in  malam  partem',  cf.  ad  XIV  21);  cuius  loci  memor  AGuarinus 
traditum  sine  sensu  iu  V  'quod  iubet'  uere  correxit  in  formulam  non  ita 
raram  (Mart.  XI  16,  1  potes  hinc  iam,  lector,  abire  quo  libet,  Ouid.  ex  P.  III 
5,  48,  Glaud.  in  Eutr.  II  239,  Querolus  p.  21  P.).  Ellisius  cp.  Petron.  52 
'aquatn  foras,  uinum  intro^  exclamauit.  Lygdam.  6,  58  temperet  annosam 
Marcia  lympha  merum;  pluralis  'lymphae'  de  aqua  particulatim  ad  men- 
surara  poculis  iiifusa  est  accipiendus,  ut  similiter  LXIV  162.  dicitur  aqua 
uinum  perdere  siue  corrumpere,  ut  similiter  Cicero  Verrem  (I  1)  uocat 
loerniciem  prouinciae  Siciliae,  Hor.  epist.  I  15,  31  pernicies  mncelli;  con- 
trarium  adserit  pro  tempore  Prop.  II  33,  28.  —  6.  et  ad  seueros  nii- 
grate.  conferte  uos  (respectu  illius  'abite')  ad  sobrios  siccosque;  Lygdam. 
6,.  21  conuenit  (Bacchus)  iratus  nimium  nimiumque  seueros,  Hor.  epist.  I 
19,  8  forum  putealque  Libonis  mandabo  siccis,  adimam  cantare  seueris. 
—  7.  hic  merus  est  Thyonianus.  apud  nos  regnat  purus  putus,  qui 
est  mutatus  in  uini  liquorem,  Bacchus.  qui  a  matre  Semele  uel  Thyone 
(Prelleri  myth.  gr.  I  p.  521  et  537)  audit  Thyoneus  (Hor.  od.  I  17,  23, 
Ouid.  met.  IV  13);  deriuatum  inde  uocabulum  solus  praeterea  habet 
Auson.  praef.  cent.  nuptial.  accipe  igitur  de  inconexis  continuum,  de  di- 
uersis  unum,  de  seriis  ludicrum,  ne  in  sacris  et  fabidis  aut  Thyonianum 
mireris  aut  Virhiiim,  illum  de  Dionyso,  hunc  de  Hippolyto  reformatum: 
mysteriorum  Bacchicorum  uox  esse  uidetur,  cuius  usu  translato  poeta 
Bacchum  siue  uuas  prelo  subiectas  in  nouum  Bacchum  siue  uinum  abiisse 
innuit.    —    poematium  Dousa   filius   putat   'totum    expressum    e    Graeco 


XXVIII  1—5.  177 

Diphili'  [Com.  fragm.  Mein.  IV  402]  syx^ov  av  dr  mstv.  sv^coqotsqov 
ys  vTj  Ji  ,  co  ncii,  8og ,  to  yaQ  vSccQsg  ccnav  xovx  saxl  xij  ipvxfj  xaHov: 
in  senteDtia  perunlgatissima  uix  de  imitatione  licet  loqui;  quam  plaue 
ineptum  est  uelle  statuere  apud  Mart.  IX  93  et  XI  36. 

XXVIII. 

1.  Pisonis  coinitcs,  coliors  iuanis.  Pisonem,  quocum  Veranium 
et  Fabulhim,  Catulli  amicos  familiares,  in  prouincia  fuisse  praeter  hoe 
poemation  etiam  c.  XLVII  ostendit,  post  priorum  interpretura  dc  Cn. 
Calpurnio  Cn.  f.  Pisone  a.  65  Hispaniae  citerioris  quaestore  pro  prae- 
tore  (Drumannus  h.  r.  II  p.  89)  cogitantium  sententiam  uanam  optime 
lungclaussenus  potissimum  perspexit  posse  nullum  alium  esse  quam 
L.  Calimrnium  Pisonem  Caesoninum,  qui  anno  57/56  Macedoniam  pro- 
uinciam  pro  consule  regeus  foedissime  exspoliauit,  notum  illum  ex  ora- 
tionibus,  quas  Cicero  cura  post  reditum  in  senatum  et  de  prouinciis 
consularibus  tum  in  ipsum  Pisonem  habuit;  esse  autem  ab  hoc  carmine 
et  eo  quod  numeratur  XLVII  bene  separanda  carmina  ad  eosdem  Fa- 
buUum  et  Veranium  spectantia  IX  et  XII  (et  XIII)  utpote  longe  priore 
tempore  scripta.  accessitque  lungclausseno  accurata  disputatione,  qua 
prudentibus  nil  relinquitur  dubitationis,  Schwabius  [q.  C.  p.  244  sqq.]. 
huius  Pisonis  igitur  cohorti  (ad  X  18)  adiuncti  Veranius  et  Fabullus 
spe  potiundarum  in  prouincia  diuitiarum  deiecti  erant  propterea,  quod 
sibi  soli  omnia  corripiens  Piso  plane  nibili  fecit  comites;  quod  non  mi- 
rum  in  eo,  de  quo  Cic.  in  Pis.  36,  88  quid,  legatorum  tuorutn  optimus 
ahs  te  quisque  uiolatus,  tribuni  militum  non  recepti?  'inanis',  onere 
carens  (nil  auri  domum  reportans),  ut  Plaut.  Asin.  III  3,  70  ego  haiulabo, 
tu  {ut  decet  dominum)  ante  me  ito  inanis.  quod  persecuntur  uerba:  — 
2.  aptis  sarciuulis  et  expeditis.  sjnonyma  cumulata  iocose  quam  parum 
ponderosa  redeuntium  in  patriam  sarcina  fuerit  ostendunt.  nam  'aptum' 
teste  Paulo  Festi  p.  18,  9  a  uetusto  uerbo  'apere'  (h.  e.  comprehendere 
uinculo)  descendens  dicitur  id  quod  conuenienter  alicui  rei  est  iunctum; 
unde  ut  reliquae  significationes  facile  explicantur,  ita  quod  hic  sarci- 
nula  nulli  impedimento  esse  nec  grauare  peregrinantes  audit;  Ouid. 
epist.  4,  24  sarcinaque  haec  animo  non  sedet  apta  meo;  cf.  Broukhusius 
ad  Tib.  I  9,  70.  Dousa  filius  cp.  Petron.  99  itaque,  quod  bene  eueniat, 
expedite  sarcinulas  et  sequimini  me  (cf.  et  luueu.  6,  145  coUige  sarcinu- 
las);  quamquam  hic  adiectiuum  potius  adest  indicans  id  quod  paratum, 
promptum,  facile  ad  manus  est.  —  8.  Veraui  optime  tuque  mi  Fa- 
bulle.  affectus  amoris  bene  dispensatus  (cf.  optimus  Vergilius  Hor.  sat. 
I  6,  54,  Maecenas  optimus  ibid.  I  5,  27,  alia;  et  'meus'  in  adlocutione 
carorum  sollemne  est)  simul  ad  indignationem  condicionis  tam  tristis 
exprimendam  facit.  —  4.  quid  rerum  geritisJ  Plaut.  Aul.  I  2,  39  rogi- 
tant  me ,  ut  ualeam ,  quid  agam ,  quid  rerum  geram:  solita  in  salutatione 
formula.  —  4,  5.  satisne  cum  isto  uappa  frigoraque  et  fameni  tnli- 
stis?     'satisne',  uerene  igitur,  ut  apud  comicos;   cf.  Brixius  ad  Plaut. 

Catullus  ed.  Baelircns.    II.  12 


178  XXVIII  6—10. 

trin.  925,  Holtzius  synt.  pr.  scr.  II  p.  266  sqq.  Hor.  sat.  I  1,  104  no7i 
ego  auarum  cum  ueto  te  fieri,  uappam  iubeo  ac  ncbidonem;  oxplicat  uocem 
Plin.  h.  n.  XIV  125  iiitium  nmsto,  cjuibusdam  in  locis  iterum  sponte 
feruere;  qua  calamitate  cum  deferbuit,  deperit  sapor  uappaeque  accipit 
nomen,  iwobrosum  etiam  hominum,  cum  degenerauit  animus  (Acro  ad  sat. 
I  2,  12  uappa  proprie  dicitur,  quod  nec  uinum  nec  acetum  est):  est  homo 
uequam  ac  degener  (cf.  et  Priap.  14,  6),  minime  'prodigns',  ut  ex  Ho- 
ratio  male  concludens  Vulpius  acerbam  cognomiuis  Pisonum  Trugi' 
censuram  subesse  statuit.  copulata  'frigus'  et  ^fames'  ob  adlitterationem 
in  deliciis  erant,  ut  Cic.  Catil.  I  10,  26  patientiam  famis,  frigoris,  in- 
opiae  rerum  omnium  (plura  Woelfflin.  de  allitter.  p.  59);  rem  ipsam  tangit 
Cic.  in  Pis.  17,  40  exereitus  nostri  interitus  ferro  fame  frigore  pestilentia  et 
de  prou.  cons.  3,  5  milites  incuria  fame  morho  uastitate  consumpti.  'que 
et',  ad  I  6.  —  6.  ecqiiidnam  in  tabulis  patet  lucelli  expensum?  num 
forte  in  codicis  pagina  ea,  qua  lucrum  adnotari  solet,  apparet  (scriptum 
extat,  legitur)  —  non  aliquid  acceptum,  sed  —  tantum  id  quod  uos  ex- 
pendistis,  de  uestro  dedistis  (sumptus  itineris  facti)?  acei-be  enim  poeta 
tot  expensa  fuisse  innuit,  ut  horum  pagina  perscripta  iam  in  accepto- 
rum  tabulas,  quarum  tum  nuUus  usus  esset,  etiam  expensa  referre  co- 
gerentur.  caue  igitur  ''lucelli'  (cf.  ad  X  9)  putes  pendere  ab  'ecquid', 
quod  ut  saepius  (cf.  LXXXVIII  4)  fere  'num  forte'  aequat.  Cic.  p.  Rosc. 
Com.  2,  5  non  habere  se  hoc  nomen  in  codice  accepti  et  expensi  relatum 
confttetur,  sed  in  aduersariis  patere  contendit.  Cic.  or.  47,  158  in  ac- 
cepti  tabulis  de  pagina  tabularum,  in  quam  accej)tum  referebatur.  —  7.  ut 
mihi.  scil.  patet.  —  8.  refero  datum  lucello.  perscribo  (praes.  hist.) 
inter  accepta  hoc  domum.  'datum'  nonnullis  est  ''expensum',  ut  sane  habe- 
tur  alibi  'accepta  et  data  (=  expensa)';  uariat  tamen  in  iocis  poeta:  ut 
amici  in  paginam  lucrorum  rettulerant  expensa,  sic  ipse  perscripserat 
quidem  ibi  aliquid  datum  sibi  a  suo  praetore  Memmio,  sed  hoc  non 
melioris  notae.  quod  datur,  referimus  lucello  (datiuus  pro  'in'  cum 
accus.;  cf.  Hor.  od.  I  9,  14),  h.  e.  in  paginam  acceptorum;  et  quia  in  dandi 
uerbo  eius  qui  dedit  ultro  recordamur,  Memmii  tamquam  eius  cui  haec  de- 
bentur  memoria  tacite  succurrit,  conciliantibus  praesertim  uerbis  'meum 
secutus  praetorem'.  iam  id  quod  accepit  a  praetore  suo,  iocose  poeta 
fingit  se  poetice  in  codicem  suum  rettulisse.  bene  Scaliger  ''cum  de- 
berem  in  tabulis  scribere:  acceptum  refero  lucello,  uicem  eius  scripsi: 
0  Memmi,  bene  mihi  illusisti,  qui  in  conlubernio  tuo  pollicebar  mihi 
montes  auri'.  —  9,  10.  o  Memmi,  bene  me  ac  diu  snpiuum  tota  ista 
trabe  lentus  irrumasti.  haec  dicta  sunt  figurate,  nec  ulla  uerbis  ob- 
scenis  subest  res  obscena:  ^omnes  spes  meas  egregie  frustratus  es', 
hoc  ego  mihi  lucro  apposui.  'o  Memmi',  apostrophe  indignationis  et 
aflfectus  amari  plena.  AStatius  cp.  Afranii  com.  87  R.  quam  lente  tractat 
me  atque  inludit  (Laber.  com.  29  R.  nunc  tu  lentu's,  nunc  tu  susque  de- 
que  fers),  'lentus'  explicans  ^neglegens,  nihil  curans,  ddidcpoQog^  (Gell. 
XVI  9,  4);   sed   quod  in  suo    conexu  rectum   eet,   id  ilico   fit  absurdum 


\ 


XXVIII  11-15.  179 

cura  uerbo  alieno  iunctnin.  lente  tractando  (duni  lenti  sumus)  alicui 
inlndimns;  sed  pro  'inludere'  si  ponitur  uerbum  inrumandi,  quod  etsi  re 
ideni  exprimit  tamen  ab  imagine,  quae  subest,  longe  distiit,  Mentus' 
iam  parnm  aptum  putandum  cst.  quod  si  uelis  exiilicare  'commodo 
tuo',  haec  quidem  notio  potius  illi  'diu'  inest.  ''trabs'  ut  Sulpiciae 
u.  36  [PLM.  V  p.  95]  designat  hastam  uirilem,  ut  similiter  'contus' 
Priap.  11,  3  et  'columna'  ibid.  10,  8  Cpalus'  Hor.  sat.  I  8,  5);  cuius 
enormitas  per  uerba  ''tota  ista'  expressa  (Priap.  80,  1  at  non  longa  henest, 
at  non  bcne  mcntiila  crassa,  Luuil.  II  21  M.  crassam  et  capitatam)  de- 
pingit  hominem  libidinosum  (CXV  8),  quem  tamquam  Priapum  (XLVII  4) 
terribilem  facit  mentula  tenta  (Priap.  20,  6  et  63,  13  inpudentiae  signum). 
uoce  'supinnm'  non  solum  exhibetur  species  hominis  foedam  libidinem 
patientis,  sed  simul  indicatur  'sccurum,  nimis  tibi  fidentem';  Quint.  XI 
3,  3  nedum  eum  supini  securique  moueamus.  'bene  (=  ualde,  fortiter) 
ac  diu'  cum  'irrumasti'  iungas.  in  hanc  igitur  imaginem  quod  non 
quadrat  'lentus',  id  IVossius  ex  libro  quodam  interpolato  bene  correxit 
in  'tentus';  quae  uox  ut  ab  repetita  cum  ui  't'  littera  {tota,  hta,  trahe 
tentm)  comjnendatur,  ita  aperta  imitatione  Priap.  6,  4  totamque  hanc 
sine  fraudc,  quantacumque  est,  tormento  citharaqtie  tensiorem;  de  homine 
ipso  ibid.  68, 18  cithara  tensior  ipse  sua  et  80,  10  tente  Priape.  —  11.  sed, 
qnantiiin  nideo,  parei  fnistis  casu.  interrumpit  se  poeta:  sed  quid 
haec  quaero?  quatenus  ex  habitu  nestro  uos  conueniens  intellexi,  eandem 
quam  ego  fortunam  subiistis.  —  12.  nam  uihilo  uiinore  uerpa  farti 
estis.  homo  aeque  mentulatus  uos  inrumauit,  homo  aeque  spurcu.s  nos 
decepit  uanis  promissis.  'farti'  num  praeter  sensum  proprium  (Seu. 
epist.  70,  20  Ugnum  .  .  totum  in  gulam  farsit)  etiam  respectu  illius  'fame' 
naleat  'saginati',  dubito.  'uerpa',  ut  Priap.  34,  5,  Mart.  XI  46,  2.  Piso- 
nem  non  minus  quam  Memmium  fuisse  uerpum  Priapum ,  Cicero  testa- 
tur  in  Pis.  28,  69  admissarius  iste,  ibid.  18,  42  et  de  prou.  cons.  3,  6. 
—  13.  pete  noMles  amicos.  praeceptum  in  uniuersum  factum  (Kueh- 
nerus  gr.  1.  II  p.  480)  acerbissime:  quisquis  es,  i  nunc  et  nobilium  quaere 
amicitiam,  spe  emolumenti  deceptus  abibis.  minime  adest  poetae  ad  se 
ipsum  adlocutio;  cf.  LXXIIl  1;  inde  ab  Augusti  temjjore  'i'  addere  sole- 
bant,  ut  Hor.  epist.  I  6,  17  et  II  2,  76.  de  Pisonum  nobilitate  uetusta  con- 
stat,  cf.  laus  Pisonis  3  [PLM.  I  p.  225],  Cic.  in  Pis.  1,  Drumannus  h.  r.  II 
p.  59  sqq.;  Memmii  Catulli  demum  tempore  inter  nobiles  (Verg.  Aen.  V  117) 
erant  recepti^  siquidem  nostri  Memmii  patruum.  tribunum  plebis  a.  111, 
constat  nohilitaii  infestissimum  faisse  (Cic.  de  or.  II  70,  283).  —  14,  15.  at 
nobis  mala  mnlta  dei  deaeque  deut,  obprobria  RomnH  Remifine. 
cf.  ad  III  13  et  XIV  6.  Prop.  11  18,  27  illi  sub  terris  fiant  mcda  muUa 
puellae;  Ter.  Phorm.  V  8,  83  malum  r^uod  isti  di  deaeque  omnes  duint, 
Priap.  78,  1  at  di  deaeque  dentibus  tuis  escam  negent,  Sen.  epist.  95,  21 
di  iJlas  deaeque  mcde  perdant.  dicuntur  autem  Piso  et  Memmius  dedecus 
esse  (Hor.  od.  II  13,  4,  Tac.  a.  III  66)  Romani  nominis,  cuius  primi 
auctores  utpote  in  commune  consulentes  et  priscae  integritatis  exempla 

12* 


180  XXIX  1—3. 

opponuntur  minoribus  istis  degeneribus  et  cpiXavxoLq.  notandum  est, 
Catullum  plane  ut  Vergilium  Aen.  I  293  Bemo  cum  fratre  Quirinus  iura 
dabunt  et  Prop.  IV  1,  9  fratrum  maxima  regna  genainos  una  regnantes 
facere  (cf.  et  Mommsenus  Hermae  XVI  p.  20);  unde  intellegimus  quod 
idem  Romanos  nunc  'Romuli'  (XLIX  1,  cf.  et  XXXIV  22),  nunc  'Remi 
nepotes'  (LVIII  5)  uocat  siue  ulla  omnino  turpitudinis  nota;  quae  si 
adest,  efficitur  ex  re  ipsa  et  priscae  sanctitatis  praesentisque  deprauationis 
oppositione.     cf.  et  Mommsenus  libri  'roem.  Muenzw.'  p.  642. 

Scriptum  est,  ut  itineris  Bithynici  mentio  docet,  hoc  carmen  a.  55, 
cura  poeta  Romae  cum  FabuUo  et  Veranio  conueniret  (supra  p.  37). 

XXIX. 
1.  quis  potest  pati?  solita  indignationis  formula,  in  qua  ^pati' 
est  'patienter  ferre',  ut  in  illis  Musarum  deliciis,  Laberii  prologo  H 
hominevi  me  denegare,  quis  posset  pati;  XLII  5.  —  2.  nisi  impudicus 
et  uorax  et  aleo.  coaceruat  C.  omnia  in  Caesarem  opprobria,  quibus 
eum  utpote  ipsum  moribus  similem  Mamurrae  tantopere  indulgere  opti- 
neat.  et  'inpudicum'  siue  pathicum  (cf.  ad  XV  5)  fuisse  lulium,  non 
infrequens  conuicium  erat,  ut  longa  narratione  exponit  Suetonius  Caes. 
49,  ubi  adferuntur  notissimi  militum  in  triumpho  canentium  uersicnli 
Gdllias  Caesar  subegit,  Nicoviedes  Caesarem  ectr.  (cf.  et  Cic.  fragm. 
p.  468  Or. ,  Dio  C.  XLIII  20,  infra  LVII),  simul  tamen  huic  uocabulo 
notio  muliebris  patientiae  ita  inest,  ut  uerum  uirum  indignatione  luxu- 
riae  Mamurrianae  corripi  debere  innuatur:  Sall.  Cat.  20,  9  quis  morta- 
lium,  cui  uirile  ingenium  inest,  tolerare  potest,  illis  diuitias  superare, 
quas  profwndant  in  extruendo  mari  et  montihus  coaequandis?  de  edaci- 
tate  Caesaris  nil  constat  (nec  satis  huc  pertinet  utpote  in  more  peruul- 
gato  de  uomitu  narratiuncula  ap.  Cic.  ad  Att.  XIII  52,  1):  'uorax'  nil 
aliud  quam  in  uniuersum  designare  uidetur  ganeonem.  nec  illum  in- 
dulsisse  aleae  ludo  apud  Romanos  legibus  uetito  (Marquardtus  antiqq. 
priuatt.  p.  826^)  nunc  quidem  certo  scimus.  quamquam  nec  epularum 
delicias  nec  lusum  aleae  (cf.  celebre  dictum  iacta  esto  alea)  a  lulii  mo- 
ribus  abhorrere  uerum  est,  ut  equidem  uerear  poetam  nostrum  falsarum 
omnino  criminationum  reum  facere;  nec  enim  est  obliuiscendum ,  quam 
saepe  talia  in  conuiciis  copulentur:  Naeuius  com.  118  R.  pessimorum 
j)essivie,  audax,  ganeo,  lustro,  aleo  (ubi  itidem  priscum  illud  'aleo'  pro 
eo  quod  postea  optinuit  'aleator'  habes),  Cic.  Phil.  XIII  11,  24  in  lustris, 
popinis,  alea,  uino  tempus  aetatis  omne  consumpsisses.  —  3.  Maniurram 
habere.  Plin.  h.  n.  XXXVI  48  priviuvi  Bomae  parictes  crusta  viarmoris 
operuisse  totos  dovius  suae  in  Caelio  vionte  Cornelius  Nepos  tradit  3la- 
murram,  Formiis  natuvi  [Hor.  sat.  I  5,  37  Formias  urhevi  Mamurrarum 
uocat],  equitem  Momanuvi,  praefectuvi  fahrum  C.  Caesaris  in  Gallia,  ne 
quid  indignitati  desit,  tali  auctore  inuenta  re.  et  ad  hanc  luxuriam 
hominis,  quem  potentium  indulgentia  ad  summas  prouexit  opes,  adludit 
etiam  Cic.  ad  Att.  VII  7,  6  et  Labieni  diuitiae  et  Mamurrae  placent  et 


XXIX  3-5.  181 

Bnlbi  horti  ct  Tusculunum.  'Mfimurra'  ceteri  poetao  latiai  exhibent  (cf. 
praeter  Hor.  1.  1.  Mart.  IX  59,  1  et  X  4,  11);  nec  aliter  'Mamurius' 
(i'rop.  IV  2,  61,  Ouid.  fast.  III  260,  389,  392),  'Mamercus'  (luu.  8,  192, 
Mart.  II  88,  1),  'Mamertinus'  (ibid.  XIII  117),  apud  unum  Lycophr. 
1417  inueniri  Maufpca  adnotauit  Schwabius.  nec  tamen  huius  carminia 
ex  puris  iambis  constantis  leges  uitiasse  Catullum  in  nomine  aliter  in 
nietnim  non  redigendo,  sed  licentiam  corripiendi  primam  in  uocibus 
trisyllabis,  quarum  media  habet  ictum,  obuiam  nec  raro  usux-patam  sibi 
tuto  sumpsisse  censeo;  cf.  quae  dixi  in  Fleckeis.  ann.  1883  p.  784  sq.  — 
3,  4.  (luod  Comata  Gallia  liabebat  ante  et  ultima  Britaunia.  Galliam 
Transalpinam  ex  incolarum  comis  promissis  notum  est  audire  Comatam; 
Cic.  Phil.  VIII  9,  27,  Mela  III  2,  20,  Plin.  h.  n.  IV  17,  105.  ^ultima', 
cf.  XI  11  sq.,  et  de  'a'  ante  'Br'  producta  IV  9.  'ante'  debetur  AStatii 
coniecturae  perprobabili;  in  V  quod  legitur  'cu  te'  ex  ^"ite'  est  ortum  ex 
eadem  litterae  ''a'  in  scriptura  langobardica  specie,  qua  corruptelam  traxit 
LXIV  116  et  77.  Faernus  proposuit  'uncti'  (cf.  22),  Scaliger  ''unctum';  sed  et 
haec  notio  simpliciter  cogitanti  abundat  et  illud  'quod  ante  habebat'  accu- 
rate  reddit  Plinianum  ''quidquid  habuisset'  (cf.  testim.  uol.  I).  —  5.  ciuaede 
Romul«,  hoc  uidebis  et  feres.  'alterum  Romulum'  appellari  ut  erat 
imperatoribus  de  urbe  liraeclare  meritis  honorificum  quam  maxime  (cf. 
Liu.  IV  20,  2,  V  49,  7,  VII  1,  10,  Plut.  Mar.  27;  Macrob.  s.  Scip.  II 
17,  8  JRomulus  nohis  in  primo  genere  ponatur ,  cuius  uiia  uirtutes  num- 
quam  deseruit,  sanper  exercuit),  ita  salsa  cum  acerbitate  Romuli  dice- 
bantur  ei  qui  se  imperiosius  regumque  instar  gesserunt,  ut  Cicero  J?o- 
mulus  Arpinas  (Sall.  inuect.  4,  Quintil.  IX  3,  69,  Cic.  pro  Snll.  7,  22), 
SuIIa  scaeuus  iste  Bomulus  (Sall.  or.  Lepidi  5),  Pompeius  (Plut.  Pomp.  25). 
neque  hic  tyrannidis,  qua  Caesar  ad  suum  arbitrium  omnia  administrauit 
(Sueton  Caes.  20),  deest  exagitatio,  quae  intenditur  adiecto  'cinaede'; 
quo  tam  summa  inpudicitia  longe  a  prisci  Romuli  castitate  morum  ab- 
horrens  quam  muliebris  in  ferendis  omnibus  patientia  denotatur.  Persius 
1,  87  an,  Momule,  ccues  propterea  huc  non  facit,  quod  sub  Romulo  Ca- 
tuUus  Caesarem,  ille  Romanos  intellegit.  in  V  traditum  est  4iaec'  per- 
petua  illa  uocularum  'haec'  et  'hoc'  confusione  ex  compendiis  nata 
(praef.  uol.  I  p.  XXXI):  tam  u.  1  nunc  sub  noua  specie  repetitus  quam 
id  ipsum ,  quod  de  una  tantum  re  uu.  3  et  4  commemorata  agitur,  'hoc' 
reponendum  esse  docet  (tjaxit  uitium  hoc  uersu  receptum  mox  u.  9).  in 
futuro  non  solum  inest  'potes  uidere  et  ferre'  (u.  1),  sed  etiam  nietus, 
ne  Caesar  pergat  Mamurrae  fauere.  —  interrogationem  u.  1  in  uniuersum 
factam  postquam  poeta  mutauit  in  ipsius  Caesaris  adlocutionem ,  hanc 
imusquisque  sentit,  nisi  uis  omnis  inuectiuae  pereat,  excipi  debere  eo, 
quod  inde  quod  forte  Caesar  haec  oculis  aequis  aspecturus  est  uecessario 
concluditur,  nimirum  esse  sic  Caesarem  impudicum  uoracem  aleonem. 
nam  congeri  in  Mamurram  tantas  opes  primum  indignatur  Catullus, 
deinde  id  quod  his  diuitiis  ille  emat  omnes  puellas.  huic  autem  alteri 
parti  (6 — 8)  quemadmodum  subicitur  interrogatio  (u.  9)  et  responsio  (u.  10), 


182  XXIX  6—8. 

ita  iiriorcm  parti  m  uoii  potest  sequi  sola  interrogatio  (u.  5)  omissa  re- 
spousione.  unde  apparet  rectissime  editionem  Aldinam  a.  1502  uersum  5^ 
addidisse,  qui  obseruante  LMuellero  interlapsus  est  ob  simillimum  u.  6 
initium  ('esi'  .  .  'eti').  —  6,  7.  et  ille  imiic  superbus  et  superflucns 
perambulabit  oiuuium  cubilia.  'et'  (=  et  ita)  in  forti  interrogatione 
et  transitu  ad  alteram  partem  (cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  634).  Hor.  epod. 
4,  5  licet  siiperbus  ambules  pecuma  (ubi  Peerlk.  cp.  Val.  Max.  VI  t) 
Crassus  cum  egens  ambularet):  hic  notionem  'diuitiis'  conexus  facile  suppo- 
ditat  et  ad  ^superbus'  et  ad  'superfluens'  lenocinante  allitteratione  iuncta; 
de  absoluto  huius  uocis  usu  cf.  non  tam  Sen.  d.  ben.  I  11  quam  Tac. 
dial.  18  supra  modum  exultans  et  superfluens,  Cic.  in  Verr.  III  4,  9 
istum  rebns  omnibtts  undique  ereptis  inpune  tludentem  circumflucre  et 
abundare.  'peramb.'  non  de  grauitate  fastuque  accipe,  qua  quis  incedit 
(Hor.  epist.  II  1,  79  ibique  Schmidius  et  epod.  17,  41),  sed  ita  'ex  ordine 
adibit',  quemadmodum  Sen.  de  ben.  VI  16,  2  de  medico  dicit  me  inter 
eos,  quos  perambulat  (=  uisit),  ponit,  idem  de  breu.  u.  14  cum  omnium 
limina  cotidie  perambulauerint.  futurum  autem  sic  accipe:  perget  (nt 
nunc  facit)  jaerambulare.  'omnium'  (cum  ui  pronuntia)  'cubilia',  non 
^omnium  maritorum'  (Liu.  XXVII  31,  5  uagabutur  cum  uno  aut  altero 
comite  per  maritas  domos  dies  noctesque),  sed  'omnium  feminarum  lectos', 
ut  de  Ameanae  cubili  a  Mamurra  presso  maxime  cogitat  poeta:  Hor. 
epod.  5,  69  indormit  unctis  omnium  cubilibus  obliuione  paelicum.  omnes 
certatim  puellas  huic  loui  aureo  patefacere  sinus  stomachatur  Catullus. 
—  8.  ut  albulus  columbus  aut  ydoneus.  si  columbi  non  minus  quam 
columbae  pudicitia  erat  summa  (Pliu.  h.  n.  X  104  neutri  nota  adulteria, 
Athenaeus  IX  50),  peculiaris  esse  debet  ratio,  cur  hac  neglecta  cum 
columbo  tamen  comparetur  Mamurra.  quam  patefacit  'albulus'  (cf. 
LXVIII^  85)  demiuutiuum,  quo  declaratur  teneritudo  mollitiesque;  est- 
que  praeterea  animal  illud  salacitate  sua  notum  Veneri  sacrum  (EUisius 
cp.  Alexin  in  fragm.  Com.  gr.  Mein.  III  p.  481  Isvnvg  'Aq)QoSnrjs  il^i 
yaQ  nsQiatSQog,  schol.  ad  Apoll.  Rhod.  III  550):  euadit  sic  imago  amasii 
delicatuli  fauore  Veneris  tutelaque  fruentis.  similisque  comparatio  in- 
esse  debet  corrupto  illi  'aut  ydoneus'.  ex  quo  quod  Silligius  elicuit 
'haut  idoneus',  id  miror  cuiquam  prudenti  potuisse  adridere.  si  Ma- 
murra  non  aptus  erat  ad  coitus  patrandos,  quid  tandem  CatuIIi  in  euni 
ira  sibi  uult?  talis  homo  non  est  timendus  riualis,  sed  solo  contemptu 
dignus.  neque  uero  illud  ullo  pacto  quadrat  in  magnam  illam  mina- 
cemque  mentulam  (CXV  8).  has  nugas  refugit  AStatius  egregie  repo- 
nens  'aut  Adoneus'.  quam  in  formam  cp.  Plaut.  Men.  1  2,  35  raperet 
aut  ubi  Venus  Adoneum  et  Auson.  epigr.  30,  6  Arabica  gens  Adoneum 
(Bacchum  uocat);  adde  Probi  appeud.  [Gr.  L.  K.  IV]  p.  199  Adon,  non 
Adonius  (terminatio  ^ius'  et  'eus'  eadem),  unde  uulgarem  magis  hanc 
formam  fuisse  quam  doctorum  scriptorum  propriam  edocemur,  fortasse 
tractam  et  ipsam  ex  sermone  graeco  (Bekkeri  Anecd.  p.  346  6  'AScoviog) ; 
neque  abhorruisse  ab   ea  puto  ipsius  Catulli  imitatione  Horatium  od.  III 


XXIX  21-24.  183 

20,  1   itixi  ijudlis   uirpcr  Adoncus   (cf.  lectt.  Hor.  p.  17).     aJ  roiii  autom 
(iuod    attinet,    oblitterata    casti   illius    amatoris   Veneris    imagine    Adon 
interduni  nocatur   quiuis   adulesccns  pulcber,   feminarum   deliciae   secta- 
torque;    quam   in   significationem    iam   Sclineidewinus   Philol.  111  p.  254 
uot.   cp.   Lucian.   d.    mer.    7,    3   ■Aa&sv8siq   fisza   tov  'Jdcovidog  Xaigsov, 
Aristaen.   1   8    iaziv   avzog   7ifQin69rjzog  "JScovig    zaig   szaigaig,   Alciphr. 
1  39;   et  sic  Prop.  1  13,  12   ex  emendatione   nostra  nec  nona  quaercndo 
scmper  Adonis  eris.     quodsi  hunc  praefectum  fabrum,  Fortunae   filium, 
animo  nobis  fingimus  fuisse  staturae  magnae  (CXV  7),  macellum  (LXII  G) 
ore   foedum,    singulare    acumen   nascitur   hoce,    quod    talis    homo    solis 
opibus  suis  effecit,    ut  mulierculis   omnibus  tamquam  Veneris  columbus 
mollis  nitidusque  aut  formonsulus  puellus   esset  gratus   acceptusque.    — 
repetitis   uu.  iutercalaribus   (ita  si  appellare  licet  iterationem  mere  rhe- 
toricam)  iam  transit  poeta  ad  demonstrandam  indulgentiae,  qua  potentes 
Mamurram  prosequuutur,  absurditatem.    sequar  autem  in  interpretatione 
ox-dinem  uersuum  in  textu  meo  exbibitum,  infra  in  fine  huius  transposi- 
tionis  rationem  redditurus.  —  21.  quid  hunc  maluui  fauetisJ    peruerse 
olim  ''malum'    parenthetice  pro  interiectione  acceperunt,   cp.  Cic.  Phil. 
X  9,  18  quae  (mcdumj  cst  ista  ratio?   aliaque;  recte  recentiores   sumuut 
substantiue  positum,  ut  V  12,  LXIV  175,  Aen.  I  352.     plurali  'fouetis' 
nunc  C.  utitur,  quia  totam  Mamun^ae  luxuriam  altius  inde  ab  initio  ex- 
agitaturus  non  solum   Caesaris,   sed   etiam  Pompei   beneficia   tangit.  — 
21,  22.  aut  quid  liic  potest  uisi  uucta  deuorare  patrimouia.    de  'aut' 
Maduigius  opusc.  I  p.  456:  'quemadmodum  iu  negatiuis  sententiis  Latini 
saepe  disiungunt  quae  nobis    coniungenda  uidentur,  sic  idem  in  senteu- 
tiis  interrogatiuis  ad  negationem  incliuantibus  aut  improbationem  signi- 
ficantibus  fieri  uidetur,  ubi  disiungi  uotiones  recte  possint'.    cf.  CVII  7;  in 
subiuncta  praesertim  accuratiore  definitione  'aut'  adhibetur,  ut  Aen  III 187 
(162).    'potest',  scit,  callet.    ^uncta',  lauta  et  opima,  ut  Hor.  epist.  I  14,  21 
et  15,  44  et  17,  12.     ^patrim.'  non  solum  bona  paterna,   sed  seusu  am- 
pliore   nouas   quasque    opes    designant,    ut    ex   sequentibus    patet;    bene 
Vulpius   cp.   Cic.   Phil.  II   27,  67    non  modo  unius  pcUrimonium  .  . .,  sed 
urbcs  et  regna  celeriter  tanta  nequitia  deuorare  potuisset  et  inuect.  in  Sall. 
7,  20   7nodo,  inquam,  patrimonio  non  comeso,   sed  deuorato   (=  raptim 
dissipato)  quihus  rationibus  repente  factus  cs  tatn  afluens  et  tam  beatus? 
—  23,  24.  eone  nouiiue  urbis  opuleutissime  geuer  socerque  perdi- 
distis  oumia'     non  ad  priora  (quod  parum  recte  fit),    sed  ad  sequentia 
(u.  13  'ut')  refer  'eone  nomine',  h.  e.  eamne  ob  causam  (cf.  ex.  gr.  Vell. 
Pat.  II  104,  2).     ^urbis'  uulgo  cum  'omnia'  iungnnt;  sed  cum  diuitiae 
profluxerint  ex  uariis  orbis  terrarum  partibus  subactis  (16—19),  absolute 
autem  dicatur  ubique  ^omnia  perdere'  (iam  Vulpius  cp.  Cic.  ad  Att.  II 
21,  1   cj^ui  Caloni  irati  omnia  2^erdidcrunt ,  Nep.  Eum.  8,  2  sua  intcmpe- 
rantia  nimiaque  licentia  ut  omnia  perdant,  Liu.  praef.  clesiderium  per- 
eundi  perdendique  omnia,  nec  aliter  adhibet  Vergilius  hunc  u.  adfereus;, 
ista  quidem  interpretatio  reicula  est;   nec  Hauptius  'orbis'  restituens  iu 


184  XXIX  11. 

certo  dictiouis  usu  absoluto  audiendus  est  (licet  Trebell.  Gallieu.  17,  9 
ciim  orbem  terrarum  undique  perdidisset  dixerit  adnotantc  Schwabio). 
itaque  'urbis',  siquidem  recte  se  habet,  cohaerere  debet  cum  ea  notione, 
quae  inest  uoci  'opulentissime',  quam  pariter  metrum  et  sententia  et 
numerus  arguunt  corruptam.  mitto  Scaligeri  'imperator  unice'  parura 
apte  cum  incredibili  audacia  restitutum  aliorumqiie  commeuta  a  uersus 
legibus  reiecta:  nec  in  Lachmanniano  'urbis  o  piissime'  siue  Hauptiano 
'piissimei'  adquiescere  equidem  possum  (nam,  ut  de  superlatiuo  dubio 
taceam,  de  quo  cf.  Cic.  Phil.  XIII  19,  3  et  Keilii  gr.  1.  V  p.  154  et 
Muetzellius  ad  Curt.  IX  25,  17,  locus  a  tali  ironia  abhorrere  mihi  uide- 
tui-)  nec  aut  in  LMuelleri  inuento  nimis  ieiuno  ^urbis  o  potissimei'  (Plant. 
Men.  II  3,  9)  aut  iu  Ellisiana  exclamatione  ''urbis  o  pudet  meae'.  hinc 
quod  audaciore  molimine  olim  dedi  'oro  uos,  leuissimei'  (nam  ^oro' 
breuiatum  utpote  in  uitae  cottidianae  formula  sine  ofFensione  esse  puta- 
bam,  nunc  nec  ipsum  ualde  probo),  facile  ut  iu  loco  conclamato  excu- 
sabitur;  'leuissimei'  feliciter  a  me  recuperatum  esse,  etiamnunc  sentio, 
siquidem  leuitas,  si  qtiid  aliud,  erat  hoc  quod  conqiiisitarum  undique 
diuitiarum  tam  peruerse  largi  prodigique  extiteruut  Caesar  Pompeiusque. 
nec  minus  de  tradito  'urbis'  (quod,  quidquid  temptas,  iustam  senten- 
tiam  respuit)  uere  me  dubitasse  teneo.  sed  inuento  illi  acrius  insistens 
lubenter  mihi  persuadeo ,  esse  Catullianum  'usu  opum  leuissimei',  h.  e. 
qui  leuitate  uestra  tam  sinistrum  diuitiarum  usum  facitis;  nam  ^leuis 
re'  pro  ''in  re  aliqua'  dictum  non  abhorret  ab  usu  poetarum  (cf.  LXIV  11). 
denique  testes  ita  inter  se  differunt,  ut  Y  'socer  generque',  Vergilius 
epigr.  6  (3),  6  'gener  socerque'  praebeant.  per  se  uix  discerni  posse 
apparet,  utrum  Caesar  ut  socer  melius  genero  an  Pompeius  utpote  senior 
illi  praeponatur  (nam  quod  dicunt,  inuehi  poetam  in  Caesarem,  ex  pavte 
est  rectum;  potuitque  e  contrario  hinc,  quod  Pompeius  ante  Caesarem 
beneficia  contulit  in  Mamurram,  gener  praeponi).  sed  anteriores  cum 
starent  a  V  atque  LSpengelius  adeo  epigramma  Vergilianum  ex  loco 
nostro  corrigendum  censeret,  ego  praef.  uol.  I  p.  XLYIII  hanc  dictionem 
monui  in  prouerbium  abiisse  et  litem  dirimi  in  Yergilii  testis  gratiam 
locis  haud  paucis,  quos  hic  a  me  aliisque  auctos  adscribam  omnes: 
Verg.  Aen.  VII  317  hac  gener  atqtie  socer  coeant  mercede  suorum  (quo 
loco  alter  ille  VI  829  sq.  plane  ut  exomatio  redarguitur),  Lucan.  IV 
802  et  gener  atque  socer  hello  concurrere  iussi  simillimeque  Mart.  IX  70,  3, 
Florus  II  13,  13  morte  luliae  Caesaris  filiae,  quae  nupta  Pompeio  generi 
socerique  concordiam  matrimonii  foedere  continebat,  Minuc.  Fel.  18,  6 
generi  et  soceri  bella  toto  orbe  diffusa,  Sidon.  Apoll.  carm.  IX  236  p.  1233 
Sirm.  ut  gener  socerque  cognata  ijnpulerint  in  arma  Eomam;  unus  epi- 
taphii  Lucani  u.  2  [PLM.  V  p.  386]  locus  dubius  restat,  ut  mittam  am- 
Ijlificationes ,  ueluti  Augustini  d.  c.  d.  I  p.  98  Domb.  —  11.  imperator 
imice.  potest  hoc  in  laudem  accipi  (=  praestantissime,  ut  Liu.  VI  6, 
17  perinde  quum  opinionem  de  imperatore  nnico,  eam  spem  de  bello  hahe- 
rent,   Sueton.   Oth.   12  fortissimum  uirum,  unicum  imperatorem  praedi- 


XXIX  12—15.  185 

cuntiii;  cf.  ad  LXI  221);  nec  dnbito  quin  reuerentia  quaedam  sit  admixta 
(et  sanc  suspexit  alias  ducem  singulartm  ex  animo  C),  ut  tanicn  simul 
subsit  tecta  eius  tyiannidis  notatio;  quod  crimen  maxime  perhorruit 
Caesar  (,L1V  7).  —  12.  in  nltima  ocoidentis  insula.  cf.  ad  u.  4,  Cic. 
d.  n.  d.  II  66,  164  qiii  has  nohiscum  terras  ab  oriente  ad  occidentem  co- 
luiit.  intellegenda  autem  snnt  uerba  de  priore  Caesaris  expeditione  Bri- 
tannica  a.  55.  nam  si  hoc  tenemus,  ad  Caesarem  Veronae  hieme  de- 
gentem  hos  uersus  esse  datos  (cf.  Sueton.  Caes.  73),  cum  post  luliae 
inter  ipsam  expeditionem  alteram  a.  54  mortem  de  genero  soceroque 
sermo  esse  omnino  nequeat  (Schwabius  qu.  C.  p.  205),  de  sola  a.  55/54 
hieme  cogitare  licet;  cf.  Hauptius  op.  I  p.  14  sq. ,  Westphalius  p.  214. 
neque  hercle  aliter  ut  statuamus  permittunt  carminum  Catullianorum 
rationes  chronologicae.  nihil  enim  ad  rem,  quod  laaruam  uel  nuUam 
praedam  ex  Britannia  a.  55  reportatam  esse  ueri  est  simillimum  (cf. 
Drumannus  hist.  rom.  III  p.  297  et  Cic.  ad  fam.  VII  7,  1  in  Britannia 
nihil  essc  audio  ncque  auri  neque  argenti):  poeta  rem  exaggerans  Gallica 
spolia  magis  respicit,  Britannica  magis  in  ornatum  adicit.  —  13.  ut 
ista  uostra  di£futnta  meutula.  plane  ut  XVII  21  iste  meus  stupor,  ubi 
uide:  a  uitio  principali  Mamurra  pene  bona  sua  lacerans  (ut  ait  Sallu- 
stius)  ipse  'mentula'  dicitur;  quod  adeo  placuit  nostro,  ut  in  carminibus 
post  reconciliationem  cum  Caesare  factam  in  Mamurram  derectis  iam 
eum  uocaret  Mentulam.  'uostra'  ex  more  Catulliano  tantum  ad  utros- 
que,  Pompeium  et  Caesarem,  spectare  potest:  indicium  ingens,  Pompei 
mentionem  iam  pi"aecessisse.  Lachmannus  corrigere  uoluit  'defututa', 
ut  contra  XLI  1  puella  defututa  BGuarinus  maluit  'diffututa'.  uoculas 
alibi  non  lectas  sic  puto  distinguendas  esse,  nt  uir  (Mamurra)  recte 
dicatur  'diffututus'  siue  futuendo  nimis  paene  dissolutus  exhaustusque, 
coutra  puella  Mefututa'  siue  usu  multo  detrita,  omni  gratiae  uenusta- 
tiaque  decore  quasi  deterso;  eodem  modo  plebecula  Khenana  marem 
uocat  Werv...,'  feminam  'abgev...'  —  15.  ducenties  comesset  ant 
trecenties.  pro  uulgari  'HS  ducenties  aut  adeo  trecenties'  (=  20,000,000 
aut  30,000,000  sestertiorum);  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  I  p.  702;  poetae  illud 
'HS'  omittunt,  ut  Mart.  V  70,  5  o  quanta  est  gula  centies  comesse.  'co- 
medere',  ut  Hor.  epist.  I  15,  40  siqui  comedunt  bona,  Cic.  ad  Att.  VI 
1,  25  putat  enim  suos  nummos  uos  comcdisse,  Paulus  Festi  p.  58  'come- 
dum^  hona  sua  consumentem  antiqui  dixerunt.  —  15.  quid  est  alid 
sinistra  liberalitas!  scil. ,  si  hoc  non  est.  plenam  locutionem  nosci- 
mus  ex  Cic.  in  Verr.  III  30,  71  quid  est  aliud  capere  conciliare  pecu- 
nias .  .,  si  hoe  non  est  ui  atque  impcrio  cogere  inuitos  ..  pecuniam  dare; 
sed  hoc  alterum  membrum  saepius  omittunt,  ut  Cic.  Phil.  I  9,  22  quid 
est  aliud  hortari  adtdescentes,  ut  turbulenti  .  .  ueJint  esse,  ubi  cf.  Halmius. 
'alid',  aliud,  ut  LXVI  28  'alis'  pro  'alius';  cf.  omnino  Ritschelius  opusc. 
IV  \->.  452  sqq.  'sinistra',  peruersa,  ut  Tac.  h.  V  5  instituta  sinistra. 
de  Caesaris  liberalitate  saepius  querebantur;  Vulijius  cf.  Sall.  Cat.  52, 
ubi  Cato  contra  Caesarem  iam  pridem  equidem  nos  uera  rerum  uocdbula 


18G  XXIX  16-20. 

amisimus,  quia  bona  aliena  largiri  liheralitas  .  .  uocatur ,  Cic.  de  off.  I 
14,  43,  Phil.  II  20,  50  et  45,  116,  Sueton.  Caes.  26  et  54.  acrius  C, 
male  potentes  fouere  Mamurram  ostendens,  ita  instat  ut  hunc  omnia 
patrimonia  deuorasse  moneat,  trausitu  facto  per  uerba:  —  16.  pariiin 
cxpatrauit  au  pariim  elluatus  est  J  '^expatrare',  anci^  Xi-yo^isvov  (recte 
Doeringius  cp.  'ecfutuere'),  sic  Scaliger  explicat  'est  scortando  (.lccck- 
o&at,  immo  (X(pst'dEo&ai;  sed  omnium  linguarum  felicissime  germanica: 
verhuren;  in  uetusto  glossavio  latino-arabico:  patratio  est  rei  ueneriae 
consummatio;  aliae  glossae  iK-HQiva  ini  ovvovotag:  expatro'.  in  aliis 
glossis  'expatrauit,  inizeXsasv\  hoc  si  ad  libidinem,  contra  ad  gulam 
spectat  elluandi  uerbum,  ut  elluo,  ganeo  coniungit  Ter.  Heaut.  V  4,  10; 
cf.  et  Cic.  p.  Sest.  11,  26  clluo  patrimomi,  ibid.  52,  111.  ceterum  'pa- 
rum'  (=  nondum  satis)  fortiter  repetitum  fortiter  pronuntia.  —  17.  pa- 
terna  priiiia  lanciuata  sunt  boiia.  h.  e.  in  particulas  dissecta  et  dissi- 
pata  per  luxuriem.  Sall.  Cat.  14,  2  pcne  hona  patria  lacerauerat;  sed 
Mancinare'  fortius;  synonyma  Beckii  [p.  66]  lacerat ,  qiii  partihus  suis 
memhra  destituit;  lancinat,  qui  inutila  tum  mcmhra  discerpit.  —  18.  sc- 
cuuda  praeda  Poutica.  intellege  de  parte  praedae,  qua  donatus  erat 
Mamurra  a.  64  uel  63  a  Pompeio  belli  Mithridatici  tertii  uictore  (cf. 
Appian.  bell.  Mithr.  115  sq.,  Plut.  Pomp.  25).  ad  Caesaris  a.  80/79 
spolia  Bithynica  qui  referunt,  ut  illud  Tontica'  neglegunt  nimis,  ita  ab 
hoc  uno  iiersu  Pompei  in  carmine  nostro  mentionem  explicari  praeter- 
uident;  cf.  et  Hauptius  op.  I  p,  13.  —  19.  tertia  Hibera,  (luaui  scit 
amuis  aurifer  Tagus.  haec  pertinent  ad  bellum  Lusitanicum  a  Caesare 
propraetore  a.  61  gestum,  de  quo  Hauptius  cp.  Plut.  Caes.  12  dnrjlXdyr] 
T^S  inaq%Cttq  avxoq  x£  nXovOiog  ysyovcog  Kal  rovg  OTQazicozag  cocpsXriKcog 
dno  zcav  ozQazsimv  yiai  nQogayoQSvo^svog  avzoy-QdzcoQ  vn'  avzav.  Tagus 
autem,  Lusitaniae  fiumen  fuluo  decurrens  limo  (Stat.  silu.  I  2,  127;  Ouid. 
am.  I  15,  34  auriferi  ripa  beaia  Tagi)  testis  est  et  recordatur  non  sine 
dolore  praedae  a  Mamurra  absportatae;  cf.  Ouid.  met.  XII  440  scit  tuus 
hoc  genitor,  Aen.  XI  259  scit  triste  Mineruae  sidus,  Stat.  silu.  IV  6,  93 
et  Theb.  II  108  (ubi  cf.  OMuellerus).  ceterum  cum  'Lusitania'  metro 
non  esset  aptum  ponique  deberet  Hiberiae  nomen,  adiecto  illo  'q.  s.  a. 
a.  T.'  accuratius  rem  explicari  par  erat;  male  ^Hibera',  quod  respondet 
illi  'Pontica',  a  nonnullis  est  addubitatum.  —  20.  hiinc  gallie  timet 
et  britannie.  docet  hic  uersus  conuptissimus,  quantopere  etiam  uiri 
cetera  prudentes  ament  in  uia  semel  inita  pergere.  mitto  coniecturas 
eas,  quibus  metrum  non  restituitur;  nam  putare,  Catullum  hic  a  norma 
purorum  iamborum  desciuisse,  nihil  esfc  aliud  quam  emendandi  inscien- 
tiam  transferre  in  optimum  poetam.  sed  Tuinebus  ubi  semel  praeiuit 
'timentque  Galliae  hunc,  timet  Britannia',  alii  aliter  hunc  secuti  sunt, 
ut  Lachm.  'time  Britannia,  hunc  timete  Galliae',  Hauptius  Himete 
Galliae  hunc,  time  Britannia',  LMuellenis  ''timentne  Galliae  hunc,  timent 
Britanniae'  proponeutes,  de  sententiae  sic  restitutae  peruersitate  securi. 
recte    iam    Bergkius    dixit:    'C.    hoc    uerbo   [timendi]    tum  •  demum    uti 


XXIX  20.  187 

potuissct,  si  Maimina  in  istas  prouincias  profectunis  fuissot;  at  iam 
reuersus  erat,  iam  utramque  prouinciam  expilauerat,  Galli  ot  Britauni 
satis  superque  experti  erant  Mamurrae  rapinas'.  cuius  praecessoris 
ignarus  simillime  olim  ipse  [anal.  Cat.  p.  43]  adnotaui:  'iam  eorum 
thesauris  potitus  erat  Mamurra,  iam  eovum  diuitiis  usus  corrumpebat 
mulieres  Veronenses'.  nimirum  huius  carminis  propositum  ne  obliuisca- 
mur.  sed  Bergfkium  ^quem  scit  a.  a.  Tagus  et  uncta  Gallia,  ultima  et 
Britaunia'  scribentem  ('et'  male  traiectum  est,  ut  alia  mittam)  non 
miuus  fefellit  ratio  quam  HAIMunronem  'et  huice  Gallia  et  metet  Bri- 
tanuia?'  conicientem  (quo  offensio  commemorala  praeterea  minime 
tollitur).  nam  postquam  doctum  est,  Mamurram  omnia  deuorare  atque 
expatrare,  iam  uil  adiciendum  erat  quam  per  asyndeton  consummatiuum 
id,  propter  quod  tota  haec  disputatio  est  instituta:  tali  homini  uos  male 
fauentes  iterum  ex  Gallica  et  Britannica  praeda  ingentia  dona  donastisV 
hinc  fluxit  emendatio  mea:  ^eeine  Galliae  optima  et  Britanniae?'  cui 
interrogationi  indignationis  plenae  conuenit  ellipticum  dicendi  genus,  quo 
'data  sunt'  similisue  notio  est  supplenda;  cf.  ad  XXXVIII  6  sic  vicos 
amores?  'optima  Galliae  e.  B.'  autem,  h.  e.  optima  quae  Gallia  et  Britannia 
habet,  egregie  dicuntur  abrepta  inde  spolia  et  tributa;  cf.  Hor.  sat.  I  2,  90 
corporis  optima  (ibid.  I  3,  38  amicae  tarpia  et  H  6,  89),  Tac.  dial.  23 
laetissima  quaeque  antiquorum,  luuen.  1,  136  optima  siluarum  pelagique, 
Auian.  fab.  29,  14  siluarum  optima  quaeque,  alia.  et  fortissimum  est 
illud  'eeine'  (prisce  pro  'eine'):  cf.  Ter.  Andr.  I  5,  28  eine  ego  ut  ad- 
uorser? ,  Plaut.  Curc.  I  1,  21  cine  hic  cum  uino  sinus  fertur?  poetae 
autem  scaenici  cum  datiuum  'ei'  aut  ut  mouosyllabum  aut  (media  forma 
'eiei')  ut  spondeum  adhibuissent  plerumque,  rarius  multo  iambice  (Brixius 
ad  Plaut.  mil.  arg.  I  4),  par  erat  poetas  doctos  regulam  ubique  adser- 
tam,  qua  uocalis  ante  uocalem  corripitur,  eo  magis  respexisse,  quod 
uetus  illud  'eiei'  iam  magis  magisque  corripi  coeptum  erat  Ciei'  bis 
habet  lex  Rubria  a.  a.  Chr.  48).  itaque  ubi  post  scaenicos  datiuus  'ei' 
inuenitur  (inuenitur  autem  rarius,  quia  hoc  ijronomine  omnino  abstinere 
studebant  poetae  cultiores),  ibi  habetur  iambice,  ut  Ouid.  hal.  34, 
German.  Arat.  333  et  457,  in  acrosticho  Plaut.  mil.  11.  Catullus  uocem 
aptissimam  hic  tuto  in  usum  uocare  potuit  debuitque  adhibere  iambice. 
Versus,  qui  sunt  in  V  21  —  24,  quod  ThMommsenum  secutus  inter 
10  et  11  exhibui,  restat  ut  defendam;  quam  traiectionem  Mommsenus 
ipse  in  uersione  huius  poematis  germanica  historiae  suae  Romanae  in- 
serta  breuiter  indicans  rationibua  non  stabiliuit.  initium  inde  sumit 
poeta,  quod  Mamurra  opibus  afluit  quodque  his  innisus  femellas  omnes 
corrumpit.  post  hoc  initium  non  statim  quaeri  potest  (nam  ne  iustus 
quidem  transitus  adest),  num  propterea  in  Britannia  fuerit  Caesar,  ut 
Mamurra  libidinibus  suis  incumberet;  nam  ex  sola  Britannia  nullae  opes 
relatae  sunt.  deinde,  postquam  demonstratum  est  deuorasse  illum  ut 
cetera  ita  praedam  Ponticam,  in  fine  demum  et  in  alio  conexu  subicitur 
Pompei  mentio,  cui  praedam  Ponticam  debebat  Mamurra;  nec  porro  ob 


188  XXIX. 

eandcm  causam  iii  tradito  ordinc  u.  13  ^iostra'  intellegitur.  tum  ratioue 
exitus  caret  carminis,  quippe  iu  quo  non  hoc  demonstretur,  Pompeium 
et  Caesarem  totum  teiTarum  orbem  deuastasse  propter  luxuriam  Ma- 
murrae,  sed  illud,  in  hunc  inmerentem  tantas  congeri  diuitias;  facileque 
sentimus,  poema  unde  coeperit  eodem  reuerti  debere.  ipsis  denique 
uu.  21,  22  et  23,  24  nunc  quidcm  nullum  est  inter  se  uinculum:  poste- 
rior  interrogatio  prorsus  abhorret  a  priore.  quibus  difficidtatibus  cum 
alii  aliter  uoluerint  mederi  parum,  ut  mihi  uidetur,  probabiliter  (Schwa- 
bius  qu.  C.  p.  192  sq.  solos  uu.  23,  24  post  10  traiciens,  Olahnius  Herm. 
II  p.  240  duo  carmina  statuens,  quorum  unum  uu.  1 — 10  comprehendat), 
omnes  nocli  uere  dissolui  mihi  uidentur  recepto  eius  inuento,  qui  pri- 
mus  in  tradito  ordine  uersuum  est  offensus  (omissos  casu  inter  10  et  11 
uersus  quattuor  librarius  errore  animaduerso  postea,  ut  fieri  solebat,  in 
fine  post  20  adiecerat  signis  additis,  quae  postea  sunt  neglecta).  sic 
enim  re  ipsa  exposita  (1  —  10)  iam  causa  rei  ita  quaeritur,  ut  simul 
quam  nulla  ratio  iusta  utpote  in  noto  comedo  adsit  indicetur.  et  ferimus 
hoc  transitionis  loco  eo  lubentius  illud  'fouetis',  quod  statim  noscimus, 
ad  quos  pluralis  pertineat.  nam  male  peruerseque  foueri  Mentulani, 
non  potnit  sane  salsius  optineri  quam  illo  '  eone  nomine  .  .  ut  .  . ' ;  et 
hoc  'eone  nomine'  nunc  duplicato  et  epanaphora  euadit  roboris  plenis- 
sima  et  coniuncti  sunt  Pompeius  Caesarque,  ut  postulat  u.  13  'uostra' 
cum  sec|uentibus  omnibus.  sed  postquam  illius  in  u.  21  sc^.  positi  pars 
prior  est  corroborata  (in  uu.  23  sq.,  11 — 15),  altera  pars  ('deuorare')  in 
uu.  16 — 19  plane  fulcitur;  et  demonstrato  eo  quod  erat  demonstrandum 
quasi  ouans  in  fine,  quo  simul  et  euictum  id  quod  posuerat  compre- 
hendit  et  exitum  carminis  cum  exordio  iungit  sociatque,  poeta  excla- 
mat  'eeine  Galliae  optima  et  Britanniae?! '  neque  uidco,  quidnam  huic 
rationi  uere  possit  opponi;  nam  Vergilium  uersiculum  in  fine  epigram- 
matis  sui  additum  non  potuisse  sumere  nisi  ex  fine  nostri  carminis, 
nimis  inepte  statuit  LMuellerus :  quasi  uero  uersui  24  undecumque  sumpto 
non  sua  uis  suumquo  robur  maneret  saluum  integrumque!  confirmatur 
autem  haec  disputatio  plane  respectu  aliarum  rerum.  erraut  enim,  qui 
CatuUum  acrius  iu  Caesarem  inuehi  putant  ob  rerum  ciuilium  ratioues. 
quid  poeta  Veronensis  de  republica  senserit,  a  qua  factione  steterit,  nos 
nescimus;  sed  eum  non  inimicum  fuisse  Caesaris,  carmen  XI  tamquam 
alta  uoce  clamat.  nimirum  non  publicae,  sed  priuatae  res  Valerium 
inpulere,  ut  in  lulium  truces  uibraret  iambos  et  hoc  in  carmine  et  in 
eo  quod  est  LVII:  in  solos  ministros,  quibus  imperator  unicus  nimis  in- 
dulsit,  omne  noster  effundit  odium  suum,  cuius  sane  parte  etiam  ad- 
spergitur  is  ipse,  qui  suos  nimium  se  iactantes  non  intra  fines  cohercuit 
omninoque  eis  se  iactandi  facultates  suppeditauit.  sic  quia  Caesari  de- 
bebat  Mamurra  omnia,  quibus  nunc  superbus  et  superfluens  mulieres 
corrumpebat,  in  Caesarem  quoque  CatuIIus  inuehitur:  cui  inuectiuae 
solum  Mamurram  ansam  praebuisse,  ceterorum  carminum  in  hunc  de- 
rectorum  ratio  aperit.    nam  in  hoc  quoque  plerique  falluntur,  quod  hos 


XXX  1-4.  189 

uersus  solos  contemplati  reliquorum  poematum  respectum  non  habcnt. 
Westphalio  [p.  190]  hoc  debetur,  quod  in  cyclum  carmiuum  ad  Amea- 
nam  pertineutium  inserti  hi  uersus  nouam  plaue  lueem  accipiunt:  Ma- 
uiurram  ut  riualem,  qui  sui  ipsius  perturbarit  rationes,  Catullus  acer- 
rimo  persequitur  odio;  cf.  supra  p.  39.  est  autem,  ut  iam  mouui,  Veronae 
larmen  nostrum  scriptum,  ubi  per  hiemem  a.  55/54  cum  suis  degit  Caesar. 

XXX. 

1.  Alfeue  inmeinor  atque  uuaiiiinis  false  sodalibus.  Alfenum  (quam 
nominis  formam  contra  V  ^Alphene'  non  rara  illorum  'f  et  'ph'  per- 
mutatione  exhibentem  adserunt  inscriptiones ,  ut  CIL.  I  p.  210,  467, 
473)  IVossius  statuit  esse  P.  Alfenum  Varum,  ictum  celeberrimum,  con- 
sulem  sufiFectum  a.  a.  Chr.  39  (errauit  enim  Schwabius  q.  C.  p.  83  sq.), 
de  quo  cf.  Teuffelius  HLR.  §  208,  3;  potestque  haec  coniectura  eo  con- 
roborari  uideri,  quod  Alfenus  ut  Creraonensis  erat  Catulli  popularis; 
quamquam  certam  indubitatamque  nemo  eam  dixerit.  'inmemor',  semper 
absolute  apud  nostrum  legitur,  h.  e.  promissa  non  curans  siue  perfidus 
(LXIV  58,  123,  135,  248);  cf.  u.  9,  10.  'unanimus'  (cf.  IX  4)  saepius 
de  caris  concordibusque  dicitur:  Plaut.  Stich.  729  effo  tu  sum,  tu  es  ego: 
unanimi  sumus,  Claud.  in  Ruf.  I  105  et  unanimos  ocliis  turbare  sodales. 
'falsus'  ad  similitudinem  illius  infidus'  cum  datiuo  constructum  est,  ut 
ap,  Claud.  IV  cons.  Hon.  278  falsus  amicis  (=  aduersus  amicos).  pluralis 
est  generalis,  ut  LXI  134.  —  2.  iani  te  nil  niiseret,  dure,  tui  dulcis 
amicnlit  *iam',  nunc  ubi  quam  maxime  animum  amicum  ostendere 
debuisti;  nam  ut  'miseret',  ita  u.  5  'in  malis'  demonstrat,  in  miseranda 
condicione  uersatus  poeta  amicorum  hoc  nomine  dignorum  siue  auxilium 
siue  solatium  expectabat.  'dure',  crudelis,  ut  Verg.  ecl.  10,  47,  Hor. 
od.  IV  1,  40,  Propertius  et  elegici  saepius.  'amiculi'  (Hor.  epist.  I 
17,  3)  acerbe:  quem  intimum  tuum  amicum  uocitabas.  —  in  eis  quae 
secTintur  interpretandis  traditum  uersuum  ordinem  respiciam.  —  3.  iam 
me  prodere,  iam  non  dubitas  fallere,  perfide?  'prod.',  contra  fidem 
deserere,  ut  Cic.  Phil.  XI  9  relictus,  desertus,  proditus  (Gronou.  obss. 
III  20,  Ellisius  cp.  Theogn.  529  ovSsva  na  TtQOvdcoKa  cpCXov  v.al  nicszov 
itaiQOv).  'iam'  (=  nunc  adeo)  tam  fortiter  repetitum  est  ut  sua  se  ui 
sustentet  nec  coeat  cum  'non'  in  solitam  significationem ;  et  'non  dubitas' 
ita  dno  v.oivov  (p.  46)  est  positum,  ut  cum  uoce  iungatur  grauiore  'fallere' 
(h.  e.  non  solum  'expectationi  meae  non  respondere',  sed  etiam  'a  iure- 
iurando  non  stare ' :  Ouid.  rem.  303  sic  me  iurata  fefellit).  —  4.  nec 
facta  impia  fallacum  liominum  caelicolis  placent.  anteriores  hic  ad- 
firmationem  agnouerunt,  unde  Muretus  cp.  Hom.  Od.  XIV  83  ov  (isv 
oxizlia  iQya  ■9'foi  ftaKapas  cpiXiovcjiv  et  AStatius  'nec'  more  prisco  pro 
'non'  positum  (cf.  ad  LXIV  83  et  Draegeri  synt.  hist.  II  p.  67^)  autu- 
mauit  non  magis  probabilitcr  quam  alii  pro  'nec  tamen'  sumpserunt: 
nimis  superflua  hic  ineptaque  haec  adfirmatio  est,  facta  impia  (de  quibus 
cf.  ad  XXIII  10)  dis  displicere.    plane  igitur  adstipulor  Schwabio  uocem 


190  XXX  5-7. 

corrnptam  statuenti,  quamquam  eius  commento  ''num'  praefero  (posito 
in  fine  interrogandi  signo)  'nunc',  quod  coraprehendat  illud  fortiter  ite- 
ratum  'iam' :  eone  usque  peruenit  res,  ut  di  talia  facta  probent?  omissa 
nempe  particula  interrogatiua  in  indignatione  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  1000). 
robur  autem  addit  huic  emendationi  Vergilius,  qui  Aen.  IV  596  nunc 
te  facta  imjiia  tangunt?  non  sine  recordatione  loci  nostri  scripsisse 
uidetur.  de  genetiuo  'fallacum'  rariore  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  85.  — 
h,  6.  que  tii  neglegis  ac  me  miserum  deseris  in  malis  elieu  quid 
faciant  dico  komines  cuiue  liabeant  fldem.  uulgo  post  'malis'  punctum 
poDunt,  tum  i^ro  ^que'  legunt  ''quae'.  sed  hoc  ad  facta  impia  relatum 
tam  parum  ferri  potest  quam  Muellerianum  ^quod'  magis  ad  totum  u.  4 
spectans:  paene  puerile  hoc  dnserim,  quod  Alfemis  illud  nihil  curare 
dicitur.  nec  multum  iuuat  BGuarini  commentum  'quot'  (caelicolas).  et- 
enim  maior  offensio  in  conexu  inest  adeo  infirmo  debilique,  ut  de  trans- 
positionibus  cogitarent;  Lachm.  4  et  5  traiecit  post  12,  ubi  sedem  illi 
optinent  alienissimam  infringuntque  plane  carminis  uigorem ,  ego  solum 
u.  5  ('que'  in  ''quem'  mutans)  conlocaui  olim  post  2  adlicientibus  causis, 
quas  iam  nil  attinet  enavrare.  uerum  enim  interim  uidit  HAIMunro  in 
hoc  loco  felicissimus  et  multorum  peruersorum  commentorum  culpam 
redimens  una  bona  emendatione  hace  'quom  tu  . .  maiis,  eheu  . .  fidem?': 
nam  si  tu,  qni  tam  sancte  fidem  amico  promisisti,  ab  ea  non  stas,  ne- 
mini  iam  credi  potest,  dis  ipsis  nunc  talia  facta  probari  putandum  est. 
'in  malis'  optime  accipitur  de  mala,  qua  C.  laborat,  ualetudine  (cf. 
Ter.  Eun.  II  3,  17  me  in  Jiis  deseruisti  malis  et  XXXVIII  1  sq.);  unde 
'neglegere'  siue  'parum  curare'  eo  referri  potest,  quod  Alfenum  aegro- 
tantem  non  uisit  siue  adlocutione  consolari  omisit.  'me  m.'  aiiQ  y.oivov. 
'eheu',  LXXVII  5.  'q.  f.'  ut  LXVI  47  quid  facient  crines,  cum  ferro  talia 
cedant?,  quo  conroboratur  'quom'.  tum  ''dico',  quod  praeter  Peerlkam- 
pium  [ad  Hor.  a.  p.  p.  136]  defendere  nemo  est  ausus,  recte  Pontanus 
in  'dic'  mutauit  ('o'  ex  dittographia  ortum  est;  inprobabiliter  EUisius 
'dice'):  est  nota  formula,  qua  urguenter  instanterque  aliquid  quaerimus; 
cf.  Hor.  od.  I  8,  1.  fides  autem,  quoniam  firmabatur  deorum  numine 
(ad  LXXVI  3  sq.)^  hoc  iam  frustra  inuocato  in  pactione  (foedere  amici- 
tiae)  nec  periuria  ulciscente,  nemini  potest  haberi.  —  7.  certe  tnte 
iubebas  animam  tradere,  inique,  me.  'certe'  ea  quae  modo  dicta 
sunt  ita  confirmat,  ut  simul  pronomen  maiore  cum  ui  efferatur:  recte 
me  ita  statuere  inde  apparet,  quod  tu  ipse  (tua  sponte)  me  tibi  amicum 
esse  uoluisti  tuisque  promissis  effeci.sti,  nunc  uero  nauci  habes  dicta  tua 
omnia.  de  'tute'  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  I  p.  383.  comparant  deinde  Cic. 
p.  Rosc.  Am.  50,  146  si  tihi  omnia  sua  praeter  animam  tradidit  (h.  e. 
sibi  nihil  nisi  nudam  uitam  retinuit);  sed  nimium  hoc  esse  facile  sen- 
ties,  si  comparabis  germanicum  ^mein  Leben'  et  'mein  Herz  dir  ueber- 
geben' :  illud  usu  uenit,  si  uitam  alicui  tuendam  committimus  uel  con- 
siliis  alioue  modo  regendam  mandamus;  contra  in  amore  (de  quo  solo 
hic  agi  docet  u.  sq.)  non  locum  habet,  ut  equidem  puto,  nisi^animus'. 


XXX  8-12.  191 

coniunxit  utrunique  Ter.  Andr.  I  5,  37  quae  mihi  suom  animum  (=  auio- 
rem)  atque  omnem  uitam  (=  uitae  tutelam)  crcclidit,  Plaut,  Asin.  1  2,  15 
afque  ama)is  igo  animum  meum  isti  dedi,  Hor.  od.  I  16,  28  de  amica 
reeonciliata  animumque  reddas.  malim  igitiir  'animum'.  'iub.',  ut  LXIV 
140.  'inique',  qui  nunc  animo  es  inimico,  ut  Ter.  Ad.  prol.  2,  Ouid. 
trist.  I  2,  i).  —  S.  indiiceus  iii  auiorem,  quasi  tuta  oiuuia  mi  foreut. 
imago  dncta  de  laqueis,  qui  spocie  blanda  decipiunt  feras  parum  cautas. 
saepius  sic  grammatici  'pellicere'  uel  'inlicei-e'  explicant  (ut  Lucil.  IX 
33  M.  peUiciendo  hoc  est  inducendo,  glossae  mus.  Rhen.  31  p.  70  in- 
lexerat:  persuaserat,  induxerat)  adhibentque  scriptores,  ut  Tib.  I  6,  1 
semper  ut  inducar  blandos  offers  vnhi  uultus,  post  tamen  es  misero  tristis 
et  asper ,  Amor  (ubi  uide  Broukhus.)  et  Cic.  Pis.  1,  1  decepit,  fefeUit, 
induxit.  tamquam  nil  in  hac  amicitia  periculi  futurum  esset,  securus 
tui  amorera  meum  tibi  committere  possem;  Verg.  Aen.  I  583  omnia 
tuta  uides  (aliter  ibid.  IV  298).  —  9.  idem  mine  retrahis  te.  nunc 
contra  te  remoues  a  me;  Cels.  1,  1  interdum  in  conuietu  esse,  interdum 
ab  eo  se  retrahere  (cf.  Schmidius  ad  Hor.  epist.  I  28,  58).  —  dicta  ouinia 
factaque.  saepe  baec  iunguntur  formulae  instar;  EUisius  cp.  graecum 
fQyov  iTiog  T8  (loya}  y.at  iQy(a)  et  Petron.  1  omnia  dicta  factaque  quasi 
papauere  et  sesamo  sparsa,  Tac.  a.  H  28  cuncta  eius  dicta  factaque,  alia. 
—  10.  nentos  Irrita  ferre  ac  uebulas  aerias  siuis.  nuUa  est  fre- 
quentior  imago  in  leuitate  ac  perfidia  (maxime  amantium)  quam  qua 
promissa  data  utpote  uana  atque  inania  (saepe  etiam  a  dis  non  exaudita 
uel  spreta)  a  uentis  rapi  et  auferri  dicuntur  iam  inde  ab  Hom.  Od.  VII 
408  sq.  cum  apud  graecos  tum  apud  latinos  poetas;  cf.  interpp.  ad  Verg. 
Aen.  IX  312  (X  652),  Hertzbergius  ad  Prop.  II  28,  8,  Zingerleius  libri 
de  Ouidio  I  p.  40  sq.,  infra  ad  LXIV  142:  uenti  ad  nubes  rapiunt,  nubes 
aeriae  in  omnes  partes  plane  dissipant.  —  11.  si  tu  oblitns  est,  at  dei 
meminerunt,  meminit  Fides.  Accius  tr.  619  R.  nam  si  (=  etsi)  a  me 
reynum  Fortuna  atque  opes  eripere  quiuit,  at  (=  at  saltem)  uirtutem  non 
quiit  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  690,  Wichertus  libri  ^Stillehre'  p.  263  sqq.). 
'meminere,  at  meminit'  olim  maluere  suauiore  quidem  rhythmo,  cuius 
.sic  C,  ipse  non  adeo  erat  studiosus;  caesura  neglecta  post  alteram  par- 
tem  in  u.  sq. ,  ut  post  piiorem  partem  u.  7  et  8;  de  'meminit'  uice 
copulae  repetito  cf.  XXIII  16.  Aen.  I  543  deos  memores  fandi  atque 
nefandi.  Fidem,  quam  ut  summum  foederis  icti  numen  ex  deorum 
omnium  turba  nominatim  C.  profert,  diuino  Romae  honore  cultam  esse 
notum  est;  cf.  Prellerus  myth.  rom.  p.  224.  —  12.  postmodo  facti  faciet 
tui.  aduerbio  inde  a  Terentio  tam  in  prosa  quam  apud  poetas  usitato 
fortius  ueniens  tempus  ut  praesenti  oppositum  effertur  (cf.  ex.  gr.  Hor.  od. 
I  28,  30  nocituram  ptostmodo  ..  fraudcm):  nunc  uilipendis,  sed  erit  quo 
paenitentia  te  capiat  dies,  'faciet',  curam  habebit  siue  efficiet  (ex.  gr. 
Nep.  Hann.  10,  6  faciam  ut  scias,  Apul.  met.  I  12  faxo  eum  . .  paeni- 
teat),  arte  copulatum  cum  'facti'  (h.  e.  perfidiae  tuae)  in  memoriam  ultro 
uocat  illud  'par  pari  referre'. 


192  XXXI  1-3. 

CatuUus  nou  accuratissime  (quamquam  prudenti  sat  perspicue)  ex- 
ponens,  qua  in  re  fallax  perfidusque  fuerit  Alfenus,  eifecit  ut  inter- 
pretes  in  uarias  abirent  opiniones.  recte  autem  sensisse  mibi  uidentur 
ei,  qui  poetam  aegrotum  queri  putant  de  amico  incurioso  inofficiosoque; 
quam  iu  sententiam  omnium  optime  comparari  posse  censeo  c.  XXXVIII. 
contra  qui  statuunt,  Alfenum  auctorem  fuisse  CatuUo  amoris  cum  femiua 
ineundi  (et  nonnuUi  de  Lesbia  cogitauere),  sed  mox  a  promisso  auxilii 
praestandi  non  stetisse,  ei  in  u.  8  inducens  in  amorem  nimium  acuti 
totmn  carmen,  in  quo  omnia  laesam  amici  fidem  paene  clamant,  ne- 
glegunt. 

XXXI. 

1.  Paene  insulnrum,  Sirniio,  insularumque  oeelle.  Sirmio  paen- 
insula  (de  forma  cf  Liu.  XXXI  40,  1  Hertzii,  de  compositioue  porro 
'  paenultimus '  et  Caes  b.  g.  VI  36  paene  obsidionem ,  Cic.  de  rep.  VI 
11,  11  paene  miles,  Ouid.  epist.  15,  337  paene  puer  et  Ausoniana  paene 
gener  et  paene  soror  a  Scbwabio  comj^arata)  in  lacum  Benacum  in  Ve 
ronensi  agro  (Plin.  b.  u.  IX  75)  situm  excurrit.  uidetur  ibi  siue  CatuUus 
ipse  siue  pater  eius  uillulam  po^^sedisse,  in  qua  per  aestatem  degebant; 
falsos  esse  qni  ibi  poetam  nostrum  natum  esse  existimabant,  dudum 
constat  (Scbwabius  q.  C.  p.  29).  'oculus'  (ocellus),  ut  est  bomini  et 
decus  praecipuum  et  res  carissima,  translate  etiam  dicitur  de  amoenis 
regionibus  urbibusque  pulcre  (ad  mare  maxime)  sitis,  imagine  fortasse 
inde  primitus  sumpta,  quod  per  aquas  nauigantibus  aut  terra  aduenien- 
tibus  late  lucent  splendentque ,  porro  adbibita  etiam  de  eis  quae  cir- 
cumiacentibus  tautum  eminent  quantum  oculi  reliquis  corporis  partibus: 
Cic.  d.  n.  d.  III  38,  91  Critolaus  inquam  euertit  Corinthum ,  Carthaginem 
Hasdrubal:  ki  duo  illos  oculos  orae  maritimae  effoderunt  et  ad  Att.  XVI 
6,  2  cur  ocellos  Italiae  uiUulas  meas  non  uideo?  \  apud  Graecos  eodem 
modo  poni  ofifta  et  ocp&aliios  euicit  qui  de  hoc  usu  disseruit  PVictorius 
uar.  lectt.  IX  9.  —  2,  3.  quascumque  in  liquentibus  stagnis  marique 
uasto  fert  uterque  Neptunus.  bene  Scbraderus  emend.  p.  84  dicit: 
^Nept.  uterque  non  est  viarinus  et  ptalustris,  ut  Vulpius  interpretatur 
[alii  Turnebo  duce  'mare  superum  et  iuferum'],  sed  Eous  et  Hesperius, 
ut  recte  Passeratius  ad  Projj.  III  9  p.  461'  adfertque  exempla,  quae  bic 
aucta  adponam:  Verg.  Aen.  VII  100  sol  utrumque  recurrens  aspicit  ocea- 
num  (G.  III  33  utroque  ab  litore  gentes  similiaque  mitto),  Culex  102  sol 
iacit  oceanum  flammas  in  utrumque  rapaces,  Ouid.  a.  a.  I  173  ah  utro- 
que  mari  iuuenes  et  met.  XV  830  gentesque  ab  utroque  iacentes  oceano, 
Sen.  Herc.  Oet.  1838  utrmnque  oceanum  et  1902  utraque  Tethys,  Paneg. 
lat.  3,  6  [p.  107]  et  uterque  qua  diem  accipit  et  reddit  oceanus  (ut  mit- 
tam  'utrumque  sidus',  'uterque  Pboebus',  cf.  Peerlk.  ad  Hor.  od.  II 
2,  11).  nam  falsa  est  utique  opinio  eorum,  qui  posterioris  aetatis  singu- 
lare  illud  utriusque  Dianae  Mart.  spect  13,  5,  b.  e.  deae  tam  pariendi 
quam  uenandi,   accersunt:    unus  ubique  Neptunus  tam  in  stagnis  (Verg. 


XXXI  4-8.  193 

G.  IV  29)  quam  in  mari  nasto.  uam  'stagua',  quae  attributo  'liquen- 
tia'  (h.  e.  fluida:  LXIV  2)  ab  aquis  proprie  stagnantibus  discernuntur, 
(•t.si  mare  quoque  designant  (Aen.  I  126,  X  7G5),  ipso  tamen  opposito 
'mari  uasto'  indicantur  esse  intellegenda  de  lacubus:  tingitur  ab  oricnte 
t't  occidente  incurrere  oceanus  iu  teiras,  quas  ambit,  modo  maribus 
uastis  (maxime  mediterraneo,  cf.  et  LXIII  48)  eas  discernens,  modo  eis- 
dfui  minores  lacus  inmittens  nam  ne  'stagna'  auctoro  IVossio  ad  pon- 
tum  mediterraneum ,  'mare  uastum'  autem  ad  oceannm  referas,  ipsius 
lacus  Benaci  netat  mentio.  "'fert',  tamquam  in  dorso  gerit,  panlo  in- 
bolentius  est  dictum,  sed  perspicue  quippe  de  eminentibus  (pessinie  a 
metro  Doeringius  'effert').  —  4.  qnaiii  te  libenter  quanKiiic  laetiis 
iniiisu.  nil  usitatius  est  copulatis  'lubens'  et  Maetus'  et  quae  ab  his 
di-scendunt,  quamquam  hoc  illi  praecedere  solet:  Plaut.  Stich.  II  1,  ?> 
onustum  pcctus  porto  laetitia  lubentiaque  et  Trin.  III  4,  3  laetus  hibens 
laudes  ago,  Enn.  Euhem.  11,  62  V.  laetus  ac  Jubens,  Cic.  Tusc.  IV  8,  60 
laelitia  aut  libido,  alia;  nostram  conlocationem  ex  parte  defendi  ex 
Plaut.  Pers.  V  1,  8  hilaros  lubentes  laeti/icantes  Snessius  [Cat.  p.  34] 
obseruauit.  insolentius  est  aduerbium  et  adiectiuum  iuxta  positum,  cum 
in  certa  formula  ^laetus  lubens'  exempla  i^auca  a  Kuehnero  gr.  I.  II 
p.  178  prolata  uix  ad  defendendum  sint  apta.  habet  autem  V  Uibente', 
unde  Passeratius  uoluit  'libens  te',  quod  sane  placet.  nam  cum  affectu 
repetitur  pronomen,  ut  Hor.  od.  IV  1,  39  sequor  te  per  gramina  campi, 
te  per  aquas  .  .  uolubiles,  Stat.  silu.  I  2,  16  te  concinit  iste  (pande  fores), 
te,  Stclla,  chorus  et  ipse  noster  LXIV  24  ^ios  ego  saepe  meo  iios  car)ninc 
compeUabo;  et  facile  ipsum  nd&og  excusat  insuetiorem  copulae  couloca 
tionem.  'inuiso',  ad  LXIV  233;  ob  hanc  uocem  sic  statuo,  poetam,  cum 
super  lacum  rediret  Sirmionem,  inter  ipsam  nauigationem  uillulam  cx 
longinquo  uisam  salutasse  carmine  nostro.  —  5.  nix  mi  ipse  credeus 
Thuniam  atqne  Bithnnos  liquisse  campos.  Sen.  Agam.  392^  delubra 
et  aras  caelitum  et  pjatrios  lares  pjost  longu  fessus  spatia,  uix  credens 
mihi,  suppAex  adoro,  quo  manifestiorem  in  tragoediis  illis  non  dt-pre- 
hendi  iraitationem.  Thynia,  ora  Bithyniae  septentrionalis ,  habitata  erat 
a  Thynis  Thraciae  natione  (Plin.  h.  n.  IV  11,  41),  teste  Claudiano  in 
Eutr.  II  247  Thyni  Thraces  arant,  quae  nunc  Bithynia  fertur;  Steph. 
Byz.  ^''iIlov  TTora^og  (liza^v  Gvviag  yicci  Bi&vvLag  (Ellisius  cp.  et  Eusthat. 
ad  Dionys.  Perieg.  793).  'campos',  solita  periphrasis,  ut  XLVI  4  Un- 
quantur  Fhrggii  .  .  campi  'linquere'  pro  'reliuquere',  ut  iam  Plautus, 
ita  noster  habet  saepius  (Draegerus  synt.  I  §  85).  —  6.  in  tiito.  dum 
ipse  iam  superatis  periculis  omnibus  saluus  integerque  sum;  Cic.  ad 
fam.  XIJ  2,  3  ut  sitis  in  tuto  (et  sic  Graeci  iv  dacpalsi).  —  7.  o  quid 
solutis  est  heatius  curis.  Lucr.  IV  908  atqae  animi  curus  e  pcctore 
soluat,  Liu.  III  8,  8  eo  soJutiore  cura;  Hor.  od.  I  22,  11  expeditis  curis, 
ubi  uide  Lambinum.  ipsae  curae  solutae  dicuntur  res  beata,  h.  e.  homi- 
nem  beatum  efficiens.  —  S.  cura  meus  onns  reponit.  Ouid.  ex  P.  I 
10,  38    uix  mens   tristitiae  nostra  tulisset   onus.     onus    curarum,   quales 

C'atci.i.us  ed.  Baehrens.     II.  13 


194  XXXI  9-13. 

offeit  ipsa  peregrinatio,  intellege.  —  1).  ao  pereg-rino  labore  fessi  iie- 
iiinnis  lareiii  a«l  noslriiiii.  opposita  'peregr.'  et  'nostrum'  (=  propiium), 
nt  aniant  i^oetae,  in  meiubri  initium  finemque  reiecta.  sed  ut  Mabore' 
et  'lare'  parum  aut  uihil  inter  se  respondent,  ita  uereor  ut  ^peregrinus 
labor'  iusta  utatur  significatione.  comparauere  nuper  Lin.  III  16,  4 
]}eregrino  terrore  (qui  jjeregre  siue  ab  hoste  peregrino  uenit)  et  Mart. 
XIII  29,  1  ^5C7T^rmae  senectae  (in  solo  peregrino  contractae);  sed  haec 
aliaque  toto  ut  aiuut  eaelo  diuersa  sunt:  potest  'labor  peregr.'  solum- 
uiodo  dici  latiue  is  qui  in  terra  aliqua  peregrina,  nulio  modo  is  qui 
iuter  peregiinaudnm  (itineribus)  suscipitur.  in  talibus  opus  est  firmo 
sensu  latinitatis  et  iudicio  subacto.  nondum  me  paenitet  emendationis 
meae  'ab  orbe'  (Ouid.  met.  I  94  peregrinum  ut  uiscret  orhem).  quam- 
quam  curae  secundae  me  edocuerunt,  potuisse  uersiculum  ab  hoc  ipso 
'ab  orbe'  incipientem  intercidere,  integra  manente  oppositione  illa,  ex.  gr. 
in  hunc  modum  ut  sit  conformandus  locus: 

ac  peregrino 
^ab  orbe  longum  post  mare  et  uias  terrae^ 
labore  fessi  uenimus  larem  ad  uostrum; 
quo  simul  onus  curarum  depiugitur;  cf.  Senecae  (ad  u.  5)  illud  j^ost 
Innga  spatia  et  Hor.  od.  II  6,  7  lasso  maris  et  uiarum.  uam  nudum 
^labore  fessi'  (scil.  itineris)  stare  potest;  cf.  Aegrit.  Perd.  64.  notum  est, 
redeuntos  statim  larem  familiarem  adorasse  (Prellerus  myth.  Rom.  p.  489), 
ut  non  siue  consilio  ^larem'  pro  ^domum'  sit  positum :  Marquardtus  autiq. 
VI,  3,  p.  122,  lustin.  XXXI  8,  4  Bomanos  auitos  Jarcs  .  .  incxplehiJe  desi- 
derium  uidendi  tenehat.  —  10.  acquiesciiniis  lecto.  Curt.  IX  8,  25  fati- 
gatus  ..  lectnm,  in  quo  adquicsceret ,  iicssit  adferri,  Tib.  I  1,  43.  — 
11.  hoc  est  qiiod  uuiiiii  est  pro  laboribus  tantis.  rarior  amplificatio 
ad  effereudum  facit :  hoc  plaue  unum  solumque  est  praemium  (LXXVI  26) 
aerumnarum ,  quas  perpessi  sumus.  in  qua  sententia  uix  potest  aliud 
inesse  quam  recordatio  sat  mira  et  hinc  aliena  crumenae  inanis,  quam 
ex  Bitbynia  domum  rettulit  (X  et  XXVIII).  lubens  amplecterer  eam 
interpretatiouem,  qua  poeta  iam  hoc  unum  esse  solacium  omnium 
quae  pertulerit  significat,  modo  illa  ex  uerbis  ipsis  sat  commode  elici 
posset.  conicio  'hoc  expetitum  est  pro'.  —  12.  saliie  o  iienusta  Sir- 
uiio  atqiie  ero  gaude.  religiosa  reuerteutis  salutatio;  Muretus  cp.  Plaut. 
Bacch.  II  1,  1  crilis  patria  salue:  quam  ego  hiennio,  postquam  liinc  in 
JEphesum  ahii,  conspicio  luhens.  cf.  et  idem  ib.  II [  3,  52  sahmm  te  ad- 
uenire  gaudeo;  possunt  autem  Sirmio  et  Benacus  ero  recepto  gaudere  eo, 
quod  blandissima  specie  se  offerunt  reuisentis  oculis;  cf.  ad  LXIV  46 
tota  domus  gaiidet.  'uenustus'  etiam  ad  res  transfertur,  ut  Phaedr.  IV 
5,  34  uennstis  horiuUs.  —  13.  gaudete  uos  quoque  lidie  lacus  uiidae. 
Bergkius  [Philol.  XVI  p.  618]  uoluit  'ero  gaude  gaudeute',  sine  iusta 
causa  delens  repetitionem  uere  Catullianam  (cf.  LXIII  59  sq.).  in  uerbis 
corruptis  'quoque  lidie'  plerique  scripserunt  'Lydiae',  Veronam  et  totum 
illum  tractum  olim  obsessum  esse  ab  P^truscis  (Liu.  V  33,  Tac.  a.  IV  55), 


XXXI  14.     XXXII  1.  19.') 

qui  ip*i  descenderent  a  Lydis  (interpp.  ad  Hor.  sat.  1  G,  1),  recordantea. 
qucilis  dootrina  recoudita  omuiuiu  minime  liuic  carmini  conueuit;  nt 
raittam  nioreui  poetae  nostri  flagitare  'Lydii  lacus  undae',  a  qua  norma 
recedendi  nulla  erat  causa.  eodera  autem  uitio  laborat  Lachraannianum 
'Libuae'  (Liu.  V  35,  XXI  38),  cuiu?  uocis  et  mensura  dubia;  aliud  epi- 
thetou  rcqnirentes  Scaliger  ^ltidiae'  (insoleuter  pro  'ludentes'),  Auantius 
'limpidae'  (at  cf.  ad  IV  14),  BGuariuus  'lucidae'  uoluerant,  omnes  dum 
inmutant  (ut  et  uulgati  ^Lydiae'  defeuso.es)  ^uos  quoque '  auctoribus 
Italis  in  'uosque'  uel  *uos  o'  uel  ''uosquo  o'.  ex  quibns  quod  dicunt 
'uosque'  accipi  posse  pro  ^uos  quoque',  dubium  est  (Prop.  III  21,  16 
"■que'  traiectum  est).  sed  bic  qnoque  ars  iubet,  ut  solum  corruptum 
'Jidie'  mutetur,  non  simul  'quoqne'  nulii  dubitationi  obnoxiuui.  cumque 
'undae'  exposcat  attributum  •  quoddam  (unde  commenta,  quale  est  'hoc 
die',  concidunt),  unus  Heysius  quod  omni  a  parte  placeat  reperisse  miin 
nidetur  scribendo  'uos  quoque  incitae  1.  undae'.  notum  est  ex  Verg.  G. 
II  160  fhictibus  et  frcmitu  adsurgens,  Benace,  viarino  hunc  lacum  cou- 
citatiorem  esse;  ferociam  undae  iubentur  nt  eri  aduentu  gaudentes  de- 
ponant  induantqne  faciem  placidam  (LXIV  270,  Sil.  Ital.  III  307  incitus 
amnis,  ibid.  450).  —  14.  ridete  quidquid  est  donii  cachiiwiorum. 
ridute,  cachinni,  quotquot  estis  in  uillula  (cf.  ad  lil  2,  porro  XIII  5  et 
LXIV  284  domus  iocundo  risit  odore,  Colum.  X  280  omnia  plena  iocis, 
securo  plena  eacliinno).  non  male  inde  ab  AStatio  muiti  accipiunt  de 
plangore  undarum,  quae  leni  nec  nimis  uiolento  susurro,  quemadmodum 
olim,  ita  nunc  requiescenti  somnum  inuitent  (cf.  ad  LXlV  273),  nisi  quod 
nec  'est  domi'  (explicant  ^habetis,  possidetis')  ualde  placet  nec  u'ero 
hoc  'ridete,  undae,  omnes  risus  (h.  e.  effusissime)'  in  illam  sententiam 
quadrare  uidetur.  adloquitur  poeta  primum  Sirmionem,  tum  lacum,  deni- 
que  uillulam;  bene  MHertzius  [apud  Westpbalium  p.  265]  cp.  epigramma 
ap.  Gell.  I  24,  3  rikus  .  .  conlacnimarimt,  hiuc  risum  etiam  ridere  potuisse 
lepide  concludens. 

Scriptum  esse  apparet  hoc  cavmen  anni  56  tempore  fortasse  auium- 
nali  (supra  p.  37). 

xxxn. 

1.  Amabo,  mea  dnlcis  Ipsimilla.    sic  ego  restitui  duce  libro  optimo 

0,  qui  'ipsi  illa'  praebet,  cum  antea  ex  G,  qui  hic  quoque  interpolatus 
'ipsithila'  exliibet,  legeretur  uulgo  'Ipsithilla'  ('Ipsitilla'  Buechelerus  ad 
Petron.  p.  74).  nam  ipse  (dominus)  et  ipsa  (domina)  ut  uocabantur  ''ipsi- 
mns'  et  ''ipsima'  (Petron.  69,  75,  76;  cf.  ad  I  9),  sic  hinc  vnoy.OQiaTiy.6v 
deriuare  licuit  'Ipsim-illa'  codem  modo  qno  fit  'Septim-illus'  (XLV  13), 
'Attic-iUa'  (Mart.  XII  97,  4),  X'hrest-iIIa'  (ibid.  VIII  43,  1),  'Maron-illa' 
(ibid.  I  10,  1).  alia  multa:  omni  etymologiae  inludit  forma  barbara 
'Ip8it(h)illa'  uel  'Ipsicilla'  (sic  6  in  titulo).  neque  probabiliores  con- 
iecturae  antea  prolatae,  ''hospitilla'  a  Turnebo,  'Hispitilla'  ab  IVossio, 
'Hypsithilla'  a  Scaligero   (graeci  'Ilypsithtia'    deminutiuum) ,  aliae.     sed 

13* 


196  XXXH  2-8. 

nomen  a  me  restitutum  (quod  comprobauit  Woelffliuus  de  compaiat.  lat. 
ot  rom.  p.  4)  num  reuera  fuerit  huic  meretrici  an  pro  tempore  fictum 
sit  a  poeta  blandiente,  dubium  manet.  'amabo'  siue  plenius  'amabo  te' 
plane  ut  *oro  te'  adhibebatur  in  sermone  familiari;  cf.  de  hac  precandi 
formula  ex.  gr.  Plaut.  Men.  II  3,  71  et  III  3,  1  et  IV  3,  4  pallavi  illam, 
amabo  te,  ..  mihi  eam  redde,  Ter.  Enn.  I  2,  50  hoc  agite,  amabo  et 
I  2,  70  id  amabo  adiutes  me  et  III  3,  28  fac,  amaho,  Cic.  ad  Q.  fr.  II 
10,  4  amaho  te,  aduola.  —  2.  mei  lopores.  Ellisius  cp.  Plaut.  Cas.  H  3,  18 
respice ,  o  mi  lepos  et  I  1,  4  mea  uita,  mea  meUilla,  mea  festiuitas.  — 
3.  iube  .id  te  neniam  meridiatnm.  ad  constructionem  rariorem  cf. 
Ter.  Heaut.  IV  4,  15  iube  maneat  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  808).  de  meri- 
diatione  siue  somno  post  prandium  in  ipsa  diei  j^arte  media  (hora  septiraa) 
capto  cf.  Mai-quardtus  antiqq.  priu.  p.  261  sq. ;  fuisse  eius  etiam  in  rtbus 
Venereis  partem  similem  atque  noctis,  recte  AStatius  conlegit  ex  LXI  111 
(LXXX  3  sq.)  et  Ouid.  am.  I  5.  unde  'ad  te'  non  solum  a  'ueniam'  pendet, 
sed  dicitur  'meridiare  (-ri)  ad  aliquam'  ad  sirailitudinem  illius  ^dormire 
ad  (=  apud)  aliquam'.  sic  autem  rem  tibi  fingas,  per  eundem  puerum, 
qui  hoc  epistolium  ad  scortillum  tulit,  responsum  esse  referendum  poe- 
tae.  —  4.  et  si  insseris  illnd  adinnato.  parum  refert,  comma  ponatur 
post  41hid'  (ut  factum  est  post  Lachmannum)  an  ante  idem  (ut  optinuit 
olim  et  nuper  a  RKlotzio  iterum  est  commendatum;  de  hac  constructione 
cf.  Knehnerus  gr.  1.  II  p.  212);  multo  onim  maio;.*  difficultas  latet  in 
ipso  adiuuandi  uerbo.  etenim  si  ei,  cuius  in  i-e  efficienda  pars  maior 
minorue  ost,  auxilium  praestatur  ab  aliis,  quomodo  CatuUus,  cuius  nuUa 
est  pars  in  re  u.  5  exposita,  in  hac  tamen  ab  Ipsimilla  adiuuari  potest? 
repertum  a  Turnebo  multisque  deinceps  aliis  (ut  Gifanio  coU.  ad  Lucr. 
p.  301)  repetitum  'adiubeto'  sine  dubio  maiore  consensu  esset  i-eceptum, 
nisi  uox  idoneis  testimoniis  carere  uideretur.  sed  quamquam  est  male 
inprecandum  casui,  qui  eis  nos  fraudauit,  tamen  de  ipsius  uocabuli  et 
oportunitate  (h.  e.  praeterea ,  insuper  iubeto)  et  iusta  formatione  (cf. 
adposcere,  adpromittere ,  adcrescere,  alia)  nihil  detrahitur.  —  5.  ne- 
(inis  liminis  obseret  tabellam.  ueretur  poeta,  ne,  si  uenturi  iguara 
ministra  cUxuserit  ianuam,  ipsc  pergulae  inquilinis  per  meridiationem 
somno  traditis  aditum  non  sit  habiturus;  nisi  forte  pi-aestat  cogitare  de 
metu,  ne  puella  male  proterua  cupidum  amatorem  exclusura  sit  (cf.  Hor. 
sat.  II  3,  260  cum  interpp.).  'limen'  sensu  ampliore  significat  introitum 
siue  ianuam  casae  (ut  Plaut.  mil.  111  1,  1;  contra  LXVIII^  75  'ianua'  pro 
'limen');  quam  ianuam  conformabat  ut  in  aedicula  meretricia  una  foris 
siue  tabula,  quae  cum  quodam  contemptu  'tabella'  uocatur;  sic  tabellam 
liminis  pro  ipsa  ianua  poni  more  Graecorum,  qui  Q"VQav  uocent  oaviSa, 
uere  obseruat  IVossius.  ea  sera  opposita  (=  obserare)  occludebatur;  Apul. 
met  X  19  obserata  fore.  —  6.  Inbeat  foras  abire.  scil.  me  ludificando. 
dolos,  siquos  paratura  sit  mala  puella,  caute  praeuertit  noster.  — 
7,  8.  paresqne  nobis  nonem  continnas  fututiones.  iocosa  vneQ^oh] 
fiuiditatis  spe  praesumentis  plurima.    'cont.',  non  interruptas:  Ouid.  am.  III 


XXXll  9—11.     XXXIII    1.  197 

7,  2:5  itt  nujycr  bis  jldua  Chlidc ,  tcr  candida  Pitho,  ter  Lihas  ojjicio  con- 
tinuata  vno  c$t;  cxigcrc  a  nobis  ungukta  noctc  Corinnam  mc  mcmini 
numeros  sustinuisse  noucm.  ' i>arC'&\  de  apparatu  meretricio ;  cf.  in  re 
simili  Apuh  met.  X  20.  uocc  'futiitio'  post  Catiillum,  qui  primus  babet, 
usi  ennt  Seneea  epigr.  70,  7  [PLM.  IV  p.  84j  et  Mart.  I  106,  6.  —  9.  si- 
qnid  agcs,  statiiii  iubeto.  si  forte  moliri  atque  exequi  uis  ea,  quae  a 
te  peto.  obuersabatur,  ni  fallor,  poetae  illud  agc,  siquid  agis  (Plaut. 
Epid.  II  2,  12  et  Sticb.  V  4,  35),  sed  loco  illius  'age'  id  quod  magis  ex 
re  erat  'statim  iubeto'  (scil.  ad  te  ueniam:  u.  3)  posuit,  non  solum  per 
'statini'  meretriculae  in  memoriam  reuocans  illud  'bis  dat,  qui  dat  cele- 
riter'  (P.  Syrus  I  6),  sed  etiam  imperatiui  forma  fortiore  urguens  ad 
agendum.  lepide  Vuljnus:  'uide,  si  lubet,  quid  aeciderit  poetae  Ve- 
uusino  puellam  expectanti,  sat.  I  5,  82'.  —  10,  11.  uam  prausiis  iaceo 
et  satur  supinus  pertuudo  tnnicaiuque  palliumque.  melius  multo 
construeretur  'pransus  et  satur  iaceo  supinus'  quam,  ut  uulgo  faciunt, 
'et  pertundo  satur  supinus'  (qua  iu  ratione  'supinus'  male  cum  'satur' 
iunctum  abundat  post  'iaceo';  et  hoc  cohaerere  cum  'supinus'  simplex 
iudicium  ognoscit),  si  liceret  in  u.  ultimo  prius  'que'  ad  'pertundo'  re- 
ferre  (=  pertundoque  tuuicam  palliumque).  nec  uidetur  de  huius  tra- 
iectioijis  licentia  tuto  permissa  dubitari  posse,  si  comparamus  LVII  2. 
quod  si  minus  placet,  posito  post  'supinus'  commate  uerba  extrema  per 
asyndeton  hic  iu  summa  inpatientia  sua  gratia  uon  carens  adiungi  sta- 
tuamus.  in  uulgari  constructione  non  sine  causa  offensus  AStatius  pro 
'satur'  coniecit  'sathe  (=  acid-rj)\  h.  e.  membro  uirili.  de  prandio  ante 
mcridiationem  hora  sexta  septimaue  sumpta  cf.  Marquardtus  i.  1. 
[p.  258  sqq.];  erat  illud  apud  homines  modicos  eius  modi,  ut  tantum 
praeludcret  cenae  (quantum  interpellet  inani  ucntre  diem  durare  Hor.  sat. 
I  6,  127).  bene  igitur  hirgeque  illo  die  pranderat  noster,  eratque  iam 
(quod  euenire  solet  pleno  nimis  uentre)  opus  Callirhoe  quadara  (Pers. 
1,  134).  bene  Vulpius  cp.  Plaut.  Most.  III  2,  3  prandium  mihi  uxor 
perhonum  dcdit,  nunc  dormilum  mc  iuhct  irc.  'supinus'  huic  condicioni 
uentris  onerati  conuenit.  'i^crtundere'  autem  qua  re  efficiatur,  docet 
Mart.  XI  16,  5  o  quotiens  rigida  pulsubis  pallia  uena;  Scaliger  cp.  Eurip. 
Cycl.  328  Tisnlov  kqovco,  AStatius  deam  Pertundam,  de  qua  cf.  Prellerus 
myth.  Rom.  p.  587.  'pallium'  ad  XXV  6  dixi,  fuisse  uestem  forus  aiu- 
bulantiuui;  unde  no.ster  se,  ut  ad  faciendum ,  ita  ut  ueniendum  paratum 
iacere  innuit. 

XXXIII. 

1.  0  furum  uptime  balnearioruin.  glossae  Labb.  p.  79  fur  hal- 
nearius:  ^alavoy.linrrig.  nihil  eis  frequentins  erat  iu  antiquitate,  quam- 
quam  nihil  eis  contemptius:  'lauantium  praedonem'  una  cum  sicario 
manticalario  sacrilego  corruptore  nominat  Tertnllianus  apolog.  44,  ubi 
Havercampius  largam  materiam  attulit,  cf.  et  PVictorius  uar.  lectt.  VII 
17  et  Wonwerus  ad  Petron.  30  et  Beckerus  libri  'Gallus'  1  p.  138  sq.  R.; 


198  XXXIII  2-5. 

qui  inter  alia  comparant  Plaiit.  l\ufl.  11  3,  51  qui  it  laualnm  in  hulneas, 
ibi   ciim   sediilo  sua   uei^timcnta  scruat,   tamen  surripiuntur ,   quippe  qui, 
quem  illorum  seruet,  falsust:  fur  facile  quem   obseruet  iiidct,   custos  qui 
fur  sit  nescit   (de   his  uestium   custodibus   cf.  Ouid.  a.  a.  III -G30),   Sen. 
epist.  56,  2  adice  nunc  scordalum  et  furem  deprcJiensum  ct  iUum,  cui  itox 
sua  in  balneo  placet,  Petron.  30  suhducta  enim  sihi  uestimenta  dispensa- 
toris  in   balneo,   Apul.   met.  IV   8   uos  honae  frucji  latrones  inter  furta 
parua  atqtie  seruilia  timidule  per  balneas  et  aniles  cellulas  reptantes  scru- 
tariam  facitis.    'optime',  in  arte  tua  eminentissime,  furandi  callidissime; 
nam  'bonus',  h.  e.   peritus   (cf.  ad  LXIV  23),  interdum  etiam  in  rebus 
malis   adhibetur,    ut  Tac.  a.  III  74  furandi  melior;   Eupolis   ap.  Gell.  I 
15,  12  lcelsi^v  ciQiazog.     de  ipsis  Iiominibus,  Vibenuiis  patre  filioque,  nil 
scitur.   —   2.   ciuaede   flli.     adiectiue  accipe  'ciiiaede'  (X  24  cinaedior). 
—  3,  4.  iiam  dextra  pater  iuqiiinatiore,  culo  fllius  est  uoraciore. 
'furem'  C.  uocauerat  patrem,    'ciuaedum'  iilium;   obicientem  quempiam 
!^ibi  audire  uidetur,  tamen  et  loatrem  esse  cetera  inpurum  et  filium  rapa- 
cem;    accuratius    igitur   quae    dixit   stabilit,   nimirum    a   studio    potiore 
seniorem  Vibennium    magis   furibus,    iuniorem   magis  cinaedis   esse   ad- 
scribendum.     LCarrio   [antiq.  lectt.  I   16]   et  FHandius   [obss.  p.  83]   ita 
exitus  uersuum  traiciendos  putabant,  ut  pater  'dextra  uoraciore'  (=  6  'pa 
tris   rapinae'),   coutra   filius    ''culo  inquinatiore '    (=   7    'natis    pilosas') 
essent.    quae  si  uere  sibi  respouderent,  in  tradita  lectione  subesse  dice- 
rem  facetiae   ex   inuersione  petitae  genus,    quo   Cic.   de  fiu.  II  34,  112 
maria  ambulauisset,  terram  nauigasset  et  Tac.  dial.  26  ut  oratores  nostri 
tenere  dicere,  Jdstriones  diserte  scdtare  dicantur  luserunt.     nunc  tota  ista 
ratio   peruers-a    est;    iam   Scaliger  in   Carrionem   inuectus:    ''discant,  in- 
quam,    quare    ^aluvo^oQov    uocauit   Diogenes    adolescentem   &r]lvdQiav. 
nam   quis   dextram   uoracem  diceret?'     uere   hoc    uir  magnus;    et  recte 
manus  (sic  accipe  ''dextra',  cum   proprie  'laeua'  in  furibus  notetur:  ad 
XII  1)  audit  ''inquinata',  h.  e.  polluta  et  contaminata  furtis;    notum  est 
salsum   Sextii  ad  Appium   auaritia  furtisque  impuras    habentem    manus 
responsum  manus  laua  et  cena,  Cic.  de  or.  II  60,  246.    nec  opus  uidetur, 
ut   auctore  AStatio    hoc   epithetou    simul  patris   obscenitatem  quandam 
(masturbationem)   innuere   aiamus.     nates  autem  filii  quod   audiunt  '  uo- 
races',   Dousa  minor  cp.  Mart.  II  51,   6   infelix  uenter  spectat   conuiuia 
culi,  et  semper  miser  Jiic  esurit,  ille  uorat,  h.  e.  auide  haurit,  numquam 
satis  recipit.    puto  autem  praeterea  inesse,  quod  magis  in  uituperium  sit 
accipiendum:  culus  eius  est  profunda  fossa,  in  quam  tamquam  barathrum 
abruptum   sese   demittit  penis,   cf  Tib.  Priap.  2,  32.     sensu  caret  uaria 
in  Gr  lectio  'uolantiore',  quod  pessime  Ellisius  'inuolantiorem'  aequare 
posse  statuit.  —  5.  cur  nou  exilium  malasque  in  oras  itisJ   praepositio 
ad  alterum  colon  addita,  ut  saepius,  etiam  ad  prius  spectat,  cf.  Verg.  Aen. 
II    654  inceptoque  et  sedihus   Itaeret  in  isdem,  ubi  uidendus  Weidnerus, 
Hor.  od.  III  25,  2  quae  nemora  aut  quos  agor  in  specus  ibique  Bentleius 
(iuterpp.  ad  epist.  II 1, 25).  'malas  oras',  terras  tristes  et  infelices  et  desertas, 


XXXIII  0-8.     XXXIV  1-2.  190 

ut  Hor.  od.  I  Sti,  19  quod  hitus  muncU  ncbulae  nntlusque  luppitcr  urguet 
(ib.  I  26,  4  rex  fjcJidae  orae,  LXVI  43).  ibant  autem  iu  txiliuni  non 
solum  ei  qui  tlamnati  iudicio  publico  aqua  et  iwni  interdicebantur,  sed 
etiani  qui  indicii  sententia  non  expectata  ultro  decedebant.  hic  si  cum 
exilio  per  figurara  'iv  dia  Svotv  coniunguntnr  malae  orae,  in  meraoriam 
reuocatur  deportatio  in  regiones  (maxime  insulas)  steriles  incultasque. 
iam  ut  ex  nostro  loco,  ita  ex  Ter.  Phorm.  V  7,  85  non  hoc  puhlicitus 
scelus  liinc  asportarier  /n  solas  terras  aliquis  concluserit,  non  sub  im- 
peratoribus  demum  d.-portationem  (de  qua  cf.  ex.  gr.  Casaub.  ad  Siiet. 
Caes.  66,  Maduigius  libri  'Verfass.  u.  Verwalt.  d.  roem.  Staates'  II 
p.  294)  u*u  uenisse,  qnamquam  hoc  nomen  fortasse  serius  increbuerit, 
sed  sub  condicionibus  nobis  ignotis  iam  sub  fine  liberae  reipublicae 
locum  habuisse.  licuitne  censori,  fures  balnearios  notos  relegare?  hoc 
si  stiituimus,  erit  sententia:  cur  tales  homines  Romae  ambulant  libere, 
cur  non  eiciuntur  releganturque?  quamquam  uon  necessaria  est  haec 
interpretatio,  cum  etiam  de  exilio  uoluntario  cogitari  sane  possit.  — 
6.  (luaiidoqnidein  patris  rapiuac  uotae  suut  popnlo.  XL  7.  Verg. 
Priap.  3,  10  [PLM.  II  p.  161]  makis  abstinete  rapinas,  Apul.  met.  IV  26 
non  rapinac  manus  adferunt.  populi  non  sine  ratione  fit  mentio,  quippe 
quo  notante  a  censoribus  homines  infames  (ut  fures  et  ei  qui  corporc 
siio  muliebiia  sant  passi)  afficiantur  ignominia  (cf.  Heinius  libri  'das 
Privatrecht'  p.  129  sqq.);  qua  nota  iuustos  contemptum  publicum  uita- 
taros  haud  raro  Roma  decessisse,  per  se  oppido  tst  probabile  (cf.  et 
lleinius  1.  1.  p.  131  not.).  sed  de  hac  censoria  ignominia  ita  cogitat  poeta, 
ut  dicat:  estis  iufames  apud  omnes,  cur  non  publicam  notam  effugientes 
pedem  refertis  in  regiones  ignotas?  —  7,  8.  et  uatis  pilosas,  fili,  uou 
potes  asse  ueuditaro.  non  iuuenit  uetulus  ciuaedus  (ad  XVI  10)  iam 
amatores  uel  minimo  pretio  se  prostituens.  Cato  (Sen.  epist  94,  27) 
quod  non  opus  est,  asse  carum  cst  (cf.  et  V  3);  'ase',  c[uod  V  praebet, 
ut  priscam  scripturam  fortasse  retiuere  licet.  ^u^nditare'  hic  pro  'uen- 
dere'  (CVI  2),  ut  Plaut.  mil.  II  3,  41  no)i  cgo  possum,  quae  ipsa  scne 
uendilat,  tidarier. 

XXXIV. 

1.  Diauac  suuius  iu  tide.  in  tutela  (quod  et  ipsum  de  deis  sae- 
pius  adhibetur,  ut  Cic.  d.  fin.  III  20,  66  maximeque  Hor.  od.  IV  6,  33) 
deae  eius,  quae  utpote  uirgo  gaudet  puerorum  puellarumque  flore  in- 
tegro  horumque  famuUtio  fruitur  et  carminibus  celebratur  (Prellerus 
mj^th.  gr.  I  p.  237  sqq.);  Ter.  Hec.  prol.  45  se  in  tiestram  commisit  fulem., 
Cic.  p.  Rosc.  Am.  33,  93  quaere  in  cuius  fide  sint  et  clientela.  —  2.  pucllae 
et  pucri  iute^ri.  uix  est  quod  moneam,  errare  eos  ciui  attributum 
tantum  ad  pueros  spectare  putant.  'integii'  hic  maxime  dicuutur  qui 
corpore  sunt  puri  castique  (LXI  36  inteyrae  iiirgines  et  XV  4,  Plaut. 
Truc.  IV  3,  47  filia  inteyra,  Ter.  Hec.  I  2,  70  uirgo  integra) ,  sed  prae- 
terea  inest  latior  significatio,  quae  in  uersu  tertio  praeualet,  petita  illa 


200  XXXIV  5-12. 

ex  iure  sacro,  iiimirum  baece  'qui  a  uatalibus  siue  nola  suut',  b.  e.  iu- 
genui ,  qui  uocabantur  camilli  et  camillae  (cf.  Marquardtus  libri  sui  de 
autiq.  VI,  3,  p.  222)  quorumque  propria  erat  in  sacris  pars.  quippe 
uobilitas  generis  etiam  in  his  cboris  sollemnibus  spectabatur  (Hor.  od. 
IV  6,  31  uirginum  immae  pueriqtie  claris  patribiis  orti  et  c.  s.  6  uirrjines 
lectas  pnerosque  castos,  ubi  cf.  Orellius,  Sueton.  Cal.  16  nobilcs  pueri  d 
puellae,  Dio  Cass.  LIX  16  svysvEazdtovg).  subiciuntur  autem  uu.  3  et  4 
per  asyndeton  cousecutiuum:  ex  hoc  praesidio,  quo  fruantur,  laudem 
atque  praedicationem  deae  se  debere  conligunt  pueri  puellaeque.  — 
5,  6.  0  Latonia,  maximi  magna  progenies  loiiis.  de  matre  Latona  cf. 
Prellerus  1.  1.  p.  184;  et  soUemne  erat,  eam  siue  ApoUinis  siue  Dianae 
iu  laude  simul  appellare  (cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  I  21,  3  sq.,  Culex  11).  cum 
alibi  haec  per  adscensionem  iungantur  (ut  Ouid.  ex  P.  IV  2,  1  uates 
magnorum  maxime  regum)^  hic  per  descensionem  a  patre  summo  tautum 
tamen  potentiae  redundare  dicitur  in  filiam  minorem,  ut  et  ipsa  sat 
potens  ualensque  sit.  —  7.  quam  mater  prope  Deliam  deposiuit  oli- 
nam.  'deponere',  eniti,  ut  Phaedr.  I  18,  5  onus  naturae  inelius  quo 
deponeret  et  ib.  19,  4  ut  fetum  ..  deponeret  (sic  et  'ponere  onus'  uel 
'fetum'),  quemadmodum  Graeci  a.iiozCQ^soQ^ai,  (Callim.  hymn.  lou.  15  et 
Dian.  25)  et  %axcixCQ^S6%^ai  (Theocr.  26,  34  ^LOVveoq,  ov  iv  jdQuxavco 
vitposvxi  Zsvg  vTtaxog  .  .  kux&sxo).  de  forma  prisca  'deposiuit'  Neuius 
d.  f.  1.  II  p.  491'-'.  de  Dianae  sede  natali  cum  uaria  tradantur  (de  Or- 
tygia  cf.  Prellerus  1  1.  p.  229),  primus  Pindarus  uidetur  Delon  tamquam 
sedem  illam  celebrasse  (fr.  64  sq.  B.).  in  olea  consentiunt  Pausan.  VIII 
23,  4,  Hygin.  f.  53  et  140  oleam  tenens  Latona  peperit  Apollinem  ct  Dia- 
nam,  Tac.  a.  III  61  et  oleae,  quae  etiam  tum  maneat,  adnisam  edidisse 
ea  mimina  (huc  Catullianum  'i^rope'  uidetur  spectare);  alias  arbores 
palmam  maxime,  nominant  Hom.  Od.  VI  162  et  hymn.  Ap.  117,  Theogn. 
5  sqq.,  Eurip.  Hec.  451  sqq.  et  lon.  919  sq.  et  Ipb.  Taur.  1099  sqq., 
Theophr.  h.  pl.  IV  13,  2,  Callim.  Del.  209,  Aelian.  u.  h.  V  4,  Ouid.  met. 
VI  335  et  XIII  635.  —  9.  moutinm  domina  ut  fores.  Arcadum  ds- 
OTtoiva  (Prellerus  L  L  p.  234);  Hom.  Od.  VI  102  sqq.  et  bymn.  27,  4  sqq., 
Callim.  h.  Dian.  18  sqq.,  Hor.  od.  III  22,  1  montium  cudos  nemorumqice 
uirgo;  infra  LXIV  300.  —  10.  siluarumque.  Aen.  IX  405  nemorum  La- 
tonia  ciistos,  Hor.  c.  s.  1  sihmrumque  potens  Diana  et  od.  I  21,  5  sqq.; 
Prellerus  myth.  rom.  p.  278.  —  11.  saltuumque  reconditorum.  "^saltus' 
(ut  mittam  pastionum  significationem)  tam  fauces  siue  angustias  deuotat 
quam  eas  quas  illae  aditu  difficili  obsaepiunt  regiones  siue  ualles  undi- 
que  clausas,  quae  hino  ''reconditae'  siue  auiae  audiunt  quaeque  prae 
ceteris  utpote  ferarum  cubilia  a  uenantibus  frequentantur;  Ouid.  epist. 
5,  17  saltus  uenatibus  aptos,  Verg.  G.  I  140  et  magnos  canibus  circum- 
dare  saltus,  Nemes.  Cyneg.  86  quae  saltus  placitos  siJuasque  pererras, 
Latonae,  Phoebe,  magnum  decus.  —  12.  amniumque  sonantnm.  haec 
ut  priorum  uersuum  descriptionem  perficiunt,  ita  Dianam  ab  alia  parte 
uobis  ostendunt  ut  numen  fluuiale;  Pind.  Pyth.  2,  6  'OQzvyCav,  noxaiiCag 


XXXIV  13  -18.  201 

'^Sog  AQTfatSoc:,  llor.  oii.  1  '21,  5  laetam  lluuiis,  Prellori  myth.  jjr.  I  p.  235. 
AStatiiis  cp.  Tboocr.  17,  92  Trorafiot  KfXddovzis,  Verg.  G.  111  260  trann- 
quc  sonaiitem  Ascanium  et  Aen.  XII  139  fiumi)iibusque  soiioris.  de  forma 
in  '-tum'  desinoute  cf.  Xeuius  II  p.  83  sq.  —  13.  tu  Lucina  (lolcntibus 
luno  dicta  puerperis.  Hor.  c.  s.  13  rite  maturos  apcrire  partus  lenis, 
IlitJn/ia,  tuerc  matres,  siuc  tu  Lucina  prohas  uocari  seu  genitalis;  Ter. 
Audr.  III  1,  15  Juno  Lucina,  fer  opcm;  Varro  d.  1.  1.  V  69  quocl  ah 
luce  eius  qua  quis  conceptus  (st  nsque  ad  cam  qua  partus  quis  in  lucvm 
luna  iuuat ,  donec  mensibus  actis  produxit  in  lucem,  ficta  a  iuuando  et 
luce  luno  Lueina:  a  quo  parientes  eam  inuocant ,  luna  enim  nascentium 
dux  quod  menses  huius ,  Cic.  d.  u.  d.  II  27,  68,  Macr.  VII  16,  27  Lucina 
a  parturientihus  inuocatur,  quia  propriiim  eius  munus  est  distendere  rimas 
corporis  et  mcatihus  uiam  dare,  cpiiod  est  ad  ceJerandos  partus  salutare; 
ct  hoc  est  quod  elegantcr  poeta  Timotheus  expressit  Sia  Xcchtcqov  nolov 
ciarQcov  dtcc  x'  coHvroxoio  asldvag  (cf.  Plut.  q.  E.  77).  'puerperam'  per 
se  apparet  hic  uou  dici  eam  quae  iam  peperit  (ut  plerumque),  sed 
parituram,  ut  Plaut.  Amph.  V  1 ,  40  uhi  utero  exorti  dolores,  ut  solent 
pjuerperae.  Hor.  od.  III  22,  2  lahorantes  utero  pueUas.  —  15,  16.  tu 
potens  Triuia  et  notlio  es  dlcta  lumine  Luna.  Diana  ut  Hecate  Tqio- 
SiTig  sine  Triuia  cognominata  (Prellerus  myth.  gr.  I  p.  248)  audit  'po- 
tens'  (Val.  Flacc.  VI  440  de  Medea  noctnrnis  qua  nulla  potentior  aris)  ut- 
pote  praeses  sacrorum  magicorum,  quae  in  triuiis  maxime  instituta  esse 
notum  est:  Aen.  VI  247  Hecaten  caeloque  Erehoque  potentem,  Ouid.  epist. 
12,  168  Hecates  sacra  potentis,  Val.  Flacc.  III  321  Triuiaeque  potentis. 
de  Luna  certabant  ueteres,  ex  alieno  lumine  Solis  au  proprio  fulgore 
luceat;  qua  de  re  extat  longior  Augustini  in  psalmi  10  enarratione  dis- 
putatio;  Lucr.  V  575  Lunaque  siue  notho  firiur  loca  lumine  luktrans  siue 
suam  proprio  iactat  de  corpore  lucem  (Muretus  cp.  etiam  Festum  s.  u, 
''mulus').  de  hoc  lumine  notho  (quod  praeterea  habet  Arnob.  II  20, 
vod^ov  cpsyyog  de  Luna  adhibere  Philonem  I  628  adnotat  Vulpius)  cf. 
Quintil.  III  6,  97  nothum,  qui  non  sit  legitimus,  Graeci  uocant,  latinnm 
rei  nomen ,  ut  Cato  quoque  ..  tesiatus  est,  non  hahemus,  ideoque  utimur 
percgrino:  nimirum  nec  'alienus'  rem  plane  exprimit  nec  ^spmius'  iam 
tum  trauslate  adhiberi  coeptum  erat.  ceterum  quotiens  hunc  locum  lego, 
renouatur  suspicio,  ne  forte  'dicta'  ex  priore  colo  inrepserit:  nec  enim 
iam  id  quod  dicitur  a  nonnullis,  sed  quod  nullo  dubitante  oranibus 
Diana  est  exponi  debet.  uec  satis  congrua  uidentur  haece  'notho  lumiue 
Luna  es  dicta',  siquidem  Diana  Luna  audit  utpote  lucens,  non  ab  lumiue 
spurio;  iu  quam  notionem  cum  omnis  uis  cadat,  laus  tota  euanescit 
peritque.  puto  Catulli  esse  'et  notho  es  clara  lumine  Luna':  quam- 
quam  ignera  a  fratre  es  mutuata,  late  lucens  nocte  es  sidus;  ut  habet 
Sen.  Phaedr.  410  clarumque  caeli  sidus  (totum  locum  inde  a  u.  406  cum 
nostro  carmine  compara).  Lunae  autem  meutio  facilem  ad  sqq.  transi- 
tum  praebuit.  —  17,  IH.  tu  cursii,  dea,  menstrno  metiens  iter  an- 
nuuui.     Cic.  d.  n.  d.  I  31,  87   sol  . .  cursus  annuos  conficit,  huius  hanc 


202  XXXIV  19-24. 

lu^trationcm  eiusdem  riidiis  ijiecnsa  mcnstruo  spatio  Luna  compht  et 
Vano  (1.  r.  r.  I  5,  4  guae  ad  solis  circuitum  annuum  sint  rcfcrcnda  ct 
quae  ad  J.unac  mcnstruum  cursum.  'metiri',  a  cuius  uocis  radice  etiam 
'mensis'  descendere  notum  est  (GCurtius  libri  ^Grundzuege'  p.  335-'), 
hic  seruata  distributionis  notioue  ualet  'conficere',  ut  Ouid.  uiet.  VIII 
564  duas  hicis  partcs  Hyperione  menso  (cf.  et  ^mare  nauibus  metiri' 
aliaque):  complet  circuitum  iu  anno  facieudum,  minus  spatium  nouo 
quoque  mense  denuo  percurreus.  —  19,  20.  rnstica  agi'icolae  boiiis 
tecta  fnigibus  exples.  Seu.  d  ben.  IV  23,  1  num  dtibium  est,  qtiin 
hoc  humani  tjcneris  domicilium  circuitus  solis  ac  lunae  uicihus  suis  tem- 
pcietY  quin  cdtcrius  calore  alantur  corpora .  .  .,  altcrius  teppre  efftcaci  et 
pcnctrahili  regatur  maturitas  frugum?;  Callim.  h.  Dian.  130,  Hor.  od.  IV 
6,  39.  ^bonis'  tara  a  qualitate  quam  quantitate  (=  largis),  ut  Hor.  epist. 
I  18,  100  sit  hona  ..  prouisae  frugis  in  annum  copia;  id  quod  suppe- 
ditat  uox  ^exples',  h.  e.  ad  summum  usque  fastigium  imples  domum,  ut 
in  rure,  humilem.  —  21,  22.  seis  qiiocumque  tibi  placet  saiicta  uo- 
uiine.  de  ■nolvavvuiu,  qua  gaudent  caelicolae,  apte  Vulpius  cp.  Plat. 
Cratyl.  p.  400  S^vzBQog  d'  ccv  XQonoq  op9"dr;]ros,  wanBQ  iv  zai^g  svxaig 
vofiog  iarlv  rjfitv  svxsc&oci  OLXivag  rs  mki  ono&sv  yciiQOvciv  ovoficc^ofjLS- 
voi,  Callim.  h.  Dian.  7  (Aristoph.  Thesraoph.  320,  Aesch.  Ag.  160);  cf.  et 
Orest.  trag.  87.  non  pertinent  lemmatis  uerba  ad  rariora  Dianae  cogno- 
mina  (ueluti  Triforuiis,  Kemoreusis,  sim.),  sed  dat  poeta  ei  optionem,  ut 
quo  ipsa  malit  uomine  modo  commemorato  uocetur  siue  luno  Luciua 
siue  Triuia  siue  Luna  siue  Diana,  plane  ut  Hor.  c.  s.  15  (cf.  ad  13). 
'sancta'  participium  uolunt  esse  (h.  e.  culta,  uenerata);  quo  modo  nus- 
quam  uox  illa  adhibetur.  adiectiue  igitur  ut  solitum  deorum  attributum 
(cf.  ad  XXXVI  3  et  graecum  ayiog:  Apul.  met.  XI  17  traditum  aoia 
etfsaia  corrjge  O  in  F  mutata)  nec  in  Diana  rarum  (Gruteri  inscr.  41,  5, 
Orell.  1444  Dianae  Sanctae)  sumendum  esset,  si  huic  precatiuo  ''sis 
sancta'  iuxta  alterum  'sospites'  ullus  esset  locus.  erat  haec  dea  sancta 
manebitque  sancta  .Romanis  in  omne  tempus:  quid  hoc  optari  opovtuit? 
antequam  poeta  precatur  almum  Dianae  praesidium,  ipsam  ut  se  in- 
uocari  patiatur  rogat;  unde  corrigendi  existo  auctor  ^seis  q.  t.  p.  cita 
nomine'.  nam  ut  in  compositis  ''excitus'  et  'excitus',  'concitus'  et 
'concitus'  (cf.  Neuins  II  p.  582  sq.),  ita  inter  ''citus'  et  ''citus'  hoc  sta- 
tuo  discrimen,  ut  illud  participium,  hoc  adiectiuum  fuisse  dicam  (quae 
est  causa,  cur  semper  'accitus'  inueniatur).  —  23,  24.  Koinulique,  anti- 
que  ut  soHta  es,  bona  sospites  ope  genteui.  Hor.  c.  s.  47  di  ... 
Romidae  (jenti  datc.  ''antique'  Scaliger  iu  'Ancique'  mutari  uoluit, 
alterum  post  Romulum  regem  inlaturus,  de  quo  Ennius  a.  150  V.  post- 
quam  himina  sis  oeulis  bonus  Ancus  reliquit;  sed  hoc  additum  nou  minus 
uacat  hic,  ubi  sola  Romanorum  circumscriptione  opus  est,  quara  illud  a 
RKIotzio  excogitatum  'antiquei',  h.  e.  fabulosi  (ad  VII  6).  quamquam 
uerum  est,  permire  esse  adhibitum  'antique',  h  e.  more  antiquorum  siue 
aQxaiKcog  (sic  Lucil.  XIV  9  M.,  Hor.  epist.  II  1,  66,  Tac.  Germ.  5),  cum 


XXXV  1-4.  203 

reqiiiratnr  'antea  (antiquitus)'  uel  'hucusque'.  corrupta  uox  uidetur  ex 
'ante"que',  b.  e.  'anteuijque'  siue  diremptis  litteris  'ante  usque',  h.  e.  con- 
tinno  [XLV  14,  XLVlll  -2);  cf.  et  Priai).  77,  8  qiii  ^j//i<s  itsque  .  .  solebam 
et  12.  12  ut  ><cmper  soht.  'bona  ope',  beniuolo  auxilio,  ut  LXVII  2.  ad 
sospitandi  uocem  Vulpius  cp.  Liu.  I  16,  3  paccm  prccibus  cxposcunt,  ut 
iioJens  propitiiisquc  suam  semper  sospitet  (=  iucoluuiem  seruet)  progeniem 
(Enn.  trag.  249  et  Pacuu.  234  R.). 

Saepius  in  comparationem  uocaui  Horatii  cum  otl.  I  21  (cf.  et  IV  6), 
tum  carmen  saeculare.  cum  quo  nostrum  poema  id  habet  commune, 
quod  et  ipsum  teste  fine  compositum  est  iussu  publico  —  ut  olim  Li- 
uius  Androuicus  carmen  in  lunonem  a  uirginibus  cantatum  fecit,  posti  a 
simile  P.  Licinius  Tegula  (Liu.  XXXI  12)  —  et  a  choris  iuueuum  uir- 
ginumque  est  dictum.  nam  cetera  hymnus  ille  Horatianus  satis  diuersus 
est  a  nostro,  quem  male  olim  et  ipsum  'carmen  saeculare'  iuscripserunt 
(Schwabius  q.  C.  p.  355).  sed  obscaruui  est,  quando  et  in  c[uod  deae 
sacrum  confecti  sint  hi  uersus.  nam  neque  Marcilii  opinio,  tum  esse 
eos  cantatos,  cum  libri  Sibylliui  consulerentur,  neque  Bentlei  [praef. 
Ilor.  p.  XIII]  de  idibus  Sextilibus  Dianae  sacratis  (Prelleri  myth.  rom. 
p.  283  sq.)  cogitantis  sententia  habet,  c{uo  se  magnopere  sustentet.  hoc 
quoqire,  num  ita  inter  pueros  et  puellas  strophae  siut  distribuendae,  ut 
hae  cecinisse  dicantur  5  —  8  et  13  — 16,  illi  contra  9  —  12  et  17  —  20, 
omnes  denique  simul  initium  finemque,  in  dubio  est  relinquendum: 
totum  carmen  ab  utroque  choro  cantatum  esse  ecj[uidem  lubentius  credo. 

XXXV. 

1,  2.  Poetae  tenero,  meo  sodali,  uelim  Caecilio,  papyre,  dicas. 

apostrophe  ad  epistulam  (ex  papyro  siue  carta  constantem)  tamquam 
nuntium  eius  qui  scribit,  ut  Stat.  silu.  IV  4,  1  cim-e  per  Euhoicos  non 
scgnis,  epistola,  campos  eqs.,  Auson.  epist.  16,  2,  1  perge,  o  libelJe,  Sir- 
inium  tt  dic  ero  meo  ac  iuo  aue  atque  salue  j^htrimum  (Hor.  epist.  I  8,  1 
huc  non  pertinet).  'uelim  dicas',  ut  LXVIIl'*  37.  de  hoc  Caecilio  nihil 
praeterea  ad  memoriam  nostram  est  traditum;  fuisse  eum  poetam  lyri- 
cum,  attributum  aperit  'tener'  proprium  eorum,  qui  teneros  amores 
canunt  (supra  p.  16);  et  ''sodalem  suum'  cum  eundem  uocet  Valerius, 
uuum  ex  cantoribus  Eupborionis  agnoscamus  oportet,  qui  in  studiorum 
ratione  easdem  rj^uas  Caluus  et  CatuIIus  triuerit  uias.  —  3,  4.  A^eronam 
neuiat  Xoui  relinquens  Comi  moenia  Larlumque  litus.  dicitur  Co- 
mum ,  Insubriae  oppidum ,  in  lacus  Larii  ripa  meridionali  positum ,  quod 
a.  a.  Chr.  59  colonis  a  Caesare  e  lege  Vatinii  deductis  nomen  accepit 
Noui  Comi,  ut  constat  ex  Strabone  V  p.  213  et  Appiano  b.  c.  II  26. 
unde  Schwabius  [q.  C.  p.  295]  recte  conclusit,  post  annum  illum  hos 
uersus  esse  scriptos.  'dicas  ueniat',  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  808,  et 
de  'relinquens'  participii  significatione  aoristica  ibid.  p.  565  sq.;  denique 
Ouid.  fast.  VI  765    Trasimena  litora  et  ad  XIV  19  Suffena  uenena.  — 


204  XXXV  5—10. 

5,  (i.   qiiasdam   iiolo   co^itationes   aiiiici  accipiat  siii  iiieiqiie.    h.  e. 

amici  comraunis,  ut  Cic.  ad  Q.  fr.  H  5,  2  jjMer  optivms,  Quintus  tmts 
meusque  et  ad  Att.  IV  2,  5  interuentu  Varronis  tui  nostrique.  huius 
nomen  sine  dubio  piopterea  reticetur,  quod  res  ipsa,  quade  agitur, 
optime  nota  erat  Caecilio.  uec  caret  probabilitate  hoc,  esse  sermonem 
de  eis,  quae  communis  ille  amicus  cogitet  super  Caecilii  poemate  in- 
cohato  (13  sqq.).  quod  si  hic  miserat  ad  Catulkini,  ut  cum  illo  com- 
municaretur,  qua  de  re  in  hac  epistula  rescriberetur  facillime  perspici 
potuit.  nani  ne  CatuUus  has  mandaret  litteris  cogitotiones  (Cic.  Tusc.  I 
3,  6),  ipsa  earnm  natura  (ut  indicare  uidetur  illud  ^quasdam')  fortasse 
i:»robibuit.  probabilem  hanc  rationem  meam  dico;  posse  etiam  de  qua- 
lubet  alia  re  agi,  ultro  apparet.  quidquid  id  est,  nou  probauerim 
Schwabii  1.  1.  opinionem,  qui  poetam  de  suis  ipsius  poematis  iudicium 
Caecilii  experturum  uerbis  'amici  sui  meique'  se  ipsum  solum  significasse 
putat  ('ut  uerbis  amici  sui  se  Caecilii  amicum,  contra  uerbi  amici  mei 
talem  se  iocose  nominaret,  qui  sibi  ipsi  esset  amicissimus';  cf.  Plaut. 
Bacch.  539  sqq.,  Hor.  sat.  II  6,  48  ikique  Beutleium):  miUa  quippe 
causa  est  quaesitae  hic  et  uix  perspicuae  iocandi  rationi.  'uolo',  cum 
ivsgysia,  ut  VI  16.  'accipiat',  LXVIII''  13.  —  7.  quarej  si  sapiet, 
uiam  iiorabit.  haec  per  futurum  loco  coniunctiui  expressa  (ut  saepe 
apud  comico.*,  cf.  Holtzius  synt.  scr.  pr.  II  p.  82  et  Draegerus  sj^nt.  hist. 
I  §  136)  certam  scribentis  expectationem  exprimunt:  aut  non  uoui  Cae- 
cilium  meum  aut  ut  homo  prudens  et  discendi  cupidus  nuUa  mora  inter- 
iecta  Veronam  quam  citissime  contendet.  notissima  ilia  uitae  cottidianae 
formula  (ex.  gr.  Plaut.  mil.  II  5,  66  ergo,  si  sapis,  mussitabis)  nec  cul- 
tiores  poetae  uti  dedignabantur,  praeter  Priap.  52,  11  e  nostro  loco 
ductum  Prop.  II  16,  7  quare  si  sapis,  Sulpicia  Tibulli  1,  2  e  caelo,  si 
sapis,  ipse  ueni,  Hor.  sat.  I  9,  34,  Ouid.  am.  I  4,  29.  ^iiam  uorare' 
summum  celeritatis  gradum  expressurus  poeta  iocose  finxisse  putatur  ad 
similitudinem  illorum  'uiam  carpere'  (ex.  gr.  Hor.  sat.  II  6,  93)  et  'la- 
pere'  uel  'corripere  (Aen.  I  422  et  Sil.  Ital.  VIII  182)  et  graecam  dictio- 
nem  ccQnd^Biv  xijV  odov,  imagine  aperte,  ut  ait  AGuarinus,  'ab  Lis 
sumpta,  quae  deghitiuntur  et  non  dentibus  conteruntur'.  ego  'uoraro 
aliquid'  explicuerim  'auide  aliquid  facere',  ut  similiter  Cic.  ad  Att.  IV 
11,  2  uorare  liiteras  et  LVII  8  uorax  adulter  (adnotante  Benoistio  Galli 
'devorer  Tespace').  fortasse  festiue  C.  depingit  amici  de  suis  iudicium 
anxie  expectantis  festinationem.  —  8.  caiidida.  ad  XIII  4.  —  milies 
(sic  enim  rectius  scribitur).  innumerabiliter  et  sine  fine.  —  9.  enntem. 
ire  uolentem,  ut  Verg.  Aen.  II  111  et  terruit  amter  eunfis.  —  9,  10. 
maniisqne  collo  ainbas  inicieus  roget  morari.  Prop.  I  6,  5  sed  me 
complexae  remorantur  ucrha  puellae  mutatoque  graues  saepe  colore  preces. 
uenuste  admodum  per  manus  iniectionem  puella  retinere  Caecilium  in- 
ducitur:  Seru.  ad  Aen.  X  419  mantis  iniectio  dicitur,  quoties  nuUa  iudicis 
auctoritate  expectata  rem  nobis  debitam  uindicamus  (cf.  ex.  gr.  Ouid.  met. 
XIII   170):    discedentem    quasi    rem    suo    iuri    subiectam    sibi    uindicat, 


XXXV  11-15.  205 

amice  nimirum,  ut  addituni  'roget'  ostendit.  transfertur  enim  maniis 
iuiectio  ad  res  amatorias:  (.)uid.  ani.  l  4,  40  osc«/o  «/  (lederis,  fiam  manifestus 
aiiwtor  ct  (licam  ' viea  sunt''  iniciaiiiqne  manus  (epist.  12,  158),  Hor.  od, 
I  17,  2(3  incontiiientes  iniciat  manus,  Val.  Flacc.  II l  5G2;  etiam  ad  alias 
re.^  adbibitiim  illud  'manus  inieere'  sic  ponitur,  ut  iuris  ciuilis  ex  ori- 
gine  aliquid  restet,  uelut  apud  Vell.  Pat.  II  41,  1  consulatus  C.  Cae- 
saris,  qui  scribenti  manum  inicit  et  qiiamUbet  festinantem  in  se  morari 
cogit.  —  11.  si  milii  iieni  niintiaiitiir.  Cic.  Acad.  II  25,  79  si  nc  sensus 
quidein  lara  nuntiant.  —  1*2.  illiim  deperit  iiiipoteiite  aiiiore.  Placi- 
dus  ji.  33,  4  D.  deperis,  perdite  amas;  iungunt  boc  uerbnin  intrausiti- 
uum  cum  accusatiuo  obiecti  ut  comici  (Plaut.  Cas.  I  1,  19,  Holtzius  synt. 
I  p.  244  sq),  ita  uoster  C  2;  Fronto  p.  253  N.  te  ita  amore  depereo. 
'inpotens',  eflfrenis  ct  inmoderatus,  saepius  affectus  bic  ille  audit;  Plin. 
epist.  II  1  amor  iniquus  interdum,  impotens  saepe,  (jn-AQatTiog  semper. 
'impotenti'  ablatiuuui  ceteri  scriptores  praebent  (Neuius  11  p.  56);  V  ac- 
cusatiuum  eshibens  uidetur  innuere  solitam  priscae  formae  'inipotentei 
amorei'  deprauationem ,  nalde  eam  uetustam,  quippe  qua  et  Plinius  (cf. 
testim.  uol.  I)  sit  deceptus  (de  ablatiuuo  'amori'  cf.  supra  p.  51).  — 
13,  14.  iiaiii  quo  tempore  legit  inooliatam  Dindymi  dominain,  ex  eo 
niisell.io.  fecerat  Caecilius  caimeu  de  magna  matre  Idaea,  materia 
tum  ualde  adamata  certatimque  a  poetis  tractata  (cf.  ad  LXIH  in  fine; 
de  Dindymi  domina  ibid.  91).  sed  hoc  epyllion  tantum  ^incohauerat'  ille. 
quo  uerbo  CatuUus  tacitam  mihi  egisse  uidetur  censuram,  ad  summam 
perfectionem  haec  illa  deesse  significans;  nempe  suapte  natura  'in- 
cohare',  cui  fere  oppositum  est  'perficere',  amplam  habet  notionem,  ut 
minime  sit  opus  de  parte  aliqua  poematis  (uelut  exordio)  cogitare;  nec 
casu,  sed  cum  ui  forti  in  fine  u.  18  eandem  uoceni  occurrere  puto,  sed 
ita  repetitam  ('uenuste  incohata'),  ut  summa  cogitationum  illarum  ali- 
qua  cx  parte  iam  prodatur  nec  nimis  metuendum  fuerit  Caecilio  com- 
munis  amici  iudicium.  'legit',  praelegit,  nou  tam  uni  puellae  (cf.  ^ex 
eo')  quam  coram  propinquis  et  amicis  (non  tamen  publice,  quales  prae- 
lectiones  ab  Asinio  Polione  nouatas  esse  constat);  cf.  de  legendi  uerbo 
ISteupius  Ubri  ''de  Probi.s  grammaticis'  p.  34  sqq.  'misellae',  amore 
sauciae;  ad  XLV  21.  noto  autem  usu  cum  demonstratiuum  addatur 
interdum  post  relatiuum  (ut  Plaut.  Capt.  11  2,  21  proximum  quod  sit 
bono  quodque  a  malo  longissime,  id  uolo),  inuersionem  hic  adesse  sta- 
tuunt  pro  ULilgari  'ex  eo  tempore,  quo'.  hoc  ut  non  stabilitur  ex  Mart. 
XI  18,  26  (ubi  'quo  tempore'  indicat  'tum  cum'),  ita  refutatur  usu  Ca- 
tulli,  apud  qnem  'quo  tempore'  fere  ualet  'ubi,  postquam'  (LXVIIl*  15 
et  LXVIII''  73,  fortasse  etiam  LXIV  73),  ut  cum  illo  'quo  tempore 
(=  postquam),  ex  eo  (==  inde)'  comijarari  possit  LXIV  86  et  91  simidac, 
ex  illo.  —  15.  ignes  interiorem  edunt  medullam.  acrem  et  per  omnes 
artus  sparsum  (LI  9  sq.)  amorem  denotat  pluralis  ''ignes',  ut  Ouid.  a.  a. 
III  573  ignibus  liic  lentis  urctur.  Verg.  Aen.  IV  66  est  (=  consumit) 
molUs  flamma  medullas  (ubi  uide  interpretes) ;  et   est  hic  pluralis  in  his 


206  XXXV  lG-18.     XXXVI  1. 

rebus  amatoriis  usitatior;  XLV  16,  LXIV  93  wiis  mcdullis,  LXVI  23 
penitus  meduUns.  —  16.  igiiosco  tibi,    Sappliica  pnclla  Miisa  doctior. 

'puella'  uocatiuus  cinu  'tloctior'  cohaeret,  unde  penclet  ablatiuus  'Sapph. 
Musa',  h.  e.  quam  Sappho;  quod  non  inde  explicandum  ost,  quod  Sappho 
decima  appeilata  sit  Musa  (Anth.  Pal.  VII  14  et  IX  506),  sed  ex  solita 
poetis  circumlocutione:  LXVIII^  7  scriptonim  Musrte  (=  scriptores), 
Ouid.  ex  P.  IV  16,  29  musaqiie  Turrani  et  trist.  11  364  musa  Teia.  qua 
Sappho  si  Caecilii  amasia  nocatur  'doctior',  potest  (iit  mihi  uidetur) 
adludi  ad  poetriae  Lesbiae  nomen  fortasse  ab  antiquis  grammaticis 
eodem  modo  explicatum ,  quo  GCurtins  libri  ^Grundzuege'  p.  699*  Edncpa} 
interpretatur  cocpi]  (=  docta  puella) ;  Ter.  Maur.  2148  doctissima  Sappho ;  cui 
etymologiae  fauebat  ipsa  aominis  apnd  Romanos  (de  Graecis  cf.  Kockius  libri 
^Alcaeus  und  Sappho'  p.  83)  scriptura  communi,  ut  uidetur,  usu  recepta 
'Sapho',  quam  hic  V  exhibct  saepiusqne  in  codicibus  scriptorum  lati- 
norum  me  inuenire  memini.  'dccta'  autem  'puella'  (nam  'poetae  docti' 
similiaque  procul  hinc  arcenda)  uocatur  ea,  quae  litteris  eatenus  est 
imbuta,  ut  carmeu  doctum  et  arte  Alexanclrina  factum,  quale  erat  Cae- 
cilii  Cybele,  intellegere  posset;  cf.  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  109 
not.  1,  Friedlaenderus  hist.  mor.  Rom.  I*  p.  443.  sine  dubio  'rarissima 
turba'  tum  etiam  multo  magis  erant  ^doctae  puellae'  qnam  Ouidii  (a.  a. 
II  281)  tempore,  quo  Propertii  Cynthia  eo  usque  processit  ut  ipsa  uersns 
pangeret  (II  3,  19  sqq ,  cf.  et  I[  13,  11  »?e  imiat  in  gremio  doctae  legisse 
puellae,  aurihus  tt  puris  scripta  probasse  mea),  plerasque  non  fallemur 
si  utpote  eruditas  artibus  ''doctas'  fuisse  dicemus.  nec  liercle  Sai^j^ho 
es^e  doctiorem  magna  laus  (repetit  eam  subinepte  Mart.  X  35,  15)  esset 
in  mutata  inde  ab  Alexandro  Magno  eruditionis  litterariae  condicione, 
nisi  per  blanditias  apertas  et  cum  Sapphus  nomiuis  adlusione  tribueretur 
feminae;  et  fortasse  in  illa  Italiae  regione  haec  laus  etiam  pluris  erat 
aestimauda.  quamquam  ot  ab  hac  parte  Caecilii  puella  et  Sappho 
possunt  esse  comparatae,  quod  illam  doctus  poeta  recitatis  carminibus, 
hanc  Phaon  incultus  solaque  forma  pollens  cepit.  quidquid  id  est,  ue- 
nuste  admodum  poematis  Caeciliani  ccnsura  tacita  eo  qnoque  instituitur, 
quod  quemnam  effectum  in  auimum  puellae  habuerit  illud  enarratur. 
qui  eflfectus  magis  etiam  explicatur,  si  amorem  potissimum  Cybeles  circa 
Attida  tenerrimis  coloribus  depinxisse  statuitur  Caecilius.  ^ign.',  ueniam 
lubenter  do  ardori  tuo  (bene  eum  intellego).  —  17.  est  cum  ui  prae- 
positum:  re  uera  est.  —  18.  mag^na  mater.     LXIII  91. 

XXXVI. 
1.  Annales  Voliisi,  cacsita  carta.  Volusii  annales,  sine  dubio  ad 
exemplum  Ennianorum  more  prisco  scripti  et  per  se  mali,  iterum  oc- 
currunt  XCV  7  sqq.,  tibi  Cinnae,  poetae  noui,  Smyrnae  oppouuntur; 
quod  ad  cetera,  nil  de  homine  isto  scitur.  quamquam  Muretus  et  post 
eum  alii  indagasse  sibi  uidebantur  certiora.  nam  apud  Senecam  epist. 
93,  11    legimus:   ct  paucorum   uersuum   liber  est,   et   quidem   laudandus 


XXXVl  2.  207 

atqnc  utilis:  amuiJes  Tanusii  scis  qunm  punderosi  sitit  et  quul  noccntur. 
hoc  cst  uita  quorundam ,  et  quod  Tannsii  scquitxr  a)inalcs.  dicit  hacc 
philosophns  Cordubcnsis  compaiationis  f]^ratia:  longam  nitani  per  se 
nihili  rs<e,  mnlto  praestare  breuem  eandemque  bonam;  sic  et  uohimen 
posse  et  piiruum  esse  et  ogrcgium,  cum  tameu  magni  illi  Tannsii  an- 
nales  — .  hic  Senecae  obuersatum  putant  facetum  aliquod  dictum,  ot 
quidem  ipsum  Catnlliannm  ^cacata  carta';  potuerunt  etiam  addere,  'qnod 
sequitur'  spectare  ad  XCV  8  et  la.ras  scomhris  sacpc  dobunt  tunicas. 
sed  Mni-eti  ob  nominis  difterontiam  sibi  adhuc  diffidentis  uostigiis  in- 
grcssi  Hanptius  [opusc.  I  p.  71]  et  Schwabius  [qu.  C.  p.  180  sqq.].  hunc 
Tanusium ,  quem  eundem  cum  Tanusio  Gemino  historiarum  scriptorc 
(Sueton.  Caes.  24,  Plut.  Caes.  22,  Cato  51,  compar.  Nic.  et  Crass.  4) 
fecerunt,  Tanusium  igitur  Geminum  esse  censuerunt  Volusium  Catnllia- 
num ,  adprobantibus  postea  doctis  omnibus.  quos  erroris  conuicit  nuper- 
time  PESonuenburgius  in  libro  iu  ASchaeferi  honorem  composito  ^liisto- 
riscbe  Untersuchungen'  [Bonnae  1882  p.  158  sqq.],  qui  tota  ista  ratio 
quam  nullo  nitatur  fundamento  quamque  per  se  sit  inprobabilis  ostendit; 
et  sane  nullo  modo  credibile  est,  Catullum  bis  Volusii  nomen  pro  Ta- 
nusii  posuisse  necessitate  cogente  uulla  (nec  alibi  noster  malos  poetas 
nominatim  adferre  ueretur,  cf.  XIV  18  sq.);  nam  quod  idem  Maraurram 
uocauit  Mentulam  (quod  praeter  Clodiam  Clodiumque  unicum  ficti  no- 
minis  est  exemplum),  peculiavi  utitur  ratione  (supra  p.  iiO).  meam  ut 
proieram  seutentiam,  annales  Taousii  (quem  Senecae  acqualem  a  Ta- 
nusio  Gemino  diuersum  putauerim  propter  ipsa  tempora  praesentia;  et 
cac.atam  illam  Volusii  Catulliani  cartam  parum  est  probabile  durasse 
usque  ad  Senecam)  editi  ita  uidentur  esse  excepti,  ut  obuia  compai-a- 
tione  (adliciente  maxirae  nomiuis  sono  simili)  cum  breuissimo  acutissi- 
moque  iudicio  uocarentur  'annales  Volusi,  cacata  carta',  adicientibus  aliis 
ad  supplendam  aestimationem  ^tunicae  scombrorum'  (germanice  'Maku- 
latur').  hoc  est  illud  Scnecae  'quid  uocentur'  et  'quod  sequitur'.  cete- 
rum  nota  est  gons  Volusiorum  {uetus  familia  Tac.  a.  III  30),  ex  qua 
M.  Volnsium  comraeraorat  Cic.  ad  fam.  XVI  12,  6;  cf.  Pauly,  encycl. 
real.  VI  p.  2745.  quod  ad  cartam  cacatam,  ex  Mart.  XII  61,  10  scribit 
carmina,  quae  legunt  cacantes  concludere  pronum  est,  cartas  inutiles 
abiectasque  ut  ad  alias  res  (XCV)  ita  ad  certum  certorum  locorum  usuni 
adbibitas  esse,  ut  fortius  adeo  Martiale  noster  innuat,  huic  usui  cartas 
Volusianas  iam  inseruiisse,  translate  nirairum  stercus,  quo  papyrus  iu- 
quinata  est,  iutellegens  de  malis  uersibns  huic  inlitis.  'cacata'  pro  ^con- 
cacata',  ut  XXXA^II  10  scribam  pro  'conscribam',  XXXVIII  5  solatus  pi-o 
'consolatus',  LXII  27  (Draegerus  synt.  I  §  85).  —  2.  iiotiim  soliiite  pro  iiiea 
pnella.  uotum  fecerat  (susceperat,  nuncupauerat)  Lesbia  (ad  I,  1),  si  secum 
poeta  in  gratiam  rediisset,  se  Veneri  sacrum  quoddam  (mox  descriptum) 
oblaturam  esse  (cf.  ex.  gr.  Mart.  IX  40,  3  uoiiit  pro  reditu  uiri  Fliilac- 
nis  eqs.;;  iamque  cum  ea  optati  compos  sit  facta,  reddendum  (soluen- 
dum,  iierficiendum)   est  uotum.     usu  autem  bene  distinguendo   a  solita 


208  XXXVI  3—7. 

in  formulis  ^uotum  pro  re  iuipetranda  facere  (pro  inpetrata  soluere)' 
significatione  ita  hic  ^pro'  adhibitum  est,  ut  loco  siue  nomine  Lesbiae 
Catullus  se  ipsum  executurum  esse  uotum  ab  illa  factum  innuat;  ijlane 
ut  CIL.  I  1175  loco  patris  uotum  Herculi  reddunt  liberi;  et  more 
loquendi  poetico  annales  Volusii,  per  quos  utpote  cromandos  sacrum 
dis  promissum  fit,  ipsi  uotum  soluere  iubentur.  —  3.  sauctae  Yeneri 
Cnpidiiiiqne  nonit.  raoi'e  perpetuo  cum  V  habeat  ^sancte',  hoc  ser- 
uandum  putauit  Liuineius;  sed  qnamquam  'sancte  iurixre'  (Ter.  Hec.  I 
1,  4)  similiaque  usitata  sint,  tamen  nil  causae  esse  uidetur,  cur  sanctitas 
uoti  efferatur;  immo  multo  magis  ex  re  est,  deam  deumque,  sub  quo- 
rum  tutela  sunt  amantes,  ox'nari  epitheto  religioso  soUemnique,  quo  in 
adlocutionibns  maxime  ei  inuocabantur:  Enn.  ann.  65  sancta  deorum  et 
G07  Saturno  sancte  create,  Verg.  Aen.  IV  576  sancte  deorum ,  Tib.  H 
1,  81  sancte  (Cupido),  append.  TibuU.  5,  1,  23  Veneris  sanctae  ad  aras 
multaque  alia;  cf.  LXIV  95  et  268,  LXVHI*  5.  ad  numen  nimirum  in- 
uiolatum  spectat  epitheton.  cf.  et  ad  III  1.  —  4.  si  sibi  restitntns 
essem.  redditus,  redonatus,  si  in  gratiam  cum  se  rediissem:  Hor.  od. 
III  7,  1  quem  tibi  candidi  primo  restituent  uere  Fauonii ,  Ter.  Heant. 
in  1,  83  dum  id  quaero,  tibi  qui  filium  restituerem  (ubi  Donatus  tt 
'^redditur''  et  'restituitur''  cupiens  cupientibus)  \  et  ipse  noster  CVII  4  quod 
te  restituis,  Leshia,  mi  cupiclo.  —  5.  desissemqne  trnces  nibrare  iam- 
bos.  iambi  'truces',  terroris  minarumque  pleni  et  uiolenti  (Quint.  XI 
1,  3),  quinam  dicantur,  uix  potest  e§se  ambiguum.  nam  cum  duo  tan- 
tum  carmina  iambis  claudis  in  Lesbiam  sint  scripta,  VIII  et  XXXVII, 
una  tantum  aiuantium  reconciliatio  locum  habuerit  eaque  ante  c.  XXXVII, 
ei  qui  huius  amoris  historiam  penitus  habent  perspectam  ne  momentum 
quidem  dubitant,  quin  c.  VIII  designetur.  neque  hercle  in  ullum  carmen 
magis  conuenit  illud  'uibrare',  quod  uim  atque  feruorem  impetus,  quo 
uersus  in  inimicum  perfidamue  amasiam  iaciuntur,  exprimit  (cf.  'telum, 
gladium  in  aliquem  uibrare'):  non  solum  Quintil.  X  1,  60  loquitur  de 
Archilochi  breuibus  uibrantibusque  sententiis,  sed  etiam  apud  Auson. 
epist.  21,  5  iambus  audit  flammis  corusci  fulguris  uibratior;  cf.  et  Ter. 
Maur.  2181  sciq.  —  6,  7.  electissima  pessimi  poetae  scripta  tardi- 
pedi  deo  daturani.  "^elect.'  (Cic.  de  fin.  III  7,  26  omnibus  electissimis 
uerbis,  Petron.  36  res  eJcctissimas  ridentes  aggredimur)  cum  inrisioue: 
opera  pessimorum  pessiraa.  Muretus  'pess.  poetae'  magis  in  uniuersum 
dictum  putauit  (unius  ex  numero  malorum  poetarum),  uulgo  Lesbiam 
diserte  Volusium  flammis  cremandum  uouisse  sumunt:  neutrum  me  pro- 
bare  et  longe  aliter  haec  explicare,  in  fine  ostendam.  'tardipes',  quam 
uocem  primus  C.  habet  (unde  adsumpsit  Colum,  X  419  Tardipedi  saeris 
iam  rite  peractis),  dicitur  Volcanus  claudus;  uam  ut  Graeci  ^gudvg,  sic 
Latini  'tardus'  pro  eo  quod  est  'claudus'  ponunt  interdum,  ut  Prop.  II 
1,  59.  Tib.  I  9,  49  illa  uelim  rapida  'Vulcanus  carmina  flamma  torreat, 
luuen.  7,  24  et  quae  compones,  dona  Veneris,  Tclesine,  marito,  Fronto 
p.  68  N.  paululum  misere  scripsi,  quod  aut  lymphis  aut  Volcano  dicarcm. 


XXXVI  8-12.  209 

'claturam',  scil.  se  esse;  ut  in  oniuibus  sentiendi  et  dicendi,  ita  in  iurandi 
(Huschkius  ad  Tib.  TI  G,  13)  et  uouendi  uerbis  sermo  cottidianus  in 
eodem  subiccto  regente  omittere  amat  pronomenj  Ellisius  cp.  Pompon. 
com.  51  R.  Mars,  tibi  uoueo  factnrum,  si  timquam  redierit,  hidenti  uerre 
et  Macrob.  III  9,  8  si  ita  feceritis,  uoueo  uohis  templa  ludosque  factu- 
j?t;n;  cf.  in  uniuersnm  Holtzius  synt.  pr.  scr.  11  p.  33  sqq.,  Kuehnerus 
gr.  1.  II  p.  516  sq. ;  nec  minus  'esse'  in  participio  perf.  pass.  et  fut.  act. 
cum  plerisque  omnibus  omittere  solet  CatuUus.  —  8.  infelicibus  ustii- 
lauda  lig:nis.  Paulus  Festi  p.  92  ^felices''  arbores  Cato  dixit,  quae  fru- 
ctum  firunt,  ' infelices\  quae  non  ferunt;  Plin.  h.  n.  XVI  108  infclices 
nutem  existimantur  damnataeque  religione,  quae  neque  seruntur  umquam 
neque  fructum  ferunt  (ib.  XIII  116,  XXIV  68,  73,  Verg.  G.  II  314,  Aen. 
VI  230,  Pallad.  Ajjr.  II  1).  et  ut  arbores  felices  utpote  sacras  succidi 
leges  uetabant  (Fronto  p.  195  N.),  ita  ex  arboribus  inutilibus  ligna  sume- 
bant  ad  narios  usus;  quarum  nonnullis  utpote  nefastis  portenta  prodigia- 
que  mala  comburi  solere,  Tarquitius  Priscus,  qui  enumerat  illas,  auctor 
est  apud  Macrob.  311  20,  3;  quocum  cohaeret,  quod  talibus  arboribus 
suspendebautur  reste  scelerati  (Cic.  liab.  p.  d.  4,  13  et  Liu.  I  26,  6). 
Vulpius  cp.  Cic.  p.  Mil.  13,  22  tu  P.  CJodii  cruentum  cadauer  .  .  in- 
felicissimis  lignis  scmiustidatum  nocturnis  canibus  dilaniandum  reliquisti. 
fortasse  sentes  siue  spinosa  ligna  hic  dicuntur;  cf.  Turnebus  adu.  XVIII  11. 
'ustilare'  fonna,  qnam  hic  V  habet,  serioris  latinitatis  esse  uidetur.  — 
9,  10.  et  hoc  pessima  se  puella  uidit  iocose  lepide  uouere  diuis. 
'pessima'  (quam  uocem  cum  cousilio  quodam  post  u.  6  i-epetitam  esse 
infra  uidebimus)  in  bonam  partem  ^callida  et  uersuta'  ualet  (germanice 
'das  Teufelsmaedchen');  cf.  ad  X  33  et  LV  10.  'uidit',  sensit,  intellexit, 
ut  Nepos  Alc.  9,  5  uidebat  id  sine  rege  Perse  non  posse  fieri.  omnis  uis 
pronuntiandi  posita  in  uocibus  'iocose  lepide',  more  prisco  (ad  XLVI  11) 
aavvdBzag  iunctis;  cf.  in  fine  adnotata.  ^diuis'  in  uniuersum  dictum, 
quamquam  proprie  Veneri  et  Cupidini  uotum  factum  est  (cf.  LXIV  190 
et  193).  —  11.  nuuc,  o  caeruleo  creata  ponto.  'nunc',  iam  igitur 
his  ita  sese  habentibus,  fortiter  dictum  in  transitu  ad  rem  ipsam. 
sequitur  enim  soUemnis  Veneris  inuocatio  ad  sacrum  beniuole  accipien- 
dum.  Plutarch.  symp.  V  10,  4  ol^ica  Se  ■acu  zrjv  'AcpQoSizrjv  aXiyEvrj  rovg 
Ttoirjzag  nQogayoQSVBiv;  Auson.  epigr.  34  (33),  1  o^ia  salo,  suscepta  salo; 
et  antiquitus  usitatnm,  caeruleum  colorem  huius  maris,  ex  quo  emersit 
dea  ipsa  niuea,  bella  cum  oppositione  commemorare:  Anacr.  54  xaQon^ig 
oz'  iv.  %aXaGerig  dsSgoawfiEvrjv  Kv&i^qtjv  iXoxBvs  Ttovtog  aqiQcp,  Apul. 
met.  IV  28  quam  caerulum  profundum  pelagi  pepcrit  et  ros  spumantium 
fluctuum  educauit.  —  12.  quae  sanctuni  Idaliuin  Uriosque  apertos. 
notum  est  quam  adamauerint  in  talibus  inuocationibus  sacros  deo  deaeue 
locos  quam  plurimos  appellare  ad  totam  eius  potentiam  significandam; 
IVossius  cp.  Menandrum  in  Walzii  rhet.  IX  135  (III  334  Sp.)  fiszQov 
(livtoi  twv  Klrjtiy.wv  vfivcov  iv'  ftf  v  noirjasi  iTHftrjyJatSQOv '  afia  (liv  yuQ 
tx  TioXlwv  zoTtwv  t^sazi  zovg  &£ovg  iniiiaXsiv,  ojg  nuQa  Uancpoi  vial  zw 
Catuli.us  ed.  P.aehrens      II.  14 


210  XXXVI  13. 

'Jlyifiavi  noXluxov  evQioyio^Lsv.  .  .  xtiv  8s  'AcpQoSizriv  Kvtiqov  KviSov  Ev- 
Qtag  noHax6&£v  drayiulei.  cf.  et  ex.  gr.  Hor.  od.  I  21,  5  sqq.  loca 
autem  a  templis  ibi  conseci-atis  ipsa  audiunt  'sancta',  ut  Verg.  Aen.  XI 
785  sancti  custos  Soractis  Apollo;  LXIV  228.  Idalium,  t6  'l8dhov  oqos, 
Cypri  promuuturium  frondosum  (LXIV  96,  Verg.  Aen.  I  692  aUos  Ida- 
liae  lueos),  in  cuius  cacumine  celeberrimum  erat  deae  templum,  quam 
ex  ponto  ortam  Cj-px-o  ferunt  fabulae  adnasse.  cf  LXI  17,  Verg.  epigr. 
14,  2  sedes  quae  colis  Idalius.  quod  deinde  V  tradit  'uriosque  (siue 
'utriosque')  apertos',  Italis  iudicium  continere  uidebatur  eius  sinus,  de 
quo  Mela  11  4,  66  sinus  est  inquit  continuo  Apulo  litore  incinctus  nomine 
Urius,  modicus  spatio,  pJeraque  aspcr  accessu,  extra  Sipontum  .  .  et  flu- 
men,  quod  Canusium  udtingens  Au/Ulum  adpeUant;  erat  KoXnog  'ASQiag 
ille,  ad  quem  Ptolem.  III  1,  17  urbem  "'Tqiov  (e  regione  Diomedis  in- 
sularum)  sitam  esse  uult,  quae  ab  aliis  uocatur  Ovqhov  (Strab.  VI  3,  9). 
quamquam  Melae  uerbis  asper  accessu  nullo  modo  conuenit  cum  illo 
'apertos';  et  praeterea  ignotum  est  plane,  qua  re  hic  sinus  Urias  fuerit 
nobilis  et  quo  modo  ad  Veneris  cultum  pertinuerit.  nam  ad  Urios  nil 
attinet  castrum  Mineruae  siue  Portus  Veneris  sub  Hydrunto  positus,  ubi 
Aeneas  Italiam  appulit  (Dion.  Halic.  I  51).  sed  huius  loci  dum  mecum 
perpendo  naturam  consideroque,  quam  uere  hic  'apei^tus'  uocetur  Qiumi- 
lem  dicit  Verg.  Aen.  III  522)  et  quam  egregie  idem  in  Veueris  inuocatione 
pi-oferatur,  suspicio  est  orta,  uum  forte  lateat  ^Hudriosque  apertos'. 
quamquam  num  possint  'Hydrii'  dici  terrae  Hydruntinae  incolae  in  in- 
certo  relinquendum  est  mihi.  aliorum  coniecturae  in  loco  difficillimo 
sunt  Iiaece:  ^Uriosque  portus'  Heinsius  uoluit  non  malo,  tameu  ob  causas 
expositas  dubio  ualde  commento;  IVossius  'Syrosque  (Surosque)  apertos', 
cp.  Cic.  de  diu.  I  1,  quamquam  iu  hac  enumeratione  locis  magis  medi- 
terraneis  nullus  est  locus;  Bergkius  [Philol.  a.  1871  p.  682]  'Chutros- 
que',  de  urbe  Cypri  intellegens  (Steph.  Byz.  s.  u.,  Plin.  h.  n.  XVI  130), 
quod  eadem  de  causa  est  reiculum;  denique  Marullus  'Erios',  h.  e.  He- 
raeos  montes  Siciliae,  plane  inprobabiliter  coniecit.  —  13.  quaeque 
Aucona  Cnidumque  arundiuosam  colis.  Aucon  {'Ayncov)  siue  Aucona, 
urbs  Piceni  cum  portu  ad  Hadriam  sita  (Mela  II  4,  64,  Strabo  V  p.  241), 
nobile  habebat  templum  Veneris  marinae,  deae  tutelaris;  cf.  luuen.  4,  40. 
Cnidus  in  Cariae  ora  maritima  in  promunturio  Triopio  posita;  de  qua 
Pausan*.  I  1,  3  KviSloi  rifiaaiv  'AfpQoSirrjv  (laXicza;  maximeque  statua 
deae  a  Praxitele  sculpta  insignis  erat  urbs  (Plin.  h.  n.  XXXVI  20  Pruxi- 
telis  Venus ,  quam  ut  uiderent  muUi  nauigauerunt  Cnidum).  Romani  inter 
'Cnidus'  et  ^Gnidus'  (serioris,  ut  uidetur,  aetatis  formam)  uariabant;  sed 
hic  alterum  a  V  exhibitum  reicitur  metro;  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  316. 
ceterum  urbi  illi  paludibus  circumdatae  magna  mercatui-a  a  calamis, 
unde  attributo  alibi  non  obuio  audit  ' arundinosa ' :  Ausou.  epist.  7,  50 
Gnidiae  sulcus  harundinis,  Plin.  h.  n.  XVI  157.  Ouid.  met.  X  530  de 
Venere  non  uUo  repetit  Paphon  aequorc  cinctum  piscoscmque  Cnidon  gra- 
mdamquc  AmatJiunta  metaUis.     'colis'  more  saepius   apud  Horatiura  ob 


XXXVI  U-16.  211 

seruando  iu  medio  ost  positum  xiiv  xojAcoj',  quae  regit  omuia.  —  14.  qiiae- 
que  Amathunta  iiuaeque  Golgos.  Amatbus  Cypii  urbs  ad  mare  sita, 
ubi  una  cum  Adouide  colebatur  dea  (Pausan.  IX  41,  2,  Tac.  a.  III  62); 
'Golgi'  est  uetus  nomen  eiua  urbis  (positae  itidem  in  Cypri  ora  maritima), 
quae  postea  'Paphos'  uocabatur  (cf.  RNeubauerus,  commeutt.  Momms. 
p.  677  sq.).  eist  AmatUus,  cst  celsa  mihi  Paplios  ap.  Verg.  Aen.  X  51  dicit 
Venus,  de  qua  Papbi  siue  Golgis  culta  cf.  Hom.  Od.  VII  362,  Aeu.  I 
415,  Hor.  od.  1  30,  1,  Tac.  List.  II  2.  —  15.  quaeque  Durachium, 
Uadriae  taberuam.  'Dyrrhacbium'  siue  prisce  'Dur(r)acbium'  Romani 
secundum  paeuinsulam,  in  qua  est  posita,  uocabant  Epidamuum,  Illy- 
riae  graecae  urbem,  mali  quod  huic  nomini  inest  ominis  metu  (cf. 
Strabo  VII  5,  8,  Piaut.  Men.  II  1,  38,  Pliu.  b.  n.  III  23,  145).  quae  urbs 
non  soluni  totius  orae  lUyricae  emporium  maximum  erat  (Aelian.  u.  b. 
XIII  17),  sed  etiam  ab  omnibus  qui  siue  ex  Italia  (Brundisio)  Graeciam 
petebant  siue  hinc  illuc  redibant  tangebatur;  sic  locus  ille  quasi  quod- 
dam  deuorsorium  in  mariHadriatico  nauigantium  erat;  IVossius  cp.  Strab. 
p.  283,  cui  Egnatia  audit  ■holvi)  Kazaycoyri  nliovti  xs  v,al  tis^bvovxl  tig 
BccQiov  (cf.  ibid.  p.  577  de  Apamea).  et  ut  caupones  in  deuorsoria  siue 
tabernas  suas  allicere  studebaut  uiatorcs  donis  nou  solum  Cereris  Bacchi- 
que  sed  etiam  Veueris  (cf.  ex.  gr.  carmen  'Copa'  iuscriptum) ,  sic  Dyr- 
i-achium,  ut  portus  plerique,  afluebat  deliciis  omnibus:  Plaut.  1.  1.  33 
nam  ita  cst  haec  hoininnm  iiatio  Epidamnia:  uoluptarii  atqne  potatores 
maxumi  .  .  tiiin  meretrices  mulieres  nusquum  perliibentur  hlandiores  gcn- 
tiuvi.  Venerem  Dyrrhachii  esse  cultam,  certo  testimonio  uon  coustat, 
conicere  licet  ex  hac  multitudine  meretricularum,  quae  cum  illius  tem- 
plis  fere  coniunctae  esse  solebant.  —  recensenti  locorum  sine  ordine 
ullo  grataque  cum  neglegentia  enumerationem  apparet,  poetam  urbes 
tantum  maritimas  portusque  nobiles,  ut  decet  Veuerem  ponto  creatam, 
arcessiuisse:  celebratur  potissimum  ab  eo  'AtpQodLtrj  illa  EvnXoiu  a 
Cnidiis  maxime  culta;  qua  de  nautarum  tutrice  cf.  Musaeus  248  KvitQKi 
anoanoQog  iozi  &alcia6r]s  yial  ■nQatist,  novtoio,  Hesiod.  theog.  168  sqq., 
Aen.  I  800,  Ouid.  epist.  15,  24,  alia.  sed  quonam  consilio  C.  hanc  Ve- 
nercm  marinam  inuocat?  obuersabaturne  eius  animo  comparatio  quae- 
dam  inter  res  amatorias  et  nauticas?  optabatne  sibi  simul  iter  iam  tutum 
securumque  post  acres  uehementesque,  quas  in  amore  suo  passus  erat, 
tempe-states  ?  —  16.  acceptum  face  redditumque  uotum.  ""uerbum 
sumptum'  inquit  Muretus  'ab  argentariis,  qui  acceptam  redditamue  pe- 
cuniam  facere  dicuntur,  cum  in  tabulas  suas  referunt,  eam  sibi  solutam 
esse'.  Lesbia  uoto  Veueri  facto  debitum  in  se  contraxerat,  quod  uoti 
condemnata  nunc  reddit.  debitum  autem  i-edditum  ita  iu  codicem  ac- 
cepti  et  expensi  referre  solcbant  creditores,  ut  in  pagina  accepti  ad- 
notantes  acceptam  simul  iu  pagina  expensi  delerent  mutuatam  pecuniam. 
est  hoc  'acceptum  facere',  quod  siue  acceptilatione  siue  chirographo 
dato  usu  uenit,  sollemnis  dictio  (nos  'den  Empfang  des  Zurueckgegebeneu 
bescheiuigen,   quittiren');    Dig.  XXXXVI   4,  18   A.  Agerius  K.  I\egidio 

14* 


212  XXXVI  17-19. 

acceptum  fecit.  plenam  locutioneiii  liic  adhibet  poeta.  'face'  priscum 
(Neuius  II  p.  438  sqq.)  siue  ob  metrum  siue  in  forraula  antiquitus  tra- 
dita  adhibitum.  —  17.  si  iion  illcpiduiu  neque  inuenustum  est.  'si', 
ut  LXXVI  19.  cf.  X  4;  quamquam  hic  non  sine  peculiari  quodam  re- 
spectu  Veneris  est  positum  'non  inuenustum'  (=  te  dignum);  cf.  graecum 
avaqiQoSiTov ,  o.v.v&riQov  (Cic.  ad  fam.  V  32,  1  ut  nihil  tani  sit  dtiv&rjQov, 
quod  non  alicui  uenustum  esse  tiideatur).  —  18.  at  uos  interea  ueuite 
in  igneni.  ^interea'  (XIV  21),  scil.  ut  possit  Venus  uotum  facere  ac- 
ceptum.  Anth.  lat.  183,  2  [PLM.  IV  p.  179]  ergo  ihit  in  ignes  magna- 
que  doctiloqui  morietur  Musa  Maronis?  —  19.  pleni  ruris  et  infice- 
tiaruni.  'ruris',  rusticitatis ,  rusticae  insipientiae,  ut  Plaut.  most.  I  1,  IG 
rus  mihi  tu  ohiectas,  Hor.  epist.  II  2,  160  manent  uestigia  ruris.  4nfic.', 
{an.  ;ify.),  cf.  XXII  14. 

Scriptum  esse  hoc  carmen  statim  post  CVII,  commune  utrique  re- 
stituendi  uerbum  dilucide  demonstrat.  et  de  uno  tantum  discidio  una- 
que  restitutione  scimus:  post  hanc,  etsi  Lesbia  iterum  a  fide  non  stetit 
in  dies  magis  labens,  tamen  ab  amatore  in  aemulos  tela  usque  uibrante 
non  prius  est  deserta  quam  omni  spe  abiecta  hunc  amorem  ille  fun- 
ditus  abrupit.  sed  de  Lesbiae  in  gratiam  cum  poeta  redeuntis  consilio, 
quo  pessimum  aliquem  poetam  igni  destinauit,  nunc  quaerendum  est. 
et  priores  cum  hanc  quaestionem  sicco  ut  aiunt  pede  transiluissent  fere 
omnes  (unus  Turnebus  in  lignis  infelicibus  'latere  epigrammatis  argu- 
tam  lasciuiam'  sibi  persuasit),  Westphalius  [p.  60]  ita  statuit,  differen- 
tiam  quandam  iudicandi  fuisse  inter  amantes:  delectatam  esse  Lesbiam 
Volusii  carminibus,  quae  C.  auersaretur.  uerum  enim  uero,  ut  alia 
mittam,  nimis  hercle  leuis  res  est  haec  aestimationis  diuersitas  quam 
quae  in  re  tam  graui,  qualis  erat  haec  reconciliatio,  locum  habeat.  ego 
meam  sententiam  iam  olim  a.  1874  [Anal.  Catull.  p.  15]  declaraui  his 
uerbis  (neque  nunc  illius  me  paenitet):  'pessimi  poetae  scripta  pessima 
Volcano  se  daturam  esse ,  sane  iocose  lepideque  uouerat  Lesbia,  nam 
pessimum  poetam  aut  ego  egregie  fallor  aut  ipsum  uoluit  esse  Catullum, 
eadem  usa  ambiguitate,  qua  Horatius  [sat.  II  1,  82  sqq.]  malmn  carmcn 
dixit,  scilicet  ut  tamquam  maledicentissimum  eum  perstringeret,  qui 
tam  truces  iambos,  c.  VIH,  in  illam  uibrauerat.  CatuUus  autem  cum 
bene  illius  leporem  (u.  10)  perspiberet ,  quasi  nescius  esset,  in  sua  car- 
mina  intendi  crimen,  iocose  ut  ad  iocosam  puellam  Volusii,  poetae  re 
uera  pessimi,  annales  uotum  susceptuni  soluturos  esse  rescripsit.'  nimi- 
rum  .Lesbia  in  reconciliatione  facere  uoluit  idem  quod  amicam  iuhet 
Horatius  od.  I  16,  2  quod  criminosis  cumque  uoles  mahm  xiortes  iamhis, 
siue  flamma  siue  mari  libet  Uadriano.  nunc  autem  ut  iutellegimus  attri- 
butum  '^pessimus  poeta'  regeri  in  ipsam  Lesbiam  illo  ''pessima  puella', 
ita  uersu  secundo  apertior  fit  dictio  'pro  mea  puella',  siquidem  tam- 
quam  praeueniens  Lesbiam  suosque  uersus  ab  interitu  uindicans  ipse 
sacrum  exequendum  suscipit  Catullus.  et  singularem  iam  persentiscis 
hilaritatem,  qua  amasiam  callidam  calliditate  uincens  nictoriaque  ouans 


XXXVII  1-5.  213 

et   incipit   ille   et   finit  in   uerbis    'annales   Volusi,   cacata  carta'    (non 
mei  uersus). 

xxxvn. 

1.  Salax  tabenia  iiosque  coutubernalcs.  tabernam  (locum,  in  quo 
quaecumquc  res  uenduntur")  hio  aptissime  aceipiemus  cle  deuorsorio  uel 
ganea,  quales  Romae  erant  plurimae.  in  quibus  praeter  uinum  cibos- 
que  iilerumque  etiam  Veneris  gaudiis  frui  licuit,  siue  quis  puellam 
attulit  siue  paratum  illic  amorem  gustauit  (Copa  carmen  20,  in  fumosa 
taberna  est  en  munda  Ceres,  est  Amor  et  Bromiits,  Plaut.  Pseud.  II  2,  63). 
in  tali  taberna,  quam  propter  lasciuiam  libidinosam  ibi  regnantem,  qua 
magis  lupanaris  esset  similis,  C.  uocat  'salacem',  conueuire  solebant 
Egnatii  sodales  in  certum,  ut  uidetur,  circulum  congregati.  qui  ita  a 
taberna  uocantur  'contuberuales'  (remota  nimirum  omni  militiae  recor- 
datione;  germanice  'Kneipe  und  Kneipbrueder'),  ut  statim  ex  illius  attri- 
buto  'salax'  etiam  in  hos  salacitatis  notio  redundet.  distinguuntur  autem 
inter  se  locus  et  inquilini,  quia  minas^,  quibus  stigma  illi  inusturum  se 
indicit,  poeta  ex  parte  statim  exequens  subicit  accnratiorem  tabernae 
descriptionem  hance:  —  2.  a  pilleatis  uona  fratribus  pila.  fratres  in 
capitibus  gestantes  pilleos  (de  uocis  TtiXos  forma  latina  per  '11'  cf.  Fleck- 
eisenus  de  orth.  lat.  p.  25,  de  ipsorum  specie  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.) 
sunt  Dioscuri,  de  quibus  Paulus  Festi  p.  207  pillca  Castori  et  PoUuci 
dederunt  antiqui,  quia  Lacones  fiierunt,  quihus  pilleatis  pugnare  mos  cst. 
horum  templum  in  fori  parte  meridionali  positum  erat.  a  quo  quae 
deflectebatur  uia,  'taberuae  ueteres'  uocata,  tabernas  plurimas  habuit 
(cf.  Sen.  dial.  II  13,  4),  quarum  nona  hic  desiguatur.  facile  enim  ita 
numerare  licuit,  cum  unaquaeque  taberna,  quo  commodius  posset  dis- 
cerni,  insignis  esset  pila  siue  columella,  quae  a  negotiatoribus  etiam  ad 
indicandas  res  uenales  adhibebatur  (Hor.  sat.  I  4,  71,  Mart.  VII  61,  5, 
Sympos.  aenigm.  140).  cf.  et  Hlordanus  de  topogr.  Romae  I  1  p.  547,  acta 
archaeolog.  a.  1871  p.  70  et  74.  —  3.  solis  mox  u.  4  per  anaphoram 
i-epetitum  cum  affectu  indignationis ,  ut  Verg.  Aen.  IX  138  sq.  —  esse 
inentulas  uobis.  uos  mascula  facultate  praeditos  esse,  futuere  posse. 
aegi-e  mihi  persuadeo,  'mentula',  quod  uarie  explicant  (cf.  Ritschelii 
opusc.  IV  p.  764),  non  cohaerere  cum  'mas'  (cf.  GCurtius  libri  'Grund- 
zuege'  p.  313^);  explico:  signum  uirilitatis.  —  4.  quie^iuid  est  puella- 
rum,  confutuere.  omnes,  quotquot  suut,  feminas  (cf.  XXXI  14  et  ad 
III  2)  sine  discrimine  subigere  nec  sinere,  alios  suam  sibi  puellam  habere. 
hoc  unico  loco  extat  uox  sine  dubio  plebeia  'confutuere',  in  qua  'con' 
quid  sibi  uelit  in  paraphrasi  indicaui.  —  5.  et  putare  ceteros  liircos. 
'hircos'  male  nonnulli  explicant  'admissarios'  siue  'salaces':  contubei-- 
nales  non  propterea  futuunt  puellas  aliorum,  quod  hi  et  ipsi  uelint  facere; 
neque  hoc  potest  inesse,  illos  elegantes  solos  arte  quadam  amare,  cum 
ceteri  caeca  libidine  incitentur:  talis  oppositio  longe  aliter  erat  efferenda. 
non  minus  inprobo  AStatii  explicationem   'uel  noudum  maturos  atque 


214  XXXVII  6-10. 

aptos  Veneri,  uel  aptos  tantum  glubere'.  nam  'hircus'  per  se  nec  castratus 
(Plaut.  Merc.  II  2,  1  et  4,  Gell.  IX  9,  10)  nec  glubens  (Suet.  Tib.  45)  est, 
setl  per  additum  talia  indicans.  recte  alii  duce  Mureto  conuicium  agnoscunt: 
'ita  foedos,  ut  eorum  congressum  puellae  omnes  aeque  atque  hircorura 
refugeru  atque  aspernari  debeant'.  nimirum  homines  faetoi'e  taetro  labo- 
rantes  (ad  LXIX)  ut  'hircosi'  (Mart.  IX  47,  5,  XII  59,  5  et  98,  10)  sic 
'hirci'  uocabantur  (Plaut.  Most.  I  1,  38,  Cas.  II  2,  20);  est  gertnanicum 
'Stinkbock'.  male  tamen  se  habet  in  hac  explicatione  'putare',  nou 
tam  ob  repetitionem  'putatis,  licere  putare'  (potest  enim  hoc  neglegen- 
tiori  poetae,  ut  alibi,  excidisse  uideri)  quam  ob  hoc  ipsum  'licere  pu- 
tare'  et  propter  sententiae  uniuersae  iDeruersitatem.  nam  ut  sane  licet 
ceteros  putare  hircos,  ita  non  quid  putauerint  sed  quid  fecerint  con- 
tubernales  declarandum  est.  ex  mala  prioris  'putatis'  recordatione  hic 
'putare'  rescriptum  puto  pro  'patrare' :  et  sic  efficere  ut  ceteri  tamquam 
hirci  a  puellis  refugiantur.  et  ipse  uocis  ^patrare'  sensus  obscenus 
('coitum  facere',  hic  'coitu  efficere')  huic  emendationi  fauet.  —  6,  7.  aii, 
coutiuentei*  quod  sedetis  iiisulsi  centum  an  ducenti,  non  putatis 
ausuruni.  quod  ad  structuram,  suppleas  'idcirco'  illi  'quod'  respou- 
dens,  quod  interdum  omittitur  (an  idcirco,  quod  ..  sedetis,  putatis  me 
non  ausurum  esse);  Ellisius  cp.  Plaut.  mil.  II  6,  19  cin  qiiia  lairocina- 
mini,  arbitramini  quiduis  licere  facere  uobis,  uerbero?  'continenter',  una 
serie  atque  ordine  conglobati,  sitia%iqci>,  ut  uim  sententiae  habens  prae- 
ponitur.  'sedetis'  uihil  omnino  obsceni  habet,  sed  fere  ualet  'desidiosi 
agitis',  ut  Plaut.  Truc.  I  1,  48  circum  argentarias  scorta  tt  lenoncs  qiiei 
sedent  cotidie  (Don.  ad  Ter.  Ad.  IV  5,  38  sedere  proprium  uerhum  igna- 
uiae  et  cessationis) ,  quocum  facile  coit  'insulsi',  h.  e.  meras  nugas  bhi- 
terantes  in  circulis  uestris.  'an',  quod  !fic  'aut'  aequare  uidetur,  ab 
hoc  ita  differt,  ut  non  extollat  adfirmatione  ('aut  duc.':  possunt  adeo 
esse  ducenti),  scd  deprimat  neglegentia  ac  dubitatione  (centum  an  du- 
centi  sint,  nescio  nec  curo  scire);   ualet  igitur  'aut  fortasse',  ut  Tac.  h. 

I  7  mobilitate  ingenii  an  ne  altius  scrutaretur   (cf.  Heraeus),  Cic.  d.  fiu. 

II  32,  104  cum  ci  Simonides  an  quis  alius,  Apul.  apol.  43  ter  an  quatcr, 
Plin.  epist.  VI  13,  5  septem.  an  octo;  cf.  et  Handius  Turs.  I  p.  300.  — 
8.  una  ducentos  irrumare  sessores.  hic  quoque  figurate  accipo  (ad 
X  12);  urbanius  quomodo  hoc  expriraatur,  docet  Sueton.  Caes.  22  inuitis 
et  gcmentibus  aduersariis  adeptum  se  quac  eoncupisset,  proinde  cx  eo  in- 
sultaturum  omnium  capitibus,  h.  e.  omnes  inrumaturum  siue  flocci  habi- 
turum.  totum  gregem  pro  nihilo  habens  fortiter  adgressurus  est  poeta. 
'sessores'  respectu  illius  ^sedere'  positum  de  inquiliuis  tabernae  intellegc; 
cf.  Nepos  Cim.  2,  5.  —  9.  at  qui  putate.  ita  ex  0  scribendura  est, 
h.  e.  immo  hercle;  cf.  ad  XXIII  12.  —  9,  10.  namque  totius  uol)is 
frontem  tabernae  sopionibus  scribam.  'namque'  ex  praecedentibus 
facile  explicatur:  certo  credite,  nam  uidebitis  me  ita  uos  irrumantem, 
ut  facta  uestra  notem  stigmate  inusto.  Handius  [obss.  p.  88]  uoluit 
'iamque'  ad  Stat.  Theb.  IV  517  et  Lucan.  VI  732,  quod  non  necessarium 


XXXVII  10.  215 

nuuc  puto.  'frons'  ost  pars  antica  uersus  uiam  sita,  ut  Lj-gdam.  2,  28 
atquc  hacc  in  cclcbri  carmina  fronte  notet  (sepulcii),  consol.  Liuiae  288 
prae  tcinpli  noinina  fronte  lcgas.  'scribam'  non  pro  'inscribam'  (Quint. 
VII  4,  12  i(t  si<juis  fugitiuo  stigmata  scripscrit),  secl  pro  ^conscribam' 
accipe,  ut  XXXVI  1  'cacata'  pro  'coucacata':  a  re  nimirum  ad  idem 
redit.  recte  iam  AStatius  adnotauit,  petitam  esse  imaginem  de  seruis, 
quibus  frons  notaretur,  cp.  Macrob.  i  11,  19  scruus  compeditus  inscripta 
frontc;  Petron.  103  et  105,  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  180.  agitur  autem 
de  inscriptionibus  eis,  quae  baud  raro  ia  parietibus  domorum  ab  ini- 
micis  maxime  siue  carbone  terraue  aliqua  scri[itae  siue  graphio  uel 
scalpro  inscnlptae  sunt;  id  quod  et  ueteres  scriptores  commemorant 
(^Plaut.  Merc.  II  3,  74  nc  impleantur  meae  fores  elegiorum  carboiiibus,  Cic. 
d.  or.  II  59,  240,  Priap.  2,  10,  Mart.  XII  61,  9  sq;,  Strabo  p.  674,  Lucian. 
dial.  mer.  4,  ubi  inscriptio  adfertur  Milixiu  cpilsi  'Eqiiozi^ov  et  6  vav- 
Ki.T]Qos  'EQuoTifiog  (filit  MsXixzav)  et  hodieque  testantur  tituli  prae  ce- 
teris  Pompeiani;  ex  quorum  exemplis  innumeris  pauca  lubet  promere  ad 
rem  facientia:  CIL.  IV  1405  Pusiua,  multi  te  amant,  2060  Bomula  hic 
cum  Staphylo  moratur ,  2310^  Euplia  hic  cum  bellis  hominibus,  2375 
Ampliate,  Icarus  tc  pedicat;  Saluius  scripsit:  inimicae  haec  omuia  manus 
adnotarunt  notam  inpositurae.  Catullus  qualem  fere  iuscriptionem  miue- 
tur,  tum  apparebit,  si  de  tradito  in  V  'sopiouibus'  constabit.  cui  uoci 
aliunde  incognitae  simile  aliquid  uidetur  extare  apud  Petron.  22  cum 
AscyJlos  grauatus  tot  malis  in  somnum  laberctur,  illa  quae  iniuria  de- 
pulsa  fuerot  anciUa  faciem  cius  ftiligine  longe  ['longa'  codd.]  pcrfricuit 
et  non  sentientis  lubra  umerosque  sopitionibus  pinxit;  ubi  de  uoce  'sopi- 
tionibus'  adhuc  non  correcta  non  minor  est  inter  doctos  lis  quam  de 
nostro  illo  'sopionibus'.  coniecerunt  Itali  'scipionibus'  de  semiustis 
baculis  intellegentes  (sed  illud  'semiustis'  ipsi  uoci  minime  insitum  de 
suo  addentes)  uel  de  eis,  e  quibus  merces  in  taberna  ajjpenderentur; 
Marcilius  aliique  'scriptionibus',  quod  est  uagum  nimis  nulliusque  pon- 
deris;  Scioppius  'titionibus ',  h.  o.  torribus  adustis,  prosodia  non  per- 
mittente;  Heinsius  'scopionibus'  siue  ''pediculis  uuaiTim',  qui  in  hac 
quidem  re  minime  erant  apti.  plerisque  placuit  alterum  Italorum  com- 
mentum  'scorpionibus'.  nec  male  scorpiones,  adulterorum  poena  (Athe- 
uaeus  VI  246  et  XIV  614),  ita  commemorantur,  ut  simile  atque  Aurelio 
XV  13  hic  moechis  Lesbiae  supplicium  instare  dicatur.  sed  uel  hoc 
commentum  num  recto  olim  receperim,  nunc  dubito.  nou  quasi  acce- 
dam  RPcipero  [mus.  Rhen.  XXXII  p.  522]  et  MHertzio  [Fleckeis.  ann. 
1878  p.  254]  ''ropiouibas'  commendantibus  ex  incerti  auctoris  uersu  de 
Pompeio,  quem  ad  CXV  8  adferam  (nam  de  'ropio'  mensura  mihi  con- 
stat);  sed  quia  didici,  in  Brachmanarum  lingua  extitisse  et  uomen  'sapa' 
penem  designans  et  participium  jtraesentis  'sapayant',  quod  Boehtlingkius 
Rothiusque  explicant  'futuens';  cf.  Osthoffius  in  Fleckeis.  ann.  1880  p.  496. 
hinc  'sopio'  intellego  'fututor',  religionique  iam  est,  uocem  in  plcbis 
usu   sine    dnbio    ex    antiquissimis    temporibus    seruatam   temere   reicere. 


216  XXXVII  ii-u. 

coeiint  igituv  datiui  ^iobis  sopionibus'.  unde  simul  elucet,  quid  C.  per 
totius  froutem  tabernae,  h.  e.  litteris  praegrandibus  quadratis  oumem 
parietem  contegentibus,  sit  scripturus,  nimirum  hoc  fere:  'Egnatius  ot 
sodales  futuunt  puellas  omnes'.  —  11.  puella  nam  me,  (inae  meo  sinu 
fugit.  'me'  quo  pertineat  non  habet;  nec  interpuugendo  'nam,  me 
quae'  quod  tolerari  possit  et  probabile  sit  restituitur.  uude  (ut  mittam 
'mea'  et  ^modo'  a  raetro  parum  commendata)  Auantius  ''namque'  (quod 
post  u.  9  parum  iam  placet),  Heiusius  'uam  mi'  (cuius  datiui  quem  uo- 
cant  ethici  iustam  causam  desidero),  Handius  ^amata'  coniecere.  est 
autem  ''sinus'  locus  is ,  in  quo  carum  caput  recumbit  et  in  quo  fouemus 
hoc  prae  amore:  Ter.  Ad.  IV  5,  75  hicine  non  gestandus  in  sinust?,  Cic. 
ad  fam.  XIV  4,  3  Cicevo  meus  qiiid  aget?  iste  iiero  sit  in  sinu  scmper 
et  complcxu  meo,  Ouid.  am.  II  12,  2  in  nostro  est  ecce  Corinna,  sinn,  alia. 
sed  puella,  h.  e.  Lesbia,  durissime  dicitur  'fugisse  sinu',  siquidem  prae- 
positiouem  ''a'  uel  ''ex'  uel  Me'  addere  sollemne  est;  et  suspecti  criticis 
duo  loci  ab  EUisio  adlati  Cic.  ad  Att.  IV  6,  3  et  Caes.  b.  c.  III  29.  unde 
prisci  editores  'quae  e  meo'  dederunt.  uidetur  mihi  'de'  olim  supra 
lineam  scriptum  male  insertum  esse  post  'nam'  et  hinc  abiisse  in  'me'. 
bene  hoc  se  habet  'puella  nam,  quae  de  meo  s.  f.';  ad  ^uam'  traiectum 
cf.  supra  p.  18.  —  12.  cf.  VIII  5.  —  13.  pro  qua  mihi  suut  magna 
bella  puguata.  hoc  ab  illo  ^bellum  bellare'  uel  'pugnam  pugnare'  per 
confusionem  obuiam  deflexum;  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  209,  cuius  exem- 
plis  adde  Val.  Flacc.  I  770  pugnataquc  posccrc  iella.  similiter  de  Cyn- 
thia  Prop.  III  8,  33  pro  te  milii  cum  riucdibus  arma  semper  crunt  (Ouid. 
am.  II  12).  —  11.  consedit  istic.  caue,  ue  cum  Vulpio  explices  'sedem 
stabilem  posuit'  referasque  eo,  quod  meretrices  in  fornictim  limine 
aut  prae  foribus  sederint,  hinc  'prosedae'  et  'sellariae'  dictae  (cp.  Plaut. 
Poen.  I  2,  54,  Aeschin.  in  Timarch.  40).  quae  a  CatuUi  sinu  fugit,  in 
taberna  illa  'consedit',  h.  e.  una  cum  ceteris  contubernalibus  sedit  nimi- 
rum  nouom  secuta  amatorem  et  (quantum  suspicari  licet)  semel.  quem 
fuisse  Egnatium,  tam  finis  cartninis  ostendit  aperte  quam  ira  illa,  qua 
porro  c.  XXXIX  hunc  riualem  recentem  risui  dare  studet  poeta.  una 
autem  cum  Egnatio  Lesbiam  hilai-i  contubernalium  comissationi  inter- 
fuisse,  non  est  mirum  in  ea,  quae  (ut  ait  Cic.  ^.  Cael.  20,  49)  palam 
sese  in  mcretricia  uita  conlocans  uirorum  alienissimorum  conuiuiis  uti  in- 
stituerit  (cf.  et  Postumia  c.  XXVII).  neque  enim  accedinius  Brunero, 
qui  eiusdem  Ciceronis  usus  uerbis  (1.  I.  domum  suam  patefccerit  omnium 
cupiditati)  domum  ipsam  Clodiae  esse  putauit  tabernam  in  hpc  carmine 
commemoratam.  immo  ut  Cynthia  Propertii  (IV  8,  19,  quem  locum  tur- 
batum  ita  intellego)  orgia  celebrat  in  taberna  arcana  (si  sine  me,  famae 
non  sine  labe  meae) ,  sic  Lesbia  noui  amasii  sodales  non  dedignata  est 
uisere  genialiterque  cum  eis  indulgere  Baccho.  zelo  agitatus  poeta 
acerbissime  his  uersibus  perstringit  et  infidam  dominam  tamquam  com- 
munem  omnium  amicam  et  contubernales  istos,  qui  sine  dubio  iocum 
risumque    fecerant   eum  desertum,   —   14.  lianc  boni  beatique  omnes 


XXXVII  15-18.  217 

nmatis.  XIV  10  et  XXIII  15  hcnc  ac  beatc,  Cic.  Tusc.  IV  .38,  84  ab  ea 
(philosopliia),  si  d  honi  ct  beati  csse  tioluDius,  omnia  adiumenfa  ct  auxilia 
petamus  bcne  bcatcque  uiucmli:  locutio  summum  fclicitatis  gradiTm  pro 
cuiusque  loci  sententia  uarie  exprimens  hic  fere  ualet  '  laeti  fortunati- 
que',  scil.  quibus  contigerit  puella  tam  nobilis  'amanda' ;  quod  de  uenere 
uulgiuaga  esse  intellegendum  sqq.  docent.  —  15,  10.  et  quidein,  quod 
iudignuin  est,  omnes  pusilli  et  semitarii  uioeclii.  his  ut  acciuatius 
detinitur  illud  'omnes'  (ut  Cic.  Pliil.  II  17,  43  duo  milia  iugerum  . .  ad- 
signasti,  ct  quidcm  inmunia),  ita  siniul  expouitur,  cur  boni  beatique  sint 
horaines  isti,  scil.  qui  alias  in  semitis  sectentur  scorta.  'quod',  id  quod, 
ut  XXXVIII  4;  'indigoum',  puella.  ^semitarius'  uox  Catulliana:  semi- 
tae,  calles  angustiores  et  a  latis  uiis  principalibus  recedentes,  ut  in  illo 
Ennii  qui  sibi  scmitam  non  sapiunt,  alteri  monstrant  uiam ,  a  scortis 
frequentabantnr  uilioribus  plebis  usui  pateutibus  (LVIII  4).  moechantur 
igitur  illi  alias  cum  feminis  abiectissimis,  quae  iu  cellis  lupanarium  iam 
sedem  uon  habent  et  minimo  pretio  pauperes  de  uulgo  amatores  quaerunt, 
qui  hinc  '^pusilli'  audiunt,  h.  e.  infimi  ordinis  (Seu.  de  ira  III  25,  luuen. 
10,  121  causidici  pusilU).  subest  tacita  tam  nobilis  egregiaeque  ama- 
siae,  qualis  erat  Lesbia,  oppositio.  'moechi',  ut  XI  17.  —  17,  18.  tu 
praeter  omnes,  uue  de  eapillatis,  cuniculosae  Celtiberiae  fili.  prae 
ceteris  pusillus  et  semitarius  moechus  es;  Hor.  epod.  11,  3  me  practer 
omncs.  de  uocatiuo  rarissimo  'une'  (nec  tamen,  ut  docet  Varro  d.  1  1. 
VIII  63,  ab  cantoribus  Euphorionis  nouato)  cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  144. 
'capillati'  praeter  pueros  (Mart.  III  58,  31  et  X  52,  2)  et  philosophos 
(cf.  infra)  non  erant  tum  quidem  (more  prisco  dudum  abiecto)  Romae 
inter  homines  elegantiores  nisi  fere  peregrini  (Cic.  leg.  agr.  11  22,  59 
lubac  regis  filius,  adtdescens  non  minus  benc  nummatus  quam  bene  ca- 
pillatus);  Hispanis  eum  morem  etiam  postea  fuisse,  docet  Mart.  X  65,  6 
tu  pexo  ['flexo'  codd.]  nitidus  coma  uagaris,  Hispanis  ego  contumax 
capillis.  Cic.  p.  Mil.  24,  65  se  gladio  percussum  essc  ab  uno  dc  illis. 
mire  tameu  hoc  in  uniuersum  dicitur,  esse  Egnatium  unum  ex  uumero 
capillatorum ;  quod  neque  crimini  uerti  potuit  neque  uero  nimis  insoli- 
tum  fuit  in  tanta  peregrinorum  copia.  succurrit  hic  lectionis  quaedam 
uarietas  sat  memorabilis.  non  falso  quidem  Ccltiberia,  Hispaniae  mediae 
regio,  dicitur  cuniculis  diues  (cf.  ad  XXV  1);  sed  neque  quod  fecnndi- 
tatis  innumerae  sunt  (Plin.  h.  n.  VIII  217)  neque  quod  molles  habent 
capillos  cuniculi ,  ad  Egnatium  eiusque  crines  longos  pertinet.  iam  uero 
Priscianus  duobus  locis  (cf.  testim.  uoL  I)  de  uocatiuis  'une'  et  'fili' 
agens  ita  aifert  uersus  Catullianos,  ut  pro  'cuniculosae'  praebeat  'celti- 
berosae'.  at  memoria  lapsus  est  Priscianus,  ut  saepe  grammatici  latiui. 
nego  tamen  fieri  posse,  ut  bis  ille  eodem  modo  falleretur.  accedit  quod 
priore  quidem  loco  aperte  declarat,  se  haec  ex  Flauii  Capri,  'doctissimi 
antiquitatis  perscrutatoris',  dissertatione  quadam  sumpsisse.  et  ad  eius- 
dem  de  uocatiuis  rarioribus  disputationem  etiam  alterum  Prisciani  locum 
redire,  lubenter  mihi  puersuadeo.     Capro  igitur  si  lectio   illa  debetur, 


218  XXXVII  19—20. 

iani  boc  quaero,  luim  crcdibile  sit  grammaticum  tam  celebrem  uel  so- 
lius  errore  memoriae  tam  foede  lapsum  esse,  ut  uiolato  metro  'celti- 
berosae'  poneret  pro  'celtiberosae',  cum  praesertim  coniunctum  'celtibe- 
rosae  Celtiberiae'  plane  absurdum  esset.  quod  ad  scripturam  in  Vtraditam 
attinet,  habemus,  ut  puto,  conamen  grammatici  nesciocuius,  qui  quae 
expedire  uequiit  secundum  XXV  1  iuterpolauit  (cf.  et  praef.  uol.  I 
p.  XLVIII  sq.).  itaque  lectionem  illam  a  Prisciano  ex  Capro  seruatara 
non  abiciendam  puto,  ut  adhuc  fecerunt  editores,  sed  qnaerendum,  num- 
quid  bonae  frugis  ex  ea  recuperare  possimus.  hae  rationes  nescio  an 
IVossium  adduxeriut,  ut  coniceret  'Celtis,  perosae'.  potuit  tamen  leuiore 
et  aptiore  remedio  Catulli  manus  restitui.  nimirum,  mihi  ut  uidetur,  et 
Priscianus  in  Capri  exemplari  et  ille  receusionis  in  V  obuiae  tempore 
Gelliano  auctor  iuuenerunt  scriptum  'celtis  berose',  quod  temere  uterque 
inmutauit  confusarum  'b'  et  ^u'  inmemor.  reddo  enim  poetae  nostro 
'une  de  capillatis  Celtis,  uerose  Celtiberiae  fili'.  hoc  nimirum  aptissi- 
mum  erat  ad  hominis  istius  contemptum  apud  Lesbiam  moueudum,  si 
ille  tamquam  puerorum  sectator  exagitaretur;  quod  ad  rem,  cf.  Gell.  VI 
12,  5,  quod  ad  formam,  Ritschelius  opusc.  II  p.  779  sqq.  et  Lucil.  VII 
18  M.  nunc  uero,  ut  "^cap.'  qnocum  iungatur  habet,  ita  Celtarum  Ro- 
manis  perosorum  mentioni  generali  apte  subicitur  magis  accurata  patriae 
Egnatii  commemoratio  una  cum  huius  insectatione.  Lucan.  IV  9  pro- 
fugique  a  gente  uetusta  GaUorum  Celtae  miscentes  nomen  Hiberis.  'filium' 
autem  '  Celtiberiae '  sane  iusolentius  Egnatium  uocanti  poetae  obuersa- 
tum  uidetur  illud  'terrae  filius'  de  homine  obscurae  origiuis  dictum  (Cic. 
ad  Att.  I  13,  4,  Pers.  6,  59).  —  19,  20.  Egnati,  opaca  queiii  boniim 
facit  barba  et  dens  Hibera  defricatus  iirina.  h.  e.  pulcrum  (Ouid.  am. 
III  2,  27  tcwi  bona  crura,  Prop.  II  28,  12  oculos  ausa  negare.  bonos) 
reddit  hominem  barba  os  large  inumbrans  (Pacuu.  362  R.  minc  primum 
opacat  flora  lanugo  genas,  Claud.  cons.  Prob.  et  Olybr.  69  genas  . .  flos 
iuuenilis  inumbret,  Hom.  Od.  XI  319),  et  dentes  bene  expoliti  (Cic.  Tusc. 
V  16,  46  inter  bona  formae  recensentur  candiduU  dentes;  'dens'  singul. 
collectiuus,  ut  XXXIX  19,  20,  Hor.  epod.  6,  15),  quos  more  in  Hispania 
usitato  urina  sua  ille  fingitur  defricare  (cf.  XXXIX  17  sqq.,  Ouid.  a.  a. 
III  216  dentes  defricuisse) .  intellegimus  quidem  Mart.  X  65,  7  Hispanis 
cgo  contumax  capillis,  h.  e.  quales  in  Hispania  solent  esse  (=  promissi 
et  inculti);  non  perspicio  cquidem,  quid  sibi  uclit  'Hibera  urina'.  con- 
torte  enim  et  uix  peimittente  linguae  genio  explicaueris  '^qiiae  in  Hispania 
ad  deutes  poliendos  adhiberi  solet'.  fortasse  scripsit  noster  ''Hibcre', 
h.  e.  more  Hiberorum;  cf.  Gell.  XIII  21,  2  JRomunc.  iam  enim  de  ipsius 
Egnatii  urina  licet  cogitare.  ceterum  uon  minus  quam  capilli  etiam 
barba  promissa  abhorrebat  ab  eo  qui  tum  Romae  uigebat  more;  cf. 
Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  582,  unde  apparet  Cic.  Catil.  II  10,  22  bene 
barbatos  ad  barbae  cultum  spectare.  quodsi  Egnatius,  qui  sine  dubio 
ad  bellorum  elegantiumque  hominum,  quales  fere  appctebat  Lesbia, 
numerum  pertinuit,  tamen  morem  Romauum  accipere  noluit,  potest  sane 


i 


XXXVIII  1—2.  219 

peculiaris  eins  lei  cansa  fuisse.  uude  eo  perucni,  ut  agnoscerem  boiui- 
ueni  pbilosopbum ,  cuius  nabitus  ille  pi-oprius  esset  (Firmic.  astron.  III  3 
iJiilosophi  capillati,  de  barba  interpp.  ad  Hor.  sat.  I  3,  133),  et  Egna- 
tium  CatuUianum  eundem  atque  poetam  a  Macrobio  [VI  5,  2  et  12]  ad- 
latum  ducerem.  cuius  aetatem  si  respicis  (ponitur  a  Macrobio  inter 
Acciura  et  Lucretium  Cornificiumque),  nihil  hercle  obstat  quominus  eum 
CatuUi  aequalem  paulo  senioreni  uocemus.  ad  carmina  autem  quod 
attinet,  scripsit,  ut  decebat  philosophum,  de  rerum  natura  libros  ali- 
quot.  itaque  et  a  tempore  et  a  carminum  genere  bene  se  habet  suspicio 
nostra*).  nam  quod  Celtiber  (Eknatius  occurrit  in  Beckeri  inscr.  celt. 
15,  16)  litteris  operam  nauauit,  neminem  puto  offendet. 

Carmen  fere  a.  58  scriptum  iu  memoriam  nobis  reuocat  truces  illos 
c.  VIII  iambos,  ex  quibus  uersiciUus  quidam  uon  sine  consilio  est  repe- 
titus.  nec  enim  ob  eam  unam  causam  hos  uersus  fecit  poeta,  ut  Egna- 
tium  contemptui  daret,  sed  ideo  etiam,  ut  Lesbiae  prioris  temporis  re- 
eordationem  in  animum  reduceret.  quid  reconciliatione  facta  iureim-ando 
poUicita  esset,  leui  nimis  mente  oblita  erat:  hoc  Catullus  araasiae  in- 
memori  ita  suggerit  uersibus  dulcibus  11  sqq. ,  ut  simul  quam  indiguis 
cum  hominibus  nimc  uersetur  eam  edoceat. 

XXXVIII. 

1.  3Ialest,  Corniflei,  tuo  Catullo.  solita  est  uitae  cottidianae 
formula  (Kuebnerus  gr.  1.  II  p.  7),  qua  Cicero  in  epistulis  saepius  uti- 
tur,  semel  in  orafionibus  (Verr.  IV  44,  95  numquam  tam  male  est  Siculis, 
quin  eqs.),  quae  hic  testibus  uu.  2  et  3  de  corporis  ualetudine  aduersa 
est  accipienda,  ut  Mart.  X  13,  10  uis  dicam  male  sit  cur  tibi,  Cotta? 
bene  est,  Cic.  ad  Att.  IV  6,  2  meliuscule  Lentulo  esse;  cf.  et  Petron.  54 
pessime  mihi  erat  et  Ter.  Ad.  IV  5,  21  animo  male  est.  porro  uide  ad 
VI  1,  XIII  6,  XIV  13.  Cornificius,  Catulli  sodalis,  docente  carminis  fine 
poeta  fuit;  unde  procliui  sane  ac  paene  certa  coniectura  inde  ab  AStatio 
docti  illum  non  alium  esse  statuunt  quam  quem  Ouid.  tr.  II  436  inter 
cantores  Euphorionis  commemoret,  mortuiim  eum  a.  a.  Chr.  41  teste 
Hieronymo:  Cornificius  pocta  a  militibus  desertus  interiit,  quos  saepe 
fugientcs  ' galeatos  lepores''  adpellarat.  huius  soror  Cornificia,  cuius  in- 
signia  extant  epigrammata  (cf.  Merkelius  ad  Ouidii  Ibin  p.  365).  uide 
de  eo  supra  p.  10  sq.,  Bergkium  opusc.  I  p.  545  sqq.,  Teuffelium  HLR. 
§  209,  2.  'male  est  si'  quod  V  tradit,  solitam  breuiati  illius  '"st'  libra- 
riis  insoliti  in  'si'  corruptionem  et  simul  additam  correcturam  'est' 
habes.  —  2.  malest  mehercule  et  laboriose.   grauiter  iteratum  'malest' 


*)  quam  cum  a.  1874  anal.  CatuU.  p.  45  ita  protulissem,  ut  simul 
fragmenta  Egnatii  apud  Macrobium  e.xtantia  emendartm,  nuperrime 
LMuellerus  eandem  et  opinionem  de  Egnatii  aetate  et  emendationem 
(libri  illius  famosi  'Q.  Ennius'  inscripti  p.  282)  tamquam  suain  denuo  in 
medium  protulit. 


220  XXXVIII  3-6. 

intenditur  simul  explicaturque  addito  'laboriose',  propria  de  corporis 
statu  malo  uoce;  Cic.  Phil.  XI  4  dolores  Trebonius  pertulit  magnos;  multi 
ex  morbi  grauitate  maiores,  quos  tamen  non  miseros,  sed  laboriosos  sole- 
mus  dicere.  hiatum,  quo  foedatur  tradita  sci-iptura,  constat  tolerari  non 
posse,  quippe  qui  in  thesi  nisi  in  iusta  sententiae  pausa  (ut  Yerg.  ecl. 
2,  53)  nusquam  inueuiatur;  nam  corrupta  exempla,  quae  ad  nauseam 
usque  proferuutur,  non  moror.  apud  uostrum  olim  LVII  7  alterum  illius 
exemplum  in  eodem  metro  extare  putabant:  postquam  innotuit  0,  id  abiit 
eo,  unde  malum  pedem  attulit  (LV  4  et  CXIV  6  uil  ad  rem).  mitto  Italo- 
rum  ''mehercules' ;  sed  neque  Lachmanno  'ei'  ante  ^et'  addenti  prospere 
res  cessit  (cf.  ad  XXIX  20;  et  datiuum  pronominis  per  se  hic  sublanguidi 
tam  dura  synaloephe  delitescere  non  passus  esset  C.)  nec  placet  repetitum 
'est'  in  illo  Silligii  'et  est  laboriose'.  ut  prius  colon  illo  'mehercule' 
(PoUio  ap.  Porph.  ad  Hor.  a.  p.  311  malc,  hercule,  eueniat;  de  trisyllabo 
ef.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  152;  de  forma  Cic.  or.  47,  157  lubentius  dixerim 
mehercule  quam  mehercules  et  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  815  sq.),  sic  alterum 
colon  apte  interiectione  'a'  fulciri  uidetur,  quae  et  poetam  doloribus 
uexatum  non  dedeceat  et  a  librariis  saepius  insuper  sit  habita.  —  3.  et 
inagis  magis  in  dies  et  horas.  'et',  et  quidem.  'magis  ac  (et)  magis' 
cum  saepins  dicerent,  tamen  nec  illud  asyndeticum  'magis  magis  '  ora- 
tioni  coucitatae  conueniens  (cf.  et  graecum  naXlov  ^ciXXov)  aspernaban- 
turj  cf.  LXIV  274,  Verg.  G.  IV  311,  Haasii  praelectt.  I  p.  193.  auctor 
belli  Afric.  1  ut  omnes  in  dies  horasque  parati  essent,  CIL.  I  1004  uiue 
in  dies  et  horas  (plura  dat  Naegelsbachius  stil.  lat.  p.  2^6').  ceterum  qui 
cottidie  et  paene  singulis  horis  peius  se  habere  dicit,  de  solius  corporis 
(non  animi)  condicione  loquitur  aperte.  —  4,5.  quem  t»i,  qiiod  mini- 
mum  facinimHmque  est,  qua  soLatus  es  allocutione!  hoc  est,  nulla. 
male  nonnuUi  'qua'  acoipiuut  'quali',  scil.  leui  et  nugatoria  utpote  tan- 
tum  in  amoribus  uersante.  hoc  refutat  enuntiatum  secundarium,  cuius 
sensus  non  aliter  constat  nisi  ita:  allocutiouem  aliquam  mittere,  uilissi- 
mum  est  amicitiae  signum  (Sueton.  Tib.  50  ut  relegatae,  quod  minimum 
est,  officii  aut  humanitatis  aliquid  impertird)  et  nullo  labore  fieri  potest. 
si  iam  accepisset  tale  aliquid,  quacumque  ex  materia  petitum  esset,  eo 
contentus  fuisset.  'adloqui'  et  'adlocutio'  {TtaQcciiv^iov,  ut  Theocr. 
23,  7)  ualet  ^consolari'  et  'consolatio'  (carmen  consolatorium);  Varro 
d.  I.  I.  VI  57  allocutum  muUeres  ire  aiunt  quom  eunt  ad  amicam  in  luctu 
[^aliquam  locutum'  cod.]  consolandi  causa;  Ouid.  tr.  I  8,  15  illud  amicitiae 
sanctum  ac  uenerabile  nomen  re  tibi  pro  uili  sub  pedibusque  iacet?  quid 
fuit,  ingenti  prostratum  mole  sodalem  uiscre  ct  adloquii  parte  Icuare  tui?, 
Hor.  epod.  13,  18  deformis  aegrimoniae  dulcibiis  adloquiis,  alia.  erat  hoc 
Romae  officium  peruulgatum,  amicos  aegrotos  uisere  (Hor.  sat.  I  9,  18) 
et  adloqui  (Sen.  ad  Marciam  1);  quod  neglectum  aegre  tulerunt,  ut  Lucil. 
V  fr.  6  M.  ^  6.  irascor  tibi.  Stat.  silu.  IV  9,  53  irascoi'  tibi,  Grype. 
—  sic  meos  amoresJ  'amores'  cum  possessiuo  coniunctum  quia  apud 
Catullum  semper  indicat  personam  aliquam  adamatam  (ad  VI  16),  propterea 


XXXYIII  7-8.  221 

ilocti  siue  do  illius  fratre  siue  de  Lesbia  uel  luuentio  cogitabant,  quibus 
siue  morte  siue  perfidia  amissis  doleret  poeta  solatii  indigens.  uerum 
enim  uero  ex  initio  (maxime  u.  3)  luco  clarius  apparet,  in  suo  ipsius 
morbo  in  dies  magis  adgrauescente  illum  expectare  amici  consolationem. 
quodsi  de  eo  amore,  quem  poeta  animo  gerit  offertque  Cornificio,  pro- 
2)ter  usum  loquendi  alienum  haec  uerba  accipere  non  licet  (alioquin 
'rependis'  subintellegi  posset),  dubii  haeremus  de  traditae  lectionis  in- 
tegritate.  nam  plane  inprobabile  duco,  quod  Brunerus  excogitauit,  'm. 
a.'  ad  ipsum  spectare  Cornificium;  quippe  hoc  'sic  meum  Cornificium 
nunc  cognosco?'  a  concessa  loquendi  breuitate  abhorret.  quid  si  Ca- 
tullus  scripsit  Huos  amores',  significans  nimirum  se  ipsum  (u.  1  Huo 
Catullo'),  quem  ^aniores  suos'  Cornificius  appellare  soleret?  Cic.  ad  Att. 
11  19,  2  Fompeius,  nostri  amores  et  saepius.  facile  huius  dictionis  in- 
tellectus  latuit  hic  librarios  proinde  corrumpentes.  erit  igitur  sententia 
haec:  tali  modo  (nulla  adlocutione  me  solando)  tu  curas  (tractas,  sim.) 
laborantem  carum,  quem  uocus,  amiculum?  decet  autem  hoc  ellipti- 
cum  dicendi  genus  (de  quo  cf.  Draegerus  synt.  hist.  I  §  115  sqq.)  con- 
citatiorem  poetam;  cf.  et  XXIX  20.  utique  nuUa  est  causa,  cur  cum 
Mureto  et  AStatio  aliquid  post  hunc  u.  intercidisse  statuamus.  —  7,  8. 
pauluiu  quid  lubet  allocutiouis,  maestius  lacrimis  Simouideis.  Cic. 
d.  or.  I  21,  95  paulum  aliquid,  p.  Rosc.  Am.  39,  115  paulum  nescio  quid 
('eine  Bagatelle  von  . .').  iam  ad  I  6  dixi,  'paulum  quid  all.'  esse  sub- 
iectum,  praedicatiue  poni  ^ubet'  ex  certa  priscae  maxime  latinitatis  usu. 
nam  qui  'paulum  quidlubet'  accusatiuum  faciunt,  iterum  supplere  debent 
'da'  uel  'praebe'  non  nimis  grate.  ceterum  ^paulum'  cum  ui  praeposi- 
tum:  paruolam  tantum  consolationem  placet  mihi  a  te  mitti.  et  haec 
uis  restrictiua  redundat  etiam  in  illud  'maestius  I.  S.',  per  appositionem 
prioribus  accedena:  licet  id  tristius  sit  quam  poetae  Cei  &Qfivoi.  non 
iubere  C.  potest,  ut  id  quod  sibi  mitti  desiderat  poemation  superet 
maestitia  Simonidem;  sed  hoc  significat,  quidquid  sibi  mittatur,  id  ac- 
ceptum  fore;  et  quamquam  Cornificius  non  operam  sit  daturus,  ut  recreet 
atque  exhilaret  amicum  adflictum  (quales  fere  erant  consolationes),  eo 
nunc  corporis  animique  statu  se  esse,  ut  etiam  ex  tristibus  uersibiis 
delectationem  capiat,  si  a  caro  sodali  missi  amicitiae  sint  signum.  nec 
enim  per  se  indigebat  poeta  carmine  miserationem  ciente  (Quint.  X  1,  64 
de  Simonide  praecipua  eius  in  commouenda  miseratione  uirtus,  ut  qui- 
dam  in  hac  eum  parte  omnibus  eius  operis  auctorihus  praeferant),  sed 
uel  eo  contentum  se  fore  innuit,  fortasse  amici  indolem  talibus  naeniis 
aptiorem  respiciens.  nec  denique  'maestum'  potest  ualere  omnino  'ad 
maestitiam  commouens';  in  uulgus  contra  sunt  nota  'maestae  lacrimae, 
questus,  uoces'  similiaque.  per  'lacrimas'  C.  ad  uerbum  uertit  graecum 
&Qrivoi,  non  nimis  feliciter;  melius  hos  elegos  flebiles  naeniae  nomine 
designauit  Hor.  od.  II  1,  38. 

Paulo  ante  poetae  mortem  a.  54   hoc  carmen  scriptum  esse  recte 
sumpserunt  Heysius  Teutfelius  Schwabius  [q.  C.  p.  45]. 


222  XXXIX  1-3. 


XXXIX. 


1.  Egnatiiis,  quod  candidos  habet  deutes,  reuidet  usque  qua- 
que.  idem  est  Egnatius,  uouus  Lesbiae  amator,  qui  iam  breuiter  iiar- 
strictus  est  c.  XXXVII;  uunc  plaue  contemptui  risuique  traditur.  Iiunc 
enim  C.  facit  contiouo  in  omni  re  et  quocumque  loco  (tragicus  inc.  inc. 
fab.  78  R.  usquequaque  sapere  oportet,  Plaut.  Bacch.  IV  4,  83  tisque 
quaque  loquitur,  Cic.  Verr.  V  5,  10  'nolite  u.  q.  eadem  quaerere)  ita  riden- 
tem  leniter  ore  hilari  (cf.  Hor.  od.  II  5,  19  et  III  6,  12  et  adiccisse  prae- 
dam  torquibus  indigenis  rcnidet ,  Liu.  XXXV  49,  7  liomo  ..  renidens  ait; 
cf.  cum  hoc  placido  mitique  risu,  qualem  latina  uox  iudicat,  graecum 
(ii^iSiccv),  ut  rictus  paulum  diductus  ostendat  dentes  uiueos,  nimirum  ut 
feminis  placeat  et  arte  plane  meretricia;  Muretus  cp.  Alexidis  uerba 
Athen.  p.  568°  sixpvsig  odovias  ioxsv;  s^  dvayyii^g  Ssi^  ysXccv,  iva  &8co- 
Qoi^sv  01  TiaQovTsg  x6  arcoficc  cog  HOfixpov  cpoQsi,  Ouid.  a.  a.  III  283  sint 
modici  rictus  paruaeque  utrimque  Jacunae,  et  sximmos  dentes  ima  laheUct 
tegant,  Plaut.  Truc.  II  1,  14  honis  csse  oportet  dentihus  lenam  proham, 
adridere  quisquis  ueniat  (cf.  et  Mart.  II  41  et  III  20).  —  2,  3.  sei  ad 
rei  uentum  est  subselium,  cum  orator  excitat  fletum.  "^sei'  prisce 
pro  'si'  positum  hic  seruauit  0,  soUemni  uitio  et  intolerabili  cum  syna 
loephe  'seu'  praebet  Gr.  nec  minus  ex  codicum  ductibus  elicienda  est 
prisca  forma  ^subselium',  cuius  exempla  dedi  in  Fleckeis.  ann.  1883 
p.  786.  subsellia  non  iudicum  solum,  sed  etiam  patronorum,  accusato- 
rum,  reorum  erant;  Vulpius  cp.  Cic.  ad  fam.  VIII  8,  1  at  ego  inuocatus 
ad  subsellia  rei  occurro.  difficile  est  dictu,  quidnam  sibi  uelit  'si  uen- 
tum  est'.  Muretus,  qui  solus  explicare  dignatus  est,  adnotat  'siquis 
eum  amicus  in  graui  aliqua  causa  periclitans  aduocatum  adduxit  sibi'. 
quae  refutantur  uerbis  'cum  ..  fletum',  quibus  describitur  patrouus  in 
peroratione  omnes  eloquentiae  artes  admouens  ad  misericordiam  reo 
conciliandam  animosque  auditorum  ad  lacrimas  usquc  afficiens;  Cic.  p. 
Sest.  57,  121  sic  egit  ut  . .  fletum  etiam  inimieis  atque  inuidis  excitaret. 
iam  dudum  aduocatus  adest  in  iudicio,  cum  haec  peroratio  incipit  (prae- 
terea,  si  ad  Egnatium  referuntur,  potius  'uenit'  scribendum  erat).  et 
idem  Muretus  mox  adicieus  'cum  ad  eam  oratiouis  partem  uentum  est, 
cum .  .',  summa  sua  confusione  difficultates  adhuc  non  perspectas  iuuitus 
nolensque  patefecit.  persequitur  poeta  illud  ^  usquequaque '  hoc  modo, 
ut  duo  exempla  quam  manifestissima  risus  inepti  proferat:  ex  compa- 
rato  altero  membro  'si  ad  rogum  pii  filii  lugetur,  cum  flet  mater'  apparet 
quid  in  priore  expectandum  sit,  nimirum  hoc  fere:  si  iam  ad  summum 
discrimen  causa  accusati  peruenit  et  qui  ei  adsunt  (amici  propinquique) 
inter  spem  metumque  dubii  haerent,  cum  patronus  omni  opera  incumbit 
ad  iudicnm  animos  percutiendos.  uideant  alii,  num  probabiliora  a  litteris 
inuenire  possint:  mihi  'pendent'  non  intellectum  a  librariis  in  'uentum 
est'  corruptum  esse  uidetur;  dictum  est  illud  impersonaliter  plane  eodem 
modo,   quo   mox  'lugetur';   nec  aliter   quam   u.  4  'ad'    indicat   circum- 


XXXIX  4-9.  223 

stautos  rei  subsellium  coguatos  uotosque.  —  4.  reuidet  ille.  bis  iierbis 
per  epipboruni  repetitis  mira  cum  arte  bic  et  u.  6  prouomen  ita  ponitur, 
ut  Egnatius  unus  ita  agere  dicatur,  ceteris  expectationi  summae  uel 
fietui  traditis.  germanice  rocte  pronuutiando  boc  exprimendum  est  ('er 
laecbelt').  —  si  ad  pii  rogiiui  lilei  lugetur.  Tib.  II  4,  45  at  bona 
quae  nec  aitara  fidt,  centum  licet  annos  uixerit,  ardentem  flebitur  ante 
rogum.  pulcre  autem  impersonaliter  est  dictum  'lugetur',  scil.  a  funeris 
sociis,  amicis  propiuquisque;  iam  Vulpius  cp.  Ter.  Andr.  I  1,  102  fletur. 
—  5.  orba  ciim  flet  uuicum  mater.  baec  ad  augendam  imaginis  tristi- 
tiam  adduntur,  quo  ex  opposito  ineptior  appareat  Eguatii  risus.  Cic. 
ad  fam.  IX  20,  3  patriam  eluxi  iam  et  grauius  et  diutius  quam  ulla 
mater  unicum  fdium.  ad  'unicum'  licet  nullo  negotio  accersamus  ex 
prioribus  'tilium',  tamen  et  absolute  accipi  potest,  ut  Plaut.  Capt.  I  2, 
44  cui  iUe  est  unicus  (Ciris  334  unica).  nec  miuus  ^orba'  (scil.  liberis) 
haud  raro  dicitur  absolute,  ut  luuen.  3,  129.  —  6.  quicquid  est,  ubi- 
cumque  est,  quodcumque  agit.  per  asyndeton  consummatiuum  et  dum 
illud  ' usquequaque '  per  partes  suas  inlustratur,  additur  boc,  nec  rem, 
cui  cum  maxime  iutersit,  nec  locum  uec  denique  id  quod  ipse  faciat 
(ex.  gr.  si  dormiat)  Egnatium  ab  boc  risu  deducere.  'quidquid  est'  ple- 
rumque  spectat  ad  rei  familiaris  paruitatem  (cf  Dou.  et  interpp.  ad  Ter. 
Hec.  III  5,  13),  rarius  ualet  'quidquid  inde  eueniet'  (Plaut.  mil.  II  3,  40), 
rarissime  uel  potius  alio  loco  nuUo,  quantum  memini,  indicat  'siue  parua 
siue  magna  de  re  agitur';  Vergilianum  'quidquid  id  est'  nil  ad  rem.  — 
7.  liuuc  habet  morbum.  boc  laborat  uitio,  ut  Hor.  sat.  I  6,  30  ut  si 
qui  aegrotet  quo  morho  Barrns ,  Vell.  Pat.  II  85  Plancus  audit  morbo 
inoditor ,  b.  e.  uitio  quodam  insito;  Sen.  d.  clem.  II  6  scias  morbuvi 
esse,  non  hilaritatem,  semper  adridere  ridentibus  et  ad  omnium  oscitatio- 
nem  ipsum  quoque  os  diducere  et  d.  benef.  I  14  morbo  suo  morem  gessit, 
ubi  Gronouius  plura  exbibet.  Peerlkampius  ad  Hor.  od.  I  37,  9  cp.  illnd 
Epicbarmi  voaov  ixst.  est  'babere'  uox  propria  morborum,  ut  ^  habere 
capitis  dolorem,  intestina  soluta',  similia.  —  8.  elegantem.  XIII  10.  — 
urbauum.  XXII  2.  Cic.  d.  off'.  I  29,  104  iocandi  genus  elegans,  urha- 
num  eqs.  —  9.  quare  moueudum  est  te  mihi,  bone  Eguati.  "'te', 
quod  Y  omittit,  uere  addidit  Spengelius,  sed  ante  ''est',  KPScbuIzius  post 
idem  rectius  (ut  similiter  ''te'  post  ^at'  excidit  LXVI  25);  nimia  cuiii 
licentia  priores  dederant  'monendus  es'.  adest  autem  quae  usque  ad 
Ciceronis  aetatem  durauit  coustructio  antiquissima,  qua  gerundiuum  im- 
personaliter  adhibitum  retinet  quod  uerbum  regit  obiectum,  ut  Priap. 
69,  4  quot  pondo  est  tibi  mentulam  cacandum,  Lucr.  I  111  acternas  quo- 
niam  poenus  in  morte  timendum  est;  cf.  Brixius  ad  Plaut.  Triu.  869, 
Uoltzius  synt.  Lucr.  p.  135,  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  543.  'bone'  cum  iu- 
risione  et  contemptu,  ut  Cic.  Verr.  V  C,  12  quid  ais,  bone  custos'^,  Ter. 
Andr.  HI  5,  10  elio  dum,  bone  m'r;  cf.  graecum  (oya&s.  —  de  ea  quae 
iam  sequitm'  admonitione  recte  Muretua:  'subest  uis  argumenti  ktto  Toi> 
tXdzzovog,  hoc  modo.    etiamsi  oriundus  esses  ex  aliqua  earum  gentium, 


224  XXXIX  10—11. 

quac  sibi  candorem  deutium  sine  ulla  spurcitia  comparant,  tamen  ita 
frequenter  ac  nulla  occasior.e  eos  retegere  ineptum  esset.  quanto  igitiir 
id  ineptius[?]  est,  cum  originem  ducas  ex  ea  gente  hominum,  quae  sibi 
non  horret  cotidie  urina  confricare  gingiuas,  ut  dentes  efficiat  candi- 
dos?'  in  catalogo  iam  subiecto  uariarum  gentium  enumeratio  iocosa  nil 
sibi  uult  aliud  quam  ut  doceatur,  quot  aliis  nationibus  sint  postponendi 
Celtiberi  isti  contempti.  —  10.  si  urbanus  esses.  Romae  natus,  ut 
LVII  4,  Suet.  Caes.  51  urbani,  seruate  tixores,  Varro  d.  r.  r.  II  praef.  1 
nostri  maiores  praeponebant  rusticos  Bomanos  urbanis.  ^si',  etsi.  —  aut 
Sabinus  aut  Tiburs.  XLIV  1.  Tiburis  incolae  cum  haud  raro  uocentur 
Tiburtes,  hic  uuicus  est  locus,  quantum  scio,  ubi  singularis  substantiui 
illius  inueniatur.  ceterum  optime  Vulpius  adnotauit,  fama.m  apud  ue- 
teres  fuisse  peruulgatam,  aeri  Tiburtino  hanc  esse  facuitatem,  ut  rebus 
conciliare  possit  candorem,  cp.  Mart.  IV  62  Tibur  in  Herculeum  mi- 
grauit  nigra  Lycoris,  omnia  dum  fieri  candida  credit  ibi  (ib.  VII  13,  VIII 
28,  12),  Prop.  IV  7,  82  et  numquam  Herculeo  numine  pallet  ebur,  Sil. 
Ital.  XII  229.  —  11.  aut  parcus  Umber.  nec  'parcus'  per  se  significat 
'qui  parco  uictu  utitur'  nec  hoc  in  Umbros  quadrat  (quae  EUisius  attulit, 
tantum  demonstrant,  etiam  inter  eos  fuisse  homines  pauperes);  cf.  Athe- 
naeus  XII  526  sq.  ro  xav  'Op^^QiKcov  (j)r]o\v  i&vog  STiiSLyiag  slvui  a§QO- 
Siaizov  TiaQanXriGCag  zs  ^iotsvsiv  xoig  AvSotg,  xatQav  xs  f'xsiv  aya&iiv, 
ZQ^sv  TtQosXd^siv  slg  svdai^oviav.  solita  autem  significatione  si  accipimus 
'■parcus',  nihil  hoc  epitheton  facit  ad  propositum,  secundum  quod  syno- 
nymum  potius  illius  quod  sequitur  'obesus'  requirimus:  adferuntur  in 
hoc  u.  gentes,  quae  propter  opulentum  uiuendi  genus  saepius  os  con- 
luunt.  Scaliger  non  bene  coniecit  'porcus'  (Hor.  epist.  I  4,  16);  Vossius 
'pastus'  cp.  glossas  Thiloxeni'  pastus:  7ti^sXt',g,  XnraQog;  omnium  optime 
BVenator  'fartus'.  Strabo  V  p.  217  unaaa  d'  svdaificov  t)  x^Q^^  (ii^KQa  d' 
oQSioxsQK,  ^siu  [laXXov  Tj  nvQO)  Toug  dv&Qconovg  xQstpovaa  (cf.  Hor.  sat. 
II  4,  40  Umber  et  iligna  nutritus  glande  rotundas  curuat  aper  lances; 
OMuellerus  libri  de  Etruscis  I  p.  275):  hoc  zeae  et  glandis  cibo  quod 
replentur  Umbri,  qui  propterea  pingues  uocantur  Pers.  4,  74,  eo  re- 
fero  illud  'fartus',  h.  e.  saginatus.  male  autem  res  successit  GLoewio 
ex  glossis  (cf.  testim.  uol.  I)  operosa  flexaque  argumentatione  tamquam 
CatuUi  manum  ''crassus'  elicienti.  medii  aeui  ludimagister ,  qui  hunc  u. 
attulit  ut  'obesus'  plus  quam  'pinguis'  esse  optineret,  Catulli  exemplari 
est  usus,  in  quo  'pinguis'  glossema  olim  suprascriptum  depulerat  ueram 
lectionem  'fartus'.  nam  sane  hoc  ipsum  'pinguis',  utpote  uix  et  ne  uix 
quidem  in  ^parcus'  corruptum,  pro  Catulli  manu  haberi  nequit.  —  aut 
obesus  Etruscus.  nouimus  omnes  ex  museis,  quae  statuas  sculpturas- 
que  Etruscas  possident,  staturam  breuem  et  corpus  pingue  huic  genti 
proprium;  pinguis  Tyrrlienus  (carnibus  uictimarum)  Verg.  G.  II  193; 
idemque  Aen.  XI  732  sqq.  inertiam  ignauiamque  hominibus  illis  dapcs 
et  plenae  iDOCula  mensae  expectantibus  obicit  (cf.  et  Diod.  Sic.  V  40). 
Paulus  Festi  p.  188  obesus,  pinguis  quasi  obedendo  ['ob  edendum'  codd.] 


XXXIX  12-19.  225 

fdctus;  recte  glosaae  illiul  pliis  quaiu  'jiiuguis'  indicarc  aiunt.  —  12.  aiit 
lianiiuiuiis  attT  atque  dcutatus.  mirum  est,  Lanuuii,  oppidi  Latiui, 
mentiouem  uon  statim  post  10  inici,  ut  ab  urbe  profecta  ad  uiciniam 
et  hinc  ad  remotiores  progrediatur  oratio.  dicuntur  eius  incolae  'atri' 
(cf.  Plaut.  Poen.  V  5,  11)  utpote  solibus  perusti;  qua  ex  uultus  colorati 
oppositione  dentes  niuei  magis  elucent.  quamquam  huic  oppositioni  raagis 
conueniret  'dente  albus';  nam  'dontati'"  siue  dentibus  iustructi  (Mart.  I  72,  3) 
sunt  plerique  omnes  homines;  nec  iuuat  cum  IVossio  comparare  Non.  p.  25 
hronci  sunt  prodticto  ore  et  dentibus  prominentibus ;  Lucilius  sat.  lib.  III: 
hroncus  Bouillanus ,  dente  aduerso  eminulo  hic  est,  rhinoceros.  non  opus 
est,  ut  'Lanuinus'  forma  hic  restituatur  (LMuellerus  d.  r.  m.  p.  252).  — 
13.  aut  Trauspadanus,  ut  nieos  quoque  attiugani.  'meos',  populares, 
conterraneos,  ut  Cic.  p.  Cael.  3,  6  comniendatione  ac  iudicio  meoriim. 
Verouam  constat  tum  pertinuisse  ad  Galliae  cisalpinae  partem  eam,  quae 
transpadana  uocabatur.  'attingam',  commemorem,  nou  omittam  indictos; 
lepide,  quasi  ad  sni  suorumque  gloriam  spectet  dentium  munda  lauatio. 
—  14.  qui  puriter  lauit  dentes.  effer  'puriter',  h.  e.  pura  aqua  (oppo- 
situm  est  lotium  u.  21).  de  aduerbii  forma  prisca  (LXXVI  19)  cf.  Neu- 
ius  d.  f.  I.  II  p.  656  ibidemque  II  p.  420  de  'lauit'  pro  'lauat'  ap^^at- 
■/t£os  posito.  ceterum  notum  est,  ilomanos  uariis  deutifriciis,  quae  'deutes 
candidos  faciunt  et  confirmant'  (Scribon.  Larg.  comp.  59  sq.)  usos  esse; 
qualia  et  Apul.  apol.  6  et  Plinius  in  hist.  nat.  commemorant.  —  16.  risu 
iuepto  res  iueptior  uulla  est.  cf.  ad  IX  10.  multi  comparauere  Me- 
nandri  monost.  88  yilcos  ccnaiQog  iv  ^QOzoig  dsivov  KaKov  et  108  ysla. 
6'  6  [idQog  y,av  xl  (li]  ysXoiov  rj.  Ser.  Sammon.  426  splen  tumidus  nocet 
et  risum  tandem  addit  inepAum.  —  17.  nuue  Celtiber  es.  paulo  breuius 
nec  tamen  dissimiliter  ut  XXI  10  'nunc'  est  positum:  sed  cum  t-x  Cel- 
tiberia  sis  ortus,  mutatur  rerum  condicio;  iam  enim  non  inepte  tantum 
agis  dentes  usquequaque  ostendendo,  sed  etiam  spurcum  turpisque  foe- 
ditatis  hominem  te  prodis.  'es'  post  'er'  in  V  interlapsum  tam  aperta 
ueritate  est  additum  ab  Conr.  de  Allio,  ut  incredibilia  priorum  commenta 
nil  attineat  iu  disceptationem  uocare.  —  Celtiberia  in  terra.  notus  est 
hic  usus  loquendi  Herra  Italia,  t.  Africa,  t.  Gallia',  sim.  (Drakeub.  ad 
Liu.  XXV  7,  4,  Draegerus  synt.  hist.  I  §  308);  poetis  autem  concessum 
est  non  solum  notionem  specialem  (siue  appositionem)  ante  generalem 
conlocare,  sed  etiam  praepositiouem  mediam  inserere;  cf.  Ritschelius 
ad  lieifFerscheidii  Sueton.  p.  492  (=  opusc.  III  p.  228).  —  18,  19.  quod 
(iuisque  niixit,  hoc  sibi  solet  luaue  dentem  atque  rusam  defricare 
gingiuam.  de  hoc  spurcisoimo  (ut  ait  Apuleins)  Hiberorum  ritu  cf.  Diod. 
Sic.  V  33,  5  TiaQ  sii.aozu  yaQ  x6  aa^a  Xovovoiv  ovqoj  ,  v.al  zovg  odovtag 
7iaQaTQL§ovzsg,  ravzriv  ))yoivzai.  &SQansiav  slvai  xov  acoiiazog,  porro 
Strabo  164  zovg  ovqco  Xovofisvovg  sv  ds^aiisvatg  -jiaXaiovyisvoi  yi.a\  rovg 
oSovzag  afirjxofisvovg  xat  avxovg  -Aui  ras  yvvuLHug  uvzwv.  de  'mixit' 
forma,  quam  0  seruauit  (cf.  LXXVIII*'  2),  uide  Neuium  d.  f.  i.  II  p.  444. 
ex  ipso  opposito  ^mane'  apparet  agi  de  urina  per  noctem  facta.    'rusam', 

Catui.i,us  cd.  Baehrens.    II.  15 


226  XXXIX  20—21.     XL   1—2. 

quod  lubentius  pnto  graphice  ob  cleDtium  candidorum  oppositionem  esse 
additum  quam  proleptice  (ut  'manus  puras  lauare'),  rubri  coloris  spe- 
ciem  quandam  denotat;  Gell.  II  26,  6  'rusus^  ['rufus'  codd.]  enim  color 
et  "ruber^  nihil  a  uocabulo  'rufii'  diuertunt  [Micuntur'  codd.];  qui  locus 
non  minus  quam  Lucr.  IV  75,  ubi  oblongus  rarius  rusaque  praebeus 
audiendus  est,  docet  'rusam',  quod  V  tradit,  aeque  bene  se  habere  quam 
quod  ex  sua  prouuntiandi  ratione  Apuleius  posuit  'russam'.  idem  Apuleius 
pro  'defricare'  praebet  'pumicare'.  et  dentium  pumicatio  cum  alibi,quoque 
commemoi-etur,  potuere  sane  umectatos  lotio  dentes  gingiuamque  pumice 
perpolire  Hiberi.  ^defricare'  etsi  defendi  uidetur  ex  XXXVII  20,  ex  hoc 
tamen  loco  ad  nostrum  explicandi  gratia  adscriptum  potest  genuinum 
'pumicare'  sede  sua  depulisse.  —  20.  ut  qiio  iste  iiester  expolitior 
dens  est.  XVII  21  iste  meus ,  XXIX  30  ista  uostra.  'uester',  uestrum 
Hiberorum,  sequente  nihilominus  unius  Egnatii  respectu  'te',  plane  ut 
XCIX  5  sq.  tihi  —  uestrae.  comparatiuum  'exp.'  habet  Colum.  II  20,  6 
frumenta  expoUtiora;  adnotandum  est,  ad  Corn.  u.  2  expolitionem  fieri 
pumice,  quod  fauet  u.  19  lectioni  Apuleianae.  —  21.  lioc  te  aiiipliiis 
bibisse  jjraedicet  loti.  sic  recte  BPisanus  emendauit  lectionem  in  V 
extantem  'lotus',  cum  haec  quidem  forma  duplex  'lotium'  et  'lotus' 
omni  careat  analogia  (posses  putare  Motei'  priscum  uitio  originem  de- 
disse,  nisi  constaret  4'  interdum  pro  uirgula  siue  compendio  illius  'us' 
esse  acceptam).  ceterum  uox  illa  uulgaris  nota  est  ex  prouerbio  ap. 
Petron.  57  non  uaJct  lotium  suum.  ''dens  praedicat',  palam  facit  et  quasi 
praeconis  uoce  clamat,  ut  VI  7  cuhile  clumat.  ad  'bibisse'  pessime  Elli- 
sius  cp.  locutionem  Hana  colorem  bibit':  nihil  ualet  quam  'hausisse', 
scil.  ad  08  totum  (dentes  gingiuamque)  colluendum;  nec  dens  (cf.  XXXVU 
20)  bibit,  quod  dictum  esset  absurdissime,  sed  Egnatius. 

XL. 

1,  2.  Qiiaeiiam  te  mala  meiis,  miselle  Raiiide,  agit  praecipitem 
in  meos  iambos?  Rauidus,  homo  ignotus,  monstrante  u.  7  riualis  erat 
poetae  in  amore  Lesbiae,  ut  probabiliter  plerique  statuunt;  male  non- 
nulli  de  luuentio  cogitant,  quippe  in  cuius  amore  praeteu  Furium  et 
Aurelium,  quantum  qiiidem  scimus,  nullus  Catullo  extiterit  aemulus. 
nec  minus  male  erant  qui  nomen  proprium  adesse  negantes  agnoscerent 
appellatiuum  (Colum.  VIII  2,  9  rauidi  uel  nigrantes  oculi).  quamquam 
nomen  illud  alibi  me  reperire  non  memini.  ceterum  pronuntiandum  est 
'Eaude';  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  271  ('nauta'  pro  'nauita',  sim.);  quod 
utique  praestat  quam  uersum  hypermetrum  statuere.  'miselle'  misera- 
tionem  eius,  qui  utpote  longe  impar  despicitur,  hic  exprimit.  de  mala 
mente  siue  dementia  dixi  ad  XV  14;  Laberius  138  R.  quaenam  mens, 
quae  deliritas  uos  suppolitoris  facit  cum  cano  eugio  puellitari?  'ag. 
praecip.',  impellit  ut  ultro  incurras;  cf.  praeter  Verg.  Aen.  V  456  Cic. 
Verr.  I  2,  6  agunt  eum  fraecipitem  poenae  Eomanorum.  'iambi'  inde 
ab  Archilocho  interdum  per  se  significant  uersus  maledicos  et  iacessentes. 


XL  3-8.  227 

siue  ei  iambi  iieii  sunt  siue  hendecasyllabi;  cf.  LIV  0,  CXVI  7,  fragm.  I, 
lior.  od.  I  IG,  24  fcnwr  d  in  cchres  iamhos  misit  furentem.  —  S,  4.  quis 
deus  tibi  uou  beue  aduocatus  uecordem  parat  excitare  rixauiJ    ad- 

uocantur  dei  et  ad  auxilium  (ut  Lin.  VIII  33,  21  deosque  db  se  duobus 
praeliis  haud  frustra  aduocatos)  et  in  ueneratione,  ut  Varr.  d.  r.  r.  I 
1,  7  iis  igitur  deis  ad  uenerationem  aduocatis,  ubi  priora  docent  agi  de 
adoratione.  deus  igitur  non  rite  et  satis  ueneranter  adoratus  ideoque 
iratus  est  auersus  et  inimicus:  hunc  hominibus  inicere  malam  mentem, 
communis  ueterum  erat  opinio  (cf.  ex.  gr.  Hom.  II.  XVII  469  sq.).  unde 
haec  saepius  iunguntur,  ut  Verg.  Aen.  IX  601  quis  deus  Italiam,  quae 
uos  dcmentia  adegitY  (ibid.  X  72),  Florus  I  22  [p.  87  lahnii]  sed  tiim 
quidein  illiim,  ut  dici  uolgo  solet,  aut  fatum  urbis  imperaturae  aut  ipsius 
mala  mens  et  auersi  a  Carthagine  di  in  diuersum  abstulerunt.  'uecor- 
dem'  (XV  14),  ut  Ouid.  fast.  I  73  insana  iurgia;  nisi  potius  huc  referen- 
dum  est,  quod  Rauidus  necessario  in  hac  rixa  succumbet  utpote  longe 
inferior.  ^parat',  in  eo  est  ut;  cf.  ad  LXIV  332.  'tibi'  pariter  ad  ^ad- 
uocatus'  quara  ad  'excitare'  spectat.  —  5.  Jiu  ut  perueuias  in  ora 
uulgi'  eiQmvLKcag  (an  ideo  fortasse  :  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  1018)  et  cum 
breuitate  quadam ,  qua  priorum  uu.-sententia  in  uniuersum  comprehen- 
ditnr,  scil.  ita  demens  es.  Hor.  epist.  I  3,  9  Bomana  breui  uenturus  in 
ora  (in  bonam)  et  Liu.  H  36  timorem  abiecit,  ne  in  ora  hominum  pro 
ludibrio  abiret  (in  malam  partem);  cf.  et  Cic.  Verr.  I  46,  121  in  ore  uulgi 
esse  similiaque.  —  6.  quid  uisJ  qualubet  esse  uotus  optasJ  solita  est 
formula,  qua  ausum  laeuum  demensque  notatur,  'quid  tibi  uis?',  cuius 
exempla  congessit  Haasius  praelectt.  II  p.  184  sq.,  ut  Hor.  epod.  12,  1 
quid  tibi  uis,  mulier  et  Prop.  I  5,  3  quid  tibi  uis,  insane?  alterum 
locum,  ubi  'tibi'  omittitur,  non  habeo  (nam  Verg.  Aen.  IV  318  dissi- 
milis),  nisi  Hor.  sat.  il  6,  29  quid  uis,  insane?  (Ter.  Ad.  IV  2,  17).  'qua- 
lubet',  quod  solus  noster  hic  et  LXXVI  14  sic  adhibuit,  totam  uim 
habet:  quocumque  modo,  siue  honorifico  siue  cum  infamia  iuncto.  ^no- 
tus',  uox  media  inter  'inlustris'  et  'famosus';  Mart.  X  3,  11  cur  ego 
laborem  notus  esse  tam  praue?  —  7.  eris.  scil.  notus,  cum  graui  ad- 
firmatione:  fnorem  tibi  geram.  ueque  dubito,  quin  hoc  ipso  cavmine 
poeta  se  Rauidum  infamiae  tradidisse  inmortali  innuat.  —  uieos  amo- 
res.  cf.  ad  VI  16;  Lesbiam  uideri  designari,  iam  monui.  'q.',  XXXIII  6. 
—  8.  cum  longa  uoluisti  amare  poena.  potest  hoc  esse  periphrasis 
illius  'amasti'  (exempla  dedi  ad  VI  3);  simul  tamen  utique  denotatur 
propria  hominis  hoc  malum  sibi  ultro  arcessentis  uoluntas.  'cum',  una 
cum,  ut  LXXVII  2:  eo  modo,  ut  poena  longe  duratura  (scil.  infamia) 
te  sequatur. 

Videtur  Catullus  in  hoc  carmine  ob  oculos  habuisse  Archilochi 
uersus  in  simili  argumento  uersantes;  iam  Scaliger  cp.  Archil.  fr.  92  B. 
ndzsQ  Aviia(i§a,  notov  icpQuaco  zods;  zig  cccg  TtUQr^siQS  cpQSvdg;  dg  x6 
■jiQiv  rjQrjQSia&a ,  vvv  8s  drj  nolvg  datotai  cpaCvsai  yslcog.  cf.  et  fr.  93  B. 
rig  UQa  Saificov  xat  xsoij  xo^^Vfisvog; 

15* 


228  XLI  1—6. 

XLI. 

1.  Ameaua,  puella  defututa.  est  meretrix  illa  Veronensis,  cuius 
amore  deiectus  est  poeta  a  Mamurra;  cf.  supra  p.  38  sq.;  nomen  ipsuuj, 
quod  ex  codicum  ductibus  efficitur,  ita  uidetur  explicaudum  esse,  ut 
more    prisco   et  iirouinciali   simplex   consona  loco   duplicis  (Cic.  ad  Alt. 

VI  1,  13  de  Amiano)  et  'e'  pro  'i'  posita  putetur,  'Ameana'  igitur 
ualeat  quod  magis  urbanum  erat  'Ammiana';  cf.  GFroehnerus  mus.  Rheu. 
XIII  p.  149.  qua  explicationc  non  contenti  alii  alia  coniecere,  tolerabi- 
liter  Hauptius  'Ametina'  et  Schwabius  ^Anniana';  mutandi  necessitatem 
adesse  equidem  uego,  cum  praesertim  in  his  nominibus  propriis  summa 
sit  opus  cautione.  'defututa'  explicaui  ad  XXIX  13.  —  2.  tota  uiilia 
me  decem  poposeit.  uox  haec  sollemnis  in  significando  uoluptatis 
ueneriae  pretio  flagitato:  Lucil.  XXIX  109  M.  quine  (pueri)  poseent  te 
minus,  Hor.  sat.  II  7,  89  quinque  talenta  poscit  te  mulier.  pretium  sester- 
tiorum  decem  milium  non  per  se  nimis  magnum  fuisse  uidetur  (CIII  1 
soluerat  illud  poeta),  sed  nimirum  eo  indigna  erat  Ameana.  'totos',  non 
minus  quam,  ut  Ter.  Eun.  II  2,  46  sex  totos  ]ios  menses,  Verg.  Aen.  I 
272  liic  iam  ter  centum  iotos  regnahiiur  annos,  ad  augendum  inmane  pre- 
tium  facit.  —  3.  ista  turpiculo  puella  uaso.  foedam  faciem  puellae 
hic  u.  denotat,  ut  is  qui  sequitur  eiusdem  uilitatem.  nam  turpia  sunt  in 
corpore  humano,  quae  id  dedecent,  ut  Ouid.  f.  II  179  turpes  (=  foedos) 
uultus;  nec  hic  deminuit  v7tov.OQioxiv.6v  (quod  aliter  adhibent  Varro  d.  1.  I. 

VII  97  et  Cic.  d.  or.  II  61,  248)  sed  auget  intenditque.  posita  autem 
erat  haec  nasi  foeditas  in  longitudine  (XLIII  1).  'ista'  contemptim.  — 
4.  decoctoris  amica  Formiaui.  'decoctor',  h.  e.  is  qui  rem  familiarem 
decoxit  siue  dissipauit  (imagine  primitus  ab  eis,  qui  metallum  confla- 
bant,  ducta)  graue  erat  apud  Romanos  conuitium;  Cic.  Catil.  II  3,  5 
exercitum  . .  coUectum  ex  senibus  desperatis,  [ex  agresti  hixuria]  ex  ru- 
sticis  decoctoribus ,  ubi  apertum  emblema  seclusi,  idem  Phil.  II  18,  44 
cum  esset  lege  JRoscia  decoctoribus  certus  locus,  quamuis  quis  fortunae 
uitio,  non  suo  decoxisset.  loquendi  more  uulgi  magis  proprio  Mamurra 
ex  Formiis  oriundus  (ad  XXIX  3,  cf.  et  LV^II  4)  uocatur  ^Formianus' 
(ad  quod  'decoctor'  accedit  adiectiue),  ut  homo  similiter  'sine  ratione 
calculorum  suorum  prodigus '  L.  Cassius  Nomenti  natus  audit  breuiter 
'JSTomentanus'  apud  Hor.  sat.  I  1,  102  (ubi  cf.  Porph.  et  interpp.).  huius 
hominis  contempti  quod  'amica'  siue  concubiua  appellatur  Ameana,  ad 
huius  quoque  contemptum  redundat.  —  5,  G.  propiuqui,  quibus  est 
puella  curae,  amicos  medicosque  conuocate.  dicit  C,  mente  captam 
esse  feminam  istam  decem  sestertia  poscentem  et  ei  ut  insanae  iam 
dandum  esse  a  praetore  curatorem,  secundum  legem  XII  tabularum  (Cic. 
d.  inu.  II  50,  148  et  alibi)  si  furiosus  escit,  agnatum  gentiliumque  in  eo 
pecuniaqu^e  eius  potestas  esto;  Varro  d.  r.  r.  I  2  mente  est  captus  atque 
ad  agnatos  et  gentiles  est  deducendus,  Hor.  epist.  I  1,  101  insanire  putas 
sollemnia  me  neque  rides  nec  medici  credis  nec  curatoris  egere  a  praetore 


XLI  7-8.  229 

dati  et  sat.  II  3,  117  inlerclicto  huie  omne  arlimat  ius  practor  et  ad  sanos 
abeat   ttitela  propinquos   (cf.   et  Reinins   libri    ^d.   Privatrecht'    p.  545). 
'quibus  curae  est',  li.  e.  siue  tutoribus,  quibus  illa  ut  femina  utebatur 
(ut  contra  interdum  'tutela'  pro  eo  quod  proprie  dicitur  'cura'  ponitur), 
siue  eis,  quibus  cura  legitima  contingit,   si  usu  ueniat;  nuUo  pacto  nt- 
pote  in  femina  de  curatoribus  ex  lege  Plaetoria  datis  cogitare  licet,  cf. 
Reinius  I.  1.  p.  547.     hi  propinqui  nunc  conuocare  iubentur  et  medicos, 
quibus  sanandam  femiuam  tradant,  et  amicos,  quorum  adhibito  consilio 
uere  insanire  nliquem   confirniabatur   quorumqiie   testimonium  plurimum 
sine  dubio   ualebat   apud  praetorem   in   dando  legitimo   insani  curatoi-e. 
nihil  alibi   de  amicorum  consilio  in  hac  re  est  traditum,  nisi  huc  lubet 
trahere  uerba  Cic.  Tusc.  II  21,  48   uinciatur  et  constringatur  amicorum 
propinquorumque  cnstodiis\  sed  in  similibus  illud   commemoratur,  ueluti 
Sp.    Cassium   Viscellinum   a  patre   neci  esse   datum   adhibito  propinquo- 
rum  et  amicorum  consilio  Val.  Max.  V  8,  2  tradit.     cf.  idem  II  9,  2 ,  Cic. 
p.  Rosc.  Am.  10,  27  de  amicorum  cognatorumque  sententia  (Rlhering,  'G. 
d.  r.  R.'  11  1,  p.  217).  —  7,  8.  non  est  sana  puella  nec  rogare  qualis 
sit  solet  et  iniaginosiim.    per  boc  'insana  est'  (ob  postnlationem  suam) 
poeta  stabiliens,  cur  propinquos  inuocauerit,  simul  illius  indicium  addit 
boc,   quod    Ameana   de   faciei   suae   qualitate  foeda  consulere   specnlnm 
non  soleat.     hanc  enim  esse  loci  tm-piter  corrupti  sententiam,  quasi  per 
nebulam   iam   olim  Beroaldus   et  Muretus  aliique  intellexerunt  recorda- 
tione  locorum,  quales  sunt  Plaut.  Most.  I  3,  95  mulier  quae  se  suamque 
aetatem  spernit,  speculo  ei  usus  est   et  Mart.  II  41,  8   quare  si  speculo 
mihique  credis   (KUisius  cp.   etiam  Alciph.  I  33,  4,  Anth.   Pal.  XI   266). 
sed   nudum  illud  'iraaginosnm'    (quae   uox  praeterea   non   legitur)   cum 
minime  possit  indicare  speculum,  de  interpretationis  illius  per  se  omninm 
aptissimae  fide  dubitabant   et  'imaginosus'    (cf.   'imaginari')  explicabant 
^qui  mente  sibi  fingit  id  quod   a  rerum  ueritate  abborret',  cpavTaGTf>i6g 
(cf.  Petron.  38  phantasia,   non  homo).     coniecere   igitur   (ut  mittam   in- 
credibilia)  Doeringius  'solet:  en  imaginosam'  (uel  'solet  haec  imaginosa'), 
porro  u.  7  'rogate'  ex  libris  interpolatis   arcesstntes  Hauptius  'sit:   so- 
lide  est  imaginosa',   Pleitnerus  'stolida  atque  imaginosast',   Schwabius 
'solet   esse    imaginosa'.      nihil    dico    de    illius    ^rogate    (rogare)    qualis 
sit'    in    hac    ratione    superflua    abundantia    et    languore:    artis    criticae 
praecepta  fidem  negare  nos   iubent  eiusmodi   periculis,   quae   non  intra 
suos  fines  cohibent  remedium,   sed  uarios  locos   simul  attrectant.     uere 
Froehlichius  'et'  in  'es'  siue  'aes'  mutauit:  Plin.  h.  n.  XXXIII  9,  130 
ut  omnia  de  specuUs  peragantur  in  hoc  loco,  optima  apud  maiores  erant 
Brundisina.     stagno  et  aere  mixtis  praelata  sunt  argentea:  primus  fecit 
Pasiteles  Magni   Fompei  aetnte.     CatuUi   igitur  tempore,   praesertim   in 
prouincia,  praeualebant  adhuc  specula  ahenea  (apte  EUisius  cp.  Aeschyl. 
fr.  384  ■AaxoTiTQov  fiSovg  ^'^^''^og  iaz',  olvog  Ss  vov ,  Anth.  Pal.  VI  211,  4 
t6  j;a7-/.adj'  t'  igonxQov ,   CIL.  I  54 — 60).     lepide  autem   nec  abhorrente 
linguae   gcnio  speculum   C.  uocauit  'aes   imaginosum',  h.  e.  imaginum 


230  XLII  1-5. 

pleuum  easque  proinpte  semper  exhibeus;  Apul.  apol.  14  quod  tandcm 
crimen  est,  imaginem  suam  nosse  camque  non  uno  loco  conditam,  sed 
quoquo  uelis  paruo  speculo  promptam  gestare.  sine  iusta  autem  causa 
erant  qui  in  fine  carmen  mutilum  esse  putarent. 

XLII. 

1,  2.  Adeste,  liendecasyllabi,   quot  estis  omnes  undique,   (luot- 

quot  estis  omnes.     in   bellum  aduersus  meretricem  rapacem  gerendum 

poeta  arcessit  totum  quasi  exercitum  hendecas^^Uaborum  (de  solita  for- 

mula    'ades'    et  'adeste',    h.  e.    uenite,    cf.   LXlI   5),    quibus   nimirimi 

persequatur  cingatque  mulierem  de  rapina  decedere  nolentem  (uon  plaue 

similis  est  Mart.  I  96).     hendecasyllabi  quod  inuocantur,    non  propterea 

fit,  quod  hi  ut  iambi  truces  per  se  faciunt   ad  impetum  inferendum  (cf. 

ad  XII  10),  sed  quod  eis  qui  in  pugillaribus  scripti  erant  quasi  ex  quo- 

dam  conlegialitatis  iure    subueniunt.     multitndinem  sibi  necessariam  de- 

signaturus  C.  uerba  'q.  e.  o.'  ita  repetit,  ut  hoc  altero  loco  paulo  fortius 

'quotquot'  ponat  (cf.  'quot  annis'  et  ^quotquot  annis'  Varr.  d.  1.  1.  IX  24); 

et  potest  alterius  coli  gradatio  fieri  robustior,  si  comma  ante  'uudique' 

pouimus,  hoc  ut  cum   ui  in  initio   repetitionis   extet.     adnotandum  est, 

u.  2  hendecasyllabi  speciem  ita  describi,   ut  singuli  eius  pedes  singulis 

exprimautur   uocibus;   quod   hic   consulto   admissum   (de  I  9   cf.  comm.). 

imitatur  auctor  Priapei  Anth.  lat.  Mey.  1704,  13   conuenite  simul,  quot 

cstis  omncs,  quod  mox  u.  16  repetitur.  —  3.  iocum  nie  putat  esse  turpis 

moeclia.     'iocum'  et  'risum'  uocabant  breuiter  hominem,    cui  inluditur 

quique  ridetur;  Hom.  II.  VI  82  drfioiat  3h  xaQfia  ysvsa&ai  et  Herod.  II l 

29  ysXarcc   EjLts   Q-r^asa&ai ,  Prop.  II  24,  16   sed  me  fallaci  dominae   iam 

pudct  csse  iocum  et  III  25,  1  risus  cram,  Petron.  57  ut  nemini  iocus  sis. 

^turpis'  ad  foeditatem  refer,  ut  Mart.  VIII  79,  2;  cf.  et  XLI  1.    'moecha' 

coutemptim  de  meretrice.  —  4.  et  negat  milii  uestra  retldituram  pugil- 

laria.    de  omisso  'se'  quod  dixi  ad  XXXVI  7,  etiam  in  negandi  uerbum 

quadrat;  Priap.  50,  3  et  nec  dat  mihi  nee  negat  daturam.    'codicilli'  (cf. 

u.  11  sqq.)   siue   ex  compluribus  tabellis   cera  inlitis   siue   ex  membranis 

consutis  (unde  et  'membranae'  uocabautur)  constautes  ^pugillares'  audiunt, 

quia  ob  paruitatem   manu  comprendi  possunt;   quam   uocem   quod  neu- 

traliter  posuit  C.  propterea  ab  Asinio   reprehensus  (cf.  testim.   uol.  I  et 

supra  p.  62),  fecit  sine  dubio  uulgi  usum  secutus,  quo  etiam  Gell.  XVJI 

7,  17  dixit  pugillaria  noua,  nondum  ctiam  ccra  inlita,   accepisse  (siugu- 

lari  neutrius  Laberius   et  Ausonius  utuntur).     hi   poetae    codicilli    quo- 

modo  in  feminae  istius  manus  peruenerint  si  quaerimus,    de  alio  eorum 

usu   quam   qui  expositus   est  ad  XXII   hic  est  cogitandum;   epistularuni 

quippe  loco  haud  raro  illi  mittebantur  (cf.  ex.  gr.  Cic.  ad  Q.  fr.  II  11,  1), 

etiam  in  rebus  amatoriis  (Richius,  lex.  antiqq.  s.  uoc.  'pug.',  Sueton.  d. 

gr.   14);    uideturque   simili    modo    atque    ab   Ipsimilla   (XXXII)   ab   hac 

meretricula    per   hendecasyllabos    in   pugillaribus   perscriptos   poeta   ro- 

gasse   concubitum.     ^uestra',  in  quae  uos  referre  soleo.  —   5.   si   pati 


XLII  6-9.  231 

potestis.    siquidem  a  uobis  impetraie  ualetis,  ut  icl  ijermittatis;  nisi  in- 
dignatioue  correpti  uos  probibetis.    XXIX  1.  —  6.  persequainur.    ut  dux 
(C.)  cum  militibus  (hend.)  hostem.  —  rellagltemus,  instanter  reposcamus, 
an.  Xsy.  est.  —  7.  quae  sit  quaeritis'    introductio  ^fa^aMTTjpicfiou.    quae- 
siuere    etiam   docti,    quam  feminam    perstringat    poeta.     erant   qui  Les- 
biam  esse  dicerent  (Schwabius  q.  C.  p.  120),   obliti,  numquam  ad  hanc 
ipsam  tam   acerbi  conteniptus  uerba  derexisse  CatuUum,   ut   eam  tam- 
quam  moecbam  turpem  i^utidamque  adloqueretur,   cuius  rei  causa  nuUa 
aderat  hic  per  se  (quisnam  amator  puellae  suae  obicit  id,  cuius  ipse  ex- 
titit  auctor?);    quidquid  notauit  dolore  cum  summo   mores  illius  in  dies 
magis  labentis,    ab   eiusmodi    conuitiis    foedis  pudenter  abstinuit  poeta 
utpote  in  ea,  quam  tenerrimo  olim  amore   dilexerat:   indignam    omnino 
hoc  poeta  dixerim  opiuionem   istani.     rectam    iam  PVictorius   i^roposuit 
explicationem,  quam  deinde  haud  pauci  iure  optimo  sunt  amplexi.     nec 
enim  bercle  casu  mero  factum  est,  quod  boc  carmen  inclusum  est  duo- 
bus  poematiis  ad  Ameanam,   malam  feminam,   spectantibus :   bauc  esse 
eandem,   quam   nostri  uersus  exagitent,    oppido   est  probabile  ac  paene 
ccitum,  maxime  ob  u.  9  comparationem.    uidetur  poetae  noctem  rogantis 
codicillos  auaritia  meretricia  uel  iactaudi  causa  retinuisse  Ameana,  simul 
noctis   pretium   flagitans    decem    sestertia:    utrumque    C.    in    bis   duobus 
carminibus  castigat.  —  7.  illa  quam  uidetis  turpe  incedere.    cf.  IV  1. 
^incedere',  etsi  e  couexu  accipit  interdum  aliquid  sollemnitatis,  plerum- 
que   tamen   (ut  hic)    simpliciter   ualet   ^ambulare  in  ijublico'.     maximi 
autem   ducebatur  in  femina  incessus   decorus   (Ouid.  a.  a.  III   298  sqq.), 
boc  distinguebatur  matrona  honesta  a  meretrice:  CIL.  I  1007  de  femina 
proba  sermone  lepido,  tum  autem  incessu  commodo   et  contra  de  eo  in- 
cessu,  qui  meretriculam  prodebat,  Cic.  p.  Cael.  20,  49,  Sen.  rbetor  p.  226, 
20  K.     'turpe'  neutrum  aduerbii  uice   fungitur,    cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II 
p.  211.  —  8,  9.  mimice  ac  moleste  ridentem  catuli  ore  (Tallicani.    de 
risu  mimorum  mimarumue  proprio  quouiam  nihil  constat  (peruersissime 
Ellisius  explicat  de  risu,  qui  mimos  sequi  soleat),  haec  uerba  'm.  ac  m.' 
epexegetice  accedunt  potius  ad  prius  illud  Hurpe'.    nec  tamen  aut  molli- 
ties    mimorum    siue    cinaedorum    cum   Pitboeo  in  partes  uocanda  (quid 
baec  ad  feminam?)   aut  illud  arcessendum,   quod    cum   mima  comparari 
summum  feminarum  erat  opprobrium  (cf.  Friedlaenderus  hist.  mor.  rom. 
II  p.  395,  TeufFelius  HLR.  §  8,  8  et  10)  aut  aliae  uocis  'mimice'  signi- 
ficationes  comparandae    sunt  (Sen.  rhet.  contr.  12,  5,  Tertull.  apol.  46): 
'incedere   mimorum  modo'    est   ambulare  motu   corporis  gestuque   arti- 
ficiose    composito;    quod   ipsum    elegantiae    studium   differt    ab    bonesta 
honestarum   simplicitate;   cf.  Quintil.  I  11,  3;    Petron.  126  qno  (spectat) 
incessus   arte  compositus  ct  ne  uestigia  quidem  pedum  extra  memiiram 
aberraniia,  nisi  qiiod  formam  prostituis,  ut  uendas?     quod  artificiosum 
mimorum  genus  respexit  similiter  Plaut.   mil.  il  2,  59  euscheme  hercle 
ttstitit  is  ('astitis  et'  sim:  codd.),  dulice  et  comoedice,  ubi  uerba  ultima 
itidem  ad  'euscheme'  explicatiue  accedunt.    et  cum  boc  optime  conuenit 


232  XLII  10—13. 

illi  'moleste'  synonymo,  h.  e.  modo  nimis  quacsito  ideoqne  disjDliccnte 
(nostrum  'affektiert')  quemadmodum  recte  iuterpretatur  Vulpius  cp. 
Sueton.  Aug.  86  oinis  est  dare  tc  operam ,  ne  moleste  scribas  aut  loquaris, 
Cic.  Brut.  30,  116  simplex  in  agendo  ueritas,  non  molesta,  Ouid.  a.  a.  1 
464,  alia;  cf.  denique  descriptionem  Sueton.  Tib.  68  incedebat  ceruice  rigida 
et  obstipa,  adducto  fere  uuUu,  pUrumque  tacitus  . .  nec  sine  molli  qua- 
dam  digitorum  gesticulationc:  quae  omnia  ingrata  atqxie  arrogantiae  plena 
et  animaduertit  Axigustus  in  eo  et  excusare  temptauit  .  .  professus  natu- 
rae  uitia  esse,  non  animi:  habes  incessum  mimicum  et  molestum.  post 
haec  igitur  commate  posito  'ridentem'  non  cum  ^uidetis',  sed  cum  'in- 
cedere'  artius  copula.  nobiles  erant  apud  uenatores  canes  Gallici  (Gra- 
tius  155  et  194,  Ouid.  met.  I  533,  Mart.  III  47,  11),  qui  uocabantur  uer- 
tragi  uel  uertrahae  (Arrian.  de  uen.  3,  6,  Grat.  203,  Mart.  XIV  200).  qui 
quoniam  non  ueniunt  hic  in  censum,  de  altero  canum  Celticorum  genere 
est  cogitandum,  quod  Arrian.  de  uen.  3,  1  ita  describit  ttjv  ISsav  uvta- 
Qov  KCil  &i]Qiw8£g,  siue  ab  horum  patulo  diductoque  rictu  comiDaratio 
petita  est,  ut  'peruerso  distorquere  ora  cachinno'  (Ouid.  a.  a.  III  287) 
Ameana  dicatur,  siue  risus  eius  cum  ingrato  illorum  latratu  confertur. 
ab  illo  'gallicus'  nouom  adiectiuum  'gallicanus',(cf.  'punicus'  et  'puni- 
canus')  propterea  esse  formatum  putauerim ,  ut  Gallia  transalpiua  (cuius 
eraut  maxime  canes  illi  nobiles)  distingueretur  a  Gallia  cisalpina.  quod 
confirmat  plane  tisus,  ex  quo  gallicanum  dicitur  omne  qnod  ad  Italiae 
prouinciam  Galliam  attinet  ex  eaque  prouenit  (nugas  uendunt  syno- 
nyma  Beckii  p.  60,  quibus  adsentitur  uir  doctus  iu  WoelfFlini  archiuio 
lexicogr.  I  p.  193).  hoc  ergo  uelle  uidetur  poeta:  dum  (ambulans)  ridet 
eo  ore,  quale  habent  in  prouincia  (cf.  XLIII)  canes,  h.  e.  inter  risum 
plane  similat  canibus  patriis.  quod  ut  commendatur  u.  17,  ita  lepide  per- 
striugit  feminam ,  quae  dum  omnibus  in  rebus  puellas  urbanas  imitatur 
(huc  ciuoque  ex  parte  'mimice'  refero),  utpote  rus  merum,  ridicula 
existit  et  a  cachinno  prouinciae  canibus  conferenda.  —  10.  circiim- 
sistite  eam.  cingite  orbe  facto.  Plaut.  Men.  V  7,  9  quid  me  circum- 
sistitis?,  Asin.  III  3,  28;  Tib.  I  2,  97  hunc  (senem  amatorem)  puer,  Jiunc 
iuuenis  iurba  circumstetit  (Herif  codd.)  arta,  despuit  in  molles  (t  sibi 
quisque  sinus  de  inludentibus;  Hor.  sat.  I  3,  135  urgueris  turba  circum 
tc  stante.  et  quasi  in  choro  clamate:  —  11.  moeclia  piitida,  redde 
codicillos.  caue  ne  'put'  de  anu  uieta  accipias,  ut  Hor.  epod.  8,  1; 
nam  reddit  uox  illa  plane  illud  'mimice  ac  moleste';  coniungit  Cic.  d. 
or.  III  13 .  51  molesta  et  putida,  h.  e.  ob  nimium  artis  studium  odiosa 
taediosaque.  bene  AStatius  cp.  Ouid.  a.  a.  III  449  'redde  meum''  cla- 
munt  spoliatae  (a  fure)  saepe  puellae,  'redde  meum''  toto  uoce  boante  foro, 
ubi  'redde  meum'  naturae  rerum  conueniens  instantes  reflagitantium 
uoces  bene  exprimit  aeque  ut  aisud  Plaut.  Most.  III  1 ,  74  redde  fenus, 
fenus  reddite  et  hoc  loco.  —  13.  iion  assis  facisJ  Priap.  8,  3  non  assis 
faciunt  cuntque  recta;  cf.  ad  V  3.  —  o  liitiim,  lupanar.  bene  Muretus 
cp.  Plaut.  Pers.  111  3,  2  lutum  lenonium,  commictum  caenum,  sterquilinium 


XLII  14-22.  233 

puhlicum  et  Cic.  in  Pis.  62  otcnehrae,  hdum,  sorclcs;  cf.  ttPlaut.  Poen.  I  1, 
30  iUius  domino  non  htitmst  hdulentius ,  CIL.  IV  151G  hic  cgo  rninc  futui 
formosa(m)  forma  pueUa'in)  laudatafm)  a  multis,  sed  lutus  intus  erat  (de 
Hutus'  forraa  Non.  p.  212,  14).  'lupanar'  pro  ^lupa'.  ut  contra  Caesar 
audiit  Bithynicus  fornix  et  stabulum  Nicomedis  (Suet.  C.  49).  coniunxit 
utrumqne  Apul.  apol.  74  est  enim  (Herennius  Rufinus)  . .  lihidinum  ganea- 
rimquc  lutus,  lustrum .  lupanar.  grauiiis  multo  haec  opprobria  cumu- 
lantur  asyndetice  quam  si  auctore  AStatio  rescribatur  'o  lutum  luparum' 
uel  'o  lutum,  o  lupanar'.  —  14.  aut  si  perditius  p.  q.  e.  peius  cor- 
ruptiu.sque;  Cic.  ad  Q.  fr.  III  9,  1  nilnl  est  enim  perditius  liis  hominihus,  his 
tcmporibus.  cf.  ad  XXII  12.  quod  in  V  legitur  'potes'  inmutandi  cum  Italis 
in  'potest'  (et  13  'facit'  cum  THalbertsma)  nulla  est  causa:  habemus  u.  13 
et  14  poetam  tacite  secum  loquentem,  ubi  satellites  suos  emissos  nil  proficere 
uidet,  dux  secum  deliberans  haec  effundit  iratus  tamquam  ad  feminam 
praesentem  :  dramatis  uiuidam  actionem  omnia  spirant.  —  15.  sed  non 
est  tanien  hoc  satis  putandum.  uec  tamen  (ad  rem  rediens  iterum 
adfatur  C.  milites  suos)  hoc,  quod  simpliciter  reddenda  nostra  flagita- 
mus,  contenti  esse  debemus:  acriovibus  armis  eam  adgi-ediamur  oportet. 
XCI  9  tu  satis  id  duxti,  Hor.  sat.  II  3,  178  quod  satis  esse  putat,  Xep. 
Epam.  4  ncque  uero  id  satis  hcdmit.  —  16,  17.  quodsi  non  aliud  potest, 
ruborem  ferreo  canis  exprimamus  ore.  os  canis  gerens  (cf.  Homeri- 
cum  v.vvcoTtriq)  'ferreum',  h.  e.  durum  siue  impudens  (cf.  Sen.  dial.  II  17 
duritia  oris,  qui  adsiduis  conuitiis  pudere  dedidicerat,  Licinius  Crassus 
apud  Suet.  Ner.  4  cui  os  ferreum,  cor  phmibeum  esset,  Cic.  iu  Pis.  26,  63 
08  tuum  ferreim  senatus  conuicio  uerbcrari  mahiisti,  Muretus  cp.  et  Arist. 
Acharn.  b^O  dvaicxvvzog  av  Gidi^QOvg  t'  dvrjQ),  Ameana  rubore  tamen  nunc 
temptandum  est  num  possit  moueri.  ad  adhortatiui  illius  'rub.  expri- 
mamus'  (Sen.  epist.  11,  7  ruborem  sibi  exprimere  non  possunt)  senten- 
tiam  Vulpius  C]}.  auct.  ad  Her.  IV  10,  14  tum  uero  iste  clamare  uoce 
alta  ['ista'  codd.],  quae  ucl  rahuJae  cuiuis  ruhores  elicere  potest  et  Mart. 
I  52,  8  haec  si  terque  quaterque  clamitaris,  impones  plagiario  pudorcm. 
'potest',  scil.  fieri  (cf.  Brixius  ad  Plaut.  Trin.  253,  Lorenzius  ad  mil. 
181,  Cic.  d.  fin.  IV  18,  48  quo  nihil  potest  breuius,  alia),  h.  e.  licet:  nam 
si  (de  'quodsi'  cf.  XV  14)  nil  aliud  iara  restat,  faciaraus  quod  est  facien- 
dum  et  pudorem  isti  inponamus  conclamando  eqs.  uerum  quidem  est, 
hanc  non  ultimam  rationera  fuisse  (22);  sed  quo  raagis  iam  ad  extre- 
mum  auxilium  se  confugere  .significat  poeta,  eo  efficacius  euadit  u.  21.  et 
erat  saltim  hoc  postremum  in  adgredienda  muliere.  —  18.  c.  i.  altiore 
uoce.  scil.  ut  omnes  hoc  opprobrium  audiant.  in  'altiore'  uoce  effe- 
\-enda  inest  omnis  actionis  progressus:  non  bene  Westphalius  16  (ubi 
'quo  si'  scribit)  et  17  posuit  post  23.  —  21.  sed  nil  prolicimus,  niliil 
mouetur.  ecce  habet  os  uere  ferreum,  nil  ne  publicum  quidem  conui- 
cium  curat,  nondum  nostra  reddit.  'nil'  et  'nihil'  (=  neutiquam)  uariatur, 
ut  XVII  21,  LXIV  146.  Verg.  Aen.  IV  449  tnens  inmota  manet.  —  22.  mu- 
tanda  est  ratio  modusque  nobis.    alia  plane  nouaque  uia  est  proce- 


234  XLII  23—24.     XLIII  1-2. 

dendum;  Hor.  epist.  II  1,  20  simili  ratione  modoque;  est  graecum  yis^o- 
Sog  (Naegelsbachii  stil.  lat.  p.  119  et  189').  Cels.  praef.  I  medendi  ratio- 
nem  ex  magna  parte  mutaiiit,  Cic.  diu.  in  Caec.  8,  25.  'nobia',  quod  V 
praebet,  multo  se  habet  melius  quam  uulgatum  'uobis',  siquidem  poeta, 
tamquam  exercitus  hostem  porsequentis  sit  imperator,  ut  alibi  se  ipsum 
simnl  nominat  (6,  17,  21,  contra  8,  10,  18  subiecti  cxecuntur  ducis  man- 
data),  ita  hic,  ubi  de  summa  imperii  utpote  in  consilio  capiendo  agitur, 
se  excludere  nullo  pacto  potest.  —  33.  si  quid  pr.  a.  potestis.  hic 
quoque  'si'  pendet  ab  eo  quod  mente  supplendum  est  'experturis';  cf. 
ad  XXII  24.  nullo  modo  post  illud  'nobis'  recte  se  habet  'potestis', 
quod  nimirum  ipsum  potius  e  coniectura  mutandum  est  quam  necessa- 
rium  illud  'uobis'.  temptauere  Schwabius  'putatis',  IMaehly  ''uoletis': 
nihil  huic  contemptui  est  adcommodatius  quam  quod  ego  proposui  'pote 
stic',  h.  e.  si  iam  apud  istam  feminam  (cf.  LXXVI  11  istinc)  aliquid  pro- 
ficere  Iiceat(cf.  XVII  24  pote  stolidum,  LXXVI 16);  Lachm.  ad  Lucr.  p.  197. 
—  mira  cum  breuitate,  quae  ex  locis  quales  suut  XXVIII  9  uix  defenditur, 
statim  sine  ullo  transitu  noua  exclamatio  subicitur.  puto  equidem  post 
23  talem  fere  uersiculum  intercidisse :  'submissique  humilesque  nunc  ro- 
gate'.  —  24.  pudica  et  proba,  redde  codicillos.  uera  opprobria 
quoniam  nil  profuerunt,  fortasse  proficiet  falsa  laudatio  ad  ruborem  ex- 
primeudum,  quo  mota  redditura  sit  mulier.  congeritur  igitur  in  lupam 
summa  honestarum  puellarum  laus,  'probitas'  siue  castitas '  incorrupta 
(Ouid.  rem.  330  et  potcrit  dici  rustica,  si  qua  proha  est)  et  'pudicitia', 
amor  castitatis  uiuus  uigensque;  iam  AStatius  cp.  Afran.  com.  116  R. 
nam  proha  et  pudica  quod  sum,  consido  et  parco  milii  et  Hor.  epod. 
17,  40  tu  pudica,  tu  proha  peramhulahis  asira  sidus  aureum  (quamquam 
hinc  non  in  nostro  quoque  carmine  statuenda  est  7taXivco'h'a). 

XLIII. 

1.  Salue,  nec  miuinto  puella  uaso.  est  teste  u.  5  eadem  Ameana, 
quam  cc.  XLI  (4)  et  XLII  exagitant.  uidentur  amici  poetae,  cum  hunc 
iratum  magnopere  puellae  uidereut,  per  iocum  illusm-i  forte  iecisse,  hauc 
tamen  Ameanam  minime  esse  deformem  foedamque,  immo  cum  Lesbia 
posse  conferri.  tunc  uero  ille  indignatus  hoc  carmine  meretriculam  pro- 
uincialem  amara  cum  inrisione  hoc  modo  carpit  uexatque,  ut  omnia 
eius  uitia  enumeret  lizorrjzog  figura  ita  usus,  ut  et  haec  uitia  augeat  et 
uirtutes,  quae  in  femina  uere  pulcra  requirautur,  simul  indicet.  primo 
igitur  loco  de  naso  eius  monet  non  niinimo  (XLI  3  turpiculo;  cf.  ex.  gr. 
Ouid.  ex  P.  II  3,  46  non  minimum  furoris);  in  quali  exagitando  multi 
erant  ueteres,  ut  Lucil.  XXII  7  M.  nasum  rectius  huic  ('nunc'  codd.) 
hominist  soeraene  pedesne?,  idem  VI  11  si  non  nosti  ('nosti  non'  codd.), 
magnus  homost,  nasutus,  macellus,  Hor.  sat.  I  2,  93  de  amica  depugis, 
nasuta,  hreui  latcre  ac  pede  longo  est.  —  2.  nec  bcllo  pede.  foedus  pes 
siue  longus  est  (cf.  Hor.  1.  I.,  ibid.  102  ne  criire  malo,  ne  sit  pede  twpi; 
et  notum  est  illud  Ouidii  am.  III  3,  7  pes  erat  exiguus,  pedis  est  aptissima 


XLIII  3-8.     XLIV   1.  235 

forina ,  a.  a.  I  623  ct  tcretes  digitos  exiguumque  pedem)  siue  latus  nimis 
planusque,  ut  illa  in  Moreti  u.  35  spatiosa  prodiga  planta.  —  iiec  iiigris 
occllis.  summo  in  bonore  erant  nigri  oculi,  ut  ex  Hor.  od.  I  32,  11 
(ubi  cf.  Lambinus)  et  a.  p.  37  sat  constat.  Varro  sat.  Men.  375  B. 
ochU  suppactuU  nigeUis  pupulis  a!  quam  Jtilaritatem  signiftcuntcs  annuunt 
(cf.  Miscell.  Crit.  p.  15).  —  3.  iiec  loiigis  (ligitis.  oblongis,  proceris  et 
teretibus;  Prop.  II  2,  5  fulua  coma  cst  longacque  manus  et  muxima  toto 
corporc  ct  incedit  ucl  loue  digna  soror  (ibid.  II  12,  23  ct  digitos  ct  lumina 
nigra  pucUae  canit),  Apul.  flor.  15  [p.  17,  12  Kr.]  manus  eius  iencrae, 
proccruJac.  —  ncc  ore  sicco.  Apul.  apol.  59  in  descriptione  hominis 
foedi  madcntis  oculos,  cilia  turgentia,  rictum  restrictum,  saliuosa  labia, 
uoccm  (d)so)iam.  —  4.  iiec  saue  niiiiis  elegaute  lingna.  lubeuter  ac- 
ciperem  baec  de  lingua  uimis  exerta  conligens  Cic.  d.  or.  II  66,  266 
Gallum  in  Mariano  seuto  Cimhrico  .  .  distortum,  eiecta  lingua,  bucis 
flucntibus,  si  'elegans'  ad  corporis  partes  spectare  posset  (Cic.  ad 
Fam.  IX  19,  2  aures  elegantes  translate  est  dictum).  nec  tamen  cum 
plerisquc  refero  aut  ad  sermonis  inconditi  barbariem  aut  ad  balbutiendi 
uitium,  sed  de  uocis  sono  atque  pronuntiandi  ratione  exjilico;  cf.  Gell. 
XIII  20,  18  huius  tiocis  cum  elegantior  hoc  in  loco  sonus  est.  Priap.  49,  2 
no)i  nimium  casti  c.  p.  ioci;  'sane'  syuonymum  (ex.  gr.  Ter.  Ad.  V  2,  8 
haud  sane  commodum;  cf.  ad  X  4)  ad  augendam  adfirmationem  insuper 
cst  additum.  —  6.  ten  pronincia  narrat  esse  bellani?  Hene',  talera, 
tam  foedam,  cum  contemptu  eflertur  praeponiturque  (eadem  illius  ijer 
anaphoram  repetiti  'tecum'  u.  7  uis).  'prouiucia',  scil.  Gallia  Cisalpina, 
pro  ^prouinciales'.  'narrat',  dicit  uocat,  ut  Ter.  Pborm.  II  3,  54  fllium 
narras  mihi?  cf.  et  infra  LXVII  29.  —  7.  Lesbia  nostra.  non  ita  haec 
accipienda  (ut  fecere  nonnulli),  quasi  tum  cum  Lesbia  in  bonara  gratiam 
redierit  poeta.  qui  iam  dudum  euolserat  ex  animo  omnem  illius  amorem, 
sed  nuuc  propter  iniectara  Ameanae  cum  Lesbia  comparationem  hanc 
commemorat  tamquam  suam,  h.  e.  pristinam  amasiam  carminibus  multum 
celebratam,  animo  scdato  tranquilloque  et  lilaue  ut  iudex  siue  arbiter 
pulcritudinis  in  rem  solam  intentus.  —  8.  o  saecluni  insapiens  et  in- 
facetuin.  cf.  XIV  23.  'insapiens'  pro  uulgari  ^iusipiens'  interdum  in 
sermone  familiari  et  plebeio  adhibitum  uidetur,  unde  Caper  [Gr.  L.  K. 
VII  p.  110,  7]  insipiens,  non  insapiens.     de  'infac'  cf.  ad  XXII  14. 

XLIV. 

1.  0  funde  noster  seu  Sabine  seu  Tiburs.  sententiam  aperit 
Hor.  sat.  II  1,  34  scquor  himc,  Lucanus  an  Ajmhis,  anceps;  nam  Venusinus 
arat  fincm  suh  utrumque  colonus:  eodem  modo  fundus  CatuIIi  haud  longe 
a  Tibure  in  confinio  Latinorum  et  Sabinorum  situs  erat,  unde  ad  quam 
terram  pertineret  ille  dubiuni  esse  potuit.  simijis  condicio  erat  uillae 
Horatianae:  Suet.  uit.  Hor.  uixit  plurimum  in  recessu  ruris  siii  Sabini 
aut  Tiburtini.  Dig.  L  16,  211  fundi  appellutione  omne  acdificium  et  omnis 
ager  continetur;  sed  in  iisu  urbana  aedificia  acdes,  rustica  uillae  dicuntur; 


236  XLIV  2—7. 

locus  ucro  sine  aedificio  in  urhe  area,  rure  autem  ager  appellatur  (cf. 
Reinius  libri  ^das  Privatrecbt'  p.  177);  et  uillam  mox  coinmemorat 
poeta.  ad  hoc  cum  gratae  recordationis  affectu  dictum  'o  fande'  per 
attractionem  uocatiui  'Sabine'  et  'Tiburs  accedunt;  exempla  (ut  Hor. 
sat.  II  6,  20,  Tib.  I  7,  53)  coUegit  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  191  sq.;  ad- 
iectiuum  'Tiburs'  (ex  'Tiburtis'  ortum)  haud  rarum  est.  —  2.  iiam  te 
csse  Tiburtem  autumant,  quibus  non  est  cordi  Catullum  laedere. 
ager  Tiburtinus  aeque  ob  fertilitatem  salubritatemque  quam  ob  amoeni- 
tatem  clarus  uillis  multis  Romanorum  nobilium  diuitumque  semper 
ornatus  erat  (cf.  omnino  Friedlaenderi  hist.  mor.  Rom.  II  p.  128):  pauca 
erant  oppida,  ubi  aestiuare  magis  amabant.  Catullus  modicnm  ibi  posse- 
disse  uidetur  praedium,  ab  oppido  recedens  magisque  agreste.  unde 
erant  qui  illud  naso  adunco  suspenderent  tamquam  parum  ad  Tiburis 
uillas  lautas  elegantesque,  sed  magis  ad  Sabinos  duros  rigidosque  perti- 
nens.  'aut.',  affirmant,  contendunt  (ut  Lucil.  XXVIII  46  Socraticum  qui- 
dam  tyranno  misse  Aristippum  autumant),  a  bonis  scriptoribus  alienum, 
priscorum  et  posteriorum  est  proprium  (cf.  et  Gell.  XV  3,  6,  Quint. 
VIII  3,  26).  'q.  cordi  est',  qui  student  (qui  data  opera  uolunt  pungere 
(fiXavTiuv  meam),  ut  LuciL  XXVI  21  M.  et  quod  tihi  magnopere  cordi 
cst,  mihi  uementer  dispJicet,  Liu.  IX  1,  4  satis  scio ,  quihuscumque  diis 
cordi  fuit,  subigi  nos  ad  necessitatem  dedendi  res..,  iis  non  fuisse  cordi 
tam  superbe  ab  JRomanis  foederis  expiationem  spretam  (cf.  et  LXIV  158; 
Kuehnerus  I.  I.  p.  253).  —  4.  qnouis  Sabiuum  pignori  esse  contendnnt. 
pignus,  nisi  id  quod  contendat  uerum  est,  cum  alio  dat  is  qui  affirmat 
(cf.  Plaut.  Cas.  prol.  75  et  Epid.  V  2,  35);  idque  'pignore  certare  cum 
aliquo'  (Verg.  ecl.  3,  31)  uel  'pignore  posito  quaerere'  (Ouid.  a.  a. 
I  167)  uocabant;  Phaedr.  IV  20,  5  a  me  contendet  fictum  quouis  pignore, 
Gell.  V  4,  2  contra  lihrarius  in  quoduis  pignus  uocabat,  si  in  una  usp^iam 
Uttera  delictum  esset  (Cic.  ad  fam.  VII  32,  2  ut  sacramento  contendat  mea 
non  esse).  prisca  ablatiui  forma  ''pignori'  (cf.  ad  XXXV  12)  hic  qooque  a 
scribis  non  intellecta  in  V  abiit  in  'pignoris',  quod  ante  me  in  'pignore' 
correxerunt  minus  probabiliter.  —  6.  fui  libenter  in  tua  suburbana 
nilla.  Cic.  ad  Att.  IX  3,  1  Tusculanum,  ubi  cetcroquin  siun  Jihenter  et 
XVI  6,  1  Veliae  fui  sane  Uhentcr  (Kuehnerus  1.  I.  p.  7).  'fui'  post  poetae 
Romam  reditum  hos  uersus  scriptos  esse  ostendit.  'tua',  quam  contines, 
ut  XLII  4.  uilla  cum  fundo  semper  coniuncta  quod  tamquam  'subur- 
bana'  propria  mentione  effertur  praeter  expectationem ,  eadem  factum 
esse  uidetur  superbia,  qua  poeta  u.  5  illo  'siue  uerius'  refutauit  dubi- 
tationes  quorundam;  qui  de  hac  quoque  re  dubitasse  uidentur,  num  uilla 
Catulli  possit  uocari  'snburbana'  utpote  potius  in  Sabinie  posita.  et  in 
Romae  uicinia  praedium  possidere,  magni  ducebatur;  notio  autem 
suburbanitatis  fortasse  usque  ad  Sabinos  extendebaiur.  —  7.  malauuxne 
pectore  expuli  tussim.  sic  uere  rescripsit  Auantius  secundum  Hor» 
epist.  II  2,  137  cxpnlit  heUehoro  morhum,  Cic.  ad  Fam.  VII  26,  2  si 
morbum   depulero.     Scaliger   cum    mallet   'expui',  restituit  quod  uix   ex 


XLIV  8— 1-->.  237 

locis,  quales  suut  Ter.  Eun.  111  1,  10  illam  exspueres  miseriam  ex  animo 
defendatur  (neduni  ex  Celso  IV  11,  1  sanyuinem  exspuerc).  V  'aliamque' 
praeterea  babet,  unde  AStatius  maluit  'aridamque',  recte  quidem  per  se, 
cum  medici  tussim  siccam  cum  grauediue  iunctaiu  ^etiam  'aridam' 
uocarent;  sed  idem  designat  Italorum  emendatio  'malamque'  ('malus' 
et  'alius'  saepe  confusa  in  codd.),  h.  e.  uebementem  et  noxiam;  Sil. 
Ital.  XIII  581  malis  morhis,  Hor.  a.  p.  453  mala  scahics  et  sat.  II  5,  102 
maU  tussiet.  —  S,  9.  uou  iumereuti  quaui  mihi  meus  ueuter,  dum 
sumptuosas  appeto,  «leditj  ceuas.  quam  non  sine  culpa  mea  mibi 
contraxi,  dum  gulo&ior  lauto  cuidam  couuiuio  interesse  uolo;  'uenter' 
hic  de  sola  edendi  cupiditate  uel  potius  de  epularum  exquisitarum  appe- 
titu  intellege  (Hor.  sat.  II  8,  5,  Pers.  prol.  11);  nec  enim  poeta  interfuit 
illi  conuiuio.  'inmerenti',  cf.  LIV  7,  Haasii  praelectt.  I  p.  125.  Cic. 
ad  fam.  IX  23  honpitem  quam  minime  edacem,  tum  inimicmn  cenis  sump- 
iuosis,  h.  e.  lautis  et  opiparis.  de  uerborum  conlocatione  insolentiore 
uec  a  Graecis  aliena  (Ellisius  cp.  Bergkium  ad  Tbeogu.  461)  cf.  Verg. 
epigr.  13  (5),  1  iacere  me,  quod  alta  non  possim,  putas,  ut  ante  uectari 
fi-eta,  Hor.  sat.  I  5,  72  sedulus  Jiospes  paene,  macros,  arsit,  duvi  turdos 
ucrsat  in  igne,  Ouid.  met.  IX  94  sqq. ,  Sil.  Ital.  IX  462.  ^Jum  appeto 
(ideoque  lego),  dedit'  nil  recedit  a  solita  constructione  (Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  910),  sed  praestare  'Qum'  (=  eo  quod)  pro  ''Dum'  uerum  est  (etiam 
ob  u.  10).  —  10.  Sestiauus  dum  uolo  esse  couuiua.  cupio  (VI  16) 
conuiuii  a  Sestio  exbibiti  particeps  esse.  dicitur  sine  dubio  P.  Sestius 
ex  Ciceronis  Sestiana  (de  forma  in  'anus'  cf.  Woelfflini  arcbiu.  lexic. 
I  p.  181)  notissimus,  bonus  ille  ciuis,  sed  idem  bomo  insulsus  scriptor- 
que  malus  (^diwTr^s  Plut.  Cic.  26,  Cic.  ad  Att.  VII  17,  2  nihil  umquam 
legi  scriptum  ar^axiiodiaxaQov,  ad  fam.  VII  32,  1,  ad  Q.  fr.  II  4,  1,  de 
intemperantia  hominis  ad  Att.  IV  3,  3;  cf.  et  Schwabius  q.  C.  p.  303  sqq.). 
—  11,  12.  orationem  in  Autium  petitorem  pleuam  ueneui  et 
pestileutiae  legi.  de  hoc  Antio  nil  certi  constat.  IVossius  eum  putat 
esse  C.  Antium  Restionem,  qui  legem  sumptuariam  tulit  (Macr.  III  17,  13, 
Gell.  II  24,  12)  quique  in  nummis  intra  a.  49  et  45  cusis  occurrit 
(Mommsenus  de  re  num.  Kom.  p.  653);  praeterea  Cic.  ad  Att.  IV  16,  6 
commemorat  Antium  quendam.  'petitor'  dubitas,  ut  in  re  plane  ignota, 
sitne  ^candidatus  (AStatius  cp.  Macrob.  III  14,  7  puerum  hullatum  peti- 
toris,  et  sane  saepius  sic  qui  magistratus  petebant  uocabantur,  ut  Hor. 
od.  HI  1,  11)  an  'accusator' ,  quod  ex  mente  nimirum  CatuUi  sit  addi- 
tum  (=  qui  eum  accusauit).  hoc  si  adsumimus,  Antium  Sestii  nomen 
detulisse  ob  legem  Aemiliam  de  luxuria  ab  eo  uiolatam  possis  hariolari, 
ut  cenae  illae  sumptuosae  nouum  accipiant  acumen  et  Restionem  in  hac 
quoque  causa  suam  rem  agere  agnoscamus.  de  candidato  Antio  qui 
cogitant,  conferunt  orationes,  qualem  ex.  gr.  Cicero  in  senatu  in  toga 
candida  contra  C.  Antonium  et  L.  Catilinam  competitores  habuit  (cf. 
Asconii  argumentum  p.  73  edit.  Berol.).  'uenenum' ,  uerba  tamquam 
punctu  uenenato  uulnerantia,  summum  acerbitatis,  qua  Sestius  in  aduer- 


238  XLIV  13-15. 

sarium  innectus  est,  uirus  (Hor.  sat.  I  7,  1  licgis  liupili  pus  atqtie  uene- 
num,  Sen  epigr.  22,  1  [PLM.  IV  p.  03]  carmina  mortifero  tua  sunt  sufjusa 
ueneno,  Stat.  Theb.  I  171  humih  laesisse  ueneno  summa)  ita  desiguat, 
ut  tamen  ab  altera  parte  etiam  hoc  innuat,  lectores  oratione  illa  lecta 
tamquam  ueneno  affici  (XIV  19,  LXXVII  5,  ubi  'uenenum'  et  'pestis' 
ivmcta).  eaclemque  ambiguitate  utitur  'pestilentia' :  pestem  interitumque 
Sestius  minabatur  aduersario,  nec  non  legentibus  quasi  quandam  pesti- 
lentiam  attulit  opusculum  illud.  iuepte  olim  ex  Italorum  coniectura 
scripserunt  'legit',  Sestium  nimirum  conuiuis  hanc  orationem  suam  prae- 
legentem  fingentes  (Mart.  III  50),  sed  neglegentes  nullo  pacto  coire  haec 
^dum  conuiua  esse  uolo,  legit  Sestius.'  lubet  hoc  fundamentum  dispu- 
tationis  ad  u.  21  proferendae  hic  ponere,  CatuIIum  omnino  non  adiisse 
illam  cenam,  sed  tantum  uoluisse  adire  (9  et  10)^  ab  ea  re  prohibitum 
morbo,  quem  legendo  opusculum  illud  sibi  contraxisse  iocose  fingit.  — 
13.  lioc  me  grauido  frigida  et  frequens  tussis  (luassauit.  recepi  ex 
0  'hoc',  h.  e.  hac  re,  legendo  (Hor.  sat.  I.  6,  87;  cf.  et  homericum  rc5); 
Gr  quod  praebet  'hic'  (=  tunc  uero),  ut  lectio  facilior,  postponcndum  est 
illi.  ''grauido'  uel  'grauedo'  (utraque  forma  proba  est,  uariatque  in  ea 
ipse  noster  u.  19  soni  gratia,  ut  puto;  cf.  PVictorius  uar.  loctt.  IV  8, 
Lucil.  XXIX  31  M.,  Fronto  p.  85  N.)  est  grauitas  maxime  capitis;  Celsus 
IV  5  haec  (grauedo)  nares  claudit,  uocem  obtundit,  tussim  siccam  mouet, 
sub  eadem  salsa  est  saliiia,  sonant  aures,  uenae  mouentur  in  capite,  turbida 
urina  cst.  'frigida',  non  tam  'frigore  percutiens'  (Plin.  h.  n.  XXVI  115 
frigidae  febres),  sed  'ex  frigore  concepta' :  iu  hoc  uersatur  lepor  Catulli- 
anus,  quod  orationis  illius  frigore  morbum  sibi  incussum  esse  fingit 
(u.  20);  nec  male  Vulpius  cp.  Priapeum  61.  'frequens'  medica  dictio, 
ut  Cels.  IV  11  (5)  frcquens  tussis  sanguinem  quoque  extundit.  'quassare' 
concutere;  cf.  praeter  Ser.  Sammon.  292  fauces  tussi  quatiunttir  atroci 
(Verg.  G.  III  496)  Sueton.  Aug.  81  austrinis  tempestatibus  grauedine 
temptabatur ;  quare  quassato  corpore  neque  aestus  neque  frigora  tolerabat. 
—  14.  usque  dum  in  tuum  sinum  fugi.  Cic.  ad  fam.  VII  26  cum 
decimum  iam  diem  grauiter  ex  intestinis  laborarem  .  .,  fugi  in  Tusculanuni. 
ut  conuenit  ei  quem  tamquam  personam  adloquitur,  fundo  tribuit  poeta 
sinum,  h.  e.  tutelam  refugiumque  securum,  intellegens  nimirum  uillam. 
'usque  dum'  (LXI 154)  pro  simplici  'dum':  Kuehnerus  1. 1.  p.  912  sq.,  Holtzius 
synt.  scr.  pr.  II  p.  129.  —  15.  et  me-recuraui  otioque  et  urtica.  olim 
legebant  auctore  BPisano  'ocymoque',  dum  IVossius  scripturara  traditam 
explicauit  ex  Celso  IV  5  in  grauedine  primo  die  quiescere,  neque  esse 
neque  bibere,  caput  uelare,  fauces  lana  circumdare  aliisque  medicis.  de 
urtica,  quam  et  pauperum  cibum  nouimus  (Hor.  epist.  I  12,  8,  Pers.  6,  70), 
cf.  Plin.  h.  n.  XXII  13,  35  condidit  laiidcs  eius  Phanias  physicus,  uti- 
lissimam  cibis  coctam  conditamue  professus  arteriae,  tussi  .  .  .  cum  tisana 
pectus  purgare;  Cels.  IV  10.  uox  recurandi  potest  fuisse  plebeculae,  quae 
saepius  cum  're'  uerba  composuit  praeter  necessitatem  (cf.  'resanare');  sed 
qui  praeterea  eam  habent,  Plin.   h.  n.  XIII  75   Vec.   cartam  (==  iteium 


XLIV  16-21.  239 

tractare),  Stat.  Theb.  III  583  gladios  recurare,  Apul.  met.  VI  25  et  VIII  lt> 
rec.  plagas  et  corpus  Janiatum,  Isid.  XIX  22,  23  rec.  uestem  uetercm  acl 
nouam  speciem  (=  reoarcire),  nnm  satisfaciant  ad  explicandum  nostrum 
locum  dubitare  licet.  Scaliger  non  bene  coniecit  'procurauit';  equidem 
malim  'me  recuperaui',  h.  e.  refeci,  recreaui,  ut  dixit  Varr.  d.  r.  r.  I  13,  1 
se  quiete  recuperare  (de  soluta  secundi  pedis  arsi  cf.  XXII  19).  —  16.  re- 
fectus.  ad  sanitatem  reductus,  ut  Hor.  epist,  II  2,  136.  —  gTates 
(Neuius  I  p.  466)  forma  poetis  magis  usitata.  —  17.  iiieum  quod  non 
es  ultsi  peccatuiu.  fundum  per  totum  carmeu  adlocutus  poeta  credi  non 
potest  sine  ulla  causa  subito  se  conuertisse  ad  uillam.  unde  Faernus 
coniecit  'ulte' ;  quod  num  Vergiliano  'expectate  uenis'  aliisque  (cf.  ad 
u.  1)  possit  defendi,  ut  in  re  non  plane  eadem  perquam  est  dubium. 
melius  se  haberet  Muretianum  'ultu',  nisi  abicere  's'  finalem  repugnaret 
mori  Catulliano  (sujira  p.  16).  conieci  ego  'ultus  erratum',  sed  dubius 
haerensque.  quidquid  id  est,  loquitur  poeta  de  gulositate  sua.  —  18.  nec 
deprecor  iani.  et  abhinc  non  recuso;  de  'quin'  sequenti  cf.  Kuehnerus 
I.  1.  p.  829,  Fronto  p.  84  N.  nec  deprccor  quin  me  oderis.  —  si.  si  um- 
quam.  —  nefaria  scripta.  de  'a'  in  arsi  ante  'scr'  producta  cf.  ad  IV  9; 
XIV  12  horribilem  et  sacrum  libtllum.  —  19.  recepso  (=  recepero : 
Neuius  II  p.  545),  primaria  cum  significatione  uix  alibi  obuia:  iterum  in 
manus  sumpsero.  dicitur  latine  tam  recte  'librum  manibus  capere'  quam 
'in  m.  sumere'.  —  19,  20.  quiu  grauediuem  et  tussim  non  mi,  sed 
ipsi  Sestio  ferat  frigus.  luditur  in  uoce  ''frigus.  quod  collectum  per- 
currensque  corpus  procreat  grauedinem  tussimque,  sed  simul  designatur 
illud  scriptorum  Sestianorum  frigus:  Quint.  VI  1,  37  et  imperitia  et  rusti- 
citas  et  rigor  et  deformitas  afferunt  interim  frigus  (=  horrorem  frigidum; 
cf.  et  'dicta  frigida'^  h.  e.  ieiuna,  inepta).  ceterum  salse  hoc  genus 
frigidum  poeta  imitatur  uerbis  suis.  cum  enim  expectemus  'iterum 
mihi  morbum  ferat  (=  afferat)  frigus  librorum  Sestianorum',  hoc  potius 
satis  lepide  (recte  Muretus:  ^iocus  naQcc  nQoaSo-^Lav  Plauto  ualde  usi- 
tatus')  subiungit  ^non  mihi  sed  ipsi  Sestio  auctori',  noue  urbaneque,  ut 
puto,  adhibens  sollemnem  deprecationis  formulam  'capiti  sint  illius.' 
'mi'  recte  Itali:  'mihi'  Y;  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  156.  —  21.  qui 
tuui  nocat  me,  cum  maluui  librum  legit.  recte  Hauptius  dedit  'tum' 
pro  tradito  'tunc':  requirit  illud  sollemnis  formula  Hum,  cum'.  ''uocare' 
notissimum  est  saepe  absolute  ualere  'inuitare  ad  cenam'  (XLVII  7). 
'librum'  apparet  esse  scriptam  editamque  orationem  in  Antium,  ut  Cic.  ad 
Att.  II  1,3.  talem  orationem  neque  (prae)Iegebant  omnino  neque  uero 
Sestius  legit  coram  Catullo,  qui  eius  conuiuio  nullus  interfuit.  Lach- 
mannus  ad  Lucr.  p.  290  proposuit  'legi',  non  recte.  nec  enim  ad  cenam 
uocanit  Sestius  jjoetam,  postquam  hic  eius  orationem  legit:  quod  unde- 
nam  ille  compertum  habuit?  an  ex  CatuUi  epistolio?  apage  has  nugas! 
Schwabius,  qui  malum  istud  commentum  recepit,  de  explicatione  fluctuat; 
nam  modo  [q.  C.  p.  302]  poetam,  'ut  in  Sestii  familiaritatem  et  cenas 
lautissimas   se  insinuaret' ,   orationem   a  Sestio   tran?missam  legere   non 


240  XLV  1-3. 

recusasse,  niodo  [Fleck.  ann.  1878  i).  262]  eum  incitatura  spe,  fore  ut 
inuifaretur,  librum  illum  ab  auctore  rogasse  legendum  opinatur.  sed 
poposcisse  eum  librum  Sestianum,  ubinam  tandeui  iu  carmine  nostro 
legitur?  nihilominus  Schwabio  nuperrime  haud  pauci  sunt  adsensi:  ni- 
mirum  Catullum  misellum  adulatorem  similem  illius,  de  quo  Petron.  10 
muUo  me  tur^nor  es  tu  hercule  qui  ut  foris  cenarcs  poetam  Jaudusti,  malunt 
facere  quam  couiecturae  Lachmaunianae  falsitatem  fateri.  uocauerat 
Sestius  poetam,  qui  uentre  ductus  uoluit  quidem  ad  eum  cenatum  ire, 
sed  legendo  orationem  illius  ante  conuiuii  tempus  morbo  coiTcptus  (ut 
fingit)  in  suburbanum  suum  fugit.  cuinam  autem  cum  conuiuii  aditione 
necessario  coniuncta  erat  libri  lectio?  causa  in  aperto  est:  Sestius  edita 
oratione  sua  uocauerat  homines  bellos  et  in  litteris  emiuentes ,  quorum 
et  praesentium  laudes  audiret  et  in  iudicanda  illa  beuiuolentiam  sibi 
conciliaret.  uocationem  qui  sequebantur,  ei  necesse  omnino  erat  ut  lege- 
renb  opusculum,  quo  disputandi  respondendique  haberent  materiam. 
Catullus  bonam  cenam  minime  aspernatus  uentrique  suo  delicias  facere 
cupiens  coepit  quidem  perlegendi  onus  in  se  suscipere;  sed  coepto  mox 
destitit  homo  probus,  qui  sibi  dixit  mentiri  nescio;  librum,  si  malus  est, 
nequeo  laudare  (luuen.  3,  41).  rus  igitur  die  cenationis  abiit;  idemque 
post  reditionem,  quod  non  uenisset  ad  couuiuinm,  ita  excusauit  hoc 
carmine,  ut  fingeret  uenuste,  frigore  ex  lecta  oratione  adlato  grauedinem 
tussimque  se  habuisse,  Sestio  simul  hoc  saLe  obiciens,  quod  is  tum 
demum  poetam  inuitare  diguaretur,  cum  huius  laudationem  audire  cuperet. 
certam  esse  censeo  nostram  emendationem  'cum  malum  librum  fecit'; 
cf.  Nepos  Cat.  3,  5  plura  in  eo  libro  persecuti  sumus,  quem  separatim  de 
eo  ftcimus  (uitium  ex  u.  12  ortum  uidetur).  —  de  tempore  huius  poematis 
nihil  erui  potest.  nam  quod  nonnulli  ultimis  poetae  temporibus  propter 
morbi  mentionem '  adscribere  uoluerunt:  tota  haec  ratio  in  ioco  aperto, 
quem  uunc  agnouimus,  concidit. 

XLV. 

1,  2.  Acmen  Septimius  suos  aiuores  teuens  iu  greuiio.  Septimius, 
adulescens  nobis  ignotus,  et  Acme,  siue  liberta  et  Graeca  siue  puella 
Romana  ficto  nomine  paucis  notis  indicata,  quomodo  amorem  inuicem 
sibi  confitentes  foedus  adnuente  deo  alato  pepigerint,  exponit  poemation 
dulcissitnum.  'amores' ,  cf.  ad  VI  16.  Ouid.  am.  II  18,  6  in  gremio 
sedit  protinus  illa  meo.     'septimios'  scripturam ,  quam  in  V  fuisse  liber 

0  maxime  reddit  probabile,  uix  est  quod  moneam  adsimilatione  accu- 
satiui  sequentis  oi-tam  esse;  praeterea  CatuUum  ipsum  ^Septumius' 
(ut  u.  21)  scripsisse  certum  est.  —  3.  ni  te  perdite  amo.     Ter.  Heaut. 

1  1,  45  eius  fiUam  ille  amare  coepit  perdite  (ubi  Donatus  aduerbium,  i.  e. 
misere  et  nimis  tiehementer  et  in  perditionem  morum  suorum)  et  Phorm. 
I  2,  32  hanc  amare  coepit  perdite.  sed  quamqnam  'perditi',  quod  V 
praebet,  potest  ex  E  et  I  confusis  ortum  esse,  probabilius  puto,  uirgula 
addita  reponendum  esse  'perditim',   qua  forma  a  Charisio  [p.  215,  1  K.] 


XLV  3-9.  241 

testata  utitur  Atran.  com.  353  11.  quia  scit  vie  illam  amare  perditim 
(Nenius  II  p.  664).  —  3,  4.  ntque  auiare  porro  omucs  suui  assitlue 
paratus  auuos.  male  Froelilichius  ^amore',  cum  proximo  'pcrirc'  quod 
cohaereret:  'amo  et  amare  i)Orro'  apertissime  optimeque  coeunt.  'porro', 
in  tempore  futuro  'abhinc',  ut  Afran.  359  R.  sinunt  di  ct  porro  passuros 
scio.     'paratus    est  aliquid  facere'  is  qui  lubenter  faciet,    ut  Hor.  od. 

II  17,  12.  'assidue'  (XCIl  4)  iunge  cum  'omnes  annos',  scil.  uitae;  Ouid.tr. 
I.  6,  25  femina  seu  princeps  omnes  tibi  culta  per  annos  (=  per  totam 
uitam);  de  accus.  temporis  ad  VI  6.  —  5.  quautum  qui  pote  pluriuinui 
perire.  (tautum  amare,)  quantum  is  qui  potest  plurimum  amare,  h.  e. 
amore  omnium  ardentissimo.  'pote'  non  solum  passiue  (=  pote  est, 
LXXVI  26),  sed  interdum  etiam  actiue  ('pote'  ex  'potis',  h.  e.  potis  est, 
decurtatum)  adhibetur  pro  'potest' ,  ut  Prop.  II  1,  46  qua  potc  quisque, 
in  ea  conterat  arte  diem  (Kuehnerus  gr.  1.  I  p.  359).  'perire',  quod 
uarians  poeta  pro  'amare'  posuit,  ut  '^deperire'  XXXV  12,  pro  'ardere' 
(construebaut  itidem  cum  accusatiuo).  Cic.  ad.  fam.  XIII  22,  2  si  liuic 
meae  commendationi  tantum  trihueris,  quantum  cui  tribueris  plurimum, 
Fronto  p.  18  N.-cwr  me  nondum  ames  tantiim  quantum plurimum p)otest, 
Hor.  sat.  I  4,  102.  —  6,  7.  solus  iu  Libya  Indiaque  tosta  caesio 
ueuiaui  obuius  leoui.  in  solita  formula  'nisi  te  amo  semperque  amabo, 
male  i^eream'  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  936)  Septimius  illud  'peream'  ex- 
quisitiore  modo,  quo  maxime  se  moturum  putat  timidam  puellae  mentem, 
expressit,  augendo  insuper  terrori  per  copulam  cumulans  terras  peregrinas, 
(juod  eo  facilius  facere  potuit,  si  has  terras  cohaetentes  sibi  finxit,  h.  e. 
Indiam  ex  seutentia  Homerica  nec  postea  plane  abolita  sumpsit  pro 
Aethiopia,  de  cuius  leonibus  cf.  Plin  h.  n.  VI  195.  sed  uel  tum,  si  de 
Asiae  terrae  cogitamus  (de  Indiae  leonibus  Strabo  p.  703),  non  opus 
erit  ut  accurate  distinguatur  scribendo  'Indiaue' ,  quod  anfe  Silligium 
uulgo  legebant.  Hosta',  sole  perusta:  AStatius  cp.  Verg.  G.  IV  424, 
Tib.  II  3,  55  illi  sint  comites  fusci,  quos  India  torret,  Manil.  IV  724. 
'solus',  auxilio  comitum  destitutus,  ut  Sall.  lug.  14,  17,  Verg.  G.  III  249; 
Hor.  od.  III  27,  51  utinam  inter  errem  nuda  leones.  AStatius  cp.  Simouidis 
Amorgei  fragm.  14  B.  ovy.  av  ne  ovrco  Soca-nCois  iv'  ovqsglv  uvrjQ  Isovr' 
tSiicsv  ovds  TiccQdaXiv  (lovvog  aTSvvyQrj  avjinsaav  sv  axQccnip.  'caesio', 
avvav.8oxiv.(aq  ab  oculis;  Hertzbergius  ad  Prop.  p.  362:  'adiectiuum  ali- 
quod  animali  tribuitur,  cuius  in  partem  tantum  insignem  illud  quadrat, 
uelut  in  Homerico  ilLv.uq  ^ovq:  camura  cornua  Vergilius  interpretatur  G. 

III  55.  sic  y).civv.iQ(ov  Xswv  Hom.  II.  XX  172  a  solis  oculis  epitheto  repe- 
tito:  caesium  leonem  Catullus  uertit'.  denique  'obuius'  pro  'obuiam', 
ut  Aen.  I  314  (Kuehnerus  1.  1.  p.  177).  —  8,  9.  hoc  ut  dixit,  Amor 
sinistra  ut  ante  dextra  steruuit  approbatione.  sic  V  *).    stemutamentum 


*)  etiam  0,  id  quod  male  nuperrime  [Fleckeis.  ann.  1884  p.  183] 
negatum  est,  ut  docet  compendium  in  editione  mea  exhibitum.  'appro- 
bationem'  ita  exaratur  potius:  approbaroej. 

Catullcs  ed.  Baehrens.    II.  16 


242  XLV  8,  9. 

sat  constat  inter  bona  omina  fuisse.  conferri  solont  (cf.  MSclaookius 
de  sternutatione,  Amstelodanai  1664,  Hermannus  antiqq.  Graec.  ad  cultuni 
pertin.  §  38,  Beckeri  Charicles  I  p.  353,  alia)  Hom.  Od.  XVH  545, 
Aristot.  h.  a.  I  11  et  probl.  33,  Theocr.  18,  16,  Cic.  d.  diu.  H  40,  84,  Ouid. 
epist.  18,  151,  Flin.  h.  n.  XXVHI  23.  transferebatur  hoc  ad  Amorem  bonum 
signum  dantem,  ut  Theocr.  7,  96  EiyiLxCda  ^sv  "EQCotEg  sneTCTaQov,  Prop. 
n  3,  23  num  tibi  nasccnti  primis,  mea  uita,  diebus  candidus  argutum 
sternuit  omen  Amor?  sed  tamen,  quamquam  in  uniuersum  pro  bono 
accipiebatur  sternumeutuai  omine,  in  hac  quoque  re  diligenter  obseruabant 
haud  raro,  quauam  ex  parte  sternumentum  accidisset.  et  Graecis  qui- 
dem  TiTaQ^oq  1%  xcav  Ss^icov  secundus  erat  (cf.  Plut.  Them.  13) ;  apud 
Romanos  bene  iiiter  populare  loquendi  genus,  secundum  quod  omen 
^dextrum'  itidem  bonum  erat,  et  instituta  iuris  sacri  distingueudum  est, 
ex  quo  laeua  (sinistra)  prospera  existimantur,  quoniam  Jaeua  parte  mundi 
ortus  est  (Plin.  h.  n.  H  142);  cf.  Pauly,  Encycl.  real.  H  p.  1160,  interpp. 
ad  Liu.  I  18,  Verg.  Aen.  H  693  intonuit  laeuom  et  VHI  302  et  IX  631, 
G.  IV  7  siquem  numina  laciia  sinunt.  uulgo  autem  legentes  'sinistra  ut 
ante,  dextra  st.  approbationem'  Graecorumque  usum  respicientes  sic 
interpretantur,  Amorem,  queraadmodum  ante  ex  parte  sinistra^  ita  nuuc 
ex  parte  dextra  sternuisse,  h.  e.  auersum  antea  iam  propitium  esse 
Septimii  et  Acmes  amori.  quod  perquam  peruerse  est  excogitatum.  nam 
ut  sternumenti  omen  in  loco  et  tempore  ualet  nec  per  longius  spatium 
(ex.  gr.  annuum)  inimicus  amantibus  Amor  semper  ex  laeua  parte 
sternuisse  dici  potest,  ita  infelicem  qui  antea  erat  amorem  pluribus  sine 
dubio  persecuturus  fuisset  poeta.  unde  ne  IVossio  quidem,  qui  priorem 
oflfensionem  sublaturus  'sinister  ante'  coniecit,  accedere  possum:  uix  et 
ne  uix  quidem  impedimenta  olim  obstantia  et  id  quod  praesentem  ad- 
duxit  felicitatem  commemorare  omisisset  Valerius.  denique  uulgata  illa 
lectio  inludit  arti  criticae.  nam  cum  haec  uerba  recurrant  uu.  17  et  18 
ibique  V  exhibeat  ^dextram  st.  approbationem',  nostro  quoque  loco  ab- 
latiuum  inconcinnum  cum  Italis  Scaligeroque  mutare  oportet  in  accu- 
satiuum,  non  ex  nostro  loco  corrumpere  u.  18,  ibi  quoque  'dextra  st. 
approbationem'  scribendo,  uam  sicut  apud  Propertium  1.  1.  'omen 
steruuere',  ita  hic  'sternuere  approbationem'  consueto  illo  poetis  loquendi 
genere  (Kuehnerus  1.  1.  p.  211)  significat  'dare  sternuendo  approbationem'; 
cf.  Marklandus  ad  Stat.  silu.  IV  1,  45.  iam  in  hoc  'sinistra  .  .  dextram' 
habemus  duplicem  illum  Romanorum  usum  apte  coniunctum:  ex  sinistra 
(bona)  parte  accidens  omen  dextrum  siue  secundum  erat;  neque  mirabimur 
superfiue  ad  'approbationem'  additum  'dextram',  si  quanto  efferendae 
oppositionis  amore  flagrauerint  Romani  recordamur;  cf.  LXVI  38.  sed 
hanc  interjjretationem  lectionemque  pariter  ab  arte  et  sententiae  iam 
praestantia  commendatam  si  amplectimur ,  starc  nequit  'ut  ante' :  quod 
u.  17,  ubi  ad  nostrum  u.  respicitur,  ratione  aliqua  non  caret^  id  ineptum 
fit  hic,  ubi  quo  spectet  habet  nihil;  nunc  nondum  antea  sternutauerat 
Amor.     et  per  se  patet,   'ut  ante'  non  ualere  per  latinitatem  'ut  ctiam 


XLV  10-10.  243 

antt;',  li.  e.  tam  sinistra  quam  ante  (inante).  Scaligev  praeter  alia  audaciora 
coiiieoit  '.sinistra  inante' ,  graecum  t'(inQ0G9fv,  recordatus  Plut.  de  gen. 
Socr.  11  aXlcc  fiijv,  tcpri,  y.al  avzog  MsyoiQiKov  tivog  ijKovGa,  TsQipicovog 
dt  SKSivog,  oii  t6  ^Tcojtparouff  dai^oviov  nrccQ^og  i^v  o  rs  na^'  avrov 
Kttt  0  TtaQ  allcov.  srsQov  ^fjv  nraQOvrog  i'y.  Ss^iag  sir'  otcigQ^sv  sir' 
s^uQOGd^sv,  oQfiav  dvrov  snl  rrjv  nQa^Lv.  iuncta  enim  asyndetice 
'sinistra  inante'  repetitam  stcruutatioiiem  prosperam  indicant  (Petron.  98 
ter  continuo  stermitauit).  omnia  igitur  in  hoc  commento  Scaligerano 
bene  se  habent  praeter  ii^sum  illud  ''inante'.  quam  uocem  Vegetii 
posteriorumque  propriam  Catullo  uindicare  non  ausim.  missa  quam  olim 
proposui  coniectura  subuioleuta  ^ab  Acme'  (nec  jjost  me  meliora  pro- 
tulere)  nunc  rescribo  'sinistra  et  ante' ,  sensu  nimirum  eodem  quem 
Scaliger  intulit.  adhibuit  illud  fortasse  ex  C.  sumptum  in  alio  conexu 
auctor  Priapei  ^''ergil.  2,  3  [PLM  II  p.  158]  agelhdum  hunc,  sinistra  et 
ante  quem  uides.  est  igitur  sententia:  haec  Septimii  uerba  Amor,  bis 
sternueus  ex  parte  bona,  pleuissime  approbauit.  —  10.  at  Acme  leuiter 
caput  reflecteus.  scil.  a  Septimii  sinu,  in  quo  caput  iacebat.  Cic.  Arat.  fr. 
Phaen.  9,  5  caput  tereti  ceruice  reflextm.  'at'  in  noua  persona  (Kuehnerus 
1.  1.  p.  G89).  —  11,  12.  et  dulcis  pueri  ebrios  ocellos  illo  inirpureo  ore 
sauiata.  dulcis  (XXXII  1,  LXVI  33,  LXVIl  1)  pueri  (sic  amasium  lyrici,  ut 
LXII  47  et  LXXVIII  4,  Hor.  od.  I  5,  1  saepiusque,  ^iuuenem'  elegici  uocant) 
ocuU  audiunt  'ebrii',  quippe  qui  haurientes  (LI 6  sq.)  amorem  perbiberint 
carae  puellae  ueneres  iamque  tremulo  fulgore  micent  (Ouid.  a.  a.  II  72); 
Aen.  I  749  de  Didone  longumque  bibehat  amorem;  AStatius  cp.  Anacr. 
fr.  19  B.  yii^v(ov  tQcori;  cf.  et  Anacr.  15,  21,  Hor.  od.  I  36,  17,  Pers.  1,  18, 
Quint.  XI  3,  76,  Apul.  met.  III 14  oculos  . .  udos  ac  tremulos  etprona  Ubidine 
marcidos.  de  oculorum  osculis  cf.  ad  IX  9,  XLVIII  1.  'illo'  effert,  ut 
VIII 6.  *purp.  ore',  roseis  labiis,  qualia  sunt  tenerae  uirginis  (cf.  ad  LXIII 74) 
danturque  Veneri  Aen.  II  593  roseo  ore;  Apul.  apol.  9  oris  sauia  purpurei 
ex  nostro  loco  fluxit.  —  13.  sic  i.  mea  uita  Septimille.  de  deminutiuo 
blandifico  in  ''illus'  desinente  cf.  ad  XXXII  1.  eiusdemque  notionis 
appellationem  'm.  u.'  in  puellis  notissimam  (ad  LXVIII''  115)  etiam 
uiris  tribuebant,  ut  Plaut.  Cas.  I  1,  47  et  Stich.  IV  2,  6.  'sic'  (et  'ita') 
in  adfirmatione  siue  iureiurando  cognouimus  ad  XVII  5 ;  de  sequente 
^ut'  cum  indicatiuo  cf.  Prop.  I  18,  11  sic  mild  te  referas  leuis,  utnonaltera 
nostro  liviine  formosos  intulit  ulla  pedes,  Cic.  diu.  in  Caec.  13,  41,  Kuehnerus 
gr.  1.  II  p.  964  (cf.  et  ad  LXI  189).  —  14.  huic  uni  domiuo  usque 
seruiauius.  LXI  127  lubet  iam  seruiie  Talasio.  est  autem  dominus 
ille,  cuius  unius  imperio  Septimium  seque  semper  uult  esse  subditos 
Acme,  ipse  Amor,  in  cuius  statuam  forte  astantem  loquens  illud  'huic' 
digitum  ea  uidetur  intendisse.  alii  'huic'  ad  ipsum  referunt  Septimium, 
ut  sit  ''h.  u.  d.'  idem  atque  'tibi',  male  utique  ob  pluralem  'seruiamus' 
puellae  non  conuenientem.  —  15,  16.  ut  multo  mihi  maior  acriorque 
ignis  mollibus  ardet  in  medullis.  'multo'  (LXVIII^  86,  LXXII  6, 
LXXXII  3,  LXXXIII  5)   intendit  conparatiuum ,  ad  quem  supple  'quam 

16'- 


244  XLV  17—24. 

tibi' :  uincere  studet  Septimium  ardentissimi  amoris  significatione ,  ut 
Hor.  od.  III  9  similiter  Lydia.  tum  cf.  XXXV  15,  Ouid.  epist.  4,  70 
acer  in  extremis  ossibtis  haesit  amor  et  met.  XIII  867  exaestuat  acrius 
ignis.  'molles'  (duris  uirorum  oppositae)  meduUae  audiunt  femineae 
utpote  amori  minus  resistentes,  ut  Verg.  Aen.  IV  66  est  mollis  flamma 
medullas,  ubi  de  accusatiuo  adiectivi  nemo  prudens  dubitare  potest 
(recte  Zingerleus  [dissert.  philol.  min.  III  p.  19]  cp.  Ouid.  am.  III  10,  27 
tit  tenerae  flammam  rapuere  medtillae) :  hoc  ipso  iam  se  plus  amare  quam 
Septimium  indicat.  Arnob.  VII  20  moUesque  in  ossibus  medullas.  — 
17,  18.  lianc  repetitionem  admodum  uenuste  instituit  poeta  Amorem 
ut  modo  pueri  ita  nunc  puellae  uerba  approbantem  faciens:  sic  demum 
commune  foedus  utrimque  uere  est  sancitum,  uere  'mutuis  animis'  amant 
illi  (u.  20),  et  quamquam  'ut  ante'  hic  ferri  potest  aliquo  modo,  quis 
tamen  paulo  elegantior  non  lubenter  sibi  persuadebit,  hic  quoque  dictum 
esse  Amorem  bis  sternutare,  'sinistra  et  ante'?  necessario  enim  uitium 
priore  loco  receptum  hunc  traxit.  —  19,  20.  uunc  ab  auspicio  bouo 
profecti  mutuis  auimis  amaut  amautur.  'nunc',  post  tam  praeseutem 
dei  approbationem.  Ouid.  am.  I  12,  28  atisincii  numerus  non  erat  ipse 
boni.  'profecti',  initium  itineris  sumentes:  bonum  illud  omen  uiam 
amoris  illis  tutam  securamque  fecit;  contra  a  falsis  initiis  profecti  Cic. 
d.  fin.  I  21,  72.  'mut.  an.'  (Hor.  od.  II  12,  15  bene  mutuis  fidum  pecttis 
amoribus  et  IV,  1,  30  spes  animi  credtila  mutui)  iam  dixi  ad  efi^erendum 
omen  utrique  datum  addi,  quamquam  haec  notio  'inuicem  amaut'  etiam 
inest  uerbis  'amant  amantur'.  solent  enim  Romani  hoc  modo  id  quod 
mutuom  fit  espiimere:  incertus  poeta  (Catullo  coaeuus?)  apud  Caesium 
Bassum  [Gr.  L.  K.  VI  p.  263,  13]  uiuis,  ludis ,  Tiaues  ('habes'  codd.), 
amas  amaris,  Cic.  Catil  II  10,  23  amare  et  amari,  Phaedr.  II  2,  1  a 
feminis  utcumque  spoliari  uiros,  ament  amentur,  nempe  exemplo  discimus, 
Tac.  Germ.  38,  ut  alia  mittam,  uelut  Petron.  77  liabes,  haberis  (ubi  male 
codd.  'habeberis'  dittographe).  Muretus  cp.  Theocr.  12,  15  (xXXrjXovg  8' 
i(pClr]aav  i'a(p  ^vyca,  rj  qk  t6x'  saaav  xqvaELoi,  ndXai  avdQsg,  ot'  dvxsipiXria' 
o  cpiXrj^SLg.  —  21.  misellus.  amore  saucius  (XXXV  14,  LI  5).  res  notissi- 
ma:  ut  amor  omnis  pro  morbo  habebatur,  amans  uel  in  amore  potens 
felixque  sibi  aliisque  aegrotus  uidebatur;  cf.  ex.  gr.  Hor.  epod.  14,  13 
ureris  ipse  miser  (Lucr.  IV  1076).  —  22.  (xuam  Syrias  Britauuias(iuc. 
quam  ditissimarum  terrarum,  quales  sunt  S.  et  Br.,  opes  possidere  (cf. 
similem  locum  Tib.  I  9,  31  sqq.).  de  diuitiis  Syriae,  quam  Cic.  p. 
dom.  23  opimam  et  fertilem  uocat,  constabat;  de  Britannicis  suspicabantur 
(unde  earum  in  c.  XXIX  mentio),  meliora  demum  a.  54  (Cic.  ad  fam. 
VII  7,  1)  edocti.  ceterum  recte  hinc  concluserunt  (cf.  Schwabius  q.  C. 
p.  316),  anno  55  hoc  carmen  esse  ascribendum,  quippe  quo  et  Caesar 
primum  in  Britanniam  transgrederetur  et  Crassus  appeteret  Syriam.  de 
plurali  illo  generali  iam  Scaliger  cp.  Prop.  II  16,  20  dic  alias  iterum 
nauif/et  IHyrias  (alias  terras  opulentas  IUyriae  similes,  Kuehnerus  1.  1. 
p.  50  sq.).  —  23,  24.  uuo  iu  S.  iidelis  A.  facit  delicias  libidiuisfiue. 


XLV  25— -26.     XLVl  1-5.  245 

'iu'  (ut  LXI  97,  ubi  uide)  uon  tam  cum  'fidelis'  (Plaut.  Capt.  II  3,  79 
fac  fulclis  sic  fidcli,  Cic.  ad  Q.  fr.  I  3,  3  fulelissimam  coniuyem:  foederis 
icti  rospectus  habetur)  cohaeret  quam  cum  uno  'facit  delicias'  h.  e.  de- 
lectatur  (Plaut.  Poen.  I  2,  83,  LXXIV  2);  quocum  liberius  per  zeugma 
iimgitur  'libidinisque'  (de  accus.  Neuius  I  p.  257) ,  id  est,  libidinis  siue 
cupiditatis  motus  sentit;  hunc  pluralem  metonymicum  (de  quo  cf.  Naegels- 
bachius  stil.  lat.  p.  143  sqq.')  habes  apud  Cic.  d.  n.  d.  II  51,  128.  — 
25.  beatiores.  IX  10.  —  26.  iienerem  auspicatiorem.  amorem  inde 
ab  initio  magis  secundum.  de  comparatiuo,  quem  habet  Plin.  h.  n. 
XIII  118,  cf.  Draegerus  synt.  hist.  I  §  12.  'uenus'  concubitus  notione 
pi-aeualente  amorem  semjjer  significat  liberum  et  cum  libidine  mixtum 
Varr.  d.  r.  r.  II  10,  6  ucnus  XMStoralis ,  alia),  qualem  inter  libertinam 
scilicet  Acmen  et  Septumium  fuisse  libeuter  nobis  persuademus  (cf. 
libidinisque);  germanice  cum  ambiguitate  uertas  'Verhaeltuis'. 

XLVI. 

1.  lam  ner  egelidos  refert  tcpores.  "'egelidum'  e  priuatiua  iudicat, 
quidquid  gelu  exiiit:  Colum.  X  282  nunc  uer  egelidum,  nunc  est  mollissi- 
miis  annus,  Ouid.  am.  II  11,  10  e(jelidumqiie  notum  (aUbi  sane  etiam 
'ualde  frigidum'  significat);  quod  ad  tepores  (h.  e.  auras  tepidas;  aliter 
plurali  utitur  Lucr.  II  517)  eodem  modo  accedit,  quo  I  10  tristis  curas 
legimus.  —  2.  iam  caeli  furor  aequiuoctialis.  tempestates,  quae 
aequiuoctio  uemo  (circa  diem  XXI  m.  Martii)  caelum  infestare  solent, 
et  ceteris  uentis  eo  tempore  uehementioribus  et  Apheliote  tunc  orto 
regnante;  Aristot.  n.  koo^iov  4  p.  394,  Sen.  q.  n.  V  16,  Plin.  h.  n. 
XVIII  221.  —  3.  ioeuudis  Zephyri  silescit  aureis.  Stat.  silu.  IV  5,  7 
iawj  pontus  ac  tellus  renident,  iam  Zephyrost  Aquilo  refractus;  Ouid.  tr. 
II  149  ac  ueluti  uentis  .  .  non  est  aequalis  rabies  continuusque  furor,  sed 
modo  subsidunt  intermissique  silescunt,  Verg.  G.  II  330  Zephyrique  tepen- 
tihus  auris.  'aureis'  (cf.  LXIV  164)  tam  datiuus  quam  ablatiuus  esse 
potest.  Plin.  h.  n.  II  122  ueris  in  principio  fauonii  (=  Zephyri)  hibernum 
molliunt  caelum  (Hor.  od.  I  4,  1).  —  4.  linquantur  Phrygii,  Catulle, 
cauipi.  XXXI  5,  6.  dicitur  autem  Phrygia  minor,  cuius  pars  erat 
Bithynia.  speciosa  est  lectio  libri  0  'liquantur',  h.  e.  liquefinnt,  quod 
AStatius  ex  coniectura  uolnit  restitui  cp.  Verg.  G.  I  43  uere  nouo  gelidus 
canis  cum  montibus  umor  Uquitur;  sed  num  'campi  liquati'  possint 
innuere  solutas  sole  uerno  in  campis  niues,  equidem  uehementer  dubito; 
casu  potius  credo  lectionem  illam  esse  natam ,  omissa  nempe  uirgula. 
accedit  quod  nisi  in  adhortatione  a  poeta  ad  se  ipsum  facta  non  locum 
habet  illud  'Catulle';  cf.  VIII  1.  etenim,  quidquid  passus  est  a  prae- 
tore  suo  Memmio,  inuitus  hanc  terram  relinquit  poeta  ideoque  nolentem 
se  admonet.  —  5.  Nicaeaeque  ager  uber  aestuosae.  ''que'  exi^licatiuum, 
ex  Vergilio  bene  notum,  accuratius  definit  et  Phrygiae  partem  et  campos. 
in  his  enim,  qui  fertilitate  sua  nobiles  erant,  posita  erat  Nicaea,  caput 
Bithyniae;   Strabo  XII  p.  564  Ninaia  ri  (irjZQonolis  i^^S  Bi^vviuq  knl  t^ 


246  XLVl  6—11. 

'AaHUVia  XC^i-vr]  (TtfQrKSitat  dh    xvxiro   Ttsdiov   jLiEya   x«l  acpodQu  ivSaifiov, 
ov  Ttdvv  8e  vyLBivov   rov  Q-tQovg),   Ktiaiicc  'Avxiyovov  v..  r.  X.  (iibertatem 
soli  iam  praedicat  Hom.  II.   XIII   793  'Aanavirig  iQi§c6}.aKog)-   qui  locus 
etiam  inlustrat  'aestuosae'  (VII  5,  Stat.  silu.  I  6,  15  aestuosa  Caunos): 
sole   iam  intentiore   commorari  ibi  periculosum.  —  6.  ad  claras  Asiae 
uoleinus  urbes.     dialogus   similis  illius,   quem   babes   VIII   5.     animus 
poetae  diutius  uult  commorari  in  sede  adamata,  ipse  (7  et  8)  desiderat 
noua  uisere:  ad  animum  igitur  facit  uerba,  ut  similiter  Hor.  sat.  I  2, 
68  sqq.,  Stat.  Theb.  X  597  uincamur ,  pietas.     'uolare',  properare  (nam 
boc  quoque  nonnulli  non  intellexerunt) ,    ut  ex.  gr.  Cic.  ad  Att.  II  19,  3 
litterae  Capuam  ad  Pompeium  uolare  dicebantur.     'clarus',   h.   e.  fama 
multum   celebratus,  haut  rarum   est    urbium  epitheton:   Hor.  od.  I  7,  1 
claram  BJiodon,  Ouid.  met.  V  652  clarae  Athenae  et  trist.  I  2,  79  Alexandn 
claram  urhem.     Asiam  autem,  Bithyniae   oppositam,  patet  esse  Asiam 
minorem,  cuius  urbes  graeco  cultu  asiaticoque  luxu  mixtas  multi  prae- 
dicabant:   Ouid.   ex  P.  II   10,   21   te  duce  magnificas  Asiae  perspeximus 
urbes  (tr.  I  2,  78),  Phaedr.  IV  21,  4  circumire  coepit  urbes  Asiae  no- 
biles;  enumerat  Cic.  leg.   agr.  II   15,  39   Pergamum,  Smyrnam,  Trallis, 
Eplicsum,  Miletum ,  Cyzicum;  cf  et  Ilor.  epist.  I  11,  1  et  Friedlaenderus 
hist.  mor.  Rom.  II  p.  67  sqq.  —   7.  meiis  praetrepidans  auet  uagari. 
ante  uisendi  tempus  iam  expectatione   erecta  commotaque;   qua  sigui- 
ficatione  uerbi  solus  noster  utitur  (cf.  'praemetuo,  praetimeo'),  adiecti- 
uum  adhibet  simillime  Pers.  2,  54  laetari  praetrepidum  cor.     Hor.  od.  II 
19,  5  recenti  mens  trepidat  metu.     'uagari',  huc  illuc  pedem  ferre;  quo- 
modo    qui    sine    certo    itineris    proposito    curisque    solutis   peregrinantur 
faciunt.   —    8.    laeti  studio    pedes  uigescunt.     prompti  atque  alacrcs 
sunt;   Quint.  VII  praef.  2   et  artus  etiam  leuiter  loco  moti  perdunt  quo 
uigtierunt  usum,  Sen.  de  breu.  u.  19,  2  nunc  dum  sanguis  calet,  uigen- 
tibus  (scil.  pedibus)  ad  meliora  eundum  est.    transfertur  autem  poetice 
studium  (scil.  uagandi),  quo  ipse  poeta  laetus  tenetur,  ad  eam  corporis 
partem,  per  quam   illud  maxime  manifestabatur,   simulque  affectus  ipse 
ei  uindicatm-  (prosam    sapit   nimis,   quod   Schwabius    coniecit   'laeto'). 
pedibus    peragraturus  est   C.  Asiam;  Prop.  I  6,  33    seu  pedibus  terras 
seu  pontum  carpere  remis  ibis.   —   9.   comitum   ualete   coetns.     sunt 
Memmii  comites  (XXVIII  1)  inter  se  ut  contubernales  amicitiae  uinculis 
iuncti.  —  10,  11.  longe  quos  simul  a  domo  profectos  diuerse  uarie 
uiae  reportant.     'longe'  in  initio  positum   utrique  uerbo   se   sociat  di- 
uerse:  ualet  'ex  longiuquo'  coiens  cum  'pvofectos',  at  ''longum  per  iter' 
ad  'reportant'  accedens.     a  domo   longinqua,  Roma,   quidem  una  abie- 
rant  (ofiocroAot)  in  comitatu  Memmii;   nunc  hx)c  prouinciam  relinquente 
ita  discedunt,  ut  pro  se  quisque  itinere  diuerso  et  uario  (breuiore  longiore, 
terrestri  maritimo)  in  iiatriam  redeant.     ab  cxercitii,  qui  domum  ex.  gr. 
nauibus   reportatur   (Caes.  b.  g.   V  53),   sumpta   locutio   ita   est   inuersa 
poetice,  ut  uiae  ipsae,  quibus  pedem  reportant  (Verg.  Aen.  VI  764)  re- 
deuntes,   hos    reportare   dicantur.     'diuerse   uarie'   in  Y  traditum  uarie 


XLVil  1.  2-17 

est  temptatuui ;  uulgo  onim  'diuersae  uariae'  leguut,  Scaliger  'diuersc 
uariae',  Guariuus  'diuorsae  uarie'  proposuerc;  dcnique  nec  defuerunt, 
qui  codicum  scripturam  retiuerent.  iu  qua  ultima  ratione  non  minus 
quam  in  prima  quod  duo  siue  adiectiua  siue  aduerbia  sine  coijula  iun- 
guntur,  factum  est  ex  oerto  et  priscae  latinitatis  et  ipsius  Catulli  usu, 
quo  non  solum  synonyma  (ut  'laetus  lubens')  cum  quadam  gradatione 
ct  eontraria  (ut  ''clam  palam'),  sed  etiam  alias  uoces  a  significatione 
sat  diuersas  (mitto  hic  rhetorica  genera)  sociare  per  asyndeton  adama- 
bant;  de  Plauto  cf.  Brixius  ad  Trin.  243  (uerba)  et  302  (substantiua), 
porro  ad  mil.  gl.  663  (adiectiua);  interpp.  ad  Ter.  Audr.  248;  habes  apud 
nostrum:  ad  Corn.  1  lcpidum  nouum  Jihdlum ,  IV  8  liorrida  Thracia  Pro- 
pontis,  VIII  11  perfir  obdura,  XIV  21  ualde  ahite,  XXXVI  10  iocose 
lepidc ,  XLII  13  o  lutum  lupanar,  LIV  2  rustica  semilauta  crura,  LV  16 
committe  crcde,  LXIII  3  opaca  siluis  redimita  loca,  LXIV  126  praeruptos 
tristes  montcs,  CXV  8  mentida  magna  minax  (contrarium  XLV  20  amant 
amantur,  LXIV  405  fanda  nefanda,  LXVIII''  93  hinc  illinc).  itaque 
quamuis  Cicero  'uarius  et  diuersus'  dixerit,  Catullum  sine  copula  siue  ad- 
iectiua  siue  aduerbia  iungere  potuisse  claret.  sed  aduerbia  quominus 
amplectar,  prohibet  'uiae'  nimis  nudum  euadens.  deinde  cum  nec  in 
uiis  diuersis  siue  in  contrarias  quam  maxime  caeli  partes  ferentibus  (Liu. 
XLIV  43  diuersae  semitae)  uarietatis  ratio  nec  uero  in  uarietate  diuersitatis 
notio  premeuda  sit,  requiesco  in  uulgata  lectione,  qua  uiae  simul  diuersae 
et  uariae  recte  dicuntur  redeuntes  reiDortaturae  esse. 

XLvn. 

1.  Porci  et  Socration,  duae  siuistrae  Pisonis.  hic  est  idem 
L.  Calpurnius  Piso  Caesoninus,  Macedoniae  procousul,  quem  iam  noui- 
mus  ex  c.  XXVIII.  Cic.  in  Pis.  10,  22  iacehat  in  suorum  Graccorum 
fdore  atque  uino  (21,  67  et  36,  89):  ex  quorum  numero  sine  dubio  erat 
Socration,  homo  aliunde  ignotus,  quem  Muretus  pro  liberto  habuit. 
Porcius  quidam,  ut  adnotauit  AStatius,  commemoratur  a  Cic.  p.  Font. 
9,  19,  qui  iussu  Fontei  in  Gallia  exegerit  portorium  in  uinum;  sed  in- 
certum  est  omnino,  num  hic  cum  nostro  Porcio  sit  idem.  quidquid  id 
est,  adiuuerunt  isti  homines  Pisonem  in  diripienda  Macedonia.  'manus' 
cum  synonymis  haud  raro  adhibetur  ad  siguificandum  ministrum  in  ali- 
qua  re,  ut  Ouid.  met.  V  365  arma  manusque  meae,  mea,  nate,  potentia, 
eleg.  ad  Maecen.  1,  13  [PLM.  I  p.  126]  regis  eras,  Etrusce,  genus;  tu 
Caesaris  almi  dextera,  Tacit.  Agric.  15  alterius  (legati)  manus  centuriones, 
alterius  (procuratoris)  seruos  uim  et  contumeliam  miscere,  ubi  Peerlkam- 
pius  alia  contulit,  ueluti  Cic.  in  Verr.  II  10,  27  comites  illi  tui  ddecti 
manus  erant  tuae  et  IV  15:  salse  C.  istos  Pisonis  ministros  uocat  illius 
'sinistras',  h.  e.  in  furando  adiutores  (cf.  ad  XII  1).  eodem  cum  acu- 
mine  nepos  iste  Horatianus  [sat.  II  1,  53]  ^Scaeua'  uocari  mihi  uidetur, 
quippe  qui  manu  sinistra  furtiuum  raoliatur  scelus,  quod  pia  dextera 
non  audeat.    'duae'  et  omnem  potentiam  fiduciamque  in  eos  potissimuui 


248  XLVII  2—4. 

contulisse  proconsulem  et  ipsos   inter  se  iunctos  esse  fideli  concordique 

animo  iiinuit.  —  2.  scabies  famesque  muiidi.    hic  quoque  uitium  ipsum 

ponitur  pro  hominibus,  h.  e.  pro  scabiosis  et  famelicis.    Cels.  V  28,  16  sca- 

hies  cst  durior  cutis  rubicunda,  cx  qua  imstulac  oriuntur ,  quaedam  umi- 

diorcs,  quaedam  sicciores;  exit  cx  c^;uihusdam  sanies,  fdque  ex  liis  conti- 

nicata  cxuJceratio  primens  .  .  quo  asperior  cst  quoque  prurit  magis,  eo 

difficilius  tollitur.     missis   autem  quae   de  pecudis   scabie  tradunt  (Cato 

d.  r.  r.  5,  7,  luuen.   2,  79)    alienis  hoc  subest'  conuitium:  uos  qui  turpi 

morbo  laboratis  et  famelici  estis.     putant  his  inesse  acumen  quoddam: 

quamquam  magnis  cum  sumptibus   facitis  conuiuia,  tamen  re  uera  estis 

famelici.     mihi  et  hoc  frigidiusculum  esse  uidetur  et  illud  de  uero  moi'bo 

turpi   non  ad  rem  pertinere.     malim   igitur   '  scabies '    translate   dictum 

accipere,  ut  factum  est  ab  Hor.   epist.  I   12,   14  cum  tu  inter  scabiem 

tantum  et  contagia  lucri  nil  paruum  sapias,  quibus  uerbis  Iccius  uersari 

dicitur  inter  homines  affectos  turpi  illo   lucra  conradendi  morbo,  qui  et 

tamquam  inter  pecora  contagio  serpat  et  adsidue  animum  mordeat  urat- 

que.     eodemque  modo  si  secundum  Vergilii  Aen.  III  57  auri  dira  fames 

interpretamur  ^fames',  bene  haec  tamquam  synonyma  iunguntur:  uos,  qui 

tamquam  scabie  correpti  semper  auidi  inhiatis   (opibus,  rapinis,  sim.). 

iam  ut  aliorum  malas  in  uerbis  illis  explicationes  mittamus,  restat  uox 

'mundi'  et  per  se  suspectissima  nec  cum  interpretatione  supra  exhibita 

concilianda.    cui  quod  Itali  ridicule  'Memmi'  substituerunt  ex  XXVIII  9 

credulosque  habuere  anteriorum  editorum  nonnuUos,  refutatione  non  eget. 

docuit  autem  FBuechelerus   [coniectt.   lat.  p.  5  sqq  ]    accurata   disputa- 

tione,  uocabula  ^mundus,  mundare,  muuditiae '   apud  ueteres  Romanos 

'frequentari  in  cultu   ornatuque   aedium,  in   apparatione   conuiuii  mini- 

steriisque,  in   elegantiis   ac  nitore   mulierum   et  amatorum',  deinde  Ca- 

tonis  et  Scipionis  Laeliique  tempore,  h.  e.  cum  philosophorum  Graecorum 

notitia  imbui  coepissent,   graecum   ■noa^og   de   uniuerso   maximeque   de 

caelo   dictum  latine  uersum  esse  'mundus',   non  tamen  ante  Horatium 

Propertiumque  hanc  uocem  nactam  esse  eum  significatum,  quo  nostrum 

orbem  terrarum  innuat.    uoce  igitur  ob  sensum  a  Catullo  aliena  expulsa 

ille   restituit  'mundae',  h.  e.   merae  puraeque,   cp.  Petron.  41   mundum 

frigus  hahuimus  et  Mart.  III  58,  45  de  uilla  misella  at  tu  suh  urhe  possi- 

dcs  famem  mundam.     hanc  coniecturam,  quam   olim  recepi,   speciosam 

esse,  quis  non  concedat?    num  uera  sit,  nunc  dubito  ob  interpretationem 

meam,    quae    additum    'auri'    desiderat.     quod    iam    requiro,    hoc    est: 

'scabies    famesque  num(ui)i',    h.    e.   qui    cupiditate    pecuniae   tamquam 

morbo  taetro  affecti  estis.    cf.  ex.  gr.  Cic.  Font.  5,  11  nimmus  in  GalUa 

nullus  commouetur ,  Vopiscus   Saturn.  8,  7   unus  illis  deus  nummus  est 

aliaque.   —  3.  uos   cum  affectu  indignationis  effertur  (cf.  XLIII  6),  ut 

mox  u.  6  contrarium  'mei  sodales'.     ceterum   cf.  XII  17.  —  4.  uerpus 

p.  Priapus  illc*     ^uerpi',  a  uerpa  siue  mentula  dicti  (XXVIII  12),  ut 

ipaXog  a  ipwX^,    uocantur  homines  libidinosi;    SqcIoc;,    uerpus  explicant 

glossae  apud  Hauptium  [opusc.  III  585],   qui  cp.  lacobsium  Anthol.  IX 


XLVn  5—7.     XLVm  1-3.  249 

p.  443.  hinc  emendandus  est  luuen.  6,  406  quibus  iterpis  (^ierbis'  codd. 
inei^te)  concumbat  quaeque,  modis  quot.  aliter  uerpi  interdum  dicuntur, 
qui  praeputium  habent  circumcisum  (unde  de  ludaeis  adhibet  luuen. 
14,  104).  cum  illo  autem  adiectiue  posito  apte  iungitur  'Priapus'  (77(»t'a- 
nog  i&vcpalXog):  uidere  nobis  uidomur  Pisonem  iUum  uoluptuarium  plane 
instar  Memmii  comparis  consimilisque  (XXVIII  10)  tota  ista  trabe  tcntum. 
qnae  comparatio  hominis  libidiiiosi  cum  salaci  hortorum  custode  ad- 
modum  obuia  parataque  erat  Romanis  (Ouid.  am,  II  4,  32),  qui  tot  locis 
statuas  dei  illius  ob  oculos  haberent.  —  5.  uos  comihiia  Liiita  snmptuose 
de  die  facitis!  tantum  lucri  ex  prouincia  rettulistis,  ut  nunc  Bomae 
cenas  magnificas  (Pauhis  Festi  p.  117,  Gell.  XV  8,  Suet.  Cal.  32  lautiore 
conuiuio  et  Galba  12  adposita  lautiore  cena)  splendide  possitis  exhibere? 
'sumptuosa'  maluit  Italus  quidam  commendauitque  Casaubonus;  quod 
quamquam  ex  XLIV  9  eisque  quae  ad  XLVI  11  disputaui  satis  tutum 
est,  tamen  iusta  mutandi  causa  adest  nulla:  uictum  piscihns  ministrare 
sumptuosius  dixit  Varro  d.  r.  r.  III  17,  6.  de  conuiuiis  tempestiuis,  quae 
ganeones  iam  horis  antemeridianis  incipiebant  ('de  die  epulari'),  cf. 
Marquardti  antiqq.  priu.  p.  291  ^  ubi  loci  ueterum  sunt  collecti,  ex.  gr. 
Liu.  XXIII  8  coeperunt  epulari  de  die  et  conuiuium  non  ex  more  Punico 
aut  militari  disciplina  esse,  sed  ut  in  ciuitate  atque  etiam  domo  diti  ac 
luxuriosa  omnibus  uoluptatis  iUecebris  instructum.  Cic.  ad  fam.  IX  24,  2 
cenulas  facere.  —  6,  7.  m.  s.  (iuaerunt  iu  triuio  uocationes2  contra 
V.  et  F.  tam  parum  rettulerunt,  ut  nunc,  qui  uictum  praebeat  ad  cenam 
uoeando,  quicumque  sit,  anquirere  debeant  in  plateis?  'uocatio',  inuitatio 
(XLIV  21),  casu  nunc  non  alibi  extat  sic  usurpatum  (lustin.  XXVII  4 
iam  IVossius  monuit  'auocationibus'  esse  ueram  lectionem),  extat  tamen 
uocatu  ijmus  Sueton.  Cal.  39  saepiusque  'uocator'.  'triuium',  ut  semper, 
cum  contemptu.  Cic.  ad  fam.  IX  26,  3  ccnam  te  quacrere  a  mane.  — 
decantatorum  illorum  probitas  cum  paupertate  iacebit  (laus  Pis.  121)  et 
nequitiae  classes  candida  uela  gerunt  (Petron.  epigr.  82,  8)  nouum  exem- 
plum  proposuit  poeta,  qui  hos  uersus  eodem  fere  tempore  quo  c.  XXVIII 
scripsit. 

xLvm. 

1.  Mellitos  ocnlos  tuos,  luiienti.  in  cyclo  carminum  ad  luuen- 
tium  spectantium  (supra  p.  38)  hoc  carmen  facile  primum  locum  opti- 
nere,  plerique  animaduerterunt.  ultro  nobis  in  memoriam  reuocantur 
uersus  nii  septem  fere  annis  ante  ad  Lesbiam  missi,  cc.  V  et  VII, 
eandem  insanam  osculandi  libidinem  prae  se  ferentes.  de  oculorum  basia- 
tione  cf.  IX  9  et  XLV  11.  'mell,',  ad  III  6  et  ad  Corn.  8.  —  2.  siquis 
ine  sinat  usque  basiare.  Vulpius  cp.  Plaut.  Cas.  I  1,  48  sine  tuos  ocellos 
deosculcr ,  uoluptas  mea.  pro  eo  quod  expectamus  'si  sinas'  quod  poeta 
utitur  formula  ^siquis  sinat',  tectius  retinentiusque  rogat  utpote  minns 
derecte,  fortasse  etiam  Fnrii  et  Aurelii  impedientium  respectu.  'usque', 
III  10  et  XXXIV  24  (in  u.  sq.  'usque  ad'  cohaeret).  —  3.  milia  trecenta. 


250  XLVIII  4-0.     XLIX  1-3. 

sciL  basioruru.  de  mimero  summo  infinito  cf.  ad  IX  2.  —  4,  uec  uiii- 
quam  uidear  satur  futurus.  cum  Y  sollemni  errore  'numquam'  prae- 
beat,  AStatius  uoluit  'mi  unquam'.  uerum  est  'uideor  mihi'  esse  usi- 
tatius,  sed  pronomen  haud  raro  omitti  non  niinus  notum  est  in  uulgus. 
'uidear',  quod  ceteris  coniunctiuis  'basiem'  et  'sit'  modeste  uotum 
indicantibus  conuenit,  BGuariuus  ex  apicibus  in  V  obuiis  'inde  cor' 
rectius  elicuit  quam  qui  scripsere  'uideor' ;  nam  ut  'iu'  et  'ui',  ita  ^i'  et 
'co'  difficillime  in  scriptura  langobardica  distinguuiitur.  ''satur',  VII  2  et  10. 
—  5,  6.  uou  si  densior  aridis  aristis  sit  nostrae  seges  osculationis. 
'non  si'  post  praecedentem  negationem,  ut  LXIX  3,  LXX  2,  LXXXVIII  8. 
segetem  translate  dixerunt  multitudinem  densatn  rei  alicuius;  Verg.  G. 
II  142  galeis  densisque  uiruni  seges  horruit  hastis,  Aen.  III  46  telorum 
seges.  haec  seges  osculationis  (Cic.  p.  Cael.  20,  49,  cf.  'basiatio'  VII  1) 
'densior'  siue  crebrior  et  numerosior  est  quam  aristae  (quae  in  segete 
laeta  spissae  compactaeque  esse  solent:  Cic.  d.  fin.  V  30,  91  seges  spicis 
uberibus  et  crchris)  aridae.  mirum  est  hoc  attributum.  quo  significantur 
aut  aristae  solibus  nimiis  perustae  sitientesque  (Claud.  in  Eutr.  I  115 
qiialis  sitientibus  aruis  arida  ieiuna  seges  interlucet  arista,  ubi  libri 
'ieiunae  aristae'  male  habent,  'ieiunae  arenae'  maluit  Marklandus)  aut 
quae  e  segete  messa  et  in  areis  trita  relinquuntur  stipulae  inanes  (Vul- 
pius  cp.  Augustin.  d.  c.  d.  IV  8  quam  diu  segcs  ab  initiis  herbidis  usque 
ad  aridas  aristas  perueniret).  ueutra  ratio  probari  hic  potest:  stipula- 
rum  inanium  seges  cum  per  se  tum  in  comparatione  instituta  ridicula 
est.  expectamus  'seges  densior  quam  seges  uberrima  (aristae  densis.«i- 
mae)'.  hoc  recte  beneque  expressit  poeta,  si  scripsit  id  quod  Mark- 
landus  [epist.  crit.  p.  154  sqq.]  eum  scripsisse  intellexit  'Africis  aristis'. 
seges  quippe  Africana  ob  ubertatem  abiit  in  prouerbium:  Varro  d.  r.  r. 
I  44,  Plin.  h.  n.  V  24,  Hor.  od.  I  1,  10  et  III  16,  31,  sat.  II  3,  87  fru- 
menti  quantum  metit  Africa,  Ouid.  ex  P.  II  7,  25  Cinyphiae  segctis  citius 
numerabis  aristcis  et  IV  15,  9,  alia  muita.  et  propter  ipsum  'seges' 
Marklandi  rationem  sequi  praestat  quam  conlatis  VII  3  et  LXI  199  coni- 
cere  'aridis  arenis', 

XLIX. 
1.  Disertissime  Romuli  nepotum,  Romulidarum;  non  rara  haec 
Pioraauorum  circumscriptio,  ut  XXXIV  22  Bomuli  gentem;  cf.  ad  XXVllI 
15,  ubi  iam  adnotaui,  per  se  dictioni  illi  nihil  inesse  inrisionis,  sed 
accedere  hanc  posse  ex  ipsa  sententia  tacitaque  oppositione,  quae  hic 
deest.  'disertus',  etsi  subtiles  iudices  difi"erentias  statuebant  (Cic.  or.  5,  18 
M.  Antonius  . .  discrtos  ait  se  uidisse  multos,  clociuentem  omnino  nemi- 
nem,  de  or.  I  21,  95  tcdis  orator  qualem  quaerimus,  qui  iure  non  solum 
disertus,  sed  etiam  eloquens  dici  possit),  tamen  in  uita  cottidiaua  eiusdem 
prorsus  ualoris  erat  quam  illud  'eloquens',  ut  habet  Cic.  Phil.  II  43,  111 
disertissimum  cognoui  auum  tuum;  et  sic  ipse  noster  summum  in  Caluo 
suo  eloquentiae  gradum  designaturus  LIII  5  uoce  ea  utitur.  —  2j  3.  cf.  ad 


XLIX  4—7.  251 

XXI  2  et  3  (XXIV  2  et  3).  uix  est  (|uod  moneam,  huic  quoque  for- 
mulae  e  solo  conexu  locoqne  aut  malani  aut  bonam  adhaerere  senten- 
tiam.  —  Marce  Tiilli.  sollemnis  est  haec  adlocutio,  ut  discimus  ex 
Cic.  ad  Att.  VII  7,  7  ad  summam  ^ dic  31.  Tulli\-  adsentior  Cn.  Pom- 
peio,  id  est  T.  Pomponio,  id.  Catil.  I  11,  27  Marce  Tulli,  quid  agis?, 
eandemquo  reuereutiae  plenam  fuisse  ut  aliunde  uidemus,  ita  ex  Gellio, 
qni,  quem  iilerumque  M.  Ciceronem  uocat,  eum  maiore  ueneratione 
elatus  appellat  M.  Tullium,  ex.  gr.  X  3,  1  (C.  Gracchus)  quod  nonnullis 
iiidetiir  seuerior  acrior  ampliorque  M.  TulUo,  ferri  id  qui  potest?;  neque 
alitcT  Plinius  in  epistulis  (ueluti  IX  2,  2  et  26,  8).  itaque  quod  Catullus, 
qui  alibi  amicos  sodalesque  uuo  tantum  nomine  adpellat,  hic  sollemni 
formula  utitur,  reuerentiam  admirationemque  aduersus  oratorem  nobi- 
lissimum  summumque  reip.  uirum  exprimit.  —  4.  Catulliis.  hoc  quoque 
cum  maiore  affectu  dictum  esse  nouimus  ex  eis,  quae  ad  VI  1  disputata 
sunt.  —  5.  pessimiis  omuiiiiu  poeta.  ecce  poetam  ea  quae  insita  erat 
et  in  bonam  et  in  malam  partem  intemperantia  sibi  suisque  laudibus 
inimicum.  in  talibus  ne  obliuiscamur  gentium  meridianas  regiones  in- 
colentium  inmodicum  haud  raro  in  affectu  commotiore  sentiendi  loquendi- 
que  genus:  pessimum  poetam,  quasi  cum  Caesiis  et  Aquinis  Suffenisque 
(XIV  23)  aut  cum  Volusio  (XXXVI  6)  comparandus  sit,  se  uocat  de  sua 
laude  detrahens  quae  accedaut  ad  Ciceronis  honorem.  et  tamquam  hoc 
nondum  contentus  sit,  repetit  j^ersequiturque  amplius  sententiam  illam :  — 
G,  7.  tanlo  pessimns  omnium  poeta,  quanto  tu  optimus  omniuni 
patronus.  AStatius  cp.  Vell.  Pat.  II 11  quantum  bello  optimus,  tantum  pace 
pessimus  et  porro  Seruium  ad  Verg.  Aen.  VII  787  tam  magis  illa  fremens . . 
quam  magis  effuso  crudescunt  sanguine  poenae,  qui  in  his  adesse  docet 
'exaequationem' ,  non  comparatiouem,  cp.  Sall.  lug.  31,  4  quam  quisque 
pessime  fecit,  tam  maxime  tutus  est  (cf.  ex.  gr.  Mart.  I  7,  4  sq.),  et  esthaec 
exaequatio  etiam  conspicua  tam  in  numeris  quam  in  adlitteratione.  ad 
'omnium'  ut  u.  6  'poetarum',  ita  u.  7  '  patronorum '  supplendum  cst 
aperte:  ipsa  exaequatio  uetat,  nequid  ambiguitatis  subesse  statuamus; 
nimis  enim  nasuti  erant,  qui  nuper  adludi  ad  dictum  illud  putauere, 
quo  'omnium  patronus'  (h.  e.  malorum  bonorumque  reorum  sine  dilectu 
defensor)  audiit  bonus  Cicero;  cf.  ad  fam.  VI  7,  4.  argutius  etiam  illud 
est,  quod  cp.  Cic.  Brut.  97,  332  (ubi  omnis  uis  in  'turba'  et  'uulgo' 
est  posita)  de  patronis  minus  honorifice  sensisse  TuIIium  sibi  persuase- 
runt  inepte:  optimum  esse  patronum,  summa  et  erat  laus  et  habebatur 
sine  dubio  a  Cicerone.  nos  uero  ex  hac  uoce  concludemus  simpliciter, 
agi  in  bac  gratiarum  actione  de  causa  aliqua  a  Tullio  defensa. 

Catullus  quod  ut  in  re  Ciceroni  bene  nota  materiam  ipsam,  ad 
quam  pertinet  hoc  poemation,  non  tetigit,  hinc  par  est  coniectnrarum 
quasi  quandam  segetem  laetam  prouenisse.  uec  enim  contenti,  uerba  sic 
ut  ipsa  uolunt  intellegi  intellexisse,  odorabantur  docti  recentiores  in  eis 
tectam  quandam  inrisionem.  primus,  quantum  scio,  homo  cetera  in- 
signiter  peruerbus,  Clumperus  [miscell.  phil.  et  paedag.  fasc.  II,  Amstelod. 


252  XLIX. 

1850,  p.  150],  prouuntiauit,  hoc  carmen  esse  'ironice  accipiendum'.  suis 
rationibus  ducti  idem  statuerunt  Olaliuius  praef.  ad  Cic.  or.  praef.  p.  8, 
MHertzius  libelli  'Eenaissance  und  Rococo'  p.  20,  ORibbeckius,  denique 
recentissimorum  haud  pauci,  ex  quibus  commemoro  Suessium  [Cat. 
p.  30  sq.].  cuius  opinionis  causae  in  propatulo  sunt  positae:  quid  enim 
amicitiae  esse  potuisse  poetae  nostro  cum  Cicerone,  qui  et  in  poetica 
nouorum  uatum  inrisor  fuerit  (supra  p.  8, 19  sq.)  et  in  eloquentia  longe  aliam 
inierit  uiam  quam  Catulli  amici,  Caluus  Cornificius  Hortensius,  cum 
praesertim  Caluus  familiarissimus  priuatis  causis  Tullio  fuerit  inimicus 
atrocissimus?  sed  talia  argumenta  in  uniuersum  prolata  quum  parum 
ualeant,  tua  spoute  perspicis.  inter  Catulli  in  poesi  socios  liaud  dubie 
multi  erant,  qui  merito  risum  prouocarent:  cantores  Eupborionis  qui  ex- 
agitat  atque  adeo  totam  poesin  nouam  non  magni  se  facere  declarat,  num 
is  necessario  singulorum,  qui  ex  turba  eminent,  est  iuimicus?  neque  ego 
credo,  CatuUum  comprobasse  eam  eloquentiae  speciem,  quam  TuUius 
sectabatur:  num  baec  causa  erat  idonea  odio  persequendi  Tullium  ipsum? 
porro  inepte  duco  statui,  nostrum  inimicos  amicorum  etiam  pro  suis  ini- 
micis  habuisse:  cur  non  ex  altera  parte  amicus  communis,  Cornelius 
Nepos,  inter  poetam  Veronensem  et  oratorem  Arpinatem,  si  non  fami- 
liaritatem,  at  notitiam  tamen  certamque  consuetudinem  potest  conciliasse  ? 
nimirum  nihil  de  his  rebus  omnibus  scimus.  sed  ista  opinione  praeiudi- 
cata  occupati  tectas  in  huius  carminis  uerbis  quaesiuere  ambiguitates, 
quae  indagantibus  et  ui  extorquentibus  tandem  repertae  simpliciter  iudi- 
cantibus  inanes  futtilesque  uidentur  omnes.  et  cum  iam  res  perueniret 
ad  probabilem  uerborum  'gratias  tibi  maximas  C.  agit'  interpretationem, 
aut  obmutuerunt  aut  nugas  uendiderunt.  uerum  enim  uero  ecquis  graui 
iniuria  (ex.  gr.  acerbo  salsoque  dicto)  a  Cicerone  lacessitus  ita  loqui 
potuit?  suffecit  in  hoc  responsum,  quod  fingunt,  elqcovikov  ^gratias  tibi 
ago':  unum  illud  'maximas'  talem  suspicionem  omnem  excludit.  sed, 
quod  maioris  est  momenti,  nego  omniuo  hanc  tectam  inrisionem  qua- 
drare  in  CatuUi  indolem.  aperte  ille  aut  amare  solet  aut  odisse:  haec 
media  per  siQoavstav  in  inimicum  agendi  ratio  aut  non  noui  Valerium 
aut  ab  eo  alienissima  est.  et  quae  tandem  sana  causa  huius  rationis 
excogitari  potest?  an  forte,  qui  Caesarem,  quem  animo  intimo  suspi- 
ciebat,  iambis  omnium  acci-bissimis  incessere  non  dubitauit,  idem  ueritus 
esse  dicetur  Cicerouem  perosum  armis  apertis  inpugnare?  nihil  magis 
abhorret  a  poeta  nostro.  cui  uiderint  sententiae  istius  auctores  quan- 
tam  iniuriam  inferant,  cum  eum  se  ulciscentem  faciant  uersibus  eis, 
quos  nemo  ueterum,  nisi  forte  ab  antiquo  quodam  Clumpero  admonitus, 
tectam  quandam  inrisionem  continere  agnouit.  si  igitur  carmen  ipsum 
eiusmodi  est,  ut  nuUum  his  suspicionibus  ansam  praebeat,  coniecturis 
de  rebus  nobis  incognitis  plaue  abstineamus  peruersis  et  per  se  inpro- 
babilissimis  tantumque  ea  scire  uelimus,  quae  carmen  simpliciter  enar- 
ratum  nobis  suppeditat.  iam  significani  agi  de  causa  a  Cicerone  de- 
fensa.    hinc  profectus  ad  eam  sententiam  perueni,  quam  postea  uidi  iam 


L  1-3.  253 

ex  parte  adumbratam  esse  ab  Helbigio  adsentiente  Schwabio  [q.  C.  p.  127]. 
Ciceronem  enim  statuo  autumno  a.  56  Veronam  siue  Sirmionem  oratio- 
uem  pro  M.  Caelio  Kufo  mense  Martio  eiusdem  anni  habitam  misisse  ad 
CatuUum  e  Bithyuia  reuersum.  hanc  orationem  poeta  uixdum  ad  bo- 
nam  mentem  reductus  sanatusque  ex  uulnere  in  amore  Lesbiae  accepto 
non  potuit  non  legere  animo  et  commoto  denuo  et  tamen  grato.  ita 
enim  Cicero  Clodiae  uitam  libidinosam  descripserat,  ut  tamen  parceret 
nominando  ei  illius  amatori,  quem  summo  dolore  afFecisset  mulier  ista 
quemque  ut  notissimum  huius  amatorem  omuium  Ilomae  sermones  cele- 
brarent.  habuit  hercle  CatuUus,  cur  TuUio  huius  reticeutiae  gratias 
ageret  maximas;  habuit  etiam,  cur  admiraretur,  quidquid  sensit  de  optimo 
genere  dicendi,  eloquentiam  Ciceronianam ,  quae  aut  me  fallit  Caelianae 
amor  aut  in  hac  eminet  et  purissime  et  splendidissime.  comparans  autem 
mente  iam  integra  ieiunaque  imaginem  Lesbiae,  quam  ipse  olim  sibi 
hnxerat  exhibueratque  nimis  ornatam,  cum  ea  quam  depinxit  Cicero, 
rubore  perfusus  sibi  professus  est  quod  postea  in  simili  re  Propertius 
[IV  24,  4]  uersibus  insignem  te  puclet  esse  meis;  taedio  uictus  feminae  se 
ipsum  ut  XJoetarum  pessimum  significauit,  quanto  magis  sibi  detrahens, 
tanto  magis  ad  iustas  et  gratias  et  laudes  Cicerouis  conferens;  et  fecit 
hoc,  ut  est  in  sensis  declarandis  nimius,  nimio  modo. 

L. 

1.  Hesteruo,  Liciui,  die  otiosi.  dicitur  C.  Liciniiis  Caluus,  orator 
et  poeta  nobilissimus,  de  quo  cf.  ad  XIV  2.  cum  hoc  amico  dulcissimo 
Catullus,  incertum  quo  loco,  hilariter  inter  bibendum  uersificandumque 
degerat.  illius  'heri'  circumscriptionem  haud  i'aram  (Cic.  Catil.  III  2,  5) 
ostendit  etiam  aduerbii  loco  usitatum  ''hesterno'  (Charis.  p.  200,  20  K.). 
'die',  de  uocis  iambicae  elisione  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  198  sq.  'otiosi', 
X  2.  —  2.  multam  Insimus  in  meis  tal)ellis.  'ludere',  fetus  poeticos 
ex  tempore  fundere  sine  cura  anxia  poliendi  indulgentem  ingenio;  Verg. 
ecl.  1  10,  Hor.  od.  I  32,  2,  alibi;  maxime  de  his  minutis  poematiis,  quae 
nugas  ineptiasque  uocare  solebant  (ad  Corn.  4),  usitatum  est,  quemadmodum 
Mart.  IV  49,  2  epigrammata  lusus  iocosque  uocat;  cf.  et  LXVIH*  17 
multa  satis  lusi.  'tabellas'  intellege  pugillares  (ad  XXII  5,  Festus  p.  359), 
in  quos  coniciebant  hos  lusus  ingenii.  mirum  est  autem  illud  'meis'. 
ex  u.  7  ^illinc  abii'  discimus,  non  apud  CatuUum ,  sed  siue  in  Calui 
domo  siue  in  tabema  aliqua  amicos  simul  fuisse.  iam  solebant  Romaui 
ho8  pugillares  secum  portare  (XXV  7);  unde,  si  metrum  permitteret, 
requirendum  esset  'in  nostris  tabellis'.  hinc  Sabellicus  [Grut.  Lamp.  I 
p.  164]  proposuit  'inuicem  libellis',  hoc  alterum  quidem  superflue. 
Schwabius  contra  scribendo  'in  tueis  tabellis'  locum  restitui  posse  pu- 
tauit.  altius  uidetur  haerere  uulnus,  siquidem  illud  'illinc'  certi  loci  no- 
tionem  desiderat.  'tabemis'  potest  latere;  sed  'meis'  emendare  nesciens 
nihil  decerno.  —  3.  ut  conuenerat  esse  delicatos.  quemadmodum  inter 
nos  constitueramus  totos  nos  dedere  lusui  deliciisque  (ad  XVII  15);  male 


254  L  4-11. 

et  respuente  rhythmo  Muretus  'delicatos'  hinc  separans  traxit  ad 
sequens  'iiersiculos',  cp.  Cic.  in  Pis.  29,  70  ddicatissimis  uersihiis.  — 
4.  uersiculos.  uersus  minutos,  quos  Sentius  Augurinus  (cf.  supra  p.  64) 
proprios  Catulli  et  Calui  dixit,  puta  hendecasyllabos  maxime  ceteraque 
huius  libri  pirimi  metra  his  nugis  lusibusque  conuenientia.  —  5.  ludebat 
'  uumero  modo  hoc  modo  illoc.  Ouid.  tr.  II  538  bucoUcis  iuuenis  luserat 
ante  modis,  Verg.  ecl.  6,  1  ludere  uersu.  'numeri'  (=  pedes)  plerumque 
uersum  siue  metrum  indicant,  interdum  et  singularis  coUectiuus  'uuuie- 
rus'  (ut  et  ^pes')  adhibetur,  uelut  Ouid.  am.  I  1,  1  graui  mimero  (=  hexa- 
metro),  Cic.  or.  59,  191,  idem  acad.  I  3,  5  de  Varronis  saturis  poly- 
metris  uarium  et  elegans  omni  fere  numero  poem,a.  'illoc'  prisce  pro 
'illo';  Neuius  II  p.  212.  —  6.  reddens  mutua  per  iocuui  atque  uiuum. 
certatim  uersus  fundebant,  non  uidentes  '^uter  plns  scribere  posset'  (Hor. 
sat.  I  4,  16),  sed  ingenio  prompto  facetiisque  paratis  alter  alteri  respou- 
dentes  ioci  causa  et  iuter  uinum.  nam  ad  ^reddere'  (h.  e.  respondere) 
tamquam  aduerbium  'mutua'  (=  inuicem)  accedit;  cf.  Lucr,  II  76  et  IV 
326.  Plaut.  Poen.  V  5,  41  siquid  per  iocum  dixi  saepiusque  (cf.  et  Priaj). 
44,  2  per  lusum  iocumgue,  Plin.  epist.  V  13,  10  per  ludum  ac  iocim); 
quocum  mirifice  coniungitur  'per  uinum',  quod  semper  in  malam  partera 
indicat  ^ebrietate',  ut  Plaut,  Aul.  IV  10,  65,  Cic.  acad.  II  16,  51,  Liu. 
XXXX  7  (Sen.  epigr.  22,  15  traditum  est  sed  tu  per  totitm  dicis  uinum- 
que,  ubi  ^totum'  aliam  medelam  requirit),  cum  desideretur  hic  'super 
uinum'  uel  'in  uino'  (rccte  iungitur  XII  2  in  ioco  atque  uino).  quod 
adsequemur  reponendo  '^  adque  uinum ' :  Cic.  p.  Cael.  28 ,  67  ad  uinum 
diserti  sint.  —  7,  8.  atque  illiuc  abii  tuo  lepore  iucensus,  Licini,  face- 
tiisque.  ^atque'  in  continuatae  narrationis  parte  noua,  ut  LXIV  16. 
'illinc'  respicit  ad  locum  u.  2  in  corruptela  latentem.  arte  deinde  co- 
haeret  'abii  incensus',  h.  e.  toto  animo  percussus  admiratione.  'lepor' 
singularis  exprimit  gratiam  illam  amabilem,  quam  Graeci  ^ta^ix'  uocaut, 
ut  de  Venere  Lucr.  I  14  ita  capta  lepore  et  I  28  da  dictis,  diua,  lejjo- 
rem;  coniunguntque  cum  hoc  siugulari  pluralem  'facetiae'  (cf.  XII  9), 
ut  Sall.  lug.  25  prorsus  muJtae  facetiae  multusque  lepos  inerat,  Vell,  Pat. 
I  17,  1  dulcesque  latini  leporis  facetiae.  quod  V  praebet  'faceti  tuique', 
ex  glossa  'tuis'  recepta  ortum  uidetur;  idem  quod  habet  'lacini',  ex 
elementorum  4'  et  'a'  confusione  non  infrequenti  prouenit,  non  ex  forma 
'Lucinius',  quam  medii  aeui  homines  sibi  finxerunt  (glossae  Licinius 
dictus  quasi  Lucinius  inepte).  —  9.  ut  uec  me  miseruni  cibus  iuuaret. 
horis  igitur  matutinis  obuii  (fortasse  in  foro)  sibi  facti  usque  ad  cenam 
indulserant  his  lusibus.  Val.  Flacc.  VIII  162  nullae  te,  nata,  dapes  . . 
iiiuabant.  LXIV  57  miseram  se.  —  10.  nec  somuus  tegeret  quiete 
ocellos.  LXIII  37  ociiJos  sopor  operit,  Verg.  6.  IV  412  incep)to  tegeret 
cum  lumina  somno ,  Aen.  XII  909  oculos  ubi  languida  pressit  nocte  quies; 
Prop.  I  10,  7  quamuis  labentes  premeret  mihi  somnus  ocellos.  —  11.  sed 
toto  indomitus  furore  lecto  uersarer.  me  uolutarem;  Onid.  am.  I  2,  3 
et  uacuus  somno  noctem  (quam  longa!)  peregi,   lassaque  ucrsati  corporis 


L  12—19.  255 

ossa  doletit,  Piop.  I  14,  21,  luueii.  13,  218  et  toto  uersata  toro  iam  memhva 
quiescunt,  Maxim.  eleg.  5,  71  toto  uersatus  corpore  lecto.  furorem  hic  de 
uiente  concitata  inflammataque  (8)  intellege.  'indomitus'  (qui  domari 
nequitj  hic  sane  insoleiitius  est  dictum  de  eo,  qui  ad  statum  quietis 
nequit  peruenire;  mirum  tamen,  ni  poeta  scripsit  ^indomito  furore'  (cf. 
ex.  gr.  LXIV  54),  quod  duplox  ablatiuus  et  localis  et  causalis  certe  non 
dissuasit.     nam  Homeri  (II.  XXIV  4)  vjtvog  navSayioixcoQ  nil  ad  rem.  — 

12.  luceiii.    nouom  mane;  Suet.  Cal.  50  in  simili  re  expectare  lucem.  — 

13.  iit  teeuni  loquerer  simulqne  ut  essem.  praeponit  C.  id  quod 
maxime  optat,  mutuom  seutiendi  commercium;  unde,  cum  illud  ^et  omnino 
tecum  uersarer'  (cf.  ad  XXI  5)  ut  res  minor  postponatur,  specie  quidem 
euadit  quod  uocant  vatsQov  hqozeqov.  —  15 ,  16.  at  defessa  labore 
membra  postquam  semimortua  lectulo  iacebaut.  animi  furentis  cor- 
porisque  uersati  aerumnis  {novoig);  cf.  de  uoce  'labor',  quae  a  signi- 
ficatione  haud  raro  attingit  eam  quae  est  'dolor',  Cic.  Tusc.  II  15,  35. 
'semimortua',  rigida  nimirum  per  insomnia;  uocem  raram  sensu  proprio 
Apul.  met.  VI  21  anm  semimortuae ,  de  ebriis  Hygin.  astr.  II  4  semi- 
mortua  membra  iactantes  adhibent.  praeter  expectationem  euenit  quod, 
postquam  se  per  noctem  dormire  nequisse  dixit  poeta  iamque  per  'at' 
ad  nouam  rem  transitus  est  factus,  tamen  subicitur  'postquam  membra 
in  lecto  iacebant,  hos  tibi  uersus  scripsi'.  nam  'postquam'  in  re  aut 
repetita  aut  durante  cum  imperfecto  construitur.  haec  autem  durandi 
notio  cum  nouae  lucis  mentione  praecepta  sit  cumque  'at'  hanc  potius 
continuationem  reddat  necessariam  'postquam  consurrexi'  (et  hac  in  re 
sensit  membrorum  defessorum  tamquam  mortuorum  rigorem),  noli  dubi- 
tare  quin  hic  quoque  offucias  feceriut  optimo  poetae  librarii  pessimi  ex 
litterulis  ^iebaui'  utcumque  aliquid  sensu  non  plane  cassum  suo  Marte 
elicientes.  tu  ex  illa,  quam  supponimus,  scriptura  antiquitus  tradita 
mecum  elice  'leuaui'.  cf.  ex.  gr.  Ouid.  tr.  I  3,  94  et  gelida  membra  leua- 
uit  Immo.  —  16.  iocunde.  XIV  2.  —  17.  dolorem.  desiderium,  ut  I  7. 
—  18,  19.  nuuc  audax  caue  sis  precesque  uostras,  oramus,  eaue 
despuas,  ocelle.  'nunc',  post  hanc  meam  confessionem  liberam.  'caue' 
(de  'e'  breui  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  340,  Neuius  II  p.  435)  cum  ui 
repetitur,  ut  LXVIII''  2.  ceterum  tute  ipse  caueas,  ne  de  uulgari  for- 
mula  'caue  sis  (=  si  uis)'  cogites,  ut  ex.  gr.  Plaut.  Asin.  I  1,  30  caue 
sis  malam  rem,  quam  haud  raro  ^cauesis'  scribebant  per  medium  aeuum 
cuiusque  confusione  concih'ante  litterarum  's'  et  'r'  similitudine  hic  in 
V  legitur  ^caueris',  quemadmodum  Caton.  dist.  IV  43,  1  suspectus  caue 
sis  itidem  traditum  est  'caueris',  'audax'  fere  hic  adaequat  'superbus, 
confidens',  ut  Plaut.  Amph.  II  2,  207  decet  audacem  esse,  confidenter  pro 
se  et  proterue  loqui.  rem  exponit  Petron.  91  postquam  amari  sensit, 
supercilium  altius  sustulit  {==  superbus  factus  est).  'preces'  quae  sint 
facile  ex  u.  13  adsequi  licet:  quamquam  non  apertis  uerbis  dixit  iioeta 
ntpote  amici  consiliorum  ignarus  ideoque  tecte  magis  rogans,  tamen  id 
sibi  uelle  uidetiu-,  ut  Caluus   hoc  quoque   die  uersetur  cum  amico  eum- 


256  L  20-21.     LI. 

que  recreet  exhilaretque  lcpore  facetiisque  suis.  'oramus'  (ut  LV  1) 
maiorem  prae  se  fert  modestiam  quam  usitatius  illud  'oro'  siue  'oro  te'. 
'despuas',  contemnas,  ut  Plaut.  Asin.  I  1,  26  ut,  quae  locutus,  des^mas; 
magicus  despuendi  ritus  (Ciris  371)  nihil  ad  rem.  'ocellus'  est  homiuis 
carissimi  (ad  II  6)  interdum  appellatio,  ut  Plaut.  Trin.  II  1,  18  ocelle  mi, 
fiat  (XIV  1).  —  20.  ne  poenas  Nemesis  reposcat  a  te.  ne  superbiorem  hac 
mea  coufessione  factum  fastuque  rogata  mihi  negantem  te  puniat  diua 
Ultio,  quae  adrogantiae  amorem  oblatum  fastidiose  rejjudiantis  est  uin- 
dex  (Ouid.  met.  III  406  et  XIV  694  sqq.,  Anth.  Pal,  XII  140;  cf.  et  de 
Nemesi  ad  LXIV  394,  LXVI  71,  Tac.  ann.  III  18;  Aeschyl.  fr.  257  rifxwv 
ys  (isvTOL  Nifjieais  eaO''  vTtsQtsQa).  reposcimus  siue  reflagitamus  tam- 
quam  debitum  id  quod  nostrum  est  (interdum  quod  promissum  est), 
siue  a  dis,  ut  Verg.  Aen.  VI  530  pio  si  poenas  ore  reposco ,  siue  ab  ho- 
minibus,  ut  Verg.  Aeu.  II  139  quos  (=  a  quibus  propinquis)  illi  fors  ct 
poenas  ob  nostra  reposcent  effugia  (cf.  et  ibid.  II  72  et  VIII  495). 
Nemesis  aut  a  loue  Calui  poenas  (re)poscit  aut,  quoniam  liaec  senten- 
tia  et  nimia  est  nec  ulla  re  indicatur,  ipsa  a  Caluo  poenas  repetit. 
uere  Rubino  libri  'Untersuch.  ueber  roem.  Verf.  u.  Gesch.'  I  p.  460 
'poena',  inquit,  'ist,  wie  das  griechische  noiv^  zunaechst  das  Suehne- 
geld;  wer  sie  erleidet,  gibt  sie  {tlat,  soluit,  pendit);  wer  sie  zufuegeu 
will,  fordert  sie  ein  {petit,  repetit,  expetit,  exigit);  wer  sie  vollzieht, 
nimmt  sie  an  {sumit,  capit,  liahet  poenasY .  et  loco  illius  'repetere'  poetae 
fortiorem  ualidioremque  reposcendi  uocem  posuere.  quod  non  inteilegentes 
Itali  infeliciter  'reponat'  scripsere:  'tibi',  non  ^a  te'  haec  uos  requirit 
necessario  (Cic.  ad  fam.  I  9,  19).  —  21.  est  uemens  dea:  laedere 
lianc  caueto.  'uemens'  (male  V  'uehemens':  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  133, 
LMuellerus  d.  r.  m.  p.  253),  acris  feroxque,  in  uindictam  prona;  Doe- 
ringius  cp.  ^uQvg  '9'fos.  'laedere',  fastu  mihi  oblato  prouocare  in  te. 
grauiterque  haec  adhortatio,  quam  utpote  ad  notum  beue  perspectum- 
que  amicum  factam  non  nimis  seriam  esse  putemus,  finit  in  repetita  uoce 
cauendi  in  superbia  fere  sollemni;  Fronto  p.  101  tu  igitur ,  nisi  caues, 
superbiorem  aliquando  me  experiere. 

LI. 

Est  hoc  carmen   (quod  attinet  ad  tres   strophas  primas)  fere  cou- 
uersura    ex    Sapphus    ode    celeberrima,    quam    seruauit    nobis    Longinus 
[tisqI  vipovg  c.  10,  2],  hace  (Poet.  lyr.  Bergkii  878): 
cpaCvixuC  (lot  ytrivog  i'aog  Q^ioiaiv 

£(l(l£V    WVTjQ,    OGTlg    IvCCVXiog    XOl 

l^dvsi  yKxl  nlaaLov  dSv  cptovsi- 

aag  vnaHovsi. 
Kul  ysXataag  i^isQosv,  zd  (lot  (idv 
KaQdiav  iv  Of^&satv  smoaaev' 
ag  yccQ  svtdov  ^QOxscog  as ,  cpcovag 

Ovdsv    SX      SlKSt. 


LI  1-4.  257 

dXXa  >i(Xfi  (ilv  y?.w6ca  (Ciys ,  Xtnrov  S' 

avTiv.a  xQf^  tivq  vnaSfSQOnayifv , 

onTtdrsaci  8'  ovSsv  oQrju',  iniQQOn- 
^sici  8'  av.ovai. 

a  Ss  (i'  iSQcog  KaKxsstac,  tQOfiog  Ss 

nacav  ayQSi,  j^icopotf^o:  8s  noiag 

sunt,  ts&vdyiiqv  8'  oXiyco  'niSsvrjg 
cpaivouac  dlXa. 
uiclere  licet,  resiiondere  iuter  se  tantummodo  uu.  1 — 12,  reliqua  longe 
dissentire.  et  iu  ipsis  strophis  primis  libere  bic  illic  egit  poeta  noster, 
ut  alibi  quoque  solet,  non  ad  uerbum  uertens,  cur  autem  poetriae 
Lesbiae  potissiraum  elegerit  odarium,  quo  suae  Lesbiae  aperiret  teneri  qui 
ipsum  tenebat  amoris  sensus,  supra  p.  27  et  31  exposuimus.  —  1.  ille  mi 
par  esse  deo  iiidetur.  summae  felicitatis  siguificatio  (Ter.  Heaut.  IV  2, 15, 
Cic.  d.  n.  d  II  61,  153  %dta  heata  2)ar  et  si^nilis  (leoruni,  Seneca  Herc.  Oet. 
104  par  ille  est  superis  qui  eqs.),  praesertim  in  amore:  Plaut.  Curc.  I  3, 
11  sq.  est  kpida.  :^  nimis  lepida.  dj^  sum  cleus.  4J:  immo  homo  haud  magni 
jneti.  4t^  quid  uidisti  aut  quid  uidehis  magis  dis  aequiperabile? ;  Prop. 
II  15,  40.  extat  in  V  'mihi  impar':  inuenerat  librarius  in  suo  exem- 
plari  'impar',  scripta  supra  'im'  (quod  ex  'mi'  corruptum)  correctura 
'mihi'.  —  2.  ille,  si  fas  est,  superare  diuos.  haec  addidit  C.  de  suo, 
propterea  dSv  cpcovsicag  omittens  (num  certa  de  causa,  dubito:  erat  qui 
Lesbiae  minus  suauem  uocem  fuisse  putaret,  quasi  talia  curaret  cupidi 
amatoris  ueneratio).  uulgo  religionis  esse  ducunt  adiectum  ^si  fas  est', 
ne  scilicet  magnos  deos  laedat  lingua  superba,  comparantque  ex.  gr. 
Cic.  Tusc.  V  13,  18  cum  ipso  deo,  si  hoe  fas  est  dictu,  comparari  potest. 
sed  hoc  ipsum  'dictu'  uel  tale  aliquid  abesse  omnino  nequit.  neque 
amantes  semper  respectus  dis  debiti  memores.  itaque  accedimus  eis, 
qui  'fas'  graecum  Svvatov  esse  dicunt:  Caesar  b.  g.  I  50  non  esse  fas 
superare  Germanos,  Verg.  Aen.  VII  692,  Ouid.  trist.  H  223  et  ibid.  III 
12,  41.  'superare',  excedere  beatitudine.  Miuos'  (quae  forma  est  magis 
grauitatis  plena  ideoque  in  sollemni  dictione  usitata,  sed  hic  fortasse 
ob  solum  metrum  adsumpta),  cunctos  deos  indicans,  positum  est  post 
singularem  'deo',  ut  Grat.  Cyneg.  96  deus  ille  an  piroxima  diuos  mens 
fuit,  luuen.  3,  132  sicpiis  deus  aut  similis  dis.  —  3,  4.  qui  sedens  ad- 
uersus  identidem  te  spectat  et  audit.  optime  fecit  Catullus,  quod 
degressus  paululum  ab  exemplari  suo  'id.  spectat'  intulit.  in  medio 
positas  uoces  'identidem'  et  ^te'  pariter  ad  'sedens  aduersus'  quam  ad 
^spectat  et  audit'  referas:  perquam  adamata  duplex  haec  relatio  liuguae 
latinae.  iam  Vulpius  bene  cp.  Celsum  III  6  medicus  neque  in  tenehris 
neque  a  capite  aegri  debtt  residere,  sed  illustri  loco  aduersus  eum,  ut 
omnes  notas  exuultu  quoque  cuhantisperspiciat;  idemque  adnotat,  Sapphus 
locum  persecutxim  esse  Lucianum  [^'Qcotsg  53].  in  uoce  'ident.'  (h.  e. 
sine  fine;  repetit  postea  C.  XI  19  fortasse  cum  huius  loci  recordatione) 
omnis  uis  inest:  sperat,  si  usque  sit  simul  cum  amata,   se  leuare  posse 

Catullvs  ed.  liaehrcus.     II.  17 


258  Li  5-10. 

animi  curas,  quae  ex  repotito  breue  iu  tempus  illius  aspectu  et  auditu 
risus  semper  excitautur  saeuiores.  —  5.  diilce  rideutcni.  cui  non  in 
memoriam  hic  redit  dulce  ridentem  Lalagen  amaho,  dtdce  loquentem,  Hor. 
od.  I  22,  23,  in  quibus  magis  fidelem  habes  uersionem?  —  misero  qiiod 
oumis  eripit  seusus  luilii.  de  'misero'  cf.  ad  XLV  21.  *quod'  (tra- 
iectum,  ut  ad  Corn.  9)  ad  utrumque  'spectat  et  audit'  pertinet.  'eripit 
sensus'  (aliter  autem  de  diuturna  amantium  consternatioue  LXVI  25  est 
adhibitum)  ualet  'mentem  confundit  perturbatque ' ;  Verg.  Aen.  11  736 
hic  milii  nescio  qiiod  trepido  male  numen  amicum  confusam  erijmit  men- 
te7n;  Lucr.  IV  435  labefactari  undique  sensus.  —  6,  7.  naiu  siiuul  te, 
Lesbia,  aspexi,  niliil  est  super  mi.  'simul  (ad  XXII  21)  te  aspexi'  de 
nouo  quoque  uisu  (aliter  LXIV  86):  iterum  tum  incitatur  amor,  quem 
notum  est  finxisse  ueteres  per  ipsos  oculos  influere  in  animum.  'sunt 
euim  oculi  quasi  uiae,  per  quas  inmissum  pulcritudinis  effluuium  et  in 
animum  delatum  amoris  flammas  excitat'  Waardenburgius  opusc.  p.  275, 
quamquam  de  flammis  mox  meliora  proferemus.  Publilius  Syrus  A  40 
amor  ut  Jacrimast:  ab  oculis  oritur ,  in  pectus  cadit  (sic  enim  legimus); 
Prop.  I  19,  5  et  II  22,  7;  de  Graecis  uide  Rohdiuin  libri  'der  griech. 
Romau'  p.  149  not.  2.  ad  totam  autem  hanc  descriptionem  mentis  con- 
sternatae  iam  Vulpius  cp.  Lucret.  III  152  sqq.  uerum  uhi  uementi  magis 
est  commota  metu  mens,  consentire  animam  totam  per  membra  uidemus, 
sudoresque  ita  palloremque  existere  toto  corpore  et  infringi  linguam  uocem- 
que  ahoriri,  caligare  oculos ,  sonere  auris,  succidere  artus.  sed  descriptio 
illa  in  initio  mauca  est:  suppleuerunt  u.  8  secundum  illud  Sapphus 
(fcovccq  ovShv  jt'  SL-KSi,  ut  incredibilia  mittam,  Parthenius  'quod  loquar 
amens',  Westphalius  'gutture  uocis',  omnium  optime  Franc.  Ritterus  et 
Doeringius  'uocis  in  ore'.  'est  super'  per  tmesin  pro  'superest  (=  re- 
stat)',  ut  Ouid.  fast.  V  600,  Aen.  II  567,  Nepos  Alc.  8,  1  praeter  arma 
et  nauis  nihil  erat  super ,  alibi.  —  9.  lingua  sed  torpet.  Ouid.  epist. 
11,  82  torpehat  gelido  lingua  retenta  metu,  Liuius  I  25,  4  torpebat  uox 
spiritusque;  Plaut.  mil.  IV  6,  55  uerbum  edepol  faccre  non  potis,  si  ac- 
cesserit  prope  ad  te:  dum  te  obtuetur,  interim  linguam  oculi  praeciderunt. 
Aedituus  (supra  p.  5)  1,  2  uerba  labris  obennt;  Hor.  od.  IV  1,  33 — 36;  Verg. 
Aen.  IV  76  (Dido  praesente  Aenea)  incipit  effari  mediaque  in  uoce  re- 
sistit.  'sed'  traiectnm,  ut  LXI  102.  —  teuiiis  siib  artus  flamnia  de- 
manat.  de  flammis  per  oculos  conceptis  cf.  nitidum  epigramma  Pom- 
peianum  supra  p.  6  a  me  exhibitum:  accensus  nimirum  iguis  ex  amatae 
amatiue  luminibus  igne  micantibus  (Rohdius  1.  1.  p.  152  not.  2);  ab  oculis 
autem  ignis  deorsum  manat  sub  artus  siue  totum  per  corpus.  pro  rariore 
uocabulo  Memanat'  (de  quo  cf.  Gellius  XVII  11,  1)  iam  in  antiquis 
editiouibus  (ueluti  AStatii)  legitur  'dimanat';  sed  haec  notio  iam  inest 
attributo  'tenuis',  quo  ignis  significatur  dispersus  {Ismov  nvg).  —  10.  SO- 
uitu  suopte  tiutinant  aures.  'suopte',  suo  ipsarum:  Paulus  Festi 
p.  311  M.,  Corssenus  de  prouunt.  11  860^  (etiam  575);  Kuehnerus  gr.  1. 
I  p.  383.    de  tiuuitu  siue  strepitu,  qui  nt  in  omnibus  fere  animi  commo- 


LI  11-12.  259 

tionibus  ita  iu  amore  aurcs  inuadit,  cf.  Meleager  Anth.  Pal.  V  212,  1 
aui  (lOL  8vv8i  (t,lv  iv  ovaaiv  rjxog  ^Qazog  (cle  auperstitione  cum  lioc  tin- 
uitu  couiuncta  cf.  Burmanuus  Autb.  lat.  11  p.  639).  'tiuire,  tinitus,  tin- 
tinire,  tintiuiire'  prisce  etiam  postea  iuterdum  per  unam  'n'  scribebant. 
huc  rcttulit  Hauptius  glossam  Labb.  p.  185*  'tintiuo  (xXkXcc^co^  Cels.  VI 
7,  8  uhi  aurcs  intra  se  ipsas  sonant.  —  11,  12.  gemina  tegiiiitur  luiniiia 
iiocte.  de  oculorum  caligine  cf.  Ouid.  am.  III  5,  45  gelldo  milii  sanguis  ab 
ore  fugit  et  ante  oculos  nox  stetit  dlta  meos-.,  epist.  13,  23  tenebris  exsan- 
guis  ohortis;  Italicus  II.  lat.  973  nox  ocidos  inimica  tegit.  AStatius  etiam 
Archilochi  uerba  [103  Bergkii]  cp.  roiog  yag  cpiXotriTog  i^cog  ■uTro  kkq- 
Siriv  ilva&Eig  noXXijv  kut'  dxXvv  o^iiaxcov  i%£V£v  KXiipag  sk  crr]9i(ov 
analag  cpQsvag.  sine  sensu  tamen  est,  quam  V  praefert,  nox  'gemiua'; 
quod  per  grammaticam  cum  'nocte'  coniunctum  a  sensu  referre  uelle  ad 
'lumiua',  hoc  uero  est  artificium  hodie  uel  a  pueris  inrisum.  plerique  edi- 
tores  nuuc  scribuut  id  quod  excogitauit  non  raale  ISchraderus  ^aures 
geminae,  teguntur'.  quod  commentum,  quaniquam  a  latinitate  defen- 
ditur  (cf.  ad  LXIII  75),  tanien  neque  ab  arte  rhythmica  (post  caesuraui 
quip)pe  in  hac  strophe  semper  nouum  colou  iucipere  uoluit  poeta  egregie 
ut  in  enumeratione;  aliter  Hauptius  opusc.  I  p.  106)  neque  uero  ab  eo, 
quod  iam  iu  iuitio  ultimi  membri  positum  'teguntur'  nimis  forti  neque 
apto  aecentu  effertur,  probandum  mihi  uidetur.  LSpeugelius  'gemina 
ot  teguntur'  proposuit,  de  copulae  traiectae  legibus  (cf.  Hauptius  opusc. 
I  p.  119)  securus.  reponendi  ego  extiterim  auctor  'gelida  t.  I.  nocte': 
notum  est,  quam  saepe  'gelidus'  in  hioc  uel  illo  adfectu  amaro  deno- 
tando  adhibeatur  (cf.  interpp.  ad  Aen.  II  120);  uide  ex.  gr.  epist.  Sap- 
phus  112  astrictmu  geliilo  frigore  pectus  erat;  et  saepe  'gelidus'  et  'ge- 
minus'  in  codd.  confusa.  —  hic  desinit  conuersio.  quartam  autem  iu 
Sappbus  odario  stropham  non  itidem  a  CatuUo  expressam  esse,  haud 
pauci  mirabantur;  multo  etiam  magis  bilem  mouit  doctis  necopinatus 
durusque  ad  otium  poetae  periculosum  transitus.  unde  alii  (ut  iani 
AStatius)  inter  u.  12  et  13  unam  duasue  strophas  intercidisse ,  alii 
ua.  13 — 16  diuersi  carmiuis  fragmentum  esse,  alii  eosdem  adeo  ab  inter- 
polatoris  mala  manu  prouenisse  sunt  opinati.  nobis  contra  uidetur.  nam 
si  erat  hoc  carmen  non  stili  exercitatio  aut  poetica  miseri  amantis  de- 
scriptio  duce  Sappho  facta,  sed  ideo  compositum  ut  mitteretur  amatae, 
optime  hercle  quousque  sibi  procedere  liceret  solus  perspexit  Catullus: 
quae  de  sudore  e  toto  corpore  manante,  de  pallore  uiolaceo,  de  spiritu 
deficiente  poetria  Lesbia  adiecit,  in  carmine  ad  suam  Lesbiam  misso  tam 
nimia  esse  quam  sese  non  decere  agnouit.  in  eis  quae  antecedunt  animi 
sensa  deuelauerat;  et  quamquam  de  amore  suo  nihil  diserte  dixerat, 
nihilominus  omnia  dixerat,  fortasse  etiam  plura  quam  licebant.  erat 
enim  Lesbia  alieni  uiri  uxor;  quae  quid  de  se  seutiret,  magis  noster  animo 
cupiente  diuinabat  quam  sciebat  certo:  quid,  si  adulescenti  procaci  suc- 
censeret  mulier  ingenua?  noluit  ergo  ignis  sui  descriptionem  plenam 
nimisque    apertam    reddere    addita    quarta    Sapphici   poematii    stropha 

17* 


260  LI  13—16. 

(cuiiis  praeterea  mollitiem  fortasse  putauit  magis  in  femina  qnam  in 
uiro  tolerandam);  cohibnitque  eius  impetum  metus  ne  laederet  amasiam, 
quam  ut  pnram  et  pudicam  nenerabatur.  et  suffecerunt  omni  ex  parte 
tres  illae  strophae,  siquidem  feminam  poetae  amor  misso  hoc  carmine 
trunco  neque  latere  poterat,  si  ipsa  illi  fauebat,  neque  nero  ofFen- 
dere,  si  respuebat.  fraatur  suo  quisque  sensu  iudicioque:  mihi  semper 
amabilis  est  uisus  Catullus  ob  hanc  ipsam  reticentiam  tenerumque  pn- 
dorem,  quo  ne  lineas  temere  transiliret  ueritus  substitit  nihilque  porro 
adiecit  nisi  quae  in  excusationem  licentiae  iam  sibi  permissae  proferre 
potuit;  et  ut  homine,  ita  poeta  condignum  censeo  hunc  abruptum  (etsi 
non  sine  aliqua  duritie)  carminis  exitum.  sic  autem  qui  semper  statue- 
bam,  gauisus  sum,  cum  similiter  iudicantem  uiderem  Westphalium 
[p.  48].  —  13.  otium,  Catiille,  tibi  molestum  est.  audaciae  suae  cul- 
pam  totam  confert  in  animum  labori  serio  negotiisque  seueris  non  de- 
ditum,  sententia  cum  in  aliis  rebus  adamata,  tum  in  amore,  quem 
philosophi  non  aliunde  quam  ex  mente  uacua  nasci  declamabant:  Sto- 
baeus  flor.  LXIV  29  ©socpQaoros  iQcorrjd^sls,  xi  iaziv  SQcog,  nd&og  scpr} 
ipvxrjg  Gxolcc^ovarjg,  unde  fluxisse  puto  quod  legitur  in  altercatione  Ha- 
driani  et  Epicteti  [Fabric.  Bibl.  graeca  XIII  p.  563],  ubi  ad  interrogatio- 
nem  quid  est  iimor?  respoudetur  otiosi  inctoris  molestia;  cf.  et  longior 
expositio  Ouid.  rem.  135  sqq.,  Plaut.  Trin.  III  2,  32  ui  Veneris  uinctus 
otio  ..  in  fraudem  incidi  et  Truc.  I  2,  34  sqq.,  Ter.  Heaut.  I  1,  57, 
P.  Syrus  A  34,  Tac.  ann.  IV  20  otia  et  turpes  amores  exercendo.  *mo- 
lestum'  hic  eatenus  est  'incommodum ',  ut  designet  id  quod  a  recta 
morum  uia  retinet,  et  inde  fere  aequat  'j)ericuIosum'  siue  'perniciosum'; 
uidetur  hoc  quoque  ex  philosophorum  dictione  ortum  (cf.  Cic.  ad  fam. 
VII  26,  1;  Caelianae  §  43;  Hor.  epist.  I  1,  108).  iocularem  Publilii  Syri 
de  otio  molesto  disputationem  (fortasse  cum  philosophorum  inrisione) 
nide  apud  Macrobium  [sat.  II  7,  6].  —  14.  otio  exultas  uimiumque 
gestis.  ut  tot  uocabula  latina,  haec  quoque  e  Romanorum  pastorali 
quondam  uita  profiuxerunt,  siquidem  pecudes  tam  exultant  quam  gestiunt : 
Don.  ad  Ter.  Eun.  III  5,  7  ' gestire^  est  motu  corporis  monstrare,  quid 
sentias;  constat  autem  a  pecudibus  ad  liomines  esse  translatum.  unde  cum 
et  'gestire'  maxime  in  rebus  laetis  usurpetur  (Paulns  Festi  p.  95),  utrum- 
que  uerbum  'effuse  lasciuire'  et  'inaniter  efi^erri'  denotat;  Liuius  IV 
36,  1  Veliterni  coloni  gestientes  otio,  lustin.  XVI  4  aduersus  plebem  nimio 
otio  lasciuientem ,  Cic.  Tusc.  V  6,  16  inani  laetitia  exuUans  et  temere 
gestiens.  fortasse  iuuenci  libere  in  prato  ludentis  nec  adhuc  iugo  im- 
posito  durum  laborem  ferre  docti  imago  obuersata  est  poetae.  non  ne- 
glegendum  est  autem  illud  cxtio  koivoH  positum  'nimium':  quod  in  quouis 
alio  amorum  genere  et  ipsum  nimium  unice  quadrat  in  feminam  nuptam, 
cuius  possessione  interdictum  erat  ex  iure  diuino  humanoque.  eandem- 
que  sententiam  continent  sequentia:  —  15,  16.  otium  et  reges  prius 
et  beatas  perdidit  urbes.  sic  olim  (cf.  ad  IV  25)  Priamum  et  Troiam 
pessumdedit  Paris  per  desidiam  corrurapens  alienam  uxorem.    Octania  816 


Lll  1-2.  2G1 

(Cupido)  regna  ciwrtit  Vriami,  claras  diniit  nrhcs.  TibuUum  quoque  sic 
tacite  TroiiiO  nieutioucm  facere  puto  I  3,  47  non  facimis,  non  ira  fuit, 
non  bclla  (raptus  Helenae,  Graecorum  indiguantium  ultio,  circa  Troiam 
caedes  puguaeque).  porro  AStatius  comparat  Euripidis  tVagm.  241  N.  6 
d'  riSvis  ULiov  1]  y.KKij  x  uvavdQicc  ovt  olnov  outs  yciLuv  OQd^coaeisv  av. 
Ouid.  ex  P.  IV  8,  33  nrbesque  hcatac  (=  diuites  et  potcntes).  dcnique 
auimaduerte  pulcram  uocis  'otium'  anaphoram,  quam  licct  sub  alia 
siguiiicatione  adhibet  etiam  Hor.  od.  II  16,  1  sqq. 

LII. 

1.  Quid  est,  Catulle2  quid  moraris  euioriJ  quid  tardas  abire  e 
uiuis,  apud  quos  nuuc  indignissime  uigent  regnantque  pessimi?  taedium 
coutemptusque  rerum  praesentium  tenet  poetam  fortasse  ipso  morbo  iu- 
grauescente  ad  tam  tristes  cogitationes  inclinantem.  Hor.  od.  III  27,  50 
inpudcns  Orciim  moror  et  58  q_uid  mori  cessas?,  Verg.  Aeu.  XI  177  quod 
uitam  moror  inuisam.  'emori'  fortius  grandiusque  quam  simplex  'mori': 
Cic.  in  Pis.  7,  15  j)Oimlo  ita  fucrat  ante  uos  consules  lihertas  insita,  ut 
cmori  potius  quam  seruirc  praestaret,  Sall.  lug.  14,  24  utinam  emori  for- 
tunis  meis  honcstus  exitus  esset  neu  uiuens  iure  ('neuiuere'  codd.)  contcm- 
ptus  uiderer  (cf.  Herzogius  ad  Sall.  Cat.  20,  7).  uehementer  poeta  semet 
interpellat  curis  amaris  traditum  per  illam  sollemnem  indignationis  foi-- 
uudam  'quid  est',  de  qua  cf.  Ussiugius  ad  Plaut.  Amph.  552,  Tibull. 
Priap.  2,  38.  superflue  olim  'quid  e. ,  C. ,  quod'  scripsere.  —  2.  sella 
iu  curuli  struma  Nonius  sedet.  de  duobus  illius  temporis  Noniis,  iuter 
quos  optio  nobis  detur,  aliquid  memoriae  est  traditum.  AHaackhius 
fPauly,  Encycl.  real.  V  p.  688]  et  Lehmanuus  [Philol.  suppl.  II  p.  205], 
quibus  accessit  Schwabius  [q.  C.  p.  35  sqq.],  cogitauere  de  Nonio  Aspre- 
nate,  a.  46  proconsule,  legato  Caesaris  in  bello  Africano  Hispanico- 
que ;  hunc  illi  putant  creatura  esse  aedilem  curulem  eodem  anuo, 
quo  Vatinius  praetor  sit  creatus,  scil.  a.  55  (Schwabius  I.  I.  p.  43). 
de  altero,  Nonio  Sufenate,  a.  56  tribuno  plebis  (eodem  fortasse  cum 
M.  Nonio,  quem  Cic.  ad  Att.  VI  1,  13  propraetorem  uocat),  cf.  Haack- 
hius.  sed  fatendum  est,  plane  incertum  esse  quis  fuerit  Nonius  Catullianus. 
quidquid  id  est,  necesse  est  fuerit  hic  Nonius  homo  flagitiis  coopertus 
famosusque  (cf.  Boethius  in  testim.  uol.  I),  qui  potentium  ope  auxilioque 
eo  anno,  quo  Catullus  haec  scripsit  (ut  uidetur  a.  54,  cum  tristi  morbo 
uexatus  ultro  sibi  optaret  mortem),  primum  in  magistratuum  curulium 
serie  gradum  est  adsecutus,  aedilitatem.  notum  est  enim,  sellam  curu- 
lem  (cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.)  propriam  fuisse  aedilium  curulium, 
praetorum,  consulum;  Vulpius  cp.  Gell.  VII  9,  5  Cn.  Flauius,  Anni 
filius,  dicitur  ad  collegam  uenisse  uisere  aegrotum.  co  in  conclaue  post- 
quavi  introiuit,  adulescentes  ibi  complurcs  nobiles.  sedehant  hi  con- 
tempnentes  eum,  assurgcre  ci  ncmo  uohiit.  Cn.  Flauius,  Anni  filius, 
aedilis,  id  arrisit:  scJlum  curulem  iussit  sihi  afjerri,  cam  in  liminc  appo- 
suit,  nequis  illorum  cxirc  posset   utifjuc  hi  omnes  inuiti  uidcrent  sese  in 


262  i>n  3. 

scUa  curuli  scdcntem.     quod  spectaculum  bic  iusta  elatua  superbia  in- 
gessit  pueris  inepte  fastidiosis,  id  Nonius  optulisse  uidetur  cum  osten- 
tatione  qnaesita  erubescentibus  hanc  indignitatem  bonis  probisque  omni- 
bus.      'struma'    autem    cum    olim    praeeunte    Scaligero    babuissent    pro 
cognomine  (neque  tamen  boc  quidem  cognomen  notum  est  aliunde,  alio- 
quin  cum  sat  constet  multa  corporis  uitia  in  cognomina  abiisse,  cf.  ex.  gr. 
'Plautus'    et  ^Plancus'),   rectius   Haackbius   ceterique   quos  dixi   docti 
cogitauere  de  conuitio.     Celsus  V  28,  7  struma  est  tumor,  in  quo  subter 
concreta  quaedam  ex pure  etsanguine  cjuasi  glandulae  oriuntur  . .  nascuntur 
maxime  in  ceruice,  sed  etiam  in  alis  et  inguinihus.     postea  'scrofulas' 
siue   'scrofas'   boc  uitium  uocabant,  unde  per  glossam   uaria  lectio  in 
Marii   Victorini  codd.   obuia   'scrofa'    uel   'strofa'   prouenit.      quo  igitur 
uitio  constat  Vatinium  deformem  fuisse  (cf.  interpp.  ad  Cic.  Sest.  65,  135 
qui  cxecant  pestem  cdiquam   tamquam  strumam  ciuitatis,  Scbwabius  1.  1. 
11.  35),  eodem  etiam  Nonius  insignis  fuit  (recte  Heysius  uertit  'der  Kiel- 
kropf  Nonius').     quodsi  cum  boc  statim   coniunctum  legimus  Vatinium 
ob  strumam  exagitatissimum ,    ultro    exclamamus   'pulcre  conuenit  im- 
probis   bomuUis',   cum  praesertim   illud   'struma'    ita  sit  positum  ante 
^Nonius',   ut  facili   opera  etiam  ad  'Vatiuius'  referri  possit.  —  3.  per 
consulatum  perierat  Vatinius.    P.  Vatinius,  de  quo  cf.  ad  LHT,  consul 
fuit  a.  47   teste  Dione  Cassio  XLH  55   (cf.  et  de  hoc  consulatu  salsum 
Ciceronis  dictum  Macr.  II  3,  15).    usque  ad  quod  tempus  uixisse  CatuUum 
eumque   uidisse   Vatinium    consulem   cum   plane    sit   inprobabile   (supra 
p.  40),  dudum  inde  ab  Hadriano  Turnebo  [adu.  XXI  11]  intellexere  pru- 
dentiores,   non  per  eum  quem  gessit  (quod  per  se  parum  est  credibile), 
sed  per  eum  quem  optauit  consulatum  Vatinium  falso  iurauisse.    optime 
rem  explanauit  (indicante  Hauptio  opusc.  I  p.  9)  Henricus  Valesius  ad 
Amm.  Marcell.  XXIV  3,  9  animdbat  autem  lulianus  exercitum,  cum  non 
per  caritates,  sed  per  inchoatas  negotiorum   magnitudines  deieraret  ad- 
sidue:    'sic  sub   iugum   mitteret   Persas,   ita  quassatum  recrearet   orbem 
Bomanum\  ut  Traianus  fertur  aliquotiens  iurando  dicta  consuesse  firmare: 
'sie  in  prouinciarum  speciem  redactas  iiideam  Daciam  et  Parthiam*),  sic 
pontibus  Histrum  et  Euphratem  superem''   et  similia  plurima.     ad  quae 
Valesius:  'antiqui  per  uota  iurabant,  ut  Vatinius  ita  consul  fiavt  . . .  et 
Cleopatra  quotiens  iurare    uolebat,   maximum  id  uotum   coucipiebat  sic 
in  Gapitolio  iiira  reddam,  teste  Dione  50,  5;   et  Otho  ipsum  Neronem 
adhuc  priuatus  adloquens  sic  iurauisse  ab  eodem  [Dione]  dicitur  sic  mc 
Caesarem  uidcas\  comparatque  deinde   Cic.  ad  fam.  10,  9,   Sen.   epist. 
117,  23,  alia.     tuto  igitur  nobis  fingemus  Vatinium  sic  quauis  occasione 
loquentem  'ita  consul  fiam,  uera   haec  uerba  sunt'  similiterue.     nam  et 


*)  'et  Parthiam'  ex  mea  coniectura  addidi,  ut  suadet  tam  pluralis 
'[irouiuciarum'  quam  quod  codd.  habent  'redactas'  ('redactam'  uulgo) 
ct  quod  sequitur  'Euphratem';  hoc  enim  recte  Gardtbausenus  restituit  ex 
Gelenio  et  Accursio  pro  ineptissimo  illo  ^iufidum'. 


Lll  4.     Llll  1-3.  263 

pulore  haec  iunguntur,  Nonium  iam  compotem  aedilitatis  esse,  Vatinium 
bona  spe  consulatus  teneri,  et  certo  constat  hunc  iam  longc  antcquam 
consul  factus  est  cle  consulatu  suo  locutum  esse  (Cic.  in  Vat.  2,  6  et 
5,  11).  quaerat  hic  quispiam:  cur  haec  Vatinii  consuetudo  tam  anxium 
sollicitumque  reddidit  nostrum,  cnm  spei  illius  euentns  iucertus  tamen 
esset?  non  obliuiscendum  est  nimirum,  Vatinium,  quidquid  impugnatus 
est  uehementissimo  et  a  Ciceroue  et  a  Caluo  (cf.  LIII),  tamen  a.  55 
praotorem  esse  creatum  et  hinc  suo  iure  certissimam  consulatus  opti- 
nendi  spem  concepisse.  Catullus  autem  eo  magis  intellegimus  cur 
taedio  horum  temporum,  quibus  Vatinii  uicerunt  et  Catones  repulsam 
tulerunt,  correptus  sit.  acerbe  autem  iuraiuranda  siue  uota  hominis 
commemorans  poeta  ea  uocat  'periuria';  Cic.  in  Vat.  1,  3  inconstantiam 
cum  leuitate,  tum  etiam  pcriurio  inplicatam.  de  forma  'perierare',  quae 
pro  uulgari  'peierare'  haud  raro  in  codd.  est  obuia,  cf.  Usenerus  iu 
Fleckeis.  ann.  1865  p.  226.  —  4.  sic  postquam  id  quod  u.  1  posuerat 
stabiliuit  ostendendo  quid  iam  nunc  sit  quidque  mox  futurum  sit,  gra- 
uiter  quasi  confirmationis  loco  ita  ut  amat  (cf.  supra  ad  VIII  7)  interroga- 
tionem  suam  repetit  poeta;  suppleas  mente  ^nonne  iure  meo  dixi:  q.  e. 
C.  q.  m.  e.?'  1 

LIII. 

1.  Risi  iiescio  qiiem  inoilo  ec  corona.  turbam  auditorum  orato- 
rem  iudiciumque  circumstantium  ultro  apparet  mixtam  fuisse  ex  diuer- 
sissimi  generis  hominibus;  Tac.  diai.  19  cum  in  corona  uix  quisquavi 
adsistat,  quin  elementis  studiorum,  ctsi  non  instructus,  at  certe  imhutus 
sit,  ibid.  20  uulgus  adsistentium  et  32  non  doctus  modo  et  prudens  auditor, 
scd  etiam  populus.  ex  hoc  uulgo  auditorum  (corona  sordidiore  Sen.  epist. 
114,  12)  aliquem  indicat  illud  cum  quodam  despicatu  dictum  'nescio 
quem'.  'modo':  fingas  tibi  audita  oratione  Catullum  domum  reuersum 
hoc  poemation  tamquam  admirationis,  qua  tenebatur,  testimonium  lepi- 
dum  iocosumque  in  cartas  coniecisse  Caluoque  misisse.  formam  i^rae- 
positionis  'e,  ex'  eam  quae  est  ^ec'  non  recte  Neuius  [II  p.  766  sqq.] 
solummodo  in  compositis  inueniri  putat:  plurimi  extant  loci,  ubi  eam 
solita  in  hoc  'ec'  corruptela  'et'  adserit;  cf.  ex.  gr.  ORibbeckius  prolegg. 
Verg.  p.  418.  —  2,  3.  cum  mirifice  Vatiuiaua  meus  crimiua  Caluos 
cxplicassct.  'mirif.',  mira  siue  singulari  arte,  ut  LXXXIV  7  mirificc 
locutmn.  'meus'  hic  poeta  iusta  amici  superbia  elatus  potius  praeponit 
quam  sermouis  cottidiani  usum  secutus.  de  quanam  C.  Licinii  Calui  in 
P.  Vatinium  (de  quo  cf.  AHaackhius  in  Pauly  encycl.  real.  VI  p.  2396  sqq.) 
oratione  hic  agatur  ut  eruamus,  proficiscendum  est  a  Tacito,  qui  ita 
iudicat  [dial.  21]  quotus  enim  quisque  Calui  in  Asicium  aut  in  Drusim 
legit  accusationes  !■  at  hercule  in  omnium  studiosorum  manibus  uersantur, 
quae  in  Vatinium  inscribuntur,  ae  praecipue  secunda  ex  his  oratio;  est 
enim  uerhis  ornata  et  scntentiis  auribus  iudicum  accommodata.  uude  has 
orationes  minimum  tres  fuisse  edoceraur.     de  quibus  post  priorum   dis- 


264  L"I  3. 

putationes    parum    ut    in    materia    impeditissima    fructuosas    nuperrime 
GMatthiesius   [comm.  pliilol.,   Lips.  1874,    p.  99  sqq.]   ita  inquisiuit,  ut 
solidum  referret  laborum  praemium.    et  prima  quidem  oratio  necesse  est 
adscribatur  a.  58,  ad  quam  adludit  Tacitus  [dial.  34],  Caluum  non  mul- 
tum  XXIIum   aetatis   annum   egressum  in  Vatinium   orasse   dicens;   age- 
batur  autem  ea  causa  e  lege  Licinia  lunia,   iudicio  tamen  ui  Vatinii  et 
Clodii  inpedito-  (Cic.  in  Vat.  14).     unde  et  Calui,  qui  sine  dubio  oratio- 
nem   tum  habendam  emisit,  in  hominem  istum,   in  quo  deformitas  cor- 
poris  ciim  turpitudine  certabat  ingenii  (Vell.  Pat.  II  69,   cf.  et  Sen.  de 
const.  sap.  17  Vatinium  hominem  natum  et  ad  risum  et  ad  odium),  con- 
temptus  persequendique  furor  et  contra  Vatinii  in  accusatorem  molestum 
tenacemque  odium  acerrimum  (XIV  3).    occasio  autem  noua  accusatione 
adgrediendi    Vatinium    offerebatur    Caluo    a.   56,    quo   ille   in   petenda 
aedilitate    repulsus    praeturae    in    annum    sequentem   extitit    candidatus 
quoque  in  Sestii  causa  testis  adeo  et  reum  et  eius  patronum  Ciceronem 
lacessiuit  dictis,  ut  huius  in  se  prouocaret  interrogationem  illam  notissi- 
mam,  qua  miserrime  uapulauit.     iam  hac  in  causa  Caluus  inter  Sestii 
defensores    una  cum  Cicerone   et  Hortensio    uersatus  sese    accusaturum 
denuo  Vatinium  minabatur  (Cic.  ad  Q.  fr.  II  4,  1).     a  quo  promisso  ita 
stetit,  ut  aut  eseunte  anno  eodem  aut  potius  ineunte   a.  55  nomen  Va- 
tinii  deferret  lege  Tullia  de  ambitii  in  petenda  praetura  facto  (maxime 
ludis  gladiatoriis  ineunte  a.  56  datis),  insistens  ille  minis  iam  a  Cicerone 
[in  Vat.  15,  37]  iactis.     hoc  enim  Matthiesius  uere  mihi  uidetur  osten- 
disse,  non  posse  hanc   de  ambitu  orationem  anno  54  adsignari;  in  hoc 
ab  eo  dissentio,   quod   eam   ineunte   potius   auno   55   esse  habitum  puto 
paulo  ante  comitia  praetoria  eo  anuo  post  mensem  Maium  habita,  quibus 
Vatinius  ope  amicorum  potentissimorum  tamen  praetor  est  creatus  (Langius 
ant.   rom.    Ill   p.  328  sq.).      sic    enim   propterea    statuo,    quod    CatuIIus 
autumno  a.  56  Veronam  ex  longo  itinere  redux  nix  eo  ipso  anno  actioni 
illi  adesse  potuit.     eundemque    cum   admodum   improbabile  sit  uixisse 
adhuc  mense  Quiutili  a.  54,    quo  Galuus  tertium  accusauit  Vatinium  de 
sodaliciis,  aut  postea,  cum  quartum  ille  de  ui  nomen  inimici  detulit  (in 
his  autem  duabus  causis  postremis  mutata  temporum  condicione  Cicero 
Vatinii  antea  una  cum  Caluo  tantopere  impugnati  extitit  defensor),  con- 
scntaueum  est  ut  CatuIIum  interfuisse  statuamus  Calui  orationi  secundae 
a.  55  ineunte  habitae,   cum  ambitus  reus  esset  Vatinius.     ad  quam  ora- 
tionem  maxime  nobilitatam   et    in    scholis    lectitatam    perprobabile   est 
spectare  praeter  unum  a  Quint.  IX  2,  25  adlatum  (quod  ad  a.  54  refe- 
rendum    esse    docet   illud   'fieres')    omnia  fragmenta  nobis   seruata  (in 
Meyeri  coUectione  p.  477^),  quamquam  unum  tantum  pleniorem  titulum 
prae  se  ferat.    ex  quibus  quantumuis  (eheu)  paucis  paruisque  tamen  ad- 
huc  uim  impetumque  accusatiouis  perspicere  licet.   initium  Caluus  sumpsit 
ab  hominis  prauitate:  hominem  noslrae  ciuitatis  audacissimum,  de  factione 
diuitem,  sordidum,  maledicum  accuso  (Halmii  rhet.  lat.  p.  366,  6).    deinde 
'crimina  explicasse'  (ut  ad  CatuUum  reuertar),  h.  e.   seriem  facinorum 


LIII  4—5.  205 

Vatinio  obiciendoium  orJine  exposuisse  censendus  est.  denique  grauiter 
inuectus  est  in  iudices  corruptos,  quos  iiraeuidit  non  condemnaturos  esse 
reum:  fadum  ainhitum,  scitis  omnes,  ct  hoc  uos  scire  omnes  sciunt  (Quint. 
V  1,  13)  et  pono  at  ita  mihi  louem  cleosque  immortales  uclim  bene  fecisse, 
iudices,  ut  cgo  pro  certo  habeo,  si  paruuli  pueri  dc  ambitu  iudicarcnt 
(Charis.  p.  224,  9  K.),  ubi  fere  supplendum  est  'melius  quam  uos  (scil. 
dissimulantes  intellegere)  rem  apertam  esse  intellecturos'.  sed  pulcrum 
fragmentum  apud  Aquilam  Romanum  [p.  35,  5  H.]  huc  pertinere,  etsi 
non  inprobabile,  tamen  non  certum  est.  ad  hanc  autem  orationem  ad- 
ludere  putauerim  Senecam  rhet.  [p.  331  K.]  Caluus  . .  usque  eo  uiolentus 
actor  et  concitatus  fuit,  ut  in  media  eius  actione  surgeret  Vatinius  reus 
ct  exclamarct:  rogo  uos,  iudices,  num,  si  iste  disertus  est,  ideo  me  damnari 
oportet?  —  4.  manusque  tollens.  ad  testificandam  admirationem  (Lamb. 
ad  Hor.  epist.  I  18,  94):  Cic.  ad  fam.  VII  5,  2  sustulimus  manus  et  ego  et 
Balbus,  id.  Acad.  II  19,  63  Hortensius  uehementer  admirans,  qiiod  quidcm 
perpetuo  LticuUo  loquente  fecerat,  ut  etiam  manus  saepe  tolleret,  Arnob. 
VU  33  manus  ad  caehim  toUunt,  rebus  admirabilibus  moti  prosiliunt,  ex- 
clamant.  —  5.  'dei  magni,  salaputtium  disertum!'  exclamationem 
'd.  Hi.'  inaeruire  hic  exprimendae  admiratioui,  monui  ad  XIV  12.  ^di- 
sertus'  autem  eloquentiam  summam  indicare,  et  XLIX  1  ostendit  et 
Vatinii  ipsius  interrogatio  modo  adlata.  omnis  uero  carminis  lepor 
iocusque  positus  est  in  uoce  tertia.  nimirum  Caluus  cum  paruolus  esset 
statura  (cf.  praeter  Senecae  testim.  in  uol.  I  Ouid.  trist.  H  481  exigui 
Calui),  homo  iste  ex  corona  plebeius  fortiter  hoc  expressit  uoce  plebeia 
et  in  urbanorum  circulis  sine  dubio  ignota  'salaputtium',  h.  e.  salax 
penis.  de  scriptura  uocis  alibi  non  obuiae  constat  ex  Senecae  libris;  a 
quibus  V  ''salapantium'  exhibens  in  tanta  ductnum  'a'  et  'u'  porroque 
't'  et  'u'  similitudine  parum  recedit.  habemus  praeterea  nomen  pro- 
prium  Salaputi  CIL.  VIII  10570  (cf.  Mommsenus  Hermae  XV  p.  393): 
quin  syllabae  ''put'  et  'putt'  pronuntiando  tantum  differant,  post  ea 
quae  de  consonarum  in  lingua  latina  geminatioue  disserui  nemo  dubitat. 
accusatiuum  neutrius  potius  quam  masculini  Csalaputius')  adesse,  com- 
probare  uidetur  quod  ad  uocem  explicandam  recte  arcessitum  est  'prae- 
putium'.  quod  cum  radice  'pu',  quae  procreandi  notionem  continet  (cf. 
pubes,  putus,  pupus,  puer,  alia:  GCurtius  libri  'Grundzuege'  p.  287^) 
in  propatulo  est  cohaerere.  cum  ''putium'  autem,  quod  ipsum  iam  non 
adest,  Scaliger  cp.  graecum  (noa&rj  penis,  n6c&i.ov  praeputium)  iioad^av, 
quod  notum  est  iocosa  appellatione  etiam  puerulum  indicare;  et  sic 
plebs  latina  pusillos  homines  solebat  appellare  'penes',  ut  Horatium 
hahitu  corporis  brcuem  Suetonius  in  eius  uita  narrat  ab  Augusto  uoca- 
tum  esse  purissimum  penem,  sat  ambigue  (h.  e.  tam  meram  breuitatem 
quam  in  re  uenerea  mundum).  hinc  una  pars  dicti  illius  salsi  intelligitur. 
sed  quoniam  'salaputium'  indicat  penem  salacem,  de  paruo  homine 
autem  libidinoso  cogitare  non  facile  licet,  ad  primariam  uocis  'salax'  et 
'  salire '  significationem  rediens   designari  puto   simul  agendi  genus  pro- 


266  Liv  1-2. 

piium  Calui,  qui  secundum  Sen.  rhet.  p.  332  K.  solehat  excedere  subselia 
sua  et  impetu  latus  usque  in  aduersariorum  partem  transcurrere.  itaque 
plebeia  illa  uoce  indicatur  Caluus  noue  saue  ac  lepide  homo  et  paruus 
et  semper  mobilis  inquietusque. 

LIV. 

1.  Otouis  capiit  opido  cst  pusilliiin.  de  hominibus  iu  hoc  carmine 
commemoratis  uil  scitur.  uersus  ipsi  mihi  uidentur  docere,  in  eis  Cac- 
sareni  et  Fuiicium  turpes  exercuisse  libidines,  apertius  illnd  quidem  et 
cum  Veronensium  offensione.  unde  Catulhis  hac  leni  eademque  acri  ad- 
hortatione  admouet  Caesarem,  ut  caueat  uouos  iambos.  'Otonis'  reduxi 
ex  V,  cf.  Cic.  or.  48,  160  Orciuios  tamen  et  Matones  et  Otones  ..  dici- 
mus,  quia  per  aurimn  iudicium  licet;  'Othonis'  antea  legebatur.  'oppido' 
siue  pi-isce  'opido'  est  uox  apud  bonos  auctores  non  obuia,  de  qua  cf. 
Paulus  Festi  p.  184,  qui  interpretatur  'ualde,  multum';  cf.  ex.  gr.  Apul. 
d.  d.  Socr.  prol.  [p.  3,  18  G.]  corpus  tam  concinnum  cst,  ut  neque  oppido 
paruum  neque  nimis  grande  sit.  caput  'pusillum'  quid  sibi  uelit,  nemo 
dum  explicauit.  physiognomici  quidem  inter  se  differunt,  cum  caput 
breue  ab  Aristotele  [probl.  30,  3]  prudentiae,  ab  auctore  incerto  a  Rosio 
edito  [anecd.  gr.  p.  114]  insipientiae  esse  signum  dicatur,  ut  obseruauit 
EUisius:  utrumque  abhorrere  a  carminis  proposito,  quod  patefaciunt 
uu.  sqq.,  unusquisque  semel  admonitus  intellegit.  agitur  autem,  ut  mihi 
uidetur,  de  fellatore;  Mart.  XIV  74  corue  salutator,  quare  fellator  Jiaberis? 
in  eaput  intrauit  mentula  milla  tuum;  quam  interpretationem  confirmant 
sequentia.  sed  licet  caput  sit  pusillum,  hoc  nihil  ad  officium  aut  male 
aut  bene  praestandum  facit:  denegat  mentulam  recipere  os  tantum  nimis 
magnum.  unde  nequieus  accedere  editoribus  priscis,  qui  rectissime  in 
constructione  oftensi  huic  uni  consulebant  'est'  delentes,  ipsumque  illud 
'os'  ut  necessarium  plane  requirens  conieci  'Otonis  caput  (opido  est  pu- 
sillum  os !) ' :  in  parenthesi  capitis  quidque  in  eo  sit  offensioni  redditur 
ratio.  nam  si  idem  adsequi  uelis  'est'  in  ""os'  mutato,  uide  ne  iam 
contra  CatuUi  usum  absit  'est'.  ipso  autem  monosyllabo  (LV  13)  in  fine 
uersus  cum  synaloephe  posito  ridicule  depingitur  os  niniis  patulum  et 
rustice  magnum,  quod  per  SLQcovsLav  apertam  dicitur  "^opido  pusil- 
lum'!  —  2.  et  eri  rustice  seinilauta  criira.  quasi  pe.  nebulam  hoc 
perspicimus,  agi  de  catamito  quodam  et  itidem  prouinciali,  qui  Caesari 
pedicanti  mala  et  sordida  crura  praebeat  uidenda  (cf.  Ouid.  rem.  317, 
idem  a.  a.  III  776);  eiusque  nomen  latere  sub  litterulis  illis  'et  eri' 
(nam  interpolata  lectio  est  'et  heri'),  est  sane  in  propatulo.  nec  recte 
AStatius  hoc  nomen  requisiuit  in  uoce  sequenti  'Rustice'  scribens,  ut 
mox  uidebimus;  nec  comprobandi  sunt,  qui  Otonem  tantum  et  Libouem 
explendis  Caesaris  Fuficiique  libidinibus  fuisse  jaraesto  autumant:  arcet 
talem  opinionem  tacitus  symmetriae  sensus,  quo  'semilauta  crura'  non 
cum  nimia  adcumulatione  Liboni,  sed  tertio  cuidam  dari  debere  intelle- 
gimus    (unde    concidit   illud    Munronis    'et,   trirustice,   s.   cr.'    et   ipsum 


LIV  3—5.  267 

tnrusticiitu).  sed  quamquam  certo  latot  nomen,  tanieu  quidnam  id  sit 
difficillimum  est  dictu.  uulgo  scribunt  'Heri'  (a  nominatiuo  'Herius'); 
et  potuit  'H'  in  'Et'  dissolui.  s»d  non  minore  cum  probabilitate  alia 
licet  excogitare.  ^Vetti'  uoluit  IVossius,  'Neri'  LMuellerus,  'Tbori' 
Peiperus,  'Terei'  FSchoellius;  possis  etiam  'Veri'  aliaque  comminisci, 
modo  ne  iuter  Caesaris  amicos  nomen  aliquod  quaeras,  ut  fecit  EUisius 
'Hirri'  cp.  Plin.  b.  n.  IX  171  proponens.  mibi  etiamnunc  placet,  quod 
olim  recepi.  nimirum  in  'et'  latere  'os'  in  fine  uersus  prioris  necessa- 
rium  perspieiens  (prouenit  uitium  ex  exemplari  aliquo,  in  quo  scriptura 
continua  omnia  essent  exarata)  ex  'eri'  elicui  AERI  siue  AFRI,  uomen 
tam  seruorum  quam  libertorum  baud  rarum.  sed  quidquid  latet  (neque 
enim  meum  ut  in  re  suapte  natura  incerta  pro  uero  uendito),  genetiuus 
subest,  non  uocatiuus.  huic  enim  nullus  est  locus,  cum  Caesarem  solum 
in  hoc  carmine  et  adloquatur  et  possit  omnino  adloqui  poeta.  nam  qui 
nuperrime  comparauere  locos,  ubi  in  media  narratione  subito  tales  ad- 
locutiones  babentur,  neglexerunt  eas  usu  uenire  cum  grata  uarietate  in 
carminibus  maioribus  (ut  LXIV  299),  ineptas  esse  in  poematiis  minutis, 
cum  praesertim  in  his  iam  adsit,  ad  quem  uerba  derigantur.  quibus  ita 
se  habentibus  consequitur,  recte  porro  Italos  dedisse  'rustica',  quod 
omnes  fere  editores  receperunt.  coit  autem  illud  cum  sequente  uoce 
'semil.'  eo  modo,  quem  exi^osui  ad  XLVI  11;  dicunturque  (ut  equidem 
interpretor)  duris  aspera  crura  loilis  (Ouid.  a.  a.  IH  194).  'semilauta' 
{ana^  Isyofisvov),  parum  munda;  Non.  p.  337,  11  Jautum,  mundum.  — 
3.  subtile  et  leue  peditum  Libonis.  alius  catamiti,  Libonis,  descri- 
bitur  uitium;  qui  hunc  babet  morbum,  ut  dum  pedicatur  pedat.  pedi- 
tum  (-tus),  ci*epitus  uentris,  praeterea  non  extat  nisi  in  glossis  Labbaei 
p.  131  iKditum  TtoqSri  ei  peditus  noQd^;  pro  uitio  illud  bic  notari,  auimad- 
uertit  Scaliger,  Claudium  Caesarem  eo  laborasse  adnotans.  certius  id 
potest  demonstrari,  nec  solum  ex  Mart.  IV  87  maximeque  VII  18.  nam, 
ut  iam  Scaliger  obseruauit,  peditum  siue  noQdrj  est  sonitus  aures  fex'iens, 
nares  contra  ingrato  odore  tangit  (JdfCfta.  hoc  quid  sit  latine,  docent 
glossae  Labb.  p.  195  uissium  ^Siofia  et  uisso  ^dea,  unde  intellegitur 
Cic.  ad  fam.  IX  22,  4  non  honestmn  uerbum  est  'diuisio''?  at  inest  oh- 
scenum,  cui  respondet  intercapedo.  in  uita  cottidiana  synonyma  'uissere' 
et  'pedere'  sine  discrimine  adbibebant:  CIL.  IV  1884  qui  uerpam  uissit, 
quid  cenasse  illum  putes? ,  ubi  male  de  uisendi  uocabulo  cogitant  sine 
iusto  sensu  et  acumine,  ego  hinc  apparere  puto  uitium  in  delicatis  re- 
prehensum  simulque  transitiuum  uocis  usum.  sed  quod  nequitiarum 
genus  subtilitas  leuitasque  pediti  contineat,  nescio  (an  mentula  concacata 
innuitur?);  dubitoque  num  huc  j)ertineat  locus  corruptus  funditus  Lucilii 
V  39  M.,  ubi  uisire  minutim  optimi  codices.  —  4,  5.  si  nou  oninia 
displicere  uellem  tibi  et  Fuftcio  senei  recocto.  horum  uerborum  cum 
prioribus  sequentibusque  conexus  obscurus  est.  mitto  priornm  conatus 
explicandi  incredibiles,  ueluti  Scaligeri.  Vulpius  post  'omnia'  comma 
ponens    ita   enarrat:    'concedit   (poeta)  aliqua  fortasse  esse   in   Othone, 


268  LIV  6-7. 

Vettio  aut  Libone  liaud  omnino  improbauda,  scd  quae  tauti  non  siut,  ut 
propter  illa  tolerari  reliqua  possint',  cp.  Cic.  p.  Sest.  3,  7  ut  ille  ..  si 
non  oninem,  at  aliqiuim  partem  maeroris  sui  deponeret;  adicitque  Muuro 
illius  sectator  Lucr.  III  406  si  non  omnimodis  at  magna  parte  animai 
priuatus  et  II  1017  si  non  omnia  sunt,  at  multo  maxima  pars  est  con- 
similis,  Cic.  ad  fam.  XVI  24,  1  a  Flamma,  si  non  potes  omne ,  partcm 
uliquam  uelis  extorqueas.  quibus  locis  praecedit  recte  'si  nou  omnis', 
subsequitur  'pars',  quae  effertur  plerumque  per  'at' :  iuuersam  rationem, 
quam  hic  codices  prae  se  ferunt,  omissa  partis  mentione  diserta,  nec 
usus  stabilit  nec  causa  interna.  praeterea  (quod  maioris  est  momenti)  num 
homine  sano,  per  deos  te  oro,  digna  est  haec  sententia:  cetera  fortasse 
boni  sunt  catamiti,  sed  mali  in  re  uenerea?  mirabimurne,  talibus  nugis 
missis  priores  criticos  hoc  carmen  se  non  intellegere  professos  esse? 
ego  ex  inepto  illo  'siuonomnia'  leni  emeudatioue  erui  abiecta  's'  ditto- 
grapha  'illo  nomiue'  (h.  e.  ob  illam  causam,  iit  XXIX  11  et  23,  Prop. 
I  9,  28  alio  nomine,  alibi):  notuni  est  quam  saepe  MI'  in  'n'  abierit, 
maleque  diuisis  uoculis  (^inon  omine')  latius  serpsit  deprauatio  ansamque 
ita  dedit  monachorum  correcturis.  nunc  uero  bene  per  asyndeton  ex- 
plicatiuum  secuntur  uu.  6  et  7,  qui  causam  illam  continent.  'uellem',  ut 
ex.  gr.  Hor.  sat.  I  3,  41:  parua  se  spe  teneri  siguificat  imperfecti  cou- 
iunctiuo  poeta,  fore  ut  aurem  det  his  uerbis  Caesar.  Tuficio'  (Scaligero 
Tnffitio'  praeeunte)  Hauptius  dedit  pro  tradito  'Suffitio',  quod  nomen 
latinum  plane  ignotum  est;  nominis  'Fuficius'  haad  pauca  habentur 
exempla;  ueluti  notus  est  C.  Fuficius  Fango  (Pauly,  encycl.  real.  III 
p.  527)  et  qui  a  Vitruuio  VII  praef.  14  commemoratur  scriptor  de  archi- 
tectura,  occurrunt  Fuficii  etiam  in  titulis.  ad  nomeu  stabiliendum  haec 
adferimus;  nam  quis  fuerit  noster  Fuficius  plaue  incertum  est.  sed  quis- 
quis  erat,  homo  senex  uideri  uoluit  iuuenili  ardore  pueros  sectari,  tam- 
quam  Aeson  recoctus  siue  iterum  iuuenescens  (Plaut.  Pseud.  III  2,  79, 
Cic.  d.  sen.  23,  83,  Val.  Flacc.  VI  444,  Quint.  VII  6,  7),  plane  ut  illa 
apud  Petron.  fr.  21  B.  aniis  recocta  uino  tremcntihus  lahellis  (h.  e.  uinum 
dapsilius  sumptum  facit  puellascere  anum ,  quam  produnt  tamen  tre- 
mentia  labella).  Vulpius  cp.  etiam  Anth.  Pal.  XI  256.  —  6,  7.  irascere 
iternm  meis  iambis  inmerentibus,  unice  imperator.  (propterea  istos 
delicatos  tibi  tuoque  socio  uellem  displicere,)  quod  denuo  tibi  stigmata 
imposita  fateberis  iambis  nouis  in  te  derectis,  quales  iam  ante  in  te  et 
Mamurram  uibraui  sine  mea  omnino  culpa,  qui  tua  sim  uiuendi  ratione 
ad  eos  compulsus.  scite  autem  poeta  haec  comminans  per  uerba  ^illo 
nomine'  et  'unice  imperator'  iamborum  carminis  illius  famosissimi  XXIX 
memoriam  resuscitat  Caesari.  'inmer.'  (scil.  iram  tuam),  cf.  ad  XLIV  8. 
Postquam  Partheuius  et  AStatius  de  interpretatione  carminis  despe- 
rantes  complurium  poematum  miseras  relliquias  adesse  adfirmuueruut, 
non  defuerunt  qui  uariis  locis  lacunae  signa  ponerent  (ueluti  Lachm. 
post  3  et  5 ,  LMuellerus  post  1  et  3  et  5).  contra  inde  a  Scaligero  multi 
extiterunt,  qui  uuum  indiuisumque  carmen  esse  conteuderent,  quamquam 


LV  1.  269 

de  interpretandis  singulis  inter  se  discrepantes.  quorum  seutentiam  nos 
illis  per  se  ineptis  'si  non  omnia'  apte  apertaque  ueritate  emendatis 
ita  nobis  uidemur  cori-oborasse,  ut  prudentibus  quidem  hominibus  scru- 
pulus  superesse  nequeat.  totum  enim  carmen  ut  perlustremus,  poeta 
breuissimis  lineis  adumbrat  futiiram  illam  quam  minatur  inuectiuam, 
paucis  uerbis  obiter  indicans,  qui  homines  ob  quae  uitia  nouis  iambis 
acerbissirais  aptam  possint  praebere  materiam,  et  simul  ueterum  iam- 
borum  sonum  ingratissimnm  Caesaris  auribus  iterum  suggerens:  apparet 
quam  uere  supra  dixerim,  leni  cademque  acri  adhortatione  Caesarem  ad 
mutandam  uitae  rationem  impelli. 

LV. 

1.  Oramiis,  si  forte  nou  inolestiiiu  ost.  solita  uitae  cottidianae 
lormula,  ut  Lucil.  XXX  23  M.  secl  tamen  Jioc  dicas,  quicl  rcst,  si  rioenu 
molestum  est,  Ter.  Ad.  V  3,  20  auscidta  paucis,  nisi  moJestum  est ,  CIL. 
IX  60  si  non  molestttm  est,  hospes,  consiste  et  lege,  Mart.  I  96,  1  et  V  6,  1, 
alibi  (cf.  et  Ouid.  tr.  III  1,  19  si  non  graue)\  eidemque  modestiae  inseruit 
'oramus',  cf.  L  19.  ineptissime  et  contra  Catulli  usum  ex  lectione  in  V 
tradita  'molestus  es'  Rossbachius  elicuit  'molestu's',  h.  e.  si  non  ira- 
cundus  es.  mirabuutur  lectores  huius  uersus  hendecasyllabi  pedem  se- 
cundum,  qui  alibi  semper  esse  solet  dactylus,  contractum  in  spondeum. 
habet  hanc  contractionem  (de  qua  cf.  Lachm.  ad  Terentianum  p.  XV, 
LMuellerus  d.  r.  m.  p.  166,  HWeilius  in  lahnii  ann.  85  p.  337)  carmen 
nostrum  hoc  modo^  ut  alternis  tautum  uersibus  (1,  3  cett.)  eam  admittat. 
beneque  FHandius,  qui  peculiarem  de  hoc  opusculo  scripsit  libellum 
[lenae  1848],  intellexit  in  strophas  binorum  uersuum  siue  disticha  maiorem 
carminis  partem  esse  diuisam;  quam  in  rem  potuit  adferre  Prudentii 
exemplum,  qui  in  duobus  carminibus  [cath.  4  et  perist.  6]  binos  hende- 
casyllabos  in  disticha  copulauit.  sed  sat  miro  modo  haec  diuisio  locum 
habet.  in  priore  enim  parte  (1 — 13)  uersus  contractas  praecedere  solet, 
subsequitur  phalaecius  integer;  contra  in  altera  (15—22)  ordine  inuerso 
praecedit  integer,  subsequitur  contractus.  in  uniuersum  autem  causam 
huius  rei  iam  perspexit  IVossius:  'studio  C.  in  hoc  passim  epigrammate 
tam  tardigrados  captat  numeros,  ut  suam  exprimat  lassitudinem'.  accu- 
ratius  sic  est  distinguendum,  ut  dicamus,  uersum  contractumlassitudinem, 
contra  integrum  indagationem  amici  indefessam  tamen  indicare.  nam 
ut  hic  materiam  carminis  ob  oculos  ponam:  Camcrium  (10,  18'^  ho- 
minem  nobis  ignotum,  postquam  conuenire  cupiens  totam  per  Romam 
fmstra  quaesiuit,  poeta  hunc  laborem  quaerendi  iocose  describit  amicum 
in  fine  rogans,  ne  amorea  suos,  quibus  detineatur,  tacere  uelit.  bene 
autcm  Vulpius  cum  illa  Catulli  descriptione  cp.  Plaut.  Amph.  IV  1,  1 
Naucratem  quem  conuenire  uolui,  in  nuui  non  erat;  neque  domi  neque  in 
urhe  inuenio  quemquam  c^ui  illum  uiderit.  nam  omnis  plateas  perreptaui, 
gymnasia  et  myropolia,  aput  emporium  atr^ue  in  maceUo,  in  pulaestra  at- 
que  in  foro,  in  medicinis,  in  tonstrinis,  aput  omnis  aedis  sacras:  sum 


270  LV  2-4. 

defessus  quaeritando ,  nusquam '  inuenio  Naucratem  (cf.  et  Plaut  Epid, 
II  2,  13,  Ter.  Ad.  IV  6,  1).  ad  hiiius  descriptionis  Catullianae  artem  ut 
redeamus,  si  uersus  integer  actiouem  quaerendi  et  contractus  retar- 
dationem  exprimit,  propterea  quod  in  altero  strophae  uersu  maior  uis 
est  sita  indeque  eius  indoles  elucet,  disticha  prioris  partis  magis  indaga- 
tionem  cum  laboribus  iunctam,  contra  posterioris  partis  strophae  in- 
ritum  quaerendi  conamen  depingunt.  sed  artem  illam  quominus  plenam 
perciperemus,  inuidus  prohibuit  casus,  qui  mediam  partem  suo  artificio 
insignem  ita  ab  hoc  carmine  reuolsit,  ut  in  initio  ac  fine  mutilatam  in 
alienam  traiceret  locum.  qua  de  re  uidebimus  ad  u.  13''.  —  2.  demou- 
stres,  ubi  siut  tuae  teuebrae.  loci,  in  quibus  lates,  tenebrosi.  super- 
flue  Palladius  uoluit  'latebrae' :  Sall.  lug.  14,  15  clausi  in  tenchris,  Verg. 
Aen.  II  92  uitam  in  tenebris  Juctuque  trahebam  (Sen.  ad  Marc.  22,  Gell. 
VI  6),  Prop.  III  15,  17  inmundis  hdbitare  tenebris,  Amm.  Marc.  XIX  5,  5 
per  lias  tenebras  ob  dirupta  neglectas.  opponuntur  hae  tenebrae  luci 
(u.  16),  ut  apud.  Cic.  p.  Sest.  9.  20  a  multis  cp.  hominem  emcrsum  subito 
ex  diuturnis  tenebris  lustrorum  ac  stuprorum  .  .  qui  ne  lucem  quidem  in- 
solitam  aspicere  posset.  —  3.  te  c.iuipo  quaesiuimus  miuore.  recte  ita 
Scaliger:  ''in  minore'  V,  quod  Silligius  'in'  ante  ^campo'  traiciens  corri- 
gere  studuit,  cum  uideatur  potius  adesse  glossa;  Liu.  XXI  8,  7  patenti 
campo  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  261).  aliorum  'autem,  Mureti  et  Statii, 
rationem  a  me  inprudenti  olim  amplexatam  't.  q.  in  m.  c'  iam  non  est 
quod  refutem.  ad  rem  autem  quod  attinet,  praemonendum  est  poetam 
potissima  loca  ab  adulescentibus  frequentata  ita  enumerare,  ut  certam 
quandam  uiam  teneat.  primum  igitur  sese  conuertit  ad  campum  'mino- 
rem',  quem  apparet  tacite  opponi  maiori,  hoc  est,  campo  Martio.  iam 
Paulus  Festi  p.  131  haec  praebet  Martialis  campus  in  Caelio  monte  dici- 
tur,  quod  in  eo  equiria  solebant  fieri,  siquando  aquae  Tiberis  campum 
Martium  occupassent  (Onid.  fast.  III  521  sq.  idem  tradit).  haec  sufficiunt. 
nam  cum  miremur,  cur  non  nobilissimus  ille  canipus  Martius  sit  comme- 
moratas,  ubi  iuuenes  Romani  ludere  seque  exercere  solebant,  inun- 
datione  Tiberis  tum  eum  quippe  flumini  proximum  detractum  fuisse 
publico  usui  eiusque  in  locum  cessisse  minorem  illum,  quem  non  posse 
esse  alium  quam  Martialem,  ut  olim  Scaliger  intellexit,  recte  Handius 
defendit  contra  Beckerum  [antiqq.  rom.  I.  p.  600].  postea  autem  com- 
plures  erant  Romae  campi,  unde  Prop.  II  23,  6  campo  quo  mouet  illa 
pedes?  situs  est  autem  minor  ille  campus  in  regione  secunda,  unde  non 
longe  abest  circus.  —  4.  te  iu  circo,  te  iu  omuibus  libellis.  circum 
nude  nominantes  intellexerunt  'maximum'  (non  Flaminium),  in  regione 
undecima  positum,  de  quo  cf.  Beckerus  1.  1.  I  p.  467  sqq.,  Pauly  encycl. 
real.  II  p.  377  sqq.  contendit  autem  ad  circum  poeta,  non  quod  ibi  ludi 
haberentur  (Ouid.  a.  a.  I  96,  135,  163),  sed  quod  ibi  essent  lupanaria: 
Priap.  26,  1  magno  notissima  circo  Quintia,  luuen.  3,  65  ad  circum  iussas 
prostare  puellas.  a  circo  pedem  poeta  profert  per  uicum  Tuscum  ad 
forum   et    Capitolium.      in    quo    uico   Tusco    porroque  iu  foro  tabernae 


LV  5-9.  271 

librarioiuni  sedem  habebant;  cf.  Scbinidius  ad  Hor.  epist.  T.  20,  1  et 
Cic.  Pbil.  II  9,  21.  iocose  autera  baec  poeta  couiungit  ^et  apud  lupas 
et  in  librariis  te  quaesiui',  morem  Graecorum  in  eo  secutus,  quod 
'libellos'  uocat  loca,  in  quibus  libelli  ueneunt,  b.  e.  tabernas  librariorum. 
IVossius  cp.  PoUucem  IX  6,  ubi  zcc  ^i^lta  hae  tabernae  audiunt,  et 
locos,  quales  sunt  Aristoph.  eq.  1375  iv  tco  ftvpco  pro.  ixvQonwXicp,  nesp.  755 
iv  xoig  l%&vai  siniiliaque;  ex  Latinis  solus  Mart.  V  20,  8  libeUi,  campus, 
porticus  nostrum  secutus  uidetur  (nam  Priap.  2,  2  hnc  non  pertinet). 
couucnire  autem  solebant  in  his  tabernis  et  nouorum  librorum  cognos- 
cendoruni  causa  ct  ad  confabulandum  homines  litterati  bellique;  cf. 
Gell.  V  4,  1,  XIII  31,  1,  XVIII  4,  1.  'te'  ut  monosyllabum  ante  breuem 
syUabam  cum  hiatu  corripitur,  ut  XCVII  1  ^di  amout'  Hor.  sat.  I  9,  38 
'si  me  amas',  Verg.  Aen.  VI  507  'te  amice'  (LMuellerus  d.  r.  m.  p.  807). 
—  o.  te  in  teniplo  suinmi  louis  sacrato.  louis  Optimi  Maximi  Capi- 
tolini,  de  cuius  templo  cf.  Prelleri  myth.  rom.  p.  193.  Ouid.  fast.  I  608 
sumvio  emn  loue  et  saepius,  Mart.  IX  1,  5  Tarpeia  summi  saxa  dum 
patris  stabunt.  'sacrato',  sancto,  ut  Tib.  I  2,  86  sacratis  liminibus. 
ceterum  poeta  hoc  unum  templum  exempli  gratia  ponit:  Plautus  1.  1. 
apud  omnis  aedis  sacras;  in  quibus  nimirum  et  ipsis  femellae  iuuenes- 
que  haud  raro  conuenire  solebant,  —  6.  in  Magni  simul  ambulatione. 
in  porticu  Pompei,  qui  ex  bello  Africano  a.  80  redux  a  Sulla  accepit 
cognomen  Magni  eoque  solo,  postquam  ipse  eo  uti  consuerat  post 
bellum  Sertorianum,  haud  raro  designabatur;  cf.  Pauly  encycl.  real. 
V  p.  1849.  hic  theatrum  in  regione  nona  situm  dedicauit  aestate  a.  55 
(cf.  Drumannus  HR.  IV  p.  529  sqq.,  Schwabius  q.  C.  p.  250).  cui 
theatro  adiuncta  porticus  uere  erat  'ambulatio',  ubi  puellae  conuenire 
solebant  adulescentes  (cf.  Ouid.  tr.  11  285  cum  quaedam  sjKitientur  in 
hoc,  ut  amator  eodem   conueniat,  quare  porticus  uUa  patet?);    cf.  Prop. 

II  32,  11  et  IV  8,  75,  etiam  Cic.  d.  fat.  4,  8  et  Ouid.  a.  a.  I  67.  'simul' 
absolute  positum  interdum  fere  ualet  'etiam';  interpp.  ad  Curt.  IX  1,  3 
(diuersus  ebt  u.  18*^,  ubi  'simul'  ualet  'una').  nam  quod  propter  hoc 
"■simur  uulgari  significatione  acceijtum  Lachmannus  deleto  puncto,  quod 
post  5  ponit,  hunc  uersum  cum  sequenti  coniungit  ('simul  prendi'): 
femellarum  prehensio  non  solum  usu  uenit  in  porticu  Pompei,  sed  omni- 
bus,  quae  adiit  C,  locis;  praeterea  distichi  finis  flagitat  maiorem  inter- 
punctionem.  ceterum  mirum  foret,  si  poeta  hic  neglexisset  additum  in 
ceteris  colis  omnibus  ^te' :  culpa  librariorum  hoc  intercidisse  putauerim 
ante  'in'  post  'sacrato'.  —  7.  femellas  onines,  amice,  prendi.  praepositis 
'femellis'  (quam  uocem  casu  solo  extare  hoc  uno  loco  docet  Isidorus 
X  107  feminarum  leuium  sectatorem  uocans  'femellarium')  cur  maxime  loca 
commemorata  adierit,  poeta  significat,  suspicans  nimirum  furtiuo  amore 
teneri  Camerium.  'prendi',  manu  iniecta  properantes  pedem  sistere 
iussi,    ut    Ter.   Andr.    II   2,   16    tuus  x>ater    modo    me  prehendit,    Heaut. 

III  1,  89,  Phorm.  IV  3,  15.  —  8,  9.  quas  nultu  uidi  tamen  serena  a 
ueltc  sic  ipse  flagitabam.     pro  'serena'  Itali  aut  'sereno'  aut  'serenas' 


272  LV  8—9. 

scripserunt.  hoc  uulgo  accipientes  explicant  aut  'eas  tamen  puellas, 
quae  hilarem  prae  se  ferrent  uultum'  (quasi  uero  hae  femellae  in  pi^blico 
incedentes  captantesque  amatores  alium  quam  laetum  uultum  gerere 
solerent)  aut  'quas  a  me  prehensas  uidi  tamen  uultu  non  couturbato 
nihil  signi  prodere'  (quasi  non  ''serenus'  haberet  oppositum  'tristis',  quod 
minime  ualet  'non  conturbatus').  'sereno  uultu',  quocum  cf.  Aen.  II  285 
serenos  foedauit  %mltiis  et  Hor.  od.  I  37,  25,  quam  rectius  se  habeat  Ca' 
et  'o'  frequenter  confusae,  ut  LIV  1  'apido'  pro  'opido'),  docet  alterius 
rei  contemplatio.  ''uidi'  enim  regulae  supra  expositae,  ex  qua  hic  uersus 
est  unus  ex  integris,  solum  in  parte  priore  repugnat.  unde  olim  Itali 
'uideo'  reposuere,  adprobantibus  doctis  haud  paucis,  qui  hoc  tamen 
neglexerunt,  posse  quidem  praesens  tempus  significatione  perfecti  uti 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  88),  sed  uix  sequente  imperfecto  ''flagitabam' 
illud  habere  locum.  deinde  ut  'uideo  serenas'  ineptum  esse  modo 
optiuui,  ita  nec  ''uideo  uultu  sereno'  ad  poetam  relatum  latine  dicitur, 
siquidem  'uidere'  non  ualet  'aspicere'  siue  'uisere'.  denique  mutatio 
illa  inludit  coniectandi  arti.  mihi  nihil  aliud  in  'uidi'  latere  est  uisum 
quam  'uicli'  (millies  'd'  et  ^cl'  confnsae),  quod  scriba  neglegentius  cx- 
arauit  pro  'uigili'  (cf.  'peruiclare'  et  ^peruigilare').  Aen.  IV  182  nigiles 
ocuU,  Ouid.  f.  I  456  uigili  ore  (Neuius  d.  f.  1.  II  p.  18);  cf.  et  Gell. 
XI  7,  4  requirente  tiuUu.  iam  igitur  haec  ad  poetam  referuntur,  qui 
uultu  attento  quidem  (scil.  ut  siqua  ore  appareret  confuso  rubroque,  inde 
indicium  caperet)  puellas  interrogauit,  sed  eodem  tamen  sereno,  ne  sibi 
seuero  nimis  inmitique  de  industria  illae  iratae  negarent.  ram  et  'quidem' 
haud  raro  (ex.  gr.  Ter.  Andr.  prol.  11)  omitti  et  'tamen'  praeponi 
notum  est.  hinc  fundamentum  est  iactum  emendandis  litteris  ''auelte'^ 
mitto  explicandi  conamina:  quis  LMuellero  fidem  habebit  'a  uel  te'  sic 
scribenti,  ut  'a  te'  cohaerens  discindatur  illo  'uel',  quod  incredibiliter 
plane  ad  pessimas  puellas  spectet  [anal.  Cat.  p.  46]?  nec  proficiunt 
coniecturae  plurimae.  ueluti  ineptum  est  quod  uario  modo  inferre 
studebant  auellendi  uerbum;  porro  uulgatum  ^ah  uel  te'  (^uel'  est  qui 
explicet  ''ueluti'  siue  ^exempli  gratia'!),  Scaligeri  'has  uel  te',  Froeh- 
lichii  'has  ut  te',  Handii  'at  uel  te'  non  minoribus  scatent  offensionibus ; 
constructioni  autem  repugnat  IPohlii  [lect.  p.  47]  'a  queis  te',  Heysii 
'Aulum  te',  Schwabii  ^auens  te'.  quamquam  hoc  is,  quem  postremo 
loco  nominaui,  recte  perspexit,  latere  participium  praesentis;  quod  in- 
structum  esse  debere  significatione  aspiciendi,  post  ea  quae  de  uersu 
priore  disijutaui  elucet.  olim  dedi  'uisens  te',  postea  intellexi  sic  esse 
redintegrandum  locum  'quas  uultu  uigili,  tamen  sereno,  lustrans  te  sic 
ipse  flagitabam'.  exaratum  nempe  erat  l'x  s  te  sie,  ut  saepe  in  mediis 
quoque  uocibus  'us'  per  uirgulam  indicatur  et  'tra'  syllaba  sic  ut  signi- 
ficaui  abbreuiatur.  sed  d  illud  supra  lineam  natans  cum  in  loco  ob- 
scuriore  ante  V  scriptum  esset,  iam  hanc  litterulam  l'  pro  noto  compendio 
uoculae  'uel'  accepere  neglexeruntque  elementa  nunc  sensu  cassa  is. 
'quas'   pariter  ad   'lustrans'  (Aen.  VHI  152  os  .  .  loqxientis  .  .  lustrahat 


LV  10—12.  273 

himine)  quam  ad  'flagitabam'  spectat,  quod  cum  duplici  accusatiuo  con- 
strui  pueri  soiunt.  restat  'ipse',  quod  sane  alienum  potest  uideri  (unde 
protluxerunt  coniecturae  'inde'  et  'usque'),  quod  tamen  ex  illo  'omnes 
femellas'  non  male  explicatur:  'uel  ab  eis,  quas  alioquin  non  soleo  ad- 
loqui,  ipse  te  reflagitaui',  nimirum  non  per  pedisequum  (uertas  'direct', 
cf.  Naegelsbachii  stil.  lat.  p.  -292').  —  10.  Camerinm  mihi,  pessimae 
piiellae.  scil.  i-eddite;  de  qua  eilipsi  cf.  ad  XXXVIII  6  laudata. 
Tamerjum'  per  i  consonam  pronuntia:  Lachm.  ad  Lucr.  p.  130  et  193, 
LMuellerus  d.  r.  m.  p.  257.  Plaut.  Truc.  II  2,  56  pessxmae  de  scortis; 
hic  dictionem  non  nimis  seuere  accipieudam  potius  aequare  'callidissi- 
mae  iuuenum  corriiptrices'  (nos  'Teufelsmaedchen'),  iam  monui  ad  X  33 
et  XXXVI  9.  —  11,  12.  qiiaedam  inquit  iiudtim  reduc  em  hic  in 
roseis  latet  papillis.  grauiter  urguent  premuntque  interpretem  in  hoc 
carmine  cruces  criticae.  nam  post  ^reduc'  cum  in  iiDe  lacunosus  sit  u.  11, 
uulgo  optinuit  quod  Auantius  reposuit  'nudum  sinum  reducens' :  habemus 
sic  puellam  iocose  pectus  nudantem,  in  quod  digitum  intendens  uerba 
sequentia  loquatur  (ad  locutionem  stabiliendam  quod  adferunt  Claud.  in 
Eutr.  I  86,  alienum  est).  uerum  enim  uero  ^sinus'  ubique  ita  est  'pectus', 
ut  translatae  significationis  a  ueste  sinuosa  sumptae  remaneat  uestigium: 
facile  apparet,  cur  'sinus  nudus'  nusquam  reperiatur.  quod  euertit  non 
solam  Riesii  coniecturam  'nudum  sinum  recludens',  sed  etiam  meam  ipsius 
"■uelum  sinu  reducens',  siquidem  uelum  tegit  pectus,  non  sinum  pectus 
uelantem.  melius  quidem  ab  hac  parte  uoluit  Froehlichius  'tunicae 
sinum  reducens' ,  nisi  quod  deleuit  uersum  contractum.  ducem  autem 
certi.ssimam  hic  quoque  se  praebet  firmiter  adserta  critices  regula,  qua 
iubemur  ibi  adhibere  remedium,  ubi  adest  uitium:  finis  uerans  est  lacu- 
nosus:  finem  hunc  ita  expleamus,  ut  cetera  a  mutationibus  maneant  in- 
tacta.  et  hic  duplex  uia  patet.  aut  enim  insistens  Auantii  rationi  potes 
conicere  quod  protulit  Ellisius  'nudum  reducta  pectus'  aut  (si  illud 
recte  auersaris,  cum  Catullo  non  loqui  liceat  ut  Vergilio  Aen.  VI  481 
tunsae  pectora  palmis,  h.  e.  cum  'reducta'  pro  'reductum  habens'  a 
nostri  more  abhorreat)  potius  Schwabio  adstipulabimur,  qui  Handii  bonam 
suspicionem  'tu  nudulum  reduce'  artis  respectu  habito  premens  pro- 
posuit  'nudum  reduc  jjnellum',  haec  uerba  nimirum  ipsi  tribuens  mere- 
triculae.  huic  accedens  nunc  ante  'emhicin'  interlapsum  esse  puto 
'amicum'.  dicit  igitur  femeila  illud  'pessimae  puellae'  respiciens  'nu- 
dum  reduc  amicum',  mala  usa  ambiguitate  et  spoliatum  a  malis  puellis 
Camerium  fingens  et  reiecta  tunica  libidini  seruientem.  Cic.  ad  fam. 
IX  22,  1  ita  me  destituit  tmclam  hanc  ambiguitatem  tetigit.  ''reduc', 
scil.  ad  domum  eius;  similiter  Naeuius  com.  110  R.  eiim  suus  pater  cum 
pallio  uno  domum  (om.  codd.)  ab  amica  abduxit.  neque  uero  necessaria 
est  pectoris  nudati  mentio,  quippe  quod  in  meretriculis  aut  fuerit  semia- 
pertum  aut  tenuissimo  pellucidoque  amictu  tectum.  deinde  retinemus  quod 
0  praebet  'em'  (G  solita  cum  confusione  'hem');  hoc  enim  'em'  a  priscis 
Bcriptoribus    et   in   sermone    familiari   eodem    modo    adhiberi   quo    'en', 

Caiullus  ed.  Baehreus.     II.  18 


274  LV  13. 

quod  in  cultiore  loquella  tum  iucrebescere  coepit  (cf.  ad  LXT  149),  usu 
nempe  ^ftxTixca  (ad  quem  etiam  'hic'  refer),  post  ORibbeckii  disser- 
tationem  ad  X  27  Jaudatam  sat  constat:  em  hic  .  .,  em  illic  .  .,  eni  istic  .  . 
similiaque  (sine  synaloephe)  comicis  est  usitatissima  formula,  qua  ipse 
adbuc  Cic.  ad  Fam.  XV  1  cm  hic  ille  est  dixit:  nullam  causam  esse,  cur 
eam  a  Catullo  in  hoc  quidem  carmine  abiudicemus,  recte  statuit  Ribbeckius 
[1.  1.  p.  35].  LXI  100  a  tuis  teneris  uolet  secuhare  papiUis;  Hor.  od. 
I  13,  2  ceruiccm  roscam,  Stat.  Theb.  IX  703  roseae  malae  similiaque.  in 
uoce  'latet'  uis;  femeilam  sic  quasi  certo  sciat,  Camerium  rem  cum 
meretricala  nota  hubere,  haec  pronuntiantem  facit  poeta.  —  13.  sed  te 
iam  ferre  Herculel  labos  est.  per  ^sed'  ad  propositum  reditur.  'iam', 
post  ea  quae  femella  aperuit,  unde  te  apud  amasiam  latere  scio.  notuni 
illud  Herculis  perpcti  aerumnas  (labores),  de  quo  cf.  Cic.  de  fin.  II  35,  118, 
ita  iuflexit  C. :  'te  tuamque  reticentiam  sufferre  patique,  hic  uero  est 
unus  ex  duodecim  Herculis  laboribus'.  ponitur  autem  'Herculei'  (prisce 
pro  'Herculi'),  ut  'Pericli'  pro  ^Periclis',  porro  'Ulixi'  similiaque:  Neuius 
d.  f.  1.  I  p.  332  (non  recte  Lachm.  ad.  Lucr.  p.  246  pro  datiuo  habet). 
itidem  4abos'  prisce  pro  'labor',  ut  'honos':  ibid.  I  p.  168.  —  post 
n.  13  Lacbmannus  traiecit  fragmentum  decem  uersnum,  quod  in  T  extat 
post  c.  LVIII.  quos  uersus  per  se  sensu  conexuque  omni  carentes  aute- 
riores  editores  in  fine  nostri  poematis  adtexuerant.  et  pertinere  eos  ad 
hoc  carmen  certum  est.  nam  et  hoc  credi  nequit  (quod  Silligius  sibi  per- 
suasit),  Catullum  altero  carmine  eandem  rem  eodem  artificio  usum  cecinisse, 
et  inepta  est  Riesii  opinio  uersus  illos  a  CatuIIo  omnino  abiudicantis. 
neque  uideo,  quo  cum  commodo  Froehlichius  Schwabiusque  potius  eos- 
dem  inseruerint  post  u.  14,  qui  uersus  melius  multo  rectiusque  sequitur 
fragmenti  finem.  Lachmanno  autem  obtemperantes  si  fragmentum  inter 
13  et  14  inserimus,  hoc,  etsi  optime  iam  excipitur  a  u.  14 — 22,  nihilo  setius 
tamen  in  initio  non  bene  coit  cum  u.  13.  quod  non  solum  ex  sententiae 
hiatu  apparet,  sed  inde  quoque  quod  et  u.  13  et  13*  (nam  13^-22*  signi- 
ficaui  fragmenti  uersus)  est  contractus,  cuni  hoc  tamen  negaudum  sit 
omniuo,  posse  duos  uersus,  quorum  non  iuteger  est  status,  sese  excipere 
(quod  et  Froehlichii  Schwabiiqiie  ratiouem  adlatam  euertit).  nam  quod 
ceteri  huius  fragmenti  uersus  non  plane  quadrant  in  regulam  supra  ex- 
positam,  mox  defendemuB;  hic  id  solum  negamus,  posse  admitti  ut  duo 
uersus  contracti  sese  excipiant.  sed,  ut  dixi,  sententiae  defectus  ipse 
ostendit,  librarium  cum  hoc  fragmentum  in  suo  conexu  omissum  adiceret 
in  fine  quaternionis,  in  initio  unum  uersiculum  omisisse.  quem  si  talem 
fere  fuiste  statuimus  'nam  nullus  reperiie  te  ipse  poisim' ,  quo  modo 
subiciantur  sequentia  melius  intellegemus.  ad  quae  iam  AStatius  et 
PVictorius  cp.  Alexidis  uerba  [Com.  gr.  fr.  Mein.  III  p.  470]  sfiol  naQcc- 
Gixsiv  KQSi^zrov  rjv  ta  IlriydGoy  r]  tots  BoQSCcdais  rj  si'  xi  9uxrov  sri 
xQSXSi  rj  dr]}iSK  Accirizog  'Erao^ovrccdrj.  nsrsrai  y^Q,  ovk  oiov  ^adi^si 
rag  oSovg.  nostrum  autem  respexit  fortasse  Prop.  II  30,  3  uon  si  Pegasco 
tiecteris  in  aere  dorso  nec  tibi  si  Pcrsci  mouerit  ala  pedes,  uel  si  te  sectae 


LV  13^—16».  275 

rapiant  talarihi(s  aurae,  niJ  tihi  Mercurii  proderit  alta  uia  (quamquam 
imitatio   minime  certa  est).  —  13*.  non  custos  si  fingar  ille  Cretum. 

si  deus  aliquis  me  faciat  (Ouid.  met.  XIV  685  formasque  apte  fingetur  in 
omnes)  Talum  illum  cursorem  Cretensem.  quem  fabulae  ferunt  gigautem 
fuisse  toto  corpore  aheueum,  qui  ab  Hephaesto  Minoi  dono  datus  Cretam 
insnlam  ter  uuoquoque  die  circuierit  (cf.  Priap.  17,  1  circitor  moleste,  ad 
me  quid  j)>'oJiihes  uenire  furem':'),  custodiens  nimirum  a  peregrinis  et 
aduenis:  Orph.  Argon.  1348,  Apoll.  Rhod.  IV  1638  sqq.,  Apollod.  I  9,  26, 
Plat.  Min.  15  (schol.  Plat.  p.  926).  'custos',  in  cuius  tutela  fuerit  illo  modo 
Cieta;  cf.  Cic.  d.  n.  d.  III  23,  57  (Apollinem)  ctistodem  Athenarum.  —  14^.  non 
si  Pegaseo  ferar  uolatu.  Pegasi,  equi  alati  (de  quo  cf.  Prellerus  myth. 
Gr.  p.  79  sqq.,  Cie.  p.  Quint.  25,  80),  instar  uolantem  poeta  fiugit  se  ire  per 
auras  celeri  cursu;  Claud.  in  Eutr.  11  169  tot  montes  uno  contenta  uolatio 
transilit.  LXII  20,  LXIII  58.  —  15*^.  non  Ladas  ego  piunipesue  Perseus. 
Ladas  celeber  erat  doXixoSQOfiog,  cuius  statua  Corinthi  extabat;  Paus. 
II  19,  7  AdSag  nodav  coHUTTjrt  VTtiq^uXXonivoq  rovg  8cp'  avzov.  saepius 
eum  ut  celeritatis  adferebant  exemplum,  ut  auct.  ad  Her.  IV  3,  4,  Mart. 
X  100,  5,  luuen.  13,  97  (ubi  AVeiduerus  cp.  lacobsii  comm.  Anth.  XII  58). 
de  Persei  Medusam  interfecturi  talaribus  alatis  a  Mercurio  datis  cf. 
Prellerus  1. 1.  p.  67  (66);  saepius  hunc  quoque  commemorant,  ut  Val.  Flacc. 
I  67,  ubi  lason  scrutans  qua  arte  Colchos  posset  quaerere  nunc  aerii 
plantaria  uellet  Perseos  aut  currus  et  quos  frenasse  dracones  creditur 
scilicet  Triptolemus,  quae  ducta  sunt  ex  Ouid.  am.  III  6,  13.  adiectiuum 
'pinnipes'  solus  habet  noster.  difficultas  iterum  adest  critica  ob  absentiam 
uerbi  et  coniunctionis.  aegerrime  euim  aut  subintellegimus  'si  ferar' 
aut  absolute  haec  accipimus  (^non  sum  ego  L.  p.  P.').  quid  multa? 
uere  Scaliger  'si'  ante  'ego'  inseruit;  sine  difficultate  iam  ^ferar',  cuius 
uice  'ego'  fungituv,  mente  snpplemus.  nam  quod  nunc  poeta  deserit  institu- 
tum  prius  neque  persistit  in  uersibus  contractis :  enumeratio  fabulosorum  cur- 
sorum  poetam  et  ipsum  celerem  alatumque  reddit.  seruata  autem  in  eis 
qui  secuntur  uersibus  huius  metri  indole  genuina  mox,  ubi  ad  labores 
suos  describendos  redit  (inde  a  u.  21^),  reuertitur  ad  rationem  priorem, 
ut  tamen  per  artificium  supra  enarratum  iam  praecedant  uersus  integri, 
subiciautur  contracti.  —  16*.  non  Rhesi  niueae  citaeque  bigae.  haec 
quoque  nullo  modo  accedere  prioribus  (nam  cum  'si  ferar'  ultro  exclu- 
datur,  uelle  liberius  supplere  'si  mihi  sint'  et  putare  poetam  feruore 
suo  abreptum,  haec  uero  sunt  artificia  hodie  explosa)  in  aperto  est  non 
minus  quam  hoc,  parum  nos  proficere  Mureti  coniectura  'non  R.  niueis 
citisque  bigis'  (quae  utique  praeferenda  est  Handianae  'niuea  citaque  biga'). 
nam  molestissimum  est  arcessere  'si  ferar'.  ferri  enim  poeta  se  fiugit 
mutatum  in  eos  quos  euumerauit:  in  bigas  quomodo  potest  omnino 
mutatum  se  fingere?  uersa  nimirum  ratione  nunc  profert  C.  uehiculum, 
cuius  ope  in  quaerendo  amico  possit  uti.  librarii  autem  repetitis  illis 
'non'  inhaereutes,  ut  saepissime  similiter  erraucrunt,  hic  quoque  illud 
reposuerunt  male  et  cum  ceterorum  uerborum  iumutatione  loco  uoculae, 

18* 


276  LV  17'^— 19^ 

quam  sequens  'adde'  tam  manifesto  indicat,  ut  dubitatio  superesse  ne- 
queat  homiuibus  cordatis.  dedit  poeta:  'da  (=  praebe  mihi)  R.  niueas 
citasque  bigas'.  Thraciae  rex  Rhesus,  Hecubae  frater  et  a  Diomede 
occisus,  notus  est  ex  Hom.  II.  X  433  sqq.;  de  eius  equis  fatalibus  ab 
Dlixe  abductis  cf.  Hom.  1.  1.  437  rov  drj  KaXXiozovg  Lmiovg  iSov  riSi 
(isyiatovg.  IsvnotSQOt.  %Lovog,  d^siSLV  d'  ave^oLaiv  o^olol  (Aen.  XH  84 
qui  candore  niues  cmteirent,  cursibus  auras),  Eurip.  Rhes.  301  sqq.  — 
17*.  adde  huc  pluuiipedas  uolatilesque.  'huc'  ad  Rhesi  bigas  dandas 
tantummodo  spectare  potest.  et  est  hoc  indicium  ingens,  poetam  non 
de  Mercurio  alato  et  Daedalo  et  Zete  Calaique  cogitare,  ut  uulgo  putant 
(illi  in  priore  potius  serie  erant  adferendi);  refero  ego  ad  columbas 
Veneris,  pauones  lunonis,  dracones  Cereris  currum  trahentes  similesque 
alites,  quas  insuper  suis  bigis  iungi  nunc  optat  poeta.  nam  artius  cohaerent 
plumipedae  et  uolatiles,  h.  e.  quae  ex  plumis  pedum  uolare  possunt; 
Colum.  VIII  4,  3  peeus  uolatile,  Cic  d.  n.  d.  II  60,  151  hestiae  uolatiles. 
'plumipeda'  {an.  isy.)  deriua  a  'peda'  substantiuo,  quod  Paulus 
Festi  p.  211  explicat  uestigium  humanum  quodque  latius  patens  alteram 
illius  ''pes'  formam  fuisse  apparet;  cf.  'bipeda'  et  'decempeda',  porro 
'centipeda'  (qui  uermiculus  etiam  'multipeda'  et  'millepeda'  audit), 
denique  'remipeda'  (Varr.  sat.  Men.  489  B.)  et  'scrupipeda'  (luuent. 
com.  5  R).  substantiui  autem  uim  hic  habet  uox  noue  ficta,  ut  LXIII  41 
''sonipedibus'.  —  18*.  uentorumque  siuiul  require  cursuui.  postula 
una  cum  his  celeritatem  uentorum.  sed  a  quonam  postulare  hanc  iu- 
betur  Camerius?  statim  ad  haec  respondere  conabimur.  —  19*.  quos 
uinctos,  Cameri,  mihi  dicares.  'uinctos'  fuisse  uidetur  in  V  (ita  G 
m.  1,  0  'uictos'  leni  errore:  ^unctos'  €r  m.  2,  fiuctuant  inter  utrumque 
codd.  deteriores).  hoc  si  ad  notam  fabnlam  Homeri  [Od.  X  17  sqq.], 
apud  quem  Aeolus  dat  Ulixi  uentos  in  utre  uinctos  ad  regendam  naui- 
gationem,  referimus  auctore  Benoistio,  apte  quidem  in  his  quoque 
habemus  recordatiouem  fabularum,  sed  quomodo  haec  constructio  'uentos 
require,  quos  uinctos  mihi  dicares'  stare  possit  minime  perspicimus.  ut 
hoc  addam,  'dicare'  fere  ualet  hic  'donare'  siue  'dare',  ut  Verg.  I  73 
jjropriamque  dicaho.  sed  praeter  constructionis  foeditatem  hoc  quoque 
nos  latet,  quomodo  uocatiuus  'Cameri'  in  uno  aliquo  colo  locum  habeat. 
quem  cum  probe  intellexerint  tantum  in  initio  enuntiati  (hic  priora  com- 
prehendentis)  legitimum  esse,  uulgo  sic  interpretantur ,  ut  ab  his  uerbis 
incipere  putent  apodosin  per  formam  enuntiati  condicionalis  expressam 
'da  mihi  Rhesi  nobiles  bigas,  adiunge  his  alites  omnes,  fac  ut  uenti 
simul  flent:  haec  omnia  si  mihi  copulata  parares  daresque,  tamen  te 
horum  ope  commodissime  celerrimeque  quaerens  tandem  desisterem  de- 
fatigatus'.  legunt  autem  qui  ita  explicant  'iunctos'  aut,  cum  hoc  diffi- 
cillimum  sit  explicatu,  auctore  Schradero  'cunctos'.  sed  in  illa  inter- 
pretatione  male  se  habet  ^quos'  ad  omnia  priora  relatum  (necessario 
requiritur  'quae');  et  num  'si'  hic  quidem  oraitti  possit  perdubium  est; 
denique  uersus  prioris  sensus  obscurus  manet.     has  difficultates  si  accu- 


LV  20^—16.  277 

rate  perpenderis  uiderisque  ab  una  parte  'quos  uinctos'  continerc  con- 
tinuationem  eorum  quae  de  uentis  dicuntur  ualde  optatam,  ab  altera 
parte  ''Cameri'  uocem  non  minus  necessario  in  nouo  enuntiato  ponendam 
pertinere  ad  initiura  apodoseos,  iam  hoc  delibera,  num  uere  equidem 
possim  mihi  gratulari  restitutam  poetae  manum  hance:  'uentorumque  si- 
mul  require  cursum,  quos  uinctos  ^mihi  tradat  Aeolus  rex:  haec  si,  in- 
quam,^  Cameri,  mihi  dicares'  eqs.  nam  sic  etiam  explicatur,  cur  tempora 
(13*  sqq.)  iam  mutentur.  —  20\  defessus  t.  oinuibns  medullis.  Plaut. 
Stich.  II  2,  16  at  ego  perii,  cui  meduUam  lassitudo  jierhibit.  'omnibus' 
fortius  adeo  est  quam  solitum  'imis':  iu  toto  corpore  nihil  omnino  intactum 
mansit  a  defatigatione.  —  21*.  et  mnltis  langoribus  peresus.  non  solum 
pluralis  omnium  membrorum  defatigationem  depingit  ('multis',  magnis, 
uehementibus),  sed  ad  hanc  picturam  augendam  etiam  facit  reditus  poetae 
ad  uersus  contractos.  'peresus',  confectus,  cum  magna  hyberbole,  respectu 
meduUarum,  utLXVI  23  exedit  cura  meduUas  {interTpp.  adVerg.  Aen.Vl422); 
paulo  aliter  Seren.  Samm.  62  tali  languore  peresus.  —  22^.  esseni  te  milii, 
amice,  qnaeritando.  Plautus  1.  1.  sum  defessus  quaeritando  (priscorum 
maxime  proprium  est  iutensiuom);  Ter.  Eun.  V  6,  7  defessa  ridendo, 
Pacuu.  31bR.  defessus perrogitando.  'essem',  scil.  futurus.  '^mihV  naQeXyisi 
eleganter^  ut  LXIH  56  'sibi'.  causa,  cur  uulgatam  lectionem  'mi'  (breuiatum 
hoc  cum  hiatu,  ut  u.  4  'te')  sequamur,  nulia  adest.  —  14.  tanto  te  in 
fastu  negas,  amice^  'in'  explicationem  non  habet.  recte  quidem  Plaut. 
Bacch.  IV  9,  91  in  stultitia  si  deUqiii,  h.  e.  dum  stultus  eram.  hic  sensus 
est:  estne  tibi  fastus  tantus,  ut  te  neges?  Muretus  'ten'  uolnit,  quod  uulgo 
receperunt.  sed  accedit  'ne'  ad  uocem  elatam,  quae  minime  est  'te'  (cf. 
XLIIl  6),  sed  ^tanto'.  rectius  erit  hoce  Hanto  te  en  fastu'.  quod  accipe  pro 
interrogatiuo  illo  'en'  ('ene',  an,  num  forte),  de  quo  cf.  ORibbeckius 
de  part.  lat.  p.  34.  'fastus'  est  superba  reticentia,  qna  amico  concredere 
amores  suos  recusat  Camerius  instar  puellae  fastiodiosae  (Handius  cp. 
Burm.  ad  Prop.  III  11,  10);  ad  qualem  etiam  spectat  locutio  'se  negare', 
h.  e.  copiam  sui  non  facere  ut  Ter.  Phorm.  I  2,  63  (ubi  non  recte  de 
ellipsi  cogitant)  et  Hec.  I  2,  45.  'amice'  grauiter  repetitum  est  a  blan- 
dienti  nimirum  poeta,  qui  sciendi  cupiditate  ardet;  quamquam  fortasse 
praestat  'amico'.  —  15.  dic  nobis,  ubi  sis  futnrns.  ubi  te  reperire 
(conuenire)  possim;  Cic.  ad  Att.  XIV  7,  1  Brutum  nostrum  audio  uistim 
sub  Lanuuio:  ubi  tandem  est  futurus?  cf.  VI 16.  —  ede  audacter.  mecum 
communica  libere,  ut  ex.  gr.  Hor.  sat.  II  4,  10  ede  hominis  nomen\  Cic.  p. 
Rosc.  A.  11,  31  omnia  non  modo  dicere,  uerum  etiam  libenter,  audacter 
liherequc  dicere,  Caes.  b.  g.  I  18,  2  dicit  Uberius  atque  a%idacius.  de 
'andacter'  Quint,  I  6,  17.  —  16.  committe  crede  lucei.  tertium  instat 
C.  grauius  urgentiusque,  apte  per  asyndeton  (ad  XLVI  11)  cumulans 
uocabula,  quae  alii  per  copulam  iungunt,  ut  Ter.  Heaut.  V  2,  13  ei 
commisi  et  credidi  (cf.  et  Prop.  I  10,  11  sq.).  'lucei'  siue  'luci',  scil. 
imblicae  h.  e.  notitiae  meae,  dictum  est  respectu  occultarum  tenebrarum, 
in  quibus  uersatur  Camerius  (2);  Cic.  Acad.  II  19,  62  cum  res  occuUissimas 


278  LV  17—21. 

aperueris  in  lucemque  protuleris.  —  17.  uuiic  te  lacteolae  teueutpuellae? 

uulgo  scribunt  'num'  plane  absurde.  uain  narratio  illa  feuiellae  u.  1 1 
prolata  siue  uera  erat  siue  potius  ficta,  de  re  ipsa,  Camerium  nescio  quid 
scorti  sectari,  non  dubitat  uel  certe  se  non  dubitare  fingit  poeta;  unde 
hoc  'num  (forte)  amas  ?'  eius  consilio  prorsus  repugnat.  reliqui  igitur 
in  editione  'nunc'  traditum,  non  quia  uerum  putaui  (frustra  enim  quae- 
siueris,  cur  et  praeseutiae  notio  urgeatur  et  hoc  per  iuterrogationem 
fiat),  sed  quia  tuni  quod  reponerem  non  habui.  confessionem  autem, 
quam  ab  amico  flagitat  C. ,  ipse  paene  elicit  hoc  modo  cum  magna  in- 
patientia  ex  eo  quaerens:  'non  te  1.  t.  p.  ?',  h.  e.  nonne  uerum  est  quod 
dixit  illa?  cf.  ad  XXIV  7;  n5  et  'nc'  frequenter  commixta  inter  se. 
puellae,  hic  generaliter  norainatae.  a  candore  cntis  audiunt  ^lacteolae', 
ut  Apul.  met.  III  14  interibit  ipse  quam  tuam  pdumeam  lacteamque  con- 
tingat  ciitem  (cf.  ad  LXIV  65);  Handius  cp.  et  Mart.  III  58,  22.  Seneca 
epigr.  4,  6  [PLM.  IV  p.  57]  lucteolasque  animas  (agnas)  lacteus  umor 
alit,  ut  casui  sit  tribuendum,  quod  uox  illa  praeterea  nunc  non  extat 
nisi  apud  Prudentium  Ausouiumque;  nec  uero  necessaria  est  Perrei 
coniectura  'papillae'  pro  'puellae'  restituentis  secundum  u.  12.  ''tenent', 
deuinctum,  ut  XI  18.  —  18.  si  liuguam  clauso  tenes  iu  ore.  tam- 
quam  de  responsione  amici  certus  statira  adhortationem  subiungit, 
in  imagine  puellae  fastidiosae  (u.  14)  persistens.  nam  cum  snffecerit 
'linguam  tenes'  (=  taces),  illud  'clauso  in  ore'  per  se  sat  otiosum  (cf. 
y.lsLSiv  crofta;  aliter  Ouid.  a.  a.  II  92)  propterea  additur,  quod  nccQ&ivog 
v.ar(iyilft6rog,  in  thalamo  retenta,  poetae  obuersatur  animo.  ''tenes'  post 
'tenent'  u.  17,  etsi  significatio  est  diuersa,  neglegentiori  poetae  excidit; 
cf.  V  13  et  XXXVII  5.  —  19.  fructus  proicies  amoris  ouines.  fructus 
amoris  uulgo  sunt  gaudia  uenerea,  ut  Attius  70  R.  postremo  amplexa 
fructum,  quem  di  dunt,  cape,  Prop.  III  20,  30  fructu  semper  amoris  egens 
(Lachm.  ad  Prop.  p.  100);  hic  paulo  aliter  'fructus'  dicuntur  commoda 
iocunditatesque  ex  his  gaudiis  profluentes,  nimirum  quae  communicando 
haec  cum  amicis  percipiuntur;  iam  AStatius  cp.  Lucr.  IV  1073  nec 
Veneris  fructu  caret  is  qui  uitat  amorem.  ^proicere' ,  ut  rem  uilem  abi- 
cere,  LXIV  82.  'omnes',  praecipuos.  —  20.  uerbosa  gaudet  Venus  lo- 
quella.  eadem  sententia  quam  VI  3,  ubi  uide.  adnotant  docti,  plane 
ab  ea  diuersa  inueniri  alibi,  uelut  Muretus  laudat  Tib.  I  2,  36  celari  uult 
sua  furta  Venus  et  Tib.  epigr.  1,  8  [p.  84  ed.  m.]  qui  sapit,  in  taeito 
gaudeat  ille  sinu.  nimirum  amantes  silere  se  melius  bene  perspexerunt, 
etsi  ipsi  uino  laetitiaue  superati  interdum  neglexere;  amici  curiosi  (et 
unus  ex  curiosissimis  erat  bonus  Catullus)  ex  sua  parte  contrarium  ad- 
serunt  pro  loco  et  tempore,  ut  et  Prop.  I  9,  33.  'gaudet',  amat,  ut  ex. 
gr.  Hor.  sat.  II  5,  32,  ''uerbosa',  silendi  impotente;  cf.  XCVIII  2;  glossae 
uerbosa:  inuerecunda.  —  21.  uel,  si  uis,  licet  obseres  palatum.  'licet'. 
per  me  licet:  aut,  si  tu  uis  tacere  (in  silentio  persistis),  non  impedio, 
quominus  os  tuum  claudas.  palatum  etiam  ut  loquentis  linguae  sedes 
commemoratur,   uelut  in   epist.  Sapph.    111   et  lacrimae  derant  ocuHs  et 


LV  22.     LVI   1-3.  279 

lingua  palato  (=  loqui  nequii),  Hor.  sat.  II  3,  274  (hinc  Pers.  1,  35). 
Hor.  epod.  17,  53  obscratts  auribus.  —  22.  dnm  uestri  sis  particeps 
amoris.  haec  libri  V  scriptura  propterea  est  reiectanea,  quod  nec  'ues- 
tri'  ualet  srmpliciter  'tui'  nec  'pavticeps'  idem  est  ac  'potens'  (modo 
sis  in  amore  tuo  potens  siue  felix).  quod  Gr  i^ro  uaria  lectione  habet 
fluxitque  in  libros  deteriores  'nostri',  AStatius  ita  explicat:  'ut  tua  tu 
nos  celes  gandia,  nos  te  tamen  nostrorum  nobis  amorum  conscium  esse 
uolumus.'  lustin.  I  4,  6  Harpago  regis  arcanorum  participi  {=  conscio). 
nec  tameu  hac  lectione  difficultates  omnes  remouentur,  siue  Catullura 
uere  promittere  et  de  luuentii  amore  certiorem  facturum  esse  amicum 
siue  potius  promisso  doloso  hunc  noui  nuntii  cupidum  curiosuraque  ex 
tenebris  suis  elicere  uelle  statuimus:  remanet  nescioquo  pacto  aliquid, 
quod  a  carmine  uniuerso  abhorrere  uidetur.  et  male  se  habet  lectio 
nulgaris  a  Scaligero  inuecta  'uestri  sim'  (Auantius  ante  'uestri  sim  ego'); 
nam  hoc  ^aceas,  si  uis,  modo  conscius  sim'  absonum  esse  patet,  patet 
iustam  oppositionem  requirere  hoc  Haceas,  si  uis,  aliis,  modo  ego  sim 
conscins'.  nec  intellego  Rossbergii  illud  'ueri',  cum  "'uerus  amor'  dici 
soleat  castus  sanctusque  (XI  19),  qualem  apud  scorta  (cum  quibus  una  esse 
suspicatus  erat  amicum  C.)  uix  repperit  Camerius.  potest  subesse  'fausti' 
uel  'dextri' :  caro  amico  quamuis  taciturno  omnia  fausta  optat  poeta. 

Ex  mentione  porticus  Pompeiae ,  quam  ut  rem  nouam  disei-te 
commemorat  poeta,  manifestum  fit,  aestate  fere  anni  55  hos  uersus 
iocosos  esse  compositos. 

LVI. 

1.  0  rem  ridiculam,  Cato,  et  iocosam.  dubitari  nequit,  quin  hoc 
poematioD  sit  missuni  ad  Valerium  Catonem  grammaticum,  de  quo  supra 
p.  8  sqq.  dixi,  ut  interpret^s  plerique  omnes  statuerunt.  neque  uUo  modo 
est  credibile,  ad  M.  Porcium  Catonem  Uticensem  hos  uersus  spectare 
(ut,  quidquid  monuit  iam  Muretus,  nuperrime  sibi  persuasit  Ellisius), 
quippe  a  cuius  seueritate  i-igida,  quae  fere  in  prouerbium  abiit  (cf. 
Kittershusius  ad  Phaedr.  IV  7,  21  lcctor  Cato,  Plin.  epist.  III  21  tunc 
me  uel  rigidi  legant  Catones),  abhorreat  prorsus  huius  carminis  materia 
sane  ridicula  et  iocosa,  sed  quae  austero  uirtutis  exactori  bilem  mouerit 
non  mediocriter.  —  2.  dignamque  auribus  et  tuo  cacliinno.  'tuo'  ad 
utrumque  substantiuum  pertinet,  ut  Aen.  I  553  sociis  et  rege  recepto. 
Cic.  ad  fam.  VI  7,  3  tot  VHilis  tum  uinctum,  tmn  fractum  studium  scri- 
bcndi  quid  clignum  auribm  uut  probabile  potcst  afferrc?  Prud.  c 
Symm.  II.  402  quae  quis  non  uideat  sapientum  cligna  cachinno?  ceterum 
Westphalius  non  nirais  probabiliter  statuit,  in  hoc  initio  obuersatum 
esse  Catullo  locum  Archilochi  [fr.  79  B.]  'EQcca^ovidri  XaQtlus ,  XQVt^'^' 
toi  ysloLOv  iQto),  nolv  cpilxad''  ttaiQcov,  tfQipsui  d'  aKOVcov.  —  3.  ridc, 
quicquid  amas,  Cato,  Catulluni.  uitae  cottidianae  erat  formula,  qua 
preces  commendare  solebant,  Ter.  Heaut.  IV  5,  1  cauc,  si  me  amas 
Cic.  ad  Q.  f'r.  II  10,  4  adduc,  si  me  amas,   Murium  et  ad  Att.  V  17,    6 


280  LVI  4-5. 

si  quidquam  me  avias,  hunc  locum  muni;  hanc  leniter  mutatam  lepide 
adhibet  noster.  'quidquid'  interdum  aduerbii  uice  fungens  adaequat 
'quantum'  uel  ^utcuraque' ,  uelut  Gell.  XII  1,  23  quicquid  ita  educati 
liberi  amare  patrem  atque  matrem  uidentur:  quantum  amat  Cato  amicum, 
tantum  iubetur  ridere  eum  ('CatuUum'  commune  obiectum;  cf.  LIII  1), 
hoc  est,  risum  ridere  maximnm,  aa^satov  yilatu,  ut  bene  explicat 
AStatius;  qui  addit  ''et  leporis  nonnihil  est  in  uerborum  nuqavviila  Cato 
Catnllum';  cuius  similis  est  illa  u.  5  pupulum  puellae,  XCIV  2  olera 
olla.  —  4.  res  est  ridiciila  et  nimis  iocosa.  cum  graui  adfirmatione 
(ut  VIII  8)  repetit  C.  uerba  u.  1  per  asyndeton  explicatiuum.  Plaut. 
As.  prol.  14  ridicula  res  est,  date  benigne  operam  milii.  'nimis',  ualde; 
cf.  ad  LXIV  22.  —  5.  deprendi  modo  pnpulum  puellae  trussintem. 
'deprehendi'  uox  est  propria,  siquis  (ut  in  alio  facinore  ita)  in  medio 
adulterio  capitur  siue  in  furtiuo  Veneris  opere  subito  interrumpitur: 
Hor.  sat.  I  4,  114  deprensi  non  bella  est  fama  Treboni,  Ouid.  met.  III  6 
quis  enim  deprendere  possit  furta  louis?  'pupulus'  est  paruus  puer; 
Varro  sat.  Men.  546  B.  ac  mammam  lactis  sugentem  pascere  pupum, 
deminutiuo  praeterea  Sen.  epist.  12,  3  pupulus  etiam  delicium  meum 
factus  est  de  sene  uieto  contemptim  utitur.  non  defuerunt,  qui  nugas 
uenderent  cogitantes  de  Lesbia  tamquam  puella  hic  commemorata.  quasi 
hanc  in  furto  cum  riuali  aliquo  deprehendere  res  ridicula  et  iocosa  uisa 
fuisset  CatuUo !  quibus  ineptiis  conueniebat^  quod  sub  pupulo  agnoscere 
sibi  uidebantur  P.  Clodium.  hic  enim  cum  ptisio  cubabat  cum  sorore 
maiore  (Cic.  p.  Cael.  15,  36),  Catullus  ipse  pupulus  erat.  mittamus  haec; 
nam  uel  ipsa  TtdQwvvfiia  indicat  puellam  pupulo  isti  coaeuam.  uocem 
alibi  non  lectam  Hrusare'  uolunt  esse  aut  'fortiter  trudere'  aut  'trudere 
conari',  obscene  accipientes  instar  graeci  coatC^sa&ai,  (ut  Arist.  Lys.  330); 
unde  ex.  gr.  Muretus :  'siculam  suam  in  puellae  uaginam  intrudere  molientem' . 
sed  neque  hoc  intrudendi  uerbum  omnino  extitit  in  sermone  latino  ne- 
que  uero  ^trudere'  umquam  sensum  habet  obscenum  (quae  res  summi 
est  momenti)  neque  denique  qua  ratione  hoc  uerbum  possit  regere 
datiuum  ullo  modo  apparet.  ipsum  autem  'trusare'  adfuisse  in  lingua 
latina,  ex  sola  mola  trusatili  redditur  probabile;  nam  apud  Phaedr. 
II  7,  8  Hrusitare'  inprobabilis  est  coniectura.  altera  eaque  non  minor 
difficultas  posita  est  in  re.  subesse  aliquid  obsceni,  propter  poenam  a 
Catullo  mox  sumptam  res  est  certa.  sed  puerulum  illum  futuisse  siue 
futuere  uoluisse  puellam,  propterea  non  credo  quod  haec  res  minime  tam 
ridicula  et  iocosa  est.  talia  ut  hodie,  ita  antiquo  tempore  accidebant; 
et  uix  opus  est  comparare  historiolam  notam  Petronii  [25].  si  poeta  in 
his  rebus  plane  rudis,  ubi  uixdum  e  prouincia  Romam  aduenit,  tale  ali- 
quid  audisset,  fortasse  miratus  esset;  sed  nec  tum,  puto,  tot  uerbis  cele- 
brasset  rem  eam ,  quae,  si  non  dolore  iraque  philosophi,  tamen  nec  risu 
digna  erat,  certe  apud  homines  liberaliter  educatos  nec.plane  deprauatos 
efferatosque.  post  magnificum  illud  exordium  cum  quaeramus,  quidnam 
tanto    dignum  ferat  hic  promissor  hiatu,   spe  decepti  miramur  Catullum 


LVI  G,  7.  281 

plaue  sui  dissimilem ,  inlepidum  inucuustumquo.  tam  a  uerbis  igituv 
quam  a  re  suspectus  dubiusque  locus.  hinc  digniora  CatuUo  circum- 
spiciens  mea  sponte  perueni  ad  loci  emendationem,  quam  postea  cx  parte 
uidi  praeceptam.  nam  in  editioue  principe  iam  legitur,  quod  Dousa  pater 
et  IVossius  commendabant  recipiendum,  'crissantem'.  ego  conieci  'cru- 
santem'.  nam  'ci-usare'  est  forma  uetustior  (LMuellerus  conim.  Lucil. 
p.  229)  uerbi  'crisare' ,  quod  male  uulgo  scribunt  'crissare'  (Lachm.  ad 
Lucr.  p.  276).  hoc  'crusare'  uel  'crisare',  quod  adhibetur  de  feminis 
inter  concubitum  nates  uibrantibus  (^ceuere'  de  uiris),  construitur  cum 
datiuo:  Priap.  19,  4  erisahit  tibi  fluctiiante  lumbo.  superuenit  igitur 
poeta  huic  rei  sane  iocosae  ridiculaeque.  luseraut  paruoli  illi  (ut  mihi 
uidetur)  maritum  et  feminam,  sed  ut  rerum  couingalium  nondum  ad 
amussim  essent  periti:  puerulus  tamquam  mulier  supra  se  positam  habuit 
puellam  ut  uirum  eique  crisauit.  inuersas  igitur  a  paruolis  semignaris 
maris  feminaeque  partes  inridet  noster  et  hanc  sumit  poenam  (cevte 
sumpsisse  se  uenuste  lepideque  iactat),  ut  puerulum  pro  femina  se 
gerentem  tamquam  feminam  faciat  muliebria  pati:  —  6,  7.  hiinc  eg'0, 
si  placet  Dionae,  protelo  rigida  mea  cecidi.  intellegimus  nunc,  cur 
Dione  commemoretur;  quae  Westphalio  tam  parum  in  hunc  locum  uide- 
batur  quadrare,  ut  'Dianae'  coniceret,  adhidi  ad  Catonis  carmen  notum 
ratus.  nec  tamen  matrem  Venei'is  (ut  nuper  est  uisum  secundum  Hom. 
II.  V  370),  sed  ipsam  diuam  Cypriam  saepissime  Diones  nomine  uoci- 
tatam  iutellegamus.  subest  autem  recordatio  quaedam  formulae  ^si 
dis  placet' ;  quam  non  solum  sIqcovl-hws  adhibebant  ad  contemptum 
indignationemue  exprimendam  in  re  mala  (ut  ex.  gr.  Ter.  Ad.  III  4,  30, 
Eun.  V  3,  10);  immo  ea  interdum  in  bona  re  ualet  fere  'dis  bene 
iuuantibus',  ut  Plaut.  Capt.  II  3,  94  expediui  ex  seruitute  filiuni,  si  dis 
placct  (aliter  in  re  futura  Priap.  50,  1).  nimirum  placebat  haec  poena 
Veneri,  quippe  cum  poeta  ulcisceretur  uiolatam  rem  ueneream.  ad- 
nuente  igitur  Venere  Catullus  puerulum  caedit,  non  (ut  pater  prae- 
ceptorue  iratus  facit)  lenta  uirga,  sed  ea  parte  corporis  sui,  qua  uir  est. 
'rigidus',  ut  'tentus',  de  mentula  erecta  adhibetur;  sic  ipse  Priapus 
audit  Priap.  45,  1  rigidus  deus,  diciturque  pars  illa  tenta  simpliciter 
'rigida',  ut  Mart,  IX  47,  6  in  molli  rigidam  clune  libenter  habes.  'caedere' 
autem  cum  compositis  sollemne  est  de  fututione:  Lucil.  VII  19  M. 
uettdam  atque  uerosam  uxorem  caedam  potius,  Priap.  26,  10  fures  caedere 
quamlibet  ualentes  et  15,  6  percisum  sciet  esse  me,  Pompon.  com.  82  R. 
nune  ea  propter  me  cupis  concidere?;  maximeque  huc  facit  Hor.  sat. 
II  7,  49  quaecumque  excepit  turgentis  uerbcra  caudae.  codices  uariant 
inter  'pro  telo'  et  'protelo'.  illud  retineri  fortasse  posset,  si  ^telum' 
designaret  ferulam  magistri;  nunc  telum  uix  alitcr  intellegere  licet  quam 
membrum  uirile  (Priap.  9,  14,  alibi).  sed  Hoco  huius  teli  mea  rigida' 
absonum  est.  contra  'protelo'  est  ablatiuus  (aduerbii  uice  fungens) 
ductus  a  prisco  substantiuo  'protelum' ,  de  quo  cf.  Scaliger  ad  Varr.  d. 
r.  r.  III  16,  12:  designat  aduerbium  ''uno  tenore',  ut  apud  Lucr.  IV  190 


282  LVIl  1-5. 

tt  quasi  iirotdo  stinnilatur  fulgurc  fulgnr.  dicit  igitnr  apte  Catullus,  se 
usque  et  usque  pene  suo  uorbera  ingessisse  pupulo  (Apul.  met.  IV  9  nil 
ad  hanc  quidem  rem). 

Lvn. 

1.  Pulcre  conueuit  improbis  ciuacdis,  Mamurrae  i^athicoque 
Caesarique.  ut  c.  XXIX  in  Caesarem  Mamurrae  fantorem  nimis  beni- 
uolum  largumque  est  derectum,  ita  hoc  poemation  eodem  fere  tempore 
scriptum  in  ambos  simul  utpote  amicos  sociosque  bonos  concordesque 
iouehitur.  hic  quoque  'cinaedis'  magis  ut  conuitium  accedit  et  ad  totius 
carmiuis  sententiam  (quae  res  plerosque  fefellit)  parum  confert:  pulcram 
duorura  per  omnia  conuenientiam  demonstrare  sat  aculeate,  poematii 
summum  est  propositum.  quod  ita  efficit  poeta,  ut  hoc  ipsum  in  his 
uersibus  primis  ponat,  deinde  positum  argumentis  confirmet  stabiliat- 
que.  'pulcre',  bene,  ut  XXII  5  et  8,  simul  tamen  aliquid  ambiguitatis 
habet,  scil.  'more  exoletorum'  significans:  Seru.  ad  Aen.  JI  119  pulcros 
a  ueteribus  exoletos  dictos  bene  AStatius  ad  ^conuenit'  cp.  Mart.  VIII 
35,  1  cuni  sitis  similes  paresque  uita,  uxor  pessima,  pessimus  maritus, 
miror  non  bene  conuenire  uobis  (concordi  concentu  uos  uiuere),  quae  non 
sine  Catulli  recordatione  scripta.  'improbis'  ad  mores  relatum  est  'prauis, 
impudentibus',  ut  ex.  gr.  Plaut.  Truc.  IV  3,  59  tamen  ab  ingenio  inpro- 
bust,  luuen.  4,  106  inprobior  saturom  scribente  cinaedo.  metri  causa 
prius  'que'  adnexum  est  uoci  'pathico',  cum  a  senteutia  spectet  ad  'Ma- 
murrae'  (Lucil.  VII  15  ne  uermiculique;  XXXII  11);  nec  recte  Doeringius 
'pathico'  etiam  ad  'Caesari'  pertinere  sibi  persuasit,  quod  nuUa  ratione 
fieri  potest.  quamquam  de  hac  re  nemo  quaesiuit,  cur,  cum  sint  'pa- 
thicus'  et  'cinaedus'  syuonyma,  tamen,  postquam  utiumque  esse  cinae- 
dum  iam  est  dictum ,  Mamurra  iterum  uocetur  pathicus.  sed  quidquid 
uoces  illae  sunt  synonyma,  non  deest  ois  subtilior  quaedam  differentia, 
cum  ^cinaedus'  sit  is  qui  pedicationem ,  'pathicus'  is  qui  omnia  (etiam 
inrumationem)  patiatur.  itaque  cinaedi  quidem  conuitium  etiam  in  Cae- 
sarem  cadit  (XXIX  3),  sed  maius  illud  pathici  in  solum  Mamurram.  — 
3,  4,  5.  nec  mirum:  maculae  paris  utrisque,  urbana  altera  et  illa 
Formiaua,  impressae  resident  nec  eluentur.  iam  igitur  ad  demon- 
strationem  positi  illius  accingitur  poeta.  cf.  ad  XXIII  7.  primum  autem 
argumentum  repetitur  ab  infamia,  quam  ipsi  subierunt,  consimili.  'macu- 
lam ' ,  labem  ignominiamque,  alter  eorum  (Caesar)  in  urbe,  Romae 
(XXXIX  10),  ille  (h.  e.  prior,  Mamurra)  Formiis  in  se  contraxit  quid 
rei  sit,  ex  Mamurrae  appellatione,  qua  XLI  4  et  XLIII  5  audit  ^decoctor 
Formianus',  cognoscimus:  decoctorum  illorum  dissipatio  rei  familiaris  et 
prodiga  luxuries,  summum  apud  Romanos  opprobrium,  innuitur.  et  Caesar 
quanto  aere  alieno  fuerit  oppressus,  ut  inpedientibus  creditoribus  paene 
abire  nequiret  a.  61  in  Hispaniam,  satis  est  notum  (Suet.  Caes.  18,  Plut. 
Caes.  11  et  Crass.  7,  App.  II  8).  haec  infamia  summa  (et  de  hac  una 
agi    docet   u.  4)   communis   utrisque   (ponitur   interdum    hic  pluralis    de 


LVll  G— 7.  283 

diiobus  hoininibus  solis,  ut  Caes.  b.  g.  1  53,  4;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  476) 
iiipressa  siue  tamqiiam  stigma  seruis  iuusta  (Petron.  106)  remanet  (cf. 
praeter  Plaut.  Truc.  prol.  7  Cic.  leg.  Man.  3,  7  viacula  bcUo  Mithri- 
datico  concepta  . .  pcnitus  iam  imedit  atque  inueterauit)  nec  uraquam 
abstergebitur;  adamata  erat  haec  imago,  ut  exempla  a  Vulpio  conlecta 
docent  Plaut.  Poen.  I  1 ,  70  inest  amoris  macula  huic  homini  in  pcctore, 
sinc  damno  magno  quae  elui  numquam  potest,  Cic  p.  Rosc.  A.  24,  66 
ex  quo  siqua  macula  conccpta  est,  non  modo  elui  non  potest  eqs.,  id.  p. 
Sest.  29,  63  quoniam  iUa  in  rep.  macula  regni  puhUcuti  maneret,  quctm 
nemo  iam  possct  eluere,  declam.  in  Sall.  6,  16  nonnc  tibi  uiderer  acternas 
inurere  maculas,  quas  reliqua  uita  tua  eluere  non  posset?  de  nominatiuo 
•■paris'  cf.  Buecbelerus  de  declin.  lat.  p.  15  sq.  —  6.  morbosi  pariter, 
sjoiiielli  <*itri((ue.  nunc  corporis  habitus  utrique  similis  in  medium  pro- 
fertur  glossae  Labb.  p.  116  morbosus  na&itioq ,  vooiQog.  non  tamen  hic 
uox  illa  indicat  ^cinaedi'  (hos  esse  C.  et  M.  posuerat  poeta),  sed  potius 
designat  morbidum  misellumque  corporis  statum,  qui  est  catamitorum  post 
superatum  aetatis  florem  proprius  utpote  ex  ipso  voaco  ^•rjXsia  (cf.  Bentl. 
ad.  Hor.  od.  I  37,  10)  profluens  (nec  refutat  hoc  Suet.  Caes.  45  do 
prospera  Caesaris  ualetudine  loquens);  Priap.  46,  2  sed  morbosior  omnihus 
cinacdis;  uam  de  turpiore  quodam  morbo  (luuen.  2,  12)  non  cogitauerim. 
ad  'gemelli'  uulgo  cp.  Hor.  sat.  II  2,  243  par  nobile  fratrum,  nequitia 
et  nugis,  prauorum  et  amore  gemeUum  et  epist.  I  10,  3  cetera  paene  ge- 
meUi  fraternis  animis,  ubi  recte  explicant  "■  consentientes  conuenientes- 
que',  pon-o  Mart.  XII  49,  12  uniones  formosos  nineos  p)^,''''^^  gemeUos. 
miros  interpretes!  gemellos  esse  C.  et  M.,  h.  e.  optime  eis  conuenire, 
posuerat  Catullus  u.  1 :  quomodo  hoc  nunc  in  argumentatione  proferri 
potest?  et  quam  inepte  ad  illud  additur  ''utrique'!  aliis  causis  tradi- 
tam  lectionem  inpugnauit  uitium  magis  sentiens  Hauptius  [opusc.  I 
p.  112],  quem  Schwabius  [q.  C.  p.  189]  in  hoc  carmine  mire  infelix  mi- 
nime  refutauit.  'tenelii'  uoluit  Hauptius,  quod  nimis  est  delicatulum 
pro  hoc  carmiue  uec,  ut  puto,  per  se  aptum.  traiectis  litterulis  ^m'  et 
^g'  siue  'c'  effeci  'macelli',  quo  multo  fortius  et  ut  conuenit  illi  'mor- 
bosi'  (attende  etiam  ad  adlitterationem)  depingitur  nata  ex  uita  libidi- 
nosa  mala  ualetudo:  Priap.  26,  7  ecfututus  ut  sim  confectuscjue  mucerque 
puUidusque ,  ipse  noster  LXXXIX,  Lucil.  VI  11  M.  magnus  homost,  na- 
suttcs,  maceUus  (Non.  p.  136,  30  'macellum'  explicat  ''macilentum'). 
'sunt'  hic  (ut  et  in  u.  s.)  omissum  utpote  in  enumeratione.  —  7.  uuo 
in  lecticulo  erudituli  ambo.  ab  alia  parte  bona  amborum  concordia 
ostiudilur,  a  litterarum  studiorumque  communione.  eruditio  tam  ad 
philologiam  tum  etiam  apud  summos  reip.  uiros  magno  honore  gauden- 
tem  spectat  (et  notum  est,  quanto  cum  studio  Caesar  ctiam  inter  stre- 
pitum  armoruin  uacauerit  quaestionibus  grammaticis:  plura  apud  Teuffe- 
lium  HLR.  §  195,  4)  quam  ad  poesin  doctam  nimirum  et  Alexandrinorum 
uestigiis  inccdentem  (Priap.  41,  3  inter  eruditos  poetas),  a  qua  nec  ipsa 
abhorruisse  lulium   constat.     nou  ita  benigne  de  huius  uersibus  iudica- 


284  LVII  8—9. 

uere  ueteres  (Teuffelins  1.  1.  nota  3),  nos  ex  fragmento  maiore  in  Terentii 
uita  Saetoniana  seruato  ingeniosum  facetumque  uirum  lubenter  agnosci- 
mus.  de  Mamurra  poetanti  cf.  c.  CV.  CatuUus  deminutiuo  noue  for- 
mato  (certe  alibi  non  occurrit)  'eruditulus'  significasse  uidetur  cupidi- 
tatem  eruditionis  adquirendae  (cf.  'querulus,  credulus,  garrulus');  simul 
tamen  formatione  sat  quaesita  exagitare  uidetur  Caesaris  maxime  in 
adhibendis  deminutiuis  insuetioribus  nec  feliciter  repertis  amorem  nimium. 
hinc  etiam  explico  illud  Mecticulo',  quod  ex  0  recepi,  ante  me  cum 
secundum  Gr  uulgo  legerent  'lectulo'.  quod  ad  rem,  in  lectulis  (cf. 
Richius  lex.  antiqq.  s.  u.)  haud  raro  studiis  litterariis  operam  dabant; 
Ouid.  tr.  I  11,  38,  Plin,  epist.  V  5,  5.  maligne  autem  hoc  adicitur, 
ambo  simul  uno  in  lectulo  legisse  et  scripsisse:  tam  cinaedis  hoc  con- 
uenit  quam  amicis  (Mart.  IV  40,  6  communis  nobis  lectus  et  unus  erat). 
sed  tamen  hoc  magis  in  transcursu  adicitur;  nam  omnis  uis  sententiae 
est  posita  in  comrauni  erudiendi  se  cupiditate:  uere  Hauptius,  qui  comma 
post  Mectulo'  uulgo  male  positum  deleuit,  iUud  dicit  'accedere,  non 
suum  sibi  pondus  requirere'.  ipsum  autem  illud  'lectulo'  falluntur  quod 
satis  tntum  putant  ab  hiatu,  quippe  cui  in  thesi  (ut  uulgo  locuntur)  nisi 
sub  certis  condicionibns  hinc  alienis  non  sit  locus.  quodsi  hic  subuenit 
0,  liber  multo  quam  Gr  melior  nec  ullis  foedatus  interpolationibus, 
praebendo  necticulo'  a  metrica  offensione  liberum,  non  est  hercle  cur 
non  ambabus  manibus  egregiam  hanc  lectionem  amplectamur.  nam  ex 
uoce  insueta  fieri  uulgare  illud  'lectulo'  obuium  erat;  contrario  modo 
uix  et  ne^^uix  quidem  peccari  potuit  (ineptum  est  arcessere  Apul.  met. 
IX  27  tribus  nobis  conueniat  in  uno  Jectulo,  quae  uerba  sine  ulla  CatuUi 
recordatione  sunt  scripta).  at  non  est  uox  latina.  iam  dixi,  ut  'erudi- 
tulus'  ita  'lecticulus'  noue  esse  formatum  a  poeta  cum  certo  consilio. 
at  haec  ipsa  conformatio  non  comprobanda.  iam  in  uol.  I  prolegg. 
p.  XXIII  adduxi  'pannus',  a  quo  fiant  deminutiua  ''pannulus'  et  'panni- 
culus'  (potui  etiam  'paniculus'  a  'panus'  deductum  adferre).  nimirum 
''lectus'  plerumque  quidem  est  declinationis  secundae,  rarius  multo 
quartae  (Neuius  I  p.  526),  a  qua  fit  'lecticulus'  ut  'uersiculus'  a  'uersus'. 

—  8.  non  hic  quam  ille  magis  uorax  adulter.  construe:  non  hic  m. 
u.  a.  quam  ille,  h.  e.  aeque  (Kuehnei'us  gr.  I.  II  p.  986)  uterque  auidus 
est  adulter  (XXXV  7  uiam  uorabit).  nam  'hic'  et  'ille'  ut  ualidius 
iungantur,  distorta  sunt  uerba,  ut  apud  Lucil.  I  32  M.  inritata  canis 
quam  homo  quam  (litteram  caninam)  planius  dicit.  de  Caesaris  adulte- 
riis,  quae  tam  proprio  quam  ampliore  sensu  accipe,  nota  est  expositio 
Suetonii  (Caes.  50  sqq.);   Mamurram  nouimus  ex  c.  XXIX  (cf.  et  XCIV). 

—  9.  riuales  sociei  puellularum.  sic  uere  correxit  Scaliger  id  quod 
V  tradit  'socii  et'.  nam  hoc  sane  nullius  est  momenti,  C.  et  M.  socios 
siue  amicos  esse  femellarum;  quod  ut  nullum  habet  acumen,  ita  quid 
hoc  pacto  riualitas  sibi  uelit  non  claret.  denique  'et'  traiectum  a  more 
CatuIIi  alienum.  ortum  est  uitium  ex  SOCIET,  suprascripta  correcturae 
causa  I.    idemque  Scaliger  recte  sententiam  poetae  est  adsecutus:  'riuales 


I 


LVIII  1-3.  285 

socii,  ut  distingnantur  a  riualibus  aemulis'.  nam  quod  Hauptius  sic 
potius  explicat  'dicnntur  qui  ct  socii  sint  amatoresque  puellarum  et 
riuales  earundem  tamquam  patliici;  iteratur  muliebris  paticntiae  crimi- 
natio,  in  qua  totum  carmen  uersatur':  hoc  funditus  est  falsum  peruer- 
sumque.  uersatur  enim  totum  carmen  in  demonstranda  bona  inter  C.  et 
M.  conuenientia.  uulgo  autem  si  forte  duo  unam  eandemque  mulierem 
amant,  hi  aemuli  solent  esse  acerrimi  (ex.  gr.  Prop.  II  34,  17)  et  ut 
riuales  inimicissime  rixari  (Sen.  rhet.  p.  221  K.  turpes  cum  riualibus  rixas, 
unde  ibid.  p.  223,  5  emenda  tamquam  riuales  rixati  sunt);  contra  hi 
riuales  unici,  ut  fidi  bonique  sodales,  concorditer  futuunt  easdem  puellu- 
las  (animaduerte  deminutiui  salsum  leporem):  ecquod  maius  grauius- 
que  excogitari  potest  pulcri  inter  eos  concentus  documentum?  —  sic 
postquam  a  maxime  diuersis  partibus,  ab  ignominia  nominis,  a  corpore 
libidinibus  exhausto,  a  litterarum  studiis,  ab  adulteriorum  ardore,  deni- 
que  ab  earundem  femellarum  amore  Caesarem  et  Mamurram  consimiles 
conparesque  esse  ostendit,  poeta  more  soUemni  (cf.  ad  LVI  4)  tamquam 
certum  iam  indubitatumque  repetit  ouanter  uersus  primi  positum. 

LVIII. 

1.  Caeli,  Lesbia  nostra.  Caelium  esse  M.  Caelium  Rufum  orato- 
rem  (supra  p.  33)  inde  a  PVictorio  [uar.  lectt.  XVI  1]  plerique  statue- 
runt;  recteque  intellexit  AStatius  singulare  sic  euadere  acumen  illius 
''nostra',  scil.  quam  nos  ambo  quondam  amauimus.  cui  rationi  quod 
uere  possit  opponi,  nil  quidquam  adest.  nam  etsi  huuc  Rufum  olim  tam 
acriter  inuectus  erat  Catullus  utpote  in  amore  Lesbiae  aeniulum  (maxirae 
LXXVII  et  LXIX),  nihil  tamen  obstat  quominus  postquam  Rufus  a  Cio- 
diae  amore  destitit  ueterem  inter  eos  amicitiam  restitutam  esse  aiamus. 
neque  nominis  diuersitas  huic  sententiae  est  impedimento.  iam  alias 
monui,  nostrum  adfari  C.  Licinium  Calnum  modo  Licinii  modo  Calui 
nomine;  praeterea  quem  inimicum  olim  ut  Rufum  exagitauerat,  eundem 
reconciliatum  ut  Caelium  non  male  adloquebatur,  denique  quod  ad  alte- 
rum  (qui  uidetur)  Caelium  attinet,  cf.  commentarius  ad  C  1.  —  1,  2,  3. 
Lesbia  illa,  illa  Lesbia,  qnam  Catullus  uuam  plus  quam  se  atqne 
suos  amauit  omnes.  affectum  tristitiamque  summam  spirat  repetitio ; 
cuius  uis  non  tam  in  ''illa'  iterato  inest  (Cic.  ad  Att.  I  16,  5  nosti 
Caluum  ex  Nanneianis  illum,  illum  laudatorem  meum) ,  sed  in  iuncto 
'L.  i.'  per  chiasmum  duplicato,  ut  Hor.  od.  IV  13,  1  audiuere,  Lyce, 
di  mea  uota,  di  audiuere,  Lyce;  et  ita  in  altero  colo  praeponitur  'illa', 
ut  efiferens  (ad  VIII  6)  designet  'nota  inlustrisque  uersibus  meis'.  iam 
si  se  ipsum  nomine  uocet  proprio  (ad  VI  1),  hoc  non  solum  fit  affectu, 
sed  etiam  ob  praecedens  modo  Lesbiae  nomen  in  memoriam  nobis  re- 
uocat  nobile  illud  totque  sermoaibus  hominum  celebratum  par  aman- 
tium,  Lesbiam  et  Catulluni.  intellegimus  autem,  si  poeta  se  amatam 
plus  quam  semet  ipsum  dilexisse  praedicat;  cf.  praeter  LXXXII  Cic.  Tusc. 
[II  29,  72    qiiusi   fieri  tdlo  modo  possit,  quod   in   amatorio  senuone  dici 


286  LVIII  4—5. 

solet,  ut  quisquam  plus  aJterum  diligat  quam  se;  illud  difficilius  est  dietu, 
cur  C.  Lesbiam  unam  (quod  ob  oppositum  'omnes'  est  additiim,  ut  V  3  ; 
cf.  et  XLV  21  et  23)  plus  quam  patrem  matremque  ac  propinquos  reli- 
quos  amasse  se  significet.  adeoue  ille  oblitus  erat  fratris  uuici  tener- 
rimo  amore  dilecti?  cur  hoc  commeuiorat?  uidetur  Catullus  impvobau- 
tibus  SLiis  tum  cum  Lesbia  in  dies  magis  bonos  desereret  mores  feminam 
perdite  amatam  sibi  retiuere  studuisse:  caris  suis  omnibus  sese  praetu- 
lisse  mulierem  indignisaimam  uou  sine  paenitentis  animi  dolore  uuuc 
sentit  ille.  —  4,  5.  miuc  in  quadriniis  et  angiportis  glnbit  niagua- 
ninii  Remi  nepotes.  caue  ad  amussim  exigas  haec  uerba:  fortiter  et 
dictante  indignatione  Lesbia  describitur  tamquam  'omnium  amica',  quam 
uocat  Cicero  (supra  p.  33)  depingiturque  mulier  effrenate  libidinibus  suis 
seruiens  et  trecentos  amatores  complexos  teneus  cum  maximo  contemptu 
ut  scoitum  diobolare.  quadriuia,  loca  iu  quibus  quattuor  uiae  concur- 
runt,  frequentissima  sunt  hominibus  (luuen.  1,  64  medio  quadriuio ,  et 
sic  etiam  triuia  passim  ut  plebis  maxime  plena  memorantur,  cf.  et  Hor. 
sat.  II  3,  25  frequentia  compita);  coutra  ad  loca  desolata  (Hor.  od.  I 
25,  10)  nos  ducunt  angiportus,  quos  glossae  medii  aeui  a  Mommseno 
[Herm.  III  p.  303]  editae  sic  explicaut  angiportus  uiae  angustae  inter 
minores  uicos,  quae  exitum  ad  muros  aut  nullum  aut  angustum  hahent; 
cf.  et  Donatus  ad  Ter.  Ad.  IV  2,  39  id  quidem  angiportum  non  est  per- 
tiium  (de  forma  in  'um'  desinenti  Neuius  I  p.  542).  in  his  angiportibus 
ut  babebant  lenones  cellas  ineretricias,  ita  femellae  uulgares  conuenire 
solebant  amasios;  cf.  Plaut.  Pseud.  IV  2,  6  (IV  7,  137).  quaerit  igitur 
sibi  Lesbia  in  plateis  amatores,  quibus  in  cellula  aliqua  sese  dedat. 
'glubere',  ut  et  ^degiubere'  (glossae  Labb.  p.  50  deglubo  e-nSsQco),  h.  e. 
cortioem  uel  pellem  detrahere,  ab  arboribus  (ut  Varr.  d.  r.  r.  I  55,  2) 
et  pecore  (ut  Paul.  Festi  p.  98)  translatum  est  ad  turpissimum  libidinis 
genus,  quod  inlustrat  Auson.  epigr.  67  (71),  7  ubi  femina  perditissima 
et  cunctas  libidines  in  uno  corpore  exercens  deglubit,  fellat,  molitur  per 
utramque  caiiernam:  quod  uir  ipse  masturbatione,  hoc  ei  facit  manus 
mulieris  glubentis.  uix  est  quod  moueam,  indicare  uocem  ineffabili 
despicatu  pleuam  fere  ideui,  quod  mitigato  dolore  iraque  lenius  expressit 
poeta  XI  19  omnium  ilia  rumpjens:  eneruandi  significatione  uox  foeda 
ufcitur.  Remum  iam  ad  XXVIII  15  monui  aeque  ac  Romulum  ut  aucto- 
rem  gentis  Romanae  celebrari  a  poetis:  Prop.  II  1,  23  regnaue  prima 
Bemi  et  IV  6,  80  signa  Bemi,  luuen.  10,  73  turba  Remi ,  Mart.  XII  3,  6 
domus  alta  JRemi.  quodsi  in  Remi  mentione  per  se  nihil  inest  inrisionis, 
sed  simpliciter  per  eius  nepotes  siguificantur  Romani,  in  ipsa  opposi- 
tione  tacita  potius  latet  acumen  acerlutasque,  quae  intenditur  Remi 
attiibuto  'magnanimus'  (Verg.  G.  IV  4  magnanimosque  duces):  dicit 
poeta,  deprauatissimo  cuique  et  a  primo  nomiuis  Romani  auctore  quam 
maxime  degenerato  adulescenti  Romano  (ipsa  uocis  'nepos'  duplici 
significatione  fauente)  libidines  uunc  turpiter  explero  Lesbiani.  V  quod 
habet  'magna  amiremini'  (sic  0,  G  'admir.'  latius  serpente  corruptela). 


Lix  1.  287 

id  'ni'  syllaba  olim  suprascripta  in  suom  locum  reiecta  simplicissime 
corrigitur  in  'magna  animi  remi';  unde  efficitur  id  quod  lemma  praebet, 
ut  intellexit  IVossius;  uulgo  quod  legitur  ^magnanimos'  et  ab  arte  con- 
iecturali  et  a  sententia  prauom  ebt. 

Dubitant  docti  de  tempore,  quo  poematium  sit  sci-iptum.  lung- 
claussenus,  Schwabius,  Westphalius  a  reuerso  ex  itincre  Bithynico  poeta 
in  cartas  coniectum  putant.  sed  amorc  illo  a.  57  semel  ex  animo  radi- 
citus  extirpato  iam  posthac  Catullus  numquam  Lesbiae  facit  meutionem 
nisi  necessitate  aliqua  extrinsecus  inhita  (ut  cc.  XI  et  XLIII).  tum  potius, 
cum  poeta  magis  raagisque  intellexit  omnem  suum  in  retinenda  sibi 
Lesbia  laborem  frustra  insumi  et  ingratae  perditaeque  funditua  menti 
amorem  suum  credi  (paulo  post  cc.  LXXII  et  LXXV),  hoc  est,  aut  ex- 
eunte  a.  58  aut  ineunte  a.  57  hos  uersus  scripsisse  ille  mihi  uidetur, 
quibus  sese  renuntiasse  in  omne  tempus  Lesbiae  non  solum  Caelium  fami- 
liarem  sed  etiam  ceteros  amicos  notosque  faceret  certioi^es:  ut  per 
c.  LXXVI  eodem  spatio  confectum  semet  exhortatur  ad  faciendum  id 
quod  fieri  debeat,  ita  hoc  poematio  id  quod  factum  est  explicat,  cau- 
sam  renuntiationis  re  ipsa  suppeditante. 

LIX. 
1.  Bononiensis  Rufa  Rufum  fellat,  uxor  Meneni.  Palladius 
metrum  stabiliuit  scribeudo  'Rufulum'.  uulgaris  est  opinio,  hoc  carmine 
M.  Caelium  Rufum  insimulari  cum  despectissimae  notae  femina  rem 
habere.  cui  opinioni  qui  accessit  Schwabius  [q.  C.  p.  88]  ita  disputat: 
'manifestum  est  in  nominibus  Rufae  et  Rufi,  unde  Rufuli  nomen  per 
contemptum  poeta  deminuit,  acuminis  aliquid  reconditum  esse;  quod 
quale  sit  etsi  hodie  plane  enodari  neqnit,  tamen  certum  mihi  esse  ui- 
detur,  Doeringium,  cum  Rufulum  coniceret  a  libidiais  suae  ministra 
accepisse  nomen,  errasse.  e  contrario  Rufae  nomen  fictum  et  a  poeta 
uero  Rufi  nomini  adsimilatum  esse,  eo  lubentius  ut  credam  adducor, 
quo  diligentius  nominibus  patriae  urbis  et  mariti  mulieris  additis  poeta 
prouidit,  ut  etiam  sub  falso  nomine  uera  persona  cognosceretur'.  errauit 
Schwabius  ut  ex  parte  in  Doeringii  opinione  (hic  a.  1834:  *uxor  Menenii, 
quam  Rufulus  simul  uxoris  loco  habuerit,  iocose  dicta  uidetur  Rufa'), 
ita  in  re  ipsa  tota.  Rufum,  qui  alibi  hoc  nomine  inpugnatur,  nunc  ut 
Rufulum  sine  ulla  causa  (nisi  forte  metri  causa  factum  esse  dices!),  cum 
praesertim  periret  innectiuae  uis  omnis  in  facili  cum  quouis  uero  Ru- 
fulo  confusione,  castigatum  esse  equidem  numquam  credam.  multo 
minus  hoc,  ficto  illi  Rufulo  adcommodatum  esse  naQ(ovv(iices  gratia  nomen 
feminae  et  ipjum  fictum.  et,  quod  ad  M.  Caelium  Rufum,  Catullus, 
quem  certum  est  hoc  primum  uolumen  composuisse  ipsum,  uix  et  ne 
uix  quidem  statim  post  c.  LVIII,  amicitiae  inter  ipsum  et  Caelium  ex- 
tantis  documentum,  inseruit  uersus  nostros  acerbissimam  huius  amici 
inrisionem  continentes.  praeterea  (id  quod  uulgarem  illam  opinionem 
funditus  cuertit)  eius,  quem  mulier  ista  fellat,  adco  quasi  in  trauscursu 


288  Lix  1. 

fit  mentio  adeoque  omnia  contendunt  derigunturque  ad  ipsius  mulieris 
turpitudiaem  denotandam,  illam  solam  ut  censendus  sit  poeta  contemptui 
dare  uoluisse.  uerum  quidem  est,  quo  despectior  depingatur  femina,  eo 
plus  infamiae  redundare  in  eius  amasium;  sed  hunc  exagitari  tura  cre- 
derem,  si  unicus  praeterea  in  eum  uersus  in  fine  adiectus  esset  (ex.  gr. 
fet  tale  nunc  scortum  ecce  Rufulum  fellat!');  nunc  puto  uni  solique 
mulieri  infensum  ob  neseioquam  causam  (et  mille  causae  fingi  possunt) 
iratumque  poetam  publice  proposuisse  carmen  hoc  maledicentissimum. 
recte  enim  Vulpius  conferens  uersus  famosos,  quos  Itali  recentiores  uo- 
cant  'pasquinate',  talia  epigrammata  apud  Romanos  quoque  clam  locis 
celeberrimis  proposita  esse  dixit:  notissima  est  hodie  res  ex  titulis 
Pompeianis.  'rufulum'  siue  'Rufulum'  uere  correxit  Palladius;  nec  enim 
lenior  faciliorque  mutatio  fingi  potest  (saepissime  illud  'aV  deminutiuo- 
rum  in  codd.  euanuit,  ut  LXI  175  et  181);  nec  Munronianum  'Rufum 
anus'  similiaque  nuper  excogitata  sunt  emendationes,  sed  deprauationes. 
et  sapit,  quod  maximi  est  momenti,  illud  plane  ingenium  Catulli,  qui 
LVI  3  Cato  Catnllum  coniunxit.  sed  de  interpretatione  sane  dubia  res 
est.  possumus  cogitare  de  homine  militari:  schol.  ad  Cic.  Verr.  p.  142,  7 
Bait.  tribunorum  militarium  duo  genera,  primum  eorum,  qui  rufuli  di- 
cuntur;  hi  in  exercitu  creari  solent.  sin  placet  accipere  pro  nomine  pro- 
prio,  quam  peruulgatum  fuerit  Rufi  cognomen  recordandum  est:  'Rufu- 
lura'  idem  fere  sonuisse  uidetur  quam  ^Gaium'  aut  'Titium  delicatum'. 
etiam  de  Rufa  haud  inscitam  dubitationem  mouit  nuper  Munro  [eluc. 
p.  134],  hic  quoque  de  epitheto  cogitans  et  ut  doceret  rubri  capilli 
homines  in  contemptu  etiam  apud  Romanos  fuisse  comparans  locos  notos 
Plaut.  Asin.  II  3,  20,  Ter.  Heaut.  V  5,  17,  Mart.  II  32 ,  2  et  XII  32,  4 
et  54,  1;  addo  couferens  illa  ^Nomentanus'  et  ''Formianus'.(ad  XLI  4), 
contemptim  a  plebe  feminam  secundum  patriam  uocari:  'ista  ex  Bononia 
mulier  rufa'.  contra,  si  'Rufa'  pro  nomine  proprio  habemus,  additi 
' Bononiensis '  haec  erit  uis  'peregrina  illa  Rufa,  ex  Bononia  quae  huc 
aduenit',  siue  Romae  siue  potius  Veronae  poeta  hos  uersus  proposuit. 
quod  si  accipis,  caue  ne  Vulpio  accedas,  qui  hanc  nostram  Rufam  ad 
nobilem  illam  familiam  Ruforum  pertinuisse  dixit,  de  qua  Mart.  V  85 
loquitur;  quae  opinio  in  tanta  et  Ruforum  crebritate  et  temporum  distantia 
ne  umbram  quidem  uerisimilitudinis  habet,  cum  praesertim  hic  de  in- 
fimae  sortis  femina  agi  sequentia  doceant.  duplicem  igitur  explicandi 
rationem  inire  licet,  in  quarum  utraque  jtdQcovvfiLag  lusus  integer  manet, 
aut  ^Rufa  Rufulum'  aut  'rufa  rufulum'  scribendo.  equidem  quam  uiam 
ineam  dubius  haereo,  cum  rerum  quae  hic  tanguntur  scientia  plane 
simus  destituti;  ad  alteram  rationem  magis  me  inclinare  fateor,  quippe 
qua  planius  appareat,  hominem  istum,  quicumque  fuerit,  non  propter  se, 
sed  ob  solum  lusum  accersitum  esse.  sed  hanc  siue  Rufam  siue  uero 
mulierem  rufam  Catullus  ita  contemptam  publice  reddit,  ut  fellatricem 
uocet,  h.  e.  turpissimo  generi  libidinum  inseruieutem ,  dum  uirile  mem- 
brum  in  os  sumens  sugendo   titillat   uoluptatem.     ut  fellatores  ita  fella- 


LIX  2—5.  289 

trices  saepius  memorant  tituli  Pompeiani,  partim  in  opprobrium  partim 
in  commendationem,  ut  2268  Myrtale  eassacos  fellas,  2273  Murtis  bene 
felas,  2275  Fortunata  fellat,  2421  Bufa,-  ita  uale,  qiiam  (scriptum  fertur 
'quare'  sine  sensu)  bene  feJas! ,  alia.  hic  opprobrinm  summum  eo  fit 
turpius,  quod  femina  ista  est  nupta  Menenio  cuidam.  quo  addito  'uxor 
Meneni'  praeterea  accuratius  designari  illa  potest  uideri,  si  'rufa'  me- 
rum  est  epitheton.  —  2,  3.  saepe  quam  in  sepulcretis  uidistis  ipso 
rapere  de  rogo  cenam.  'saepe  uidistis'  apprime  facit  ad  commendandam 
Vulpii  explicationem  laudatam:  uos  omnes,  ciues,  scitis.  'sepulcretum', 
anci^  IfyouBvov,  designat  locum  ubi  complura  sunt  sepulcra  (Kuehnerus 
gr.  1.  I  p.  660),  qualem  christiani  uocabant  coemeterium.  communia 
busta  (' busticetum '  dixit  simillime  Arnob.  I  41)  habebant  gentes  fami- 
liaeque,  habebant  coUegia  societatesque  pauperum;  nam  puticuli,  miserae 
plebi  commune  sepulcrum  (Hor.  sat.  I  8,  10),  hinc  procul  arcendi;  cf. 
omnino  Marquardti  antiqq.  priu.  p.  353  sqq.  erat  fundus,  qui  praeter 
busta  siue  sepulcra  proprie  uocata  (de  ditferentia  horum  cf.  Paulus  p.  32) 
habet  ustrinam,  hortum,  aediculas  aliaque  (Marqu.  1.  1.  p.  357  sq.).  in 
illa  autem  ustrina  exstruebatur  qui  cadauer  cremandum  excipiebat  rogus ; 
hunc  propinqui  sociique  funeris  cumulare  solebant,  ut  aliis  donis  plu- 
rimis  diuersisque,  ita  cibis  (Marqu.  1.  1.  p.  369).  iam  bustiraporum,  quos 
Plaut.  Pseud.  I  3,  127  cum  contemptu  uocat,  duo  genera  bene  esse 
distinguenda  (nec  distinxit  Marquardtus  p.  355  locum  nostrum  iterum 
adferens),  res  ipsa  docet.  infimi  enim  extremaeque  paupertatis  famelici 
haud  raro  hunc  rogum  ardentem  circumuolare  tamquam  uolturia  sole- 
bant,  cum  praesertim  funeris  participes  'aue  atque  uale'  dicto  abiissent, 
et  rapere  e  uiuis  adhuc  flammis  ('ipso  de  rogo')  cum  alia  tum  cenas 
illas  iniectas:  Ter.  Eun.  III  2,  38  e  flamma  petere  te  cibum  posse  arbi 
tror ,  Lucil.  XXVI  77  M.  ex  optima  sed  neglecta  Franc.  Dousae  emen- 
datione  mordicus  petere  aurum  e  caeno  expediat,  e  flamma  cibum,  Mart. 
XI  54,  2  turaque  de  medio  semicremata  rogo  et  quae  de  Stygio  rapuisti 
cinnama  lecto,  Ouid.  Ib.  20  hic  praedam  medio  raptor  ab  igne  petit.  ad 
alterum  genus,  quod  ajjpositos  maxime  inter  feralia  et  parentalia  sepul- 
torum  iam  tumulis  cibos  rapere  solebat,  adludit  Tib.  I  5,  53  ipsa  fame 
stimulante  furens  praedasque  ('herbasque'  codd.)  sepulcris  quaerat  et  a 
saeuis  ossa  relicta  lupis  et  Calpurn.  ecl.  3,  82  qui  metere  occidua  (oc- 
culta?)  ferales  nocie  lupinos  dicitur  (ubi  cf.  Wernsd.).  —  4,  5.  cum  de- 
uolutnm  ex  igne  proseqnens  panem  ab  semiraso  tunderetur  ustore. 
admodum  graphice  persequitur  poeta  furantis  de  rogo  feminae  imagi- 
nem:  adstat  illa  auidos  circumiciens  oculos,  uidet  flammae  late  sparsae 
ui  detrudi  ex  rogo  panem  (liba  maxime  inicere  soiebant:  CIL.  III  2919), 
adsilit  detrusum  captatura,  a  seruo  ignes  rogi  custodiente  baculi  ferrei 
ictu  feritur  abigiturque  mulier  contempta  ab  homine  contempto.  ASta- 
tius  cp.  Sidon.  Apoll.  III  13  (=  III  4  Bar.)  deformior  cadauere  rogali, 
quod  facibus  admotis  semicombustum  moxque  sidente  strue  torrium  deuo- 
lutum  reddere  pyrae  iam  fastidiosus  pollinctor  exhorret.     panem  deuolu- 

Catullus  ed.  Baehrens.    II.  19 


290  LX  1-5. 

tnm  qui  adprehendere  studet,  non  prosequitur  (ineptus  est  iocus  Ellisii 
ad  -illud  'prosequi  exequias,  extinctum'  adludi  putantis),  sed  persequitur; 
eaque  uox  cum  altera  illa  millies  confusa  sine  cunctatione  est  reddenda 
Catullo.  ustores  sumebautur  ex  seruis  pessimis  (Cic.  p.  Mil.  33,  90,  Lucan. 
VIII  738,  Mart.  III  93,  26),  qui  notabantur  capite  semitonso;  locos  con- 
gessit  Marquardtus  1.  1.  p.  177  not.  4. 

LX. 

1.  Nnm  te  leaena  montibiis  Libystinis.  'leaena'  noster  primus 
sermoni  latino  intulisse  uidetur  ex  graeco;  ante  eum  Plautus  apud  Pliilarg. 
ad  Verg.  ecl.  2,  63  dixit  leo  fetnina  et  Lucr.  V  1317  Jea;  cf.  Varro  d. 
1.  1.  V  102.  'Libystinis',  quod  Scaliger  restituit  ex  Macrob.  I  17,  24 
Apollo  Libystinus  (uam  alibi  apud  Romanos  non  extat),  unnm  est  ex 
adiectiuis  haud  paucis  a  Libyae  nomine  formatis,  cuius  similia  sunt 
'Libyssa'  apud  nostrum  VII  3  aliosque  multos,  '"Libystis'  Verg.  Aen.  V  37 
et  VIII  368.  Libyam  leonum  aridam  nutricem  iam  nouimus  ex  XLV  6. 
—  2.  aiit  Scylla  latrans  influia  iuguinum  parte.  cf.  praeter  alia  (uide 
et  ad  LXIV  156)  Verg.  eci.  2,  77  Scyllam  candida  succinctam  latran- 
tibus  inguina  monstris  cum  docto  Heynii  excursu,  Aen.  III  426  de  eadem 
prinia  liominis  facies  et  pulcro  pectore  uirgo  pube  tenus,  postremo  inmani 
corpore  pistrix  delphinum  caudas  utero  commissa  luporum  (h.  e.  canum 
marinorum,  u.  432);  hinc  emendandus  Lucr.  V  892  aut  rabidis  canibus 
succinctas  semiferinis  ('semimariuis'  inepte  codd.)  corporibus  Scyllas.  — 
3.  tam  mente  dura  procreauit  ac  taetra.  adamatum  erat  apud  ueteres, 
homines  crudeles  feros  duros  dicere  aut  ex  mari  truci  (maxime  ex 
aestnosis  uoraginosisque  eius  partibus  Scylla  Charybdi  Syrtibus)  aut  ex 
petris  saxeis  genitos,  natos  educatosque  ab  inmanibus  beluis,  iam  inde 
ab  Homero.  Graecorum  locos  conlegit  Valckenarius  ad  Eurip.  Hippol. 
p.  195  (cf.  ex.  gr.  Eur.  Med.  1342  Xaaivccv,  ov  yvvaiKU,  tfjg  TvQ6r]vi8os 
ZHvlXrjg  exovaccv  ayQKoxsqccv  tpvaiv),  ex  latinis  scriptoribus  cf.  (praeter 
nostrum  LXIV  154  sqq.)  Verg.  Aen.  IV  566  duris  genuit  te  cautibus 
horrens  Caucasus  Hyrcanaeque  admorunt  ubera  tigres,  Ouid.  tr.  III  11,  3 
natus  es  e  scopulis,  nutritus  lacte  ferina  (met.  VII  33,  VIII  120,  XI 
612  sqq.),  Lygdam.  4,  85  te  nec  uasti  genuerunt  aequora  ponti  eqs.,  alia 
multa.  Haeter'  a  corporis  foeditate  ad  animum  turpem  est  translatum 
haud  raro.  —  4.  supplicis  uocem.  precem  meam  instantem;  cf.  Sall. 
Cat.  31,  7  uoce  siipplici  postulare  similiaque.  —  in  nouissimo  casu.  in 
ultimo,  extremo  uitae  periculo.  Tac.  a.  XII  33  nouissimum  casuni  ex- 
peritur ,  Apul.  met.  VI  26  uel  quid  iam  nouissimum  expectas?  —  5.  con- 
temptam  liaberes.  contemneres,  ut  LXVII  31  cognitum  habere  pro 
'cognosse';  Plaut.  Cas.  II  2,  15  uir  me  habet  pessumis  despicatam  modis 
(Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  571,  Holtzius  synt.  II  p.  235).  —  a,  nimis  fero 
corde.  interiectio  *'a'  hic  indignantis  est,  ut  LXVI  84.  'nimis',  supra 
modum  in  amico  concessum  (ad  LXIV  22).    'fero',  crudeli,  ut  Tib.  I  10,  2. 

De  hoc  poematio  sane  quam  miro  ita  certant  docti,  ut  ad  quemnam 


LX.  291 

sit  missnrn  pertineatque  dubitent.  missis  his  opinionum  commentis  quod 
certum  est  proferam.  nam  contra  ius  fasque  carent  hi  uersus  noraine 
eins,  ad  quem  sunt  dati:  neque  CatuUi  neque  alius  poetae  (nisi  certissi- 
mae  rationes  adsnnt,  ueluti  si  tecte  adpetitur  inimicus)  hoc  defenditur 
exemplo.  porro  equidem  facile  persentisco,  initium  tantummodo  adesse 
querellarum,  non  has  integras.  quid  multa?  hi  uersus  ad  amicum  male 
fidum  similem  Alfeni  (XXX)  et  Comificii  (XXXVIII),  fortasse  etiam  ad 
horum  alterutrum  missi  suo  fine  carent;  perieruntqne  una  cum  hoc  re- 
liqua  huius  libri  primi  carmina.  nec  deest  externum  huius  rei  testimo- 
nium,  siquidem  0  post  u.  5  spatium  quinque  uersuum  in  pagina  exeunte 
uacuum  reliquit,  siue  exemplaris  Veronensis  fidem  secutus  itidem  lacu- 
nam  adnotantis  siue  de  suo  pagellas  in  hoc  ipso  deficientes  indicans. 
propterea  autem  hoc  summi  est  momenti,  quod  ubi  fragmenta  I  —  IV 
olim  habuei-int  sedem  nunc  probabiliter  statuere  licet.  periit  igitur  libri 
primi  exitus;  nam  quae  iam  secuntur  carmina  maiora  ad  secundum 
librum  pertinent  (supra  p.  60  sq.). 


19^ 


LIBER  SECUNDUS. 


LXI. 

1,  2.  Collis  o  Heliconiei  ciiltor,  Uraniae  genus.  hoc  carmen, 
ad  celebrandas  Viniae  Aurunculeiae  et  Manlii  Torquati  (ad  u.  16)  nuptias 
conpositum  ideoque,  etsi  metro  graecanico  scriptum  et  mythologiae 
graecae  oruamentis  ex  more  temporis  instructum,  tamen  Romanos  ubique 
ritus  respiciens  Romanumque  spiritum  per  omnia  prae  se  ferens,  diuisum 
est  in  duas  partes  principales;  quarum  una  tamquam  scaenam  habet 
uestibulum  domus  paternae  nouae  nuptae  (1  — 113,  siue  potius  120  uer- 
sibus  uel  24  strophis  constans),  altera  agitur  ante  aedes  uoui  mariti 
(114 — 228,  h.  e.,  si  textus  integer  est,  23  strophis  constans).  in  utraque 
parte  adsunt  quidem  chori,  uirginum  nouae  nuptae  aequalium  in  priore, 
in  posteriore  iuuenum  noui  mariti  sociorum;  tamen  hi  chori  ita  tan- 
tum  carminis  huius  sumunt  partem,  ut  utriusque  turbae  principe  siue 
chorago  (puero  iuuesti:  ad  u.  12  sq.)  cetera  uerba  phirima  pronuntiante 
(cf.  115  uideo,  189  ita  rne  iuuent,  210  uoJo)  concinant  uersum  intercala- 
rem  (cf.  uu.  38  et  117).  itevum  autem  in  duas  particulas  distributa  est 
haec  pars  prior.  incipit  enim  ab  Hymeuaei  inuocatione  (1 — 75)  diei  festi 
indoli  adcommodata  tenerisque  uerbis  (ut  decet  et  locum  et  uirgiuum 
chorum)  dei  potentiam  celebrante;  sequitur  (76 — 113)  ad  nouam  nuptam, 
ut  ad  mariti  domum  deduci  se  patiatur,  adhortatio  non  minus  suauiter 
anxium  eius  pudorem  pauoremque  consolans.  initium  igitur  uersatur 
cum  in  causa  carminis  exponenda,  tum  iu  arcessendo  inuocandoque  eo 
deo,  sine  quo  nuptiae  fieri  nequeunt,  Hymenaeo.  hic  tamquam  nuptia- 
rum  deus  celebrabatur  a  poetis  graecis  inde  a  Sappho  (Hephaest.  129), 
a  qua  iam  uidetur  couiuncto  nomine  appellatus  esse  Hymen  Hymenaeus 
(Anth.  Pal.  VH  407,  5).  quae  copulatio  fortasse  explicanda  est  ex  dupli- 
cata  Hj^menis  appellatione:  primitus  ita  inuocabatur  uirginitas  (est  enim 
v(ii]v  membrana  uirginalis ,  qua  rupta  desinit  esse  uirgo,  Seru.  ad  Aen. 
IV  99,  Don.  ad  Ter.  Ad.  V  7,  7),  ut  adiungerentur  exclamationes  ex  re 
petitae  d  gaudii  et  al  doloris;  ex  hac  altera  coniunctione  illius  vfi^v 
(Callim.  fr.  461  Schn.)  et  kI  nata  est  couciliante  uersus  intercalaris  for- 
mula  certa  (ad  u.  4)  paulatim  Hymenaeus,  qui  ut  gemellus  eius  Hymen 
mox  inter  deos  relatus  est.  quod  numen  ex  carminibus  natum  esse  cum 
recordarentur,   illud   ex  Musis   genitum  fecerunt;   cf.  Claud.  epith.  Pall. 


LXI  1-7.  293 

et  Cel.  31  hunc  (Hymenaeum)  Musa  gcnitum  legit  Cytlicrca  ducemque 
praefecit  thalamis:  nullum  iunxisse  ciibile  hoc  sine  nec  primas  fas  est 
attollere  taedas,  Mart.  Cap.  \  1  tu  qucm  psallcntem  thalamis,  quem  matre 
Camcna  progenitum  perhihent  .  .  o  Hymenaee  dccens.  quamquam  in  certa 
matre  ei  adsignanda  uariant:  Draniae  filium  ('genus',  ut  LXIV  22  Aen. 
IV  12;  cf.  graecum  ysvoq)  praeter  CatuUum  uocat  illum  Nonn.  Dionys. 
XXXIII  67,  alii  Calliopae  uel  Terpsichores  (cf.  Pauly  Encycl.  real.  III 
p.  1543  sqq. ,  Prelleri  myth.  gr.  II  p.  493).  hinc  igitur  Hymenacus,  totius 
nnptiarnm  actus  praeses,  audit  Heliconis,  notae  Musarum  sedis  (Prellerus 
1.  1.  381  sq.),  'cultor'  siue  incola  (LXIV  228):  Plaut.  Amph.  V  1,  13  de 
loue  et  tibi  et  tuis  propitius  caeli  eultor  aduenit,  incertus  apud  Charis. 
p.  13,  22  K.  Cyclops,  Actnneus  cultor,  Neptunia  proles,  Verg.  G.  I  14, 
infra  LXIV  300.  —  3.  (ini  rapis  teiieram  ad  uirum  uirgiuem.  raptus 
uirginis,  de  quo  uidebimus  ad  u.  56  sqq. ,  hic  in  deum  graecum  trans- 
fertur  recordatione  Consi,  quem  Romani  raptui  praeesse  fingebant;  cf. 
ARossbacbius  libri  opulentissimi  saepiusque  abhinc  in  usum  uocandi 
'^Untersuchungen  ueber  die  roera.  Ehe'  p.  330.  'tener'  perpetuum  femi- 
narum,  maxime  ubi  uiris  opponuntur,  epitheton,  ut  Hor.  od.  I  21,  1 
tenerae  uirgines  et  1  1 ,  26  tenerae  coniugis.  copulata  'uirgo'  et  'uir' 
adamabant,  ut  Lydia  50  uirum  uirgo  sicut  captiica  secuta  est,  Verg.  Aen. 
I  493  audetque  uiris  concurrere  uirgo.  —  4,  5.  o  Hymenaee  Hymen,  o 
Hymen  Hymenaee.  hae  formulae  ab  antiquis  temporibus  in  nuptiis  can- 
tatae:  Arist.  au.  1736  (1742,  54:)'Tnr]v  w  'Tfisvcci'  w  cum  scholiis,  Eurip.  Tro. 
311  'Tfi-^v  00  'Tfisvai'  ava^  et  331  'Tfirjv  m  'Tfitvcct'  'T^iriv,  Theocr.  18,  58 
'TfirjV  a  'Tfisvais,  Plaut.  Cas.  IV  3,  3  io  Hymen  Hymenaee  io  Hymen 
(ibid.  10),  Ouid.  epist.  14,  27  uulgus  ' Hymen  Hymenaee''  uocant  (ibid. 
12,  143),  noster  LXII  5.  prima  syllaba  in  'Hymen'  anceps  est,  longa 
in  carmine  LXII,  breuis  in  nostro.  u.  5  cum  in  V  ita  sit  traditus  'o 
hymenee  hymen'  (ut  similiter  40,  50,  60),  simplicius  est  uisum  cum 
Aldina  a.  1502  duas  uoculas  postremas  inter  se  traicere  quam,  ut  Itali 
fecere,  reponere  'Hymen  o  Hymeuaee':  decet  finem  maxime  elatum  for- 
mulae  species  genuina  ('Hymen  Hymenae'  iunctum)  et  commendat  illud  for- 
mulae  per  chiasmum  repetitio.  ab  hac  per  'o'  inuocatione  mera,  qualis 
parti  priori  conuenit,  differt  altera  per  'io'  inde  a.  u.  117.  —  6,  7.  cinge 
tempora  floribns  suaue  oleutis  amaraci.  rogatur  deus  non  solum  ut 
nitidus  pulcherque  diei  festo  intersit  (Tib.  II  5,  5  sqq.),  sed  etiam  ut  eodem 
habitu,  quo  ipsa  noua  nupta  erat  induta,  appareat  omniaque  in  hac 
sollemnitate  usitata  suscipiat,  h.  e.  aduentu  suo  pompae  faciat  initium. 
'amaracus',  Graecorura  adfixpvxov,  est  flos  ille  odorifer,  qui  hodie  uocatur 
'maiorana  origanum';  Plin.  b.  n.  XXI  11,  61,  Verg.  Aen.  I  693  ubi 
mollis  amaracus  iUum  floribus  et  dulci  aspirans  complectitur  umbra,  ubi 
interpp.  cp.  Dioscor.  III  41  Spr.  et  Billerbeckii  Flor.  class.  p.  156;  saepe 
eum  adhibitum  esse  in  coroUas  uidemus  ex  Lucr.  II  847  et  IV  1179. 
siiauc  olentia  mala  Verg.  Priap.  3,  13  [PLM.  II  p.  160];  cf.  Kuehnerus 
gr.  1.  II  p.  211.    Hor.  od.  I  7,  23  tempora  popuJea  fertur  cinxisse  corona. 


294  LXl  8—14. 

coronam  autem  ut .  gestabat  noua  nupta  (Rossbachius  p.  292 ,  qui  cp. 
Paul.  Fest.  p.  93  corollam  noiia  nupta  de  floribus  uerbenis  herbisque  a 
se  lectis  sub  amiculo  [=  flammeo]  ferebat),  ita  hic  fert  deus/de  quo 
Ouid.  epist.  12,  44  pronuba  luno  affuit  et  sertis  tempora  uinctus  Hymen 
et  ibid.  20,  165  sqq.  (Seu.  Med.  70  praecingens  roseo  tempora  uincido).  — 
8.  flammeum  cape.  sume,  gere.  sollemne  hoc  nuptarum  amiculum  ca- 
pitis  primitus  indicante  nomine  coloris  ignei  siue  rubri,  mox  lutei  siue 
crocei  (Lucan.  II  361  lutea  clemissos  uelarunt  flammea  nultus);  de  quo 
uestimento  caue  falsam  mente  tibi  fingas  opinionem;  cf.  Rossbachius 
p.  280  (Richius  lex.  antiqq.  s.  u.).  —  laetns.  scil.  uultu;  cf.  Ouid.  met. 
X  5.  —  huc  huc.  ad  LXIV  195.  —  9,  10.  uiueo  gerens  luteum  pede 
soccnm.  luteus  color,  ut  est  laetitiae,  inprimis  nuptiarum  erat  proprius 
(de  flammeis  iam  uidimus:  Plin.  XXI  8,  46  lutei  uideo  honorem  anti- 
quissimum,  in  nuptialibus  flammeis  totum  feminis  concessum):  Festus 
p.  286  s.  u.  regillis,  Ouid.  epist.  20,  162  et  trahitur  multo  splendida  palla 
croco  (met.  X  1),  Claud.  nupt.  Hon.  211,  Borm.  ad  Petron.  26,  Ross- 
bachius  p.  283  (qui  cp.  Boettigeri  'Aldob.  Hochz.'  p.  195).  uides  autem 
adamatam  colorum  oppositionem  (infra  187  sq.,  LXVI  59)  in  niueo  pede 
(ad  LXVIII^  31)  et  luteo  socco;  quod  calceamenti  genus  Graecorum 
proprium  Romae  maxime  mulierum  fuisse  uotum  est  (cf.  Richius  s.  u.): 
hic  deo  nuptae  insignibus  induto  attribuitur,  ut  simillime  Herculi  uxorio 
dat  Sen.  Phaedr.  322  luteo  plantas  cohibente  socco.  —  11.  excitusqne 
hilari  die.  '^xcitus',  i  breui,  alacer  uegetusque,  ut  conuenit  diei  laeto 
(Plaut.  Poen.  V  6,  30  ut  hunc  diem  habeamus  hilarem),  significatione  alibi 
non  obuia.  nam  post  ea  quae  praecedunt  minus  aptum  uidetur,  ''excitus'  (de 
'i'  ad  XXXIV  22)  interpretari  'euocatus'  (ex  sede  Helicouia)  uel  ^experge- 
factus  e  somno'.  'hilari',  scil.  hoc;  abest  omnis  recordatio  diei  fausti,  qua- 
lem  anxia  cum  religione  sane  eligebant  nuptiis  (Rossbachius  p.  270  sqq.).  — 
12,  13.  nuptialia  concinens  uoce  carmina  tinnula.  quae  aures  feriat 
aeris  instar  acuti  (Ouid.  met.  VI  589  tinnitibus  aeris  acuti) ;  AStatius  cp. 
Pompon.  com.  57  R.  uocem  deducas  oportet,  ut  uideantur  mulieris  uerba.  ^ 
iube  modo  adferatur  munus,  uocem  reddam  ego  tenuem  et  tinnulam;  Plaut. 
Poen.  prol.  33  matronae  . .  uoce  stia  tinnire  temperent;  hic  acuta  et  exilis 
uox  feminarum  propria  uidetur  esse  translata  in  deum  a  puero  inuesti, 
cuius  fuerit  dicere  uerba  sollemnia,  quae  uocat  Ouid.  met.  X  4,  h.  e.  fiiXr} 
yafii^Xia  proprie  uocata,  quale  est  hoc  carmen.  Sera.  ad  Aen.  VII  695 
Fesccnninum  est  oppidum,  ubi  nuptialia  inuenta  sunt  carmina;  hic  'car- 
mina',  quia  de  uno  agitur  poemate,  intellege  uersus;  cf.  ad  LXV  15. 
'concinere'  interdum  ponitur  pro  simplici  'canere'.  Stat.  silu.  I  2,  238 
quaerit  Hymen  thalamis  intactum  dicere  carmen.  —  14.  pelle  humum 
pedibus.  haec  non  de  choreis  ad  artem  factis,  sed  de  libera  saltatioue 
intellege,  qua  recurrentem  uersum  intercalarem  comitari  atque  efferre 
solebant;  Enn.  ann.  1  V.  Musae,  quae  pedibus  magnum  pulsatis  Ohjm- 
pum,  Lucr.  V  1402  duro  terram  pede  pellere  matrem,  Hor.  od.  I  37,  1  et 
III  18,  15,   Ouid.  a.  a.  I  111  sq.     'pedibus'  graphice   additum,   ut  mox 


LXI  15-16.  295 

'manu'.  —  16.  pineam  quate  taedaiii.  boc  quoque  in  deum  translatum 
arte  cum  prioribus  cohaeret:  dum  praecineutis  uerba  recurrentia  chorus 
uniuersus  concinit  iuter  saltandum,  uibrat  idem  quas  manibus  tenet  faces, 
quae  sic  anreas  quutiunt  comas  (78,  95).  est  autem  inter  faces  (Rosa- 
bachius  p.  337  sq),  insigne  potissimum  pompae  uuptialis  (unde  et  Hy- 
menaeo  dantur,  ut  Phaedr.  app.  14,  10,  Ouid.  fast.  II  561,  met.  X  6,  epist.  20, 
160,  Claud.  nupt.  Hon.  202),  bene  distinguendum.  in  uniuersum  cf.  Seru. 
ad  Verg.  ecl.  8,  29  Varro  in  aetiis  ait  sponsas  faces  praeire,  quod  antea 
non  nisi  per  noctem  nubentes  ducebantur  a  sponsis  (idem  Varro  ap.  schol. 
ad  Lucan.  II  356  uenienti  nouae  nuptae  funal  praeluceat).  pompa  autem 
propria,  a  qua  noua  nupta  deducebatur,  certo  quinqne  taedarum  numero 
erat  instructa  (Rossb.  jj.  338),  ex  quibus  una  in  capite  agminis  erat 
spinea,  ceterae  pineae;  cf.  Plin.  h.  n.  XVI  75,  Varro  ap.  Charis.  p.  144, 
21  K.  fax  ex  spinu  alha  praefertur,  quod  purgationis  causa  adhibetur, 
idem  apud  Non.  p.  112,  20,  Festus  p.  245,  Ouid.  fast.  129  (de  hac  face, 
si  ad  domum  mariti  aduentum  erat,  certabant:  Rossb.  j).  339).  sed 
praeter  has  quiuque  pompae  propriae  par  est  choros  ceterosque  homines 
et  aute  domos  nouae  nuptae  uel  mariti  congregatos  et  pompam  euutem 
circumstrepentes  manibus  uentilasse  faces  easque  pineas.  nulla  igitur  est 
cansa  illi  'pineam'  auctore  Parthenio  substituendi  ^spineam',  nunc  cum 
tantum  de  chori  adsistentis  lampadibus  agatur;  et  est  'pinea  fax'  usi- 
tatisslma  in  designandis  in  uniuersum  nuptiis:  Ouid.  fast.  II  557  expectet 
puros  pinea  taeda  dies.  'quate' ;  mouentur  nimirum  uentilanturque  faces 
tam  ne  extinguantur  quam  ad  efferendos  numeros;  cf.  ex.  gr.  Stat.  silu. 
I  2,  4  quatiuntque  nouena  Jampade  sollemnem  thalamis  coeuntibus  ignem. 
—  16.  uaiuque  Viuia  Maulio.  expositio  causae.  de  noua  nupta  Vinia, 
quae  u.  82  sq.  Aurunculeia  uocatur,  nihil  omnino  constat.  'Vinia'  non 
Bolum  0  certo  habet,  sed  fortasse  etiam  G  antequam  correxit  'lunia', 
quam  lectionem  olim  plerique  receperunt.  saepe  haec  nomina  fluctuant 
in  codicibus;  sed  nomen  multo  rarius  'Viuia'  a  libro  meliore  indubitate 
praestitum  nec  hercle  interpolationis  suspicioni  obnoxium  nos  amplecti 
par  est.  de  gente  Vinia  cf.  AHaakhius  in  Pauly  Encycl.  reaL  VI  p.  2629; 
neque  obscura  est  gens  Aurunculeiorum  (Teuffelius  ibid.  I  p.  2183).  illud 
quaeritur,  quo  iure  duplici  nomine  gentili  haec  femina  utatur.  Scaliger 
Aurunculeiae  a  Viuio  quodam  adoptatae  etiam  Viniae  nomen  contigisse 
putauit  (Schwabius  q.  C.  p.  334).  equidem  hanc  in  re  incerta  praetu- 
lerim  explicationem ,  ut  a  patre  (fortasse  T.  Vinio,  de  quo  Dio  XLVII  7, 
Appian.  b.  c.  IV  44)  Viniam,  a  matre  Aurunculeiam  eam  dictam  esse 
statuam  (cf.  ad  u.  82),  siquidem  nihil  obstat  quominus  rationem  in- 
eunte  Caesarum  imperio  usitatam,  qua  ex.  gr.  Germanici  filia  quae- 
dam  lulia  Agrippina  audiit  (a  patre  ex  gente  lulia  et  matre  Agrippina), 
iam  sub  finem  liberae  reip.  floruisse  aiamus;  cf.  Marquardtus  antiqq.  priu. 
p.  18.  plura  de  marito  scire  licet.  hic  enim  fuit  L.  Manlius  Torquatus 
(u  209),  de  quo  cf.  Broeckerus  in  Pauly  Encycl.  real.  IV  p.  1494  et 
Schwabius  q,  C.  p.  340.  is  ex  Manliorum  gente  antiquissimanobilissimaque 


296  LXI  17—22. 

(ad  u.  206)   ortus   fortasse   paulo    ante   Catullum    a.  89    natus   est,   adu- 

lescens  accusauit  a.  66  P.  Sullam  lege  Calpurnia  de  ambitu,  a.  62  quae- 

sturam  petiit  (Cic.  p.  SuUa  8,  24,   cf.  et  12,  34),   a.  49   praetor  factus, 

a.  47   in  Africa   contra  Caesarianos   dimicans  interfectus   est.     Epicureus 

fuit,  homo  pluriraarum  reconditarumque  litterarum  (TtoXiziKov  uocat  Cic. 

Brut.  76,  265);  poesi  eum  fuisse  deditum  conligunt  ex  Cic.  d.  fin.  I  7,  25 

quid  tihi,  Torquate,  quid  hutc  Triario  litterae,  quid  historiae  cognitioque 

rerum,  quid  poetarum  euolutio,  quid  tanta  tot  uersuum  memoria  uoluptatis 

adfert?,  certius  sequitur  ex  Plinii  supra  p.  10  exscripti  uerbis,  quibus  et 

Lucium  nostrum  et  fratrem  Aulum  designari  probabile  est  (non  ad  hunc 

Manlium  missum  est  c.  LXVIII^).    quidquid  id  est,  hic  uir  certe  dignus  est, 

quem  Catulli  amicum  fuisse  dicamus.  —  17,  18.  qualis  Idaliuui  colens 

uenit  ad  Plirygium  Yenus  iudicem.     ut  amant  per  'qualis'  adnectere 

siue  inserere  conparationes  (cf.  infra  221,  LXIV  89,  LXVIII^  69,  Weid- 

nerus   ad  Vergil.   p.  464),   nunc  Viniae   formositas   (cf.   et    84)   confertur 

cum  pulcritudine  Veneris,   imagine  haud   rara,   qua   et  amans   amasiam 

suam  Venerem   uocauit  (es.  gr.  Verg.  ecl.  3,  68);    cf.   Rohdius  libri   'd. 

griech.  Roman'  p.  156.    de  Idalio  Cypri  a  Venere  culto  cf.  ad  XXXVI  12. 

Paridem   simpliciter   'iudicem'    audire  (Hom.   II.  XXIV  28,   Enrip.  Tro. 

924,  Hel.  26,  Hec.  644),  in  uolgus  est  notum;  Hor.  od.  III  3,  19  fatalis 

incestusque  iudex,  Dracont.  r.  H.  39  iudex  Idaeus  (Verg.  Aen.  VII  363 

Phrygius  pastor);  duplicem  uocis  'iudex'  naturam  bene  expressit  Dracont. 

r.  H.  31   caelicolum  praetor  ..  arhiter  idem:   conposuit  Paris  litem  dea- 

rum  certantium  et  pulcritudinis   extitit   arbiter.     sed  haec  conparationis 

pars  num  ad  Manlium  aliquatenus  spectet,  perquam  dubium  est;  immo 

una  Vinia  formosa  ad  nouum  maritum  profectura  apte  uenusteque  con- 

fertur  Veneri  omni  gratia  per  naturam  et  artem  plenae  ad  iudicium  iturae. 

—  19,  20.  boua  cum  bona  nubet  alite  uirgo.    'bona'  hic  non  ad  for- 

mam    (quae    iam    descripta    est)    pertinet,    sed    ad    mores    incorruptos 

honestosque,   quorum  praedicatio  cum   illa  saepe   iungitur;    Ter.  Phorm. 

I  2,  65  honam,  honis  prognatam;  nec  sine  causa  'uirgo'  grauiter  in  finem 

est  reiectum,   tam   nimirum   ad  efferendam  uirginitatem  intactam   quam 

ad  adnectendam  apte   conparationem   sequentem.    summa  cum  religione 

captabautur  auspicia  in  ineundis  nuptiis,  et  quidem  harum  ipsarum  die: 

Cic.  d.  diu.  I  16   nihil  fere  quondam   maioris  rei  nisi  auspicato  ne  pri- 

uatim  quidem  gerehatur,  quod  etiamnunc  nuptiarum   auspices  declarant; 

rem  accurate  exponit  Rossbachius  p.  294  sqq.    secundum  graecum  oqvi9i 

alaCcp  (Soph.  Oed.  tyr.  52)  et  ovv  olwvoiq   ayaO^oiaiv  (Hesiod.  fr.  149  M. 

ab  AStatio  cp.)    'ales'  et  ^auis'    poni  pro   eo   quod    est  'auspicium'  siue 

'omen',  notum  est;  Hor.  od.  I  15,  5  w«?a  ducis  aui  domum  ibique  Lam- 

binus.     pulcre    autem    copulatur  'boua   cum  bona' :   probae   et  honestae 

uirgini  di  secunda  faustaque  misere   omina.     saepe   sic  internum  quod- 

dam  uinculum  designatur  hac  repetitione,  ueluti  Ouid.  f.  IV  129  et  for- 

mosa    Venus  formoso    tempore   digna    est    (cf.    et  infra  44  sq. ,    195  sqq., 

225  sq.).  —  21,  22.  floridis  uelut  euitens  myrtus  Asia  ramulis.    ex 


LXI  23—28.  297 

clausula  strophae  superioris  'uirgo'  pendet  haec  imago  poetis  ueteribus 
adamata,  qua  puella  pulcra  et  Veneri  matura  confertur  uel  flori  (infra 
87  sqq.,  LXII  39  sqq.,  LXIV  90)  uel  arbori  (myrto,  ut  hic,  etiam  LXIV 
89;  cf.  et  Verg.  ecl.  7,  6  teneras  myrtos);  exempla,  ueluti  Hom.  Od.  VI 
163,  Theocr.  18,  30,  congebsit  Rohdius  libri  'd.  griech.  Roman'  p.  154. 
myrtus  Veneri  sacra  (unde  conparationi  hic  in  noua  nupta  nouom  ac- 
cedit  acumen)  ''Asia'  ('A'  longa)  audit  utpote  in  Lydiae  regione  prope 
Caystrum  nata;  Verg.  G.  I  383  Asia  prata  Caystri  ex  Hom.  II.  II  459  sqq., 
Aen.  VII  701;  qua  in  regione  myrtos  maxime  floruisse  etsi  aliunde  non 
constat,  tamen  ipsa  iUius  umiditas  (quae  j^otissimum  profert  myrtos, 
cf.  ad  LXIV  89)  ei  rationi  fauet,  cum  praesertim  bic  ignotam  quandam 
fabulam  cum  Hamadryadibus  coniunctam  sequi  uideatur  poeta.  alii, 
ueluti  Muretas,  totam  Asiam  minorem  intellegunt;  sed  ad  quantitatem 
quod  attinet,  solum  illud  'Asis'  confusione  Lydicae  regionis  et  totius 
orbis  ex  imitatione  Alexandrinorum  priore  longa  adhibuit  Ouidius  (met. 
V  648  et  IX  448).  'enitens',  splendens,  late  conspicua,  ut  Accius  trag. 
234*  R.  prohae  etsi  in  segetem  sunt  deteriorem  clatae  fruges,  tamen  ipsae 
suapte  natura  enitent,  Gell.  XII  1,  16  arborem  laetam  et  nitentem,  per 
ramorum  tenerorum  florem  pulcrum.  —  23,  24,  25.  quos  Hamadryades 
deae  ludicruni  sibi  rosido  nutriunt  humore.  Hamadryades  (nymphas 
Seruius  ad  Verg.  ecl.  10,  62  dicit,  quae  una  cum  arborihus  nascuntur 
et  intereunt;  Prellerus  myth.  gr.  I  j).  568)  educant  fouentque  hos  ramos 
'sibi  ludicrum',  ut  ita  habeant  naiyvtov  siue  ci^vQnu,  delicias  oblecta- 
mentumque  (cf.  Ruhnkenius  ad  Hom.  hymn.  Cer.  16  ibidemque  Mitscher- 
lichius,  qui  nostrum  locum  ex  Aristoph.  auu.  1099  fluxisse  putauit):  uis 
ac  robur  arboris  uegetum  ubere  pleno  laetos  in  omnes  partes  ramos 
emittere  gaudet,  qui  nutrimentum  accipiunt  ex  rore  caelesti.  Plin.  h.  n. 
IX  10,  38  de  testudinibus  sunt  .  .  in  Africae  desertis  . .  roscido,  ut  creditur, 
umore  uiuentes,  quae  de  rore  nocturno  intellegenda  esse  apparet;  neque 
hic  de  terrae  umore  propter  abundans  sic  moleste  epitheton  cogitare  licet. 
immo  per  umorem  illum,  quem  serenis  astra  rorant  noctibus  (Peruig. 
Ven.  20 ,  ubi  15  sq.  7-oris  lucidi  . .  umentis  aquas)  deae  educaut  ramos 
laetos,  li.  e.  arbor  alitur  crescitque,  postquam  ex  aquis  infernis  uim 
roburque  collegit;  audacius  etiam  Verg.  G.  II  425  hoc  (umore)  pinguem 
et  placitam  Paci  nutritor  oliuam  agricolam  monet.  uulgaris  illius  ^rosci- 
dus'  (consol.  Liu,  282)  forma  altera  prisca  'rosidus'  habetur  in  glossis  Labb. 
p.  161  rosidus  8e8Qoeia^ivog,  recentior  'roridus'  apud  Prop.  II  30,  26 
et  IV  4,  48.  de  contracto  in  spondeum  dactylo  (coniecerunt  praeter 
necessitatem  BGuarinus  'in  odore',  Pleitnerus  Mn  agello',  Maehly  'nu- 
triuntur  honore')  cf.  Lachmannus  praef.  Ter.  Maur.  p.  XVI,  LMuellerus 
d.  r.  m.  p.  166.  —  26,  27,  28.  quare  age  huc  aditum  ferens  perge 
linquere  Thespiae  rupis  Aonios  specus.  LXIV  372  quare  agite,  solita 
adhortandi  formula.  ^aditum  ferre',  quod  recurrit  u.  43,  pro  'adire',  ut 
LXIII  47  et  alibi  'reditum  ferre'  pro  'redire'.  saepe  'pergere'  cum  in- 
finitiuo  iunctum  inseruit   celeritati  exprimendae,  ut  Ter.  Phorm.  I  4,  17 


298  LXI  29-32. 

donium  ire  pergam,  Cic.  Arat.  326  Capvicornus  uadere  pergit,  Verg.  Aen. 
VI  198  quo  tendere  pergant.  eodem  modo  quo  a  Pi(m)plea  oppidulo  ad 
radices  Olympi  sito  hic  audit  'mons  Pi(m)pleus'  (CV  1),  etiam  'Thespia 
rupes'  (=  mons,  LXVIIl'^  13,  Verg.  ecl.  6,  29  Parnasia  rupes,  Grat. 
Cyn.  430  in  Trinacria  specus  ingens  rupe)  audit  Helicon  a  Thespiis  urbe 
in  eius  radicibus  posita  ad  sinum  Crissaeum ;  cf.  Strabo  p.  409 ,  Paus. 
IX  26,  Steph.  Byz.  s.  u.  ©lansia,  Eust.  ad  Hom.  II.  II  478  (Cic.  Verr. 
IV  2,  4,  Pliu.  h.  n.  XXXVI  4,  39);  Varro  d.  1.  1.  VII  20  de  Musis  ita 
ab  terrestribus  locis  aliis  cognominutae  Lihethrides ,  Pipleides,  Thespiades, 
Heliconides.  'Aonia'  (Strabo  p.  412)  notissimum  est  dici  proprie  partem 
Boeotiae  circa  Heliconem  sitam  et  inde  omnia  quae  et  ad  Musas  (hinc 
^Aonides'  dictas)  et  ipsum  moutem  et  totam  Boeotiam  pertineant  uocari 
'Aonia';  ex.  gr.  Verg.  G.  III  11  Aonio  rediens  deducam  uertice  3Iusas; 
hic  Musarum  respectu  specus  dicuntur  'Aonii'.  nam  antra  Heliconis  ut- 
pote  frigida  Musarum  habitacula  recessusque  tranquillos  (Pausan.  IX  34, 
Strabo  p.  410)  poetae  saepius  commemorant,  ut  Hor.  od.  III  4,  40  Pierio 
antro,  Prop.  III  3,  27  sqq. ,  Colum.  X  267  aniraque  Castaliis  semper 
rorantia  guttis.  —  29,  30.  Nympha  qiios  super  irrigat  frigeraiis  Aga- 
uippe.  de  hoc  fonte  Heliconis  Pausan.  IX  29,  3  dicit  iv  'Ehyicovi  ds 
TCQog  t6  cilaog  iovzi  twv  Movawv  sv  ccqiaTsqu  ^ilv  rj  'Ayavimirj  Tirjyiq " 
&vyaT£Qa  Ss  slvai  zijv  AyavtTCTcrjv  tov  TtQiii^aov  Isyovaf  qsi  de  ■ncci 
ovTog  o  TsQ^TjGog  hsqI  tov  'EliKcova.  ti^v  ds  sv&tiav  SQXOiisvat  nQog 
t6  aXaog  sozlv  siv.av  Evcprjfirjg  iTisiQyaafisvr]  Xi&ai'  TQOtpov  ds  slvai  tjjv 
Evtpri^rjv  Xiyovai  Ttov  Movaav  TavTrjg  Ss  ovv  siv.(ov  v.al  ^ist'  avTrjv 
ACvog  sazlv  sv  tistqcc  [iikqc<  anrjXaiov  TQonov  siQyaa^ivr]'  'tovtco  xara 
ETOg  sy.aoTOV  ngo  T?ig  &vaiag  tcov  Movodv  iaayC^ovai  (cf.  et  Callim. 
fr.  100%  4  Schn.).  'Nympha'  proprio  igitur  sensu  accipe;  male  poste- 
riore  tempore  Musas  easdem  cum  Nymphis  fecerunt  (cf.  HDeitersius 
libelli  ''ueber  die  Verehruug  der  Musen  bei  den  Griechen',  Bonnae  1868, 
p.  15  sqq.);  nimirum  Musae  quoque  Heliconiae  siluestria  templa  tenebant 
Nympharum,  quibus  e  scibant  umoris  fluenta  lubrica  proluuie  larga  lauere 
umida  saxa,  umida  saxa,  super  uiridi  stillantia  musco  (Lucr.  V  948); 
qualis  domus  Nympharum  (Verg.  Aen.  I  166,  Prop.  I  20,  34)  grata  erat 
frigore  ex  aquis  aspersis  inlato.  hoc  uerbum  ^frigerare'  nunc  casu  non 
extat  nisi  apud  medicum  Cael.  Aur.  acut.  III  21,  '208  (e  coniectura  fortasse 
est  restituendum  paneg.  Mess.  60) ;  ^refrigero'  etiamnunc  apud  idoneos  aucto- 
res  habetur.  'super'  aduerbialiterpro  'desuper'  (Aen.  IX  168).  —  31,  32.  ac 
domum  domiuam  uoca  couiugis  cupidam  noui.  iterum  Hymenaeo  attri- 
buitur  id  quod  chorus  facit,  qui  nouam  nuptam  ex  domo  paterna  uocat 
in  domum  mariti.  ''domum  dominam'  cum  pulcra  paronomasia  respectu 
deriuationis  est  dictum;  nam  a  domo  erus  siue  paterfamilias  dictus  est 
'dominus',  era  siue  materfamilias  'domina'  (Plut.  q.  R.  30  onov  cv  kv- 
QLog  Kai  oiKoSsanoTTjg,  xat  iyco  KVQia  nai  oiyioSianoiva);  fallunturque 
nostri  etymologistae  ad  alia  aberrantes  (GCurtius  libri  ^Grundzuege' 
p.  232*);   amabant  illam  cognationem  indicare  ueteres  iuugentes  ex.  gr. 


LXl  33-37.  21»'J 

Cic.  d.  fin.  I  18,  58  neq^iie  enim  ciuitas  in  seditione  beata  esse  potest,  nec 
in  discordia  dominorum  (eri  et  erae)  domtis,  tragicus  inc.  184  R.  o  domus 
antiqua,  heu  quam  dispari  dominare  domino,  Plaiit.  Capt.  pr.  18,  Ouid. 
tr.  III  1,  58  isdem  sub  dovmiis  aspiciare  domus,  Petron.  76  dominus  in 
domo  factus  sum;  Macr.  I  15,  22  nuptam  in  domo  uiri  dominium  inci- 
pere  oportet  adipisci.  quamquam  inest  in  uulgata  scriptura,  quod  oppido 
displiceat.  nam  cum  requiramus,  'coniugis  noui'  accedere  ad  'domum', 
obstat  huic  rationi  paene  necessariae  intercedens  illud  'cupidam'.  licet 
enim  domus  mariti  ipsa  possit  dici  cupida  dominae  (cupide  eam  ex- 
pectare),  tameu  ita  sunt  posita  uerba,  ut  nemo  non  'cupidam'  ad  'do- 
miuam'  referat.  lianc  uero  desiderio  teneri  uiri,  nunc,  ubi  prae  pudore 
tardat  paternam  domum  relinquere,  nihil  sane  attinuit  commemorare. 
hiuc  natae  sunt  coniecturae  nonnullae  ualde  infelices  (ueluti  Passeratii 
'domii').  mihi  omnis  ambiguitas  sublata  uidetur  mutatis  uocnm  finibus 
'cupidi  nouam'.  iam  enim  non  potest  'coniugis  cupidi'  (cf.  54)  non  referri 
ad  unum  'domum',  ut  'nouam'  ad  solum  'dominam'.  notum  est,  'nouos 
coniunx'  et  'nouos  maritus'  (u.  54  sq.)  et  'nouos  uir'  (LXVI  20),  vso- 
vv^opog ,  porro  *'noua  nupta'  (domina),  vtu  vviKpi]  (Fest.  p.  170'',  26), 
dici  de  sponso  sponsaque  uixdum  per  iustas  nuptias  iunctis.  —  33.  men- 
tem  amore  reiilnciens.  haec  quoque  iam  melius  iutelleguntur.  ueque 
enim  tantum  amor  mariti  dicitur,  sed  multo  magis  ipsius  domus,  in 
quam  illa  est  intratura  materfamilias :  Hymenaeus  efficiet  ut  huic  domo 
sit  recta  ueraque  domina  futura  neque  extra  domum  libera  solutaque 
bonis  moribus  uagetur.  ^reuinciens',  adligans  firmis  quasi  uinculis,  rarius 
ponitur  translate;  similiter  Aen.  VIII  394  tum  pater  aeterno  fatur  de- 
uinctus  amore.  —  34,  35.  nt  tenax  edera  huc  et  liuc  arborem  im- 
plicat  errans.  haec  de  arto  raaritorum  amplexu  (102  sqq.)  uulgo  acci- 
piunt,  cum  sit  sensus:  tam  firmo  uinculo  ad  noui  coniugis  domum 
adligetm-  Vinia  quam  edera;  quae  solet  natura  sua  in  omnes  partes 
(Hor.  epod.  4,  9  Jiuc  et  huc  euntium:  Hand.  Turs.  III  p.  106)  euagari 
passimque  crescere  (Verg.  ecl.  4,  19  errantes  ederas,  Cic.  d.  sen.  15  ser- 
pens  mtdtiplici  lapsu  et  erratico,  cf.  et  v,iaGoq  iiolvnXavriq),  sed  tenax  siue 
astricta  (Ouid.  met.  IV  377  complexu  coierunt  membra  tenaci)  se  illigat 
arbori,  quacum  est  coniuncta;  Paul.  Festi  p.  100  hedera  .  .  in  tutela 
Liberi  putdbatur  esse,  . .  quia  ita  omnia,  sicut  ille  mentes  hominum,  illigat, 
Amm.  Marc.  XV  2,  9  opulenti  pulsantes  praesidia  potiorum  isdemque 
tamquam  ederae  cclsis  arboribus  adhaerentes.  —  36,  37.  uosque  item 
simul,  integrae  uirgines,  quibus  aduenit  par  dies.  conuertit  se  puer 
praecinens  ad  uirginum  chorum,  qui  et  ipse  Hymenaeum  inuocandi  par- 
tem  sumat.  'que'  interdum  nouam  personam  siue  addens  siue  opponens 
fortiter  fere  adaequat  'quoque',  ut  CI[  3,  Sall.  Cat.  27,  4  seque  (==  se 
quoque)  ad  exercitum  proficisci  cupere,  glossae  Hildebrandi  p.  208  mequc, 
et  me:  sibi  accedere  in  auxilium  iubet  pner  puellas;  quod  eo  facilius  hic 
licet,  quod  'item'  praeterea  accedit  ad  efferendum  pronomen,  ut  Plaut. 
Aul.  II  2,  49  te  esse  homincm  diuitem  factiosum,  me  item  esse  hominem 


300  LXI  38-47. 

paupcrum  pauperrimum.  'simul',  una  mecum.  'integrae',  ut  XXXIV  2. 
'par',  idem  (scil.  nuptialis).  'aduenit'  (LXIV  328)  pro  'adiieniet',  quia 
puellae  nouae  nuptae  aequales  iamiam  in  eo  sunt,  ut  ipsae  nubant.  — 
38,  39.  agite  iu  modum  dicite.  canite  (ad  LXII  4),  agedum,  ad  certos 
numeros  (svQv&iiag)  mecum  hunc  uersnm  intercalarem.  infra  116  con- 
cinite  in  moclmn,  Verg.  ecl.  6,  27  in  numerum  faunosque  ferasque  uideres 
ludcre,  Tib.  I  7,  38  mouit  et  ad  certos  nescia  memhra  modos;  cf.  supra 
ad  13.  uerba  autem  a  uirginibus  canenda  tantummodo  intellege  ea  quae 
recurrunt  siue  STtKpcovrjficx  (39  sq.,  49  sq.,  59  sq.  quis  —  ausit  ectr.,  91  ectr.). 
nam  quam  difficile  fuerit,  docere  hos  choros  modos  carminum  integro- 
rum,  ex  iocosis  Horatii  uersibus  (od.  TV  6,  35  sqq")  intellegimus,  ut  non 
sine  causa  in  his  fescenninis  solos  uersus  intercalares  a  choris  cantari 
uoluerint  poetae.  —  41,  42.  audiens  se  citarier  ad  suum  munus.  si 
percipit  (Ellisius  cp.  Callim.  h.  Apoll.  21  otitcot'  It}  ncnrjov  0]  naifjov 
av.ov<}i]),  se  ab  omnibus  uocari,  inuitari,  ad  obeundum  proprium  sibi 
officium.  nam  ''citare'  hic  respectu  superioris  strophae  habeas  pro  mero 
frequentatiuo ;  ceterum  cf.  Ouid.  epist.  7,  101  Idnc  ego  me  sensi  noto 
quater  ore  citari  et  fast.  V  683  citaui  .  .  numina  magna  louis.  priscam 
infinitiui  terminationem  (Neuius  II  p.  409)  in  hoc  carmine  saepius  ad- 
hibet  C.  (compararier  65  ectr.,  nitier  68),  semel  praeterea  LXVIII''  101 
componier:  indicium  ingens,  nostrum  poema  ante  LXVIIP'.  h.  e.  anno 
fere  62  uel  61  esse  scriptum.  'munus',  scil.  a  Venere  inpositum,  quod 
u.  44  sq.  designant.  —  44,  45.  dux  bonae  Yeneris,  boni  coniugator 
amoris.  praedicatiue  haec  accedunt  ad  'huc  aditum  ferat'.  Hymenaeus 
est  dux  thalamis  constitutus  (Claudian.  I.  ad  u.  1  1.  Cytlierea  ducemque 
praefecit  thalamis)  siue  honestae  legitimaeque  ueneris  signifer,  et  hinc 
simul  faustum  amorem  coniungit:  est  eadem  uocis  'bonus'  a  significa- 
tione  uarietas,  ut  supra  19  et  infra  195  sqq.  'coniugator'  (a7ra|  X^yo- 
(isvov),  qui  sub  iugum  redigit  (cf.  ad  LXVIII*'  78),  ueterum  Romanorum 
deus  lugatinus  (Prelleri  myth.  Rom.  p.  582);  Caluus  fr.  6  de  Cerere  et 
cara  iugauit  corpora  conubiis,  Arnobius,  qui  V  25  iugator  boum  dixit, 
similiter  habet  II  16  nos  corporum  coniugationibus  nascimur  (V  21  con- 
iugatio  uxoria),  Augustin.  conf.  VI  13  iam  coniugatus  (uxorem  habens); 
Cic.  d.  off.  I  58  amicitia,  quam  similitudo  morimi  coniugauit  (==  copu- 
lauit).  —  46,  47.  quis  deus  magis  araatis  est  petendus  amantibus? 
transitur  iam  ad  sollemnem  dei  laudem.  'magis'  ad  'petendus'  refer, 
ut  48.  corrupta  uox  'amatis',  quae  metro  repugnat,  excitauit  iam  olim 
ingenia  criticorum  uaria  sine  probabilitate  temptantium,  ut  Auantii 
'optirais',  Statii  'a  macris',  BGuarini  'magis  ac  magis',  Scaligeri  'm.  ah 
magis'  proponentium  male  utique,  ut  recte  ostendit  Hauptius  [opusc.  I 
p.  16  sq.],  qui  ipse  maluit  'anxiis'.  sed  licet  anxius  optat  (h.  e.  inter 
spem  metumque  dubius)  similiaque  recte  dicantur,  recte  etiam  apud 
Stat.  silu.  I  2,  81  Stella  amore  nondum  declarato  premat  anxius  ignes 
(ut  alia  magis  abhorrentia  mittam),  tamen  amantibus  coniungi  cupien- 
tibus ,    quales   hic    commemorantur,    non  anxietas   mentis  conuenit,    sed 


LXI  48—63.  301 

triste  animi  desiderium  (I  10).  neque  melius  Bergkio  res  successit  peri- 
clitanti  'est  ama-tis  peteudus  amantibus' ;  nam  certam  formulam  'amare 
amari'  (XLV  20)  nemo  Romanorum  ita  deflexit,  ut  diceret  'amati  aman- 
tes'  similiterue.  refutabone  ceterae  turbae  conamina,  ut  Heysii  'a  catis', 
Froehlicliii  'a  diis' ,  Pleitueri  'mage  mutueis'  V  satis  datum  esse  puto 
lusibus.  ego  comparans  LX  5  a!  niviis  fero  (V  'animis')  et  LXVI  85 
a!  mala  dona  (V  'amala')  ex  'amatis'  erui  'a!  malis',  hunc  datiuum  fere 
adaequare  statuens  'finiendis  miseriis  suis'  (XXX  3,  Hor.  od.  III 12, 1  neque 
dulci  mala  uino  lauere).  etenim  si  *deum  petere'  non  tantum  ualet  'rogare' 
(cf.  Verg.  Aen.  VI  115,  Plaut.  Curc.  148),  sed  sensu  latiore  'dei  auxi- 
lium  inplorare',  facile  in  nota  dictione  'aliquid  alicui  (rei)  petere'  da- 
tiuus  quem  uocant  commodi  accedit  ad  alterum  illum  personae  (=  ab 
amantibus),  cum  praesertim  non  uerendum  fuerit  nequis  sine  sensu 
'malis  amantibus'  copularet;  similiter  Cic.  d.  or.  I  23,  105  gcrendus  est 
tibi  mos  adulescentihus  (et  sic  duo  diuersi  datiui  iuxta  sunt  positi  IV  22). 
notum  est  autem ,  quam  saepe  interiectio  ex  mente  eorum ,  qui  siue  in 
tristitia  nersantur  siue  alio  modo  adfecti  sunt,  adiciatur.  —  48,  49.  quem 
colent  honiines  magis  caelitumJ  supple  'igitur'.  nam  ut  futurum  in- 
dicat  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  111),  ex  posito  illo,  nullum  deum  magis 
esse  inplorandum  amantibus,  hoc  iam  consequi  dicitur,  ut  neminem  deorum 
magis  uenerentur  omnes  homines;  et  haec  quidem  sententia  ab  amantibus 
magis  in  uniuersum  ad  totum  genus  humanum  progressa  inlustratur  65  sqq. 
—  51.  te  suis  tremulus  parens  inuocat.  persequitur  C.  illud,  nullum 
deum  magis  pie  colendam  esse,  ante  omnia  patri  grandaeuo  (infra  154, 
LXIV  307,  Plaut.  Curc.  I  3,  3  anus  iremula,  Ter.  Eun.  II  3,  45  incuruos,  tre- 
mulus  .  .  gemens),  qui  de  sorte  suorum  (LXII  45,  58),  quos  hic  maxime  intel- 
lege  filias  nondum  locatas,  sollicitus  has  quam  primum  nubere  cupit.  Plaut. 
Amph.  V  1,  9  deos  sibi  inuocat,  Anth.  lat.  Mey.  1704,  30  midta  inuocant 
prece  uos,  dede  puellae  (ubi  cf.  et  48  sq.)  —  52,  53.  tibi  uirgines  zonula 
solunnt  sinus.  ut  Grraeci  Xvsiv  ^iovrjv  siue  (liTQav  (Hom.  Od.  XI  245, 
Theocr.  27,  55;  Spanhem.  ad  Callim.  h.  Dian.  14),  ita  Romani  'soluere 
zonam'  siue  'cingulum'  dicebant  de  marito,  qui  nouae  nuptae  potitur 
uirginitate  cingulo  aute  munita  saeptaque  (Richius  s.  u.  'zona');  II  6  et 
LXVII  28,  Varro  sat.  Men.  187  B.  nouos  maritus  tacitulus  taxim  uxoris 
soluebdt  cingiUmn,  Ouid.  epist.  2,  116  castaqiie  fallaci  zona  recincta 
manu,  Paul.  Festi  p.  63  Cinxiae  lunonis  nomen  sanctum  habebatur  in 
nuptiis,  quod  initium  ('initio'  codd.)  coniugii  solutio  erat  cinguli,  quo 
noua  nupta  erat  cincta  et  ante  cingulo  noua  nupta  praecingebatur,  quod 
uir  in  lecto  soluebat,  factum  ex  lana  ouis,  ut,  sicut  illa  in  gJomcs  sublata 
coniuncta  inter  se  sit,  sic  uir  suus  secum  cinctus  uinctusque  sit;  hunc 
Uerculaneo  nodo  uinctum  uir  soluit  ominis  gratia,  ut  sic  ipse  felix  sit  in 
suscipiendis  liberis,  ut  fuit  Hercules,  qui  septuaginta  liberos  reliquit.  cf. 
et  Schraderus  ad  Musaeum  p.  344.  hic  uirgines,  quod  fieri  alibi  patiun- 
tur,  ipeae  faciunt  (ut  Eurip.  Alcest.  175),  dum  sinus  siue  uestem  laxant 
remota    zouula    (quod    demiuutiuum    praeterea    habent    Lamprid.    Alex. 


302  LXT  54—65. 

Seu.  52  et  Serenus  fragm.  14  LM.)  et  corpus  uiro  tradunt  (LXVI  80  sq.). 
'tibi',  in  tuam  gratiam,  ut  Verg.  ecL  8,  30  tibi  deserit  Hespertis  Oetam, 
infra  185.  —  54,  55.  te  tiinens   cupida   nonos  eaptat  anre  niaritns. 

nouos  (ad  32)  maritus  in  domo  sua  anxius  metueusque,  nequid  inprouisi 
turbet  gaudia  sperata  (paulo  aliter  Stat.  silu.  I  2,  31  sq.),  expectat  de- 
ductam  soUemniter  feminam,  auide  auscultans,  num  pompam  Hymenaeum 
clamantem  adpropinquare  audiat.  Verg.  Aen.  III  514  atque  auribus  aera 
captat,  ubi  cp.  Liu.  XXXVIII  7,  8  sonitum  aure  admota  captare.  Himens' 
inmutandi  iusta  causa  non  adest  ('tumens'  Dousa  iunior,  alia  alii  uoluere). 
forma  prisca  'nouos'  non  iutellecta  effecit,  ut  'maritos'  quoque  reponere- 
tur  in  V,  plane  ut  LIII  3.  —  56,  57,  58.  tu  fei*o  iuueni  in  manus 
floridam  ipse  puellulam  dedis  e  gremio  snae  matris.  Festus  p.  289 
rupi  simulatur  uirgo  ex  gremio  matris  aut,  si  ea  non  est,  ex  proxima 
necessitudine,  cum  ad  uirum  traditur,  quod  uidelicet  ea  res  feliciter  Bomulo 
cessit;  Rossbachius  p.  329.  ipso  duce  Hymenaeo  (cf.  u.  3)  hunc  raptum 
usu  uenire  fingit  poeta,  quippe  cum  illo  permittente  ac  procurante  om- 
nia  haec  fiant.  'ferus'  autem  sponsus  audit  et  ut  raptor  crudelis  in- 
mitisque  et  ut  indomita  libidine  flagrans  (LXII  23  ardenti  iuueni,  Ouid. 
rem.  267  ne  te  ferus  ureret  ignis).  'florida',  cf.  ad  XVII  14,  Ouid.  met. 
VII  216  in  florem  redeat  primosque  recoUigat  annos  (LXVIII*  16  florida 
aetas),  Ter.  Maur.  2155  florea  uirginitas.  ^in  manus  dedis',  tradis  in 
potestatem  arbitriumque  et  propriam  dicas  (LXIV  374),  cum  recordatione 
ueteris  illius  sed  Catulli  tempore  iam  paene  abolitae  in  manum  conuen- 
tionis  dictnm  est;  de  qua  conubii  forma  cf.  Rossbachius  p.  10  sqq.,  53  sqq. 
'gremio  matris' ,  siue  ubi  antea  dormire  solebat  filia  (LXIV  88)  siue  in 
quod  ea  raptorem  pauens  uirginali  metu  fugerat  (LXII  22);  Val.  Flacc. 
VII  49  gremiis  abducere  natas,  Ambros.  epist.  I  6  pactam  e  gremio  matris 
non  abduci  (Apul.  met.  IV  26  de  medio  matris  gremio  rapuere).  —  61, 
62,  63.  nil  potest  sine  te  Venns,  fama  quod  bona  comprobet,  com- 
modi  capere.  'sine  te'  ex  opposito  'te  uolente'  alpparet  esse  'te  nolente 
nec  adiiiuante';  nisi  malis  interpretari 'sine  tua  praesentia';  cf.  Claudian. 
I.  ad.  u.  2  1.  nullum  iunxisse  cubile  hoc  sine  fas.  inncta  quippe  furtim 
nec  legitimo  foedere  uenus  non  gaudet  rumore  secundo  (Verg.  Aen. 
IV  221  et  oblitos  famae  melioris  amantes,  Ouid.  fast.  IV  155  supplicibus 
uerbis  illam  [VeneremJ  placate;  sub  illa  et  forma  et  mores  et  bona  fama 
manet,  Ter.  Phorm.  IV  5,  12  id  si  non  fama  adprobat)  et  uero  fructu 
caret,  scil.  liberis,  ut  persequitur  strophe  proxima  (apte  Passeratius  cp. 
Aen.  IV  33  nec  dulcis  natos,  Veneris  nec  praemia  noris).  iam  Vulpius 
cp.  Ter.  Eun.  V  6,  1  ea;  meo  propinquo  rure  Jioc  capio  commodi  (ibid. 
III  5,  25).  —  63,  64.  at  potest  te  uolente.  propitio  ac  iubente  (cf.  ad 
XI  13),  ut  Verg.  Aen.  I  302  ponuntque  ferocia  Poeni  corda  uolente  deo. 
ceterum  attende  ad  bellam  oppositionem  hic  et  in  sequentibus  'nil  potest 
—  at  potest'.  —  64,  65.  quis  buic  deo  compararier  ausit.  mala  adest 
in  hoc  uersu  intercalari  oppositio.  nam  hominum  certe  nemo  facile  se 
conferre   audeat   Hymenaeo  utpote  deo;   at  si   nec  Venus   siue  eo  quid- 


LXI   66-73.  303 

quam  ualet,  nemo  scilicet  deorum  huic,  i.  e.  tam  potenti,  sustineat  se 
comparare:  qualis  laus  per  se  nimia  in  nullo  ad  certum  aliquem  deum 
hymno  offendit.  itaque  ^deo'  aut  ex  'deum'  mala  ad  prius  'huic'  ad- 
similatione  aut  potius  ex  'deus'  (de'')  ortum  puta.  —  06,  67,  68.  nulla 
quit  siue  te  domus  liberos  dare  nec  pareus  stirpe  uitier.  omnis 
uitae  cultae  fuiidamentum  est  conubium  legitimum ,  ut  indicauit  stropha 
prior:  illinc  domus  iusta  cum  patre  et  matre  familias,  illinc  liberi  ueri 
scilicet,  quorum  maxime  quaerundorum  causa  iniri  conubium  apud  Romanos 
peruulgata  erat  opinio  (Rossbachius  p.  4).  opponuntur  haec  tacite  contu- 
bernio  maris  et  feminae  et  qui  ex  hoc  gignuntur  liberis  spuriis.  infra  205 
liberos  date  (procreate,  edite),  Colum.  X  385  subolem  dabit  illa  capacem. 
Aen.  I  274  geminam  j)artu  dabit  Ilia  prolem.  amplificantur  haec  per 
proxima:  nec  uUus  qui  parit  liberos  (ex.  gr.  seruus)  sine  te  tnisque  taedis 
soUemnibus  auctor  esse  potest  familiae.  Scaliger  haec  ita  intellegit 
'nec  transmittere  ad  liberos  hereditatem,  quia  ex  non  iusto  coniugio 
conceptus  est  peregrinae  condicionis'.  contra  quem  recte  Bernardus 
Martinus  [uar.  lectt.  III  17j:  'de  iure  sanguinis  potius,  ut  loquuntur 
nostri,  quam  de  iure  hereditatis  interpretandus  ille  locus,  ut  dicat 
Catullus  .  .  non  rite  peractis  nuptiarum  sollemnibus  nec  uxorem  nec 
dotem  nec  matrimonium  intellegi;  siquidem  certissimi  iuris  est,  ex  impuro 
et  illicito  concubitu  natos  communes  parentes  appellare  non  posse,  ut 
dicitur  de  eo  qui  ex  libera  et  serua  aut  ex  adultera  matre  conceptus 
est;  iubet  enim  lex  eum  tamquam  uulgo  quaesitum  et  anuxcoQcc  ceu 
spurium  haberi'  eqs. ;  apte  Pleitnerus  in  hanc  interpretationem  cp.  Gaium 
I  64.  nimirum  'stirpe'  siue  'prole'  (Aen.  XI  394  Euandri  totam  cum 
stirpe  uidebit  pii^ocubuisse  domum)  tamquam  radice  nititur  spes  generis 
nominisque  ad  posteros  propagandi;  iam  AStatius  cp.  Prop.  IV  11,  69 
et  serie  fulcite  genus;  adice  ex.  gr.  Stat.  silu.  IV  7,  30  alma  proJe  fundasti 
uacuos  penates  et  Plin.  epist.  IV  21,  3  cui  nunc  unus  ex  tribus  liberis 
superest  domiwique  pluribus  adminicuUs  pauJo  ante  fundatam  fulcit  ac 
sustinet;  et  notum  est  quam  aaepe  filii  columnae  ac  fulcra  domorum 
audiant  (Eurip.  Iph.  Taur.  57  arvXoi  olkcov).  hinc  licet  opitulari  cor- 
rupto  illi  'uitier'  (0  'uities',  G  'uicier'),  unde  omnium  et  facillime  et 
oportunissime  elicuit  Auantius  'nitier',  quod  nunc  amplector  conf.  Cic.  p. 
Cael.  32,  79  qui  hoc  unico  filio  nititur.  nec  a  mutationis  lenitate  nec 
a  sententiae  bonitate  huc  aspirant  cetera  commenta,  Italorum  'uincier' 
('superari,  ut  maiorem  nepotum  uideat  subolem'  BPisanus  frigidiuscule), 
Soaligeri  'iungier',  Schraderi  'cingier'.  —  71,  72,  73.  quae  tuis  careat 
sacris,  nou  queat  dare  praesides  terra  flnibus.  sacrificiis  tibi  oblatis: 
Ouid.  met.  VII  700  jwst  sacra  iugalia  et  epist.  12,  87  luno  sacris  prae- 
fecta  maritis,  Seru  ad  Aen.  III  136  apud  ueteres  neque  uxor  duci  neque 
ager  arari  sine  sacrificiis  peractis  poterat:  auspicia  et  sacra  legitimi 
conubii  fundamentum;  cf.  Rossbachius  p.  309.  haec  si  desunt,  h.  e.  si 
more  ferarum  libera  uenere  miscentur  homines,  deest  et  familia  et  quae 
ex  hac  prodiit  complurium  et  in  uicis  pagisque  et  in  urbibus  et  in  ciui- 


304  LXI  76—78. 

tatibus  societas,  desunt  quae  ex  hac  rursus  profluxerunt  iura  omuia  et 
respublica  bene  constituta  legibusque  moderata  certisque  finibus  compre- 
hensa,  deest  denique  hos  fines  contra  hostes  defendendi  amor  ardorque 
ciuium,  qui  iam  uulli  sunt.  indicat  enim  'praesides'  tutores  defensores- 
que,  ut  Plaut.  Rud.  IV  4,  7  ite,  inquam,  domum  amho  iam  nunc  ex  prae- 
sidio  praesicles,  Liu.  XXIII  48;  maxime  numina  tutelaria  praesides  terrae  dei 
appellabantur.  modestiore  modo  per  'quae  careat  .  .  non  queat  (at  queat)' 
haec  profert  poeta  non  nescius,  se  utpote  Romanum  sic  sentire  ac  loqui 
nec  deesse  gentes  alio  more  uiuentes.  —  finito  sic  in  summa  potestate 
Hymenaei  hymno  nunc,  quasi  dei  praesentiae  certus  sit,  ad  rem  ipsam 
transgreditur  is  qui  uerba  facit,  nouam  nuptam  admonens  ut  ex  paterna 
domo  cum  pompa  sua  ijiodeat  incipiatqueire  ad  maritum.  —  76,  77.  clau- 
stra  pandite  iannae,  uirgo  ades.  uere  omnino  Schraderus  correxit  'ades' 
(h.  e.  adesto,  ut  LXII  5,  Verg.  ecl.  2,  45  et  saepe)  pro  tradito  'adest'. 
neque  euim  iam  adest  uirgo  ibi,  ubi  flagitatur,  sed  ut  adsit  tandem  roga- 
tur  ideutidem  per  totam  qnae  sequitur  partem  (cf.  u.  intercalarem ,  qui 
huius  partis  indolem  reddit,  'prodeas  noua  rupta').  et  ut  hoc  'u.  a.' 
altiore  uoce  dicitur  ad  puellam  pone  fores  in  ostio  siue  in  atrio  remo- 
rantem,  ita  ad  ministroa  adstantes,  qui  ad  domini  (patris  puellae)  nutum 
aperturi  sunt  fores,  ex  quibus  pompa  nuptialis  est  proditura,  iupatientior 
praecentor  haec  uerba  facit,  ut  claustra  siue  ea  quae  claudant,  repagula 
et  obices,  reserent  et  ita  ianuani  patefaciant;  Ouid.  am.  I  6,  2  difficilem 
moto  cardine  pande  forem,  Petron.  89  Danai  relaxant  claustra  (Oaid.  1. 
1.  17),  SiL  ItaL  VII  334  reserent  quo  claustra:  apparet  cum  quadam 
breuiloquentia  duas  locutiones  esse  confusas.  —  77,  78.  uiden  ut  faces 
splendidas  (luatiunt  coniasJ  nonne  uides,  quam  omnia  te  prodeuntem 
expectent  ad  deductionem?  ad  puellam  haec  quoque  dicta  putabis  aptius 
quam  in  uniuersum;  nam  illud  'uiden'  (h.  e.  uidesne,  cf.  Neuius  II  p.  435) 
potest  sane  etiam  ad  complures  pertinere,  ut  LXII  8,  Tib.  II  1,  25. 
ceterum  'uiden  ut  (=  quomodo)'  recentiores  maxime  cum  coniunctiuo 
(Tib.  1.  1.,  ubi  u.  Huschkiua,  SiL  Ital.  XII  713  uiden  ut  Latonia  uirgo 
accensas  quatiat  Phlegethontis  gurgite  taedas?),  uetustiores  (ut  praecipue 
comici)  cum  indicatiuo  iungere  amant,  ut  LXII  8,  Verg.  Aen.  VI  779  sq. 
(Bentl.  ad  Hor.  epist.  I  1,  91);  sic  et  'uidete  quam'  construitur  in  frag- 
mento  C.  Gracchi  apud  Charis.  p.  240  K.  em,  uidete,  quam  x>ar  pari  non 
stat  Cpari  si  non  at'  codex,  perrexit  grammaticus  per  'quidam').  uibratae 
ad  uersum  intercalarem  faces  (cf.  ad  15)  iubar  Lite  coruscans  spargunt 
emittuntque  'comas'  siue  'crines',  imagine  ualde  adamata,  in  quam 
Gronouius  [diatr.  Stat.  I  p.  536  H.]  inter  alia  cp.  Sen.  Oed.  309  utrumne 
clarus  ignis  et  nitidus  stetit  .  .  et  summam  in  auras  fusiis  explicuit  comam, 
Val.  Flacc.  I  205  protulit  ut  crinem  .  .  ignis,  Sil.  Ital.  X  550  celsam  pinum 
flammaque  comantem  (AStatius  cp.  Aesch.  Ag.  306  cployog  ^syav  ncoyoivcc, 
Vulpius  id.  Prom.  1044  nvgog  dfiq)r'j%rjg  ^oarQVXog).  —  post  u.  78  aperte 
nonnulla  interciderunt;  nam  uelle  restituere  strophen  integram  u.  80  auc- 
tore  Lachmanno  reiciendo  in  lacunam  illam  postu.  106,  id  uero  etinopor- 


LXI  79-86.  305 

tunum  plane  est  et  arti  criticae  contrariuin.     illud  dubitari  potest,  sitne 
ante   an  post  79   lacuna  statuenda;   in  qua  quid  fere  interciderit  mani- 
festum    est.     postquam    enim   haec  strophe   finem   fecit  iu  adhortatione 
fugiendae  amplioris  morae,  iu  nouae  strophae  initio    causae,   cur  tamen 
remoretur  sponsa  nec  uelit  relinquere  patrios  lares,  expouuntur;  ire  qui- 
dem  iubet  amor  desideriumque  uiri  futuri,  sed  repugnat  retiuetque  uir- 
ginalis  modestia  pauorque.   —   79.    tardet   ingenuus    pudor.     'tardet' 
etsi  ignotis  eis  quae  praecesserunt  potest  esse  coniunctiuus ,   tamen  for- 
tasse  praestat  repetere   a  uerbo    'tardere' ,  quod  a   priscis  pro  eo  quod 
est    'tardescere'    aeque    sit    usitatum,    ut  IV   26   'senet'    pro    'senescit'. 
'ing.    pudor'    modestia    ruborque,    qualis    decet    uirgines   ingenuas   siue 
honestas:  Plin.  h.  n.  praef.  21  est  .  .  plenum  ingenui  pudoris  fateri,  per 
(pws  profeceris,   Sen.   Phaedr.   250;    et  hic    pudor  siue   rubor  audit  in- 
(jenuus    color    Prop.    I   4,   13    et    Petron.    Anth.    98    [PLM.    IV    p.    98]; 
AStatius    cp.    Phil.    fr.    16    B.    dycc&rj    d'     inl    i^Q-sclv    aLdiog    et    Clau- 
dian.    14,    3    G.    iani    nuptae    trepidat    sollicitus   pudor,    iam   produnt 
lacrimas  flammea  simplices.     Lygdam.  4,  32  ut  iuueni  primum  uirgo  de- 
ducta  marito  inficitur  teneras  ore  nitente  genas.  —  80,  81.  quem  tamen 
magis  audiens  flet  quod  ire  necesse  est.     Hamen'   et  'magis'   fauere 
uidetur  ei  quam  indicaui  affectuum  in  uirgine  repugnantiae :  fortior  cui- 
que  magis   oVjtemperet  uirgo  est  pudor.     ^audire  aliquem' ,   alicui  aures 
dare  siue  parere,  ut  Cic.  ad  fam.  II  7,  2  te  audi,  tibi  ohtempera,   Verg. 
G.  I  514  neque  audit  currus  habenas.     Rossbachius  p.  262  cp.     Plut.  q. 
R.    105    6  BccQQoov   siQrjHSv   ozi  i.vnov(isvat,  (isv   af  naQ&svoi   yafiovvtai, 
XaiQovGi  ^s  UL  yvvaLHsg.     cf.  de  hiis  lacrimis  LXVI  16.  —  82,  83.  flere 
desine:  non  tibi,  Aurunculeia,  periculum  est.    lepide  lacrimae  ex  pu- 
dore  femineo  profusae  siccantur  blanditiarum  genere  exquisito.     'Aurun- 
culeia'    nominis    formam    rectam    (cf.   Teuffelius   in  Pauly  Encycl.  real. 
I  p.  2183)  habet  optimus  liber  0,  'Arunculeia'  G  cum  solita  illius  'au' 
in  'a'  deprauatione  (de  qua  cf.  ex.  gr.  Guil.  Schmitzius  libri  'Beitraege' 
p.  96  sqq.).     nouum  autem  acumen  his  uerbis  accedit,  si  Viniae  a  matre 
accessisse  nomen  Aurunculeiae   statuimus,    ut  supra  significaui:    cur  eo 
appelletur  hoc  loco,  intellegimus  recordantes  Horatianum  o  matre  pulcra 
filia  pulcrior.    Nepos  Eum.  8,  2   ita(^ue  periculum   est,  ne  faciant  quod 
illi  fecerunt  et  saepius  (AStatius:  ^ita  prope  dixit,  ut  Cicero  caue  putes^). 
—  84,  85,  86.  nequa  femina  pulcrior  clarum  ab  oceano  diem  uiderit 
uenientem.     uis   inest  uoci  'femina' ,  h.  e.  puella  ex  uirgine  iam  facta 
coniunx.  'clarum',  ut  omnia  inlustrantem  ita  te  nouam  feminam  ostenden- 
tem.     'diem',  solem,  ut  ex.  gr.  Aegrit.  Perd.  132  [PLM.  V  p.  118]  iam- 
que  dies  ortus  clarior.     'ab'  (=  ex  parte  oceani)  pro  consueto  magis  'ex', 
ut  Anth.  lat.  139,  45  [PLM.  IV  p.  136]  surgit  ab  Oceano  Tithoni  fidgida 
coniunx.    Ciris  350  uenientem  ignem.    'uiderit',  licet  sit  coniunctiuus,  uira 
simul  habet  futuri  exacti  (iu  oratione  derecta:  crastinum  diem  nulla  umquam 
mulier  uiderit  formosior).     EUisius,  qui  et  Eurip.  Hec.  635  cp.,  putat  esse 
inuersionem  illius  Callim.  h.  Dian.  249  rov  S'  ovzl  ^scotsqov  otpsxaL^H.tag.  — 
CATUI.1.CS  ed.  Baehrens.    II.  20 


306  LXI  87—98. 

87,    88,  89.  talis  in  narlo  solet  dinitis  domiui  hortnlo  stare  flos 

hyacinthiuns.  similis  atque  u.  21  sqq.  (ubi  uide)  comparatio  ad  efferen- 
dam  Viniae  pulcritudinem  faciens.  'hortulus'  ut  iam  excitat  in  legentiura 
animo  imagiuem  horti  saepti  (LXII  39)  et  cura  multa  culti,  ita  huius 
curae  inpensae  notio  intenditur  attributo  'diuitis'  (Hom.  II.  XI  68  dvdQog 
(idyiaQos  xar'  ccQovQav)-^  audit  autem  ille  'uarius'  utpote  uariis  coloribns 
siue  floribus  (LXIV  90)  distinctus  pulcherque,  hoc  ampliore  uocis  usu 
nouo.  'stare' ,  recto  (non  fracto  nec  inclinato)  caule  uigere.  expressit 
C.  graecum  vay.iv&Lvov  civQ-og  (Hom.  Od.  VI  231  et  XXHI  158^  Eur. 
Iph.  AuL  1298),  ut  uidit  Teufelius  de  uoc.  sing.  p.  34,  qui  posteriores 
(ut  Pers.  1,  32)  'hyacinthinus'  de  colore  potius  adhibere  adnotauit. 
Verg.  Aen.  XI  69  florem  hyacinthi;  de  quo  flore  ipso  cf.  Vossius  ad  Verg. 
G.  IV  137  (p.  779  sqq.),  de  fabulis  Hemsterhusius  ad  Lucian.  d.  d.  14 
(II  290  sqq.  Bip.)  et  Rohdius  libri  'd.  griech.  Roman'  p.  91.  —  90.  abeit 
dies.  sic  restitui  hic  ceterisque  locis  pro  tradito  in  V  'abiit'  (cf.  supra 
p.  51).  nam  perfecto  tempore  omnino  est  opus,  siquidem  Vesper  de- 
fluxisse  diem  et  initium  pompae  instituendae  adesse  indicans  nunc,  ubi 
haec  dicnntur,  dudum  apparuit.  ualet  igitur  'abiit  dies'  (cf.  Plaut.  merc. 
III  2,  32  sol  ahit)  plane  idem  atque  illud  'Vesper  adest'  LXII  1.  de 
forma  contracta  'abit'  (i  longa,  uude  priscum  'ei')  cf.  Neuius  d.  f.  1. 
II  p.  522.  —  91.  prodeas.  scil.  ex  domo  paterna;  cf.  et  Broukhus.  ad 
Tib.  I,  10  70.  de  adhortatiuo  ad  VIII  1.  —  92,  93.  si  iam  nidetnr. 
haec  uitae  cottidianae  formula  (ex.  g.  Plaut.  Capt.  II  l^,  23  secede  huc 
nunciam,  si  uidetur,  procul)  hic  instat  urguetque  aliquantum,  ut  alibi  in- 
terdum  'sis',  'sodes' ,  'si  placet'  similiaque.  —  94.  nostra  uerba.  aut 
eius  qui  loquitur  choragi  aut  totius  chori  uerba  recurrentia  'p.  n.  n.' 
canentis;  nam  ut  'dicere'  pro  'canere',  sic  'uerba'  pro  'cantus',  ut  Hor. 
od.  IV  9,  4.    inepte  Ellisius  ad  'nupta  uerba'  (Fest.  p.  170)  adludi  putat. 

—  uide  ut.  sic  melius  Itali  restituerunt  quam  ^uiden?'  pro  eo,  quod  in  V 
mala  u.  77  recordatione  scripsit  librarius  'uiden  ut'  metro  repugnante. 
'uide  ut'  autem  et  ipsum  multo  raagis  eius  qui  urguet  est  quam  'iiiden?' 

—  95.  anreas.  color  ignis  (ut  et  lucis,  cf.  j^^uffEov  (pccog)  saepe  cum 
auro  comparatur:  Lucr.  VI  205  liquidi  color  igneus  auri,  Pindar.  01.  1,  1 
6  8s  xQVGog  aL&o^svov  nvQ.  —  97,  98.  non  tnns  leuis  in  mala  deditns 
uir  adultera.  iterum  cum  moretur  Vinia,  alio  modo  ea  est  elicienda: 
describitur  nunc  (97  —  113)  mariti  fidus  amor  et  gaudia  Veneris  coniuges 
expectantia.  'non'  pariter  ad  'leuis'  et  'deditus'  pertinens  cura  ui  prae- 
positum,  ut  et  'tuus'  conlocatione  effertur  prae  aliis:  tuus  maritus,  ut- 
pote  non  leuis  (inconstans  et  facile  tui  inmemor,  ut  ex.  gr.  Prop. 
II  24,  18),  non  scorti  alicuius  foedi  amori  indulgens  eqs.  'malus'  (ut 
contra  ''bonus'  pro  'ingenuus,  honestus')  pro  'infamis,  turpis',  ut  XV  10, 
Ter.  Euu.  prol.  37  bonas  matronas  facere,  meretrices  malas.  nam  'ad- 
ultera'  hic  seusu  primario  est  quaelibet  mulier  (paelex)  maritum  cor- 
rumpens;  cf.  Paul.  Festi  p.  22  et  Ouid.  met.  X  347  adultera  patris.  'in' 
praepositio  curam  intentam,   quae  in  persona  aliqua  uel  re  commoratur 


LXI  99-108.  307 

lesidetque,  multo  fortius  quam  nudus  ablatiuus  exprimit;  unde  omnibus 
uerbis,  quae  amoris  aliqua  significatione  utuntur,  addi  amat;  cf.  XLV  23 
et  LXIV  98,  Ouid.  met.  VI  490  in  illa  aestuat  et  VII  21  quid  in  hos- 
pite  .  .  ureris  et  IX  725  ardetque  in  uirgine  uirgo,  plura  dant  Heins.  ad 
Verg.  Aen.  VII  623,  Broukhus.  ad  Prop.  III  6,  28,  Burm.  ad  Ouid.  met. 

IV  234,  Hertzbergius  ad  Prop.  I  13.  7,  qui  cp.  Lucr.  III  047  et  semel  in 
pugnae  studio  qiiod  dedita  mens  est  et  VI  815  quibus  est  in  rebus  deditus 
ipse,  denique  Draegerus  synt.  hist.  I  §  298,  6.  —  99.  probra  turpia 
persequeus.  sic  optime  Itali  correxere  lectionem  in  V  obuiam  'proca'; 
quam  uocem  nihili  frustra  nonnulii  defenderunt  ad  procandi  uerbum 
(unde  'procax,  procatio,  procus')  prouocantes,  nec  sententia  nec  prosodia 
fauente.  'probrum' ,  flagitium  uel  stuprum ,  saepe  in  femina  adhibetur 
de  adulterio  (Plaut.  mil.  II  4,  11,  Liu.  XXV  2  matronas  apud  populum 
probri  accusarunt,  Gell.  IV  3  paelicem  autem  appellatam  probrosamque 
habitam  et  X  23,  4  si  cum  alieno  uiro  probri  quid  fecit)  et  in  uiro  de 
malo   rumore   et   turpitudine,   quae   ex   libidine   profluit,  ut  Ter.   Andr. 

V  3,  10  hanc  habere  siudeat  *cum  summo  probro ,  Phorm.  V  4,  6,  alibi; 
hic  magis  in  uniuersum  accipio  'flagitia  foeda',  ut  XCI  4  ab  turpi  mentem 
inhibere  probro.  'persequi',  exercere,  facere.  —  100,  101.  a  tuis  teueris 
uolet  secubare  papillis.  seorsnm  a  te  cubare  solus,  ut  Tib.  I  3,  26, 
Ouid.  am.  III  9,  34.  Liu.  XXXIX  10  (LXIV  378).  Reposian.  59  [PLM. 
IV  p.  35  Ij  teneras  papiUas.  recte  Ellisius  priscam  quandam  simplicitatem 
hic  agnouit,  ut  Lucr.  I  38  tuo  corpore  sancto  et  I  413  meo  diti  de  pectore, 
ubi  cf.  Munro.  —  102,  103,  104.  lenta  sed  uelut  adsitas  uitis  im- 
plicat  arbores,  implicabitur  in  tuum  complexum.  sollemnis  in  arto 
amautium  amplexu  imago  (cf.  et  ad  LXII  54) :  Hor.  od.  I  36,  20  et  epod. 
15,  5  sq.,  Stat.  silu.  V.  1,  46  sed  te  ceu  uirginitate  iugata  ('iugatum' 
codd.)  uisceribus  totis  animaque  amplexa  fouebat,  qualiter  aequaeuo  socia- 
tam  palmite  uitem  ulmus  amat,  ubi  itidem  ratione  huius  comparationis 
neglecta  uir  uiti  confertur,  Anth.  lat.  113,  3  [PLM.  IV  p.  103]  brachia 
non  hederae  uincant,  Claudian.  14,  19  G.  tam  iunctis  manibus  nectite 
uincula  quam  frondens  edera  stringitur  aesculus,  quatn  lento  joremitur 
p)almite  populus;  alia  dant  IGrimmius  opusc.  miu.  II  p.  378,  Rohdius  libri 
'd.  griech.  Roman'  p.  158.  'lenta'  flexibilis,  ut  Verg.  ecl  3,  38  lenta 
uitis  et  10,  40  lenta  sub  uite.  'sed'  (s;)  recepi  ex  0,  'que'  (q;)  errore 
obuio  habet  G,  unde  'quin'  elicnit  Muretus;  de  'sed'  postposito  cf. 
LI  9  (supra  p.  18).  'adsitus',  iuxta  satus,  ut  Cato  d.  r.  r.  32  arbores  bene 
maritae  sint  uitesque  satis  niultae  adserantur ,  Varro  d.  r.  r.  I  16,  6; 
Beda  in  Keilii  G.  L.  VII  p.  276,  17  insita  arbor  est  cui  incisae  alienum 
germen  includitur,  adsita  cui  incolumi  aliud,  quod  sustineat,  adiungitur. 
uitis  imagiue  praeualente  cum  arbores  magis  illius  adminiculum  sint, 
non  'adsita'  sed  'adsitas'  est  positum.  'implic.',  firmiter  adstringere, 
ut  Ouid.  met.  IV  364,  Tib.  I  4,  51.  —  107,  108.  o  cubile  quod  omui- 
bus  ....  candido  pecte  lecti.  strophe  aperte  lacunosa  continuit  ad- 
locutionem  ad   lectum  (VI  7),   quam  in  rem  iam  Muretus  praeter  Prop. 

20* 


308  LXI  109—112. 

II  15,  2  lectule  delieiis  facte  beate  mcis  cp.  Ticidae  fr.  2  M.  eodem  metro 
scriptum  felix  lectule  talibus  sole  amoribus.  'candido',  eburneo  (quos 
lectos .  Vulpius  monet  a  Graecis  ilscpavxoTioSag  uocatos  esse,  cf.  Plato 
com.  fr.  inc.  8),  quales  pedes  erant  in  lectis  magnilicis  (LXIV  48).  cf. 
et  Ter.  Ad.  IV  2,  46  lectulos  ilignis  pedibus,  Lucil.  I  44  M.  ^^edes  lecti. 
—  109,  110.  quiie  tuo  ueuiunt  ero,  quauta  gaudia.  ''tuo',  siue  lecti 
(continuata  adlocutione)  siue  potius  Viniae  domino  (h.  e.  marito).  ''quae' 
(=  qualia)  et  'quanta'  (=  quot,  ut  LXVIII'^  2)  asyndetice  iunguntur  in 
gradatione.  'ueniunt',  obueniunt,  ut  Prop.  II  3,  46;  de  praesenti  ad  u.  37. 
''gaudia',  scil.  uenerea,  ut  LXVI  16,  Tib.  I  5,  39,  Prop.  III  8,  30  et  saepe.  — 
110,  111,  112.  quae  uaga  nocte,  quae  medio  die  gaudeat.  de  iigura 
etymologica,  quam  uocant,  cf.  praeter  alios  GLandgrafius  in  actorum 
semin.  Erlang.  uol.  II;  cf.  ex  gr.  Ter.  Andr.  V  5,  8  gauisurum  gaudia, 
Cic.  ad  fam.  VIII  2,  1  ut  suum  gaudium  gauderemus.  alia  apud  Cat. 
exempla  sunt  haec:  XIV  3  odissem  odio,  LXIII  15  sectam  secutae,  LXXXI  6 
et  CX  4  fucinus  facere  (etiam  XXIII  18).  recte  monet  AStatius,  ut  solem 
currentem  ''uagum'  LXIV  271,  sic  noctem  utpote  curi-u  uectam  (Tib. 
II  1,  87  iam  uox  iungit  equos,  ubi  cf.  Broukbusius,  CRobertus  Hermae 
XIX  p.  467)  et  uolantem  (Enn.  ann.  416  V.)  dici  'uagam'  siue  celerem, 
fugacem.     de  medii  diei  gaudiis  cl.  XXXII  3. 

In  eis  quae  secuntur  longe  alia  indoles  uersuum  et  mutata  plane 
acaena  apparet.  pueri  unnc  adsunt,  qui  eodem  modo,  ut  antea  puellae, 
admonentur  ad  concinendos  uersus  intercalares ;  neque  iam  tenera  uerba, 
qualia  decebant  et  uirginum  chorum  et  uirginis  sponsae  aures,  sed  las- 
ciui  et  aculeati  ioci  proferuntur  in  medium;  ad  maritum  porro  abhinc 
saepius  fit  adlocutio;  denique  nouam  nuptam  intrare  uiri  domum  omnia 
ostendunt.  uulgaris  est  opiuio  (cui  accessit  Rossbachius  p.  340  sqq.), 
post  u.  113  iam  prodire  Viniam,  procedere  pompam  nuptialem  (huc 
spectare  116  "^ite'),  in  hoc  itinere  ea  quae  legantur  u.  114 — 168  locum 
habere.  uerum  enim  uero  credere  equidem  nequeo,  in  magnis  urbibus, 
in  quibus  domus  paterna  et  noui  mariti  longe  distabant  haud  raro,  per 
totam  uiam  cantum  Fescenninum  et  nucium  iactum  et  ceteros  iocos 
lasciuos  factos  esse.  Rossbachius  (p.  347)  in  hoc  itinere  nouum  maritum 
nuces  pueris  sparsisse  putat,  oblitus  nimirum  hunc  non  interesse  omnjno 
pompae,  sed  in  sua  domo  positum  espectare  aduentum  sponsae  adducen- 
dae:  hinc  Stat.  silu.  I  2,  230  festa  feruet  domus  utraque  pompa  (et  ante 
paternas  et  ante  mariti  aedes  turbae  hominum  sunt  collectae,  illi  ut 
egredientem,  hi  ut  aduenientem  puellam  uiderent;  illi  magis  sponsae, 
hi  magis  sponsi  domo  amici),  et  est  in  carmine  illo  nuper  male  in- 
tellecto  ea  res,  ut  a  Musis  consimilique  turba  noua  nupta  ad  Stellam 
deducatur,  ut  apparet  ex  u.  16  te  concinit  iste  {pande  fores),  te,  Stella, 
chorus;  hinc  apud  Claudian.  10,  287  G.  impatiens  coniunx  callet  obtvius- 
ire  pompae  nuptiali.  itaque  fauente  singularum  rerum  (cf.  ad  u.  121) 
interpretatione  sic  ego  statuo,  quae  abhinc  dicuntur  ante  mariti  domum 
dici:  hic   coUectus  puerorum  uel  iuuenum,   noui  uiri  amicorum,  chorus 


LXI  114-120.  309 

praecinente  chorago  concinit  cum  maiore  licentia  (ut  huic  loco  conuenit) 
iocos  Fescenninos,  ubi  adpropinquave  uidet  pompam,  qua  sponsa  ad- 
ducebatur.  Origines  in  cantico  canticorum  praef.  [Hieronym.  opp.  edd. 
Benedict.  V  p.  603]  dicit  epithalamium  libellus,  id  est  nuptiale  carmen, 
i)i  modiim  milii  uidetur  dramatis  a  Salomone  conscriptus:  consimilis  di-a- 
matis  hic  habemus  ecce  actum  secuadum.  respondet  autem  haec  pars 
ex  23  strophis  constans  male  priori,  cuius  sunt  strophae  24:  non  dubito 
quin  illic  interlapsa  sit  quae  ad  aequabilitatem  deest  stropha  una;  quam- 
quam  aegi-e  potest  definiri,  ubinam  loci  eadem  excidisse  sit  putanda. 

114,  115.  tollite  pueri  faces:  flamraeum  nideo  uenire.  choragus, 
pompam  nuptialem  cum  sponsa  procul  aduenire  cernens  (de  infinitiuo 
cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  519),  admonet  pueros,  ut  iam  faces  ad  uersum 
intercalarem  (tam  117,  118  saepius  posthac  recurrentes  quam  128  et  133) 
quatiendos  attollant,  cum  iam  incipiant  fescennini.  tali  simplici  admo- 
nitioni,  neque  sollemni  neque  affectus  pleno,  non  conuenit  'o',  quod 
uulgo  post  'tollite'  inserunt  (et  cf.  36  integrae  uirgines),  sed  'en',  quod 
ibidem  inserui  quodque  saepius  cum  imperatiuo  iungitur  (ut  Verg.  G. 
III  42).  'flammeum'  hic  est  ipsa  noua  nupta  sponsarum  insigni  princi- 
pali  (ad  u.  8)  obtecta.  —  116.  ite  plane  ut  in  eadem  re  u.  38  'agite' 
positum  (quocum  et  coniungitur,  ut  Prop.  III  4,  7  ite,  agite)  ad  insti- 
mulandum  additur,  siue  omissa  in  uiuidiore  oratione  siue  adiecta  co- 
pula;  cf.  ex.  gr.  Bachius  ad  Ouid.  met.  XII  475.  —  117,  118.  io  Hymen 
Hymenaee  io,  io  Hymen  Hymeuaee.  'io'  nunc  conuenit  pueris,  qui 
Hj-menaeum  pompae  quasi  ducem  aduenieutem  salutant  laetabundi;  cf. 
ex.  gr.  Tib.  II  5,  118  'io'  magna  uoce  'Triumphe''  canet.  ceterum  haec 
interiectio  cum  sit  plerumque  bisyllaba,  metri  necessitate  (etiam  ob  uer- 
suum  praecedentium  ultimas  syllabas)  hic  primo  et  tertio  loco,  h.  e.  in 
initio  uersuum,  est  monosyllaba,  *'i'  litterae  (ut  ait  RDawesius  misc. 
crit.  p.  33)  consonantis  potestate  tributa,  ut  apud  Mart.  XI  2,  5  clamant 
ecce  mei  'io  Saturnalia^  uersus  (ubi  sine  causa  mutant  docti).  mero 
errori  debetur  aperte,  quod  G  (nam  0  ultimum  uersum  omittit)  quar- 
tum  'io'  a  metro  exclusiam  in  fine  adicit  ubique.  —  119,  120.  ne  diu 
taceat  procax  Fescennina  iocatio.  hanc  certam  NHeinsii  emendatio- 
nem  illius  in  V  traditi  'locacio'  uel  'lotatio'  (pro  quo  recepta  est  uulgo 
uaria  lectio  in  G  obuia  'locutio',  frigida  illa  et  intolerabilis  langoris) 
indignum  est  nuper  reiectam  esse  ab  Ellisio  inepte  comparanti  auct.  ad 
Her.  III  13,  23;  at  cf.  contra  (si  opus  est  in  uoce,  quae  ex  re  et  loco 
et  materia  suam  accipit  rationem  propriam)  Cic.  ad  fam.  IX  16,  7  locos- 
que  mox  adferendos,  ubi  Fescenninorum  ioci  commemorantur.  de  his 
nota  sunt  testimonia  (cf.  Rossbacbius  p.  341 ,  Teuffelius  HLR.  §  5) :  Paul. 
Festi  p.  85  Fescennini  uersus,  qui  canebantur  in  nuptiis,  ex  urbe  Fescen- 
nina  dicuntur  allati,  siue  ideo  dicti  quia  fascinum  putabantur  arcere 
(Seru.  ad  Aen.  VII  695).  sed  non  solum  Etruriae,  sed  omnibus  gentibus 
Italiae  mediae  fescenninos  fuisse  proprios,  recte  concludunt  ex  Lucan. 
II  368  non  soUti  lusere  sales,  nec  more  Sabino  excepit  tristis  conuicia 


310  LXI  121—123. 

festa  maritus  icleoque  rectius  a  'fascinus'  insigni  fertilitatis  deriuari 
uersus  illos  primitus  in  omnibus  festis  rusticis  cantari  solitos  (cf.  Hor. 
epist.  II  1,  139  sqq.,  supra  p.  1  sq.).  in  nuptiis  autem,  quarum  post  pro- 
prii  erant  fescennini,  his  maritum  maxime  petebant  pueri  eius  sodales 
per  iocos  liberos  obscenosque  (hoc  sibi  uult  loco  nostro  uox  'procax', 
ut  Priap.  1,  1  lusus  lecture  procaces,  Claud.  d.  VI  cons.  Hon.  246  dicta 
procacia):  Lucan.  1.  1.,  Sen.  rhet.  p.  347  K.  inter  nuptiales  fescenninos 
in  crucem  generi  nostri  iocabantur ,  Sen.  Med.  105  felix  Aeoliam  corripe 
uirginem  nunc  primum  soceris,  sponse,  uolentibus:  concesso,  iuuenes, 
ludite  iurgio,  hinc  illinc,  iuuenes,  mittite  carmina  et  ibid.  113  festa  dicax 
fundai  conuicia  festcenninus ,  soluat  turha  iocos;  Claudian.  14,  31  G.  per- 
missisque  iocis  ttirba  licentior  exultet  tetricis  libera  legibus.  nam  quod 
etiam  sponsae  talia  cantari  feruntur  apud  Fest.  p.  245  praetextatum  ser- 
monem  . .  putant  dici  . .  quod  nubentibus  depositis  praetextis  a  multitu- 
dine  puerorum  ohscena  acclamentur  et  Varr.  sat.  Men.  10  B.  pueri  obscenis 
uerbis  nouae  nuptulae  aures  returant,  hoc  quoque  nimirum  fit  ante  mariti 
aedes  (cf.  ad  144  sqq.).  maritus  igitur  iam  in  eis  quae  secuntur  per- 
stringitur  statim  ('ne  diu  taceat').  —  121,  122,  123.  nec  nuces  pueris 
iieget  desertuni  domini,  a,  dolens  concubinus  anioreni.  nexum  artum 
cum  eis  quae  praecedunt  indicat  ^nec'  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  145  sq.), 
uexatur  Manlius  ob  uernam  quendam  usque  ad  nuptias  nimis  in  deliciis 
habitum  iamque  mittendum;  cf.  de  his  delicatis  ex.  gr.  Paul.  Festi  p.  44 
Catamitum  pro  Ganymede  dixerunt,  qui  fuit  louis  concubinus,  Quint.  I 
2,  8  nostros  concubinos  uident,  Suet.  Galba  22  libidinis  in  mares  pro- 
nior  .  .  Icelum  ex  ueteribus  concuhinis.  uetustissimus  erat  mos,  ut  in 
aliis  festis  (Rossb.  p.  349)  ita  in  nuptiis  spargere  pueris  (Marquardtus . 
antiqq.  priu.  p.  52  not.  6)  nuces,  quas  Plin.  h.  n.  XV  86  uocat  nuptia- 
lium  Fescenninorum  comites.  mariti  proprie  erat  hoc  officium:  Verg. 
ecl.  8,  30  sparge,  marite,  nuces,  ad  quae  uerba  quae  adnotat  Seruius 
docent  ueterum  uarias  rei  illius  interpretationes  •  idem  Varro  spargen- 
darum  nucum  hanc  dicit  esse  rationem,  ut  louis  omine  matrimonium 
celebretur,  ut  nupta  matrona  sit,  sicut  luno.  nam  nuces  in  tutela  sunt 
louis  . . .  nam  illud  uidgare  est,  ideo  spargi  nuces,  ut  rapientibus  pueris 
fiat  strepitus,  ne  puellae  uox  uirginitatem  deponentis  possit  audiri.  modo 
tamen  ideo  ait  ' sparge  marite  nuces'' ,  ut  eum  culparet  infamiae.  nam 
meritorii  pueri,  i.  e.  catamiti,  quibus  licenter  utebantur  antiqui,  recedentes 
a  turpi  seruitio  nuces  spargebant ,  i.  e.  ludum  pueritiae,  ut  significarent, 
se  puerilia  cuncta  iam  spernere.  dicitur  etiam  ideo  a  nouo  marito  nuces 
spargi  debere,  quod  proiectae  in  terram  tripudium  solistimum  faciant, 
quod  auspicium  ad  rem  ordiendam  optimum  est  ectr.  ante  mariti  aedes 
autem  iactas  esse,  diserte  Paul.  Festi  p.  172  tradit  nuces  flagitantur  in 
nuptiis  (^fl.  nuptis'  codd.)  et  iaciuntur  pueris,  ut  nouae  nuptae  intranti 
domum  noui  mariti  secundum  fiat  auspicium  (de  quibus  uerbis  male  du- 
bitat  Rossb.  p.  347).  Catullus  hic  recte  (cf.  ad  125)  ioci  Fescennini 
ansam  adripiens  nuces   spargendi  officium  transfert  in  concubinum,  qui 


LXI  124-129.  311 

dare  eas  nolit  (recuset)  ut  incumbens  dolori,  quod  amor  ille,  quo  antea 
a  domino  suo  fuerit  amatus,  nunc  ab  lioc  neglectus  relictusque  sit.  'a 
dolens'  scripsi  ex  coniectura,  cum  in  V  legatur  ''audiens'  sat  peruerse, 
quia  non  de  re  tum  audienda,  sed  certa  et  dudum  cognita  agitur.  ita- 
que  non  uidendi  uerbum  (quod  Schwabius  restituit)  aptissimum  erit,  sed 
dolendi.  quod  cum  Pleitnerus  ita  intulisset  'dominei  dolens',  ego 
'audiens'  facillime  nasci  potuisse  mihi  persuasi  ex  'adlens',  cui  'o'  littera 
omissa  esset  superscripta;  'a'  enim  hic  egregie  ex  mente  concubini  imo 
animo  dolentis  adicitur.  —  124.  iuers.  adhuc  in  domini  tui  famulicio 
pigritiae  deditus;  Cic.  d.  n.  d.  I  36,  102  quasi  pueri  delicati  nihil  cessa- 
tione  melius  existumat;  inest  simul  pueri  a  feminarum  uenere  auersi 
uotatio  (Tib.  Priap.  2,  38  quid  cst,  iners? ,  Ouid.  am.  III  6,  15).  — 
125,  126.  satis  diu  lusisti  nucibus.  iam  tempus  est  nuces,  pueritiae 
ludicrum,  abicere  (Hor.  sat.  II  3,  171,  Pers.  1,  10  ibique  Olahnius,  Suet. 
Aug.  83).  haec  quamquam  specie  sunt  ad  solum  concubinum  dicta,  simul 
tamen  spectant  ad  dominum,  cuius  nomine  ille  spargere  iubetur  nuces. 
et  uidetur  per  totum  adeo  locum  regnare  tecta  quaedam  ambiguitas: 
nuces  cum  sint  iusigne  fertilitatis  (cf.  'Zeitschrift  f  deutsche  Mythol.  u. 
Sitteukunde'  III  p.  95  sqq.),  simul  sub  nomine  catamiti  ipse  Manlius 
admonetur,  ne  uiribus  parcat  iners  utque  iam  post  steriles  in  puero  lusus 
uenerios  strenuum  in  uxore  sese  exhibeat  uirum.  sic  igitur  ^concubine' 
etiam  noui  mariti  fit  appellatio  uulgaris.  —  126,  127.  lubet  iam  ser- 
uire  Talasio.  Tala(8)sio,  qui  apud  alios  audit  etiam  Talasius  et  Ta- 
ia(s)sus,  Romanis  idem  erat  qui  Graecis  Hymenaeus  (Pkit.  q.  R.  31 
o9sv  svTvxove  yccfiov  ysvoftsvov  kuI  zoig  aXXot,g^  sl&ia9rja<xv  STtLcpcavsiv 
xov  SaXocaiov  aansQ  "EXXrjvsg  xov  'Tfisvaiov).  de  explicatione  uariant 
scriptores:  cf.  Plut.  1.  I.,  Liu.  I  9,  Festus  p.  359  aliaque  apud  Ross- 
bachium  (p.  345  sq.).  solebant  hunc  deum  inuocare  siue  'Talase'  (Mart. 
XII  42,  4)  siue  'Talasio'  (Verg.  epigr.  12,  9  et  13,  6  [PLM.  II  p.  173  sq.]); 
Catullus  satis  habuit  breuem  inicere  eius  mentionem,  quii:)pe  qui  uersui 
intercalari  minus  esset  aptus  ob  metrum.  'Talasio'  sitne  pro  nomina- 
tiuo  an  pro  datiuo  habendus,  ex  uoce  corrupta  'lubet'  pendet.  uulgo 
pro  datiuo  sumentes  putant  imperium  iam  Talasii  esse  ferendum  con- 
cubino  (Tib.  I  2,  99  tihi  cleiiita  seruit  mem  mea),  h.  e.  matrimonii  iugum ; 
quod  respectu  domini  dictum  ad  catamitum  etiam  spectare  (129  sqq.). 
sed  'lubet'  rectum  esse  nequit,  qnippe  quod  nec  ei  qui  uerba  facit  con- 
ueniat  nec  uero  quadret  in  concubinum  non  lubenter  hercle  nec  suo 
sponte  cedentem  deo  illi  (nec  uero  ad  'lubet'  supplere  licet  mente  'do- 
mino  tuo').  bene  Schraderus  [emend.  p.  10]  correxit  'iubet',  ut  'Talasio' 
iam  sit  nominatiuus:  nuptiae  (domini  tui)  te  cogunt  seruire  nec  amplius 
esse  inertem  (et  hoc  ambigue).  —  128.  concubine,  nuces  <la.  uerba 
rbythmo  suo  parum  grato  depingunt  postnlationem  atrocius  prolatam.  simul 
aniniaduertas  partem  ueteris  uersus  cretici  siue  fescennini  (supra  p.  1),  disso- 
luta  nempe  altera  arsi.  —  129.  sordebant  tibi  uilicae.  Verg.  ecl.  2,  44 
sordcnt  tibi  mwnera  nostra,   Stat.  silu.  I  3,  98  cur  oculis  sordet  uicina 


312  LXI   130—136. 

uoluptas?     quando    cum   domino   tuo  ruri  uersabaris,   despiciebas   uultu 
superbo    et    ut    feminarum    contemptor    adridentes    tibi    puero    formoso 
uilicas,  h.  e.  uilicorum  seruis  rusticis  praepositorum  (Marquardtus  antiqq. 
priu.  p.  137)  uxores,   quarum  certa  erat  iu  administratione   uillae   pars 
(Colum.   XII  3,   9)  quarumque   uni  iam    seruibit    fastidiosus  ille  concu- 
binus   ex   famUia  urbana  relegatus   in   rusticam   et  huic   uel  illi  Manlii 
praedio    adscriptus.     nec   opus   uidetur   coniecturis   (male   CdeAllio   'uil- 
luli'  ad  Mart.  I  31,  5  sordent   lanugine  uultus  couiecit).     'uilicae',  quod 
0  praebet,    melior   scriptnra  est   quam   'uillicae'  (Cr);   cf.   Brambachius 
libri  de  orthogr.  minoris  p.  66  ^   nos   in   Fleckeis.   ann.  1883   p.  784.  — 
130.  hodie  atqiie  heri.     de  forma  'heri'   cf.  Lorenzius  ad  Plaut.  Most. 
944,   Neuius  II   p.  685.     uix  uerba  illa  comparari  possunt  cum   graeca 
dictione  x&i?  KCil  nQoiriv,  siquidem  nec  'sordebant  hodie'  recte  coit  nec 
die  ipso   harum  nuptiarum  concubinus  dolens  nec  iam    adeo   fastidiosus 
cogitauit  de  uilicabus  procul  agentibus.     ut  x^sg,  ita  'heri'  bene   signi- 
ficat  ^nuper',  idque   solum   sententia  requirit  et  oppositum  'nunc'.     in 
'hodie  atque'  latere   puto  'odiose'    uocatiuum,  h.  e.   ingrate   atque  in- 
uise.  —  131,  132.  nunc  tuiim  cinerarius  tondet  os.    nunc  tu  iam  non 
glabrorum  pulcrorum   unus  es,   sed  inter  barbatos  receptus   conti-a   sor- 
debis  uilicabus,  quae  seruienti  tibi  superbiae  tuae  uicem  reddent.    cine- 
rarius,  qui  olim  solis  mulieribus   cinere  uuctitasse  uidetur  capillum,  ut 
rutilus  esset  (Charis.  p.  101  K. ,  Seru.  ad  Aen.  IV  698),  mox  et  is  uoca- 
batur,  qui  calamistris  in  cinere  calefactis  capillum  ornauit  (Varr.  d.  1.  I. 
V  129),  etiam  uiris  (Plaut.  Asin.  III  3,  37);  idemque  etiam  tonsoris  mu- 
nere  functus  esse  uidetur  (cf.  Sen.  de  const.  sap.  14).    delicato  cum  antea 
uolsellis    depilarentur    malae    totumque    corpus,    nunc    pilosi   illius    (ad 
XVI  10)  barbam  promissam  diebus  statis  tondebit  tonsor.     AStatius  cp. 
Mart.  XI  78,  3  flammea  texuntur  sponsac ,  iam  uirgo  paratur:  tondebit 
pueros  iam  noua  nupta  tuos.     ceterum  'os'   docet  de  tondendis  malis 
multo  magis  cogitandum  esse  quam  de  decidendo  capitis  cajjillo,  qui  in 
catamitis  longus  esse  solebat  (Hor.  epod.  11,  28,  Mart.  XII  18,  24  sqq.). 
iungit  utrumque  Hor.  od.  IV  10,  2  et  3.     'tondet',  praesens   pro   futuro 
(Kuf  hnerus  gr.  1.  II  p.  90),  ut  37  et  109;  de  forma  'tondere'  noli  cogitare.  — 
132.  niiser  a  miser.    ficta  cum  misericordia  sortis  concubinum  manentis; 
LXIII  61;  Ciris  278   maJus  o  maJus.  —  134,  135,  136.  diceris  male  te 
a  tuis,  unguentate,  glabris,  marite,  abstinerej   sed  abstine.     'dic.', 
quod  non  potest  non   esse  tempus  praesens,   malignum   continet  iocum: 
ferunt  quidem  te,   elegans  marite,  inuito  corde   et  aegre  deserere  tuom 
dilectum    catamitum   (pluralem,    quem  uocant,    generalem    agnoscis,    ut 
XXX  1 ;  Kuehnerus   gr.  1.   II  p.  62  sq.).     Verg.  G.  I  360   a  curuis  male 
(=  aegre)   temperat  unda  carinis.     Plaut.  Curc.  I  1,  37   dum  tu   fe  ab- 
stineas  a  nupta  uidua  uirgine,  inc  decl.  in  Sall.  3,  9  facilius  se  mulieres 
a  uiris  abstinuertmt  quam   tu  uir  a  uiris.     'glabri',  catamiti  depilando 
facti  laeues  (Plaut.  Aul.  II  9,  6  glabriorem  reddes  mihi  quam  uolsus  lu- 
diust);  Phaedr.  IV  5,  22,  Sen.  d.  breu.  uit.  12.    unguentis  delibutus  est 


LXl  139-  150.  313 

homo  elegans  et  urbanus  (Gell.  XII  2.  11  quidam  sunt  tam  magni  sensus 
Q.  Ennii,  ut  licet  scripti  sint  inter  hircosos,  2^ossint  tamen  intcr  unguen- 
tatos  placere),  saepius  designatur  homo  mollis  et  delicatus:  African.  min. 
ap.  Gell.  VI  12,  5  nam  qui  cotidie  unguentatus  aducrsum  speculum  orne- 
tur.  cuius  supercilia  radantur,  qui  barba  uulsa  feminibusque  subuulsis 
ambulet ,  qui  in  comiiuiis  adulesccntulo  ('-his'  codd.)  cum  amatore  sub 
Ccum'  codd.)  chiridota  tunica  interior  accubuerit,  qui  non  modus  uinosus 
sed  uirosus  quoque  sit,  cumne  quisquam  dubitct  quin  idem  fecerit,  quod 
cinaedi  fucere  solent?,  Suet.  Caes.  67,  alia.  exagitatur  igitur  Manlius  ut 
parum  uir  et  efFeminatus.  'sed  abstine'  cum  uoce  graui  dicta.  —  qui 
secuntur  iam  in  omnibns  strophis  usque  ad  183  uersus  interealares  osten- 
dunt,  exultationem  iam  factam  esse  summam,  quippe  cum  noua  nupta 
ad  domum  interim  aduenerit  eamque  sit  intratura.  —  139,  140.  scimiis 
haec  tibi,  qnae  lieent,  sola  cognita.  'haec  sola',  scil.  uernae  concu- 
bini  amor;  isque  sane  adulescentibus  concessus  ex  more  saltim  communi; 
nam  ex  lege  omnis  in  niasculis  libido  aeque  ut  stuprum  in  ingenuos  et 
adnlterium  multabatur  (Reinius  in  Pauly,  Encycl.  real.  VI  p.  1466).  de 
constructione  cf.  ad  I  6,  Sall.  Cat.  51,  9  quae  uictoribus  collibuissent, 
Cic.  p.  Cael.  20,  48  quando  denique  fuit  ut  quod  licet  non  liceret? 
'cognita',  sensu  uenerio;  Ter.  Eun  V  6,  16  an  scit  iam  ille  qtiid  mere- 
trix  siet  (cf.  ad  180).  —  140,  141.  sed  marito  Ista  non  eadem  licent. 
Ter.  Andr.  I  2,  17  dum  tempus  ad  eam  rem  tulit,  siui  animum  ut  ex- 
pleret  suom:  nunc  hic  dies  aliam  uitam  adfert,  alios  mores  postulat: 
maritum  nunc  in  una  nupta  uirum  esse  decet.  'idem'  interdum  cum 
'hic,  iste,  qui'  iunctum  intendit;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  458.  —  144,  145, 
146.  nnpta,  tn  qnoque,  qnae  tuus  uir  petet,  caue  ne  neges,  ni 
petitum  aliunde  eat.  ecce  specimen  uerborum  obsceuorum,  quibus,  ut 
.  it  Varro  (cf.  ad  119)  pueri  sponsae  quoque  aures  returabant,  quamquam 
ut  in  toto  carmine  sic  in  hac  re  licpntia  fescennina  ualde  est  mitigata 
temperataque :  ut  morigera  uiro  sit  Vinia  admonetur.  ^petere  aliquid' 
(cf.  rogare  VIII  13),  scil.  amplexum  maritalem  (Ouid.  epist.  14,  69),  cum 
decora  reticentia  dicitur  (Ouid.  a.  a.  I  230),  ut  et  'dare'  (Priap.  3,  1  sqq.) 
et  'negare'  (Ouid.  a.  a.  I  345).  'caue  ne',  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  156. 
'ni'  prisce  pro  'ne';  supra  p.  51.  'aliunde',  ab  alia  quauis  muliere. 
Vulpius  cp.  Mart.  XII  96,  7  do  tamen,  inquis,  ne  uagus  a  thalamis  con- 
iugis  erret  amor  et  Lactant.  VI  23  ne  feminis  repugnantibus  lihido  cogeret 
uiros  aliud  appetere.  —  149,  150.  en  tibi  domns,  ut  potens  et  beata, 
uiri  tui.  'en'  (JfixTixco?  positum  loco  uetusti  illius  'em'  (LV  12)  in 
sermone  cultiore  tum  increbescere  coepit  (Ribbeckius  de  partic.  latt. 
p.  35);  'en  tibi',  ut  priores  'em  tibi'  (Ribb.  p.  33)  et  Cicero  'ecce  tibi' 
(ut  de  or.  II  12,  94,  in  Pis.  21,  48),  saepe  habet  nerbum  omissum;  hio 
supple  'adest'  simileue:  propius  iam  ad  domum  accedit  sponsa.  ad 
'domus  uiri  tui'  per  appositionem  accedit  'ut  p.  et  b.',  quam  illa 
diues  ac  splendida  opibus!  nam  'potens'  haud  raro  ualet  'opulen- 
tus',    ut   Cic.    p.    Cael.   26,  62    mulier  potens,    Phaedr.   I   24,   1   inops 


314  LXI  151-161. 

potcniem,  Hor.  od.  I  35,  23  poientes  doinos.  'beatus',  LI  15.  —  151.  quae 
tibi  sine  seruiat.  lectionem  in  V  traditam  'sine  seruit'  Auantius  (ut 
mittam  alia  commenta  insulsa)  in  'sine  fine  erit'  mutauit,  locutionem  bonam 
(cf.  Woelfflinus  arch.  lexic.  I  p.  364")  male  restituens  loco  alieno,  cum  id 
quod  sequitur  'usque  dnm'  illam  notionem  excludat.  multo  lenius  dedit 
BPisanus  id  quod  in  lemmate  legitur:  patere  illam  tuo  dominae  et  matris- 
familias  imperio  esse  subiectam  (XLV  14,  Plin.  epist.  VII  24,  8  domus  . .  ser- 
uiet  domino).  C.  enim  hic  breuiter  tangit  morem  priscum  tum  (ut  uidetur) 
rarius  obseruatum,  quo  noua  nupta,  ubi  ad  domum  mariti  aduenit,  inter- 
rogata  quaenam  esset  respondit  uhi  tu  Gaius,  ihi  ego  Gaia,  h.  e.  in  domo, 
cuius  tu  dominus  es,  ego  uero  sum  domina  (Rossbachius  p.  352  sqq.). 
alia  in  deductione  sollemnia  nou  commemorantur  in  hoc  carmine,  sine 
dubio  quia  tum  in  nuptiis  nobilium  erant  abolita  (Rossb.  p.  350,  356  sqq.). 
interrumpitur  autem  sententia  uerbis  recurrentibus,  ut  Theocr.  2,  103  sqq. 
—  151,  155,  156.  usqne  dum  tremulum  mouens  cana  tempus  ani- 
litas  omuia  omuibus  anuuit.  canis  aspersa  (CVIII  1)  senectus  ('ani- 
litas'  uox  praeterea  extat  Isid.  XI  2,  26  et  in  glossis  Loewii  mus.  Rhen. 
XXXI  p.  57;  cf.  et  'puerilitas,  iuuenilitas,  uirilitas')  tremore  senibus 
proprio  (LXIV  305,  Prop.  IV  7,  73  in  tremulis  annis)  mouens  caput 
pendulum  (Maxim.  eleg.  1,  286  tremulum  caput,  Ouid.  epist.  18,  45  ad- 
nitit  illa  fere:  non  nostra  quod  oscula  curet,  sed  mouet  obiepens  somnus 
anile  caput)  hoc  ipso  nutu  uidetur  caiuis  quidlubet  sine  discrimine 
lubenter  concedere.  geminatum  illud  'o.  o.'  ualde  Romanis  adamatum 
(ut  et  'multa  multis',  cf.  Landgrafius  ad  Cic.  p.  Rosc.  Am.  45,  180),  uelut 
Cic.  p.  Mil.  §  33  cum  omnihus  omnia  minahatur ,  Ter.  Andr.  I  1 ,  69  et 
Ad.  III  2,  1,  LXXXVI  6,  Verg.  ecl.  8,  63  non  omnia  possumus  omnes. 
'tempus',  singulariter  usu  raro  adhibitum  (iam  Muretus  cp.  auct.  ad 
Her.  IV  55  duhitanti  Graccho  percutit  tempuSj  cf.  Neuius  I  p.  387, 
interpp.  ad  Aen.  IX  418),  hic  fere  ualet  'caput',  ut  Prop.  IV  9,  15. 
'usque  dum  (XLIV  14)  annuit',  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  912;  sine  causa 
'annuet'  et  'annuat'  coniecere.  —  159,  160.  transfer  omine  cum  bono 
limen  aureolos  pedes.  intratura  uiri  domum  sponsa  admonebatur  a 
pronuba,  ne  limen  pede  tangeret;  unde  a  praetextatis  (ad  175)  in  altum 
aublata  transferebatur  siue  transiliebat:  Seru.  ad  ecl.  8,  29  (Varro  nu- 
bentes)  etiam  ideo  limen  ait  non  tangere,  ne  a  sacrilegio  incohent,  si 
depositurae  uirginitatem  calcent  rem  Vestae  (cui  scil.  limen  erat  sacrum); 
quamquam  plures  a  communi  repetebant  superstitione ,  qua  in  rebus 
grauioribus  pro  malo  habebatur  omine,  si  pes  siue  intrantis  siue  exeuntis 
offendebat  in  limine;  unde  diuus  Limentinus  colebatur.  Plaut.  Cas.  IV 
4,  1  sensim  superattolle  limen  pedes,  noua  nupta,  sospes  iter  incipias  hoc, 
Lucan.  II  359  translata  uetuit  contingere  limina  planta,  plura  apud  Ross- 
bachium  p.  359  sq.  de  constructione  'trausfer  pedes  limen'  cf.  Naekius 
Val.  Cat.  p.  98,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  225.  'aureolus'  (II  5)  ad  colo- 
rem  spectat,  h.  e.  ad  luteum  soccum  (u.  10).  —  161.  rassilemque  subi 
forem.    et  sic  ingredere  domus  introitum  ipsa  laeuitate  sua  facile  offen- 


LXI  164—171.  3L5 

sioni  pedis  obnoxiuin.  ita  uulgo  explicant.  sed  'rasilis'  (formam  'ras- 
silis'  num  ex  sui  temporis  usu  adhibuerit  Catallus  an  postea  inuexerint 
librarii,  dubium  est),  omne  politum  et  laeue  indicans  (ex.  gr.  Sil.  Ital. 
IV  176  rasilis  lutsta,  h.  e.  ^fcr/J),  quoniam  causam  demonstrat,  cur  trans- 
feratur  siue  transiliat  limen  sponsa,  et  porro  'foris'  singularis  (de  quo 
cf  Neuius  I  p.  456)  hic  significat  introitum  siue  limen  magis  in  uni- 
uersum,  non  tam  'subi'  quara  Hransi'  reqnirimns.  subimus  quippe  siue 
succedimus  et  introimus  domum,  tectum,  limina  (=  aedes,  ut  Verg. 
Aen.  VIII  362).  accedit  quod  quomodo  trans  limen  sint  ferendi  bono 
cum  omine  pedes  designandum  est,  ut  fecit  Plautus  1.  1.  illo  'sensim' 
ntque  Ouid.  am.  I  12,  5  missa  foras  iterum  limen  transire  memento  cau- 
tius  atque  alte  sohria  ferrc  pedem\  facileque  sentimus,  'que'  explicatiuum 
talem  incipere  explicationera.  V  non  'subi',  quod  Itali  reposuere,  habet, 
sed  'sibi'.  unde  eruo  'sali'.  nam  transitiuum  usum  uocis  (postea  nisi 
in  animalium  coitu  non  seruatam)  tuetur  formnla  uetustissima,  quam  habes 
in  carmine  fratrum  Arualium  Mars,  limen  sali.  —  164,  165,  166.  aspice 
mtiis  nt  acciibans  nir  tnns  Tyrio  in  toro  totus  immineat  tibi.  hi 
uu.  aperte  ostendunt,  maritum  expectasse  sponsam  uec  incessisse  (ut 
uolt  Rossb.)  in  pompa  nuptiali.  intellege  enim  de  cena  nuptiali  (Rossb. 
p.  326),  quae  haud  raro  illo  tempofe  praecessit  sponsae  deductionem. 
Vinia  iam  in  ostio  adstans  uidet  intus  in  atrio  sponsum  in  coetu  ami- 
corum  adcubantem  (quae  est  uox  propria  de  conuiuiis,  erratque  in  ea 
explicauda  Lachm.  ad  Prop.  p.  398)  in  lecto  tricliniari  (Marquardtus 
antiq.  priu.  p.  294)  ueste  purpurea  instrato,  qualis  diem  festum  et  do- 
mum  potentem  decet.  Tib.  I  2,  75  Tyrio  recubare  toro.  'unus'  V  tradit 
ineute.  mitto  qui  de  lecto  geniali  (quem  mox  u.  184  attingere  fas  erit  ma- 
rito)  cogitabant:  unum  maritum  (nam  cum  'accubans'  nullo  pacto  coit 
'unus',  quod  neque  ualet  'solus'  neque  'seorsum  cubans')  inhiasse  ad- 
uenienti,  non  etiam  ceteros  apud  eum  cenantes,  nimis  inepte  insulseque 
commemoratur.  uerissime  omnino  AStatius  'intus'  correxit;  nec  aut 
'imus'  aut  'unctus'  uel  'udus'  melius  coniecere  alii.  corpus  e  toro  in- 
clinans  aduersus  intrantem  sponsam  maritus  prodit  desiderium  suum; 
qua  significatione  inhiandi  flagrantique  uoto  appetendi  haud  raro  utitur 
uox  illa,  ut  Culicis  u.  90  huc  imninet,  omnis  derigit  huc  sensus,  Liu. 
XXX  28  quo  magis  in  propinquam  spem  inminebant  animis.  nou  pertinet 
huc  cp.  ab  AStatio  Arnob.  III  26  nisi  uirginalia  uincla  iam  feruentes 
dissoluerent  atque  inminentes  mariti.  totus,  LXIV  93.  —  169,  170,  171.  ilii 
non  minns  ac  tibi  pectore  nritur  intinio  flamma,  sed  penite  magis. 
prudentius  quam  Scaliger,  quem  omnes  postea  secuti  sunt,  olim  Itali 
de  huius  lectionis  ueritate  dubitabant.  flamma  urit  pectus,  igni  uritur 
homo  (Ouid.  met.  I  495  sic  deus  in  flammas  abiit,  sic  pectore  toto  uritur, 
Apul.  met.  II  7  ureris  intime);  nec  hercle  graeco  illo  'tivq  Saierai  (h.  e. 
incenditur)'  defenditur  insolens  utique  in  sermone  latin6  illud  ''flamma 
uritur'.  in  priscis  editionibus  legitur  'ille  n.  m.  atque  tu',  ut  iam  sit 
ablatiuus  'flamma'.    sed  remouebant  boc  modo  unam  tantum  offensionem; 


316  LXI   174  —  181. 

altera  eaque  niaior  remanet  in  re  ipsa.  nam  etsi  sub  certis  condicio- 
nibus  uir  tecte,  femina  palam  amoris  desiderium  exprimit  (ueluti  in 
amore  Cerinthi  et  Sulpiciae  haec  puella  nobilis  magis  prouocat  amorem 
timidi  Graeci,  unde  append.  Tib.  3,  4,  17  oj)tat  iclem  iuuenis  quocl  nos, 
sed  tectius  optat),  in  uniuersum  tamen  rectum  manet  quod  ait  Ouid.  a.  a. 
I  276  mV  male  dissimuJat,  tectius  illa  (femina)  cupit.  et  cupiditatem 
suam  cum  minime  dissimulet  maritus  totus  nouae  nuptae  inminens  (cf. 
et  194  sqq.),  cur  'magis  penite'  siue  tecte  uri  dicitur?  postquam  autem 
flagrare  mavitum  u.  139  dictum  est,  nunc  dicendum  est  non  minorem 
quamquam  reconditiorem  flammam  esse  sponsae.  cui  gratius  puto  erat 
auditu,  se  ita  ut  decebat  ingenuam  minus  cupiditatem  animi  praeferre 
quam  uirum.  V  ^hac  tibi'  praebens  tenue  uestigium  seruauit  ueteris 
scripturae,  quam  puto  fuisse  hance  ''illa  non  minus  hic  tibi  pectus  uritur 
intimum  flamma':  illo  igni,  quo  uir  tibi  inminet,  non  minus  tibi  hoc 
loco,  cum  uides  ob  oculos  carum  maritum,  animus  flagrat.  post  'illa  .. 
hic'  metathesi  litterarum  in  411i  .  .  hac'  mutatum  cetera  facile  traxere 
labem.  ab  adiectiuo  'penitus'  apud  priscos  et  recentes  obuio  (Plaut. 
Cist,  I  1,  65  pectore  penitissimo,  Apul.  met.  XI  6  penita  mente)  deriua- 
tum  aduerbium  alibi  non  extare  uidetur;  cf.  XXXV  15.  —  174,  175, 
176.  mitte  brachiolum  teres,  praetextate,  pnellulae:  iam  cubile 
adeat  uiri.  flagi-antes  mutua  cupiditate  maritos  committere  iam  tempus. 
Fest.  p.  245*  patrimi  et  matrimi  pueri  tres  nubentem  deducunt,  unus  qui 
faeem  praefert  ex  spina  alba,  quia  noctu  nubcbant,  duo  qui  tenent  nu- 
bentem.  hi  pueri  ingenui,  utpote  toga  praetexta  insigni  pueritiae  induti, 
audiunt  praetextati  (Marquardtus  I.  I.  p.  122).  duo  autem  qui  in  pompa 
nubentem  tenuerant  pueri  etiam  ti-ans  limen  sustulerant;  iam  is  qui  cum 
spina  alba  praecesserat  taraquam  personatus  Hymenaeus  porro  usque  ad 
thalamum  nouam  nuptam  manu  sua  duxisse  uidetur.  nam  aliter  singu- 
laris  loco  nostro  obuius  uix  poterit  intellegi.  brachiolum  {ancc^  Isyo- 
lisvov  nunc,  nisi  quod  sub  alia  significatione  legitur  Veget.  mil.  IV  22 
et  alibi)  Heres'  siue  rotundum  plenumque  audit,  ut  Hor.  od.  II  4,  21 
teretes  suras,  Ouid.  a.  a.  I  622  terctes  digitos,  Maxim.  eleg.  1,  99  in  tereti 
collo.  ^mitte',  dimitte.  deminutiuum  ^puellula'  nil  uidetur  esse  nisi 
ornatus  poeticus  (ut  ante  'brachiolum'),  non  adludere  ad  teneram  spon- 
sarum  aetatem  (Rossb.  p.  274).  ^adeat'  (ut  91  'prodeas')  0  recte  praebet, 
cum  melius  nunc  sola  Vinia  ire  ad  lectum  genialem  (107)  dicatur  quam 
simul  cum  pronubis  ('adeant'  0).  —  179,  180,  181.  bonae  senibus  unis 
cognitae  bene  feminae,  collocate  puellulam.  dicuntur  pronubae,  de 
quibus  Seru.  ad  Aen.  IV  166  Varro  pronubam  dieit,  quae  ante  nupsit 
quaeque  uni  tantum  nupta  est,  ideoque  auspices  deliguntur  ad  nuptias 
(Fest.  p.  242^,  Isid.  IX  8,  Tertull.  de  monog.  2  ut  et  uirginibus  legitime 
nubentibus  uniidra  pronuba  adhibeatur ,  et  sic  auspicii  initium  est).  sed 
non  solum  uniuirae  ('unicubae'  Hieronym.)  boni  ominis  causa  ad  munus 
illud  eligebantur,  sed  etiam  quarum  uiri  adhuc  erant  suijerstites ;  unde 
horum  tamquam  senum  fit  mentio.    quae  pronubae  ut  in  toto  nuptiarum 


LXI  185-188.  317 

actu  circa  sponsam  erant,  ita  in  thalamo  lectum  genialem  (Rossb.  p.  367) 
sternebant  et  in  eo  rite  conlocabant  puellam  (Rossb.  p.  274,  qui  inter 
alia  adfert  Ter.  Eun.  III  5,  45  deinde  eam  in  lecto  illae  conlocant^  ubi 
Donatus  ipsum  uerbtim  'conlocanf  proprium  est,  et  adscribitur  pronubis). 
iu  uersu  primo  ualde  corrupto  'senibus  unis'  tam  a  metro  respuitur 
quam  a  senteutia,  quae  aut  ''unicis  maritis'  aut  'senibus  uestris'  (h.  e. 
qui  una  cum  uobis  consenuerunt)  requirit;  unde  concidunt  coniecturae 
Auantii  'uos  unis  senibus  bonae'  aliorumque  ^unicis  s.  bonae'.  recte  in 
initio  syllabam  intercidisse  uiderunt  Itali  '  uos '  addentes  ('iam'  Pleit- 
nerus);  melius  est  uisum  mihi  litterulam  'o'  sexcenties  omissam  adicere, 
quippe  quae  uox  in  hac  adlocutione  reuerentiae  sollemnis  plena  legi- 
tima  bit  (ex.  gr.  LXIV  23,  Hor.  od.  1  16,  1).  iam  etsi  bene  se  habet 
'uiris',  quod  AStatius  ex  'unis'  elicuit  (saepe  baec  confusa,  ut  Nep. 
Alc.  11,  1  in  illo  v/no  lavdando  consentiunt  corrigendum  est  'airo'), 
tamen  non  minus  facile  inde  elicuit  Passeratius  'bonis' :  bellissime  cum 
senibuB  probis  honestisque  probae  pudicaeque  feminae  (Enn.  ann.  156  V. 
Tarquinii  corpus  bona  femina  lauit  et  unxit)  coniuuctae  esse  dicuntur  (cf. 
supra  19,  Cic.  p.  Sest.  66  bona  fama  bonorum,  Ouid.  f.  I  72,  alia),  facit- 
que  hoc  quoque  ad  bonum  omen.  Vulpius  cp.  Augustin.  d.  nupt.  et 
concub.  I  9  progrediente  autem  genere  humano  iunctae  sunt  quibusdam 
bonis  uiris  bonae  feminae.  'bene'  explico  'honeste  legitiraeque',  ut  Ouid. 
epist.  13,  117  lecto  mecum  bene  iunctus  in  uno,  Anth.  lat.  271,  58  [PLM. 

IV  p.  273]  bene  iunctus  amantes  ardor  alit:  'breue',  quod  ex  tradito  iu 

V  'berue'  elicuerunt  praeterea  Itali,  sensu  iusto  caret.  'cognitae'  de 
consuetudine  ueneria  (cf.  graecum  yivcoaKtiv)  accipe,  ut  Ouid.  epist.  6, 
43  non  ego  sum  furto  tibi  cognita  (ibid.  133)  et  ex  P.  III  2,  55  femina  . . 
taedae  non  nota  iugali,  Caes.  b.  g.  VI  21  feminae  notitiam  Jiabuisse, 
Prop.  UI  29,  33  sat  erit  mihi  cognitus  unus,  Tac.  hist.  IV  44  stupro 
cognitam,  alia.  —  desinunt  hic  uersus  intercalares;  iam  quippe  munus 
suum  inpleuit  Hymenaeus  deducta  ad  uirum  noua  nupta;  nunc  nihil 
restat  quam  ut  uirum  cubile  intrantem  bona  uota  comitentur  eius,  qui 
nomine  aequaUum  facit  uerba.  num  in  his  uotis  certae  formulae  anti- 
quitus  traditae  a  poeta  in  usum  sint  uocatae,  ueluti  184  'iam  licet 
uenias,  marite',  nescimus.  —  185.  uxor  in  tkalamo  tibi  est.  ^tibi', 
cf.  ad  u.  52.  'est  tibi'  legitur  V;  quod  unicum  interruptae  per  hiatum 
in  glyconeorum  systemate  continuitatis  in  hoc  carmine  exemplum  iam 
remouere  Itali,  porro  Bentleius  et  RDawesius  [misc.  crit.  p.  32],  deni- 
que  Lachmannus  Hauptiusque  [opusc.  I  p.  19].  —  186.  ore  floridulo 
nitens.  puella  pulcra  splendensque  (ad  I  5)  uultu  instar  floris  et  uigente 
(Ouid.  met.  XIU  de  Galatea  floridior  pratis)  et  uersicolore.  'floridulus' 
un.  Isy.  —  187,  188.  alba  parthenice  ueliit  luteumue  papauer.  uariant 
nimirum  in  eius  ore  pallor  ruborque,  qui  est  proprius  cum  formosarum 
tum  amantium  sponsarumque  color:  Lygdam.  4,  29  candor  erat  ..  ut 
iuueni  primum  uirgo  deducta  murito  inficitur  teneras  ore  nitente  genas, 
et  cum  contexunl  amaruutis  aiba  putllae  lilia  et  autumno   candida  mala 


318  LXI  189-198. 

rubent,  Verg.  Aen.  XII  68  aut  mixta  rubent  ubi  lilia  multa  alba  rosa, 
tdlis  uirgo  dabat  ore  colores,  PLM.  III  p.  297,  34  lilia  ceu  luceni  rutilis 
com7nixta  rosetis,  sic  rubor  et  candor  pingunt  tibi,  florida,  uultiis,  Dracont. 
r.  Hel.  499  regina  uenit  pallente  rubore;  nam  flammis  perfusa  genas  alben- 
tibiis  ibat:  fusus  uterque  color  manifestum  uulgat  amorem  (id.  XIV  9, 
PLM.  V  p.  216).  hinc  apparet,  parthenicen  {an.  liy.)  siue  parthenium 
(Plin.  h.  n.  XXI  176  et  XXII  41)  non  posse  disiungi  a  papauere  (Plin. 
h.  n.  XIX  169):  non  uel  hic  uel  ille  flos  comparatur  cum  ore  rubente 
et  pallente,  sed  ambo  iuncti  et  iuxta  positi  hanc  efficiuut  similitudem: 
'luteumque'  genuinum  puto.  nam  siquis  Plinii  locis  indicatis  fretus  utrum- 
que  florem,  et  parthenium  et  papauer,  ipsum  esse  uarium  uelit  optinere, 
is  additis  attributis  'alba'  et  'luteum'  refutatur.  —  189,  190.  at,  ma- 
rite,  (ita  nie  iuuent  caelites)  uihilo  uiinus  pulclier  es.  ut  similiter 
u.  169  sqq.,  ita  hic  formae  in  noua  uupta  conspicuae  exaequatur  pulcri- 
tudo  sponsi,  ut  per  omnia  sibi  pares  esse  maritos  ostendatur.  'nihilo- 
minus',  scil.  quam  Vinia  (cf.  169),  ut  Ter.  Phorm.  IV  2,  6.  de  affir- 
mandi  sancte  siue  iurandi  formula  ^ita  me  di  iuuent  (iuuerint,  ament)' 
cf.  LXVI  18,  XCVII  1,  Cic.  ad  Att.  I  16,  1  (etiam  Prop.  I  7,  3  ita  sim 
felix,  primo  contendis  Honiero),  ubi  itidem  in  enuntiato  primario  'ut' 
(ut  pulcher  es:  ad  XLV  13)  omissam  est;  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  965. 

—  191.  ueque  te  Yenus  neglegit.  et  es  tu  homo  uenustus,  largiter  in 
te  dona  sua  (ad  LXVIII^  10)  confert  dea  amoris.  Suet.  Ner.  51  uuUu  pul- 
cro  magis  quam  uoiusto  docet,  cur  haec  sint  addita.  Vulpius  cp.  Hom. 
II.  IV  127  ovSe  as&sv,  MsvsXas,  &sol  (idyiccQsg  XsXcc&ovxo  d&dvuTOi.  — * 
192.  abeit  dies  magis  respectu  puerorum  (chori)  domum  rediturorum 
additum  esse  uidetur.  alioquin  hoc,  quod  in  priore  parte  optime  se 
babet,  ad  maritum  subridicule  dicitur,  quippe  quem  maneat  nox  longa. 

—  193.  perge,  ne  reuiorare.  scil.  commorando  diutius  in  conuiuio 
inter  amicos.  'perge'  absolutum  (=  proficiscere)  habes  ex.  gr.  ap.  Nae- 
uium  trag.  34  R.  Plaut.  Cas.  IV  3,  7  «am  quid  illaec  nunc  tani  diu 
intus  remoratur?  —  194,  195.  uon  diu  ..  iani  uenis.  haec  uerba  non 
carent  leni  quadam  sigcovsui:  inpellente  tenerae  coniugis  cognoscendae 
cupiditate  paulo  citatior  adsilit  Manlius.  —  195.  boua  te  Venus  iuuerit. 
fausta,  secuuda,  ut  Aen.  I  734  adsit  bona  luno  et  XII  647,  Anth.  lat.  M. 
1704,  42  Venus  bona,  in  titulo  Gudii  p.  XXXVIII  10  et  LIV  3  bonae  deae 
Veneri  Cnidiae.  —  196,  197,  198.  quoniam  palam  quod  cupis  cupis  et 
bonum  non  abscondis  amorem.  quia  te  non  .pudet  ante  oculos  soda- 
lium  risu  iocisque  te  a  cena  abeuntem  prosequentium  desiderare  id  quod 
desideras.  in  'palara'  uis  inest,  et  hinc  'palam  cupere  cupitum'  intelle- 
gitur.  ad  quod  populare  loquendi  genus  cf.  dictionem  age  (=  age  uere) 
siquid  agis  (ad  XXXII  9),  Lucr.  IV  723  quae  ueniunt  ueniant,  Petron.  37 
quem  amat,  amat;  qutm  non  amat,  non  amat  et  43  itaque  creuit,  quid- 
quid  creuit  et  ibid.  longe  fugit,  quisquis  suos  fugit  et  46  quidquid  discis, 
tibi  discis.  non  intellexit  huius  locutionis  elegantiam  G  sobrie  ieiuneque 
'capis'  restituens;  quod  NHeinsius  coniectura  adsecutus  erat,  nunc  0  con- 


LXI   199-208.  319 

firmauit,  nos  recii^ere  uou  dubitauimus.  ideni  lusus  in  ultimis:  non  celas 
pudore  amorem  non  jjudeudum,  bouestum  uimirum.  'et  nou'  fortius  quam 
'nec'.  —  199,  *200,  201.  ille  puliieris  Africei  siderumque  micautium 
subducat  uumeruui  prius.  cf.  ad  VII  7,  ex  cuius  c.  u.  3  explicatur 
'X^uluis  Africus ',  quocum  cf.  et  Antb.  Pal.  XII  145,  3  ^dno  Ai^vaarjs 
ipa^jiov  KQi&iirjriiV  ccQziaaai  ipe-ndSa;  saepe  enim  'puluis'  pro  eo,  quod 
est  'harena'  ponitur,  ut  Ouid.  met.  XIV  145  superest  numeros  ut  pulueris 
aeguem,  Genes.  XIII  16  siquis  potest  homimim  numerare  puluerem  terrae, 
semen  quoque  tuum  numerare  potest;  quae  cum  aliis  attulit  Schraderus 
[emend.  p.  7],  qui  pro  'Africei',  felici  NHeinsii  coniectura  ('ericei'  V, 
h.  e.  aericei  siue  africei),  multo  minus  bene  uoluit  'aridi'.  Rutil.  Nam. 
1  93  perceiisere  lahor  .  .,  ut  siquis  stellas  pernumerare  uelit,  Auien.  perieg. 
813,  Amm.  Marc.  XIV  11,  32  quae  omnia  si  scire  quisquam  uelit.., 
harenarum  numerum  idem  iam  desipiens  et  montium  pondera  scrutari 
putahit.  '.subducere',  computare,  ex  ijleniore  dictione  'subd.  rationem 
(summam,  calculos)'  uatum  —  202,  203.  qui  uosti*i  numerare  uolt 
multa  milia  ludei.  Calpurn.  ecl.  2,  72  qui  numerare  uclit..,  citius 
tenues  numerabit  aristas,  Verg.  G.  11  105  aliaque  ostendunt  in  enun- 
tiato  primario  aut  futuri  indicatiuum  aut  coniunctiuum  praesentis  poni 
solere:  fortius  adfirmans  indicatiuus  praesentis  magis  popularis  fuisse 
uidetur,  ut  docet  exemplum  Genes.  XIII  16  modo  adlatum,  cf.  V  10, 
LXVI  78  unguentorum  milia  multa,  Ciris  247  laborum  milia  et  521 
stellarum  milia,  Projp.  I  6,  10  curarum  milia  quanta;  cum  singulari  col- 
lectiuo  'ludei'  (h.  e.  uenerei,  ut  Ter.  Eun.  III  5,  38;  cf.  et  Liu.  XXVI 
50,  4  frui  ludo  aetatis  et  statim  ^udere')  non  comparare  licet  Hor.  sat. 
I  1,  45  milia  frumenti  (nam  noto  usu  'modiorum'  est  supplendum),  sed 
Liu.  I  43  dena  milia  aeris  (et  saepius),  Ouid.  trist.  II  517  genus  hoc 
scripti  similiaque.  —  204.  ludite,  ut  lubet.  4udere'  (cf.  nai^siv,  dcpQo- 
SiaLd^SLv),  amori  gaudiisque  ueneriis  indulgere,  ut  Ouid.  am.  I  8,  43 
hidunt  formosae  et  a.  a.  II  389  hidite,  sed  furto  celetur  cidpa  modesto, 
Prop.  II  6,  4,  Hor.  epist.  II  2,  214,  Gallienus  in  epithalamio  4  [PLM. 
IV  p.  104]  ludite,  alia.  XVII  17,  Ter.  Phorm.  II  2,  2  postillam  iam  ut 
lubet  ludas  hcet.  —  breui.  decimo  nempe  mense  abhine  peracto.  Stat.  silu. 
I  2,  266  properate.  —  205.  date.  cf.  supra  u.  67.  —  205,  206.  uetus  no- 
meu.  Manliorum  gens  et  patricia  et  antiquissima;  et  uidetur  hac  nobi- 
litate  generis  non  parum  fuisse  superbus  noster  L.  Torquatus  (Cic.  p. 
Sulla  8,  24).  ''nomen'  saepe  aequat  'gens'  uel  'familia',  ut  Tac.  a. 
III  30  sororis  nepotem  in  nomen  asciuit,  Verg.  Aen.  VI  258.  —  207,  208. 
sed  iudidem  semper  ingenerari.  ex  eodem  nomine  (eadem  gente,  non 
ex  adoptione),  ut  Pacuu,  trag.  92  R.  indidemque  (=  ex  se  ipsis)  eadem 
aeque  oriuntur  de  integro  atque  eodem  occidunt.  'ingenerare',  sficpvsiv, 
obscurum  est  hic.  ingeneratur  nobis  a  natura  ex.  gr.  pietas  parentum, 
ab  agricola  planta  terrae  (Colum.  X  196).  sed  si  'nomen'  pro  subiecto 
habemus,  nulla  omnino  adest  tententia.  ingenerantur  nomini,  ne  ex- 
tinguatur,   tamquam   arbori  (Hor.   od.    I   12,   45)  gerraina   siue    ex   ipso 


320  I-^XI  209—216. 

sumpta  siue  aliunde  adscita;  sed  uomen  siue  familia  cuinam  potest  in- 
generari?  quod  uerbum  nec  absolute,  ut  nonnulli  uolunt,  accipere  licet; 
adsumendum  enim  ad  hoc  foret  'ei  (nomiui)  liberi  debent',  quod  nimis 
dure  fit.  ego  pro  'semper'  reponendum  puto  'germen'  siue  'semen',  h.  e. 
surculum;  Colum.  de  arbor.  20.  loquitur  poeta  hic  plane  ex  populi  sui 
more  sentiendique  ratione:  apud  Romanos  liberorum  procreatio  princi- 
pale  erat  matrimoniorum  propositum;  hinc  lectum  genialem,  et  ipsum  a 
generandis  liberis  dictum  (Seru.  ad  Aeu.  VI  603),  ascensurus  uir  aduo- 
cabat  maritorum  genios  (Arnob,  II  67);  cf.  Rossbachius  p.  369  sq.  sed 
loquitur  poeta  hic  et  in  sequentibus  (usque  ad  223)  simul  ex  mente 
mariti,  qui  a  deis  ea  tacitis  labellis  precatur,  quae  hic  palam  nun- 
tiantur.  —  209.  Torquatus  uolo  paruulus.  hanc  strophen  auro  non 
redimendam  ob  oculos  habuit  Verg.  Aen.  IV  528  siquis  mihi  paruolus 
aula  luderet  Aeneas,  qui  te  tamen  ore  referrtt.  'uolo',  opto:  publicae 
spei  interpretem  agit  qui  uerba  facit;  de  coniunctiuo  sine  'ut'  adiuncto 
cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  527,  809.  —  210.  ec  (prisce  pro  'e'),  erigens- 
que  se  enitensque.  —  211.  porrigens.  protendens,  ut  Cic.  p.  Cael.  26, 
63  cum  manum  . .  porrexissent.  —  212,  dulce  rideat  ad  patrem.  LI  5. 
'ad',  ut  III  10  (cf.  Tcqogyslav  tm  naxqi).  —  213.  semlliante  labello. 
Apul.  fior.  II  15  [p,  17  Kr.]  canticum  uidetur  ore  tereti,  semihiantihus  in 
conatu  labelUs  eliquare  et  met.  X  28  semihiantes  lahias.  de  forma  poe- 
tica  breuiore  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  260.  —  214.  sit  suo  similis 
patri  Manlio.  hoc  ueteres  appellabant  ^  patri(s)sare ' ;  cf.  Plaut.  Pseud. 
442,  ubi  glossae  patrisat:  patri  similis  fit.  de  re  iam  Lambinus  ad  Hor. 
od.  IV  5,  23  laudantur  simili  prole  puerperae  cp.  Hesiod.  iqy.  232  xCyitovaiv 
da  yvvaiKsg  ioLKoza  xinva  yovsvoiv  et  Theocr.  id.  17,  63  6  8s  naxQl 
ioLKcog  Tiaig  dyanrjxog  eysvxo,  adde  Apul.  apol.  14  fdiores  cariores ,  qui 
similes  uide^itur,  Plin.  epist.  V  16,  9  amisit  filiam,  quae  .  .  os  uultumque 
referebat  totumque  patrem  mira  similitudine  exscripserat ;  cf.  et  Lucr.  IV 
1211  sqq.,  1229  sqq.  de  uocis  'similis'  cum  datiuuo  constructione  Ritsche- 
lius  ppusc.  II  p.  570^  sqq.  (579),  Haasius  praelectt.  II  p.  140.  —  215,  210. 
et  facile  iuscieis  uoscitetur  al)  omnibus.  Ouid.  met,  IV  290  cuius 
erat  facies,  in  qua  materque  paterque  cognosci  possent,  Liuius  XXII  6,  3 
facie  quoque  noscitans  (ubi  plura  Fabri).  ingeniose,  quamquam  uix  ne- 
cessario,  Burm.  ad  Anth.  lat.  I  p.  305  'facie'  pro  'facile'  uoluit  restitui. 
'omnibus'  cum  metrum  (unde  olim  RDawesius  misc.  crit.  p.  33  iterum- 
que  Hauptius  opusc.  I  p.  19  coniecere  'omuibus  noscitetur  ab  inscieis'), 
tum  uero  sententia  respuit.  par  est  enim  in  Torquato  paruulo,  quem 
esse  L.  Manlii  filium  non  sciunt,  recoguoscere  patrem  eos,  qui  hunc  ipsum 
nouere;  et  hoc  sane  addi  oportuit  ad  ^omnibus'.  Pleitnerus  uoluit  'ob- 
uieis'  simul  cum  V  legens  'insciens' :  si  adulescens  ille  in  uiis  ambulet, 
ipse  nil  sentiens  coguoscatur  ab  obuiis:  frigidum  hoc  et  subineptum  puto. 
ego  illud  duplici  nomine  suspectum  'ab  omnibus'  (uam  'insciens'  solita 
est  formae  priscae  deprauatio)  mutauerim  in  ''auonculeis' ;  matris  fratres 
in  longinquis  tum  regionibus  uersati  et  de  nuptiis  factis  ignari  si  domura 


LXI  217—228.  321 

rediorint  audierintque  sororis  cum  dilecto  ipsis  Torquato  matriraoninm,  si 
in  buius  aula  ludentem  uideriut  paruolum,  ex  uultu  statim  adguoscaut  cogna- 
tum  (de  datiuo  Kuehnerus  1.  1.  H  p.  239  sq.).  —  217,  21.S.  et  pudicitiaiu 
suae  matris  indicet  ore.  animum  pudicum,  uni  uiro  deditum  nec  de 
adulteriis  cogitantem;  cf.  omnino  Theocr.  id.  17,  43;  bene  Vulpius  cp. 
Mart.  VI  27,  3  est  tibi,  quae  patria  signatur  imagine  uultiis,  testis  mater- 
nae  nata  pudieitiae.  'suae'  quoniam  uim  nuUam  habet,  more  prisco  prae- 
positum  esse  dicendum  est  (supra  p.  49);  quamquara  cum  V  praebeat  'suam', 
latere  potest  raagis  acutum  illud  ^suo',  fortis  quo  euadit  oppositio;  mala 
adsimilatio  nusquam  facilius  locum  habuit.  —  219  —  223.  talis  illins  a 
bona  matre  laus  genns  adprobet,  qualis  unica  ab  optima  matre 
Telemaclio  manet  fama  Penelopeo.  latius  euagatur  mente  poeta  in 
tempus  futnrum :  et  sic  olim  non  minor  gloria  (ad  ipsius  bonos  mores 
spectans)  illum  a  pudica  matre  ortum  esse  ostendat  confirmetque,  quara 
qua  nobilis  est  Penelopes  filius  ob  praeclaram  genetricem.  cohaeret 
igitur  'illius  a  b.  ra.  genus'  (Verg.  Aen.  I  380  et  genus  ah  loue  summo), 
quamquam  'illius'  simul  etiam  ad  'talis  laus'  spectat.  pulcre  diuisa  omnia 
et  recte  distributa:  'bona  matre',  scil.  humana  et  cuius  optatur  pudi- 
citia:  'optima  matre',  heroine  spectata;  'talis  laus',  scil.  homini  tri- 
buenda,  coutra  'qualis  unica  (=  eximia,  egregia,  XXIX  11,  LXXIII  6, 
C  6)  fama'  in  heroe  priscis  fabulis  celebrato;  denique  'adprobet'  et 
'manet'  (=  certa,  iam  relata  est,  cf.  ad  VIII  15,  Verg.  ecl.  5,  78  lau- 
desque  manchunt').  nota  est  narratio  Hom.  Od.  I  215  sqq. ,  quam  ob 
oculos  habuisse  uidetur  poeta.  EllLsius  cp.  Ouid.  tr.  V  14,  35  aspicis 
ut  longo  maneat  laudabilis  aeuo  nomen  inextinctum  Penelopea  fides?  — 
224,  225.  claudite  ostia,  uirgines:  lusimus  satis.  conuertit  se  is,  qui 
in  tota  hac  altera  inde  a  u.  114  parte  (qui  idem  cum  eo,  qui  puellas 
rexerat  in  parte  priore,  potest  sane  putari,  si  hac  finita  ante  pompam 
cucurrisse  ad  pueros  statuetur)  uerba  fecit,  ad  uirginum  chorum,  qui  scil. 
sponsam  deductam  comitatus  est  usque  ad  cubile,  cuius  nunc  oranibus 
rite  peractis  claudenda  est  ianua.  Ouid.  a.  a.  II  703  conscius  ecce  duos 
accepit  lectus  amantes:  ad  tlialami  clausas,  Musa,  resiste  fores.  unde 
^usimus'  de  cantu  potest  accipi  ex  mente  maxime  poetae;  sed  latius 
eius  uocis  patet  significatio  et  ad  iocationem  fescenninam  multo  magis 
spectat.  —  225,  226,  227,  228.  at  bonei  couiuges,  bene  uiuite  et  mu- 
nere  assiduo  ualeutem  exercete  iuuentam.  'at'  soUemne  in  personis 
diuersis  a  prioribus.  iteram  (cf.  ad  19  sq.)  arte  cohaerent  ''bonei'  (bouo 
omine  fiiustaque  Venere  iuncti)  et  'bene',  siue  hoc  accipis  pro  'feliciter' 
(Hor.  od.  II  16,  13  uiuitur  paruo  hene)  simulque  pro  solita  ualedicendi 
formula  'uiuite  felices'  (ad  LXVIII^  115,  Muretus  cp.  Theocr.  id.  18,  49) 
siue  pro  'bene  inter  uos,  h.  e.  concorditer  uiuite'.  qualis  admonitio 
fere  sollemnis  est  in  tali  fine,  ut  Claudian.  31,  130  G.  Venus  ad  nouos 
maritos  dicit  uiuite  concordes  et  nostrum  discite  munus,  epithal.  Laurent. 
87  uiuite  felices  .  .  uiuite  concordes.  exercere  uox  ex  palaestra  ad  pugnas 
Veneris   translata:    'scortum    exercere'    dixit   Plaut.    Amph.    I    1,    132, 

Catullus  ed    Baehrens.    II.  21 


322  LXII  1.     ' 

'amores  ex.'  ipse  noster  LXVIIP  29,  Sueton.  Dom.  22  assiduitatem  con- 
cubitus  uelut  exercitationis  genus  clinopalen  uocabat,  epithal.  Laurent.  78 
exercentqiie  toris  Vencris  luctamcn  anhehwi;  et  quasi  uires  robustae  fiant 
inertes  torpidaeque,  si  non  exerceantur,  sat  lepide  'iuuentam'  siue  robur 
iuuentutis  mariti  iubentur  conseruare  exercitatione,  ut  Ouid.  am.  I  8,  53 
forma,  nisi  admittas,  nullo  exercente  seneseit,  Stat.  silu.  I  2,  166  excrce 
formam  et  fugientibus  utere  donis.  'munus'  a  Venere,  quae  eo  est 
colenda,  inpositum  (cf.  1.  1.  Claudiani)  accipe  de  officiis  maritalibus; 
Prop.  II  22,  24  saepe  est  experta  puella  officium  tota  nocte  ualere  meim, 
Ouid.  am.  III  7,  23,  Petron.  87  et  non  plane  immolestum  ('iam  molestum' 
codd.)  erat  munus.  lectum  in  V  'assidue'  cum  iuxta  'munere'  sit  in- 
tolerabile,  recte  Itali  in  'assiduo'  mutauere;  cf.  praeter  Suet.  I.  1.  Prop. 
II  16,   14  rumpat  ut  assiduis  membra  libidinibus. 

Videtur  hoc  epithalamium  (toto  illud  genere  diuersum  ab  hymenaeo 
insequenti)  inter  prima  carmina  a  Catullo  facta  referendum  (cf.  ad  u.  42), 
h.  e.  anno  fere  62  uel  61  adscribendum.  tam  diuitem  ingenii  poetici 
uenam  et  formam  gi-aecanicam  in  metro  sane  faciliore  paene  perfectam 
sine  molesta  diligentia  prae  se  ferens  quam  morum  rituumque  Romanorum 
in  hac  parte  suspiciendorum  fidam  (nec  tanien  antiquarios  redolentem) 
imaginem  exhibens  hoc  opusculum  iuxta  c.  LXIII  primarium  inter  docta 
libri  secundi  poemata  locum  obtinet,  ut  tamen  aemulum  illud  LXIII 
uincat  natiua  sua  simplicitate  Sapphus  ueneres  in  memoriam  reuocante. 

LXII. 

1.  Yesper  adest,  iuuenes:  consurgite.  Vesper,  stella  uespertina: 
cf.  praeter  Varronem  (testim.  uol.  I)  Censorin.  d.  d.  n.  24  [p.  51  H.] 
post  supremam  sequitur  uespera,  ante  ortum  scilicet  eius  stellae,  quam 
JPlautus  ues])eruginem ,  Ennius  uesperum,  Vergilius  hesperon  appellat, 
Plin.  h.  n.  II  36  siclus  .  .  Veneris,  alterno  meatu  uagum  ipsisque  cogno- 
minibus  aemulum  solis  ac  lunae;  praeueniens  quippe  et  ante  matutinum 
exoriens  Lticiferi  nomen  accipit,  ut  sol  alter  diemque  maturans,  contra 
ab  occasu  refulgens  nuncupatur  Vesper  ut  prorogans  lucem  uicemque  lunae 
reddens.  saepius  occurrit  Vesper  apud  poetas^  ut  Verg.  G.  I  251.  ^con- 
surgite',  scil.  mensis  (u.  3  et  Aen.  VIII  110).  derigit  autem  haec  uerba 
unus  ex  turba  adulescentium  ad  socios.  ita  enim  totam  tibi  fingas  scae- 
nam  secundum  hos  uersus  ipsos  (praue  autem  plerumque  in  nouae  nuptae 
domo  paterna  cenasse  pueros  puellasque  putant):  pueri,  noui  coniugis 
olim  sodales,  et  puellae,  nouae  nuptae  amicae,  congregati  sunt  ante 
aedes  mariti,  ut  expectent  eum  ad  domum  suam  uxorem  deducentem, 
festo  carmine  excepturi  ex  more  aduenientes  uirum  feminamque  iam  so- 
dalium  circulis  exemptos;  deseruntque  nunc  stella  Veneris  exoriente,  cum 
qua  simul  noua  nupta  domum  paternam  sit  relictura,  celeriter  dapes 
largas  a  nouo  marito  praebitas,  quibus  adhuc  indulserant  ante  aedes 
per  cespitem  ita  diffusi,  ut  ab  una  parte  puellae,  ab  altera  adulescentes 
adcumberent:  rusticam  in  hoc   carmine   omnia  simplicitatem  spirant.  — 


LXII  2—6.  323 

•2.  Aesper  Ulyiupo  expectata  diu  iiix  taiulem  hiiiiiua  toUit.  Olympus 
dubitari  nequit  quin  hic  dicatur  in  uniuersum  caelum;  nani  ne  ad  mon- 
tem  leferas,  uetut  u.  7;  et  iam  inde  ab  Ennio  (ann.  158  V.)  Romani  sic 
amabant  appellare  caelum  Graecos  secuti  (Varro  d.  1.  1.  Vli  20,  Verg. 
eci.  6,  86).  cst  autem  'Olympo'  (=  caelo)  ablatiuus:  Hor.  sat.  I  5,  10, 
Ouid.  fast.  (IV  944  Titlionia  sustuUt  .  .  iuhar  orbe  suum;  et  ^toUi'  de 
sideribus  apparentibus  saepius  dicitur.  AStatius  cp.  Claudian.  14,  1  G.  at- 
toUens  thalamis  Idalium  iubar  dilectus  Veneri  nascitur  Hesperus.  'lumina', 
lumen  late  in  omnes  partes  splendens.  iunge  'expect.  diu'  (Ouid.  met. 
XIII  183):  Dracoutius  6,  115  [PLM.  V  p.  154]  longa  cst  lux  ipsa  diei  . . 
succedereque  umbras  exoptant  .  .  spatiumque  moratum  lucis  adoptatae 
transirc  in  tempora  noetis;  unde  explicatur  'uix  tandem  toUit',  qua  for- 
mula  hic  ex  animo  noui  mariti  summus  inpatientiae  gradus  (=  tandem 
aliquando)  exprimitur;  ceterum  cf.  CIL.  I  1438,  Ter.  Andr.  470  et  Phorm. 
234,  Cic.  ad  fam.  III  9,  1,  Verg.  Aen.  II  12S,  Val.  Flacc.  VII  436  et 
alibi.  —  3.  surgere  iaui  tempus,  iam  pinguis  liuquere  meusas.  iam 
temijestiuom  siue  opoitunum  est;  nam  in  hac  formula  et  'est'  haud 
raro  omittitur  (Verg.  Aen.  V  637  iam  tempus  agi  res,  et  VI  46  poscere 
futa  tempus ,  Stat.  Theb.  V  140,  alia)  et  infinitiuus  tam  recte  qnam 
gerundium  ponitur  etiam  in  prosa  (cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  554).  ^pin- 
gues',  non  exiles,  lautas  opuleutasque;  uncta  mensa  similiter  dixere 
Mart.  V  44,  7  et  Auson.  parent.  9,  9,  diuites  et  opimas  mensas  alii.  'Hn- 
quere  mensam'  proprie  dicitur  de  eis,  qui  cena  peracta  consurgunt: 
Plin.  h.  n.  XXVIII  2,  26  Seruii  Sulpicii  .  .  eommentatio  est,  quamobnm 
mensa  linquenda  non  sit.  —  4.  iam  dicetur  Hymeuaeus.  canetur  (cf. 
u.  18  et  Olahnius  Hermae  I  p.  419  sq.)  carmen  nuptiale  (Ter.  Ad.  V  7,  9, 
Lucr.  I  97  claro  comitari  Hytnenaeo,  Ouid.  met.  XII  215).  in  'dicetur' 
ultima  producta  est  in  arsi  et  sequente  uoce  graecanica,  ut  LXIV  20  et 
LXVI  11  (cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  321  sqq.).  —  5  (cf  ad  LXI  4  sq.)  cete- 
rosque  uersus  intercalares  ab  omnibus  simul  dictos  esse  puta.  'ades', 
adueni,  ut  LXI  77.  —  6.  cernitis,  innuptae,  iuueues  consurgere 
terral  sic  scripsi  ex  apertis  indiciis  libri  optimi  T  ^consurg  i  eretera' : 
V  praebet  quod  uulgo  optinuit  'consurgite  contra'.  origiuem  mendi 
Parisinus  ille  docet  'i'  seruans:  nimirum  in  communi  codicum  T  et  V 
archetypo  exaratum  erat  'consurgite  contia'  cum  correctura  supra  posita 
'ere  ter(r)a':  hanc  V  neglexit,  T  textum  iam  describere  coeperat  ('con- 
surgi'),  sed  cito  errorem  perspiciens  perrexit  perscribere  correcturam. 
est  autem  in  uulgata  lectione  haec  interrogatio  'cernitis,  innuptae, 
iuuenes?'  omnino  inepta,  siquidem  per  omne  quod  simul  degebant  tempus 
puellis  cernere  licuit  iuuenes  ex  aduerso  sedentes.  sensus  communis 
flagitat  'cernitis  consurgere?';  id  quod  plane  confirmatur  u.  8,  ubi  gra- 
uiter  repetitur  'uiden  ut  perniciter  exiluei-e'.  et  si  uelis  utriusque  testia 
scripturas  ita  conflare,  ut  ''consurgere  contra'  defendas:  non  adulescentes 
consurgunt  contra,  sed  iam  puellae  (quamquam  hoc  uix  mentione  in- 
diget).     iam   quod  nonnuUi  de   certa  emendatione   nostra   'terra'  frigide 

21* 


324  ^xii  7—11. 

senserunt,  cum  septentrionalium  regionum  frigoribus  adsueti  pueros 
puellasque  sub  loue  uespere  degere  perborrescerent:  ut  alia  nimis  austero 
iudicio,  ita  rusticam  illam  simplicitatem  neglexerunt,  in  quam  sufficit 
attulisse  praeter  Colum.  X  281  laetisqne  uigent  conuiuia  pratis  TibuUi 
locum  II  5,  95  tunc  operata  deo  pubes  discumbet  in  herba,  arboris  anti- 
quae  qua  leuis  umbra  cadit;  aut  e  ueste  sua  tendent  umbracula  sertis 
uincta,  coronatus  stabit  et  ipse  calix;  aut  sibi  quisque  dapes  et  festas 
extruet  alte  cespitibus  mensas  (cf.  u.  3)  cespitibusque  torum.  'innuptae', 
uirgines,  ut  LXIV  78,  Aen.  XII  24,  Prop.  III  19,  25.  —  7.  Oetaeos 
ostendit  Soctifer  i^ues.  ortum  est  hoc  dicendi  genus  in  ea  Thessaliae 
regione,  quae  orientem  uersus  adspectabat  Oetam  montem,  unde  et  maue 
solem  et  uespere  Hesperon  putabant  nasci.  quod  a  Sappho  (cf.  et 
Wilamowitzius  Hermae  XVIII  p.  418)  ijrotractum  placuit  Romauis:  Verg. 
ecl.  8,  30  tibi  deserit  Hesperus  Oetam  ibique  Seruius,  Ciris  350  et  gelida 
uenientem  ignem  quatiebat  ab  Oeta,  Culex  203,  Stat.  silu.  V  4,  8,  Sen.  Herc. 
f.  133  etHerc.  0.  861.  'Noctifer'  idem  atque  Hesperus;  Calpuin.  ecl.  5,  121. 
'ignes'  (de  plurali  intensiuo  cf.  u.  2  'lumina')  feliciter  Itali  recuperauere 
ex  tradito  'imbres'  uel  'imber'  secundum  Hor.  od.  III  29,  17  iain  clarus 
occultum  Andromedae  pater  ostendit  ignem  ('ostendi',  oriri,  ut  Ouid.  tr. 

V  4,  8  ostendi  solem,  epist.  Sapph.  135  se  Titan  ostendit);  uihilominus 
longius  aberrare  uoluerunt  docti  ^umbras'  similiaque  conicientes.  — 
8.  sic  certest:  niden  ut  perniciter  exiluere?  confirmantes  cum  ui 
repetunt,  inestque  gradatio  uoci  ^perniciter';  cf.  LXXX  7  sic  certe  est. 
de  "^uidcn  ut'  cf  ad  LXI  77.  —  9.  non  temere  exiluere:  cauent  quod 
nisere  par  est.     'temere',  de  nihilo,  sine  iusta  causa,  ut  Ter.  Phorm. 

V  3,  19  non  temere  dico.  traditam  scripturam  'uisere'  nemo  defendit 
praeter  Ellisium,  qui  interpretatur  'quod  dignum  est  quod  respiciatur' 
male  cp.  Hor.  epist.  II  2,  91  (ubi  'uisu'  explicetur  ex  eo  quod  sequitur 
'caelatum').  quamquam  fatendum  est,  ex  coniecturis  adhuc  prolatis 
nullam  placere.  nam  iu  Auantiana  'quo  uincere  par  est'  male  abest 
*eos';  Marcilii  et  Passeratii  commentum  'quod  uincere  p.  e.'  ambiguum 
est  quam  maxime  (dubitas,  sitne  'quod'  obiectum  an  subiectum ,  nec 
'carmen  uincit'  placet);  nec  BGuarinus  'quos  uincere  p.  e.'  .restituens 
conuenientia  certantium  animo  dedit.  nec  probabiliora  inuenta  Lach- 
manni  'quo  sidere  p.  e.',  Doeringii  'quod  dicere  p.  e.',  ARiesii  'quod 
discere  p.  e.',  Leutschii  'quoi  fidere  p.  e.',  mei  ipsius  denique  ''quo  uin- 
cere  cura  est'.  noua  igitur  temptanda  medela.  uide  an  possit  placere 
'quod  uiuere  par  est',  h.  e.  quod  meretur,  ut  et  hunc  in  annum  uiuat 
et  plurea.  uidemus  enim  choros  certantes  etiam  amabili  quadam  mo- 
destia  inter  se  certare,  qua  alteri  se  alteris  cedere  fatentur;  idem  igitur 
puellae  praedicant  in  iuuenibus  quod  mox  hi  laudant  in  illis  (u.  13). 
'par  est',  conuenit,  aequum  est,  ut  Cic.  d.  am.  22,  82  par  est  ipsum  esse 
uirum  bonum,  d.  off.  II  23,  83  sic  par  est  agere  cum  ciuibus.  —  11.  non 
facilis  uobis,  aequalis,  palnia  parata  est.  'aequalis'  (cf.  graecum 
j]Xi.yi£S;    et   saepius    Romani    de    pueritiae   sodalibus,    ut  Pacuu.   114  R, 


1 


LXII  12-16.  325 

hymenaeum  fremxmt  aequales)  primo  pluralis  casu:  Lachm.  ad  Lucr.  p.  56, 
Buechelerus  de  declin.  lat.  p.  15,  ad  LXIV  14.    'parare  uictoriam'  dixit 
Tac.  Germ.  30;    sed  de  uero  participio  cum  cogitari  nequeat  in  uictoria 
uondum  comparata,   'paratus'   accipiunt   'proniptus,  in  medio  positus'. 
sed  iialmam,  licet  non  facilem,  sibi  in  promptu  esse  non  possunt  omnino 
innuere   iuuenes,    qui    mox  u.   16    'iure    igitur    uincemur'    dicant.     ipsa 
autem   uorborum   conlocatio   uetat  quominus    asyndetice    statuamus  duo 
synonynia  copulata  esse  (utique  expectandum  est  ''non  facilis  nec  parata'). 
legendum  puto  'paratu' ;  a  qua  constructione   notum    est  nec  poetas  ab- 
stinuisse.   —  12.  sccum  ut  meditata  requirnnt.     meditata,  domi  per- 
pensa  ac   praeparata,   semper   siue  aperte  siue  tacite   sunt  coutraria  eis, 
quae   subito  profunduntur,   ut   Ouid.  met.  IX  521   meditata  uerba,   Tac. 
dial.  10,  Plin.  epist.  I  16  siue  meditata  siue  subita  proferret  et  paneg.  3 
meditatum  carmen,  alia.    cum  hoc  (non  cum  'requirunt')  iunge  'secum': 
Cic.  de  off.  I  40,  144   ut  siqui,  cum  causam  sit  acturus,  in  itinere  aut 
in  ambulatione  secum  ipse  meditetur:  nimirum  alia  ex  alia  quaerit,  quid 
argumenti  ad  canendum  excogitauerit  adferatque.    in  Y  cum  per  haplo- 
graphiam  scriptum  esset  'medita',  huic  adhaesit  uox  sequens  iam  discissa 
euasitque  'meditare  quaerunt' :  non  latere  formam  'requaerunt'  et  mendi 
origo  ostendit  et  T  confirmat.  —  13.  non  frustra  meditantur:  habent 
memorabile  quod  sit.     aliter   nune   (cogente  aequabilitate ,    qua   haec 
epanalepsis    respondet    priori    in    u.   9)    'meditantur'    ita    adhibetur,    ut 
omnes  siraul  iam  deliberare  cantum  aptum,  auditis  singularum  curis,  di- 
cantur;    quam   rem   prospere   cedere   ex    uultibus   puellarum    adgnoscunt 
paeri.    'habent'  huius  meditationis  fructum  indicat  (=  repperere,  ut  Ter. 
EuD.  IV  4,  7  habesne  hominem,  amabo?),     'memorab.',  hominum  notitia 
ac  memoria  dignum.     de  'quod'  traiecto  cf.  ad  Corn.  9.  —  14.  neimirum 
penitus  quae  tota  mente  laborant.     liber  Thuaneus,   cui  soli  debemus 
hunc  uersum,  habet  'nec  mirum'.     sed  hoc  si  retinemus  (cf.  XXIII  7),  uti- 
que  cum  ueteribus  editionibus  Haborent'  scribendum  est,  ut  ^quae'  ualeat 
'cum  eae'  (21  et  27).   lenius  est  uisum  restituere  id  quod  in  lemmate  legitur : 
eae  nimirum  quae  semper  omni  cum  mentis  intentione  ei  rei,  quam  con- 
sequi  uolunt,    operam   nauant.     saepius    sic   'laborare'    absolute  ponitur 
etiam  in  mentis  curis,  ut  Hor.  a.  p.  241  sudet  mtiltum  frustraque  laboret. 
'penitus'  cum  'tota'  iunge,  ut  Verg.  ecl.  1,  66.  —  15.  nos  alio  mentes, 
alio  diuisimus  aures.     'nos'    cura  ui:  nos  contra.     Verg.  Aen.  IV  285, 
VIII  20  atque  animum  nunc  huc  celerem,  nunc  diuidit  illuc  (Stat.  Ach. 
1.200).     male  Italus  quidam  'dimisimus':   aures  non  dimittuntur  aliquo. 
immo  haec  est  sententia:   nostra  intentio  non  est  tota,  sed  diuisa,   cum 
alibi  mentes  auresqne  nostrae  uersentur  (scil.  non  in  cantu  meditando, 
sed  apud  puellas  ex  aduerso  sedentes).    est  igitur  'alio  . .  alio  (=  et)'  repe- 
titio  mere  rhetorica  (28),  et  caue  ne  interpreteris  'in  alia  re  mentes  quam 
aures  sunt  occupatae'.    et  mente  et  auribus  qui  in  hac  re  sunt,  'tota  mente' 
laborant.  —  16.  amat  uictoria  cnram.     Eurip.  Phoen.  721   v.al  firjv  xo 
VL-Accv  B6TL  Ttccv  £v§ovXicc,  Ciris  55  nam  uerum  fateamur,  amat  Polyhymnia 


326  LXII  17-24. 

uerum.    ^curam',  illud  ipsum  'tota  mente^  laborare'.  —  17.  quare  nuuc 

animos  saltem  conuertite  uestros.    'nunc  saltem'  coniunge:  in  summo 

uictoriae  periculo.    quamquam  cum  haec  notio  non  sit  urguenda  et  'nunc' 

sufficiat,  'conuertite  animos'  autem  aegre  careat  addito  aliquo,  ueluti  'ad 

hoc   certamen'    (ex.  gr.   Liu.   XXVI   40,    15   ad  agrum  colendum   animos 

conuertere),    suspicatus   sum   ex  glossa  prouenisse   'saltem',    quae    supra 

uersum  adscripta  et  pro  uaria  lectione  accepta  uocem  expulisset  a  litteris 

simillimam  'ad  rem';  cf.  dictionem  'ad  rem  redire'  similesque.    ceterum 

iterum  'conuertite'    debetur  libro  T:    'committite'    praebet  V  sine  iusto 

sensu   (duo  aduersarii  committimt   p-raelium).   —   18.   clicere  iam  iu- 

cipieut,   iam  respoudere  decebit.     Verg.  ecl.  3,  58  incipe ,  Damoeta; 

tu    deinde    sequere,   Menalca;    alternis  dicetis:    amant    alterna    Camenae. 

huius   autem,   quod  iam   sequitur,   carminis   amoebaei   (cf.  Seru.  ad  ecl. 

3,  29)  tres  uulgo  statuuntur  partes  potissimae  (20—30,  32—37,  39 — 58), 

in  quarum  unaquaque  puellarum  dictis  respondent  iuueues.    et  in  prima 

quidem  parte  magis  in  uuiuersum  Hesperus  et  accusatur  et  laudatur;  in 

altera,   traositu  ad  ipsam  rem  facto,   quod  aequalem  caram  (quam   iam 

appropinquantem  tibi  fiugas)   rapuit  Vesper  queruntur   feminae^   contra 

quas    tuentur    eundem    et  simulatos  esse  illarum  questus  arguunt  adu- 

lescentes;   in  tertia  denique   parte  puellae  uirginem  puram  castamque, 

iuuenes  eandem  nuptam  praedicant.  —   20.  qui  caelo  fertur  crudelior 

ig^nis?    in  caelo  uoluitur,  facit  iter;  German.  progn.  2,  2  [PLM.  I  p.  187] 

per  idem  Cythereius  ignis  fertur  iter.     'ignis',  ut' Hor.  od.  I  12,  47  mi- 

cat  . .  inter  ignes  luna  minores.    ceterum  hic  quoque  nunc  T  sequendum 

puto  'quis'  (ut  et  u.  26)  praebentem,  simpliciter  cum  interrogetur,  num- 

quod  in  caelo   sit   sidus  aeque   crudele,  non  illud  etiam ,   quale   sit  hoc 

sidus;  et  quamquam   hoc  discrimen  notum   non  semper  anxie  sit  obser- 

uatum,   hic  tamen  meliori  testi  illud   seruanti   fidem  habeamus  oportet. 

—  21.  qui  natam  possis  couplexu  auellere  matris.    'qui'  explicat  illud 

"■crudelior' :   cum   a  te   inpetrare  possis   ut  auellas ;  quemadmodum   sae- 

pius  'posse'  neruose  ponitur  (ut  LXVHI'*  1,  Aen.  IX  482).     Verg.  Aeu. 

IV  616  conplexu  auolsus  Iuli\  de  raptu  uirginis  cogita  (LXI  56  sq.).  — 

22.  retiueutem   in   hac  repetitione   summo   cum   afi"ectu  facta  continet 

gradationem.     supplent  uulgo    'matris   conplexum';   quod  fit  durissime. 

nec  raelius  se  habet  subintellectum  ^se' ;  quod  ut  possit  suppleri,  tamen 

'se  retinere'  non  ea,   qua  hic  opus  est,  utitur  significatione.     Gronouius 

[diatr.  in  Stat.  I  p.  585  H.]  tacite  correxit  ^c.  natae  retinentem  au.  ma- 

trem',  non  bene.    praefero  'retinente',  ut  'natam'  sit  commune  obiectum. 

belle   enim ,   siquid  sentio,   matris   couplexus  ipse   dicitur    retinere  siue 

non  uelle  dimittere  filiam;   qua  in  re  maior  opprobrii  uis  quam  in  filia 

reluctante.  —  23.  iuueui  ardenti.    cui  pectus  uritur  intimum,  LXI  170, 

ubi  56  fero  iuueni.  —  donare.     dedere  (LXI  58),   ut  Ouid.  am.  I  3,  12 

wie  qui  tibi  donat  Amor.  —   24.   quid   faciunt  hostes   capta  crudelius 

urbe?     fundus  imaginis  huius  adamatae,    ut  uidit  Vulpius,  Hom.  II.  IX 

592  sqq.     Sall.  Cat.  51  9  quae  belli  sacuitia  esset,  quae  uictis  acciderent, 


LXII  26—32.  327 

enumeratiere :  rapi  uirgines  'pueros,  diuelli  liberos  a  parentum  complexu, 
matres  familiarum  pati  quae  uictoribus  conlibuissent  eqs. ,  Verg.  Aen.  II 
746  aut  quid  in  euersa  uidi  crudclius  urbe,  Prop.  IV  8,  5G  spectaclum 
capta  nec  minus  urbe  fuit,  Ouid.  met.  XII  225  et  epist.  8,  11,  alia.  — 
26.  qiiis  caelo  lucet  ioouiidior  ignis?  Hom.  11.  XXII  318  "Eonsqog, 
0?  ■x.dXliGzog  £v  ovgavcp  loxazai  aCTJjp,  unde  proflnxit  Sapphus  fragm.  133 
"EanfQoq  v.ulliGTf  ciGZQWV  noXv  tcccvtcov  (cf.  et  Apoll.  Khod.  I  775  sqq., 
Bion  16,  2).  —  27.  qui  dcspousa  tua  lirmes  conubia  flamma.  Reinius 
libri  ^d.  Privatrecht  d.  Roemer'  p.  407  cp.  Seruii  Sulpicii  ap.  Gell.  IV  4 
uerba:  qui  uxorem  ducturus  erat,  ab  eo,  unde  ducenda  erat,  stipulabatur, 
eam  in  matrimonium  datum  iri;  qui  ducturus  erat,  itidem  spondebat:  is 
contractus  stipuJationum  sponsionumque  dicebatur  ^ sponsalia'' ;  tune  quae 
promissa  erat  ^sponsa^  appellabatur ,  qui  spoponderat  ducturum  ^sponsus^ 
et  Varr.  d.  I.  I.  VI  70  (jiu  spoponderat  fiUam,  despondisse  dicebatur.  sed 
despondendi  uerbum  etiam  de  eo,  qni  ducturus  est,  adhiberi  docet  Cic. 
ad  fam.  VIII  7,  2;  et  in  uniuersum  de  utrisque  partibus,  ut  hic,  legitur 
Ter.  Ad.  V  6,  16.  ceterum  interposita  re  diuina  et  per  iuramentum 
fiebat  antiquitus  sponsio  (Iheringius  'G.  d.  r.  R.'  I  p.  264).  'firmes', 
confirmes  (cf.  ad  XXXVI  1),  rata  facias.     'flamma'  explicatur  u.  29.  — 

28.  quae  pepigere  uiri,  pepigerunt  ante  parentes.  uersus  superfluus 
paululum  et  magis  ob  strophae  aequabilitatem  adiectus.  pangendi  uer- 
bum,  ut  u.  15,  rhetorice  repetitum:  conubia  ante  inter  se  pepigerunt 
uir  (nouus  maritus)  et  puellae  pater;  de  plurali  in  cognationis  nominibus 
non  raro  cf,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  63.  ^ante'  eo  explicatur,  quod  pactum 
praecedere  solebat  i)i"i™itus  (nam  postea  nullum  discrimen  erat)  spon- 
salia;  cf.  Reinius  1.  1.  p.  408.  metri  causa  inter  'peiDigere'  et  'pepige- 
runt'  uariatum  est,  ut  Verg.  ecl.  10,  13  feuere  myricae  ...  fleuerunt 
saxa  Lycaei,  Hor.  epist.  II  1,  155  pepxdere  . .  manserunt  (ubi  sine  causa 
Haasius  ad  Reisigii  praelectt.  p.  225  not.  discrimen  quoddam  statuit).  — 

29.  nec  iunxere  prius  quam  se  tuus  extulit  ardor.  'iunx.',  scil. 
conubia;  quod  quomodo  pariter  de  uiro  et  de  nuptae  parente  possit  dici, 
apparet  ex  locis,  quales  sunt  Cic.  d.  or.  I  9,  37  Bomulus  ..  Sabinorum 
conubia  coniunxit,  Liu.  IV  1,  1  de  conubio  patrum  et  plebis,  Ouid.  met. 
VI  428,  aliis;  fit  autem  haec  iunctio  traditione  iraellae  (u.  60).  Aen.  VIII 
591  Lucifer  extulit  os  sacrum  caelo,  Ouid.  f.  II  149  nitidum  iubar  extulit 
undis.  ^ardor',  fulgor,  ut  Cic.  d.  diu.  I  11,  18  et  claro  trcmulos  ardore 
cometas.  —  30.  1'elici  optatius  hora.  magis  optabile  (Cic.  diu.  in  Caec. 
3,  7  quid  est  quod  . .  optatius  esse  possit?,  Naegelsbachius  stil.  lat.  p.  215 
et  216^)  quam  haec  beata  hora;  Hor.  epist.  I  11,  22  quamcumque  deus 
tibi  fortunauerit  horam  (ibid.  I  4,  14  grata  hora).  AStatius  cp.  Eurip. 
fragm.  140  Dind.  ogoi  yao  slg  tQcoza  TtCnzovGiv  ^qozwv ,  iG&Xmv  ozav 
zvxoioi  zwv  SQCOfiivcov,  ovK  t'G&'  onoiug  IsinazaL  zod'  Tjdovfig.  cf.  et 
felix  dies  Lygdam.  3,  26,  Ciris  27.  —  32.  abstulit.  rapuit.  qua  uerbi 
forma  ut  indicatur  certus  quidam  progressus  (uirginem  iam  e  gremio 
matris  raptam  procul  uident  adferri),  ita  ipso  uocabulo  certius  iudicare 


328  LXII  33-35. 

licet  de  lacuna,  quam  a  codicibus  non  significatam  adesse  certissime 
enicit  Auantius:  n.  32  et  36  toto  ut  aiunt  caelo  inter  se  discordant.  et 
hic  cum  priores  iude  ab  IVossio  32 — 35  puellis,  36 — 38  adulescentibus 
attribuissent,  inde  a  Lachmanno  plerique  intellexerunt,  puellas  nunc 
coeptae  Hesperi  sibi  ingrati  incusationi  acrius  instantes  in  eum  tamquam 
furem  inuehi,  docente  antistrophe  iuuenum  furis  opprobrium  a  grato 
sibi  acceptoque  sidere  arcentium;  intercidisse  igitur  maiorem  partem 
cantus  puellaris,  tuni  post  u.  intex'calarem  initium  responsionis  iuuenum. 
numerum  autem  uersuum  cum  alii  alium  fuisse  sibi  persuaserint,  pleri- 
que  consentiunt  in  quinque  cantus  puellaris  uersibus  et  uno  antistrophae 
uersu  amissis.  quod  equidem  propterea  probo,  quod  uerisimillimum  est 
puellas  illud  'abstulit'  stabilituras  (cf.  u.  21)  perrexisse  per  ^namque', 
quod  iuuenes  more  suo  (cf.  27)  repetierint.  hinc  et  de  numero  uersuum 
interlapsorum  plane  constat  et  de  origine  uitii:  a  priore  "^riamque'  ad 
alterum  aberrauit  librarius  archetypi.  uidentur  autem  puellae  hoc  maxime 
in  Hesperum  coniecisse  crimen,  quod  sit  patronus  fautorque  furum,  hac 
uoce  perstringentes  potissimum  amatores  cupidos  (quae  adlusio  etiam  in 
antistropha  conparet).  huic  crimini  sic  obuiam  eunt  iuueues,  ut  sine 
causa  iusta  ita  Hesperum  a  puellis  uocatum  esse  optineant,  quippe  quo 
et  ueniente  et  redeunte  sibi  cauere  debeant  fures,  qui  potius  ipsius  noctis 
tenebris  sint  tuti  securique.  —  33.  uigilat  custodia  semper.  custodes, 
ut  Aen.  VI  574  cernis,  custodia  qualis  uestibulo  sedeat,  IX  166.  de  sensu 
amatorio,  qui  subest,  cf.  ex.  gr.  Ouid.  am.  III  4,  1  dure  uir,  inposito 
tenerae  custode  jmellae  nil  ayis.  —  34.  nocte  latent  fures.  'nocte'  cum 
ui  multa  oppositionis.  Ouid.  a.  a.  I  249  nocte  latent  mendae.  ridicule 
Varro  ap.  Gell.  I  18,  4  furem  dicit  ex  eo  dictum,  quod  ueteres  Eomani 
'furuum'  atrum  appellauerint  et  fures  per  noctem,  quae  atra  sit,  facilius 
furentur-.,  quod  qui  attulit  Ellisius,  recte  monet,  quam  iunctae  inter  se 
sint  notioues  furum  et  clandestinorum  amatorum,  cp.  Theocr.  27,  68 
qxoQiog  svvd  et  22,  151  xifTrrfiv  ydiiov,  Tib.  I  5,  7  et  9,  55,  Prop. 
II  32,  17  et  III  8,  39,  Ouid.  trist.  II  461  et  am.  ]II  4,  25.  —  34,  35.  quos 
idem  saepe  reuertens,  Hespere,  mutato  comprendis  nomine  eosdem. 
eundem  esse  Hesperum  et  Luciferum  mane  redeuntem  (disceptabant  ueteres, 
hoc  repertum  num  Pythagorae  an  Parmenidi  deberetur:  Diog.  Laert. 
VIII  14  et  IX  23,  Suidas  s.  u.  IJccQfisvtSrjg;  Wilamowitzius  Herniae 
XVIII  p.  417),  ut  alii  scriptores  (Plato  Epiuom.  p.  987,  Cic.  d.  u.  d. 
II  20,  53  stella  Veneris,  quae  ^coecpoQog  graece,  latine  dicitur  Lucifer, 
cum  antegreditur  solem,  cum  subsequitur  autem,  Hesperus),  ita  poetae 
praesertim  celebrant  locis  plurimis  a  Schradero  maxime  [em.  p.  15  sq.] 
collectis,  Callim.  fr.  52  avxol  fihv  cpiltova',  avtol  Ss  rs  iiscpQL'y.aaLv, 
'EansQiov  cpilsovaiv,  azccQ  cxvysovaiv  'Ecaov,  Cinna  fr.  8  LM.,  Ciris  351, 
eleg.  Maec.  129  sqq.  [PLM.  I  p.  134],  Aetna  243,  Ouid.  ex.  P.  II 
5,  50,  Ilias  lat.  868,  Manil.  I  177,  Colum.  X  290,  Sen  Agam.  819  sqq. 
et  Phaedr.  749  sqq. ,  Lucan.  ap.  Lact.  ad  Stat.  Theb.  IX  424,  Stat. 
Theb.   VI  238  sqq.,  Boeth.  d.  cons.  phil.  I  5,  10  sqq.     'saepe'  cum  'com- 


LXIl  36-41.  329 

prendis'  iunge.  ''eosdem',  scil.  fures,  uulgo  explicant  (ad  'idem  eosdem' 
cp.  luuen.  7,  153) ;  languidissimam  esse  hanc  rationem  (nec  enim  furum 
notio  efferenda)  et  poeta  indignam  perspiciens  Schraderus  egregie  dedit 
'Eous';  et  hercle  ipsum  illud  'mutato  noniine'  flagitat,  ut  quid  iam 
audiat  Hesperus  addatur.  sed  perfectione  indiget  emendatio  illa.  nam 
'comprcndere'  ubi  apud  bonos  quidera  scriptores  in  his  rebus  amatoriis 
plane  ut  'deprehendere'  ponatur,  non  habeo;  nec  dubito  quin  hic  quo- 
que,  ut  alibi  non  raro,  ^deprendis'  genuinum  corruptum  sit  in  'compren- 
dis';  unde  correcturae  causa  in  margine  additum  'de'  peperit  illud ''eos- 
dem'  (cf.  uol.  I  praef.  p.  XLIII);  et  nescio  an  ita  legerit  Sulpicia  [app. 
Tibull.  III]  5,  11  nec  possit  cupidos  uigilans  deprendcre  custos  (cf.  u.  33). 
—  86.  at  lubet.  ''at'  in  refutatione:  uerum  enim  uero  uon  ita  sentiunt 
pueUae,  quae  amant  ita  tegere  pectoris  desideria.  —  ftcto  te  carpere 
questn.  cf.  LXYl  16  falsis  lacrimulis  et  18  non  uera  gemunt,  Ouid. 
met.  VI  565  gemitus  fictos.  Ouid.  rem.  561  nostros  quidam  carpsere 
libellos  (=  eis  detrectauere).  —  37.  quid  tuui,  si  carpunt,  tacita  a! 
quem  meute  requiruntJ  pergitur  in  dissoiutione,  de  cuius  formula 
'quid  tum'  cf.  Seyffertus  schol.  lat.  I  §  46  et  65,  Verg.  ecl.  10  38  quid 
tum,  si  fuscus  Amynthas? ,  Gratius  525.  de  'quid  si'  cum  indicatiuo 
constrncto  cf.  Bentleius  ad  Hor.  epist.  I  16,  8.  Sulpicia  1.  1.  16  aliud 
taeita  iam  tua  mente  rogat.  hoc  autem  desiderium  puellarum,  ut  He- 
sperus  sibi  quoque  ueniat  intimo  pectore  cupientium,  egregie  depingit 
'a'  interiectio,  de  qua  a  nobis  restituta  cf.  praef  uol.  I  p.  XLIII.  ^req.', 
optant,  ut  Tib.  I  1,  41.  —  39.  ut  flos  in  saeptis  secretns  nascitur 
hortis.  cf.  LXI  87  sqq.  'seci-etus'  explicatur  addito  'in  hortis  saeptis', 
scil.  ad  quos  aditus  communis  non  patet;  cf.  et  Bentl.  ad  Hor.  ad  1 12,  45. 
Colum.  X  27  talis  liumus  uel  parietibus  uel  saepibus  hirtis  claudatur,  ne 
sit  pecori  neu  peruia  fu/ri  cp.  AStatius ,  et  de  sensu  amatorio  Ellisius 
Ouid.  a.  a.  III  562  cingenda  est  altis  saepibns  ista  seges.  'uascitur'  nou 
solum  oriendi,  sed  etiam  crescendi  notione  hic  utitur;  cf.  Vahlenus 
Hermae  XV  p.  270.  deesse  aliquid  in  his  uerbis,  facile  accuratius  huius 
cantici  structura  perjjensa  (43  'cum')  docet.  sed  Spengelius  Froehlichiusque 
cum  '■qui'  ante  'in'  adderent  cp.  u.  49,  quod  minus  aptum  esse  hic  quidem 
restituerunt;  nobis  'flos  si  in'  ut  per  se  longe  melius,  ita  a  ratione 
palaeographica  tutius  est  uisum;  neque  seruilis  ineptaeque  aequabilitatis 
studiosus  noster  (cf.  20  'fertur' ,  26  'lucet').  —  40.  ignotus  pecori, 
nullo  conuolsiis  aratro.  Verg.  6.  IV  7  principio  sedes  .  .  statioque 
petenda,  quo  .  .  neque  oues  haedique  petulci  floribus  insuUent  aut  errans 
bucula  campo  .  .  surgentis  atterat  herbas,  Priap.  65,  1.  subobscurum  at- 
que  difficile  illud  'ignotus'  (quae  enim  notitia  flori  cum  pecore  concul- 
cante?);  pro  quo  erat  cum  conicerem  'non  ictus'.  'conuolsus'  recte  T 
praebet:  aratrum  dum  glaebam  conuellit  (LXIV  40),  etiam  florem  a  solo 
conuellit  (Verg.  Aen.  III  24  ab  humo  conuellere  siluam);  'contusus',  quod 
uulgo  legitur,  mera  est  coniectura  (praef.  uol.  I  p.  XX).  —  41.  quem 
mulcent  aurae,  firmat  sol,  educat  imber.    aurae  uentique  sunt  almae 


330  LXII  42-45. 

florum  nutrices;  LXIV  90  et  282,  Prop.  IV  7,  60  mulcet  ubi  Elysias 
aura  beata  rosas ,  Ouid.  f.  V  209  est  tniJii  fecundus  dotdlibus  hortus  in 
agris:  aura  fouet,  liquidae  fonte  rigatur  aqiiae  (met.  1  108),  Bentleius  ad 
Hor.  od.  I  22,  19.  sol  calore  suo  'firmat',  robur  addit.  'imber'  de 
quouis  umore  (tam  terrestri  quam  caelesti)  intellege,  qui  maxime  facit 
adolescere  plantas;  Vuljnus  cp.  Plato  legg.  VIII  p.  845  vdcog  df  Ttdvtcov 
ftfv  ro  TtSQL  TKg  KTjTteias  dici^psQovTcag  zQocpL^ov,  svSiKcp&aQrov  Ss'  ovrs 
yccQ  yrjv  ovzs  rjliov  ovrs  nvsvficcra  totg  vSaat  ^vvrQOcpa  rcov  sv.  yfig 
ava^Xaoxcivovrcov  qccSiqv  cpd^siQstv  (Hebelius  in  libro  'Schatzkaestlein' 
haec  habet:  'so  ein  Baum  .  .  triukt  still  wie  ein  Mutterkind  den  naehren- 
den  Saft  der  Erde  und  saugt  reines  warmes  Leben  aus  dem  Sonnen- 
schein  und  frisches  aus  der  Luft  und  schuettelt  die  Haare  im  Sturm'); 
Fronto  p.  7  N.  de  arboribus  montanis  uentis  atque  imbribus  educantur, 
Val.  Flacc.  VI  711  qualem  siquis  aquis  et  fertilis  ubere  terrae  educat  .  . 
oleam.  coniungit  Lucr.  V  937  quod  sol  atcpie  imbres  dederant,  quod  terra 
crearat  sponte  sua.  —  post  41  interiisse  uersiculum,  aperit  (ut  uidit 
LSpengelius)  stropharum  aequabilitas  comparatusque  ii.  52:  perfecti  floris 
(maxime  ab  odore  et  colore)  descriptionem  illi  infuisse  uideri,  recte 
plerique  intellexere.  —  42.  multi  illnm  pueri,  multi  optauere  puellae. 
ob  oculos  habuit  Ouid.  met.  III  353  muUi  iUum  iuuenes,  mtdtae  cupiere 
pueUae;  sed  fiiit  in  tenera  tam  dira  superbia  forma:  nuUi  iUum  iuuenes, 
nuUae  tttigere  piieUae;  Verg.  Aen.  XI  581  muUae  iUam  frustra  Tyrrhena 
per  oppida  matres  optauere  nurum.  'optauere',  aoristice,  ut  Tib.  I  10,  46, 
Verg.  Aen.  V  146,  Hor.  od.  IH  2,  31  et  23,  19,  ibique  Bentleius 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  100  sq.).  —  43.  idem  cum  teuui  carptus  de- 
floruit  uugiii.  ''idem'  loco  particulae  aduersatiuae  (at,  contra),  ut  Cic. 
Tusc.  II  27,  65.  Prop.  I  20,  39  de  Hyla  modo  decerpens  tenero  pueriliter 
ungui  proposito  florem  p>raetuUt  officio,  Verg.  Aen.  XI  68  qtialem  nirgineo 
demessum  poUice  florem  seu  moUis  uiolae  seu  languentis  hyacinthi  .  .  iam 
non  mater  aUt  teUus:  sic  'tenui  ungui'  (Ouid.  epist.  4,  30  et  tenui  pri- 
mam  deligere  ungue  rosam)  tam  ad  puerilem  quam  ad  uirgineam  manum 
referri  potest.  'defloruit',  marcescit;  puta  autem  florem,  quem  iam  no- 
lunt  pueri  puellaeque,  abiectum  nimirum  in  terra  iacentem.  —  45.  sic 
uirgo,  dum  iutacta  manet,  dum  cara  suis  est.  ''dum  —  dum'  Quin- 
tilianus  (testim.  uol.  I)  explicat  'quoad  —  usque  eo',  h.  e.  quamdiu  — 
tamdiu.  nam  'dum'  ubique  temporis  spatium  indicans  (Corssenus  de 
pronunt.  11  p.  856*,  Savelsbergius  mus.  Rhen.  XXVI  p.  135)  cum  abun- 
dantia  eadem,  quam  habemus  in  illo  ut  uidi,  ut  perii,  copulatur  corre- 
latiue,  ut  quod  per  spatium  una  res  uigeat  per  idem  altera  locum  habere 
dicatur.  Plaut.  Truc.  II  1,  21  dum  habeat,  dum  amet,  ubi  itidem  alterum 
'dum'  in  'tum'  corruperunt  librarii  rararum  dictionum  ubique  inimici 
atrocissimi,  ut  hic  TV  (u.  56  saltim  T  uerum  seruauit);  cf.  omnino  Fleck- 
eisenus  in  ann.  suis  1870  p.  648.  'innupta'  idem  Quintilianus  exhibet 
pro  'intacta',  notionum  synonymarum  confusione:  saepe  ueteres  gramma- 
tici  in  minoris  momenti  uerbis  neglegentiores  sunt,  nec  tamen  propterea 


LXII  46—53.  331 

iu  eis,  quae  diserte  testantnr,  fides  illis  abroganda  est.  'intacta'  adserit 
non  soluni  u.  56,  sed  res  etiam  ipsa;  nam  si  'innupta'  dixissent  puellae, 
quam  iueptum  esset  illud  'dum  cara  suis  est'  statim  adparuisset.  ''suis'', 
propinquis  (LXI51);  Vulpius  cp.  inscript.  ap.  Reines.  17,  96  proba  et  casta, 
carasuis  uixit.  —  46.  cuni  castum  amisit  polluto  cori^ore  florem.  'flos', 
de  innocentia  intacta  praesertim  in  dictione  'flos  aetatis'  (XVII  14)  ob- 
uium  et  hinc  comparationibus  lasciuis  ansam  praebens  (Passeratius  cp. 
Priap.  5,  3  sq.),  bic  intenditur  (ad  I  10)  similis  notionis  adiectiuo  'castus', 
h.  e.  purus,  ut  non  raro  'castum'  ad  res  translatum  dicitur  id  quod 
sine  turpitudinis  est  nota  (Non.  p.  267,  4),  ut  Varro  sat.  Men.  119  B. 
quae  casta  iiestis  aetasquc  adulescentium ,  Tib.  II  1,  13,  alibi.  caue  ne 
'poUuto  corpore'  tantum  de  inconcessis  Hymenaeis  accipias:  puellae 
uirginitatis  amorem  summum  prae  se  ferentes  eam  amissam  uel  in  nuptis 
damnant,  ualde  infirma  argumentandi  ratione  usae.  finge  tibi  nouam 
maritam  inter  hanc  stropham  magis  magisque  adpropinquare:  timidae 
et  uirginali  pudore  reluctanti  succurrunt  illae.  coutra  quas  iam  iunenes 
patrocinium  suscipiunt  matrimonii.  —  49.  ut  uiduo  in  nudo  uitis  quae 
n.  aruo.  'uidua',  marito  siue  arbore  sustentante  carens,  ut  contra  et 
arbores  ipsae  uite  carentes  audiunt  uiduae  (Hor.  od.  IV  5,  30,  Mart. 
III  58,  3).  'nudo',  scil.  arboribus;  Ouid.  trist.  III  10,  75  nudos  sine  fronde, 
sine  arbore  cavipos;  et  ponitur  interdum  'nudus'  aosolute,  ubi  conexus 
ipse  rem  indicat,  ut  Verg.  ecl.  1,  48  lapis  nudus,  scil.  caespite.  —  50.  num- 
qnam  se  extoUit,  numquam  mitem  educat  uuam.  Cic.  Tusc.  V  13,  37 
et  uites  et  ea,  quae  sunt  humiliora  neque  se  tollere  a  terra  altius  possunt, 
de  genect.  15,  52.  'm.  e.',  usque  ad  maturitatem  facit  grandescere;  Verg. 
Priap.  3,  4  [PLM.  II  p.  160]  uua  pampinea  rubens  educata  sub  umbra, 
G.  I  448  mitis  dcfendet  pampinus  uuas.  ceterum  de  uitium  humilium 
et  arbustiuarum  condicione  e  soli  natura  pendente  cf.  Varro  d.  r.  r.  I  8 
(et  ad  u.  54).  —  51.  sed  tenerum  j^rouo  deflectens  pondere  corpus. 
Tib.  I  7,  33  teneram  palis  adiungere  uitem.  Ciris  26  prono  grauidum 
p.  pondere  currum  et  Val.  Flacc.  III  564  adiutae  prono  nam  pondere 
uires:  de  infirmitate  uitis  hanc  deprimente  cogita.  Plin.  h.  n.  XVII  23,  204 
deflexa  uite.  —  52.  iamiam  contingit  summum  radice  flagellum.  tan- 
dem  eo  peruenit,  ut  radix  et  summa  palmitis  pars  se  tangant;  Varro  d. 
r.  r.  I  31,  3  eiuncidum  enim  sarmentum  piropter  infirmitatcm  sterile  neque 
ex  se  potest  eicere  uitem,  quam  uocant  minorem  flagellum,  maiorem  et  iam 
unde  uuae  nascuntur  palmam.  nuUa  adest  hic  inuersio:  'uitis  radice 
sarmentum  contingit'  tam  recte  dicitur  quam  ''radicem  sarmento':  prae- 
ualet  notio  radicis,  a  qua  nimirum  se  tollit  nitis.  —  53.  liauc  nuUi 
agricolae,  nulli  coluere  iuuenci.  nauseam  mouent  hic  et  55  boues. 
uitem  colunt,  h.  e.  omni  diligentia  adhibita  fouent,  soli  agricolae,  eo 
etiam,  quod  per  iuuencos  solum  uineti  uertunt  (Verg.  G.  II  356  sq., 
Colum.  d.  r.  r.  H  4);  boues  ipsi  agrum  iterantes  tertiantesque  hunc 
colere  recte  dicuntur,  inepte  (ex  nostro  iudicio)  uitem  colere  dicuntur. 
maioris  etiam  momenti  hoc  est,  quod  haec  uerba  per  omnia  respondent 


332  LXII  54-57. 

u.  42  et  44;  ubi  quemadmodum  iunguntur  pueri  puellaeque,  ita  hic 
agricolas  flagitamus  non  cum  bruto  pecore,  sed  cum  eiusdem  speciei 
hominibus  sociari  (ut  et  ex  Lucani  II  370  recordatione  patet  pignora 
nulla  domiis,  nulli  coiere  propinqui).  qui  non  erunt  'bubulci',  ut  uoluit 
ARiesius  (quid  enim  bubulcis  cum  uitibus?),  sed  ''coloni'.  agricolae  enira 
et  coloni  sunt  ruris  cultores,  qui  ita  differunt,  ut  ille  proprium,  hic  con- 
ductum  agrum  colant;  et  quamquam  plerumque  sine  distiuctione  ponuntur 
(cf.  ex.  gr.  uersus  Aeneidi  praefixos),  interdum  tamen  accurate  distin- 
guuntur,  ut  Cat.  d.  r.  r.  praef.  2  et  bonum  uirum  quom  laudahant ,  ita 
laudahant,  honum  agricolam  honumque  colonum,  Val.  Flacc.  II  461 
agrestum  manus  ct  caeco  clamore  coloni:  CatuUus  eiusdem  cum  agricola 
speciei  hominem  positurus  praeter  colonum  uix  potuit  meliorem  reperire. 
nec  illud  ''coluere  coloni'  dedecet  nostrum;  cf.  Colum.  I  7,  3  et  IRN.  5504. 
'acoluere'  hic  et  55  T,  solo  u.  55  'accoluere'  V  praebent  male,  cum 
accolendi  uerbum  minime  sit  aptum,  colendi  uox  unice  quadret  Cuitem 
colere'  Cic.  de  fin.  IV  14,  38  etGell.  XIX  12,  7  dixere);  nec  minus  male  olim 
'ac  coluere'  scripserunt  ('ac'  contra  Catulli  usum  traiecto).  quamquam 
dubium  est,  num  uitium  sit  ortum  (ut  Hauptius  putauit)  ex  'multei 
(nullei)  coluere' ;  uidetur  potius  in  archetypo  'a'  pro  'co'  primitus  falso 
scriptum  fugisse  correctoris  delentis  diligentiam.  —  54.  at  si  forte  ea- 
(le.m  est  ulmo  coniuucta  marita.  adligare  et  adinngere  uites  siue  ulmis 
siue  populis  aliisue  arboribus  (Plin.  h.  n.  XVII  23)  in  Italici  maxime 
soli  natura  umida  omnino  erat  necessarium;  quam  ob  causam,  ut  ait 
Varro  d.  r.  r.  I  8  altius  uitis  toUenda,  quod  in  partu  et  dlimonio  uinum 
non  ut  in  calice  qiiaerit  aquam,  sed  solem.  hanc  iuncturam  agricolae 
'maritare'  uocabant  (cf.  ex.  gr.  Seru.  ad  Gr.  I  2,  Hor.  epod.  2,  10,  Colum. 
IV  1,  6  et  XI  2  79);  quo  in  matrimonio  feminae  pai-tes  inpleuit  utpote 
tenuior  uitis  (Plin.  h.  n.  XIV  1,  10  in  Campano  agro  populis  mibunt 
uites,  Mauil.  V  238),  uiri  ulmus  robustior;  unde  recte  se  habere  potest 
quod  V  praebet  'marito'  (h.  e.  tamquam  marito;  aliter  Quintil.  VIII  3,  8 
ulmum  maritam;  cf.  etiam  IGrimmii  opusc.  min.  III  p.  357  uot.);  sed 
quoniam  oblitterata  ea  significatione ,  qua  'maritus'  indicat  ui  mascula 
praeditum  (cf.  Aufrechtius  mus.  Rhen.  XXXV  p.  320),  uox  'marita' 
etiam  de  femina  usurpatur,  non  minus  bene  uitis  ut  marita  ulmo  iuucta 
dicitur;  praeferoque  hoc  non  solum  ob  maiorem  Thuanei  auctoritatem, 
sed  etiam  ob  causam  adhuc  non  animaduersam.  male  enim  se  habet 
traditum  'forte':  quisnam  in  uite  maritanda  tantus  est  locus  casui  aut 
fortunae,  ut  uoci  illi  suus  constet  sensus?  egregie  mihi  Ramlerus  conie- 
cisse  uidetur  'forti',  h.  e.  robustae;  quo  attributo  nihil  ad  imaginis  per- 
fectionem  aptius  excogitari  potest.  —  56.  inculta  senescit.  tamquam 
ager  desertus  fructus  non  profert,  siue  usu  et  honore  fit  anus;  Passeratius 
cp.  %fQ6oq  (Soph.  Oed.  T.  1502  %iQaovq  (pQ-ctQrjvcii  KKydfiovg  iifiag  jjpfcox'), 
EUisius  Aristoph.  Lysistr.  593  nsQi  x(ov  8e  v.0Q(av  iv  xoig  &cc'k(x^oig  yrjQcca- 
yiovamv  dviwfiai.  —  57.  cum  par  conubium  maturo  tempore  adepta 
est.     ut    in    uitium   arborumque    matrimonio    aetas    uiresque    conuenire 


LXII  58.  333 

debent  (Colum.  V  6,  18),  sic  et  ia  hotninum  conubio  cum  annos  tum 
natales  opesque  congruere  par  est;  sent.  VII  sap.  30  [PLM.  III  p.  161] 
par  pari  iugator  coniunx:  quidqiiid  impar ,  dissidet.  Ouid.  epist.  9,  29 
quam  male  inuequales  ueniunt  ad  aratra  iuuenci,  tam  premitur  magno 
coniuge  nupta  minor  .  .  .  siqua  uoles  apte  nubere,  nube  j)ari,  Callim. 
epigr.  1;  AStatius  cp.  Aesch.  Prom.  901  bncdog  ydfiog.  'conubium',  cf. 
LMuellerus  d.  r.  m.  p.  258  sq.  'adepta  est',  ut  LXVI  27.  'mat.  temp.', 
iusto  suoque,  ut  Lucr.  V  809  quos  ubi  tempore  inaturo  patefecerat  aestus, 
nimirum  eo  quo  ipsa  uirgo  est  iam  matura  uiro,  iam  plenis  nubilis 
annis  (Aen.  VII  53).  —  58.  cui'a  uiro  magis  et  minus  est  iuuisa 
pareuti.  *cura'  (h.  e.  res  curae  siue  amoris)  quoniam  desiderat  'maior', 
Itali  'cara'  recte  restituerunt  adjn-obantibus  doctis  omnibus;  omnes 
adhuc  patieuter  tulerunt  uocem  non  minus  suspectam  atque  a  sensu 
intolerabilem  'uiro'.  nuUo  enim  pacto  mulier  marito  quidem  propterea 
magis  est  grata,  quod  suo  tempore  iniit  coniugium  aequum.  ducit  ille 
8U0  arbitrio  feminam,  non  precibus  adductus  eorum  qui  filiae  annis 
prouectioris  curam  abicere  uolunt.  ita  qui  libere  consortem  ut  in  ceteris 
ita  aetate  conuenientem  sibi  elegit,  quomodo  magni  in  ea  aestimare 
potest  id  quod  ipse  bene  respexit?  obscuratam  puto  fuisse  in  uetustissimo 
quodam  codice  uersus  initium  'c^ra^uis' :  restituit  qui  descripsit  'cura' 
porroque  'uis'  expUcare  nequiens  dedit  'uiro'.  restituo  ego  'cara  suis 
magis',  h.  e.  propinquis  (45).  iam  uero  melius  intellegimus,  cur  unius 
parentis  subiciatur  commemoratio;  hic  quippe  ut  is  qui  totam  familiam 
sustentat  peculiari  sane  mentione  dignus;  mater  et  fratres  sororesque 
magis  diligunt  puellam  nuptam,  sed  patri  eadem  est  minus  inuisa,  quijDpe 
cui  filiae  iam  nubendi  aetatem  supergressae  atque  inlocabiles  onus  sint 
molestam  perosumque;  Passeratius  cp.  Menandri  fragm.  'Al.  6  M.  xkXb- 
nov  ys  %vydzriQ  Kxfi^a  y.al  SvadLadszov  et  'Avsip.  2  ^vydxriQ  xr^ft'  laziv 
eQyatdsg  TtaxQi  (Meinekius  praeterea  Lyconem  ap.  Diog.  Laert.  V  65 
^aQv  q)OQxvov  naxQl  wqtj).  recepto  autem  illo  'suis'  magis  iam  adparet, 
quam  acrem  puellaris  cantus  censuram  instituant  iuuenes.  nam  innuptae 
si  sibi  constare  uoluissent,  u.  47  pergere  debebant  ''suis  non  cara  est', 
sed  substituentes  (pro  sua  nempe  caeca  uirginitatis  defensione)  ea  quae 
nunc  ibi  leguntur,  quam  futtilis  tota  sua  argumentatu  esset,  facile 
patefecere;  et  his  insistentes  iuuenes  corrigunt  falsa  illarum  dicta,  matri- 
monium  esse  pueUarum  mnnus  officiumque  monentes.  —  post  58  non 
posse  uno  tenore  ita  pergere  adulescentes,  ut  sine  transitu  sese  conuer- 
tant  ad  nouam  nuptam  adhortandam,  inde  a  Mureto  et  AStatio  plerique 
omnes  intellexerunt;  ideoque  illis  auctoribus  uulgo  interseritur  uersus 
intercalaris.  sed  uel  sic  praeter  expectationem  sequi  hanc  adhortationem 
et  ipsam  paulo  abruptiorem,  negari  nequit.  praeterea  obscura  est  in 
hoc  ultimo  cantu  aequabilitatis  ratio.  respondent  inter  se  cetera  omnia 
(1—4  et  6—9,  20—24  et  26—30,  32  -f  5  interlapsi  et  1  interlapsus 
-|-33 — 37,  39 — 47  cum  uno  interlapso  et  49 — 58):  soli  cantus  iuuenum 
11  —  18  et  59 — 65  non  congruunt.     hinc  GHermannus  in  hac  ultima  parte 


334  LXir  59-60. 

uersiculum  putauit  esse  amissum,  cui  Hauptius  post  65  et  Rossbachius 
post  59  lacunam  statuentes  adsensi  sunt.  alii  u.  14  aptissimum  male 
suspectantes  aequabilitati  consulebant.  illi  autem  rationi  propterea  diffido, 
quod  complures  lacunas  ne  statuamus  uetat  ars  diplomatica:  post  68 
aperte  nec  ullo  dubitante  biatus  est,  hoc  hiatu  absorista  esse  siqua  prae- 
terea  desiderantur  sanae  critices  regulae  indicaut.  et  quali  ambitu  hanc 
lacunam  fuisse  statuamus,  ex  nostro  arbitrio  siue  ex  internis  rationibus 
pendet.  equidem,  qui  iu  uu.  1 — 18  adgnosco  prohoemium,  cui  a  strophica 
distributione  nil  sit  commune  cum  ipso  carmine  amoebaeo  quodque  in 
se  perfectum  sit  rotundumque  (11 — 18  =  1  —  4  et  5—8),  huic  postremo 
iuuenum  cantui  sic  consulo,  ut  non  ex  tribus  partibus  (ut  uulgo  pu- 
tant:  ad  u.  21)  certamen  constitisse  dicam ,  sed  ex  quattuor.  idque 
ipsum  actionis  progressum  manifestare  puto.  in  prima  parte  adiientum 
Hesperi  canunt  utrique  chori;  in  secunda  rapinam  tum  factam,  in  tertia 
uirginis  reluctantis  adpropinquationem  exipsis  illorum  uerbis  perspicimus: 
nihil  actioni  iam  restat  quam  nupta  noui  mariti  domum  introgressura. 
ad  quam  si  in  fine  uerba  sua  derigunt  adulescentes,  par  est  et  puellas 
simili  admonitione  adlocutas  esse  nouom  maritum.  quod  quo  modo  sit 
factum,  propterea  difficile  est  dictu,  quod  in  hoc  fine  priorem  dictorum 
congruentiam  paululum  remitti  res  ipsa  tulit.  potuerunt  autem  illae 
adhortari  uirum,  ut  tenero  uirginis  pudori  parcat,  ut  cum  amore  curaque 
prosequatur  eam,  cui  iam  ipse  sit  id  quod  antea  fuerint  pater  materque, 
quaeque  sunt  huiusmodi  similia.  sed  de  ambitu  lacunae  post  u.  58 
obuiae  nihil  omnino  erui  potest,  cum  praesertim  num  iuuenum  cantus 
in  initio  sit  integer  perquam  dubium  sit.  —  59.  et  tua  nec  pii^na  cum 
taH  coniuge,  uirgo.  sic  T,  contra  V  'et  tu  nec';  unde  uulgo  eifectum 
est  'at  tu  ne'  ('nei'  ego  prisce).  quod  ideo  non  omni  dubitationi  est 
exemptum,  quod  'nec'  continuare  potuit  amissam  in  initio  disputationem; 
et  hinc  illius  'et  tu(a)'  siue  emendatio  pendet  siue  explicatio.  uox 
'pugnare',  quacum  'uirgo'  arte  cohaeret,  luctamen  indicat,  quo  nouae 
nuptae  contra  uirum  inruentem  defendebant  uirginitatem ;  saepius  illius 
mentio  in  epithalamiis,  ut  Dracont.  6,  107  sqq.  [PLM.  V  p.  153].  'tali', 
uirtutibus  tam  eximio,  fortasse  respondet  puellarum  dicto  'tali  puellae'. 
—  60.  uou  aequoni  est  pugnare,  pater  cui  tradidit  ipse.  subdurius 
suppletur  ^cum  eo'  uel  'ei',  cum  praesertim  et  'te'  subintellegendum 
sit.  neque  tameu  'ei'  pro  'est'  coniciendum  est,  quoniam  nec  ''ei'  mono- 
syllabum  esse  neque  ^est'  abesse  apud  nostrum  potest.  'tradere'  de 
rebus  dicitur,  quae  a  domino  in  alios  transferuntur  (cf.  Reinius  libri  'd. 
Privatrecht  d.  Roemer'  p.  279  sqq.);  coemptione  facta  iam  die  constituto 
in  manus  mariti  deditur  puella  a  genitore,  qui  in  filiam  uim  ut  uitae 
ita  uendendi  habet;  Mela  II  2,  21  de  Getis  nupturae  uirgines  non  [ut 
Romae]  a  parentibus  uiris  traduntur ,  sed  publice  aut  locantur  ducendae 
aut  ueneunt,  Ouid.  epist.  8,  31  me  tibi  Tyndureus  .  .  tradidit:  arbitrium 
neptis  habebat  auus.  habebat  autem  traditio  locum  in  domo  paterna  ante 
deductionem  (Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  51    not.  2).    quamquam  'tra- 


LXII  61-6^5.  335 

liere'  interdum  simpliciter  ualet  'nuptum  conlocare',  ut  Tac.  ann.  IV  40 
et  75.    —  Cl.   ipse   pater  cum   iiintre,   quibiis   parere  necesse  est. 

grauiter  per  reuocationis  liguram  (ad  LXIV  62)  repetitur  eius,  qui  familiae 
est  caput,  mentio.  'cum',  una  cum,  saepius  uice  copulae  fungitur  apud 
poetas,  ut  Verg.  Aen.  III  176  tendoque  supinas  ad  caeluni  cum  uoce  ma- 
nus;  cf.  et  XXUI  5,  Heindorf.  ad  Hor.  sat.  I  10,  85.  Passeratius  cp. 
Anth.  lat.  183,  19  [PLM.  IV  p.  180]  suprema  uoJuntas  quom  mandat 
fierique  iubet,  parcre  necesse  est.  —  62.  ex  parte  pareutuiii  est.  iocosa 
hac  uirgiuitatis  distributione  non  dubito  quin  inluserint  iuuenes  puellis 
earumque  uerbis  amissis.  —  G3.  tertia  patris  pars  est  data  tertia 
iiiatri.  sic  T;  quid  V  habuerit  docet  0  Hertia  ijars  patri  est  data  tercia 
matri'  exhibens;  qua  ipsa  in  fine  cum  T  congruentia  (quam  confirmat 
Ouid.  met.  XII  154  pars  est  data  cetera  mensis)  coarguitur  interpolationis 
6  haec  praebens  'tercia  pars  patri  data  pars  data  tercia  matri'.  lectio- 
nes  autem  librorum  T  et  0  facile  inter  se  conciliantur,  si  in  communi 
archetypo  'patri'  (aberrante  a  'pa'  ad  'pa'  librario  omissum)  supra 
uersum  adscriptum  fuisse  statuimus:  quod  in  textum  postea  receptum 
sede  sua  alterum  'pars'  depulit  et  in  T  et  in  Y  diuerso  modo;  nam 
hoc  alterum  'pars'  necessario  esse  restituendum  is  qui  G  scripsit  bene 
uidit.  Froehlichius  uoluit  'tertia  pars  patri,  pars  n.  d.  t.  m.',  quod  uti- 
que  melius  se  habet  quam  Hauptianum  't.  p.  patrist,  pars  est  d.  t.  m.', 
cum  commune  uerbum  'est  data'  non  patitur  in  priore  colo  'est'  itera- 
tum  (et  iam  plus  nimio  hoc  repetitum  est).  praetuli  ego  cum  eadem 
probabilitate ,  sed  cum  oppositiouis  ui  maiore  'patri  tertia  pars,  pars  e. 
d.  t.  matri' :  amant  poetae  contraria  in  initium  finemque  uersus  reicere. 
—  64.  noli  puguare  duobus.  datiuus  pro  'cum'  et  ablatiuo  more 
graeco  {eQi-^stv,  ndxBO&ai  tlvi);  exempla  dedere  Draegerus  synt.  hist.  I 
p.  375,  Haasius  praelectt.  II  p.  146,  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  234.  dictum 
ipsum  recte  Passeratius  adnotat  prouerbii  instar  fuisse  cp.  Plat.  legg. 
XI  119  TiQog  Svo  ^dxsod^ca  Kai  ivavTia  ;fo:Af7r6v  et  Phaed.  89  TtQog  Svo 
ovS'  'HQanX^g.  —  65.  qui  genero  sua  iura  siiuul  cum  dote  dederunt. 
in  traditione  simul  cum  re  translata  omnia  iura  cum  re  illa  coniuncta 
in  nouum  possessorem  transferuntur.  dos  (profecticia  scil.,  cf.  Reinius 
1.  1.  p  423  sqq.)  priscis  temporibus  et  postea  sine  dubio  ruri  plerumque 
siue  tota  siue  ex  parte  una  cum  filia  a  parentibus  ipso  nuptiarum  die 
dabatur  (Ulpian.  VI  1  dos  aut  datur  aut  dicitur  aut  promittitur\  Reinius 
p.  425  sq.);  unde  dotis  datio  nil  nisi  initum  conubium  significat. 

Esse  hoc  epithalamium  factum  ad  exemplar  Sapphus  (cf.  HKoechly, 
orat.  academ.  Turici  1859  I  p.  198)  et  Theocriti,  docti  plerique  sibi  per- 
suaserunt.  sed  neque  in  huius  epithalamio  Helenae  (id.  18,  49  sqq.) 
neque  in  Saijphus  fragmentis  quidquam  occurrit,  quod  aut  uerbis  aut 
sententiarum  conformatione  peculiari  ad  nostrum  carmen  ita  adludat,  ut 
CatuUum  imitatum  esse  uere  concludi  possit:  externae  ubique  sunt  simi- 
litudines,  quales  idem  argumentum  ultro  procreat  (uide  modo  Sapph. 
fragm.  94,  95,  102,  109,  133  Bergkii).    decepit  doctos  color  quidam  trans- 


336  LXlll  1-3. 

mariuus  cum  alibi  tum  in  u.  7  conspicuus,  qui  facile  profiuxit  ex  dicendi  for- 
mulis  studio  exemplarium  Alexandrinorum  in  poesin  Romanam  receptis. 
contra  baud  pauca  adeo  referunt  Romanas  institutiones  (praesertim  iuris 
jjriuati),  ut  poetam  de  suo  bausisse  in  singulis  plerisque  eluceat.  difficilius 
est  iudicare  de  totius  carmiuis  consilio  et  compositione;  qua  in  re  Catullum 
in  imiuersum  secutum  esse  siue  Sappbonem  siue  quemcnmque  alium  poetam 
Graecum  non  ita  abhorret  a  probabilitate  lubentiusque  concedo.  neque 
enim  ad  uerarum  nuptiarum  usum  compositum  est  boc  poema  (ut  LXI),  sed 
libere  confictum  et  certorum  nominum  bominumque  apparatu  orani  carens 
a  scaenae  agrestis  simplicitate  accedit  aliqua  ex  parte  ad  Vergilii  bucolica. 

LXIII. 

1.  Super  alta  uectus  Attis  celerei  rate  maria.  Attis  siue  Attin 
(hae  enim  formae  in  sermone  latino  solae  probae)  bic  non  est  notus  ille 
ex  fabulis  uariis  adulescens  e  Phrygia  oribundus,  quem  Cybele  siue  aluit 
siue  amauit  (Diodor.  III  58  sq.,  Pausan.  VII  17,  5,  Seru.  ad  Aen.  IX  116, 
Ouid.  fast.  IV  179  sqq. ,  Arcob.  IX  5,  Prellerus  myth.  gr.  I  p.  508  sqq.) ; 
immo  Attis  Catullianus  est  adulescens  ex  longinqua  terra  (Graecia,  ut 
monstrant  u.  64  sqq.)  ad  Phrygiam  mari  uectus,  qui,  furore  religioso  cor- 
reptus  cum  sese  addixisset  Rheae  seruitio,  breuis  temporis  uesaniam 
longa  luit  paeniteutia.  huic  adulescenti  Graeco  quod  nihilominus  nomen 
fabulosi  illius  Attidis  Phrygii  est  inditum  a  Catullo,  inde  explico  quod 
archigalli  siue  summi  Matris  Magnae  sacerdotes  Attidis  nomen  uidentur 
retinuisse  in  antiqui  deae  amasii  memoriam:  Polyb.  XXII  20,  5  nccQa- 
yiyvovxai  TdXloL  ■hccqo.  "AzTiSog  Kai  BccztciKOv,  xav  iv.  Useoivovvtoq 
isQScov  Trjg  (irjzQog  zatv  &ecov,  Bekkeri  anecd.  p.  461,  11  "Azzig  TiQonoXog 
z^g  firjZQog  zav  Q'scov,  lulian.  or.  V  p.  159  Sp.,  161  et  165  (cf.  et  Prellerus 

1.  I.  p.  510).  fortasse  poeta,  cum  ad  fratris  tumulum  commoraretur,  etiam 
sacra  matris  Idaeae  uisens  archigalli  cuiusdam  siue  Attidis  contraxerat 
notitiam  et  ex  eius  uerbis  tristibus  intellexerat ,  quam  intimo  ille  corde 
iam  doleret  furorem  olim  in  dulci  iuuenta  conceptum.  'celerei  rate' 
(cf.  LXIV  6  cita  puppi)  hic  quidem  indicat  inpatientiam,  qua  adulescens 
tendit  ad  terram  optatam.  Ouid.  met.  XI  442  pariter  super  aequora  lata 
feremur,  Laeuius  erotop.  fr.  17  M.  permensus  ponti  maria  alta,  quae  uix 
dubium  est  quin   de   pluribus  maribus   sint  intellegenda  (cf.    c.  IV).   — 

2,  3.  Phrygium  ut  nemus  citato  cupide  pede  tetigit  adiitque  opaca 
siluis  redimita  loca  deae.  prauam  atque  foedam  hic  librarii  afi^udere 
maculam.  etenim  peruectus  ad  terram  desideratam  Attis  non  statim  in 
monte  Ida,  ubi  erat  nemus,  constitit,  sed  in  litore:  hic  se  euirat,  hic 
socios  inpellit  ut  secum  contendant  ad  Rheam  (19  sqq.),  hinc  deinde  mon- 
tem  nemusque  adit  (30  sqq.).  frustra  Ellisius  dicit,  a  Lecto,  loco  illo 
maritimo  ubi  mari  aduenientes  Phrygiam  tetigerunt  (Hom.  II.  XIV  283 
et  Strabo  p.  583),  incipere  Idam:  nemus  Pbrygium  remotum  sibi  finxisse 
poetam  a  litore,  patet  ex  47,  79,  86,  89;  neque,  si  uixdum  in  terram 
egressi  iam  inerant  ipsi  nemori,  posthac   idem  illis   adpetendum   erat. 


LXIII  3.  337 

nec  iiero  intcr  hoc  nemns  et  fanum  Rbeae  discerni  posse,  sequentia  de- 
monstrant:  in  media  silna,  et  quidem  in  iugo  montis  edito  (12  'alta 
ueniora',  70  sq.),  domus  deae  erat  posita.  omnino  neglegentiae  supinae 
fatuaeque  incusandus  esset  Catullus,  si  in  carminis  initio  loca  non  solum 
tam  parum  accurate  distinxisset,  sed  etiam  lectorum  mentem  contur- 
basset  plane.  neque  uero  hilum  profecit  Wilamowitzius,  dissertationis 
de  hoc  carmine  ualde  imprudentis  scriptor  [Hermae  XIV  p.  194  sqq.], 
haec  proferens  p.  199:  'solche  unklarheiten  sind  wider  antike  kunst;  sie 
erklaeren  sich  vollstaendig,  wenn  man  weiss,  dass  das  publikum,  fuer 
dessen  gaumen  dieser  metrische  leckerbissen  zugerichtet  war,  am  aller- 
letzten  nach  dem  inhalte  fragte':  nimirum  peruersa  sua  de  poesi  latina 
sententia  siue  potius  harum  rerum  inscientia  in  praeceps  datus  irputauit 
i.ste  optimo  poetae  id,  quod  sequentia  mente  praesumentes  male  intule- 
runt  librarii.  aduenerat  siue  Lecti  siue  quocumque  alio  Phrygii  litoris 
loco  uicino  Attis:  tetigit  (recorderis  notas  dictiones 'tangere  litus,  portum', 
cf.  ad  35)  terram  sacro  sanctae  uiciniae  horrore  correptus,  in  conspectu 
habuit  m-ontem  in  summo  cacumine  siluis  coronatum  seueraeque  maie- 
statis  plonum:  hoc  seusu  adspectuque  in  eum  furorem  est  adactus,  ut  tam- 
quam  ob  ipsos  deae  oculos  proiceret  id  quod  Rheae  sacerdotem  gestare 
iam  non  deceret,  hac  re  dignum  se  ostenturus,  qui  inter  Matris  famulos 
reciperetur.  notum  quippe  est,  sua  sponte  sese  euirasse  Gallos  sacro 
furore  actos  (Lucian.  dea  Syr.  26),  cum  rainistros  castos  et  ad  furta 
Veneris  non  aptos  dea  flagitare  diceretur  (cf.  ex.  gr.  Ouid.  fast.  IV  221  sqq., 
260,  296,  324).  tale  exordium  uei-e  poeticum  remotis  malia  Iibrarioi'um 
fraudibus  sic  CatuIIo  reddo:  'Phrygium  ut  solum  c.  c.  p.  tetigit  uiditque 
o.  s.  r.  1  d.'  (cf.  Oaid.  fast.  IV  82  Scythico  solo,  ex  P.  I  2,  58  Sarnia- 
tico  solo,  alia  multa).  'cupide',  auide  prae  desiderio  taugendi  sacrnm 
solum  et  propterea  'citato  pede';  cf.  infra  26  citato  gradu,  Seu.  Herc. 
Oet.  513  gressum  citabat  et  Phaedr.  1001  celerem  citatis  passihus  cursiim. 
asyndetice  (ad  XLVI  11)  copulantur  'opaca'  et  ''siluis  redimita',  h.  e. 
coronata,  non  ut  infra  66  et  LXIV  193,  sed  ut  Sen.  Oed.  488  Naxos 
Aegaeo  redimita  ponto  (=  circumdata;  cf.  et  Ouid.  met.  V  388  silua  co- 
ronat  aquas):  uidit  Attis  tenebrosum  illud  siluarum  cingulum  alto  monti 
inpositum,  post  quod  latent  loca  siue  regiones  incultae  a  'dea'.  qua 
adpellatione  incerto  nimis  uagoque  modo  in  hoc  praesertim  initio  de- 
signari  Cybelen,  recte  mihi  uidetur  monuisse  LMuellerus,  qui  proposuit 
'loca  Rheae'  (nimirum  'reae'  non  intellegentes  in  obuium  'deae'  muta- 
uisse  librarios  par  eat).  nam  si  dicas,  ex  praemisso  'Phrygium  solum' 
perspici,  de  quanam  dea  agatur,  uide  ne  nimis  ieiune  sentiendo  iniuriam 
facias  arti.  sed  quidquid  statuitur  de  hac  re,  non  meruit  hercle  Muellerus, 
qui  a  Wilamowitzio  his  increparetur  uerbis  1.  1.  p.  195:  ' .  .  dass  die 
fremde  goettin  wesentlich  Demeter,  kaum  Rhea  gleichgesetzt  wird;  denn 
diese  identificatioa  ist  nur  den  mythologien  fuer  hoehere  toechterschulen, 
aiiB  denen  etwa  gewerbsmaessige  textverderber  schoepfen,  selbstver- 
staeudlich;  CatuIIus  kennt  sie  nicht'.    quam  reconditam,  si  qua  e.st,  sa- 

Catullvs  ed.  Baehrens.     II.  22 


338  LXIII  4-5. 

pientiam  me  fateor  mente  non  adsequi.  nam  magna  mater  Phrygia  siue 
dea  Idaea  ut  uocabatur  'Cybele'  utpote  (ii^triQ  oQ^ia  (Hesychius  Kv^fXoc 
OQT]  ^Qvyiag  yial  avtQo.  v.al  &dlaix.oi),  ita  a  Rheae  in  Ida  Cretica  cultae 
numiue  persimili  per  confusiouem  tam  ex  locorum  uicinia  quam  ex  Ida 
utrisque  terris  communi  facilUme  explicandam  et  ipsa  Rheae  accepit 
nomen  iam  tempore  prisco:  cum  apud  Graecos  (ex.  gr.  Eurip.  Bacch.  58 
rdnixcoQt'  £v  noXti  ^Qvyatv  xv^nava,  Psag  rs  (H^TQog  i(id  Q'  evQTj^iata), 
tum  uero  apud  Alexandrinos  (ex.  gr.  Euphor.  fr.  146  Mein.)  tam  fre- 
quenter  sub  Rheae  nomine  occurrit  Cybele,  ut  non  potuerit  non  perquam 
familiare  esse  Catullo  Rheae  nomen.  —  4.  stiniulatus  ibi  fureuti  rabic, 
uagus  auiuii.  infra  79  furoris  ictu,  Amm.  Marc.  XXVIII  2,  12  oestro- 
que  concepti  furoris  exatjitati.  'ibi'  cum  emphasi:  tum  uero.  infra  38 
rabidus  furor  animi  et  67  rahie  fera:  intendit  eiusdem  significationis 
adiectiuura  notionem  substantiui.  'uagus',  ut  Cic.  de  off.  II  2,  7  uagatur 
aniim(S  errore:  imago  hominis  uiuo  icti  et  pedibus  uacillantibus  errantis 
translata  ad  auimum  furoris  religiosi  oestro  percitum.  errabant  autem 
Itali  ei,  qui  e  scriptura  libri  V  'amuis'  elicuerunt  'animis':  qui  pluralis 
concitatum  hoc  illoue  modo  (hic  furore)  statum  animi  designaus  (Aen. 
VIII  228  furens  animis)  cum  tantum  instrumentalis  esse  possit,  post 
'furenti  rabie'  languet  quam  maxime;  immo  haec  rabies  Attin  facit  animo 
uagantem;  recteque  alii  Itali  exhibuerunt  locatiuum  ^animi'  librariis 
ignotum  fere  eoque  corruptum,  quamquam  nou  ita  rarum  (cf.  Kuehnerus 
o-r.  1.  II  p.  322).  —  5.  deuoluit  iletas  acuto  sibi  poudere  siiices.  agi 
hoc  loco  cle  Attide  (simulque  comitum  choro:  12,  17,  37  sq.)  se  castrante, 
quasi  per  nebulas  perspexere  Itali  recordati  descriptionem  Ouidii  in  hac 
illa  locutione  CatuUum  respicientis  fast.  IV  237  ille  (Attis)  etiam  saxo 
corpus  laniauit  acuto  .  .  iioxque  fuit  ^merui,  mcritas  do  sanffuine  poe- 
nas.  a  pcreant  partes,  quae  nocuere  mihi!  a  pereanf  dicehat  adhuc:  onus 
inguinis  aufert,  nuUaque  sunt  subito  signa  relicta  uiri._uenit  in  exem- 
plum  furor.  hic ,  mollesque  ministri  caedunt  iactatis  uilia  membra  comis. 
hinc  ad  illud  saxo  acuto  Auautius  primum  recte  eflfecit  'acuto  silice'; 
quem  nimirum  sujipeditabat  litus,  alioquin  cum  testa  Samia  castratio 
fieret  (Mart.  III  83,  3,  luuen.  6,  514);  confeci  autem  emendatiouem,  ablatiui 
formam  priscam  'silicei'  (cf.  ad  XXXV  12,  XLV  4)  restituens.  idemque  Auan- 
tins  'pondera'  secundum  Ouidianum  'onus  inguinis'  recuperauit;  quo  et 
ei,  qui  uetustae  in  his  rebus  simplicitatis  inmemores  rem  tam  nude  prola- 
tam  horrebant,  refutantur.  nam  saepius  sic  testes  uocantur:  Petron.  92 
habehat  enim  inguinum  pondus  tam  grande,  Mart.  VII  35,  4  ludaeum 
nuda  sub  cute  pondus  habet  (Stat.  silu.  III  4,  78  nil  ad  rem).  quam- 
quam  ad  hoc  'pondera'  debet  sane  accedere  id  quod  est  'inguinis'  simi- 
leue.  post  uana  autem  priorum  in  emendando  illo  'iletas'  conamina 
Lachmanuus  inde  elicuit  41e',  praecedentibus  Italis  scribens  'ile  a.  s. 
pondere  silicis'.  sed  silicem,  cuius  sola  acies  ad  rem  pertinet,  poudero- 
sum  quoque  fuisse ,  tam  superfluo  additur,  ut  cur  Hauptius  praete^^ea 
maluerit  'rodere  silicis'  ^altim  intellegatur.    sed  'ile'  quia  non  est  idem 


LXIII  6-9.  339 

atque  'mentula',  sed  in  uniuersum  sedem  uirilitatis  denotat  (cf.  ad 
XI  20),  non  ipsum  decidi  potest.  melius  igitur  redden.s  illud  'ingninis 
ouus"  Bergkius  deleta  dittographa  syllaba  'as'  (AS  pro  AC  primitus 
scripserat  librarius  expungere  neglegens)  ex  'ilet'  iam  effecit  genetiui 
'ili'  formam  priscam  'ilei':  excerpta  ex  Charisio  p.  554,  17  K.  ilium 
Xaycop  (et  similia  in  glossis  Labbaei);  et  habet  ^ilium'  Marc.  Emp.  36. 
'deuoluit'  denique  in  ingenti  quodam  sine  saxi  siue  hominis  pondere  in 
terram  uoluto  locum  habet,  minime  gentium  in  testiculis  teneris  deme- 
tendis;  unde  Itali  olim  'diuellit'  uel  'deuellit';  sed  ipsam  perfecti  for- 
niarn  insuetiorem  'deuolsit'  (Nenius  d.  f.  1.  II  p.  503)  ansam  dedisse 
corruptelae,  recte  obseruauit  Hauptius  opusc.  I  p.  51.  —  6.  luembra 
siiie  iiiro.  cf.  Tib.  I  4,  70,  Ouid.  Ibis  454  (fast.  1.  1.),  ubi  'membra' 
pluralis  de  inguinibus.  ^uiro',  uirilitate:  Aegrit.  Perdic.  29  [PLM.  V  p.  113] 
Phrygim  pastor  . .  desertusque  uiro,  Hor.  epod.  15,  12  si  quid  in  Flacco 
uivi  est  (lusus  in  nomine  quasi  penem  languidum  indicante),  Petron.  119,  21 
puhcscentihus  annis  surripuerc  uiros;  Valcken.  ad  Eur.  Hipp.  p.  221.  — 
7.  etiain  receute  terrae  sola  sauguine  niacnlaus.  'etiam',  etiamnunc,  ut 
Aen.  VI  485  etiain  currus,  etiam  arma  tenentem,  cura  'm.'  iunge.  ''terrae 
sola'  (contra  u.  2  'solum'),  quia  discurrens  Attis  longe  lateque  per  terram 
sanguinis  usque  profluentis  uestigia  relinquit:  Lucr.  II  592  ardent  sola 
terrae,  cf.  et  infra  40.  de  scriptura  'maculas'  ad  IX  2  dixi.  —  8.  ni- 
iieis  citata  cepit,  inauibus  leue  typanuiu.  tympauum,  cuius  forma» 
breuior  a  graeco  tvjiavov  tracta  numquaiu  non  (Varro  sat.  Men.  132  B., 
Maecenatis  fragm.  infra  ad  23  exhibeudum)  sub  manibus  scribarum  cessit 
iu  pleniorem,  descriptum  a  Richio  lex.  antiqq.  s.  u.,  'leue'  audit  (cf. 
inania  tympana  Ouid.  fast.  IV  187)  utpote  caunm  (10).  uirilitate  priuatum 
et  paene  in  feminam  mutatum  Attin  non  solum  feminae  conuenientia 
attributa  'niueis'  (quod  non  tantum  manus  sanguine  profuso  pallidas 
indicat)  similiaqne  infra  explicanda  indicant,  sed  etiam  quod  abhinc  iam 
femiuino  genere  ubique  desiguatur  (ut  hic  ^citata').  qui  usus  statim  ad 
u.  12  disceptandus  late  patnit  apud  Romanos,  qui  non  solum  cinaedos 
(Verg.  epigr.  13,  17  [PLM.  II  p.  174]  quid  palluisti,  femina),  scd  omnes 
honiines  molliores  ita  notabant,  ueluti  apud  Cic.  de  or.  II  68,  277  de 
Egilio  quid  tu,  Egilia  mea?  —  9.  typauuin,  tiibaui  ('ylieles,  tu  luater 
(-tri)  iiiltia.  Itali  restituerc  *'tua,  mater,  initia'.  snnt  autem  ^initia' 
m3'steria,  ut  habet  glossarium  ab  Ellisio  adlatum  initia,  sacrorum  orgia; 
de  Cereris  mysteriis  adhibent  uocem  Varro  d.  r.  r.  III  1,  1  et  Cic.  de 
legg.  II  14,  36.  dicunt  uulgo,  tympanum  horum  mysteriorum  esse  in- 
signe.  qui  usus  ut  possit  confirmari  (qna  de  re  dubito),  tamen  neqiie 
de  mysteriis  quibusdam  Rheae  quidquam  constat  neque  quo  iure  tym- 
panis,  si  re  uera  erant  mysteriorum  insignia,  utantur  nondum  initiati 
Attis  sociique  apparet.  procreauit  autem  hae.c  coniectura  incredibilis 
nouas  coniecturas.  iani  enim  ante  hunc  nocatinum  male  praecedere 
genetiuum  'Cybeles'  qui  agnouerunt  Itali,  nocitiunm  'Cybelle'  resti- 
tuerunt.     et   ''tubam'    cum   nude   positum   displiceret  (quippe  tuba  non 

22* 


340  LXIII  10—12. 

pertinet  ad  Rheam),  Lachmannus  "'tTiom'  pro  illo  rescripsit:  tantum 
malorum  una  procreauit  coniectura  mala  pro  certa  accepta.  itaque  de 
integro  locus  est  examinandus.  'typanum'  per  reuocationis  figuram  (cf. 
ad  LXIV  62)  repetitum  bene,  si  quid  sentio,  dicitur  'tuba  Cybeles': 
quas  partes  in  uirorum  praeliis  agit  tuba,  initium  indicando  pugnae  et 
accendendo  Martem,  eas  in  discursibus  Gallorum  implet  tympanum: 
signum  dat  pompae  sollemnis  excitatque  furorem  primum,  quem  magis 
deinde  exstimulant  cum  cymbala  tum  uero  tibia:  quantum  horum  soui 
ualuerint  ad  commouendas  perturbandasque  hominum  mentes  et  con- 
ciliandas  Rheae  cultui,  satis  notum  est.  iamque  quomodo  uox  antea 
difficillima  'initia'  commodum  nanciscatur  intellectum,  me  tacente  agnos- 
cis;  restatque  hoc  unum,  ut  syllabis  'tu  matri'  (sic  0,  contra  6  'mater') 
substituatur  aliquid  in  rem  aptum.  conieci  'furiantis  (scil.  Cybelles) 
initia'  siue  'turbantis',  ut  Tac.  a.  XIV  32  feminae  in  furorem  turbatae. 
de  'Cybele'  nominis  scriptura  lis  inter  doctos.  falso  autem  Bentleius 
ad  Lucau.  I  600  accedens  priorum  placitis  (cf.  Burm.  Anth.  lat.  I  p.  30) 
praecepit,  ut  'e'  priore  correpta  'Cybele',  contra  eadem  producta  'Cy- 
bebe'  scribatur.  nam  tot  locis  (ex.  gr.  Propertii,  Ouidii,  Claudiani) 
forma 'Cybelle'  commendatur  a  codd.  (etiam  autiquissimis  omnium:  PLM. 
III  p.  292),  ut  sic  potius  censendum  sit,  media  syllaba  longa  praeualuisse 
formam  'Cybelle',  rarioi-em  esse  alteram  'Cybebe'.  apud  Catullum  cum 
ceteris  locis  0  exhibeat  'Cybelle',  hic  quoque  'Cybelles'  recepi.  —  10.  qua- 
tiensqiie  terga  taiirei  teneris  caua  digitis.  pulsans  tympanum ,  quod 
saepius  sic  e  materia  designatur:  Stat.  Ach.  I  828  quater  aera  JRheae, 
quater  enthea  imUant  terga  manu,  Ouid.  fast.  IV  342  et  feriunt  molles 
taurea  terga  mamis,  unde  'teneris'  ad  mollitiem  eunuchorum  propriam 
referendum  esse  patet;  apud  Phaedr.  IV  1,  7  Galli  ex  asini  detracta  pelle 
sibi  fecerunt  tympana.  Sueton.  Aug.  68.  —  11.  canere  liaec  suis  adorta 
est  treniebunda  coniitibns.  non  solum  utpote  rhythmum  motu  corporis 
comitans  et  furore  concitus  (cf.  LXIV  305),  sed  etiam  ut  castratus  eneruis 
Attis  dicitur  tremebundus.  ''adorta  est',  coepit,  ut  Lucr.  III  575.  co- 
mites  siue  socios  una  cum  Attide  ex  patria  fugientes  poeta  hic  tantum, 
ubi  opus  est  thiaso,  commemorat,  in  ceteris  neglegit  tamquam  gregem 
uilem  ita  ut  ne  in  euirando  quidem  eos  ducis  exemplum  secutos  esse 
(ut  apparet  ex  u.  17)  commemoret;  Mcoqpa:  ■jTQocanu  in  scaenam  admit- 
tuntur  pompam  effectura  statimque  dimittuntur.  Iiornm  corda  tristia 
animosque  ex  corporis  dolore  abiectos  nunc  erigit  dux  tympani  sonis 
uerborumque  stimulis  mixtis  —  12.  agite  ite  ad  alta,  Gallae,  Cybeles 
nemora  simul.  Gallos,  Cybeles  sacerdotes  inferiores,  uulgo  crediderunt 
dictos  esse  de  Gallo,  Galatiae  flumine:  Plin.  h.  n.  V  42,  147  et  XXXI  9, 
Paul.  Festi  p.  95,  Ouid.  fast.  IV  361,  Steph.  Byzant.  s.  u.  rdXloq;  cf 
et  Pauly,  Encycl.  real.  III  p.  642.  artificio  iam  ad  u.  8  commemorato 
et  sine  dubio  antiquissimo  hi  homines  castrati  uocautur  Gallae:  Calli- 
machus  (cf.  Schneiderus  II  p.  698)  apud  Hephaest.  12  reiXXai  ^rjTQog 
oQftrjq  cpiXod^vQooi  SQOfiuSsg;    et  saepius   sic  poeta  latini  non  de  antisti- 


LXIIl  13-15.  341 

tibus,  sed  antistitis  Cybeles  loquuntur,  ipsi  sacerdotes  cum  et  ueste  et 
habitu  corporis  et  uoco  feminis  essent  simillimi:  Ciris  166  ictaue  bar- 
barico  Cybehs  antistita  buxo  (quae  uerba  male  interpp.  de  uera  femina 
intellegunt,  ut  et  ceteris  locis),  Ouid.  epist.  4,  48  quaequc  sub  Idaeo 
tijmpana  colla  mouent,  ubi  Heindius  optime  rem  perspiciens  cp.  Stat. 
Theb.  XII  224  sqq.  dux  uesana  cliori  et  Verg.  Aen.  IX  617  o  ucre  Phry- 
(jiae  (neque  enim  Phnjges)  ite  per  alta  Dindyma  (Hom.  II.  II  235  et  VI  96); 
cf  et  Ter.  Euu.  357  cunuchum  .  .  senem  mulierem,  Claud.  in  Eutr.  I  326 
Eunuchi  quae  ttmpla  deae  ('dei'  codd.),  quas  tiidimus  aras?  unde 
etiam  'Maeuades'  recte  dici  Gallos  (cf.  ad  23)  apparet.  ^alta',  in  Ida 
posita.  'ite  simul',  in  chorum  congregati  me  duce;  quod  si  saepius 
ubhinc  reisetitur,  Attidis  cousiUum  alacres  reddendi  socios  ne  obliuisca- 
mur.  —  13.  Dindymenae  domiuae  uaga  pecora.  a  Diudymo  siue  Din- 
dymis,  I'hrygiae  monte  sacro,  magna  Mater  etiam  Dindymene  uoca- 
batur:  infra  91,  Hor.  od.  I  16,  5,  Aen.  X  252.  quae  'domina'  (ApoII. 
Rhod.  I  1151  'Psirjv  noXvnoxviccv ,  Aen.  III  113  ibique  Seru  ,  infra  92) 
Gallos  habet  tamquam  pecora  siue  seruos;  sic  enim  ut  iuterpretemur 
cogit  oppositum  Mominae' ;  cf.  interpp.  ad  Hor.  epist.  I  19,  19  o  imita- 
tvrum  seruum  pecus  (od.  III  1,  5)  et  Eurip.  Bacch.  731:  est  grex  popa- 
rum,  pompis  discursibusque  ('uaga',  ut  25)  deae  famulans.  officii  ad- 
monet  comites  cum  contemptu  Attis,  qui  simul  huius  gregis  ducem  se 
effert.  quamquam  cum  V  habeat  'pectora',  nou  male  Ahlwardtus 
traiciendo  restituit  haec  'uaga  pectora  domiuae',  hoc  est,  diuae  sacrata 
cohors  uaga  (u.  25).  alibi  leones  'pecus'  Rheae  uocantur,  Ouid.  ibis  457. 
—  14.  alieua  quae  petentes  uelut  exules  loca  celeri.  superfluas  in 
hoc  uersu  syllabas  recidunt  uulgo  delendo  'celeri';  quae  uox  quomodo 
tandem  huc  perueuisset  cum  disquireretur,  Lachmannus  ex  u.  74,  ego 
ex  u  1  aduotationem  olim  marginalem  in  hanc  sedem  delapsam  esse 
statuimns  non  admodum  probabiliter.  mitto  coniecturas  inprobabiles 
(ueluti  Silligii  'uelo  [uel  ''prora']  loca  celeri',  Heysii  'uelut  exilia  rate', 
cui  praeiuerat  'celeri  exilia  rate'  Ahlwardtus,  Schwabii  ^celere  uelut 
exules',  Spengelii  'celeris  loca  exules'):  singula  uerba  si  quam  accura- 
tissime  ponderamus,  uox  'uelut'  propterea  suspecta  euadit,  quod  patriam 
reliuqueudo  et  magnae  Matris  in  famulitium  se  addicentes  euiratione 
reuera  in  exilium  se  coutulerunt  Attis  sociique;  cf.  Priap.  55,  5,  Varr. 
sat.  Men.  235  B.  quid  igitur,  si  exaratum  olim  ceVi  librarius  pro  ueV 
accipiens  scripsit  'uelut',  mox  errorem  in  margine  correxit  adscrijjto 
'celeri'?  hoc  ai  amplecteris,  nulio  negotio  euadet  'celere  exules  loca' . 
de  aduerbio  'celere'  cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  659.  —  15.  sectaui  meam 
executae  rtuce  me  mihi  comites.  sectam  siue  uiam  uiuendi  et  sentiendi 
rationem,  quam  quis  sequitur  (luuen.  14,  121  iuuencs  Jtortatur  ut  illam 
ire  uiam  pergatd  et  eidem  incumbere  sectae),  tam  constanti  usu  copulant 
cum  'sequi'  uerbo,  unde  'secta'  descendit,  ut  Bergkius  rectissime  'exe- 
cutae'  (cuius  uerbi  nulli  significationi  hic  locue)  in  ''secutae'  mutasse 
sit  censendus,  conligens  Naeuii  fr.  10  V.  eorum  sectam  secuntur  viulti 


342  LXIII  16  —  19. 

moiialcs,  Cic.  p.  Cael.  17,  40,  alia.    de  uitii  genere  cf.  me  ad  Tac.  dial.  p.  60. 

Quint.  V  13,  59  sectarum  uelut  duces,  Lygdam.  6,  10  neu£   ncget  quis- 

quam  me  duce  se  comitem,  Cic.  pro  Marc.  4.    in  patria  pristina  aeqnales 

nonnuUos  Attis   pellexerat   ad   iter    simul   faciendum.   —   16.  rnpidiiiu 

salniu  tulistis  truculentaqne  pelagi.     'rapidum'   siue  'aestuosum'  in 

maris    angustiis  locum  habet  (LXIV   358),    ineptum   est   in  alto  ponto, 

per  quem  uecti  erant.     uocem  sequenti  illi   ^truculenta'   respondentem 

'rabidum'  bene  recuperauit  Bergkius;  cf.  ex.  gr.  Tib.  I  2,  42,  ubi  itidem 

libri  sollemni   uitio  ^rapido'.     extrema  uerba  qui   defendunt  arcessentes 

Hor.  od.  IV  4,^  76  acuta  helli,  Miu.  Fel.  17,  10  recta  montium,  uallium 

flexa,  porrecta  camporum  aliaque  multa  (Euelinerus  gr.  1.  II  p.  173),  bi 

neqne  illud  obseruant,   usum   eum  demum  inde   ab  -Augusti  principatu 

increbuisse,  et  neglegunt,   sic  denotari  partem  totius  nec  ex.  gr.  Verg. 

Aen.  IX  81  pelagi  alta   simpliciter  esse  'pelagus  altum',  sed  'maris  ea 

pars,  ubi  posita  nauis  iam  e  terra  conspici  nequit'.     neque  uero  hic  de 

maris  alicuius  regionibus  i^ericulosis ,    sed   de  uariis  maribus  truculentis 

(LXrV  179)  sermo  est;  nam  ut  'salum'  totum  pontum,  ita  'pelage'  plu- 

ralis  ex  Lucretio   notus  (Neuius  I.  L  I  p.  317),   quem  egregie  Victorius 

recuperauit,  diuersas  eius  partes   (cf.  u.  1)  designat.     saepius  autem  in 

semiuiri  mollis   oratione  hoc  obseruare  licet,   eum   delicata  cum  uerbo- 

rum  abundantia  repetere   in   altera  uersus   parte   eadem   (siue  lenissime 

tantum  uariata),  quae  iam  in  priore  dixerat:    cf.  u.  20,  50,  63  sqq.,  68. 

—   17.    euirastis  Yeueris    uiuiio    odio.     'enirare'    uocem    scriptoribus 

technicis  usitatam  adhibet  Varro  quoque   sat.  Men.  275  B.  spatula  eui- 

rauit  omncs  Veneri  uaga  pueros.     'nimio',  superante  Veneris  gaudiorum 

auersatioue  atque  taedio  (Ter.  Eun.  III  1,  14  et  V  5,  2).     hic  'nimius', 

quamquam  noudum  plane  implet,  tamen  accedit  ad  notiouem  eius  quod 

modum  iam  excedit;  cf.  ad  LXIV  22.  —  18.  liilaratc  erocitatis  erro- 

ribus  aniuium.     sic  0,  'crocitatis'  G.     unde  qui  effecerunt  'concitatis' 

(uuperrime  adeo  'procitatis'),  male   remouebant  illud  'citatis'  cum  aliis 

huius    carminis    locis    tum   u.  26    stabilitum    atque    commendatum.      alii 

igitur  Itali  ex  'ero'  uel  'cro'  elicueruut  ^aere' ;  quod  quamquam  metrum 

uiolat,  a  sententia  tamen  utique  praestat  Auantii  commento  'erae':  unde 

tandem  Attidis  socii  adflictum  esse  sciebant  Cybeles  animum?    hilarare 

illi  possunt  siium  solummodo  animum    tristem  scilicet  ob  factam  euira- 

tionem   et   ex   dolore  maestum,   longo   etiam   itinere   defatigatum,  quod 

uerba  proxima  'mora  tarda  mente  (uestra)  cedat'  reddunt  apertissimum. 

hinc,  nisi  fallor,  Lacbmannus  adulescens  (ad  Prop.  p.  289)  uoluit  'hila- 

rate,  grex,   citatis'.     ego  cum  nulla  paene  mutatione  deleta  'e'  ditto- 

grapha  et  'r'  in  'i'  mutata  restitui  poetae  'hilarate,  io,   citatis';   ad- 

monentur   (de   'io'   cf.    ex.  gr.   Stat.  Theb.  IV   678  tendite,  io,  comites, 

Mart.  V   25,  3  sq.)   comites  ipsis  discursibus  (de   'erroribus'    cf.   Tib.  1 

4,  69;  Cic.  de  har.  resp.  11,  24)  recreare  et  reficere  animum.  —  19.  mora 

tarda  mente  cedat.  -omnis  cunctatio  uos  retinens,  omnis  morandi  causa 

fugetur  abeatque  animo;  Nux  4  Jentam  moram,  Ouid.  fast.  II  170  tardae . . 


LXIII  20—23.  343 

morae,  Stat.  silu.  I  2,  26  ccdant  curaeque  metusque.  quod  quo  certius 
efiiciat,  Attis  depiugit  coloribus  uiuidissiinis  loca  adeunda.  —  20.  Phry- 
giam  ad  (luiiiiiiu  Cybelles,  Phrygia  ad  nciiiora  deae.  giaui  cum  ictu 
repetita  Plirygiae  notio:  quidquid  apud  gentes  adiacentes  colitur,  Cybele 
est  dea  Phrygia,  cuius  iam  propriam  sedem  patriamque  et  siluas  sacras, 
Idani,  cultus  incunabula  atqne  originem  omnis,  uisuri  sunt  Attidis  comi- 
tes.  quodsi  'domum'  in  uniuersum  denotat  sedcm  a  Cybele  maxime 
cultam  (similiter  Ouid.  fast.  IV  421  Trinacria  audit  grata  domus  Cereri), 
haec  iam  accuratius  definitur  illo  'nemora'.  per  simplex  illud  ^deae', 
quod  solum  nullo  tempore  magnam  matrem  signilicauit,  recte  designari 
Cybelen,  credi  sane  nequit:  uere  hic  quoque  LMuellerus  'Rheae'  repo- 
nens  consulnit  concinnitati  (cf.  ad  u.  16).  —  21.  abi  cymbalum  souat 
uox,  ubi  tympaua  reboaut.  cymbala  ('aera'  saepe  uocant  poetae)  de- 
scripsit  Itichius  (lex.  antiqq.  s.  u.).  genetiuum  pluralem  (sic  alibi  Cat. 
'uirum,  caelicolum,  diuum',  sim.)  utique  agnoscamus  oportet  et  propter 
oppositum  'tympana'  et  monente  re  ipsa,  licet  in  hac  uoce  formae  bre- 
uioris  alterum  non  extet  exemplum  nec  simile  quidquam  inter  ea  quae 
Neuius  d.  f.  1.  I  p.  103  sqq.  congessit  inueniatur.  nam  'uox'  de  sonitu 
et  clangore  adhibet  ex.  gr.  Verg.  Aen.  III  669  ad  sonitum  iiocis  et  Ouid. 
met.  I  338  hucina  .  .  litora  uoce  replet  (Obbarius  ad  Hor.  epist.  I  1,  34). 
placuit  nonnullis  Itali  cuiusdam  coniectura  ab  AStatio  commemorata 
'nox'.  sed  neque  'nox  sonat  tympanum'  ex  Vergiliano  'uox  hominem 
sonat'  defenditur  ullo  modo  neque  uero  Rheae  sacra  fuere  nocturna; 
nam  in  unico  loco,  qui  tale  aliquid  innuere  iiidetur,  Statii  Theb.  XII 
224  nocte  uclut  Fhrijyia  cum  lamentata  residtant  Dindi/ma,  pro  'nocte' 
uimirum  'cote'  siue  ''caute'  est  repouendum.  siquid  mutaudum  esset, 
proponerem  ^cymbali  insonat  uox'  (de  singularis  et  pluralis  uicissitudine 
cf.  29).  perquam  autem  apta  imagine  'tympana'  siue  terga  boum  dici 
^■eboare'  adnotat  Vulpius  cp.  Auson.  epist.  24  (25),  21  tentis  reboant 
caua  tympana  tergis.  —  22.  tibicen  ubi  cauit  Phryx  ciiruo  graue  ca- 
lamo.  Phrygiae  adsignari  tibiae  inuentionem  notum  est;  cf.  ex.  gr.  Plut. 
de  mus.  5,  Apul.  flor.  3;  habebatque  Phrygia  tibia,  quae  itidem  usitata 
in  Cybeles  sacris  (Hor.  od.  III  19,  18)  summique  ad  mentes  excitandas 
momenti  erat  (Lucr.  II  620,  Quint.  I  10,  33,  Sen.  ep.  108,  7),  hoc  sibi  pe- 
culiare,  quod  calamus  de  buxo  factus  (undo  ^buxum'  uocant  poetae  hanc 
tibiam)  desiit  in  cornum  curuata:  cf.  Tib.  II  1,  86  et  Fhrygio  tibia  curua 
sotio,  Aeu.  X[  737,  Stat.  Theb.  VI  113  signum  luctus  cornu  graue  mugit 
adunco  tibia;  habuit  enim  haec  tibia  hoc  ipso  cornu  sonum  grauiorem 
(^graue  canit':  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  211),  qui  hic  opponitur  acutis  cym- 
balis  tympanisque  (cf.  LXIV  261  sqq.).  sequentia  saltationesque  discur- 
susque  ad  hanc  symphouiam  factos  depingunt.  —  23.  iibi  capita  Mae- 
nades  iii  iaciunt  ederigerae.  Maeuades  caue  accipias  notas  Bacchi 
comites,  licet  hic  deus  ex  Cybeles  cultu  sibi  cognato  ut  syrnphoniam 
(cf.  LXIV  261  sqq.)  ita  comitatum  (uerarum  nimirum  feminarum)  ad- 
Bumpsisse    possit   putari;    cf.   Apollod.   Ill  5,  1.     immo    Galli   furibundi 


344  LXIII  24—28. 

utpote  euirati  atque  ueste  habituque  feminis  simillimi  (cf.  ad  12)  Rheae 
dicuntur  Maenades,  ut  et  ipse  Attis  postea  u.  69   se  Maenada  adpellat. 
de  ederis  apte  IVossius  cp.  Etymol.  M.  220  rdXXog-  6  q^iXondtwQ  TLzoXb- 
yiatoq-   8icc   x6    (pvllois  Moaov   v.axB6tCx^ai    ag   oi  yaXXoi.     asl  yocQ  zaig 
JiovvaiaKaig  zeXsraLg  Kiaaa  sarsq)avovvro.   furentium  (et  hinc  etiam  uati- 
cinantium)  erat,  uiolenter  iactare  caput  crinesque  fundere  siue  ante  faciem 
siue  in  tergum  siue  in  orbem:  Varro  sat.  Men.  132,  2  B.  teretem  comam 
uolantem  iactant  tihi  famuli,  Maecen.  gr.  lat.  K.  VI  p.  262   adcs  et  so- 
nante  typano   quate  flexibile  caput,  Lampr.  Heliog.  7,  2  iactauit  autem 
caput  inter  praecisos  fanaticos,  Apul.  met.  VIII  27  (Dissenus  ad  Tib.  II  5,  66 
iactauit  fusas  et  caput  ante  comas).    'ederigerae'  est  Sna^  Xsyofisvov;  ut 
omnino  in  hoc  carmine  syllabarum  breuium  sese  excipientium  copia  uoca- 
bula  insolita  aut  adsumendi  autfingeudi  necessitatem  inposuitpoetae;  unde 
in  exitu  maxime  uersuum  habes  alibi  non  lecta  praeterea,  ut  34  'properi- 
pedem',   51   'erifugae',   72   'nemoriuagus' ;   quales  uoces  a  dactylicorum 
usu  utiquc  alienas  multas  finxit  iam  Laeuius,   ut  huius   carminibus   de- 
perditis  nesciamus,  num  illa  uoue  formauerit  noster.   —   24.   ubi   sacra 
sancta  acutis  ululatibus  agitant.     caerimonias  et  sacrificia  sollemniter 
iustituta  atque  reuerenda  {suncti  ignes  Aen.  III  406)  exercent  celebrant- 
que  Galli,  dum  edunt  uoces  inconditas  tam  ex  dolore  quam   ex  laetitia 
summa  profluentes  {oXoXvynaza  Graecorum:  Hemsterh.  ad  Lucian.  I  p.  7) 
et  acuto  sono  tam  feminarum  quam  eunuchorum  proprio  profusas:  Maecen. 
I.  1.  latus  horreat  flageUo ,  comitum  cliorus  ululet;  ad  quem  locum  (cf.  et 
Mart.  V  41,  3,  Apul.  met.  VIII  28)  couicio  ''ubi  flagra  sancta'  (nam  'sacra 
sancta'  alibi  nusquam  reperitur  coniunctum),  ut  'agitant'  (ad  quod  in  uul- 
gata  lectione  cf.  Verg.  G.  IV  533  choros  agitabut,  Gic.  Verr.  IV  46,  154  dies 
fcdi  agitantur,  Sil.  Ifal.  XV  423,  alia)  nunc  sit  ^quatiunt',  ut  Ouid.  met. 
III  667.  —  25.  ubi  sueuit  illa  diuae  uolitare  uaga  coliors.    tam  'uagus' 
(LXIV  389)   quam  'uolitare'    dicitur   de   discurrentibus  (LXIV  251,  Ciris 
308,   Cic.  de  leg.  agr.  II  37  toto  foro  uolitarunt,  alia)  in  partes   omnes 
fanaticis.     'diuae   (Cybeles)   cohors',   comitatus,    ut  Hor.   epod.  16,   60. 
ceterum  hoc  mirum  est,  nunc   demum  per-  'illa'  uocem  (cf.  ad  VIII  6) 
attentiouem    derigi    ad    notum    quippe    celebremque    Rheae    comitalum, 
cuius  praesertim  officia  iam   uu.  praecedentes  23,  24  descripserint.     for- 
tasse   u.  25   olim   erat   positus   ante   23.   —    26.  (lecet  c.  c.   tripudiis. 
'decet',  utpote  qui  euiratione  iam  deae  uos  addixerimus.    Liuius  I  20,  4 
Salios  . .  per  urbem  ire  canentes  carmina  cum  tripudiis  sollemniquc  saltatu 
(XXXVIII  17,  3);  Apul.  met.  VIII  27  incitante  tibiue  cantu  lymphaticum 
tripudium.    —    27.   simul.     simul  ac,   ut  45;   cf.   ad  XXII  22.  —  notlia 
mulicr.    uiro  dempto  Attis  acceperat  falsam  mulieris  speciem  (cf.  XXXIV 
15);    Simonides   Anth.   Pal.    VI   217,   9    rjfiiyvvaina   &siig  XdxQtv.     attri- 
butum   ad    contemptum   facit.    —   28.    thiasus    repeute    linguis    tre- 
pidantibus  ululat.     ^repente'   egregie   exprimit,  quam  uim  eflfectumque 
Attidis  adhortatio    habuerit.     ^biasus',   chorus  siue  agmeu  comitum,  ut 
LXIV  252;  Suidas  Giaaog  iSQog  xoQog'  &t.uac6zrjg,  6  xoQSvrrjg  (alibi  thiasus 


LXIII  29—32.  345 

magis  choreas  indicat).  linguae,  qnae  nulgo  feruntur,  '  trepidantes ' 
nullae  omnino  sunt:  alienis  deceptus  AStatius  interpretatur  'salientibus, 
sonantibus',  nec  quidquam  huc  facit  Suet.  Ner.  49  trepidanter  effatus; 
immo  siquis  diligcnter  etymon  usumque  uerbi  perpendet,  neque  quo- 
niodo  linguae  trepident  neque  quid  ad  ululatum  faciant  perspiciet.  nil 
iiutem  adiuuaut  IVossii  coniecturae  'strepitantibus'  uel  'crepitantibus', 
qiiorum  uerborum  illud  in  linguam  omnino  non  quadrat,  hoc  in  aliud 
quiduis  melius  couuenit  (Petr.  132  collisa  labra  crej)itahant ,  Cic.  Tusc. 
IV'  8,  19  dcntium  crepitum).  rimanti  autem  librorum  memoriam  'thyasis' 
uel  'thiasis'  iu  V  lectum  fuisse  paene  certum  fit;  et  cum  hoc  egregic 
coniuugitur,  adlitteratione  quoque  commendante,  illud  'trepidantibus' : 
chorum  comitum  in  uarias  partes  diflfusum  uidemus  celeriter  discurrere. 
quibus  adgnitis  iam  crimen  est  iutendendum  in  uocem  'linguis'.  pro  qua 
conicio  'litus',  secundum  notas  poetarum  dictioues  Verg.  Aen.  II  487 
plangorihus  aedes  femineis  uliilant  (=  ululatu  resonant),  Sil.  Ital.  VI  285 
uluJarunt  flehile  ripae,  Val.  Flacc.  IV  608  tellus  ululata,  Claud.  r.  Pr. 
II  269.  —  29.  remugit.  non  solum  ut  supra  21  'reboant',  sed  etiam  ob 
imaginem  uocis  e  moute  opposito  (Verg.  G.  III  45).  et  hinc  etiani:  —  re- 
crepaut.  quam  uocem  a  Catullo,  qui  primus  habet,  mutuatus  est  auctor 
Ciris  108  sacjic  lajns  recrepat  CyUenia  murmura  puhus.  —  30.  uiridem 
adit  Idam.  ut  Culex  311  iugis  Ida  potens  uiridantibus;  et  hinc  apud 
Ouid.  opuca  fast.  VI  327,  umhrosa  met.  XI  762,  nemorosu  a.  a.  I  289, 
ct  similiter  alibi  audit  mons;  ad  cuius  radices  tendentem  hic  chorum 
uox  'adit',  adscendeutem  sequeutia  ostendunt.  —  31,  32.  furibuuda 
simul  auliclaus  uaga  uadit  auimageus  eomitata  tymi)auo  Attis  per 
o.  u.  dux.  'simul',  eodem  tempore  et  una  cum  ilUs,  traiectum  cstj 
cohaerentque  sine  copula  eoque  uiuidius  multo  iuncta  'furibunda  an- 
hchins  uaga',  quae  ad  'uadit'  ijertinent  quaeque  u.  33  continuantur  per 
conparationem.  quo  minus  est  probabile ,  latere  in  ductibus  corruptis 
'animageus'  quartum  quoddaui  ciusdemque  cum  prioribus  significationis 
attributum;  neque  quae  priores  hinc  elicuerunt  ('animi  egens'  Statius, 
'animo  eg.'  Auantius)  neque  quae  recentiores  (Lachm.  'anima  agens', 
i.  e.  moribunda,  quod  per  se  est  nimium,  ego  olim  'animae  egens'), 
ullo  niodo  iam  ad  i'em  portinent,  cum  et  'meutis  impos'  post  'furibuuda' 
iteratum  et  'spiritu  destitutus'  post  'anhelaus'  reijetitum  interiacentia 
'anhelans'  et  'uaga'  refutent.  sed  uerum  eruere  tum  demum  licet,  si 
de  eis  quae  secuntur  constabit.  in  quibus  risum  paene  mouet  Attis, 
quem  comitatur  tympauum.  nam  passiue  sane  accipienda  est  in  lectione 
tradita  uox  'comitata',  dux  cum  uon  comitari,  sed  praecedero  sit  dicen- 
dus.  nullius  autera  momenti  sunt  loci  comparati  Lygdam.  2,  13  viatris 
comitata  dolore  (a  matre  dolente)  similesque,  siquidem  Attis  jser  siluas 
ob->curas  praecurrens  quatit  ipse  tympanum  qua?soque  et  signum  dat 
sequendi  et  uiam  demonstrat  sociis:  comitatumne  illum  tympano  fuisse 
iam  perseueras?  apage  has  nugas.  scribo  '  uadit  aniuul  ageus  comitvi 
ante   tympauo  Attis'.     Hor.   a.  p.  100  animum   auditoris   agunto,    alia. 


346  LXIII  33—39. 

'ante',  in  fronte,  cnm  'uadit'  artius  cohaeret,  ut  Verg.  Aen.  VI  677  et 
alibi.  —  33.  ueluti  iuuencsi  uitans  onus  indomita  iugi.  de  erroributi 
furibuudis  anhelis  uagis,  ut  iam  dixi^  comparationera  accipe:  ut  bucula, 
nondum  ceruices  inflectei"e  docta  iugumque  perosum  fugiens,  huc  illuc 
effuso  cursu  fertur.  Val.  Flacc.  IV  362,  Hor.  epist.  I  3,  34  indomita  ceruice 
feros,  iufra  ad  LXVIII^  78.  —  34.  rapide  d.  s.  Crallae  properipedem. 
furor  ducis  acendit  comites  Attidem  citato  pede  ruentem  passibus  aequan- 
tes:  nou  in  eo  summa  imaginis  uersatur  quod  celeres  sequuntur,  sed  quod 
in  furorem  et  ipsi  concitati  possunt  sequi.  recte  igitur  ex  nostra  qui- 
dem  sententia  Bentleius  uulgatam  lectionem  'rapidae'  in  ^rabidae'  (cf. 
ad  16)  mutauit.  'properipes',  uox  alibi  non  obuia,  ut  'celeripes'  apud 
Cic.  ad  Att.  IX  7,  1  et  Auson.  parent.  29  (27),  4;  cf.  et  'tardipes' 
XXXVI  7.  —  35.  itaque  ut  domum  Cybelles  tetigere  lassulae.  cf, 
supra  u.  6  (44  ita).  'domum',  montis  cacumen,  ubi  erat  sacrum  quod- 
dam  deae  (Ellisius  cp.  Ouid.  met.  X  686  sqq. ,  Claud.  de  rapt.  Pros.  I 
200  sqq.,  Plut.  de  fluu.  13);  qiiamquam  quodnam  Idae  cacumen  sit  in- 
tellegendum,  in  dubio  relinquit  poeta.  'tetigere',  peruenere  ad,  ut  LXIV 
174  (ut  et  'attingere',  ibid.  75).  'lassulae'  egregie  nouauit  poeta,  et 
paenultimo  pede  non  dissoluto  defatigationem  omni  alacritate  carentem 
depingens  et  per  deminutiuum  mollem  teneritudinem  Gallorum  his  labo- 
ribus  inparum  describens.  —  36.  nimio  e  labore  somuum  capiunt  siue 
Cerere.  hoc  est,  inpransi  (notum  est  illud  Ter.  Eiin.  IV  5,  6);  ad  ieiu- 
nium  num  hoc  sit  referendum  in  cultu  Matris  praescriptum  (Arnob. 
V  16),  perquam  est  dubium,  simpliciter  cum  profluat  ex  illo  'nimio  (ad 
LXIV  22)  e  labore';  in  quo  'e'  noto  usu  tam  'post'  quam  'propter'  in- 
dicat.  'soranum  capere',  hic  fere  'incidere  in  somnura,  quem  toto  cor- 
pore  recipiunt';  aliter  Cic.  ad  Att.  VIII  1,  4,  Ouid.  fast.  IV  530.  — 
37.  piger  his  labante  langore  oculos  sopor  operit.  cf.  L  10.  'piger', 
grauis,  ut  Ouid,  am.  I  13,  7  somni  pingues,  Sulpicia  56  [PLM.  V  p.  96] 
somno  oheso.  quid  sit  4anguor  labans'  siue  ad  lapsum  uergeus,  nemo- 
dum  explicuit  explicabitque  umquam.  uulgo  uidentur  'labans'  accipere 
pro  'labefactans'.  saniore  olim  iudicio  dedere  'labantes',  ad  oculos  quod 
sit  referendum ;  quo  metrum  uiolatur.  obstitisse  uidetur  adlitteratio,  quo- 
minus  nostris  temporibus  uitium  agnoscerent.  nimirum  adliteratio  hic 
mero  casu  orta  (librario  ad  uoculara  sequentem  aberrante)  delenda  est 
reponenduraque  'grauante  languore' :  lassitudo  tamquam  onus  inpositum 
premit  oculos,  quos  iam  sqmnus  altus  tegit,  —  38.  abit  in  (luiete  molli 
rabidus  furor  auimi.  'quiete  molli',  dulci  lenique  corporis  recreatione, 
debetur  Festo  confirmaturque  u.  44  et  LXXX  3  sq.  (cf.  et  LXIV  122): 
male  V  'raollis',  quod  qui  retinebant  'rabidus'  (cf.  supra  4)  in  ''rabidi' 
mutare  cogebantur.  ut  fortissime  iuter  se  opposita  'operit'  et  ^ibit' 
ostenduut,  adest  hic  asyndetou  aduersatiuum.  Cic.  de  diuin.  II  G7,  139 
clesertusque  aniinus  languore  corporis  . .  agitatur  ipse  per  sese.  —  39.  oris 
aurei  Sol  radiautibus  oculis.  Enn.  ann.  95  V.  aureus  exoritur  sol 
(Lydia  40  Phoebus  aureus,  Verg.  G.  I  232),  Lucr.  V  461  aurea  . .  radiati 


LXIII  40-45.  347 

lumiiui  solis,  Uuid.  tr.  II  325  radiantia  lumina  solis,  Anth.  lat.  139,  9 
cxtulit  occano  caput  aureus  igniferum  Sol.  ceterum  'oris  aurei'  pendet 
a  'rad.  oculis'  potius  qiiam  a  'Sol'.  —  40.  lustrauit  aethera  albuui, 
sola  (lura,  uiare  feruui.  solita  inde  ab  Homero  tripartitio  totius 
mimdi  (ex.  gr.  Anth.  lat,  139,  25).  'lustrare',  obire  radiisque  conlustrare, 
ut  Aen.  IV  607  et  VII  148.  albenti  in  aethra  Sil.  Ital.  V  283,  albente 
caclo  Caes.  b.  c.  I  68,  Val.  Flacc.  II  72  sub  PaUanticlis  igne  albet  ager: 
color  caeli  candicans,  diluculi  proprius,  hic  designari  uidetur.  'sola' 
(de  omnibus  terris,  ut  Enn.  ann.  443  sola  terrarum,  cf.  supra  7,  Kueh- 
ncrus  gr.  1.  II  p.  49)  'dura'  uocantur  siue  firma,  utpote  liquidis  mari- 
bus  contraria;  Verg.  ecl.  6,  35.  aliter  solum  (hirum  adhibet  Ouid.  fast. 
IV  684  et  tr.  II  282.  'ferum',  saeuum  et  exagitatum,  quale  est  sole 
exoriente  (LXIV  274  sq.).  —  41.  pepiilitque  uoctis  umbras  uegetis 
sonipcdibus.  equis  ut  in  cursus  initio  alacribus  (cf.  Aen.  XII  113  sqq., 
Liu.  XXil  47  cum  recentibus  ac  uegetis).  Aegrit.  Perdicae  133  racliis 
Titan  noctis  clisperserat  umbras,  unde  uerbum  simplex  'pepulit'  hic  pro 
conposito  'dispulit'  accipe  (quamquam  clepellit  tenebras  Anth.  lat.  139, 
48).  'sonipes'  fortasse  CatuUus  primus  pro  'equus'  posuit,  postea  multi 
adsumpserunt.  —  42.  ibi  Soumus  excitam  Attin  fugieus  citus  abiit. 
'ibi',  tunc,  ut  supra  4  et  infra  48  et  76,  LXVI  33.  'excitam'  uere  Lach- 
mannus  pro  tradito  'excitum' ;  neque  enim  post  somnum  ut  mentis  uires 
ita  uirilitatem  receperat  Attis;  et  Catullum  paucis  locis  ab  artificio  con- 
sueto  per  obliuionem  desciuisse,  non  ita  probabile  est.  Ouid.  fast.  VI 
389  somnus  abit.  'citus',  utpote  ad  teneram  coniugem  properans.  — 
43.  trepidante  eum  recepit  dea  Pasitliea  sinu.  Somni,  cui  iam  apud 
Hom.  II.  XIV  268  sq.  et  275  sq.  luno  promisit,  coniux  (Pausan.  IX  35,  1; 
Anth.  P.  IX  517,  5),  quae  pectore  prae  expectatione  uenientisque  tan- 
dem  mariti  laetitia  trepidante  reducem  accipit.  quamquam  fatendum 
est,  trepidandi  uerbum  uix  hoc  ipso  addito  'gaudio'  similiue  posse 
carere.  uude  olim  Itali  uoculam  praecedentem  'citus'  respicientes  ma- 
luernnt  'trepidantem',  ex  cursu  citato  tremulum  anhelumque;  Bentleius, 
cum  V  praeterea  'cum'  habeat,  unde  Itali  recte  'eum'  efiecerunt  (cf.  ad 
LXIV  122),  coniecit  Heiudante  quem',  quasi  frigidum  Somnum  tepido 
sinu  calefaceret  Pasithea  (Ouid.  a.  a.  II  360  tepido  nocte  recepta  sinii). 
praefero  equidem  Italorum  inuentum.  —  44.  ita  de  quiete  molU  rapida 
sine  rabie.  'ita',  postquam  Somnus  fugit;  cf.  Fabri  ad  Liu.  XXI  54,  3. 
deinde  'de  (=  post)  q.  m.'  cohaeret  cum  'r.  s.  r.',  scil.  ovaa:  post  cor- 
poris  recreationem  liber  Attis  furore,  qui  antea  eum  citatum  rapuit  neque 
meditari  siuit.  —  45.  simul  ipsa  pectore  Attis  sua  facta  recoluit. 
'simul',  ut  27.  hic  quoque  V  male  'ipse',  cum  tamen  uerum  aperiat 
n.  49  'allocuta';  saepius  autem  haec  uox  additur,  ut  aliquem  solum 
secum  agere  significetur:  antea  furor  caecus  inpulerat,  nunc  ipse  medi- 
tiitur  (Tac.  ann.  XIV  53  ut  plerumfpie  intra  me  ipse  uoluam ,  Cic.  Phil. 
XIII  20,  45  quue  si  tectim  ipse  recohieris).  est  autem  'recolere'  fere  ^iu 
mcmoriam  reuocare',  ut  Ouid.  epist.  5,  111  nam  recoJo,  Anth.  lat.  378,  14 


348  LXIII  46—50. 

[PLM.  IV  p.  322]  semiferiqtic  animo  recdlo  praecepta  magistri.  —  46.  liqni- 
daqiie  mente  nidit,  sine  queis  ubiqne  foret.  ut  mane  nouum  pulsis 
iimbris  purum  est,  ita  mens  Attidis  a  fnrore  uacua  iam  est  uegeta  ac 
perspicax;  AStatius  cp.  Eurip.  Hipp.  220  v.a%^aQccv  (pQsva,  Plaut.  Epid. 
V  1,  36  animo  liquido  et  tranquillo ,  Aen.  XII  669  rit  primiim  discussae 
iimbrae  et  lux  rcddita  menti.  'sine  quibus',  non  solum  uirilitate,  sed 
etiam  eis  quae  u.  59  et  60  enumerantur.  'ubique'  indicante  metro  pro 
*et  ubi',  ut  saepius,  quod  egregie  illi  'sine  queis'  opponitur  (53  sq., 
70  sqq.).  —  47.  auimo  aestuaute  rusnm  reditum  ad  uada  tetulit. 
'aestuante',  in  dubitationem  ita  adacta,  ut  patriae  antiquae  desiderium 
certaret  cum  reuerentia  nouae  dominae  (Cic.  Verr.  II  30,  74  aestuabat 
dubitatione).  de  forma  'nisum'  pro  'rursum'  cf.  Laclim.  ad  Lucr.  p.  144, 
Lorenzius  ad  Plaut.  Most.  295,  ORibbeckius  prolegg.  Verg.  p.  444,  de 
'um'  terminatione  antiquiore  Ritscbelius  op.  II  p.  259  sqq.;  cohaeretque 
liaec  uox  cum  'reditum  tetulit  (=  rediit,  cf.  ad  LXI  26)'  abundantia 
sermonis  in  nullis  uocabulis  frequentiore  quam  in  eis  quae  cum  ^re'  sunt 
composita,  siue  hoc  ualet  'retro'  (cf.  interpp.  ad  Verg.  Aen.  II  378  rctro 
repressit)  siue  'iterum',  ut  Lucr.  V  86  rursus  referuntur  et  VI  871  rursus 
redeunt  (Holtzius  synt.  pr.  scr.  II  p.  294,  Lorenzius  ad  Plaut.  mil.  695). 
sed  cum  ob  nimiam  tautologiam  tum  ob  metrum  incredibile  est  quod  V 
tradit  'retulit' :  formam  priscam  'tetulit'  (Neuius  d.  f.  I.  II  p.  463)  hic 
uere  Italos  restituisse,  et  infra  u.  52  et  LXVI  35  sei  reditum  tetulisset 
osteudunt.  'uada',  mare  (cf.  LXIV  6);  ex  monte  descenderat  Attis  in 
litus.  —  48.  ibi  maria  nasta  nisens  lacrimantibns  ocnlis.  'ibi'  siue 
ut  42  siue  localiter.  spem  omuem  recisam  monstrat  attributum  'uasta', 
plane  ut  pluralis  'maria'  ingens  atque  inmeusum  pontum  denotaus 
(LXIV  127,  XXXI  3);  unde  cur  Attis  in  lacrimas  uocesque  maestas  eru- 
pcrit  intellegimus :  salus  nulla,  nullum  solatium  a  reditu  ad  mare  ei 
contigit.  Aen.  V  614  cunctaeque  profundum  pontum  aspectabant  flentes: 
tristium  aspectum  defixum  uiseudi  uerbum  (LXIV  55)  depingit.  --  49.  pa- 
triam  allocnta  maesta  est  ita  uoce  miseriter.  sic  optime  Muretus  ea 
quae  in  Y  sine  seusu  et  coutra  metrum  leguutur  correxit:  'maesta'  (cum 
'u.'  iunge)  iuterlapsum  et  in  margiue  adscriptum  uon  solum  iam  iu  fine 
uersus  remansit,  sed  etiam  (fortasse  signo  quodam  transpositionis  con- 
ciliante)  in  'maiestaa'  uel  'magestatem'  est  corruptum.  praeterea  in  V 
legebatur  'miseritus'  cura  lectione  uaria  'miseriter'.  quorum  aduerbi- 
orum  illud  iguotum  est  (ucque  ad  defendendum  sufficiunt  'inmortalitus, 
l)ublicitus'  similiaque  apud  Kuehnerura  gr.  1.  I  p.  685  sq.),  contra  'miseri- 
ter'  (=  lamentabiliter)  apud  Enn.  p.  180  V.  et  Laber.  60  R.  iterumque 
posteriores  obuium  et  ob  syllabas  'ter'  et  'tus'  compendiis  siraillimis 
scriptas  facile  corruptelae  obnoxiura  omnes  habet  probabilitatis  numeros. 
—  50.  patria,  o  mei  creatrix,  patria,  o  mea  geuetrix.  'creatrix' 
(mater,  cf.  Aen.  VI  367),  nt  omuium  suorum  ciuium,  ita  raei;  quamquam 
hoc  uix  alibi  occurrit  apud  bonae  aetatis  scriptores,  geuetiuum  prono- 
minis  personalis   poni  pro   possessiuo,   si  deest  iusta  aliorum  oppositio 


LXIII  51-54.  349 

(Kuehnerns  gr.  1.  11  p.  435);  neqne  quidquam  ad  rem  Lncr.  I  629  rertiin 
natnra  creatrix  (quasi  hanc  uocem  posse  adsumere  genetinnm  qnisquam 
dnbitaret);  uec  sine  cansa  et  coramendante  concinnitate  AGuarinus  'mea 
creatrix'  coniecit  (de  'a'  aiite  'cr'  producta  cf.  mox  53).  delicata  autem 
cum  mollitie  cumulantnr  synonyma,  ut  notio  efferatur  matris,  utpote 
qnam  proseqni  amore  et  caritate  leges  natnrae  iubeant.  sic  recta  cum 
sequentibus  efficitnr  oppositio.  —  51,  52.  ego  quam  misora  relinquens, 
douiiiios  ut  erifugae  famuli  soleut,  ad  Idae  tetuli  uemora  pedem. 
'misera'  iternm  librarii  in  'miser'  corruperunt,  Attin  se  ipsum  designare 
mulierem  non  ferentes  neglegentesque  53  et  58  et  68  sq. :  quasi  qui 
comites  suos  uocanerat  Gallas,  se  ipsum  his  eximere  posset!  'misera', 
non  solnm  'infelix',  sed  etiam  'mala  prauaqne':  summam  caritatem  cum 
deberem  patriae  utpote  matri,  eam  tamquam  perosam  mibi  et  nimis 
dnram  dominam  clandestina  fuga  reliqui  instar  seruorum  intolerando  eri 
imperio  se  subtrabentium.  ''erifuga'  noue  formatum  (ad  23).  quamquam 
hoc  male  se  habet,  quod  famuli  (sic  mancipia  uocantur  utpote  eris 
opposita,  'serui'  nt  liberis)  eros  fugientes  iternm  dominos  siue  eros 
relinquere  solere  dicuntur  (de  sernorum  fuga  non  rara  cf.  ex.  gr.  Plaut. 
Cas.  V  3,  13  nisi  ut  inprobos  famulos  imiter  ac  domo  fugiam,  Hor.  epist. 
II  2,  14):  et  mira  abundantia  hic  uix  excusanda  tollitur  et  'solent'  recte 
se  habet,  si  ex  'dominos'  elicimus  'clam  nocte',  cum  'relinquons'  quod 
est  iungendum ,  sine  potins  'clam  nox' ,  aduerbium  priscum  ab  Ennio 
ann.  412  et  Lucilio  III  32  adhibitnm  cum  nec  CatuUum  in  hos  carmine 
dedeceat.  ''tetnli  pedem',  me  conuerti,  ut  Sen.  Med.  862  huc  fert  x>edes 
et  illuc,  Verg.  G.  I  11,  Val.  Flacc.  VII  112.  eorum  quae  in  patria  reli- 
quit  quaeque  nunc  in  Ida  eum  manent  discrimen  exponens  ab  huius 
terroribns  incipit:  -  53.  ut  apud  niuem  et  ferarum  gelida  stabnla 
forem.  acerbe:  eo  nimirnm  consilio,  ut  commorarer  in  uiciuia  ninis 
sempiternae  (ad  70)  ct  iuxta  Instra  beluarum  (72).  Aen.  VI  179  itur  in 
nntiqiiam  sihtam,  stahula  alta  ferarum ,  Val.  Flacc.  II  477  Idaea  cum 
stabulis  nemora,  Stat.  Theb.  1  .S77.  'gelida  st.',  cf.  ad  IV  9  et  LXIV  140. 
—  54.  et  earnm  omnia  adirem  furibunda  latibula.  po.ssime  errant, 
qni  ''latibula'  siue  cnbilia  (Phaedr.  I  30,  9  et  II  8,  1)  diei  posse  put;int 
'furibunda'  secnndum  Mart.  II  75,  7  furiali  dente  (de  leone):  per  dentem 
se  manifestare  ualet  furor,  non  item  i>er  latibula;  nec  propterea  quod 
saeuiunt  ferae  excitae  ex  latibulis,  haec  ipsa  iam  snnt  furibunda.  ad 
Attin  igitur  hoc  epitheton  spectat:  ueretur  -ne  in  Cybeles  famulitio 
furoris  plenus  et  per  citatos  errores  feratur  slibito  in  ferarum  lustra. 
hinc  npitnlandnm  illi  'omnia',  quod  tam  metrnm  respuit  qnam  sententia 
(unde  frustra  'ad  omnia  irem'  Ahlwardtns):  errabnndum  se  ad  abditas 
illamm  sedes  delatum  iri,  fere  significandnm  erat  Attidi.  nnde  con- 
cidnnt  coniecturae  Mureti  'amica'  (nimium  hoc,  illum  iiel  sodalem  fore 
bHlnarum),  raei  ipsins  'alumna'  (sensu  actiuo  ex  usu  priscorum),  qnod 
non  niinus  otiosnm  est  epitheton  quam  Mnolleri  illud  'opaca'.  raclins 
idem  Muellerus  'operta',  nisi  quod  hoc  longiuscule  recedit  a  litterainni 


350  LXIII  55—60. 

ductibus.  latetne  'ad  ima  adirem'?  Stat.  Theb.  IX  798  horrendasquc 
doinus  magnarum  intrare  fcrarum.  —  55.  nbiuam  ant  qnibus  locis  te 
positaui;  patria,  reor?  ^a.  q.  1.',  aut  potius  (nam  in  uniuersam  quidem 
patriae  situm  recordatur)  qua  regione,  quo  tractu  caeli;  cf.  de  'aut'  ex.  gr. 
Fabii  ad  Liu.  XXI  53,  3;  'loci'  autem  saepius  de  regione,  ut  Ouid.  ex 
P.  IV  7,  2  positis  suh  axe  locis ,  Nepos  Dat.  4,  4  quaerit  quibus  loeis  sit 
Aspis.  'reor'  (pro  quo  olim  'rear'  scripsere),  ut  ex,  gr.  Maxim.  el.  1,  247, 
ad  solum  tempus  praesens  spectat:  nunc,  ubi  tam  procul  a  te  uersor; 
quod  non  est  deliberantis  ('rear'),  sed  simpliciter  se  nescire  simulque 
desiderare  profitentis;  cf.  interp.  ad  Verg  Aen.  IV  534  quid  ago? 
Draegerus,  synt.  hist.  I  p.  307".  —  56.  cupit  ipsa  pnpula  ad  te  sibi 
derigere  acieui.  'pupula' ,  ut  plerumque  eam  quae  hodieque  uulgo 
appellatur  pupillam  (Cic.  d.  n.  d.  II  57,  142  aciesque  ij^sa,  qua  cernimus, 
quae  pupula  uocatur),  ita  apud  poetas  interdum  oculum  designans  (Varro 
sat.  Men.  427,  2  B.,  Caluus  fragm.  11  M.,  Cat.  LXVIIi'^  15)  ex  uersione 
graeci  koqt}  in  latinum  sermouem  fluxit;  Diomed.  p.  478,  26  K.  formosi 
oculi,  qui  v.6Qat  uocantur,  id  est  pupulae.  totus  igitur  cum  oculus  signi- 
ficetur,  facile  hic  aciem  suam  siue  uisum  acutum  (LXIV  127)  potest 
'derigere';  sic  enim,  non  Mirigere'  cum  V,  est  scribendum;  cf.  ad  XXII  8; 
'ipsa',  sua  sjDonte  carum  adsuetumque  aspectum  quaerit.  'sibi'  (X  23) 
eleganter  TtaQiX-nsi.  —  57.  rabie  fera  careus  duui  brene  teuipns  aiii- 
luus  est.  de  hoc  accusatiuo  temporis  cf.  ad  VI  6.  'carens  est',  adhuc 
caret,  statu  carendi  etiamnunc  durante  uiuidius  expresso  quam  fit  per 
simplex  illud  'caret'  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  116  sq.):  mox,  si  ad  Cybeles 
famulitium  redierit,  se  patriae  pi-ao  furenti  rabie  oblitnrum  esse  prae- 
sagit.  hinc  num  omnino  iam  rediurus  sit  deliberat:  —  58.  egoue  a 
mea  reuiota  Iiaec  ferar  iu  nemora  douioJ  'remota',  in  quo  uis  quae- 
dam  posita  e.st,  ad  Attidem  refer:  in  omne  tempus  procul  uersans  a 
patria  ruam  agente  furore  in  haec  (df  jxrtxcog)  nemora  tam  dira  taetraque? 
Aen.  II  511  fertur  m.  in  liostes  et  725  ferimur  per  opaca  locorum.  domum 
amissam  persequitur:  —  59.  geuitoribus  aberoi  hoc  est,  parentibus, 
ut  Lucr.  II  614  (Rheae)  Gallos  attribuunt,  quia,  numen  qui  uiolarint 
matris  et  ingrati  genitoribus  sint  inuenti,  significare  uolutit  indignos  esse 
putandos,  uiuam  progeniem  qui  in  oras  luminis  edant.  sic  Aen.  II  457 
soceri  sunt  socer  et  socrus,  Hor.  epist.  I  2,  44  pueri  (=  liberi),  Aen. 
II  579  patres;  Ellisius  cp.  Eurip.  Iph.  T.  576  ysvvT^zoQBg  et  pon-o  Apoll. 
Rhod.  IV  361.  —  60.  abero  foro,  palaestra,  stadio  et  gnmiuasiis'^ 
pulcre  per  anadiplosin  lepetitur  uox  cum  adfectu  prolata  ^abero'.  ex 
his  autem  uerbis  discimus,  ex  Graecia  Attin  fuisse  oribundum  (cf.  u.  1), 
siquidem  graecorum  adulescentium  morem  redolent  palaestra  siue  luctae 
schola  et  stadium  cursorum  et  gymnasium  ceteris  exercitationibus  (hastae, 
disci,  pugillatus,  pilae,  saltus:  Plaut.  Bacch.  427  sqq.)  destinatum;  simul 
autem  uidemus,  maiorem  aliquam  Graeciae  urbem  (neluti  Athenas)  de- 
signari  a  Catullo  sui  temporis  instituta  respiciente,  quippe  in  qua  non 
solum  palaestra  et  stadium  separata  essent  a  gymnasio,  sed  etiam   cou- 


LXm  61—62.  351 

plura  adessent  gymnasia.  forum  autera  siue  dyoQu,  ut  notum  est,  amicos 
couuenientiuui  et  otiosorum  conciliabulum  erat.  'gymnasiis'  male  olim 
legeruut  contra  huius  carmiuis  leges  metricas,  quae  ab  hac  sede  utique 
excludunt  purum  ionicum  a  minore.  et  cum  habeat  0  'gumasiis'  siue 
'gummasiis',  fortua  'guminasiis'  tam  aperte  indicatur,  ut  huic  optimi  libri 
indicio  nou  parere  sit  friuolum.  de  uota  epenthesi  dixit  Ritschelius 
Opusc.  II  p.  48.3,  499  sq.,  517,  520  conligens  inter  alia  Varr.  d.  r.  r, 
I  55,  4,  ubi  'gyminasium'  Politiani  codex  seruauit.  nec  tamen  propterea 
necessarium  est,  mox  u.  6  eandem  forraam,  quam  hic  solum  metrum 
commendauit,  contra  codd.  restituere,  ut  uoluit  LMuellerus.  —  61.  uiiser 
a  miser,  querenduiu  est  etiaui  atque  etiam,  anime.  cf.  LXI  132.  in 
soliloquiis  qui  ad  se  ipsos  uerba  faciunt,  haud  raro,  ut  apud  Graecos 
^vfie,  ita  apiid  Romauos  'anime'  adhibent:  Sen.  Phaedr.  112  quo  tendis, 
anime,  quid  fnrcns  saltus  anms?  et  Med.  988  quid  nunc  moraris,  anime? 
'etiam  a.  etiam',  noto  usu  jjro  'identidem,  sine  fine'.  ad  priores  patriae 
relictae  et  Idae  inhospitalis  querellas  accedunt  nouae,  mutilati  nempe 
corporis.  —  62.  quod  enim  genus  flguraest,  ego  non  quid  abierim? 
uersu  sequenti  inducti  falso  haec  uerba  intei"pretantur,  dum  uaria  aetatis 
spatia  (pueritiae,  ephebiae,  adulescentiae)  designari  putant,  quae  ante 
statum  praesentem  percurrerit  Attis;  et  figuram  hic  non  sohim  corpus, 
sed  etiam  huius  formam  pulcram  indicare  statuunt  (Ouid.  a.  a.  II  143, 
Prop.  III  19,  21).  sed  cum  hoc  'quod  genus  est  quod  (ita  enim  uulgo) 
non'  ualeat  'omnia',  hoc  facile  apparet  ridiculum  esse  in  iuueue  tria 
tautum  eaque  prima  uitae  spatia  permenso.  praeterea  haec  spatia  nuUo 
modo  possunt  uocari  'genera  figurae',  quae  tantum  locum  habent  in  mare 
et  femina.  unde  per  se  conruunt  temptamina  AStatii  'non  quod  obierim' 
(quod  plerique  omnes,  ut  ego  ipse  olim,  accepere)  et  Scaligeri  'non  quod 
habuerim'.  ego  explico:  qua  euim  nunc  ego  sum  figura?  nempe  nec 
uirili  nec  muliebri,  sed  iuter  utramque  media  (sic  castratus  ap.  Ouid. 
Ib.  457  nec  femina  ncc  uir  et  ap.  Anacr.  13,  12  rjiii&rjXvg  uocatur;  cf. 
et  Val.  Max.  VII  7,  G).  iam  uero  quid  ualeat  'abierim'  ultro  patet:  ex 
uiro  abiit  siue  mutatus  est  (ex.  gr.  Ouid.  met.  II  674)  Attis  in  statum 
sapra  dictum.  sed  simul  forma  uerbi  nos  ludit:  coniunctiuo  hic  nullus 
locus  est.  ueluti  Handiua,  qui  unus  hic  aliquid  uidit  (Tursell.  IV  264), 
cum  proponeret  'nunc  quod  obierim',  tamen  operae  pretium  non  tulit: 
utique  ''quod  genus  fignrae  est  illnd,  quod  nunc  obii'  flagitatiu-.  posito 
autem  post  'figuraest'  interrogandi  signo  (ultro  enim  'mihi'  subintelle- 
gimus),  in  uerbis  iam  reliquis  nouam  quaestionem  similem  continentibus 
et  illud  'non'  remouendum  et  abeundi  uerbo  aptam  formam  recuperaudam 
esse  conligitnr.  'non'  correctum  puto  ex  'nin';  in  quo  nimirum  monstro 
duo  puncta  euanuerunt  primitusque  fuit  "'•n-  in'.  rescribo  igitur  'quod 
enim  genus  figuraestV  ego  enim  in  quid  abii  heri?'  in  quibus  quam 
aifectus  plena  sit  illius  'enim'  repetitio,  tua  sponte  intellegis.  iam  his 
interrogationibus  suis  jia  respondet  Attis,  ut  uu.  63—67  olim  se  marem 
multae  gloriae  fuisse  enarret,  cui  condicioni  felici  deinde  praesens  status 


352  LXIII  C3-G6. 

muliebris  xiu.  68  sq.  opponitur  efficacissime.  —  63.  ego  mulier,  ego 
adiilesceus,  ego  ephebus,  ego  i)uer.  dicunt  uulgo,  a  praesenti  statu 
muliebri  descendere  Attiu  ad  primam  pueritiam;  et  suntapud  Graecos 
tcpk^oL  inter  TtaiSas  (pueros)  et  vsovg  (adnlescentes)  medii.  sed  si  ad 
haec  uerba  ex  u.  sq.  cogiti.i,tione  est  arcessendum  'eram' ,  hoc  quam 
parum  ad  illud  'ego  mulier'  conueniat  intellegitur:  'ego  quae  nunc  sum 
mulier,  olim  adulescens  cet.  eram'  scriptor  bene  sanus  dicere  debuit. 
adice  quod  et  muliebris  suae  condicionis  nunc  quidem  pro  consilio  suo 
non  potuit  omnino  mentionem  facere  Attis  (u.  68  demum  haec  locum 
habet),  adde  quod  bis  in  initio  dissolutae  arses  siue  octo  syllabae  breues 
sese  ingratissime  excipientes  in  hoc  carmine  non  habent  exemplum:  ac- 
cedes  facile  Scaligero  ^puber'  reponenti  ('b'  ubi  in  4i'  abiit,  'p'  mutata 
est  necessario  in  'ra',  uox  latina  ut  euaderet)  et  agnosces  hic  idem  arti- 
ficium,  quod  supi-a  u.  50  habemus:  maris  in  primo  flore  aetatis  positi 
notionem  elaturus  Attis  cumulat  eiusdem  significationis  synonyma  omnia. 
nam  etiam  id  quod  est  'puer'  sic  de  adulescente  adhiberi  notum  est 
(Ouid.  f.  IV  223  Phryx  piier  Attis).  uidetur  autem  mihi  hoc  ipsura 
'puber'  legisse  Hadrianus  imp. ,  qui  cum  similiter  synonymis  indigeret 
dixit  Anth.  lat.  124,  5  [PLM.  IV  p.  112]  Ahno  imer  puhesque  Theon  et 
Thyrsis  ephehus.  nimirum  ob  metrum  hic  forma  'puber'  usus  est  Ca- 
tullus  (Priscian.  VI  65,  I  p.  249  H.).  male  illi  'puber'  Rossbergius  sub- 
stituit  'iuuenis'.  —  64.  ego  gymuasei  fui  flos,  ego  eram  flecus  oleei. 
'flos'  (cf.  XXIV  1)  et  'decus'  de  pulcherrimo;  et  sane  gymnasium  et 
palaestra  (quam  hic  indicat  '"olei',  luctaturi  cura  olco  unguerentur;  cf. 
ex.  gr.  Aen.  III  281)  formam  osteudendi  loca  aptissiraa;  cf.  Plat.  Lysis 
p.  154  D;  unde  facile  sequentia  intelleguntur.  mira  est  illa  inter  'fui' 
et  'eram'  uariatio.  nam  si  dicas,  hic  quoque  perfectum  indicare  sim- 
plicem  eorum  quae  olim  fuere  narrationera,  inperfecto  uero  accuratiorera 
institui  descriptionem,  eo  delabaris  necesse  est,  ut  post  'flos'  grauius 
interpungendum  statuas;  id  quod  erat  qui  commendaret.  nullo  tamen 
pacto  cohaerentia  artissime  cola  synonyraa  ita  posse  discindi,  sentit  qui 
pulcri  sensu  non  est  destitutus.  latetne  ''gymnasei  mei'?  cf.  u.  60  'gu- 
minasiis'  pluralem.  —  65.  mihi  iaunae  frequeutes,  mihi  limiua  tepida. 
scil.  ''erant',  quod  ex  sequenti  'erat'  supplendum  est.  Attidem  tam  pul- 
crum  ex  more  Grraecorum  adaraabant  multi;  Nepos  praef.  4  laiidi  in 
Graecia  ducitur  adulescentuUs  quam  pluriinos  habuisse  amatores,  cf.  Pauly, 
encycl.  real.  V  p.  1060  sqq.  ianua  (pluralem  ad  similitudinem  illius 
'fores'  fictum  puta)  multitudine  feruebat  (Hor.  sat.  II  3,  25  frequentia 
compita)  amatorum  introitum  rogantinra;  limina  ipsa,  cum  obsidentibus 
frustra  fores  peruigilantibusque  essent  pro  cubili,  intepuerunt;  Prop.  I 
16,  24  tristis  et  in  tepido  limine  somnus  erit.  —  66.  milii  floridis  co- 
rollis  redimita  douuis  erat.  Ouid.  am.  I  6,  67  at  tu,  non  laetis  de- 
tracta  corona  capilUs,  dura  super  tota  Kmina  nocfe  iace:  tu  dominae, 
cum  te  jjroiectam  mane  uidebit,  tempoi'is  abstimpU  tam  male  testis  eris; 
idem  a.  a.  III  72  sparsa  nec  inuenies  Umina  mane  rosa;  Lucr.  IV  1169  sqq., 


LXIIl  G7-73.  35;i 

Ouid.  met.  XIV  708.  Curt.  IV  4,  5  orto  sole  nauuiia  consccndunt  redi- 
mitd  jlorihus  conmisquc,   Tib.   I  2,   14  cum  j)Osti  florida  serta  dareta.   — 

67.  liiiqiiciuliiiii  iibi  esset  orto  iiiilii  sole  cubiciilnni.  quotienacumque 
(Draegerns  synt.  bist.  II  p.  596'')  properandum  mihi  erat  mane  primo  siue 
ad  g3'mnasium  siue  ad  palaestram;  quorum  exercitationea  sole  orto  in- 
cipitbant  (Aescbin.  c.  Tim.  2,  12,  Plaut.  Bacch.  421).  male  cp.  Ellisius 
Callim.  fr.  169,  quod  ut  ad  Acontii  fabulam  [p.  34  Dilt.]  pertinet,  ita 
laxo  ualde  similitudinis  uinculo  cum  nostro  loco  cohaeret,  ubi  exiens 
Attis   signa  amatorum    suorum   ante   fores  inuenit.     cf.   et  LXXX  3.   — 

68.  ego  niinc  Rheae  ministra  et  Cybeles  faraula  ferar?  incipit  apo- 
dosis  ('ego'  uim  habet  aliquam):  qui  ante  palaestrae  et  gymnasii  alumnus 
multi  nominis  eram,  idem  nunc  femina  moUis  et  Matris  antistita  uoca- 
bor?  hic  qiioque  cum  in  cnmulatis  'mini.stra'  et  'famula'  summa  acer- 
bitas  inest,  tum  in  genere  feminino.  'famuli'  soUemnis  adpellatio  Gallo- 
rum;  Cic.  de  legg.  II  9,  22  Idaeae  matris  famuU,  Val.  Flacc.  III  20;  nec 
minus  'ministri'  dicuntur  sacerdotes  (ut  Ouid.  fast.  III  47),  inferiores 
praesertim.  quo  magis  autem  'ministra'  cum  contemjitu  indicat  sacer- 
dotem  castratioue  eftectum,  eo  minus  tradita  in  V  scriptura  'deum'  fide 
digua  est  censenda:  neque  seruiit  ulli  praeter  Rheam  numini  Attis  neque 
uero  ceteri  dei  castratos  habebant  popas.  uere  omnino  id  quod  hic 
quoque  concinnitas  flagitat  'Rheae'  restituit  LMuellerus.  —  69.  ego 
Maenas,  ego  niei  pars,  ego  uir  sterilis  ero2  idem  artificium  atque 
in  u.  63,  cui  haec  uerba  opposita.  'Maenas',  Galla,  ut  23.  'mei  pars', 
semiuir.  Mart.  IX  8,  7  teneris  nuper  succurrit  ephebis ,  ne  faceret  stfriles 
saeua  lihido  uiros  (=  eunuchos),  Plin.  h.  n.  XXIV  10,  78  steriles  etiam 
uiros  faciunt.  —  70.  ego  uiridis  algida  Idae  niue  aiuicta  loca  colani. 
adamata  colorum  oppositio  hic  ad  Idam  in  parte  inferiore  uemoribus 
obsitam ,  in  cacuminibus  niue  sempiterna  tectam  (Eurip.  Tro.  1066)  est 
translata,  ut  similiter  Theocr.  11,  47,  Callim.  hymn.  Dian.  41,  quos  locos 
cp.  HMagnus.  quam  fallax  fuerit  primus  Idae  ex  litore  uisus  (u.  3)  nunc 
ubi  sedem  deae  adiit  scit  Attis.  quam  sedem  poeta  sibi  finxisse  uidetur 
positam  ibi,  ubi  siluae  deficiebant,  incipiebant  cacumina  niuosa  (cf.  u.  71 
'sub').  ''loca  algida  amicta'  (cf.  Flor.  I  16  amicti  uitihus  montes),  ut 
u.  3;  uide  ad  XLVI  11.  —  71.  siib  altis  Phrygiae  columinibus.  colu- 
mina  nec  auctore  Turnebo  arbores  nec  uero,  ut  alii  uolunt,  speluncas 
intellege,  sed  summa  quae  habet  Phrygia  loca  (Cato  d.  r.  r.  15,  Varro 
d.  r.  r.  III  7,  1).  designantur  igitur  Idae  cacumina.  —  72.  ubi  cerua 
siluicultrix,  ubi  aper  nemoriuagus.  de  ''sunt'  omisso  cf.  supra  p.  49. 
utrumque  epitheton  noue  fictum;  ad  prius  cf.  pietaticultrix  Syri  apud 
Petron.  55  (nam  apud  Phaedr.  II  4,  3  nemoris  cultrix  recte  codd.)  et  silui- 
colae  Fauno  Aen.  X  651,  equorum  siluicolentum  CIL.  II  2660  (hoc  cp. 
Schwabius);  ad  alterum  inter  alia  Lucr.  II  597  montiuago  gemri  ..  fera- 
rum.  ceterum  quod  apro  (cf.  Apul.  met.  VIII  4)  ceruam  (quae  ibid. 
prae  ceteris  feris  mitior  audit)  adiungit  Attis,  quantopere  iam  sit  fe- 
mina  ostendit.  —   73.  iamiam  dolet  quod  egi,  iamiamqne  paenitet. 

Catullub  ed.  Baelireus.     II.  23 


354  T^XIII  74—75. 

'iamiam',  iam  profecto,  ut  Sall.  lug.  14,  22,  Cic.  Verr.  I  .30,  77  (cf. 
Handius  Turs.  III  p.  156  sqq.);  Mamiamque'  autem  potius  pro  *et  iam- 
iam' .  accipe  (eadem  cum  priore  significatione)  quam  pro  nota  formula, 
quae  in  re  paene  iam  confecta  adhibetur.  ad  ''dolet'  supple  'mihi',  ut 
Cic.  p.  Cael.  §  37  tibi  dolebit,  non  mihi;  potestque  'quod  egi'  ut  subiectum 
etiam  prisce  accedere  ad  '^paenitet',  utriaut.  Stich.  I  1,  .50  me  qtiidcm  Jiaec 
condicio  nunc  non  paenitet.  uoci  Attidis  prae  dolore  paulatim  deficienti 
exprimendae  inprimis  aptus  est  iambus  paenultimus  seruatus.  —  74,  76. 
roseis  nt  hinc  labellis  sonitiis  adiit  geminas  deornm  ad  anris  nona 
nnntia  referens.  'roseus'  semper  declarat  uegetae  iuuentae  splendo- 
rem  in  feminis  maxime:  tener  per  se  ephebus  Attis  iam  uirginis  instar 
uidetur;  cf.  ad  XLV  12,  Anth.  lat.  114,  7  [PLM.  IV  p.  104]  rosea  labia 
uellicent,  Ouid.  am.  III  13,  23  purpureis  labellis,  Simonides  fr.  119  Scbn. 
noQcpvQsov  aito  azofiazog  tSLCtx  cpcovuv  TtccQ&evog.  cum  desideretur,  unde 
pendeat  hic  ablatiuus,  iam  olim  Itali  correxere  'abiit',  quod  plerique 
recepere  recordati  Homericum  (pvyev  gpxos  odovtoiv.  sed  fatendum  est, 
deesse  huius  usus  uerbi  'abire'  certa  exempla  apud  Romauos,  qui  ex- 
eundi  uocabulo  potius  in  hac  re  utuntur.  contra  egregium  exemplum 
ad  explicandum  traditum  'adiit'  praebet  Sil.  Ital.  VI  252  uocesque  re- 
pente  profusae  aethereas  adiere  domos.  iamque  apparet,  uoculam  illam, 
quam  in  uersu  priore  metrum  addi  requirit,  ita  esse  auquirendam,  ut 
'labellis'  suam  recipiat  constructionem  (unde  coniecturae  concidunt 
Bentlei  'sonitus  citus',  Ahlwardti  'sonitus  uagus',  Lachmauni  ''sonitus 
abiit,  celer',  mei  ipsius  'sonitus  gemens' abeit').  quodsi  iam  intentius 
inspicimus  uoculam  'sonitus',  haec  ipsa,  propterea  quod  non  tam  sonor 
uagus  indistinctusque  (quem  denotat  'sonitus')  quam  certus  clarusque" 
(quem  indicat  ^souus'  saepe  uocem  humanam  designans)  hic  ad  aures 
Cybeles  peruenisse  est  dicendus,  fit  suspecta  apparetque  bonitas  con- 
iecturae  Froehlichianae  'sonus  editus',  quae  omnibus  difficultatibus  uere 
medetur.  pro  'hinc',  quod  nihili  est,  Itali  partim  'huic',  partim  'hic' 
scripsernnt:  utrumque  etsi  bonum  est,  tamen  hoc  fortasse  propterea 
praeferendum,  quod  minus  onerat  coustructionem  (^hic  sonus'  iungeudum 
referendumque  maxime  ad  postrema  Attidis  uerba).  sed  maioribus  diffi- 
cultatibus  inplicitus  uersus  alter.  locutionem  'geminae  anres'  etsi  Ro- 
mani  (ut  Graeci  cificpiSvfiovg  ay.odg)  nou  refugiebant  testibus  Culice  150 
geminas  auium  uox  obstrepit  aures  et  Statio  silu.  IV  4,  26  inde  sonus  gevii- 
nas  mihi  circuit  aures  (Ter.  Heaut.  II  3,  101;  sed  Ouid.  met.  X  116  uil  ad 
rem),  tamen  adhibebant  in  forti  uehementique  sonitu  nimie  aures  inplente: 
hic  tale  epitheton  absonum  uidebitur  simpliciter  iudicantibus,  cum  non 
fuerint  Attidis  querentis  uoces  molles  tam  acutae  stridentesque,  ut  tin- 
tinnantes  facerent  aures  (non  dico  deorum,  nam  in  hac  multitudine 
geminae  aures  plane  ridiculae  sunt,  sed)  Rheae.  neque  uideo,  quo  iure 
LMuellerus  formulae  instar  illud  'gem.  aures'  esse  contendat.  nam  non 
minus  ineptum  est  alterum  hoc,  quod  uoces  Attidis  dicuntur  adiisse 
deorum   aures.     rectum   id   esset,    si    deis   miseram   sortem   conquestus 


LXin  7G-77.  355 

precibus  inploraret  eornm  opem:  minc  ille  soliloquio  secum  ajjfens  nihil 
qnod  uninersos  deos  tangeret  protulit;  et  alieni  sunt  loci  XXXVI  10, 
LXIV  190 — 193.  uoces  Galli  paenitentiam  iudicantes  ut  ad  unam  Rheam 
pertinent,  ita  ab  hac  sola  in  Ida  scilicot  uersante  audiri  possunt:  hnius 
animum  accendunt  in  ir.as  saeuumque  poenae  sumendae  dosiderium.  bene 
igitur  Ahlwardtus  ''matris'  pro  'geminas'  reposuit:  'mater  deorum'  simi- 
literue  uocari  Cybelcn  supra  ad  u.  9  uidimus.  nam  Lachmannus  potius 
loco  illins  'deorum'  reponens  'matris'  et  metrum  con:upit  nec  curauit 
difficultatem  in  ipsa  uoce  ^geminas'  positam.  unicnm  autem,  qni  mihi 
restat  in  duplici  genetiuo  'matris  deorum',  scrupulnm  sic  remoueo,  ut 
'adiit  matrem  deorum,  ad'  rescribam  (cf.  Silii  L  L);  et  ipsum  ''matrem' 
litteris  'mat'  supra  lineam  scriptis  causa  extitisse  uidetur  corruptelae. 
nam  ad  'auris'  facillime  subintellegimus  'oius'.  ad  'noua',  h.  e.  inex- 
pectata  et  inaudita  (nimirum  famnlum  reluctari  deae  famulicio),  cf.  Ter. 
Phorm.  V  7,  79  nouo  viodo  et  Verg.  Aen.  1  450  noua  res  ibique  inter- 
pretes.  'nuntium'  substantiunm ,  quod  Nonius  p.  215,  9  dicit  apud  ali- 
quos  non  receptae  auctoritatis  lectum  esse,  sed  doctos  (sic  nimirum  can- 
tores  maxime  Enphorionis  significans),  introductum  uidetur  ab  aliquo 
docto,  qui  difFerentiam  inter  hominem  (nuntius)  et  i-em  (nuntium)  sta- 
tuere  uoluit,  innisus  scilicet  usu  generis  neutri  uocem  etsi  rarius  adhibente 
(cf.  tabb.  censoriae  ap.  Varr.  d.  L  L  VI  86);  cf.  Apul.  met.  VIII  6  tale 
nuntium,  Sedul.  II  474  grandia  nuntia  et  Seruiue  ad  Aen.  III  36  et 
VI  456  et  XI  897.  Verg.  ecl.  3,  73  partem  aliquam,  uenti,  diuum  refe- 
ratis  ad  au/ris,  Ouid.  tr.  IV  10,  113  cuius  referatur  ad  aures.  —  76.  ihi 
inncta  inga  resoluens  Cybele  leonibns.  'ibi',  ut  u.  5.  Lucr.  II  600 
hanc  (Cybelen)  ueteres  Graium  docti  cecinere  poetae  sedibus  in  curru  hi- 
iugos  agitare  leones  (de  quibus  ipsis  ibid.  604  sq.),  Verg.  Aen.  X  252 
alma  parens  Idaea  deum,  cui  Dindyma  cordi  turrigeraeque  urbes  biiugi- 
qu£  ad  frena  leones  et  III  113  et  iuncti  currum  dominae  subiere  leones. 
'iuncta  iuga'  sunt  ea  quae  utrique  simul  sunt  inposita  (ut  saepius  iuncti 
iugo  legitur,  ex.  gr.  Pacuu.  397  R.);  quae  cum  uinculis  inligatis  adnexa 
essent,  si  dea  uellet  alterum  utrum  ex  iugo  dimittere,  debebant  resolui; 
Verg.  ecL  4,  41  tauris  iuga  soluet  arator,  Tib.  II  1,  7  soluite  uincla  iugis. 
—  77.  laeaamqne  pectoris  liostem  stimulans.  leonem  ad  laeuam  par- 
tem  currui  iunctum.  sed  miro  modo  uulgo  scribentes  'pecoris  hostem' 
adpellant  hunc  leonem.  recte  leo  a  poetis  Graecis  xavQov.x6vog  (Soph. 
PhiL  400)  et  zavQoq)6voq  (Anth.  Pal.  VI  219,  7)  similiterque  uocatur; 
sed  nec  nndum  illud  et  conexu  iusto  destitutum  'pecus'  designat  tauros 
et  cuiusuis  pecoris  hostis  indignissimo  (quippe  cum  quauis  belua  com- 
muni)  epitheto  leo  audit.  porro  hic,  ubi  in  hominem  inmittitur  leo, 
circumscriptio  illa  inepta.  praeterea  poetae  Romani  leones  Rheae  man- 
suetos  (Varr.  sat.  Men.  364  B.)  potius  ipsos  'pecus  deae'  adjpellare  amant 
(Ouid.  Ib.  457).  unde  erat  cum  conicerem  'laeuumque  pecus  in  hostem'. 
praestat  tamen  in  'pectoris'  adgnoscere  foxmam  scribis  insolitam  ideoque 
corrnptam  (cf.  XLIV  4)  'pectori',   siue  hoc  pro  'pectore'  prisce  dictum 

23* 


356  LXIII  78-79. 

cum  'stimulana'  iungis  (et  notum  est,  pectus  in  leonibus  esse  sedem 
irae  furorisqne)  siue  datiuum  more  graeco  pro  'a  pectore'  (nimirum 
deae)  positum  ad  'laeuum'  refers.  sed  quid  uoci  'hostem'  facerem ,  olim 
quidem  nesciebam;  nunc  uil  latere  intellexi  nisi  'orseis',  h.  e.  uerbis; 
quorum  mentio  peculiaris  ideo  est  exoptata,  quia  alioquin  flagello  sti- 
mulari  solebant  hi  leones.  —  78.  agcdum,  iiiquit',  age  ferox  fac  ut 
hnuc  furor.  'inquit'  haud  ita  raro  iterum  addi  solet  praecedente  'ita 
loquitur'  similiue  uerbo;  cf.  Nepos  Hann.  2,  3,  Ruhnkenius  ad  Rutil. 
Lup.  p.  20,  nos  ad  Val.  Flacc.  VII  127.  aduerbiura  bortatiuum  cum  ui 
repetitum,  ut  similiter  Ter.  Andr.  II  1,  10.  ''ferox'  malim  cum  'fac' 
iungere  (cf.  83)  quara  ut  uocatinum  ad  totam  sententiam  referre;  cf. 
Lucr.  IV  717.  ceterum  nulla  causa  est,  cur  hic  et  79  et  82  'face'  scri- 
bant  (cf  ad  79)  contra  V;  nam  alia  est  res  XXXVI  16.  lacunas  ita 
supplebant,  ut  Scaliger  'ferox  i,  fac'  proponeret,  deinde  is  qui  editio- 
nem  Cantabrigiensem  a.  1702  curauit  in  fine  uersus  adderet  ''agitet'; 
quibus  (ut  alia  mittam)  accessit  Pohlius  [lectt.  p.  53]  'i  fac  ut  icat  hunc 
furor'  proponen.5.  sed  ratio  diplomatica  suadet,  ut  in  uno  loco  reme- 
dium  cohibeamus.  quamquam  ea  est  huius  loci  deprauatio  misera,  ut 
nec  'furor'  intellegatur,  nam  si  'furor'  est  mentis  ad  omnia  caecitas 
(Cic.  Tusc.  III  5,  11),  potest  ille  quidem  aliquo  modo  cum  timore  cohae- 
rere  (cf.  Cic.  1.  1.),  sed  numquam  furor  ibi  ponitur,  ubi  diserta  timoris 
notione  est  opus.  ultro  postea  u.  82  'demens'  referimus  ad  metum 
summum,  non  item  hic  furorem,  cum  praesertim  ubique  in  hoc  carmine 
(4,  31,  38,  54,  92)  ea  uoce  designetur  animi  diuina  concitatio,  qualis  sacra 
numinis  reuerentia  atque  horrore  procreatur  in  sacerdotibus.  sed  hic 
furor  quomodo  a  leone  in  desertorem  iumisso  incutitur  Attidi?  non 
furore  (qui  postea,  adsueto  iterum  seruitio,  ultro  redibit),  sed  metu  ac 
pauore  Rhea  perfidum  ministrum  in  potestatem  suam  est  i-edactura. 
uidentur  mihi  librarii  furoris  totiens  ante  lecti  male  memores  hoc  uoca- 
bulum  substituisse  ei  quod  est  'pauor'.  qui  ut  a  Cic.  Tusc.  IV  8,  19 
definitur  metus  mentetn  loco  mouens,  adprime  huc  facit.  hinc  exempli 
gratia  (nam  certi  nil  adfirmari  potest)  sic  suppleo:  'ferox  fac,  percellat 
hunc  iiauor'.  nam  'ut'  siue  ex  glossa  ortumst  siue  relliquias  uocis  iuter- 
lapsae  (. .  at)  coutinet.  —  79.  fac  ut  furoris  ictum  reditum  i.  ii.  ferat. 
cf.  supra  47.  pauoris  uocabulura  consequitur  ut  hic  quoque  reponatur.  'fac' 
cum  apud  bouos  poetas  semper  cori-epta  'a'  legatur  (Freundius  lahnii  ann. 
1835  p.  52,  LMuellerus  d.  r.  m.  j).  343),  prinius  autem  pes  excludat  iambum, 
Scaliger  ''fac  ut  hinc',  Muretus  'fac  ut  hic',  Lachm.  'fac  uti',  Heysius  'face 
tu'  proposuere,  omnes  dum  recipiunt  restitutum  ab  Italis  'ictu'.  sed 
'ictus  furoris'  uereor  ut  satis  defendatur  loco  Cic.  leg.  agr.  II  3,  8  ictu 
aliquo  nouae  calamitatis ;  ueque  uideo,  qui  possit  adesse  mentio  flagello- 
rum,  quibus  Galli  caedebantur,  accersita  ab  AStatio,  qui  cp.  Plut.  Mor. 
p.  1127  C.  uidetur  igitur  mihi  'ictum'  mala  uoculae  insequentis  ad- 
similatione  natum  esse  ex  'ictus'  participio,  h.  e.  perculsus  siue  stimulatus; 
cf.  Liu.  I  16,  2  pubes  ..  uclut  oi'bitatis  metu  icta  et  V  21,  7   repentino 


LXIII  80-85.  357 

icti  furore.  iaiii  uero  oranium  facillinie  ex  'ut'  eliciemus  'ui':  Stat. 
Theb.  I  379  dat  stimnlos  animo  uis  matsta  timoris.  hic  quoque  constructio- 
nem  per  'ut'  cousuetiorem  (ad  82)  praetulere  scribae.  —  80.  mea  libere 
niniis  (lui  fiigere  iniperia  cupit.  anastrophe  pro  'nimis  libere'  (=  aperte, 
libera  lingua),  ut  Verg.  Aen.  IX  472  nota  nimis;  cf.  ad  LXIV  22.  Aen. 
VI  463  iussa  deorum  .  .  imperiis  egerc  suis;  hic  de  ministerio  cogitandum 
est.  'fugere',  se  subtrahere.  —  81.  age  caede  terga  cauda,  tua  uer- 
bera  patere.  Plin.  h.  n.  VIII  16,  49  leomiin  animi  index  cauda,  sicut 
et  equorum  aures  .  .  inmota  ergo  placido,  clemens  blandienti;  crebrior  cnim 
iracuiulia:  eius  in  principio  terra  uerheratur ;  incremento  terga  ceu  quo- 
dam  incitamento  flagellantur.  iam  Homerus  imagine  est  usus  II.  XX  170 
ovp^  Ss  7tXBVQ<ig  ts  Kal  lG%ici  a^cpozsQoy&sv  ^iaoxisxai ,  ss  d  avrov 
snoxQvvsL  fiaxsaua&ai.,  ubi  Clarkius  cp.  Lucan.  I  208  mox  ubi  se  saeuac 
stimulai(it  uerbere  caudae  erexitque  iubam  et  uasto  graue  murmur  liiatu 
infremuit.  'tua',  tua  ipsius,  cum  ui  praepositum;  Ouid.  fast.  II  696 
uerbera  passus  erat.  —  82.  fac  cuncta  mngienti  fremitu  loca  retonent. 
irati  leonis  fremitus  (cf.  u.  86,  Aen.  IX  341)  comparari  potest  mugitui; 
Plaut.  Amph.  I  1,  78  boat  caehim  fremitu  uirum.  'retonare'  anai,  Xsyo- 
^svov.  Dracont.  8,  350  sqq.  [PLM.  V  p.  173]  sic  magna  leonis  ira  fre- 
mit  . .  iam  uerbera  caudae  artubus  incutiens  spargit  pcr  colla  per  armos 
erecta  ceruice  iubas,  iam  tenditu/r  altus  dentibus  inlisis  et  peetus  grande 
remugit:  flumina  tunc  resonant,  montes  et  lustra  resultant.  'fac'  cum 
coniunctiuo,  ut  LXVIIIi'  6.  'loca',  mea;  cf  u.  3.  —  83.  rntilam  ferox 
torosa  ceruice  quate  iubam.  Seneca  H.  f.  948  rutilam  (sic  recte  E  m.  1 
corr.)  iubam  ceruice  iactans.  Ouid.  met.  VII  429  colla  torosa  boum; 
Vulpius  ciJ.  Aen.  XII  6  moxiet  arma  leo  gaudetque  comantis  excutiens 
ceruice  toros.  ceterum  cuin  iam  in  prioribus,  tum  uero  in  uerbis  his 
Vut.  ferox  torosa  ceru.'  animaduertenda  est  litterae  caninae  (cf.  interpp. 
ad  Pers.  1,  109)  adcumulatio  ad  iram  indignationemque  exprimendam 
faciens;  cf.  Dionys.  Hal.  de  comp.  uerb.  14.  —  84.  minax  Cybelle  re- 
ligatque  iuga.  'minax',  non  leoni,  sed  in  uniuersum:  uultu  ac  uoce 
torua.  'religat'  si  recte  se  habet,  non  ut  alibi  'astringere',  sed  'ligata 
soluere'  significat  usu  miro,  quem  stabiliunt  ex  Pallad.  III  13,  2  omni- 
bus  annis  uitem  resolui  et  religari;  qui  locus  aliter  explicandus  est.  nam 
si  AStatius  cp.  'refigere'  et  'refodere',  in  his  nimirum  certam  significa- 
tionem  sanxil  usus.  soluerat  inter  uerba  sua  dea  uincula,  quibus  alli- 
gatum  erat  iugum  leonibus,  nunc  hoc  ipsum  tollit,  ut  possit  abire  qui 
emittitur  leo.  talis  notio  uidendum  est  num  sub  'regligatque',  quod  0 
praebet,  lateat,  ueluti  'releuatque'.  —  85.  ferus  ipse  sese  adhortans 
rapidum  incitat  animo.  'ferus'  ut  de  aliis  bestiis  (apro,  equo,  ceruo), 
ita  de  leone  adhibetur  Phaedr.  I  21,  8  et  Ouid.'epist.  9,  114,  ubi  uide 
Heinsium.  sic  9i^q,  ut  adnotat  AStatius,  saepius  a  poetis  Graecis  de 
leone  dicitur.  Vulpius  cp.  Caes.  b.  g.  VI  37  perrumpere  nitu/ntur  seque 
ipsi  adhortantur;  adde  Ouid.  met.  X  685  meque  ipsa  exhortor  in  ambos. 
'sese'   et  ad  'incitat'   trahe:  animo  sese  extimulat  ut  rapidus  fiat.     aed 


358  LXIII  86-91. 

dum  leo  inssis  erae  parens  uerberibus  caudae  se  excitat,  iram  nimirum 
colligit  furoremque  (pernicitatem  uil  attinuit);  uere  igitur  mihi  Schwa- 
bius  reposuisse  uidetur  'i-abidum'.  Italorum  commento  'animum'  uon 
opus  esse  uidetur.  —  86.  refriugit  iiirgiilta  pcde  uago.  AStatius  cp. 
Stat.  Theb.  I  378  ct  prono  uirguUa  rcfringit  pcctore;  ibid.  IV  139.  'uagus' 
(=  non  fixus)  nil  aliud  quam  'currens,  celer'  desiguat  apud  nostrum, 
LXI  110,  LXIV  271,  ibid.  340;  Ouid.  a.  a.  III  418  uagos  pcdes  et  Stat. 
Ach.  II  116  iiago  passu  gressus  magis  huc  iUuc  sine  consilio  uadentes 
denotant,  quod  hinc  alienum  uidetur;  magis  huc  pertinet  Rufinus  GL.  K. 
VI  p.  562,  7  armiger  in  Ida  pede  uago  litora  pctcns.  —  87.  at  iibi 
humida  albicautis  loca  litoris  adiit.  ''at'  oppositione  litoris  et  uirgul- 
torum  montem  tegentium.  'albicans'  dicitur  litus  potius  ut  spuma  (Varr. 
sat.  Men.  75  B.)  maris  inruentis  quam  ut  arena  alba  obtectum;  ex  illa 
etiam  umidum  est.  *loca  litoris',  ut  70  *Ioca  Idae'.  —  88.  prope  mar- 
mora  pelagi.  adstantem,  dum  totus  est  in  scaeuis  cogitationibus,  propter 
mare  late  splendens.  nam  sumpta  ex  ponti  superficie  imagine  et  prae- 
eunte  Homero  II.  XIV  273  aXg  (laQfiaQsr]  poetae  latini  non  solum  de 
marmore  maris  sunt  locuti  (cf.  Lucr.  II  767  et  772),  sed  etiam  hoc 
ipsum  simpliciter  'marmor'  uocabant  (locos  coUegit  Corssenus  de  pro- 
niint.  I  p.  411).  —  89.  illa  demeus  fugit  in  uemora  fera.  'demens', 
de  statu  mentis  deiectus,  metu  externatus,  ut  Sen.  Agam.  915  qtios, 
anime  demens,  fugis,  Liu.  XXXIl  12  amentes  repentinus  terror  rcgios  fecit. 
uere  hic  Lachm.  'illa'  (ut  u.  88  'teneramque')  correxisse,  monstrat  quod 
sequitur  'famula'.  'fera',  inculta  et  a  solis  bestiis  inhabitata,  ut  Verg. 
ecl.  5,  28  montes  feri,  Ouid.  tr.  I  8,  40  feris  Scythiae  iugis.  —  90.  ibi 
semper  omne  uitae  spatium  famula  fiiit.  de  accusatiuo  temporis  cf. 
ad  u.  57,  de  'famula'  ad  u.  68.  grauiter  cumulatum  est  illud  'semper 
omne';  nec  potuit  poeta  efficacius  depingere  miseram  Attidis  sortem 
qnam  his  paucis  uerbis:  metu  iam  cohercitus  inter  Idae  siluas  in  ser- 
uitio  Magnae  Matris  longam  per  uitam  poenas  ille  luit  breuis  furoris. 
et  quo  maiore  deae  tam  saeuae  horrore  tenemur,  eo  lubentius  clausulam 
a  poeta  subiectam  facimus  uostram.  —  91.  dea  magna,  dea  Cybelle, 
dea  domiua  Dindymei.  sic  rectius  interpungunt ;  alii  post  primum  'dea' 
comma  pouentes  'magua'  coniungunt  cum  secundo,  ut  Prop.  III  17,  35 
uertice  turrigero  iiixta  dea  magna  Cyhehe.  sed  non  tam  nudum  'dea' 
quam  iunctum  *dea  magna'  iustum  facit  enuntiati  exordium:  cum  omnes 
dii  deaeque,  tum  uero  mater  deorum  sollemni  epitheto  audit  'dea 
magna',  {isyaXri  ■9'gog.  tvibus  autem  colis  iam  aequabilibus  dea  potissi- 
mis  inuocatur  adpellationibus.  'domina  Dindymi'  recurrit  XXXV  14; 
designatur  mons  Galatiae  (Strabo  p.  567),  sub  cuius  radicibus  Pessiuus 
erat  posita  (unde  Gybele  et  Pessinuntica  uocatur);  hinc"  cognominatus 
alter  mons  Dindymus  Cyzico  iuminens  et  ipse  sacris  Rheae  insignis 
(Prop.  III  22,  3);  ceterum  formae  Dindymon  et  Dindyma  usitatiores.  in 
tradita  lectione  cum  male  prima  alterius  hemistichii  arsis  soluatur, 
Scaliger  magno   cum   molimine  uoluit  traicere   'Didymei  dea  domina'; 


LXIII  92—93.  359 

sed  conparans  acl  forniam  breuiorem  Mart.  XII  43,  3  quales  nec  Didymi 
sciimt  pucUac  errauit,  cum  dicatur  Didymos  prope  Miletum  sita.  sim- 
plicius  haec  difficultas  tolletur  reposito  'domna',  id  quod  ante  me  iam 
Itali  in  nonnuUis  codd.  interpolatis  (cf.  Silligii  editio)  restituerunt.  notum 
est,  in  uocibus  'dominus'  et  'domiua'  uita  in  cottidiana  tam  tritis  syn- 
copen  usu  uenisse  (CIL.  V  774  domnahus,  Orell.  inscr.  6112,  Murat. 
inscr.  201,  1);  neque  quidquam  obstat,  quominus  hoc  ad  deorum  adpella- 
tionem  translatum  esse  putemus.  nam  ex  uitae  cottidianae  usu  hoc 
ipsum  fluxit,  quod  deos  quoque  deaaque  ueteres  uocabant  dominos  et 
dominas  (cf.  Graecorum  dianoiva,  uvaaGcc);  uide  interpp.  ad  Aen.  III 
438  doviinamqtie  potentem.  hoc  autem  poetae  more  solito  in  sollemni  in- 
uocatione  epitheta  cumulautis  consilium  esse  uidetur,  ut  postquam  sumniam 
numinis  reuerentiam  prae  se  tulit  iam  in  eis  quae  secuntur  sine  laesae 
maiestatis  metu  libere  possit  proferre  sententiam:  —  92.  procul  a  mea 
tuos  sit  furor  omuis,  era,  domo.  ne  tangat  meam  familiam  rabies 
tam  terribilis  et  luctuosa  ulla  ex  parte  (nihil  illius  ad  meos  pertineat). 
Ouid.  fast.  IV  116  a  nohis  sit  procul  iste  furor.  *erus'  et  'era',  ut  in 
familia  dominus  et  domiua,  sic  dei  uocabantur  iam  inde  ab  Ennio,  ann. 
203  V.  era  quidqiie  ferat  Fois;  cf.  LXVIIP  36  et  38.  —  93.  alios  age 
incitatos,  alios  age  rabidos.  quasi  ambabus  manibus  procul  a  se  suis- 
que  arceat  omuem  huius  cultus  contagionem,  fortissime  C.  repetit  illud 
'alios'  simul  cum  adscensione  in  illis  'incitatos'  (=  instinctos;  Cic.  de 
diu.  I  36,  79  terrae  uis  Pythiam  Delphis  ineitahat)  et  'rabidos';  pro  quo 
hic  qnoque  ineiite  V  tradit  'rapidos'.  'age',  inpelle,  ut  ex.  gr.  Aen. 
Vll  405. 

Cybeles  cultus  inde  a  secundo  beUo  Punico  Romae  notus  (de  eius 
sub  imperatoribus  ritu  certisque  caerimoniis  cf.  Prelleri  myth.  Rom. 
p.  735  sqq.)  sub  fiuem  liberae  reipublicae  mire  excitauit  multorum  tum 
poetarum  ingenia.  uam  ut  habent  sua  fata  etiam  argumenta  poetica, 
Alexandria  forte  aduecta  Romam  materia  iUa  certatim  tractabatur  tam 
a  CatuUo  sociisque  (de  horum  uno  Caecilio  cf.  c.  XXXV)  quam  ab  eis 
qui  cetera  a  poetis  neotericis  studiorum  ratione  distabant,  a  Varrone  in 
saturis  Menippeis  (cf.  fragm.  79,  131  et  132,  275  B.)  et  Lucretio  (II  600  sqq.); 
nec  postea  tempore  Augusteo  amatores  iUi  defuere,  Maecenatis  ut  docet 
exemplum.  adUciebat  quippe  tam  rei  ipsius  dirus  horror  lectorum  ani- 
mos  commoturus  quam  suscepti  difficultas  in  metro  posita,  cui  aptam 
argumento  formam  dederant  exemplaria  Alexandrina.  de  quibus  nihil 
alind  scimus  quam  CaUimachum  uersus  galliambici  fuisse  inuentorem; 
cf.  Guil.  Christius  libri  'die  Metrik  der  Griechen  und  Roemer'  p.  256  ^ 
sed  num  ille  unus  inter  populares  suos  coluerit  hoc  genus,  aeque  igno- 
ratur  quam  hoc,  num  Catullus  carmen  quoddam  Callimacheum  imita- 
tione  expresserit.  iam  supra  monui,  duos  qui  supersunt  ueraus  Battiadis 
galliambicos  nihil  aliud  ostendere  quam  in  rebus  quibusdam  leuissimis 
consensum  externum.  nam  GaUorum  per  genus  femininum  adpellationem, 
attributa  Rheae  uaria,  chori  ululantis  descriptio  similiaque  haud  pauca, 


360  LXIII.    LXIV  1. 

ut  fere  fit  ubique,  semel  certis  uerborum  formulis  a  primo  inuentore 
expressa  ab  omnibus  deinceps  uatibus  in  ea  materia  uersantibus  sine 
rubore  in  proprium  adhibebantur  usum;  sed  in  ratione  siue  argumentum 
uniuersum  tractandi  siue  unam  aliquam  eius  partem  peculiari  cura  ela- 
borandi  discernebantur  siugulorum  ingenia  arsque,  hic  uerus  poeta 
quanto  interuallo  relinqueret  imitatorum  seruum  pecus  ostendere  potuit. 
Catullus  non  persequitur  ipsam  Dindymi  dominam  et  loca  ei  sacra,  non 
canit  festos  thiasos  Gallorum  furentium  et  huiusmodi  alia,  in  quibus 
sine  dubio  aequalium  plerique  desudabant:  uerum  genuinumque  poetam 
sese  exhibuit  ille  materiam  extrinsecus  datam  suo  modo  noue  tractans 
suique  ingenii  artisque  nota  signans.  unde  hoc  colligam,  interrogas  ex 
me?  inde  quod  hoc  carmen  eandem  quam  c.  LXIV  indolem  prae  se 
fert.  nam  spretis  eis,  quae  adlicere  solent  mediocria  ingenia,  Catullus 
non  commoratur  in  communibus  illis,  quae  modice  sciteque  adhibet 
partim  in  scaenam  necessariam  partim  in  ornamentum  (et  hinc  expli- 
candum  est  qnod  breuissimis  lineis  et  locos  et  ceteras  praeter  Attidem 
personas  adumbrauit),  sed  omnem  intentionem  nostram  derigere  studet 
in  eum  solum,  cuius  imaginem  tristem  artifex  summns  nobis  subicit. 
nam  animi  aflfectuum  pictor  egregius  totam  artem  conuertit  in  descri- 
benda  per  singulos  gradus  inde  a  furore  summo  usque  ad  summam 
paenitentiam  nd&rj.  friuola  atque  hoc  uate  indigna  est  eorum  sententia, 
qui  poetam  mera  in  metro  iusolito  se  exercendi  cupiditate  ductum  hos 
uersus  panxisse  statuunt.  adlicuerit  no'strum,  ut  aequales  ceteros,  ipsa 
difficultas  in  lingua  latina  duriore  adhuc  atque  egena  galliambos  tot 
syllabis  breuibus  tremulos  digne  componendi:  non  miuus  hercle  ipsa  res 
eum  tenuit  deuiuctum  animo  intimo,  quo  auersabatur  cultus  Aaiatici 
diram  atrocitatem.  iterumque  ferreo  mihi  praediti  uidentur  corde,  qui 
non  adgnoscunt  uerba  illa,  quibus  a  se  suisque  nefarium  furorem  a  reli- 
gione  iniectum  deprecatur  poeta,  quantopere  animi  sensus  sinceros 
uerosque  referant:  non  ita  scribit  qui  stili  componit  exercitationem.  alio 
modo  poeta  philosophus,  alio  lyricus  commouere  studet;  sed  utrique,  et 
Lucretius  et  Catullus,  hoc  habent  propositum  commune  communi  in- 
dignatione  correpti,  ut  quantum  suadere  possit  malorum  religio  osten- 
dant.  admiremur  artem,  qua  0.  suscepti  difficultatibus  superatis  linguam 
patriam  reluctantem  adcommodauit  uersui  alieuigenae,  cui  debet  hoc 
poema  splendorem  suum  externum  (et  est  sane  nullum  metrum  aptius 
rei  descriptae):  ne  parui  tamen  aestimemus  iunctas  cum  forraae  per- 
fectione  summa  uirtutes  internas  in  ingenio  poetico  positas,  quibus  boc 
carmen  non  soluiu  inter  Catulliana  primum  optinet  locum,  sed  etiam  in 
omni  antiquitate  pauca  habet  sui  paria  similiaque. 

Lxrv. 

1.  Peliaco  quondam  prognatae  uertice  pinus.  summa  in  parte 
Pelion  uirebat  pinubus  teste  Ouidio  fast.  V  382.  ibi  igitur  natae  (pro 
quo   uerbo    simplici   poetis    quidem    magis    usitatum  est   sollemne   illud 


LXIV  2-5.  361 

'prognatus',  nt  elog.  Scip.  II  2  Gnaiuod  patre  prognatus,  unde  et  suus 
lepor  accedit  Hor.  sat.  I  2,  70)  indeque  ob  materiam  robustam  extruen- 
disque  nauibus  maxime  adcommodatam  (Verg.  G.  II  443)  cacsae  pinus 
iam  pro  ipsa  naui  ponuntur,  noto  illo  materiam  pro  re  inde  efFecta 
nominandi  usu:  Quidius  ani.  II  11,  1  totum  hoc  exordium  imitatus  prima 
malas  docuit  mirantibus  aequoris  undis  peliaco  pinus  uerticc  caesa  uias, 
Tib.  I  3,  37  nondum  caeruleas  x>imis  contenderat  undas,  Prop.  III  22,  11 
tuquc  tuo  Colchum  propellas  remige  Phasim  peliacaeque  trabis  totum  iter 
ipse  legas,  qua  rudis  . .  natat  . .  in  faciem  prorae  pinus  adacta  nouae. 
Catullo  ipsi  obuersata  est,  nisi  fallimur,  Ennii  Medea  (non,  puto,  huius 
exemplar  Euripideum)  u.  205  sqq.  utinam  ne  in  nemore  Pelio  securibus 
caesa  accidisset  abicgna  ad  terram  trabes  (ubi  uide  Ribb.).  'quondam'  plane 
ut  in  nostris  fabellis  ad  incipiendas  historias  antiquas  facit.  —  2.  dicuntnr 
liqnidas  Neptuni  nasse  per  undas.  h.  e.,  uauigasse,  ut  LXVI  46,  Verg.  G. 
IV  506,  Ouid.  met.  VIII  104  deductas  nare  carinas.  'dic'  et  ipsum  cum 
consilio  (ad  u.  19)  positum  in  fabula,  cf.  Seru.  ad  Aen.  I  15;  respexit  hoc 
Varro  d.  r.  r.  II  1,  6  Aeetam,  ad  cuius  arietis  pelJem  profccti  regio  genere 
dicuntur  Argonautae,  'undae  Neptuni'  mare  magnum  designant  oppositum 
stagnis  mediterraneis  (XXXI  2),  ubi  iam  minoribus  nauigiis  uti  didicerant. 
niquidas'  non  tam  facilem  exjDeditumque  cursum  (Tib.  I  b,  76)  quam 
umorem  fluidum,  arboreae  nauis  inimicum  naturalem,  ad  augendam  rei 
difficultatem  innuere  uidetur:  Ouid.  met.  I  94  nondum  caesa  suis  . .  mon- 
tibus  in  liquidas  pinus  descenderat  undas,  Tib.  I  9,  49  ei  liquida  deleat 
amnis  aqua.  —  3.  Phasidos  ad  fluctus  et  flnes  oeticos.  solita  poetis  cir- 
cumscriptio  pro  'ad  Phasidem'  (cf.  Apoll.  Rhod.  II  1280),  non  (ut  Mitscher- 
lichius  putauit)  ad  declarandam  fluuii  magnitudinem.  quem  inuecti 
Argonautae  iam  tenuerunt  'flnes'  siue  ten-am  Colchorum.  haec  autem 
notio  cum  debeat  inesse  uoci  corruptae  'oeticos'  (G)  uel  'ceticos'  (0), 
Itali  reposuerunt  'Aeetaeos',  quod  Hauptius  formam  graecam  esse  Alri- 
Tsiog  recordatus  potius  in  'Aeeteos'  refinxit,  potuit  etiam  reflngi  in 
^Aeetios'  (Kuehnerus  gram.  lat.  I  672).  egregie  autem  depinxit  poeta 
summum  suscepti  laborem  cumulatis  in  uersu  spondiaco  spondeis ,  ut 
similiter  in  u.  5  solis  spondeis,  cum  contra  u.  6  post  graue  et  uoci  'ausi' 
conueniens  exordium  spondiacum  iam  per  dactylos  'sunt  uada  salsa  cita' 
celeris  per  mare  nauigatio  inlustretur:  in  talibus  quoque  admiremur  sum- 
mam  huius  poetae  artem.  —  4.  cum  lecti  iuuenes  Arginae  robora 
pnbis.  confluente  ex  tota  Graecia  ad  lasonem  conuocantem  optimo  quoque 
audacissimoque  heroe  (cf.  ex.  gr.  Val.  Flacc.  I  96  sqq.).  uerba  ipsa  ex 
Ennii  Med.  209  R.  Argiui  delecti  uiri;  cf.  et  Theocr.  id.  13,  18  naaccv 
t%  iioXiav  TCQolslfynsvoi,  ibid.  27  &iiog  acorog  tjqcocov,  Verg.  ecl.  4,  34 
quae  uehat  Argo  delectos  heroas;  Symmach.  in  Valent.  I  9  exercitus  ex 
omni  robore  romanae  pubis  electus.  dicitur  autem  'robur'  translate  pro 
optima  parte  uirorum  ut  plerumque  singulariter,  ita  interdum  etiam 
pluraliter,  ut  Aen.  VIII  518  robora  puhis  lecta  dabo.  ceterum  'cum' 
potius  ualere  'eo  quod'  quam  merum  tempus  indicare  credo.  —  5.  aura- 


362  LXIV  6-8. 

tam  optautes  Colchis  auertere  pellem.  Hygin.  lab.  XII  Pelias  . . . 
iussit  eum  (lasonem)  pellem  arietis,  quam  Phrixus  Marti  sacrauerat,  in- 
auratam  CulcJtis  ab  rege  Aeeta  repetere;  Ennius  Med.  210  uecti  pctehant 
pellem  inauratam  arictik  Colchis;  Maiiil.  V  372  unde  aurata  noiio  conuecta 
est  aequore  jiellisi,  Seneca  Med.  3(30  qxiocl  fuit  huiuss  pretium  cursus? 
aurea  pellis  (quae  est  uulgaris  locutio).  'auertere'  ualet  asportare  tam- 
quam  praedam  ipso  conexu  modum  eius  rei  indicante,  ut  apud  Verg. 
Aen.  I  472  ardentisqite  auertit  equos  vn  castra  (scil.  ui  raptos):  hic  do- 
lone  an  bello  ea  res  sit  peragenda,  ut  iucertum  et  futurum  omittitur. 
Val.  Flacc.  V  628  extructa  quocl  tcexerit  ipsa  (Minerua)  carina  tiellera 
sacra  mcis  spcrantem  auertere  lucis  recte  iam  Mitscherlichius  ex  uostro 
deriuatum  statnit.  —  6.  ausi  sunt  uada  salsa  cita  decurrere  piippi. 
ausi,  utpote  in  re  noua  et  atroci;  Val.  Flacc.  I  2  de  Argo  Scythici  ([uae 
Phasidos  oras  atisa  sequi.  ^iada'  notum  est  a  poetis  pro  ipso  mari  poni, 
ut  infra  u.  58;  Verg.  Aen.  V  158  sulcant  uada  salsa  carina  (Eniaius  ad 
graecum  aXg  introduxit  caerula  salsa,  mare  salsum,  sim).  decurrendi 
autem  uerbum  desumptum  puto  a  stadio:  ut  per  spatium  liberum  ad 
metam  cursores,  sic  nautae  ad  itineris  propositum.  contendunt;  et  ut 
'spatium  decurrere'  (Cic.  de  sen.  83)  eademque  imagine  Verg.  G.  II  39 
inceptum  clecurre  laborem,  sic  etiam  C.  hic  construxit  'aequora  decurrere' 
(cf.  et  'aequor  currere'  saepius  obuium).  hinc  autem  explico  incerti 
tragici  fragmeutum  CXLVIII  (p.  273  Ribb.")  agite,  o  pelagi  cursores, 
cupidam  in  patriam  portate:  quae  uerba  in  Attii  Medea  Aeetida  ad 
Argonautas  fecisse  puto.  'cita  puppi'  (cf.  paneg.  Messalae  69,  Verg.  Aen. 
V  33),  hoc  est,  secundis  uentis  uolante,  non  sine  respectu  (recte  ad- 
notante  Passeratio)  uominis  ^Argo'  uauem  celerem  indicantis;  'puppis' 
pro  tota  nani  noster  nouasse  uidetur.  —  7.  caerula  uerrentes  abieguis 
aequora  palmis.  'uerrere'  non  raro  adhibetur  de  remis,  qui  syri  uel 
scopae  instar  maris  superficiem  contingunt:  Verg.  Aeh.  III  208  remis 
insurgimiis  . .  nautae  . .  torquent  spumas  et  caerula  uerrunt;  obuersata 
fuisse  et  huic  et  Catullo  Ennii  uerba  apud  Gell.  II  26,  21  uerrunt  extemplo 
placidum  mare  marmore  pidso:  cacruleum  spumat  mare  (sale)  confcrta  rate 
flauom  (ita  enim  haec  emaculanda,  decepitque  Fauorinum  librariorum 
traiectio),  in  imagine  obuia  uix  est  cur  statuamus.  de  'palmis'  cf.  ad 
IV  4.  —  8.  diua  quibus  retinens  in  summis  urbibus  arces.  post 
positum  ad  'quibus'  (scil.  Argonautis)  cf.  quae  supra  ad  Corn.  u.  9 
p.  72  adnotaui.  circumscribitur  autem  Minerua  nempe  per  eam  numinis 
partem,  qua  fingitur  a  Graecis  JToAtag  et  IloXiovxos  et  'AKQaia,  uide- 
tarque  poeta  de  Athenarum  potissimum  acropoli  cogitasse  (cf.  Priap. 
75,  4  Pallas  Cecropias  tuetur  arces,  Verg.  ecl.  2,  61,  Claud.  d.  r.  P.  II  19). 
'retinere'  autem  ualet  'id  quod  semel  occupatum  est  optinere'  (Caes. 
b.  g.  VII  21  si  id  oppidum  retimiissent)  siue  'tueri  et  defendere' ;  sunt- 
que  'summae  urbes'  (cf.  ad  I  3  et  Hor.  od.  II  10,  11  summos  montes) 
summi  urbium  loci  siue  colles  urbibus  inpendentes,  unde  adparet  'arces' 
non  pro   locis  editis,   aed  pro  eis  quae  his  inposita  sunt  munimentis  et 


LXIV  9—10.  363 

castellis  accipiundas  esse;  Auson.  technop.  6,  8  urbibus  in  tutis  munitior 
urbibus  est  arx.   —   9.    ipsa  leui  fecit  uolitantem   Uamiue   currum. 

uariaut  ueterum  fabulae  de  Argua  nauis  aedificatore,  niodo  Argum 
Arestoris  filium,  modo  Mineruam  nominantes.  CatuUua  hic  secutus  uidetur 
Apoll.  lihod.  I  111  avrrj  yccQ  xal  vrja  d^orjv  yiccfis'  avv  Ss  ot  "jQyog  tsv^sv 
'jQfOTOQidtjg  Ksivrjg  vno^rjiioavvyGiv ,  ita  ut  hunc  carinae  illam  texturae 
subtilioris  (cf.  u.  10)  faceret  architectonas ;  cf.  Phaedr.  IV  7,  9  fabri- 
casset  Argtis  opere  Falladio  ratem,  Sen.  Med.  365  Palladia  manu  con- 
pacta  Argo,  Val.  Flacc.  I  94  sqq. ,  125  sq.,  Claudian.  bell.  get.  16  ipsam- 
que  secandis  Argois  trabibus  iactent  sudasse  Mineruam.  conatruendum 
est  autem  hoc  modo:  fecit  (boc  est  struxit,  aedificauit)  currum,  quae 
leui  flamine  siue  uento  paululum  adflante  posset  per  maris  aequora  'uoli- 
tare';  cf.  leui  uento  Ouid.  trist.  I  10,  19;  'flaminis'  uocabulum  etiam 
Ennio  Lucretioque  adhibitum  infra  u.  272  recurrit,  'uolitare'  uero, 
quod  hic  non  potest  esse  'uagari  et  discurrere'  (Hor.  od.  IV  5,  19),  noue 
et  insolenter  pro  'uolare'  (Verg.  'uolat  currus',  Ouid.  'uolat  nauis') 
positum  est;  nisi  forte,  quod  probabilius  uidetur,  e  mala  recordatione 
loci  modo  lecti  LXIII  25  prouenit  Catullique  est  quod  conparationi  in- 
stitutae  conuenit:  'uoluentem  fl.  currum';  dixit  Verg.  G.  I  163  twluentia 
plausira;  et  utitur  hoc  ipso  uoluendi  uerbo  rei  inprimis  apto  Attius  in 
descriptione  Argua  (Cic.  1.  mox  I.).  illo  autem  modo  si  construimus,  miti- 
gatm*  aliquantulum  translationis  audacia,  quae  inest  'currus'  uoci.  quae 
usu  rarissimo  adhibetur  pro  ea  quae  est  'nauis',  ut  Graeci  eodem  modo 
dicunt  bxrjna,  afia^a ,  anrivr]  (cf.  Mureti  uar.  lect.  I  11);  apud  Latinos 
unum  habes  exeraplum  Lucretii  VI  47,  cuius  adscribam  uerba  emendata: 
qrcandoquidem  semel  insegnem  conscendere  currum  uentosum  (=  vatav 
ccTn^vrjv  uentis  agitatam)  exhortant  pelage  tuta  omnia  rursum:  quae  fue- 
rint  sic  placato  conuersa  furore;  nam  alterum  est  tantum  ex  coniectura 
restitutum  a  me  PLM.  III  24,  25  [p.  166],  ut  tamen  non  desint  similia 
plura;  nam  de  Argouautarum  'uehiculo'  loquitur  Cic.  d.  n.  d.  II  35,  89 
secnndum  Attii  Medeam,  ex  qua  equidem  hoc  loqueudi  genus  utpote 
celebre  fluxisse  puto;  bene  porro  AStatius  comparauit  uersum  (fortasse 
Varronis  Atacini)  apud  Charisium  [p.  272  K.]  seruatum  Tipliyn  aurigam 
(=  gubernatorem)  celeris  fecere  carinae,  denique  Vergilianum  [Aen.  VI  1] 
classique  inmittit  habenas  (adde  Val.  Flacc.  I  681  uolat  caua  pinus 
habenis).  causam  autem  huius  imaginis  iam  tetigit  Cicero:  depingitur 
prima  nauis  talis  fere,  qualis  est  uisa  rudibus  etiam  tum  et  monstrum 
stupentibus  hominibus.  —  10.  piuea  couiuugeus  inflexae  texta  cari- 
nae.  nauis  fundamento  carinae  (quae  perpetuo  epitheto  curua,  panda, 
inflexa,  sim.  audit)  ab  Argo  constructae  iam  ope  Palladia  accedunt  tabu- 
lata  siue  laterum  trabes  aluum  efficientes,  quae  utpote  quam  maxime 
robore  indigentes  e  pinubus  fiebant.  nam  texendi  uerbum  translate 
usm-patur  de  omnibus,  quae  arte  conseruntur  firmiterque  coagmentantur; 
unde  de  nauibus  potissimum  illud  sollemne,  ut  apud  Ouid.  epist.  16,  110 
tejcitur  et  costis  panda  carina  suis,  met.  XI  522  intra  caua  texta  carinae, 


364  LXIV  11—13. 

et  hinc  saepius  pinea  texta  pro  ipsa  naui  (met.  XIV  521,  fast.  I  310, 
trist.  I  4,  9);  cf.  et  Sidon.  ApoU.  ep.  8,  12  carinariim  uentres  trabium  textu 
ptdpitare.  —  11.  illa  rudem  cursu  proram  imbuit  Amphitrite.  dicitur 
Neptuni  uxor  Amphitrite  (ut  et  Tethys  atque  adeo  Thetis)  eodem  meto- 
nymiae  genere,  quo  Ceres  et  Bacchus  pro  pane  et  uino  ponuntur,  pro 
aequore  (hoc  quoque,  ut  uidetur,  ex  Alexandrinorum  imitatione:  cf. 
Hauptius  opusc.  II  p.  74,  ubi  iam  adfertur  Ouid.  met.  I  14);  et  pro 
quouis  aequOre,  non  (ut  nonnulli  male  opinabantur)  pro  Ponto  Euxino. 
tradunt  autem  G  'cursu  primam  i.  amphitritem',  0  contra  'cursu  pro- 
ram  i.  aphitrite'  (cf.  appar.  crit.).  unde  ex  Italorum  coniectura  uulgo 
scribunt:  'illa  r.  c.  prima  i.  Amphitriten',  hoc  est,  carina  illa  prima 
(Ouid.  met.  VI  722,  Phaedr.  IV  7,  10,  Val.  Flacc.  I  1,  alia  supra  adlata) 
mare  insuetum  nauigationem  pati  docuit;  cf.  ad  'prima'  cum  'rudem' 
coniunctum  Ouid.  epist.  4,  28  subit  primos  rude  pectus  amores,  Propert. 
III  15,  6.  nam  hoc  omnes  recte  senaerunt,  'primam'  ipsum  defendi  non 
posse.  sin  legimus  cum  0:  'illa  r.  c.  proram  i.  Amphitrite',  non  ita 
quidem  cum  EUisio  interpretabimur  ut  copulemus  'illa  Amphitrite'  con- 
tortissime  (nam  hoc  nihil  ualet  nisi  'id  quod  ibi  est  positum  mare'),  sed 
potius  'illa'  referemus  ad  Mineruam,  quod  (etsi  praestaret,  si  per  ana- 
phoram  repetitum  foret  'ipsa')  sine  ullo  negotio  fit;  porro  'rudem  cursu 
proram'  cohaerent,  hoc  est,  in  cursu  inexercitatam  (cf.  de  constructione 
Ouidianum  Ennius  ...  arte  rmlis)\  hanc  autem  proram  Minerua  imbuit 
siue  initiauit  mari:  cf.  Ouid.  a.  a.  I  654  infelix  imbuit  auctor  opus, 
Nemes.  ecl.  2,  6  uenerisque  imbutus  uterque  tum  primum  dulci  furto, 
Ruhnkenius  ad  Callim.  fragm.  119;  iamque  elegantissime  diua  hoc  quo- 
qne  muneris  suscepisse  dicitur,  ut  deduceret  Argo:  cf.  Hygin.  fab.  XIV 
nauis  Argo,  quam  Minerua  in  sideralem  circulum  retulit  ob  hoc  quod  nb 
se  esset  aedificata  ac  primum  in  pelagus  deducta.  quae  altera  lectio,  in 
qua  nulla  opus  est  mutatione,  utpote  et  exquisitior  a  sensu  et  a  ratione 
palaeographica  difficilior  (accedente  codicis  0  pretio  maiore)  ueram 
Catulli  manum  mihi  uidetur  continere;  et  siquis  cognitum  habet,  quo- 
modo  posteriores  poetae  Catullum  soleant  imitari,  facile  adgnoscet  in 
loco  Propertiano  ad  u.  1  adlato  scripturae  'proram'  subsidium  ualidum 
(cf.  et  Stat.  Theb.  V  335).  —  12.  quae  simulac  rostro  nentosum 
proscidit  aequor.  melius  nunc  'quae'  referimus  ad  'proram',  non  ad 
'carinae'  (quod,  si  ad  hanc  refertur  'illa',  molestissime  fit);  habetque 
haec  prora  suum  rostrum  ferratum  (cf.  Richius,  lex.  antiq.  s.  u.);  unde, 
ut  aratrum  terram  (Ouid.  met.  VII  119  ferro  proscindere  campum),  sic 
nauis  pontum  proscindit,  quemadmodum  simillime  legitur  ex.  gr.  PLM. 
III  24,  24  [p.  166]  et  sulcante  uiam  rostro  submurmuret  unda  (cf.  ibid. 
25,  10  aequora  prora  secet,  Seneca  Agam.  429  sq.;  et  eadem  imagine 
saepius  'findere  mare'  et  'conuellere  aequor',  ut  Aen.  V  143,  dicitur). 
'uentosum'  autem  audit  mare,  in  quo  regnent  uenti  (Verg.  Aen.  VI  335  uen- 
tosa  per  aequora  uedos,  Hor.  od.  III  4,  44),  epitheto  ad  ausi  atrocitatem 
faciente.  —  13.  totaque  remigio  spnmis  incanduit  unda.    falsa  haec 


LXIV  14.  365 

archetypi  scriptura  (nam  et  para  niaris  cum  maxime  conimlsa  sola  in- 
canduit  et  deljet  'remigio'  habere  mide  pendeat  aeque  atque  pendet 
'spuniis'  ab  'incandiiit')  non  malf  quidem  ab  Italis  nmtata  est  in  'torta- 
que'  (cf.  Aen.  III  209  torquent  spumas),  melius  tamen  nobis  uidemur 
littera  initiali  prae  cetcris  corruptioni  obnoxia  transformata  dedisse 
'motaque',  quippe  quod  et  magis  conuoniat  mari  tum  primum  remorum 
pulsu  agitato  et  confirmetur  eo  quod  omnes  scriptores  postea  de  hac  re 
locuti    hoc    uocabulo    scilicet    apud  CatuUum   lecto   utuntur:    Ouid.  met. 

VII  722  per  mare  non  motum  prima  petiere  carina,  idem  am.  11  11,  5 
nequis  rcmo  freta  longa  moueret,  Argo  eqs.,  Manil.  I  76  inmotusque  nouos 
pontus  suhduxeral  orbes,  Silius  Ital.  VII  412  ac  motus  multo  spumubat 
remige  pontus  (ex  nostra  emendatione:  'totus'  codd. ,  'tortus'  Heinsius); 
cf.  et  Vcrg.  G.  I  130,  Lucan.  V  499;  et  sollemnis  uocabulorum  'totus' 
et  'motus'  in  codd.  confusio  est.  spuma  autem  quamuis  saepissime  et 
'caua'  (inter  candidum  et  nigrum  medio  colore)  et  omissa  subtiliore  co- 
loris  distinctione  'alba'  dicatur,  nec  solum  in  tempestatibus  (Ouid.  met. 
XI  501),  sed  etiam  in  remorum  agitatione  (Ouid.  epist.  5,  54  remis  eruta 
cantt  aqua ,  ibid.  .3,  65;  Val.  Flacc.  UI  32  et  leni  canebant  aequora  sulco; 
Seueca  Agani.  440  dirimuntque  canae  caerulum  spumae  mare;  Silius  Ital. 

VIII  426  nmi  aequore  uerso  tam  creber  fractis  albescit  fluctus  in  undis, 
idem  XIV  316  salis  icta  frequenti  albescit  pulsu  facies  pcrque  aequora 
lute  spumat  canenti  sulcatus  gurgite  limcs),  tamen  nec  candescendi  uer- 
bum  multo  licet  rarius  usurpatum  sua  caret  ratione  (Ouid.  met.  IV  530 
jjercussa  recanduit  unda) :  ut  cana  et  alba  spuma  magis  dicitur  proprie, 
ita  in  candendi  uocabulo  praeualet  notio  alboris  nitentis  marmoreique, 
qui  opponitur  mari  caeruleo,  id  quod  egregie  docet  disputatio  Lucretii 
II  764 — 775;  et  hinc  etiam,  ubi  res  fert,  ''canus'  et  'candens'  siue  'ni- 
ueus'  ex  contrario  stant,  ut  apud  Cic.  j^i^ognost.  fragm.  3,  3  saxaque 
cojia  salis  niueo  spumata  liquore,  unde  corrigendus  Prudentius  cathem. 
VII  129  canosque  ('salsosque'  codd.)  candcns  spuma  tundit  pumices.  simi- 
liter  explicandae  dictiones  quales  sunt  candentes  cani  (Tib.  I  10,  43;  Ciris 
320)  et  alhentes  cani  (Dracont.  8,  589):  singuli  crines  cum  sint  proprie 
cani,  cuncti  efficiunt  capitis  quas  poeta  dicit  niues.  praeter  necessita- 
tem  igitur  Itali  hic  'incanuit  unda'  coniecere:  caerulum  mare  niueis 
spumis  opertum  sibi  finxit  Catullus  (cf.  praeter  locum  Ennii  ad  u.  7  ad- 
latum  Seneca  epigr.  71,  6  [PLM.  IV  p.  84]  caeruleus  cana  sub  niue 
pontus  erat).  quamquam  uerum  est,  uerbum  conpositum  'incandescere' 
hoc  uno  loco  sic  adhiberi.  —  14.  emersere  feri  caudenti  e  gurgite 
unltus.  iustissimos  haec  uerba  mouerunt  scrupulos.  nam  'feri  uultus'  — 
ut  mittam  IVossium  incredibiliter  cum  uoce  'monstrum'  u.  seq.  iungen- 
tem  —  non  esse  gignendi  casum  (e  .  gurgite  candenti,  qui  ferum  prae- 
bebat  adspectum),  facile  aperit  sententiae  peruersitas,  siquidem  unda  sjju- 
mata  minime  uisu  foeda  est.  sin  'uultns'  pro  nomiuatiuo  habemus  (ut 
commendant  et  Dirarura  et  Silii  imitationes  mox  adferendac),  quo  iure 
Nereidum  uultus  dicantur  *feri'  obscurum   est,   quippe   quod  attributum 


366  LXIV  15—16 

neque  os  attonitum  eius  qui  monstrum  stupeat  designet  neque  uero,  si 
de  naturali  facie  cogitamus,  conueniat  Nymphis  illis  (nam  masculi  dei 
marini  nihil  ad  rem),  quarum  uultus  tam  poetae  quam  artis  monumenla. 
quamquam  seueros  tamen  gratia  ac  uenustate  non  carentes  depingant. 
coniecit  igitur  Schraderus  'freti'  uel  'fero':  illud  recentium  editonim 
haud  pauci,  hoc  ego  recepimus.  nam  auctor  Dirarum  [PLM.  II  p.  76] 
u.  56  scribens  momtra  repentinis  terrentia  sacpe  figuris,  cum  subito  emer- 
sere  furenti  corpora  ponto  sine  dubio  'fero  gurgite'  apud  Catullum  legit; 
neque  uero  'freto'  suum  hinc  sumpsisse  putauerim  Octauiae  scriptorem, 
qui  706  uaga  cum  recordatioue  talis  emersam  freto  spummnte  Pclcns  con- 
iugem  aceepit  Thetin  dixit.  dicitur  autem  'gurges',  ut  ego  sentio,  pro- 
fundus  aquarum  hiatus,  per  quem  ex  imo  adscendebant  Nereides,  ut 
accepit  Sil.  Ital.  VII  412  ac  motus  multo  spumabat  remige  pontus,  cum 
trepidae  fremitu  uitreis  e  sedibus  antri  aequoreae  pelago  simul  emersere 
sorores.  qualem  hiatum  cum  summo  undarum  tumultu  fremituque  con- 
iunctum  esse  consentaneum  est,  unde  recte  gurges  dicitur  'ferus',  id  est 
saeuus  atroxque  (cf.  LXIII  40  mare  fcrum).  iam  uerba  sequentia  'candenti  e 
gurgite'  frustra  defendunt  ei  qui  quando  ea^undem  uocum  repetitio  legi- 
tima,  quando  ferenda,  quando  intolerabilis  sit  non  habent  perspectum 
et  exempla  accersunt  aliena:  Catullum  tribus  uerbis  interiectis  nulla  aut 
necessitate  cogente  aut  commendaute  arte  rem  plaue  eandem  eodem 
uocabulo  commemorasse,  saltem  ei  qui  sensu  incorrupto  utuntur  noue- 
runtque  hunc  poetam  non  credunt.  neque  tollitur  hoc  uitium  Italorum 
commento  ''canenti  e  gurgite'  (nam  hic  certe  'candenti'  et  'canenti'  nihil 
diflferre  docent  ad  u.  priorem  disputata),  cum  praesertim  statim  sub- 
sequatur  ''e  gurgite  cano'.  reposui  ergo  'candentis  gurgite  uultus', 
primo  scil.  casu  (ut  LXII  11  et  32  aequalis,  infra  276  Unquentis),  hoc 
est  nitentia  ac  splendida  ora,  qualia  pulcre  dantur  Nymphis  pulcreque 
fero  illi  aquarum  tumultui  opponuntur.  reposito  autem  'candentis'  pro 
'candenti  e'  (quam  corruptelam  traxit  'fero'  in  'feri'  mutatum)  et  prae- 
positio  a  Silio  Dirarumque  auctore  non  agnita  tollitur  et  restituitur  uer- 
bum  id,  quod  diuersa  cum  significatione  adhibitum  bene  illud  'incanduit' 
sequitur  quodque  iu  totam  descriptionem,  qua  Nympharum  forma  prae- 
dicanda  erat,  egregie  quadrat.  —  15.  aequoreae  monstrum  Nereides 
admirantes.  haec  per  appositionem  accedunt  ad  uocem  'uultus'.  audiunt 
autem  Nereides  'aequoreae'  non  tam  epitheto  ornanti  (ut  ex.  gr.  Prop. 
111  5,  33  centum  aequoreae  Nereo  genitore  puellae)  quam  quod  in  aequoris 
imo  habitant,  unde  excitae  fragore  iam  admirantur  sine  stupent  (quo 
stupore  quasi  spiritum  retinentes  eas  depingit  clausula  spondiaca)  nauem 
tamquam  'monstrum',  hoc  est,  ut  rem  nouam  plane  atque  inuisitatam, 
eodem  modo  quo  pastor  Attianus  apud  Cic.  d.  n.  d.  II  35,  89  (imitatur 
Ciris  u.  391).  —  16.  at(iue  illa  uidere  luce.  ita  initimn  uersus  emen- 
daui:  G  'illa  atque  alia',  0  'illa  alia'  praebent,  cuius  diuersitatis  eam 
unam  ars  palaeographica  suppeditat  explicationem ,  ut  archetypus  V 
'atque  alia'  in  textu,   'illa'   supra  lineam  adscriptnm  habuisse  putetur; 


LXIV  17—19.  367 

cninque  sexcenties  'alia'  et  'iUa'  confundantiir  in  codd.,  'illa'  pvo  uocis 
'alia'  correctnra  habeatur  oportet.  ct  liac  eraendatione  niere  palaeo- 
graphica  exclusae  sunt  coniecturae  antea  (ignoto  adhuc  0)  teinptatae 
oranes,  quas  singulas  iani  taedet  refutare;  ueritate  autem  semel  a  nobis 
detecta  iterum  nonnullo.s  doctos  criticonim  nomine  uix  dignos  noua 
uolnisse  quaerere,  ut  in  his  rebus  non  sane  mirandum  est.  egregie  uero 
coutinuatur  n-.irratio,  ut  amant  Roniani  in  transitu  ad  noua  atque  gra- 
uiora,  uoce  ''atqne';  uec  minus  eisdem  coniunctum  'atque  ille'  in  deli- 
ciis  erat  (cf.  L  7,  LXV  23).  ad  hoc  autem  'illa  luce'  cf.  Apoll.  Rhod.  I 
547  kfvaaov  9foi  r,fiaTL  ■A.sivco  vTJa,  quod  cp.  iam  IVossius  (quamquam  Apoll. 
ceterique  huius  narrationis  testes  in  ipsa  re,  ut  et  in  aliis,  distant  a  nostro, 
qui  suam  terit  semitam).  sic  restituto  quod  sua  se  simplici  uenustate 
commendat  exordio  ad  reliquum  uersum  emendandum  iterum  proficiscen- 
dnm  est  a  certissimo  libri  V  indicio,  qui  non  'uiderunt'  (ut  uulgo  scri- 
bunt),  sed  'uidere'  legit,  quod  Ciris  510  oculi  uidere  suorum  confirmat: 
scilicet  uocabulum  aliquod  aut  in  ipso  omissum  aut  iu  eius  parente 
euanidum  erat.  sententiae  conuenit  'uidere  beata  luce'  uel  'uidere  bona 
sub  luce'  (cf.  Ouid.  ex  P.  III  1,  159);  nam  in  hoc  uersatur  summa  sen- 
tentiae,  illo  uno  die  prae  ceteris  praedicando  Nymphas,  cum  totae  essent 
in  admiratione,  oblitas  nudati  corporis  aspectum  praebuisse  mortalibus. 
—  17.  mortales  oculis.  quamquam  non  omnino  falsum  est,  tamen 
nescio  quo  modo  languet  frigetque  'oculis',  cum  non  habeat  hic  tantum 
ponderis  (ex.  gr.  per  oppositionem  aliquam),  ut  ipsum  se  sustentet 
(aliena  Lucr.  IV  751  aliaque);  et  certe  poeticum  magis  id  quod  Itali 
restituerunt  'mortales  oculi',  quemadmodum  locuti  sunt  Pedo  Albino- 
uanus  [Sen.  rhet.  p.  10,  25  K.]  et  Lucr.  I  66  (Verg.  II  605  mortales 
uisus).  —  18.  nntricnm  tenns  extantes.  usque  ad  papillas  (quarum 
niueus  candor  fortasse  hic  quoque  contrarius  fingitur  gurgiti  cano)  emi- 
nentes.  graecum  enim  exemplar  aliquod  secutus  mammas  hic  uocauit 
poeta  'nutrices',  siquidem  apud  Graecos  xizQ-ai,  tam  mammae  quam  nu- 
trices  sunt  (cf.  Wesselingius  obss.  II  17);  apud  Latinos  huius  quidem 
usus  exemplum  (casu  quodam  fortasse)  iam  non  extat,  sed  tamen  ex 
contrario  interdum  feminae  nutrientes  audiunt  'mammae',  ut  apud 
Muscionem  in  Sorani  uersione  [ed.  VRosius  p.  160  s.  u.].  de  'tenus' 
praepositione  cum  genetiuo  constructa,  quod  est  magis  poeticum,  cf. 
Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  376. —  19  sqq.  tum  Thetidis  Pelens  incensus 
fertur  amore,  tum  Thetis  ...  tum  Thetidi.  per  artificium  iam  apud 
Homerum  Hesiodumque  obuium  et  natura  non  schola  duce  inuentum  ter 
repetitur  'tum'  (imitatur  Ciris  u.  387  sqq.),  quo  accuratius  explicetur  id 
quod  praecedit  'illa  beata  luce':  non  alio  quippe  tempore  quam  tum  (eo 
si  quo  alio  tempore)  euenire  potuit  ut  homo  amans  Nymphae  amantis 
conubio  poteretur;  nec  minus  pulcre  una  cum  uoce  'tum'  repetitur 
nomen  eius,  quae  memorabili  illo  die  amore  sauciata  est.  'inc.  fertur' 
pro  simplici  'incensus  est'  (cf.  ad  LXVIII*'  61),  quia  seruat  C.  per 
totum    carmen   fabulosam   historiae   speciem   (1,   2,   76,    124,   212).    — 


368  LXIV  20—22. 

20.  Immanos  noii  despexit  hjmenaeos.  hymenaens  siue  ad  uocis 
'nuptiae'  aimilitudinem  pluraliter  'hymenaei'  designant  coniagium  (nt 
et  infra  u.  141,  LXVI  11).  quod  Thetis  ^non  despexit',  hoc  est,  non 
infra  se  putauit;  Stat.  Ach.  I  90  thalatnosque  minores,  ib.  268.  sequitur  enini 
CatuUus  toto  hoc  loco  fabulae  formam  rariorem  et  a  uulgari  sat  rece- 
dentem,  qua  uero  amore  inpulsa  Tbetis  nupsisse  Peleo  dicitnr  (cf.  Val. 
Flacc.  I  130,  Tib.  I  5,  45  ibique  Heynius,  Doruillius  ad  Charit.  p.  263).  'de- 
spexlt',  cf.  ad  LXII  4.  —  21.  Thetidi  pater  ipse  ingandum  Pelea  sensit. 
intellege  louem  (non  Nerea  utpote  deum  minorem  silentio  omissum  minime- 
que  Neptunum,  quem  auctor  Ciris  u.  72  substituit),  qui  ut  nazi^Q  uvSQoav 
TS  d-iwv  Ts  pra.ecipue  audit  'pater  ipse  (=  dominus)',  ut  Verg.  Georg.  1 121, 
328,  353,  Aen.  II  617,  Tib.  I  4,  23.  qni  si  'iugandum'  (scil.  conubio:  cf. 
Hor.  c.  s.  19,  Aen.  I  345)  PeleaThetidi  'sensisse'  dicitnr,  quomodo  hoc  sit 
accipiendum  dubitari  potest.  notum  est,  louem,  qui  antea  sibi  ipse  petierat 
Thetidem,  fatis  Nymphae  filium  patre  fore  maiorem  canentibus  ab  huius 
concubitu  esse  deterritum,  detegente  oraculum  illnd  Prometheo  [Hygin. 
fab.  54].  itaque  si  uel  fatali  necessitate  uel  adhortaute  Prometheo 
luppiter  tandem  adductus  est  inuitus,  ut  amores  suos  (cf.  u.  27)  Peleo 
in  matrimonium  daret  uel  potins  concederet,  pronum  esfc  pro  'seusit' 
conicere  'cessit'.  sed  neque  hoc  neque  Italorum  inuentum  'sanxit'  pro- 
bandum  est.  quamquam  uon  ita  ''sensit'  uox  exjjlicatur,  ut  recordati  uoca- 
buli  graeci  iprjopi^fa&ai  eam  'sententiam  dixit'  ualere  aiamus;  summi 
enim  iudicis  imago  hinc  aliena.  immo  inrauerat  luppiter  (cf.  Apoll. 
Rhod.  IV  791  sqq.,  Ouid.  met.  II  224  sqq.,  Luciauus  d.  d.  I  ibiqne 
Hemsterh.  I  p.  205),  numquam  inmortali  nupturara  esse  Thetidem;  iam 
cum  incensam  uideret  mortalis  hominis  amore  puellam  sibi  ipsi  negatam, 
eius  auimum  non  sine  misericordia  subiit  cogitatio,  quam  esset  aequum 
uon  amplius  instare  suis  uotis,  quorum  quominus  compos  fieret  obstareut 
fata,  neque  propterea  pessumdare  puellam,  sed  huic  Pelea,  hoc  est  homi- 
nem  natum,  dare  maritum,  quem  praesertim  ipsa  sibi  optaret.  —  postquam 
in  prohoemio  (1  —  21)  quomodo  conubium  esset  contractum  expositum 
est,  ad  carminis  materiam,  ipsarum  nuptiarum  descriptionem,  leuto  pede 
transit  poeta.  beati  enim  illius  diei  modo  adumbrati  raemoria  ita  tenet 
eum  deuinctum,  ut  totam  ueterum  heroum  aetatem  celebret  ob  felici- 
tatem  summam,  qua  uidere  et  amore  perire  et  amata  potiri  unum  erat; 
et  tempus  tam  felix  ut  est  aptum  poetarum  argumentum,  ita  et  Ca- 
tullus  ad  illud  posthac  se  reuersurum  esse  sperat,  ut  iusto  legitimoque 
carmine  talium  uirorum  uirtutes  claraque  facta  praedicet  (fortasse  ille 
ultimis  uitae  annis  cogitauit  de  scribendis  aliquaudo  Argonauticis),  nunc 
tamquam  in  transcursu  haec  tangens  simulque  sese  quodammodo  ex- 
cusans,  quod  ipsos  heroas  praesertimque  bonum  Thetidis  maritum  non 
maiore  uerborum  honore  prosequatur,  ad  propositum  redit  (22 — 30).  — 
22.  0  nimis  optato  saeclorum  tempore  nati.  hoc  est  optatissimo; 
'nimius'  enim  et  'nimis'  nil  nisi  summum  alicuius  rei  raodum  denotant 
(unde  adiectiuum  ualet  'maximus'  uel  'summus',  aduerbium  'ualde'  siue 


LXIV  23.  369 

'admodum')  inde  ab  antiquissimis  temporibus  (ut  semper  fere  apud 
comicos)  usque  ad  postrema,  quibus  tamen  magis  magisque  ille  usns 
increbuit  iam  apud  priores  liic  illic  obuius  facileque  ex  natura  uocabuli 
explicandus,  quo  significatur  omne  quod  modum  excedit.  apud  CatuUum 
primaria  notio  praeualet  (XL  4,  LVI  4,  LXIII  17,  36,  80,  LXIV  22, 
XCIII  1,  CXI  2),  secundariam  babes  LI  14,  LX  5,  LXIII  80,  LXIV  169, 
LXVIIT'  97;  de  Ciceronis  usu  nonnulla  conlegit  Hauptius  opusc.  II  p.  457. 
'saecula'  hic  sunt  tota  uariorum  hominum  generum  series  siue  orane 
aeuum  praeteritum,  ex  quo  certum  quoddam  spatium,  puta  heroicum, 
eximitur  iam  per  illud  'nimis  optato  tempore',  quale  miseri  ut  nunc 
sunt  mortales  redire  concupiscunt  (de  eius  modi  uotis  sane  quam  poeticis 
uide  Lydiae  u.  74  sqq. ,  ubi  plura  Naekius).  'optatus'  autem  ubi  abso- 
lute  neque  certae  personae  aliquid  optantis  siue  desiderantis  respectu 
pouitur,  est  'gratus  iucundusque',  ut  statim  u.  31;  non  plane  dissimiliter 
de  aetate  heroica  Prop.  I  4,  7  formosi  temporis  aetas  et  Catullum  fortasse 
ob  oculos  habens  Verg.  Aen.  VI  649  magnanimi  heroes  nati  meliorihns 
annis.  —  23.  heroes  saluete  deum  genus,  o  bona  niater.  'salue',  ut 
erat  in  uita  cottidiana  solita  notos  amicosque  salutandi  formula,  ita 
in  poesi  adhibetur  in  sollemni  quaque  animum  uenerabundum  declarant 
uates  adlocutione  (fortasse  imitatione  Alexandrinorum:  Apoll.  Rhod. 
IV  1771),  ut  apud  Verg.  Aen.  VIII  301  salue  uera  louis  proles,  decus 
addite  diuis;  et  iterabant  saluendi  uerbum,  ut  Aen.  V  80  salue,  sancte 
parens,  iterum  saluete  recepti  nequiquam  cineres  animaeque  umbraeque 
paternae  (cf.  et  ibid.  VII  120).  eo  autem  modo  conpellat  poeta  heroas, 
ut  per  epitheta  huius  honoris  reddat  rationem:  primum  sunt  deorum 
'genus'  siue  proles  (LXI  2),  h.  e.  semidei  (cf.  schol.  ad  Hom.  II.  I  4, 
II.  XII  23  riiLiQ-imv  yivog  ccv8q(ov,  Hesiod.  tgy.  158,  Apoll.  Rhod.  III  366 
et  402,  Burmannus  catal.  Argonaut.  in  Valeri  Flacci  editione);  deinde 
laudantur  ob  aliud  aliquid,  quod  latet  in  uerbis  corruptis  ''o  bona  mater'. 
quae  uerba  olim  ineptissimam  quamque  interpretationem  passa  esse  non 
mirandum  est,  siquidem  uera  demum  lux  eis  adfulsit  editis  ab  AMaio 
scholiis  Vergilii  Veronensibus,  ubi  ad  Aen.  V  80  haec  Catulli  laudantur 
'saluete  deum  gens,  o  bona  matrum  progenies,  saluete  iter'  (sequente 
iam  in  codice  lacuna).  quae  ubi  Orellius  ad  nostrum  locum  pertinere 
semel  dixit,  docti  uno  Ellisio  nimirum  excepto  omnes  rem  apertam  ac- 
ceperunt.  lenis  est  discrepantia  in  eo,  quod  scholiasta  Meum  gens',  V 
'deum  genus'  praebet:  hoc  quin  rectum  sit  non  dubitamus,  cum  non  bene 
Maduigius  [ad  Cic.  de  fin.  V  65  p.  721]  'gens'  pro  eo  quod  est  ''genus' 
dici  posse  conlenderit  ad  unum  locum  Vergilii  [Aen.  X  228]  corruptum 
prouocans  (neque  enim  'gens  humana'  ad  rem).  maior  difficultas  in  uerbis 
'o  bona  matrum  progenies',  ubi  V,  ut  dixi,  ^mater'  cum  uaria  lectione  'ma- 
tre'  habet.  et  'mater'  quidem  omissus  quem  iam  recuperauimus  uersus  de- 
monstrat  a  correctore  pronenisse,  ut  euaderet  aliqua  saltem  ueri  si^ecies; 
naria  autem  lectio  'matre'  per  se  inepta  sensuque  iusto  destituta  ficta 
e.sse  nequit,  num  ex  'matrum'  corrupta  sit  iam  disquiremus.     scholiastae 

Catullus  ed.  Baehrens.     II.  24 


370  Lxrv  24. 

autem  scripturam  'o  bona  matrum  progenies'  sic  accipiunt  'o  bonarum 
matrum  filii';  possuntque  in  hanc  sententiam  cum  alia  proferri,  tum 
catalogus  Argonautarum  in  Hygini  fab.  XIV.  sed  ut  omittam,  generis 
nobilitatem  uerbis  'deum  genus'  ita  esse  praedicatam  ut  omne  quod 
accedat  langueat,  et  ob  ipsorum  uirtutes  Argonautas  fuisse  conpellaudos 
sentio  et  dubito  quam  maxime,  num  illa  quam  statuuut  enallage  adiectiui 
recta  sit.  liaec  enim  inuersio  ibi  legitima  est,  ubi  quod  uni  substantiuo 
attribuitur  etiam  in  alterum  aliqua  ex  parte  conuenit.  ex  bonis  antem 
matribus  nihil  inpedit  quominus  procreetur  mala  progenies.  quod  con- 
probat  uersus  Euripideus  a  Munrone  adlatus  iad^Xotv  d'  a.ii  dficpoLV 
sa&lov  av  cpvvai  yovov  [Stob.  OB  12j;  quae  fuit,  ni  fallor,  causa  Peerl- 
kampio  coniciendi  [Verg.  II  p.  110]  'bona  matrum  progenies,  saluete 
iterum,  saluete,  bonaram';  quamquam  in  his  ut  tertium  'saluete'  post 
'salnete  iterum'  ita  'bonarum'  nimis  diremptum  male  se  habet.  mihi 
autem  etiam  lectio  'matrum'  grammaticum  uocem  ''progenies'  falso 
accipientem  sapere  uidetur.  a  scriptura  igitur  tei-tia  ''matre'  profeotus 
restitui  mutatione  paene  nulla  sed  quae  eam  quam  desidero  senteutiam 
suppeditat:  'o  bona  marte  progeuies',  hoc  est  iu  bello  eminens:  cf.  Sall. 
hist.  fr.  inc.  27  Pyrrhus  .  .  .  bello  bonus,  Nemes.  ecl.  1,  5  uersuque 
bonus  .  .  Apollo,  Tac.  ann.  I  3  Agrippam  bonum  militia.  est  autem 
'progenies'  hic  non  proprio  sensu  positum,  sed  latiore,  quo  aequat  fere 
unum  hominum  genus  siue  aetatem:  Verg.  Georg.  II  341,  Lactant. 
II  10,  10;  Verg.  Aen.  VII  257  progeniem  uirtute  egregiam.  de  supple- 
mento  denique  uerborum  in  scholiastae  codice  lacunosorum  cum  in  diuersa 
omnia  abeant  docti,  monendum  est,  uideri  Catullum  cum  Vergilio  con- 
paratum  esse  ob  iteratum  'saluete';  unde  qui  tertium  'saluete'  inferre 
uoluerunt,  male  illi  innisi  Seruio  ad  Aen.  V  80  et  Ciris  imitatione  [cf. 
Hauptius  opusc.  I  p.  32  et  H  p.  76],  refutantur.  propterea  autem  a 
singulis  supplementis  propositis  in  disceptationem  uocandis  abstinere 
licet,  quod  id  quod  necessarium  est  mathematica  paene  ratione  demon- 
straturi  uobis  uidemur  ad  u.  s.  —  24.  iios  ego  saepe  meo  uos  carmine 
compellabo.  qnaeritur  quonam  carmiue  suo  se  adlocuturum  esse  heroas 
promittat  poeta;  nam  in  hoc  certe  carmine  frustra  huius  rei  uestigia 
circumspicimus.  alio  et  fortasse  peculiari  poemate  postea  faciendo,  in- 
quiunt;  adnotatque  Hauptius  [opusc.  II  76  sq.]  subesse  formnlam  quan- 
dam  prohoemiorum  graecorum ,  ^quae  finiri  f ere  solebant  altero  utro 
horum  uersuum  avzaQ  iya  xat  oato  y.ai  alXrjg  fiv^aofi'  doidrjg  et  avraQ 
iycov  vfiicov  ts  Kal  alXrjg  fiv/iao^'  aoLdrjg  additque  'imitata  erat  illam 
ueterum  hymnorum  clausulam  poesis  Alexandrina;  nam  Theocritus  lauda- 
tionem  Ptolemaei  [17,  135]  his  uersibus  concludit  xaiQS,  dva^  IIxols- 
(lats'  ai&ev  S'  iya  taa  kuI  dXlcov  (ivdao^ai.  rnii&iwv,  donico  d'  snog  ovv. 
dno^Xrjxov  cp&iy^onai  iaaoiiivoig';  cf.  et  Theocr.  1,  144  co  j;aip£T£  itoXXaKL, 
(loiaat,  xaLQBz'.  iyco  d'  vfi^iiv  yial  ig  varsQOV  adLOV  daa.  ex  quibus 
exemplis  confirmatur  id  quod  sua  quisque  sponte  intellegit,  non  licere 
abesse   id,  in  quo  uis  est  posita  omnis:   nunc  breui  ueneratione  conten- 


LXIV  25—29.  371 

tum  se  alias  eos  iusto  cavuiiue  esse  prosecuturum  poetae  promittendum 
est.  sensit  hoc  optime  Bergkius,  qui  pro  altero  ^ios'  uolnit  ^post'  siue 
'pos';  quod  ininime  est  iiuitile  (ut  adseruit  Hauptius),  sed  id  ipsum  quod 
desiderat  sensus  communis  restituit.  quamquam  uerum  est  sic  perire 
uenustatem  in  ipsa  pronominis  iteiatione  positam,  qua  egregie  Cat.  heroas 
illos  prae  ceteris  dignam  carminis  materiam  esse  innuit:  cf.  de  hac 
repetitione  ex.  gr.  Caesaris  illud  tii  quoque  tu  in  summis,  o  dimidiate 
Menander,  poneris  et  ad  XXXI  4.  itaque  nos,  qui  et  duplex  ''uos'  illud 
retinere  nec  Bergkiana  coniectura  carere  uolumus,  necessario  eo  ducimur, 
ut  in  fine  praecedentis  uersus  talia  olim  lecta  fuisse  aiamus:  'saluete 
iter<(um  nunc:  postmodo  digne)»  uos  ego  saepe  meo  uos  carmine  con- 
ptllabo' :  nunc  tautum  breuiter  este  salutati,  postea  enim  (XXX  12)  iden- 
tidem  uos  peculiari  in  poemate  epico  pro  uestris  meritis  adloquar.  ceterum 
hic  quoque  spondiacus  uersus  exitus  ad  augendam  promissi  sollemnitatem 
facit.  iam  ita  ab  hac  degressione  redit  poeta,  ut  nouum  maritum  in 
hac    laudatione    futura   non   ultimo   loco  celebratum   iri  polliceatur.   — 

25.  teque  adeo  eximie,  taedis  felicibus  aucte,  Tliessaliae  colunieu, 
Peleu.  'adeo'  accipe  pro  'praecipue',  ut  pronomiuis  ''te'  uis  intendatur 
(Verg.  G.  I  24,  III  242);  ''eximie'  autem,  quod  caue  ne  referas  ad  'aucte' 
(nec  ceteri  Argonautae  tum  ancti  sunt  conubio,  quod  'taeda'  uoce  primus 
C.  designauit),  iunge  cum  'conpellabo',  ut  ualeat  'prae  ceteris  heroibus': 
inest  his  copulatis  abundantia  in  hoc  promisso  non  ingrata.  ''auctus 
aliqua  re'  notum  est  ualere  uon  soluui  'ornatus  honoratusque',  sed  etiam 
'beatus  felixque',  cf.  LXVI  11  et  uerbum  'auctare'  LXVII  2.  et  uocatur 
Peleus  'columen  Thessaliae'  ex  usu  tam  Graecorum,  quibus  iQtiafia  et 
■nLcov  sic  usurpatur,  quam  Romanorum,  quibus  ex.  gr.  Hector  Troiam 
labantem  sustentans  columen  patriae  (Sen.  Troad.  124)  et  Agamemnon 
Achillesque  duo  columina  totius  exercitus  (Apul.  de  deo  Socr.  17)  au- 
diunt.  secura  igitur  tutaque  Thessalia  sub  rege  suo  forti  ualidoque, 
de    cuius  uirtutibus  bellicis   cf.    ex.    gr.   Ouidius  met.    XII   366   sqq.   — 

26,  27.  cui  lupiter  ipse,  ipse  suos  diuum  geuitor  coucessit  amores. 
de  re  uide  ad  u.  21,  de  dictione  'suos  amores'  ad  VI  16.  hic  quoque  ad 
repetitionem  illius  'ipse'  (ad  62)  attende  in  re,  quae  paene  uidebatur  credi 
non  posse;  augetur  autem  ea  quae  alteri  ''ipse'  iuest  gradatio  circum- 
scriptione  illa,  qua  lui^piter  nunc  uocatur  ''deum  genitor'  (cf.  Ouid.  am. 
I  13,  43  et  Stat.  Theb.  II  115  ipse  deum  fjenitor),  ut  iam  euadat  sacro 
horrore  plena  admiratio.  quae  ita  occuijatum  tenet  poetam,  ut  tamquam 
dubitans,  num  quae  scit  uere  sciat,  exclamet:  —  29  sq.  tene  Tlietis 
tenuit  pulclierrinja  Jfereine,  tene  suam  Tethys  concessit  ducere 
nepteiu  OceauusqueJ  tenej  scil.  hominem  natum,  conplexa  est  femina 
formosissima  et  diuiui  corporis  sui  facultatem  tibi  praebuitV  hanc  autem 
ob  causam  Hesiodus  in  fragmento  XCIV  Mark.  maritum  praedicat:  xQig 
(lUTiaQ  Aiav,i8ri  v.al  ztTQayiig,  olj^is  IlrjXsv ,  og  xotcS'  sv  iisyuQOi.g  tSQOv 
i.txos  slgava^aCvstg.  ''tenere'  autem  licet  non  male  interpretentur  non- 
nulli    'amore    deuinctum    tenere'    (ut  XI   18    et  Verg.   Aen.  I  670  nunc 

24* 


372  LXIV  44-31. 

Phoenissa  tenet  Dido),  bic  tamen  melius  de  complexu  accipiemus  mulieris, 
ut  in  Naeuii  Tarentilla  [fragm.  II  2  R.]  aUuni  tetiet,  Tib.  I  6,  35  te  tenet, 
ahsentes  alios  suspirat  amores,  Petron.  c.  139  teneo  te  qualem  speraueratn, 
noster  LXXII  2  (nudum  tenendi  uerbum  de  uiris  puellam  conplexis  sane 
saepius  babetur,  ut  Tib.  I  1,  60;  5,  39;  11  6,  52).  quod  codd.  tradunt 
''pulcberrima  nectine  (neptine)'  ab  Italis  mutatum  erat  in  ^Neptuuiue'. 
sed  iam  Turnebus  [aduers.  XXIV  9]  quaesiuit,  quo  iure  a  uocabulo 
latino  'Neptunus'  patron^^micum  potuerit  deriuari  graecanice  formatum 
'Neptuuine'  (ut  ab  iixfavos  Oceaniue);  et  ut  bic,  sic  Gesnerus  in  tbe- 
sauro  s.  u.  flagitauit  potius  'Neptuuina'.  nimirum  quae  esset  codicum 
lectio  ignorabant.  sed  nec  'Neptuni  filiam'  recte  Tbetidem,  utpote  ex 
Nereo  prognatam,  uocari  exposuit  Hauptius  [opusc.  1  p.  53],  qui  ex 
librorum  memoria  optime  elicuit  'Nereine' ,  conligens  Naekii  opusc.  II 
p.  16,  ubi  formae  graecae  NrjQrjtvr]  complura  proferuntur  exempla;  nam 
scriptores  latini  alias  sane  'Nerine'  babent.  nouum  autem  pondus  repe- 
titae  interrogationi  'tene  —  concessit  ducere'  inest:  tene,  bominem 
natuni,  summa  aequoris  numina  adsciscere  dignata  suut  generum?  neque 
neglegendum  cum  ui  iteratuni  concedendi  uocabulum,  quamquam  iu  re 
paululum  a  u.  27  diuersa.  concedentes  autem  poeta  facit  non  parentes, 
sed  auom  et  auiam,  prisci  temporis  instituta  secutus,  quibus  bi  summam 
in  familiam  potestatem  tenebaut.  facitque  ad  augendam  permissi  magni- 
tudinem,  quod  diuina  aui  potentia  inlustratur  addito  illo:  —  44.  mari 
totum  qui  amplectitur  orbem.  ubi  ''mari'  intellege  ^undis  suis'.  scripta 
esse  haec  putauit  ad  Aeschyli  Prom.  138  tov  TtSQt  Ttaadv  &'  itliaaofisvov 
Xd^ov'  aKOtf/rjTco  QEVficiTt, .  .  'SlKsavov  (cf.  etEupbor.  fr.  158  M.)  Weytinghius 
ad  lliados  latinae  u.  864  terras  et  cinctum  Nerea  circuni;  quamquam  tam 
perpetuo  epitheto  inde  ab  Homero  Oceanus  audit  TtsQiQQvtog,  uipo^Qoog, 
ndvxa  Kvnlav  similiterue,  ut  certum  aliquem  locum  uix  crediderim 
poetae  esse  obuersatum;  quem  respexisse  uidetur  Val.  Flacc.  I  195 
terrasqiie  salo  complecteris  omnes.  iamque  ad  propositum  C.  transit.  — 
31.  quae  simul  optato  flnitae  tempore  luces  adueuere.  sic  0  (nisi 
quod  more  solito  'finite'),  contra  G  'optato  finito'  babent,  unde  euasit 
uulgata  lectio  'optatae  finito'.  sunt  autem  'luces'  complures  illi  dies, 
per  quos  nuptiae  celebrabantur  (cf.  ex.  gr.  Stat.  Theb.  II  306),  possunt- 
que  hi  sane  ''optati'  siue  desiderati  amantibus  dici  (cf.  idem  Theb.  II  214 
expectata  dies,  similiterque  Apul.  apol.  c.  9  lux  haec  optata  canatur;  cf. 
et  LXVI  79);  dicitur  uero  tempus  iam  finitum  illud  spatium,  quod  inter 
coucessas  et  factas  nuptias  ex  more  tradito  intercedere  solebat  (non 
cogitandum  est  de  eo  tempore,  quo  Peleug  facta  Argouautarum  naui- 
gatione  in  patriam  rediit,  nihil  cum  indicet,  Catullum  non  statim  nuptias 
contractas  esse  sibi  finxisse).  uerum  enim  uero  non  est  causa  iusta,  cur 
recedamus  ab  ea  quam  0  suppeditat  lectione  in  lemmate  exbibita.  se- 
cundum  quam  'luces  fiuitae'  sunt  constituti  nuptiarum  dies  (ex  gr.  Liu. 
XXXV  7,  3  dicm  fmiri  pJacuit),  qui  liberiore  illo  ablatiui  usu  Romanis 
tam  dilecto  uocantur  'tempus  optatum'  siue  gratum  iucundumque  (ad  22). 


LXIV  32—36.  373 

ad  'aduenere'  cf.  LXI  37.  *quae'  si  quo  spectat,  certe  non  ad  'taedis' 
u.  26  (ut  uoluit  Ellisius  incredibilium  fere  sectator),  sed  ad  'concessit 
ducere  neptem'  u.  29  pertinere  putandum  est,  ut  qui  concesscrunt  siniul 
eoustituisse  diem  nuptiarum  dicantur.  quamquam  baec  quoque  tam  ost 
contorta  ratio,  iure  suo  ut  LMuellerus  coniectura  conatus  sit  subucnire.  qui 
proposuit  %pioi'  uel  'queis',  quorum  utrunique  apte  accedit  ad  'aduenere': 
siue  Peleo  siue  ambobus  amantibus  (cf.  u.  sq.).  —  32.  (lomum  conuontii 
tota  frequentat  Tliessalia  (siue  potius  Thesalia,  nam  baec  perpetua  iu 
boc  carmine  scriptura  Catullo  non  uidetur  esse  abiudicanda:  cf.  supra 
p.  52).  quaeritur  quae  sit  domus  illa,  quam  frequentat  siue  gregatim 
adit  conuentu  (boc  est  turba  festa  et  gratulandi  causa  conlecta:  Paulus 
Festi  p.  42)  tota  Tbessalia  siue  uniuersum  Pelei  regnum;  quod  est  dictum 
cum  hyperbole  eadem,  qua  (adnotante  Vulpio)  Proij.  II  6,  2  tota  Graecia 
in  re  simili  est  usus.  nihil  enim  adest  quospectet  uox  nuda  'domum'. 
at  si  iDraecedit  'quoi' ,  hoc  ad  utrumque  enuntiati  membrum  pertinens 
efficit  ut  intellegamus  'Pelei  domum'.  ad  quae  iam  accuratiore  et  rei 
et  loci  cum  significatioae  accedit:  —  33.  oppletur  laetauti  regia  coetu. 
cf.  Stat.  Theb.  II  214  in  eadeni  re  laeto  regalia  coetu  atria  complentur. 
iterum  laetitiam  persequitur  u.  sq.:  —  34.  dona  ferunt  prae  se,  decLiraut 
^audia  uultu.  scil.  ei  qui  coetum  efficiunt.  Aen.  XI  249  munera  praeferi- 
mus,  Ilias  lat.  22  dona  simul  praefcrt,  Lucil.  IV  25  M.  tum  prae  se  portant 
ingodes  inunere  pisces:  manibus  gestantur  dona  nuptialia.  'decl.',  manifesto 
ostendunt:  Cic.  ad  fam.  I  9,  17  non  solum  fronte  atcpie  uultu  .  .  declarant, 
Sil.  Ital.  XVI  581  mentis  testatur  gaudia  uultu.  —  35.  deseritur  Cieros. 
describitur  Tbessalorum  summus  in  regem  suum  amor,  quo  ex  remotis 
terrae  partibus  confluxerunt  neglectis  negotiis  omnibus.  debetur  autem 
primus  ille  locus  Cieros  Meinekii  [uiudic.  Strabon.  p.  151]  acumini. 
nam  'siros'  uel  ''syros'  traditum  Itali  in  'Scyros'  mutauerant;  quae 
insula  non  paulum  a  Thessalia  remota  cur  inter  medias  huius  regiones 
commemoretur  non  apparet,  neque  defensioni  sufficit  quod  uulgo  accer- 
sunt  Scyri  incolas  Dolopas  ex  Thessalia  ortos  (Thucyd.  I  98,  Diodor. 
IX  60)  et  ad  communem  Pelasgorum  gentem  pertinentes;  magis  etiam 
Achilles  et  aula  Lycomedis  binc  abhorrent.  coniectura  autem  cum  sit 
illud  'siros'  sanandum,  cur  non  amplectamur  eam,  qua  nihil  dubii  restat? 
est  enim  Cieros,  quae  et  Cierium  appellatur,  Thessaliotidis  oppidum 
(Strabo  436);  quod  olim  fortasse  nobile  erat,  nunc  sane  deperditis  tot 
fabulis  monumentisque  fere  ignotum  latet.  —  Phthiotica  tempe  idem 
restituit  Meinekius  pro  uulgata  'Tempe',  quae  potius  Teneia'  uocanda 
erant  et  a  quibus  Phthiotica  regio  sat  distat.  quodsi  dixernut  'Phthio- 
ticus'  hic  pro  'Thessalicus'  poni,  quod  alias  concessum  est  in  bac  tam 
accurata  uariarum  Thessaliae  regionum  distinctione  non  concedi  neglexere. 
itaque  traditum  ^tempe'  pro  appellatiuo  babentes  explicabimus  '"ualles 
Phtbioticae'  (cf.  ex.  gr.  Theocr.  1,  67  rj  ^citcc  Ilrjviia  yiaXcc  xi^nha  r] 
xaro:  nCvSw,  Ouid.  am  I  1,  5,  met.  VII  371,  fast.  IV  477;  Marklandus 
ad  Stat.   silu.  V  3 ,   209,  Kriegkius   libri  'das  thessalische  Tempe'  Lips. 


374  LXIV  37. 

1835  p.  41)  hasque  ualles  (de  quibus  cf.  Liuius  XXXII  4,  3  sq.)  dicemus 
nihil  aliud  sibi  uelle  quam  Phthiotidis  ciicumscriptionem  similem  eius, 
quani  u.  sequens  exhibet,  ubi  commemoratae  urbes  Crannon  et  Larisa 
(sic  autem  rectius  quam  per  geminam  't;'  scribitur)  ad  eam  partem 
Thessaliae  pertinent,  quae  Pelasgiotis  uocatur,  ut  iam  tribns  regionibus 
praecipuis  Thessaliotide  Phthiotide  Pelasgiotide,  inter  quas  media  erat 
Pharsalus,  recte  totum  Pelei  regnuni  couplexus  sit  poeta.  —  37.  Phar- 
saliiui  coeuut,  Pharsalia  tecta  fre»(ueHtaut.  uide  bellam  per  asyn- 
deton  quod  uocant  explicatiuum  oppositioueni :  undique  sedes  suas  relin- 
quunt,  quippe  quibus  commune  itineris  propositum  fuevit  una  solaque 
Pharsalus  (hoc  euim  inest  nominis  repetitioni).  recedit  autem  poeta  a 
imlgari  fabulae  forma,  secundum  quam  in  Pelio  monte  locum  habuerunt 
nuptiae;  neque  tamen  dubium  est  quiu  Catullus  ex  reconditis  locupleti- 
busque  Alexandrinorum  fontibus  hauriens  Pharsalum  fecerit  nuptiarum 
locum  (cuius  rei  uestigium  habes  in  Enrip.  Audrom.  16  sqq.,  schol.  ad 
Pindari  Nem.  IV  81);  ut  et  in  ceteris,  quae  ad  Pelei  historiam  attinent, 
non  triuialem  ille  sapientiam  sequitur.  recepimus  Pontani  emendationem 
'Pharsalum'  pro  tradito  'Farsaliam',  quod  est  ortum  ex  adsimilatione 
ad  uocem  subsequentem  eandem.  tam  conbtaus  enim  est  'Pharsalus' 
mensura  (quam  loci  alio  nomine  suspecti  deprauatique  non  redarguunt) 
adeoque  non  regionis  sed  urbis  nomen  desideratnr  (numquam  uero  'Phar- 
salia'  apud  graecos  latinosue  scriptores  urbem  designat),  ut  friuoluni 
sit  apertae  illius  emendationis  ueritatem  uelle  obscurare  accersitis  dis- 
simillimis;  cf.  et  Hauptius  opusc.  I  p.  140,  Lachm.  ad  Lucr.  p.  193.  — 
longius  Catullus  mori  epico  iudulgens  commoratur  in  desertorum  ab  in- 
colis  locorum  imagine,  hac  ipsa  commoratione  meliorem  sibi  parans 
transitum  ad  eam  quae  ex  contrario  ponitur  regiam  Pharsalicam  de- 
scribendam.  neque  tamen  lentius  euatem  poetam  passi  sunt  medii  aeui 
scribae,  uersus  aliquot  celeri  pede  transilientes  (errando  uimirum  in 
eisdem  initiis);  qui  uersus  in  margine  archetypi  additi  falsoque  deinde 
in  textum  restituti  turbas  peperere  haud  paruas.  nam  in  hoc  libri  V 
ordine  38  'Rura  colit'  —  39  'Non  humilis'  —  40  'Non  glaebam '  — 
41  'Non  falx'  —  42  'Squalida  desertis'  nullum  plane  inesse  ordinem, 
sed  ea  quae  de  aratione  dicta  necessario  cohaei-ent  esse  discissa  sine 
arte  ulla  uel  consilio,  inde  a  Martialis  commentatore  Kamiresio  de 
Prato  perspexerunt  docti  complures;  ex  quibus  Ramlerus  et  Ritschelius 
post  aliorum  conamina  infelicia  ea  quae  duce  anaphora  coniunguntur 
uon  diuellentes  u.  40  post  41  traiecerunt,  rectum  quidem  sic  efficientes 
progressum,  quem  cpnfirmat  aliquatenus  Vergilii  paululum  inmutantis 
imitatio  [ecl.  4,  40]  non  rastros  patietiir  humus,  noii  uined  falcein, 
rohustus  quoque  iam  tauris  iuga  sohiet  arator.  at  eidem  u.  38  suo  loco 
relinquentes  non  soluernnt  omnem  difficultatem.  absone  enim  agricul- 
turae  bis,  non  uno  tenore,  fit  mentio.  unde  hoc  potius  ordine  uei-sus 
sese  excipere  uolui:  39,  41,  40,  38,  42,  ut  a  uinearum  et  hortorum  cultu 
transcatur   ad  agros,   quorum    colendorum    studium   grauissimiun   nouam 


LXIV  38—42.  375 

in  imiigine  coepta  commoraudi  ansam  simulque  ad  rera  i-edeundi  occa- 
sionem  dederit.  secnudum  quem  ordiuum  singula  contemplemur.  — 
31).  uoii  liuuiilis  CHruis  purgatur  iiinea  rastris.  ^uinea'  dubitant  utrum 
pro  uineto  an  pro  uite  sit  accipiendum.  hoc  si  amplectimur,  erit  uitis 
humilis  ea  quae  humi  serpit  (cf.  ad  LXll  50).  quae  purgatur  a  terra 
scilicet  herbisque  forte  obductis;  quamquum  iu  hanc  rem  credi  nequit 
adhibitum  esse  rastrum,  quod  instrumentum  a  dentibus  infiexis  dictum 
'curuum'  (cf.  Rich,  lex.  antiqq.  s.  u.)  glaebis  potius  frangendis  inseruit 
(Verg.  6.  11  399);  manibus  nimirum  par  est  uiticolas  in  singulis  uitibus 
et  elegisse  herbas  et  remouisse  ceteras  sordes.  itaque  praestat  cogitare 
de  uineti  solo  bidentibus  uertendo,  qua  cum  re  extirpeudi  gramina  officium 
erat  coniuuctum  (Colum.  JV  5).  ''humile'  uiuetum  est  id  quod  uites  huuiiles 
(uon  arbustiuas)  continet;  cf.  Varro  d.  r.  r.  I  8, 1,  Colum.  IV  1,  5,  VHehnius 
p.  70.  —  41.  uou  falx  atteuuut  froudatoruui  arboris  unibram.  deminuit 
frondem  nimia  luxurie  puUulantem  uiribusque  arboris  nocentem;  saepius 
enim  'umbra'  pro  fronde  ponitur,  ut  Verg.  G.  I  157  falce  premes  um- 
bras,  auctor  Nucis  (33  non  inihi  falx  nimius  Saturnia  deputat  umbras. 
nam  uoci  'falce'  additum  'frondatorum'  demonstrat,  non  esse  hic  iu- 
tellegendam  lalcera  uiueaticam,  sed  arborariam  (Varro  d.  r.  r.  I  22), 
siquidem  unum  tantum  frondatorum  genus,  scilicet  quod  amputauerit 
arbores,  usum  sit  falce  (cf.  Seruius  ad  ecl.  1,  57).  quod  coufirmat  plane 
illud  ^irboris  umbram',  in  quo  singularem  collectiuura  in  imagine  gene- 
raliter  coucepta  habes.  unde  satis  mirari  non  possum,  fuisse  qui  nou 
de  hortorum  cultura  in  hoc  uersu  agi  putarent,  sed  aut  de  uitibus  falce 
amputandis  aut  de  arborum,  quibus  uites  implicitae  sunt,  umbra  coer- 
cenda  (Plin.  h.  n.  XVII  28,  214),  quod  utrumque  non  frondatorum  sed 
uindemiatorum  est.  —  40.  uon  glaebaui  prono  couuellit  uomere  tau- 
rus.  fiudit  uersatque  aratro  in  terram  defixo,  uulgo  interpretantur, 
uescio  quo  iure  quibusue  exemplis  (nam  'pressus'  uomer'  nihil  ad  rem); 
immo  uomer,  qui  proprie  uocatur,  nihil  habet  quod  in  partem  anterio- 
rem  inclinet,  sed  derectus  est  totus.  Vulpio  autem  ab  aratore  incuruo 
uomerem  pronum  explicanti  cum  nemo  iam  fidem  sit  habiturus,  de  uni- 
uersa  natura  aratri  in  terram  inuergentis  descensurique  sunt  qui  cogi- 
tent.  quod  ut  fortasse  opere  nondura  incohato  non  plane  est  falsum, 
ita  quod  trahentibus  tauris  sulcos  ducit  aratrum  iam  non  pronum  sed 
depressum  est  et  in  rectum  tendit.  quocirca,  nisi  forte  magis  tibi 
poeticum  uidebitur  'pronus  c.  u.  taurus',  reponendum  puto  'proso  uomere', 
hoc  est,  in  rectum  uadente.  —  38.  mollescuut  colla  iuuencis.  remi- 
niscaris  colla  boum  'dura'  (ut  apud  Ouid.  epist.  12,  39  sq.),  scilicet  iugo 
inposito  et  adsiduo  labore;  quae  nunc  per  ferias  agrestium  uacatione 
operis  desuescunt  onus  aratri  ferre.  —  42.  squalida  desertis  nibigo 
infertur  aratris.  uomeri  autem  ipsi,  pergit  poeta,  in  agris  scilicet 
relicto  terra  (ut  omni  ferro:  Plin.  h.  n.  XVII  4)  obducit  rubigiuem;  quae 
forma  aeque  bona  quam  altera  'robigo'  habetur  etiam  LXVIIP  111,  ubi 
uocatur  'scabra'.     hinc    inlustratur  uox  ^infertur',  quam  explicant  'in- 


376  LXIV  43-47. 

fert  se'  conparantes  Tib.  1  10,  50  militis  in  tenebris  occupat  arma  situs 
(potuissent  etiam  Prop.  II  6,  36  mala  deserios  occupat  herba  deos);  nimi- 
rum  cogitauit  poeta  de  umoribus  terrenis  tamquam  ferramentorum  ini- 
micis.  —  nunc  ex  hac  degressioue  ita  in  uiam  se  recipit  CatuUus,  ut 
agricolis  regem  huiusque  regiam  splendidam  illorum  squalidis  iam  ara- 
tris  opponat:  —  43.  ipsius  at  sedes.  praepositam  ob  coutrarium  ui 
multa  uocem  'ipsius'  intellege  ^domini,  regis'  (ad  I  9),  ut  Aen.  II  479.  'at' 
traiectum,  ut  u.  58.  sedes,  quas  magis  generaliter  domum  accipe,  plura- 
liter  positae  hic  (nam  cf.  ad  LXVII  4)  amplitudinem  denotant  ingentem, 
ut  Verg.  Aen.  II  437.  —  (luacunHiue  opulenta  recessit  regia.  hoc  est, 
in  omni  parte  interioris  arcis.  nam  recedit  omne,  quod  oculis  specta- 
torum  subtrahitur,  qui  tantum  frontem  domuum  uident,  non  interiora 
retrosum  sese  extendentia;  cf  Plin.  epist.  II  17,  21  contra  parietem  medium 
zotheca  percpiam  eleganter  recedit  (nec  plane  dissimiles  Verg.  Aen.  II  300, 
Stat.  Theb.  V  242):  sic  etiam  accepit  Verg.  Aen.  I  637—641  totum  hunc 
locum  43  —  51  respiciens  at  domus  interior  regali  splendida  luxu  in- 
struitur  eqs.  nouo  hoc  enuntiatum  secundarium  utitur  subiecto ,  quo 
accuratior  ratio  reddatur  primarii:  splendet  domus  in  omni  sui  parte,  ut 
par  est  in  arce  regia  diuitiis  opibusque  afluenti.  —  44.  splendent  auro 
atque  argento.  cf  Verg.  1.  I.,  Phaedr.  IV  26,  20  splendebat  hilare  poculis 
conuiaium  et  app.  14,  6  uilla  ditis  splendida  et  (cp.  Mitscherl.)  Bacchyl. 
27,  8  B.  XQ''^^^  ^'  i^^^ocvTi  rs  (laQfiaiQovai  oly,oL.  intellege  prompta  ex 
thesauro  insignia  regia  nec  non  arma  et  uasa  similiaque,  quae  in  orna- 
mentum  parietibus  adfixa  oculos  aduenientium  oblectabant;  magnamque 
illorum  copiam  inlustrat  uersus  spondiacus.  —  45.  candet  el)ur  soliis. 
datiuus  'soliis'  (quibus  mensae  adsidebatur:  infra  303)  pro  ''solia  candent 
ebore'  (cf.  263);  comparant  Aen.  VI  603  lucent  genialibus  ultis  aurea  ftdcra 
toris  et  895  candenti  elephanto.  —  coUuceut  pocula  meusae.  scil. 
nuptialis,  quam  licet  ex  compluribus  mensis  (infra  304)  constantem 
unam  generaliter  tinxit  poeta  (cp.  Mitscherl.  Verg.  Aeu.  XI  738  et  plenae 
pocula  mensae).  illud  mirandum  est  quod  j^oeta,  postquam  fulgentes 
auro  argentoque  domus  partes  omnes  et  in  atrio  ipso  candeutia  ebore 
solia  commemorauit,  iam  oblitus  est  addere,  quanam  luce  splenduerint 
calices,  quod  addi  concinnitas  quam  maxime  flagitat.  suspicamm-  igitur, 
post  u.  45  intercidisse  uersiculum  a  uoce  'gemmea'  incipientem  et  deinde 
alia  addentem,  quae  ad  apparatum  nuptialem  pertinerent.  utut  hoc  est, 
per  asyndeton  summatiuum  iam  finitur  haec  descriptio  ita:  —  46.  tota 
domns  gaudet  regali  splendida  gaza.  opibus  (Lucr.  II  37)  illis  uere  regiis 
uisui  expositis  dum  splendet  ubique,  laetum  et  diebus  festis  adcommodatum 
uultum  prae  se  fert  domus,  translatione  eadem  uere  poetica,  qua  dixit 
Lucr.  III  892  domus  laeta  et  Phaedr.  IV  26,  21  magno  adparatu  laeta 
resonabat  domus  (cf.  et  infra  u.  284).  —  47.  puluiuar  geuiale.  lectus 
nuptialis,  quem  par  est  diuae  hic  attribui  talem  qualem  in  templis 
Romae  sternere  solebant  deis;  unde  etiam  imperatricum  Romanarum 
Liuiae  et  Messalinae  lecti  aperto  diuinitatis  respectu  uocantur  puluinaria 


LXIV  48-49.  377 

(Ouid.  ex  P.  11  2,  71;  luuen.  6,  132).  —  4S.  sedibus  iu  mediis.  iu 
media  domo  (mediis  in  tectis  Verg.  1.  1.),  boc  est,  in  atrio;  nam  uidetur 
sane  domum  Romauam,  in  qua  atrium  coutinebat  lectum  genialem 
(exempla  dat  Ivossbachius  'roem.  Ehe'  p.  367),  ob  oculos  habuisse  poeta; 
nisi  forte  i-eddidit  Homericum  (ii'X(p  Sofiov  viprjXoLO  (Od.  III  402),  ubi 
etiam  cubiculum  uxoris,  quod  proprie  thalamus  uocatur,  positum  fuisse 
uidetur  apud  Graecos.  —  Indo  (luod  dentc  polituni.  adiectiue  est 
posita  uox  'politum',  hoc  est,  exornatum;  unde  corrigendus  Lucr.  V 
1451  et  daedala  signa  polita.  lecti  enim  elegantiores  in  partibus  magis 
conspicuis  (maxime  pedibus;  cf.  LXI  108)  eburati  atque  etiam  aurati 
erant  (ut  apud  Phiutum  Stich.  377).  ad  'dente  Indo'  (hoc  est,  ebore 
quod  mieit  India)  cf.  Ouid.  met.  VIII  288;  Petron.  c.  135;  Stat.  silu.  III 
3,  95;  luuen.  11,  125;  Symphos.  160.  —  49.  tincta  tegit  roseo  conclijii 
pnrpura  fuco.  iterum  lepor  petitus  ex  oppositione  eboris  niuei  et  pur- 
purei  straguli,  ut  apud  Hor.  sat.  II  6,  102  rubro  ubi  cocco  titicta  stqier 
lectos  canderct  uesiis  eburnos.  unde  etiam  abundans  loquendi  genus  ex- 
plicandum,  quo  puipura  siue  stragulum  purpureum  iterum  longius  de- 
pingitur  tamquam  'fuco  conchyli  roseo  tincta' ;  ad  quod  non  tam  cum 
Mitscherlichio  conparanda  sunt  Stat.  silu.  III  2,  139  quo  pretiosa  Tyros 
rubeat,  quo  purpura  fuco  Sidoniis  iterata  cadis  similiaque  haud  pauca 
quam  potius  Seren.  Samm.  798  purpura  torretur  conchyli  perlita  fuco. 
nam  ex  conchylii  siue  muricis  suco  (quam  uocem  male  nonnulli  et  Ca- 
tullo  et  Sereno  restitui  uoluere)  paratur  fucus  ille  roseus  siue  color  pur- 
pureus,  quem  combibit  quae  tingitur  lana:  Lucr.  VI  1074  purpureusqtie 
colos  conchyJi  iungitur  uno  corpore  cuin  lanae  (apud  eundem  II  501 
restitue  purpura  Thessalico  concharum  infecta  colore);  Cic.  Phil.  II  27,  67 
conchyliatis  .  .  periitromatis  lectos  stratos,  Matius  fr.  5  M.  tapides  ebrii 
fuco,  quos  concha  purpura  imbuens  uenenauit,  alia.  —  transit  iam  Catullus, 
longiore  degressione  carmiui  suo  iTt^i.s6Siov  quoddam  insertmus ,  ad  de- 
scribendum  stragulnm  purpureum.  adamabant  enim  inde  ab  antiquissi- 
mis  temporibus  poetae  ut  cetera  artis  monumenta  ita  texturas  uersibus 
suia  inlustrare  atque  exornare.  exempla  conlegit  Cornelius  Muellerus 
[spiciL  in  Cat.  c.  LXIV,  Hamb.  1836,  p.  14],  cuius  adpono  uerba:  'omni- 
bus  praeiuerant  Homerus  clipeo  Achillis  (IL  XVIII  478  sqq.)  et  Hesiodus 
clipeo  Herculis  depingendo  (scut.  Herc.  139  sqq.).  inter  Anacreontea 
legitur  carmen  (51),  quo  poeta  discum,  in  quo  e  mari  assurgit  Venus 
Anadyomene,  persequitur.  Tbeocritus  (Id.  1,  27  sqq.)  poculum  praemii 
loco  propobitum,  Moschus  (Id.  2,  37  sqq.)  calathum  Europae  depinxit; 
Apollonius  Rhodius  (I  721)  fabulas  lasonis  pallae  intextas  enarrauit; 
item  Ouidins  (met.  XIII  681  sqq )  fabulas  in  cratere  Aeneae  et  (raet.  H 
5  sqq.)  in  foribus  regiae  Solis  expressas.  Vergilius  (Aen,  VIII  625  sqq.) 
clipeum  Aeneae,  chlamydem  cum  Ganymedis  raptu  intexto  (Aeu.  V  250), 
fores  templi  Cumani  (Aeu.  VI  25  sqq.)  descripsit.  Silius  Italicus  (II  403) 
clipeum  Hannibalis;  Nonnius  (Dionys.  XLI  302  sq.)  orbem  terrarum  in 
palla  Harmoniae   acu  picta   exhibuit'.     haec  Muellerus,   cuius   enumera- 


378  LXIV  49. 

tioni  nonuuUa  addi  possunt  (ut  Eurip.  lon  1141  sqq. ,  Ouid.  met.  VI  70, 
Verg.  Aen.  I  453  sqq.,  Ciris  21  sqq.).  secutus  est  autem  Catullus  Alexan- 
drinorum  maxime  morem,  quibus  talia  episodia  ualde  placebant,  elegit- 
que  Thesei  et  Ariadues  historiam  iiobilissimam  ob  eam  causam,  ni  falli- 
mur,  quod  qui  uersibus  latinis  illam  panxisset  nondura  extitit.  itaque 
materiae  primum  tractatae  gloria  adliciente  cum  illud  potissimum  argu- 
mentum  sibi  sumpserit,  facile  excusatur,  quod  remm  probabilitatem 
Ijarum  curauit;  nam  Pelea  et  Thesea  fabulae  priscae  eisdem  temporibus 
uiuentes  faciuat.  qua  in  re  quantopere  abusi  siut  licentia  poetis  con- 
cessa,  nemo  magis  ostendit  quam  Valerius  Flaccus,  qui  in  Argo  naue 
depictas  narrat  Pelei  et  Thetidos  nuptias  (I  130  sqq.).  et  similiter  potest 
excusari,  quod  miro  sane  modo  fingitur  lecto  nuptiali  instratam  fuisse 
uestem,  in  qua  infidi  amatoris  gesta  eraut  depicta.  sed  ipsum  tractandi 
argumenti  modum  ut  persequamur,  poeta  strenue  feruideque  rem  ad- 
gressus  narrationis  iucunditate  longius  longiusque  quidem  abduci  se 
passus  est,  ut  tamen  arte  quadam  haec  euagatio  minime  careat.  nam 
cum  seriem  quandam  imaginum  in  certo  aliquo  artis  opere  obuiarum 
studeret  exprimere  carmine  suo,  facile  sensit,  facta  certo  ordiue  pro- 
posita  a  pictore  uel  fictore  siue  textore  (nam  quale  opus  ei  obuersatum 
sit,  difficile  est  diuinatu)  hoc  modo  sibi  esse  tractanda,  ut  nou  summa 
rerum  ipsarum  momeuta,  qualia  artifex  coutinua  inde  ab  initio  usque 
ad  finem  serie  oculis  subiecisset,  sed  personarum  agentium  sensus 
affectusque  cum  maxime  legentium  animis  proponeret,  non  gestorum 
enarratorem  sed  twv  nad^cov  interpretem  agens.  itaque  cum  artis  exem- 
plar  singularum  iraaginem  cyclura  quendam  praeberet,  quo  secuudum 
fabularura  fidem  omnia  suo  ordine  descripta  essent,  Catullus  hunc 
ordinem  neglegens  et  in  medias  res  properans  optime  utque  uerum  poe- 
tam  suspicias  perspexit,  summam  suae  narrationis  uersari  debere  in 
depingenda  ea,  in  quam  ipsa  fabula  omnem  affectuum  uim  contulit: 
Ariadne  deserta  liraen  est  narrationis,  ad  Ariadnen  summae  desperationi 
traditam  medium  recurrit  carmen,  idem  finem  facit  in  Ariadne  ex  an- 
gnstiis  erepta.  quibus  partibus  tribus  ea  quae  antea  posteaque  sunt  acta 
quasi  in  transcursu  inseruntur.  hinc  autem  qui  laudamus  CatuUum,  quod 
quid  inter  artificis  et  poetae  raciones  intersit  intellexit,  iam  minus  aegre 
ferimus  qnod  suo  materiam  tractandi  generi  nimis  indulgens  in  singulis 
partibus  paruni  consuluit  symmetriae  (ueluti  Ariadues  orationem  nimis 
extendit).  quamquam  hoc  uel  beniuolis  aestimatoribus  est  reprehenden- 
dum,  quod  etiam  in  eis  quae  cursim  tangit  ille  non  cauit  partium  con- 
centui  plane  necessario.  nam  habet  ratio  a  poeta  instituta  hoc  incom- 
modi,  quod,  cum  haec  de  Ariadue  narratio  iam  ipsa  sit  degressio,  intra 
hanc  nouis  opus  fuerit  degressionibus;  in  quibus  cum  modum  ille  non 
seruauerit  (ut  in  Aegei  ad  filinm  uerbis  u.  215  sqq.),  complicitum  con- 
tortum  difficiie  euadit  totum  hoc  episodium.  quod  per  plus  quam  du- 
centos  uersus  extentum  iustam  in-o  uniuerso  epyllio  mensuram  excedit 
nobisque   in   raemoriam   reuocat   purpureum    illum   pannum  Horatii,   qni 


LXIV  50—52.  379 

nescio  an  in  prima  artis  poeticue  parte  exagitauerit  Catullum  atudiorum- 
que  socios,  qui  caeco  Alexaudrinorum  amore  praeceps  dati  carmen  sim- 
plex  tt  nuum  esse  debere  noudum  intLllexisseut.  artis  autem  exemplar, 
cuius  isin>xulas  imagiues  poeta  conflauit  in  unum,  quali  fere  seric  fahu- 
lani  descripserit,  difficillinie  erui  potest:  uidentur  {ni  in  re  incertissima 
coniecturam  licet.  proferre)  in  una  parte  Thesei  in  Creta  aduentus  pri- 
musque  cum  puella  congressus,  iuuenis  Atheniensis  cum  Minotauro  pugna, 
Ariadne  in  Naxo  deserta,  Aegeus  in  mare  se  praecipitans  locum  habuisse; 
iam  altera  pars  (cf.  u.  251)  itidem  quuttuor  si  constitit  imaginibus,  for- 
tasse  continuit  Hacchi  iu  Naxo  aduentum,  Ariadnes  somno  iunrta<'  uisum, 
puellae  in  Thyiadura  agmine  deductioneni,  Bacchi  et  Ariadnes  nuptias 
(cf.  de  artis  operibus  ad  totam  hanc  fabulam  pertinentibus  Olahnius 
libri  'archiieologische  Beitraege'  inscripti  p.  251  sqq.  et  Roschems  lex. 
myth.  p.  544  sq.).  ceterum  hoc  episodion,  licet  laboret  compositionis 
uitiis,  tamen  locis  multis  suauissimis  splendidissimisque  plcnum  cum 
alii  aeni  Augnstei  uates  data  occasione  expresserunt  iraitando,  tum  totum 
ob  oculos  habuit  Ouidius  epistula  decima.  —  50.  haec  uestis  priscis 
hominum  iiariata  liguris.  uestis  (acil.  stragula,  ut  infra  265)  est  uariata 
siue  ornata  uersicoloribus  (Prop.  II  6,  33  istis  olim  uariabant  tecta  fiyuris; 
Val.  Flacc.  III  12  et  pictu  Clyte  uariauerat  auro  =  acu  pinxerat)  homi- 
num  figuris,  quae  ipso  habitu  suo  referebant  piiscam  uetustatem.  est 
enim  haec  iusta  legitimaque  inuersio  pro  ''priscorum  hominum  figuris' 
eo  magis,  quod  quasi  in  unam  notionem  coeat  illud  'hominum  figurae' 
(Verg.  Aen.  II  18  delecta  uirum  corpora,  Ouid.  trist.  II  521  prisca  uiro- 
ram  corpora,  Stat.  Tbeb.  Iil  224  terrificis  monstrorum  figuris  et  Ach. 
11  158  Kohlm.  priscosque  uirum  mirarer  honores).  —  51.  heroum  mira 
uirtntes  indicat  arte.  artificio  admirabili  (PLM.  III  p.  305  XIII  1  et 
mira  tcxtilis  aHe,  Verg.  Aen.  IX  304,  Ouid.  met.  X  247)  manifestat 
narratque  semideorum  fortia  facta.  sic  enim  uocem  'uirtutes'  recte  in- 
teliexit  Vergilius  1.  ad  u.  43  1.;  cf.  et  LXVIII''  50.  locutus  est  autem 
poeta  respectu  straguli,  in  quo  sane  Thesei  facta  fortia  primo  loco  ex- 
titerunt,  non  sui  carminis,  in  quo  illa  fere  delitescunt  deprimeute  alia- 
rum  rerum  de<criptione.  —  52.  namque  flnentisono  prospectans  litore 
l>iae.  'namque'  in  transitu  sollemni  ad  rem  narrandam,  ut  infra  212. 
ad  uocem  hoc  uno  loco  (fortasse  casu)  extantem  ^fiuentisonus'  compara 
simillimas  'undisonus'  et  ^fluctisonus':  ad  litoris  petras  maris  fluenta 
magno  cum  sonitu  franguntnr.  expressus  Homerus,  qui  in  narratione  de 
Theseo  et  Ariadne  Od.  XI  325  Jirj  iv  dfiqjiQvvr]  habet;  expressit  iterum 
h.  1.  Ouid.  a.  a.  I  528  breuis  aequoreis  l)ia  feritur  aquis.  'prospectans', 
usque  et  usque  prospiciens;  quod  absolute  est  positum:  ex  litore  cditiore 
in  mare  subiectum  oculos  puella  mittit.  Diam  insulam  utrum  pro  Naxo 
an  pro  ea,  quae  propo  Cretam  est  sita,  accipiant  etiamnunc  dubitant 
docti.  pro  Naxo  .stant  ueteres  omnes:  Diodor.  IV  61,  scholiastae  ad 
Hom.  Od.  XI  321  (ubi  quod  legitur  Jiu  vr^aog  nQog  zij  KQrjzrj,  r^rig  vvv 
Na.i,og    Y.ccltirai.,    confusio   est   aperta,    siquidem   Dia   Cretica   numquam 


380  LXIV  53—55. 

Naxon  nomen  accepit),  ad  Theocr.  id.  II  46,  ad  ApoU.  Rhod.  IV  426 
(ubi  adfernntur  testimonio  non  coutemnendo  Callimachi  uerba  incertum 
ex  quo  carmine  prompta  iv  dir]'  z6  yccg  tons  naXaCxsqov  ovvofia  Nd^m), 
Eratosth.  Catast.  5,  Plutarch.  Thes.  c.  20,  Prop.  III  17,  27  sq.  ed.  nostrae, 
Ouid.  met.  III  636  et  690,  Seru.  ad  Aen.  III  125,  schol.  ad  Germ.  Arat. 
p.  384  Eyss.:  unde  si  in  hac  fabula  alii  scriptores  simpliciter  uocant 
Diam,  tamdiu  de  Naxo  cogitandum  est  nobis,  quamdiu  non  certa  ratione 
eos  non  de  Naxo,  sed  de  Dia  Cretica  uerba  facere  demonstratum  erit. 
uam  recentiorum  (primi  IVossii;  cf.  et  Fleck.  ann.  1882  jj.  206  sqq.) 
argumenta,  quibus  hoc  demoustrare  sunt  conati,  nimis  inualida;  nam 
cur  ex  Creta  Athenas  rediens  ad  Naxon  adpelli  nequierit  Theseus  (infra 
ad  121),  aeque  latet  quam  quod  dicunt,  illam  insulam  iam  tum  cultam  fuisse 
et  hominibus  habitatam  (quod  in  Dia  Cretica  multo  magis  est  uerisimile); 
breuis  autem  paruaque  respectu  aliarum  insularum  (maxime  Cretae)  ad- 
pellari  potuit  etiam  Naxos;  ex  qua  certe  Cretam  adspicere  non  licuit 
(licuit  ex  Dia  Cretica);  et  similia,  si  iam  opus  esset,  facile  aduersus 
illorum  opinionem  proferri  possent.  —  53.  Thesea  cedenteui  celeri  cum 
classe  tuetur.  consentiunt  cum  scriptores  ueteres  (cf.  et  infra  84,  121, 
227)  tum  tabulae  pictae  Pompeiauae  et  Herculanenses  in  eo,  quod  unam 
Theseo  nauem  attribuuut.  et  habet  hanc  significationem  unius  uauis 
haud  raro  uox  'classis'  (ut  Hor.  I  37,  24  classe  cita;  ibid.  III  11,  48; 
Verg.  Aeu.  VI  334),  ut  tamen  obscurum  maneat  'cum',  siquidem  cum 
classe  fugit,  qui  complures  habet  naues,  in  quarum  una  ipse  est  con- 
locatus.  restitui  ex  coniectura  'tum',  quod  sua  utitur  ui:  fugae  uixdum 
coeptae  tum  potissimum  ille  operam  inpendit,  ut  quam  celerrime  e  cou- 
spectu  abiret:  intellegimus  haec  et  sequentia  melius,  si  iuuenem  modo 
profectum  oculis  prosequitur  Minois.  qua  coniectura  simul  pulcre  angetur 
horum  uerborum  ornatus  in  adlitteratione  positus  nunc  demum  bene 
mixta.  'ced.'  (=  disced. ,  ut  LXVI  39),  scil.  'litore  Diae';  quod  aeque 
cum  ^ced.'  quam  cum  'jjrospectans'  iungendum.  —  54.  iudomitos  in 
corde  gerens  Ariadna  furores.  qui  furores  de  ira  et  dolore  intelle- 
gunt,  neglegunt  u.  scquentem.  immo  per  breue  conubii  tempus  puella 
nondum  cupiditatem  satiauerat  maritalium  amplexuum ,  ut  similiter  Lau- 
damia  LXVIII^  43  et  89;  Ouid.  met.  X  364  at  ulrgo  Cinyreia  peruigil 
igni  carpitur  inflomito  furiosuque  uota  retractat.  et  sic  semper  ''furor', 
cuius  magnam  uim  indicat  pluralis,  in  hoc  carmine  de  saeuo  amore 
habetur  (94,  124,  197).  'gerens',  portans  fouensque,  ut  Sen.  Agam.  127 
tumido  feroces  impetus  animo  geris.  'Adriana'  miro  errore  et  apud  Ca- 
tullum  et  apud  alios  haud  raro  scribunt  codd.,  ut  fere  numquam  librarii 
reliquere  intacta  nomina  propria,  quibus  substituerunt  sibi  consuetiora 
(hic  nescio  cuius  feminae  sanctae);  de  'a'  finali  breui  Neuius  I  p.  43.  — 
55.  necdum  etiam  sese  quae  uisit  uisere  credit.  sic  tam  luculenta 
apertaque  emendatione  restituit  IVossius  rara  insuetaque  felicitate  hic 
usus,  ut  superuacaneum  sit  in  disceptationem  uocare  aliorum  conamina. 
''uisit'  (cf.  'prospectans')  de  eis  quae  intento  defixoque  uultu  (LXIII  48) 


LXIV  56-60.  381 

uideiuus;  'uisere'  magis  ut  IX  6  pro  siiuplici  'uidere'.  huc  adludere  ceuset 
Mitscherlichius  Ouid.  epist.  10,  31  ut  uidi,  aut  ceite  cum  vie  uidisse  putaui, 
frigidior  glacie  semianimisque  /t«";  cf.  et  Apul.  met.  II  1  quod  aspiciens 
id  esse  crederem  quod  esset  (Prop.  III  24,  6).  Verg.  Aen.  VIII  697  nec- 
dum  etium.  —  56.  utpote  fallaci  quae  tuiic  primum  excita  somno. 
prosam  sapit  uox  'utpote'  etiam  LXVII  43  obuia,  quam  uix  alibi  apud 
cultos  poetas  inuenias.  'somno  fallaci  (qui  puellam  male  prodidit:  Ouid. 
ep.  10,  5)  excita'  aeque  bouum  atque  'ex  somuo' :  Sall.  lug.  72,  2  somno 
excitus,  Drakenb.  ad  Liuium  VII  36,  2.  'tunc  primum'  (in  quo  omnis 
uis)  belle  depingit  Ouid.  1.  1.  9  sqq.:  teuente  adhuc  somni  languore  errare 
se  putat  primo.  —  57.  desertam  in  sola  miseram  se  cernat  harena. 
desolato  siue  solitario  in  litore;  quo  sensu  saepe  'solus'  uox  adhibetur, 
ut  infra  154  et  184  (cf.  Heinsius  ad  Ouid.  met.  XIV  681  loca  sola).  bene 
haec  Mesertam  in  sola'  cohaerent:  in  uacuo  litore  uacuam  amatore  cum 
se  cernat,  iure  se  miseram  (L  9,  LXV  21)  putat  puella.  —  58.  imme- 
mor  at  iuuenis  f.  pellit  uada  remis.  ad  'immemor'  cf.  XXX  1,  quam- 
quam  hic  conexus  facile  supplendum  suppeditat  'illius'.  ^uuenis'  solita 
amatoris  adpellatio  apud  poetas  elegiacos.  Prop.  IV  2,  8  remorum  auditos 
per  uada  pulsa  sonos;  Tib.  II  5,  34.  insolita  sibi  et  apud  alios  rara 
uersus  per  tria  bisyllaba  exeuntis  conformatione ,  quae  aliquid  fracti 
prae  se  fert,  poeta  depingit  laboiem  summum  remorum  prae  celeritate 
paene  fractorum  (cf.  u.  183).  —  59.  irrita  uentosae  linquens  promissa 
procellae.  cf.  ad  XXX  10,  de  promissis  infra  139  sqq.  'linquens',  nou 
amplius  curans,  sed  tradens  promissa,  quae  sic  facta  sunt  uana,  rapienda 
procellae,  quae  hic  'uentosa'  audit  similiter  atque  apud  Lucr.  VI  124 
uenti  conlecta  procella  legitur:  sunt  Ouidii  praecipites  noti,  quos  Cressa 
fleuit  promissaque  uelaque  Thesei  tulisse  (am.  I  7,  16);  nostrum  aemu- 
latus  est  Statius  Ach.  I  960  inrita  tientosae  rapiebant  uerba  procellae.  — 
60.  quem  procul  ex  alga  maestis  Minois  ocellis.  'procul'  artius  con- 
iunge  cum  ^quem',  scil.  uersantem;  quemadmodum  saepe  adnerbia  ad- 
iectiuis  uel  participiis  additis  carent.  pro  'alga'  uere  restituit  Heinsius 
'acta'.  quamquam  enim  litus  saxosum  (cf.  u.  52)  alga  potuerit  esse  cou- 
tectum  (Aen.  VII  590),  tamen  nuda  uox  'alga'  non  designat  stratum 
ex  alga  factum  (sponte  nostra  intellegimus  Val.  Flacc.  I  252  7noIIi  iuue- 
nes  funduntur  in  alga).  neque  uero  'alga'  ualet  'litus'  (apud  luuen. 
4,  48  algae  inquisitores  sunt  rerum  minutissimarum  indagatores).  denique 
ne  puellam  in  maris  undas  primas  et  algosas  procurrisse  putemus,  uetat 
eiusdem,  qualis  hic  describitur,  status;  postea  u,  128  hoc  facit.  sapit 
'alga'  correcturam  lectoris  siue  grammatici  alicuius,  qui  in  litore  humili 
torum  amantium  fuisse  sibi  persuasit  ob  u.  67  (ubi  uide),  quem  Ouidius 
quoque  aliter  accepit  hinc  nonnulla  uarians;  idemque  corrector  etiam 
infra  u.'  158,  ut  sibi  constaret,  'alga'  suum  intrusit.  si  legimus  'ex  acta', 
propterea  quod  eam  saxosam  fuisse  scimus  e  u.  52,  sentimus  poeticae 
imaginis  iucunditatem,  qua  sedis  saxeae  instar  saxea  facta  Ariadne  (quae 
'MrQois'  uocata  est  iam  Apoll.  Rhod.  III  997)  concipitur  (cf  u.  sq,).    et 


382  LXIV  61-62. 

aut  fallor  plane  aut  ita  legerunt  Vergilius  scribeus  Aen.  V  613  hi  sohi 
secretae  Troades  acta  amissum  Anchisen  flebant  cunctaeque  profundum 
pontim  aspectabant  et  Prudentius  1.  infra  acl  147  laudato.  cum  'maestis' 
autem  'ocellis'  coniunctum  fere  uisum  defixum  (Aen.  VI  156)  reminiscaris, 
ut  sua  iiuagiui  constet  grata  concinnitas.  —  61.  saxea  ut  efflgies  bac- 
chautis  prospicit  elieu.  primo  adspectu  torpor  puellam  tenet  inmotam 
locoque  adfixam:  Ouid.  ep.  10,  49  aut  mare  prospiciens  in  saxo  frigida 
sedi,  quamque  lapis  sedes,  tam  lapis  ipsa  fui;  idem  met.  V  509  viater  ad 
auditas  stupuit  ceu  saxea  uoces;  idem  met.  III  419  tiultuque  inmotus 
eodem  Jiaeret  ut  e  Pario  formatum  marmore  signum;  idem  am.  I  7,  51 
adstitit  illa  amens ,  albo  et  sine  sanguine  uuUu,  cdeduntur  Pariis  qualia 
saxa  iugis\  Apul.  met.  IJI  10  fixus  in  lapidem  ('lapide'  codd.)  steti  gelidus 
nihil  secus  quam  una  de  ceteris  theatri  statuis;  Stat.  Theb.  V  723  illa 
uelut  rupes  inmoto  saxea  uisu  haeret  (praeterea  Mitscherlichio  debeo 
Eurip.  Med.  27  sq.).  obuersabatur  autem  Catullo  certum  quoddam  signum 
marmoreum,  quod  in  simili  statu  habituque  depinxit  Baccham  aliquam; 
non  eam,  quae  trieteride  lassa  in  gramine  iacet  (Ouid.  am.  I  14,  21; 
Prop.  I  3,  5),  neque  illam  Horatianam  (od.  III  25,  9  sqq.),  quae  iu  re- 
giones  ignotas  delata  harum  pulcritudines  admiratur,  sed  aliam  quandam 
mihi  certe  ignotam,  quae  ob  dirum  adspectum  horrore  attonita  et  quasi 
in  lapidem  mutata  est.  nam  errare  mihi  uidentur  ei  qui  Ariadnen  uultu 
furorem  Bacchae  prae  se  ferre  statuunt  ex  u.  54,  quem  aliter  explicaui- 
mus.  nunc  illa  omnis  est  torpida,  ut  in  tota  hac  parte  52 — 70,  in  qua 
pendentem  in  saxo  prosecutamque  oculis  abeuntem  amatorem  depingit 
poeta;  mox,  ubi  dolor  foras  prodiit,  iram  illam  scintillarum  in  silice 
reconditarum  instar  quiescentem  emittit  nudatque.  in  fine  uersus  quod 
est  traditum  'heue',  male  Itali  in  ''euoe'  ('euhoe'  Lachm.)  mutauere, 
quod  iuugendum  esset  cum  'bacchautis'  (cf.  u.  255):  non  conuenit  mutae 
et  lingua  deuincta  adsidenti  Bacchae  talis 'exclamatio.  'eheu',  quod 
Bergkius  reposuit,  egregie  utque  amant  poetae  latini  facit  ad  exprimen- 
dam  miseram  puellae  desertae  condicionem.  —  62.  prospicit  et  maguis 
curaruiu  fluctuat  uudis.  est  repetitio  rhetorica,  quam  alii  aliter  adpella- 
ruut,  optime  'reuocatio'  audit:  in  prioris  uersus  sede  ultima  uel  paen- 
ultima  positum-uocabulum  in  sequentis  initio  ita  iteratur  ut  aut  eadem 
sententia  efFeratur  maiore  cum  adfectu  (LXIV  26  sq. ,  132  sq. ,  LXVI 
75  sq.)  aut  antea  dictum  nunc  accuratius  explicetur  diligentiusque  de- 
scribatur  (LXIII  8  sq.,  LXIV  285  sq.,  321  sq.,  LXVI  83,  LXVIIP  48  sq.); 
et  hoc  altero  genere  crebriore  (cf.  et  Ouid.  ep.  10,  33  excitor  illo,  excitor 
et  summa  Thesea  uoce  uoco)  eo  modo  usus  est  hic  poeta,  ut  simul  actionis 
quendam  progressum  significaret:  prospicit  et  quo  diutius  prospicit,  eo 
magis,  dum  soluitur  iamiam  torpor  ille,  agitatur  aestu  curarum  suarum, 
scilicet  quas  Venus  ei  iniecerat  (u.  72).  qua  de  imagine  conparant  Lucr. 
VI  34  ttoluere  curarum  tristis  in  pectore  fluctus  et  Verg.  Aen.  VIII  19 
mugno  curarum  fluctuat  aestu:  soUemnis  est  auimi  commoti  cum  mari 
incitato   conparatio.     statu  puellae   prospectautis   depicto  nunc  eiusdem 


LXIV  63—64.  383 

habitus  neglectus  legontium  oculis  subicitur;  recte  Mitscherlicbius:  ^in 
describendis  grauioribus  auimi  conunotiouibus  sollemne  est  jjoetis,  uestis 
seu  cuiuscunique  rei,  quam  tractant  ita  adfecti  homines,  prolapsae  men- 
tionem  inicere',  conligitque  Hom.  11,  X  448,  Ouid.  epist.  20,  207,  Stat. 
Ach.  I  878,  Theb.  VII  150  sqq.  —  63.  iioii  flauo  retiiiens  siiblileiii 
uertice  mitraiu.  mitra,  uittarum  quoddam  genus  coercendis  crinibus 
aptum  feminarum  graecarum  maxime  proprium  (Seruius  ad  Aen.  II  216, 
liichius  lex.  antiqq.  s.  u.),  dicitur  'subtilis'  utpote  duce  arte  texta  filis 
tennioribus.  'retinens  uertice',  scil.  loco  legitimo;  hunc  uerbi  'retinere', 
quod  hic  fere  aequat  'gestare',  usum  Ciris  auctor  suum  fecit  ut  u.  170 
ita  u.  510  purpureas  flauo  retinentem  uertice  uittas  (uerba  conflata  sunt 
e  nostro  u.  et  309).  ceterum  dici  uix  potest,  quantopere  iu  describenda 
nobilitatorum  priscis  fabulis  iuuenum  puellarumque  forma  ac  specie  ada- 
mata  fuerit  coma  flaua;  ut  in  Catullo  me  contineam,  nou  solum  Ariadne 
(quam  etiam  Hesiod.  theog.  947  ^avd-i]v  uocat),  sed  etiam  Theseus  infra 
u.  98  et  Berenice  LXVI  62  et  Protesilaus  LXVIIP  90  flauis  insignes 
sunt  crinibus  (cf.  et  Broukhusius  ad  Tib.  I  6,  8;  Burm.  ad  Ouid.  ei^ist. 
20,  57;  Rohdius  libri  'd.  griech.  Roman'  p.  154  not.):  digna  est  res  quae 
conlectis  omnibus  exemplis  ita  pertractetur,  ut  causa  et  origo  usus  illius 
detegatur  uideaturque,  num  forte  ex  fabulis  Asiaticis  flaui  crinis,  quem 
Ariae  quam  uocant  genti  proprium  uindicant  nunc  anthropologi,  honor 
atque  laus  profluxerit.  —  64.  non  contecta  leui  uelatum  pectus  amictu. 
pleuius  atque  abundans  dicendi  genus  nonnulli  agnouere:  non  contecta 
pectus  ita  ut  esset  uelatum.  quae  abnndantia,  alibi  (cf.  u.  25  et  49)  ob 
certas  causas  tolerabilis,  hic  nulla  ratione  defendenda  ab  omni  proba- 
bilitate  atque  elegantia  abhorret;  et  praeterea  hoc  pacto  'leui'  aut 
abundat  plane  aut  falso  pro  'ne  leui  quidem'  est  dictum;  tota  autem 
sententia,  qua  iam  nuda  fingitur  puella,  refellitur  u.  68  'fluitantis  ami- 
ctus'.  'uelatum'  igitur  haud  pauci  corruptam  habuere;  conieceruntque 
Fea  'bullatum',  Riesius  'uesanum',  Schwabius  ^nudatum',  Maehly  ''niueum 
per',  ego  olim  'niueum  tum'.  meliora  me  docuit  dies.  etenim  per  se 
uerba  'leui  uelatum  pectus  amictu'  nullam  praebent  ofFensionem ,  siqui- 
dem  eis  poteat  designari  pectus  tenui  adopertum  tunica  (quoduis  enim 
uestimentum  uox  ''amictus'  cum  indicet,  certius  genus  definitur  attributo 
'leuis' :  cf.  et  Ouid.  fast.  II  319).  et  de  tunica  accepit  (quam  obseruatio- 
nem  interim  uobis  praecepit  Biesius  mus.  Rhen.  XXXVI  323)  Ouidius,  qui 
aperta  totius  nostri  loci  recordatione  haec  scripsit  a.  a,  I  527  Gnosis  in 
ignotis  amens  errabat  harenis  . . .  utque  erat  e  somno  tunica  uelata  re- 
cincta,  nuda  pedem,  croceas  inreligata  comas,  Thesea  crudelem  surdas 
clamabat  ad  undas:  ubi  ut  'tunica  tantum  uelata',  sic  apud  Catullum 
'leui  tantum  amictu'  intellegimus.  quamquam  locus  CatuUianus  ita 
diff^ert  ab  Ouidiano,  quod  non  in  litore  errantem,  sed  haerentem  in  saxo 
uirginem  depingit.  ceterum  tunica  apertam  (non  nudam)  eam  facit  Oui- 
dius  in  epistula  quoque  (u.  138).  ad  'uelatus  amictu'  cf.  Ouid.  met.  X  1, 
fast.  ni  363,  a.  a.  III  179.    neque  tamen  iam  est  interpretandum  (ut  fecit 


384  LXIV  65—67. 

Biesius)  ita:  nou  plaue  quidem  (scil.  per  pallam)  tecta,  sed  leui  solum- 
modo  tunica  uelata.  nam  hoc  quoque  aitificium  contortum  est,  quod 
omnia  refellunt.  immo  indicium  ueri  continet  uox  Ouidiana  'recincta': 
non  cinxerat  Ariadne  pectus  leui  tunica  uelatum ,  ut  fluitaret  iam  amictus 
hic  tenuis  (u.  68  et  129).  codices  nil  adiuuant;  'contenta'  enim,  quod 
0  habet  pro  'contecta'  (sic  G),  falsum  est  propterea,  quod  hoc  'cou- 
tenta  pectus'  eodem  modo  sensuque  dictum,  quo  in  u.  65  'uincta  papillas' 
legitur,  et  intolerabili  laborat  tautologia  (neque  eo  quisquam  progre- 
dietur  ut  hunc  u.  65  Cinnae  tribuendum  auctore  Isidoro  et  ex  Catullo 
tamquam  interpolatum  eiciendum  putet:  qualem  opinionem  refutat  iam 
illud  'omnia'  u.  66)  neque  uero  fluitantis  amictus  infert  notionem.  quam 
uere  restituisse  mihi  uideor  pro  'contecta'  reponens  ''conlecta' :  cf.  Verg. 
Aen.  I  320  nodoque  sinus  conlecta  fluentis  et  ad  65.  conligendi  autem  uerbum 
quoniam  in  succinctu  est  usitatum,  ultro  de  cingulo  cogitamus  pectoris, 
etsi  eius  hic  non  fit  mentio  diserta.  —  65.  noii  tereti  strophio  lactentis 
uincta  papillas.  strophium,  bene  illud  a  cingulo  uestem  cohibeute  distin- 
guendum,  accipe  pro  'fascia'  (Non.  p.  538  strophium  est  fascia  breuis,  quae 
uirginalem  horrorem  cohibet  papillarum,  Ouid.  rem.  am.  338,  Mart.  XIV  134); 
eratque  hoc  strophium  'teres'  siue  ex  filis  rotundis  contortisque  conexum; 
cf.  Ouid.  fast.  II  320  teretem  zonam,  Claud.  in  Eutr.  II  185  tereti  mitra. 
'uincta'  (quam  constructionem,  ut  part,  perf.  act.  aliquatenus  adesset  ser- 
moni  latino,  cantores  Euphorionis  recepere;  cf.  p.  17  sq.),  ut  Mart.  1. 1.  fascia 
crescentes  dominae  conpesce^^apillas;  pessime  'cincta'  Isidorus,  qui  etmemo- 
riae  lapsu  hunc  u.  Cinnae  uindicans  praeterea  exhibet  'lactantes',  contra  V 
'lactentis'.  quae  uocabula  ueteres  grammatici  eo  statuebant  difi"erre,  quod 
lactans  est  quae  lac  praehet,  lactens  cui  lac  praebetur  (Seruius  ad  Georg.  I 
315;  cf.  et  Caper  p.  98,  1  K);  quod  discrimen  usus  ipse  uon  obseruauit  (si- 
quidem  infantes  lac  bibentes  uocantur  et  lactantes  et  lactentes),  quamquam 
papillae  lactantes  sane  numquam  fuisse  uidentur  dictae  aliae  quam  quae 
lac  praebent.  quae  quoniam  ineptissime  dantur  Ariadnae,  potius  profecti 
hinc,  quod  lactendi  uerbum  indicat  etiam  id  quod  lacteum  est,  ''lacten- 
tes'  attributum  referemus  ad  album  papillarum  colorem.  quas  cum  lacte 
comparat  Ouid.  a.  a.  I  292  et  ex  Ponto  II  5,  37;  lacteam  ceruicem  et 
lactea  brachia  laudant  alii  poetae  (Bentl.  ad  Hor.  I  13,  2),  ipse  noster 
LV  17  lacteolas  puellas  uocat;  quin  lactentes  papiUas,  quas  Petronius 
c.  86  in  puero  commemorat,  quouam  alio  modo  explicem  non  habeo, 
immo  papillas  lactantes  et  lactentes  eo  quem  significaui  modo  distincta 
esse  mihi  persuaserim  (quo  iure  nonnulli  'undantes  papillas'  interpi-e- 
tentur,  obscurum  est).  coniecerunt  AStatius  'lucentes',  Muretus  ^uctan- 
tes':  ex  quibus  commentis  etsi  alterum  egregie  in  rem  conuenit  (intellege 
uix  cohibitas  strophio  et  prae  tumore  luxuriantes),  tamen  num  mutatione 
sit  opus  ualde  dubito.  —  66,  67.  omnia  quae  .  .  .  passim  ipsius  ante 
pedes  fluctus  salis  adlndebant.  mitram  cingulum  stroiihinm  undae  saxo 
adpulsae  passim,  hoc  est  sine  ordine  dumque  huc  et  illuc  inruunt,  ludum 
habebant   lambentes  nimirum   inrigantesque   (cum   leni   planctu,   qualem 


LXIV  08—70.  385 

depingit  uersus  spondiacns)  antc  doniinae  paulo  altius  sedentis  pedes; 
conparant  Stat.  Theb.  IX  336  cxtremis  adludunt  aequora  plantis,  Minuc. 
Fel.  3,  3  tiicissim  nunc  adpulsus  nostiis  pedibus  adluderet  fluctus  (cum 
accusatiuo  coniunxit  Val  Flacc.  VI  664,  absolute  habet  Ouid.  met.  IV 
34-2).  —  (>S.  set  ueqiie  lum  uutrae  ueque  tuui  fluitantis  auiictus  illa 
uicem  curaus.  'set'  ab  Italis  feliciter  rcstitutum  (millies  's;'  in  'si' 
cessit)  confirmat  auctor  Ciris  u.  116,  ubi  habes  etiam  cum  ui  reijetitum 
illud  'tum':  in  tali  tamque  graui  rerum  suarum  condicione  neque  quod 
mitram  lamberent  undae  neque  quod  tunicam  cingulo  submoto  solutam 
agitarent  uenti  respexit:  inmobiliter  adsidenti  aurae  aquaeque  inludunt. 
Ouid.  a.  a.  III  301  tunicisque  fluentihua  auras  accipit,  Prop.  III  17,  32, 
Tac.  Germ.  17  ueslis  non  fluitans  sed  stricta.  'uicem  non  curans'  potes 
intellegere  'sortem  uilipendens',  ut  Gic.  ad  Att.  VIII  2  cuius  ego  uicem 
doleo,  Liuius  XLIV  3  sollicitus  corum  uicem  habent;  quamquam  in  his 
'uicem'  rectius  sumunt  aduerbialiter,  quod  nostro  quoque  loco  malim, 
ut  aequet  siue  'pro  . .  curare'  (m.  et  a.  curam  habere)  siue  'de  .  .  curare' 
(.=  cogitare).  —  69,  70.  toto  ex  te  pectore,  Theseu,  toto  auimo,  tota 
peudebat  perdita  meute.  horum  trium  synonymorum  'toto...'  cum 
unumquoduis  suffecerit,  cumulata  sic  ut  foi-tius  non  possit  indicant,  quam 
funditus  intimis  medullis  flagrauerit  puella;  uam  cum  'perdita'  illa  sunt 
coniungenda,  non  cum  'pendebat'.  saepe  sic  copulant  'mente  et  animo' 
(cf.  et  ex.  gr.  Aen.  IV  100  tota  quod  mente  petisti),  tertii  'ac  pectore' 
additi  non  inueni  alterum  exemplum;  non  plane  dissimiliter  legi  cum 
apud  Plaut.  capt.  II  3,  27  sequarque  corde  et  animo  ac  uiribus,  tum  uero 
in  euangelio  Marci  12,  30  y.al  ayunriaeiq  ■x.vqiov  xov  %s6v  aov  i^  olrjg 
rfjg  y.agSiag  aov  xal  f|  oli^g  t^s  ''/'^JI^S  aov  xat  i^  olrjg  r^g  Siavoiag 
aov  xat  i^  oXijg  rf/s  iaxvog  aov  bene  adnotauit  Koelerus.  'pendebat  ex 
te'  uulgo  ad  oculos  referunt,  ut  Ariadne  oculis  fixis  Thesea  persecuta 
dicatur;  quemadmodum  habet  Sil.  Ital.  VIII  93  ab  imagine  pendet  (scil. 
oculis).  sed  fatendum  est,  ubicumque  'peudere'  uerbum  summam  inten- 
tionem  significet,  cum  'a'  praepositione  coniungi  (interpp.  ad  Aen.  IV  79); 
sed  'pendere  ex  aliquo'  uel  'aUqua  re'  (etiam  sine  'ex',  nudo  ablatiuo) 
ualere  'non  per  se  stare,  sed  per  alios  eisque  tamquam  fundamento  in- 
niti'  (cf.  ex.  gr.  Cic.  ad  fam.  VI  22,  2).  quod  si  ab  hoc  loco  plane 
alienum  est  et  'pendere  ab'  quidem  sic  ut  'pendere  ex'  dicitur,  num- 
quam  tamen  hoc  pro  illo,  potius  'pendebat'  absolute  est  accipiendum, 
ut  in  fine  huius  descriptionis  iteram  puellae  quae  uisit  uisere  non  cre- 
dentis  et  inter  spem  metumque  dubiae  imago  exhibeatur;  cf.  Cicero  apud 
Xon.  204,  7  atque  animo  pendens  noctu  euentura  ('euenta'  codd.)  timebat, 
Plin.  epist.  VI  6,  2  pendeo  igitur  et  exerceor  sjjc,  adficior  metu.  praestat 
igitur  suadente  uerborum  conlocatione  'ex  te'  coniimgere  cum  'toto  .  . 
perdita';  nam  'ex'  causam,  unde  sit  perdita  puella,  indicans  (Liu.  XXII 
7,  3  multi  ex  uulneribus  periere)  propterea  est  additum ,  quod  nudum 
illud  'te'  (ut  gaudent  'perire'  et  'calere'  similiaque  solo  ablatiuo: 
Broukh.  ad  ProiJ.  I  4,  12)  ceteri  ablatiui  diuersi  excludebant.     ceterum 

Catcllus  ed.  Baebrens.     II.  25 


386  LXIV  71—73. 

animaduertenda  pulcra  atque  internum  sententiae  uinculum  indicans  ad- 
litteratio  'pend.  pordita'.  iamque  ad  flagrantissimi  hoins  amoris  origi- 
nem  harrandam  transit  C.  per  degressionem.  —  71,  72.  a  inisera,  assuluis 
qiiam  luctibus  externauit  spiuosas  Eryciua  sereus  iu  pectore  curas. 
cf.  Tib.  II  1,  79  a  miseri,  quos  hic  grauiter  deus  urguet,  Verg.  ecl.  7, 
G7  a  uirgo  infelix,  quae  te  dementia  cepit.  ^luctus'  si  uelis  interpretari 
■■dolores'  conligens  ex.  gr.  Ouid.  am.  II  10,  11  quid  geminas,  Erycina, 
meos  sine  fine  dolores:  non  erat  in  curas  una  j)uella  satis?,  uide  ne 
diuersa  confundas.  luctus  enim  (nisi  doloris  externam  per  fletus,  ut 
LXVI  63,  et  habitum  manifestationem  indicat)  est  animi  aegrimonia, 
quam  damnum  inlatum  acceptaque  calamitas  procreat,  numquam  de 
amoris  maeroribus  dicitur.  diua  Erycina  (Veneris  cultns  ex  ipsa  potissi- 
mum  Sicilia  et  Eryce  migrauerat  Romam,  ubi  celebre  Erycinae  templum 
erat:  Prelleri  myth.  Rom.  p.  392)  in  pectore  tamquam  in  aruo  serit 
{yiax(X6TiBiQBiv  aviaq  in  Soph.  Aiace  1005  cp.  CMuellerus)  curas  siue  angores 
cruciatusque  amoris;  quae  utpote  pungentes  lacerantesque  audiunt  ^spi- 
nosae'  (cf.  graecum  a-AavQ-coSsig  ^igifivai  et  Hor.  epist.  I  14,  4  spinas 
animo  .  .  .  euellas).  hae  autem  curae  procreant  non  luctus  (postea  a 
Theseo  deserta  ex  amore  suo  luctum  accepit  Ariadne),  sed  potius  fluctus 
siue  sollicitudines  maeroresque  (cf.  ad  u.  97).  et  hoc  ''fluctibus'  equidem 
restituerim.  qui  fluctus  cum  essent  adsidui  (multum  scil.  per  tempus 
secum  pugnans  puella  uix  tandem  uicta  est,  ut  Theseo  contra  Minotau- 
rum  dimicaturo  succurreret),  externauenmt  eam  siue  inpotem  mentis  fece- 
runt  (sic  recte  Nonius  p.  108,  10;  cf.  et  infra  165  porroque  Ouid.  met. 
I  641  et  XI  77):  uide  praeter  Prop.  II  12,  3  sine  sensu  uiuere  amantes 
Cat.  LXVl  24  wt  tihi  tnnc  toto  pectore  sollicitae  sensibus  ereptis  mens 
excidit.  —  73.  illa  tempestate,  feroxque  et  tempore  Tlieseus.  ex 
hac  archetrypi  lectione  infelicissime  Itali  effecerant  'ferox  quo  ex  tem- 
pore'.  nam  cum  illud  ''tittigit'  (75)  semel  usu  uenit,  recte  sic  tantum  dici 
potuit:  (externauit)  illa  ex  tempestate,  quo  tempore  Theseus  attigit  (ut 
primum  peruenit);  ut  habes  XXXV  13  quo  tempore  hgit,  ex  eo  miseUae 
ignes  edunt  meduUam  (ubi  uide  de  formula  'quo  tempore')  et  Sall.  lug. 
114  ex  ea  tempestate.  unde  alii  Itali  eiecerunt  illud  'ex'.  sed  male  est 
dictum  hoc  'illa  tempestate,  ferox  quo  tempore'.  licet  enim  prosae  ora- 
tionis  scriptores  ei,  qui  ictorum  modo  quam  accuratissime  loqui  cupie- 
bant,  sic  dixerint  ''illo  die,  quo  die'  similiterue  (cf.  Haasii  praelectt.  I 
p.  192),  tamen  ne  illi  quidem  ita  hunc  usum  uariabant,  ut  ponerent 
'illo  tempore,  qua  tempestate'  uel  simili  modo  (nam  in  unico  loco  Cic. 
diu.  in  Q.  Caec.  13,  41  legendum  est  aperte  quo  Jiic  citato  reo  mihi  di- 
cendum  sit).  apud  poetas  uero  nihil  eiusmodi  legitur  (nam  apud  Verg. 
Aen.  I  187  uoce  'tela'  comprehenduntur  arcus  sagittaeque);  neque  hoc 
mirum,  cum  ab  omni  poetico  sermone  talia  abhorreant.  qua  de  re  uere 
acuteque,  ut  solet,  disputauit  Ritschelius  [opusc.  III  595  sq.],  qui  uoluit 
'ferox  quom  robore'.  iam  antea  Froehlichius  coniecerat  'ferox  qua 
robore':  facile  'qua'  ob   summam  litterularum  'a'  et  'ee'  similitudinem 


LXIV  74-77.  387 

in  '^que  e'  porroque  in  'que  et'  abire  potuit;  'robore'  autera  mala  uocis 
'tempestate'  uicinia  labe  affecit;  redditum  est  graecuni  aliil  7t£noi9c6g 
uel  simile;  cf.  et  Tac.  ann.  I  3  robore  corporis  stolide  ferox.  placet  haec 
ratio;  sed  tamen  (ut  ueruiu  fatear)  sufficit  fortasse,  ut  iam  indicaui,  'et' 
in  'ex'  siue  'ec'  mutatum  traicere  hoc  modo  'illa  ex  tempestate,  ferox 
quo  tempore',  ut  hoc  'q.  t.'  inde  quod  formulae  instar  adhibebatur  ex- 
cusetur  (cf.  et  Apoll.  Rhod.  IV  520  l^  x6%-sv,  si,6xs).  —  74.  egressus 
curiiis  e  litoribus  Piraei.  cp.  Lachmannus  [ad  Prop.  p.  370]  Apoll.  Rhod. 
I  559  li^ivog  av.xi'iv,  Prop.  111  21,  23  Firaei  ccqnent  me  Utora  portus,  Lucan. 
IV  586  stationis  litora  notae.  'curuis',  in  sinum  recedentibus ;  'Piraei'  (Neuius 
1  p.  330)  ]^er  avaxQOviafiov.  'egressus',  in  altum  euectus:  Ouid.  trist.  I  10,  6. 
—  75.  attigit  iniusti  regis  Gortynia  tecta.  peruenit  (cf.  ad  LXllI  35) 
ad  eam  Minois  sedem,  quae  erat  Gortynae.  nam  cura  duabus  potissimum 
urbibus,  Gortyna  et  Gnoso,  floruerit  Minois  regnum,  illarum  prior  pro- 
pterea  bic  nominatur,  quod  iuxta  eara  Labyrinthura  fuisse  positum  sta- 
tuit  CatuUus.  non  putamus  igitur  hic  subesse  inuersionem  sat  duram 
('iniusti  regis  Gortynii  tecta'),  quam  inlustrauit  LMuellerus  praef.  ad 
Hor.  od.  II  12,  22.  plerique  autem  rerum  auctores  post  Diodorum  ui- 
uentes  cum  Gnosi  uiciniae  attribuant  Labyrinthum  Alexandrini  Gortynae 
eundem  uindicauisse  uidentur;  quam  sententiara  locorvim  circumsitorum 
natura  coramendat  (cf.  Hoeckii  liber  'Creta',  I  p.  447  sqq).  unde  etiara 
Claudian.  de  VI  cons.  Hon.  634  dicit  semiuiri  Gortynia  tecta  iuuenci  (ubi 
codd.  'Cortynia'  scripturae  magis  fauent,  ut  et  in  Ciri  114  Minos  heros 
Cortynius  et  Stat.  Theb.  IV  530  arbiter  Cortynius  audit  secundum  codd., 
unde  hic  quoque  ex  V  restituendum  ''Cortynia  tecta').  locus  autem 
Claudianeus  (licet  ibi  Hecta'  aliter  sit  accipiendum)  facit  ad  stabilien- 
dam  uerissimara  Parthenii  emendationem  'tecta';  nam  pro  tradito  'tempta' 
(C  et  P  litterae  confusae)  male  correctores  Itali  'terapla'  posuerant; 
conuicit  erroris  eos,  qui  quaeuis  loca  'templa'  uocari  putabant,  lucn- 
lenter  Ritschelius  [opusc.  III  597  sq.],  post  quem  EUisius  non  debuit  ad- 
ferre  Ennii  Andr.  Aechm.  u.  82  Ribb.,  ubi  minime  de  Priami  regia  agitur. 
''iniusti'  denique  ex  raente  Atheniensium  est  scriptum,  qui  quantopere 
Minoem  exagitauerint  tamquara  crudelem  iniustumque  ex  Plutarchi  Thes. 
16  (cf.  et  locum  interpolatum  Hom.  Od.  XI  322  et  Plat.  Min.  318  D.), 
satis  notura  est.  sine  iusta  ratione  Heinsius  raaluit  'inuisi'.  —  76.  naiu 
perbibent  oHni.  in  hac  noua  degressione  priscara  fabulae  uetustatera 
iterum  in  meraoriam  reuocat  poeta;  cf.  et  u.  212.  —  crudeli  peste  co- 
actani.  saeua  pernicie  ac  pestilentia  a  deis  iratis  inmissa  coacti  sunt 
Athenienses  sese  dedere  oppugnanti  Minoi  eique  uectigales  fieri  (ApoIIod. 
III  15,  8;  Diodor.  IV  61;  Plut.  Thes.  15;  Hygin.  fab.  41).  —  77.  Andro* 
geoneae  ..  caedis.  de  Androgei,  Minois  filii,  nece  cf.  ApoUod.  III  1,  2 
et  15,  4  sqq.;  Diodor.  IV  60;  Ouid.  raet.  VII  456  sqq.  adiectiuura  deri- 
uandum  ab  altera  nominis  forma  'AvtiQoyfoiv,  quam  habes  Prop.  II  1,  62. 
quod  V  habet  'cum  androg.',  id  ortum  putauerim  inde  quod  *cu'  male 
pro  'a'  lectum  (cf.  ad  XXIX  4)   scriptumque  errore  aniraaduerso  delere 

25* 


388  I'XIV  78-82. 

omisit  libraiius.   —   78.   electos   iiiueues   simul   et  decus  iuuuptarum. 

'electos'  intellege  'sorte  duetos',  idque  pariter  ad  utrumque  spectat 
neque  enim  hic  flos  et  masculae  et  femineae  pubis  intellegendus  (hoc 
e&t,  optimi  quique  et  pulcritudine  maxime  eminentes,  qua  de  re  nihil 
memoriae  traditum  est);  sed  'decus  inuuptarum'  (LXII  6)  accipio  equi- 
dem  puellas  decoras,  quarum  uirgiuitas  nondum  delibata  est  {r]i&iovg 
tTtTCC  Tial  TtaQ&ivovg  zocavzug  Plut.  1.  1.),  cf.  Verg.  Aen.  VI  20  hium 
Androgeo:  tnm  pendere  poenas  Cecropidae  iussi  (miserum)  septena  quot- 
annis  corpora  natorum:  stat  ductis  s&i'tibus  urna,  ubi  'septenos  natos' 
intellege  'utriusque  sexus  septem  liberos',  ut  similiter  apud  Hyginum  1.  l. 
legitur  septenos  liberos  suos;  nam  cousentiunt  in  septem  puerorum  seiitem- 
que  puellarum  tributo  rerum  auctores  (nisi  quod  Eurip.  H.  F.  1326  et 
Plato  Phaed.  58  breuiter  XIV  iuuenes  commemoiant).  —  79.  Cecropiam 
solitam  esse  dapem  dare  Miuotauro.  ''solitam'  aperit,  poetam  eos 
sequi,  qui  quotannis  (non  nono  quoque  anuo,  ut  alii  narrant)  Athenienses 
tributum  illud  pepeudisse  referunt.  Cecropiam  intellege  parunm  oppidum 
ex  acropoli  maxime  constans  et  a  conditore  adhuc  nominatum,  cui 
Theseus  demum  Athenarum  nomen  indidit  simulque  proximos  pagos 
adiecit  (Plut.  Thes.  24,  Thuc.  II  15);  uetus  nomen  Alexandrini  reduxcre 
(Callim.  hymn.  3,  227).  Hygin.  I.  I.  instituit  autem  (Minos),  ut  anno 
unoquoque  septenos  Jiberos  suos  3Iinotauro  ad  epulandum  mitterent;  Apoll. 
1.  1.  TtafL7iii.v  xa  MivcoTCiVQO)  ^oQav;  dapem  scil.  Minotauro  utpote  semi- 
bouique  uiro  semiuiroque  boui  (Ouid.  a.  a.  II  24;  idem  epist.  9,  68 
Jiumana  qui  dape  pauit  eqiiab).  —  80.  (xuis  augusta  malis  cum  moeuia 
uexareutur.  qua  calamitate  cum  concuteretur  perdereturque  exigua  etiam- 
tum  urbs  et  cito  ciuibus  uacua  euasura.  male  'angusta'  interpretantur 
nonnulli  'in  augustiis  uersaus'  (Sil.  Ital.  XI  171  hinc  alienus);  recte  multi 
contulerunt  Ouid.  fast.  III  181;  uide  et  Hor.  a.  p.  209  Jatior  murus.  de 
uexaudi  uerbo  cf  docta  Gellii  II  6,  5  sqq.  disputatio  (suioerflua  debilique 
coniectura  multi  olim  'uersabantur').  ceterum  notanda  est  in  uu.  78  —  80 
continuata  clausula  spondiaca,  cuius  rei  apud  latinos  quidem  poetas  nou 
memini  me  inuenire  exemplum;  apud  Graecos  iam  ante  Alexandrinos 
ipsum  Homerum  hanc  sibi  licentiam  indulsisse  adnotauit  Schwabius  con- 
ligens  ALudwichii  de  hex.  spoud.  [Halis  1866  p.  22]  libellum.  depingitur 
autem  hoc  artificio  rei  tam  atrocitas  quam  diuturnitas  (ut  et  u.  83).  — 
81.  ipse  suum  Tlieseus  pro  caris  corpus  Atlieuis.  'ipse'  iutellige 
'ultro' :  Hyginus  1.  1.  Theseus  postquam  a  Troesene  uenerat  et  audiit, 
quanta  caJamitate  ciuitas  afficeretur,  uoJuntarie  se  ad  Minotaurum  poJJi- 
citus  est  ire.  'suum  corpus'  pro  'suam  uitam',  respectu  corporum  Mino- 
tauro  obiectorum.  Verg.  Aen.  I  24  pro  caris  gesserat  Argis.  —  82.  pro- 
icere  optauit  potius  quam.  'uitam  proicere',  scil.  ut  rem  derelinquendam 
nulliusque  pretii,  ad  similitudinem  graecae  dictionis  ipvxvv  TtQo^aXXsc&ai: 
Verg.  Aeu.  VI  435  lucemque  pcrosi  proiecere  animam.  'optauit  potius' 
explica  'maluit'  siue  'melius  duxit',  non  'elegit'  (de  electione  nullus 
hic    sermo),    ut    egregie    confirmat    iocus    Isocratis    a    Vulpio    laudatus 


I^XIV  82-84  389 

[Heleu.  27],  ubi  Theseus  uideiis  «i'TOVg  dyonivovg  kccI  TrcevSrnin  nQonsfino- 
fisvovg  inl  Q^ctvccTov  avofiov  xat  nqovmov  xcvi  nbvQov^ifvovg  fzt  ^wvzceg,  ov- 
Tfflg  ^yavdyirrjaiv,  c6a&'  /^yrjffaro  ^q^Cttov  ilvcci  rt&vdvai  (iccXXov  f;  ^rjv  UQXf^v 
rfig  noXeuyg  tfjg  ovrwt;  olktqov  xotg  sx^Q^'^?  cpoqov  vnoxfXiiv  iqvayHaafii- 
vr]g.  de  coustructioni'  cf.  Teient.  Andr.  IV  5,  2  quae  sibi  inlioncste  opta- 
uit  parere  hic  ditias  potitts  quam  in  patria  honeste  uiueret  ibique  Klotzius, 
Plaut.  Aul.  iirol.  11  inopcmquc  optauit  potitis  eum  relinquere  quam  eum 
thenmurutn  commonstraret  filio;  plura  huius  exempla  usus,  quo  Viuam' 
pro  'quam  ut'  ponitur,  congessit  Kuehnerus  gr.  1. 11  p.  857.  —  82,  83.  talia 
Cretaui  funera  Ceeropiae  uec  funera  portarentur.  quam  ut  eiusmodi 
(^nempo  ciuium)  cadanera  uiua  quasi  in  pompa  eiferrentur  ad  Crctam, 
ubi  sepelirentur.  nam  cum  'funus'  poetae  dicant  pro  eo  quod  est  ''ca 
dauer',  4'uuera  nec  fuuera'  designant  cadauera,  quae  non  tamen  cada- 
uera  sunt,  hoc  est  cadauera  uina.  quo  oxymoro  djxit  Lucr.  V  991  uiuo 
busto,  Publilius  Syrus  E  9  sine  sepulcro  est  mortuus,  Manil.  V  549  uir- 
ginis  et  uiuac  rapitur  sine  funere  funus,  Seneca  epist.  82  otium  sine 
littcris  mors  est  et  uiui  hominis  sepultura,  Rutil.  Namat.  I  518  conditus 
hic  tiiuo  funere  ciuis  erat  (nec  dissimiliter  et  Orest.  trag.  431  incolumi 
uiduata  uiro  et  Anth.  lat.  290,  3  uiuo  uiduata  marito).  cura  autem 
Graecis  acute  felicique  breuitate  loqui  liceret  hoc  modo  nols^iog  a.n6-' 
X£(iog,  yccfiog  ayaiiog,  d(OQa  adcoQa  quaeque  sunt  similia,  Latini,  quibus 
hauc  facultatem  denegauit  patrius  sermo,  damnum  hoc  resarcire  stude- 
bant  uariis  modis,  Graecorum  alpha  priuatiuum  reddentes  aut  per  'in' 
(qnam  in  rem  inde  a  Mureto  adferunt  Cic.  de  or.  III  58,  219  innuptis 
nuptiis  et  Phil.  I  2,  5  insejiuUam  sepulturam,  plura  dabit  Naekius  Val. 
Cat.  p.  45  sq.)  aut  pcr  negationem  siue  ''non'  (Plaut.  capt.  II  1,  26  doU 
non  doli  sunt,  nisi  astu  colas)  siue  'nec',  ut  Ouid.  met.  VIII  231  at 
pater  infelix  nec  iam  pater  'Icare'  dixit  et  CIL.  X  8131  umbra  nec  um- 
bra  (^ein  schattenloser  Schatten').  quamquam  non  accedo  Lambino  [Hor. 
od.  I  34,  2]  et  Ribbeckio  [partic.  lat.  p.  24]  priscum  illud  'nec',  unde 
'non'  ortum  est  ('nec  oenum  —  noenum'),  accersentibus:  uix  et  ne  uix 
quidem  Catalli  aetate  hanc  primariam  negationis  formam  in  antiquissi- 
niis  dictionibus  (ut  'res  nec  mancipi')  seruatam  adhibere  licuit,  nedum 
noue  fingere  licuerit  'nefunera',  ut  multi  olim  opinabantur.  immo  'nec', 
ut  et  in  loco  Ouidiano,  ualet  fere  'nec  tamen'.  temptabant  hic  olim 
alias  etiam  coniecturas,  ut  'nec  funere'  Statius,  'sine  funere'  AGLangius 
[uind.  trag.  rom.  p.  43].  quibus  si  ego  accessi  'Cecropiae  cum  funere' 
coniciens,  propterea  feci  quod  non  intellexi  (ut  nec  hodie  int'lIego) 
genetiuum  'funera  Cecropiae  nec  funera':  quis  unquam  hoc  'terrae  ali- 
cuius  cadauera'  similiaue  dixit?  quamquam  hanc  offensionem  leiussima 
mutatione  nunc  uideo  remoueri  posse  scribendo  'Cecropia' :  e  tvrra  Attica 
in  Cretam  efferrentur.  nam  de  hoc  usu,  quo  ut  'Cretam'  pro  'in  Cre- 
tam',  ita  'Cecropia'  pro  'e  Cecropia'  ponitur,  cf.  Kuehnerus  gv.  1.  II 
p.  351.  fortasse  glos^a  'e'  suprascripta  peperit  uitium.  'portare',  ut 
e.N.  gr.  epist.  Sapph   116.  —  84.  atquc  ita  naue  leui  nitens  ac  leuibus 


390  LXIV  85     88. 

anris»  sollemnis  in  uairatione  formula,  in  qua  'ita'  (hic  =  eo  animo 
cum  esset)  ad  superiora  spectat:  cf.  ex.  gr.  Liuius  XXIX  18,  4  et  XLII 
64,  3.  'niti  aliquo'  (et  'ad  Minoa'  tam  huc  quam  ad  'uenit'  referas) 
est  contendere  siue  properare  ad  itineris  propositum;  Prop.  IV  6,  63 
illa  pctit  Kilum  cymba  male  nixa  fugaci,  ubi  'cymba'  (ut  apud  Attium 
Tel.  13  Ribb.  rcmisquc  nixi  xyropcriter  natiem  in  fugam  transdunt  illud 
'remis')  est  instrumentalis ,  plane  ut  hic  'naue  leui';  quae  nauis  utpote 
triremis  audit  'leuis'  taciteque  opponitur  onerariae  solummodo  uelis 
usae.  uide  de  hac  naui  Boeckhii  librum  'Staatshaushaltung  der  Athener' 
II  p.  217.  cf.  Ouid.  epist.  18,  72  lenior  aura  (=  uentus  clementior).  — 
85.  niaguanimiim  ad  Minoa  uenit  sedesque  superbas.  est  epitheton 
heroum  sollemne  Homericum  fisyd&vijLog,  quod  Aeneae  suo  dedit  etiam 
Vergilius.  ad  Minoa  autem  tamquam  tyrannum  spectat  illud  ''superbas': 
Aen.  II  785  non  ego  Myrmidonum  sedes  Dolopumuc  superbas  aspiciam 
(de  Neoptolemi  regia).  —  in  sequenti  iam  Ariadnae  amoris  descriptione 
Catullo  (ut  et  Vergilio  in  depingendo  Didonis  furore)  similem  de  Medea 
uarrationem  apud  Apoll.  Rhod.  III  275  sqq.  obuersatam  esse,  probabiliter 
statuunt.  —  86.  liune  simulac  cupido  conspexit  lumine  uirgo  regia. 
regis  filia  (Ouid.  met.  II  570)  amore  est  incensa  primo  statim  adspectu, 
quemadmodum  fere  amant  scriptores  ueteres  (Rohdius  libri  'der  griech. 
Roman'  p.  148).  auctor  Ciris  130  sqq.  ni  Scylla  nouo  conrepta  furore  . .  , 
0  nimvum  cupidis  Minoa  inhiasset  ocellis.  surgens  iam  amor  designatur  illo 
'cupido  lumine';  quodsi  legimus  in  huius  enuntiati  apodosiu.  91  ^flagrantia 
lumina' ,  uidemus  quidem  celerem  amoris  in  uirgine  Thesea  continuo 
oculis  figente  progressum,  sed  num  ipsa  haec  repetitio  'lumine  —  lu- 
mina'  intra  eundem  uerborum  ambitum  grata  sit  et  iucunda  iure  tno 
dubitabis,  quamquam  mitigatur  offeusio  longa  quae  intercedit  parenthesi. 
ceterum  prudenter  fecit  C,  quod  nouae  degressionis  inlecebris  spretis 
non  ex  more  epico  depinxit  Thesei  formam  pellicientem.  —  87,  88.  quam 
suauis  expirans  castus  odores  lectulus  in  molli  complexu  matris 
alebat.  describitur  in  his  uu.  (quos  imitatur  Ciris  3  sq.)  uirgo  in  sinu 
gremioque  matris  educata  (cf.  Tac.  dial.  c.  24;  Cat.  LXI  58  et  LXII  21). 
alebat  eam,  hoc  est  educabat  siue  a  prima  pueritia  ad  hunc  aetatis 
florem  perducebat,  castus  siue  uirginalis  lectulus  (cf.  lectuhxs  'caelebs', 
'obscenus'  similiaque  passim):  fortasse  in  exemplari  Alexandrino,  quod 
hic  sequitur  Catullus,  legebatur  &ccla(ios,  quod  noster  pro  lecto  accepit, 
poeta  graecus  latiore  sensu  de  gynaecio  accipi  uoluit.  Hesiodus  aMitscher- 
lichio  conlatus  fpy.  517:  Tjre  So^mv  evtoo&i  (piXrj  naQcc  i.t,rjT£Qi.  fii(ivsL 
ovnto  bqy'  slSvLCC  noXvxQvoov  'AfpQoSixrjg  .  .  .  vvxirj  KcctaXs^STai.  ivSod^i 
otKov.  audit  autem  lectulus,  secundum  Graecorum  &dXa(iog  &vcoSr]g 
(Hom.  Od.  IV  121)  siue  svcidrjg,  'suauis  odores  expirans':  tam  uestibus 
quam  stratis  lecti  ad  depellendas  tineas  mala  citrea  inniiscere  solebant, 
quibus  nou  minus  quam  ligno  cedrino  et  unguentis  fragrabant  cubilia 
(cf.  VI  8):  uidendus  VHehnius  'Kulturpflanzen'  p.  383^.  confertur  iam 
uirgo  sic  sub  Pasiphaes  cura  et  amore  adulta  conparatione  ualde  amata 


LXIV  89—90.  391 

(cf.  LXI  21)  cum  ruvrto  celsa  floribusque  uerais  pulcris:  —  89.  quales 
Eiirotae  progigmuit  tlumiua  myrtos.  est  hic  unicus  locus,  ubi  fit 
mentio  myrti  Laconicae  (nam  in  Culicis  u.  400  non  ^Spartica',  quae  uox 
nihili  est,  sed  Tarthica  myrtus'  optimus  liber  Vossianus  praebet;  et 
recte  etiam  Amyclaeum  thallum  ab  Heynio  ad  Ciris  u.  376  huc  relatum 
reiecere);  immo  Eurotas  apud  Graecos  dovuKosig  et  dovKKoxQo^pog  (Eurip. 
Hel.  210  et  Iphig.  Aul.  176),  "'oliuifer'  apud  Statium  [Theb.  IV  227] 
audit  conmemoratque  eius  lauros  Seruius  ad  Verg.  ecl.  6,  83:  de  myrto 
uihil  omnino.  prouenit  autem  'Eurotae'  ex  mera  Italorum  coniectura; 
quam  licet  inde  a  prima  editione  usque  ad  hunc  diem  nemo  spreuerit, 
sperneudam  tamen  nunc  censeo.  V  exhibet:  'europe  pergignunt'.  et 
coninncta  'Europae'  et  'myrtos'  legenti  in  memoriam  mihi  uenit  Europa 
illa  Hellotis  in  Creta  culta,  cui  offerebatur  corona  myrtea  (Prellerus 
myth.  gr.  II  p.  117'^  sq.,  Hehnius  I.  1.  p.  192):  quam  bene  iu  hac  Ariadnae 
descriptione  haec  Europa  (quam  fabulae  faciunt  Minois  matrem)  con- 
memoretur,  sponte  intellegitur ;  conuenitque  docta  haec  conparatio  poetae 
nesciocui  Alexandrino,  quem  in  toto  hoc  loco  sequitur  noster  (nisi  forte  ex 
Creticis  illis,  de  quibus  cf.  Misc.  Crit.  p.  20,  hausit).  iam  nero  multo  magis 
ost  dubium,  nuni  Itali  pro  ''pergignunt'  uoce  non  latina  uere  scripserint 
'progiguunt'.  nam  etsi  rectum  est,  myrtos  amare  aquas  (Theophr.  h.  pl 
II  8,  Verg.  G.  IV  124),  tamen  nudum  illud  "'flumina',  ut  iam  olim  Italis  hinc 
'Eurotae'  suum  secundum  Verg.  ecl.  6,  64  Permessi  ad  flumina  reponentibus, 
ita  mihi  quoque  bilem  mouet:  certae  regionis  flumina  adjDellanda  erant, 
cum  non  omnes  amnes  myrtos  progignerent  in  honorem  Europae  (uam 
lubentius  ''Europae'  datiuum  habuerim  quam  genetiuum  a  'myrtos'  pen- 
dentem).  unde  ex  tradito  'pergignunt'  aliud  quid  eliciendum.  conieci 
'Phaesti  dant  flumina'.  nam  ut  regioni  inter  Gortynam  et  Phaestum 
sitae  adscribunt  fabulae  cultum  Europae,  ita  quae  circa  Phaestum  in- 
ueuiuntur  amnes,  inter  quos  eminet  Lethaeus,  facile  explicant  pluralem 
'flumina';  exquisite  autem  'dant'  pro  'progignunt',  ut  Ouid.  fast.  VI  180 
tcrra  fabas  tantam  duraque  farra  dahat  (et  fortasse  '^^  gignunt'  glossa 
suprascripta  uitii  causa;  quamquam  nomiua  propria  rariora  saepe  horri- 
bilem  in  modum  sunt  deprauata).  ceterum  ex  0  recopi  ''myrtos',  quem- 
admodum  semper  in  hoc  casu  exhibent  codd.  (Neuius  I  515).  —  90.  auraue 
distiuctos  educit  uerua  colores.  genitabilis  aura  Fauoni,  quam  dicit 
Lucretius,  educit  siue  profert  (Plaut,  Poen.  I  2,  143;  Plin.  h.  n.  X  54, 
75;  cf.  infra  282  aura  parit  flores)  uarios  flores;  hac  enim  signitica- 
tione  poetae  adhibent  interdum  uocem  'colores',  ut  Culex  70  tellus  gem- 
mantis  pictu  per  herbas  uere  notat  dulci  distincta  coloribus  arua,  Lucr. 
V  737  sqq.  it  uer  et  Venus  .  . .  Flora  quibus  matcr  .  . .  cuncta  coJoi'ibus 
eyregiis  et  odoribus  opplet,  Verg.  G.  IV  306  ante  nouis  rubeant  qaam 
prata  coloribus,  alia.  iam  tellus  quidem  Cdaedala'  Lucretii)  audit 
Mistincta',  porro  herbae  distinguuntur  floribus  (Ouid.  met.  V  266):  ubi 
flores  simpliciter  'distincti'  adpellentur,  non  facile  inuenies  locum.  quam- 
quam  res  est  aperta:  sunt  flores  inter  se  distincti  et  hinc  uarii  siue  ucr- 


392  LXIV  91-94. 

sicolores.  uidetur  autem  non  sine  eonsilio  Catullus  cuin  myrto  deae  Ida- 
liae  sacra  et  floribus  uernis  f  iusdem  deliciis  couparasse  uirginem  Veneris 
donis  comptam  Venerique  iam  maturam;  cf.  LXI  21.  —  1)1.  iion  prius 
ex  illo  flagrautia  deolinauit  luuiina.  hoc  est,  deflexit:  Ouid.  met.  VII 
87  sq.  lumina  fixa  tenet,  nec  se  mortalia  demens  ora  uidere  putat  nec  se 
declinat  ab  illa,  ubi  habemus  solitam  constructionem:  ^ex  aliquo  decli- 
nare  oculos'  uereor  ut  latinum  sit.  unde  iuterpretor  'simulac  conspexit, 
ex  illo  (scil.  tempore:  Aen.  II  169  et  XXXV  13)  non  ante  declinauit 
oculos  (scil.  ab  eo)  quam'  eq.s.  Ouid.  met.  IV  347  nouaeqne  cupidine 
formae  Sahnacis  exarsit,  flayrant  quocpie  lumina  Nijinpliae^  Val.  Flacc. 
V[  656  octdisqHe  ardentibus  haeret.  —  92.  quam  cnucto  concepit  pectore 
flauimam  funditus.  'concepit',  perlumina;  cf.  Apul.  met.  X  3  (ad  LI  6). 
optimc  Itali  'pectore',  male  V  'corpore';  nam  etsi  'artus'  et  'ossa'  et  quae 
his  iucludurjtur  tamquam  propria  caloris  sedes  'medullae'  saepe  recipere' 
furorcm  amoris  dicuntur  (LI  9,  Aen.  IV  101,  Ciris  164,  alia),  numquam 
tamen  corpus,  hoc  est  circumdata  illis  massa  carnea;  immo  Verg.  Aen. 
VII  356  toto  pcrcepit  pectorc  flammam  (unde  Petron.  127  t.  concepit  p. 
flammas),  Ouid.  met.  VII  17  uirgineo  conceptas  pectore  flammas  et  I  495 
sic  deus  in  flammas  abiit,  sic  pecfore  toto  uritur,  Val.  Flacc.  VI  673  moU 
dei,  quem  pectore  toto  iam  tenet.  et  melius  ex  pectore  tabes  diffunditur 
in  'medullas'  (93)  siue  artus  omnes.  ^cuncto  pectore',  quod  licet  noue 
dictum  bene  tamen  omnes  simul  partes  pectoris  uel  intimas  denotat,  hic 
pro  obiiio  'toto'  est  positum,  quia  hoc  uocabulum  uersus  requisiuit  in- 
sequens.  prisco  more,  quo  fere  'omnino'  aequat,  dictum  est  'funditus' 
(Enn.  anu.  132  et  163  V.),  pro  quo  postea  in  his  rebus  increbuit  'peni- 
tus'.  —  93.  atque  imis  exarsit  tota  mednllis.  non  est  mera  repetitio 
ad  rem  augendam  faciens,  sed  inest  certus  sententiae  progressus  ('con- 
cepit  —  exarsit  tota').  cf.  XXXV  15  et  LXVI  23,  Ouid.  a.  a.  III  793 
ex  imis  resoluta  medullis  femina,  Stat.  silu.  II  7,  127  iviis  altius  insitum 
medullis.  superflue  autem  Heinsius  uoluit  'tosta' :  cf.  ex.  gr.  Plaut.  Asin. 
V  2,  78  totus  perii  et  Cist.  II  1,  59  ita  tota  sum  misera  in  metu,  Ter. 
Ad  IV  2,  50  in  amore  est  totus.  —  94.  lieu,  misere  exagitans  inmiti 
corde  furores,  sancte  puer.  ^heu'  ad  totam  sententiam  ('qualibus 
iactastis'  eqs.)  referas.  Amor  ^exagitat',  exciet  et  commouet  aut  tam- 
quam  tempestas  maris  uiolentiam  terroresque  abditos  aut  tamquam  uenator 
ex  latebris  feras  cupiditates  quiescentes  ''inmiti  corde'.  quod  quomodo 
acciperent,  fluctuabant  docti.  non  potest  autem  nudus  ablatiuus  alio 
spectare  quam  ad  enuntiati  subiectum  Amorem,  qui  dicatur  crudelis 
saeuusque  (ut  Theseo  u.  138  'inmite  pectus'  tribuitur).  neque  cum  hac 
interpretatione  pugnat  illud  ^sancte  puer',  siquidem  Amor  hominibus, 
quidquid  eius  duritiam  fremunt,  pie  est  colendus  neque  sollemni  omnium 
deorum  epitheto  (XXXVI  3)  fraudandus.  alii  ad  Ariadnen  referunt  eiusqus 
cor  indomitum  nec  adhuc  amori  subiectum:  quae  sententia  et  aliena  hic 
quidem  (non  agitur  de  puella  amori  reluctante,  quam  puer  alatus  domat) 
neque  benc  caret  addita  praepositione   ''in'    (quod  idem   est  opponendnm 


LXIV  95-100.  393 

eis ,  qui  de  inquieto  turbatoque  iani  pectoie  uirginis  cogitant).  alii  deni- 
que  diuisim  legunt  'in  miti  corde';  et  ita  re  uera  0  habet.  hoc  ego 
nunc  amplector,  ut  tamen  non  cum  Parthenio  explicem  'in  corde  puellari, 
quod  mite  bumanumque  esse  solet',  sed  ita  accipio  'in  miti  adhuc  corde', 
quod  scilicet  poeta  couparationi  coeptae  insistens  confert  cum  mari 
tranquillo  neque  procellis  euolso:  iu  corde  uirginis  securo  quiescentes 
adhuc  cupiditates  excitat  Eros.  'misere'  hic  non  ualet  'ualde'  siue 
'uehemeuter',  sed  'miserandum  in  modum'.  ceterum  in  hac  Amoris  in- 
uoeatione  Catullum  ob  O'  ulos  habuisse  ApoU.  Rhod.  IV  445  sqq.,  statuit 
Mitscberlichius  etiam  Oppian.  Hal.  IV  11  apte  confereus.  —  95.  curis 
liuminuui  qul  gaiidia  niisces.  '^hominum  gaudia'  sunt  pura  illa  lae- 
titia  uoluptasque,  quam  ex  caro  capite  amans  percipit;  est  amor  cae- 
lestis  nuUa  dum  labe  terrena  ioquinatus.  hunc  malus  ille  puer,  tam- 
quam  mel  felle,  curis  permiscet,  conmutans  laetitiam  animi  iu  tristem 
dolorem  angoremque  (cf.  ad  LXVIII*  18).  ~  96.  quaeque  regis  Golgos 
quaeqiie  Idalium  frondosiim.  iam  Scaliger  uidit  haec  expressa  esse  ex 
Theocr.  id.  15,  100  dtGJioiv'  u  FdAymg  ts  v.ctl  'ldd?iov  iqjdacag;  cf.  ad 
XXXVI  12  et  14.  Hor.  od.  I  30,  1  o  Venus,  regina  Cnidi  Puphique, 
idem  otl.  III  26,  9  sqq.  97.  quaHbus  incensam  iactastis  mente 
pueHam  fliictibus.  uirgiuem,  ubi  semel  ignem  pectore  concepit,  quasi 
tempestate  inmifsa  reddidistis  aestu  saeuo  agitatam.  '^fluctus'  enim 
{■KVfia  KvTiQidog.  no^m  v.viiatv8a&ai:  cf.  Disseuus  ad-Pindar.  p.  643)  sunt 
acres  sollicitudines  conmotionesque  animi  et  plas  quam  curae,  ex  quibus 
potins  profluunt:  Nonnus  Dionys.  XLII  58  sq.  v.ui  voov  aatriQLiiTOV  o^oiiov 
il%s  %^aXaoarj.^  y,v(iaai  7ictq)Xd^ovza  noXvcpXoiO^oio  asQi^vrjg  (Diltheius  ad 
Callim.  Cyd.  p.  70);  Prop.  II  12,  7  de  amantibus  aeterna  quoniam  iacta- 
mur  in  unda  (de  iactandi  uerbo  cf.  Ciris  241  sq.).  —  98.  in  flauo  saepe 
hospite  suspirantem.  cf.  supra  ad  u.  63  et  de  Thesei  crine  Senecam 
Phaedr.  651  quis  tum  ille  fulsit!  presserunt  uittae  comam,  et  ora  flauus 
tenera  tingebat  rigor  (ubi  'pudor'  codd.  sine  sensu:  correxi  de  comis  in- 
tellegens  secundum  Stat.  Ach.  I  525).  'suspirare  in  aliquo'  alibi  non 
inuentum  (dicitur  'aliquem  suspirare'  =  per  suspiria  desiderare;  et  Ouid. 
fast.  I  417  solam  suspirat  in  illam  testatior  est  scriptura)  defenditur  ex 
analogia  locutionum  'nri',  'ardere  in  aliquo'  de  quibus  cf.  ad  LXI  97. 
dncta  ex  imo  pectore  tractaquo  suspiria  depingit  u.  spondiacus.  —  99.  quan- 
tos  iUa  tuHt  languenti  corde  timores.  dum  animus  amore  male 
adfectus  uigorem  fcuum  amittit  tabescitque  (Val.  Flacc.  VII  194  mentem 
2>crstringere  languor  incipit ,  Ciris  223  fessam  languorc  paeUam):  animi 
dicitur  morbus  ex  flagranti  desiderio  ortus,  qui  etiam  procrcauit  timores 
illos;  scilicet  de  uariis  pericnlis  Theseo  contra  Minotaurum  dimicaturo  in- 
gruentibus  multum  metuebat.  'tnlit',  perpessa  est  siue  subiit.  —  100. 
qnanto  saepe  niagis  fulgore  expaHiiit  auri.  'quanto  magis'  coniun- 
gere  cum  sit  ineptum ,  'quanto  saope '  (ut  et  'quantum  saepe',  quod 
Itali  uoluere)  reiciat  latinitas,  recte  et  secundum  huius  loci  nd&og  resti- 
tuisse  censendus  est  Faernus  'quam  tum';   nisi  forte  praestat  'qua  tc ' 


394  LXIV  101—102. 

siue  'quam  tunc',  scil.  per  omne  illud  tempus.  utique  commendat  'quam 
saepe'  Ciris  81  quotiem  expalluit.  alterum  uitium  egregie  et  detexit  et 
sanauit  acumen  Ritschelii  [opusc.  III  593  sq.].  pallor  enim  amantium 
proprius  (cf.  Rohdius  1.  1.  p.  157  not.  2  et  Ciris  180,  225)  etsi  apte  con- 
paratur  cum  auro  suapte  natura  pallido  (cp.  LXXXI  4,  Ouid.  met.  X.I 
100  et  145,  Sil.  Ital.  I  233  e/fosso  concolor  auro,  Stat.  silu.  IV  7,  14 
pallidus  fossor  .  .  eruto  concolor  auro,  et  de  Graecis  Hemsterhus.  ad 
Lucian.  I  p.  503  sq.),  tamen  aurum,  quod  arte  politum  colorem  illum 
naturalem  deposuit  iamque  splendet  fulgetque ,  non  amplius  cum  pallore 
_  posse  conpai'ari,  tam  est  res  aperta,  ut  mirum  sit  ueritatem  semel  de- 
tectam  nonnuUos  noluisse  agnoscere.  recte  Ritschelius:  'quod  saepe  fit 
commodissime,  ut  pro  auro  poetae  '^auri  fulgorem'  dicant  iuxta  cum 
similibus  centenis,  id  apertum  est  ilico  absurdum  fieri,  ubi  ei  rei  auri 
comparatio  adhibetur,  quae  fulgoris  liotioni  tam  est  contraria  quam 
splendori  pallor'.  cum  autem  aurum  noudum  duce  arte  tractatum  sit 
fuluum,  Ritschelius  olim  fuisse  uocabulum  (ignotum  sane  tum  lexicis) 
'fuluor'  conclusit  ex  similitudine  aliorum  multorum,  qualia  sunt  'canor', 
'albor',  etc.  et  hanc  coniecturam,  quam  praeter  nos  nemo  recipere  est 
ausus,  mox  stabiliuerunt  plane  confirmaueruntque  reperta  idonea  huius 
uocabuli  testimonia.  quod  ut  iam  Buggius  [Fleckeis.  ann.  1872  p.  98] 
apud  Paulum  Festi  p.  92,  20  restituit  ex  coniectura,  ita  indubitate  ex- 
hibet  Tiberianus  a  .me  editus  [PLM.  III  p.  266]  in  carmine  ad  aurum 
u.  27  inter  Uuentes  pereat  tibi  fuluor  arenas;  denique  idem  reponendum 
apud  Apuleium  met.  XI  3  corona  . .  mmc  albo  candore  lucida,  nunc  cro- 
ceo  fuluore  ['flore'  codd.]  lutea,  nunc  rosco  rubore  flammida.  —  101.  cum 
s.  c.  coutra  contendere  moustriiui.  construe  ''contra  s.  monstrum  con- 
tendere',  hoc  est,  cum  illo  pugnare:  Verg.  Aen.  V  370  solus  qui  Pari- 
dem  solitus  contendere  contra;  quae  praepositionis  conlocatio  liberior 
(Neuius  II  p.  794)  habetur  ex.  gr.  Lucr.  III  10  tuisque  ex,  inclute,  cartis. 
—  102.  aut  mortem  appeteret  T.  aut  praemia  laudis.  egregie  0 
'apj)eteret',  quippe  quod  ad  utrumque  colon  pertineat;  male  G  'oppe- 
teret',  quippe  quod  in  dictione  "'mortem  opp.'  nil  nisi  'mori'  ualeat 
neque  iungi  queat  cum  uoce  'praemia'.  'appetere'  est  'ualde  aliquid 
uelle':  Seneca  epist.  24,  23  quid  tam  ridiculum  quam  appetere  mortem; 
Cic.  pro  Mil.  30,  81  ex  quo  etiam  praemia  laudis  esscnt  petenda.  est 
autem  Haus  fere  'factum  laude  dignum',  unde  'pr.  1.'  sunt  uirtutis 
gloria  legitima,  ut  apud  Verg.  Aen.  I  461  sunt  Idc  ctiam  sua  praemia 
laudi.  de  oppositione  cf.  ex.  gr.  Quintus  Smyrnaeus  XII  246.  —  ea  quae 
103  sq.  leguntur,  quo  saepius  animo  perpendo,  tam  dure  abrupteque  ad 
superiora  accedere  mihi  uidentur,  ut  fere  non  dubitem,  quin  post  102 
aliquot  uersus  intercideriut,  quibus  narratum  fuerit  breuiter,  hoc  metu 
summo  inpulsam  uirginem  couuenisse  cum  iuuene,  amorem  aperuisse, 
fide  accepta  prafstitisse  auxilium;  quae  omnia,  paucis  licet  uerbis,  ad- 
umbrare  debuit  poeta,  si  ea  quae  insecuntur  recte  perspici  a  lectoribus 
cordi  habuit.     tum  huuc  fere  ad  u.  103   transitum  fuissc  puto:    cumque 


LXIV  103-105.  395 

iam  exiret  ad  pugnam  Theseus,  quot  illa  iireces  pro  saluo  caro  capite 
fudit  ('o  quotiens  palmas  ad  sidera  sustulit  et  quot  non  ingrata'  eqs., 
cf.  Ciris  1.  mox  1).  fortasse  ex  panno  nunc  intercepto  hausit  Statius 
Theb.  XII  668—676.  —  103,  104.  nou  ingrnta  tamen  frustra  munus- 
cula  diuis  promittens  tacito  succepit  uota  labello.  'succepit'  (quod 
inepte  statuunt  sapere  prosam :  cf.  Ouid.  met.  VII  450  et  IX  305)  egregie 
AStatius  elicuit  ex  tradito  ''succendit'  (P  in  D  abiit);  nam  hoc  'uota 
succendit'  tam  absonum  est  quam  quod  Itali  inde  effecerunt  ''uota  suspen- 
dit';  neque  recte  Froehlichius  'succendit'  seruans  ^iota',  quod  requirunt 
uerba  praeeuntia,  in  'tui'a'  transformauit,  quod  praeterea  damnatur  illo 
'tacito  labello'.  quo  indicatur,  intra  se  et  clam  propinquis  utpote 
Theseo  miuime  fauentibus  uirginem  uota  fecisse:  Sulpicia  eleg.  5,  16 
illa  aliud  tacita,  iam  tua,  mente  rogat,  Hor.  epist.  I  14,  14  tacita  prece 
rura  petebas,  Ouid.  trist.  I  1 ,  29  ef  tacitus  secum  . . .  optet.  quae  uota 
cuiusmodi  fuerint,  aperiunt  uerba:  'dinis  (sollemniter,  dis  magnis)  mu- 
uuscula  (euanida  demiuutiui  notione  pro  'munera'  siue  'dona',  ut  LXVIII'' 
105)  non  ingrata  quidem,  sed  tamen  frustra  promittens'.  quae  melius 
Maduigio  [opusc.  I  p.  62J ,  qui  'copiosius  Catullum  eundem  rem  et  ad- 
iectiuo  et  aduerbio  expressisse:  non  ingrata  tamen  munuscula  fueruut  et 
frustra  oblata'  censuit  obstante  uoce  'tamen',  iam  olim  explicauit  Mu- 
retus  ita:  non  ingrata  quidem  munuscula  erant  diis,  quippe  qui  Thesea 
seruarent,  sed  tamen  frustra  promisit  uivgo,  quae  fructum  inde  uon  per- 
ciperet  mox  ab  illo  deserta.  adhibetur  enim  iuterdum  cum  certa  breui- 
tate  et  ita  ut  praeponatur  uox  ^tamen':  Hor.  od.  I  15,  19  tamen  heu 
serus  .  .  conlines  (etsi  eheu  serus,  tamen  conlines),  Verg.  ecl.  1,  28  quae 
sera  tamen  respexit  (etsi  sera,  tamen  respexit);  cf.  Hertzbergius  ad  Prop. 
III  15,  35.  uide  porro  Hor.  od.  I  24,  11  frustra  pius;  et  de  uocis  'in- 
grata'  significatione  passiua  ad  LXXVI  6.  quamquam  illud  'frustra' 
(eadem  cum  constructione  grammatica)  fortasse  et  ita  licet  accipere, 
quod  non  opus  fuerit  muneribus  illis,  suo  ipsius  robore  cum  Theseus 
indomiti  instar  turbinis  monstrum  subegerit,  ut  huc  potissimum  spectet 
uox  'nam'  u.  105.  ceterum  imitatur  haec  Ciris  auctor  219.  —  iamque 
Thesei  robur  ingens  conparatur  cum  tempestate  omnia  prosterneute, 
imagine  consimili  eius,  qua  inde  ab  Homero  cadentem  uirum  fortem 
cum  ruente  per  uim  procellae  arbore  conferebant  (Hom.  II.  V  560  et 
XIII  389;  Hes.  scut.  Herc.  41;  ApoIL  Rhod.  III  967  et  1374,  IV  1680; 
Verg.  Aen.  II  628  et  V  447,  Hor.  od.  IV  6,  9).  —  105.  nam  uelut  in 
summo  <iuatientcm  bracliia  Tauro  quercum.  quercus  brachia  sua  siue 
ramos  (uoto  usu,  ut  ex.  gr.  Septimius  Serenus  fragm.  I**  LM.  p^inea  hru- 
chia  cum  trepidant)  utpote  uentis  percussos  V^uatit',  hoc  est  uiolenter 
commouet,  posita  scilicet  'in  summo  Tauro',  monte  admodum  graphice 
hic  nominato;  bene  IVossius:  'nusquam  in  toto  mari  mediterraneo  magis 
formidandi  regnant  turbines  quam  ad  Chelidonias,  ubi  nempe  Taurus 
mons  uasto  et  immenso  in  mare  Pamphylium  exit  iugo,  ut  necessum 
sit  in   tam   procelloso   loco  arbores  gigni   ualidissimas,   quod  ipsum   in 


396  LXIV  106—109. 

uentosis  locis  passim  obseiuare  est'.  —  106.  aut  coiiigeram  sudanti 
cortice  piuum.  imaginem  uarians  secundum  Homerum  profert  aliam 
eiusdem  cum  quercu  roboris  arborem,  pinum ;  quam  notum  est  pertinere 
ad  arbores  coniferas.  qua  uoce  utitur  Verg.  Aen.  III  680  coniferae  cy- 
parissi;  'conigeram'  (ut  recte  Itali  pro  'cornigeram'  emendauere)  hic 
solus  habet  Catullus,  ut  tamen  nulla  inmutandi  causa  sit,  cum  arbor 
illa  tam  bene  gerere  siue  portare  quam  ferre  (=  gignere)  conos  dicatur. 
ostendit  autem  hoc  attributum,  poetam  iam  ita  depingere  pinum,  ut 
quae  ad  temijestatem  spectent  non  curans  solam  arborem  ob  oculos 
ponat  legentibus,  artem  ille  secutus  Alexandrinorum,  qui  rerum  minu- 
tarum  accuratam  descriptionem  etiam  in  talibus  adamabant.  qnamquam 
dubito,  num  cum  hac  arte  plane  conueniat  eis,  quae  correctores  Itali 
in  pinu  conmemorari  sibi  persuaserunt.  nam  cum  in  V  legeretur  'fuu- 
danti  cortice',  libri  G  corrector  inde  eiFecit  'sudanti  cortice',  recordatus 
locos  Verg.  ecl.  8,  54  pingnia  corticibus  sudant  eleclra  myricae  alios- 
que;  et  ueriim  est,  pinum  ferre  resinam  (Plin.  h.  n.  XVI  10)  sed  iure 
optimo  iam  Itali  (quorum  nonnulli  'corpore'  coniecere  sine  ulla  ratione) 
oiFendebantur  in  otiosissimo  hoc  addito.  nam  etsi  artem  Alexandrinam 
hic  a  proposito  aliena  admiscentem  amplectimur,  tamen  ars  illa  longe 
aliud  requisiuit,  scil.  iustam  oppositionem.  descripta  est  quercus  ramos 
quatiens:  huic  pinus  ita  adiungenda  erat,  ut  quomodo  differret  expo- 
neretur.  et  hercle  ipsa  huius  arboris  figura  nota  (truncus  procerus  sine 
ramis  exsurgens  usque  ad  uerticem  in  tectum  umbrosum  se  dispanden- 
tem:  Petron.  131  circumtonsae  trepidanti  uertice  pinus,  Plin.  epist.  VI  20) 
tam  egregiam  praebuit  oppositionem ,  ut,  si  neglecta  haec  esset,  mirum 
foret.  recte  igitur  ex  parte  quidem  Itali  nonnulli  'uutanti  uortice';  nam 
potuit  sane  prisce  sci-ibere  CatuUus  '  uortice '  (quod  adsimilatione  ad 
praecedens  'cornigeram'  traxit  labem);  nec  etiamtunc  extiterant  qui  inter 
uorticem  et  uerticem  distinguerent  grammatici.  sed  'fundanti'  mutare 
in  'nutanti'  (secundum  Eunium  apud  Gell.  XIII  20  capitibus  nntantibus 
pinos),  non  lene  est  remedium.  praeplacet  'fundenti  uortice',  boc  est, 
se  fundente  siue  diffuudente  (Cic.  de  sen.  15,  52  uitem  .  .  nc  in  omnes 
partes  nimia  fundatur);  nam  particijjia  praesentis  passiui,  in  lingua 
latina  iam  pridem  abolita,  haud  raro  praesertim  in  uerbis  refiexiuis  for- 
mantur  per  participia  praesentis  actiui,  ut  'res  mouentes'  sunt  quae 
mouentur:  Neuius  II  p.  265  sq.,  Usenerus  in  Fleckeis.  ann.  1878  p.  55.  — 
107.  indomitus  turbo  contorquens  flamine  robur  eruit.  arbores  illas 
tempestas  inmanis,  dum  stipitem  prendens  undique  circumagit,  euertit 
euellitque.  'indomitum'  de  eo,  cui  nihil  potest  resistere,  ut  uocat  mare 
Tib.  II  3,  45.  'contorquens',  ut  Verg.  G.  I  481  insano  eontorquens  uer- 
iice  siluas  Eridanus.  ^robur'  de  trunco  siue  stipite,  ut  Aen.  IV  441 
annoso  ualidam  cum  robore  quercum.  Culex  318  flaminibus  .  .  a  turbine 
mixtis.  —  108,  109.  illa  procul  radicitus  exturbata  prona  cadit  late- 
que  cum  eius  obuia  frangens.  in  bac  epica  coeptae  conparationis 
amplificatione   iunge    '"radicitus   exturbata   (==   sede   sua   demota)   procul 


lXiv  110—111.  397 

cadit  prona  (=  prociiUt)'.  iieque  'radicitus'  bene  in  'radicibus'  (utruin- 
que  aeque  probum  :  interpp.  ad  Aen.  V  449)  neque  'exturbata'  iure  suo 
in  'extirpata'  olim  mutauere  Itali:  exprimitur  ApoU.  Rhod.  IV  1685 
nQVfivoQ^iv  e^saysiaa  yiazi^QinBv.  Mitscherlichius  cp.  Varr.  sat.  Men.  391  B. 
alia  traps  pronis  (=  prona)  in  hmnuin  accidens.  porro  cohaerent  'late 
frangens  obuia'.  sed  in  his  uerbis  restat  expediendum  difficillimuni  illud 
'lateque  cum  eius',  quod  certatim  temptauere  docti  coniecturis  ex  parte 
ualde  uiolentis  ineptisque.  inter  meliora  refero  commenta  Italorum  'latc- 
que  et  cominus'  (in  qua  uehementer  abunJat  hoc  ^et  cominus',  noque 
Uate'  est  ^eminus'),  AStatii  'quaecumque  sibi'  (inprobabile  'sibi'), 
IVosbii  'quaecumuis'  (quam  formam  minime  latinam  non  debui  olim 
exemplis  male  fidis  deceptus  recipere),  Lachmanni  'qua  est  impetus' 
(quae  res  per  se  aperta  superflue  uerbis  exprimitur),  CFHermanni  'qua 
funditur'  (quod  eodem  uitio  laborat),  alia.  uiam  autem  a  Statio  et  Vossio 
recte  ingressam ,  quam  praesertim  commendet  Lucretii  in  re  simillima 
dictum  II  289  ruit  quo  quidquid  fluctibus  obstat,  ut  "persequamur  artis 
iubeut  praecepta,  siquidem  uocabuli  sponte  coeuntis  'quecumeius'  ultima 
pars  sola  medelam  flagitat.  uidetur  olim  fuisse  'quecumq^ber',  hoc  est, 
Mate  quaecumque  habet  obuia  frangens'.  bene  enim  dicitur  latiue  'ali- 
quid  habere  obuium'  pro  'obuiura  esse  alicui  rei'.  —  110.  sic  domito 
saeuuin  prostrauit  corpore  Theseus.  non  sine  ratione  maxime  corpus, 
quippe  quod  esset  humanum  (Hjgin.  fab.  40  Minotaurum  capite  bubuJo, 
parte  inferiore  humana),  domitum  dicitur;  quod  uerbum  in  subigendo 
monstro  aptissimum:  Hor.  od.  II  12,  6  domitosque  Herculea  manu  Telluris 
iuuenes.  difficillimum  explicatu  'saeuum'.  nam  cum  remotum  longe 
(101)  'monstrum'  subintellegere  non  liceat  propter  sequens  illud  'iactan- 
tem',  ipsum  Minotaurum  significari  aiunt  per  'saeuum'  substantiue  posi- 
tum.  uellem  credere  possem.  sed  dum  exempla  adlata  perlustro  (cf. 
Hej^nius  et  Wunderlichius  ad  Tib.  I  8,  51)  dumque  disputationes  giamma- 
ticorum  perpendo  (cf.  FHaasii  praelectt.  I  p.  149  sqq.),  quod  dubitatioues 
meas  tollat  nihil  inuenio.  etenim  qui  inteUego  'ferus'  (cf.  LXIII  85) 
factum  esse  substantiuum  (hominibus  ad  certum  cultum  prouectis  feritas 
animalium  propria  uidebatur  in  uniuersum  spectantibus),  idem  quomodo 
'saeuus'  simpliciter  monstrum  saeuum  designare  possit  non  perspicio, 
saeuitia  cum  non  solum  beluarum  sit  qualitas  praecipua.  et  cum  semper 
in  his  sit  obseruandus  usus,  cetera  quidem  adiectiua  substantiue  posita 
non  unico  loco  inueniuntur  uniusque  scriptoris  arbitrio  nouata  sunt,  sed 
qui  itidem  sic  adhibuerit  'saeuus'  uocem  non  reperitur.  coniecere  uaria: 
'taurum'  pro  'saeuum'  reposuit  editio  Lipsiensis  a.  1493,  post  u.  110 
lacunam  unius  uersus  statuit  Rossbachius;  quod  licet  inrisum  ab  Hauptio 
non  ita  inprobabile  uidetur  (suppleas  ex.  gr.  'uiribus  inmensis  hostem 
patriaeque  suumque').  —  111.  nequidquam  uanis  iactantem  cornua 
nentis.  haec  Scaliger  uidit  uersa  esse  e  uerbis  poetae  (Alexandrini: 
Hauptius,  opusc.  II  p.  81)  a  Cicerone  ad  fam.  VIII  5,  1  adlatis  noXla 
lidzrjv  KtQdsaoiv   ig   j]£Qa   •^■■u/x.rjvavra.     accedit   ad  'nequidquam'  epexe- 


398  LXIV  112—116. 

getice  datiuus,  'scilicet  uentis'  (=  in  uentos),  quod  secundum  notam 
locutionem  'uires  in  uentos  efiFundere'  est  dictum  (cf.  "Verg.  Aen.  V  446, 
Stat.  Theb.  VI  790);  Verg.  Aen.  V  376  alternaque  iactat  hrachia  pro- 
tendens  et  uerberat  ictibus  auras.  neutiquam  tamen  uenti  dici  possunt 
'uani' ;  nam  cum  inter  uacuum  et  uanum  usus  hoc  constituerit  discrimen, 
ut  'uacuum'  sit  id  quod  nihil  in  se  continet,  'uanum'  id  quod  specie 
quoque  hoc  uacuum  prodit,  aer  et  aurae  et  uenti  sollemni  quidem  usu 
'uacui'  uocantur  (ex.  gr.  Val.  Flacc.  I  421  in  uacuos  ut  brachia  uentos 
spargat,  Stat.  Theb.  X  86),  numquam  tamen  utpote  per  se  specie  omni 
carentes  'uani';  nam  Lucan.  IV  726  huc  non  quadrat.  ''cornua',  cajDitis 
bubuli.  —  112.  iiide  pedem  sospes  iiiulta  cum  laude  reflexit.  tum, 
ubi  hoc  modo  incolumis  euasit  cum  magna  sua  gloria  (Hor.  od.  IV  4,  66 
viulta  proruit  integrnm  cum  laude  uictorem,  Lucr.  VI  95  insigni  capiam 
cum  laude  coronam;  uide  et  supra  u.  102),  pedem  'reflexit',  flexus  scil. 
per  labyrintheos.  Ouid.  met.  I  372  flectunt  nestigia,  Sen.  Thyest.  428 
reflecte  gressum,  dum  licet,  teqtie  erij)e.  fortasse  tamen  'laus'  spectat  ad 
uoces  laetificas,  quibus  Thesea  egressum  exceperunt  liberati:  cf.  Prelleri 
myth.  gr.  II  p.  296^.  —  113.  errabunda  regens  tenui  uestigia  fllo. 
quod  a  Daedalo  aceeperat  Ariadne,  quae  teste  Hygino  fab.  42  Theseo 
monstrauit  labyrinthi  exitum.  quo  Theseus  .  .  .  monitu  licium  reuohiendo 
foras  est  egressus:,   Verg.  Aen.  VI  30   caeca  regens  filo  uestigia,  Prop.  II 

14,  8,  Ouid.  epist.  10,  103,  Coripp.  loh.  IV  609.    "^errabunda'  (cf.  Gell.  XI 

15,  8),  ut  Verg.  ecl.  6,  58  errabunda  bouis  uestigia.  —  114.  labyrintlieis 
e  flexibus.  ambagibus,  quas  Vergilius  dicit  Qlexum  errorem  Ouid.  met. 
VIII  160).  'laberintheis'  V  solita  medii  aeui  (non  antiqui:  CIL.  IV  2331) 
scriptura,  secundum  quam  in  Hageni  gradu  ad  criticam  p.  107  restituto 
lemmate  Vergiliano  est  scribendum  'inextricabilis  error:  laberintus'.  — 
115.  tecti  frustaretur  inobseruabilis  error.  uia  erroris  plena  nec  certo 
obseruanda  (Passeratius  cp.  'obseruare  uestigia'  Aen.  II  753  et  IX  393; 
fere  denotat  4ege  ac  regula  carens',  ut  ^inobseruantia'  Suet.  Aug.  76), 
quae  fert  per  Hectum'  illud  siue  'domum'  (Ouid.  met.  VIII  168,  epist. 
10,  71),  qua  uoce  iudicatur  aedificium  arte  Daedali  structum.  de  laby- 
rintho  cf.  praeter  Ouid.  met.  V  591  sqq.  et  VQI  159  sqq.  maxime  Verg. 
VI  27  hic  labor  ille  domus  et  inextricabilis  error,  Plin.  h.  n.  XXXVI 
13,  85  (Lab.)  itinerum  ambages  occursusque  ac  recursus  inexplicabiles  con- 
tinet  (§  91  'filum'  per  ''glomus  lini'  explicatur);  Prud.  apoth.  203  anceps 
lab.  et  error  circumflexus ;  Verg.  Aen.  V  588  sqq.,  ubi  591  frangeret  indcpren- 
sus  et  inremeabilis  error  aeque  atque  hic  u.  errorem  depingit  per  ipsum  uer- 
sum  iusta  caesura  carentem.  —  116.  sed  quid  ego  a  primo  degressus 
carmine  plura  commemorem.  usitata  in  reditu  a  degressione  ad  pro- 
positum  particula  'sed'  (Seyfl^ertus  schol.  lat.  I  82  ^  et  ad  Lael.  p.  99, 
Kuehnerus  gr.  1.  I[  p.  683)  C.  in  ordinem  se  i-edigit  per  formulam  solitam, 
quae  similiter  recurrit  u.  164  sed  quid  ego  ignaris  n.  conqueror  aurei.'^, 
nbi  tamen  habemus  indicatiuum  ad  factos  iam  questus  respicientem,  cum 
hic  adsit  coninnctiuus  'commemorem'   ad    ea  Rpectaus,   quae  breuissinie 


LXIV  117-120.  399 

quasi  ii  praetereunte  tangenda  adhnc  restant  (cf.  Seyff.  schol.  lat.  1  71). 
'primura  carmen',  siue  huius  de  Ariadne  carminis  (non  totius  poematis) 
initium,  dictum  est  ut  dixit  in  prima  fabula  Ter.  Ad.  prol.  9,  ubi  uide 
Ruhnkenium:  paucis  uerbis  indicans  ea  quae  inde  a  deuicto  Minotauro 
euenerunt  poeta  redit  ad  puellam  desertam,  qualem  u.  52  sqq.  depinxerat 
et  in  cuius  descriptionem  quam  maxinie  inteutus  est.  Graecorum  naQ- 
h^aoLg  cum  latine  sit  aut  'egressio'  aut  'degressio'  (nam  formas  'de- 
gressus'  et  'degressio'  tam  ratio  quam  antiquissimi  codices,  ex.  gr. 
Quintiliaui,  ubi  saepius  in  textum  sunt  restituendae  illae,  conmendant), 
memor  perpetuae  uocularum  ^de'  et  'di'  per  medium  aeuum  confusionis 
rescripsi  'degressus'  pro  tradito  in  V  'digressus'.  de  eiusdem  V  uitio 
'cum  primo'  cf.  ad  XXIX  4:  pessime  olim  nonnulli  'in  primo'  scripse- 
runt,  cum  sit  'degredi  a  re'  legitima  lociitio.  'plura'  explicatur  illis 
'ut,  ut,  ut  ..  aut  ut  ..  aut  ut',  quibus  tres  partes  principales  eorum 
quae  postea  euenerunt  summatim  adumbrantur.  —  117.  ut  linqueus 
genitoris  lilia  nultum.  hoc  est  conspectum:  Stat.  Theb.  X  693  cur  ad 
patrios  non  stant  tua  lumina  utiUus? ,  Sen.  Herc.  fur.  1173  cur  meos 
Theseus  fugit  paterqiie  uultus?  carum  os  genitoris  debet  semper  uelle 
uidere  filia  (Passeratius  cp.  Aen.  VI  686).  —  118.  ut  consanguineae 
complexum,  ut  deuique  matris.  sororis  natu  minoris  Phaedrae,  quam 
multo  post  Theseus  duxit  uxorem,  et  matris  Pasiphaes.  difficile  tamen 
dictu,  cur  poeta  non  una  cum  Phaedra  duas  i-eliquas  consanguineas  siue 
sorores  (cf.  Ouid.  epist.  14,  121),  nempe  Acacen  et  Xenodicen  (cf. 
Apollod.  III  1,  2),  conmemorauerit.  et  'complexum'  quomodocumque 
accipimus  (uide  ad  LXII  21),  non  conuenit  sorori,  sed  unice  matri,  quae 
cum  gradatione  ('denique')  ultimo  ponitur  loco.  unde  iam  olim  BRea- 
linus  comma  potius  ante  'complexum'  posuit,  ad  id  quod  est  ''consangui- 
neae'  subintellegens  ^uultum'.  quod  fit  durissime.  ornatus  uerborum 
iu  patre  et  matre  hic  aptissimus  omitti  potuit  in  sororibus.  placet  igitur 
Heinsii  emendatio  'ut  consanguineas,  complexum  ut  d.  m.'  —  119,  120. 
quae  misera  in  gnata  deperdita,  laeta  omnibus  liis  Tliesei  dulcem 
praeoptarit  amoreni.  j)edem  unum  in  u.  priore  interlapsum  alii  aliter 
supplebant,  dum  omnes  ipsum  'laeta'  attemptant  cogitantque  de  matre 
siue  olim  ob  hanc  filiam  gaudente  ('laetabatur'  Lachmannus)  siue  uunc  eam 
defleute  ('luctabatur'  Rossbachius,  ^amentata  est'  Coningto,  'lamentatur' 
Buechelerus) ,  ut  taceam  de  priorum  commentis.  uerum  enim  uero  pul- 
crior  fingi  nequit  oppositio  quam  matris  depei-ditae  et  laetae  filiae:  illa, 
cum  filia  ei  periisset,  et  ipsa  deperiit  (deperdita  =  funditus  adflicta,  ut 
Prop.  I  3,  11;  unde  'in'  non  ad  dictiones  amatorias,  ut  supra  98  et 
Prop.  I  13,  7,  sed  ad  Ouid.  met.  II  362  nostrum  laniatur  in  arhore  cor- 
pus,  h.  e.  'una  cum',  explicandum);  filia  contra  prae  'omuibus  his',  scil. 
propinquis,  lubenter  secuta  est  uirum  carum.  tam  splendidam  imagi- 
nem  uelle  delere  cum  esset  religio,  potius  in  medio  uersu  (ut  similiter 
iam  priores,  falsis  tamen  admixtis)  periisse  nocabulum  aliquod  ratus 
addidi  'tabet',  uerbum  ad  raatris  maerorem  significandum  sane  aptissimum 


400  LXIV  121  —  123. 

(cf.  LiK  r.  ITI  911  aeterno  tabescere  hutn,  Cic.  Catil.  II  4,  6  dtsidcrio  siii 
Cutilinam  miserum  tahescere)  quodque  inter  'gnata'  et  'deperdita'  uon 
ita  difficile  potuit  interlabi.  dicitur  autem  prisce  'tabere'  pro  'tabesccre', 
ut  IV  26  'senere'  pro  ''senescere'.  '  praeoptarit'  (hoc  est  'poptarit') 
egregie  elicuit  AStatius  ex  litteris  traditis  'portaret';  de  synizesi  cf. 
Plaut.  Trin.  648  et  Ter.  Hec.  532.  nec  uon  'Thesei'  bisyllabe,  ut  infra 
381  'Pelei'.  ''dulcis  amor',  ut  LXVI  6.  —  121.  aut  ut  uecta  ratis 
spumosa  ad  litora  Diae.  etsi  non  falso  dicitur  'uehitur  ratis'  (cf. 
Lachm.  ad  Prop.  p.  335),  tamen  Thesei  nauis  minime  cursum  derexerat 
ad  Diam,  quo  potius  procellis  est  adpulsa  (Hygin.  f.  43  in  insula  Dia 
tempestatc  retentus).  si  legimus  auctore  Passeratio  deleta  litterula  's' 
dittographa  'rati',  omnis  in  ipsam  uirginem  derigitur  mentis  atteutio; 
et  illa  clam  scilicet  nocte  abducta  (Diod.  IV  61,  5)  sane  peculiari  hac 
mentione  digna  ('uecta'  igitur  pro  'auecta';  ad  ^spumosa'  cf.  u.  52). 
'sit'  omissum  est  ut  X  31:  postea  in  his  formis  neglegendis  liberiores 
Vergilius  aliique;  quod  si  non  placet,  non  tam  cum  Lachmanuo  u.  122 
'uenerit'  addiderim  (Ouid.  f.  I  233)  quam  post  121  intercidisse  integrum 
uersum  statuerim,  cum  praesertim  haec  media  pars  unico  uersu  con- 
cepta  sit  iusto  breuius.  —  122.  aut  ut  eam  deuiucta  lumina  souiuo. 
Itali  "^eam  dulci  deuinctam'  scripserunt  secuti  Ciris  u.  206  iamque  adeo 
dulci  deuinctus  lumina  somno  Nisus  erat,  recte  quod  attinet  ad  'de- 
uincta'  (male  olim  nonnulli  'deuictam':  cf.  Handius  ad  Stat  silu.  I 
p.  326  sq.  et  Lucr.  IV  453  saaui  deuinxit  membra  sopore  somnm).  nam 
EUisius,  cum  coniecit  'eam  deuincta  tenentem'  rhythmo  plane  non  Ca- 
tulliano,  nimis  intendit  artis  seueritatem,  de  unica  cum  agatur  lineola. 
immo  ante  'deuinctam'  periisse  somni  attributum,  illa  in  Ciri  imitatio 
probabile  reddit,  quod  fuisse  'dulci'  propterea  incredibile  est  quod  iam 
u.  120  idem  legitur  uocabulum;  qualis  repetitio  otiosissima  intra  tam 
paruum  spatium  in  hoc  quidem  carmine  nusquam  deprehenditur.  libe- 
rius  igitur  uersatus  est  Ciris  auotor,  ut  alibi  quoque;  sed  simile  eum 
hic  legisse  uocabulum  pro  certo  habeo.  amant  enim  scriptores  Ariadnae 
somnum  depingere  lenem  dulcemque,  pulcra  uimirum  terroris  eum  in- 
secuti  oppositione:  Prop.  I  3,  1  sqq.  qtialis  Thesea  iacuit  cedentc  carina 
languidu  desertis  Gnosia  Utoribus  .  .  .  talis  uisa  mihi  moUem  spirare 
quittem  Cynthia,  Philostr.  imag.  I  14  (15)  cog  iv  (laXa^na  kbltoh  tco  V7iv(p, 
Nonn.  Dion.  XLVII  320  vnvog  Sfiol  yXvKvg  r]l&£v  scog  yXvKvg  ro^^ero  &rj' 
oBvg.  unde  conligenti  mihi  LXIII  44  et  LXVIII'*  5  praeplacuit  inserere 
'molli',  utpote  inter  'm'  et  Me'  interlapsum.  ceterum  'eam'  rarissimum 
in  poesi  cultiore  (ut  omnes  casus  obliqui  ijronomiuis  illius:  Bentl.  ad 
Hor.  od.  III  11,  18,  Weidnerus  ad  Verg.  Aen.  II  103)  hic  ob  mutatam 
constructionem  paene  necessarium  erat.  —  123.  liquerit  inmemori 
discedens  pectore  coniunx.  deseruerit  abeuudo  periidus  Theseus  (cf.  ad 
u.  58),  qui  non  sine  cousilio  ^coniunx'  hic  uocatur:  spectat  hoc  ad  'fu- 
rentem'  in  u.  sequenti.  iamque-  ad  carminis  initium  it  Ariadneu  deser- 
tam  fit  reditus;   quae,   ut  antea  torpore  deuincta,   sic  nunc,   ubi  Thesei 


LXIV  121—129.  401 

^auis  e  couspectu  abiit,  dolori  indulgens  depingitur.  —  124.  ardCiiti 
corde  fureutem.  ardet  furitque  Ariadne  utpote  uix  compos  sui  desi- 
derio  noui  mariti  tacitaque  libidiue.  nempe  'furores'  siue  cupiditates  u.  94 
excitae  liic  iam  in  iiammas  abierunt  saeuas.  miuus  bene  haec  ad  iram 
referentur  secundum  u.  197.  —  125.  clarisoiias  imo  fudisse  ex  pectore 
uoces.  acutas,  quales  profert  dolor:  Gauius  Bassus  apud  Gell.  V  7,  2 
clarescere  et  resonare  uoces:  habet  hoc  'clarisonus'  (Graecorum  o^vtovos), 
quod  infra  320  recurrit,  etiam  Cicero  Arat.  280.  'fudisse',  profudisse 
infra  202.  Verg.  Aen.  I  371  ivioque  trahens  a  pectore  uocem  et  VI  55 
funditiiiie  preces  rex  pectore  ah  imo.  —  126.  ac  tum  praeruptos  tristes 
couscendere  moutes.  hoc  'tum'  et  alterum  Hum'  u.  128  inter  se  cohae- 
rent:  ''modo,  modo'  uoto  usu.  paemtet  iam,  quod  recepi  Italorum  con- 
iecturam  *■  tristem '  communi  sane  editorum.  consensu  probatam ,  qua 
languidissimum  hic  epitheton  uirginis  iam  satis  u.  124  descriptae  nan- 
ciscimur.  per  idem  potius  asyndeton,  de  quo  exposui  ad  XLVI  11, 
'tristes'  ita  accedit  ad  'praeruptos',  ut  moutes  non  modo  adscensum  paene 
negantes  et  in  mare  praecipites  (cf.  i^.  297),  sed  etiam  nihil  fere  gestantes 
praebentesque  tristem  aspectum  uidere  nobis  uideamur;  neque  dubito 
quin  ita  legerit  Ouidius  arte  rhetorica  unum  montem  ijraeferens  epist. 
10,  25  sqq.  mons  fuit:  apparent  fruticesin  uertice  rari:  hinc  scopulus  raucis 
pendet  adesus  aquis.  adscendo  (uires  animus  dabatj  atqiie  ita  late  aequora 
prospectu  metior  alta  meo.  ^conscendere'  et  128  'procurrere'  inter  ''fu- 
disse'  et  130  Mixisse'  cum  eadem  uicissitudine,  qua  in  narratione  de- 
recta  inter  perfectum  et  praesens  historicum  interdura  uariant.  — 
127.  unde  aciem  pelagi  uastos  praetenderet  aestus.  uulgo  'aciem  in 
p.  u.  protenderet'  legunt  usu  uocis  ''protendere'  plaue  insolito.  et  hoc 
retinentes  alii  Itali  'acie'.  quod  amplexus  (uudum  ''acies'  saepe,  ut  Hor. 
sat.  II  2,  5,  oculorum  denotat  uisum  acutum)  rescripsi  'perteuderet'  (hoc 
est,  tenderet  per),  quale  uocabulum  utique  ob  oculos  habuit  Ouidius  1.  1. 
"■metior'  (pro  'permetior')  ponens.  nunc  hic  quoque  uno  remedio  rem 
peragi  posse  intellexi  scribendo  '^aciem  p.  uastos  per  tenderet  aestus',  h.  e. 
uisum  derigeret  per  inmensos  fluctus  ad  speculandam  Thesei  nauem;  sic 
enim  'oculos  tendere'  adhibet  Lucr.  I  66,  Aen.  II  405  et  V  508;  de  ''per' 
traiecto  cf.  supra  ad  101.  similiter  Tib.  I  7,  19  utque  maris  uastum  pro- 
spectet  turribus  aequor.  —  128.  tum  tremuli  salis  aduersas  procurrere 
in  undas.  maris  praesertim  in  aestu  semper  tremuli,  etsi  pacati,  in 
oppositos  et  contra  se  ruentes  fluctus  (Sil.  Ital.  XVII  44  contra  uduersas 
undas)  aliquantulum  incurrit  uirgo,  scilicet  si  in  scopulo  nauem  se 
uidisse  putauit;  rem  explicat  Dracont.  9,  200  [PLM.  V  p.  191]  nocte 
dieque  ponto  oculis  attenta  uolat;  nam  fluctibus  atris  carhasa  prima  ui- 
dcns  nautis  occurrit  in  undis;  et  in  eadem  imagine  Ouidius  epist.  2,  127 
in  freta  procurro.  —  121).  mollia  nudatae  tollentem  tegmina  surae. 
male  haec  olim  de  cothurnis  acceperunt,  ut  etiam  Peerlkampius  ad  Verg. 
Aen.  I  p.  46.  dudum  rectiora  docuerant,  ueluti  Ruhnkenius  ad  Homeri 
hymn.  in  Cer.  176.  moUia  siue  tenuia  (LXV  21)  surae,  quae  iam  nudatur, 
CATUI.LU3  ed.  Baehrens.    II.  26 


402  LXIV  130-135. 

tegmina  (hoc  est,  tunicam  quae  disciucta  trahebatur:  u.  64)  tollit  uirgo', 
scil.  ne  aquae  inrigarent.  confert  Ruhnkenius  Apoll.  Rhod.  III  874  av 
dh  ^i^itwras  IsnzaXsovg  XevKTjg  imyovvLdog  axQig  asiQOv.  —  130.  atqiie 
liaec  extremis  luaestam  dixisse  querelis.  ''extremis',  utpote  morti 
uicinam  (cf.  'extrema  uerba  loqui'  similiaque):  Prop.  III  7,  55  (lens  tamen 
extremis  dedit  liaec  mandata  querelis,  cum  moribunda  niger  clauderet  ora 
liquor.  'maestam',  scil.  ubi  tandem  intellexit,  frustra  se  sperasse.  — 
131.  frigidulos  udo  singultus  ore  cientem.  poetica  licentia  transfertur 
ad  singultus  id  quod  est  proprium  uirginis  extremas  querelas  edentis 
(eleg.  in  Maec.  2,  2  frigidtis  et  iamiavi  cum  moribundus  erat).  quam- 
quam  possunt  etiam  'frigiduli'  dici  singultus  ei,  qui  frigus  incutiunt 
(germanice  'schaurig'),  absolute  quoque  absentibus  auditoribus;  sic  ru- 
mor  frigidus  habet  Hor.  sat.  II  6,  50.  nouum  deminutiuum  ex  Catullo 
adsumpsit  Ciris  auctor  251  et  348  super  morientis  alumnae  frigidulos 
ocellos.  'udo  ore',  dum  uultus  madet  lacrimis  (Ouid.  am.  I  8,  84  udas 
genas).  'cientem',  mouentem  siue  edentem,  ut  'fletus'  et  'gemitus  ciere' 
dixit  Vergilius.  —  sequentem  iam  Ariadnae  desertae  orationem  nobilem 
ob  oculos  habuere  Verg.  Aen.  IV  305  sqq. ,  Ouid.  fast.  III  473  sqq.  et 
met.  VIII  108  sqq.  (epist.  10),  Lygdamus  6,  39  et  auctor  Aetnae  21  sq. 
ipse  autem  poeta  noster,  ut  Medeam  siue  graecam  Euripidis  siue  latinam 
Enuii,  ita  Apollonii  locos  similes  (maxime  IV  348  sqq.)  aemulatus  est. 
—  132.  siccine  me  patriis  auectam,  perflde,  ab  aris.  '"sicine'  (sic 
enim  melius  scribitur  scripsitque  sine  dubio  noster)  post  comicos  rarius 
"obuium  hic  fere  ualet  ^uerene  igitur',  ut  apud  Prop.  III  6,  9  sicin  eam 
incomptis  uidisti  flere  capillis?  ^auectam'  nou  per  uim  dolosque  (sua 
enim  sponte  uirgo  uirum  secuta  est),  sed  simpliciter  ^abductam' :  Hygin. 
fab.  42  (Theseus)  eam,  quod  fidem  illi  dederat ,  in  coniugio  habiturus 
secum  auexit.  'ab  oris'  Itali  restituerunt ,  quod  sua  se  simplicitate  edi- 
toribus  commendauit  plerisque;  quamquam  causa  certa,  cur  damnetur 
tradita  lectio  'ab  aris',  non  adest.  ''arae'  enim  et  'foci',  plaue  ut  'pe- 
nates',  designant  familiam;  Verg.  Aen.  XI  269  patriis  ut  reddidit  aris, 
Prop.  II  1,  62  restituit  patriis  Androgeona  focis;  et  hinc  Charisius  p.  33, 
5  K.  arae  pro  penatibus.  —  133.  perflde.  repetitio  affectus  plena,  ut 
Cul.  132  perfide  multum,  perfide  Demophoon.  —  134.  siccine  d.  neglecto 
uumiue  diuuui.  quod  scilicet  firmandis  promissis  Ariaduae  datis  inuoca- 
uerat  Theseus  et  tunc  assis  non  fecit;  cf.  XXX  5  et  LXXVI  4  et  Cic.  de 
harusp.  resp.  17,  36  fidem  iusque  iurandum  neglectum.  'siciue',  hic  scil. 
sine  me.  —  135.  iumemor  a!  deuota  domum  periuria  portas.  'a'  refer 
ad  eam  uocem,  in  qua  uis  adfectus  est  i^osita,  ad  'inmemor'  (58);  habet  in- 
terdum  in  interiectione  locum  anastrophe.  'domum  portas',  in  patriam 
tecum  uehis;  cf.  infra  238.  ''deuota',  a  me  diris  execrata  ideoque  tibi 
funesta  et  perniciosa:  praesumit  uirgo  ea  quae  postea  (192  sqq.)  facit; 
'denotus'  siue  Mis  inferis  uotus'  saeijius  significatione  utitur  infausti  (cf. 
interpp.  ad  Hor.  od.  III  4,  27).  male  hoc  multi  (uelnti  Naekius  ad  Val. 
Cat.  p.  47)  explicant.     nimirum  periuriis   sera  tamen  tacitis  poena  uenit 


LXIV  136-140.  403 

pedibus  (Tib.  I  9,  4).  —  130.  iiullaue  res  potuit  crudelis  flectere 
nieutis  cousiliuui.  bene  uirginis  in  breui  illo  sed  adfectus  pleno  'nuUane 
res'  sensa  explicat  Vulpius:  'non  iuramenta,  non  accepta  beneficia,  non 
infamiae  tiraor;  non  formae,  aetatis,  fortunae,  parentum  deuique  meo- 
rum  raisericordia'.  'flectere',  mutare  siue  in  nielius  uertere:  Ouid.  met. 
X  G08  duram  jkctere  mentem.  non  dubitat  autem  puella,  quin  consulto 
et  data  opera  discesseint  iuuenis,  unde  illud  cum  ui  conlocatum  "^con- 
silium'.  —  137.  tibi  uulla  fuit  cleuieutia  praesto.  parata  fuit  siue  ad- 
fuit,  scil.  in  consilio  tuo;  Cic.  Phil.  0,  13  unimum  ei  praesto  fuisse  (paulo 
ante  eumquc  cognouisse  paratissiino  animo).  accentum  rlietoricum  habet 
'nulla'  per  anaphoram  repetitum  (=  ne  minima  quidem).  —  138.  iu- 
uiite  ut  uostri  uellet  miserescere  pectus.  ^uellet'  quoque  respectu 
illius  'consilium'  est  positum:  ut  saeuus  ille,  quo  me  relinquere  consti- 
tuebas,  animus  respiceret  tamen  probaretque  misericordiam  nobis  debi- 
tam.  non  adest  igitur  hic  abundans  dicendi  genus  ('mis.  uellet'  pro 
simplici  'raiseresceret');  cf.  et  Wunderlichius  ad  Tib.  I  2,  94.  lectioni 
Italorum  '  miserescere '  egregie  succurrit  0  leni  uitio  '  mirescere '  prae- 
bens,  unde  interpolatum  est  in  Gr  'mitescere';  quod,  quamquam  cum 
'nostri'  non  coeat,  tamen  strenue  olim  defendebant.  —  139,  140.  at  uou 
Iiaec  quoudam  blauda  promissa  dedisti  uoce  mihi,  uou  haec  mise- 
rae  sperare  iubebas.  hic  quoque  libro  0  habeamus  gratiam,  qui  lectio- 
nem  egregiam  'blanda'  confirmauit;  Cr  memor  illius  'nostri'  in  u.  138 
ueglegenter  scripsit  'nobis'.  hoc  enim  'blauda  uoce'  (cf.  Enn.  ann.  51, 
Culex  279,  Ouid.  a.  a.  I  703  et  III  795)  quam  aptum  sit  in  his  pro- 
missis  amatoriis  ut  sponte  apparet,  ita  iam  et  illud  intolerabiliter  nudum 
'uoce  dare  promissa'  remotum  est  et  suadente  rhythmo  ^uoce  mihi' 
cohaerent.  'haec'  pathetice  (=  talia):  Verg.  Aen.  XI  152  non  haec,  o 
Palla,  dedcras  promissa  parenti.  ipsa  promissa  (quae  Cat.  fortasse  te- 
tigit  in  eis,  quae  post  u.  102  perierunt)  persecutus  est  Ouid.  epist.  10, 
73  sq.  de  'at  non'  in  oppositione  acerrima  cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  XI 
148  et  736  dictio  ^iubeo  aliquem  aliquid  facere'  cum  sola  sit  uindi- 
canda  tempori  Ciceroniano  neque  datiui  in  ea  accusatiuo  personae  sub- 
ttituti  unicum  hodie  restet  exemplum  (nam  aliena,  qualia  congessit 
Kuebnerus  gr.  1.  II  p.  530,  non  moramur),  ''miserae'  uulgata  stare  nequit. 
quod  rectissimo  iudicio  iam  olim  senserunt;  ueluti  in  editione  principe 
"■non  haec  miseram'  legitar*).  aliud  tamen  pro  ''miseram'  expectamus. 
quippe  post  "^haec  promissa'  male  per  auaphorara  repetitur  solum  ^haec', 
ad  quod  necessario  accedere  debet  substantiuum  aliquod,  quod  accura- 
tius  iam  rem  depingat.  hoc  erit  'misera',  quod  euadit  diremptis  litte- 
rulis  ita  ^misera  esperare'    (de   scriptura  ^esperare'  cf.  Lachm.  ad  Lucr. 


*)  quod  in  V  legitur  'nec  haec'  caue  adhibere  temptes  ad  emenda- 
tionem.  nam  cum  .scriptum  extaret  'n  ec',  coiTector  supra  ''ec'  adposuit 
'haec';  correctura  non  intellecta  (cf.  ad  LI  1)  postea  in  textum  de- 
lapsa  est. 

26* 


404  LXIV  141—145. 

p.  232).  'haec  misera'  (=  has  miserias),  nt  similiter  'haec  laeta,  tristia' 
substantiue;  cf.  III  14  omnia  bdla,  VIII  G  illa  mnlta  iocosa,  Kuehnerus 
gr.  1.  II  j).  174;  'misera  sperare',  ut  186  ^nuUa  spes'  et  saepius.  et  uide 
pulcherrimam  iam  oppositionem ,  per  chiasmum  quae  fit:  'haec  pro- 
missa'  et  'opt.  hymenaeos',  'haec  misera'  et  'conubia  laeta'.  'sperare' 
(ambigue  cum  timendi  quoque  significatione)  'iubebas',  ut  Verg.  G.  IV 
325  quid  me  caelum  sperarc  iuhehas?  {=  auctor  eras  ut  sperarem).  — 
141.  sed  coniibia  lacta,  sed  optatos  hymeiiaeos.  inierant  amantes 
uagae  Veneris  conubia,  non  iusta  legitimaque.  unde  non  raodo  Haeta' 
praeter  oppositionem  nouum  habet  pondus,  sed  et  bene  alterum  colon 
adicitur:  hymenaei  demum  perficiunt  conubia.  hunc  u.  in  suum  usum 
conuertit  Verg.  Aen.  IV  316  per  conuhia  nostra,  per  inceptos  liymenaeos: 
in  utroque  uersu  animaduerte  caesuram  seminonariam  rarissimam  ueque 
fere  nisi  sequente  uoce  graecanica  permissam.  —  142.  quae  cuiicta 
aerii  discerpunt  irrita  uenti.  cf.  ad  u.  59.  'uenti  aerii',  ut  XXX  10 
nebulas  aerias,  Ouid.  met.  IX  219  aerias  auras;  Lygdam.  6,  27  uenti 
temeraria  uota,  aeriae  et  nubes  diripienda  ferant,  maxime  Verg.  Aen.  IX  312 
multa  patri  mandata  dahat  portanda,  sed  aurae  omnia  discerpunt  et  nuhibus 
irrita  donant  et  Ouid.  tr.  I  8,  35  cunctane  in  aequoreos  abierunt  inrita  uen- 
tos.  qui  prolepticus  uocis  'inrita'  usus  neque  a  prosae  orationis  scriptoribus 
plane  alienus:  Liuius  XXVIII  29  auferat  omnia  inrita  obliuio.  —  143.  uunc 
iam  nulla  uiro  iurauti  femina  credat.  ^uunc'  optime  BGuarinus  se- 
cundum  Ouid.  fast.  III  475  (cf.  testim.  uol.  I)  reposuit  i^ro  illo  in  V  tra- 
dito  '^tum',  quod  etiamnunc  sunt  qui  pessime  explicent  'iam  ex  illo 
tempore,  quo  perierans  Theseus  promissa  dedit',  securi  ineptissimae  in 
dicto  generaii  sententiae,  quae  flagitat  'abhinc  meo  exemplo  discite, 
puellae,  diffidere  uiris';  quod  discere  non  potest  initium  sumere  ab  eo 
tempore  quo  iurauit  Theseus,  sed  ab  eo  quo  falsa  iuraiiu-anda  esse  appa- 
ruit,  hoc  est  ab  eo  quo  loquitur  Ariadne.  imitatur  hunc  u.  Ouid.  a.  a. 
III  457  parcite,  Cecropmles ,  iuranti  credere  Theseo.  ceterum  bene  ASta- 
tius:  'oratorie  neminem  excipit.  Aristoteles  in  II  Rhetor.  [21]  v.u&oXov 
Ss  fiT}  ovTog  ■na&oXov  sitisiv,  fidXiaTcc  ccQiiozrEi  ev  axsrlcaefim  xat  8si- 
v(oasi\  cp.  Ter.  Andr.  III  1,1  et  Hecyr.  I  1,  1.  —  144.  nuUa  uiris 
speret  sermones  esse  fldeles.  ''sperare'  cum  infinitiuo  praesentis  iunctum 
haud  ita  raro  accedit  ad  notionem  credendi:  LXVII  44,  LXXXIV  7. 
'uiris'  debetur  Passeratio:  male  ^uiri'  V,  redarguente  qui  sequitur  plurali 
('quis,  metuunt',  cet.);  neque  enim  constructio  quae  uocatur  «ara  cvv- 
saiv  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  16—20)  singularem  hic  quidem  tuetur.  bene 
autem  a  'uiro  iuranti'  adscenditur  ad  generalem  uirorum  mentionem;  et 
hoc,  totum  uirorum  genus  non  habere  uerba,  quibus  fides  possit  haberi, 
sed  a  natura  eis  esse  destitutum,  multo  fortius  est  dictum  quam  si  'ui- 
rum'  (==  uirorum)  legeretur.  —  145.  quis  dum  aliquid  cupiens  animus 
praegestit  apisci.  'quis',  non  'sermonibus',  sed  ^uiris'  (ut  docent 
m.  146  sqq.).  non  seruat  in  'praegestit'  uoce  rariore  (Cic.  Cael.  28,  67 ; 
Hor.   od.   II   5,   9)    praepositio   suam   significationem   (cf.   XLVI   7  prae- 


I 


LXIV  146-151.  405 

trepidans),  sed  ualet  'ualde';  id  quod  iii  adiectiuis  frequentius  est, 
rarissime  usu  uenit  in  uerbis.  Sall.  lug.  C4,  6  et  anmo  cupicnti  nihil 
satis  firmatur;  in  re  amatoria  aat  frequeus  cupiendi  uocabulum  {cupido 
avianti  LXX  3).  decenter  autem  per  'aliquid'  dissimulatur  res,  cuius 
fieri  uoluut  compotes;  uide  interpp.  ad  Verg.  Aen.  IV  317,  Burmannus 
ad  Prop.  II  18,  11.  —  146.  iiil  motuunt  iurare,  nihil  i^rouiittere  par- 
CHut.  'nir  et  ''nihir  (XLII  21)  nsu  noto  pro  ^neutiquam' ;  nam  ''iurare' 
et  'promittere'  (CX  5)  absoluta.  'metuuut',  dvibitant  (Ouid.  met.  X  745 
metuitque  loqui).  ad  'parcunt'  apte  Vulpius  cp.  Ouid.  a.  a.  I  444  polli- 
citis  diues  quilibet  esse  potest.  —  147.  cupidae  nientis  satiata  libido 
est.  hoc  expressisse  uidetur  Prudent.  adu.  Symm.  I  136  (Bacchus)  m- 
uenit  cxpositum  secreti  in  litoris  acta  corporis  ecjregii  scortum,  quod  xnr- 
ftdus  illic  liquerat  incesto  iuuenis  satiatus  amore.  —  148.  dicta  niliil 
uieuiinere,  nihil  periuria  curaut.  bene  et  ex  re  correxit  Czwalina 
'meiere'  pro  tradito  'metuere',  quod  utique  est  absonum  a  sententia: 
dicta  siue  promissa  puellis  data  (cf.  Ouid.  epist.  10,  73)  ipsa  nihil  for- 
midulosi  continent;  neque  uero  'rupta'  uel  simile  quid  mente  licet 
supplere.  talia  simplici  ueri  sensu  accipere  decet  neque  artificiosas  quae- 
rere  defensiones.  'curat',  ut  Verg.  ecl.  8,  103  nil  ille  deos,  nil  carmina 
curat.  —  149.  certe  ego  te  in  medio  uersanteni  turbiue  leti  eripui. 
cum  aliqua  breuitate  dicitur  ''certe  ego',  ut  et  Sallust.  lug.  31,  4:  uide- 
rint  aliae  de  se  suisque  iu  perfidos  amatores  meritis,  ego  ea  quibus 
maiora  uix  fingi  possunt  beneficia  in  te  contuli  (cf.  et  LXVI  25).  cum 
undique  rapereris  et  urgereris  (Ter.  Andr.  IV  1 ,  25  quantis  in  malis 
uerser,  Ouid.  ex  P.  I  2,  25  interque  pericula  uersor,  Caton.  dist.  I  33,  1 
dubia  in  certis  uersatur  uita  periclis)  a  morte  tempestatis  instar  undique 
te  circumagente  (Ouid.  met.  VII  614  miserarum  turbine  rerum,  id.  am.  III 
15,  6,  Val.  Flacc.  VI  279  doloris  turhinc,  Sil.  Ital.  XI  101  Gradiui  turbine, 
Apul.  met.  VIII  31  in  idtimo  fortunae  turbine).  etiam  media  in  (a,  ex) 
mortc  frequens  est  dictio  (Verg.  Aen.  II  533  ibique  interpp.)  de  mori- 
bundis.  inepte  lectioni  libri  0  'lecti'  insistens  ISuessius  [Hermae  XII 
p.  173]  coniecit  'tecti':  nullus  est  'turbo  tecti'.  Claudian.  b.  Get.  41 
ttia  nos  urguenti  dextera  leto  eripuit.  —  150.  germauum  amittere  creui. 
Minotaurum,  Pasiphaes  ex  boue  stirpem,  ''Vcneris  monumenta  nefandae'; 
Ouid.  epist.  10,  115  dextera  crudelis,  quae  me  fratremque  necauit.  huc 
reuocauit  Mitscherlichius  Hygin.  fab.  255  sic  corrigens  Ariadne  Minois 
filia  fratrem,  Medea  ['et'  codd.]  filios  occidit.  'creui'  pro  'decreui'  prisco 
usu  (cf.  Sen.  epist.  58,  2);  Nonius  p.  261,  5  adfert  Lucilii  ex  sat.  libr. 
XHI  uerba  acribus  in  Persen  ('inter  so'  codd.  inepte  in  singulai-i  'cernit') 
ciim  armis  conlHgere  cernit  (=  constituit).  —  151.  quam  tibi  fallaci 
suprcmo  in  tempore  dessem.  pro  'quam  ut  dessem'  (h.  e.  non  succurre- 
rem),  ut  supra  83.  'deesse'  ut  bisyllabum  est  (LMuell.  d.  r.  m.  p.  253), 
ita  et  extrita  'e'  optime  scribitur  (Ritschelii  opusc.  III  p.  268),  unde 
secundum  0  'dessem'  reponere  non  dubitaui.  Hor.  od.  II  7,  1  o  saepe 
mecmn   tempus   in   ultimum  deducte,   in   maximum  uitae  periculum.  — 


406  ]>X1V  152—157. 

152.  pro  (1110  «lilaceranda  feris  dabor  alitibiisqiie  praeda.    '^pro  quo', 

cuius    rei   merces  mibi    est    quod:    iufra   157,    LXVI   37,    LXVIIl^    110, 

LXXVJ  26.    Hom.  II.  I  4  avxovg  ■9''  iXaQia  tsvxs  v,vvEa6iv  olmvotoi  rs  naai, 

Eur.  Troad.  450  d^rjQcl  daoovGiv  ddoaad^ai.    Verg.  Aen.  IX  485  heu  terra 

ignota  canihus  data  pracda  Latinis  aUtibusque  iaccs  (IV  485  iam  indicaui), 

lust.  I  4,  10  a  feris  alitibusqiic  dcfendentcm ;  cf.  Ouid.  epist.  10,  83  sqq.,  ubi  94 

destituor  rabidis  praeda  cibusqiie  feris.  —  153.  neqiie  iuiacta  tumulabor 

mortua  terra.     res  ipsa  notissima;   cf.  ex.  gr.  Lambiuus  ad  Hor.  od.  I 

28,  36  iniecto  ter  puluere  curras.     Eunius   trag.  126  Ribb.,  Ciris  441  me 

ne  illa  quidcm  communis  alumna  omnibus  iniccta  teUus  tumulabit  harena, 

Ouid.  met.  VII  361  parua  tumulcdus  harena.    ad  'iniacta'  (pro  quo  uulgo 

^iniecta':    V    'intacta')    cf.    Corssenus    de    ))rouunt.    II-   p.  398  sqq.    — 

154.   quaeuam  te  geuuit  sola  siib  rupe  leaeiia.    de  sententia  cf.  ad 

LX  1  num  te  leaena  montihus  Libystinis ,   a  qua  forma  tantum  specie 

distat  ea  quae  hic  adest.     nam  per  hoc  'quae  leaena'  non  solum  ecqua 

omniuo,    sed   simul  qualis  (ex  qua  patria,    num  mitior   au  saeuior)  eum 

genuerit  quaeritur,    plane    ut    apud   Verg.   Aen.   II   151   Priamus  uerbis 

quae  religio  aut   quae  machina   belli?    cum   de  re   ipsa  (num  forte  reli- 

gioni,  num  belli  usui  seruiat  ecus)  tum  uero  accuratius  de  rei  qualitate 

(cuinam  religioni,  cuinam  belli  usui    seruiat)  edoceri  cupit;   quo   eodem 

loquendi  genere  Horatius  od.  II  1 ,  33  gm  (non  'quis' !)  gurges  aut  quae 

flumina  uno  tempore  'ecquis  omnino'    et  'qualis   tandem   gurges'    (nam 

remotissimas  tantum  regiones  fortasse  expertes  cruoris  sibi  fingit)  inter- 

rogat.     unde  'quae   leaena?'   fere  ualet  'saeuissima  quoque  et  inmanis- 

sima  lea'  (qualem  ex.  gr.  montes  proferunt  Libystini).     ''sola  sub  rupe', 

desolata;  Verg.  ecl.  10,  14  illum  etiain  sola  sub  rupe  iacentem,  Ciris  518  solis 

in  rupibus  exigit  aeuom;  sunt  Homeri  nixQai  )]Xi(iaTOL,  ut  equidem  puto. 

—  155.   quod  mare  coiiceptum  spiimantibus  expuit  undis.    concejiit 

siue   genuit  (Lygdam.  4,  90)   et  in  litus  eiecit;   'expuere',  quocum  con- 

parant  Homericum  s^sfisi^v  de  Charybdi  adhibitum  Odyss,  II  237  et  437, 

contemptim  pro  solito  '^euomere'.    Hom.  II.  XVI  34  yXavHT]  ds  6s  tLv.xs 

%aXa6oa   nsTqai  5'  riXC^axoL,    ozi   xoi  voog   soxiv   dni^vrjg.    —    156.    qiiae 

Syrtis,  quae  Scylla  rapax,  qiiae  uasta  Charybdis.    accuratius  et  per 

exempla  nunc  C.  persequitur  spumantes  siue  feruentes  saeuientesque  undas 

secundum  illud  Aristotelium  diaiQOVfisva  sig  xd  ^sqtj  xu  avxd  fiSL^co  (paC- 

vsxai.   horrendaue  Syrtis  in  eadem  re  Lygdam.  4,  91.   Scylla  'rapax'  (Culex 

331)  audit  utpote  uirgineam  canibus  succincta  figuram  (Lygd,  4,  89),  qui- 

bus  Scyllacum  monstro  saxuvi  infestasse  uoraci  fcrtur  (Ciris  58  sqq.,  77  sqq.). 

Charybdis  autem  ''uasta'  siue  inmensa  ingensque  uocatur  tamquam  belua 

inmanis,  quam  saepius  'uastam'    ob   corporis  molem  adpellant  Romani; 

Lucr,  I  722  hic  est  uasta  Charybdis.    excripsit  hunc  u.  Verg.  Aen.  VII  302. 

uide  etiam  de  hyperbole  Quintil.  VIII  6,  70  sqq.  —  157.  talia  qui  reddis 

pro  dulci  praemia  uita.   quam  mihi  debes  incolumem.    uita,  ut  est  res 

pretiosissima,  dulcis  audit  secundum  graecum  yXvKvg  aicov  Hom.  Od.  V 

152,  Aesch.  Agam.  1117;   Lucr.  II  997   et  dulcem  ducunt  uitam,  Cat, 


LXIV  156—164.  407 

LXVlll^  66  uita  dnlcitis  atqne  anima.  'talia'  (u.  152  sq.  descripta)  cum  ad- 
loctu.  referunt  'qui  rcddis'  ad  remotum  illud  "^te  genuit'  u.  154,  quod  durius- 
cule  fit.  uude  cum  0  ''taliaq;'  praebeat,  subnata  est  mihi  suspicio,  uum 
forte  eodem  uitio,  quod  ad  XVI  12  tetigi,  'q;'  ex  '3,'  sit  corruptum: 
''talia  quod  reddis'  (cf.  Homericum  ort  rot  voog  iavlv  ani^vrjg)  causam 
indicat  cur  ita  statuat  Ariadue.  'qui'  si  tamen  praeplacet,  ad  indica- 
tiuum  'reddis'  cf.  Aen.  M  71  sq.  cui  —  poscunt.  —  loS.  non  cordi  fueranl. 
non  optaueras  (XLIV  2;  Ter.  Audr.  II  1,  28  atit  tihi  nuptiae  liaec  snnt 
cordi),  scil.  cum  auferres  me  Creta.  —  159.  saeua  quod  liorrebas  prisci 
praecepta  parentis.  de  certis  quibusdam  Aegei  praeccptis  (ue  Theseus 
forte  uictor  futurus  Cressam  Atheniensibus  inuisam  domum  duceret  uxo- 
rem)  nil  est  memoriae  traditum,  nisi  quod  huc  adludit  Hygin.  fab.  43 
uerbis  his  Theseus  in  insula  Bia  . .  cogitans,  si  Ariadnam  in  patriam 
portasset ,  sihi  opprohrium  futurum  eqs. :  inputat  haec  ergo  metui  patris 
Ariadne  cum  contemptu.  'prisci',  seueri,  duri,  austeri,  ut  Liu.  XII  60,  4 
Torquatus  priscae  ac  nimis  durae  seueritatis,  Cic.  p.  Cael.  14,  33  seuere 
et  (jrauiter  ct  priscc  agere;  Copa  34  a  pereat,  cui  sunt  prisca  supercilia. 
'saeua',  truculenta,  minarum  plena,  ut  saeua  uerba  Hor.  epod.  12,  13, 
sacua  clamitare  Tac.  a.  III  23.  'horrebas',  cum  horrore  rccordabaris.  — 
160.  at  t.  in  uestras  potuisti  ducere  sedes.  in  tui  tuorumque  patriam, 
Athenas;  ut  u.  176  nostris  sedihus.  de  'at'  cf.  Verg.  G.  IV  241,  Aen. 
VI  406.  'potuisti',  nou  obloquente  patre.  ad  'ducere'  quoniam  ultro 
uiente  supplemus  'me',  facile  sequuntur:  —  161.  quae  tibi  iocundo 
faniularer  scrua  labore.  ut  ego  in  seruae  statu  habita  ministeria  tibi 
facerem,  quae  quantumuis  uilia  lubeuter  tamen  susceptura  fuissem.  Hom. 
11.  III  409  sie  6  VLS  g'  71  aXo%ov  noiriosxai  tJ  0  ye  SovXriv.,  hymn.  in  Cer. 
140  sqq.  (pcrsequitur  hunc  locum  Ciris  443  sqq.).  ministeriorum  exerapla 
uuuc  profert:  —  162.  candida  permuicens  liquidis  uestigia  lynipliis. 
cx  more  illo  prisco,  quo  soruae  dominorum  lauabaut  pedes;  Hom.  Od. 
XIX  387,  Aristoph.  uesp.  607.  ''permulcens',  inter  lauaudum  moUiter 
tangcns;  AStatius  cp.  Pacuuii  trag.  244  K.  cedo  tuum  pedem  mi,  lum- 
jihis  flauis  flauum  ut  puluerem  manihus  isdem,  quihus  JJlixi  saepe  pcr- 
mulsi,  abJuam  lassitudinemquc  minuam  manuum  mollitudine.  niquidis', 
leniter  fiuentibus  (Ouid.  met.  III  451).  ''candida',  uon  per  se  (lauantur 
enira  pedes  puluere  sordidi),  sed  proleptice,  ut  Tib.  II  1,  14  e^  manihus 
jniris  sumite  fontis  aquas.  'lymphis',  XXVII  5.  —  163.  purpureaue 
tuuni  consternens  ueste  cubile.  hoc  quoque  ministeriorum  seruilium 
(Hom.  II.  I  31,  alibi);  Naekius  cp.  Ariadnae  uerba.  ap.  Nonn.  Dion.  XLVII 
386  sqq.  Apul.  met.  IX  2  swpcj"  constratum  lectum  (alia  constructione 
Ter.  Ueaut.  V  1,  30  lectus  nestimentis  stratus  est).  de  purpurea  stragula 
cf.  ad  49.  —  164.  set  (juid  ego  ignaris  neiquicquam  conqueror  aureis 
externata  malo.  sic  recte  Itali  pro  tradito  'couquerar',  quoniam  Ariadne 
iam  factas  querellas  abrumpit  (cf.  contra  116):  Enn.  ann.  210  sed  quid 
ego  hic  animo  lamentor?  et  318  sed  quid  ego  haec  memoro? ,  Liuius 
XXXVIll  48  sed  quid  ego  haec  ita  argumentor ,  Val.  Flacc.  VIII  158.    ad 


408  LXIV  1C5— 172. 

'ignaris'  Scaliger  cp.  Lycophr.  Alex.  1451  zi  ^ayiQcc  TXrjiiwv  eig  avrjHOOvg 
nitQug,  sig  iivfia   Kwcpov,   stg  vanag  duCTiXrixiSag  ^d^(o,  v.svov  xpdXXovoa 
^dataHog  kqoxov;  (de  prouerbio  avQaig  xat  dvi^oig  diaXiysa&at,  yij  Kal 
ovQavca  Xalstv  Doeringius  cp.  Hemsterh.  ad  Lucian.  I  p.  110  et  Doruill.  ad 
Char.  p.  164);  cf.  et  Callim.  fr.  67.    ^aureis'  datiuus  (SiL  ItaL  VIII  94  con- 
qneriturque  tibi)  et  170  'auris':  grammaticorum  uides  placita  ad  distinguen- 
das  uocabulorum  diuersorum  formas  congruentes.     'neiquicquam'  itidem 
prisce  (de  'nei'  pro  'ne'  cf.  p.  51).    'externata'  (cf.  ad  71),  calamitate  mea 
mentis  reddita  inpos,  ut  harum   querellarum   uanitatem  non  perspiciam. 
—  165.  quae  miUis  seusibus  auctae.    inanimatae.    "^auctae',  instructae, 
ut  Lucr.  in  626    (auimam)   quinque  scnsibiis  auctam    et  630  animas  sen- 
sibus  auctas.  —  166.  nec  uiissas  audire  queuut  uec  reddere  uoces. 
nec  ea  quae  queror  accipere  nec  eis  respondere  ualent.    'mittere  (=  emit- 
tere)  uocem',  loqui,  Lucr,  III  931,  Hor.  a.  p.  390,  epic.  Drusi  352,  Sen. 
Troad.  617,  Rutil.  Nam.  I  31;   'reddere  uocem',  respondere,  Verg.  Aen. 
VIII  217,  Hor.  a.  p.  158;  Verg.  Aen.  I  409  ucras  audire  et  reddere  uoces 
(ib.  VI  689).  —  167.  prope  iam  mediis  uersatur  in  uudis.    iam  paene 
dimidium  iter  confecit,  quod  est  inter  Diam  et  Athenas,  h.  e.  oculis  meis 
non  amplius  conspectus  in  alto  est  (Verg.  Aen/  HI  664  et  V  1).     Lucr. 
III  1046  mortua  cui  uita  est  prope  iam  uiuo  (Caes.  b.  c.  III  81 ,  3 ,  Orest. 
trag.  664).    ille  igitur  certo  ademptus  est.  —  168.  uec  quisquam  apparet 
uacua  mortalis  iu  acta.    hic   quoque  ^ilga'  male  T;  cf.  ad  60.     'mor- 
talis'  pro  ''homo'   cum  quadam  grauitate  ponere  iam  priscis  poetis  (nec 
non  scriptoribus,  ut  Catoni  et  Sallustio)  adamatum,  ut  Ennio  ann.  23  V. ; 
cf.   omnino   disputatio   Gellii  XIII   29.      'apparet',    conspicitur,  ut  Aen. 
I  118.   —    169,  170.   insultans   extremo  tempore   saeua   fors   etiam 
nostris  iuuidit  questibus  auris.     Cic.  ad  fam.  X  12 ,  1  reip.  . .  te  tan- 
tum  opis  attulisse  extremis  paene  temporibus  (=  in  summa  rerum  cala- 
mitate);  cf.  ad  156.     Ouid.  trist.  III  11,  1  instdtes  qui  casibus,  inprobe, 
nostris,   ibid.  II  571  quemquam  instdtasse  iacenti.     crudelis  Fortuna  (cf. 
ad  366)  'inuidit',  non  indulsit  siue  denegauit  (Ouid.  ex  P.  II  8,  58  quocl 
qxtoniam  nobis  inuidit  inutile  fatum,  et  saepius  'inuida  fata',  ut  Lydia  61), 
ut  alicui  possem  credere  dolorem  meum.    'etiam'  cum  'aures'  coniunge; 
de  forma  'questibus'  cf.  Neuius  d.  f.  1.  I  367  sq    —  171.  luppiter  omni- 
potens,  utiuam  ne  tempore  primo.     sollemni   inuocatione    eius,   qui 
regit  fata  hominum,  A.  execratur  malam  suam  sortem,  quam  per  longam 
seriem   repetit.     sequitur   autem  C.   in  hac  re  locum  nobilem  ex  Ennii 
Medea  (205  R.  utinam  ne  in  mcmore  Pclio  eqs.),  quem  identidem  repre- 
henderunt    ob    expositionem    nimis    louge    repetitam   auctor  ad   Her.   II 
22,  31  (de  Ennii  ceterorumque  poetarum  more  quodam  loquens),  Cic.  de 
inu.  I  49,  91  et  de  fato  15,  35.     'primo  tempore',  initio  (ut  Ouid.  fast. 
III  440).   —   172.   Gnosia   Cecropiae  tetigissent  litora  puppes.     sic 
falso  V.     uidebantur   haec    confirmari   Macrobii   testimonio,    qui   miuus 
recte  uerba  ilhi  expressisse  putat   Verg.  Aen.  IV  657  si    litora    tantum 
numquam  Dardaniae  tetigissent  nostra  carinae  (nam  et  res  et  uerba,  ad 


LXIV   173-177.  409 

quae^cf.  Ouid.  fast.  1  519,  Val.  Flacc.  VIII  432,  ui.\  ex  imitatione  fluxe- 

runt),  deceptus  ille  Catulli  exemplaribus  iam  tum  corruptis.     ad  Thesea 

uulgo  haec  referunt,  ter  (172,  174,  1^6)  intolerabili  cum  tautologia  idem 

dicentem  poetam  facientes  et  plnres  naues   heroi  tribuentes,  quem  una 

naui  Atheuis   profectum  Catullus  alibi   uua  cum  ceteris  rerum  scxnptori- 

bus   tradit.     euanescunt  hae   incongrueutiae,   si  repones  mecum  ''Gn.  C. 

tetigisset  I.   puppis'.     scriba  quidam  non  intellegeus   'Cecropiae'   esse 

genetiuum  ('Cecr.'  pro  'Atticae',  ut  u.  79)  et  cohaerere  'Gnosia  puppis' 

(cf.  Ouid.  met.  VII  471  et  VIII  144)  non  potuit  haec  referre  ad  Androgei 

Athenas  iter,  quod  uere  Ariadne  ut  mali  sui  principium  est  execrata.  — 

173,  174.  iudoiiiito  uec  dira  fereus  stipeudia  tauro  perfidus  iu  Creta 

religasset  uauita  fuueui.     nec  tributum  execrandum  pendere  iussi  per- 

fidi  (,in  necando  Audrogeo)  Athenienses  Cretam  adpulissent.     'stipendia' 

enim  intellege  mulctam  illam  puerorum  puellarqmque  inpositam  (cf.  Hor. 

epod.  17,  36).     'iudomito'    etiamtunc,   cum   quodam  paenitentiae  sensu. 

'religare  funem  uel  nauem  in  (ab,  ex)  litore'  dicuntur  nautae,  qui  terram 

adpellentes  litoris  siue  saxo  siue  trunco  adligant  per  retinacula  nauem:  Aen. 

VII  106,  Hor.  od.  I  32,  7,  Ouid.  met.  XIV  248,  Sen.  Med.  611  barbara 

funein  religauit  ora ,  Lucan.  VII  860  nuUus  ah  Emathio  religasset  litore 

funem  nauita.     nec  porro,  tertio   cum    obsides  portarentur,  in  his  The- 

seus  uenisset  Cretam:   —   175,  176.  uec   nialns  liic  celaus  dulci  cru- 

dclia  forma  cousilia  in  nostris  requiesset  sedibus  hospes.  'hic'  Shv.tl- 

y.ws,  quasi  uirgo  uideret  etiamtunc  abeuntem.    'malus'  substantiue,  homo 

dolosus    ac  fraudulentus ,    ut   XXIX   31;    non  placet  coniungere    ^malus 

hospes'   (Prop.  II  24,  44).     'dulcis  forma'    (cf.  Stat.  Ach.  I  161   dulcis 

adliuc  uisu  de  Achille,   Ouid.  met.  XIII  795  matura  dulcior  uua  de  Ga- 

latea)  ut  res,  quae  specie  dulcis  intus  amara  est.     uide  in  Ciri  429  sqq. 

et  acerbissime  puella  suspicatur,   iam    ab   initio  hoc  fuisse  iuueni  con- 

silium,  ut  pellectam  in  amorem  regis  filiam  ad  auxilium  ferendum  inpel- 

leret  iamque  perfide  relinqueret.   difficile  explicatu  'requiesset' ;  nam  fati- 

gatum  itinere  et  quiete  (Hom.  Od.  XVIII  223)  fruentem  ut  nobis  fingamus  res 

ipsa  uetat,   cum  Theseus  non  ut  hospes  ibi  iucunde  commoraturus,  sed 

ut  opses  diram  pugnam  pugnaturus  Goi^tynam  (160)  uenerit.    quamquam 

'hospes'  pro  aduena  et  peregrino  accipi  potest;  cf.  et  Verg.  Aen.  IV  10 

nostris  succcssit  sedibus  hospes.    quodni  in  tradito  'requisisset'  aliquid  ('de- 

gisset'  ?)  latet,  statuendum  est,  Thesea  Minois  hospitio  tamdiu  usum  esse 

dici,  dum  status  pugnae  dies  aduenisset.  —  177.  nam  qxio  me  referaiu? 

Eurip.    Med.  502    vvv   itoi   ZQccTCOJuaL;    itoxiqa   TiQog   nuTQbg   Sofiovg;    ovg 

aol  TiQodovacc   v.al  ndxQav  aqptxofirjr;    tj    nQog  xaXaivag  /IjXtadcg;    KaXoig 

y'  dv   ovv   ds^aivxo   (i'  oixotg  cov   naxsQa   %axi:-Axuvov .,   Enn.  231  R.    quo 

nunc  me  uertam,  quod  iter  ineipiam  ingredi?    domum  paternamne  anne 

ad  Peliae  fUias?    unde  nidemus,  'nam',  quod  in  hoc  ad  rem  longe  di- 

uersam  transitu  non  potest  rationem  adferre  superiorum,  sollemni  muta- 

tione  ex  'iam'  ortum  esse.     nam  quod  Spengelius  'nunc'  reposuit:  cum 

ui  hic  inepta  hoc  praepouitur,  unde  Ennius  'quo  nunc'  potius  scripsit. 


410  LXIV  178-179. 

ei-at  autem  hic  locus  siue  Euripideus  siue  Eunianus  (uide  etiam  iCnnii 
75  sqq.  R.)  nobilis;  Cic.  de  or.  III  56,  214  haec  adfert  ex  C.  Gracchi 
oratione  quo  me  miscr  conferam?  quo  uertam?  in  Capitoliumne?  at  fra- 
tris  sanguine  redundat.  an  doimun?  matrcmne  ut  miscram  lamcntantem- 
que  uideam?;  cf.  et  Verg.  Aeu.  II  G9  sqq. ,  Ouid.  met.  VIII  113  sqq.  'me 
referam',  redeam.  —  quali  spe  p.  nitorJ  male  olim  secundum  illud 
'referam'  Itali  'nitor';  ut  illud  'se  referre'  ad  tempus  futurum,  ita  hoc 
'uiti  aliqua  spe'  ad  praeseus  necessario  spectat.  de  dictione  cf  Cic.  ad 
Att,  III  9,  2  sustinebimus  nos  et  spe,  qua  iubcs,  nitemur.  —  178.  Ido- 
meneosne  petam  moutesi  sic  uulgo  legunt,  de  Idomeneo,  Miuois  ne- 
pote  (cf.  Apollod.  III  1,  2;  Hom.  II.  II  645),  cum  anacbronismo  quodam 
dictos  esse  Cretae  montes  putantes.  sed  licet  eius  timiulus  Gnosi  exti- 
terit  (Diod.  V  79,  3),  tamen  longe  aliud  est,  si  ex.  gr.  Piraeus  dicitur 
portus  Erechtheus;  neque  enim  Idomeaeus  heros  erat  Cretensis.  itaque  ab  eo 
potissimum  insulae  illius  montes  adpellari,  ut  exemplo  ita  etiam  ratione 
caret.  accedit  quod  'Idomeneos'  iusolita  plane  in  hoc  genetiuo  synizesi 
est  pronuntiandum ;  id  quod  non  defenditur  exemplis  a  LMuellero  d.  r.  m. 
p.  275  adlatis;  unde  Lachmannus  ad  Lucr.  p.  192  formam  in  latino  certe 
sermone  suspectam  'Idomeneusne',  Buechelerus  [mus.  Rheu.  XV  p.  437] 
'Idomeueine',  ego  ipse  'Idmeneosne'  proposuimus  (olim  BGuarinus  'Idae- 
osue',  hoc  est  Idam  Cretensem,  uoluerat).  nunc  totam  illam  rationem 
abiciendam  esse  perspicio.  nam  cum  hoc  per  se  pateat,  uirginem  non  esse 
in  patriam  reuersuram  nisi  de  patris  Minois  uenia  certam  (cf.  et  Ouid. 
epist.  10,  64  sqq.),  in  Cretam  reditus  uno  u.  180  potest  indicari;  ubi  cum 
'ac'  pro  ^an'  reponcndum  diceret  Silligius,  aliqua  saltem  ex  jjarte  ueruni 
uidisse  est  putandus,  quamqaam  ab  arte  falsus.  itaque  cum  in  V  legatur 
'Idoneosne'  cum  uaria  lectione  'Idmoneos',  ex  illa  lectione  nomen  eruatur 
oportet  regionis,  in  qua  cum  haberet  propinquos  omnium  facillime  tu- 
tum  refugium  sperare  potuit  Ariadne.  quale  refugium  cum  uix  alibi  ei 
licuerit  sperare  quam  iu  Europae  auiae  terra  patria,  uide  an  'Sidoueosue' 
siue  'Sidoniosne'  (utraque  forma  proba)  sit  restituendum.  —  17Mj  170.  a, 
gurgite  uasto  discerneus  pouti  truculeutuni  ubi  diuidit  aequor. 
aequor  ciun  sit  primitus  omuis  planitics  (cf.  campi  aequor  Enn.  ann. 
140  et  Cic.  de  diu.  I  42,  acquora  caeli  Attius  trag.  224  R.),  etiam 
maris  aequor  (-ra)  interdum  dixerunt,  ut  Tib.  I  7,  19  et  Verg.  Aen.  11 
780,  salis  aequor  Aen.  III  385,  iwnti  uequora  Georg.  I  469.  ''discer- 
nens',  dissocians  me  ab  illis  (Liu.  XXVII  39  urbcs  magno  inter  se  maris 
terrarumque  spatio  discretas),  'gurgite  lato',  aqua  inmensa  interfluente, 
'ubi  diuidit'.  quae  uerba  coulatis  Lucr.  I  721  angustoque  fretu  rapidum 
mare  diuidit  undis  et  poetae  iucerti  (Varronis  Attacini,  ut  puto)  ap.  Cic. 
Tusc.  I  20,  45  Europam  Lihyamque  rapax  ubi  diuidit  unda  defenderc 
student,  quamquam  haec  synonymorum  adcumulatio  a  stili  Catulliani 
simplicitate  abhorret  (nam  alia  ratio  est  c.  LXIII).  et  certe  'ubi'  de- 
fensionem  non  ineptam  quidem  admittit  nullam;  unde  praeeunte  BPisano 
plerique  delent.     ego  uero  alterum  quoque  incommodum  una  sublaturus 


LXIV  180—184.  411 

clcdi  'auidao  inuidet  i^abid'  luidet)',  cui  ab  aftectu  cgrogie  conucnit  cum 
"■a'  interiectione:  cum  illuc  fugere  aueam,  elieu  denegat  mare  inter- 
iacens  (cf.  ad  170  et  Verg.  ecl.  7,  57).  —  180.  patris  aiixilium.  scil. 
uie  auquirentis.  —  qiiemuc  ipsa  reliqui.  eius  nempe,  quem  mea  sponte 
deserui  siue  spc  ueniae;  acerbe.  'ne'  iuterrogatiuum  ad  pronomen  rela- 
tiuum  adiuugitur  cum  brachylogia  quadam  ('quine',  isne  qui),  ubi  cum 
aSectu  miramur;  qui  usus,  apud  priscos  frequentior  (exempla  dat  Kueh- 
nerus  gr.  1.  II  p.  1004),  rarior  est  inde  a  Catullo,  apud  quem  hic  et  183 
aoerbitatis  significatio  circumscribi  potest  per  'nempe  eius  qui';  qua 
paululum  obscurata  aliis  locis  'quine'  simpliciter  ualet  ''quippe  qui',  ut 
iam  iu  fragmento  Lucilii  ap.  Nou.  313,  15  sic  emaculando  (^pueros  tu 
iUliije ^y  quine  ('quiete'  codd.)  poscent  te  mimis  et  praebehunt  rectitis  multo, 
Ter.  Ad.  11  3,  9,  Hor.  sat.  I  10,  21,  Verg.  Aen.  II  673;  cf.  GHermaunus 
iu  lahnii  anu.  1841  p.  246,  Hauptius  opusc.  III  537.  —  181.  respersuiii 
iiiiieuem  fratenia  caede.  sanguiue  fratris  (Minotauri,  cf.  150),  ut  ex.  gr. 
Lucau.  VII  294  populos  in  caede  (=  cruore)  natantcs;  Verg.  Aen.  IV  21 
sparsos  fraterna  caede  pcnates]  Ouid.  am.  II  14,  28  Colchida  respersam 
puerorum  sanguine.  —  182.  couiugis  au  tido  cousoler  lueuiet  auiore. 
in  his  unumquoduis  fere  uerbum  spirat  acerbitatem  summam.  'coniugis', 
nempe  promissi;  'fido  amore',  quae  sciam  illum  cupiditate  satiata  in- 
memorem  nil  me  curare;  'memet',  ego  me  ipsa  (de  'memet'  raro  omniuo 
cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  186,  Attius  trag.  190  R.  utinam  memet  possem 
ohliscier),  quae  alios  qui  malum  meum  solaciis  leniant  non  habeam;  ^con- 
soler',  sperem  eum  reuersurum  esse.  —  183.  qiiiue  fiigit  lentos  iucur- 
uans  gurgite  remos.  suapte  natura  remi  sunt  'lenti'  siue  flexibiles; 
Claudiau.  d.  rapt.  Pros.  IV  37  quae  (arbor)  lenta,  fauebit  remigio;  Sen. 
Phaedr.  306  ungula  lentos  imitante  remos.  unde  'lentare  remos'  pro 
'nauigare'  dicit  Verg.  Aen.  III  384,  Sen.  Agam.  438;  Ciris  461  flectitur 
in  uiridi  remus  sale.  quodsi  ''incuruans'  praeterea  additur,  hoc  arte 
nimirum  cum  'fugit'  cohaerens  nihil  indicat  nisi  summam  celeritatem, 
qua  abit  Theseus.  cui  celeritati,  qua  ad  frangendum  usque  inflectuntur 
remi,  horum  fauet  natura.  —  184.  praeterea  uullo  litus  sola  insiila 
tecto.  accedit,  ut  nulla  nitar  spe,  insula  ipsa  inculta  desertaque  (cf. 
ad  57  et  Prop.  I  18,  4  sola  saxa).  quod  dicunt,  uerba  'sola  insula'  per 
adpositionem  accedere  ad  Uitus',  nullo  id  pacto  fieri  licet  propterea  quod, 
etiamsi  litus  ubique  fere  incultum  carebat  domibus,  tamen  insula  inte- 
rior  quamquam  nunc  relicta  eas  habere  potuit.  praeterea  latine  dici 
nequit  'litus  (insula)  est  nullo  tecto'.  unde  corruunt  coniecturae  pro- 
latae  omnes,  Scaligeri  'litus  solum,  nuUo  insula  tecto',  Vossii  'nullo 
(litus  solum;  insula  tecto',  Weisii  ^nullo  litus,  nullo  i.  t.',  mei  ipsius 
'nuUo  litus  tecto,  insula  sola'  (nam  altera  coniectura  a  me  temptata 
'nudum  litus,  sola  i.  t.'  ab  co  laborat,  quod  'sola'  uusquam  cum 
ablatiuo  coniungitur,  quo  qua  re  aliquid  desolatum  sit  indicetur).  et 
hinc  comraenta  liberius  ouagantia,  ueluti  Huschkii  Hitus  nullo  solamina 
tecto',   HAKochii   'solum  litus,   sola  i.  tota'.     nunc  autem  in  uoce  una 


412  LXIV  185—192. 

'litus'  latere  mihi  uidetur  uitium,  quippe  a  quo  uihil  omuino  sperare 
licuerit;  possuutque  diflicultates  sic  fere  dissolui  'uullo  recipit  (admittit) 
sola  insula  tecto',  hospitio  me  suscipit.  —  ISo.  nec  patet  egressus 
pela^i  ciiigentibus  imdis.  et  ut  insula  nihil  spei  nobis  praebet,  ita 
ccce  maris  magna  clavdit  nos  obice  pontus  (Verg.  Aen.  X  377).  perse- 
quitur  haec  Ouidius  epist.  10,  58  quid  faciam,  quo  sola  ferar?  uaeat  in- 
sula  cultu:  non  hominum  uicleo,  non  ego  facta  boum.  omne  latus  terrae 
cingit  mare:  nauita  nusquam,  nuUa  per  amhiguas  puppis  itura  uias.  — 
186.  uulla  fugae  ratio,  uulla  spes.  iam  per  asjndeton  summatiuum  ex 
antecedentibus  fit  conclusio:  nulla  igitur  nec  abeundi  potestas  nec  ui- 
uendi  hic  facultas.  de  ''est'  omissa  cf.  supra  p.  49.  'nulla'  producta 
'a'  in  arsi  ante  'sp',  ut  IV  9  et  18,  XVII  24.  uide  quam  pulcre  uocis 
'nulla'  epanaphorae  respondeat  ter  repetitum  'omnia'  in  sqq.  —  187. 
omuia  muta,  omuia  sunt  deserta,  ostentant  omnia  letum.  'muta', 
uoci  meae  opem  inploranti  non  i'espondent;  Prop.  I  18,  1  deserta  loca 
et  taciturua  quercnti.  mortem  mihi  ob  oculos  ponunt  minanturque;  Pa- 
cuuius  trag.  55  R.  mortem  ostentant,  regno  expellunt.,  Verg.  Aen.  I  91 
praesentemque  uiris  intentant  omnia  mortem.  —  188.  uon  tamen  ante 
niihi  languescent  lumina  morte.  mors  igitur  est  certa;  sed  antequam 
moriar,  deuouebo  te  dis  inferis.  Sil.  Ital.  I  503  trahit  instanti  langucntia 
leto  vmnbra,  Verg.  Aen.  IX  436  languescit  moriens,  h.  e.  deficit;  Quint.  XI 
3,  76  oculi  languidi  et  torpentes.  oculi  scilicet  primum  morte  adpropin- 
quante  teguntur  nocte;  cf.  et  Ciris  348  super  morientis  alumnac  frigi- 
clulos  . .  ocellos.  —  189.  nec  prius  a  fesso  secedent  corpore  sensus. 
nec  ceteri  porro  sensus  me  in  rerum  omnium  inopia  uiribus  defectam  relin- 
quent.  Ciris  448  fesso  fugiunt  de  corpore  uires,  Aegrit.  Perd.  245  [PLM.  V 
p.  123]  detorsit  fessos  artus  et  languida  membra;  Lucan.  V  760  attonito 
cesserunt  pectore  sensus;  Ouid.  met.  III  467  nostro  secedere  corpore  posscm. 
'prius'  post  ^ante'  uariandi  causa,  ut  saepius;  et  sic  etiam  Verg.  Aen. 
IV  24  sqq.  explicandi.  —  191,  192.  a  diuis  exposcam  prodita  mulctam 
caelestumque  Hdem  postrema  comprecer  liora.  deos  iterate  uominans 
quam  firmam  spem  auxilii  ab  eis  ferendi  mente  gerat  ostendit  uirgo. 
'prodita',  perfide  relicta,  ut  Ouid.  epist.  10, 118.  'exposcam',  cum  adfectu  ; 
Caes.  b.  c.  11  6,  3  et  ante  simulacra  proiecti  idctoriam  ab  diis  exposce- 
rent.  de  genetiuo  'caelestum'  cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  37.  'fidem  deoruni 
comj)recari',  ut  deos  comprecari  Ter.  Ad.  IV  5,  65,  deum  fidem  cla- 
mitans  Apul.  met.  VIII  18,  hominum  fulem  inplorare  Ter.  Ad.  III  4,  43, 
in  quibus  fidem  notum  est  ualere  auxiliiun  firmum  praesentemque  tute- 
lam.  'postrema',  usu  rariore  pro  'suprema',  ut  CI  3.  IVossius  cp.  Pa- 
cuui  trag.  206,  7  R.  —  192.  quare,  facta  uirum  mulctantes  uindice 
poena,  Eumenides.  ^quare'  in  transitu  ad  rem,  ut  et  'igitur'.  Erin^^es 
hic  ut  dii  periuriorum  uindices  (lustin.  XIV  4,  10)  inuocantur,  utpote 
quae  puniant  certa  ultione  (Cic.  pro  Balbo  18  accusatorem  huius  mulcta 
et  poena  mulctarunt\  'uindice'  adiectiue  pro  ''uindicante',  ut  Ouid.  met. 
I  230  uindicc  flamma,  plura  dat  Neuius  d.  f.   1.  II  p.  18)  mala  facta 


LXIV  i9;$-200.  413 

generis  uirilis.  nam  ipse  conexus  suggevit  4'acta'  dici  ^mpia'  (ut  Lucr. 
III  1018  at  metts  sihi  conscia  factis  praemetuens  adhibet  stimulos);  et 
cogitat  Ariadne  de  solito  quodam  more,  quo  puellae  desertae  iu  araa- 
torum  itorfidorum  poenam  arcessunt  deas  ultrices.  male  Schraderus  cou- 
iicit  'uiri'.  —  IJKJ,  194.  (iiiibiis  aiigiiiuo  redimita  capillo  frons  ex- 
pirautis  praoportat  pectoris  iras.  notum  est  Aescbylum  (Clioepli. 
1048)  induxisse  in  scaenam  tres  istas  uiragines  6(pt.onloyicc(iovg  (Orpli. 
liymn.  69);  unde  frequena  poetis  imago  illa  (cf.  Enn.  trag.  28  R. ;  Tibull. 
I  3,  69;  Hor.  od.  II  13,  35;  Verg.  Aen.  VI  281;  Ouid.  met.  IV  453,  alia). 
utraque  forma  'anguineus'  et  'augumus'  proba:  ceruice  anguina  Pacuu. 
trag.  3  R.,  anguino  ore  Prop.  IV  8,  10.  ^praeportat',  prae  se  fert  siue 
manifesto  ostendit,  ut  Lucr.  II  621  telaque  praeportant  uiolenti  signa 
furoris;  et  sententia  similis  eius,  qua  Pacatus  pan.  37  in  speculo  fron- 
tium  imago  extat  animorim.  'expirantis'  (acc.  plur.)  absolute  positum 
cum  'iras'  potius  iungas  quam  (gen.  sing.)  cum  'pectoris' :  angues  ex 
fronte  crinium  instar  pendentes  indicium  suut  furoris  intra  in  pectore 
saeuientis  forasque  prorupturi;  cf.  Lucr.  VI  640.  —  19.5.  liuc  luic  a<l- 
ueutate,  meas  audite  querellas.  buc,  si  quo  alio,  properate,  LXI 
8  sq.,  PLM.  III  19,  36  [p.  62]  huc  huc,  Pierides,  uolucri  concedite  saltu; 
Priap.  14,  1.  Verg.  Aen.  VI  258  aduentante  dea.  'audite',  exaudite,  ut. 
nostri  imitatione  Verg.  Aen.  IV  612  et  nostras  audite  preces.  —  196.  qiias 
ego,  uae,  uiisera  extremis  proferre  uiediiUis.  ^uae'  absolute,  ut 
Hor.  od.  I  13,  3,  Verg.  ecl.  9,  28  et  (ut  puto)  Ouid.  epist.  3,  82;  male 
'uae  miserae '  uulgo  legitur,  quod  quantumuis  usitatum  nou  tamen  pa- 
rentheseos  loco  inseri  potest.  'extremis  medullis',  quamquam  insolenter 
est  dictum  (unde  Casaubouus  maluit  'ex  imis'),  unum  tamen  exemplum 
habet  puid.  epist.  4,  70  acer  in  extrcmis  (=  imis)  ossibus  haesit  amor; 
cf.  et  'meduUitus  ingemere'  ApuL  met.  VII  2.  —  197.  cogor  iuops, 
ardeus,  aiueuti  caeca  fiirore.  pulcra  cum  ascensione:  consilio  auxilio- 
(lue  destituta  (Sil.  Ital.  II  462;  plerumque  inops  animi  similiterue  legi- 
tur,  Aen.  IV  300),  incensa  indignatione  (Caecil.  com.  230  R.  nunc  enim 
demum  mi  animus  ardet),  per  iram  uecordem  externata  conpellor.  Attius 
trag.  450  R.  cor  ira  feruit  caecum,  amentia  rapior ,  Verg.  Aen.  II  244 
cftecique  furore.  Sen.  de  ira  III  39  ira  ame^is;  usitatius  sane  'furor  de- 
raens'.  quomodo  ^amenti'  et  'caeca'  cohaereant,  docet  Cic.  Tusc.  III 
5,  10  animi  affectionem  lumine  mentis  carentem  nominauerunt  amentiam 
eandemque  dementiam.  —  198.  uerae  nascnutur  pectore  ab  Imo.  iustae 
et  aequae;  cf.  Priscian.  XVIII  24  [II  p.  308,  18  H.],  Broukhus.  ad  Prop. 
1I[  13,  11  et  loci  a  Bentleio  ad  Hor.  a.  p.  318  congesti,  inter  quos  Lucr. 
III  57  uerae  uoces  tum  demum  i^ectore  ah  imo  eiciuntur;  CFrHermannus 
uind.  lat.  p.  14.  —  199.  uos  noHte  pati  nostrum  uanescere  luctum. 
Sall.  lug.  14,  25  nolite  pati  regnum  Numidiae  . .  .  tabescere.  ''uanescere', 
uanum  atque  inritiuu  fieri,  perire  hunc  dolorem;  Quintil.  IV  3,  8  cauen- 
dum  est  ne  ipsu  expositio  nanescat  auersis  in  aliud  animis;  Ouid.  am.  II 
14,  41,  epist.  1,  79.  —  200.  set  quali  solam  Theseus  me  meute  reH- 


414  LXIV  202—206. 

qiiit,  tali  mente,  deae,  funestet  seque  suosque.  non  insueta  in  de- 
uotione  formula  par  pari  referendi;  lustin.  XIV  4,  10  di  . .  tides  uobis 
exitus  dent,  quales  uos  ducibus  uestris  dedistis;  CIL.  I  818.  'solam  reli- 
quit',  deseruit;  CIL.  IV  1951  Sarra,  non  belle  facis:  solum  me  relinqiiis, 
Lygdam.  6,  41  (Ariadne)  ignoto  sola  relicta  loco,  Prop.  II  24,  46  (Medea) 
ah  infido  sola  relicta  uiro.  'quali  mente',  leui  nimirum  et  inmemori; 
cf.  248.  'funestet',  non  (ut  alibi)  'commaculet',  sed  respectu  funestae 
uestis  luctui  propriae  'funestos  reddat',  ut  Lucr.  VI  1139  finibus  in  Ce- 
cropis  funestos  rcddidit  agros:  eundem  luctum  (199),  quem  ipsa  sum  ex- 
perta,  Theseus  eiusque  familia  percipiat  in  se  translatum.  —  202.  maesto 
profudit  pectore  uoces.  ui  quadam  expulit,  utpote  uoce  iamiam  de- 
ficiente,  ut  similiter  Verg.  Aen.  IV  553  rumpebat  pectore  questus;  cf.  et 
125.  de  producta  iu  ^profudit'  prima  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  363.  — 
203.  supplicium  s.  exposcens  auxia  f.  Schwabius  coniecit  'saucia'; 
sed  utitur  hic  ''anxia',  plane  ut  LXVIII^  8,  significatione  primitiua  rariore 
'uersans  in  angoribus';  qualis  descripta  est  uirgo  u.  197.  Stat.  Theb. 
XII  459  deposcere  saeua  supplicia  . .  iuuat.  —  204.  aunuit  iuuicto  cae- 
lestum  uumine  rector.  ''annuit',  uoti  eam  compotem  fecit;  cf.  Aen. 
IX  104  sqq. ,  ubi  plenior  dictio  ^ratum  annuit'.  attributum  louis  pro- 
prium  ''inuictus'  (Hor.  od.  III  27,  73;  Ouid.  fast.  VI  650)  transfertnr  hic 
ad  eiua  uumen;  quae  uox  ita  nutum  designat  (Verg.  Aen.  IV  269  deum 
regnator ,  caelum  et  terras  qui  numine  torquet),  ut  simul  imperium  in- 
nuat  siue  uoluntatis  manifestationem;  quam  significationem ,  ubicumque 
'numen'  pro  ^nutus'  j)Ositum  uidetur,  agnosco.  eat  igitur  'numen  in- 
uictum'  imperium,  cui  uemo  obloqui  audet;  et  praeter  conlatum  a 
CdeAllio  Liuium  VII  30  annuite,  p.  c,  nutum  numcnque  uestrum  in- 
uictum  Campanis  et  iubete  sperare  etiam  conparari  potest  Hor.,  sat.  I 
7,  30  uindemiator  inuictus.  male  V  habet  'inuito',  ut  semper  haec  iu 
codd.  confunduntur;  falso  docti  nonnulli  retinentes  illud  eo  referunt, 
quod  luppiter  iustitiam  exercens  aegro  tamen  animo  Thesea,  Neptuni 
sui  filium  secundiim  quorundam  narrationes  (Plut.  Thos.  G),  poena  afte- 
cerit;  sed  haec  fabula  utique  aliena  a  Catullo,  qui  Aegea  facit  patrem 
Thesei.  sententiam  ipsam  notum  est  ex  Homero  (cf.  IL  I  528  sqq.) 
fluxisse  in  poetas  latinos  ualde  ea  delectatos  (cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  IX 
106  adnuit  et  totum  nutu  tremefecit  Olympiim,  Ilor.  od.  I  34,  9,  Ouid. 
met.  I  179,  Sil.  Ital.  V  385).  —  205.  quom  tuuc  tellus  atque  liorrida 
contr.  aequora.  haec  cuni  in  uulgata  lectione  'quo  tunc  et'  parum 
scite  feliciterque  essent  sauata,  Fea  praeeunte  Schwabius  coniecit  quo 
nutu  tellus  (cf.  Ouid.  met.  II  849  qui  nutu  concutit  orhem)  obstante  u. 
superiore  iam  satis  nutum  indicante.  ergo  recepi  Heysii  inuentum  'quo 
motu'  (exaratum  olim  tibi  finge  'qnomtu',  supra  lineam  'o'  scripta), 
quod  confirmant  loci  Statii  Theb.  VII  3  concussitque  caput,  motu  quo 
celsa  Juhorant  sidera  et  Claud.  rapt.  Pros.  III  66  et  horrendo  concussit 
sidera  motu.  'horrida'  proleptice  sumas;  Hor.  od.  111  24,  40  horrida 
callidi  uincunt  aequora  nauitae  (cf.  et  Lucr.  III  834).  —  206.  coucusslt- 


LXIV  207—211.  415 

que  micantia  sidera  iiinndiis.  mirum  est,  in  hac  praesertim  descriptione, 
qua  quid  louis  nutum  consequatur  ob  oculos  ponitur,  mundum  ipsum 
concutere,  non  concuti  dici.  uode  olim  Itali  'concussusque'  nimis  pro 
Catullo  certe  libero  constructionis  huius  usu,  Pleituerus  'concusseique 
m.  s.  mundei'  coniecerunt.  ego  'concussique  m.  s.  mundi'  ita  puto  cor- 
ruptum  esse,  ut  '  concussitque '  obuio  errore  semel  exaratum  traheret 
uocem  alteram.  'mundus'  (Graecorum  noaiiQg)  notum  est  indicare  'cae- 
lum'  apud  poetas  Propertio  priores,  qui  primus  (quantum  quidem  nunc 
uidere  licet)  ad  hunc  terrarum  orbem  uocem  illam  deflexit;  cf.  Bueche- 
lerus,  coniect.  lat.  p.  8.  —  207.  ipse  autem  caeca  meutem  caligine 
Tliesens  consitns.  per  'ipse'  (quod  proaomeu  oppositionis  v.orr'  s^ox^v 
uocat  Naegelsbachius  stil.  lat.  §  91)  Theseus  ex  contrario  ponitur  Ariad- 
nae;  quod  contrarium  intendit  addita  etiam  ad  praesentem  deorum  poenam 
indicandam  particula  'autem'.  ^caeca',  obscura  (cf.  LXVIIP  4  caeca  nocte) 
uel  potius,  utpote  cum  eiusdem  notionis  substantiuo  coniunctum,  densa; 
adamatum  erat  hoc  'caeca  caligine',  cf.  Verg.  Aen.  III  203  et  VIII  253 
quaeque  congessit  Marklandus  epist.  crit.  p.  34.  '  consitus '  (usu  raro 
pro  'obsitus'),  tectus,  obrutus;  Plaut.  Men.  V  2,  4  consitus  senechite  et 
Lucr.  II  211  sol  lumine  conserit  arua;  nec  opus  uidetur  coniectura  olim 
a  me  facta  'conditus'  (Claud.  in  Prob.  et  Olyb.  166  meam  condunt  ob- 
Uuia  mentein),  quamquam  quod  incorporea  dicuntur  'obsita'  potest  sane 
mouere  offensionem.  quod  ad  'mentem'  eodem  modo  quo  supra  64  et 
65  constrnctum,  uide  poetae  licentiam  iam  ultra  corporis  partes  (in  qui- 
bus  initio  se  continuit  constructio  illa)  procedentis;  Verg.  Aen.  I  713  ex- 
pJeri  mentem  neqiiit  et  ITI  47.  —  208,  209.  oblito  dimisit  pectore 
cnucta,  quae  mandata  prius  constanti  mente  tenebat.  "^dimittere 
pectore'  cum  per  se  sit  'oblinisci'  (Sil.  Ital.  XVI  156),  tameu  'oblitum' 
iterum  pectus  dixit  poeta,  ut  insta  aequabilitas  euaderet  cum  membro 
altero  'constanti  m.  tenebat',  hoc  est,  animo  inmutabili  seruabat  firmi- 
terque  recordabatur;  Lucr.  II  582  et  memori  maiidatum  mente  tenere,  Aen. 
III  388  tu  condita  mente  teneto,  Apul.  met.  XI  6  plane  memineris  et  pe- 
nita  mente  condilum  semper  tenebis.  ''prius',  antea;  cf.  ad  IV  25.  'man- 
data',  praecepta,  hic  pro  mero  participio  habuerim  (non  'cuncta  man- 
data,  quae').  —  210.  dulcia  nec  m.  sustollens  signa  parenti.  'lucida' 
nialuit  Wakefieldus,  uetante  oppositione,  quae  est  haece:  sigua  constituta 
(uela  candida),  quae  Aegeo  uidenti  in  angore  suo  gratum  leuamen  metus 
timorisque  de  filio  concepti  erant  futura.  ad  'sustollere'  cf.  235.  — 
211.  sospitem  Erectlieum  se  ostendit  uisere  portiiin.  sic  egregie 
IVossius  pro  tradito  in  V  ^ereptum',  unde  olim  languidissime  Itali  ''sospi- 
tem  et  erei:>tum'  uel  'erectum'  (=  superbum)  fecerant;  ab  PJrechtheo 
enira,  fabuloso  illo  Athenarum  rege,  poetae  Atticam  denominabant  saepe. 
cuius  nominis  formam  latinam  'Erect(h)eus'  fuisse  (ut  usque  ad  finem 
Uberae  reip.  semper,  saepe  etiam  postea  graecum  '%'  P^i'  '^^  ^^t  reddi- 
tum),  codd.  fere  adserunt.  "'ostendit',  manifestauit.  ''uisere',  hic  fere: 
ex  longinquo  dispicere.    Cic.  pro  Mur.  2,  4  prope  iam  ex  magna  iactatione 


416  LXIV  212—217. 

terram  nidentem.  —  212,  213.  naiiiquc  feruut  oliiu  classi  ciiui  uioeuia 
diuae  liu(£uenteiu  j^natuni  «entis  cuui  crederet  Aegeus.  nouam  de- 
gressionem  nouamque  fabulam  priscam  introducit  C.  formula  itidem 
apud  Prop.  I  2u,  18  obuia.  uitia,  quae  uerba  illa  contraxerunt,  uulgo 
ita  remouent  ut  Auantio  auctore  ''concrederet'  legant  (Colum.  I  praef.  4 
nauigia  mari  concredere),  contra  artis  criticae  regulas.  nam  quoniam 
'cum'  postpositum  nemini  bilem  mouet  (cf.  Aetnae  308,  German.  Arat. 
103,  Manil.  II  136,  alia),  corruptelae  sedes  ibi  potius  statuenda  est,  ubi 
adest  alterum  uitium  certura.  'classi'  enim,  licet  pro  unica  naue  accipi 
possit  nec  ablatiui  forma  insolita  sit  (ex.  gr.  Verg.  Aen.  VIII  11),  tamen 
corruptum  est  putandum  propterea  quod  ^diuae'  nudum  minime  Miner- 
uam  indicat.  unde  iam  olim  Pontanus  aliique  desiderauere  'castae'.  et 
notum  est ,  quam  saepe  '  casta  Minerua '  similiaue  inueniantur.  quam- 
quam  castitas  non  tam  est  propria  huius  deae  (casta  luno  ex.  gr.  non 
minus  praedicatur),  ut  iam  hoc  'castae  deae'  pro  uera  indubitate  peri- 
phrasi  Palladis  possit  haberi.  sed  cum  hoc  uitio  cohaerere  alterum  in 
'cum'  alterutro  superfluo  positum  intraque  hunc  locum  cohibendum  esse 
remedium  intellegens  olim  scripsi  'castae  tum  moenia  diuae'.  nunc  'tum' 
nimis  abundare  sentieus  requiro  fere  'galeatae  (clupeatae)  moenia  diuae'. 
cf.  Anth.  lat,  425,  1  [PLM.  IV  p.  359]  crede  ratem  uentis.  —  214.  coiii- 
plexum.  eum.  superflue  Itali  ''complexo'.  —  215,  216,  217.  guate, 
luihi  longa  iocundior,  uuice,  iiita,  gnate,  ego  queni  in  (lubios  cogor 
diiuittere  casus,  reddite  iu  extrema  uuper  niihi  flue  senectae.  filium 
unum  ideoque  carissimum  uixdum  reducem  ('reddite'  jjro  ^restitute'  ac- 
cipe,  non  cum  aliis  pro  'edite';  cf.  Peerlkamp.  ad  Verg.  II  p.  195)  a 
Troezene,  ubi  ille  apud  Aethram  matrem  auumque  Pittheum  usque  ad 
puberem  aetatem  degerat  (Hygin.  fab.  37),  Aegeus  statim  iterum  ^di- 
mittere',  a  se  mittere  (Ouid.  epist.  2,  13),  in  ancipitia  pericula  (Hor. 
sat.  II  2,  108)  tristi  fato  conpellebatur  (Hygin.  fab.  41).  est  quidem 
haec  non  insolita  locutio  ^iita  gratior  mihi  est  aliquis'  (cf.  ad  LXVIII'' 
66  et  Aen.  V  724  nate  milii  uita  .  .  care  magis  et  IV  31),  sed  senem 
morti  uicinum  uocare  filium  ^onga  sua  uita  iucundiorem'  (nam  praeterita 
aetas  nihil  in  his  uotis  ad  rem),  id  uero  caret  et  ratione  et  exemplo. 
quapropter  recte  IHHoeufftius  (is  enim  prinms  peric.  crit.  p.  6  protulit) 
restituit  'longe',  conparans  LXVIir^  119,  Lygdam.  4,  93,  Ouid.  met.  XII 
686.  porro  'extremae'  uoluit  Auantius,  quem  olim  fere  editores  seque- 
bantur.  sed  ad  intendendam  notionem  uocis  'finis'  additur  synonymum 
'extrema'  (de  uocis  illius  usu  feminino  cf.  Neuius  d.  f.  I.  I  675),  ut  simi- 
liter  habet  Tib.  I  8,  50  ueteres  senes  (nam  Hor.  ep.  II  1,  12  et  Aen.  II 
447  hinc  alieni).  maior  difficultas  in  tradito  uersuum  ordine.  nam  u.  217 
causam  adfert,  cur  Theseus  patri  tam  sit  carus  (aute  breue  demum  tem- 
pus  hic  illum  norat  et  amore  conplexus  est);  unde  215  et  217  artissime 
cohaerent.  nam  si  dicas,  'dimittere'  et  'reddite'  aliquatenus  tamen  bene 
coire,  saltim  'redditum'  flagitamus.  cui  rationi  obstat  quod  non  minus 
arte  cohaerent   'cogor'    et   'quandoquidem'    (u.  218),    quae  uon   discindi 


LXIV  218—227.  417 

poscit  perspicuitas  in  hac  nimis  longa  protasi  anxie  obseruauda.  unde 
praestat  tollere  difficultatem  traiectis  inter  se  uu.  21G  ot  217.  ad  'guate' 
cum  attectu   repetitum   apte   AStatius    cp.  Verg.  Aen.   I  664,    V  725.    — 

218.  fortiiua  iiiea  ac  tua  feniida  uirtus.  mea  sors  aduersa  in  publica 
calamitate  te  retinere  non  patiens,  tuus  ultro  haec  pericula  adeuntis 
animus  ferox  pulcro  feruore  elatus.    Verg.  Aen.  VI  130  ardens  uirtus.  — 

219.  eripit.  ut  illud  ^cogor'.  —  lauguida  luiuiua.  senio  extremo  hebe- 
tata  tardeque  recipientia.  —  220.  guati  cara  saturata  fig:ura.  non  iam 
satis  perbiberunt  (LXVIII'*  43)  pulcritudinis  tuae  dulcedinem.  ad  periphra- 
sin  'gnati  figura'  (=  natus  pulcra  figura  ornatus)  cf.  Prop.  1  2,  7  et  III  20,  1. 
Claudian.  de  cous.  Stil.  197  nec  uaga  dilccto  satiantur  lumina  uoltu;  cf. 
et  'pascere  oculos'.  —  221.  gaudeus  laetauti  pectore.  gaudia  siue 
interna  animi  uoluptas  ex  laetitia,  qualem  secunda  rerum  fortuna  pro- 
creat,  profluunt:  laetitia  adfectum  pectus  gaudet.  nec  adest  hic  luxurians 
loqueudi  genus  posteriorum,  sed  prisca  illa  cogitandi  sentiendique  sim- 
plicitas  saepius  apud  Plautum  obuia.  —  222.  uec  te  ferre  sinam.  nec 
propterea  te  praeferre,  nauem  tuam  gerere  patiar  eqs.  laetorum  nimi- 
rum  indicia  sunt  omnia  alba  candidaque,  unde  niuea  lintea  naui  Thesei 
denegat  pater.  —  223.  luultas  exproiuaiu  meute  querellas.  ex  pectore 
abdito  proferam  in  diem;  Plaut.  Bacch.  IV  4,  9  (consilium)  ubicumque 
usus  siet,  pectore  expromat  suo:  cf.  et  LXV  3.  non  male  Heinsius  con- 
iecit  ''mutas';  quamquam  'multa'  non  minus  bene  conuenit  seni  illi, 
quem  uerbosiorem  pingit  poetae  ars.  Ouid.  epist.  13,  110  cur  uenit,  a, 
uerbis  multa  qucrella  carcns  (^tens'  Paris.),  crebra  etsi  muta.  —  224.  ca- 
nitiem  terra  atque  infuso  puluere  foedans.  &x  noto  illo  more  ueterum 
in  magno  luctu  hunii  fusos  crines  adspergendi  harena;  cf.  Hom.  II.  XVIII 
23  et  XXIV  314;  'canitiem'  pro  crine  cano  priraus  posuisse  uidetur  Ca- 
tullns,  recepit  Verg.  Aen.  X  844  canitiem  multo  deformat  imluere  et  XII 
611  canitiem  inmundo  perfusam  puluere  turpans ,  et  porro  alii.  'terram' 
uel  ^tiumum'  intellege  (ut  Verg.  Aen.  VI  365)  uel  cum  ''puluere'  per  'tv 
Siu  dvoLv  iunge.  —  225.  inde  infecta  iiago  siispendam  lintea  malo. 
4nde',  tum.  'uago',  nutanti  utpote  uentis  agitato,  ut  Enn.  trag.  151  R. 
arbores  uento  uagant,  quod  alibi  non  inuenitur;  quid  consuetius  sit  docet 
Lucr.  V  1096  uentis  pulsa  uacillans  arbor.  'infecta',  tincta  colore  ob- 
scuro,  ut  ex.  gr.  Ouid.  met.  IV  10  infecta  pcnsa.  —  226.  nostros  iit 
liictus  nostraeqiie  inceudia  lueutis.  ^noster'  (=meus)  post  ""suspendam': 
cf.  ad  II  1 — 3.  ut  'luctus'  externam  doloris  manifestationem,  ita  'incendia' 
animi  ardentem  commotionem  indicant;  Verg.  Aen.  IV  360,  Val.  Flacc.  VII 
243  ^;er/)ef«or  dubiae  iam  dudum  incendia  mentis,  Vell.  Paterc.  II  130,  4 
ahstruso  . .  pcctus  eius  flagrauit  incendio  (in  dolore).  —  227.  carbasiis 
obsciirata  dicet  ferrugiue  Hibera.  ferrugo,  a  ferri  similitudine  traheus 
nomen,  est  color  siue  purpureus  siue  uiolaceus  in  nigrum  inclinans; 
''uicinus  purpurae  subnigrae'  teste  Seruio  ad  Verg.  Aen.  IX  582  ferru- 
gine  clarus  llibera,  noQ(fVQu  iiika ivk  tesiihus  glossis  a  Scaligero  ex- 
citatis  (paulo  aliter  Nonius  p.  549,  3).    iam  etsi  purijura  Hispana  (Polyb. 

CatuIiLUs  ed.  Baehreng.    II.  27 


418  LXIV  228—231. 

ni  114,  4,  Liuins  XXII  46,  Verg.  1.  1.)  femiginea  sit,  caue  tamen  hic 
"■ferrugine  Hibera'  coniungas.  imtno  'Hibera'  ad  'carbasus'  spectat: 
Plin.  b.  n.  XIX  1,  10  Hispania  citerior  hahet  splendorcm  lini  . .  .  et  te- 
nuitas  mira  ibi  primiim  carhasis  repertis.  etenim  ferrugo  sensu  latiore 
et  obscurata  purpurae  notione  omne  atrum,  etiam  quod  cum  morte  et 
inferis  cohaeret,  designat:  Ouid.  Ib.  233  tinctis  ferrugine  pannis,  Verg. 
Aen.  VI  339  (Charontis)  ferruginea  cumha,  Georg.  I  467  caput  ohscura 
nitidum  ferrugine  texit,  Ouid.  met.  V  404  (Ditis)  ohscura  tinctas  ferru- 
gine  habenas.  hinc  olim  Itali  hic  e  coniectura  dedere  'obscura';  sed 
'obscuratum'  etsi  singulariter  dictum  aperte  ualet  'obscura  siue  pulla 
(Ouid.  met.  XI  48  ohscuraque  carhusa  jmllo)  reddita  inficiendo'.  tum 
'dicet'  V;  et  licet  uerbum  dicandi  ex  Nonio  p.  287  constet  significasse 
etiam  olim  'indicare,  nuntiare'  (Lucil.  XXX  5  M.  scribo  sicuhi  ad  auris 
farna  tuam  pugnam  claram  mi  adlata  dicassct),  male  tamen  Aegeus 
puUa  lintea  suspendere  se  dicit,  ut  luctus  suus  maerorque  omnibus 
fiat  apertus.  iam  olim  Italus  quidam  dederat  'decet';  qnod  uulgata 
lectione  ''obscura'  deceptus  in  'deceat'  mutari  uoluit  AStatius;  recte 
illud  restituit  Lachmannus:  quemadmodum  rerum  mearum  condicioni 
conuenit  (cf.  X  24).  —  228.  saneti  iiicoLa  Itoni.  dei  dicuntur  incolae 
(cf.  XXXVI  14)  locorum  sibi  sanctorum  (ibid.  12),  ut  Grat.  Cyneg.  438 
Vulcane  .  .  incola  sancte,  paneg.  ad  Mess.  56,  porro  etiam  templorum 
consecratorum ,  ut  Minuc.  Fel.  7,  5  templa  sunt  magis  augusta  numinihus 
incolis,  Hor.  od.  I  16,  6  adytis  quatit  ..  incola  Pythius.  'incola'  femi- 
nine,  ut  Phaedr.  I  6,  6.  Mineruae  Itonidis  siue  Itoniae  (Prelleri  myth. 
graec.  I  p.  176  et  180)'cultus  es  Thessalia  (Pausan.  I  13,  2)  migrauit 
in  Boeotiam ,  in  qua  locus  prope  Coroneam  situs  et  ipse  Iton  siue  Itonos 
(Strabo  p.  435)  secundum  ueterem  illum  Thessalicum  uocabatur  (Hesych. 
'ixmvLa  'A&rjvu  iv  Boiwxia,  Pausan.  IX  34,  1,  scbol.  ad  Apoll.  Rhod.  I 
551  et  721);  et  haec  Boeotica  Itonia  magis  celebrata  (cf.  ex.  gr.  Liuius 
XXXVI  20,  Stat.  Theb.  II  720)  hic  fortasse  est  iutellegenda.  'sanctae 
Itonis'  maluit  Turnebas  sine  causa.  prima  in  'Itonus'  syllaba  auceps 
(cf.  ex.  gr.  Hom.  II.  II  696  et  contra  Callim.  hymn.  Cer.  74).  —  229. 
qnae  nostrnm  geuns  ac  sedes  defendere  Erecthi  annnit.  nostrum 
regum  Atheniensium  inde  a  Cecrope  per  longam  seriem  (ApoIIod.  III 
14,  5  sqq.)  genus  atque  hanc  urbem  Minerua  semper  se  tuituram  esse 
pollicita  est  ('se'  omissum,  ut  XXXVI  7;  'defendere'  pro  'defensuram 
esse',  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  517).  'erecti'  siue  'Erecthi'  egregie  hic 
quoque  IVossius  restituit  pro  tradito  'freti'  (E  et  F  confusae,  ut  LXVIIP  1), 
secutus  Hom.  II.  II  547  dijfiov  'Egsx&iiog  fisyaX^rogog  (uide  et  cetera); 
nisi  quod  ille  ''Erechthei'  maluit;  sed  de  forma  breuiore  'i'  pro  'ei'  cf. 
Ribbeckius  prolegg.  Verg.  p.  130  sq.,  Buechelerus  mus.  Rhen.  XV  p.  437. 
—  231.  facito  nt  memori  tibi  condita  corde  haec  nigeant  mandata. 
Cic.  pro  Flacc.  24  etiam  atque  ctiam  facite  (=  operam  date)  ut  recorde- 
mini.  'memori'  cum  ''corde'  iunge,  ut  Sil.  Ital.  XIII  40  narrahat  me- 
mori  Diomedes  condita  mente  (Verg.  Aen.  III  388  tu,  condita  mentc  teneto). 


LXIV  232-237.  419 

'mandata  uigeant  in   corde',  uiuant   iu  pectore   tno    eiqne  quasi  litteris 

inextinctis  inscripta  sint,  ut  Ter.  And.  I  5,  48  scripta  mihi  illa  dicta  sunt 

in  animo,   Cic.  Tusc.  III  31,  75  uerbuin  .  .  ut  uiyeat.   —    232.   nec  ulla 

obliteret  aetas.    numquam  (quantumuis  longum  tempus  procul  sis  futu- 

rus)  haec  ex  animo  tuo    deleantur   quasi  spongia  inge^^ta,  obliuioni  den- 

tur.  —  233.  siiiiul  haec  uostros  iuuisent  lumiua  collis.     'haec',  pro 

quo  Itali  'ac'  reposuere  ('simul'  pro  'simulac',  cf.  ad  XXII  15),  de  Thesei 

oculis  accipe ,  quos  manu  tangit  pater.    'inuisent'  rara  significatione  pro 

^ndebunt'  siue  ^iisent'  (211),  ut  XXXI  4,  Cic.  Arat.  fr.  XXllI  [PLM.  I 

|).  5]  et  natos  geminos  inuises  sub  caput  Arcti:  &i  oculi  tui  tendendo  per 

extreuia  spatia  sibi  subiecta  reperient  quaesitos  colles  Atticos.  —  234. 

fuuestam  auteuinae  deponaut  uudique  uestem.    hoc  est,  uelum;  Lucr. 

VI  11-4  ubi  stcspensam  uestem  .  .  ucnti  imlsant;  qna  uoce  hic  cum  respectu 

habitus  lugubris  ulitur  poeta:  Attius  trag.  86  R.  sed  quaenam  haec  mulier 

est  funesta  ueste,  tonsu  luguhri?    autemna  est  lignum  transuersum  malo 

adligatum  (in  maioribus    nauibus   duae   erant   inter   se    coniunctae,  unde 

piuralis    explicandus) ,    cui    subnectebatur    uelum.      iam    deponunt    siue 

exuunt  antemna'?  uelum  ita  ut  singuli  nodi,  quibus  per  certa  interualla 

lintea  conexa  erant  cum  ligno,  dissoluantur  (cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u. 

'anquina');   sed  dilficile   est  dictu,   quomodo  hoc  faciant  'undique' ;  an 

nautis  ab   omni  parte   in   ea  re  occupatis?     facile  uox  illa  mouet  suspi- 

cionem.  —  235.  iutorti  sustoUant  uela  rudentes.   funes  nautici  e  can- 

uabi  firmiter  torti   (Ouid.  met.  III  679  intortos  funes,   alii  tortos  f),  per 

quos  sursum  erigebantur  noua  lintea  denuo  iam  per  nodos  adliganda  an- 

temnis.    male  post  h.  u.  Faernus  aliique  inseruerunt  uersiculum  a  nobis 

ut  fragmentum   9   exhibitum;  qui  etsi  indubitate   esset   Catulli  (sed  est 

potius  Cinnae),  hic  tamen  nisi  cum  summa  molestia  atque  descriptionis 

damno  tolerari  non  posset.  —  236.  quam  primum  cernens  ut  1.  gaudia 

m.  aguoscam.     prima  et  ultima  uerba  coniunge:    quam  celerrime  (ante 

nauem  portum  ingressam)  ut  intellegam,  nuntium   gaudii  plenum  indicari 

uiueis  linteis,  cum  haec  uideam.    —   237.  cum  te  reducem  aetas  pro- 

spera  sistet.     Ouid.   met.    III   635   terra  sistere  petita,   Liuius  XXIX  27 

domos  rcduces  sistatis.     sed  quomodo  terrae  patriae  eum  reponere  possit 

aetas,  obscurum  est,   siquidem   aetas  (aeuitas)   semper  certum  quoddam 

temporis  spatium  magis  minusue  longum  significat,  etiam  ap.  Verg.  Aen. 

VIU  200  attulit  et  nobis  aliquando   optantibus  aetas  auxilium  aduentum- 

que  dei  (post  longum  tempus  tandem  nobis  uenit  per  deum  salus),  num- 

quam  uuum  aliquem  diem;  nec  coit  cum  tali  circumscripto  spatio  longiore 

uox  'prospera',  quae  in  solum  reditus  diem  quadrat.    igitur  'sors'  AGua- 

rinus,  "'fors'  Dousa  iunior  (cf.  Prop.  III  12,  2  nam  quocumque  die  saluum 

te  fata  remittent),  male  HAKochius  'aura'  coniecerunt.    mihi,  cum  "'lux' 

uimis  eit  remotum,   praeplacet  cogitare   de  Miueruae  fauore,    cuius  iam 

supra  mentio  est  facta:  'dea  pro.spera';  Val.  Flacc.  III  184  si  fata  sinant, 

si  prospera   Juno.     pote^t  etiam    latere   'trabs   (=  nauis)   prospera',  ut 

Valgius  Rufus  ap.  Isid.  XIX  4  prora  .  .  laetantem  gratis  sistit  in  hospitiis.  — 

27* 


420  LXIV  239—244. 

239,  240.  Tliesea  ceu  pulsao  nentorum  flamiue  nubes  aerium  niuei 
inontis  liquere  cacumen.  uentus  acrius  flans  uubes,  deae  ultrices  uuui- 
datorum  menioriam  dispulerunt.  ad  imagiuem  cf.  Hom.  11.  V  522  sqq. 
■■liquere'  commune  uerbum  alteri  membro  additum  more  Alexandrinorum, 
qui  abhinc  etiam  apud  Romanos  increbuit  (cf.  Hauptius  opusc.  11  p.  77  sq.); 
Ouid.  epist.  12,  167  ipsi  me  cantus  .  .  artesque  relinquunt,  a  me  fugiunt. 
'niuei',  niue  candidi,  ut  German.  Arat.  243  niueus  quos  procreat  Hae- 
mus;  CMuellerus  cp.  oqbC  vicpoevTi  Hom.  II.  XIII  754.  'aerium',  ut  infra 
291,  LXVIIl''  17.  —  241.  ut  summa  prospectum  ex  arce  petebat. 
quemadmodum  cotidie  acropolin  uisendi  causa  adscendere  solebat.  scimus 
ex  Pausania  I  22,  5,  ex  arce  quamquam  a  litore  remota  longe  in  mare 
potuisae  prospici.  Verg.  Aen.  I  180  Aeneas  scopuhim  interea  conseendit 
et  omnein  prospectum  late  pelagu  petit\  Paeuuius  trag.  96  et  Attius  407  R. 

—  242.  auxia  in  assiduos  absumeus  lumina  fletus.  ut  semper  "'in' 
cum  accusatiuo  iunctum  indicat  finem  et  propositum,  ita  'absumitur  ali- 
quid  in  aliquam  rem'  hoc  modo,  ut  res,  quae  pro  pretio  refertur,  aut 
ea,  cui  inpeusis  factis  prosumus,  significetur  (cf.  ex.  gr.  Sueton.  Aug.  98 
et  101).  neque  enim  conparare  licet  Verg.  VII  301  ahsumptae  in  Teu- 
cros  uires,  hoc  est  'uires  aduersus  Troianos '  (quibus  hi  inpugnantur). 
neque  quod  Gronouius  [diatr.  in  Stat.  I  p.  520  Handii]  inter  aliena  con- 
legit  exemplum  Prop.  IV  6,  55  dixerat  et  pharetrae  pondus  consumit  in 
arcus  aliter  explicari  potest  quam  ''omnes  sagittas  in  usum  arcuum  (ut 
tela  emitterentur)  absumpsit'.  neque  aliter  Graeci  dvaXioyisiv  sig  ad- 
hibent.  uix  autem  est  quod  moneam,  iueptum  esse  hoc,  Aegea  propterea 
ut  fleret  oculos  'absumpsisse'  siue  exhausisse  et  plane  debilitasse  (simi- 
liter  Ouid.  met.  V  427,  et  Mitscherlichius  cp.  Anth.  Pal.  IX  432,  1  sq.). 
unde  pronum  esset  coniectare  'in  assiduo  consumens  1.  fletu',  nisi  alio 
ducerent  lumina  anxia.  dum  enim  pectoris  adfectus  transfertur  ad  eam 
corporis  partem,  qua  ille  maxime  proditur,  Aegei  oculi  uocantur  'auxii' 
eo  facilius  quod  anxie  in  mare  prospiciuut.  flendo  absumit  lumina  qui 
soli  luctui  indulget  assidue  quocumque  loco  positus  (Huschkius  epist. 
crit.  p.  92  cp.  Hom.  Od.  V  156  sqq.,  ubi  Ulixes  novTov  s-m'  dxQvystov 
Seqheg7s.£to  dccKQva  Xbl^cov,  nil  tamen  in  mari  quaerens),  nou  is  qui  longe 
alium  illorum  usum  facit  semper  acie  permetiens  aequor  oculosque  ad 
uidendum  intendens.  non  dubito  igitur  quin  librarii  inter  scribendum 
diuersa  animo  miscentes  grauius  peccauerint  et  poeta  coeptam  in  uersu 
priore  descriptionem  continuans  dederit  'in  assiduos  absumens  lumiua 
uisus' :  ut  assiduo  uideret  uim  oculorum  exhauriens.  caue  autem  cogites 
de  prisco  illo  'spectus':   abhorret  a  Catulli  more   hoc  'lumina  spectus'. 

—  243.  infecti  liutea  ueli.  sic  recte  Itali  pro  tradito  ^nflati':  inflatum 
uentis  uelum  tam  nigrum  quam  candidum  est,  cum  tamen  omnis  uis  sit 
posita  in  eo  quod  ferrugiuea  aspexit  pater;  nec  licet  sic  defeudere  ut  euen- 
tum  rei  declarare  aiamus  colorem  (Mitscherl.).  —  244.  scopulorum  e  uer- 
tice.  ex  acropoli  nempe  (Diodor.  IV  61,  7;  Valcken.  ad  Eur.  Hipp.  p.  165); 
non  ex  Sunio  promuuturio,  uude  iu  mare  se  praecipitasse  Aegea  referunt 


LXIV  245—262.  421 

alii  (cf.  Hygin.  fab.  242,  Stat.  Theb.  XII  624  sqq.).  etenim  'scoinili'  de 
quouis  monte  scopuloso  etiam  in  terra  posito  dicitur.  —  245.  iuuiiti 
fato,  crudeli,  ut  Ouid.  met.  XIII  260.  -  246.  sic  fnuesta  domus  in- 
gressus  tecta  paterua  morte  ferox  Theseus.  uulgo  interpretantur: 
tecta  domus,  quae  sunt  morte  patris  fuuesta  siue  in  tristitia  luctuque 
(Ouid.  met.  VII  575  sua  cuique  domus  funesta,'  consolat.  Liu.  474).  in 
quibus  modo  iutolerabili  nudum  ''domus'  iamque  plane  superfluum  est. 
recte  igitur  Itali  'paternae':  tecta  domus  paternae  funesta;  Ouid.  fast. 
VI  640  inmemae  tecta  fuisse  clomus,  Stat.  Theb.  XII  267  tectumque  acl- 
gressa  propinqHae  pastorale  casae.  porro  pro  'morte'  Marcilius  reposuit 
'marte',  egregie  uoci  'ferox'  restituens  additum  paene  necessarium  (Hor. 
od.  I  32,  6  fcrox  bello).  nec  potest  pulcrior  oppositio  excogitari  quam 
haec  domus  paternae  luctu  oppressae  et  Thesei  uictoria  elati.  —  247. 
qualeui  Minoidi  luctum  ol)tulerat.  pavauerat  uel  portauerat,  ut  Plaut. 
Cas.  III  5,  50  (mihi)  offert  macrorem ,  Lucil.  XXVI  88  M.  homines  ipsi 
lianc  sibi .  .  acrumnam  offerunt.  Ciris  289  insanae  luctum  portauit  alumnae; 
hinc  Itali  recte  'Minoidi'  pro  tradito  in  V  'minoida';  de  soUemni  in 
uoeibus  graecanicis  correptione  illius  *i'  cf.  Hauptius  opusc.  II  p.  129, 
Muellerus  d.  r.  m.  p.  392,  nos  PLM.  II  p.  43.  —  24S.  talem  ipse  rece- 
pit.     contra   accej)it;    Cic.  Lael.  8,  28   danclis  recipiendisque  meritis.   — 

249.  quae  tum  prospectaus  cedeutem  maesta  cariuam.  discedentem, 
ut  Prop.  1  3,  1  Thesea  cedente  carina.  'tn  (=  tamen)'  sollemni  uitio  pro 
'tu  (=  tum)'  V,  unde  G  'prospectans'  metro  non  conueniens  ex  con- 
iectura  mutauit  in  'aspectans'.  reuertitur  poeta  iam  ad  carminis  initium 
ita  ut  eisdem  utatur  uerbis  (cf.  52  ''prospectans'),  binc  etiam  rationem 
non  habens  medii  carminis,  in  quo  iam  dudum  ex  puellae  uisu  abierat 
iiauis.  neque  enim  ille  in  Aegeo  interfecto  ita  abrumpere  potuit  hanc 
degressionem  ut  de  Ariadnae  fatis  plaue  incertos  reliuqueret  lectores.  — 

250.  uoluebat  sancia  cnras.  aegra  amore  (ut  Aeu.  IV  1),  sed  praeterea 
aliis  quoque  curis  uariis,  ut  de  morte  certo  instante,  animo  conmota 
aestuansque  (cf.  ad  u.  62).  —  251.  at  parte  ex  alia.  altera,  scil.  uestis 
stragulae.  Liuius  X  29,  3  et  XXI  5,  3  at  ex  parte  altera;  poetae  inter- 
dum  'alius'  pro  'alter'  ponunt,  ut  Verg.  Aen.  I  474  et  luueu.  VII  114 
parte  aUa,  Manil.  I  319  at  parte  ex  alia  claro  uolat  orbe  Corona  cum 
loci  nostri  recordatione.  ridiculo  errore  V  'at  pater',  cum  'pater'  hic 
feruidi  amatoris  absurdum  sit  epitheton  nec  facile  'ex  alia'  absolute 
possit  poni;  ex  u.  241  uitium  est  ortum.  —  florens  uolitabat  lacchus. 
aeternae  pulcritudine  ins-ignis  iuuentae,  qualis  est  deorum  (cf.  Broukhus. 
ad  Tib.  I  4,  37);  ut  'florere'  saepius  de  luce  ac  uigore  iuuentae,  cf. 
LXI  57  et  Lucr.  I  124  semper  florentis  Homeri;  cui  floridae  adulescen- 
tiae  conuenit  cum  'lacchus'  nomine  (Prelleri  myth.  gr.  I  p.  614).  dis- 
currit  (cf.  LXIII  25)  autem  Bacchus  non  ut  agens  incitansque  comites 
(cf.  infra  391),  sed  ut  quaerens,  —  252.  cum  tliiaso  Satyrorum  et 
Nysigenis  Silenis.  Bacchi  ex  India  redeuntis  comitibus  et  iunioribus  et 
senioribus  (cf.  Prellerus  1.  I.  I  p.  570  sqq.);    quorum  hi  quod  Nysae,   in 


422  LXIV  253—256. 

Indiae  (Plin.  h.  n.  VI  79)   siue  Arabiae   (Diod.  III  66,  3)  urbe,    nati  di- 
cuntur,  recte   Muretus   iulustrauit    cp.  Diod.    III    72,  1    GvotQatBvGai   8b 
qiaoi  yiai  xoav  NvGaimv   rovg  svyeveoxdTOvg,  ovg  6vo(id^80&ai.  SfiXrjvovg. 
TtQmtov    yccQ    xav   anuvrcov    ^aatXfvaaL    cpaai   rrjg  Nvarjg  I^tiXrivov  (cf.  et 
Aelian.   u.  h.    III    40).      Hhiasus'    de    agmine,   ut  LXIH   28.   —  253.   te 
(jiaaerens,  Ariadiia,  tuoque  iucensus  aniore.    sequitur  poeta  eam  fa- 
bulae  formam,    qua  Ariadne  iam  antequam  sequeretur  Tliesea  a  Baccho 
in  coniugium  petita  esse  fingebatur  (schol.  ad  German.  Avat.  p.  384  Eyss., 
cf.  et  Prellerus  1.  1.  I  p.  533).     Koelerus  uoluit  'te    cernens'    uel    Heque 
uidens',   fortasse  recordatus  illud  Vergilii  ut  uidi  ut  pcrii:,  sed  rarior  illa 
fabulae  species  minime  sollicitanda.    'tuo  amore',  amore  in  to,  ut  Dirae 
101  tua  cura  et  saepius.  —   254.  qui  tum  alaeres   passim  lymphata 
mente  furebant.    'qui'  quo  referatur  non  habet.    nec  enim  ea  quae  se- 
cuntur  ad  Satyros  Silenosque  referonda  esse,  docent  tradita  u.  256  ^harum' 
('horum'  uulgo)  et  261  ^aliae'  ('alii'  uulgo),  quae  ipsa  re  magis  fauente 
(etenim  Maenades  proprius  dei  exercitus:  Diod.  III  63)  ut  Baccharum  nunc 
fieri  mentionem  sumamus  suadent.   Bergkius  coniecit  'quae  tum' ,  hinc  post 
253   intercidisse    uersiculum   statuens   sine  uUa  probabilitate ;  Schwabiu.s 
uoluit  'quam  tum'  exclamatione   utique  aliena  ab  hoc  loco,  ubi  simpli- 
citer   nouae   comites    sunt  introducendae.     itaque  restitui  'quicum':    una 
autem  cum  illo  Bacchae  (cf.  u.  sq.)  ''alacres  passim  furebant'  siue  alacri 
motu  furibundae  uagabautur  in  omnes  partes  (cf.  Verg.  Aen.  IV  42  late- 
que  furentes  Barcaei,  VI.1  377  sine  more  furit  lymphata  per  urbem),  cura 
earum  mentes  agitarentur  Bacchi  stimulis;  est  enim  mens  lymphata  (h.  e. 
amens,  Hor.  od.  I  37,  14,  Aen.  VII  377)  propria  Baccharum,  cf.  Pacuu. 
trag.  422  flexanima  tamquam  lymphata   et  Bacclti  sacris  commota,  Ouid. 
met.  XI  3  lymphata  pectora,  Sen.  Herc.  Oet.  245  conccptum  ferens  Mae- 
nas  Lyaeum  .  .  Jymphuta  rapitur.     ^alacres'  ad  corporis  maxime  statum 
uegetum  uigentemque  spectat;  Ennius  trag.  110  iuuenum  coetus  ..  inihut 
alacris,  Bacchico  insultans  modo.  —  255.  euhoe  bacchantes,  eulioe  ca- 
pita  inflectentes.     participia,  ut   saepe,   pro  substantiuis:   feminae  illae 
quae  'euhoe'  spiritu  bacchico  actae  clamant,  quae  sub  hoc  clamore  ca- 
pita  reiciunt  (cf.  ad  LXIII  23).    ^euhoe'  (bisyllabum  semper,  ut  graecum 
£voL\   cf.  et  Lachm.  ad  Lucr.  p.  309)   priori   uerbo   ut   obiectum   accedit 
(quomodo   saepius  ^bacchari'    pro    ^clamare'    siue  'personare'   adhibetur), 
alteri  autem  liberiore  modo  ad  declarandum  tenorem  bacchicum;  quod  ex 
Graecorum   imitatione   fluxit   in   poetas   Latinos,   cf.   ex.  gr.   Hor.   od.  II 
19,  5.  —  256.  liarum  pars  tecta  quatiebaut  cuspide  thyrsos.    hastas 
in  summa  parte  tectas   siue  uelatas  uitibus   (interdum  etiam  hederis,  ut 
Prop.    III  3,  35),   quas   ■Kiacivov   §sXog  uocat    Eurip.  Bacch.  25   quasque 
tam    Bacchus    quam    comites    eius    gestabant    (cf.    Richius    lex.    aiitiqq. 
s.  u.);    Ouid.   met.   III   667   pam^nneis   agitat  uelatam  frondibus  hastam, 
id.    epist.    13,   33,    Verg.   ecl.   5,   31,    Sen.   Herc.   f.   904    tectam    uirente 
cuspidem,  thyrso  gerens,   Nemes.  ecl.  3,  64  et   de  uitibus  hastas   integit. 
Sen.  Herc.  Oet.  243   aut   iussa   thyrsum  quatere  {=  librare)   Maenas.  — 


LXIV  257-2G3.  423 

257.  pars  e  diiiolso  iactabant  meuibra  iiiiieuco.  discerptos  uitnli  artus 
in  omnes  partes  spargebant.  Fhotius  vt^gi^siv  .  .  diaanav  vs§Qovg  v.atd 
luutjaiv  zov  TtEQi  Jiovvaov  na&ovg  (Prellerus  1.  1.  1  p.  543);  Euriij.  Bacch. 
737  sqq.;  Persius  1,  99  sqq.  torua  mimalloniis  inplcrunt  cornua  hombis, 
tt  raptum  uitulo  caput  ablatura  superbo  Bassaris  et  hjncem  Macnas 
flexiira  corymhis  euhion  ingeminat.  —  258.  pars  sese  tortis  serpeutibus 
iiiciugebaut.  medium  scil.  corpus  tauiquam  cingulo  circumdabant;  Ouid. 
niet.  IV  483  induitur  pallam  torto(pie  (nimirum  per  nodos)  incingitur 
angue  (Eurip.  Bacch.  665);  Arno.b.  V  19  de  Bacchis  sequestrata  pectoris 
sanitate  circumplicatis  uos  anguibus  atque  .  .  caprorum  reclamantium 
uiscera  crucntatis  oribus  dissipatis.  alias  et  crinibus  induuntur  angues; 
cf.  Eurip.  Bacch.  103,  Hor.  od.  II  19,  19  sq. ,  Prudent.  adu.  Syram.  I  130. 
—  259.  pars  obscura  cauis  celebrabaut  orgia  cislis.  cista  (caua,  ut- 
pote  arcula  ex  uimiue  facta)  rebus  mysticis  ad  cultum  Liberi  pertinen- 
tibus  plena  saepius  a  poetis  maxime  conmemoratur;  quos  locos  tractauit 
de  tota  re  dilucide  exponens  Olahnius  [Hermae  III  p.  317  sqq.].  'ob- 
scura'  siue  abscondita  in  cistis  (Sen.  Herc.  Oet.  593  et  uirgineos  celebrarc 
choros,  nos  Cachneis  orgia  fcrre  .  .  co>iclita  eistis,  Hor.  od.  I  18,  12  uariis 
ohsita  frondibus)  siue  potius  mystica,  ut  per  cauas  cistas  dicantur  fieri 
haec  mystica  'orgia'  siue  sacra  (Seruius  ad  Aen.  IV  302  orgia  apud 
Graecos  dici  saera  omnia,  sicut  apud  Latinos  eaeremoniae  dicuntur). 
'celebrare',  ex  more  instituere,  ut  'celebrare  festum,  ludum',  sim.  (Onid. 
met.  IV  4,  VI  587;  fast.  V  597).  male  hic,  ubi  omnia  sunt  in  actu  ac 
uolitatioue,  'celabant'  maluit  Broukhusius,  cum  praesertim  in  iusula  de- 
serta  nulla  celandi  esset  causa.  —  260.  orgia,  quae  frustra  cupiunt 
audirc  profani.  non  initiati  (Muretus:  /Js^r/ioi,  dfivazriQiaaToi,  dzsXiazoi), 
quales  procul  arcebantur  a  sacris;  Theocr.  III  51  oa'  ov  nsvastad-e  ^s- 
§aXoi.,  interpp.  ad  Verg.  Aen.  VI  258,  Hor.  od.  III  2,  26  sq.  —  261.  plan- 
gebant  aliae  proceris  tyiupana  palmis.  attende  ad  adlitterationem, 
quae  in  ornatum  descriptionis  adhibetur  etiam  per  'c'  in  259  et  per  ^t' 
in  262;  eadem  arte  utitur  in  loco  nostri  simillimo  Lucr.  II  618  tympana 
tenta  tonant  palmis  et  cymbala  circum  concaua  raucisonoque  minantur 
cornu  cantu  et  Fhrygio  stimuJat  nwnero  caua  tibia  mentis.  'proceris', 
sublatis;  nam  cum  omne  procerum  altum  ac  porrectum  sit,  interdum 
etiam  id  quod  longum  est  procerum  uocatur:  Lucr.  IV  827  proceros 
passus,  Gell.  I  1  spatium  pjrocerum ,  alia.  in  Priapeo  27,  4  et  abducta 
tympuna  pulsa  manu  legunt  codd.,  quod  nunc  ita  retineo  ut  'porrecta 
manu'  explicem;  cf.  Ricbius  lex.  antiqq.  s.  u.  'tympanistria'.  —  262.  aut 
tereti  tenuis  tinnitus  aere  ciebant.  intellege  usitata  in  his  pompis 
cymbala  (de  crotalis  cogitare  maluit  Vossius),  quae  praeter  Lucretii  1.  L 
commendat  imitatio  Ouidii  met.  IV  29  impulsacjuc  tympana  palmis  con- 
cauaque  aera  sonant  longoquc  foramine  huxus,  ibid.  IV  393  tinnulaque 
aera  sonant;  eadem  aera  rotunda  uocat  Prop.  IV  7,  61.  ''tenuis',  acu- 
tos,  cum  oppositione  bomborum;  Apul.  flor.  I  3  [p.  3,  15  Kr.]  acuto 
inniiu  et  graui  bomho  conccntum  musicum  miscuit,  met.  X  31.  —  263.  miiltis 


424  LXIV  264—270. 

raiicisonos  efflabant  cornua  boinbos.  de  sono  illo  graui,  quem  de- 
signat  uox  per  onomatopoeiam  ficta  'bombus',  cf.  praeter  Persii  1.  ad  257 
1.  Luor.  IV  544  rehoat  raucum  regio  .  .  hombiim;  de  cornu  rauco  Prop. 
III  2,  21,  Val.  Flacc.  VI  92.  ut  flamus  uel  inflamus  instrumenta  musica 
(cf.  Heinsius  ad  Ouid.  fast.  VI  704),  ita  haec  ipsa  efflant  sonos;  quod 
etsi  alibi  non  repertum  adeo  tamen  apertum  est,  ut  rectissime  erutum 
esse  censendura  sit  ex  tradito  in  V  'efflrbant'  (quao  uox  ne  latina  qui- 
dem  est,  ut  taceam  nil  flebile  sonare  cornua);  nec  miuus  recte  BPisanus 
rescripsit  'njultis',  quam  constructionem  rariorem,  secundum  quam  da- 
tiuus  locum  inplet  genetiui  imitatione  Graecorum  (cf.  supra  45  soliis,  145 
quis,  infra  307  his),  non  intellegens  librarius  quidam  dederat  'multi',  de 
Baccharum  genere  securus.  —  264.  barbaraque  horribili  stridebat  tibia 
cantn.  'barbara'  ex  sensu  Graecorum  Phrj^gia  (cf.  LXIII  22);  Hor.  epod. 
9^  5  tihiis  carmen  .  .  barharum,  Ai^ul.  flor.  I  3  de  Marsya  Flinjx  cetera 
et  harharus.  Lucan.  I  237  stridor  lituum.  Ouid.  am.  III  13,  11  inae- 
sonuit .  .  tihia  cantu.  —  abrumpit  bic  poeta  subito  descriptionem:  quid  iam 
factum  sit  de  Ariadne  (cuius  fata  in  ipsa  ueste  longius  persequi  arti- 
ficem  coegit  partium  aequabilitas)  nil  curans  satis  ille  habuit  in  eam 
rem  breuiter  intendisse  digitam,  et  ne  puellae  desertae  imago  exhibita 
tristem  nirais  exitum  haberet  et  ut  aptus  iam  reditus  ad  primarium  poe- 
matis  argumentum  pararetur.  uitans  igitur  Bacchi  et  Ariadnae  conu- 
bium  attingere,  ipsum  pompae  huius  bacchiacae  strepitum  omnium  iustru- 
mentorum  musicornm  conceutu  magnifice  efi^ectum  in  usum  hoc  modo 
adhibuit,  ut  iam  laetius  adfectos  legentium  aniraos  sensim  reduceret  ad 
Pelei  et  Thetidos  nuptias,  per  uerba  'talibns  figuris'  (265)  ad  initiura  (60) 
reflectens.  —  265,  ampHflce,  non  tam  ^magnifice'  quam  simpliciter 'ample', 
alibi  nunc  non  legitur,  ut  ampUficum  ingmium  apud  unum  Fronton.  p.  150, 
4  N. ;  et  sunt  haud  pauca  adiectiua  cum  ^-ficus'  formata  (in  uitae  coti- 
dianae  sermone,  ut  uidetur,  maxirae  usitata)  nunc  ajra|  Isyoiisva,  uelut 
'instificus'  infra  405,  'largificus'  Lucr.  II  627.  —  267.  puliiinar  com- 
plexa  suo  uelabat  aniictu.  'complexa'  circumiecta  et  tegens  (cf.  49), 
ut  307  ;  porro  uidc  supra  64.  'suo'  ad  obiectum  ^jraluinar'  uidetur  spectare: 
tam  ampla  erat  uestis  stragula,  ut  alio  amictu  nullo  lectus  uuptialis 
indigeret,  sed  illo  tamquam  proprio  uteretur.  non  infitior  tamen,  mihi 
Catullum  scripsisse  uideri  ^puluinar  complexa  suom':  puluinar,  ad  quod 
pertiuuit.  —  267.  quae  postquani  cnpide  spectando  Tliesala  pubes 
expleta  cst.  'quae'  ad  omuia  ea  quae  u.  43  sqq.  indicata  sunt  spectat. 
'pubes',  ut  saepe,  sensu  latiore:  populus.  Lucr.  III  104  exj)lere  honis 
rebus  satiareque  numquam,  Verg.  Aen.  VIII  265  ncqueunt  expleri  corda 
tuendo.  —  268.  sanctis  coepit  decedere  diuis.  de  regia  abire  et  ita 
locum  dare  caelestibus;  Hor.  epist.  II  2,  213  decede  j)ei-itis,  Verg.  ecl. 
8,  88  serae  meminit  dccedere  nocti.  Miuis',  per  se  plenum  grauitatis, 
quod  intenditur  addito  opitbeto  sollemui  'sanctis',  summam  agrestium 
reuerentiam  denotat.  —  260,  270.  hic  ita  ualet  'tunc',  ut  ipsum  illud 
de  quo  agitur  temporis  momentum   uiuidius  subiciat  oculis  (graecum  sv 


LXIV  271—273.  425 

avt(p  8i  Torrw);  cf.  X  24,  LXVIll  23;  quo  loco  altero  ut  'hic'  et  'tale', 
sic  nostro  'hic'  et  u.  276  'sic  ibi'  cohaeret.  posita  est  autem  conpara- 
tionis  iam  seqneutis  sumnia  iu  eo,  quod  Thesgalorum  ad  fores  vegiae 
properantium  exitumqne  quai-rentium  decessus  in  initio  leutus  (cf.  'coe- 
l>it')  mox,  cum  plures  qui  insequebantur  urguerent  paucos  priores, 
magis  niagisque  est  fiictus  concitatus,  plane  ut  mare  paulo  ante  lucem 
uouam  paulatim  insurgens  flantibus  iam  acrius  uentis  commouetur  aestuans- 
que  crebras  agit  undas;  cuius  im.aginis  a  Catullo  pulcre  elaboiatae  ex- 
oruataeque  prima  habes  lineamenta  apud  Hom.  II.  11  149  et  394  maxime- 
que  IV  422  sqq.  —  qiialiii  llatu  placidiiin  niare  niatiitlno  horrifleans 
Zophynis  procliiiis  incifat  iindas.  mare  per  noctem  po.situm  tran 
quiUumque,  sed  se  tnllens  tempore  matutino,  zephyrus  (qni  hic  pro  quouis 
ucnto  dici  uidetur  ex  more  poetarum,  cf.  Prop.  I  16,  34,  Verg.  Aen.  IV 
562;  nec  uidetur  causa  adefse  cur  de  Graecorum  zephyro  imbres  tem- 
pestatemque  ferente  cogitemus)  'horrificat'  siue  crispat  (Hom.  II.  VII  63 
oi'ri  S\  ^fcpvQOio  fjfftSaro  novrov  fjrt  qppi^  oqvvuivoio  vsov,  ib.  IV  402; 
apud  Latinos  'horror'  magis  ad  saeuiens  mare  pertinet  plerumque ,  cf. 
tamen  Cic.  de  rep.  I  40,  63  ubi  subito  coepit'  mare  horrescere,  hoc  est, 
tremulum  fieri,  Aeu.  111  195,  Stat.  silu.  V  4,  5,  Lucan.  V  446)  et  ita 
mouet  undas  ut  procliues  fiant  (cf  205)  siue  pronae  aduersus  litus 
uohiantur  (Lucr.  VI  728  et  procliuis  item  fiat  minus  impetus  undis).  cete- 
rum  formae  'procliues'  et  'procliuas'  cnm  s^int  a  latinitate  aeque  tutae, 
recepi  eam  quam  commendauit  maior  libri  0  auctoritas.  —  271.  Aurora 
exoriente  uagi  siib  luniina  solis.  accuratius,  ut  fere  oportuit,  nec  sola 
exornatione  poetica  illud  'matutiuo'  explicatur:  cum  oritur  Aurora  nec- 
dum  adparuit  sol.  Q.  Catulus  apud  Cic.  d.  n.  d.  I  28,  79  exorientem 
Auroram  forte  salutans.  'sub'  cum  accusatiuo  nota  significatione ;  Verg. 
Aen.  VI  255  primi  sub  licmina  solis  et  ortus,  ubi  perpetua  illa  harum 
uocum  confusione  pauci  libri  'limina'  habent,  plane  ut  hic  Y  'sublimia', 
unde  alii  Itali  effecere  'sub  limina',  male  utique,  cum  'limina  solis'  ne- 
que  inueniatur  alibi  (contra  soUemne  est  'lumina  solis')  neque  uero  sen- 
sum  commodum  praebeat  (de  ea  parte,  ubi  sol  oriatur,  intellexit  Bur- 
mannus,  quasi  hoc  commemorari  attineret).  non  raro  autem  epitheto  sol 
dicitur  'uagus',  ut  et  luna  ceteraque  sidera  certum  cursum  perficientia  (ut- 
pote  opposita  stellis  fixis)  audiunt  'uaga';  LXI 110,  paueg.  Messalae  76  iiagi 
siUantur  pascua  solis,  incertus  (supra  p.  14  not.)  liac  qua  sol  uagus  igneas 
habenas  inmittit.  —  272.  tarde  primnin  cleinenti  flainine  pulsae  pro- 
cediint.  lente  in  initio  mouentur,  utpote  inpulsae  uento  non  ita  forti. 
Stat.  Theb.  V  468  clementior  auster.  —  273.  leuiterque  sonant  plan- 
gore  cachini.  'leuiter',  ut  'tarde',  cum  ui  praepositum;  sui>pleas  'tan- 
tum'.  'plangor'  (cf.  Ouid.  epist.  18,  121  planguntur  litora  fluctu,  Verg. 
G.  I  133,  maximeque  Sen.  Agam.  680  licet  alcyones  Ceyca  suum  fluctu 
leuiter  plangente  sonent,  quod  plane  traditam  in  0  lectionem  stabilit; 
male  uulgo  'leni  resonant')  hic  de  undarum  inuicem  superruentium  ictu 
strepituque,   ut  similiter  Lucan.  VI  690  pJanctus   illisae  cautibus  undae. 


426  LXIV  274-277. 

exhibent  excerpta  ex  ueteiibus  glossis  Pithoeana  [p.  71  Gothofr.]  placor 
tranquilUtas.  at  CatnUus  piangor,  satis  confuse.  iitique  nulla  est  causa 
reponendi  cuni  Italis  'clangore',  quae  uox  ex.  gr.  de  echo  usurpata 
(Attius  trag.  573  R.  ccJto  crcpitu  chingcnte  cachinnat)  admsLve  non  pertinet. 
'cachinni'  siue  prisce  ^cachiui'  est  nomiuatiuus:  moderati  tantum  in 
initio  undarum  sese  plangentium  audiuntur  susurri  risui  leni  couparandi; 
recte  plerique  omnes  uideruut  hanc  imaginem  ductam  esse  ex  graeco, 
cpp.  Aeschyl.  Prom.  89  novziwv  rs  xvfiaToiv  uvr'iQi&uov  yslaoficc,  ubi 
plura  interpretes.  —  274.  post  uento  crescente  luagis  mngis  iiicre- 
bescunt.  mox  autem,  quo  magis  adpropinquat  solis  ortus,  uua  cum 
uento  iam  fortiore  semper  crebrius  undae  superfunduntur  undis.  de 
'magis  magis'  cf.  XXXVIII  3;  de  ''increbesccre'  forma  (quippe  'br'  con- 
iunctum  minus  grato  cnm  sono  raolliebatur  'i;'  extrita)  Buechelerus 
Fleckeis.  ann.  1872  p.  113  sqq.  pleruraque  de  uentis  hoc  uerbum  adhibetur 
(cf.  et  Verg.  G.  I  359  nemorum  increbrescere  murmur);  cf.  tamen  Geli.  II 
30,  2  fluctus  maximi  et  creberrimi,  Sall.  ap.  Seru.  ad  Aen.  I  116  erebri- 
tate  fluctuum.  —  275.  purpnreaque  procul  nantey  ab  luce  refulgent. 
uide  pulcrum  narrationis  progressum  iu  patefacto  iam  solis  lumiue;  nam 
quamquam  etiam  Aurora  purpurea  sit,  tamen  ipsum  illud  ^procul  reful- 
gent'  una  cum  uenti  flatu  uehementiore  ut  haec  de  sole  accipiamus  cogit 
omnino.  quamquam  hic  piogressus  manifestius  indicari  potest  adhibita 
recte  arte  critica  etenim  qui  conparant  Enn.  ann.  584  V.  et  Manil.  I 
155  fluctusque  natantes  (Theocr.  "21,  18),  obliuiscuntur  'nare'  siue  mare 
persecare  non  esse  ^natare',  quo  cura  uerbo  fluctuandi  notio  tam  facile 
consociatur  quam  est  aliena  a  ^nare'  (nec  adest  in  compobitis,  ut  ^in- 
nare'  siue  perfluere,  persecare  Hor.  od.  III  17,  7).  sed  fac,  fluitantes 
undas  dici  posse  'nantes':  huius  rei  nec  post  274  iternm  fieri  mentionem 
attinuit  nec  uero  uerbo  hic  iam  languidissimo  fluitandi.  i-ecto  igitnr 
sensu  Muretus  'procul  uariantes  luce'  et  Mitscherlichius  ''pr.  uibrantes  luce' 
conicientes  de  tradita  lectione  dubitauerunt,  non  atteuderuut  ad  id  quod 
flagitat  locus.  nam  qui  modo  271  de  Aurora  solis  praenuutia  legimus,  cum 
hic  deprehendamus  lucera  solis,  unde  is  tara  subito  apparuerit  nostro 
iure  miramur.  unde  ex  'uautes'  erui  'nascente':  Stat.  Theb.  III  720  nascens 
lux ,  de  aue  Phoen.  41  [PLM.  III  p.  254]  Phoebi  nascentis  ad  ortus.  quod 
ex  more  CatuUiano  bene  cum  ^purpurea'  iungitur  (cf.  ad  126);  nec  opus 
est  hoc  auctore  Lennepio  mutare  in  'purpureae'  (quod  per  se  non  ma- 
lum  est;  cf.  Prop.  II  26,  5,  Val.  Flacc.  III  422):  Nemes.  ecl.  2,  75  non- 
dum  purpureos  Phocbus  cum  tollerct  ortus  nec  tremuJum  liquidis  lumen 
splenderet  in  undis.  ''procul',  longe,  iunge  cum  'refulgent'.  Ouid.  fast. 
VI  252  imrpurca  luce  refulsit  humus.  —  276,  277.  sic  ibi  uestibulis 
linquentis  regia  tecta  ad  se  quisque  uago  passiui  pede  discedebant. 
in  y  legebatm"  'sic  tum',  adscripta  uaria  lectione  'tibi',  quae,  ut  per  se 
omni  sensu  cartns,  ficta  esse  nequit,  sed  contiuet  4  ibi'  scripturam  ex 
codice  Belgico  petitam  (G  falso  ex  Y  descripsit).  iam  cum  'ibi'  multo 
sit  exquisitius  (cf.  de  hac  uoce  ad  tempus,  relata  LXill  42)  quam  'tum' 


LXIV  278-281.  427 

(quod  ex  glossa  iu  V  inrepsisse  uidetur),  illud  Hauptio  auctore  [opusc. 
1  p.  82]  recipeie  non  dubitaui.  de  nominatiuo  Minquentis'  cf.  ad  14. 
"■uestibuli',  qiiod  V  habet,  solito  uvtificio  ita  uulgo  defendunt  ut  inuer- 
sionem  adesse  statuant  (uestibula  tectorum  regiorum),  inepte  omnino  et 
sine  idoneo  exemplo.  'uestibulo'  uel  'uestibulis'  coniecit  Schraderus 
[eni.  p.  llj  toierabiliter,  nisi  quod  mihi  non  oniitti  potiiissc  uidetur  uo- 
cula  multitudinis  concitatao  projit-raeque  cura  undis  tumidis  maris  simili- 
tudinem  indicans;  unde  malim  'festini'.  iam  '"passim  di.>iccdebant'  dictum 
de  turba,  quae  abeundo  in  omnes  partes  dissoluitur,  ita  iungitur  cnm 
'ad  se  quisque'  (=  suam  quisque  domum;  cf.  de  hoc  'ad  se',  qnod 
aequat  gallicum  'chez  soi',  ex.  gr.  Ter.  Eun.  III  5,  64  eamus  ad  me),  ut 
simul  quo  abierint  illi  indicetur;  Nep.  Them.  i,  2  ut  domos  suas  disce- 
derent.  'uago  pede',  ut  LXIII  86.  —  278,  279.  princeps  e  nertice 
Pelei  adiieiiit  Cliiron  portans  siluestria  dona.  'Pelei'  prisce  pro 
Teli':  in  monte  Pelio,  non  procul  a  cacumine,  antrum  fuisse  Chironis 
constat.  qui  primus  uenisse  dicitur,  utpote  quera  aliae  fabulae  intima 
cum  Peleo  amicitia  iunctum  fuisse,  aliat'  adeo  eius  auum  ex  Endei  filia, 
Aeaci  uxore,  fingant.  et  quod  Chiron  portat  dona  siluestria,  priscam 
simplicitatem  (cf.  ex.  gr.  Prop.  III  13,  25  sqq.)  hic  quoque  sectatus  C. 
refugit  luxuriantem  illum  apparatum,  quo  alii  poetae  multi  munera  a 
dis  Peleo  et  Thetidi  oblata  persecuti  bunt:  duo  tantum  semidei  Thessali, 
Chiron  et  Penios,  adferunt  quae  in  ornamentum  tam  ipsius  regiae  quam 
uestibuli  circumiacentis  adhibentur  munera,  flores  et  ai'bores;  ceteri  dei 
praesentia  sua  conubium  illud  ornant.  —  280.  nani  qnodcumque  fcrunt 
cauipis.  non  omne  quod  campi  proferunt,  sed  solos  flores  adfert  Chi- 
ron;  nec  hic  '"florum'  subintellegere  licet.  quamquam  autem  leuiore 
medela  Guarinus  dedit  'quotcumque',  tamen  non  dubitaui  auctore  Mureto 
scribere  'quoscumque'.  nam  cum  tria  generaflorum,  camjjestrium  mon- 
tanorum  fluuialium,  proferantur,  aut  uarietatem  c|ualitatemque  respiciens 
'quoscumque'  et  postea  'quos'  aut  solam  multitudinem  'quotcumque'  et 
'quot'  scribere  debuit  poeta.  et  hic  duo  loci  posteriores  (cf.  et  'hos'  283) 
unum  redarguunt  primum,  cum  praesertim  qualitatis  notio  multo  sit 
aptior  (cf.  Prop.  I  2,  9  quos  summittat  humus  colores).  deinde  editiones 
occupauit  Italorum  correctura  'campi'  me  iudice  incongrua.  nam  ex 
regionibus  subiacentibus  cum  Chirona  floites  petiisse  par  sit,  ^Thessala' 
quae  sequitur  'ora'  non  de  terra  tota,  sed  de  litore  maritimo  Magnesiae 
accipienda  est;  iamque  ex  altera  parte  camporum  mediterraneorum  ita 
mentio  fiat  oportet,  ut,  quemadmodum  ^campis'  et  'montibus  magnis' 
sibi  respondent,  'ora  Thessaa'  itidem  quod  opponatur  habeat.  hiuc 
solitae  nominum  propriorum  corruptionis  memor  conieci:  'quoscumque 
Pherae  campis',  ad  quod  ultro  'creant'  ex  secundo  membro  supplemus; 
cf.  Eustath.  ad  Hom.  II.  II  756  ^SQal  nsQag  (prjal  xmv  ntXacyvncov  ns- 
dicov  ngog  zrj  Mayvrjoio: ,  a  naQaxEivBi  itsxgl  TlrjXLOv  azadia  ttiaTov  f|r;- 
y.ovTu.  —  281.  propter  fluminis  nndas.  iuxta  flnuium  riuumue  nescio- 
quem ,    quem    in    planitie    illa  meantem   (nam    de   Peneo   plane  remoto 


428  LXIV  282—287. 

cogitari  noquit)  conmemorabant  fabulae  nunc  deperditae  (certe  mihi 
ignotae).  —  282.  aiira  parit  flores  tepidi  fecunda  Fauoni.  Lucr.  I  11 
genitnbilis  aura  Fauoni  (apte  de  buius  fecunditate  cp.  Vulpius  Claudian. 
d.  r.  Pros.  II  88  sqq.);  Ouid.  a.  a.  III  185  quot  noua  terra  parit  flores. 
—  283.  hos  indistinctls  i)lexos  tulit  ipse  corolis.  plexos  siue  con- 
sertos  (Lucr.  V  1399  ^Acxis  redimire  coronis)  quidem  iu  corollas,  sed  has 
inordinatas,  floribus  temore  confusis  nec  digestis  secundum  artem,  qua 
ex  colore  uario  potissimum  in  gratam  speciem  componeudi  erant.  'corolis', 
quod  efficitur  ex  libri  V  memoria,  prisce  pro  ^corollis'.  —  284.  quo 
peruiulsa  domus  iocundo  risit  odore.  'quo',  quod  omnium  facillime 
euadit  cx  traditis  ductibus,  uota  attractione  pro  'quorum'.  saepissime 
cum  ridendi  uerbum  adbibeatur  de  eis  quae  sensibus  nostris  blandiuntur 
iucuuditate  sua  (cf.  Lucr.  III  22,  IV  82,  V  1395,  Hor.  od.  IV  11,  6),  auda- 
cius  hoc  ad  odorem  translatum  est  exemplo  Graecorum:  bene  Ruhnke- 
nius  cp.  Hom.  hymn.  in  Cer.  13  yirjcoSfL  d'  oS^fj  nag  ovQavog  avgvg 
V7CSQ&8V  yaia.  xs  naa'  syeXaaof  wai  aXi.iVQOV  oiSfia  d^aXaaarjc.  'permulsa', 
contacta  siue  imbuta:  Stat.  silu.  I  3,  10  de  domo  ium  Venus  Idaliis 
unxit  fastifjia  sucis  permulsitque  crocis  hUmdumque  reliquit  odoretn  sedi- 
bus.  —  285,  286.  coufestim  Penios  adest.  'conf.'  (uox  a  cultis  poetis 
aliena),  statim  post  illum,  uenit  numeu  nobilis  illius  fluminis,  quod  ple- 
rumque  Peneus  audit  aj)ud  Romanos  (cf.  supra  2  ^Aeetios').  non  con- 
memorant  ceteri  scriptores  huius  dei  praesentiam,  qui  tamen  utpote 
Thessalicus  aptissime  prae  ceteris  adpellatur.  —  uiridantia  Tempe, 
Tempe,  quae  siluae  cingunt  super  impendeutes.  Plin.  h.  n.  IV  8,  31 
in  eo  ctirsu  Tempe  uocaiit  V  niilia  passuum  longiiudine  et  fertne  scsqui- 
iugeri  latitudine  ultra  uisum  hominis  attollentibus  se  dextra  laeuaque 
leuiter  conuexis  iugis,  subtus  luco  ['sua  luce'  codd.]  uiridante.  hac  labitur 
Penius  lucidus  ['uiridis'  codd.]  calculo,  amoenus  circa  ripas  gramine, 
canorus  auium  eoncetitu;  Ouid.  met.  I  568  est  nemus  Haemoniae,  prae- 
ruptfi  qiiod  undique  claudit  silua,  uocant  Tempe,  per  quae  Peneus  (Aelian. 
u.  h.  III  1,  schol.  ad  Theocr.  1,  67).  cf.  et  lustin.  XXIV  6,  6  templum 
autetn  ApoIIinis  Delphis  positum  est  in  monte  Purnaso  in  rupe  undique 
impendente.  —  287.  Minosim  liuquens  doris  celebranda  clioreis.  ex 
litterulis  'minosim'  cum  aliae  Musas  hinc  alienas  uoluerint  eruere,  pleri- 
que  subesse  mentionem  Nympharura  recte  intellexerunt;  et  priores  qui- 
dem  postquam  genetiuum  agnoueruut,  datiuum  plur.  graecum  (Neuius  I 
p.  317)  latere  primus  uidit  Scaliger.  et  BRealini  quideni  'Naiadum' 
proponentis  uestigiis  ingressus  Hauptius  scripsit  'Naiasin',  id  quod  gene- 
rale  nimis  est  omnique  proprietate  caret  neque  leui  mutatione  nititur. 
melius  olim  mihi  his  uallibus  conuenire  uidebantur  puellae  arborum 
pomiferarum  siue  MrjXidSsg,  recepique  'Meliasin'  a  Maduigio  proposi- 
tum;  quamquani  num  hae  Nymphae  uallibus  Thessalicis  conueniant, 
inre  dubitari  potest.  uocantur  iuterdum  Nymphae  a  locis  quos  incolunt, 
uelut  a  Callim.  hymn.  a.  Del.  109  sqq.  vvnq>ai  &eaaaXLSEg,  ab  Euripide 
'iSalaL,  a  Sophocle  'EXiKcoviSsg   (cf.  Pape-Benseler  lex.  nom.  propr.  s.  u. 


LXIV  288-290.  429 

vv(iq}cci);  unde  a  uetere  Thessaliae  nomine  'Haemonia'  (Steph.  Byz. 
Aiuoviix,  {]  QixxaXiu,  dno  Al'novog)  Thessalides  illae  Callimacheae  uocari 
potuerunt  'Haemonides '.  addita  enim  'e'  unica  atque  traiectis  ^i'  et 
'o'  sine  uioleuta  nimis  mutatione  euadit  'emouisin'  siue  'Haemonisin', 
quod  Turnebo  'Haemoniduni'  praeeunte  restituit  Heinsius  (cf.  et  Aelian. 
u.  h.  ni  1).  idemque  Heinsius  quomodo  porsit  defendi  traditum  'Doris' 
cum  ^chorois'  iungendum  docuit  praeeunte  Scaligero:  etenim  teste  Stra- 
boue  [IX  437]  Thessaliam  olim  uocatam  esse  Dorida  nempe  a  Doro 
Hellenis  filio  auctore  flerodoto  I  56  (alia  nuper  testiraonia  adiecit 
GHKoscherus  in  Fleckeis.  ann.  1880  p.  786),  praeterea  ab  Hesychio 
dcoQid^siv  ixplicari  '^abiecta  ueste  choreas  ducere'  (cf.  et  Anacr.  fr.  60 
fy.dixja  jjtrcova  dcoQiu^eiv  ibiquo  Bergkius).  sed  formaui  'Dorus'  addubi- 
tantes  solosque  Dores  uel  Dorienses  cognitos  habentes  ut  olim  Itali 
'claris'  et  Statius  'doctis',  ita  nuper  Hauptius  opusc.  I  p.  142  'pulcris' 
et  Lachmannus  (quem  uide  ad  Lucr.  p.  280)  'crebris'  coniecerunt:  quibus 
accedens  Maduigianum  Mui-is '  (=  agrestibus)  recepi  secundum  Ouid. 
fast.  III  537.  sed  a  Doro  heroe  originem  repetentes  adpellatos  etiam 
esse  Doros,  duo  loci  indubitati  demonstrant,  Fest.  p.  206,  3  M.  (de 
altero  p.  312,  33  non  constat)  et  Seru.  ad  Aen.  II  27.  cumque  sane 
potuerit  'Dorus'  etiam  pro  adiectiuo  adhiberi,  retinenda  uidetur  arche- 
typi  lectio,  quamquam  ex  qua  fabula  reconditiore  saltatio  nuda  suam 
accipiat  explicationem  nos  latet.  innuitne  poeta,  absente  Ptnio  uymphas 
priuas  sibi  choreas  duxisse  licentius,  quas  illo  praesente  non  ausae  sint 
ducere?  'celebranda',  frequentanda,  ut  Verg.  Aen.  III  280  Actiaque  Iliacis 
celebramus  Utora  ludis.  —  288.  non  uacuos  cum  ^adest'  cohaeret;  Prop. 
IV  5,  47  si  pulsat  inanis  (=  sine  muneribus),  Mart.  lU  58,  33;  et  sic 
Graeci  -/caraos,  ut  Hom.  II.  H  298,  Od.  XV  214.  —  uamque  ille  tuHt 
radicitus  altus  fagos.  'ille'  falso  hic  additur  (rectum  foret  'non  ille 
uacuos,  namque');  nam  Ellisius  'ille'  explicans  'pro  sua  parte'  errat. 
unde  olim  proposui  'ipse';  quod,  licet  a  sententia  probabile,  a  repeti- 
tione  minus  grata  (283)  non  commendatur.  mox  'radicitus'  difficile  iun- 
gitur  cum  'altas'  (nam  uulgo  adlatus  Verg.  G.  I  20  et  teneram  ab  radice 
ferens,  Siluune,  cupressum  non  plane  est  similis),  unde  Heinsius  uoluit 
'actas',  quod  esset  ^euolsas';  sed  hoc  etsi  optime  et  ex  more  coit  cum 
'radicitus',  tamen  neutiquam  'actas'  ea  utitur  significatione.  pro  uitioso 
autem  'ille'  si  legimus  'ihde'  (ex  uallibus  Tempe),  iam  'tulit'  non  est 
'attulit  ad  regiam',  sed  potius  (ut  saepc)  'abstulit',  quod  facile  recipit 
'radicitus'.  Verg.  G.  I  173  altaque  fagus.  —  280.  ac  recto  proceras 
stipite  laurus.  trunco  non  inflexo  celsas  (Hor.  III  25,  16  proceras  fraxi- 
nos);  et  laurus  jjrae  ceteris  Tempe  protulerunt  (VHehnius  I.  I.  p.  194  sq.). 
—  290.  non  sine  nutauti  platauo  lentaque  sororei  ilamuiati  Phae- 
tliontis.  *non  sine',  cum  multa;  iam  enim  qui  post  fagos  laurusque 
secuntur  singulares  sunt  collectiui,  quos  uocant.  platanus  (de  qua  cf. 
Hehnius  I.  1.  p.  248  sqq.)  'nutans'  dicitur,  ut  Verg.  Aen.  IX  681  (qaer- 
cus)  caelo  attollunt  capita  et  sublimi  uertice  nuiant;  Enn.  a)!.  Gell.  XIII  20 


430  LXIV  291—297. 

capitibus  nutantis  pinos  redosque  cupressus.  'lenta',  siue  'flexibilis'  siue 
(propter  oppositutn  'nutanti')  ^nmobilis'  audit  populus  (nam  hanc  potius 
quam  alnum  uidetur  poeta  innuere);  de  Pbaethontis  flammati  {KiQavvco- 
&SVTOS  explicat  Vulpius;  est  potius  'ardentis'  siue  flammis  louis  per- 
euntis;  Culex  128  ambustus  Fhaethon)  sororibus  cf.  Ouid.  met.  II  325  sqq., 
Verg.  Aen.  X  190  populcas  inter  frondes  umbramque  sororum,  Sen.  Herc. 
Oet.  187,  Culex  142  sq.  —  291.  et  aeria  cupressu.  Cul.  139  imaginem 
inlustrat;  et  sic  saepius  arbores  'aeriae',  ut  platani  Cul.  124,  ulmi  Verg. 
ecl.  1,  69,  quercus  Aeu.  III  608.  —  292.  haec  circum  sedes  late  cou- 
lexta  locauit.  'haec'  ad  uaria  arborum  genera  spectat.  'cont.',  inter 
se  ligata,  arboribus  tam  arte  positis,  ut  rami  conecterentur  cum  ramis 
(Plin.  ep.  V  6,  9  uineae  unam  faciem  longe  lateque  contexunt).  'I.  I.',  amplo 
circa  regiam  (43)  orbe.  —  293.  uestibulnm  ut  molli  uelatum  fronde 
uireret.  'molli'  (delicata  perque  umbram  suam  iucunda:  Aen.  IV  147 
mollique  fiuentcm  fronde  tegit  crinem)  fronde  efficiunt  arbores,  ut  uiride 
sit  (Verg.  G.  IV  18  stagna  uirentia  musco)  uestibulum  siue  tota  circa 
arcem  undique  patentem  area  (sic  enim  ut  accipiamus,  cogit  illud  'circa 
sedes  late').  iam  cum  'uelare'  non  ualeat  'inumbrare'  (Verg.  G.  IV  20), 
sed  usitatum  sit  de  sertis  suspensis  (cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  II  248),  'ue- 
latum'  recte  se  haberet  in  Chironis  corollis  in  ipsa  aula  adfixis,  non  in 
Penei  arboribus  altis,  quae  potius  circumdant  uallantque  regiam  nec 
solum  umbram  praebent  gratam,  sed  etiam  oculos  arcent  profanos.  tra- 
dito  ergo  'uellatum'  ita  sum  usus,  ut  darem  ^uallatum'.  —  294.  post 
hunc  consequitur  solerti  corde  Prometheus.  "^consequitur',  statim 
uenit.  descriptio  ex  nomine:  ex  sollerti  siue  ad  inueniendas  nouas  artes 
ingenioso  ''corde',  hoc  est  prudeutia  (Lucr.  V  1106  ingenio  praestare  et 
corde  uigere),  constat  dictum  esse  Promethea;  cf.  Welckerus  libri  'Aeschyl. 
Trilog.'  p.  20.  interfuit  autem  ille  nuptiis  Thetidis,  utpote  quae  causa 
fuisset  ei  liberationis  et  cui  ut  contingeret  Peleus  maritus  ipse  efFecisset; 
Hygin.  astr.  II  15  (audiens  fatorum  de  Thetidis  filio  decretum)  Prome- 
theus  auditum  loui  mmtiauit,  qui  .  .  coactus  destitit  Tlietin  uelle  ducere 
uxorem  et  Frometheo  pro  beneficio  meritam  retulit  gratiam  eumque  uin- 
culis  liberauit  (Welckerus  1.  I.  p.  49  sqq.).  —  295.  extenuata  gerens 
ueteris  uestigia  poenae.  in  corpore  prae  se  ferens  adhuc  siue  cica- 
trices  ex  stigmatis  inustis  olim  per  dirum  supplicium  (Verg.  Aen.  II  278 
uolneraque  illa  gerem,  Plin.  XXXII  11,  24  cicatrices  extenuat)  siue  secun- 
dum  Probum  ad  Verg.  ecl.  6,  42  ob  hoc  beneficium  (fati  nuntiati)  lup- 
piter  eum  soJuit;  ne  tamen  impunitus  esset,  coronam  et  anulum  gestanda 
ei  tradidit,  ut  neque  in  anulo  saxi  ac  ferri  memoria  deesset  et  in  corona 
uinculorum  forma  remaneret  (Welckerus  I.  I.),  ut  'extenuata'  iam  ualeat 
'mitigata'.  ''ueteris',  prioi-is,  ut  Aen.  I  23  ueteris  belli  et  IV  23  ueteris 
uestigia  flammae.  —  296,  297.  quam  quondam  silici  restrictus  membra 
catena  persoluit  pendens  e  uerticibus  praeruptis.  'silici',  quod  nullo 
pacto  coit  cum  'catena'  (haec  praeterea  erat  ferrea),  uulgo  ut  datiuum 
siue  ablatiuum   cum  'restrictus'  copulant;   cf.  Aeschyl.  in  Ciceronis  uer- 


LXIV  298-300.  431 

sione  Tusc.  II  10,  23  aspicite  religatum  asperis  uinctumque  saxis.  quae  cou- 
structio  ut  iam  durior  fit  ob  pendens  ex  ''restrictus'  illud  '^membra'  (ad  65), 
ita  rupis  mentio  infertur  uerbis  'e  uerticibus  praeruptis',  hoc  est,  Cau- 
casi  ex  montibus  summis  praecipitibus  (Aeschyl.  Prom.  4  nQog  nhgaig 
vxprjXoTiQriuvoLg,  Apoll.  Rhod.  II  1250),  ut  in  uersu  priore  plane  abnndet; 
praeterea  ''e'  ot  pluralis  ''uerticibus'  eam  potius  legentibus  snppeditat  ima- 
ginem,  quasi  iuter  duo  cacumina  per  catenam  iuncta  pependisse  in  aere 
a  poeta  fingatur  Prometheus,  qui  iam  nuUo  modo  simul  etiam  ad  rupem 
religatus  potuit  esse,  sed  tantum  toto  corpore  uinctus.  unde  pro  cor- 
rupto  'silici'  Heinsius  maluit  'Scythicis'  (cuius  uestigia  premens  Schwa- 
bius  'in  Scythia'),  memor  locorum,  quales  sunt  Claudiani  gigaut.  22 
infdix  Scythica  fixus  conuaUe  Prometheus ,  Mart.  XI  84,  9  et  spect.  7,  1. 
mihi  praeplacuit  ''catena'  firmare  addito  (cf.  Aesch.  Prom.  6  ddafiavTL- 
voiv  dsafiav  iv  appTjxrot?  nsSais  et  Hesiod.  theog.  521),  nimirum  'tri- 
plici',  ut  dixit  Hor.  od.  I  3,  9  aes  triplex,  Verg.  Aen.  VI  549  triplici 
circumdata  muro.  'persoluit',  Attius  trag.  534  R.  eum  (ignem)  dictus 
Prometheus  clepsisse  dolo  poenasque  loui  facti  ['fato'  codd.]  expcndisse 
supremo.  iamque  post  semideos,  quos  singulos  et  pi*ae  ceteris  ob  certas 
causas  esse  nominatos  uidimus,  uenit  deorum  turba  raagnorum.  — 
29)S.  inde  pater  diuuin  saucta  cum  coniuge  natisque  aduonit.  supra 
27  diuum  genitor;  quamquam  hic  secundum  V,  in  quo  'diui',  fortasse 
'diuj'  siue  'dium'"  est  i-estituendum,  ut  Enn.  ann.  18  V.  Venus  pulcher- 
ritna  dium.  ''natis',  liberis;  Ellisius  cp.  Hom.  Od.  III  381  avxoj  %al 
TcaiSsaGi  ■nal  alSoCrj  ■Kagayf.oiti.  de  uersu  hypermetro  cf.  LMuellerus 
d.  r.  m.  p.  294,  de  falsa  in  V  lectione  ''gnatisque'  idem  p.  318.  — 
299,  300.  caelo  te  solum,  Phoebe,  relinqnens  unigenamque  siniul 
cultricem  moutibus  ydri.  sic  iungendum  esse  plerique  intellexerunt, 
male  nonnulli  'caelo'  referunt  ad  'aduenit'.  respondent  enim  inter  se 
siue  datiui  siue  ablatiui  "^  caelo '  et  '  montibus ' :  utramque  stirpem  in 
solita  sede  reliqnit.  de  Diana  montium  domina  cf.  XXXIV  9,  Aen.  XI 
557  nemorum  Latonia  cultrix  (ad  LXI  1).  ^unigena'  dicitur  ea,  quam 
uno  partu  cum  Apolline  in  monte  Cyntho  Latona  mater  enixa  est,  usu 
per  86  aperto,  etsi  alibi  non  obuio  (cf.  LXVI  53);  nec  enim  accedo  eis, 
qui  cogitauere  de  Hecate,  unica  Asteriae  et  Persaei  filia,  quae  propterea 
[lovoyivriq  audit  (Hes.  theog.  426  et  448,  Apoll.  Khod.  III  1035);  nam 
et  abhorret  hic  quidem  locus  a  tali  eruditione  et  ineptum  est,  hoc  uersu 
conmemorari  Hecaten  ut  diuersam  a  Diana,  quam  Phoebi  sororem  ean- 
demque  cum  'unigena'  hic  nominata  profert  u.  sq. ;  uideturque  poeta 
reddere  potius,  ut  Hertzbergius  statuit,  graecum  ofLoyviog  siue  ofiozQO- 
cpog  'AnolXcovog  (Hom.  hymn.  9,  2j.  iam  ipse  locus,  cuius  cultrix  audit 
Diana  (nam  genetiuus,  etsi  aliquantum  etiam  ad  ^montibus',  multo  tamen 
magis  spectat  ad  'cultricem',  quod  per  adpositionem  accedit  ad  'uni- 
genam'),  in  V  audit  'ydri';  unde  Itali  nonnulli  'Hydri',  de  promunturio 
quodam  Asiae  minoris  cogitantes  (Plut.  Cim.  13),  quod  Dianae  tamen 
cultu  nobile  fuisse  plane  ignotum  est.    nec  probabilius  'Hydrae'  Statius, 


432  LXIV  301—306. 

'Idae'  Muretus,  'Idri'  Vossius  (iam  a  forma  grammatica  suspectum,  cum 
Cariae  illa  regio  'Idrias'  sit  uocata  et  urbs  ^drieus'),  'montium  Abydi' 
Froehiichius,  'Iri'  EUisius  coniecerunt.  mihi  praeplacet  ''Istvi'  siuo  'Histri', 
siquidem  Artemis  Istria  diserte  conmemoratur  a  Pindaro  (01  3,  25  sq.). 
cetorum  cf.  supra  p.  17.  —  301,  302.  Pelea  uam  tecnm  pariter  soror 
asperuata  est  uec  Thetidis  taedas  uoluit  celebrare  iugalis.  'nam' 
traiectum,  ut  XXXVII  11  (supra  p.  18);  cf.  Bentl.  ad  Hor.  sat.  II  6,  78, 
interpp.  ad  Verg.  Aen.  I  444.  Aen.  I  572  his  mecum  pariter  (=  una 
mecum)  considerc  reynis.  Ouid.  her.  4,  121  taeclaque  acccpta  iugali 
(supra  21  et  25).  Octauia  708  quoruni  toros  celcbrafse  caelcstes  ferunt. 
notum  est,  apud  Homerum  (l\.  XXIV  62),  quem  sequitur  Aeschylus 
fr.  281  D.,  Apollinem  interfuisse  nuptiis  illis.  sedpostea  cum  recordarentur, 
Phoebi  sagitta  prostratum  esse  Achillem,  accedentibus  aliis  fabulis  qnibus 
Aeacidis  inimicus  (fortasse  ob  Phoci  necem)  fingebatnr  deus,  hunc  iam 
olina  afuisse  a  nuptiis  consentaneam  putabant  (num  Hesiodus  his  erat 
auctor?).  quidquid  id  est-,  Dianam  hac  quoque  in  re  a  fratre  pendentem 
siue  Catullus  ipse  siue  eius  fons  finxit:  iniuriam  a  Peleo  fratri  inlatam 
sibi  quoque  absentiue  causam  esse  putauit  illa  nec  propterea  Tlietidos 
quamquam  carae  alioquin  grataeque  diem  festum  ut  ornaret  praesentia 
sua  a  se  inpetrare  potuit.  ceterum  forfcasse  'est'  delendum,  ut  'nec' 
iam  non  'nec  propterea' ,  sed  'ne  quidem'  ualeat:  uidentur  litterulae 
'ist',  pertinentes  illae  ad  'ydri'  in  u.  priore  corrigcndnm ,  hnc  delapsae 
esse.  —  303.  niueis  flexerunt  sedibus  artus.  in  soliis  illis  eburueis  n.  45 
conmemoratis  (sine  uUa  cansa  Itali  'niueos').  'artus  fiectere'  secundum 
graecum  y.dantfiv  yicoXa  (yovv)  pro  '/.a^b^to&ai  dictum  explicaudum  esse 
uidit  Mitscherlichius  cp.  Aescbyl.  Piom.  396,  Soph.  0.  C.  19;  nam  Stat.  Ach. 
II  108  (394)  fluxa  nunc  legitur.  sedebant  ad  mensas,  non  adcurabebant, 
tempoi-e  heroico;  cf.  Lambinus  ad  Hor.  od.  I  27,  8.  —  304.  large 
multiplici  constructae  sunt  dape  mensae.  quamquam  miro ,  tamen 
non  insulso  plane  modo  dici  posset  'dapes  in  mensis  construuntur'  (quod 
acerni  imaginem  suppeditaret);  sed  'mensae  dapibus  construuntur'  tam 
ineptum  quam  inauditum  est.  quid  usitatum  sit,  docent  Plaut.  Men. 
I  1,  25  cerecdes  cenas  dat ,  ita  mensas  extruit,  Cic.  de  sen.  13,  44  caret 
epulis  extructisque  mensis,  id.  Tusc.  V  21,  62  mensae  exquisitissimis 
epulis  extruebantur ,  Tib.  II  5,  99  dapes  et  festas  extruat  alte  cespitibus 
mensas,  Ouid.  met.  XI  119  menms  posuere  ministri  extructas  dapibus, 
Sil.  Ital.  XI  273  regifice  cxiructis  celebrant  conuiuia  mensis  (Hor.  epod. 
11,  43,  sat.  II  6,  105,  a,lia).  hinc  certa  nascitur  emendatio  ""sunt  ex- 
tructae  dape  mensae',  siue  transpositione  casu  facta  iam  ob  hiatum 
correctum  est  'coustructae'  siue  grammaticus  quidam  in  uersus  con- 
formatione  offensus  male  (ita  quippe  laborantes  sub  pondere  mensae 
egregie  depinguntur,  cf.  58)  de  suo  uoces  traiecit  mutauitque.  'multiplex 
daps',  cena  multorum  ferculorum.  —  305,  306.  cuni  interea  infirmo 
quatientes  corpora  motu  ueridicos  Parcae  coeperunt  edere  cantus. 
'interea' ,   inter  cenam ;    XCV  3.     'quatientes' ,   monentes,  dum  carminis 


LXIV  307—309.  433 

ictus  comitantur;  cf.  LXIII  11.  'infirmo  raotu',  qualis  est  proprius 
anuum  (LXI  154);  etsi  enim  interdum  Parcae  ut  pulcrae  uirgines  descri- 
buntur,  in  artis  nionuraentis  et  in  Hom.  hymn.  in  Mei-c.  552  (unde  eas  in 
uicinia  Pharsali  habitasse  comperimus),  tamen  cura  aliis  C.  eas  introducit 
aous  fatidicas  (cf  Prellerus  myth.  gr.  I  p.  416).  qui  hac  quoque  in  re, 
ubi  Homeri  deseruit  uestigia  (apud  quem  ApoUo  fata  canit),  Hesiodum 
(th.  217)  sequens  hoc  munus  apte  dat  Parcis.  recte  CMuellerus  [spicil. 
p.  37  sq.]:  'Parcae,  ut  fatales  deae,  praeesse  uitae  hominum  fingebantur  et 
grauissimarum  rerum  curam  suscipere.  quare  praeter  Ilithyiam,  quae  est 
naturalis  socia  Parcarum  {nccQsdQos  Molqccv),  operam  praestant  in  partu 
iuprimis  egregiorum  et  inlustrium  puerorum  atque  unicuique  nascenti 
sortem  suam  canunt.  tale  carmen  cogitandum  est  illud,  quod  TibuUus 
finxit  Parcas  eo  die  cecinisse,  quo  Messala  nasceretur  [I  7,  1,  ubi  uide 
Dissen.].  orta  autem  uidetur  illa  opinio  inde,  quod  uetulae  matronae 
pnerperis  assistere  solebant  uendo  tempus  fallentes.  eaedem  deae,  lunonis 
pronubae  haud  raro  comites,  nuptiarum  curam  suscipiunt  (PolL  onom. 
III  3  p.  117,  Bekk.  ad  Arist.  aues  1734).  patet  igitur,  cur  adpareant 
festo  illo  die,  quo  nuptiis  inter  se  iunguntur,  quibus  uasciturum  sciunt 
filium  Achillem,  patris  gloriam  non  aemulaturum  tantum,  sed  aliquanto 
aucturum.  huius  igitur  laudes  et  fortiter  facta  uaticinantur'.  Hor.  c.  s.  25 
tieraces  Parcae,  Pers.  5,  48  Parca  tenax  ueri;  Cic.  de  diu.  I  45,  101 
mridicae  uoces  ex  oceulto  missae.  —  307,  308,  his  corpus  tremulum 
complecteus  uudiquc  uestis  caudida  purpurea  talos  iuciuxerat  ora. 
'his'  i^ro  'harum',  ut  263.  ''tremulum',  prae  senio,  ut  Enn.  ann.  36  V. 
cum  tremulis  anus  aitubus.  palla  'complectitur  undique'  siue  totum 
corpus  circumdans  contegit  (266).  'talos',  ut  Lygd.  4,  35  ima  uidebatur 
talis  illudere  palla.  'ora',  instita  siue  limbo  uestis,  ut  Ouid.  met.  IV  480 
summa  uestem  deduxit  ab  ora,  Hor.  sat.  I  2,  29  qiiarum  subsuta  talos 
teget  instita  ueste  (ibid.  99).  AStatius  cp.  Plat.  rep.  10  p.  617  C  &vycc- 
ziQccq  TJjs  'Avdy-Ar^q  MoiQccg  Isvxniiovovaag  artiMficczcc  iTil  zwv  Ksq^alwv 
ixovaas.  —  309.  at  roseo  uiueae  residebaut  uertice  uittae.  'at'  talis 
infimis  opponit  uerticem  summum.  quem  'roseum'  attribui  Parcis  tam- 
quam  roseo  iuuentae  flore  utentibus,  iure  suo  beue  sani  critici  carpserunt, 
siquidem  diligentissimum  in  earum  tamquam  anuum  descriptione  poetam 
credi  nequit  hic  adeo  sui  oblitum  esse.  nec  de  roseis  corollis  illarum 
capiti  inpositis  cogitari  posse,  ultro  adparet.  nil  autem  iuuat  Ciris  122 
et  roseus  medio  surgebat  uertice  crinis,  cum  et  purpurei  crinis  Nisaei 
peculiaris  sit  ratio  nec  cetera  congruant.  'ambrosio'  ergo  Vulpius, 
'annoso'  ESchuIzius  coniecerunt;  minima  cum  mutatione  (saeijissime 
enim  uocabulorum  exitus  inter  se  confu.si)  'roseae  niueo'  restituit 
AGuariuus.  niueum  crinem  (cf.  Hor.  od.  IV  13,  12  capitis  niues  cum 
Peerlkampii  nota,  quod  ex  graeco  yi^Qccl  vi(p6(isvog  ductum  esse  constat) 
anus  habent,  quem  eadem  cum  colorum  oppositione  iam  in  u.  priore 
obuia  insigniutj;  uittae  roseae:  Prop.  IV  9,  52  (sacerdos)  puniceo  canas 
stamine  uincta  comas,  Ciris  511  purptireas  flauo  retinentem  uertice  uittas 

CATnL.i.us  ed    Baebrens.     II.  28 


434  LXIV  310-315. 

plane  emendationem  firmans  (nam  ex  re  niueus  uertex  in  flauum  conmu- 
tatus),  PLM.  III  19,  1,  46  candida  flaiieiiti  discinxit  tempora  uitta,  Stat. 
Ach.  I  611  et  Theb.  11  738,  IV  218.  —  310.  aeternuuique  manus  earpe- 
bant  rite  laboreni.  officinm  inde  ab  initio  mundi  sibi  impositum  fata 
nectendi  (cf.  Cic.  de  diu.  I  55  fatum  .  .  est  ex  omni  aeternitate  fluens 
ueritas  sempiterna)  suo  ordine  (mox  descripto)  peragunt.  locutiones  quales 
sunt  'carpere  (=  perficere)  iter'  et  'carpere  uelleva  (pensum)'  hic  in 
unum  confusae.  —  311.  laeua  colnni  inolli  lana  i*etiuebat  amictuni. 
de  nendi  opera  uniuersa  cf.  Bluemnerus  libri  ^Technologie'  I  p.  307  sqq. 
et  in  actorum  archaeolog.  t.  35  (1877)  p.  52,  Mavquardtus  autiqq.  priu. 
II  p.  500  sqq.,  ex  poetis  maxime  Ouid.  met.  VI  18 — 23.  colus  (cuius 
uocis  de  genere  masculino  raro  cf.  Neuius  I  p.  651)  per  totum  opus 
tenetur  (sic  'retinei'e'  pro  Henere'  Prop.  H  29,  5)  a  raanu  sinistra,  cir- 
cumdatus  ille  lana  infecta  siue  rudi  in  orbem  glomerata.  quam  lanam 
rudem  cum  semper  coumemorent  in  eolo  (Ouid.  1.  1.  19,  epist.  1,  78, 
a.  a.  II  220),  mollis  lana  (ut  infra  318)  constet  ex  filis  deductis  per- 
fectisque,  ouium  autem  lana  fueritne  mollis  an  crassa  ('sollox'  Festus 
p.  301)  nil  ut  in  colo  uellus  indigestum  gerente  referre  adpareat,  pro 
'molli'  attributo  ex  corruptela  nato  quaerendum  erit  uocabulum  rei 
conueniens  (nec  enim  quod  conieci  ''iuformi'  nimis  placet).  —  312.  dex- 
tera  tuui  leuiter  (lednceus  flla  supiuis  formabat  digitis.  dextva  lanam 
e  colo  trahens  agili  habilique  modo  (luuen.  2,  56)  stamen  in  longum 
ducit  (Ouid.  met.  IV  36  letii  dcduceiis  pollice  filum)  digitis  sursum 
erectis  et  in  certam  fili  speciem  redigit.  'tum'  cum  proximo  'tum'  arte 
cohaeret:  'modo  .  .  modo';  uariat  dextra  inter  hoc  negotium  deducendi  et 
torquendi  officium  statim  describendum :  —  313,  314.  tum  prono  in 
police  torqueus  libratum  tereti  uersabat  turbine  fusum.  modo, 
dum  policem  (prisce  pro  'pollice')  deorsum  inclinat  (opp  'supinis  digitis'), 
torquet  filum  dextra  eo  quod  uersat  siue  in  gyrum  circumagit  fusum 
(in  cuius  cacumine  primum  filum  erat  adfixum),  qui  libratur  siue 
aequabiliter  mouetur  ope  rotundi  turbinis  siue  uerticilli  (in  quo  inferior 
pars  fusi  haeret);  cf.  Tib.  II  1,  64  fusus  et  apposito  pollice  uersat  opus, 
eleg.  in  Maecenat.  1,  73  torsisti  polliee  fusos,  consol.  Liuiae  164  hanc 
lucem  celeri  ttirhine  Parca  neat.  uersatus  siue  tortus  pollice  fusus  quia 
simul  filum  uersat  uel  torquet,  facili  opera  ipse  poUex  stamina  torquere 
uersareue  dicitur,  ut  Ouid.  met.  IV  34  et  XII  475;  unde  hic,  ne  tauto- 
logia  miuime  grata  existat,  'torquens'  potius  ad  fila  referenda  puto,  dum 
^prono  in  pollice'  magis  ad  u.  314  spectat.  —  315.  atque  ita  decerpeus 
aeqnabat  semper  opus  dens.  difficile  explicatu  'ita',  cum  non  id  quod 
ex  prioribus  consequitur  (84,  Ouid.  met.  I  228,  III  22  et  118,  Verg.  6. 
IV  409),  sed  noua  plane  res  adferatur.  nam  dum  in  filo  deducto  torto- 
que  forte  extantes  floccos  naeuosque  sordidos  feminae  nentes,  utraque 
manu  occupata,  oris  dentibus  remouent  et  ita  aequando  consulunt  operis 
siue  fili  et  subtilitati  et  puritati,  tantummodo  pergunt  in  coepto.  itaque 
reponendum  uidetur  'atque  ibi'  (LXVI  33).    de  re  cf..  eleg.  in  Maecen.  1,  74 


LXIV  316—320.  435 

de  Hercule  lenisti  morsu  leuia  fila  parum;  percussit  crehros  te  propter 
Lydia  nodos  (quos  nimirum  parnm  accurate  decerperet  heros),  Claud. 
in  Eutr.  II  583  non  alius  lanatn  purgatam  sordibus  aeque  praebucrit 
calathis.  'semper'  (ut  et  iniperfecta  omnia)  eo  refer,  quod  uno  filo  de- 
ducto  torto  aequato,  ubi  fusus  terram  tetigit,  denuo  iiicepit  opus  nendo 
nouom  filum.  —  316.  laueaque  aridulis  haerebaut  morsa  labellis. 
substantiuum  'morsum'  indicans  id,  quod  morsu  decerptum  est  siue 
frustum,  hoc  uno  locu  inuenitur;  AStatius  cp.  'mansum'  apud  Cic.  de 
or.  II  39,  162  omnia  minima  mansa.  nec  niinus  est  cinct^  Xiyoiiivov 
'aridulus',  hoc  est,  sucis  siue  sputis  carens  (utpote  in  anubusj;  de  duobus 
deminutiuis  cf.  III  18.  —  317.  (£uae  prius  in  leui  fuerant  extantia 
fllo.  antea  eminuerant  (cf.  Colum.  V  11,  5  surcuU  de  arbore  extent)  in 
stamine  iam  tereti  aequalique  (Ouid.  met.  IV  221  leiiia  stamina).  de 
constructione  'fuerant  extantia'  (=  extiterant)  cf.  Draegeros  synt.  hist. 
I  p.  293.  cf.  et  Ciris  33  sq.,  252.  —  318,  319.  aute  pedes  autem 
candentis  moUia  lanae  uellera  uirgati  custodibant  calathisci.  hi 
calathisci  (quos  praeterea  habet  Petron.  41,  cum  sint  usitatimagis  calathi) 
siue  quasilli  sunt  corbiculae  e  uirgis  teneris  contextae  (Copa  16  uimineis 
in  calathis,  Prop.  III  13,  20,  ubi  fortasse  restituendum  uircjatos  per 
calathos,  codd.  'uirgineos'),  pedibus  nentium  subiectae,  recipiebant  serua- 
bantque  (cf.  ad  L  XXXIV  8  audibant)  candentis  iam  per  purgationem 
lanae  (Claud.  in  Eutr.  I  276  et  niueam  dominae  pensis  inuoluere  lanam) 
uellera  iam  e  rudi  statu  mollia  aequando  facta  (Ouid.  fast.  II  742  calathi 
lanaquc  mollis).  nempe  fila  singula,  fuso  terram  attingente,  abrupta 
fuso  inuoluebantur;  qui  si  inpletus  esset,  iam  uellus  inde  detractum 
calatho  tradebatur  (luuen.  2,  54  calatJtisque  peracta  refertis  uellera, 
Theocr.  24,  69  v.ara  HlmaTriQog  insiysi),  ubi  in  glomera  formabatur.  — 
320.  haec  tuni  clarisona  pellentes  uellera  uoce.  'haec'  pro  'hae' 
(quod  ipsum  olim  restituebant);  cf.  Fleckeisenus  mus.  Rhen.  VII  p.  271 
(IX  p.  220),  Usenerus  Fleckeis.  ann.  1865  p.  226,  Neuius  II  p.  207. 
'uellus'  etsi  adhibetur  etiam  de  rudi  coli  lana  (Ouid.  met.  XIV  264 
quae  uellera  motis  nulla  trahunt  digitis  nec  fila  sequentia  ducunt),  cum 
'pellentes'  tamen  nullo  modo  coit,  quippe  quod  trahatur,  carpatur, 
uellatur  ad  filum  deducendum.  cum  autem  aliena  intulerint  AStatius 
'plectentes'  coniciens  (nam  calathis  peracta  uellera  tradentes  Parcae 
deuuo  nent,  inter  nendum  more  in  antiquitate  quoque  sollemni  cantantes: 
cf.  u.  306y  et  Heinsius  'polientes'  scribendo,  melius  sane  se  habet 
LFruterii  commentum  'uellentes  uellera'.  cum  tamen  'clarisona  (cf.  125) 
uoce'  ad  solum  illud  iuclusum  'pellentes  uellera'  pertineat,  nullo  modo 
ad  u.  sq.,  cui  iam  adest  suus  ablatiuus,  cum  porro  sic  iunctum  'pellentes' 
optime  86  habeat  (quippe  inpellunt  incitantque  Parcae  opus  uoce 
sua  acuta,  scil.  uersu  intercalari  elatiore  cum  uoce  repetito):  uitium 
potius  in  illo  'uellera'  utpote  scribae  neglegentia  e  u.  319  iterato  latere 
uidetur.  in  intercalari  autem  cum  inpellantur  fusi  eo  cum  consilio,  ut 
celeriter    torqueantur    fila,    haec  ipsa  pelli   non  inepte    dicuntur.     unde 

28* 


436  LXIII  321—327. 

'stamina'  uel  'licia'  uidetur  depulisse  iterata  uox  'uellera'.  —  321.  diuino 
fiideriiut  carmiue  fata.  ^dmiuo' ,  quod  ex  pectore  dei  inplentis  pleuo 
(Lucr.  I  731  carmina  diuini  pectoris,  unde  et  ipsi  uates  atque  sagae  diuini 
diuinaeque  uocantur)  'funditur'  siue  maiore  cum  spiritu  profertur  (Cic.  de 
fin.  IV  4,  10,  Tusc.  I  26,  64,  Lucr.  V  110).  —  322.  perMiae  quod  post 
uulla  arguit  aetas.  sic  uere  Lachmauuus;  uam  traditum  in  V  'arguet' 
ad  solum  tempus  post  poetam  uenieus  spectare  potest,  cum  inter  hunc  et 
uuptias  illas  interpositum  sisatium  fuerit  dicendum  non  accusasse  menda- 
ciorum  et  falsitatis  (de  perfidiae  uocabulo  cf.  Usenerus  Fleckeis.  ann.  1878 
p.  74)  Parcarum  carmen.  cf.  supra  222  nec  ulla  aetas,  Ouid.  met.  II  418 
tiemus,  quod  nulla  reciderat  aetas.  —  323.  o  decus  eximium  maguis 
uirtutibus  aiigeus.  'decus'  neque  gloriam  potest  designare  (quae  par  itur 
uirtutibus)  neque  uero  nobilitatem  (quo  pacto  'genus'  scribendum  foret: 
Ouid.  ex  P.  I  2,  2  et  I  8,  17);  unde  equidem  interpretor  de  pulcritudine 
(Aen.  IV  150  tuntum  egregio  decus  enitet  ore,  Stat.  Ach.  I  290  eximium 
formae  decus),  quam  in  nouo  marito  quoque  praedicari  ad  LXI  191  ui- 
dimus  quamque  recte  Peleus  augere  siue  oruare  dicitur  summis  aniuu 
mentisque  dotibus:  Scip.  elog.  I  3  quoius  forma  iiirtutei  parismnu  fuit.  — 
324.  Ematliiae  tutameu  opis,  carissime  uato.  'Emathia'  etiam  Thessa- 
liae  maximeque  Pharsali  nomen  erat,  ut  ex  Verg.  G.  I  492  (cf.  ibiVossius) 
notum  est.  uocis  'ops'  usus  singularis  priscorum  jjroprius:  Ean.  trag.  83  E. 
et  hinc  Verg.  Aen.  VIII  685  ope  (=  mauu)  barharica;  hic  regui  potentiam 
indicat,  quam  postea  plurali  'opes'  designabant:  Aen.  II  4  Troianas  ut 
opes  et  ib.  605  has  euertit  opes.  'tutamen' ,  ut  supra  26  'columen' : 
tragicus  inc.  52  R.  qui  te  tutamen  fore  sperarat  familiae  domiiique  columen 
(in  V  quod  legitur  Hutum',  'tutvi'  pro  Hutn'  exarauit  librarius).  deinde 
Itali  rescripserunt  'clarissime'  cp.  Ouid.  met.  XI  221  sqq.  et  266  felix 
et  noto,  felix  et  coniuge  Peleus  (Cic.  de  o£F.  III  16,  66).  quamquam  de 
coniectura  illa  dubitari  potest,  cum  propriae  Pelei  ipsius  uirtutes  hic 
praedicentur.  coniecit  Froehlichius  'car.  Peleu',  Schwabius  'car.  fato'  (cp. 
Ciris  200),  mihi  in  mentem  uenit  'notis'  (eis  qui  te  nouerunt).  —  325.  accipe 
quod  laeta  tibi  pauduut  luce  sorores  ueridicae.  'accipe',  ut  LXVIIP  13. 
'laeta  luce' ,  ut  supra  16  alma  (beata)  luce  et  Ouid.  f.  I  87  lueta  dies. 
''paudere' ,  obscura  inuoluta  aperire,  ut  Aeu.  VI  267.  sorores  ueridicae 
Mart.  V  1,  3,  quae  dispensant  mortalia  fata  sorores  Ouid.  epist.  12,  3, 
dominae  fati  sorores  id.  trist.  V  3,  17.  —  326,  327.  sed  uos,  quae  fata 
secuutur,  currite  duceutes  subtegmiua  currite,  fusi.  uos,  fusi,  currite 
celeriter  (hoc  indicat  repetitio)  deducentes  fila  (uil  enim  aliud  hic  quidem 
sibi  uoluut  subtegmina;  cf.  Hor.  epod.  13,  15  et  Nemes.  Cyneg.  311), 
quae  (acc.)  fata  (nom.)  secuutur,  h.  e.  quibus  fata  reguntur,  fila  igitur 
fatalia.  Stat.  Theb.  I  213  et  uocem  fata  secuntur ,  Anth.  lat.  227,  1 
[PLM.  IV  p.  260]  eonsultum  fata  sequuntur.  h^c  constructio,  quamquam 
a  sententia  unice  commendatur,  tamen  contortior  est,  ut  fere  non  dubitem 
quin  'sed  uos,  quos  fata  secuntur,  .  .  fusi'  scripserit  poeta.  etenim  obuia 
trauslatione  a  fiUs  ad  fusos  hi  quoque  fatales  uocantur.     ceterum  pluralis 


LXIV  328-334.  437 

'fusi'  confirmat  id  quod  facile  per  se  patet  ex  tota  Parcarum  nentium 
descriptione,  poetam  non  singulanuu  munera  (quae  exprimit  notus  uersi- 
culus  Clotho  cohim  haiulat,  Laclusis  traJnt,  Atropos  occat)  distinxisse, 
sed  oranes  simnl  nentes  fecisse,  omnes  etiam  simul  cantantes;  unde 
eorum  opiniones,  qui  singulas  strophas  inter  tres  deas  diuidere  uoluerunt, 
conruunt.  quod  et  refutat  ipsarum  stropharum  inaequabilitas,  qua  in  re 
Catullo  conuenit  ex.  gr.  cum  auctore  Peruigilii  Veneris.  Verg.  ecl.  4,  46 
'talia  saecla^  suis  dixerunt  'currite^  fusis  concordes  stahili  fatorum  nuviine 
Parcae ,  quae  uerba  nobis  illud.  'q.  f.  s.'  ad  fusos  referentibus  fauent. 
ad  intercalarem  cf.  et  Theocr.  1,  64  et  Verg.  ecl.  8,  68.  —  328.  adiieniet 
tibi  iam  portans  optata  niaritis  Hesperus.  mox  praesto  erit  secum 
aduehens  (Tib.  I  3,  94).  'optata' ,  honeste;  Ter.  ad.  V  9,  21  di  tihi 
omnia  omnes  semper  optata  offerant.  ''maritis'  proleptice  pro  sponsis 
(nouis  maritis);  de  solis  uiris  accipe.  de  Hespero  ad  LXIf.  —  329.  ad- 
ueniet  fausto  cum  sidere  coninnx.  in  thalamnm  tuom;  iam  nunc  enim 
praesens  dea  (338,  372  sqq.).  'cum' ,  una  cum ,  statim  adparente  sidere 
felici  notique  compotem  te  faciente.  'considere'  0  praebet;  quod  etsi 
sane  potest  corruptum  esse  ex  'cum',  fortasse  tamen  continet  uestiginm 
scripturae  'quom';  sic  etiamnunc  lex  Rubria  a.  a.  Chr.  n.  48  ter  qiiom 
eo  exhibet.  —  330.  (xuae  tibi  flexo  animo  nientis  perfundat  amorem. 
uulgo  ex  Mureti  coniectura  scribunt  "^flexanimo  mentem  p.  amore' 
(Lachm.  'te  flexanimo  mentis  p.  amore',  alii  alia),  riestituto  uocabulo 
Pacuuiano  (trag.  177  R.  o  fexanima  atque  omnium  regina  rerum  oratio; 
aliter  sensu  passiuo  pro  'amens'  ibid.  422).  iamque  'perfundat'  ualet 
'instillet,  mentem  tuam  faciat  bibentem'  (XLV  11).  uerum  enim  uero 
Thetis,  ad  quam  haec  et  sequentia  spectant  totam,  non  male  dicitur  esse 
animo  flexo,  scil.  ^eneri:  deponet  in  cubile  ueniens  ferociam  uirginalem; 
Verg.  6.  IV  516  nulla  Venus,  non  ulli  animum  flexere  Hymenaei,  Aen. 
IV  35  aegram  nulli  quondam  flexere  mariti.  sed  quid  iam  faciet  eadem 
de  mentis  amore,  hoc  est,  tecto  adhuc  (cf.  ad  LXI  171  et  infra  372 
animi  antores)'?  puto  conuenire  huic  descriptioni:  aperiet,  nudabit, 
conmittet,  tradet  tibi.  Fcripsitne  poeta  Mefundat'  an  profundat',  hoc 
est,  tfifundat  (de  'o'  producta  cf.  202)?  —  331.  languidnlosqne  paret 
tecum  ooniungere  somnos.  qui  languidos  reddunt;  ut  languida  quies 
Verg.  Aen.  XTI  909,  languida  otia  pan.  ad  Messal.  181;  de  deminutiuo 
rariore  cf.  Anth.  lat.  222,  2  [PLM.  IV  p.  259]  languidulos  ocellos  et  Cic. 
ap.  Quint.  VIII  3,  66.  'paret' ,  uelit,  in  eo  sit  ut;  cf.  Aen.  IV  118  m 
nemus  ire  parant,  Ouid.  rem.  99  peccare  parares.  'coni.  somnos'  honeste, 
ut  mox  372  coniungite  amores,  Prop.  II  14,  22  mecum  habuit  positum 
lenta  jmella  caput  (Ouid.  epist.  3,  107  perque  tuum  nostrumque  caput,  quae 
iunximus  una).  —  332.  leuia  substernens  robusto  brachia  collo.  ''leuia', 
glabra  (hirtis  uirorum  opposita);  cf.  LXI  174.  Ouid.  am.  III  7,  7  illn 
quidem  no.stro  subiecit  eburnea  collo  brachia,  Lydia  68  hrachia  formoso 
supponens  Cypria  collo  '^moechi),  Apoll.  Rhod.  I  1237.  —  334.  nulla 
domus  umquam  tales   contexit  amores.     quoniam   C.   alias  numquam 


438  LXIV  335—341. 

ni  arseos  sola  breues  producit  nisi  aate  uocem  graecanicam  (cf.  ad  LXII  4), 

Itali    restituerunt    adsentientibus    omnibus   editoribus   'domus  tales   um- 

quam'.     porro   traditum   ^contexit'  uolunt  esse  'sub  uno  tecto  sociauit', 

quod  non  agnoscit  usus,  secundum  quem  siue  defendendi  tutandique  siue 

celandi  notio  bic  aliena  cum  contegendi  uerbo  est  iuncta.     placuit  recen- 

tiorum  multis  (ut  et  nobis  olim)  Lachmanui  commentum  'conexit',  quod 

ex  u.   sq.   'coniunxit'    uidetur    coumendari    ('conexit'  pro  ^conexuit' ,   ut 

'nexit'  pro  'nexuit' :  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  495).     sed  si  ^amores'  propter 

sq.  'araor'    est  explicandum   de  mutuo   inter  Pelea  et  Thetidem  amore 

flagranti  (non  de  hac  ipsa,  ut  VI  16),  si  porro  ad  'domus^  tacita  mente 

supplemus   'ita   ut  hae   sedes',   quomodo  regia  Pelei  conexuisse  amores 

dicatur  nos  fugit.  olim  mare  abArgonautis  prinio  motum  inuicem  adspicien- 

tium  deae  et  herois  amores  conexuit;  domus  nunc  amantes  conexos  sociat 

copulatque.     quodni  auctore   Lenzio   'conspexit'    est  restituendum,  aliud 

remedium   est   circumspiciendum    (hic  'coniunxit',  u.   335  'conexit'?).  — 

335.  niiUus  aiuor  tali  couiuuxit  foedere  auiautes.    pulcre  'amores'  ex- 

cipit    ''amor':   Dracont.  9,  1  sqq.  [PLM.  V.  p.  183]  si  clccus  est  uirtus  et 

praemia  cuncta  meretur ,  si  meritum  post  fama  manet,  si  fama  superstes 

eminet.     'foedus'  de  societate  firma  tam  coniugum  quam  amantium:  Aen. 

IV  520  non  aequo  foedere  amantis,  Maxim.  eleg.  5,  117  haec  geminas  tanto 

constringit  foedere  mentes  (et  hoc  ^mentes'  sane  magis  hic  placeret,  amandi 

notione  iam  plus  nimio  repetita).  'umquam'  hic  subintellege.  —  386.  qualis 

adest  Thetidi,    qualis    coucordia  Peleo.     uariandi  gratia  pro  'quale 

foedus'  (nam  altero  loco  'qualis'  pro  ^et'  ex  more  poetarum):  LXVI  87, 

Stat.  silu.  II  2,  153   non  ulla   deo   meliore  eohaerent  pectora,    non  alias 

coluit  concordia  mentes.     Teleo'  per  synizesin  bisyllabe.  —  338.  expers 

terroris.    atpo^og.  —  339.  hostibus  haud  tergo,    sed  forti  pectore 

notns.     Hom.  II.  XIII  289    ovv.   ccv   tv   avxiv'    oma^t    Ttiaoi   §iXo?   ov8' 

svi   vatzca ,   aXXd.    v.bv   tj    areQvcov   rj   vi^dvos   avridasLB.     apte  Ellisius   cp. 

schol.  Ven.  ad  II.  XVI  380  Aiaxvlog  8s  'AxiXXsa  avv  rij  navoitXia  cprjaiv 

onta&ev  OQfn^aavra  jirjSrjaai  rr}v  rdcpQov  iir}  Ssi^avra  rd  vcora  Totg  sx&qols- 

notum   quiijpe,    foeda  fuisse  militi  uulnera  in   tergo   'tiraido'    (Hor.   od. 

III  2,  16)  accepta  utpote  ignauiae  signa,  contra  honesta  ea  quae  pectus 

hostibus  aduersum  gerat:  Oiiid.  a.  a.  I  209,  met.  XIII  264  (X  706),  Plin. 

h.  n.  VII  101,  Stat.  Theb.  X  275,  Dracont.  9,  180  sqq.  [PLM.  V  p.  190]. 

—  340,  341.  qui  persaepe  nago  nictor  certamine  cursns  flamea  prae- 

uertet  celeris   uestigia  ceruae.     describitur  nunc  Achilles  ut  no8coy.r]g, 

Ti68ag  cav.vg  (cf.  ex.  gr.  II.  I  488),  nullo  tamen  (ut  in   tota  hac  stropha) 

belli  Troiani  respectu  habito,  sed  memoria  cum  eius  pueritiae  (Stat.  Ach. 

II  110  K.   uix  mihi  bissenos  annorum  torserat  orhes  uita  rudis,   uolucres 

cum  iam  praeuertere  ceruas  et  Lapithas  cogebat  equos  .  .  Chiron,  Pind. 

Nem.  3,  90),    tum   institutorum    Aulide    in    belli   Troiani    praeparatione 

certaminura    (Eurip.   Iph.  A.   206   sqq.,    Philostr.    heroic.   p.   50  Boiss.). 

Ouid.  met.  VII  792  inuictos  certamine  cursus;  attributum  autem  proprie 

cursui  conueniens  'uagus'  (cf.  ad  LXIII  86)  obuia  hic  facilique  inuersione 


LXIV  343-346.  439 

ad  certamen  transfertur  ipsiim  (oppositiim  ex.  gr.  luctae  certamen  in  uno 
loco  lixum).  'flamea'  siue  'flammea',  imagine  ab  iguis  pernicitate  sumpta 
(Cic.  d.  n.  d  II  9,  24  ut  imitaretur  igneam  celeritatem):  Verg.  Aen. 
XI  718  tdrgo  pernicibus  ignca  x^lantis  (ib.  746),  Ouid.  met.  II  392  igni- 
pedum  uires  expertus  equorum.  'praeuertere',  anteire,  ut  Aen.  XII  345 
eguo  praeucrtcre  uentos.  append.  Tib.  3,  2,  13  uelocis  quaeram  uestigia 
cerui.  —  343.  iiou  illi  qiiisquain  bello  se  conferet  heros.  Danaorum, 
ex  quibns  nemo  cum  eo  se  conparare  uirtutibus  factisque  audebit  (Ouid. 
met.  Xlll  6  confertur  mecum  Ulixes,  ib.  98):  fortissimus  erit  in  bello 
Troiano,  cuius  iam  sequitur  descriptio  generalis;  cf.  Hom.  II.  II  674, 
XVIII  105.  'heros',  ut  infra  384.  'bello',  in  pugna,  non  cohaeret  cum 
sequentibus  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  263).  —  344.  ciiiii  Plii'ygii  Teucro 
luanabuut  sangiiiue  cauipi.  'cum',  olim  cum.  Thrygii  Teucro',  mox 
'Troica' :  gaudent  etiam  loci  itokvavv^La;  cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  II  325  sq. 
traditum  iu  V  'teuen'  uel  'tenen'  cum  alii  aliter  uellent  sanare  ('riui' 
Itali  nonnulli,  ''muri'  Statius,  ''cliuei'  Hauptius;  nec  minus  alii  inepta 
proposuere),  a  sententia  rectissime  Itali  dederunt  'campi',  recordati  Stat. 
Ach.  I  84  sqq.  cum  toto  Catulli  loco  comparandos  quem  tu  illic  natum 
Sigeo  in  puluere,  quanta  aspicies  uictrix  Phrygiarum  funera  matrum,  cum 
tuus  Aeacidcs  tepido  modo  sunguine  Teucros  undabit  campos,  inodo  crassa 
exire  uetabit  flmnina  ct  Hectorea  tardabit  funere  curius,  Ital.  II.  lat.  384 
sanguine  Dardanii  manabant  undique  campi,  Culex  306,  Ouid.  met.  XIII  579 
(Memnona)  Phrygiis  campis  Achillea  pereuntem  cuspide;  cf  Burm.  ad 
Anth.  lat.  I  p.  73.  uitium  quomodo  ortum  sit  mox  uidebimus ;  nam 
glossam  'teucri'  adscriptam  peperisse  corruptelam,  sane  fiarum  probabile. 
'Teucro'  adiectiue,  ut  Verg.  Aen.  II  745,  Ouid.  met.  XIV  72.  —  345, 
346.  Troicaque  obsideus  longiuqno  uioenia  bello  periuri  Pelopis 
uastabit  tertius  heros.  pessime  'obsldens'  uulgo  explicant  'obsidione 
claudens'  (=  obsidens),  cum  sit  'occupans'  potius  cohaereatque  arte 
cum  'uastabit'.  iam  etsi  longinquum  audit  etiam  id  quod  per  longum 
tempus  extenditur  (Eun.  ann.  401  longinqua  aetas,  Caes.  b.  c.  III  80 
longinqua  oppugnatio),  tamen  'longinquum  bellum'  non  ita  coit,  ut  prae- 
ualente  temporis  notione  conparare  liceat  Nep.  Epam.  5,  6  (Agamemnon) 
uix  deccm  atmis  unam  cepit  urbem  (hoc  est,  intra  decem  annos:  Kuehnerus 
gr.  I.  II  p.  263);  immo  finito  bello  longiuquo  occupasse  atque  uastasse 
Troiam  dicendus  erat  Agamemnon.  itaque  non  nimis  grate  repetita  uox 
'bello'  siue  e  glossa  siue  e  u.  343  per  socordiam  irrepsisse  uidetur;  et 
uidetur  genuina  lectio  a  correctore  litteris  minutioribus  suprascripta 
depulso  e  sede  sua  nersus  prioris  exitu  in  illo  'tenen'  uestigium  sui 
reliquisse.  potest  esse  CatuIIi  'longinquo  moenia  fine',  in  belli  exitu 
longe  remoto.  'periuri',  ut  Hor.  epod.  17,  65  Pelopis  infidi,  scil.  quia 
Pelops  Myrtilo  aurigae,  quo  corrupto  uicerat  Oenomaum  curru  et  Hippo- 
damiani  rettulerat,  promissa  non  soluit  mortemque  intulit  (Hygin.  fab.  84), 
unde  Myrtili  deuotioue  calamitas  uenit  in  totam  Pelopis  familiam,  Atreum 
et  Thyesten   filios   iu   regno   se   excipientes   et   nepotem  Agamemnonem, 


440  LXIV  348—353. 

qui  iure  tertius  regni  Pelopei  lieres  audit  (Hom.  II.  II  105).  —  348.  uir- 
tutes  clarsKlue  facta.     'uirtutes'  de  animi  cori50ri.sque  dotibus,  ut  323. 
Verg.  Aen.  VII  474  daris  dextera  factis.  —  349.  fatebuntnr  gnatorum 
in  funere  niatres.     testabuntur  alta  uoce,  quamquam  diras  in  carorum 
interfectorem  fundentes,  si  ex  Troiae  muris  filios  neci  datos  uident.     sic 
enim  in  nota  uocis  'funus'  significatione  (Aen.  IX  526  quae  funera  Turnus 
ediderit)  explicare  malim  tam  ob  imaginis  poeticae  maiorem  splendorem 
quam    ob    sequentia.    —   350.  cuui    incultun»   cauo   soluent  a  uertice 
crineui.  describitur  matrum  in  tristi  aspectu  luctus  (cf.  Hom.  II.  XVIII  122). 
dedi   uerba   ex   emendatione  mea:    'inciuium  canos  soluent  a  u.  crimen' 
V   habuisse   uidetur  (cf  appar.  crit.);   in  quibus  'crines'  propter  'canos' 
nimirum   G   reposuit.     unde  Itali   ex   coniectura  effecerunt  'in  cinerem'; 
quod   siue  pro   'ut   cinere   spargantur'  (Hom.  II.  XVIII  25)   siue  pro  'ut 
cadaueri    (rogo)    iniciantur'    (Ouid.   met.   III    506,    Hom.    Od.   XXIV  46) 
accipitur,  pessime  se  habet  a  latinitate  nimisque  recedit  a  litteris  traditis. 
nec  quod  AStatius  coniecit  ^incuruo'  melius  est,  siquidem  id  quod  anui 
sane   conuenit   ad    uerticem    male   transfertur.     crines   soluere   comisque 
passis  ire  porroque  nullam  habere  earum  curam,  magni  luctus  est  indi- 
cium;   cf.  interpp.  ad  Vei-g.  Aen.  I  480  crinibus  Iliades  ^x^ssis   et  III  65 
Iliades   crinem   de    more  solutae,  Ouid.   epist.   9,  125   incultis  captarum 
more  capillis,  fast.  III  470 ,  Stat.  Theb.  VI  32  sparsus  et  incultam  ferali 
puJuere    barbam.     itaque    ut    litterula   's'    dittographa  deleta  et  'cano' 
restituto  iam  ''uertice'  suum  recipit  attributum  respondens  illi  ^putrida', 
ita   ex   ductibus    'inciuium'  ultro  enascitur  'incultum'.     ''a  uertice',   ubi 
nimirum  in  nodum  erat  collectus:  Sen.  Troad.  99  soluimus  omnes  lacerum 
muUo  funere  crinem,  coma  demissa  est  libera  nodo.     ceterum  si  'canos 
crines'    uelis   retinere,   'inculto'    restitutum    eodem  redire,  uix  est  quod 
moneam.  —  351.  putridaque  inflrniis  uariabunt  pectora  palmis.    pa- 
pillas  flaccidas  et  uietas  (Hor.  epod.  8,  7  mammae  putres,  Attius  trag.  56 
corpus  annis  putret)\  nec  minus  ^infirmis'  de  anubus,  ut  305.    'uariabunt', 
pulsando  liuida  reddent  (Plaut.  mil.  glor.  216  uarias  uirgis,  prol.  Poen.  26 
uarientur  uirgis   et  loris  domi),   ut  itidem  faciebant  in    luctu  feminae: 
Aen.  I  481  et  tunsae  pectora  pahnis.  —  353.  uelut  densas  praecerpens 
messor    aristas    sole    sub    ardenti    flauentia    demetit   arua.     fundus 
imaginis  Hom.  II.  XI  67   ot  8'   aor'   diirjtiiQtg  tvccvzioi.  alXiiXoiGiv  oyfiov 
sluvvovGiv  ccvSqos  (iccnaQog  kkz'   UQOVQCiv  TtvQav  rj  KQid^tcov,  za   dl  SQciy- 
^aza  zaQcpia  tiltizsl'  ag  TQWsg  Kai  l4j;a:toi  ijt'  aXlT^loiGL  &0Q6vzfg  Srjovv. 
unde  saepe  metendi  uerbum  notum  est  ad  pugnas  transferri^Hor.  od.  IV 14, 31, 
Verg.  Aen.  X  513).     'praecerpens'    (Apoll.   Rhod.    III   1386  itQozcifimvzai 
ccQovQag)  AStatius  pro  tradito  'praecernens',  quae  uox  nihili  est,  reposuit. 
quamquam  loci  collecti  dubitantem  me  faciunt,  num  uerbo  illi  hic  sit  locus; 
nam  Ouid.  epist.  19,  143  nostras  praecerpere  messes,  Cic.  Verr.  IV  37,  80 
non  praecerpo  fructum  officii  tui,  Plin.  h.  n.  XVIII  177  boues  ne  germinum 
tenera  praecerpant  sermo  est  de  eis  quae  ante  iustum  tempus  carpuntur; 
et  ipsum  carpendi  uerbum  minus  hic  aptum.    usitatum  cum  sit  'messem 


LXIV  366—360.  441 

caedere,  praccidere,  snccidere'  (cf.  Heinsius  ad  Ouid.  1.  1.),  uidendnm 
est  potius,  an  lateat  siue  'praecaedens'  (cf.  153  'iniacta')  siue  'praecei" 
dens'.  nam  ceterae  coniocturae  (Italorum  'prosternens',  Scaligeri  ''prae- 
stemens')  sane  pai'um  probabiles.  Verg.  ecl.  2,  13  soJe  suh  ardenti  et 
ibid.  10  rahido  ('rapido'  codd.)  fessis  messorihns  aestu,  G.  IV  126  fla- 
ventia  culta.  illud  'messor  demetit'  cum  non  concoqueret  is  qui  G 
scripsit,  fi-igide  'cultor'  reposuit;  sed  copulatum  illud  ex  priscis  tem- 
poribus  ualde  adaniatum;  cf  comici  incerti  u.  123  R.  quasi  per  messim 
inessor  ('messor  per  messim'  codd.)  unumquemque  spicum  colligit,  Plaut. 
Epid.  V  2,  51  messem  metes ,  Ital.  II.  lat.  886  mnturasque  metit  rohustus 
messor  aiistas,  Coripp.  lob.  VIII  535  turmasque  rehelles  letifero  mucrone 
secat,  ceu  tnessor  acuta  falcc  mctit  segefes.  —  355.  Troiugreiinm  infesto 
prosteruet  corpora  ferro.  Ouid.  epist.  11,  19  infestum,  funebria  mu- 
nera,  ferrum,  Aen.  X  877  infesta  liasta,  alia  multa.  ''Troiugenum' 
(=  -genarum:  Neuius  I  p.  19),  pro  'Troianorum',  ut  Liu.  XXV  12,  5, 
Verg.  Aen.  III  359,  VII  117.  —  357.  testis  erit  niagnis  uirtntibus  unda 
Scaniandri.  'testis  erit'  (ut  supra  ''fatebuntur')  sollemnis  in  proferendis 
fortibus  factis  (sic  enim  'uirtutes'  accipe,  ut  51)  formula:  Tib.  I  7,  10  sq., 
Hoi-.  od.  IV  4,  38.  'unda  Scamandri'  ex  imitatione  Homeri  fluxit  (ut 
II.  XX  74  ov  AKv&ov  yialiovaL  Q^so),  civSQsg  Sa  Uy.uuavSQov):  cf.  LMuel- 
lerus  d.  r.  m.  p.  319.  —  358.  quae  passim  rapido  diffunditur  Helles- 
ponto.  non  uno  ore  funditur,  sed  per  plures  exitus  diuisus  stagnansque 
late  (cf.  Strabo  p.  595)  influit  in  Hellespontum  aestuosum  (Hom.  II.  XII 
30  dyccQQoov  '^Kllrianovxov).  ''passim  diffundi'  (cf.  Curt.  VIII  13,  8  flu- 
men  IIII  in  latitudinem  stadia  diffusus  .  speciem  uasti  maris  fecerat), 
ut  supra  277  passim  discedehant ,  Verg.  Aen.  V  676  pussim  diffugiunt.  — 
359,  360.  cuius  iter  caesis  angnstans  corporum  aceruis  alta  tepe- 
faciet  permixta  flumina  caede.  rem  narrat  Hom.  II.  XXI  7  sqq.,  218  sqq. 
(ubi  fluuius  atsivousvog  vsnveaai  dicitur).  'it*er'  et  "'uia'  de  cursu  flu- 
minis,  ut  Prop.  IV  2,  7.  ''angustans',  artum  efficiens:  Verg.  Aen.  V  806 
(cum  Achilles)  milia  mulfa  daret  leto  gemerentque  repleti  amnes,  nec  re- 
perire  uiam  atque  euoluere  posset  in  mare  se  Xanthus,  Sil  Ital.  IV  655 
clypeis  gdleisque  uirorum,  quos  mactas,  artatus  iter  cursumque  reliqui, 
Stat.  Theb.  IX  436  stipatus  caedihus  artas  in  frefa  quaero  uias,  Claud. 
I.  Stil.  I  186  Alpheus  Geticis  angustus  aceruis  tardior  .  .  pergit.  nec 
tamen  'caesi  corporum  acerni'  ualde  placent  tam  ob  inuersionis  usum 
ineptum  (recte  Cic.  Cat.  IV  6,  11  insepultos  ciuiutn  uceruos,  Verg.  Aen. 
X  245  ingentis  Butulae  caedis  aceruos)  quam  ob  recurrintem  statim 
uocem  'caede' ;  ex  scriptura  igitur  libri  0  'cessis'  potius  oruendum  ui- 
detur  'celsis'.  quocum  cohaeret  'alta',  in  altum  egesta:  Attius  322  R. 
Scamandriam  undam  salso  sanctam  ohtexi  sanguine  atque  aceruos  alta 
(==  alto)  in  amni  corpore  expleui  hostico.  Hepefaciet',  ut  XC  6  'lique- 
faciens'  (cf.  Ritschelius  opusc.  II  p.  618  sqq.);  gelida  aqua  (ut  similiter 
ex.  gr.  ferrum  Aen.  IX  419)  tepefit  calido  sanguine  (cf.  181)  inmixto; 
cf.  Lucr.  III  643,  Aen   XI  634.  —  post  B60  uel  361  (et  ipse  intercalaris 


442  LXIV  362-367. 

causa  erroris)  nonnulla  intercidisse,  rectissime  adseruit  LMuellerus  duce 
Statii  loco  s.  1.  his  uerbis:  'ipsum  illud  clenique  testis  erit  poterat 
monere,  plus  semel  praecessisse  id  quod  est  testis  erit.  quis  enim 
credet  poetam ,  qui  narratione  sat  prolixa  uulgi  stragem  ab  Achille  per- 
petratam  descripsisset,  ne  uno  quidem  uerbo  tetigisse  caedem  eius  uiri, 
in  quo  uno  omnes  spes  et  opes  Troianorum  fuisse  sitas  tota  ab  Homero 
inde  testatur  antiquitas?  fortasse  etiam  alia  iutercidere,  ueluti  Sca- 
mandri  minae,  mors  Achillis,  ludi  sepulcrales'  (add.  ad  Cat.  p.  134). 
quattuor  minimum  strophas  iutercidisse  putauerim.  —  362.  moi*ti  qiio- 
que  reddita  praeda.  'mors',  ut  saepius,  pro  cadauere;  Ouid.  met.  II 
340  Heliades  fletus  et  inania  morti  munera  dant  lacrimas.  mortuo  quo- 
que  Achilli  ex  huius  uoluntate  sixprema  dabitur  pars  praedae  Troianae, 
uirgo  Priameia.  Seruius  ad  Aen.  III  321  Acldlles  diim  circa  muros  Troiae 
bellum  gereret ,  Polyxenam  uisam  adamauit  ct  condicione  pacis  in  mati-i- 
monium  postulauit.  quam  cum  Troiani  fraude  promisissent ,  Paris  post 
Thymhraei  Apollinis  simulacrum  latuit  et  uenientem  AchiUem  ad  foedus 
missa  uulnerauit  sagitta.  ium  AchiUes  moriens  petiit ,  ut  euicta  Troia  ad 
eius  sepulcrmn  Polyxena  inmolaretur.  quod  Pyrrhus  inpleuit  (cf.  et  Eurip. 
Hec.  37  sqq. ,  521  sqq. ,  Ouid.  met,  XIII  441  sqq.,  Hj^gin.  fab.  110).  de 
uocabulo  reddendi  cf.  LXVI  36.  —  363.  cum  teres  excelso  coacerua- 
tum  aggere  bnstum.  'excelso  aggere',  terra  in  magnam  altitudinem 
aggesta,  erectum  sublatumque  'bustum'  siue  tumulus  (vvfi^og)  Achillem 
combustum  contegens  (Cic.  de  legg.  11  26,  64),  quod  ^teres'  iam  siue 
rotundum  est  (Fest.  p.  363  M.  teres  est  in  longitudine  rotundatum,  quales 
asseres  natura  ministrat  huc  non  quadrat;  cf.  potius  Culex  395  atque 
aggere  muUo  teUuris  tumulus  formatum  creuit  in  orbem);  Verg.  Aen.  XI 
349  ingens  monte  sub  alto  regis  Dercenni  terreno  ex  aggere  bustum,  ubi 
Heynius  cp.  Hom.  11.  II  603,  VII  86,  XXIII  245  sqq.;  de  Achillis  tumulo 
cf.  et  Hom.  Od.  XXIV  80T  praeter  necessitatem  Parthenius  ^cum  terrae', 
Martyni  Laguna  ''ex  celso'  coniecerunt.  —  364.  excipiet  niueos  i)er- 
cussae  uirginis  artus.  cadentia  membra  pulcra  (Stat.  silu.  1  2,  20 
niueos  artus,  Ouid.  am.  II  16,  29  niueos  lacertos,  Ciris  399)  in  se  reci- 
piet  (Cic.  Brut.  11,  43  sunguinem  patera  excipere).  'percussae'  recte 
Itali:  'perculsae'  solita  in  his  uocibus  confusione  V.  quae  uoces  tam  de 
animo  quam  de  corpore  adhibitae  ita  difterunt  (cf.  Bentl.  ad  Hor.  epod. 
8,  2),  ut  'percutere'  de  quauis  plaga,  cuius  uis  non  nimis  effertur, 
'percellere'  uero  de  ictu  uehementissimo  et  plane  prosternente  dicatur. 
hic  simplici  notione  ''gladio  interfectae'  est  opus.  —  366.  nam  simnl 
lianc  fessis  dederit  fors  copiam  Acliiuis.  ""siraul',  ut  supra  31;  male 
hic  quoque  Itali  'haiic'  in  'ac'  mutabant.  ^fessis',  bello  deceunali;  Verg. 
Aen.  II  109  Danai  longo  fessi  bello,  Hor.  od.  II  4,  11.  Fors  hic  est  non 
tam  dea  caeci  casus  nullisque  obtemperans  legibus  (Enn.  ann.  203),  sed 
potius  omnipotens  illa  Fortuna,  quacum  saepe  coniungitur,  ut  supra  170 
saeua  Fors\  nec  necessaria  coniectura  Itali  cuiusdam  'sors'  reponentis. 
—  367.  urbis  Dardaniae  Neptunia  soluere  uiiicla.    pro  consueto  magis 


LXIV  368-372.  443 

'soluendi',  ut  Aen.  IX  484  ncc  te  .  .  adfari  . .  dala  copia  (=  permissum) 
matri;  cf.  Kuebneius  gr.  1.  II  p.  555.  structa  a  Neptuno  (uude  I^eptn- 
nia  Troia  Aen.  II  G25)  moenia,  quae  apte  conparantur  cuni  uinclis  ipsi 
urbi  circunulatis  ex  imitatione  Graecorum:  Hom.  11.  XVI  100  TQOLrjs  isqcc 
KQi^Ssfiva  Xvcofisv  (Od.  XIII  388,  hynm.  in  Cer.  151,  Hesiod.  sc.  105); 
nec  dissimiliter  Petron.  123  glaciem  uocat  uinculum  undarum.  eo 
autem  translatio  aptior,  quod  'solui'  etiam  dicitur  de  aedificiis,  quae 
diruuntur,  recte  adnotante  AStatio;  conparatque  Vulpius  Vitruu.  II  8.  — 
368.  alta  Polyxenia  uiadeflent  caede  sepulcra.  bustum  Achillis  u.  363 
descriptum  (cf.  ad  400).  Uuid.  met.  XV  824  itcrum  madefient  caede  Pliilipiii 
(Vaede',  ut  360).  'fi'  et  'sc'  cum  paene  distingui  nequeant  in  scriptura 
mimiscula,  facile  illud  in  V  ''madescent'  esplicatur.  —  369.  quae  nelnt 
ancliuti  snccumbens  nictinia  ferro.  ''quae',  Polyxena;  Kuehnerus  gr.  I. 
II  p.  19.  Lucil.  XXIX  34  M.  ancipiti  ferro  effringam  cardines,  ubi  No- 
nius  'anceps'  explicat  ''acutum  ex  utraque  parte'.  ferri  bipennis  sub 
ictu  cadens  sicut  hostia;  Ouid.  I.  I.  452  de  Polyxena  diroquc  fit  hostia 
busto  (Eur.  Hec.  108,  628),  epist.  8,  38  succubuit  telis.  Ciris  366.  —  370.  pro- 
iciet  truucnm  summisso  poplite  corpus.  corruens  ad  terram  dabit 
cadauer  a  capite  diuolsum  (Eur.  Hec.  567,  Verg.  Aen.  II  557  truncus). 
Ouid.  I.  1.  477  de  trucidata  uirgine  illa  super  terram  defecto  poplite  la- 
bens,  quod  male  exprimitur  per  'summisso';  nam  ut  docent  Ouid.  met. 
VII  191  in  dura  summisso  poplite  terra  et  IV  340  flexumqiie  genu  sum- 
niisit,  Lucr.  I  92  in  Iphigeniae  sorte  simillima  muta  metu  terram  genibus 
summissa  ptetehat,  ita  faciunt  uiui  metu  uel  aliam  ob  causam;  ut  et  illud 
quod  adferunt  Eur.  Hec.  561  ■/.a&eiaa  ngog  yaiav  yovv  ante  ictum  leti- 
ferum  habet  locum;  sed  ad  mortem  dati  cum  sese  sustentare  iam  ne- 
queant,  prolabuntur  ad  terram  genibus  succisis  uel  poplite  succiduo,  hoc 
est,  neruis  quasi  euccisis;  et  Ouidianum  illud  'defecto  poplite'  inlustratur 
locis  his  Ouid.  epist.  13,  24  succiduo  dicor  procuhuisse  genu,  met.  VIII 
363  succiso  liquerunt  poplite  nerui  (et  X  458,  Verg.  Aen.  IX  762  et 
X  699),  laude  Pisonis  76  et  tremefacta  cadunt  succiso  poplite  mevihra, 
unde  etiam  ipsis  genibus  non  caesis  prolabi  poplitem  defectum  apparet. 
nulla  igitur  dubitatio,  quin  ex  lectione  in  0  obuia  'sumisso'  eruendum 
sit  'succiso'.  —  372.  qnare  agite  optatos  animi  coniungite  aniores. 
iterum  honeate,  ut  Tib.  I  1,  69  iungamus  umores ,  id.  1  9,  76  iungerc 
Venerem,  Stat.  Theb.  I  574  PJwebo  sociasset  amorem.  ''optatos',  diu  de- 
sideratos,  quid  ualeat  in  his  rebns  per  se  patet:  Prop.  I  13,  17  optatis 
animam  deponere  labris,  ubi  Lachm.  cp.  Stat.  silu.  I  2,  20  amplexum . . 
optatae  coniugis  artus,  Anth.  lat.  550,  3  [PLM.  IV  p.  443]  lusihus  optatis 
noctis  luctemur  in  umhris  (et  sic  saepius  'petitus').  sed  quid  hoc  sibi 
uult  'optatos  iungere  amores'?  'animi  amores'  (cf.  Ciris  241  animi 
iactaris  amorc,  supra  330)  si  pulcre  dicuntur  flammae  intus  reconditae, 
quibus  iam  aperitur  uia,  has  minime  optabant  amantes  utpote  iam  diu 
pectore  gestas,  sed  iungere  eas  et  sociari  desiderabant.  'optatos'  ergo 
ex  ^otatos'  ortum  uidetur:  'o  tantos  a.  c.  amores',  quanti  scil.  ante  de- 


444  LXIV  373—382. 

scripti  sunt  un.  330  sqq.  Verg.  G.  II  35  quare  agite  o  proprios  gencra- 
tim  discite  cultus,  Stat.  Th.  XI  478.  ceterum  quod  0  'an'  habet:  ex 
■■afi'    ortum    puta.    —   373.    accipiat   coiiiunx   felici    foedere    diuam. 

''aecipiat',  e  manu  parentum  (Ter.  Andr.  I  5,  63),  qui  filiam  dedunt  uiro 
in  proprietatem.  nisi  forte  praeferendum  eat  ^accipiat  in  torum'  (Ouid. 
met.  X  463,  Ciris  414  sq.),  ut  ''dedatur'  ualeat  'se  dedat';  cui  inter- 
pretationi  ablatiuus  ^foedere'  fauere  uidetur.  'felici',  respectu  non  solum 
uocis  'diuam'  (supra  25 — 29),  sed  etiam  stirpis  ex  hoc  foedere  nasci- 
turae  (=  fertili).  —  374.  dedatiir  cupido  iam  dnduni  nupta  marito. 
'iamdudum'  duplicem  relationem  habet:  aut  ad  'dedatur'  cura  significa- 
tione  'quam  primum'  (cf.  Kuehnerus  II  p.  155)  aut  potius  cum  primaria 
notione  ad  'cupido',  ad  quod  cf.  LXI  54  et  164  sqq.  Priap.  3,  7  cupido 
dat  nocte  marito.  —  376.  non  illam  nutrix  orienti  luce  reuisens. 
altrices,  ex  multarum  heroinarum  fabulis  notae,  alumnas  etiam  adultas 
nuptasque  comitari  eisque  in  rebus  Venereis  quoque  adesse  solebant. 
'orienti  luce',  mane  nouo;  utitur  enim  (ipsa  ablatiui  in  'i'  desinentis 
forma  indicante)  'oriens'  hic  magis  notione  adiectiui;  cf.  Neuius  d.  f.  1. 
II  p.  62.  'reuisens',  quid  agat  alumna,  uisura.  —  377.  hesterno  collum 
poterit  circumdare  colluni.  'hesterno'  (ut  hesterni  crines  Prop.  I  15,  5) 
pro  'hodierno',  respectu  illius  'orienti  luce'.  si  noua  nupta  conceperit 
nocte  prima,  ceruix  tumefacta  (Nemes.  ecl.  2,  10  sqq.,  Wernsdorf.  PLM. 
II  excurs.  19)  iam  non  recipiet  fili,  quo  anicula  ex  certo  quodam  (ut 
uidetur)  usu  ante  concubitum  collum  metiebatur,  mensuram  eandem; 
cuius  usus  aliunde  ignoti  simile  exemplum  adfert  IVossius  ex  falsi  Demo- 
criti  de  sympathiis  et  antipathiis  frngmento  (de  cuius  fide  quid  statuam 
nescio)  la^mv  pi^lKQi.ov  YaxKntTQrjaov  dnv  aziov  6i?  coziov  v.uv  fiev 
faov  r/ ,  itocQ&tvog  saxiv  si  61  (irj ,  ir'(p&aQxo.  —  377,  378.  anxia  nec 
mater  dlscordis  maesta  puellae  secubitu  caros  mittet  sperare  ne- 
potes.  secubitum  postquam  Vulpius  ostendit  iion  ad  Thetidem  antea 
cum  matre  uno  in  lectulo  cubautem  spectare  posse  propterea  quod  cen- 
tum  filias  adsignent  fabulae  Doridi,  plerique  malunt  refei-re  ad  discor- 
diam  siue  rixas  inter  coniuges  ortas.  quarum  mentio,  ut  uerum  fatear, 
non  minus  incomraoda  atquo  inportuna  hoc  loco  mihi  uidetur,  qui 
artissime  haec  cum  prioribus  cohaerere  puto:  felici  foedere  iuncta  diua 
statim  fructum  amoris  concipiet;  nec  uerendum  est,  ne  Doris  anxia 
missura  siue  dimissura  sit  (Hor.  od.  I  38,  3  mitte  sectari)  spem  nepotum 
proptereaque  maesta  fiat,  quod  filia  discors  a  uiro  dissideat  et  relegetur. 
etenim  secubitus  (cf.  ad  LXt  101)  hic  de  discidio  accipiendus  (Suet. 
Tib.  7  mox  dissedit,  et  aliquando  grauius,  ut  etiam  perpetuo  secubaret), 
cuius  causa  in  ipsa  sterilitate  posita;  nam  ''discordis',  cuius  natura  cum 
natura  uiri  non  concordat,  physice  intellego  secundura  Lucr.  IV  1247  sqq, 
anxia  igitur  mater  uerbis  'd.  m.  p.  s.',  quae  causam  anxietatis  reddunt, 
accuratius  depingitur.  'caros',  cf.  LXVIIP  79;  Ciris  360  sq.  —  381, 
382.  talia  praefantes  quoudam  felicia  Pelei  carmina  dluino  cecinere 
e  pectore  Parcae.     coniunge :   talia  carmina  (pluralis   respectu  singula- 


LXIV  383-386.  445 

rum  stropharum;  sed  cf.  et  ad  LXV  15)  olim  tempore  illo  beato  e  diuino 
(cf.  321)  pectore,  dum  felicia  Peleo  praefantur,  cecinere.  uam  'prae- 
fari'  non  utitur  hic  rara  omuino  uaticinandi  significatione  (lustin.  XI 
6,  5,  Symm.  epist.  X  22  meo  praefutu)^  quae  iam  illi  'cecinere'  inest, 
sed  solita  et  uulgari,  qua  deuotat  'ante  rem  aliquam  agendam  (liic 
amautium  in  tbalamo  coniuuctior.em)  aliquid  edere  siue  monere',  plane 
ut  Liuius  XXII  1,  16  ut  ita  fierent,  quemadtnodum  cordi  esse  diuis  ex 
carminibus  praefarentur ,  Cic.  de  diu.  I  45,  102,  Verg.  Aen.  XI  301. 
'cecinere  e  pectore'  restitui,  cum  V  praebeat  'cecinere  pectore',  unde 
uulgo  'cecinerunt'  effecerant:  Verg.  Aen.  III  373  cunit  diuino  cx  ore 
sacerdos,  Cic.  prognost.  fr.  6  [PLM.  1  p.  28]  pertriste  canit  de  pectore 
carmen.  'Pelei'  ,  siue  ad  'felicia'  (sc.  omina)  siue  potius  ad  'cecinere' 
refers,  a  sententia  utique  debet  esse  datiuus;  nam  si  pro  genetiuo  habes 
'felicia  Pelei  carmina'  iungens,  haec  non  sunt  uaticinia  fausta  ad  Pelea 
data,  sed  a  Peleo  edita.  sed  a  forma  Telei'  non  potest  non  esse  genetiuus, 
cum  datiuus  semper  in  'o'  desiuat  (cf.  Neuius  I  p.  329  sq.)  nec  ueri- 
simile  sit,  poetam  hic  alia  forma  quam  supra  336  esse  usum.  nil  igitur 
relinqui  uidetur  quam  ut  Teleo'  restituatur.  —  383,  384.  praesentes 
uamque  aute  domos  inuisere  castas  heroum.  'ante',  aetate  heroica, 
cf.  Hom.  Ud.  III  420  et  VII  201  sqq.;  nec  male  Ellisius  cp.  Hesiod. 
fr.  218  M.  ^vvai  yccQ  xors  Sausg  iOav,  ^vvol  de  &6coy.ot  d&avcctoiai  &£oi:oi 
yiatad^vritoig  r'  dv&QCL7ioig.  'praesentes',  in  terris  inter  homines  uersan- 
tes,  ut  Hor.  od.  III  5,  2  praesens  diuus  habebitur  Augustus,  Lambin.  ad 
od.  I  35,  2.  "'inuisere',  adire,  ut  Aen.  IV  144.  'castas',  inpoUutas  purasque 
(ad  LXII  46),  ut  Cic.  Cael.  4,  9  Crassi  domus  castissima,  Hor.  od.  IV  5,  21 
nullis  polluitur  casta  domtis  stupris,  Verg.  G.  II  524.  German.  Arat.  107 
de  lustitia  nec  dedignata  subire  tecta  hominum  et  puros  sine  crimine,  diua, 
penates  iura  dabas.  'heroum',  regum  praesertim  ijrincipumque;  sunt 
Homerici  dioysvsig  ^aailfjsg.  —  384.  et  sese  mortali  ostendere  coetu. 
coetui  (ut  LXVI  37)  mortalium  (qui  intellegeudi  uviQsg  drjfiov),  ut  saepe. 
poetae  loquuntur;  LXVIII''  57  sq.  nota  (=  notorum)  sepulcra  et  cognatos 
cineres,  LXVIII^  14  dona  beata  (=  beatorum),  Tib.  I  3,  67  et  Ouid.  met. 
IV  455  sedes  scelerata,  Lucau.  IV  207  dexlrae  famulae,  Hor.  epist.  II  2,  17 
et  174  similiaque;  cf.  et  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  159  sqq.  —  385.  uoudum 
spreta  pietate.  cum  homines  nondum  obliti  essent  religionisiustitiaeque; 
ampla  enim  significatione  utens  uox  'pietas'  hic  tam  ad  deos  quam  ad 
homines  spectat;  Cic.  d.  n.  d.  II  61,  153  cognitio  deorum,  ex  qua  oritur 
pietas,  cui  coniuncta  est  iusiitia  reliquaeque  uirtutes;  Pausan.  VIII 2,  2  oiyaQ 
dij  toTS  dv^QtanoL  ^ivot  xczi  ofiOTQUTis^oi  &soig  rjauv  vno  di-nutoavvrjg  Kul 
svas^siag.  —  386.  templo  in  fulgeute  reuisens.  parum  conueniret 
tempori  heroico,  si  de  templis  auro  et  marmore  fulgentibus  cogitare- 
mus;  et  deorum  aedes  eandem  prae  se  tulisse  tum  incultam  simplicita- 
tem  quam  cetera  omnia,  certatim  etferunt  poetae.  immo  ut  ipsa  ablatiui 
forma  (cf.  ad  376)  docet,  'fulgente'  est  merum  participium:  in  templo', 
quod  per  dierum   festorum   oportunitatem  laeto   fnlgebat  ornatu.     'reui- 


446  LXIV  387—390. 

sens'  nemodnm  potuit  explicaie.  nam  ex  secimdario  enuntiato  non 
licere  arcessi  'annua  sacra',  facile  sentitur;  et  si  Ellisius  locutiones  non- 
nullas  adfert,  in  quibus  adest  ablatiuus  pro  accusatiuo  i^ostea  usitato 
(ut  'ponere  in  mensa',  cp.  Holtzii  synt.  I  p.  85),  hoc  ad  rem  pertineret, 
si  postea  'in  templum  reuisere'  dictum  esse  constaret.  constat  autem 
solum  hoc,  priscos  loqui  consuesse  sic  '^reuisere  ad  aliquem',  quod  toto 
ut  aiunt  caelo  est  diuersum.  scripseram  olim  teneoque  ^residens',  ut 
Aen.  Vin  467  mediisque  residunt  aedibus,  Ouid.  met.  IX  310  diuam  re- 
sidentem  in  ara.  causa  erroris  u.  376  scribae  memoriae  inhaerens.  — 
387.  auuiia  cum  festis  ueuisseut  saci*a  diebus.  Ouid.  am.  Ilt  10,  1 
annua  uenerunt  Cerealis  tempora  sacri  (ib.  47  festa  dies).  ceterum  per  se 
apparet,  hoc  non  spectare  ad  certa  loca,  sed  in  uniuersum  esse  dictum; 
Ellisius  cp.  Hom.  hymn.  Cer.  27,  Callim.  hymn.  Apoll.  76  sqq.  —  388.  cou- 
spexit  terra  ceutum  procumbere  tauros.  sic  uerissime  Itali  pro  tra- 
dito  'procumbere  currus',  unde  alii  effecerunt  'procurrere  currus',  recor- 
dati  iUud  Verg.  G.  III  18;  unde  cum  iam  ^terra'  abundare  intellegerent, 
hoc  aut  in  'Cretum'  (Wakefieldus)  aut  in  'cretam'  (h.  e.  calcem,  Orellius) 
inmutare  cogebantur,  ne  sic  quidem  consecuti  quod  melius  in  locum 
quadret  quam  'tauros',  quod  ExaTOjti^as  in  louis  cultu  sollemnes  optime 
nobis  in  memoriam  reuocat.  ceterum  secundum  locos  quales  sunt  Ouid. 
met.  II  847  cum  uellet  terrae  procumbere  et  V  122  procubuit  terrae  mactati 
moi'e  iuuenci,  Verg.  Aen.  V  481  procumbit  humi  bos,  conicias  in  scriptura 
libri  0  'terram'  latere  solitam  corruptelam  priscae  formae  ^terrai',  bi- 
syllabae  nimirum,  non  (ut  tunc  cascae  pronuntiationis  restitutores  docti 
haec  in  uersus  redegerunt)  trisyllabae;  CIL.  I  1007  hau  pnlcrum  pulcrai 
feminae.  —  389,  390.  saepe  uagus  Liber  Paruasi  uertice  summo 
Tliyadas  effusis  enautis  criuibus  egit.  ^uagus',  uolitans,  discurrens, 
ut  LXIII  13;  qualem  Liberum  describit  ex.  gr.  Eurip.  Bacch.  145  sqq. 
communia  Baccho  cum  Apolline  sacra,  ut  aliis  locis,  ita  Delphis  erant 
(Prellerus  myth.  gr.  I  p.  213,  383,  537  sqq.,  557);  \\i  et  in  Apollinis 
templo  magno  tympanum  fastigii  in  una  parte  Phoebum  cum  Musis, 
in  altera  Bacchum  cum  Thyiadibus  sociauit.  Lucan.  V  72  Parnasus 
gemino  petit  aethera  collo,  mons  Phoebo  Bromioque  sacer,  cui  numine 
mixto  Delphica  Thebanae  referunt  Trieterica  Bacchae.  poeta  tamen  hic 
certum  quoddam  cacumen  (Tithorea  et  Lycorea  summa,  quibus  minora 
quaedam  accedunt,  quae  omnia  sacris  Bacchicis  celebrata  esse  uidentur : 
Pausan.  X  4,  2  et  32,  5  sqq.,  Soph.  Ant.  1126  sqq. ,  Arist.  nub.  603  sq., 
Eur.  Bacch.  306  et  Eum.  22  et  lon  1225  sq.  et  Iphig.  Taur.  1243  sq.  et 
Phoen.  234  sq.)  non  uidetur  respexisse.  *egit'  siue  prae  se  inpulit  ut 
yiuXsaixoQog  cateruatim  Bacchas,  feminas  et  Atticas  et  Delphicas  (Paus. 
1.  ].,  Eurip.  fr.  752  N.),  quae  furore  fanatico  comas  iactantes  (cf.  ad 
LXIII  23,  Ouid.  fast.  VI  514  Thyadas  effusis  per  sua  eolla  comis)  'euhoe' 
clamant  siue  Bacchanalia  peragunt;  Prop.  II  3,  18,  Sil.  Ital.  I  101,  Apul 
met.  VIII  27  (euantis  orgia  Aen.  VT  517).  Eustath.  ad  Hom.  II.  I  342 
£x  xov  ^viiv  ■Accl  &vadss  at  Bd%%ai,   et   semper  haec  forma   non  minus 


LXIV  391—394.  447 

bona  erat  quam  altera  &vTadeg  tam  apud  Graecos  quam  apud  Romanos, 
es  quibus  teste  Velio  Longo  [p.  55  K.]  Vergilius  Aen.  IV  302  'Thyias' 
scripsit  (repugnantibus  tamen  Mediceo  et  Macrobio),  ceteri  semper  'Thyas' 
babent:  Ouid.  fast.  VI  514,  Val.  Flacc.  VIII  447,  Stat.  Theb.  V  92  (ubi 
solus  Paris.  ''Thyias')  et  IX  794  et  XII  792;  unde  non  accedo  Bentleio 
ad  Hor.  od.  K  19,  9  (ubi  codd.  non  addicunt)  unam  solamque  formam 
'Thyias'  agnoscenti.  —  his  uersibus  nullum  esse  conexum  cum  eis  quae 
secuntur,  olim  recte  intellexerunt:  'saepe  egit,  cum  acciperent  aris' 
(pro  ^it  semel  acceperunt')  male  sunt  copulata;  nec  deo  licuisse  duobus 
simul  uacare  negotiis,  recte  LMuellerus  adnotat,  cuius  ceterae  rationes 
parum  ualent.  nam  Apollinis  mentionem  desiderans  sine  causa  (nam  et 
inter  deas  ex.  gr.  maxima  caelicolum  non  inuenitur,  et  tria  exempla 
attulisse  satis  esse  potuit  poetae),  in  lacuna,  quam  statuit,  haec  fere 
hausta  esse  ille  putauit  'saepe  oculos  licuit  mortales  cernere  Phoebum, 
Pythia  uisurum  aut  adytis  oracla  daturum';  quae  mihi  quidem  parum 
eis  quae  subiciuntur  coTiuenire  uidentur.  nil  fere  desideramus  nisi  uin- 
culum  quoddam  inter  priora  et  posteriora,  quale  esse  potuit  ex.  gr. :  ex 
illo  tempore,  quo  cum  Baccharum  thiaso  ex  Thracia  uenit  Delphos. 
fortasse  ex  Euphorionis  diovvaa  [Meinekius  anal.  Alex.  p.  45  sqq.]  hic 
hausjt  poeta.  —  391,  392.  ciim  Delplii  tota  certatlm  ex  nrbe  rueutes 
acciperent  lacti  diuum  fumantibus  aris.  'Delphi',  incolae,  ut  lustin. 
7,  8  et  8,  2.  Phaedrus  Y  1,  3  ut  mos  est  imlgi,  passvm  et  certaiim  ruit 
^  feliciter''  subclamans ,  Verg.  Aen.  IV  401  migrantes  cernas  totaqiie  ex 
urbe  ruentes.  'acciperent  diuum',  ut  hospitem  iam  incolam  futurum,  cf. 
Aen.  III  353  sqq.  'laeti',  quod  libri  G  corrector  restituit,  uulgo  opti- 
nuit;  qno  pacto  traditum  in  V  Hacti'  posset  teneri,  iam  olim  IVossius 
monuit,  conligens  Hor.  od.  II  19,  10  et  Eurip.  Bacch.  142  (quibus  adde 
ibid.  710  et  Sen.  Oed.  495),  unde  lacte  (de  forma  'lacti'  alibi  non  obuia 
cf.  ex.  gr.  LXVin^  84  capiti)  quoque  Baccho  esse  sacrificatum  apparet. 
cui  obsernationi  quominus  parerent,  editoribus  uon  sine  ratione  obstitit 
id  quod  sequitur  ''fumantibus  aris',  quod  quomodo  cum  lacte  sociaretur 
non  perspicerent.  unde  Itali  nonnulli  ''spumantibus'  dedere,  non  bene  copu- 
latis  duobus  ablatiuis.  fumant  autem  altaria  odoribus  accensis,  quorum 
peculiaris  mentio  tam  saepe  adest  (ut  Hor.  od.  III  18,  8  uetus  ara  multo 
fumat  odore)  quam  omittitur,  ut  Verg.  ecl.  1,  43  bissenos  cui  nostra  dies 
altaria  fumant.  possunt  igitur  haec  sic  copulari  'acciperent  lacti  diuum 
et  fumantibus  aris'.  saepissime  copula  noto  compendio  exarata  eua- 
nuit.  —  393.  in  letifero  belli  certamine.  cf.  supra  340  certainine 
cursus,  Lucr.  I  475  et  Verg.  Aen.  X  146  saeui  (durij  certamina  belli, 
Cic.  ad  fam.  X  18,  2.  Verg.  Aen.  VI  279  mortiferum  Bellum  (ib.  VIII 
700  clausula  adsumpta)  —  394.  aut  rapidi  Tritonis  era  aut  Rhaumu- 
sia  uirgo.  dea  (cf.  LXIII  92)  Tritonis  siue  TQitoyhsict  (Hom.  II.  IV  515), 
Tritonia  siue  Tritonis  (ex.  gr.  Aen.  II  171  et  226),  unde  audiat  Minerua, 
ipsi  ueteres  dubitant.  et  cum  illa  interpretatio ,  qua  e  louis  capite 
(secundum  Aeolicum  xqizan)   nata  Pallas  sic  dici    fingebatur,  hinc  exclu- 


448  LXIV  395—397. 

datur,  aquae  epitheto  'rapidi'  indicatae  iion  tam  de  Libyae  siue  lacu 
('torpentem'  uocat  Lucan.  IX  347)  siue  amne  in  hunc  influente  (de  cuius 
rapiditate  nil  constat,  etsi  magnum  eum  dicunt  Herod.  IV  178,  schol. 
Apoll.  Rhod.  IV  1311,  Plin.  h.  n.  V  28)  quam  potius  de  Boeotiae  fluuio 
in  Copaidem  paludem  se  infundente  accipiendae  uidentur,  quippe  qui 
XSiticiQQog  uocitelur  a  Pausanio  IX  33,  7  {ovofid^ovci  d?  TQiTcova  avzov, 
OTi  rrjv  A&tivav  xQacprjvai  naQa  Tiozayiw  Tqitcovi  'i%Bi,  Xoyog^  aq  Srj  rov- 
tov  xov  TQLTwva  ovTa  «ai.  ovjjt  xav  Al^vcov  ;  cf.  omnino  Prellerus  myth. 
gr.  I  p.  147  sqq.).  recte  Ellisius  obseruat  deam  hic  Tritonida  dici 
maxime  ut  belli  praesidem  armipotentem  (Aen.  IX  297),  cp.  Callim.  ep. 
71,  5,  Sil.  Ital.  III  322  sq.  et  IX  297.  cum  hac  autem  miro  modo  con- 
sociatur  Nemesis  a  pago  Attico  Rhamnunte,  ubi  praecipue  colebatur, 
dicta  Rhamuusia,  de  qua  cf.  Prellerus  I.  I.  p.  418  sqq.  quae  dea  dicto- 
rum  factorumque  superborum  ultrix  et  uindex  uirium  omne  nefas  animo 
mouentium  numquam  ab  ullo  antiquitatis  scriptore  memoratur  hominum 
praeliis  interfuisse  (nam  epigramma  Anth.  Pal.  XVI  263  nil  ad  rem). 
pacis  eam  amantissimam  et,  cum  extincto  Saturni  regno  bella  rixaeque  ubi- 
que  orereutur,  ultimam  deorum  terras  reliquisse  ueterum  fabulae  narrant; 
et  tantopere  ab  huius  numinis  natura  atque  indole  abhorrent  praelia, 
ut  nullo  pacto  illa  a  poeta  tamquam  praesens  bellantium  uirorum  hor- 
tatrix  fingi  potuerit.  itaque  non  dubito  quin  merum  librariorum  uitium 
subsit.  non  habet  autem  altera  uirgo  hic  locum  quam  Diana,  quam  ex 
Hom.  II.  V  447  et  aliunde  notum  est  a  bellico  tumultu  non  abhorruisse. 
quae  quia  Amarynthi  tamquam  dea  bellica,  ut  uidetur  (Strabo  X  p.  448; 
Prellerus  1.  I.  p.  236),  colebatur,  huius  cognomen  'AfiaQvaia  latere  opi- 
natus  et  uestigia  libri  0  secutus  scripsi  'Amarunsia'.  quam  emendationem 
olim  Anal.  CatuII.  p.  56  a  me  propositam  anno  post  extitit  qui  iterum 
tamquam  suam  proferret.  —  395.  praesens  liortata  cateruas.  de  Marte 
cf.  Hom.  II.  V  461  sqq.,  contra  de  Minerua  II.  IV  439  et  saepius.  'hortata', 
exstimulauit,  ut  Caes.  b.  g.  III  19  Sabinus  suos  liortatus.  'cateruas',  de 
exercitu  (maxime  barbararum  gentium),  ut  Aen.  VIII  593,  XII  264.  — 
396.  sed  postquam  tellus  scelere  est  iubuta  nefaudo.  incipit  aetatis 
quam  uocant  fqrreae  descriptio,  quam  praeeunte  Hesiodo  iQy.  171  sqq. 
certatim  jioetae  latiui  exhibuere;  cf.  Ouid.  met.  I  127  sqq.,  Verg.  G.  II 
in  fine,  Sen.  Phaedr.  540  sqq. ,  alia.  non  desunt  tamen  Catulli  descri- 
ptioni  colores  uere  Romani,  ultroque  ea  in  memoriam  reuocat  Sallust. 
Cat.  10  sqq.  'inbuta',  pollutae  scelere  sunt  terrae  adhuc  purae;  Cic. 
Font.  14,  31  sociale  bellum  macula  sceleris  inhutum,  Phil.  V  7,  20  cum 
semel  gladium  scelere  inbuisset.  Ciris  323.  —  397.  iustitiauique  ouines 
cupida  de  meute  fugaruut.  et  ita  homines  ubique  fas  diuinum  huma- 
numque  (cf.  385,  Cic.  part.  or.  22,  78  iustitia  erga  deos  religio,  erga 
parenies  pietas,  creditis  in  rebus  fides  .  .  nominatur;  de  n.  d.  I  2,  4 
et  116)  expulerunt  ex  animo,  quem  illius  loco  iam  occupauit  cupiditas 
siue  auida  diuitiarum  magnarumque  rerum  adpetitio  lubidinesque  (cf. 
Lucr.   III   59  sqq.).     sic    enim    explicare    malim    quam    deam    intellegere 


LXIV  398—403.  449 

(Onid.  fast.  I  249  notidum  lustitiam  facinus  mortale  fugavat  secundiim 
Arat.  Phaen.  138;  cf.  et  Hesiod.  igy.  190  sqq.).  cf.  potius  Nigidius  in 
schol.  Germanici  p.  G6,  2  Br.  —  sequitur  usqiie  ad  404  scelerum  descriptio. 
—  39S.  perfiidcre  mauus  fraterno  sanguiue  fratres.  Verg.  G.  II  510 
(jaudcnt  perfusi  sanguine  fratrim ,  Ouid.  met.  XIII  149  fraterni  sangui- 
nis  insons.  —  399.  destitit  extinclos  uatus  lugere  parentes.  quos 
leges  naturae  iubent  et  animo  dolere  mortuos  (Ouid.  met.  XV  486  ex- 
tinctum  . .  defleuere  Numam)  et  huius  doloris  signa  externa  prae  se  ferre 
habitu:  periit  quae  proprie  uocatur  pietas.  —  400,  401.  optauit  genitor 
priuiaeui  funera  nati,  liber  ut  innuptae  poteretur  flore  uouercae. 
hoc  facinus,  quod  exempiaribus  suis  non  debuerit,  Catullum  suae  aetatis 
mores  deprauatos  respicientem  inseraisse,  bene  adnotauit  AStatius  cp. 
Sall.  Cat.  15,  2  (Catilina  captus  amore  Aureliae  Orestillae)  quod  ea  nu- 
here  illi  dubitahat,  timens  priuignum  adultum  aetate,  pro  certo  creditur 
necato  fdio  uacuam  domum  scelestis  nuptiis  fecisse.  nec  alium  filium  in- 
dicat  'primaeuus  natus',  siquidem  uerum  uitae  initium  ab  adulescentia 
ducentes  'primaeuos'  uocabant  puberes,  ut  Verg.  Aen.  VII  162  flore 
iuuentae  primaeuo.  loco  autem  Sallustiano  opitulari  licet  difficultatibus 
haud  paucis,  quas  uerba  nostra  praebent.  neque  enim  quid  optauerit 
mente  tacita  pater  scelestus,  sed  quid  fecerit  ui  dolisue  declarare  de- 
buit  poeta:  quid  si  uoti  non  compos  reddebatur  pater,  si  uixit  uiguitque 
filiusV  unde  facinus,  si  facinus  est  mentis  uotum,  patefactum  est?  scriben- 
dum  'patrauit',  ut  Tac.  ann.  XI  28  multasque  mortes  iussu  Messalinae  patra- 
tas.  'funera',  caedem  (Aen.  II  539),  est  pluralis  amplificationis,  ut  368.  porro 
ratione  caret  nouerca  'innupta'  siue  coniugis  expers  (LXII  12);  nec  recte 
putant  proleptice  dici  'nouercam'  (ut  ex.  gr.  'gener'  apud  Verg.  Aeu.  II  344) 
nouam  coniugem.  quippe  ut  eam  posset  ducere  (^flore  potiri',  delibare  uir- 
ginitatem,  cf.  LXII  46;  de  forma  'poteretur'  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  419), 
pater  scelus  commisit;  et  si  domus  iam  uacua  est  liberis  e  priore  coniuge 
genitis,  noua  nupta  non  fit  omnino  nouerca;  multo  minus  autem,  ut 
nonnuUi  dicunt,  propterea  illa  est  nouerca,  quod  timens  priuignum 
futurum  et  hac  ipsa  cunctatione  auctor  existens  facinoris  patri  scelesto 
nouercalem  quendam  animum  prodidit.  unde  nouercam  eo  abire  iubea- 
mus,  unde  librariorum  intempestiua  recordantium  socordia  arcessiuit. 
scripsisse  autem  putamus  poetam  simpliciter  'liber  ut  hinc  nuptae  p.  f. 
nouellae' :  ut  ab  hac  parte  (filio)  expeditus  tutusque  (propterea  repul- 
sam  iam  non  ferens)  duceret  nouam  coniugem.  nani  quod  LMuellex-us 
lacobi  Maehly  commentum  'uti  nuptae'  praetulit:  mihi  etiamnunc  ob 
uitandam  ambiguitatem  multo  melius  adesse  uidetur,  quo  aperte  'liber' 
ad  natum  referatur;  nec  ita  raro  'in'  et  'hinc'  confusa.  decet  autem 
Catullum  deminutiuorum  amantissimum  'nouellus',  quod  plane  ut  ''no- 
uus'  adhibent  poetae;  Ouid.  a.  a.  III  560  tetigit  thalamos  praeda  nouella 
tuos,  Tib.  II  2,  22;  et  depingit  illud  flagrantem  feminae  amorem,  quo 
ductus  pater  filiuni  gernianum  sustulit,  ut  co  tristior  taetriorque  euadat 
imago.     -    402,  403.  ignaro  niater  substernens  se  impia  uato  impia 

Catui.l,us  ed.  Baehrens.     II.  29 


4f)0  LXIV  404—407. 

iioii  uerita  ost  diuos  scelerjirc  parontes.  mirum  est,  nonnullos  poe- 
ta.m  de  locast.i  et  Ocdipode  cogitantem  facere.  nam  'impia'  mater  cum 
sit  ea  quae  conscia  sceleris  sese  misceat  filio  uil  tale  suspicanti,  quo- 
modo  boc  in  locastam  couueuit?  neque  tum  Romae  exempla  ex  faliulis 
erant  petenda.  'substernens  se',  corpus  ad  Veneris  gaudia  praebens; 
Val.  Max.  VII  7,  4  cuius  (senis)  pollincto  iani  corpori  marcidam  setiecUi- 
tem  tuam  substrauisti  (anus),  Sueton.  Aug.  68.  repetitio  autem  uocis 
'impia'  egregie  duplex  matris  taetrae  flagitium  ob  oculos  ponit:  sceWsta 
est,  dnm  filio  ex  se  descendenti  (qui  rei  ignarus  nocte  obscura  cum 
quauis  alia  misceri  credit)  culpam  diram  inputat,  dum  maiorum  castam 
et  sine  labe  domum  polluit  (nam  'scelerare'  ualet  'scelere  polluere',  ut 
Aen.  III  42  parce  pias  scelerare  vianus).  'parentes'  inde  a  Scaligero  multi 
interpretati  sunt  Q^^ovg  TiaTQmovg ,  conparantes  Corneliae  uerba  [Nepos 
ed.  Halm.  p.  123]  ubi  mortua  ero,  2^'^''^'*^^'^^^^  milii  ct  inuocahis  deum 
parentem  et  Festum  p.  230",  16  M.  pu^r  diuis  parentum  sacer  esto  (dubia 
uerba).  his  ut  ego  adicere  possum  tragici  incerti  u.  243  R  deos  paren- 
tes,  qui  penates  Terei  et  fortasse  Gratii  Cyneg.  453  patriosue  lacessere 
diuos,  ita  nuper  Hlordanus  [Herm.  XV  p.  530  sqq  ]  inscriptionum  exempla 
haud  pauca,  in  quibus  ^dei  parentes'  conmemorantur,  conlegit  et  pareu- 
tura  inter  lares  manesque  cultum  diuinum  ex  ueteris  Latii  caerimoniis 
repetiuit;  cf.  Hartungii  liber  'Relig.  d.  Roem.'  I  p.  44.  non  igi*ur  ne- 
cessaria  Italoi  um  coniectura  a  multis  probata  'penates' :  lares  siue  domum 
sub  larum  tutela  positara  intellege.  sequitur  nunc  apodosis:  —  404,  405. 
oumia  fauda  uefanda  malo  permixta  furore  iustiiicam  uobis  meu- 
tem  auertere  deorum.  cf.  ad  III  14  omnia  helJa.  asyndeton  in  cod- 
trariis  maxime  adamatum  (cf.  iusta  iniusta  Ter.  Heaut.  839  it  Ad.  990, 
dicenda  tacenda  Hor.  epist.  I  7,  72,  digna  indigna  Verg.  Aen.  XII  811), 
quamquam  alibi  in  nostra  locutioue  usitatior  est  copula:  Aen.  I  543  deos 
memores  fandi  atque  nefandi  (G.  I  505),  Ouid.  a.  a.  I  739  niixtum  fas 
omne  nefasque  et  mt-t.  VI  585  fasquc  nefrisque  confusura  ruit,  Sen.  de  ira 
II  9,  2,  Eurip.  fragm.  423,  3.  quamquam  'f.  n.'  epexegetice  accedere  potest 
ad  ^omnia',  siquidem  dictio  ''omnia  miscere'  sollemnis  est;  cf.  Landgrafius 
ad  Cic.  p.  Rosc.  Am.  32,  91.  ^malo',  ex  cupiditate  profecto;  oppositura  est 
bono  qui  esse  potest  furori.  ''iustificam';  horaines  ubi  ex  animo  iustitiam 
expulere,  effecerunt  ut  etiam  dei  iam  non  iu  eos  exercerent  iustitiam: 
non  plane  igitur  'ficus'  uim  suam  abiecit,  ut  alibi  sane  (cf.  265);  cete- 
rum  cum  locutione  'iustifica  mens'  hic  tantum  obuia  cf.  Sil.  Ital.  XII 
474  mitifica  mens  et  Plaut.  rail.  II  2,  36  falsificus  animus.  'auertere', 
abalienauere ,  fecere  ut  auersa  mens  esset  (Aen  II  170).  —  406.  quare 
nec  talis  dignautur  uisere  coetus.  hominum  tam  deijrauatorum  circulos 
per  haec  illaue  festa  congregatos  iam  non  dignos  habent,  quos  adeant. 
de  dignandi  uerbo  cf  Zumptius  ad  Rutil.  Nam.  I  164.  —  407.  nec  se 
contingi  patiuntur  luniine  claro.  non  permittunt  (Hor.  I  2,  43  patiens 
uocari)  sese  taugi  siue  refugiunt  hominum  contact\ira  (Ouid  tr.  II  252 
quas  stola  contingi  uittaque  sumpta  uetat).     qui    contactus   fit   manibus 


LXIV.  451 

uel  oris  haliti;  similiteruo,  niinime  uero  oculis  (et  hoc  pacto  additum 
^claro'  otiosissiinuin  euaderct);  alius  autem  sauus  quidera  uerba  Mumine 
claro'  explicandi  modus  non  extat.  quibus  uerbis  fere  expectamus  in- 
esse,  quod  ubi  et  quando  hic  contactus  a  dis  iam  denegatus  locum 
habere  potuerit  indicet.  et  hic  orania  ut  de  b-niqiccvsicc  cogitemus  iubent. 
quae  quomodo  usu  uenerit,  docet  Verg.  Aen.  IV  358  ipsc  deum  mani- 
festo  in  luiuine  uidi  intrantcm  et  III  151  (di  Penates)  multo  manifesti 
lumine;  plura  olim  dabo  ad  Hor.  od.  I  2,  31  nude  catidentes  humeros 
amictu  (sic  enim  corrigimus).  quodsi  dei  ita  apparere  dignantur  mor- 
talibus  eisque  se  miscent,  ut  abiecto  nebulae  inuolucro  pura  in  luce 
refulgeant  siue  clari  sint  oculis  hominum  (cf.  ex.  gr.  Cic.  Arat.  180 
stellae  paru^  cum  lumine  clarae,  Aen.  II  589  se  non  ante  oculis  tam 
clara  uidendam  ohtulit  et  .  .  in  luce  refulsit  ahna  paretis),  nuUo  autem 
pacto  nudmn  'lumine  claro'  aequat  'in  lumine  manifesto  apparen- 
tes',  Vergilianum  'manifesti  lumine'  restituamus  Catullo  reponente.s 
'lumine  clari'  siue  potius  'claros';  Hom.  Od.  XV  164  &£ol  cpaivovxai 
ivuQystg. 

Uniuersi  carmiuis,  quod  male  uulgo  titulis  inscribunt  uariis  nec  a 
V  agnitis,  quae  sint  uirtutes  quaeque  uitia,  iam  dudum  tute  ipse,  lector 
acute,  intellexisti.  in  medias  res  more  Alexandrino  properans  (Hauptii 
opusc.  II  p.  76)  poeta  paucis  uerbis  exponit,  quomodo  ortus  sit  Pelei 
et  Thetidos  felici  olim  tempore  amor,  iamque  fusius  apparatum  nuptia- 
rum  in  Pelei  regia  faciendarum  describit.  ecce  subito  legentium  ani- 
mos  erectos  auertit  a  proposito  longum  infigodiov  Ariadnes  desertae  ima- 
ginem  exbibens  (cf.  supra  p.  377  sqq.).  quod  inde  a  u.  50  usque  ad  u.  264 
extentum  plusque  quam  dimidiam  carminis  partem  occupans  ubi  men- 
tem  nostram  suis  ueneribus  deuinxit,  aegre  nos  patimur  reduci  ad  histo- 
riae  primariae  iam  fere  ex  memoria  nostra  elapsae  continuationem,  qua 
nuptiae  illae  et  dei  in  eis  praesentes  et  Parcarum  cantus  suauiter  enar- 
rantur,  et  in  fine  animo  paene  inuito  admiramur  poetam,  qui  aeuom 
illud  priscum  praesenti  aetati  corruptae  oppositum  tam  digna  cum  sim- 
pUcitate  descripserit  neque  tamen  summara  illam  totius  carminis  sim- 
plicitatem  siue  unitatem  sernare  calluerit.  hac  enim  laude  principali 
carmen  plane  caret,  quippe  in  particulas  hiantes  male  discissum  enormi 
illa  degressione;  nec  aliter  duo  argumenta  inter  se  diuersissima  cohae- 
rent  quam  uinculo  tenuissimo  et  arbitrario:  ui  adhibita  quae  duorum 
erant  carminum  plane  alienorum  in  unum  sunt  conglutinata.  quod  ui- 
tium  nimis  apertum  eo  magis  dolemus,  quo  lubentius  inuitantibus  sin- 
gulorum  locorum  uenustatibus  inmoramur  suspicimusque  ornatum  ubi- 
que  electum  elegantemque  nec  tamen  molestum,  quem  pro  uniuscuiusque 
loci  indole  modo  parca  modo  larga  manu  adsjjersit  poeta.  qui  non 
certum  aliquod  exemplar  Alexandrinum  in  hoc  carmine  ob  oculos  habuit 
(ARiesii  opinionem,  tamquam  hoc  poema  ex  Callimacho  sit  conuersum,  recte 
post  alios  refutauit  CPScbuIzius  in  Fleckeis.  ann.  1882  p.  208  sqq.;  cf. 
et  Hauptius   I.  1.),    sed   ex   lectione   Homeri,   ApoUonii   Rhodii  aliorum- 

29* 


452  LXIV. 

qiiL'  hic  illic  flosrulos  quosdam  cum  lihera  sine  imitatione  siue  aemu- 
latioue  inseruit  (noii  tam  certa  utimur  Alexandrinorum  notitia,  ut  liquido 
nobls  constet,  num  horum  imitationi  an  propriae  nostri  culpae  sit  ui- 
tium  illud  principale  modo  expositum  inputandum)  idemque  etiam  in 
descriptione  rerum ,  ueluti  nuptiarum  a  multis  anteriorum  celebratarum 
(teatimonia  supra  exhibui),  suam  semitam  triuit,  eam  legem  sibi  sta- 
tuens  supremam,  ut  prisca  tempora  prisce  narrarentur.  ceterum  cf. 
supra  p.  44. 


LIBER  TERTIUS. 


LXV. 


1,  2.  Etsi  me  assidiio  (lefectnm  cura  dolore  senocat  a  doctis, 
Ortale,  iiirginibns.  uuius  qui  totam  hanc  epistulam  conplectitur  am- 
bitus  uerborum  bene  attendenda  est  constructio:  per  'etsi'  (ut  amabant 
hoc  exordium)  incipit  protasis  usque  ad  u.  4  'animi'  pertinens,  tum 
post  longiorem  parenthesin  4  — 14  interpositam  sequitur  u.  15  per  'sed 
tamen'  apodosis  usque  ad  fiuem  currens.  imitatus  est  sat  artificiosam 
striicturam  auctor  Ciris  in  initio.  'cura',  maeror  luctusque  sollicitans 
(ut  Ouid.  ex  P.  I  3,  25,  Lygdam.  2,  29),  nimirum  fratris  erepti  (u.  5  sqq.), 
contiuua  himentatione  poetam  reddidit  ^defectum',  corpore  animoque 
languentem  (Cohini.  VII  5  agnis  . .  aegritudine  aliqua  defectis,  Val.  Flacc. 
VII  116  solo  maeret  defecta  cubili,  Tac.  anu.  II  70,  Heinsius  ad  Ouid.  f. 
III  674;  'confectnm',  quod  G  praebet,  h.  e.  consumptum  plane,  ut  Enn. 
a.  442  V.  senio  confectus ,  Lucil.  XXVI  27  M.  doloribus  confectum  cor- 
jms,  nimium  est)  et  sic  abstraxit  a  societate  Musarum:  nimirum  carmina 
proucniunt  animo  deducta  sereno  (Ouid.  tr.  I  1,  39).  "'seuocat'  recte  scri- 
bunt  pro  tradito  in  V  'sed  uacat' :  exaratum  erat  olim  'se  uacat'  per 
errorem,  qui  0  (mox  pro  D  accepta)  supraposita  corrigebatur;  cf.  ex.  gr. 
Cic.  Tusc.  I  31,  75.  'EliKcovLai  TtaQd^evoi  (Pind.  Isth.  7,  57,  Prop.  II 
30,  33)  audiunt  'doctae'  utpote  poetarum  doctorum  patronae  (Tib.  I  4,  61 
Pieridas,  doctos  ct  amate  poetas),  ut  Ouid.  tr.  II  13  doctae  sorores,  a.  a. 
III  411  doctis  Musis,  Verg.  epigr.  9,  2  doctae  Pegasides.  is,  ad  quem 
haec  epistula  est  data,  uidetur  fuisse  orator  celeberrimus  Q.  Hortensius 
Ortalus  (114—50  a.  Chr.),  quem  scimus  (supra  p.  10)  adeo  fuisse  poe- 
seos  nouiciae  amatorem,  ut  ipse  poematia  luderet  amatoria.  cf.  de  eo 
Drumannus  HR.  III  p.  81  sqq.,  Teuffelius  in  Paulyi  Encycl.  real.  III  p.  1497 
(HLK.  §  171).  ''Ortalns'  rectiorem  formam  esse  quam  ''Hortalus'  graeca 
nominis  species  adserit.  —  3,  4.  nec  potis  est  dulcis  Mnsarnm  ex- 
promere  fetns  mens  animi.  'fetus'  ut  arborum  sunt  (Ouid.  met.  IV 
125,  Verg.  G.  I  55,  Nux  93),  sic  et  scriptorum  fructus  ingenii  (Quint.  X 
4,  2  ne  nobis  scripta  nostra  tamquam  reccntes  fetus  blandiantur).  iam 
'dulces'  (cf.  Lucr.  V  1H77  pomis  dulcibus,  Hor.  a.  p.  99  dulcia  carmina) 
artius  cohaerere  mihi  uidetur  cum  'doctis'  u.  2,  ut  in  Catonis  monost.  40 
[PLM.   III   p.  238J   doctrina  est  fructus  dulcis  radicis  amarae.     mirifice 


454  LXV  4-8 

supertluum   est   iibundatque  'Musarum'  post  u.  2    'doctis   uirginibus':  V 
habet   ^dulcissimus   barum',   in   quibus   'harum'    egregie    se    habet   nec 
quidquam  aliud  requiritur.     legendum  esse  censeo  'dulcis  simul  harum', 
h.  e.  eodem  tempore,  quo  cura  me  angit.   Verg.  epigr.  9,  7  uestros  (Musae) 
expromere  ccmtus,  in  lucem  edere,  procrcare  (oppositum  est  16  'expressa'); 
AStatins   cp.   Pindari   fr.  273   B.      ad    priscam    dictionem    'm.   a.'    (qua- 
cum  Homericum  %'v(ibg  svi  cpQsot  conparari  potest)  cf.  Plaut.  Cist.  II  1,  5 
et  Epid.  IV  1,  4,  Lucr.  IV  758   ot  V  149   et  VI  1183  pcrturbata  aniu.i 
mens  in  maerore  metuque,  Cic.  d.  rep.  II  40,  67.     'potis  est',  potest;  cf. 
Neuius  II  p.  601.   —   4.   taiitis   fluctiiat   ipsa  uialis.     'ipsa'  nunc,  ubi 
u.  3  'simul'  est  recuperatum ,  ab  oppositione  est  apertius:  per  se  tantis 
calamitatibue  est   animus   commotus   inquietusque   (cf.   ad  LXIV  62),   ut 
aliis  curis  mentem  quietam  requirentibus  non  possit  uacare.  —  5,  (>.  uam- 
que  Hiei  uuper  Lethaeo   gurgite  fratris   palliduluut    uiauaus  alluit 
iiuda    pedeiii.     uide   quanta   cum    arte   cxpressum   sit   illud    'nam    modo 
fratrem    amisi'.     uulgo   coustruunt:    ante   paruom    tempus   (Fest    p.   173 
nuper  quasi  nouiper,  tamquam  dicumus  nouissime)  pedem  fratris  mei  (qui 
tamquam  mortuus  designetur  addito  ad  'pcdeni'   attributo  omn  uni  quae 
ad  inferos  pertineant  communi  'pallidus',   ut  Aen.  IV  26  paVcntes  um- 
bras  Erehi,  Spart.  Hadrian.  25  loca  j)allidula  frigida  iiudula)  unda,  quae 
manat  siue  tacite  lenteque  labitur  (Prop.  IV  11,  15  uada  lenta,  Lygdam. 
3,  38  tt  ignaua  luridus  Orcus  aqua),  Lethaeo  gurgite  alluit,  h.  e.  tingit 
aqua  fluminis  Lethes;   scil.  dum   potat  frater  ox  eo  obliuia  (Verg.  Aen. 
VI  714  sq.);  nam  'Leth.  gurg.'  ita  pertinere  ad  'alluit',  ut  tamen  facile 
inde  ad  'unda'  arcessamus  mente  genetiuum.    uerum  enim  uero  ut  tota 
imago  me  quidem  offendit,   ita  de  pede  pallido  nil    me   memini  legere; 
efe  magis   poeticam   duco   hanc  constructionem,    qua    ''palliduhim '    cura 
'manans'  coit  uice  aduerbii  (Kuehnerus  gr.  1.  il  p.  211);  Lygdam.  1,  28 
pallida  Ditis  aqua.     euadit  quidem  sic  aliquid  auibigui  proptcr  sequens 
illud  'pedem';  sed  huic  incommodo  medendum  esse  reponendo  audacter 
'pedes'    (quod  ex  mala  adsimilatione   est  corruptum),   docet  certa  clau- 
sula  pentametri   apud  Prop.  I  20,  8   tinxerit  vnda  pcdes  et   IV    11,    16 
implicat  unda  pedes,   Petron.  epigr.  88,  3  [PLM.  IV  p.  94]  refuso  gur- 
gite  securos  obruit  unda  pedes.     ct  lucramur  hinc,  quod  ''quem'  in  u.  7 
iam    rectius    refertur.      denique    hoc    est    insolitum,    quod    unda    pedes 
''alluit',  siquidem  maria  fluminaue  regioues  siue  moenia  urbium  adluunt 
siue  lambunt,   non    singulorum   hominum   pedes   (qui    potius  fluentis  ad- 
luduntur,   sim.).     '"alligat'    conifci   secuiidum   Piop.   I.  1.   impUcat,   Aen. 
VI  438  tristisque  palus  inamahilis  unda  alligat,  Anth   lat.  Mey.  1167,  24 
cohihebor  aquis,  ut  iam  ''Lethaeo'  sensu  latiore  pro  ''Stygio'  sit  positum, 
ut  Culicis  u.  215  Leihaeas  transnare  per  undas,  Prop.  IV  7,  91  Lethaea 
ad  stagna  reuerti;  nam  tempus  praesens,  ut  facile  cum  'nuper'  conciliatur, 
ita  usu  apud  poetas  non  infroquenti  ost  positum.  —  7,  8.  Troia  Rhootco 
quem  subter  litore   tellus  ereptuui  iiostris   obterit  ex  ocuUs.     con 
strue:  quem  (fratrem)  er.  ex   nostris  (familiae  siue  mei)  oculis  (Hor.  od. 


LXV  10—11.  455 

III  24,  32  siiblatam  ex  oculis)  Troia  tellus  (Aen.  XI  245  IHa  tellus) 
Rhoeteo  lilore  obtectum  in  puluerem  conmutat.  Agroecius  GL.  K.  VII 
p.  123,  22  subter  est  quod  re  aliqua  supcriore  premitu/r  et  conculcatur, 
Lucr  III  893  urgerine  superne  obtritum  pondere  terrac.  Verg.  Aen.  VI 
505  tumuhim  Bliocteo  litore  inanem:  ora  illa  Troadis  regionis,  in  qua 
Rhoftonm  promunturium  cum  eiusdem  nominis  oppido  situm  (to  'Poi- 
TSiov  axpov),  nobilis  erat  maxime  tnmulo  Aiacis.  ceterum  quonam  casu 
CatuUi  frater  ibi  mortem  inuenerit  (num  forte  naufragio),  plane  nescitur. 
—  erumpit  iam  poeta  in  fratris  tam  cari  dilectique  adlocntionem,  cuius 
primus  uersus  casu  infelici  in  V  periit;  nam  hoc  apud  prudenles  qui- 
dem  uunc  coustat,  supplemeutiim  a  Datano  consimilibusque  exhibitum 
alloquar  audiero  nunquum  tna  .  .  loqucntem  ('uerba,  facta,  fata'  addunt: 
cf.  praef.  uol.  I  p.  XXVIII)  male  et  auersis  Musis  esse  excogitatum  ab 
Italis,  cum  nec  'audiero'  iuxta  'alloquar'  defendatur  locis  Cic.  ad  Att. 
III  19  et  p.  Planc.  33,  79  (Maduigius  opusc.  II  p.  95)  nec  'numquam' 
beue  post  uerba  multo  minoris  ponderis  'all.  aud.'  positum  sit  (quanto 
melius  talua  auaphorae  ui  daturi  fuisseut  Itali  'numquam  ego  te  post- 
hac  audibo  dulce  loquentem' !).  sed  hoc  certum  est,  errasse  non  minus 
Lachmannum  post  u.  8  septem  uersus  intercidisse  statuentem  (sic  quippe 
haec  parenthesis  nimis  euaderet  onerosa)  quam  Haasium  uu.  9 — 14  post 
CI  6  (ubi  uide)  inserentcra.  incertum  est  sane  quidnam  interciderit  a 
seutentia:  'oculis'  et  'aspiciam'  u.  11  inter  se  cohaerere  in  propatulo 
est  (hinc  quoque  Italorum  supplementum  dcuunatur);  unde  ad  ^oculis' 
enuntiatum  relatiuum  potest  adnexum  fuisse.  —  10,  11.  iiuuiqiiam  ego 
te,  uita  frater  auiabilior,  aspiciaui  posthac;  at  certe  seuiper  amabo. 
iu  priore  colo  supple  'quidem'.  Verg.  ecl.  1,  75  non  ego  iios  posthac .  . 
uidebo,  Prop.  I  15,  13  numquam  posthac  uisura.  'uita',  scil.  mei  ipsius; 
cf.  ad  LXIV  215  et  LXVlIli'  66.  Prop.  II  13,  52  fas  cst  jyraeteritos  sem- 
pcr  antarc  uiros:  de  tenero  potissimum  desiderio  luctuque  iutellege.  — 
12.  semper  maesta  tua  carmiua  morte  cauam.  'tua  morte'  pendet  a 
''maesta',  ut  LXIV  379.  stetit  poeta  hactenus  a  ijromisso,  ut  et  quae 
inter  luctum  Veronae  sunt  scripta  cc.  LXVIII*  et  LXVIIP'  maestitiam 
illam  prae  se  ferrent  et  quod  mauibus  fratris  postea  dedicatum  est  c.  CI. 
''canam'  egregie  Itali:  'tegam'  siue  ullo  sensu  idoneo  V,  quod  ortum 
cst  ex  scriptura  'mortecam'  per  dittographiam  simul  uirgulaeque  ne- 
glectum.  Ouid.  epist.  2,  118  cecinit  maestum  carmen.  —  13,  14.  qualia 
sub  deusis  ramorum  coucinit  umbris  Daulias  absumptei  fata  gemeus 
Ilyloi.  fuudus  imaginis  Hom.  Od.  XIX  518,  ubi  nocturnis  Penelope  in- 
dulget  querellis,  405  d'  oxs  navdccQtov  novQrj  jj^copr/tg  ccrjdmv  y.uX6v 
ccbiSrjOLV  iaQog  viov  lataiitvoio,  dfvdQsav  sv  TCBxdXoiOt.  Ka&i^o^tvrj  nvKi- 
voiaLv ,  7j  te  ^aiia  TQwnmaa  xin  noXvrixia  q)(6vrjv  jtatS'  oXotpvQOfisvTi 
IzvXov  q)ilov,  6v  noTS  j;aA.xc5  htslvs  di'  acpQaSiag,  kovqov  Zi^&oto  ava-ntog, 
nisi  quod  nomina  noster  secundam  recentiorem  mythi  speciem  (cf  omnino 
Prellerus  myth.  gr.  II  p.  140  .-qq.)  mutauit.  de  Daulide,  urbe  Phocidis 
(cf.  Steph.  Byz.  s.  u.,  Thucyd.  II  29,  Paus.  X  3,  4),  ubi  Tereus  maritus 


456  LXV  15-18. 

regnauit,  Philomele  audit  'Daulias',  scil.  auis  siue  aedon  (sequitur  enim 
Cat.  solitani  poetis  latiuis  fcrmam  fabulae,  qua  partes  sororum  conmu- 
tantur).  cf.  et  Soph  El.  107.  ob  oculos  h.  1.  habuit  Ouid.  epist.  Sap- 
phus  153  sola  uirum  noxa  ulta  pia  maestissima  mater  concinit  Ismarium 
Daulias  ales  Ityn:  alcs  Ityn,  Sapplio  descrtos  cantat  amores  (quod 
'cantat'  confirmat  u.  12  Italorum  'canam');  cf.  et  consol.  Liuiae  105  sq., 
Prop.  III  10,  8  increpet  ahsiimptum  nec  sua  matcr  Ityn,  Hor.  od.  IV  12,  5 
Ityn  flebiliter  gemens  infelix  auis,  Sen.  Agam  670  .sqq.  et  Herc.  Oet.  199, 
Anth.  lat.  Mey.  1167,  25  ne  me  noctesque  diesque  defleat,  ut  maerens 
Attica  mater  Ityn.  ad  'absumptum',  interfectum  et  a  patre  deuoratum, 
cf.  et  Aen.  IV  601  (III  255).  —  15.  in  tantis  maeroribus,  Ortale, 
mitto.  doloribus  et  planctibus;  Cic.  Tnsc.  IV  8,  18  maeror  est  aegritudo 
fkbilis;  unde,  ut  'fletus'  et  'planctus',  etiam  'maeror'  pluraliter  ponitur, 
ut  CIL.  I  1202  interieisti  et  liquisti  in  maeroribus  matrem ,  Enn.  trag. 
230  R.  mihi  maerores,  illi  luctum,  Cic.  d.  fin.  I  18,  59.  ''mitto',  dono 
siue  dedico;  cf.  ad  Corn.  1  et  CXVI  2,  unde  uidemus  tum  fuisse  sol- 
lemne,  ut  Alexandrinorum  maxime  poemata  digne  in  latinum  conuersa 
dono  darentur  amicis.  'Ortale'  in  ajsodosi  repetitnm,  nt  post  longam 
parenthesin  appareat  constructio.  —  16.  Itaec  expressa  tibi  carmina 
Battiadae.  hi  qui  iam  sequuntur  uersus  a  me  coiiuersi  ex  Callimacho. 
nam  'carmina'  non  de  pluribus  poematis  accipere  licet  (quippe  unum 
c.  LXVI  designatur),  sed  adaequat  fere  'uersus',  ut  et  LXI  13  (cf.  et 
LXIV  382);  et  simillime  hunc  pluralem  de  distichis  adhibet  Ouidius  epist. 
Sapph.  5  cur  sint  alterna  requiris  carmina,  h.  e.  huius  poematis  (quod 
unicum  est)  uersus  ex  hexametro  et  pentametro  constent,  tr.  III  1,  11 
clauda  quod  alterno  suhsidunt  carmina  uersu.  'expressa',  quod  babet 
uim  quandam  (non  proprii  animi  fetus  expromere  ualet  poeta),  est  'con- 
uersa',  ut  Cic.  d.  fin.  I  4  fabelJas  latinas  ad  ucrbum  de  graecis  expressas; 
coniunxit  utrumque  Cic.  in  Limone  (Suet.  uit.  Ter.  5)  conuersum  ex- 
pressumque  latina  uocc  Menandrum.  Callimachus  ut  Batti  cuiusdam  (qui 
fortasse  ex  ueteris  Batti,  C)'renes  conditoris,  familia  descendit)  filius  (cf. 
Suidas  s.  u.  KaXXifiaxog)  saepe  apud  poetas  latinos  audit  Battiades;  cf. 
Callim.  epigr.  23  Sch.,  CXVI  2,  Ouid.  Ib.  53  et  tr.  II  367,  Stat.  silu.  V 
3,  157.  —  17,  is.  ne  tua  rticta  uagis  uequicquam  credita  uentis 
efluxisse  meo  forte  putes  auimo.  uidetur  Ortalus  Roraa  decedentem 
Catullum  identidem  admonuisse,  ut  poemata  docta  Alexandrinorum  uer- 
tendo  uon  solum  uires  exerceret,  sed  etiam  doloris  c.aperet  lenimen. 
hae  admonitiones  precesque  (nam  'dicta'  est  grauius  niulto  quam  sim- 
plex  illud  'uerba')  quam  non  fuerint  uentis  creditae,  h.  e.  frustra  sibi 
commissae  et  offectu  carentes  (cf.  ad  KXX  10,  LXIV  59  et  142,  LXX  4, 
Lucr.  IV  931  iu  fac  ne  uentis  uerba  profundas,  Ouid.  am.  I  6,  42), 
docturus  specimen  studiorum  illorum  amico  Romam  mittit  poeta.  hoc 
'uentis  uagis  (scil.  in  omnes  partes  rapientibus)  aliquid  credere'  cum 
iam  per  se  contineat  notionem  uani  cassique  suscepti,  molestissime  sane 
et  abundantia  nix    et  ne   uix  quidem   excusanda  (nam  LXIV  59  'inrita' 


LXV  19— '21.  457 

siniiliaqne  ruulta  huc  non  faciunt)  accedit  'nequicquam',  quod  mihi  sol- 
lemni  fere  corruptela  ortum  esse  uidetur  ex  'nequaquam':  ue  forte  me 
putes  oblitum  esse  uerborum  tuorum,  quae  tamen  hercle  rainime  es 
uentis  locutus  (ego  minime  dimisi  ex  pectore).  Prop.  I  21,  2  td  tihi 
ne  iiacuo  defluat  ex  animo\  Ouid.  epist.  2,  105  iitque  tibi  excidimns.  Cic. 
ad  fam.  VII  14,  1  si  nostri  oblitus  es ,  dabo  operam  ut  istuc  ueniam,, 
antequam  plane  ex  animo  tno  effhw  {=  obliteratione  obruor);  cf.  et 
Dissenus  ad  Lj^gdam.  1,  20.  —  persequitur  hoc  CatuUus  more  Alexandrinis 
adamato  longius  degressus  in  conparatione ,  quae  leni  admixtione  ero- 
tica  sua  gratia  non  caret;  comnninis  est  poetae  et  puellae  sola  unaque 
obliuio  raentis,  qua  illi  dicta  huic  malum  exciderunt,  cetera  ad  imaginis 
ornatum  iiulcrum  pulcre  sunt  adiecta.  habet  autem  haec  degressio  suam 
rationem  inde,  quod,  postquam  prior  pars  enuntiati  parenthesi  illa  lon- 
gior  est  facta,  iam  alteram  fulcire  e  contrario  oportuit,  ne  haec  aequo 
breuior  prae  illa  euaderet  periretque  insta  quaedam  aequabilitas.  — 
19,  20.  iit  missiim  sponsi  furtiuo  munere  malum  procurrit  casto 
uirginis  e  gremio.  mala  seraper  apud  ueteres  erant  syrabolum  amoris: 
illis  nel  .*eiisa  pectoris  teneia  indicabant  inter  so  amautes  (Verg.  ecl. 
3,  64  malo  me  Galatea  petit  lasciua  puella  et  fugit  ad  salices  et  se  cupit 
ante  uideri,  ibid.  71)  uel  nuptias  ineundas  adnlescens  offert  puellae;  rem 
persecutus  est  CDiltheyus  libri  'de  Callim.  Cydippa'  p.  113  sqq.  furtiue 
autem  siue  clancnlum  raaluni  missura  (ad  ablatiuura  ''rauuere'  cf.  CI  8) 
non  minus  quam  id,  quod  matre  superueniente  puellae  occupat  uultura 
rubor,  demonstrat  et  de  amasio  parentibus  ignoto  agi  et  hanc  con- 
parationera  non  profluxisse  ex  ingenio  poetae  Italici,  prouenisse  potius 
ex  imitatione  graeci  alicuius  uatis  (fortasse  Calliraacheae  Cydippae). 
ajjud  quera  cum  (ivrjatr^Q  (ut  mihi  uidetur)  inuenisset  Catullus,  uocera 
in  lingua  latina  nou  obuiara  quomodo  latine  uerteret  non  repperit;  nec 
enim  quod  soluui  fere  poni  potuit  'petitor'  (cf.  ad  LXX  2)  ponere  aude- 
bat  (postea  demum  Roraani  admisere);  nam  'procus'  est  qui  a  paren- 
tibus  more  Italorum  in  matrimoniura  natam  poscit.  sic  ut  'sponsus' 
adhiberet  coactus  est,  ut  postea  de  petitoribus  Helenae  Hor.  epist.  I 
2,  28  (cf.  et  gloss.  Labb.  p.  173  sponsiis:  nvrjOTriQ,  vvjKpiog);  sed  cum 
'sponsus'  sit  is  qui  in  sponsione  inter  ipsum  et  parentes  puellae  facta 
spopondit  se  esse  ducturum,  hac  uoce  adsumpta  de  iraaginis  perspicui- 
tate  raultum  perit.  ad  ultima  uerba  iam  Muretus  et  AStatius  cp.  Festum 
1\  165*,  17  nec  mulieri  nec  gremio  credi  oporterc:  prouerbium  est,  quod 
et  illa  incerti  et  leuis  animi  est  et  plerumque  in  gremio  posita,  cum  in 
obliuionem  uenerunt,  proi^tre  exsurgentibus  ['exsurgentiura'  codd.]  pro- 
cidunt.  cf.  et  LXVl  56  casto  coUocat  in  gremio.  —  21.  miserae  oblitae. 
infelici  (scil.  quae  sic  prodebatur;  LXIV  57  et  71),  quae  plane  circa  araa- 
sium  auimo  uersata  mali  positum  mente  dimiserat.  —  molli  sub  ueste 
loeatnm.  Ellisius  cp.  Lucian.  d.  raer.  12,  1  rtlog  81  tov  [i-qXov  dno- 
daKciJv  TiQOHvipug  Tiag  t^>ot6xwg  TtQogri%ovtiOug  tlg  tov  v.6).nov  avtFjg, 
ovdi  lad^iLV  y8  nsLQWfitvog  tnt.    rj  dt  (piX^aaoa  (itta^v  tdiv  (laotav  vno 


458  LXV  22—24. 

t<a  (XTtoSiafKp  naQf^veccto.  cf.  et  Tuipil.  com.  196  K.  me  miseram,  quid 
agam?  inter  uias  epistula  exciclit  mihi,  ittfrlix  inter  tuniculum  qnam  ac 
strofiicm  conlocaueram.  etiam  hic  de  tunica  discincta  cogita  (ad  ''molli' 
cf.  LXIV  129).  —  22.  prosilit.  ex  sede  sua.  —  exciititur.  ui  eicitur 
ad  subitum  motum.  —  23.  atqiie  illud  prono  pracceps  agitur  decursu. 
'a.  i.'  in  narrationis  continuatione  (ad  LXIV  16),  qua  liic  exornatur 
amplius  imago.  ob  oculos  uerba  habuit  Verg.  G.  I  203  atque  illuni  prae- 
ceps  prono  rapit  alueus  amni.  Petron.  138  inter  praecipitem  decursum 
(ex  arce),  Lucr.  V  946  montibus  e  magnis  decursus  aquai.  per  abriiptum 
in  fine  spondiaco  uersum  ad  terram  cadere  malum  nobis  uidemur  audire. 
'illic',  quod  0  habet,  uidetur  ortum  ex  forma  scribis  insuetiore  'illuc' 
(cf.  L  5,  LXVII  15,  Neuins  II  p.  211).  —  24.  liuic  niauat  tristi  couscius 
ore  rubor.  'huic'  (scil.  puellae)  oppositum  est  rro  'illud'.  ''manat', 
diffunditur;  Paulns  p.  169  manare  solem  antiqui  dicchant,  cum  solis  orientis 
radii  spJoidorem  iacere  coepissent\  et  conparare  amabant  pudoris  ruborem 
cum  rubore  Aurorae,  ut  Laeuius  (Gell.  XIX  7)  Auroram  uocauit  pudori- 
colorem.  'conscia'  (scil.  amoris  furtiui;  de  omisso  obiecto  cf.  interpp.  ad 
Sall.  Cat.  14, 3  animus  conscius)  erat  puella,  unde  translatione  poetis  concessa 
rubor,  qui  ex  mala  conscientia  profluit,  dicitur  'conscius'  (germanice  'schuld- 
bewusst'),  ut  simillime  Ouid.  am.  II  5,  34  at  iUi  conscic.  imrpureus  uenit 
in  ora  pudor ,  Sen.  Herc.  f.  692  pudorque  serus  conscios  imltus  tegit. 

Carmen  a.  fere  60  Veronae  scriptum  iam  dixi  esse  praefationem 
sequentis  c.  LXVI,  quocum  uua  est  missum  ad  Ortalum.  scimus  ex 
LXVIII^  36  poetam  unam  capsulam  ex  bibliotheca  sua  Romana  aduexisse 
Veronam:  continuisse  eam  inter  alia  quaedam  opuscula  Callimachi  etiam 
ilhid,  quod  jriloxaftos  BfQSvCyirjg  inscribebatur,  admodum  est  uerisimile. 
non  tulit  aetatem  hoc  Battiadae  poema;  nec  ex  paucis  paruisque  frag- 
mentis  [Callimachea  ed.  OSchneiderus  II  p.  144  sqq.]  accurate  quomodo 
munere  suo  noster  sit  functus  aguoscere  licet;  liberius  et  ex  mentc  popu- 
larium,  rebus  ipsis  iutegris,  eum  saepius  uertisse  facile  conicimus.  causam 
autem  carminis  Callimachei  inter  ceteros  testes  optime  indicat  Hyginus 
astron.  II  24  ita:  sunt  aliae  septem  stellae  ad  caudam  leonis  in  triangulo 
conlocatae,  quas  crines  Berenices  esse  Conon  Samius  mathematicus  et 
Callimachus  dicit.  cum  Ptolomaeus  Berenicen,  Ptolomaei  et  Arsinoes 
filiam*),    sororem  suam,   duxisset   uxorem  et  paucis  post  diehus  Asiam 


*)  apparet  Hyginum  hic  eis  quae  ex  Eratosthene  adsumpsit  admis- 
cuisse  nonnulla  ex  commentario  quodam  Catulliano  petita,  ut  iam  olim 
Anal.  Catull.  p.  24  indicaui.  nam  Romanum,  non  Alexandrinum  doctum 
decet  indocta  illa  Berenices  Cyrenaicae  et  eius,  quae  Euergetis  erat 
soror  germana,  confusio:  ansam  errori  dedit  u.  22  'fratris'.  idiemque 
Romanus  interpres  iam  quaerens  in  huius  Berenices  uita  'bonum'  illud 
'factum'  u.  27  conmemoratum,  adscripsit  ex  nescio  quo  fonte  id  quod 
porro  apud  Hygiuum  legitur.  eidemque  interpreti  attribuo  mirum  illum 
errorem  de  equis  a  Berenice  altis,  quem  iam  Hauptius  intellexit  ex  u.  54 
corrupto    fluxisse.     denique    uerba   illa   Hygineana    'Asiam    oppuguatum 


LXVI  1    4  459 

oppugnatuin  prdfictns  cssit,  uouisse  Bcrcuicen,  si  uicior  Piolomaem  re- 
ilisset,  se  crineni  detonstiram.  quo  uoto  dampnatam  crines  ('crineur  codd., 
qui  mox  'eosque')  m  Vencris  Arsinoes  Zephnritidis  posuisse  templo  eosque 
postero  dic  non  conparuisse.  quod  factuni  cuni  rex  aeyre  ferrct,  Conon 
fmatlicmaticusj  cupiens  inirc  gratiam  rcgi>t  dixit  crincin  intcr  sidcra  conlo- 
catum  uidcri  et  quasdavi  uacuas  a  figura  septem  stcUas  ostendit ,  quas 
esse  fingcret  crincm.  hanc  Berenicen  nonnulli  cuin  CaUimaclio  dixerunt 
equos  alere  et  ad  Olympia  mittere  consuetam  fui.^se.  uJii  eqs  (cf.  testiui. 
uol.  I  ad  u.  26).  aperta  est  res  ipsa:  clam  tollentibus  aulicis  quibus- 
dam  ubi  subito  crines  in  tcmplo  positi  non  adparueriint,  tum  uero  fortasse 
Callimacho  maxime  iupellente,  qui  iam  in  epigrammate  quodam  [52  Schn.] 
reginam  suam  celebrauerat  ut  Gratiarum  unam,  Conon  hoc  nouum  ex- 
cogitauit  adiilationis  genus,  ut  comam  a  Veuere  inter  sidera  positam 
adfirmaret,  poeta  antem  exquisitarum  blanditiarum  materiara  nanctns 
est  hoc  cainiine,  quo  ipsos  nempe  crines  loquentes  inducit: 

LXVI. 

1.  Omnia  qui  uiagui  dispexit  lumina  muudi.  'qni'  tohaeiet  cum 
u.  7  'idem  ille  Conon':  a  mathematici  laude  larga  (1  —  6)  incipit  Calli- 
machus,  quo  maior  illius  inuento  fides  accedat.  hinc  et  'omnia'  cum 
ui  praepositum,  unde  et  hoc  nouum  sidus  illum  non  fugisse  nemo  miretur. 
'mundi'  caeli;  ad  LXIV  206.  Ciris  7  ad  magni  suspexit  sidera  niundi 
(etiam  Manil.  I  283  omnia  quae  summo  de^pectari,t  sidera  mundv  in  re 
diuersa  tamen  ad  u.  h.  adludere  uidetur);  Mumina'  exquisitius  pro  'sidera' 
(Verg.  G.  I  5  uos  o  clarissima  rnundi  lumina).  'dispicere'  (male  T 
'despexit',  cum  in  caelo  positorum  sit  %a9ooav) ,  disoernere  non  solum 
corporis  oculis,  qui  pcr  umbras  penetrant,  sed  etiam  mentis  acie  cal- 
cnlisque  factis.  —  2.  qui  stellarum  ortus  comperit  atqne  obitus.  Cic. 
d.  or.  I  42,  187  in  astronomia  caeli  conuersio,  ortus  obitus  motusque 
siderum  (de  inu.  I  59,  de  fato  9,  17),  Verg.  G.  I  257  signorum  obitus 
speculamur  et  ortus,  Apul.  d.  deo  Socr.  12  quos  (planetarum  m otus)  pro6e 
caUet  qui  signorum  ortus  ct  obitus  comperit  (h.  e.  indagauit),  Amm. 
Marc.  XXV  10,  .3  stdlarvm  ortus  obilusque:  his  aliisque  locis  caue  ne 
cuni  IMeleagro  "abitus'  elicias  ex  ''habitus',  quod  in  V  legitur.  — 
3.  flammeus  ut  rapidi  solis  nitor  obscuretur.  'rapidus'  (cf.  LXIV  271) 
sollemne  ob  celtTitatem  Solis  cottidie  cursum  peragentis  epithetou;  cf. 
ex.  gr.  Hor.  od.  II  9,  12,  Hom.  b.  Apoll.  375  o^^og  rjfXtoio.  'aV ,  quo- 
modo,  accedit  ad  'comperit',  quippe  quod  ^indagando  uruit'  significet 
(cf.  Aen.  H  4).  Ouid.  tr.  Ill  5,  55  nitidus  sol.  Val.  Max.  VIII  11  ext.  1 
obscurato  repcnte  solc;  cf.  expositio  Plinii  h.  n.  II  10,  47,  Lucr.  V  751  sqq.; 
Sen.  q.  n.  VII  3  Conon  postea,  diligens  ct  ipse  inquisitor,  defectiones  solis 
seruatas  ab  Aegyptiis  coUegit.  —  4.  ut  cedant  certis  sidera  tomporihus. 


profectus  e.*set'   ci  't-i  uictor  Pt.  iedii.s^et'  ad  carniinis  Cutulliani   u.    13 
et  35  apei-te  adlndunt.     plura  uide  ad  54. 


460  LXVI  5-8. 

explicant  'decedant',  abeant  siue  occidant.  sed  mirandum  est,  plane 
eandem  rem  hic  commemorari  atque  u.  2  'stellarum  obitus' ,  ubi  tacite 
subintellegimus  hos  obitus  ceitis  temporibus  usu  uenire,  ut  eadem  res 
ex  parte  nunc  inepte  repetatur.  AStatius  cp.  Tib.  I  4,  20  annus  agit 
certa  lucida  signa  uice.  sed  de  anni  temporibus,  ut  uerba  leguntur,  nemo 
cogitabit  suo  sponte:  nimis  ambigua  dictio.  unde  legendum  esse  conieci 
aliquando  'tempora  sideribus' ,  cf.  Hor.  epist.  1  6,  3  et  decedentia  certis 
teinpora  momentis  (=  siderum  motibus),  Manil.  I  476  certa  sidera  et  530. 
sed  fatendum  est,  minus  apte  haec  interponi  inter  solis  et  lunae  defectum. 
unde  ^sidera'  ad  solem  refero,  pluralis  in  uno  solis  sidere  ardentissimo 
cum  sit  non  ita  rarus  (Ouid.  met.  XIV  172);  Lucr.  V  758  solque  suos  etiam 
dimittere  languidus  ignis  tempore  cur  certo  neqtieat.  quod  si  probas,  'ut' 
perspicuitatis  causa  mecum  in  'et'  muta:  circumiacentes  uoculae  eaedem 
corruptelae  ansa.  —  5,  6.  iit  Triuiain  fiirtim  siib  Latiiiia  saxa  rele- 
gans  diilcis  «ainor  goero  denocet  aetherio.  lunae  defectus  latebrasque 
(Lucr.  V  751)  ex  causis  physicis  exploratas  esse  a  Conoue  poeta  indicat 
exornans  nota  fabula,  secundum  quam  Lunapulcrum  mortalem  Endymionem 
uisura  in  Cariae  monte  Latmo  clam  uocte  caelum  relinquit.  Cic.  Tusc. 
I  38,  92  Endymion  uero  si  fabulas  audire  uohimus,  ut  nescio  quando  in 
Latmo  obdormiuit,  nondum  opinor  est  exjtcrgefactus:  num  igitur  eum 
curare  censes,  cum  Luna  lahoret  (h.  e.  deficiat),  a  qua  consopitus  putatur,  ut 
eum  dormientem  oscularetur.  Alexandrinos  vag  cclziag  rerum  inuestigantes 
decuit  baec  explicatio,  qua  Luna  tum  descendere  ad  amasium  dicebatur, 
quando  latebat;  ceterum  cf.  de  fabula  maxime  Naekius  VaL  Cat.  p.  165  sqq. 
(Prellerus  myth.  gr.  I  p.  347  sq.).  de  Triuia  ad  XXXIV  15.  Adziiiov 
avxqov  conmemorat  ApolL  Rhod.  IV  57  (ubi  cf.  schol.).  'sub  saxa  relegans', 
mittens  in  antrum,  poetice  dicitur,  ut  similiter  Verg.  Aen.  VII  775  Egeriae 
nemorique  relegat.  Theocr.  20,  38  ait'  OvXviino}  dh  (loloiaa  Aarfiiov 
av  vanog  tj^O^s  v.al  stg  'iva  Tcaidi  Ka&svdsv.  'aerio'  tradit  V  sollemni 
cum  confusione  uocum  ''aether'  et  'aer'  quaeque  hinc  descendunt. 
Alexandrinos  ipsos  fluctuasse  sine  ullo  discrimine  inter  ai&^g  et  drjQ 
perperam  persuadere  studet  OSchneiderus  Callim.  I  p.  293  sqq.  (cf.  ad 
u.  7);  Eomanos  scio  risuros  fuisse  hoc,  Dianae  non  in  caelo  sed  in  nubibus 
esse  iter;  nam  et  Horatianum  aerias  domos  (od.  I  28,  5)  et  Vergilianum 
aeris  in  campis  (Aen.  VI  640)  hinc  aliena.  est  autem  'gyrus'  cursus 
menstruus  (XXXIV  17);  Hor.  sat.  II  6,  65  seu  hruma  niualcm  interiore 
diem  gyro  traliit,  Sen.  Phaedr.  312  ille  nocturnas  agitare  higas  discit 
et  gyro  breuiore  flecti  de  Lunae  curru;  latere  formam  priscam  ''goero' 
(cf.  LMuellerns  comm.  Lucil.  p.  322)  intellexit  Scaliger  in  lectionis  in  T 
extantis  monstro  'guioclero',  h.  e.  'guro  1.  cero'  (duplex  scriptura).  — 
7,  8.  ideni  me  ille  Conon  caelesti  niimine  uidit  e  Beroniceo  uertice 
caesariem.  Conon  Samius  aequalis  erat  Arati  et  Archimedis,  amicus 
Callimachi,  multi  nominis  ('ille'  effert,  ut  VIH  6)  mathematicus  et  astro- 
nomus,  de  cuius  tamen  scriptis  nihil  superest;  cf.  Fabricius  bibl.  gr. 
IV  p.   25,   176.     seruata  sunt  hic  ipsius   exemplaris  uerba  apud   schol. 


LXIV  9,  10.  461 

Aiat.  146:  Kovcov  6  ^aQ^rjuati^ibg  UtoXbiikuo  laQi^oii^vog  BfQfvi-nrjg  nXu- 
Kafiov  i^  avTOv  (Xsovzos)  Kar/^ffrfpicf.  zovto  ■nai  KaXlt'iiax6g  nov  (prjalv: 
tj  ju-f  Kovtov  t^lstpsv  sv  r\SQi  xov  BsQSViKTjg  ^oaxQvxov ,  ov  v.sivri  naaiv 
t&r,y.s  &sorg.  sic  enim  optimum  librum  Marcianum  praebere  docuit 
Wilamowitzius  [Herm.  XIV  p.  199].  reiecta  igitur  OSchneideri  de  lacuna 
cogitantis  opiuione  agnoscendura  e.st,  CatuUum  exemplaris  sui  uerba 
dilatasse  uertendo.  quod  maxime  apparet  in  illo  sv  r]sQi.  hic  enim  si 
in  'aere'  posuisset  noster,  num  forte  nubeculae  instar  uolitaret  conia 
quaesiuissent  populares.  neglegendum  igitur  erat  discrimen  subtile  inter 
al&riQ  et  dr',Q  ab  Alexandrinis  factum  consulendumque  Romanae  cousue- 
tudiui.  sed  quid  dederit  noster,  casu  infelici  sub  corruptela  'numine' 
latet.  licet  enim  hoc  per  se  aliquo  modo  stare  possit  (nam  Veneris 
iussu  coraa  in  caelo  fulsit,  u.  64),  tamen  nec  hoc  loco  id  erat  conmemo- 
randum  et  alio  ducit  Callimachus.  'munere'  non  melius  olim  dederunt 
prisci  cditores,  'lumine'  Canterus,  ^imine'  Heinsius,  'limite'  Doeringius; 
sed  praepositionem  recte  requirens  IVossius  'iu  lumine'  maluit,  ego  nunc 
praefero,  quouiam  nbn  ald^sQi  {=  lumine)  legitur  graece,  'i'  repetita  et 
'u'  in  'li'  luutata  reponere  'caelesti  iu  limine',  siquidem  ''aer'  ex  sensu 
Alexandrinorum  sic  ut  mihi  uidetur  distinguentium  recte  dicitur  'caeli 
limen',  in  quo  inter  ccl&sQa  siue  arces  igneas  deorum  et  aera  crassiorem 
siue  nubes  posita  sunt  meantque  sidera.  Lucr.  IV  132  in  hoc  caelo 
(=  caeli  parte),  qui  dicitur  aer,  Verg.  ecl.  5,  56  limen  Olympi.  deinde 
Tov  ^oaxQvxov  CatuUus  liberius  ita  uertit,  ut  simul  interpretis  munere 
fungeretur.  nam  non  de  uno  quodam  cincinno  (ut  uulgo  putant)  agitur, 
sed  Callimachus  nloKafiog  et  ^oazQvxog  pro  collectiuo  ponens  eam  iu- 
tellexit  caesariem  e  pluribus  cincinnis  constantem,  quae  e  uertice  effusa 
eia.t  per  candida  colla  (Verg.  G.  IV  337);  unde  et  Eratosth.  catast.  12, 
Hygin.  1.  1.  aliique  inter  pluralem  'crines'  et  singularem  'crinis'  uariant; 
et  sic  ipse  noster  u.  47  'crines'  et  93  'coma'.  formam  'Beroniceo'  V 
'ebore  niceo'  praebens  aperte  indicat;  cf.  omnino  Niebuhrius  opusc.  hist. 
et  philol.  I  p.  237.  —  9,  10.  fnlgentem  clare,  quaui  uiultis  illa  dea- 
runi  leuia  protendeus  brachia  pollicita  est.  'f.  cL'  cum  'caeL  in  lim. 
uidit'  iunge  (nam  etsi  per  se  obscurae  sunt  stellulae  illae  adserentibus 
astrologis,  ut  Eratosth.  1.  1.,  dispexit  tamen  eas  lucentes  Conon).  non 
conparet  quidem  hoc  ''f.  cL'  in  fragmento  Callimachi;  qui  tamen  sine 
dubio  in  sequenti  hexametro  hoc  expressit  addiditque  simul,  quo  illi 
'poUicita  est'  melius  conueniret  cum  simplici  s&riKS  (ueluti  svxoiisvrj). 
neque  porro  'laeuia  prot.  brachia'  (scil.  suplex  ad  deos,  ut  Aen.  XII  930 
dextramqxie  precantem  protendens,  Lygdam.  4,  64  cum  multa  brachia  tende 
prece;  AStatius  cp.  Callim.  Del.  107  n/jxsig  dficpozsQovg  OQsyovaa)  sunt 
Catulli  additamentum,  sed  Callimachi  adulantis  habueruntque  itidem  sine 
dubio  in  hexametro  sequenti  locum.  denique  illud  ndoLv  .  .  &soig  postquam 
iam  Valckenarius  miratus  est  uerti  per  'multis  .  .  dearum'  conparans 
u.  33  'cunctis  diuis  pollicita  es'  (et  hercle  aut  uni  Veueri  aut  omnibus 
deis  uouere  debuit  crinem  Berenice),  facili  opera  Hauptius  id  quod  uerum 


462  LXVI  11—16. 

est  agnouit,  traxisse  nimirum  conuptelam  Catullum,  qui  scripsisset  'cnnctis 
illa  deorum'  [opiisc.  I  p.  59  sq.];  cf.  Ouid.  met.  IV  631  hominum  cunctofi 
(Kuehnerus  gr.  1.  H  p.  314").  ceterum  interdum  dis  uotos  oblatosque 
esse  etiam  crines  notum  est  ex  Stat.  silu.  III  4  et  Sil.  Ital.  IV  200 
(AStatius  cp.  et  scbol.  ad  Pers.  1,  29  cirri  consecrati  certis  numinibus, 
Ellisius  Antb.  Pal.  VI  274 — 79).  —  11,  12.  qna  rex  tempestate  iioiio 
auctiis  Iiymenaeo  uastatiim  flnis  iiierat  Assyrios.  Berenice,  Magae 
Cyreuarum  regis  et  Apamae  filia,  iam  a  patro  sponsa  Ptolemaei  Phila- 
delphi  filio,  qui  postea  Euergetes  est  cognominatus,  patre  mortuo  ipsa 
Demetrio  tqj  xaico,  cui  mater  in  matrimonium  dare  uoluit,  interfecto 
effecit,  ut  cum  sponso  a  patre  destinato  iungeretur  nuptiis  anno  (ut 
uidetur)  247;  cf.  Droysenus  libri  'Gescb.  d.  Hellenismus'  IP  p.  247  sq.; 
314  sqq.,  362  (Niebuhrius  1. 1.);  ad  27.  Euergetes,  qui  rex  Aegypti  est  factus 
a.  247,  non  multo  post  nuptias  (u.   13  sq.)  profectus  est  contra  Seleucum 

II  Syriae  regem,  ut  ulcisceretur  Berenicen  sororem  ab  hoc  interfectam 
(Niebuhrius  1.  1.  p.  272  sqq.,  Droysenus  1.  1.  p.  340  sqq.).  'Assyrios 
fines'  igitur  intellege  ^Syriam  terram';  cf.  ad  VI  8.  'pollicita  est'  et 
contra  'iuerat'  ostendunt  illud  '"qua  tempestate'  (Festus  p.  362  tempe- 
statem  pro   tempore  frequenter  dixerunt  antiqui;  cf.   ex.  gr.  Cic.  de  Or. 

III  38, 153)  hic  ualere  'postquam.',  plane  ut  Prop.  IV  9, 1;  cf.  etXXXV  13  et 
LXVIII*  15.  Verg.  Aen.  II  786  Grais  seruituni  matribus  ibo:  constructio 
prosae  orationi  usitatior  (Kuebnerus  gr.  I.  II  p.  534).  'auctus'  etsi  per 
se  stare  potest  (=  beatus,  LXlV  25),  lamen  propterea  glossematis  est 
suspectum  quod  una  licentia  ('auctus',  cf.  LXII  4)  excludebat  in  eodem 
loco  alteram  eamque  per  se  insolentem  (nam  pauca  hiatus  exempla  Ca- 
tuUiana  facili  opera  remouentur),  qua  'nouo'  biat  ante  'auctus'.  glossae 
medii  aeui  macte.i.  aucte:  bene  Anna  Fabri  reposuit  'mactus',  b.  e.  felix; 
qui  nominatiuus  priscus  rarusque  (cf.  Neuius  II  p.  99)  facile  obnoxius 
erat  corruptelae;  Mart.  IV  13,  2  macte  csto  taedis,  o  Hymcnaee,  tuis.  — 
13,  14.  diilcia  nocturuae  portans  uestigia  rixae,  quam  de  uirgiueis 
gesserat  exuuiis.  uixdum  prirao  matrimonii  tempore  peracto.  'rixam' 
(respicit  uox  luctamen  prima  nocte  inter  maritos  initum,  cf.  et  Prop. 
II  5,  4)  'gerere'  dicitur  noue  ad  illa  'bellum,  praelia,  inimicitias  gerere'; 
cuius  praelii  Venerei  uestigia  in  ore  uultaque  a  puella  sectis  unguibus 
acri  relicta  'dulcia'  fuere  nouo  uiro.  'de  (=  super)  uirg.  ex.',  ut  uir- 
ginitatem  referret  praedam;  Vulpius  cp.  Ouid.  Ib.  173  deque  tuo  fiet  .  . 
corpore  rixa  lupis  et  epist.  5,  140  ille  meae  spolium  uirginitatis  habet; 
id  quoqtie  luctando.  rupi  tamen  nngiie  cnpilJos  oraque  sunt  digitis  aspera 
facta  meis.  multi  porro  cp.  Claudian.  14,  29  G.  nocturni  refercns  uulnera 
praelii  (cf.  et  Aen.  VI  736  in  Venerem  .  .  nocturnaque  bella)  et  Verg. 
epigr.  9,  5  horrida  barbaricae  portans  insignia  pugnae.  iam  descripturus 
reginae  Euergete  in  bellum  proficiscente  dolorem,  quo  acta  uotum  ea 
fecit,  Callimacbus  lasciuola  euagatur  degressiono  conparans  tempus  paulo 
superius,  quo  eadem  Bereuice  ad  uirum  adducta  uix  adire  huius  cul)ilf 
uoluit:  —  15,  16.  estne  nouis  nuptis  odio  VeuusJ    atque  parentum 


LXVI  17-22  463 

fnistriiiitnr  falsis  ^niidin  Inorininlis?  tmbao  librarionuii  sunt  mani- 
festae:  si  oilerunt  nouae  nnptae  Venerem,  non  falsas  sed  iroras  lacrimas 
profundunt;  sin  non  refugiuut  amplexus  maritales,  uno  tenore  adiungi 
nequit  'atque  frustrantur'.  duplex  igitur  emendandi  uia  i^atet:  aut  'falsis' 
remouendum  est  (et  uoluit  Heysius  'salsis')  aut,  si  hoc  sustentatur  oppo- 
sito  'uera',  auctoribus  Italis  ^atque'  transformandum  est  in  'anne':  num 
re  uera  odernnt  an  potius  fictis  et  coactis  (Verg.  Aen.  II  196;  cf.  et 
Ter.  Eun.  I  1,  22  falsa  lacrimulu,  Apul.  niet.  X  27  fictas  mentifasque 
lacrimai<)  lacvimis  in  speciem  profusis  frustrantur  siue  fallunt  gaudia  — 
parentum?  aperta  iam  sunt  onmia,  sed  cur  parentes  conmeraorentur 
obscurissimum  manet.  horum  enim  gaudia  futura,  scil.  nepotes,  minime 
tolluntur,  si  paululum  remorantur  filiae  in  thalami  ingressu.  Scaliger 
cp.  CaUim.  fr.  118  Schn.,  quod  cum  nostro  loco  nil  habet  commune;  cf. 
Anal.  mea  CatuU.  p.  57,  ubi  primus  docui  uocis  corruptionem  proposui- 
que  'paueiites',  scil.  gaudia  intellegens  Venerea  (ut  LXI  116,  cf.  et  Ouid. 
met.  VI  514  et  CIL.  IV  1837),  quae  ipsas  manentia  prae  pauore  uirginsili 
differant  nouae  nuptae.  nec  tamen  'frustrari'  simpliciter  ualet  'differre'. 
missis  quae  post  me  non  aptius  temptata  sunt  nunc  intellego  latere  'anne 
parumper  frustrantur' ;  sic  enim  illa  differendi  notio  recuperata  est.  cete- 
rum  paientum  mentionem  uix  iniecturus  fuisset  callidus  adulator  Calli- 
machus,  quia  Berenice  patre  mortuo  et  matre  auersa  nnpsit  Euergeti;  et 
male  ad  PtoKmaeum  II  haec  rettulit  Droysenus  1. 1.  p.  316.  —  17.  nbertim 
thiilnnii  qnns  intra  limina  fnndunt.  'intra',  dum  limen  supergredi  ueren- 
tur.  'ubertim'  uox  in  fletu  sollemnis,  ut  Petron.  134  lacrimis  ubertim  manan- 
tibtis.  ad  suam  interrogationem  duplicem  ita  sibi  respondet  poeta,  ut 
sine  baesitatione  innuat  falsas  esse  lacrimas,  recordatus  fortasse  aliquod 
dictum  similo  illius  inter  Varronis  sententias  obuii  (11  R.)  sic  flet  hercs  ut 
puella  uiro  nujAa:  utriusque  fletus  non  apparens  est  risus:  —  18.  non, 
ita  me  dini,  uera  gemnnt,  iuerint.  conlocatio  artificiosior  (ut 
XLIV  9),  qua  uerba  'n.  u.  g.'  cum  fortiore  elatione  discinduntur  ad- 
firmatione  illa  graui  'ita  m.  d.  i.',  de  qua  cf.  LXI  189  (196).  ''iuerint' 
pro  'iuuerint'  (quod  ipsum  reposuere  plerumque  syncopes  ignari  librarii) 
priscis  scriptoribus  proprium  est;  cf.  Neuius  II  p.  533  sq.,  qui  recte  exemplum 
Propertianum  II  23,  22  omisit  (ibi  enim  ^iuuerint'  est  lectio  interpolata). 
'uera'  pro  'uere',  Kuehnerus  II  p.  211.  —  20.  innisente  nono  praelia 
torua  niro.  marito  tuo  (relinquente  Veneris  dulcia  bella  et)  Mauortis 
in  Syria  praelia  infesta  adeunte  (LXIV  383).  usu  uix  alibi  obuio  ''toruus' 
a  Mauorte  torua  tuente  ad  bella  est  translatum.  —  21,  22.  at  tu  non 
orbum  luxti  deserta  cubile,  sed  fratris  cari  flebile  discidium.  dicat 
hic  aliquis  (sibi  ipse  obicit  poeta),  te  non  uiri,  sed  dilecti  consanguinei 
abitu  doluisse.  quippe  pater  Berenices  Magas  et  pater  Euer>j;etis  Phila- 
delphus  fratres  erant  ex  eadem  matre  nati  (ofiojtiT/rptot  ccSfXfpoC):  Berenice 
igitur  et  Euergotes  patrueles  erant,  qui  saepius  ''fratres'  et  'sorores'  uo- 
cantur;  Valckenarius,  qui  primus  hanc  interpn-tationem  proposuit,  cp. 
Oui'l.  nict    XIII  31  ct  epist    8,  27.     de"tituIo  cogitat  Droyseiius  p.  244; 


464  LXVI  23—28. 

aliam  explicationem  uide  apud  Niebuhrium  1.  1.  p.  230.  'cubile',  lectus 
maritalis  (LXI  107,  Val.  Flacc.  II  345  sandmn  tetiyisse  cuhile),  ''orbus' 
est  scil.  uiro  ad  be]lum  profecto.  'luxti',  luxisti;  ad  XIV  14.  pro 
'discidium'  male  G  praebet  'dissidium' ;  cf.  Maduigius  ad  Cic.  d.  fin. 
p.  799*  sqq.  totum  autem  enuntiatam  per  'at'  noto  ixsu  (Seyffertus 
schol.  lat.  I  §  60)  occupationem  continet;  nec  'et'  (quod  V  cum  uavia 
lectione  'at'  praebet)  probabiliter  defendit  Handius  Turs.  I  p.  441;  multo 
peius  'an'  Itali,  alii  alia  coniecere.  suae  ipsius  obiectioni  iam  ita  re- 
spondet  poeta,  ut  tantum  quantum  regina  prae  se  tulerit  dolorem  nou 
in  fratrem,  sed  in  solum  uirum  cadere  solere  optineat  per  exclamationes: 
—  23.  ut  penitus  maestas  exedit  cura  medullas.  de  amoris  coniugalis 
cruciatn  intellege;  XXXV  15,  LXIV  72.  Cic.  d.  fin.  I  18,  59  maerores, 
qui  exedunt  animos  conficiuntque  curis,  Val.  Flacc.  II  13  exesam  curis; 
Sen.  Phaedr.  282  sed  uorat  tectas  penitus  medullas.  'maestas'  epitheton 
a  persona  ad  corporis  partem  translatum,  ut  Tib.  I  1,  46  tenero  sinu, 
ubi  u.  Dissenus.  in  V  legitur  'cum  penitus',  quod  explicant  'eo  tempore 
quo',  ridicule,  cum  non  in  abitu  uiri,  sed  inde  ab  eo  tempore  cura 
macerauerit  Berenicen.  utrumque  bene  distinguens  Callimachus  u.  24 
'tunc'  (in  abitu),  29  'tum',  33  'ibi'  addidit.  itaque  Bentleius  ''cum' 
mutauit  in  ''quam'.  quod  etsi  in  exclamatione  cum  illo  ^ut'  (=  quanto- 
pere)  consociari  ostenderunt  ex  Manil.  V  88  quae  tua  tunc  fuerat  facies! 
quam  fugit  in  auras  spiritus!  ut  toto  caruerunt  sanguine  membra,  tamen 
mihi  'ut'  et  facilius  ex  'cu'  erui  et  ab  anaphorae  ui  multo  iucundius 
est  uiaum.  —  24,  25.  ut  tibi  tunc  toto  pectore  soUicitae  sensibus 
ereptis  mens  excidit.  pulcra  cum  gradatione  sic  iunge:  tibi,  quae 
intimo  animo  (LXIV  69)  eras  commota,  uiri  profectione  prae  dolore  sensus 
eripiebantur  (LI  6)  atque  ita  mens  plane  abiit  (externata  es);  Hom.  II. 
X  94,  Ouid.  met.  IV  175  at  illi  et  mens  .  .  excidit  in  perturbatione 
summa  (fast.  II  753  mens  ahit);  Arnob.  VI  22  mentemque  in  sanam  re- 
creatis  reducerent  sensihus.  superfluum  est  quod  IVossius  coniecit  'sensi- 
bus  e  rectis'.  —  25.  at  te  ego  certe.  sic  omnium  facillime  'te'  inserto 
traditum  '  at  ego'  sanauit  IVossius;  neque  Italorum  conmenta  'atque 
ego'  aut  'ast  ego' ,  in  quibus  aegre  'te'  requiritur,  conprobari  possunt. 
cohaeret  'at  certe',  ut  X  14,  LXV  11.  'ego',  coma  tua,  quae  te  optime 
noui.  —  26.  a  parua  uirgine  magnanimam.  sx  fiiyiQag  TtuQ&^vov,  ut 
dicunt  Romani  a  paruulo  (Ter.  Andr.  I  1,  8),  a  uirgine  (Ouid.  a.  a. 
III  75)  similiterque;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  360.  'magn.'  OSchneiderus 
p.  150  putat  expressuoi  ex  graeco  (iiyalo^pvxog,  cum  tamen  huic  Berenicae 
cognomen  ex  ipso  facinore  mox  conmemorato  (ut  suspicor)  inditum  fuisse 
17  ^ayccXrj  pateat  ex  Athen.  XV  p.  689^  Ka^'  ov  xqovov  f^t}  BsQiviv.ri 
rj  (isydXr}  (sic  codd.)  idque  hic  repetisse  Callimachum  probabile  sit;  nam 
Hyginum  ex  CatuUo  hausisse  iam  monui.  —  27,  28.  anne  bonum  oblita 
es  facinus,  quam  regiuni  adeptos  coniugium,  quod  nou  fortior  aut- 
sit  alis.  factum  egregium  et  forte  (ex.  gr.  Tac.  Agr.  28  tnagnum  ac 
memorahile  facinus  ausa)  non  sine  causa  praedicat  poeta  aulicus:  reddi- 


LXVI  29—32.  465 

ilit  illud  1'tolemaeis  prouiuciam  Cyr»  uaicani.  rccte  autem  aduersus 
Hjgini  falsam  interpretationem  (cf.  testim.  uol.  I)  Niebuhrius  cp.  lustin. 
XXVI  3,  2  rex  Cyrenurum  Magas  decedit,  qui  ante  infirmitatem  Beronicen, 
unicam  filiam,  ad  finienda  cum  PtoJemaeo  fratre  eertamina  filio  eius 
desponderat.  scd  post  mortcm  regis  mater  turginis  Arsinoe  (immo:  Apama), 
ut  inuita  se  contractuvi  matrimonium  solueretur,  misit  qui  ad  nuptias  uirginis 
regnumque  Cyrenarum  Demetrium,  fratrem  regis  Antigoni,  a  Macedonia 
arcesserent,  qui  et  ipse  cx  filia  Ptolemaei  procreatus  erat.  nec  ('sed  nec' 
codd.)  Demetrius  vioram  fecit.  itaque  cum  secundante  uento  celeriter 
Cyrenas  aduolasset ,  fiducia  pulcritudinis  [qua  nimis  placere  socrui  coe- 
peratj  statim  a  principio  superhus  rcgiae  familiae  militibusque  inpotens 
erat  studiumque  placendi  a  uirgine  in  matrem  contulerat.  quae  res  suspecta 
primo  uirgini,  dein  popularihus  militibusque  inuisa  fuit.  itaque  uersis 
omnium  animis  in  Ptolemaei  filium  insidiae  Demetrio  conparantitr.  cui, 
cum  in  lectum  socrus  concessisset ,  percussores  inmittuntur.  sed  Arsinoe 
(Apama)  audita  uocc  filiae  ad  fores  stantis  et  praecipientis,  ut  matre  par- 
ceretur,  adulterum  patilispcr  corpore  suo  protexit.  quo  interfecto  Beronice 
et  stupra  matris  salua  pietate  ulta  est  et  in  matrimonio  sortiendo  iudicium 
patris  secuta.  in  uerbis  CatuUi  ualde  foedatis  pro  'adeptos'  siue  'adeptus' 
uulgo  'adepta  es'  (adepta's  Lachm.)  scribunt.  quae  uox  inportuna  uidetur, 
cum  Berenice  non  adseqnendo  coniugio  Euergetis  ojjeram  nauarit,  sed 
data  optione  elegerit.  probabilius  duco  ^adoptas',  h.  e.  adsumis  a  patre 
tibi  destinatum.  iamque  uon  opus  erit,  ut  "'quam'  sicut  uulgo  fit  in 
'quo'  mutemus  (nam  ingrata  est  pronominis  relatiui  utpote  diuerse 
adhibiti  nec  per  anaphoram  repetiti  iteratio),  sed  sufficit  lenior  correctio 
^quom'  (Faernus  'quum'  uoluerat):  facinus,  scil.  commissum  tum,  cum 
adoptabas;  de  praesenti  historico  cf.  ex.  gr.  Cic.  ji.  Rosc.  A.  41,  120 
quom  occiditur  L.  Boscius,  ihidem  fuerunt  (serui),  et  de  ipso  'quom'  Tac. 
diaL  14  Apri  sermo,  cum  Maternum  exhortatus  est  (ib.  15).  denique 
ex  'ant  sit'  BPisanus  uere  effecit  'ansit';  Itali  praeterea  'quo'  et  Mu- 
retus  'fortius'  coniecere.  alii  audacioribus  mutationibus  sunt  uai,  ut  San- 
tenius  'quoi  (coniugio)  uon  faustior  adsit(?)  auis'.  mihi  utrumque,  neque 
fortiorem  alium  quam  Berenicen  neque  huius  facto  aliud  fortius  posse  esse, 
oranem  adulandi  modum  concessum  supergredi  uidetur;  et  'fortior'  ex 
glossa  prouenisse  ratus  conieci  'quod  non  ausit  alis  mulier'.  'alis' ,  cf. 
XXIX  15.  —  29.  sed  tuiu  uiaesta  uirum  uiitteus  quae  uerha  locuta  es. 
quamquam  suffecit  'mittens  (=  dimittens  proficiscentem  ad  bellum  ex  am- 
plexu  tuo;  Tib.  I  3,  9  quae  me  cum  mitteret  urbe),  tameu  ''tum'  ad  efferen- 
dum  oppositionem  additum  est.  'quae'  qualia,  quam  et  doloris  et  amoris 
coniugalis  plena.  —  30.  luppiter.  cum  admiratione,  ut  ad  Coru.  7.  — 
tristi,  triuisti,  ad  XIV  14;  cf.  Ter.  Eun.  I  1 ,  23  oculos  terendo.  — 
31,  32.  quis  te  uiutaiiit  tantiis  deus!  au  quod  aniautes  non  longe 
a  caro  corpore  abesse  uolunt.  quis  dens  (et  utique  maguus  potensque 
luerit  uecessest,  qui  te  talem  mutauerit)  effecit,  ut  de  uirgine  tam  forti 
fieres    femina   tam   anxie   sollicita?     saepe   sic   'tantus'    cum   pronomine 

Catullus  fd.  Baelirens.     11.  30 


466  T.XVI  33—36. 

interrogatiuo  iungitur,  ut  Verg.  Aen.  II  282  quac  inntae  tenuere  morae, 
Prop.  I  18,  9  quid  tantum  merui? ,  Stat.  Theb.  VII  780  quis  tantus  viiseris 
lionor?  'tantum',  etsi  non  male,  tamen  superflue  maluit  Schradovus. 
responsum  autem  quoniam  unum  hoc  esse  potest  *Amor' ,  sequens  'an' 
uon  putandum  est  ducerf,  ioteirogationis  disiunctiuae  membrum  alterum, 
sed  nouam  interrogationem  incipiens  aequat:  'an  forte  (uam  alius  nullus 
potest  fuisse  deus  quam  Amor)  id  te  mutauit,  qnod  eqs.,  h.  e.  an  amoris 
maritalis  desiderium  causa  erat  ujutationis?'  sic  non  sine  respectu 
Catulli,  ut  puto,  Verg.  epigr.  11,  1  [PLM.  II  p.  172]  quis  deus,  Octaui, 
te  nobis  ahstulit?  an  quae  dicunt,  a,  nimio  pocula  ducta  mero?  (an  forte 
Bacchus?);  cf.  et  Cic  d.  diu.  II  57,  117  quidnam  esse  causae  puiou, 
cur  . .?  an  quod  .  .  sentimus?  (Kuehnerus  gr.  1.  11  p.  1019  sq.).  'carum 
corpus'  uenerium  habet  seusum,  ut  Auth.  lat.  Mey.  1210,  4  de  raaritis 
cara  iungunt  corpora,  Caluus  fr.  G  M.  de  Cerere  et  cara  iugauit  corpura 
conubiis  (Vulpius  cp.  Sen.  epist.  69,  3  ei,  qui  amorcm  exuere  conatur, 
euitanda  est  omnis  admonitio  dilecti  corporis).  ^nou  uolunt' ,  re- 
pugnaut  discidio  et  aegre  ferunt  proptereaque  macerantur  cura  et 
desiderio.  —  33,  34.  atque  ibi  me  cuuctis  pro  dulci  couiuge  diuis 
uon  siue  tauriuo  sauguiue  pollicita  es.  '^atque'  traducit  ad  grauius, 
quod  inest  uoci  "^ibi' ,  h.  e.  tunc  {hxav&a),  cum  dimitteudus  esset  uir 
(Liu.  II  35,  2  ihi  est  ira  oppressa,  cf.  ad  LXII  42);  simulque  hoc  'atque 
ibi'  post  degressionem  ad  rem  (u.  9  sq.)  reditur.  Verg.  G.  IV  465 
dulcis  coniunx,  LXVII  1,  LXVIIP  66.  ''ibi  pro  cunctis  pro'  V  apeita 
cum  dittographia  praebet,  sub  qua  aliud  quidquam  quam  'me'  (siue 
'nos')  uelle  quaerere  friuolum  est:  hoc  enim  necessarium  omnino  est 
(inepte  proposuerunt  'prae').  'non  sine',  una  cum  (LXIV  290):  ornatum 
capitis  pulcherrimum  sibique  carissimum  si  iiouit  deis  uxor  amans, 
contra  reginam  decuit,  ut  hoc  donum  comitaretur  gratificatio  dis  more 
regio  facta  ex  becatombe.  —  35,  36.  sei  reditum  tetulisset.  is  liaud 
iu  tempore  lougo  captam  Asiaui  Aegypti  fiuibus  addiderat.  sic  post 
priorum  dubitationes  uariaque  conamina  plaue  inprobabilia  nunc  recte 
omnes  duce  AStatio  interpunguut:  'is'  cum  empbasi  additum  ducit  ea 
uerba,  quibus  uoti  conpotem  esse  factam  Berenicen  narratur.  necdum  tamen 
causa  dubitationum  illarum  est  remota.  nil  quidem  oiiensionis  aut  a  forma 
aut  dictione  praebent  haec  uerba  'sei  reditum  tctulisset'  (cf.  adLXIIl47); 
et  ipsum  'sei'  osteudit,  peruerse  olim  nonnullos  statuisse  ante  35  distichi 
interlapsum.  sed  tamen  redire  potuit  Euergetes  etiam  uictus  fugatusque 
et  praeter  uitam  nudam  nil  domum  referens  gloriae;  et  ut  femiua  uirum 
saluum,  ita  regina  regem  multa  cum  laude  redire  debuit  optare.  recte 
Hyginus  1.  1.  si  uictor  redisset:  hoc  'uictor'  nulio  pacto  omittere  potuit 
Callimachus;  hoc  si  non  ipsum,  at  eandem  tamen  senteutiam  in  CatuUi 
textu  inuenit  sine  dubio  Hyginus,  qui  libere  quod  legit  reddidit  (ut  u.  12). 
sed  ipso  illo  Hygini  'redisset'  quoniam  excluduntur  coniecturae  quales 
possunt  excogitari  in  primoribus  uersus  35  uerbis  (ueluti  'sei.  palmam 
tetulisset'),  cum  iam  relegemur  ad  uerba  sequentia,  iu  his  non  tam  'iu' 


LXVT  37—40.  4G7 

(h.  0.  per,  intra,  KTiehnenis  gr.  1.  II  p.  265)  quani  ilhnl  Miiuit',  pro  qno 
V  'aut'  habet,  otfensioui  praebet  ausam  ut  fortasse  a  conlocatione  ita 
certo  a  re  ipsa.  tres  enim  quattuorue  per  annos  (246—243/2)  afuit 
Euergetes;  quod  tempus  etsi  per  se  uon  uimis  longum  est,  at  longum 
uidebiitur  necessario  uxori  auianti  ilesiderantique,  qualis  hic  describitur 
IJerenice.  porro  diuturni  belli  labores  magis  extuleruut  regem ;  et  fauet 
uox  'pristina'  u.  38  huic  rationi.  'autin'  si  ex  'ouans'  statuimus  esse 
corruptum  tum,  cum  hoc  supra  uersum  olim  scriptum  falso  loco  esset 
insertum  textui,  bene  haec  sic  profluent  'sei  reditum  tetulisset  ouans. 
is  tempore  longo'.  de  hoc  bello  cf.  praeter  alia  ab  historicis  adlata 
Hieronymus  comm.  in  Daniel.  11,  7  et  uenit  (Euergetes)  cum  exercitu 
magno  et  ingressus  est  prouinciam  regis  AquiloniSy  id  est,  Seleiici  cogno- 
mento  Callinici,  qui  cum  mutre  Laodice  regnabat  in  Syria;  et  abusus 
est  eis  et  obtinuit  in  tantum,  ut  Syrium  caperet  et  Ciliciam  superioresque 
partes  trans  Euphratem  et  jiropemodum  uniuersam  Asiam.  cumque  audisset 
in  Aegypto  seditionem  moueri,  diripiens  regnum  Seleuci  ....  Syriam 
quidem  ipse  obtinuit,  Ciliciam  autem  amico  suo  Antiocho  gubernandam 
tradidit  et  Xanthippo  alteri  duci  prouincias  trans  Euphratem ;  uidenda  et 
inscriptio  Adulitana.  hinc  'captam  (=  expugnatam)  Asiam'  sensu  pro- 
prio  praestat  accipere  nec  de  una  Syria  cogitare,  ut  'addiderat'  fere 
ualeat  'in  dicionem  Aegypti  redegerat'.  nam  plusquamperfectum  id 
designat  quod  ante  tempus,  quo  coma  est  desecta,  accidit.  -=-  37,  3S.  quis 
ego  pro  factis  caelesti  reddita  coetu  pristina  uota  nouo  niunere 
dissolno.  de  'pro'  cf.  ad  LXIV  162.  porro  uide  ad  LXIV  384  moi-taU 
coetu.  quamquam  'reddita'  possit  simpliciter  esse  'adsignata'  (ut  LXIV  362, 
Lucr.  II  96  ibique  Munro,  Cic.  d.  n.  d.  I  §  103),  tamen  praestat  cum 
AStatio  conparare  Hor.  od.  II  7,  17  ergo  obligatam  redde  loui  dapem, 
Tib.  I  3,  34,  infra  LXVIIP  110:  oblata  dedicataque  cunctis  illis,  quibus 
uoto  obligabar,  diuis.  'pristina' ,  prius  siue  ante  (scil.  in  uiri  abitu) 
facta.  'noua'  oppositionis  gratia  additum  est,  ut  infra  64  et  Sen. 
Agam.  396  et  adhuc  lacrimas  marmora  fundunt  antiqua  nouas  (cf.  et 
W^agnerus  ad  Verg.  Aen.  IIl  181),  sed  ut  simul  'uouo'  significet  donum 
non  ita  usitatnm  ac  uulgare.  'dissoluo'  (de  dihaeresi  cf.  ad  II  6)  est 
praesens  historicum;  Cic.  ad  Att.  XV  11,  4  erat  absurdum,  quae,  si 
stetisset  respublica,  uouissem,  ea  me  euersa  illa  uota  dissoluere;  cf.  et 
'debitum  (aes)  dissoluere'  similiaque.  —  39.  iuuita,  o  regiua,  tuo  de 
uertice  cessi,  inuita.  pulcre  et  praeposita  et  in  fine  repetita  est  uox, 
quae  fortem  habet  ictum.  Verg.  Aen.  VI  460  inuitus,  regina,  tuo  de 
litore  cessi  (etiam  Aen.  X  233  huc  traxit  AStatius).  'cessi'  pro  'discessi', 
ut  LXIV  53.  —  40.  adiuro  teque  tuunique  caput.  seruata  sunt  Calli- 
machi  uerba:  arjv  zb  yiagrjv  wfiooa  cov  rs  ^lov.  decuit  sane  comam 
maxime  per  rem  sibi  carissimam,  caput  dominae  prioris,  iurai-e;  et  erat 
omnino  hoc  non  infrequens  iusiurandum  (Aen.  IX  300,  Ouid.  tr.  IV  4,  46, 
luuen.  6,  16).  sed  'iurare  per  uitam  alicuius'  cum  Romauis  esset  in- 
solitum,  bene  conuenienterque  substituit  Catullus  'te',  cnm  saepius  haec 

30^^= 


468  1'XVI  41-44. 

iungantur,  ut  Aen.  IV  492  testor  .  .  te ,  fjermana,  immque  dulce  caput, 
Cic.  d.  dom.  57,  145  meque  atque  meum  caput,  Liu.  XXVI  48,  12.  'adiurare' 
ut  pro  simplici  'iurare'  ponitur  (Ruhnkenius  ad  Ter.  Andr.  IV  2,  11),  ita 
et  cum  simplici  accusatiuo  rei,  per  quam  iuratur,  construitur,  quamquam 
casu  posteriores  tantum  praebeut  exempla,  ut  Verg.  Aen.  Xll  816,  Apul. 
met.  III  14  adiuro  enim  tuum  mihi  carissimum  caput.  —  41.  di^na  fersit, 
qiiod  siqiiis  iuauiter  adiurarit.  haec  a  constructione  paulum  insoleu- 
tiora  (ut  18)  quasi  in  parenthesi  adicit  coma  ad  sua  uerba  stabilienda: 
et  per  hoc  caput  quisquis  iusiuraudum  fide  ac  pondere  carens  fecerit, 
is  meritas  patiatur  poenas!  Verg.  Aeu.  II  144  ^nistrere  animi  non  digna 
(erentis,  Ter.  Andr.  IV  1,  42  di  tihi  dignum  exitium  duint.  ''inaniter',  sine 
iusta  causa  iurandi,  ubi  cum  iureiurando  coniungatur  non  habeo;  cf. 
tameu  'iuania  uerba'.  —  42.  sed  qui  se  ferro  postulet  esse  pareniJ 
'postulare'  paucis  locis  plane  ut  'uelle'  confidentis  adrogantiae  adsumit 
significationem ,  ut  Cic.  d.  or.  1  22  101  nam  quod  tu  non  poteris  aut 
nescies ,  quis  nostrum  tam  impudens  est  qui  se  scire  aut  posse  postulet'^ 
'qui' ,  quis  et  qualis,  h.  e.  nemo  uel  maximus  sibi  adrogauerit  posse 
resistere  ferro;  quod  hic  de  forcipe  accipi  uoluit  coma,  mox  sensu  latiore 
de  maioribus  instrumentis.  'qui'  substantiue  positi  exemiila  dat  Holtzius 
synt.  pr.  scr.  I  p.  392.  —  43.  ille  quoque  euersus  nions  est.  male 
per  'quoque'  introducitur  hoc  exemplum,  quo  euagatus  Callimachus  uim 
potentiamque  ferri  celebrat.  nam  hoc  'ille  quoque'  oppositum  habet 
'ut  ego' ;  sed  coma  nou  se  et  montem  Athon  conparat  (quod  et  ineptum 
foret  et  refutat  u.  47),  sed  ex  eo  quod  uel  ualidissima  ferro  cedant  se 
tam  paruolam  teneramque  illi  resistere  non  potuisse  explicat.  et  uel 
tum,  si  conparationem  adesse  statuis,  claudicat  sententia,  cum  ferro  (in 
quo  omnis  uis)  euersum  esse  Athon  uerba  ipsa  non  suppeditent;  qua 
notione  tamen  opus  est,  uariis  modis  cum  euerti  potuerit  mons  ille. 
scripsi  igitur  e  coniectura  'quone  ille' ,  h.  e.  quippe  quo  ferro ;  cf.  ad 
LXIV  180.  'quone'  insolitum  ut  abiit  in  ^quoque',  ob  metrum  traiectio 
est  secuta.  Ouid.  met.  XI  554  siquis  Athon  .  .  in  apertum  euertcret 
aequor  uulgarem  uocis  usum  ostendit;  hic  de  eflfossis  uisceribus  intellege, 
ut  habet  Val.  Flacc.  VII  75  euerso  campo.  —  43,  44.  quein  luaximum 
in  oris  progenies  Thiae  clara  superiieliitur.  altissimus  omnium  iu 
orbe  montium,  super  quos  Phoebus  diurnum  cursum  i^eragens  fertur. 
Theia,  Hyperiouis  uxor,  secundum  fabulas  est  mater  Solis;  Prellerus 
myth.  gr.  I  p.  40.  Verg.  G.  I  5  clarissima  mundi  lumina.  'ora'  sensu 
latiore  iuterdum  terram  a  mari  remotam  designat;  XXXIII  5,  Aen.  III  97 
cunctis  dominabitur  oris  (=  terris)  et  VII  563  est  locus  .  .  multis  memo- 
ratus  in  oris;  absolute  positum  'in  oris',  ut  alibi  'in  terris',  ualet  'in 
orbe',  quod  ipsum  Itali  superflue  reposuerunt.  de  Atho  excelsissimo 
cf.  Strabo  p.  331  fr.  33,  Plin.  h.  n.  IV  10.  37,  Mela  II  31,  Verg.  Aeu. 
XII  701  quanius  Athos.  ceterum  cf.  Aen.  VI  216  regnis  quae  maxima 
quondam  extremo  ueniens  sol  aspiciehat  Olympo,  quod  genus  loqueudi 
late  patet.     sic  auteni,  ut  dedi,  locum  restituerunt  omnium  probabilissime 


LXVI  45—48.  469 

Guarinus  et  IVossius  adsentiente  Bentleio:  'maxima  progenies  Phthiae' 
olim  legebant,  quae  ad  Macedonum  reges  ab  Achille,  Phthiae  domino, 
descendentes  relata,  quomodocumque  explicare  studes,  te  ludunt.  — 
45,  46.  cuiii  Medi  rupere  nouuui  mare  cuuique  iuuentus  per  mediuni 
classi  barbara  nauit  Athon.  de  Atho  a  Xerxe  perfosso  omnia  nota: 
Solinus  p.  70  M.  Athon  classibus  Persicis  nauigatum  continentique  abscis- 
sum  (per  fretum)  MD  ^^ossuum  longitiidine ,  Sen.  epigr.  52,  5  [PLM.  IV 
p.  77]  classes  fossus  Athos  intra  sua  uiscera  uidit  et  71,  3  accepit  magno 
deductum  Nerea  fluctu  perque  latus  misit  maximu  bella  suum.  'rupere' 
ex  tradito  'propere'  (fingas  tibi  'ropere'  olim  fuisse  exaratum)  omnium 
optime  est  enitum,  nec  aut  'peperere'  (alii  Itali)  aut  'pepulere'  (ASta- 
tius)  aut  'fodere'  (Bergkius)  uel  a  litteris  uel  a  sententia  magis  commen- 
dautur;  'mare  rumpere'  e.st  'fretum  rnmpendo  (montem)  efficere',  ut 
Val.  Flacc.  I  3  mediosqu£  inter  iuga  concita  cursus  rumpere,  ubi  uidendus 
Heinsius;  cf.  et  Manil.  V  49  nec  pelagus  Xerxes  facietque  tegetquc.  mare 
'nouum',  h.  e.  inuisitatum  antea  stupendumque,  dixit  etiam  scholiasta 
ad  luuen.  10,  174  'uelificatus  Athos^ :  Xerxen,  qui  Athonem  montem  in 
Achaia  dicitur  perforasse  et  inmisisse  terris  nouum  mare.  'nauit',  LXIV  2; 
■■classi',  Neuius  I  p.  213  (Cic.  p.  Flacc.  14,  32  nauigare  classe);  ^bar- 
bara',  peregrina,  ex  sensu  Graecorum.  —  47.  quid  facient  crines,  cum 
ferro  talia  cedant?  fortiter  pronuntia  opposita  'criues'  et  'talia'.  imi- 
tatus  est  Verg.  ecl.  3,  16  quid  domini  faciant,  audent  cum  talia  fures'^; 
Hor.  a.  p.  68  ex  nostra  emendatioue  [Misc.  Crit.  p.  39]  mox  talia  facta 
peribunt,  nedum  scrmonum  stet  honos  et  gratia  uiuax  (Kllisius  cp.  et 
Ouid.  a.  a.  III  633  et  655,  Valckenarius  Prop.  III  12,  17  quid  faciet 
multo  munita  puAiUa  timore? ,  h.  e.  facere  potest).  —  48.  Inpiter,  ut 
Cbalybon  onine  geiius  pereat.  adiungit  coma  execvationem  ferri,  cui 
debuerit  cedere,  eiusque  qui  ferri  usum  docuit.  quales  execrationes  in- 
uentionum  inuentorumque  ab  eis,  qui  inde  patiuntur  in  tempore  damnum, 
factas  notum  est  adamatas  fuisse;  cf.  praeter  Hor.  od.  I  3  Aquilius  com. 

I  \i.  ut  iUum-  di  perdant,  primus  qui  horas  repperit,   Prop.  I  17,  13  et 

II  33,  27.  'lupiter'  (oj  Zbv)  in  uoto,  ut  Hor.  sat.  II  1,  43  o  pater  et 
rex  lupiter,  ut  (=  utinam)  pi^f^oi  positum  rubigine  telum!  extant  Calli- 
machi  uerba  haec  (fr.  35°  Schn.)  Xcclv^oiv  mq  anoloizo  ytvog  eqs.  (cf. 
u.  sq.),  quibus  Valckenarius  in  initio  oJ  Zf-v,  tcccv  praemisit.  unde  dubi- 
tari  nequit  quin  ex  tradito  'celerum'  uel  ^celitum'  recte  APolitianus 
elicuerit  'Chalybon'  (quod  postea  'Chalybum'  cum  hiatu  ingratissimo 
scribentes  corrnpere);  neque  enim  ut  in  nomine  proprio  deprauationis 
inmanitas  miranda  est  (male,  etsi  ingeniose,  Withofius  'Telchinum' 
contra  ipsum  Callimachum  reposuit).  Chalybum  ad  Pontum  positorum_ 
fabricae  aerariac  per  totam  antiquitatem  erant  nobilissimae,  inde  ab 
Aeschylo,  qui  Proni.  715  eos  ut  GtdrjQoziiiTovas  commemorat,  usque  ad 
Amm.  Marc.  XXII  8,  21  Chalybes,  per  quos  erutum  et  domitum  est  pri- 
mitus  ferrum  (cf.  Apoll.  Rhod.  II  375  et  1004,  Verg.  G.  I  58,  Val.  Flacc. 
IV  610  et  V  142);  praeter  Cyclopas  (Plin.  h.  n.  VII  56,  197)  primi  omnium 


470  l'XVI  49     51. 

rei  feiTariae  studuisse  uanabantur:  Ariian.  nji.  iMisLath.  ad  Dionys.  Perieg. 
767  Xdlv^es  TTQatoi   dv&gcoTrcav  aiziav    'ixovai  jja^Mfvffaa-S^ai  aidrjQOv.   — 
49,  50.  «t  qui  priucipio  sub  tcrra  quaorere  ueuas  iustitit  ac  ferri  tin- 
gere  duritiem.  idem  lu-xametri  initiuui  LXVIU''  117.  primum  inueDtorera 
rei  ferrariae,   qui   scil.   eam   Clialybas   docuerit,   his  addit.     nomen  oius 
reticetur,  scil.  quia  nou  certo  constitit;   Plin.  1.  1.   aes  conflare  et  tempe- 
rare  Aristoteles  Lydum  SeytJien  monstrasse ,  Theoplirastus  Delam  Phrygem 
putant:    a  cuius    inuento   primo   Chalybes   ad   fabricas  instituendas  pro- 
cesserint,  in  dubio  reliuquit  CatuUus  certe;  nara  miro  modo  Callimachus 
sic  post  illa  X.  w.  «.  y.  pcrgit   yeiod^fv    dvr^XlovTK  v.ay.6v  rpvxov  ol'  ^iiv 
e(pr]vav.    num  igitur  Callimachus  duos  pluresue  inuentores  respexit,  Ca- 
tullus  eum  corrigens  unum?    uidemus  quidem  hic  quoque  nostrum  paulo 
liberius  in  uerbis  yiatiov  cpvrov  et  fcprjvav  reddendis  uersatum  esse  (nam 
illud    'principio'    et   'quaerere'    et  'f.  f.  d.'    apud  Callim.    in  u.  sequenti 
lectum    fuisse    certum    est);    sed    eum    de    suo   correxisse   in    robus    ipsis 
exemplar   suum   equidem   non   credo.      accedit   quod   apud    Callimachum 
desideramus   illud    'et'.      hunc   igitur    corniptura    putauerim   vt   sic   fere 
emendandum  ysto&ev  dvzsXXov  ts  v.av.ov  cpvrbv  o's  ocpiv  ecprjvev.    'nenae' 
in  montibus  uel  tellure   sunt  meatus,  in   quibus   metalla  iacent   abdita; 
Verg.  G.  11  166   aerisque  metnlla  oste)ulit  ucnis,   Aetnae   259  ."crutamur 
rimas  et  uertimus  omne  profunduvi ,  ijuaeritur  argenti  seiiien  cumque  ouren 
uena;  Hor.  od.  IH  3,  50  cum  terra  celat  et   epist.  I  6,  24  quidqitid  suh 
terra  est.    ''institit',  coepit,  ut  Liu.  XXX  12,  18  in  regiam  concedit.    in- 
stitit  deinde    reputare   secum,   ubi    (ut  et   ad   XXVIII   46,    11)   uidendus 
Drakenborchius.     0   'ferris   fingere',   Gr    ^ferris   fringere'   tradunt.     uude 
^frangere'    uulgo   legunt   pessime:   terra   ferri   in    fornacibus    liquefacta 
(Aen.   VIII   446)    et    dpcocta  malleo   in  massam   cogitur,   unde   fit  dura 
strictura  (Aen.  VIII  421,  Rut.   Nam.  I  353);   Prop.  I   16,  30  ferro  durior 
et  chalybe;  et  post  inuentionem  ferri  haec  eius  fabricatio  commemoranda 
est,  non  id  quod  ex  fabricato  ferro  fieri  solet.    nec  luiuus  inprobandum 
Hfjsii  coramentum  "'ferri  stringere  d.':  hoc  nura  possit  ualere  ''strintjendo 
(Pers.  2,  66)  efficere  ferrum  durum',  ualde  dubito.    optirae  ''s'  dittographa 
(f  =  f)  abiecta  scribendura  ense  'ferri  fingere  (=  officere)  d.'  Itali  intel- 
lexere;  gloss.  noui.  p.  19  L.  aurificina:  uhi  funditur  nel  fingitur  (aurum). 
—  51.  abiunctae  paulo  ante  coniae  niea  fata  sorores  lugebant.    'ab- 
iunctac',  diuisae,  ut  Caes.  b.  g.  VII  56  quod  abiuncfo  (scil.  a  se)  Lahieno  ludde 
iiviebat;  rectius  autem  coma,   quae  deciditur,   abiuncta  dicitur  a  ceteris 
comis   remanentibus   (quas    intellege    eas    quae   tempora    et   frontem   ob- 
tegunt)  quam  hae  ab  illa.    unde  adsentior  doctis  plerisque;,  qui  inde  ab 
AGuarino  'abiunctae'    pro   genetiuo  habentes  iungebant  'raea  abiunctae 
fata',  h.  e.,  mei,   quae  breui  ante  ferro  ab  eis  diuisa  eram,  sortem  tri- 
stem,  qua  mihi  discedendum  erat  a  dominae  caro  capite;  de  quo  gene- 
tiui  usu  cf  Heinsius  ad  Ouid.  epist.  5,  45  et  nostros  uidisti  fknfis  ocellos, 
Valckenarius   ad   Eurip.    Phoen.   p.  b\^.     Mugebant',  adhuc   maerebant, 
scil.    de    fato   meo   ignarae.     ad    'comae    sorores'    iam   Valckenarius   cp. 


LXVI  r,t>— 04.  471 

Plant.  Poen.  I  3,  8  hanc  per  ihxteram  perque  hanc  sororem  laeuam  (Mo- 
retuni  28);  omnia  quippe  aitiiis  iuncta  siue  'fratres'  (Ouid.  tr.  I  1,  107) 
siue  'sorores'  sibi  esse  dici  possunt.  cf.  Naekius  ad  Val.  Cat  p.  88,  Symphos. 
aenigm.  244  (rotae)  quatuor  sororcs  et  269.  ceterum  decisum  et  dis 
oblatum  esse  crinem  in  ipso  Veneris  Arsinoes  Zepbyritidis  templo  Hyginus 
uere  tradere  uidetur  ex  fonte  limpido;  certe  hinc  sequentia  bene  iutelle- 
guntur.  —  52,  53,  54.  cum  se  Memnoiiis  Aethiopis  nnig:eiia  impellens 
untantibns  aera  peuuis  olitnlit  Arsinoes  Locridos  ales  equos.  cum 
subito  per  noctem  adfuit  Ar.sinoes  nuiitius  strnthio,  qui  me  ex  templo 
illius  sursum  tulit  ad  caelum  dominamque.  Memuonem,  regem  Aethio- 
pum  fratremque  Emathionis  iam  Hesiodus  commemorat  (theog.  984;  cf. 
et  ApoUod.  HI  12,  4  Tt^oivhv  (itv  ovv  'Hwg  aQTiccaccaa  di'  tQara  fi'5 
Ji&ioniav  Koiii^tf  KUKfi  avvsl&ovoa  yevva  naidag  'HfiaQ^LCova  xai  ]\U- 
[.ivova,  Prellerus  niyth.  gr.  I  p.  345).  hic  Emathion  sohis  potest  esse 
'unig'!na'  siue  frater  (LXIV  300)  Memnonis,  nuUo  pacto  aues  illae 
Meninonides  longe  diuersiit-  ex  cinere  Memnonis  combusti  euolantes  (Ouid. 
met.  XIII  600  sqq.,  Aelian.  h.  a.  V  1 ,  Strabo  p.  587,  Paus.  X  31).  et 
ad  incognitas  hodie  fabulas  Aethiopicas,  qua  Emathion  cum  struthione 
cohaesit,  adludit  aperte  Callimachus.  nam  hoc  certum  est  agi  hic  de 
struthiocamelo,  id  quod  intellexit  primus  poeta  Italus  Viucentius  Mon- 
tius  in  libello  MelT  cavallo  alato  d'Arsinoe'  inscripto  editoque  Medio- 
laui  a.  1804.  j^riores  equum  alatum  Arsinoes  putauerant  esse  Zephyrum, 
quem  Aurorae  quidem  filium  sed  ex  Astraeo  natum  fingunt  fabulae; 
porro  ut  equitem  ita  equum  (Prellerus  myth.  gr.  I  p.  371,  Val.  Flacc. 
I  611)  et  re  fauente  famulum  (Heinsius  cp.  Apul.  met.  V  6)  dici  Zephy- 
rum  intelhgimus  quidem,  sed  in  eodem  Memnonis  attributum  'Aothiopis' 
uim  nuUam  habet;  et  mirandum  est,  quod  Arsinoes  dicitur  famulus,  licet 
e  ratione  physica  recte  Veneris  praenuntius  audiat  idem  Lucr.  V  736. 
taceo  alias  explicationes  (de  Phoenice  AGuarinus,  de  Pegaso  Scaliger 
male  cogitauere):  rem  acu  tetigit  Montius.  etenim  Arsinoe,  soror  uxor- 
que  Ptolemaei  Philadelphi  (de  qua  cf.  Droysenus  1.  I.  11  p.  239  sqq.), 
post  mortem  dea  facta  erat  f^ub  Veneris  nomine  (Ellisius  cp.  Lobeckii 
Paralipom.  p.  368),  qualis  colebatur  in  templo,  quod  in  Zephyrio  pro- 
munturio  non  ita  procul  ab  Alexandria  erat  positum;  iam  AStatius  cp. 
Poseidipp.  ap.  Athen.  p.  318  zovto  nai  iv  nSvza»  nat  inl  x^ovl  r^g  ^i- 
XuStXffov  KvnoiSog  iXaay.ia^'  iSQOv  jQaivotig.  r]v  ccvccKOiQaviovaav  inl 
Zi^rfvorfidog  dy.rtjg  nQcaTog  6  vavuQxog  'O-rjxaro  KalliKQcixrig  y.rX.  (quibus 
AHeckerus  adiecit  schol.  Ven.  ad  II.  XIII  703  et  schol.  Theocr.  17,  123); 
Strabo  p.  1152''  t6  ZtcpvQiov,  ay.Qa  vatay,ov  i'xovaa  'AQaiv6r]g  'AcpQodixrig, 
Steph.  Byzant.  s.  u.  ZtcpvQiov.  tazi  -Aal  av.Qa  xrig  Alyvnxov ,  dcp'  rig  Tiai 
fi  'ArpQoSCxi}  {v.ai  hic  ponunt  codd.,  traieci  ante  j])  'AQaivorj  ZscpvQizig,  ag 
Ka^.Xiiiaxog.  de  cuius  templi  relliquiis  Schwabius  adire  iussit  librum 
galliciim  ''revue  archeologique'  a.  1869  uol.  XIX  p.  268  et  XX  p.  377. 
iam  ^loiitiiis  cp.  Paus.  IX  31  xat  'AQaivorig  iaxiv  iv  'EXiacovi  slkcov,  i^v 
nToXf-uaiog  iyijfisv  ddiXrf.cg   wv   xr^v  Ss  'AQaivor/v  azQOv&og  cpsQti  ^^a/lxf 


472  LXVI  55-56. 

xmv  cc7iTr]V(ov   htX.,   idemque   recte   statuit  stiuthiocamelum   uehendo   et 
homines  et  onera  parem  apte  dici  equom  alatum.    nam  quamquam  stru- 
thio  non   proprie  uolat,   tamen   uolantis   est  similis:   Plin.  h.  n.  X  1,  1 
struthocameli  Africi  uel  Aethiopici  altitudinem  equitis  insidentis  equo  ex- 
cedunt,  celcritatem  uincunt,  ad  hoc  demum  datis  pinnis  ut  currentem  ad- 
iuuent;  ceterum  non  sunt  uolucrcs  nec  a  terra  tolluntur,  Claud.  in  Eutr. 
II  311  calidas  cursu  transmittit  arenas  inque  modum  ueli  sinuatis  jhwiine 
pennis  puluerulenta  uolat;   et  par  est  struthionem  deae  Arsinoae  datum 
famulum  (ad  57)    etiam   fingi   ad   caelum   posse   uolare  inpellentem  siue 
ferientem  aera  pennis  (Calpurn.  ecl.  2,  11  quaecumque  uagis  auium  ferit 
aera  pennis)  nutantibus   siue  trepidantibus:    Apul.  VI  15   libratis  pinna- 
rum  nutantium  motibus,   Cic.  Arat.  88   tremebundis  pinnis,   Ouid.  rnet.  I 
506  (sine  iusta  causa  Bentleius  maluit  ''nictantibus').    difficultas  summa 
remanet  in  Arsinoes   epitheto  'Locridos'.     quod  ex  tradito  in  V  ^elocri- 
dicos'    elicuit  Bentleius,    qui    ad    confirmandam    coniecturam    Laec    ad- 
scripsit:  'et  Locris   quidem  Venus  siue  Arsinoe   dicetur   eadcm  plane  de 
causa  ac  Zephyritis  iu  uersu  sequenti  et  in  epigrammate  Callimachi  (6,  1). 
nam  ut  Zephyritis  a  Zephyrio  Africae  promunturio,  ita  et  Locris  dicitur 
a  gente  Locrorum,   qui  regionem   eam  tenebaut'  adtulitque  Verg.  Aen. 
XI  265   Libycone  habitantes  litore  Locros  et   ad    ea    Seruium   Locri  .  . 
Ozolii  delati  Pentapolim.     alio   modo  Bentlei  commentum   defendere  co- 
natus    est   strenue    docteque    AHeckerus   comment.    crit.    de   Anthol.   gr. 
[Lugd.  Bat.  1843]  p.  74;  sed  uereor  ut  fructum  diligentiae  tulerit.    nimis 
enim  putidae  et  uel  Callimacho   indignae   doctrinae  tota  haec  ratio  est, 
quae  mihi  quidem  non  antea  probabitur  quam  Zephyrion  promunturium 
etiam  ^Locri'  fuisse   uocatum  ostensum  erit.     desidero   autem  tale  Arsi- 
noes  attributum ,  qno  statim  qualis  dea  ea  fuerit  intellegatur.    agnouisse 
autem   mihi   uideor   originem    uitii.     detractis    enim  litteris  'elo'   et  ''co' 
('e  loco'  glossa  erat  olim  superscripta,  qua  monachus  quidam  significa- 
uit,   e   loco,   quem   optineret  Arsiuoe,    uenisse    equom   alitem)    remanet 
'cridis',  in  quo   latere   nunc  puto  'Cypridis'   adsentieus  Bergkio,  qui  in 
actis   litt.   antiqq.    a.  1846   p.  472    'Cypridos'   proposuit.     deuique  V   ex- 
hibet  'alis   equos',  quod  uitium   ex    frequentissima  elementorum  E   et  I 
confusione  ortum  fauente  nominatiui    forma   prisca  'equos'  i^eperit  erro- 
rem   ridiculum  iam   uetustissimo   tempore   apud  Hygin.  1.  1.   hanc  Bere- 
nicen  nonnulli  cum  CallimacJio  dixerunt  equos  alere  et  ad  Ohjmpia  mittere 
consuetam  fuisse,   quod   ex  nostri   loci  corruptela  fluxisse  iam  Hauptius 
opusc.  I  p.  61    intellexit,   ego  praeterea  explico   ex  Arsinoes  cognomine 
'imiia  (ad  57);    de   qua   quae   adscripta  inuenit   (fortasse   et   illud,    Arsi- 
noen  scilicet  equos    ad  Olympia  misisse),  siue  Hyginus  siue  aiictor  eius 
male  confudit  cum  Berenice.     'ales'  adiectiue  pro  'alatus'  poni  notissi- 
mum  est;  sic  de  Pegaso  habet  Ouid.  am.  III  12,  24  alite  cquo      'se  ob- 
tulit',   scil.   mihi,   obuius   est  factus,   adfuit,   se  ostendit,   ut  Ter.  Andr. 
IV  2,  3,  Verg.  Aen.  II  590.  —  55,  56.  isqiie  per  aetlierias  me  tollens 
anolat  unibras  et  Veneris  casto  collocat  iu  greniio.    struthio  me  in 


LXVl  57— Gl.  47;') 

ara  positam  adpreudens  sursumque  ferens  ad  aethera  abit  per  noctis 
tenebras  caelum  tegentes  (Ciris  215  caeruleas  uinbms,  Oiiid.  ani.  I  8,  13, 
alibi)  traditque  Vuneri,  quaui  iam  sine  negotio  intellegimus  dici  Arsi- 
noen  ipsani.  Cic.  Tusc  II  10,  24  aquila  sublime  audlans.  'casto':  hanc 
Venerem  Zephyritida  Aegyptii  coluisse  iiidentur  ut  pudicitiae  nouarum 
nuptarum  tutricem;  cf.  infra.  —  57,  58.  ipsa  smim  Zephyritis  eo  fa- 
muliini  legarat,  Graiia  Cauopieis  iucola  litoribus.  de  Arsinoes  cogno- 
mine  'Zepbyritis'  cf.  Callim.  epigi".  6,  1  Scbn.  ut  quam  gratum  esset  dis 
Berenices  pudicae  donum  ostenderet,  diua  Arsinoe  in  hunc  finem,  scil.  ut 
toUeret  et  ad  caelum  ferret  crinem  (Cic.  ad  Att.  VIII  9  eo  scripsi,  quo 
Xtlus  auctoritatis  haberem),  tamquam  legatum  suum  sollemniter  (ut  de- 
scribit  uersus  spondiacus)  miserat  struthionem,  qui  eius  'famulus'  audit 
sic  ut  leo  Manil.  IV  760  Idaeae  matris  faniulus,  cerua  Sil.  Ital.  XIII  124 
famula  Dianae  (EUisius  cp.  Porphyrium  de  abstin.  III  5).  uidetur  autem 
haec  Arsinoe  equorum  amica  (Hesych.  'innca,  'Aqoivot]  f]  roi)  ^iXaStXcpov 
yvvi'i),  cum  post  uaria  fata  Aegyptum  ueniret  fieretque  fratris  germaui 
femina,  ut  populum  ob  repulsam  a  rege  uxorem  priorem  (Arsinoen,  Ly- 
siniachi  filiam)  iratura  sibi  conciliaret,  mores  Aegyptiacos  ita  adsumpsisse 
ut  iara  strutbionibus,  Aegyptiorum  deliciis,  pro  equis  uteretur  (ut  postea 
Faustiua  imperatrix).  hinc  eam  celebrat  Calliraachus  (hinc  etiam  stru- 
thio  mortuae  consecratus  est):  misit  animal  id,  quod  ipsa  post  longara 
in  Graecia  conmorationem  tandem  in  Aegypti  finibus  considens  adama- 
uit.  nam  a  Canopo  urbe,  Aegypti  quasi  limine,  interdum  a  poetis 
totam  terram  nominari,  notum  est;  cf.  ex.  gr.  Verg.  (i.  IV  287  (Tano- 
pius'  pro  'Canopeus',  cf.  ad  LXIV  3).  ''Graia'  dubitari  nequit  quiu 
recte  reposuerit  Lachmannus  pro  eo  quod  V  praebet  ^gratia',  unde 
'grata'  efifecerant  Itali  parum  commode.  adest  aperta  inter  'Graia'  et 
'Canopieis'  oppositio;  apteque  EUisius  cp.  Aen.  X  719  uenerat  antiquis 
Corythi  de  fmibus  Acron,  Graius  homo.  stabilienda  est  autem  Lach- 
maimi  couiectura  scribendo  "'Graiia',  de  qua  aeui  Ciceroniani  forma  cf. 
acuta  accurataque  Guilelmi  Schmitzii  disputatio  in  libro  'Beitraege  z. 
lat.  Sprach-  und  Litteraturkunde '  p.  70  sqq. ,  Fleckeisenus  ann.  1873 
p.  406.  —  59,  60,  61.  hi  dii  ueu  ibi  uario  ne  solum  iu  lumiue  caeli 
ex  Ariadueis  aurea  temporibus  flxa  coroua  foret.  dies,  ut  aiunt, 
me  dcficiat,  si  cimcta  uirorum  doctorum  ad  expedienda  u.  59  uerba  de- 
prauatissima  uelira  enumerare  et  refutare  conamina.  nam  ne  ea  quidem, 
quae  sola  in  censum  ueniunt,  scilicet  Hauptii  'arduei  ibi  uario'  et 
Ritschelii  'numen  ibi  uario',  ullo  modo  satisfaciunt.  nam  id  quod  Ca- 
tullus  scripsit  aperte,  ni  fallimur,  colorum  in  his  uersibus  oppositio  in- 
dicat.  quemadmodum  igitur  u.  60  'aurea'  et  u.  62  ''flaui'  sibi  respon- 
dent,  ita  corriipto  illi  ^hi  dii  uen  ibi'  subest,  quod  uoci  'uario'  oppositum 
sit;  ad  quam  uocem  cf  Ouid.  met.  II  193  sparsa  quoque  in  uario  passivi 
miracuJa  caelo:  ex  uariorum  colorum  sideribus  uarium  habet  et  caelum 
lumen  (Ciris  533  in  aetherio  signorum  lumine).  hinc  quam  saepe  in 
codicibuB  ut  'cl'  et  'd'  ita  'li'  et  'n'  (cf.  ex.  gr.  LXIII  85  'adhortalis') 


474  TiXVI  61—64. 

inter  se  locum  nmtaueiint  couteiuplanti  mihi  ex  litteris  traditis  uiiatiim 
est  hoce  Miic  niuen  ibi',  quod  est  ortum  ex  correctura  male  intellecta 
'niueei'  (=  uiuei).  iam  si  scribimus  'hic,  niueei  uario'  eqs. ,  'hic'  ualet 
'tum  uero'  cohaeretqne  cum  u.  63;  cf.  ad  LXIV  269:  quam  apte  uoce 
illa  in  transitu  ad  narrandam  suam  inter  sidera  coulocationeni  utatur 
coma,  ultro  apparet.  deinde  'niuei'  bene  opponitur  illi  'uario';  simillime 
de  plaga  septemtrionali  Val.  Flacc.  IV  204  orte  aiuaU  Arcados  axe  cleae 
(cf.  LXIV  240).  'ex  Ariad.  temp.'  a  'corona'  peudet  (u.  8):  Ouid.  niet. 
VIII  178  Bacchus  simptam  de  fronte  corotiam  inmisit  caelo:  tenues  uolat 
illa  ptr  auras,  dumqiie  uolat,  gemmae  subitos  uertuntur  in  ignes\  cf.  et 
German.  Arat.  71  clara  Ariadneo  sacrata  e  crine  eorona,  Manil.  I  313  sqq., 
ubi  323  Gnosiacae  serta  ecfulgent  monumenta  puellae  scribendum  est. 
^figere',  ut  mox  'sidus  ponere',  v.axKaxsQi^siv.  —  61,  62.  sed  iios  qiio- 
que  fHlg-eremus,  (leuotae  flaui  uerticis  exuuiae.  ad  ''fulgeremus' 
quoque  refer  illud  'uario  iu  lumiue  caeli'.  'deuotae',  ut  simplex  ^iotae'; 
Caes.  b.  g.  VI  17  huic  (Marti)  ea  quae  hello  ceperint  plerumque  deuouent. 
^fiaui',  LXIV  63;  uidetur  autem  Ariadnes  cum  Berenice  conparatio  tum 
adamata  fuisse:  ut  Liber  deus  factus  amatae  feminae  serta  inter  sidera 
recepit,  sic  Arsinoe  eomam  Berenices,  hac  ipsa  re  uxorem  pudicam  sibi 
in  deliciis  esse  testata.  'exuuiae'  de  coma  resecta  adhibet  etiam  Sen. 
Phaedr.  1181  placemus  umhras:  capitis  cxuuias  cape  laccraeque  frontis 
abseisam  comam.  —  63,  64.  uiuduluui  a  fluctu  cedentem  ad  templa 
dcum  me  sidus  in  antiquis  diua  uoiuim  posuit.  me,  quae  ...  adue- 
niebara  in  arcibus  caelestibus,  inter  astra  recepit  Venus  Arsinoe.  nam 
utique  de  aduentu  in  caelo  est  cogitandum,  ut  postulat  narrationis  pro- 
gressus  (55  sq.);  et  recte  in  tradito  'decumme'  nil  nisi  ^deum  me'  latere 
intellexere  Itali  ('Dionae'  peruerse  postea  maluerunt):  Enn.  trag.  163  R. 
magna  templa  caelitum  commixta  stellis  splendidis,  Attius  praet.  2  R. 
clamore  et  gemitu  templum  resonit  caelitum,  Hor.  epist.  II  1,  6  dcorum 
in  templa  recepti,  alibi.  de  cedendi  uerbo,  quod  haud  raro  adaequat 
'ire',  cf.  ex.  gr.  Prop.  III  18,  33  Caesar  ah  Immana  cessit  in  asira  uice 
(de  oppositione  in  u.  64  uide  supra  ad  38).  at,  inquies,  iam  in  gremio 
deae  posita  est  coma  (56).  nimirum  u.  63  corruptus  statum  depiugit 
animi,  quo  perfecit  crinis  iter:  tum  uero  (59)  me,  quae  triistis  accede- 
bam  regiam  deorum,  laetissimo  bonore  affecit  dea.  hinc  opitulandum 
est  uerbis  corruptissimis  ^iindulum  (sic  habuit  Y)  a  fluctu'.  unde  'uui- 
dulam'  elicuit  BGuarinus,  postquam  'uuidulum'  iam  praeiuerunt  Itali, 
qui  simul  "'fluctu'  mutauere  in  'fletu',  abiunctam  comani  sororum  lacri- 
mis  madefactam  esse  e  u.  51  couligentes.  uerum  enim  uero  poeta  sibi 
fingit  ceteras  comas  adhuc  deflentes  abscisam  utpote  de  sorte  eius 
ignaras;  nec  ea,  quae  iu  ara  per  paruum  licet  tempus  posita  iam  emenso 
longo  itiuere  in  caelo  aduenit,  de  lacrimis  sororum,  si  reuera  possunt 
madefecisse  decedentem,  etiamtunc  umida  fiugitur  nisi  perquam  inepte, 
et  lacrimae  etiamsi  eae,  quas  ipsa  coma  profudit,  intellegentur ,  mihi 
bilem  moueut;  et  ipsum  uocabulum  ('umidus'  potius  expecto)  suspectum 


LXVI  65— r,8.  475 

est.  quamquiim  hoc  certum  est,  nec  n  flut'tu  maiino  (IVossius:  roscido 
Oceani  aere  madeutem)  comani  posse  diui  umidam ,  siquidem  niari  non 
tacto  uia  derecta  ex  Arsinoes  templo  per  aethera  auohit  ad  caehini 
struthio  (55).  Scaliger  indiwna  coniectura  lusit  ^;i.  flatu'  (Orellius 
^afflatu').  describit,  ut  iam  dixi,  coma,  quo  animi  jiffectu  adierit  cae- 
him,  couniota  quippe  concitataque  doloro  relicti  tnra  cari  dominae  ra- 
pitis.  quae  sententia  si  hic  legebatur,  eo  facilins  mox  u.  75  sq.  adiun- 
guntur.  hinc  critico  in  poetae  meutem  se  insiuuanti  rimantiqui-  iam 
litterulas  obscuratas  haec  enascitur  genuinae  scrlpturae  species  'Tuidulum' 
(unde  't'  amissa  'uinduhim'  factum  est)  siue  'b'  pro  ^a'  restituta  'tur- 
bidulum'.  quod  domiuutiuum  etsi  alibi  non  extaret,  tuto  adnumorfiretur 
simiUlius  multis  apud  Catulhim  ana^  Ifyonivoig;  nunc  casu  extat  apud 
Prndent.  apoth.  208  turJndulos  sensufs.  iam  ab  hac  lectione  profecti 
lenius  quam  prioribus  licuit  et  aptius  sic  corrigimus  'tui-bidulam  ab  luctu', 
scil.  eo  quem  passa  est  ipsa  a  capite  Berenices  abiuncta.  Ouid.  tr.  I  11,  34 
pectora  sunt  ipso  turhidiora  viari,  Hor.  od.  II  19,  6,  alia  (de  ''ab'  cf. 
LXIV  275,  de  ipsa  praepositione  Handius  Turs.  I  p.  26  sqq.).  describit 
porro  coma  situm  suum ,  quo  in  parte  septenitrionali  cincta  est  quatuor 
potissimum  sidiribus:  —  05.  iiirghiis  et  saeiii  coiitingeiis  iiaiiiqiie 
leoiiis  liimina.  admodum  libere  ''namque'  traicctum  est;  socundo  euun- 
tiati  loco  illud  positum  habet  iam  Varro  ap.  Gell.  III  10,  1  saepiu^que 
postea  historici.  ad  uirginis  siue  Astraeae  (Eratosth.  catast.  9,  Hygia. 
astr.  II  25,  Ouid.  met.  I  150)  brachium  dextrum  et  ad  ^saeui'  (scil.  Ne- 
meaei,  quem  nonuulli  putauere)  leonis  (Eratosth.  catast.  12,  Hygin.  astr. 
II  24)  caudam  positae  sunt  septem  illae  stellulae,  quae  inde  a  Conone 
crines  Berenices  uocabantur.  —  66.  calixto  luxta  Lycaoiiia.  sub  hac 
lectione  latere  Gallisto,  Lycaonis  Ai-cadis  filiam  (ApoUod  III  8,  2,  Hygin. 
astr.  II  1,  Ouid.  f.  II  155  et  met.  II  410),  sub  ursae  (plaustri,  currus) 
maioris  siue  Helices  nomine  in  caelo  positam  intellexere  Itali.  nisi  quod 
non  recte  'Callisto'  dederunt,  cum  sit  latina  nominis  forma  ''Calisto', 
ut  docui  conlectis  exemplis  in  Fleckeis.  ann.  1883  p.  787.  iam  cum 
'iuxta'  nullo  pacto  possit  retineri,  eidem  Itali  reposnere  ^iuncta  Lycao- 
niac',  quod  utique  praestat  illi  'Lycaonidi'  posteo  inuento.  sed  de  huius 
coniecturae  ueritate  propterea  dubitandum  est  quod  datiui  'Calisto' 
exemplum  sat  tuturu  non  extat  (Neuius  I  p.  301).  nnde  (ut  et  artis 
iubint  praecepta)  'Calisto  Lycaonia'  ita  est  retinendum ,  ut  solum  'iuxta' 
inniutetur.  latere  puto  'tacta'  (de  'a'  pi-aepositione  omissa  cf.  Drae- 
gerus  synt.  I  §  229):  pedibus  ursae  maioris  posterioribus  subiecta  est 
coma.  et  facile  illius  'contingens  .  .  tacta'  uicissitudinem  sentis:  quae 
utpote  supra  uirginem  et  leonem  posita  hos  tangit,  ea  ipsa  tangitur  a 
sui>eriore  ursa  —  67,  6S.  nertor  iii  occasuiii  tardiim  diix  aiite  Boo- 
tcii,  qiii  iiix  sero  alto  mcrgitiir  occauo.  male  post  'occasum'  ponunt 
comma,  cum  non  in  uerbis  \\.  i.  o.'  uis  sententiae  insit,  sed  pergens  in 
positionis  suan  descriptione  se  ante  Bootem  conlocatam  occidere  narret 
coma.     nam  dum  Arctos  maior  minorque  oceani  metuunt  uequore  tinyui 


476  LXVI  69-78. 

(Verg.  (i.  1  246),  corua  Berenices  luce  adpropmquaute  iu  undas  mergitur 
siue  occidit,  praecedens  aurigam  plaustri  siue  Booten  (de  quo  sidere  cf. 
Eratosth.  catast.  18,  Hygin.  astr.  II  2  et  4,  Arat.  Phaen.  92),  qui  quod 
aute  nouum  diem  lentius  e  caelo  abit  "'tavdus'  et  'serus'  et  'piger'  apud 
poetas  audit;  Hom.  Od.  V  272  oi/ȣ  Svovza  Boarrjv ,  Aratus  581,  Q.  Ci- 
cero  de  signis  li)  serus  in  alta  conditur  Oeeani  ripa  cum  luce  Bootes, 
German.  Ar.  139  tardus  in  occasum  sequitur  sua  plaustra  Bootes,  Ouid. 
met.  II  176  et  quae  larga  manu  congessit  Heinsius  ad  Val.  Flacc.  VII  457. 
reft-renda  enim  haec  et  sequentia,  ut  recte  adnotat  AStatius,  ad  dveiv 
et  avatoXriv  rj?uuKrjv.  'uix  sero'  more  graeco  {(loXig  oips),  ut  similiter 
tardo  uix  editus  ortu  laus  Herc.  14,  copulatum;  cf.  et  German.  Ar.  598 
siderea  uix  twn  satiatus  luce  Bootes  in  terras  ahiit.  idem  267  aegoceros . . 
oceano  mersus  et  659  Orion  altis  mergitur  undis:  soUemnia  haec  et  similia 
(Hingere  se  oceano'  uel  'tingi',  ut  et  statim  'Tethyi  restituere')  de  side- 
ribus  occidentibus.  —  69,  70.  sed  quamquam  me  luce  premunt  uestigia 
(liuum,  lux  aulem  cauae  Tetliyi  restituit.  transit  coma  ad  nouam 
Bei'enices  adulationem,  se  licet  summo  adfectam  honore  tamen  usque 
dolere  a  uertice  dominae  discessum.  nocte  in  caelum  relata  fulget  uicina 
deis,  per  diem  autem  submersa  in  undas  in  sinu  Tethyos  requiescit: 
Verg.  ecl.  5,  56  candidus  insuetum  miratur  limen  Olympi  suh  pedihusque 
uidet  niihes  et  sidera  Daphnis;  Scaliger  cp.  Aratus  339  &8cov  vno  noaal 
(poQfiraL  XeCipavov  'HqiSuvolo  TioXvv.l.avaTov  noza^OLO,  Valckenarius  Manil. 
I  802  illa  deum  sedes;  haec  illis  jnoxima,  diuum  qui  uirtute  sua  similes 
uestigia  tangimt.  Tethys  (cf.  LXIV  29)  hic  pro  'mare'  ponitur,  ut 
LXXXVIII  5,  Callim.  hymn.  4,  17;  de  'i'  datiui  breuiata  ad  LXIV  247; 
'cana'  attributum  deae  illi  uetustissimae  utpote  nutrici  (rri&vg)  omnium 
deorum  dat  etiam  Ouid.  met.  II  509  et  f.  II  191.  mirum  in  V  uitium 
"■restituem'  explicatur  eiusdem  V  lectioue  'aut':  adscriptae  in  margine 
'em'  litterulae  et  ad  'aut'  pertinentes  ad  'restituit'  praue  sunt  tractae.  — 
71.  pace  tua  fari  liic  liceat,  Rliamnusia  uirgo.  in  parenthesi  coma 
mitigat  excusatque  uerborum  u.  75,  76  sequenti\im  atrocitatem,  si  forte 
ut  ingrata  oifensura  sit  deos  maximeque  Nemesin  dictorum  superborum 
et  caelestes  laedentium  uiudicem  (ad  LXIV  395,  L  20),  utens  formula 
certa,  de  qua  cf.  Q.  Catuli  uersus  supra  p.  6,  Ouid.  tr.  V  12,  45  ^^«ce, 
nouem,  uestra  liceat  dixisse,  sorores,  uos  estis  noslrae  maxima  causa 
fugae  (met.  VII  704).  'hic',  in  eis  quae  proferenda  habeo.  —  72.  nam- 
qne  ego  non  ullo  uera  timore  tegam.  id  quod  uerum  est  (Plaut.  Capt. 
V  2,  7  uera  loquere)  nullius  periculi  metu  dissimulabo  (Tib.  I  9,  28  facta 
tegenda  loqui):  nou  jiraepediet,  ut  ait  Plautus,  timor  dicta  linguae.  — 
73.  nec  si  me  iufestis  discerpent  sidera  dictis.  ne  tum  quidem  te- 
gam,  si.  uidetur  hoc  autiquissimum  esse  exemplum  illius  'nec'  pro  'ne 
quidem'  adhibiti  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  660  sq.).  futuro  autem  tempore 
jiaene  certam  se  esse  de  hoc  supplicio  innuit  coma.  ''discerpere'  quoniam 
non  ad  uerba  transfertnr  (ut  habes  'uerbis  aliquem  lacerare,  corrijDcre, 
proscindere',  sim.;   nam  apud  Gell.  VI  18,  70  'disreptique'  bonus   liber 


LXVl  74-78.  477 

praebet),  seil  proprio  seusu  est  accipienduni  (ut  Vcrg.  G.  IV  522  de  Or- 
pheo  disccrptuin  latos  iuuenem  sparsere  per  agros),  Beutleius  pro  ''dictis' 
restitui  uoluit  'dextris';  nec  negari  potest,  iu  sideni  ex  ueterum  opinione 
uariis  et  ex  parte  humanis  figuris  induta  belle  haec  quadrare,  cum  prae- 
sertim  eorum  tamquam  anuum  uerbis  rixantium  imago  oppido  displiceat. 
sed  etsi  "'dictis'  fortasse  eaadem  in  sententiam  licet  interpretari  "digitis' 
(LMuelleriis  comm.  Lucil.  p.  240),  ego  tamen  pra- eunte  Mureto  non 
instrumeutalem  sed  causalem  agnosco:  ob  dicta  mea  tam  infesta  (cf.  ad 
XIV  2  munere  isto,  Sall.  Cat.  15,  4  animus  dis  infestus).  —  74.  condita 
qni  uerc  pectoris  euolue.  'quin  neri'  (Lachm.  ''uerei')  et  'euoluam'  (de 
dihaeresi  ad  II  G)  uulgo  auctoribus  Italis  scribunt.  et  certum  est,  pessime 
post  illa  'uera  nou  tegam'  iterari  ''uere  (=  secundum  ueritatem)  in 
lucem  proferam';  recteque  sic  progreditur  oratio:  uera  non  tegam  in- 
pulsa  pectore  uero,  h.  e.  quod  uerum  seraper  loquitur  amatque  (Ter. 
Andr.  li  5,  12,  Plin.  epist.  IV  22,  3  quo  uiro  nihil  firmius,  nihil  uerius). 
sed  eisdem  Italis  'quin'  restituentibus  fidem  iam  non  habeo:  ''non  tegani, 
quin  euoluam'  non  defenditur  eis  quae  congessit  ex.  gr.  Kuehnerus  gr.  1. 
11  p.  829.  et  omnium  faciUime  ex  'qui  uere'  metathesi  fit  'que  ueri' ; 
iamque  ultro  ex  'euoiue'  elicitur  'euoluo'  (centiens  'e'  et  'o'  in  V  mu- 
tatae):  me,  quae  tamen  nihil  aliud  facio  quam  ut  arcana  mentis  uerum 
araantis  sensa  aperiam.  nam  'condita'  sic  ut  'abdita'  (Luci-.  VI  809 
terrai  ubdita,  Hor.  a.  p.  49  ahdita  rerum)  posituui  est  usu  nunc  alibi 
non  obuio  pro  'secreta'  uel  'occulta' ;  nou  plane  dissimiliter  Hor.  sat.  I 
4,  89  condita  cum  uerax  aperit  praecordia  Liber.  Ellisius  cp.  Cic.  d.  or. 
II  86,  350  euolutum  illis  integumentis  dissiinuhitionis  tuae  nudatumque. 
praesenti  'euoluo'  beue  conuenit  cum  futuro  '^discerpent'.  —  75.  liis 
rebus.  hac  condicioae  mea,  hoc  rerum  mearum  statu.  —  76.  me  afore 
semper,  afore  me  .  .  discrucior.  iteratio  per  inuersionem  facta  egregie 
discidii  depingit  dolorem.  'discr.',  dolore  laceror,  accusatiuum  cum  in- 
finitiuo  etiam  apud  Cic.  ad  Att  XIV  6,  1  recipit  (Kuehnerus  II  p  509). 
—  77,  78.  quicum  ego,  dum  uirgo  quondam  fuit  omnibus  expers 
unguentis,  una  milia  multa  bibi.  horum  uerborum  corruptela  mani- 
festa  est.  nam  duae  quae  extant  interpretandi  conamina  nauci  sunt 
habenda.  earum  unam  peiorem  proposuit  IVahlenus  [Herm.  XV  p.  269]: 
''ego',  coma  ait  de  se,  'quae,  dum  uirgo  fuit  domina,  ouinibus  expers 
eram  unguentis,  cum  domina  multa  milia  bibi  una  potioue,  scil.  eo  die, 
quo  marita  est  facta  Berenice".  ut  mittam  'una'  incredibiliter  defen- 
sum  (et  certae  formulae,  uelut  'ambabus'  scil.  manibus,  ad  hoc  nil  per- 
tinent)  neglegamque  permirum  illud,  uno  die  multa  milia  unguenta 
comam  bibisse:  iam  uirgo  Berenice,  et  una  cum  hac  (de  'quicum'  cf. 
Neuius  II  229  sqq.)  coma  nostra,  bibit  siue  in  se  recepit  (ut  lucerna 
oleura,  lana  colorem,  arena  liquorem,  noto  usu)  unguenta,  ut  satis  con- 
stat  ex  Atheuaei  a  multis  laudati  scd  a  nemine  dum  recte  adhibiti  uerbis 
p.  689*  (de  murra)  i]-A(i,aGS  8t  xal  zcc  ev  'Alt^avSQSLU  dicc  iiXovxov  v,al 
Siu   zijV   'A^aivorjg    xat    BiQsviyirig   Gnov8i]v.      iytvizo    dt    xai    iv   KvQrjvrj 


478  I-XVl  78. 

QoSivov  iQTiaTOTccTOv  x«'9''  ov  xQ^^^ov  i^T]  EsQfvLY.)]  ry  (isydXrj:  reginarutii 
Alexaudrinarum  (cf.  Victorius  uar.  lectt.  XXXlli  7),  Arsinoes  et  Berenices 
Euergetis  sororis,  exeniplum  filia  vegis  Cyrenaici,  Berenice  uostra,  iam 
uirgo  in  sede  patria  est  aemulata.  altera  eaque  melior  explicatio  tem- 
ptata  est  ab  IDFussio  in  epistula  ad  IBLycocriticum  [Leodii  1823  p.  48]: 
'quicum  ego,  omuibus  (scil.  nuuc  in  caelo  posita)  expers  unguentis,  una 
milia  multa  bibi,  dum  uirgo  quoudam  fuit' ;  ad  cohaerens  illud  ^^ui- 
cum  una'  apte  cp.  Plaut.  Most.  IV  3,  43  mecuin  una,  Ter.  Ad.  iV  3,  7 
ut  una  mecmn  ad  matrem  cas,  alia.  rectum  est  lioc;  nam  ad  ''milia 
multa'  sine  negotio  mente  suppletur  ^unguentorum',  ut  V  10  (cf.  ad 
LXI  203).  sed  negandum  est  etiam  atque  etiam,  posse  talem  notiouem 
principalem  'nunc  in  caelo  posita'  ab  uUo  scriptore  mentis  coupote 
omitti,  cum  praesertim  oppositum  ^quondam'  adsit;  nec  quisquam  uete- 
rum  quidcm  lectorum  nostra  interpunctione  carentium  'expers'  couiunxit 
nisi  cum  'uirgo'.  rectissirae  igitur  latere  corruptelam  plerique  omues 
sumpseioint.  sed  ex  coniecturis  prolatis  eae  a  uero  aberrarunt,  quae 
latius  euagabantur  extra  fines  concessos.  Auratus  et  Passeratius  pro- 
posuere  ^unguenti  Suriei  (=  Syrii)  milia  multa':  nec  necessarium  est 
hoc,  ut  uidimus,  et  eo  refellitur,  quod,  si  Cyrenae  rhodinum  fiebat, 
Syriis  unguentis  minime  erat  opus.  hinc  autem  profecti  qui  superiora 
attemptabaut,  ut  Auratus  ipse  'uirgo  fuit  omiuis  expers'  (debuit  esse 
'ominum',  ut  Aen.  I  846)  et  LMuellerus  'u.  curis  f.  omnibus  expers' 
(Stat.  Theb.  V  81)  et  BEschenburgius  'Hymeuis  expers'  (nomiuatiuum 
'Hymeu'  solum  adhiberi  certuui  est)  et  ego  ipse  ^omnibus  extans'  (^Sen. 
Med.  94),  omnes  operam  lusimus  in  fundamento  incerto.  cohaerent 
aperte  'omnibus  unguentis',  h.  e.  omnis  generis  (Hor.  epist.  I  5,  2  oltis 
omne,  Fabri  ad  Liu.  XXII  41,  6);  nec  enim  aut  id  quod  unum  rhodi- 
num  commemorat  Athenaeus  huic  interpretationi  obstat  aut  comprobauda 
est  ratio  IVossii  iuter  unguenta  et  murram  distingiientis  mire  ('expers 
uugueutis,  murrae  m.  m.  b.',  cui  insisteutes  Heinsius  'crocini',  Orellius 
'rhodini'  pro  'uua'  coniecere).  iamque  unum  solumque  'expers'  suspectum 
remanet  corruptionis.  pro  quo  iam  Itali  quidam  reposuere  'expleta' 
AStatius  'expressa',  Marcilius  'adspersa',  Munro  'ex  pars',  Doeringius 
'expkns  se';  sed  omnium  felicissime  NHeinsius  ad  Verg.  Aen.  III  625 
sanieque  expersa  natarent  limina  hic  quoque  uuica  litterula  addita  ^omui- 
bus  expersa  (=  madens)  unguentis'  i-estituit,  uersu  scilicet  hypermetro, 
ut  habes  LXIV  298  et  CXV  5  (LMuellerus  d.  r.  m.  p.  294  sq.);  et  licet 
'exper&us'  uox  nisi  apud  Vergilium  (ubi  codicum  et  Seruii  testimoniis 
sat  munita  est)  non  exstet,  nil  hoc  praebet  oS^ensionis;  nec  alia  uox 
aptior  leniore  remedio  umquam  recuperabitur.  at,  inquiunt,  cur  in  uir- 
ginis  dominae  capite  coma  se  dicit  unguentis  delibutam  esse,  cur  non 
et  in  nouae  nuptae?  quia  nimirum  per  multo  longius  spatium  ea  de- 
gerat  in  uertice  uirgiais  quam  nuptae  Berenices;  quae  (si  in  re  incognita 
coniecturam  proferre  licet)  fortasse  inter  uiri  absentiam  ad  significandam 
tristitiam  solitis  abstinebat  deliciis.     quidquid  id  est,   iam  hoc  postulat 


LXVI  79-83.  479 

coma,  \it  silii  inter  diuob  receptae  diuini  babeantur  honores  ei,  qui  cuni 
causa  zoi)  KaTaaxeQia^ov  cohaerent:  ut  a  noua  nupta  Berenice  deuota  est 
diis,  ita  omnes  nouae  nuptae  (quas  bcilicet  sensu  latiorc  accipe  non 
prima  nocte  cum  uiris  iunctas,  sed  primum  matrimonii  tempus  peragen- 
tes)  abhiiic  yibi  sacra  unguentorum  feraut  optat,  ue  nimis  triste  sibi  sit 
discidium  ab  ungueutato  domiuae  capite;  sed  eae  tantum  uuptae,  quae 
ut  Berenice  siut  purae  pudicaeque:  —  79.  nuuc  uos  optato  quas  iunxit 
luminc  taeda.  'nunc',  in  hoc  rerum  statu,  cum  sim  caelo  adfixa  uec 
prosit  gemitus,  solatium  mihi  feratis  uoi,  nuptae.  hanc  notionem  'nuptae' 
beue  restituit  Auautius  pro  tradito  iu  V  'quem'  repouens  'quas'.  leuius 
quidem  uidetur  quod  inde  elicuit  AStatius  'queis'  (ad  ''coniugibus'  u.  sq. 
quod  pertinet),  sed  ideo  minus  bene  se  habet,  quod  sic  perit  quae  est 
neLtssaria  circumscriptio  nuptiarum.  nec  ita  difficile  ad  'quas  iunxit' 
subintellegiraus  'coniugibus'.  plane  autem  est  inprobandum  quod  CdeAllio 
uoluit  ''quum'  ('quom'  Hauptius);  nec  enim  agitur  de  ipso  nuptiarum  die, 
sed  hoc  dicit  coma:  uos,  quae  soUemni  legitimaque  face  nuptiali  et  die 
festo  cum  uiris  uestris  estis  iunctac.  'optato',  cf.  LXIV  31;  'lumine', 
die,  ut  mox  u.  90.  —  80,  81,  82.  non  prius  uuanimeis  corpora  con- 
iugibus  tradite,  uudautcs  reiecta  ueste  papillas,  quam  iocuuda  mihi 
muncra  libet  onyx.  'prius'  certa  emendatio  est  Auautii  pro  eo  quod 
V  habet  'post'  (saepius  conpendioruji  culpa  hae  uoculae  confusae).  nam 
cum  Fussius  et  Lachmaunus  'post'  (=  posthac)  ita  uellent  retinere,  ut 
raox  pro  ^quam'  scribereut  'quin',  et  contortam  ualde  orationem  rchti- 
tuerunt  et  neglexerunt  Calliraachi  fragmentum  TtQLv  olgzsql  xm  BsQsviKrig, 
quod  recte  huc  rettulit  Naekius.  breuius  quidem  egit  Catullus,  quod 
illud  cum  emphasi  dictum  ra  ccazeQt.  BsQtvLKTjg  uerteret  simpliciter  per 
'mihi',  sed  itQiv  Auantianum  "'prius  quam'  plane  conroborat:  uesperi  cu- 
bitum  euntes  uii-is  uno  cum  uobis  amore  sociatis  (Val.  Flacc.  Vlll  232 
adfuit  unanimis  Venus,  Sen.  Oed.  773  unanima  coniunx,  Claudian.  35, 
3G8  G.  unanimi  cons&rtia  discite  somni)  non  ante  praebeatis  cari  corporis 
facultatem  ('corpus  tradere',  scil.  habendum,  fruendum,  alibi  non  uidetur 
legi),  dum  remouetis  uestem  siue  tunicam  (Prop.  II  15,  5  nam  modo 
nudatis  mecum  est  luctatu  i)axnllis\  interdum  tunica  duxit  operta  moram, 
Ouid.  met.  IX  32  reieci  uiridem  de  corpore  uestem,  Lucil.  XXII  5  M. 
sponte  ipsa  suupte  est  adducta  ut  tunicam  et  cetcra  reiceret)  quam  un- 
guentorum  dona  grata,  quippe  quibus  adsueta  sim,  tamquam  sacrum 
mihi  comae  Berenices  inter  sidera  receptae  offerat  uas  uestrum  unguen- 
tarium.  nam  de  marraore  (non  de  gerama)  onyche  alabastritae  simili 
est  cogitanduui.  ex  quo  cum  alia  tum  uasa  unguentaria  fiebant  (saepe 
concharura  in  formam);  Prop.  II  13,  10  cum  dabitur  Syrio  munere  plenus 
onyx  et  III  10,  22,  Hor.  od.  IV  12,  17,  Plin.  h.  n  XXXVI  60,  Salmas. 
exercitt.  Plin.  I  p.  558.  'nou'  pro  'ne',  Kuehnerus  II  p.  147;  'libet'  pro 
'libauerit',  onyche  per  noctem  adstante.  —  83.  uestcr  onjx,  casto  co- 
litis  quae  iura  cubili.  cum  ui  graui,  quae  scueram  continet  exceptio- 
uem,  'uester'  praeponitur  repetiturque   per   reuocationera  (ad  LXIV  62) 


480  LXVI  84—90. 

•■onyx':  uesfcrum  solarum  scilicet  alabastrum,  quae,  dum  cubile  mariti 
purum  seruatis,  sanctas  eius  leges  inuiolatas  tuemini.  sic  enim  saepius 
'iui'a'  adhibentur,  ut  leges  a  natura  raoribusque  praescriptas  et  officia 
inde  redundantia  designent:  Verg.  Aen.  IV  27  ante,  Pudor,  quam  te  uiolo 
aiit  tua  iura  resoluo,  Hor.  a.  p.  398  dare  iura  maritis,  Prop.  IV  5,  28, 
Stat.  Theb.  III  689,  Ciaudian.  24,  264  G. ,  Placidus  p.  53,  22  D.,  Anth. 
lat.  518,  2  [PLM.  IV  p.  420]  cuncta  pudicitiae  iura  tenere  cupis.  'coli- 
tis',  magni  aestimatis  et  religiose  obseruatis  (cf.  ex.  gr.  ,Cic.  parad.  5,  34 
leges  sequitur  et  colit  et  de  legg.  1  12,  33).  quod  cum  non  intellegerent 
et  de  prima  nocte  agi  inepte  statuerent  Itali  (quos  refutat  unum  illud 
84  quae  se  dedit  adulterio,  quod  non  quadrat  nisi  in  feminas  iam  per 
aliquod  tempus  cum  uiris  iunctas),  '■qu(a)eritis'  et  'petitis'  peruerse  re- 
posuerunt.  —  84.  sed  quae  se  iuipuro  dedit  adulterio.  indulget  sor- 
dido  probro;  Ouid.  Ib.  221  impurae  matris  prolapsus  ab  aluo.  —  85.  illius 
a!  uiala  dona  leuis  bibat  irrita  puiuis.  arena  ut  aquam  (ex.  gr.  Verg. 
G.  I  114)  ita  hic  liquorem  unguentorum  frustra  scilicet  inpensum  bibit 
sfccundum  prouerbialem  dictionem,  qua  Prop.  IV  11,  6  nempe  tuas  lacri- 
mas  litora  surda  bibent,  Ouid.  f.  III  472.  ''a'  indignationi  exprimendae 
inseruit,  ut  LX  5;  ''mala',  infausta;  ''inrita',  ut  LXIV  59  (Verg.  G.  IV 
519  inrita  Ditis  dona  querens).  —  86.  ab  iudig-uis  praemia  n.  peto. 
ab  eis  quae  ipsis  suis  moribus  indignae  sunt  quae  praebeant  munera  in 
honorem  ac  uenerationeni  mihi  offerenda  ab  honestis.  —  87,  88.  sed 
magis,  o  uuptae,  semper  coucordia  uestras,  semper  amor  sedes  in- 
colat  assiduus.  difficile  est  dictu,  quaenam  sit  illius  'sed'  ratio.  nam 
neque  bene  cohaeret  '^sed  magis'  (==  potius),  siquidem  haec  uerba  nil 
quod  prioribus  opponatur  continent,  neque  se  corrigit  coma  (sed  quid 
loquar  de  adulteris,  immo  eqs.).  habet  autem  distichon  nostrum  suum  in 
sententiarum  conexu  locum,  si  pro  muneribus  sibi  flagitatis  coma  nuptis 
omnia  fausta  optat.  hoc  recto  sensu  intellegentes  Itali  pro  'sed'  (e 
u.  84  inlato)  e  coniectura  scripserunt  'sic';  quo ,  si  uu.  83 — 86  parenthe- 
seos  signis  includimus,  solita  in  optatis  formula  (cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  I 
3,  1)  restituitur.  iam  ''magis'  cum  'semper'  iunge:  in  dies  luagis.  de 
concordia,  summo  uotorum  in  maritis,  cf.  ad  LXI  226,  Stat.  silu.  II  2, 
154,  Anth.  lafc.  212,  3  [PLM.  IV  p.  256j,  alia  mulfca  (Prellerus  myth. 
Rom.  p.  624).  Tib.  I  10,  18  de  laribus  sic  ueteris  sedes  incoluistis  aui: 
ut  Coucoidia,  ita  Amor  taniquam  di  domorum  tutelares  proferuntur. 
'assiduus'  (respectu  illius  'sedes'),  qui  domui  adsidet  quasi  fidus  custos 
fcutorque;  Cic.  p.  Rosc.  Am.  24,  67  hae  sunt  inpiis  assiduae  domesticae- 
que  Furiae.  efc  hinc  'semper  adsiduus'  non  laborat  uifcio  tautologiae 
(Cic.  p.  Rosc.  Am.  18,  51,  Liuius  XXXIV  9,  5).  —  89,  90.  tu  uero, 
regiua,  tueus  cum  sidera  diuam  placabis  festis  lumiuibus  Yeuerem. 
redit  coraa  ad  Berenicen,  ut  haec  quoque  raemoriam  retiueat  sui  rogans. 
'festa  lumina'  ob  ipsum  adiectiuura  uix  possunt  esse  taedae  in  deornm 
honorem  accensae,  ut  uolunt  nonnuUi  cp.  Herod.  II  62  Xvxvo-naia,  sed 
sunt    'dies    festiuis    insignes';    cf.    ex.   gr.   Verg.   Aen.    VI    735   supremo 


LXVI  91—94.  481 

lumine  (=  die),  et  sic  Callimachum  qpasa  adhibere  h.  Cer.  83  et  Dian. 
182  t>b.seruarunt  Dousa  iunior  et  Anna  Fabri.  LXIV  387  annua  cum  festis 
uenisstnt  sacra  diebus:  bis  Berenice  placat  siue  propitiam  sibi  reddit 
(ex.  gr.  Hor.  epist.  1  16,  58  deos  ucl  parco  ucJ  houc  placat)  diuam  Ve- 
nerem ,  Arsiuoea  scil. ,  oculos  attollens  suppliciter  ad  caelum  [llor.  od. 
III  23,  1  sqq.,  Verg.  Aen.  II  405).  'tueus',  intuens,  ut  saepe.  —  91,  92. 
uu^iiiiiis  expertem  ne  siris  esse  tuani  nie,  sed  potius  largis  afflce 
iiiiiiieribiis.  debetur  'unguinis'  Bentleio:  'sanguinis'  V.  nam  quam- 
quam  neque  sues  (Callim.  fr.  82  ^*,  100  •>  Schn.)  neque  haedi  (Hor.  od.  I 
19,  16,  IV  11,  8)  a  Veneris  sacris  sunt  alieui,  uerissime  tamen  doctus  ille 
Anglus  obseruat,  comam  non  potuisse  desiderare  sanguinem  sibi  perosum 
naturaliler,  sed  sola  unguenta  sibi  familiaria,  id  quod  monstret  etiam 
illud  'muneribus'  cum  u.  82  conijaratum.  uec  enim  hoc  orat  coma  mo- 
desta,  ut  sicut  ceterae  uuptae  domiua  quoque  cotidie  ei  sacrificet,  sed 
eo  est  contenta,  si  illa  candidioris  uotae  diebus  non  permittat  plaue 
neglegi  eam,  quae  olim  in  reginae  uertice  erat  posita  (nam  hoc  'tuam' 
uerissime  ex  'tuum'  in  V  extante  eruit  Auantius:  'tui  me'  uulgo),  sed 
liberaliter  doua  grata  conferat.  Nepos  Ages.  3,  3  cos  magnis  afjiceret 
muneribus.  'ne  siris'  elicui  ex  scriptura  tradita  'non  uestris',  uude 
Scaliger  'ne  siueris'  et  Lachmaunus  'non  siris'  eflecerant.  et  'siueris' 
et  'siris'  foi-mae  cum  sint  probae  (Neuius  II  p.  519  et  526;  de  'i'  ulti- 
mae  ancipiti  cf  ad  V  10),  tamen  'tion'  inprobandum  est;  cf.  ex.  gr. 
exempla  ab  Hauptio  opusc.  II  p.  353  congesta.  'ne  siris'  postquam  in 
'uestris'  abiit,  'nun'  (demonstrante  'sed'  u.  sq.)  metri  fulciendi  gratia 
est  additum.  —  93,  94,  sidera  cur  iterent  utinani  coma  regia  flani, 
proximus  Hydrochoi  fulgeret  Oarion.  ad  dominam  ubi  reflexit  ora- 
tionem,  coma  iterum  in  se  sentit  exardescere  desiderii  quo  tenetur  uehe 
mentiam:  tamquam  summo  dolore  subito  correpta,  si  redire  possit  in 
reginae  uerticem,  stellis  quid  fiat  se  nihil  curaturam  innuit:  en  dignum 
callido  adulatore  Callimacho  finem.  sed  hoc  comae  uotum  extremum 
nobis  magis  per  uebulas  quam  clare  dispicere  licet.  breuis  ero  iu  dis- 
ceptaudis  doctorum  coniecturis  nec  multis  exagitabo  hanc  nonnuUorum 
(ueluti  Palmerii  spicil.  p.  15)  rationem:  'largis  effice  (sic  V)  muneribus, 
sidera  cur  iterent  (=  quasi  in  choro  iterum  iterumque  dicant)  'utinam 
coma  regia  fiam":  quis  uou  summas  has  iueptias,  quibus  nec  conuenit 
cum  u.  94,  ultro  respuit  damnatque?-  non  ita  multo  melius  se  habet 
Lachmanni  commentum  ^sidera  corruerint  utinam':  neque  decet  ullo 
pacto  comam  adeo  quidem  inmaue  uotum  neque  quidquam  ea,  si  compos 
illius  fieret,  lucraretur  inde  nec  denique  corrueutibus  sideribus  Oi-ion 
iuxta  Aquarium  poterit  fulgurare  (peruersius  etiam  funditusque  sublata 
et  coDstructione  et  sententia  EUisius  'conuerent  utinam'  maluit).  pul- 
cherrime  rectissimeque  omnino  Guarinus  Pontanusque  emendationem 
incoharunt  scribendo  'sidera  cur  retiuent?'  quamquam  retinendi  uerbum, 
ut  utitur  demorandi  notione,  necessarium  habet  aliquod  additum,  quo 
fixam  et  quasi  uinctam  &e  esse  designet   coma  (Tib.  I  1,  55  me  retinent 

Catullus  ed.  Baehrens.    II.  31 


482  LXVI  94.     LXVIT  1. 

uinctum).  nec  ipsum  'cur'  ualde  placet.  scribo  equidem  ^sidera  ui  re- 
tinent',  ut  habet  ex.  gr.  Cic.  p.  Planc.  41,  100  ui  me  Plancius  retinuit 
(nirefent  =  uir  eterent  =  cur  iterent).  efferendum  est  nimirum  *ui', 
taciteque  oppositum  est  hoc  'propria  destituta  sum  uohmtate'.  qua  si 
utatur,  qnid  fieri  uelit,  iara  ultimis  coma  declarat  uevbis.  in  quibus 
"■utinam  fiam'  plane  ridiculura  est,  com  certo  sciat  coraa  numquam  id 
quod  optat  effici  posse.  Marklandus  igitur  'iterum',  Hertzbergius  ''ite- 
rum  ut'  uoluerunt;  ego  olim  ex  eo  quod  0  habet  'utina'  erui  'ut  iam'. 
uerum  est,  designandum  esse  pristinum  statum,  cum  'coma  Bereniees' 
iam  stella  sit.  apte,  ut  puto,  haec  dicet  caesaries:  sum  caelo  affixa ;  at 
sic  sentio,  si  quae  antea  fui  coma  fiam,  per  me  posse  Oriona  et  Aqua- 
rium  esse  uicinos,  quippe  quae  nihil  sidera  curem.  hinc  'utina(m)'  ex 
icet'at  ortum  puto,  constructio  ut  euadat  paratactica,  qua  in  protasi  'si' 
omittitur  (Kuehnerus  gr.  1.  11  p.  760  sq.),  iamque  sequatur  in  apodosi 
concessio  (ibid.  p.  143):  'sidera  ui  retinent;  uetus  at  coma  regia  fiam, 
proximus  Hydrochoi  fulgoret  Oariou!'  de  ^at'  traiecto  cf.  LXIV  58; 
'uetus'  (pro  quo  etiam  priscam  formam  'ueter'  non  abnuerim),  prior,  ut 
Verg.  Aen.  VI  449  in  ueterem  fato  reuoluta  figuram.  Hydrochous  siue 
Aquarius  (Arat.  Phaen.  281,  Eratosth.  catast.  26)  et  Orion  (Prellerus 
myth.  gr.  I  p.  350  sqq.)  maxime  inter  se  distantia  sidera  sunt,  ut  si 
hunc  proximum  illi  esse  uult  coma  significet  per  se  caelum  legibus  omni- 
bu8  liberum  esse  posse.  formam  'Oarion'  (quam  inter  Roraanos  recepit 
Rutil.  Nam.  I  636)  apud  Graecos  uetustiorem  esse  (Pindar.  f.  50)  quam 
*Orion',  sumit  Idelerus  libri  'Ursprung  und  Bedeutung  der  Sternnamen' 
p.  219;  Callimachus  praeterea  habet  h.  Dian.  265.  'Hydrochoi'  datiuum 
putant  esse  a  forma  graeca  vSQoxosvq  deriuatum;  quae  num  latina  lingua 
sit  recepta  (German.  Ar.  382  habet  Hydrochoos  nominatiuura),  dubiura 
est;  et  si  uoluit  ob  sonum  ingratum  'Hydrochoo'  uitare  Catullus,  potuit 
sibi  sumere  eam  licentiam,  ut  graeco  more  cum  genetiuo  construeret 
'proximus',  plane  ut  legitur  non  minus  singidariter  apud  Lucr.  IV  336 
proprior  caliginis  aer.  denique  'fulgeret',  ut  indicat  graramatica,  non 
a  'fulgere'  descendit,  sed  a  'fulgerare'  siue  'fulgurai'e',  h.  e.  splendere, 
lucere,  ut  Sil.  Ital.  VI  220,  XII  723.  quamquam,  cum  forma  per  'e' 
licet  fortasse  non  plane  falsa  sit  tamen  magis  mediura  aeuura  redoleat, 
solitam  elementorum  'e'  et  'o'  confusionem  agnoscens  restituo  'fulgoret', 
quod  habes  in  Paconii  uersibus  apud  Diomedera  p.  500  K.  seruatis  Eoo 
Oceano  Hyperion  fu^orat  Euro  (sic  codd.);  cf.  et  German.  Progn.  4,  77 
fulgora.     de  Orionis  fulgore  cf.  ex.  gr.  Lucan.  I  665. 

Lxvn. 

1.  0  dnlci  iociinda  niro,  iocuuda  pareuti.  in  hoc  carmine  fingit 
Catullus  se  instituere  conloquium  cum  ianua  domus  cuiusdam  Veronensis 
(u.  34:  uidit  Scaliger)  ex  illaque  causas  quaerit,  cur  passa  sit  mulierem 
in  ea  domo  habitantera  moribus  uiuere  tam  perditis.  etenim  ianuae 
putabantur  aedium  custodes  ut  ab  omnibus  furibus  ita  a  furtiuis  amato- 


LXVU  2— fi.  483 

ribiis;  unde  eae,  cum  ipsae  castitatis  nitaeque  probae  essent  amantes,  quid- 
quid  sceleris  intra  parietes  fieret,    aegre  ferre  atque  dolere  fingebantur: 
hiuc  apud  Prop.  I  16    uitam   libidinosam   feminae,   quae   nunc   in   domo 
sit    domina,    acerbe    queritur    iauua    quaedam.      ''iocunda'    utpote    haec 
custos  pudicitiae   bonorumque  morum  ianua  est  uiro  'dulci',  h.  e.  con- 
iagi  caro  et  a  muliere   sua   dilecto   (LXVI   33);    et   hoc   ipsum    'dulci' 
uetat,    quominus   'iocunda'    cum    inrisione    dictum   statnamus.     iocunda 
est    ianua    etiam    pareiiti,   cui   filias    uiro    maturas   tueatur.     dicta  sunt 
igitur   haec   in   uniuersum   in  laudem  ianuae,   ut  et  par   est  in   adlocu- 
tione   et  conuenit  uersus   sequentis   benedictioai.     adhibet  autem   poeta 
ad    augendam    adlocutionis    soUemnitatem    artificium    inde    ab    Homero 
ualde    amatum.     nam   in  uersibus   per  caesuras  semiternariam  et  semi- 
septenariam    in    tres    partes    diuisia    incipiebant    haud    raro    secundam 
tertiamque  partes  a  uocabulo   eodem,    quod    sic    efFerebatur:    Hom.    II. 
XXIV    516    oly.TSiQCov    noliov    te    xaprj     noXLOv    te     yiveiov     et    Od.    IV 
149,    Verg.   ecl.   10,   54    arboribus:  crescent  illae,    crescetis  amores,   Tib. 
II  1,  17   di   patrii,  purganms  agros,  purgamus  agrestes,  Hor.  a.  p.  269 
nocturna  uersate  manu,  uersate  diurna,  alia  multa.   —   2.  salue  teque 
bona  lupiter  auctet  ope.    'auctare',  beare  (Plaut.  Amph.  prol.  6  bono- 
que  atque  amplo  auctare  perpetuo  Jucro,   Lucr.  I  56),  pro  ^augere',  quod 
utpote  suo   tempori   conuenientius   substituit  in   huius   loci    recordatione 
(AStatius)  Ouid.  f.  I  612  et  quodcumque  sua  luppiter  auget  ope.     'bona 
ope',  benigno  auxilio,  ut  XXXIV  23.  —  3,  4.   ianua,  quaui  Balbo  di- 
cunt  seruisse  benigne  olim,  cum  sedes  ipse  senex  tenuit.   hic  Balbus 
igitur  antea  domus  erat  i)08sessor;  contrarium  huic  *olim'  est  u.  9  'nunc'. 
nil   praeterea  de  Balbo    (inscriptiones   illius  regionis  [CIL.  V]  ut  Caeci- 
lios  ita  Balbos   commemorant)   carmen   nostnim  suppeditat,    sed   per  se 
apparet  eum  esse   senem  illum   commemoratum  in  pentametro,   in  quo 
'ipse'  non  tam  'dominus'  (cf.  ad  I  9,  CXIV  6)  quam  ob  oppositum  (u.  6) 
fere   'uiuus'    adaequat.     'sedes'   pluralis  interdum  etiam   de   singulorum 
aedibus  adhibetur,  ut  Cic.  p.  Sull.  6,  18   qui  me  in  sedibus  meis  ..  tru- 
cidaret   Ctenere',    incolere,    noto    usn).      sed   quomodo   huic    seni    ianua 
'benigne   seruisse',  h.  e.  prompto  fidoque   officio   eius  commodis  inuigi- 
lasse  dicitur?     conexus  enim  ipse   admonet,   ne  de  alia  re  (ex.  gr.  diui- 
tiis  in   domnm  influentibus)  quam   de  custodela  pudicitiae   haec  intelle- 
gamus.     miror,   neminem  uidisse,    huius   Balbi  filiam    fuisse  (hinc  u.  1 
parentis    fit   mentio)    feminara    mox   inde    a   u.  19    deycriptam.     ceterum 
'dicunt',  'ferunt',   'narrant'    ubique   adhibet  poeta,   quippe   qui  rumores 
populi  sequatur.  —  5,  G.   ((uamque  ferunt  rursus  uoto  seruisse  ma- 
ligne,  postquam  est  porrecto  facta  marita  senex.   'rursus',  av,  contra; 
XXII  12.     'maligne',  quod  habet  0,  ex  contrario  (u.  3)  clare  aperteque 
adseritur  (mala  adsimilatione  d  'maligno'):   populus  narrat   te  non  ste- 
tisse   a  fide   huic   domo   debita;   de  perfecto,    quod    sane    primo    optutu 
mirum  uidetur,  cf.  infra  ad  9.     nemodum  explicauit   adhuc  illud  'uoto'. 
quod  omni  inludit  interpretationi ,  certe  si  mittimus  nugas;   quales  pro- 

31* 


484  LXVIT  7—10. 

tnlenint  Vulpius  Caecilium  inpio  uoto  Balbi  morti  inhiasse  opinatus  et 
Schwabius  de  inpudicae  miilieris  uotis  inpuris  (quasi  pluralis  legeretur 
et  abcsse  i>osset  genetiuus  'nouae  erae')  agi  sibi  persuadens  et  Muuro 
niorientem  Balbum  nescioquas  preces  ad  ianuam  fecisse  statuens.  Froeh- 
lichius  de  huius  carminis  personis  mirifice  alucinatus  'nato'  proposuit. 
ego  ad  eam  quam  eruisse  mihi  uideor  sententiam  'natae'  reposui,  quod 
teneo.  nec  ita  difficile  'nate'  a  librario  quodara  (fortasse  medii  aeui 
cousuetudinem  quandam  respicieute)  deprauatum  est  in  'uoto';  et  uere 
nunc  sibi  respondent  'Balbo  seruisse  benigne'  et  'natae  sernisse  maligne'. 
comprobat  denique  hanc.emendationem  tota  quae  sequitur  narratio:  ad 
feminam  utique  spectare  seruitium  malignum  inde  patet,  quod  postea 
ianua  ideo,  quia  non  intacta  in  domum  uenerit  noua  domina,  se  libe- 
ram  fuisse  omnibus  custodelae  officiis  in  puras  nimirum  conferendis  con- 
cludit.  huius  autem  nouae  dominae  mentio  diserta  fiat  oportet,  ne  nimia 
haec  omnia  laborent  obscuritate.  ex  hexametro  autem  recte  constituto 
iam  lux  aflfunditur  pentametro.  in  qno  'porrectus'  ualet  'torpore  mortis 
extentus'  siue  ^mortuus' ;  iam  AStatius  cp.  Homerica  (II.  XXIII  25,  Od. 
XVIII  92)  6  S'  iv  KovifjGi  ravvG&rj  et  gjtt  jj-S^ort  yifito  xavvGQ^fCq,  Hor. 
epod.  10,  21  et  epist.  II  1,  268  (ubi  cf.  Schmidius),  Verg.  Aen.  IX  589, 
Prop.  II  8,  33,  Mart.  IX  85,  Pers.  3,  104.  nec  tamen  mortuo  demum 
patre  nata  nupserat,  sed  iam  multo  antea  (19  sqq.)  unde  uulgo  cum 
Aldina  prima  legunt  'es'.  qua  in  lectione  ianuam  'maritam'  siue  mari- 
talem  uocari  putauit  Scaliger  inde,  quod  lectus  genialis  ex  aduerso 
positus  erat  ianuae  (Prop.  IV  11,  85);  Schwabius  cp.  Liu.  XXVII  31  per 
maritas  donios.  ego  'est'  intactum  relinquo  et  ex  'marite'  (sic  enim  V) 
eruo  ER  pro  M  repositis:  'postquam  est  (scil.  nata)  porrecto  facta  era 
rite  sene'.  nimirum  'era'  sedum  patriarum,  'rite'  secundum  leges  de 
iure  hereditatis;  nec  sine  causa  hoc  additur:  in  nouam  dominam,  quae 
rite  est  facta,  ianua  rite  fidem  obseruare  debuit  moi'es  eius  custodiendo. 
—  7,  8.  dic  ageduiu  nobis,  quare  mutata  feraris  in  dominum  uete- 
rem  deseruisse  fldem.  haec  est  omnium  facillima  mutatio  illius  in  V 
extantis  'dic  age  de  uobis',  ex  quo  alii  'dic  age  dic'  (ut  Gell.  XX  1,  8, 
Verg.  G.  IV  328)  eruere  maluerunt,  cum  tamen  instantibus  precibus, 
quales  'dic'  geminatum  indicat,  nullus  sit  locus.  dic  age  Aen.  VI  343. 
'nobis',  ut  18,  ad  solum  poetam  pertinet.  'mutata',  scil.  animo,  h.  e. 
corrupta;  Prop.  1 12,  11  mutat  uia  longa  puellas,  II  14,  31  et  25,  37.  'uete- 
rem  fidem  in  dominum'  construe:  quam  antea  semper  huius  domus  possesso- 
ribu3  praestare  solebas  fidelem  custodiam.  —  9,  10.  non  (ita  Caecilio 
placeam,  cui  tradita  nunc  sum)  culpa  mea  est,  quamquam  dicitur 
esse  mea.  nouum  dominum  Caecilium  quin  cum  Balbo  coniunctup  ali- 
quo  modo  (ueluti  Schwabius  q.  C.  347  eum  a  sene  domum  receptum  ac 
deinde  testamento  heredem  esse  institutum  nescio  unde  compertum  habet) 
et  simul  mulieris  inpudicae  maritus  sit,  non  dubitant  uulgo.  ego  uero 
stupeo  ianuam  adeo  stultam,  ut  jilacere  se  posse  speret  ei  uiro,  in  cuius 
femina  probra  turpissima  patienter  ferat.     immo  sic  ego  sentio,  domum 


LXVIl  11-15.  485 

a  muliere  ista,  Balbi  pii  filia  iupia,  infamem  probrosamque  redditam 
propter  eius  Veroua  abitum  uunc  uouum  douiiuum  uauctam  esbe  Caeci- 
lium,  cui  fortasse  cum  Balbo  huiusque  filia  uil  fuerit  rei.  cui  rationi 
fauet  perfectum  u.  5  'seruisse'.  uec  enim  uecessario  traditio  domus  ad 
hereditatem  refei^enda  est,  cum  potuerit  fieri  emptione  (Reinius  libri  'd. 
Privatrecht'  p.  279  sqq.).  etiam  hoc  plane  incertum  est,  num  forte  hic 
Caecilius  fuerit  amicus  ille  poetae  (XXXV).  Ouid.  epist.  3,  8  non  ego 
posccnti  qiiod  siim  cito  tradita  regi,  cidpa  tua  est,  quumuis  hvc  quoque 
culpa  tua  est.  —  11.  uec  peccatiiiu  a  me  quisquaiu  pote  dicere  quid- 
qaam,  scil.  esse.  'nec',  uec  enim.  'pote',  scil.  est  (=  potest),  ad  XVII  24. 
priscam  abuudantiam  habet  ex.  gr.  Enn.  trag.  400  R. ,  Cato  orig.  p.  25, 
8  lord.  qu^od  eorum  nemo  quisquam  quidquam  mihi  ignoturus  est;  cf.  et 
LXXIII  1.  'dicere'  e  u.  priore  (ut  saepissime)  male  repetiuit  librarius 
quidam.  uam  etsi  in  repetitioue  ipsa  apud  CatuIIuui  iuterdum  paulo 
neglegentiorem  non  nimia  est  offeusio,  res  tamen  ineptissima  est,  si- 
quidem  dicere  omnes  sane  possunt  omnia  (ut  re  uera  hic  est  factum), 
sed  dtjmonstrare  argumentisque  conprobare,  hoc  uero  neminem  posse 
innuit  iauua.  lege  'uiucere',  quod  uerbum  saepe  pro  'euincere'  ponitur 
tam  apud  priores  quam  ex.  gr.  apud  Hor.  sat.  II  3,  225  uincet  cnim 
stultos  rutio  insanire  nepotes.  —  12.  uerum  istius  populi  iauua  qui  te 
facit.  huius  uersus  corruptissimi  emendatioui  uia  est  munita  reiectae- 
que  sunt  priorum  coniecturae,  postquam  'istius'  in  Y  lectum  esse  con- 
pertum  est.  et  in  uniuersum  de  sententia  dubitatio  esse  nequit:  incertis 
rumoribus  se  peccare  dici,  optinet  ianua.  Ellisius  (nam  Munronianum 
'astu'  mitto)  uoluit  ''est  os  populi'  cp.  Pers.  1 ,  42  os  jiopuli  meruisse, 
h.  e.,  meruisse  qui  in  os  populi  perueniret.  uerum  enim  uero  hinc  mi- 
nime  sequitur,  pro  'sermo  populi  fert'  posse  dici  latine  ^os  populi  est' ! 
scripsi  ego  paulo  audacius,  sed  quod  uix  aptiore  remedio  submouebitur 
'est  uox  populi';  cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  II  2,  19  popuhwique  falsis  dedocet 
uti  uocibus  {=  sermonibus),  Apul.  apol.  73  consensum  publicae  uocis  pro 
diuino  auspicio  i^iterpretatur:  uox  mera  uagaque  illi  'uincere'  opijouitur. 
deinde  ex  'qui  te'  Scaliger  'Quinte'  etfecit,  falsa  ductus  opinione,  qua 
libris  quibusdam  pessime  interpolatis  fidem  habentes  poetae  nostro  Quinti 
praeuomen  fuisse  putabant  (supra  p.  23);  cum  qua  mutatione  quae 
cohaerent  coniecturae  (nam  sic  'ianua'  quoque  attemptandum  eat)  con- 
cidunt  omnes.  AStatius  'quidque  f ',  ego  olim  'cuncta  f.'  temptauimus. 
nunc  probo  Munronianum  V|uipe',  quod  prisce  pro  ^quippe'  est  positum: 
nimirum  ianua  id  (peccatum  illud:  cf.  ad  XXI  9)  facit.  conuenit  parti- 
cula  illa  populo  leuiter  contemptimque  haec  iacienti.  —  13,  14.  qui 
quncumque  aliqnid  reperitur  uou  bene  factnm,  ad  me  omnes  cla- 
mant:  i.  c.  t.  e.  'qui',  scil.  populus;  de  qua  constructione  v.uxa  gvvsolv 
cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  16  sqq.  'clamai-e',  cum  clamore  dicere,  ut 
Ouid.  rem.  597  ^ perfide  Demophoon^  surdus  clumabat  ad  auras.  ''qua- 
cumque'  (scil.  ratione),  ut  Verg.  ecl.  9,  14,  cum  'non  bene  factum' 
cohaeret.  —  15.  non  istuc  satis  est  uno  te  dicere  uerbo.    'istuc'  (ad 


486  LXVII  16—22. 

LXV  23),  scil.  'non  mea  culpa  est'  (9,  10).  ^te'  paululum  effer  (=  te 
solam);  opponitur  'quiiiis'.  'uno  uerbo'  contemptum  habet,  h.  e.  obiter 
breuiterqne  (hoc  ut  Ter.  Andr.  I  1,  18  quin  tu  uno  uerbo  dic).  —  16.  sed 
facere.  ex  negatiuo  illo  'non  satis  est'  hic  magna  cum  brachylogia,  qualem 
amat  sermo  familiaris,  notio  adfirniatiua  est  supplenda:  sed  oportet  te 
efficere;  Kuehnerus  II  p.  1045.  —  iit  (Hiiiiis  sentiat  et  uideat.  istuc  animad- 
uertat  (sciat)  et  intellegat.  'quiuis'  ex  certa  formula,  ut  Cic.  p.  Kosc. 
Am.  45j  132  quiuis  potest  intellcgere,  ubi  u.  Laudgrafius.  —  17.  qui 
possum?  nemo  quaerit  uec  scire  laborat.  male  et  solita  cum  confu- 
sione  V  ''quid';  cf.  ex.  gr.  Phaedr.  I  1,  7  qui  {=  quomodo)  possum, 
quaeso,  /acere  qiiod  quereris,  lupe?  'laborat',  operam  dat  ut;  Hor.  a. 
p.  25  breuis  esse  laboro,  id.  epist.  I  3,  2  et  Pers.  2,  17  scire  laboro. 
Verg.  Aen.  II  105  seitari  et  quaerere  causas.  —  18.  nos  uolumus  (scil. 
scii-e):  nobls  d.  u.  (l.  rei^etito  in  uerbis  per  asyndeton  consecutiuum 
subiectis  pronoiuine  quantopere  ipse  coguoscere  rem  cupiat  poeta  indicat 
(^iobis'  sine  sensu  V).  —  10.  primum  igitur,  uirgo  (luod  fertur  tra- 
dita  uobis.  'primum'  non  cohaeret  cum  u.  31  'uon  solum  lioe'  (quippe 
quod  ex  noua  poetae  interrogatione  profluxerit),  sed  absolute  posituni 
(ut  Plaut.  Capt.  II  3,  100)  id  quod  maximi  momenti  est  denotat  (germa- 
nice  'zunaechst'):  quia  iam  commaculatam  acceperit  mulierem,  ideo 
omne  cnstodiendi  eius  mores  officium  longe  recusat  ianua.  quae  per 
'igitur'  {roivvv)  nunc  ad  ipsam  narratiionem  transit  (Kuebuerus  II  p.  737). 
uirginem  populus  Veronensis  putauit  mulierem  utpote  uiro  inpotenti 
nuptam.  'tradita'  non  ut  LXII  60,  sed  'ad  custodiendum'  (Caes.  b.  g. 
VI  4  obsides  AediUs  custodiendos  tradidit).  —  20.  non  illam  uir  prior 
attigerlt.  ijutant  modeste  hic  loqui  ianuam:  fortasse  mulierem  maritus 
non  attigit  (sensu  uenerio,  ut  Ter.  Hec.  I  2,  61  nocte  illa  prima  uirgi- 
nem  non  attigit);  cf  Kuehnerus  II  p.  132.  sed  hanc  modestiam  excludit 
plane  fortissimum  illud  Talsum  est'.  olim  Scaliger  'non  qui  (=  quod) 
illam'  scripsit;  sed  rem  acu  tetigit  Italus  ille,  qui  'attigerat'  restituit: 
ad  tempus  traditionem  praecedens  spectatur  plusquamperfecto  ('non',  nou 
quidem,  ut  ostendit  'sed'  u.  23;  cf.  ex.  gr.  Cic.  Brut.  §  226).  'prior'  explicant 
'ante  ceteros'  (Tib.  I  4,  32)  alii,  alii  de  duobus  mulieris  uiris  cogitant  (sed 
alterum  non  posse  Caecilium  esse  uidimus).  in  sermone  familiari  'prior' 
cum  quadam  breuitate  est  is  qui  prius  (antea)  uixit;  Amm.  Marc.  XXI 
6,  2  inter  priores  fratres  de  mortuis.  —  21,  22.  lauguidior  teuera  cui 
pendeus  sicula  beta  numquam  se  mediam  sustulit  ad  tuuicam.  de 
'cui'  traiecto  ad  Corn.  9.  'sicula'  an.  Isy.  (nisi  forte  Plaut.  Amph.  I 
1,  152  restituendum  est  em,  nunciam  ergo  sicola,  scil.  ad  manus  suma- 
tur);  nec  'sica'  ubi  mentulam  denotet  extat  locus  alter,  licet  imago  sit 
aperta  et  similibus  ('hasta,  telum,  machaera',  Priap.  26,  3  uentris  arma) 
sat  defeusa.  Petron.  132  de  homine  ad  rem  Veneriam  non  apto  langui- 
dior  coUculi  rcpentc  tJiyrso]  de  beta,  olere  raollissimo  leuissimoque  Ctc- 
nera')  cf,  Plin.  h.  n.  XIX  132;  adnotat  Vulpius,  Augustum  pro  'lan- 
guescere'    dixisse    'betissare'    (Suet.   Aug.  87).      'pendens',   flaccens,   ut 


LXVU  23—28.  487 

luu.  10,  193  pendentisque  genas.  'niediam',  cf.  LXXX  6  mcdii  uiri,  Ouid. 
aiu.  I  7,  48  aut  tunicam  summa  deducere  turpiter  ora  ad  mediam; 
XXXU  12.  contrariam  penis  stantis  descriptionem  Himiliter  iocosam  dat 
Hor.  epod.  12,  19  sq.  —  23,  24.  sed  pater  illius  giiati  uiolasse  cubile 
dicitur  et  uiiseruui  couscelerasse  doiuuui.  'illius'  praeter  intolerabilem 
languorem,  quo  hoc  adicitur  (nam  patrem  uiri  dici  quis  uon  sentit  per 
se?),  suspectum  fit  eo,  quod  alibi  Catullus  in  uocibus,  quarum  geuetiuus 
iu  'ius'  desinit,  'i'  semper  corripit:  exempla  ex  lyricis  poematis  cou- 
gessit  Kitschelius  opusc.  II  p.  679,  quibus  adde  LXI  219,  LXIV  43,  67, 
348,  LXVI  85,  LXVIIl*  39,  LXVIII^  4,  106.  sed  hinc  etiam  Muretianum 
'ipaius'  a  multis  receptum  concidit.  lego  'illusi',  proleptice  uimirum 
(quem  sic  male  ludificauit).  ^iiolare',  adulterio  commaculare,  ut  Octa- 
uia  193  uiolare  prima  quae  toros  ausa  est  tuos.  conscia  sceleris  quia 
facta  est  domus  (Ouid.  met.  VII  34  oculosque  uidendo  conscelero),  hinc 
•■misera'  ea  audit;  caue  'domum'  intellegas  Veronensem,  ad  quam  per- 
tinuit  ianua  nostra;  ualet  potius  sensu  ampliore  ''familiam';  LXIV  403 
diuos  scelerare  parentes.  —  25.  siue  quod  iuipia  meus  caeco  flagrabat 
amore.  in  eadem  re  LXIV  402  mater  impia.  amor  in  nurum  'caecus',  prae 
furore  non  uidens  contemnensque  naturae  iura  sacrata,  ut  Ouid.  f.  II 
762  caeco  raptus  amore  furit,  Sen.  Agam.  117  coniunx  .  .  inpos  sui  amore 
caeco.  —  26.  seu  (luod  iuers  sterili  semiue  natus  erat.  'iners',  Ve- 
neri  nou  idoneus,  ut  Hor.  epod.  12,  17,  Tib.  Priap.  2,  5  et  38;  et  cau- 
sam  addit  illud  'ster.  sem.',  siquidem  sterile  est  semen  id,  quod  non 
sollicitatur  (Lucr.  IV  1037)  nec  commouet  lacessitque  ad  amorem.  cur 
hic  forma  'gnatus',  quae  extat  23  et  30,  spreta  sit,  uide  ad  LXIV  298. 
—  27,  28.  et  (luaereudus,  unde  loret  ueruosius  illud,  (luod  zouam 
posset  soluere  uirgiueam.  uersus  lacunosi  emendatio  ad  eam  normam 
debet  derigi,  ut  ceteris  intactis  solus  hiatus  suppleatur.  AStatius  uoluerat 
•■et  quaerendum  (scil.  erat),  undeunde  foret';  sed  hoc  'undeunde'  nisi 
indefinite  (=  undecumque,  ut  Hor.  sat.  I  3,  88)  non  ponitur.  unde  lon- 
gius  progressi  Bergkius  ^ut  quaerendum  undeunde'  (Rossbachius  'ut  q. 
aliunde').  hoc  uitauit  Lachmanuus  'quaerendus  is,  uude  foret'  propo- 
nens.  sed  quamquam  hoc  loquendi  genus  non  insolitum  est  (ex.  gr.  Ouid. 
am.  II  14,  12),  tamen  hoc  nimis  onerosum  molestumque  uidetur  'homo 
aliquis,  unde  ueniret  fortius  ualidiusque  illud',  siue  hoc  'illud'  ad  semen 
refers  siue  potius  absolute  positum  sumis  (ut  Graeci  aiSoiov  uocant  x6 
dsiva,  Arnob.  III  10  Priapum  .  .  circumferentcm  res  illas  praeliorum 
semper  in.  cxpeditionem  paratas):  simpliciter  dicendum  erat  'et  quaeren- 
dum  . .,  unde  (h.  e.  a  qua  parte,  a  quo  homine,  cf.  ex.  gr.  Lucr.  IV  1252) 
foret'.  mihi  in  archetypo  uidetur  fuisse  exaratum  'et  quaerendu^^^unde'. 
sed  quid  madore  aUoue  damno  hic  perierit,  diuinare  difficile  est:  'hinc' 
uel  'auido'  similiaque  uaria  conicere  licet.  nam  uno  fortasse  uerbo 
causa  erat  indicata,  cur  ita  ageret  pater  scelestus  (ex.  gr.  ut,  si  mulier 
haberet  stirpem,  ipse  filio  infirmo  mortuo  nepotem  eiusque  rem  auitam 
in  suam  redigeret  potestatem).     ''zonam   solu.   uirgineam'   hic  aliter  ac 


488  LXVII  '29—32. 

II  6  et  LXI  53  siue  de  uirginitate  ipsa  siue  potius  secundnm  Callim.  h. 
lou.  21  et  Del.  209  (ubi  cf.  Spanhemius)  de  parturiente  intellege  (cf. 
Theocr.  17,  60  Ivai^oivos  Eilv&viu):  quod  efficeret,  ut  mulier  prolem 
ederet  desideratam.  —  29.  egregiiim  narras  luira  pietate  pareutem. 

haec  interlocutor  poeta  cum  indignatione  acerba  exclamat.  'egregium'  ciim 
ui  praepositum  adaequat  a  seiitentia  ''pessiraum',  ut  Tac.  ann.  I  42  cgre- 
(jiam  duci  uestro  (jratiam  refertis,  ubi  u.  Nipperdeins.  Aeu.  VI  769  pie- 
tate  uel  armis  egregius.  'narrare'  prisci  maxime  interdum  cum  accusatiuo 
rei  et  personae,  de  qua  narratur,  construunt;  Dziatzko  ad  Ter.  Ad.  400, 
id.  Andr.  III  1,  8  bonum  ingcnium  narras  adulcscentis.  —  30.  qui  ipse 
sui  guati  niiuxerit  iu  gremium.  Hor.  sat.  II  7,  52  soUicitum,  ne  ditior 
aut  fortnac  melioris  meiat  eodcm  (cum  eadem  femina  rem  habeat),  Pers. 
6,  73  jjatriciae  inmeiat  uuluae.  'mingo'  et  'meio'  ab  eadem  radice  de- 
scendunt,  quae  tam  urinare  quam  semen  effundere  significat  et  a  qua 
etiam  (loixog  descendit  (Curtius  libri  'Grundzuege'  p.  194*  sq.);  apposite 
Muretus  conraemorat  Plinium  h.  u.  VIII  168  semeu  uocasse  'urinam 
genitalem'.  uiri  gremium,  in  quo  nupta  (siue  amata)  sedet  (XLV  2, 
luuen.  2,  120),  amplexus  maritales  indicat,  ut  maxime  ex  LXVIIP  106 
(cf.  et  ibid.  92)  apparet.  -  31,  32.  at  qui  nou  solum  hoc  dicit  se 
cognitum  habere  Brixia  chiuea  suppositum  specula.  de  'at  qui',  quod 
ex  V  restituo,  cf.  ad  XXIII  12.  dicit  ianua:  at  hercle  non  unum  illud 
liatris  flagitium  notum  est  Brixiae,  sed  ipsam  quoque  mulierem  in 
(uiunm)  maritum  fidem  uiolasse  eadem  scit.  'cogn.  hab.',  ad  LX  5. 
ceterum  cur  Brixia  (ubi  mulierem  istam,  autequam  Veronam  uenit,  sedem 
habuisse  apparet)  iu  eis  quae  secuntur  tanto  cura  uerborum  honore  de- 
scribatur  a  ianua,  nemodum  explicauit.  quae  descrij)tio  superioris  sae- 
culi  doctis  nonnullis  adeo  uidebatur  aliena,  ut  Mafi"eius  [Veron.  illust. 
I  1,  mus.  Veron.  p.  CCV]  uu.  33  et  34  insiticios  esse  censeret.  ineptum 
esset,  de  degressione  more  Alexandrinorum  facta  in  hoc  carmine  sine 
arte  iacto  et  magis  saturae  incultae  (etiam  a  forma)  simili  cogitare. 
equidem  in  uu.  31 — 34  inrisionem  agnosco  lepidissiraam  nescio  cuius 
docti  Brixiani,  qui  nimio  patriae  amore  ductus  satis  ridicule  huius  oi-i- 
ginem  et  situm  explicauerat  cum  detrectatione  Veronae,  inter  quam  et 
Brixiam  fortasse  simultas  quaedara  extiterat.  hic  igitur  doctus  tamquam 
in  transcursu  iocose  perstringitur.  Brixiam  notum  est  hodie  sitam  esse 
ad  radicem  coUis,  cuius  uertici  nunc  arx  inposita  est,  unde  iu  planitiem 
subiectam  late  patet  prospectus;  sed  num  haec  eadem  fuerit  oppidi  anti- 
qui  condicio  an  potius  hoc  in  ipso  colle  habuerit  sedera,  plane  incogni- 
tum  est.  arcem  autem  simulque  etiam  collem  designat  noto  usu  uox 
'specula'  (cf.  et  Richins  lex.  antiqq.  s.  u.).  iam  qui  uerbum  corruptum 
'  suppo.situm '  emendabant  (Turnebus  'supposita  speculae',  ICZauchius 
libri,  quem  de  origine  Orobiorum  siue  Cenomanorum  ad  PBembum 
scripsit,  p.  47^  'supposita  in  specula')  'suppositus'  secundnm  hodiernum 
Brixiae  situm  explicabant.  srd  ita  supponitur  aliquid  alicui  roi,  ut  illud 
ab  hac   tegatur  (nec  aliud  iunuit  Sen.  Hei-c.  Oet.  159    similesque  loci): 


LXVIl  H3— 36.  489 

'suppositus'  non  est  'subiectus'.  itaque  uerbum  (de  cuius  exitu  solo  esse 
potest  ilubitatio)  ad  eam  significationem ,  qua  'loco  alicuius  rei  aliquid 
ponere'  designat,  explicandum  puto.  'chinea'  antem  felicissime  Zanchius 
modo  laudatus  et  correxit  iu  Tycnea'  et  explicauit:  Cycnus,  Stheneli 
filius,  rex  et  heros  erat  Ligurum  (Paus.  I  .{O,  3,  Verg.  Aen.  X  189  sqq., 
Ouid.  met.  II  367  sqq.),  qui  olim  antiquissiiuis  temporibus  in  hoc 
quoque  tractu  consedisse  non  inprobabile  est.  in  hac  igitur  Zanchii 
emendatione  'Cycnea  supposita  in  specula'  ex  nostra  interpretatione  hic 
iuest  sensus:  quae  ibi,  ubi  olim  erat  Ligurum  specula,  loco  eius  postea 
(siue  a  Libuis,  cf.  Liu.  ^  35,  siue  a  Cenomanis,  cf.  Liu.  XXXII  30)  est 
posita.  quo  iure  ita  statuerit  antiquarius  quem  sumimus  Brixianus,  nobis 
nimirum  diiudicare  iam  non  licet;  sed  inrisionem  grande  illud  "'Cycnea' 
egregie  pra'-  se  fert.  —  33.  flaiius  quam  molli  percurrit  fluniine  Melo. 
Verg.  G.  IV  278  prope  flumina  Mellae ,  ubi  Philargyrus  Mdla  amnis  in 
Gallia  Cisalpina  uicinus  Brixiae  oritur  ex  motitc  Brenno.  sed  quia  hodie 
Mella  in  agro  Brixiano,  non  per  ipsum  oppidum  fluit,  ideo  Cluuerius 
[Ital.  antiq.  p.  412]  maluit  'praecurrit',  h.  e.  praeterfluit.  omnia  hic 
incerta  sunt,  cum  flumina  cursum  interdum  mutent  uel  mutare  cogantur; 
nec  ''Mella'  bic  est  traditum,  sed  ''Melo'  (Gr  'Mello').  et  hoc  sane  potest 
antiquo  tempore  fuisse,  ut  nonnulli  statuebant,  nomen  fluuii  parui  ex 
Mella  deriuati  hodieque  ^Garza'  uocati,  ad  quem  nunc  Brixia  est  posita. 
quidquid  id  est,  mordicus  retineo  'Melo',  quippe  cuius  mentionem  hic 
propterea  fieri  putem,  quod  hunc  quemcumque  fluuium  antiquarius  ille 
Brixianus  ad  Melonem  siue  Nilum  Aegyptiacum  dictum  esse  iactauerat 
(et  hinc  sane,  'Melo'  nil  esse  nisi  'Me(I)Ia',  etymologiae  gratia  a  docto 
illo  deprauatum,  sumere  licet).  hinc  autem  lepor  mirus  accedit  uersui: 
'flauus  Melo'  cst  quam  uulgo  uocant  contradictio  in  adiecto  (ad  XI  7  sq.); 
itemque  Melo  'mollibus'  siue  leniter  fluentibus  undis  (Aen.  IX  816  ille 
suo  cum  gurgite  flauo  accepit  uenientem  ac  moUibus  extulit  undis)  sat 
discrepat  ab  exemplari  Aegyptiaco.  —  84.  Brixia  Veronae  niater 
amata  meae.  Brixiam  esse  Veronae  matrem,  h.  e.  e  graeco  loquendi 
U8U  (iriTQonoXiv  (cf.  Aen.  X  172  Pojjulonia  mater,  Florus  I  41  et,  ut  Graeci 
dicere  solent,  urhium  matrem  Cydoneam)  nusquam  memoriae  est  pro- 
ditum  (cf.  Liu.  V  35,  Plin.  h.  n.  III  130).  uidetur  haec  quoque  anti- 
quarii  illius  fuisse  coniectura  in  patriae  gloriam  prolata,  quae  sine  dubio 
Veronensibus  Brixiam  multo  minorem  (Strabo  V  213)  despicientibus  haud 
mediocriter  bilem  siue  potius  risum  mouit.  et  (um  inrisione  positum 
est  illud  ^amata',  scil.  ut  decet  filiam  amare  matrem  (^Veronae  meae' 
genetiuum  puta,  non  cum  AGuarino  datiuum;  nam  'amata'  noto  usu 
pro  'cara,  dilecta').  'tuae'  Scaliger  uoluit  comprobantibus  multis; 
nec  tamen  est  iusta  causa,  cur  non  ianuam  quoque  iusta  elatam  superbia 
de  cara  sua  Verona  loqui  posse  putemus.  —  35,  30.  sed  de  Postumio 
et  Corneli  narrat  amore,  cum  quibus  illa  uialum  fecit  adulterium. 
de  his  hominibus  sine  dubio  Brixiensibus  nil  scimus  (nam  CII  4  qui 
commemoratur  Comelius  diuersus  est).     cum  non  posset  ita  ut  sane  ex- 


490  LXVll  37-43. 

pectaruus  genetiuum  'Postiimi'  ab  'amore'  pendentem  salua  prosodia  in 
metruui  redigere,  poeta  necessario  uerba  sic  ut  leguntur  couformauit  non 
sat  commode.  ''de  C.  amore',  contemptim  (germanice  'ihr  Verhaeltniss 
zu  C).  'malum',  ut  LXI  97.  'fecit'  pro  'fecerit',  quia  ianua  et  ipsa 
hoc  compertum  habuit  eo  quem  mox  describit  modo.  haec  adulteria 
Brixiae  facta  esse  res  ipsa  clamat.  —  37,  38,  dixerit  liic  aliquis:  qiiid! 
tu  istiiec  iauua  uusti,  cui  unuKiuaui  douiiui  limiue  abesse  licet. 
uulgo  liaec  quoque  uerba  a  ianua  dicta  esse  putant.  melius  mihi 
Schwabius  Catullo  dedisse  uidetur,  quippe  qui  iuterrogationibus  suis  ad 
dicendum  ubique  inpellat  ianuam.  et  quamquam  hic  parum  refert,  utri 
rationi  nos  addicamus,  non  recte  tamen  Ellisius  Schwabio  oi^posuit, 
'dixerit  aliquis'  esse  eius,  qui  sese,  non  qui  alios  interpellet.  tam  bene 
alter  cum  eo,  qui  loquitur,  has  aliorum  obiectiones  commuuicare  potest, 
quam  is  qui  uerba  facit  ipse  sibi  suggerere  eas.  deinde  'quid',  quod 
uulgo  cum  Italis  in  'qui'  mutant,  nunc  retinui  colligens  ex.  gr.  Cic. 
Verr.  IV  7,  13  dicet  aliqtm:  quid?  tu  ista  permagno  aestimas?  'quid' 
igitur  mirantis  est,  et  omnis  iam  uis  inest  illi  'tu'  huius  stuporis  par- 
ticipi:  rationem,  cur  ianuam  talia  nosse  aliquis  miretur,  uerba  proxima 
adferunt.  ualidius  fortiusque  hoc  uidetur  quam  si  derecte  per  ^qui' 
(=  quomodo)  interrogatur.  'hic'  (germanice  ''dabei')  itidem  in  inter- 
pellationibus  sollemne,  ut  Cic.  ad  fam.  V  15,  4  hic  tu  me  ab  ea  abesse 
urbe  miraris,  ubi  cf.  Manutius  (interpp.  ad  Sall.  Cat.  52,^  10  hic  mihi 
quisquam  .  .  nominat).  4imen'  collectiue  (uam  proprie  ianua  intra  limen 
superum  et  inferum  posita)  pro  aditu  domus  siue  domo  ii^sa  (huic  rationi 
fauet  additum  'doniini')  dictum  est.  Brixiam,  cuius  rumores  narrauerit, 
ianua  tamen  adire  non  potuisse  dicitur.  —  39,  40.  nec  populnni  ausciil- 
tare,  sed  liic  sufflxa  tigillo  tautuui  operire  soles  aut  aperire  do- 
uiuui!  prima  uerba  'u.  p.  a.'  non  cum  'soles'  coniungo,  sed  cum  'licet'. 
'auscultare'  (hic:  quid  aliquis  loquatur  audire,  ut  Afran.  306  R.  ne  cgo 
illos  uelitantis  auscuUo  lubens)  cottidiani  est  sermonis  uox.  ^tigillum' 
hic  est  limen  et  inferum  et  superum  (et  ex  ligno  fiebant  limina),  in 
quorum  foramina  inmissa  (et  per  scapos  cardinales  mota)  ianua  arte 
conexa  est  tigillis  illis.  Ter.  Heaut.  V  1,  33  ubi  abiere  intro,  operuere 
ostium.     Vulpius  cp.  Plaut.  Capt.  III  3,  9  operta  quae  fuere  aperta  sunt. 

—  41,  42.  saepe  illam  audiui  furtiua  uoce  loquentem  solam  cum 
ancillis  liaec  sua  flagitia.  diluit  iam  ianua  obiectionem  et  testem  locu- 
pletem  se  esse  couprobat.  fiuge  tibi  domum  more  prisco  et  prouinciali 
extructam,  ubi  per  ianuam  statim  intrabatur  in  atrium,  et  in  hoc  mu- 
lierem  istam  remotis  testibus  cum  ancillis  suis  sedentem  (Verg.  G.  I  489 
sola  secum)  interque  nendum  (Tib.  I  3,  85  sq.)  de  amoribus  suis  Brixien- 
sibus  uoce  suppressa  (ut  est  mentis  male  consciae)  disserentem.  natura- 
liter  enim  ancillae  flagitiorum  dominae  erant  consciae  (ex.  gr.  Hor.  sat. 
II  7,  60,  Cic.  p.  Cael.  23,  57).  'furtiua  uoce'  qui  praeterea  dixerit  nou 
habeo;    de  sententia,   qua  uox  submissa  indicatur,  nulla  est  dubitatio. 

—  43.  nomine  diceutem  quos  diximus.    repetitio  meditata,  qua  plane 


LXVII  44-48,  491 

eosdem  nominatim  esse  piolatos  (Verg.  G.  IV  356  et  te  crudelem  nomine 
didt)  quos  conmemorauerit  ianua  (scil.  patrem  uiri,  Postumium,  Cornelium) 
iudicatur.  Mixiuuis'  et  mox  'mi':  cf.  ad  II  3.  —  44.  speraret  nec 
liugiiam  esse  iiec  aiiriciilain.  voTfQov  itQoteQov;  nam  lingua  ea,  quae 
auricula  audiuit,  narrat  aliis.  bene  Itali  'speraret'  ex  eo  quod  in  V 
legebatur  ''sperent'  (scriptum  olim  erat  'spera^^et')  elicuere;  nam  'spuret' 
uulgatuui  infert  malum  hiatum,  qualis  a  CatuUo  est  alieuus  (LMuellerus 
d.  r.  u).  p.  332);  nam  pauca  quae  adsunt  in  Catulli  textu  tradito  exempla 
(LXVIIl''  118,  LXXVI  10,  XCVII  2,  XCIX  8)  facillima  opera  romouentur 
omnia.  —  45.  addcbat  ex  'saepe'  explicatur.  —  46.  ne  toUat  rubra 
superciiia.  subducere  supercilium  irae  signum;  Quint.  XI  1,  79  de 
superciliis  agens:  ira  contraclis,  tristitia  deductis ,  hilaritas  remissis 
ostenditur;  Ellisius  cp.  schol.  ad  Arist.  uesp.  655  xag  oqiQvg  aiQ^iv  t^og 
zoig  oQyi^outvoig  (alibi  est  fastus  superbiaeque,  ut  Petron.  91  supercilium 
aUius  sustulit).  rubor  itidem  est  color  irae;  cf.  et  Rosii  Anecd.  graec.  I  p.  158 
imirudem  homo  .  .  paJpebris  plurimum  sepuratis  .  .  ruhicundus  colore  .  . 
iniuriosus  homo  est.  '  apte  autem  ad  supercilium  transfertur  quod  est  oris 
maximeque  frontis  quodque  etiam  illud  turgens  prae  se  fert.  iracun- 
diam  notam  hominis  se  nolle  mouere  simulat  ianua,  sed  astute  eadem 
ita  eum  describit,  facile  ut  ab  omnibus  agnoscatur:  —  47,  4S.  loni^us 
homo  est,  inaguas  quoi  lites  intulit  olini  falsuni  nieudacei  uentre 
piierperium.  'longus'  (ex.  gr.  Hor.  sat.  II  3,  308)  simul  ad  contemptum 
et  ad  descriptionem  facit  (germanice  'eine  Bohnenstange' ;  'longurio' 
audit  ap.  Varr.  sat.  Men.  562  B.).  Cic.  p.  Cluent.  41,  116  si  quae  in 
tum  lis  capitis  inlata  est\  pluralis  eum  plus  uno  nomine  ob  facinus  illud 
accusatum  esse  ostendit.  'uenter' ,  fructus  uentris  siue  partus  (ut  Hor. 
epod.  17,  50,  ubi  eadem  ves),  '^mendax'  siue  fraudulentus  erat  propterea, 
qnod  'falsum'  siue  fictum  erat  puerperium.  uidemus,  longurionem  istum, 
cum  sterilis  esset,  ne  feminae  res  paterna  post  soceri  mortem  propin- 
quorum  fieret  remotiorum,  stirpem  a  natura  negatam  simulato  coniugis 
suae  partu  aliunde  sibi  adsciuisse. 

Carmen  a  longitudine  quidem  elegiae,  sed  tam  a  re  tractata  quam  ab 
artis  cura  minore  habituque  neglegentiore  epigrammatis  simile  ualde 
omni  tempore  mouit  doctorum  acumina;  recte  Tumebus  [adu.  XVI  1] 
illud  dixit  esse  'aeque  ac  folium  Sibyllae  obscurum  ac  teuebricosum'. 
neque  adhuc  recta  interpretatio  inuenta  est;  quamquam  non  defuerunt 
qui  aliis  difficillima  sibi  facillima  intellectu  esse  clamarent,  confidentiae 
suae  poenam  dantes  omnes.  quid  igitur  sibi  uolunt  uersus?  merosne  re- 
ferre  rumores  Veronenses?  at  non  tantum  narrant,  sed  et  tecte  indicant. 
nam  ex  ianua  tamquam  teste  loqui  uerente  ita  ea  quae  fabulis  Veronae 
circumferebantur  extorquentur  in  hoc  carmine,  ut,  cum  alia  crimina 
aperte  proferantur  (Brixia  narrat),  alia  adumbrentur  leuissime  et  suspi- 
cionibus  aperiatur  campus.  equidem  in  his  tenebris  haec  mihi  dispicere 
uideor.  mulier  (quam  Balbi  fuisse  filiam  sumimus),  postquam  olim 
Veronae   puella   pudice   uixit,   mox   nupta  uiro  Brixiensi  sterili  corrupta 


492  LXVlIl'^  1—3. 

est  a  socero  et  deinde  alios  adulteios  admisit  iamque  Veronae,  quo  ob 
patris  mortui  hereditatem  rediit,  pessime  se  gessit;  domo  autem  paterna 
Caecilio  cuidam  uendita  mox  eadem  Veronam  (fortasse  morum  censuram 
rumoresque  malos  fiigiens)  reliquisse  uidetur  uel  tum,  cum  hoc  carmen 
est  factum,  relictura  fuisse.  haec  igitur  omnia  utpote  a  Brixianis  quo- 
que  plaue  confirmata  aperte  indicare  licuit.  sed  socer  anxie  stirpem  ex 
nuru  quaerens  ideoque  ipse  filio  inualido  succurrens,  longurio  olim  ob 
suppositura  fetum  reus  et  fortasse  eiusdem  facinoris  siue  patri  isti  siue 
mulieri  auctor,  hereditas  contra  ius  fasque  adita  (singulare  illius  'rite' 
u.  6  a  nobis  restituti  acumen  intellegis):  haec  non  obiciuntur  uerbis 
derectis  utpote  innixa  dictis  uagis,  sed  tamen  ita  attinguntur  callida 
cum   arte,    nt  moueant  facile   suspicionem    et  ad   indagandum   excitent. 

1.  Quud  milii  fortnna  casuque  oppressus  acerbo.  epistulare 
scribendi  genus  redolet  hoc  initium  'quod  .  .  .  id  gratum  est'  (u.  9): 
Sulpicia  4,  1  [Tibull.  p.  83  ed.  m.]  gratum  est,  securus  niultum  quod 
.  .  permittis,  Plin.  epist.  III  5,  1  pergratum  cst  milii,  quod  tum  dili- 
genter  .  .  lcctitas,  Fronto  p.  60  N.  quod  tanta  ad  me  scripsisti  .  .  .  id 
ucro  mihi  longe  fuit  gratissimum;  et  hoc  quidem  loco  'quod'  ita  ut  nostro 
ualet  'quod  ad  id  attinet  quod'  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  840).  'oppressus', 
prostratus  sub  onere  mali  inrueutis,  ut  similiter  Lucr.  I  63.  Verg.  Aen. 
V  700  casu  concussus  acerho.  et  attende  hunc  casum  per  fortunam,  quae 
cum  illo  per  figuram  'iv  Sia  dvotv  est  iuncta,  esse  inlatum,  non  j^er 
homines.  —  2.  conscriptum  hoc  lacrimis  mittis  epistolium.  hanc 
uocem  rarissimam  (Apul.  apol.  6  et  79,  gloss.  Labb.  p.  65)  per  'litteras 
communicatorias'  explicat  Hilarius  op.  hist.  fragm.  2,  13  [Suessius  p.  42]; 
est  gallicum  'billet'.  ^hoc'  recto  quodam  sensu  omisit  Muretus,  siqui- 
dem  '"hoc  epistolium'  eius  qui  scribit  litteras  indicat;  eius  cui  respondetur 
epistulam,  etiamsi  oculis  scribentis  est  subiecta,  nudum  'epistolium' 
satis  designat.  nec  minus  absonum  atque  ineptum  est  illud  'conscriptum'. 
nam  quod  dicunt  'tamquam  in  scribendo  Manlius  lacrimis  pro  atramento 
sit  usus',  id  prudentibus  statim  apparet  quam  sit  auersis  Musis  excogi- 
tatum.  damnum  capiunt  cartae  uel  litterulae  lacrimis  inter  scribendum 
fusis  conspersae:  Ouid.  epist.  3,  3  et  11  1,  Prop.  IV  3,  3.  unde  Schra- 
derus  coniecit  'conspersum'.  praebet  0  'haec',  quod  in  Gr  correxisse 
de  suo  in  'hoc'  librarius  uidetur.  uide  an  sit  Catulli  'constrictum  ec 
lacrimis' :  umor  constringit  naturaliter  papyrum,  quae  ita  prodit  lacrimas 
(recte  apud  Plin.  h.  n.  XIII  82  uulgo  scribunt  de  carta  iterumque  con- 
stricta  crugatur).  —  3.  naufragum  ut  eiectnm  spumantibns  aequoris 
uudis  subleuem.  naufragium  de  quauis  magna  calamitate  dicitur:  submer- 
serat  illum  fortunae  procella  mari  saeue  exagitato  (de  'spum.  undis'  cf. 
LXIV  155),  ex  quo  uix  eiectus  est  in  litus  naufragus  (Ouid.  epist  7,  89 
fluctihus  eieclum  tuta  statione  recepi,  Verg.  Aen.  IV  373  eiectum  litore, 
egentcm  excepi  .  .  .  socios  a  morte  reduxi,  et  translate  Cic.  in  Cat.  II  H 


LXVUP  4—10.  493 

nnufragorum  eiicta  d  (lebilitata  viamis).  'subkuem',  erigam,  dem  nau- 
frago  tabulam,  ut  ait  Sen.  de  ben.  III  9,  3.  hoc  quoniodo  faciendum 
sit,  aperiunt  si-quentia,  nempe  consolatione,  carmine  delenilico.  —  4.  ct 
a  inortis  liiiiine  restitnain.  uitae  reddam,  ut  Ouid.  ex  P.  III  6,  65 
extinctos  uel  aqua  uel  marte  .  .  nuUa  potest  iterum  restituisse  dies,  Hor. 
od.  IV  7,  24.  plenius  Culex  224  restitui  superis  leti  iam  limine  ub  ipso 
(cf.  et  leti  limiuc  Lucr.  II  960  et  VI  1157).  —  5,  0.  qiieni  ihmiiio  saiicta 
Veuns  molli  reqnioscere  somuo  desertnm  iu  lecto  caelibe  perpetitnr. 
licet  onines  amantea  Venerem  ut  sanctam  uenerentnr  (cf.  ad  XXXVI  3), 
bic  eam  maxime  ut  praesidem  coniugii  (cf.  ex.  gr.  Sen.  Phaedr.  211) 
commemorari,  docet  'lectus  caelebs'  (Ouid.  epist.  13,  105  uucupor  in 
lecto  mendaces  caelibe  somnos  dicit  Laudamia  coniugem  desiderans);  nam 
cum  'caelebs'  numquam  sonsu  latiorc  (ut  coniunx,  maritus,  sim.)  de  eis 
qui  amasia,  sed  semper  de  eis  qui  uxore  carent  (siue  numquam  duxcrunt 
siue  amiserunt)  dicitur,  dilabitur  eorum  opinio,  qui  de  Malio  a  puella 
perfida  relicto  (at  cf.  u.  1)  cogitauerunt,  ut  peiores  nugas  taceani,  et 
'desertum'  eo  referendum  apparet  quod  ille  mortua  nempe  coniuge 
damuum  u.  1  sqq.  conmemoratum  accej^it  iamque  tristis  et  desolatu.'^ 
(Ouid.  ex  P.  I  3,  49)  in  uiduo  cubili  iacet;  cf.  Stat.  silu.  II  6,  4  durum 
et  deserti  praerepta  coniuge  partem  concJamare  tori.  nam  cum  hoc  epistolio 
non  lectores  ignaros  sit  docturus,  sed  scribat  ad  amicum  nimis  eheu 
gnarum,  potest  sane  poeta  magis  in  transcursu  et  quasi  parentheseos 
loco  breniter  Malii  calamitatem  attingere  in  membro  hoc  secundario. 
ereptae  igitur  coniugis  desiderium  non  perpetitur  siue  permittit  (Ouid. 
met.  III  621  non  .  .  uiolnri  pondere  pinum  perpetiar),  eum  requiescere 
somno  moUi,  ^aXaKoy  (LXIV  122,  Verg.  G.  III  435,  Ouid.  met.  I  685),  quem 
olim  in  amplexu  sociae  habebat.  Maxim.  el.  1,  39  exiguo  poterum  re- 
quiescere  somno.  —  7,8.  nec  ueterum  dnlci  scriptornin  carmiiie  Mnsae 
oWectaut,  ciiiu  meus  anxia  peruigilat.  maiore  cum  ictu  pronuntia 
'ueterum' :  pri-sci  scriptores  (ex.  gr.  Ennius  et  Lucilius)  iam  non  tam 
dulces  quam  antea  huic  Malio  erant;  eorum  opera  (de  'scrii^torura  Musae' 
cf.  ad  XXXV  16,  Enrip.  Med.  421  ^ovaai  TiaXaiysvEcav  doiSav)  uersibus 
suis  olim  gratis  nullam  nunc  adferunt  ei  recreationem  (similiter  Cic.  de 
rep.  I  17,  28  cuvi  eorum  scriptis  se  oblectent)  tempore  nocturno,  cum 
quaerens  somnum  ille  non  potest  capere  ob  animi  angores  (de  'anxius' 
cf.  ad  LXIV  203);  epitaph.  Poraponii  Bassuli  6  uexutus  animi  curis  anxiis. 
iamque  sequitur  apodosis:  —  9,  10.  id  gratum  est  luilii,  me  quoninm 
tibi  dicis  amicum  muueraqne  et  Musarum  hiuc  petis  et  Veueris. 
Cic.  ad  fam.  I  8,  5  Pompeium  tibi  ualde  amicum  esse  cognoui.  'que' 
ne  neglegas:  et  ita,  quia  tibi  sum  amicus,  'hinc'  siue  a  me  rogas  'munera 
et  Musarum  et  Veneris'.  quae  uerba  difficillima  ut  pi-obe  intellegantur, 
reminiscendum  est,  cuiuscumque  artis  fetus  dici  dona  eius  numinis  quod 
praesidet  arti  (cf.  ScoQa  r^g  SQydvrig  daifiovog  de  lanificio  Aelian.  u.  h. 
I  2  aliaque  a  Doruillio  Crit.  Vann.  p.  643  sq.  congesta);  hinc  Sagce 
Movacov  et  dona  Musarum  sollemni  usu  ponuntur  pro  carminibus  ipsis; 


494  Lxvni'^  10. 

cf.  ex.  gv.  Theognis  250  ayXccci  Movodcav  Scoqk  loaxBcpdvwv ,  Archiloch. 
fr.  1  Tial  Movoicov  iQocrov  Sagov  iTnordfisvog,  Hor.  epist.  II  1,  243.  at 
enim  et  priscornm  opera  erant  Musarum  dona  quodsi  quaerimus ,  quo 
tandem  pacto  Malius,  quem  prisci  tum  quidem  iam  non  oblectant,  tamen 
carmina  roget,  uon  credibile  est  eum  petiisse  leuia  illa  et  ludicra  poe- 
matia,  qualia  sunt  ex.  gr.  Catulli  passer.  securum  hilaremque  haec 
delectaut,  non  augoribus  maestitiaque  adflictum;  et  quo  iure  opuscula 
illa  magis  obiter  iacta  quam  diu  elaborata  ('nugae  atque  ineptiae')  uo- 
cantur  'munera  Musarum'?  denique  non  permittunt,  ut  ita  aecipiamus, 
uerba  ipsa  propter  absentiam  iustae  oppositionis;  quae,  ut  adesse  debet, 
ita  haec  tantum  potest  esse,  ut  prisca  et  nouicia  siue  Alexandrina  poesis 
f|  ivavriov  conlocetur.  baec  autem  nouorum  scriptorum  docta  poesis 
ab  Alexandrinis  pendens  quoniam  elegiaca  potissimum  est  (et  derat 
ueteribus  haec  poesis  elegiaca),  iam  de  accipiendis  recte  uerbis  'munera 
Veneris'  dubitatio  esse  nequit.  quae  uerba  aut  corporis  formam  gratiam- 
que  (ut  Hom,  II.  III  54,  Hor.  od.  IV  10,  1)  aut  dulcia  amoris  gaudia 
deliciasque  (ut  Hesiod.  scut.  47  xBQiiofisvoq  Scoqoigi  uoXvxqvoov  'Aq^QoSirrjg) 
indicaut.  quamquam  interpretes  nonnulli  hic  ualde  inepta  protulerunt 
(ueluti  nouam  dominam  a  Catullo  esse  Malio  comparandam  Romae). 
elegiaca  autem  poesis  si  significanda  est,  artissime  debent  cohaerere 
'munera  et  Musarum  et  Veneris'  hoc  modo:  'et  carmina  Mnsarum  et 
Veneris  gaudia  in  unum  confusa'  siue  ^poemata,  in  quibus  Venus  materiam, 
Musae  formam  limamque  cultam  suppeditarunt'.  obuersata  nimirum 
poetae  sunt  illa  Anacreontis  (94^  Bergkii)  ov  cpiXico  og  KQi^TfiQi  nccQcc 
TcXicp  oivoTtord^cov  vfiHsa  nai  jtols^ov  Say.Qv6svTa  Xiyst,  dXX'  oorig 
Movaicov  rs  ■nal  dyXad  Sioq'  'JcpQoStrrjg  ovfifiiaycov  iQarrjg  (ivijansrai 
svcpQoavvrig ,  certe  quod  ad  uerba  attinet;  nam  docta  carmina  amatoria 
tam  res  ipsa  quam  oppositio,  ut  dixi,  hic  flagitant.  audierat  Malius  de 
uouo  poesis  genere,  quod  ut  uerborum  arte  ita  descriptionum  in  afl"?  ctibus 
maxime  amoris  subtilitate  adliceret  legentes;  noscere  cupiit,  ut  tam  rei 
nouitate  quam  ipso  argumento  pelleret  curas.  quis  ex.  gr.  Ariadnae 
desertae  carmen  aptissimum  in  eam  rem  fuisse  negauerit?  tale  aliquid 
una  cum  adlocutione  ad  se  caelibem  facta  (cf.  XXXVIII  7)  Malius  rogauit 
nt  componeret  amicus:  a  poesi  adflictorum  consolatrice  suauissima  ita 
opem  flagitat,  ut  simul  Venus,  quae  uulnus  fecit,  etiam  sanet  uulnus. 
elegiam  igitur  a  Malio  petitam  esse  nobis  fingamus,  in  qua  consolationi 
in  initio  et  in  fine  positae  inclusum  esset  tamquam  pars  praecipua  poema 
amatorium  materiae  nimirum  subtristis,  non  dissimilem  a  compositione 
quidem  carminis  LXVIIP'  (qualia  tum  sine  dubio  usitata  erant).  quales 
adlocutiones  apud  ueteres  erant  adamatae  (exempla  dant  Statii  siluae, 
cf.  et  Fronto  p.  234  N.  neque  ulla  poetarum  carmina  .  .  tantum  promo- 
uerint  ad  luctum  filiae  meae  sedandum  et  dolorem  leniendum);  amoris 
illis  admixti  exemphim  non  plane  congruens  praebet  Vergilii  ecloga 
decima.  uides  autem  eo  magis  coninncta  munera  Musarum  et  Veneris 
spectare  posse  ad  unam  elegiam  doctam,  quod  duo  eius  officia,  et  con- 


LXVIII»  11-16.  495 

solandi  et  fabula  quadam  erotica  oblectandi,  ponuntur.  —  11,  12.  set 
tibi  no  liioa  siiit  i^iiota  iiicoiiiiiioda,  Mali,  neii  iiie  odisse  piites 
hospitis  oriiciiim.  mei  ipsius  damua  atque  molestiae:  Hor.  a.  p.  169 
mnUa  senem  circumueniunt  incommoda;  cf.  contra  u.  21.  quaeritur  quis 
bic  Malius  fuerit.  uulgo  ex  Italorum  coniectura  (ut  ego  ipse  olim) 
scribunt  'Manli'  neqne  dubitant,  quin  ille  fuerit  Manlius  Torquatus  ex 
c.  LXI  nobis  notus,  argumcnto  innixi  plane  nuUo  et  praeterea  inepte, 
ut  infra  ad  ii.  34  uidebimus.  et  V  quidem ,  qui  in  c.  LXI  constanter 
siue  'manlius'  siue  'mallius'  exhibet,  in  nostro  c.  LXVIII^  non  rainus 
constanter  hic  et  u.  30  "^mali'  praebet.  uon  ignoti  autem  sunt  Malii, 
siquidem  non  solum  in  nnmmis  (Eckhelii  d.  n.  u.  V  p.  245)  sed  etiam 
in  titulis  deprehenduntur:  habes  L.  Malio  C.  f.  CIL  IX  439,  Mulia 
Urbana  VIII  6516,  3Ialia  Fortunata  VIII  3877,  P.  Malius  Fortunatus 
II  4970  (292)  et  X  8056  (535).  nimiram  ex  nomine  ^Manlius'  primum 
extrita  'n'  'Malius',  deinde  'Mallius'  est  factum;  neque  uUo  modo  est 
mirum,  in  diuersis  praesertim  Italiae  regionibus  et  Manliorum  et  Maliorum 
et  Malliorum  familias  nuUo  cognationis  uinculo  inter  se  iunctas  extitisse; 
id  unum  negandum  est,  potuisse  Manlios  (ex.  gr.  Romanos)  uocari  etiam 
Malios;  immo  nominum  difierentiam  illam  prisco  tempore  etiam  ad 
familianim  distinctionem  esse  adhibitam  consentaneum  est  (cf.  Fleckeis. 
ann.  1883  p.  791).  sedem  autem  habuisse  hunc  Malium  suspicor  in  ali- 
qua  Italiae  superioris  urbe;  fuitque  inter  eum  et  Catulli  familiam  hospitium. 
ex  cuius  iure  (cf.  Marquardtus  antiq.  priu.  p.  192  sqq.)  Malius  consolationem 
rogauerat  poetam.  hoc  igitnr  offlcium  ne  se  odisse  siue  refugere  (Ouid. 
met.  XI  764)  ille  putet,  ueretur  CatuIIus.  —  13.  accipe,  quis  luerser 
fortunae  fluctibus  ipse.  audi  (sollemni  usu,  ut  Enn.  ann.  204  V.  hoc 
simul  accipe  dictum),  qua  calamitate  et  ego  opprimar.  ut  Malius  con- 
iugem,  aic  poeta  fratrem  amiserat,  ut  narrant  sequentia;  quam  fortunae 
communionera  etiam  eadem  imago  seruata  indicat.  'mersari'  ut  'mergi' 
est  'obnii':  Hor.  epist.  I  2,  22  aduersis  rerum  inmersabilis  undis,  ib. 
I  1,  16  mersor  ciuilibus  undis,  Liuius  IX  18  mersus  rebus  sccundis.  — 
14.  dona  beata.  non  tam  'larga  et  opulenta'  (Prop.  II  20,  25  muneribus 
beatis,  Hor.  od.  I  29,  1  heatis  gazis,  Sen.  Herc.  f.  166  heatas  opes)  quam 
propter  oppositum  'a  misero'  sunt  munera,  qualia  beati  siue  felices 
praebent;  LXIV  384,  Bentl.  ad  Hor.  od  III  4,  6,  Naegelsbachii  stil.  lat.  §  20. 
carmen  nec  consolatorium  nec  amatorinm  aliis  praebere  poeta  et  ipse 
solatii  egens  et  a  Veneris  gaudiis  auersus  nunc  ualet.  —  15.  tem- 
pore  quo  primum  uestis  mihi  tradita  pura  est.  simul  atque  togam 
uirilem  accepi  sedecennis;  cf.  omnino  Marquardtus  1.  I.  p.  121  sqq. 
'quo  tempore'  cum  sit  'ubi'  (cf  ad  XXXV  13),  ad  illud  accedit  'pri- 
mum'  aeque  atque  in  'ut  (ubi)  primum,  simulac  primum';  ualetque  hoc 
'quo  tempore  primum'  etiam  apud  Verg.  G.  I  61  lectum  itidem  '^simul 
atque'.  indutis  autem  toga  candida  erat  data  libertas,  noscere  amoris 
iter:  Prop.  IH  15,  4,  Ouid.  fast.  V  778.  —  16.  iocuiiduni  cum  aetas 
florida  uer  ageret.     cum  hilaris  uterer  flore  aetatis  (Cic.  pro  Cael.  4,  9); 


49(i  LXVlIla  17—19. 

CIL.  III  3397  liuic  aetas  prima  cuin  llnrebnt  in  onnis;  qui  flos  laetus  ad- 
ulescentiae  saepe  comparatur  cum  uere,  ut  ab  Ausonio  epigr.  12  (13),  2 
utere  uere  tuo,  Apul.  apol.  9  [p.  15  Kr.]  des  contra  pro  uerno  flore  tuum 
uer,  Ouid.  met.  X  85  aetatis  hreue  uer  et  fast.  V  525  primae  mihi  uere 
('cura'  codd.)  inuentae  cognita.  Verg.  Georg.  II  338  uer  magnus  agehat 
orbis.  —  17.  miilta  satis  lusi.  anastrophe  pro  ^s.  m.',  ut  mox  22  ''tecum 
una'.  ''lusi'  duplici  utitur  sensu:  amoris  deliciis  fructus  sum  (cf.  ad 
LXI  204;  Varro  sat.  Men.  87  B.  puerae,  quas  sinit  aetatula  ludcre)  etuersus 
amatorios  feci  (cf.  ad  L  5);  haec  quippe  arte  cohaerent:  eantandum  est 
ut  ametur  et  ut  cantetur  amandum  Anth.  lat.  431,  2  [PLM  IV  p.  360]. 
ceterum  ut  primae  adulescentiae  igues  leuiculos  sepeliuit  Lesbiae  amor 
(cf.  Prop.  III  15  in.),  ita  quos  tunc  quidem  lusit  uersiculos  emendaturis 
flammis  mox  concessit  jjoeta.  —  18.  noii  est  dea  nescia  uostri,  quae 
dulcem  curis  miscet  amaritiem.  bene  nos  iususque  istos  nouit  dia  Venus, 
scit  quam  sibi  fuerim  semper  deditus  suasque  laudes  cecinerim.  male  haec 
imitatur  Ciris  242  non  est  Amathusia  nostri  tam  rudis,  ut  nullo  possim 
cognoscere  signo.  deinde  iam  AStatius  cp.  Sapphus  fr.  40  B. ,  quae 
yXvnvTiLiiQov  dndxcivov  oqtcstov  uocat  Amorem,  Theogn.  1353  de  eodem 
jtiKQog  Ktxi  yXvKvg  sazi  et  Musaei  166  ylvKvniKQOv  ids^avo  ksvxqov  sqco- 
Tcov,  Plaut.  Cist.  I  1,  71  Amor  et  melle  et  felle  est  fecundissimus:  gustu 
dat  dulce,  amarum  ad  satictatem  usque  oggerit,  Pseud.  I  1,  61  dulce 
amarumque  una  nunc  misces  mihi  (ibid.  II  4,  1);  quibus  adde  Meleagri 
A.  P.  XII  81,  2  Tov  ■jiiv.QOv  yivod^svoi,  fislLXog  et  154,  4  olds  t6 
my.Qov  "EQag  avyyiSQdGai  (ishTi,  porro  Anacr.  45,  5,  Ouid.  am.  I  8,  104, 
Claudian.  10,  69  sq.,  Apul.  met.  II  10,  Boethius  de  cons.  phil.  III  7. 
sed  nemodum  explicauit,  quomodo  possit  curis  misceri  amarities.  et- 
enim  si  'curae'  et  'amara'  idem  sunt  (Hor.  od.  IV  12,  20  amara  curarum) 
et  res  diuersae  inter  se  miscentur  (Phaedr.  IV  17,  10  totam  aeque  uitam 
miscet  dolor  et  gaudium,  Sen.  Agam.  415,  alia),  apparet  recte  dici  'quae 
dulcia  (gaudia)  hominum  miscet  amaris  (curis)',  non  posse  dici  'curis 
miscet  dulces  curas'.  nec  omissa  mixtionis  notione  ''curis'  hic  aequat 
'per  curas',  his  ut  efficiatur  t6  ylviivniv.Qov ,  siquidem  dulcia  demum 
per  curas  fiunt  amara.  hinc  conligens  LXIV  96  et  in  'curis'  illud  'homi- 
num'  odoratus  conieci  ''uitis'  (de  plurali  cf.  Cic.  Lael.  23,  87,  Verg. 
Aen,  VI  433):  quae  in  uitas  hominum  miscet  curas  et  gaudia,  yXviivniv.QOV 
illud.  'amaritiem' ,  quod  certo  ex  codd.  apicibus  erutum  est,  praeter 
unum  titulum  (Bormannus,  ungedr.  lat.  Inschr.,  p.  10),  plane  ut  'amaritia', 
alibi  non  legitur;  cf.  'crassitudo'  et  'crassities'.  —  19.  sed  totum  hoc 
studium  luctu  fraterua  milii  mors  abstulit.  omnem  et  amandi  et 
cautandi  cupiditatem  magno ,  quem  mihi  iniecit ,  dolore  eripuit  fratris 
mei  interitus.  Verg.  Aen.  IV  28  ille  meos,  primus  qui  me  sibi  iunxit, 
amores  abstulit.  iamque  C.  erumpit  in  querellas  similes  earum,  quas  iam 
legimns  LXV  5  sqq. ,  et  fere  pares  eis,  quas  in  LXVIIl'^  51  sqq.  de- 
prehendemus:  quauis  data  occasioue  poeta  adhuc  doloris  plenus  nudare 
amicis    luctum    atque    eloqui    et   pietatis    documentum  mortuo   et  sibi 


LXVIII»  20—27.  497 

ipsi  leuanicii  diiloe  maeroris  pntanit.  —  20.  o  inisoro  1'rater  adeiupto 
niilii.  Plant.  epid.  III  2,  27  si  illam ,  qtiac  nddvcta  est  mecum,  mihi 
ademsit  orcus,  Hor.  od.  II  4,  10  ademptus  Hector,  Stat.  Theb.  IX  52 
viihi  frater  adcmptus.  'o'  hic  in  sollemnis  inuocationis  initio,  contra 
LXVIII*'  52  in  parenthesi  'ei'  aptiiis.  —  21.  tii  iiiea  tii  iiioriens  fregisti 
coiiinioda.  rnpisti  denipsistique  morte  tua,  qnaecnmque  olini  niihi  grata 
fuere  iocundaqne;  Hor.  a.  p.  175  multa  ferunt  anni  uenicrdes  cammoda 
sccum,  muUa  recedentes  adimunt.  ad  Hu'  cum  affectn  iteratum  cf. 
LXIV  24.  —  22.  tecnni  una  tota  est  nostra  sejmlta  donius.  to  pere- 
nnte  siranl  funditus  est  perdita  familia  nostra,  cuius  d<cus  eras  et  prae- 
sidium.  Prop.  III  15,  9  cuncta  tuus  sepeliuit  amor,  (^uid.  epist.  10,  7G. 
Ouid.  cx  P.  I  9,  13  cum  domus  ingenti  snbito  mca  lapsa  ruina  concidit, 
epiced.  Drusi  26.3  sj^es  quoque  muUorum  (lamviis  uruntur  in  isdem :  iste 
rogus  miserae  uiscera  matris  habet,  Symmach.  p.  Synesio  5  Synesius  qui- 
dem  meus  omnes  sibi  opes  cum  fratrc  credit  ablatas,  Auson.  epit.  14,  1 
Hectoris  .  .  cum  quo  sua  Troia  sepidta  est,  maximeque  Verg.  Aen.  XI  394 
Euandri  totam  cum  stirpe  uidehis  procuhuisse  domum.  qnamquam  se 
ipso  superstite  mire  sic  locutus  est  poeta:  num  debilis  et  malae  ualitn- 
dinis  sensit  se  propagandae  familiae  inparom  csse?  —  23,  24.  perierinit 
j^audia  uostra,  quae  tuus  in  uita  dulcis  alebat  anior.  dilajjsa  suut, 
quaecumque  i;itam  nostram  exhilarabant  quornmqne  iocunditatem  tni 
niui  adhuc  amor  augebat.  Eldikins  cp.  Eurip.  Alc.  347  cv  yag  ^ov 
ziQrpLv  £'S,iLXov  ^Cov,  Schwabins  Ausoa  epit.  her.  36,  5  nuUa  mihi  ueteris 
perierunt  gaudia  uitae.  'in  uita',  dum  uiuebas,  ut  Cic.  Tusc.  V  20,  60 
ut  nihil  grauius  tulerit  in  uita;  cf.  Fritschius  ad  Hor.  sat.  II  8,  4. 
aluntur  gaudia,  ut  contra  alitur  et  crescit  maltim  Sen.  Phaedr.  101.  — 
25,  26.  tota  de  niente  fugaui  haec  studia  atque  onines  delicias  aninii. 
quae  antea  uno  uerbo  'lusi'  (et  Hotum  hoc  stndium')  comprehenderat, 
nunc  poeta  de  amoribus  suis  aliqnid  adiectnrus  accnratius  discernit. 
'haec  stndia' ,  poetandi,  ut  tam  couexus  docet  quam  plnralis;  Cic  pro 
Arch.  3,  5  studiaque  haec  .  .  colebantur,  ib.  7,  16  si  ex  his  studiis 
delectatio  sola  peteretur.  'del.  an.',  lusus  amoris,  ut  Cic.  pro  Caol.  19,  44 
amores  et  hae  deliciae,  quae  uocantv/r;  epist.  Sapph.  138  antra  conscia 
deUciis  meis.  'fngani',  expvdi,  ut  Onid.  met.  IX  502  nostro  uetitus  de 
corde  fugahitur  ardor.  nimimm,  quod  ad  poesin,  carmina  luetum  sunt 
opus  ct  pacevi  mentis  huhcre  uolunt  (Ouid.  trist.  V  13,  3).  —  27.  quare 
quod  scribis  Yeronae  tiirpe  Catullo  esse.  itemm  hoc  fluxit  ex  epistu- 
lari  dicendi  genere;  Naekius  ad  Val.  Cat.  p.  232  cp.  Cic.  ad.  fam.  XII  2,  2 
quare  quod  scribis  te  confidere  eqs  ('quod',  ut  u.  1  iterumque  u.  33). 
discimus  autem  hinc,  Malinm  poema  amatorium  rogantem  amice  non- 
nulla  ad  Catnllnm  ])ertinentia  adiecisse:  cur  ille,  amoris  poeta  iam 
fama  notus,  nunc  Veronae  uiueret,  ubi  morcs  antiqui  et  seueri  uigerent, 
cum  coiitra  Roma(!  libere  aetatem  agens  ita  ut  uatem  amoris  deceret 
deliciia  se  dedere  nonornmque  carmiuuni  niateriam  posset  reperire. 
nimirum   quam    tristis   causa  CatuIIum   Veronae  detineret,   per   nostram 

Catullus  ed   BaehrenB.    II.  32 


498  LXVIIIa  28—29. 

demnm  epistulam  Malius  didicit.  uerba  'Veronae  turpe  CatuUo  esse' 
uulgo  ita  intellegunt ,  ut  'esse'  bis  intellegant:  turpe  esse  CatuUo, 
Vei'onae  esse  (=  uiuere,  commorari;  cf.  Cic.  ad  Quint.  fr.  II  1  Plato  .. 
Epicureus,  qui  Athenis  solet  esse  multum).  alii,  cum  V  habeat  'catuUe' 
solita  litterularum  'o'  et  'e'  in  hoc  libro  confusione,  hunc  uocatiuum 
tamquam  in  ipsis  Malii  uerbis  adlatis  seruantes  ad  'turpe'  subintellegunt 
'est'.  utrumque  quoniam  ab  omni  probabilitate  abhorret,  'turpe'  potius 
pro  aduerbio  (ut  XLII  8)  accipio  iamque  ad  similitudinem  locutionis 
'male  mihi  est'  (cuius  similes  multas  collegit  Holtzius  synt.  II  p.  6  sq.) 
interpretor  'in  indigna  condicione  hominem,  qualis  esset  C. ,  uersari 
Veronae'.  uam  si  siugulariter  hoc  dictum  putas,  non  minus  singulariter 
se  habet  illud  'mihi  fuit  lualigne'  X  18.  —  28,  29.  quod  hic  quisqiiis 
(le  meliore  iiota  frigida  «leserto  tepefacit  membra  cubili.  'quisquis' 
quia  semper  (cei'te  cum  pluribus  uerbis  si  est  iunctum)  relatiue  ponitur, 
absolute  autem  ut  pronomen  indefinitum  in  certis  tantum  formulis  (in 
neutro  'quidquid' ,  in  'quoquo  modo' ,  denique,  ut  ego  puto,  in  nudo 
'quisquis',  ut  Cic.  ad  fam.  VI  1,  1),  idcirco  de  tradita  lectione  dubita- 
uerunt  Perreius  siue  eius  auctor  'est'  post  'nota'  addens  et  Lachmannus 
ad  Lucr.  p.  287  'quiuis'  conicieus.  haec  mutatio  cum  sit  subuiolentior, 
cum  Perreio  facio  (saepissime  'est'  compendiose  scriptum  euanuit);  nam 
quod  obiectum  est,  orationem  obliquam  flagitare  potius  'sit' :  notum  est 
indicatiuum  in  hac  locum  habere,  si  is  qui  alterius  uerba  adfert  huius 
adsentitur  sententiae  renique  pro  uera  ponit  (cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  1035); 
quod  curhic  fieri  posse  negemus  nulla  est  causa.  omnes  igitur  'de  meliore 
nota'  siue  ex  nobilioribus  familiis  oriundi  et  bona  fama  fruentes  (cf. 
Lambin.  ad  Hor.  od.  II  3,  8,  qui  cp.  Cic.  ad  fam.  VII  29  Sulpicii  suc- 
cessori  nos  de  ineliore  nota  commenda;  cf.  et  Petron.  116  urbanioris  notae 
liomines  et  132  seuerioris  notae  homines),  iuuenes  scilicet  caelibes  indi- 
cante  scribentis  ipsius  statu,  Veronae  non  gaudent  amoris  uagi  deliciis, 
sed  soli  iacent  in  lecto  uiduo,  ne  scil.  austeris  priscaeque  seueritatis 
ciuibus  rumoruni  sermonumque  ansam  praebeant:  Tib.  I  8,  39  quae 
frigore  sola  dormiat,  Prop.  IV  7,  6  lecti  frigida  regna  mei,  Ouid.  epist.  1,  7 
deserto  iacuissem  frigida  lecto  et  am.  III  5,  42,  Stat.  silu.  III  5,  60  et 
nunc  illa  tepet  uiduo  quod  sola  cubili,  Maxim.  el.  1,  76  permansi  uiduo 
frigidus  usque  toro.  difficultas  iain  restat  in  uoce  'tepefacit',  pro  qua 
Itali  Hepefecit'  uel  'tepefactat',  Schraderus  'tepefiat',  Lachmannus  'tepe- 
faxit',  Bergkius  ''tepefactet'  coniecere.  uerum  etsi  'tepere'  suapte  natura 
modo  ad  frigoris  modo  ad  caloris  notionem  inclinat,  tamen  'tepefacere 
(-ctare)'  solummodo  'calefacere'  potest  ualere.  quod  hic  ineptum  est. 
nam  si  is  qui  solus  cubat  ex  horum  poetarum  usu  dicendi  friget,  contra 
qui  sinu  tepido  tenet  amicam  mollem  calefit  (Ouid.  epist.  3,  114,  a.  a. 
II  360):  quomodo  iuuenes  Verouenses  soli  iacentes  simul  frigere  et  calere 
possunt?  haec  autem  causa  fuisse  uidetur,  quod  docti  nonnulli  inter- 
pretationem  longe  diuersam  eandemque  absurdissimam  iDrotulerunt.  nam 
*hic',   quod  nemo   non  uidet  pertinere  ad  'Veronae',  ex  Manlii  nempe 


LXVIIl»  30—34.  499 

Torquati  mente  intellegentes  dicunt  esse  'Romae'  (cum  parua  ineptiarnm 
adcumulatione  alii  de  Bais  cogitauerunt),  cubile  autem  dfsertuni  acci- 
piunt  Lesbiae  lectum  a  CatuUo  relictura :  turpe  esse  CatuUo  Veronae 
morari,  cum  omnes  homines,  non  plebei  quidem,  sed  tamen  omnes  panlo 
nobiliores  elegantiores  inlustriores  Romae  (siue  Bais)  uersantes  artus 
prae  frigore  trementes  calefacerent  in  lecto  illo  deserto  fatuerentque 
Lesbiam.  o  philologorum  iudicium!  nihil  fnim  aut  historiam  Lesbiae, 
quae  tum  cum  hoc  carmen  est  scriptum  nondum  coeperat  esse  prosti- 
bnlum,  aut  id,  quod  nnllo  modo  sic  quidem  aperire  potuerit  Manlius 
ille  (hunc  ut  patienter  feramus)  amico  amasiae  perfidiam,  curantes 
summam  illius  'de  meliore  nota'  absurditatem  et  falsam  frigidorum 
membrorum  raentionem  docti  illi  non  sentiunt.  nos  qui  ^cubile  desertum' 
re  ipsa  monente  non  pro  relicto  sed  pro  uiduo  (Prop.  II  17,  3,  Ouid. 
a.  a.  III  70)  accipimus,  aptam  corrupti  illius  'tepefacit'  correctionem 
circumspiciamus  oportet.  puto  autem  in  libi-i  V  exemplari  exaratum 
fuisse  hoc:  fpesat,  litteris  'ci'  coirecturae  causa  supra  ''a'  scviptis.  unde 
lego  'torpescit  membra';  hoc  enim  ^torpescit',  eodem  modo  constructum 
quem  habemus  LXIV  64  et  65,  egregie  coniungitur  cum  'frigida'  (^torpes- 
cat'  ne  flagites,  cf.  ad  u.  priorem  adnotata).  —  30.  id,  Mali,  noii  est 
turpe,  iiiagis  miseruiii  est.  non  indignum  est  me,  sed  potius  deflendum 
(propter  causam,  quae  commorari  Veronae  cogit).  Vulpius  cp.  Cic.  de 
har.  resp.  23,  19  nam  si  Cn.  Pompeio,  uiro  uni  omnium  fortissimo,  qui- 
cumque  nati  sunt,  miserum  magis  fuit  quam  tur2)e,  .  .  .  lucem  non  aspi- 
cere  eqs.  'magis'  ita  'potius'  ualet  hic,  ut  tamen  paene  inpleat  uim 
particulae  aduersatiuae  'sed',  plane  ut  hodie  gallicum  'mais'  inde  natum; 
cuius  U8US  rari  haec  exempla  inueni,  Prop.  II  4,  9  quem  non  lucra, 
magis  Pero  formosa  coegit  et  Sall.  lug.  85,  49  neque  quisquam  parens 
liberis  uti  aeterni  forent  optauit,  magis  ut  boni  honestique  uitam  exigerent 
(cf.  et  Verg.  ecl.  1,  11).  —  31.  ignosces  igitiir.  per  hanc  formulam 
(Hor.  sat.  I  9,  72,  Prop.  I  11,  19)  a  degressione  de  siia  ipsius  commoratione 
Veronensi  redit  ad  proiiositum,  Malii  petitionem.  atteude  ad  illud  'quare' 
et  'igitur'.  —  32.  haec  tibi  non  tribiio  muncra,  cum  nequeo.  utitur  C. 
plurali  'munera'  (cf.  'dona'  u.  14)  duplicem  respiciens  carminis  a  Malio 
rogati  naturam,  et  consolatoriam  et  amatoriam.  Ouid.  met.  II  44  munus 
ut  illud  me  tribuente  (=  douante)  feras.  'cum  nequeo' ,  eo  quod  non 
ualeo  (ob  luctum);  cf.  Kuebnerus  gr.  1.  II  p,  881.  et  quasi  C.  nondum  satis 
ostenderit,  se  non  inofficiosum  esse,  nouom  adiungit  impedimentum:  — 
33,  34.  nam  quort  scriptorum  non  inagua  est  copia  aput  me,  lioc 
ftt  quod  Romae  uiuimus.  ^nam'  cum  certa  brachylogia  in  praeteritioue 
(cf.  ex.  gr.  Draegeri  synt.  bist.  II  p.  157  sq.):  est  alia  quoque  renuendi 
tibi  causa;  nam  cum  Romae  uiuam,  mecum  habeo  paucos  tantum  libros 
(quorum  plures  utique  necessarii  sunt  in  poema  doctum  et  arte  Alexandrina 
faciendum,  quale  flagitas,  ut  nempe  apis  instar  Matinae  hinc  inde  colli- 
gam  imagines,  comparationes,  uerborum  flosculos  aliaque;  fortasse  etiam 
libri,   quos   secum  gessit   C,    non   praebuerunt   fabulas  rebus  Malii   sat 

32* 


500  LXVIIIa  35—39. 

adcommodatas).  'scriptorum'  potius  a  nominatiuo  'scripta'  quam  'scrip- 
tores'  repetaraus  ad  locos,  quales  sunt  Ouid.  trist.  III  14,  37  non  liic 
libroi-um,  per  qnos  inuitcr  ularqiie,  copia  (Hor.  epist.  I  18,  109  sit  bona 
lihroruin  .  .  copia)  et  Scribonii  Largi  compos.  med.  praef.  25  ignosces 
autem,  si  paucae  uisae  tihi  fuerint  compositiones  .  .  sumus  enim,  ut  seis, 
peregre,  nec  scquitur  nos  nisi  necessarius  admodum  numerus  libellorum. 
'hoc  fit  quod',  eueuit  inde  quod.  sed  simnl  hac  occasione  utitnr  C,  nt 
Malium,  qui^Vcronae  eum  iam  mansurum  esse  credidit,  meliora  edoceat 
(uides  quam  inepte  haec  edoceatur  Manlius  Torquutus,  quem  uulgo 
sumunt,  quippe  cui  Romae  uiuenti  Catulli  condicio  optime  nota  esse 
debuerit).  —  35.  ilLi  doinus,  illa  mihi  sedes,  illic  mea  carpitur  aetas. 
Romae  habeo  domicilium  et  certam  commorationem  et  uiuo  perpetuo, 
cum  pulcra  adscensione  membrorum ;  quo  simul  se  aliquando  Romam 
reuersurnm  esse  significat  Ouid.  met.  I  574  haec  (tempe  Peneia)  domuf, 
haec  sedes,  haec  sunt  penetralia  magni  amnis ,  ibid.  III  636  illa  (Naxos) 
mihi  domus  est  et  V  496  hos  nunc  Arethusa  penates,  hanc  habeo  sedem, 
Cic.  Phil.  XII  10  in  urhe  tnaneo;  si  licebit,  manebo\  haec  mea  sedes  cst; 
Verg.  Aen.  VIII  39,  Lucan.  VIII  132  hic  sacra  clomus  carique  penates, 
hic  mihi  Eoma  fuit.  'carpitur',  decerpitur,  utendo  quasi  deteritur;  cp. 
AStatius  Verg.  Aen.  IV  32  solane  perpetua  maerens  earpere  iuuenta? 
et  locutionem  'aeuom  degere';  cf.  et  Sen.  Herc.  f.  874:  prima  quac  uitam 
dedit  hora,  carpit.  —  36.  liuc  una  ex  multis  capsula  me  sequitnr. 
Roma  me  comitata  est  Veronam  una  tantum  arcula  libros  continens; 
pra.esens  pro  perfecto  'secuta  est',  quia  subest  simul  notio  'mecum  est'; 
de  poetarum  liberiore  usu  praesentis  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  90.  'se- 
qui',  subscqui,  ut  Varr.  d.  r.  r.  I  55,  4,  Front.  p.  68  N.  isti  libri  me  sectiti 
sunt  (Hor.  sat.  II  3,  12  comites).  de  capsa,  librorum  receptaculo,  cf.  Hor.  sat. 
I  4,  22  et  I  10,  63,  epist.  II 1,  268  (Richius  lex.  antiqq.  s.  u.).  uidetur  haec  una 
capsula  pauca  Callimachi  uolumina  continnisse;  cf.  ad  LXV  etLXVIIl''.  — 
37,  38.  quod  cum  ita  sit,  nolim  statuas,  uos  mente  maligna  id  facere 
aut  animo  non  satis  ingenuo.  per  formulam  prosae  orationis  propriam 
'q.  c.  i.  s'  iterum  a  degressione  reuertitur  C.  ad  propositium  ita,  ut  in 
clausula  colligat  renuendi  rationes.  Cic.  ad  fam.  IX  15,  4  atque  hoc 
nolim  me  iocari  putcs  Cnolim'  et  porro  'nos',  cf.  ad  II  3  et  in  uniuersnm 
Ocbsnerus  Cic.  ecl.  p.  250,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  63  sq.).  ne  igitur  hanc 
tibi  conformes  opinionem ,  quasi  ego  ut  difficilis  parumque  largus  in 
dando  (cf.  Ter.  Hec.  I  2,  84)  aut  non  ita  ut  decet  hominera  liberalera 
sincerus  uerusque  (Cic.  ad  fam.  II  6,  2)  faciam:  —  39.  qnod  tibi  non 
utriusque  i^etenti  copia  posta  est.  dubius  haereo,  utrum  'non'  ad 
totum  enuntiatum  pertinere  dicam  ('non  copia  facta  est  utriusque';  cf. 
ex.  gr.  LXIV  343,  XCVII  1)  au  cum  solo  ''utriusque'  coniungam  iamqiie 
secundum  illa  ^non  ullus'  pro  'nullus'  et  'non  umquam'  pro  'numquam' 
similiaque  poetis  adamata  explicem  'neutrius' :  utraque  ratio  per  latini- 
tatem  tuto  admittitur,  v.t  semper  duplex  petitionis  Malianae  natura 
reminiscenda  est.     sed  in  hoc  alterum  (quod  interim  etiam  conmendauit 


LXVIIl»  40.  501 

Birtius  mus.  Khen.  XXXIII  }).  5)  ut  iuclineni,  facit  insita  uis  niaior. 
potuit  euim  Malius  rxclamaro ,  quod  ipse  CatuUus  in  simili  rerum  statu 
XXXVUI  4  et  5.  ualet  igitur  hoc  'neutrius' :  ne  paruae  quidem  conso- 
lationis,  nedum  carminis  amatorii.  quamquam,  si  quis  dicat  hoc  ipsum 
carmen  posse  haberi  pro  parua  illa  adlocutione,  ut  iam  'nou  utriusque' 
ad  uerbum  sit  intellegendum  'non  alterius  quoque  a  te  petiti,  carminis 
amatorii',  equidem  non  ualde  vefragabor.  quidquid  id  ost,  cauo  ne  hoc 
'non  utriusque'  nimis  promens  delabaris  ad  nugas.  ueluti  et  olim  et 
uuper  fuerunt,  qui  hinc  concluderent  Malium  (siue  illorum  Maulium) 
rogasse  etiam  Catullnm,  ut  libros  quosdam  daret  mutuom;  quod  ex- 
cusantem  u.  33  —  36  misisse  tamen  poetam  alterum  petitum,  carmen. 
haec,  ut  dixi,  iueptiae  sunt,  quas  refutat  accurata  inteipretatio.  'copiam 
ponere'  cum  neque  exemplis  aptis  quidem  (nam  ab  Ellisio  adlata  nauci 
sunt)  neque  uero  ex  indole  uocis  'ponere'  defendere  ullo  modo  liceat, 
Itali  'facta  est'  (quod  etsi  maxime  usitatum,  ut  Ouid.  met.  II  157,  nimis 
tamen  remotum  est),  Froehlichius  ''pracsto  est'  (non  minus  uiolente), 
Ribbeckius  'porcta'  (foima  insolita),  Schwabius  'parta'  (ipsi  parimus 
copiam,  quae  ab  aliis  nobis  paratur)  coniecerunt.  ipse  olim  dedi  'aperta' 
(=  patefacta),  a  sententia  certe  quod  tutum  est;  a  litteris  tanien  nunc 
magis  mihi  placet  ''prompta'  (quod  'pr5ta'  ita  scriiitum  fuisse  tibi  finge, 
ut  'r'  littera  illius  's'  simillima  supra  lineam  extaret):  'copiam  pro- 
mere  petenti',  exhibere  facultatem  alicui  eumque  compotem  facere  rei 
rogatae,  ex  genio  tam  latinitatis  quam  huius  loci  est  dictura.  ^utrius- 
que'  autem  nimis  nudum  cum  esset  otfensioni,  Partbenins  reposuit  'pe- 
titi',  itaque  quondam  uulgo  legebatur;  quem  si  prius  secutus  sum,  feci 
metu  ne  'utriusque'  male  referretur  ad  ea  quae  proxime  praecedunt. 
nunc  ubi  reuersum  a  degressione  poetam  iterura  totum  uersari  in  una 
raunerum  cogitatione  et  hac  plenum  nude  illud  'utriusque'  ponerc 
potuisse  intellexi,  redeo  ad  scripturam  traditam.  et  fortius  sane  'petenti' 
facit  ad  oppositionem  iam  sequentem:  -  40.  iiltro  ego  deferrem, 
copia  si  qua  foret.  lubentissime  et  sine  mora  iu  te  conferrem,  tibi 
darem,  si  in  hac  rerum  uiearum  condicioue  ualerem  (siue  utrumque  siue 
alterum,  carmen  amatorium;  quamquam  melius  'utrumque'  uidetnr 
BUppIendum  esse).  erat  hoc  'ultro  deferre'  dictio  sollemuis,  et  attende 
ad  oppositionem  in  locis  his,  Cic.  ad  fam.  XIII  55,  1  qui  tdtro  ei  detu- 
lerim  legationem,  ciim  niultis  petentibas  deiiegassem,  ibid.  iV  13,  2  nec 
mihi  quidquam  in  mentem  uenit  optare,  quod  non  xdtro  mihi  Caesur  de- 
tulerit,  Hor.  epist.  I  12,  22  siquid  petet,  ultro  defer;  quo  ultimo  exemplo 
caueas,  ne  hic  'ultro'  interpreteris  'mea  sponte'  siue  'antequam  peteres' 
(quo  pacto  'ultro  detulissem',  statim  Duntiata  coniugis  tuae  raorte,  ex- 
pectamus);  est  potius,  ut  alibi  nou  raro,  'animo  parato'.  ^foret'  iam  ad 
IV  5  monui  apud  nostrum  pro  'essot'  poni  (cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  599  sq., 
et  de  usu  scriptoruiu  Nipperd.  ad  Nep.  Lys.  3,  5). 

Etiamsi   CatuIIus   non  adfirmasset,    se    ad    poetandum   nunc   parum 
aj)tum    esse,    id    tamen  ipsum    carmen  satis    patefaceret,    quippe    quod 


502  LXVIIK 

(quamuis  hic  illic  altioiis  aitis  Alexaudriuorum  propriae  adfectatae 
uestigia,  in  initio  maxime,  prae  se  ferat)  a  seutentiis  uerborumque  cura 
prosae  orationis  similius  quam  poematis  iusti  in  uuiuersum  iaceat  lan- 
gueatque  (excepto  nimirum  pulcro  de  fratris  morte  loco,  u.  20 — 24)  et 
praecipue  careat  perspicuitate  sensuum  uon  satis  dilucide  ex  se  penden- 
tium,  ut  iuterduui  dilficilius  sit  adspirare  ad  scriptoris  mentem.  quam- 
quam  hoc  maiore  ex  parte  inde  explicatur,  quod  haec  epistula,  primum 
poetae  in  imitanda  poesi  Alexandrina  conamen,  ad  unum  Malium  (cuius 
ipsius  litteras  compararu  nequimus)  missa  nec  lectorum  intellectui  cora- 
modo  destiuata  erat;  dubitoque  equidem,  num  Catullus,  si  ipse  secun- 
dum  tertiumque  carniinum  uolumen  edidisset,  hoc  opusculum  debile 
nec  adnuente  Phoebo  in  uersus  coniectum  recepturus  fuisset.  indulgen- 
tiores  erant  ei,  qui  post  poetae  mortem  nihil  ex  eius  uersibus,  quos 
quidem  nancisci  potuerunt,  interire  uoluerunt.  sed  eidem  suppressissent, 
opinor,  si  mente  praesagire  potuissent,  quantas  lites  saeculo  XIX  fetus 
iste  infaustus  moturus  esset.  casu  euim  infelici  V  omisit  interstitio  facto 
hoc  c.  LXVIIl*  separare  ab  eo  quod  insequitur  LXVIIP;  et  saepe  eodem 
modo  in  V  esse  peccatum,  facile  qui  apparatum  criticum  perlustrabit  in- 
telleget.  et  prioribus  quidem  saeculis,  quorum  uiri  docti  raagis  ad  sin- 
gula  uerba  sensusque  quam  ad  carminum  totorum  compot.itionem  artemque 
attendfbant,  duo  opuscula  diucrsa  adesse  uou  perspectum  est;  perspexit 
primus  in  Catulli  uersione  germanica  [Lipsiae  1793]  Car.  Guil.  Ranilerus. 
sed  ecce  nouum  iufortunium.  quod  enim  fieri  solet  in  inuentis  rectissi- 
mis,  ut  obliuione  premantur,  Ramleri  siue  inmemor  siue  ignarus  Lacb- 
manuus  c.  LXVIII  pro  uno  iudiuiduoque  iuprimendum  curauit;  eiusque 
uestigiis  hic  quoque  ingressus  est  Hauptius.  iam  etsi  minime  deerant 
qui  Ramlerum  uerum  uidisse  identidem  admonerent,  extiteruut  tamen 
placitorum  Lachmannianorum  per  fas  et  nefas  defensores  acerrimi,  qui 
in  huius  carminis  unitatem  iurauerunt.  quoriim  explicationes ,  quoniam 
(ut  fieri  aliter  nequit)  absurdae  suut  omues,  silentio  premere  praestat; 
sed  breuiter  causas,  quae  ut  c.  LXVIII  pro  uno  habeatur  uetant,  com- 
ponam.  persona,  ad  quam  c.  LXV11I=^  est  datum,  secundum  V  audit 
''Malius';  contra  ^AlIius'  is,  cui  missum  est  LXVIll^;  uude  Lachmannus, 
cum  una  eademque  persona  dnobus  nominibus  gentiliciis  uti  sane  ne- 
queat,  co.ictus  est  praenomen  'Manius'  bis  ex  couiectura  in  c.  LXVIII* 
reponere.  porro  Malius  couiugem  suam  teste  LXVIII*  1 — 6  morte  ami- 
serat;  AUius  sccundum  LXVIII''  115  et  tua  uita  talem  iacturam  non 
expertus  erat.  deinde  c.  LXVIIl^  mera  est  epistula  prosae  orationis  si- 
milior;  contra  c.  LXVIIP  statim  ab  initio  Musarum  inuocatione  altiorem 
spiritum  prae  se  ferens  carmeii  doctum  i'st,  omni  cura  politum  limaque 
elaboratum.  et  si  in  LXVIll''*  poeta  aperte  negauerat,  se  nunc  qnidem 
dare  posse  petitum  a  Malio  curmen  doctnm  (et  consolatorium  et  ama- 
toriuni),  quomodo  iam  sequi  potest  sine  uUo  interuallo  LXVIll''  omnibus 
eis,  quae  carmen  doctum  et  amatorium  sibi  flagitat,  iustructum  illud 
quidem,   sed    idem   non   tam   consolatorium  quam   gratificumV     et  uides 


LXVIII»'  1-4.  503 

ad  idem  redire,  si  LXVIII*  praefationem  continere  statuis  (ut  fecerunt 
iioniiulli)  ad  LXVIll'',  ut  similiter  LXV  ad  LXVI;  nam  sicut  ceterae 
difticultates  remaueut,  ita  habes  iu  LXVIII'^  pracstitum  id  quod  in 
LXVIIl*  nt-gatum  est  praestari  posse,  et  praeterea  consolatio  subito  est 
mutata  in  gratiarum  actionem.  denique  uu.  LXVIII*  20 — 24  iterum  oc- 
currunt  in  LXVIII^  53 — 56;  cuius  repetitionis  nulla  nec  ratio  nec  de- 
fensio  est  iu  uuo  eodemquo  carmine  (quae  cansa  Ramlero  iam  sufficere 
uidebatur  ad  diuidendum),  facillima  est  explicatio,  si  particulam  illam 
fauentc  Apolliue  compositam  in  poema  iustum  transsumpsit  Catullus  ex 
ejiistula  nullum  lectorem  praeter  unum  Malium  (ut  certe  putauit)  in- 
uentura.  —  haec  quibus  nondum  sufficiunt  ad  rem  prudentibus  omnibus 
apertam  intellegendam,  pergant  frui  eis  quas  ad  difficultates  indicatas 
remouendas  proferunt  iueptiis;  nam  quod  mihi,  qui  olim  dixeram  omni- 
bus  elt^gantioris  iudicii  hominibu.s  carminis  LXVIII  uuitatem  iudiuiduam 
uisum  iri  inprobabilem,  responsum  est  hanc  elegautiam  esse  iuperitiam 
indoctam  (Fleckeis.  ann,  1880  p.  472):  malo  equidem  istis  quidem  philo- 
logis  indoctus  esse  quam  homiuibus  elegautibus  bono  sensu  carere  uideri. 

Lxvin'". 

1,  2.  Non  possiiiu  rcticere,  deae,  (iua  mc  Allius  in  re  iuuerit. 

''possum'  fortiter:  non  possum  a  me  inpetrare  ut  reticeam  (LXII  21). 
'deas'  ipsa  in  initio  carmiuis  inuocatio  sollemuis  aperit  esse  intellegendas 
Musas:  Verg.  Aen.  VII  641,  Stat.  Theb.  I  3.  in  V  extat  ^quam  fallius', 
unde  Scaliger  restituto  pronomine  necessario  fecit  'qua  me  Allius' :  con- 
sueto  uitio  E  in  F  abiit.  ceteris  enira  locis  omuibus  is,  ad  quem  hoc 
carmen  datum  est,  audit  Allius  (u.  10,  26,  110).  de  quo  uiro  ipso  nihil 
scimus,  quamquam  gens  Allia  haud  ita  ignota  est  (cf.  Pauly,  encycl, 
real.  I  p.  781).  'qua'  cum  ui  quadam,  quam  graui  in  re;  quae  mox 
enarratur.  —  2.  aut  quantis  iuuerit  offlciis.  repetitum  uerbum  'iuuerit' 
auxilii,  quod  totum  hoc  prohoemium  celebrat  (cf.  u.  26),  notionem  effert 
intenditque,  plane  ut  ex.  gr.  apud  Verg.  ecl.  4,  24  sq.,  Aen.  XII  698 
(XI  453),  Hor.  od.  II  8,  17  sq.  (II  16,  24  sq.),  Lygdam.  2,  17,  Stat.  Theb. 
IX  701  sq.  'aut',  quod  multo  ualidius  quam  'et'  distinguit,  indicio  est 
'quantis'  non  tam  esse  'quam  magnis'  (quod  iam  illo  'qua  in  re'  de- 
signatur)  quam  potius  'quot'  (cf.  110),  ut  ex.  gr.  apud  Lucr.  V  45. 
'officiia',  studii  amicitiaeque  documentis  ac  paene  beneficiis,  ut  Ouid. 
epist.  7,  89.  —  3.  nec  fugieus  saeclis  obliuisceutibus  aetas.  quibus 
rebus  annorum  series  et  fuga  temporum  (Hor.  od.  III  30,  5)  oblittera- 
tionom  adfert,  eis  carmen  dat  perpetuitatem  duraturam  (ib.  IV  8,  13  sqq.); 
noto  poetarum  usu  saecula  dicuntur  facere  ea  quae  in  ipsis  fiunt;  Stat. 
Theb.  X  446  memores  superahitis  annos.  'nec'  in  'ne'  Itali  mutarunt 
sensu  ueri  rectissimo;  nec  enim  hic  iam  poetae  uotum  (quod  sequitur 
u.  6  sqq.)  proferendum  erat,  sed  potius  stabiliendum ,  cur  ille  reticere 
uequeat  ({tlane  ut  111);  Italos  igitur  secutus  pro  'nec'  ueterem  con- 
iunctionis   'ne'    formam    "'nei'   restitui   (supra  p.  51).  —   4.   hoc  caeca 


504  LXVIlIb  5-10. 

iiocte  tegat  stiKliuin.    banc  iuuaudi  me  cupiditatem  obruat  obscura  (cf. 
ad  LXIV  207)  obliuione;  Hor.  od.  IV  9,  26  ornnes  inlacrimahiles  urgentur 
iijnotique  longa    nocte,   carcnt   quia  uute  sacro.   —   5.  set  dicam  uobis, 
HOS  porro  dicite  multis  milibns.    hoc  nempe  carmiue.    saepissime  cum 
poetae  inuocent  Musas  ad  auxilium  carminibus  ferendum,  plerumque  boc 
ita   fit   ut   doctae   sorores    utpote  Mnemosynae   filiae  rogentur   notitiam 
eorum  quae  olim  acciderunt,  ipsae  igitur  sint  eae  quae  uatibus  rem  de 
qua   agitur   dicant;    Callim.   hymn.  Diau.   186   ftTif,  &sa,   av   (itv   afi^iv, 
iyco  S'  sziQoiaiv  asicco,  Stat.  Theb.  IX  317  doctae,  nosse  indulgete,  soro- 
rcs:  uestrum  opus  ire  retro  et  stnium  depellere  fumae.  unum  tantum  locum, 
quo  Musae  ut  poetae   dictorum  nuntiae   inuocantur,   uoui,  ApoU.  Rbod. 
I  22  MovaccL  d'  vTiocpi^xoQSs  shv  aotdryg  (Lachm.  ad  Prop.  p.  91).    quam- 
quam   eius  rei  caiisa  hic  in  propatulo   est.     ctenim   ea,   quae    Catullus 
mandatnrus  est  carmini  aeterno,   adeo  ad  eius  res  priuatas  pertinent,  ut 
uou   potucrit   nou    communicare   ipse   cum   Musis   plane  illorum   ignaris. 
^multib   milibus',   scil.    hominum,   usu   rariore,   ut   Ouid.   ex   P.  11  3,  11 
nec  facile  inuenias  mullis  in  milihus  unum.    ^uos  porro',  ex  uestra  paite 
deinde.   -    6.   et  facite  haec  carta  loquatur  anns.     ad  'facite'   siue 
''operam   date   ut'    cf.   LXII  79    et  82.     carta  siue  carmen   (cf.   Hor.   od. 
IV  8,  20  et  9,  30;    Ouid.  ex  P.  IV  12,  27;    supra   ad  Corn.  6),   usu   illo 
uocis  ^inus'  adicctiue  adpositae  ad  feminiui  generis  uocabula  (cf.  ad  IX  4), 
'anus'  dicitur  ut^iote  longe  per  saecula  cana  uiuens;   LXXVII  10  famu 
loqiietur  anus,  Mart.  XII  4,  4  fama  fuisse  loquax  cartaque  dicet  anus; 
Valckenarius   cp.  Aeschyl.   fr.  323   mg  Isysi   ysqov   yqd^iia.     similiter  et 
'senex',    ut    iu    loco    ex    nostro    expresso   Ciris  41   nostra  tuum  senibus 
loqueretur  pagina   saeclis.     'haec',    quae    uobis    dicam.      ''loqxii'    ualet 
hic    nuntiare ,    praedicare ;    cf.    praeter    locos ,    quales    sunt    Cic.    Brut. 
§  181   de  (luihus   nulla  monumenta  locuntur,   Enn.  Scip.  fr.  7  V.  colum- 
nam,  quae  res  et  tua  gesta  loquatur  et  qui   ex  Ennii  Scipione  colores 
nonnullos  traxisse  uidetur  Prop.  IV  11,  30;  unde  apud  Lucil.  XXX  11  M. 
emeudamus  (J,uasquey  uirtutis  haec  tute  Ctuae'  codd.)   artis  monumenta 
locuntur   (siue   loquantur:   ^locantur'    codd.);    Petrou.  135   Hccalc,  quam 
3Iusa  lociutntibus  annis  Battiadae  ueteris  mirando  tradidit  auso  (sic  enim 
legimus).   —   post  6   in   V   intercidit  uersiculus,    qnem    crassa    Minerua 
supplere  studebant  Itali  (ueluti  Thomas  Seneca   'omnibus  et  triuiis  uul- 
getuv  fabula  passim');  a  sententia   tale   aliquid  desideratur  '■uersibus  ut 
nostiis  etiam  post  funera  uiuat'.  —  7.  notescatqne  magis  mortuus  at- 
que  magis.     ut   saepe  'notus'    pro  'clarus',  sic   et  '"notescere'    pro  ^cla- 
rum   tieri',  ut  Prop.  11  13,  37   nec  minus  hacc  nostri  notescet  fama  se- 
pulcri.   alibi  'magis  magis'  (ad  XXXVIII  3)  uel  'magis  magisque'  ('magis 
ac  magis',  rarius  ''magis  et  magis')  habes;   per  'atque'  copulantur  haec 
Verg.  Aen.   II   299,    Hor.    sat.   II   2,  318   et   interdum   apud    posteriores; 
ualet  hic  fere  ''in   annos  semper  magis'.  —  9,  10.   nec  tenuem  texens 
sublimis  aranea  telam  in  deserto  AUi   nomine  opus  faciat.     arauea, 
propterea  quod   in  summis  tignis  haeret  (Ouid.  met.  IV   179)    'sublimis' 


LXVIII»'  11—12.  505 

uocata,  tenuem  texit  telam  (animaduertas  pulcram  adlitterationem),  apte 
trauslato  operu  Palladio  ad  bestiolam  (cf.  Symphos.  aenigm.  64  sq.); 
Culex  2  atque  ut  araneoU  tenuem  formauimus  orsum,  Mart.  VIII  33,  15 
ienui  discurrit  aranea  tela,  Ouid.  am.  I  14,  7  pede  quod  gracili  deducit 
arnnea  fUum ,  cum  leue  dcserta  sub  trabe  nectat  opus.  locis  nimirum  de- 
solatis  aranea  'opus  facere'  siue  nerc  ('opus'  =  texendi  studium  Tib.  I 
3,  88;  et  dicitur  'opus  facere'  de  quouis  fere  uitae  cotidianae  studio) 
amat:  Prop.  II  6,  35  sed  non  inmcrito  uelauit  urunea  funum  et  mula  de- 
sertos  occupat  lierba  deos  (idem  III  6,  33);  et  desertum  est,  cuius  iam 
nemo  habet  curam:  Hor.  epist.  II  2,  118  situs  informis  premit  et  deserta 
uetustas.  sic  igitur  sine  huius  carminis  ope  obliuione  obrutum  fingitur 
Aliii  ''nomen',  hoc  est  memoria;  ita  enim  explicare  malo  quam  cum 
Westphalio  cogitare  de  titulo  insculpto  sub  Allii  efflgie,  quae  in  atrio 
inter  imagines  maiorum  fuerit  posita  (Marquardtus  antiq.  priu.  p.  235  sqq.). 
iamque  ad  Allii  officia  enarranda  transit  poeta  de  re  ipsa  praemonens:  — 
11,  12.  nain  mihi  quam  dederit  duplex  Amathusia  curam  scitis  et  iu 
quo  me  torruerit  genere.  nostis  ex  carminibus  olim  a  me  factis  (ex.  gr. 
LI  et  I),  quantam  amoris  sollicitudinem  (cf.  Burm.  ad  .Anth.  lat.  I  p.  672) 
animo  meo  iniecerit  (Ouid.  rem.  557  modo  das  modo  demis  amores)  Venus 
(XXXVI  14)  dolose  uersuteque  in  me  agens.  sic  enim  recte  'duplex'  uulgo 
interpretantur.  ut  Graeci  SinXovg  (cf.  Eurip.  Rhes.  395,  Ruhnk.  ad  Tim. 
p.  63),  ita  Romani  duplicem  uocabant  primitus  eum  qui  aliter  loquitnr 
aliter  sentit  (Plaut.  Truc.  IV  3,  7  ne  dupUccs  hubeatis  Unguas)  porroque 
sensu  latiore  omnes  homines  astutos  dolisque  uteutes;  quemadmodum 
Horatius  od.  I  6,  7  Ulixem,  quem  Liuins  Andronicus  scaenicos  graecos 
secutus  pro  noXvtQoiKa  Homerico  fecerat  ''uersutum'  (cf.  et  Priap.  68,  19), 
uocat  'duplicem',  quod  recte  'callidum'  interpretatur  Porphyrio  frustra 
obloquente  Bentleio,  qui  loco  nostro  Catulliano  ualde  contortam  expli- 
cationem  admouit  (ut  et  ante  et  post  eum  similes  admouebaut  alii  fru- 
stra);  cf.  et  Placidus  p.  12,  3  D.  aUripUcem:  dupUcem,  dolosum,  Ouid. 
am.  I  12,  27.  cur  autem  Venus  in  poetam  fiierit  dol6(ir}tig,  aperiunt 
uerba  proxima  4n  quo  genere'  recte  explicata  (nam  sine  necessitate 
Heinsius  'cinere',  Schraderus  'uenere'  coniecerunt).  'genus'  interdum 
absolute  ponitur,  si  ipsa  res  et  conexus  accuratiorem  definitionem  sup- 
peditat  sine  labore;  cf.  ex.  gr.  Phaedr.  II  prol.  1  et  IV  prol.  14.  hic 
igitur  'curarum'  siue  'amorum'  subintellego.  quorum  nimirum  uaria 
erant  genera,  uirginis  nobili  loco  natae,  libertitiae,  pueri  alicuius.  quae 
genera  cum  sint  uulgaria,  commemorare  diserte  nihil  attinuit;  sed  suum 
acumen  habent  et  hoc  'in  quali  genere'  et  uerba  sequentia,  quae  re- 
luctantem  huic  aniori  nec  porro  iter  inuenientem  poetam  depinguut,  si 
mulieris  nuptae  amorem  moh  stum  ei  incusserat  Venus;  quae  quo  iure 
duplex  audiat  iam  adparet.  quae  intcrpretatio  confirmatur  u.  103  sqq. 
unde  iam  plane  fit  manifest^^um  id  quod  prudentibus  per  se  patet,  agi 
hoc  carmiue  de  Lesbiae  amore  (cf  ad  LI  13  sqq).  'torruerit'  ex  Tur- 
nebi  emendatione  scripsi:   'corruerit',  quod  V  praebet,  si  per  'deiecerit, 


506  LXVIIlb  13-16. 

prostrauerit ,  pessumdederit'  explicant  conligentes  Lucr.  V  368,  omittunt 
nec  conuenii'e  hoe,  amore  aliquem  de  statu  deicere,  antiquae  cogitaudi 
rationi  uec  trauslatuni  uerbi  'corruere'  actiui  usum  usquam  reperiri. 
nnlla  autem  cum  sit  frequentior  mutatio  quam  litterubirum  'c'  et  't', 
non  dubitaui  recipere  'torruerit',  hoc  est,  amore  inflammauerit,  quod 
multi  senserunt  egregie  in  sequentem  ardentis  poetae  descriptionem 
quadrare;  cf.  etiam  C  7  (ubi  G  itidem  'correret'),  Hor.  od.' I  33,  6,  III 
9,  13  et  19,  28,  IV  1,  12,  epod.  5,  4  Amore,  qui  me  .  .  expetit  moUibus 
in  pueris  aut  in  pueUis  tirere  —  13.  cuiu  tantiiui  arderem,  quantiiui 
Triuacria  riipes.  adamata  comparatio  aestus  amatorii  cum  flammis 
Aetnae  (Grat.  Cyneg.  430  est  in  Trinncria  spccus  inyens  rupe,  Verg.  Aen. 
III  554  Trinacria  Aetna;  et  saepius  'rupes'  pro  'mons',  ut  LXI  27):  Ouid. 
epist.  Sapjjhus  12  nie  calor  Aetnaeo  non  niinor  igne  tenet,  rem.  491  quam- 
uis  infeJix  media  torreberis  Aetna,  met.  Xlll  867,  Hor.  epod.  17,  33, 
Sen.  Herc.  fnr.  106  et  Phaedr.  102.  —  14.  Ijuiphaque  iu  Oetaeis 
Malia  Theriuopylis.  angustae  fauces  Graecorum  contra  Pt-rsas  post- 
eaque  contra  Gallos  (278  a.  Chr.)  defensiotie  notae,  positae  illae  inter 
Oetani  moutem  et  oram  maritimam  in  intima  sinus  Maliaci  parte,  ab 
jncolis  ai  Ttvlai,  a  ceteris  Graecis  «i  0sQ!ionvlaL  uocabantur  ob  fontes 
calidos  et  sulpbureos  ex  Oeta  infimo  in  ipso  faucium  ingressu  pro- 
fluentcs  et  Herculi  consecratos,  quorum  iu  lauacra  salubria  multus  erat 
usus  (nobilis  est  locus  Sophoclis  Trach.  639  sqq.);  cf.  doctus  et  accu- 
ratus  Santenii  ad  h.  1.  excursus,  Bursianus  geogr.  graee.  I  p.  91  sqq. 
formam  uulgarem  aquas  Maliacas  habet  Lucan.  VI  367;  a  graeco  urbis 
nomine  MrjXia,  cuius  species  dorica  est  Malta,  suum  adiectiuum  ^Ma- 
lius'  C.  deriuauit.  nam  quod  iu  V  '^maulia'  legitur:  uidetur  'u'  olim  supra 
lineam  uagans  pertiuuisse  ad  'termopilis',  pro  hac  uoce  ut  fortasse  sit 
restituenda  forma  prisca  'Thermopulis'.  ceterum  cum  in  hoc  membro 
introducatur  res  a  priore  diuersa  nec  accumulatioui  locus  esse  uideatur, 
sollemni  uitio  'lymphaque'  ex  'lymphaue'  corruptum  puto.  —  15,  16. 
luaesta  ueque  assiduo  tabescere  puptila  fletu  cessaret  neque  tristi 
iuibre  luadere  genae.  lacrimae  large  profusae  ut  sunt  indicium  eius  qui 
summo  cum  dolore  amori  uetito  reluctatur,  ita  non  sine  consilio  flam- 
mis  modo  commemoratis  adiunctae  uidentur,  quas  nimirum  non  potuerunt 
extinguere:  cf.  epigramma  Pompeianum  supra  p.  6  exhibitum.  'tabe- 
scere'  .spectat  ad  oculorum  fulgorem  iam  extinctum;  cf.  Solin.  22,  10 
ignis  tubuit  et  Sen.  Phaedr.  379  de  simili  miseria  et  qui  ferebant  signa 
Photbeac  facis  oculi  nihil  .  .  micant;  nisi  forte  poeta  per  'tabescere' 
reddidit  graecum  xaraT^xsaQ-ai,  recordatus  Hom.  Od.  XIX  205,  ubi  Her- 
mogenes  ot/>is  y^Q  fcri  j;tdvog  avaAicxofifVjjs  17  Triv.id(av  (cf.  Huschkii 
epist.  crit.  p.  92).  et  sic  'maesta'  fit  ''pupula',  de  qua  diximus  ad 
LXIII  56;  quam  uocem  rara  iusolitaque  felicitate  EUisius  elicuit  ex 
ductibus  traditis  ^nu(m)mula',  in  quibus  uix  et  ne  uix  quidem  uulgare 
illud  'lumina',  quod  Itali  secundum  LXIV  242  effinxerunt,  latere  potest; 
et  hinc  Horatium  suum  intabuissent  pupulae  (epod.  5,  40)  duxisse  censeo. 


LXVIll''  17—20  507 

'tristi  imbri',  ut  Tib.  1  1 ,  62  lacrimis  tristibus,  ubi  uidendus  Dissenus; 
Ouid.  tr.  I  3,  18  imbre  per  indignas  usque  cadente  yenas,  consolat.  Liuiae 
225  oculis  lacrimarum  flumina  misit;  Ouid.  a.  a.  III  376  madere  genas. 
V  habet  'cessare  ne  tristique',  ex  quo  Itali  'cessaret'  uel  'cessarent 
tristique',  Muretus  'cessarent  neque  tristi'  fecerunt:  ut  ex  'cessare',  in 
quo  littera  finalis  't'  male  euanuit,  iacillime  lit  'cessaret'  (nam  notis- 
simo  usu  iam  in  altero  membro  supplendum  ''cessaront'),  ita  'que'  olim 
erruns  supra  lineam  post  ''ne'  inscrendum  est  propterea  quod,  si  per 
'que'  hoc  alterum  membrum  adiuugitur  prioribns,  habemus  explicatio- 
nem  ad  unnm  illud  'assiduo  fletu'  additam  iamque  omnis  haius  distichi 
uis  posita  e.st  in  luminum  tabescentium  imagine,  cum  tamen  ea  quae 
u.  17  sqq.  subicitur  comparatio  ex  ipso  'imbre'  profluat.  alterum  igitur 
coloil  ut  magis  fulciatur  suaque  ui  uitatur,  praetuli  illud  'neque  tristi'. 
—  17,  18.  qiialis  iu  aerii  perliiceus  uertice  moutis  riuus  muscoso 
prosilit  e  lapide.  recte  iam  olim  Muretus  'qualis'  ad  ea  quae  prae- 
cedunt  rettulit;  male  alii  posito  post  u.  16  puncto  totam  imaginem  iam 
sequentem  spectare  uolunt  ad  subiacentia,  ut  'qualis'  et  u.  26  'tale'  sibi 
respondeant,  nauci  illi  quidem  habentes  u.  23  'hic',  quod  ex  conicctura 
in  'ac'  uel  'aut'  mutar.e  coguntur.  est  quippe  hoc  inde  ab  antiquissimis 
temporibus  adamatum  poetis,  lacrimarum  copiam  ex  oculis  profusam 
comparare  cum  fonte  ex  saxis  prorumpente;  ita  iam  Homerus  II.  IX 
13  sqq.  Ayocaiuvwv  Torccxo  8ccv.Qvxiaiv ,  wate  ^Qrjvri  ixtXavvSQog ,  ri  n  ho;t 
alytlmog  TiizQrjg  dvocptQov  x^^t-  vSojq,  Sen.  Phaedr.  381  Jacrimae  cadunt 
per  ora  ct  a^siduo  genae  rore  inrigantur ,  qiialiter  Tauri  iuyis  tepido  nia- 
descunt  imbre  percussae  niues,  plura  dat  Broukhus.  ad  Tib.  I  9,  54.  hauc 
autem  imiiginem,  ipsa  uox  'imbre'  quam  facile  suppeditauit,  si  iam 
u.  19—22  ita  persequitur  dilatatque  C,  ut  quod  ad  suas  ipsius  res  per- 
tineat  non  indat  (quamquam  etiam  lacrimae  profusae  paruulum  c-rte 
leuamen  adferunt  homini  tristi,  aoque  atque  riuus  uiatori),  in  coucessa 
amplificatione  poetica  uon  morabimur  morosi,  sed  admirabimur  ornatus 
et  in  siugulis  pulcrjtudinem  et  in  uijiuer.sum  oportunitatem ,  qua  in  grauis 
aestus  mentione  ut  coe^ierat  ita  finit  poeta  seruato  imaginis  tenore. 
riuus  igitur  ille  in  cacumine  montis  prae  altitudine  nubibus  uicini  (Verg.  ecl. 
8,  59  uerii  sj^ecula  dc  viontis,  Ouid.  met.  11  226  acriac  Al2)es ,  Tib.  I  7,  15) 
prosilit  limpidns  (cf.  LXIX  4,  Veig.  Georg.  III  522  purior  electro  .  . 
amnis,  Sen.  Phaedr.  507  iibi  Lerna  puro  gelida  perlucet  iiado;  si  de 
aquis  longe  splendentibus  cogitandum  esset,  flagitaretur  uerbum  simplex 
'lucens')  e  petra  musco  obtecta;  Hor.  ep.  I  10  7  iiiusco  circumlita  saxa, 
Lucr.  V  951,  Verg.  Georg.  III  143.  Hapis'  usu  rariore  pro  ''saxum',  ut 
Ouid.  ex  P.  IV  8,  49.  —  19,  20.  qiii  ciiiu  de  proua  praeceps  est  iialle 
uolutiis  per  uiedium  deusi  Irausit  iter  popiili.  "^uallis  proua',  quo 
cum  Santeuius  cp.  Culicis  u.  123  pruna  surycbant  ualle  patentes  aeriac 
pilatani,  siue  uallis  montium  a  cacumine  per  tergum  decliuium  concursu 
facta  ut  ipsa  hic  illic  magis  minusue  est  praeceps  (cf.  et  Liu.  XXVIII 
6,  10  ueluti  monte  liraecipiti  dcuolutus  torrens),  ita  efficit  ut  riuus  'prae- 


508  LXViii»'  20. 

ceps'  siue  incitus  effususque  (Hor.  od.  I  7,  13  praeceps  Anio)  de  se 
uoluatur  (Prop.  I  3,  26  nmnera  de  prono  saepe  uoluta  sinu,  Cat.  LXV  23 
prono  praeccps  agitur  decursu);  neque  enim  adest,  ut  Muretus  statuit, 
tmesis  qiiam  uocant  ('deuolutus'),  sed  uidemur  riuum  nobis  uidere  de 
saxis  in  saxa  per  uallem  se  praecipitantem ;  Verg.  ecl.  5,  84  saxosas 
inter  decurrunt  flumina  ualles.  'iter  pojnili'  est  uia  publica  (gallicum 
'chaussee'),  quae  Graecis  audit  odog  {Hsl^v&og)  laocpoQog  [Eoca.  II.  XV 
681,  Nicaud.  Alex.  218):  Prop.  III  16,  26  (terra  frequenti)  qua  facit  assi- 
duo  tramite  uuhjus  iter,  Nux  1  nux  ego  iuncta  uiae  . .  a  populo  praeter- 
eunte  petor,  Lucr.  VI  1267  per  populi  passim  loca  prompta  uiasque. 
■"trausire'  duj^Iici  utitur  significatione;  nam  tertia,  qua  secuudum  dictio- 
nes  'ire  iter'  (auct.  b.  Afr.  6  et  75)  et  'ire  uias'  (ut  Prop.  I  1,  17) 
coniuugunt  'iter  trausire'  (=  conficere,  Nepos  Ages.  4,  4)  iamque  inter- 
pretantur  'iter  suuni  couficit  fluens  per  mediam  planitiem  incolarum 
plenam',  nimis  non  solum  arbitraria  (nam  'iilanitiem'  de  suo  addunt), 
sed  etiam  absurda  est,  siquidem  ^densus'  populus  non  alius  est  quam 
'confertus,  in  unum  congregatus'.  potest  autem  'transire'  primo  esse 
idem  atque  ''peruadere'  (Hor.  epist.  I  6,  59  differtum  transire  forum 
jwpiolutnque)  \  unde  iam  riuus  uiam  comraunem  secare  mediam  dicitur. 
sed,  di  boni,  quis  in  uia  publica  (nam  de  paruis  callibus  semitisue  bic 
non  agi  docet  additum  'populi')  tale  quidquam  aut  uidit  umquam  aut 
audiuit?  non  nouerat  certe  in  Italia  poeta  eiusmodi  itinera  publica.  tum 
'transire'  ualet  'praeterire'  (ut  Lucil.  XXIX  39  M.  peruade  et  intra  uel 
da,  quam  ob  rem  transeas);  et  haec  imago,  qua  riuus  iuxta  iter  populi 
fluens  depingitur,  ita  est  tam  secundum  rerum  naturam  quam  poeseos 
dignitati  conueniens,  ut  unice  uera  aptaque  sit  censenda:  ex  aqua  prae- 
terfluente  uiator  sudans  sitiensque  haurit  leuamen.  sed  hanc  interpre- 
tationem  necessariam  si  sequimur,  uerba  praecedentia  'per  medium  densi' 
stare  nequeunt,  quae  per  se  iam  dubitationes  huud  mediocres  mouent. 
fac  'densi'  esse  posse  non  'differti',  sed  'crebri':  quomodo  hoc  in  regio- 
nem  auiam  solamque,  in  qua  uiatori  iucundus  est  riuus,  conuenit?  suo 
igitur  iure  'densi'  in  mendo  cubare  pronuntiauit  Huscbkius  [epist.  crit. 
ad  Santen.  p.  95],  cuius  temptamine  reiecto  Hauptius  [opusc.  I  p.  64] 
probabiliter  rescripsit  'sensim' :  postquam  praeceps  riuus  est  de  ualle 
uolutus,  iam  in  planitie  leute  profluit.  cf.  Cic.  Phil.  II  17,  42  ille  sen- 
sim  dicebat  quod  causae  prodesset,  tu  cursim  dicis  aliena.  sed  nec  illud 
"■medium'  stare  posse,  ex  eis  quae  disputaui  elucet.  atque  respectu  artis 
illius,  qua  singularum  locutionum  ex  contrario  conlocatarum  concinui- 
tatem  prae  ceteris  sectantur  docti  hi  poetae,  suspicatus  sum  in  ''me- 
dium'  latere  debere,  quod  illi  'prona  de  ualle'  aeque  oppositum  sit 
quam  'sensim  transit'  illi  ''praecops  uolutus';  et  comparans  Verg.  Georg. 
III  521  non  qui  per  saxa  uolutus  purior  electro  campum  petit  amnis  con- 
ieci  'per  campum'.  nimirum  in  libri  V  archetypo  nounulla  labem  traxe- 
rant  umoi-e  alioue  uitio,  ut  scriba  pro  uocibus,  quas  iam  satis  dinoscere 
nequiit,  utcumque  'per  medium  densi'  reponeret,  fortasse  non  inmemor 


LXVIII^  21—24.  509 

cins  quod  LXVI  47  per  mediuin  legerat.  —  21 ,  22.  dnlc<-  uiaitoriini 
basso  iu  siidore  lenninen,  cnin  grnnis  exnstos  nestns  hiulcat  ngros. 

Eldikius  cp.  Anytae  Auth.  Pal.  XVI  228,  3  nidaiid  t'  sk  nayoig  ipvxQov 
Ttiz  ■  8r]  yaq  hdixaiq  ufinavfi  iv  Q^SQfia  xavftart  tovzo  (piXov ,  Doeringius 
Oppian.  Cyneg.  II  39  et  Verg.  ecl.  5,  47.  praebet  0  ^iiatorum',  0  "'uia- 
tori',  deinde  uterque  'basso'.  et  hoc  'bassus'  uox  quideui  est  latina; 
per  'piuguis,  obesus'  explicant  glossaria  (Loewius  prodrom.  p.  66).  sed 
pinguem  siue  obesum  sudorem  quemnam  esse  dicemus?  potest  'pinguis' 
uocari  ex.  gr.  pinorum  sudor  siue  resina,  uon  potest  sudor  hominum, 
qui  recte  dicitur  'multus'  uel  'creber'  similiterue  (num  etiam  'crassus', 
ut  olim  putaui,  nnnc  dubito).  porro  concedo  Loewio,  'bassus'  in  ser- 
mone  latino  iam  prisca  aetate  extitisse  (ut  comprobat  nomen  proprium 
''Bassus'),  sed  idem  non  dubito  quin  in  lingua  plebeia  uitam  uiuens  oc- 
cultam  abditamque  peruenerit  in  medii  aeui  glossaria.  'basso'  autem 
cuin  'sudore'  male  coire  intellegens  is  qui  G  scripsit  ad  hominem  obuia 
interpretatione  rettulit  proptereaque  de  sua  scilicet  coniectura  ^uiatori' 
dedit  (nam  quod  idem  mox  'leuamus',  quod  habet  V,  intactum  reliquit 
utcumque  accipiens,  nihil  omnino  ad  rem).  iam  Itali  insecuti  hoc  'uia- 
tori'  amplexi  porro  scripsere  'lasso',  male  utique,  cum  dubius  haereas, 
sitne  'lasso'  cum  'uiatori'  (quo  accepto  iam  nimis  nudum  illud  'in  su- 
dore')  an  cum  'sudore'  (ad  quae  cp.  ex.  gr.  arida  febris  Verg.  G.  III  4-58 
similiaque)  iungendum,  quae  ambiguitas  a  bono  poeta  utique  alieua  est. 
artis  igitur  regulae  et  maior  libri  0  auctoritas  suadent  ut  retinearaus  plu- 
ralem  per  se  magis  placentem  'uiatorum'  et  ex  'basso'  aliud  eruamu.«. 
proposui  in  Fleck.  ann.  1878  p.  770  'salso',  quod  placet  et  adlitteratioue  et 
oppositione  ('dulce'  et  'salsum'  contraria  ex.  gr.  dulcis  siue  fluuialis  et 
salsa  siue  marina  aqua  ostendit);  nam  ut  'gelidus'  uel  'frigidus'  sudor 
in  maguo  terrore,  ita  'salsus'  sudor  in  aestu  sollemuis  est,  cf.  interpp. 
ad  Verg.  Aeu.  II  173  salsusque  per  artus  sudor  iit.  ^grauis',  premens 
cum  multa  ui,  ut  Aegrit.  Perd.  72  [PLM.  V  p.  115]  grauis  aeshis  radios- 
que  micantes  solis.  uerbum  'hiulco',  quod  solus  habet  Venant.  Fort.  VI 
12,  6  per  hiulcatos  agros,  glossae  Cyrilli  explicant  per  G;^tJco  yrjv,  avXa- 
Mifto;  rem  inlustrat  Verg.  G.  II  353  ubi  hiulca  siti  findit  canis  aestifer 
arua ,  Stat.  Theb.  IV  707  (calore)  hiulca  Aegyptus.  'exustos',  siccatos, 
ut  ex.  gr.  Verg.  G.  I  107.  —  23,  2i.  hic  (=  tunc,  in  his  meis  augustiis, 
cf.  ad  LXIV  269)  cum  u.  26  cohaeret.  —  uelut  iu  uigro  iactatis  tur- 
bine  uautis  lenius  aspirnns  anra  secuuda  ueuit.  'in  nigro  turbine' 
(cf.  Ouid.  met.  XI  551  incursu  nimbosi  turbinis,  Verg.  Aen.  X  603  tur- 
binis  atri  more  furens)  caue  ne  cum  solo  'iactatis'  iungas;  quo  pacto 
abundat  'in'  scribendumque  est  'ueluti  nigro',  ut  iam  olim  Itali  multique 
postea  coniecere  (cf.  Aen.  I  442  iactati  undis  et  turbine,  nam  alienus 
Prop.  II  9,  7  a  Santenio  adlatus);  sed  pertinet  illud,  etsi  ob  postpositum 
'turbiue'  etiam  aliquantulum  ad  'iactatis'  ex  more  notissimo  linguae 
latiQae,  multo  tamen  magis  ad  totum  hoc  membrum:  udut,  si  turbo 
niger  saeuit,   uenit  iactatif   eo  nautia   leuis  inde  secunda  uspirans  aura 


510  LXVIlIb  25-29: 

(Sil.  Ital.  XV  162  ab  Rllisio  cp.);  cf.  lenior  aura  Ouid.  epist.  18,  72. 
ail  totam  imaginem  Santenius  cp.  Hom.  II.  VII  4  sqq.  —  25.  iain  prece 
rollucis,  iaiii  Castoris  iinplorate.  supplicatione  a  nautis  facta  ad 
Dioscuros,  qui  ut  vavxaig  svasis  dvaiiav  ns^TCOvtsg  diod^sv  Ttvodg  (Eurip. 
Hel.  1504)  hic  conmemorantur;  cf.  supra  ad  IV  27.  nam  ut  Graeci 
ivxctl  &sav,  sic  Liuius  praef.  13  precationihus  deorum,  Verg.  Aen.  XI  4 
uota  deum  (=  dis  facta),  epistula  Corueliae  apud  Nepotem  te  eorum 
deum  preces  expetere  (ad  quae  cf.  Nipperdeius  opusc.  p.  117,  lordanus 
Hermae  XV  p.  533).  'iam'  explicationem  suam  accipit  ab  eo  unde  pendet 
'uenit';  nimirum  hic  ualet  'tandeni':  expectatus  diu  uentus  tandem  uenit 
per  instantes  miserorum  preces.  et  hoc  'tandem'  rhetorice  cum  ui  multa 
repetitur;  male  cp.  Aen.  IV  157,  Hor.  sat.  II  7,  20,  ubi  'iam  .  .  iam' 
sicrnificat  'modo  . .  modo',  cum  tamen  utrosque  fratres  simul  a  nautis 
inuocari  par  sit.  magna  de  uoce  corrupta  'implorate'  inter  criticos  dis- 
sensio.  uulgo  'implorata'  legunt,  ad  'aura'  quod  sit  referendum.  sed 
huic  commento  idem  opponendum  est  quod  ceteris  coniecturis  (Guietianae 
'implorante',  Heysianae  'implorati'),  non  haberi  scilicet  rationem  nec 
repetiti  'iam',  quod  flagitat  nouom  substantiuum  priori  'prece'  respon- 
dens,  nec  PoUucis  separatim  a  Castore  nominati.  recepi  igitur  Lach- 
mannianum  'imploratu'  (cf.  deiim  imploratio  Liu.  XXII  5,  2),  quod  ac- 
cedit  multis  ana^  Isyofisvoig  inter  uerbalia  in  -us  desinentia  obuiis  (cf. 
Neuius  d.  f.  I.  I  p.  501  sqq.).  cumulatis  synonymis  non  minus  quam 
uersu  spoudiaco  instantes  preces  depinguntur.  —  26.  tale  fuit  iiobis 
Allius  auxiiium.  pro  magis  consueto  "'tali  auxilio',  ut  CIL.  I  1008,  6 
auxilium  et  decus  futura,  PLM.  I  9,  6  [p.  141]  generi  humano  sitis  auxi- 
lium  utilissimum,  Tac.  Agr.  6  id  matrimonium  ad  maiora  nitenti  decus 
ac  robur  fuit,  Cic.  de  fin.  II  18,  58  ibique  Maduigius.  —  27.  is  claii- 
sum  lato  patefecit  limite  campum.  exercendi  amoris  occasionem.  ^lato', 
quo  commode  possemus  ambulare  iter  amoris;  Anth.  lat.  148,  6  [PLM. 
IV  p.  150J  molle  ostendit  iter  uia  lata;  Verg.  Aen.  IX  323  lato  te  limite 
ducam,  ibid.  X  513  latum  Hmitem  agit  ferro,  Sen.  d.  ben.  i  15,  2  benigni- 
tatis  fines  introrsus  referre  et  illi  minus  latum  ('laxum'  codd.)  limitem 
aperire.  Cic.  pro  lege  Man.  8,  21  patefactumque  nostris  legionibzis  esse 
Pontum,  qui  . . .  clausus  fuisset.  —  28.  isque  domum  uobis  isqne  dedit 
domiuae.  ita  egregie  Froehlichius  correxit  traditum  in  V  'dominam'. 
hanc  enim  amasiam  iam  dudum  habuit  poeta  nec  ab  Allio  accepit  testi- 
bua  prioiibus,  sed  conuenire  cum  ea  utj^ote  nupta  antea  uequierat;  huius 
rei  potestatem  amantibus  aperuit  AUius  (communis,  ut  uidetur,  amicus) 
iu  sua  ipsius  domo  (cf.  et  infra  u.  116).  uec  caret  acumine  'domum 
nobis  et  dominae',  uulgo  cum  domus  recipiat  nouos  maritos,  dominum 
et  dominam;  hic  inconcesso  in  amore  contra  est.  attende  ad  ter  re- 
petitum  'is',  quo  in  AUium  omnis  praestiti  auxilii  laus  confertur:  unus 
AUius  mihi  fuit  Castor  et  PoUux.  —  29.  ad  quam  commuues  exer- 
ceremus  amores.  'ad  quam  (=  apud  quam)'  si  ad  'dominae'  referi- 
mus,    hic  euadit  sensus  ineptissimus ,    quasi  Allius    et  Catullus  una  in 


LXVIII^  30—32.  511 

puella  illa,  utpote  amica  comniuni  (Santenius  cp.  Petion.  105,  Mart.  XI 
81,  1),  fecissent  delicias;  quod  ut  alia  ita  u.  115  refutant.  sin  'ad  quam' 
spectare  dicimus  ad  'doraum'  constructioue  iam  per  se  duriore,  uon  recte 
adhibitum  est  'ad',  quippe  quod  cum  uocabulis  locum  indicantibus  iunctum 
ualeat  'jjrope,  iuxta'  (cf.  Draegerus,  synt.  bist.  I  p.  577-  sqq.);  nec  ullo 
pacto  significare  potest  'in  qua'.  hinc  rescribendi  auctor  extiti  'ad 
queni':  ut  apud  eum  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  854),  ut  in  eius  domo;  cf. 
Cic.  ad  fara.  IX  1,  2  siue  in  Cumano  ad  te  (=  in  dorao  tua;  plura  apnd 
Dx-aegerum  1.  1.).  cui  coniecturae  leuissimis  uel  nullis  (ut  tam  saepe) 
causis  impugnatae  qui  nuper  praetulit  'ut  clam',  quid  sit  rem  criticam 
exercere  professus  est  se  nescire.  iam  uero  'communes  amores'  ad  mu- 
tuom  inter  poetam  Lesbiamque  amorem  spectant  (sic  Ouid.  epist.  15,  317 
et  am.  II  5,  31  communia  gaudia,  Lucr.  IV  1208  communis  iioluptas), 
quem  tuto  persequi  cuique  indulgere  possunt;  cf.  ad  LXI  228,  Tac.  ann. 
XIV  20  turpes  amores  exercere,  Verg.  Aen.  IV  99 ;  cf.  et  Prop.  I  7,  5  nostros 
agitamus  amores.  —  30.  quo  mea  se  molli  candida  diiia  pede  intiilit. 
'quo',  in  domum  Allii.  ^molli'  in  laudera,  cf.  ad  XLII  8,  Anth.  Pal.  IX 
189,  2  Asa^idsg  ajSpa  noSav  ^i^fiaz'  slicaofiBvcci,,  Prop.  II  12,  24  ut  SO- 
leant  molliter  ire  pedes,  id.  I  18,  11  non  altera  nostro  limine  formosos 
intulit  ulla  pedes.  'candida',  cf.  ad  XIII  4.  offensione  non  caret  uox 
'diua'.  nam  cum  nihil  sit  uulgarius  quam  bellam  puellam  uocari  simi- 
lem  deae  aut  a  cupido  amatore  praesente  appellari  '^mea  Venus'  simili- 
terue,  uix  tamen  reperietur  ubi  absolute  ea  'diua'  dicatnr.  neque  uero 
de  inKpavsia  quadam  poetam  cogitasse  sat  docent  uerba  adiacentia,  quae 
feminae  utique  humanae  ingressum  indicant  ('apparet  subito  roseaque 
in  luce  refulget'  illam  rationem  decent);  et  si  statim  Lesbia  cum  Lau- 
damia  comparatur,  iterum  'diua'  quam  sit  alienura  apparet;  desidera- 
turque  aliquid,  quod  aeque  ac  'lux  mea'  u.  92,  quo  respicitur  ad  nostrum 
uersum,  amatara  indicet.  hinc  proposui  quod  adlitteratione  commen- 
datur  ^candida  cura'  (Verg.  ecl.  10,  22  tua  cura  Lycoris).  —  31,  32.  et 
trito  fulgentem  in  limine  plantam  innixa  arguta  constituit  solea. 
in  limine  per  usum  multum  detrito  (epitheton  graphice  e  re  petitum) 
conlocauit  niueum  pedem,  dura  innititur  solea  sic  crepante.  Itali  olim 
maluerunt  'constitit  in'  construentes :  in  limine  constitit,  plantam  a.  s. 
innixa,  ut  Prop.  I  15,  18  constitit  in  thalamo  et  II  29,  40  prosiht  in  laxa 
nixa  pedem  solea.  sed  locutio  ''plantam  constituere'  alibi,  ut  uidetur, 
non  lecta  ad  similitudinem  illius  'pedem  ponere'  (ex.  gr.  Tib.  I  2,  20)  facile 
defenditur.  audit  autem  pes  'fulgens'  non  a  calceis  purpureis,  ut  non- 
nulli  putant  cp.  Lucr.  IV  1125,  sed  utpote  naturali  candore  nitens,  ut 
Sen.  Troad.  1138  fulgent  genae,  Tib.  I  8,  31  fxdgent  ora  similiaque;  cf. 
LXI  9  niueo  pede,  Lydia  10  i^edis  niuei  uestigia  ponet.  solea  autem  (quae 
feminis  maxime  erat  sollemnis:  Turnebus  adu.  XXIV  17),  qua  innititur 
(cf.  Prop.  I.  I.;  nam  cp.  a  Statio  Turpilius  31  R.  diuersus  est),  uocatur 
'arguta'  non  ut  subtilis  breuisque  (cp.  Verg.  Georg.  III  80,  porro  dc 
pede  exiguo  Ouid,  am.  III  3,  7),  sed  ut  crepans;  qua  significatione  nota 


ol2  LXVIIli^  33-34. 

(cf.  VI  11)  prae  aliis  contulerim  Tib.  Priap.  2,  40  sed  ille  cuni  redihit 
aureus  pu^r,  simul  sonante  senseris  iter  pede.  pulcherrima  sic  exoritur 
imago:  in  domus  Allianae  conclaui  quodam  CatuUus  amasiam  expectans 
ecce  audit  signum  optatissimum  aduenientis,  solearum  crepitum.  — 
33,  34.  coningis  iit  qnoudam  flagrans  adueuit  amorei  Protesilaeam 
Laudamia  domum.  de  prisco  ablatiuo  'amorei'  siue  'amori'  cf.  su 
pra  p.  51;  de  adiectiuo  'Protesilaeus'  Prop.  II  15,  14  Menelaeus.  'Lau- 
damia'  pro  graeco  AaoSdfista,  ut  iu  multis  uocabulis  graecis  cum  lcco- 
formatis  "'o'  in  'u'  transformauit  priscis  temporibus  lingua  latina,  ut 
'Laiidice,  Laiimedon,  Laiicoon'  (in  cista  Praenestina  'Laoumeda');  cf. 
HUsenerus  in  Fleckeis.  ann.  1865  p.  227  sqq.,  Schuchardtus  libri  'Voka- 
lismus  d.  Vulgaerlat.'  II  p.  142  sqq. ,  Corssenus  de  pronunt.  I  p.  657. 
unde  in  his  uocabulis  'a'  et  *u'  uocales  postea  coaluerunt  in  'au'  di- 
phthongum  et  ex.  gr.  'Laucontem'  trisyllabe  adhibitum  est  (LMuellerus 
d.  r.  m.  p.  265).  iam  poeta  transgreditur  ad  longam  Lesbiae  et  Lau- 
damiae  comparationem:  communis  quippe  utrique  est  flagrans  uiri  amor, 
commune  est  quod  hoc  amore  incitata  utraque  ultro  uirum  appetens  (et 
de  Lesbia  hoc  ex  VIII  4  apparet),  quamquam  diuerso  modo,  inconcessos 
hymenaeos  iniit;  simulque  hoc  poetae  esse  uidetur  consilium  ut  admoneat 
leniter  Lesbiam  ut  seruando  in  amore  fidem  eaudem  inter  puellas  Ro- 
manas  consequatur  gloriam ,  qua  inter  Graias  floruit  Laudaraia.  sed  ut 
heroine  Thessala  per  totam  antiquitatem  pro  fidi  in  coniugem  unice  di- 
lectum  amoris  exemplari  habebatur,  ita  uarias  species  per  saeculorum 
decursum  induit  quae  de  illa  et  Protesilao  circumferebatur  fabula.  ad 
quam  accuratius  cognoscendam  proficiscendum  est  ab  Eustathii  ad  Ho- 
meri  Iliados  1,1  701  scholiis.  ubi  postquam  pauca  de  Protesilao  sunt 
praemonita,  haec  habes  de  Laudumia  (p.  ;^25,  22  sqq.):  yvvrj  8h  TJqco- 
teGiXacp  AaoSdfiBia  ij  'Ay.dczov  (pikavSQog  ndvv  xat  ju-j}  dvaoxo(isvr}  ^fjv 
^srd  Tov  Tov  dvSgos  Q^dvazov ,  thqi  r]g  Xoyog  cpsQtxui  roiovTog.  IIqco- 
xsGiXaog  xat  usrd  Q^dvazov  SQotv  zrjg  yvvafnog  v.axd  fiFjViv  'AcpqoSlx  rjg 
rjrriaazo  rovg  ■ndzco&rV  'ovzag  dvfX&tiv ,  Kal  uvsX&cov  svqsv  SHSivriv  aydX- 
liazi  avzov  nfQL-nsi^svrjv.  aLzrjOavzog  Ss  cpact  fir  7'czsqsiv  avzov  ^Lcpsi 
SisxQr,GaTO  savti]v.  tum  pergit  (325,  26  sqq.)  ir&QOv  Ss  dllcog  cpacl  rt)v 
AaoSdfiSLav  xai  zs&vscotog  tov  riQcotsGildov  i-Qcozi  sniiaisG&ai  j;oiM 
AcpQoSitrjg.  dyysX&svtog  yuQ  tov  ndQ^ovg  ov  tiovov  ;i;aifjr£os  rjvsyns 
cpaaiv ,  aXXu  x«t  dvayy.a^ofisvr]  nQog  zov  natQog  ydfim  SsvtSQa  ^svx&f]- 
vai  OVK  unsGzri  zov  squv ,  dXXd  y.atsxofisvrj  svvntSQSvs  fistd  tov  dvSQog, 
fidXXov  uLQOVfisvrj  trjv  nQog  tov  ts&vswtd  cpaci  Gvvovciuv  i]  trjv  nQog 
tovg  ^avtag  ofiLXiuv,  kul  s^sXltzsv  vn'  sni9vfiiag.  in  his  Eustathium 
sequi  poetarum  epicorum  narrationes  diuersas,  uno  eoque  certissimo 
argumento  comprobatur,  repetitis  illis  Kutd  fiiivLv  'AcpQoSitrjg  et  x^^^ 
'AcpQoSitrig.  amabant  enim  cpici  postfriores  causas  rationesque  laborum 
malorumque,  quibus  carmiuum  suoruni  persouas  priucijies  iactari  fece- 
runt,  numinis  alicuius  laesi  fifiviv  producere.  increbuerat  hic  mos  cum 
ex   pusilla  Homeri   imitatione,   tum  ex  illa   tdg  aitiag   rerum  inquirendi 


LXVIII^  33-34.  513 

consuetudine  Alexandrinorum  maxime  aeuo  exorta.  ut  unicum  exem- 
plum  proferam,  in  Ciri  epyllio  (quod  ad  Parthenii  imitationem  totnm 
esse  compositum  paene  certum  est:  cf.  PLM.  II  p.  31)  Scyllae  infelix 
amor  ex  lunonis  ira  (139 — 157)  scite  repetitur,  sed  ita  consuetum  arti- 
ficium  ibi  uariatur,  ut  non  ipsa  dearum  princeps  quippe  de  louis  sui 
mala  fide  sollicita  supplicium  exequi,  sed  huius  administrum  eligere 
Amorem  fingatur.  duce  autem  Eustathio  et  uocatis  in  partes  ceterorum 
te^timouiis,  quae  fabulae  illins  fuerit  forma  primaria  quaque  ratione  ab 
epicis  sit  tractata,  erui  potest.  Graecorum  duces  Helenae  raptum  uin- 
dicaturi  postquam  in  bellum  Troianis  inferendnm  coniurarunt,  Protesilao 
quoque  proficiscendum  erat  omittendaeque  nuptiae  iamiam  propinquae. 
tum  uero  Laudamia  amore  saucia,  quamuis  uiri  amati  domus  nondum 
ita  esset  perfecta,  ut  nouam  dominam  posset  excipere,  nondumque  tha- 
lamus  sacris  cum  ceteris  dis  uuptiarum  patronis  tum  sanctae  Veneri 
constitutis  rite  es.set  consecratus,  ultro  in  Protesilai  domum  uenit  et 
reluctantem  licet  uirum  ui  uehementiaque  amoris  sui  perduxit,  ut  raptim 
nuptiae  celebrarentur ,  sperans  fortasse  fore,  ut  sic  coniugem  retineret. 
nam  hoc,  Laudamiam  in  Protesilai  domum  ultro  uenisse,  etsi  alibi  non 
traditum  est,  ita  tamen  ex  Catulli  uerbis  disertis  (33  sqq.)  et  ratione  com- 
parationis  inter  Laudamiam  et  Lesbiam  factae  (cf.  et  ad  78)  sequitur,  ut  in 
dubitationem  uocari  omnino  nequeat.  sed  ecce  praesens  deorum  poena. 
unam  enim  per  noetem  (schol.  Aristidis  p.  671)  noua  nupta  fructus  maritus 
subito  ab  ipsis  Graecis  fatorum  consciis  ut  simul  ad  Troiam  iret  est  coactus; 
disturbataeqne  sunt  nuptiae  eo  fere  modo,  quem  descripsit  Apuleius  met. 
IV  26  {r]vaynaa&rj  /xfra  to5v  'ElX/ivav  Arist.  1. 1.).  qui  paulo  post,  ubi  pri- 
mus  omnium  e  nauibus  in  litus  Troiauum  prosiluit,  interfectus  est  (ad  45). 
iam  in  eis  quae  deinceps  narranda  sunt  in  diuersa  omnia  abeunt  aucto- 
res,  ut  tamen  una  eademque  fabulae  species,  si  summam  spectes,  usque 
ad  Antouinorum  imperatorum  aeuum  optinuisse  uideatur.  sed  poetae 
tragici^  quos  fabulam  illam  saepius  in  scaenam  datauisse  ex  Ouidio  (tr. 
II  404)  constat,  quemadmodum  hLstoriam  pertexuerint,  ex  Protesilai 
Euripideae  laceris  fragmentis  (649  sqq.  Nauckii)  coniectare  non  licet, 
uisi  quod  ex  scholii  Aristidei  I.  I.  uerbis  i^atet,  apud  Euripidem  ipsum 
Protesilaum  deos  inferos  ut  ad  uxorem  rediret  orasse  idque  precibus 
optinuisse,  ut  unum  per  diem  apud  superos  morandi  potestas  ei  daretur. 
eademque  huius  rei  narratio  apud  Alexaudrinos  epylliorum  elegiarumue 
auctores  inueniebatur.  sic  enim  Prop.  I  19,  7:  illic  PhyJacides  iucundae 
coniuyis  heros  non  potuit  caecis  inmemor  esse  locis,  sed  cupidus  falsis 
attingere  gaudia  palmis  ThessaUs  antiquam  uenerat  umbra  domum.  et 
ita  Stat.  silu.  V  3,  273  ex  Heinsii  emendatione  certissiraa:  si  lux  una 
retro  Phylaceida  rettulit  umbram,  idemque  Stat.  silu.  II  7,  121  ad  fabu- 
lam  nostram  (fortasse  a  Lucano  in  libro  'catachtonion'  fusius  tractatam) 
adludens  de  Lucano:  untim,  quaeso,  diem  deos  silentum  exores:  solet  hoc 
patere  limen  ad  nuptas  redeuntibus  maritis.  sed  quo  modo  hanc  fabulae 
formam  exomauerint,   docet  ille  poeta  epicus,  cuius  narrationem  paulo 

CATU1.LUS  ed.  BaebTens.     II.  33 


514  LXVIIP  33—34. 

accuratius  excerpsit  Eustathius  priore  loeo  inde  a  p.  325,  22.  ille  igitur 
finxit  Venerem  ob  sacra  scilicet  coniugalia  omissa  'iratam  Protesilaum 
admotis  amoris  stimulis  instigasse,  ut  redeundi  ad  superos  facultatem 
umbrarum  regem  oraret  (bellam  huius  rei  narratiouem  habes  apud  Lu- 
cianum  d.  m.  23);  id  nimirum  deae  consilium  erat,  ut  iterum  mariti 
amplexibus  usa  Laudamia  funditus  periret  itaque  poenas  daret.  quod 
quo  certius  efficeret,  ipsam  quoque  puellam,  ne  eius  cura  tempore  len- 
tesceret,  spe  uiuida  recuperandi  mariti  (Sen.  epigr.  25,  44)  ac  tanto  de- 
siderio  dea  impleuerat,  ut  ceream  illa  uiri  imaginem  tamquam  uiuum 
uigentemque  maritum  bracchiis  fouere  exoscularique  amoris  ui  insana 
impelleretur  (cf.  Ouid.  epist.  13,  149  sqq.).  fictum  esse  et  hoc  tamquam  Ve- 
neris  iratae  supplicium  facile  est  intellectu;  binc  Ouid.  rem.  723:  si  potes^ 
et  ceras  remoue.  quid  imagine  muta  carperis?  lioc  periit  Laodamia  modo. 
quae  autem  partes  fuerint  patris  Acasti  alteras  filiae  nuptias  desiderautis 
apud  epicos,  non  ita  patet;  ut  sunt  in  hac  re  nonnulla  obscura.  illud 
autem  simulacrum  in  amplexu  tenentem  coniugem  inuenit  Protesilaus; 
qui  cum  peracto  concessi  temporis  spatio  ad  umbras  rediturus  erat,  tum 
Laudamia  et  ipsa  relinqui  iterum  inpatiens  et  marito  ut  se  sequeretur 
persuadente  (cf.  praeter  Eustathium  Philostratus  prooem.  heroicon  2) 
gladio  incubuit;  itaque,  ut  ait  Ouidius  (am.  II  18,  38;  cf.  ex  P.  III  1,  110), 
extitit  'comes  extincto  Laodamia  uiro'.  huius  autem  loci  Ouidiani  me- 
mor  erat  Claudianus  laus  Serenae  150.  haec  igitur  testimoniis  omnibus 
apte  conexis  pristina  mythi  species  agnoscitur,  quae  usque  ad  Luciani 
Philostratique  tempora  perdurauit.  horum  autem  tempore,  id  est  medio 
fere  saeculo  post  Chr.  n.  secundo,  extitisse  uidetur  poeta  siue  Graecus 
siue  Romanus,  qui  uoua  excogitai-et  commenta;  quae  secuti  sunt  poste- 
rioris  aetatis  scriptores  omnes,  Minucius  Felix  Oct.  11,  8,  Hyginus  fab. 
103  et  104,  Ausonius  edyll.  5,  35,  Seruius  ad  Aen.  VI  447.  ita  autem 
poeta  ille  fabulam  inuertit,  ut  ipsa  Laudamia  a  dis  inferis  mariti  redi- 
tum  peteret  impetraretque  trium  horarum  colloquium.  quo  tempore 
elapso  cum  iam  duas  noctes,  ut  ait  Ausonius,  uiui  functique  mariti  sibi 
praereptas  quereretur,  amore  percita  uiri  imaginem  adamare  amplexari- 
que  coepit.  qua  re  deprehensa  cum  simulacrum  combureretur,  misera 
mulier  et  ipsa  in  flammas  se  inmisit.  aliter  paulo  rem  narrat  Seruius, 
qui  illam  in  mariti  ab  inferis  reducis  amplexibus  pereuutem  facit.  iterum- 
que  alio  modo  feminae  finem  narrat  Eustathius  posteriore  loco  inde  a 
uerbis  iXBQOi  8s  alXcog  cpccaC.  cuius  narrationem  et  ipsam  ex  poeta  quodam 
epico  nouicio  esse  haustam  monstrat  illud  %6Xcp  'Aq>Qo8krjg.  nos  missis 
his  recentioribus  figmentis  in  eruta  feliciter  antiqua  fabulae  forma  ad- 
quiescemus.  sed  ut  tandem  in  uiam  redeam,  Catullum  non  cognitam 
habuisse  nisi  priscam  mytbi  speciem  iam  ultro  apparet.  ueque  minus 
in  propatulo  est  eum  non  tragoediam  aliquam  (de  Euripidea  fabula  cogi- 
tauit  male  AKiesslingius  in  programmate  Gryphiswaldensi  a.  1877),  sed 
aliquod  epyllion  ob  oculos  habuisse.  cf.  ad  u.  37.  sed  quinam  poeta 
Alexandrinus  obuersatus  sit  Catullo,  hoc  plane  in  tenebris  iacet.    neque 


LXVIIli^  35—38.  515 

enitn  certi  qnicquam  de  Heliodoro  Protesilai,  carminis  epici,  auctore 
scimus  (cf.  ]\Ieinekii  Anal.  Alex.  p.  384).  si  uellem  liariolari,  conclude- 
rem  ita:  Veronae  (ubi  carmen  LXVllP  scriptum  esse  infra  ostendam) 
unam  capsulam  Catnllo  adfuisse,  continentem  illam  Callimachi  carmina 
(cf.  ad  LXVIII*  36);  huius  igitur  epyllion  quoddam,  fortasse  in  Aetio- 
rum  libris  extans,  a  CatuUo  expressum  esse.  sed  praestat  ingenue  fateri, 
esse  aliqua  quae  ignoremus.  nec  quomodo  Laeuius  in  carmine  suo  ^Pro- 
tesihiudamia'  inscripto  historiam  pertexuerit,  ex  paucis  fragmentis  (post 
Muelleri  CatuUum  p.  81  sq.)  persequi  licet.  —  35,  36.  iiicepta  frustra, 
iioiidiiiu  cuiu  sanguiue  sacro  liostia  caelestes  pacilicasset  eros.  Italis 
auctoribus  uulgo  'inceptam'  legunt,  accersentes  Hom.  II.  II  698  xciSv  ccv 
TlQtotBatXciog  dgrjiog  Tjysiiovsvsv  ^coog  £<uv.  tozs  S  riSrj  f'jj£V  yiaxci  yccicc 
i.ihlaiva.  Tov  Sh  ■noci  afvcpiSQV(p!]g  aloxog  ^vXccki]  sXsIslttto  %ai  Sofiog 
rjuns}.t'ig.  quae  etsi  iam  ueteres  etiam  aliter  acceperunt  de  domo  nou- 
dum  liberis  fulta  (cf.  Val.  Flacc.  VI  688  et  prinio  domus  inperfecta  cu- 
hUi,  Turnebus  adn.  XXI  17  et  XXIX  25),  nihil  tamen  obstat  quominus 
sequamur  scholiastam  haec  ad  II.  II  701  adnotantem  r]  axsXsLcotog.  e&og 
yccQ  ijV  Toig  yriiiacSL  &cxlafiov  olKoSofiSLO&at.  Sio  ot  noXXoi  cpaoiv  oti 
oiy.oSouwv  &alaiiov  savtco  6  IlQCOTsailciog  aninXsvaiv  tnl  tov  noXsfiov 
(cf.  et  Lucian.  catapl.  §  8).  quod  si  uoluit  indicare  Catullus,  utique  non 
scribere  potuit  'frustra  inceptam',  sed  fere  'perfectam  nondum' ;  nec 
enim  domus  joropterea  frustra  coepta  erat  aedificari,  quod  ei  inperfectae 
deornm  uoluntas  propensa  nondum  erat  sacris  conciliata.  rectius  Froeh- 
lichius  'incepto'  cum  'amore'  iungenduin  dedit,  fortasse  respiciens  Cirin 
328  noH  cgo  te  incepto  (fieri  quod  non  pote)  conor  flectere  amore,  Verg. 
Aen.  IV  316  j)er  inceptos  hymenaeos:  coniugis  amorem  frustra  inbiberat 
misera  puella.  quamquam  nec  abhorret  plane  a  latinitate,  si  explica- 
mus  'per  inceptum  uanum  domum  uenerat  mariti  eumque  retinere  studuit' 
(cf.  Kuehncrus  gr.  1.  11  p.  165).  ut  autem  omnia  ad  deorum  cultum 
pertineutia  sunt  ^sacra',  ita  hostiarum  quoque  inmolatarum  sanguis,  ut 
Anian.  fab.  42,  13  sacrum  diuis  fudisse  cruorem.  caelestes  autem  domini 
(cf.  ad  LXIII  92),  qui  pacificautur  siue  propitii  redduntur  conciliantur- 
que  (bene  Vulpius  cp.  Verg.  Aen.  IV  56  pacem<iue  per  aras  exquirunt 
et  Sil.  Ital.  XV  424  pacificcms  diaos;  adde  Plaut.  Poen.  I  2,  43  qiiae  acl 
dcum  pacem  oportet  adesse,  Grat.  Cyueg.  437  (Vulcani)  pacemque  pre- 
camur,  Buechelerum  mus.  Rhen.  36  p.  240),  hic  in  uninersum  appellantur, 
etsi  prae  ceteris  significantur  Venus  et  luuo  ceteriqae  ^sol  ya(ir'iXioL, 
qnibus  uaria  fiebant  a  nouis  nuptis  sacra  sollemnia,  de  quibus  cf.  ex.  gr, 
Ruhnkenius  ad  Tim.  s.  u.  nQottXsLa.  —  37,  38.  nil  niilii  tani  ualde 
placeat,  Khaninusia  uirgo,  (luod  temere  iuuitis  suscipiatur  eris, 
Sen.  de  clem.  I  1  nec  est  quisquam,  cui  tam  ualde  innocentia  sua  pJaceat, 
ut  non  ..  gaudeat,  Petron.  126  nolo,  inquit,  tibi  tam  ualde  placeas:  in- 
est  notio  superbae  iactantiae,  cf.  Ruhnk.  ad  Vell.  Pat.  H  112,  3.  de 
Rhamnusia  dixi  ad  LXVI  71.  Verg.  Aen.  II  402  heu  nihil  inuitis  fas 
ciuemquam  fidere  diuis,  plura  ad  LXXVI  12.    Hemere',  leuiter  spretaque 

33* 


516  LXVIIIb  39-45. 

deorum  ira.  dicit  autem  haec  poeta  exemplar  Alexandrinum  secutus 
respectu  poenae,  quam  Veneris  maxime  ira  inpendit  Laudamiae  (cf. 
suijra),  et  innuit  simul  animo  demisso,  uelle  se  suo  amori  quantumuis 
grato  renuntiare  potius  quam  offendere  deos,  si  forte  horum  iram  sibi 
contraxerit  ob  suas  cum  Lesbia  nuptias  inconcessas.  —  39.  qiiain  ieiiina 
pium  desideret  ara  eruorem.  quam  sit  necessarium,  diuos  pacificare 
sacris.  nam  ut  poetae  omnes  res  inanimatas  tamquam  uiuentes  sensuum 
faciunt  compotes,  sic  etiam  loco  ipsorum  deorum  sacrata  his  ara  (cf. 
Aen.  V  48  maestas  aras)  dicitur  'ieiuna',  utpote  quae  nondum  biberit 
cruorem  hostiarum,  desiderare  siue  auere  (Plin.  h.  n.  XVII  26,  249  ar- 
bores  desiderant  rigari,  Hor.  od.  IV  11,  6  ara  ..  auet  inmolato  spargier 
agno)  sacrum  sanguinem;  nam  ^pius',  plane  ut  ''sacer',  de  quibuscum- 
que  rebus  ad  deos  pertinentibus  adhibetur  (cf.  'ture,  farre  pio,  pia  uota', 
sim.).  —  40.  amisso  uiro.  scil.  Troiam  proficisci  a  Graecis  coacto  (non 
morte,  redarguente  u.  sq. ,  quamquam  Troiam  ire  et  mori  unum  erat 
Protesilao,  cf.  45).  —  41.  coniiigis  aute  coacta  uoui  dimittere  collum. 
'noui',  cf.  ad  LXI  32.  'coacta',  ex  praesenti  deorum  poena  (cf,  supra), 
de  qua  ut  cogitemus  suadet  omnino  totus  locus.  'dim.  collum',  quod 
amplexa  tenet;  Ouid.  epist.  15,  155  tene  manus  umquam  nostrae  dimittere 
uellent,  tene  meo  paterer  uiuus  dbire  sinu?  —  42.  quam  ueniens  una 
atque  altera  riirsus  biems.  'unus  et  alter'  cura  ualeat  plerumque 
''complures'  (cf.  quae  dixi  ad  Tac.  dial.  p.  76),  hic  additum  'rursus'  ut 
ad  uerbum  intellegamus  cogit;  Ter.  Andr.  I  1,  50  unus  et  item  alter. 
'ueniens',  in  orbe  annuo  rediens,  de  tempore  futuro,  ut  Verg.  Aen.  I  283, 
Hor.  a.  p.  175.  —  43.  noctibus  in  longis  auidum  saturasset  amorem. 
Lucr.  V  699  noctes  kiberno  tempore  longae ,  per  quas  ('in')  amorem  exer- 
cere  in  molli  lectulo  iuuat  (cf.  et  Ouid.  epist.  16,  181).  de  auido  amore 
cf.  Lucr.  IV  1101  sqq.;  ''saturare',  ut  LXIV  220;  Sen.  Troad.  762  am- 
plexu  ultimo  auidos  dolores  satio.  —  44.  posset  ut  abrupto  uiuere  con- 
iugio.  abstractum  pro  concreto ,  ut  docet  u.  46 :  ut  '  hospitium '  pro 
'hospes'  Prop.  I  15,  20,  'seruitium'  pro  'seruus'  adhibetur,  sic  'cou- 
iugium'  pro  'coniux'  Prop.  III  13,  19  et  certamen  habet  leti,  quae  uiua 
sequatur  coniugium,  Verg.  Aen.  II  579,  Lygdam.  4,  74.  quo  magis  iam 
patet,  male  Cr  ex  coniectura  nempe  scribae  praebere  'abrupto'  (nam 
uitam  coniux  ipse  abrumpit,  fato  abripitur;  et  coniugium  abrumpitur 
ex.  gr.  diuortio),  sed  proficiscendum  esse  ab  0 ,  in  cuius  scriptura  'abiu 
nupto'  latere  putaui  putoque  'absumpto',  hoc  est,  dempto;  cf.  praeter 
Aen.  I  555  Tac.  ann.  VI  32  nouo  genere  mortis  absumptus  et  alia  multa. 
—  45.  quod  scibant  Parcae  non  lougo  tenipore  abisse.  expectamus 
fere  'quod  (=  quem)  mortuum  esse'.  nam  perfectum  tempus  facile  ex- 
plicatur,  si  uerba  in  orationem  uertimus  derectam:  'Protesilaus  secun- 
dum  fatorum  decretum  paruo  tantum  spatio  interiecto  (itinere  maritimo) 
mortuus  est,  si  Troiam  profectus  erit';  quod  nil  aliud  sibi  uult  quam 
'statim  morietur' ;  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  97.  sed  'abire'  num  'mori' 
possit  aequare,  perquam  est  dubium;  quam  notionem  illud  ubique  nan- 


LXVIIP  46-48.  517 

ciscitur  ex  ipso  aliquo  addito,  ueluti  in  diclionibus  'abire  e  uita'  et 
'abire  hiuc  in  communem  locum';  nec  dubito  quin  apud  Lucil.  XXX 
38  M.  insperato  abiit  tale  aliquid  olim  praecesserit;  ut  et  in  glossa 
dubiae  fidei,  quam  praebet  Paulus  Festi  p.  380  abitionem  antiqui  dice- 
bant  mortem  (ueluti  'iu  Orcum  abitionem'  intellegimus).  Itali  olim  'ab- 
esse'  proposuerunt:  hoc,  puellam  siue  coniuge  esse  uicturam,  mox 
euenturum  esse.  quae  sententia  mihi  quidem  et  languida  uidetur  et 
potius  flagitare  'adesse',  quod  Santenius  coniecit;  nam  'non  lougo  tem- 
pore'  ad  futurum  spectans  latine  ualet  ''post  breue  tempus' ;  Prop.  II 
18,  20  Jiaud  longa  curua  futura  die.  iam  cum  Ribbeckianum  'uixe' 
careat  probabilitate,  restituo  ''obisse',  qaod  accurate  id  quod  desidera- 
nius  designat  (semper  'o'  et  'a'  fluctuant  iu  his  uocibus).  restat  alte- 
rum  uitium  in  ''scibant'  tradito  a  Y,  quod  miro  sane  et  insolenti  modo 
est  dictum;  nam  si  Santenius  cp.  tragici  incerti  u.  87  R.  scibam  me  in 
mortiferum  bellum,  non  in  epulas  mittere  (filium),  hoc  recte  loquitur 
homo  de  re  illa  certus;  sed  Parcae,  quae  olim  fata  cecinerunt,  ita  'de- 
creuisse'  uel  similiter  sunt  dicendae,  ut  docet  facile  sensus  communis. 
nam  ne  hoc  quidem  rectum  est,  solas  Parcas  mortis  Protesilao  Troiam 
profecto  instantis  conscias  fuisse,  siquidem  fama  eius  rei  quamquam 
nondum  aperta  uagabatur  (cf.  Ouid.  epist.  13 ,  93) ;  suspicorque  ob  eam 
causam  sibi  detectam  duces  Graecorum  ui  adhibita  (cf.  supra)  secum 
Troiam  abduxisse  uirum;  quem  notissimum  est  iam  nomine  fata  indi- 
care :  Ausou.  epit.  her.  13  (12)  fatule  adscriptum  nomen  tnihi  Protesilao; 
nam  primus  Danaum  bello  obii  Phrygio,  audaci  ingressus  Sigeia  litora 
saltu  . . .  hoc  letum  iam  tum  mca  fata  canebant,  tale  mihi  nomen  cum 
pater  inposuit.  itaque  non  auctore  Lachmanno  'scibat'  (nam  Laudamia 
utique  nil  certi  de  re  illa  compererat  teste  Ouidio  1. 1.),  sed  cum  LMuellero 
'scirant',  a  sciscendi  uerbo  ductum,  esse  reponendum  apparet:  Prop.  II 
13,  43  in  primis  animam  me  ponere  cunis  iussisset  quaeuis  de  tribus  u/na 
soror,  Lucian.  d.  m.  19  ipse  dicit  Protesilaus  ov  yccQ  iyo)  xovt(ov  atrios, 
aXX'  Tj  MoiQK  xat  ro  i^  (^QX^I?  ovzcog  iTtiKSKlaad^cci  (Philostr.  her.  p.  284). 
de  constructione  cf.  Sil.  ItaL  VII  544  solem  concedere  nocti  sciscant.  — 
46.  si  miles  uiuros  isset  ad  Iliacos.  ^miles',  bellator,  etiam  de  duce, 
ut  Prop.  II  13,  48  de  Nestore  lliacis  miles  in  aggeribus.  ^muri  Iliaci' 
pro  Troia  positi  sunt  respectu  oppugnationis  instituendae.  iamque  ad 
Troiam  delapsus  exspatiandi  licentiam  sibi  sumit  poeta,  causa  huius 
degressionis  aperta:  quae  enim  Troia  Laudamiae  uirum  ademit,  eadem 
ob  fratris  mortem  Catullum  diuisit  a  Lesbia  sua;  et  in  comparationem 
coeptam  hoc  quoque  bene  quadrat,  quod  poeta  amoris  sui  inconcessi 
sibi  conscius  tacito  pectore  in  hac  re  poenam  quandam  deorum  agnoscere 
sibi  uidetnr  (cf.  37  sq.).  —  47,  4H.  iiam  tum  Heleuae  raptu  primores 
Argiuorum  coeperat  ad  sese  Troia  ciere  uiros.  ''raptu',  ob  raptum; 
Kuehnerus  gr.  L  II  p.  291.  'primores  uiros'  (cf.  Tac.  ann.  IV  10  pri- 
mores  feminae)  hic  tam  ad  genus  quam  ad  uirtutes  refer;  Hom.  II.  X 
273   ndvtsq  ocqigxoi,   Verg.   Aen.   IX  309  primorum  manus,  Lucr.   1   87 


518  LXVlll'^  49-53. 

ductores  Danaiim  delecti,  prima  uirorum,   Cat.  LXIV  4.     'ad  se  ciere', 
contra  se   ruouere   et  excitare  in  arma,  ut  saepe   apud  priscos  uiaxime 
'ad'  pro  'aduersus' ;  cf.  Aen.  VI  165  aere  ciere  uiros,   et  similiter  Lucr. 
V  946  decursus  aquai  largiis  citat   (==  ad  se  uocat)   lafe  sitientia  saecla 
ferarum  ex    emeudatioue   Ritschelii    [opusc.    II   p.  435].      ''coeperat'    de 
initio  expeditionis,  quae  parabatur  Aulide,  quo  contendit  Protesilaus.  — 
49.  Troia,   nefas,  comniune  sepulcrum  Asiae   Europaeque.     'nefas' 
parenthetice  cum  indignatione,  ut  ex.  gr.  Aen.  X  673,  Hor    od.  III  24,  30 
(nou  explicaudum  secundum  Aen.  II  585).    Hor.  sat.  I  8,  10  hoc  miserae 
plebi  stahat  commune  sepulcrum ,  Lucr.  V  259;  et  similiter  Hclena  audit 
Troiae  et  patriac   communis  Erinys  Aen.  II  573;    Prop.  II  1,  27   ciuilia 
busta  Philippos,  Liuius  XXXI  29  Capua  sepulcrim  ac  monumentum  Cam- 
pani  populi;   cf.   et  Ciris   131.     Ouid.   am.   II   12,   17   nisi  rapta  fuissct 
Tyndaris,  Europae  pax  Asiaeque  forct,  ut  semper  Europa  utpote  adorta 
Asiam  praeponitur   (Aen.  VII  223  et  X  90,   Prop.  II  3,  36,   Sen.  Agam. 
274,  uam  ib.   205   diuersus    est,   Val.  Flacc.  VIII  396,    Stat.   Ach.   I   82 
et  410),  ut  appareat  non  sine  causa  Italos  traiecisse  hic  'Europae  Asiae- 
que',   siquidem   hoc   multo   melius   in  rem   quadrat:    commune  tam  in- 
puguantium   Graecorum   quam    inpugnatorum  Teucrorum.  —  50.  Troia, 
uirum  et  uirtutum  omuium   acerba  ciuis.    ubi  uiri  fortissime  dimi- 
cantes  in  cinerem  sunt  conuersi  coupositique;  similiter  Claudian.  de  bell. 
Get.  637  (PoUentia)  iiirtutis  fatale  solum,   memorabile  bustum  barbariae. 
dicitur  'cinis'    (de   qua  uoce  feminina  cf.   ad   CI  4)    'acerba',  utpote  ob 
optimorum    et  Graecorum   et  Troianorum    mortem  praematuram;   Ouid. 
met.  XIV  187   acerba   morte,   Verg.  Aen.  VI  429   acerbo   funere.     pulcre 
^uirtutes'  (de  plurali  cf.  ad  LXIV  51,  Prop.  IV  10,  17)  cum  'uiri',  unde 
descendit,    copulatur:    Lucil.    inc.   fr.   22   M.    specimen    uirtutis    uirique, 
Verg.  Aen.  I  566  uirtutesque  uirosque;  quae  tamen  cum  coeant  in  unam 
notionem  uirorum  uirtutibus  maxime  insignium,  facile  accedit  'omnium': 
optimus  quisque  cecidit.  —  51.  quaeue  etiam  nostro  letum  miserabile 
fratri  attulit.    haec  est  felicissima  et  unice  recta  in  loco  sexcentis  cou- 
iecturis   uexato   emendatio  Nicolai  Heinsii,    qui   scripturam  libri  V  ^|ue 
uetet  id'  ortam  intellexit  ex  'quene   etia';   nimirum    'quaene'  hic  ualet 
'quippe  quae',   ut   uidimus   ad  LXIV    180:   uere   optimi  cuiusque  funus 
praematurum  Troia  uidit,   siquidem   etiam  fratri  meo  mortem  contraxit 
(sic  enim    'attulit'    accipe:   cf.   ex.  gr.   Cic.  d.  n.  d.   II  3,  7).     iam   dixi 
causam   huius   mortis   ignotam  esse.     in  longa  quae  sequitur  parenthesi 
fere  easdem  quas  in  c.  LXVIII''  querellas   poeta  profert  (quae  repetitio 
quo  pacto  facile  excusetur,  supra  exposui),   non   solum  fratris  unice  di- 
lecti  dolore  abreptus,  sed  etiam  similem  aliqua  ex  parte  suam  et  Lau- 
.   damiae   sortem  respiciens.  —   52.   cf.  LXVIII*  20,   ubi  iam  monui  huic 
parenthesi  ''ei'  (quae  est  uera  et  antiqua  interiectionis  forma)  magis  con- 
uenire  quam  'o'.  —  53.  ei  misero  fratri  iocundum  lumen  ademptum. 
facile  apparet  cur  poeta  non  et  LXVIII*  21,   ut  cetera,  transscripserit : 
quae  illic  ipse  conexus   suppeditauit,  hic  abundabant  plane,  cum  prae- 


LXVIIlb  54-58.  519 

sertim  ciudem  reni  u.  55  sq.  iudicareut.  alia  uerba  igitur  cum  circum- 
spicienda  csseut,  repetiiiit,  ut  dolori  couuenit,  priora.  quamquam  in 
uulgata  lectione  haec  repetitiu  male  instituitur.  lumen  adimitur  mo- 
rienti:  Lucr.  III  1033  lumine  adcmpto  cmimam  moribundo  corpore  fudit\ 
et  haec  uita  quia  dulcis  est,  iucunduui  dicitur:  Verg.  Aeu.  VI  3G3  per 
caeli  iucundum  lumen  et  auras,  Anth.  lat.  499,  5  [PLM.  IV  p.  412]  quam 
facile  offuseant  iucundum  tristia  lumen.  male  autem  se  habet  et  muta- 
tum  subiectum,  quia  sequens  'tecum'  fratris  ipsius  appellationem  prae- 
cedeutem  desiderat,  et  omissum  in  hoc  enuntiato  'est',  quod  abesse  apud 
Catullum  uisi  in  cortis  quibusdam  formulis  non  solet;  ipsa  autem  lectio 
uulgata  dubia  est  utpote  ex  Gr  profecta  (uisi  quod  hic  ^adeptum'),  cum 
contra  0  praebeat  'iocundumq;  limine  adeptum'.  iam  ad  repetitionem 
priorum  sufliciebat  'ei  misero  adempte'  (nam  'mihi'  ultro  supplemus), 
cui  accedere  potuit,  quo  repetitio  tolerabilis  fieret,  quaedam  amplificatio. 
et  cuni  ex  tradito  'adeptuui'  facile  euadat  'adempte'  ('m'  olim  supra 
'pte'  natabat),  quae  restant  olim  ita  expediui,  ut  ''iocundo  e  lumine' 
restituerem:  ^e  lumiue  adimi'  tam  bene  quam  'e  uita  tolli'  similiaue 
dicuntur.  sed  hic  quoque  otiosissimum  illud  'fratri'  (pro  quo  prius  de- 
deram  ^frater')  alio  postea  me  duxit.  nam  ex  'iocundumq;'  eliciens 
'iocundo  in  '  (exaratum  fuit  olim  'iocundum',  posita  ^o'  suijra  alte- 
ram  ''u')  sic  totum  nunc  redintegro  'ei  misero  aetatis  iocundo  in  liraine 
adempte';  est  enim  'limen  aetatis'  siue  'uitae'  adulescentia,  ut  Stat. 
silu.   II    1 ,  38   anni  stantes  in   limine  uitae   (cf.   et  Marklandus  ibid.  II 

6,  70);  et  ad  attributum  'iocundus'  cf.  LXVIII^  16.  —  54,  55,  56.  cf. 
LXVIIl^  22  sqq.  —  57,  58.  que  nuuc  tam  longe  non  inter  nota  se- 
pulcra  nec  prope  coguatos  couiposituni  cineris.  ex  'que'  Itali  effe- 
ceruut  ^quem'.  sed  quamquam  pronomine  relatiuo  saepius  nouom  enun- 
tiatum  adiungitur  priori  (cf.  u.  30,  61,  65,  91,  95),  tamen  in  hac  parenthesi 
iam  per  se  longiore  quam  male  nouom  inferatur  enuntiatum  cum  magno 
perspicuitatis  damno,  cum  omnia  iusserint  continuare  fratris  adlocutio- 
nem,  facile  qui  pulcri  fruitur  sensu  intellegit;  idemque  lubenter,  puto, 
mecum  reddet  poetae  ^te',  cum  praesertim  traditum  'que'  ex  uersus 
praecedeutis  initio  sit  ortum.  'tam  louge';  Veronae  quij)pe  hoc  carmen 
scriptum;  Santenius  cp.  Ouid.  tr.  III  3,  37  tam  procul  ignotis  igitur 
moriemur  in  oris  et  Petron.  c.  115.  notum  est  quam  fuerit  ueteribus 
gratuni  sepeliri  in  terra  patria  et  iu  eodem  cum  parentibus  auisque 
mouumento;  cf.  ex.  gr.  Ciris  385  cineri  patria  est  iiicunda  sepulto,  Ouid. 
met.  XIII  524  condeturque  tuum  monumentis  corpus  auitis.  'nota'  et 
'cognata'  non  sunt  mera  synonyma,  sed  cum  gradatione  iunguntur:  inter 
monumenta  sepulcralia  notorum  siue  ciuium,  hoc  est  patria,  et  iuxta 
propinquorum  urnas,  in  quibus  cineres  ossaque  combustorum  solebant 
'componi'  (Val.  Flacc.  VII  208,  Lygdam.  2,  26  ibique  Broukhus.).  'cognati 
cineres'  (nam  in  plurali,  de  quo  cf.  Neuius  d.  f.  1.  I  p.  411,  non  facile 
iuuenitur  genus  femininum,  metri  necessitate  cogente  nulla),  ut  Prop.  III 

7,  9   et  mater  non  iusta  piae  dare  debita  terrae  nec  pote  cognatos  inter 


520  LXVIIP  59—62. 

humare  rogos,  Stat.  silu.  II  4,  22  cognata  funera,  Ouid.  epist.  14,  81  cognatae 
mortis,  cf.  et  ad  LXIV  384  (LXVIII'*  14).  de  'cineris'  foimapro  'cineres'  cf. 
supra  p.  51.  —  59,  00.   sed  Troia  obsceiia,  Troia  infelice  sepultnm 
(letiuet  extreuio  terra  alieua  solo.    huius  et  prioris  distichi  membra 
per  chiasmum  iuter  se   coutraria  sunt.     te  se['ultum  ^detinet'  siue  iu  se 
retinet  {■Aazsxi^i)   nobisque    quibus   deberis   inuidet   (cf.  Tac.  ann.  XII  44 
cum  Nipperdei    adnot.    et  XIV   65,    Stat.   Theb.   XII   561)    terra   aliena 
(oppos.  'nota  sep.')  in  extrema  orbis  parte  (respondet  'tam  longe').    et- 
enim  qui  ^extremum  solum'  oram  Troadis  siue  litus  Ehoeteum  (LXV  7) 
esse  putaut,  neque  ad  oppositionem  attenduut  neque  uero  ad  hoc,  accu- 
ratiorem   loci  definitionem   exhiberi   ablatiuo    illo  'Troia  obscena,  Troia 
infelice' ;   recte  Santenius  cp.  Ouid.  tr.  III  3,  13  in  extremis  iaceo  popu- 
lisque   locisquc.     in  illa   autem   praeposita    loci    definitione   Troia   totam 
designat  regionem;   quae    'infelix'    siue  tristis   propterea   uocatur,   quod 
in   terra  ignota  mori  tristissimum   putabatur,    cum  desset   tumulo  pia 
carorum  cura;   in  quali  regione  ignota  obire  et  Tibullus  I  3,  3  sqq.  de- 
precatur  et  Ouidius  tr.  III  3,  38  tristia  fata  uocat;    cf.  et  praeter  Soph. 
Electr.  1115  sqq.    Ouid.  met.  II  337  et  epist.  10,  121,  Verg.  Aen.  IX  485, 
alia.    hoc  igitur  respoudet  illis  ''nec  prope  cognatos  cineres'.    restat  iam 
uox  'obscena'.     uulgo  ita   appellari    putant  Troiam  utpote   execraudam, 
comparantes   Ouid.  epist.  5,  119,   ubi  nauis   Helenam  Troiam   adducens 
obscena  puppis  uocatur,   et  Accium  trag.  511  R.   obscena  dicta  aliaque; 
quibus  locis  omnibus  'obscenum'  ita   est  'infelix',    ut  malum  in  tempus 
futurum   omen   significet.     potuit   ergo   ex.  gr.  id,   quod  olim  Laumedon 
deos  pacta  mercede  fraudauit,  obscenum  in  ueuiens  aeuom  uocari;  Troia 
quo  iure  postea  quoque,   ubi   dudum   poenas  persoluit   (nec  Hor.  od.  III 
3,  61  sqq.  huc  facit),  et  ipsa  obscena  dicatur,   plane   nos  latet.     melius 
explicaturi  fuiseent  'polluta';   cf.  consol.  Liuiae  280  strata  per  obscenas 
corpora  nuda  uias:,   quamquam  et  hoc,  contectam  olim  herouni  cadaue- 
ribus  Troada  et  nunc  obscenam  esse,  •nimium  et  paene  iueptum  est.    hic 
quoque  uerum  aperit  oppositio.    etenim  terrae  ignotae  notio  prae  ceteris 
eflferenda  parum  uel  nihil  effertur  solo  illo  'infelice'.    itaque  quod  eodem 
compendio    ('obsca')    exaratur    'obscura'    restituendum    proposui:    Troia 
ignota   et  propterea  infelice.     omne  nimirum  ignotum   dici  'obscurum', 
notum    est;    cf.    ex.  gr.    Claudian.   r.   Pros.   III    121    sedes   obscurior.      de 
ablatiuo  rarissimo    'infelice'    cf.  Neuius   d.  f.  I.  II  p.  47.     Troia  iterum 
conmemorata  aptam  ad  rem  redeundi  ansam  praebuit.  —  61,  62.  fertur 
simul  imdique  pubes  trraeca  penetralis  deseruisse  focos.    ne  mireris 
'fertur  deseruisse'  post  'coeperat  ciere'  (48)  expectesque  potius  'deseruit': 
est  haec   soUemnis   poetis   circumscriptio   plurimis    locis   obseruanda,   in 
quibus  'dicitur',  'traditur'  similiaque   uim   suam  perdunt,  ut  Ouid.  fast. 
II  289  ante  louem  genitum  terras  habuisse  fermitur  Arcades,  et  luna  gens 
prior  illa  fuit;  cf.  Marklandus  ad  Stat.  silu.  V  1,  33.    lacunosum  deiude 
uersum  suppleui  recipiendo  Italorum  commentum  'simul';  quod,  si  olim 
•simol'  scriptum  fuit,  facile  inter  'r'  et  'und'  intercidere  potuit;  quam- 


LXVIIli'  63-08.  521 

quam  et  alia  supplemeuta  praesto  est  excogitare;  ueluti  Froehlichius  'cun- 
cta',  Eldickius  'lecta',  ego  aliquando  'ualida'  coniecimus.  ad  'undique' 
Eldickius  cp.  Bion.  XV  9  ov8b  Ttg^EAArjv  ovts  MvnrjVKiwv  ovx'  "llliSog  ovts 
AttKavwv  (isivsv  ibv  Katu  Swfia,  cpsQwv  Svarcivov  "jQrjcc.  cf.  et  Stat.  Ach.  I 
406  sqq.  librariis  iterum  debetur  forma  uulgaris  ''Graeca'  pro  ea,  quae 
poetis  Latinis  (de  prosa  oratione  cf.  Nipperdeius  opusc.  p.  286)  ubique  in 
sermone  paulum  altiorc  est  usitata;  'Graia'  uere  restituit  LMuellerus  (cf. 
statim  u.  69  et  LXVI  58).  'foci',  qui  interdum  penates  iuxta  focum 
positos  indicant  (ut  Prop.  IV  11,  42),  audiuut  'penetrales',  quemadrao- 
dum  omne  quod  interius  positum  est  (cf  tecta  p.  Verg.  G.  I  379,  sedes 
p.  Aen.  IV  504),  hoc  est,  domestici:  Aen.  V  660  rapiuntque  focis  penc- 
tralibus  ignem,  Cic.  d.  n.  d.  II  27,  67  penates  .  .  etiam  penetrales  a  poetis 
dicuntur  et  de  har.  resp.  27,  57  abditos  ac  penetrales  focos.  superflue 
'deos'  pro  'focos'  ttali.  —  63,  64.  nei  Paris  jjbdiicta  gauisus  libera 
moeclia  otia  pacato  degeret  iu  thalamo.  'nei',  ut  supra  3,  pro  "'ne'. 
Paris  'gauisus',  dum  laetus  fruitur  ouatque  Helena  rapta  (Verg.  x\en. 
VII  362  abducta  uirginc  praedo,  X  79),  quae  prisca  cum  seueritate  audit 
'moecha',  degit  siue  peragit  'otia  libera',  a  nullo  turbata  (Ouid.  a.  a. 
II  729  ciim  libera  dantur  otia,  Hor.  epist.  I  7,  36;  Culex  73  otia  degen- 
tem),  in  thalamo  (Hor.  od.  I  15,  13  sqq.)  'pacato',  tuto  securoque  (Lucr. 
V  1154  pacatam  dcgere  uitam).  —  65.  quo  tibi  tum  casu,  pulcherrima 
Laudamia.  qua  occasione,  cum  Troiam  properatum  est.  Laudamiam 
ut.  pulcritudinis  specimen  (quod  innuit  superlatiuus)  praedicat  ex.  gr. 
Aegritudo  Perdicae  229  [PLM.  V  p.  122].  —  66.  ereptum  est  uita  dul- 
cius  atque  anima  coniugium.  hoc  est  coniux  (ut  44),  qui  uon  solum 
dulcior  quam  uita  (.LXIV  215,  Culex  212  tua  dum  mi  carior  ijjsa  uita 
fuit  uita,  Lucan.  V  739  uita  miki  dulcior  ..  coniux),  sed  etiam  quam 
uita  atque  anima  audit  (cf.  Hor.  od.  IV  8,  14  spiritus  et  uita),  arden- 
tissimus  nempe  ut  mulieris  amor  depingatur;  ad  quem  declarandum 
etiam  faciunt  sqq. :  —  67,  68.  tanto  te  absorbeus  uertice  amoris 
aestus  in  abruptum  detulerat  barathrum.  'tanto'  (supple  'enim')  ad 
superiora  spectat,  non  cum  ''quale'  u.  69  cohaei-et.  'amoris'  in  medio 
positum  tam  ad  'aestus'  (Ouid.  am.  III  5,  36  aestus  amoris  erat)  quam 
ad  'uertice'  pertinet;  pro  quo  Itali  'uortice'  uoluerunt  restituere,  in- 
ferentes  discrimen  postea  demum  a  grammaticis  inuentum,  cum  'uertex' 
forma  iam  inde  a  Scipione  Africano  magis  increbuisset  (Charis.  p.  88  K., 
Quintil.  I  7,  25).  iam  obuia  maris  aestuantis  imagine  (Ouid.  epist.  15,  25) 
puellam  absorbuerat  aestus  amoris  uertice  (Aen.  1  117  uorat  aequore  uer- 
tex,  Plaut.  Bacch.  III  3,  67,  Cic.  Brut.  81,  282  hunc  absorbuerat  aest^is 
gloriae,  lustin.  IX  1,  13  sorbentis  aestus  uorago)  et  ita  detulerat  siue 
abripuerat  in  uoraginem  profundam  atque  periculosam  (cf.  ex.  gr.  Tac. 
h.  I  48  mox  Galbae  amicitia  in  abruptum  tractus).  nam  baratlirum  etiam 
de  maris  praecipiti  profuudo  adhibetur  (Aen.  III  420  laeuum  inplacata 
Charybdis  obsidet  atque  imo  barathri  ter  gurgite  uastos  sorbet  in  abruptum 
fluctus);    et  ut  ab  Hesychio  XaQv^Sig  explicatur  ^facfta  &c(Xda6rig,  apte 


522  LXVlUb  69-72. 

cp.  Vulpius  Hor.  od.  I  27,  19  qiianta  laborabas  Cltaryhdi,  digne  puer 
meliore  fla^uma.  sed  quodnam  erat  illud,  qnod  baratbri  uoce  indicatur, 
perieulum,  quae  pernicies?  mortem  esse  uolunt  Protesilai.  alio  me  ducit 
plusquamperfectum  ^detulerat',  quod  uisi  ad  tempus  nuptiis  praecedens 
non  referri  posse  uidetur:  in  tam  uebementem  altumque  amorem  inci- 
deras  uiso  primum  Protesilao  (Tbeocr.  3,  42  cog  i'dsv,  tog  iiidvr],  ws  ig 
^a&vv  aXi.sz'  sQata),  ut  uita  atque  anima  bic  tibi  fieret  carior,  tu  sine 
boc  uiuere  omnino  nequires.  boc  est  illud  baratbrum,  in  quod  eam 
abripuerat  amor  insanus  quodque  absorbuit  eani  tum,  cum  subito  Pro- 
tesilaus  ad  Troiam  uocabatur  (cf.  ad  77).  iterum  nunc,  ut  Alexandri- 
norum  discipulus  gnauus,  poeta  a  proposito  abeiTans  baratbri  depingendi 
occasionem  adripit:  —  69,  70.  qiiale  ferunt  Grai  Pheiieum  prope 
Cylleneum  siccare  enuilsa  piugue  palude  solum.  Pbeneos  est  urbs 
Arcadiae  sub  Cyllene  monte  in  ualle  sita,  quam  iam  Homerus  11.  II 
605  sqq.  conmemorat;  'Pbeneum'  formam  ueutralem  ut  babet  Plin.  b.  n. 
IV  6,  10,  ita  bic  sequi  iiidetur  Catullus.  uallis  autem  illa  cum  tam 
aquis  ex  Cyllene  confluentibus  quam  Olbii  fluuii  inundatione  laboraret 
paludum  copia  nimia  (de  lacu  quodam,  cui  et  ipsi  Pbenei  nomen,  cf. 
Herod.  VI  74  et  Ouid.  met.  XV  332),  iam  olim  fossae  sunt  factae,  qui- 
bus  deriuarentur  stagna;  quas  Herculi  deberi  adserunt  fabulae.  Pausan. 
VIII  14  dia  ^SGOv  ds  agv^sv  'HQayiXfig  rov  ^svsaxwv  itsSiov  QSVfia  slvai 
xm  notanm  z<5  'Oi.§i(a,  ovxiva  'AQodvLOV  'AQKadmv  -naXovaiv  stsqoi  Kal  ovn 
"OX§iov,  ftijxog  (isv  Tov  OQi^yfiaTog  Gxddioi  TtsvTT^KOvzd  siai,  ^dd^og  8s, 
oGov  fii]  nsnxcaKog  sgtiv  avTOv ,  xaJ  sg  TQidKOVTa  v.ad"i^HSi.  nodag.  uude 
apparet  quo  iure  comparationi  ansam  dederit  altitudo  fossarum,  quae 
'baratbra'  uocabantur:  Strabo  p.  389  'EQaroG&svrjg  di  cprjGi  nsQi  ^svsov 
(isv  Tov  'AvCav  v.aXov(LSVov  noTa(t,ov  lifivd^siv  tcc  nQO  Tjjs  nolscog,  v,ata- 
SvsG&ai  8'  sig  rivag  ri&(iovs  ovg  ■naXstG&ai  ^SQS&Qa  iterumque  Pausan. 
I.  1.  wqp'  svaTSQcp  §s  sGTi  tc5  OQSi  pdQuQ^QOV  t6  vdcoQ  nazadsxoiisvov  em 
Tov  nsSCov.  Ta  8s  ^aQa&Qa  ot  ^svsaTai  TUVTd  cpaaiv  slvat,  %stQonoiriTa, 
notriGai  8s  avrd  'HQay.lsa  (uide  cetera,  in  quibus  diuersam  a  uostra 
fabulae  speciem  babes);  cf.  et  Bursianus  geogr.  gr.  II  p.  199.  hoe  igitur 
barathrum,  ubi  paludem  emulsit  siue  exbausit  absorbuitque  (cf.  LXXX  8, 
Tac.  Agr.  31  siluis  ac  paludibiis  emulgendis  ex  emendatione  nostra), 
siccat  siue  exsiccat  (praesens  autem  tempus  de  re  ad  suum  aeuom  du- 
rante  adhibet  poeta)  uallis  solum  iam  pingue  ac  fertile,  quale  inprimis 
est  aptum  agrorum  pecorumque  culturae  (Verg.  G.  I  64  terrae  pingue 
solum).  nam  in  'siccare'  uerissime  Scbraderus  correxit  traditum  'sic- 
cari',  quod  nemo  bene  sanus  ita  defendet  ut  'quale'  pro  ablatiuo  habeat; 
quae  forma  et  exemplo  et  probabilitate  caret.  —  71,  72.  quod  quon- 
dam  caesis  montis  fodisse  medullis  audit  falsiparens  Ampliitryo- 
niades.  'quod',  baratbrum.  ''medullae'  de  monte  interiore,  ut  similiter 
adnotante  Vulpio  de  tellure  Sil.  Ital.  XII  135;  adice  Grat.  Cyneg.  444 
ruptoque  e  pectore  montis,  Verg.  Aen.  III  575  uiscera  montis,  Sen.  epigr. 
52,  5;  cf.  Gerberus   libri  'd.  Spracbe   a.  Kunst'  I  p.  375.     'caesis',  ut 


LXVlIlb  73_78.  523 

Plin.  li.  u.  Xll  praef.  2  caedi  montes  in  mannora.  'Amphitryoniades' 
saepius  iude  ab  Hesiodo  Hercules  audit,  ut  Aen.  VHI  214;  sed  iterum 
doctrinam  Niligenam  ostendit  poeta  Romanus  secundum  illud  exemplaris 
bui  xpsvSonuTcoQ  (quod  paulo  aliter  adbibet  Callim.  hymn.  Cer.  99)  illi 
adiciens  attributum  uoue  formatum  'falsiparens':  Amphitruonis  filius,  qui 
tamen  eum  falso  uocat  parentem  suum,  utpote  ex  loue  prosatus.  ^xudit' 
(sic  uere  Palmerius,  minus  bene  Weisius  ''gaudet',  pro  tradito  'audet'), 
quemadmodum  alibi  ut  'uocari,  appellari'  construitur  adhibeturquc 
(Kuehuerus  gr.  1.  II  p.  10  sq ),  ita  hic  uoue  et  sine  dubio  ad  fontem 
graecum  cum  iufinitiuo  iunctum  adaequat  'fertur';  quod  eo  facilius  fieri 
licuit  quod  'cluet'  prisci  eodem  modo  pouebaut  (cf.  ex.  gr.  Lucr.  IV  53 
cluct  de  corpore  fusa  uagari).  —  73,  71.  tempore  quo  certa  Stymplialia 
monstra  sa^itta  perculit  imperio  deterioris  eri.  accuratius  res  in- 
lustratur:  postquam  (XXXV  13)  uersatus  in  Arcadia  (et  Stymphalos  uiciua 
Pheueo;  Bnrsianus  1.  1.  p.  195)  quintum  athlorum  (aerumnarum)  ab 
Eurystheo  inpositorum  absoluit,  sua  sponte  hoc  quoque  parergon  bara- 
thron  illud  fodieudi  suscepit.  'certa',  semper  scopum  ferieute:  Ouid. 
met.  I  519  et  Hor.  od.  I  12,  23  sagitta  certa,  Aen.  XI  767  hastam  cer- 
tam,  Val.  Flacc.  I  366  certa  iacula.  'monstra'  auteni  aues  Stymphalias 
propterea  uocare  uidetur  poeta,  quod  carne  humana  uescebautur  (Pausan. 
VIII  22;  cf.  et  Hygin.  fab.  20  et  30,  Seru.  ad  Aen.  VIII  300,  schoL 
ApoU.  Rhod.  II  1053,  Prellerus  myth.  gr.  II  p.  197  sqq.).  ''perculit', 
interfecit;  Mart.  IX  101,  7  ^tymphalidas  astris  abstulit.  domiuus  autem 
'deterior',  tuui  uiribus  quam  uirtute  inferior,  Eurystheus  ab  ipso  Her- 
cule  est  uocatus  Hom.  Od.  XI  621  jnaia  yap  noXv  xsiqovi  qpcort  Ssd^iri- 
(irjv,  6  di  (loi  jjaAfTrovg  snsteXl^'  txt&lovg  (II.  XIX  98  sqq.);  et  multi 
in  uexando  Eurystheo  poetae  (Prellerus  1.  1.  p.  186).  obuiae  autem  quae- 
stioui,  quomodo  tandem  hoc  fieri  potuerit  ut  indigno  seruitio  premeretur 
heros,  respondetur  disticho  sq.,  nimirum  uirtutes  osteudendo  beneque 
de  genere  humauo  merendo  strauisse  illum  sibi  iter,  quo  euisus  attiu- 
geret  arces  igneas,  deus  fieret:  —  75,  76.  pluribus  ut  caeli  tereretur 
ianua  diuis,  Hebe  nec  longa  uir^initate  foret.  'iauua'  de  iutroitu, 
ut  Verg.  Aen.  VI  127  patet  atri  ianua  Ditis;  cf.  'limen  terere'  supra  31. 
non  siue  lepore  est  dictum  hoc  'ne  uetula  uieta  fieret  Hebe';  quam  deam 
(luuentam  dictam  Romanis)  notum  est  a  lunone  placata  in  matrimonium 
Herculi  esse  concessam  (Prellerus  h  1.  p.  257);  Hom.  Od.  XI  602  avzog 
dl  aft  a&avcizoiai  &aotaL  zsQnszai  iv  d'alLrjg  ^al  s'xsl  KaXltacpvQOV 
"ll^riv.  —  77,  78.  sed  tuus  altus  amor  barathi'o  fuit  altior  iUo,  qui 
tuum  domitum  ferre  iu^um  docuit.  redit  a  degressione  ad  Lauda- 
miam,  ut  Huus'  monstrat  (cf.  67);  caueasque,  ne  ab  Hercule  iugum 
Eurysthei  suscipiente  aliquid  similitudinis  iu  hoc  distichon  redundare 
putes.  in  iusta  autem  uerborum  difficillimorum  et  iuterpretatioue  et 
emendatione  ualde  iuter  se  discrepant  docti,  qui  in  hoc  tamen  cousen- 
tiunt,  poetam  adludere  ad  ea  quae  post  Protesilai  mortem  acciderunt, 
uiam  monstrante  IVossio  his  uerbis  'Laodamia  uiuentem  maritum  flectere 


524  LXVIIIb  78. 

non  potuit,  quominus  se  relicta  Ilium  proficisceretur;  mortuo  persuasit, 
ut  relictis  inferis  ad  se  rediret'.  haec  ut  priscae  fabulae  formae  parum 
conuenire  supra  demonstrauimus,  ita  a  uero  aberrauerunt  doctorum  in 
in  illis  'qui  tuum'  sanandis  coniecturae,  cum  aut  a  puella  uiro  mortuo 
aut  ab  hoc  puellae  iugum  inpositum  esse  fingerent  miro  modo  negle- 
gentesque  formulae  illius  usum  certum.  ad  quam  quod  attinet,  res  est 
notissima  homines  a  Venere  auersos  et  uirginitate  tumentes  comparari 
solere  a  poetis  et  Graecis  et  Romanis  cum  iuuenco  iuueucaue  aut  cum 
equo  equaue  in  campo  libere  lasciaieute  iugumque  aut  freua  detrectante; 
eosdemque,  ubi  amori  siue  legitimo  siue  furtiuo  cesserint,  sub  iugum 
ire  aut  habenas  accipere  domitos  dici;  unde,  cum  iam  pari  cursu  eant 
uir  pueliaque,  apud  Graecos  av^vysg,  coniuges  apud  Latinos  uocari. 
inlustrat  imagiuem  cum  Prop.  II  3,  47  ac  ueluti  primo  taurus  detraetat 
aratra,  post  uenit  adsueto  mollis  ad  arua  iugo,  sic  primo  iiiuenes  trepi- 
dant  in  amore  feroces,  dehinc  domiti  post  haec  aequa  ct  iniqua  ferunt, 
tum  Ouid.  epist.  4,  21  scilicet  ut  teneros  laedunt  iuga  prima  iuuencos 
frenaque  uix  jjatitur  de  grege  captus  equics,  sic  male  uixque  subit  pri- 
mos  rude  pectus  amores.  igitur  quisquis  uenerem  ante  repudiatam  iam 
non  recusat,  seu  mas  est  seu  femina,  is  ceruices  iugo  submittere,  is 
iugum  ferre  dicitur:  Plaut.  Curc.  I  1,  50  iamne  ea  fert  iugum? ,  Hor. 
carm.  II  5,  1  nondum  subacta  ferre  iugum  ualet  ceruice,  nondum  thunia 
comparis  aequare  nec  tauri  ruentis  in  uenerem  tolerare  pondus.  circa 
uirentes  cst  animus  tuae  campos  iuuencae  eqs.;  Ouid.  epist.  6,  97  scilicet 
ut  tauros  ita  te  (lasona)  iuga  ferre  coegit  (Medea).  similiterque  Tib.  I 
4,  16  {puer)  paulatim  suh  iuga  coUa  dabit,  Ouid.  rem.  am.  90  et  tua 
laesuro  subtrahe  coUa  iugo.  plerumque  autem  imponere  iugum  dia  fin- 
gitur  Venus:  Hor.  od.  I  33,  11,  III  9,  18,  Sen.  Phaedra  584  iUae  feroces 
sentiunt  Veneris  iugum,  Claud.  laus  Serenae  120  quarum  Cythercia  nec- 
dum  sub  iuga  ceriiices  niueas  Hymenaeus  adegit.  legitimo  autem  conubio 
iunctis  praeesse  lunonem  lugam  notum  est.  ad  homines  subactio  re- 
fertur  aut  in  simillima  imagine,  qua  amantes  equo  equaeue  frena  acci- 
pienti  conferuutur  (cf.  ex.  gr.  Stat.  silu.  III  5,  26  tua  [uxoris]  frena 
libens  docilisque  recepi  et  semel  insertas  non  mutaturus  habenas  iisque 
fero),  aut  si  uiri  feminaeue  ueneri  reluctantes,  quemadmodum  animalia 
iugi  impatientia,  uel  ui  uel  multo  certe  cum  labore  domiti  dicuntur, 
unde  apud  Lucil.  XXX  51  et  52  LM.  cupidus  amator  ad  puellam  fero- 
cem  hoc  clamat:  a!  ego  te  uacuam  atque  animosam  Thessalam  ut  indo- 
mitam  frenis  subigam  ante  domemque!  cui  uirgo  uoce  contempta:  tune 
iugo  iungas  me  apte  et  succedere  aratro  inuitam  et  glaebas  subigas  pro- 
scindere  ferro?  quo  in  dialogo  equos  frenandi  et  iugum  iuuencis  ira- 
ponendi  imagines  suauiter  commiscentur ,  ut  etiam  in  illis  incerti  poetae 
tragici  (125  sq.  Ribb.)  uersibus:  erras,  erras:  nam  exuUantem  te  et  prae- 
fidentem  tibi  repriment  ualidae  legum  habenae  atque  imperi  insistent  iuga 
Ciugo'  codd.).  hinc  etiam  apud  Ouid.  epist.  9,  6  Herculi  (quem  uincere 
sane  magnum  erat)   lole  imponere  iugum  audit.     apparet   autem,  ut  ad 


LXVUl^  79-80.  525 

propositum  redeamus,  peruersissime  cogitari  de  mortuis  siue  Protesilao 
siue  Laudamia,  hi  cum  uiuentes  olim  iugum  ferre  didicerint,  utpote  per 
breue  licet  tempus  coniuges.  nec  magis  totius  loci  couexus  tali  fauet 
sententiae.  nam  inde  profectus,  amore  flagrantem  Laudamiam  in  domum 
Protesilai  ueuisse,  superato  itinere  per  mnltaa  degressiones  flexuoso  poeta 
nunc  ad  illud  initium  reuertitur  paulatim,  ut  u.  91  sq.  Lesbiam  in  suum 
gremiuni  uenientem  iterum  cum  heroine  Thessala  coraparet.  barathrum 
autem,  in  quod  haec  delata  erat,  uidimus  fuisse  id  ipsum  quod  sine 
iuui-ne  amato  iam  uiuere  nequiret.  quo  barathro  si  profundior  dicitur 
fuisse  profundus  pudlae  amor  {^ad-vg  tQcog  Theocr.  1.  1.),  eam  ex  illo 
emersisse  atque  uiam,  qua  frueretur  amplius  eo  qui  sibi  uita  atque 
anima  esset  carior,  inuenisse  significatur.  firmiter  autem  recordantes,  ad 
limen  narrationis  (uirginem  amore  uesanam  in  amasii  domum  uenisse) 
pede  lcnto  redire  poetara,  iam  quae  fuerit  illa  uia  ultro  intellegimus: 
cum  sponsus  ad  expeditionem  Troianam  uocaretur,  puella  alto  amore 
suo  impulsa  nec  leges  pudoris  uirginalis  morisque  traditi  nec  deos  cu- 
rauit,  sed  inferens  se  sponsi  aulae  precibus  suis  tandem  adegit  iuuenem, 
ut  uel  inperfecta  domo  fierent  nuptiae.  hoc  est  illud  'amor  tuus  altus 
ferre  iugum  docuit  doraitum  Protesilaum' :  quidquid  ille  reructabatur  ut 
pius  deorum  cultor,  resistere  non  potuit  instanti  mulieri  moremque 
inuitiis  ei  gessit  ('doraitum',  superatum,  ut  Sal.  Cat.  7,  5  uirtus  omnia 
domiierat  alibique).  restat  emendandum  'qui  tuum'.  dedi  olim  ab  Al- 
dinarum  et  Vossii  coniecturis  quibusdam  profectus  'qui  toruum  domi- 
num':  adeo  interdum  in  aperta  luce  caecutimus.  nam  ut  mittam,  'toruum' 
nou  bene  quadrare  in  Protesilaum  reluctautem  (^inuituna'  melius  foret), 
id  quod  est  'dorainum'  planissime  adest,  siquidera  ''tuus'  (^meus,  suus', 
porro  ''tua'  cet.)  haiid  raro  indicant  amatorem:  Lydia  41  Luna,  tuus  tecum 
est,  cur  non  est  et  mea  mecumy ,  Hor.  od.  I  25,  7  me  tuo  longas  pereunte 
noctes  et  I  15,  32  non  hoc  poUicitus  tuae,  Tib.  I  4,  75  pareat  ille  suae, 
Prop.  I  9,  22  2>osse  negare  tuae,  Ouidius  saepius.  quodsi  iam  una.  syllaba 
ad  uerborum  integritatem  deest,  quid  magis  in  rem  poterit  esse  resti- 
tuto  ^quine',  hoc  est  ^quippe  qui'  (cf.  ad  51)?  iamque  (quo  sententia 
nostra  plane  confirmatur)  ad  iuuctae  cum  Protesilao  suo  puellae  amo- 
rem  tenerum  feruidumque  describendum  noua  degressione  transit  poeta. 
—  79,  80.  nam  nec  tam  carum  confecto  aetate  pareuti  una  capnt 
seri  nata  nepotis  alit.  'nam'  ad  'altus  amor'  spectat.  fundum  ima- 
ginis  iam  AStatius  uidit  esse  Pindarum  Olymp.  11,  86  dXX'  ats  itatg  e^ 
ccXoxov  naxQl  noQ-sivog  inovxi  vsoxuxog  x6  naXiv  fjSrj,  (idXa  Ss  xot,  &sq- 
(laivsi  (piXoxaxt  voov.  tnsi  nXovxog  6  Xaxd>v  notfisva  snayixov  dXXoxQiov 
^■vdoKovxt.  axvysQwxaxog,  cui  praeiuit  Hom.  II.  IX  481  nai  ft£  (piXrjo 
d.6sC  xs  naxriQ  6v  naida  (piXrjor]  (lovvov  xrjXvysxov  noXXoiaiv  inl  ■nxsdxsa- 
aiv.  cui  imagini  transmarinae  admiscuisse  poetam  colores  Romanos  mox 
uidebimus.  diuiti  per  senium  paene  enecto  (Aen.  IV  599  confectum 
aetate  parentem)  unica  filia  alit  .siue  educit  anxie  (Hor.  sat.  II  5,  46) 
ut  carum  caput,   in   quo  omnis  aui   cura  amorque  residet  (Hor.  ibid.  94 


526  LXVIIIb  81—84. 

uti  uelet  carum  caput,  Verg.  Aen.  IV  354  capitisque  iniuria  cari,  Val. 
Flacc.  II  404  et  IV  24),  nepotem  serum,  hoc  est,  siue  naturaliter  pro 
longaeuo  auo  (Aen.  VI  764  et  VIII  581,  Auson.  XIII  19  Sch.)  siue  potius 
cum  afFectu  'diu  expectatum'  (filiae  matrimonio  longum  per  tempus  ste- 
rili),  plane  ut  graecum  oipiyovoq  et  xriXvystog;  Santenius  cp.  Hom.  hymn. 
Cer.  164  sq.  et  219  iiaiSa  8s  [lot  zQ^cps  rovds ,  xov  oipiyovov  v.cd  ccslmov 
Snacav  d&dvatOL,  noXvdQTjtog  Ss  ju-ot  iattv.  —  81,  82.  qui,  cum  diui- 
tiis  uix  taudem  inueutus  auitis  uomeu  testatas  intulit  in  tabulas. 
nepotulus,  ubi  post  longam  expectationem  (cf.  ad  LXII  2)  adquisitus 
adeptusque  est  (Ter.  Heaut.  IV  7,  12  inueniendus  est  aliquis,  Idbore  in- 
uenta  mea  cui  dem  bona;  sic  Graeci  svQiav.sLv)  aui  opibus  (datiuus)  et 
'nomen'  heredis  'intulit'  siue  inferendum  dedit  in  testamentum  sollemne 
praesentibus  testibus  scriptum  obsignatumque.  ut  hoc  'nomen  intulit' 
(an  poetice  pro  'cuius  nomen  inlatum  est'  siue  'qui  nominatim  scriptus 
est  heres',  ut  Cic.  ait  de  or.  I  38,  175?)  sine  exemplo  est  dictnm  ad 
similitudinem  illius  'heredis  nuncupatio',  ita  tabulae  testamenti,  quem- 
admodum  plenius  loquuntur  icti,  nouo  modo  audiunt  Hestatae'  (unde 
Schraderus  coniecit  ''ceratas');  sed  cum  nuda  uox  'tabulae'  saepissime 
adhibeatur  de  testamento,  'testatas'  non  explicuerim  'quae  supremam 
uoluntatem  senis  indicant'  (cf.  ex.  gr.  'ius  testandi'),  sed  'quae  testato 
(coram  testibus)  sunt  factae';  cf.  Guil.  Reinius  libri  'das  Privatrecht' 
p.  791.  recte  autem  Santenius:  'totius  loci  intellectus  pendet  a  lege 
Voconia,  quae  prohibebat  nequis  feminam  (ne  unicam  quidem  filiam)  in- 
stitueret  heredem  [cf.  Reinius  1.  1.  p.  778  sqq.];  quae  si  uera  est  animad- 
uersio,  non  amplius  cum  aliis  hunc  nepotem  ab  intestato  heredem  nec 
eo  nato  testamentum  runipi  dicemus;  quippe  qui  auo  raaterno  nec  suus 
nec  agnatus  erat,  sed  ab  eo  heres  scribi  poterat'.  —  83,  84.  impia  de- 
risi  gentilis  gaudia  tollens  suscitat  a  cano  uolturium  capiti.  nepo- 
tulus  heres  institutus  gentili  alicui  (cf.  Reinius  I.  1.  p.  506  sqq.),  qui 
secundum  legem  XII  tabularum  si  paterfamilias  intestato  moritur,  familia 
pecuniaque  eius  agnatum  gentiliumque  esto  iam  inhiauerat  diuitiis,  gaudia 
scelesta  (ad  XXIII  10),  quibus  spem  senis  nepotem  desiderantis  frustrari 
gauisus  erat  ille  in  tacito  sinu,  euertit  funditus  et  iam  ipsum  spe  de- 
ceptum  risui  tradit  (Hor.  sat.  II  5,  57  captatorque  dahit  risus  Nasica  Co- 
rano)  simulque  illum  abigit  remouetque  ab  auo  tamquam  uolturem  iam 
nihil  praedae  captaturum;  Plaut.  trin.  101  tum  autetn  sunt  alii  qui 
te  uolturium  (=  auidum  opum)  uocant,  Ouid.  trist.  I  6,  11  aiit  ut  edax 
uultur  corpus  circumspicit  .  . ,  sic  mea  nescio  quis ,  rebus  male  fidus 
acerbis,  in  bona  uenturus,  si  patererc,  fuit,  Mart.  VI  62,  4  cuius  tml- 
turis  hoc  erit  cadauer,  Sen.  epist.  95,  43  amieo  aliquis  aegro  adsidet; 
probamus.  at  hoc  hereditatis  causa  facit:  uultur  est,  cadauer  expectat; 
simili  imagine  Hor,  sat.  II  5,  56  coruum  deludit  hiantem.  denique 
'canum  caput'  quoque  copulatum  ob  allitterationem  paene  in  prouerbium 
abiit:  Plaut.  Asin.  V  2,  84  et  Bacch.  V  1,  15  et  Cas.  III  1,  4  et  Merc. 
II  2,  34,  Tib.  I  1,  72,  Ouid.  fast.  V  57,  Pers.  1,  83.     de  ablatiuo  ''capiti' 


LXVIlIi'  85-90.  527 

cf.  Neuius  d.  f.  1.  I  p.  238.  —  85.  uec  taiitum  uiueo  gauisa  est  ulla 
columbo  compar.  tenero  aui  amori  adiungit  cupidam  illam  auidamque 
libidinem  columbarum.  Prop.  II  15,  27  exemplo  innctae  tibi  sint  in 
amore  cohimbae,  maseuhis  (=  columbus  niueus:  XXIX  8)  et  totum  femina 
(=  compar;  Ouid.  am.  III  5,  38  iu  uacca  compare)  coniugium,  hoc  est, 
uxor  tota  coniugii  amore  ardens;  porro,  ut  Plin.  h.  n.  X  104  dicit, 
columbae  coniugi  fidem  non  uiolant  communemque  seruant  dotnum  (cf.  et 
Porphyr.  ad  Hor.  epod.  16,  32  dieitur  cohimba  nuUi  alii  succumbere 
quam  cui  se  semel  iunxit);  unde  haec  comparatio  omni  a  parte  in  Lauda- 
miam,  tam  amoris  flagrantis  quam  fidei  piae  exemplar,  optime  quadrat. 
'pulla'  male  IVossius  uoluit  pro  'ulla',  quo  uix  possumus  carere,  alioquin 
cum  expectes  'gaudet'.  auidam  columbae  amorem  depingunt  sqq.:  — 
86,  87,  8S.  quae  multo  dicitur  iuprobius  oscula  mordenti  semper 
decerpere  rostro  quam  quae  praecipue  mulliuola  est  mulier.    Prop. 

I  20,  27  (Zetes  et  Calais)  oscula  suspensis  instabant  carpere  pahnis\ 
et  spissa  ('semper')  columbarum  rostris  mordentibus  oscula  inprouorbium 
abiere:  Cn.  Matius  fr.  4  M.  cohmbuJatim  labra  conserens  labris,  Sueius 
pullorum  fr.  1  (ex  emendatione  nostra  Misc.  Crit.  p.  22)  se  incidunt, 
exin  labellis  morsicatim  lusitant,  Maecenas  ap.  Sen.  epist.  114  et  labris 
cohtmbatur,  Mart.  XII  65,  7  amplexa  colhmi  basioque  tam.  longo  blandita 
quam  sunt  nuptiae  cohimbarum.  'iuprobius',  magis  inmodice,  ut  ^in- 
probum'    dicitur   omue,    quod  modum   excedit  (Verg.   G.  I  119   et  Aen. 

II  356,  Hor.  od.  III  24,  62,  alia);  ad  quod  accedit  'multo'  (cf.  ad  XLV  15) 
ut  apud  Lucil.  XXX  78  M.  inprobior  multo  quavi  de  quo  diximus  ante. 
et  cum  his  ''multo  inprobius'  cohaeret  'quam  quae' ,  id  quod  aperta 
ueritate  pro  tradito  ''quamquam'  feliciter  restituit  IVossius;  nam  dicitur 
columba  maiore  etiam  ardore  correpta  quam  mulier  omnium  maxime 
adpetens  uiri;  in  'praecipue'  (=  maxime,  ut  Hor.  epist.  I  1,  108  prae- 
cipue  sanus,  Apul.  met.  V  2  praecipue  mirificus)  ergo  uis  est  posita. 
'multiuola'  est  aiiccE,  lBy6(isvov\  nam  etsi  Roenscbius  libri  'Itala  und 
Vulgata'  p.  226^  adfert  Sirac.  9,  3  ne  respicias  muUerem  multiuolam,  ne 
forte  incidas  in  laqueos  iUius  (quo  loco  olim  ad  emendaudum  Plaut. 
Truc.  II  4,  80  sum  usus),  tamen  hic  non  meretrix  designatur,  sed  femina 
multos  coniugis  amplexus  uolens;  ceterum  cf.  'nolus'  a  'nolle'  et  mox 
100  omniuolus,  Varronis  ap.  Non.  p.  123  multicupidus.  denique  'di- 
citur  decerpere'  post  85  'gauisa  est' ,  ut  supra  61.  —  89,  90.  sed  tu 
Iiorum  magnos  uicisti  sola  furores,  ut  semel  es  flauo  conciliata  uiro. 
'tu',  Laudamia;  et  obseruetur  ars,  qua  poeta  inde  a  ji.  65  heroines  ad- 
locutionem  pro  filo  habuit,  quo  duce  ex  degressionum  tamquam  labyrintho 
exitum  sibi  muniret.  'horum',  aui  illius  et  columbae;  quorum  magnum 
uehementemque  amorem  (Ouid.  met.  IX  583  pariter  rediere  furores,  iam 
plurali  magnitudinem  indicante)  supergressa  est  Laudamia,  ubi  uuptiis 
optatis  cum  Protesilao  suo  est  iuncta.  uno  nimirum  uerbo  digitus  inten- 
ditur  in  heroines  sortem  posteriorem ,  qua  fidus  flagransque  amor  eius 
aane  eluxit  (cf.  sufjra  p.  514).     'ut  semel'  licet  nota  significatione  possit 


528  LXVIII^  91—95. 

uti  (Prop.  I  15,  20  ut  semel  JSaemonio  tabuit  liospitio)^  non  male  tamen 
ad  uerbum  intellegetur  'semel'  (=  per  unam  noctem).  flauam  crinem, 
quo  pulcritudo  innuitur  (cf.  ad  LXIV  63),  in  Protesilao  laudat  Philostr. 
her.  II  2.  'conciliata' ,  siue  'precibus  tuis  iu  matrimouium  adsumpta' 
siue  potius  'Venere  mixta',  ut  Lucr.  V  963.  finita  tandem  longa  com- 
paratione  redit  C.  ad  eam,  quae  simili  modo  ad  inconcessum  amorem 
se  contulit,  ad  Lesbiam  suam :  —  91,  92.  aut  nihil  aiit  paulo  cui  tuui 
concedere  digna  lux  mea  se  uostrum  coutulit  in  gremium.  "'cui' 
(Laudamiae)  traiectum;  cf.  ad  Corn.  9.  'aut  paulo',  aut  certe  paulum 
tantum  (cf.  ad  XXII  4),  cur  adiciatur  statim  ad  95  uidebimus.  'con- 
cedere',  se  postponere  siue  inferiorem  esse,  ut  Caes.  b.  G.  IV  7  sese  unis 
Suehis  concedere;  imitatur  Ciris  104  quarum  non  ulli  fama  concedere  digna 
stat  Megara;  Catullus  non  addit  ablatiuum  (nam  'nihil'  ualet 'plane  non'), 
sic  nimirum  ut  tam  de  pulcritudine  quam  de  amore  Lesbiae  cogitetur 
efficiens.  'lux  mea'  solita  apud  elegiacos  amasiae  appellatio,  ut  et 
infra  120.  'gremium',  amplexum  (LXVII  30,  infra  106).  'mea  —  no- 
strum' ;  cf.  supra  ad  LXVIII^  37.  —  93,  94.  (xuam  circumcursans  hinc 
illinc  saepe  Cupido  fulgebat  crocina  candidus  in  tunica.  Ter.  Heaut. 
III  2,  1  hac  iUac  circumcursa.  Cupidinis  quae  sint  hic  partes  ut  intelle- 
gatur,  i-eminiscendae  sunfc  tabulae  Campanae,  in  quibus  haud  raro  rebus 
uitae  cotidianae  inmixtus  pingitm"  puer  alatus,  inprimis  eis  quibus 
interest  femina  aliqua  pulcra,  ex.  gr.  balneum  relinquens  aut  mundo 
muliebri  operam  uauans.  nimirum  per  Amorem  pictor  nihil  aliud  indi- 
cauit  quam  femiuae  ueneres  amabiles,  quam  plane  ut  matrem  Idaliam 
ipsam  Cupido  circumuolet  (Hor.  od.  I  2,  34).  tales  autem  tabulas  notum 
est  saepissime  obuersatas  esse  animo  poetarum  in  imaginibus  com- 
parationibusque.  et  si  Catullus  Amorem  Lesbiae  sedulo  ('saepe')  ser- 
uientem  facit  candidum  siue  a  cute  niueum  ipsum  (Prop.  II  3,  24)  in 
crocina  tunica  (uides  oppositionem ;  Sappho  fn  64  B.  purpuream  chlamyda 
dat  Amori)  fulgentem  (Sen.  Herc.  f.  467  fulsitquc  pictum  ueste  Sidonia 
latus),  mira  arte  laudat  effertque  formam  amasiae,  cui  prae  ceteris  nitidus 
comptusque  (Tib.  II  5,  7  sq.)  adsit  puer  Venerius.  cuius  in  modum 
Hymenaei  (Ouid.  met.  X  1)  crocea  tunica  induti  praesentia  sine  dubio 
simul  etiam  opera  amoris  indicat.  4n  tunica',  ut  Prop.  II  29,  26  neque 
ostrina  cum  fuit  in  timica,  Ouid.  a.  a.  II  297.  —  95.  quae  tamen  etsi 
uno  non  est  contenta  CatuUo.  detrahit  nunc  poeta  aliquid  de  laude 
supra  tributa,  sed  leniter  et  magis  adhortantis  instar.  etenim  a  gloria 
fidei,  qua  clara  e^at  Laudamia,  paululum  huic  inferior  Lesbia.  'tamen- 
etsi'  melius  coniuncte  scribitur  utpote  primaria  illius  'tametsi'  forma, 
quam  seruai-unt  Enn.  ann.  512,  Pacuuius  epigr.  ap.  Gell.  I  24,  4  tamen- 
etsi,  aclulescens,  properas  (codd.  'a.  t.  p.').  'non  est';  attende  ad  prae- 
cedens  perfectum  'contulit'  et  subsequens  futurum  'feremus' :  Veronae 
uersans  poeta  per  epistulas  amicorum,  ut  uidetur,  certior  erat  factus, 
Lesbiam  nunc  Romae  liberius  uiuere  (cf.  supra  p.  28).  feminarum 
uninirarum   (Broukhus.  ad.  Prop.   p.   417)   laus  praecipua,   cuius  certam 


LXVIII''  96—100.  529 

hic  babemus  foimulam:  Val.  Max.  II  1,  3  quae  uno  contentae  matrimonio 
fueiunt,  corona  pudicitiae  Iwnorahantur,  Plaut.  Merc.  IV  6,  8  nam  uxor 
contenta  cst,  quae  bona  est,  uno  uiro,  Ter.  Euu.  I  2,  42  neque  tu  uno  eras 
contenta,  Afran.  com.  117  R.  uno  ut  simiis  contentae  uiro,  Hor.  epod.  14,  15 
neque  uno  contenta  Phryne  (de  iiiris  Ouid.  a.  a.  II  399  dum  fuit  Atrides 
iuia  contcntus,  Tac.  Germ.  18  singulis  uxoribus  contenti).  —  96.  rara 
iierociuulae  fiirta  feremus  erae.  'furta'  notum  est  indicare  apud  poetas 
amores  furtiuos  clam  uiro  siue  amatore  (interdum  etiam  adultei-ia); 
cf.  Marklandus  ad  Stat  silu.  I  2,  59.  scit  nempe  Catullus,  quam  non 
liceat  amatori  Romae  moribus  corruptissimis  amasiae  fidem  certam  sibi 
sperare  (Prop.  II  32,  49  tu  prius  et  fluctus  poteris  siccare  marinas  .  . 
quam  facere  ut  nostrae  nolint  peccarc  puellae)\  id  unum  rogat  ut  et  raro 
peccet  et  uerecunda  sit,  bonae  famae  consulat  (Ouid.  am.  I  5,  7  uere- 
cundis  puelUs),  ue  caput  argutae  praebeat  historiae  (Prop.  III  20,  28). 
bene  ad  haec  'rara  uerecundae'  cohaerentia  Vulpius  cp.  Ter.  Hec.  IV  1,  37 
si  modeste  ae  raro  hoc  facit  (ad  amicam  ire),  Verg.  epigr.  5,  13  [PLM. 
II  p.  166]  meas  cartas  reuisitote,  sed  pudenter  et  raro.  'era'  (ut  'domina') 
de  amasia  praeterea  semel  habet  Ouid.  epist.  9,  78.  'feremus' ,  quando 
Romam  reuersi  erimus.  —  97.  ne  uimiuiu  simus  stultorum  more 
molesti.  de  zelotypia  haec  intellegunt ;  quae  potest  sane  aut  pro  persona 
ant  si  nimia  est  existere  stulta,  et  potest  ipse  se  zelotypus  uocare  stul- 
tum  (ut  Prop.  II  34,  20).  sed  et  hoc  nimium  est,  omnes  zelotypos  uocari 
stultos,  et  ratione  caret,  stultos,  quorum  plurima  sunt  genera,  simpliciter 
poni  pro  zelolypis  et  omnibus  stultis  hunc  morem,  esse  molestos  feminis, 
adscribi.  uox  ^molestus'  adhibetur  de  eo  qui  custodiendo  et  obseruando 
uxori  est  oneri  (Ouid.  am.  II  2,  8  et  3,  15,  a.  a.  III  602).  teneo  igitur 
quod  olim  proposui  litterula  's'  dittographa  deleta  'tutorum',  de  quorum 
incommoda  seueraque  custodela  querelae  extant  apud  Pers.  3,  96  ne  sis 
mihi  tutor,  Man.  V  455  tutorisue  supercilium  patruiue  rigorem;  cf.  et 
statim  102.  —  98,  99,  100.  saepe  etiam  luuo,  maxima  caelicolum, 
coniugis  in  culpa  llagi*antem  cotidiaua,  nosceus  omuiuoH  plurima 
facta  louis.  Ouid.  met.  III  263  si  maxima  luno  rite  uocor;  et  sic 
'magna'  apud  Verg.  audit  deorum  regina.  'caelicolum'  (=  -colarum), 
Neuius  d.  f.  1.  I  p.  18.  ad  tolleudam  foedam  corrnptelam  'cotidiaua', 
quam  retinentes  et  "'flagrauit'  reponentes  priores  prosodiam  neglexerunt 
('cotidie'  aut  'cottldie'),  primus  uiam  muniuit  Santenius  feliciter  ex  ultimis 
litterulis  'na'  eruens  'ira(m)'.  ira  flagrat  siue  exardescit,  ut  ex.  gr.  Sall. 
Cat.  14,  5  ut  cuiusque  studium  ex  aetate  flagrabat;  et  hinc  Apul.  de  dogm. 
Plat.  I  18  dominam  illam  reginamquc  rationem  .  .  ira  flagrantior  uicerit. 
iamque  restant  litterae  ^cotidia'  siue  'a'  et  't'  in  scriptura  laugobardica 
simillimis  ''cotidit';  unde  Santenius  ipse  'continet',  Lachmannus  'conco- 
quit',  Hertzbergius  'contudit',  Pohlius  'condidit'  elicuere  securi  uocis 
quae  sequitur  ^noscens'.  etenim  cum  primum  louis  perfidiam  noscit  siue 
comperit,  eam  exardescere  par  est  ira,  quae  paulatim  mitigatur  tempore 
(ultione   sumpta).     sed   hoc  ipsum   utpote  notum  omnibus  non  male  hic 

Catui.i,us  ed.  Baehrens.    II.  34 


530  LXVIIP  101,,  102. 

reticetur;  et  poeta  de  lunone  etiam  saepe  irata  loquens  LesMae  suae 
hoc  carmen  jirae  ceteris  lecturae  tecte  suggerit,  se  quoque  aliquam  iram 
accepto  perfidiae  illius  nuntio  concepisse.  quod  intellexerunt  qui  falsa 
ab  arte  coniectura  olim  ^flagrauit'  dederunt.  itaque  siue  'concipit  iram' 
(Ouid.  met.  I  166)  siue  ''coligit'  (ibid.  I  234,  III  268)  restituendum  puto; 
possisque  adeo  hoc  'cocligit'  ambigue  dictum  putare,  ut  etiam  cohi- 
bentem  se  iterum  iram  indicet  (ex.  gr.  Sil.  Ital.  VI  399).  nec  minore 
uitio  (fortasse  archetypi  in  hoc  loco  detrimento  quodam  exteruo,  quod 
male  resarcire  studebant  librarii  insequeutes)  laborat  u.  sq.,  quo  accuratius 
poeta  rem  persequitur,  cum  'culjja'  (cf.  interpp.  ad  Aen.  IV  19)  tantum 
generalem  laesae  fidei  maritalis  notiouem  contineat.  uulgo  ibi  scribuut 
'plurima  furta'  (=  amores  furtinos,  cf.  ad  96).  quae  medela  quominus 
recta  putetur,  iterum  prohibet  iUud  ^noscens'.  bene  ex.  gr.  Ouid.  met. 
I  605  atque  suiis  coniunx  uhi  sit  circumspicit,  ut  quac  deprensi  totiens  iam 
nosset  furta  mariti;  sed  'noscens'  non  est  'qnae  nouit  (cognita  habens)', 
'noscere'  non  ''scire' ,  sed  'comperire,  audire'.  saepe  luno  ob  laesam 
fidem  coniugalem  in  iram  exardescit,  si  sentit  (nouam)  mariti  perfidiam: 
haec  sententia  ut  adsit  omnia  flagitant.  unus  olim  NHeinsius  uulgatae 
lectionis  perspexit  peruersitatem  'omniuoli  ignoscens'  coniciens  contra 
artem  et  aliena  inferendo.  immo  in  uerbis  'plurima  facta'  uitii  sedes; 
nam  male  nonnulli  dicunt  'rara  furta  uerecundae  erae'  ot  'plurima  louis 
furta'  inter  se  opponi,  nuUa  cum  sit  causa  talis  oppositionis.  ut  et  hoc 
incertissimum  est,  num  lunonis  in  comparationem  uocatae  peculiaris  sit 
ratio  in  Lesbiae  pulcritudine  lunonia  (cf.  supra  p.  32):  uon  Lesbiae, 
sed  Catulli  hic  est  cum  lunone  similitudo.  olim  autem  dedi  'perfida 
pacta';  etenim  'pactum'  siue  'pacta'  plane  ut  'foedus',  cuius  est  sj^nouy- 
mum,  de  coniugio  interdum  adhibetur,  ut  'perfida  pacta'  designent 
coniugium  cum  alia  muliere  fide  falso  data  initnm.  quamquam  siquis 
hunc  usum  posteriorum  proprium  a  Catullo  arcendum  putat,  equidem 
nunc  non  refragor:  dedi  olim  quod  potui,  et  in  his  rebus  facilius  est 
quid  desideretur  detegere  quam  restituere  id  quod  uernm  est.  nam 
possunt  sane  etiam  alia  haud  pauca,  ueluti  ^turpia  probra'  (cf.  LXI  99) 
uel,  quod  fere  nunc  malim,  ''turpia  facta',  excogitari.  ''omniuoli',  quid- 
quid  est  puellarum  pulcrarum  habere  cupientis,  anccS,  est  X^yofiBvov; 
AStatius  cp.  Anacr.  10,  11  B.  "Eqcozi,  7iavT.0Qsy.ta.  —  101,  102.  atqiiei 
nec  diuis  homines  compouier  aequm  est,  ingratum  tremuli  tolle 
parentis  onus.  interrumpit  se  in  ordinem  redigens  poeta:  'at  hercle 
non  decet  componere  iiuKjnis  parud'  (Ouid.  met.  V  416,  Verg.  G.  IV  176). 
nam  'atqui'  (quod  pro  tradito  'atque'  rectius  Itali  quam  'at  quia'  restitu- 
erunt)  hic  plane  primariam  retinet  significationem,  qua  ut  ex  'at'  et 
particula  adfirmatiua  'qui'  (cf.  ad  XXIII  12)  compositum  utitur.  de 
forma  'componier'  cf.  ad  LXI  42.  post  101  hiare  textum  Marcilius  olim 
sensit,  quamquam  rationibus  adferendis  pepercit.  admonet  autem  u.  102 
poeta  sese  ipse,  ut  procul  habeat  perosam  mulieri  custodelam,  ne  illi 
oneri  sit  instar  parentis  ob  aetatem  grandaeuam  raorosi  (LXI  51  tremulus 


LXVlll'^  103,  104.  531 

pare)is).  naru  'toUe'  ualet  'aufer'  (germauice :  weg  mit),  ut  Aen.  X  451 
tolle  ininas,  Priap.  12,  10,  Ouid.  am.  I  8,  66  et  a.  a.  1  718,  Hor.  od. 
II  5,  9  et  epist.  I  12,  3;  ipse  autem  se  adhortatur  poeta,  ut  c.  VIII, 
quem  usum  non  agnoscentes  praeter  neces.sitatem  Lachmannus  'tremulist 
illa',  Hauptius  'tremulist  olla'  coniecere,  insistentes  nimirum  peruersae 
opinioui,  cui  inde  a  iScaligei-o  multi  se  addixerunt,  quasi  hic  de  uero 
Lesbiae  patre  ageretur;  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  72.  haec  autem  ad 
monitio  a  poeta  ad  semet  data  quomodo  succedere  possit  uersui  priori, 
sane  obscurum  est  quam  maxime,  cum  desit  omne  quod  sententias  longe 
diuersas  coniungat  uinculum.  quod  quale  fere  olim  mihi  uideatur  fuisse 
ut  indicem,  lubet  exhibere  quod  in  mentem  uenit  supplementum  nimirum 
longe  inferius  arte  ingenioque  poetae  Veronensis: 

Atquei  uec  diuis  homines  componier  aequm  est, 
Qui  sua  caelicolis  attribuunt  uitia; 

Nec  decet  hos  auuos  morum  custodia  dura 
(Ingratum  tremuli  tolle  parentis  onus!). 
tale  quid  si  scripsit  Catullus,  a  discrimiue  annorum  inter  ipsura  et 
amasiam  intercedente  (cf.  supra  p.  35)  aptum  repetit  argumentum,  quo 
morum  regimen  recusat.  alterum  denique  argumeutum,  scilicet  nuUo 
iure  se  censorem  figere  puellae  utpote  non  iustis  taedis  sibi  iunctae, 
sequentibus  profert  distichis.  —  103,  104.  iiec  tamen  illa  milii  deastra 
dediicta  pateriia  fragrautem  Assyrio  iieiiit  odore  doinuiii.  aduersatiuum 
illud  'tamen',  quidquid  intercidisse  statuimus  (et  de  uerbis  tantum,  non  de 
re  potest  esse  dubitatio,  conexum  ipso  u.  102  suppeditante),  locum  habet 
nuUum.  postremum  euim  in  serie  eorum,  quibus  posita  in  u.  96  sq. 
stabiliuntur,  membrum  cum  nimc  exhibeatur,  conueDientem  huius  partis 
fini  uoculam  desideramus.  memor  igitur  confusarum  tam  saepe  uocum 
'tamen  (tii)'  et  ^tandem  (tiii)'  hoc  alteram  restitui.  maiores  difficultates 
])raebet  proximum  'deastra',  quod  uulgo  auctoribus  Italis  cessit  iu 
'dextra'  (Schwabius  'dexstra' ,  Ellisius  'decstra').  quae  mutatio  quam 
facilis  a  litteris,  tam  reicuia  a  seutentia  est.  nam  si  cum  Santenio 
haec  accipimus  de  uirgine,  quae  uiro  in  manum  conuenit  (Ter.  Andr. 
I  b,  61),  neque  quid  abolita  fere  CatuIIi  tempore  in  manum  couueutio 
sibi  uelit  perspicimus  neque  uero  quomodo  haec  conciliari  possit  cuni 
uersu  sequenti.  etenim  domum  fragrantem  (cf.  VI  8)  Assyriis  aromatis 
(Tib.  I  3,  7  Assyrios  odores)  intellege  mariti  aedea  digue  excepturas 
nouam  dominam  (cf.  Rossbachii  liber  'Roemischc  Ehe'  p.  335);  quibus- 
cum  si  coniunctum  legitur  'deducta' ,  uemo  facile  cogitabit  nisi  de 
sollemni  domum  deductionis  more  (cf.  ad  c.  LXI);  uude  procul  sunt 
arcendi  loci  Ouid.  epist.  15,  313  aliique,  ubi  'deducere'  lenocinii  ad- 
mixtam  habet  notionem.  sin  fere  flagitas  'a  patre  tradita'  (LXII  60) 
rem  CatuUi  tempori  non  aptam  inferens,  potius  ""adducta'  uel  similia 
desiderantur.  iam  cum  hoc,  siquid  aliud,  ceitissimum  sit,  iu  pompa  illa, 
qua  noua  nupta  in  domum  ma,riti  ducebatur,  hanc  non  esse  ductam  a 
patre   (cf.   Rossb.   I.   I.  p.   336),    elucet  quam   omni  a  parte  peruersa  sit 

34* 


532  LXYUl^  105—108. 

coniectura  'dextra'.  quod  olim  intellegens  IVossius  coniecit  'Vesta' 
infelicissime,  quamquam  iDdicans  quid  fere  requiratur  a  sententia,  nempe 
'de  domo  paterna  deducta  in  domum  mariti'.  cum  igitur  id  quod  primo 
optutu  sese  commendare  uidetur,  'de  ara' ,  reiculum  sit  propterea  quod 
foci  domestici  per  pluralem  'arae'  indicantur  (cf.  LXIV  132),  in  Fleckeis. 
ann.  1881  p.  408  proiDOSui  'de  aula  deducta  paterna'.  aula  quippe  siue 
atrium  (Hor.  epist.  I  1,  87)  iu  domo  nobili,  e  quali  orta  Lesbia,  aptus 
erat  locus,  ubi  adproijinquante  Hespero  cougregai-entur  pompae  uuptialis 
socii.  —  105,  106.  sed  furtiua  dedit  iiiir<a  munuscula  nocle,  ipsius 
ex  ipso  deiupta  uiri  greniio.  coutigeruut  poetae  tantummodo  incon- 
cessa  Veneris  munera  siue  gaudia  (SwQa  cpiloaxscpdvov  'AcpqoSCzTqq,  cf. 
ad  LXVlill'''  10),  utpote  ex  horto  alieno  carpta  siue  sublata  (Ouid.  met. 
XI  113  demptum  tenct  arhore  pomum).  Ouid.  am.  II  5,  6  nec  data  furtiue 
munera  crimen  habent.  'ipsius  ex  ipso'  tauta  cum  ui  adcumulatur,  ut 
'uiri'  non  possimus  non  explicare  'mariti'  (cf.  LXXXHI  1),  minime  de 
nuptiis  ut  aiunt  innuptis  cogitare  liceat  (quo  sensu  aeuo  Augusteo  'uir' 
et  'coniunx'  uoces  honeste  interdum  designant  eum  qui  sustinet  puellam). 
'gremio',  LXVII  30.  insolenter  admodum  dictum  est  'mira  nocte'.  nam 
'mirus'  ubique  designat  id  quod  siue  in  bonam  siue  in  malam  (Hor. 
epod.  16,  31)  partem  admirationem  mouet;  cf.  LXIV  51  mira  arte, 
LXVn  29  mira  pietate  (Cic.  ad  Att.  XVI  7,  5  lege  ego  uero  austro  gratias 
miro  pro  'miras').  nox  uero  amanti  a  puella  data  in  hoc  non  tam  sensum 
admirationis  quam  dulcedinis  inenarrabilis  (sic  uertendum  Heinii  illud 
'in  wunderbar  suesser  Stund')  ciet.  scripserunt  olim  Itali  'nigra',  Schraderus 
'niuea',  Hauptius  'rara',  HAKochius  ^misero';  optime  in  hunc  furtiuom 
amorem  quadrare  est  uisa  Heysii  emendatio  'muta'  (cf.  VII  7),  commeu- 
data  illa  ab  allitteratione  quoque.  nihil  igitur  iuris  sibi  esse  ubi  ad- 
seruit,  ita  concludit  poeta :  —  107,  108.  quare  illud  satis  est,  si  uobis 
is  datnr  unis,  queui  lapide  illa  dies  candidiore  notat.  sufficit,  si 
felix  illud  tempus,  quod  Lesbia  nostro  araori  concedit,  mihi  soli  contiugit 
sine  riuali.  nam  riuales  sibi  esse  in  amore  audiuerat  (u.  95) ;  quos  ferre 
se  uelle  (frustra!)  sibi  proponit,  modo  ne  turbent  laetitiam  candidioris 
illius  diei,  quo  Catulli  esse  uelit  Lesbia.  inutili  plane  commento  et 
olim  et  nuper  multi  ''unus'  scripsere  pro  tradito  'unis';  recte  Schwabius 
cp.  Ter.  Euu.  793  dixtin  hos  milii  dies  soli  dare  te?;  cf.  et  Prop.  II  1,  47 
laus  altera,  si  datur  uni  posse  frui;  fruar  o  solus  amore  meo,  Mart. 
IV  42,  14  uni  sit  puer  ille  mihi.  'diem'  autem  hic  conmemorari,  cum 
ante  de  muta  nocte  fuerit  sermo^  non  mirandum  est,  siquidem,  ut  ait 
Seruius  ad  Aen.  I  732,  per  'diem'  accipimus  ct  noctem.  quod  ad  uersum 
minorem,  quocura  cf.  CVII  6  o  lucem  candidiore  nota,  Bentlei  super  hac 
re  disputantis  eamque  nube  exemplorum  stabilientis  ad  Hor.  od.  I  36,  10 
haec  sunt  uerba  'id  sollemne  scriptoribus  latinis,  ut  dies  felices  creta 
uel  albo  lapide  lapillo  calculo  gemma  signandos  et  notaudos  dicant,  in- 
faustos  uero  nigro'.  pro  'dies',  quod  uix  et  ne  uix  quidem  defendere 
licet  ea  liberiore  uerborum  conlocatione,   quam  deprehendimus  XLIV  9, 


LXVIIl»'  109—112.  533 

uulgo   legunt   ''cliem' ,    luiuinie   ea   quidem  falsa  attractione  pro  'is  dies, 
quem';  nisi  quod  nominatiuus  'dies',  quem  ex  accusatiuo  essc  deprauatam 
non  oppido  probabile   est,   indicio   mihi   esse   nidetur,    traiectione  uoca- 
bulorum   iu  CatuUi   textu   interdum   obuia  (cf.    statim    u.   120,  LXVI  85) 
concinne  esse  restituendum  'is  datur  unis,   quem  1.   i.   notat  candidiore, 
dies';   cf.    ex.   gr.  Tib.  I  3,  44  sq.  —   109,   110.  lioc  tibi,  (iiiod  potui, 
coufectum  carmine  muaus  pro  multis,  Alli,  redditur  ofliciis.    redit 
nuuc  liDis  elegiae  eo,    undo  exorsum  erat  initium,   ad  Allium,  ad  quem 
hoe  carnien  est  missum.     'couhcere',  cum  cura  ehiborare,  ut  Cic.  de  or. 
II   28,    121    orationis  partem    stq>eriorem    .  .  pcrpoliam    atque  conficiam; 
quocum  coniungitur  ablatiuus  modum  conficieudi  indicans:,  ut  Nep.  Hann. 
13    libri   graeco  sermone  confecti.    licuit  quidem  poetae  remunerationis 
loco   Creddcre    pro',    ut  LXXVI  26)    mittere   multa;    sed  ut  Horatius  in 
simili  causa  (od.  IV  8),  ita  noster  Allio  aliorum  donorum  non  iudigenti 
raittit  carmen,   ut  quod  et  solum  fere  dare  potuerit  et  amico  acceptum 
])retio    sempiterno    esse   sciat.     sed  in  tradita  lectione   mirum   quantum 
friget  nudum  illud   'carmine' ,   mirum   quantum  falsum   est  illud  'quod 
potui'.  utrique  incommodo  medens  Muretus  scripsit  ''quo  potui'  (Ciris  44). 
intercedit  autem  inter  formulas  'quod  potui'  et  'quo  (qua)  potui'  certum 
qunddam   discrimen,   ad   quod  non  attenderunt  qui  uulgatam  defendunt. 
'quod  potui'  ubique  ad  solum  uerbum  regeus  pertinet,  ut  in  exemplis  a 
Burmanno  ad  Lotich.  I  p.   275  congestis,  Verg.  ecl.  3,  70  quocl  potui  .  . 
atirea  maJa  decern   misi  (nil   aliud  licuit  mittere),   Ouid.  rem.  167  quod 
potuit,  ne  nil  illic  ageretur,  amauit;  cf.  et  inscriptio  CIL.  III  21  e(  tibi, 
quod  potui,  lacrimas  liic  niaestu  profudi.     sed  ubicumque  substantiuo  ali- 
quo  modus,   quo  id  quod  uerbum  denotat  usu  fit,   describitur,   cum  hoc 
substantiui  ablatiuo  cohaeret  formula  'quo  (qua)  potui';  Ouid.  epist.  10,  135 
sed  qiia  potes  aspice  mcnte  (Trist.  II  56,  ex  P.  IV  4,  45)  et  epist.  13,  41 
quo   ('qua'    male    nunc    edd.)  possum,    sqtialorc    tuos   imitata    labores, 
trist.   IV    10,    12   tristia,  qiio  possum,   carmine  fata   leuo,   lahnii   spicil. ' 
epigr.   p.  108  hoc  .  .  qiio  possum  munere  paruo  prosequor.     his  aliisque 
locis   multib    'quo   (qua)'  fere  ualet  'quo  solo  (qua  sola)' ;   et  hoc  ipsum 
loco   unice   conuenit.     de   'officiis'    cf.   u.   2.  —  Hlj    113.   ne  iiestrum 
scabra  taugat  rubigine  nomen  haec  atque  illa  dies  atque  alia  atque 
alia.     cf.  supra  9,  10.     'ueBtrum  nomen',  Alliao  geutis  (Ouid.  trist.  II  65 
u^stri  pracconia  nominis).     'rubigine'  (ad  LXIV  42)  per   situm    obducta. 
'scabra'  siue  scabiosa  (Verg.  G.  I  495  excsa  inueniet  scabra  robigine  pila, 
Ouid.  ex  P.  I  1,  71,  Lucan.  I  243,  Prud.  c.  Symm.  I  440  et  Psychom.  105; 
de  metonymia  cf.  Val.  Max.  II  9,  5).    'tangat'  siue  laedat  (ad  XI  24,  Ouid. 
trist.  V  12,  21   ingenium   longa  robigine   laesum,   Verg.  G.  II  220)  'haec 
atque  illa  dies',   tempus  futurum  proximum,   et  porro  'dies  alia  atque 
alia',  aetas  ueniens  magia  rcmota.     secundum  enini  'atque'  coniungit  duo 
tempora    propius    et  longinquius;    significatque    'alius   atque   alius'   non 
tara  'multiplex'  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  644)  quam  'usque  alius  (nouus)', 
ut  apud  Plin.  ep.  I  3,  4  ^^ost  te  alium  atque  alium  dominum  sortientur. 


534  LXVIllb  113  —  118. 

—  113,  111.  liuc  addeiit  diui  quam  pluriuia,  quae  Tliemis  olim  auti- 
quis  solita  est  niuuera  ferre  piis.  'huc' ,  ad  meas  hominis  mortaliti 
gratias.  'addent'  (^nou  'addant',  ut  olim  superflue  conieceruut),  quia 
certa  fiducia  tenetur  poeta.  ''antiquis',  substautiue  pro  hominibus  tem- 
pore  heroico  et  fabuloso  uiuentibus  (cf.  ad  VI[  6;  Hor.  sat.  I  4,  117 
traditum  ab  antiqtiis  morem);  superflue  ^uiris'  pro  'piis'  Itali  nonuulli 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  171).  de  Themide,  iustitiae  dea,  cf.  Prellerus 
myth.  gr.  I  p.  373,  Welckerus  'Goetterlehre'  III  p.  18  sqq. ,  210;  quae 
etsi  olim  praesens  hominibus  fauit  (Pind.  Isthm.  8,  40),  tameu  hic 
peculiaris  quoque  ratio  eius  uidetur  inde  repetenda,  quod  secundum 
Plutarchum  q.  r.  56  eadem  habebatur  cnm  Carmenta,  quae  nuptis  et 
adfuit  parientibus  et  stirpem  largam  dedit:  inter  alia  fausta  omnia  poeta 
optare  uidetur  ut  sterili  adhuc  amici  matrimonio  coutingat  proles  desi- 
derata.  —  115.  seitis  felices  et  tu  simul  et  tiia  uita.  uidetur  hoc 
'sitis  felices'  ualedicendi  formula  fuisse,  ut  similiter  Aen.  III  493  et 
Lygdam.  5,  31  uiuite  felices,  Apul.  met.  II  14  sisque  felix  ct  iter  dexterum 
porrigas;  cf  et  C  8  sis  felix  (nam  Aen.  I  330  diuersus):  uiuite  ergo,  ut 
fiuiam,  fortunati  tam  tu  quam  mulier  tua.  nam  uix  est  quod  moneani, 
ineptissime  uonnuUos  de  ipsius  Allii  uita  cogitasse,  quasi  haec  ab  AUio 
possit  secerni  per  'et  simul  et';  immo  adest  notissima  ex  elegiacis  for- 
mula  siue  amasiam  siue  coniugem  indicaus,  qua  ipse  noster  utitur  CIX  1. 

—  IIG.  et  domus,  iu  qua  lusimus  et  domiua.  iu  uota  sua  includit  simul 
aedes  AUii,  beatorum  dieruni  cum  Lesbia  in  eis  peractorum  memor;  cf. 
supra  28  et  30.  lacunam  ita  supplebaut  Itali,  ut  alii  'domus  ipsa,  in 
qua',  alii  probante  AStatio  'domus,  ipsi  in  qua'  scriberent.  et  hoc  uti- 
que  praeferendum  a  sententia,  quia  poeta  se  et  Lesbiam  in  donio  illa 
ludentes  (cf.  ad  LXI  204,  LXVIII*  17)  conmemorans  propter  puellam 
opj>ositam  semet  uno  uerbo  eflferre  debuit,  plane  ut  supra  28  nohis  isque 
dedit  dominae;  omne  igitur  punctum  mihi  uidetur  tulisse  is  qui  huius 
loci  respectu  iu  codice  quodam  interpolato  correxit  'in  qua  nos  lusimus 
et  domina':  facillime  ''uos'  ante  4us'  iutercidit.  —  117  5  118.  et  qui 
priucipio  nobis  terram  dedit  aufert,  a  quo  sunt  primo  omnia  nata 
bono.  haec  uerba  nou  sine  causa  pro  corruptissimo  poetae  nosti-i  loco 
habent  docti,  ex  quorum  commentis  plurimis  nullum  adhuc  rem  acu 
tetigit.  petamus  autem  disputandi  initium  a  nouissima  IVahleni  con- 
iectura,  qui  'et'  in  'dum'  mutans  hanc  restituit  sententiam:  ^sitis  felices, 
usque  dum  uita  finitur,  hoc  est,  dum  qui  principio  nobis  hominibus 
terram  ad  uiuendum  uitaeque  dulcedine  fruendum  dedit,  eam  quam 
dedit  aufert,  is  ex  cuius  benignitate  nata  sunt  omnia'.  quae  coniectura 
(ut  totius  sententiae  et  inportunitatem  et  languorem  interneciuum  taceam) 
eo  euertitur,  quod  'terram'  nullo  pacto  aequare  potest  id  quod  esfuitam'. 
ratio  autem,  qua  Vahlenus  ad  hanc  coniecturam  est  adductus,  non  minus 
est  futilis.  dicit  enim,  cum  u.  26  sqq.  uuius  Allii  fiat  mentio,  non  ad- 
modum  probabile  esse,  iu  exitu  carminis  nescioquem  alterum  tamquam 
principem  auctorem  salutis  inferri.     uerum  enim  uero  priore  loco  non 


LXVlIli'  117,  118.  535 

potuore  omnino  uisi  de  uno  Allio  uerba  fieri;  nunc  uero  iu  fine  epistulae, 
ubi  AUio  plane  satisfactum  est,  breuissime  poeta  etiaui  ceteris  caris 
liomae  uersantibus,  qui  quidem  cum  araore  suo  sint  coniuncti,  salutem 
mittit:  quid  in  hac  re  inprobabile  aut  incredibilo  est?  rectissime  igitur 
omnes  critici  priores  perspexerunt,  ipso  uersus  initio  'et  qui'  iudicari 
uiri  nobis  ignoti  mentionem,  qui  iam  in  priacipio  amorisillius  ante  AUium 
alicui  usui  fuerit  CatuUo  officiis  nobis  iguotis  (ex.  gr.  aperiendo  Lesbiae 
poelae  amorem,  aditum  ad  eam  parando,  epistolia  amatoria  adferendo 
similibusue).  eiusque  nomen  in  litterulis  'aufert'  latere  sibi  persuadebant 
Scaliger  'Oufens',  et  ThHeysius  'Anser'  conicientes  (Anser  pro  noto  poeta 
habendus);  alii  certum  aliquod  nomen  melius  abesse  sentientes  uaria 
coniecere,  ut  Lipsius  ''auspex',  Rossbachius  'auctor'.  in  uerbis  autem 
praecedentibus  plerique  aut  Scaligero  ^te  transdedit'  reponenti  (a  forma 
paulo  rectius  Mitscherlichius  He  tradidit')  adsentiebantur  peruerse  (per- 
uerse  cnim  CatuUo  AUius  commeudatus  esse  dicitur,  cum  ob  u.  118 
sententia  plane  contraria  postuletur;  cf.  Hor.  epist.  I  9,  3  et  I  18,  78) 
aut  ipsius  Lesbiae  mentiouem  iuferebant,  ucluti  Aldinae  'nobis  dominam 
dedit',  AStatius  'uobis  toneram  d.',  ego  olim  ^nobis  curam  d.'  coniciendo. 
mitto  alia  haud  pauca  et  ex  parte  ualde  inepta:  omnibus  commentis 
perlustratis  eo  peruenimus  ut  cum  Schwabio  exclamemus,  omnia  hoc 
loco  incerta  esse,  praeterquam  quod  corruptissimus  sit.  itaque  denuo 
et  noua  uia  temptandum  est,  num  tandem  monstruoi  lectionis  traditae 
subigi  atque  domari  queat.  dicitur  is,  qui  in  initio  aute  AUium  adiuuit 
poetam,  ita  adiuuisse  ut  huic  'omnia'  inde  nascerentur  'bona'  (neque 
enim  dubitatio  est  quin  'bono'  recte  in  'bona'  mutauerint  Itali).  haec 
uerba  dudum  auimaduerterunt  recurrere  in  carmine  paulo  post  scripto 
LXXVII  4  ei  misevo  cripuisti  omnia  noatra  bona:  designatur  igitur  Lesbiae 
amor.  iam  uir  ille  ignotus  CatuUo  'terram  dedit'.  nuUane  adest  haec 
explicandi  ratio?  ultro  apparet,  nihili  esse  Vossii  interpretationem 
'campum  patefacere'.  cquidem  multis  frustra  temptatis  tandem  recor- 
datus  quam  saepe  is,  qui  homini  infelici  et  fortunae  casu  acerbo  nau- 
fragium  passo  auxilium  praebet,  huic  'portus  esse'  dicatur  (Ouid.  trist. 
IV  5,  2  ex  P.  II  8,  68,  alia),  porro  comparans  Senecae  epigr.  15,  4  [PLM. 
IV  p.  60j  Crispc  .  .  naufragio  litus  tutaque  terra  meo  et  Ouid.  ex.  P. 
I  2,  60  mollia  naufragiis  litora  posse  dari  (unde  apud  Lucil.  V  7  M. 
emendo  tristitia  in  summa,  crepera  in  re  litus  salutis :  'crepeia  inuentus' 
codd.),  denique  opinionom  meam  coofirmans  loco  Ouidii  ex.  P.  II  9,  9 
excipc  naufragium  non  duro  litorc  nostrum,  ne  fuerit  terra  tutior  unda 
tua,  hoc  est  'terra  a  te  data'  (et  hunc  quidem  locum  nunc  uideo  iam 
ab  uno  Santenio  esse  ad  u.  29  adlatura),  his  omuibus,  inquam,  adductus 
sic  statuo,  'terram  alicui  dare'  non  male  quidem  dici  de  auxiUo  praebito, 
sed  taraen  necessario  exemplis  omnibus  admonentibus  adicieudum  esse, 
quo  agi  de  naufrago  appareat.  iamque  uia  est  munita  remouendo  illi 
'aufert'.  in  quo  nunc  eo  lubentius  nego  latere  nomen  proprium,  quod 
haec  epistula  ad   solum  Allium   (solamque  Lesbiam)  data  nec  lectorum 


536  LXVlIlb  119—120. 

post  genitoium  iutellectui  iuseruieus  persouas  Allio  notissimas  breuiter 
adumbrare  sane  potuit;  nam  nec  Lesbiae  nomen  usquam  legitur.  flagi- 
tamus  igitur  tale  aliquid:  et  sit  felix  is  qui  ante  Allium  terram  siue 
salutem  dedit  mihi,  qui  saeuo  amoris  aestu  absorptus  naufragiumque 
passus  paene  perii.  conligeus  ergo  Tac.  hist.  1  2  Jianstae  (=  mari  ab- 
sumptae)  aut  obmtae  tirhes  aliaque  multa  aptam  coeptae  imagini  uocem 
restituisse  mihi  uideor  pro  ''aufert'  siue  auft  reponendo  auft  siue 
'austis',  i.  e.  ''haustis'.  restat  uersus  minor,  in  quo  certum  est  alienum 
esse  hiatum  a  poeta  nostro  (ad  LXVII  44).  olim  igitur  ''primo  sunt' 
uel  'sunt  nobis'  temptauere;  Hauptius  adsentientibus  uuperrimis  edito- 
i-ibus  'primo  mi'  scripsit.  equidem  hoc  iaui  non  probo.  nam  si  snmmae 
est  offensioni,  post  'principio'  iterari  ''primo'  peruersa  cum  ui  rhetorica 
(nam  ne  nimium  in  modum  efferrentur  huius  amici  officia,  gratiae  Allio 
redditae  uetabant) ,  duplex  et  metri  et  sententiae  incommodum  ipsam 
potius  uocem  'primo'  reddit  suspectam.  quam  repositam  censeo  a  libra- 
rio,  qui  quid  exemplaris  sui  scripturae  'promi'  faceret  uesciret.  tu 
lineola  per  'p'  ducta  legas  'a  quo  sunt  porro  mi  omuia  nata  bona',  ita 
nimirum  ut  intellegas  'post  quod  principium  deinde'  (scil.  AUii  maxime 
beneficiis).  —  119.  et  louge  ante  omues.  scil.  sit  felix.  adsumpsit 
Lygdam.  4,  93  et  longe  ante  alias  omnes  mitissima  tnater.  —  mihi  quae 
me  carior  ipso  est.  rit  LXIV  215.  Ouid.  ex  P.  II  8,  27  per  putriae 
nomen,  quae  te  tibi  carior  ipso  est,  trist.  V  14,  2,  Culex  211.  —  120.  lux 
mea,  qua  uiua  uiuere  dulcc  milii  est.  'lux  mea',  de  Lesbia,  ut 
supra  92.  Hor.  epod.  1,  5  quid  nos,  cpoibus  te  uita  sit  superstite  iucunda, 
si  contra,  grauis,  Prop.  11  28,  42  uiiiam,  si  uiuet;  si  cadet  iUa,  cadam. 
Ellisius  cp.  Hom.  Od.  XXIV  435. 

Carmen  nostrum,  quamquam  nomine  quidem  ad  Allium  datum  est, 
re  uera  tamen  totum  in  Lesbiae  laudibus  exequendis  uersatur.  Allii 
enim  amicitia  perspecta  officiosaque  humanitas,  qua  ille  amantibus  mi- 
seris  succurrit,  iterumque  preces  pro  eiusdem  Allii  coniugisque  salute 
gratiarum  loco  susceptae  quasi  lineae  sunt,  quibus  includitur  Lesbiae 
amoris  et  temporis  dulcissimi  a  poeta  cum  ea  peracti  imago  coloribus 
uiuidissimis  depicta:  his  mediis  uersibus  11 — 108  Catullus  ita  suum  cum 
Lesbia  amorem  describit,  ut  utrum  affectum  suauissimum  an  egregiam 
artis  poeticae  perfectionem  magis  admireris  nescias.  nam  huius  de- 
scriptionis  singulae  partes  tanta  cum  cura  expolitae  sunt,  ut,  quamquam 
non  usque  ad  uersuum  numerum  sibi  respondeant  (ut  bonum  architectum, 
ita  poetam  non  mediocvem  interdum  quaedam  ueglegentia  atque  aav^- 
(isxQici  decet) ,  tamen  gratam  iucundamque  earum  aequabilitatem  habeas. 
hac  quoque  in  re  quin  Alexaudrinorum  uestigia  presserit  CatuIIus,  non 
potest  dubitari.  quamquam  Westphalius  (p.  73  sqq.)  de  huius  carminis 
artificiosa  compositione  meras  protulit  nugas,  bene  cas  a  Rettigio  (Ca- 
tulliaiia  II  p.  11  sqq.)  reiectas.  postquam  autem  triste  illud,  quo  non- 
dum  felix  fruebatur  amata,  tempus  coumemorauit,  mox  in  melius  illud 
mutatum  aperta   amantibus  tamquam  refugio  Allii  domo  (11 — 32),  iam 


LXVIIlb.  537 

Catullus  Lcsbiam  cum  Laudamia  comparat  (33 — 90).  quae  comparatio 
nullam  aliam  ob  causam  instituta  quam  ut  profundus  illius  amor  quam 
maxime  reddatur  inlustris,  quemadmodum  carminis  quasi  domus  iiiterior 
est,  ita  in  duas  partes  discinditur  intericcta  fratris  mortui  conniemora- 
tione  (51  — 60\  hos  igitnr  uersus  quasi  pro  intimo  domus  recessu  habere 
licet.  60  autem  quod  interposita  de  fratiis  obitu  acerbo  degressione 
Laudamiae  bistoriam  inceptam  disvupit,  hoc  sibi  uolnit  poeta,  ut  morte 
illa  snum  quoque  cum  Lesbia  amorem  diremptum  esse  significaret;  et 
tacito  eum  metu  occupatum  uidemus,  ne  inconcessa  gaudia  carpens 
eodeni  quo  olim  Landamia  modo  deorum  sibi  contraxerit  irara;  ut  iam 
intellegamus,  cnr  hanc  si  qua  est  paulo  ante  a  se  deprecatus  sit  de- 
misse.  iam  uoro  ad  carminis  cursum  institutum  reuei-sus  non  potuit 
secuudum  artis  normas  pertexere  Laudamiae  cum  Lesbia  comparationem 
nisi  ita,  ut  seruata  partium  aequabilitate  ti'iginta  fere  uersibus  33—60 
opponeret  triginta  alteros  61 — 90.  itaque  quod  in  hanc  partem  non- 
nulla  intulit  aliena  quodqiie  eam  lougius  quam  pro  nostro  qui  nunc 
sumns  gustn  extendit,  facile  ex  ista  symmetriam  obsernandi  necessitate 
excusatur.  depicto  hoc  modo  Lesbiae  amore  iterum  uiginti  uersibus 
91—108  (unum  distichon  intercidit)  ad  ipsam  dominam  reuersus  hanc  ut 
eandem  quam  heroine  Thessala  laudem  fidei  sibi  uelit  comparare  leniter 
adhortatur;  et  in  tempore  futuro  depingendo  commorans  sequc  utpote  in 
muliere  non  iustis  nuptiis  secum  iuncta  non  nimis  rigidum  et  seuerum 
morum  illius  censorem  fore  affirmans,  ut  rumoribus  Veronam  adlatis  se 
non  nimium  tribnere  significat,  ita  hac  ipsa  patientia  omnisque  repre- 
hensionis  fuga  se  puellam  sibi  deuincturum  esse  et  futurum  hunc  amo- 
rem  iam  dis  propitiis  quam  laetissimum  fore  sperat.  deprehendimus 
igitur  hanc  siugularnm  partium  i-esponsioncm:  1  — 10  (11 — 32  [(33—50) 
-f  (51—60)  =  61—90]  91  —  108)  109—120.  quid  autem  sibi  uult  carmen 
ad  Allium  ita  datum  et  in  gratiis  Allio  agendis  ita  uersatum,  ut  omnia 
tamen  ad  Lesbiae  maxime  et  praedicationem  et  amicain  admonitionem  • 
spectent?  nimirum  Catullus  Romam  se  reuersurum  esse  cum  AUio,  tum 
uero  Lesbiae  nuntiat:  discussa  graui  illa  tristitia,  qna  oppressum  eum 
ostendit  c.  LXVIII*,  postquam  conciliauit  paulatim  doloris  lenimen  testi- 
bns  cc.  LXV  et  LXVI  sancta  poesis,  nunc  refecto  alacrique  animo  Ro- 
mam  ad  amasiam  cst  redituvus  anno  fere  a.  Chr.  60  nel  59.  demonstrat 
autem  carmen  nostrum,  si  cum  ceteris  Veronae  scriptis  comparatur,  ab 
arte  quoque  progressum  quendam  atque  perfectionem.  nam  quod  iu 
c.  LXVUI*  obstante  sane  ipso  animo  depresso  parum  poetae  contigit,  ut 
nouam  formam  Alexandrinam  aemulando  exhiberet,  hoc  melius  ei  suc- 
cessit,  postquam  in  LXVI  uires  seuero  intentoque  labore  conroborauit, 
in  hoc  poemate,  quo  libere  ingressus  magistrorum  uestigiis  id  est  ad- 
secutns,  ut  procudovet  carmen  etsi  adhuc  nimis  oneratura  degressionum 
ovnatu  tamen  in  uniuersum  et  elegans  et  pulcrum.  spretis  igitur  nuper- 
rimoram  iudicum  (ut  Bernhardyi  et  Gruppii)  sententiis  iniquis  peruersis- 
que  raagis  accedimus  Mureto,  qui  'pulcherrima  omnino  haec  elegia  est' 


538  LXIK  1-3. 

inquit,  'atque  baud  scio  an  uUa  pulcrior  in  omni  latina  lingua  reperin 
queat' :  ita  iiimirum  huic  dicto  adsentior,  ut  magis  admirer  seusus  poe- 
ticos  (prae  cetoris  in  Laudamiae  fabula  alte  intellecta  pulcreque  exoroata) 
quam  artis  perfectiouem  uondum  omui  ex  parto  consummatam. 

LXIX. 

1,  2.  Noli  admirari,  quare  tibi  femina  nuUa,  Bufe,  uelit  tene- 
rum  supposuisse  femur.  recte  Muretus  et  AStatius  hunc  liufum  dicunt 
esse  M.  Caeliam  Rufum,  Catulli  iu  amore  Lesbiae  siue  Clodiae  aemu- 
lum  (supra  p.  33),  cui  sententiae  quod  opponit  Vulpius,  Caelium  fuisse 
hominem  formosum  et  elegantem,  nou  pili  est  faciendum  propterea  quod 
moi*bus  in  hoc  carmine  descriptus  etiam  in  hominem  formosum  elegan- 
temque  cadit  neque  secundum  ueritatem  dictum  est  aperte  id  quod  in 
primo  uersu  dicitur;  quippe  huius  carminis  hoc  est  consiliuiu  unicum, 
ut  Lesbia  a  Ruti  amplexu  deterreatur:  uerene  an  ficte  (an  denique  cum 
uitii  parui  exaggeratione)  obicctus  sit  Eufo  morbus  ille,  scire  nec  licet 
nec  refert.  XXIII  25  noU  spcrncre,  LXII  64,  LXIV  199,  LXXXII  3. 
•■quare';  cf.  ad  LXXVI  10.  cum  possot  e  more  scribi  'nuUa  puella',  prae- 
latum  est  'femina'  ob  sequens  nimirum  'femur';  cum  eodem  lusu  Anth. 
lat.  114,  14  [PLM.  IV  p.  104]  sinuare  acl  Veneris  cursum  feniina  femi- 
nae.  adamata  erat  illa  peutametri  clausula,  ut  Tib.  1  8,  26  femori  con- 
seruisse  femur ,  Ouid.  am.  III  14,  22  sustinuisse  fcmur',  in  qualibus  metri 
i'atio  facile  commendauit,  ut  reciperetur  genus  loquendi  iam  in  priscis 
legibus  praeceptisque  (praesertim  post  'uelle'  et  'posse')  sollemne,  ut 
habet  Cato  d.  r.  r.  5  ne  qiiid  emisse  uelit  inscientc  domino;  cf.  Draegerus 
syut.  hist.  I  §  128^  Kuehnerus  gr.  l.  II  p.  101.  —  3.  nou  si  illam  rarae 
labefactes  munere  uestis.  de  'non  si'  cf.  XLVIII  5.  imago  de  turri 
paulatim  conuolsa  sumpta:  Ter.  Eun.  ILI  3,  3  ita  nie  uideo  ab  ea  astute 
luhefacturicr ,  Cic.  p.  Cluent.  68,  194  fulcm  iiretio  lahefactarc ,  Maxim.  el. 
2,  4  respuit  amplexus,  lieu,  labefacta  mcos:  a  pudicitia  teraptando  ab- 
ducere  siue  'corrumpere'  hic  ualet  uox  (PVictorius  u.  lectt.  III  22).  in 
V  'nos  illa  mare'  legitur,  h.  e.  'no  si  illam  are'.  sed  ex  hac  uoce 
postrema  dubitari  potcst  num  recte  Auantius  elicuerit  ''rarac'.  quod  alii 
recordati  illius  'omnia  praeclara  rara'  (cf.  Antiphanes  ap.  Athen.  III 
p.  84  oXiyov  To  -nalov  laxi  navrcnxov  yial  rifitov,  Prop.  I  17,  16,  Ouid. 
met.  XIV  337,  Lygdam.  4,  37)  uolunt  esse  'praestantis',  qnod  cst  lan- 
guidius;  alii  explicant/tenuis  et  translucidae'  siue  'Coae',  sed  non  recte 
in  hanc  significationem  cp.  Hor.  epod.  2,  33  rara  retia  aut  Lucr.  IV  196 
textura  rara  similiaque;  nam  maculas  nullas  omnino  habet  uestis  Coa 
una  et  continua  textura  tenuissima  confecta;  et  plane  incredibiliter  pu- 
tant  Ouid.  am.  I  6,  13  dcripui  tunicam ,  nec  multum  rura  nocebat  dici 
uestem  translucidam ,  quae  post  tunicam  dereptam  nuUa  erat  (legendum 
ibi  'irata').  dubito  igitur  de  coniecturae  'rarae'  ucritate;  nec  iuuat 
EUisianum  'carae'.  rescribo  ipsum  illud  'Coae'  (nam  "^coe'  in  'ae'  cor- 
ruptum ,  ubi  'm'  ex  uoce  priore  adhaesit,  non  potuit  non  abire  in  uocem 


LXIX  4-10.     LXX  1.  539 

saltim  latiuam  'mare'),  quippe  quod  bic  legisse  mihi  uideantur  et  Prop. 
IV  5,  57  Cuite  dcderit  ncc  munera  ucstis  et  Hor.  od.  IV  13,  13  totum 
hoo  distichou  ob  oculos  habeus  ncc  Coae  referunt  iam  tihi  purpurae  nec 
clari  lapidcs  tempora  (cf.  de  Cois  uestibus  Tib.  II  3,  56,  Hor.  sat.  I  2, 
101,  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.)-  —  4.  aut  perlucidiili  deliciis  lapidis. 
dicitur  ornatus  pretiosus  (Cic.  Verr.  IV  23,  52  Haluntini  excussis  de- 
liciis,  Hor.  od.  IV  8,  10)  margaritarum  siue  bacarura,  de  quibus  cf.  Plin. 
h.  n.  IX  35,  112  dos  omnis  in  candore,  magnitudine,  orbe,  leuore ,  pon- 
dere,  haud  promptis  rcbus  in  tantum,  ut  nulli  duo  repcriantur  indiscreti; 
undc  nomen  unionum  Bomanae  scilicet  imposuere  deliciae;  nam  id  apud 
Graccos  non  est,  ne  apud  barbaros  quidem  inucntores  eius  aliud  quam 
margaritae;  et  sic  'lapis'  indicat  margaritam  Hor.  od.  III  24,  48  (et  1. 
raodo  L),  Ouid.  med.  fac.  20,  Sen.  Phaedr.  391,  Sil.  Ital.  Xll  231.  'per- 
lueidulus'  {an.  Isy.)  teueritatem  bacae  clarissimae  iudicat  (de  gemmis 
Seu.  epist.  90,  45  ncc  perlucidos  lapides  ima   terrarum  faece  quacrebant), 

—  5.-  lacdit  te  (iiiaedaui  uiala  fabula.  Prop.  I  13,  13  rumore  malo, 
Ouid.  epist.  16,  149  mdla  murmura  uxdgi  et  fast.  IV  307  rumor  iniquus 
laesaat,  h.  e.  nocuerat.  'quaedam'  maligne.  —  5,  6.  qua  tibi  fertur 
ualle  sub  ularuui  trux  habitare  caper.  ab  axillis  exortus  foedus  odor 
bircum  olens  'caper'  uel  'hircus'  uocabatur,  ut  graece  xqayoq\  Hor.  epod. 
12,  5  grauis  hirsutis  cubtt  (cf  'habitare')  hircus  in  ulis  (id.  epist.  I  5,  29), 
Ouid.  a.  a.  III  193  ne  trux  caper  iret  in  alas  cum  recordatione  Catulli, 
qui  'ti-ux',  h.  e.  toruus  infestusque,  ad  depingendam  bestiam  iocose 
addit  (Verg.  ecL  9,  25  occursare  capro,  cornu  ferit  ille,  caueto,  Plaut. 
Bacch.  V  2,  29  arietcs  truccs  nos  erimus).  'uallis'  ahirum  pars  concaua 
supter   bracchium;   similiter  Ausou.  epigr.  79  (128),  5  dc  ucdlc  femorum. 

—  7.  oiuncs.  puellae.  —  neque  uiiruiu;  nam.  XXIII  7.  —  mala  ualde 
cst  bcstia.  anastrophe,  ut  VI  12  ualct  nihil,  LXIII  80  libcre  nimis 
(PJaut.  ap.  Non.  p.  127  insanum  ualdc).  Muretus  cp.  Plaut.  Bacch.  I  1,  21 
mala  es  bestia  (xkxoi/  &r]QLov  Graeci);  et  sic  facili  a  Rufo  ad  ipsum 
caprum  translatione  pergitur:  —  8.  nec  quicum  bella  pueHa  cubet. 
uec  cuni  qua  bestia;  Neuius  II  p.  230.  cf.  LXXVIII  4.  in  iuncto  cum 
assonantia  ^bella  puella'  (ex.  gr.  Ouid.  am.  I  9,  6,  Lygdam.  4,  52)  ad- 
icctiuum  aeque  ad  ingenium  hilare  et  cultum  elegantem  ct  corpus  pulcrum 
(XXIV  7)  spectat.  —  9,  10.  quarc  aut . .  aut.  XII 10  sq.  —  criidelem  na- 
sorum  interllce  pestem.  LXIV  76.  cf  graecum  Qivwli&gog;  Vulpius  cp. 
Ouid.  a.  a.  I  522  nec  lacdat  narcs  uirque  paterque  gregis.  'int.'  respectu 
bestiae  pro  'remoue,  dele'  (ad  res  etiam  illud  transfertur,  ut  Apul.  met.  V  4 
interfcctae  uirginitatis).  —  vur  fugiunt.  scil.pestempuellae.  sinecausaHein- 
sius  uoluit  'fugiant';  de  hoc  iudicatiui  usu  in  sermone  familiari  cf  Draegerus 
synt.  hist.  II  §  463;  quamquam  etiam  apud  poetas  cultos  usus  ille  late  pateE. 

LXX. 

1.  Nulli  se  dicit  miilier  niea  nubere  nialle  qiiain  niihi.    'mulier' 
honesta  est  appellatio  amicae,  ut  Hor.  epod.  12,  24  magis  quem  diligcret 


540  LXX  2—4.     LXXI  1—2. 

mulier  sua  quam  te,  simul  tamen  cum  respectu  est  dictum  illius  'nu- 
bere'.  quod  et  ipsum  rem  turpem  decoro  uocabulo  uelans  '^concumbere' 
fere  designat;  cf.  Plaut.  Cas.  II  8,  47  et  Cist.  I  1,  45;  Sen.  rhet.  p.  290, 
15  K.  moriar,  nisi  nuherc  dulce  est.  nam  ne  de  insto  conubio  ineundo 
cogitasse  Lesbiam  statuamus  (quae  mea  olim  erat  sententia),  uetat  LXXII 1 
et  porro  dicendi  uerbum,  quod  monstrante  uersu  tertio  hic  utitur  no- 
tione  promittendi,  ut  LXIV  148  et  Ouid.  a.  a.  III  435  quae  dicunt  uohis, 
dixerunt  mille  puellis  alibique.  cf.  imitatio  ap.  Suet.  d.  gramm.  18  soli 
Grassicio  se  dixit  nubcre  uclle.  —  2.  uoii  si  sc  luppiter  ipse  petat. 
de  'non  si'  LXIX  3.  ^petero'  (cf.  graecum  alxstv)  apud  poetas  latinos 
exprimit  germanicum  'freien',  ut  tamen  sensus  lasciuus  haud  raro  cnm 
uoce  ea  sit  iunctus  (ad  concubitum  petere);  cf.  ex.  gr.  Aen.  VII  54  et 
contra  Hor.  od.  I  33,  13,  Prop.  II  16,  27,  Maximiani  eleg.  l,  65.  ad 
totam  sententiam  apte  AStatius  cp.  Plaut.  Cas.  II  6,  14  negaui  enim 
ipsi  me  concessurum  loui ,  si  is  meciim  oraret  et  Ouid.  epist.  4,  36  Hij)- 
polytum  uidcar  praepositura  loui;  Vulpius  et  Ouid.  met.  VII  801  nec 
louis  illa  meo  thalamo  praeferret  amorcs.  —  3.  dicit  s.  m.  ciipido  q. 
dicit  anianti.  grauiter  i-epetitum  dicendi  uerbum  ad  significanda  uana 
promissa;  iam  Muretus  cp.  Callimachi  epigr.  26,  ubi  eodem  modo  wfioofv 
iteratur.  'cupido',  cf.  LXIV  145,  Ouid.  am.  II  5,  26  scu  tulerit  cupido 
mollis  amica  tiiro,  Lygdam.  4,  52.  —  4.  in  iiento  et  rapida  scribere 
oportet  aqua.  nota  est  graeca  dictio  f  ig  vScoq  yQdq>stv  (Sophocl.  fr.  741  N. 
(694  D.)  oQyiovg  iyca  yvvccixog  sig  vdwQ  yQacpco,  Plato  Phaedr.  276,  Lucian. 
catapl.  21);  bene  Vnlpius  cp.  Augustin.  d.  c.  d.  XIX  23  [II  p.  343  Domb.] 
forte  magis  poteris  in  aquis  inpressis  litteris  scribere  .  .  quani  pollutae 
reuoces  impiae  uxoris  sensum.  graphice  antem  'rapido'  additur:  orane 
uestigium  litterarum  forte  signatarum  statim  diluit  coucitus  amnis  (app. 
Tib.  III  3,  8).  'in  uento  scribere'  qui  dixerit,  non  extat  scriptor  latinus 
graecusue;  nota  sunt  prouerbii  instar  dicta  *dare  uerba  in  uentos',  'pro- 
fundere  uoces  in  uentos'  similiaque.  quodni  forte  incognita  latet  dictio 
graeca,  confusio  adesse  uidetur  illius  'in  aqua  scribere'  cuni  solita  locu- 
tione  Prop.  II  28,  8  quidquid  iurarunt  (puellae),  uentus  et  unda  ferunt. 
Ouid.  am.  II  16,  46  uerba  puellarum,  foliis  leuiora  caducis,  inrita  quo  uisum 
cst  uentus  et  unda  ferunt  (cf.  et  ad  XXX  10).  utique  nulla  causa  uidetur 
adesse,  cur  'in  uino'  reponatur  auctore  Gifanio  (cf.  et  Burm.  ad  Anth. 
lat.  I  p.  541),  secuudum  illud  fi'?  olvov  yQcicpsiv  (Athen.  X  p.  441*^). 

Scriptum  est  hoc  poemation  (quocum  comparari  potest  LXXXV  et 
LXXXVII)  paulo  post  reconciliationem  amantium,  h.  e.  eodem  fere  tem- 
pore  cum  CVIIII. 

LXXI. 

1,  2.  Siqua  uiro  bouo  sacratoruni  obstitit  liircus  aut  siquani 
nierito  tarda  podag-ra  secat.  in  hoc  carmiue  omnia  sunt  cormpta 
atque  obscura;  Iioc  tantum  in  uniuersum  apparet,  agi  de  nesciocuius 
aemulo,  qui  et  hirco   et  podagra  laboret  atque  hinc   inter  concubitum 


LXXI  3-4.  541 

siinul  et  se  et  pucllam  iustissinia  poeua  adficiat.  ceita  autem  putanda 
est  ea  emendatio  Italorum,  qua  u.  1  'siquoi'  et  u.  2  'siquem'  scvibitur. 
nam  ne  forte  utroque  loco  'siqua'  (scil.  ratione,  ii  ncog)  stare  posse 
putes :  nec  cetera  huic  sententiae  fauent  nec  praepositum  in  u.  3  cum 
ui  'aeumlus',  quod  personam  oppositam  tx  constanti  latinitatis  usu  fla- 
gitat:  si  (umquam)  alicui .  .  .,  (nunc  certe)  aemulus  .  .  .  sed  haec  ut  aperta, 
ita  reliqua  in  uersu  primo  iucerta  sunt.  Parthenius  nomen  proprium 
'Virro'  (cf.  interpp.  ad  luuen.  5,  39)  latere  putauit  ad  eumque  hoc  car- 
men  missum  esse;  sed  licet  adeo  'Viro'  scribere  potuerit  Catullus,  tamen 
ob  metricam  rationem  ('o'  correptam)  sat  intutum  est  commentura  illud 
(cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  336  sq.),  cum  praesertim  nec  'siquoi  bouo' 
(aliquid  alicui  est  bono,  h.  e.  utilitati  commodoque)  bene  dictum  sit 
nec  de  Virone  quidquam  tradant  poetae  nostri  carmina.  Palladius  uoluit 
'iure  bono';  quod  uereor  ut  defenderit  Hauptius  [opusc.  1  p.  68]  ita: 
'non  possum  equidem  alium  producere  scriptorem,  qui  dixerit  iure  bono; 
\:erum  aliquoties  legimus  iurc  optlmo,  et  cur  superlatiuo  gradu  Catullus 
uti  non  potuerit  sponte  intellegitur' ;  nam  usum  in  huiusmodi  coniecturis 
anxie  obseruandum  esse  patet.  legerunt  autem  et  Parthenius  et  Palla- 
dius  porro  cum  Italis  ^sacer  alarum  obstitit',  nimirum  ^sacer'  esse  uo- 
lentibus  'exsecrandus'  (XIV  12).  quae  coniectura  antea,  cum  sola  libri 
G  adseclarumque  lectio  ^sacrorum'  nota  esset,  potuit  fortasse  adridere; 
quamquam  quod  Hauptius  adseruit  ita  legisse  Isidorum  de  differ.  V 
p.  63  Ar. ,  mox  perspectum  est  hunc  suum  ^sacer  hircus'  petiisse  ex 
Verg.  G.  n  395.  sed  magis  commentum  illud  per  se  parum  blandificum 
susiiectum  est  redditum,  postquam  apparuit  0  'sacratorum'  praebere  ita 
compendiose  scriptum ,  ut  quomodo  iu  G  ortum  sit  'sacrorum'  facili 
opera  agnoscatur.  hoc  ijosset  uideri  fauere  Froehlichii  conmento  'iure 
Bonae  sacratorum',  nisi  falsissime  aemulus  iste  hircosus  sacris  deae  Bo- 
nae  initiatus  diceretur;  nec  CH  3  quidquam  huic  loco  prodest.  sed,  quod 
maioris  est  momenti,  coniecturis  illis  conmemoratis  propterea  fides  ne- 
quit  haberi,  quod  non  medentur  difficultatibus  summis,  quas  carmen 
nostrum  praebere  mox  optinebo.  cum  quarum  disceptatione  couiiingam 
meum  qualecumque,  ut  in  re  paene  desperata,  conamen.  'obstitit', 
molestus  erat,  scil.  in  exercendo  amore.  'aut'  fortius  quam  copula  effert 
alterum,  quod  ad  prius  accedit,  uitium  (LXVHI^  2).  Hor.  sat.  I  9,  32 
nec  laterum  dolor  aut  tussis  nec  tarda  podagra,  epitheto  ab  eo  quod  est 
podagrosorum  proprium  translato  ad  morbum,  qui  tardos  efficit,  hic 
alacrem  in  concubitu  motum  inpedit.  ^secat',  mordet  excruciatque, 
sumpta  de  bestia  clanculum  corpus  peruadente  imagine  (cf.  Lucian.  tra- 
goedopod.  119  sqq.);  iam  Scaliger  cp.  Mart.  IX  92,  9  podagra  cheragra- 
qtie  secatur.  —  3,  4.  aeniiiliis  iste  tuus,  qui  uestrum  exercet  amo- 
rem,  miriflce  est  a  te  nactus  utrumque  malum.  nulli  uersus  magis 
nos  uexant  ludumque  habent.  nam  qui  scimus,  CatuUum  indefatigatum 
esse  in  aduersariis  ob  eadem  uitia  insectandis  quique  pleraque  ad  illius 
uitam  pertinentia  ex  eius  carminibus  optime  agnoscere  iDOSse  nobis  uide- 


542  LXXI  3—4. 

mur,  eidem  uetamur  ne  liic  de  Rufo  hircoso  illo  Catulli  aemulo  cogi- 
temus,  quem  qui  mente  integra  baec  i:)erlegunt  statim  deprebendunt. 
sed  quoniam  ei  qui  uetant  praeiudicata  opinione  ex  u.  1  concepta  du- 
cuntur,-uereor  ut  plorique  in  uetitum  sint  nisuri.  nam  qui  ^nactus  est 
malum'  siue  morbum  (XXX  5),  non  uaturale  babet  uitium,  sed  con- 
traxit;  cf.  'febrim,  morbum  nancisci'  Nep.  Ages.  8  et  Att.  21.  itaque 
ex  graui  fortasse  frigore  concepto  aemulo  isti  contigerat  podagra  simul- 
que  alarum  foetor.  unde  non  mirabimur,  couiunctum  utrumque  malum 
hic  re  ferente  exagitai-i,  contra  in  c.  LXIX  tantummodo  unum  idque  ab 
efFectu  ingratius.  sed  qui  tacito  sensn  Rufum  et  aemulum  istum  puta- 
mus  esse  unum  eundemque,  eis  obstant  sane  difficultates  haud  paucae. 
et  prima  quidem  posita  est  in  illo  'a  te'.  cuius  interpretatio  Vulpiana 
uulgo  accepta  'nempe  ob  uota  et  preces  tuas'  nimis  est  inepta:  quis 
hanc  sententiam,  quae  iam  ipsa  est  subabsurda,  tali  modo  nmquam 
expressit?  sed  coniecturae  pleraeque  a  doetis  propositae  infelices  sunt, 
ueluti  Muretiana  ^mirifico  e.  astu',  Hauptiana  'mirifica  e.  Ate'  (quae  doctrina 
ab  huius  carminis  simplicitate  alienissima).  melius  quidem  GHermannus 
'mirifico  e.  fato',  nisi  quod  hoc  in  naturale  potius  uitium  quadrat;  unde 
ego  'mirifica  e.  poena'  proposui  in  Fleckeis.  ann.  1872  p.  846  (cf.  ex.  gr. 
Plin.  h.  n.  IX  35,  110).  sed  potest  iure  dubitari ,  uum  concessum  sit 
mutare  in  eo  loco,  qui  ex  uersu  primo  nunc  corruptissimo  fortasse  suum 
habuit  intellectum.  et  erant  olim,  qui  non  male  illud  'a  te  nactus'  de 
contagione  acciperent:  iocose  hoc  fingitur,  a  puellae  siue  coniuge  siue 
amasio  priore,  qui  et  bircosus  et  podagrosus  fuerit,  nouum  amatorem, 
qui  casu  in  morbum  incidit,  utrumque  malum  nactum  esse  quasi  ex 
successionis  iure;  et  potest  sane  hoc  'mirifice'  ille  nactus  dici  (LIII  2). 
altera  autem  difficultas  adest  in  uerbis  'qui  u.  e.  amorem'.  quae  cum 
interpretationem  accipere  uideantnr  ex  LXVIII**  28  communes  exercere- 
mus  amoreSf  accuratius  inspicienti  hoc  subsidium  mox  euanescit:  unus 
aliquis  exercet  siue  agitat  amorem  cum  domina,  hi  duo  simul  exercent 
amorem  siue  communes  amores,  sed  nuUo  pacto  aemulus  exercet  alte- 
rius  (nedum  huius  et  puellae)  amorem.  neque  uero  '^exercet'  in  hac 
dictione  potest  esse  ''uexat'  siue  "'disturbat' ;  uude  erat  qui  'exterret' 
mallet.  sed  melius  in  ''uestrum'  (quod  pro  Huum',  ut  putauit  Schwa- 
bius,  accipi  nequit)  agnoscemus  uitium,  cuius  sanatio  ex  totius  distichi 
intellectu  pendet.  tertia  eaque  summa  difficultas  in  eo  est  posita,  quod 
latet  persona,  ad  quam  carmen  nostrum  est  datum.  CatuUum  non  ad 
se  ijjsum  uerba  facere,  inde  apparet,  quod  numquam  ille  in  his  sui  ad- 
locutionibus  omittit  illud  'GatuIIe'.  sed  nec  in  eis  poematis,  ubi  ad 
alios  fit  adlocutio,  horam  nomen  nmquam  reticetur  (de  LX  et  CIV  uide 
comm.).  quod  nomen  cum  Heysius  Schwabiusque  quaererent  in  illo  'a 
te'  conicientes  ''Atei',  siue  ab  'Ateius'  siue  ab  'A(t)tius'  ductum,  temere 
iutulere  hominem  plaue  ignotum  nullo  cum  totius  quaestionis  emolu- 
mento.  haec  autem  iam  sic  est  dissoluenda,  ut  remota  uersus  primi 
corruptela  ignoti  illius,  quem  adloquitur  poeta,  et  Rufus  aemulus  recte 


LXXI  5.     LXXII  1—2.  543 

dicatur  heies  ex  birco  podagraque  et  recuperetur  iusta  adlocutio.  ex 
uerbis  igitur  traditis  'uiro  bono  sacratorum'  eliciendum  est  id  quod 
•tamquam  salutifera  luce  horum  uersuum  teuebras  discutiat.  libere  di- 
cam  quod  seutio,  etsi  uon  defuturi  suut  qui  me  ariolari  clament.  in 
uoce  'uiro'  detrahens  'o'  litteram  saepe  a  monachis  ad  designandum 
uocatiuum  additam  (cf.  L  19  ocello  ex  'ocelle  ortum)  et  porro  ^bouo' 
reniota  adsimilatione  nnitans  in  'bone',  hoc  'uir  bone'  eara  quam  re- 
quirimus  adlocutionem  continere  aio  Lesbiaeque  maritum  intellegcndum 
osse  (cf.  LXVIII''  106,  LXXXIII  1).  'at'  inquies,  'etsi  Kufus  fortasse 
oxtremis  Metelli  temporibus  iara  huius  aemulus  in  Lesbiae  amore  erat, 
tamen  tum  cum  CatuUus  Roraam  rediit  iara  Mefellus  raortem  obierat 
(c.  VIII  ante  nostrum  est  scriptum)'.  sed  'bone'  non  tam  BiQcovLyicSg 
(XXXIX  9)  accipiendum  est  quam  pro  sollemni  mortuorum  appellatione: 
ut  Graeci  j;p7jcrd?,  sic  Latiui  ''bonu^'  plane  ut  'beatus'  de  defunctis 
adhibebant  (cf.  Peerlkanipius  ad  Hor.  od.  IV  1,3,  Minuc.  Fel.  1,  1). 
est  saue  haec  adlocutio  Metelli  mortui,  a  quo  hircum  podagramque  in 
nouum  Lesbiae  fututorem  transmigrasse  acerbo  cura  ioco  ludit  poeta, 
ex  nostra  sentiendi  ratione  nec  honesta  hercle  nec  uenusta;  sed  eadem 
apud  Catullum,  qui  prae  furore  fanda  nefanda  in  aemulos  conicit, 
ferenda:  posito  hoc  epigrammate  ibi,  ubi  Metelli  memoria  maxime  uige- 
bat  (uelnti  in  ianua  domi  eius),  ita  ut  acrius  fieri  nequiret  Rufi  et  Les- 
biae  amor  et  risui  tradebatnr  et  contemptni.  iaraque  rainora  quae  restant 
uitia  sananda.  rccte  plerique  illud  Palladii  'iure'  ob  eam  maxime  cau- 
sani  fouerunt,  quod  in  u.  1  requiritur  aliquid  quod  uoci  'merito'  uersus 
secundi  respondeat:  in  ''iure'  et  'merito'  omnis  sane  uis  inest.  hinc 
restituo  ^siquoi,  uir  bone,  sacrato  iure  obstitit  hircus':  ut  haud  raro 
'sacratus'  pro  'sacer'  ponitur  (LV  5)  saepiusque  occurrunt  'sacrata  iura', 
ita  hic  respectu  mortui  usitatum  illud  'iure'  intenditur  addito  illo.  in 
uersu  autem  tertio  uideant  alii  num  leniore  medela  possint  aptiora  re- 
stituere  me,  cui  a  sententia  optimum  uidetur  hoce  'aemulus  iste,  tuo 
qui  lecto  exercet  amorem'.  —  5.  ulciscitiir  ambos.  et  se  et  puellam 
poena  afficit,  ut  ex.  gr.  Syrus  S  20  stuUum  cst  uelle  ulcisci  alium  cum 
pocna  sua.  —  6.  illam  affligit  odore.  hirci  foetore  paene  internecat; 
Liuius  III  6  urbs  pestilentia  afflicta.  recte  Vulpius  adnotat,  in  ipso  con- 
cubitu  taetrura  odorem  axillarum  totius  corporis  sudori  coniunctum  (Hor. 
epod.  12,  7)  ingrauescere.  —  podagrn.  hic  'a'  naturaliter  breuis,  contra 
u.  2  positione  longa;  sic  uel  in  eodem  uersu  ex.  gr.  Hor.  od.  I  32,  11 
et  Lycum  nigris  oculis  nigroqiie. 

Lxxn. 

1,  2.  Dicebas  qiiondam  solnm  te  nosse  Catulliim,  Lesbia,  nec 
prae  me  uelle  tenere  lonem.  tangitur  aperte  c.  LXX  initium;  nec 
tamen  ''quondam'  ita  ponitur,  quasi  hoc  Lesbiae  promissum  raultis  annis 
ante  sit  factura,  sed  quia  assiduura  cum  riualibus  bellura  defatigauit 
poetam,  unde  tempus  inde  elapsum  longius  est  uisum.    sic  VIII  3  Catullus 


544  LXXII  3—8. 

post  absentiam  paulo  pliis  quam  annuam  Romam  reuersus  cum  omuia 
contra  uotum  uideret  inmutata,  'fulseie  quondam'  exclamat:  praesens 
calamitas  tota  nobis  incumbens  efficit,  ut  felicioris  temporis  memoria ' 
magis  remoueatur  obscureturque.  '  uelle '  aTro  ■noivov  positum  et  ad 
'nosse'  et  ad  'tenere'  spectat.  de  'nosse'  uerbi  seiisu  uenerio  cf.  ad 
LXl  180.    'tenere'  (LXX  1  nubere),  complexum  tenore;  cf.  ad  LXIV  28. 

—  3,  4.  dilexi  tuiu  te  iiou  tautum  ut  uulgus  auiicam,  sed  pater  ut 
guatos  diligit  et  geueros.  diligendi  uerbum,  etsi  interdum  ad  uulga- 
rem  amorem  (VI  4),  multo  tamen  magis  suapte  natura  declarat  purio- 
rem  illum  et  cum  ueneratione  mixtum  amorem.  et  hanc  differentiam 
inter  Venei'is  uulgiuagae  amorem  (et  est  'amica'  inde  a  Naeuii  tempore 
magis  honesta  appellatio  concubinae;  cf.  et  Sen.  epist.  75,  2  aliter  homines 
amicam,  aUter  liheros  osculantur)  et  altiorem  illum  amorem  CatulUis 
nondum  satis  exprimere  uerbis  ualuit.  optime  V/estphalius  [p.  115]  ^in 
der  gesammten  antiken  Welt  ist  Catull  das  erste  Beispiel,  dass  das  Be- 
wussisein  eines  solchen  Gegeusatzes  auftritt,  uud  wir  bemerken  bald, 
dass  es  ihm  noch  schwer  wird,  fuer  diese  Empfindungen  in  seiner  Sprache 
einen  Ausdruck  zu  finden.  Die  wahre  sittliche  Liebe,  die  er  frueher 
fuer  Lesbia  fuehlte,  vergleicht  er  als  Roemer  mit  dem  Gefuehle  des 
Vaters  fuer  seine  Kinder  und  Schwiegerkinder,  in  der  That  dem  Haupt- 
repraesentanten  des  sittlichen  Elementes  im  alten  Roemerthum.'  diligit 
paterfamilias  gnatos  siue  liberos  et  'generos'  (h.  e.  generum  et  nurum, 
cf.  ad  LXIII  59),  qui  ad  familiam  aeque  ac  liberi  pertinent,  tenera  cum 
caritate:  haec  caritatis  notio  inprimis  est  premenda;  Cic.  d.  am.  8,  27 
ea  caritas,  quae  est  inter  natos  et  parentes,  Curt.  III  6,  1  ut  ahimnum 
eximia  caritate  diligebat.  —  5.  uuuc  te  cognoui.  perspexi  penitus  uatu- 
ram  indolemque  tuam  perfidam,  expertus  scio  quam  sis  fallax;  XCI  3 
quod  te  non  nossem  bene.  —  5,  6.  etsi  impeusius  uror,  multo  mi 
tameu  es  uilior  et  leuior.  eadem  oppositio,  ut  multi  uidere,  atque 
apud  Ter.  Eun.  I  1,  27  o  indignum  facinus!  nunc  ego  et  illam  scelestam 
esse  et  me  miserum  sentio:  et  taedet  et  amore  ardeo;  ubi  'ardeo'  aeque 
atque  'uror'  de  effrenata  amoris  cupiditate  dicitur  (Aen.  IV  68  uritur 
infelix  Dido).  'imp.',  fortius  ualdiusque.  'uilior',  abiectior,  ut  Hor.  od. 
III  27,  67  uilis  Europe;  'leuior',  contemptior  et  minoris  habita,  ut  Cic. 
p.  Rosc.  C.  5  cui  leuissima  semper  pecunia  fuit,  Hor.  od.  I  25,  10;  Tac. 
h.  IV  80  unde  piaiilatim  leuior  uiliorque  liaheri.  periit  igitur  reuerentia 
ex  morum  probitate  oriens,  quae  est  omnis  amoris  altioris  fundamentum. 

—  7.  qui  potis  estJ  iuciuis.  cf.  XXIV  7.  ^potis',  scil.  fieri,  ut  LXXVI 
24  (cf.  et  ad  XLII  16);  Ellisius  cp.  Plin.  ep.  IV  9,  17  gui  fieri  potest, 
inquis  et  Pers.  1,  56  qui  pote,  uis  dicam?  —  7,  8.  quia  amautem  iu- 
iuria  talis  cogit  aiuare  magis,  sed  beue  uelle  miuus.  ''ini.',  fides 
laesa,  ut  Prop.  III  8,  19  nulla  est  certa  fides,  quam  non  iniuria  ucrsat. 
^talis'  (cum  ui),  quali  tu  me  affecisti.  'amare'  hic  ex  ipsa  oppositioue 
poeta  uoluit  uti  notione  cupidi  ardoris  libidinisque  Cimpensius  uror'  et 
hoc  'amare  magis'  sunt  synonyma),  plane  ut  LXXV  4.    contra  per  'bene 


LXXIII  1—4.  545 

iielle'  iterum  paulo  obscurius  purioreni  ilhun  amorem  desicrnat.  facilius 
hoc  intellegemus,  si  recordamur  cuni  caritate  naturaliter  esse  con- 
inuctam  beniuolentiam  (Cic.  d.  ofF.  I  17,  54  heniuolentia  deuincit  homines 
tt  caiUatc,  de  or.  II  51,  206,  de  fin.  I  16,  52).  ad  totam  autem  senten- 
tiam  iam  AStatius  apte  cp.  Ouid.  am.  III  11,  37  nequitiam  fugio,  fugien- 
tem  forina  reducit:  auersor  morum  criinina,  corpus  amo:  sic  ego  nec  sine 
te  ncc  tecum  uiuere  possum  et  uideor  uoti  nescius  esse  mei.  accedit  tamen 
apud  nostriira  hoc,  quod  perfidia  puellae  tamqnam  stimulis  quibusdam 
inpellit  eum,  ut  pro  amasia  sibi  retinenda  magua  bella  pugnet  coutra 
riuales;  et  hac  ipsa  pugna  magis  accenditur  cupiditas.  —  ceterum  facile 
sentimus  iam  uanis  his  conseruandae  sibi  soli  amasiae  conatibus  defati- 
gatum  esse  Catullum:  hoc  carmen  eodem  fere  cum  LXXV  tempore  scri- 
ptum  initium  finis  indicat. 

LXXIII. 

1.  Desine  de  qiioquam  qiiicquam  beue  uellemereri.  indignationem 
de  perfidia  amici  cuiusdam  (Rufi,  ut  summa  cum  probabilitate  inde  a 
AGii.arino  statuunt  plerique,  cp.  LXXVII)  Catullus  effundit  in  praeceptum 
generale  (cf.  XXVIII  13  pete)  sine  certae  personae  adlocutione  et  utpote 
in  uniuersum  loquens  etiam  amici  illius  nomen  reticens.  cf.  LXVII  11 
quisquam  qiiidquam;  neque  bic  'quicquam'  aduerbialiter  accipe  (ut  VI  7), 
sed  coniunge  cum  'bene  mereri':  operam  dare,  ut  in  aliquem  aliqua 
beneficia  couferas  (Aen.  IV  317  si  henc  quid  de  te  merui).  —  2.  aut 
aliquem  lieri  posse  putare  pium.  gratum,  ut  Ouid.  tr.  V  4,  43  fore 
se  mcmoremque  piumque,  ex  P.  IV  1,  8.  ''fieri  p.',  esse  ualere;  ut  inter- 
dum  'fieri'  pro  'esse'  ponitur,  uelut  LXXX  2.  'aliquem'  fortius  quam 
"■quemquam',  quod  secundum  u.  1  expectamus;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  466, 
Draegerus  synt.  I  p.  89  sqq.  —  3.  omuia  sunt  ingrata.  'omnia'  effer 
uoce  et  de  rebus  accipe:  quaecumque  bene  feceris,  nou  inueniuut  gra- 
tiam.  nam  ^gratum'  et  'ingratum'  sensu  passiuo  dicitur,  cui  gratia 
redditur  uel  non  redditur,  ut  Ter.  Eun.  III  1,  6  ut  grata  mihi  sint  quae 
facio  omnia,  Lucr.  III  942  et  ingratum  occidat  omne,  Verg.  Aen.  II  101; 
Vnlpius  cp.  Plaut.  Asin.  I  2,  10  ingrata  inrita  esse  omnia  intellego,  quae 
dedi  et  quod  henefeci.  —  3,  4.  niliil  fecisse  benigue  immo  etiam  taedet 
obestque  magisque  mag^is.  iu  his  uerbis  aperte  corruptis  (nam  in  prio- 
ribus  constructio  nulla)  uiam  muniuit  Auantius  delendo  '"magisque',  quod 
apparet  esse  ortum  ex  dittographia  copulae,  unde  ad  corrigendum  erro- 
rem  additum  eat  uerum  'magis'  (nec  enim  illud  pro  ''magis  magisque' 
accipi  potest,  ut  olim  sibi  persuaserunt).  et  haec  fuisse  uidetur  causa, 
cur  in  ioitio  uersus,  ne  hic  abundaret  pedibus,  omitteretur  a  librario 
uox  quaedam,  unde  uerba  'n.  f.  b.'  peudeut.  mitto  commenta  multa 
inutilia  artificiosa  incredibilia:  uerum  uidit  Guietus  addendo  'prodest', 
nisi  quod  mihi  j^raeplacuit  addere  'iuuerit'.  nam  ut  in  hoc  quidem  colo 
modesta  illa  loquendi  forma  multo  est  aptior  iucundiorque  (quapropter 
inprobo   quod  post  me  Munro   maluit   'iam  iuuat') ,   ita   'iuuat'   duplici 

Catullus  ed.  Baehrens.     II.  35 


546  LXXIll  5-6.     LXXIV  1. 

notione,  scil.  et  'prodest'  et  'dclectat',  instructum  optime  opponitur 
duplici  illi  'taedet  obestque'.  sic  igitur  construe:  fecisse  benigne  (li.  e. 
bene,  ut  Cic.  ad  fam.  XIII  67,  1  qui  phirimis  in  ista  prouincia  henigne 
fecisti;  cf  et  X  18  maligne),  plane  nihil  (Prop.  II  34,  30  7iil  iuuat)  aut 
delectat  aut  prodest,  quin  potius  tt  ut  inritum  fructuque  carens  taedium 
adfert  (de  constructione  Neuius  II  p.  622)  et  magis  etiam  (scil.  quam 
taedet)  nocet.  ad  'magi^'  (germanice  'noch  mehr')  cf  non  tatu  LXVIII* 
30  quam  ex.  gr.  PLM.  III  19,  2,  2  [p.  63]  cura  dapes  sequitur,  magis 
inter  pocula  surgit.  in  uniuersum  cf.  et  Petron.  92  neviinem  niliil  honi 
facere  oportet;  aeque  est  enim  ac  si  in  puteum  conicias.  damnum  utpote 
rem  grauiorem  suo  C.  persequitur  exemplo:  —  5.  ut  milii.  scil.  obest.  — 
quem  uemo  grauius  uec  acerbius  urget.  premit  molestusque  est  ini- 
micus;  Tib.  II  1,  79  quos  liic  grauiter  deus  urget.  'ac.',  cum  maiore  do- 
lore  meo;  coniungit  Caesar  quoque  b.  c.  I  5  grauissime  acerhissime 
decernitur.  *nec'  post  'nemo'  pro  'et',  ut  XXIII  25.  cetorum  boc  optime 
intellegetur  de  aemulo  inportuno  maximeque  Rufo,  quem  praecipue  in- 
dicat  u.  sq.:  —  6.  quam  modo  yui  me  uuum  at(iue  unicum  amicum 
liabuit.  'qui'  per  anastropbeu  reiectum  post  ''modo'  (li.  e.  breui  ante). 
'unum  am.',  uerum  et  tot  aliis  antistantem;  'unicum',  qualis  nec  repe- 
riatur  nec  umquam  repertus  sit;  populariter  hoc  iunctum  uidetur,  ut 
Gell.  XVIII  4,  2  se  unum  et  unicum  lcctorem  esse  enarratoremque  Sallustii, 
Apul.  met.  IV  31  idque  unum  et  pro  omnibus  ^inicwn.  'habuit',  ha.bere 
se  dixit.  in  duris  elisionibus  cumulatis  uix  agnoscendum  est  consilium 
quoddam  poetae. 

LXXIV. 

1.  Gellius  audierat  patruum  obiurgare  solere.  hunc  Gellium, 
qucm  abhinc  saepius  habebimus  obuium,  ex  c.  XCI  constat  fuisse  poetae 
aemulum  in  amore  Lesbiae  et  ob  eam  causam  inpugnatum.  frustra  Ca- 
tullus  quaesiuerat,  ut  eum  sibi  propitium  redderet  et  amicum  (CXVI): 
postquam  uanum  esse  hoc  coeptum  intellexit,  iambos,  quos  ibi  minatus 
erat,  in  inimicum  uibrat  trucissimos,  stupra  cum  matre  et  sorore  et  pa- 
trui  uxore  commissa  porroque  fellationem  illi  obiciens  (cf  LXXX, 
LXXXVIII— XCI,  quae  carmina  quo  ordine  sese  oxceperiut  uec  licet 
certp  scire  nec  refert).  fuit  hic  Gellius  adulescens  (LXXX  1  rosea  la- 
hella);  unde,  cum  ex  ratione  temporis,  quo  omnia  haec  in  aemulos 
poemata  sunt  scripta,  anno  fere  58  hic  cyclus  sit  uindicandus,  non  licet 
auctoribus  Parthenio  Muretoque  cogitare  de  Gellio  Poplicola,  in  quem 
a.  56  Cicero  in  Sestiana  tam  acerbe  est  inuectus,  siquidem  ille  teste 
§  110  huius  orationis  otio  et  tranquillitate  reipuhlicae  consenescebat 
(cf  Schwabius  q.  C.  p.  103  sqq.).  rectius  igitur  Octauius  Pantagathus 
cogitauit  de  L.  Gellio  filio,  de  quo  Val.  Max.  V  9,  1  haec  refert:  L.  Gcl- 
Uus  omnihus  honorihus  ad  censuram  defunctus  cum  grauissima  crimina  de 
filio,  in  nouercum  commissum  stuprum  ct  parricidium  cogitatum,  prope 
modum  explorata  haberet,  non  tamen  ad  uindictam  procurrit  continuo, 


LXXIV  2-4.  547 

scd  paenc  nniucrso  senntn  adhihito  in  consilium  expositis  suspicionibus 
defendendi  sc  aduJescenti  potestatem  fecit;  inspectaque  diligentissime  causa 
ahsoluit  eum  tum  consiUi  ium  etiam  sua  seidentia;  eandemque  rem  qui 
plura  do  Gsllio  filio  eshibet  Dio  Cassius  XLVII  24  narrat;  cf.  et  Schwa- 
bius  (1.  1.  p.  111  sq.),  qui  iUum  a.  fere  79  natum  esse,  a.  igitur  58  uice- 
simum  primum  aetatis  annum  egisse  optinuit.  et  licet  Valeinus  Maximus 
innuat,  stuprum  in  nouerca  (cf.  infra  ad  LXXXIX  1)  commissum  falso 
osse  obicctnm  Gellio  filio,  hoc  tamen  (ut  sit  uerum)  non  inprobat  eorura 
opinionem,  qni  Gellium  Catullianum  eundem  csse  cum  illo  Valerii  Maximi 
lierprobabiliter  sibi  persuaserunt.  recte  Schwabius  'eadem  suspicio,  siue 
recta  siue  falsa  erat,  qua  motus  Gellii  pater  quaestionem  consilii  sena- 
torii  in  filium  instituit,  Catullo  quoque  sufFecit,  ut  carminibus  acerbissi- 
mis  idem  flagitium  castigantibus  hominem  Lesbiae  insidiantem  perseque- 
retur'.  de  patruo  autem  Gellii  (ut  iam  ad  nostrum  carmen  redeamus) 
nibil  constat;  fortasse  fuit  Gallus  itidem  ignotus,  qui  in  LXXVIH  oc- 
currit.  quidquid  id  est,  patruum  illum  poeta  facit  dignum  nomine 
patrui,  quippe  quem  fingerent  ueteres  morosum  morum  censorem  casti- 
gatoremque  minorum  austerum,  in  uerbis  seuerum  largumque  opprobriis: 
in  comoediis  certa  erat  persona  patrui  ohiurgatoris  (Apul.  flor.  p.  20  Kr.), 
cf.  et  Cic.  p.  Cael.  11,  25  fuit  in  hac  caur-a  pcrtristis  quidam  patruus, 
ccnsor,  magister:  ohiurgauit  M.  Caelium,  sicut  neminem  umquam  parens, 
niulta  de  incontinentia  intempcrantiaque  disscruit,  Hor.  od.  III  12,  3  et 
sat.  II  3,  88  ne  sis  patruus  mihi,  Pers.  1,  11,  Manil.  V  454  patruiue 
rigorem.  'audierat' :  ueneratne  hic  patruus  breui  ante  Romam  ex  pro- 
uincia?  —  2.  siqnis  delicias  diceret  aut  faceret.  siquis  uerbis  lasci- 
uis  factisue  (amundo)  aliquem  aetati  daret  ludum  (ad  XVII  15);  Cic.  p. 
Cael.  11,  27  deUciartim  ohiurgatio  (nil  ad  rem  VI  1,  XLV  24).  —  3.  hoc 
ue  ipsi  accideret.  'hoc',  obiurgare:  ne  ipse  patruae  uerbera  linguae 
pateretur.  'ipsi',  sibi  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  461).  —  perdepsnit.  hoc 
ana^  Ifyofisvov  explicat  Varro  sat.  Men.  331  B.  sed  tihi  fortasse  aUus 
moUt  ct  dcpsit  (Cato  corium  depserc,  sim.),  utriusque  uocis  sensum  ob- 
scenum  (=  subigere  concnbitu)  Cic.  ad  fam.  IX  22,  4  hatuit,  inquit, 
impudenter ,  depsit  multo  impudentius;  atqui  neutrum  cst  obscenum  (per 
.'se)  et  Hor.  sat.  I  2,  34  non  aUenas  permolere  uxores.  —  4.  et  patrnuui 
reddidit  Harpocrateni.  patruo  os  obsignauit,  enm  mutum  fecit;  CII  4 
ftictum  me  rsse  puta  Ilarjyocratcm.  quod  numen  Aeg^-ptiacum  (cf.  Pauly 
encycl.  III  p.  1511)  deum  et  silentem  et  silentium  imperantem  sibi 
finxerunt  Romani;  Ouid.  met.  IX  692  quique  p>remit  uocem  digitoquc 
silentia  suadet,  Varro  d.  1.  I.  V  57  etsi  Harpocrates  digito  significat  ut 
taceam  ('taceas  eam'  cod.,  h.  e.  Haceaseara'),  Augustin.  d.  c.  d.  V  18 
simulacrum  quod  digito  lahiis  inpresso  admonere  uideretur,  ut  silentium 
ficret.  casu  orta  est  uerborum  similitudo  Anth.  lat.  346,  6  [PLM.  IV 
p.  310]  puerum  reddidit  Ilippocratem.  sed  in  uoce  illa  (ut  similiter 
CII  4)  cum  posset  aculeate  finem  facere  poeta,  in  ioco  acerbo  sibi  pla- 
cens  in  tertio  disticho   eandem   sententiam   ex  parte  eisdem  uevbis  ('pa- 


548  LXXIV  5-6.     LXXV  1—4. 

truum  —  patruus' :  acerbo  cum  ioco  nimirum  haec  uox  totiens  iteratur 
per  auapboram  et  mox  \:>ev  epiphoram)  longius  persequitur,  ab  eo  quod 
iam  magis  in  uniuersum  spectat  ('reddidit')  ad  ipsius  Gellii  res  proce- 
dens.  —  5.  fecit.  effecit,  consecutus  est;  XCVIII  6,  Sen.  rhet.  p.  166, 
17  K.  pZawe  quod  uoluit  conseeutus  est.  —  quamuis  irnimet  ipsuui  uuue 
patruuui.  licet  iam  perpetuo  uel  patruum  ludificet  (ut  XXVIII  10),  rem  scil. 
cum  eius  uxore  habens.  —  6.  uerbum  non  faciet  patruus.  hunc  qui- 
dem  ludum  (has  delicias),  quo  Gellius  uel  patruum  facit  ludum,  hic  ne 
unico  quidem  uerbo  obiui-gabit  (scil.  metu  mali  rumoris).  'uerbum', 
scil.  'unum',  quod  modo  grauiter  additur,  ut  Ter.  Andr.  IV  4,  13 
uerbtcm  si  milii  tinum  .  .  faxis,  modo  omittitur,  ut  ibid.  I  2,  7  numqttam 
quisquam  nostrtim  uerhum  fecit. 

LXXV. 

1.  Huc  est  mens  deducta  tua,  mea  Lesbia,  culpa.  eo  peruenit 
meus  in  te  animus;  nota  est  locutio  'huc  rem  deducere,  ut'  (ex.  gr. 
Cic.  Cat.  II  2,  4,  Caes.  b.  g.  I  70,  lustin.  XI  4,  11);  "'adducta'  olim 
praeplacuit  nonnuUis  Cperducta',  si  opus  esset  mutatione,  ego  mallem). 
ex  consuetudine  uetere  retenta  est  adlocutio  amoris  j)lena  ^m.  L.' 
(nam  'mea'  non  cum  'mens'  coire,  quod  tali  addito  non  eget,  ultro 
apparet),  quam  habes  ex.  gr.  V  1.  XI  22  illius  culpa.  —  2.  se  offlcio 
perdidit  ipsa  suo.  dum  mens  officio  stat,  h.  e.  dum  fidem  ex  mea 
parte  semper  seruo;  subest  imago  foederis  icti,  quod  utrique  parti  offi- 
cium  inponit.  quomodo  hanc  fidem  seruando  ipsa  se  pessumdederit 
mens  poetae  de  amasia  insane  certantis,  ex  LXXVI  20  sqq.  discimus.  — 

3.  bene  uelle.    ut  LXXII  8.  —  optunia.    pudicissima  (LXXVI  24).  — 

4.  amare.  itidem  ut  LXXII  8.  —  omnia.  cum  ui  pronuntia,  unde  ac- 
cipit  significationem  'turpissima  quaeque',  ex  oppositione  etiam;  simi- 
liter  XXI  6. 

Poemation  nostrum  mira  cum  pertinacia  pro  fragmento  est  habi- 
tum,  ex  quo  Scaliger,  qui  in  codice  Cuiaciano  intevpolatissimo  u.  1 
'Nunc  est  mens'  inuenerat,  ante  illud  posuit  c.  LXXXVII  (cui  itidem  nihil 
ad  perfectum  in  se  poemation  deest)  et  Lachmannus  emendationem  car- 
minum  sic  coniunctorum  perfecit  pro  'deducta'  reijonens  ''diducta'.  at 
diuidua  est  mens  fluctuausque  inter  amorem  odiumque  iam  iu  c.  LXXXV 
paulo  ante  scripto,  ubi  de  causis  afFectuum  repugnantium  adhuc  dubitat 
poeta;  iam  cum  ijrogressu  quodam  idem  de  odii  et  amoris  sui  natura 
melius  edoctus  eo  usque  uesano  suo  amore  se  peruenisse  innuit,  ut, 
quamquam  et  cur  oderit  et  cur  amet  intellegat,  tamen  ab  amasia  de- 
sistere  nequeat.  iustam  igitur  causam  desidex'o,  cur  uiolentissima  tra- 
iectione  copulentur  duo  carmina,  quorum  utrumque  per  se  bene  stat;  et 
si  'nunc'  scribitur,  male  abesse  sentio  a  u.  1  uoculam  aliquam,  quae 
illi  'ita'  in  u.  2  respondeat,  cum  contra  'huc'  traditum  optime  cum 
'ita'  copulatum  ad  ''ut'  u.  3  spectet  (male  etiam  'nunc'  in  u.  3  sequi- 
tur  'iam'). 


LXXVI  1-7.  549 

LXXVI. 

1.  benefacta  interdum  aequant  beneficia,  ut  Enn.  tiag.  389  R.  baie- 
facta  Dialc  htata  mahfacta  urbitror;  cf.  u.  7,  8.  —  priora.   prioris  uitae. 

—  2.  cum  se  eog:itat  esse  piiim.  uoluptas  oritur  eo  quod  (de  ''cum' 
cf.  LXVIIl'*  8)  in  memoriam  sibi  uocat  (Quint.  VII  10,  10  coc/itemusqtie, 
homincs  ante  inuenisse  artem  quam  docuisse),  se  probum  bonumque  stare 
semper  (praes.  ^esse')  officiis.  nam  'pius'  non  sine  respectu  dictum  est 
religionis,  sub  qua  foedus  feritur  fidesque  datur,  testibus  uu.  sqq. ,  qui 
rem  uiagis  inlustrant.  —  3.  iiec  sanetam  niolasse  fldem.  Cic.  d.  oflF. 
III  29,  104  qui  ius  igitur  iurandum  uiolat,  is  fidem  iiiolat\  et  utpote 
iureiurando  adligata  fides  est  'sancta'  siue  inuiolabilis  (Cic.  p.  leg. 
Man.  14,  42  fidem  . .  sanctissimam).  —  3,  4.  nec  foedere  in  ullo  diuum 
ad  fallendos  numiue  abusum  homines.  ut  'pium'  inlustrant  uerba 
'nec  .  .  fidem',  sic  nunc  'foedere'  explicat  ^fidem'  tamquam  utrimque 
sub  certae  i^actiouis  legibus  datam.  et  quamquam  poeta  in  uniuersum 
CuUo')  loquitur,  uiaxime  tameu  de  amoris  foedere  cogitat,  cuius  seue- 
ram  stipulationem  (praesertim  post  discidium)  inlustrat  Prop.  III  20. 
bene  Vulpius  cp.  Cic.  p.  dom.  48,  125  ementiri,  fallere,  abuti  deorum 
inmortulium  numine:  inuocabant  foederi  pacto  numen  sanctum  deorum 
ut  testium  ultorumque,  ut,  qui  animo  ad  conuentionem  non  obseruan- 
dam  inclinante  et  ad  fallendum  prono  iurabat,  periurio  facto  abuteretur 
deorum  numine.  male  IVossius  ex  interpolatis  libris  'nomine'  reponi  uoluit. 

—  5,  6.  multa  parata  nianeut  euni  longa  aetate,  Catulle,  ex  hoc 
ingrato  gaudia  aniore  tibi.  soliloquium  habes,  ut  c.  VIII,  usque  ad 
u.  17,  ubi  mutata  ratioue  deos  adloquens  iam  abhinc  C.  de  se  per  primam 
personam  uerba  facit.  ''parata  manent  tibi',  tibi  prompta  et  certa  sunt 
(ad  VIII  15).  'cum'  restitui  secundum  aperta  codicum  indicia,  h.  e. 
''una  cum';  ita  nimiram  recte  loqnitur  adulescens,  cui  spatium  adhuc 
longum  quodque  ante  se  positum  uidet  est  percurrendum ;  'in'  (quod 
uulgo  scribunt)  melius  de  tempore  siue  praesenti  siue  perfecto  usurpat 
homo  grandaeuus  (^in  longam  aetatem'  fere  hic  expectatur).  'longa 
aetas'  de  tempore  futuro  dixeruut  Hor.  sat.  I  4,  132,  paneg.  Messal.  210 
Qonyi  anni  Aen.  X  549).  quamquam  fortasse  ingemiscens  C.  ponit 
'longa':  Publil.  Syr.  0  3  o  uitam  misero  longam,  felici  breuem.  'ingrato' 
passiue  ut  LXXIII  3,  qui  gratiam  non  inuenit;  nam  ''hoc'  fere  ualet 
Huo'  (cui  tu  tota  mente  indulsisti).  'gaudia',  recordationis  (u.  1).  — 
7.  bene  cuiquam  aut  dicere  possunt  aut  faeere.  'cuiquam',  quicum- 
que  is  est;  cf.  de  hac  uoce  etiam  in  enuntiatis  adfirmatiuis  adhibita 
Maduigius  ad  Cic.  d.  fin.  p.  836*,  Draegerus  synt.  hist.  I  §  48.  ^bene 
alicui  dicere'  ualet  'aliquem  laudare,  praedicare'  (Ouid.  trist.  V  9,  9) 
uideturque  intellegendum  maxime  de  morum  defensione  a  poeta  contra 
Lesbiae  reprehensores  suscepta.  quomodo  autem  idem  benefecerit  puellae, 
plane  nescitur  (ut  restant  nonnuUa  in  amore  illo  obscura);  fortasse  tum, 
cum   Clodia  ueneni   Q.  Metello  dati  suspicione  premebatur,    C.  cum  ea 


550  LXXVI  9-11. 

reconciliatus  laborauti  succurrit.  uisi  forte  nil  aliud  uoluit  poeta  quam 
hoc,  bonis  et  dictis  et  factis  se  Lesbiae  ipsi  amorem  suum  ostendisse. 
Plaut.  Pers.  IV  3,  24  bencdictis  tuis  bcnefacta  aures  vuae  auxilium  cx- 
postulanf.  —  9.  oniuia  quae  ingratae  perieruut  credita  mcuti.  recte 
sic  initium  restituerunt  Itali,  synaloephen  duriorem  a  Catullo  non  ab- 
horrere  iure  arbitrati;  traditum  'omuiaque',  quod  respuit  seutentiarum 
conexus,  uon  defenditur  fortuita  apud  Prop.  I  3,  25  similitudine.  'cre- 
dita',  commissa;  ut  semina  coloni  credunt  terrae  laboris  mei-cedem  sibi 
promittentes,  sic  beneficia  in  aliquem  conferimus  sperantes  redditum  iri 
nobis  gratiam.  Plaut,  Poen.  III  3,  22  malo  siquid  bene  facias,  id  benc- 
ficium  intcrit,  Lucr.  III  937  ingrata  interiere  et  940  periere  profusa.  — 
10.  quare  cur  te  iam  amplius  excrucies?  'quare  cur'  copulatum  ne 
mireris,  reminiscendum  est,  semper  fere  'quare'  apud  uostrum  consecutiue 
('quae  cum  ita  sint'),  rarius  interrogatiue  (cf.  XXIII  15,  LXIX  1,  LXXX  1) 
poni.  lacuuam  intolerabilem  (ad  LXVII  44)  olim  ita  remouerunt,  ut  aut 
cum  Italis  'iam  te  cur'  aut  auctore  Mureto  'te  iam  cur'  reponerent,  male 
dirimentes  cohaerens  illud  'iam  amplius'  (cf.  ex.  gr.  Cic.  Catil.  I  3,  6 
quod  iam  amplius  expectes).  quare  praetuli  ^am  iam'  scribere,  quod 
uotum  est  haud  raro  sic  pro  simplici  'iam'  poni,  ut  grauius  praeseutis 
temporis  uotio  efferatur  (nunc,  ubi  omnia  uana  atque  inrita  uides);  cf. 
Handius  Tursell.  III  p.  155  sqq.  quamquam  siquis  hoc  auersatus  propter 
caesuram,  qua  non  bene  discindatur  illud,  malit  'tete'  reponere,  equi- 
dem  nunc  non  uehementer  refragabor;  'tete'  pro  simplici  'te'  adhibttur 
Cl  5  (Neuius  d.  f.  1.  II  p.  182).  'excrucies',  LXXXV  2.  —  11.  qui  tui 
auimo  offirmas  atque  instiucteque  reducis.  ex  his  corruptelis  quod 
solum  fere  aliquid  fuudameuti  praebet  disputationi  'oftirmas',  id  duplici 
modo  construitur,  et  transitiue  (Attius  trag.  371  R.  modo  tute  ipse  tctc 
offirma,  Plaut.  mcrc.  prol.  82  utut  animum  offirmo  mcum)  et  absolute 
(ut  Ter.  Eun.  II  1,  11  censen  posse  me  offirmare);  sed  in  .hoc  usu  ab- 
soluto  accedere  posse  'animo',  nec  exemplo  constat  nec  per  se  probabile 
est.  itaque  Italis  et  AStatio  auctoribus  uulgo  legunt  'quiu  tu  animum'. 
erat  cum  mihi  adrideret  'quitui'  mutatum  iu  'quitni'  siue  'quidni'  (de 
forma  'quit'  cf.  Corssenus  de  pronunt.  I  p.  194^);  sed  quod  ad  usum 
uocis  attinet  (de  quo  cf.  Kuehuerus  gr.  I.  II  p.  996),  deceptus  sum 
exemplis  male  fallacibus.  accedit  quod  'quin'  (de  quo  cf.  Kuehn.  1.  1.) 
confirmari  uidetur  loco  Ouidiano  uon  sine  recordatione  nostri  scripto, 
met.  IX  745  quiu  animum  firmas  teque  ipsa  rccolligis,  Iphi,  consiliiquc 
inopes  et  stultos  excutis  igncs?  (nam  insuetius  iam  'offirmare'  Ouid.  non 
potuit  non  mutare).  ita  igitar  retinendam  puto  lectionem  uulgarem,  ut 
tamen  elimiuetur  'tu'  duce  Ouidio:  iu  Hui'  ductus  priores  'n',  poste- 
riores  'u'  olim  supra  ^alb'  scriptam  coutinere  uidentur.  idem  exemplum 
Ouidii  uiam  moustrat  in  illo  'instiucteque'  (G  'iustinctoque').  et  'istinc' 
obuium  iam  olim  ItaH  latere  uiderunt,  h.  e.  siue  'ab  ista  ingrata'  (ut 
Baepe  aduerbia  loci  uice  personarum  ponuntur,  cf.  'unde'  pro  'a  quo') 
siue  'ab  isto  ingrato  amore'  (cf.  Hor.  sat.  I  4,  131).    iam  cum  ''se  redu- 


LXXVI  12-17.  551 

cere'  ualeat  'se  remonere'  (Ouid.  trist.  V  7,  65  meque  ipse  reduco  a  con- 
templatu  demoueoque  mali),  Heinsio  duce  nonnuUi  'teque'  ita  retinue- 
runt,  ut  'que  . .  et'  artius  inter  se  iungerent  (cf.  ad  I  6).  qnos  tamen 
refellit  ^istiuc'  minime  ad  utrumque  colon  spectans;  nec  potest  sic  qui- 
dem  'que'  tiaici  apud  nostrum  (nam  LVII  2  nil  ad  rem).  iam  cum  alii 
'iisque'  uel  'te  usque'  .«ubesse  opinarentur,  quin  etiani  praecedens  'atque' 
niale  atteroptarent,  EUisius  temptauit  4e  ipse',  quod  commendat  Oui- 
dius.  sed  'ipse'  paulo  uiolentius  ex  'que'  elici  intellegens  malui  equi- 
dem  'tepte'.  nam  ut  Romani  'sepse  (=  se  ipse)'  a  'sese  (==  se  ipsum)', 
porro  'mepte  (=  me  ipse)'  a  'meme  (=  me  ipsum)'  distinxerunt,  sic 
etiam  praeter  'tete  (=  te  ipsum)'  eos  dixisse  ^tepte  (=  te  ipse)'  siue 
'tete'  conlegi  ratione;  nara  huius  usus  exemplum  sane  non  indulsit  nobis 
casus.  quam  formam  insolitam  corruptioni  maxime  obnoxiam  fuisse  par 
est.  —  12.  et  deis  iunitls  desinis  esse  miserJ  quoniam  di  amori  tuo 
non  fauent;  cf.  LXVIII"  38  et  Lambin.  ad  Hor.  sat.  II  3,  8.  AStatius 
cp.  Ouid.  rem.  657  odio  qiii  finit  amorcm  aiit  amat  aut  aegre  desinit  essc 
miser.  —  13.  difflcile  est  longuni  subito  depouere  auiorem.  obicit 
haec  ipse  sibi  poeta  quasi  interlocutor;  qnales  obiectioues  plerumque  per 
'at'  introduci  notum  est.  de  sententia  cf.  Lucr.  IV  1146  sqq. ;  Menander 
fragm.  inc.  193  Mein.  fQyov  sgvi,  ^avta,  (iukquv  ovvi^&eiav  ^Qaxsi  Xuaai 
XQOvcp.  'longum',  tantum  per  tempus  qui  tenuit  animum,  nimirum 
quattuor  uel  quinque  fere  per  annos  (62/1 — 58/7);  Ouid.  rem.  268  longus 
et  inuito  pectore  sedit  amor,  Ciris  383.  Vulpius  cp.  Cic.  ad  Q.  fr.  I  1,  38 
iam  in  nostra  aetate  difficile  est,  mutare  animum  et,  siquid  est  penifus 
insitum  moribus,  id  subito  euellere.  Ciris  11  deponere  amorem,  Ouid.  i-em. 
259  deponcnt  pectora  curas.  —  14.  difflcile  est,  uerum  hoc  qua  lubet 
efficias.  repetitione  hic  conceditur:  recte  quidem  dicis  esse  difficile. 
Hor.  od.  I  24,  19  durum;  sed  leuius  fit  patientio.  'qualubot'  (scil.  ra- 
tione),  quocumque  modo,  ut  XL  6.  'efficias',  et  mox  u.  16  'facias', 
adhortatiuus,  ut  VIII  1.  —  15.  una  salus  haec  est,  hoc  est  tibi  per- 
uiucendum.  Verg.  Aen.  II  354  una  salus  uictis  nullam  sperare  salutem 
(ibid.  710),  Liu.  VII  35  ergo  una  est  salus,  erumpcre  Iiinc  et  abire  (=  uua 
uia  salutis);  ex  Vergilio  fluxit  in  Anth.  lat.  355,  1  [PLM.  IV  p.  312]. 
'peru.',  optinendum;  Tac.  a.  XII  59  quod  pjatrcs  odio  delatoris  .  .  per- 
uicere.  constantiam  infractam  poetae  obseruandam  belle  pingit  uersus 
spondiacus.  atteude  et  ad  gratam  pronominis  repetitionem,  qua  illud 
Meponere  amorem'  tamquam  unum  solumque  reniedium  effertur.  — 
16.  siue  id  non  pote  siue  pote.  ad  utrumque  'pote'  supple  'es'  (siue 
potes  siue  non  potes);  cf.  ad  XVII  24;  non  'est'  (siue  id  licet  fieri  siue 
non  licet),  ciim  iu  hac  significatione  noster  quidem  ^potis'  adhibeat,  ut 
statim  u.  24.  Sen.  Med.  567  incipe  quidqiiid  potes,  Medea,  quidquid 
non  potes.  hic  membrum  negatiuum  praeponitur,  ut  illo  'siue  (=  siue 
potius)  pote'  indicetur,  facere  sane  eum  posse.  —  17.  o  dei,  si  uestrum 
est  misereri.  'si'  non  designat  loquentis  dubitatiouem  aliquam  (ex.  gr. 
Epicuroorum  placitis   ortam),  sed.  fere   ualet   'siquidem  uerum   est  quod 


552  LXXVI  18-21. 

perhibent,   uos   miseieii',  ut  ap.  Veig.  Aen.  11   536  di ,  siqua  cst  caclo 
pietas ,  quae  tulia  euret,  persoluant  grates  diynas,  ibid.  I  603  et  V  687: 
pium  se  esse  deorum  cultorem,  qui  maiorum  de   dis  opinioni  inhaereat, 
simulque  ipsa  sua  fiducia  certo  se  expectare  praesens  auxilium,  ostendit 
qui  ita  loquitur.     sic    obtestationi   quidem  inseruit  'si',  ut  tamen  bene 
sit  distinguendus  hic  uoculae   usus    ab   eo,   qui  mox  u.  19    occurrit   in 
eadem   obtestatione   modo   jjaulum   diuerso:   externa,   ut  ita  dicani,  ob- 
testandi  causa  hic  designatur   (nani  uestrum  esse   misereri  sanxit  prisca 
persuasio).  —  18.  aut  si  quibus  umquaui  extrema  iam  ipsa  iu  uiorte 
tulistis  opem.    aliter  iam  adhibetur  'si  umquam',  cui  subicieudum  erat 
iu  apodosi  ''nunc';  quod  omissum  est  u.  19  (ut  ex.  gr.  Liu.  XXIII  22,  9), 
cum   praesertim   apodosis  non  tantum   ad  hoc  colon    spectet.     'ipsa  in' 
optime  Itali  elicuere  ex  tradito  ^psam'    secundum  Verg.  Aen.  II  448  et 
XI  846  extrema  iam  in  morte  (cf.  et  Lucr.  II  960  leti  iam  limine  ab  ipso 
reuerti,  Apul.  met.  VII  7  mediis  Orci  faucihns  euasi);  est  sane  necessaria 
omnino  praepositio  (alii  Itali  simpliciter  'ipsa'),   ut   mortis  undique  cir- 
cum  uersantis  imago  exhibeatur.     dicitur  autem  mors  cum  nota  dicendi 
abundantia  'extrema';  cf.  Bentleius  et  Schmidius  ad  Hor.  epist.  II  2,  173. 
nonnulli   Itali   'extremam'    (nam   V  corrupte   'extremo'    habet)  uoluere; 
sed  'extremam   opem'    uix  licet  accipere  aliter  quam    eam    quae  uere 
morienti  praebetur.  —  19.  me  miserum  aspicite  et,  si  uitaui  puriter 
egi.    in  me  conuertite  oculos  beniuolos;  Aen.  II  689  luppiier  omnipotcns, 
precibus  si  flecteris  ullis,  aspice  nos.    ''si'  nunc  ita  usurpatur,  ut  internae 
quodammodo  causae  adferantur,  quibus  iure  deos  (siue  homines)  se  ob- 
testari  obtineat  sujjplex;  cuius  usus  exempla  congessit  Bentleius  ad  Hor. 
od.  I  32,  1    (coniunctnm   hunc  usum   cum  priore  habes  ap.  Verg.  I.  L). 
'puriter'    (XXXIX  14),   caste   et  sine  labe:   Hor.    od.  I  22,  1   scelerisque 
purus,  sat.  II  3,  213  purum  uitio  cor  et  absolute  sat.  II  6,  69  purus  et 
insons,  consol.  Liuiae  41  quid  tibi  nunc  mores  prosunt  et  puriter  actum 
omne  aeuum,  Plaut.  Rud.  prol.  29  aetatem  agitis  cum  pietate  et  cum  fide, 
Laber.  prol.  13  tricenis  annis  actis  sine  nota,  Prop.  II  9,  47  si  forte  pios 
eduximus  annos  (Tib.  I  3,  51  sq).  —  20.  liauc  pestem  peruicicmque. 
hunc,  qui  nunc  me  tenet  occupatum,   morbum   taetrum   et  perniciosum. 
male  enim  uulgo  mihi  uidentur  interpretari  de  ipso  amore  (Aen.  IV  90); 
rem  inlustrat  u.  sq.     saepius   uoces  illas  allitteratione  alliciente  iunge- 
bant,  ut  Lucil.  II  19  M.,  Cic.  Catil.  I  13,  33  cum  tua  peste  ac  pernicie, 
id.  de  diu.  I  23,  47,  alibi.  —  21.  seu  mihi  subrepens  imos  ut  corpore 
iu  artus.     quod  loco  corrupti  illius  ^seu'  Meleager  restituit  'heu',  etsi 
omnium    lenissima    correctura   uidetur,    tamen    propterea   est   reiculum, 
quod  'heu  mihi'  non  est  formula  latina;  nec  potest  interpungendo  "'heu, 
mihi  subrepens'    succurri,    cum   male  hoc  modo   'mihi'   efferatur.     Itali 
'quae',  AStatius  'haec'  uiolentius  uoluerunt,  hic  praeterea  'in  corporis 
artus'  proponens.     sed  'corpore'  dubitari   nequit  quin  recte  in   'torpor' 
mutauerint  Itali;   qua  uoce  designatur  defectus  omnium  animi  corporis- 
que  uirium,  ex  ipsa  ille  profiuens  desperatione ,  quae  post  uanos  labores 


LXXVI  22—26.  553 

iu  retinendii  sibi  Lebbia  positos  tandem  occupauit  poetam;  est  haec  de- 
sidia  plumbea  membrorum  mentisque  alacritatem  opprimens  illa  ipsa 
pestis  u.  20  conmemorata:  Claud.  gigant.  99  qiii  torpor  inertcm  inarmorea 
inc  pestc  ligat'^  initium  autcm  uerissime  correxit  Lachmannus  'hei'  siue 
potius  ''ei'  exhibens  ('hei'  in  ''hcu',  hoc  porro  in  ''seu'  abiit);  et  est  'ei 
mihi'  notissima  formula  poetica,  cuius  exempla  passim  sunt  obuia  (ut 
Aen.  II  274,  XI  57,  XII  620;  cf.  et  Ciris  237)  cuiusque  gemella  est  'ei 
misero  mihi'  (cf.  ad  LXXVII  4);  nam  nudum  illud  'ei'  post  comicos 
nemo  seripsit  debeturque  tantum  peruersis  coniecturis  (ut  Verg.  epigr. 
6,  3).  iam  ^wV  exclamationis  esse  puto  (Lachm.  ipse  haec  prioribus  ad- 
iunxit):  Attius  trag.  351  R.  ei  milii ,  ut  etiam  aernmna  Jiaec  milii  luctum 
addit  luctibns!  'subrepit',  seusim  iuuadit,  ut  Sen.  epist.  104,  1  febrcm 
suhrepcntem.  —  22.  ex  onmi  pectore  laetitias.  sensus  gaudii  atque 
hilaritatis  (germanice  'Regungen  der  Freude' :  Naegelsbachii  stil.  lat. 
p.  144');  sic  plurali  utitur  Lucr.  III  141  liaec  loca  (pectoris)  circum  lae- 
titiae  mulcent  (minus  huc  faciunt  Cic.  de  fin.  II  4,  13  et  ad  fam.  II  9,  2 
a  Vulpio  cp.).  'nx  omni',  quod  male  in  'exsomni'  mutabat  Passeratiiis, 
positum  est  pro  uulgari  'plane  ex  pectore',  ut  Lygdam.  1 ,  20  ex  toto 
pectore  deciderim.  —  23.  non  iaui  illud  quaero,  contra  ut  nie  diligat 
illa.  ad  totam  uu.  23 — 26  structuram  comparari  possunt  Aen.  IV  431 
iton  iam  coniugium  anticum,  quod  prodidit,  oro  nec  pulcro  ut  Latio  ca- 
reat  rcgnumque  reUnquat:  tempus  inane  peto  et  V  194  non  iam  prima 
peto  .  . :  extremos  pudeat  rediisse.  quibus  locis  (plane  ut  nostro  u.  25 
'ipse')  oppositio  ita  denotatur,  ut  per  asyndeton  aduersatiuum  notio  prin- 
cipalis  in  apodosi  praeponatur;  ex  oppositione  autem  in  protasi  'non' 
tantam  uim  accipit,  ut  solita  formularum  'non  iam'  (=  nondum)  et 
'iam  non'  (=  non  amplius)  differentia  tollatur  et  'non  iam'  adaequet 
talibus  locis  ''non  nunc'.  'contra',  ex  suaparte,  uicissim,  ut  Plaut.  Cist. 
I  1,  97  coepi  amare  contra  ego  illum  (plura  dat  Lorenzius  ad  Plaut.  m. 
gl.  101).  'ut  me'  ex  tradito  'me  ut  me'  rectius  Itali  elicuere  quam  'me 
ut',  cum  neque  'me'  ictum  quendam  habeat  et  de  uitii  genere  constet 
(praef.  paneg.  lat.  p.  XIV).  'diligat',  LXXII  3.  'illa',  VIII  9.  —  24.  non 
potis  cst.  fieri  neqnit,  ut  LXXII  7.  —  25.  taetrum  liuuc  dei)onere 
morbuni.  hanc  pestem,  torporem;  nam  ad  hunc  utique  referas,  non  ad 
amorem,  quem  per  se  apparet  prius  deponendum  esse  (u.  15)  quam  de- 
poni  potest  torpor.  Sen.  epist.  82,  3  idraque  res  detestdbilis  est,  con- 
tractio  et  torpor.  'taeter'  uoce,  quam  adhuc  adamat  Lucretius,  postea 
cultissimus  quisque  poetarum  abstinuit;  cf.  LMuellerus  ad  Hor.  od.  III 
11,  19.  Hor.  epist.  I  1,  35  magnam  morbi  deponere  partem.  —  26,  red- 
dite  mi  lioc  pro  pietate  mea.  inuicem  date  ut  praemium  uitae  pie 
actae  (cf.  ad  LXIV  157,  LXVIHb  iio);  Verg.  Aen.  II  537  (di)  praemia 
reddant  debita  et  III  26  et  placidi  seruate  pios;  Ciris  524. 

Lesbia  cum  plane  sese  abiciens  persona  uilissima  esset  facta  (qua- 
lem  depingit  c.  LVIII),  Catullus  post  pugnas  cum  riualibus  uiolentissi- 
mas  inritasque  spe  reuocandae  in  meliorem  uiam  puellae  funditus  amissa 


554  Lxxvii  1-3. 

desperatioui  summae  iani  ipsum  magis  magisque  cousnmeuti  traditus 
tandem  fecit  quod  uirum  bonum  firmumque  facere  decuit:  in  omne  tem- 
piis  abrapit  indignum  iam  se  amorem.  hoc  quam  aegre  a  se  inpetra- 
uerit  quantoquc  cum  dolore  carae  mulieris  imagiuem  ex  animo  extirpa- 
uerit,  testes  sunt  hi  uersus,  quibus  deos  ut  ex  uulnere  accepto  possit 
sanari  precatur.  qui  uersus  eo  ipso,  quod  sine  arte  longo  quaesita 
profluxerunt  ex  poetae  pectore  intima  sede  conmoto,  et  nos  legentes 
penitus  conmouent  tam  ob  affectuum  uehementiam  grandem  quam  ob 
senliendi  cogitandique  rationem  uere  honestam:  dnm  admiramur  summi 
poetae  in  sensis  dictisque  magnitudinem,  simul  flemus  cum  bomine  et 
diligimus  uiram  probum  fortemque. 

LXXVII. 

1.  Rnfe,  milii  frustra  ac  uequicquam  credite  amice.  quem  'fru- 
stra',  sjae  deceptus  efc  siue  eSFectu,  ac  ^uequicquam',  spe  ab  initio  cassa 
et  rationis  egente,  credidi  mihi  esse  amicum  (cum  ui  pronuntia:  amicum 
certum  uerumque).  similiter  coniuuxit  synonyma  illa  Apul.  met.  VIII  16 
sed  neqidcqiiam  frustra  timorem  illum  satis  inanem  perfuncti.  0  'amice', 
G  'amico'  praebent.  hoc  si  amplecteris,  sententia  erit  haece:  cui  ego 
amicus  f.  ac  n.  fidem  habui  (cf.  de  constructione  ex  Verg.  Aen.  II  247 
iiotissima  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  75).  prius  si  praefers,  multo  fortius 
dicit  poeta:  quem  ego  f.  ac  n.  putaui  amicum  (Kuehnerus  I.  1.  p.  11). 
et  huic  rationi  accedit  maior  fides  a  palaeographia  quoque,  siquidem 
exquisita  lectio  'amice'  facillime  in  tritam  uulgaremque  'amico'  cor- 
rumpebatnr,  difficillime  uersa  uice  haec  in  illam.  nam  adest  hic  sub- 
tilis  quidam  sermonis  latiui  usus,  ex  quo  praedicatum  sequitur  partici- 
pium  per  attributum  accedens  uocatiuo,  ut  Prop.  II  15,  2  lcctulc  dcliciis 
facte  heate  meis,  ubi  uide  Hertzbergium  (Kuehnerus  1.  1.  p.  191).  — 
2.  frustraJ  immo  magno  cum  i^retio  atque  malo.  in  paronthesi  se 
corrigit  poeta:  sed  quid  dico  ego  'sine  effectu'?  immo  pofcius  hic  erat 
effectus,  ut  id  quod  te  amicum  putaui  magno  mihi  constaret  magnam- 
que  afferrct  calamitatem.  de  hac  figura,  i7ii.8i6Q&a)aiv  uel  sTiavoQd^cooiv 
quam  uocant  rhetorici  (RVolkmanuus  libri  'Rhetorik  d.  Gr.  u.  R.'  p.  423), 
cf.  ex.  gr.  Cic.  Cat.  I  1,  2  hic  tamen  uiuit.  uiuit?  immo  uero  etiam  in 
senatum  uenit.  Ter.  Andr.  III  5,  4  ego  prctium  (=  poenam)  oh  stultitiam 
fero,  ibid.  I  1,  116  quid  facias  illi  qui  dederit  damnum  aut  malum\  Tib. 
I  6,  52  ne  pigcat  magno  post  didicisse  malo.  AStatius  cp.  dictionem 
magna  mercede  (=  pretio)  saepius  obuiam.  'cum',  una  cum,  sub,  ut 
Ter.  Andr.  V  3 ,  10  hahere  cupiat  cum  summo  prohro ,  XL  8.  —  3.  sic- 
cine  subrepsti  mei.  cum  magno  affectu:  reuera  igitur  fieri  potuit,  ut 
tcimquam  uipera  uenenata  mihi  in  sinum  subreperes?  cf.  LXIV  132. 
'mei'  prisce  pro  'mi'.  de  syncope  'subrepsti'  cf.  Neuius  d.  f.  1.  11  p.  536. 
ad  imaginem  apte  Ellisius  cp.  Theogn.  602,  ubi  de  falso  amico  ipvxQov 
og  sv  ■AoXitcp  noLHLlov  sJx^?  ocpiv ,  Sen.  ad  Marc.  1  uide  quam  non  suh- 
repam  tihi  (me  tibi  insinuem  litenter).   —  atque  intestiua  perurens. 


LXXVII  4-6.  555 

iuceudio  saeuo  (febri  luclenti),  ut  uipera  morsu,  iutimas  iuedullas  mihi 
inficiens;  similiter  Val.  Flacc.  I  76  sola  aniinos  mentesque  peruris,  gloria. 
—  4.  ci  inisero  eripuisti  oiniiia  nostra  boua?  amorem  Lesbiae  siue 
potius  Lesbiam  ipsam;  ut  similitor  LXVIII''  118.  locutio  explicaucla  se- 
cuudum  Ter.  Heaut.  V  1,  69  mc  mca  omnia  bona  (omnia  quae  possideo) 
dixisse  iUi  et  Andr.  I  6,  61  bona  nostra  hacc  (sororem)  tibi  i^ermilto: 
Lesbia  poetae  erat  possessionum  suarum  summa  maximaque,  omnem 
illius  felicitatem  complectebatur.  'ei  misero'  debetur  Lachmanno:  in  V 
es  initio  prioris  uersus  ('siccine')  mala  repetitione  ^si  misero'  legitur. 
praeter  formulam  'ei  mihi'  (ad  LXXVI  21)  interiectio  'ei'  et  in  hac 
altera  'ei  misero  mihi'  adhibebatur;  cf.  LXVIIP  53  et  infra  CI  6.  — 
5,  0.  eripuisti,  elieu  uostrae  crudele  ueneuum  uitae,  elieu  nostrae 
pestis  aniicitiae.  interrogationem  summae  ut  in  re  paene  incredibili  dubi- 
tationis  plenam  sequitur  responsio  plane  affirmans  (cf.  ad  IX  5)  iamque 
ob  ipsam  dubitatiouem  priorem  efficacissima:  saue  eripuisti,  sane  uiperae 
instar  ueneuatae  egisti,  qui  ehea  uitam  meam  ueneno  infecisti  (Heiuius 
uostras:  ^md  hast  mir  Gift  gegossen  ins  bluehende  Lebeu  hinein'),  qui 
eheu  amicitiam  inter  nos  quondam  pulcherrirae  copulatam  pestilenti  ad- 
flatu  uecuisti.  quo  modo  eo  facilius  loqui  licuit  poetae,  quod  metony- 
micc  et  'ueneuum'  perniciem  (Liu.  III  67  discorclia  ordinum  cst  uenenum 
urbis)  et  'pestis'  iuteritum  (Cic.  p.  Rab.  perd.  1,  2  contra  pesttm  ac 
perniciem  ciuitatis  de  hominibus  turbuleutis)  indicat.  male  nonnulli 
'amicitia'  de  amore  (XCVI  4)  Lesbiae  intellegunt:  hic  quidem  et  amissum 
amicum  olim  carum  queritur  poeta.  ceterum  'pestis'  Italis  debetur:  V 
'pectus'  praebet.  quod  si  IVossius  cp.  Mart.  IX  4,  2  fidae  pectus  ami- 
citiae  et  Stat.  silu.  IV  4,  103  neque  etiim  tibi  iunctius  almae  pcctus  ami- 
citiae  ita  defendit,  ut  aut  ironice  intellegendum  aut  potius  ''olim' 
supplendum  meute  diceret,  et  hic  et  qui  eum  secuti  sunt  neglexerunt, 
nec  ironiae  esse  in  carmine  hoc  acerbissimo  locum  nec  bonos  quidem 
poetas  notiones  principales  reliquisse  lectoribus  subintellegendas  nec 
denique  alterius  ^eheu'  tic  ullam  esse  rationem;  quod  repetitum  con- 
uenientem  priori  colo  uocem  tlagitat,  quae  est  'pestis'  (S  et  C  saepius 
confusae).  'eheu'  quod  bis  restitui  codicum  aperta  uestigia  secutus,  ob- 
seruatione  feci  illa,  qua  ^heuheu'  formam  iam  Peerlkampio  acl  Hor.  od. 
I  15,  9  suspectam  latiuitati  abrogandam  censeo,  quippe  quae  solius  medii 
aeui  sit  inueutio;  nam  antiqua  forma  'eheu'  saepissime  corrupta  (sic  V 
XXX  6  oheu,  LXIV  61  heuc)  effecit  ut  medio  aeuo  certam  regulam  se- 
quentes  correctores  ubique  'heuheu'  reponerent;  quamquam  quo  integriores 
codd.  adsunt,  eo  plura  pristinae  formae  uestigia  deprehendimus  adhuc, 
modo  eis  prudentius  utamur  quam  ex.  gr.  Kellerus  in  Horatio.  —  cete- 
rum  hoc  carmen,  in  quo  Catullus  non  solum  Lesbiam  ab  amico  ereptam 
sed  etiam  huius  ipsius  perfidiam  sibi  cognitam  dolet,  tam  in  se  con- 
summatum  est,  ut  omne  quod  accedat  de  grauissimae  incusationis  ijon- 
dere  aliquid  detrahere  uideatur.  quo  magis  mirandum  est,  Scaligerum 
(quem   incaute   Lachmannus   est  secutus)  post   u.  6    conlocare    uoluisso 


556  LXXVIII  1—4. 

c.  LXXVIII'';  quod  (ut  alia  taceam  omuia)  iam  a  palaeograpbica  ratione 
neutiquam  commendatur. 

Rufum,  in  quem  hi  uersus  sunt  facti,  esse  M.  Caelium  Rufum  olim 
AStatius  et  Muretus  diuinauerunt  (cf.  supra  p.  33) ;  sunt  autem  scripti 
illi  paulo  post  c.  LXVIIl'',  ut  et  illud  ''omnia  nostra  bona'  probabile 
reddit  et  euincitur  eripiendi  uerbo  u.  4  obuio,  quippe  quod  non  potuerit 
adhiberi  nisi  de  eo  qui  primus  Lesbiae  erga  poetam  fidem  temptauerit. 
quo  enim  iure,  amabo,  si  Rufum  secundum  uel  tertium  uel  quartum 
post  CatuUum  habuit  Lesbia  lectuli  socium,  uocabulo  isto  noster  uteba- 
tur?  Rufum  igitur  eum  fuisse  censeamus  oportet,  qui  absente  illo 
Lesbiae  sibi  conciliaret  amorem.  et  si  in  c.  VIII  Catullus  adhuc  se 
ignarum  esse  ostendit,  curnam  Lesbia  a  se  alienata  sit,  carmen  nostrum 
proximo  post  hoc  c.  VIII  tempore  factum  esse  apparet  tum,  cum  de 
causa  perfidiae  certior  fieret. 

LXXVIII. 

1.  Cralliis  habet  fratres.  Gallus  qnis  sit  ignorare  se  fatentur  omnes; 
ego  non  uereor  ne  nouarum  rerum  cupidus  uidear,  si  libere  promam 
quam  concepi  suspicionem.  etenini  dum  recordor,  quantopere  amet  Ca- 
tullus  eosdem  homines  ob  eadem  uitia  uariis  modis  inpugnare,  u.  6  illud 
'patruus  patrui'  legens  inuito  animo  non  agnosco  patruum  ex  c.  LXXIV 
nobis  bene  notum.  in  quo  carmine  uon  solum  Gellius  iunior,  sed  ipse 
quoque  patruus  aliqua  ex  parte  perstringitur,  ut  intellegamus,  in  nostro 
carmine  peculiarem  in  Gallum  patruum  inuebendi  materiam  sibi  sum- 
psisse  poetam.  cuius  fratres  duo  (cf.  u.  2)  possuut  fuisse  L.  Gellius  pater 
ex  Valerio  Maximo  (ad  LXXIV)  et  Gellius  Poplicola  ex  Sestiana  noti. 
cognomen  'Gallus'  notum  est  complurium  familiarum  fuisse  proprium. 
—  1,  2.  lepidissima  —  lepidus.  haec  uox  plane  ut  u.  4  'bellus'  (cuius 
est  synonymum:  Plaut.  Capt.  V  2,  3  fui  ego  hellns,  lepidus)  tam  ad  formae 
quam  ad  ingenii  cultusque  amabilem  gratiam  spectat,  ut  Ter.  Heaut.  V  5,  16 
daho  illam  lepidam  quam  tu  facile  ames  (cf.  et  ad  Corn.  1);  et  plane  ut 
u.  4  'bellus'  uenuste  uox  illa  repetitur:  appeud.  Tib.  IV  1,  10  eum  digno 
digna  fttisse  ferar.  —  3.  Gallns  homo  est  belliis.  uox  ultima  non  ad 
XXII  9  aut  XXIV  7  accipienda  est,  sed  magis  in  malam  partem  et  cum 
respectu  u.  4:  secundum  Plaut.  merc.  IV  1 ,  22  illam  esse  amicam  tui 
uiri  hellissumi  et  IV  .5,  10  tuus  pater  hellissumus  amicam  adduxit  est 
homo  bellus  etiam  is  qui  bellas  feminas  amat;  cf.  gallicum  'un  galaut- 
homme'.  haec  patmi  illius  descriptio  eo  est  iocosior,  quo  minus  cum 
moribus  eius  seueris  austerisque  (LXXIV  1  sq.)  congruit:  fortasse  res  illa 
u.  4  enarrata  Gallo  ignaro  in  domo  eius  accidit,  sed  a  poeta  maligne 
ita  describitur,  quasi  rigido  illo  uirtutis  adsertore  conscio  atque  con- 
ciliante  sit  facta.  —  dulces  iuugit  amores.  cf.  ad  LXIV  372  et  passim 
obuium  illud  'dulcia  furta'.  —  4.  cum  puero  ut  bello  bella  puella 
cubet.  nide  ad  LXIX  8;  uariandi  gratia  hic  pro  'lepidus'  est  positum 
'bellus';    Plaut.  Bacch.  I   1,  48   lepidus  cum  lepida  acctthet.     nimirum 


LXXVIII  5-G.     LXXVIir>  1-2.  557 

'puella'  est  coniunx  alterins  fratris  (res  est  notissima,  late  patere  apucl 
poetas  uocis  huius  significationem;  iam  Doeringius  cp.  Hor.  od.  III  22,  2 
et  Ouid.  epist.  1,  115),  'puer'  siue  adulescens  filius  alterius  fratris.  — 
5.  ()!alliis  hoino  est  stultus.  simul  tamen  G.  inepte  agit.  admiranda 
est  ars  epigrammatis  ob  egregium  acumeu,  quo  tres  partes,  nempe  de- 
scriptio  et  expositio  et  conclusio  ridicule  dnQogdo-nrizcog  facta,  repetito 
illo  'Gallus'  dilucide  indicantur  duaeque  partes  ultimae  iterum  illo  'homo 
est . .'  inter  se  ligantur.  —  nec  se  uldet  esse  maritum.  nec  cogitat 
(XCI  5)  se  quoque  esse  coniugis  formo.suIae  uirum.  —  G.  qui  patruus 
patrui  monstret  adulterium.  qui  (cum  'se'  iunge),  cum  ut  patruus 
meliora  debeat  docere,  hoc  exemplo  doceat  aduersus  patruum  (se  quo- 
que  ipsum:  et  in  hoc  stultitia  est  posita)  adulterium  (doceat  fratris  filium 
cum  sua  ipsius  coniuge  furtim  cubare).  Aen.  IX  44  conferre  manum 
pudor  iraque  momtrat.  ceterum  si  recte  suspicatus  sum,  Gallum  esse 
Gellii  iunioris  patruum,  apparet  Catullum  solito  poetis  epigrammatariis 
artificio  adscribere  tempori  praesenti  ea  quae  olim  sunt  facta.  porro  et 
hoc  credibile  est,  'puerum'  illum  (u.  4)  esse  Gellium  filium,  qui  a  pa- 
truo  patrui  adulterium  doctus  hac  doctrina  in  magistrum  sit  usus  (cf, 
LXXXIX  3). 

Lxxvni^. 

1.  Sed  nunc  id  doleo.  uersus  quattuor  sequentes  cum  nuUo  pacto 
cohaereant  cum  carmine  priore  et  in  se  absoluto  nec  adlocutionem  ullam 
continente,  alii  alio  traicere  uoluerunt,  Scaliger  post  LXXVII,  CdeAllio 
post  XCI,  Bergkius  post  LXXX.  sed  fatendum  est  carmina,  quibus  docti 
addidere  fragmentum  nostrum,  utpote  eo  non  indigentia  respuere  hoc 
additamentum.  praestat  igitur,  ut  iam  idem  Bergkius  antea  et  West- 
phalius  intellexere,  ante  uerba  lemmatis  lacunam  (duorum  fortasse  di- 
stichorum)  agnoscere.  neque  ego  dubito  quin  poema  olim  integrum 
spectauerit  ad  eundem  Lesbium,  quem  perstringit  c.  LXXIX.  uocis 
'nunc'  explicatio  ex  eis  quae  perierunt  pendet;  cf  XXI  10.  —  1,  2.  quod 
purae  pura  puellae  sauia  conminxit  spurca  saliua  tua.  cf.  ad  111  13 
et  IX  11  de  hac  traductione  siue  adnominatione :  'purae'  (id  est  probae 
et  pudicae)  Lesbiae  (haec  enim  intellegenda  est  aperte)  'sauia'  siue 
labella  (cf.  Brixius  ad  Plaut.  mil.  II  1 ,  16 ,  Gell.  XIX  11 ,  4  dum  sem- 
liiulco  sauio  meam  puellam  sauior)  'pura',  propter  hanc  ipsam  probita- 
tem  nihil  polluta.  similiter  XCIX  10  comictae  spurca  saliua  lupae  de 
fellatrice;  ad  quem  locum  qnod  Scaliger  pro  tradito  ""connuxit'  restituit 
''comminxit'  (potuit  etiam  aut  'cominxit'  aut  'conmixit',  ut  uoluit  Elli- 
sius  cp.  Neuium  II  p.  494),  hoc  uerbum  commaculandi  notione  cum 
contemptu  acerrimo  utitur  (Plaut.  Pers.  III  3,  3  conmictum  caeno  stercuU- 
num).  quae  inquinatio  oris  et  saliuae  hinc  spurcae  cum  sit  duplex  in  uiro 
utpote  aut  fellatore  aut  cunniliugo,  hoc  alterum  uitium  hic  notari  mox 
uidebimus.  —  3.  non  impune  feres.  haud  sine  poena  auferes  (reportabis), 
non  inultus   discedes;    Ter.  Andr.  III  5,  4  inultum  numqiiam  id  auferes, 


558  LXXVIII  4.     LXXIX  1—2. 

heaut.  JV  1,  45  illud  liaiid  inultum  ..  fo-evt-  cf.  XIV  16,  XCIX  3  uenm 
id  non  impune  tuli.  —  te  omiiia  saecla  nosceut.  Onid.  met.  XV  878 
2}crque  omnia  saccula  fama  .  .  uiuam.  ad  'noscet'  iam  mente  siipple 
illud  'qui  sis'  uno  ■noivov  positum.  —  4.  et  qui  sis  fania  loquetur  anus. 
qualis  homo  sia  (scil.  cunnilingus)  seris  temf)oribus  (cf.  ad  LXVIII'^  C 
carta  anus)  fama  uarrabit;  cf.  1.  modo  1.,  porro  Anth.  lat.  Mej.  1412,  14 
me  fama  loquetur,  Mart.  I  39,  2  famaque  nouit  anus  et  spect.  1,  8  fama 
loquetur  opjis,  Caton.  dist  III  8,  2  ne  sis  quem  fama  loquatur.  cf.  et 
similes  miuae  XL  6. 

LXXIX. 

1,  2.  Lesbius  est  pulcer.  quid  ni?  quem  Lesbia  nialit  quani 
te  cum  tota  g'ente,  Catulle,  lua.  ''quidni',  scil.  ita  censeam,  cum  eum 
Lesbia  praeferat  mihi  meisque;  cf.  Kuehnerus  gv.  1.  II  p.  996,  ncc  non 
LXXXIX  1.  uerissime  omnino  conclusit  Muretus,  si  Lesbia  sit  Clodia 
(supra  p.  35),  Losbium  esse  Clodium.  et  ipse  quidem  cogitauit  de  P. 
Clodio  tribuno  plebis,  hac  usus  argumentatione:  ^id  magis  ut  sus^iicer 
facit  additum  pulcri  nomen  (hoc  enim  cognomine  fuisse  Clodium  oranes 
sciunt),  ut  poeta  in  anibiguitate  uocis  iocari  uoliiisse  uideatur.  ita 
enim  et  Cicero  [ad  Att.  I  16,  10]  iocans  eum  pulccllum  puerum  uocat. 
rc  uera  autem  pulcrum  fuisse  tradit  Plutarchus'.  sed  quod  Lipsius 
uar.  lectt.  I  5  opposuit,  Ciceronem  quanturauis  P.  Clodiura  inpugnantem 
tamen  numquam  uitium  in  u.  4  tactum  ei  obicere,  hoc  Schwabius  q.  C. 
p.  89  sqq.  uoa  eo  refellit,  quod  paucis  locis  P.  Clodium  omnibns  corporis 
partibus  infamem  audire  ostendit  (p.  91).  ut  hoc  nou  sit  dictio  rhetorica 
fueritque  Clodius  etiam  fellator:  turpissimo  et  omnium  maxirae  contempto 
uitio,  quod  Graeci  uocant  ylcoaGOTtoistv,  si  Clodium  illum  Jaborasse  Cicero 
sciuisset,  uon  omisisset  hercle  hoc  quoque  obicere  inimico  suo  sic  ut 
obiecit  Sexto  Clodio,  Publii  gentili,  ueluti  de  dora.  10,  25  qui  sua  lingua. 
etiam  sororem  tuam  a  te  ahalienauit  (ibid.  18,  47  et  31,  83,  d.  har.  resp. 
6,  11,  p.  Cael.  32,  78,  alibi).  CatuJlns  autem,  quidquid  rem  auxit 
exaggerauitque ,  nullo  pacto  de  P.  Clodio,  deliciis  tam  uirorum  quam 
feminarum,  contendere  potuit,  eum  nec  tria  sauia  notorum  repperisse, 
nisi  perinepte.  ad  has  duas  causas  grauissimas  accedit  aliud  quiddam 
leuius.  Schwabius  p.  101  hoc  inesse  acumen  carmini  censet:  ''quamquam 
(•t  nomine  et  facie  pulcer  est  et  hac  de  causa  a  Clodia  CatuUo  prae- 
ponitur,  tamen  praeter  Clodiam  nemo  natus  [immo:  notus]  osculatur, 
omnes  enira  eius  os  impurum  fugiunt'.  si  i-e  uera  P.  CJodius  fuit  pulchcr, 
se  ipsum  ut  deformem  quamnam  ob  causara  opponit  poeta?  intelJegimus 
oppositionem  gentis:  insito  Claudiorum  genti  fastu  Clodiam  despexisse 
Catulli  familiam  prouincialem ,  s^  svavtiov  igitur  hanc  et  nobiles  illos 
I^ilchros  conlocari,  potest  statui.  his  fortasse  causis  adductus  Jjipsius 
uar.  lectt.  I  5  de  Sex.  Clodio  iam  conmemorato  cogitare  maluit.  contra 
qnem  si  Schwabius  pressit  ambiguitatem  illam  a  Mureto  detectam  in 
uoce    'pulcher',    cum    Sextns   iste    neque   pulcher   fuerit   noque    uero   ad 


LXXIX  1—2.  559 

Piilchroruui  familiam  peitinueiit ,  nimirnm  Lipsii  suspicio  obiter  iacta 
accuratioi'e  carminis  adhuc  parum  perspecti  interpretatione  est  fulcienda. 
uerum  est,  Sex.  Clodium  fuisse  deformem  (Schwabius  p.  92);  sed  acerba 
hinc  nascitur  inrisio  eadem,  qua  etiam  Cic.  p.  Sest.  64,  134  Vatiuium 
foedissimum  uocat  pulcherrinmm.  deinde  si  idem  non  minus  erat  de- 
spectus  ab  origine,  suo  iure  se  isti  opponit  poeta.  nam  etsi  Sex.  Clodio 
plebeio  (ortum  eum  a  liberto  quodam  uetere  gentis  Claudiae  sumunt: 
Drumamius  HR.  II  p.  38G)  non  fuit  Pulchri  cognomcn,  tameu  iterum 
acorba  cum  iurisione  hoc  ponit  poeta,  eum  ad  Pulchrorum  familiam 
nobilem  pertinere.  dolendum  est,  propter  pauca  testimonia  oppido  ob- 
scuram  esse  rationem,  quae  inter  P.  Clodium  Pulcrum  et  hunc  Sex. 
Clodium  intercesserit.  quem  uidemus  quidem  per  omnia  illius  socium 
et  administrum  fuisse,  sed  unde  haec  tam  arta  familiaritas  sit  nata 
nescimus;  ut  uec  hoc  constat,  cur  tribunus  plebis  cum  suis  ex  Claudio 
sit  factus  Clodius.  nam  ne  uulgarem  illius  ^au'  et  'o'  rautatiouem  ar- 
cessamus,  uetant  fratres  eius  Appius  et  Gaius  Claudii  Pulcri,  in  quibus 
uetus  nominis  forma,  ut  par  est,  intacta  mansit.  nam  lictt  a  plebe  illud 
saepius  per  'o'  sit  pronuntiatum ,  nou  perspicitur  quoaiodo  tam  uetusta 
nobilisque  familia  nomen  suum  celebre  adeo  passa  sit  mutilari,  ut  iam 
haoe  mutihxtio  communi  usu  reciperetur.  quodsi  P.  Claudius  Pulcer 
subito  est  factus  P.  Clodius,  certo  cum  consilio  nomen  inmutasse  est 
censendus.  frustra  ille  olim,  ut  tribunus  plebis  crearetur,  plebeius  fieri 
studuerat,  cum  ineunte  a.  60  ex  Sicilia  reuersus  in  contione  publice  eiurato 
patriciatu  ad  plebem  transiret  (cf.  ex.  gr.  LLangius  antiqq.  Rom.  III  1 
p.  268).  cum  hac  re  equidem  et  nominis  mutatiouem  (cf.  supra  p.  31  not.) 
et  intimam  illam  cum  Sex.  Clodio  plebeio  amicitiam  coniuugo:  transiit 
ex  mea  sententia  Claudius  Pulcber  ad  familiam  Sex.  Clodii,  huius  et 
nomen  adsciscens  sibi.  frustra  quidem  illud  factum  erat  ob  ipsam  tran- 
situs  formam  inlegitimaui ,  siquidem  et  obsistente  Q.  Metello  Celere 
consule  (unde  huic  cum  coniuge  Clodia  a  fratris  partibus  stante  rixae) 
a.  60  tribuuus  ille  uon  est  creatus  et  uoua  adrogatione  (Langius  1.  1. 
p.  277)  opus  erat,  ut  tandem  uoti  fieret  compos;  sed  coniunctio  semel 
inita  cum  Sex.  Clodio  iu  omne  tempus  mansit  (acerbe  Cic.  p.  dom.  10,  25 
socio  tui  sanguinis)  et,  ut  mihi  uidetur,  transiit  in  P.  Clodii  sororem 
Clodiam.  quam  a.  59  uiro  priuatam  par  erat,  si  in  fratris  dilecti  domum 
migrauit,  et  ipsam  aut  transiisse  ad  lamiliam  eam,  ad  quam  iam  frater 
pertinuit,  aut  certe  Sex.  Clodium  sibi  optasse  tutorem.  quidquid  id  est, 
ultro  intellegitur  hinc  omnium  facillume  i^rouenisse  illos  de  Clodiae 
cum  homine  isto  amore  turpissimo  rumores:  transferebatur  infamia  Sex. 
Clodii  in  feminam,  quae  ob  solum  fratrem  in  eius  tutelam  se  contulerat. 
peruenerant  hi  rumores  ad  aures  CatuUi;  qui,  ut  non  potuit  nou  coutem- 
uere  Sex.  Clodium,  ita  dcfendere  studuit  puellam  ut  puram  (huc  refero 
fragra.  LXX\'III*'),  quamquam  indigne  tulit  iu  spurci  hominis  tutelam 
se  contulisse  amatam,  quam  ut  ab  isto  desisteret  his  carminibus  ad- 
monuit.     potuit  Lesbia,  si  uoluit,  fieri  uxor  Catulli   (hoc    clare   indicant 


560  LXXIX  3-4.     LXXX  1-4. 

uerba  'te  cum  tota  gente  tua'):  Catullo  huiusque  familiae  praetulisse 
illa  dicitur  Sex.  Clodium  cum  sua  familia  (re  uera,  ut  suspicari  licet, 
liberam  uiuendi  rationem  secutura).  uude  hoc  euadit  epigrammatis 
acumen  aculeatum:  Sex.  Clodius  sine  dubio  homo  formosissimus  est  et 
ex  nobili  Pulchrorum  familia,  cum  eum  Clodia  malit  quam  te,  CatuUe  foede, 
tuamque  gentem  rusticam!  hoc  cum  acerrima  sLQmvsicc  positum  iam 
diluitur:  sed  ecce  formosus  iste  uobilisque  Sextus  est  cuimilingus!  — 
3,  4.  sed  tamen  liic  pnlclier  nendat  cnm  gente  Catnllnm,  si  ti*ia  notornm 
sania  reppererit.  ^uendat',  scil.  in  seruitutem  sub  hasta:  libertatem 
suam  suorumque  piguori  est  daturus  Catullus,  Sextum  istum  nec  tres 
notos  esse  sauiaturos.  nirairum  cur  refugiantur  istius  oscula  (in  salu 
tatione  maxime),  multi  ueterum  loci  ostendunt:  Sueton.  d.  gramm.  23 
maxime  flagrabat  libidinihus  in  mulieres,  usque  ad  infamiam  oris;  dicto- 
que  non  ,infaceto  notatum  ftrunt  cuiusdam,  qui,  cum  in  turba  osculum 
sibi  ingerentem  quamquam  refugiens  deuitare  non  posset,  "uis  tu^,  inquit, 
^magister,  quotiens  aestuantem  ('festinantem'  codd.)  aliquem  uides,  abli- 
gurire?^;  et  saepius  eius  rei  mentionem  facit  Martialis  (cf.  ex.  gr. 
XII  59,  10  et  85;  II  21,  22);  unde  nullius  magis  quam  cunnilingi  oscula 
in  hororre  fuisse  intellegitur.  'tres'  adaequat  et  id  quod  est  'complures' 
(cf.  'trinoctium'  et  illud  'tres  faciunt  collegium')  et  'pauci',  ut  Plaut. 
trin.  IV  2,  122  te  tribus  uerbis  uolo  et  alibi;  quo  sensu  hic  accipe.  in 
multis  editionibus  optinuit  lectio  libri  d  'natorum',  cuius  sana  quidem 
interpretatio  frustra  requiritur;  'notorum',  quod  antea  coniectura  ad- 
secutus  ei'at  Scaliger  receperuutque  simpliciter  iudicantes,  id  plane  nunc 
confirmauit  0.  saepius  'noti'  et  'amici'  (cf.  Liu.  I  34,  12)  distingnuntur, 
ut  Plaut.  Pseud.  125,  Ter  Eun.  II  2,  7,  epitaph.  Protes  15  ameiceis  noteis- 
que  omnibus,  epitaph.  Pupii  (Acr.  ad  Hor.  epist.  I  1,  67)  flebunt  amici  et 
noti  bene  ('bene  noti'  codd.)  mortem  meam,  Caton.  dist.  I  40  notis  et  carus 
amicis;  et  ut  nil  dicam  de  Ciri  uirgine  (Cir.  260),  plaue  ut  auarus  ille 
Horatianus  (sat.  I  1,  85)  hic  Lesbius  non  habet  amicos,  habet  tantum 
notos.  —  scriptum  puto  hoc  carmen  a.  fere  59  paulo  post  amantium  re- 
conciliationem. 

LXXX. 

1.  Qnid  dicam,  Grelli,  qnare  rosea  ista  labella.  idem  Gellius 
iunior,  qui  in  c-  LXXIV;  hic  ut  fellator  notatur.  'quare'  pendet  ab  eo 
quod  ut  in  formula  trita  abest  'esse';  cf.  de  hoc  'quid  esse  dicam' 
XXII  12.  'rosea'  utpote  teneri  adulescentis,  ut  LXIII  74,  etiam  ob 
oppositum  'niue'  adicitur.  'ista'  cum  contemptu:  a  ferainis  tam  adpetita 
(nisi  praefers  intellegere  'haec  tua').  —  2.  liant.  sint,  ut  LXXIII  2.  — 
candidiora  nine.  Zingerleius  libri  de  Ouidio  I  p.  54  cp.  Ouid.  met. 
VIII  373  et  ex.  P.  II  5,  38;  cf.  et  eleg.  in  Maec.  1,  62,  Hom.  II.  X  437 
Xsv^oTSQot  x'ovog.  —  3,  4.  mane  domo  cum  exis  et  cnm  te  octana 
quiete  e  moUi  longo  snscitat  hora  die.  siue  post  nocturnum  somuum 
sole    orto    cubiculum    relinquens    (LXIII    67)    siue    a    meridiatione    (ad 


LXXX  5-7.  561 

XXXII  3)  ad  balneum  uocatus.  post  prandium  enim  ubi  soptima 
bora  est  data  meridiationi ,  iam  octaua  cum  corporis  exercitationibus 
tum  uero  lauando  coDsumebatur  (Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  2G2).  'molli' 
(LXin  44)  habet  nspectum  mollitiao  luxuriosae,  cui  per  somnum  meri- 
dianum  se  dat  Gtdlius.  'longo  die',  cum  dies  iam  longe  prouectus  est, 
ob  solam  illius  'mane'  oppositionem  additum  est.  Cic.  Tusc.  IV  19,  44 
se  e  somno  suseitari.  —  5.  nescio  quid  certe  est.  habet  res  mira  certe 
suam  causam,  quamquam  nondum  scio,  quam  habeat;  Verg.  ecL  8,  106.  — 
au  uere  fama  susurrat.  Amm.  Marc.  XXVI  6,  2  iit  stisiirrauit  ohscurior 
fama  (cf.  et  Susurri  Famam  comitantes  Ouid.  met.  XII  61.)  Ellisius  cp. 
Ouid.  ex.  P.  I  5,  31  an  ])opulus  uere  sanos  negat  esse  poetas?  —  6.  gran- 
<lia  te  medii  tenta  uorare  niri?  te  cupide  haurire  ore  (Mart.  VII  67, 15; 
ad  XXXIII  4)  mentulas  magnas  ex  inguinibus  porrectas.  'medii'  (LXVII 
22),  ut  Priap.  43,  2  et  74,  1  per  medios  ibit  piieros  .  .  mentula,  Mart. 
II  61,  2  lambehat  medios  inproha  lingua  uiros  (unde  adsumpserunt 
posteriores,  ut  Min.  Fel.  28,  10,  Auson.  ei)igr.  74,  2  ab  AStatio  cp.). 
Priap.  20,  6  mentula  tenta  (cf.  ad  XXVIII  10);  sed  notandus  est  usus 
substantiui  illius  'tentam',  cf.  LXIV  316  »io?-sa  (Naegelsb.  stil.  lat.  p.  95'); 
Plaut.  Cas.  V  3.  35  de  eadem  re  ita,  quidquid  erat,  grande  erat.  —  7.  sic 
certe  est.  LXII  8,  Naegelsbachius  stil.  lat.  p.  629;  confirmat  poeta 
rumorem,  quippe  cum  hoc  iam  mirum  factum,  quod  in  mentem  subito 
uenit,  coniungens.  unde  sequitur  per  asyndeton  explicatiuum :  —  8.  cla- 
mant  Yictoris  rnpta  miselli  ilia  et  emulso  labra  notata  sero.  mani- 
festo  testatur  euincitque  (VI  7)  exhaustus  plane  fractusque  (XI  20)  tua 
uoracitate  miserandus  Victor  (puer  ignotus,  quocum  cubauit  Gellius). 
sed  quidnam  testatur?  num  'te  fellatorem  esse'  (6)?  ita  statuendum 
esset,  si  recte  se  haberet  in  u.  8  correctio  Pierii  Valeriani  ''ilia  et  emulso' 
(traditur  in  V  'ille  te  mulso').  quae  emendatio  potest  uideri  certior? 
sed  ea  tantummodo  librariorum  uitium  quoddam  secundarium  corrigi, 
carmen  accurate  perpeusitatum  ostendit.  etenim  in  uu.  1 — 4  quaestio 
proponitur,  cur  Gellii  labra  sint  tam  candida;  ad  cuius  lvat.v  arcessitur 
suspicio  quaedam  ex  unlgi  rumoribus;  quae  suspicio  ad  Victoris  miserum 
statum  examinata  sane  ostendit,  ueros  esse  rumores  illos,  sed  simul  (et 
in  hac  turpitudine  ars  epigrammatis  est  posita)  qualis  sit  candor  ille 
labrorum  patefacit.  inepte  haec  iunguntur  'clamant  Victoris  corpus 
exinanitum  et  tua  labra  notata  sero'.  nam  hoc  alterum  colon  aenigmatis 
Ivoiv  continens  aut  Catullus  epigrammata  condere  nesciit  aut  pro  suramo 
carminis  acumine  erat  ponendum.  itaque  postquam  id  quod  u.  5  sq.  ad- 
latum  erat  confirmauit  poeta,  argumentum  ex  Victore  petitum  ita  in  rem 
conuertere  debuit,  ut  hinc  solueret  quaestionem  in  exordio  propositam: 
'clamant  Victoris  .  .  ilia,  ab  emulso  labra  notata  (scil.  esse)  sero', 
grauiter  ea  uoce,  in  qua  est  omnis  uis,  in  fine  conlocata.  nimirum 
'serum'  ex  simili  hic  singulariter  dicitur  de  semine  genitali  (Eilisius 
cum  PPetito  [Misc.  Obss.  III  2]  cp.  Plut.  de  plac.  philo.';.  24  anfQiiccti-iiog 
OQQog);  cf.  Colum.  VII  3,  17  emulgendum  est  exiguum  luctis  (LXVIII^  70) 

Catcllcs  ed.  Baebrens.     II.  36 


562  LXXXI  1-4. 

'notata',  tamquam  stigmate  imbuta  esse  albo  sero  labella  rosea  (ex.  gr. 
Colum.  VIII  11,  12  pars  ouorum  notanda  est  atramento).  de  *ab'  quod 
haud  raro  cum  'et'  confudere  librarii,  cf.  Draegerus  synt.  I  §  230. 

LXXXI. 

1.  Nemoue  iu  tanto  potuit  populo  esse,  luueuti,  bellus  homo, 

pertinet  hoc  poemation  ad  cyclum  carminum  ad  luuentium  spectantium 
(supra  p.  38)  scriptumque  est  eodem  fere  cum  c.  XXIV  tempore.  'i.  t. 
pop.'  confirmat  id  quod  iam  ex  c.  XI  conclusimus,  hunc  luuentii  amorem 
Romae  habuisse  locum.  'b.  h.'  secundum  luuentii  Furium  sic  saepius 
fortasse  appellantis  uerba  XXIV  7;  est  autem  hic  una  notio,  ut  non  sit 
necesse  comparare  ad  'nemo  homo'  ex.  gr.  Ter.  Eun.  III 5, 1.  ^pot.  esse',  hic 
fere  'reperiri'.  Cic.  p.  Eab.  17,  45  ecquis  est  ex  tanto  populo  qui  eqs.  — 
2.  quem  tu  diligere  inciperes.  prisca  cum  abundantia  i^ro  simplici 
'diligeres'  (VI  4);  Ellisius  cp.  Enn.  trag.  231  R.  qiwd  iter  incipiam  in- 
gredi?  —  3, 4.  praeterquam  iste  tuus  moribunda  al)  sede  Pisauri  hospes 
inaurata  pallidior  statua.  nisi  iste  (contemptim,  ut  XXIV  5)  a  te 
tantopere  dilectus,  qui  a  Pisauro  patria  misella  uictus  quaeritandi  causa 
Romam  profectus  nunc  hic  hospitatur,  famem  iam  facie  monstrans. 
'taus' ,  quod  cum  'iste'  iunge  (XVII  21),  ne  uelis  artius  copulare  cum 
'hospes' :  nam  aeque  luuentius  quam  Furius  hospes  erat  Romae  (Aurelii, 
ut  uidetur).  nam  Furium  hic  dici,  estra  dubitationem  est  positum  ei, 
qui  carmina  huc  pertinentia  omnia  perpendit ;  nec  dubitauere  olim  inter- 
pretes.  huius  autem  patria  in  Umbria  ad  oram  Adriae  inter  Fanum 
Fortunae  et  Ariminum  sita  quod  'moribunda'  dicitur,  uarias  doctorum 
interpretationes  excitauit.  IVossius  ad  situm  ob  aeris  intemperiem  parum 
salubrem  rettulit;  sed  actiua  significatio  quomodo  uoci  illi  inesse  potest? 
rectius  quidem  alii  id  quod  incolarum  ob  eandem  causam  facile  morien- 
tium  est  ad  oppidum  transferri  putauere,  quod  simul  utpote  portu  merca- 
turaque  carens  parum  floruisse  monent.  utrumque  amplexus  ego  'mori- 
bunda'  et  'pallidior'  inuicem  sese  explicare  debere  intellego;  et  cum 
de  Furio  famelico  agatur,  mihi  hoc  sibi  uelle  Catullus  uidetur,  in  oppi- 
dulo  illo  paupere  et  misello  fame  nimirum  homines  enecari  (Verg.  Aen. 
III  217  et  pallida  semper  ora  fame);  nimirum  post  ea  quae  antecesserunt 
carmina  de  fame  hic  agi  Furii,  ultro  intellexit  luuentius.  'ab  sede'  ex 
V  restitui;  nam  ut  'a  sedibus'  (ex.  gr.  Aen.  I  84,  II  6,  11),  ita  ^ab  sede' 
(ut  Aen.  I  270,  III  687)  est  sollemne.  ceterum  hoc  'ab  s.  Pisauri'  ita 
est  dictum,  quasi  fuerit  Pisaurus  quidam  nobis  ignotus  oppidi  conditor 
(de  flumine  enim  nequit  cogitari;  et  sedes  est  incolarum,  non  urbis); 
cf.  Verg.  Aen.  VII  209  Corythi  (conditoris)  Tyrrhena  ab  sede;  quamquam 
0  'pisanum'  praebens  facile  suppeditat  Tisaurum',  h.  e.  Pisaurorum, 
quae  potest  fuisse  nominis  forma  altera  (hodie  tantum  Tisaurenses' 
occurunt  in  titulis),  ut  Tolentini  oppidi  incolae  tam  Tolentini  quam 
Tolentinenses  et  Tolentinates  dicuntur.  de  more  statuas  aeneas  inaurandi 
(ex.  gr.  Cic.  Verr.  II  51,  150  statuae  equestres  inauratae)  cf.  JJWinkel- 


Lxxxi  6—0.  Lxxxii  1—4.  56r, 

mannns  historiae  arti^  antiquae  p.  173  (ed.  ILessiug);  uaturalem  auri 
colorem  esse  consirailem  pallori  uidimus  ad  LXIV  100.  ceterum  in  hac 
Furii  cum  statua  comparatione  praeterea  aliquid  reprehensionis  inest, 
scil.  eum  esse  inniobilis  rigiditatis  stupidaeque  taciturnitati.s  homiuem, 
ut  Plaut.  Pseud.  IV  1,  7,  Hor.  epist.  II  2,  83  (Ellisius  cp.  etiam  Eurip. 
El.  383,  Dio  Cass.  LVIII  2).  —  5,  cordi  est.  quo  delectaris  quemque 
amas,  ut  Plaut.  Cist.  1  1,  111.  —  quem  tu  praepouere  uobis  audes. 
grauiter  repetitum  'qui  tibi  .  .  quem  tu' :  luuentio  plane  indiguum  esse 
talem  amasium  innuit;  indignum  etiam  esse  semet,  quod  tali  aemulo 
postponatur,  simul  admonet  poeta  illo  ^nobis'.  ^xudes',  post  omnes  preces 
meas  monitaque.  —  6.  et  nescis  quod  faciuus  facias.  quale  (h.  e. 
quam  stultum)  factum;  de  'fac.  fac'  cf.  Lorenzius  ad  Plaut.  mil.  308 
et  618.  quamquam  habet  hoc  sane  aliquid  obscuri;  nam  de  facto 
Nemesin  lacessente  (L  20)  non  esse  cogitandum,  cum  neutiquam  de  fastu 
agatur,  per  se  patet.  unde  cum  in  V  legatur  'quid' ,  pronum  est  con- 
iectare  'quid  fatuus  facias' ,  scil.  ut  isti  famelico  te  addicas  iamque 
ipse  esurire  discas;  cf.  Pomjion.  com.  108  R.  mirum  facies,  fatue,  Mart. 
VI  8,  6.  ceterum  per  'et'  liberrima  et  uix  defendenda  constructione 
haec  uerba  accedunt  ad  'audes' ;  unde  non  mirandum  est,  quod  pro  'et' 
Fruterius  'ah',  Muretus  ''at'  nialuerunt  post  'audes'  fortius  interpungentes. 
nobis  praeplacet  'en  nescis' ;  cf.  de  hoc  'eu'  interrogatiuo  ad  LV  14  adnotata. 

LXXXII. 

1.  Qniuti,  si  til)i  uis  oculos  debere  CatuUum.  de  hoc  Quintio 
non  ambigua  res  est.  ex  c.  C  uidemus,  eum  deperiisse  Aufilenam, 
quam  et  Catullus  amauit  (supra  p.  37);  unde  iam  Vulpius  conclusit 
hanc  feminam  in  nostro  carmine  tangi.  quamquam  is  esse  horum  uersuum 
ardor  uidetur,  ut  non  mirandum  sit  alios  cogitare  maluisse  de  Lesbia. 
sed  de  ardore  illo  multum  detrahitur,  quod  certam  formulam  ''carior 
oculis'  noster  adhibet  sat  breuiter  frigideque:  Quintio  amico  ab  Aufilena 
desistendi  auctor  extitunis  flagrantem  quidem  in  feminam  illam  amorem 
pi-ae  .se  fert,  sed  ut  facile  intellegamus,  uerba  haec  sollemnia  non  ex 
animo  intime  commoto  profluxisse.  'oculos',  rem  carissimam  (ad  III  5), 
cui  saluos  integrosque  debemus,  ei  summas  gratias  et  habeamus  et  refe- 
ramus  oportet.  —  2.  aut  aliud  siquid  carius  est  oculis.  cf.  omnino  ad 
XXII  13.  est  autem  carior  quam  oculi  sola  uita  atque  anima;  cf.  LXVIIP 
66  et  109,  Cic.  Cat.  I  11,  27  quae  mihi  uita  mea  multo  est  carior,  alia.  — 
3.  eripere  ei  uoli.  translate  (de  amasia  abstrahenda)  adhibetur  hic  sermo- 
nis  cottidiani  formula :  Plaut.  Men.  V  7,  22  eripe  oculum  isti  et  Rud.  III 4,  54 
oculos  eripiam  tibi,  Ter.  Ad.  III  2,  20,  Hor.  sat.  II  5,  35.  'oi'  in  hoc  carmine 
rndiore  esset  putandum  monosyllabon  (Lachm.  ad  Lucr.  p.  152,  LMuellerus 
d.  r.  m.  p.  271;  cf.  contra  XXIX  20),  nisi  'erpere'  praestaret  pronuntiare  (cf. 
'surpere',  sim.).  —  4.  seu  quid.  mirum  est,  pro  'seu'  AStatium  maluisse 
'si'  (Bergkium  ''sei')  nanctumque  esse  sectatores,  siquidem  'seu  quid'  plane 
respondet  illi  '"aut  siquid'  u.  2,  cum  'seu'  ualeat  'uel  si'  (CXIII 10).  cf.  et  CIV  2. 

36* 


564  LXXXIII  1—6. 

Lxxxni. 

1.  Lesbia  iiii  pr.aeseute  iiiro  mal.a  plurima  dicit.  tam  pro  con- 
sueto  'plurimum  maletlicit'  siue  'conuiciatur'  quam  pro  'mala  imprecatur' 
(ut  Tib.  I  2,  11);  nam  'mala  interdum  sunt  etiam  'conuicia',  ut  in  illo 
'mala  ingerere'  (Plaut.  Bacch.  IV  8,  34  et  saepius,  Ter.  Andr.  IV  1,  10 
ibique  Donatus);  Cic.  ad  fam.  VIII  5,  11  multa,  inquam,  eum  viala  dixisse. 
coram  marito  (cf.  ad  LXXI  1)  quod  hoc  factum  dicit  poeta,  qui  scil.  ab 
aliis  (ex.  gr.  fami^lis)  audiuerat,  hinc  uidemus  carmen  nostrum,  ut  et 
ij^isum  testatur,  adscribendum  esse  ineunti  Catulli  et  Lesbiae  amori  (h.  e. 
anno  62  uel  61);  reluctantem  adhuc  pugnantemque  secum  puellam  omnia 
demonstrant  (supra  p.  27).  —  2.  illi  fatuo.  homini  illi  stulto  et  in- 
sipido;  cf.  XCVIII  2.  —  3.  niule,  niliil  seutis.  conuicium  tam  stultitiae 
a  cogitandi  tarditate  ductum  (luuen.  16,  23  mulino  corde  VageUi;  Plaut. 
Cist.  IV  2,  12  mulo  inscitior  ex  coniectura  ortum,  nec  Most.  878  satis  buc 
quadrat)  quam  sterilitatis  (Fest.  -p.  148  M.);  et  constat  Metelli  et  Clodiae 
nuptias  caruisse  liberis;  fortasse  opprobrium  in  Metellum  ab  inimicis 
ingestum  hic  adhibet  poeta.  'mulle',  quod  G  babet  uitio  non  raro 
(XVII  26  XCVII  8),  non  recte  retinuit  Umpfenbachius  [Philologus  1874 
p.  234].  'sentis',  ad  XVII  20.  —  4.  saua  esset.  mentis  compos,  amoris 
tabe  intacta  (contra:  amore  insana,  furibunda),  ut  Sulpiciae  5  17  uritur 
.  .  nec,  liceat  quamuis,  sana  fuisse  uelit,  luuen.  6,  652.  —  nunc  quod 
gannlt  et  obloquitur.  'nunc',  in  hoc  contra  rerum  statu,  ut  XXI  10. 
*g.',  rauca  uoce  blaterat:  uocabulum  ^garrire'  a  canibus,  qui  ringuntur, 
traductum  ad  homines  (Varr.  d.  L  I.  VII  103,  Non.  p.  450,  5)  denotat 
querulam  uel  iratam  murmurationem  (Ter.  Ad.  IV  2,  17).  ''obloqui', 
contra  aliquem  dicere,  facile  ualet  'uituperare,  maledicere';  Seru.  ad 
Aen.  VI  646,  Plaut.  Curc.  I  1,  41,  Curt.  X  2,  30.  —  5.  q.  m.  acrior  est  res. 
id  quod  multo  magis  me  excitat  exstimulatque;  Lucr.  UI  323  acres 
stimulos.  —  6.  irata  est,  Uoc  est,  uritur  ct  coqultur.  succensuit  Lesbia 
fortasse,  cum  Catullus  c.  LI  misisset,  et  hinc  ei  maledixit.  iam  solita 
explicandi  formula  'hoc  est'  usus  C.  hinc  facit  conclusionem  obuiam: 
Lesbia,  si  non  solum  mei  amorem  declarantis  meminit  (h.  e.  non  tacet 
oblita),  sed  etiam  (nam  memoria  simplex  cum  animo  lento  potest  con- 
iuncta  esse)  mihi  irata  est,  huius  irae  necesse  est  causas  habeat  altiores, 
scil.  amorem,  quem  sibi  ipsa  non  uult  fateri.  Prop.  III  8,  11  sqq.  quae 
mulier  rabida  iactat  conuicia  lingua  .  .  .  has  cerias  didici  saepe  in  amore 
notas.  scit  femina,  non  concessam  esse  hanc  facem,  reluctatur,  repugnat; 
et  hinc  ira-  in  adulescentem  iura  pudicitiae  sollicitantem.  uir  stultus  non 
potest  agnoscere  abdita  cordis  femineae  sensa;  agnoscit  optime  poeta, 
qui  gaudibundus  ouansque  sic  finit:  Lesbia  'uritur',  amore  me  deperit  et 
ita  ('loquitur'  pergunt  codices  pessime,  quasi  quod  iam  in  protasi  est 
positum,  nunc  in  conclusioue  posset  effici;  bene  Lipsius  con-exit:)  'co- 
quitur',  id  est,  intimo  pectore  angitur  (Verg.  Aen,  VII  345  femineae 
ardentem  curaeque  iraeque  coqiiebant) ;  amat  me,  sed  hic  amor  ei  molestus 


LXXXIV  1—4.  565 

est  et  les  anxia,  et  hinc  studct  illa  cffugere  ardorem  et  ex  animo  extir- 
pare,  dum  mibi  maledicit.    frustra  esse  hunc  couatum  facile  scutit  poeta. 

LXXXIV. 

1 ,  2.  Clioniinoda  diccbat,  siquando  commoda  uellet  diccrc  et 
insidias  Arrius  liinsidias.  de  hoc  Arrio  probabilissima  debetur  cou- 
iectura  AStatio  et  Scbwabio  q.  C.  p.  325,  qui  agnouere  Q.  Arrium  ora- 
torem,  de  quo  cf.  Cic.  Brut.  69,  242  quod  idcm  faciebat  Q.  Arrias,  qiii  fuit 
M.  Crassi  quasi  secundarim.  is  omnibus  exemplo  debet  esse,  quantum  in 
hac  ttrbe  poUeat  fmultorumj  obedire  tempori  multorumque  uel  honori  uel 
periculo  seruire.  his  enim  rebus  infmo  loco  natus  et  honores  et  pecuniam 
ct  gratiam  consecuius  etiam  sine  doctrina,  sine  ingenio  in  patronorum 
['iu  p.'  auty  ''sine  doctr.'  codd.]  aliquem  numerum  pcrucnerat;  cf. 
EHerzogius  in  Paulyi  Encycl.  real.  I  p.  1757  sq,  (ubi  uide  praeter  alia 
etiam  coniecturam  de  Rossii  malam  aspirationem  ex  origine  Arrii  Etrusca 
repetentis).  ceterum  Qaintilianus  (cf.  testim.  uol.  I)  hoc  carmen  non 
recte  rettulit  ad  nimiura  aspirationis  usum,  qui  Caesaris  tempore  in- 
crebuerit  et  de  quo  cf.  Corssenus  de  pronunt.  I  p.  103  sqq.,  Brambachius 
libri  'Neugestaltung  d.  lat.  Orthographie'  p.  282  sqq.;  nam  hoc  uitium 
ubique  aspirandi  a  Catullo  quidem  uni  solique  Arrio  eiusque  origini 
rusticao  inputari,  ex  u.  3  sq.  ajjparet.  ceterum  uocabula  a  poeta  speci- 
minis  causa  posita  ''commoda'  (lucra;  cf.  ex.  gr.  Maxim.  eleg.  1,  130) 
et  'insidias'  (scil.  forenses  siue  fraudes  astutiasque)  non  sine  consilio 
clecta  esse  uidentur:  quadrant  in  hominem,  qualem  depingit  Cicero.  'si 
uellet'  de  repetita  actione;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  926,  Draegerus  synt. 
II  p.  733.  —  7.  mirificc.  LIII  2.  —  sperabat.  Cic.  ad.  Att.  I  1,  4 
spero  tibi  ine  causam  probasse;  est  germanicum  'sich  schmeicheln'.  — 
8.  quantum  poterat.  pulmonibus  omni  cum  ui  aspirationem  efferen- 
tibus.  —  3,  4.  credo,  sic  mater,  sic  Liber  auimculus  eius,  sic  mater- 
niis  auus  dixerat  atque  auia.  de  iurisione,  quae  illi  'credo'  inest, 
et  de  'sic'  subiecto  cf.  ad  I  8.  coguatos  maternos,  non  patrem  agaatos- 
que  Arrii  quod  conmemorat  poeta,  ita  est  explicandum,  quod  ex  hac 
origine  uitium  hominis  deriuatur.  non  quia  feminae  iucorruptam  anti- 
i[uitatem  conseruant  (Cic.  d.  or.  III  12,  45,  ubi  cum  I.  n.  cf.  ex  quo  sic 
locutum  esse  eius  patrem  iudico,  sic  maiores),  quae  fuit  Parthenii  opinio 
—  nam  quid  ceteris  cognatis  cum  hoc  feminarum  more?  — ,  sed  quia 
Arrius  teste  Cicerone  infimo  loco  natus  ex  familia  materna  traxerat 
malam  illam  consuetudinem ;  multi  attulere  P.  Nigidii  Figuli  (Gell. 
XIII  6,  3)  uerba  rusticus  fit  scrmo,  si  aspires  perperam.  similiter  autem 
ut  Hor.  sat.  I  6,  131  poeta  hoc  genus  maternum  persequitur  usquc  ad 
auum,  qui  fortasse  ipse  cum  coniuge  sua  erat  seruili  condicione.  quae  ratio 
fauet  coniecturae  Passeratii,  qui  pro  ''Liber'  (quod  nomen  propriura  sanc 
est  inauditum  nec  probabilitate  nititur  ulla)  reposuit  'liber'  adiectiuum, 
quo  auunculus  primus  ex  familia  ista  ad  libertatis  statum  cmersisse 
dicitur.     quod   magis   utique   placet   quam   coniecturae  ThMarcilii  'iber' 


566  LXXXIV  5-12.     LXXXV  1. 

(Schwabius  q.  C.  p.  329)  aut  NHeinsii  'Cimber'  proponentium.  de  'eius' 
cf.  Bentleius  ad  Hor.  od.  HI  11,  18  (LXIV  122).  ceterum  quod  V  'eius 
est'  praebet,  tam  in  hoc  ''est'  quam  in  illo  Cinsidias)  he'  u.  2  latent 
notae,  quibus  omissos  ob  eundem  exitum  'hinsidias'  uu.  7  et  8  inter  2 
et  3  esse  reponendos  indicabatur.  —  5.  hoc  misso  in  Syrias  requieraut 
omnibiis  aures.  reipublicae  causa  sine  ipse  magistratus  siue  magistratui 
additns  Arrius  abierat  in  prouinciam,  ut  'misso'  indicat;  una  cum  M. 
Crasso  familiari  sub  finem  a.  55  eum  in  Syriam  esse  profectum,  Schwa- 
bius  p.  331  coniecit.  ^Syi-ias'  dedi  pro  tradito  ^syria' ,  cum  's'  ante 
sequentem  'r'  facilius  interciderit  quam  'm'  (uulgo  'Syriam'),  pluralem 
de  magna  terra  ex  diuersis  partibus  constante  intellegens  (aliter  XLV  22), 
ut  habent  pluralem  'Syriae'  Mela  11  7,  102,  paneg.  lat.  p.  139,  9,  alii 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  51).  Liu.  XXVI  22,  8  uixdum  reqiiiesse  auris  a 
strepihi  et  tumultu  Jiostili:  aures  populi  Romani  in  foro  audientis  horri- 
bili  illa  pronuntiatione  male  afFectae  paululum  sese  recrearant  Arrio  ab- 
sente.  —  6.  atidibant  eadem  haec.  scil.  uocabula  'commoda'  et  'in- 
sidias'  similiaque;  de  forma  inperfecti  Neuius  II  p.  445.  —  leniter  et 
leuiter.  nimirum  'pronuntiata'.  blandiente  et  allitteratione  et  assonantia 
haec  sunt  iuncta,  ut  amat  sermo  familiaris  (cf.  XCVII  2),  ut  Cic.  ad  Att. 
Xin  21,  6  dc  Attica  optimc,  quod  leuius  ac  lenius  et  quod  fert  svKoXag. 
remissa  ui  pulmonura  non  tam  grauiter  urbani  quidem  oratores  uerba 
illa  loquebantur.  —  9.  sibi  postilla  metuebant.  aduerbium  in  prisco 
scribendi  genere  (inde  ab  Ennio  et  Catone  usque  ad  Terentium)  pro 
'postea'  adhibitum  ex  sermone  cottidiano  retinuisse  uidetur  noster.  iam 
non  uerebantur,  ne  abhinc  uoces  tam  atrociter  pronuntiatas  audire  debereut, 
j)ropterea  quod  longa  erat  Arrii  absentia  futura.  —  10.  cum  subito 
affertur  nuntius  liorribilis.  ecce  rupta  est  ingratissime  quies  optata. 
Ellisius  cp.  Cic.  Phil.  XIII  9,  19  parata  sententia  consularis,  cum  repente 
ei  affertur  nuntius.  in  'horr.'  aspirationem  fortiter  effer.  ceterum  uix 
opus  est,  ut  disquiramus,  quomodo  (num  forte  per  Arrii  comitum  una 
in  Syriam  proficiscentium  litteras  ex  portu  aliquo  Italico  Romani  missas) 
et  quando  hic  nuntius  in  urbem  uenerit:  iocus  aperte  a  Catullo  est 
fictus  (quod,  si  amplectimur  Schwabii  rationem,  utique  oportet  statua- 
mus).  —  11.  illuc.  in  Syrias,  per  mare  lonium  Italiam  nempe  relin- 
quens.  —  12.  iam  non  lonios  esse,  sed  Hionios.  non  amplius  esse 
notum  gratumque  omnium  auribus  ob  sonum  suauem  dulcemque  mare 
lonium,  sed  nouum  ab  Arrio  accepisse  nomen  Hionii.  quae  deprauatio 
facile  hiandi  uerbum  in  memoriam  reuocauit. 

LXXXV. 

1.  Odi  et  amo.  auersatur  C.  in  Lesbia  (nam  ad  hanc  recte  pleri- 
que  omnes  rettulerunt  hos  uu.)  morum  deprauationem  et  tamen  eam 
amare  pergit  ipsa  iniuria  instimulatus ,  quam  perfida  amasia  intulit  ei 
(cf.  LXXIl  5  sq. ,  LXXV  3  sq.).  'odisse'  et  'amare'  saepius  siue  con- 
iuncta   siue  opposita  habes:  Publilius  Syr.  6  aiit  amat  aut  odit  mulier. 


LXXXV  2.    LXXXVI  1-4.  567 

nil  est  tertium ,  Uuid.  am.  111  11,  33  luctantur  pectusque  leuc  in  contraria 
tcndunt  hac  amor ,  hac  oditim;  sed  puto  uicit  amor  et  ibid.  35  odero,  si 
potero,  si  non,  inuitus  amabo,  Sen.  d.  benef.  VI  6,  2  alioqui  iubes  me 
eodcm  tempore  et  amare  et  odisse.  —  id  faciaiii.  cf.  ad  XXI  9.  —  for- 
tasse  re«iuiris.  formula  haud  rara,  cuius  gemella  est  'forsitan  requi- 
ras'  (ex.  gr.  Aen.  II  506).  —  2.  nescio,  sed  lleri  seutio  et  excrucior. 
atiectunm  inter  se  contrariorum  causam  nondum  inuenit,  ex  ipsa  re- 
puguautia  multum  doloris  suscipit.  Vulpius  cp.  Cic.  Brut.  46,  171  qui 
cst,  inquit,  iste  tandcm  iirbanitatis  color?  nescio,  inquam,  tantum  esse 
quendam  scio;  adde  Mart.  I  32  non  amo  tc,  Sabidi,  nec  possum  dicere, 
quare:  hoc  tantum  possum  dicere,  non  amo  te.  'excrucior',  LXXVI  10, 
Plaut.  Cist.  I  1,61  excrucior ,  male  mihi  est,  male  maceror,  doleo  db 
animo.  —  scriptum  est  hoc  carmen  panlo  ante  LXXII  et  LXXV. 

LXXXVI. 

1.  Quiutia  formosa  est  multis,  mihi  caudida^  louga,  recta  est. 

de  Quintia  nil  scimus,  uon  de  Quintii  Veronensis  sorore  posse  cogitari 
temporum  ratio  docet  (u.  5  'est'  ostendit,  tum  cum  C.  Lesbiam  amauit 
hos  uu,  esse  scriptos);  sed  quaecumque  erat,  eam  conlatam  cum  Lesbia 
poetae  ad  corrigendam  hanc  comparationem  ansam  dedisse  probabile 
est.  Quintia  igitur  ''formosa',  h.  e.  et  pulcra  et  uenusta  (5  sq.),  ualet 
apud  multos  (Tovg  noXlovg).  saepius  enim  datiuus  pronominis  personalis 
cum  uerbo  auxiliari  coniungitur,  ut  iudicium  siue  aestimatio  indicetur: 
Enn.  ann.  284  V.  hostem  qui  feriet,  mihi  erit  Carthaginiensis  (=  habebo 
pro  C),  Lucil.  XXX  115  M.  omnes  formosi,  fortes  tibi  (=  ex  tuo  iudicio 
sunt),  Hor.  epist.  I  16,  66  liber  mihi  non  crit  umquam  (ibid.  I,  19,  45,  a.  p.  357), 
Prop.  I  8,  2  et  11,  21,  Verg.  Aen.  XI  416  (ibique  interpp.).  at  ex  C.  sententia 
Quintia  est  tantummodo  'candida'  (ad  XIII  4),  'longa'  siue  magna  (Ouid. 
am.  II  4,  33  tu  quia  tam  longa  es,  ueteres  heroidas  aequas),  'recta'  siue 
procera  (X  20),  h.  e.  tantum  corporis  bonis  excellit;  Hor.  sat.  I  2,  123 
cundida  rectaque  sit,  Dracont.  i-apt.  Hel.  520  sie  longior  artus  et  procera 
regens  in  poplite  membra  (Rohdius  libri  'd.  griecb.  Roman'  p.  154  not.). 
—  2.  liaec  ego  sic  siugula  conilteor.  haec  ''c.,  1.,  r.'  ita  ut  feci  parti- 
culatim  concedo;  Seneca  Anth.  lat.  56,  2  formosa  es  ..  confitear,  si  uis, 
omnia.  —  3.  totum  illud  ''formosa'  nego.  sed  ex  tribus  illis  partibus 
effici  attributum  'formosa',  non  concedo;  cf.  Quint.  VIII  6,  38  illud  ^canto'' , 
]\Iart.  V  58,  2  Hras''  istud;  Naegelsb.  stil.  p.  135',  Usenerus  Fleckeis.  ann. 
1878  p.  80.  —  3,  4.  uam  nulla  ueuustas,  uulla  iu  tam  magno  corpore 
mica  salis.  nam  desunt,  quae  ad  corporis  bona  oportet  accedant,  lepor 
ille  suauitasque  (jja^ig)  et  facetiae  iocique,  si  qua  uere  'formosa'  uult 
dici;  similiter  Petron.  Anth.  lat.  89  [PLM.  IV  p.  95]  non  est  forma  satis, 
nec  quae  uult  bella  uideri  debet  ualgari  more  placere  uiro:  dicta,  sales, 
lusus,  sermonis  gratia,  risus  fingunt  naturae  candidioris  opus.  cf.  XVI  7 
salem  ae  leporem,  L  7  sq.,  Cic.  d.  n.  d.  I  28,  79  si  hoc  ipsum  salsum  illi  et 
ucnustum  uidetur;  Afran.  com.  30  R.  ut,  quidquid  loquitur,  sal  merum 


568  LXXXVI  5-6.     LXXXVII  1-4. 

esf;  AStatius  cp.  et  Lucr.  IV  1162  chariton  inia,  tota  vterum  sal;  narn 
'n.  mica  s.'  (proprie  ex.  gr.  Ouid.  f.  I  338)  hic  translate  adhibetur  (=  nil 
quidquam  facetiarum),  ut  Mart.  VII  25,  3  nullaque  inica  salis  (de  epi- 
grammatis)  ex  nostro  loco.  —  5,  6.  Lesbia  forinosa  esl;  qnae  eum 
pulcherrima  tota  est,  tum  omnibus  una  omuis  subripuit  ueneres. 
Lesbia  fortiter  praeposita  eoque  Quintiae  opposita  uere  ^formosa'  esse 
dicitur  a  poeta  suam  uocis  definitionem  exhibente,  utpote  et  corporis 
boiiis  (pulch.)  eoitens  et  uenustatis  dotes  pdssidens  una  (ad  V  3) 
omnes  omnium ,  scil.  feminaruni  (quod  ex  ipso  opposito  subintellegimus, 
ut  Sen.  Med.  94,  Stat.  silu.  III  4,  44),  h.  e.  eis  ad  se  solam  translatis  omnes 
puellas  superans ;  cf.  et  ad  LXI  156.  de  plurali  ''ueneres'  cf.  Plaut.  Stich. 
II  1,  5  amoenitutes  omnium  uenerum  atque  uenustatum  affero.  Schwabius 
cp.  Nonn.  Dion.  XVI  45  TiaQ&svi.yirj  yciQ  KdXXog  tiXov  avXrjOtv  'OXvfiniov. 

LXXXVII. 

1.  amatam  uere.  ex  animo  nec  tantum  seusuum  titillantium  cupi- 
ditate  uaga.  ad  4antum  quantum'  cf.  XXXVII  12.  —  2.  Lesbia  amata 
mea  est.  male  et  ipsa  uerborum  conlocatione  uetante  uulgo  auctore 
Scaligero  legunt  'es'.  hinc  enim  factum  est,  ut  hoc  carmen  utpote  ad 
Lesbiara  missum  iusto  fine  carere  opinati  ad  transpositiones  inprobabiles 
delaberentur.  —  3.  nulla  fldes  ullo  fuit  umquam  foedere  tanta.  ex 
codice  interpolato  quodam  Lachm.  recepit  'nullo',  recordatus  duas  nega- 
tiones  interdum  non  tam  adfirmare  quam  fortius  negare  (Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  627  et  Draegerus  synt.  hist.  II  p.  68).  sed  dum  huius  usus  exempla 
perscrutamur,  eum  iu  sola  uoce  'nemo'  certo  regnasse  reperimus  (cf. 
Plaut.  mil.  1411  non  nociturum  nemini  et  Brixius  ad  Men.  II  3,  20,  Enn. 
trag.  130  quos  non  miseret  neminis,  Lucil.  XVil  14  M.  nil  neminem,  Sul- 
piciae  epist.  1,  8  et  Prop.  II  19,  32  ne  nemo,  Q.  Cicero  de  pet.  cons. 
5,  20  nemini  illorum  molestus  nulla  [sic  codd.]  "iyi  re  umquam  ficisti, 
Petron.  42  et  76  nemini  nil;  unde  in  loco  Varronis  ap.  Non.  p.  530, 
quem  attulit  LMuellerus  comm.  LuciL  p.  241,  scribendum  est  omnis 
heroas  negat  me  scisse).  sed  qui  ^illo'  retinendum  censeo,  idem  nunc 
amplector  lenem  Doeringii  correcturam,  qui  litterula  ^m'  geminata  re- 
posuit  'in  foedere'.  nudus  enim  ablatiuus  hic  quidem  uix  admitti  potest; 
cf.  omnino  LXXVI  3.  'foedus',  amoris,  cf.  LXIV  335  et  CIX  6.  ~ 
4.  quanta  in  amore  tuo  ex  parte  reperta  mea  est.  Itali  olim  *suo', 
Froehlichius  'meo'  conieceruut,  recte  illi  off^ensi.  nam  si  uulgo  expli- 
cant  ''amore  tui  (=  in  te)'  cp.  LXIV  253,  propterea  notus  hic  loquendi 
usus  a  nostro  loco  alienus  est,  quod  iuepte  et  contra  cogitandi  normas 
dicitur  'ex  mea  parte  in  amore  aduersus  te':  quasi  uero  in  amore  sui 
etiam  Lesbiae  fuisset  pars  aliqua.  facile  flagitat  sensus  communis  'in 
hoc  foedere  (in  communi  amore)  ex  parte  mea';  cf.  LXXVI  6  ex  hoc 
amore,  XCI  2,  CIX  1  sq.  in  hoc  igitur  uersu  potius  quam  in  u.  2  uitium 
inest;  et  nisi  forte  ipsum  illud  'hoc'  latet  corruptione  paulo  inprobabi- 
liore,   ex   TUO   eliciendum  est  ILLO,   ut   proposui  Fleckeis.   ann.    1878 


LXXXVIIl  1-6.  569 

!>.  770.  ita  autem  si  ratione  iubente  scnbimus,  dilabitur  offensio  oninis 
iu  abrupto  carmiuia  statu  posita,  quac  Scaligeruui  ceterosque  editores 
plerosque  inpulit,  ut  hos  uersus  ante  c.  LXXV,  quocum  in  unum  iunxe- 
runt,  traicerent  nuUa  cum  probabilitatis  specie.  adest  breuis  senten- 
tiola  a  poeta  tristibus  cogitationibus  tradito  in  cartas  coniecta,  quales 
habemus  etiam  in  cc.  LXX  et  LXXXV. 

LXXXVIII. 

1,  2.  (^uid  facit  is,  Gelli,  qui  cum  uiatrc  alque  sorore  prorit 
et  abiectis  peruij?ilat  tuuicis!  ex  Gellio,  quem  ex  c.  LXXIV  nosti,  tam- 
quam  alieno  ab  his  rebus  omnibus  poeta  quaerit,  quale  facinus  faciat 
qui  iu  matrft  (sic  enim  ad  augendum  scelus  Gellii  uouerca  uocatur)  et 
in  sorore  (LXXXIX  2,  XCI  5)  turpiter  libidiuem  exerceat.  Mart.  IX 
73,  6  et  pruris  domini  cum  Ganymede  tui  (Plaut.  Stich.  V  5,  15  0[uin 
ego  ibi  pruriam,  scorter);  priscum  'prorire'  a  T  commendatum  restituere 
non  dubitaui.  de  abiectis  tunicis  (tam  maris  quam  femiuarum)  cf.  ad  LXVI 
81,  uisi  quod  hic  'abi.'  summam  inpudentiam  denotat;  Apul.  met.  III  20 
omnibus  abiectis  ainiculis  .  .  nudati  bacchamur  in  Venereni;  et  ''peruig.', 
sumptum  de  sacris  nocturnis  in  uariorum  deorum  cultu,  hic  de  sacris  Veneri 
factis  intellege;  EUisius  cp.  Aristoph.  fr.  116  D.  et  nub.  1069,  Lucian.  d. 
mer.  16.  —  3.  patruum  qui  non  sinit  esse  maritumJ  qui  disturbat  iura 
coniugalia  patrui  amando  eius  uxorem;  intellege  non  tam  Gallum  (LXXIV) 
quaui  eum,  cuius  cum  femiua  Gallo  faueute  fecit  adulteriuui  Gellius 
(LXXVIII).  —  4.  ecquid  scis  quautum  suscipiat  scelerisJ  ne  quid 
(lubii  restet  do  interrogationis  'quid  facitV'  siguificatione,  repetitur  sen- 
tentia  derectius  apertiusque.  ^ecquid',  num  forte,  ut  XXVIII  6;  cf.  et 
Brixius  ad  Plaut.  mil.  993  (sine  causa  Lachm.  'ecqui').  genetiuus  par- 
titiuus ,  ut  alibi ,  hic  quoque  uon  caret  plane  ui  propria  (germanice 
■■welch'  grosses  Bubenstueck');  cf.  XCI  10.  '"susc.',  scil  in  se;  AStatius 
cp.  Cic.  Phil.  XI  4,  9  miserior  igitur  qui  suscipit  in  se  scelus  quam  si  qui 
alterius  facimis  subire  cogitur.  —  5,  6.  suscipit,  o  Gelli,  quantum  non 
ultima  Tethys  nec  genitor  Njmpharum  abluit  Oceanus.  de  'susc'  in 
responsione  repetito  cf.  ad  IX  5;  et  uehemeutiori  affectui,  qui  iam 
regnat,  couuenit  'o'  additum  (cf.  contra  u.  1).  Tethys  (LXIV  29  et 
LXVI  70,  ubi  uide)  cum  Oceano  suo  in  mari  extremo  habitans  ('ult.') 
hic  fingitur  secundum  Hom.  II.  XIV  200  tifii  yccQ  oipotiht]  noXvfpoQ^ov 
TtiiQara  yairjg,  Sly.savov  re  &idv  yiviaiv,  y.al  [it]Z£Qa  Tr}&vv.  quae 
numiua  copulata  ut  totum  mare  inmensum  innuuut,  ita  sine  iusta  ratione 
Oceanus  hic  quidem  pater  Njmpharum  audit,  siquidem  non  tam  eius 
descriptio  exornans  requiritur  quam  causa  totius  conmemorationis  ad- 
dita.  per  medium  autem  aeuum  semper  librarii  indifferenter  habebant 
uoculas  'nympha'  et  'lympha' :  recte  restituit  LMuellerus  'lympharum', 
cum  Oceauus  sit  pater  amnium  aquarumque  omnium.  et  aquarum  no- 
tione  hic  quam  maxime  est  opus,  quippe  quibus  sordes  lues  scelera 
tam  Graeci  quam  Komani  persuasum    habuerint  elui  (ablui)  purgari  ex- 


570  LXXXVill  7—8.     LXXXIX  1-3. 

piari:  Hom.  II.  I  314  xort  8tg  uXa  Avfiar'  e^aXlov,  Soph.  Oed.  tyr.  1227  sq., 
Eurip.  Iph.  Taur.  1193  &(ila6aa  ■kXv^si  Tcdvta  zdv&QcaTicov  xajta,  Cic.  p. 
Eosc.  Am.  26,  71  sq. ,  Lucr.  VI  1077  non  mare  si  totum  uelit  eluere  omni- 
bus  undis,  Ouid.  f.  II  45  et  met.  III  26,  Sen.  Phaedr.  715  quis  eluet  me 
Tanais  .  .  non  ipse  toto  magnns  occano  pater  tantum  expiarit  sceleris 
(id.  Herc.  fur.  1323  sqq),  Clandian.  Eutr.  II  22;  Vulpio  debeo  Lactant. 
V  19,  33  tamquam  ulli  amnes  ahluant,  ulla  maria  purificent.  'abluit' 
(omnino  non  purgat)  multo  fortius  est  quam  quod  olim  edebant  'abluat'. 

—  7.  nam  niliil  est  quicqnaui  sceleris  quo  prodeat  ultra.  'n.  q.' 
(plane  nihil)  saepius  apud  comicos  obuium  (interpp.  ad  Ter.  Andr.  I 
1,  63,  Plaut.  Bacch.  IV  9,  113  nil  ..  cofisilii  qidcquam  dabo)  iterum 
postea  apud  Gellinm  (I  3,  3)  reperitur.  'ultra',  scil.  quam  quo  iam  pro- 
diit  (scelestior  fieri  nequit  quam  iam  est);  Hor.  epist.  I  1,  32  est  quadam 
prodire  tenus,  si  non  datur  iiltra.  sine  causa  'quod'  olim  maluere.  —  8.  nou 
si  deniisso  se  ipse  uoret  capite.  non  si  (XLVIII  5)  fellandi  actus 
libidine  (LXXX)  uel  semet  ipse  fellare  (ibid.  6)  uelit.  monstruosissimum 
et  inauditum  scelus  poeta  fingit,  masturbatiouem  (si  ita  loqui  fas  est) 
per  os  capite  deorsum  inclinato  factam.  sed  hoc  tamen  foret  in  se 
solum,  non  in  aliorum  iura  sacrata  exercere  turpitudinem  extremam. 
iam  AStatius  cp.  Cic.  d.  dom.  31,  83  latitat  omnino  (Sex.  Clodius  cunni- 
lingus),  sed  si  requiri  iusseris,  inuenient  hominem  apud  sororem  tuam 
occultantem  se  capite  demisso. 

LXXXIX. 

1,  2.  Gellius  est  tenuis.  (luid  ni?  cui  tani  bona  mater  tamqne 
ualens  uiuat  tamque  uenusta  soror.  idem  initium  atque  in  c.  LXXIX  1 
(ad  'quid  ni'  hic  tamen  supple  'sit',  h.  e.  iure  est  tenuis).  'tenuis'  et 
quod  ut  huius  synonymum  u.  4  et  6  adhibetur  'macer',  h.  e.  exilis,  semper 
in  malam  partem  ualent:  ut  gracilitas  laudis,  sic  tenuitas  uitii  est 
(ex.  gr.  Cic.  Brut.  §  64,  Maxim.  eleg.  1,  85  quaerebam  gracilem,  sed  quae 
non  macra  fuisset).  hic  unde  macelli  (LVII  6)  corporis  habitus  extenuatus 
prouenerit,  ipsa  res  osteudit:  ut  deus  salax  Priap.  26,  8  Gellius  quoque 
est  ecfututus  .  .  confectusque  macerque.  'bona'  ambigue ,  et  pulcra 
(XXXVII  19)  pelliciensque  et  benigna,  utpote  filio  tam  facile  sui  copiam 
praebens  (CX  1).  'ualens'  autem  soror  (LXXXVIII  1)  dicitur,  quae  ob 
aetatis  florem  uiridem  corpusque  uegetum  concubitum  patitur  indefati- 
gata;  Priap.  26,  10  fures  caedere  quamlibet  ualentes  (Vulpius  cp.  Plaut. 
Cas.  IV  4,  26  obsecro  ut  %t,alent%da  est!).  'uiuat',  sit,  ut  X  32.  — 
3.  bonus  patruus.  iterum  ambigue:  adeo  et  beniuolus  facilisque,  ut 
Gellium  cum  fratris  uxore  apud  se  cubare  patiatur,  et  ineptus  stultusque 
(XXXIX   9) ,  ut  sui   ipsius    adulterium   eundem  doceat  (LXXVIII  3  —  6). 

—  omnia  plena  puellis  cognatis.  intellege  maxime  duorum  patruo- 
rum ,  et  Galli  et  alterius ,  uxores ;  quas  etsi  adfines  tamen  cognatas  Gellii 
uocat  poeta  eodem  modo,  quo  illius  nouercam  fecit  matrem.  'o.  i)l.' 
soUemnis  est  dictio;   Vulpius   cp.  Cic.  ad  Att.  II  24,  4  ita  sunt  omnia 


LXXXIX  4-G.     XC  1-6.  571 

omnium  miseriarum  2^le)tissimn ,  ad  lam.  IX  22,  4  stultorum  plena  sunt 
omnia,  Tib.  I  8,  54,  Ouid.  epist.  8,  76.  —  4.  «iiiarc  is  (lesiiiat  esse 
macerJ  XXIII  15.  nuUa  ei  tam  bene  beateque  uiuenti  est  causa,  cur 
studeat,  ut  abstinenter  agendo  aliquaudo  perueniat  ad  opimiorem  corporis 
habitum.  —  5,  6.  qui  iit  iiiliil  atting-at,  iiisi  quod  fas  tangere  non 
est,  quantuiuuis  ((uare  sit  macer  iniicnies.  Scaliger  maluit  ''attingit'; 
quem  erant  qui  sequerentur,  nimirum  ^ut'  pro  'quemadmodum'  acci- 
pientes.  sed  salsius  uulgo  'ut'  accipiunt  pro  'quamuis',  omisso  postea 
'tamen'  (Drakenb.  ad  Liu.  XXII  20,  1),  hoc  modo:  licet  pro  more  suo 
(XCI  7  sqq)  futuat  tantummodo  cognatas  supra  enumeratas  (non  alias), 
iam  ex  harum  et  numero  et  natura  intelleges,  cur  G.  sit  oppido  macer. 
Lucau.  II  81  fas  Jiaec  contingere  non  est.  'quanturauis'  pro  'ualde'  ad- 
hibitum  nunc  quidem  apud  Senecam  demum  recurrit  Suetoniumque 
(Calig.  53  quantumuis  facundus  et  irromptus). 

XC. 

1,  2.  Nascatnr  mag:us  ex  GfCUi  matrisque  nefaudo  coniugio  et 
discat  Persicum  ariispicium.  meraoriae  est  traditum,  magos,  Persa- 
rum  sacerdotes  (Apul.  apol.  25)  sapientesque,  licitam  putauisse  incestam 
cum  matribus  et  sororibus  filiabusque  coniunctionem:  cf.  Strabo  XV 
p.  735  xovxoiQ  (fiayoig)  dl  Kal  (irjTQdci  Gvv8QXSG&aL  ndxQiov  vsTo^iarai, 
Ciem.  Alex.  strom.  III  515  iiiyvvvtai  de,  q^rjGiv ,  oi  [iccyoi  iirjrQaGi  xat 
&vyarQdGi'  nai  ddilq^aig  (liyvvG&ai  &e(iir6v  sivai,  Diog.  Laert.  I  7,  Eurip. 
Andr.  173  cum  scholiis  et  alii  (Pauly,  Enc.  real.  IV  p.  1375).  igitur 
poeta,  qui  ita  illud  in  usum  suum  conuertit  ut  certum  quoddam  reli- 
gionis  praeceptum  ea  de  re  fuisse  fingat,  optat  ut  turpis  illius  inter 
G.  matremque  concubitus  (nam  ''coiiiugium'  honeste  de  nuptiis  innuptis 
adhibetur,  ut  Ouid.  met.  X  295,  Lygd.  4,  73)  fructus  sit  filius  isque 
magorum  diuinandi  ex  uictimarum  extis  disciplina  inbuatur,  h.  e.  fiat 
ipse  magus.  substantiuum  'aruspicium'  primus  uidetur  noster  adhibuisse 
(inde  a  Suetonio  plures).  —  3.  gignatur  oportet.  hoc  certum  prae- 
ceptum,  ut  iam  dixi,  ex  re  finxisse  uidetur  poeta.  —  4.  impia  religio. 
Buperstitio  ob  tales  leges  ius  fasque  apud  ceteras  gentes  cultum  uiolantes 
horrenda  (XXIII  10);  quibus  illud  'si  (=  siquidem)  uera  est'  quomodo 
accipi  uelit  non  in  dubio  relinquit  poeta.  —  5,6.  gnatus  ut  accepto 
iieneretur  carmine  diuos,  omentum  in  flamma  pingue  liquefaciens. 
'gratus'  correxit  LMuellerus  (etiam  'gnauus'  minus  bene  proponens), 
cum  traditum  'gnatus'  post  u.  3  stare  sane  nequeat:  secundum  Persarum 
religionem  magus  oportet  oriatur  ex  matris  gnatique  concubitu,  ut  possit 
gratus  dis  acceptusque  horum  eacra  obire.  I^^nc  uulgarem  formulam 
(XCVI  1)  paulnlum  inuertere  liotuit  noster,  carmen  ipsum  a  magis  can- 
tatum  ''acceptum'  siue  iucundum  exauditumque  dicens.  Apul.  apol.  26 
auditisne  magiam  . .  artem  esse  dis  immortalibus  acceptam,  colcndi  eos 
ac  u£nerandi  pergnaram,  piam  scilicet  et  diuini  scientem.  sed  dubito, 
num  uoce  ''acceptus'   ad  carmen   deflexa  iterum   addi  potuerit  'gratus' ; 


572  XCI  1—3. 

certe  formulae  sic  tiisruptae  exeinplum  desidero,  desidei'o  etiain  aliam 
notionem  longe  grauiorem,  scilicet  'postquam  disciplinam  didicit',  ut 
respiciatur  ad  u.  2.  et  hoc  Apuleius  ut  illo  'pergnaram'  ita  aliis  uerbis 
1.  1.  c.  25  urguet  premitque  hisce  (magum)  rite  nosse  atque  scire  atnue 
callerc  leges  cerimoniarum ,  fas  sacrorum,  ius  religionum.  praefero  igitur 
'gnarus'.  de  cantaminibus  autem  magorum  Strabo  p.  733  tlz'  inl 
liVQQivrjv  dia&svrsg  zoc  -HQia  Qci^doig  liTtzoig  icpdnzovTaL  ot  fiayoi  Kcd 
enadovoLV  .  .  .  xag  di  IncaSctg  noiovvxai  noXvv  xqovov  Qcipdcov  (ivQiiiivwv 
Xsnrav  dia^rjv  yiarsxovris  .  .  .  v.c(l  ■>ia&'  rjfiSQav  8h  slciovrsg  snaSovoiv 
coQav  oxsSov  Tt,  Plato  Charmid.  p.  157*  rag  8s  STtadag  slvai  rovg  X6- 
yovg  rovg  yiaXovg.  idem  Strabo  p.  732  magos  louem  Solem  Lunam 
Venerem  una  cum  terra  igni  aqua  aere  ueneratos  esse  testatur  (Pauly 
1.  1.  p.  1370  sqq.);  ibidemque  de  omento  siue  membrana  pingui  ac  tenui 
intestina  integente  (Plin.  h.  n.  XI  204)  legimus  oiicog  ds  rov  sninXov  ri 
Hiy,Q6v  ri&saatv,  cog  XsyovaC  rivsg,  inl  ro  nvQ.  igitur  non  carnem  uicti- 
marum  igni  sacro  iuponebant  magi.  ceterum  iam  Scaliger  cp.  imitatio- 
nem  Persii  2,  47  tot  tibi  cum  in  flammas  iunicum  omenta  liqucscant; 
alios  locos  dat  Marquardtus  antiq.  rom.  VI  3  p.  176.  ad  'liquef.'  cf. 
LXIV  360. 

XCI. 

1  sqq.  uon  i«leo,  Gelli,  sperabam  . .  quod  te  nou  uossem  bene  . . 
sed  quia  . .  uidebaui.  aperit  hoc  carmen  causam  inuectiuarum  in  Gel- 
lium,  qui  olim  poetae  amicus  tameu  et  ipse  corruperat  Lesbiam;  nam 
hanc  designari  cum  u.  2,  tum  u.  6  'magnus'  oatendit.  de  constructione 
cf.  Prop.  II  16,  25  non  (ideo)  quia  peccaris  testor  te,  sed  quia  uulgo  ... 
fuit,  Cic.  Tusc.  II  23,  56  pugiles  in  iactanclis  caestibus  ingemescunt ,  non 
quod  doleant .  .,  sed  quia  . .  corpus  intcnditur;  plura  ap.  Kuehnerum  gr.  L 
II  p.  917.  —  2.  in  misero  lioc  nostro,  boc  perdito  amore.  'mis.', 
qui  infelix  est,  ut  XCIX  15;  'perd.',  qui  omni  spe  est  destitutus 
(LXXVI  9).  'hoc  nostro',  ut  CIX  2;  nisi  quod  hic  'nostro'  ualet  'meo', 
sequente  nihilo  setius  'nossem'  (Kuehnerus  1.  1.  p.  64).  —  3.  quod  te 
nou  nossem  bene  constantemue  putarem  aut  posse  ab  turpi  mentem 
inhibere  probro.  recepi  uerissimam  coniecturam  a  nuperrimis  edito- 
ribus  ne  conmemoratam  quidem  Auantii,  qui  sic  ut  dedi  traditum  in  Y 
'te  cognossem'  inmutauit.  nam  hoc  'bene  aliquem  nosse'  (LXI  180  nil 
ad  rem)  ualet  '^accurate  alicuius  indolem  moresque  habere  perspectos' ; 
unde  ipsa  sententia  patefacit,  plane  contrarium  hic  adserendum  esse. 
reuera  enim  poeta  Gellium  et  bene  cognitum  habuit  nec  putauit,  eum 
aut  constantem  siue  stt^bilem  persistentemque  in  amicitia  semel  coepta 
(ex.  gr.  Nep.  Lys.  2,  2)  fore  aut  a  flagitio  foedo  (ad  LXI  99  probra 
turpia)  procul  retinere  animum  ualere.  'inhibere'  etsi  alibi  similem 
constructionem  non  habet,  dubitari  tamen  nequit  quin  'a'  recte  Itali  ex 
tradito  iu  Y  'aut'  elicuerint  (Liu.  XXII  3,  9  a&  effusa  praedandi  licen- 
tia  hostem   cohibendum),   nisi   quod  'ab'   in   'aut'   (sequitur  't')  abiisse 


XCI  5-10.     XCII  1—3.  573 

ost  probabilius.  —  5.  sed  (ideo  illud  sperabam)  quod  nec  niatreiu  nec 
gerninnnm  esse  uidebani  hanc  tlbi.  acerbe,  quasi  Gellium  cognatas 
tautum  puellas  tangere  persuasum  habuisset  poeta;  LXXXVIII  1.  'quod 
nec'  optime  dedere  Itali,  pessime  et  sine  iusto  talis  quidem  traiectionis 
cxemplo  'neqne  quod'  V  praebet.  —  6.  edebat.  XXXV"  5.  inperfectum 
ostendit,  poetam  de  restituenda  sibi  amasia  a  Gellio  erepta  desperare; 
ceterum  ultro  apparet,  hoc  carmen  una  cum  CXVI  in  initio  poematum 
ad  Gellium  pertinentium  esse  conlocandum.  —  7.  multo  coniungerer 
usu.  crebra  ut  inter  amicos  consuetudine  (cf.  CXVI);  Cic.  ad  fam.  XIII 
52  hospcs  meus  ct  praeterea  conimictus  magno  usu  familiaritatis.  —  8.  non 
satis  id  eansne.  'id',  amicitiam  nostram;  te  tam  leue  crimen,  quale 
est  prae  tactis  cognatis  corrupta  tantummodo  amici  amasia,  spreturum 
esse  coufidebam.  Ellisius  cp.  Cic.  de  iuu.  II  20,  60  atrocitas  iniuriarum 
satisne  causae  sit  quare  praeiudicetur?  —  9.  tu  yatis  id  duxti.  at  tu 
iam  amicitiam  nostram  abunde  sufficere  ad  patrandum  flagitium  cen- 
suisti.  Vulpius  cj).  Sen.  d.  ira  28  rj^ui  nullius  non  uxorem  concupiscit  ct 
satis  iustam  causam  putat  amandi,  quod  aliena  est.  —  in  omni  culpa. 
'omni'  effer,  h.  e.  siue  magno  siue  paruo  in  delicto.  est  enim  ''culpa' 
uox  media  simpliciter  peccatum  indicans;  apte  comparant  Ouid.  tr.  I  3,  37 
qicis  me  deceperit  error  dicite ,  pro  culpa  ne  scelus  esse  putet.  —  10.  in 
qnacumque  est  aliquid  sceleris.  XI  13,  Liu.  XXX  31  omnia,  quae- 
cumque  agimus.  de  genetiuo  partitiuo  cf.  LXXXVIII  4.  scelus  nimirum 
etiam  in  uiolata  amicitia  est.  modo  paruulum  flagitium  adsit,  uel  tale 
minus  delictum  Gellius  amat. 

XCII. 

1.  Lesbia  mi  semper  dicit  male  nec  tacet  umqnam  de  me.    tam 

sententia  eadem  quam  idem  initium  ostendit,  carmen  nostrum  uno  cum 
LXXXni  tempore  (etsi  fortasse  paulo  ante  hoc)  esse  compositum  (cf.  ad 
XIII  12).  ad  'male'  cf.  paulo  infra.  'dicit  nec  tacet',  cf.  VI  3;  nega- 
tiue  repetita  sententia  id  quod  iam  adfirmatiue  dictum  est  plane  con- 
x'oborat.  ex  his  positis  per  asyndeton  summatiuom  fit  conclusio:  — 
2.  Lesbia  me  dispeream  nisi  amat.  sollemnis  est  formula  ^peream 
nisi  (hoc  ita  ut  dico  est)',  quam  augere  solebant  addito  *male';  et  hoc 
'male'  exprimit  etiam  uerbum  compositum  'disperire',  h.  e.  funditus 
perire;  cf.  Hor.  sat.  I  9,  47,  Prop.  II  21,  9,  Verg.  epigr.  7  (9),  2  dis- 
peream,  nisi  me  perdidit  iste  nothus  et  4  (13),  3.  —  3.  quo  signo?  breue 
est  sermonis  familiaris  genus  loquendi:  at  quaeret  quispiam  'ex  quo 
signo  siue  argumento  tu  hoc  concludis?'  Cic.  Cael.  16,  38  quid  signi? 
nulli  sumpttus,  nulla  iactura,  nulla  uersura,  Plaut.  mil.  1001  quo  argu- 
mento?  quia  enim  loquitur  laute,  ubi  ut  nostro  loco  'quia'  ualet  *pro- 
pterea  sic  statuo,  quod'.  —  qnia  sunt  totidem  mea.  difficillima  haec 
uerba  neque  comparato  duodecim  scriptorum  ludo  (Ouid.  a.  a.  III  363  sqq.) 
auctore  Ellisio  expediuntur  neque  uero,  si  'totidem'  adaequare  statui- 
mus  'itidem' ;   nam  ut  Ouid.  a.  a.  III  46   totidem  promittite  uerhis  huno 


574  XCII  3.     XCIH  1—2.     XCIV  1-2. 

usum  non  stabilit,  ita  Hor.  sat.  II  3,  298  dixerit  insanum  qui  me,  toti- 
dem  audiet  sine  dubio  corruptus  est,  et  codices  nil  subsidii  praebent; 
nam  quod  uitio  peruetusto  et  Gellii  libri  et  0  habent  'ea',  nimirum  'm' 
per  haplograpbiam  est  omissa.  coniecturae  autem  propositae,  ueluti  a 
Scaligero  'quasi  non  totidem  mox  deprecor  illi',  aFroehlichio  'quia  seutio 
idem.  nam  deprecor  illam',  nimis  recedunt  a  conseutienti  Gellii  et 
Oxoniensis  memoria.  lenissima  autem  mutatione  in  u.  1  Itali  nonnulli 
'mala'  reposuere  approbantibus  cum  aliis  tum  Westphalio  [p.  56];  qnod 
non  solum  ex  LXXXIII  1  conmendatur,  sed  etiam  ex  luce  egregia,  quae 
subito  nostro  uersui  adfulget:  quia  nimirum  totidem  quam  Lesbia  in  me 
iugerit  conuicia  atque  impi-ecationes  in  eam  ingero  et  ipse.  —  deprecor 
illaiii  assidue.  nam  semper  mala  ei  dicens  detestor  et  execror,  respuo  et 
recuso  illam;  sic  enim  Gellius  (cf.  testim.  uol.  I)  recte  uerbum  illud  explicat 
cp.  Enn.  trag.  121,  129  R.  —  iniuriam  quam  facturus  sit  bene  sentit  poeta, 
sentit  etiam  Lesbia:  nolunt  alter  alterius  esse,  sed  tamen  inuicem  amant. 

xcm. 

1.  Kil  nimium  studeo,  Caesar,  tibi  uelle  placere.  uide  supra 
p.  39,  ubi  de  loco,  quem  in  cyclo  carminum  iu  Caesarem  factorum  hi 
uersus  optiueant,  couiecturam  proposui.  insolite  est  dictum  illud  'uil 
nimium',  cum  aut  'nil  (=  plane  nou,  ut  ex.  gr.  XXX  2)  studeo'  fortiter 
aut  leni  cum  inrisione  'non  nimium'  (=  non  ita  ualde ,  Priap.  2 ,  3  et 
49,  2,  Mart.  IX  81,  3)  positum  sufficeret:  coniunctum  'nil  nimium'  in- 
risionem  reddit  acriorem  (germanice  'durchaus  nicht  sonderlich'),  ut  et 
illud  itidem  cumulatum  'studeo  uelle'.  quod  dicendi  genus,  hic  cum 
consilio  adhibitum,  non  alienum  est  a  uitae  cottidianae  loquella;  cf. 
Buechelerus  ad  Sen.  apocol.  14  incipit  patronus  uelle  respondere;  quam- 
quam  nec  lectae  dictionis  auctores  ab  illa  abhorruerunt,  ut  Verg.  Aen. 
VI  751  incipiant  in  corpora  uelle  reuerti,  Ouid.  met.  X  132  uelle  mori 
statuit  et  f.  II  661  audcs  . .  fallere  uelle  deum.  praepropere  olim  recepi 
ingeniosam  HUseneri  [mus.  Rhen.  XXI  p.  426]  coniecturam  Hibi,  belle, 
placere'.  —  2.  nec  scire,  utrum  sis  albus  au  ater  homo.  nota  est 
summae  despicientiae  formula,  qua  plane  se  incuriosos  esse  alicuius 
significabant ,  ex  Apul.  apol.  16  etiam  Ubenter  te  nuper  usque  albus  an 
ater  esses  ignoraui  et  adhuc  hercle  non  satis  noui,  Cic.  Phil.  II  16,  41, 
Phaedr.  III  15,  10  unde  illa  sciuit  niger  an  albus  nascerer?  (ad  longe 
aliud  prouerbium  spectat  Hor.  epist.  II  2,  189  et  Porphyrionis  expli- 
catio);  et  consimilia  sunt  Plaut.  Pseud.  IV  7,  99  quem  ego  hominem 
nullius  eoloris  noui  (h.  e.  omnino  mihi  ignotus  est)  et  Sen.  apocol.  3 
nemo  enim  umquam  illum  natum  putauit,  ubi  cf.  Buechelerus.  ceterum 
cf.  Quintiliani  iudicium  (testim.  uol.  I). 

xcrv. 

1,  2.  Mentula  moechatur,  moecliatur  meutula:  certe  hoc  est 
qtiod  dicunt  'ipsa  olera  olla  legit'.    est  hoc  poemation  primum  eorum, 


XCIV  1-2.  575 

quibus  Catullns  adorilur  Mentulam  (cf.  CV,  CXIV,  CXV),  h.  e.  Mamur- 
ram,  ut  inde  a  Mureto  plerique  omnes  recte  sumpserunt.  nam  neqne 
'^Mentula'  umquam  uerum  erat  nomeu  proprium  (non  recte  arcessiuere 
■■Bestia,  Bota,  Bibulus,  Buca',  similiaque)  neque  dispicimus,  in  quem 
melius  haec  carmina  conueniant  quam  in  Mamurram ,  cuius  Vlitfututa 
mentula'  (XXIX  13)  celebri  dicto  diffamata  ultro  se  optulit  poetae  nouam 
inimici  appellatiouem  anquirenti.  nam  anquirenda  ea  erat  sane  tum, 
cum  CatuUus  cum  Caesare  reconciliatus  iam  huic  pepercit:  Mamurrae 
nomen  cum  nomine  Caesaris  artissime  in  carminibua  superioribus  XXIX 
et  LVII  coniunctum  non  adhibere  potuit  poeta  aliter  nisi  ut  Caesaiis 
quoque  inuectiuarum  memoriam  resuscitaret  nimis  aperte.  facta  autem 
erat  reconciliatio  cum  uno  lulio ,  non  simul  cum  Mamurra:  hunc  quo- 
minus  etiam  post  eam  insequeretur  nihil  prohibuit,  modo  solus  ita  in- 
cesseretur,  ut  Caesar  non  denuo  lacesseretur;  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  226 — 239. 
ceterum  interpretatio  est  difficillima  propterea  quod  de  sententia  pro- 
uerbii  (quod  introducebant  illo  ^quod  dicunt'  similiterue,  ut  XCVIII  2,  C  3, 
Plaut.  Poen.  I  1, 8,  Ter.  Phorm.  III 2, 21,  Prop.  II 16, 35,  Hor.  epist.  I  7,  49)  non 
constat.  'aula'  postquam  in  'ola'  (adXXV  2)  et  'olla'  abiit,  populus  facile 
'olus'  cum  'olla',  in  qua  coquitur,  consociauit  (Varr.  d.  1.  I.  V  108  ab 
olla  olera  dicta,  quorum  *  a  genere  *  cruda  olera).  sed  si  olla  ipsa 
dicitur  eligere  (Verg.  Aen.  XI  632  legitque  uirum  uir)  olera,  obscura  huius 
dicti  sententia  mauet,  cum  quaesitum  uideatur  ex.  gr.  de  uariis  ollis 
quae  uaria  olerum  genera  recipiant  cogitare  et  hinc  explicare :  unus- 
quisque  id  quod  sibi  conueniens  aptumque  est  eligit  (nec  graecum  svqsv 
rj  Xonag  xb  Ttwna  huc  pertinet).  AStatius  ita  explicat,  Mamurram  se 
excusare,  non  se  moechari,  sed  mentulam  ipsam;  et  in  hanc  sic  culpam 
conferri,  ut  uulgo  etiam  dici  soleat,  non  olera  aliquem  furatum,  sed 
ollam  ipsam;  at  eius  furtum  fuisse  constare,  cuius  etiam  sit  olla,  ut 
adulterum  etiam  esse  eum  dubitandum  non  sit,  cuius  illae  sint  partes 
obscenae  ('legere'  pro  'furari'  saepius  occurrere,  unde  'sacrilegium' ;  cf. 
etiam  Priap.  24,  4).  additque  Vulpius,  uerba  'Mentula  moechatur'  esse 
adulteri  (iifirjriKag  prolata,  ^moechatur  mentula  tierte'  Catulli  responsum 
concedentis  id  uerum  esse,  at  nihil  eius  causam  iuuare.  quae  omnia  ut 
incerta  sunt  (uelut  de  furis  excusatione  ex  olla  petita),  ita  a  uerborum 
conformatione  uix  quidquam  accipiunt  praesidii.  Scaliger  cp.  Hom.  Od. 
XVI  294  avtog  yccQ  icpsXKSzat  avSQa  aiSrjQog.  Muretus  hoc  uulgare 
dictum  fuisse  putat  in  eos  ,  qui  cum  ad  aliorum  libidinem  antea  pro- 
stitissent  prostarentue ,  quaererent  ipsi  quoque,  ubi  libidinem  exercerent 
suam  (ci).  Ter.  Eun.  III  1,  36).  denique  IVossius  notari  putauit  homi- 
nem  se  ipsum  uorantem  (LXXXVIII  8).  ab  his  similibusque  explicandi 
conaminibus,  quae  nisi  operose  ex  uerbis  poematii  eliciuntur,  propterea 
abhoi-ret  animus,  quod  perquam  frigidus  est  lusus  'Mamurra  moechatur, 
moechatur  eius  penis',  quocumque  modo  intellegimus ,  idque  eo  magis 
quod  ob  penem  Mamurrae  dedit  cognomen  Mentulae  CatuIIus  ipse.  hinc 
cum  0  praebeat  ^metula',  suspicatus  sum  latere  'mecula'  siue  'Moechula', 


576  XCV  1—3. 

intellegens  Pompei  uxorem  Muciam,  de  qua  plura  ad  CXIII  dabimus. 
huius  e  uulgari  pronuntiatione  (cf.  ad  XVII  1)  dictae  'Moecia'  nomen 
jiar  erat  plebera  secandum  feminae  uitam  probrosam  deriuasse  a  moe- 
chandi  uerbo,  simili  cum  etjmologia  qua  ab  ^olla'  dtn-iuauit  'olera',  et 
hinc  illam  ajjpellasse  'Moecbnla'.  haec  'Mentula'  et  'Moecbula'  inxta 
ponens  poeta  acerbissimum  iocum  omnibus  et  allitterationis  et  deriua- 
tionis  salibus  commendatum  iocatur:  Mentula  moechatur  (et  quid  aliud 
ab  'ista  diffututa  mentula'  potest  expectari?),  moechatur  etiam  Moecia 
(nec  in  hanc,  ut  ipsum  nomen  indicat,  aliud  quidquam  conuenit);  quodsi 
reputatur  a  Mentula  moecbante  didicisse  Moeciam  moechari  (CXIII), 
apparet  aut  nusquam  aut  hic  ualere  illud  'i.  o.  o.  1.'  sed,  ut  dixi,  cer- 
tius  de  hac  re  iudicare  liceret,  si  de  sensu  prouerbii  omnes  essent  ex- 
emptae  dubitationes.  ceterum  'certe'  (LXXX  5)  traxi  ad  sequentia 
auctore  HAKochio  [symb.  philol.  Bonn.  p.  320];  minus  bene  ad  priora 
referunt  uulgo. 

xcv. 

1.  Zmyrna  inel  Cinnae.  carmen  cari  sui  sodalis  (de  'mei'  cf.  supra 
p.  9  not.)  C.  Heluii  Cinnae,  de  quo  cf.  Teuffelius  HLR.  §  213,  Catullus 
celebrat  more  tum  uulgato  apud  rovg  vscozsQovg  (hoc  quoque  ad  exem- 
plum  Alexandrinorum ,  cf.  Callim.  epigr.  29,  3  Schn.  ^^«ipaTf  Isnral 
Qi^aisg,  'AQTqrov  avyyovoL  ayQvnvirj);  cf.  apud  Suet.  d.  gr.  11  Ticidae  et 
Cinnae  de  Catonis  carmiuibus  praedicationes^  Prop.  II  34,  65  et  infra 
ad  u.  6.  erat  autem  hoc  opusculum,  cui  inscriptum  erat  ^Zmyrna'  (sic 
melius  scribitur  quam  'Smyrna';  cf.  I.  R.  N.  1798),  epyllion  hexametris 
conscriptum,  quod  ab  ambitu  cum  Catulli  c.  LXIV  comparari  potest; 
'libellum'  uocat  Seru.  ad  ecl.  9,  35  (cf.  ex.  gr.  Tulicis  liber'  et  ^ibellus' 
PLM.  II  p.  46  et  72  in  adn.  crit.).  Myrrhae  cum  patre  Cinyra  amorem 
incestum  tractauit  hoc  poema  doctum  et  per  omnia  prae  se  ferens  arti- 
ficia  Alexandrinorum,  quod  operam  limamque  inpensam  adeo  ubique 
prodidit,  ut  obscuritate  laboraret:  Philarg.  ad  Verg.  ecl.  9,  35  fuit  autem 
liber  ohscurus  adeo,  ut  tt  nonnulli  eius  aetatis  grammatici  in  eum  scri- 
pserint  magnamque  ex  eius  enarratione  sint  gloriam  consecuti  (cf.  Suet. 
d.  gr.  8).  paucos  uersus  seruatos  uide  in  LMuelleri  Catullo  p.  88.  — 
1,  2.  uonam  post  denique  messem  quam  coepta  est  nonamque  edita 
post  liiemeni.  Quint.  X  4,  4  Cinnae  Smyrnam  nouem  annis  accepimus 
scriptam,  Philarg.  1.  1.  (cf.  testim.  uol.  I)  .  .  uncle  etiam  Horatium  in 
arte  poetica  [388]  dicunt  ad  eum  allusisse,  cum  dicat  'nonumque  jirematur 
in  annum\  ^denique'  cum  'edita'  participio  iungendum  longam  operis 
tandem  emissi  expectationem  innuit  (Plaut.  mil.  1030).  et  'messis'  (h.  e. 
aestas)  et  'hiems'  cum  ad  significandum  annum  a  poetis  adhibeatur, 
utrumque  iunctum  longum  anni  uolueutis  ambitum  designat,  ut  Sen. 
Troad.  547  hella  post  hiemes  decem  totidemque  messes  iam  senex  miles 
timet.  de  constructione  (=  nono  anno  postquam  coepta  est)  cf.  Kueh- 
nerus  gr.  1.   II  p.  296  sq.,   901.   —    3.    milia   cum    interea  (luingeuta 


XCV  3-5.  577 

Hortensiiis  iino.  de  hoc  uersu  iudicare  aleae  est  plenuni,  cum  perierit 
pentameter.  in  uniuersiim  quidem  sententia  sine  dubio  eat  haece:  cum 
interea  (LXIV  305)  unus  ex  his  noXvygcccpois  D  milia  uersuum  emiserit. 
oppouitnr  quippe  una  eaque  parua  Zmyrna  (400—500  fere  uersuum) 
longis  extentisque  feracissimi  alicuius  scriptoris  uoluniinibus  multis.  licet 
enini  'D  milia'  generaliter  inmensum  numerum  desigoet  (IX  2,  XLVIII  3, 
Petron.  53),  tamen  aliquam  in  hac  quidem  comparatione  apparet  esse 
habitam  rationem  eorum,  quae  fieri  possunt.  et  hoc  non  minus  quam 
'interea'  ad  totum  illud  nouorum  annorum  spatium  pertinens  prohibet, 
quominus  ad  'uno'  suppleamus  'anno'  (ut  taceam  de  'mense'  et  'die' 
subhorridis):  essent  enim  per  singulos  dies  fere  1500  uersus  siue  uolu- 
men  integrum.  et  uoluminum  certum  uersuum  numernm  maximum  non 
egredientium  habeatur  respectus:  D  milia  uersuum  siue  350 — 360  uolu- 
mina  si  nolvyQccq^os  per  nouem  illos  annos  edidisse  dicitur,  exaggeratio 
nimia  et  iocosa  satis  apparet.  unde  redarguuntur  supplementa,  qualia 
sunt  Froehlichii  ^uersiculorum  anno  quolibet  ediderit'.  Parthenius  re- 
cordatus  Hor.  I  4,  10  suppleuit  'in  pede  stans  fixo  carmina  ructat  hians', 
bene  qnid  fere  ad  'uno'  possit  adiectum  fuisse  indicans,  sed  cetera 
ineptus.  et  restat  difficultas  in  ipsa  Hortensii  mentione.  fuerit  enim 
Q.  Hortensius  Ortalus,  orator  celeberrimus,  et  scriptor  mediocris  (Cic. 
or.  38,  132,  Quint.  XI  3,  8)  et  poeta  non  bonus  (GelL  XIX  19  Horten- 
sius  inuenusta  et  Cinna  inlepida  et  Memmius  dura  .  .  fecerunt) ,  tamen 
CatuUi  et  amicus  (LXV)  et  sodalis  fuit,  quippe  quem  inter  cantores  Eupho- 
rionis  omnes  numerent.  quodsi  post  c.  LXV  rixas  inter  eos  qui  antea 
fuere  amici  nasci  potuisse  praefracte  negari  nequit,  tamen  hoc  dubitan- 
dum  est,  num  Catullus  tam  acerba  castigatione  perstringere  animum 
induxerit  uirum  et  eiusdem  scholae  sectatorem  et  qui  non  tam  poeticen 
professus  erat  quam  horis  subaeciuis  (ut  multi  tum  alii:  supra  p.  19) 
carmina  minuta  lasciuaque  ludebat:  D  milia  uersuum  Hortensium  edi- 
disse  et  ab  homine  et  ab  oratore  et  a  sectatore  xmv  vsmrsQcov  abhorret. 
denique  ita  demum  hoc  carmen  bene  currit,  si  per  totum  Cinnae  cum 
uno  soloque  Volusio  fit  comparatio,  non  Cinnae  cum  Hortensio  Volusio 
Antimacho.  cf  Schwabius  q.  C.  p.  268—288.  igitur  'Hortensium'  non 
posse  stare  inde  a  Froehlichio  plerique  intellexere,  quamquam  malis 
coniecturis  uocem  inportunam  remouentes  (Froehl.  'ter  quinque  Tanusius', 
Pleitnerus  'horrentius',  Mnnro  'Hatrianus');  neque  operae  pretium  tulit 
Peiperus  hoc  commento  'Hortensius  uno  miretur  Volusi  carmine  facta 
die'.  manum  nimirum  ab  inextricabilibus  abstinere  decet,  decet  agno- 
scere  corruptelam  illius  ^Hortensius',  cui  medelam  adferre  ob  pentametri 
defectum  omnino  non  liceat.  —  5.  Zmyrna  canas  Satraclii  penitus 
niittetur  ad  undas.  'Zm.'  subiectum  huius  uerborum  ambitus  uu.  1 — 6 
complectentis  et  ad  perspicuitatem  (post  enuntiatum  secundarium)  et  ad 
eflferendam  rem  fortiter  est  repetitura.  Satrachus  (olim  infaustis  con- 
iecturis  remotus)  est  fluuius  Cypri;  cf.  Weichertus  rel.  poet.  lat.  p.  179, 
Hauptius   opusc.   I  p.  71,   Meinekius   anal.  Alex.  p.  279  sq. ;   Tzetzes  ad 

CATtTLLtJS  ed.  BaehrenE.    II.  ,37 


578  XCV  6-7. 

Lycoph.  448  Z^atQOixog  TioXig  y.al  noTCiuog  Kvtcqov  '  Tivsg  8s  8icc  tov  £ 
yQCicpovoi-  HsTQUxov ,  Nonn.  Dion.  XIII  458  vvacprfiov  vdcoQ  ZsTQCcxog  tfis- 
QOBig,  o&i  itoXXdKig  oidiicc  Xapovaa  KvnQig  avBxXaivcoos  XsXovfiivov  vifa 
MvQQTjg,  Etymol.  M.  p.  117,  37  'Atioog  noTa^og  rrjg  KvnQOV  'Aw  yccQ  6 
"ASavig  covoficc^STO ,  xat  an'  avTOv  ot  KvnQOv  ^occiXsvaavTsg'  ZcoiXog  Ss 
6  KsSQaasvg  Kal  ccvtov  ccno  rTjg  savTOv  (irjTQog  TiXrjd^rjvaf  Trjv  yccQ  &siav- 
T05  %^vyaTSQa  ov  UuvQvav  dXXa  Aaav  v.aXovai.  ^iXsag  Ss  nQcaTov  ^aai- 
Xsa  'Acoov  'Hovg  ovTa  -nal  KscpccXov,  dcp'  ov  y.ai  OQog  tl  covoiidcd^rj  'Acoiov, 
f|  oi)  p'  noTaucov  cpSQoytivcov  Esqccxov  v.al  TlXiscog,  tov  sva  tovtcov  6 
UaQd^svLog  'Awov  Ksy.Xrjv.s.  quae  uerba  propterea  sunt  memorabilia,  quod 
Parthenium  cum  Cinnarum  familia  coniunctum  (Suidas  s.  u.  IlaQd^sviog) 
facile  nobis  persuademus  Heluio  Cinnae  facem  praetulisse  iu  reconditis 
liis  fabulis.  recte  autem  Hauptius  perspexit,  Satrachi  fluuii  hic  men- 
tionem  fieri  ob  artam  eins  cum  Zmyrnae  siue  Myrrhae  fabula  con- 
iunctionem,  quem  loci  adlati  indicant:.  fortasse  pars  carminis  ad  Satra- 
chum  et  lauantem  in  eo  uirginem  pertinens  pulcherrima  maximeque 
celebrata  erat.  iam  cum  laus  fuerit  scriptoribus,  si  opera  eorum  etiam 
in  teiTas  peregrinas  mitterentur  a  bibliopolis  (Weiehertus  cp.  Hor.  a. 
]).  343,  Mart.  XII  3,  1  acl  poindos  mitti  qui  miper  ah  tirbe  solebas,  alia), 
Catullus  non  Gallos  aut  Hispanos  aliosque,  a  quibus  Hor.  od.  II  20, 
17  sqq.  olim  carmina  sua  lectum  iri  auguratur,  in  medium  profert,  sed 
scite  sane  uenusteque  adcolas  eius  fluuii,  cui  Cinnani  carminis  descriptio 
nobilitatem  attulit,  Zmyrnae  poematis  cognosceudi  cupiditate  exarsuros 
auguratur.  'penitus'  si  cum  ''mittetur'  iungendum  est,  ualet  4onge' 
(Cicero  ap.  Seru.  ad  ecl.  1,  58  penitusque  palumhes  relliqiiit)  uel  '^in  in- 
timam  Cypri  partem' ;  sed  malim  cum  'cauas'  copulans  explicare  'in 
imo  fnndo'.  nam  'cana  unda'  est  ea  quae  concitatius  fluit  alteque  emitti- 
tur:  Ouid.  Ib.  224  Eimenides  laiiere  'palustrihus  uhiis,  qua  caua  de 
Stygiis  fluxerat  unda  uadis  (XVII  4,  Verg.  G.  I  326  et  IV  427  non  ar- 
cessendi).  —  6.  Ziiiyriiaiii  caua  din  saecnla  pemolnent.  tempora  re- 
motissima  pertractabunt  cum  cura  studiisque  seriis.  'peruoluere',  quod 
plus  est  quam  *euoIuere',  nunc  sic  adhibitum  non  extat;  similiter  Cic. 
ad  Att.  V  12,  2  meos  . .  peruolutas  lihros  (de  dialysi  ad  II  6).  'canus', 
ut  est  senii  jji-oprium,  seris  aetatibus  hic  attribuitur  (aliter  Mart.  VIII 
80,  2),  ut  similiter  LXVIH^  6  earta  anus  et  Ciris  41  senihus  saeclis, 
Sil.  Ital.  III  328  cum  pigra  incanuit  aetas;  fuisse  hoc  tum  non  infre- 
quens  loquendi  genus  docet  Cic.  d.  legg.  I  1,  1  ^it  ait  Scaeuola  de  fra- 
tris  mei  Murio  ^canescet  saeclis  innumerahilibus\  —  7.  at  Yolnsi  annales 
Padnam  morientnr  ad  ipsam.  idem  est  Volusius,  qui  in  c.  XXXVI 
occurrit;  eius  nomen  fictum  esse  et  uerum  fuisse  Tanusii,  noster  locus 
quam  maxime  reddit  inprobabile,  siquidem  Cinnae  non  potest  nomen 
fictum  oppositum  esse,  cum  praesertim  Volusii  opus  accuratius  descri- 
batur.  de  Padua  Robertus  Titius  cp.  Polyb.  II  16,  11,  qui  de  Pado 
flumine  axi^sTai  8'  sig  8vo  iisqtj  xara  Tovg  nQogayoQSvofisvovg  TQiya^o- 
Xovg'  TovTcov  8s  t6  (isv  STSQOv  CTOfia  nQogovofid^STai  UaSoa,  to  8    stsqov 


XCV  8-10.  579 

"OXava,  Vib.  Sequest.  p.  13  B.  Padna  Gdlliae  a  Pado  dicta  (male  'Ca- 
puam'  Passeratius,  'Aduam'  IVossius  maluerunt).  banc  autem  Paduam 
fuisse  patriam  Volusii,  perperam  uulgo  statuunt.  nam  si  Padua,  igno- 
bilis  fere  magni  patris  Padi  filia,  cum  consilio  opponitur  nobilitato  ex 
fabulis  Satracho,  fluuius  fluuio,  oppositionis  aequabilitas  in  ea  quoque 
re  seruata  sit  oportet,  quod  aeque  ac  Satrachus  ex  Cinnae  Zmyrna 
Paduae  memoria  ex  Volusii  annalibus  petita  est:  ut  cum  Satraclio  no- 
bilis  aliqua  Cinnani  poematis  descriptio,  ita  cum  Padua  insignes  Volusii 
ineptiae  uidentur  fuisse  coniunctae.  et  latius  patet  comparatio:  non 
transgredientur  annales  Volusii  Italiae  fines,  bibliopolae  Romani  emptores 
non  reperientes  mittent  illos  ad  Paduam,  si  forte  ueneant  apud  homines 
rasticos  earum  regionum,  quae  cum  rebus  enarratis  cohaerent;  sed  ibi 
Quoque  ('ipsam')  cito  interibunt  neglecti.  simul  autem  discimus,  quid- 
nam  fere  continuerint  saltim  ex  parte  annales  isti:  opus  Ennianum  ut 
Hostius  bellum  Istricum,  alii  alia  bella  postea  gesta  addendo  continua- 
uerunt,  sic  Volusius  noster  res  a  Romanis  in  Gallia  cisalpina  gestas 
materiam  poematis  ex  multis  uoluminibus  constantis  sibi  sumpsit.  — 
8.  et  laxas  sconibris  saepe  dabiint  tnnicas.  a  nemine  lecti  annales 
isti  deferentur  in  tabernas,  ubi  a  uenditoribus  adhibentur  ad  amiciendas 
siue  inuoluendas  merces,  praesertim  pisces  marinos:  Hor.  epist.  11  1,  269 
deferar  in  uicum  uendentem  tus  et  odores  et  piper  et  quidquid  cartis 
amicitur  ineptis,  Pers.  1,  43  nec  scombros  metuentia  carmina  nec  tus  de 
bonis  libris,  Stat.  silu.  IV  9,  12,  Mart.  III  2,  3  sqq.  et  III  50,  9  scom- 
bris  scelerata  pocmata  donas  et  IV  86,  8  nec  scombris  tunicas  dabis  mo- 
lestas  et  XIII  1,  Sidon.  Apoll.  X  317  (carta)  quae  scombros  merito  piper- 
que  portet;  cf.  et  Athenaeus  p.  374,  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  792. 
'iaxa'  inuolucra  audiunt,  quia  annales  isti  ex  cartis  constabant  formae 
maximae,  ut  quam  plurimum  in  eis  scribi  posset;  'saepe'  ob  inexhaustam 
cartarum  in  uoluminibus  spissis  copiam.  —  9.  paroa  mei  mihi  sint 
cordi  moniimenta.  parui  (et  cum  cura  elaborati)  libelli,  qualis  est 
Zmyma,  quibus  Cinna  sibi  ponit  monumentum  (XI  10),  mihi  quidem  sint 
in  amore  deliciisque  (LXXXI  5).  uersum  lacunosum  uarie  supplebant, 
Auantius  'sodalis'  (X  29),  BGuarinus  'poetae'  addendo  (ut  mittam  alia, 
ut  'Philetae'  et  'Phanoclis';  nam  erant  qui  hoc  distichon  a  prioribus 
seiungerent,  cf  Schwabius  q.  C.  p.  282);  mihi  et  fortius  et  gratius  est 
uisum  repeti  nomen  Cinuae,  ut  in  primo  ultimoque  disticho  'mei  Cin- 
nae'  legatur;  nec  ita  difficile  ''cine'  post  'sint'  intercidit.  —  10.  at 
popnlus  tumido  gaudeat  Antimacho.  at  uulgus  profanum  (Hor.  od.  I 
1 ,  32  secernunt  populo)  in  deliciis  habeat  Volusium  instar  Antimachi 
(Colophonii,  circa  a.  400  uigentis)  inprobe  inmodiceque  longum.  nam 
hoc  apertum  est  designari  Volusium  ipsum  nomine  Antimachi  (XXII  19), 
qui  infamis  erat  ob  carminum  (Thebaidis  maxime,  epici  carminis)  am- 
bitum  inmensum  tam  ex  degressionum  sine  fine  factarum  multitudine 
(Plut.  d.  garr.  21)  quam  ex  causis  rerum  longissime  repetiti*  profluen- 
tem;  cf.  Cic.  Brut.  51,  191,   Porph.    ad  Hor.  a.   p.  146   Antimachus  ftiit 


580  XCVI  1-4. 

cydicns  poeta;  liic  adgrcssm  est  materiam  illam,  quam  sic  extendit,  ut 
uiginti  quattuor  uolumina  impleuerit,  antequam  septem  duees  usque  ad 
Thebas  perduceret  (cf.  et  Acro  et  comii^  Cruq.),  Lucian.  d.  hist.  conscr.  57. 
ceterum  Thebaida  hic  exagitat,  non  Lyden,  carmeu  elegiacum,  de  quo 
Callim.  fr.  74^  AvSrj  kuI  iia%v  ypaftfiK  Mai  ov  toqov.  nam  Humidus' 
etsi  ad  dictionem  turgidam  et  narrationis  inpeditum  longnmque  teno- 
rem,  tamen  etiam  ad  multa  spissaque  uolumina  spectat,  unde  illi  'parua' 
opponitur.  supra  p.  11  exposui  de  Callimachi  praecepto  ad  breuitatem 
spectante. 

XCVI. 

1.  Si  quicqiiam  miiteis  gratum  acceptumque  sepulcris  accidere 
a  iiostro,  Calue,  dolore  potest.  si  modo  aliquid,  quantulumcumque 
id  est,  cari  iucundique  contingit  mortuis  sensu  apud  inferoa  fruentibus 
ex  nostro  superstitum  luctu  atque  maerore.  ^si'  est  formula  modeste 
pieque  iudicandi  de  rebus,  quas  certo  scire  negatum  est:  Ouid.  am.  III 
9,  59  si  tamen  e  nohis  aliquid  nisi  nomen  et  umbra  restat,  consol.  Liu. 
469  haec  sentit  Drusus,  siquid  modo  sentit  in  umhris,  Anth.  lat.  Mey. 
1399,  1  post  mortem  si  uiuit  amor,  si  gratia  prisca  durat  ..  accipe  car- 
men,  Tac.  Agric.  46  (AStatius  cp.  Soph.  El.  355  xco  TS&vrjKort  Tijtiag  TtQog- 
ccTttsiv,  sl'  Tig  sgt'  iHst  X^Q^^S ,  Ellisius  Anth.  Pal.  VII  23,  5).  'se- 
pulcra',  utpote  cadauera  sepulta,  de  mortuis  ipsis  Ouid.  f.  II  33  placatis 
sepidcris,  Stat.  silu.  II  7,  103  grandihus  sepulcris  adhibent;  Prop.  II 
13,  57  muti  manes  et  II  1,  77  mutae  iacc  ucrba  fauillae  (CI  4;  et  'silen- 
tes'  dici  inferos  notum  est).  'gratus  acceptusque'  constans  est  dictio 
(Nep.  Hann.  7,  3,  Cic.  Tusc.  V  14,  45),  in  qua  'ue'  a  V  hic  male  tra- 
ditum  (IX  11)  locum  nullum  habet.  Cic.  ad  fam.  VI  7,  3  tibi  gratius  . . 
acciderit,  ad  Q.  fr.  I  3 ,  1  a  te  mihi  omnia  semper  honesta  et  iucunda 
ceciderunt  (*a'  germanice  'von  Seiten').  —  3,  4.  quei  desiderio  ueteres 
renouamus  amores  atque  olim  missas  flemus  amicitias.  ''quo'  in 
initio  habet  Cr,  quod  uulgo  est  receptum.  sed  si  'quo  desid.'  iungimus, 
hoc  absonum  est,  cum  'desiderrum'  hic  quidem  non  sit  'dolor'  (qui 
potius  et  'desiderium'  et  ^flemus'  comprehendit);  sin  'quo'  ad  solum 
'dolore'  spectare  dicimus,  insolenter  durissimeque  iuxta  est  positus  abla- 
tiuus  alter.  itaque  Guarinus  adsentientibus  nonnullis  scribi  uoluit  'quom' 
(LXXVI  2);  interpolatum  esse  in  G,  nunc  docet  0,  ex  cuius  lectione 
'que'  elicui  'quei'  siue  'qui' ;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  845.  Tib.  II  4,  47 
aliquis  senior  ueteres  ueneratus  arnores ,  h.  e.  affectus  amoris  prioris 
(LXIV  295);  quorum  memoriam  uegetam  semper  recentemque  facit  ipsum 
desiderium  non  intermoriens  (Hor.  od.  I  24,  1).  quod  -ad  ^missas'  tra- 
ditum,  rectissime  Hauptius  in  raemoriam  reuocauit  dubitationem  Italo- 
rum  (opusc.  I  p.  215):  adhibetur  uox  ea  de  eis  quae  sponte  nostra  di- 
mittimus  (LXI  174,  LXVI  29  nemo  prudens  contra  comparabit),  non 
de  eis  quae  inexorabili  necessitate  rumpuntui'.  deinde  'olim'  non  bene 
coit    cum    'missas'    (caue   Liuineium    sequare    ''olim'    a    'missas'    iuxta 


XCVl  5.    XCVII  1-2.  581 

posito  diuelleutem  iungentemque  cum  'amicitias',  ut  IV  10):  uon  ita 
pridem  rapta  erat  Quintilia;  uude  etiam  Italorum  "'amissas',  Schwabii 
'olim  scissas'  coniecturae  coucidunt.  sed  Ifauptius  audacissime  restituens 
'Orco  mersas'  merito  adsensum  non  est  nanctus.  nec  mihi  ^olim'  sic 
amolienti,  ut  u.  4  ad  amicos  maximeque  CatuUum  referens  scriberem 
'et  quei  discissas',  res  successit;  nam  u.  6  'amore  tuo'  (nisi^forte  et  ipsum 
in  'amore  suo'  mutare  malis)  demonstrat  de  uuo  Caluo  agi.  etenim  si 
u.  2  et  3  et  4  prima  persona  pluralis  utitur  poeta,  nimirum  in  uniuer- 
sum  loquitur  superstites  uiuosque  oppouens  mortuis,  contra  in  ultimo 
disticho  de  Quintilia  et  Caluo  solis.  iam  cum  huius  distichi  medii  haec 
sit  senteutia  generalis  'qui  mortuos  et  desideramus  et  flemus',  artis 
concinnitas  nil  requirit  nisi  quod  illi  ''ueteres'  respondeat,  ex.  gr.  'olim 
iunctas'  uel  ''nexas'  uel  'mixtas'.  quippe  'amicitia'  etiam  de  amore 
inter  marem  et  feminam  inito  dicitur,  ut  CIX  6,  ubi  itidem  ^amor' 
inaecedit.  —  5.  certe  nou  tauto  mors  imuatura  dolorist  Quiutiliae, 
quuntuui  gaurtet  auiore  tuo.  tum  profecto  Quintilia  (quae  uidetur  uxor 
fuisse  Calui)  non  tam  dolorem  inde,  quod  ante  suum  diem  e  uiuis  ex- 
cessit,  quam  ex  fida  uiuacique  sui  apud  te  memoria  per  desiderium 
fletumque  declarata  laetitiam  capiet.  'tantum  .  .  quantum'  haud  raro 
pro  'tam  . .  quam'  positum  (ut  Hor.  sat.  II  5,  80)  hic  paululum  inmuta- 
tum  est,  ut  Lucan.  I  259  sed  quantum  . .  rura  silent  . .,  tanta  quies. 
'dolorist'  cum  Italis  an  auctore  Ellisio  prisca  forma  'doloreist'  ex  tra- 
dito  'dolor  est'  eruendum  sit,  in  dubio  manet. 

Non  inepte  Muretus  statuit,  hos  uersus  tenerrimos  esse  scriptos  a 
CatuUo,  cum  acciperet  a  Caluo  amico  libellum,  quo  hic  caneret  miserae 
funera  Quintiliae  (Prop.  II  34,  90);  et  addidit  Lachmannus  (ad  Prop. 
p.  141),  uideri  adludi  ad  spera  a  Caluo  expressam  in  una  aliqua  elegia, 
ex  qua  seruatum  sit  fragmentum  hoce  (17  LM.)  forsitan  Jioc  etiam  gau- 
deat  ipsa  cinis.  nescimus  autem,  quonam  modo  cecinerit  Caluus  Quin- 
tiliae  mortem  ijraeproperam;  suspicionem  de  hac  re  prompsit  Mej;kelius 
ad  Ouid.  Ib.  362;  sed  certum  est,  eundem  non  edidisse  librum  epistu- 
larum  prosa  oratione  ad  uxorem  olim  datarum:  uerissime  omnino  locum 
Diomedis  p.  376,  1  Keilius  correxit  in  adnotatione.  quodsi  iam  eripitur 
locus  unicus,  unde  Quintiliam  Calui  uxorem  fuisse  sumpserunt,  nihilo- 
minus  haec  sententia  manet  perprobabilis  propter  causam  a  Schwabio 
q.  C.  p.  265  recte  adsertam:  'Quintilia'  nomen  uerum,  non  fictum  esse; 
et  nomen  uerum  etiam  Lucanum  in  Argentaria  uxore  retinuisse. 

xcvn. 

1.  Non  (ita  uie  dei  ameut)  quicquam  referre  putaui.  est  solita 
adfirmationis  formula  (cf.  ad  LXI  189),  ut  Ter.  heaut.  III  1,  54  et  IV  3,  8, 
Plaut.  Amph.  II  1,  50  neque  ita  me  di  ament,  credebam  (de  'di'  correpto  in 
hiatu  ad  LV  4).  'non  quicq.',  nil  omnino,  ut  Plaut.  Poen.  V  2,  68  non  .  . 
qnicquam  scio.  —  2.  utrumne  os  an  culum  olfacerem  Aemilio.  de  homine, 
cui   poeta  hoc   contemptus    summi  testimonium  exhibet,  nil  scitur;   sed 


582  XCVII  3—8. 

uidetur  ille  nescioquos  eius  amores  tmbare  uoluisse,  siquidem  hoc 
carminis  consilium  puto,  ut  ab  Aemilio  deterreatur  certa  aliqua  femina, 
Scaliger  cp.  Anth.  Pal.  XI  241  t6  aroficc  %(a  ■jtqav.xog  tavtov,  &e68wQe, 
aov  o^si  v.zX.  (ibid.  415);  cf.  et  Anth.  lat.  384^  10  qua  te  cumque  moues, 
os  culum  porrigis  ultro  eqs.  Phaedr.  IV  19,  36  de  canibus  culum  olfacit. 
in  V  uulgare  iUud  'utrnm'  extat;  recte  Muretus  hiatum  molestum  (ad 
LXVII  44)  remouit  reponendo  rariorem  formam  'utrumne',  quam  saepius 
habet  Horatiu?,  epod.  1,  7,  sat.  II  3,  251  nec  quicquam  differre,  utrumne  .  .  an 
et  6,  73.  —  3.  nilo  inuudins  hoc  nihiloqne  inmnudiiis  illnd.  nam  paria 
sunt  ab  impuritate  os  et  culus.  quae  sententia  generalis  ex  traditis  uerbis 
aegre  efficitur.  nam  si  ''illud',  os,  ^uihilo'  (quod  jiriore  loco  ob  metrum  in 
'nilo'  est  contractum;  ef.  Lachm.  ad  Lucr.  p,  27  sq.)  mundius  uelinmundius 
'hoc',  quam  culus,  esse  dicitur,  perit  uis  omnis  salis,  siquidem  os  solet 
plerumque  mundius  esse  quam  culus.  unde  olim  dedi  e  coniectura  'nilo 
mundior  hic',  cum  praesertim  'hic'  ad  magis  propinquom  (culus),  'illud' 
ad  magis  remotum  (os)  referendum  putarem  in  hac  stili  Catulliani  simplici- 
tate.  uerum  'hic  —  ille'  etiam  in  sermone  non  artificioso  haud  raro  ita 
adhiberi,  iit  'hic'  ad  prius  et  'ille'  ad  alterum  membrum  pertineat, 
postea  didici  (cf.  ex.  gr.  Macrob.  VII  4,  21;  Periz.  ad  Sanctii  Min.  II  9,  7, 
Ruhnk.  ad  Eutil.  Lup.  p.  126,  Draegerus  synt.  I  §  43);  nec  aliter  ipse 
nosterCS.  hinc  Lachmanni  correctionem  ^inmundior  ille'  (uel  potius  'illest') 
nunc  praefero  quia  melius  os  nihilo  mundius  quam  culus,  culus  uihilo  in- 
mundius  quam  os  dicitur  et  per  se  et  ob  uersum  sequentem.  —  4.  ueruui 
etiani.  immo  potius.  —  muudior  et  melior.  cf.  ad  LXXXIV  8.  "^melior', 
non  tam  foedus  atque  atrox.  —  5.  os  deutis  sesquipedalis.  'os'  cum 
ui  i^raepositum  uere  restituit  Froehlichius  pro  tradito  in  V  'hic' ,  quod 
sensu  caret:  contra  os  habet  dentes  praelongos.  'sesquipes'  (Plaut.  trin. 
903,  Pers.  1,  57)  et  ''sesquipedalis'  (Mart.  VII  13,  10,  Hor.  a.  p.  97)  de 
eis  quae  mensuram  iustam  exceduut  ridicule  dicitur.  —  6.  giugiuas  uero 
l>loxeiii  habet  ueteris.  XXXIX  19;  pluralis  'gingiuae'  amplitudinem 
dentibus  enormibus  conuenientem  denotat;  cf.  et  Neuius  I  p.  450  aq. 
'ploxenum'  —  nam  haec  forma  a  Quintiliano  exhibetur,  cui  V,  in  quo 
'ploxoni'  uidetur  fuisse,  in  tanto  elementorum  ''e'  et  'o'  similitudine 
accedit,  'ploxinum'  contra  a  Festo  —  est  uox  gallica  (testim.  uol.  I) 
significans  capsum  (Vitr.  X  9,  2)  coriis  tectum,  ia  quo  sedebat  uector 
cisii  siue  rhaedae  regioni  Padauae  propriae,  cuius  imaginem  uide  apud 
Richium  (s.  u.  'plox.');  quod  dicitur  'uetus'  (X  22)  utpote  usu  multo 
detritum  coriis  pertunsis  foedatisque ;  comparationem  inde  explicat  IVossius, 
quod  'Aemilius  ovIcdv  aTtoaruasi  laborauit  et  TtuQOvlidag  et  enovlCSaq 
habuit,  quando  nempe  gingiuae  a  dentibus  recedunt  et  purulentas 
agunt  fissuras,  unde  dirus  et  pestifer  oritur  halitus'.  —  7.  rictum. 
aperturam,  ut  Hor.  sat.  I  10,  7.  —  7,  8.  qualem  deffessns  in  aestu 
meieutis  uiulae  cunuus  liabere  solet.  'defessus'  (€})  uulgo  scribunt, 
quod  Scaliger  sic  defendit  'fessi  muli  strigare  solent,  h.  e.  interquiescere, 
ut  meiant,  idque  aut  in  aestu  aut  in  difficili  uia'.     unde  minime  sequitur, 


XCVll  9-12.  583 

aut  ipsum  cuuuum  recte  tlici  'defessum'  aut  Lanc  uocem  aptam  esse 
comparationi,  quae  potius  flagitat  'late  cliductus  distractusque'.  quam 
notionem  cum  usus  quidem  procul  arceat  a  'defessus'  (neque  ''fatiscere' 
siue  'hiai'e'  iuuat  contulisse),  manus  danda  esset  AStatio  'diffissus'  resti- 
tuenti,  ut  olim  et  alii  et  ego  fecimus,  nisi  hoc  nimium  plane  essct;  recte 
ex.  gr.  Horatius  de  statua  'diffissa  nate'.  mihi  nunc  aptissimum  uidetur 
quod  ex  'defffessus'  (0)  non  difficilius  eruitur,  ''dispessus' :  Lucr.  VI  599 
neu  distracta  suum  late  dispandat  hiutuvi;  cf.  de  fonna  participii  Brixius 
ad  Plaut.  mil.  361.  'in  aestum'  (V)  erant  qui  retinerent;  sed  huius 
'archaismi'  (Scaliger)  quae  Ellisius  cp.  Handii  Turs.  HI  p.  344  attulit 
exempla  Cat.  d.  r.  r.  39  in  uillam  fieri  et  52  in  arhorem  relinquito, 
nupemma  Keilii  cditio  non  agnoscit;  nec  sane  talia  uitia  aperta  sunt 
defendenda;  ceterum  nou  de  libidine,  ut  olim  fecere,  sed  de  aestatis 
ardore  feruido  cogita.  de  forma  'connus'  (0)  pro  'cunnus'  (G)  dixi 
Fleckeis.  ann.  1882  p.  478  et  1883  p.  783.  —  9.  se  facit  esse  iieunstnm. 
cf.  ad  X  17  et  III  2;  uertas  'er  spielt  sich  auf  als  Dandy'.  —  10.  et 
uon  pristrino  traditur  atqne  asino!  'et  non'  pro  "^uec',  cum  '^non'  efl^e- 
rendum  ualeat  'nou  potius';  Cic.  Tusc.  I  7,  13,  Draegerus  syut.  II  p.  7. 
'pistrinum'  (de  forma  uulgari  'pristr.'  Ritschelius  opusc.  II -p.  459)  est 
locus,  ubi  frumentum  pinsitur  per  molas  siue  manuarias  siue  asinarias; 
cf.  Richius  s.  u.  'pistr.',  Beckerus  Galli  IP  p.  234,  Guhl  et  Koner  p.  288. 
et  loco  asinorum  equommue  serui  graui  poena  afficiendi  molebant,  quod 
'seruum  iu  pistrinum  dare,  dedere,  tradere'  uocabant  (iuterpp.  ad.  Plaut. 
Most.  I  1,  17);  Cic.  d.  or.  I  46  et  II  144,  Apul.  met.  IX  12.  hic  'asinus' 
dictum  uidetur  siue  ex  usu  uulgari,  ut  mihi  uidetur,  pro  munere  asini 
inplendo  siue  (ut  Scaliger  putauit)  pro  seruo  punito  ipso;  non  opus  erat, 
ut  'atque  asinus'  (ita  ut  a.)  male  conicerent  Itali;  neque  recte  nonnulli, 
ut  AStatius  ad  Xenoph.  Anab.  I  5,  5  prouocans,  de  lapide  molari  aut 
de  seruo  animalia  molentia  custodiente  cogitauere.  sed  quid  de  tota 
sententia  esset  statuendum,  nemodum  exposuit.  apparet  non  posse  de 
uera  poena  turpissimis  in  seruis  usitata  hic  agi,  cum  fuerit  Aemilius 
liber  sine  dubio;  unde  puto  aut  adesse  formulam  quandam  despectus 
summi,  qua  feminae  abire  a  se  iusserunt  cum  contemptu  minisque  ama- 
tores  inpudicos  aut  adludi  ad  nescioquam  fabulam,  in  qua  mulier  casta 
sic  eluserit  sollicitatorem  pudicitiae,  ut  in  pistrino  eum  includeret,  ubi 
nolentem  uolentem  expectaret  asinus  aliterque  quam  sperauerat  molendi 
dira  necessitas.  —  11.  qnem  si{fua  attlugit.  hoc  uerbum  alibi  de  uiris 
coitum  patrantibus  adhibetur;  de  femina  si  hic  usitatum  esset,  'ore  os- 
culisque'  similiaue  ad  intellectum  necessaria  omnino  abesse  nequirent. 
Catulli  esse  puto  'admittit' ;  cf.  Plaut.  Asin.  I  3,  83,  Ouid.  am.  I  6,  72 
et  a.  a.  III  605.  —  pntenius.  XXII  12.  cf.  et  Tib.  I  9,  75  sq. 
—  12.  aegroti  culnm  lingere  earniflcisl  'cul.  1.  posse'  (XCVIII  4) 
obicitur  abiectissimis  hominibus  quidlubet  pati  et  facere  paratis;  et 
augetur  dictiouis  contemptus  ex  persoua  adiecta:  despectissimos  fuisse 
carnufices  uidemus  ex  Mart.  II  61,  4  et  luuen.  8,  175.     morbo  aHquo 


584  XCVIII  1-5. 

taetro   affectus   quod   talis   homo  hic  audit,    iierficit  imaginis  foeditatem 
atrocem. 

xcvin. 

1.  si  in  quemqiiani.  si  omnino  in  aliquem,  quicumque  is  est.  — 
pote.  potest,  ut  LXVII  11.  —  putide.  taedii  odiique  plene,  ut  XLII  11. 
—  Yicti.  de  hoc  quoque  homine  nil  scitur.  nomen  ipsum  alibi  non 
occurrit;  quamquam  similia,  ut  CIL.  VIII  10475  Viccius,  non  desunt. 
AStatius  bis  'Vetti'  restituit;  accepitque  Scaliger  de  L.  Vettio,  eq.  R., 
iudice  infamia  cooperto,  quem  Ciceronis  ex  Sestiana  et  Vatiniana  noui- 
mus  (cf.  Pauly,  Encycl.  real.  VI  p.  2530).  sed  re  accurate  perpensitata 
uix  persuadeas  tibi  hunc  hominem  perstringi.  quodsi  'Vetti'  uelis  retinere 
(nulla  enim  uox  facilius  abire  potuit  in  'Victi'),  possis  agnoscere  Vettium 
illum,  qui  Clodiam  offendit  quam  maxime  (Cic.  Cael.  30,  71);  quamquam 
et  haec  res  tota  adeo  est  inuoluta  tenebris,  ut  praeter  inimicitias  ip.sas 
nihil  constet.  possis  quoque  cogitare,  si  ^Vecti'  cum  priscis  editionibus 
scribas,  de  Vectio  Philocomo  grammatico  (supra  p.  9).  uerum  enim 
uero  incerta  suapte  natura  hic  sunt  omnia.  —  2,  uerbosis  dicitur 
et  fatuis.  in  eos ,  qui  usque  blaterant  insipida.  Donatus  ad  Ter.  Eun. 
V  9,  49  fatuus,  inepta  loquens  .  .  .  fatui  sunt  [quij  uerbis  et  dictis  [fatui 
suntj ,  insulsi  uere  corde  et  animo.  prouerbium  iam  in  disticho  sq.  ad- 
latum  aliunde  non  est  notum.  —  3.  ista  cum  lingua.  scil.  tam  forti 
(semper)  et  foeda  (inepte  blaterante).  Ruhnkenius  ad  Ter  Andr.  V  4,  38 
'sic  indignantes  adhibent  cum:  Eun.  I  2,  73,  Phorm.  III  1,  1,  Hec.  I  2,  59 
di  te  perdant  cum  istoc  odio\  —  si  usus  ueniat  tibi,  possis.  si  forte 
non  domi  sit  spongia  siue  peniculus  (Paul.  Festi  p.  208)  ad  mundandum 
aut  nQ(av.x6v  (Mart.  XII  48,  7)  aut  calceamentum,  pro  necessitate  hinc 
oborta  (Ter.  Heaut.  III  2,  43  si  usus  ueniat,  Ad.  V  6,  7,  Phorm.  I  2,  23) 
lingua  tua  in  rem  tibi  esse  possit.  —  culos  et  crepidas  ling-ere  carpa- 
tinas.  'culi'  pluralis  ostendit  non  ipsius  Victi  dici  monstruosa  cum 
hyberbole  (LXXXVIII  8)  nQcoKzov,  sed  quorumuis  in  domo  eius  uersan- 
tium.  ceterum  etiam  in  illum  ipsum  subest  conuicium  (XCVII  12). 
'carpatinae'  (quas  praeterea  graeci  scriptores  conmemorant,  qui  inter  n 
et  p  fluctuant)  erant  calceamenta  rustica  ex  crudo  corio  bubulo  confecta 
et  totam  plantam  contegentia  ac  per  amenta  cruribus  adnexa  (Richius 
8.  u.  'carb.');  ob  quani  cum  crepidis  similitudinem  poeta  hic  'crep. 
carp.'  ita  coniungit,  ut  ^carp.'  uice  adiectiui  fungatur;  PoUux  VII  188 
KceQncizLVT)  ccyQOLKcov  vnoSrjixa  yiXrj&hv  uno  zwv  KccQav,  Hesychius  et 
Suidas  s.  u. ,  Xenoph.  An.  V  5,  14,  Lucian.  Alex.  39  et  Philops.  13  cum 
scholiis.  has  carpatinas  unusquisque  lector  ultro  sibi  finxit  obductas,  ut 
in  rusticis,  multo  caeno  et  stercore.  et  fortasse  hoc  de  lingua  omnia 
effutiente  dictum  et  ipsum  erat  rusticorum.  —  5.  si  nos  omnino  uis 
omnes  perdere.  enecare  blaterando,  ut  Hor.  sat.  I  9,  32,  epod.  14,  5, 
a.  p.  475.  'omnino'  (=  jDlane)  non  solum  cum  'omnes'  (ad  LXI  156, 
Cic.  d.  inu.  I  86  omnino  omnis  argumentatio,  alibi),  sed  etiam  cum  'per- 


XCVIII  6.     XCIX  1—8.  585 

dere'  iungas,  ut  iubet  uox  eadem  in  u.  sq.  fortiter  iterata.  —  6.  hiscas. 
est   haec  egregia  correctio   ('discas'   V,    unde  Auantins  fecerat   'dicas') 
IVossii:  sufficit  ut  solum  os  tuum  apei-ias:  iam  omnes  exitium  ex  loqua- 
citate   tua   sibi   inminere   sciunt  (ne   cogites   de  pestilenti  fetoris  afflatu  • 
similibusue).     ad  ultima  uerba  cf.  LXXIV  5  quod  uoluit  fecit. 

XCIX. 

1.  Surripui  tibi,  dum  ludis,  luellite  luueuti.  sauium  diu  desi- 
deratum  (XLVIII)  diuque  ob  aemulos  pueri  custodes  uegatum  cum  tan- 
dem  oblata  opporturnitate  usus  poeta  feruentior  rapuisset,  se  in  Ihnore  non 
potentem  esse  tris^tis  agnouit.  'ludis',  scil.  ludos  pueriles  (non  de  campi 
Martii  exercitationibus  cogitauerim):  quod  antea  in  c.  XXIFurio  obiecerat 
inuidus,  hoc  nunc  ipse  C.  fecit,  scil.  cum  puero  iocatus  ludensqne  una. 
'meilitus'  (III  6),  ut  Cic.  ad  Att.  I  18,  1  cum  uxore  et  ftUola  et  meUito 
Cicerone.  de  forma  'surrupui' ,  quam  hic  indicat  0 ,  cf.  Corssenus  de 
de  pron.  I  p.  134  sqq.  (Mus.  Rhen.  XXX  p.  68).  —  2.  sauiolum  dulci 
dulcius  ambrosia.  adamata  erat  poetis  osculorum  cum  melle  (Apul. 
met.  II  10  et  IV  26)  et  uectare  comparatio,  ut  Hor.  od.  I  13,  15  dulcia  . . 
oscula,  quae  Venus  quinta  parte  stii  nectaris  inhuit,  ubi  plura  dat  Mitscher- 
lichius  (cf.  et  Hertzb.  ad  Prop.  p.  195);  ambrosiam  si  hic  comparat 
Catullus,  nisi  forte  usum  uulgi  ambrosiam  et  nectar  perinde  habentis 
(Apul.  met.  VI  23  amhrosiae  pocuhim)  secutus  est,  recordatus  fecisse 
uidetur  Ibyci  dictum  (Athen.  p.  29),  ambrosiam  xov  (islixog  hvvsanlaGiav 
f'xiiv  ylvKvzrjza.  'ambrosio'  forma  (V)  nullo  modo  sustentanda  (Lachm. 
ad  Lucr.  p.  408).  de  traductione  (cf.  u.  14)  ad  IX  10;  Plaut.  Truc.  II  4,  20 
de  amplexu  hoc  est  melle  dulci  dulcius.  —  3.  id  nou  iupune  tuli.  non 
inultus  discessi;  ad  LXXVIIl^  3.  —  amplius  horam.  Draegerus  synt. 
I  §  246,5.  —  4.  sufflxum  iu  summa  me  memini  esse  cruce.  extremum 
animi  cruciatum  sustinere.     miscet  poeta  propriam  locutionem  (Hor.  sat. 

I  3,  80  seruum  .  . .  in  cruce  suffigat,  Cic.  in  Pis.  18,  42)  cum  translata,  ex 
qua  'crux'  aequat  cruciatum;  unde  ''summa'  explicandum;  Colum.  I  7,  2 
summum  ius  antiqui  summam  putabant  crucem.  —  5.  tibi  me  purgo. 
excuso  et  factum  meum  uolo  infectum,  ut  ex.  gr.  Cic.  ad  fam.  XII  25,  3 
quod  te  mihi  de  Sempronio  purgas.  —  nec.  nec  tamen.  —  6.  tantillum. 
uel  minimum,  ut  Plaut.  Rud.  IV  4,  106  si  hercle  tantillum  pecassis.  — 
uestrae    demere    saeuitiae.     in   uobis    pueris    bellis    solitae;   Ter.  Ad. 

II  1,  11  noui  ego  uestra  haec,  Ouid.  ep.  1,  75  quae  uestra  (uirorum)  libido 
est,  Prop.  III  15,  44  nescit  uestra  (puellarum)  riiens  ira  referre  pedem. 
non  rect^  AStatius  accepit  pro  'tuae'.  saeuitiam  non  natural^  (Prop. 
I  1,  10)  intellege,  sed  ex  facto  natam,  h.  e.  iram  (ibid.  I  3,  18).  — 
7.  simnl  id  factum  est.  simul  ac  (LI  6)  surripui.  —  7,8.  mnltis 
dilnta  labella  guttis  ahstersisti  omnihus  articulis.  multam  per  aquam 
guttatim  adspersam  labra  tua,  tamquam  a  me  poUuta,  purgasti  et  simul 
omnibus  digitis  (Prop.  II  34,  80,  Ouid.  am.  II  15,  4)  detriuisti.  nam 
recte  Muretus  (qui  ad  totum  cp.  Theocr.  27,  5)  de  labris  aqua  proluendif^ 


586  XCIX  9-15. 

'diluta'  accepit;  sed  hoc  ut  adsequamur,  opottet  confusorum  perpetuo 
'de'  et  'di'  memores  scribamus  'deluta'  secundum  Agroecium  p.  115,  11  K. 
deluit  purgat ,  diliiit  tempcrat  (GL.  Keilii  VII  260,  25  et  300,  9);  quam 
■  distinctionem  non  ubique  respexerunt  editores.  Plaut.  Asiu.  IV  1,  52 
tu  labellum  abstergeas.  ceterum  hiatus  iu  uerbis  traditis  'guttis  abstersti' 
molestissimus  tam  facile  remouetur  auctore  Auantio  ita  ut  supra  legitur 
quam  cum  aliis  traiciendo  "'abstersti  guttis'  (XIV  14).  —  9,  10.  nei 
quicquam  nostro  conlractum  ex  ore  inaueret,  tamquam  comictae 
spurca  saliua  lupae.  '"uei',  ne  (supra  p.  51).  in  uerbis  nondum  ex- 
peditis  i#utiliter  arcessunt  sollemnem  formulam  'contrahere  morbum' 
(ex.  gr.  pituitam).  nam  ut  hoc,  aliquid  luis  manare  ex  saliua  hominis, 
bene  stat,  ita  uerba  ipsa  refragantur  propterea  quod  nec  ipsum  hoc 
'luis'  uel  ^mali'  abesse  potest  nec  unde  pendeat  habet  "'saliua';  quae 
tamquam  in  scorto  pessimo  foedatissimoque,  scil.  fellatrice,  dicitur  esse 
'spurca'  (cf.  ad  LXXVIII''  2).  'saliua'  igitur  cum  deleto  commate  debeat 
esse  enuntiati  subiectum,  ''quicquam'  hic  quoque  uice  aduerbii  (=  omnino, 
uel  minimum)  fungi  apparet.  quod  non  intellegens  librarius  ad  ''quic- 
quam'  adsimilauit  genuinum  ^contracta'  siue  potius  (nam  nec  ^saliuam 
contrahere  ex  alterius'  ore'  placet)  ^contacta'.  quo  modo  si  scribimus, 
iam  'ex  ore  nostro'  et  a  'maneret'  et  a  ^saliua',  porro  't.  c.  I.'  et  a 
'nostro'  et  a  ^sp.  s.'  pendent.  —  11,  12.  praeterea  infesto  niiserum 
me  tradere  Amori  uou  cessasti  omnique  excruciare  mo<lo.  et  dum 
totus  miser  (u.  4)  me  excuso,  tu  iusuper  execrationibus  in  me  cumulatis 
deum  illum  alatum.mihi  inimicum  reddere  (ex.  gr.  Prop.  I  14,  15  aduerso 
Aviore)  eiusque  ultionem  in  me  arcessere  non  desiisti  omnibusque  tor- 
mentis  me  uexare;  Sen.  Thyest.  1110  uindices  aderunt  dci:  his  punien- 
dum  uota  te  tradunt  mea.  :^  te  ^MWtew^Z^m  libcris  trado  meis.  —  13, 
14.  ut  mi  ex  ambrosio  mutatum  iam  foret  illud  sauiolum  tristi 
tristius  elleboro.  hic  nulla  est  causa  inmutandi  traditum  ''ambrosio' 
in  uulgatum  ^ambrosia',  quod  uix  recte  defenditur.  est  euim  illud 
adiectiuum,  ut  iam  olim  AStatius  intellexit  cp.  Verg.  Aen.  1  403  am- 
brosiae  comae.  nam  quod  dicunt  ^mutatum'  ualere  'mxitatione  factum', 
uelim  scire  quonam  modo  hoc  statuere  liceat.  immo  quoniam  sic  latine 
dicitur  'aliquid  ex  aliqua  re  mutare  in  aliquid'  (Uuid.  met.  XV  46  e  nigro 
color  est  mutatus  in  alhiim),  post  ^sauiolum'  inserendum  puto  'in' :  ut 
basium  illud  mihi  esset  inmutatum  ex  eo,  quod  ambrosium  uidebatur  (2), 
in  id  quod  amara  illa  herba  esset  amarius.  AStatius  cp.  Anth.  Pal. 
V  29,  2  nitiQOTSQOv  yLyvetat.  sllf^oQov,  Verg.  G.  II  126  Mcdia  fert  tristes 
sucos.  —  !.'>.  poenam  misero  propouis  amori.  infelici  (XCI  2)  meo  in 
te  ardori  hanc  poenam  (scil.  ab  Amore  sumendam)  minaris;  Cic.  d.  fin. 
II  17,  57  cum  inprobis  poenam  proponitis.  —  uersu  ultimo  certum  suum 
desistendi  a  puero  ingrato  consilium  manifestare  mihi  uidetur,  idque 
firmius  quam  VIII  13  sq.;  neque  dubito  quin  hoc  carmen  in  cyclo  poe- 
matum  ad  luuentium  pertinentium  fuerit  postremum. 


C  1-6.  587 


t;  2.  Caeliiis  Auiileiiiim  et  Qiiiutiiis  Aiilileiiam,  lios  Yeronensnm, 
deyereuut,  iuucuiim,  liic  fratrciii,  ille  sororem.  M.  Caelium  Rufum 
siguiticari  afiirmant  alii,  alii  negant.  et  hi  quidem  in  medium  proferunt, 
uon  Verouae  illum  natum  esse;  cuius  de  patria  quamquam  nil  possit 
certi  erui  ex  looo  corrupto  Cic.  p.  Cael.  2,  5 ,  tamen  omnibus  numeris 
subductis  eum  iu  Italia  inferiore  in  lucem  esse  editum  uideri  (cf. 
Wegehauptius  1.  supra  p.  33  1.  p.  4).  sed  si  Quintius,  qui  est 
sine  dubio  idem  qui  iu  c.  LXXXII  (cf.  et  CIV)  nominatur,  et  Caelius 
uocantur  flos  (ad  XXIV  1)  iuuenum  Veronensum  (de  genetiuo  cf.  Neuius 
II  p.  37),  minime  gentium  hinc  sequitur,  Caelium  natum  fuisse  Veronae, 
siquidem  "^Veronensis'  audit  etiam  is  qui  maius  minusue  per  spatium 
Veronae  degit.  et  nil  obstat,  quominus  hieme  anui  56,55,  cui  nos  hoc 
poemation  attribuimus,  Rufum  per  aliquod  tempus  A^^eronae  conmoratum 
esse  aiamus.  ceterum  hoc  quod  inter  omnes  qui  Veronae  sunt  iuuenes 
Caelius  et  Quintius  eminere  dicuntnr,  sat  documento  est,  uersus  nostros 
Veronae  esse  scriptos  et  hic  Aufilenam  cum  fratre  uixisse.  quid  enim, 
si  Romae  hoc  poematiou  composuit  Catullus,  illa  conmemoratio  sibi  uult 
(etiam  si  Caelium  Veronae  natum  statuis)?  nam  peculiaris  plane  est 
ratio,  ut  uidimus,  locorum  XII  1  et  LIX  1.  quo  inpedimento  remoto  ob 
causas  mox  ad  u.  7  discejjtandas  ab  eorum  parte,  qui  M.  Caelium  Rufnm 
hic  dici  affirmant,  firmiter  stamus.  Aufilenus  aliunde  non  est  notus,  soror 
eius  Aufilena  eadem,  quam  mox  in  c.  CX  et  CXI  cognoscemus.  cf.  ad 
XXXV  12  illain  deperit;  V  'depereret'  habet;  nimirum  scriba  're'  pro 
'n'  legit.  'hic'  (Caelius')  .  .  'ille'  (Quintius),  ut  XCVII  3.  —  3,  4.  hoc 
est  qiiod  dicitur  illud  frateruiim  uere  dulce  sodalicium.  prouerbia- 
liter  (XCIV  2)  dictum  'frat.  sod.'  (h.  e.  familiaris  amicitia  uere  iucunda, 
quales  inter  fratres  unanimos  esse  solet)  ideo  poeta  uenusta  cum  am- 
biguitate  adhibet,  quod  qui  inter  se  plurimo  usu  coniuncti  erant  etiam 
in  amando  non  suam  sibi  uterque  semitam  triuere ,  sed  fratrem  atque 
sororem  deperierunt.  nam  'frater'  et  'fraternus'  ad  amicitiam  transferri 
constat.  —  5.  cul  faueam  potius.'  Caeli,  tibi.  ad  Corn.  l  cui  dono  .  .? 
Carneli,  tibi.  quamquam  hic  magis  dubitans  utpote  in  amicis  aeque 
caris  ponit  coniunctiuum.  'faueam',  omnia  fausta  optem.  -  5,  6.  nam 
tua  uobis  perfecta  est  igitiir  est  uuica  ainicitia.  sic  0  (nisi  quod  'igitur' 
per  compendium),  G  ''est  exigitur  est'  tradunt.  quippe  tua  summa  singu- 
larisque  amicitia  etiam  mihi  olim  in  amore  laboranti  patefacta  est:  hanc 
sententiam  apertam  uarie  eliciebant  ex  deprauatis  funditus  litteris  istis. 
quod  nonnulli  scripsere  'perfecta  exigitur',  cum  ob  u.  7  'cum  torreret' 
sic  accipere  'perfecta'  debeamus,  ut  sit  'quae  tum  perfecta  est  cum  .  .' 
(Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  890),  hanc  rationem  (ut  cetera  omnia  mittam) 
iam  id  inprobat  quod  ''amicitiam  perficere'  latine  non  dicitur.  Lach- 
mannus  proposuit  'per  facta  exhibita  est' ,  in  quibus  factorum  mentio 
displicet.     rectissime  Itali  uiderunt,  in  'perfecta'  latere  'perspecta',  h.  e. 


588  C  7-8.     CI  1,  2. 

probata,  spectata,  ut  ex.  gr.  Prop.  I  11,  17;  quo  accepto  Colucius  'exigit 
hoc%  Frutei-us  'est  igitur^  Froeblicbius  'est  signis',  HAKocbius  ''eximie 
est',  ego  'egregie  est'  coniecimus.  ut  multa  nuperrime  inepta,  sic  boc 
loco  praeplacuit  cuidam  'perfecta  ex  igne  est',  cum  tamen  latine  dicatur 
'igni  spectatus'.  nec  nunc  quod  propius  accedat  ad  litteras  traditas  babeo 
quam  quod  olim  proposui.  ceterum  Muretus  'erat  et  alia  ratio'  inquit, 
'cur  Quintio  fauere  non  posset.  amabat  enim  ipse  quoque  Aufilenam'. 
—  7.  cuin  uesaua  ineas  torreret  flamma  medullas.  quo  tempore  in- 
dignae  feminae  aestuabam  amore.  VII  10  uesano  Catullo;  cf.  ad 
LXVIIP  12  et  XXXV  15.  spectare  haec  uerba  ad  Lesbiae  amorem, 
ultro  patet  poesis  Catullianae  gnaris ;  neque  quidquam  omni  a  parte 
falsius  extat  Scbwabii  q.  C.  p.  142  sq.  opinione,  qui  adulescentulo  poetae 
(nondum  cognita  Lesbia)  Aufilenae  amorem  et  hunc  carmiuum  cyclum 
attribuit.  ad  LVIII  dixi,  Caelium  Riifum  Clodiae  inimicum  factum 
redintegrasse  cum  pristino  amico  Catullo  familiaritatem :  illius  et  de 
Lesbiae  moiibus  naturaque  amicum  docentis  et  adlocutionibus  consolantis 
opera  efFectum  puto,  ut  Catullus  omnem  mulieris  istius  amorem  tandem 
ex  animo  extirparet.  —  8.  sis  felix,  Caeli,  sis  iu  amore  potens.  tu  igitur 
ut  cursu  in  amore  tuo  utaris  secundo,  iure  opto.  ''potens',  scil.  uoti  (ut  Ouid. 
met.  VIII  409),  quod  interdum  omitti  solet,  ut  Ouid.  met.  III  292  et  IV  325, 
Prop.  II  26,  22  et  tota  dicar  in  urhe  ^JO^ms  (cf.etTib.  I9,39p.  27  edit.  nostrae). 

CI. 

1,  2.  Mnltas  per  gentes  et  multa  per  aequora  uectus  aduenio 
lias  miseras,  Irater,  ad  inferias.  ad  fratris  carissimi  olim  circa  a.  60 
in  Troadis  promunturio  Rboeteo  mortui  conditique  (LXV  7)  sepulcrum 
cum  uenisset  poeta  a.  57  cum  Memmio  in  Bitbyniam  profectus  (supra 
p.  36),  iusta  illi  persolueus  nomine  familiae  hoc  carmen  tamquam 
epitapbium  dedicauit.  uenisse  modo  ex  Italia  poetam,  aperte  indicat 
multorum  aequorum  mentio  (quae,  si  ex  Bitbynia  rediens  in  patriam 
a.  56  bos  uersus  scripsisset,  multo  minus  esset  adcommodata):  itinere 
igitur  terrestri  per  Graeciae  partem  aliquam  facto  ('m.  p.  gentes')  hinc 
Memmius  cum  coborte  plane  ut  Attis  super  alta  uectus  .  .  inaria  uenit 
in  Pbrygiam,  cui  Bithynia  erat  proxima.  et  gaudium  eius,  qui  tot  labori- 
bus  superatis  tandem  eo  quo  mens  auimusque  tetendit  peruenit,  exprimit 
illud  'multa'  in  utriusque  hemisticbii  capite  positum  (cf.  XCVII  3  nilo 
.  .  nihiloque,  LXIV  96  quaeque  .  .  quaeque,  ad  quae  CPScbulzius  Me  C. 
Gr.  imit.'  p.  38  cp.  Theocr.  1,  65;  5,  60;  11,  63;  15,  82;  24,  9).  Seruius 
ad  Aen.  X  519  inferiae  sunt  sacra  mortuorum  ab  inferis  dictae;  alii 
rectius  ab  'inferre'  (cf.  Verg.  Aen.  III  66)  deriuant.  quae  cur  hic  'miserae' 
uocentur,  non  ita  apparet,  siquidem  'miser'  non  est  idem  atque  'tristis', 
sed  in  ea  re  ponitur  quae  ob  suam  ipsius  condicionem  misericordiam 
mouet.  rectissimo  igitur  sensu  Marklandus  [Hermathenae  uol.  VII  p.  154] 
'seras'  coniecit.  sed  alio  ducere  uidetur  alterius  difficultatis  contemplatio. 
non    minus   enim   recte   AStatius  flagitauit   'adueni'.     licet  illud   'ut  te 


I 


CI  3-6.        •  589 

donavenr  aliquo  modo  possit  pendere  ex  notione  perfecti,  quae  illi 
'aduenio'  simul  inest  (=  ueni  et  adsum;  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  775  sq., 
Vcrg.  Aen.  VI  533),  tamen  lioc  alterum  'adsum'  est  fortasse  eius  qui 
loco  sepulturae  uixdum  tacto  in  querelas  erumpit,  non  eius  qui  tumulo 
tituluni  inponit:  in  hoc  elogio  uix  alind  quam  ''adueni'  bene  se  habet. 
uidendum  est  igitur,  num  forte  'o'  correcturae  causa  supra  uersum  ad- 
scriptum  falso  loco  se  insinuauerit  in  textum,  cum  pertineret  ad  uocem 
'miseras'  ex  adsimilatione  prioris  'has'  ortam:  'adueni  has,  miser  o 
frater,  ad  inferias'.  nam  in  hac  adlocutione  affectus  plena  legitima  est 
interiectio.  —  3.  ut  te  postremo  donarem  miinere  niortis.  accuratius 
definiuntur  inferiae.  iusto  sepulcro  sine  dubio  non  caruit  frater;  sed 
quod  poeta  iam  olim  questus  est  LXVIIP  57  sq.,  non  propinquorum  inter 
cineres  illum  esse  compositum,  id  nunc  aliqua  ex  parte  sarcitur  damnum : 
a  manu  carorum  rite  sepultum  esse  iucundum  putabatur  manibus,  iucun- 
dum  etiam,  si  cognati  alicuius  uox  ultimum  illud  ""ane  atque  uale'  ad- 
clamasset  mortuo.  itaque  quoniam  singulari  '^munere'  prohibemur  quo- 
minus  de  uino  odoribus  sertis  in  sepulcrum  infusis  cogitemus  (huc  spectat 
pluralis  Aen.  XI  25  supremis  munerihus,  Ouid.  am,  III  9,  50),  supremum 
illud  munus  a  familia  exhibitnm  aptissime  explicabimus  de  tumulo  titu- 
loque;  multi  iam  cp.  Hom.  11,  XVI  675  xva^m  xs  ax)]Xr]  rs "  x6  yctQ  ytQag 
foxl  d-avovrwv.  hunc  tumulum  Troiani  Polydori  funus  instaurantes  eri- 
gunt  Aen.  III  63;  et  munus  supremum  siue  titulus  siue  totum  monu- 
mentum  audit  in  inscriptionibus  (ut  CIL.  II  1753).  —  4.  et  mntam 
nequicqnam  alloquerer  cinerem.  Tib.  11  6,  34  et  mea  cum  muto  fata 
querar  cinere  (XCVI  1);  de  feminino  'cinis'  singularis  usu  (ut  LXVIII''  50) 
cf.  Non.  p.  198,  Neuius  I  p.  657.  'alloqui'  non  secundum  Aen.  II  644 
aut  Lygdam.  2,  15  explices,  sed  secundum  Aen.  V  98,  ubi  Aeneas  annua 
sacra  Anchisae  peragens  uinaque  fundebat  pateris  animamque  uocabat 
Anchisae  magni  manisque  Acheronte  remissos,  scil.  ut  adessent  sacris 
sollemnibus  audirentque  dulcia  uerba  superstitum  gauderentque  horum 
pietate;  nam,  ut  ait  Auson.  parent.  2,  10,  uoce  ciere  animas,  muneris 
('funeris'  codd.)  instar  habet:  gaudent  compositi  cineres  sua  nomina  dici. 
et  uiuis  etiam  hoc  fuit  solatium,,  ad  praesentes  quas  putabant  animas 
facere  uerba  pia  ac  tenera;  AStatius  cp,  Eurip.  Troad.  1184  tpCXa  diSovg 
■jiQOCtf^iyfLuxa.  'nequicquam'  (propter  mutum  nec  responsurum  cinerem) 
doloris  notionem  continet  (eheu  frustra),  ut  Verg.  Aen.  V  81  saluete  re- 
cepti  nequiquam  cineres;  Hor.  od.  I  24,  11.  cum  hoc  uersu  artissime 
cohaeret  u.  sq. :  —  5.  qnandoquidem  fortuna  mihi  tete  abstnlit  ipsum. 
mutam  umbram,  siquidem  te  ipsum  (uerte  'dich  persoenlich'  et  uoce 
effer)  fatum  eripuit.  'tete' ,  plane  ut  'sese;  Neuius  II  p.  182.  ceterum 
cf.  LXIV  218.  —  6.  heu  miser  indigne  frater  adempte  mihi.  haec 
querelarum  olim  fusarum  LXVIII'^  20  et  LXVIIP  52  o  fei)  misero  frater 
adempte  mihi  dicta  sunt  cum  recordatione;  iterura  Ouid.  fast.  IV  852 
haec  expressit.  sed  haec  non  esse  debuit  causa  cnidam  apud  AStatium, 
ut  coniceret  'heu  misero'  (debuit  saltim  'ei  misero'),  siquidem  quominus 


590  '      CI  7-10. 

'heu'  cum  nominatiuo  'miser'  iungatur  nihil  obstat;  et  apte  poeta  iterum 
(cf.  u.  2)  fratrem  uocat  miserum,  de  se  ipso  suaque  iactura  iam  non 
tam  acerbe  Cei  misero  mihi')  quam  antea  clolens  utpote  tempore  seda- 
tiorem  quietioremque  animum  gerens.  Ellisius  cp.  CIL.  I  1422  paren- 
tibus  praesidium ,  amicis  gaudium  pollicHa  pueri  uirtus  indigne  occidit: 
indigne  moritur  qui  longiore  uita  dignus  acerba  et  praematura  morte 
est  raptus.  —  7,  8.  niinc  tameu  interea  haec,  prisco  quae  niore 
parentiim  tradita  sunt  tristi  nuinere  ad  iuferias.  magnas  difficultates 
mouet  'iuterea'.  qua  uoce  quoniam  significatur  id  quod  usu  uenit  interim 
donec  alia  res  fiat,  obscurum  est  quo  ea  spectet  hic,  ubi  alia  res  expectata 
adest  nulla.  nam  certum  esse  illum  quem  dixi  uocis  usum  fallique  eos 
qui  aduersatiue  eam  simpliciter  'tamen'  hic  illio  ualere  putant,  attentiore 
cnm  cura  exempla  i"imanti  facile  apparet.  fuit  haec  causa  cur  FHaasius 
post  carminis  nostri  u.  6  inseri  uellet  LXV  9  —  14  (cf.  Schwabius  q.  C. 
p.  272  sqq.).  uerum  dolorem  olim  saeuientem  temporis  inter  carmina 
Veronensia  et  nostrum  intercedentis  longinquitate  iam  sedatum  quietum- 
que  carmen  nostrum  in  ceteris  ubique  prae  se  fert,  ut  nullo  pacto  liceat 
ei  interponere  uersus  nonnullos  animum  funditus  conmotum  spirantes. 
nec  a  ratioue  diplomatica  uUam  traiectio  illa  habet  probabilitatem.  quid 
ergo?  uoua  nimirum  uia  est  ingredienda.  ''nunc',  oppositum  illi  ^adueni', 
progressum  quendam  designat,  quo  ad  ea  transitur,  quae  agenda  sunt 
proposita,  ut  XXXVI  11;  et  Hamen'  respicit  ad  'nequicquam' :  si  mea 
adlocutione  frui  non  potes,  at  saltim  donia  his  postremis  fruere  (cf. 
interpp.  ad-Verg.  Aen.  IV  329,  ecl.  10,  31).  iam  post  'tamen'  posuerim 
comma  sic  pergens  'interea  ec  prisco  quae'.  semper  fere  forma  'ec'  in 
codicibus  aut  in  'et'  aut  in  ^haec'  abiit  (LXVIIl'*  2);  diciturque  tam 
bene  'e  (ex)  more'  quam  ^more'  (Hor.  sat.  II  3,  280);  nunc  autem 
'interea'  ualet:  inter  aduentum  meum  et  hunc  quo  titulum  tibi  consecro 
et  nouissima  uerba  dico  diem,  at,  iuquies,  obstat  locus  Ciris  42  sed 
quoniain  ad  tantas  nunc  prim^im  nascimur  artes  .  .  .  haec  tamen  interea, 
quae  possumus,  .  .  .  accipe  dona  meo  multum  uigiJata  lahore.  ego  uero 
iam  iDtellego  tuque,  lector  acute,  lubenter  mihi  concedes,  hic  quoque 
multo  melius  post  Hamea'  interpungi;  quo  agnito  sine  negotio  fit  palam, 
Ciris  auctorem  cetera  inmutauisse  pro  suo  consilio  neque  'haec'  in  CatuUi 
textu  inuenisse  necessario.  nisi  forte  secundum  Cirin  in  Catulli  textu 
'haec'  in  initium  uelis  reicere  correcturam  illius  'nunc'  falso  scripti 
dicens.  instituta  autem  maiorum  ut  in  tota  Romanorum  uita,  ita  et  in 
rebus  ad  sepulturam  pertinentibus  anxie  obseruata;  Aen.  VI  223  et 
subiectam  more  parentum  auersi  tenuere  facem.  cum  hoc  autem  'more' 
non  artius  cohaeret  ''tradita',  ut  uulgo  putant  (Vulpius  cp.  Tib.  H  1,  2 
ritus  ut  a  prisco  traditus  extat  auo):  nec  in  hanc  significationem  quadrat 
'ad  iuferias'  (expectes  'in  inferiis')  et  necesse  est  porro  cum  Italis  corri- 
gatur  'tristes  munera'  (quamquam  ^tristes'  ob  priorem  causam  falsum 
est).  ego  Catullum  hic  tamquam  ex  mandatu  familiae  agere  recordatus, 
cum   Hradere'   uerbum  proxime  accedat  ad  id  quod  est  ''dare',   suppleo 


CI  9—10.    CII  1.  591 

'tibi' :  tumulus  ex  caespite  aggereus  extructus  circaque  saepibus  inclusus 
et  niulto  florum  uariorum  ac  suaueolentium  decore  ornatus  et  titulo 
elogioque  insignitus  'ad  inferias',  ut  sic  iusta  rite  soluantur,  tibi  est 
datus  et  coDsecratus.  iam  uero  recte  se  habet  ablatiuus  't.  m.',  cf. 
LXV  19,  Mart.  IX  59,  2  et  mansura  pio  munere  tempJa  dedit  ('triste' 
sollemne  in  his  rebus,  ut  Verg.  Aen.  III  301  et  VI  223).  —  9.  accipe 
fratcriio  mnltiim  manautia  fletu.  cf.  fraterna  mors  LXVIII*  19.  ne 
mireris  tumulum  titulumque  dici  manare  lacrimis  a  poeta  dolente  pro- 
fusis,  simili  cum  hyperbole  Ouid.  epist.  10,  55  lacrimisqtie  inquit  toro 
manante  prof\isis\  ''manare'  igitur  'continuo  lacrimarum  imbre  made- 
factum  esse'  ualet.  alii  miuus  bene  de  sertis  cogitant  cp.  Tib.  II  6,  31 
et  Ouid.  tr.  III  8,  81;  cui  interpretationi  ut  rei  ipsius  paruitas  obstat, 
ita  manandi  uerbum  illi,  qua  'munus'  siue  'munera'  accipiunt  lac  uinum 
mel  flores  similiaque  (Verg.  Aen.  VI  225  sqq.).  —  10.  atque  iu  per- 
petuum,  frater,  aue  atque  uale.  ut  rogo  incenso  et  ossilegio  facto 
redituri  de  exequiis  domum  ultimum  ^salue  et  uale'  uel  '■(h)aue  et  uale' 
exclamabant  (Aen.  XI  97  salue  aeternum  milii,  maxime  Palla,  aeternum- 
que  uale,  ubi  plura  interpp.),  ita  hic  Catullus,  qui  numquam  ad  fratris 
tumuhim  se  rediturum  esse  scit  (quippe  ex  Bithynia  longe  alio  itinere 
in  patriam  reuersurus)  plane  ut  Troiani  in  tumulo  Polydori  (Aen.  III  68 
et  magna  supremum  uoce  ciemus)  fratri  dixit  nouissima  illa  uerba  (Aen. 
VI  231),  quae  par  est  saejie  reperiri  in  titulis  sepulcralibus;  collegit 
Ellisius  CIL.  II  3490  haue  uale,  3506  et  3512  et  3519  et  3686  {h)aue  et 
uale.     Cic.  p.  Planc.  37,  90  in  perpetuum  resp.  . .  perdidisset  et  saepius. 

CII. 

1.  Si  quicquam  tacito  commissum  est  fldo  ab  amico,  cuius  sit 
penitus  nota  fldes  aniuii.  Cornelius  (Nepos  fortasse,  Catulli  familiaris, 
quam  sententiam  uiles  ob  causas  damnauit  Schwabius  q.  C.  p.  296)  a 
poeta  rogauerat,  ut  commissum  forte  a  se  secretum  alto  tegeret  silen- 
tio;  securum  esse  amicum  de  taciturnitate  sua  ille  iubet.  male  se  habet 
traditum  'quicquam',  siquidem  nou  res  efi"erenda  est  (ut  XCVI  1),  sed 
persona  (*si  quoi  .  .  me',  ut  similiter  LXXI);  male  porro  absolute  est 
positum  'tacito'  (h.  e.  ex  noto  usu,  ei  qui  tacere  callet),  cum  aegre 
careas  addito  quodam,  quale  intulit  IMaehly  coniciendo  'siquoi  quid'. 
quamquam  et  ab  arte  et  ab  usu  (ad  CVII  1)  praestat  ^siquid  quoi':  si- 
quid  umquam  alicui  tamquam  qui  silere  sciat  creditum  est  (LV  16),  rae 
quoque  ...  nam  aliae  coniecturae,  quales  sunt  AStatii  'quoiquam  taci- 
tum'  uel  'quidquid  taciti'  et  Aldinae  Hacite',  nihil  adiuuant:  eum  qui 
secretum  credit  efferri  ob  notam  fidem  (Ouid.  f.  TII  386  si  mea  nota  fides, 
Hor.  epist.  I  18,  80  penitus  notum),  quid  attinet?  praedicandum  hoc  est 
aperte  in  tacito  illo.  sed  manet  hoc  quoque  in  uulgari  lectione  durissimum, 
quod  *cuius'  grammatica  ad  'f.  ab  amico',  contra  sententia  ad  'tacito' 
referro  iubet.  quibus  ih  tenebris  uiam  monstrat  V,  qui  non  'amico'  illud  in 
codd.  deterioribus  obuium,  sed  'antiquo'  habet:  exaratum  olim  erat  'ab 


592  CII  3—4.     CIIT  1—4. 

amico'  ita  ut  suprascriptiim  esset  'ut',  quod  ubi  insereret  librarius 
nesciens  turbas  efiecit.  tu  me  auctore  reponas  id  quod  aperta  ueritate 
se  commendat  'tacito  c.  e.  fido  ut  amico'.  ceterum  'fido  —  fides'  non 
est  repetitio  otiosa,  cum  'fidus',  h.  e.  spectatus,  profluat  ex  fide  auimi 
nota,  ut  pentameter  ad  definitionem  accuratiorem  faciat.  —  3,  i.  me- 
qiie  esse  innenies  illornui  inre  sacratnni,  Corneli,  et  factnni  me 
esse  puta  Harpocratem.  'meque',  me  quoque  (ad  LXI  36);  nec  enim 
'que  —  et'  sibi  repondere  possunt,  cum  desit  uinculum  internum  et  duo 
diuersa  exempla  adferantur.  sed  quod  'i.  i.  s.'  accipiunt  ''obUgatum 
institutis  (initiatum  praeceptis,  receptum  in  ordinem)  eorum,  qui  taci- 
turni  (fidi  amici)  sunt',  totum  est  fictum  arbitrarie  et  contra  latinitatem 
peccat  omnino.  possunt  ius  et  iura  uocari  'sacrata'  siue  sacra;  nec 
tamen  liomo  'sacratus'  est  nisi  aut  a  deis  sacer  factus  aut  deis  deuotus  (se 
deuouens),  qualis  est  ex.  gr.  sacerdos;  et  sic  apud  scriptores  christianos 
'sacrare'  interdum  adaequare  uidetur  ^initiare'.  neque  quidquam  huc 
pertinet  militum  sacramentum.  et  ut  habeat  tacitus  et  fidus  amicus  ius 
quoddam  (rectius  de  amicitiae  iure  loqueris):  quis  hoc  'iure  alicuius 
sacratus'  umquam  fando  uel  legendo  audiuit?  itaque  quod  'illorum' 
per  orationem  dvaKolovd^ov  ad  priora  respicere  aiuut,  nil  prodest.  ego 
Catullum,  qui  multum  est  uersatus  in  exterarum  gentium  moribus  riti- 
busque  (XXXIX,  XC),  hic  adludere  puto  ad  dei  nesciocuius  sacerdotes, 
qui  ex  certi  alicuius  populi  legibus  institutisque  sileutes  colebant  nu- 
men.  unde  uidendum  est,  num  pro  ''illorum'  reponendum  sit  'Indorum'; 
cf.  Lucian.  d.  saltat.  17.  de  deo  silentii,  in  quem  ipsum  Cornelius  anii- 
cum  iam  mutatum  esse  iubetur  putare,  cf.  ad  LXXIV  4. 

cm. 

1.  Ant  sodes  mihi  redde  decem  sestertia,  Silo.  hic  homo  ignotus, 
teste  u.  4  leno,  a  poeta  eam  summam  acceperat,  quam  Ameana  quo- 
que  (XLI  2)  pretium  coucubitus  poposcit;  unde  de  puella  quadam  a 
lenone  illo  adducenda  agi  uidetur.  non  stetit  officio  accepta  pecunia 
contracto  Silo,  qui  praeterea  in  Catullum  fortasse  ob  illud  nou  praesti- 
tum  increpantem  et  sgstertia  decem  reposcentem  regessit  atrocia  dura- 
que  uerba.  uicem  igitur  reddidit  poeta  publice,  ut  uidetur,  proponens 
hoc  epigramma,  quo  lenonem  de  comitate  necessaria  edocet  simul  et 
pecuniam  refiagitat.  'sodes'  (si  audes,  auidus  es,  Cic.  or.  45,  154),  h.  e. 
si  placet,  sis,  sollemne  est  comicis  (interpp.  ad  Ter.  Andr.  I  1,  58)  eisque 
qui  sermone  familiari  ntuntur  in  precibus  iussisque,  unde  cum  impera- 
tiuo  fere  semper  iungitur.  —  2.  deinde  esto  qnamuis  saenns  et  indo- 
mitus.  tum,  si  reddideris,  per  me  licet  sis  quantumuis  (ad  XII  5)  ferox 
et  inmoderatus  (Plaut.  trin.  III  3,  23  indom.  adulescens ,  Ouid.  ex  P.  II 
2,  3).  —  3.  si  te  nummi  delectant.  si  amplius  ex  quaestu  lenonio  uis 
sacculum  replere.  Mart.  XI  70,  7  si  te  delectat  numerata  pccunia.  — 
4.  leno  esse  atque  idem  s.  et  ind.  simul  (de  4dem'  cf.  supra 
ad     XXII     3)     et     lenonis     quaestum    exercere     et     toruum     minacem- 


CIV  1—4.    CV  1.  593 

que  esse;  utrumque  enim  coniungi  nequit;  primum  lenonis  officinm  est 
comitas  submissa  humilisque.  more  sibi  fiiniiliari  (LXXXII,  XCII)  utrum- 
qne  distichon  poeta  eisdem  uerbis  finit. 

CIV. 

1.  Cretlis  ine  potuisse  iiieae  uialedicere  uitae.  agitur  hic  de 
2>ublico  quodam  conuicio  (coi'ara  aliis  facto) ,  quod  Catullura  in  amasiam 
iecisse  incertum  quo  iure  arguerat  aemulus  quidam,  non  de  eis  male- 
dictis,  quibus  intra  semet  poeta  amori  reluctans  deprecatur  Lesbiam 
(XCII).  nam  haec  utique  dicitur  in  u.  2,  3.  qui  fuerit  aemulus  ille, 
latet;  nam  rairo  modo  nomen  eius,  quem  refutat  adgreditui-que  hoc  epi- 
grammation,  tacetur.  hoc  ex  c.  LX  et  LXXI  utpote  lacunosis  corruptis- 
que  non  posse  defeudi,  et  iam  uidimus  et  ultro  elucet,  siquidem  uis 
inuectiuae  funditus  perit  omisso  eius  qui  inpugnatur  nomine  et  per- 
suasum  habeo,  'uitae',  etsi  est  usitatum  etiam  Catullo  (LXVIIl'^  115),  tamen 
repositum  esse  a  librario  subtiliorem  illius  'meae'  usum  (cf.  ad  LXVIIP  78) 
neglegente.  quodsi  comparato  c.  LXXXII  2  cum  u.  2  certo  concludere 
liceret,  hoc  quoque  carmeu  ad  Quintium  pertinere,  proponerem  'meae 
maledicere,  Quinti';  nunc  quoduis  aliud  nomen  (uelut  'Victi',  XCVIII) 
latere  non  minore  cum  im-e  statueris.  nam  seutimus  facile,  ob  u.  3  hos 
uersus  non  ad  Aufilenam  ijosse  spectare  (cf.  contra  LXXXII);  ncc  parua 
illa  in  u.  2  eimilitudo  ut  de  Quintio  cogitemus  cogit.  —  2.  ambobus  . . 
oculis.  Apul.  apol.  9  lioc  mihi  uos  eritis,  quod  cluo  sunt  ociili.  cf.  ad 
III  6.  —  3.  uon  potui;  uec,  si  possem,  taui  perdite  auiarem.  Ellisius 
cp.  Ter.  Ad.  111  4,  13,  Plin.  epist.  IX  31,  2  neutrum  possum  satis.  et  si 
possem,  timerem.  'nec',  nec  uero.  cf.  XLV  3.  —  4.  sed  tn  cum  Tap- 
ponc  omnia  monstra  facis.  Tapponis  cognomen  saepius  obuium  tam 
in  titulis  (CIL.  I  1458,  Orell.  3827)  quam  apud  Liuium  (ut  XXXV  10); 
quis  hic  dicatur,  nescitur.  Quintius  igitur  siue  quicumque  alius  et  (ad 
LXII  61)  hic  Tappo  ex  dicto  fortasse  iocoso  poetae  summum  in  ama- 
tam  conuicium  fecerant;  recte  enim  Scaliger  -uerba  'o.  m.  f.'  accepit 
ndvta  tsQaxoloysig  (-noisig) ;  Doeringius  cp.  Cic.  ad  Att.  IV  7,  1  inera 
monstra  nuntiarat  (Tusc.  IV  24,  54  monstra  dicere);  cf.  et  Lucil.  XXVII 
42  M.  sumvia  omnia  fecerim  ima.  simul  tamen  sane  subest  notatio  ob- 
scenae  inter  homines  istos  consuetudinis:  libidinem  monstruosam  extre- 
mam  exercere  dicuntur;  sic  in  carmine  de  Sodoma  21  pulsahant  caehim 
inuidia  communia  monslra  ex  LMuelleri  emendatione. 

CV. 
1.  Mentula  conatur  Pipleium  scaudere  montem.  Mamurra  (ad 
XCIV)  inuitis  Musis  poemata  faciens  (LVII  7)  castigatur.  schol.  Callim. 
Del.  7  nifinXtiuv,  OQog  ©paxjjs  lsqov  Movowv,  schol.  Apoll.  Rh.  1  25 
UifinlsKxg  %aiQiov  xara  TliiQLav  oi  l>£  OQog  ©Qciyirjg'  ov  Ss  y.Qi]vrjv  nat 
xwfirjv  IIi^Qiag  (Strabo  p.  330,  410,  471;  HDeitersius  libelli  de  Musis 
p.  8).     ceterum   Romani   hoc   nomen    extrita  'm'    littera   ad.sumpserunt: 

Cattti,i.us  ed.  Baehrens.    II.  38 


594  CV  2.     CVI  1-2.     CVII  1—2. 

Varr.  d.  1.  1.  VII  20  'piplaeides'  habet  Florentinus,  Paul.  Festi  p.  212 
"■peptaeides'  boni  codd. ,  Tiplea'  eidem  Hor.  od.  I  26,  9  (cf.  et  Stat. 
silu.  I  4,  26,  Mart.  XI  3,  1);  et  hinc  apud  Hesychium  s.  u.  legitur  forma 
breuior,  in  qua  Catullus  praeterea  'ei'  siue  'i'  pro  'e'  adhibuit  (unde 
explicandum  quod  V  habet  'pipileium' :  est  'pipleium'  suprascripta  'i' 
in  'piplium'  correctum).  Enn.  ann.  223  V.  neque  Mtisarum  scopulos  qids- 
quam  superarat,  Prop.  IIIl,  17  opus  Jioc  de  monte  sororum.  —  2.  Musae 
fiircillis  praecipitem  eiciiint.  dictio  prouerbialis :  Hor.  epist.  I  10,  24 
naturam  expellas  furca,  ubi  Lambinus  cp.  Cic.  ad  Att.  XVI  2,  4  quoniam 
furcilla  extrudimur  et  Arist.  pacis  638  et  Lucian.  Tim.  12;  cf.  et  Colum. 
II  10,  13  haculis  furcillisue  contundant:  indignatae  Pierides  ignominiose 
uisitatorem  inportunum  quam  celerrime  abigunt  de  sacris  locis  (Cic.  p. 
Caec.  21,  60  praecipitem  agere  de  fundo,  Liu.  XLIV  56  praecipites  castris 
agere). 

CVI. 
1.  Cnm  piiero  bello  praeconem  qui  uidet  esse.  praeconis  uoce 
in  auctionibus  maxime  (cf.  et  Pauly,  Encycl.  real.  VI  p.  3)  utebantur 
Bomani  tam  publice  quam  priuatim;  Cic.  d.  n.  d.  III  34,  84  per  prae- 
conem  uendidisse,  Hor.  a.  p.  419.  'cum  aliquo  esse'  (et  'esse'  nunc  con- 
stat  lectum  fuisse  in  V,  unde  coniecturae  omnes  fiunt  superfluae)  ualet 
'una  cum  aliquo  uersari,  simul  esse',  ut  ex.  gr.  Tib.  I  1,  57.  iam  si 
poeta  per  uias  ambulans  forte  uidisset  uenustnm  quendam  puerum  cum 
homine  praeconis  munus  exercente  familiariter  uersari,  uix  rem  non 
nimis  mirificam  esset  persecutus:  proprias  carminum  causas  semper  esse 
Catullo  recte  perspiciens  Westphalius  [p.  203]  bene  cogitauit  de  luuentio, 
quocum  Furium  simul  esse  et  iocari  doluit  in  c.  XXI  5  poeta.  quam- 
quam  in  ceteris  a  Westphalio  dissentio.  nimirum  Furius  gloriandi  causa 
pulchellum  comitem  amicis  notisque  obuiis  praedicauerat  uoce  alta  (Cic. 
p.  Arch.  10,  24  praeco  uirtutis).  —  2.  quld  credat  nisi  se  uendere 
discnpere.  Caluus  fr.  18  M.  quid  credas  hunc  sihi  uelle?  uulgo  supplent 
""puerum';  sed  grammatica  unum  agnoscit  subiectum:  praeco  nimiruiu 
optat  se  uendere,  h.  e.  ut  equidem  intei'i)retor ,  se  iactare  et  praedicare 
(gloriari);  cf.  Hor.  epist.  II  1,  75  uenditque  poema  (ibique  interpp.).  'se' 
praepositum  igitur  ualet  'se  ipsum'.  quamquam  potest  simul  hoc  am- 
biguitatis  subesse,  ut  puer  se  per  praeconem  illum  uendere  uelle  dicatur, 
tecta  cum  luuentii  reprehensione.  ''discup.',  ualde  cupere  (cf.  'disperire, 
dispudet,  distaedet'),  ut  Plaut.  trin.  IV  2,  87  et  Cic.  ad  fam.  VIII  15,  2. 
bilem  mouerat  poetae  Furius  pueri  amorem  ostentans  iactansque. 

CVII. 

1,  2.  Si  quid  quid  cupido  optantique  obtigit  umquam  insperanti, 
hoc  est  gratum  animo  proprie.  uulgo  hic  pro  'quidquid',  quod  nihili 
est,  scribunt  'quicquam'  secundum  CIl  1,  ubi  uide.  hic  cum  solummodo 
"^si  quid  . .  hoc'    habet  locum ,   iam   olim  Itali  'si  quis   quid  .  .  obtulit' 


CVII  3.  595 

proposuere;  melins  ORibbeckius  [lahnii  ann.  uol.  85  p.  378]  dedit  'si 
quoi  quid',  utpote  in  sententia  generali  'quoi'  optime  adici  intellegens; 
nisi  quod  nec  snbiectum  ubique  praecedens  postponi  (cf.  ex.  gr.  Caes. 
b.  g.  V  58,  4  neu  quis  quem  uulneret,  Nepos  Paus.  4,  4  si  quis  quid 
loquereiur)  nec  'quoi'  a  suo  ''cupido'  diuelli  debuit.  et  eadem  cum 
mutationis  lenitate  elicitur  ^si  quid  quoi'.  recte  autem  Itali  hiatum 
utique  intolerabilem  remouerunt  scribendo  'cupidoq.  optantique'  (Q  ante 
0  periit):  egregie  sj^nonymis  cumulatis  accedentes  per  polysyndeton 
copulae  ardentissimum  animi  uotum  exprimunt.  ceterum  non  dubium 
est,  quin  adlitteratio  magis  etiam  perspicua  fuerit  olim,  ipsum  Catullum 
'optantique  optigit'  scripsisse  cum  oppido  sit  probabile.  facillime  autem 
ex  'quid'  praecedente  obiectum  illorum  ^cup.  opt.'  mente  subintellegi- 
mus.  'insperati'  uoluit  Heinsius.  sed  notus  est  usus  participii  'inspe- 
rans'  (=  non  sperans,  quocum  cf.  ex.  gr.  'indicens'  et  'inficiens': 
FHaasii  praelectt.  I  p.  125)  cum  aliis  ex  locis,  tum  ex  Cic.  de  or.  I  21,  96 
imperanti  inilii  et  Coitae,  sed  ualde  optanti  utrique  nostrum  cecidit.  post- 
ponitur  autem  haec  uox,  ut  quae  omnem  enuntiati  uim  habeat;  Ter. 
Phorm.  II  1,  16  quidquid  praetcr  spem  eimiiat,  onine  id  deputare  esse  in 
lucro.  'hoc',  quod  ad  totum  colon  prius  respicit,  iterum  cum  ui  pro- 
nuntia.  'gratum  proprie',  prae  ceteris  (praecipue)  iucundum,  quasi  haec 
laetitia  nil  commune  cum  uulgari  aliquo  gaudio  habens  proprii  et  pecu- 
liaris  sit  generis;  Quintil.  XI  1,  114  mira  sermonis,  cuius  proprie  stu- 
diosus  erat,  elegantia,  Kritzius  ad  Vell.  Pat.  II  9,  2;  sine  dubio  erat  dictio 
sermonis  familiaris.  —  3.  quare  hoc  est  gratum  uobis  quoque  carius 
auro.  ex  sententia  generali  quod  ad  suas  res  redundat  C.  profert  cum 
apta  gradatione:  ergo  non  solum  gratum  est,  sed  etiam  auro  non  redimen- 
dum,  quod  eqs.  Tib.  I  8,  31  carior  est  auro  iuuenis,  Onid.  met.  VIII 
79  illa  mihi  est  auro  pretiosior  (Ellisius  cp.  Aesch.  Choeph.  372).  sed 
obscura  est  media  uersus  pars,  cum  nuda  uox  'quoque'  nusquam  con- 
tineat  gradationem  (=  sed  etiam),  sed  id  uerbum,  cui  postponitui', 
efferat.  unde,  siue  post  ^gi-atum'  siue  post  'nobis'  comma  ponis,  quod 
latinum  sit  et  iustam  sententiam  praebeat  non  lucraris.  quod  AStatius 
proposuit  'nobisque  hoc  carius',  quem  Hauptius  op.  I  p.  63  cum  suo 
'nobi?que  est  c'  secutus  est,  id  reiectaneum  est  propterea  quod  figurae 
uTco  y.oLvov  usum  hunc  artificiosum  non  nouit  CatuUus.  simplicius 
"■nobis,  quin'  Doeringius,  'nobis,  hoc'  Froehlichius,  "^est  nobis  gratum- 
que  et  carius'  GHermannus  coniecere,  sed  magno  omnes  molimiue,  ut 
taceam  EUisianum  'Lydo  quoque'  et  figmenta  recentiora.  ego  in  'nobis', 
quod  ante  id  quod  sequitnr  'mi',  etsi  non  uitiose,  at  superflue  tamen 
languideque  addi  uidetur,  ut  olim  ita  nunc  sedem  uitii  latere  puto;  et 
apte  ad  'auro'  attributum  accedere  ratus  comparansque  Tib.  I  9,  31 
nullo  te  diuiiis  auri  pondere  et  Ouid.  ex  P.  II  8,  5  oninique  heatius  auro 
scripsi  'quouis  quoque  carius  auro'.  nam  ut  'quoque'  recte  ad  'quouis' 
pertinet,  sic  totum  hoc  membrum  per  asyndeton  gradationis  accedit 
priori.      'quiuis'    autem    pro    loci   conexu  adaequare  posse  id  quod  est 

38* 


596  CVII  4-8. 

'quantusuis',  cum  ratio  facile  euincit,  tum  usus  demonstrat,  siquidem 
apud  Caes.  b.  g.  IV  2 ,  5  ad  quemuis  numerum  epliipinatorum  equitum 
quamuis  pauci  adire  quid  uox  ualeat  ostendit  ''quamuis'  oppositum.  — 
4.  quod  te  restituis,  Lesbia,  lui  cupido.  te  reconcilias  mecum;  cf. 
ad  XXXVI  4.  —  et  laetitiae  plenus  haec  repetit  u.  5  iterum  cum  grada- 
tione,  non  solum  adiecto  'atque  iusperanti'  (facile  autem  ex  hoc  uersu 
ibi  supplemus  'mi'),  quo  ad  posita  in  u.  2  respicit,  sed  etiam  his  ad- 
ditis:  —  5,  6.  ipsa  refers  te  uobis:  o  lucem  candidiore  nota.  uox 
pouderis  plena  'ipsa'  ualet  'tua  sponte',  ut  LXIII  56,  LXIV  81,  Aen. 
VI  146;  recte  ante  'ipsa'  interpunxerunt ,  alioquin  ciim  male  'cupido 
atque  insperanti',  scil.  mihi,  et  'nobis'  coeant,  quod  non  recte  alienis 
defendit  Hertzbergius  quaestt.  Prop.  p.  121.  'te'  tam  ad  'restituis' 
spectat  quam  ad  'refers',  quocum  cf  Prop.  I  18,  11  sic  mihi  te  referas 
leuis  (te  mihi  reddas,  restituas).  in  exclamatione  per  asyndeton  con- 
secutiuum  adiecta  'o.  1.  c.  n.'  (de  'o'  accusatiuom  regente  cf  supra 
ad  III  16)  non  subintellegendum  est  ''insigniendum',  quod  nullo  pacto 
licet.  omninoque  cauendum  est  ne  fraudem  tibi  faciat  comparatus  locus 
LXVIII^  108,  ubi  sententia  tantummodo  in  uniuersum  eadem,  sed 
uerba  ualde  discrepantia  a  nostro  habentur  loco,  in  quo  duae  locutiones 
sunt  confusae.  diem  felicem  uocabant  'candidum'  (VIII  3);  porro  quid- 
quid  praecellit  aliquantulum  uulgaribus,  'melioris  notae'  esse  dicebatur 
(cf.  ad  LXVIII*  28).  sed  in  hac  locutione  utique  non  est  locus  nudo 
ablatiuo;  sed  res  aliqua  aut  'melioris  notae'  aut  ''e  (ex,  de)  meliore 
nota'  est.  unde  cum  V  habeat  'luce',  hoc  ex  'luce  e'  corruptum  puto: 
'o  lucem  e  candidiore  nota'.  cf  ad  u.  sq.  —  7.  quis  me  uno  uiuit 
felicior.  Plaut.  Curc.  141  qui  me  in  terra  aeque  fortunatus  erit? ,  Ter. 
Eun.  V  9,  1  ecquis  me  uiuit  hodie  fortunatior?  noto  autem  usu  ad  'me' 
elferendum  adicitur  'uno' :  Hor.  epist.  II  2,  157  uiueret  in  terris  te  si- 
quis  auarior  uno,  Verg.  epigr.  4,  9  quis  te  . .  loquitur  iucundior  uno.  — 
7,  8.  aut  ma^is  liac   e  optandus  uita  dicere  quis  poterit2     ita  0, 

me 

contra  G  'magis  me  est':  in  V  nimirum  scriptum  erat  'magis  hac  e'. 
quid  autem  sibi  uult  'me'  suprascriptum  ?  estne  glossa  truncata  'mea'? 
ego  potius  putauerim,  litterulas  illas  in  fiue  uersus  praecedentis  uua 
cum  signo  quodam  fuisse  adscriptas,  ad  'luce'  esse  addendum  'm  e' 
significantes:  supra  'hac  est'  positas  ad  hunc  uersum  pertinere  putauit 
is  qui  G  exarauit.  a  libri  igitur  0,  qui  hic  ut  alias  neglexit  ea  quae 
non  in  textu  exemplaris  legebautur,  scriptura  'hac  e'  proficiscendum  est 
iu  emendatione  loci  nube  coniecturarum  obruti.  interpungendo  prisci 
editores  succurrere  se  posse  putabant:  'magis  hac  est  (est  me)  optandus 
uita?  dicere  quis  poterit?'  (quibus  ex  parte  IVossius  'magis  esse  optan- 
dus  uita'  et  Heysius  'magi  me  esse  o.  u.'  conicientes  accessere);  sed 
nemo  umquam  'aliquis  optatur  uita'  fando  audiuit.  uoluerunt  porro 
Auantius  'magis  esse  optandum  uita  d.  q.  p.?',  BGruarinus  'magis  hac 
quid  optaudum  uita  d.  q.  p.',  AStatius  'magi  me  esse  optandum  in  u. 
d,  q.  p.' :  commenta  desperantium   potius   quam   quid  latinitas   et  sana 


CVllI  1.  597 

constructio  postulet  obseruautium  sunt  (ueluti  uiale  'magis'  pro  'plus' 
positum  est).  Casaubonus  'mage  uostra  ('magis  hace'  llibbeckius)  optau- 
dam  uita',  Dousa  pator  'm.  ista  hac  optandam  uitam',  editor  Canta- 
bi-igieusius  a.  1702  'mage  uostra  bac  optandam  uitam  ducere',  denique 
Lacbmauuus  (ut  iam  alia  commenta  adferre  parcam)  "'magis  hac  ros 
optandas  uita'  coniecere.  iu  quibus  omnibus,  quod  simplicem  CatuUi 
stilum  deceat  et  artificiis  careat,  uou  reperies;  nisi  quod  editori  Canta- 
brigiensi  aliquid  subolebat.  eteuim  haec  temporis  praesentis  (^uiuif) 
et  futuri  ('poterit')  oppositio  hanc  senteutiam  reddit  necessariam:  nemo 
me  est  boatior,  nemo  umquam  se  beatiorcm  praedicabit  (ego  omnium 
qui  sunt  et  qui  erunt  felicissimus  sum).  itaque  misellum  uerbum  'di- 
cere',  quod  quidquid  temptas  ludit  te  nugas  spernentem,  cedat  aut  in 
'ducere'  aut  in  ''degere'.  et  hoc  uitio  inlato  librarius  pro  sua  latinitatis 
scientia  transmutauit  cetera.  digna  igitur  restituamus  manu  fortiore 
poetae  nostro  sic:  'aut  magis  hace  optandam  uitam  degere  quis  pote- 
rit?',  quae  magis  quam  haec  mea  expetenda  sit.  Ter.  Phorm.  I  3,  12 
nam  tua  quidan  hcrcle  ccrte  uita  haec  cxpetenda  optandaque. 

CVIII. 

1.  Si,  Coiuini,  popiili  arbitrio.  sic  egregie  restitueruut  Guarinus 
et  AStatius  id  quod  iu  V  legitur  ''Sic  homini  popuhxri  arbitrio'  (syllaba 
'ar'  per  dittographiam  est  repetita).  Cominium  Lipsius  [uar.  lectt.  III  5] 
iutellexit  dici  eum,  quem  ex  Ciceronis  Corneliana  nouimus.  Asconius 
p.  52,  13  edit.  Berol.  reum  Cornelium  duo  fratres  Cominii  lege  Cornelia 
de  maiestate  fecerunt:  dctulit  nomen  Publius,  subscripsit  Gaius.  ct  cum 
P.  Cassius  praetor  dccimo  dic ,  ut  mos  est,  adcsse  iussisset  eoque  die  ipse 
non  adfuisset . .  . ,  circumuenti  sunt  ante  tribunal  eius  accusatores  a  notis 
operarum  ducibus,  ita  ut  mors  intentaretur ,  si  mox  [?]  non  desisterent; 
quam  perniciem  uix  effugerunt  interuentu  consulum,  qui  aduocati  reo 
desccnderant.  et  cum  in  scalas  quasdam  Cominii  fugissent,  clausi  in 
noctcm  ibi  se  occultauerunt ,  deinde  per  tecta  uicinarum  acdium  profuge- 
runt  ex  urbe.  postero  die  cum  P.  Cassius  adsedisset  et  citati  accusatores 
non  adesscnt,  excmptum  nomen  est  de  reis  Corneli;  Cominii  autem 
magna  infamia  flagrauerunt  uendidisse  silentium  magna  pecunia.  uidetur 
autem  P.  Cominius,  qui  mox  ibidem  (p.  53,  5;  cf.  et  Cic.  Brut.  78,  270) 
solus  uominatur,  fratre  tautum  administro  usus  maxime  inuidia  flagrasse, 
ut  hunc  oppido  probabile  sit  inpuguari  a  Catullo.  qui  siue  dubio  in 
propria  causa  ab  homine  isto  lacessitus  est,  quamquam  ea  latet.  nam 
iuprobabili  plane  ratione  Cornelium  c.  CII  conmemoratum  eum  esse, 
quem  P.  Cominius  reum  fecerit,  sumpsit  Schwabius  q.  C.  p.  320:  tem- 
poiis  ratio  (annis  quippe  66  et  65  causa  Corueliana  locum  habuit)  quam 
maximo  repugnat.  sed  commendat  Lipsii  opiuiouem  odium  in  Comi- 
nium  populi,  qui,  si  ad  suam  lubidinem  agere  possit,  iauisum  accu- 
satorem   cupiat   ad  plures  abire    sub  poena-  iam  in    sqq.    descripta.    — 


598  CVIII  2-6.     CIX  1—4. 

tua  caua  seuectus.  LXI  155  cana  anilitas]  eodem  modo  abstractum 
pro  concreto  habet  etiam  Lygdam.  3,  8.  cani  crines,  alias  hono- 
rati,  hic  ad  augeudam  turpitudinem  feciunt,  cnius  causam  aperit:  — 
2.  spurcata  impuris  moribus.  uerba  translate  adhibita  putes,  maxime 
de  auaritia  et  i;enalitate.  —  3,  4.  uou  equidem  dubito,  quiu  primum 
iuimica  bonorum  liugua  execta  auido  sit  data  uulturio.  Aen.  VII  311 
clubitem  haud  equidem.  ante  omnia  ('primum')  accusatoris  perosi,  cui 
Cicero  amicus  1.  1.  acre  dicendi  gemis  tribuit,  lingua  execabitur  utpote 
uoxia  et  periculosa  probis  hominibus  (Dirae  83  inimica  boni  semper  dis- 
cordia  ciuis)  et  proicietur  uolturi  praedam  captanti  (LXVIII^  84,  Ouid. 
tr.  I  6,  11  edax  uoltur)  eo  poenae  genere,  de  quo  cf.  Lambinus  ad  Hor. 
epod.  5,  99.  neque  enim  dubitari  potest  quin  uere  Itali  'exercta'  in  0 
obuium,  h.  e.  ^exerta'  (ut  habet  Gt)  cum  suprascripta  ''c'  littera,  cor- 
rexerint  in  'execta';  iam  Vulpius  cp.  Cic.  p.  Cluent.  66,  187  Stratonem .  . 
in  crucem  essc  actum  execta  scitote  lingua.  'sit  data',  quam  celerrime 
detur;  Ellisius  cp.  Sen.  de  ira  II  21,  10  non  dubito  quin  citius  iMtrem 
imitatus  sit  quam  Platonem.  —  5.  elTossos  oculos  uoret  atro  gutture 
coruus.  tum  populus  cadauer  relinquat  dilaniandum  uolucribus  feris- 
que.  notum  est  (cf.  ex.  gr.  Salomon.  prouerb.  30,  17)  proprium  esse 
coruorum  (quibus  ipsis  conueniens  attributum  hic  ad  angendam  atroci- 
tatem  transfertur  ad  guttur),  efFodere  oculos.  Plaut.  Aul.  I  1,  14  oculos 
liercle  ego  istos,  inproba,  ecfodiam  tibi  et  saepius.  —  6.  iutestiua  caues, 
cetera  membra  lupi.  cf.  Hor.  epod.  17,  12;  AStatius  cp.  Ouid.  Ib. 
167  sqq.  (qui  locus  fortasse  CatulU  recordationem  continet)  unguibus  et 
rostro  tardus  traliet  ilia  uultur,  et  scindent  auidi  perfida  corda  canes;  de- 
que  tuo  fiet,  licet  hac  sis  laude  superbus,  insatiabilibus  corpore  rixa  lupis, 

CIX. 

1,  2.  locuudum,  mea  uita,  mihi  proponis  amorem  huuc  nostrum 
iuter  nos  perpetuumque  fore.  'proponis',  promittis,  ut  Vell.  Pat.  II 
6,  5  pretium  se  daturum  idque  auro  repensurum  proposuit\  quocum  artius 
coniunge  'iocundum'  (=  rem  gratam  acceptamque);  ad  haec  autem  ep- 
exegetice  accedunt  reliqua:  scilicet  fore  'inter  nos',  hoc  est,  mutuum 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  449)  et  in  omne  tempus  duraturum  hunc  amorem. 
simul  illi  'inter  nos'  inest  haec  notio  'exclusis  aliis  amatoribus'.  sufifecit 
deinde  aut  'hunc  amorem'  (Hor.  epod.  15,  10  fore  hunc  aiiiorem  mutuum) 
aut  'nostrum  amorem' ;  sed  inuenitur  aliquando  demonstratiuum  ''hic' 
coniunctum  cum  pronomine  aliquo  possessiuo,  ut  Ter.  Eun.  II  3,  50  in 
hanc  nostram  plateam  et  Andr.  III  2,  30  opinionem  hanc  tuam  (Bentl.  ad 
Hor.  ep.  II  1,  18,  Hessius  ad  Tac.  dial.  4);  uidetur  poeta  hic  respicere 
Lesbiae  se  restituentis  ultro  (c.  CVII)  epistulam,  ut  ^hunc'  fere  ualeat 
'quem  mihi  offers'.  —  3.  dei  niagui,  facite  ut  u.  p.  possit.  de  excla- 
matione  'd.  m.'  hic  ueram  inuocationem  coutinente  cf.  ad  XIV  12,  de 
'facite  (=  date)  ut'  LXIV  231.  ''possit',  ualeat;  a  nemine  temptata  ab- 
hinc  fidem  seruet.  —  4.  ntiyae  id  sincere  dicat  et  ex  animo.    'sincere', 


CIX  5-6.     CX  1-2.  599 

simpliciter  et  siue  fallacia,  ut  Ter.  Euu.  1  2,  97  si  istuc  crederem  sincere 
dici;  ''ex  auimo',  ingeuue  (oppos.  'simulate',  Cic.  d.  u.  d.  II  67,  168), 
ut  Ter.  Eun.  I  2,  95  utinam  istuc  uerbum  ex  animo  ac  uere  diceres.  — 
5.  tota  perducere  uita.  respectu  illius  'perpetuum',  per  omne  uitae 
tempus  continuare.  quamquam  uerum  est,  alibi  semper  addi  terminum, 
ad  quem  res  continuando  ducatur  (Liuius  XXXVI  23  oppugnatio  ad 
noctem  perducta)\  et  dubium  sane  est,  num  hic  terminus  illi  'tota  uita' 
iuesse  possit.  unde  Lachmanuus  ad  Lucr.  p.  367  adsentiebatur  Italis 
unius  cum  uirgulae  mutatione  reponentibus  'producere' ;  quod  uerbum 
'in  longum  trabere'  indicans  et  ipsum  parum  aptum  est.  lubentius 
credo,  Catulli  esse  'traducere'  (cf.  Tib.  11,5)  uel  'totam  per  ducere 
uitam'.  —  6.  aeternum  lioc  sauctae  foedus  amicitiae.  ut  Ouid.  trist. 
III  6,  1  foedus  amicitiae  .  .  nostrac;  et  similiter  'foedus  amoris,  lecti, 
patrocinii,  scelerum'.  dicitur  hic  'amicitia'  nomine  honesto  quidem  pro  eo 
quod  est  'amor'  (XCVI  4),  sed  eadem  inepto  omnino  epitheto  audit  'sancta' 
siue  pura  castaque,  qualem  praedicare  eam  nec  CatuUo  licuit.  nam  in- 
uiolati  status  significatio  huic  quidem  locutioni  minime  inest,  quem- 
admodum  in  illo  'sanctam  fidem'  LXXVI  3.  V  habet  'sancte',  quod 
recipieudum  duco:  'cum  fide  probeque  continuare',  ut  habet  Cic.  ad 
fam.  V  8,  5  meque  ea  quae  tibi  promitto  . .  sanctissime  esse  obseruaturum. 
uulgatam  lectionem  'aeternum'  etsi  interpretaris  'perpetuum'  (Ter.  Eun. 
V  2,  33  aetcrnam  inter  nos  gratiam  fore),  tamen  hoc  ipsum  nimium  est, 
perpetuitatis  notione  iam  in  priore  uersu  expressa;  et  si  in  hoc  fine 
poeta  iusiurandum  a  Lesbia  sibi  datum  respicit,  eum  nunc  alterum 
summique  momenti  promissum,  mutuom  nimirum  hunc  amorem  fore,  eo 
magis  opoi'tet  tangere,  quod  ex  sua  parte  numquam  hoc  foedus  ruptum 
iri  bene  ille  sentit.  unde  suo  iure  Itali  restituerunt  'alternum'  (semper 
hac  uoculae  fluctuant  in  libris  mss.);  nisi  quod  optimus  codex  0  'eterne' 
praebens  nobis  est  auctor  reponeudi  ^alternae',  siquidem  rectius  fortius- 
que  'alterna'  dicitur  amicitia  quam  foedus.  —  scriptum  est  hoc  carmen 
paulo  post  CVII, 

CX. 

1.  Aufileua,  bonae  semper  laudantur  amicae.  de  Aufilena,  puella 
Veronensi,  cf.  ad  C,  unde  eam  fuisse  Quintii  amores  discimus;  cf.  supra 
p.  37.  'b.  a.',  sxatQcii  probae,  ingenuae,  ad  pretium  constitutum  prompte 
prostantes  nec  praeterea  quidquam  molestiae  parantes;  similiter  Tib.  II 
4,  45  at  bona  quae  nec  auara  fuit,  ubi  "^uec  auara'  explicat  'bona' 
(rapax  ibid.  31  'mala'  audit).  falsum  est,  quod  uulgo  dicunt,  significari 
eam  quae  nou  aere  amet  et  uiro  contenta  uiuat  solo;  nam  'amica' 
semper  concubinae  notione  in  his  rebus  utitur.  —  2.  accipiunt  pretium) 
quae  facere  instituuut.  certa  enim  pecunia  eis,  quae  ex  corpore 
quaestum  faciunt,  exsoluitur.  habet  ''acc'  praemissum  fortiter  hanc  uim, 
ut  praeterea  nil  eas  incommodi  parare  amatoribus  significet.  'pretium' 
etiam  ad  'facere'  spectat  (Plaut.  Pers.  IV  4,  37  fac  pretitim),  nisi  forte 


600  CX  3-7. 

hoc  uerbum  ita  ut  u.  5  est  intellegendum ;   cf.  et  Ter.  Andr.  I  1 ,  49  et 
52;    'iustituere'    (incipere,    de   meretricula  quaestum  occipiente)    dicitur 
similiter  ut  'uitam  (genus  uitae),  rationem,  artem,  sim.  instituere';  Ter. 
Eun.  prol.  19  ita  ut  facere  instituit.  —  3,  4.   tu,  quod  proniisti  uiihi 
quod  uieutita  iuiuiica  es;  quod  uec  das  et  fers,  turpe  facis  faciuus. 
tu  uero  non  es  bona   amica,   sed  potius   et  iuimica  et  foede  rapax,     in 
uerbis  hexametri   difficilibus  duplex   interpungendi  ratio   inita  est.     aut 
enim  ante  'inimica'  comma  ponunt  sic   explicantes  'quod    id  quod  mihi 
promisisti  mentita  es'  (qua  in  ratione  praeter   contortam  conlocationem 
displicet,  quod  'es'  ex  altera  'iuimica  es'  etiam  ad  'mentita'  suppletur 
durissime   et    contra    Catulli   usum)    aut    'promisti,    mihi    quod   mentita 
iuimica  es'  coniungunt  ita  ut  iam  notio  principalis  'tu  inimica  es'  plane 
delitescat  prae  illo  iam  elato  'tu   mihi  mentita  es'.     nam,  ut  oppositus 
u.  4  aperte   ostendit,   requiritur   hoce  'tu   contra,   quod  auimo   mendaci 
mihi    noctem    es    pollicita,  propterea    es   inimica'.     quodsi  intellexeris, 
'mentita'  esse  participium  (et  mentiendi  uerbum  sollemne  de  amicabus 
promisso  non  stantibus:  Prop.  II  17,  1   mentiri   noctem,  promisso  duccre 
amantem,  lioc  erit  infectas  sanyuine  lidbcre  manus,  Hor.  epist.  I  1,  20), 
iam  hoc  ultro  perspicis,  tam  ob  perspicuitatem   totius  uersus  quam  ob 
concinnitatem  (u.  4)  melius  abesse  alterum  'quod'.    unde  Y  'promisisti' 
praebentem   sequi  placet  scribendo   'tu,  promisisti  mihi    quod  mentita, 
inimica  es' :  in  quibus  uerbis  ''quod'  traiectum   esse  significaturus  libra- 
rius  quidam   alterum   'quod'  ante  'promisisti.'    supra  uersum   adscripsit. 
pergitur:  porro  quia  nec  promissam  noctem  praebes  et  tamen  pecuniam 
acceptam  aufers,  scelesta  es.     'dare'  tam  in  uiris  quam  in  feminis  ab- 
solute  positum   (unde  u.  6    aliter   accipe   'data')   peculiari  utitur  signi- 
ficatione:    Ouid.  a.  a.  III  462   si  dederint   (uiri  pretium),    et   uos  gaudia 
pacta  datc,  Priap.  50,  2   fucosissima  me  puella  ludit  et  nec  dat  mihi  nec 
negat  daturam.     'ferre'  autem  cum    et  'rapere'  ualere  ncsciret  librarius, 
in  Y  scriptum   est  sine   sensu  *nec  fers'.     nec  minus  male   pro   'turpe', 
quod    Froehlichius    inuenit,    ibi    extat    "'saepe' :    agitur    tautummodo   de 
Aufilenae  unico  iu  Catullum  scelere;  et  illud  'fac.  fac'  (cf.  ad  LXXXI  6) 
requirit  attributum,   ut  Plaut.  Bacch.  IV  4,  31   facinus  facere  tam  ma- 
Jum.  —  5.  aut  facere  iugeuuae  est   aut  uou  prouiisse  pudicae,  Aufl- 
leua,  fuit.    nam  aut,  si  matrona  honesta  esse  uoluisti  nec  omnino  inter 
amicas  numerari,  polliceri  non  debuisti  aut,  si  bona  probaque  amica  esse 
uis,  a  pollicito  stare  debes.   nam  'ing.'  est  fere  synonymum  illius  'bonae', 
designans  eam  quae   fidem  seruat  facitque   id   quod  facere  in   se  recepit 
(germanice   'anstaendig').     'facere'    autem  seusu    obsceno    non  solum  de 
uiro  et  de  duobus  amantibus  (Petron.  86),  sed  etiam  de  muliere  coitum 
patiente    dicitur,    ut  Ouid.   am.   III  4,   4.     'promisse',    ad  XIV   14.    — 
6,  7.  sed  data  corripere  fraudaudo  offlciuui,  plus   quaui  meretricis 
auarae  est.     sed  acceptum  munus  (Plaut.  Pseud.  I  3,  72,  Prop.  III  15,  6 
heu  nullis  capta  Lycinna   dutis  et  saepius)    rapaciter  auferre,   dum  de- 
cipis   amantem  re  pro  nummis  in  te   recepta,   id   uero    conuenit   scorto 


CX  8.     CXl  1-4.  601 

supra  fas  auaro  (non  bono).  ad  'plus  quam'  cf.  Liu.  XXT  2,  4  opes 
plus  quam  modicae,  plura  apud  Woelfflinum  ^lat.  u.  rom.  Compar.'  p.  31. 
V  'efficit'  habet,  uude  elicuerunt  Marcilius  'officium'  (et  dicitur  'frau- 
dare  aliquid')  et  Bcrgkius  'officiis'.  et  ceite  haec  uox  aptissima  (minus 
placent  alia  commenta,  ut  Heysiauum  'effectum',  cf.  Prop.  I  10,  28); 
singularem  autem  nunc  plurali  praefero  utpote  et  meliorem  in  uotione 
abstracta  et  facilius  eruendum;  nam  ut  'o'  et  'e'  ia  V  sempcr  fluctuant, 
ita  't'  lenius  mutabis  iu  Ti'  quam  in  'is'.  in  fine  'est'  oraittit  V:  uocu- 
lam  necessariam  (supra  p.  49)  recte  Calpurnius  adiecit.  —  8.  quae 
sese  toto  corpore  prostitiiit.  scorto,  quod  ob  auaritiam  omnia  libidi- 
num  geuera  exercet;  cf.  Ausou.  epigr.  07  (71),  uude  apparet  quam  male 
Westijhalius  traditum  in  V  nota'  (nota  elementorum  ''a'  et  ^o'  con- 
tusio)  mutare  uoluerit  in  ''totam'.  ceterum  ad  totum  locum  apte  Vul- 
pius  cp.  Ouid.  a.  a.  UI  463  illa  potest  uigiles  flammas  extinguere  Vestae 
et  rapere  e  templis,  Inaclii,  sacra  tuis  et  dare  mixta  uiro  tritis  aeonita 
cicutis,  accepto  Venerem  munere  siqua  negat. 

CXI. 

1.  Aulileua,  uiro  couteutam  uiuere  solo,  uuptarum  laus  est 
laudibns  eximiis.  non  contentus,  in  carmine  superiore  Aufilenam  do- 
cuisse  discrimen  inter  bonam  et  rapacem  amicam,  ulterius  irae  in  femi- 
nam  istam  indulget  poeta  siniilia  praecepta  acerba  ad  uitam  honestam 
spectantia  addens:  esse  quidem  primam  gloriam  uuptarum,  in  uno 
facere  delicias  uiro  (cf.  ad  LXVIII''  95);  sed,  etsi  huius  laudis  compos 
nou  sit  Aufilena  (quam  certo  hinc  sequitur  nuptam  fuisse),  tamen  uxorem 
iura  pudicitiae  uita  lasciuissima  insuper  habentem  esse  meliorem  quam 
iura  sanguinis  incesto  proculcantem.  'conteutam'  unamquamque  nupta- 
rum  singillatim  respiciens  dixit  poeta;  superflue  Scaliger  correxit  'con- 
tentas';  Ellisius  cp.  Lucil.  inc.  fr.  18  M.  uni  se  atque  eidcm  studio  omnes 
dfdere  . .  honum  simulare  uirum  se.  in  uersu  minore  non  posse  abesse 
'e'  uel  'ex',  pridem  intellexere,  sed  quod  arti  responderet  nemo  dedit. 
male  Scaliger  'est',  quod  abesse  nullo  pacto  potest  (cf.  ad  CX  7),  iu 
'ex'  mutauit;  peius  etiam,  quippe  cum  duplici  correctione,  AStatius  ''est 
laus  e'  scripsit.  praestat  igitur  cum  minima  licentia  ^eximiis'  corrigere 
iu  'e  nimiis',  h.  e.  magnis  (cf.  ad  LXIV  22).  Plaut.  Capt.  III  1,  22 
dictum  de  dictis  melioribus;  perquam  familiarem  nostro  esse  hanc  ad- 
nominationem  iam  scis.  —  3.  sed  cuiuis  quamuis  potius  succumbere 
par  est.  se  substernere  ad  coitum  (Varro  d.  r.  r.  II  10,  9  ante  nuptias 
ut  succumbcrent ,  quibus  uellcnt)  cuilibet  amatori  uel  abiectissimo  magis 
conueuit  (LXII  9).  uam  'par  est'  facillime  ex  tradito  ''pars  est'  elicuere 
Itali;  'fas  est'  Parthenius  maluit.  male  autem,  siquid  sentio,  se  habet 
'quamnis',  quod  utpote  in  sententia  generali  multo  rectius  abest;  nec 
omnes  feminas  ita  melius  agere  efferendum  est.  longe  fortius  scripsit, 
ni  fallor,  poeta  ""quauis',  h.  e.  quouis  concubitus  geuere  (etiam  illud  toto 
corpore  CX  8  possis  comparare).  —  4.  quam  matrem  fratres  ex  patruo 


602  CXII  1-2.     CXIII  1. 

parere.  'ex  patruo'  a  'ma,trem'  pendet:  Aulilena  ab  ipso  patris  sui 
fratre  erat  mater  facta,  hinc  filios  sibi  pepererat,  qui  simul  eius  fratres 
(scil.  patrueles)  essent.  ex  iure  naturali  haec  cum  patruo  commixtio 
(ut  ex  iure  ciuili  conubium:  cf.  Suet.  Claud.  26,  Reinius  libri  Trivat- 
recht'  p.  405)  erat  incestum.  inepte  EUisius  putat,  Aufilenam  cum 
fratre  suo  (C  1)  rem  habuisse;  at  hic  non  ^patruus'  sed  'auuncuhis' 
prolis  ex  hoc  incesto  natae  esset  factus.  sine  dubio  poeta  hic  sequitur 
rumores  incertos,  quibus  qui  erant  Aufilenae  liberi  non  a  uiro,  sed  ab 
ipsius  patruo  geniti  dicebantur.  'parere'  omittit  Y;  rectius  hoc  in  fine 
addi  quam  cum  aliis  Italis  scribi  ''fr.  efficere  ex  patruo'  similiaue,  docet 
CXII  1  itidem  in  fine  lacunosus:  margo  archetypi  hic  erat  abscissus. 

CXII. 

1,  2.  Moltus  homo  es,  INaso,  neque  tecuui  multus  Iiomo  .  . 
desceudit:  Naso  multus  es  et  pathicus.  hoc  epigrammation  difficilli- 
mum  est  proptei"ea  quod  nescimus  quis  fuerit  Naso  (de  hoc  cognomine 
sat  frequenti  cf  Pauly,  Encycl.  real.  V  p.  421).  adlocutionem  fieri  ad 
Nasonem,  clausula  aj)erit  (unde  traditum  u.  1  'est'  recte  Itali  in  'es' 
mutauere).  sed  obscurius  est  illud  'multus',  in  quo  lusus  uertitur. 
procul  arceuda  est  dictio  'multum  esse  in  aliqua  re',  h.  e.  multam 
operam  ei  dare  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  177),  quoniam  hic  de  qualitate 
quadam  agitur;  uude  etiam  AStatius  frustra  cp.  Ouid.  am.  II  4,  34  in 
toto  multa  iacere  toro,  ubi  'multa'  inlustratur  per  'iacet'.  neque  locutio 
'esse  multorum  hominum'  quidquam  prodest.  unica  defendendi  ratio 
patet  a  locis  Afrau,  com.  202  R.  multa  ac  molesta,  Plaut.  Men.  II  2,  41 
hominem  multum  et  odiosum,  Cic.  d.  or.  II  4,  17  et  II  87,  358  in  re 
nota  multus  et  insolens,  Vopisc.  Aurel.  8,  3:  'loquax,  garrulus'  in  his  ualet 
uox  illa.  lusus  igitur  hic:  multa  semper  narras,  Naso,  nec  tamen  multi 
homines  (Hor.  od.  I  15,  6  mtilto  milite)  tecum . . . :  garrulus  es  enim  et 
pathicus  (nolunt  homines,  se  a  te  tamquam  amasios  tuos  circumferri). 
hoc  qualecumque  acumen  fortasse  ferendum  est,  cum  praesertim  plenio- 
rem  lucem  ex  accuratiore  de  Nasone  scieutia  his  affusum  iri  credibile 
sit.  ex  coniecturis  prolatis  duas  afferam:  Munro  'mutus',  ego  'mundus' 
ter  scripsimus;  et  hoc  quidem  eo  uolui  pertinere,  ut  externi  ornatus  et 
internae  deprauationis  oppositio  efferretur.  post  'homo'  quae  desunt 
(de  origine  uitii  ad  CXI  4)  bene  Scaliger  suppleuit  addendo  ^est  qui' 
(tecum  uersatur,  qui:  CVI  1).  'descendere'  sensu  obsceno  hic  ualere 
'pedicare',  male  concludunt  ex  luuen.  11,  164;  unde  Hauptius  He  scindit', 
uerbum  in  pedicatione  usitatum  (Priap.  77,  9),  restituit.  nec  tamen  iueptum 
est  cogitare  de  descensu  in  forum  (cf.  Gronouius  obss.  III  12,  Bentleius  ad 
Hor.  epist.  I  20,  5) :  non  multi  te  forum  uisentem  honoris  causa  comitantur. 

cxin. 

1.  Cousule  Pompeio  primum  duo,   Ciuna,  solebant  Mecilia(m). 

consulatum  primum  Pompeius  gessit  una  cum  M.  Licinio  Crasso  anno  70: 


CXIII  2-4.  603 

hoc  igitur  duo  tantuinmodo  amatores  erant  'Meciliae'.  dicunt  latine  de 
commixtioue  uenerea  ''solere  cum  aliquo  (-qua)':  Plaut.  Cist.  I  1 ,  38 
uiris  ciim  suis  praedicant  nos  solere;  nudus  ablatiuus  fortasse  secundum 
Ter.  Ad.  IV  5,  32  defendi  potest,  ubi  Bembinus  qui  illa  consueuit  prior, 
(ceteri  codd.  dfisxQwg  'qui  cum  illa',  Donatus  uariam  lectionem  'illam' 
adfert  male  moneus  d  dicebant  ueteres  ^hanc  rem  consueuif):  nimirum 
'uti'  uel  'frui'  supplendum  est  mente  tam  hic  quam  apud  nostrum  (Hor. 
epod.  12,  15  Inachiam  ter  nocte  potes  supple  'futuere').  sine  dubio 
autem  'Mecilia'  legebatur  in  Y;  in  qua  lectione  0  cum  codd.  iunioribus 
consentit,  ut  in  G,  qui  'Mecilia'  scribit,  uirgula  inlata  esse  uideatur, 
postquam  codd.  iuniorum  exemi^lar  inde  est  descriptum.  feminam  ipsam 
primus  Pleitnerus  rara  insolitaque  alias  felicitate  intellexit  dici  Muciam, 
Pompei  uxorem  tertiam,  uita  lasciuissima  infamem  et  propterea  a  Pom- 
peio  a.  62  dimissam,  quam  cum  Caesare  quoque  rem  habuisse  testatur 
Sueton.  Caes.  50;  ceterum  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  215  sq.  nam  etsi  'Maeci- 
lius'  nomen  non  est  iuauditum  (Pauly,  Enc.  real.  IV  p.  1855,  CIL.  II  1277), 
tamen  ultro  apparet  quantum  Pompei  mentioni  accedat  acumen,  si  de 
ipsa  eius  uxore  agitur.  'Mucillam'  Pleituerus  ipse  restituit  (ut  a  'Te- 
rentia'  fit  ^Terentilla':  Schwabius  q.  C.  p.  214);  nos  forma  plebeia 
^Moecilla',  quae  unius  litterulae  'i'  in  '1'  mutatione  recuperatur,  usum 
esse  poetam  statuimus;  cf.  ad  XCIV  1.  iam  duos  illos  Muciae  moechos 
Scaliger  uoluit  designari  Caesarem  et  Mamurram;  et  licet  hoc  Mamurrae 
cum  femina  illa  adulterium  non  sit  compertum,  tamen  probabile  est 
admodum,  ad  hoc  maxime  respicientem  poetam  duos  illos  uocasse 
'riuales  socios  puellularum'  LVII  9;  cf.  et  ad  XCIV.  —  2.  facto  con- 
sule  uunc  iterum  uianserunt  duo.  alter  Pompei  consulatus,  in  quo 
idem  Crassus  ei  erat  conlega,  cadit  in  annum  55.  ''manserunt'  malim 
accipere  Muo  illi  moechi  priores  adhuc  uiuunt'  quam  de  continuatis 
eorum  cum  Mucia  amoribus.  ceterum  persisto  in  ea  sententia,  qua  pro- 
nomen  demonstratiuum  ad  Pompeium  respiciens  male  abesse  olim  signi- 
ficaui;  et  facili  opera  restituitur  'facto  hoc  consule'.  —  3,  4.  sed  cre- 
uerunt  niilia  in  unum  siugula:  fecundum  semen  adulterio.  haec 
bene  quadrant  in  Pompei  Muciam,  quippe  quae  teste  Val.  Max.  IX  1,  8 
a.  52  publice  se  prostituerit  (cf.  et  Schwabius  q.  C.  p.  217  sqq.).  uni- 
uersa  quidem  seutentia  aperte  est  haece  'in  locum  utriusque  illorum 
duorum  uenerunt  singula  milia  moechorum',  sed  uerba  ipsa  uix  respon- 
dent  huic  sententiae,  cum  'crescere  in  unum'  fere  sit  'coalescere,  coire, 
confluere',  quod  ineptum  est.  nec  uero  'crescei"e'  pro  eo  quod  est  'suc- 
crescere  (alicui)'  adhibetur,  ut  taceam  hoc  pacto  requiri  'in  utrumque'. 
ut  mittam  Froehlichiauum  'milia  numum',  EBrunerus  ''in  annum'  pro- 
posuit,  quo  et  nimium  quoddam  infertur  et  locus  obscurus  manet.  nec 
iuuamur  quidquam  inde,  quod  Y  'singulum'  exhibet;  quod  Scaliger  cp. 
Non.  p.  171  seruari  posse  putauit  extrita  'u'  media,  Lachm.  ad  Lucr. 
p.  412  recte  abiudicauit  CatuUo,  cum  praesertim  'unus  eingulus'  non 
bene    coeat:    adest   adsimilatio    ad   praecedens    'unum'    iam    antiquitus 


604  cxiv  1. 

corruptum.  nimirum  ad  uerum  erueudum  proficisceudum  est  ab  ultiinis 
uerbis,  in  quibus  miror  neminem  auimaduertisse  datiuum  'adulterio' 
insolentem.  eone  usum  esse  poetam  putabimus  solius  metri  causa,  cum 
genetiuum  necessarium  in  uersum  redigere  non  posset  (cf.  LXVI  35)? 
initium  adulterii  erat  ferax,  ex  hoc  primordio  larga  subnata  est  seges; 
Vulpius  cp.  Plaut.  trin.  I  1,  8  mores  mali  quasi  herha  inrigua  subcreuere 
uhcrrimc,  Hor.  od.  III  6,  17.  hinc  ortis  facile  licet  restituere,  quod  et 
obscuritate  careat  et  recta  uerba  iwaebeat  'sed  creuerunt  milia  in  horum 
singula  (fecuodum  semen!)  adulterio';  iam  autem  ad  ''milia'  recte  supple- 
bimus  'adulteriorum'.  —  ceterum  cur  poeta  hoc  epigrammation,  quod 
Muciae  exemplo  communem  tum  Iiomae  dei^rauationem  morum  uidetur 
perstringere ,  ad  Cinnam  potissimum  dederit  uescitur. 

CXIV. 

1.  Firmanus  saltus  non  falso,  Meutula,  diues  fertur.  sic  Auan- 
tius  pro  tradito  in  V  'saluis'  scripsit,  ''tu'  pro  ''ui'  reponens  nulla  fere 
cum  mutatione.  quod  qui  spreuere  ^saltu'  cum  Italis  legentes,  ei  prae- 
terea  'Firmano'  cum  Aldina  a.  1502  corrigunt  contra  artem.  mitto  alia 
commenta,  ut  Mureti  'Formiano  saltu'  (Scaligeri  Tormianus  saltus'). 
apparet  enim,  'Mentula'  uocatiuum  in  nominatiuum  inmutandi  nullam 
adesse  causam:  ut  alibi,  ipsum  aduersarium  suum  (ad  XCIV)  adloquitur 
poeta.  et  quod  'Formianus'  correxeruut  Mamurram  ut  decoctorem  For- 
mianum  (XLI  4)  notari  opinantes:  neque  metrum  hoc  permittit  (Schwa- 
bius  q.  C.  p.  229)  neque  uero  satis  idonea  adeSt  cansa.  nam  nec  eis 
accedo,  qui  ut  Mamurram  in  Mentulam,  sic  Formianum  in  Firmanum 
leniter  transformatum  esse  a  poeta  putant.  quod  proptcrea  est  incredi- 
bile,  quod  'Firmanus'  uerum  erat  nomen,  unde  idem  nomen  fictum  esse 
nequit.  Scaligero  autem  sic  disputanti  ^cum  constet  Formiis  natum 
Mamurram,  cur  aliud  illi  praedium  aut  saltum  dabimus  et  suum  illi 
auferemus'  hoc  est  respondendum ,  paucissima  nos  scire  de  Mamurrae 
rebus,  unde  tutius  sit  insistere  firmiter  eis  quae  codices  suppeditant, 
cum  praesertim  ratione  uon  careant.  secundum  quos  Mentula  Firmi,  quod 
est  oppidum  Piceui  non  procul  ab  Ancona  meridiem  uersus,  possedit 
saltum  eumque  ditissimum;  sed  ne  huius  quidem  reditus  satis  erant  in- 
sanae  Meutulae  luxuriae.  est  enim  'saltus'  inmensae  quam  possessio 
illa  habuit  mensurae  designatio:  Varr.  d.  r.  r.  I  10  quattuor  centuriae 
coniunctae,  ut  sint  in  utramque  partem  hinae,  appcllanttir  in  agris  diuisis 
uiritim  publicc  ^saltus''  (cf.  HNissenus  libri  ''das  Templum'  p.  17):  DCCO 
iugera  qui  solus  possedit  tamquam  alter  erat  Croesus.  bene  Munro  cp. 
gromat.  uet.  I  p.  226  L.  ager  Firmo  Piccno  limitihus  triumuiraliMis  in 
centuriis  est  per  iugera  ducena  adsignatus:  fortasse  Caesaris  nimia  in- 
dulgentia  Mamurra  possessionem  illam  paene  regiam  acceperat.  cf.  et 
Plin.  pan.  50  non  enim  exturbatis  priorihus  dominis  omne  stagnum, 
omnem  lacum,  omncm  etium  saltiim  inmcnsa  posscssione  circumucnis;  sal- 
tum  pro  magna  possessione   posuit  etiam  luuen.  7,  189.     hoc  notatum 


CXIV  2-5.  605 

tum  sermonibns  poeta  ita  adripuit,  ut  prodigam  honiinis  uitani  hinc 
perstringeret.  solam  igitnr  ingentem  magnitudinem  'saltus'  indicat; 
nam  altera  explicatio,  qua  a  qnalitate  agrorum  saltus  est,  uhi  siluae  et 
pnstiones  sunt  (Fest.  p.  .302;  cf.  et  Vacr.  d.  1.  1.  V  36  et  Mommsenus 
Herniae  XV  p.  392),  a  seqnenti  saltus  Firmani  descriptione  hic  redargui- 
tur:  nec  agi-i  culti  prataque  nec  siluarum  conmemoratio  diserta  ad- 
mittnnt  e.xplicationem  illara.  'diues'  non  solum  ad  fertilitatem  (Ouid. 
a.  a.  II  263  dtim  bene  diues  ager)  soli  Picentini  (Varr.  d.  r.  r.  I  2,  7, 
Colum.  III  3,  2),  sed  etiam  ad  largos  qui  ex  saltu  illo  redundant  fructus 
spectat;  CXV  3.  —  2.  qiii  tot  res  in  se  habet  egregias.  complectitur 
tot  bona,  CXV  4;  conmiscet  iam  poeta  et  partes  .singulas  saltus  et  ea 
quae  in  his  gignuntur  ac  lucrosa  sunt:  —  3.  ancupia,  oinne  genus 
piscis,  prata,  arua  ferasque.  intellege  aues  edules  captas,  quas 
praebent  cum  paludes  tum  uero  siluae  (Cels.  II  26,  Sen.  d.  prou.  3,  6 
j)eregrina  aucupia);  'aucupia'  habet  V,  melius  illud  uirgula  dempta 
inmutandum  quam  in  'aucupium'.  'omne  genus'  indeclinabiliter  pro  ad- 
uerbio  positum  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  188)  sunt  qui  cum  ''auc.',  sunt 
qui  cum  accusatiuo  nimirum  ''piscis'  inngant:  nobis,  qui  tractus  illius 
in  antiquitate  naturam  et  gignentia  nescimus,  litem  discernere  uix  licet. 
de  pratis,  quorum  reditus  maxime  respicit  poeta,  cf.  Colum.  II  16  (17); 
cum  quibus  arua  siue  agros  cultos  coniungere  amabaut,  ut  Cic.  d.  n.  d. 
I  44,  122:  haec  Mentulam  nummo  locasse  probabile  est.  'feras'  intel- 
lege  sues  feras  aprosque  ceteraque,  quae  siluae  saltusque  subministra- 
bant  (uenationem,  germanice  'Wildpret').  ingentes  laecunias  sic  ex  saltu 
redundare  possessori  perspicitur.  —  4.  neiquiccxuam :  fructus  sumpti- 
bus  exuperat.  cf.  XXI  7  (LXIV  164).  'fructus'  snnt  reditus:  Ter. 
Phorm.  IV  3,  75,  Cic.  Cat.  II  8,  18;  Plaut.  Poeu.  I  2,  74  non  enim  potest 
quaestus  consistere,  si  eum  sumptus  superat,  Varr.  d.  r.  r.  I  53  ne  in  ca 
re  stimpttis  fructum  supcret  aliter  sunt  dicta;  hic  enim  non  inpensae  in 
saltum  factae  (quae  quales  tandem  sunt  in  locis  naturales  diuitias  iam 
possidentibus?)  dicuntur;  sed  fructus  ex  saltu  redeuntes  inpares  sunt 
inpensis  uitae  luxuriosae  a  Mentula  Romae  uel  alibi  gestae;  quo  sensu 
uocem  'eumptus'  saepe  adhibet  ex.  gr.  Terentius.  itaque  cnm  nullo 
pacto  saltus,  sed  solus  Mentula  huius  membri  sit  subiectum,  rectissime 
Scaliger  correxit  'exuperas'.  —  5.  quare  concedo  sit  dines,  dum  oninia 
desint.  sensu  carent  haec  uerba.  referunt  uulgo  ad  Mentulam;  cui  tamen, 
etsi  plus  quam  rodit  consumit,  non  ilico  omnia  desunt  (non  propterea 
panper  est);  neque  tum  iam  'diues'  est  idem.  nimirum  seuerus  inter- 
pres  'diues'  secundum  u.  1  ad  saltum  tot  bona  lucrosa  continentem 
spectare  intellegit  idemque  refugit  illud  'concedo  sit':  latinum  est  'con- 
cedo  eum  diuitem  esse',  cum  Cic.  Verr.  II  32,  78  similiaque  aliena  sint. 
uerum  igitur  etiamnunc  puto  quod  olim  adscripsi  'q.  c.  si  diues,  domnia 
desint':  si  attributum  illud  'diues'  (ad  LXXXVI  3)  saltui  do,  hoc  re- 
quiro  ut  dominii  ius  procul  ab  eo  sit  (non  in  potestate  sit  possessoris 
priuati).     et  simul  aliquid  ambigui  subest:  tollantur  (Mentulae)  conuiuia 


606  CXIV  6.     CXV  1-2. 

cum  insana  luxaria  instituta;  nam  hoc  quoque  'dominium'  designat. 
quod  iudicium  uersus  tninor  amplificat.  nam  ut  ^domnus'  pro  *domi- 
nus',  ita  'domnium'  pro  'dominium'  dictum  esse  in  hexametris,  docet 
Lucil.  XIII  12  M.,  ubi  'domnja'  solum  in  metrum  quadrat.  —  6.  sal- 
tum  landemus,  dnm  modo  ipse  e^eat.  in  his  sanandis  explicandisque 
in  diuersa  omnia  abeunt.  neque  Auantii  illud  ^dum  tamen  ipse  egeas' 
neque  Froehlichianum  ''dum  modo  tu  ipse  egeas'  similiaque  satisfaciunt : 
inepte  ut  abhinc  Mentula  pauper  sit  optatur.  et  absonum  est  quod 
Munro  excogitauit,  'modo'  non  aduerbium  esse,  sed  ablatiuum  (==  men- 
sura),  cum  hiatus  tam  parum  in  bac  explicatione  defendi  possit  quatn 
in  Lachmanni  illo  Momo'  (ad  Lucr.  p.  196):  tam  mensuram  quam 
domum  et  sententia  (de  neutra  aliquid  conmemoratur)  et  metrum 
damnat;  'certe  hoc  unicum  in  litteris  Latinis  esset  exemplum  hiatus  in 
altero  pentametri  hemistichio  admissi'  uere  monuit  LMuellerus,  qui  ipse 
^eo'  inserens,  ut  saepe,  metro  soli  consuluit.  nos  cum  insigni  sen- 
tentiae  sic  d^mum  suum  acumen  nanctae  emolumento  scripsisse  nobis 
uidemur  'dum  modo  te  ipso  egeat' :  laudare  saltum  non  recusamus  sub 
hac  condicione ,  ut  tu  non  possessor  sis,  modo  ne  ille  te  dominum  habeat, 
quippe  qui  sumptibus  effusis  inmoderataque  conuiuiorum  magnificentia 
mox  plane  illum  sis  exhausturus  populaturusque.  nam  'ipse'  est  'dominus', 
ut  I  9,  LXIV  43,  CXV  7.  sic  in  uersu  minore  accuratius  expouitur  id  quod 
in  hexametro  generaliter  magis  est  dictum  ('egere'  pro  ''carere',  ut  saepius). 

cxv. 

1,  2.  Mentula  habet  noster  triginta  iugera  prati,  quadraginta 
arui:  cetera  sunt  maria.  idem  quod  in  c.  CXIV  argumentum.  V  'habet 
instar  (istar)'  praebet,  sed  ''instar',  cum  necessario  geuetiuum  requirat 
(qui  Cic.  ad  Att.  XVI  5,  6  facile  suppletur),  recte  est  uocatum  in  dubi- 
tatiouem,  quam  intendit  'habet'  a  more  CatuUi  alienum.  melius  autem 
AStatio  ^iusti'  et  Scaligero  'iusta'  proponentibus  (nam  Lachmannianum 
"■habes'  nil  iuuat)  Muretus  correxit  ^noster' ,  quod  cum  inrisione  est 
dictum:  quem  omnes  nouimus  (germanice  Treund  Mentula').  nec  minus 
corruptum  est  'maria'.  ad  quod  defendendum  frustra  conmemoratas  u.  5 
"■paludes'  attulerunt  aut  cogitauere  auctore  Passeratio  de  lacubus  arti- 
ficiosis  (Plin.  h.  n.  IX  170  Lucullus  euripum  et  maria  admisit);  quasi 
uero  his  opus  fuisset  in  paludibus  illis  a  natura  suppeditatis.  nimirum 
"■cetera'  illa  tam  ex  paludibus  quam  ex  ingentibus  siluis  saltibusque  con- 
stant  (quod  non  respiciens  male  Munro  uoluit  ''c.  sunt  nemoris').  sed 
Froehlichium  ''paria'  conicientem  ratio  propterea  fefellit,  quod  siluae 
saltus  paludes  magnitudine  longe  superant  arua  prataque  (ad  5).  ''uaria' 
ego  olim  scripsi  non  melius.  etenim  certo  definitoque  numero  apparet 
opponi  numerum  indefinitum,  contra  ea  quae  constitutam  mensuram 
habent  collocari  ea  quae  utpote  uasta  atque  ingentia  mensuram  respuunt. 
quantitatem  nimirum  saltus  in  uniuersum  adumbrat  distichon  primum. 
hinc  probabilius   puto   'cetera  fine  carent';   nam   'fine'    semel   in  'sunt' 


CXV  3-7.  607 

uitio  obuio  corruptiim  prouocauit  interpolationem.  recordatus  est  autem 
qui  'maria'  reposuit  bonus  monacbus  locos,  quales  leguntur  apud  leremiam 
magna  est  sicut  mare  tribulatio  tua.  nec  baec  imago,  qna  infinitum  cum 
mari  Confertnr,  a  Romanis  aliena;  multi  cp.  Sall.  Cat.  23  maria  et  montes 
poUiccri.  sed  huius  imaginis  usus  (propterea  quoque  quod  reuera  cetera 
ex  parte  saltim  erant  'maria'  siue  lacus  et  paludes)  aliis  uerbis  fieri 
debuit,  ueluti  bis:  'cetera  suut  instar  maris  inmensa'.  —  3.  cur  non 
diuitiis  Croesuui  superare  potis  sit.  possit  (LXV  3)  siue  ualeat  uin- 
cere;  Cic.  ad  Att.  I  4,  3  quod  si  assequor,  supero  Crassum  diuitiis  atque 
omnium  uicos  et  prata  contemno.  Croesi  opes  in  prouerbium  abiisse 
uotum  est;  cf.  ex.  gr.  Prop.  III  5,  17  et  18,  28.  —  4.  nno  qui  in  saltn 
tot  bona  possideat.  tot  res  egregias  (CXIV  2),  quae  tam  largos  prae- 
bent  reditus ;  cf.  Prop.  II  14,  2  et  18,  16.  sic  enim  uere  correxit  Auantius 
pro  tradito  in  V  'tot  moda'.  etsi  enim  uulgatum  'totmoda'  non  cum 
Lachmanno  ad  Lncr.  p.  187  damnauerim  ob  formationem  (certe  'multi- 
modus'  baud  pauci  postremae  aetatis  scriptores  agnoscunt,  'omnimodus' 
praeter  bos  Varro ,  'totiugus'  Apuleius ,  unde  talia  composita  et  priscae 
et  plebeiae  latinitatis  fui?se  conligitur),  tamen  a  sententia  hic  pessime 
se  habet  'totmoda' :  quantumuis  diuersae  sunt  res  quas  saltus  iu  se 
habet,  diuitiae  non  efficiuntur  ex  diuersitate,  sed  ex  quantitate  atque 
qualitate.  hac  autem  (utpote  in  diuitiarum  mentione)  elata  mox  iterum 
redit  ad  illam,  utpote  in  qua  uersetur  maxime  huius  carminis  consilium, 
enumerans  singula  bona:  —  5,  6.  prata,  arua,  ingeutis  siluas  saltus- 
que  paludesque  usque  ad  Hyperboreos  et  niare  art  Oceanum.  iugera 
DCCXXX,  quae  detractis  aruis  pratisque  u.  1  definitis  restant,  continent 
ingentes  s.  s.  p.  (ad  quae  tria  tierba  simul  pertinet  ^ingentis).  hoc  autem 
'Mentula  in  uno  saltu  (complures)  saltus  possidet'  incredibile  est  uisum 
ei  qui  librum  Datauum  exarauit  hinc  conicienti  ^altasque  paludes';  quo 
minus  ridicule  Rossbachius  'latasque',  Bergkius  'salsasque',  ego  olim 
'tractusque  paludesque'  uoluimus.  uerum  enim  uero  omnis  difficultas 
dilabitur,  si  pluralis  'saltus'  diuersam  plane  a  singulari  significationem 
habet;  et  iure  agnoscere  mihi  nunc  uideor  ferarum  sedes;  cf.  XXXIV  11 
(CXIV  3).  ceterum  hac  per  polysyndeton  concatenatione  non  minus  quam 
uersu  hypermetro  in  distichis  insolentiore  (nam  praeter  LXVI  77  hoc 
est  unicum  exemplum)  egregie  ingens  ambitus  describitur:  ut  uersus  fines 
naturales  egreditur,  sic  possessio  in  infinitum  euagatur.  iamque  ipse 
poeta  extra  ueritatis  probabilitatisque  fines  se  abripi  patiens  cum  hyper- 
bole  aperta  addit:  tam  latissime  patent  siluae  saltus  paludes,  ut  uersus 
septentrionem  regiones  extremas  fabulosasque  (de  Hyp.  cf.  Pauly,  Enc. 
real.  III  p.  1550,  hym.  Hom.  7,  29  f's  'TnsQ^oQ^ovg)  et  orientem  uersus 
ipsum  Oceannm  ndvta  iivKXovvxa  attingant.  nam  'ad'  repetitum  pro- 
hibere  uidetur,  quominus  de  Hyperboreorum  oceano  septentrionali  cogi- 
temus.  'mare  Oceanus  (-num)'  inde  a  Caesare  b.  g.  III  7,  2  complures 
dixere.  —  7.  oninia  magna  liaec  sunt,  tamen  ipsest  niaximus  ultor. 
haec  solitam  magnitudinem  uastitate  sua  excedentia  tamen  excedit  dominus 


608  CXV  8.     CXVI  1,2. 

(CXIV  6).  'ultor',  quod  AStatius  non  explicauit  ex  Aen.  VIII  201,  uiirie 
est  inmutatum,  ex  parte  eontra  artem  Catulli  (Scaliger  'maximu  lustro', 
Meleager  'unltur',  EBrunerus  ^multo');  nec  quod  Itali  dederunt  'ultro' 
recte  se  liabet,  siquidem  loci  ab  Ellisio  adlati  Varr.  d.  r.  r.  III  17,  6 
iieque  satis  crat  eum  non  ^^asci  ^nscinis  nisi  eos  ipse  pascerct  ullro  (=  in- 
super)  et  Plaut.  Men.  V  2,  90,  ubi  posito  post  ''ultro'  commate  eadem 
subest  significatio ,  nihil  comprobant  neque  ulla  hic  subest  oppositio 
idonea.  etiam  nunc  placet,  quod  ipse  olim  et  (ut  nunc  uideo)  iam 
Auantius  proposuimus  'maximus  horum' ;  uitium  ex  ^  hor  '  ortum  puta. 
Mart.  I  100  mammas  atque  tatas  habet  Afra,  sed  ijjsa  tatariim  dici  et 
mammarum  maxima  mamma  potest.  —  8.  non  lionio,  se<l  iiero  nieutula 
magna  ininax.  ita  nimirum  pene  enormi  et  terribili  (Priap.  8,  4  magnam 
mentulam,  ib.  30,  1  minax  parte  tui  maiore  Priapic;  minandi  uerbum  sta- 
tum  erectum  indicare  reminiscendum  est;  de  asyndeto  ad  XLVI  11),  ut 
ipse  iam  mentula  potius  quam  homo  uocari  possit.  ualde  erat  adamatum 
hoc  ioci  genus :  Petron.  38  pJitmtasia,  non  liomo  et  43  discordia,  non  homo 
et  44  piper ,  non  homo  et  58  mufriiis,  non  magister  et  74  codex,  non 
mulier  et  134  lorum  in  aqua,  non  inguina;  Plaut.  Stich.  I  2,  7  non 
homines,  sed  sues,  Ter.  Hec.  II  1,  17,  Nouius  88  R.  abi,  deturba  te  saxo, 
non  homo,  quisquiliae  (sic  enim  lege),  Gic.  ad  Att.  I  18,  1  et  VII  13,  6 
et  in  Pis.  fr.  6,  Mart.  XII  49,  13,  Amm.  Marc.  XVII  11,  1  capella,  non 
homo,  Anth.  lat.  465,  5  sq. ,  schol.  luuen.  4,  77  Pegasus  .  .  iuris  studio 
gloriam  memoriae  meruit,  ut  liber  uulgo,  non  homo  diceretur.  sed  omnium 
maxime  ad  nostrum  accedit  siue  Bibaculus  siue  Caluus,  qui  in  Pompeium 
fecit  uersum  huuce  quem  non  pudet  et  rubet,  est  non  hotno  sed  ropio 
(=  penis);  cf.  Keilii  Gr.  L.  VI  p.  462,  Buechelerus  mus  Rhen.  35  p.  399. 
de  'sed  uero'  rariore  cf.  Kehnerus  gr.  I.  II  p.  685;  sine  iusta  causa 
priscae  edd.  'uere',  ut  ad  nomen  'Mentula'  adludatur;  quod  tunc  crederem, 
si  uerum  esset  Mentulae  nomen. 

CXVI. 

1,2.  Saepe  tibi  stutlioso  animo  uenante  requirens  carmiua  uti 
posseni  mittere  Battiadae.  carmen  ad  eundem  Gellium  est  missum,  de 
quo  dixi  ad  LXXIV  1.  hunc  hominem  ut  abstraheret  a  Lesbiae  amore 
sibique  redderet  amicum,  Catullus  circumspexit  officiosi  in  illum  animi 
documentum  idque  in  dedicata  (LXV  15)  opusculi  alicuius  Callimacbei 
(cf.  ad  LXV  16)  uersione  latina  reperisse  sibi  uisus  saepe  deliberauit, 
quo  modo  siue  quonam  sub  titulo  illud  dedicaret  (praemissa  nempe 
epistula^  qualem  habes  in  c.  LXV);  sic  enim  'uti'  accipe,  ut  ad  causam 
praefaudi  referas  (Cic.  p.  Quint.  29,  84  reqiiisiui,  qua  ratione  fecerit). 
uimirum  cousilium  quomiuus  exequeretnr  poeta,  prohibuit  perduraus 
Gellii  inimicitia;  uersionem  autem  iam  paratam  aut  noster  ipse  nou 
recepit  in  coUectionem  uostram  aut  huius  editores  non  habuere  praesto. 
'animus    uenatur'    dici    putant  de  mente    rei   alicui   summopere   intenta. 


CXVI  3-5.  609 

nota  srnit  'laudem,  puellam,  suffragia,  nm.  uenari';  sed  hic,  ut  uimia 
est  per  se  talis  seutentia,  ita  obicctum  deest  uocessarium.  nam  Ellisium 
de  uerborum  cura  atque  electione  agi  censentem  (cp.  graecum  Is^id-rjQicc 
et  &r]o£vfiv  ovofiaza,  porro  Front.  p.  253  N.)  fugit  ratio ,  cum  nou 
de  ipso  opusculo  Callimacheo  digne  uerteudo  deliberauerit  poeta, 
sed  de  modo  mittendi  (ut  maxime  illud  'possem'  ostendit).  plane  autem 
taedium  mouet  inuestigaudi  notio  tertio  repetita  in  illo  'studioso' ,  pro 
quo  Auantius  coniecit  'studiose'  conprobante  Schwabio.  et  licet  adiec- 
tiuum  et  participium  praesentis  iungi  ostendat  Verg.  Aeu.  III  70  lenis 
crepitatis  auster  (ubi  plura  Ladewigius),  tamen  hic  facile  sentimus  nil 
aliud  requiri  quam  'studioso  animo  requirens';  cf.  ex.  gr.  Plin.  epist, 
VI  16,  9  et  quod  studioso  animo  incohauerat  obit  maximo.  hoc  sentiens 
Scaliger  'uenanda'  dedit;  sed  credi  nequit  tum  temporis  Roraae  multa 
cum  opera  iDuestigauda  fuisse  Callimachi  exemplaria  (Froeblichius  non 
raelius  'uenata' ,  inepte  'ueneranda'  Hertzbergius).  miror  neminem  cp. 
LXV  16  uidisse,  'expressa'  dici  debere  carmina  (nec  enim  de  graecis 
exemiilaribus  mittendis  cogitauit  poeta)  indeque  'uenante'  mutandum 
esse  in  'conuersa'.  ceterum  attende  ad  artificiosam  illius  ''tibi'  conlo- 
cationem ,  quod  cum  'mittere'  iunge.  'requirens  uunc  uideo' ,  ut  Aen. 
I  305:  uon  habet  lingua  latina  part.  perf.  act.  —  3.  qui  te  leiiirem 
iiobis  ueu  conarere.  uuicum  (quantum  memini)  post  Ennium  exemplum 
uersus  ex  meris  spondeis  constantis;  quo  num  sedatum  animum  depingere 
uoluerit  poeta,  dubito;  immo  huic  neglegentiori  uidetur  excidisse  (nisi 
forte  idem  imitatur  inpeditos  Gellii  uersus).  'qui',  ut  ita,  ojrmg  (ex. 
gr.  Ter.  Andr.  II  1,  34).  'len.'  ferocem  saeuumque  leniorem  aduersus 
me  redderera;  'nobis'  post  'ieuirera',  cf.  ad  LXVIII'*  37.  ut  conandi  uerbum 
ostendit,  adortumra  (nondum  adorientem)  minantemque  praeuenire  uoluit 
poeta.  —  4.  telis  infesta  niittereniusque  caput.  ad  has  corrnptelas 
sanandas  uiam  muuiuit  Muretus  rectissime  'mittere  in  usque'  corrigens, 
h.  e.  uel  in  ipsum  caput;  Stat.  Theb.  I  439  neque  enim  meus  audeat 
istas  ciuis  in  usque  manus  (=  sic  uel  manus  conserere).  nondum  a 
praclnsione  minarum  ad  uerum  praelium  transierat  Gellius,  nondum  ferro 
iacidutus  acuto  .  .  inuisum  caput  petierat  hasta  (Ouid.  Ib.  50).  ad  quam 
emendationem  (male  alii  alia  uoluere,  ut  AStatius  'mi  icere  musca')  iam 
derigitur  reliqui  uersus  correctio.  et  hic  quoque  Muretus  egregie  correxit 
*tela  infesta',  sed  praeterea  'meum'  addens  ad  recessum  corruptelae  noa 
penetrauit.  addidi  potius  'niihi';  quod  ubi  ante  'mittere'  pei-iit,  uersui 
hianti  consulebant  librarii  'tela'  iu  Helis'  mutantes.  neque  probabilius 
alii  'telis  infestum'  uel  'infeHtans' ;  arma  uaria  quam  saepe  dicantur  'in- 
festa'  notum  est.  Seneca  epigr.  20,  4  stringis  in  extinctum  tela  cruenta 
caput,  ubi  (ut  hic)  dubites  siutne  carraina  uenenata  intellegenda  (et 
deditus  fuisse  poesi  GcUiuH  uidetur)  an  uerba  maligna;  Prop.  II  8,  IG 
in  nostrum  iacies  uerha  superba  caput,  Ouid.  ex  P.  IV  6,  36  linguae  teln 
subire  tuae  (met.  XII  495  telaque  in  Jiunc  mittunt).  —  5.  liuuc  uideo 
uiihi  nunc  frustra  suniptum  esse  laborem.    itaque  ultro  ad  praelium 

Catui,i,us  ed.  liaelireng.     II.  39 


610  CXVI  6—8. 

transiens  Gellius  coeperat  tela  (fortasse  carraen  more  prisco  factum) 
uibrare  in  poctae  caput.  Caes.  b.  g.  III  14,  1  intellexit  frustra  tantum 
lahorem  sumi.  —  6.  iiec  nostras  liic  ualuisse  preces.  et  in  bac  re 
caruisse  efifectu  beniuolas  admonitiones,  quibus  praeterea  Gellium  inimice 
se  gerentem  sibi  lenire  studuerat  poeta.  V  'hinc'  habet,  unde  aliae  edd. 
priscae  'huc'  (ad  hanc  rem  efficiendam)  fecere  miuus  bene.  —  7.  contra 
nos  tela  ista  tua  euitabiums  amicta.  ecce  nec  ultimum  distichou  a 
siHnis  criticis  uacuom!  Itali  scripsere  'tela  i.  t.  euitamus  amictu'  ad  Sene- 
cam  epist.  53,  12  nulliim  telum  in  corpore  eius  (philosophiae)  sedet:  munita 
est,  solida:  quaedam  defatigat  tela  et  uelut  leuia  ['tela'  post  Ueuia'  codd.] 
laxo  sinu  eludit  et  de  const.  7  non  minus  latro  est,  cuius  telum  opposita  ueste 
elusum  est,  Petron.  80  intorto  circa  bracliium  pallio  cotnposui  ad  prae- 
Uandum  gradum  (ib.  63,  Pacuu.  186  R.).  quibus  locis  quod  uerborum 
copia  apta  dilucide  est  expressum,  id  hic  uno  illo  ^amictu'  obscurius 
adumbratur.  praeterea  sic  contra  artem  remouere  coguntur  futurum 
'euitabimus' ,  cui  cum  altero  ''dabis'  unice  conuenit.  denique  ''contra 
nos'  quo  uere  pertineat  (nam  nugas  mitto)  plane  latet.  potest  autem 
'euitare'  absolute  poni,  ut  Ouid.  met.  XII  123  fraxinus  liumero  sonuit 
non  cuitata  sinistro.  hinc  omnes  difficultates  tollo  remedio  simpli- 
cissirao,  pro  'amicta'  scribendo  'acta':  tela  ista  tua  (cum  conteraptu 
dictum  puta:  uihil  metuenda,  inbellia  et  infirma),  quaecumque  in  me 
missa  (sunt  et)  erant,  facile  efftigiam.  Auian.  fab.  39,  9  petierunt  tela 
lacertos,  uiribus  .  .  ada  meis.  abiit  'acta'  in  ^amicta'  eo  quod  glossam 
'mi'  supra  'dabis  supplicium'  scriptam  pro  litteris  tc5  'acta'  subscriptis 
habnit  librarius.  —  8.  at  flxus  nostris  tu  dabis  suppliciuni.  nostris 
telis  (intellege  carmina  maledicentissima  in  Gellium  postea  re  uera  facta) 
ictus  tu  potius  poenas  mihi  lues.  'affixus'  in  V  traditum  retineri  nequit, 
cum  uerbum  illud  sine  aliquo  addito  (ut  'terrae  cuspide')  non  intelle- 
gatur.  in  'dabis'  more  prisco,  quem  Cicero  Lucretius  Varro  adhuc 
habent,  's'  abicitur.  quod  unicum  apud  CatuUum  exemphim  (supra  p.  16) 
dubitari  nequit  quin  peculiari  sese  defendat  excusatione:  uidetur  mihi 
poeta  Gellii  ipsius  ex  carmine  aliquo  uerba  adferre. 


FRAGMENTA. 


Paucos  qui  a  grammaticis  adferuntur  uersus  in  Catulli  carminibus 
a  V  praebitis  non  extantes  iam  saepius  declaraui  milii  uideri  in  fine  libri 
Ijrimi  (post  c.  LX)  olim  sedem  suam  habuisse. 

I.  at  iioii  cffug^ies  meos  iambos.  iam  qui  adfert  Porphyrio  iutellexit 
dici  uersus  maledicos :  cf.  XXXVI  5,  XL  2,  LIV  6.  idemque  addit  poetam 
haec  dixisse  minantem:  in  quem  haec  minae  sint  factae,  sine  ariolatione 
diuinare  non  licet  in  tot  Catulli  inimicitiis.  Plaut.  Asin.  II  4,  9  malam 
rcm  effugies  numquam.  male  nonnnlli  Porphyrionem,  cuius  fides  in  ad- 
ferendis  scriptorum  uerbis  constat,  huuc  uel  illum  locum  carminum  nobis 
seruatorum  ob  oculos  habuisse  putabaut. 

II.  hoc  fragmentum,  quod  erui  ex  Plinii  uerbis,  nec  nunc  abicio, 
immo  rationes  in  adnotatione  uol.  I  expositas  etiamnunc  conprobo. 
Plinius  in  Catulli  hendecasyllabis ,  de  quibus  loquitur,  hoc  uituperat, 
quod  habeant  'primores  syllabas'  permutatas.  sic  enim  codicum  lectionem 
"■prioribus  syllabis'  correxi  in  testimonio  c.  ad  Corn.  3  (Suessius  Cat. 
p.  18  falsa  innititur  lectione).  nam  ut  taceam  ineptias  EUisii  (edit. 
Cat.  p.  305^*),  syllabis  uersus  Phalaecius  non  utitur  prioribus  (quales 
habet  uersus  ex  quattuor  syllabis,  si  dis  placet,  constans);  nec  accersas 
uelim  'priores  pedes' ,  ut  optineas  'priores'  id  quod  est  'primores'  ad- 
acquare:  quod  constat  ex  dnabus  partibus,  habet  partem  priorem. 
respicit  Plinius  solummodo  initium  uersus  Phalaecii;  cuius  duae  syllabae 
primae  uariae  et  permutabiles  sunt,  cum  modo  iambum  modo  trochaeum 
possint  inplere  pro  spondeo  ipsius  Plinii  temporibus  usitato;  et  binc 
ille  conterranenm  suum  duriusculum  uocat  (quocum  cf.  Plin.  iunior  epist. 
1  16,  5).  sed  hoc,  nolle  se  duriusculum  uideri  Veraniolis  suis  et  Fabullis, 
cum  poeta  nusquam  declarauerit,  cur  non  hinc  concludemus,  quod  et 
obuium  est  et  omnia  interpretandi  artificia  excludit,  scil.  respici  uersum 
amissum? 

III.  hoc  fragmentum  una  cum  sequenti  IV  ad  nobile  quoddam 
Priapeum  pertinuit;  qualia  compluria  scripsisse  Catullum  adfirmans 
Terentianus  Maurus  c.  XVII  respicit,  quod  metro  tantum  Priapeo  est 
scriptum;  unde  hoc  carmen  a  conlocatione  prius  non  mirum  est  ueglectum 
esse  a  grammaticis  prae  eo,  quod  ctsi  iu  fiue  uoluminis  positum  tamen 
et  metro  et  argumento  Priapeum  esset  omniuoque  uiaiore  floreret  fama. 

39* 


612  FRAGMENTA  111  1-4.    IV. 

—  1.  Luiic  liicuiu  tibi  dedico  consecroque,  Priape.  cum  siue  ipsc  poeta 
in  suo  aliquo  fundo  siue  eius  amicus  liospesue  (ut  similiter  in  c.  IV) 
Priapo  sollemniter  dicaret  lucum  (Marquardtus  antiqq.  rom.  VI  3,  p.  148), 
lioc  carmen  fortasse  sacello  adfigendum  compositum  est.  eadem  autem 
uerba  hic  adhibentur,  quibus  Romae  publice  in  templis  numini  cuidam 
tradendis  uti  solebant;  magistratus  nomine  reip.  dedicabant,  pontifices 
dei  nomine  consecrabant  aedem,  quae  iam  ex  iure  humano  diuiuoque 
in  possessionem  cessit  uuminis  sacraqne  est  facta;  cf  Marquardtus  1.  1. 
p.  259  sqq.  —  2.  qua  domus  tua  Lampsaci  est  quaiiue  Priape.  haec 
iu  fine  aperte  lacunosa  nou  ita  feliciter  olim  supplebant.  ueluti  Scaligcr 
sic  scribens  'quaque  silua,  Priape'  dici  putauit  uon  nimis  apte  lucum 
Lampsaci  a  Catullo  siue  suo  siue  hospitis  nomine  dicari.  qua  in  ratione 
quid  sibi  uelit  'qua'  non  perspicitur.  rem  acu  tetigit  Buechelerus  (ind. 
lectt.  Bonn.  1878/79  p.  26)  uere  emendans  'quaque  lege  Priapi':  eadem  sub 
lege,  qua  Lampsaci  (quod  Mysiae  oppidum  ob  dei  salacis  cultum  uobile: 
Athen.  I  23,  Paus.  IX  31,  2,  Ouid.  f.  VI  345  et  tr.  I  10,  27,  Priap.  55,  G) 
et  qua  Priapi  (quod  et  ipsum  est  Mj^siae  oppidum  ad  Propontida  situm; 
Strabo  p.  587  inwvvfiog  8'  iczl  xov  TJqiutiqv  tLfico^svov  nccQ'  avtotg) 
dedicatum  consecratumque  tibi  est  templum.  saepius  conmemorantur 
hae  temi^lorum  dedicationisque  leges,  quibus  constituebantur  fines  fanorum 
et  iura  ac  reditus  ritusque:  CIL.  III  1933  ceterae  leges  huic  arue  cacdem 
sunto,  quae  arae  Dianae  sunt  in  Auentino  monte  dictae:  Jiisce  legihus  hiscc 
regionihus  sic  uti  dixi  hanc  tihi  aram,  luppiter  optime  maximc,  do  dico 
dedicoque;  Marquardtus  I.  I.  p.  261.  —  3,  4.  nam  te  praecipue  in  suis 
urbibus  colit  ora  Hellespontia  ceteris  ostriosior  oris.  haec  puta  in 
integro  carmine  per  pareuthesin  esse  adiecta  (cf  XLIV  2  sqq.),  qua 
exponitur  cur  sint  conmemoratae  Lampsacus  et  Priapus.  ceterum  pluralis 
'urbibus'  plane  confirmat  additam  a  Buechelero  Priapum  urbem.  et  cum 
totam  per  oram  Hellesponti  deus  hinc  Hellespontiacus  uocatus  (Ouid.  f. 
I  440  et  VI  343,  Verg.  G.  IV  111,  Petron.  139,  Arnob.  III  10),  tum  uero 
Lampsaci  et  Priapi  colebatur.  quae  ora  quod  exoruatur  epitheto 
•■ostriosior',  recte  se  habet,  siquidem  complures  Hellesponti  urbes  propter 
ostrea  plurima  eraut  nobiles,  maxinie  Abydus  (Archestr.  ap.  Athen.  III  92  d, 
Ennius  hedyph.  2,  Verg.  G.  I  207)  et  Cyzicos,  quae  ostreosa  audit 
Priap.  76,  13  (Plin.  h.  n.  XXXII  62).  ceterum  casu  ortum  uidetur,  quod 
et  uu.  1,  2  et  3,  4  in  eisdem  desiuunt  uocabulis;  ad  'ora  cetcris  oris  o.' 
cf.  CXI  2. 

IV.  de  meo  ligurrire  Hbido  est.  hoc  fragmentum  Nonio  debitum 
in  eodem  quo  fr.  III  Priapeo  lectum  fuit  (uere  Lachm.  in  Nonii  uerbis 
"■Catullus  priapeo'  correxit:  saepe  sic  grammatici  poetae  uostri  carmina 
adferunt  secundiam  metrum).  is  qui  lucum  dedicauit  in  fine  huius  poe- 
matis  apte  iuuocasse  uidetur  agris  hortisue  suis  tutelam  dei.  unde  fere 
suppleo:  '<^arce  |  fures,  quis  male^  d.  m.  I.  I.  est'.  nam  hoc  fures  a 
frugibus  defendendi  officium  quam  maxime  deo  salaci  fuisse  impositum, 
omnes  sciunt.     Ter.   Ad.  I  2,  37  ohsonat,  potat,  olit  unguenta:  de  meo, 


FRAGMENTA  V— VII.  013 

riaut.  IVrs.  IV  3,  4  nil  gvstahit  dc  mco  (ct  sic  Me  suo,  ucstro,  alieno' 
dicebant). 

V.  de  loco  riiniano  nil  potost  decerni.  nam  quia  de  Vergilii  ecloga 
octaua  aperte  cogitauit  Plinius,  carmen  Vergiliani  illius  uel  Theocritei 
exemplaris  simile  composuisse  censendus  esset  Catullus,  nisi  in  parte 
media  (LXI  —  LXVIII)  integrum  poema  longius  sine  uUis  sui  uestigiis 
intercidisse  plane  inprobabile  foret  (supra  p.  60).  qua  de  re  nugas  uen- 
didit  Birtius  libri  'das  antike  Buchwesen'  p.  404.  sed  uix  est  quod 
conmemorem,  falli  eos  qui  aut  carminis  LXIV  uersum  intercalarem  aut 
alios  nescioquos  nostri  locos  huc  traxerunt:  nihil  eorum  cum  Plinii 
ucrbis  conciliari  potest.  quamquam  nec  eis  accedo,  qui  Calui  aut  Ca- 
tuli  nomen  pro  Catulliano  restituendum  putant;  nam  nec  de  his  quid- 
quam  constat.  equidem  in  re  plane  incerta  lubentius  crediderim,  errasse 
Plinium  et  ex.  gr.  exeraplaria  describentem  confudisse  inter  se  Valerium 
Catonem  et  Valerium  Catullum. 

YI.  VII.  maximam  mouerunt  uiris  doctis  offensionem,  quod  Catullo 
poetae  attribui  librum  quendam  prosa  oratione  de  uino  conscriptum. 
sed  qui  Seruii  testimonium  sobrio  cum  iudicio  perleget,  mihi  adsentiatur 
oportet  statuenti*),  in  carmine  quodam  uix  mirari  potuisso  Catullum, 
cur  Cato  laudasset  unam  Rbaeticam.  erat  autem  Valerius  noster  sine 
dubio  optimus  de  patriae  suae  uinis  iudex  (VHehnius  libri  'Kulturpflan- 
zcn'  p.  72;  Plinius  h.  n.  III  23  Bhaetorum  et  Euganeorum  Verona);  ne- 
que  idem  is  erat,  qui  patriae  caeco  amore  malam  rem  dissimularet. 
ceterum  in  uinis  notum  est  diuersa  esse  hominum  palata,  ut  de  ipso 
iudicio  poetae  nostri  non  sit  certandum:  aliis  uina  Rhaetica  non  dis- 
plicuisse  testantur  loci  non  pauci  a  RUngero  de  Valgio  p.  290  congesti, 
Strabonis  p.  206,  Verg.  G.  II  95,  Plin.  h.  n.  XIV  25  et  67,  Sueton. 
Aug.  77.  iam  hoc  certa  ratiocinatione  inuentum  plane  firmatur  Mar- 
tialis  loco  adscripto  in  uol.  I:  uix  ille  de  uinis  Rhaeticis  disserens  de 
'terra  CatuIIi'  locutus  esset,  nisi  huius  nomen  cum  illis  aliquo  modo 
cohaoreret,  h.  e.  nisi  hic  de  eis  scripsisset  opusculum.  ad  quod  etiam 
Varronis  d.  ].  1.  VI  6  locum  referre  pronum  est,  quippe  cui  nulla  omnino 
similitudo  intercedat  cum  altero  Varronis  d.  r.  r.  I  2,  5  loco:  ex  temeraria 
coniectura  ex  hoc  in  illo  Pacuuium  restituerunt  docti.  putaui  me  laudem 
meruisse,  quod  simplici  interpretatione  usus  procul  arcui  arbitrarias 
opiniones,  quibus  praeterea  j^riori  Seruii  loco  nil  lucis  affunditur.  uerum 
cnim  uero  Petero  similibusque  nihil  in  his  rebus  est  certum,  nisi  quod 
certo   est  traditum.     et  Catullum  librum  prosarium  scripsisse!     ignorare 


*)  ecce  uaria  doctorum  in  re  ad  sensum  redeunte  iudicia.  Suessius 
Cat.  p.  19  'und  darin  hat  er  entschieden  Recht,  dass  die  Polemik  gegen 
Cato  nur  einem  Prosaiker  angehoeren  kann' ;  at  contra  uir  doctissimus 
HPeterus  Fleckeis.  ann.  115  p.  749  'nun  sehe  ich  aber  gar  nicht  ein, 
wesshalb  Cato  .  .  nicht  auch  in  einem  Gedichte  von  CatuIIus  zurueck- 
gewiesen  sein  soU'. 


614  FEAGMENTA. 

uidentur  ieti,  etiam  Caluum  illius  amicum  composuisse  'de  aquae  frigidae 
usu'  librum  quendam  prosarium  ualde  celebratum  (Mart.  XIV  196).  nam 
peruersc  MHertzius  lioc  quoque  opus  habuisse  formam  metricam  statuit: 
redarguit  eura  Charisius  p.  81,  24  K.  Calui  uerba  adferens  haece  quorum 
praedulcem  cibum  stoviachus  ferre  non  potest:  quae  uerbasolutam  orationem 
prae  se  ferentia  unusquisque  semel  monitus  mihi  concedet  suum  habuisse 
locum  in  illo  ^de  aquae  frigidae  usu'  libro,  qui  ut  iam  titulo  ita  materia 
omnino  abhorret  a  uersibns.     cf.  et  supra  p.  13. 

De  fragmeutis  iniuria  ad  Catullum  relatis  satis  est  dictum  in  uol.  1. 


INDICES. 

[numeri  ad  paginas  spectant.] 


I.   INDEX  LATINITATIS. 


A  interiectio  141 

ab  sede,  a  sedibus  562 

abire  84,  517.     abire  quolnbet  176 

adlocutio  innnimatorum  17,  91 

adloqui,  adlocutio  220 

Adonis  (-eus)  182  sq. 

adsiduus  480 

aequor  410 

aer,  aether  460,  461 

aerius  430,  507 

Africana  spges  250 

aliquid  esse  68 

alius  pro  alter  421 

alius  atque  alius  533 

filpha  lyriuatiuum  389 

amare  95.     amabo  196 

amare  amari  244 

amica  544 

amici  notique  560 

amicitia  581 

amores  103  (221) 

an  466 

an,  aut  214 

anastrophe  539 

anime  351 

animus,  anima  190  sq. 

antiqui  105,  534 

anus  adiect.  112,  558 

anxius  414 

aptus  177 

arae  402 

aranea,  -neus  131 

arbor  infelix  209 

asyndeton  247,  450 

atque  ille  367.     atque  ita  434 

at  qni   164 

aut  .  .  aut  156 

Basium  96 

bellus  159,  167,  539,  556 

bene,  honeste  317 


bonus,  honestus  296,  300 
bonus,  peritus  198,  370 
bonus  de  mortuo  543 
bonus  et  magnus  130 

Caedere  c  compos.  281 

caeca  caligo  415 

candida  puella  130  sq. 

canus,  candens  365 

caput  carum  et  canum  526 

carmina,  ucrsus  456 

carta  69 

carum  corpus  466 

castus  331,  445 

cauus   146,  578 

centum  96 

cernere,  decerncrc  405 

certe  ego  405 

certus  523 

cinaedus  168,  283 

citus,  citus  202 

classis,  naicis  380 

cognitus  317 

colonus  332 

colores  391 

columbae  527 

coniux,  coniugium  524 

conscius  458 

Cortynius  387 

credo  77 

crusare,  crisare  281 

cum  in  contemptu  584 

cum  pro  copula  335 

cupis  quod  cupis  318 

currus,  nauis  363 

Cybe(l)le  340 

Cyrenae,  Cyrene  104 

Dare  600 

datiui  duo  iuncti  301 

datiuus  pro  genetiuo  424 


616 


INDICES. 


defoctus,  coufectus  453 

defututus,  ditfututiis  185 

degressus  399 

dei  magni  137 

dei  parentes  450 

delutus,  dilutus  58G 

deminutiua  18,  48,  86 

dens  Indus  377 

desertus  493,  505 

desiderium  75 

desse  405 

deuotus  402 

dic  190,  484 

dicere  540 

diligere  99 

doctus  de  poetis  14,   de  Musis  453 

dolor  77 

dominus  (-ua)   a  domo   298  sq.,   de 

deis  359 
domna  359.     domnium  G06 
dum  .  .  dum  330 
duplex  505 

Ebrius,  ebriosus  175 

egi-egius  488 

eheu  555 

ei  datiuus  187 

ei  mibi  553 

em  120,  273 

ea  313 

eo  473 

er(i)pere  563 

erus,  era  de  deis  359 

esse   c.  datiuo  pronom.  person.  567 

esse  aliquid  510 

est  omissum  49,  323 

cxaequatio  251 

ex  illo  392 

expatrare  186 

Facere  97.    ohscene  600.    omisso  id 
154.    se  aliquid  118.    f.  opus  505 
felix  sis,  uiue  534 
femur  et  femina  538 
ferrugo  418 
-ficus  424,  450 
figura  etymologica  105,  308 
flagrare,  fragrare  101 
flaua  coma  383 
fluctus  393 
foret  501 
fugit  te  128 
fulgens  511 
fnluor  394 

Cfenus  505 
gnatus,  natus  50 


gratus,  ingratus  passiue  545 
gremium  528 

Hesperus,  Lucifer  328 
bic  adu.  424  sq.,  490 
hic  —  ille  582 
bic  noster  598 

lactare  caput  344 

iam  —  iam  510 

idem  156 

ilia  126.     ilium  339 

illius  sim.  487 

illud,  2>fnis  487 

imbuere  91,  364 

impiratiuus  uniuersalis  179 

impia  facta  163 

in  aliquo  uri  sim.  306  sq. ,  393 

in,  una  cum  399 

in  c.  accus.  420 

incidere  118 

incidit  sermo  115 

incolae  dei  418 

iucitare  75 

iuducere  191 

ineptiae  68,  80 

inprobus  527 

inquit  356 

insidias  struere,  instrueie  154 

integer  199  sq. 

inuersio  379 

in  uita  497 

inuolare  170 

io  309,  342 

iocari  76 

iocus  230 

irrumare  117  {praef.  p.  XV) 

ipsa,  issa  78,  83 

ipse  376,  606 

ita  in  uoto  146,  243 

ite  adhortatiue  309 

iugum  524 

lupiter  70 

iura  480 

iuuenis  381 

Laboriosus  70 
lactens  384 
lapis  507,  539 
latus  limes  510 
lepor  254 
leuis,  uilis  544 
limen  aetatis  519 
litus,  auxilium  535 
longa  aetas  549 
loqui  504  (558) 


INDICES. 


617 


lucelUim  116 
liidere  253,  310,  490 

Magis  546 

maois,  scd  499 

magis  magis  220 

luagnus,  commotus  172 

mala  aurea  79 

mala  dicere  5G4 

mala  puella  122 

male  121 

malus,  infamis  306 

malus  substant.  97,  183,  409 

raanare  591 

maue  120 

manere  c.  dat.  ct  acc.  109  sq. 

manus  247.    mauus  iniectio  204  sq. 

maritare  332 

medius  uir  561 

mel  71.     mellitus  83 

messor  metit  441 

miles  517 

milia  c.  ycnet.  319 

mille  96 

mingere  488 

minutns  172 

mirus  532 

niisellus  85 

moechus  126 

monstra  facei'e  593 

morbus  223 

mortalis  408 

mulier  539 

multus  602 

mulus  564 

mutare  128 

Nec  mirum  163 

negare  se  277 

negatio  duplcv  568 

nei,  ni,  ne  51 

nimis,  nimius  368  sq. 

nnmcn  proprium  pro  pronom.  pcr- 

son.  98  sq. 
non,  nonne  167 
non  homo,  sed  .  .  608 
non  iam  p>^'0  iam  non  553 
nosse  83,  544 
nouissimus  93 
nouus  coniunx,  sim.  299 
nox  mortis  96 
nubere  540 
nugae  68 

nuUus  j)ro  non  109 
nunc  155 
nuntium  355 
nusquam  esse   150 

CATDI.1.US  ed.  J'ae)irens.     II. 


0   c.  (jcnct.    112.     c.  accus.  85.     in 

altiorc  afleclu  72 
obsconus  520 

oculi  83.     oculos  sauiari   113 
oliuum   110 
omues  omnia  314 
omnia  experiri  154 
optatus  372 
optimum  c.  gcnet.  187 
ora  468 

os  oculique  113  {cf.  praef.  p.  XIV) 
oscitans  169  sq. 

Participia  jiracs.  act.   ciun    notione 

passina  396 
passer  74 
pater  151 
pathicus  282 
patruus  547 
pax  515 
peda  276 
pedicare  142 
pendere  385 
per  147  sq. 

perculsus,  percussus  442 
peremnis  74 
pes  nauis  92  sq. 
])etere  540 
pipiare  83  sq. 
Piplius  mons  593  .sq. 
p)luralis  et  sinfjnluris  uariant  81,  50 
poenas  poscerc  sim.  256 
Pollux  94  sq. 
porrectus  484 
posse  326 
praepositio    ad.    alterum    colon    ad- 

dita  198 
preces  deoruni  510 
primum  486 
primus  digitus  74 
prior  de  mortuo  486 
prognatus  361 
pronomen    dcmonstr.    honcste    uelat 

165.    person.  repetitum  371,  497. 

possess.  in  adlocutione  omissum  71 . 

relatiuum  postpositum  72 
pro  quo  406- 
pupnla  350 

Qua  tempestatc  462 
qualiscumque  relat.  72 
que  —  et  77 
qui?  406 
quid?   167,  490 

quid     commemorem,      commemoro 
398  sq.,  407 

39** 


618 


INDICES. 


quidquam  aclucrb.  100,  581  (586) 

quiflquid  adtierh.  280.    c.  (jenct.  82 

quidquid  est  223 

quine  411 

quis  tantus  465  sq. 

quiuis  595  sq. 

quod  potui,  quo  potui  583 

quo  tempore  205  (387,  495) 

R  littera  repetita  357 
rarus  538 
recolere  347 
reddere  467 
reicere  uestem  479 
Remus  180,  28G 
reuocatio  382 
risus  230 
rogare  109 

roi?(c)idus,  roridus  297 
rubentes  oculi  85 
rumi^ere  469 
rursus  ahundat  348 
ru(s)sus  226 

S  littera  repetita  150 

s  finalis  ahiecla  16  sq. 

Sagae  123 

saltus  200,  604 

salue  369 

sanctus  208,  210 

Sa(p  pho  206 

seire  186 

scribere  171  sq. 

sed  hreuiter  155 

senes  seueri  95 

sequi  500  • 

si  in  ohtestutione  552.     in  religione 

651  sq.,  580 
si  dis  placet  281 
si  sapis  204 
sic  in  uoto  146,  243 
sicine  402 
silua,  arhor  90 

singtilaris  cumplurali  sociatus  Si,  500 
sol  95 

soliloquia  106 
soluni  relinquere  414 
solus  381 
.soror  470  sq. 
succisus,  summissus  443 
Syrius,  Assyrius  100  sq. 

Talentum  128 
tamen  395 
tamenetsi  528 
tangere  127,  533 


tempe  373 
temptare  125 
temjms,  caput  314 
tendere  oculos  401 
tener  poeta  16 
tenere  371  sq. 
tepte  551 

terra,  auxiliiim  535 
texere  363 
tibi  habe  70 
totus  132,  392 
traductio  113 
traicctio  18 
tres  560 
turbo  405 
turpe  mihi  est  498 
tuus,  tua  525 
Thy(i)as  446  sq. 

Vacuum,  uanum  398 
uae  413.  uae  te  109 
uelleafcMMdai98,574.  dedis\2b.  for- 

tittr  103.    lasciue  {ut  ct  nolle)  108 
Veneres  82 
uenustus  82 
ucr  496 

ucrhum  simplex  pro  composito  207 
uerpus  248 
uerus  413,  477 
uester  585 
uiden  ut  304 

uir  532.     pro  uirilitatc  339 
uissere  267 

uitium  pro  uitiosis  150,  152,  185,  248 
uiuere  95.     csse  122 
uix  taudem  323 
ultro  501 
umbrae  473 
unanimus  189,  479 
ungues  iu  auaris   171 
unus,  unus  de  160 
imus  et  unicus  546 
unus  (et)  p)erpetuus  96 
uocat  ueutus  92 
uoltur  526 
uorare  204 
uox,   sonitus  343      uocem   mittere 

reddere  408 
ut,  uhi  123.     postpositum  110 
uterque  torus  101.    uterque  Nejjtu- 

nus  192 
utinam  78 
utpote  381 
vqp'   tv  90 

Zonam  soluere  301 


INDICES. 


619 


II.    INDEX  SCrilPTORUM. 


Acdituus  5 

Africauus  minor  313 

Amniianus  Marcell.  2G'J 

Apuleius  202,  382,  31)4 

Atheuaeus  464 

Atta  5 

Attius  362,  363,  431 

auctor  ad  Herenuiuui   233 

Ausonius  589 

Calliiuachus  470 

Calpurnius  289 

Caluus  264  sq.,  581,  614 

Q.  Catuhis  5 

Charisius  304 

Cicero    32,  228,  385,  386,  532,  565 

Q.  Cicero  568 

Ciris  590 

Claudianus  250,  341 

Claudius  Quadrigarius  85 

comicus  incertus  441 

Cornelius  Nepos  317 

Diomedes  1 

Donatus  584 

Egnatius  219 

Ennius  18,  94,   124,  362 

Euripides  praef.  p.  XVI. 

Festus  (PauL)  224,  301,  310,  457,  594 

Furius  Bibaculus  13,  21 

Gellius  2,  5,  85,  226,  313,  476,  528 

C.  Gracchus  304 

Grammatici  latini  170 

Hageui  gradus  398 

Horatius    113,  124,  212,  247,   339, 

361,  406 
Hyginus  405 
iucertus  poeta  244 
lustinus  465 
luueualis  86,  249 
Laeuius  6  sq. ,  14 
Lucilius   116,    117,   2.34,  267,  289, 

405,  411,  418,   504,   535   {jmief. 

p.  XV  et  XVI) 
Lucretius  226,  290,  363,  377 


Macrohius  14 

Manilius  474 

Martialis  60,  217,  309 

Naeuius  2,  14,  273 

Nonius  5,  87,  385,  568 

Nouius  608 

Ouidius  85,  86,  417,  490,  538 

Paconius  482 

Pacuuii  epigr.  528 

Palladius  357 

Petronius  215,  244,  322,  504 

Phaedrus  280 

Placidus  169  {praef.  p.   VI  nut.) 

Plautus  70,  231,  486 

Plinius  iun.  63  sq.    maior  428,  611 

Pompilius  4  sq. 

Porcius  Licinus  5 

Priapea  423 

Propertius  434 

Prudentius  365 

Pupius  560 

Publilius  Syrus  258 

Quintilianus  32  not.,  399 

Sallustius  261 

Seneca  philos.  27,  115,  510,  610 

Seneca  rhet.  285 

Seneca  trag.  124,  357,  393 

Sentius  Augurinus  63  sq. 

Silius  Italicus  365 

Sisenna  87 

Statius  307,  308,  343 

Stephanus  Bjz.  471 

Suetonius  73,  101,  265,  560 

Terentius  603 

Tibullus  232,  289 

tituli  1,  289.    titulorum  carmina  64 

not.,  267 
tragicus  incertus  362 
Valerius  Cato  9  {praef  p.  XIV) 
Varro  d.  1.  1.  4  sq.,  220,  547,  594. 

sat.  Men.  20,  568 
Velleius  Paterculus  62 


^^         Catullus,  C.  Valerius 

^^^  Catulli  Veronensis  liber 

1893a 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY